Acerca de este libro

Esta es una copia digital de un libro que, durante generaciones, se ha conservado en las estanterías de una biblioteca, hasta que Google ha decidido
escanearlo como parte de un proyecto que pretende que sea posible descubrir en línea libros de todo el mundo.
Ha sobrevivido tantos años como para que los derechos de autor hayan expirado y el libro pase a ser de dominio público. El que un libro sea de
dominio público significa que nunca ha estado protegido por derechos de autor, o bien que el período legal de estos derechos ya ha expirado. Es
posible que una misma obra sea de dominio público en unos países y, sin embargo, no lo sea en otros. Los libros de dominio público son nuestras
puertas hacia el pasado, suponen un patrimonio histórico, cultural y de conocimientos que, a menudo, resulta difícil de descubrir.
Todas las anotaciones, marcas y otras señales en los márgenes que estén presentes en el volumen original aparecerán también en este archivo como
testimonio del largo viaje que el libro ha recorrido desde el editor hasta la biblioteca y, finalmente, hasta usted.

Normas de uso

Google se enorgullece de poder colaborar con distintas bibliotecas para digitalizar los materiales de dominio público a fin de hacerlos accesibles
a todo el mundo. Los libros de dominio público son patrimonio de todos, nosotros somos sus humildes guardianes. No obstante, se trata de un
trabajo caro. Por este motivo, y para poder ofrecer este recurso, hemos tomado medidas para evitar que se produzca un abuso por parte de terceros
con fines comerciales, y hemos incluido restricciones técnicas sobre las solicitudes automatizadas.
Asimismo, le pedimos que:

+ Haga un uso exclusivamente no comercial de estos archivos Hemos diseñado la Búsqueda de libros de Google para el uso de particulares;
como tal, le pedimos que utilice estos archivos con fines personales, y no comerciales.
+ No envíe solicitudes automatizadas Por favor, no envíe solicitudes automatizadas de ningún tipo al sistema de Google. Si está llevando a
cabo una investigación sobre traducción automática, reconocimiento óptico de caracteres u otros campos para los que resulte útil disfrutar
de acceso a una gran cantidad de texto, por favor, envíenos un mensaje. Fomentamos el uso de materiales de dominio público con estos
propósitos y seguro que podremos ayudarle.
+ Conserve la atribución La filigrana de Google que verá en todos los archivos es fundamental para informar a los usuarios sobre este proyecto
y ayudarles a encontrar materiales adicionales en la Búsqueda de libros de Google. Por favor, no la elimine.
+ Manténgase siempre dentro de la legalidad Sea cual sea el uso que haga de estos materiales, recuerde que es responsable de asegurarse de
que todo lo que hace es legal. No dé por sentado que, por el hecho de que una obra se considere de dominio público para los usuarios de
los Estados Unidos, lo será también para los usuarios de otros países. La legislación sobre derechos de autor varía de un país a otro, y no
podemos facilitar información sobre si está permitido un uso específico de algún libro. Por favor, no suponga que la aparición de un libro en
nuestro programa significa que se puede utilizar de igual manera en todo el mundo. La responsabilidad ante la infracción de los derechos de
autor puede ser muy grave.

Acerca de la Búsqueda de libros de Google

El objetivo de Google consiste en organizar información procedente de todo el mundo y hacerla accesible y útil de forma universal. El programa de
Búsqueda de libros de Google ayuda a los lectores a descubrir los libros de todo el mundo a la vez que ayuda a autores y editores a llegar a nuevas
audiencias. Podrá realizar búsquedas en el texto completo de este libro en la web, en la página http://books.google.com
jmyquispmonbajoduias anyoziom
ดาว น13สุ วน 3 ห od 13.33nruan
ແຊງ-ແງາເ11 05າງງ1 ລາງ manti2311411da12
w envpnjujuinyyatros vayro
Januszxnw pozynaqd authgunojd
wynbyod quityyyuukauniai puol
upopibynw -palovebinulivyvinin
wadop vinin bunipim )
ແ oiruວວາງ ຜcodoubjiາ ສູງ-ແວງານ ຕາ
Duantuantip :bynyrinkud anotes
"Janjbriziöon epm 01-91umjafi
umaganiany kos jhunaz min
tozou gonb minugd zmojauspia
smoandwɔ :bopiad na nju X
enjvubvnspannp .$*¥ nipvisam
249-11 ຽງ14ເ ddinຽ aາວຽງ 49.9 າ ມ ກວ ຖວ
'Qinvpnuivului 119qWq uou mipus
bunyaumivu unaynaqd bums
jnod spidripuputym npnadiny
13novomrpbommunaud vun dnyynj
pogumapoo ல pouayanyidon us
Jaagup muoij u wnyvágdzij
noct'aimi vpuny w wspidvinun
bum'untdun uinjme muaj.
1979qdounevad vundar aung
ng ® emvp ainvuryy ainvpuntos
waabudaadlopunuz v named
 99
vin 7

eine hadi
uinumma

oinbn .
uppayr.14
ura ക
lydnadya
Pury.pn

blyltfreulu
offit adue
babcbao rec
rent.a

Legic libid
düfiniqu
um habu

fau l
c
ba co
:No n
nſ
armatu
Inyw oipt
mamo
Barnyodu
mpulp :
w Wäсoput tuŭatea dabocadauer
unguson phlutun bodetolariul'cçlı.
rus
m em ut fciat omil berra qua
in t . &toucrit uniuerfa
Court purta non uigiadto neoinhar
}
*

4
2 2 . 1 6 ?3

Kircher I

( Allonne
 107567

ATHANASII KIRCHERI
FYLDENSIS E SOC. IES V PRESBYTERI >

MVSVRGIA
V N I V E R S A L IS
SI VE
LYON

ARS MAGNA
CONSONI ET DISSONI
IN X. LIBROS " DIGESTĄ ,
QuàVniuerla Sonorum do& rina, & Philofophia, Muſicæque tam Theoricæ ,quam practicæ
Ccicnt ſumm varie
ia, a admi
tate traditur; randæ Conſoni, & Diffoni in mundo,adeòque
Vniuersà Naturà vires effe &tuſquc,vci noua , ita peregrina variorum ſpeciminum
cxhibitionc ad ſingular es vſús, tum in omnipoenè facultate,tum potiſſimùm
in Philologià, Mathematicà, Phyſicà, Mechanicà, Medicina,Poliţicà,
Metaphyſicà , Thcologià , aperiuntur & demonſtrantur,
S
ER
IV I
L Tomus I.

Pullare certant plectra

Cicada , fractam Visori repens
Fa &tum Eunomij doo voce ſuppleuit fidem .
Ariftonis exgemmg Verorum

TINO
ROM AE , Ex Typographia Hæredum Pranciſci Corbelletti. Anno Iubilæi . MDCL.
SV P E RIO RV M PERMISSV .
 SYNOPSIS
MVSVRGI AE VNIVERSALIS
IN X. LIBROS DIGESTAE .

Quorum feptem primi Tomo s.Reliqui tres Tomo 2.comprehenduntur.

Liber I. Phyſiologicus , ſoni naturalis Geneſin ,naturam ,& proprietatem , effectufque demonftrat,
Liber II, Philologicus , ſoni artiñcialis, fiue Muſicæ prim am inſtitutionem , propagationemque inquirit.
Liber III, Arithmeticus motuum harmonicorum ſcientiam per numeros, & nouam Muficam Algebrai
cam docet .
Liber IV . Geometricus, interuallorum conſono diffonorum originem per monochordi diuifionem
Geometricam ,Algebraicam ,Mechanicam , multiplici varietate oftendit .
Liber V. Organicus , Initrumentorum omnis generisMuſicorum itructuram nouis experimentis aperit ,
Liber VI, Melecheticus, componendarum omnis generis cantilenarum nouam ,& demonftratiuam mic
thodum producit:continetq.quicquid circa hoc negotium curiofuni,rarum , & arcanum
defid
erari poteft.
Liber VII. Dimcriticus, comparationem veteris Muſicæ cum moderna inſtituit , abuſus detegit , cantus
Ecclefiaftici dignitatem commendat, methodumque aperit , qua ad patheticæ Muficæ
perfectionepi tandem perueniripoflit .
Liber VIII, Mirlfocus, nouam artem Muſarithmicam exhibet,qua quiuis etiam Muficæ imperitus,ad per
fectam componendi notitiam breui tempore pertingerepoſsit, continetque Muficame
Combinatoriam , Poeticam , Rhetoricam . Plangloſsiani Muſarithmicam omnibus lin
guis nouo artificio adaptat.
Liber IX . Magicus, reconditiora totius Muficæ arcanaproducit; continetq; Phyſiologiam conſoni , &
diſſoni,Præterea Magiam Muſico -medicam ;Phonocampticam fíue perfectam de Echo ,
quamenfuranda ,qua conftituenda doctrinamNcuam 'Tuborum oticorum ,fiueauricu
larium fabricam ; Item Statuarum , ac aliorum Inftrumentorum Muſicorum Autophono
rum ( ſeu per ſe fonantium vti & Sympathicorum ſtructuram curiofis,ac nouis experien.
tijs docet . Quibus adnectitur Cryptologia Mufica , qua occulti animi conceptus in di
ftans per fonosmanifeftantur .
Liber X , Analogicus, decachordon riaturæ exhibet,quo Deum in 3 Mundorum Elementaris,Cæleſtiso
Archetypi fabrica ad Muſicas proportiones refpexiffe per io.gradus,veluti per 10.Natu
ræ Regiſtra demonſtratur .
Regiftrum 1. Symphoniſmos Elementorum ,fiue Muficam Elementarem .
Regiſtrum 2. Coelorum admirandam Symphoniam in motibus, influxibus, effectibuſq .
Regiſtrum 3. Lapidum ,Plantarum ,Animalium ,in Phyfico, Medico ,Chymico negotio,
Regiſtrum 4. Muficam Microcoſmi cum Megacono ,ideft minoris cum maiori niúdo
Regiſtrum s . Muficam Sphigmicam ,fiue pulfuum in venis arteriſque ſe manifeſtantem . exhibet .
Registrum 6. Muſicam Ethicam in appetitu fenfitiuo , & rationali elucefcentem .
Regiſtrum 7. Muficá Politicam ,Monarchica ,Ariſtocratica ,Democraticá ,Oeconomica .
Regiftrum 8. Muficá Metaphyfica , fiue Potétiarú interiorú ad Angelos, & Deú cóparatá
Regiſtrum 9. Muficam Hierarchicam ,fiue Angeloruni in 9 choros diftributorum .
Regiitrum io.Muficam Archetypam , fiue Deicum vnluerfà naturà concentun .
Indecacbordo Pſalteria P Sallam tibi,
‫تهران ‪2‬‬
‫‪LYON‬‬

‫)‬

‫‪2‬‬
 VOCVM
ANGELICVS
CANON 30

DISTRIBV
TVS.cuigrefol uid fol
ROS ut s34
IN 9 CHO

Janrtus Sanctus

ATH KI
ANA RC SOC
SI HE .IE
RI STE

cælt dormire facie 1

quis conce t. 0073

RCHIDV CEM
KUSVRGIA A
V I LIELMV
M AVSTRIK
S S D V M G
SERENI LEOPOL
si

1
ue

V
SU

s
ite te Boue
paſi utan

yti!!!

Bronius F Kama
lo . Paul. Schor , delin .
 wy
UK

ta
VA

GVILIELMVS
LEOPOLDVS AVSTRIÆ
ARCHIDVX
BELGII et BVRGVNDIE
GVBERNATOR

1. Paint Sehar delom . Roma

Paulus Pontius feulyfit : Aniverpie , Anno 1649 .

Hæc Fig.ponenda ante Deditatoriam

.
‫و‬

BLA
TIL
NO
O
A?
‫أول‬
SOOO ejendo a CRCU dee yalgole! bg GSG 2155
casa ORSR2255 CR se
Beca ଛି ଅଛି ମୁଁ sksario
UUS OSUGUGOS કરેલ p કરેલ sabab by G
sapagtagastaclacabolaga sa taglagtasõstar Glacradla dracias
actantoblachata cruciadago tato stacar
and add and are a
A B * R * 12R
A test
Se ગણી
tres Vapag he meeting
52kbaserede CORSRSRS . ugg og319 Doug gegger
essage to :
SUCoges SETSURINGOS
SGST OG
care arata otusta captacadabraora stadianbrasta sakrastastasiachanasta blautastastasta crasmara curacia

SERENISSIMO PRINCIPLvix

L E O POLD O
G VIL I EL MO
A R CH ID VCI A VST RI AE,
E Magno Teutonici Ordinis Magiſtro , Belgij, u 2
HIDA
}
T & Burgundiæ Gubernatori ; & c. nusil
LYON
TILLA

Domino meo Clementiſsimo.

Viram & Felicitatem precacur..
ATH AN ASIVS KIRCHE RIVS
Societate leju, . 7

* ‫ܝ‬

ISTIT ſe conſpectui fulgentiſlimo Se.

renitatis TVÆ ARS MAGNA CON
SONI , ET DISSONI,quo potiſſimum
tempore plus nimio diffonātes Chriſtia
næ Reip mores ad tranquillum paciscó
centum reuocat Tva',& Imperij Rom .
& magnorum Principum parens Germania . Confonui
ſine diffono ,diffonum fine cóſonoſubfiftere nequaquam
poffe DEYS, NATYRA , Politice, docet . Deys
OPT. MAX. in ſapientiſſimamoderationemundi,dum
numerodiſtinguit omnia, pondere folidat ,menfurà defi
nit, quid aliud nifiHarmoltæ omnibus numeris abfoluti
explet officium ? NATVRÆ obſtetricantis manus huius
ope freta, in abditis rerum fibi commiffarum fibris, quid
non
nonmolitur? POLITICE denique in temperandis Impe
rijs,populifque in felicitatis fines dirigendis,hanc ynicam
ceu magiftram ,& dire & ricem adhibet; nec miru: eftenim
hæc fola ordinis difciplina ,rerum amuſsis , actioným hui
màriarum baſis, conferuationismundanæ fulcimentum
TV SERENISSIME PRINCEPS tria hæc egregijs facino
ribus, & virtutibus repræſentas ;dum clementiæ iuſtitiam ,
pietątem fortitudini, modeftiam magnanimitati in tue
pectore confentientes contemplāmur; harmonicus quip
pet otus es, & Harmoſta admirandus, no cordamodo lub
ditorum ;fed & hoftium ita rapis,ytquimoribusacreligio
ne ſæpe diſſonant, tibi tamen affectų ,ac voluntatibus con.
fonent. Vim enim diuinamh cour, & vnitiérfi concen
‫ولا‬

tus effectricem participatis vos Püncipes, ytficutaneus

per illam cæleftia fimul,& terrena concordas haud focus
vos Populos Regibus,regnaregnis admirando fædere co
pulatis,Aemuli quodammodo& Vicarijdjuinitatis.Quod
fi cocleſtium orbium fonitu Socraticæ Sirenes ſupremo
Opifici laudes decantabant,par eflèt,vtin bonorum quoq.
Principum laudem vniuerſigeneris humani ora laxaren
tur;ſed,vtaiebat ille,genus eſtMuſicę exquiſitiſſimæ ,intus
canere:quod præſtantes Harmoſtæ arte ,nos e neceflitate
vtimur,dum impares commentandis Serenitatis TyÆfin
gulariſſimis meritis , deuoto illa filentio celebramus. Ego
verò qui Aegyptij inſtar Memnonis,nó femel radijs muni
ficæ Serenitatis Tvæ ad cantum fum excitatus ; næ ipſo
faxeo Memnonio durior effem ,nifi beneficentiæ Tv Æ fa
nè regiæ perpetuà grati animi fideytcumque refonarem .
Vale Cæfareæ Domus ornamentú , Germaniæ Columen ,
Belgij delicium ,Principum Exéplar,Artismagnę conſoni
& diffoni Typus vnicus .
Romæ 8. Decemb. 1649. O

isti 2

SI
7

AL
 AL SERENISSIMOS
O POL DO
ARGID VIGA D'AVSTRIA :)
Sopra l'Arte grande del Coulono , e Diffono
DEL PADRE AviamenteXN STO KIRCHERIO
CANZONE
DELL'ILLUSTR.MO ET ECCELLEN.MO SIGNORE
Ρ Ο Μ Ρ Ε Ο Ο Ο Ι Ο Ν Ν Α
PRINCIPE DE GALLICANO.
IGNOR , che fra bellici Arumenti a
Per far le cure al tuo ſcettro men graukas
Ti volgind ofcoltar Warifoqui ,
SYESS Edempi il cor di puligi concenti,
E forte in un moffrando, emanfuetoy. 2 .
Il nobilfenoix famili, diletti,
Fai, ch'in te riconoſcano ifaggetti Estimados
D'Amore, e timor mista on giggolieta,
Ben è ragion , che ſedi muſic’arte
ATĀNASIO oggimaiſpiegal'ampiezza. Am
Alnome tuo,chetanto'lmondo apprecia,
Suo profondo ſaper facrile Cartes
Non è mufica fol quella , ch'odiamo ,, ? 19:
Ma tutto quella, che s'odora , etocca
E tutto ciò , chemai proualabocca ,
Che chiamiam gufto , & quanto mai vediamo ,
Miraſi un'uomo , vn' çdifizio , un volto ,
E àchi reca diletto , cà chi diſpiace.
Sappi Signor , ch'è mufica, chetace,
Ciò ch'uno alletra , e l'altro in odio hà volio;
S'ac .
1
S'accorda cogliumor di quelche mira, i
Ciò cheporge diletto ,&fàarmopia

ಕ್ಸ್w¥
O Ma all'altropoiconuien ', che noia dia
Se coi ſuoi fi difcordayel polga in ing . DIA
Quincisémet-volgo quad prouerbionala ; ? ! 1371 5902
Chèbellefol quello, ch'altruipar iple ,
E poco vale il bellonaturale ,
Sedall'occhio per lalnon vien ſtimato !)
0212 li

E chiť'aborre,&al perde l'occbioimuita ; !

Altrivè,cui la porpora e gradita ,
Altri la ſdegna ,ed èldel giallo pagal, i ! Oil :
Ordi, Sigrör,nel grembo'ſuo Natura 1 : 2
In primaalcuniprincipai colori , ** ! :
In ſembianza di quaili quattro umori 15
Inneſto nelt umana Creatura is youding 13

Or comequeſti in varimodimiſtii geomaisis : I

Fan di diuerfiumorforme infinite ,
Così anco quei di formecolorite
Da nuone mistion fan nuouinequifti,
E ſefrà quelle million chefanno
Proporzione armonica s'accorda
L'occhio dell'uom con quei color concorda ,
Efe non vi ſitroua , in odio s'hanno .
Degliodori, e fapor Tifteffointendi,
È nel dar noia ad ön l'odorº, ch'apporta
Diletto all'altro, contemplar ti porta ,
Et iui occulta mufica comprendi ,
Vuon conoſch'io, che purpurina roſa
Per auuentura s'odorar glioccorre,
Vicin periglio di ſua vita corre ;
ci 3
Tal diſonanza e feco ini naſcoſa.
Soil
Se'l ſeguace d'ippocrate, e Galeno ,
Nel fuocurar la muſica intendeffe :
E coi ſuoi studi inueftigarſapefe
Le varie note di Natura appieno:
S'auuederia con noftri minor danni ,
Che non ſitolgon da contrarij i mali,
Ma quelle conſonanze naturali
C'ba ? rimedio colmal vedria cogli Anni :
Vedria com’il Reobarbaro conduce
Seco , e dal corpo unan toglie la bile ,
Perchè con eſſabà qualitàfimile ,
E così l'egro infanità riduce .
Corpoin cui lepra auuelenata ferpe,
Meſchin ,s'èprivo d'ogni aiutoumano ;
Quando nolpuote aitar medica mano,
Fatto pictofo allora , il cura unſerpe.
DiVipera il Velen , Vipera appians .
E lo Scorpion rimedio alloScorpione.
E ſemai vien peftifera fagione ,
Peftifer Roſpo dalla presie Jana .
Tutt'è perchè quell'armonia concorde ,
Cb'è fra'lrimedio, el male inſiem gli uniſce ,
Quinci èpoi, che l'effetto partoriſce
Diſecotrar ciò , ch'è coll'uom difcorde ,
Ch'altro è , che conſonanza ,la ſalute,
Nata dal miſto d'un'all'altro umore ?
Ech'altro è quel che reca affanno al core ,
Che qualità difcordi, e diſſolute ?
Or visto aurai per tutti cinqueifenfi,
S'aigià narrati in prima aggiungi il tatto :
Chequantò maifù di ſenſibilfatto
Alconſono , eg aldiffono persienſi .
Cui
Cuipiace ilfreddo, e chil caldo diletta :
Chipiùſano è l'inuerno , echi la ftate,
E da chifon coſe aride affettate ,
Ed alcontrario chil'umide affetta .
Eſe miriam le qualità ſeconde ,
Chil duro tocca volentier, chilmolle .
Euui chi l'afpro ,e'lnoderoſo eftolle,
E a chi foncoſe liquidegioconde
Tutti fon riai d'un'iHello fonte .
Matroppolungo forſe il mio dir fora ,
Se glialtri pregiſuoiſeguiſſe ancora,
E lefue laudi appienfaceffe conte ,
AT AN AS 10 farà , che'l mio dir corto
Tiſupplirà Juelandoaltı miſteri
Al volgo in prima incogniti, mà veri,
Onde l'ingegnouman rimanga « forto ,
AT AN ASI O quell vn ,cuinon s'aſconde
Coſa,chèſcritta in idioma alcuno
Onde compartir puote à ciaſcheduno
Le più ajiruſe notizie, più profonde;
Colui , cheſenzaauerprouato i riſchi
D'eſpor sèsteſſo afar colà tragitto ,
Appieno sà del portentoſo Egitto
Lepiramidiesporre, egli obeliſchi.
Dillo tù Roma, àchi per luifon noti
Di tanti muti ſafi i ſentimenti.
Parlin leſcuole , e le remote genti
Or fatte ricche d'idiomi ignoti.
Ei quegli ordini armonici , che ferba,
Diſpiegherà, nel ſuoprodur la Terra ,
Eit unionpacifica ,e la guerra
De gli animai frá lor, d'erba con erba .
Nel
Nericco regnopoideminerali,
V " fabrica Natura opre ammirande ,
O di quai confonante memorande
Graui notizie auranmo i naturali.
Come comparta all'un l'altro Elementa
Sua qualitade, e come indi poipali
Con regolati, armoniofipafi
A far de'mifti il nobile concento ,
Diranne. E come dagli Eterei campi
Di que'bei corpi ornati difplendore
Con ordinato, e stabile tenore
Influendo qua giù , foendanoi lampi.
E come in fin falendo alCreatoro
Dal contemplar la muſica creata :

1
Non ſitroui qua giù coſa animata,
Che non canti, anco muta, ilſuo Fattore. :
Come con ineffabile armonia
Quel diuino Ternario in un s'unifca ,
E come la noftr Animafruiſca
Quelbeneeterno in fomma melodia
Or che ritarda omai la nobil mano ,
Che l'illuftri fatiche ancor non ſpiega ?
Mia Mufa in name vniuerſal ti prega,
Ch'à noi le doni ; Hor non fia'lpriego dana .
Maſentogià ,ch'i fortunati lini
Ad vtile commune il torchio preme:
Goda omai Roma je le prouincie eftreme
Gli ſpiegati concerti, alti, ediuini,
Iů LEOPOLDO magnanimo fra tanto ,
Gb'AT AN AS 10 t'appresta i dotti fogli,
Con orecchio benigno odi, og accogli
( Qualunqu'egldella
e) mia Muſailcanto .
tt LV
3
 LVSVS MVSICI HONORISERENISS. ARCHIDUCIS EXHIBITI.
Fuga Tetraphona ſupra ſexVoces mulicasin fi:b Diapaſon cum Diapente , in Dia
pente,& in Diateſlaroo ; In qua ( fi placet ) concinit Quinta Pars in decimis cum
Baffo . Potcſt ctiam diuerfis modis , & Vocibus tranſponi, & decantari,
& præcipuè duobusmodis ſubſequentibus.
S,
Tui S. S. S.
UIT
TIL
I

Vi uát vị yat Viuat LEOPOL DVS.

In Diateſſaron , in I. S. S. S:
Diapente , & in ſub itali
Diapasỡ cũ Diap@te.
In Decimis , & II. HE S. S,
EF
in Tertijs , S.
Yi uat Vi. :( :, uạt Viuat LEOPOL DVS.

PILIHI
Logogriphus muficus in forma Canonis hypertriti,contrario moru.
INFH
fun

ma te
nequit : cat.:;**
Cay + 9 ) inclyta vircus.
Refolutio Logogriphi.
FAma LAteRE nequit MIcat VISOL inclyta yirtus.
InMufurgiam ,siueArtom magnam Confoni,& Difloni
Viri Eruditiſsimi P. Athanasij Kircherij ¢SocĮeſu .
Petri FrāciſciValentini V iriRomaniCanon Quinis:et) cū partelibera Senis uocib
Pars

liberace
Ecce conſoni,& diſfazi præcepta;Hūclegęlibrūdostus mulurgus e
安
ris.Ecce conſoni, & diffonipræcepta:Húc lege librūBin
doctusmuſurgus
Cin
eris.
с C.
Canon Quinis, &
cum Parte libera 5
Senis Vocibus.

Cin
Ecce conſoai;
A in
& diffo ( ni præceptai Hunc lege
0015
G C!

th
librum ,do &tus muſurguseris doctus doctus muſurgus eris .

in
II.

um
PR AE FATIO I.
AD LECTOREM .
‫ܐ‬1 runquam certè , in hoc noftro inſtituto ; illud Lucretij verum
ECD eße cognoui;
Velut vndà trudicurivada
COS Sic varia exagirant tumidas molimina mentes.
Luftrum iam labitur , Lector benevole , quo Opus infcriptum
DARS MAGN A Lucis , & vmbra ; quo omnia ea , que
ad Wiſus, viſibiliumq.affectionem ,umbrarum rationem emolumentumque , hoc eft,
Vifus Scientiam , quouis modo reuocari poterant,innumera rerum varietato inſtrum
&tis comprehendentes,lucipublicapro ingenij noftri modulo exhibuimus. Quod quidem
Opus,eum à Republica Literaria non finiftro oculo exceptum effe intellexerim , continuò
animumperegrinis ideis pragnantem ſubiensnouorumſemperparandorum cupido;hoc
eft ardentiſsimum inwaſit defiderium Acuſticen viſus Suciam , fiwe auditus officia
nam, pari argumento, pari rerum ubertate,it) copia pertractare ; fiquidem parallela
quadam comparationeinſtituta,cum infignemquandam Lucis, et Umbraad Conſo
num,& diffonum affinitatem , adeòquelucem nihil aliud, quàm Confonum quiddam
oculis,umbram veròneſcio quid ocülis diffonum ;ex 'vtriuſque tamen miſcella ;inten
tam à Natura in Mundoconcinnicatem inſignemque harmoniam nafci,reperirem ;
CUS
non adeò parturienti ingenio difficile fuit,omnia Lucis Umbreque arcana myfteria,
Confono, tt Difonoper quandam analogiam applicare ;fed in difficultarum occurren
sium exhauriendarum modo tt) ratione , hic Rhodus, hic Salous.
On Habet enim fcientia foni non minùsexporrečtos; quam lucis, phyla &tcriorum ſuorü
fines) receffus prorſus recondiros, & hucuſqueinacceffos,quos vt fuperarem ,dici vix
poteft,quam incredibileslaboresexanthlande fuerint; quantum infacultatefubiili,et)
ardua fuerie in principia ſuagenuinareſoluenda,defudandum -Vicit tamen laborem
omnem ingens, & impertaſusin huiuſmodi latentis nacure thefauris præfcrutandis,
animi impetus, t) innata propenfio; qua factum eſt, ve nihil intentatum ,nihil inex
ploratun reliquerim ,quo ad concepta tandem vora pertingerem , Decuparticum itaque
Opus (quodiuxta analogiam quandam ad Lucem , t) Umbram ,ArtemMagnam
Conſoni, tt) Duffoni, line Mufurgian Uniuerfalem nuncupamus)aceepimus , in qua
tanquam in decachordo quodam euractıco,fororum originem , & propagationem , infi
gnemque ex ijs emanantem varistatem ,dum exhibemus; hacprafens.ex Confonis Oy
Diffonis confticutum tandem emerfit Organum , in Regiſtrorun ordinibus mirandum ,
quod hiſce decem libris ob oculos ponimus curioſa Lettori , qui ve mentem nostram pe.
nitus perſpiciat, totius Operis Ideamhiç apponendum duximus ,
Cùm itaque ad intimos.phonofophias receſsus perfectè dignofcendos, & ad altam
Encyclopedia.mufice fabricam paris profunditatisfundamentis apus effet, eaquefine
perfecta organi acuſticiphonicique notitia iacere difícile foret; hincante omnia vina
dictorum organorum anatomia nobis tentandafuit, rze quofine tot in aure, meatus,cat
ofſajtorcartilagines totfoni vociſque ſemitas;qua intentione, tot in larynge neruos,te
muſculos fonicvociſque genitores Naturaprouida ordinauerit;vndè magnam illamfor
tt.?'2 norum

!
 PR Æ FATIO I.
norum diuerfitatem , vocumque affectionem , tum in corporum ſolidorum collifione , tú
Liber I. in animalium phonicis organis eluceſcentem fagax natura deduxerit , veluti ex ana.
tomico quodam fontecognoſcerem ; Quæ quidem omnia fusè tractae Primus Liber, in
quo primò exaétam tum hominis , tum animalium ad voces a natura ordinatorum
anacomiam explicauimus .
Quoniam veròfonoshuiuſmodi inconditos , tt) drántus, in ordinem redactos,
ratetuinourdisswolve in Gollabas ,verba, periodos diſtinctos,fucceßu temporum humana
expoliuie induſtria, vti hinc in humana Republica linguarum arque idiom utum , ila
ex corporum ſonororum affe&tionibus,acuti grawfque interualla foni,totius harmonie
emanauic origo. Que omnis Secundus Liberfuse profequitur;in quo de prima Anti
Liber II, ficiofa Muſice.poeſioſque origine,de priſcorum inftrumentorum , cum primis mundi
Hominibus, tumHebræis Graciſque ruſitatorum fabrica,@ inſtrumentis tra &tarum
eft . Cum verò huiuſmodi fonosſine numeris , proportionibus minime concipi pollo
cognoſcerem ; hinc abditiores numerorum ſcientiæ latebrasfcrutatus,nihil non egi, quo
fingulorum fontes,et)origines dece £tas, atqueirrefragabilibus demonſtrationumargu,
Liber III. menris munitas ob oculos ponerem CuriofiLectoris,quod LberTertius aptè preſlat,in
quo de varis numerarum harmonicorum formis, ea,quà fieripotuitmaximadiligen
tia , tractauimus : Cum præterea fonorum fcientiam ,magnani Geometrice fcientiæ
partem fibi vendicare notarem huius fultus fubfidio,varias corporum ſonororum af
fe&tiones,in neruorum fidiumque fe&tionerimacus; fingulorum iw rheorica Muſica ra
Liber IV. tionem per variam monochordi diuifionem , affignare conatus fum : quore Liber Quar
tus(quemod idea.Monochordon ,fiueGeometriam muficam vocamus)maximu vai
rietace praftat ; Reftabat , vt quain precedenti libro nara'toir dewsín varie coni
Liber V: templaiusfueram ,in praxin tandem redigerentur:prodijtque Liber Quintus,qui totius
fymphoniurgiæ fue melotheſias fundamenta,interuallorum ritè concinnandorum rario
nes, t)methodos, innumerabili rerum varietate exhibet; in quo quicquid in meloche
tica arte rarum ,infolitum ,abftrufum , nouum ,ingenioſum, multiplici rerum copia per
paradigmatum exquiſitorum ſpecimina tractatum reperies.
Cum rverònihiltàm abdirum atqueabftrufum inprecedentibus,quodinſtrumentis
aptari non poffe cognofcerem ,Organicam Muſicam ,ſiue inſtrumentorum fabricam or
ditus, Latentesſubſingulis proportionum affectiones, eorumque ritè diuidendors m con
cinnandorumq.methodú ,aliaq.innumera,curioſa prorfus, et hucuſq.d neminefi Mer
Libër VI. fennu excipias, tentara machinacione exhibuimus, qua omnia Sextus Liber oſtendit ,
Quoniam verò magnam inter Muſicos,de primatu Mufica Veterum.it) Modera
Lib. VII. ne,controuerſiam agitari videbam ,hincSeptimum.Librú condidimus; in quoparala
lela quadam comparacione,cum veteris, tum moderna muſica naturam , proprieta ,
tumque affe tiones exponimus;Pacheticam Muficam inftauramus,nouam Chromat
ticarum Enarmonicarumq.compofitionum methodum ante hac inuiſam , inauditamq;
docemus;Verbo,quicquid in totius muſica ambicu infolens, rarum et reconditum non
Tyronibus ,fed in arte Magiſtris,ýſque (ummis,&peritiffimis toto hoclibro exhibe
mus . Quare omnes,qui regulas hoc libro preſcriprasanimoſuoaltius imbiberint,breui
tempore non adperfectam duntaxat componendi notitiam ,fed it) ad reconditiorem ila
lam Muſicæ partem ,queadmiranda quadam virtute,ft)energiapropè diuinabomi
nes in quoſcunque affectus rapiat, agiterque,peruenturos confido. De
1
 A D L E CTO RE M.
. Verùm enim verò , nè hoc Opus in folorum Muſicorum gratiam concinnaffe via
deremur;fedvi hanc noftram methodum in precedentibus tribus libris præfcriptam al
tiffimamt) Vniuerfalem methodum ,quantum humani ingenij limites permitterent,
protraheremus ‫ ;ز‬hinc Muſurgiam mirificam inuenimus,quam OctauusLiber doceti Lib. VIII.
"Quo Combinatoriæ artis ſubſidio per mufurichmos orchematicos nouamartem ,et) ante
bac à nemine,quodſciam , tencatam ,Mundoexhibemus;ea reconditæ artis machina
tione inftitutam ,vtquilibet exiguo temporisſpacio,etiam Muſica quantumuis impe
ricus ad perfe&tam componendi notitiam peruenire poffit , Cuius quidem ſpecimen ,
præter complures maxime authoritatis,etj dignitatis viroshic Roma,primusfumma
omnium admiratione exhibuit Bernardinus Roccius Cyriaci Cardinalis Roccy nepos,
Prelatus digniſſimus,omnibusnatura ralentis inftru &tus;quod fuoloco pofitum ,vtcon
templetur Lector, ſuadeo . Imò vi latepatentem huiusinuentiamplitudinem vberius
demonſtraremus; artem ad totius Orbis principes linguas, fcil.Latinam , Gracam ,
Hebraicam , Chaldaicam ,Syriacam , Arabicam Samaritanam , Aethiopican , Armeni
cam , Germanicã, Italicam G,allicam , Hiſpanicam , Illyricam ,ea methodo accómodaui
mus, vt nulla gens,nulla effet tam peregrina Natio,qua huius artis freca ſubſidio
doctas, & ) elegances compoſitiones fuo idiomate inſtituias perficere poſſet,
Nesamen hoc inuentum Lippis, vt dicifolet, & Tonforibus notum ,publicato olu
vilefcerer;hinc reconditiorem illam ,tt reborszápisa ,vipotè ſolis Principibus, et) ſummis
Viris, Amiciſque reſerwatam mechodum confultò omifimus. Latent praterà ſubno.
Aris hiſce Muſarichmis arcana quedam non Muficis tantumpropria ,ſed et) abdita
quedam , t)inacceſſa hucuſqueſcientiarum artiumque Chymia, & Medicina recondi
tiorisſeminaria ; que ſuotemporein rwberrimosfru &tusluxuriatura nihil dubito ;pre
tereà occaſionehuius inuenti,in aliud multò excellentius,quopari aufu epiſtolas quo
liber chara &tere,t) lingua,quæfub Cælo est.confcribere, tt) eadem methodo fcriprasin.
telligerepoffit,incidimus;fed cum hac, Deo dante particulariOperi referuemus ,hic tane
fum ea innwife fufficiat,
Porrò cumcarpento longè ſublimiori,quám quo Triptolemum feruntsperfingulos re Liber IX .
rum naturaliumordines claſseſque delacus,admirabile illud fiderei mundi cum terre
firi connubium ,attentius conſiderarem , adeòque nihil in intimo mundana molis receßu,
quod ex Confono,@ Diffono fue compofitionisprincipia,tt) elementa non haberet re
perirem ;nouam Conſoni,@ DiffoniMagiã archite&tarus ſum ,quä Nonus Liber ex
hibet ; in quo poft caufarum Conſoni, t ) Diſſoniſcrutinia , quam in medico negotio ,
in animiaffe &tionibus concicandis efficaciam Muſica habeat,oftenditur; prodigioforum
ſonorum exomnium temporum hiftoris collectorum rationes enodantur : Phonocampri
cafiwe reflex & vocis, hoc eft,Echws ſcientia ex imisfundamentis integro libro eruitur;
Oticorum cubos m ,fiue auricularium nowafabrica indicatur; Echote&tonicein Principu
palatis exercenda docetur, aliaque multa qua natura , quà artis miracula per fonum
patranda aperiuntur, Automatum inſtrumentorum ,Organorum hydraulicorum ,alia.
rumquemachinarum ſeipſisperpetuò fonantium fabrica, una cum Cryptologia, qua
abſencibus arcana animi confilia,perſonos multiplici ratione indicantur , exhibentur,
Queomnia Nonus, vt dixi Liber offendit,quemque ideò Magiam Conſoni e Dilo
ni non incongruè nuncupauimus:
cum denique Muficam nihil aliud eße , quam Platone teste qd'Eiv op'tarostivar
tt 3 boc
 P R AE FATIO I.
hoc eft,rerum omnium ſeriem , tt) ordinem fcire,aduerterem ;prætereà Mundum hunc
ſenſibilem nihil aliud effe contemplarer ,quàm luculentum quoddam myſticumą; in de
Liber X
cem Entium generibusdecachordon, quo Conditor Sapientiſſimus Confono -diffonorum
cammiſtione,hac eft,harmonica proportione vfus, admirandam illam rerum omnium
harmoniam ,et concordiam , quam omnes hucuſque Philoſophi fatis admirari non po
fuerunt,produxit;Decimú Librú cödidimus,in quoper decem Natura Symphoniſmos,
veluti quedam magni huius mundani Organi Regiſtra harmonicam rerum omnium
vnitatem,demonſtrauimus.Vides enim hic in elementorum miſtura,exa&tam qua
dam rerum ex Conſono -diſonis conflatam Symphoniam ; in Cæ !orum admiranda
conſenſu abſolutiſſimum harmonicarum proportionum ſyſtema;in humani corporis fan
brica,politico mundo , eAngelico,diuino,mirum harmonicarum proportionum ordinem ,
aliaque innumera,qua vt dixi, Decimus liber fufiffimè oftendit. Neque hoc conten
rus,modos et) rationes inſinuaui , quibus adſecretarum Arrium , Phyſica, Medicina,
Chymia ,Logica, Mathematica ,Metaphyſicæ,Theologia adyta,harmonicarum propor
tionum ſubſidio, fugaxphiloſophus pertingere poſſit . Atque hæc eft Muſurgie noſtre
Vniuerſalis Summa,que vi ad portum deſideratumfelicibus Euris pertingeret , inſi
gnes non defuere promotores,imprimis Auguftifimus iuxta, ac Sapientiffimus Impera .
tor feadinANDUS //1.Dominusnofter Clementiſſimus,quiproingenio,quo pollet,maxi
20,8) in tanto Principe prorſus raro,ft)infolico,qua'confilijs, quà auxilis eximiè pro
mous ; Huic acceſſit Sereniflimus Leopoldus Archidux Austrie , qui et Marti , tt
Minerua ex æquo addi&tus, vliimam non immerito manū largaſua munificentia ,
huic operi impoſuit,cuiproinde ob beneficiú in totam poſteritatem collatū ,ærernü nos ob
ftri&tos futemur . Profuit et) inter cæteros Romane Urbis Principes , Excellæriſſimus
Dominus Pompeius Colonna , Princeps Gabiorū vulgò Gallicani;omni literature gen.
nere exculrus ; qui cu Nobilitatem fanguinis non alia rationemelius,quam ſcientie
hareditare exarnandan ducat,obfummú zelum , quoſcientiarü nullo non tempore pro
mouendaru ,arder,omnes meritò in ſuiadmirationem ,& amorem rapir;Quam varid
autemſciencia fuppelle&tile inſtructo ingenio polleat , erudita illa Ode tetraſtycha Ita
lico concinnata idiomate,quam operi prafiximus luculenter demonſtrat.Acceſſeruntbi
ſceconatibusnoſtris, préſtancií Romana Vrbis Muſicorū varia ſubſidia , quibus
Opushocexornatu,ſuam nifallorexiſtimationem apudpoſteros ſat ſuperq.cuebitur.
Quod fi verò liuidioris ingenij Momi contra id ſurrexerint ; id eoanimoferendi
eft.quo ferre cogūtur iomnes;quipari conatu inſtimulati, animumgeneroſum ,ad alta
quauis G ſublimia continuò erečtu intentūq. habent;vtproindè vilis, & abiectiani
1
miſemperreputarim ,huiufmodi vellicaciones, et) morſiunculasmagnopere curare.Suf
ficiat mihi Cafuris,Archiducis aliorüq.fummorū Principū iuffapro ingený mei tenui
fate expleſse.qui rvti ad hoc incitarunt,ita quoq. ſub eorûdem patrocinioab omni Mo-,
morum liuore tutos nos fecurofq.perftiturosconfidimus. Si deniq. quicquam laude in
hoc Operedignum occurrerit, illi, a quo omniaprofluxerunt,Deogurtadotu vnicè ,.ve
adfcribatur,velim . Vale ,

PRAE
 P R AE FATI O II.
Ad eruditos Muſicarum rerum Profeffores .
V M iam dudum in perpetua Muſici negotij agitatione'
conſtitutus , totius Muſicæ longè lateq, exporrectú ambi
tú exactius trurino, vehementermiratusfum ,nemine tam
illuſtri fæculo extitiſſe, qui omnium communiffimam Fa
cultatem pro dignitate ex fundamentis excolendam af
ſumpſerit . Obftupui autem vehementius,dum ſæpè inter
familiares Muſicorum cõgreſſus intellexi,nullam Faculta
tem hoc tempore cultiorem eò vfque deueniſſe, ei vc vix addi quidpiam , aut
demi poſle videatur. Vndè vt huius tam iactabundæ pronunciationis veri
tarempenitiùs comperirem ‫ ;ز‬non vulgarium tantùm , fed & præftantioruni
Authorum , & qui penes mundum doctrinæ Muſicæ excellentia non exiguam
famá fibi pepererunt,monumenta ad incudem reuocans,tranfpofitas eorum
dem melotheſias fummo ſtudio expendendas duxi . Verùm dum exactiùs
fingula indago , multa lanè mutila , defectuoſa, inconcinna,nullo regula
rum tenore adftricta occurerunt,quæ haud exiguam Muſicæ , in dictis Au
thoribus (editione librorum , quod mireris, iam celebribus)fuæ profeffionis
imperitiam arguunt. Teftes huiusfuntmulta impreſſa volumini, quoruin
melotheſias ſitranſpofueris,nihil ad exactam ( quod & Muſici nonnulli infi
gnioresmiratifunt ).muſicorum præceptorum amuſlim applicatú reperies ;
nec fufficit, illas dum exhibentur , dulci murmure aures ignarorum delica
tiùs vellicare ; cum latentia compoſitionnm fphalmağa facilè Phonaſcorum
peritiorum induſtria tegi poffint, & ita occultari , vt magnum quippiain
Symphonetæ ſibi præftitiſſe videantur;fed qui eas rectè partitus fuerit,in pro
cellibus harmonicis , in plena harmonia, in regulis ipſis vulgò notis,in obli
gationibus fugarum , in accidentalium fignorum poſitione,haudquaquam
Colerandos errores inueniet,quoscum fubolfeciſſem , parum affuit, quin con
ceptam prius exiſtimationemde inſignibus cæteroquin viris prorfus depune
rem . Vr itaqueMuſica ſuam tandem perfectionem conſequeretur,pertina
ciuino ſtudio modos omnes & rationes , quæ ad molimina noftra quouis
modo facere videbantur , difquiſiui; quas omnes in V.VI.& VII. Libro con
geſli , ita cas theoricis fundamentis adaptans , vt Muſicos curioſos, non exi
guum ad in facultate tam nobili ſe perficiendum , adiumentum repercuros
confidam .
* Quoniam verò hæc negotiatio grauior eſſe videbatur, quàm vt à me in
numeris alijs argumentis literarijs diſtracto perfici poſſet; Hinc fummos
quosuis huius temporis , tum præfentes , tum abfentes Magiſtros, literis con
fulendos duxi ; vt eorum operâ & conſilio adiutus fultuſque, conceptum in
ſtirutum curiori machinatione exequerer . Cum verò diuerſam viderem ſty:
lorum Muſicorum rationem , & non æquè omnes in omnibus eximios con
fumacofque noſſem ; cos elegi adiutores, qui in tali & taliſtylo inſignem no
titiam affecuti , aliquam ſibi famam præfcripfiffent. Hoc pacto in cleíia
Itylo Eca
 P RAEFATIO II .
cleGaltico & Motectico præ cæteris adhibere viſum eſt, Virum ingenio per
{picacem ,quinon Practicæ tantùm , fed & Theoricæ inſignemperitiam habe
ret; quique ſingulas ad Muſıcam doctrinam , & reconditioris fcientiæ arcanas
rationes, quæ in hoc Operepaſsimoccurrunt,exactè diiudicare poſſet; & talis
fuit Antonius Maria Abbacinus, editione muſicorú Operum iam clarus; qui
primò in Eccleſia S.Laurentijin Damaſo,modo ad altioré,& meritis fuis paré ,
videlicet S. Mariæ Maioris prefecturam affumptus, ibidem Archichoragum
agit , Alter fuit vir longiori dignus vita Petrus Heredia priori haud impar
Muſicus Mathematicus eximius. In Canonico ſtylo fubfidium tulit maxi
mum ingeniofus , & doctus Petrus Franciſcus Valentinus prodigioforum
Canonuin bis mille , & pluribus modis çantabilium , prætereà 96. & şı2.
vocibus in infinitü abço inſtitutorú inuentor, quos vide in fineLibri quinti;
Alter eit Franciſcus Pigerlus inſignis Muſicus, & editis opuſculis çlarus,cuius
ad omnem regularum amuſlim compoſita paradigmata Muſicaà folio 330.
yfque ad folium 383. paſsim inferta reperies ;In Hiporchematico , Orga
nico,ſiue ſtylo inſtrumentis omnis generis fidicinis apto,obſtetricantem ma
num adhibuit,Hieronymus Gapſpergerus Nobilis Germanus,vir prudentia ,
doctrina, & inſtrumentorum omnis generis pulſandorum cum primis clarus.
In ſtylo denique recitatiuo , yti & inomnibus alijs reconditioribus ſtylis du
ctorem præſtitit Iacobus Cariſsimus, Germanici CollegijChoragus celeber
rimus; Hiſce cæteri præſtantiſſimi vrbis Magiftri, quos alibi citaui , fubue
nientes, fymbolam luam inſigni fanè promptitudine contulerunt, quorum ,
ope factum , vt Muſicum hoc opusmeritò fuum habeat ſplendorem , & gra
tiam . Hoc vnicum dolendum, in opere ita vario , & multitudine rerum
penè infinita referto , in Melotheſijs adductis, non obſtante Muſicorum ex
actiffimorum operis correctioni ſumma diligentia preſidentium , errores ir
replıfle ; quos , ne Phonaſcosconturbent,omnes & ſingulos in calce Oper's
adiectos reperies, yc Opus induſtrij Muſici curà emendatum , debitam fibi
perfectionem conſequeretur ,
Verùm çum in ea tempora inciderimus , vt nihil hodiè magis reprehen.
ſioni obnoxium , quâm quod rectiſsimum, nihil magis ridiculum , quàm,
quod maximè ſerium , nil magis falſum ,quàm quod ſinceriſsimum . Hinc
iniquos rerum exiſtimatores , qui caninodenge hoc opus noftrum roderes
omnibus modis laborabunt, minimè defufuros præuideo, cum Muſicis enim
mihi negotium eft, quorum quidem nonnullos tantò inſolentius inſurre
cturos, quantò fuerint indoctiores , præuideo. Sed nihil eorum , yt cuma
Plauro loquar,titiuillationes curo ; Cerrus, quod periti ,& fummi quiuis mų
ſici, qui non ſuperficierenus , ſedmedullam arcanorum Muſicx , vel per ţi
mam introſpexerunt, Opus hoc non fufpicient tantùm , fed & contra igna
rorum infultus, ſe præſtabunt defenſores, & iudices æquiſsimos. Quod fi
alicubi notas errore typographivitiosè autftudioquoque collocatas,quartas
puras ſine ligatura ,tritonos,ſemidiapente ‫و‬, fimiliaque,duas etiam ſubindè
Octauas auc quintas ( præter haſce enim regulas , vix aliud ferè nouit Muſik
corum vulgus) repererint,nolim eos præpoſtero iudicio, ftatim Authorem ,
crimi.
 PR AE FATIO II .
crimine , & ignorantia conuictum infimulari; fed legant priuspræuium re
gularum contextum , & deindè ex eo mençem Authoris interpretentur.
Quam fi non affequantur, non id mcæ infufficientiæ , ſed fuæ imperitiæ in
fciciæque adſcribanc velim . Sufficiat omnia noftra , à præſtanţiſsimishuius
temporis Symphoniarchis, & in hoc Romano Vrbis & Orbistheatro , nom
tantum minutim examinata , ſed & publicis fuffragijs approbata , in lucem
publicam tuta, & fecura prodjſſe,
Audio inter cætera illud mihi obijci ; Qua fronte Author cum profeſsio ,
ne Muſicus non ſat ,Magiftros in arte,ab incunabulis penè in eadem enutri
tos , corrigere,emendare, & quod capuc eſt ,Magiftrum fe præbere ijs, auda
cia pluſquam modeſta conſtituere potuerit ? Hiſce reſpondeo. Verum,
elſe", Muficum me profeffione minime eſſe , nec fuiffe ,vtpotè inſtituto
à Religione mea alieno; Non tamen ideò quxsor me condemnabunt , quod
Ludimagiſter Alphabetaria elementa pueris non tradiderim , quod publi
cum in Eccleſijs Choragum non egerim , quod in compofitionibus alicuius
lucri caufa mercenarium me non exhibuerim , Vndèhuiuſmodiobtrecta
tores non videntur Logicas callereregulas; dum neſciunt,peſsimam hanc il
laționem eſſe , & in Logica ridiculam . Artem non profeſſus eſt, ergò eam ,
neſcit( loquor ſemper de ea , cuius ſubſidio quiſque vicam tolerat, profeſsio
ne . ) Princeps Venuſınus Muſicam non profeſſus eſt , ergò eam nefcit ?Pro
lomæus,& Alphonfus Reges clariſsimi,Muſicã,& Aſtronomia no profeſsi ſunt,
ergò eam neſcierunt , peſsima ſanè ,vị dixi, illatio eſtMuſicorúimperitorú ;
nam de ijs enim ſemper loquor , minimè deprudentibus rerum æſtimatori
bus Muſic:s.Ego igitur tametſi muſıcam dicta ratione nunquáprofeſſusfim ;
notum tamen elt ,me ab ineunte ætate vti præclarioribus artibus , & ſcien
tijs , ita & muſıcæ practicæ ſummo ſtudio, & pertinaciſsimo labore incubuif
ſe , neque ſpeculatiueſolummodòmuſicæ me occupatum fuiſſe, fibi perſua
deant , cum & compoſitiones meæ yaria ſub aliorum tamen nomine impref
fæ in Germania , fumma audientium voluptate circumferantur, & in precio
habeantur ,& ſpecimina in hoclibro edita quid ſciam, quid neſciam ,teftari
affarım poſſunt.Cum enim muſicæ inftaurandæ mihi fuerit animus,ac inten
tum meum ſine muſica Theorica conſequi isurator cenferem , hinc vorique
ardentiſsimo ſemper ſtudio incubai,vt rationes practicasdebilescæteroquin
& infirmas peritiſsimna fulciret Theorica contemplatio; Quam niſi praxi con
iunxering muſici, fruftra in muſica promouenda ſelaboraturos certò ſciant.
Habet enim muſica practica certas combinationis leges, in reconditioribus
theorice penetralibus reconditas, quasqui nouerit, isnihil in practica cum
fumma perfectione , & fa.ilitate expedienda , denegatum fibi eſſe, ipfo expe
rimento comperiet ; Etnosin hoc libro varijs id fpeciminibus oftendimus.
Qui muſicæ noftræ mirificæ fpecimina à varijs eciam muſicæ imperitis exhi
b.ta ad trutinam reuocauerit , verum cognofcet illud Epiphonema philofo
phicum , nemo dat quod non habet ; cum ea, abſit verbo iactantia , opinio ,
ne omnium talia ſint , quæ compoſitionibus ſummorumin Arte Magiſtro
rum ſinę inuidia comparari poflint . Si itaque diſcipuli etiam a'uso talia præ
ſtent,
 PR AE F A TIO II.
ftçnt , quo iurc Artis inuentori hancperitiam Muſici negabunt ?Celentigi
• tur oblátrare ignari rerum æſtimatores , & quod non intelligunt , diſcant ;
Quod tum futurum confido , vbi hanc Muſurgiam noftram non maligno
carpendi, fed vero proficiendi ſtudio , ítudiosè expenderint. Marinus Mer
fennus vir inter paucos , fummus, ante me Valtum Volumen ', quod Harmo
niam Vniuerfalem appellat edididit ; Verùm cum in eo laudatiſſimoOperes,
non tam Muſicum practicum , quàm philofophum egerit, mearum partium
elle ratus fum , philoſophiam hanc practicæ muſicæ paranympha matheſi aprè
jungere , arcanas rerum combinationes oftendere , numerorum harmonico
rum affe iones penițius exponere ;denique omnibus ijs, qui non lucri , ſed
vero philofophandi ſtudio in muſica excolenda verſari deſiderant porcam ,
aperire amplitlimam ; per quam intromiili theſauros hucuſque incognitos
reperiant, & fic tandem ad perfectam muſicæ notitiam manuducantur;Quod
{i me forſan præceps pirautiasimpetus tefellerit; nihil aliud reſtare video ,niſe
vt in conatu laudem reponam ; meque vnico illo Rempublicam Literariam
quouis modo iuuandi deſiderio conſoler; imperfectumque in hoc Opere ves
luti feminibus iactis , alijs vlteriori Minerua excolenduni relinquam ; fi verò
quicquam perfectum , & laude dignum occurrerit , Deacuiushonorivnicè
ftudere conor, acceptum ferant. Vale, Cæptiſque faue.

TA

Ad
 IACOBV'S V I V. A
Eiuſdem Societatis Presbyter .
00
r Beneuolo Lectori S.
ola EAR VM quoque parţium eſſe duxi , & tc,Bencuole Lector,paucishic
conuenire circa Opus hoc Muſurgiæ Vniuerſalis, vtpotè, qui in ciuſdem
Ediționc à capite ad calcem Authori continuè adfuerim ,atqueadeo no
C 20
modicam illius quoque cognitionem ,ac potitiam mihihaurire licuerit .
3 Præuidço igitur duoin hoc Opere tibi occurfura , alia quidem quæ di
laudes , mireris,ac ſuſpicias; vtpotè eximia,rara,curioſa,noua, acrecon
dita , præfertim çircą negotium Muſicum in quo à prima iuuenture apprimè fuiſſe
exercitatum Authorem noueris, qui & proindeiam pridem , vt ſcientize Muſicæ (quam
d
præ cæteris diſciplinis negligi,ac iacere aduertebatyconſuleret,hocOpus meditari coc
pit,actandemiam feliçi auſpicio ,noaniſi tamen poft innumeras confulsationcs cum ,
peritiſsimis quibuſuisrciMuſicæ Magiſtris ( quod oculatusteſtis confirmare poffum )
publici juris fecit;in quo ipſupernon pauca Muſicæ arcapa ſingularia ( quę fortaſsis alius
quiſpiam ſecreta penes ſe abſcondimaluiſſet )poſteritati manifeftauit, quò animum ,
calcarque cæterisMuſicisad limilia laudabili conatu attentanda adderet; ac propte
rea in codem reperiesetiam nonnulla quæ nonniſi paucis, ac obiter attingunrur,tùm
vt alijs occaſio ad hæc perficienda concederetur , cùm nè nimirùm Opus excreſco
ret . Quæ omnia vtinon dubium eſtbono deinceps publico multum profutura,ita lau.
de , ac commendatione effe digniſsima nemo vtiquc inficiabitur,
Ad alterum verò caput quod attinet.No de futuros fortaſſis aliquos zoilos conijcio
quinonnulla in hoc Opere mordaci dente carpcre attentaturi finc. At facilè , Leétor
beocuolc , horum cauillationes , ac maledicentiam damnabis, aut certè contemnes, fi
duorum Tomorum operofam molem ynius anni fpatio abſolutam ,fiionumcrarum fi
gurarum tum inære, tum in ligno labores, ac difficultates; ſi intricatiſſimarum mate
riarumcopiam ,ac declarationem ; ſi penetratos,non ſine ingenti induftria reconditio
ris Muficæ, ac pauciſsimis notos receſſus (vt,inter alia,funt, quæ circa genus Chroma
ticum , & Enharmonicum ingenioſa, ac noua methodo traduntur) Muſici ctiam typi
incredibile faftidium ,ac molelias;nccnon Typographorum incuriam ;fi denique tem ,
poris auguftias attentiùsconfideresæquaque lance trutinaueris: necfolùm à feuerio
ri cenſura temperabis; ſed etiam potius quidquid fortè minùs cultum,mendolum,mu
tilum aut quacunquc demum rationedefectuoſum occurrerit , beicuolà amicaque in
terpretatione facilèexcuſare,tutari, ac defendere ftudebis,imòfortaſsisnon parům mi
raberis,quà tandem rationc fieri potucrit, vttantillo tempore tanta moles in hanc per
fectionem exſurgeret. Atque hæc funcAmice Lector, de quibus tc hic obiter monitum
yolui. Vale.

::

..

VIN
1

VINCENTIVS CARRAFA
SOCIETATIS IESV
Prepofitus Generalis
Mufurgiam P.Athanaſij Kircheri Noſtrę Şoçiçcaciş Şacerd otis
, aliqu Soc oteiuſdem
См
çiecacis Theologi recognouerint , & in lucem edipoffe probauerint , faculcacem facimus ,
tur, quos (pe& ac,videbitur; cuiusrei gracid has licceras maqu noſtra
ve rypis mande fiita ijs,ad
fyb. criptas , figilloque goſtro muộicasdamas . Romz 16.Iunij 1548.
Vincentius Carrafa,
Dachbone 200 stepe
Co PODU Pou

IM magnam Conſoni,& Diſfoni(hoc eſt Conrananciam illam , fine qua Rerum Vniuerfcas
V mo
non conftaret) canta ingenij ſolertia, Do & rinæque (qua ſemper folet ) fubtilitate ,atques
eruditionis multiplicitate ad perfectă Arçem reduxit Au.ß.P.Athanaſius Kircherius è Soc. Iela
yt quarum concenram mortalış intelligencia vix ha & enus ratiocinando perceperat,carum qune
planè ſentiac Audicus; atque in ipfis Auribus Hominum fiat. Non lunt loquelx, acquc ſermones
quorum non audiantur Voces earum . Tanca Dele & acione, tantaque Veilitate non effe diucius
fraudandum Terrarum Qrbem cenfeo , quo luculentiuscognoftat ea,quæ Dei laudem enarrant ;
idque de Codice ad Typos relaxanda(poſtquam illum, iuxta curam á Reuerendilą.P. Sacri Palacia
Magiſtro mihi demandacam , diligeqcer examjoaại) teſtimonium fero ,
Io. Baptiſta Rinaldaccius I. V.D. Pifaunen.
hero , be
poh Pas

Vau Reuerendiſsimis. Pal.Mag.exa&è vidi,reuidi,& examinaui, Opus hoc præfens præſertim ,

Iin omnibus
circa do&rinam muq am ,precepta ,leges, & muſica peradigmata Authoris propria; & inueni
fingulare ingenium ,ordinem pulcherrimum ; omaia ex foote , & mis Muficæ içicoties
penetralibus,deprompta,irrefragabili demonftrationum ratiocinio fundata; cuiuſmodi nihil fimile
me aue legiſſe,auc d quoquam fimili ordine,& methodo craâaca,in editis hucuſque operibus Mu,
ficis reperiſſe ccftari poffum ; que cum ſummam non Theoricæ tantùm ,ſed & pradicæ peritiam in
Authore arguant ;Opus digniſsimá omnino,imò neceffariú iudico , quod mox in Rei. Muſicæ bonú
ob fingulares eaſque nouas inueationes publice luci paccąc; inuenienc hic Mufici noftri, quod mi
reacur, & imitentur;portamque ad ingences Mụſicæ theſauros perluftrandos candem Abi apercam
cum admirarionc intuebuntur ,
ita teftor Roma 21.Dec.1649 .
Antonius Maria Abbacinus Tiphernasio Bafilica
S.Maria Maioris,Muficæ Præfc & us ,

boos one he hope

Jos oopa SODE Pay

Imprimatur , Si videbitur Reperendiſsimo P.Mag. Sacri Palatij A pokolici,

A. Riualdus Viceje.

Imprimatur ,
Fr.Raymundus Capizuccus, Soc.Sac. Palacij Apoſtolici Mag.Ord. Præd.

ARTET LY
ON
1
1

456
.
 ‫ܙܦܙ‬

M VS VR GI AE
VNIVERSALIS
SI V E

ARTIS MAGNAE
BE

LYON
LA
CONS O N I;
ແຜ: 1 ET
DISSONI
LIBER PRIMVS
Α Ν Α Τ Ο Μ Ι C V S
DE NATVRA SONI ET VOCIS .

P R AE F A TI O ,
De auditus præftantia, & nobilitate.
ONSTITVTVRVS vniuerſalem Artis Conſoni, & Diffoni in
rebus ſingulis huius mundanæ fabricæ eluceſcentem Idcam , vaftiffi
ma cius commercia ibi vtordiar congruum eft, vbi prima ciufdem
C conftituunturincunabula ; Si itaquenullusin hac viſibili mundi ma
china motus foret, nulla quoquc corporum foret impulſio, & hacceſ
ſantenulla foret aëris agitacio ; ſi nulla aëris agitatio , omoia immo
bilia & perpetuo naturæque penitus repugnante ſilentio damnata ſi
lerent.Exmotu igiturcorporüfitimpullus aëriſque agitatio;ex aëris Quomo
agitatione colliſio corporum , ex corporūdenique colliſione alij & alij pro colliſorum cor- do hiat ſom
porum conditione ſoni nafcuntur , vnicum acuſticæ facultatis ſiue auditiui organi obie. nus ,
dum, de cuius nobilitate, præſtantia,& mirificis vſibus modò præfari viſum eft,vtdigniſ
fimarum rerum pulchritudine perſpecta, curiofus Lector ad carundem modo plenius ex
plicandarum notitiam fcientiamque adipiſcendam animum adijciat.Tu interim ſenſuum
omnium

.
 Artis Magne Gonfoni, o Dilloni
omnium ac meetis largitor DE Vs ficuti avditlis,ita & mentisacien mihi benignèron
cede vt admirandismanuum tuarum operibus Mundo ' propolitis , omnes in amore po
Natura in
minis tui accendantur .
rebus non Natura Ars Deiſecundarcrum omnium parcas,vti ijs in rebus quæin non adeònecef>
multum farium vfum ordinantur, modicum temporisimpendit,parumqueadhibeş artiticij; ica ijs
policeforce
rijs parce in rebus, quæ admaximos innumerofque in hacmundana Oeconomia vfusdiſponuntur,
laborat , & ceniporis & laboris plurimain impendit ,artificio vtitur prorſus admirando & conſide,
ratione digniſsimo, Hinc in epitome rerum omnium homincritèeffingenda,tārum mula
torum mēliumlaboristantum induftrię impēdit, calemque in formaadis fingulis humani
Aurimascorporis membris,folertiam exhibet, qualem in oculorum auriunque fabrica exhibitam
fabrica , fumma adınirationedefixiçontemplainur;cum ergà natura in audítus officina efforman
mirabilis.da varijſqueillis anfractibus cuniculis,cauernis,cochleis,ſpecubus, latebriſque veluti aitris
quibufdam & labyrinthis conſtituendispræ cæteris tantum fuftineatlaboris , talem adhi
beat diligentiainicertèpræftantiſsimum ,vtiliſsimum atque aờ benè beatèque gloriosè,iu
Auditus cundè, commodè tranquilleque viuendum ſummè neceſſarium auditum effe luculenter
prællätia.patet. Ita enim nos,vtinterim de coeteris animantibus ſilcam ,ſuis afficit beneficijs,ita vi
tam ornat,ita perficit, ita diſiplinis omnibus virtutibuſque condecorat, tam ſplendidam .
denique bcatam ,iucundam ,tutam , tranquillain ,commodam viuendirationem confert,vt
tota fonorum ſciencia, & quicquid in natura rerum ſono voceque efficitur, huius caula
productum creatumque fit. Et quod ad ſplendidam vitam attinet,an non maxima vt glo.
riosè viuamus,in auriumſeoſu vis pofita eft: hoc ad omnem ſcientiam erudimur,hoc con
filijs quàdandis quà captandis aptamur : hoc homines propriè fumus. Hoc ſolo cunctas
animi paſsiones,manſuetudinem amorem ,iram ,timorem, miſericordiam ,æmulationem ,
lætitiam,pudorem, moſtitiam , imprudentiam , contemptum ,fiduciam , indignationem ,
inuidiam, deſperationem , deſiderium infinitoſque propemodum affectus, vocis ſono re
præſentatos in nobis non excitamus dumtaxat, ſed & cuſdem comprimimus &modera
mur iuxta illud , Nemo adeò ferusefl qui non mitefcerepoffit
Si modo cultura patienter accommodet aurema
Cortè voluntas Dei, non per alium niſi perhunc ſeoſum nobis innotefcere poteft iuxta
Deinobis illud D.Paul: fides exauditu eft : Quæ ita clara ſunt , vt Philofophus ſenſum hunc non ,
innotefcit alio meliorc nomine , quàm ſenſu diſciplinæ intitulandum cenfuerit. Quod fi ab his ad iu
perauditú
cunditatem progrediamur, quid ipſo iucundius , quid dulcius effe poteft: hoc animum
Senfus
fiitiæ ,
iu- triſtitia, močrore, ſtudijs, curiſque languidum , confe&tumque dulciffima Muſicæ harmo
nia , & concentu relaxamus , blandis familiaribuſquc colloquijs in integrum inftauramus,
hoc mutuum mortalium commercium fouemus, huius opeviget iuſtitia ,mali corrigun
tur, præmiantur boni, hinc luftitiæ ſenſus à Stilicone di&us , dum in iuſtitia rectè adminis
ſtranda , auresin ludice afininas requirit . Verbo hic ſenſus coniunctusfratri ſuo viſui, in
quā,omnia in natura rerum , agic,perficit,explorat,manifeſtat,afficit,officit, inficit ,or
dinat,dirigit,componit, reſoluit,omnia (vt in contextu huius libri videbitur) moderatur ;
Quæ cùm ita fint,nihil reftat ,niſi vt iam ad tam nobilispotentix, naturam omni diligen
tia deſcribendam calamum conuertamus ; Quod fict, vbiprimò de natura foni , eiuſq;oba
iccto quædam præmiſerimus ,

CAP V T. I.
De definitione foni.
Vm omne ſonorum auditus obiectum ſit, ab eo diſputationis noftræ fumemus exor
C dia , VG ficordinc naturæ progredientes , propoſitam nobismateriam iutantat É'S * E
exequamur. Quid autem reuera fonusfit, vti incertum eſt , ita yarias quoque opiniones ,
& fententias in animis Philoſophorum peperit . Ariſtarcles tex . 65. liz. de anima ſonum
des
.
 1

Lib.l. Anatomicus de Natura foniEgovocis. 3

definit eſile motionem ejus,quodeo motu moueripotest,quo ea que à corporibus inuicem percuflis Sonus ab
-
refiliunt,mouentur ; Nonnulli definiunt: ſenſibilem qualitatem , & proprium audiendi fen- Aritotele
>
fusobiectum , auditum feriens: Boëtius ait fonum nil aliud eſſe, quàm percuſſionem aëris definitur
indiffolu tam vſque ad aures ; Alij aliter . Nosſonum definimusE
. ße qualitatem paffibilem Definitio
fucceffiuamexaëris ;velaqua interceptione , elifioneque , fonantium corporum collifionem infe- Authoris.
quenteproducta ,fenfum auditus mouereaptam . Vbinotandum , tria in accidentibus omni
bus conſiderari poffe , ex quorum notitia , natura eorum manifeſtatur. Horum videlicet
fubieétum , genus, & cauſam , per quæ pro varia definientis intentione ac fine, velomni
bus tribusexpreflis , vel fubiccto tantum & genere , prætermiffa caufa , vel cauſa fola ac
cepta , citra expreſſionem reliquorum ,accidentia definiuntur. Primo modo cognitioned
perfecta , & abſoluta, duobus poftremis modis imperfecta, manca, & murila notitia ; ita ,
5 Ecclipſi, quod ſit priuatio luminisin Luna, propter interpoſitionem terræ inter Solem &
Lunam , definita,omnia tria in definitione continebuntur ; Sic tonitru eftfonus in nube
Propter extinctionem ignis;declarata illorum trium explicatione conftabit definitio ,idem
Per ſubiectum tantùm & genus poffumus declarare,fidicamus: Tonitru eſt fonus in nube;
fimiliter per cauſam tantum; vti eſt extinctio ignis ; Quæ omnia præmittimusne quis tri
plicem naturam ,perdefinitionem datam nos deſcripſiſſe arguerepoſſit,cùm fecundùm
Ariſtotelem definitio oratio quædam lit, rei vnius naturam explicans.
Verùm dicet aliquis adfonum non ſemper cria corpora prout definitio indicat , con- Quid ad
currerc , ac proindccam ſibi perfectè conſtare non poffe, cùm nequè aër ,nequè ventus , ſonum re
vepoteAuxilis naturæ,& omniduritic acfoliditate deſtituta corpora, ſonum
producere quiratur •
apta ſint; panno verò , in partes diſrupto fonus quidam producitur , ad cuiustamen pro
ductionem nec duo, nec dura corpora concurrunt,vti, & in voceapparet. Reſpondoo nu
merum horum corporum non ex eorum multitudine , ſed ex actionum , quæ pro fonogi
gnendo interueniunt , varietate deſumi. Porro cria rectè ac verè in ſoni productione di
ftin &ta corpora , ſi non actu ſaltem ratione diſtincta requiri afſerimus. Quo pacto vnum's
teuerà exiftens, duplicis nomen merebitur, quod vtrumquè ſcil. percutientis, & percuſſi
mupus ſubeat: pariter quod tùm fonantis, tùm interceptipartes agat, triplex verò habeo
bitur, quod omnium vices ſuſtinet. In ſono à vento ſeu exhalatione excitato , hæc percu
tientis tantum ; aër tum percuſſi tum intercepti officio perfungitur; Hinc aër diuerſa coni
fidcrationc mouentis & moti ſeu eliſi rationem habet. à celeri namque & vchementi ex
halationis ventiquè motu ſuperatus,haud aliter ac ex exorta inmari tempeftate , procck
lis curfu fefeinuicem ſuperantibus, altera alteri reſiſtit , fic aër exhalationiſe opponit pro
priaque ſuæcliſionis caufa efficitur. Eodem modo in reliquis duabus foni differentijs res
ſe habet.Conus verò quiruptura panni editur , ſoli aëri totam a & ionem , & totum fuum
eſſe adſcribit ; Nam in ruptura panni , aëris partibus celerrimè metu vacui ad latera panni
coëuntibus , & prioribus à pofterioribus impulisfra &tiſquè, idem aër, vt vna partepellie ;
eft concuticas; vt alia parte pellitur,cliditurquè eft corpus concuffum arquè joterceptums
Quæ omnia quicumquè ritè cxpenderit , omnibus reliquis fonorum differentijs , applicare
poterit; dum cniin mollia corpora; vt aër, ventus, fimiliaquè, ſonum edunt, certum eſt ca
nonſonare, niſi ſtatum quendam ſolidi corporisadipiſcantur;Patet igitur, quomodo om.
Des circa definitionem dictæ difficultates ſoluipoſſint.

CA PV T. II.
DeGeneſi fiue productione foni... ‫دهم زدن‬ ‫دو‬
Ad corpo,
* aëris vel aquæ interceptione cliſionequè fonantium corporum colliſioncm inlequa rum collia
te producta ; ordo iam poftulat , vt quomodo ex alliſione corporum producatur fonus, lione aer
oftendamus ; Et quidem oxperientia quotidiana docct , duorum collifionc corporum fo . requiritur
A 2 num
 >

4 Artis Magna Confoni, & Difoni

nuin fieri, præter hunc verò duorun conflictum , aliud tertium (quod & inedij , & in quo
concuſſio fiat, quod & caufæ materialis rationem obtineat ) ad foni geneſim interuenire,
ita probamus: Vtconcuſſio fiat vnum corpus ad alterum moueri neceffe eft; vnde & con.
iequenter medium, ſine quo actio ſonum fuum confequi minimè poteft , requiritur; Ter
tium verò præter illa exigi, hinc patet, quod corpora mollia, acuta & planitie deftituta .
ſonum non edant, vt li acus acum, aut lana lanam concutiat; neque bene ſonant , fiint
qualia; necplenè ac longè , fi plana ac cauitatis expertia fint: contingit ſubindè quo
què vt ca corpora quæ vehementiuscolliduntur , minus feriant, vt duo ligna , & contrà,
minùs collila prolixiorem ſonum faciant ye tintinnabula ; cum pannus quoquè violenter
rumpitur,longiùs quàm aliud corpus durius crepat ; Vnde apparet neceſſario ad ſonipro
duétionem tertium aliquid, quòd eius ſit materia, & quòdinaterialiter ſonare aptum ſit ,
concurrere ; Eft autem hoc tertium nihil aliud niſi intermedium illud corpus in quo con
noritatis cuffio contingit, vt aër, ignis vel aqua, cuius intermedij corporis facultas a suatur, & actu
Čauſa lo-
corporum ſonum recipit,edi què ipfo in ſtatum quendam ſolidi corporis reducto atque inter duocor
pora ſeſe collidentia intercepto ruproquè . Intercipitur autem frangiturquè quando inter
corpora inuicem percuſſa interceptum ita vehementer excutitur, vt non vna eiuspars or
dinatè poft aliam & ſucceſſiuè moueatur , ſed vna anteuertat aliam , & antequam prior
cefferit cam impellat, fiatquè tumultuarius & inordinatusnotus ; Mollia verò & acuta
corpora ideò fonarenon ſunt apta , quod ictu ſuo intermedium corpus non ita comprime
re & condenſare valeant, vt interceptio & fra&tio eius diſſipationem anteuertat. Inæqua
lia verò corpora,quia in concauis & deprelioribus partibus aërem fruftatim comminuut,
Conum edunt comminutum ; Concaua verò quia plus includunt ac verberant, magis per
ftrepunt; duo ligna vehementer collila ob paruam lectionem aëris minus fonant , atduo
ærea corpora quia duricie& læuitate lua magis frangunt , prolixiorem fonum gencrant.
Panniverò fciflio longiùs crepat quam alterius duri corporis percuſſio, quia vicinus aër
hinc inde in plures partesdiſtinctus rumpitur .
Fit igitur fonus, cum duobus ſeſe concutientibus corporibus intermedium, in quoipſa
ad fe inuicem feruntur, inter ipſa ex compreſſione atteritur,attritum frangitur & reſonat;
quæpulchrèconſonant,definitioni ab Ariftotele traditæ cùm dicit fieriactu fonum alicu.
Sonusnon jus ſemper ad aliquid & in aliquo; neque tamen hincinfertur fonum nil aliud eſſe,niſi fra
nike naollas etionem aëris, falſum enim id eſt; cum fonus non fit motus, fed motu cauſabilis ; ſenſibile
bilis . proprium , non commune,nequè ad idem prædicamentum reuocatur; fonus & motus.
Cùm verò Ariſtoteles fonum ſubinde dicit motionem, non in ſenſu formali,ſed caufali lo
quitur, quaſi diceretur, ſonum ex motu reſultare ; Acceditquod fonus cò pertingat, quò
motusaëris perringøre minimè poteft, vt fit in aqua, in qua pifces , vrinatoreſquèaudiunt
ftrepitum ſoni editum ,etiamſi motus aëris eominimèpertingat;nequè aëris fráctioinme:
diata cauſa,& proxima foni ſtatui poteft ; Sed foni genelisformaliter eſt actio terminata
intrinſecè ad fonum ,vt ad terminum peripfam genitum.Patet igitur quod initio proban .
dum affumplimus ,
3.

CAP" V T. III.
1

De ſubiecto foni paſſivo,

argunien
ta eorum Noncamenta
lapuntain
; Maximèavioneper conditaedobiectecon
yidetur conſentan el est, colorisnyereliquacrema
eum ,vt loni , odoris , & reliquarum ,
Lonumina qualitatum, quæ ſub ſenſum caduntfimilis, & æqualis ſit ratio, fed odor,color, ſapor & re.
in medio, liquæ qualitates ſenſibilesinhærent obiecto, ergo.Secundò .Idem non poteft efle mediū
fed obie- tranſuehendi, & fubie& um ,vtieftintermedium corpus, ex cuius interceptione conſurgit
cto inhæ
gere. fonus. Tertiò . Sonum edentia à ſono denominantur, noſque ea audire dicimus, non alia
de cauſa, niſi quia fonumin fc habent; ergo lonus ineft corporibus ſonoris. Verùm nos ve
riùs
 Lib.l. Anatomicus de Naturafoniea vocis. 5
rius dicimus, fonum non obic &to , ſed ſubiecto , fiue quodidem eſt , non corporibus fono
re , ris, ſed intermedio inhærere ; hoc enim , vt in præcedentibusdictum eft , ad geneſim loni
tanquam materia concurrit ; Si enim corporibus ſonoris inhæreret tantùm , à vento
‫ܕܝ‬ minime impediretur fonusinde profluens, quod tamen experientia falſum docet; Iterum
fi in corporibus fonantibus inhæreret ſonus, autncgari debet ex fractione, & compreſſio
ne medij corporis ſonum reſultare , aut aſſerendum medium hoc corpus fractum contri
10 tumque in ipſa fonantia re-agere, & ſonum in eis efficere . Quorum vtrumque nemo fanæ
mentis Philofophus admittat. Ve verò reſpondeamus ad argumenta corum initio huius
capitis propoſita, dicimus peculiare & proprium ſono eſſe non hærere in obie &to, vti cæte
20. ræqualitates ſenſibiles odoris, faporis, coloris, quæ eſſefixum & ftabilehabent,atque ex
fuorum naturalium obiectorum complexione fluunt, ſignaqueſunt& media, quibusipſa
ium cognoſcimus , tum diſcernimus; ſonus verò non elt, niſi dum fit , & fonantium cor
porum ſubſtantiam non comitatur ; ideoque vbigignitur, id eft, in intermedio corpore ,
01. ibi, vt in ſubiecto recipitur ( quanquam obiecta ſua , id eſt corpora ſonantia , & quæaudiri
dicuntur, non ſecus ac reliquæ ſenſibiles qualitates, ſenſui patefaciat) quod tamen in alias
(cnfibilium qualitates non quadrat; ſiquidem corum tantum, quibus inhærent , fpeciem
in ſenſusinducunt; Quemadmodum ,exempli gratia ; Si colormedio videndi ineffet,me
dij, non obiecti ſpecies in ſenſum veniret ; Atque huic accedit quoque quod guſtu depra
uato , & alia ſibi naturæque ſuæ inimica qualitate infeéta guſtabilia praue iudicētur. Quod
verò fuprà obiectum fuit, idem non eſſe poſle ſimul & medium , & ſubiectum , id tantum,
de illo, quod de vnius eiuſdemque partibus procedit, intelligendum eft. Nam reſpectu di
uerfarum partium idem & medium , & ſubiectum eſſe minimè abfonum eft. Quod verò
ſuprà tertiò obijciebatur, ſonum ſonantibus corporibus inhærere , eo quòd à ſono deno
minentur fonora, non intelligendum eſt ſubiectiuè, ſed effectiuè, id eft, corpora quæſo.
num edunt appellari ſonantia, non vt lono affecta, ſed vt illa, qux ſonym efficiunt.Nam
vt in præcedentibus iam di&tum eft, illud intermedium quod nos ſubiectum paffiuumſo
ni ftatuimus , non eſt niſi aër , qui adfoni geneſin non vt cauſa efficiens , fed vt caufa ma
terialis concurrit.patet igitur propoſitum noftrum ..
CA PV T. I V.
De Corporum ad geneſin ſoni tum effectiuè, tum,
ſubiectiue concurrentium requifitis .
T
nam in corporibus ad perfectionem genelinque ſoniconcurrentibus requirantur,& .
vt cum ordine procedamus, d cimusprimò motum fonatiuum cuius intermedio ex cor
porum ſeſe concutientium įstu fonus gignatur,hoc ante omnia veluti iure fuo poftulare ,
vt dicta corpora intermedium celerrimèdifcutiendi vi præditafint, qua quidem facultate
catantùm corpora pollent, quæ ad vehementerſeſe impetendum apta ſunt, quia hæc ſo
lùm arctè intermedium comprimere & compreſſum validè concitateque impellere , im
pullum apeè frangere valent; requirunturigitur primum corpora huiuſinodi, quæ mutuò
ſibi obſiſtendi, ac velociter ſeſe inuicem collidendivim poffideant. Nam rationefortis ob
fiftentiæ alterum alterius ictum validè excipit , validè inquam ,ſi percuſſio ipſa cum robo
seconiuncta fuerit .Quam obfiftentiam fi corporibus dempſeris,caad ſoni genelin ,nons.
adeò apta, impotentiam quandam acquirunt in productione foni. Exempli gratia,fi duo
corpora ad fe vehementer collidenda cæteroquin apta , molliter & leniter leu languidè
si percutiantur, veluti fimanu tabulam , aut altcrani manum , abſque vlloimpetu per mo.
dum tactus aut fenem applicationem ferias,nulla in intermedio fractio , & confequenter
nullus fonus cauſabitur . 1

Secun
 Artis Magne Conſoni, og' Difoni
Secundò, vt fonuin producas , reliftentiæ corporum celeritasietus neccſſariò coniungi
debet, quiquidem celermotuscùm neſcio quem tremorem in corporibus cauſet, vt po
fteà declarabitur , meritò totius diuerlitatis fonorum vnicum fundamentum eſt; pro huius
cnim iacremento decrementoque corpora nunc acutiùs nunc grauiùs ſonant , vti paulò
pòſt fulius oftendetur. Celeritas autem à vehementia & celeritate corporis collidentis de
pendet, ſicuti igitur vim reſiſtendi corporibus tribuit duritia,& planitas corpora percuſſio
ni adaptat, ita celer motus reſiſtentiam efficit violentiorem . Hinc omnia mollia corpora ,
vti ſpongia, lana, acus & fimilia inſengbilem fonum edunt . Porrò quemadmodum dura,
plana , ac velociter vehementerque mobilia ad fonum fimpliciter expoſcuntur ;ita non
quidem abſolutè, fed fecundùm quid & ad melius eſſe,fonum editura, debent eſſe læuia,
concaua, poroſa, &c. ac debitè conuenienterque ſituata ; Læuia ob æquabilem fuam fu.
perficiem ( qua totum aërem vnum & continuum intercipere, ac diuerberare apta ſunt )
ad foni vehementiam , læuitatem ,& claritatem faciunt. Inæqualia verò & afpera ob emi.
nentias ſuas & depreſſiones, propter quas aërem non totum ,neo vnum & continuum ,
ſed fruftatim comminuunt, imperfe &tum , afperum & diminutum ſonum edunt.
Quemadmodum enim intermedij fraétione ſonus gignitut, ita, vbi intermedium non
Caufa af- vnum & continuum , ac æquale ,ſcd per partes ac fruftatim , fiue per inæqualitates fre
prioris quentes extenditur , diminuiturque , afper fonusexurgit ; vbi verò totum vnum conti
nuum & aceruatim colle &tum non fruftatim ab illiſis relilit, vehemens lenis ac clarus obo
ritur fonus : non ſecus ac in luce fit, quæ quanto in leuiorem ſuperficiem inciderit , tanto
faciet illuminationem maiorem . Quæ omnia varijs experientijs confirmantur ; Nam pa
leis in orcheſtram diſperſis, quo minus chori vox clarè audiatur , alia cauſa non eft , niſi
inæqualitas pauimenti , idem dicendum de aula varijs ornata peripetalmatis , in quibus
cum fonus quafifuffocetur,mirum non eft ſonum eſſe multò obtuliorem , quam ſi au
lanudata fit.Eandem ob cauſam Muſica in Eccleſia referta populo, minus clarè & diſtin
Etè, ac in Eccleſia vacua, percipitur .
Præterea concaua complures ſua cauitate per reflexionem poft primum , efficiunt ictus;
quia intermedium intus concluſum , cùm excuffum eſt, ad latera concaua repercuſſum ,
fonom in plurimumad ſoniprotenſionem prolixitatemque confert. Aërem quoque id eft corpora
tendunt. multum aëris participantia, ad clarum , magnum ac perfectum ſonumvim habent maxi
mam , cum illa non vt efficientia ſolùm , fed etiam vt materia ad ſonum efficiendum ,con
currant . Vnde ænca & argentea magis ſonora ſunt,quam plumbea, non rationc folidita
tis autmollitici,vt quidam putant,ſed obrationes in fequentibusaperiendas. Adlonum
igitur fortis reſiſtentia, renifus, & celeritas ictuum , corporis item durities , læuitas , conca
uitas, partiumque continuatio requiruntur; quod erat probandum , &c.
CA PV T. V.

De varijs Speciebus foni.

Xplicatas ſonorum requiſitas conditiones ſequuntur variæ quoque Conorum diffc
---

rentiæ , quasvt examinemus ordo poſtulat; Cùm itaque fonus varijs modis effici
poflit, neceffariò variæ ex varia eorundem combinatione ſpecies emanant; Eft ſonus lon
Diuifio
gus,breuis,eſt acutus & grauis; eft alius directus, atque reflexus;Eſt fonorum alius actu ,
Conorlini . alius potentia; illius formale & inhæſiuam ſubiectum cft aër , aqua, ignis ; huius ferrum ,,
æs, argentum , aurum, lapides, lignum , aliaque dura & læuia corpora. Si porrò modum ..
procedendi ſonorum conſideremus, aliusſonus eſt ex fractionc aëris à corporum folidorü
collifione caufata ; Alius ex alliſione ; vel cum aër à vento vehementi commotus ad cor
pus folidum alliditur ; ita pulmo aërem ad duras Trachcæ partes reſpirando allidit . Alius
ex coitione naſcitur,vt fit in panni vel chartæ fra& tione; ne enim detur vacuum , partes aë
sis celerrimè cocunt ad latera panni, atque ibi priores impulfæ à pofterioribus franguntu r,
& fic
 Lib.l. Anatomicús de Natura fonie vocis. 7
& ficſonum faciunt. Quidam foniproducuntur extenſione aëris ſicutiin libilis ; alijcon
ſtrictiore aëris, vt in fiftulis; alij caucrnis alijſque foraminibus, in quæventus aërem impcl
lit, conftringitquc, inſunt; nonnulli à corporibus fonantibus oriuntur;quorum aliquilant
naturales, alij violenti Naturales vocanius, qui à corporibus ſe collidentibus intico tibi
principio efformantur, ſuntque iterum duplicis generis; alijſcilicet corporum animatorů,
inacimatorum alij; hiventorum ,aëris; limiliumque mótu'; illi verò facultate animæ mo.
ericis producunturz qui itcrum prodiuerſa organorum , quæ illos elicinnt , ratione diuerſi
funt; Verùm tempus medeficeret, li fingulas ſonorum differentias hic enarrare vellem,
cùm tot fint diuerfæ fpeciesfoni, quordiuerfæ (pecies rerum fe collidențium in rebus ina- Varietas
fonorum
nimaris: quotque diuerſa reperiuntur in animantibus organa, à quibuselicipoſſunt;Sicus infinita.
ti cnim in hominibusvarietas vultus, inceffus, inclinationumquequaſiinfinita eſt ; ita &
vocum diuerſitas ex conditione corporum , organorum que conſtitutione orta prorſus in
figita eft: Vorùm de hiſee pallim per totum hoc opus,fusè tractabitur. quare ad alias.

CA PV T. V I
De caufa proxima , & principali ſoni.
CYVmfonus non aliunde quam ex tremore corporu ſeſe collidentium oriatur, vtdicta ,
pro varia tremorú conditione innumeras quoq;fonorū differētias gaſci neceſſe est.
Pandemus igitur in hoccapite porçam ad abditam ſonorum vim, operationeſque pror
ſus paradoxasnullo negatio comprehendendas,quare ſummo ſtudio yc ci intelligendo in
cumbas conſulam : fed ad rem
Quemadmodum igitur,veiin Arce Lucis & Vmbræ diximus, aërinfinițis rerum ſimula
chrisab obie &tis permedium radiancibus, ita & Conorum infinitis fpeciebus refertus eft:
quorum tamca illæ ſolum audituiſe liftunt, quæ ſenſibili motu , ad auditiuam potentiam
proportionato mododeferuntur . Præterea licutinatura rerum in perpetuo motu verſa
tur, ita res omnes perpetuo motu agitantur :ex hac autem perpetua rerum agitationed Species ſo
pafcitur corporum colliſio , ex collilone denique pro corporumſonantium conditione , norze ze
jofinitæprodeunt fonorurn varietates, non loquortamen hic de ſonis ſub ſenſum ſemper fpecies vi
cadentibus , fed de ijs quiperciperentur ,fi auditus velſupernavirtute , vel acuſtici inftru, fibiles,
menti ope ( dę cuius fabrica fusè in Magia noſtra confoni& diffoni) corroboraretur .
Dico igitur, Primòcam eſſecorporum ex colliſione ſonantium conditionem , vt dum ,
hoc tan Sonus
impulſu fa &to fonant, contremifcant; ex tremore verò aëris fractionem atque ex hoc ni.
dem ſonum naſci affero atque ſine hoc tremore ( qui & ipſe ſpecies quædam impulfus eft) hil aliud
impoffibile eſt ſonum fieri; nemo tamen hunc tremorem femper ſenſibilem , vt dixi , erre nif
mori tr
efte.
ſibi perfuadeat , hic enim cùm infinitis diadromis conftet , meritò omaem fenfuum laga:
citatem longè luperat.Experientia tantum in quibuſdam corporibus , in quibus hic tre
mor ſub ſenſum cadit , in hanc nos notitiam deduxit .
Eft aucē hic tremor(peciesquædā motus localiş ſiue vt dixi impulſusſiuo impetus, quo
corpus aliquod colliſum totū in ſe tremit,& minutis quibuſdā vndationibus,& lucceffioni
buscocutitur: Eſtq;huiustremoriscapax omne corpusſiue illad folidū , ſiueliquidum ,fiue
homogençū ,liueheterogencum ,qucdurú,liucmolle,fiue aſperū ,ſiue læye fuerit; ima non
folùmipſumtremit, ſed & aërem liue intermedium limiliter tremerefacit:itavt aër iuxta
corporis callili vodulationes, ſucceſſiones , ſiuc tremores.eriam tremat. Hinc quantò
ad tremendum aptiora ſunt, tanto ſono producendo ſunt aptiora,magiſque ſonora :qua
to verò difficilius tremunt,tanto quoqueſonus, quem producunt, eritobtuſior,Quæ om
nia oculata ſenfataque experientia nos docet: ſi quis enim vel leniter chordam extenſam
cangat, ftatim illam tremere videbit in ſonum animatam.ita vt tremorem , quem oculi
percipiunt,illum &manusſentiat,paripacto campana vel leuiſſimè acu percuſſa, tota
contremiſcit, continuis yadulationibusaercm vicinum fericns : vnde & tionicustam diu
durat ,
 .!
8 Artis Magne Conſoni, o Diffoni :
durat, quàm diu durat tremor; idem ſtatuendum cſt de quibuslibetalijs corporibus: quæ
tamen vt dixi tanto ad fonandum erunt ineptiora , quantò minùs ad tremendum fuerint
idonca, cuiuſmodiſuntlana,pannus, cera ,lutum , bitumen ſimiliaque corpora mollia .
Atque huc reſpicere videtur ,definitio Ariſtotelis , ſupra adducta dum dicit: fonum effe
1.2.de Ane motionem eius, quod co motu moueri poteſt, quo ea , quæ à corporibus inuicem percuſ
* : X.686
fis refiliunt, mouentur: nam hoc perſpicaciſſimum Philoſophiingenium deprchendit aë
rem ad vadulationcs percuſſorum corporum vndulare , & quali luccuti, atque inde tan
dem ſonum naſci, quod & nos in noftra definitione innuimus .
Vnde corpora multùm tenfa, aërea, poroſa , concaua , terſa & polita ,omnium ad tro
Inendum ,fonandumque,vt in Magia Muſica & Organica dicetut,apriſſimalunt, corpora
verò fixa,mollia, inæqualia, aſpera, plusæquo ſolida,tremuntquidem ,lonumquc cdunt,
fed neque ita limpidum , clarum , fenlibuſque obuium .Hinc ,vt dixi,coca ratio diuerſita
tis fonorum à qualitate & conditione corporum , vt alibi paflim declarabitur,dependet.
Verùm voa difficultas hic reftat adhuc ſoluenda , quomodo vel leui manu verberatomu
doQuomo
lonus ro quopiam ,ex aduerſa parteapplicata aure fonus perfectè audiatur cùm non veriſimile
muros trá fit, intermediæ molis (muridico , fæpe craſliſſimi & vix Archimedæis machinis loco mo.
ſeat craf .
fiftimos bilis ) tremorchuiuſımodifonum cauſari. Ridiculum fanè cſt, quod quidam hic fingunt,
ſonum per ambages in oppoſitam muri partem deferri, ſed quid fi feneſtræ arctè claudan.
tur ? quid fi in turri vndique concluſa, vbi nullusexitus patet, fonatio ficret ? aut ſi apertis
feneftris per ambages'in oppoſitam partem ( vt illi aiuni ) deferatur, an non aliquid tem
poris ( cum tamen motu quaſi momentaneo ſonusdeferatur) intercedet ?red experiencia
docet, fimul ac tetigimusmurum ,fonum ex altera parte audiri.ridendi igiturſunt huiuf
modi philoſophaſtri, & meritò explodendi: medium igitur neceſſariò tranſit ſonus, fed
quomodo id hic Rhodus , hic faltus. Verùm rei arcanum , quantum ingenij vires per
mittent, aperiamus .
Sciendum eft intermedium ſiue'aërem duplicem hoc loco nos conſiderare extrinfecum
Aer fono & cuilibet rei intrinfecum : Nam quemadmodum , vt poftcà dicetur , organum audicus
rusdupli- præter extrinfecum aërem ,habet à natura fibi alium implantatum , ita omnes res habent
citer con. aliquem aërem fibi intrinfecum in poris vnius cuiuſque rei ſtabulantem (ſupponimus enim
poteit , omnia corpora effe poroſa ) vtapparet incorporibus animantium , quæidcò Hyppocrates
vocat expostatranſpiratiua. Quin & in piſcibus quoque natura aërispofcitreceptaculas,
pulmones ſcilicet & veficam , ne vbiuis , aut in vſus vnicuique neceſſarios deelſet tam ne
ceffarium elementum : Nec fine magna ratiorie : Nam cùm omnia corporą, ex partibus
conſtent materialibus, ncque omneshuiuſmodipartes ita perfectè congruant,niſi natura.
hunc aërem vnicuique reiindidiffet,neceſſariò alicui yacưum tantopercà natura exccra
tum, vel ex minima diuiſione continui ſuboriri poſſet.nc igitur tantum in natura abſur
dum admitteretur,neceſſarium fuit corpus aliquod per omnia, & minutiſſima quæuis (pa
cia diffufum , quod laboranti naturæſuccurreret. Hoc itaque ſuppoſito cum percuſſorum
corporum tremoresſiue vndulationes in aërem vicinum deriuentur , hic verò aër tremore
concepto corporum ſonantium tremore prorſus ſimili alium , & alium continuo motu ,&
Similitremore imbuat, fit, vtfonus hoc pa & o propagatus , auditiuæ potentiæ ſe liftar , ibi
quc aërem implantatum fimiliter moueat , ac tandem ſenſationem in homine producat,
non fecus ac in vndulationibusaquæ ,ſaxo quopiam in tranquillam aquam proiecto, con
tingit, vbi cernis vndamex vnda naſci. Ad percuſſionem igitur corporum neceffariò tre
mor non tantùm cxtrinſeci, ſed & aëris intrinſeci,fingulis corporum poris inexiſtentis,re .
ſultat: Hoc iterum ſuppoſito ita propoſitam paulò antèdifficultatem ſoluimus. Murum ,
quidem totum non tremere ( ſicuti motu partiali terræ non totum telluris corpus tremit)
fed partesſonanti corporivicinas, quæ cum poris refertæ fint, faciunt & tremere aërem in
poris latentem, hic verò fonus aërem alium , & hic alium vſque dum tandem per continua
propagationem auribus ex oppofita parte ſtantis fe fiftat . Vnde fi murus plus æquò eſſet
Craffus autfolidus,fonusægrius propagatus,minimèperciperetur.præterea ti corpus el
ſetita ſolidum ,veægrè haſceağrisparticulas admitteret ,vel particulæ aëreæ in porislate
tes
 Lib.l. Anatomicus de Natura foni& vocis.
tes adeo forent exiguæ, vt vix tremere poffint; dico nullum ionitum tunc percipi poíte ; In ampuil
vt fieret ſi quiſpiam vitreæ ampullæ ( Nam vitrum vt alibi oftendemus omnium corporū la vitrea
naturalium minimèporoſum eft) hermeticè clauſe includeretur, dico cum vix quicquam hermetrie
figillata
ctiam ad maximum fonum ac ſtrepitum percepturum . nih all il
diretur .
CONSECTARIVM PRIMVM .
De Saxo furdo in Scotia mirabili .
Efert Hector Boëtius in Scotia , Prouincia Pifa nomine,ſaxum effe quoddam abindi
eò quòd ( quantumuis ingenti ſono excitato , etiam .
exploſo tormento ) ſub eo tamen latentes nihil præter aëris agitationem vehementem .
percipiant ; Cuius quidem ratio alia eſſe non poteſt, niſi exceſliua ſoliditásiſtius faxi ita
natura comparati ,vt omnem aëri extrinfeco ad fonum efficiendum neceſſariò , ob per,
fectam ſingularum partium coagmentationem , aditum intercludat .
Contingit enim idem in ſono , quod in viſione per medium diaphanum , quod quantò
erit purius, limpidius, defæcatiuſque , tantò in remotiorem diftantiam ſpecies viſilesdefe
ret; quantò verò vaporoſius , tantò ad videndum erit ineptius . Sed rem experimento de
clarcmus.

i
Experimentum rei difficultatem pulchrè
dcclarans.
Rimò ſiquis acceperit folium ex Selenite,vulgo Talcum vocant, quantum fieripoteſt
tenuiſſimum illudque tranſpexerit, tam clarè omnia perſpiciet, ac fi nihil inter ocu
lum & obiectum interpoſitum eſſet; duplicetur iam folium & clarè quidem videbis om
nia, ſed non vt prius ; triplicetur porrò folium , & iam obiecta aliquantulo ob{curius pate
bunt ; & fic tantò ſemper obſcurius obie &ta repræſentabuntur,quantò dicta folia plùsmul
tiplicaueris , donec tandem euadant in corpus pororſum , opacum , cidse çavov , & ' viſui impe
netrabile . Viſui enim multiplicatione foliorum in opacum corpus iam degenerantium
obex ponitur, quo minus iam obiectum attingere poſſit, & tamen certum eft, in toto illo
opaco corpore copiosū deuehendis ſpeciebus viſibilibusaërem latere . Haud ablimilira
tione ſi daretur lignea ,ænea aut ex quacumque ſono producendo aptiſſima materia con
fe&ta tabulamuro inſerta;certum eft ex oppoſito , tam facile ſonum perceptum iri , ac ſini
hil interpoſitum eſſet; Multiplicetur iam dicta tabula , præcisè priori applicata ,certum eſt
iam ſonum non ita limpidum ex oppolīta parte emanaturum ; triplicetur tabula & iam ali Experiena
tia.
quantò grauiùs audies , & ſic pro tabularum eidem præcisè applicatarum pluralitate ſem .
per obtuſiùs & obtuſiùs audics , donec peruenerint tabulæ ad illud augmentum , vt nihil 1

prorſus percipere valeas , non ſecus ac de viſione di&tum eft . Nam quamuis aër co
pioſior lit inter tablas ; quia tamen multiplici diſcontinuatione receptionis fpecierum
incapax eft, nec etiam tremere poteſt; hinc veluti in medio obſorprus diſlīpatuſque
àvečtura foni prorſus deficiens , nulla ratione auditiuæ potentiæ ex oppoſita parte le
fiftere poteft .
Porrò contingit hocin omnibus molibus craſſioribus; etſi enim hæ aërem habeant in
trinſecum & in fingulis minimiſque & prorſus inſenſibilibus loculis totius fubftantiæ ad
vacuum impediendum , latentem ; quia tamen ob multiplicem ſuperficierum occurſum ,
vehementer obtunditur, hinc fit , vt continuatuspartium tremor in medio craſſo paula
tim diſſipatus, abſorptuſq ; profundioribus molis partibuscommunicarineutiquam poffit.
Sed in medio debilitatus veluti exſpiret ; non fecus ac vndulationes in ftagnis per iniectio.
nem lapidis, cauſatæ, quo à centromotusfuerint remotiores , tantò ſemper inſenſibiliores
B euadunt ,
 cuad10
Artis Magn & Confoni, o Dilloni
unt, donec in nihilum abeant . Hæ ſimilitudines perduplex experimentum exprcia
fæ, fi quid aliud, pulchrè ſanè proceſſum ſoni, per ſolida corpora demonſtrant . Eandem ,
ob cauſam vox per medium aëris delata vniformiter difformiter tandem perit,non tam ex
ſe & ſua natura, quàm ob coaceruati aëris intermedij multiplicia impedimenta , & veluti
obſtacula quædam mutui ſonoro reliſtenția, quibus paulatim & fenfim debilitatus ſonus,
tandem prorſus deficit; non ſecusac de medio viſus diximus ; Sic obiecta longè remota ,
apparent cærulea , quicolor nigro proximus eſt, cuius alia ratio non eſt, niſi dicta ſuperfi.
cierum aërçarum conſtipatio, quasdum ſpecies penetrare non poſſunt,hinc in vmbroſum
colorem , nigro ſimilem degenerant ; quod enim in coloribus eſt album & nigrum , hocin ,
fono eft acutum vehemens , & obtufum fiue graue ia vltimo gradu . Verùm dehiſce cons
ſule lib. 1. Artis magnæ lucis & vmbræ par.z.dererum naturalium chromatiſmis ,

CONSECTARIVM SECVNDVM ,
Experimentale.
aquam ſonus tum oriri, tum extra exorfus intus percipi poflit, Cùm enim aquae
A , lib.3.de magnea
fit veluti craſſusquidam aër, ( ima in potentia aër, vt in Arte magnetica
tilmo elementorum docuimus ) dum duo corpora intra cam vehementer ſe colliſerint,fo
nus per medium tremulum nonfecus, ac viſus per aërem nebuloſum , deteretur (eque hoc
pacto auribus liftet; Nam poft colliſionem peractam ftatim vodulatio percipitur aquæ
proximæ, poft hanc verò altera , & altera notatur ; & fic vndulationes ſiue tremores aquç
ſoni vectores vſque ad ſuperficiem continuantur; vbi ſenſibiliter apparent, & hinc tandem
per aërem vſque ad aures deferuntur , Atque hoc ita eſſe experientia multiplex medocuit
EEum imée præſertim in Vrinatoribus Melitentibus, Hi enim vt dactylos rimarentur (ertid oftrei ge
xpervnd
lationis fa nus quod intra mediam rupium ſub aquis ſubſtantiam latet , nec niſi ſaxa findantur,habc
noræ in ri poteft; )infra aquam ſe dimittebant . Obſeruaui igitur præſens, & curiofilimus ſpecta
humido tor; quod ſimulac percuterent ſaxum ſubmarinum ; eccemoxad ſingulos ictus aqua per.
fectèin ſuperficie criſparetur, non ſecus ac fi vento tenui agitaretur , poft agitationem verò
aquæ fonus perciperetur obtuſior, & hoc poft fingulos ictus, quod manifeftiffimum yndu
lationum , quæ ex ictibus naſcuntur per medium aquæ vfque ad ſuperficiem continuata
ſum ſignum eft. Curaui quoque vt in profundiflimis partibus fimiles ictus tentareot, ſed
nullas in ſuperficie a qux criſpationes notare potui . Vnde curioſiùs rem inftituendam .
duxi, mandaui vt ſonum primo in profundo deinde in medio , & demum in ſuperficie
vicina ſub marino ſpacio ſonum ſemper æquali vehementia ederent ; & ecce quod mihi
imaginabar,verum tandem deprehendi , in fundo fi quidem vix vllam , in medio valde no
tablem , circa finem maximam criſpationem obſeruaui . Ex qua experientia concluſi tan
dem vndulationes in aqua , prorſus eodem modo fe habere, vt loni per craſſam aliquam
molem delati ; Colliſionem q;debere efle vehementem , vt extra eam Conus percipi poflit.
Curmo. Hinc patet curmoruspiſcium in aqua, qui haud dubio fonum aliquem edunt , non perci.
tus pif iú piantur , quia videlicet tenuior colliſio vndulationes quoquecautatdebiles, quæ antequam
non perci ad ſuperficiem energant,expirant , Ex hoc experimento cauſas quoque agnoui ,cur vi
delicet fretum Siculum etiam ſereniſſimo & tranquilliſſimo tempore perpetuò tamen cri
piatur ,
Cur fretú ſpum ſit, & veluti perpetuis ventis agitatum ; Nam vehementesæſtus patitur , & curren
liculi m tes habet prorſus contrarios, qui tanto impetu feruntur,vt fundum etiam maris moueant,
perpetuo quemadmodum auritas teftis eſſe poſſum ; ſilicum enim in fundo æltu agitatorum frago
criſpum rem , dum dictum fretum anno 1638, ſcrutarer, non femel diſtinctè percepi ; Ex quorum
colliſione vehementi vndationes quoque oriri neceffe eft , quæ dum ad ſuperficiem vſque
pertingunt , mirum non eſt tot criſpationibus illud effe obnoxium , quas plurimum promo,
uent contrariorum fluctuun vehementes colliſiones ,collu &tationeſque , Patet igitur cx
di &tis
 Lib. I. Anatomicus de Natura fonie vocis. II
diatis quomodo intra aquam ſonus excitari poffit , & extra illam ſit perceptibilis , & con.
trà; videlicet pertremores fiue vndulationes aquæ douchentes fonum : Cùm tota ſonira
tio in huiuſmodi yndulationibus ex aëris vel aquz ( quemadmodum in definitionc poſui
mus) interceptione ,eliſioneque corporum ſeſe percutientium colliſioncque conſequen-:
teproductis,confiftat . Verùm cùm de hiſce paſſim in hoc opere agatur; illis diutius im
morari nola ,

DI GRES SI O.
Vtrum in vacuo fieri poflit ſonus..,
Ntequam hæc difficultas decidatur, primò determinandum ,
A eft , vtrum vacuum verè & propriè diétum in natura rerum ,
affignari poſſit . Certè non defuerunt hiſce temporibus , qui nixi
neſcio quibus experimentis illud omninò admitti debere non rán
tùm afferuerint , fed & in fententiam fuam etiam alios inuitostra
here, & compellere fatcgerint. Experientiam appono, cuius inuen-.
tionem etſi neſcio qui alij ambitiofiùs ſibi arrogent; certò tamen ,
mihi coſtat primùm à Torricello nobili Magni Ducis Hetruriæ Ma
thematico derectam ; quam & poftmodum ante quadriennium Se
reniſſimus Cardinalis Ioannes CarolusMedices mihi omnium pri
mo hic Romæ pro ſingulari ſua in me beneuolentia exhibere di
gnatus fuit.
Tubus vitreus H N ſecundum alteram extremitatem Hclauſus, Experimé
tum der
per patens orificium N argento viuo repletur,ercetuſque immergi vacuo :
tur in patinam ſeu vás quodpiam O P.argento viuo aliquouſque
& ipfum repletum ,aqua prætercà fuper affuſa ; deindè orificium N R
digito clauditur , nè inuería fiſtula Mercurius elabatur . Immerſo
itaque intraMercurium in vaſecontentum tubo, mox vbi digitum
ab orificio tubi amoueris, ecce Mercurius in tubo contentus ilico
laxatis habenis deſcendit, deindè aliquantum aſcendit; deindè ite
rum aliquantumdeſcendit aſcenditque ſed minus ſemper, donec
iteraris huiuſmodi veluti librationibus quibuſdam , tandem in infe
siori parte tubi quieſcat,relicta ſuperioriparte tubi fine corpore fuc
[IIIII

cedente, vt ipfi volunt . Hinc argumentantur; fpacium RH.in

[

ſuperiori tubiparterelictum verè & propriè vacuum eſſe, cum fieri

non poffit, vt interim aliud corpus in abeuntis mercurij locum fub .
ftitui potuerit . Hinc veluti inſolentes & importuni iactator triū. Sententia
phum ante victoriam canentes multa ſanè effutiere non tantum de vacuo
periculo
naturalium rerum principijs repugnantia , ſed & in orthodoxa fide ia in fide.
periculofa ; vt dum locatum fine loco, accidentia ſine fubiecto pa.
turaliter ſubliſtere ſubtiliſſimo hoc experimēro ſedemonſtrare pof
ſe imprudétiusiactitant. Alij melioris notæ philofophi, qui huiul
modiphantaſticum vacuum rident, varijs modis vacuum illud in , M
fiftula remanens explicant . Quidam aſſerunt, non quidem vacuü
efle ,ſed tamen neque aërem ibi ftabulari ; ſed corpus quoddam
ſubtiliffimam , & lucem proximè mentiens , quod ætherein vocát ,
quicum ſit per omnia mundi corpora diffuſus, omnes omnium in. Variæsé .
tentix de
timè poros penetret ,ac propterea ipfi mercurio fiftulæ incluſo inti EOS
vacuo .
mè coexiftit, vt proindemiruin non fit ,recedente mercurio , æthe IUBITO

rem loco aëris remanere , &c. Nonnulli exiftimant , aërem extrin

B 2 fecum K
 I 2
Artis Magna.Confoni, so Difoni
íscum ad laborantis naturæ neceſitates ſupplendas, velipſos vitriporos penetrare . Sunt
qui putent, aërem non quidem per paros, ſed inter latera tubi & mercurij per ipfam exti:
mam ſuperficiem penetrare; aiuntque mercurium non sta 1trictè latera tubioblidere,quin
aliquid femper aëris in locum abeuntis mercurij ſele ſubſticuat , circaq; cylindracea tubi &
Mercurij confinia ab extrinſeco , præſertim laborantis naturæ tempore ſubcat, Quidam .
licentiofiùs philoſophantes putant, mercurium neſcio à quo extrinfeco æquilibrante intra
tubum ad certum fpacium detineri . Putant denique aliqui, partes tubi ab argento viua
dereli &tas repleri ſubltantia tenuj ſeu ſpiritu ex eodcm expirante, à quo dum mercurij ad
hæreatis pondusdiftentum vlteriorem ab eo diſtenſionem non ferat, dumque aliud core
pus non poteft fuccedere, mercurius ſub tali & tali menſura & proportione, & conſequê
ter ſub tali & tali eleuatione intra tubum violenter ſuſtineatur , Atque hæ ſunt fententiæ
explicantes rationem iftius ſpacij, quod Neoterici quidam purè vacuum aſſerebant;quarū
quidem vltimamerito primum locum tenetinter probabiles . Certum enim eft, ibi va
Experimé cyum efle minimè poffe; cum manifeftiſfimusfonusin eo percipiatur : id quod ante com
tum pul; plures aongs, vna cum Gaſpare Berthio ingenioſiſſimo Mathematico hìc Romæ exper
chrum có.
tra vacui tusſum . Iscentum pedum plumbeum canalem digiticraflitudine apparare iuſſit, cui in
exiltentia ſuperiori extremo vitrcam phialam inſignis craflitudinis & ftudio in hunc finem conflatā
impoſuit, tanta induſtria tubicollo coagmentatam , tanto ingenio munitam, vt omnis aë .
rieſſet ad eum intercluſus aditus , Intra verò phialam meſuggerente, campanulam vna
cam malleolo lateribus phialæ ca dexteritate inferuit ,vt malleolus ferreus magnete ab ex
tra attractus eleuatuſque mox à magnete liber proprio pondereçampanulæ illiſus ſonum
faceret,
Comparatis itaque omnibus ad experimentum requiſitis totum phialæ tubum aquas
repleuit ,alteriuſque extremiepiſtomio claufum orificium , dolio aqua pleno immerſit,
Quo facto ,aperto epiſtomio aqua intra tubum plumbeum deſcendens no totam ſeſe cxo
perauit, ſed ad decem circiter pedes intra tubum fe ftitit , non ſecus ac paulò ante de ar
gento viuo intra vitreum tubum incluſo, dictum eſt; vndè plerique huius tam admirabi.
lis experimentiſpectatoresinferre conati ſunt , fpacium illud ab aqua deftitutum neceſſa
riò vacuum effe, cum nullum aliud corpus ibidem ſubſtitui potuerit . Nos verò vt fallita
tem corum opinionis, velipſa auriculari experientia demonftraremus, arreptum magne
tem phialæ vitreæ è regione malleoli ferrei forisapplicuimus, qui mox attractum mallco,
lum eleuauit,abſtracto verò magnete malleoluspondere proprioilliſus campanulæ limpi
diſfimum ſonum edidit. Vndèquidam peruicacioris cerebri præſentesſtatiin intulerunt;
in vacuo ſonum fieri poffe; ſenſatiores veròpleriquehoc tam manifeſto experimento di
dicerunt, ibi vacuum eſſe minimè poffe , vbi tam manifeſta aëris ſigna in ſono exhiberen
tur. Atque hoc vnico experimentoomnes conuicti de vacuo opinionçm in pofterum
abiurarunt . Figuram hic apponere voluimusad meliorē curioſiLectoris informationem ,
Tubus plumbeus eratDFFG . phiala vitrea coagmentata tubo DE ; intra quam filo fer
reo annexa campanula C ,malleoluſque O.cpiſtomium G. dolium aqua plenum , MIK L.
magnes extrinſecusadmotus, A.coetera fiebant, vt paulò ante deſcriptum eft . Vacui
Quomo. itaque nullitas ex di&tis clariffimèpatet.quanam verò ratione , vel per quasabditas vias
do ser ina aër in locum abeuntis aquæ ſe fubfticuat ; fi quis ex me quærat, ciquoque ſatisfaciam , gi
tret in lo priusmihi explicuerit,qua ratione magnes , vitrum aliaqucduriſſimacorpora, lux cri
deſsum Itallum ſolidiſſimum penetret; lunt enim naturæ laborantis ſemitæ ita arcanæ, ita abditæ ,
veillæ humano ingenio comprehendi minimè poſſint. Eft natura neceſſitatis tempore
Natura in ita ingenioſa, vtomnehumani incellcctusſcrutinium cludere videatur; certum tamen ex
neceffita- perientia facit, illuc aërem ſubijſſe, quomodò verò& vndè , latet . Inſulsè itaque philoſo
te ingenio
Sa. phantur , qui dum rem quampiam minimè concipiunt , inconſultiùs de natura rerum ,
pronunciant,
Sonus in Concludimusitaquc, quod tametſi vacuum in natura rerum poflibile foret,fonus ta
vacuo fie- men in co contingere minimè poſſet. Nam cum fonus fit affectio aëris, imò aër fit mate.
riminime cialis cauſa foni, illo deficiente , ſonum quoque deficcre acceſsè eſt; & contra ex propolis
porcit .
to ex
 Lib.l. Anatomicus de Natura foniog' vocis. 13
to experimento clarè oftendimus, vacuum in natura rerum minimèaflignari poíle .
Verùm qui plura de hiſce deſiderant, legant ingeniofam diatribam de vacuo, quam non.
nemo ex Collegio Romano Societatis IESV dedicauir cuidam Magno Amico ; vbi plurie
ma conſideratione digniffima reperict , & ſuo tempore nos fi Deus vitam largitus fuerit,
in Arte Magna grauium & leuium , vbi hanc materiam ex profeſſo trattabimus, plura
trademus,

CA PV T. VII .
De organo auditus eiuſque Anatomia .
Oftquam de natura proprietate,& productione foni,obiecto videlicet adæquato au
POditiuæ potentiæ fuſiùs forſan, quàm par erat diſeruimus , ordo iam naturæ nos aci
potentiæ acuſticæ , fiueauditiuæ deſcriptionem vltrò inuitat , cùm verò potentia fine or
gano eſſe non poſſit, abeo dileurſusnoſtri materiam ordiemur . Quicumque admirabi.
lem illam DEI Ope. Max, in fabrica organorum humani corporis prouidentiam , miram
que artis ſuæ, id eſt naturæ in ijs ordinandis folertiam penitius rimatus fuerit, fateri coge
tur nullum hic fatum ,nullum fortuituin Atomorum confluxum eſſe potuiſſe tantarum ,
scrum architectum . Porrò nos hic, omiſlis reliquorum fenfuum organis, quæ dumtaxat Mirzauris
circa aurium audituſque organum consideratione digna occurrunt breuiter aperiemus. ri .

Eft autem aurisorganum corporeum ad fonosrecipicados à natura in animantibus diſpo

fitum ; quod cùm ex varijs conftet ,haud incongruè Aggregatum omnium eorum ,quæ ins
viuente aliquo auditus fenfui dicata funtdefiniri poteft;Hoc organum in quibuſdam ani
malibus conſpicuum ,manifeftumqueeft,in nonnullis later hæc vis auditiua , eſtque oc
culta & adeò inuentu difficilis, vt ad hodiernum vſque diem adhuc recondita fit ; Nam Piſces na
piſces/ quibus pulmo, quo alia animantia ſpiritum atque aërem ducunt redduncque , perantede
deeft ) qua parte audiant,à neminc adhuc penitus exploratum eſt . Vtruin enim fora- biunieit.
mina ante oculos poſita ad audiendum ,an ad odorandum data finr,etiamnum ambigi
tur, Horum tamen quibufdam , auresomninò deefſecertum eſt. Nam qui oculis, ijdem
auribuscarent,vt myculi, oſtrea,omniaque dura teſta intecta, quæ etſi ſe contrahant,cum
ferreis hamis appetuntur, agitatione tamen aquæ potius fentire , quam auditione audire
videatur, la reſpirantibus verò piſcibusacpulmonem habentibus, vt in balenis , delphi
nis, vitulis marinis aureshaudlatitant, quamuis in ijs mcatus exterior inueftigatu ſit diffi
cilis . Quare ijsrelictis ad terreftrium animantium organa reuertamur . Piſces enim intra
aquam tanquam intra medium craſſiusſpecierum foni retardatiuum vti obtusè audiunt ,
ita cam exquiſitum quoque organum auditus non habent,vt reliqua animantia terreſtria,
3
quæ in medio aëreo dégunt.;
Auris itaque viuentis corporis organum , non eſt vna aliqua ac ſimplex pars ;ncque Auris de
vna aliqua ſubſtantia, ex pluribusinuicem commixtis confuliſqueefformata ;ſed eſt ag- fcriprio .
gregatum quoddam ex pluribus maximè diuerlis, & diffimilibus inuicem diſtinctis, ſum
maque admiratione dignis. Hoc enim organuni foris in capite egregiè promincns,du&ti
busmcafibuſque, ( quiveluti ſonorum femitæ quædam funt,)miro ordinedigeſtuni, ca
uernulis in varios vſus excauatum , oſſiculis veluti fulcris quibufdam formatu n, eruismu
{culiſque tenfum , aëre denique implantato animatum , oéconomiam quandam omnibus
numeris abfolutam refert ; Quamuis hæc omnia neque codem numero , nequeomnia ad
cuiufuis animantis aurem conſtituendam concurrant . Nam in quibuſdam officula tria ,
in nonnullis duo, in alijs vnum ; nec defunt, in quibus nullum reperiatur , quod & demu
ſculis verum cognouimus;ſed adaurem reuertor, quam duplicem ftatuimus internam &
externam fiue quam paflim auriculam vocamus; Illa in offe potroſo fitum habet, inter Os petro
cos proceſſus qui mammarī inftar protuberant,inde pessoaismis dieti,& inter ea apophyſini, ſum feu
quæ oſſis iugalis portionem conftituit; Hæc foris vtrinque è capitis lateribus inſignalæ
iter, dois .
 Artis Magna Confoni, Dilloni
alæ ſeu vanni inſtar, expanſa eſt ; Illa exquinque ductibus , tribus cauernulis ſeu antris,
tympano offeo circulo, tribus exiguis officulis, duobus paruis muſculis, neruis , vena arto
ria, aëre denique implantato congregata eſt . Hæc ex partibus tum cuticula, tum cartila
gine, carne, vinculo,muſculis ſex, venis, neruis atque arterijs eſt compoſita : Verum ne
in explicandis terminis , & appellationibus ſingularum partium auris tempus teramus,
hic Lectori curioſo ſingula vnà cum exquiſitiſſimaanatomia , quam partim per Ioannem
Trullam celeberrimum hic Romæ Chirurgum & Anatomicum fiericuraui, partim exluq
lij Caſſerij anatomia didici, proponenda duximus.

Appellationes fingularum partium auris

externæ .

Vide 1.&
2. figurá
in Schema
ABBBAA . Alæ ſeu pinnæ quod Græci Trepuyum vocant,parsexpanla, lata, ac è concha
verſus tempora reflexa atasdycov alijs ſeu pinnula dicitur:
. Totius auriscircumductio liue circumferencia exterior, om Græcis, Latinis Hc
ti?no 1. lice dicitur . Capreolus ab alijs quoque nominatur .
CCC . Interior autem circumferentia concham ambiens kubine quafi Helix contra .
poſita dicitur.
DDD . Superficies ab anterioriin pofterius extenſa xustonda's id eſt gibboſaappellatur.
E. avoiBouw dicitur,eftque ambitusfeu extremum helicis .
F. rxúcos Linter ſiue ſcapha eſt cauernula pinnule.
GGG . Cauitas medio auricule patens xoy Xxl Concha dicitur Polluci quoque aisaros di
citur ,
H. Superior Conchæ pars .
1. xpótur ſiuepauimentum Conchæ .
K. Sinus ante ſeu iuxta foramne,cuicircumpata auricula conſiſtens, liquoribus ſordi
buſque effundendis ordinatus , « Zerigros dicitur .
L. Ipſum verò foramen rosos anesoxo's meatus auditorius , muqo'rani quoque dicitur fiue
aluearïum .
M. Quodè temporis fine ſupra auditus foramen elatum eft opazos ſiue hircus dicitur .
N , Verò id eft oppoấtum trago, dofiteazus dicitur, id eft antihelicis finis .
0. Dimidiatus o:bis quem treyos & artitsayos efformant , Euseię Xyfterion dicitur .
P. Lobi inferior parsà maxilla ſoluta pendula tronóBoow id eft, anterior Lobus dicitur

Auris internæ fabrica partiumque

conſtitutio ,

On dicam hocloco de omnibus partibus conſtituentibus aurem internam , ſed de

N. ijs tantùm quas ad ſonum formandum natura poſuit ; Suntque primò ductus fiue
L'artes au mearus autſemitæ ; fecundò Tympanum cum oſſco circulo, tres cauernæ & tria officula.
ris inter
nę . Meatus ſiue ductus aurium s.funt. Primus eft veluti regia via & ſemita principalis; quem
paulò antè abgow.cines ano'n, ſiue mcatum auditorium appellauimus; hic in pueris totus eſt
Meatus. au cartilagincus,in adultis oſſeo-cartilagineus,in ſenibus denique totus oſſeus eſt. Secundus
in interna cranij amplitudine in pofteriori latere proceſſus petroſi , cui inſculptus eſt , oc
currit ; Vndeoblique , extrorſum aliquouſque ad mediam huius proceſſus ſedem proce
dit ; vbi tenuiſquama tantùm à duabus interioribus veræ auris cauitatibus diftinguitur.
Tertiùs rotundo canaliculo per ſimilis, atque inſtar tenuioris calami cxortu amplus,è co
cha exteriore lapidoſiproceſſus cauitate ducitur ; Vnde oblique procedens in medio qua
tuior
 Iconiſmus seu Schematismus I. fol. 14
Fig. II
Out

A
Úrs

B
Fig. I :
D
A
с Fig. III
ile

E H
A

ORVM
NO DIVERS
I AVDITVS TVM
A N ANIMAT
OSSICU ORG
LA

HOMINIS VITVLI EQVI CANIS

B
SH MAN
(HE

RM RA Nato
NE
द LEPORIS FELIS OVIS A ANSERIS B
B OF
H
D AG
H

MVRIS PORCI M

1
K hor‫ط‬a‫شرای‬ D
re N

5
 Lib.l. Anatomicus de Natura foniog' vocis . IS
fuor foraminum totum illud osperfodit & penetrat; huic quartus ſucccdit teou !limu.
tantùm oſſea ſqamaab ipfo diremptus, quiin eandem cauitatem ducitur, in quam ſimi
liter quintus delinit.
Tympaqum duasıxov membrana dicitur auditoria , vel quia hæc membrana in bellici
tympanimorem conchæ obtenditur,velquia vcluti membrana belliciacmilitatis tyaupa. auditus
Tympanú .
niligno, ita hæc aëre fonoque feriatur, pulleturque ; diciturque ab alijs Myrinx , co quod
aërem interiorem ab exteriore diſcernat ; Vide Schematiſmum 1. Eſt autem hæc nem
brana omnium membranarum ſubtiliffima tenuillimaque , quippe areanearum telæ ti
millima, mediocri tamen denatate prædita pellucida & diaphana,inſtar cuiuſdam ſpecu
li, nullius afperitatis particeps, ſed vndique intus ac foris læuigata, non tamen æqualis ſeu
plana. Nam interiusoſficulimalleum referentis proceſſus A ,vt in 3.figura patet,veluti cau
da quædam reflexa in C, abipſa circumferentia fupernèdeorſum ad iplius vſque medium Malleolus
centrumque C. perinde ac ncruus tympano militári tranſuerſim obtenditur, conneétitur
que; oſſeo autem circulo hoc tympanum adnatum eft ad quem tentonibus & muſculis al
ligatur ac diftenditur; non ſecus ac tympanorum pelles chordis fortiter tendi ſolent.
Præterea ospetroſum tribuscauernulis ſiue antris conftat,primaeftcauernula illa ?Os petro
quam peluim Veſalius vocat , quod in modum peluis excauata ſit; alij cochleam & antrū ſum 3.ca
vocant ; comparatur concauo tympano , eò quòd ſicut in tympano aër communis pulfa- ueroiscó
ftat .
tusproprium editſonum , ſic putant aërem implantatum percuſſum à myringe & oſſicu . Cuerna

lis ſonorum differentias in ea exprimere , quæ indead auditorium neruum deferantur. Peluis
cta . di
Altera çauernula propter cuniculos quibus conftat,labyrinthus vel fodina dicitur ; Tertia Calierna
à bucciņacornu recuruo & contorto, quo Paſtores pecus conuocare ſolent; vel à buccina labyrin
conchilij ſpecie denominatur ; Vnde illud aatrum buccinofum appellat Veſalius; Verùm thus dicta
cùm difficile fit ea anacon:icè repræſentare , cùm reconditam in intimis penetralibus orcinolin .
ganiſedem conftituerint,hincfiguram quoque conſulto omittendam duxi ,
Porrò conftat vt initio diftum fuit aurisinterna tribus officulis, quantitate quidem mi- Tria off
nimis, at conformatione & vſu maximis; quorum quidam compoſitio adoperatioque cula ,
ita artificiofa & eleganseſt, vt verbis vix explicari poffit; dura ſunt & ſolida tam in infan
tibus recèns natis,vtCaflerius obſeruauit, quàm & in adultis , cùm tamen reliqua ,
omnia perpetuò iuxta ætatis gradus varientur ; in pueris tamen multò ac in adultis ob
humidam viſciditatem flaccidiorą ſunt, vnde & infantes obtuſiùs adultis audiunt. Oficu
la mobilia funt, & eo adornata naturæ artificio vt ex his attracto vno duo reliqua conſe
quenter moucantur; ncque continua ſunt, ſed diſtincta vt paulò pòft in anatomia appa
rebit, in exteriori conchæ regione conſtituta ; Nomina trium officulorum ſunt Malleus, Millensa
Incus , & Stapes , quæ nomen à forma potiùs , quàm ab vſu inuenerunt; Malleus dicitur incus, &
quod veluti mallcus incudiincumbat, & fuperiaceat ; Sicutincusdicitur , quod malleum fiapes .
incudis inſtar excipiat ; Stapes verò à figura ſtapedis fic dicitur ; Quæ quidem officula ,
non in omnibus animantibus reperiuntur , in aliquibus enim tantùm malleus & incus , in
nonnullis incus tantùm & ftapes , in quibuſdam vt in ſimijs nullum prorſus; Sed Anato
mia ſequensdicta meliùs, quàm multæ verborum ambages declarabit ,

Anatomia trium officulorum Mallei , Incudis ,

& Stapedis .
Annuli ſeu ofſei circuli principium , & B. eiuſdem finis. Vide Schematiſmum ,
a primum , , .
CCC , Figura ofſei circuli eft circularis, imperfecta, foris quidem tuberofa ſeu aſpera,
intus vcrò ftriata, ſpacio quod in circuliambitu ad tympani extenſionem circumſcribitur
deſignato. Nam vt dictum eſt tympanum annulo per circumferentiam adnatum vniuer
fum illud fpacium occupat & præcludit . D. C2

1
 16 Artis Magna Conſoni, e Diffoni
D. Caputmallcicum incude pergioglimon articulatur .
E. Tuberculum apophyſis, fiue proceſſusmaius trochautirium dictum ..
F. Extremitas pedunculimallei .
G. Corpus ſiue baſis lata incudis .
H. Crus alterum breue & craſſum , inconcha ad proceſſum mamillarem poſitum ...
I. Reliquum crus paulò tenuius & longius ſtapedi inarticulatum ..
K. Stapes incudiiunctus .
L. Caput ofliculimallei ſeorſim exſculptum , vt magnitudo, figuræ ,aliaque rectiusin
notefcerent .
M , Minor apophyſis fiue proceſſus trochauterius .
N. Maior apophyſis.
O. Extremitas caudæ mallei .
P , Baſislata incudis cui malleus iungitur & ioferitur.
Q. Eiuſdein crus breue craffiuſque .
R. Eiuſdem iterum alterum crus longius, tenuiuſque .
S. Subſtantia totius incudis .
T. Stapedis pars elatior,acutior globulo paruulo donata .
V. Stapedis parslateralis ſiniſtra .
X. Eiuſdem dextrum latus .
Y. Pars inferior, fiue batis, Tíue pes ſtapedis.
Reliquorum verò animalium oſlicula hic adiunximus , vt ſingula ritè inter ſe compo
nere pofſes, & videbis miraberiſque miram naturæ in armandis animalium organis neceſ
(arijs induſtriam & ſagacitatem ; fed viſa anatomia ſingularum partium organi acuſtici,
nihilrcftat niſi vt officia vniuſcuiuſque modò explicemus .

CA PV T. VIII.

De officijs fingularum partium organi acuſtici.

Tiadmirabilis jila naturæ maieſtas in omnibus , ita & in aurium fabrica admiratio
V ne digniſſima vel maximè påtet.quam vtLector curiofus intelligat , ab officijs &
vſibus eius noftræ ſumemusdiſſertationis exordium . A urem itaque conſtat non exvna
Mira
rium fabri ſimplici & ſimilari parte, non ex pluribusinuicem commixtis ſeu confuſis conftitutam .
ca.
efte; ſed ex multis feparatim ac ſeorſim exiftentibus aggregatam , vteffet ad functionem
ſuam obeundam aptiffima . Nam cùm neruo ſoni perceptio committenda foret, eius fub
Vtilitas & ftantia non permittebat vt extra caput ob plurimain quæ organum incidere poterat peri
finis fingu, cula, exporrigeretur; ideò inter neruum & aërem internum interponi debuit, quo mediā .
tim audi. te fonus ad reruum deueheretur,ne autem aër modò frigidus modò calidus , modò alia
tini orga- qualitate nociua affectus ſubingrederetur, medioque interno , neruoque noxam inferret,
ni .
cauitates habere debuit, externo quidem aëri clauſas, at ſoni ſpeciebus apertas; huius ve.
rò gratia oflicula, muſculi & ligamenta fieri debuere . Præterea ſi locũ ſpeciemus,natu
ra auricommodiorem oportunioremque aſſignarenon potuit; dum ori, cibi, potuſque
janux, loquelæque opifici vicina, parem dignitate locum ſortita eſt; Geminata verò auris
eſt, ne vna corrupta totusſenſus periret; Patula eſt ,vt ſemper præfto foret, & vt occurren
te neceſſitate etiam in fomno excitaremur ; In cochleæ morem efformata , vt ſoni ſpecies
ibidem vnitæ , leuiùs ac per varias cauernarum reflexiones multiplicatæ fortiùs ſe ſenſui ſi
ferent ; hanc eandem ob cauſam inſtar vanniconchiolæ illam extra expandit natura , vt
ſpecies ſoni hoc pacto recollectæ auditum confortarent. Hincſurdaſtri vt meliùs audiāt,
manum auribusoppanſam incuruant , fonus enim ibidem colle&tus , multiplicatuſque
organo fortius illabitur; ne tamen vehementior
1
fonus organo noxam aliquam adferret,
natu
 Lib.I. Anatomicus de Natura fonies vocis. 17
hatura ſapienter aurium meatus varijs eminentijs, depreſſionibuſque velati montuoſis
quibuſdam tra& ibus exaſperauit ; vt inter gibboſos anfractus impetusobiectiquevehemē.
tia fracta, mitiùs ſe organo & finenoxa ingereret ; Ne verò ſordes & ſuperfluus ex cerebro Externe
deriuatus humor organum oblimarct, vitiaretque, huiusrei cauſa cauitas illa pinna, qua vium linis.
Supra è ebondir appellauimus, ordinataeſt; in hac enim vti &in concha vicina ludores,for- &veilitas
des acfurfacea excrementa veluti in labro quodam colle tæ vlteriorem tranfitum cohi
bert: Xyfter verò lobuſque decliuitate ſua memoratam ſordium profluuiem facilè in doo
ftinata vaſa deriuant, quiex cartilaginea ſubſtancia ( ſcilicet mediocriter molli & medio
criterdura ) conftant ;ne ex frequenti plicatione, corrugationcque faccefcentes ad fonos
recipiendos ineptiforent. Accedo ad internam organifabricam in qua primò occurrit
mcatus acuſticus fiue auditorius, quem natura fagax duplici de cauſa præmifit tympano, Internze
partim vt aër & ſonus frigidior nociuiorque in eo aliquantulum attemperatus , tandem , auris para
tympano citra noxam illaberetur; partim vt aëris externi vehementior commotio in an- & vtilitas
fractuoſa illa ſemita fracta vim perderet; ne,vt in vehementioribus exploſionibustormen
torum campanarumque ſonis ſubinde contingere folet , tympanum ruptum furditatem
induceret.Ne quoque beftiolis in interiora organa aditus pateret,fagax natura mcatum
hunc neſcio quo glutinoſo humore inſtruere voluit, vein co veluti viſco quodam inheren
tes, carundem captura organum à multis periculis vindicaretur . Tympanum verò in...
acuſtici mcatus extremo conſtituit, tanquàm clauftrum quoddam, quo aër externus ab
interno dirimeretur,non oſſeum cum fic periculisrupturæ non careret , neque carneum ..
cum ſic humiditate facile flacccſccrc poflet ; Sed membranaccum , tenuiſſimum , & ficcif
fimum , prout ſonorum tranſuehendorum ratio poftulabat, illud effe voluit; atque vt ſono
recipiendo aptius foret, ei figuram indidit verſus externam aurem concauam , verſus in
ternam verò conuexam aliquantulùm , ea ferè figura , quain nobis herbæ nummulariæ fi
uc vmbilici Veneris folium exhibet: & ne vllo rupturæ periculo pateret id circulo oſſeo,
tendonibus firmiffimisſupercxtendit : Cum enim duobus moribus agitaretur, vno ab aë
re externo, altero ab interno per oſcitationes, fternutationes emuuctiones narium cauſa
to ; oportuit id pellis inftar firmiter oſſeo obtendi circulo : Nequc hic quicuit natura ;fed
tympani conſeruationi tres quali cuſtodias, ſiue adminicula adhibuit . quæ ſuprà Mallei ,
Incudis, & Stapedis nomine inſigniuimus: quibus illud contra omnem violentiam mira
quadam folertiadefenditur: Nam tympanum ſecundùm internum latus mallei peduncu:
loinnititur, vteiusreſiſtentia & obluctatione contra incurſum defendatur , ne plus quàm
fuftinere poſſit, intropulſum rumpatur : Iterum nc tympanum vltra præſcriptum terminū
à vehementiori interni aëris impetu extra delatum periculum ruptionis ſubiret, natura
ſecundum internam faciem mallei pedunculum illo latere, quod idcò exafperatum eftita
affuit, ve interni aëris impetu extra vergente rympano id malleus, ne vltra quam par eſſet
progrederetur, cohiberet: quia verò offeus mallei pedunculus ſecundùm extremitatem .
fuam ſcu apicem citra manifeftum perforationis periculum tympano normaliterinfiftere
non poterat, euniſecundùm longitudinem affuittympano :quia veròmalleusnec ita qui.
dem aëri interno externoque reſiſtendo ſufficienserat, duo alia ei veluti oſlicula auxilia
ria adiuncta ſunt, incus & itapes : Nam quando agitatione & impulſu aëris interni , cym
panum & malleus extrorſum aguntur,incus ingreſſum mallei , cuiper gingłymon coarti Vſus mal
culata eft,dum ad conftitutam metam peruenit in eo motu malleo incudem fortitercom . leiincudis
primente , terminat ſiftitque . Vnde hæc duabus apophyſibus tanquam fulcris dotara , &itapedie
eft,altera ofli petroſo verſus maſtoidis aatrum commiſſa : alteralongiufcula ftapedis
aciepulchrè firmata , quod officulum eſt ftapedem perfc&tèreferens,vndique liberum &
Pertulum acie ſua ab incude pendulum , deorſum nonnihil flexile , nc incus in vehementi
ac violenta ſui compreſſione cedere nonnihil , atque mallei ceſſionem ad certum tempus
adiuuare prohiberetur. Vndique pertulum eſt, nc aëri innáto ſonoque ad cochleam ádi
tum prohibcat. Atque triahæc offa non carnenon cute operiri debebant, quia hæc ſonu
obtundere poterant, ſed ofſca materia vt fonum duritic fua meliusconſeruarent. Verùm
quæcumquc huc vſquc dc humanæ aurisfabrica diximus, in reliquis animantibus vt pler
С rimun
 18 Magneſt.e quæ
Artis diuerſa foni, & Dilſoni .
Conomnia
rimum vti ex anatome patet natura pro ftatu códitionis, & nature
vnius cuiuſque animantisdiſpoſuit, vt harmonia in rebus omnibus cuidentius paterci.

V T.
CA PV T. I X.

De natura aëris interni & vbinam propriè auditus fiat an

per eſſe reale , an notionale propagetur.
N cauitatibus oſſis petroſi aërem effe inclutum nemo negare poteſt, niſi is forſan qui
Aer inter.
nus quid ? I vacuum in natura rerum admiſerit; hoc folùın dubium moueri poſſet: Quomodo is
inſit ? & vtrum ab externo aëre diſtinguatur ? quod fit eius officium : & quomodo cong
feruetur ? Vt autem ab his breuitermeexpediam . Dico ipſis auribus à primordijs hunc
aërem fuiffe inſitum ; vnde & Philofophi eum congenitum , complantatum & inædificatū
appellant, eſtquepon minùs ac externus aër ad lonationem efficiendam medium , purif
ſimus, omnis ſoni expers, quietus & immobilis, multus denique ac copioſus eſt: Inſuper
hunc non eundem elle cum externo aëre alſerimus: Vtienin aër extrinſecus per reſpira,
tionem attractus ne ſua frigiditate cor nimium alteret,priùs à natura in pulmonibus alte
ratur ac præparatur , pofteàpermiſtus vapore ſanguinismateria euadit generationis fpiri.
ruum vitalium : Sic aër reſpiratione pernaręs attractus cerebrumque penetranș, non an,
te fit materia regenerationis ſpirituum animalium, quam fit alteratus& benè præparatus
ita vt aëris externi ampliùs non habeat naturam . Porrò non diſſimilis mihi videtur ratio.
de aëre attracto pro vitalibus & animalibus fpiritibus generandis, quam de co ipfo, qui in
Aer inipiá auribus implantatuseft, vnde eum eiuſdem cum fpiritu animali ( quem aë cæ eſſe conſtat
tatus idé naturæ ) alferimus , & ideò aëris nomine à pleriſque ſenſatioribur Philoſophis fuit nuncu,
cuanimali patus : Si quidem aëris modò tenuiſſimam habet diaphanamque ſubſtantiam ,& cum ex
terno conuenit in ipfa temperie , non enim itacaliduseſt, ve yitalis fpiritus , qui à cerebri
ſubſtātia &ambiēte aëre per nares attracto factus eſt frigidior;nec ita ficcus vt vitalis;quod
cerebri humiditas ipſum contemperauerit. Quare calidus & humidus exiſtens ac bene
temperatus aëris nomineoptimo iure vocari poteſt, neque vnus numero eft, fed ſucceſſi
uè generabilis & corruptibilis,cùm enim eiuſdem cum ſpiritu animalinaturæ fit,neceſſa
riòvej hic quotidiè diſſipatus in auras diſſoluitur,nouuſq;generatur,fic etiã fe habet aërin
ternus, atque adeò eandem originem , quàm fpiritus vitales & animales contenti in arte
rijs , cauitatibus, & ventriculiscerebri ſortitur . atque hic internusaër medium eſt , in's
quo auditus fit ,neruo acuſtico vei & tribus oſſiculis effcctiuè concurrentibus: Verùm vt
hæc meliusexplicentur. Suppono aurem duplici modo ad audiendum concurrere , vel
yt efficiens cauſa vel ve ſubiectum .
Nam ea non folùm exſpecie ſibi impreffa actum audiendi elicit, ſed & actum elicitum
otiam in ſe recipit, & proinde vti eduétio actus audiendi, quam facultas ſono informata
elicit, actiua; ita prout ab obiecto ſonos recipit , palliua cenſetur , profertque ex ſpecie à fe
recepta a &tum audiendi,quia in ſonum ſeu eiusſpeciem agere non eft apta, niſi priùsin
ipfam fonus ſeu cius ſpecies egerit, ipſamque excitauerit, vt excitata reagat. Præterea
cùm actio & pafſio phyſica non fiat,agente & patiente à fe inuicem diftantibus, necefla
riò in ca aërisparte Ionus producidebet, quæ non ita diſtet, quin ad ſe inuicem traduciaç
Se contingere queant, cùm non quofuis, nec cuiuſuis diſtantiæ fonos, ſed in vicinis & non
admodum diſſitis locis excitatospercipiamus. Sonum itaquc ad aures ſeſe vſquc vt ex.
Quomodo tendat, neceſſe eſt; cùm illæ nullam virtutem extra ſe emittant, quæ cum ſono concurrat
ſonus pro- & quam foniexcipiant.
pagetur
mum per Verùm his ita poſitis, iam videamus quomodo fonus propagetur, an per eſſereale,an ?
este reale, per effe notionale ſeu intentionale,ſiue per ſpecies ſuas Triplicem apud Anthores ſen
num lerinté- tentiam de hoc negotio reperio ; Quidam ſonos tantum fecundùm effeſuum ſcale propa
tiona
gari,
 Lib.l. Anatomicus de Natura foni e vocis. 19
gari, volunt ;Nonnulli tantùm fecundùm eſſe fuum notionale; Aliquipartim fecundùm
scale ,partim fecundùm notionale propagari afferuere ; Nos medium tenentes aſſerimus
ſonum per {peciespropagari , rationimagis conſentaneum eſſe, cùn ſoni propagatio in
omnibus viſibilium ſpecierum fluxum ( li ſucceffiuum motum excipias ) æmuletur; cùm
enim viſibiles ſpecies eo fine ordinatæ fint, vt obiectum materiale potentiæ alioquin iin
proportionatum perſeiplas tanquàm per vicarias obie ti ſiſtant; certè eandem ob cauſam ,
audibiles ſpecies inſtitutæ videntur,vtfcilicetobie&tum fonorum ad auditiuam potentiain
per ſpecies ſoniexpreſſas deferant; Etſi non dubitem , quin ſonus etiam fecundum effe
fuum reale & phyſicum aliquouſque deferatur propageturque , cùm fonus ex continuas
aëris agitatione maximas vires ſumat, vtpote ſine quo neque fecundùm eſſe ſuum reale ,
aequenotionalepropagari vllatenuspoſſit. Neque conuinci vlla ratione poteft huiuſmo
di qualitatem fonorum totam ſediffundere realiter in omnem partem , neque id neceſſa
rium eſt, cùm ad eorum perceptionem fufficiat emitti ab eis ſpecies ad ſenſuum officinas,
ne fiultra fiat per plura, quod per pauciora fieri poteſt, teſte Philoſopho .
Sed dices lux ſecundùin elle reale ſe diffundit in medium , ergo & fonus. B. Non eſſe Differen
in omnibus ſonis eandem cum luce rationem ; nam lucis diffuſio inſtantanea', ſoni verò tia propa.
fucceffiua eft; radij luminoſi eſſentialiter ab co à quo profluunt, dependent ; ſonus autem gationislu
cxifterepoteft, etiam non exiſtente co, à quo profuitfonus, vti inEchologia ſiue Phono- cis a pro
..
camptica dicetur : lo radiatione quoque differunt ſonus & viſus ; hoc rečtomotu ſpecies Foni.
ſuas, illo promiſcuo motu propagante. Nam ſicuti vnda trudit yndam & proiectusin
piſcinamlapillus infinitosex proportionata vndarum truſione circulos efficit: Ita & fonus
LS
per infinitos aërisvniformiter difformiteragitati circulos propagatur ,neque tantum fu
10
perficie tenushoſce voluit,ſed fphæricè diffuſos promouet : Namſi aëris motú, quem ob
je &tum fonorum efficit, intueri poſſemus,is repræſentaturus nobis eſſet haud dubiè . coc
lorum quoddam in majores ſemper & maiores circulos protuberantium abſolutiſſimum
1
fyftema . patet igitur propofitio .

CA PV T. X.
De Vocis Natura ac Geneſi .

per varios compoſitionum reſolutionumque circulos diuagati, tandem ſingularum Laus vo in

rerum proprietates adepti in veritatis centro dulciter conquiefcamus. Nil notius, nilfa- cis huma.
na
miliarius, nil communius in mundo voce effe, neminem nifi forſao aurium yſu deftitutum
V! ignorare poſſe exiſtimo, voce enim omnia in mundo geruntur : Vox-politici mundi vin
culum , commercijhumanifotrix, fidei & diſciplinæ communicatrix, doctrix ignarorum ,
HI pacis iuſtitiæque conſeruatrix, vrbium tụtela,vnica mortalium conciliatrix . ſine qua nihil
a fibi conſtaret,imo & omnem humanæ ſocietatis communicationem perire neceffe foret .
Haacitaque modò explicare aggredimur, fed cùm ca,vedixi,nil communius fit, caula
tameneius nil abſtruſius : Quis enim tantam varietatem elifonis vocis in animalibusfaci
2 lè explicet ? percipimus querulam Bubonis vocem ,lugubrem milui clangorem ,curturis ge
mebundæ querelas , coccygis cucutitum , dulcis philomelægarritus , paſſerum pipillatio
21
pes,gallorum cucurricus,barritus elephantorum , ouium balatus, mugitus boum , canuin
or latratus audimus, totidemque ſub illismiramur neſcio quæ amoris , odij , iræ , indignatio
nis,maſtitiæ lu& uſquè argumentalatitantia.At quomodo illæ ingutture formentur, qua
proportione eliiionis aërisnaſcantur, tam obſcuruí eſt,quam voceshuiuſmodi claræ sūt
& manifeſtæ auditui : Ne tamen in materia abftrufiore manus dediffe videamur, aliquid
1 audendum eſt, quod Giſpe noftra fruftrabimur,ſolatio erit, vel conatum in laude poluillo ,
0
&vtpari
dationem
methodo procedamus, à definitionevocis morelolito , materiæ propofitæ eno,
auſpicabimur
cum bono DEO .
Cż Mirum
 Artis Magne Confoni, & Difoni
Mirum eſt quanta fit in genuinis vocis caulis aſſignandis inter Authores confulfſimos
Vocem có diſsonantia. Epicurus fluxum atomorum , quem nobis ſermocinantibus cx ore prodire
fluxuns
tcniorunia- conſpicimus, vocem eſse voluit i hunc enimAuxum , ait eſse cmiſsum , vel à vocantibus
dixit Epi. velfonantibus vel ftrepentibus , qui vbi conſimilibus figuris obuiam factus fuerit,infringa
curus tur vt cum auribus inciderit , tuncfenlum auditus oboriri. Hanc eandem ſententiam re
quutus Democritus, vocem definit eſse Atomorum in finitas partes ſciſsuram , quibus per
gyros quofdam ad aures vfquè conuolutis audirum ſenſumq; eſse opinatur; quos & Neo
terici nonnulli Philoſophaſtrifequuntur, adeò nulla ſententia abſurda eft, quæ non apud
heteroclita ingenia plauſum inueniat , Stoici vocem produci contendunt ab aërisimpetu
pulli in gyrum fuctuatem , alij alia comminiſcuntur. Sed nos vnicuiquè ſuum relinqucn
Definitia
vocis .
tes placitum , ita vocem definiendam cenſemus : Vox est fonusanimalis à glottide exper
cuffione reſpiratiaerisad affectusanimi explicandos productus : quibus quidem verbis vocis
naturam eſsentiamquè ita explicamus , vt in ca omnesquæ ad vocem conftituendam ,
pertinent caufæ veluti in epitomepateant;& fonum quidem conſtituimus vocis cauſam
formalem , aërem materialem ; efficientem Larynga , finalemquè denique cauſam detèr
minamus illam , qua per vocem aliquid ſignificarevolumus, intentionem ,
Sonus igitur in definitionevocis rectè generis locum obtinet, & cùm vox fit quædam .
Cauſe vo- fpecies ſoni, aërem cauſam eius materialem cuius fractione edatur , rectè aflignauimus ;
qui tamen non qualitercumquè affectus vocis et materia, ſed vt agitatur,& è pulmonibus
foras expellitur ;Efficiens veròcauſa remota vocis eſt corpus animantis , dixi animantis,
quia etiamſi logus rerum inanimatarum vox ſubinde dicatur , ita tamen non niſi meta
phoricè accipienda eſt, ſonus enim inſtrumentorum muſicorum nunc intenſus nunc re
miſſus,modò grauis, modò acutus, iam quorundam interuallorum velutifyllabarumine
voces diſtinctio, per analogiam qandam ad veram vocem transfertur. Efficiens verò cau
fa proxima & principaliffimum vocis inftrumentum Larynx eft, & ca potiffimùm pars
laryngis quæ yiuesi's liue iriytorta dicitur:hæc enim muſculis quibuſdam moderatèoper
ta,commiſſaque vocemedit , vt ex anatomia paulò poft ponenda patebit . Non igitur
Vocis cau pulmo eft cauſa vocis,cúaër quē exſufflatad formandá você alliſionē minimè ſufficiētem
fa , habeat, fed aërem tantum ſuppediterfollis inſtar; non lingua, non guttur , non labia deni
què vel dętes,aut palatum vocis organū proprièfunt, cum harum partium in homine of
ficium fit, vocem iam à glottide genitam articulatim & fecundùm legitimos fonos fylla
barum pronuaciare ; Siquidem cùm certæ literæ non niſilabijs formentur vt ſunt B.M.P.
ita vt labijs deſtituto impoſſibile fit cas pronunciare; nonnullæ non nifi lingua, ve D.T.L.
N. Quædam non niſi dentibus vt, Sch, Ż.S.R . Aliquæ non nifi gutture, vtA.H, Ai ; Ali
quæ non niſi palato vt K.X.I.G. pronunciari poſſunt.
Vides igitur quomodo cauſa ſoni principalis (it glottis, reliquæ verò oris partes non
Vocis prae niſi inftrumenta fint ad vocem ritè meliuſquè formandam pronunciandamquè. Lingua .
ſa glottis veròveluti Choragus quidam,omnia ad vocisperfectionem conducentia moderatur & di
fponit . Quomodoverò per laryngis glottidem vox formetur, pofteà dicetur .
Cauſa denique finalis eftintentioad aliquid ſignificandum ; Nam vox nullo aliofine
Finaliscau à natura in animantibus,niſi ad paſſionis animæquè affectusindicandos inſtituta videtur:
la vocis." In homine quidem ad voluntatis declarationem in brutis ad affectionum naturalium ex
plicationem ordinata eft. Eft enim Felis v. g. alia vox dum famet , alia dum Zelotypia
Vox felis , incitatur, alia dum abblanditur, alia dum in choleram exardeſcit. & fic de fingulis alijs
animantibus , vt in præcedentibus indigitatum eft,

COROLLARIVM .
x di& is patct,non quemuis fonum ab animali editum vocem eſſe, ſed cum qui à glot
Netn E
nuis vox di
&
ci poteft, Cycadarum gtillorumquè girgillitus, murmur apium velparumquè fibilaſquè ſerpentum ,
voces
 S E
LADI
N
LYO

'$

1:
 Iconiſmus seu Schematismus II . fol. 22
Fig. IX
Fig.VIII

AB

A
D
C

N
ЕВ

E
P

X
X
X

Fig. VII Fig.VI Fig.1 Fig II

ងយill

B
BI

D
D/
E
E Fig.IV

Fig. 111
Fig. V
 Lib.l. Anatomicus de Natura foniog vocis. 21

roces propriè dici non debent, fed fonusvelalarum ,vellinguæ vel alterius partis alliſionc
cauſatus, vt pofteà in anatomia quorundam animalium dicetur . Piſces quoquè vti reſpi.
sandi vociſqueformandæ inſtrumentis deftituti ſunt ,ita voces quoquè edere nulla ratio
ne poffunt; & fiquidem ſonus à piſcibus maioribus cxcitafus percipiçur, is tamen non in
ftrumentorum voci formandæ deftinatorum ope : ſed aëris & aquæ in varijs & anfra & uo
ſis belluini capitis cauernis eliſione producitur . Reijcitur præterea ab hac noftra definitio .
nePythoniorum fiue gasgoussar loquela ex ventris cauitate producta . Quemadmodum
in quibuſdam circumforaneis me obſeruaffe memini, qui ore labijſquè claulis queſtus gra
sia paflim loqucbantur ,
С А Р у Т. X I.
De organo vocis eiuſque anatomia .
m ſuperius dixerimus Larynge effe vocis organū ,omnia autem vocis genera ab hoc
organo dependeant, quale illud eiufquè fabricafit, & quot partibus conftet , expli
candumeft, ve genuinæ vocisrationes curioſo Lectorimelius innoteſcant. Larynx igitur
Aſperæarteriæ fiue Tracheæ caput, fiue vltima pars, nihil aliud eft ,quàm organu çx car
tilaginibus glottidem proferentibus& membranis conſtans, muſculis & neruis dotatum
vocis edendæ gratia primò acpropriè conſtrucțum : Eft autem corpus durum, deaſumu,
&craffum , magnum & amplum ,longitudinc,latitudinç & profunditate conftans, cum .
extuberantia quadam , ex virorum potiſſimum collo eminente, rotunda quoque & cir
culari cum quadam tamen obliquitate . Nam in anteriori quidemparte exaétè circularis
eft,ſed inpoſtera quaOeſophagum reſpicit ſenſim à perfecta circuli figuradeficit, & lon
gitudinem aliquam affequitur. Inţra huius Corpus foramca quoddam eſt, quod eiuſde
fiflura ſeu glottis dicitur , cuius elegantia non minori, quàm vtilitasomni digna eſt enco
mio . Huic enim parti potiſſimum laryngis actio concredita eſt ab caquè yox (propriahu
jus organi actio) efformatur, cùm aër ſcil. pertranfiens cöpreffus, cliſuſq; vocem mira ſanè
rationc 13.muſculorum opeproducit: Verùm cùm hæc nulla ratione meliùs, quàm cxe.
ius anatomia percipi poſſiat, cam ſubiungimus.
Sit igitur in VIII.figura Schematiſmi II. A linguæ corpus .
B.B.B. Pars ſuperiorepiglottidis,
C. Communis Laryngis muſculus,
D.D. Epiglottis, cuiusſuperiorpars filfuram refert, quæ voci formandæ inferuit .
E.E , Muſculi duo Laryngis communes, qui ab anteriori pectorisregione orti ją in .
feriorem cartilaginisſcutiformis ſedem inferuntur.
F. Principium arteriæ aſperæ fiue Tracheæ .
G. Muſculus Oệſophagi diuerſis fibrisdiftin &tus .
H. Neruus epiglottidis ,
Į . Corpusaſperæ Arteriæ pulmonibus infertums,
Verumhæc omnia melius in figura IX . apparent, vbi . i

A. Muſculus ad deglutitionem feruiens.

B. Alter muſculus linguæ deorſum
C. Muſculuslinguam retro trahens.
D. OsHyoidis ficus cui mufculiBCinnituntur.
E. Corpus membranoſum ,
F. Cartilagoſcutiformis ſituſquè laryngis.
G. Muſculi proprijLaryngis.
H. Alperæ arteriæ corpus ,.
1. Arteriæ iugulares ,
K. Magnus arteriæ ramus,
L. Cor
 Artis Magne Confoni , & Dilloni
L. Corpus arteriæ magnæ .
M. Pars arteriæ Aortæ magna .
N. Duo venæ cauæ caudices .
0. Dextri ventriculicordis auricula .
P. Auricula ventriculi cordis finiftri.
Q , Cordis ſubſtantia .
R. Nerui duo recurrentes .
S. Alij duonerui.
T, Neruus ad diaphragma vergens .
V. Alius neruus .
X. Diaphragmatis corpustendinoſumado :
Y. Pulmones .
z . Membranæ ſeu cartilagines linguæ mouendæ feruientes .
Vides igitur duas potiffimum partes maxima conſideratione dignas in Larynge occur
Glottidis rere, glottidem & epiglottidem . Glottis eſt ſubſtantia Laryngis membranoſa, adipola ,
cóftitutio glandulofa peculiari carne & parenchemate conflata in extremo fiſsuram habens fiftulæ
linguam referentem , vt litera M notat : Quemadmodum enim Retina locus viſiunis eft,
& parenchyma hepatis fanguinis opitex , ita huiuſmodi corpus membranoſum , adipo-,
ſum , glandulofum , & vifcida vnđuoſaque humiditate delibutum proprium & genuinum
vocis edendæ organum ftatuimus.
Epiglottis verò parsquædam glottidis, vicem operculi gerens ſupereminet accurratè, ne
Epiglottis quid cibi potuſquè per glottidem in laryngem defluat, prohibens; vnde & oftium , tutela
quid ? & propugnaculum laryngisdicitur, cuiusreſeratione& inſpiramus & exſpiramus, habet ,
què luos ànatura ſibiaſignatos muſculos , quibus nunc claudatur , nunc aperiatur; Sed
hæc fufius in ſequentibus .

CA PV T. Χ Ι Ι.

De vocum varijs differentijs, quæ ope Laryngis

exprimuntur
Differen Idimus in præcedenti capite fabricam organi vocis, nunc quomodo id tantam vocū
tia vocum varietatem formet videamus;Nam eſt , pro varia eiuſdem conſtitutione ,
ex Laryn- varias vocum differentias naſci ; Profert hoc vocesmagnas,paruas, acutas, graues, lenes , 2
cutione , afperas, conſtantes, tremulas, fortes,debiles, craffas, ſubtiles, claras , raucas, hilares , lu .
etuoſas; eſt præterea, alia vox ſobrijs, alia ſanis, alia inſanis; verbo , quot colorum , tot vo
cum quoque differentiæ concipi poſſunt. Quarum quidem ſingularum rationes dare in
finiti ferè laboris opusfuerit,quarum nonnullarum tantum hic cauſas allignabimus, & pri
mò quidem de voce humana, deir de etiam de voce brutorum tra &taturi.
Triplex Ad tres igitur cauſas vocum differentiæ reuocari poffunt, vel ad naturalem laryngis
cauſa dif. conſtitutionem , vel ad aërem vocis materiam & fubie &tum , vel ad exſpirationem . Quæad
ferentix
Vocum. laryngem ſpectant vel ſunt ab cius temperamento , & temperamentuin conſequentibus,
Qualitas velab accidentibus . Temperamentum Laryngis, vti reliquarum omnium partium eius,
Laryngis. eſt vel humidum , vel calidum , frigidum aut ſiccum , vel ex his inuicem mixtis engøtas vel
Vndè vox
Buxgatws prædominans. Temperamentum Laryngis humidum ſine affluxu humorum vo
fufcae& ob cem profert fuſcam , obſcuram , confuſam ; ſi cum affluxu humorum , raucam vocem effi
ſcura . cier . Temperamentum ſiccum Laryngis vocem efficit canoram ,claram , reſonantem ,
Tempera & fi ficcitas prædominetur, tinnientem , Itridulam ,clangoſam , vocibuſquè Gruum ,haud
Laryngis diſſimilem . Temperamentum calidum vel frigidum nullas per ſe vocis fundat differen
verò
calidú vel tias, ſed ſolùm per accidens , prout calor Laryngem vel exſiccat, vel dilatat, friguscon
frigidum .
--
 Lib.l. Anatomicus de Natura foniog ' vocis •
conſtringit; coarctatquè. Temperamentum duxparov ſiue moderatum laryngis, vocerr,
ſonoram , dulcem ; amoenam , blandam , liquidam , limpidam , placidam producit; atque
hæc quod ad temperamcntum laryngis ; Præterea naturalis laryngis conſtitutio, qquæ uæ in ,
figura, magnitudine ſițu, mcatu, ſuperficie,& c.poſita eſt; alias vocūdifferentias parturit,
Figura Laryngis interior in longitudinem rotunda, vocem facitæquabilem , ſonoram , non
diſtortam . Mcatus non per ſe led reſpectu magnitudinis, voces efficit varias ; ſi enim la Figura La
tus hic ſit & amplus , vox grauis redditur & magria ; ſi anguſtus è contra fuerit , exilis & ryngis
parua ; vtin fiftulis & tibijs patet , & in muſica organica fusè demonftrabitur.Superficies cum dite
velcft polita & leuis , vel afpera & inæqualis : ab afperitate vox fimiliteremanabit aſperas rentia
& infuauis, à lenitate lenis,pura ,dulcis& blanda . Poſitio vel litus laryngis vocem vel polsit,,
in minutam vel deprauatam emittit , vel omninò tollit candemi 1.92 ,

Aër quoquè vocis materialis cauſa ſuas parturit vocum differentias ; velenim tenuis eſt Aer quid
vel craffus; Craflitics aëris, grauitati vocis, lenitas acumini patrocinātur; hinc voces hye- difteretijs
me,qua in æftate , ob aëriscraſſiorem conſtitutionem , ſunt grauiores ; Siaer fuerit multus pofsit : .

& celer acutiffimum ſonum , ſimultus & tardus grauillimū pariet; Si paucus & celet me
diocriter acutum , fi paucus & cardus exiguam vocem efficiet.
Expiratio deniquè vocem efficit velgrauem vel acutam , vel paruam vel magnam' ;vel Expiratio
altamvelcxilcm ;Ad hæc velconſtantem , æquabilem , firmam libiquè fimilem ac conſo quid advo
nam,ſicaconftans immobilisac firma fuerit ; velinconſtantem , infirmam , tremulam (i- Entias
cum dittcóe
biquè diſſimilem , ac diffonam , fi infirma, inconſtans , ac tremula fuerit. ferat .

COROLLARIVM PRIMVM .
De Cauſa magnæ & paruæ vocis .
examinandum vodemagna & parua vox originem fuain fortia tur; Certum .
Sherdiam
idan
itaquè eft, materiæ affectionesvarias variarum in compolito differentiarum caulas
paruam magno vel paruo motu vt Plato ,
clie ; Quicunquè igitur vocem magnam & ex
vel ex anguftia vel amplitudinc mcatus, vt Galenus;vel ex caliditate & frigiditate vt Abē.
ſina, oriri ſenſerint;benè ſentiunt; aſſignant enim ſingulis cauſas partiales vocis paruæ &
magnæ formandæ,quæ in vna coniunčta conftituunt adequatam cauſam ;vtpatet in ma
gno tubæ fono, ex qua ncccffario magna vox emanat, fi illa magna fuerit cum vehemenci
inſufflationc coniunctaj magnitudo tubæ multiaëris capaxeft ; & ad multi aëris impul
fionem opus eft calore interno tubicinisin quo inſufflandi vis ac robur poſitum eſt; Paruú
verò tubae ſonum è contrarijs cauſisexperimur; Dico igitur non tantum aërem magnum
vel paruum , calorem &frigus, amplitudinem & anguſtiam aſperæ arteriæ , ſed & poriſli- Rimagict
mum rimulæ ſiuc glottidis amplitudinem aut anguſtiam ad vocis paruæ aut magnæ for- tidis qua
mationem requiri;hæc autem à calore reddituramplior, à frigore anguſtior , vim quoquè ferentias
vocum
maioris vel minoris exſpirationis intendit. Hinc fequitur calidos natura, vocem magnā; conterat.
. frigidos paruam edere, vis enim caloris facile ad fe & fpiritum trahit & aërem , tanto qui
dem amplius, quanto copiofior eft,& ficut calor reſpirationem corroborat, ita frigus ean
dem debilitat; vt vel hinc clariffimè vocis paruæ vel magnæ ratio pateat ; Vnde ſibi vehe
meatermetuentes non niſi paryam eamquefractam vocem emittere folent.Nam in tali
metu calor inferiora petit, derelictis partibus fuperioribus,quibus calore deſtitutis, necef
fariò frigus,& conſequenter debilitas,deniquè ex liac vox parua naſcitur .

CO

>

1
 Artis Magna Confoni, o Difoni
COROLLARIVM SECVNDVM . M

De vocis grauis & acutæ cauſis .

Inc quoquè patet, eafdem cauſas ad grauis & acutæ vocis formationem concurrere,
Cur pueri
& mulie H quas ad magnæ && paruæ vocis formationem in pręcedētibus concurrere diximus;
sesparuá Nam in pueris & mulieribus acutæ vocis formatio dependet ab anguftijs canalis , quibus
vocem
dant .
e per ætatem paulatim dilatatis, vox ctiam ex acuta neceffariò in grauem euadit; donecin ,
ſenibus organum denuò ficciorem conftitutionem nactum , ex grauiin acutum definat.
Cur pube Vnde pueris pubeſcentibus & femineturgentibus mutatio vocis fit , ob magnam fimilitu .
Icentes dinem & dependentiam , quam vaſa ſpermatica habent, cum vafis yocalibus . Illa enim
vocem
mitent .
calorem humoremquè vocalibus organis debitum in ſe dum deriuant, organa illis admini
culis deſtituta neceſſariò aliam vocis conformationem acquirunt. Quod non tantum ,
in homine verum eſt, ſed in brutis quoquè . Taurienim acutiùs, quàm vaccæ mugiunt,
par le roi capones.ſe& i acutiùs non ſectis cucurriunt . & fic de cocteris . Cur verò fæminæ & Eunu
nuchiper.chi perpetuò exilem vocem teneant, cauſa eſt, quod cùm vala ſpermatica in føminis non
petuo acu tam neceſſariam dependentiam habeant cum organis vocalibus ( etli & illæ quoquè tein
retineant. pore pubertatis aliquam vocismutationem fentiant) quia tamen hæc mutatio ad homi
nem comparata, quaſi inſenſibilis eft ,hinc fæminæ femper candem quaſi vocem retinet ,
acutam ; In Eunuchis verò vaſis ſpermaticis ablatis ncceffariò organavocalia eandem sć
per, quam ab initio acquiſiuerunt,conſticutionem feruant ; Pater hoc & in ipſis animali. A

bus ; Tauri enim ſecti acutius bobus non ſectis mugiunt ; Sed de hiſce fufiùs in Phyſiono.
mia Muſicas

COROLLARIVM TERTIVM .
De vocis afperę & lenis caufa .
Lenis & PlacAtet quoquè ex dictis, lenitatem canalis læuitatemquè,læuem quoquè vocem ;aſpe
eritatem verò eiuſdem aſperam vocem edere , cuius manifeftiffimam rationem affi.
afperavox gnant inſtrumenta muſica ;Tuba enim interiori ſuperficie corroſa, velrubigineinducta ,
aut humore exaſperata,aſperum , raucumquè ſonum efficit; Idem in fiftulis apparet,de
quibus conſule muſicam organicam . Item experimur,organo catharro aut ſuperfluo hu
more exaſperato, vocem neceffariò raucam & inæqualem ſequi. Verùm hæc fuſiusin ,
Magia conſoni & diffoni.

CA p V T. ΧΙΙΙ .
De Analogia organivocalis cum inſtrumentis
Muſicis pneumaticis .
Vemadmodum ad fonum Eccleſiaſtici organi edendum aër ncceffarius eft, fic in ,
animali vox efformari ſine aërc non poteſt', & ficuti pulmones Lobos & varia re
Compera ceptacula ad aërem recipiendum ſortita ſunt,ita in Eccleſiaſticoorgano folles complures :
cum deinde vt dilatato
gis Laryn
tio & contracto thorace & confequenter à pulmonibus & muſculis tum . 1

organo intercoſtalibus,tum externam thoracis ſuperficiem occupantibus aër vel attrahitur vel cx
pneumati ſpiratur; ita organum follibus brachio dilatatis remiffiſquè aër nunc ſubit, nunc egreditur ;
co :
ficuti præterea in animalibus natura Trachcam & broachostamquam aëris vehicula co
ftruxit ;
 Lib. l. Anatomicus de Natura foni& vocis . 25
ftruxit; ita etiam in eundem finem innumeros ductus ac canales ars naruæ æmula exco.
gitauit , produxitquè. Porrò Gcuti in bafi Laryngis figura inſculpia eſt varijs vocum ,
pronunciationibus efformandisdeſtinata,ita & fiſtulæ ſuas habent fiffuras , pro varijs vo
cum differentijs proferendis, palmulæ verò manibus aptatæ, muſculos referunt,glottidem
nunc aperientes nuncclaudentes .
Tuba quoquè aptè cum Larynge conferri poteft; Nam Artifex pro omnis generis fonis
edendis varias cubæ adiunxit partes, quibus plus minuſquè prolongari, extendiquè poſſit.
Extremitates autem repando ſono diſtorſit ad aërem ſine offenſione diffundendum , ita ,
prorſus in Larynger :
Trachça annuloſa ad quid aliud ſeruitniſi ad aſperæ arteriæ contractionem , prolonga
tionemquè, ad quam neceffariò vehementia debilitafquè vocis reſultat , & ficuti prius ori
ficium reſpondet glottidi tubæ , ita alterum verſus pulmones orificium extremo tubæ re
pando reſpondet.ad foramen cnim aër,ſonimateria, defertur, eliditurquè ; idem aër nūc
multus cum vehementia, nuoc copiofus cum tarditate, iam paucus cun velocitate,nunc
imbecillus cum viriū demiſſionc pro libitu noſtro è pulmonibus muſculorum ſubſidio at
trahitur , & in tubæ foramen propellitur; Ita & Tibia polyſtoma ſiue pluribus foramini
bus pertufa in multis quoque afperam arteriam refert. Verùm cùm de hiſce fat fusè actum
fit in Muſurgia Organica , cò Lectorem remittimus .

CA PV T. X I V.
De vocibus naturalibus in animalibus eorumque
anatomia ,
' E naturam in rerum vnicuiquè rei debitarum prouiſione nouercam homines inſi
mulare poffent, ideò fingulis mira quadam ratione ita prouidit , vt quicumque Prouiden,
paulò altiùs ea potiſſimum , quæ cum in miro illo animalium membrorum diſtributionis tiaDeiad
ordine, tum in admirandaſenluum fabrica eluceſcunt, contemplati fuerint, diuinam bo« in fabrica
nitatem, maieſtatemquè conditoris ſatis pro meritis laudare non poſſint,tantus in omni- a rimalicio
bus ordo, tanta in omnibus ſagax prouidentia, tantum & tam incomprehenſibile in om
nibus opificium . Verùm cùm de ijs fusè in lib.X. Artis Magna Lucis & V mhre parte 2.
de mira rerum per (microſcopia repræſentatarum ratione,rebuſquè corum ope à nobis re
cens detectisdifferuerimus, cò Lectorem remittimus . Quare hoc loco tantum , de natu
ra & proprietate vocis quorundam animaliuin tractabiinus, ne quicquam in hoc opere
noftro Muſurgico omiſiſſe videremur ,

$ . I.
De Vocibus animalium in genere .
A quorum nullum modulationis & loquelæ capax eft,ſi volucria nonnulla ( quæ &
dulci modulatione aures mulcentauſcultantium , & balbutitionc humanæ loquelæ æina
la in ftuporem rapiunt audientes )exceperis; cùm enim lingua corum non reſpondeatLa
ryngi, nec vllam habeatad vocales conſonanteſquè pronunciandas , vt ex anatomia illo
rum patet,habitudinem; mirum non eſt, articulatam quoquè pronunciationem in ipfis
deficere; naturali igitur ipſis à natura conceſſa voce contenti Boues mugiunt; balant O- Voces ani
ues, Canes latrant, Equihinniunt, barriunt Elephantes, Leones rugiunt,Aſinirudunt,Vr- maliú na
ad paf- turales.
litrincant, & c,tametfihiclonusnonita vnus fit,& icórovos,vtnon aliquos aliosfiones
D
 26 Artis Magna Conſoni, E Dilloni
ſiones internas ſignificandas admittat , Nam alia vox canis dum blanditur , alia duin .
Animalia iraſcitur, alia dum incognitos allatrat, alia dum amoris oëſtro in coitum ſollicitatur; Idem 1

fefe vocí dicendum de omnibus alijs animalibus;eſtquehæc lingua , qua vnius ſpeciei animalia ſe
naturaliú fe mutuò ſumma DEI prouidentia intelligunt; nobis verò nulla ratione illa plenè , niſi ex
intelligút. ſignis & effectibus patere poteſt . Vtrum verò & quomodo homonaturaliteromnium
animalium linguam intelligere poffet, cùm huius loci non fit,alibi diſcutietur ex profeffo, 1

S. II .
De Quadrupede animali Americano quam Pigritiam di
cunt, &mira vocis eiuſdem conformationen ,
.

animalis voce primordia fua traxiffedicerem ; Verùm antequàm vocem eius decla
remus,primòtotius animalis deſcriptionem ponamus , quam hoc eodem anno quo hæc
(cribo,oretenusaccepi,à P.Ioanne Toro Procuratore Prouinciæ Noui Regni in America,
qui& huiuſmodianimaliapenes ſehabuit & experimenta fecit virtutis & proprietatis il
Deſcrip- lorum quàmplurima ; Inulitata eſt figura & naturahuius animalis ; Ob tarditatem motus
this anim. Pigritiadicta,magnitudine felis, ore fædo & vnguibusad digitorum ſimilitudinem promi
nentibus; Cuiin occipitio exiſtens comá ceruicen velat , lentoquè ventris adipeipſamy
werrit humum , nequè ynquam in pedesexurgit,tam tardèincedens, vt ipfos i 5. dies ad
ſagittæ iactum cötinuo traitu vix progrediatur;neſciturinſuper quo cibo vefcatur; nequè
cnim vnquam vllum cibum capere notatur ; In arborum cacuminibusdegitplerunquè, 鲁

quarum in aſcenſu biduum circiter , tanrunde.nquè in deſcenſu ponit ; Præterea natura.co

Arma nu duplici armaturahoc animal contra beſtias & animalia inimica libi , inftruxiſſe videtur;
us anima. prima eft in pedibus, quibus tantum illi robur contulit , vt quodcunquè apprehenderit a .
lis contra nimal, illud ita fortiter detineat,vt non amplius fe ex eius vnguibus liberare valeat,ſed fa
nam qug me id ob diuturnam detentionē moricompellat . Alterum eft,quod hæc beſtia homines
in ſe inſurgentes, ita aſpectu ſuo commoueat,vt ab eadem moleſtanda vel intima commi
feratione moti abſtineant; præter lachrymas enim quas ex oculis emittit , itadoloroſo ar
pe&tu fpe&tantes ſe ferit,vc facilè perfuadeat, ſollicitandum minimè eſſe,quod natura tam
inerme, tamquè miſeræ corporis habitudiniſubiecit. Huius rei experientiam vt fumeret,
Mira htio paulò antè citatus Pater , vnum ex hiſcè animalibus in Carthaginenfe Noui Regni Socie.
ius anima
lis ; tatis Noftræ Collegium adferri curauit; perticam quoqè longam eius ſubiccit pedibus,quá
mox adeo tenaciter apprehendit , vt minimè eam dimitteret ampliùs . Animaligiturvo
luntaria ſuſpenſione hoc pacto ligatum in ſeparato loco vnàcum pertica intra duas trabes
poſitum fuit , quod & 40. integros dies ſuſpenſum itahæfit fine cibo, potu , ſomnouè
vllo, fixis ſemper oculis in intuentes, quos doloroſo aſpectu adeo mouit , vt vix eſſet,
qui non eius commiſeratione tangeretur. Tandem abhocdiuturno ſuſpendio liberato
canem obiecerunt; quem mox pedibus apprehenſum adeo validè integro quatriduo de
tinuit, donec miſer canis fameenectus exſpiraret. Hæc ex ore dicti Patris.
Addunt præterea ( vợad inſtitutum reuertamur ) vocem ab hac beſtia non edi niſi no
Muſica in. &u, eamquèprorfusprodigioſam : Nam interrupta duratione vnius ſuſpirijſeu ſemipaulæ
terualla
fono & vo
voce , per ſex graduum vulgaria illa interualla aſcendendo deſcendēdoq; tirones primas
ce ſua per Muſicæ elementa,Vt, re,mi,fa,folıla; la ſol, fa ,mi,re,vt,intonantes,perfeétèrefert; ita vt Hi
fecte
fert .
re. fpani , dum primò oras illas tenerent, noctuquèhuiuſmodivociferationem perciperent,
homines Muſicæ noftræ præceptisimbutos ſe audire arbitrarentur. Ab incolis dictum ,
eft HAVT,nõ alia de cauſa, niſi quod per fingulos gradus interualli ſextæ repetat hanc vocē :
Ha,ha,ha;hızha ,& c. Verùm vt & figuram animális vnà cum yoce meliùs comprehendas,
hic omnia vna fynopſi ob oculos ponere viſum eſt .
Muſica
 Lib.l.Anatomicus de Natura foniegovocis. 27

Muſica Haut fiue Pigritię Animalis Americani.

Ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha .

Figura Animalis Haut ,

Irum tamen , nullam huiuſmodi ani
malisanatomiam vaquàm ab vllo
M "malis
confectam effe;ex interiori enim conftitutio .
ne facilè de eiuſdem naturalibus facultatibus
conijcere poterant : Si enim os& dentes , ſi
fomachum habeat , non vidco cur naturas
membra cibi reconditoria fine vſu ipſis alli
gnauerit : Sed non dubito ,quin mea intru
čtione informati Patres noftri Americapi cu
xaétiorem in poſterum omnium expcrica
tiam ſint ſumpturi .
Voces ceterorum quadrupedum cùm no
tæ fine pallim , ijs non inhærebimus,ſed ad
volucrum quarundam voces deſcribcadascalamum conucrtèmus ,

III .
S.
De Vocibus volucrum .
Orrò inter cætera animalia, maximècantandi loquendiquèfortem nacta ſunt volu
3 Po cria; adeò vt, quod prudentia & memoria clephas, fidelitaté cerui, geſticulationcfi-
miæ, doloſo vulpes aftu , hoc loquela cantuquè inter animalia præſtent volucria Pfittacus
Pfittacus
humanæ
loquela
& Luſcinia. Etve de Pſittaco primùm diſſeramus, eft hæc auis Indica; nihilca vulgarius, æmulus.
ijs à natura inſtructa dotibus vt ſagacitate ingenij& ſermone ( quæ intelleétuſnoſtro pro
pria ſunt ) non procul ab hominc abeſſe vidcatur.
Pfutacus humanas dum promitvoce loquelas, 37 in ( Sh.1110 : 7 :17 ;?!!!
Pförtace lux volucrum dominis facunda voluptas i ; womers
Humane foters imitator Pfittace lingua :
Narrat Cælius děPfittaco miraculum inſigne ſuis temporibus viſum : Pfittacus, inquit,
quem Aſcanius Cardinalis Romæ centum aureis aummis comparauerat , articulatillimè
continuatis perpetuo vçrbis Chriſtianæ veritatisfymbolum hominis inftar integrè, & pe.
Titè pronunciabar .
Similiratione cùm Baſilius Orientis liñperator Leonem, filium in carcerem , quaſi inſi
diasquèpatri Exeniplú
i Cru ob texentem
hanc acerfuafu
bam LeSantabareniconijceret,atque
onis fortem ,Præficabusetiamadeòdomusvniucrla planttu
hæniasquaſdam lugubr lu rum
iter oc- mi
cinentibus perftreperet : Plictacus caucæ incluſus dum frequentiusingeminari audit ex Pfittaci,
preffum etiam Leonisnomen, vnà cum threnis & lugubribus verbis, id didicic! Quem
i cùm Bafilius morefolito loquentem ac in ore Lconis nomen ferentem audiret ; illicode
acerbitateaniminonnihilremittens, durum animum flectialiquantulum paffus eft, veita
tus poftea no commiſerationis affectu ab ipfa volucri ſe'yi& um à pofteris dici poffet;filiúr
D 2 carccre
 28 Artis Magna Confoni, Diloni ;
carcere foluit, melius traétauit , eumquèmoriturus tandem regno præfecit , ita falutem
fuam à garrulitate pfittaci accepta inpofterum voluit Lco , Innumera apud Hiſtoricos re
periuntur huiusgenerisargumenta, quæ tamert ne limites præfcriptos tranfiliam , conſul.
tò omittenda duxi.
Quæritur igitur quamnam hçc auis ad verba formanda habitudinem nacta ſit? Quis in
Organum quam Pſittaco fuum expediuit-Zaice? certè nil aliud niſi mirifica animalis conſtitutio &
vocis in affinitas membrorum admembra hominis maxima, tenet ipſam conſpicuam capitisma
Pfittaco
propè ac
gnitudinem, os capax & magna concauitate imbutum , roſtrum ſuperius mobile, inaxil
cedit ad las hominummore, curgentes; Linguam craſſam latamquè & quali carncam . Tres ha
hunianum betſub lingua ad radicem pofitos proceſſus , quibus eam mirum in modum volubilem .
reddit . Principium aſperæ arteriæ non vt in reliquis auibus , cum reliquocanali æquales
cft, ſed ſupràlub glottidemulto latius , vt ex Anatomia eius me obſeruaffe memini. Quæ
cùm reliquis volucribuspaucisexceptis deſint,mirum non eft præcæterisipſum humanæ
Pica hu loquelæ prærogatiua ànatura dotatum eſſe. Hanc eandem conformationem ex parte
mane VO. quoquè in Picame obſeruaſſe memini, vnde mirifica illa Picæ garrulitas , qua fubinde
cis imita- ipſosPſittacosmultis poft ſe interuallisrelinquit: Vidi egoPicam quæ nonloquitantùm
trix ,
fed & cantare didicerattanta induſtria, vt quicam non videret, hominem garrire arbitra.
retur iuxta illud Martialis .
Pica loquax certa Dominum te voce faluto .

Simenon videas, eſe negabis anemu,

Niphus refert Picasvenatoris vocem cam exactè fingere vt vel canes.decipiant .Paula
nias quoquè in Arcadicis Picamrefert infantis vagitum tam dext:è expreſtille,vt Hercu.
li Dux fuerit, & cauſa inuentifilij Athenagoræs. Picam quoquè cocterorum animalium ,
Mira picę vocem imitari Oppiäñus tradit; inſtar vitulimugire. , ouis more balare , modò Paftorisin
infoman- ftar ſibilare , adamant quoquè verba quæ loquuntur : Nec diſcunt tantùm , fed diligunt
bus varie. meditanteſquè intra ſe,cura & cogitatione intentionem non occultant : Quæ omnia con
tas & .fo- firmantur verbis Plutarchi:Tonſor, inquit, quidam tonſtrinam habebat ante templum,
quod forum græcum appellant, is mirificæ vocalem & garrulam alebat picam, quæ & ho
minum verba& vocesboum redderetinſtrumentorumquè ſonos,non cogente quopiam,
>
ſed quod ipſaimpensè ftuderet omnes voces prodere, nihilq;non ſonorum exprimere ca
nendo . Fortè euenit, vtin ca vicinia diues quidam efferretur multis tubis actinentibus,
Mirus eué cumque promore ibi locorum fieret cunctatio, tubicinos quia placebant, iuffi diutius ca
tus picæ . tum produxere. Ab illa dic pica ita muta, ita omnivoce deftituta fuit,vt ne ea quidem ,
quæ neceſſaria Gbi ſolebat indicare, ederet;ſilentiumilludrepentinum omnibusadmira ,
tioni fuit, varijs varias eiufdem caufas aſſignantibus Verùm alia cauſa non crat ,niſi ex
crcitatio, & vehemens,meditandi ftudium , quo fonum illarum tubarum exprimeret:
Subitò enim rurſum emicuit nil tamen vſitatarum vocum promens,ſed cantus folùm fu
barum,quos tanto ingenio imitabatur, vt omnes mutationes, & proportionum numeros
Perfe& è exprimeret. Cuius quidem miræ loquacitatis in pica alia ratio non eſt, niſi Laryn
gis, & linguæ conformatio, auiſquefagaciflimum ingenium :Porrò picasæmulantur om.
nescæteræ gues,quæ eandem organi vocalis.conſtitutionem habent, vei graculi, & torui,
de quibusOraithologos fuſiùs tractantes conſulewi
L. 036 ۲۲ ‫له به‬
. ::: . .:
S. I V. 7 :2910 : *

. (: . ::: ST107 )
De Philomela fiue Luſcinia18
9:11 )
Eritòtotius Muſicæ veluti Ideam quandam in Luſcinia liac:Philomelanatura
ure li
exa
hibuit, vt quomodo perfeita cantusratio ordinanda ,ac in gutt modu form
dilint,addifcantPhonaſci, Nequè illa minùsaddulcedinem
caftusauditoribusexhibe
dam , quam Payo, ad caudæ fuæ pulchritudinem demonftrandam , ambitiofa: eftno
: . Aln es
 Lib.l. Anatomicus de Naturafoniea vocis. 29
2011 graówoos tantùm fed & poródogos : Siquidem in ſolitudinibus fimplicem tantum cantum Natúra
veluti fibi canens, aut exercitij caufa nullo modulatur apparatu . At vbiauditores vicinos philome
na &ta fuerit, tum veluti vocis fuæ diuitias exponens , varietate admirabili, innumeros fin-læ ambi
git ſono s; nunc enim in longum æquabiliter cos producit, nunc cofdem inflectit , iam iuudiska
minutiùs & conciſiùs canit; nunc intorquet & quali criſpat vocem, nuncintendit; iam miams.
remittit , alios longos concinit verſus quaſi heroicos; aliosbreues, vt Sapphicos;interdum
breuiflimos vt Adonios , quin etiam quafi muſicæ ludos & ſcalashabet: Præterea medi
tantur fecum aliæ iuniores, imitarique tentant , quæ ab adultioribus percipiunt.audit di
fcipula attentione magna, intelligitur emendata correctio & in docente quædam repre
henfio . Quis autem fatis mirari poteſt tantam in tam paruo corpufculo vocem tam , Laus Lu
pertinacem ſpiritum : dum fonusillegutturis nunc continuo ſpiritu trahitur in longum ,fciniz , &
nunc variatur inflexo, nunc diſtinguitur conciſo, copulatur intorto , promittitur reuoca- nuisa vo
to, infuſcatur ex inopinato: interdum fecum ipſa murmurat, modo fonus affcctatur pla- rietas .
nus, grauis, acutus, crebet,extenfus, & vbi vifum eft vibrās, modo ſummus,medius,imus.
breuiter, omnia faucibus tam anguftis, quæ tot exquiſitis tibiarum tormentis ars hominū
excogitauit, perficiuntur. Et ne quid artis deeſſet,pluresſingulis funt cantus, necijdem !

omnibus , ſed ſuicuique, certant inter ſe, patamque animoſa fit contentio', morte finit ſæ
pè vitam, ſpiritu priùsdeficiente quàm cantu , vt meritò totius harmonicæ modulationis
Epitomc dici queat .
Sed vt ad inftitutum reuertamur , miram huius auiculæ modulationis vim cùm ſæpiùs
non fine admiratione attendiſſem , maximum meinuaſit deſiderium , non folùm claufu
las haſcè longè admirabiles in notas muſicas transfetendi , fed & anatomiam auiculæ fa
ciendi, vt ſic tantæ modulationis cauſa plenius innoteſceret, quorum & vtrumque fa &tum
eſt: Nam clauſulas modulationum exore tanentiam Luſciniarum exceptas, ſcalæ muſi
caliintuli, vtpaulò pòft videbitur: Anatomiam verò perIoannein Trullium Anatomicũ Anatomia
inſignem fierimepræſente curaui, vt ſingulas Laryogispartes exactè obſeruarem .
Et quidem inuenimus primò linguam breuiflimam ,laryngem verò mirum in modum ,
fibroſam &muſculoſam , reliquæ verò partesnullam ab anatomia cæterarum auium dif
ferentiam ſortiebantur . Vnde concluſi totam hanc vocum varietatisvim procedereà fi
bris innumeris quibus glottis nuncſtringitur, nunc laxatur , modò diducitur, modò in
troducitur, atque inomnem partem flectitur , lingua tanquàm plectro ſingulas voces eli
dente: Vnde & intuli diminutiones illasgutturales, quas.Eunuchi in gutture formant,
trilloſque vocant, non lingua , ſed glottide immediate fieri, nihilque aliud effe quàin tre
morem gutturis ab aëre exipirato in orificio glottidis productum . Verùm vtmulta paucis
comprehendamus in gratiam curioſi Lectoris hic plerarumque volucrium magis ſonora
rum voces muſicas repræſentatas propria experientia & obſeruatione exhibere volui,ne
quicquam curiofarum rerum omififfe videremur .
5 Primùm itaque vt exa&tiusfingulas Zinzillationestrilloſque ſiue chromatiſmos fibila Quid glot
7.
tionum ( quos nos inpofterum glottiſmos, cò quòd glottidis opeformētur, appellabimus) tiſmus.
] ſecundum debitum tempus exhiberem , chordam feſquipedálem accepi ,quæ exacte curfu
i; & recurſu fuo arteriæ pullum in homineſano referret ,atque huius opetempus liue moram
glottiſmorum philomelæmenſus ſum : Præterea ſingulos bióps curfo -recurſus chordæ'yni Experimé
mediocri menfuræ temporis harmonici ( quem tatlum vulgò , Italibattutam vocant) ateri- tú Autho
bui ;itavt vnus diadromuschordæ fiue curſu -recurſus arši, alter theſi reſponderet :Hiſce ris in Lu
ritè obferuatis,obſeruationem fummo manè in loco appropriato orſus fum , & reperiqui- bumi.
demLufcinias ſubinde per ſemiminimas:,nonnunquàm per fuſas , interdum per ſemifuſas
glottiſmos fibilares diſponere'. Vbiverò glottiſmos minutiores, quos Trillos Itali vocant,
adornabant, eos tanta celeritate conficiebant , vt ijminimèper ſemifuſas, vtpote tardio
res, reddi potuerint: noris igitur trifufis aut quadrifufis ( id eſt quarum 32.aut 64. vnum
tempus conftituun ) ad modulationis proprietatem exprimendam opus fuít . Verùm
les
quia glottiſmosillos multiplices elle aduerti, hinc clariſſimos illos glottiſmos limpida & Pigolif
tinnula vocëmodulatespigoliſmos , quos verò per certum quoddam murmurretiſmos reddit, te
.

.
 30 Artis Magna Confoni , Dilloni
Glaziſmuis retiſmos yocarc viſum eſt;glottilmos verò illos quos interrupta quaſi voce eodem inter
quid ? yallo conținuat, glaziſmos vocamus,atque ſub hiſce tribus terminis,omnes reliquas glot
tiſmorum ſpecies & differentiascomprehendimus . Verum , haſce ſpeciesin Iconiſmo III.
repreſøntare viſum fuit,ne quicquam curiofitati Lectoris ſeruiens omiliſſe videremur.
Ecce hi ſuntglotçilmi, quos nobis Luſcinia exhibet, præter quos quidem alios notare
nö potuimus,qui no çſſent quo ad inflexionē vocis ijdem : innumerabiles tamen fimixtu
ram {pectemus: Nam hoſce glottiſmos in ſingulis gradibus interualli diſdiapaſon mira ,
induſtria exhibeat , deinde pigoliſmos glaciſmis & hoſce teretiſinis ita variè miſcent :vt
vel inde infinita quædam varietas emanet modulationum harmonicarum . Quicumque
igitur ſibilo lufciniasmentiri, atque hoſce notarum flexus perfectè exprimere norit, is
perfe&tè ſe cărum Philomelarum ſecundùm omnes numeros & tempora expreſſurūſçiat .
COROLLA R I V M.
x dictisigitur patet tremorem glottidis , quà luſcinia in huiuſmodi pigoliſmis ac te
EY reciſmisludit effelongè creberrimum & adæquare (vtiexperientiaetiam didici)tro
morem vnius cordæ ad pondus ynius libræ extenfae , cuius longitudo erat vnius paſſus;
craſſities verò işſtar feſtucæ ftraminis,quælpatio vniusminuti ſecundi quali infinities tre
mere percuſſa ſolebat ; atqs toties tremere glottidem in formando pigoliſmo aut teretiſmo
comperies. Quæres arguit prouidentiam Dei prorfus admirabilem , qui huic animalculo
in relaxationem humanæ mentis deſtinato tam altum muſicæ gradum conceflit,vt non
ſoldm in formandis clauſulis celeritate omnem organorum artem ſuperet ; ſed & ingenio ,
omnium muſicorum induftriam eludat ; hoc enim non tantum diatonicam , fed & chro,
maticam & cxharmonicam cantandi rationem , vt in tertio glórtiſmo apparet mira qua
dam ratione ita affectat:vtnullum inftrumentum gradus chromatico -cnharmonicos e
xactiùs ac luſciniagutture ſuo exhibeat . Nec dubito hanc auiculam quoque ob aptams
organivacalis conſtitutionem humanæ loquelæ capacillimam , liMagiſter foret, qui lite
Lufciniae
ras ſyllabaſque ſibilo perfe &tè exprimere poffet. Quæ verò Aldrouandus de trium luſci
humana niarum Auguftæ in quodam hoſpicio geſta interdiu, nocte inter ſe conferentium loqucla..
voce lo narrat, multifabulofum effe arbitrātur, vel certè non niſi inſigni aliqua impoftura, aur in 1

quentes. teruenientis dæmonisopera fieri potuiſſe volunt. Sed quid nos de hoc fentiamus in fe.
quenti S. oportuniųsindicabimus,
ridi
$. , V.
De reliquarum volucrium vocibus . 1
::: ..!!??

Dd am folum hoc locoadmirandut quiddam ,cui fidem nunquam adhibuiſſem ,nin

propria experientia veritatis rei me certiorem feciſſet ,ita autem ſeſe res habet : Eft
hicRomæ in celebri Monaſterio Ord . Prædic. Adm . R : P.M . Damianus à Fonſeca Lufita
nus,virmagnæ doctrinæ & authoritatis, qui auiculam cauca incluſam inſuo Mulæothar
betex ca Alaudarum fpecic,quam Gallandram vocant , à dieti Ord. Fratribus ita dextrè
inftruétā, vt LitaniasSanctorum quaſi humana foce non tantùm pronunciet,fed & alias
multa garriat,quæ fine admiratione percipi minimè poffint.Dehoc portento cum primo
mihi retuliſſer Reuerendifſimus Dominus Didacusde Franchis Abbas S.Praxedis sir omg
ni doctrinæ genere cultiflimus,induci vixpotui,vt ijs quæ referebātur fidem haberem ,nifi
tanti portentiauritusteftis forem . Anno itaquo 1648.'16. Martij memoraro Abbateur
& P. Iacobo Viua inſigni Soc. noftræ Mathematico comitantibusacceffi dictiPatris cubi
culum,cumque in filentio euentum rei attentiùs operitemur, tandem di&a auiculapoſt
ſuauiſſimas cancillationes & varia murmura complura Sanctorum nominaItalicalinguais
clare
 Glottismi modulationum sibilo exprimendi in
47 jo
Pigolismus ‫ ܐ‬-i ‫܀‬
fi

Glazismus
身上
Teretismus
‫ܝܐ‬
ad
uc

US
‫ܝܕ‬
Teretismus

1
las
do
Pigolismus Glazismus at
lia

mi
quid affectans Pigolismus X,

Pigolismus
斗 4 999999
Pigolismus
ne

lia
ci
Diuersarum uolucrium voces X
ium

notis musicis expreſsæ

icin
Gall

licu
Cucu
cu

10
uli

ser
Cuc

ul .
cu

A
li
cu

:D
Cu

on
II.
do Voces vo
ne lucrum na.
Vox Cuculi 2 ,
turales

ir ,

rn icis
Gucu gucu gucce in gucu Vox Cotu
k k ca , Merulain
E
k e bik ikebi ikebi ia- fignis can
Bi b b 10. tatrix .
D nis
lo ,
res
ul
Cygnus vo
ve til! m can
no tet .
fle
Cygni ana
re- tomia .
 Glaziſmus
quid ? ui
til
re

nc

ini
ve

igi
pe:

I
mc
cra
me
COI
in c
ſold
om .
mat
dan
xaai
org
ras1
L'uſciniæ niar
humana
voce lo- nart
quentes . teru

quei

A
hicR
nus,
bete
inftri
mult
mihi 1
nido
tanti
& P.
cului
ſuaui
 Lib. I. Anatomicus de Natura foni og vocis. 31
clare & diſtincte pronunciare cæpit ; iamſubiungendohæc verba ( ora pro nobis ) modo
illa ( lefus Christus Crucifixus ) nunc alia & alia ad 70. diuerſa nomina ita mirificè exhi- •
buit, vt nullus ferè fibi perſuadere potuerit , Auem eſſe , cuius linguam .tam humanæ fi
milem perciperet . Et tametſi de varijs Auibus humanam vocem affectantibus multa
exoticamelegiſſe meminerim , vti paulo ante dictum fuit; nullum tamen Hiſtoricorum ,
comperi, qui in Calandra ſimile quid ſe obſeruaffe notarit. vnde infero Luſcinias vti ad
cantum ita & adloquelam formandam haud ita ineptas eſſe,quam multi credant; atque
adeo hiftoriam illam de Luſcinijs in Auguftano diuerſorio Aldrouando tefte , loquentibus
non ita efúvatov effe, ac quiſpiam ſibi perſuadere poſſit; imo omnes volucres quas natura ,
harmonioſo cantu inftruxit, habiles quoque caſdem ad humanam vocem formandam
elle nihildubito ,
Regulus proximè ſequitur Luſciniam , qui nonnullas in formaadis glottiſmis clauſulas
mutuat à Luſcinia ,etfi minùs aptè & celeriter. Glottiſmos ctiam, ſed ſemper eodem modo
format. Fringilla , Acanthis , Parix, Phænicopterus,Rubecula , alauda & quotquot ſuot
alesphonaſcæ, quarum tamen nulla ad eam modulationum varietatem , quam Lufcinia
exprimit, pertingit .
Rcliquæ volucres vocem quidem habeat ſonoram , ſed nulla ſupramemorata glottiſmi
fpecie adornatam , vtiſunt, Gallus, Gallina,Coccyx, Hirundo, Vpupa, Vlula , Coturnix,
fimileſque cùm enim yox carum ad hominum delectationem non fit ordinata , eam tan
tùm vocem , quæ paffionibus animi explicandis ſufficiat, exprimunt. Sed non abs re me
facturum exiſtimaui, fi quarundam voces hic muſicismodulis referam ..
Etquidem Gallusin primis varias vocesedit; aliam quidem dum Zelotypia agitur; alia
dum init gallinas, aliam dum tempus indicat, quæ vox propria Galli eſt ,vade & gallici
nium . Format autem vocem fuam , co ferè modo , quem in IconiſmoIll.notæ Acs
primunt.
Vbi nota vltimum vocis articulum non in vniſono , ſed yno ſubinde ſono ab eodem
fubinde tertia aut quarta ,declinare .
Gallina verò fimiliter varias format voces , aliter enim vociferatur dum pullos conuo
cat, aliter dum parturit, aliter dum cholera ardet, &c. Dum oua parturit , ex vniſono per
ſextam ſaltum facit, vti in Iconiſmo 111. notæ B exprimunt . Vocem vero conuocantis pul.
los ſuos in dicto Iconiſmo nota Cindicant .
Coturnix ſemper & identidem fequentem repetit cantùs loco pigoliſmum '; vri not & D
in Iconiſmo III. exponunt.
Coccyx fiue Cuculus, nomen à voce ſortitus, biſfyllabam vocem ſemper teretizat non
in yniſono, ſed perfectiſſimæ tertiæ minoris interuallo ; vt apparet in notis E IconiſmiIII.
Non ſecus omnium volucrium cantusexprimi poffent, ſi cuiotium foret ſingularums Voces vo
in formandis vocibus proceſſum obſeruare; Nam in ſingulis certum quendam motum , lucrum turales na
vocis prorſus à reliquis diſtinctum reperiet, ita Hirundines fritinniunt, pupizant Vpupa ,
Kichlizant Turdi. Perdices titibizant. ftruthiſſat Paſſer, Pica Kittabizat , gratitat anſer ,
pifitat ſturnus,&c.
Regulus atque Merops & rubro pectore progne confimili cantu Zinzibilare folent'.
Merula omnium optimè differentias harmonicas exprimit, ita vt,quod Pſittacus , Pica, Merula in
Coruus, Monedula in voce humana exprimenda , quod Luſcinia & reliquæ voces phona- fignis can
ſcæ in exprimendis glottiſmis poffunt, hoc inter coeterasomnes aues Merula canendo po
teft, præfertim fi à dextro Magiſtro præcentore inſtituatur . Vix enim vllum caationis
genus eft tam heteroclitum quod non addiſcat tam exaétè fingulas notas pronunciando ,
vt ne in minimo quidem ſemitonio aberret , Sunt aliæ præterea volucres, quibus veteres
magnam cantandi peritiam attribuunt, inter quas primo loco occurrit Cygnus, quosdul Cygnus v.
ciſfimè circa inſtantem mortem cantillare fama eft , vnde cantus Cygnæus nullis non ve- trem can +

terum Poëtarum & Oratorum monumētis celebratus. Et certe ſi organum vocis in Cygno tet .
attendamus, nullum inter omnia animalia co mirabilius occurrit; Nam trachea vario flc Cygni ana
xuinftar tubæ dactilis protenſa Sterno pectoris inſerta ſpectatur in concauo quodamre tomia .
cepta
>

1
 3. Artis Magne Conjoni, eg Diljoni
ceptaculo, inde rurſus emergens,alio flexu circumducta tandem bifurcato duetu pulmo
nibus inſeritur, vt proinde tam admirabilis tracheæ conftitutio,nefcio quid diuini in voce
fermanda arguar . Verùm qui abditum naturæ confilium in officijs organoruin nouit,fa
cile videbit , huiuſmodi varios tracheæ ductus.Cygno non obmuficam ,fed ob alios fines
Cur natura
inditos ; Cùm enim Cygnus inſignem vrinacorem agat, & ſubinde horis integris ſub aqua
Cygno tani in fodiendo limo, &neceſſario ciboquærendo ,occupetur,pro longitudine colli primò lo
loganıtra. gam tracheain requirebat, & quia hæc non ſufficiebat, receptaculum ſterni concauum ,
cheam de ipſi inſeruit, vt in eo veluti burſa quadam aërem contineret adfpirandum neceſſarium , ne
derit
relicta eſcaſemperemergere cogeretur ;Eft itaque tam prodigio a trachæa à natura data ,
vt in ea veluti in vtero quodam ,neceſſarium ſecum aërem deportaret. Quod in omnibus
auibus piſcatricibus & mergis videreeft . Si enim ob muſicam ei talis trachæa data effet ,
mirum ſaneeſt, nullibi & nunquàm tam ſingularem concentum Cygnæum à quoquam ,
hiſce temporibuspercepturn eſſe ; Vnde hunc cancum Cygnæum prorſus fabuloſum exi
ftimo, ac Nympharum quasob candorem Cygnos dicebant occaſione à Poëtis introdu
& tum . Neque enim natura ſemper organa vocis in animalibus ad pulchram vocisforma
tionem , ſed in alios vſus vitæ animantis neceſſarios , vt in hoc Cygni organo patuit , ordi
nat . Aliàs enim Porcus, qui pulcherrimam Laryngem naturæ beneficio ſortitus eſt , om
nium optime & dulciſſimecaneret,quod ridiculum ne dicam ſtolidum efſet aſſereren .

$. V I.
De Inſcctorum quorundam vocibusvtide Ranis ,
Cicadis, Locuftis, Grillis
1 Abent & infe&ta voces ſuas abdito quodam naturæ conſilio ad operationes corum ,
Sibilus B2
filiſci,
H rite perficiendas,inſtitutas. Quis neſcit ſerpentuin ſibilos - Sibilus Baſiliſci,liPlinio
credendum , tam formidabilis eſt , vt omnia animalia eo conſterna ta fugiant; Verùm
hiſce relictis, duo tantum hic enodanda ſumpſimus quæ non parùm adinirationis confe
runt audientibus ; Eftque coaxatus Ranarum , & trilliſinus Cicadarum , Locuſtarum , &
Grillorum.Certe vt ad cam abditæ vocis caufas pertingerem ,nihil experimentorum omiſi.
Vnde anatomiam harum beftiarum perfectam inſtitui , qua tandem votis meis plane fa
tis factum eſt . Nam de quibusprimò dubitabam , perfecta mox & oculari demonſtratios
nc illa didici,
1

S. V I I.
De cauſa coaxatus Ranarum .

Vomodo Ranæ coaxatum illum ( quem ololiginem vocant ) edant, Ariſtoteles etiã
Ololigo
Ranz. Q dubitauit; certum enim eft vocē non edere glottide,ſed alia partecorporis, quam
vt inueniamusprimò anatomiam eiusexhibebimus ,vt quarn ſolers ſagaxque
& ingeniofa fuerit natura in animalium fabrica , quamque admirabilē in omnibus coag.
mentandis partibus ſe geſſerit, tum in dictis animalibus, tum in Ranæ potiffimùm neſcio
quid diuinum præſeferènte organi conſtructione; Lector curiofuscognofcat :
Primò itaque inſpice Figuram IV . SchematifmiII. vbireperies linguam , gulam verſus,
ſolubilem , foris verò iuxtamandibulam immobilis eſſe deprehenditur; Laryngis verò ri
mula inuêtu difficilis ob exilitatem ſuam oculos quaſi fugit. A igitur eſt pars ſuperiorme
Anatomia diaq;mádibula Ranæ. BB. Cauitates in quibus duo oculi figtwā oualē tanquā duo magna
Ranę .
tubércula referentes conquiefcunt. C. foramen deinceps fequitur gulæ principium con .
notans
 Lid.l. Anatomicus de Natura fonie vocis. 33
0
norans & cauitascďaxatusorganum . D. Laryngem denotat, cui paulo infra aliud fora
men priori haudabfimile rimulæ inftar vicinum eſt, quæ eft figura Laryngis. E. Cutis que
c: contegebat corpus linguæ,quando intus naturaliter collocata erat ,nunc autem interius
ſolubili exiftente ac ſtudio inuerfa , tum vtrimula , tum vr linguæ figura , magnitudo , &
e poſitio innotefceret. FF . Mandibulam inferiorem refert .
ua
In ſeptima verò figura pulmones aëre impletos turgidofque vides cam fpeciem præfe
á ferentes, quam marmoreilapides varijsmaculis & coloribus affecti habent.Aparsmem
branofa eſt orispartes obtegens. B. glottis ſiue figura feu rimula Laryngis. C corpus il
lud exile, cor videlicet , vtiDD.pulmonesreferunt.
‫ر‬ His poſitis dico.coaxatum produci maxillæ inferiori labro , ſuperiori immota manente
maxilla; dum enim aquam modicam recipit , intra fauces , ſpiritus ex pulinonibus ex fuf Quoniodo
I, fatus, dum aquam intermediamin cauitate Creceptam penetrare nititur , tandem is ve- fiatcoaxa
1 hementius fufflantibus pulmonibus violenter per rimulam D. erumpens, aquamque cri• tus Ranga
ſpans hunc quem audimus coaxacum edit ; Non igitur vt in reliquis animantibus glotti
de fit fonus , ſed'áërisex pulmonibus per glottidem exfpirati, & aquam elidenris impetu;
non ſecus ac in hydraulicis fiftulis, quibus auium cantusformamus ,aquę immſlis & ve
hementiimpetu inſumatis, contingere ſolet ;Muſculoscnim gloridis formandæ voci ap
tosnullos,vt in reliquis animantibus,reperimus. Vnde concludimus coaxatum vocems
propriè non eſſe, fed fonum , ex aëris exſufflati illíſione ad aquam intra faucesRanæ con
tentam caufatum; quem & in Rana recens mortua excitauimus,dum fiſtula per coſtame
tranſacta trachecque inſerta aquam in faucibus collectam vchementiùs inſufirauimus .
Quę ideò hic diligentiusdeſcriberevoluimus , vterror ille vulgaris corum , qui coaxacum ,
Ranę glottidis , & Laryngis ope fieri inconſultiùs credebant,tolleretur ; aliter enim ac di
ximus, coaxatus non fit :
Porrò ob quem finē hicſonusa natura potiffimùm inſtitutusſit , meritò quis dubitare Quiis finis
poſſet. Dico igitur coaxatum incommodum bonumque particulare animalis eſſe inſti- coaxatiis
tutum ; cùm enim ſub aquis vt plurimùm degat , plurimoque aëre ( vt turgidi vaſtique Ranæ o.
pulmones ſatis declarant ) indigeat;natura hanc gutturis cauitatem conceffit , vtin cas
collecta aqua ſpiritum in pulmonibus collectum cohiberet; cùm etiam epiglottide carcat,
ne aërpulmonis, non ſecus ac in veſica inflataapertaquc,totus moxelaberetur , aquam.
illam io cauitate faucium collectam loco epiglottidis effe voluit; ve illa aërem incus cohi
beret, & cùm opus eſſet coaxationc partim intrinfecum dimitteret , partim nouum attra
heret ,

5. VIII .
De voce Cicadæ , Locuſtę , Grilli .
Ltera difficultas eſt in allignanda cauſa vocis Cicadarum , & Grillorum ;quam nulla:
A ratione fine anatomià præuià aſſequi potuimus. Latet enim in eo planèmirabile Corporis
ſagacis naturæ artificium . Nain Tympanū haber duplex ſub thorace dupliciveluti ſqua. Grillbruns
ma obtectum ; Thorax item&abdomen magno excauata ſunt antro; cuiusfuperior pars fabrica,
membrana lutea tanquam fornice cincta fonum excipit ; hic autcm à concuſſo aëre- in .
1
amplam illam cameram reſilit; aërem verò quatiuntprędurçquçdam membranulæ à la
teribus ſitę , quę non malè comparari poffe videntur lamellis ſeu bractcis ex auricalcho ;
2
nam hę agitate conſimilcm ferè fonum edunt. Muniuntur autem hę membranulę fuo
cortice ; ita tamen , vt non omninò conclufę ſint , ſed liber aëri pateataditus , liberèque
mouentur duobus mufculis ad motum validis & ab offe ,quod ſupremum ventrem cingit,
ortis ; Verùm hçc in figuris anatomicis 1. II.III. IV . ex Schematif. II.declaremus.
In primaitaque figura vniuerſum corpuſculum Cicadę repreſentatum habes . Vbi A eſt
caput Cicadę . B. thorax ſiue ventermedius. C.vniuerſum abdomen . D D. alę ma
iça . EE. alę minores . E Et
 1
S

Artis Magne Conjoni, & Difoni

Et ſi verò propter animalis paruitatem illiuſque tenellam fubitantiam vix ſumma dili
gentia partes abinuicem illæſæ ſecernipoſſint, ſumma tamen induſtria à nobis ita diſpo
Atæ ſunt, vt non difficulter fingulæ difcerniqueant, vtex II.figuraapparet ; in qua A, A,
duplextympanum ſub dupliciſquama latens. B.Antrum duplex, in quo latent membra
hulæ , quibus ftridor, ſiue conuseditur denotat , C. Fornix fiuè camera, quà concluſus aër
eliſus reſonate
Vt verò ftridoris effe & tiua organa meliùs paterent, III. figuram ordinauimus, in qua A,
A, çſt antrum . B. bractealismembranula opifex foni.
C.Membranalutca fornicem fuperiori parte claudens,qua diſrupta ſonus perit. Verùm
hæc meliùs, adbuc in IV.figura appareat, vbi animalmembranas incitat ad ſonum . &
B. fornicem notat .
Anatomiam vidimus , iam tempus eft, vt foni productionem oftendamus. In magno
cauſa foni itaque hoc organorum apparatu , organa illa potiſfimùm confideranda funt, quibus itri
Siillorum. dorem, fiue fonum illum acutiffimum hoc inſecti genus edit ; ſuntque duplex tympanum
ſub dupliciſquamà latens, antruin geminum , & fornix; quibus accedūt bracteæ , fiuèmem
branæ . Dico itaque huiuſmodi animal inmaximis caloribus ( alio enim tempore quam .
in æftate non cantillat) aëris frigidioris eſſe indigum , ac propterea , dum præduras qual
dam intra tympanum latentes membranas concutit aërem veluti ventilabro quodam
agitare, illidendoque in bracteałem illam membranam , B. litera in 11. figura fignatam ,
fonitum excitare . Porrò aër in concauam illam cameram ,fiuè aatrum ,aut fornicem ,
quem bractealis illa lutea membrana cingit,deriuatus,ibidem ob loci cauitatem (nõ ſecus,
ac fieri ſolet in percuſſo militari tympano, cuiusconcauum aëre plenum eft ) fonum illum
fiuè ftridulum tinnitum cfficit, Hinc concutientes illæ membranæ non omninò claufæ
ſunt cortice quibus teguntur , fed aëri liber ſemper aditus conceditur. Vndè & natura ,
duos illos muſculos ei contulit, quibus voluntario motu membranas illas agitare, & venti
lare poſſit;aër autemſic ventilatus agitatuſque vehementius inmembranam aliam lutcam
fornici prætenfam illiſus intra concauum , ſonum tandem producit . Eft autem membra
nula illa ita ad fonandum habilis, vt etiam àreliquo corporeſeparata aliquem tinnitumw,
edat percuffa; fornix autem cum ex ficciſſima animalis conſtitutione,& quaſi oſſea con
ftet , facilè talem tinnitum producerepoteft. Atque hæc cft caula genuina vocis grillo
rum ; efficiens , animal ipſum ; formalis bractea cum fornice ; materialis eliſus aër ; finalis,
refrigeratio animalis,veletiam volucrum quarundam eidem inſidiantium hocſono abdita
quadam vi cohibitarum fuga.
Hincpatet , quàin fallæ fintcorum opiniones ,quihunc ſtridorem animalis orcformari
arbitrantur; crrant quoque qui ſtridore tantum alarum hunc fonum edi putant , vt in lo
1
cuſtis fit. Verùm quicumque rem clarius intelligere cupit, is in viuaanatomia quæ facilis
eftexperimentumfumat, & omniaqua diximus veraeſſe re ipfa cognoſcet.
Locirtarú Locuſtarum , verò genus fonum ális edit, ita vtſibi inuicem impofitæ moueantur alæ ,
vox : quarum ſuperiorparte intima corpus habet ſubnigrum , & durum,per tranſuerſum locatū.
Inferior verò ala habet eiuſdem ſubftantiæ corpuſculum ,in extremitate oræ ſuperioris po
fitum pafceexterna:cuiadiacet pulchrum tympanum ; horum mutuoattritu ftridorille
(imò &in mortuis ſtyli tactu ) excitatur,& multo maior in viuente,cùm ibi copioſior aër
intercipiatur; Hincaletenſiflimæ concuffum aërem illidunt illi membranæ , & hincine
tympano fonus , vide figuraII ., & V . Schematiſmi II.
Duplex Grillorum duæ ſpecies funt; alij enim ſunt,campeſtres,domeſticialij,hypocauftis, & cu
Grilli.ge
nus . linis fociſque familiares.Vtrique tamen codem prorſus modo,quo locuftæ ſonum excitant,
quarc ijs diutiùs inhærere non ftatuimus .

CA
 Lib. 1. Anatomicus de Natura fonies vocis. 35 ,
CA P.VT XV .
Problemata circa Sonum & Vocem .
Cácuit hunc librum finire coronide aliquot curioſarum Quæſtionum de rebus ad
P
circa caotuum vociſque affectiones;circaq.eas potiffimum res,quę aurem cöcernunt ,
verſabimu r.
Quæritur ergò Primò,quod'meritò quifpiam mirari poſsit,curvox è longinquo acu. Problem.t
tius, è propinquo obtuſius percipiatur:cùm contrarium omninò fieri debere ſibi quis long
Curvox,é
inquo
perſuadere poſsit ; Nam cùm grauitas in tarditate, & acumen in celeritate ſit gilla au acutiùs è
tem tantò tardiùs moueantur, quantò à ſuo principio remotiora fuerint, & tantò cele propinquo
rius,quantò principio fucrint viciniora, vt in ſagittæ iactu apparet; Certè fonus eminus obtufusfo.
net ?
perceptus multo deberet effe grauior, quam ſonus cominus perceptus ; cui tamen ex
perientia repugnat ;Nam cominùs-obtufiùs,acutiùs eminus percipitur, vt di&tum eſt,
Cuius rei cauſa quæritut
1

>
Refpondetur fonum illum iö remotiori parte reuera non effe , fed tantùm videri acu Solutio
tiorem ,cò quòd fonus in vicinoloco editus ob.vehementiam motiaëris quafi obtun- quæftionis
igitur te
)
datur,in remotiore verò parte ſenſim debilitatur , atque adeo ob fuam exilitatem acu nuitas.
tior effe putatur .
Quæritur Secondò. Cur aqua frigida de codem vaſe profluensacutius, quam cali- Probl.2,
Cur aqua
da obftrepat ?
Rcfpondetur cum aqua frigida multò ſit aquà calidàdenſior compactiorque multò codem veure
acutiorem fonum edet quam aqua calida,quæ igne rarefacta , & in vapores diſſolutas feproflués
acutiusquá
tarditatem aliquam motus efficit , vnde & confequentergrauitas reſultat. calida oba
Accedit quod aër circumfluens vapore aquæ craffior reddatur, & confequenter fo- ftrepat?
nus rarior . Cur verò æftate acutiorem vocem homo habeat,grauiorem hyemepartim
1
dictum eſt in præcedentibus, partim in fequentibus libris demonſtrabitur.
Quæritur Tertiò . Cur animalia,cùm iuniora ſunt acutam ;adultiora grauem vocem Curvitulus
Probl;3.
edant exceptis Vitulis , qui tum grauiorem vocem edunt ; quàm cùm boues iam effe grauiorem
etiſunt : vocem e
.
Reſpondetur, differentem laryngis conſtitutionem huius caufam effe ; Cùm enim dat quam
3
larynx in Vitulis laxior eſſe ſoleat,& paulatim in anguſtum ſucceſſu temporis contra
hatur; mirum non eſt bobus grauiùs mugirevitulum . Cotera verò animalia contrà,
laryngem habent ex anguſto ſucceſſu temporis dilatantem ſe , quam vox propterea
acutior, aut grauior conſequitur .
Quæritur Quartò . Cur difficiliùs acutà quàm grauivoce cantetur :
Reſpondetur . Quod in voce acutà formandà voces vehementer intendantur ; ex Probl.4.
Cur diffici
intentione verò oriatur difficultas. In voce verò graui ceſſat hæc difficultas ; patet liùs acuta
ergo propoſirum . Cur verò febricitantesftatim ceffante febre cantare nequeant, ex uiquam gras
voce
aſperationes fauciun caufam eſſeaio . cantetur ?
Quæritur Quinto. Curaſpectus lupi raucedinem inducat ?
Reſpondetur. Id fieriex vehementiformidine,quà homo concutitur dum lupum Probl.s.
videt,calor enim,& fpiritus à fummis ad imas partes metu contractus, virtutem mo- Cur afpe.
aendi,quæ in calorc eft,imminuit ,refrigerataquevocalia inſtrumenta ,ad promendam dus lupi
vocem impotentia reddit. Ità in ſplendidiſsimo illuftrium virorum confeſſu item in inducat.
præſentià Regis,autPrincipis magni,multi obmuteſcunt metu,oblitirerum proponen
darum . Coeterùm lupum nullam ex ſe fundere qualitatem 'vocis priuatiuam ,hoc mihi
argumento eſt; quodmultospaſsim lupos, iam cicures, & cum hominibus amicè con
; uerſantes viderim , abſquetamen effe & u illius abdicæ qualitatis, quam lupis ineffe
lunt
vo
E 2
 36 Artis Magne Conſoni , Dillonia
Prob1,6 lunt,cùm tamen idem femper operariidem, axioma Phyſicum nos doceat.
Cur homi Quæritur Sextò . Cur hominem , quiin tibiæ morem , vocem efformat, non tam
nem vocé libenter audiamus, quàm tibiam ipſam :
tibi affectá
Rcfpondetur. Quia , quod naturæ eft, gratiùs euenit, quàm quod ſimulationis.
cam liben. Cur verò cantantes libentiùs audiamus, fi ijs confonenttibie , quàm lyræ , ratio eſt,
mus , ac tiquod tibia,cùm flatu ad lonum incitetur,vocis origini ſit ſimilior,vociſque errores me
biam ipsá, liūt tegat,imò candem perficiat,ſinceramque cuſtodiat ; quod in lyra ( quæ heteroge
neæ elt naturæ )non fit;potiùs enim hæc vocis errores omnes detegit; cùim igitur tibiæ
ſonus meliùs miſceatur voci humanæ, cur libentiùs cantantes yoà cum tibia libentius
percipiamus, patet .
Probl.z. Quæritur Septimò , Cur in Barytona yoce faciliùs diffonantia, quam in Oxyconà
Cur in ba
rytona vo percipiatur ,
ce diffoná- * Reſpondetur. Quia cum grauior,ſeu barytona vox tardimotus ſit, & plus tempo
tia melius
quam ris; acuta vero ſeu oxytona celeris , & minus temporis inſumat, tarda autein melius ,
L'ona perciquàm acuta comprehendantur, apparet facilius in illa , quàm in hac diffonantiam no
piatur. taripolie ,
Probl.8. QuæriturOétauo. Curminùs,quando oſcitamus,audiamus :
Cur oſci Reſpondetur . Quia torpidus flatus,quem à faucium finibus excutimus,aures ſubit ,
tantes
nusaudiámi-oppletque
t? ftrepitumq. facit exterius aduenientem , & fonum obfuſcantem . Accedit,
quod oſcitando mandibulæ diftrahantur, quà diſtractione , minus liber extrinſeco aëri
tranſitus conceditur ad aures .
Probl.9 Quæritur Nonò . Cur intra domum meliùs percipiant fonum extra fieriſolitum ,
Cur fonus extra verò conitituti minus percipiant fonun intra domum concitatum Ratio eft ,
meliùsin- quòd fonus extra domum emiſſus liberum fpacium nactus diſlipetur , acfaceſcat , ac
extrado propterca non tambenè percipiatur. Exterior verò fonus intra domum illapſus ibidem
mum per- recolligitur,& confequenter firmiùs auribus fiftitur .
cipi ur?
Probl. 19. Quæritur Decimò Cur audiendo magis delectemur,quàm legendo ?
Cur audié Refpondetur, Varias huius affignari poffe rationes; prima, quia audita faciliùsdi
domagis ſcimns, conſeruama que,quàm lęžta ; ſecunda, quia vox alterius magis ſua afficit le.
do dele cte & tione, quàm mutus narrator liber . Deinde in narratione, vt plurimùm focietas eſt
mur .
humanæ naturæ maximè conſentanea, quod non contingit in lectione folitaria .
Probl. 11 . Quæritur Vndecimò . Cur audiendi ſenſus facilè in tenera ætate offendatur ?
Reſpondetur. Cùm inter potentiam,& obiectum certa proportio requiratur;fi obie
&tum fuerit nimis vehemens, & organum adhuc tenerū,ac debile ( quale eft in infantia )
facilè lædipoterit .
Cur Vrina.
Cur verò præ coeteris sēlibus aquaabhorrcat,ratio eſt,quod aquafrigiditate ſua ner
‫ز‬
uum principalē auris partem malè afficiat;hinc Vrinatorum fub aquisauresplerumq.
tores ſub
aquis facilè magno rupturæ periculo obnoxię ſunt ; Nam dum vrinatores fpiritum ſub aqua vehe
perdát au- mentiùs continent, tympanum retento ſpiritu vehementiùs inflatum nec irrumpenti
ditum ?
aquæ cedere valens tandem,vt rumpatur,neceſſe eſt ; hinc oleum priùs auribus inftil
lare folent, quia oleum aquam cum impetu ruentem cohibet,& tanquàm incompa
tibilem ſecum repellit. Hinc ratio quoque patet , cur inter ofcitandum auris minimè
perfricanda ſit , tunc enim diſtenditur tympanum , quod facilè eiuſmodi perfricatione
İçdi poſſet ,
Probl. 13. Quæritur Duodecimò , Vnde oriantur fæpe yarij illi ſoni in auribus ægrotantium ?
Vnde va rij Reſpondetur. Eos fonos naſciex motu diuerſorum varièqueimpulſorum ,acinti.
illi fonituis mam aurem occupantium humorum agitatione ; ita ſibilus oritur ex flatuleni exiliter
tinnituſq , elabente : tinnitus ex eius curſu interrupto, ftrepitus ex impulſu valido , fluctuatio ex
in ægrotá. humoris agitatione; hinc excitato externo ftrepitu, ceſſat internus; quia minor expel
lit maiorem .
Probl. 13. Quærirur Decimotertiò , Cur à natiuitate ſurdi, muti quoque ſint?
Reſpondetur . Hoc fieri ob neruorum linguæ , & auris communicationem , de qua
cùm
 Lib.l. Anatomicus de Natura foni og 'vocis • 37
cùm in Anatomia fuſiùs differuerimus,cò Lectorcm remittimus.
Atque hæcfuntque hic coronidis locoadnectérevoluimus, quibus adhuc adiun- Curaten
5.
gere lubct Appendicēde Phonognomià nõ ingratam Lectori, vt ſperamus,futurā ,& c. muti,furdi
uoq nt q . fi ?

A P P E N D I X
22
DE
US

PHONOGNOMI A
SIVE
7
De iudicio ac coniecturis quę circa cuiùſuis corporis
propoſiti temperamentum ex ſono ,& voce
eiuſdem fieripoffunt.
VM vária vocis affectio dependeat à naturaliorganorum acuſticorum con
C ſtitutione; certum eſt hinc artem inueniri poſſe, quà ex vocis humanæ conſti
tucione, in interiores animi inclinationes,paflioneſquedeueniamus ; quam ,
nos non incongruè phonognomiam appellamus; & de cà hoc locooportunètractan
dum cenfuimus .
Notandum igiturduplicem hocloco nos conſiderare poſſeſonum ,animatum ,& in Duplex ſo
animatum : Animatusiterum vel rationalis, velirrationaliseft. Sonus rationalis nihil nus".
aliudeft, quàm yox ope aſperęarterię laryngis, & epiglottidis ab animali prolata,cum &inanima
intentione aliquid ſignificandi: qua vltimaparticula diſtinguimus vocem humanam tus ,
à brutorum , & inanimatis ſonis, iiſque, qui præter intentionem fiunt . Animatus ſo
nus irrationalis eſt vox brutorum ad pafliones animç fignificandas inſtituta . Inani
matus verò fonus, eſt corporum quorumcunque non animatorum colliſio , cuiuſino
di ſunt tonitrua , tormentorum exploſiones, lignorum , metallorum, aliorumque cor
pornm comploſiones ,& c.Cùm itaq;fonus vnius corporis fuerit acutior alterius corpo
ris ſibi æqualis fono, tum neceſſariò concludetur, acutioris ſoni corpus rariori ſubſtan
tià conſtare, prædominiumqueaëreum , vel igneum importare . Verùm, vt in arte ſe
curiùsprocedas ,hoc cape experimentum .

EXPERIMENTUM PHONOCRITICVM.
Circa naturam diuerſi generis lignorum , offiume, mineralium
per fonum indagandam . j

ex omni lignorum priùs ritè exſiccatorum genere parallelopipeda , vel cylin

F Iant
dri omnesæquales magnitudine, eaque filo ſuſpenſa plectro percute , & fenties
diſparatiffimas ſonorum ſpecies, alia enim ſemitonum ,alia tonum ,ditonum ,aut tri
tonum , alia diateſſaron , diapente, aut etiam diapaſon , aut aliter fonare reperies; ha- £ x Cono
bitiſque confonantiarum proportionibus,facilèdecorporumnaturali conſtructiones, defitasvez
quanto nimirum vnum altero ſit compa &tius, quantumue rarius, & poroſius altero ,iu- raritas cor
dicabis . Cùm enim denſitas alicuius corporis ex maximà terreftrium aqucarumque porum .
partium conſtipatione oriatur, tantòvnum altero erit denſius, quantò partes habue
rie conſtipatiores: & quantò corpus fuerit conſtipatius , tantò erit grauius ; quantò
grauius
1

38 Artis Magna Conjoni; e Difoni‫ܪ‬

- grauius, tantò tardiusmouebitur:quanto denique tardiùsmotlebitur, tantò grauius
Tonabit .
Porrò grauitas ſonicorporum duplex eft :quçdam enim ſonum grauem habent ve
hementem : alia grauem , & obtuſum ille terreſtris, & ficci temperamenti indicia præ
bet: hic aquei, & humidi, & malè compacti : Raritaş verò cùin ex maximè porosà
ſubſtantià originem habeat , multique" scris capax ſit ; tantòcorpora erunt rariora .
quanto poroſiora, & quantò leuiora , tanto celerius mouebuntur, & confequenter al
tiùs, acutiùſque ſonabunt.
Nota tamen hic nos non loqui de corporibus mollibus , & liquidis , cuiuſinodi ſunt
lana, pluma, liquores, ſiiniliaque non compacta ,neque folidà fubitant à conftantia,
de quibus poftea; ſed de corporibusſolidis,durifque : quorum alia fonum quoque ha
bebunt acutum, vehementem , & penetra item : alia acutum quidein , fed obtuſu in ...,
& debilem :vtiautem ille poroſitatis, leuitatiſque :ita hic poroſitatis quidem , at flac
cidioris ſubſtantie argumentum preber : Idem deo’libusmetalliciſque corporibus au
reis, argenteis, cupreis, ferreis , plumbeis dicendum . Quæ omnia in noſtrà Mulurgià
organica fulillimèexplicata reperies . Hic verò exiám dictis formamusfequentes Ca.
nones Phonocriticos .
¿

Canon 1. Phonocriticuscorporum folidorum .

Ratio co SinIceobtufus,is
corporis alicuius folidi ſonus ad alterius corporis æqualis fonum grauis fuerit &
manifeſta aquei prædominij argumenta dabit,vt in plumbov.g.con
gnofcendi tingit ob mercurialis humiditatis copiain . Si verò ſonum habuerit grauem quidem
prædami- fed vehementem ;tunc certò de terreſtris, leuis , ac benè compacti corporis tempera
tatum in ,mento pronunciabis,vt in ferro, ac chalybe videre eſt . Si porrò ſonusalicuiuscorpos
corporib:s
pet Yonum ris
ſolidi acutus fuerit & tenuis ; aëris is temperamenti indicia dabit,& poroſe quidem ,
ac flaccidioris ſubſtantiæ ;vtin ſtanno apparet . Sidenique fuerit fopus acutus, & ve
hemens, & penetratiuus,tunc certè concludes corpus eſte igaci temperamenti, ſiue'
tenuis, & maximè leuis ſubſtantiæ , vtin igneis videmus. V.g. in exploſionibus fclo
porum , &c.

EXPERIMENTVM PHONOCRITICVM .
Circa temperamentum liquorum .

A æquales, quos omnes diuerſis liquoribus v. g. aqua, vino , alijłque ſtillaticijs a

Diuerſidi-quis replebis, ita tamen , vt omnes æqualiter repleantur:Hoc peracto linburn , feu orā
quoresdi. calicis digito madefacto tam diu perfricabis, donec fonum perceperis, qui quidem ſo
tierſos fo
nos habét . nus pro diuerſitate liquorum , diuerfus quoque erit . Quò enim ſubtilior fuerit liquor
aliquis, tantò acutiùs fonabit, & quantò cra fior, tantò grauiùs . Hinc oleum , cum
compactius fit, & lentiùs, tantò grauiùsquoque ſonabit; aqua grauius fonabit aqua
vitæ, & hæcgrauius fpiritibus,fiué quintis eſſentijs . Nota interim , quòd oleaginci
liquores, etſi aquàclémentari ſint quoadſubſtantiam multò ſubtiliores (vtpote aèreæ 5

naturæ ) ob lentorem tamen, & viſcidam ſubſtantiam aliquantulum majorem ſoni gra
uitatem cauſent. In reliquis verò liquoribushoc lentore carentibus , de prædominio
elementari facilè iudicabis, ſccundùm fequentem canonem , 1

Canon
 ;
Lib.l. Anatomicus de Natura foniog vocis 39

Canon 2. Phonocriticus liquorum ,

tfonus calicis
!
Side concludesfucrit grauis, & obtuſus;aqueum temperamentum liquorisinfuſi ira
, vt in aquà fontanà, quæ tamen ad aquam paludofam , vt pore ter Quomodo per fonum
rei, fæculentique temperamenti acutiùsfonae, Siſonus fuerit acutus,& tenuis, aërei liquorum
temperamenti indicium habebis, vt in omnibus aquis ſtillaticijs, quæ femper acutiorē temperae
mentum ,
fonum habent aquà elementari quacunque . Sidevique ſonus fuerit acutiſfimus , & diznoſci
fubtilis ac penetrans; ignei temperamenti id tibi argumentum præbebit, vti in ſpiriti- pollito
bus, & quintis eſſentijs apparet ,quæ eadem quantitate in vitreis calicibusæqualibus
altero
acutiorem fonum caulant reliquis liquoribus. Quantò igitur quiſque liquorum
fubtilior ſit, ipfe fonusindicabit . Si enim quiſpiam illorum ad alterum ſonuerit diapa
fon ;certum eft illum duplo altero ſubtiliorem effe. Verùm de hiſce conſule Mulurgiã.
noftram de magia conſoni & diffonifuſillimèomnia hæc pertractanteme

Canon 3.Phonocriticus vocis animalium .

Oxanimalibusbrutishoc fine à naturà indita eft, vt per cam paſſiones fuas fi
V gnificent, aut hominibus, aut fui fimilibus. Experientia cnim conitat aues,ca
ncs, feles, boues aliam formare vocem dum cholerà mouentur , aliam dum melancho : Quomodo
lià, aut phlegmate, aliam dum amant & blandiuntur,aliam dum coitum appetuniaut ex fono &
timent,aut aliquid vehementer de liderant; Dum enim choterà modentur,certum eſt mali voce,ani.
um
acutiorem ſonum ca cdere , quàm dum fame ſtimulantur :cholera enim rara , ſubtilis, tempera
& tenuis vocem acuit ; quam melancholia ,& phlegma obrarditatem humoris remit- mentú com
tit ; fanguinis verò ebullitio reddit temperatam . Si igitur paſſiofuerit cholerica , vox gnoſcai uka
concitatior erit, & acutior ; vt in canibus , & felibus rabic agitatis videre eſt: dum coia
tum appetunt ,vocem emittunt acutam , & gemebundam , ſanguinis feruentisindiciū :
alio igitur, & alio humore agitata , aliam & aliam vocem edunt ; Ex quà notitià ſcien
tia formari poſſet, quà vocem & linguan animalium quis intelligere poſſet,quemad
modum de Apollonio Thyanco legitur ; & nos horum animalium linguam fuſiſſimè Liber die
cxplicamus in opere noftro, quodTurrim Babel inſcribimus, vbiſuo,zempore mulia . cus Turria
Babel .
rara, & noua Leétor curioſus reperiet .

Canon 4. Phonocriticus vocishumanç .

Vamuis in hominibus vocum varietas , & mult tudo non ſitminorvarietate hu
0 manorum vultuum ; affectus tamen interioris hominis faciliusforfan, & certiùs
per vocem , quàm ex vultuum diuerſitate indagari poflunt. Hinc Platonem dum . Hominum; ,

indolem cuiuſdam adoleſcentis cognoſcerecuperet, dicere folitum lcgimus; Loquere, mentum

vt tevidcam : quo quidem nihil aliud,niſi modum , quo per vocem animiinteriorem quiper vo,
indolem cognoſcere poffct, innuere videbatur. Ifaacum quoque non tactu , fed voce fci polita
differentiam fratrum cognouiffc Sacræ Paginæ teſtantur. Cognouit & Galenus capa
citatem thoracis per vocem , cùm dixit ; cos qui vocem fortem habent, quam fine in
terruptione poſſint continuare,magnum habere thoracom . Verùm hic Galenus tan .
?
tum loquitur de voce forti, cuiuscauſa eft thorax amplus, & vaſtus cum pulmone
grandi, & amplo, & muſculis validis laryngis , & cpiglottidis, Sunt tamen aliæ vocū
differentiæ , quæ non tam à thorace,pulmone, & epiglottide, quàm à temperamento
originem ſuam ſortiuntur : Cuiuſmodi eft vox tarda, & velox ,dulcis, aſpera, diſtincta,
confula, ftridula, acuta, grauis, & baffà, mediocris & temperata, & c. quæ omnes vo.
cum
 40 Artis Magn & Confoni, & Difoni
cum differentiæ diuerforum temperamentorum indicia ſunt ‫ & ;و‬facilè cumi coloribus
componi poffunt, vt in Arte Magna Lucis,& Vmbræ di& um . Hic verò ſubiungemus
adhuc aliquod coniecturas circa paſsiones,ac affectns hominum, qui cum aliqua pro
babilitate colligi,ac conijci queunt ex eorum diuerfa voce .
S.I.
De voce intenſa , & graui.
Vi igitur voce magna vociferantur grauiter,tefte Ariſtotele,referuntur ad Alinos,
Qtores
vnde, & colliguntureffe iniurioſi, contumeliofi, & petulantes. Nā aſinos couicia
eſſe, & contumeliofos,natura corum petulans, iniurioſa, & contumeliofas;
Conie & u- dum benè pafcuntur,ſatisdocet . Vnde Ariſtoteles ita concludit: Afinus admodum
12 ab Afi .
ni voces magram vocem baber, &grauem , &afinus indiſcretus est, petulans,& contumeliofusjergò,
quorum magna , & grauis vox est, illi funt petulantes,indiſcreti,contumelioff. Sed rationem
huius,vt videamus,reſtat. Vocem magnam ijs animalibus ineſſe videmus ,quæ ma
gnam habēt aſperam arteriam, multumque inde aëris emittunt: grauem habent, quæ
tardè aërem multum extra arteriam pellunt . Magnam igitur vocem habent , quæ
Ratio af- magna ſunt animalia , quoniam & his magna adſunt inſtrumenta. Sunt igitur pro
ſertionis; babiliter etiam homines tales; qui magnam habent vocem , & amplo pectore ſunt, &
magna arteria,& collo craſſo;id enim docet in ijs dominari terram ſecundùm molem.
Siautem cum magna voce iunctam grauitatem(quam tarditas frigoris foboles cau
ſat) percipimus;temperamentum id frigidum ,& ficcum ,hoc eſt terreſtre, indicat ; qui
verò tale temperamentum nactus eſt, ille auarus, ac timidus quidem eſt, cæterùm in
diſcrétus, & abiectianimi; & tales inſuper in profperis inſolentia ſunt intolerabiles; in
aduerſis verò lepufculis timidiores : quam naturam in Caligula notauit Cornelius
Tacitus .
1

S. II.
De voce graui in principio, & in acutum deſinente .
Os,qui initio graui voce incipientes in acutum deſinunt,tanquam querulos , ira
E cundos,& mueftos adnumerant Bobus,quorum hæc natura eſt : Nos verò ratio
Coniectus nem huius rei paucis explicemus.
ra à boui. Certum eft mæftis, & doloreſuppreſfis calorem à circumferentia ad ccntrum circa
na voce , cor vnà cum ſpiritibus colligi,ſuperioribusconſequenter membris calore deftitutis , &
in frigore relictis, propterfrigusigitur co in loco prædominans vox tarda eſſe ſolet gra
uiſque, & copioſus circa cor calorcopioſo egetaëre : vnde mælti multùm attrahunt
aëris, qui rediens tarde, multùm aëris externimouet: vnde conſequenter initio craſſa ,
grauiſque vox emergit, & quoniam loquendo , conquerendòque, vt cum Poëtae
dicam ,
Egeritur lachrymis , egeriturque dolor ;
Fit , vt ex querula garrulitate calor circa cor motusſolutuſque egrediens magna cele
ritate moueat aërem, quem motum neceſſariò acutus quoquc ſonus ſequitur.

De
bus
Lib. 1. Anatomicus de Natura foni e vocis .
nus
170 S. III .
De voce acuta , molli,& rupta.
Vicumque, dum loquuntur,vocem quandam acutam ,mollem , & fractam emit
tunt,illos conijcimus homines eſſe molles, & effæminatos. Vocamus autem ,
hic vocem mollem, quæ tum tarda eſt,tum remiſſa,parumque aëris mouet, qualem.
audimus inmulieribus , &puerisblandientibus , dum loquentes in medio verborum ..
Os deficiunt, quod magna circa cor exiſtentis motionis ſignum eſſc teſtatur Poëta hoc
id. vcrlu .
‫ال‬
Incipit effuri, mediaque in voce reſistit.
Caufam huius rei crederem caloris effc defectum ,humorifque excrementij exceſſum :
su quandoenim calor deficit;tum molliter, &interruptè mouetsdeficitautem,fi compa
‫ܘܐ‬
seturcum nimio humore ,à quo penèobruitur. Ita ergo ratiocinamur; Vox acuta
mollis, & interrupta docet humidi fupra caloremdominium ; hinc temperies , in quane
e
hocaccidic, effæminata eft, ac mollis, & propenfonesad mollitiem ; & adabiectionem
e
animidocet : Ergo vox huiuſmodinon facit, ſed indicat animi mollitiem , & naturam
muliebrem , inn

S. IV
De voce graui , & perplexa .
Vicumque, dum loquuntur, vocem habent,grauem magnam , & perplexam ,
Q illi,Philoſopho teſte audaces ſunt,fortes,& manu prompti. Dicimusautem .
perplexam vocem ,quando videlicet dictiones præ nimià loquentis celeri
tate interfe confulæ ſunt,& inarticularze,& adeò ex oreloquentiseduntur raptim , vt
altera alteram fuperueniens fyllaba audienrem confundat ; quomodo loqui folent , vt Ratio cur
plurimùm ,quicùm natưraliter audaces fintmagnaanimicommotione percuſſi ſonare homines
potius,quàm loqui vidcatur. Caufam huius rei hancdamus; Cùm enim fortis tempe perplexa
ramentum habeat vehemonter calidum ,& ficount;terreftce autem , & ſiccum grauem vocis auda
fundat voccm ; calidum ,plutimum mquet aërissynde yoxmagna,& perplexa naſcitur: ces funt ?
dum enim calor vehemens thodet aerem ,quoniam eius potentiæ , & vigoriquodam
modoimproportionatum efthocmobiles vehementius , quàm deceat,illud impellit :
dammodo miſcetur , & ſic posuere exaredditus peruenit;& cum illa pænè, & quo .
,
m
modi voce , illum audac em ,pa & yehd enta m ,nec non corpo re valid um ,
ac robuftum effe conijcimus .

S. V.
De voce molli , & fine contentione.
qui voce pollent molli , & ſine contentione, oppoſiti ſunt præcedenti
H& virginibusdum
'bus, manſuetihilares
enim ſunt, & referuntur ad oues,teſte Philofopho: hanc in pueris,
ſunt ſinc perturbatione, & fecundùm naturam diſpoſiti, per
cipies : Vndehoc formamus ratiocinium . Quicumque dum loquuntur naturaliter, & Ratio vo.
ſine affectu ,habeat vocem paruam ,mollem & remiffàm :manſuetiſunt, & timidiuſculæ cis mollis.
natura,locutioucs,quæ huiuſmodi vocem habent,cædemquefunt manſuetę, & timidę.
Hinc
F
 Artis Magne Confoni, & Difoni
Hinc quifacilè patiuntur iniurias , mediocriter iraſcuntur, ncque ad vindictam inſur
gunt;huiuſmodi,vtplurimum ouina voce vtuntur ;vnde colligimus eos eiſe tempera.
mcnti humidi, & frigidi; ad quod fe, & habitus animi ynà cum voce accommodat.
S. VI.
De voce acuta , & intenſa .
Vi,dum loquuntur , vocem emittunt acutam , & intenſam ,annumerantur ira:
cundis petulantibus,& libidinioſis, Typhonique,ac Capris comparantur . Eft
coim Capra animal temperamenti calidi ad ficcitatem vergentis,melancho
Ratio vo liamque pituità mixtam habet; quæ cùm non benè concordent,neſcio quid corruptio
cisacutæ , nis humidi in ficco indicanr, & graueolens, atque hoc odor, quem exſpirant , fatis de
clarat. Vnde quicumque hanc habuerint naturam ; & vocem habebunt capris fimi
lem, & inclinationis impetus coſdem . Verùm nemo nos hoc loco inclinationems,
ita violentam accipere putct, vt non oppoſitis virtutum actibus corrigi poffit;cùm ne
mo adcò malitioſus,& peruerſus ſit, qui virtutis capax eſſe non pollit . Concludo igi,
tur cum Poëta .
Inuidus, iracundus , iners , vinoſus , amator ,
Nemo adeò ferusest , qui non mitefcere, pofit,
Si modo culture patientem accommodet aurem .

::: .
ju ; in ili

A Pin
SY
19 : " I " 13 : ‫' ر‬1
o ‫در عدن‬

Tojnou 3 :0 , illones
LE Piira , 7.o son din novi ! IT
: .. ' I 79: 29UOBS !!!! 1 ? ,3021motorise
TUTST!" Tribal Ada 116 fossestairsobe ichirin
;" : " * : * :: .. !! out 01,200, ) .our cits1j : 110 dobri
Tud , Tissuem : 7 Disë itallont: 11.'11759 01570 ; hotel.:3515
Sameinsbesonded mocyit SSPECTO ARTIS
 1

43
‫علا‬ os TSRS 295 25 อะไร
srosadr Tagad Agradece glaces đặc sẽ Tagaplawre bar
199218 HOC 10 sino
lase
2 * 來

bood
Base
Gos

Gabar Got a yote % of tot soos GoGry & G olcsó

G & xx
GOLE Grecte casocosesota bagaimanapras Grasagasta
es Orgullos ISO 109g
I ORIOSAS

A R T IS
N AE
M A G N 1

C O N S O N I.
E T
D IS SO NI
LIBER SECVNDVS
PHILOLOGICVS
De ſono artificioſo fiue Muſica , eiuſque prima Inſtitutio.
ne, Aetate , Vicillitudine, Propagatione .
PR AE FATI O.
XAMINATIS in præcedentilibro atquc iuxta ordiđem natu
ræ diſcuſſis ſingulis ijs, quæ ad ſoni vociſque geneſin quouis mo
do ſpettare videbantur; ordinis ratio modo poſtulat, vt ad ſonum
BER artificiofum ſiue Muſicam differtationis noftrae filam extenda
mus, quam eo prorſus modo, quoilla in hominum animis adole
uit ,perſequemur, Sciendum autem Muſıcam in primis ſtatim
mundi incunabulisia varià illifione corporum , vti & in animaliū
vocibus, veluti quædam ſui ieciſſeſeminarijfundamenta; quæ dc
inde rerum omniumfinisHomo altiùs excolens,infabricamomnibus numeris abfo
lucam eduxit;Vtenim fonus ſimplex
vocem,itavox ſimplex vocem fiuefonum har
S monicum (velati compofitionisrerum elementaquædamantecellit;de
F 2
cuiusharpido
quidem

1
 44 Artis Magne Gonjoni, eg Dilſoni
harmonici ſoni origine, ætate, propagatione,viciſſitudine, præſertim apud Hebræos &
Græcos hoc libro diſceptare conftituimus. Et ne Lectoris auidum animūlongiori pro
luſione ſuſpendamus, propoſitam nobis materiam ab ouo , vr dici ſolet, auſpicabimur .

CA PV T. 1 .:
1

De Muſicæ Inuentione .
' N hocmundano cerum thcatro,nihil fono magis obuium : Is tamen vti adhuc nữe,
Prima prin ita etiam primæuæ iam mortalium genti variam dedit inuētionis ſuæ occaſionem
cipia Mula oportunitatemque; Atque in primis ventorum , vti & quorundam animalium fibili
ce & origo quos primi illi mortalium per campos hinc inde diſperſi identidem percipiebant , pria
mamquoque occaſionem dederuntfabricæ fiftularuin, quas ad fimilitudinem naturę
ex aucnà, arundine, tibijs gruum ,alijſque cauis plantarum thyrſisefformabant; Con
cauorum verò corporum fonitus ftrepituſque, variani pulſatilium Inſtrumentorum ,
ſupellectilem faperit, vti pofteà yidebitur.
Cùm enim primæuimortalium , vt plurimùm, rufticæ ac paftoritiæ viteoperam da
Ex arundi. rent, ibique ſua figerent habitationis tentoria; vbi pinguia occurrebantpaſcua, & loca
nibus pri- aquis irrigua, & conſequenter iuncis, arundinibus, papyris , fimilibuſque fiſtuloſę pro
ma fitula-
rum rudi. lisgerminibus referta s fierinon potuit , vt gens tota die plerumque orioſa, ſine aliqua
menta . mentis relaxatione conſiſterer. Veriſimile igitur eſt hos homines ex diétis fiſtuloſis
thyrſis primùm lituos ſibi variosformalſe, & quidem non minori,quàm hoc tempore
paſtores, ceteroſque rufticam vitam agentes facere videmus, artificio; & forſan etiam
maiori, vtpote quitum ingenio adhuc erant vegetiori . Cùm pręterea ijdem primi
mortales fabrilem artem ( vt pore ſiáe qua humani generisſocietas periret ) vt plurimū
callerent; fieri ſanè non potuit, quin ex caſuali ſubinde diuerſorum corporum colliſio
ne inter laborandum non varios fonitusac ftrepitus ſubindo excitarenti ynde admodū
prebabile eſt, eoshac occaſione in variam pullatilium inftrumentorum notitiam per
ueniſſe cà prorſusrationc, vti nobis hodierno die lubinde adhuc contingit . Mufica ,
inftrumé: igiturnon à Gręcis,aut Ægyptijs,aut Chaldęis, fed à primis ante diluuium hominibus
ficorum primam habuit ſuç inuentionisoriginem ; imò fi omnes honiines è mundo jam tolle
origo . rentur preter paucos pueros rerum ignaros , hoſce tamen tum neceffitate cogente ,
Omnes rea tamtafu & experiencia cum temporein varias inuentiones humano generineceſſa
‫ܕ‬
rias incidere poffe nihildubito ‫;ܪ‬mentionesenim
rum ipuen. rerum homini inſitę funt ,nec li bris
tionesvidéſolùm diſcuntur , ſed & intellectu aliqua inligníneceſſitate cogente , vel calu, aut ex
fur fuille . perientià vel genijſuggeſtione ertiuntur;Muſicam igituriam à principio fuiffe, pręter
caſuales
quam quod SacręLiterę id luculenterteſtentur, ipfa etiam ratio dicat , vedixi ; Certè
4. cap. num.21.Geneſeos Mulicorum inftrumentorum inuentio lubali apertè adſeri
bitur his verbis :
‫שמאחיו יובל הואה האביבל תפש כנור ועוגב‬
Ernomen fratriseius Iubal ipfe fuitPater traftatis fiue pulſantium Cytharam e Organum
Tubal Au vbi 70. haberit ftos viv ó rata deičasfantasiou nar'zid_sav; hic fuit quimonftrautprimus pſalte
thor Musi rium & Cytbaram . Qualia verò fuerint inftrumenta ab ipfis inuenta diċetutin Capite
сх
CX .
de Mufica Hebræorum . At verò poſt diluuium Ægyptij primifucruntperditæ Muli.
cę inſtauratores : Hienim à Chamo & Meſraimo filio eius inſtructi Muficani in tan
Muſica in tüm illuftrarunt , vt vel ab Ægyptio verbo Moys Muſica etymon ſuam filmpferit , co
Aegypto" quòd ad ftagnantes Nilipaludes, occaſione aruodineæ, papyracæquefobolis ( ex qua
inuenta,
lituos ſuos efformabantJibidein copiosè repullulaſcentis, inuenta acinſtaurata fit .
Verùm vide quæ fuſiùs de hoc argumento in Prodromo Copto tractauimus .' Ab X
gyptijsautempoftmodum ad Græcos ; ab his adLatinos aliaſque Nationes tradueta,
nullo
 )

Lib.lI. Philologicus de Mufica Hebr.ege Grec. 45

xullo non tempore magnos progreſſusfecit. Quid verò vnaquæque Natio propriè
circa hanc facultatem inuenerit, quemquein Muſica modum feruarit in peculiaribus
locis docebitur

C Α Ρ V ΤT Ι Ι ..
De obiecto Muſicæ eiuſque ſubalternatione & quod
*
Muſica fit vera fcientia fpeculatiua,
I

Mnis facultas ordinc naturę obiectum aliquod circa quod primariò verſetur,prę.
O ſupponit ; Obiectum Mathematicæ abſolutum & adæquatum eft quãtitas ter- Obiectum
minata, quæ vti duplex eſt continua & diſcreta , ita duplicem quoque Facultatem pa- Mathema
rit, Geometricam & Arithmeticam . Vtraque quantitas denuò ſpe&tari poteſt vel ab- ticæ .
folutè, fimpliciter & per fe , vel relatiuè aut in ordine ad aliud ;priori modo purarums
Mathematicarun , poſteriorimixtarum conſticuit obiectum ; In quantum verò vtraq; obiectum
3
fe tenet ex parte materiæ præbet materiale obicctum commune tam puris, quàm mix formales
tis ſcientijs; in quantum autem ex parte formæ , formale conſtituit obiectum , cuius Opticæ .
officium eft ſcientiam , quæ circa illud occupatur , ab omnibusalijs diſtinguere ; Hoc
pacto formale obiectum Opticæ eft linea viſualis; Muſicæ , numerus fonorus, circa has
enim affectiones, nulla alia facultas præterquàm Optica & Muſica verſantur. Nam li
1
cet tam Optica quam Geometria pro materiali obiecto ſuo communi habeant lineam,
attamen Geometria eam ſub alià ratione ac formalitate conſiderat, quàm Optica : illa
í
enim vt extenfam , Optica veròvt etiam viſualis eft, lineam conſiderat;quæ quidem
formalitas, vt dictum , eft Optica formale obiectum, per quod tam à Geoinetrià ,
quàm ab omnibusreliquis fcientijs diſtinguitur. Similiter tam Arithmetica, quàm .
Muſica habentpro obie&to communi numeros. At Muſica ſub alia formalitate illos
conſiderat,quàm Arithmetica; nimirum pro vt ſuat ſonori,ſeu prove dicût certaspro
S
portiones ſonorum ; per quam formalitatem Muſica, tanquam per formale obie tum ,
differt ab omnibus alijs ſcientijs. Quid autem ſit ifte numcrus ſonorus ,vt formaliso
biccti ratio huius fcientiæ pleniùs innoteſcat, reftat explicandums.
‫ر‬
3.
Numerus igitur fonorus latè ſumptus nihil aliud eft, quàm numerus certam ad vo Numerus

is
cesfonofqucrelationem dicens, qui & artificiosè in corpore ſonoro reperitur ; Strictè concxus
verò ſumptus relationem dicit ad interualla tantùm conſona, quæ nil aliud ſunt,quàm quid ?
certæ proportiones ac formæ quædam conſonantiarum primo loco in Muſicà cona ..
1
tè
deratæ. Quas quidem rationes in ynàfolùm chordà inquirebant primi Muſici, repe
fia
riebantque tantam eſſe quantitatem ſoni chordæ,quantus erat numerus partium, in
quas illa diuidebatur ; notà igitur chordæ longitudine ac partibus ,in quas ſecabatur,
de diſtantià grauis & acutiinfallibile iudicium formabant:Ita in chordà quapiam di, Quomodo
yeteres ini
uisà bifariamex ſonovnius partis comparato ad ſonum totius chordæ , luculenter interuallo .
hariñonica
notitiam deueniebant interualliſiue yocis diapaſon ( quam vulgò Octauam vocant) inquirebát
haneque confonantiam in dupla proportione, iuxtaſcil. diuiſarum partium analogia ,
confiftere, neceſſariò inferebant; eò quod fe haberet ſicut duo ad vnum ,,
Cùm verò ex tardomotu grauis, ex celeri verò acutus fonus naſcatur , aliud inferc,
die
1
bant;nimirum dimidiam diuilæ chordæ partem ad integram duplo celeriustremere ,
ita vtfimillies tremat integra, bis millies tremat dimidia's Idemiudicium de coeteris Voces& Co
cò omnibus confonis & diffonis interuallis formabant, quæ omnia fufiùshic examinarē , mi funt har
13
gifi caſecuțuris libris reſeruaffem . Atque hinc patet quod vei voces & ſoni funt quaſiterianume
interuallorum harmonicorum materiā; ita numeri& proportiones formaſunt corum ri & pro
dem, ex quorum additione reſultat tandem numerus Conorus verum & formale obie, portiones
才 。
& um Muſicæ;licet autem omniacorporaproducendisſonis apta ſint, non tamen illas forma,
ſemper,
 40 Artis Magna Conloni, « Dilloni am
ſemper, nili ad vnam certam & determinatam formain harmonic reducañtur, co .
fonantijs generandis idonea ſunt .
Muſica ſub Atque hinc inferimus primò Mulicam efle lubalternatam ſcientiam ; Quod ve incel
alternata ligatur ;‫ ܪ‬Notandum ſcientias alias effe principales, alias minùs principales ; Principa .
fciëtia eit les dependent à generalibus principijslumine naturæ aut cognitione fenſuum notissex
quibus ſuas concluſiones deducunt ; Sicuti ſunt v.g. Geometria & Arithmetica,dicar
turque ſubalternantes ; Minùs principales yerò ſunt, quæ præter illa principia lumine
naturæ nota vel fenfuum ope acquiſita ; alſumunt etiam pro ſuisprincipijs.concluſio .
nesiam à ſcientià Principalidemonftratas; Ec licet idem communcobiectum mate
riale cum Principali habcant; tamen in hoc ipſo ſubieétofeu obiecto communiconfi
derant certam quandam perfectionem feu formalitatem à quà præcipuè ſuam ſpecifi
cationem accipiunt (vt paulò ſuperiùs dictum de Opticà relpectu Geometriæ ) cui cam
ratione Principiorum quàm ſubiectiſeu obiecti ſubalternantur.
Hoc igitur poſito patet etiam Mulicam çffe ſcientiam Arithmeticæ ſubalternatam ;
Quæ ad quod itaprobatur. Tria ad ſubalternationem alicuius fcientiæ ex dictis requiruntur .
fubalterna Primò fcilicet idem obiectum materiale tam ſubalternanti, quàin ſubalternatæ cõmu
tionem ali ne ; Secundò eadein vtrique, quibus in conclufionibusformandis ytantur, principia ,
tiæ requi: communia & vt infuperſubalternata affumat profuisprincipijs concluſiones à fubal
rantur ? ternante factas ; Tertiò yt lubalternata Obiectum commune conſideret vt affectums
certà quadam perfectione ac formalitáte, quæ fit eius ſpecificationis fundamentum
ac balis; Athæc tria inueniütur in Muſica; Ergo &c. Primò enim numerú vtriq;cömu.
nem conſiderat . Deinde Principijs ytitur ab Arithmeticà acceptis. Denique nume
rum non præcise & perfe,fed yt certa fonoritatis perfectione affectum , fou numerum
in corporibusfonoris clucefcentem conſiderat ; dum videlicet exhibet fonos habentes
datosquosliber acuminis & grauitatis gradus; dum dato quolibetfono , aliosin data
proportione variatis nimirum longitudine, ambitu, tenſione, & corporumo ſonabrium
dentitate , inuenit ; dum denique datos quoslibet numeros ſonoros numerat, addit,
ſubtrahit, diuidic , multiplicat &c. Porro fiſonoritas hæc lineis numero explicabilibus
applicetur (quemadmodum nos inGeometria noftra harmonica præſtitimus) erit Mu,
fica non tantum Arithmeticæ , fed &Geometriæ ſubalternáta, habebitque obie & um .
formale lineam ſonoram , yt in Echoſophia fuliùs probabitur :
}
Mufica Patet igitur quomodo Muſica lit ſubalternata ſcientia. Patet quoque eandem non
çeometrię puram Mathematicam,led mixtam eſſe,interArithmeticam velGeometriam & Phy
quoq;fub ficam intermediam . Patet deniqueMuſicam eſſe propriè ac ftriétè diétam Scientiam ,
alternari
poteft, incô quòd ſubalternerur,vtdictū, Arithmeticæ & Geometriæ .Cum igitur hę ſubalternā.
quantum tes ſint propriè dictæ ſcientiæ ( vt doctè & ſolidè demonftrat Blancanus in Locis Ma
lineam ſo-thematicis Ariſtotelis ) ſequitur & ſubalternataseffe tales , cùm ytantur ijſdem princi
fiderat.° pijs & inſuper Muſica procedatverè modo ſcientifico . Nam tria adhibet principiorum
Muſica generā,ncmpe Definitiones, Poftulata, & Axiomata ,ex quibus tandem perfecta ſcien
Propriez
dicta ſcié ria naſcitur, vt fusèin libris pofteriorum probat Philoſophys; Etdefinitiones quidem ,
tia este funt perfe&tæ & eſſentiales, vt ſunt definitiones, quas tertio libro propoſuimus.
Definitio. Vtv.g. Interuallum harmonicü eſt spaciä intenfionis remiffionis capax & c.Interuallum
nes in Mu- multiplex duplum fiuediapafon ,estſpacium harmonicü maius,minas bis continens & c.Inter
ficà .
uallum'multiplex triplum ,est fpacium harmonicum maius , minus ter continens, & fic de
coeteris ; quæ funt definitiones eſſentiales, & aliter ſe habere non poffunt, imò æternæ
veritatis, vt alibidemonſtramus,neceffariamque cum naturà rerum connexionem
habent. Axionata quoque fiuc Pronunciata in Scientià Muſicà lunt , Propofitiones
Axiomata per ſe ac lumine naturæ notæ . Vt : Quicquid harmonicèmetitoralterum , metitur më.
iu Muficà . Jurată abillo & c.Compofitum harmonicum in eu refoluitur fimplicia ex quibus cöponitur &c.
Quicquidmetitur detraftum & refiduum ,metitur & totum ; Et ſimiliaplura de quibus ali
Poftulata biexinſtituto , Poftulara ſunc: Data æqualichordà, queſpacij ad fpacium proportio est ,
in Mulica: eft eu foniad fonum . Et fimilia, ex quibus certiffimas concluſiones,vt in toto hoc ope.
re
 Lib.II. Philologicus de Muſica Hebr. & Grec. 47
re paſlim videre eft, formamus. Vade tandem concludimusMuſicam verè & propriè
ſcientiam effe dicendami

CA PV T. Ι Ι Ι.
priis
De Diuiſione & definitione Muſicę.
Vſica latiſſimè fumpta nihil aliud eft,quàm diſcors cocordiavel concorsdiſcort Muſicas
M dia variarum rerum ad vnum aliquod conſtituendum concurrentium , den Mundana.
quà in vltimolibro fusè tractabitur; eftque velnaturalis velartificialis;Naturalis com
plectitur totam ’ náturam rerumharmonicè diſpoſitam , fiue quod idemeft;Múſica Mū.
dana, continet, coelorum , elementorum , mixtorumque admirandam harmoniams
Ad hanc Muſica quoquehumana rcuocatur, quæ conſiſtit velin compofitione corpo
ris harmonica, vel in ſenſuum tam interiorum quàm exteriorum miro ordine, diſpoſi
LO
tione d'urgasie & concordià, vtiſuo loco dicetur .
Artificialis eſt vel organica vel harmonica: Organica continet inſtrumentorum ſubArtificialis
triplici ordinc Pneumaticorum , Encordorum , Pulſatiliumque artificiofam fabricam , Muſica du
vlumque,dequibus integro' libro V. tra &tamus ex profeſſos Harmonica Muſica eft, plex.
quæ mediance ſenſu & ratione conſiderat differentias ſonorum , modulationū, confo
nātiarü,dequa quatuor integris libris ſcil. Tertio, Quarto, Quinto,Sexto.variềtračtamus.
Nonnulli Muſicam diuidunt in ſpeculatiuam & practicam ; Vnde & Muſicus theo
ricus ille dicitur, qui excluſo ſenſu ,ſolà tationequæcumque in harmonica Muſica oc- culatila
Mulicęſpe&
currere poffunt, iudicat ; Practicusverò quiſolo ſenſu innitens, cauſam ſuæ operatio practicae
nisignorat quàtalis, vndc tantò practicotheorico nobilior.eft, quantò fcicntia arte quæ ?
cainentior; vterque tamen imperfectus iuxta illud .
Bestianonçantar, qui non canitarte,sed ufisa
Solus itaque perfe & usMuſicus eſt,& dici debet, qui Thcoriam praxi iungit, qui no
tantùm componere nouit,fed & fingularum rerum rationem reddere poteft;ad quod Quis Musi:
tamen cum dignitate præitandum ,ommún pænè ſcientiarum notitia requiritur ſei ctus,
licet Arithmeticæ; Geometriæ, Proportionum fonorum ,Mulicæ praéticætam vocalis, is
quàm inſtrumentalis, Metricæ, Hiſtoricæ, Dialecticæ , Rhetoricæ , totius denique Phi
lofophiæ abſoluta cognitio , adeò vt Mùſicam in rigore fumptam ,nihilaliud elle défi
niamus,quàm Sonorum harmonicorum ,in quocumque genereoccurrentium perfe&tam fcie
tiam , cuius in hac Muſurgià vniuerſalifiue Arte Magnà Conſoni, & Dilloniarchetypă
quoddam ponimus ; Verùmhis salónunosdeus præmiſlis, iam fingulaordinç exequamur,
à varia variarumGentium Muſica initium facturi. CE

CA PV T.-T.IV: - *
DE M VSICA AN ILYA
Inſtrumentiſque Hebreorum , &qualia illa fuerinç.
Nucntum chordarum vti facilefuit, ita quoquevetuſtiſſimum effe & primæuorum
temporum nemo dubitare debet; cùm enim nihil adeò neceffarium -lit,quàm filo
Įum ad varia compiagenda vſus: omnis autem quorumcunque filorum extenſio gratū
quendam ſonum excitet; ex variaautem tenſione chordarum varij naſcantur foni,nim
hil facilius fuit piris Muſurgis hac experientia prius edoctis., Inſtrumenta tandem om. Cythar
nis generisadinucnire; & quidem Cytharam polychordam ante diluuium fuiffe Sacra lainte di,
gos docent Literæ, decachordo quoque Pſaltețio Dauidem vſum liber Regum pſalmo- luuim .
1
rumque
 48 Artis Magne Confoni, & Diffoni
rumque teftatur . Vt igitur qualitatem conditionemq;huiuſmodiapud Hebræos quo .
dam vſitatorum Inſtrumentorum penitiùs rimarer, quotquot habere licuit Rabbinora
Commentarios Thalmudicoruinque operum , de ijs tractantium Volumina, feriò vol
ui & reuolui, vtquid de peràdictorum Inſtrumentorem forma in tantà Authorum co
fuſione fentiendum eſſet,in fonte cognoſcerem ; Quid igiturprofecerim curioſo Lecto
ri hoc loco communicare conſtitui ,
Author Inter cæteros igitur Hebræorů Authoresexaétè huiufmodi Inſtrumenta tractat Au
Schilte hag thor Schilte haggibborim ; qui Sanctuarijdiuerſa Muſica inſtrumenta fuiffe ait numero
gibborine 36.quorum omnium pulfandorum! Artifex fuit Dauid ;verbaadiungo;
.4 ‫ ای‬. . . ‫ ر‬. ::
1 ‫דוד המלך‬,‫יזכור שׁשה ושלשים כלי נגון שהכירו בהם‬
Memoratur Dauid 36. Inftruméntarum muficorumpalfarderum notitið habuifſe; & ibida:
‫ טלם בתנאי‬-‫זמרה שידע בס דויד המלך עה בבית הקדש ויכתוב מאמר‬: ‫ושני ועשרים מני‬
‫חומרה המלאכותית‬
! 113 .. Thir!
id eft: ſcripſerunt Patres noftriquòdcantica& fonationes domus Sanctuarij fuerunt
plurimæ memorant enim22. diuerfa inſtrumentorum genera , quorum omniumpul
Tandorum notitiam tenebat Rex Dauid , pax faper eum. Et Saadias in Danielem illi 36
Inſtrumentorum peritiam tribuit , Tractatus Aruchin Thalmudicus 34 corundem,
numerat. Quæ omnia vt ex confufione fua in ordinem harmonicum redigantur à pou
lychordis ,quæHebræisnu?Neghinoth appellantur, ordiemur .
- ( ..

cerca S. I.
* De Inſtrumentis Hebreorum Polychordis ,
fiue ‫ נגינות‬neghinoth
195AT103
Eghinoth Hebræorum inſtrumēta,
quæ manu velbacillis autplectro
Neghinoth
qualia in
pullantur , fuiffe , vel ipſum verbum .
itrumenta
Hebræis
72 quod idem eſt acpullare facis ſu
,
perque declarac ; Schilte haggibborim
iţa ca defçribit cap. 4.com
BUWAUA

‫ עגולים‬, ‫ הם בלוע ארוכים‬:: kteri isi

‫החללים מתחתיתם טחיו להם ג מתרים‬
‫של גידו או מעי בהמה כשהיו מנגנימ‬ C
‫בהם חיו גוררים למתרים עם קשת מתוקן‬ E ‫ثم‬
‫בשערי זנביסוסים משונים בחזקה נקרא‬
• ‫חללי הזה בלשון יוץ החריקורדון ובלאס‬
‫ ויניפרופידיון‬E
Et Neghinoth , inquit fuerütinftrumenta
lignea longa & rotunda & fubtus cae J! ::
multa foramínă tribusfidibuscoftabant u SANAC
ex inteftinisanimaliuin , & cürvellent
fonare ea , radebāt fides curtarée com has zisT5
:
pacto ex piliścaudæ cquinęfortiteranthel V
&tis, in græco dicitur trichordorf,fullạcino 5: : ar
trifidium : IMtrumenta verò Neghinoth ; h chi
fiferunt Plakterium Nabliumi,Eythara
fiuc
;**379
 Lib.ll. Philologicus de Muſica Hebri & Grec. 49
fiue quod idem eft Aſſur, Neuel , Kinnor ,Maghul,Minnim , de quibus fingulis breui
ter aliquid dicendum eſt.
Pſalterium Dauidicam quale fuerit, nemo re&tè adhuc definiuit, credunt aliqui non Plalterium
cam fuiſſe inſtrumentum , quàm certa quædam harmoniæ genera denotare, & vocis, Dauidicü
ſoniquemodulationem ;Iofephus duodecim ſonos id haberc tradit ac digitis carpi . quale ?
Hilarius, Didymus, Baſilius , Euthymius omnium vocant organorum muſicorum re
& illimum nihil in ſe peruerſum continens , aut obliquum , quod in ſuperiori parte pul
faretur: Vnde videtur cauo teſtudinis caruiſſe ; Auguſtinus ait manibusportariper
cutientis , & ex ſuperiori parte habere teſtudinem , illud ſcilicetlignum concauum , cui
chordæ innitentes refonant, ſicutiCytharæ habent infernè. Hieronymus deſcribit
hoc organum in modum quadrati clypei cum 10.chordis ; Hilarius idem vult effe
quod Neuel, iiue Nablium , certum enim eft Pſalterium chordis inſtructum fuiffe , &
pfallendi verbum ſignificat,Suida teſte, ſummis digitis chordas carpere ; Magna Muſi
corum pars , ipfi fimilitudinem Harpæ noftratis tribuit, quam & pallim eius imagini
appingere ſolent triangulari forma, quam ApollodorusapudAtheneum vocatam ait
t Kidyediv, Ariſtoteles Tsiganov ; Suidas Sambucam . Quo fit, vt in pſalterio chordæ inæ
quales eſſent, quod & de Sambuca Porphyrio in vetere lexico tradit. Nonnulli idem
de arte , dicunt :
eſſc hoc pſalterium ac Niablium ex illo Ouidij 3. de
Difce etiam duplici genialia nablia palma
Verrere, conueniunt dulcibus illa modis .
Huic confonat quod Schilte aſſerit , ait enim Nebel inſtrumentum fuiffe fidicinum :
fidibuſque 22.in tres octauas fuiffe diremptum ; Afur autem chordis 10. Kinnor 32.
Macbul 6. Minnim 3. aut 4. conſtitiſſe fidibus: Neuel inſtar trapezij fabricatum ,
Kinnor verò ad inſtar hodiernæ Cytharæ fimilitudinem ; Machul& Minnim , vt Violă
& Chelym . Verum ne in inftrumentis Negginoth recenſendis fuſior fim ,hic ea ex an 0

ciquo codice Vaticano deprompta Lectori communicanda duxi , vbi pſalterium fub
‫עשור‬ 223 ‫כנור‬
INDULTUNTUDUNTUNITY

А I B

forma A exhibetur , Cinnor ſub B. Machul ſub C. Minnim ſub E. Neuel ſub I. refertur .
Merſennus verò Cytharam nouam & antiquam ſub alia figura determinat . Apparetą;
chordis
cam ſimilitudinem habuiffe noftræ Harpæ in triſdiapaſon per tres octauas 24 .
diftin &tam . Qualis verò fuerit myſticum illud decacordon , triplicis mundi harmonia
referens, tum alibi, tum in Muſica noſtra hieroglyphica fufiùs deſcribetur.
Haghniugab inſtrumentum fidicinum (cuius mentio fit in Thargum tam Onke
los, quam Vzielidis,) erat Chili maiori, quamvulgo Viola gamba vocant , haud
abſimile, & 6. chordis conſtabat. Vide R. Hannaſe cap. 10. Schiltegibborim ; confun
diturquè paflim cum Machul ; differunt enim tantùm in numero chordarum .
G S , 11.

1
 50 Artis Magne Confoni , Difoni
S. I I.
De Pulſatilibus inftrumentis Hebreorum .
Nſtrumentis.npuson's fiue pulſatilibusHebræi vſi fucrunt teſte Schiltehaggibboriin ,
I‫ין‬N‫דר‬vbi‫פסנ‬hiſce verhus ea defcribit:: ::
‫הטושׁן עדות המטורקיתא הקתרוס הבבא ח‬ ‫ וש שנים במחלת‬, ‫וגם ידעו‬
‫הסמפונייא המגרפז דערכין והאורתבלוס והטבלא גומגנא העוגב ותף חמנענעים‬
‫צלצלים ודומהים‬
Id eft Patres noftri nouerunt ex inſtrumentis, Haſchuſanim ,Hammechilath, Haſchbufau
gnaduth; Meshrakitha,Hakithros,Haſchabra, Hafphanderin, Hamingnanghin, Hafimphu
nia , Hamagrepha Thalmudica, Haordaulus, Hatabla gurgana, Haiugab, Hataph, Hamin .
grangin ,Hazalzaloth; & ſimilia de quibus ſingulis ,

I. De Tympano Hebraico ‫ תוף‬Thoph didto ,

Ympanum Hebraicum ab Ægyptijsoriginem ſuam habuiffc Author eft Schilte
T. gibborin_..
‫והכוהנים המצריים בפרט היו בו שתמשין בכלי התוף בבית האלילם שלהם הנקראת אם‬
‫כל אלילים והיא המכונת אצלם דיאחז ויסטאן שהיא ' יסון הארץ ואבינו יקבלוהו מהם‬
Sacerdotes enim Ægyptij potiſſimum
vtebātur tympano in delubro magnæ . ‫תוף‬
Matris Deorum , quæ Dea Veſta dici
tur & fundamentum terræ indicat .
(En figuram eius excitato Authore ;)
quod diuerſum à modernis figurā ha
buifíe Rabbi Abraham Hannasè te
ftatur ; Ait enim illud fimilitudinem
nauis habuiffe , fiue lintris , vnde
& aGraecis Cym5 .iuin fit diet:lin, et
enim Græcis Cymbalum nihil aliud ,
quàm inſtrumentuma muſicum intar N
Cymbæ: ait præterea,hoc inſtrumen
tum fuiffe pelle animalis obductum , deinde ple&tro inſtar piſtilli aut virgæ ferreæ vel x
peæ fuiſſe pulſarum ictu nunc forti nunc remiffo , Conis iam infpiffatis & frequentibus,
modò raris & obtuſis non ſecus acin noftris tympanis fieri ſolet . Verùm fimilitudiné
eius vnà cum allegatione textus citati Authoris hic adiungendam duxi ,
‫היה דומה לספינה קטנה הנקראו כלשון יון‬ ‫נקרא התוף כימבאלון מפני צורתו‬
‫בימבא ונקרא כימבלון מפני שהוא דומה לספינה קטנה בלי מחסה שלמתכת כמושל‬
‫נחשת או של מתכת אחרה ארוכה וצרה בראשה ובסופה ורחבה והלולה מעט‬
‫באמצעיתה‬

.II ‫מחול‬. .Machul

N ſuperioribus inſtrumentum Machul inter fidicina numerauimus ex mente ,
dici .
fi-
{
 Lib.II. Philologicus de Mufica Hebr. & Grac. SC
dicinum , fed pulſatile fuifſe manifeftiffimis argumentis demonftralle ſe putet, ait
enim illud idem fuiffe , quod Syſtrum Ægyptium aut xposuere
Græcorum; fuiffe autem circulum multis tintinabuliscircū ‫מדול‬
datum exferro , ære, argento, auro fieriſolitum ; Sed verba
eius audiamus :
‫הנה המחול נקרא בלשון יון סיסטרום או כרוסמאו בלשון‬
‫לאטינו טינטינאבולום כלי של נחשת או של כסף או זהב‬
‫שהוא עגול ודומה לטבעת גדול פתוח מכל צדדוי שבצר שלו‬
- ‫סביב סביב שהוא רחב כמו שלשה אצבעות היו קבועים‬
‫פעמונים קטנים ובהקמת הענבלין בזוגין היו משמיעים‬
‫קולות שלשמחה‬
Verum nos comparationefacta melius forſan dicimus,hu
iuſmodi Syſtrum inter inſtrumenta,quæ dicütur Zalzfaloth
Minangngbinim , id eft inter ea,quç multis tintinnabulis
conftant,adnumeraripoffe .
Neque enim huiufmodiinftrumentum vlla ratione re
ſpondet Syftro Ægyptiorum ; Nam vti nos fusè in Muſica
noftra Hieroglyphica oftendimus, erat Syſtrum inftrumé
tum ferreum non campanulis inſtructum , ſed ferreis circu .
lis cum manubrio , quo agitato triſte quoddam murmur
oboriebatur ex colliſione annulorum ferreorum tum inter
ſe, tum cum ferreis, aut æneis,quibus inſerebantur,tigillis; O
quorum formam & rationem myſticam fufiſfimèdeſcriptā reperies in Oedipo poftro ,
in libro deMuſica Hieroglyphica Ægyptiorū . Adhuius tamen fimilitudinem fabrica
tum fuiſſe Syſtrum Hebræorum ſiueThoph hinc inducor , quodhuiufinodi Syſtro Vir
ginesin connubijs Syſtrorum tripudijs paſſim vterentur;vt in Exodo & libroIudicum
deMaria Sorore Moſis, & fephte Filia legimus. & adhuc in Palæſtina yfum huius Sy
Atri permanere, à teftibus fide dignis accepi.

.III
. ‫עצי בונשים‬.Gnette
Berufim
Vid aut quale hoc inftrumentum fuerit neminem ,qui rectè id deſcripſerit ex
Q Rabbinis inueni ; quidam id confundunt cum Crotalis , nonnulli idem effe
volunt quod rufticum inſtrumentum vulgò dictum Gnaccari , Alij cum Sy
Stroconfundunt. Solus R.Hannasè veritatemattigiſſe videtur,dumilludhis verbis
dcfcribit :
‫אךעצי ברושים הם לפי דעתי כלים מיוחדים משמיעים קול הברה‬ Gneife Berufim .
‫בלתי נכונה אל הזמר והם שני כלי עץ טל ברוט שהאחד מהם‬
‫ הוא דומה למכתט או למדוכה קטנה נקרא מורטאריולום אמנם‬.
‫הכלי עץ האחד הוא דומה לעלי קטן הזרת ארכו בלבד ארוך חוא‬
‫ועגול ובאמצעיתו הוא דק מעט ובשני ראשיויתר גם ודומה לכפתור‬
‫ בלשון יון כרותלון‬1 ‫או לתפוח הברדים והשני כלים האלה יה‬ ..
‫ובלע נאקארי‬
GnetsBeruſim prout cognoſcere potuiait illa erant inftrumēta vni 1

ta,fonantia vocē claram ,ſine tamen harmonia,vt in alijs inftrumē PP

tis fidicinis fieri ſolet; Sunt enim in ſubſtantia nihil aliud quàm duo ligna Abiegna .
DI Quorum vnum fimile eſtmortariolo , alterum fimile piſtillo paruo ,longo & rotundo ,
mi in cuius medio eſt manubriū paruum, & in duobus capitibus eius emincbant nodi qui
ici. G 2 dam
 52 Artis Magna Conſoni, & Difoni.
dan quali grandine guttati,qui verò ea pullabantacupiebant mortariolum in manu
ſiniſtra, & cum piſtillo in manu dextra percutiebant femel ſuprà oram mortarij& ſc
melſupra os eius cum duobus extremis capitibuspiſtilli, ſemel quidē cū vno extremo
piſtilli & femel cam altero . Dicunturque Græcis, & Latinis Crotalum , ItalisGraccari.

.IV ‫ מנענעינים‬.Minagnghinim.
On minor inter Authores de huius nominis ſignificatione cótrouerſia eſt ; Qui
N dam id pro pſalterio, alij pro Cymbalo, multi pro Crepitaculis puerorum fua
munt. Thalmudicus tractatus
Aruchin , dicit eſſe inftrumenta , quæ
per vehementes corum commotiones ‫מנענעינים‬
Iphærulas in fe ipſis concutiuat, varioſ
que per os ftrepitus emittunt . Oinniú
optimè id explicat Hannaſe loco cita
to, his verbis:
‫הכלי הזה הוא של אחר של עץ מרבע‬
‫ודלק שבראש יש לו בת יד לאחז אותו‬
) ‫בו ועל הסף מזה ומזה יש הטירות ע‬ WILLIE Duhet te
‫עגולות כדוריות תמונות בשלשלת‬
‫ברזל או במתר קנבוס בתורתף וכש‬
‫מנענעים הדף ויקשבו בכידורים האמו‬
‫רים יטמיעו קול טל למרחוק‬
Inſtrumentum hoc, inquit, eſt tabulas
quædam lignea quadrata in cuius ca
pitemanubrium eft apprehenſioniap
tum , ſupra tabulam verò hinc inde'
ſuntglobulilignei aut ænei catenæfer
reæ aut etiam fupra tabulam extenſä
chordæ ex cannabe inſerti, & cùm
percutitur tabula , globuliilliſi tum in மய WDUNIA
MILITUITUMISTA !
UNUINNI
terſe tum cum tabula ſonū edunt cla.
riſsimum ex remoto perceptibilem R
Magraphe Tamid , fuit diuerſum
inftrumentum ‫ ;و‬ab inſtrumento Magraphe d' Arschin ; illud erat inftrumentum
pulſatile, quo ad Templum conuocabantur populi, adeo vehementisſoni, vt Hannale
dicat in ferichuntina Ciuitate audiripotuiſse ;Cuius verò figuræ fuerit & quoinodo tá
portentoſum ſonum ederet, nemo eft quiexplicet ;aiunt tamen fuiſse poſitum in fun
do Ierofolymitani templi, locumque ita fuiſse arcuatum ,vt vox huius inſtrumenti in
arcuata tholiToperficie variè reflexa, multiplicataque eum fonum ,quem velin Iericho
percipere poffent, excitaret: erat autem inftrumentum ad Sacerdotes & Leuitas couo
candos , cofquequi immundierant in foribus templi liſtendos inftitutum : certè ſicon
jecturis rem expedireliceat , dicerem profectò hoc inſtrumentum ſimile quid habuiſſe
cum campanis noftrismaioribus,quasin remotiffimadiſtantiaaudiri,vulgo notum ,
eft. Quid verò fuerit Magraphe d'Aruchin dicetur paulò poft.

S. III .
 Lib. II.Philologicus de Mufica Hebr. & Grec. 53
21
5. III .
De Inſtrumentis Pneumaticis Hebreorum .
1. Mafrakisha , à fibilo quem faciebat , ſic dictum inftrumentum erat tonuránduoto
fiue multorum calamorum , qui fimul ligati & in ligno quodam in formam ,
Thecæ adaptato gradatim infixi diſponebantur , calami veròaperti ſupra, infra pellis
obductione certo quodam ligno obturabantur, eratque inſtructum manubrio quodā,
à quo dilatata ciſta paulatim in anguſtū fpacium coarctabatur ; Inftrumentum appli
cabatur labijs & inſufflatione facta digi
torum foramina è latere nunc clauden
tium nunc aperientium ope varius per
‫משרקיתא‬
cipiebatur ſonuspro ratione logitudinis,
aut latitudinis breuitatiſque fiſtularum ,
vel etiam pro inſufflationis intenſione's
Vnde colligo hoc iftrumentum idemi
prorſusfuiffe cum Syringe fiuc hepaulo
Panos; vt paulò polt patebit .
II. Sāpunia ,à græco ni fallor oupipavía cor
ruptum vocabulum , cuius fit, vti & præ .
cedentis mentio Cap.3. Dan. his verbis
Chaldaicis:
‫די תשמעון קל קרנא מטרוקיתא‬+ ‫י בעדנא‬+‫ד‬
‫וכל‬7 ‫קיתרס שבכא פסנתרין וסמפונחא‬
‫זני זמרא‬
Hoc eſt: tempore quo audietis vocem
cornu ,fiftulæ ( polycalami) Cytharæ , S
Sambucæ ,Pfalterij,& Symphonię & om
nis generis muſicotú ,& c. cui reſpõdet græca verſio, i've os douxsones tris penistuſspángozivota
σύριγγος τε και κιθάρας , σαμβύκης τε και ψαλτηρία και συμφωνίας , και πάντος γένες μωσικών . Vbi pro
voce cornu,græca lectio habetparents tosoánTurkos id eſt voce tubę;Sampunia igitur acci
piturpro fiftula non ſimplici;ſed qualem Schilte haggi borim bit;
deſcri min
erateni
îtrumentum dúkunum duarum fiftularum , intra quasmediusponebatur vter rotundus
expelle Arietis aut Veruecis, inquo duæ di&tæ fiſtulæ inferebantur, vnaſurſum , dcor
fum alteravergente; quādo verò ſuperiorcanalis inſufflabatur,vter ſpiritu repletus, co
22 preffuſque fiftulæ inferiori aërem ſubminiſtrabat , qui pro claaſura velapertura forami
num in cadiſpoſitorum ,obſtetricantibus digitis variospaturiebat fonos: cuius figuram
alibiponimus; vnde patet id fuiffe prorſus ſimile noſtro vtriculo ,quoPaſtores & Rafti.
-
3
cipallim vtuntur;& mirum ſaneeſt, in Italia in hunc vſq;diena hoc nomino, Zampu
gnapaſtorale,appellari.
3
hos

Marve .
 54 , Artis Magic Confoni, Diloni
III. 7 °079794 1679 Macraphe d'Aruchin ,erat inſtrumentū muſicũ Thalmudicum ,fi
mile noftrisorganis Ecclefiafticis; pluribus enim ,vt Schilte gibborim docet, conftabat
fiſtularum ordinibus,animabaturq; à follibus L M ; habebat præterea foramina & taxil
los per II. notatos ſingulis fiftulis correſpondentes , qui organædi ope preſſi apertis vē
torum clauftris,miram fonosum præftabant varietatem figuram eius hic ve potuimus
delineauimus ,
1972 Secundum deſcriptionem R. Hannase.
L
M

LA
De Fiſtulis & Lituis .
Iftulæ Hebræis vſiratæ triplicis generis erant; primo cornibus animalium in fiftu
F las adaptatis vtebantur:vti habetur 1. Paralip. c. 25. Secundo vtebantur certo
‫ אבוב‬Abub,, ‫ קרן‬Keren ,, kan Halil.

Litous retortus

bla
noill

quodam
 Lib. 11. Philologicus de Muſica Hebr. 66 Grec. SS
quodam genere tibiarum , quas itidem ex animalibus ſibi affumebant, vt Gruum Ci
coniarū & c. Tertio inſtrumentis in morem cornu Tauri vel Capreoli recuruis quç pro
pe orificium gracileſcentia, continuo paulatim incremento ad alteri!m vſque extremű
dilatabancur;prorfus fimilia noftris, quas Cornetto vulgo vocant, tibijs; Nonnulli tamē
hoc inftrumentum cum co, quod 3778 Abub vocant , confundunt; Erat autem 2100
fiſtula quædam ,qua Leuitæ in ſacrificijs vtebantur; Sed vt dixi 4,577, Halil, 9708 ,
Abub, & 17?; Keren pallim tum in facris, tum profanis literis confunduntur.
Variarum fiftularum paſsim in Sacris Literis fit mentio,quæ tamen ſemper ad vnam
ex dictis tribus ſpeciebusreuocaripoflunt.
Fit quoque mentio certi inſtrumenti in Thalmudicis , quod R Hannoſe orkantis
Orthaulum vocat; & nihil aliud erat, quam Organum Hydraulicum ; vt corruptum
vocabulum oftendit ; non enim Orthaulus, ſed udgavxos recte dicendum eft ; Ve
rum de hoc cum alibi ex profello tractemus, eius deſcriptioni diutius in hærere nolui .
Viſisitaquc inftrumentis Hebræorum ,iam modum pſallendi ijſdem vſitatum percur
ramus ,

S. IV.
Deyſu Inſtrumentorum Muſicorum apud Hebræos .
Vllü dubiū eft, quin Muſica Hebr voru tēpore Dauidis,& Salomonis fuerit perfe
Etiſlima,cū enim Dauid à puero Muſicū ageret,eaq;mirū in modum afficeretur,
fieri çertè non potuit, vt eam ad altiorem dignitatis gradum elatus, non omni
bus modis promouerit ; Salomon verò infuſa imbutus ſcientia , vti aliarum omnium .
rerum , ita velmaximèmuſica à Deo inftru tum fuiffe credidebet;quomodo enim Di
uinum illud ædificium iuxta harmonicarum proportionum regulas omnibus numeris
elaboratum , ſine maximamuſicæ ſcientia peritiaquè fieri potuerit , non video ; certè
omnia templi vaſa miro ordine diſtributa , tum maximè inftrumenta muſicaſummo
artificio elaborata cum maxima varietate & ſapientia condita fuiſſe , ſolusis neſcire Muſicas
poterit; qui ordinem & diſpoſitionem fingularum rerum , in mirifica hac & diuina fa. tavalde cul
à Salo
brica occurrentium , non intellexerit.Certe'Ioſephus Salomonem, inquit, inſtrumento mone.
rum muſicorum,quæ nabla & cynniræ dicuntur in vſum hymnodiarum ex electro co 1.9.28.c.2.
feciſſe quadraginta millia ; vbi pro cynniris , nihil aliud intelligitur niſi Kinnor ,
quod quale fuerit ſupra di&tum eft ;Ex quo luculenter patct , muſicam Salomonis no
fram multis parafangis ſuperaſſe; neque credipoteft innumerabilem ſummafapientia
conſtructorum inſtrumentorum muſícorum ſupellectilem ſeruiſſe tantum ad incondi
tos quoſdam , & artis omnis expertes ſonos producendos'; Sed præſtantiam horum in-.
ftrumentorum, Muſicorum Organädorumque ingenium & peritiain , prorſus æqualſe
cxiſtimandum eſt; Mirus igitur Cantorum Phonaſcorumque ordo, mira chororum di
ſtributio, mirus hymnorum harmonicis modulis adaptatorum , conſenſus, neque
verifimile eft , inſtrumenta vnius alicuius chori omnia vnifonam vocem , ſed miro in
genioſoque contextu , acutis grauibus vocibus harmonicè temperatis , Toautóıraer har
moniam reddidiffe. Neque enim decebat,à tanto templimyſticiordine,rerumq;mi
radiſpoſitione,laudes Deo , per organa muſica perſoluendas, diffonare ; Præterea non
quæuis inſtrumenta , quibuslibet laudibus & ceremonijs ; Sed diverſa diuerſis tefte
Schiltegibborin reſpondebant. RR. Calonimus & Hannosè io. diuerſa generis fpiri
tualia cantica recitat , quibus totidem diuerſa inſtrumenta deſtinabant, verba huius
funt ſequentia :
‫בעשרה מיני זמרה ישבחו את יחוה בנגון ונצוה במזמור בשיר בחלל בתפילה בברכה‬
‫בהודאה באשרי בהללויה‬
hoc
 36 Artis Magna Confoni, & .Diſfoni
hoceft in ro. diuerſi generis inſtrumentis,laudabunt Deum cum inftrumentis quę fer
uiebat rebus arduis exprimendis ; ſecundo, Rebus ad victoriam pertinentibus , tertio ,
Pſalmis Deo recitandis ; quarto, Canticis amoroſis ; quinto , Laudibus diuinis ; ſexto ,
Orationi & fiducię mentis in Deum ; ſeptimo, Benedictionibus; octauo , Confeſſioni
bus; nono, Beatitudinibus ; decimo , Tripudijs animi deferuientibus ; quibus nonnulli
adiungunt :
‫דינה זכירח משכיל אל תשחת שיר ידידות עלמות מכתם טגיון נחילות עדות יונת אלם‬
‫וחקים‬
Diuerfo Quæ quidem nomina ſunt Tituli pſalmorum ; diuerſis itaque animi affe& ibus
inftrumé excitandis diuerſa adhibebantur inſtrumenta; Ad Laudes diuinas in animis hominum
tadigerfis excitandas, adhibebant, omnis generis fiftulas; Ad hymnos Confeſſionis & gratiarum
fectibus actionis ; Nablia pſalteria fimiliaque , ad gaudia & tripudia ſpiritualia excitanda: Tu
feruiebát
apud He bis, Maghiloth, Magrephis, Zalzalim , vtebantur. In Templo vero dum foleania gera.
bræos . gerentur non omnes promiſcuèintonabant , ſed veluti in choros diſtribuci Cantores
Magna va alternantibus modulis concinebant. Voces enim ,vt Calonimus reite ait, certis inſtru
rietas mu mentis maioris ftrepitus acutioriſque ſoni (vti Tubis, Trombonibus ) Cymbalis, non
braicæ , miſcebantur;ne vehementis pulſatilium ftrepituſuffocatę,vim verborum perderent; ſed
nablijs, mitioriſque ſoni organis adiungebantur ; Nonnunquam ſola inſtrumenta fidi
cina, interdum pneumnatica; ſubinde usese, alternis choris tantum percipiebantur, fæpe
tum inter ſe tum vocibus miſta ad maiorein varietatem conftituendam concertabant;
Charagum omnium agebat ipſe Regius Propheta Pſalmorum Author, ex quibus ipſe
Cantores quofdam proprio ore cecinit; Erant enim fi Sixto Senenſi credimus , & à Dauide con
Emai,didi- ftituti quatuor millia canentium in organis; inter quos præcipui erant tres , qui iuxtas
thun ,A- cum in templo canerent caotica in Cytharis, Pfalcerijs, & Cymbalis,videlicet Emans
ſaph ,
idichum , & Alaph: quem Efdrasteſtaturlaudaſſe Deum permanusDauidis Regis, hoc
eſt Pſalmis manu Dauid Regis conſcriptis ,

$. V.
De Muſicis Celebrioribus apud Hebrços.
tium Dominum , miniſtrantiunque in conſpectu Arcæ , qui & ipſe èx mente
Interpretum , quoſdam pſalmos compofuiſſe putatur.
Eman Ezraita, Cantor filius loëlde filijs Caath ,cymbalis & tuba peritiſſimusipſique
Ethan eruditione & fapientia quodammodo par,compoſuiſſe putatur pſalmum octua
geſimum primum cuius initium eſt, Domine Deusſalutis meæ , quem quia filijs Core
cantandum præbuit, tam ſuo,quam ipſorum nomine inſcripſit .
Ethan Ezrachi filius Affaiæ de filijs Meraricymbalis çneis concrepans tanta fapien
tia præditus, vt teſte libro Regum nemo vnquam mortalium excepto vno Salomone
illo fueritſapientior;fuerunt & Cantores inſignes 3. filij Corch , Aſie, Elcana,Abiaſaph,
Plalmiscomponendis occupati .
Idithun cantoreximius, & Cytharædus præftantiſſimus , quem mulci cum Orpheo
confundunt. Cum itaque tales & tanti effent,Diuinarū laudum choragi; imo ſcientia
ad canendum ſonandumque diuinitùs imbuti ;æquum eft , vt eos non rudi & impoli
ta vocum coufuſione , ſed hymnosſuos ſummo artificio & ingenio compoſitos , pari
vocum excellentia, decantaffe credamus . Fuiffe autem complures aliospræſertim ,
Præftátia
tempore Regis Salomonis, excellentiſſimos phonaſcos; penes quos erat chori diuinitus 6
Salomonis inſtitutipoteſtas,nullusdubitare debet ; decebat enim ſapientiſfimum mortalium ,
muſica làpientiffima, & omnibus numeris abſoluta ; omni Græcorum pofterorumque
muſica
 Lib.ll. Philologicus de Muſica Hebr. e Grec. 57
muſica & excellentior, & concitandis affectibus efficacior; Qualis autem illa fuerit,aut
quibus notis expreſſa, ac ſciremus, temporum nobis inuidit vetuftas,

CA PV T. V.
7 De Muſica Dauidis ,
1

Is ica præmiſſis operæ pretium laltë fuerit, vt paulò profundiùsftylum modumq

1 in hymnis componcadis à Dauide obſeruatum hoc Capite diſcutiamus.

S. I.
Vtrum Pſalmi Dauidici foluta oratione, an verò carmine
conſcripti fint, & quo genere carminis ?
Efert PhilaftriusBrixienſis fuiffe Hæreticos, qui Dauidem profanarú ac Sæculariū
tur . Anabaptiſtæ noſtro hocſeculo aiunt librum Pſalmorum non à Dauide , fed à Re
centioribus quibuſdam Iudæorum poftmortem Chriſti fuiſſe conſcriptum . Ipfum ta
menfacrofan& um DEI Euangelium pfalmos allegaos,facilè cos refutat ; Sunt alij qui
exiſtimant metricum ſcribendi genus eſſe molle & profanum & ad fabulas duntaxat
componendas aptum , aut ad varios & impuros affe&tus iræ vel amoris delineandos
adinuentum, nequè perſuadere ſibi poſſunt aliquosſacros libros vnquàm poëticè con
ſcriptos eſſe ;Quin &hanc ob cauſam librum lob, fuerunt qui putarent non eſſe hiſto
riam veram , ſed figmentum Tragico -comædum Hebræorum : Verùm noſtrarum pars .
tium erit, hanc iniquam cenſuram prorfus abolere ; & ex omnigenà cruditione oſten
dere , Dauidem , non alio niſi metrico ſtylo, fuos pſalmos compofuifle jo:
Ncquè deſunt primò irrefragabilia Sacræ Scripturæ Teſtimonia , quæ id luculenter
aſſerunt: Sacerdotes ftabant in officijs
fuis,& Leuita in organis carminum Domini,quæ fecit
Dauid Rex,hymnosDauidcanentesper manus fuas. Et 1. Efdræ 3,idem dicitur&2. Reg. i
23.elegans locusſic habet: Hæc funtverbanouiſsima, quæ dixit Dauid filiusIſai , egré. Dauid me
e gius pfaltesin Iſrael. Et Eccleſiaſt. 47. deDauideficdicitur: Stare fecit cantorescontra trico ſtyle
altare, & in fono,eorum dulces fecitmodos . Sunt qui exiſtiment, quoties in Scripturis de pofuit
ſpalmos: có
e carminibus fit mentio , de plalmis Dauidis intelligi, vt Ecclefiaft. 44. Laudemus viros
gloriofos, &c.&: In pueritia fuanarrantes.carmina Scripturarum . In pueritia enim fuas
videturibilegendum eſſe, non peritia, quamuis vox Græca ,quæ ibihabetur vtrumquè
fignificet. Amauit autem ab incunabulis & à pueritia ſanctus Dauid muficam piams
1
(verba ſunt Auguft. epiſt.1931.ad finem ) & in eius ftudio nos magis ipfe , quàm vllus 79
alius author accendit . : ‫ردید‬

Secundò exconcorditotius Eccleſiæ , & Patrum voce ,afferentium Dauidem diui

3 num poëtam , &eius plalmoscarmina eſſe, id ipſum concluditur. Vnde in hymno do
- paſſionc Domini, ( cuius authoreſt Venantius Poëta Chriſtianus) ficdicitur
i 7,7 * Impleta funt que concinit .

Dauid fideli carmine

5 Et Sedulius in ſuo Paſchaliopere , fic ait :!" .
Curego Dauidicisaffuetuscantibus, dc.
Ć
B. Hieronym , in prologo Bibliorum ad Paulinum , de Dauide fic loquitur :Dauid Si
H monides
 58 Artis Magn & Confoni, o Difoni.
monides noſter, Pindarus, & Alcæus, Flaccus quoquè, Catullus, atquè Serenus Chry
ftum lyra perſonat, & in decachordo pfalterio ab inferis excitat reſurgentem ,& c. Idem
habet in Præfatione luper libros Rcgum . & D. Ambrof. præfatione in pſalmos, de Da.
uide carminum præcentore ſacro, limul& de Moyſe duorum carminum compoſitore,
diuina loquitur: De ijſdem duobus Euſeb.lib.ri.de præpar. Euang.cap.3. dicit , co.
sum carmina eſſe hexametra, fiue trimetra, ſiue tetrametra : & quæ ad dictionem per
tinent, clegantiſſima, grauiſſima, & iucundiflima eſſe ; quæ vero ad ſenſum , nulli ho
minun ſcripturæ comparanda , ita ille , S. Auguſt, lib .17. de ciuit.14. & epift.131.ad
fin. Omnes bi mirè efferunt carmina Dauidis, caufaſquè, quæ ipfum ad condenda carmina
pepulerunt, trattani. Hisadijce S. Athan , in Synopli de Dauide præclarè loquentem ..
Ioſephus'lib.7.cap.10. Dauid, inquit, perfunctus iam bell's ac periculis , & in altiſſima
pace dcgens, vario genere carminum Odas ,& hymnos in honorem DEI compoſuit
trimetro verſu, partim pentametro, inftrumentiſquè muſicis comparatis,docuit Leui
Hebrę tas ad pulfum eorum laudes DEI decantare . Calliodorus Prologo in Pſalterium ,
isGrecia cap.is : ait omnem modum poëticę loquutionis ſumpfiffe à diuinis Scripturisexordiū,
Poeticen
didicerút.
nempe à Dauide ; Sicut & ompem aliam litteraturam ab Hebræis, ad Græcos, & Lati
nos deriuatam , tradunt omnes . Certè ante Troiam conditam, ante Argonautarum ,
nauigationem, ante exordium Olympiadum ; iam Moyſem , iam Deboram , iam Matrë
Samuelis , iam Dauidem carminislegesad amuſlim obſeruaſſe, dum fua Cantica ad
metricas leges compoſuerunt,luculenter patet; imò profanos authores multa hinc,ec
ſte Iofepho, Iuftino, Origene, & Euſebio ,mutuaſſe conſtat.
I..

S. II .
De titulis Pſalmorum .
pſalmi co Salmos cum organis & inftrumentis muſicis decantari folitos tituli eorum ſatis de
pofiti, vt Ta
can contraiplis pſalmorum titulis, quorum plurimivoces quaſdam habcat, qux ipſa Inftrumen :
mentis . ta muſica ſignificant, ad quæ decantandus eratpſalmustalis veltalis; Ver.gr. Plal.
titulus ſichabet niyoph. in finem ,In carminibus,PfalmusDauid . Vox, Infinem , non
Vox, in f- unamodo ſed varijs cxplicatur à Doctoribus. S. Hieron. vertit , Victori. Alij,Vin.
nem
Pfalmoinrú centi, vt Caictanus. Victor autem hic loci fignificat , vt Hebræi exiftimant, Præfe&tū
titulisquid cantorum ,elMaestro diCapella .Erat enim ia choro, Dauidistempore Dux aliquis &
fit ? Magiſter,qui regebat cantores alios,cui & excellentioreratvox, &cxactior reimuſi
cæ peritia :huicque dabat Dauid pfalmoscanendos ad inftrumentamuſica . Dehoc
Viểore ( feu quem nos nunc vocamusCantorem , à cantando :vel Choragum , quafi
caput chori ſuot quiputent ,in titulo pſalmiquarti, intelligendum illud Åbac. 3. Et
fuper excelfamea deducetmeVictor, in pfalmis canentem , Vidorigitur idem eft, quod
Archimuſicus, vcl dux cantorumj.
Intitulis . Quod verò fequitur in ciufdem pſalmi titulo , In carminibus ,'multùm nobisfauet .
Pfalmorú
Nam ex Hebræismultiputadt,vocem Hebraicam quæ ibi habetur, ſignificarecertum
inftrumé. Inftrumentum muſicum conftitutum ad canendas res lætas, & triumphales. Vnde
tagad quæ totus titulus,qui apudnosfichabet : In finem , Incarminibus, habent Hebræi . Præfe
cantandus
erat PfalSto Cantorum ,ad Instrumenta muſica . Rabbi Salomon in expoſitione tituli pfalm .4.
mus , per hunc titulim fignificat.conatum illum , quo fe certatim cantoresin cantando cum
jubilo ſuperare , ac vincere conabantur : omnes ſic exanimo pſallentes, vt quaſi pro
victoria contendere viderentur & c. Negari itaq; non poteft ad literam inſinuari,plal
mum ipſum ,carmen eſſe:atque adeò tanquam carmen castandum ia DEIlaudem ,
licet in ſenſu ſpirituali, & altiorivox :In finem ,Chriftum , qui finis eft, & Eccleſiæmy
fteria, quæ in finefæculórum gerenda erant, ſignificet.
Rurſus
 1

Lib. 11. Philologicus de Mufica Hebr. & Græc. 59

Rurſus, Pfalm . s. ſic habet 71775 mipid chun niuph Carmen Dauidis lyricum ss TituliPfal.
Præfefto Cantorum . Vbi Vatab .ad hannchiloth : ait . Erat inſigne aliquodinftrume- morú indi
tum muſicū,& c.commiffus fuit igitur hic pſalmus Dauidis præfecto citharædorum pe- CantPfal
ritiſſimo,vt decātaretur adhānchiloth. Et ita sētit etiam Lyranus. Ettitulus pfal.6.cft morcarmi
pro ann Oétaua, id eft,intenſiffimo tono , & clariſſima voce: ( in vreeditatav) na
hæc vox octaua, vti alibioftendimus, pueris,fæminis, viris promiſcuè accommodatif
ſima eft ,vtvel hinc pateat octauævlum quem Suzas Græci vocant , olim iam vſur
patum fuiſſe. Hic płalmusdatusfuit præfecto ſymphoniacorum admodum inſigni,
decantandusad Neghinoth, inftrumentum muſicum . Vnde Chaldæus fic vertit : In
laudem laudatario,citharaquèofto fidium . Et pfalm. 9. Hebraicè habetur' yaknip ky
husbah Pfalmus ad Muthlabben , id eſt, ad modos cantilenæ vulgaris , cuius initium
crat Muthlabben. Et Pfalm .21.titulushabet noonnasynovias Carmen Dauidis
decerua matutina, id eft,canendus ad modum cantilenæ vulgaris , cuius initium erat ,
Cerua matutina . Sic Vatab : nam & D. Hieron . etiam vertit, Pro cerua matutinas.
3 Feelix , Procerua aurore . Quæ omnia apertè exprimuntpſalmos ipſos carmina effe ,
2 Alioqui proſas orationesad inſtrumenta muſica decantari , fateri debemus , quod pe
- nè inſolitum eft & abſurdum apud omnes Nationes . Sciendum enim eſt quod ficut
inter Poëtas Comicos, Tragicoſquè ſtatim in titulis comædiarum ſignabatur Inſtru
mentigenus quo decantandæ erant ( videlicet, Tibijs paribus, vel imparibus, vt apud
Terentium , Acta ludis Magalenſibus duabustibijs : quod & notauit Eugubinusin cita
lo Pſal.4. &c.) itain Pſalmorum titulis certa nominantur Inſtrumenta ad quæ cantan
dierant, vt oſtendimus.
Sed& Pſal.8. titulus præteriri nondebet. Nam ſic habet : nunan ky nuynh In finem Torcularia
pro Torcularibus. Rabbi Dauid putat,vocem Hebraicam ,quæ ibi habetur fcilicet, Git- in titulo
hith, eſſenomen Inſtrumentimuſici, ad quod canendus erat pfalmusille . Alij, eſſe Plal.8.
nomen Vrbis Philiftinorum , quæ vocaturGeth :eò quòd in illà Ciuitate fuerit à Daui
lo de decantatus ille pſalmus: ſeu quòd Inſtrumentum ad quod erat canendus , ex vrbe
ei illa eſſet adduétum , vtapud Pindarum, Phorminx Doria. Ita enim Rabbi Salomon, vt
D & Lyranus hìc . Addit & hìc Caiet. cam citharam habuiſſe formam torcularis,& etye
ho mologiam eius vocis à torculariſumi. Vnde 70. & D.Hieron. verterunt hic, Torcula- i
ria : Alij dicunt ideò nuncupari hunc pſalmum , Githith ,quòd traditusfuerit decantan:
‫܀‬ duscuidam cantori filio Obcdedon Gethei. Ego arbitror fuiſſe dictum ab Vrbe Geth in
i quà vigebat huiuſmodi melos, ficuti Græcidicebant; Cantica Doria , Lydia ,Phrygia à
& populis, apud quos erant in vſu ; vſuſquè hodie adhuc viget . Quamuis forſan ctiam à
torculari nomen acceperit , quòd tempore torcularium , in fefto Tabernaculorum ,
paulò poft collectas fruges , & expreſſas Vuasin torcularibus, cantari ſoleret : de quo
Leuitici 23. Neceftincommodum in gratiarum actionem pro feracitate anni, & vber.
tate vindemiarum, hunc pſalmum tempore torcularium cătari ſolitum , ſimul & Pfal.
ai mum 80. &83.qui eodem titulo funtinfigniti,& c. Dummodò hæcin fenfu myſticoal.
tiora myſteria Chrifti & Eccleſiæ etiã ſignificēt; quod ego no folùm no damno, fed po
tius vehementiflimè cos arguendoscenſeo, qui cortice illo literæ nudæ contenti , & G.
1 liquis paſti, verum cibum, qui in ſpirituali ſenſu præſtatur, abijciunt.
Quidporrò ſit vox illa Selah, Colet multùm negotij faceſſereDo& oribus.Primò vox Vox Selaha
iſta in codicibus Hebræis nuſquam reperitur, (vtbenè Caiet. in Pſalm.3. notat) niſi in 13 vicibus
Pſalmis( & quidem ſeptuaginta tribus vicibus)& in Cantico Abacuc cap.3.ſemel. Inde in Pfalmis
redditur probabilis ſententia communis Hebræorum ,quòd ſit vox ad metricantum fignificet,
pertinens. Vnde quidam dicunt, per yocem illam ſignificari mutationem metri , ſi
} ue suadeau, . Alij mutationem cantùs. Alij eleuationem vocis . Alijpaulæ, vel ſilen
li tijinteriectionem , ſeu pauſationem Spiritus Sancti. Alij diuiſionem fententiæ , id eſt ,
finem vnius, & exordium alterius. Alij, cuiuſdam muſicæ varietatis exordium , &c.
Arquè ita fieripoteſt, yt omncs iftæ ſignificationes in vnum conglobat æ totalēnam
& ple
H 2
 60 Artis Magne Conloni, e Diffoni
nam huius particulæ vim exprimant . Deducitur autem vox Selah , à radice Salal , vt
Pagnimus in Theſauro Linguæ San &tæ notabat,à verbo Sal, & verbo Salal. Vbiex Rab.
Abraham dicit, vocem Selah, non eſſe ſignificatiuā, ſed directiuam cantùs, & deducià
verbo Salal,quod ſignificat exaltare,vel eleuare,velexaggerare . Quocirca Vatab.in
maioribus 3. Pſal. Scholijs, fic ait ; Olim folebant cantores ,quoties hæc vox occurre
bat, vocem intendere, & exclamare,ac fi dicerent; O grauem calamitatem :videani cam
perpendant omnesamici nastri. Caiet.ſuper Pfal. 3 , idem habet, & dicit, hanc vocem
elle officioſam , id eft,habere officium eleuandæ , & producendæ vocis , Idem Rabbi
Abenezra aſſerit. Ex quibus colligo, eleuationem cantùs, & intermillionem cuiuſdā
filentij ſignificari per hanc vocem ,quod & in Italicis cantionibus per piano, forteexpri
mitur; Vel etiam iſto vocabulo paulando intelligi asoin & Diom totius Muſurgiæ mode.
ratricem ; de quibus vide me alibi fuſiùs tractantem .
1

S. III .
De Acroſtichis Pſalmorum verſibus.

P [zimi al
Eſcio ſanè quid muſici myfterij lateat in eo ; quod pſalminonnulli, inſigni fanè
phabeti or N artificio, ordine alphabetico conſcripti ſint , Quiſcribendi ftylus per literas al
dine com .phabeti, ita vt vnuſquiſque verſus ab vna litera,ſuo ordine incipiat, eít modus proprius
pofiti &
cantati , metrorum & carminum . Et quidem D. Hilariusſuper Pfal. 118. tres tantùm pfalmos
dixiteffe acroſtichos, id eſt,ordine alphabeticompolitos , videlicet Pſal. 1 10. et 111.et
118. D. Hieron. in Epiftola ad Paulam Vrbicam ,illis tribus addidit aliū, videlicet 144.
Septē funt falliquè dicit eos quipluresexiſtimant efſe tales. Ipfa tamen veritas Hebraici Plalte.
Cine có rij certè præterillos,habetetiam pfal.24.33.36.ſed hic interpolato progreditur alphabe
phabetice. io . Quod obferuabat Caiet. ſuper illos pſalmos. Titelm. Ianſe. Geneb. & Sixtus Se
nen . lib. 1. fuæ Bibliot, verbo Pfalterium , Hoc etiam alphabetario ordine conſcripti
ſunt Threni Hieremiæ. & cap.31.Prouerb quod appellatur, Metropşdia Samuelis Re
Ratio co
pofitionis
gis . Ratio autem ( quæ literalis effe videturhuius compofitionis acroſtichæ) ca eft, vt
acroſtiche
traditur à Rabbi Dauid Chimchi, & à cæteris Hebræorum Doctoribus, vt Sixtus & alij
aduertunt. Quod Poëtis Hebræis ſit familiare& conſuetum ,vt carmina, quibus illu
ftria quædam argumenta tractantur, iuxta feriem alphabeti diſponant, vt faciliùs mc
moriæ imprimantur, et impreſſa tenaciùs hærcant. Licet et id lit verum ,quòd D.Hie
ron. et'veteres alij (vt notabatGenebr.) exiftimant, non fine magnismyfterijs,etEccle
fiæ Sacramentis, hac literarum feriedigeſtos fuiffe pfalmos. Vide Hieron. in Epiſt. illa
ad Paulam Vrbicain , quæ incipit, Nudius tertius tom.3, etc. Sed mcà nunc non intereft
tropologias etanagogias, ſed nudam literam perſequi.
Similiter in hymnis Ecclefięhabemus huius rei cxcmplum : nam Presbyter Sedulius
hymnucompoſuit alphabeticè.Nam à litera A,incipit,hym.A folisortus cardine,deinde ! ta

B.Beatúsauthor feculi. Et tertiò , C. Caffe parentis viſcera , & c. Cuiusquidem hym

ni pars eſt ille, qui caniturin die Epiphaniæ , Hoftis Herodes impiè, Etdeinde I. Ibane
Magi quam viderant, deindeL.Lauacra puri gurgitis, et ſic proceditur vſque ad X.
etZ.in Hymno non correcto ,
Sedpræterire nonpoſſumusid quod ab alijs tangitur, quid videlicet caufæ fuerit,
Paimisa. quòdin illiscommemoratis ſeptem Dauidicis pſalmis, aliquando alphabeti ordoper
croftichis uertitur. Nam in pſal. 24. duæ literæ omittuntur , ſcil. Vau , et Koph, à quibus nullus
aliquando incipit verſus. In pfal.33.omittitur rurſus litera Vau . In pfal.36. à qualibet litera
aliqualite Hebraica incipitduplexverſus , et interdum triplex'; omittitur veròHain:nam ab illa
ra . nullus incipit verſus: et loco eius bis ponitur Zade, vel Tfade . In pfal. verò 144. deelt
litera Nun,atque adeò etiam in Hebraico codice deſideratur verſus ille,quiab illa lite
ra incepturus erat: quamuis 70. iatérpretes de ſuo addiderint verfum , quiilliliteræ
corre
 Lib.11. Philologicus de MuficaHebr. Græc. 61
correſpondebat,ſcil. Fidelis Dominus in omnibus verbis ſuis.vt integrum facerent verſuū
numeruni. Quid hic lateatmyſterij, aliqui tetigerunt , plures omninò præterierunt.
Ego arbitror hunc defectum ſucceſſu tomporum ex varià exemplarium tranſcriptions
irrepfiffe ,quidquid alijfentiant,

S. I V.
De tropis & figuris, atque arte poëtica in
pſalmis latente .
In Pſalmis
poëſeos modi, tropi,ſchemata,metaphora ,hyperboles,alluſiones,proſopopgie ,apoſio Dauidis re
peſes,apostrophes,epipbanemata,Oc. Et alia fiue dictionis, liue fententiæ quàm plurima periuntur
omnesflo
ornamenta Poëtarum, ct verſuum propria , Præſertim verò quæad dictionemperti- res, & ſche
nent, et line rythmo, ac ſine metra vix bene fiunt , Cùm ergo in Dauidis pſalmis tam mata Poe
benè, tam appolitè , et exa &tè fiant, dicendum pſalmos ipfos effe vera carmina: nec tarum .
folùm vera ,ſed et elegantiſſima . Nam in píalmis multæ ſuntfiguræ poëticæ . Vtine
primis R $ petitio, vt pſal. 136. Qui dicunt,exinanite, exinanite . Et illud , Qui dicunt Epizeures
in pſalnıis.
mihi , Euge, euge . Plal. 36, Rex virtutum dilecti, dilelti, Et Plal.67. Qua figura fi
militer vtuntur poëtæ , vt Virgil.
ipſa fonant arbusta DEVS, DEVS ille , Menalca .
Item: Interpolitio versùs intercalaris, ad quod orationis genus,niſi ad metricum ,
pertinet ? Vt Plal.105. Confireantur Domina miſericordia eius, & mirabilia eius filijsha- Verſus in
minam . Et Clamauerunt ad Dominum cum tribularentur . Quæ ſexies in illo pſalmo re- tercal ariš
petuntur. Et Pfal.117. Confitebortibi quoniam exaudisti me, faltusesmibi in falutë ,
fæpiùs iteratur . Et Plal, 23. Attollite portas,& c. Bis etiam repetitur. Vt ſexies in
Virgilio, in Pharmaceutria ,illud :
Incipe Menaliosmecum , mea tibia , verfus, c. 1

Et Ducile ab orbedumum , mea carmina, ducite Daphnim , c.

11 Similiter vtitur Apoſtrophe , feu Conuerſione ad diuerſam perſonam , vt Pſal. 136.
Filia Babylonis mifera, & c. EtPlal. 113. Quidest tibi mare, quod fugišti &c.
Sic Poëta : Troiaque nunc ftares, Priamiquè arx alta maneres.
Adhibet et Proſopopæias frequentiflimè vt:Plal.18. Cæli enarrant gloriam DEI ,
Et Pſal.94. Flumina plauduntmanu, or,
Ita et Poëta; Manulus argutumquè nemus, pinofquèloquenteis
Semper habet,femper pastorumille auditamores .
Deniquè (ve ianumeraalia omittamus) Reuerſio ad primum initij verfum , ita vt ex
3
tremus verſuset primus pſalmi ſit idem ,an non argumento eſt pfalmum eſſe metricũ .
:
Vt Pfal. 8. Domine dominus noster , quàm admirabile eft nomen tuum in vniuerſa terra ,
Epiloguseſt ,qui fuitprooemium . Vti etin plal. 102. ct 103. Sic facit etiam Homerus
ichymnisſuis, et Theocritus,vt videbis in Eugubino in pſalmů 8. in fine. Quæ no ſine
myſterio facta, arbitratur Euchymius . Nam licut Chriſtus ( dequo in illo pſal, 8. erat
fermo) tanquàm per circulum , illuc vnde venerat per incarnationem , reuerſus eſtper
aſcenGonem : ita plalmus tanquàm in orbem recurrens, in hoc ipſum definit, vnde
ſumpſit initium . Hancob cauſam per Mem claufum , ( quod quaſi in orbem redu etū,
principio carct et finc) fignificatur Chriſti regnum perpetuum , contra totam naturam
illius elementi Hebraici,quod apertum aliàs ſemperefle ſolet in initio et mediodi& tio.
nis . Vide Iſa,cap.9« in verbo marah Multiplicabitur. Sed dehac probationc fatis ſu
pereque di&tum eft,
$. V.
 62 Artis Magna Conſoni, & Difoni
S. V.
De diuerſis metris , quibus Pſalmi conſcripti funt.
Dauid Poe
Ertum eft Dauidem Lyricum , Tragicum , Comicum , Satyricum , Heroicum ,
taTragicus C Dramaticum, Epithalamicum; Elegiacumque Poëtam in omnibus ſe exhibere;
Comicus , iuxta exigentiam materiarum; lam enim canit heroicè regnum Chrifti , & eius victo
Satyricus
Heroicus , rias, & Sanctæ Eccleſiæ progreſſus & gloriam ,
Elegiacus, Iam canit Tragicè, ſeu potiùs deflet caſum Adæ, & humanæ conditionis miſeriam ,
&c. & Chrifti innocentiſſimi agni atrociſſimam mortem ,.
làm Satyricè inuehiturin corruptiffimos fuiſæculimores .
Lam Elegiacè Epitalamium Chriſti & Ecclefiæ perſonat.
lam ſuorum maiorum , & antiquarum rerum memoriam ſuſcitat , Heroicè hæc de.
cantando,
lam demùm diuinas laudes intonat, omneſquè mortales ad eas inuitat , & excitat .
Et etiam paranæricè mònet , & bonisimbuit moribus . Introducit interdum veluti in
Comediam diuerſas perſonas: Iam Adam cum tora ſua pofteritate , ſuam deflentem
Tortem : Iam Chriſtum defuis perſecutoribus conquerentem . Iam Eccleſiam San &tam
circum quaquèab hoftibus concuſſam ,coeleftem implorantem opem . Iam hoftesip
ſos ſe ipfos ad flagitia cohortantes. Iam Deum corum fcelera vindicantem . Iam Chri
ftum de hoſtibus, gloriosè triumphantem ,&c. Iam loquitur author folus,vt facit Virg.
in Georg. & c. lam more drammatico (vt fit in Eclogis , ) ſolæ loquuntur perſo
næ, quæ introducuntur.Iam mixtim, & Poëta, & interloquentes, vt aliquando in Ec
logis, et in Æneide fit. Quæ tria genera enumerauit D. Iſidor. lib.8. Etymolog.cap.7 .
in fine. Iam ſoliloquia, quibus animam ſuam alloquebatur et ſolabatur tacitus , qui
buſquè DEVM mente precabatur, componebat, & c. Atque adeò nullum poëmatum
at metrorum genusexcogitari potuit ynquàm , in quo vates nofter, coeleftifquè Poëta
Dauid non eller diligentiſlimè verſatus :
Sed quæritur quo carminisgenere di&tos Pſalmos ſcripſerit ? Hieronymus ad Paulā
Vrbicain , in Epift. quæ incipit. Nudius tertius , tom .3.quoſdam pſalmos dicit , tri
metro iambico conftare , alios tetrametro iambico . Et duoprima alphabeta Threno
rum Hieremiæ quaſi ſapphicometro, inquit, ſcripta ſunt; Tertium alphabetum trinie ,
tro,&c. Er in Præfatione libri Iob, ait à tertio capite lob ,vſquead 41. ait,Hexametros
Quo carmi verſus eſſe dactylo, ſpondæoquè currentes . Et fuper Pfal. 1 18. initio , fic ait : Refert Io
nis genere ſephus,hunc Pſalmum , et Deuteronomij canticum vno metro eſſe compoſitum , et
fcripti fint
ípalmi . putat Elegiacum metrum in vtroquè poſſe deprehendi: quòd , ſcilicet prior verſus ſex
pedibus conſtet,inferior vno minus in pentametrum finiatur; hæc ille : Rurſus loſe
phus lib.7. Antiquitatum ,cap.io. aittrimetro verſu, etpartim pentametro compoſitos
effe PlalmosDauidis . Præterea Euſebius Pamphili ; ſunt inquit etiam apud eos ( lue
dæos ) artificioſiſſima carmina,vt Moyfis cantus illemagnus, et 1 18. Pfalmus, heroico
metro, quod hexametrum dicitur, componuntur. Suntalia quoquètrimetraet tetra
metra : fed quæ ad dictionem pertinent elegantiſfimè,grauiſſimè, iucundiffimèq ;copo
ſita ſunt. Quæ verò ad ſenſum ſpectāt,nulli hominum fcripturæ comparanda , sūt &c.
Rurſus D. Iſidor. omnes pſalmos apud Hebræos , metrico carmine compoſitos aſſe
rit . Nam in morē RomaniFlacci,et Græci Pindari , nunc ait alij iamboʻcurrunt, nunc
Elegiaco perſonant, nunc ſapphico nitent,trimetro veltetrametro pede inccdentes.
Et hæc funt quæ apud Heronymum , Ioſephum , Euſebium , Iſidorumque omnigena lit
teratura præftantesvirosreperire potui; nam Recentiorum Doctorum in hac re vetu
ſtiſſima, rationem habendam non eſſe putaui .
Ne

1
 Lib.11. Philologicus de Mujra Hebr . Græc. 63
Ne verò pihil in re hactàm obicura dixifle videremur,viſum mihi eſt operæpretium Authoris
iam allatis, aliqua adhuc, quæ lucem aliquam tenebrisiſtisafferrent, annecteren. fentuotis ,
Dico igitur non effe exiſtimandum Hexametros, trimetros , & ſapphicos Hebræorī
verſus , elle ciufdem generis cum carminibusPoëtarum noftratium eademquèpedum
qualitate, quantitate,ac diſpoſitione conſtare; ſed diuerſam eſſediſpoſitionem , litum ,
& ordinem pedum . Quia peruetuſta illa Hebræorum poëlis fæpè inter Dactylos, &
(pondæos, alios quoque pedes recipit,variato interdum etiam ordine ſedium , in qui
bus apud nos collacari ſolent pedes. Quin D. Hieron. huic noſtræ fententiæ multùm
fauet, dum præfatione in Iob , fic ait , de Hebraicis verſibus loquens : Propter linguæ
idioma crebrò recipiunt alios pedes non earundem fyllabarum , ſed corundem tempo
rum , interdum quoquè rythmus ipfe dulcis, & tinnulus numeris pedum folutis ; quod
Poëtis folis innotefcere poteft .
Ad rem igiturdico, Hebræos interponere folere, contra noftrorum Poëtarum cop
fuetudinem ,fuis carminibus rythmos, quoſdaminuſitatos quos ſimplex Lector intel
ligere non poteft, fed folùm metricæ artis peritiſſimus. Sanè nec apud nos ſingula ,
rythmorum genera cundem ſyllabarum numerum ,ac coſdem fines carminum retinēta
vt in Pangloſlià Muſurgicà oftendemus, Nec profectò abfquè ratione vfurpant Hc
bræi hoc Počſcos genus ;vtpote quod mirum inmodum polleat ad excitandos in ho
minum animis omnis generisaffectus, vt fatis conftat ex Spalmis Dauidis . Hicenim
fuis Poëmatibusadmirandosprorſus ac pænèincredibiles effectuspeperit .
Fabulę funt, & Poëtarum commenta de Amphione , & Orpheo , quòd lyrå
ſono fyluas & faxa mouerint, fuuios decurrentes continuerint, ferasedomuerint,
& Euridicen Orpheus ab inferis reuocauerit . Solus eft nofter hic alter diuinus
Orpheus, qui maiora effccta verè fecit, quàm illi falsò de his fabulati fune.
Hic cnim cytharà fuàpetras fregit, fyluas flexit,fuuios affe&tuum rapidiſſimè per præ .
cipicia delabentes, cohibuit; feros& 'immanes animorum mores domuit : Cacodæmo.
nem de multorum Saulorum animis exturbauit , atquè deiecit . Neque vnam tantùm
1 reduxit Euridicen , camquè continuò amiſit , ſed innumeras hominum animasé bara
2 thro inferorum abductas in aurcam illam omniſquè ærumnæ expertem vitam ac lu
ccm reuocauit , &c.
á Verùm nc quicquam indiſcuffum relinquamus ,hoc loco ſpecimen adhuc quodda
dabimus , omnium corum quæ huc vfquè di&ta funt, explicatiuum , in quo lucu
lencer patebit , & plalmas fuiſſe metriços, & in Eccleſia Hebræorum fuiffe metri
co artificio cantatos; Apparet hoc artificium maximè in Pſalmo int . in quo fin Pfal.111:
guli verſus iuxta literarum Alphabeti hebraici ordinem digeſti cernuntur, in quo cuius Singu
fubinde oyópa lubinde non ; Interdum trimetra nonnunquàmaliud & aliud lam . liverfusor
bici genus reperics, ſed totum negotium exemplo demonſtraffe fufficiat. Sic igitur dinealpha
! in Plalmis Danidicismulta multorum generum funtcarmina ,multi verſus, atq; ryth: piunt.
mi : quę tamen non nifi à linguehcbræęperitiſſimis penetraripoſſunt,

Cubo

icon

........ ..
isviis
niin

Spc
 64 Artis Magne Confoni , e Difoni

Specimen PoeſeosHebraicę in Pfalmo III.

elucefcentis .

‫א שרי איש יראת יהוד‬ Beatus vir qui timet Deumi

‫ במצותיו חפץ מאוד‬In mandatis eius volet nimis
‫ גבור בארץ יהוה זרעו‬Potensin terra, erit femen eius
‫ דור ישרים יבורך‬Generatio rectorum benedicetur
‫ הוועשר בביתו‬Gloria & diuitiae in domo eius
‫ וצרקו עמדת לעד‬Et iuftitia ciusftat in aeternum
‫ זרח בחשךאורלשרים‬Ortumcftintenebris lumen redetis
‫ חנון ורחום וצריק‬Benignus mifericors & iuftus
‫ טוב אשחונן ומלוה‬Bonus vir benefacit & commodat
‫ יכלכל דבריובמשפט‬Difpenfabitresfuascumiudicio
‫ כילעולם לא ימוט‬Quia in faculum non commouebitur
‫ לזכר עולם יהיה צדיק‬In memoriam perpetuam erit iuftus
‫ מ שמועה רעה לא יירא‬Ab auditionemala nontimebit
‫ נכון לבובטְוח ביהוה‬Re&tum eft cor eiusconfidens in Deo
‫ עואשר יראת כצריך‬Vfque dumvideatin hoftibus fuis
‫ פצר נתןלאביונים‬Difperfit dedit pauperibus
‫ צדקתו עמדת לעת‬luftitia cius ftatineternum
‫ קרנן ותרום בכבוד‬Cornu eiusexaltabitur in gloria
‫ שניו חרוק ונמס‬Dentibus fuis ftridebit & contabefce6
‫ תא‬efideriumpec
‫ות רשעים תאבד‬.D bit toru
perica
S. V I.
De Mufica moderna Hebreorum .
Actenus Veterum , modò hìc breuiter Modernorum Hebræorum Muſicam dil
H cutiamus ; VtModerniMuſiciPſalmos, aliaſquè lectiones in Synagogis meliùs
peragant, certis accentibus muſicis vtuntur, quosintegro volumine deſcripſit R. Co 5

Ionymus, quem vide;horum enim quiſquè prout in ſublime circulariter attollitur, vel
in imum deflectitur, velvbiquè ſimili tenore compoſitus incedit , ita vel efficaciæ mi
nus aut plus ponderis habere putatur . Quare ne in negotio à Capnione yel Munfte
to tradito, diutiùs immotemur, hoc loco ſpecimen duntaxat quoddam exhibebimus
accen
 JUHI
Lib.lI. PhilologicusdeMuſica Hebr. EgºGrec. 65
accentum notis Muſicis expreſſorum , quibus a'rwx fiue Hebræi Germani & ex

SEEHI
parte stali ſuis in Synagogis vtuntur. Vtrum verò Hiſpani, aụt Galli , orientaleſque
Hebræi, aliasvocum fexuras in dictorum accentuum pronunciationeforment , necdū
cognoſcere licuit. Accentus itaquè, vbicumquèponuntur, talem & talem clauſuları
proceſſum cantoribusformandum effe , & non alium denotant; ſunt autem Muſici

MSHIL
accentusfequentes

Pinax Accentuum Musicorum , IITIH

‫שלשלת‬ Schilcheleth, Catena
‫ܝܙܩܐ‬
‫ܪܩ‬kao
xorn Segla, proprietas
TålfajEra dicatorſiue Botrus
IT
‫פזר קטון‬ 2꾸 Pazer cacon , diſperſor paruus
‫ קרני פרח‬+
‫שני גרישין‬
Karne pharah, Cornua Vaccæ
‫ יתיב‬:
Schenegeriſin ,duo Expulfores
Iathib, fedens
‫פשטא‬
1:
Paſta , extenſor
‫קדמא‬
‫זקף גדול‬ Kadma, Anteceffor
Zakeph gadol,Erector maior
‫ אתנחתא‬E Ethnachta , ſuſpirium
‫ זוקא‬- Zarca, ſparſor
‫לגורמי *א‬ Legormiah, exoflator
‫; רכיע‬ y Rabia, imminens
‫תניר‬ - 4 Tabir, fractor
NM70-13 Torcha , labor
pids 710 Fa Soph pafuc, finis verfus
Posyo Paluc, diuiſor
Ezla, ambulator
‫מאריך‬ Maarich , protractor
‫שני חוטרין‬ Schene huterin, duo baculi
. ‫דרגא‬
Darga, gradus
‫תלישה קטנה‬ Taliſa Ketana, eradicator paruus
. ‫סחפת‬ Sachpha, diſcus euerſus
‫ מחופר‬. ‫ספר‬ Şchophar mechopher, cornu euersū
‫עלוי‬ Alui, ſublimis
‫מכרבל‬ Mocarbel, cornų ſuſtinens
Nota hoc loco accentus holče muſicos non ad carendum tantùm , ſed ad pulchram
pronunciationem effe inftitutos,vt ſcias ſcilicet, vbi ſuſpendere ſpiritum ,quo loco per
ſum diftinguere, vbi comma figere, ybi colon apponere debcas ,vbi verſusclaudatur ;
vbi incipiat, quid løgtiùs, celeriùs;concitatiùs leniùs deniquè ac temperatiùs tardiufq;
fit efferendum

Clau
 --

66 Artis Magne Confoni, e Difoni

Clauſularum ,quasaccentus exhibent,in Notis
Muſicis expreſſio ,
N

‫שלשלת‬
Schilcheleth ſiuc Catena

‫ב‬
‫פזר קטון‬ ‫פלשא‬ ‫סגלא‬
pazer Katon Pazer caton Talla Segla

‫יתיב‬
‫ב‬ -
‫שני גרשי‬ ‫פרח‬ ‫קרני‬
Lathib Schena geriſin Carne phärah

‫אב‬
‫זקף גדול‬ ‫ זקף קפון‬: ‫פשטא קדמא‬
Zaceph gadol Zakeph katon Kadma Pafta

‫לגרמיה‬ ‫ זרקא‬, ‫אתנחתא‬

Legormiah Zarca Etnachta

" ‫טרחא‬ ‫תביר‬ ‫רכיע‬

Torcha Tabir w { : Rabia
4 ...‫טוב‬

‫שני הוטרין‬ ‫מאריך‬ ‫אזלא‬ ‫פסוק‬ ‫סוף פסוק‬

Thare huterin Maarich, Ezla Page Soph paluc

‫ני‬ ----
‫יומו‬ ‫ירח כן‬ ‫ורגא‬
1

Larea ben iomo Dorga

Munah

{
 Lib. 11. Philologicus de Mufica Hebr. eg' Grec. 67

‫מונח‬ ‫קטנה‬ ‫תלישא‬

Munah Kemna Taliſa

NI
‫מכובל‬ ‫עלוי‬ ‫מהפר‬
Mecarbel Alui Mechuphan
Atque ex hiſce facilè lector intelliget rationem Muſicæ Hebræorum tum antiquæ , tum
modernæ. Nihiligitur reſtat niſi,vttandem fuſioribus hiſce diſcurſibus finem impo
nentes , ad alia nos conferamus .

CA PV T. VI .

De Muſica veterum Græcorum , eorumque

Inſtrumentis .

Emoniſi iniquus forfan rerum arbiter , negare poteſt, omnes ſcientias, vti ab
NIHebræis primùm partim ad Græcos, partim ad Aegyptios , ita et Muſicam ad
coſdem translatam ingentia nullo non tempore vtrobique incrementa fumpfiffe ;
Quis enim curioſiſsimaGręcorum ingenia continere poterat, quo minus fama illa per Græci mul
vniuerfum mundum de incomparabilitum Dauidis, tum Salomonis ſapientia ſparta , ta ad mufi
quo minus inquam cò ſe conferrent, vbi tanta eratrerum admirandarum facies, tanta Santia a
cantatorum cantatricumque multitudo , tanta inſtrumentorum muſicorum exquiſi- hauferunt.
Salomone
tiſsimo ingenio conſtructorum varietas, tam inexhauſtus denique omnium artium.
fcientiarumque potiſſimum verò tam exactę rerum naturalium notiriæ Oceanus ? Vbi
totius humanę ſapientię refidebat Oraculum Salomon . "CertèOrpheum, Linum ,Am .
phionem primagręcę ſapientię lumina illinc omnia fua traxiffe, facile hocloco demon
ſtrare poffem ,niſi hancmateriam exquiſitiori argumento pertractandam Muſicæ hie
roglyphicę reſeruaſſem . Quarchoc loco corticem tantum Muſicę Gręcorum , inſtru
mentorumque ijſdem vſitatorum exhibendam duximus, nucleo in peculiares huius
Muſurgiæ tractatusreſeruato . Ad rem igitur .
Refert Boëtius ex Nicomacho Geraſeno, quod primum Inſtrumentum muſicum .
fuerità Mercurio ( quem multi cum Hermete Triſmegiſto confundunt ) inuentum ;
Quis autem hic Trifmcgiſtus fuerit, cùm in Ocdipo fusè difcutiamus , argumentum Lyra tetra
cæteroquin mirum quantum perplexum , hoc loco filentio ſupprimendum duxi ; Erat chorda ,
autem hoc Inſtrumentum fecundum mundana elementariſque muſicæ analogiam Mercurij .
quatuor chordis inftru &tum ; quo abdità quadam ratione harmonicam illam te
tractyn in 4 elementorum conftitutione eluceſcentem , denocabant , fimulque omnes
conſonantias codem exhibebant hoc ingenios vt prima chordaad ſecundam , id eſt
hypate ad parhypaten , diateſſaron ; ſecunda ad tertiam , id eft parhypate ad licha
non tonum , certia ad quartam , lichanos ſcilicet ad Meſen alterā diareſaron; parhypate
verò ad Meſen diapente , hypate denique ad Meſen diapaſon ſonaret, vt in appoſito
I 2 excm
 68 Artis Magna Conjoni, & Diffoni

42pntda&
héroros
exemplo patet; cuius myſticas rationes alibi fuſius explicamus.

ν'πάτη
Huic Mercurio multis poſt temporibus ſucceſfit Coræbus filius Ly.
dorum Regis quicytharæ hermeticæ tetrachordæ adiunxit quin
Da&n
tam chordam ; cuipoftmodum Hyagnes Phryx Pater Marſiæ pri
3
4
3 1
mufque Tibiarum author fextam chordam adiunxit ; Quam im
perfeitam deprehendens Terpander Lesbius eidem ſeptimam ad 7
planetarum harmoniam denotandam , adiecit; Lycaon deinde
o & auam ,id eft 7 planetis,adiunxit firmamentum . Prophaſtus ve
1
rò Periota', vel vt quidam volunt , Perinthus, nonam ; Eſtiacus
Colophonius decimam ; Timotheus denique vndecimam eidem
lidit , crcuitque chordarum augmentum in tantum , vt pofte.
ri non contenti numero chordarum hucuſque recenſito , ad 36
imo 46 chordas(vti Epigonius Ambraaciora feciſſe legitur ) aſcen
deriot; Ex quo dein veluti ſeminario quodam , omnis generis,
Hatefalconus diare la Lyræ, Cytharæ , Magades , pectice's , Sambucæ , quas in libro ſex
to deſcriplimus , cmerferunt . Hyagnes verò lituorum inuentor ,
diapentel innumera polycalamorum genera inueniendorum alijs occaſionē
diapafon dedit ; atque hæc breuiter de inſtrumentis , qui plura deſiderat, vi,
deat VII.librum vbi ex profeſſo de ijs traétauimus.

S.I.
De modo cantandi græcis vfitato .
Rimæui Muſici non mulrorum Inſtrumentorum fimul concordantium ftre
pitu gaudebant . neque complurium vocum fymphonià vtebantur. Sed ex
citabant ruditorum animos varia voce ad fonum Lyræ , aut tibiæ fumma induſtria
accommodata iuxta illud .
Tucalamos inflare leues,sego dicere verſus.
Mulica Hoc pacto Homerus Cantantes Achillem, Femium , & Demodocum introducit, iuxta
Græcorti hunc tenorem feruabant quoddam Muſicorum genus, Rapſodum dictum verſuſque
veterum
qualise Poëtarum cantando recitare,& explicare folebant: hac ratione , Platone tefte , verſus
Homeri interpretabantur adſonum Lyræ ; Modulatio verò nunquam à duabus ſimul,
fed alternis intonationibus peragebatur, ita apud Theocritum Paſtores Daphni,& MC
Quid eho nalca, & Virgilium Dameta , & Menalca alternis luduntyocibus...Chorus verò dice
I!!S ?
-batur so circiter Lyricorum Poëtarum cum Poemata ſua propria,tum laudes Deorum ,
corumque, qui ex Olympicisludis victoriam infignem reportaffent, decantantium ,
congregatio ; Atque pro decantatarum laudum præmio boue donabantur. In huiuf
modi quoque Choros Ruſticos diſtributos pro fructibus ternæ conceffis juxta altare
victimă inſtructum , & ad fonum tibiciniş Baccho vota perfoluiffe tradit Phornutus .
Cùmverò Poëtæ ſubinde nimià animiçõtențione deficerent, in locum cantadiis puer ,
teſte Liuio, fufficiebatur. Vnde deinde conſuetudo hiſtrionum in theatris verſus Poë.
tarum canentium inoleuit, iuxta illud Horatijasida " r "; zirai ***
Ignotum tragicæ genus inueniffe Camera Horgoliis
Cicin Dicitur,oplaystris vexiſse Poëmata Theſpist
Qu & canerent, agerentque perunéti fçribusora .
Pari ratione fonante Cytharædo, & cantante Poëma quodpiam , cæteriſaltis, choreal
que agebane iuxta Virgil,
Ingeminantplanſus Tyri , Troeſque fequuntur. Etalibi.'s
Pars pedibus plauduntchoreas, &carmina dicunt.
Atque hoc pacto laudes ſuas perſoluebant.
De

1
 Philologicus

Muſica
Lib.ll.

Grac
Hebr

69
.&
de
!

.
S. II . .
De OdisLyricorum , & materia Poëmatum , & de
legibus muſicalibus .
luiditur Oda Pindarica in tres partes ; Prima pars Odæ spoor ' ; Secunda « '!Tissopul
D Tertia sauda's dicitur , ſuntque verſus Lyrici, ad fonum videlicet Lyræ , aut Cy- Quid fro
tharæ cantari ſoliti: Dicebatur,autem ftrophe, quod dum illa pars caneretur , ſaltan- pha,& an
tes retroacti à dextrà verſus finiftram procederent;‫ ز‬dum verò Aotiſtrophe cantabatur til:ropha
įrodos ?
contrarium moduin ia ſaltando tenerenr ſaltatores; duin verò irado's ſonabat, tanqua
felli, et veluti pausà quàdam inter polità aliquantisperijdem requieſcerent; atque hic
modusfaltandiin hunc vſque diem apud Cretenſes durat . Vtebantur autem in hu Prodiuerfis
iuſmodiſolemnitatibus Arcades Vtriculo , Siculi Pectidibus; Cretenſes Lyra; Laced.e geltis , di
monij, Tibijs, CornibusThraces , &c. Hos ſecuti Romani, in Comædijs exhibendis uerfis in
Tibijs, & Calamis ſiuefiftulis vtebantur;qulasdextras, & finiftras vocabant , horum , Itrumentis
tuntur.
cnim operà proprietatem Comædiæ addifcebant . Nam quando Comoedia erat de
re graui, & ſerià, A ulædi liniſtro calamograuem , & feueram exhibebant harmoniam i
quando verò Comedia crat feſtiua , iucunda, amxna , Aulædi ſiniſtro calamo mate
riæ congruam perfonabant harmoniam , fcilicet, feſtiuam ,iucundam ,amınam , &c.
Materiam deniquemiſtam ;miſtà harmonià decantabant .
Erant quoque huiuſinodi fiſtulæ duplicisgeneris, ſcilicet, Seranæ, & Phrygiæ; Sera
næ dicebantur ob foraminum paritatem ,pares; Phrygiæ contrà ab imparitate for ni- Filulę Se.
&
num dicebantur impares ; Phrygia Varrone teſte , vno conftabat foramine , Serana ramene Phrygie .
duobus ; Nonnulli Plinio teſte calam is aquat icis ſeu arudi nibus vteba ntur,quas certo
anni tempore circa occaſum Arcturi ſecantes triennali exficcatione peractà tandems
in Aulos, & fiftulas efformabaot ; ad quod faciendum ab ipſa quaſi naturà inu tarivi- Arundi nes
in fillulas
in fiftulasaccommodatæ ,vt
s ita partes internodes diſpoſuit, ve per nodosreſectæ, ac
debantur, quæ in arundinibulongitudinc, eformabát
ita & ſono differant, & in cà quidem propor- antiquia
tione, vt prima ſeu longiſſima fiſtula ad proxiinam vno præcisè tona variet,ad octaua
veròſonet diapaſon, & ſic loquendo de alijs intermedijs. Verum de his cõſule librum 7
vbi de his ex inftituto agitur.
Porrò argumenta mulicæ Veterum alia erant Verſus in laudes Deorum ſummo ar
tificio, & ingenio ,(cuiuſmodi, v.g. ſunt hymni Orphei )compoſitizatia laudes & Enco
mia homioum illuſtrium ex victorijs Olympicis , Pythijs , Nemeis , Iſtmijs inſignium ,
frei Odæ Pindaricæ ) continebant; Alia Epithalamios ( vti Catulli Poëmata ) amores
xhibebant;alia funerum , & luctus Neniarum materiam præftabant; cuiuſmodi erant
Epidimiæ ad peſtiferam contagionem profligandam inſtitutæ, &c. Alij denique mate .
rias cantabant tragicas, conicas, aliaque fimilia plena grauitatis , feueritatiſque argu
menta.hoc pacto Demodocuscompoſuit glorioſa celeberrimorum hominum facino .
ra, contentionem Vlyſſis cum Achille , Veneris & Martis Apologum , Equum Troia -
num , & c . Foomys adulterium Martis,& Veneris carmine cecinit,non ad incitandam ,
ſed ad deuitandum luxuriam , inſtituto . Ad horum exemplum ſceleftus Nero(vt Sue- Nerouis in
toniusnarrat) àd ſonụm Cytharæ laruà obtectus Niobes decantabat Mythologiam-, comedijs
uarijſque tragædijs intermixtis nunc Canacem referebat parturientem ,modò Oreſtem
Matricidam , iam Herculem furiofum ,&c. Verbo materia quam canendo recitabant
Antiqui, hiftoriæ erantomniumcarum rerum , quæ aborigine mundi vſque ad ipforū
tempora contigerant;admirandarum . ' .
... In quibus non promiſcua , & inconſultas . Sed Rhythmis verſibuſque harmoniæ
congruis affe & iones mortalium velutimoderabantur: Vnde,& huiuſmodi harmonicę
modu
 70 Artis Magne Confoni, eg Diffoni
modulationes, non fine maxima ratione, & myfterio nomi,ideft,legesdi&tæ funt, quas
mutare ſub pæna grauiſſimà non licebat, vtpotè eo fiae inftitutas,vt ad fonum cytha
ræ, vel Lyræ incitatæ ,& animum ſua afficerent harmonia , & memoriam audicntium
ad cas firmiùs retinendas excitarent . Erantque triplicis generis, quarum aliæ cane
bantur cytharà, vellyrà, aliæ tibia, vel calamis ſiuefiftulis ; vltimæ vtrique communi
perficiebantur harmonià ; Præterea præfatæ illæ modulationes ſortiebātur diuerſa no
mina,vel & populis apud quos vigebant, vt Ionię,Acoliæ ,Bæotiæ ,velà Rhythmis,& ver
libus, vt Orthiæ, Trochæx,vel àmodis,vt Acutr, Tetraxdiæ ; vel ab Inuentoribus , vt
Leges Py. Terpandriæ , Hieracię,vel ab euentu ,vti Pythia &c. Erat autem Pythia lox ,cuius argu
tix . mentum continebat certamen Apollinis cum Serpente Pythonc, quod denominat fa
bulam:cantilenæ nomen erat, Delona : eo quod Apollo natiuus effet ex Inſula Delo ;
eratque hęc lex Pythia , tefte Polluce, diuiſa in quinque partes;quarum prima diceba
tur Rudimentum ſiue exploratio; ſecunda Prouocatio; tertia lambicus ; quarta Spon
dæus, quinta & vltima Tripudium ſiue triumphus; In prima parte Apollo Serpentis
latibula locique ad pugnandum aptitudinem explorabat . Secunda parte modum ex
hibebat , quo Apollo Serpentem ad confligendum pugnandumque prouocabat .
Tertià parte canebatur ipſum certamen ad ſonum fiſtulę, quem odontity.de appellabant,
quo formidabilis ſerpentis ,dentes collidentis,ſibilus exhibebatur. Quarta parte Vieto
ria Apollinis narrabatur . Denique in vltima parte fefta , choreç, rripudia Apollinis de
Victoria reportata inſtituebantur . Pręterea erat Satyrica oinspris dicta , quam Bacchus
poftquàm ex Indià à ſeſubiugatà redijſſet, inſtituit, eratque lex tibiaria, in quà Rhy
thmi, moduli,geftus, & harmonia iuxta materię conditionem mutabantur .
Quibus con Ex quibusomnibus hucufque dietis ſatis liquet, Muſicam veterum Gręcorum con
ttaret mu- ftitille Rhythmo, metro, inſtrumento, poëta & faltatione, quæ ſubinde omnes in vnà
fica Vete
rum
compoſitione concurrebant,fubinde verò maior di&tarum rerum portio, & c . Patet ctia
Poëtam, & Muſicum vnam,& eandem perfonamſuſtinuiffe; Orpheus & Linus An
Poéta , & phionque poëſin muſicę coniungebant : Heſiodus poëmata ſua cantare conſueuerat
Muficus
idem ve
ad certum virgę laurinæ ſonum ,quem , teſte Pauſania, aërem percutiendo excitabat .
teribus fo Pindarum Poëtam , & Muſicum fuiſſe patet ex inſcriptione, quam in deuaitatione
nabat , Thebarum , foribus domusPindariinſcribiiuſſerat Alexander Magnus his verbis :
madásu T6°METOTOpozilosiyay vin' xótets: Domum Pindari Mufici, ne cremetis.
‫܀ ܀‬

S. III .

De InſtrumentisMuſicę apud Veteres.

Onſtans, et vnanimis omnium ferè Mythologorum ſententia eft',primùm Lyrę
Lyx , & С fiue Cytharę inuentorem fuiſſe Mercurium filium Atlantis et Maię.hic inuentă
Cithara" poft inundationem Nili Teſtudinem induétis chordis in Lyram inſtaurauit, confectam
intentio Orpheo ,vel vt alij dicunt Apollini donauit , loco cuius ab eo Caduceum retuliſſe fer
ſecundùm
Græcos , tur; cuius hiſtoriam tametfi aliter, ingenioſiſsimè tamen, apud Homerum defcriptam
lector conſulat, cùm enim ſint hæc trita non immoramur ,
Ad figuram huiuslyrę quod attinet, certè in tanta antiquitatis caligine vix aliquid
certi ſtatui poſſe exiſtimo, ſi tainen coniecturisſtandum , talis figurę fuiſſedixerime
qualem in antiquis tum Romanę Vrbismonumentis, tum numis medalijſque veterú
fuperftitibus ſemper ferè ſub eadem ferè figura infcriptam etiamnum in hortis Fainc
fianis, Matheianis,Saluſtijs, Pincianis, Burghelijs, et Antiquario luſtinianæo , iam ine
manu Apollinis, modò Mercurij ſpectabilem comperimus . Hyginiustamen differen
tem eius figuram exhibet. Alij non figurà tantum , fed et chordarum numero diffe
rentem faciunt; Ex his funt alij, qui trichordam , alij tetrachordam , et heptachor
dain eandem faciunt . Nonnulli cum Amphionis Orphei, & Lini cam confundunt; at
per
 Lib .11. Philologicus de Muſica Hebr. Gr.cc. 71
perperam ;horum enim excellentiflimorum Muſicoruin inſtrumenta haud dubiè ma
nubrijs, vt noftra inſtrumenta conftabant , neque video , quænam Muſica ſola plectri
percuſsione huiuſmodiinftrumentis cū tā admiranda harmonia , qualē Authores de
fcribunt, à dictis Poëtis exhiberi potuerit ,ſed in tantà confuſione nos optimum eſſe
ratiſumus in 7.libro ſingulas figuras quibuseandem deſcribunt ob oculos lectoris po.
nere, vt vnuſquiſque, quod libuerit, de ça ſentizę,

S. IV,
De Muſicę apud veteres argumento ,& perfectione ,
& deſignis, ac Notis harmonicis .
Identes porrò Poſteri Mulurgi,Muſicam à primæuis Græciæ ſapientibus conditā,
V oppidò imperfectam ,ſeriò allaborarunt,vteandem adaliqualem perfe tionem
deducerent ; Choragum egit Pythagoras Samius qui ex malleorum proportione pri
mustradidit ,harmonicorum motuum proportiones, quas & numeris demonſtrauit,
mundum harmonicum primus oſtendit. Hanc ſecutifuntpofteà Ariſtoxenes, Timo Mufici le
thes,Euclides,Hippalus,Architas,Ariftoteles, Plato , Timotheus, Thales Mileſius, Phi- teres.
lolaus,Eubolides,Nicomachus,alijque innumeri,quos apud Plutarchum vide;qui præ
cepra à Pythagora tradita excolentes,Muſicam in eü euexerunt gradum , quem apud
illius æuiMuſicosGræcosviguiſſe, cum admiratione legimus . Nam hi ex chordarū
varijsſe & ionibus harmonicas proporciones ad aurium fenfum explorantes, Muſicam ,
tandem exa &tiſsimis regulis exhibuerunt ; Interualla conſona à diſfonis remouerunt
primi,interuallis ſingulis nomina impofuerunt. Triplex Muſicæ genus, diatonicum,
chromaticum ,enharmonicum repererunt ; Tonorum ſiue troporum varietatem con
ftituerunt, aliaque innnumera præftiterunt cum tanta ingenij ſubtilitate , quam in ,
hunc vſque diem ,& ſuſpicimus,& admiramur . Verùm cùm rationem procedendiin
ſingulis fusè in ſequentibus libris deſcribamus,illam tantum hic obiter indicare volui
mus. Quos deinde fecuti Quintilianus, Ptolomæus,Plutarchus,Albinus,Boëtius, Au
guſtinus,alijque tamGræci,quam Latini eam egregiè varijs ſubtiliſsimiſque volumini
bus, vt in progreffu operis patebit, amplificarunt.
Qualem verò citati Veteres Græciæ Muſiciin ſignandis harmonicis proportionibus
methodum modumque feruarint,haud dubiè curioſus lector noffe deſiderabit ; Certū
enim eft illos interualla ſua harmonica certis Notis non ſecus, ac noftro hoc fæculo
moris eft,indicaſſe; atqueiuxta huiuſinodi notas , & cantum pronuntiaffe, & inftru
menta pulſaſſe. Varij varia tradiderunt huius ſigna, ſed malè intellecta, vt pofteà vi.
debitur.Ego certè vt illucuſque penetrarem ,nihil non intentatum reliqni ; Excuſsis ita
que tum Vaticana tum alijs Bibliothecistandem varia huius argumenti manuſcripta
detexi,quorumvnummanufcriptum GræcèVaticanum AuthoreGaudentio Philofo
pho . Alterum in noftra Bibliotheca”, Authore Alypio -Muſico antiquiſſimo reperi,
cx quorum collatione tandem muſicam illam Veterem characteriſticâ non finelabore
crutam, tibi integrè in 7.libro Erotemate iv . exhibemus, quem locum conſule.

Emai

СА .
 Artis Magn & Conjoni, & Dijoni
CAPVT VII.
De moderna Græcorum Muſica .
Ccleſia Græcanita Muſicam ab antiquis ſapienter inftitutam , non excoluit tan
E tum, ſed & propaginem eius longè latèque diffuſam , pofteris tradidit ; Cùm
enim laus eſſet in Ecclelia Sanctorum , & vbique chori inſtituerentur virorum Religio
forum , diu noctuque Deum inceſſanter laudantium , Muſicam tanquàm perfectam ,
pfallendi amuſsim adhibuerunt; quin neGearilibus ſuis præcedeſſoribus inaniaDeo
rum Numina cantantibus in feruore pſallendi cedere viderentur, ad Muſicam in Cho
šis Ecclefiarum magnodeçore peragendam , alias notas excogitarunt ; quibuscantus
Eccleſiaſticos redderent, & meliores, & ad laudes DEI perſoluendas accommodatio
res ;Atque hoc genus notarum præſenti hoc capite interpretari propoſítum nobis eſt ,
ne Lector quicquam in hac Mulurgia deſiderare poſsit rerum curiofarum , & ſi quan
doquein libros Muſicos huiufmodinotisconſcriptos inciderit ,clauem , qua ad Muſica
dictis libris contentam pertingat, habeat . Defumpfi verò totam huiuſinodi pſallendi
rationem ex libris græcorum partim vulgari græca , partim literali lingua conſcriptis .
quorum Authores diuerſi fuerunt; Melioris tamen notæ inter cæteros ſunt loannes
Kucuzela, Chryſaphi,Naziz,alijque quos in Catalogo Authorum Muſicorum vide .
Pro primis itaque Muſicæ Elementis , ex quibusreliqua notæ conftituuntur, ponunt
moderni vocum notas 14. Ex quibus octa ſunt aſcendentes , fex deſcendentes e
Aſcendentes funt hæ oéto .
Fol daryo id eſt exigua
acuta

smirdan volatilis
tỏnógusu.ca, leuitas
το πιλατος volatile
7
Id duo xeiluata duo ftimuli
wi
2FonévtnuE ſtimulus
öfninnย์ alta
I
Sex deſcendentes funt iftæ : 1.1 ..
95 E

και απόρροφής Apoſtrophus

‫ܐܝ‬-

οι δυο απότροφοι duo apoſtrophi 77

io nosson dcfluxus S
7d xbutale dirbęsoon ſtimulus defluxionis
70' inaogo's vagum
ů Zaynan Temperans
Ex
 Lib 11. Philologicusde Mufica Hebr. Grec. 73
Ex hiſce quædam corpora funt; id eft corporis rationem , quidain ſpiritus, id eſt,ſpi
ritus rationem habent. Corpora ſunt fex aſcendentia , duà verò delcendentia; Cor
pora aſcendentia ſuntſex primæ voces,Oligon,oaigon,petaſte,cuphiſma,Pelafton ince3år
duo cencimata ; Duo deſcendentes Apoſtrophi, duo Guidor peor id eft duo vincula. Apor
rhoc verò & corpus & fpiritus rationemhaber,gytturis enim vniformis motus eaſua
uiter exprimit, vnde & melosvocatur . Sunt præterea ſpiritus 4. duo ex vocibus afcen
dentibus, & duo ex deſcendentibus. Ex aſcendentibus ſunt révrnilce & Upons'.Ex deſcen
dentibus Elaphron & Chamile ; Habent quoquchæc particularia figna voces ,quas re
ferunt ſignantque ſubiectis numerisgræcis, vt ſequitur.
so oxiyou, as in ozum a.ni maaon a roa régionati solu
το πέλαθών, Ν.τα δυοκεντήματα α. το κέντημα β
77
γυψηλή δυο απόρροφοι α , δυο απότροφοι α . και απορροη β
το κράτημα δσορροον το ελαφρoν β- χαμηλή β.
B
Notandum verò hic quòd omnes voces aſcendentes ſupponantur vocibus deſcen
dentibus .

* ‫نن‬ B
‫ک ن‬ - ‫ا و‬ ‫ك ا ل‬

SEGI
common SK .

Subordinantur autem & fpiritus aſcendentes, vt bevřuue nai'upnas'aſcendentibus cor

poribus id eft twóriya on otevã, H TT&dx'rú nxQiquata, vt ſequitur .

-KTUSIXIA
B ß r

‫ ان‬:

ㅓ백 w WC
Similiter deſcendentesſpiritas vti o'rnigsdoseas' y*Xorumul,&ugdringer isoffor ny lubiungun
turſub iuanes , & fit argifyndeton . Aporrohe , ſubordinatur fub piaſmate & tunc
fit rcspect

Signa verò mutationis Tonorum hec funt".

Mutatio primi Toni, boc figuo mutatur Ó

Mutatio fecundi toni . Ø

Mutatio tertij toni . 오
od

Mutatio quarti toni .

K Mutatio
 74 Artis Magne Confoni, e Diffom۱i‫ ر‬11Jul‫در‬ in " ;
17: 33t9t ... ) " ‫زن‬
.. . :: ‫ روی لام‬,: 357 ‫ژلغ‬.
Muratio plagij primi: 9오.- 1 1‫ر‬ .-
Onb livsséto'97,3" ;;;

a
Mutatio plagij fecundi. 90 %niego viski
Q2.9oraz
‫کی‬ ni: ‫هر‬
2:01 i
...
Mutacio Neana , ii . iii..? ..

... Cms
****
Mutatio plagij quarti,
js $ 10.990: . ‫ ها‬:

Semitonium , fiue femiuox. A

ni
urd'sorgen
Suntprægerca 3 media vocis fignamagnaoriola - 77-Zeroqκράτημ α
11 SITAN
ošaliquo vero continet mediam vocem otiofam .
Magna ſigna muta ſunt, quæ dicuntur magnæ hypoſtaſes,oftendunrquèquantum
in vocibus ſitimmorandum ; reſpondentquènoſtris temporibus fiue quantitati nota
rum noftrarum & tropis figuriſqueRheto
is rum ,
Toon oftendit planitractusfignum .
Sitam duplam vocis extenfionem .

Tebaxantexn' vocis ſurauiter inflexx Agnum ,

Nad

Xperia vocisvalidæ fignum .

win

aúziolic vocis ftridulae ſignificatio .

If
ngt+r

κύλισμα νοx verfatidis .

Frantinis , siin ?
errexshoxúxer peu plena verſatilis vocis expreffio :
Troulxo'r voxtremula , vt in glottiſmis fit .

exsperto , vox inuerfa : . .. . . ، ‫ دارد و نه‬. ‫ د‬.

zoqxpor absuryjavoxapta& diſpofita ad tremorem ,
thousov numerata vox ,

gosgo'r velox , impetuoſa vox agilis

yooyo viuax , verſatilis terribilis
disy o'y otiofum
saugo's Crux yox decuffans aliam

inanis
 ws4d73*l Lib.ll. PhilologicusdeMuſica Hebr. & 'Grat. 75
ANTIXÍvolus inanis & vacua ,fiue fubmiffa
ömend's planè æqualis Adnotatio
Depetirdad's ſtatio
5#*k5#*($T
A In Semciologiam Gracanicam .
tiputituds ſtatioextranca
vapakunoja verſatilitas impetuofa , Otant moderni Græci hiſce
Engos ficca & arida vox N O :
præſenti bus ſignis ide quod
Rhetores & Muſici, multiplici illo
#navolte vocis fractio troporum , & figurarum apparacu ;
videnturque ex his plurima Vete
ribus Græcis vſitata, in ſuam muſi
χόρευμα tripudium
cam deriuaſſe ; ita Ensèn yocem ari.
o'yMasEK nota principij dam ſignificat, vt fit in murmurá
tibus;apdroue à cælorum volubilita .
erayua Collectio te deſumpta voce, vocem volubile
loolino Correptio
ſignificat, cuiuſmodi vtuntur Eu
nuchi,dú clauſulas harmonicas,va
Mapirn Graus rijs diminutionibusexhibent. saugos
fiue crux denotac vocem oppofita ,
prágai Exigua alteram quãpiam inſtar crucis de
cita Acuta cuffancem . Aporrhoe circumin .
ANTASå impetuoſa ceſſionem ſignificat, quando nimi
rum vox in feipfam reflectitur,fuif
rové poruce Leuitas què moribus implicarividetur; pe
Murad' volatile
lafton vocem diſtantem reducit ,
1 quam Kuphiſma acuit, & veluti ce
Nuo netiksto duo ftimuli
feriorem agilioremquè efficit;247455
Skriena difractio vocis eſt impetus, óxiyon & ioo eius
3 Svo dalós popus duo apoſtrophi
paruitatem & æqualitatem fonant ,
Verum , hæc omnia ex ſequentibus
141 aisyosuodaton notaexArgo compofita. planius païqficat.
+ gosyorur Bar og nota ex Gorgo cópofita
igere & cælo fic dicta

of do's xoil crolite vicinum , remotum ,

or Béjeu n'oxvi politio fimplex IT Mobile

. ‫ندارند‬ i torna

K Prate
 76 Arti Mag
na vocumureferre Confo , ‫ *و‬Difoni
s interualla
Præterea dum volunt varia i vtuntur hiſce lignis & interual
la quidem vocum aſcendentium hæc funt ,
‫۔‬,irth

I. Modus

‫رھگ‬
19

& Gwyz ‫و‬ ، ‫و‬ r

!!
T
/ /} /} /// 0

-
II. Modus

‫۔‬ ‫م‬ 24/////

‫ال‬
seasy a ‫به‬ ‫م‬ 8 T
3.H
jil. Modus

‫نلملل اس کتاب کے‬

IV , Modus
‫ای ا‬ T !..
n :
H8 7
' ' ‫ تو‬: ‫ومنها‬

E
II
‫لا‬ ‫ا‬
|

» » » ‫الكل لت‬ ‫هنر زن‬۱۰: ‫خان تنہ‬

ale pare ‫مه‬ 9 T N 3 ) ..
V. Modus
d
>
‫اک‬
LI

‫شدتدناعت‬
‫في حل‬

‫ܐ݇ܝܼܫܵܒ݂ܵܒ݂ܒ݂ܒ݂ܒ‬
‫هلا همه‬ ܼܲ‫ے ܢ‬-‫ا‬H
‫ اي‬x ‫ و‬،‫ره‬.. ‫ م‬f 1

* ‫ نه‬:1 T1: 2:02

‫موهوم‬
IIII

VI. Modus
E
][1

‫تا در‬ L LITE

‫ا سا ما‬ ، :: . ‫لأن م‬ ‫والله لهم‬
agare ‫ع‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫؛‬ 3 HH , 8
Literæ interualla ſignificant. Vt a ſignificat vniſonum , ß ſignificat interuallum ,
vnius toni, & ſic de coeteris, diuerſa autem ſigna vnius literæ ſignificant valorem dif
fcrentem notæ.
Vocum
 Lib.II. Philologicus de Mufica Hebr. e Grec. 77

Vocum verò defcendentium valoriſque notarum

signa funt .

7.77 77 57% z nos Estados na

Illll.

lilli
Illi
UITI
Nii
I
E

IKK SS5
7 k X 2
De Tonorum clauſulis .
Abent præterea Græci moderni quædam vocabula, quibus omnem harmonica Modus

HН modulationem exponunt, quæ prorfus noftræ refpondet Solmiſationi; ſuntque Græcorú

potiſsimum octo Ananes, Neagie, Aanes, Neeanes, Aneanes,Neanes, Nana, Agie; quibus cantandi.
reuolutis reuertuntur adgradum vnde proceſſerunt harmonicũ ; Sunt autem 8 tono
rummoderatores, Ananes reſpondet primo tono, A quo fidefcenderis vnam vocem ,
inuenies plagium tetardū,fcil.quartū; Si verò ab hoc vnam vocem deſcēderis, inuenies
baryn ſiuetriton , tertiū .Et ſi ab hoc per ynam vocē đeſeenderis inuenies plagium deu
teron id eſt ſecundum ; & fi ab hoc defcenderis vnam vocem ,inueniesplaģiumproton,
primum , Si iterum ab hoc aſcenderis vnam vocem inuenies tonū deuteron, & hinc
vnam vocem ſi aſcenderis , inuenies conum triton, id eft tertium ; & hinc deniquè fi
vnam aſcenderis habebis tonum tecarton id eſt quartum , & hunc fequensvox da:
bit proton , id eſt primum conum , & fic de reliquis;Sciendum autem , quod à tono
quocumque līdefcenderis ,in vocemùratio fiat coni,Atque hoc pactohabenturocto
toni demonſtrantes ſingulas voces ,& voces ex mutatione.tonorum . Si enim à tetra.
ê r
phonia, fiuc à diateſſaron deſcenderisà primaquinquèvoces , inuenies plagių.cteta
dum fiue quartum tonum . Vocanturquè 4.Authentirústor hoc eſt proprij, & 4 impro
prijmidyllor pti di&um eft. Signa porrò p& o tanorum fequuntunes bones como
!!!?? ; TI! :SS7 Vocess listin e Toileriis
2: 10130.1 : 8 URŠTASU
ur ALYETHLMgosiitis Araxes nixcoincs 6-1:- *
και δεύτερος audios 1
riai!Canzoseguoni
και τρίτος φρύγιος Na Na vincos
TÍTUSTOD qe pigongdlei a fost descola i 5 Xos
AVENS Zos
ο πλάγιος τε " πρώτε υποδώριος:
ográyvasteßi trausses Visuisses
οπλαγιάς τε Γ ... ... ο βαρύς υποφεύγίος μαγες ηχος
δ πλάγιος τε ” τσατρα υπομυξολυδιές redy18*** ZOS
Verùm vthæcamnia luculentius een statius Solmifationis typum noftris notis
. expreſſum ob oculos ponemusEtrioli Lezbris ,
si

Hæc
 78
Artis Magne Conſoni , & Diljoni
I gradus

Aranes Ngayis AVE & DES

IdeenBE S
SOLVES ave αγια ONAIS
I

II. gradus.

Ayalvas
E
Viajes dares VEATES
基 VALUES Valve aglele ards

Hæc quæ Græci tanto labore tantoquècum characterum apparatu- diſponunt, nos
multo facilius , felicius, & breuius per octo replicationes, præcedentibus vocabulis
indicatas, aloquimur. Vt tamen Tyrones Græcorum facilius affequantur , vocum ,
tonorumquemutationes. Rotam quandam conficiunt in qua ſequentia ponuar fi
gna , ijſquè vocum in ſe ipfas reuolutionem oftendunt , ſed documenta ex Cucuzelo 1

adfcribamus.

Tonorum mutationes iuxta Domini loannis Magiſtri 14

.

Cucuzeli diſpoſitionem .
Exemplum notis noftris expreſſum .

S 117 17
S 117 11

W711 7
in1,
717 1:57 :
în

Oftenſa itaquè methodo & ratione muſicæ ,quà moderni Græci in Ecclefiafticisſuis
canticis vtuntur, nihil reftat niſi vt paradigma quoquè vnum atquè alterum applice.
musex libris hiſeè notis muſicis refertis, depromptum exhibeamus, vt Lector curioſus
artificium luculcatius cognoſcat.
сех ой хвтіҳо ихчистонов пройто ..

节
777 77 Sikden-117
Queiss KVSENES Brisa ichdosis

Ajärvices
 1

Lib.11. Philologicus de Muſica Hebr. Ed Gr £ c. 79

IUNI
!!!L
These带 EE
‫ ے‬rinitatis 1111756-17
Aravians sis Tal ligos ya youss
AST & Lupa

Hei

—1175 1145 * 4
IS
тре и авла вас
Reftabat modò vt de Ægyptiorū,Arabü ,aliarumq;Orientis gentiū Muſica aliquid di
ceremus. Verùm cùm ,de ca in Oedipo Ægyptiaco fusè& ex profeſſo tractemus,nein
crementū operisæquo grādioribus procedat padibus,co Le & orē remittimus; Atq;hæc
sūt,quæ de muſicæ inuentionc& propagatione tam Hebræorü quàin Græcorū, dicen
da putaui; nihil modò reſtat, niſiut adLatinorum quoque Mulicam deſcribendam ,
qui propriushuius noſtri operis fcopus & finis cſt, omni quà poſſumus curà ac diligen
tià nosaccingamus .

ARTIS
1
 1

80
, ogradSOCI3
કકકરchore ระยะta
acie slagtan นะ ระวัง ไร
tothesta statusa stasha lasteista de la claslasast dla clasastanustamás slach

YE
925
OS cas ୨୦୦୭ Jeg 19999992009 og stepedersen
5
09790209
BORSR
********** *****
*

ARTIS A

M A G N A E
ST
CON ‫مند‬.
... !
E T
5
18

DI S S O N I .

LIBER TERTIVS
ARITHMETIC VS.
De Harmonicorum Numerorum Doctrina .

PR AE FATI O.
4

V M fingula corpora harmonicè percuſſa differentesfonos nunc confo

nos, modò difonos, iam ex vtrifque mixtos,habere experientia doceat.
Quænambuius aut difonantiæ, autconfonantie caufa fit ,hoc libro de
monstrandum duximus . Quoniam verò tota vis buius rei in numero
CS rum aliter atque aliter ad inuicem comparatorum naturà confiftit;
NG primò Arithmeticam barmonicam præmittere riſum est; vt caufam
NE ordinis rerum ,doharmoniæ totius maiori ordine, ab omni confufione,
stačius matre, femoti,tam concinnum obie &tum , Mufurgiam inquam
nostram , profequamur; quodcum ordinatiffimè futurum fpero, vbipriùsDefinitiones, Axio
mata , Postulata , adhanc artemspectantia ,atqueadeò ad eandem maiori euidentià de
monftrandam , čuketódas præmiferimus .

De 7
 Lib. Ill. De Harmonicorum Numerorum Doctrina : 81

Definitiones in Mufica .

2 VNISONVS,fiue ishquvos-idem in.Mufcà eft, quod monasfiue unisas in Arith .

metica , in Geometria punétum , in circulo centrum , omnis intenfonis, & remiffio
nis incapax .
2 ' INTERVALL V M estmutua quædam fowi grauis acutique Spaciorum babitude,
velfoni acuti grauiſque sodsmpan fiuediſtantia .
3 SPACIVM HARMONIC VM vocamusneruum ,chordam ,lignum ,fistulam ,
expiratum aerem , & fi quidaliud eft,à quo fonum elicimus ad alterum fimilecorpus
tenfius aut remiſsuscomparatum .
INTERVALLVM MVLTIPLEX est , cùm maius fpacium continet mi
nuspluries;cuiufmodi eft duplum , triplum , qaadruplum .
SPARS HARMONICA est, quæ metiturtotum ipfum aliquoties fumpia ,
6 INTERVALLVM SVPERPARTIENS est, cùm maius fpacium conti
net minus';d minoris adhuc aliquotas parles .
7 INTERVALLVM SVPERPARTICVLAR E est ; cùm maius conti
net minus, & partem eius aliquantam .
8 SONVS ACVTVS est coarctatiaeris ex collifione corporum frequens , & ce •
lerrima vibratio .
9 SONVS GR AVIS est laxiaerisex colliſione corporum tarda,& lenta vibratio .
10 PTHONGVS est vocis cafus d'usin's , id est fonus aptus voci in vnam inten
fionem .
11 CONSONANTIA est foni acuti grauifque miſtura fuauiter vniformiterque
auribus accidens .
12 DISSONANTIA est duorum fonorum difficulter fe mifcentium ad auresperuer
niens afpera iniucunda quepercuffio.
Axiomata , & Poftulata in Mufica .
I Quicquid metitur alterum , metitur & menfuratum ab illo .
fimplicia, ex quibus componitur .
2 Compofitum harmonicum inea refoluitur
3 Cuiuslibet numeripars, est vnitas ab eo denominata .
4 Vnitas in quemcumque numerum ducta, ipfum producis.
s Quicquid metitur detractum unà cum refiduo, metitur totum .
6 Quecumque vni & eidem funt æqualia,ea & inter ſe funtæqualia .
1 Quicquidbisautem aliquidtranſcendit , id vltra dimidium illius effe neceſse est ,
8 Eorum quorum tota funtæqualia ,& dimidia quoque æqualis erunt.
9 Quicquidduplicatum non implet integrum , id noncontinet quoque dimidium .
10 Omne totum maius est fua parte .
II
Data æquali chorda,queſpacij adſpaciumproportio est,ea foni ad ſonum ,
12 Inter numeros harmonicos fola unitate diſtantes nullum intercipitur medium .
13 Spacium quodlibet in quotlibetpartes æquales diuidere .
.
14 Totum barmonicum ad fuam partem, vii laxum ad tenſumgrauioremfonum edere .
Is Omnis proportio eft, vt numerusad numerum .
16 Partem adtotum acutiorem fonum edere .
17 Additione motuum ex grauitateacumen intendi, detractione ex acumine minui .
8 Ve magnitudo admagnitudinem in fimili materis , ita fomus ad fonum .
9 Ex pluribus motibus acutumSonum quam grauem constare.
10 Tonus ir duo femitonja aqualia harmoricè diuidi nequit . L СА •
 82 Artis Magne Confini, Diloni di
CAPVT I.

De Proportionibus earumque definitions

wiveti & diuisione :
sia
T vis, &natura Muſicæ exa&tiùs peruideatur,ordo poftulare videtor,vt primo
V
in Definitionibus libri V.Rationem lic definit . Ratio ( feu quod idem elt Proportio )
Quid.
Ratio fit est duarum quantęcumque ſinteiufdem generis quantitatum cerhalterius ad alteram babi
tudo. Atque vt iam, vitandæ prolixitatis gratia varijs quantiçatum diuifionibus omiſſis,
de folis numerorum Ritionibus agamus , primodefinitionem ponimus Rationis . vt
fequitur. Ratio est duurum numerorum alterius adalterum certa habitudo ſeu comparatio;
hoc eft: quilibet numeruscum alia comparari poteit, eiquevelæqualis , vel inæqualis
deprehenditur. Siæqualis eft,vt.4 ad 4 Ratio vocabituræqualitatis, quam , vtpote
jneprā ad mulicam , repudiamus'. Si verò cifuerit inæqualis; Ratio diceturinæquali
tatis, cuius generis duæ numeranturſpecies, nempe ratio maioris inæqualitatis, & ra
tio ininotisinæqualitatis;vtramquc hic explicandım duximus.
Numerus quiad alium comparatur, vocatur antecedens , alterverò ad quem fit
collatio, confequens, Siitaque antecedens maior lit , comparatio ſeu ratio illa Maio
řisinæqualitatisvocabitur. vt o ad 3. Si verò antecedens minus fuerit conſequente,
Minoris inæqualitatis ratio erit , vt 3 ado & huic ſemper præponunt præpoſitionem
( Sub ) ita' ve hæduæ proportiones maioris & minoris inæqualitaris , fic exprimantur:6
3d 3 eft dupla ; at 3 ad 6 ,ſubdupla . Porrò quinque ſunt ſpecies Rationis maioris inæ,
qualitatis , vtfequitur,
r 1 Multiplex .
Tresfunt fimplices 2 Superparticularis ,
Quarum rurſum r ‫ܢܐ‬
3 Superpartiens .
Düz ex ſuperioribus 4 Multiplex ſuperparticularis .
compoſite Ş Multiplex ſuperpartiens.

Multiplex eft, quandoantecedens ipſum conſequens aliquoties feu ampliùs quàm .

Quid fit femel exactè continet, hoc eſt, quando antecedens à conſequente ita numeratur , ſeu
multiplex ita diuiditur , vt nihil ſuperlit, vt 4 ad 2 ratio dupla eft ,& 9 ad 3 tripla, & ſimiles aliæ
innumeræ; nam ſpecies huiusproportionisfinitæ in infinitum dari poffunt, quarum
tamen omnium minima , eſt dupla , maxima verò'aſſignari non poteſt, cùm nulla ra
tio ita magna ſit ,cui maior darinon poffit , vt in hac naturalinumerorum ſerie patet
1 2 3 4 5 6 7 8 9 in quà ſecundus ad primum eft duplus, teftius ad primum triplus ,
quartus quadruplus , & ficinfinitam .
Quid fu Superparticularis ratioeft, quando antecedens ſuperat ipſum conſequens vnitates
perparticu
Ratio tantùm , vt 3 ad 2 rationem habet feſquialteram , quia 3 numerum 2 ſemel & dimidiu
fic . eius continet . Item 4 ad 3 rationem obtinent feſquitertiam , nam 4 numerum 3 ſe
mel continet,& inſuper adhuc eiuspartem tertiams Harum rationum omnium ma
xiinæ ſunt, fefquialtera , & ſeſquitertia, minimæ vtpote in infinitum diminuibiles verbis
vtinon exprimi, ita nec animoconcipi poffunt. Eft autem fefquialtera vel ſeſquitertia
contraria duplæ, hæc enim minima in infinitum creſcens protenditur, illæ maximæ in
infinitum deſcreſcentes protenduntur.
Quid fu- Superpartiens Ratio eſt cùm antecedens fuum coſequens;ſemel & inſupereius non
perpirtiệs
Ratio .
vnam , fed
ſed aliquot partes adhuc continet ; vts ad 3 rationem habet ſuperbipartientē
tertias ; quæ habetur , fi maiorem terminum pec minorem diuidas; 3 enim in s ſemel
con
 Lib. IIl. De Harmonicorum Numerorum Doctrina . 83

_
continetur,& relinquuntur , 3
numerus rationis ſuperbipartientis tertias. Habetque
ſpecies prorſus infinitas. Sienim maiorem continet ſemel,& adhuc duas tertias vo
cabiturproportio fuperbipartiens tertias, li inſuper adhuc habuerit duas quartas , aut
quintas, ſextas,ſeptimas, octauas, vocabitur proportio fuperbipartiens quartas, quin
tas,ſextas,feptimas,octauas&c. Iterum fi maior continuerit minorem femel ,&adhuc
tres, quatuor, quinque , ſex, ſeptimas, octauas; nonas &c. vocabitur proportio fuper
tripartiens , ſupetquadripartiens, ſuperquintupartiens , ſuperſextupartiens ſeptimas,
octauas, nonas, & fic in infinitum ,vt in exemplo .
11. Exemplum multiplicium . II. Exemplum Superpartientium .
Dupli. 3 s Superbipartiens tertias .
1 2 3 4 5 4 7 Supertripartiens quartas .
2 4 6 8 10 Ś 9 Superquadrupartiensquintas.
Tripli . 6 11 Superquintupartiensſextas .
IR 3 4 5 9 13 Superſextupartiens ſeptimas,
3 6 9 12 13 8 Is Superſeptupartiens octauas .
Quadrupli. 9 17. Superoctuparticns nonas,
1 2 3 4
4 8 12 16 20
rii i
III. ExemplumSuperparticularium . dne
Seſquialteri. Seſquitertij . Seſquiquarti.
3 | 619 | 12 | is
13 | 18
18 . 418 12-16.420 241 n10 115 12021:28 130
2416 81101 iz 3161 2112118! 18 ! 14 ! 20 ! 24
Porro proportio multiplex ſuperparticularis eft quando maior minoren aliquoties
continet, & adhuc eius partem aliquotam , vt 9 ad 4 continet enimro quatuorbis, &
adhuc vnam quartam minoris numeri ſiue quaternarij,eftque compoſita ex multipli
ci, & ſuperparticulari, continet autca, & hæc proportio infinitasſpecies, tam ex parte 1
multiplicis, quàm ex parte ſuperparticulari . Exemplum ſequitur.
Yl. Exemplum . DS 1 H. Exemplum
Multiplici um fuperpartientium .
Multiplicium fuperparticularium . TERMINI.
2 3 4 5 6 .
7 I II II VI
Dupli SI 7
ofeſquiquinti.

9II 13 IS
leſquiſeptimien

Dupli
ſeſquiquarti.

Tripli 7:10 13 16 1927 iais

1927 iaia Superbipar- ) 81.16 2
3 61224.132
ſeſquitertij.a
felquialteci.

Quadrupli 9 13 17 21.125 29 19 :4 tientes 3

Quintupli 11116 21263136 Dupli'
Sextupli 131.9 25131 137143 Supertripar- 4 8 12 16
18:51.
? !!! ' tientes 4 IP 2233 44
Dupli
Superquadri s1075 20
partientes s 14128 42 56

Aduerte priinum exemplum hac ratione effe intelligendum . In Tripli

quauiscolumna numerus in capite pofitus refpecu numerorum in Superbipar- 316 9/12
cidem columna pofitorun ſemper Tuam denominationem multiplicé rientes 37
3 accipit fecundùm voces ad latus finiitrum ordine pofitas , denomina 1 22 33 44
tionem verò fuperparticularem lumit a voce infer- fcripri , & refpon Triplo
denti eidem columnæ & c.vt v nig . in prima colam .2 ad & habet pro 81216
I portionem duplain fefquialtera , ad 7. verd; tripla m fefquialteram Supertripar..4
ad 9. habet quadruplanı fefquialteram , & e Similiter in ſecunda co - cientes 4 IS20 /45160
lumna 3 ad 7 habet proportionem duplam ſeſquitertiam , ad 19.habet
triplam ſeſquitertiam , & fit de cæteris . Pro
I 2

1
 84 Artis Magna Confoni , & Diſſoni
Proportio denique multiplex ſuperpartienseit numerus, qui ad alium comparatus
continet ipſum pluſquàm ſemel , & cius adhuc aliquas partes aliquotas ; poteftque
contingere infinitis modis . Si enim ynus numerus continet alium plulquàm femel
ſcilicet bis, & cius adhuc duas tertiaspartes, dicetur dupla ſuperbipartiens tertias, vt
in ſecunda exemplo patet , &c. Ex quibus exemplis ni fallor fatis fuperque patet , pro.
portionum quarumcumque geneſis ; Verùm ne vlla ampliùs Tyronibus difficultasſy.
pereſſe poflit,hicſingularum ortum per Paradigmata feorfimexhibebimus.

Propositio I. .

Proportionem multiplicem reperire.

Vltiplicentur, inuentis priùs minimis terminis proportionis , vterque terminus
M per 2 & habebis ſecundam proportionem ; fi triplicetur, habebis tertiam ;
liquadruplicetur,habcbisquartam , & ſic in infinitum ; lit v.g. 1 ad 2 fubdupla pro
‫را‬
portio protendenda; multiplicabuntur termini ,perbinarium & habebis 2.4 fecundú
terminum duplæ proportionis ; Si hoſceiţerum triples,habebis tertium terminum du
plæ proportionis 3 & 6 & lic in infinitum . Si verò primitermini omniumque inini
mifuerinç in tripla proportione,vt 3 ad i finguli termini per 3 multiplicati, dabunt re
liquas ordine triplas proporționesin infinitum . Idem dicendum de reliquis in infini
cum creſcentibus multiplicibusproportionibus,
Omnes dupli. Omnes Tripli. Omnes quadrupli. Quintupli.
11213141 $ 16 12131.4.1-31 ST10115120125
2141618110112 31619112115 21 31

Propositio II.
Inuenire , & multiplicare proportionem fuperparticularem .
alter enim numerus proximè maior, quiyidelicet eum vnitate ſuperat, ad eum
comparaţus,dabiç primam proportionem ſuperparticularem , ita vt in minoribus ca
numeris explicari non poflitshitermini ſiduplentur; vel per quamcumque proportio
pem multiplicentur,producenturneceſſario ciufdem proportionis numeri. Exempli
gratià litpropoſita multiplicanda , & infinitum protendenda proportio fuperparticu
Jaris ſeſquitertia s critquc primus terminusdenominatus in proportione 3r& ſequeos
immediatè numerus4 eritmaiorterminus proportionis (eſquitertiæquæſitæ ,in nume.
ris 3 & 4 quæ minoribus terminis exprimi nequit, Hanc igitur proporcionem fi per
2 multiplices prodibitſecunda proportio. quam ſi iterum triplesproduces proportion?
tertiam , & fic in infiniçum . Non ſecus ſeſquiquaitam , ſeſquiquintam , ſeſquiſexcam
aliaſque infinitas augmentabis.
Omnes ſeſquialteri. " Omnes fefquitertij : Omnesſeſguiquarti.
I II III IV V - VI I II III IV V VI I II III IV V VI
120 125 130
31012112115113 $ 181",112113118 S110115
41 81121161 20124
Pro
 Lib. IIl. De Harmonicorum Numerorum Doctrina . 85
15

ad
r
Propositio III .
Continuareſuperpartientem proportionem .
numerus ( tot vnitatibus maior denominatore partium aliquotarum , quæ
D Atus
in proportionenominantur,quotpartes in cadem proportionc exprimuntur) da
bit primam proportionem ſuperpartientem propoſitæ fpeciei ad aumerum eaſdem ,
partes denominantem ,qui duo numeri duplicati, triplicati ,aut per quemuis alium nú
mcrum multiplicati dabunt fecundam ,tertiam proportioncm , & fic confequenter, v.g.
Si quis continuare deſideret proportionem ſuperbiparțicntem tertias , habemus hic
duo in proportionc nota primum eft vox BI alterum cft ( tertias . ) Huic igitur
ternario numero addemusduo & prouenient s:dico s ad 3 eſſe proportionem ſuper
tripartientem tertias quæſicam , &quidem in minimis terminis expreſſam , hoc fidu
plices,prodibitſecunda huius ſpeciei proportio ; fi coś triplices producetur tertia pro
portio, & fic de cotcris, vt ſequitur ,

To
Superbipartientes tertias. Supertripartientes quartas . Superquadrupartientesquintas.
Ś 110 115 120 125 | 30 281
7114 | 21 1 28 35 42
1 35 18127 136 1 45
45 54
‫إ‬
16 12 | ‫ !اور‬18 8 ! 12 ! 161
16 201 24 20 | 25 ! 30

Propoſitio IV .
Proportionem multiplicem fuperparticularem reperire .
dominatorem partis aliquotæ per denomizatorem multiplicis multiplicemus,
productoqucaddamus vnitatem ,habebimus primam propofitæ fpeciei propor
rionem ; Vt fi inucnire velimus omines numeros proportionis ſextuplæ ,ſelquinonæ ,du
ccmus 9 denominatorem partis nonæ in 6 denominatorem multiplicis proportionis ,
productoque numero 54 addemus : conflatufque numerus 55 ad 9 denominatorem
al
partis nonæ expreſsè dabit primam proportionem fextuplam , ſeſquinonam , minimis
UNI
terminis expreſſam ; quam liduplemusdabunt 110 & 18 ſecundam propoſicæ fpeciei
proportionem , & fic in infinitum cos multiplicando ſemper huius ſpeciei producetur
CIO
proportio . Ita ſiduplam ſeſquialteram deſideres,ducantur 2,quam ſeſquialtera pate
of
facit, in 2 quam multiplex videlicet denotat,producenturqueaddita vnitate s.Quinq
CL
igitur ad 2 prima efthuiusfpecici proportio minimis terminis expreſſa,quam ſiduples,
201
prodibit 10 & 4 ſecuadaproportio, & fic per quemuis numerum multiplicando mini
78
mos hoſce terminos ſemper ciuſdem ſpecici proportionem produces ,
X!

m
‫ܗܳܢ‬
Proportionesduplę ſeſquialterę.
00:1031001751117:11: 11:12 :19
$

Proportiones triplæ fefquifeptimę.

22 144 66 | 88 | 110 | 132 | 1941 176 | 198
7.141 211-281 :35 ! 42 ! 491 56 63
Pro
 86 ArtisMagn & Confoni, Diffoni.
Propofitio V. 1,

Proportiones maltiplices ſuperpartientes inuenire .

Enominator partium aliquotarum propoſitarum per denominatorem proportio.
D nis multiplicis propoſitæmultiplicetur,productoque numero addatur numerus
partium ad earumdempartium aliquotarum denominatorē & habebis primā propor
tionem earum , quæ inueſtigantur ,v.g, fi quæranturomnes proportiones quadruplæ
ſupero &tupartientes vodeçimas, ducemus denominatorē partiū vndecimarú ſc.ir in 4
denominatorem proportionis quadruplæ, numeroque producto 44 adijciemus8 nu
merum 8 octupartientē.Nā conflatus numerus s2 ad u denominatorē partium,habet ant

primā proportionem quæſitam ; qui duplicati dabunt 104. ad 22 ſecundam proportio

nem vſque in infipitum , vtpatet in cxemplo ,

1. Exemplum .
Proportiones quadruple fuperoctupartientesvndecimas ,
1208250 $ 3121
521704 tis61 208 250
II 22
33!4:4# loss! 60
inte
17. Exemplum .
Proportiones duplę ſuperbipartientes tertias. ', ' sini

| 8 | 16 | 24 | 32 | 40 | 48 | 56 1641 72 | 801.88 | 96 | 104

19862112
2 151 18 ! 21 ! 24 27 30 | 33 36 ! 39
.
CA PV T II .
Deproportionalitatibus. 45
، ܼ‫ ܐ‬:::: f: -
:: ye
n

A quarum præcipuæ tamen ,quas medietates Arithmetici vocant,tresſunt, Arith

metica,Geometrica,Harmonica;& quamuis de vleiinà hoc oftetnih potiffimùm nobis
hìc agendum ſit ,vttamen differentia, quà illa à præcedentibusduabus diftraguitur ,
cognoſcatur, de ſingulis hoc loco breuiter tractandum duximus .
ARITMETICA igiturdranogle feuproportionalitas fiuc medietas eſt, quando tres
nalitas Ari vel plures numeriper candem differentiam progrediuntur, ýt hi numeri 417|10|13|16|
thmetica
quid ? quorum quilibet luum antecedentem ternario ſuperat, dicuntur conftituere propor
tionalitatem arithmeticam , Eft autem duplex, Continua & Diſcreta. Continua
eſt quando in progreſſione numerorum nulla fit interruprio,ſed quilibetcum proximè
antecedente confertur,vtfit in paullò antè datoexemplo . Diſcreta autem eſt,quan
do in numerorum progreſſione interruptio fit , ita vt binitantùm interſeconferantur
non
 .

Lib. III. DaHarmonicorum Numerórum Doctrina : 87

non autem quilibet cum proximè præcedente, vt in his numeris contingit 4. 7,8 11,30
33 nam eadem eſt differentia inter binos4-7 & 8.1 . & 30.33 non autem inter 4.7 &
7.8 &c,
GEOMETRICA. proportionalitas fiueMedietas eft,quandotres,velplures numeri
tur,ſupradicta veròimprobant, atquehæc proprièproporţionalitas, ſiueanalogia dicis
On
portio, ita vt rectiùs Medietates dicanturpropter medios terminos , qui certà quadam
US
ratione inter extremos interijciuntur,vthinumeri 24.8.16.quoniam quilibet ad fuum
antecedentény eandem babetproportionem duplam, conſtituunt proportionalitatem
la
geometricam .. Eſtqueduplexetiam Continua leil. & difcreta's Continua cernitur in
14 iam allatis numeris:Diſcreta autem in hiſce lox2.4-12.24 :30.60 binenim tantùm ſem ,
U.
perduplam inter fe habentproportionem , non autem quilibet ad proximum ante
Det cedentem .
O. --MVSICA fiue harmonica proportionalitas aut medietas efti, quando tresnumeri: Mufica pro
ita ordinantur , vt eadem ſit proportio maximi ad minimum , quæ differentiæ iriter, portio
maiores duos ad differentiam inter duosminores, vt hicres numeri 3.4.6 . quoniam quid ?
eadem eſt proportio maximi 6 ad minimum 3 quæ differentiæ inter maximum . 6 &
medium 4 nimirum numeri 2 ad differentiam inter medium 4 & minimi 3 id eft ad i
Cùm vtrobique ſit proportio dupla ; conftituunt proporcionalitatein liue medietateni
muſicam , aut harmonicam ; proportionalitatem verô' hanc harmonicam efle inde
Vtin hoc exemplo 6 ad 3 diapaſon ,6 ad + diapente, 4 denique mateffaron exhibeat .
.
Idem de reliquis ftatuendum . Sed iam ad particularia proportionalitatis harmonicæ
proccdamus ,
:'
" เม 1 ๆ I
Propositio I, !!
Tipijijinin
an

Tres numeros in proportionalitate harmonica reperire -

INnu eniuntur tres numeri harmonici , ex quibuſcumque proportionalitatis arith :
meticæ tribusnumeris,hoc pacto .Primum terminum duc in fecundum , & tertium ,
& ſecundum iterum in terţium , habebiſque quæfitum , vệ ſequitur ,
Sint itaque tres numeri arithmeticè proportionales 1. 2. 3 & ex his eruere velis tres
harmonice proportionales; duc i in 2 & in 3,prouenietqueprimus, & ſecundus termi
dusproportionalitatisharmonicæ 2.3 Si iterum 2 arithmeticum terminum duxerisin
tertium ,2-in -3 ;prodibit 6 ,tertius harmonicè proporcionalis, vt fcquitur |1.2.3 Arithm .
Alitermedium terminum Arithmeticæ proportionalitatis duc in extre-f213.6 Harm .
mos ,
& prodibunt extremi termini harmonici , extremi verò arithmeticæ in ſe dueti
procreantmedium harmonicæ , ! 11213 . Arithm. E

ch vein adducto exemplo patet . 127'310 ' Harm .

Hinc
bi patet extremos terminosproportionalitatis harmonicæ ,atque adeò , & diffe
‫رال‬
rentias candem habere proportionem , quam extremi arithmeticæ ex qua orta eft , ha
bere ; vt ex adducto exemplo patet .
Arith. 1 1. 2. 3
1. 3. 7. 11 I 4. 6. & 1 10..60 | Į00 propor.
76
Harm , 2.3.6 | 2'1.33.77 | 24.32.48 1 600-1000 | 16000
Oro propor.
me
DO

Pro

(
 88 Artis Magn & Conſoni , & Difoni i
!

Propoſitio II.
Datis quibufuis duobus numerus medium harmonico
-0 “ ! :; :in. proportionalem afignare.
Nter quofuis duos numcrosdatos inuenies medium harmonicè proportionalem ,
INhoc pacto, Numerüper, quicorūdem
fit ex datorum numcrorū differentia duc in corum mino
ſummā, quotumg:minoriadde,conflatus enim nu.
rē, & partire productū
merus arit medias quæſitus; ſint v.g. propofitiduo numeri is & 60, vt habeatur mc
dium harmonicum ,duccorum differentiam 45 in minorçm is ,& numerum productú
675 partire per 75 corum ſummam . Nam ſi quotientem 9 minoriis adijcias , con. 0

fabismedium terminum 24: vt patet in hoc exemplo. 15.24,60. Eundem medium re

perias, ſi candem differentiam 45 ducas in bo minorem & produ&tum 2200 per corū
ſummam 7sdiuidas, quotus caim 36 ex maiori oo demptus,relinqucc cundem mediu
terminum 24 .
3

Propoſitio III.
Datis duobus quibufuis numeris tertium terminum harmonicè
1,23 proportionalem afignare..
Ota primò hanc operationem , non femper fieri poſſe,quando autem id fieri pol
N fit pulchrè ipſa operatio docet, hoc pacto . Numerum ex vno in alterum ge
-

nitum partiemur per numerum qui relinquitur , ſubtracta amborum differentia ex mi

nore termino data; quotiens enim erit tertius terminus vtroq; dato maior, quem quæ
rimus. Quod fi quandoquè diuiſor reperiatur effe os vel quando amborum differen
tia ex minore termino ſubtrahi nequit, impoffibile eft datis duobus numeris poſſe ter
tium maiorem adiungi in proportionalitate harinonica . Rem exemplo declaremus.
Sint duo termini minoresiz, 10. diuidemus numerum ex eis procreatum 192 per 8 ,
Quando qui numerusrelinquitur , fi amborum differentia 4.ex minori 1 2 detrahatur . Quo
duo tiens enim 24 cum datis duobus conſtituit hanc harmonicam proportionalitatem ,
datisnume
bus
ris tertius 12.16.24, & 24eiufdem tertium terminuni quæſitum . Hanc extendemus, fi ad duos
harmonice pumeros 1.6. 24. tertium adiungamus nimirum diuidendo 384 aumerum ex 16 in 24
illis pro factum, per 8. qui numerus remanet facta ſubtractione differentix amborum quæ eft 8
lisadiungi ex maiori 16, inuenietur enim numerus 48. ftabuotque ita numeri 4 harmonicè pro
ofsit,nó.&
quậdo portionales 12. 16, 24, 48. Si verò attentauerimus hiſce adiungere alium maiorem ,
fruftrà laborabimus . Nam datis duobus vltimis 24.48 reperietur diuiſor eſſe. o. Quod
fi quis proponat hoſcè numeros 10.12 . adiungerur illis tertius vtroquè maior . is. Ad
hos verò duos 10.11 . apponetur tertius 12 Et ad duos 90.99 tertius 110 ; at verò
ad 3.6.Qullus adiungi poterit, quia differentia intor ambos,quæ eft 3 dempta ex ma.
iori 3 relinquet o. Vnde ſequitur cùm dati numeri habuerint proportionem duplam ,
illistertiam proportionalem adiungi nonpoffe , quia differentia amborum ſemper eſt
minori terminoæqualis. Cùm verò numeridati habuerint proportionem duple ma
iorem ; Minimè quoquè tertius harmonicè proportionatismaior illis, quia differentia
amborum tunc ſemper minori termino maior eſt,vt proinde ſubtraétio fieri nulla ratio
ne pofſit. Vt lidentur duo numeri3. 7 quorum proportio eft dupla ſeſquitertia,ma
ior videlicet quam dupla , vides amborum differentiam 4 maiorem efle 3 minore ter
mino . Quare illis aliquis tertius adiungi non poterit . Patet igitur ex his,vt datis duo.
bus quibuſuis numeris tertiusillis adiungi poſſit harmonicè proportionalis, neceſſe
ſe ,
eſ
 Lib. lll. De Harmonicorum Numerorum Doctrina . . 8 ,
Ic , vt dati numeri habeant inter ſe proportionem vel ſuper particularem vel ſuperpar
ticatem duplo minorem ,

Propoſitio I V.
Datis duobus numeris quibufcamquè tertium utroquè minorem in
proportionalitate harmonica reperires.
um ex vno in alterum productum partire per ſummam ex maiori dato &
N Vmer
amborum differentia collectam ; Quotiens enim erit is,qui quæritur . Vt ſide
numc diuidamus numerum 72 ex 6 in 12 fačtum per 18. ſummam
tur duo ri 6. 12. Si
ex 12 , & ambo rum differentia 6. collectam ; repericmus4 tertium minorem vtrique
illi proportionalem . vthic cernis 4.6.12 . Hanc extendemus regrediendo verſus mi
nores numeros, ſi duobus 4.6. minorem tertium, 3 adiungemus hoc modo 3.4.0.12.
Hic autem ternarius numerus inuenitur , diuidendo numerum 24 factum ex 4 in
6. per 8. ſummam videlicet cx 6. & amborum differentia z collectam . Eodem modo
duobus minoribus 3. 4. adiungetur tertius minor 2. Atquè fic decreſcet quælibet
analogia harmonica continuè in infinitum .

GOR O L L A R I V M.
Acet ex hiſce admirabilis quædam trium proportionalitatum proprietas ; Primo
PAC in
nica contrà decreſcit in infinitum , non verò in infinitum augeri poteft ; hoc eſt vt pri
Proprietas
nalitatuni,
mus, ſecundus ac tertius fint harmonicèproportionales; itē ſecundus , tertius & quar
tus; item tertius, quartus & quiatus . Geometrica verò augetur & diminuitur in infi,
nitums .

CA PV T. II I.
De Logiſtica Proportionum .
compoſitio ſiue Logiſtica,nihilaliud eſt, quàm algorithmus proportio
R Atiónum
num, quo vna videlicetproportio alteri additur vel demitur , quouè inter fer
multiplicantur & diuiduntur datæ proportioncs; habetquè s. ſpecies quas totidem .
propoſitionibus expediemus .

Propoſitio I.
Proportiones inter fe addere .
Dditio Rationum eſt Inuentio numerorum duorum, quorumad feinuicem ratio datas
A rationes complectitur. Ita autem praxin auſpicare. Ordina datas rationes in
terminis numerorum minimis , deinde multiplica terminos antecedentes inter ſe , &
componetur ex duobus antecedentibus vnum antecedens. Similiter , ex multiplica
tione mutua terminorum confcquentium conflabitur vnum confequens. Hinc per
fpicuum eſt, additionem rationum à multiplicatione fragmentorumvulgarium non
M diftare ;
 90 Artis Magn & Confoni, & Dilloni
diftare ; V.g. ſit addenda ratio, quæ eft inter 16 , & o, ad rationem quæ eſt inter 18 &
12. afſumptis rationum propositarum numeris ad minimos primo terminos reductis ;
erunt proportionis 16 & 6 minimitermini 8 & 3. quos ſuperiori loco collocabis.18
8.
ve 3
de.
rò & 12 minimi terminierunt 3 & 2. quos inferiori loco ponas , vt patet 3. 2

indeſuperioribus in ſe ductis prodibunt 24.& inferioribus in ſe ductis prodibunt 6.ſta

bitquè excmplum fic :

NWinores
oreis

mtermini
maimin
8. 3
du&ti inſe faciunt { 24. hoc eſt 4.

ter
3. 2

Sintiterum, vt Muficis rem applicemus,feſquialtera, le qui

tertia , ſeſquiquarta, ſeſquiquinta, hoc eft diapente, diateſaron
ditonus & ſemiditonus addendi.ita ponātur proportiones vt è
latere vides . Duc igitur maiores terminosin fe , vt 3 in 4 faciūt
12, & hæc in s faciunt 60, & hæc in o faciunr 360. Summam , ad
maiorum terminoruin ; iterum duc minores terminos in re , 3 ſeſquialtera 2
2 in 3 faciunt 6 , hæc in 4 faciunt 24 , hæcin 5. faciunt 120. mi 4 ſeſquitertia 3
norem terminum proportionis . habebiſquè 360 ad 120 tri. s ſeſquiquarta 4
plam proportionem videlicet conſonantiam diapaſon cum . ó ſeſquiquinta s
diapente :
Pendet fundamentum huius operationis à Propof. V. Lib. 360 tripla 120.
VIII Euclid. vbi inquit planos numeros adinuicem habere ra
tionem compoſitam ex lateribus . Exempli gratia's 3
duo ſequentia rectangula oblonga nobis referant c F
duos numeros planos , in quibus euidenter apparet ,
alterain rationem exempli noſtri prioris , quæ eſt in
ter 8 & 3 efficere latera quadranguli C B & CF ;
HA
pl.
alteram verò , quæ eſt inter 3 & 2 latera quadran
guli AC & AD . Clarum igitur eft etiam aream . 8 24
maioris rectanguli C E quæ eſt 24 ad aream minoris
rectanguli A F. quæ eſt 6 , rationem habere quae 2
druplam ex duabus rationibus compoſitam , Item А D
1

rationes & ; additæ , efficiunt hoc eſt :

Je 6
Ergo tripla conſtat exfefquialtera & dupli . 3

Sic = & conficiunt quadruplā ſiue diſdiapaſon . E F

B
Cс

Propoſitio II .
Rationem à ratione fubducere .
Ic demonftratur quando aliæ rationes ab alijs auferuntur , quæ rationes reſtent ,
H & fieri tum demum poteft, cum rationes quæ fubducende ſunt , minores fue
rint ijs,à quibus fit ſubductio, autfaltem ijſdemæquales : rei enim natura non fert, id
quod maius eſt ſubduciex eo ,quod minus eſt . Quæ verò ratio maior,quæ minor lit,
denominatores earum declarant;facilè enim eft iudicare rationem duplam maiorem
effe ſeſquialtera , & rurſum triplam excedere ipſam duplam , &c. opus autem ſubdu
& tionis huius facilè eft , & partitioni partium per omnia limile. Nam fi rationem à
quo fieri debet fubtra &tio,partiarisper numeros rationisſubtrahendæ , confe&tuin ha
bebis negotium, vt fi ratio ſeſquialtera ſit ſubducenda à dupla partieris , per
& eli,
 Lib. II 1. De Harmonicorum Numerorum Doctrina . or
& elicietur , ſeſquitertia ratio ,feu quod idem eſt, ſidiapentcà diapafon fubtrahas
remanebit neceffariò diateſſaron , vt in ſequentibus fufiùs declarabitur. Sic ſi ſubdu .
xeris à ratione quadrupla ; rationem fefquialteram šorelinquetur ratio dupla ſu
perbipartiens tertias. Sit iterum ſubducenda ſeſquitertia à ſeſquialtera ; ponantur
propoſitioncs, vt fequitur.
Decuſſatim igitur cas inter ſe multiplica , & prodibunt8 3 Seſquialtera . 2
ad 9 ſeſquioctaua proportio, in qua tonusconfiftit. Si
cuti igitur additio proportionum fimilis eft multiplica
tioni fractorum , ſic ſubductio ſimilis eft diuiſioni fracto

X
rum. Examen denique veræ ſubductionis certiſſimum 4 Seſquitertia. 3
eft ,fi ratio relicta ad fubductam addita rationem , inftau- 8 Seſquioctaua . 9 fiue tonus .
ret cam , à qua ſubducta fuit .
ar

Propofitio III.
Rationes multiplicare
Tatue ordine nameros rationismúltiplicandæ toties, quoties numerus multiplicās
S continet vnitatem; ac deinde multiplica omnes antecedentes inter fe, & offerent
ſeſe antecedentes rationis quæſitæ , Similiter ctiam inuenitur conſequcas,ex mutua
conſequentium multiplicatione; v.g. multiplicaturus rationem ſeſquialteram per 3. 1

pone į ter ordinc hoc modo : ia duc tria in ſe fiēt 9;quæ rursū in 3 duces,pro
dibitque rationis quæſitæ antecedens, fimiliter duċzin z fiūt4.quæ iterumper 2 mul
tiplicata, producent 8 quælitæ rationis conſequens. Seſquialtera ergo ratio multipli
cata per 3 ſeu ter collecta , conficit triplam fupertripartientem o & auas. Hoc mo.
do firationem duplaucris 2 - duplam ſeſquiquartam conficies.
Hinc manifeſtum eſt, quod rationem aliquam duplare nihil aliud fit : quàm nume
rosrationis minimos,vt dici folet, quadrares & triplare idem quodcubicè multiplicarc,
& multiplicare per 4 non aliud,quàm terminorū numcros quos vulgo vocát Zenficēli.
cos ſiuc quadrato quadratosquærere . Et vice verfa ,tationem mcdiare nihil aliud eſt,
quàm ex numeris eius radicem quadratam quærere; & partiri per 3 idem quod ratio
bem eius cubicam inuenire; & per 4 ſecare, nihil aliud fit, quàm numerorum rationis
datæ radices Zenficenficas ſiue quadrato-quadratascapere . Exempli gratià duplam
felquiquartam mediare eft ex 2 inuenire radicem quadratam, quæ cft i į à quà de.
nominatur ratio emergens, nempè ſeſquialtera. Atque hanc magnum vſum in mul
tis exemplis habere reperio, quo magismiror, cur plerique qui de numeris eruditè fcri
lerunt , multiplicationemdiuifionemque rationum , rerumnaturam non admittere
prodiderint . Sed hi forſan excuſari potcrunt, quod non ad numeros, ſed ipſam na
turam rationum refpexerint. Vt enim plumbum ,ftannum ,aurum ,ſimileſquererum
ſpecies non multiplicant,fed per numeros adhærentes multiplicantur ; ita ratio non
per aliam rationcm , ſed per alios numeros multiplicatur;at verò parcitio rationú tùm
per numeros, tum per alias etiam rationes perficitur: Quoniam verò ca res omninò
requirit non tantum modum inueniendi radices numerorum quadratas & cubicas ,
fed & cenſicenſicas ,cenſicubicas,cencenſicubicas, cubocubicubicas, &c. nç aliquid
quod non ab antecedentibus dependeat , & fequentibus præceptis conferat , dicere
deprehendar , idcòtotam hanc de mediatione algebraica materiam proprio operi, vi
M 2 delicct

1
 Artis Magna Comfoni, Diffoni
delic92et Articombinatoriæ deftinauimus . Sed exempla modò multiplicationis , & diui
た
tionis proportionum lublingänus.
siewi
Lini cui' , 25, en is
!> Propofițio IV..
Multiplicare proportiones per numeros fractos .
:::
Rimò itaque multiplica .proportionem per numeratorem iuxta regulam paulò
P antèrraditant . Secundò ex producto fa to extrahe radicem, qualem Idenorni
nator minutiærepræfentat.
onli

... Exemplum .
Mwltiplicaturu s igitur per sprimocubices proportion propofitādutis in fe
&... cubicè tā numeratoribusqua denominatoribusprodibīt531499. Hoc
16 16 16 4096

peracto ex vtroq;terminoradix quadratiquadraticaeducta dabit , radicē quæfitam .

Ideo autem quærimus radicēquadrato quadrátā quod denominaturid eſt 4 refert radi.
cem quadrato -quadratam , 2 verò radicem quadratain , & 3 repræſentaç radicem cų .
bicam , vt in progreffione Coſſica fatisfuperque demonftratur.

Propoſitio . V.
Sie Proportiones fiucrationes diuidere per proportiones .
SIcyti
u numerus palmorum diuiditur ,vel per numcrum palmorum , vel per nume
rum abſtractum . Sic proportio diuiditur, vel per numerum abltra&tum ,
vel per proportionem . Quando proportio diuiditur per proportionem , tunc in quo-.
tientę prouegit numerus; & nunquàm proportio, dum enim quæro quoties proportio
diuidens contiacaturinproportioncdiuidenda, prodibit neceſſariò quotiens , qui pro
portio dici non poteft. dum verò proportio diuiditur, pernumerum abítractum , fupe
Temper prouenit in quotiente proportio . Sed ad rem
REGVLAI. Ita igiturproportionesper proportiones partire, ſubtrahe proportion
diuidentem à proportione diuidenda, dogec vel.equalitas occurrat, velgenus propor
tionuin muteturs colligiturautem quotiens ex vnitatibus illis , quibus ſignantur vices
ſubtractionum ; nam vicç yniufcuiufque fubtractionis ponenda eft vnitas .
Exemplumde occurrente & qualitate .
Volo , v.g.diuidere 720 per L. id cft per feſquialteram proportionem ; fubtrahemus
diuidentem à diuidendà proportione tam diu dönec æqualitas occurrerit ; fed rem.
exemplis declaremus.
25729 facit 1458 243
Prima ſubtractio 3 .64 192
feu
32

486 81
Sécunda fubtractio 2.- 243 facit feu 16
3 32 96

Ter
 Lib. III. De Harmonicorum Numerorum Doctrina . 93

lailatal
2 162
80
Tertia ſubtractio facit feu 27
3 com 16 48 8

alm
2 9
Quarta ſubtractio 27 facit ។ 64 feu
3 m 24 4

18 3 .
Quinta ſubtractio facit feu
12 2

Foto
2 3 6
Sexta ſubtractio facit 6 ecce æqualitas
3

Quandocunque igitur occurrit æqualitas, ſignum eſt,proportionem diuidentem ?

numerare duidendam proportionem præcisè; & effe diuidentem proportionem par
tem aliquotam proportionis diuidendæ , cùm autem & factæ fiat ſubtractiones, erit 6
quotiens diuiſionis.

Aliudexemplum vbi egualitas non occurrit .

Vando non occurrit æqualitas ,fed genus captùm fuerit mutaxum , ſignum eft ,
Q proportionem diuidentem eſſe partem aliquantamdiuidendas proportionis, &
diuidendam non numerare ; fint,v.g. diuidenda 1187 per och!
8--2187 17296 811
Prima ſubtractio facit ſeu
27 0-12
27-28 3456 16
tal
mla

Secunda ſubtractio 8817.

facic 648
27-16 432

8 ‫ سے۔‬3 24
Tercia ſubcractio facit feu
27.2 54
3

Vides hic genus effe mutatum ; prouenit enim proportio minorig inæqualitatis ;
quárę tertia fubtractio fieri non debuit . Quia ergo duæ ſubtractiones factæ funt
ideò quotiens facit 2 ; remanſit autem , eftque illa proportio tertia pars diuidentis
proportionis, ideò totus quotiensfacit2 ; Eftigitur proportio dupla ſeſguitertia inter
&
REGVLA II. Proportiones verò per integros numeros ita diuides . Extrahe de
vtroque termino proportionis radicem illam quam diuifor retulerit, vt diuiſa per 2
facit ; item ?: diuiſa per 3 facit .
B4
Item diuiſa per’6 facit
REGVLA III. Proportionesdenique per minutias fiue numeros fractos ita diui
des . Permuta terminos fracti diuidentis , & operare iuxta regulam multiplicationis
fuperiùs datam per numeros fractos, v.g. volo diuidere per ; pone igitur quater
bāc proportionēſvt videsrepetitionem 7 17 77 )quædeindè in ſeducta dabunt sus
deinde quære radicem cubicam de vtroque termino proportionis fa &tæ propter ( 3 qui
character eſt radicis cubicæ ) & prodibunt ;itaque :z diuiſa per , facit :
СА .
 94. Artis Magna Confoni, & Dioni.
CS !
CA PVT. I V.
De Irrationalibus numeris , ku
Vm in Muſica fæpè mentiofiát irrationalium.numerorum quibus çõſonantiæ di
midientur , viſum fuit ad omnimodam harmonicarum rerum intelligentiamo
hoc loco, antequàm vlteriùsprogrediamur, cas declarare, & qmul modum casaddē.
di, ſubtrahendi, multiplicandi, dividendi,fubiungeres. ogni cu
Sunt igitur omnes illæ proportiones rationales ,quæ terminos habent commenlura
biles ; Quæ autem terminos habeat incomenſurabiles, ſunt irrationales ; Vnde quilibet
numerus mediális ad fumerū rationalem habetproportionemirrationale, non tamen
ombismedialis ad medialē,quiav Q6.ad VQ24. rationalē proportionem habet, fcil.
duplā. Quandocungsverò terminus proportionis irrationalis,fuit irrationalis,tuncne.
celle eſt reliquũ terminunı ciufdem proportionis etiam eſſe irrationalem . Atquè iſtu
notiora ſunt, quam vt exemplis indigeant.
Sunt autem proportionesirrationalesmiauciæ proportionum rationalium;vt vQ6.
ad Q2 cſt minutia triplæ proportionis ; Eft enim dimidia pars triplx ſiue diapaſons
diapentc. Sic 6 -ad VC432 eft tertia pars diapaſon,Gueduple proportionis,vt patet
Quid v 1- criamex'regulà, quæ proportionês dénominare docet.ſcilicetdiuiſo terminomaior
ghum de
notetu per minorem ,denominaturipfaproportio ab illo diuiſionis quotiente;yt diuiſo yC432
per 6, ſeu per ✓ C 216, producitur quotiens v C 2. ſignificatquè binarius duplam pro.
portionem , fignum autem vradicale ſignificat tertiam partem nomioate proportio
nis . Sed de hiſcèfufiffimèin Algebra noftras ."
Vnde propofitisnumerisrationalibus quibuſcunquè, li vtroquè termino præfigatur
lignum v radicale quadratorum ,mox crit illa proportio (quæ crat interillos duosnu
mcros rationales )diuiſa in duoæqualia,alteraquèpars diuiſionis illius per numeros il
los ſíc repræſentata ; vt 3 ad 2, facitleſquialteram . Sed VQ3 ,ad VQ 2.facit dimidia
partem diapente fiuc ſeſquialcoræi Et fic limika intelligenda ſunt de similibus.yt v C3
ad v C 2 facit tertiam partem diapente ſiue leſquialteræ ; Sic VQQ3 ad VQQ 2.
‫ܕ‬

quartam partem facit ciuſdem proportionis ſeſquialteræ.fic vſs 3: ad V ſs 2 facit fel 1

quialteræ , & fic deinceps, vt facile ſit, dare proportionem irrationalem medialium , ſub
quacumque petita denominationc , ficuti facilè eſt propoſitam proportionem deno
minare . " Viſi danda fit ſexta parsproportionis triplę ſupertripartientis quintas;tunc
fecundùm quoticotem (qui denominatproportionem ipfam , videlicet 3 ) inuenio ho
s

ſcè duos numeros 8 s; hiſcè ergo terminisinuentis præpono ſignum mcdialium ſextæ
ſpecici, videlicet VQC, vt vēC 8 ad VQC s. quæ eft ſexta pars triplæ ſupertripar
tientis quintas quæfita .
5 Coeterùm Algorithmus proportionum irrationalium cum ijſdem ſex regulisinnita
tur, quibus algorithmus rationalium , nihilhiç ad eum intelligendum aliud requiri vi
decur, aili cxcmpla quæ breuiterhìc apponimus.

.. ,; Pa
 Lib . IIl. De Harmonicorum Numerorum Doctrina . 95
Paradigma Additionis . Paradigma multiplicationis
6
VQ18 ad facit
9
VQ18 9
duplatus facit
8 VQ2 , I 2 2

Paradigma ſubtractionis . Paradigma diuiſionis .

6 9 1018 3 9 9 VQ18
ab remanet vel dimidiata fac. V Q vel
VQ2 I
2 VQ2 2 2 2

Porrò aduerte bic Lector quod hactenus de numerorum proportionibus folùm quafiin ab:
ſtracto egerimus ; deinceps verò infequentibus Capitibus buius tertij libri, quaratione ad ſo
nos harmonicos applicari d :beant prefate proportiones per Algorithinum muficum , ostena
demus ,
С А Р у т. V.
10.
il. De interuallis harmonicis.
iá
3 N ſono harmonico quinque potiffimùm conſiderantur. I. Vocisſtatusſeu tenſio,
IM quæ eſt , & græcis te'ois dicitur, iuxta quam voxautchorda in tono ad canendum
apro conſtituitur, II . Vocis intenlio græcè iei'taris , ſi mouetur à graui adacutum ,
III, Vocis remiflio quesis , ſi videlicet ab acuto in graue procedit . IV. exintenſioner
naſcitur acuinça , V. ex remiſſione grauitasnafcitur ,
C Atque ex hac ſonorum miſturà naſcuntur interualla diuerſa feu focesniucta ; ita vt in.
Do teruallum nihil aliud ſit, quàm acutiſoni grauiſque diſtantia ,in quorum notitia totius
Muſicæ negotium meritò, vt in decurſu operis videbitur, confiftit. neque enim Muſi
ca , autHarmonia ſine huiuſmodi interuallis concipi vlla ratione poteft.
Diuiditur autem omne interuallum in Concinnum , & Inconcinnum , Concinna
græcè equuendº vtiſunt ad harmoniam apta, ſic inconcinna ixuenta ad Muſicam inepta
ſunt interualla , hæc tamen Muſicus conſiderat ex accidente,vtca reijciat ; illa per le ,
vt retineat , vel inconcinna per concinna cmendet .
Iterum Conciona ſunt duplicia. quædam ſunt conſona,quædam diſſona; Conſora
funt quæſuauem auribus affunduntconcentum ;Diſſona quæ ingratum exhibent,mu
ficistamen numeris aptum
Sunt autem iuxța Neótoricorum placita 7s.interualla maiora ;minora 3. Maiora
funtilla quæ ex tonis integris,& femitonijscomponuntur; Minoraſunt, partes toni, &
ſemitonijs De maioribus interuallis primòdicendum ; deinde de minoribus. Ma
iora itaque interualla numero ſunt15. V niſonus, ( quem tamen nos veluti principium
tantum interuallorum ponentes,ab omni toni grauis acutique diſtantia reijcimus) To
nus Semitonium minus, Ditonus , Semiditonus, Tritonus, Diateſſaron , Diapente , Se
midiapente , Semitonium cum Diapente , Ditonus cum Diapente , Semiditonus cum
Dias
 90 Artis Magna Confoni , o Difoni
Diapente , Diapaſon , Semidiapafon . Reliqua verò interualla , vt diapaſon cum dia
pente Biſdiapaſon , & fimilia compoſita cùm cadem ſint cum ſimplicibus,omittimus,
Verùm iam vniuſcuiufque interuallum , vt declaremus ordo poftulare videtur .
Voilonus. VNISONVS eft eiufdem vocis repetitio omnis intenfionis aut remiſſionis incapax ,
eſtque in Muſica idem, quod punctum in Geometria,in Arithmetica vnitas, in cireulo
centrum,ex quo omnes reliquæ conſonantiarum ſpecies emanant . Eftque prima [ o
norum permiftio inter eas, quas ſenſus apprehendit, & ab æqualibus ſonis eiuſdem in
tenfionis , aut toni prouenit, græcis jobçuvos; Quod autem hæc omnium fonorum ſit
cognitu facillima , id manifeſto conſtat argumento ; quia multò facilius eſt candem ,
autæqualem , quam diuerſam ,aut inæqualem vocem perſonare ; Hanc omnesRu
ſtici conficere norint; hac omnes vtuntur pueri, & puellæ in choreis ipſa natura duce .
Denique hanc omnes etiam cantandi peritia deftituti affectant, hæc confiftit in pro
portione æqualitatis,ſeque habet , vti ad 1.12 ad 2.13ad 3. 4 ad 4./vt ſequitur.
Examinato vnifono, iam ab interuallis imperfectioribus ad per
fectiora veluti per gradus quofdam tonicè progrediamur. Sit igi.
Quit To- tur primoloco TONVS , qui nihil aliud eft , quàm interuallum
nus dit ? muficum , quo vox quæpiam mouetur de proxima quaque nota
in immediatè proximam aſcendendoveldeſcendendo;velutiex vt
BE Vnifonus.
in re.vel ex rein mi(demptis tamen mifa ſimulconnexis,hæ enim
yoces non faciunt çonum, ſed minùs quàm dimidium ; At diuiſæ inter ſc; aut cum alijs
connexæ tonum non minus faciunt , quàm aliæ ; vt mi cum re , & fa cum fol. ) Hanc
Græcirepræſentabantper duas quaslibet chordas, exceptis ijs chordis quæ femito
nium minus referebant, vt pofteà dicetur . Conſiſtit autem hoc interuallum in propor
tione ſeſquioctaua ,ſequè habet vt 9.ad & .conftatquè ex ſemitonio maiore & ſemitonio
medio,quod ſic demonſtramus; ponantur formæ ſemitoniorum in minimis terminis,vt
ſequitur 15 16 Sem.ma.
128 135. Sem.mi. deinde multiplica ſuperiores numeros & inferiores inter
ſc , & produ &ta diviſa per minimum diuiforem vtriq; producto communem , relinquēt
in quotientes tonum maiorem quæſitum ; ſiquidem tonum maiorem conſideremus
fi verò minorem ,is proportionem habebit ſeſquinonam , ſequè habebit vt 10 ad9.com.
poniturq.ex femitonijs duobusmaiori &minori.Quod ita probatur 16 IS Sem.maius
cu formaſemiconiorü fit vt hic èlatcre patet;multiplica 16 peris .& 25 24 Scm.mjnuş
25 per 24, & producta dimidia vfq; ad minimos terminos, & prodibit še tonus
minor quæſitus. Notismuſicis fic exhibetur ,

Tonus
Tonus
Tonus
perfe &ta,
ſecunda Tonus proport. ſeſquioctauæ .
Tonus

vt re remi femit. fa fol. folla ,

Semitonit II. SEMITONIVM MINVS fiuc ſecunda imperfecta: eſt interuallum muſicum in
m.inusquid proportione feſquiuigeſima quarta conſiſtens, & le habet vt 24. ad 25. quo yox mo
uetur cxmi in fá interuallum autem hocce tanti momenti eft , vt ſuper id veluti baſım
& fundamentum totius Muſicæ amplitudo & varietas inniti vidcatur, vt fuſiusin ſe
quentibus probabitur . Exprimitur autem hoc interuallum à græcis in tetrachordo
inatæ per hypatē & parhypatē,in tetrachordo verò sues sugpéw per perameſen & triten ;
In tetrachordo responswi per chordam aeten dasaugmávow & chordā tritco oresBormarque
omnia
 Lib . II 1. De Harmonicorum Numerorum Doctrina. 97
omnia in ſequentibusfusè explicabuntur . Semitonium minus notis Muficis ita ex
primitur :

ulo Semitonium minus ſiue ſecunda minor .

TO
ins

IL
ini fa mi fa fa mi fa mi

a III. DITONVS fiue tertia perfecta Interuallum muficum cſt conſiſtens in propor
tione ſeſquiquarta, ſequè habet vt s'ad 4, quo vox ſurſum vel deorſum abvniſono per Ditonus,
duos tonos recedit , dicitur etiam tertia maior, vel tertia enharmonica; componitur ex
tono maiorc & minore quod ita probatur; ducantur proportiones vtriufq.coni in ſc, &
cómunis vtriuſq. produéti diuifor minimus relinquetin quoticate ditonum quæſitū
vt vides ;Hanc tertiam & Recentiores con 9 IO 90
tra Pythagoræos ratione & experientia con 8 9 72> 3 communis diuiſor
fifi introduxerunt , quo interuallo diſtant
15
chordæ acte & paranete in enharmonico genere . Characterem eius in Arithmetica
DC muſica ftatuimus hunc II.notiſquemuſicis ita exprimitur .
to
01 Ditonus .
10

ME

tei
ét fala : fa la .
la fa la fa
ES :

n.
IV. SEMIDITONVS fiue Tettiaimperfecta aut tertiaminor,trihemitonum minus,
corcia chromatica alijſquè paſſim nominibus appellata; Interuallum muſicum eft, quo nusSemidito
quid ?
.
vox abvailono ſurſum veldeorſum recedit pertonum & medium , ſiue ſemitonium ,
LS mious.cooliftit in proportione feſquiquinta & ſe habet vt 6 ads. conftat ex tono ma
iorc & ſemitonio maiore. quod probatur. Ducantur forma tonimaioris& ſemitonij
maioris in fe, & producta per communem diuiforem minimum diuiſa , relinquent in
quotiente vt fequitur : Eius duæ funtſpecies ex re in 9 8 , tonusmaior
X 15 Temitoniú maius
fa . & cxmiinfot , hac conſonantia feparantur nete &
. Exprimitu 144 120 ſem diton .
paranete chordæ
hiſcè notulis
ingenere chromatic o r diuiſor
, 5. 3
6 s ſemidit. interm .
radicalibus.
Cob Semiditonusſiue Tertia Minor ...

im
fe re ; fa mi fol fa te ſol mi
do
V. TRITONVSInc-Quarta maior, quartadura& generi diatonico prorſusinep. Tritongs
ta; Interuallum muficum eit, vocem per trestonos intendens aut remiticos; dicitur quid ?
N tritonus
 " 98 o Artis Magna Conſoni, e Dilloni
tritonusc quod ex tribus tonis conftet, conliftitque in proportione quæ eft 45 ad 3 3
notis muſicis ita exprimitur .
Tritonus .
in duro in molli

fa mi mi fa fa mi ni fa

Diatellaro VI. DIATESSARON fiue Quarta ( quæ & tetrachordum , numerus epitritus,mini
ma conſonantia , prima ſymphonia, & primaharmonia dicitur) componitur ex tono
maiore & tonominore, & ſemitonio maiore.probatur et in præcedentib.factú eft.Intere &
uallum muſicum eft, quo vox per duos tonos & ſeinitanium .ninus furſum & deorſum
mouetur. Conſtat enim duobus tonis & vno ſemitonia.cogliititquè in proportiones
feſquitertia, ſequè habet, vt + ad 3. totius mulicæ Anima ; lyftematum omnium har
monicorum diremptrix; ita muljeis notulis exprimitur ,
Diateſſaron liue Quarta .

yt - fa re fol mila vt fa refol mi la

VII. DIAPENTE Tiue Quinra perfecta muficum interuallum eft, quo-vox ab vni
Diapente , ſono aſcendendo vel deſcendendo per 3 tonos & ſemitonium minus quibus conſtat
ſiue per 2 tonos maiores & vnum minorē cum ſemitonio maiori mouetur. Conſiſtit in
proportione fefquialtera & ſe ſe habet ve 3 ad z; poft duplam fiue diapaſon omuium
nobiliffima confonantia ; dicitur etiam pentachordum , hemiolum , alijfquènomini
busappellatur ,muſicis notulis ita exprimitur-o !
Diapente fiue Quinta . SOR
HI

re la yt fol re la mi mi fa fa ve? fol

Semidia . VIII. SEMIDIAPENTE fiue quinta imperfecta, muſicum interuallum eſt,quo vox
pente per 2 tonos & totidem fentitóniaminora mouetur ; falta quinta vulgò dicitur , ne
què admittitur à Muſicis niſi in certis caſibus; ſequè habet vt 64 ad 45. notis mu
Ticisitaexprimitur.
Semidiapente fiue quinta falfa .
ba b

11133
mi fa mi mi fa fa mi mi fa
..
HEXA
 TE
TRA BE
!
LYON

Lib. lll. De Harmonicorum Numerorum Doctring : 99

IX. HEXACHORDON MINVS, ſexta imperfecta , ſexta minor ſiuc ſemitonium Hexachor.
cum diapente ,muſicum interuallum eſt , quovox per tres tonos & duo femitonia mi- don minus
nora quibus conftat, moyetur ſurſum vel dcorſum , eftquè in proportione ſupertripar,
ciente quintas,ſequè habet vt 8 ad s . exprimitur notulis vp in paradigmase apparet.
Hexachordon ſiue ſexta minor .

mi fa fa mi ,

X. HEXACHORDON MAIVS, ſexta perfecta , ſexta maior , tonus cum diapen- Hexach or
te,intergallum mafică eſt harmoniæ quaſi ineptū,quo vox vel aſcendendo veldeſcen- don maius
dende peperr 4 tonos & vno ſemitonio minore mouctur, eftquè proportionis ſupertripar
tientis iertias , ſe habens, yt sad3.ab antiquisper chordam hypare meſon repræſen
tata, vt fequitur.

Hexachordon maius , fexta maior prohibita .

ytla re mi

XI. DITONVS CVM DIAPENTE, eft ſeptimamaior, quing tonis & Semitonio Ditoni.
minore conftans,cius aſcenſus eſtexÇ in b mi & deficit à Diapaſon ( emitonio minore, cum Dia
fuperatque ſemidiapafon vao Commate,eftqueMulicum interuallum proportionis lu, pente ,
perſeptupartientis octauas, ſequc habet vt 15 ad 8. id notulis muſicis expreffum infrà
- habes ,

Ditonus cum Diapente, ſeptimamaior;interuallum prohibitum .

Vt mi mi yt

XII. SEMIDITONVS CVM DIAPENTE , feptima minor,interuallum mufcum Semidito

eit quo vox mouetur ab vniſono per 4 tonos & zifemitonia minora , 4.g.-cx Din C. Diapente.
nus cum
tono deficità Diapaſon,conſiſtit in proportione fuperquadrupartientequincas, leque
habeç vt 9 ad s . exemplum vides .
1

Semiditonus cum Diapente feptimaminor .

rę fa mi ſol fa rc ſol mi

N 2 DIA
 109 - es Artis Magne Conjoni, & Diffoni
Diapaſon - XIII.DIAPASON omnium conſonantiarum çegina, in le angula huc’yſque enar
b": fata complicans interualla , octaua perfecta interuallum muſicum eſt conſtans ex dia
pente & diateſſaron, quo vox per's tonos &duo ſemnitonia minora mouetur,à natura
vocihumanæinfita, liquidem nihilfacilius eft ,quàm diapaſon cantare , quod & in
pueris eluceſcit , qui dum à Præceptore candem cum ijs formare vocem iubentur , fta
tim diapaſon modulanțur candem le voce n reddere credentes . Conſiſtit in propor.
tione dupla, quæ omnium proportionum inæqualitatis primaeft, proxima æqualitati,
ficut diapaſon vnifono,dequa fulusin mulica noſtra hy.iologice .
Semidia XIY, SEMIDIAPASON , liueostaua imperfçet ?, interuallum-Muſicum eſt, quæ
palon , yox per quatuor fonos& tria feinitonią pripora mouetur, ita muſicis notulis.exprimi.

Diapaſonſiue octaua . Semidiapaſon, octaua imperfecta.

10

r 9879

re fol mi la fa fa fa farin

Atque ex diétis pateronines verasconfonantias primisſex numeris includi, diapa

fonantiza fon reperitur in dupla.quæeltz ad 1. Diapēte in ferqualtera,quæcft 3ad 2.diateſtaron
continétur in ſeſquitertia, quæ ett 4 ad 3. Ditonus in fefquiquarta, quæ eits ad 4 ; Semiditonū
Jemaringen in fefquiguinra, quæ eft 6 ad s . Ft cur diapente cúdiateltaron conftituuntdiapaſons
ita ditonus& femiditonus conftituuntdiapente,vti paulo poſtpåtebịt; Nec folum in
conſonantijs ſimplicibus hoc verum eſt , fed & in compofitis. 'Nam 6 ads eſt ſemi
ditonus, 6 a 4 diapente, 6ad 3 diapaſon, o ad 2 diapaſon cum diapenteo ad 1 diapa
ſon cum diapente, sad'4 ditonus; s ad 3. Hexachordum maius, vel ditonus eum ,
diateſſaron, ad z diapafon& diapente, s'adr. diapaſon cum ditono. 4 ad-3 diateſſa
fon,4 ad 2 diapafon ,4 ad 1bifdiapafon :3 ad z diapente, 3 ad i diapaſon cumdiapente
5
2 ad idiapaſon, ytſchemamonftrat fequeas",
6 ad i diapafon diapente şi ad. diapaſon ditonus 4. ad : biſdiapafon
6 ad 2 diap.cum diapontes ad -2 diapaſon diapeate 4.ad 2 diapaſon
6 ad 3 diapafon s ad 3 -hexacordū maius 4 ad 3 - diatellaron
6 ad 4 diapente sad . ditonus 4. ad t vnitonus

6 ads femidironus s. adis yņilonus

& ad 6. Vnifonus:

3 ad 1 diapafon diapentel 2 adų diapaſon I adı, vnilonus

3. ad 2 diapente 2. ad 2 vniſonus

3 ad z vnilonus

Para

.
CD : LibITY.DeHarmonicaruanNumerorum
1 :
ni
Doctrina . 108
C.

Paradigmatotius proportionís harmonicæ com

pendium declarans.
‫دن را‬ 3 4 5
19:45 : : .. !! it
3 5 6 7 8 9 10 11 IZ

Sefquúa. ? : Sefquifquar pëlquiquan,Sefquilex potefquifs

Seſquiter
tera buti sedan Selquino jsetywieci joskuiundeci
ma

Diapaſon 1 Diapente fi Diateſſaron - Ditonus + Semiditonus

..
Vides igitur quomodo in hac tabella diſponáturnumeriſecundü genus ſuperparticu
lare: intra quam inuenitur non ſolum actu forma cuiufuis fimplicis conſonantiæ ,fed &
mix tæ ,& compoſitæ ; Certè in hoc voico exemplo neſcio quæ diuina vis numerorum
latet; Si enim hanc tabulam cgntinuaueris,non tantum affcriptæ confonantiæ , ſed
& minimaquoque interualla innoteſcent. Tabulam hanchac arte difpofuimus,
primo ordine fex numeroș ferie naturalisdeinde in altero ordine à binario incipiêdo,or
på
02
dine números vſquead 12 ſerie naturali difpofuimus, vtvides hos enim fi inter Certè
contuleris ; omnium huc vſque confonantiarum proporcioncs infallibiliter ipnote
21
COM
fcent, in quo & illud admirabile numeros tibi perpendiculenter ſuprapoſitos omnes
dupla proportionis effe; Secundum verò ſeriem naturalein congderatos combina,
II.
tofquefuperparticularess Diagonersvcròdiſpoſitos fuperparticularis fuperpartientif
que proportioniseſc ! " ! " rivire loro
Pa
m.
This 1 Liela 9:52
CA PV T - VI:
ai 21 ! cinta
De interuallis minoribus . COR

ONVS MAIOR , qui & ſecundamaxima, & ſeſquioctaua nominatur, ex

T exceſfuconfonantiarum ' diapente, & diateſſaron natum interuallum eſt
quo vox moucturexvt ia re ; velex fol in lavtiſupra quoque oftenfum fuit ;dixi ex
exceffu diaponte, & diareſſaronnatum . Nam proportio felquialtera ; & ſeſquitertia .
differunt ſeſquioctaua, 6 quidemate eft diapente; & 6 ads.diateſſaron;& differentia
intes has est proportio ſeſquioctaua feu tonus maior .
2 TONVS ? MINOR , quæ & ſecunda, & feſquinona dicitur; in hac fiquidem pro
portione conftituitur, & conſiderari poteft, vt pars minor ditoni in tonum maiorem ,
& minoręın diſtributi, vein his numeris patet 8. 9. 10. vel vt exceffus hexachørdi mą,
ioris ad diapente . Namfuperbipartiens tertias feu hexachordum ſuperat ſeſquialte,
ram proportionem per ſeſquinonam v, thiſce in numeris apparet 6. 9. 10. conſiderari
quoque poteft tonus minor, vt exceſſus diateſſaron ad ſemiditonum . Nam proper
tio ſelquitertia ſuperat ſeſquiquintam proportione fefquinona ; vt in hiſeè numeris aps
18
paret ! 2. 10. 9...
3 SEMITONIVM MAIVS interuallum eft ,conſtans exceſſu , quo diateſſaron fui
perat ditonum ; & cùm diateſſaron in ſeſquitertia conftituatur, & ditonus in ſeſqui
quarta ; conſtituendum erit hoc interuallum in fefquidecimaquinta ,vt ex hifcènumer
ris apparet 16. 15.12 . Ex hoc ſemitonio. cum tono maiori, componitur minima con ?
ſonantiarum , quam ſemiditonum féu tertiam minorem diximus.
4 SEMITONVIM MINVS , minimum interuallum ex his quæ fumuntur ex ox
cellibus conſonantiarum , quoniam eft exceſſus , quo ditonus fuperat ſemidiropum ;
qua

1
 102. * Artis Magne Confoni , Difoni .
quæ ſunt vltimæ conſonantiæ . Et cùm oftęolum ſit , ditonum in ſeſquiquarta , ſemi
ditonum ja feſquiquinta conſiſtere,neceffariòſequitur ſemitoniumminusin ſeſquiui
geſimaquarta proportione conſtitutum effe,vtpatetexhifeè muniesis25. 24.-20. An
verò hocinteruallum idem Gt camLimmate Pythagorico, alibi diſceraetur .
5 DIESIS interuallum minimum eft , quod originem ſuam trahit ex cxceſſu , quo
femitonium minusàmaiorifuperatur. Cùm enim dictum ſit ſemitoniummaius in
ſeſquidecimaquinta , & ſemitonium minus in feſquiuigeſimaquarta conſiſtere , dieſeos
interuallum neceffariò conſtituendum eritin proportionc ſupertripartiente 12s
E
. vt his
numeris patet 120.129: 128.
6 COMMA MINIMVM omnium interuallorum fenfibilium ,oritur ex differentia
inter ſemitonia maius, & miaus;-Cùm enim tonus maior confiftat in ſeſquioctaua ,
minorin felginnona, neceſſário emergit proportio ſeſquio tuageſima,in qua noscom
ma conſiſtere dicinius, vt ex ſequentibus numeris patet 72. 80. 81.
Verùm cùm de hiſcè, & fimilibusinteruallisfusè in fequentibus traétemus fuperua.
canéum eſſe ràtusſum ijſdem diutiùs hocloco inhærere,
citri

grozs
De diuiſione toni. ¿ !!!

Ihil porrò reſtat, niſi vt & übiter diuifionem toni declaremus: Notum igitur eft
N vti,& in fequentibus fusè
quod nulla ratio luperparti
fi docebitur, tonum in duo æqualia diuidi nonpoffe , co
cularis in quo, & tónuseſt, in duo æqua diuidipoflit To
nus itaquè in feſquioctaua proportione conftitutus, in maius minuſque ſemitoniums
25 diuiditur; Græci maiús ſemitonium äroron's A potomen , minus verò siwon dieſın ap
pellant, fiue vt pythagorici asupra , diuiditur autem minus femitonium in duo dia
ſchiſmata ; exceſſus verò quo ſemitonium maius minus ſuperat ; comma dicitur ,
Quod & ipſum in duo ſchiſmata ſubdiuiditur, vt Philolao placet ,
DIESIS eſtſpacium quo maior eſtfefquitcrtiaproportio duobus tonis; Comma ve
rò eſt ſpacium ,quo maior eftſeſquio & aua proporţio-duabus dielibus , hoc eſt ſemito
nijs minoribus , SCHISMA eftdimidium commatis ; DIASCHISMA verò eft dimi
dium dieſis, id eft ſemitonijminoris, ita Philola us'; Vbinotandum dieſios appellatio ,
nem propriam eſſe & impropriam ; propriam cùm ſumitur pro ſemitonio minore , im
propriam cum pro diaſchiſmate à veteribusvſurpatur,
2. SEMITONIVM MINVS non prorſus 4 habere Commata ſed 3. luperare ; ita ,
& lemtonium maius non prorſuss commara habereſed 4 ſuperare coſtatindeq;fa& a
ve tonus ſuperetocto commata, nonum non impleat , vt fusè docetur apud Boëtium
lib.3.cap.14. & TS. - Sed hæc clariùs ex ſequenti Typo patebunt.
Ne tamen hic lectoriſcrupulus oriatur , quid per ſemitonium minus intelligatur ;
Semitonit fciendum ſemitonium minus dupliciter conſiderari poffe ; vel prout eſt gradus generis
minusquo diatonici, vel prout eft gradus generis chromatici ; prout eft gradusgeneris diatonici ,
modohoc dicitur femitonium minus, fiueà Boërioetiam dieſis dicitur, eo quod ſit minimum hu.
ligatur, ius generis interuallum naturale : tametſi quo ad proportionem quam habet 16 ad 15,
ſit maius femitonio minore generis.chromatici, quod eft in proportione 25 ad 24 .
Promifcuè igitur nunc maius nunc minus ſemitonium ab Authoribus dicitur ; maius
comparatione facta ad femitonium minus chromaticum ; minus , in quantum genus
diatonicum reſpicit , in quo minimum interuallum eft ; Quæ omnia hic explicare vo.
luimus, ne Lector terminorum diſcrepantia confunderetur, Vides igitur in ſequenti
Typo , tonum in 9 quaſi commata diuidi ,& ſemitonio maiori ex ijs quaſi s . minori ſe
mitonio quafi 4 commata competere ; differentiam autem femitonij maioris & mis
noris effe comma , fiue apotomen ; vides quoque ſemitonium minus duo diafchilma
ta; & comma duo fchifmata continere, quorum ſingulorum proportiones in Typoſe
qucnti contemplare
‫ܐ‬:‫ ; ܐ‬: ‫! ܕ‬
7
Tvours
 Lib. III. De Harmonicorum Numerorum Doctrina. 103

1
Typus diuifionis toni.

diafc
fiashifin
Semicon.miaus
4.608

chismaal

semit
Semito
Coma
Diafchifma

Diefs

onium
maius
maius
live

nium
Comal
& 4491

A
Coma

po
Diaſchiſma

to

Tonus
m
oma

e
f 4374

Asemic
diacrisma
Schisma

po on.minus
C4352 Coma

to
Schiſma
chama
d 4330

m e
Velia
Coma
Diaſchiſma
Coma Diefis
fiue

@ 4212
Ceria
Diaſchiſma
Coma
b 2096

CA P. V T VII..
tet Geneſi s interuallorum
Crisis ,

Erum viſsdefinitionibusfingulorum interuallorum niliam amplius reftat , nifi

V vt Gencſin fingulorum breuiter examinemus , quod tum fiet , vbi primò pro
portiones vniuſcuiuſque deſcripſerimus al minimis incipiendo.

Tabella proportionem singulorüm interuallorum ,

in terminis radicatibus , feu minimis exhibens,
*;
$ So ad . 8 1.
Comma
Diaſchiſma 160: 182
Dieſis enharmonica 128 ad 125
port 745 ad : 456
Dieſis Limmapythagoricum 1,200 Lam 1048 ad su 87
Apotome pychagorica ezs ad's 14
Semitonium minus ghouTVli
11110 !!!:5211 : . Vi :"?"
Semitonium maius 16 " ad :
11320019 HIV pin
Tonus minor 10 ad
9 ad 8
Tonus maior 6 ad S
Tertia minor
5 ad 4
Tertia maior
4 ad 3
Quarta Tţi.
 104
Tritonus
IIArtis Magna Conſoni, Diffoni ,45 ad 38
Semidiapente
Quinta
ir 64 ad
3 ad
45

Sexta maior s ad 3
Sexta minor gad S
Septima minor 9 ad Ş
Septima maior is ad 8
Etaua 2 ad I
Seri
AV

Vilis igitur iftis iam videamus, quomodo compofitiones , diuiſioncs ,exceſſuſque :

ſingulorum interuallorum ope Arithmeticæ eruantur.

Propoſitio. I,
Inuenire exceſjum quo terti a minor fuperat maiorem ,eg mi
norem tonum .

Primò ponanturproportiones tertiæ minoris, & coni maioris in mi. Exemplum

nimis terminis , vt ſequitur , 6 Tertia minors
Sccundò . Multiplica poſitasproporciones decuſſatim , & prodibút
48 ex 6 in 8, & 45 c # s, in g , vt vides.
Tertiò . Communem vtriufque produktimenfuram inquire,quam Tonus maior 8

X
9
1
inucoies 3. quo & vtrumque diuides prodibuntgue quoti 16 & 15. 48
quæ cùm fit proportio Semitonij maioris; fequitur neceffariò ,tertiam 4s
minorcm excedere tonum maiorem ſemitonio maiore. Communis diuifior
Tutor
;is:; ;! ܳ‫ܢ ܝܢ‬ iş Semit , maius. 16
*:) ! i
Propoſitio II. Paci

esta : Si uerò faire velisexceffum , quo.tertia minor ſupenet T

21 decimi ranum minorem . 2
Primò . Diſponātur termini proportionum minimi, Exemplum
co modo quo vides . 6 s tertia minorino
X

Secuado . Deculatim multiplicentur, & produ& a £ 11

dabunt $4. so.que proportio fuperbipartienszs ;for 0675 ', point
ma'eft femitonij maioris, & commatis ; quiper com . 10 :0 tonusminor. 1 : 0 102
munem aliquam menfuram in minimos numeros,v.g.
per z diui
ţiçnte fi dab
m 23. quæunteft27.prop25.ortipro tionemimuſup
o ,porvtdix tonirj:54 53 50
erbipa
s ſemi Semit.maius cum
Chat a commate
maioris ,& commatis, exceffus videlicet,quo tertia mi 27 25 idom in min.term :
Gor minorem tonum ſuperat , quæfitus, icina
10 2. ، dan
2
‫ܝ‬ tri i
3

Pro
 Lib. III. De Harmonicorum Numerorum Doctrina . 105

Propofitio III .
Exceffum , quo Tertja maior minorem fuperat ,inuenire .
Primò ponātur proportiones vtriuſque tertiæ in minimis Exemplum .
terminis . WILDST " , 4. Tcrtia maior,
Secundò decuffatim in ſe ducantur , & prouenicnt 25 &
:24 proportio fefquiuigeſimaquarca ,in qua confiftit femito
nium min us, cxceffusquomaior tertia minorem ſuperat, 6's Tertia minor.
us
quæfit ,
25 24 Semiton: minus

Propoſitio IV: .
Exceffum , quo Quinta Tritonum fuperat, inuenire .
Onantur proportiones tritoni,& quintæ in minimis terminis, quos ſi decuſſatime
P multiplices,habebis96.99. terminos maioris Semitonij in numeris maioribus
fiue compofitis; Hos G iterum per communem aliquam menſuram diuiſeris videli.
cet per 6 prodibunt16.15. proportio ſelquidecimaquinta ,fub qua confideraturſemi
tonium maius, inminimis terminis expreſſum .
4
Exemplum .
Efic 3 2 Quinta ,
19
x

45 32 Tritohus ‫ ܪܝܰܬ݂ܪ ܗܳܝ ܐܰܝ‬::: :

90 96 Semiton . maius ſub term . major,
6
IS 16 Semit . maius fub term . minimis ,

Propofitio V.
Exceſsum quo Quinta femidiapenteſuperat, inuenire.
Onātur, vt priùsquinta, & femidiapente in minimis terminis,quosdeinde decul
Pºſatim multiplices ,prodibitque 138.128.Cuper 7 partiens 128,in qua proportione
conſiſtitſemitonium minus cum commate,exceffusquæſitus,
18 Exemplum . :::
3
x

€ 1

64 45 Semidiapente.
3 I 28
135 Semit. min. cum commate .
‫܀‬

!
 106cc Artis Magnat Conjoni, e Dillomi :
Propofitio .VI.
o nus,
Subtractione ,minoris feptimmi aliquum dabitſemi

Exempliments ‫هوشة ؟‬
sinut 8 Septimamaior, Ducantur numeri in ſe decuſſatim quorum pro
x
ducka 92.75 per diuiſorom ytrique communem
-69.93 1. videlicot 3 diuifædabuat:anas reliquārqualitú
7 :0 " I 1920 vezesy , ? : 12 !!!:
9 5 Septimaminor
25.72 78. Semitonium minus in numcris maioribus ,
3 ? 24 25 Semitonium minus in numeris radicalibus ,
VI cito
'Propositio VII.
Subtractione tertia minoris à maiori remanet fëmironium minus.
img is disapole gingizian engiringi -20
6:36 Exemplum
webisse 4 Tertia maiorſeſguiguarta.seDucantur 'numerlin 1 : 1
Te decufátim &
riupstva171uch
.ied
Di Tepm
t:24:25.
rili éi
pour .

6
24 zsSemitonium minus Sofquiuigelimaquarta
Propositio "VIII.
Subtractione toni maioris à ſexta minoré remanetfemidiapente ,
Exemplumi" 507...!!! .mories
8 s Sexta minor Ducantur numeri in fe decurfa .
tim, & quod prouenit dabitres
liquum quod quærebatur ſe
8 Tonus maior, midiápento45.5
45
64. Semidiapente a tak jsme Line naisen
‫در‬ .
2
itio IX .
poseri
Promul nden
Subtraftione maioris femitong a quinta remanet ritenus , * contra
tritono à quinta fubtractoremanettonutsmaior.
Exemplum I. Exemplum 11 .
3
2 Quinta . 2 Quinta .

16
XIs Semitonium maius , $
16.1 : 15 Semit. maius
32 45 Tritonus. 32 45 Tritonus .
Proi
 Lib. III. De Harmonicorum Numerorum Doctrina . 107 1

Propositio X.
Subtractione tertiæ maioris à quarta remanetfemitonium maius.
Exemplum
OF
X
06 4 3 Quarta .

S 4. Tertia maior,
IS 16 Semitonium maius .

Propositio XI .
Ex additione toni maioris ad minorem fummam colligere,
I velis ſcire quid reſultet ex tonis maiore & minore additis : ponancur di& orum in
teruallorú minimi termini. vt fequitur ,deinde multiplica numeros perpendiculari
ter, id eft inferiores cūſuperioribus,& producta 96.72 dabūt tertiam maiorē in cöpofi
tisnumeris, quos numeros ſi per comunem aliquam menlurā iterum ad minimos ter
minos reduxeris,inuenietur s & 4 proportioſeſquiquarta ,quæ tertię maiori competits
Ex additione crgo toni maioris ad minorem naſcitur tertia maior fiuc ditonus,
Exemplum .
9 8 Tonus maior .

10 9 Tonus minor.
890 72 Tertia minor luc ſeſquiquar.in maiorib.
182
( s. 4 Tertia maior in minoribus termin ,

Propositio XII .
Quarta componitur ex Tertia minore egº ex tonominore .
tur
an pro portiones s s
tertiæ minori & toni minori , deinde 6 ducant in ur
PoOnna
10 & producuntur 60;'s verò ducta in 9 producene 45. , quæ infra poncs
vt patet ; Si enim hoſcè numeros per communem aliquam menſuram videlicet
Is diuiſeris prodibuat 4. & 3. proportio ſeſquitertia , ex qua videlicet quarta con ,
ftituitur veinoculæ quoquè demonftrant .

2 Excm,
 108 Artis Magna Confoni, & Dilloni
Exemplum .
6. Ś Tertia minor.
10 . 9 Tonus minor.
6010.. 45 Quarta in terminis ,
IS
4. 3 Quarta in term.min .

Mirum tamen eft hanc eandem proportionem prodire , ſi tertiam maiorem , Semi.
tonio maiori coniunxeris , vt fequitur : ponantur proportiones tertiæ maioris & ſemi
tonij maioris in minimis terminis , deinde addantur yt priùs, poſteà fummæ per com.
munem aliquam menſuram , videlicet 20 diuidantur , & prodibunt vt priùs 4.& 3 pro .
portio ſeſquitertia quæ quartam ſiue diateffaron conſtituit.

Propositio XIII .
Exemplum Geneſis quartæ ex tertia maiorc es femitonio maiore .

Will
5 4
: 4 Tertia maior ſiue Ditonus .

||
EP
16 is Semitonium maius .
r30 60 Quarta interminis maioribus fiue compoſitis.

!
20
4 3 Quarta in terminis minimis :

Ex quibuspatet,quaſdam partes , quibus moderni Muſici ſuis in Concentibus ſub

inde vti ſolent,non effe perfectas & veras, ſed falſas, cùm veras com mate ſuperent,co.
ftentquc duobus tonis maioribus, & vno femitonio maiore; ita autem huiuſinodi fallas
quartas exprimunt,

Propositio XIV .
Quinta conftituitur ex tertia maiori e tertia minori.
Onantur proportiones tertiæ maioris & tertiæ minoris in minimis terminis; dcinde
o producenturque 30 & 20, quę fi per communem aliquam menſuram
Poladdantur, a
v.g. 20 diuidantur , prodibuat 3 & 2 proportio fefquialter , quæ veram quiņtam .
conſtituit .

Exem
1
 1

Lib. 111. De Harmonicorum Numerorum Doctrina , 109

1
Exemplum
Geneſis Quintæ fiue diapente ,
Tertia maior.

ei 119
's 4
6 S Tertia minor.
r30 20 Quinta in numeris compoſitis.

|| !!!!!
103

oll
2 Quinta in numcris ſimplicibus & radicalib,

RI
3

DI
DIO
Propositio V.
Eadem Quinta componitur ex quarta & tono maiore
vt fequitur in exemplo .
Exemplum .
4 3 Quarta ſiue Diateſſaron ,
9 8 Tonus maior .

36 24 Quinta in numeris compoſitis:

*{ 3 2 Quinta in numeris radicalibus ,
Ex quo patet,quintas his notulis capreſſas,fallas,imò diffonanteseſſe ,contra cõmu.
nepra &ticorum iudicium . Habent enim proportionem diuerſam , videlicet , ſuper 13
partientem 27. vt Exemplum A ſequens patcfacit .
A

Exemplum .
11
6.
4 3 Quarta
IQ 9 Tonus minor .
40 27. Forma ſupertripartientis 27.

Propositio XVI .
Quarta es tertia minor fimul addita faciunt haxachordum minus,
fiue fextam minorem .
Exemplum .
4 3 Quarta .
65 Tcrtia minor .
15 Hexachordum ſiue ſexta minor in maior. num .
24

o{ 8
5 Hexachordum minns ſub minimis terminis .
Propo
 110
Arlis Magna Conſoni, & Dilloni
Propositio XVII .
Semidiapente e Tonus maior addita conficiunt
fextam
minorem vt prius.
Exemplum .
64 45. Semidiapente ,
9

3756 360
8 Tonus maior ,
Hexachordum minus innumeriscompoſitis .
E
92 8 s Hexachordum minus in numeris radicalibus.

Propositio XVIII .
Quarta e ' Tertia maior addita fimalconficiunt fextam Maiorem .
1

Exemplum.
4 3 Quarta .
5 4 Tertia maior .
20 12 Sexta major in numeris maioribus.
s 3 Sexta maior in terminis radicalibus.

Propositio X I X.
Quinta adiuncta tono minori proferi fextam Minorem vtpriùs.
Exemplum .
3 2 Quinta .
IO 9 Tonus minor .

s } 303 18 Sexta maior in numeris compoſitis.

3 Sexta maior in numeris radicalibus.

Propofitio XX .
Sexta minor addita femitonio Minori profert fextam Maiorem utpriùs.
Exemplum
8 s Sexta minor . SE
25 24 Semitonium minus .
200 124 Sexta maior in numeriscompoſitis.
5 3 Sexta maior in numeris radicalibus , Propo.
 1

Lib. III. DiHarmonicorúm Numerorum Doctrina . Ini

Propositio : XXI.
De Compositione feptimæ . in
Quinta addita Tertia minori dat feptimam minorem .
Exemplum
3 2 Quinta .
.: 6C 3 Tercią minor ,
18 10 Scptima minor in numeris maioribus .
9 s Septima minor in numeris radicalibus
3120401
si Propositio XXL . )
Additione festa majoris.cfomiton
om ij maiorisHeprackordume
minus producere .
ubx
Excmplum .
Ś 3 Sexta maior
16 15 Semitonium maius .
80 45 Heptachordum minusiamaioribus namcris .
16 9 Heptachordum minusin numerisradicalibus.
Ex quopatet Heptachordum Veccckem continenceredete ſeptimam minorem .
ANS Propositio X XII I.
Additione duarum quartarum producitur quoquè beptachordum minus .
Exemplum
4 3 Quarta ſeſquitertia .
4.3 Quarta ſeſquitertia .
ៗ

16 9 Minus Heptachordum .
10 : 0 ??
!!
Propositio X XIV . 2:35 . 13050
$: 50 : 00etan
Additione quinte egʻ tertia maiorisemanat ſoptimamaior::suis
tion
3.11.1991,4
Exemplum 1.

3 2 Quinta
S 4 Tertia maior .

Do
IS 8 Septimamaior . EE Propo
 IL % AriisMagnd Confani ,o Diffoni.
Propositio ieX X V.
Additione ſexla maiorisier toni minoris nafoitar fuper 23 partiens 27.
Exemplum .
S 3 .
Sexta maior . 10. !
IO 9- Tonus minor .
$0 27 Super 23 partiens 27 quæ maiorem ſepeimā ſuperat cõmate.

Propositio XXVI .
De Compositione octaux siueDiapaſon .
2)N
AdditioneQuintæ adquartam reſultat octaua fruDeiapaſoked :
Exemplum .
3 2 Quinta ſiue Diapente .
4 3 Quarta fiuc Diateſſaron ,
17 6 Detaua in numcris maioribus, p's
1 O & aua in aumeris radicalibus .

*** Propositio XXVII.

Additiopi minoris beptachordiadtonum maiorem ,
naſcituriterumoctaua , 1

Exemplum .
162 Heptachordum minus,
9 8 Tonus major .
144. 72 Octaua in numeris compofitis ,
22 2 i Ottaua in numeris radicalibus ;
Ex his ,ni fallor,clarè patet, quomodo conſonantiæ diffonantiæque componātur, di
widanturquc, quo exceffu ſe inuicem ſuperent,ſuperenturque ; patet quoque nullam ,
eſſe conſonantiam quæ non in diffonantes partes digidipoſſit, quæ coniunctæ iam re
ftituantconſonantiam ,v.g.Diapaſon non tantum à Græcis di& um eflc ; quòd in ſe om
nes includat conſonantias, ſed quòd etiam omnes diffonantias contineat , quod inde
patet ,licnim quis diuiſerit diapaſon in duas diſſonantias ,inueniet is ex vna parte
femidiapente, cx altera Tritonum , atque illius quidem proportio cft 45 ad 46 huius
32 ad 45. quæ iuncta ſimul reſtituunt diapaſon, yt în cxemplo
1

.‫ ܝܰ ܪܶܫ‬... ‫ܐ‬
Semi.

1
 Lib. Ill. De Harmonicorum Numerorum Doctrina : 113
Exemplum .
45 64 Semidiapente .
32 45 Tritonus .

1440 2880 in maioribus terminis;

1440 1440

16 :??? I 2 octaua .
Iterum octaua in feptimam maiorem qui eſt,vt s ad 9 , & tonum minorem , vt 9 ad
10, vel in ſeptimam minorem , & tonum maiorem diuidi poteſt . Nota ſecundò to
nus maior, quo quinta exccdit quartam , vſui erat apud Græcos in ſeparatione tetra
chordorum , vtpofteà videbitur,neque alium præter hunc narrant Pythagorici: Semi
tonium maius cùm nihil aliud fit quàm exceffus , quoquarta ſuperat tertiam maio
rem, maximèneceffarium eſt Muſicæ ; huius enim ope diuerfæ ſpecies Quartę, Quintæ ,
Oftauæ ftabiliuntur .
TONVS MINOR ex duobus ſemitonijs maiore & minore compoſitus,ſeruitad
compoſitioncm tertiæ maioris , neque aliustonusin genere diatonico habetur præter
hunc maiorem & minorem, & cùm quarta ijs conſtet,ſufficit is ad cocius Muſicæ dia Triplex fe
tonicæ intelligentiam . Ponunt hoc loco ad meliorem rerum explicationem nonnulli mitonium
tria ſemitoniamaximum ,medium , maius ; Maximum, vt 25 ad 27 ſuperat medium
yno commate ; Secundum ſiue medium ,vt 128 ad 135 com nate ſuperat maius. Ter Limma
rium eft paulò minusmodio, eitque differentia interQuartam & duos tonosmaiores , Pythagori
diciturq;LimmaPythagoricum.cftq; vt 243 ad 256.cuius vſus erat,ad complendam cum !
quartam poft duos tonos maiores, ſupera turque à miori ſemitonjo commate, alij alias
fubdiuifiones faciunt .
Verùm cùm de hiſce alibi tractemus , fuperuacaneum eſſe ratus ſum in negotio in
tricatiſſimo , & ad propoſitum noftrum non ita faciente, tempus terere . Ad propofi
tum igitur.
TONYS MAIOR , additus ad quartam conſtituit quintam , exceffuſque eſt,quo
quinta quartam ſuperata
TONVS MINOR exceſſus eſt, quo quarta ſuperat tertiam minorem .
SEMITONIVM , mediú inter maius & minus,fe habet vt 135 ad 128seſtq ;exceflus,
quo ſuperat tonus maior Semitonium maius ; Semitonium verò minus ſuperat com ,
mate,occurritque, cum tritonus , qui eft motus ex Ffa , vi in b mi. ſuperar quartam ex
Ffa , veinbfa.hoc ſemitonjo medio .
• Verùm , yt differentias interuallorum minimorum videas,hic tabulam apponimus,
ia qua, quæcunque hucuſque dictaſunt,clarè velutiin ſynopſi quadam intuearis.
Vt igitur habeasexceffum ,quo duo quælibet işterualla ſe mutuò ſupcrant, formas
eorum in ſe duces decuſſatim , & habebis exceſſum ; quo fe mutuò ſuperant, vti patet
in numeris vnicuique ſubfcriptis. V.g. tonusmaior 9.8. & tonus minor 9.10 in re
ducti decuſſatim producubt80 & 81 comma , quo fefe excedunt; Idem facucndum .
de reliquisexemplis ,

st

: icons

P Inter
 Arlis Magne Conjoni, & Difoni
Interualla Minora .
Semnit. Ton. ma.Sem.min.Ton.min. Scm.mai.Sem , mai. Dielis.
8 9 Sem . 8 24 9 IS IS I25

> min. X
IO 16 16 128
maius 9 · 10 9 25

Exc. 30 91 com . 25 27 excel. | 25 excel. 24 25

Ton.mai.Sein.nun.Ton, maior Dietis.fTon, min. Deiis . Sem.maius Com .

S 125 9 I 25 . IS So
8. IS X
9 128 10 128 16 81
.
3:16
.23 256
Exc. 128 133. excel. 1924 1025 exc . 1576 625

Tonina .Lim.Pyth.sonusma.Comma
243 8 30 .lem.i9n .:.Se
24
inna.sem . min . Dieſis.
24 125
8

256 9 81 10 25 25 I 28
9
9 10
Exc . 2048 2187 exc.
11.25 128.7.1. , 13072 3125

* ) ...
CA PV T. Y III.
De origine Syſtematis & tetrachordorum .
1
T maiorem in opere noſtro harmonico ordinem feruaremus,hoc loco primum ,
V quidgenera ,quid ſyſtemata ,quid tetrachorda fint,& quomodo à Muficis acci
piantur, explicare vilum eft , ne in ſequentibus, vbi frequens terminorum mentio fit,
lectormoram patiatur .
Sciendum igitur primò eſt adeò ſimplicem fuiſſe Muſicam Veterum , tefte Nicoma.
cho apud Boëtium ,vt quatuor neruis tota conſtaret , quod quidem vfque ad Orpheữ
durauit; porrò taleex quatuor chordis corpus , tetrachordum appellabant, deinde
paulatim in pentachordum ,hexachordum ,beprachordum ,ocochordum ,enneachor
dum , decachordam , hendecáchordum , dodecachordum , denique in 14 chordas ex
creuit . Quibus deinde addita decimaquinta chorda diſdiapaſon impleuit , quæ &
apbordcu Bariyelim di&ta eft,quali diceres affumpram ,quæ quidem Veterum fimplicitas po
fteritati tantopere placuit, vt in hanc diem priſca chordarum in tetrachorda manferit
partitio . Sunt autem tetrachorda nihil aliud quàm 4 chordæ iuxra 4 diareíſaron fiuc
Quartæ fonos , aut voces extenſæ , corumque in toto ſcalæ ordine græco quinque po:
huntur,quorum ſingulorum ratio eſt fequitertiä , & conſonantiam habent diatella
ron , id eft quartam mi, la...
Guido vos Porrò Guido Aretinuseximius fui temporis Muſicus,vt Muſicam cultiorein , & vo
maisnotarú cibus aptiorem redderet;vocũ quædáfignâ inuenit,quas partim figuris (quas nunc No.
inuenit . tas vocant ) partim ſyllabarū appellatione expreſſit;ex quibus ſex ſunt in vfu . vtire ,mi,
fa,ſol,la. ex hymni eccleſiaſtici capitalibus ſyllab:s deſumptæ , vt ſequitur .
Vi queant laxis .
Re fonare fibris .
Mirá geſtorum . 1

Fa muli tuorum .
Solue polluti .
La bij reatum .
O Pater alme .
Quas

1
 Lib. ill.De Harmonicorum Numerorum Doctrina . 115
Quas nunc fiequentiore verbo appellant figna,ſigno pro re ſignificata vtentes; ſedes
äutern harum vocum Claues nominant , diftinctas linca ac ſpacio in cantibus , ac
æquis quidem dimenſionibus linearum parallelarum ad oculum , cùm voces tamen
inter ſe non omnes æquointeruallo diftent; Quos igitur Veteresneruos ſiue chordas,
has, voces appellauit Aretinus; quibus & víus eſt loco chordarum, dum in ordinem ,
tanquam in ſcalam quandam ad græcam olim tetrachordorum diſpoſitionem redegit,
quem tota poſteritas deinceps fecuta eft; ita autem proceſſit .
ininfimo gradu in linea pofuitvocem vi,prænotatà tertià Græcorum literàr, vt ex
Græcorum monumentisMuſicam fe inſtauraſſe oſtenderet ; Proximè deinde in {pa
cio ſupra lineā primā poſuit vocem re, præpoſità literà À; rurſus deinde in ſecunda linea
vocem mi,cum littera B præpoſita , quam nonnulli ad differentiam B rotundi quadra
tú ponūthac ratione 6.Et fic deinceps ordine in ſcala pofuit reliquas voces vt in figu .
ra apparet ; Pofteriores verò Muſici, omnia hæc ingenioſo fanè compendio ine

ee

dd dasole
CC Solfa
bb mi
ela Mdlatels
ana
1177

bfa
aa br
t
g ffau
alam
f ulamire \Ja Tmi int

eut
Belr
e
Sobre Marusmi
ve
d Dirolre Elam fica difpo .
ut i fitionens
c. ut EC fa Fra
ui vocú cia
uium per
b fectè exhi
A re bens ,
a

G mi
B.
F
F
D fol
G ta vt
B mi
Are
분e입

many exhibuerunt , quam hic ingratiamcuriofi le&torisquoquc apponendam duxi

mus . Verùm , vt hæc vocum clauiumque ingenioſa diſpoſitiocum Græcorum ſyfte.
mate meliùs comparcat;hic typum vniuerfalem quoqueapponcre voluimus,vt fic cu
rioſus lectorvnà velutiſynopli vtriuſque ſyſtematis ( calam , coràm intueretur .
2
.

P Typus
 116 Artis Magna Confoni, e Dilloni

To.min./ron.
Typus Generalis Scalæ Guidonianæ iuxta mentem
Veterum Græcorum in genere diatonico .

mni
Ton
.

Poison en Interualla

Ton
To
la

.To
mai
Ton
Ton.
Tón
Ton
min
mi
us
mi.ni.n:.
1728 Dd lla foli

Sem.SeSem

rol
1944 Cc fa

Sem
mn..
2048 bb mi

A potome

Hyperboleon
Tetrachordon
Tetrachordon
2187 ) Bb fa
Diateſſaron

1304 Aa la mi

zeug
trac

Νητη υπερβολαιών re

die
.. yp
Te
H

παρυπάτη υπερβολαιών 2592) 8 ſol re vt

Tſ.Zetrachord

fa vt
eugmen

τεί τη νσερβολα ιων 2916 : f

Diapalon

menon
Nurn doeleuquévan 3072 la mi
Syftem
niaxini
Soodla apla
.quadruum

Diapente
Ratio
tasc

παρανήτηδαζευγμενων 3456) 4
fla folre 3456 No'mn cuvinuíswan
Sem

τρίτη διαζευγμένων 3888 c Lol,fa vt 3888 rasan'ın cumpee'van

Se
Se..

ragausan mi
4096 b
Apotome
| etrachordóó
Tetrachord

43741 b fa

Tetrachordon
3474 τρίτη συννημενων
Hypaton
Diateſtaron
TMelon

Maon 4608) a la mi re 4608 MEEH -- Meſon

no Xavós percig $ 18416 Col re yt

Tetrachordon

παρυπάτη μεσων 5832 ) F fa vt

Diapaſon

υπάτη μεσων 6144 E

Hypaton

la mi
Diapente

λικανός σπάτων 6912 ) D follre

παρυπάτη υπατων 7770Cfa ve

lewat viata 8192 b mi

προσλαμβανομένος 9216 A re

1038 \ r vt

Explia
 Lib. III. De Harmonicorum Numerorum Doctrina , 117

Explicatio Figure .
N prima columna ſunt nomina tum chordarum , tum tetrachordorum ; In fecun
I corre
da ratio numerorum vnicuique competentium . Tertia claues Guidonianæ nier
uis ſpondentes. Quarta interuallorum denominationes , Quinta vocum variam
diſpoſitionem ,
Sunt autem claues naturà diſtinctæ ſeptem , ac totidem literis a, b, c , d , e,f, g , nota .
tæ , per repetitionem verò 20 fiunt, hoc diſcrimine à Muſicis pi&tæ, ma:ufculis quidem
formis primæ ſeptem poſt r ,& fequentes deindè feptem minuſculis ; Porrò extrema
quinque geminatis; atqueinde dicimus A magaum ſiue graue, a paruum ſiue acutū,
Aa geminatum , & fic de reliquis clauibus codem modo; Diftantia quoque clauium
maximècoſideranda eft; Nā đcuti clauis à proxima diſtat ſecüda ,à tertia tertia,à quar
ta quarta, & fic deinceps,ita vt in vniuerſum eiuſdem fpeciei littera quæuisà proxima ,
Hiperbole

octaua diſtet,veluti s.vi. à G fol. re ut; A ab ala. mi. re, ac inde de reliquis eodem con
iectandum modo; de octauis enim idem eft iudicium. quod cùm de vocibus, tum non
minus de naturacantùs intelligitur. Quæcunque enim voces in G ſol,re, funt, in
r vi, etiam rectè cantari poſſunt.Etquæ in Alamire, eçdem in Are,quæ in B fa le mi,
eæ itidem in b mi, nec diffimiliter de extremis iudicandum . Poterat enim hæc clauiū
difpofitio in infinitum extendi, cà feruatà lege ,quam dictaiam regula innuit,neceſſe
tamen erat ,vt alicubi eſſet initium , alicubi finis, ita ſi notula aliqua infra r ut, ponere
tur,dico reſpiciendum effe ab ea octauam clauem; vti enim infra G foire vt,eft F fa,vt,
ita infra s ve, immediatè ponenda effet Ffa vi.tametſi humana vox hoſce limites non
egrediatur; ſed iam ad explicationem ſyſtematis propriam accedamus.
***

Quinque igitur tetrachorda in toto ſyſtemate Icalx ordinantur; Primum tetrachor

don Two utataw , id eft priocipalium chordarum incipit poft asosdaußerouévnr. continetque
quatuor neruos quorum nomina ſunt veetu'd rata ,decorath UTATA), auXavòs i tatcâ , & vi
quilesproquibusin Scala Guidonis reſpondent totidem claues b CDE cum totidem .
yocibus mi ,fa ,fol,la , vt ſequitur.

1. TETRACHOR DON vratü fiue principalium chordarum .

Prima chorda staru' u ratuü fiue principalis principalium eſt , cui
reſpondet clauis b . & vox mi .
Sccundachorda rasheetos áratáv id eft ſequens principalis princi
palium eft,cuireſpondet C. Clauis & vox fa .
Tertia chorda nurgasa's ratam id eſt difiunétiua principalium eſt,
cui refpondet clauis D. & voces fol, re .
Quarta chorda vady'susrő id eſt principalis mediarum eft, reſpon
detque claui E, eius yoxla ,

II. TETRACHOR DO N Teškerám id eſt mediarum chordarum

connexum priori,gaudentenim communi chorda.
Prima chordaivaatasustam id eſt prima mediarum eſt, reſpondet.
que clau E.vox eiusla ,mi.
Secunda chorda resurutos pescare, id eft proxima prima mediarum
eſt, reſpondetque F. vox eius fa ,ut .
Tertia chorda derecevo'swere ,id eſt diſtiun &tiua mediarum eft , &
reſpondet G.vox ciusfolre,vt.
Quarta chordamien id eft media dicitur, rcſpondetque claui a.yox eius la, mi,re.
III . TE
 118 Artis Magna Conjoni, Egº Difoni :
III. TETRACHORDON ter ouvnureviv id eſt connexarum , haber
autem has quatuor chordas .
Prima chorda dicitur vérn id eſt media , refpondetque clauiſcalz a. vox cius lagmi, re,
Secunda chorda dicitur tsita guinnepévm id eſt tertia connexarumas
habetque clauem bivox eiusfa .
Tertiarun
chorda
habet
mugavóth ovinkouévar id eft proxima prima connexa
c. vox eius fol, fa,vt.
Quarta chorda rútu ouenjuevosy id eſt extrema connexarum cla
uemquc habet d . yox eius la , folire,

IV, TETRACHORDON twvStasewykovar id eft diſiunctarum ,quod TO

cum prioribus non coniungatur , fed à meſe tono diſtet. X

Prima chorda tasaus'an, id eft proxima mediarum , clauem habet b . yox eius mi.
Secunda chorda zgitu dressugue'yo ,,id eft,tertia difiunctarum ſignatur c.vox eiusfol.fa,vt, 30
1

Tertia chorda mapesa'on s'oetsuynáuw id eft proxima neti diſiunctarum d. vox cius la folire.
Quarta chorda rútud pesuyus'vwy, id eft, extrema difiunctarum , - e. vox eiusla , mi.
V. TETRACHORDON TW útesBonec id eſt chordarum excellentium ,
quod communem cum præcedenti neruum obtinet .
Prima chorda ungan Seebergiesyw ideſt extrema diſiunctarū ſignatur e, vox eius la ,mi,re.
Secunda chorda gitnúmesBondswi,id eft tertia excellentium ſignatur f. vox eius fa,vi.
Tertia chorda tasaputu taisbonara id eft proxima excellentium. g. vox ciusfol,re, vt.
Quarta chorda vítr urisBondswyd eft acutiffima fiue extrema excel
lentium Aa.vox eiusla ,mirea

Atque hçc funt quinque tetrachorda veterum Muſicorum ,ad quorum diſpoſition ?
ſcalaın manumqueſuam harmonicam Guido primus ingeniosè ordinauit, in qua vi
des tetrachordum conveniva fiue coniunctarum , ita ductum elle , vt in chorda néon ins
qua finit tetrachordon peccâ in eadem incipiat tetrachordon rope papésmx,id eſt coniun.
étarum , ita vt chorda roon ſiue media ſit vltima tetrachordi fecundi , & prima tertij id
eft connexarum. Tetrachordum verò Soosevgplav Vel diſiunctarum , dicitur, quod à mc
ſe fiue ab vltima ſecundi tetrachordiſeiungatur integro tono ; Quæri autem hoc loco
poſſet, curinfra hypaten hypaton,tonum integrum poſuerit Guido.
Reſpondeo hoc ideò faétü effe; Cùm enim duo inferiora tetrachordaeratcây nos petra
integrum diapaſon non omninò conficerent,ideòijs in radice annexum cffe touum .
ſicuri, & à meſe ad parameſen; vt hoc pacto diapaſon ſyſtemavtrinque completumi ,
duo deinde ſimultetrachorda connexa ,diſdiapaſon àproflambanomeno ad neten ,
hyperbolcon maximum in Muſica ſyſtema conftituerent. Quæ omnia luculenter
quoque ex numeris vnicuique chordæ afcriptis pátedt; Vbi vides números profam
banomeno , & melæ adſcriptos 9216.4608, in dupla proportione efle , & perfectam ,
octauam căſtituere; cùm autem à proflambanomeño ad neten hyperbolcon ſit diſdia !

pafen, fiue duplex octava, neceſſariò numeri profilambanomeno,& netę hyperboleon

affcripti 9216 ad 2304, erunt in proportione quadrupla; ita-numerus 9216 proflam
banomeni ad numerum hypatemelon 6144 eft in porportione feſquialtera,& diapen.
te indicat . Numerus verò hypatimeſon 6144,ad meſæ adſcriptum numerum 4608 in
ſeſquitertia proportionecùm lit;diateſſaron cõftituet : Non ſecusreliquinumeri ſingu
las interuallorum proportiones,tonorum videlicet,& ſemitoniorum indicabunt. Quæ
omnia cùm exactiſiimè ob oculos exhibeat typus ſyſtematis vniuerſalis,ad eum lecto
rem
 Lib. lll. De Harnonicorum Numerorum Doctrina . 119
rein amandanduin duximus; Cur verò proportiones interuallorum non in minimis,&
radicalibus terminis, ſed maximis exhibeantur, ideò factum eſt, vt commodiùs mino
restonipartes, vt ſunt,commata ,ſchiſmata, diaſchiſmata, allignaret Guido : Ita vide
bis numerum 4608 meſę adſcriptum ,ad numerum 4374 tritę fyngemenon adſcriptū ,
referre proportionem dieſeos ſiue ſemitonij minoris, hunc verò ad numerum parameſę
adſcriptum 4096 Aporomes rationem habere , id eft commatis cum dieli, & ficden'
cocteris ; Quæ omnia ſyſtema examiñanti clariùs patebunt.
.
De tribus modulandi generibus .
1 T muſicæ ambitu eít,continetur,eftque Diatonicum , Chromaticum , Enharmonicum ,
DIATON ſemitoniu
ICVM eft illud quod perduos tonos , & m minus , id eft Ssatóyws
incedit. CHROMATICVM à coloribus di&tum ,quod Veteres hoc àdiatonico dwer.
lis coloribuscontrà diſtinguebant, proceditque per ſemitonium ,& ſemitonium , & ſe
miditonum . Tertium ENARMONICVM eft,quod per Dieſin & dieſin , & Ditonum
procedies Verùm cùm dc hiſce tribus generibus in fequentibus fufiùs fimus ratiocina
turi, nihil aliud hic præſtare viſum eſt , niſivt loco fuſiorisdiſcurſus totius ſuſceptine
goeij typum exhibeamus .

Typus Tetrachordi Diatonico-Chromatico

Enarmonici .
6144 6144 6144
Semiditonos

Hypate ineſon
Tonus

E Hypate meſon Hypate melon

.
ai ton.minas

6912
Ditonus

6144
vchanos hypat.
Tonus

7296
Semi

Lychanos bypat.
,Sem
.m
semiton

its 7776 .7776

7776
. inus

Tiyzyjije!|p

с Parhypate hypat Parhypatc hypat. Lychanos hypato

m

" .01
rings

Parhypate hypat.
0

b Hypate hypaton Hypate hypaton Hypate hypaton

D.
8192 8192 8192.
DIATONICVM ml Chromaticum Enarmonicum

cho
СА "
71
 artis Magna Confoni, & Diffoni
!

CA PV T. I X.

DeAlgorithmo Harmonico characteriſtco ,fiueZyphrato

ac primo quidem de vocum in ſcala vtraque
per numeros ordinatione .
um Muſicam Arithmeticæ ſubalternatam in primo libro oftenderimus; caſdem
C quoque Arithmeticæ leges cam ſeruare neceſſe eſt; & quamuis multi hanc tra
ctauerint, ve Iordanus,Boëtius, Stiphelius & c.Nos tamen eorüdem veſtigijs inſiſtentes
eandem & maiori methodo , & reconditiori vſuique aptiori doctrina cam hoc loco tra.
{tandam ſuſcepimus : Ne tamen in negatio fat obſcuro confusè procedamus in ſcala
communicaque duplici dura , & malli ſiue quod idem eſt vera , & ficta , artificium no.
ftrum arithmetico -harmonicum exhibebimus ; & quoniam multi irrationales numeri
in huiuſmodi tractatibus paflim occurrereſolent, cos communi hoc v ligno Coſſicoru
numerorum fignaculo indigitabimus ; nc quicquam , quod lectorem prima fronte of
fendere poſſit , proferatur .Sed antequàm vlteriùs progrediamur primo de ſyſtematis
fiue ſcalis tractabimus ; vt ſequentia in offenſo pede perſequipoflimus .
Supponimus autem Primò ſcalam muſicam duplicem , duram , & mollem , quam
nonulli veram quoque & ficam muncupaço, de vtriuſque diſpoſitione nobis ne
gorium eft,
Quicunque igitur progreſſionem Moficam difpoperevoluerit iuxta priorem ſcalā,
is à dupla prima ſimplicillimaque conſonantiarum omnium fuæ numerationis ducat
exordium . eft enim hæc, vt fupra quoqueoftenfum fuit, prima proportionumomniū ,
ſi earum ex numerisconſideres ortum , Eius enim termini proprij inter numeros mi
nimi funt; Binarius enim relatus ad vnitatem , duplam conftituit proportionem , ſub
qua interuallum ipſiusdiapaſon inuenitur, vt hic vides,
G. Sol.re ut. I
diapaſon ,
r 2

Eftque hoc interuallum ſcalæ perfe&tiffimum omnia reliqua interualla complicans.

omnescó- ita vt quicquid vltraipfum inuenitur in ſcala nihil aliud effe cenſcatur, qaam repetitio
fonantias eorum , quæ intra ipfam ſunt repoſita ; Sic enim voces hominum ,& inſtrumentamu
edias internal ficæ, iucundo aurium iadicio , naturæ numerorum reſpondent .
coniplicat Porrò li vterque terinious proportionis duplétur; inter duplatos terminus cadetter
narius,quidiapaſon in diapente, & diateſſaron diuidit
Atque hæ duæ conſonandæ omnium reliquatum ,quæ in ſcala conſiderari poffunt,
Diapente interuallorum metia ſunt ; Mirumque fanèeft,proportionem in fua fpecie omnium 1

faron om- minimam, in proportiones duas, quæ in ſua Tpēque fintmaxima ,diuidi, & quantum ,
nium reli.artinet ad ſcalam ,effe perfe& iffimi interualli precipuas partes diuiſionis . Verynta
maximg. men, yt admirabilem huius negotij proceſſum luculentiùs videamus , omnia ordines
demonftranda duxi.

poster::

Propo

1
 Lib . III. De Harmonicorum Numerorum Doctrina . 121

Propositio I,
21 i
Diapafon in Diapente , o Diateſ arox diuidere .
ùm diapaſon in dupla confiftat proportionc , duplentur termini minimi huius
C proportionis 1. & 2. nafcenturque 2. & 4, quorum intermedius ternarius dabit
quæfitum ftabitque exemplum ita ,
, !

G 2
C 3 diapente . ‫نه‬.
rowing
14 > diateſſaron .
vbi vides 2 ad 3 ſeſquialteram , hoc eft diapente, 3 verò ad 4 ſeſquitertiam ,id eſt diateſ
Caron proportionem conſtituere ; Atquc ex hiſce proportionibus omnia reliqua ſcala
interualla nullo pene negotio indagabis cà, quæ ſequitur, rationc.
Si Propoſitio II.
Locum diateſaron fupra C fol, fa, vt, inſcala inuenire.
Rimò multiplica imparem numerum præcedentis diſpoſitionis , videlicet ter
P me .
Diateſſaron ſupra C. quæſitū . Reliquos numerosclauibus r. C. & G.reſpondences ica
inuenies : prioris diſpoutionis numeros inter ſe multiplica, v. g. qui in priore diſpoſitio
ne G & radfcripta fünt, dücès in lè, Teilicct 2 in 4. & prouenicnis pro G.iterum 3.C.
adſcriptiducantur in 4 & prouenient12 pro Claui C. deniq; r 4 in ſeducantur pro.
lui ucnicatquc ro radſcribenda, ftabitque excmplum ,vt fequitur .:
Si G8
G5
F
} Tónus ....
9
Tonus ;
Fig . 0 : 5
Diateffaron .
C
r 1612
Diateſſaron : 14:53 : " 3
's

Propoſitio III .
Locum diapente infra F. 9. paulò ante inuentam Clauem
reperire .
S I itaquc diapente infra F.inuenirc delideres, ita age: duc 3. maiorem ſeſquialtc.
ræ proportionis terminū in 9.paulò antcinuentū numcrum'imparem ,claui Fad- 3 s altera
fefqui
ſcriptum ,& prouenicnt27. quæ reſpondentB.molli ; Vt iam reliquarum clauium pro
portioneshabcas,ita operare. Multiplica ſingulospræcedentis diſpoſitionis numeros
per 2.(:excepto 9.qui numerusiam inucntus et 21. )id eft G 8, 9, C 12,& r 16per
2. multiplicentur, ſcilicet minorem proportionis ſeſquialteræ terminum ,& prodibitdi
{poſitio numerorum ,proutfequitur,
F
, 16
18
{ Tonus .
с
Bij Diätcffaron . in sir.. ]
... 24.
B molle 27 * Tonus. '.
32 Scmiditonus. -
a Pro .
 11. Artis Magn.c Confoni , es Difoni
Propoſitio IV .
Clauem D.fupratot,fine quod idem eft , diapente fupra r visine
Scala reperire 4
ri

Vltiplica 32 adſcripta per 2 minimum ſeſquialteræ proportionis terminum ,

2 M & prodibunt 64 quæ reſpondet claui D.diapente quælitæ , vt verò reliquarum
31 altera clauium proportioneshabeas,permaiorem proportionisfelquialteræ numerum ,vide
licet 3,fingulospræcedentis diſpoſitionis numeros. (.excepto 27. ) multiplicabis, &
prodibuntnumericlauium iuxta difpofitionem , quæ ſequitur,

i firiba ! G
G. 48 iSG :
Tonus
F 15.4
Semiditonus .
D 641
C 72 Tanus locus
Tonus.
B fa 81
ini 067 Semiditonus.

--03 :22D! circa Bzm

12:10 . $ tin.Spill
Toissorin pisliit im
Si rica crise. Propofitio, V :
.

cabaoghai... ! is! re
bu mi ci's 2

InfraD. clauem paulò ante inuentam , diateſaron a fignare.

.::.coubsidir1: 20 ..
diateſ. PAAulò ante inuentaclauis , & numerus fuit Dk 64 , Infra hunc igiturin feala diatel
ſaron ita reperies,multiplica 64 per 4 maiorem ſeſquitertiæ proportionis termi
prodibuat
3 ?fefquit num , & 256 numcrus diatellaronquælitus,qui & refpondetA.telquos nus
meros ſingularum clauium reperies, fi minorem proportionis (eſquitertiæ terminumé
videlicet 3 duxeris in præcedentis diſpoſitionis claulum nunteros.; ita 3 duéta in 48
clauis G ,producunt clauem G. 144, & fic de coeteris cuius hæc eſt diſpoſitio .
G * 144 Tonus .
F }
162
D 192
Semitonus
C 216
Tonus
Tonus .
B fa 243
96.11.2010 9 Semitonium minus .
gir A 256 Tonus , A 41A .:
- validt
: 112881 1,4: 07010 "
-0 " mucho tiskien minister,
2013" pidimo domingos ogo 67,21odsman :
197C1T1
, 1,217 titi 191111cupija, 9. .
win : 279.797 min *: *77* -, ki :
Supra clauen A. paulò ante inuentam ,in ſcalaafsignare diapente.
2 diapet
s ? leſquia
P habcas;2 minorem proportionis ſeſquialteræ numerum duc inu256,& prouenient >

512, cuireſponderclauis E, diapénteſupra A quæſitum :reliquos ſingularum clauium

numeroshabcbis, ſi 3. maiorem terminum proportionis ſeſquialteræ , in præcedentis
nume .

1
 Lib. II I. De Harisonicorum Numeroram Doctrina . 223
diſpoſitionis Aumeros duxcris,vt exệplum docet, ita 3 ducta in 243 quæ in præcedenti
ſyſtemate B, reſpondent, producunt Bsinhoc fyftemate ſequenti; hoc pa & o 3 in C ,
216 du & a dant C , 648. Itccum 3 in D. 192 duéta dabunt D , 576.& fic de cocteris .
G 432 1
{ Tonus .'
F 236 103 Semitonium minus it
E S12
D 576 { Tonus :
} Tonus .
C 648
T. B. 720 7. Tonus .
A. 768 } Semitopiam minus, os
5.

* nTonus .aus
F 864itio
!. :

Propoſitia VII. છે- ! ' ,

inira quincitud
Infra E, inuentam clauemdisteffarori aſsignare .
€ 1.101
4
P videlicet terminum proportionis fefqui
prodibunt 2048quæ reſpondent
tgruix in
iatellaron
clauem paulò atite inuentam , & 45 diateſ.
Emid quæſito . sotiquos clauium numeros 37 ſeſquita
habebis, & fingulos præcedentis difpofitionis tumeros per 3 minoremterminum pro
poſitæ proportionis multiplicaueris, vt fequitur, ‫܃ ܃܃ ܃‬
. ibisor
G
F
1296 Tonus.cê 4
1458
E I536
} Semiconium minus.
D 1728
{ Toņus.it
1 1944. Tanus,no?
. b dur 2048 * Semitonium.minus.:
B fa 2187 } Semitoniusmaius. )
A 2304 } Semitoniummaius.
2592 { Tonus .

Habes igitur hic diapafon fiue integram o &tauam cum fingulis clauibus, & tctra.
chordis,completamque progreſſionem muficam ,quam in infinitum protenderepotes:
producendodiapaſonex diapafon,vé'fcala docet . Vbi vides quàm mira rationc, &
folertia ex ſoliusdiapeötc , & diateſſaron ope varia remiffione ſingularum clauium
ſedes, & loca inueftigentur :
Porrò ficommutenturclaues capigales , fiue hypatain netas ſeu geminatas nihil
aliud reftat niſi, vt duplatis ſingulis numcris illis , conſtituatur diapaſon acutarum ,
clauium , & ex hoc principalium literarum diapafon ,quod ſola duplatigac numerorn
præftabitur : ftabitque tocaScala completa , inproprijs, &minimisi terminis, vt fe
quituk.. (T90bisa s

R2 Scala
 124 sa drtis.Magne Conſoni,
091 ,
Difoni
Scala muſica.
1296
Tonus.
1458 } Semiconium minus ,
ce 1936 Tonus ,
dd 1728 } Tonus .
СС 1944
Semitonium minus. in
bb 2048 Semitonium maius, SE
bb 2187
§ Semitonium minus. Di
a2 2304
Tonus .
2592
* Tonus. TO
2916
Semitonium minus ,
397 ?
3456
* Tonus , Du
į Tonus
3888

22
Semitonium minus,

‫ܐ܀ܕ‬
b . 4096 į Semiconium maius.
b ":" 4374 Semitonium minus
a 4608 Tonus.
G
{
5184
} Tonus .
F $ 832 Semifonium minus
E 6144
* Tonus,
D 6912
Tonus .
с 7776
bi 8192
Semitonium minus.
Tonus
А 9216
Tonus.
10368

Si verò volueris, vţ, deſcendere,tunc oportet B molle feruare etiam in grauibus, ca

gatione,qua bmollein acutioribus ponitur,& bb, in excellentibus. Hoc enim pacto
e
ex abfciffion ſemitonij maioris miteſcit tritonus, ſiquidem natura numerorum , & ra
tio fonorum ſemperdiapaſon gignit ex diapaſon , vt dictum cft.

Examen buius fcald .

Tonus. I quiſpiam ſcirevelit, an tonus ſit inter ce, & dd, id eft inter 1536, & 1728. accipe
S.minimas illius proportionis numeros, qualesſunt 8& 9. hoc peracto diuides mi
norcm per minorem , &maiorem per maiorem , & ſi idem numerus proueniat; verus
tèrminus toni indicium prodibit , ita 1536 per 8, & 1728 per 9. diuiſa vtrumquc quo
ciontem relinquent 192. Vein exemplo apparct.
1936
( 192 quoticas.
1728 192
9 ( qu oricns .
Quem .

1
 Lib. III. De Harmonicorum Numerorum Doctrina . pag
Quemadmodí verò per 8 , & 9 tonusprobatur,ita & rcliqua intcrualla per appropria
sus ſibi numeros & proportioncs, veſequitur .
Semitonium maius 2048 & 2187
Semitonium minus
‫نی‬ & 256
Semidironns 27 & 32
Ditonus 64 & 81
Diateſſaron 3 & 4
Tritonus
512 & 729
Semidiapente 729 & 1024

per
Diapente 2
& 3
Semitonium cum diapente 81 & 128
Tonus 16 & 27 .
Semiditonus cum diapente 9 & 16
Ditonus cum diapente I 28 & 243
Semidiapafon 2187 & 4096
Diapaſon & 2

Verùm totam hanc operationē yņisà ſynopſiin ſequenci figura ob oculos ponimus.

Schema interuallorum .
bb .2187 feptima
minor
diapa

bb
ditonus

on
ſemidiapaſon fiuc
diapente

aa 2304 aa femiditonus cum

cum diapence
diaperte

2 Temitonium cum
cum diapente 8 2592 g
nus
to

2916
pente

pente Temidia
s

e 3072
tonus d 3456 diatella
ron

d
tri

tonus

TQOUS с 3888 C ſemidi

di

Tonus b qu.4096 blemi

ܲ‫ܝ‬

4374b
mi.

In hac figura deprchendesex bb, in b,diapaſon, fiue octauam , exaa , adb, ditonų
cum diapente;ex g in b.tonum cum diapentes exfin b diapente excin b tritonumi
cx d in bdironum ; ex cdeniquc in b tonum ; Ex altera verò parte ex b quadrato adc
ſemitonium minussex b quadrato ad d ſemiditonum ; ex b quadrato in ediateſſaron
cx b quadrato in f ſemidiapente ; ex b quadrato ing ſemitonium cum diapeote ; ex b
quadr. in aa ſemiditonum cum diapente; ex b quadr. denique in bb femidiapaſons
Videsigitur quam pulchrè fibi ca quæ hucuuiſque dicta ſunt in hacfigura conſentiát.

СА;
 1.26
2*1 Duvivizua Artis Magna Confoni, & Diſani.
CAPVT X.

De progreſſione quæ fit iuxta fcalam Muſicæ fictæ fiues ,

vt vulgo loquuntur accidentalém .
Pnem Rögrellio quæ fit iuxta [ calam Maficæ fi&tæ , cadem prorſus habetquæ ſuperior
illa Muſica yeræ ſcala ; ſcilicet, ſcala Mulicæ veræ, progreditur iuxta progreffio .
tetrachordorumin clauicordio , vbi ſeinper duos integros tonos fequitur (emito
nium minus, & ne tritonus obſtet, inueniturtonus fuo loco diuiſus in femitonium .
minus,& fenitonium manus, yt ſatis eſt ſignificatum , atque illa eſt progreſſioMuſica
propriè .
Håbec igitur progreſſio Muſica, iuxta fcalam fi&tam ,cafdem proportiones omninò,
ſedita ve- lubiaceantvlteriori diuifioni: ita videlicet, vt nullus tonusremaneat, quinon
diuidafut in femitonium minus , & ſemitonium maius , ficut videstactum in fequenti
hac diapafon diuiſione
Diapaſon iuxta difpofitionem Scalæ accidentalis .
dogg 165888 " } Semitonium maius
177 147
} Semi
conium miņus
ff 186 620 1 Sémi tóri ium minus
196608 } Semiconium maius
!!
Ci ec 299952
} Semitonium minus
2211841
dd 286196 }} Semitonium maius
2488321 į Sem itoniuumm min
::

us
01:::

cc Semitoni minus
bb26 21447
} -Semitonium maius
bb 279936
} Semiconium minus
aa - 294912
į Semitanium maius
314928:
{ Semitonium minu's
g 331776
Poteris iam ex his excellentibus ſeu geminatis clauibus , ſeu clauium numcris totā
pole

fcalam facilè complere, videlicet fingulosnumeros duplando,vt fuperiùs indicatur

eftir Hæėanem diuifio huius diapafon facta eft, vt fuperior videlicet per diapente
& diateffaron , imò hæc ex illa fuperio eft facta , fcilicet à numero impari, quem xi
des poſitum'eom B , fa , facra eftintenfio ipfius diateffaron ,&c. ! Et fic deinceps fem
per fic,vtabimpari incipias: vbique autem habebis vnum imparem folum . Itcm hoc
Comper fit deinceps, vr diateſſaron intendatur, & nunquàm remittatur: diapente verò
remittatur, & nunquàm intendatur. His igitur regulis vtens errare non poteris . »
Vides hìc etiam quà ratione Muſici FA canant fub clauibus , quarum dictiones FA
non continent . Item quà ratioąc Mi non admittatur in fingulis clauibus, quemadmo
dum fa,admittitur.
Item vides qua ratione Muſica ficta, dicatur fi&ta . Neque enim ita intelligi debet ,
quaſi opponatur Muſicæ veræ tanquàm fictio rei , quæ nonextet : fed quod fi& a Mus
fica, vltra ſcalam communem, aliam requirat diuiſionem diapaſon, atque aliam ſcalæ
re
diſpo
 Lib. IIl. De Harmonicorum Numerorum Doctrina . 127
diſpoſicioncm . Itaque fi ſyllabas ſeu voces reſpicias,fictio eſſe videtur : at ſi rationem
numerorum ſpectes, res eſt, & ars , quæ muſicis regulis nequaquam aduerſatur , qua
effet ſi f &tio reinon exiftentis .
Vides etiam ex ratione numerorum , tonum non effe tono duriorem aut molliorem ,
neque vllum aliud interuallum altero interuallo :quod numerorum ratio indicat ſibi
effe æquale , nifi forte duritiem , vel mollitiem iudices penes attenuationem vocis .
Ratio verò hæc numerorum grauc, & acutuin indicat. Sicut autem alia ratione
numerorum inter voces longas & breues , ita alia ratione numerorum iudicamus
inter vocem grandem & attenuatam , & nihil horum eſt quod non habeat rationem
ſuam ex numcris. Satis autem conſtat graciliores chordas cytharæ ,nő tantū acutiores
groſſioribus reddere fonos, ſed etiam magis tenues. Huius autem digreſſionis occaſio
nem præftitit mihi muficorum diviſio illa , quà ſex voces muſicales diuidunt in tres
diatefiaron, hoc modo ,

la bdur. III
fol natur ル セーターキー ‫ ايه‬a
fa b mol
mib dur.
re natur < yt re mi fa ſol la
vt b mol

Vocant autem ſemitonij minoris vocem acutjoroin ,mollem : grauiorem verò você
cius vocantduram .Etquãuis nulla skuis dictio, quæ lahabet,admittat vocemfa aut
vt , admittit tamen vocem mi. Item nulla dictio quæ vocem , vt habet , admit
tit vocem mi ,autla , cùm admittat fa . Hac ratione cenſueruntla eſſe vocem durā ,
co quod videatur quandam cognationem habere cum voce mi, quemadmodum vox,
vi,videtur effe cognata foci fa . Sic fol & yi naturales (voces vocant: hæ enim neque
b durarum neque b mollium amicitiam vitant , quanquam folmagis inclinet fe ad b
molles . Licet enim nunquàm commiſceatur voci mi , commiſcetur tamen voci la .
fic re nunquàm commiſcetur voci fa , at vocisut, commiſcetur. Vides certè ,vthæc
ſpeculatio Muſicorum nonverſetur circa rationes numerorum ; fed circa [yllabas di
& tionum ipfius ſcala , &c. ‫ اهد‬:

91 % !?

Aliaprogreffio,ideft, alia diuifio diapafon in commata, & ſemitoniaus

minora, ex Stifelio deprompta.

gg : 42467328 { Comma lisenssirourriel

3.
430 467.25 Semitonium minus
45 349632
} Semitonium minus
ff 47775744 } Semiconium minus
ee
S0331648 { Comma
SI018 3 36
} Semitonium minus
S 3 7477 1 2 Semitoniam minus
< dd 56623104 }
Comma
1 57395628 }
Semitonium minus
6046,6176 }
Semiconium minas Semin
 128 Artis Magna Confoni, & Difoni
CC
63700992 } Seritonium'minus
b du. 67108864 } Comma
68024448 Semitonium minus
bb 71663616 { Semitonium minus
aa 75497472
} Comma
in . 76527 504Semitonium minus
80621568 }
Semitonium minus
g 84934656 }

Potes etiam , & hanc progreſſionem commatum ; & ſemitoniorum minorum ex

Recifahar tendere, vſque ad rvt , per duplationem fingulorum numerorumo ,
inonice Eft autem Comma differentia qua ſemitonium maius ſuperat ſemitonium minus ;
quid ? Poſſes iam etiam facere progreſſionem Reciforum , & Commatum . Sunt autem tri
plicia reciſa . quædam ſunt prima, quædam ſunt ſecunda , & qu.edam ſunt tertia ,
Eft autem reciſum primum differentia ſe.nitonij minoris ſupra comma, vti:
134217728
129140163
Et reciſum ſecundum eſt differentia, qua reciſum primum ſuperat comma, vti:
1899942885796928
185299796663184
Recifum tertiumi cft differentia , qua reciſum ſecundum ſuperat comma, vci:
996117255708699787264
9847590923847922 12881
Ex his patet, quod adhuc aliæ , progreſſiones muſicæ poffent poni, videlicet com
matum , & femitonjorú : item commatum , & reciſorum primorum : item commatum
& rcciſorum ſecundorum , item commatum , & rcciſorum tertiorum .
Habent autē hæ omnes vnum , & eundem modum inuentionis , fcilicet progreſſio
commatum & femitoniorum recipitur à progreſſione ſemitoniorum minorum , &
maiorum , & fumitur principium ànumeroimpari, & rcmittitur diapente :, vtfacile
vides . Diapente autem nunquàm intenditur , nifi dum progreſſio tonorum , & ſea
mitoniorum inquiritur , ſcilicet dum ſcala muſicæveræ conftruitur ; lic di ceffaron ,
nunquàm remittitur , niſi dum illa tonorum , & ſemitoniorum progreſſio inquiritur .
Item à numero pari nunquàm fit inchoatio,niſi io illà primà progreſſione tonorum ...,
& ſemitoniorum . Item facile videbis vbique quando remittendam fit,& quando ias
tendendum , vt nihil fit vltcrius, quod in huiuſmodi operationibus poſſit deſiderari,

CA3
 Lib. 111. De Harmonicorum Namerorum Doctrina. 129

CA PV T. XI .
De praxi Arithmeticæ musicæ siue de confonantium ,
numerorum Algorithmo,
Propositio 1 .
De Additione ,
h

Ordanus & Boëtiushanc Algorithmum quidem tractant, fed ita obfcurè , & diffi.
Iculter,vt vix fit, quiex difficili negotiofo fe explicare poffit ; ita diateffaron ( quz
cooſtat quinque dieſibus, aut ſemitonijs minoribus & duobus commatis )admodum
laboriola multiplicationcreferunt, dum s dieſes & 2 commata ſeorſim hoc ordine di,
fponunt.
Quinque ſemitonia minora ſic diſponuntur .
256 256 256 256 2:56
243 243 243 243 243

Duo commata ſic difponuntur.

5 3 1 4 41. S 3 1 44 )
ina
5 2 4 2 88 . 52 4 2 38 1

Exhiſce numeris iuxta leges proportionum additis , tandem eruunthunc nume

zum laboriofiffima multiplicationc productum ,videlicet diateffaron , vt fequitur .
3105 345 59 3: 8-8 2 4 5 48489:6256 }diateſfaron
239900919 541 1841 136 7 2 1 9 2
Nos verò, vt mulica noftra omnidifficultate remota clarior & incundior cuaderet ,
brne Sti phelium ſecuti alium modum hic tradendum duximus, quem ad amuſfim Coffico
rum numcrorum vel minutiarum aſtronomicarum -co pacto ordinauimus , vt nihil fa
cilius fit etiam tyronibus, quam conſonantias & interualla data addere , ſubtrahere .
multiplicare & diuidere, & quamuis fuperiusnoras huiuſmodi tradiderimusshic camé
eas repetemus: fonum itaque hac nota lignamus. 1 .

Charaa
k
 330.. Artis Magnæ Confoni,es Diffoni
Charaderes, quibus interualla fingulanofamus , hiſunt.
Tonus
Ditonus
Tritonus III
Semitonium minus ſiue diclis
Semiditonus fic notatur
Diateſſaron conſtans ex duobus tonis & ſemitonio minore
Diapente ex tribus tonis conſtans & ſemitonio minore
Diapaſon ex quinq; tonis & duobusſemitonijs minoribus
Commanonapars toni ita ſignatur
Semitonió maiusex femitonio minore & cómate conſtans
Quandoquidem veròMuſici deproportionibus quoque irrationalibus loquuntur
( vt de Schiſmate & Diaſchiſmate, &nonnullis alijs ) casſic ſignamus. " T
Schiſma commatis dimidium ,
Diaſchiſma femit, min. dimidiumistening 1
Dimidium toni exſchiſmate & femitonio minore conſtat, eftque proportio
irrationalis & ita fignatur CI
Dimidium vçrò ſemitopijmaioris çx ſchiſmate & diaſchiſmate conſtans
ita fignabitur 3
ns
Diinidium vnius diapafon confta ex diateſ ſar on & tono dim idi ato ita
ſignabitur
Videsigiturquàm appoſitè interualla fingula referri poflint, hifce characteribus af
fumptis . His itaquevtentes'oas nes arithmeticas operationes expediemus. lint v.gt,
addenda 5.femitonijs duocommata,habebis quælitum ſi o o addasad vt fequitur
ita 4 commata addita tritono , faciunt | | 1 commá additum ſemidit, facitó
00 :1 0000

Iterum fivelişdiapente addere ad diateſſaron, habcbis quæſitum fi lladdas ad II

hocpacto ...,quæ nota correſponder conſonantiæ diapaſon ;denique li velis addere
ad diapaſon tritanum ,kabebis quæſitum ,fi ad !!!!! ad ieceris 111. ita um;non fecus de
alijs procedes. Ita Schiſma aditum ad ſemidiapente facit dimidium vniusdiapafoni,
yt vad facit 11.

Propofitio II.
De ſubtractione muſica , 2

I
fubtracta à 114 reliquunt 1. Nam iuxta Iordanum ſeſquitertium interuallam .
demptum à ſeſquialtero relinquit interuallum ſeſquio & auum , id eſt tonum. ita feſqui
octauum interuallum ſubtra &tum ab interuallo feſquitertio , id eft tonus à diateſſaron
relinquit ſemid tonum ;vtlab || facit 1: non ſecus ſemitonium minus ſubtractumà
tono , relinquit ſemitonium maius. vë ab facit 5 ; & femitonium minusdē.
ptum à ſemitonio maiorę, reliquit comma, vt - ab o relinquit o; & dimidium toni v
nius ſubtractum à dimidio vnius diapafon , relinquit diateſſaron; vt ab facit li.
Deniquç tertia pars toni ſubducta à ſumma duarum tertiarum vnius ſemiton . mi.
noris ,
 Lib. 111. DeHarinonicorúm Numerorum Doctrina . 131
ñoris, & vnius diaſchiſmatis, atque tertia parte diaſchiſmatis & vnius ſchiſmatis relina
quittonipartem certiam : Vides igitur quam ſubtili ratiocinio, & quam hac methodo
facili omncs operationos harmonicæ expediantur ,

07 si :
: ‫܂܃ ܃‬
Propositio III.
1: 9 : I !!! De multiplicatione muſica .
+
It primò multiplicanda Semiditonus cum Schiſmate & Diaſchiſmateper 4. Sic ſta I multi :
S bir exemplum . Dcinde multiplica quodlibet horum ſeorſim per 4 , & emanabit aplicada
figurarum ordo quiſequitur. &&rrrr & uuuu
1111
abie
4 multipli
Hoc eft 4 Semitoniaminora cụm 4ſchiſmatibus faciunt 3 fonos , qui ſumpticum q cans,
tonis & 4 diaſchiſmatibus ſcil. duobus ſemitonijs minoribus , faciuntbis diapente , vt Ō multia

i habet propoſitio . IterumSemitonium minuscum Schiſmate multiplicata per 6 faciat plicanda

tritonum ; ita ftabit exemplum . Deinde multiplica ſingulas figuras & multipl
per G. & ca6 ns i.
,
proueniet ſuinma vt fequitur.
Duw 0 0 Summa multiplicandorum per 6. hoc eft tresIII toni.
.
Faciunt enim tres toni reſolutiin o dieſes & gotidem fchifmata ,3 tonos . Iterum fi
7 femidiapentecum ſchiſmate multiplices per q ,habebis biſdiapaſon,ita ftabit exemplu,
IINIUS

Duc itaque 4 in ſingulas figuras & prouenicntfiguræ vt fequitur.

per 4
Hæc reſoluta conſtituent bildiapafon,ideſt quadruplam proportionem ſic .
Propoſitio I V.
resi De diuifionemuſica . 4

‫ ورم‬:: ‫انا‬
. ?
diuidatur bifdiapenteper 4 , prouenietit ſemiditonus cum Schiſmate &Diafchil
mate : diuidendus ita ftabit mm diuide igitur ſeorſiin 6 per 4 proueniet rý ſeſqui
tonus, hoc eft • .deinde duo ſemitonia minora diuiſaper 4 faciunt ; ſemitonijmino
ris, hoc eft diaſchiſma hocligno notatum 1 , ita& tritonus diuiſus per 6 producit ū
hoc eft ; toni,non ſecus biſdiapaſon per 4 đinifa producit femidiapente cum ſchiſma-
te . primo 10. toni per 4 diuiſa faciunt 2 ton. hoc eft ” deinde relinquum ſcil. 4 ſe
mit. min. per 4 diuiſa faciunt ſemitonium minus. Summa omnium facit . . 1!

Propoſitio V.T22-
.
15
De multiplicatione per numeros fractos .
Ivelis multiplicare per vnā ſemidiapente ,tunc producitusſemiditonus cum fc
Steven
mitonio minore , 4 ſchiſmate, & diaſchiſmate, hoc eft, ita autē procedito , li femid:
exemplo vt in marg. ſtabilito primò duos tonos multiplica per numeratorem 3 & ū për
productum diuide per denominatorem id eſt per 4 , & producitur 1 ; ton. hoc
eft , ſecundò 2. ſemitonia minora multiplica per numeratorem & productum
WE diuide per denominatorem , fientque 1 Semiton, minus cum diaſchiſmate. Quôd
oi
fi probare
tonos & 8 velis,ita agito,primomultiplicatio
ſemiton, minora , 4 diaſchiſmata & 4productihoceft
diaſchiſmata'; = hæc
per 4infacit
vnam4
ſummam colle ta , faciunt 6 tonos & 6. femiton. min. quæ diuiſa per 3,faciunt
2 tonos & 2 ſemiton. min. hoc eſt 4. ſemidiapente . Ex quibus omnibus patet
R vnius
 Artis Magne Corſoni, & Diffoni
vniusſemiton,minoris cum yno diaſchilinate,arque į vnius diaſchiſmatis & vÃO
ſchiſmate , atque tertia parte ynius (chiſmatis, partes ynius toni conftitucroipa
tetquoque 4 tonos per 3. diuifos.item 8. ſemitonia min.per tria diuiſąproducere-
Quod fi à quotientibus iſtis ſubtrahas 1ě ton.cum 2, ſemiton.minoribus relinqui
ſemiton, min,& diaſchiſmatis & ſchiſmatis ; Quæ quidem omnia id eſt dua
bus tertijs vnius toniæguantur , quod ita oſtendo, ſi enim Toni addantur ad 1 ;
toni, tunc duo toni perfectè integrantur qui cum 2. ſemiton minoribus faciunt ſemi
diapente , Sed hæc clariùsex præcedentibus innoteſcunt,
12
1
Propositio VI. 19
‫لما الهد ؟‬
De Diuifione muſica per fractos .
Int V. G. diuidendi 8 toni & 3 femiton, min, per s ſeu quod idem eſt per pro
emitonto prona
ad perfectionēdiapaſon de 8 efſc ; Vides igitur quàm pulchrè & artificiosè irraciona
les per rationales qumerosfupputentur. Et nondubito, quinex hiſce fagacia ingenia
innumerabilem nouarum inuentionum circa reſolutionem hujuſmodi nu.nerorum ,
materiam ſint inuenturi , Sed vti non cuilibet licitum eſt, adire Corinthum ,SOL
ia
profundioribus cantum ingenijs hæcdeguſtandaproponere voluimus.
CA PVT. XI I...
De Diuisione toni,

ha
neque quiſquam adhuc inuentus eſt, qui litem prorſus dociderit; Boëtius,lor
Tonuscer dapus,Stąpulenlis id fieri pofſeaegant: nõnulli verò ex Recențioribus id facili negotio
tito nume fieripoffeputaat; Nos vt litem componamus dicimus ,tonum bifariam diuidi , certo
so bifariâ conftitutoque numero,asurator effe; attamen tonū diuidi pofſe ( vti& omnes reliquas
diuidi non conſonantiasJaffumptis quibuſdam rationalemnumerum conftituentibusparticulis .
Atque priorem quidem ſententiam ita demonſtramus,

Propositio I.
Tonus certo & conftituto numera bifariam diuidi non poteft ( id eſt )
Si medium extremitațum toniSpacium bifariam diuidatur; non
ideò quoquè tonus in duas equas partes diuiduur,
1 m n O
P9 rfft
--16
© e f 8 h 1 K

It igiturfpacium abinteruallum çoni in 9 æquas partes diuiſum , manifeſtum eft

E vnumquodq; nouem partium fpacium bifariam in l, m ,n ,o, p, q&c,
STdaturitem
ab & cb elſe tonicxtremitates;cùm tonusin proportione ſii qua 9 ad 8. Dini
Dico fpacio acper1. bifariam diuiſo,non idoo toqum quoque æqualiter diuidi, Quo
njam epim ſonus a b & lb non æquatur lb & c b; eſt enim Ibpars totius a b; ergoma,
ior eft proportio a bad lb, quam ib & cbi eſt enim hæc ſelquidecima ſextasilla leſquis
decima
 Lib.II 1. DeHarmonicorum Numerorum Doctrina. 133
decim a ſeptima ; Nam vt reétè demonſtrat Iordanus ſpacio quolibet per quotlibet x
qua ſpacia diuiſo ;cotius ad totam proximæ fe &tionis partem minorem eſſe proportio
nem , quam eiuſdem parţis ad totam reliquam proximæ ſecționis partem ; ergo per hāc
citatam propoſitionem minor eſtproportio a bad lb, quamlbad cb. eſt; ſeque habet
vt ſelquidecima feptimaad ſeſquidecimam ſextam , non eſt ergo tonus hoc pacto in
æqua diuiſus,crūtq ;confequenter toni ablbe & lb, cb. ad inuicem inæquales. Sonus
ergo in duas æquas partes diuidinequit , quod erat demonſtrandum ,
Præterea cùm ca ſiçfón; ad fonum proportio ,quæ eft , ſpaciorum interualli propor
tio;inferuallum autem tónikt in proportionc ſuperparticulari ; quod ſicuti bifariam ,
diuidi asuvatov demonſtraţur ab Arithmeticis , ita & tonus, di&tam proportionem vide
licet ſeſquioctavam comftituens, bifariam diuidi nequit . Imò neque in plura æqua
lia yt 3 aut 4 diuidi poteft,vtpatuit ex dictis , & patebit fuſius in Coquentibus.

COROLLARIV M.
X quo facile cognofcitur Ariſtoxenum aurium iudicio omnia committentem ; Ariftoxeni
tonorū in tono dia
putat eſſe dimidia. Huncſecutus Marțianus Felix turpioriadhuc errore lapſus deprea uidédora,
henditur, qui non modò tonum in duas æquales,ſed in 3& 4 dirimit atq; ſecat partes; tio :
Secat autein in primis tonum in duo æqualia , quæ ideò ſemitonia vocat;Secundò in
3& carum partiū terciarū quamlibet diefin critemeriam nuncupat. Tertiò in 4. & hanc
quartam tonipartem vocat dieſin tetratemeriam ; atquchas dieſes nunc tertias, nunc
quartas diclispartes conſtituit,
.

Propoſitio II .
1 Tonum irrationalibus numeris indao & quapartiri,
Iximus in præcedenti, comum numero certo & conſtituto in dupæqualia dividi
Quomodo
aggregato,id eft irrationali numero diuidi poſſit ? Certè qui rem ſagaciùs examinarit, tionalibus
is luculentervidebit non alia decaula Schiſma & Diaſchilma à Philolao.effe pofita,nia, diuid
numeris
atur ,
five horum ope toni fieret bilecio. Probaturque hocſyllogifmo.
Quicunque commaçis ponit dimidium , toni dimidium negare non poteft ; ſed Boč.
tius Philotaum ſecucus ponit Schiſma, ( quod nihil aliud, quàm commaris dimidium )
crgo, & toni dimidium affignare debet , Maiorem probo . Quicunque poait comma ...
tis dimidium cum femitonio minore , isponit toni dimidium ; Sed qui ponit Schifina
cum limitonio minori, ponit commacum ſemitonio minori , Ergòaffignat tani dimi
dium , ergo dimidium toninegarinon debet . Cùm enim iuxta Philolaum dic ſis fit
fpacium , quo maior eft fefquitertia proportio duobus tonis ; Commaverò fpacium
lit quo maior eſt ſeſquioctaua proportio duabusdieſibus, id eft duobus ſemitonijs mi.
noribus ; Schiſma quoque ſit dimidium commatis, ſicuti Diaſchiſma dimidiū dieſios,
id eſt ſemitonij minoris; neceſſariò inde ſequitur tonum aliàs principaliter diuiſum in
dieſim , id eſt, ſemitonium minus & aporomen, velquod idem eft,in duasdieſes & co
madiuiſum ,bifariam quoque diuidi per dieſin ſiue ſemitonium minus, vel duo dia
ſchiſmata, & vnum Schiſma; Cùm enim ye jam ſæpè inculcatum eſt, tonus totusex
duobus ſemitonijs minoribus & commate conſtituatur , habebis toni dimidium inte
grum , fi ſemitonio minori addideris ſchiſma; hoc eft commatis dimidium , vt in fuble
quenti figura patet .
Typus
 :
1134 Artis Magna Conſoni, es Difoni
jsen
P.
Typus diuiſionis toni . .....

birini

chia
5 i

dioslchi
Semicon.giaus
.
a 46018 "1. icer

chiffma
1

Semitoniumi
Coma

ina

Semitonin
Diaſchiſma

Dichis

maius
Coma 9:51:

liu?
g. 4491 ‫ تی‬، : ir :
1 Toma

spo
Poojen Diaſchilma

Tonts
t
Coma

o m tom Dicfisic
f 4374

e
Apo semiminucosn e
C 4352 Schisma
Schifma oma
d 4330

ciaschi
diach
sma
ma

e
Comal
Diaſchiſma
Coma
::
€ 4212 E
nje!!!
corta jinsi
27971 : . ) lirimi
Diaſchiſma
: :: ۱۶ ? ‫ از‬۱۷ ( ۱ , ; Lomal
C cib 2096 rigatii
f

Ides in hac figura quomodo tonus in duo æqualia per ſchiſmara diuidipoffiti
Vio quomodo dimidium integrum alicuius tonig. ſchiſmata contineat , comma
verò, duoſchiſmata ; Diaſchiſma duo commata ;Diefis fiue ſemitonium minus, duo
diaſchiſmata ; Semitonium verò maius;duo diafchifmata cum vño coinmate exactè
exhibeat .
Secundò patet, quot ſchifmata, commata,diaſchiſmata ,dicfes,quilibet tonus , con
tincat , ſi enim duplem hunc tonum , ftatim diuifio Ditoni comparebit ; fi huic viam
ſubtrahas dielin , ſiue ſemitonium minus, ſemiditonus cum diclibus,diaſchiſmatis,co
matis, ſchiſmatis, remanebit .
Sic ſi hunc tonum duplices , aut triplicesijfque adiungas dieſin , ſiue 2 diaſchiſmata,
aut4 commata ,habebis quotſchiſmata,commata,diaſchiſmata, contineat diateſlaron
& diaprente; imò quæ ſint carundem Integra dimidia , videbis , Si denique hanc figu
ram diuiſionis toni quintuplices, ijſque adiungas 2 ſemitonia minora in commata , &
fchifmata diuiſa, habebis diapafon, in dieſes, diaſchiſmata, commata , Schifmata diui
Cam , dimidiumque integri diapaſon, ftatim apparebit ; Verùm vt hæc omnia veluti in
vna ſynopſiintuearis , hic fyftema totius apponendum duxi,

Pinas
 Lib. ill. De Harmonicorum Numerorum Deftrina . 135

Pinacion exhibens quot vnumquodque interuallorum

Commata & Schiſmata contineat.
Schiſmata Commata

Schifma I

Comma

Diaſchiſma 2

Semiton.min , 8

Semiton.ma. 19

Tonus 18 9
continct
Semiditonus 26 13

Ditonus 36 18

Diateffaron 22

Diapente 62 30
23

Tritonus 54
.
106 53
1 Diapaſon

Verùm his ita viſis nihil reſtat , niſi vt doceamus, qua ratione perradicalia ligaa al
gebraica, vti tonum , ita & quamlibet aliam conſonantiam bifariam diuidere poſſi
mus .

Hularis fiue mcdiatio interuallorum harmonicorum .

Paradigma 1.
i

iusoresfue dimidiatio Commatis .

Vm itaque fpacium Schiſmatis ad Schiſmafe habeat vt 524288 ad 531441,mul
tiplica hoſce numeros in ſe, prodibitque 278628139908 dimidium commatiss
quod exemplum ita ponitur.
524288 Schiſma u
VQ 278628139008
534441 Schiſma un

Para
 136. I Artis Magna Conjoni, e Diffoni

Sic 901
Paradigma 11.
3 nimi pret Dimidiatio Toni.

TOOniuamveròin fedimidium habebis,liproportionem eiusminimam videlicet ſeſquiocta

duxeris, videlicet 8 in 9. & prodibit VQ72. Exemplum ita itat .
8 Semitoniom minus cum ſchiſmatc
V Q72 į dimidium toni:
9 > Semitonium minus cum fchifmate

Huius rei veritatem ita oftendimus: duplentur terminiproportionis, & luculenter

patefiet partium duplatione tonum præcisè reddi , ita 8 in le ductum , hoc eft iuxta res
gulas Algorithmi proportionum duplatus dabit 64. & 9. dabit 8 1. quæ fubducta à 72
relinquent iterum 8, & 9. vt ſequitur :
8 duplata cofficè 64 8

VQ.72 72 Icu
2 duplata facit 81 9

Dimiditatio verò tonimaioris fiti ſi ſchiſma cum diafchifmate coniungas.

Exemplum .
204.8 Schiſma cum dialchiſmate J
YQ_4478976 Dimidium toni maioris
2187 $ chiſina cum diaſchiſma te J
CHES Paradigma 1L1.
willorsfiueDimiditatio diapaſon
Vm verò diapafon conſtet ex quinque tonis, & duobus ſemitonijsminoribus,vt
C 1111!; ponetur cius dimidium femidiapente cum ſchiſmate, vt in cxemplo patet.
I
Semidiapente cùm Schiſmate !!
V Q2
:
2 Semidiapente cum SchiſmateelIIl픙
quæ iun &ta faciuntwill diapaſon .

Cùm enim octaua conftet, quemadmodum di&tum eft , exquinque tonis , & 2. ſe
miton, minoribus. duo quoqueſchiſmata conficiant o Comma, & duoſemitonia,mi
nora cum commato tonum ; patet li "11 iungantur ſimul fieri IIII tonos, cum præterea
exſemit.min. & duobus v u Schiſmatisintegerquoque tonusemergat, fi hic Hill
paulò antè inuentis tonis adiungatur , prodibit ſumma cum ſemiton , minoribus rc
liquis, vnius octaux integræ fiuediapaſon , vt apparet im .

Para
 Lib.II I. De Harmonicorum Numerorum Doctrina. 137
Paradigma IV .
iussois fiue Dimidiatio diateſſaron
Ifficuitas hìc occurrit non leuis , quomodo diateſſaron dimidiari poflit, ſed qui
D dentia rite intellexit,hìc dubium nullum habere poterit .
præceder
Ita autem negotium auſpicabimur ; In præcedentibus dialchiſma pofuimus dimia
dium ſemitonij minoris, idque ſub di&tis numeris conſiderauimus 243 , & 256, quos fi
duces in feipfos ficnt 62258. ftabitque cxemplum ita .
243 Diaſchiſma.
V Q 62258
1 Diaſchiſma .
25

Cùm itaque diateſſaron conſticuatur ex duobus tonis, & ſemit. min. vt hic II ; ftabit
eius dimidium neceſſario ita tonus cum diaſch ſmate , quæ duplata denuo reſtituit
Niduo enim 17 faciunt & cum conftituunt il vt apparet; prætereà ſi minimos
proportionis diateſſaron terminos in ſe duxeris prodibit 12, ſtahitque exemplum ita .
3 1
Tonus cum diaſchiſmate 1
R12 Tonus cum diafchifmate i
1

Paradigma v
auſweisfiue Dimidiatiodiapente.. T.

X his fequitur neceffariò sivineis dictéité ,id eftdimidiario Quintæ : cum onim ,
diapente conſtet ex tribustonis & femiton.minor:vt hic patetT11 habebis di
midiationem huiusconfonantiæ ,& femiditono addideris ſchiſma vnà cum diafchifma
tc . Stabitque cxcmplum ytvides ..
2 Semiditonus cum ſchiſinate & diaſchiſinate
yQ6
3 > Semiditonus cum ſchil.nate & diaſchilimate 1
10. " CT
Ex quibus omnibus luculenter patet dictum tonum fine vlla difficultate bifariam ſe
cari poffe ;Neque hoc lordanus negauit ; Dumigitur aiuntauthores tonum dimidiari
no poffe,id de numero certo & cöftituto ,fiue quod idem eft de numero rationali intel.
ligendumeſt; non demimero incerto, & qui tulla vnitatum congregatione ſit conſti
tutus,id eſt de numero irrationali.perhuncenim aptè cum diuidi poffe ex præceden
tibus patuit .
Siquidem quælibet prædi&tarum dimidiationum portio conftat partim ex termino
cerco ſiue rationali , &ex termino incerto & incognitoſeu irracionali, quem nobis v
Collicus chara & er aptè infinuat, vr Algebræ peritis notum eſt.
Porrò non ignoro conut præcisè & mathematicein s partes diuidi non poſſe, cùm
diefis ýtinos accipimiusfit differentia remitonij majoris & minoris , quod multi & po
tiſſimùm ijqui Ariſtoxenum fequuntur æquale putant ſemitonio minori ſequitur co
fequenter, in s partes æquales tonum diuidi præcisè non poffe , cùm duæ dieſes ſecun
dum nos acceptæ in rigore mathematico ſint maiores ſemitonio minori , cùm enim
duæ dieſes ſint in proportione 16384 ad 15625 , aumeri quoque ſint ad inuicem vr
S : 25
 13 8 Artis Magne Confoni , es Diſfoni
252591 ad 24; patet excellam , quo duæ dieles ſemitonitim minus ſuperant cſſe 2.91_ 1025
15625
quæ omnia reconditioribus Theorice peritis conftant.
Vnde fallitur Fabius Columna ,dum putat tonum in s æquales partes præcisè diui
di poſſe; ac conſequenter falla gradus illienharmonici, quos ille in iua iambuca propo
nit, co qui ſequitur ordine ,

TXO
Fax *
8 9 IO II 12
I 2 3 5 6 7"

In hoc ſchemate ingeniosè quidem gradus allignauit enarmonicos , & nullum prog
ſus ſenſibilem errorem in inſtrumentis eos cauſare certū eft ; errauit tamen , quòd pu.
tarit, tnum hunc in rigore mathematico in s.xquales partes diuiſum eſſe, quod nos
falſum oftendimus :
Quòd verò nos à prçcedentibus toaum in ' , commata æqualia diuiſerimus, id fađū
éſt, tum ad facilitandum negotium diuiſionis toni in ſententia Philolai , aliorumque
Veterum , tum ad euitanda fractorum numerorum tædia, & tum denique , quia huiuſ.
modi in praxi muſica vix quicquam erroris important .
Ad dicam tamen fcrupulofiorum Theoricæ Magiftrorum eludendam , ego iuxta
Ariſtoxenum tonum in 12 æqualia femitonia diuidentem , gradus diatonico :chro
matico -enarmonicos vnius octauæ ita ponendos cenſuerim ,

Syftema siue diapaſon diuifum in 12. ſemit. æqualia,

1

2 3 4 s 6 7 8 9.10 II I 2 I3

Gradus Syſtematis vnius octauę diatonico-chromatico

Enarmonicæ .

Axt

体 Torta 21
16 17 18 19 20 22 23 24
2

1 3 4.5.6
6:17 89: LO'TI ” 12 13 14 15
>>
Notæ Semibreues ſignificantgradus Diatonicos; Minimæ Chromaticos ; Semimi.
nim
chromaticam dicfin,fiueſemiton. min. triplex'crux iterum gradum cnharmonicum
oftendit .
2577064.pojnou . ):
CT : 30-1 , " tinti. " 1 bit.3200 1090
2 !!PO !!! ... ?
CA.
 Lib. lll. DeHarmonicorum Numerorum Doctrina . 139

CA PV T. X III.
De triplici GenereMuſicæ & Tetrachordorum
diſpoſitione.
Enusmodulandi non cft aliud , quàm certa quædam habitudo fico conuenien.
G.cia fonorum , quiinterſe componunt Quartam liue diateſſaroa; ſiue genus4mo
to
dulandihoc loco nihil aliudeftquàm relatioquædam ;quam ad inuicem habent
ni vel 3 interualla Quartæ alicuius; quam multi pro tetrachordo accipiunt . Eft autem
cetrachordum Græcorum ,certus quidam ſonorum ordo intra 4 chordas contentus,cu
ius extremainter ſe diſfita reperiunturin proportionc.conftitutiua diateſſaron , hoc eft
ſeſquitertia. Fuit autem triplex Priſcis Muficis vſurpatum modulandi genus ; Primū
Diatonicum eſt, Secundum Chromaticum ;Tertium Enharmonicum , dictaque ſunt ge
nera,cò quòd ex varia tetrachordidiuiſione,variæ modulandi ſpecies emanarint, qua
rumſingulæ tamen ad hæctriagenera reduéta fuerunt. Non dicam hoc loco de va
i rijs, à diuerſis antiquis, Ariſtoxcao, Archita, Dydimo, Eratoſthenc alijſque, ( quorum
omaium manuſcripta penes me habeo ) factis diuiſionibus, ſod illas ſolùm ,quæ ad rem
noftram maximè facere videbuntur adducamicuiuſmodi ſuat Prolomæis hæ enim in,
ter alias maximèfunt rationales, & conformesnaturæ . Et vtad rem venjamus dico
primum genus, quod Diatonicum vocamus , in quinque ſpecies à ſenſatioribus muſicis
diſtribui. Hoc eft in Diatonicum Pythagoricum , Molle , Syntonum , Toniacum , &
Aequalem , OTT

S.I....
De quinque fpeciebus Generis Diatonici.
'N hoc igitur Paragrapho prædi&tas qụinque ſpecies non nih breuiter explicabimus

De Diatonico Pythagorico .
I atonicum Pythagoricum in ſuis tetrachordis procedebat per interuallum vnius ſe
mas quadrageſimas tertias,quod & Prolomæus Amoroute appellat. Boëtius verò etiam
-
Asopape ſiue Sisow ; ex huiufmodi igitur femitonio minore , & per duos tonos in ſeſquio
& aua proportione conſtitutos ex grauiin acutum & contrà ex acutoin graue per tres
memoratos comos & ſemitoniụm minus procedebant . Sed vide ſubiunctum para,
: digma .
ol
DI

S 2 Tetracion
 140 Artis Magne Comfoni, Diffoni
Tetrachordum diatonicum diatonum .
---6144ve 8 adIE 2 ** trinn * Hypacemaion .
Ton.in proport.ve ſeſquio & aua .
-6912 ‫مذيد‬ -Lychanos hypaton .
ve 8 ad 9 Ton,in proport. ieſguiocaua .
7777 , -Parhypace hypa con
ve 243 ad 256. Semie . min. in proporc.credecupart.256.
81.92 Hypate hypaton .

femitopium minusſomper procedat, quod cun neſcio quam cum mundi com
poſitionenaturaqucipla conformitatomhabeat, imagoi feimper à priſcis Philofophis
Platunc & Ariftotele habitum fuit; vt inPlaytiologia muſica dicecur.

‫ ܐ‬iLG& : , De Diatonico molli. 1 .

‫ ܃‬res

' latonicum molledicitur illud, cuius tetrachordum àgraui ad acutum per inter
uallum proportionis feſquiuigefima, & duo alia incerualla, quorum prius in fef
quinona, alcctum in fefquileptima proportioneconſiſtebat, procedebat, vtia exem
plo pateti.
‫܃ ܃‬ .
Tetrachordum diatonicum molle.
637 Hypate meſon
Seſquiſeptima 7 ad 8.
72 Lychanos hypaton .
-80-45
Sefquin na gad te. 755
-Parhypate hypaton .
Selquiuigelima 20 ad 21
-84-48 -Hypáte hypacon
De Diatonico Syntono
Tatonicum Syntonum , quem alij quoque incitatum vocant , illud eft cuius tetra ,
.chordum procedebat àgraui verfus acutum per vnum intecuallum intra 1 & 2
chordam contcntum in proportionc ſeſquiquintadecima , & deinde per alterum in .
proportionc ſofquibctaua, & demum pervltimum in proportionc leſquinona, & c.co
trarioab
..
acuxo ad graue per cadem interualladeſcendebat,vthic videtur ,
20

Tetrachordum Systonum .
lſeſquiquar
f| eſquitertia

Maiores termini .
36
ſeſquiquinta

-Hypace melon .
Seſquiaona vt 9 ad so fiue Toous minor .
-40 -Lychanos hypaton .
Seſquio & aua vc & ad 9 fiye Tonus maior.
-45 Parhypate hypaton .
Seſquidecima ve 15 ad 16 Semiton.minus .
-48 ---- Hyparc hypacon .

Atque
 Lib.III. De Harmonicorum Numerorum Doctrina .. . 141
i's. Atque hoc eft propriè diatonici generis, quo recentioresvtuntur ; ſunt enim termi.
ni proportioniş omncs intranumeros ſonoros,de quibus fufiùs in ſequentibus ,
i
DeDiatonico Toniaco .
latonicum Toniacum , quod &quidam cum molli confundunt illudeft , cuius te:
D trachordum tali ratione diſpoſitum eft , vt chorda prima & ſccunda efficiant
interuallum proportionisfeſquiuigelimæroptim , id eſt27 ad 28 : alterum verò in
teruallum fit in proportione le ſquiſeptimavt7 ad 8. & vltimum denique interuallum
fitin proportionc ſeſquioctaua 8 ad 9; & fic aſcealuşſit à grauiin acutum, & hinc içe:
ramSuin graue per eadem interualla, vtin cxemplo patet
Tatrachordum Diatonicum Toniacum .
Maiores termiinia via
168
-Hypate meſon
rus Selquio & aua vs 8 ad 9.
18.9 ‫ܚܰܝܳܒ݂ܳܐ‬ . -Lychanos hypaton ,
Seſquiſeptima vt7 ad 8.
wa 16 ‫مندلبندم‬
Parhypace hypaton
s!! Seſquinigefima feptimus27i'ad 28.
Hypace hypaton . 3

*** !...

De Diatonico Aequali.
latonicum Aequale illud dicitur,cuius tetrachordum ex grauiin acutum afcendit
D primo per interualluin proportionis ſeſquiundecimæ 11ad 12.& deinde per al.
terum proportionisfeſquidecimæ 10 ad 11,&denique per alterum proportionis fefe
quinovæ 9 ad 10. vt infrà apparet ,

Tetrackordon Diatonicum Aequale .

Diaccflacon

‫وبسبب‬ Hypace melon :)

Seſquinona ve 9 ad 10 .
10
Lychangs hypaton..
Seſquidecima jo ad 11 .
11 :
-Parhypate hypácon
Selquiundecima 11 ad 12.
12 -Hypate hypatonai
Vit autem hac diatonicum dictum æquale , eò quod nontempore æftimatums
æqualitatem pron
greffionis arithmeticæ procederet; multumque nullo non
nonfinecauf a Boetium s illudcomparabat Theologicis& Politicis rebus
olomæualioſque
fui t ; Vndevide
de quibus Zarlinum ,Pt , .
1 : 1: 1 ;

j
$. II . 1

De Genere Chromatico .
Ecu idum genus modulationis Chromaticum eſt, ita dictum quod mutet colorem ,
, lor
 : 1442001 ArtisMagiste Confoni, Difonii is. '
Molle,&
clor multiplexi cuius cetrachordum triplex erat; Antiquum , Syntonum ; Prius F
t
procedeba ponduoiſemitonia & tribcmitonium , hoc eft exigrauiin acutum afcende
bat pervnum interuallum (emitonij minoris ; deinde per alterum ſemitonij paulò ma
joris interuallũ cuiuseſt proportio fuperquintupartiens 76 ;denique per aliud interual
lum quod continebat tria femitonia,vnde& triſemitonium incompoſicum à Boëtio di
atam eft. Quia in tali gencre à nulla alia chorda diuidi poterat, cratque in proportio,
de ſupercripárticato decimas ſextas , Vļi hìc apparet.
3 :161wit isai . .'

-Lli !" 511 !!!!!!!

Tetrachordum Chromatici antiquiCinco
. ...,
Diateſſaron

‫ن را بر زب‬. ,‫ آ‬، ) ‫ مراد‬.. ! :5

-6144 Hypacemeſon
Triſemitopium proport.fuperparticocis decimas ſexcas.
-Lychagos hypaton
-7296
Semitonium proporc. ſuperquiocupartientis 76.
Parhypate hypaton ,
-7776
Semitonium minusptoport.ſupercredecuparticotis 256.
-8.192 -Hypate hypaton
Hromaticum wolle erat illud cuiustetrachordum cali ratione erat diſpoſitum ,ve
prima grauiſſima, & fecunda tenerentinteruallum proportionis ſeſquiuigeſimæ
ſeptima . Hæc cum tertia fefquidecimæ quartæ proportionis, &tertia demumcum
vltimaacuta, ſeſquiguintæ proportionis interuallum conftituerentis eratquehoc inter
uallum conſonum ,quemadmodum terminiproportionis fatis fuperque declarant;ho.
rum enim radicales numericollocantur intra 6 & s in partibus numeri ſonori , Sed
exemplum mclius te inſtruet ja oppnibusessuti
otri .s 7 "o Tetrachordum Chromaticimollis .
!:5ab
STER F12
3
? !?:" " 117 11!!!!! supiga Hypace meſon
Seſquiquinta vt s ad 6 .
Lychanos hypaton.
Seſquiquarcadecima vg 14,2015, VE
135
Parhypate hypaton .
Seſquiuigefimaſeptima 27 ad 28.
-140 -Hypace bypaton .
.. : 19
Hromaticum fiue incitatum illud dicebatur,cuiustetrachordum ita erat difpofitü,
vt prima & ſecunda chorda eſſent diffitæ perinteruallum proportionis ſeſqui
Cuigelimå primæ; & hæc remota erat à tertia, interuallo proportionis feſquiundecimæ
& tertia àquarta interuallo yniusſeſquiſextæ . ' Vtin exemplo patet.

.
Exemplum Chromatici Syntoni ſiue incitati .
2.11n
-66 Hypate meſon
Seſquiſexta.
77 -Lychanos hypaton . 34
Seſquiundecima vt 11 ad 12.
34 Parhypatc hypaton . de
Seſquiuigeſimaprimavt 2 ; ad 22.
88 Hypatc hypaton .
" The
‫ ܨ܂‬. ‫܂‬ 1
Hoc
 Lib. IIl. Dc Harmonicorum Numerorum Doctrina . 143
Hoc genus ob vim quandam effeminatiua'm animorum ab antiquis non free 1

quenter fuit vſurpatum , vt Macrobius docet . Ptolomçus illad comparat . Occo

nomico ftatui.

S. III
De Genere Enharmonico .
I

Nharmonicum tertium modulationis genus , apud Veteres duplex erat anti

E quum & Prolemaicum ; Antiquum erat cuius tetrachordum erat ita difpo
fitum , vc aſcenſus ficret ex graui in acutum , per duas dieſes & vnum ditonum
incompoſitum ; erat enim in hoc genere accomodatus cum vno ſolo interuallo,
Diefium verò grauior erat in proporţione ſupra trigintatripartiente quadringente
ſimas nonas ; & acuta erat in proportione ſupertredecupartiente 486. erantque
collocatæ in proporţionalitate Arithmetica; erat autem fecundùm veteres, hæc dieliş
medium femitonij minoris

Exemplum Enharmonici antiqui,

-6144 -Hypatemclon ;
Ditonus
7776 Lychanoshypatoni
Dieſis 9 :85:970 ‫ ܂‬-r
‫ ; ܃‬- ; .i :
-7984 Parhypate hypaton .
Dieſis
-8192 Hypate hypaton ,
9:11
Etrachordum Enharmonici Prolomaici illud crat , in quo ex graui in acutum ,
ex i ad 2 chordam aſcendebatur per interuallum proporrionis fefqui-qua
T drageſimæ quintæ , & hinc ad tertium per interualluin fefquinigefimæ ter
tiæ , & hinc demum ad quartam per fefquiquartam , quod interuallam conſo-
num eſt; Eft coim forma cius proportionis comprehenfa inter s & ,4 inpartibus
numeri ſenarij, eſtquc vetus diconys Enkaritonicus,de quo infequentibus.
Exemplum ſequitur
Exemplum Enhæmonic Ptolomac . te n
-276
Hypa mcſo ,
Seſquiquarta 4 ads Lychanos hypaton .
-345
Seſquiuigefima tertia 23 ad 24
-360 Parhypate hypaton ,
Seſquiquadrageſima quinta 45 ad 46
-368 Hypate hypaton .
Atque hæc ſunt tria genera modulationum , quibus Veteres yſi ſụnt ; Recen.
tiores primo tantùm & ſecundo vti folent . Verùm vt paulò antè dieta melius
intelligantur, ſingula hoc loco notis fuis repræfentabimus , vt & Muſici pra &tici ,
quid per dicta trium generum varia tetrachorda velimus , cognoſcere poffint ,
Prima itaque chorda & vltima communes ſunt tribus generibus ; intermediæ verò
peculiares tribus fingulis generibus. Diatoa ,
 Artis. Magna Conjani, Difoni.
Diatonicum genuşytdictum eſt, diuidit fuis quartas ſiye tetrachorda , in ſemito .
nium minus & duostonos .
Chromaticum in duo ſemitonia , & vnum trihemitonium ſiue tertiam minorem .
Enharmonicum verò in 2 diefes, & vnum ditonum fiue tertiam maiorem .
Porro Syſtema trium horum generum iterum ex quinq; tetrachordis componitur ,
quorum primum vocaturtetrachordum Principalium fiue Hypaton . Secundum Te
trachordú meſon ſiue mcdiarū . Tertium tetrachordum gununuzely.com fiue coniunctarum
Quartum tetrachordum siebevyubmwv ſiue diſiunctarum , ' Denique tetrachordum getum
ſiue acutarum, ita vt quarta chorda primi tetrachordi ſit etiam primachorda ſecundi
tetrachordi, & quarta chorda ſecundi fit prima tertij tetrachordi ; atque idcò dicitur
tetrachordum coniun &tarum , quia quartæ fecundiconiungitur “priina rertij ; ' Prima
verò chorda quarti tetrachordi differt vno tono à quarta fecundi tetrachordi, quæ
omnia exmanu Mulurgica conſtant . Verùm vt hæc omnia exactiùs aſſequaris , hic
notulis muſicis fingula Tetrachorda fingulorum trium generum exhibebimus; ex qui
bus nullo penè ncgotio, quæcumque hucuſque abſtruſius demonftrata funt exbibe
buntur .

Nomina Latino -Græca chordarum in fingulis V. tetra.

chordis ad Claues muſicas accomodatarum
A , Nete hyperbolcon, fiue vltima acutarum ,
Tetrachordon G Paranete hyperboleon, fiue fecunda acutarum .
Neton. FTrite hyperboleon, ſiue tertia acutarum .
E Nete , fiuc vltima difiunctarum .
Tetrachordon | D Paranete diezeugmenon, liue fecunda difiunctarum .
Duzcugmen . IcTrite-diozeugmenon, fiuetertia difiunctarum .
BParameſe, fiuevicina medis, reſpondet-b-daro .
Tetrachordon Netc fynneme on,ſiue vltima coniunctarum .
Synnemcnon. C Para neteſynnemenon, ſiue ſecunda coniunctarum ,
B Trite fyoncmenon , ſiuc tertia coniunctarum . J

SIAA Moſe, ideftmedia .

Tetrachordan G Lychanos meſon, fjueindex mediarum .
Melon .
F Parhypatemeſon, ſiue ſecunda mediarum ,
ti TE Hypate mcſon, ſiue grauis mediarum ,
Tetrachordon iD Lychanos hypaton, fiue index grauium .
Hypaton . | Parhypate hypaton, ſiue ſecunda grauium .
B Hypate hypaton,luegrauisgrauium .
:: . ‫هتلر‬ A proslambanomcnos, ſiuc vox aſſumptam
1.6 : ‫اخ‬، :

D. ice 2 373 (!nInspi

- ‫من در‬ Tiar * - !!! < , int ; 2,5

** Mis rii . 31 .1 .1 :
・2,1V p!
into
<
1 : 21 :1-5 Cin ?
: , no ibizay !
6 :? giben : 98 9

-Syſte
 Lib. IIl. De Harmonicorum Numerorum Doctrina . 145
Syſtema Catholicum -Diatonico-Chromatico
Exharmonicum 5. Tetrachordorum ,
-A .. B С D

Nomina & ordo TETRACHORDA

Diatonici generis.
TETRACHORDA
Chromatici generis .
TETRACHOR DA
chordarum . " Enharmonici gene ris.

s Hypate meſon .
4 Lychanos Hypaton. Tetrachordum
3 Parhypate Hypaton .
2 Hypate Hypnom n.s
atoeno 1.

Dieſis

Dieſis
i Proslamba ,

Diton
Principalium

.
1
4 Mefe Tetrachordum
3 Lychanos Mefon , II .
2 Parhypate Meſon ,
并
Tonus

Tonus

i Hypate Mefon . Mediarum

Semit

13

1
.

I.년을
Nete Synnemenon . Tetrachordum
3 Pahypare Synnemenon III .
2 Trite Synnemenon ,
1 Mefc
Coniunctarum .

Nete Tetrachordum
3 Paranete diezeugm . IV .
1 Trite diezeuginenon .
Dielis
Dielis

i Paranieſe . Diſiunctarum .
. on
Dit

4 Nete Tetrachordum
3 Nete hyperboleon .
3 Paranete hyperboleó . V.
注
Dieſis
Dieſis

Trite hyperboleon,
ter.mi.

Acutarum aut
Tonus

n
Semit

Semit
Semit

Dito

Excellentium ,
115 n

.
To

.
.

Explicatio & vſusSyſtematis .

Ontinet hoc Syſtema quinque columnas, prima columna F continet denomina
C tiones chordarum in ſingulis tetrachordis contentarum ; ſecunda columna ſi
gnata A continet gradus diatonicus per fiogula tetrachorda muſicis notis expreffosi
‫ز‬

Columna B continet gradus chromaticos notis muſicis per fingnla tetrachorda ex

preſſos; Columna C continet gradus enliarmonicos notis muſicis per fingula tetra
chorda expreſſos · Columna Dos Tétrachordorum denominationem continet.
Vides igitur quomodo in diatonico genere in tetrachordo per femitonium & duos
tonos , in Chromatica per 2 femitonia & femiditonum : In enharmonico denique
per 2 dieſes & ditonum procedatur. In
T
 146 Artis Magna Confoni , Dilloni
In hac tabula vides Diatonicum ita ſuas quartas habere di
{poſitas, vt ſemper ſemitonium minus fequantur duo toni ;
Chromaticum verò ita ſuas quartas habere diſpoſitas, vt in ,
illis clauibus, quæ mi habent etiam fa recipiat, vt& contrain , mi fa
quibus fal vel fa cft, etiam mi recipiat .

mi fa fa fa mi

Vt autem videas omnes gradus chromaticos vnius quartæ, ſiue tetrachordi, hic cos
ex re conditiorisTheoricæ gazophylacio depromptos exhibendos duxi.
Gradus Chromatici vniusTetrachordi.

M
I 2 3 4 s 6 7 8 9

Narmonicum ita ſuas quartas diſpofitas habet, vt diatonici generis Semitoniums

E diuidatur in 2 æquales partes quas dieſes appellant , & quælibet duo Commata
continct, quibus 2 deinde toni fiue ditonus adijcitur, & fic medium eſt inter
Chromaticum & Enharmonicum .quemadmodum præcedens ſchema fusè oftendit,

Gradus Enharmonici vnius tetrachordi ,

Tetrachordi prima ſpecies Secunda Tertia

diefis ditonus dieſis ditonus dicfis dieſis diefis dielis ditonus

CA PV T. X I V.
De fpeciebus Diateffaron , diapente & diapafon . น

S. I,
De Tono .

Quid To
Onus eftinteruallum harmonicum vocem aut vaicà intenſione intendens , aut v
nus ? TOnicà remiſſionc remittens, continens 9 commata iuxta Philolaum alioſque de
Quid Căn quo in præcedentibusfusèactumeſt; Eft autem Comma minutiflima duarum vocum ,
conftituunt dieſin generis enharmonici; diuiditur quoquc,
ma , diſtantia , quarum duo
vt dictum eſt, Tonus, in Semiconium maius ,& minus ; minus 4 , maius s commatis
conftat, quibus additis, tonus mouem commatum efficitur, id quod facile ex diuifione
m onQ
 Lib. III. De Harmoonicorum Numerorum Doctrina . 147
monochordi in 9 æquas partesdiuiſi( quorum vnumquodque comma refert) probari
poteft, & ex figura in præcedentibuspolita patët,

S. II .
De Semitonio minore .
Antam vim obtinet Semitonium minus , que mi, fa, vt fi illud non daretur , nul
TAlain muſica daretur varictas ; totius igitur varietatis harmonicæ vnica caula Anime mu
Semitonium minus eft, hoc omnium conſonanciarum diuerſas conftituit fpecies .hoc ficæ ſemi
vnicum diuerſitatis modorum cauſa eft, hoc pro diuerſa lua in tetrachordis diſpoſi- tonium,
tionc, diuerſorum affectuum , quos diuerſi toni mod que cauſant, origo eſt; quo ſub.
lato totam Muficam perire neceffe eft. Prodiuerfitatecnim diſpoſitionis huius femi
conij minoris, mutantur conſonantiæ , fed hæc omnia exemplis declarcmus .

S. III .

Hi ,
Defpeciebus Diateſſaron ſiue Quartæ .
Vlateffaron fiue quarta perfecta complectens duos tonos cum femitonio minore ,
Dlated
4' voces habet ; videlicet vt : re, mi,fa;cùm igitur femitonium minus v.g. ini, fa , teffaron .
Quid Dia ,

ſubinde primum locum ; nonnunquàin ſecundum ,aliquando vltimum , vtin adducto

exemplo patet, obtincat, ſemper tot erunt ſpecies alicuius confonantiæ , quoties mi fa,
locum mutare poteft, cù in igitur in omni intervallo diateffaron conſtituente, id locum
mutare poſſit tertiò ; tres ciuſdem (pecies eſſe cenſentur ; ita vt prima ſpecies Quartæ
fit illa, cum Quarra mi, fa ,habuerit in primo loco,Secunda ſpecies cun mi, fa, habue- cieTres
s QuSpe.
ar:
ritin fceundoloco ; Tertia verò ípecies (it, can mi, fa,fuerit tertio loco Quirtæ , fitque tæe.
regula vniuerfalis Alulicorum ,tot effe alicuius conſonantiæ fpecies, quoc funt vocesin
cadem conſonantía ,dempta vna.voce ; Cùm itaque Quarta 4 voces habeat dempras
vn
cla
a,remafienebunt 3 ſpecies ipſius confonaatiæ . Sed hæc in ſequentibus paradigmatis
riora nt .

I. Species. II. Species . III. Species.

it
mi fa sol la re mi fa fol VE re mi fa
Semiton. tonus tonus tonus ſemita to nos 7
tonus tonus ſeniir.

Notæ nigræ ſemper ſignificant ſedem ſemitonijminoris mi,ft . reliqua albæ tonos.
Nonnulli verò videntes tonum quemlibet duplicem effe minorem & maiorem ;hinc
totſpeciesponunt'in Quarta confonantia,quoties lemnitonium minus cum tonoma
iori & minori locum mutare poteſt; Cùm igitur iuxta regulas combinationum 3 ſin .
gulæ res fexies combinari poſſint , hinc ſex fpecies ponunt Quartam habere
: vt fequitur ,

1 Semi.
 148 Artis. Magne Gonfoni, eg Diffoni:
1 Semitonium ,. Tonus maior . Tonus minor
2 Semitonium . Tonus minor . Tonusmaior .
3. Tonus maior . Semiton.minus. Tonus minor .
4 Tonus maior . Tonus maior . Semitunjum .
s Tonus minor . Tonusmaior . Semitonium.
ho
6 Tonusmingko Semitoniumali Tonusmaior.

Vbi vides primam fpeciem conftitui , quæ ſemitonium habet primo loco , tonumu
maiorem fecundo,& tonum minorem tertio ;fecundam fpeciem efle , quæ iter uma le
mitoniumhabet primo loco, & tonum minorem fecundo, & maiorem tercio, & ficde
reliquis vt tabula docet. Et quamuis hæcomnia fuam ſubtilitatemhabeant,quiata
men difficulter toaimaioris & minoris differcatiapercipitur, hinc pleriquc tres tanta
specics ponunt alicuius quartæ, vt in priori ſchematepatuit.
S. I V.
.

De fpeciebus Diapen
1: 1
tei . ;ſiue
? :
Quintæ .
lapente quinta imperfecta tres tonos cum ſemitonio minore continens, quinque
R atuor
ſpecies
D voceshabet,v. g. ut, re , mi, fa sot. Vnde iuxta ſuperiorem regulam omnis
Quinta quatuor habebit ſpecies,ſiue quod idem
Quinta
eftinomni quinta mi,fa , quaterlocu
fuum mutare poterit,vt ſequitur.Notæ nigtæ fedem femitonij indicant. reliquæ tonos,
03 ! "
I. Species. II. Species: III. Specics." IV . Species,

mi fa sol re mi re mi fa ſol la . vt re mi fa
Utre ſol : fa ſol re mi fa
fa ſol
Hi verò qui combinant femitonium cum tono maiori & minori ; in omni quintare
perient 24 combinationes, & totidem fpecies; cùm enim 3 fingulæ ros 6 combinatio
nes admittant, vt in præcedenti exemplo patyio, hæcum 4fpeciebus Quintæ hic re
præſentatis combinatæ , id eft o du&ta in 4. producent 24 ſpecies quintæ . Verùm ,
cùm in omni quinta duofimilia reperiantur interualla, combinationem totam, id eſt
24 diuidemusperduo & quotus12 videlicet dabit combinationem quæfitam hoc eft
12 ſpecies vnius quintæ, vt ſequitur ,
Tabula combinationum ſpecierum diapente ,
1. Tonus maior. Tonus minor . Semitonium . Tonus maior .
2. Tonus minor . 3
Tonus major . Semitonium , Tonus maior.
3. Tonus maior : Tonusmaior . Semitonium Tonus minor.
4. Tonus maior. Tonus minor. Tonus maior. Semitonium
5. Tonus maior Tonus maior . Tonus minor , Semitonium ,
6. Tonus minor Tonus maior . Tonus maior . Semitonium .
7. Semitonium . Tonus maior . Tonus minor . Tonus maior .
8. Semitonium . Tonus maior . Tonus maior. Tonus minor .
9. Semitonium . Tonus maior . Tonus maior . Tonus maior ,
10. Tonus
 Lib. III. De Harmonicorum Namerorum Doctrina. 149 i

10. Tonus maior. 1: Semitonium . | Tonusminor . | Tonusminor .

11. Tonus maior . Semitonium . i ! Tonus maior , Tonus minor ,
12. Tonus minor . ! Semitonium . | Tonus maior. Tonus maior .

Atque hæ ſunt combinationes iz ſpecierum diapente , ſecundùm rigorem mathe,

maticum conſideratæ, quæ tamen cùm in ipſa praxi vix locum inueniant , hinc quin
21 tæ ſingulæ non aiſi 4 fpecies habere cenfentur. De quibus plura vide in Rhabdologia
1 noftra Muſurgicas, more

21
1 S. V.
De SpeciebusDiapaſon ,que Ocaux ,
Vm Diapaſon ex diapente & diateſſaron componatur, habebis ſpecies oétaux ,li Oftaua ha
.

vnius quartæ & 4 ſpecies ynius quintæ inuenimus ; proueniunt ex additione ad 4 cies .

feptem deſideratæ videlicet ſpecies vniu's oétaux ; ad quasdeclarandas nihil aliud re

quiritur, niſi exhibitio Syſtematișinfrà poſiti, ex quo fitus & polītio fpecierum facile
innotefcit titum yerò ſemitonij nigris notis cxprellimus ,
2
ce Species octauæ funt7,
I. Species . H. Species ? III. Species ,

mifa ſol re mifa ſol fa re mifa ſol re mifa ſol yt re mi fa ſol re mifa

IV. Species . y. Species, V I. Species .

IL

***
fa ſol re mi fa ſol la fa mifa re mifa ſol la ſol re mifa re mifa ſol la
vt yt

VII . Species

vt . re mi fa re mi fa ſol
yt

Equitur nunc vt Chromatico -Enharmonicarum Quartarum , Quintarum , O &ta ,

uarum ſpecies proſequamur ; Sicuti igitur 3. differentes ſpecics di&tarum conſo
santiarum determinauimus in genere diatonico ; iça & cçdem determinaripoſſunt in
Chro .
 150 Artis Magna Confoni, es Difoni i i
Chromatico & Enharmonico , & conſequenter 1 2 modi, vt poftcà videbitur. Cùm
itaque in præcedentibus fingulæquartæ chromaticæcontentduobus femitonijs ma
iori & minoriynà cụm ſemiditono ,iuxta regulas artis combinatoriæ neceſſario ſequê.
ter o fpecies Quartæ chromaticæ vt fequitur,

Combinatio Specierum unius Quarte Chromatica .

>
Semitonium maius Semitonium minus Semiditonus
.
She 2 Semitonium maius Semitonium maius Selmiditonus
3 Semiditonus Semitonium maius Semitonium minus
4 Semiditonus Semitonium minus Semitonium maius
s Semitonium maius Semiditonus Semitonium minus
6 Semitonium minus Semiditonus Semitonium maius

Ides igitur in hoc exéplo quod totā Chromatici generis varietatē conſtituat Sc.
miditonus folum . Porrò ſi quis poſuerit in Enharmonici generis quarra duas
diefes vnam maiorem , alteram minorem , ynà cum ditono ſiuc tertià maiori is 6 ſpe.
cies pariteraffignabitvnius Quartæ Enharmonicæ . Dieſin maiorem fuprà conſtitui
musin proportionc 25 ad 24;minorem in proportione 128 ad 125. Eft enim minus 1

interuallum Chromaticum ,maximum Enharmonicum , ficuſ maximum Chromatica

eftminimum diatonicum : octauam Chromaticam & Enharmonicam hic in notis re
præſentamus, vt dicta melius intelligantur,
Oftaua Chromaticalls Ondua Enharmoniga .
salaterte -500-6
༤-----
1 72 3 4 5 6 7 8 9 1 2 3 4 5 6 7 89 10 11 12
Bi nota vnamquamquc notamEnharmonicam ad vnam quartam toni fiue ad
VBI vnam dielin moueri ope puncti ſupra notas pofiti V. g. fecunda nota eft altior
prima, voa diefi , & fic dc rcliquis ftatueridum . In Chromatica veró octaua b remit
titſonum ad vnum ſemitonium . Si verò quis octauam diuideret in 24 dieſes, opus
huiuſmodi ſignis non foret, ſed Syſtema octauæ Diatonico-Chromatico-Enharmonicę
fic ftaret ,

Gradus Syſtematis vnius octauę diatonico -chromatico

Enarmonicæ .

ox ਲਲ oxx
IOIT 12 13 16 17 18 19 20 21 22 23 24
I 3 4 5 6 7 8 9 14 IS

CA.
 Lib.111. De Harmonicorum Numerorum Doctrina : est
С А Р у Т. X V.
De Modis Muficis .
Vemadmodum diuerſæ fuerunt Veterụm circa modos corumque naturam &
Q proprietatem opiniones, ita diucrſæ ,quoquc fuerunt circa ordinem & litum
communem conſtitutiones,
Plato primo loco pofuit Lydias miſtas, quibus fubignxit Lydias acutas , ſecundo lo
co ponebat Ionicam ; In tertio Doriam & Phrygiam harmoniam ; eum tamen hunc Varix
tentix fena
AA
ordinem non ad naturæ aliquem ordinem innuendum poſuiſſe, ſed caſu, inde confta- circaMo.
dus Mufi
re poteft, quod alio in loco mutet prædictum ordinem , primo loco poncodo Ionicam ; COS :
ſecundo Lydiam, & deinde Phrygiam harmoniam .
Ptolomæus & Boëtius in tonorumexhibitione hunc ſeruabant ordinem ; Hypodo
țium enim primo loco ftatuebant infrà omnes alios , & in parte acuta ſupra omnes a
lios Myxolydium , & Hypermyxolydium , ſicuti ſupra Hypodorium ponebant Hypo
phrygium ,& pofthunc Hypolydium ,cui adiungebant Dorium , quem immediatè le
3
quebatur Phrygius: Apuleius verò primòloco ponebat Æolium poftea laſtium ; & de
inde alios ordine ; Martianus Capella primo loco ponebat Lydium deinde laſtium , &
deinde alios . Non defuerunt qui primo loco ponerentMyxolodium , vti Euclides &
Gaudentius , Iulius Pollux primo loco cum Plutarcho & Calliodoro ponebatDorium ,
Lucianus Phrygium ; Exqua maxima confuſione, maximæ quoque hæreſes in ſcientià
harmonicà natç ſunt, quorum duas præcipuas narrant Authores: prima erat Pythago. Hæreſes is
rica; altera Ariſtoxenica , quarum vtraqucinnumcros habuit le & atores, ita vt quosſc. Mulica :
quaris, vix difpicere poſſis.
Nosigitur vt ex tanta nos confuſione explicaremus, in ſcientia ordinis Enharmoni
cimaximum ordinem feruandum duximus. Priinò igitur in fequentibus dicemus
quidnam ſit Modus, quid tonus ; Secundò originem deriuationis vniuſcuiuſque ; Ter
tiò de ordine Antiquorum in tonorum repræſentatione ; Quartò de diſcrepancia Mo
dorum huius temporisad veterum modos ; Quintò denique de originc modorum , &
natura vniuſcuiuſque a
Definitio Modi Mufici.
Odus itaque Muſicus, fiue Harmonicus græcisteétos , hoc eft figura, nihil aliud
MEeſt, quàm certa quædem muſiciconcentus formandi ratio , in principio , mc- Quid Mon
dio & finead certam tum intenſjonis remiſſionifque æqualitatem , tum concentùsaf- duse
feétionem formandam inftituta: vel aliter : modi ſunt harmoniæ genera, quæ ex 7.dia
palon fpeciebuspro varia quartæ aut quintæ diuiſione & connexione oriuntur, ad va
rios affectus motuſque animi exprimendos conducentia ; Glarianus eos comparat cū
fluuio qui quandoque plenus, quandoque vacuus, quandoque fuperfluus eft. Sunt
autem modi totius harmonicæ varictatis caufa & origo , idemque in muſica faciunt ,
quod in dialectica figurę Syllogiſmorum . Sicuti enim nullus in Philoſophia folidus
diſcurſus duci poteſt, fine varià Syllogiſmorum artificiosà diſpoſitionc , ita & in muſi
cà, nihil dignum præſtes, fine artificiosàmodorum diſpoſitionc: Qui cnim cantum ,
fecerit fine certo modo,isSyllogifmum fecerit ſine figurà . Sunt igitur modi idem ,
quod in pi&uris apta colorum difpofitio ac membroră legitima proportio ; Item quod
in naturà rerum apta ſingularum fpecierum ſub ſuis generibus diſtributiones ſunt, id
in muſica ſunt modi. Verùm de hiſcc in ſequentibus pluribus.

СА .

1
 352 Artis Magne Confoni, Diffoni
CAPVT XVI .
De Etymologia , numero & ordine modorum .
Verunt autem huiuſmodi modi variè à varijs regionibus in quibus vſus eorū erat,
F denominati; HincLydieum , quo vt plurimum vti ſolebant, modum dixere
Lydium ; Phryges Phrygium, Dores Dorium , Æoles Æolium, lones Ionicum;& fic de
coeceris; vti enim hæ gentes diale to , moribuſque , ita & modis muſicis diſcrepabant,
eiſque quæuis Gentes vtebantur modis ,qui naturæ eorum magis videbantur conſenta
neisvel, vt meliùs dicam ,ad quos amplexandos vel ipſa natura eos inuitabat, inſtimu
lábarque . Verùm de hiſce vide mulicam noſtram Phyſicologicam .
Porrò cùm ſecundùm varias Diapaſon ſpecies, varij quoque naſcerentur modi:hinc
vriicuique ex prædictis conſtituerunt ſubiugalem , natique ſunt, Hypolydius, Hypodo
Variæ Mo, rius, Hypophrygius, Hypomixolydius, Hypoxolius, Hypoionius; quibusadiunxerunt
cies . Spe- laſtium & Hypoiaftium ,adeoque 14. iuxta duplicatas7 Diapaſon fpecies conſtituerūti
dorú
de quibus fuliùs ia noſtra Melopoeia . Veteres quidem rudi adhuc ſeculo 3 tantum
conftituere. Lydium , Phrygium , Dorium ; Succedentibusverò fæculisdoctioribus ,
è tribus ſeptēomninò emanarunt,videlicetHypodorius,Hypophrygius,Hypolydius,
Dorius, Phrygius, Lydius , Myxolydius . Quis tamen horum primus numero ſit, quis
ſecundus, quis tertius, quis quartusnemo eft, quihucuſque determinauerit , eſtque
tanta Authorun diſcrepantia, vt cui primoſubſcribere debeainus, vix difpiciamus.
Quidam crediderunt, ordinem horum modorum fumendum ab ordine 7. (pecierum .
Diapaſon ; Verùm cùm harum ſpecierum quælibet primum locum obtinere poſſit;non
video quomodo eorum ſubfiftcre poffit opinio ; nodum tamen procedeodi vi
deamus .
Primam igitur Diapaſon ſpeciem ponebant à B mi ad b mi videlicet ab hypate hypaton
ad paramefen . atque hanc dicebant fpeciern Myxolydiam . Secundamſumebant à
Ordo Spe. Cfa vi, ad Cfolfa vt,videlicet àparhypate bypaton ad tritendiezeugmenon,quam voca
cieiun.ip
fius Octa bant ſpeciem Lydiam . Tertiam ſumebane à D.fol,re,add,la ,sol,re , videlicet à Lyo
WIE chanoshypaton adparaneten diezeugmenon camque dicebant Phrygiam. Quartam lu.
mebant ab E, la , mi, ad e, la , mi, hoc eft ab bypatemeſon ad nete diezeugmenon , eamque
vocabant Doriam . Quintam ſumebant ab Ffit, vt, vfque adffa , ui , id eſt à parbypa
temeſon ad triten hyperboleon , eamque dicebant Hypolydiam . Sextam ſumebant à G ,
Sol, re,vt, ad g.fol, re,vt,id eft à Lychanos meſon ad paraneten hyperbol.con, eamque voca
bant Hypophrygiam . Septimam deniquefumebantab a, la,mire, id eſt à meſe ad ne
ten hyperboleon , camque vocabant Hypodoriam ; atque hic eſt ordo numerandiſpecies
yoius octauæ ,à pleriſque ſenſatioribus Veterum muſicis obſeruatus. Hæc autem om .
nia demonſtrabant in Syſtemate is chordarum , quod perfectum vocabant , fiuc diſo
diapaſon, vt in fequenti figura apparet, quam ideò hic appoſuimus , vt ftudioſus Le
&tor hucuſque dicta forſan obſcuriùs,vnico intuitu contemplaretur,vtquoque practi.
ci Muſici Theoriam Veterum in modorum exhibitione faciliùs caperēt,fingulis chor
dis,quæ 7 Diapaſon ſpecies repræſentant, notas muſicas appoſuimus, ne quicquam .
ad dictarum rerum notitiam conducens omififfe videremur .

Syſte
 Lib. III. De Harmonicorum Numerorum Doctrina . 393
Syfiema Diſdiapaſon juxta 7 Diapaſon fpecies totidem
zmodis correſpondentes .
48
.

ins .
a
8

c
aj

& ai
8!

def Bao
f
f e d
el
a
于

}
ED

e
E
BOA

L
A
. d
Ꮎ
bi

B A G

А
F D

A e
a F
G F
G e
$ CС 61
d
el
bH Myxolydius
с
3 d CС
lai
Lydiuss
D e ៦ Phrygius
Cс
며, a Dorius?
Hypolydius
Hypophryg.
LD ydius
Phrygius

Aire
HGypophrygius

Ik
H
Ili 28
Dorius

Hypod. & com

munis ftabilis
HAypophrygius

UTA
Hypodorius

Li

♡
IUT

tott . " : ‫زن‬

Til

y In
 +54 Artis Magée Confoni , Difoni
Hypodoriú Inpræcedenti igitur figura notandum eft apud vetc.es interomniaSyſtemata , Hy.
præ cete- meodglumf
ris vfitatú
apud Vete procedebatur; Vnde ti quiſpiá volebat incipere, à grauiori vocc Hypophrygų. V. g. à G,
res ,
ſol, re ,ut; cum per imaginationem diétam chordam G. liue quod idem eft ,Lychanus
meſon in locum Proslambanomenç fiue in A, re, transferre oportebat intonando, ivi , pro
voce G; minimè autem re, quæ vox pertinebat ad A , id eft, intonare oportebat vao to.
no altiùs Hypodorium fiue A,re , voce Proslambanamená , ita tamen vt di&ta vox ad B ,
} mi Hypoderiam cffet vniſona , deinde ſic ordine continuabantur ſequentesvoces fursū
vſque ad Netenhyperboleon vltimam Syſtematis. Quæ omnia faciliùs innoteſcent, fi
præcedentistabulæ columnæ , in charta effigjencur,& deinde co ordine diſponantur,
vt in præfenti tabula factum vides $ Sed hæc fufiùs in noftrà Rabdologià mulurgicà.
CAPV T. X V I I.
De modernis modis ,
Oderni verò Muſici videntes variasquartarum , quintarum atque octauarum ,
ſpecies, o & auam quoque vt in præcedentibus viſum eſt ex quarta & quinta
conſtitui ;atque varià ſemitonij diſpoſitione , variasquoque modulationes nalci, cum
in vna Diapafon 7 fpecies reperiſegt, id eſt ſemitonij aliam atque aliam diſpoſitio
nem: hinc 7 tonos conſtituerunt:cùm verò non in harinonicà tantùm diſpoſitione ,
ſed &in Arithmeticàquoque haſco ſoptein diſpoſitiones not arent; feptem alios tonos
conftituerunt, ita vt in vniuerfum eflent todi 14. quia tamen in duabus ſpeciebus vel
tritonus vel femidiapente'occurrebant , hinc reiectis ijs: 12 tantùm modos legitimos
retinuerunt, quos omnes fufiùs deſcribimus in libro de Symphoniurgia , ad quam Le
chorem remitiimus .
Cùm præterea Diapaſon in Diapente & Diateſſaron diuidi notarent, quarum diapé
te coniunéta diatellaron nunc fuaues & ſonoros, nunc ingratos & afperos fonos cau
Quid arith ſari perciperent.& quidem dvoortw cauſàbatdiapente infra quartam fiue diatoffaron
meticao poſita,nanoparti'w vera Quarta ſiueDiateſſaron infra quintam ſiue diapente poſita; hanc
monica arithmeticam , illam appellauere harmonicam diſpoſitionem . Nam termini propor
Diſpofitio tionum , qui dant formam Quintæ & Quartæ cuiuſmodifunt6.4. 3. pofiti funt inpro
portionalitate harmonica;medius enim torminusdiuidit extremos modò conuenien
te chordis eiusordine prorfus naturali diſpofitis. Altera verò diſpoſitio cum terminos
ſuos 4.3.2. in arithmetica proportione ordinatos habeat chordaſqueſuas non tam na
turali ordinc quàm accidentali,dilpofitas habeat, certè multò priori ignauiorem cau
Cabit conſonantiam . Quandocunque igitur prioriratione diapaſon fuerir diſpoſita ,
poterit dici eam diuifam harmonicè ,' & li fecundo modo , Arithmeticè diuiſa effe cen.
ſeri debet . Idem dicendum eft dedíuiſione diapente in tritonum & ſemidiconum ;
Sedhuius diſpoſitionisexempla infra poſita conlidera :
Diapente Diatelláron Diateſſaron Diapente

6 ſeſquialt.4. ſeſquitert. 3 4.feſquitert.3 ſeſquialt. 2

Harmonica Arithmetica
proporcio proportio
Prag.
 Lib.II 1. D. MarmonicorumDiNumerorum
s 0:07
Doctrina, ISS

Pragmatia 1
Qua ratione ex ſeptem diapaſon fpeciebus 2

YM modi inueftigentur 5
nipeg 112
St. Ed iam breuiter quoque videamus , quomodo cx7.fpéciez Primus modus
022
bus diapaſon 14. toni ſiue modi prodierint. Siitaque ac
cipiamus primam fpeciem diapente quæ cft à D.inA , eique ſupra
ponamusprimam diateſſaronſpeciem ,quæ oftexa , ind; nafce Home
DA d
tur neceſſariò ex tali vnione modus primus,contentusintra 4 fpa .Secundus modus
ciem diapaſon videlicet intra D. & d. .. ܺ‫ ܫ‬i.is

2 Iterum ficandem primam fpeciem diapente coniunxerimus

eidem ſpeciciprimæ diateſſaron ,ita vt Quarta ſubftituarárQuin
tæ verſus vocem grauem , neceffariò inde confequeturmodus fec . a . D A
s us ixodus
cundus , contentus intra primam ſpecicm diapaſon ; id eft intranTerti
a & A. Species Quartæ & Quintæ vide fini huius libri annexas .
3 Porrò ſi acceperimus ſecundam ſpeciem diapente , conten
tam intra E & b dur, eigiadiāxerimusverſusacutas voces ſpeciem
madustertius.
ſecüdam diateſſaronpofitam intra b & E , naſcetur E
qui4 eftSiinter s .ſpecieord iapaſon E & ed.
iterum huic diete diapente , cadem verſus proslam Quarius modus
banomenon addatur diateſſaron , contenta videlicet intra E
& b chordas , prodibit ſecunda ſpecies diapaſon inter b & b ,mi
20
quæmodu
quar
m dabit diuerfum à reliquis tribus,primiş , çatquemo- b Eb
dus tus. Quintus modus
$ Si verò acceperimus tertiam fpeciem diapents , quæ in
es
ter F & C chordas comprehenditur , eique ſuper impofueri
el mus tertiam , diateffaron fpeciero įásra & ;F chordas pola : H
tam ,prodibit ſexta diapaſon intra F & f.chordas contenta ſpecies: fcf
三
quem quintum modum nuncupamus. . Sextus modus
6 sirarſuş paulò antè dicæ fpeciei diapente ſubiungamus
di&tam ſpeciem diateſſaron F&C. habebimus tertiam ſpeciem
* diapaſon, & conſequenter eum quem fextum nominainus modû
intra chordas C & C contentum C F VC
Septimus modias
th 7 și præterea fumamus quartam fpeciem diapente intra ,
- chordas D.& d. poſitam , eique aſſociemus primam ſpeciem 1

diateſſarond & g,prodibit ſeptima ſpecies diapaſon, quçm voca G dg

mus modum ſeptimum . Octauus modus
111.

8 Si denuò ſumamus diateſſaron pofitam intra G & D , cam

que ſubiangamusardiapente,orietur intra diapaſon d & D quar
ta ſpecies, modus ſcilicet dictus o & auus. dg D
Nonus modus
9 lam verò & fecundam fpeciem disteſaron poſitam ir
tra c, & a a coniungamus cum primaſpecie diapente - intra
chordas a & ccollocata,naſcetur intra primam ſpeciem diapaſon
a & aa modus quem nonum appellamus . e aa
10 Si
 156 3 Artis Magna Confoni,tc Diffoni
gamus
Decimus modus 10 Si vero huic diapcn lubiun candem fpeciem
dia teſſaron intra c & aa contentam , nanciſcemur quintam
fpeciem diapafon intra c & E chordascontentam , quem decimū
modum appellamus:
е a Е
A
Vndecimusmodus 11 Si,yerò affociemus tertiam fpeciem diateſſaron intra
chordas c & co poſitam , cum quarta ſpecie diapente intra
chordass & g pofita ;naſcetur tertia ſpecies diapafon c & cc, qui
modus.sndocimus dicitur .
ç'gcc
Duodecimus modus 12 Si denique fpecies paulò antè memoratas, contrário
modo poſuerimus , ita vt diateſſaron intra chordas, c & G.
mancat , habebimus vltimummodumduodecimum intra 7 fpe:
cicm diapaſon g & G contentam, ytapparct ;
gcG
Porrò cùm duæ ex 7. fpeciebus nunc tritonum nunc femidiapente, poſlidere reperi.
sent interualta abfona,imò illegitimasjjsacicațis 12tantum fpeciesretinuerunt, vtſu .
pràdictum eſtvị in exemplo patet ,
Quarta tritonus, Quinja illegitima

F b dar. f bo db

Pragmatia II,
Qua ratione per duplicem diſpoſitionem harmonicami,
& arithmeticam 12 modị inueſtigentur.
INmeticè diuidatur, nunc tempus poſtulat , vt breui oftendamus , qua ratione 12
modi huius diuifionis ope indagaridebcant,
Primo įtaque fi quis acceperit quartam dia
Quarta diapafon ſpecies paſon fpeciem intra chordas D & d contentam ;
Modustatud camque harmonice diuiſerit in duas partes opo
I chordę a ,neceffariò emergetprimus tonus,cùm
enim yną pars diuifionis fit diapente altera dia
: a d teffaron , illa autem fit intrą D & a vt pote pri
Quinta quarta ma diapente ſpecies. hæc verò intra a & d pri.
ma diateſſaron ſpecies ſit; pater eundem quia
jo præcedentiexemplo, tonum videlicet primum proditurum , il

Quinta diapafon ſpecies

Secundò li quis acceperit,hoc peracto quin
tam diapaſon fpeciem ,eamque vt priùs harmo
nicèdiuiſerit, prodibunt fecundæ ſpecies duarū
III. parrium chorda b diuifarum diapente & dia
tellaron ,quarum illa inter E & b , bæe intra U &
E bdur, e continet ir , quæ coniunctæ conftituuorterfiū
modum ,
Tertiò
 Lib.III. De Harmonicorum Numerorum Doctrina . 157
Tertiò ,fi veròfumamus ſextam diapafon . Sexta diapafon ſpecies
fpeciem inter E &fcontentam, camquechorda
Charmonicèdiuidamus,habebimusex coniug
etis partibus neceſſario Quintummodum ,vtin
EE
C
præcedenti dictumeft .
Quartò, fi porrò quis acciperetfeptimam (po m. Seprima fpecies diapafon
ciem diapaſon-intra G & g contentam ,camquc
diuiſerit harmonicè cum chorda de habebimus
quartam fpeciemdiapente G & d , quam fi ad VII,
primam diateſſa ronſpociem d & gadiūgamus,

60.
neceſſariò naſcetur ,vtpriùs, modus ſçptimus ,
Quintò, si deinde acceperimus primam dia:
paſon fpecicm intraa & za contentam , çamquc Prima fpeciesdiapafon
harmonicè diuiſorimus,habebimusprimă dian
pente ſpeciem ,a & e,& fecundam diateſſaron : IX ,
st:
fpociem e & aa, quæ fimul iunctæ dabunt nonů
modum , 2011a
E
Sextò ,Sumpta: tertia diapafon ſpeciesc &ca;
Omittimus enim bic fecundam diapaſon fpc :1709..... Tertia fpecies diapafon
ciemb. & bb dur. co quod harmonicè diuidi noņ :
poſſit , saque diuifa per chordamgmodo indi- II,
caro , dabit quartam fpeciom diapentec g. &
tarţiam diateſſaron ſpeciem get cca quæ iunctæ S coutu.
fimul dabunt vndecimum modum , 1123 ; '
Vides igitur quomodo ſex toni naſcantur ox Şecunda fpecies diapafon
harmonica diuiſione,et quomodo vnusharmo
nicè no diuiſibilis, videlicet intra fecundam dia,
paſon fpeciem contentus harmonię ob ſemidia.
popte et tritonurn , inutilis sit;fed hæc omnia in ...
非
exemplo ſubiuncto moliùs patebant, b ſemidiap.f triton. 6
s o
Alio port fex mod os ari thmeticæ diuisionis vt inepta harmoniæ reijcitur,
opeita raperiemus , Prima fpeciesdiapafon
Primò,fumpta itaque prima diapaſon ſpocies
A & a ,diuiſaque arithmeticè per. chordam D
profortnobisprimam diateffaron fpeciem D & II .
A, ſupposita prima diapontosſpeciai a & D,quæ
præſtabunt modum fecundum , d a
iunctæ simul
507 Secundò , si acçipiamusſecundam {pociom Secunda fpecies diapaſon .
, quediui
diapaſon intra b & b contentam cam
ca førimus arithmeticè opą chordæ E inueniemus
intra E & b ſecundam ſpeciem diaroſſaron & in- YY.
tra b & E ſeçundam fpeciem diaponto , quæ vni. b dur. E b mi
tiònt, ite
dabu
tæTer rumum
quart ia diampaſ, on fpocies diuiſas
tertmodu Tertia fpecies diapafon
arithmeticè per chordam Fita ve diatellarons,
tertia fpecies E & Cſupponatur tortiæ diaponte VI,
UK
fpeciei c & F , oxhibobit nobis ſextum tonum . С F iş§ с
c Quartò , si vorò acceparimus quartam fpeciē
o diapalon per chordam G arithmeticè diuisa, ex- Quarta ſpeciesdiapafon
hibebit G& D primam diateſſaron ſpeciem & g VIH. tot
Dquartam diapente ſpociem quæ vnitæ dabunt
D & doctauum modum , D4 G sd
j
Quia :
 Artis Magn& Confont,es Difoni. ill.
Quinta fpeciesdiapafon. Quintò, siporrò quid acocporitqaimam dia
päſon (počiem intra chordas e etle conteniam ,
X camque arithmeticè per chordam a diuseris,da
"bitrotunda fpecies diátoſäfön a-ot 2 dnita ,pri
E 4 a S e mæ diapante ſpeciei e et à fuprápositze , bonum
decimum 07 : $ !!
Septima ſpeciesdiapafon . : Sextò , sideniquo ačceperis g et G ſeptimam
fpeciem , cantiquo pot chordam cdiuiſaris, dabit
XII. Cot G tertia diaRoſſaron fpeciosalta quartæ
ዙ G 4 C
fpeciei diaponta get C modam
.tif
-daodecimum .
$ g Vt vides : : iqui 21:33:, :
Sexta ſpecies . Spöcies porrò diapafon léxraidera Fetfcon
tenta ,cùmtarithmeticèperchordam b diuidi
XIV . non poflit ,'vtpote tritonus ; à Musici& veluti
inimica ieijcitur vt vides'. 98 9.19: ,,
Ftrit. b femidiap.f 17 Vidas igitur, qua ratione per arithmeticam
tritonus ſemidiapento in epta, diuisionem 6 alios modosinueftigauerimus: ita
hạrmoniæ vtio vniuerſuim 12 modi conſtitui poffint , nec
pluresnec pauciores: 6 quidem per harmonicatis alijo per arithmeticam diuisionem :
Modi fune duobusaccharmonicè nec arithmetice diuisibilibusreie &tis.qui tamen si diüidi pof
du:odecin ſent non -iam 12 fod 14 iuxta duplicaràs", diapafon ſpecias conſtituerentur. Multa ,
hoc loco traétanda forent, de modis Authentis et plagijs;do natura conorum ,ſed quia
hæc omnia Symphoniurgiæ libro aliiſquehuius operistraétatibus foſeruauimus,fuper
uacaneum eſſe ratusſum in ijsrepetendis tempus teréreby , ...
Ordo ſpecierumQuártæ & Quintæ ſiue diaforfaton&diaponto, iqxta quem diuiſo
1,29 cm
dictorum tonorum fuinidcbet, hic eft
‫رنين‬ ::. , kno
meiri
Ordo Specierum Quartæ fiue diateſſaron .
I. Species. I I. Species. * IIb Species .

b 1 d
D

Ordo Specierum Quartæ Huediapente.

1. Species. II. -Specięs. III. Species. IV. Species.

d b 3 '
с
년 g
sont i da1

Nota ordinem Specierum Quartæ & Quintæ , quem in præcedentibus pofuimusdi

&tæ tonorūdiuiſioni non cõuenire,ſed ordinem tantum monftrare,quo proceffu natu
rali ſemitonium in ſpeciebus diapente & díateſſaron locum mutat, quæ idco explican
daduxi, nc hac diuerfitateMuſicus errore implicaretur.
Tastie ARTIS
 25
I59
કરે છે
sta coactaci & craslaca clara Grasrasacaઉપેકપેક
glaciacka slasagracia stacaca DCacGoGo
asa sa orastasta crto
actactar ama

Go
gugugu
‫كوب‬ Bogogoge 1902031 9 Hege
$hko COA
kslas
5S

A R TIS
M A G N AE
CO N S O N I, 7

E T
DISS ON I
LIBER QVARTVS
GEOMETRIC VS
D. E

DIVISIONE MONOCHORDI
GEOMETRICA ****
'.
PR AE FATI O.
GSTENSA in precedenti Libronumerorum barmonicorum natura ;
viribus, & affe &tionibus demonstrato quoque eorundem in tetrachor.
dorum difpofitione,ofu applicationes propofità Systematice Scale per
O numeros adornande fabrica;cognita denique proprietateharmonicina
meri, intriumgenerum tonorumque 12 constitutione, proprietate ; re
Stat, vt etiam quam in Muſcam potestatem Geometria habeat videa
mus. Siquidem.ex pracedentibusluculenterpatuit ,Muficam non
Arithmetice duntaxat e .fedGeometric in quantum lineam ſonoram ,
confiderat ,fubalternaiam effe ; Quenam autem hec linea fonora fit,& quomodo harmonia
carum proportionuminterualla eius ope,per varias fectionesdignofcipoffint, in hoc prafenti
libro maximà, quà fieripotuit varietate, demonstrandum duximus . Hoc vnico ſcopo nobis :
prefixo, vi non tantùm per Geometricas rationes harmonicarumproportionum naturam do
cence
 160 Artis Magne Conſoni, & Diffoni
čevemusi féd & quomodo Monochordifubfidio quicquid inmuſica arcanum patet;non aurium
Intim ,fed & oculorum iudicio fisteremus; ita vt quod aures in aſignatis per ſectionem le
gitimis confonantiarum interuallis iudicanti etiam oculi ex ipsà diuifionefactà approbent.
fic tandem hi duo fenfusmutuò fefubfidio fulcientes , in animo quefitam fcientiam
Atque
Harmonicam generent. Verum ne fufioribusverborum ambagibus tempustcramus , Rem
cum bono Deoaufpicemur ,

CAPVT . 1.

Quomodo conſonantia ſit diuiſibilis.

MEritò hoc loco quiſpiam dubitare poffet , quomodo conſonantia ; cùm nec nų :
merus-dit, nec proportio,ſed merè paffibilis qualitas, inſtar tamen quantitatis
contouæ diuifib lis proportioni numerorum ſubſit.
Quomodo Dicendum igidureft, corifonaftiam eſſe diuiſibilem per accidens, non per ſe; quem
Conlonan. admodum colorem dicimus diuiſibilem ratione ſuperficiei cui ineſt ; graue quoque&
turdiuilia leuc, rationecorporum quibus inſunt: ita confonantia fiue fonus ipfe diuiſibilisreddi
bilis .
tur ratione chordæ, aut corporisculuſcumqucalterius ſonori, quod eft veluti ſubie&tu
in quo recipitur fonus, & cuius ratione accidentia ei inhærentia denominantur diuiſi
bilia . Que ideò breuiter hoc loco præmittenda duxi , ne prima ftatim fronteLector
curioſus dubijs implicaretur .
Cùm igitur in præcedentibuspartibusfuśd de naturà numeri fonori diſcurrerimus,
reſtat hocloco dicere, quomodo geometrică ratione interuallamuſica in chordis men
furari queant, hoc eft, quaratione in monochordo ſingulæ confonantiæ alignari poſ
fint,vư'vero cognoſcas,quid propriè monochordum ſit , illud fequenti Capite fuliwe
explicamus.

CA PV T. I I.
Quid ſitMorochordum .
Quid Mo, Onochôduin igitur, fecundùm rigorem Erými nihil aliud eft, quàm inftrumē
nochordú M tum muſicum , vua chorda prædicum , quam Boëtius ex Ptolomæo Regulam .
fit feu Re Harmonicam vocat. Nonnulli quoqueGræcorum illud vocant Meydsa, quo iudicio
gula Har.
monicas rationis freti, proportionalitatisharmonicæ ope veras conſonantiarum harmonicaru
rationes eliciebant, Magas tamen vt plurimų accipi ſolet pro hæmiſphærio illo mo .
bili, quod lonos in chorda determinat; neceffe enim eſt vě chorda duashabeat extre
Quid Ma mitates, infinita enim eſſe non poteſt; atque cx extremitates paradesappellabantur.
gaspropriè
dicat'ır a Hiocfa& um eft, vt inftrumentum fupraquod Magades fundantur, diceretur Magas.
pud Vete. luxta Guidonem verò : Meyes eft, Eeris Tetedgravos dröxucos , dexonim de leutn fals quis mittesusa
res .
üsupe's eai d Aotearoa cobygos .Quæ verba ita Guido explicafle videtur ;Monochordum
eſt, inquit,lignum longum quadratum incus concauum ſuperductà chordà , cuius fo .
nitu vocum varietatesapprehendimus; Verùm hæc explicatio magis doctè fecundùm
artem ,quàm fecundùm græciſermonisproprietatem , à Guidone poſita videtur ; Vn
defufpicorGuidonem veriùs ab aliquoaliolinguæ -græcæ perito , huiuſmodi interpre
rationem inaudiſſe, quam tamen poftea ex æquo non verterit. Porrò vt ingens eſt
huiuſmodi inftruinentorú muſicorum apud Græcos nomenclatura , ita maxima quoq;
confuſione non caret . Dum Magada modò pro fiftulà , modò pro Citharà ,iam pro
Pectisà Ma
fert dif. pedide ſumunt; Vrtum autem Pectis & Magasidèm fint,dubium eft,certèidem efie
gade . Ariſtoxénus & Menechmus,diuerſum Diogenes Tragicus & Phillis Delius veriùs opi:
nati
 Lib. IV .De Diuifione MonochordiGeometrica ? tor
nati ſunt. Siquidem Athençus lib.4. ex lopatio reétè oftendit Pectidem sixbed or effe ,
libro autem 14 cx Teleſte Magadin wertexoşdiox ; dąbium tamen facit fiſtulam fuiffe ,
vel quod svzóta o quexas Begur plózgor in eodem acutum & grauem ſonum edat ; ita Triphon
apud Alexandridem Poëtam Mayadin nanulow pixsàn d'une coi xasºvéyag , hoc eſt grande & pu
RE fillum Magade proloquar fimul. A Pindaro verò diciquoq; legimus Lenyòr éoti'gboggau,
cò quòd ſimulconcinant viri ac pueri impuberes in Soposav, iuxta illud Athenæi Soad to!
Svo gerasdua xes'SeaFLsuvo'xő0 Talnouraditev audpamo rad' sa'dars' Erafmus quoque in Adagio
MulyadiSurillud Pindaricum évtipboy gorexponit elle, cùm chorda inter duoswwgades ima
mobiles, per immobilem diuiſa Magadem binos creet fonos ; cui conſentit, quod pau
lo antè diximus . Verùm relictà hac opinionum confuſione , nos dicimus Magadems
nihil aliud effe quàm ſuprà indicatum Hemiſphærium chordas fulciendo diuidens,
vnde appofitè apud Guidonē dicitur, v túsxudesas, nad this nusas zase'a» fulchrum cytharæ,
ec: fiue Lyrx, Tås vsusa's Bsášxoa , chordas fuftinens, retinaculum Franchinus , Ponticulos
Lt Neoterici;noscurſorem chordotomon nuncupamus. Præmiſlis itaque hiſce paucis ,
antequàm vlteriùs progrediamur, primo per propolitiones ſingulorum interuallorum
proportiones harmonicas indagare docebimus, quibus peractis ,omais generis mc.
thodos quoque docebimus monochordorum diuidendorum . A ſimplicioribus igitur
initium faciamus. 2

C Α Ρ V Τ. ΙΙ Ι .

De Progreſſione Geometrica eiuſque vſu in confonantia

rum diffonantiarumque continuatione
in infinitum ,
diuitiasMuſicæ Philoſophiæ omnes luculentius perſpiciant , hic nonnullas ,
VIverborum ambagibus tempus teramus, abouo, vt dici ſolet, rem Ordiemur .
de progreſſionum mirà vi in harmonicis præmittemus; atque ne fuſioribus
Suppono primo , prog ellionem geometricam continuari , ſi per denominatorem ,
proportionisnumerusille,poft quem progreſſio continuanda eſt, multiplicetur: Vt ii
progrellio dupla continuanda lit,primo in ſe duces 2, & fient 4. hæc iterum in 2 du
ces & fient s.hæc iterum in 2 & fient 16. & licin infinituin . Sic vero proportio tripla
continuanda . Duces 3 denominatorem proportionis in ſe & fient 9 , hæc iterum in 3
0 & fieot 27. & fic in infinitū; Sit rurſus cötinuanda proportio quadr.duchuno denomi
natorem in ſc, fient 16; & hunciterum in 4, & ficat 62. & fic decæteris quibufcunque
proportionibus multiplicibus in infinitum progrediendo .
Supponofecundo,Prop:ium cfle progreſſionisgeometricæ trium.numerorum ,vt
Produ &tumex primoin certiunſemper æquet qua dratu.n medij termini, vt in his du
plæ progreſſionis numeris patet 2. 4.8. priinusenim numerusin tertium ductus facit
16; & tantundem fecit 4 in ſe ductus . Rurſus in his triple progreſſionis numeris 3.9.
27 primus in tertium duétus facit. 81, & tantundem energit ex medio in le
dułto,
Suppono tertiò, Si vcrò fucrint 4 termini proportionis geometricæ ; tantum ex duo.
busextremis in ſo duftis emergere; quantum ex duobusmedijs in ſe du&is ; vt cx his
numerispatet 2.4. 8:16. cuius extrema 2 in 16 ducta dant 32.& totidem ex medijs .
duobus 4 videlicet in 8 producitur , & fic de omnibus alijs ſub quacunque proportio
ne procedentibus numeris-ſtatuendum eſt, vt pulchrè demonſtrat Eucl.lib.7.prop.20.

1 х Prag
 16 ? w Artis Magna Conſoni, Diffoni
Pragmatia 1.
Summani
I in quauis progreffione geometrica notus fuerit denominator proportionis vnàca
omnium minori & maiori extremo peraeniemusin cognitionem fummæ omnium ter
terminorú minorum , hac ratione : detrahaturprimustermiņusab vltimo , & reliquusnumerus
in Procter peri numerum , qui yna ynitateminorſit quam denomigator, diụidatur. Si çojm
fioneGeo. quotienti vlcimus terminus liye majusextremum addatur , componetur ſummia om
metrica .
nium terminorum . Vt in hac progreſſione proportionis quadruplæ ; dempriſ. 3. ex
‫ای۔‬
‫ر د‬
1913 ? Start
www.com BoltI2.' 48,3192. - 768. 3702 . ''12288. 49152 .
porno
! is .
49152, remanent 49149.& cum denominator huius proporționis quadruplæ fit 4,
numerus 49149 per 3 diuiſusreliaquet 16383 quotientem , cui fi vltimum terminum
adijcias . Habebis - 65535 ſummam omnium terminorum totius progreſſionis .
In duplæ progreſſionis proportione , habebitur ſumma omnium terminorum , fi vlti
mus terminus dupletur & à duplo abijciatur 1. vt in hac progreſſione ;

1 TITUTI 1
1. 2. 4. 8. 16. 32. 64, 128, 256 , 5 Iź . 12. !

Dupletur 5 12 fientque 1024 , à quo ſubducta ynitate ſemanent 1023 ſumma om .

nium terminorum totiusprogreſſionis 1.. !!!

bis Pragmatia "71.

6.

Proprietas Nomniprogreffione quæ ab I. incipit quiuis numerus ſeipſum multiplicans.gignit

Progreſlio
nis Geom IMAnuinerum , qui ab eo tanto abeft interuallo , quanto iple ab vnitate diltat ; quili
quæ ab 1.bet autem numerus alium maiorem multiplicans producie numerum , qui àmaiori
incipit, tantùm diſtat,quantum ipfe minor ab vnitate abelt. Vtpatet ex hac duplæ propor
: . ::
tionis progreſſione :

1. 2. 4. 8. 16. 32: 64. 128. 2.56.512 . 1624.

ciao ami

In hạc terminus 16 ,quiquintá locủabynitate occapat,fiin ſeipsū multiplicetur, pro,

duectur numerus 256 ,qui pariter quintum à 16 locum occupat, nempe nonum .;
quæ omnia demonſtrāturab Eucl.lib.8.prop. 1. quem conſule.Vt autem faciliusſcia .
tur, quo in loco quilibet 'numerùs productus fit collocandus , progreſfioni geome
trícæ fupra adfcribenda eft progreffio numerorum naturalis hoc ordine:vt fupra primū
numerum fcribatur o, ſub ſecundum ponatur 1 ; & ita deinceps yt in ſequenti progreſ
ſione factum çernis: TIT
8. 10 . II .
0. 1. 2. 3.4. S: 6. 7. 9.
2. 4. 8. 16. 32. 64. 128. 256. 512. 1024. 2048 .
Nam
 Lib, IV . De Diuifione Monochordi Geometrica . 163
Nam quilibetnumcrus progreſſionis geometricæ ſeipſum multiplicans producit
numerum infra illum numorum progrcfſionis naturalis numerorum collocandums
qui dupluseftillius, quiſupra fcribitur numero feipfummultiplicanti; Quilibet verò
numerus alium multiplicans procreat numerum infra illum numerum progreſſionis
naturalisnumerorum reponendum ,qui componitur ex duobus numeris,quinumeris
multiplicantibus ſubſcribuntur. V. g. li numerus 3 ? qui ponitur infra numerum sig
ſe multiplicetur, procrcabitur numerus 1024 infra 10 collocandus; qui eft duplus quis
narij ſub quo funt 32. Item ex multiplicatione 3 in 256 producetur numerus 2048
infra 11 collocandus, cò quòd 3 ; infra quem ſubſcribitur &. & 8, infra quorn
ſubſcribia
tur 256 ſimul iuncticonſtituunt 11. Atque ex hispatet , quomodo numerum cuiulq;
foci in progreſſione geometrica inucnicmus, ctiamſi non ſcribamus omnes numeros
intermedios . Primum fcribantur4 aut s velplures numeri vnà cum progreſſione
naturali, vt hic vides:

0. 1. 2. 3. 4. 6.
1. 2. 4. 8. 16. 32. 64.

Sit deinde v.g, inueniendus numerus in decimonono loco ſupradiétæ progreſſionis

poncndus. Sic procedatur : multiplicetur v.g. 8 in ſe fientquc 64, quieſt numerus fep
timi loci ſupra quem nimirum politus eft 6 vnà vnitate minor numero locorum .
Eò quod numerus3 ſuper 8 duplatus faciat 6. Si porrò 8 ducas in 64 prodibit nume.
rus 512 ſub nono loco ponendus; quia 3 & o fupra multiplicados numeros conſtituti
fimul iuncti faciunto . Porrò'siz numerum nono loco pofitum fiiterum ducamus in
fe , naſceturnumerus 262144 in decimo octauo loco collocandus: quiverò numerū
deſideraret decimo nono loco collocandam , iterum ducet z qui infra i ponitur, in
numcrum 262144. infra 18 poſitum , & produ&tum dabit 324288 quæſitumu.
Verùm hæc omnia luculentius ex Algebraico proceſſu patent .

Algebraica Progreffio es miraeius proprietas .

Cribantur duæ prædictæ numerorum ſeries yna naturali ſerie , altera geometrico Mira pro
progreffu dupla proportionis; nos vt ſingula melius patcant , illas perpendiculari prica:Prio
Sfitu hic exhibuimus, funt autem tres ſeries columnares ,prima continet numeros ſe- Ålgebrai
ric ac ordinc naturali ſeſe conſequentes, quos Algebræ peritiExponentes vocant . Sc . cæ,
cunda ſeries, ſunt figuræ Poteftatum Algebraicarum ; Tertia columna continet pro
greſſionem geometricam duplæ proportionis, Poteſtates Coſticas in numeris exhi
bens,

X , Tabel
 $ 64 ... Artis Magny Confoni,ed Difoni 0 " !!!!!!!

Tabella proportionis duplæ ſub forma

w o na
nentes
in Algebra yſitata 1.
‫نه‬ .‫د‬

zou
zindu
Bəyjoionsz9
va
boo
j
Expo
N

‫ܝ‬، ، ،
Progreſs. dupla Ste Nomina Conſonantie
proportionis Nomina Coltica Diapaſon mulçiplicatæ .
cena
N fil 6
ad il Vnitas Vniſonus fiue diap
121 : ad i Radix 1. octaua
2 q 4 ad 1 Quadratum II . octaua
8 ad i Cubus III. octaua
4 99 16 ad 1 Quadrato quadratus IV. octaua
s 32 ad 1 | Sardefolidus i V.octaua

qc 64 ad 1 Quadratocubus VI. octaua

bs 128 ad i Sarſolidus z VII. octaua
999 1 256 ad 1 Quadratoquadrato quadratus VIII.octaua
9' cc 1512 ad 1.Cubicubus IX. octaua
rol q $ b1024 " ad Quadratoſurſolidus X. octaua
CB2048 ad 1. Surſolidus3 XI. octaua
17 i 990 4096 ad 1 Quadrato quatricubus XII, octaua
13 0 DB 8192';; ad 1 Surfolidus 4 XH ,octaua
14 | qbß 16384. ad . Quadratoſurſolidus XIV . octaua ! én
151s 32768 ; ad Cubiſurſolidus I XV.octaua 2.1
101 999 9 65536 ad 1 Quadrato 999 XVI. octaua
17 ER 131072. ad 1 Surfolidus s XVII : octaua
262144 ad 1 Quadratocubicubus XVIII.oétaua
18
19
q
qcc
524288 ad 1 XIX . octaua )
20 1048576 ad i XX. octaua

Quomodo Atentſubhac tabella inſignia arcana. Primò, Exponentes explicant ſigna Cola
Tabella fit L fica in fecundacoluna ,& terminos proportionis progreſſionis geometricæ ,quç
intelligéda dupla eſt,initiü ab vnitate duces in 3 colūna.Expoņētes numeri progrellionisnatura:
lisdocētprimò,quotproporcionesprogreſſionis geometricæ interijciantur interquēli
betnumerumciufdem progreſſionisatqueynitatem , vt 1.oftenditinter2. R. progreſ
Gionisgeometricæ atque vnitatem ,vnicám gạotùm contineri progreſſionem 2 adt.
At2 in prima columna ad 4, in ſecundafiuc ad q . oftendit inter 4 & vnitatem duas
proportiones contineri4 ad 2. & 2 ad 1.hoc pacto 8 ſignificantinter 99g 'fiue' 258
contineri octo proportiones, & ſicin infinitum .
Secundò, Quilibet duo exponcntes numeri inter ſe multiplicați prodưcunt exponen.
temcharacterisCoffici, qui ex characteribusaffumptorum exponentium componia
tur, vt ductus2in3 fit 6, exponenscharacterisqc.quiex q & componitur
diuiſione dicendum .
c : idem de
Tertiò. In hacprogreſſione proportionis duplæ, maior terminus , radicalis videlicet
2 oftendit 4, cuiin ſecundacolumna reſpondet,bisponidebere,vttertiusterminus ha
beaturprogreſſionis duplæ ,videlicet4. Nam diz bis ponaturhoc modo 2,2, &deindè
in ſe multiplicentur, prodibit 4. Iterum 3.cui 8in fecunda columna reſpondent ,an.
dicat, ad cubum fiue8 producendum 2 ter ponidebere, fic 222 , & deindèin ſe mu!
tiplicarishoc pacto ,cx radices z octies pofita & inſemultiplicata22222222produci
tur neceſſario 256 num.exponenti 8reſpondens. Deniq;ad vltimünumerum produ
sendum 1038576 eius exponens 20. docet radicem 2 vigeſies poni debere.fic '
 Lib.IV. D ¢ Divifione Monochordi Geometrica . 165
fic 22222222222222228222 & infe ordiac multiplicari. Idem dicendum eft de alijs
quibuslibet exponentibus, quorum officium eftindicare,quoties radix 2 ponidebeat ,
vt proportionis çicorreſpondens terminus habeatur . Vndè ex hoc facile definiemus
omnes numéros Cofficos. Si cnim petatur , quid ſit v.g.numerus quadratoquadra
tus, dicemuscum efle numerum , qui ex aliquo numerov, g.hic binario quaterpoſito
ac multiplicato gignitur. Sic Quadratocubus numerus erit, qui ex binario Sexies por
R
ſito & multiplicato naſcitur. Quæ omnia faciliora ſunt , quam vt pluribus explicari
mercantur .
2
Verùm ve tandem hæc veluciſuppolita Muſicę applicemus; Primò,quomodò octa
uarum ſige diapaſon contingatconţinuatio ope dictorum, dicendum eft .
ilk
...
Canon 1 .

Oflauas fiue diapafon ininfinitum multiplicare.

Vmdiapafon conſiſtat indupla proportione;multipligabis dictasoctauas in infi- Moduscó.
CH nitum percam regulam , quamin ſuppoſitione prima docuimus; ſi-vidclicet de tinuandi
nominatorem proportionisducasprimò in fe , deindè elindem ſemperia producta or,
Octauas in
infinitum ,
diae fequentia . Vtfidatam progreſfionom Octauarum I. 2.4.8.velis continuare
vltimum terminum multiplica per 2,& habebis 16. & hunc per 2,& habebis 32;& fic
in infinitum . Eodem pacto continuabis triplam proporcionem & quadruplam , fub
quibusinMuſica conliderantur cenfonantiæ , diapaſon diapente & diſdiapaſons.
Verùmprogreſſionem hanc fiuemultiplicationem vide vſque ad 20 continuatam in
ſecunda columnatabellæ præcedentis. Quam fi vlterius continua:ideſideres, mul,
tiplicabis vltimum terminum per 2. & produces vigefimam primam octauam ,hunc
iterum per duo,& producesadtauain vigefimam fecundam & GcininGaicum . Sive
rò höcredioſum foret , poteris inucnire datum quemlibet progreſſionis terminumi,
octauarum fine continuatione, fi opereris primo iuxta pragmatiam 2 præcedentem ,
vt fi quis habito vltimo termino proporţionis duplæ 3 2 , qui numerus s expos
nentemhabet , velit ſcire decimum terminum ſiue decem octauas, qualem numerý
( fiue proportionem habeant , is iuxta pragmatiam 2. 32 in ſe ducat , & producer
tur 1024 decimo loco ponendus ,fiue decem octauæ in muſica habebunt hanc pro,
portionem . Quia exponens s duplatus, conſtituit 10 cui proportio quæſita inuenta ,
é que reſpondet , Hunc verò cundem numerum exhibent 16 ductiin 64. Quia expor
Bref nenteshorum 4 & 6 fimul iuncti faciunt 10 Sub quo numerus decem octauarum co,
1.
ftitui debet. Quod fi quis fcire velit 46 octauæ , quam in numeris proportionem ha:
bcafit, facilè id obtinebit , ſi numerum vltimum 1048576 tabulæ , qui pro exponente
fuohabetzo ,infe duxcrispumerus enim qui prodibit,iuxta pragınatiā2 dabit quęſitu .
Exponens enim 2 duplatus dat 40 locum & terminum quæſitum . Si quis verò deſi,
001
deret trigeſimum terminum proportionis duplæ , fiuè fi quis velit ſcire , quàm propor
tionem obtincant triginta octauæ ,is accipiet in prima columna duos exponentes , qui
pa ſimul addici conſtituant numerum 30 ,cuiuſmodi ſunt 10 & 20 , horum proportiones
correſpondentas in ſecunda columna videlicet 1024 & 1048576 in ſe ducti dabunt
quælitum videlicet 1073741824 & hanc proportionem habent triginta octaux . Por
‫مه‬
ust
rò ſi vlteriusſcire velis,quamproportionem habeant quinquaginta octaux ;accipo ex ,
Teise ponontes, qui additi hunc numerum so exæquent, & deinde proportiones illis corre:
ſpondentes in ſe multiplica, & habebis quæſitum . Habobis hoc idem per Cofficā pau
lò ante traditam operationem ; vt fi velisſcire, quis numerus competat vigintioctauis;
07
replica maioremduplæ proportionis terminum toties ,quot 20 vnitates habet , id alt
voci vigeſies; & deindèmultiplicatis fingulis ordine in ſo prodibunt 1048576 ad i nume
rus quæſitus. Quia verð tædioſum eſt , tot binarios inter fe multiplicare , pones loce
vigin

1
 166 Artis Magna Conſoni, e Dilloni
vigiatibinariorum decem quaternarios, qui in fe ordine ductidabunteundom numc
rumi velGhie adhüc nimismagnus fuerit,accipequemcumque aumerum in ſeriepro.
greſſionis géometricæ , cuius exponens aliquoties ineftnumero vigeſimo , vt quoniam
32 haber exponentem s ,hic autem quator in eſt vigefimo numero;pones 32 quater or.
dine: 32 32 32 32 & deindè in fe ordinc duces,& prodibic idam qui aate numerus
vigiacioctauarum ,

Vfus dictarum progreſsionum. 1

A Conſonantiæ quæuis multiplicis proportionis continuari, & in infinitum multi

plicari poffint. Sod dicet forſaa aliquis ſciolus ,hæc omnia ocioſa effe,
& nullam inne
muſicavim obtinere, cum vix vlla inftrumenta vltra ſeptem octauas fonum cotinua
ro poſſint. Cui ego reſpondeo, nos bæo non tam in ordine ad mulicam practicam
quam ad multa ſecretioris harmonicæ philoſophiæ arcana , quæ in proprijs huius opc
ris libris lociſque aperiemus, tradidiffe . Quis enim non miretur Corporum genelin &
mültiplicationem in infinitum melius proponi non potuiſſe , niſi per omnium co
fonantiarum principisdiapaſon multiplicationem : vides vein præcedenti Tabulà nu
morus primus fiuc vnitasle habeat per modum puncti, liue vniſoni ; Radix verò fiue
binarius numerus ftatim aperiat lineam , quæ fit ex fluxu puncti; ſicuti ex vnifoni Au.
xu elimactico fitdiapafon . Vides denique quomodo exmotu binarij fit quaterna
Quomodo tius ſiuo ſuperficies, & ox huiusmotu octonarius, id eft Cubus, & fic de reliquis cor 14

proportio. poribus. Primò itaque diapaſon 2 ad 1 reſpondat linea ; Diapaſon 4 ad 1 ſuperficies,

mes Har & trifdiapafon 8 ad i corpus; Tetradiapaſon 16 ad i corpus quadrato- quad atum ; 2

seſponde. Pentadiapaſon 32 ad corpus ſurdoſolidum's Hexdiapaſon 64ad 1 corpus quadrati.

anet fire cubum : Heptadiapaſon 128 ad 1 corpus ſurdoſolidum fecundum ; Octodiapaſon as
ad i corpus quadrato-quadrato quadratum , & ficin infinitum , prout Tabulapræco
déns docet, Quæ omnia maxima in naturà myſteria continent; Etdico, quod,fiquis
Latene in penetraret horum harmonicorum corporum rationem , & iuxta oorundem geaclins
proper
tionibus & mulriplicationem operaretur, nihiladcò in naturà rerum arcanum fore,in cuius no.
multa Ara titiam non deueniret. Verùm de hiſce dante Deo faliùs & ex profoflo in noſtro mun.
canbe
do ſubterranco ,libro de mineralium miſtura , & in Alchimià noftrà hieroglyphicà le
cundum mentem Veterum Ægyptiorum tractabitur . Sufficiatinterim hic ex occa
sione vim harmonicorum numerorum inueniffe . Ceffet igitur ignarus rerum res,quas
aon capit, carpere, humilibus enim ingenijs hæc non ſcribimus, fed acutis & ad recon
ditarum rerum inquiſitionem aſſuetis. Neque enim philoſophi eſt ſemper in losſibili.
bus hærero, quin potiùs proprium eius eft , ab ijſdem abftrahere, & res ſôcundum altif.
fimos gradus rationis bilance trutinare; donec tandem veritatis rerum abditarum fibi
portam apertam fentiat, quod nulla facultasmeliuspræftat ,quam harmonicæ philos
Tophiæ abdita notitia, quam in lib.9. & 19. fuſiùs diſcutiemus.
Canon II.
Confonantiarum reliquarum , uti & diffonantiarum in particulari pro
portione confiftentium ,in infinitum multiplicatio.
Quomodo
Ititaqueprimà Quinta fiuc diapente continuanda ,accipoprimò formam radica.
continuan lem eius in minimis numeris 3 ad 2. Et quoniam diapaſon diapente ſiue quinta
de reliquę fecunda eft vt 3 ad 1 duplabis maioremproportionis terminum co modo, quo in dia.
Conſonan. paſon feciſti, manente ſemper i prominimo termino, & habebis quæſitum ;hoc pacto
nitum infi- habebis tertiæ quintæ formam o adı. Quartæ quintæ formam , wt 12 ad I.'Quintæ
tieim
quintæ
 Lib.IV. De Diuiſione Monochordi Geometrica. 167
nep
quintæ vt 24 ad 1. Sextæ quintæ 48ad 1. Septima quintæ vt 96 ad 1. Octauæ quin
tä yt 192 ad 1. & fic in infinitum . Quartæ liųe diatellaron continuationem ita ex
Dalë
ter
pedies; Cum eiusforma radicalis (it 4.ad 3. duplicamaiorem terminū in infinitū ſem
per remanente minore termino, & habebis quælitum ; hacpacto , habebis ſecundam
Quartam 8 ad 3. tertiam quartam o ad 3. Quartam quartam 32 ad 3. Quinta quar
tam yt 64 ad 3. & fic de cæteris . Porro Tertiæ minoris forma cum ſe habeat vt 6
ad s;eius formam ita continuabis . Dupla maiorem termiqum in infinitun , ſemper
remanente minore termino codem , & habebis;quæſitum .Sic pro ſecunda tertia mi
nore babebis 12 ad 5. pro tertia tertia minore 24ad s « pro quarta tertia:minore 48 ad
ulch js, & fic de alijs . In tertiæ maiorisforma s ad 4 continuanda,alia methodo procedesa
Diuides primo minoremterminum4 conţinuo per 2 vſquead vnitatem ,maiori ter
2.T: mino immobili : Quod vbifa &tum fuerit,duplabis infequentibus ſempermaiorem ter
ta
minum in infinitum , remancate minore termino 1.Sic pro Secundatertia maioriha
ca bebis s ad 2. pro tertio ditono s ad 1,pro quarto ditono 10 ad 1. pro quinto ditono 20
use ad & ſic in infinitum . Hoc pacto,qugquecontinuabis formam ſextæ minoris,quç
elis eſt 8 ads. duplandominorem terminum in infinitum minore ſemper immobili; Ha:
na bebis itaque hocpactapro ſecunda ſextamigore . ad 5.pro tertia ſexta minore 32
ulàs ad 5. & liçde alijs. Sextæ verò maioris forma 8 ad 3. fimili prorſus modo & metho
rò t. do continuabitur, Habeş icaque continuationem omnium confonantiarum vnius . Or
ว & auæ , Reftat yt & diffonantiarumcontinuationem doceamus o Gonfonantiæ intra
vnam octauam contentæ ſunt feptem . Semitonium , tonus fiue fecunda minor &
maior, tritonus, ſemidiapente, ſeptimaminima, minor,maior ,! * 01 :
Si itaq; Semitonij in proportione 16 ad 15 conſiſtentis formam continuare tibi ſita. Continua
nimus.dupla maiorem terminum in infinitum reliquo manente immobili, & habebis re forman .
adiz quëficum: Tonam continuabis,fiminoren terminum & continuò dimidiesvſq; ad rú&cztera
diffona ,
ona vnitatem , deindè hac perpetuò remanente dupletur in infinitun maior terminus 9 . tiaruin ;
prz
& habebitquæfitum , formam tritoni32 ad 45 ita continuabis : minoremterminum
, fic 32 dimidiato continuo vfq ;ad vnitatem ,maiori interim 45-manente immobili,vbi
aci yeră diinidiando ad.1.perueneris ,tuncmaiorem terminum duplabis.in.infinitum ,
ius protermino primo ſemperremanente. 1. Semidiapente forman 45ad 64 in infinitum
continuaueris, fi retento primo termino Es immobili,64 alterun terminu rrininfi.
id nitum duplaueris . Septimam deniq;eninorem proportionis s ad g.ita contiauabistro
manenteprimo termino alter dupliceturininfinitum , & habebis quzfituin . Verum .
quæcunq; dicta ſunt hucuſq; in fequentibustabulis luculentiuspatebunt .
ubili
alui Canon I 11.

‫ملا‬ Gradus ſeu interualla cuiufcunq; octaux replicatæ inuenire .

Vmomnis Q & aua ſeptem interuallis conftet,facillimo negotio in numerum -in Modus rcm
C teruallorum alicuius o &taux replicate deuenies hocpacto ,Multiplica expo periendi
nentem replicatæ Octauæ per oito & precedentem immediatè exponentem à produ- interualla
& o abijce , & habebis quælitum : v.g. volo ſcire ſeptem Qitaux , quos interualla conui: cuiufcunq;
neant . duc 7 in 8 & prodibunt 56. abijce ab hoc produito 6 paulo præcedentem.ex: plicatæ ,
ponentem ,& remanebunt so & tot inrerualla habebunt feptem O taux replicatæ ,quæ
in Scala muſicali reſpodet yniQuinquageſimæ . Iterum volo ſcire,quot interualla con
dic tineantur in O&auis vigelies
aquin replicatis, vel quod idem eſt , in viginti oitauis . Duc ex $
ponentem zo in 8 , & ficnt 160 ;reijce ab hoc producto immediatè præcedentem ex
inde ponentem 19 & reliquum 141 dabit que.itum ,& tot interualla habebunt 20 o&auæ,
pac Critq ; in Scala muſicalivna centeſima quadragelima prima. Rurſus volo fcire, quot
100 Octauæ interualla habeant. Duco 100 in 8 , & fiont 800, reiicc, ab hoc producto
uiar 99 &
olt
 168 Artis Magno Cónſoni, & Difoni
99. & remanent701,& tutidem interualla 'labebunt centuin Oštaux replicatæ ,qut
in Scala muſicali idem ſunt ac vna centeſima leptima ,fic duę Ottauæ,fcilicet ,decima
quintá habebit is interualla . Tertia Octaua liue vna vigeliina fecunda habebit 22 in
terualla , ita vt femper Octaua replicáta denominetur a numero interuaHorunr;qua
Denomi conținet . Porrò habito nuinero interuallorum , quibuſcunq; Oštauis replicatis com
nare Con petentium ; nihil facilius erit, quam denominarc omnesreliquas conſonantias, intra
fonantias
reliquas
vnam Octauam contenta's, v.g. liſi velim
velim ſcire
ſcire ,, quot gradibus fiueinteruallis difter ab
intra O. ynicate fiue proslambanomeno quinta iatrà ſexta in Octauam conftituta : Adde
struas. is ad interualla fextæ Octauę competentia , videlicet ad 43. Quinq ; enim interuallis
vna quinta conſtat , & prodibunt 48 interualla , quibus vna quadragefima ostaua di
ftat à primo interuallo ſiue ab vnitate . Si verò ad 43 adijcies 3 ; habebis 76 fiue qua
dragelimam ſextam ,quæ Tértix in fexta octaua reſpondet. Siad :43 quatuor adiece
Fis, habebis 47- ſiue quadrageſimam ſeptimain , quæ Quartæ in fexta octaua reſpodet.
Si iterum 6 adieceris ad43 ;habebis 49 lille quadragefimam nonam , quæ fextæ in di
cta octaua refpondet. Atque hoc pacto inquiros non ſolum interualla cuiusliber cog
fonantiæ intra aliquam replicatam octauam conſtitutæ , fed & denominationem vni.
ufcuiufque dictarum conſonantiarum , vti dictum cít; Nos interualla , quot videlicet
octaux replicatæ continent, inſeruimuscoluinnæ tertiæ fequentis Tabulæ ,quorum
interuallorum adininiculo facilè reliquarum conſonantiarum vti denoininatíonem ita
& interuallorum numerum ſingulis reliquis dictisintra aliquam réplicatam octauam
conftitutis conſonantijs competentem reperires . Verùnı vt Lector curiofus cogno
ſcat, quid per interualla học & gradus intelligamus; in notis mulicis hçc exprimimus.

Octauarum continuatio . Quartarum &o Quintarumcontinuatio :

UUTI

UU

1 2 3 ... 4 s 69 3.3. 4.4 5.5 6 6

Octaua octaua octaua octaua octava octava quint. quar. quint. quar.quin.quia. q . ġ quin.qua.qui,quar.

Vides igitur quomodo octauæ iuxta interualla ſua graduſque in primo exemplo
continuentur, vides etiam quomodo Quartę & Quinte in fecundo exemplu continue
tur, ac fic continuatis lineis in infinitum procederepoteris. · Nigræ notæ denotantfi
nem Quintæ & initium Quartæ . qumoriinfrafcriptiverò numerum octauarum Quin.
Earum & Quartarum indicant,

Tabula
 Lib. IV . De DiuifioneMonochordiGeometrica . 169
Tabula continuationis confonantiarum .
I Ili III IV >
V VI VII VIII IX
Num . Continuatio octa
oa , uarú fine diapasó .Intera.
1
Num .

ledava
Ivailonus ad 1 rúrepl.
Continuatio
diapente ,
Continuatio
diatellaron .
Continuatio
Semiditoni .
Continuatio
ditoni .
Continuatio
1 Continuatio
ſextæ minoris , ' fextæ maioris .

ad 214
-
O & aua 2 ad 1 7.3 ad 36 adsls ad 418 ad sis ad 3 I

4 adil 15.3 ad 118 ad 3 12 ad 35 ada 116 ad 3 II

ad 5 10
18 ad 1 22 16 ad i 16 ad 3.24 adil 32 ad 3 III
3 ads s ad 5/20

1 116 ad 1 29 12 ad 1112 ad 3 48 ad s 10 ad 164 ad 5! 40 ad 3 IV

身

5 32 ad 1 36 24 ad 1164 ad 3196 ad 520 ad 1 128 ad s1 80 ad 3 v

6 164 ad 1 43 48 ad Il128 ad 3 VI
ad 3 192 ad 5 140 ad 1256 ad si 160

128 ad so 96 ad
256 ad 31384 ad s 80 ad 1 512 ad 5) 320 ad 3 VIL
fall

5 8 : 2 adi : 57 : 192 ad 1 512 ad 3 768 ad 5 1160 ad 1 1024 ad 5640 ad 3 ]VIII

9 572 ad 64 384 ad
1024 ad 31536 ad s 1320 ad 12048 ad St1280 ad 3 1X

10 1024 adi 71 ' 768 ad 1 2048 ad ad 5 1640 ad i 4096 'ad's 2560 ad 3 X

3 3072
!! 2048 ad 1 78 1536 ad 1 4096 ad 3 6144 ad 5 1280 ad i8192 ad 5/4120 ad 3 | XI

12 4096 ad 1 85 13172 ad 118192 ad 3 12288 ads 2560 ad i 16384 ads18 49 ad 3 XII

ad
-
13 8192 92 16344 ad 1 16384 ad 3 24576 ads |5120 ad 1,32768 ads/16280 ad 3 XIII
14 16384 ; ad 199 12688 ad 11 32768 ad 3 49152 ad s 10240 ad 165536 ad 5 32560 ad 3|XIV
15 132768 ad i 106
25372. ad 165576 ad 3 98304 ad 520480 ad1131072 ad 565120 ad 3 XV
16 65536 ad111350782 adi131152 ad 3196608 ads40960 ad 1 362 144 ad 5 130340 2d 3 XVI
-

17 Izio72 ad 1 -20.401504 ad 1|201304 ad 3 393216 ads 51920 ad 11524288 ad 5260480 ad 3 XVII

18. 262144. ad 1127 293008 ad 1 | 524608 ad 3786432 ad 5 103840 ad 1 1048576 ads |520960 ad34 XVIIE
19 524288 ad 11134 406016 ad I10492 16 ad31572864 ads 209680 ad1209753ad 51041920 ad 3 XIX
20 1048576 ad i |141 812032 ad 1 | 2098432ad3-3145728 ads1415360 ad 11419504 ad 512083840ad3 |xx
30 ( 1073741824
ad i Nota
40 1099511627776
ad i
Ota Lector in hacTabula côtineri proportiones ſingu
50 126109696342624
ad 1 No .larum conſonantiarum intra vnam octauam confti.
tutarum , continuatas; prætereamaioresproportionuin ter
100
mini indicant vibrationes chordarum minorum , ad maiorū
vibrationes ,ita vt immobilesnumeri minorcs,ſemper maio
fes chordas referant vtin ſequentibus fuſius explicabitur :.
Y Tabu .
 170 Artis Magna Confoni ; & Dilſoni.
Tabula Diffonantiarum .
Iįir III IV V VI VII
Semitonij Toni Tritoni Scmidiap . Sept.min. Sept.maior
il .is ad 16 18 ad 9 | 32 ad 45 | 45 ad 64 | 5 ad 9 1 8 ad 15. I
21 is ad“32 4 ad 9 i 16 ad 45 145 ad 728is ad 18 14 ad is II
3 iis ad 64 12 ad 9 7 8 ad 45° 45 ad 250 Iss ad 36 i 9
ad 36 ad no III
-

ad 45
4 115 ad 128 | ! ad 9 | 4 ad 145 ad 512 1 s ad 72 T 9 ad 120 IV
45 145
5 is ad 256 Įad 18 1 2. ad 45 1 45 ad 1024 I sad 144 1 is ad 240 V
61 is ad Prad 36 1 7 ad 45 | 45. ad 2048 | 5 ad 288 7 s ad 480 VI
7 ] is ad siz liad 72 | I ad 901 45ad 4056 5 ad 576 19 ad 960 | VII

Explicatio Tabule .
Abet hæc Tabula nouem columgas. Prima continèt numcros ordine naturali

Sccunda exhibetproportiones octauarum continuatarum .

Tertia,interuallorum numerum vnicuique octauæ competentium ,
Quarta, Quintarum ,
1
Quinta , Quartárum .
Sexia, Tertiarum minorum ;
Septimin, Tertiarum maiorum .
Octaua, Sextarum minorum ,
Nona, Sextarum maiorum continuatarum proportiones. V.g.cupiat quiſpiam fcia
re ,quænam proportio aut numerus harmonicus correſpondeat nouem Octauis, Is in
prima columna quærat 9. cui in ſecunda columna ftatim correſpondebit Octauarum
nouies continuatarum proportio 512 ad 1. Sic ocràuæ viginti numcrum exhibent
1043576 ad 1. proportio vigintioctauarum replicatarum , Octauis verò fingulis ins
tertia columna reſpondent interualla, quibus conſtant, de quibus fusè paulò antedi
ctum eſt. Si verò velisſcire Sex Quintis replicatis fiue continuatis in diuerſis octauis,
quis numerus reſpondeat, quæres in primacolumna 6 & in angulo commani huius &
quartę columnę reperies 48 adı.proportio 6 quintarum quęſita, Verum hçc ex ipſa
fabula faciliora ſunt, quàm vt fulius explicaridebeant ,
Vfus tabula
Nſignem certèhæ proportionesin philoſophia naturali vſum habent adceleritatem
IN yel tarditatem motus inueſtigandam ; & quamuisde iis propriè & ex profeffo in
ſexto libro tractemus, hìc tamen aliqua ex dicendis præmittemus , vt Lector hifce frc .
tus paratiorad dictum librum accedat ,
Proportiones interuallorum harmonicorum in præcedente tabula exhibitorum ,
Vibratio duo fignificare poffunt, videlicet longitudinem maximæ chordæ ; vel numeru
m ví.
nes chor- brationum ſiue curſo-recur ſuum minimæ chordæ , fiue quod idem eft,notare poffunt
de quo proportiones duarum chordarum ; quarum vaamaxima ,altera minimaminorem ;& numerus
mendæ . quidem vibratio fiuenum grauitatis ſoni maximæ chordęindicat ur per pro
portionis terminum , fiue oumerum proportionis minorem . Sonus verò acutus liue
nume
 1

Lib. IV . De Diuifione Monochordi Geometrica . 170

numerus vibrationum inminima chorda indicaturper maiorem terminum proportio .
nis fiue per maiorem qumerum in proportionc data.v. g. ſi denturduæ chordæ , qua
rum longitudines ſint in dupla proportione 2.ad 1.ſignificabit maior numerus propor,
tionis longitudinem chorda bipalmarem ; minor verò terminus s. fignificat vibra
tioncm fiuc grauitatem foni; Contrà : Chorda minorvnius palmi oftendet , duas ſe
yibsationesfăcere interim dum bipalmaris facit vnam , & conſequenterduplo quoque
acutius bipalmari ſonare , eft enim nunericurſo. recurſuum inuerſa ratio longitudinú
chordarum , vt fusè demonftrabitur in fexto libro . Siitaq; quiſpiam velletſcire , cu
ius longitudinis elle debeat chorda, quæ ad aliam minimam palmarem fonct decem .
octauas. Reſpondeo , hanc eſſe, quam proportio in tabula è regiono 10, exponentis
1024, ad. 1. refert. Chorda igitur decem octauasad chordam palmarem exhibens,
v
deberet eſſelonga 1024 palmorum . Iterum chorda ynius palmi conficeret vibratio
acs 1024 interim dum chorda 1024 palmorum faceret ynam vibrationem , & conſe
queater milliesvigeſics quater chorda palmaris acutius fonaret, chorda 1024 palmo.
7 Tum pofito quod ciufdem craffitieiforent; & æqualibusponderibustendercatui .
COROLLAR I V M I.
Inc patct, fieri non poſſe, vsinueniantur foni tam graues tamq ; acuti , qui aſcē.
H -Negseune
dant aut deſcendant vfq; ad quatuordecim octauas , oporteret enim iuxta pro- Nequeung
portioncm in tabulà aſſignatam 16384 ad 1. chordam longiorem vnà leucà cffc,vt at- inuenitiſo
tingeret quindecim octauas, fiuc vnamnonageſimam nona m ;& tametſinimiahu- ni volti ad
ius chordæ longitudo craſſitie compenſaripoffet , ea tamen forethuius chordæ craſſi- afcenden
ties , vt ad fonandum prorſusforet inidonca: cxempligratia, fi quis chordam 16384. fcendétes.
palmorum longam vellet ita contr ahere am reddere, vt longitudine iam
, atq; ita craff
in craſſitiem contra &ta longitudini palmaris chordæ æquarctur's certum eſt, ex iis quç
libro fexto demoſtrabimus ,chordam hanc 26843545.vicibus craſſiorem foro chorda
palmari ; cum enim ratio 268435456 ad 1. ſìt duplicatę rationis 16384 ad 1.qua re.
fert longitudinem duarum chordarum æqualium craſſitic , & quaduordecim octauas
attingercót. Impoſſibile igitur eft hanc chordam aut ſono aut vibratioại aptam ,cum
proprio pondere prægrauata rupturę fractioniq; minimè refiftere poſset ,
COROLLARI VM I I.
X
น Inc patet quoq; chordam quæ 1000 octauas exhiberet, tam tongam effe debc- Chorda ,
te die H re, vt conuoluta totum concauum firmamenti repleret . verum vidode hiſce mile locta
taus plura admiranda & paradoxa in citato fextolibro . - His itaq; ſic ritè propoſitis, cum , bens torú
ius & non omnes conſonantiæ ſub praxin cadant , ſed eæ tantum , quæ intra quatuor aut ad Firmamé,
gipin fummum intra quinq;octauas continentur , Hic Muſicis tantum vfitatąs aſsignare dare
fet ,
per
docebimus in monochordo ; ſit itaq;

CA PV T. I V.
cart
TOE Dediuiſione fimplici Geometrica ,
cet

rur
Propoſitio I.
Hordam tenſam ita diuidere , vt partes ad inuicem foneat Diapaſon fiuc octa
CH uam .
Sit igitur Morochordorum ABſuprà cuiuschordam C ,D.petitur alliggari diapaſon
20
Y 2 conta
 177 . Artis Magna Confoni , Difoni.
Diapaſon conſonantia , quæ cùm in dupla proportionc conliltat , leg; habeat vt 2 ad 1. diuidas
determi cur chordaCDin 3. partes æquales,in tof videļicet partes quotvnitates minimi pro
natio partionis datæ Termini 2 à 1.additiconſtiruunt ; Hoc peraĉto ſi curſorem chordoto
mumyapplicụeris infra punctum G.atquè CG .& GD.vna inſonueris ; Dico CG. ad GD
fønituram quæfitam conſonantiam diapafon . Demonſtratur , per petitionem 6 libri
tertij , ficutfc habetparschordæCG ad partem chordæ GD,ita conus ſeſe habet ad
fonum . Scd CG ad GD ſe habet yt 1. ad 2. ergo & tonus CG ad fonum GD , eadem
fatione lo habebit;at toni hi conftituunt frutasávi chordam ergo ita diuiſimus, vt par.
teşad inuicem fonent diapafon '; quod erat faciendum , exemplum vide ,

Inuentio Odlaucgeometrico- harmonica ,

с G 3 D

O&aua ja gotis .

2 proport. vibr . chor, I

Propoſitio II .
Diapente fue Quintam in chorda aſsignare.
It chorda tenſaAB; petitur in eaaffignari diapente ſiue quiota,cùm igitur quinra
in fefquialtera proportione coofiftens fehabeat vt 3 ad z. coniungantur primo 3
ad 2. fientq; s.atq in tot partes quoq; charda data diuidatúr . Si enimcurſore chor
dotomofub duabus partibus ex siaſſumptis cöftitucris, & vtramq;diuifæ chordze para
sem fonuetis , dico cas ad inuicem fonituras diapente fiue Quintam ; domonſtros
cut enim fehaber ſpacium ad ſpaciumin chorda diuiſa ; ica foriusad fonum ; fed fpia
cium adſpacium fehabetve z ad 3 fiue ia ſeſquialtera proportione, ergo & fonus AG
ad ſonum CB, quifimul ſumpti conſtituuat conſonantiam diapente ? Diapente igitur
in chorda aſsignauimus,quod erat faciendum
Inuentio Quinta
2 с 3 4 $
AT
TITTI

Quinta ja noçis.
3 proport. vibr. chard.

Propoſitio III.
Diateffaron fiue Quartam in chorda aſsignare :
It chorda AB;petitur dari in ea diateſſaron ; Cùm igiturdiateſſaron conſiſtat in
Diatellaró S proportionc fefquitertia , ſeque vt 4 ad 3 habcat; diuidatur primò tota chorda
nquilitio. im 7. partesæquales, et curſor chordotomus, C tertiæ parti ſuppoſitus relinquat åb vna
parte 3 ab alterą 4; dico haſce chordæ partes AC & CB, concitatas fonituras ad inuia
cem diatellaron . Quæ enim eft ratioſpacij AC adfpacium CB, ca eſt ſoniad ſonumi
fcd
 a

Lib. IV . De Dinifine Monochordi Geometrica. 173

fed fpacium quod chorda occupat ab A ad C.cſt in ſubſeſquitertia proportione ad
fpacium quod occupațeadem chorda à CadB.ergo & ſonus liue confonatia, quæ in.
de naſcitur, videlicet diatellaron , quam in chorda aſsignauimus,quod &c,
Inuentio Quarto
soronil ,
3 C 4 s 6 7 B
E

111
Quarça io socis.
4 propór.vibe.chor 5
‫ܪ܆‬
Propositio ". I V.
Dionum fiue tertiam malorem in chorda aſsignare.
Vm ditonus conſiſtae in proportionc feſquiſquarta, fitq;vts ad 4; ſi hançine
C chordaaſsignare deſideres, diuideprimòchordam AB in gæqualespartes , in
tot videlicet , quotaddita proportio s ad4, continet vnitates;
a m ſubmotoquc fub4 para
te curſore chordotomo, ita vtex vnapartel 5, ex
i altera
t 4. relinquan tur partes,
nantiafivtrā .
m
ade
que partem concitaueris , dico ease
ad conſo di.
ſpacido AC
AC : ad CB.ltà ad fonum , fed AC. ad CB
L in proportione ſubſequiquarta cſt, ergo & fonus AC ad AB, fiue conſonantia ,quam ,
mo ditonung vocamus.Ditonum ergo in chorda åſsignauimus,quod erat faciendum ,
ha

Inuentio Ditoni .
I 3 2 9 B

Dilanusín nodi
st25
2013
C25 propors with chory.

3
hagis
birineo
PropofitioVesube rler.com
bili !,.; ? 73: 9 w
IV 1.527
ira.. . #
Şemiditonumbugi chorda
.ix.si, data afsignara. Ficachicosia
iv inim77 07:191.036 Y2 % 9117
Vmfemiditaus inproportiondColquintacomunitas ſe habtárvedas.lt klits Semidito.
С proportionis ope ſemiditonum in chorda determinare deſideres , diuide chor- niexplora
dam AC. in 11. æquales partes,conftitoq;
tio .
curforechordotomo hoc pacto, vtex vna
parte relinquantur s.ex altera o partes, dico vtramq;chordæ diuilæ partem concita
tam ſonjuram ſemiditonum quæfitam , cùm enim iça lit fonus ad fonum , ficut pars
chordæ diuiſæ ad partem ,hç autem chordæ diuifę pårges funt inproportione ſeſqui
quinta ; patet ergo propoſitum .
.

‫ ܐܶ܂‬, ; ; , ; ; ;

a 2

i
‫دیا ۔‬ Lauen
 174 Artis Magne Conjoni, * Difoni
Inuentio Semiditoni .
А
II 2 3
----
4 SC6 7 8 9 11 B

Semidiconus
in docis

propor. vibr.chor, $

Propoſitio VI.
Hexacbordummaius fiuefextam maiorem inchorda determinare .
Ihexachordum maius in chorda determinare velis, diuidatur chordaAB in 8 ç
Hexachor,
don maus ,
verò partes ex altero latererelinquantur, fub hac enim proportionc hexachordon ma.
ius conſideratur videlicet ſubproportionefuperbiparticntc tertias. Hoc pera &to ſi par.
tes diuiſęchordę incitaueris , dico cas fonituras hexachordum maius,ſiueſextamma:
jorem ; demonſtratio ex precedentibus patet,
Inuentio
fexta maioris.
3 С 6 7 B

Sexta
maior
in notis

Prop.vib.chor. $

Propofitio VII.
Hexachordum minus fue fextam minorem in chorda determinaro.
hexachordon minus in proportione ſupedtriparticate quintas conſiſtens for
Hexachor С Vm
habcaç vt 8 ad s. ſi illud in chorda determinare velis , ita procedito , diuidito
don minus chordam ABin 13 partesçquales; ſuppoliroquecurfore fub puacto C.ita vt s exvna
parte, & ex altera relinquantur d; einde vtramq; partem incita , dico AC. ad CB . foni
Cije kuram hexachordon minus; ratio pacetex facta diuiſione.
010.2013 ‫و‬

1917.05.com.ch Inuentio Cor !!,,,

13:00 CDBC fexta minoris.
sto ,
10

3 * ŚS. C 69: 7 9 10 II I2 13 B
----
Sexta pinor

315 propor,vibr.chord ,in notis.

Propa.
 Lib . IV . De Divifione MonochordiGcometrica , 175

Propofitio y III,
Diapafon cum Ditono in clorda afignare .
luidatur chorda AB in ſeptē partes equalcs, įta vt 2. partes & S :ex vtraq; curſos
D ris C interpoſitiparte remaneant, dico vtramq; partem fonituram diapafons
cum ditono ; quia partes abſciſſę fumria proportione dupla ſuperpartientet; ſub qua
proportione & diapafon cum dicono conſideratur..

Inuentio:Diapaſon cum Ditono,

A 2. C 3 7 B

Decima maior
in nocis

S
框Eproport.vibr.chor.
Propoſitio IX ,
Diapaſon cum femiditono inchorda determinare,

Cdelicetconſiſtens ſe habeat yt 12 ad s. juxta additum huius proportionis tumcrum vi

17.chorda ita diuidaturvtcurſor ex vna parte 5. atq; ex altera iz relinquat,
dicoveramque partem incitatam diapafon cum femiditono Ionituram ,ratioperfet
patct.
Inuentio Diapafon cum femiditono.1
Ą 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 IS 1617 B
‫ اسرار اور فرار ہوا ہی پراسرار إسراسر اسرار‬....
Decima minor
in notis

$ propor. vibr. chor. 12

Propofitio X.
Diapaſon cum diateſſaron in chorda afsignara
Onſiſtit diateſſaron radiapaſon coniuncta in proportionc dupla lupetriparţie
te tertias ſequè habet vt 8 ad 3.quarc iuxta çoniunctan proportionem diuide:
CС turchorda AB. in 11. partes ; ita vt curſor ſub C 3 partes ex vna,& 8 ex altc
ra parte relinquat, & vtraque pars ſonabit diapaſon cum diateſſaron ſiuç vadecimam ,
quæſitam ;
Inuen
 1176 Artis Magnie Confoni, . Difoni
Inuentią diqpafon cum diate/aran .
A r 2 3 G4
!------ 2.84 :
}

Vndecima ipo
Notis ,
8
propor.vibrat. chord .

Propofitio XI
Diapafon çum diapente fixe duodecimam in chorda affignare .
Æc conſonantia conſiſtit in proportione tripla, ſeq; habet vt 3ad 1. diuide igi
H tur chordā AC in 4.æquales partes ita vt curſor inter 1 & 3 partes interponatur,
& !. ad 3. lonabit diapaſon cum diapente fue duodecimam quælſtam ..

Inuentio diapafon diapente,

A 1 с 2 Onion 3 4 B
‫[اسمه‬ ‫ي‬ ‫س‬ ‫ي‬ ‫ل‬ ‫ي‬ ‫ي‬ ‫ي‬ ‫ي‬ ‫ي‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫ي‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫ت‬ ‫ن‬ ‫ل‬ ‫نبي انبننن‬ LI
Duodccima in
• Nocisco
3
- proportio yibr. chor.
0:12
Propofitio XII.
Diapafon cum hexachorido maiore. fiue decimam tertiam maiorem
in chorda determinare ,
Vm hac confonantia confiftat in proportione tripla ſuper parti ente
e į ſequguees
C habeat vt io ad 3. diuidatur chorda AB in
t u r
13.æq uales a
parte
n t į ſ e
è
3. & io in C præcis idnoter p o n a , & ſopabi 3 ad 10 quæſitam conſonan .
t
tram diapaſon cum hexachor ,

Inuentio diapafon cum hexacbordo maiore .

1
2 3 C4 s 6 7 8 9 10 II 12 13 B
‫سایت مهم‬ more‫!اماصراورانسانی را براین‬
Decimaterria maior
in gotis

I
proportio vibr.chord.
70
3
ta's Bay ,

Propa .
 Lib. IV . De Diuifionc Monochordi Geometrica ! 177

Propofitio XIII.
Diſdiapafon fiueDecimam quintam in chorda determinare .
Vm hçc conſonantia confiftat in proportionc quadrupla , ſeque habeat vt 4
CС
tamso
ad 1. diuidatur chorda ABin 5. æquales partes & interpofito curſore inter i
& 4 , in puncto C, incitentur partes i ad 4. & percipics conſonantiam quæfi,

A 1 3 s B
1

diſdiapaſon live
decima quinta
in noris
Propórt. vibr.chord .
Ecce repræſentauimus tibiintegrum ſyſtema ex diſdiapaſon conſtans , & rationem
quomodo illud in chorda aflignari poſſit iuxta ſeriem & ordinem conſonantiarum ;nis
hil igitur reftat , niſi vt& minora interdällà ia chorda aſsignare doceamus ,

Propoſitio XIV .
Forum maiorem in chorda fiue fecundam perfectam determinare .
Vm Tonus maior in ſeſquio & aua proportione fe habeat vt 9 ad 8. atque ex
ſumma vtriuſque 17 nafcantur , diuidatur chorda AB in dictas 17 partes æ
Cdicogadgaales, & conſtituto intero & 8 partes intermedio curſare chordocomo in C ,
8 fonituras çonum maiorem quælitum .
! ‫ز‬bidstopil
‫ده را ا‬ luuentio tanimaioris .
...)od 1 ‫ و‬::
B
ΑΙ1 2 3 4, 5 : 6 : 7 :8C 9 10 11 12 13 14 15 16 17
binne!
U111

Toqus maior
非 in notis
DI

H 9 Proport.vibr.chord
Propoſitio . X V.
Tonum minorem in chorda determinare .
Vin tonus minor conſiſtat in ſeſquinona proportionc & fe habeat vt rºad 9
excompoſito hocnumcro fiùnt 19.atque in totidem partes diuidatur chor
C da data , AB. ita vt curſor chordotomus , incerponatur inter 10 & 9. in pūcto
C.deindepartesdiuiſæincitențur: Dicocas ſoniturasTonum minorem quæſitumi
ratio patet .
Inuena
N

>
 178 Artis Magne Conſoni, e Diffoni
Inuentio toni minoris ,
A
1.2.3.4 $ 6.7 8 9C10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 B
‫اسرای سراسر اسرارازاسرارآنراسرأسرارایران اراتاتا‬

DO
Tonus minor
FE in notis

10 proporț. vibr, chor, 9

Propofitio X VI,
Semitonidim maius in chorda determinare :
Vm ſemitonium maius fit in proportionc fefquidecima quinta ſeque habcat
С yt 16 adıs; diuidatur chorda AB in 31. partes , ita vt inter 16 & is interme.
diusin C Git curſor chordotomus. Dico 16 ad is fonituras ſemitonium ma.
maius quæſitum ,
A IŞ C 31 16 B
1

Semitonium maius
ip noris
€
16 proport,vibr. chor, IS

Propositio X VII,
Semitonium minus fiuediefin diatonicam in chorda aſsignare .
Vm ſemitonium mịnusſit in proportioneſeſquiuigeſima quarta ,ſeque habeat
vt 25 ad 24, filēt ex addito numero hoc 49 atque in totidem partes diuidatur
AB chorda data ; & inter 24 & 25 in C intermedius aptetur curſor chordo
tomus , & partes 24 ad 25. ſonabuntſemitonium minus .
А 24 Ç 49 25 B
I
Semitonium mipus
in notis

2+ proport, vibr. chor, 25

Propoſitio XVIII .
Diaſchiſmafiue dimidium Semitonij minoris in chorda aſsignare a
ad 160. ſiiſma
Vmdiaſch chordam datam nein 322
proportio
ſit in AB partesrtiente
ſupertripa 160, &, fequc
diuiſeris habcae
curſorem vt 162.
ita conſti
CС tuas, vtinter160& 162 præcisè interponatur in C ,fonabunt160ad 162 pare
( csdiaſchiſma, ſiue dimidium ſemitonij minoris .
Propo
 Lib. IV. DeDiuifioneCMonochordi
A 322
Geometrica. 179
B
1 ‫ ܢ‬.t .T
diaſchiſma in notis

160 proport.vibr.chörd. 162

E
Propositio XIX
Comma in cborda determinare.

Omma conſiſtit in proportione ſeſquioctuageſimasſeqshabervt 80 ad 8 1. qui

С lesnumeri additiconftituunt 161. fi itaq; chordam AB in totidem partes æqua
diuiſcris, & curſorem inter 81& soin C conftitueris , habebis quæſitum . 1

A C 161 -В
1

80 81

Propositio XX .
Apotomen in chorda aſsignare .
Potome.quo ſemitonium maius fuperat minus , eft in proportioneve2048 ad
A 2187. hos numeros ſi addideris prouenient 4235. atq ;in totidem partes chor
dam ABdiuides , quo facto ſi curſorem conftituens inter 2048 & 2787 in C, ſonabunt
bocpacto ad inuicem Apotomen .fubtiles tamen aures habcat,oportet, vt tam minus
cuminteruallum percipere quis valeat,
A C 4235 B
1
2048 2187

Propoſitio X Š I.
51erminare ,
Limma Pythagoricum in chorda det
Oniunge 243. ad 256in quibus proportioLimmatis conſiſtit , in vnam fum .
màm fientq; 499. in totidem igitur partes ſi chordam diuiferis, & curſorem ,
C. ita conftitueris, vt inter 243 & 256 medict; fonabuntpartes ad inuicem con
citatæ di&tum Limma .

Propofitio XXI I.
Diefin Enarmonicam in chorda determinare .

524
Dde 128 & 125 in quibus numeris proportio dicſis enarmonioæ conſiſtir, in ynā
: A fummam , ficatque 253. atq; in totidem partes diuide chordam , fiigiturinter
z 2 253
om
 18a Artis Magne Confoni , & Diffoni
253 & 258 conſtituto curſore incitaueris ytramque chordæ partem , dabit fonus tibi
conſonantiam,quam dielin enharmonicam vocant ,
Propofitio XXI I I.
Alia diuifionis Monochordiratio .
77

N præcedentibus propofitionibusfatisfusē,nifallor,oftenſum eſt, qua ratione in yna

I ſola chorda per diuiſionem eiuſdem in proportionum harmonicarum notitiam .
peruenire poffimus . lam hoc loco aliam breuitèr methodum docebimus , qua per
duas chordas vnam liberam & ſine diuiſione ;alteram diuiſionibus ſubiectam memo
ratasproportiopes:eruere poffimus, Siquisitaq; iuxta hanc methodum conſonatias
inquirere velit
Isduas chordas ÅB,& DE crasſitie & longitudine çquales in tabulà quadam ſono
ra tendat æqualiter id eſt,ad vnifonum . Quo facto ſi quis diapaſon exhibere velit ; is
chordam A B diuidat bifariam in Ciuxta proportionē duplam huic conſonantiæ ap
proprietatā ; & deinde incitetalterutram CA vel CB ad integramchordam indiuiſam
DE. & percipietconſonantiam diapafon quæſitam .
А С B
1
1
D E

Iterum fi quis diapente deſideret; hoc pacto illā aſſignabit . diuidatur chorda AB in
3 partes æquales; AB.BC.CD. & fubmoto curfore ſub Cyli incitaueris partem chordæ
AB, ad integram chordam EF. fenties confonantiam diapente quæſitàm ; probatur.
Cuin enim conſonantia diapente confiftat in proportione feſquialtera 3 ad 2, ſubhao
autem proportione AC reſpiciat AD ſiuc EF .pecellario AC ad AD liue EF incitatas
dabit conſonantiam diapente , cum ſicut, ſeſe habent AC in 2. ad AD in 3. partes
æquales diuisā,ita ſonus AC ad ſonum AD velBF eidem æqualem & vniſonum ,ſed hæc
conſonantia , eſt diapente; diapente ergo in chorda aſsignauimus, quod erat facien
dum .

А 1 -B с 3 D
1 I
1 -1
E
F
Si verò diateſſaro exhiberequis deſiderat,is chordā AEA diuidat in 4 æqualespārtes
& ſubmoto curſore chordotomo ſub tertia diuiſione , D.dico AD ad AE fiue integrā
VX fonituram diateſſaron ; quoniam enim diatellaron eſt in ſeſquitertia proportione
& fe habetvt 3 ad 4.ſub hac autem proportione pårs chordæ AD reſpiciat chordam
VX vel AE quam in 4 partes diuiſam ſupponimus,erit neceſſario, vtparschordæ AD
in 3 partes diuiſę, ad chordam AEin 4-partes diuifam ,ita ſonus AD ad fonum A E fiue
chordæ VX æqualis & yniſonæ chordæ AE . led hifoni nsceffario exhibebunt diatel
ſaron ; quod quærebatur. Ergo & c ,
2

>

Haud
 Lib. IV . De Diuifione Monochordi Geometrica . 181
A B С D E
1 1 1
le 1
Y X

Haud fecus omnia reliqua conſonantiarum diffonantiarumq; interualla inquires;

facillima omnium ratione;Si videlicet ſemper chordam alterutram in tot partes diui
ſeris , quot maior datæ harmonicæ proportionis terminus vnitates habuerit ; čur
ſor vero chordotomusfub eo diuiſionis pūto ftatuatur,cuiusdiuifionis numerumrefert
minor proportionis datæ terminus . V.g. cum ditonus conſiſtat in proportione ſeſqui
quarta & ſe habeat vt 4 ad 5. maior huius proportionis terminus eſt s.minor 4. fi itaq;
L
chordam in s partes æquales iuxtamaiorem terminum proportionis diuiſeris; & cur
forem fub 4 diuifionispácto, quem minor terminus proportionis refert ,ftatueris,fona.
bit neceſſariò 4. ad's hoc eſt chorda in 4 partes ad totam in s partes diuiſam ditonum
1
fonabit quæſitam , Haud ſecus fi diapaſon cum diateſſaron in chorda aſsignare velis
fic operaberis.Cum enim hæc conſonantia fit in proportione 3 ad 8.diuides chordam
integram in 8 partos, & curſore ſub tertio pūcto poſito pars ad totum fonabit diapafon
cum diapente . Verùm cum hæcluce meridiana clariora ſint; vno atq;altero exemplo
percepto , reliqua nullo negotio formariintelligiquepoterunt.
Atq; ex omnibus hiſcè declaratis clarè patet,quàm fucile conſonantiæ ſingulæ vti
& diffonantię in chorda aſsignari queant . Verum iam videamus , qua ratione da
tú quēlibet numerü poflimus ita diuidere,vt partes diuifæ cõftituant.datam confonan
tiam ; Atque hçc omnia in gratiam corum , quialgebraicaoperatione delectantur .
2:
CA PVT I V. , 25kg
b

31
De diuifioneMonochordi ſiue Algebra harmonica!
Vm diüinior Mathematicæ pars Algebra', vt plurimum circa numeros
С Muſicæ proprios occupetur, methodum hoc loco nouam & à nemine quod
ſciam traditam addere viſum eſt, quanā ratione fcilicet monochordum alge
braicè,ideft, vt datum quemlibet oumerum ita diuidere poſſimus, vt diuifæ partesda
tam conſtituant conſonantiam , proponam autem hic methodum ita facilem , vt Ty
rones vel hinc exempla innumerà, quibus in Algebræ fundamentis mirificè iuuentur
inuonturos confidam ,
Propoſitio 1.
Datum quemuis numerum ita diuidere ; vt diuifc partes conſtituant
proportionem confonantic diapafon z . ad ... .
It numerus V.g.datus 369;petitur hic ita diuidi , vt maior minoris fit duplus ,&
S chorda iuxta hosdiuiſa fonetdiapaſon , Ponatur itaque pro minori numero ir
& pro naiori 2 B his factis addantur hæ duæ radices i Bl. ad 2 R, fientquc 3 R. æqua
bunturque 3 R. propoſito numero 369. Diuidaturigitur is iuxta regulam Algebræ per
3 R. & prodibunt 123 pro minori numero,hunc ſi duples habas maiorem numerum
246. erit igitur 246 ad 123 vt 2 ad 1. Quare fi chordam diuiſeris in 369 partes & cur
forem chordotomum ſuppoſueris ſub parte 1 23 ; fonabis 123 ad 246 datam conſonan
tiam diapaſon . Quod fi alicubi in numero dato per diuiſionem remanerent fraéti,tunc
ij ad minimos terminos prius reſoluendi ſunt iuxra regulas infractis præceptas , & de
inde
2
 182 Artis Magna Confoni, Diſſoni .
inde procedendum vt prius , quod & in reliquis notandum . Exemplum in fra &tis nu
moris lit datus numerus 1 267.1 R & 2 Ry.ſimul iunctidant 3 B.diuiſorem ;diuide igitar
1 267 per 3 remanebunt-422 5 minor numerus , hunc dupla & habebis 844 maio.
rem numqzum , quæ ſimul iuncta reſtituent 1267 non ſecus in omnibus alijs procedes.
Propofitio II.
Datum quemlibet numerum ita diuidere , vt diuiſ& partesfehabeant
ut. Diapafon cum diapente que off 3. ad 1 .
848. Pono itaque primò pro minori numero proportionis ir :
S 'It numerusdatus
pro majori 3 R ,coniunctique fimul fient 4 Rx, æquabunturque4 propoſito
aumero 848. . Hunc itaque ſi fer4 pxiuxta regulam Algebrę diuidas prodibunt 212
pro minori numero , hunc fitriplicesprodibit maior numerus 636 ,quæ addita fimul
reftituunt numerum 848. ſicuti itaqueſeſe habet 3. ad 1 propoſito diapaſon cum dia
pente ,ita 63 6 ad 212 ;Si itaque chordam in 848 partes diuiferis , & curſorem ita con
ftitueris, vt ex vna parte 636 , exaltera 212 remaneant, Conabit hicadillum di am
diapaſon cum diapente ,
Propositio III .
Datum quemuis numerum ita diuidere, vt partes diuif&adinuicem
fonent bis diapafon ; que est ut 4 ad 1,

S Itpronumerus datus 36s ita diuidendus,vt'maior fit quadruplusminoris . Ponetur

minori numero 1. R. & pro maiori4 R quæ coniuncta faciunts.fictqi æqua
tio inter s. 3.& 365:Numerusigitur propoliţusdiuidarur per 5 Bx.prouenicat73.pro
minorinumero , qui quadruplicatus dabit 292 maiorem numerum ; Si itaquequilpiá
diuiſericchordam datam in365 partes, atque intermedium ſtatuerit curſorem hoc pa
&o , vt 73 ex vna parte sex altera 222 remancant, Sonabit hæc ad illam neceſſário
diſdiapaſon quæſicam ...
Propositio I V.
Numerum quemuis in duaspartes ita diuidere, vtpartes ad inuicem
Sonent confonantiam diapente, quæ eft vt 3 ad 2.
It numcrus datus 360 pone pro minore numero 2 Rx. pro maiori 3 R. coniūgantur
S ambæ, & ſumma prodibit S.R.æquabunturq;sR. & 360. divide igituriuxta regu .
lam 360 per 5. & prouenient 72, Hunc iterum multiplica per 2 B. & prouenient 144
minor numerus ſiue terminus proportionis , deinde 72 multiplica per 3 R. & habebis
216. maiorem numerum , ergo216ad 144eſtin ſeſquialtera proportione; li itaque
chordam diuiſeris in 360 æquales partes , & curſorem inter 216 & 144 immediatè ,&
præcisè ſuppoſueris,dico diuiſaspartes ad inuicem fonituras diapente ſiyo quintam ,

Propo:
 3

Lib.IV.De Diuiſione Monochordi Gcometrica . 183

0. Propoſitio V.
Darum quemlibet numerum ita diuidere , vidiuiſa partes comitiruano
confonantiam ditonum ut 4 ad s .
Atus numerus 367. ponatur pro minori numero 4 Ri& pro majori s R. quæ
D coniunctæ dabunt 9. diuiforem æquatum propoſito numero 367 , hic enim
diuiſus per 9, relinquit 40 , atque hic multiplicatus per vtramque radicem 4. ſcilicet
& s.producit 160 & 200 qui numeri iuncti reſtiruunt numerum propoſitū 367,
Siitaqucchordam
200 33
earatione per curſorem diuidas, vt ex vna parte160° * ' exaltera ,
It remancant, fonabit vna pars ad alteram ditonum confonantiam quæſitam .
si

Propoſitio V I.
Propofitum quemnis numerum ira dividere , vt diuif & partes ſonene few
midironum in proportione vi s ad 6.
Ir datusnumorus 4403 ponantur pro minori numero 5 Re. pro maiori 6 R4, addan
turquçradices & fient IIp. per hunc datus numerus diuiſus relinquet 40; hic
iterum ductus in vtramque radicem s & 6.dabit 240 et 200 ſeſquiquintam ſemi
ditonis chorda igitur iuxta hofcè aumeros porcurſorem diuiſa dabitlemiditoni fonum
quęſitum .
Propofitio , VII.
11
DI
Dasum quemwis numerum ita diwidere ve diuiſa partes ſonene ſexcam mi.
7
norem ,ideft,fint in proportione fuper tripartiente tertias vi soad 3 .
Atus ſit numerus 360,ponatur pro minori numero 3B. pro maiori 5. R. quæ
additæ faciunt 8. R. diuide igitur 36@ per 8, & proueniet 45. quæ per vtramque
D em 3 & s multiplicata producent 135 & 225datam propartionem ſextæ minoris
radic
quam chordæ per curſorem , iuxta hauc proportionem diuilæ partos fonabunt.
. : 7!!!

2013 Propofitio . VII .

Darum numerum ita diuidere ,vtdiuiſe partes constituant fonum ,id eft,
proportionem fefquioetauam ve o ad 8.
Itdatusnumerus 3004,ponaturpro minori numero 8 R. pro maiori 9. R. quæ ad
nt 17R.diuida igitur par 17 propoſitum numerum 3604. & prodibunt
S212'inditæhuncfaciuquoq; ducatur radix vtraque 8. & 9.& producentur 1996 & 1908.in.
chorda itaque in 3604 partes percurſorem diuiſa hoc paéto vt 1696 ab vna,ab alterae
1908 partcs relinquantur , fonabunt dictæ partes tonum quæſitum .

Propofi
8.
 184 · Artis Magna Confoni, e Dilloni ,
Propofitio IX.
Datum quemlibet numerum in quotlibet partes ita diuidere, vt diuifa partes
{ine in quacunq; proportione harmonica data .

S.Itrumdatusſonetnumerus600,quem ita diuidere oporteat, vt primus ad fecundum nònic.

diapaſon ,ſecundus ad tertium diapente , & certius denique ad 4 dia
teſſaron ; id eſt priinus ad fecundum ſit in dupla , & ſecundusad tertium in fefquialte
ra ; & tertiusdeniq; ad quartum in foſquitertia proportione ſit, vt ſequitur:
1 Diapaſon 2 Diapente 3 Diateſſaron 4
Coniungantur omnes iſtorum aumerorum radices in ynam fùmmam , & habebis
R. 10. quę equabūtnumerum propoſitum 600,diuide igitur hunc numerum per10 &
prodibunt, 60. ſi igitur hunc numerum iteruin per 1. 2. 3. 4 ſeorſim multiplicaueris,
prodibunt numeriad inuicem fonantes diapafon , diapente & diateſſaron .
Exemplum .
60 60 60
I. 2 3

60 Diapaſón dupla 120 Diapente ſeſquialtera 180 Diatellaron Teſquit. 240

Si itaque chordam in 600 partes diuiferis,& ſub ſingulis numeriscurſorom adapta.
ueris : ſonabunt partes ad partes diuiſas 3 conſonantias quæſitas,
13:55
Allud Exemplum .
Numerum quemaisita diuidere; vt primus ad fecundum ſonet ditonum ,ſecuiri
dus ad tertium diapentè ; Tertius ad quartum diapafon ,ideft primus
numerus fit ad ſecundum ves ad 4 ſeſquiquartus ſecundusadter
tiumfefquialterfit rot 4 ad 6. &tertius denique
fit vts ad 12 duplusi.
D Atus ſit numerus 59562, quem in proportiones propoſitas diuidere oportcat,po
nantur ordine radices proportionum s R.4 R.O R. 12 §. quibus in vnum col.
lectis, emanabit ſumma 27 R. & fichabebo æquationem perfectam , diuide igitur pro:
poſitum numerum per27 , & prodibunt 2206 qui numerus ductusin ſingulas nume:
rorum radices , produceț numeros in datis fefe proportionibus habentes vtfequitur,
2206 2206 2206 2206
SR 4R 6 RY 12 R $ 1.11. ?;!.
ri 11030 8824 3236 26472
Airesi i B C D
Ditonus fiue tertia Diapente Diapaſon

Si itaque chorda fuerit in 59562 partesdiuiſa , & 4 curſores chordotomi cordam di

uiſerint, iuxta numerosABCD . Dico A ad B fonituraın ditonum , Bad C diapente
& CadD diapaſon propoſitas videlicet in propofitione conſonantias,
( .
CO .
 1

Lib. IV De Diuifione Monochordi Geometrica , 185

Corollarium I.
.
X di&tis exemplis patet, qua ratione non tantum conſonantiæ , fed & integra Sya
E ftemata dicta methodo in chorda allignari, & determinari queant ; Quæ res vti
hucuſque noua ira mirificè quoque iucunda cft ; V.g. fi quis tetrachordon hypatone
in vna chorda determinare velict , illi nihil aliud agendum effet , quàm duos tonos &
4di femitonium minus ordine continuato in chorda per numeros eórum radicales exhi,
bere; & deinde procedere , quemadmoduin in præcedentibus exemplis indicatum eſt

be
Corollarium II .
16 .
P4Atet quoque,qua ratione integra ſcala hos mirifico artificio in chorda nullo ferea
negotio determinari poffit. Quæ omnia vti ex præcedentibus facilia ſunt ; & ex
ſe ipſis patent, ita Lector curiofus facile ea in opus deduxerit . Viſa itaque metho
do, qua conſonantias fimplices in chorda ſeparatim determinaro poſſimus ,nihil reftat,
niſi ve doceamus , qua ratione omnes dictas confonantias & diffonantias atquo adeò
totius muſicæ ſcalæ lyſtemachordęcontinua diuiſione determinare ,atque adeò mo,
nochordon omnibusnumeris abſolutum conficere poflimus .

4
CAPVT V.
Monochordum diatonicum fiue de Monochordi diato
nici conſtructione & diuisione.
A D Μ Ο Ν Ι Τ Ι Ο.
7

Riplex hoc loco monochordum conſiderare poſſumus , Diatonicum fiuc natura

le, Chromaticum & Enarmonicum ; Diatonicum iterum duplex Pythagoricum
& Prolomaicum ,de ſingulis ordine brouiter tratandum eft, vbi prius Leinmata aliqua
præmiſerimus, quorum opein demonſtrandis monochordisfolidius procedamus .

LEM M A TA HARMONICA ,
De diuisione interuallorum harmonicorum .
LE M MA I.
vna chorda fit diuiſa in 6.æquales partes , s. conſonantiarum interualla præcisè,
habebuntur .
Sit chorda AG diuiſa in 6 partes æquales, videlicet AB, BC , CD , DE , EF , FG , fo.
nabunt:
A B C D E F G

I 2 3 S 6
mo
per" Sonabunt AC ad BC conſonantiam diapaſon,quæ confiftit in proportionc dupla:
AC ad AD diapente , hoc eſt feſquialteram ſịuç quintamu.
AD ad AE datoſſaron, hoc eſt ſeſquitertiam ſiue quartam :
AE ad. Ak ditonum , hoc oft ſeſquiquartam fiuc tertiam
Aa
maiorcm ...AF
CO
 186 Artis Magna Conſoni , Dilloni
AF ad AG . Semiditonum id eitfefquiquintam fiue terţiam minorcm i
Sic igitur in diuiſa chorda AG. 5. præcipua confonantiarum interualla innotefcunt .

De mira proprietate Senarij numeri .

Enarius numerusiuxta fecretioris Arithmeticæ rationes, primus numerorum per •
feltorum eſt, vnde & particularibus priuilegijs gaudere videtur , quæ in 10. ti
S bro fufiùsexaminabimus;vbi omnia quoque nature arcana fub ipfo latere aper
te denonſtrabitur , Si itaque hunc Senarium azu nerum in circulum diſponas; vt in
ſeq. figura apparet, talem ſingulosad fingulos relationem habere comperies ,vt quo
modocumque ad inuicem comparati accipiantur, femper aliquod ex harmonicis in
teruallis exhibeant ;adeoque non immcrito totius muſicæ ſecretum pandat . Eft &
hoc mirum in hacdiſpoſitione,quod forinæ quarumcunque duarum perfectarum co .
ſopantiarum diuidantur ab vno intermedio in duas partes in proportionalitate
barmonica
Ita vides inter 4 & 2 duplze proportionis, hoc eft, diapa, 4 3
fon, mediare 3 ; quæ diapaſon diuiduntin diapente & dia diateľs. | diapent.
teſſaron, fiue in proportionem ſeſquialteram ,quam daag
3 ad 2. & ſeſquitertiam ,quam dant 4 ad 3. adeoque dia : Diapaſon
paſon reſoluitur in eas, ex quibus cöponitur, conſonantias,
Pari pacto videsinter 6 & 4 formam ſeſquialterę propor 6 5
tionis fiuediapente mediarę s . qux dirimunt diapenteine ſervirlit | ditonus
cas ex quibuscomponitur , confonantias; (cilicetin dito nū
Diapente
quam exhibet sad 4 proportio fefquiquarta ; & ſemidito :
num,quam exhibet forma 6 ad s proportio ſeſquiquinta.
Iterum inter 5 & 3 , quæ eſt forma Hexachordimaioris, s 3
mediat 4. qui di&tum Hexachordon.in cas dirimit conſo ditonus i diateſ.com
nantias,ex quibuscomponitur,videlicet in diatèſſaron quā Hexachor.maius
indicat proportio 4 ad 3. & ditonum , quam indicat pro
portio s ad 4 .
Præterea habent hi o numeri ordine naturali diſpoſiti, hanc abditam proprietatern,
vt multiplicatiſinguli tum in ſe tum in alios ordine fequentes quibuſcunque modis
poflunt, producant oumeros, qui ordino naturali( maior videlicet cuin minori vici
no comparatus) ſemper aliquam harmonicam relationem exhibeant , Verum vt Le
Cror mentem meam videat, totius operationis rationem hic ſupponam .
Diſponantur itaque numeri 6 ordine naturali; dico ſingulos tuni in ſe , tum in lingu
ļos ordine ductos ſemper nouas harmonicarum proportionum formas producere; ſi nur
meri in ordinem naturalem redigantur, & maior cum vicino cöparetur : Hoc pacto.
I 1 2 2 4 3 3 ୨ 4 4 16 5
1

1
in 3
producit
3

5
6
2 in 4 producit 3
IO
3
3
in s4 produc.
12
IS
18
4 in s prod . 20
6 24
1 in pr...|6in6 pr:36
s

3
s 2 6 12
! 6

Verum iam in fequenti numerorumproductorum ſerie , vide comparationē harmo,

nicarum formarum , quas ad inuicem habeat,
Vides igitur quomodo hi 6 numeri in ſe ordine ducti producant ordine naturali ſem .
per interualla harmonica ; quod in nullo alio numero contingit : fi verò compares nu
meros hoſce quocunquemodo diſpoſitos, inuenies nullam prorſus deeffe propor
tionem harmonicam ,quçhic non contineatur. Ita i ad 3 dar diapaſon diapente;i adt
biſdiapaſon; & fic decæteris, Vt proinde totus iſte numerus abſolute harinonicus
dicipoffit; & idcam diuinam in creationererum pulchrè , vt in 1o. libro videbitur , ex
primat.
 Lib.IV. De Diuifione Monocbordi Geometrica: 1 87
primat, Sequitur ſehema multiplicatorum in ſe numerorum ſenarij, vnà cum inters
uallis harmonicis ,
I
} Diapaſon
3
} Diapente
Diateſſaron
} Ditonus
S
} Semiditonus
6
į Diateſſaron
{ Tonus maior
3 2
'IO
} Tonusminor
2I
{ Semiditonus
Ditonus
IS
16 Semitonium minus
IS
{ Tonus maior
Tonus minor
20
Semiditonus
24
Semitonium minus
25
Semiditonus
30
} Semiditonus
36

Verùm antequam finem imponam , hiç addana experimentum ex quo miravis eius
luculancius patebit.
Experimentum harmonicum in Senario .
Iquiſpiam 6 chordas iuxta proportiones harmonicas ſub hiſce o numeris ordine
diſpoſitis extendat; atque ca ratione intendat , vt prima ad ſecundā diapafon .
ad 3 diapenta 3 ad 4 diateſſaron ad s ditonum ; s ad 6 ſemiditonum refc,
rat; Simulque omnes chordas incitet; audice is perfectam & omnibus numeris abfa
on
diap
a p a ſ aſ,cú dit.
i d
diapaſo
diapenten dif
d. iapen n
diapaſo

aron dild. dia

diap pac
dildiapafon

diap? ũ
di
t.
aſon

femidit
ap

.
difdi

dN
diapente
d. iap

M
oIP
Uoj

shu
dee!

UO
P

T
Tanel
p
uopisoiliew p
‫ܬ‬ jedz quexou ojede
res s !p na - ip u
prop
0;l
INON
tur, luciffimäm harmoniam ; ita vt vix quicquam fuauius percipi pollie ; Quod fi ordine de
Аа 2 intcr
 188 Artis Magne Conſoni , egº.Difroni
interrumpas, ftatim conſonantia indiffonantiam degenerabitauribus ingratillinam .
Vt vel ex hac patoat,mirificahuius Senarij numeri vis & efficacia ; vidc qux fuſius
de hoc numero viin lib.3 . fol. 100 tractauimus ,

L E M M A II
I quadratum quodlibet in octo parallelogramma dirimatur æqualia , atque ox
quouis angulo linea recta ducatur, quæ vltimum ſiue extremum latusbifariá ,
S reliquorum verò parallelogrammorum latora in partes inæquales obliquè ſe
cet ; Ex hac ſectione omnia in vniuerſa muſica vfitata siasapeta ſiue interualla prodi
bunt .
Sit quadratum ABCD in 8 parallelogrammaæqualia diuiſum , ex cuius angulo
A obliquè incidat linea recta extremum latus B D. in E bifariam ſecans , reliqua verò
latera obliquè neceſſario per 4 & 10. lib.6. Euclidis , proportione harmonica diuiden
tur, quales igiturpartes BE habebit 8; tales, TM habebit 7,tales SL 6; tales.RK s ; tales.
VI 4. QH 3. PG 2.OF 1 habebit partes . Dico ex hac diuifionc omnia interualla mu
fica patefieri . Oftendo id inductioner ,
VR S

face
A 0 P Q
АО ІI
PG 2
F
rQH 3
VI.14
RK S 65 : sin
SL -- 6 K
TM : 7 L
AE 8
ED 8
Mh 9

Lg 10
KE 11
Іс 12
Hd 13
GC 14
Fb 15
AC 1:6
C B с 5 f 8 6 , Ꭰ

Primò AC ad Fb,fiue quod idem eft OF ad Fb datſeſquidocimam quintam fiuc fc

mitonium maius,Mhad ÉD dat proportionem ſeſquioctauam id eſt tonummaiorem .
Lgad Mh dat ſeſquinonam , id efttonum minorem .
Ie ad Lg datproportionem ſeſquiquintam ,id eft femiditonum
ED ad Lg datproportionem ſeſquiquartam ,id eft ditonum .
Mh ad le datproportionem feſquitertiam ,id eft diateſſarone,
Ed ad ledat proportionem fefquialteram ,id eft diapente ,
ED ad Ac datprop
proportio nem duplamtripa s .s,id
QH adRK ortionem fuper ,id eft diapaſon
rtien tem tertia eft hexachordon maius .
datproportionem fupertripartientem quintas,id efthexachordon minus.
C
RK ad BEdat
VI ad Ic triplam id eſt diapaſon cum diapente .
Vides igitur , quanto conſenſu omnia fibi correſpondeant : Verùm vthæc omnia,
ipſapraxi diſcas, fica Expe
 Lib. IV . De Diuifione Monochordi Geometrica . 189
.
25 Experimentum harmonicum
lat quadratum ligneum ,quod fidibus æqualiter oxtenſis in octo parallelogram .
F madirimatur . Hoc facto, fecetur çotum hoc fyftema yna cum fidibus , Maga
defiuc iugo chordotomo A E , & cxperientia docobit ,AC ad BE diapafon , Ed ad ië
diapente, Mhad le diateſſaron ſoniturum ; & ſiç de reliquis omnibus conſonantijs pau
lò antè propoſitis . Vides igitur quomodo in octonario etiä numero omnis harmoniz
& muſica contineatur .

Alia diuifio ex Ptolomeo quæ vocatur Helicon , & continet

omnis generisconfonantias .
Iat quadratum V A OB, cuius latusAB primò diuidatur bifariam in E. dcinde
F in 4 partes æquales in punctis GEC. poftremo in 3 partes çquales in pun &tis FD6
Ducanturque per diuiſionum punca lincæ perallclæ CT. DS.RE FQ.GP. Quo pera
mik cto ducatur linca AN ex puncto A. in punctum medietatislateris OB. habebiſque in
ſtrumentum peractum , quo omnis generis conſonantiæ continentur .
Vi 24

? T H7
S
25 D

K E
R 18

16 8
G
P 15

N B

Et primo quidem Vnifonum dabunt BN ad NQ .

Semitonium maius MP ad LQ .
Tonum minorem I $ ad RK .
Tonum maiorem ſonabunt LF ad MG & SI ad QI ,
Semiditonum RK ad PM item VA ad SI.
Ditonum PM ad ON item SI ad QL .
Diateſaron LF ad KE item on ad MG ,item VA ad RK .
Diapente TL ad XN. ON ad LF . RK ad ON , VA ad QL .
Hexachordon minus VA ad PM .
Hexachordon maiusPM ad MG . SIadON .
Diapafon VA ad ON. OL ad LF.
Diapafon cum tanominore SI ad MG. cum maiori tono RK ad LF :
Diapaſon cum ditono SI ad LF. item PM ,ad KE .
ius Diapafon cum diateßaron QL ad KE.item VA ad LF.
Diapafon cum diapente ON ad HC. item RK ad KE. VA ad MG .
Diapaſon cum bexacbordomaiore ȘI ad KE ,
Diſdiapafon QL ad HC. item VA adKE. & fic de oocteris,
Propo
 igo Artis Magne Confoni, og Difoni
Propositio I.
i interuallum inter duos ſonos diapaſon comprehenſum diuiſum fuerit bifariams,
erit vna dietarum partium diapente ,altera diateſſaron .
Primò, ſit diapafon GC. diuiſuin in E bifariam in duos fonos GE. & EC ; Siitaq; EC
iterī bifariâ diuisú fit in D. dico ED futurā diapēte cú GD alterā DC dia teffaro cu GC.
Sicuti enim fe habet 2 ad 3 ,ita fonus EG ad GD . & ficuti ſe habet3 ad 4. ita CD ad GC
pate tergopropoſitio .
ww Sonus grauis
diapen . i diatefr.

G 2 3
E D Cс

Propositio II .
Linteruallum comprehenſum intra duos fonos diapente, diuisū fuerit in æquales
S partes , vna dictarum partium eſt femiditonus, altera ditonus ,
Sit linea quædam diuiſa in 3.æquales partes, voaque dictarum partium ſit C
G,eritque CA ſeſquialtera cum AG, hoc facto diuidatur CG bifariam in B. dabitques
CB ditonum , & BG . ſemiditonum , quia ficut ſe habet AG ad AB.ita ſonus adlonum .
qui eſt ſemiditonus : iterum ficut fe habet AB ad AC , ita fonus ad fonum , qui eft
ditonus:
Diapeute
ditonus I femidit

A 2 S
B G

Propositio III .
I interuallum comprehcnſum inter duos fonos diapente diuiſum fuerit in 3 par
SSit linetes OGæquales; crit prior pars tonus, reliquæ duæ partes fimul iuncta dia.
teſſaron .
a diuiſa in tres partes æquales, eritque GO ad GD. diapente,iterum diui
daturvna harum trium partium in tres æquales partes, eritque CO . tonus, DC verò
diateſſaron, ratio patetex numcris .
Diapente
diateſſaron | tonus

G 3 6 7 8
D C

Propositio IV.
interuallum comprehenſum inter duos ſonos Hexachordi maioris , diuiſum
SSit itaque
fuerit in duas æquales partes , yna dictarum partium erit ditonus , alto
ra diateſſaron ,
linca quæpiam
diuiſa in s . partes æquales , ita vt duas quintas partes oc
cupent literæ DB.critque GB. ad GD. in proportione ſuperbipartiente terțias, in quant
conſiſtit hexachordonmaius .
is
Dico
 Lib. IV . De Diuifione MonochordiGeometrica :
Hexachordon
diatellet dicorus

G I 2 3 D 4 С S B
Dico CB ad CG ditonum , & CD ad DG. diateſſaron foniturum ; eft enim s ad 4 in
proporțione ſeſquiquarta & 4 ad3 in ſeſquitertia; ergo DB fpacium bifariam diuifum
dabit diednom & diateſſarone,

Propositio V.
I interuallum comprchenrum inter duos fonos ditoni diuiſum fuerit in duas para
S tes æquales, erit vaa dictarumpartium tobus minor, alteramaior .
Sit linea quæpiamGB diuiſa in s partes æquales, ita vt ĠB , ad GC habeat
proportionem ditoni fiue feſquiquartam , diuidatur autem CB denuo bifariam in 0 .
will
dabitque OB fpacium tonum minorem , co maiorem ,
Ditonus
ton mai, ton.min .
gue
G 2 4 6 8 IO
ਕquest С B

Diuidantur iterum occultis notis ſingulæ s, partiuin , bifariam , & vltima quinta CB
habebit adnexas Hofce numeros 8. 9. 10. ficutiigitar GB ad GO, ita fonus ad fomu
& ficuti GO ad GC ita ſonus ad Cogum ; ſed duo Toni ſunt conus maior & minor ; patet
crgo propoſitum ,
Propositio VI .
limteruallum comprehenſum inter duostonos diapafon diuiſum fuerit in tres x
S quales partes,erit prima dictarum partiumfemiditonus, media ditonus , tertia
diateſlaron ,
Dididatur linea quæpiam AGbifariam in D. cruntquo partes , AG ad AD vel DG
in proportionedupla feu diapaſon; diuidatur DG. in tres æquales partes, vti & AD . di-,
Co AG ad BG ſemiditonum , BG ad CG diconum , &denique CG ad DG diateſſarono
i fonituram , ratio patetex proportionibus
Diapalon
diatell. diton:Is femid

А 1 2 3 4 S 6
B C D G

Propositio VII,
I interuallum comprehenſum inter duosfonos femiditoni diuifum fuerit in tres da
ur:
ak topium maius .
Sit linça AG diuiſa inſexæquales partes, eritque AB, interuallum fcmiditont, hoc
diuidatur in tres partes æquales & cenſeatur vnaquæque ſextarum partium iterum bi
fariam fubdiuiſa , eritque AO.tonus major, OB ſemitonium minus,quæ duo fimul iua .
ca conftituunc femiditonum , ratio'ex numeris patet ,
0 Propos

‫ز‬
/
 19 % Artis Magne Confoni ; & Difoni
Semiditonus
ſemmi i ro.ma.

--------
G 3 9 I 2 IS 16 18
q의 0 А.
B

Propositio VIII .
I interuallum comprehenſum inter duos fonos Hexachordi minoris diuiſum fuc
S rit in tres æquales partes, erit voa trium partium diuiſarum ſemiditonus; reliquæ
iunétæ fimul diateffaron ,
Sitlinca MG diuiſa in 8. æquales partes , ita tresdi & arū partium MB.crunt interual
lum Hexachordi minoris ; Siquis verò iunxerit duas partes MA ſinul, fiet proportio
diateſſaron, & altera pars AB.erit interuallum ſemiditoņi , & fic hæc duo interualla lis
mul iun &ta facient Hexachordon minus.
Hexachordon minus
diatellaron | ſemidit .
M 3 $ Z 8

А B G

Propositio . IX .
Datam chordam ritè extenfamfupra tabulam , Magade infcalam
apte diſtribucre.
It chorda AB, quam ita diftribuere oportebit, ve ſemper ad aliam integram RT
S. chordæ ABæqualem , diuiſarum partium comparatio fiat. Chordam igitur AB
ita in ſcalam diſtribues harmonicam .
4. Diuidatur AB bifariam in C.fonabitque AC ad CB vnifonum. iuxta ea quæ in
præcedentibus demonftrauimus ; AtAC vel CB ad RT. ſonabit diapaſon .
diateſſaron ſiue quartā;
2. Si CB.diuiſeris bifariam in D. fonabit AD ad totum RT.
& octauam ,quæeftabAC ad CD;&Quintam quæeft abADad AC ; &duodecimā;
quæ eft ab AD. ad CD, ita vthæcſimplex diuiſio quatuor diuerſas conſonancias pa
riat, quibus addi poteſt vniſonus CD & DB, & diapaſoa CB contra RT ,
A C G E D S B

RO T

3. Si diuiſeris CD bifariam in puncto E vel DB in punéto S; habebis primò AE co

tra AC tertiam maiorem; AE contra CE decimam feptimam maiorem ; AC contras
CE decimamquintam ;AD contra ED decimamoonam ; AC contra ED ſextamma
iorem , ita vt hæc tertia diuiſio producat 6 conſonantias .
4. Si verò accipiamus hanc diuifioncm in puncto E. tunc habebimus ſextam mino
rem ,quam facit AB.contra A E & vigeſimam ſecundam, quam facit AB.contra BE .
s. Sidiujdatur ECbifariam in G , facietAĢ tonum maiorem contra AC, &tonam
minorem contra, A E& quoniam chorda AB inuenitur diuiſa in 24 partes per vltimam
hanc diuiſionem omnes gradus, quipoſſuntinueniri in numero24. productiper hanc
ltimamdiuiſionem aſſignabuntur Typus
 Lib. IV. DeDiuifione Monochordi Geometrica. 193

Typus operationis.
( AB diuiſa in C dabit AC ad CB vniſonum
( AC ad A B diapaſon ſiuc octauam .

AD ad AB diatelaron ſiue quartam .

AC ad CD diapaſon ſiue octagam .
CB diuiſa in
D. dabit
A D ad AC diapente fiuc quintam .
AD ad CD diapaſon cum diapente ſiue duodeaimam . 1

DB ad AB diſdiapafon ſiue decimam quintam ,

AE ad AC ditonum que tertiam maiorem .

A E ad CE diſdiapaſon cum dit.fiue decimāſeptimam
AC ad CE diſdiapaſon fiuedecimam quintam,
CD diuiſa in A D ad ED diſdiap. diapeate ſiue decimam nonam ,
puncto E
vel
DB in puncta AE ad E D hexachordon maiusfextam majorem
F dabit ,

A B ad A E hexachordon minus fextam minorcm ;

A B ad BF trifdiapafon vigeſimamſecundam . 3 :
AG ad AC tonam maiorem fiuefecundam maiorem ,

EC diuiſa in G dabit
A G ad A E tonum minorem fiue fecundam -minorē .

C A P V T. Ι Ι . -,
ic Monochordi diatonici deſcriptio iuxta ſyſtema
JE
diapaſon Ptolomaicum .
igitur Monochordum ſignatum literis MN , Magades AH ,id eft fulcra fupra qui
Itbus chorda quieſcit; ad inueriendam igitur primam conſonantiam ita ageri
. Bb 1.Diui
 Н
Artis Magn & Confoni, Diffoni.
1. Diuide chordam AH in duaspartes æquales in punct ) l,
ţra taq;lineaſupra inftrumētū,quę çerminet a puncū chord ;,fa.
nabt tota chorda AHadah, diapaſon ,cuius grauiori ſonopror
lambanomeno appones nunieros 17280 quali tata cho:diin
totidem partes eſfeț diuiſa, aſſumimus autem hunc numerum
maximum ,cùm ad minora interualla inuenienda,tum ad vitan.
das fractiones numerorum , quæ in alijs numeris vt plurimum
occurrere ſolenç, hunc numerum dimidiabis, &medium 8640
appones literę a .
2. Diuidatur chorda AH in tres æquales partes, eritque vna
dietarū partiū A E ,ductaq;linea quæ terminat pūétū E ,diuidatur
numerus proslambanomenus in tresæquales partes, quarū duz
conſtituenț numerum 11520 quem apponaspunct . £ . Si enim
quisſonueritchordamn EH contra totam chordam , percipier is
conſonantiam diapente proportionisſeſquialteræ ,
3. Diuidarur EH ſpacium chorde in 9.æquales partes,& ad.
jungaturvna dictarum partium iaferius ad É videlicet ad pun
{ tum D;diuidaturque numerus 11520 in 9. quoquepartès,quo.
ţuſque dabit 12800 numerum adiungendum puncto D. eritque
intra E & D. interuallum toni minoris proportionis ſeſquinonæ ,
yti 9. ad 10,
.Diuidatur chorda AH in fex æquales partes,& quinq;diēta
rum partium ſignentur HC, diuidaturque ſimiliter numerus
asooneuBevopéros 17280 in 6 æquales partes, quarum s facient
N 14400 numerum adiungendum pūčto C; fonabitque chorda to
To.mi.

a
8640 ta AH ad HC ſemiditonú confonantiam in proportione feſqui
Lichanos quinta conſiſtentem vt & ad sa
mai. 령 s . Diuidatur chorda tota in 8 æquales partes,quarum 3 ,crūt
Toamn a

G 9600 inter pun &ta FH & 3 aliæ erunt inter FA ; pariratione diuidatur
Parhypa numerus 1 ? 280 in 8 æquales partes, & s .harum partium fimul
.

temefon junctæ dabunt 10800 numerum adiungendum puncto F. fona

F 10800 bitque chorda tota ad FH hexachordon minus fiue fextam mi
norem proportionis ſupertripartientisquintas , vt 5. ad 3 .
niin
mi.lem
,

E II529
6. Diuidaturchorda jo 9 æquales partes,& 8 dictarum partiū
Toni

ponatur intra Hb; ſimiliter 17280 diuidatur in 9. æquals partes,

Hypate . & 8 haruin apponantur puncto b ,eritque interuallum Ab tonus
.

meſon
maiorſeſquiactauæ proportionisvt9 ad 8. His igitur ita ordi
a

D 1 2300 nepræſtitis nihil reſtat niſi chorda G intra F & a ; quam ve

Ton.mi

habeas .
7. Diuidatur chordæ fpacium FH in 9 cquales partes & octo
.

ex illis partibus apponantur ex H vſque ad punctum G. Diui

datur ſimiliternumerus 10800 in 9 partes, & 8 ex his videlicet
To.ma

14400 9600 afcribantur puncto G; & ſic tandem habebis omnes conſo
min
ſem

nantias totius diapaſon proportionatas .

.
.

b ! S360
Vides igitur quanta facilitate fimul& iucunditate, Monochordon
hoc, unà cum numeris vnicuique confonantia propris adaptetur .
M

A. 17280
Proslamban . CA..
 ?.
Lib. IV. De Diuifione Monochordi Geometrica . 195

CA PV T. III .
Diuifio Monochordi diatonici iuxta fcalam harmoni
cam siue ſyſtema diſdiapafon siue
15. chordarum .
'T tandem praxin videas, quomodo artificiosà quadam diuifione integrum fy.
V ftema ſiue maximum , ( quod quidam difdiapaſon ; nonnulli pențe decachor.
don ſiue is chordarum vocant ) in Monochordo diatonicè , id eft , per tonos & ſemi
tonia repræſentare poffis. Licet ſuperiùs s . tetrachorda, quibusfyftemamaximum
conftat,latexpofita fuerint; attamen vt ſecuriùs procedas, hic eadem breuiter repe.
tenda duximus; Conftat igitur diatonicum ſyſtema is chordis, ſiue duabus oétauis ar
que in s. tetrachorda ſiue quartasartificiosè ab antiquis ideò diuiſum fuitsquod quar
tæ huic negotio magis conucnirent, quam quinte; Quartis enim tonus additus, con, Ratio dia
ftituit perfectam confonantiam , videlicet diapente, Quintis verò tonus additus hexa- uiti s les
chordon ſiue ſextă imperfe& am rcddit conçonantiā,& vtplurimùm diſſonantiā; acce, tonici in s
dit quòd duobus tetrachordis tonus additus perfeétillimam confonantiarum , diapa- ‫ه‬tetracho
‫بد‬.
:
fon,inquam ,coſtituat, quod in quintis nulla ratione fit, duæ enim quintæ ſemper dic,
ſopanciam pariunt aut tonus ijs additus ditonum aut ſemiditanum , quas Veteres è co .
facie ſonantiarum numero eliminabant . Hæc igitur cauſa fuit, cur ſyſtemamaximum in s.
rdas tetrachorda diuiderent. Quorum prius hypaton ,id eft infimarum ;ſecundum melon
fes id eſt mediarum, tertium ſynnemenon,id eſt coniúctarum , 4 diczeuginenon,id eft dif
iun &tarum . s.Hyperboleon, id eft ſupremarum chordarum ab antiquis nuncupaba
tur . Quæ omnia quomodoin monochotdo diatonicè repræſentari debeant , iam vie
deamus .
Notandum igitur omne Tetrachordon conſtare ex duobus tonis & femitonia
& tetrachordon quidem hypaton ſub ſe tonum habet , quem vocantproslambanome
non ſiue aſſumptum .
Chordam integram AB in 9 æquales partes diuidas, eritque nona pars proslamba
ů nomcnus ſiue prima chorda . Secundam verò chordam Crefere ; fonabitq; CB ad AB
ce. s,
primum tonum ; referetque C primam chordam tetrachordi-hypaton , $i igitur dato
DUS
hoc tono tetrachordoo memoratum adiungere delideres, ita operare ,
ord
1. Tetrachordi bypaton in Monocbordo defignatio ,
om Etrachordum hypacon, diatonicum Diatonon ſecundùm Ptolomæû nihil aliud
22 T eſt, quàm diateffaron ſiue quarta conftans duobus tonis maioribus , & Limma,
te, fiue differentia,interquartam & duos tonos maiores;quę differentia ad duos tonos
addita complet integram quartam ; ſicuti autem tonus maior , eſt in ſelquioctauapro
portione & fe habet vt9 ad 8.ita duplicatus huiuſmodi tonus à quartà integrà ſubtra
&tus relinquit proportionem ſupertredecupartientem 243. quæ ſe habet vt 256 ad Tetrachar
243: dan diato
Si itaque hofce duos tonos vnà cum Limmate in Monochordo prædicto iuxta tra- nicum dia
ditas in præcedentibus regulas determines , habebis tetrachordon diatonicum diato. tonum de
num,prout idem defcripfimus ſuperius. nc tamen Lectori curioſo laborem addam ,hic Monochor
fignare in
praxin brcuiter repetam , do .
.

1. Aſignato igitur tono in chorda data AB, videlicet à proslambanomeņovſque

ad primam chordam ; cuiuſmodi eft , qui intercipitur inter A & Cpuncta , diuido torā
44 chordam interceptam inter C & Bin 256 partesæquales per inſtrumentum partium ,
Bb 2 quod
 196 Artis Magne Conjoni , Diffonisi
DIVISIO SIVE COMPOSITIO
i Monochordi.Gene ris diatonici,,dicta , !
Diatonica Diatona ..
Tes.Diez
: ety
per eug

0
2304. Nete hyperboleon
T.H

Ton:
Pt
2592. Paradete hyperboleo Ton,
2916. Trite hyperboleon
Se.mi. L
3072. Nete diezeugmenon

ſyneTetr
Ton.
3456.Parapete diezeugm . MT 3456.Nete ſynemenon

men.
Ton.
etrachor.melon

3888. Trite diczeugmenon NT 3888. Paraneteſynemonon

Se, mi.
4096. Paramefe . KH Tuono
Se.ma.
Tuono . Se, mi . RF 4374. Trite ſynemenog
, ypaton

4603. Mefe G4608.Mcfe .

Th1Tetra
chor

Ton.

diatonica
diatona
interuallis
Oftalia
reſpon
$ 184. Lychanos meſon H

Ton . que
octo
,
det
vfq
G.
ab
ad;A

$ 832. Parhypáte meſon Sc, mi.

6144. Hypatcmelon 07

Ton .

6912. Lychanos hypaton E

Ton .
liv

7776. Parhypate melon F

Se.mi.
8192. Hypate hypaton

Ton .

Loi ; ,
9216. Proslambanomcnos, A
 Lib. IV . De Diuiſione MonochordiGeometrica . 197
quod in promptu habeas oportet, & 243 partes dabūt differentiam dictam , quam nos
Limma, Zarlipusfemitonium minus vocãt; eſtque interpunctum C & F. Nam CB
ad FB fonabit dictum interuallum .
-2. Diuidațur FB chordæ pars in 9. æquales partes , & octauum punctum dabit ters
minum toni maioris ſeſquioctaux proporţionis 9 ad 8 , fonabitque FB ad EB tonum ,
maiorem iſpaciumquehuius toniinterceptum eftinter duo puncta FE,
- 3. Diuidatur iterum pars chordæ EB in 9. æquales parces, & $ punctum dabit ter
minum toni maioris, æqualis prioris lonabitque EB adDBalterum copum maiorem . ,
perfectumq;habebis tetrachordon hypatan diatonici generis quæqitū adſcriptis chor
darum nominibus numeriſque, vt in figura apparet,
11. Tetrachordi Mefon in monochordo determinatio .
Vm hoc tetrachordon,quo ad inferualla non differat à priori, cadem quoque a.
С1o Diuidatur
peratio adhibenda erit, ſed rem brcuiter declaremus,
itaque chordę pars DB iterum peraliquod inftrumentum partium in
-15
256 partes ; & 243 partes dabuor femitonium minus ſecundum Zarlinum ſecundum
nos Limmain -monochordlo interceptum inter puncta DI .
2. Pars chordæ IB diuidatur in 9.æqualespartes , & sparstonum maiorem inter :
ceprum inter puncta IH .determinabit .
3. Diuidatur rurlus HB chordæ pars in 9 æquales partes, & $ pars dabit ſecundnm
tonum maiorem , interceptū inter duo pun& a H & G , habebiſgifeçūdū tetrackordon
meſon completum ,çaius ſingulis diuifionibus nomina chordarum , numeroſq; adſcri
bes, quemadmodum in figura factum eſſe vides .
111 Tetrachordi dieZeugmeni in monochordo determinatio.
Oc ft Diezeugmenon ,quod diſungatur à Tetrachorda
meſon vno tono maiori , quem determinabis in chorda , fi chordæ partem GB
diuiteris in 9. partes æquales; nam octo partes determinabunt tonam additum inter
G & K .
1. Igirur ſi KB per inſtrumentum partium in 256 partes diuiſeris ; dabunt 243 pat
tes terminum ſemitoni minoris ficofimmatis quod eft inter2 punéta K & N.
2. Diuidatúr NB in 9 æquales partes & octo cafunydabunt terminum toni maioris
inter punđaatur
N & M inter cepti.
3. Diuid iterum MB in 9 æquales partes,& 8 earlim dabunt terminum ſecüdi
roni maioris inter 2 puncta MLintercepti ,babebifquo 3 tetrachordón finitum . viss
IV. Tetrachordi byperbolcow -in monochordo diatonica diuifio.
on hoc coniungitar, tetrachordo diezeugmenon in puncto L. ab hoc
T1.iEtrachord
t u cius diuifioucoordinamuss "
ltaque diuidatur pars chordæ LB in 256 ales
1

partesæqu , dabitqug 243 pars,in ,

pundo interlialliminimiterminum ;interceptum inter L & Q.
2. Diuidatur chordæ pars QB in 9. æquales partes, & octaua pars,dabitpunctum P.
critq; QP. interuallum toni maioris .
3. Diuidatur iterum chordæ parsPB in 9 æquales partes , & 8 parsdabitpunctů O ,
critque PO interuallum ſecundum toni maioris adeoque finitum & tetrachordon ,
hyperboleon .

V.Te
 198 Artis Magne Confoni, & Diffoni :
V. Tetrachordi Synnemenon in Monochor do Diatonica diuifo
Oc Tetrachordon non eft coniun&tum reliquis tetrachordis , fed ijs quali è re
Ho geinferiut.ita igiturproçedes;
1. Diuidatarchordæ pars GB in 9 æquales partes, & octaua parsterminabitfpaciữ
toniG. Verum quandoquidem hoc Tetrachordon fonum diuidebat in duo ſeinito
nia ma ius & minus; vt ſpacium GK toniin duo ſemitonia diuiſum habeas , diuidatur
id in 9. æquales partes fiue commata, & 5. verſus G numeratæ partesdabúnt in R di
uiſionem toni in 2. ſemiconia, quorum GR minus, R K maius referet.
2. DiuidaturchordaKB in 256.partes & 243 dabụnt fpacium KN ſemitonij mino .
ris fiue Limmatis diatonici.
3. Diuidatur chordæ pars NB in 9 æquales partes , & 8 determinabunt ſpaciū NM
toni maioris, erit ynà quoque finita TetrachordiSynnemenon diuiſio .
Diuiſis itaque quinque Tetrachordis apponantur lingulis numeri cõuenientes hac
ratione; proslambanoineno numerusdetur diuifionem totiuschordæ referensin par
tibus 9216. hunc fi diuidas bifariam ,prodibunt 4608 quem punto G fiuechordæ me,
ſe appones; eſt enim hæc chorda à proslambanomeno octaua, & ad integram chordā
diapafon fonat, hinc'numerusquoq;ei reſpondens eft duplus,videlicet 9216 ad 4608.
Hunc verò liiterum diuidas, prodibunt 2304 .quem appones ad punctum vltimum O
ſiue ad chordam netehyperbolcon ( referunt enim fingulæ diuifiones huius mono
chordi fingulas chordas )eritquehicnumerus ad primum quadruplus , adeoque diſ
diapaſon fonans.' Porro fi primi numeri 2916,apponas puncto D.videlicet6144,
habebis diapeute in hypatemelon . Si verò numeri primi 9216 videlicet 6912 ad
iunxeris pun & o E habebis diatelfaron ſiue chordam Lichanos hypaton. Sideniq ;.
primi numeri 9216 videlicet 8192 adiunxerispuncto Chabebis tonum maiorem , &
ue chordam hypate hypaton, & uç ordinenumerosvnicuiq;diuiſioniappones iyxta
proportionem , quam habet ad integram chordam ; ſed figura hiç appolīta meliùs te
docebit, quàm ego yel multis verbis declarare valeam ,
Vides igitur quanta facilitate in Monochordo hæc diatonica Tétrachordorum di
uiſio peragatur .
Si quis yerò deſideraret in monochordo diuifionem tetrachordorum , iuxta genus
quintuplex, Diatonicum Syntonum , Toniacum , molle, æquale , isvideat primòpro
portiones quas vnumquodque obſeruare debet in diuiſione ſua perficienda;calque
fusè defcripfimus iam in præcedente libro , & ea facilitate, qua diatonicum ,diatoaum ,
cadem & molle, Tonjacum ,Syntonum , & çqualeinmonochordo iuxtaş tetrachorda
ſua cxhibebit .
Vifus.Monocbordi,
I curſorem chordoronum velalium digitum applices ſupra diuiſionem pun &ti, dia .
S i
cum, quod nomen adſcriptum indicat. fic GB concitata chordæ pars,ad integram
AB octauam fonabit, CB tonum ,EB Quartam , DB Quintam , OR decimamquintam ,
& fic de cuterisi ve experientia curioſum Lc & orein docebit.

CA
 Lib. 1V , De DiuifioneMonochordi Geometrica : 199

DIVISIO SIVE A COMPOSITIO

Monochordi Generis
Chroma tici .
yper
TI.: etr.hdieze
Tetr.

dia 2304. Nete hyperbolco

Trihe,
2736.Paranete hiyperb. Semit. at
Qt
2916. Trite hyperboleo Semit.

Tetr.Synem.
Bol
ull 13072. Nete diezçugme. Lt
Trihemituono M+ 3456, Nete Synemennon
3648 , Paran.diezeugm . Semit. с Trihçmituno
3888. Trite diczeugme, Somit, NI
T| etrachi.melon

4096. Para mer K

12 Semir, et 4104. Parancțe Synemc,
Tuono R 4374. Trite Synemen,
1 Semit ,
4608. Merc G 4608,Mele .
Chromati
ſemitonia
quæreſpon

Trihe.
Octaua
diuiſa
interuallis
ca
ſemitonijs
12
in

5472, Lychanos meſon B

Semit.
vſque
fiuc
det
12

5832, Pachypate meſon I

G.
ab

Semit,
in
A
hor

6144, Hypatę melon D

aton
h. yprac
Tet

Trihe ,

7296, Lychan. hypaton Et

Semita 5

7776. Parhyp, hypaton

Semit,
18192, Hypate hypaton

9216. Proslambanomen , A
 100
s tivi Artis Magnæ Confori , se Diffoni di
OI220 CAPVT I V.
Diuiſio Morochordi iuxta genus chromaticum .
Vid ſit genus Chromaticum ſupra oſtenſum eſt; quare ſuperuacaneum foret il
O trachorda
lius deſcriptionem hoc loco repetere, hoc tantùm dico; cùm kuius generis Te
per duo ſemitonia & vnum trihemitonum ſiue ſemiditonum proce
dat; facile monochordon chromaticum diuides ea ratione,quæ ſequitur,
Cùm itaque inmonochordo diatonico præcedenti,extremæ Tetrachordoru chor
dæ inuariabiliter ſint diſpoſitæ & cædem femper maneant , facilliinèdiuides huius ge
neris monochordon; ſi omiſeris in monochordo præcedente diuiſionú puncta E. H.P.
Nā lincà :D3 in 16 partes ęquales diuişà ,hiſq ;tresaliæ partes verſus A adiunétæ ve fiát
19 , dabunt ſemiditonum ſiue trithemitonum quæſitū ,led rem exemplo declaremus.
Itaque diuiſurus monochordon chromaticè,cùm tetrachordum huius generis ,duo,
bus ſemitonijs & ſemiditono conftet, hæc in fingulis tetrachordis ita determinabis .

Tetrachor don hypaton Chromaticum .

Rimò, Manente chordà cum ſuis extremis tetrachordorum, tam diatonicæ ,quàm
PRACA
chromaticæ diuiſioni communibus, diuidaturchorda DB in 16 æquales partes,
& hiſce adiunganturtres partes æquales , habebiſque aB in 19 partes diuiſam ,eritque
1
ad inieruallum femiditoni, riue Trihemitonij aut tertiæ minoris,aB verò erit 3 chor
da quæfita; cùm verò in præcedenti Tetramonochordo,primum Tetrachordorum in
teruallum ſemitonum minus conſtituerimus,hic interuallum CF.coniunctum Fa, co
fituer duo ſemitonia ; aDverò femiditonum vel 3 alia ſemitonia conſtituet; diuidēdo
igitur D3. chordam in 16 æquales partes & hiſce adiungendo 3 partes alias æquales,
emanabit CF primūſemitoniū , Fa fecundú ſemitoniū , & aD . ſemiditonus ſiue Trihe
mitonus, Tetrachordon Chromaticum quæſitum ; quod inde quoque patet; Si à fel
quitertia proportione ſiue diateſſaron ſubtrahamus ſemitoniū minus inter CB & FB ,
a Trihemitonjo aD. in proportione fupertripartiente 16. neceffario remanebie ſemito
nium Fa proportionisſuperquințupartientis 76 vt 76; ad 81 ,
Tetrachordon mefon chromaticum .
alterum Tetrachordum chromaticū meſon deterininare yelis,diuidatur GB in 16
SApartesæquales & hiſce ž aliaverfus b adijciantur,vt fiant 19.eritq;bB tertia chorda
adiecta diuidens Tetrachordõ meſon chromaticè DI .inſemitoniú primú lb in ſemito
njum ſecupdum , & BG in Trihemitonum ſeu ſemiditonum quæſitam ,
Tetrachordon dieZeugmenon chromaticum .
luidatur chordà LB in 16 æquales partes & hiſce 3 alię adiungantur & habebis
ſemiditonum LC . Deinde conſequentia duo ſemitonia CN & Ne . eritque
CG tonus fiue duo ſemitonia diſiungentia Tetrachordon melon à Tetrachordo dic
zeugmenon.
Tetrachordon hyperboleon chromaticum .
Iuidatur OB in 16 æquales partes & ijs adijciantur tres aliæ partes , habebiſque
do Trihemitonum , quod deinde conſequuntur2 femitonia dQ & QL quæ fi
mulſumpta conftituunt Tetrachordon hyperbolcon.
Teira.
í

>
 Lib.10 De Diuiſione Monachordi Geometrica , 20 !

Tetrachordon Synnemenon Chromaticum .

Trihemitonus,duo veròſequcaria ſemitonia eruntKR & RG.finieturque Teo
trachordon Synnemenon .
Vides igitur in Chromatico Monochórdo nihil aliud requiri, niſi yt diaconicis Te
trachordis adijciatur tertia chorda, quod fit ſi exemplis E B. H B.P Bex Tetrachardis
diatonicis, reliquæ chordæ immobiles DB , GB .LB.OB. ſingulæ in 16 æquales partes
diuidantur fingulisque * adijciantur , hæ enim Monochordon diatonicum in chro
maticum tranſmutabunt, manentibus tum nominibus ijſdem ,tum numeris omnibus ,
exceptis ijs quæ correſpondent tertiæ chordæ adiunctz, liue chordis quæ ſignantur lis
teris a.b.cc.d. Quemadmodum clarè te docebit figura præcodens.

CAPVT V.
Diuiſio Monochordi iuxta genus Enharmonicum ,
Vm prima, ſecunda, & quarta chordahoc eſt hypate hypaton,parhypate hypa
7

·
Cole ton, & hypatemeſon literis C. F. D. ſignatæ omnis tetrachordi diaconicè diuis
ſiin enharınonicis tetrachordis fint immobiles, ciſque eſſentiales , nullo ferè negotia
monochordon diatonicum in enharmonicum tranſinutabimushoc pacto . Cùm edim
# çnharmonicum tetrachordon conſtet duabus diclibus & vno ditono, id eſt ,procedae
ex graviper diefin ,dielin & ditonum liue tertiam maiorem , nullaalia re opus elt,niſi
Atlemitonium generis diatonici interceptum interCf. diudatur bifariam , in pun to f,
boc eft in 2 dieſes;eritque Cfprimadielis,fC ſecunda, & F D . ditonus. Quod igitur
in tetrachordo hypaton fit, in reliquis tetrachordis fiericanſenduin et.ita Dilomito
nium in monochordo diatonicoin duasdieſes diuiſu n per punctum g.vna cum dico
no IG . dabit tetrachordon meſon enharmonicum , & ſemitonium KI in monochardo
diatonico, in duasdieſes bifariam diuifum perih punctuin vna cum L M ditono, debt
tetrachordogdiezeugmenon enharmonicum . LR vero bifariam per punctum I, id ex
in 2 dieſes diuiſum vna cum Q0 ditono dabit țetrachordon hyperboleon. Tetrachor
don denique Synnemeson dabit GR. per pun &tum K in duasdiefortiùifum vna cum
ditono R M.vt in figura clariffimè patet. 3:
16
di
Corollarium I
0 1. Ides igitur, reie & is ex diatonico tetrachordo hypaton , E, & cx chromaticbas
V diuiſoqueCF bifariam conſtitui tetrachordon hypaton, enharmonicum
CFED .
2. Reiectis ex tetrachordis meſon diatonico & chromatico H & b diuiſoqucDIDE
fariam conftitui tetrachordón męſon en harmonicụm DgG ,
3. Reicc tisextetracho diezeugmenonm '&C;diuilo
rdisdiatonicoon & chromatico
que bifariam KN conſtituitetrachord diezeugmenon enharmonicum KhN ..
4. Reię&tis ex tetrachordis diatonico & chromatico hyperbolcon P& dichordis,di
uiſoque l bifariam conftitui tetrachordon hyperboleon enharmonicum LIQO .
s . Reiectis ex tetrachordo diatonico & chromaticofynnemenon N & h , diuiſaque
GR bifariam conſtitui tetrachordon hynnemcnon GKRM .
sonoredraianya

Çe Corok 1
 202 Artis Magnæ Confoni, & Diffoni
DIVISIO SIVE COMPOSITIO
Monochordi Generis
..
Enharmo nici .

a
T.f etrihypere
Tetr.diez

O
p2304. Nete hyperboleo

2916. Paranete hiyperb . ខ្ញុំ

Die . 3

2994. Trite hyperboleo Die .

Tetr.Synem:
(3972. Nete diczeugme. Lt

Ditono
M 3456. Nete Synemendon
3888. Paran,diezeugm . Die. NE

3993.Trite diczeugme. Die. ht

4096. Para mer Die. Kt 4374. Paranete Syneme.
Tuono Die . 4491. Trite Syncmen,
ypatok
|T.hétrach
Tetrach

Ditono

4608. Melc 4608. Mele ,

melon

Enħarmonica
referunt
பாபர்
quam
aua
interualla
3832. Lychanos meſon O&,
8.1

Die .
I
DEFÇA

5988, Pachypate meſon . Die .

ab
G.A
ad

6144. Hypate mcſon D

Ditono

mning,
G.

1796. Lychanos hyparon Die. EE

7984. Parhypate hypaco Die3 f
figg. Hypate hypaton Hii
Tuono

9216, Proslambanomchos A
 Lib . IV . De Diuifione Monochordi Geometrica . 203
Corollarium II .
Atet quoque ſecundam chordam diatonicam in fingulis tetrachordis ficri tertia
P4 enharmonicam , & fecundam enharmonicam diuidere fpacium inter primam &
ſecundam diatonicam in duas æquales partes; Cuius rei ratio eſt,quod differentiç que
inter proportionesharum trium chordirum inucniuatur, funt æquales, faciuntquc ve
proportiones fine in progreſſione arithmetica cötinua comparate ad conum, vtin hoc
exemplo; Inter proportiones quæ formas duarum dielion conftituunt cadem reperi
turanalogia . vt in hiſce tribus numeris , ſi enim mcdiū
terminum à primo, & tertium à fecundo ſubduxcro,re $ 12 dielis 499 dielis 486
manebuat vtrinque 13. patet ergo hinc clarè cur (emitonium tetrachordorum diato .
nicum bifariam ad çəhårmonicam diſpoſitionem conftitucndam , diuiſerimus,

Corollarium III .
Atet quoque qua ratione in vno monochordo, omnia ca, quæ hucuſque de tribus
ſeparatismonochordis dicta ſuat, exhiberi poſſint.

CA PVT VI.
Dc Inſtrumento chordotomo , quo datam quamlibet li
neam ſiue chordam in voces chordis ſingulis appra
priatas Chromatico -enharmonice diuidere
dicto citiùs poſſimus
A læoſi quadam ,quicquid hucufquc dictum ,comprehendimus; Ita autemcon
ftruatur; 1. Afſumantur duæ regulæ AB & CB quas in B centro ita exactè vertebris că.
junges, vt oxtremæ lincæ AB & BC ex centro perfectè profluant & pro libitu vtentis in
quuduis interuallum vtrumque crus aperiri vel conftringi poffit, quemadmodum in
Inſtrumentis partium fieri ſolet.
2. Circino intorceptas omncsdiuiſiones monochordi diatonici fupra declarati ab
A proslambanomeno incipienda cx B centro Inſtrựme oti in vtriuſque cruris lineam
DB & EB . transfères. ſingulæ verò diuiſiones monochordichromaticiex B.centro
Inſtrumenti in lineas H.B,& GB vtriuſque cruris;diuifiones quoq;monochordienhar
monici pari ratione in lincas 1B & LB vtriuſquecruris exВ transferto, habebiſque in,
ftrumentum præparatuin .
Vfus In Frument)
primo deſideros habere in data qualibet linea diuifionem monochordi diatonici,
Sp.
puctis vltimis D & E.deinde o
relicto hoc Inſtrumēt prorſus immoto ſitu quê hìc videsi
Sipuncta'chordarum in Veroquecrure, quæijſdem literis fignantur, intercepta in da
cain tincam vel chordam tranſtuleris , habcbis chordam proportionaliter iuxta fyfte
sna diatonicum diuiſam . Si verò non toram chordam led quamlibet conſonantiam
in data chorda determinare delideres v. g. diapente; interceptum intra crura ſpacium
DD , notatum , & in datam chordam transferas, habebis in chorda ſignata diapente
Ce 2 conro .
 204 Artis Magne Confoni, o Diffoni :
confonantiarn quæſitam . Non iecusin reliquis comvirant seterminàndis procedes.
Si verò chromatici generis chordam habere delideres datæ lineæ liue chordæ longitu
dinem circino intercipies in striuſque crurispunctis HG . & deinde procedendum vt
prius in diatonico; longitudo denique chorda Enharmonice diuidenda intercipienda

Do Nerefy perbolæon
HD s ' ; Netehyperbolam

M
M

TETRACHORDON

ICV
ICV

HYPERBOLAON

TON
ON

e
T

DIA
DIA

i TETRACHORDON
OM

WA
CZ

DIEZEVG MENON
TIC
'C

L
MA
U
.

I V
O

Mese
CHR

FO
SME + SE .. ??

OD
TET RACHORDON 0713
CVM

VM
ci99,122bocy
NI

NIC

MESON
Din
IMO

RMO
R

23
*****Hypatetmeson
ENA

ENA

ID D

TETRACHORDON
HYTATON
‫ و‬: ‫رد‬

£F HA
Stopatehiypad!
AC
C iz ften

tai
PROS

22
HONESO
TIS
S

eſt in utriuſquè cruris punctis !, & I , vt deindediuiſionem totius in.chordam datam,

( cuius longitudo femper canta elſedebet , quanta eſt intervtrumque crys conftituta ,
intercepedo ) transferre poſlis . Sed hæc faciliorafunt, quam .yt fyſiùsexplicari de
beant.
-77 . )
$ 40.11) insierig ‫د ده‬، ‫ ته نه ده‬.. bites
‫فی‬ CA
des Lib: 17 : De Diuifione Monochordi Geometrica. 205
11 CA PV T V II:
os
De Geometrica diuiſione cuiuſcunque interualli in
duas aut etiam plures æquales partes.
luiſio latè fumpta hoc loco,vel rationalis eſt vel irrationalis;hæcà Muſico non ,
D niſi per accidens, illa ſub triplici reſpectu arithmetico , vel geometrico harmo .
nicoue conſideratur ; Illa itaqueconfonantia eſt diuiſa fecundùm proportionalitatem ,
arithmeticam , cuiusextrema,
iuſmodi diuiſionis vnà chordà medià học pacto diuiduneur , vt maior hu
pars, intermediano

cipiatur; at ſecundum harmonicam analogiam hoc pacto diuiſa cenſenturextrema,

vtmaior verſus grauem , minor verò diuifionis pars verftes acucam , rationcpriori pror
ſus contraria fentiatur, ita diapaſon arithmeticè diuiſa in diapente & .diatellaron , dia
penteſuperius,diateſſaron inferiusconficutā,harmonicè verò diuiſa diapente inferius,
diatellaron ſuperiusdiſpoſitam habeti
Conſonantia verò fecundùm geometricæ proportionalitatis leges diuiſa , æqualitatē
amat,id eft vt àmedio diuiſionispuncto tantum verfusgraue,quantum verſus acutum
ſuperſitintercapedinis ,cuiuſmodifit in diuiſione diſdiapaſon, hoc eſt quadrupla pro
portione quæ geometricediuiſa duplam vtrinque rclinquít ,vt ex prioribuspatuit; eſt
tamen hoc inter tres huiuſmodi reſpectus diſcrimen , quod arithmetica & harmonica
diuiſio, ſemper ſit rationalis; geometrica verò & rationalis fit & irrationalis ; Qua ra
tione igitur,vtraqueratione quælibet data conſonantia in duas aut etiam plures æqua
les partes diuidi poſſit,iam videamus.
snadno 4.19.35

Propositio I.
Daris duabus rečtis mediamiproportionatem alſignare,
Entur reétæ:AB:& CB in directum pofitæ desafn.it
D indeſuper tota AC ſemicirculus ADC deſcri
batur;ekpuncto B perpendicularis B D ad circum .
ferentiam vfqueducatur iunctis DA & DÇ , eritque
ADC trianguluin rectangulam per 31. 3. eruntque
triangula ADB & BDC per octauam 6 ele. 1:15 " 21 : 1:::: 61
mentorum Euclidis æquiangula,& per 4. eiuſdem B
latera proportionalia, vti crgo AB ad BD,ita B Dad A HB
A risului
BC , oft ergo BD media proportionalis, quod & per : 13 ID
nuineros oftendimus-.- Sit AB.12.BC. 4 partium est HC
BE
ducantur hæin illas & producentur 48- cuius radix 8.5+
6112 eft linca BD . ? bo
}

Propoſitio II. pi
m3
7.9
"9CA :

Inter duas quaſcunque dacas reétas lineasa duas mediasproportionales inuenire .....
Int datæ rectæ lineæ AB. ACåd angulum rectum conftitutæ , quibus productis ad
pacaA vtcunque,interiornormæangulus Dſuper reatāAD furlum , deorſumq;
in cácū moueatur ( ſeruato ſempereius latere ſuper punetū B) donec alia normaadin
terſeEtibnem E applicata tranſeatper punctum C extremum alterius datæ re &tæ AC ,,
Dico duas rectas AD, AEmedias effeproportionales inter datasAB, A C cùm enim
( 1002 angua
 206 Artis Magno Confoni, o Difoni
angulusBDE le rectus, critisin ſemicirculo per 31.3 Euclidis; eruntg; B A.AD.AE
proportionales per Prop.8.6.Eucl.ſimiliter AD.AE.AC. proportionaleseſſe coſtat, crūt
igitur omnes 4 proportionales, quod erat demonftrandum ,

i D

B E

Siigitur datæ re &tę fumantur in dupla ratione,erit çubus minoris mediæ ,duplus cu:
bi minoris cxtrçmæ per.§ . 13 Euclid.

Propositio III
Lineam inuenire, darum interuallum bifariamſecantens .
Intigitar datæ duæ lineæ diapaſon fiue octauam repræſentantes A B & EP, inter
STA
quas mediam proportionalem inuenire oporteat;fi igitur iftæ coniungantur in .
dircctum , & per præcedentem quæraturmedia proportionalis,dico iftam mediam in
uentam proportionalem , quam noshìc ponimus eile CDi effe illam lincam , quæ di
uidat rationem duplam ABadPE in duas rationes æquales , & confequenter odauam
in duo interualla æqualia , eſt enim eadom ratio CD ad EF quæ AB ad CD .
Porro ſiquisiam velitalias medias proportionales
inuenire vnam inter AB & CD aliam inter CD .& EF. A BВ
tūciungatur AB&CD in directū ,& femicirculus ductus
ex medio puncto coniunctarum lincarum determina C ID
bit lincam ex punéto coniunctionis vfriuſq; lineæ gor- E ;
F
maliter ductam ; mediam proportionalem , veante fa
& tum eft; non ſeçus mediam proportionalem inter CD & EFreperies, aļíaſque inau
mcras, quæ inter denuò inuentas interijci poſſunt',

Propos itio I V.
"Medias proportion ales inuenire, tonum femironiuna bifariamfecantes :
Riſtoxenus, eiufque diſcipuli , vtin præcedentibus viſum eft , diuidere ſolebant
A tonum in duoſemitonia æqualia & vnum ſemitonium in duas dieſes æquales < .
quod
 .

Lib. IV . De Diuifione Monochordi Geometrica : 207

id quod ea,quç ſequitur ratione præftabant. Sint igiturduæ chordę A C in proportione
Ec ſeſquioctaua , tonum conſtituentes , quęratur iuxta
propoſitionem præcedentem media proportionalis B. A
dico lincam ſiue chordam B. tonum datum in duas I

partes æquales diuiſurum videlicet in 2. ſemitonia za

qualia Ariſtoxeni,ſicutieo im ſe habet A ad B. ita Bad В.
Ciſed A adB & B adc duoſonabunt ſemitonia ęqua
3
lia propteræqualitatem proportioois, ergo . Quod fi
quis inter AB . & inter BC duas alias repererit medias
proportionalessis habebit tres medias proportionales, C
quæ tonumin 4 dieſesçquales diuident,

Propositio V.
o &tauam in 12 ſemiconia per 11 medias proportionales diuidere .
Vpliciratione id cötingere poraſt ;prima geometrica, altera mechanica,priori ra .
Die
inter illas media proportionalisCideinde per propoſitionem z inter CA duas medias
proporționaleslĻ & inter CB duas alias medias proportionales , MN . eritque interual
lum datim diuifum in 6. partes ęqualesper s . medias proportiones: Siporrpinter ſin ,
gulas haſce alas medias proportionales inueneris , habebis inter duas extremas chor.
dasABmediasproportionales quibusinterualļumiq 12 femifonia fx zquo diuiditur,

uplu Syftema i 1 mediarum proportionalium quibus octaua in 12 femitani.

:: equalia Arifloxeni diuiditur ,

LIT
Top
portionale

............. ?
media

Place ************************ * ** 4
pra

-X**
poelna
pDsdaiiusua

qued
11

octava
t **** exxx ************* 8
中
, 吾

C6 ***** < ***R

X/4
1
. port

*
******15
: ia

1 ,
............ * 17
pre

indi
med

* 12

lo XX
******** 20
...... 21
* 22
" 111uun mennium.INSULIN • .* * 2
lebent
maks I deres
uod
 208 Artis Magn & Confoni, o Diffoni :
idem Syftema notis muficis expreffum .
ta

quis verò iam inter ſingulas lineasdatas, mediam adhuc proporţionalem per
propoſitionem 2 inuenerit, habebit is 23 chordas liue inediasproportionales,que
diuident octauam in 24. cquales partes fiue dieſes, vt in fequenti exemplo patet .

Syftema 23 mediarum proportionalium ,quibusocłaua in

24 diefes diuiditur .
‫ و ردی ؟‬.

‫ست‬
ox :00
18 19 20 2 I
I 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1L 12 13 14 15 16 17 22 23 2
10 11 12 13 14 15 16 ins
СА Рүт үІІ І
De Inſtrnmento dichoromo, quo quamlibet conſonana
tiam in 2 æqualespartes dictocitiùsgeometrice
diuidere poflumus.
Propositio I.
Fonum diconum , diareſaron ,diapente s hexachordon , diapafon, verbo integrum
‫و‬

Syſtema bifariam diuidere .

Iximus in precedentibus, quarationë tonus bifecari poffit , qua ratione non ,
D. ,
atque rationali habitudine;hic vero quì id alio modo geometricè ficri pollit fine au
meris certa conſtantique ratione oſtendemus .
Inftrumentum ita fabricaberis,quęlibetdata linca recta AV in lignea aut çnca Ta
bella bifariam diuidaturin B.quo peracto ,iuxta regulas capite ž. traditas transfe
rantur omnia interualla, quç in vnius octauæ fyftemate coliderari poſſunt,in linea 3 V
mediam partem totiusAV ductiſqueſemicirculisper, affignata puncta,quiomnesin
A concurrant , ductaque BG normali ex B. quę fecabit omnes ſemicirculos; inftru
mentum perfectum habebisad conſonantias biſecandasvt ſequitur.
‫نکن‬

this ESTE

PARA
 Lib . IV . De Diuifione Monocbordi Geometrica . 209
PARADIGM A.

ergo data chorda L M , in qua integri ſemitonij , & Confonantiarum

S Itdiape nte & diapaſon , iubeamur vera media reperire , ita procedes ; determi
nabis in linea LM ſeparatim poſita iuxta regulas capite 2. traditas , tonum in,

p
24

: !..

A B
F ED
ar
M F E RSD 67헴
DI COL

tegrum LC , quod fiet li totam lineam in 9. æquales partes diuiſeris , o & auums
enim punctum crit C.ſonabitque L M ad CM tonum : Si verò LM in 4. par
tes æquales diuiſeris erit D. tertia pars punétum diateſſaron , forabitque DM ad
LM diateffaron ; Si L M in tres partes diuidas, critpunctum E ſeſquitertiæ propor
portionis,fonabitque EM ad LM diapente: Si denique LM lincam diuiſeris bifariam
in F. fonabit L M ad F M diapafon . Habemus nunc conſonantias in LM li
noa ſeparatim determinatas . Hæc igitur puncta çx B verſus V transferantur, ita
ve B v in inſtrumento referat lincam L À ſeparatam . Linda verò B C in inftru
mento referat lineam MC tonum . & -BD in inſtrumento , M D in ſeparata li.
nea diatefſaron ; & BÉ in inſtrumento, in ſeparata linea ME referat diapente , &
210 linea BF in inſtrumento , referat in linea , FM diapafon. fi itaque per ſingu
JU . la huiuſmodi puncta B , F , E , D , C translata circulos duxeris , atque ex B nor
malom erexeris, quæ circulos dietos ſecet in pun &tis GHỈ K , habebis inſtrumen
TA tum ad confonantias quaslibet bifariam fecandas præparatum . Nam BG nor
afe malis applicata datæ lineæ LM , fpacium toni L C ſecabit bifariam in O.eſtenim
51 media proportionalis inter LM , & MC in inſtrumento . Ita HB cùm media ,
fit proportionalis inter LM & DM , illa applicata linex LM neeellario LD
ſecabit bifariam in l . Ita IE per lineam B I applicatam lineæ datæ L M , le
cabitur bifariam in S. Vt enim L M ad BI ita BI ad ME . Ergo BE cùm ,
media proportionalis ſit ad LM & ME,neceſſario 1 E ſpacium in S ſecabitur
bifariam . Ita 1 F fpacium in R bifariam ſecabitur per mediam proportionalem
BK , & ſic de coeteris .

Dd Corols
 2,10 Artis Magne Canfoni ‫ܕ‬, & Diffoni
Corollarium.hu
X his ſequitur qua ratione quis integri alicuius ſüſtematis interualla hoc ih
Etranſtuleri
ftrumento bifariam diuidere poflit , ſi totius videlicet fyftematis intctuali
t in B V lineamInſtrumenti, & deinde vt priùs operatus fuerit.
Atque hæc funt quæ de Monochordi diuiſione dicenda putauimus;fufiùs hęc
omnia deduci poterant , ſed breuitati confulentes , hæc modò ad Geo
metriæ mulicæ cognitionem & notitiam fufficere iudicauimus.
Qui verò arcaniora huius' geometriæ -muſicæ defiderat , is
confulat ſextum & nonum huius operis librum i vbi
multa , quæ ratione materiæ ac ordinis operis
hie tradinon potuerunt ( vt pote ad Geome
tricam & ſtaticam muficam ſpectan
tia ) cà , quà fieri potuit
ſummà varietate tra
dita reperiet .
His
igiturſpeculatiuè quaſi traditis , nihil iam
reftat, siſi vt illa omnia ad vſus hu
manos , hoc eſt ad praxins
redigamus. quòd dein
ceps diuina gratia
affiftente pre
ftabimus.

ARTIS
 211
slegtenagaceastamce
euses Good GE 26269as 03 * අද SUS
otarasáchote Gago oras otast olacoustacco George

4326

དུ : QOTICOS 010 2492190

22. SBS
Soft

ARTIS
M A G NAE
C O N S O N I
1

E T

DI S S O N I .
I'! ) :.. ; : ; "..

Net
LIBER
FBDSET :
QVINTVS zo stim
.

Øn .
6 SYMPHONIVRGVSI 1

il :

Decomponendarum omnis generis Melodiarum riouà

'?
Verè , certà ac demonftratinà ratione .
) ‫ أ‬: ‫او‬, ‫ال‬ ,

PR AE FATI O.
Ccedimus tandem adprincipalem inftituti nostri partem , quae Sym
pboniurgia fiueMeloth fia vnicum M 1furgie nofiræ finem fcopumque;
Est autem hac nihil aliud, quam artificiofa qued.im diuerfarum vợcū.
А ex graui acultoque compoſitarum in vnam concordiam adaptatio com 1

pofitioque; quam maximè, qua ficripotuit hoc in libro varietate tra

dendamfufcipimus. Videbiique Lector curiofus-quòd ficutpulchritu.
do & decor vniuerſi reſultat ex optimo pulcherrimoque ordine , ex Sy
metrià ,inquam , quadam ineffabili , quam in fingulistotius partibus
obferriat ;ita & Melotlefia bonitas pulchritudo naſcatur exinfigni ordine,quem fingule
diuerfurum vocumpartes confonantiaque inter fe ita strictè obfèruant, etfi velminimum
drecto ordinis filo récelére contigerit , totum harmonicum corpus deStruinéceſèfit. Hanc
itaque totius Mufurgie riofir.e partem præftantiſſimam , cæleftis dulcedinis Ideam , humani
laboris dulce ſolanien;animorum vehiculum , æternæ demùm felicitatis fuàtifariſque mne
mofynon, ed hoclibro methodo defcribere conabimur , quam ipfa materia velutiiure quodam
Suopostulat. Et quoniam de ordineomnium maximo , videlicet harmonico ritè conftituen
Dd 2 do ,

>
 Artis Magne Confoni, e Diffoni
ds, agendum nobis eft ; maximè infignem methodum ordinemque ab omni confufionis labe
remutum nobis comprimis feruandum duximus : ad quod praštandum 9 primis capitibus biu.
ius libri ea præmifimus ; qu& fpeculatiuè quod ammoduSpectare videbantur ad Sym .
phoniurgiam feu adharmonicam plurium vocum compofitionem . In reliquis verò fequenti,
bus Capitibusbuius eiuſdem libri facilem praxin omnis generis Melodias cum verà as certà
methodo concinnandi trademus

CA PVT I.

De cauſa Efficiente , Materiali , Formali , & Finali ,

Symphoniurgiæ .
Ta naturà comparatum eſt, ve nonniſi quadruplicis caufæ concurſu effectus natu
I rales producifoleant; Naturam autem fequitur artificioſa rerum compoſitio, quæ
vtiin multis alijs; ità & potiſſimùm in Symphoniurgià conſiderateiuscauſam quadru
plicem ,fcil. Efficientem , Materialem , Formalem , Finalem .
Efficientem igitur ipſum ponimus Symphonetam , ſiue Compoſitorem harmoniæ ;
plex cauffa Marerialem interualla ipſaharmonicà, clauibus,notis,figurifque diſtincta ; Formalē,
Symphoni
urgix ,
(onum harmonicum , ſiue ipſam proportionem harmonicam , quæ eſt veluti anima
quædam , teti harmonico corpori vitam tribuens ; Finalis denique , eſt vel honor Dei
vel delectatio hominum propria aut aliena , &c. Porrò Symphoneta qualis eſſe de
beat, alibi fusè dictum eſt, cùm enim ſit cauſa efficiens harmonix , neceffe omnino eft,
vt exactam eius rationem poffideat. Quemadmodum enim nullus melius artificioſi
alicuius horologij ſtructuram interiorem nouit, quàm Artifex,quiex materia ſua illam
fabricauit, ita & Muſurgum numeros, proportionem ,harmoniæque rationem vniuer
fam exaétè ſcire oportet, vt opera peritiæ ſuæ digna producat ; Theoricam itaque pra
cticæ conjunctam habere debet , vt de fingulis aptè iudicare , vt diffonum à conſono,
aſperum à leui, à molli durum , peritè diſcernere valeat; numerorum naturam & pro
portionem (ſine quorum notitia nihil hoc in negotio dignum præftiterit) perfectè quo
que calleat oportet; Materiam præterea con poſitionis fuæ perfe&tè teneat;ſicuti enim
Architectus niſi naturam loci, materiæ , lignorum inquam ,calcis, lapidum temporis,
fundamenti exactam notitiam habuerit , is haud dubiè fabricam eriget debilem & in
firmam , ac exiguo tempore duraturam , ita & Mulurgus ſi artificiofam clauium nota
rumque diſpoſitionem ,ſi conſonantiarum +d5ır, atque ex harum varià combinatione,
diuerſorum modorum , quos tonos yocant,emanationem ignorat, nil dignum Muſico
præftabit . Ex his enim formale illud emanat, totius harmoniæ anima, numerus vide
licetharmonioſusſeu proportio muſica , quam tandem harmonioſus aër, eadem pro .
portione affe &tus,auribus fiftit, aures animo communicant . Anima verò tam dulci
fpirituum commotione imbuta ingenti delectatione , quæ Symphoniurgiæ potiſſimus
ſcopus eſſe ſolet, perfruitur,

CA PV T I I.
Vtrum Antiquis cognita fuerit Symphoniurgia poly
phona ſiue Muſica ex pluribus compoſita vocibus .
Vrioſuslanè ſi vllus,nec minùs laboriofus huius rei inueſtigatorextiti,vnde ex
C cuſſis omnibus & fingulis Græcorum, Hebræorum, Arabum,Chaldæorumquc
reconditis officinis, nihil non tentaui, quo in veram huius rei notitiam perueniremus
at
 Lib. V. De Symphoniurgia . 213
at fruftra; Loquimur enim hic de Melotheſia, ſiue de compoſitione,qua moduloshar
monicos ritè ordinatos diuerſis vocibus referimus . Non ignoro quidem nullo non Anveteres
tempore aliquem fuifſc Contrapunctum naturalem , quo duo vel plures fimul cantan- vsi fintMy
ces affectant vocum diuerfitatem ,cuiuſmodi in Nautis, Mefforibus, alijſque audire eſt; vocum ,
non ignoro quoque in inftrumentis polychordis,Veteribus vfitatis harmoniam fuiffe
cx chordarum diuerfarum harmoniosà vibratione conſtitutain ; quod & omnes Vete
res de Muſicà Authores oftendunt ; Sed do hiſce non loquimur, quæftio tantùm eſt, v :
trum artem Symphoneticam fiue muſicam , hoc tempore vſitatam , vel ei fimilem ha..
buerint Veteres ex pluribus vocibusconftitutain :
Verùm antequàm controuerſia hæc decidatur , Tria priùs examinanda nobis oc.
currunt. Primò ,Quomodo harmonicos ſuos gradus fignarint Vereres Eccleſiaſtici
Muſici? Secundò, Quibusſignis ylifint ? Tertiò, Vtrum pluribusyocibus compo
ſuerint ? Et quamuis hæc fusè tradiderimus in Muſicà noſtrà varià s hoc tamen loco
pauca ex multis repetere viſum eſt , ne Lectori curioſo in ſerie Lectionis ſcrupulus ali
quis oriretur .
Totius igitur Muſici negocij hodie yſítati inuentionem ( quo aſcenſus deſcenſuſque
10:
vocum perdiuerſivaloris notulas repræſentatos, intra peatadas lineares ,vel ,vt clariùs
dicam , intra quinque linearia ſpacia coarctamus )plerique Guidoni Aretino adſcribūt .
Delay
Verùm cùm antiquiorum Bibliothecarum latebras diligentiùs excufliffem ; inuanitan .
fuiſfe ſpacia illa lingariaquibu
dē multò antè in ýſu Melitenſi, s interualla harmonica rofarimus;
Nam in itinere meo Meffanenfem S. Saluatoris Bibliothecam Græcis Ma:
nuſcriptis inſtuctiflimam , dum luſtrarem , Manuſcriptus Hymnorum liber ab illis Mo
nachis mihi exhibitus fuit , ante 700 circiter annos fcriptus , in quo multi Hymnimu.
ficis notis expreſſi cernebantur ; ductæque erant 8 line ,quibus in principio totidems
literæ reſpondebant , in lineis autem aſcenſus, defcenfuſque vocum nigris punctis vel
CE
potiùs circellis ſpoctabatur; yt ſequens Schema docet .
Schema Mufica Antique .
တယဒီ်…

Παρθ . 5) και Mi ga χαρe வேச .. 1

t's SÖTOS UNTER &Touoi συνης

ybi vides loco 8 chordarū has litera's aſſumptas fuiffe à Veteribus, ne Barbaris Græ
corum nominibus Tyronibus Muſicam difficiliorem redderent;Vides quoque inter- Linee mb
valla interlincaria nullum officium habere ,ſed gradationem fieri à linea ad lineam s teGuido
quod poftmodum à Guidone emendatum fuit ,vtſic paucioribus lineis plures gradus nis tépora
& interualla comprehenderet . Fuiſſe autem ante tempora Guidonis in vſu huiufino
di muſicam ſignationem , id multis oftendit Vincentius Galilæus in Dialogo ſuodée
Muſicà; vbi & Timile noftro harmonicum Schema producit multò ante Guidonis tem
pora conſcriptum , quod & hic ſubiungo .

Para
 214 Artisi Magni Comjoni', & Diſſoni
.
10. )

2:03: Paradigma Muficum noftris notis expreffum . -91-42

FANTAA

. : ;.| . 2:10 . Orvic '

Vbi vides literas noftris clauibus refpondere , interualla verò tantùm defignari per
lincas, non per intermedia fpacia ; Veeriam in Bibliotheca Vaticana fimiliamerepe
riſſe memini, ante Guidonistempora confcripta ; de quibusfufiùsin Muſicà noftrà xa
rià . Patet igitur Guidonem rudibus hifce principijs ſuppoſitis , tandem muficam per
ſcalas methodicas ad eam facilitatem reduxiſſe, quam & in hunc vſq; diem miramur,
& vfurpamus ;Verùm vt tam diuini inuenti proceſſus luculentiùs patefiats Tempus
inuentionis quantum per Authorés iftorum temporum licuit, breuiter defcribam.
Guido Aretinus in Arecio Hetruriæ oppido natus', profeſſione Monachus Ordinis S.
Benedictià iuuentute Muficis ftudijs deditus , Chorique Monaſtici Præfectus ; cùm an
tiquam cantandi rationem minùs cominodam reperiffet, admirabili quadam ingenij
folertia, nouum cantandi genus non minùs facile, quàm iucundum ,totiqueorbi terra
rum vſque in hunc dieni vſitatum reperit anno 1024. Pompoſæ in Ducatus Ferrarien
ſis Oppido, codem tempore Ioanne XX. Pontifice Maximo ; & Henrico III. Imperato
re Orbem moderant : bus ; quamuis alij circa annum Chriſti diſcrepent, Sigebertus in
Chronicis , Guidonem dicit ignoros cantus breuiſlimă menſurà applicantem pueros
primùm docuifle,candemquemethodum ad varia inſtrumenta accommodaſſe vixil
feque dirca annum Chrifti 1z08. Cranzius lib.4. cap.18.Metropolis . Guido, ait,per
varias Regionesproficiſcens corruptam mulicam emendauit , & per flexurasarticu
lorum in manibus cantumdiſcernere docuit , Scalam vulgò dicunt . Hermannús
ArchiepiſcopusHamburgenſis,& Eluericus Oſnaburgenſis Epiſcopus eius opera vſi
funt ; Idem ex Hymno D. Ioannis Baptiftæ & fyllabasmuſicales:-V'r, re,mi, fa,fol,la ,
mütüatus , Scalæ ſuæ muſicæ ingeniosè adaptauit ; Vè ſuperiùs iam lib.3 . cap.8 .dixi
mus . Aiunt autem, illum primo Graduale hocnouo characterum genere ſignaler ,
quod cùm IoannesPapa XX. audiffet, facilemque methodum notafſet , eam non tan
tùm approballe, fed & omnibus alijs præferendam ftatuifle .
Seruatis præterca clauibus feu 7 literis quæ in fignando cantu in illum vſquediem
à S. Gregorijtempore in vſufuerant ( videlicet ABCDEFG . poft: quarum curri
culum ad abfoluendam octauam ad A reuolutio fit ) priori A idem Guido ſubiunxit r
Græcorum , vt Græcos primos Muſicæ fuifle inuentores oſtenderet , finiulque hæclice
ra F.cum G.vlcima 7 literarum octauam compleret . Nonnullivolunt , nomen ſuum
per vt: quaſiidem effet ,Gvi,ac Guido esprimere voluiſſe. Porrò hiſce maximo
ingenio adiunxit præfatas ſex ſyllabas :Vt, re, mi, fii, fol, la ; quibusin tonis & generi
bus diſtinguendis tàm aptè vſus eſt, vt non humanofed diuino inſtinctu illa applicaf
ſe videatur , Hisonim ſolis totius Muſicæ natura optimè explicatur ,hiſce etiam toni
diftinguuntur, hiſce ſemitoniorum ſedes indicantur , totius harmoniæ anima & pote
ſtas,& c. Haſce ſyllabas applicatas clauibus ſingulis in manus figuram ad captum_ ,
puerorum poftea deduxerunt, vtdi&tum fol. 115. ita in r perpetuò canebatur vt ; in C
pro cantùs diuerſitate aut aſcenſus deſcenſuſque ratione,nunc fol, modò vi , iam fiz ,
canta
 Lib . V. De Symphoniurgia . : 215
cantabatur . & fic de alijs idem iudicium efto ; quæ omnia fufiùshoc loco traderem
niſi ea ex rudimentis Muſicæ practicæ , quam hoc loco præfupponimus , conftarent.
Vt verò Guido feliciùs procoderet intra's lineas quorum ſingulę fingulis clauibus cor
reſpondebant , puncta poſuit verbis ſuppoſitis correſpondentia , ad quorum punctorū
interualla, interualla quoque harmonica concinnabantur. Vtin fequenti Paradigma
teapparet .

They
Hooij . Vt mi fa ſol la fol 1 fa ' mi la ſol fa fol

#cdum traétarë Reuerendiflimus Abbas D.Didacus de Franchis mihi retulit in

Ha Monaſterio VallisVmbrofæ antiquiſſima antiphonaria contineri, quorū vſas
ante tempora Guidonis erane ; Si quidem loco notarum muſicalium punctis vteban
tur, ſupra velinfra lineam iuxta hymni vel antiphonæ cadentias po litis. cuiufmodi e
xemplum mibi deditſequens,vbi deſcenſus afcenfuſque pun & orum referuntinterual
la Antiphonæ Salue Reginas.
van

Hinc nota eft fpecies illa compoſitionis, quam in hunc vſque diem Contrapun &tum ,
vocamus,quadum notas contra norasponimus, pun & is vtimur ,
Nam certum eſt Guidonçm Muſicis notulis hoc tempore conſuetis, oon vſum s vt Joan de,
proinde in Guidoniana inuentionc defuerit comporis in cantu meöfurandi ratio ,do-MursInué
tor Notu .
nec poft 300 circiter annos inſignis quidam Muſicus loannes Muria Pariſinus,alias larum niu ,
1
Iean desMurs,Guidonianæ Mulicæ vltimam manum imponens, noras,quibus tempo..ſicalium .
1 ris prolatio exhiberetur,excogitauit ; Syllabasautem Guidonem inueniffe ipfe in epi
ſtola quadam ad Fr.Michaëlem Religiofum eiuſdem Ordinis citata' à Baronio anno.
1022.alferit; in quà dcmaledicentià quorundam multū conqueritur, vt ibi videre eft.
Additur ibidem Benedictum Papam VIII.rrecadillum Nuticios miſifſe in Arctium , 1
quicum Romam deducerent eq,fine,vt modus & ratio cantandirecens: inuenta pub
ling
licè ibidem exponeretur ;Guidonem verò accepto nuncio Romam conductū ab Ab
bate ſuo & primis Ecclefiæ Aretinæ Canonicis, Papæ fe fticiffc , Pontificemque cum ,
s humaniſſimè accepiſſe, neque euin dimittere voluiſſe,niſi poftquàm vnum ex verſicu
-Balat lis Antiphonarij fui, cantare didiciſſet; Scripſit autem de inuentione ſua librum quem .
nunc Introductorium , nunc Micrologum vocat, dedicatum Thcobaldo Epiſcopo A
retino, ubi in dedicationepromittit eam canendiperitiam ſpacio menftruo , quam véu
teri ftylo multis annis etiam ingenio pollensvix aſſequeretur ; Finit tandem librum 3

his verbis . Finis Micrologi Guidonis ætatis 34 áonorum ſub Ioanne Papa XX. & c.
s Porrò Guido necdum contentus hac noua cantandi methodo , inauditam ante hac
plurium vocum ſymphoniam excogitauit primus . Author etiam fuit inftrumentorü
polyplectrorum , vti ſunt clauicymbala, clauichordia; ſimiliaque, quod & ipſum iam ,
atata dedicatoria innuit, dum ad cantumadhibuit monochordum quoddam harmo Guido In
nicè cõſtructū.Ex quibus igitur concludoGuidonem extitiffe Inuentorem polyphonę vétoto hua
Muſicæ;cum ante eiustempora cx nullis Veterum monumentis pofſit colligi id genus phone
ficz poly
Muſicæ apud Veteres fuiffc in vſu .

CA
 216 ArtisMagne Confoni, & Diffoni .
CAPVT. Ι Ι Ι.

De Muſica plana .
Vſica plana non temporis moras, ſed acuti grauiſq; differentias perpendit,quia
Mnemquemirè
cultui diuino nulla aptior; grauitatem eam cum claritate continet, deuotio.
excitat . Diuiditur in Boëtianam ,Gregorianam, & Aretinam ..
Boetius Græcos & Pythagoram imitatus,in monochordo 15 diuiſiones ( id eftintra
Diſdiapaſon maximum fyftema) conſtituit, quem inter Latinos SS. Ambroſius & Au
guſtinus ſecuti ſunt.
Has autem is chordas ſeu poſitionesin 4 tetráchorda,vel in si quartasdiuidebant,
quæ inter primum & fecundum punctum ſemitonium admittebant . Verum cùm de
hiſcofusèin principio 3. libri tractatum ſit; hic longior eſſe nolui ; fufficit ſola ſchema.
tis ibidem politi inſpectio .
Poſtea S. Gregorius Magnus 7 literas A BCDEFG circa annum 594.Dominiin
uexit , has vſque ad numerum is repetendo . Demùm Guido Aretinus manum ſeu
ſcalam muſicalem 20 literis, & 6 ſyllabis: vt, re, mi, fa,fol,la , locupletauit ,vt often
Confidera
fum fuit . & ex Manuali ſcala patet . In qua hæc præcipuè conſiderabis ,
da in Sca Primò, Scalam cum clauibus & vocibus ingeniosè diſpoſitam ,
là muſicà , Secundò, Literas cum ſignis multifariam diuiſas, in lineas& ſpacia ita vtrut,lineā
A re, fpacium occupet .
Tertiò , Claues diuiſasin graues, acutas, & fuperacutas. Nam primz 8 literæ cũ
fignisſunt graues, ſequentes 7 acutæ, & vltimæ s ſuperacutæ .
Quartò, Literæ diuiduntur quoque in 7 deductiones & quaſi in colonias diſtri
buuntur; loca verò deductionum fita femper ſuntcum voce ví , cui ad abſoluendum
hexachardon aliæ s notæ re, mi,fa, fol,la ,accedunt .
Quintà. Deductiones per 3 proprietates perb quadrum ſiue per naturam ,& per B
molle reguntur. b quadrum tribusgaudet deductionibus , quibus litera G. aſcendit;
nempe Ffa, vt;Gfol, re , vt graue, & G folre,vt acutum quæ perb molle canuntur sūt
Ffa, vt graue, & F fa ,vi acutum-
Sextò, Claues 3 tantã principales perpendātur3. ſequentibus notis depicæ F fa, vt;
Cſol.fa,vt; Gfolyre, ve;Ffa,ve, hoc ſigno notatur C fol, fa,vtdonotabāt hoc ſigno
atqsin C fol,fa,vt,ſedētenebatquam& naturam vocabant . 3a litera G. ſignabatur, &
in cadem claueſedem fuam habebat. Atque hifce ſignabantomne harmonicum
fyftema;vbi ctiam notandæ mutationes in vt, re, mi aſcendentes,& in fa, ſolela deſcé
dentes, diftantiam quoque inter ſingulas6 ſyllabascantabiles tonum elle præterquàm
in mi & fa, quæ femitonio diſtant, vt alibifusè oftenfum eft.

c AP v T IV.
De Muſica Figurata ,
M Vſica Figurata eft Notarum diuerſa quantitas, figararumqueinæqualitas,quæ a11
genturaut diminuuntur iuxta modi, temporis ac prolationis exigentiam ..
In quo hæc conſiderantur . 4

1. Lincæ in quibus figuræ muſicales inſcribuntur , & fpacia intermedia. Infimam

lincā primam ,ſequentēšecundam chordā appellant & ſic de coeteris. diſtantq; fingulæ,
binæ
 1

Lib. V. De Symphoniurgia . 217

binæ lincæ tertia maiori vel minari , vel femitonio minori
2. Claues 3 ; infima clauisBaſſi yt paulò ante dixiF facit,quæ in 34 s linca pen,
tadis ſcribitur . Secunda, C fol fa, vt, quæ in 18.21. 3a 4 linea fcribitur. Tertia Gföljme,
VI, quæ in za & 3a vt plurimuniponitur vt pardt...
Clauis Bafli Claues Cantus, Alti, Tenoris Claue's Cantus .
5.97 *?

JIT
TIF

irib
11:
E ELE
fa VE с jol Yt G fol re vt

0
Ceterum ad figna , prolationem ac talorem Notarum ,
quod attinet Aduerte.
I. Cto effe notas feu figuras cantábiles, quz lineis impofitæ breues & lógas tem .
O poris moras in cantu conſumendas diſtinguune, & in proportione dupla feu
Dapaton fefe excedunt; figuræ & nomina ſingularum ſequuntur :

8 4

Maxina Longa i.i Breuis Semibreuis Minima Semimia. Chroma Seinichroma

2. Valör harum tantus eft , vt ſemper yaa fit dupla fcqucntis : Hinc maxima ralct Notarum
duas longas i Longa duas breues ; Breuis duasſemibreuess Sombrcuis duasminimas, muficalia
hæc duas ſemiminimas , & fic dealijs & hoc ſecundum tempus imperfectum . valor ,
3. Hifce notis certas proprietates aſſignabant , quas hiſce verbis exprimebant.
Maxima dormit i Longa recubat ; Breuis fedet ; Semibreuis deambulat s Mínima ama,
bulat ; Semiminina currit ; Chroma volat ; Semichromá cuaneſcit . Multa hoc loco
dici poffent de tempore , prolatione ſigoiſque. Notarum . Verum cum de ijs alis
bi & præcipuç in libro 7 & 8 fusè egerimus , co Loctorem remittimus . Qui verò des
hifceyti& de ligaturis notarum plura diſiderat,is adeat Franchinum ,Zarliáum ,aliof
quc innumeros,dehiſce ad tædium vfque tractantes
‫ܝ‬. ) ; 07.6 ) 10 !
TV. 3 ). !!!
ii С А Р үт
De Partibus Symphoniurgiæ . SS. 2.!! NEC

Armonia eſt diuerforum tonorum vnio reda & a ad concentum ; Non enimto
H A fimplicem in acutior bus autremiffioribusfonis modulationem admittit, & ab
interuallo ad interuallum velociore vel tardiore motu fecundum tempus in notis pra
ſcriptum procedit, vt in čántu'plano feu Gregoriano fits fed & alias voces,quæ concou
2 tum faciunt, conſonantq; accidentes habet, ex quibus, tanquàm ex partibus, harmo
aia componitur. Harum autem partium vel 2.elſe poſſunt, vel 3.vel4. 5.6.7.8 .&c.
guocquor demùm Symphoniurgus voluerit; Principales tamen ſemper 4.tantùm sūt,
Еe dicuna
 218 Artis Magna Confoni, e Dilloni
dicunturque Cantuse Altus g. Tinor , Bafisi
» 4. Cantus(qui & Difcantus fęu Superior,lçaliş Soprano,Gallis Hautcötie, Grçcis Neto
Suprema
vocis pra dus dicitur)eftcuiuslibetharmoniæ yox altiſſima, puerili plerunque yociaccomodata.
prietas . Interuallis maximè gaudet mediocribus, tertijs, quintis& ſextis ; A grandioribus mirū
quantum abhorrens, cuiuſmodi ſunt crebriores octauæ præſertim in deſcenſu , ac ſem .
per Tenorem ,quem ſey Principem Choragumque veneratur ) tùm in concordantie
rum ,tum infugarum clauſularumque ratione perficit;in naturà rerum ignem refert,
in imocontineri neſcium .
2. Secundavox Altus, GræcisParanétodus ſeu Contratenor dicitur, eò quòd rarò
in concordantijscum Tenore conueniat. plerumque enim quartam ſupra Tenorem
Alti pro ?
!
prietas fiabet". Eft vulgarehuic vocinon rarò proprijs fedibus excuti & exulare";Mulrotiese
tiam propter tritonum & ſemidiapeace cuitationem pauſis locum concedere ; Ę con
trà verò ybiaccepta occaſione criſtas ſuſtulerit, in clauſularum formatione neſcio quid
ambitionis circaſedem ſụprçmævocis moueat,: Refpondet in naturà rerum elemento
aeris , ex acuto & grauiveluti calido & humido conſtituto .
3. Tertia yox Tenor græcis Meſodos; à tenendo fic dicta,quòd media inter grauia
& acuta interualla conſtanti greſlu procedens melodiam quali tencat, no folùın , quia
Tenoris clegantiores cum cantu conſonantias habet; verum etiam, quia totius harmoniæ am
proprietas þitum & limites tenet , extra quos infra fupraque erumpere cas non permittit.
Ex Tenore quoqueiudicium fieridebetde tono, diftatque vtplurimùm àCaptu Octa
uà . Communis vox omnibusferè, exceptis pueris & mulieribus ; Nam hac voce viri
perficiuntCantum planum fiue Gregorianum ; pueris & foeminis octauam fuprà fonā.
tibus, vt alibioftenfum fuit;tenetin naturà reruin focum aquæ, æquabili quadam gra
uitate conſtituta .
4. Quarta vox Bafis,vulgò Bafsus, græcis Hypatodus;ita di&tus , quod in eum tan
Baffi pro . quàm in bilin omnes inclinone voces;vbienim in concentu ea vox minùs firma fuc
prietas. Tit,ibireliquæ omnes vocesvacillant;labaſcuntque , neque vllammaieftatem habere
poſſunt; eft igitur hæc vox propriè quiuſcunque concentàs vox infima,omnium reli
quarum vocum fuftentaculum & fulcimentum.gaudet interuallis grauioribus , gran
dioribuſque, quarta, quinta & octaua : In naturà rerum refpondet Telluri.
2.Porrò quænam ex hiſce 4 dignior vox fit, magna controuerſia elt , quidam Ne
todum ſiue Cantum , nonnulli hyparodum fiue Baſin præferunt;nosdicimus ytram
que in fuo genere conſideratam , eſſe digniſſimam : cùın neutra fine mutuà corre .
{pondentià dignitatem habeat ; ita , qui audit Bafin folam , deſiderat audire vel
naturali quodam inſtinctu Cantum vel Tenorem , & qui Cantum ſolum percipit,des
ſiderat continuò Bafin , fine qua meritò evaneſcit, vel ingrata redditur vox ſupe
cior. Cùm enim harmonia compoſitum quoddam ſit, omne autem compoſitum ex
materia & forma, vtPhyſíci loquuntur,conſtet,certè vtraque pars ad perfection
Quænam
nem totius conſpirat. Bißo veluti materia ,‫ و‬Cantų verò tanquàm forma ad har
inter 4 Vo moniæ compoſitum concurrente ; Sicuti enim materia ſubiectum eſt formæ reli
ces fit di- quorumque omnium accidentium , ita & Ballus fubftat reliquis vocibus ; Sicu
gnior
ti etiam materia prior eſt originefòrma ( vt pote quæ in cà recipiatur) ita & hy.
patodus; forma verò effentia , no digni
te diminutionequo iam , ita
ac materexcedit
tate, vti ſuperBallum . &
Cantus, velocitate vocis , vti de-
Cùm enim res tantò fit præftantior , quantò eſt in motu magis; certè Cantus
r complnda s in motų quietii viciniore , Sed
&& quiet
vox a antio
præſt
vt mult paucis cenfe eft, Ballo
ectar minu
ytraque ſua digni tate ,pollet , quæ tum plenitudi
nem ſuam acquirit, quando vtraque vnita cum reliquis harmoniæ perfe&tionem com
plet . Verùm fignationem ſingularum vocum hic conſidera ,
DA ? , ir ! :.

4. Vo .
 {
7

Lib. X. De Symphoniurgia . 219

Hai
4 Vocum ſignatio ,
Durus Mollis Durus Mollis

LITT
Cantus ・タート
da Netodus
1

ob
Altus
Paragetodus

Tenor
Melodus

HIIII
Baffus

IT
!!
est

Hyparodus
i
of
手

記
Hisſubiungemus in gratiam corum qui çantandi artem addiſcere deſiderant aliud
Syſtema, totiuscanţatoriæ artis epitomen continens .
1
Totius artis cantandi Epitome.
1. Signatura naruralis, II.
NIL

do yt re mi fa ſol la ſol fa mi re yt ve' re mi fa folla fol fa mi re vt

C la fol fa fa la fol
O

C ve re &c. vt fupra Gvere & c.vt ſupra

cin

Cutre & c. vt ſupra Gut re & c. vt ſupra

the

C vire &c. vt fupra Gvi re &c, yt fupra

Ee 2 Signa
 220 Artis Magne Confoni, e Diffoni
+
UTII III , Signatura mollis IV .
Leiunior
FA
vt re mi fa ſol la fol fa mi re vt vt re mi fa ſol la lol fa mi re vt
C fa -la- fol- F. la ſol fa

atas
Cut te & c.ve fupra Furre &c. vt fupra

Curre & o. pe ſupra Futre & c. vt ſupra

poo ata ET =
Cutre & c. vtſupra . F vire &c. vt ſupra
Vides inhoc vnico Exemplo quicquid in muſicà práæticà fiue arto cantandi, quoad
yocum mutationem ,occurrit, ſcitu dignum . Quienim claues & voces vnius partis
bene nouerit,reliquas omnes vt dignolcat neceſſe eſt;Cliuiscomunis fingulis partibus
eſt C, à quà incipit primamutatio vocumi Secunda incipit à G in cantu naturalis
quarum cantandarum -vacum in omojbus reliquis partibus eadem eft ratio ; In B,
mollari cantu ſiue accidentali, cadem eſtvocum ex Ċ procedendi ratio, niſi quodine
chorda E la ,mi,loco mi; fa quoque admittat,ve in 3 columnæ proceſſu vocum patet .
In 2 verò columna cantus naturalis eademratione procedit , quo catus in 3 coluinnà,
nec alia differëtia,eſt,nifi quod voces vna quinta altius vel 4:grauiosprocedat,vocibus
in 3colūnà. vocés verò in +-& -4-colunihàparirarione procedunt, nec differentia alia...
inter illas intercedit, niſi quod vocesin 4 colüna vnà4 altiùs vel s grauius præcedāt il..
lisin 1 columnà . Quicunque igitur haſcepauculas regulasobſeruarit;is ato vllà diffi
cultate, quid io quolibet dato interuallo inqualibet parte cantandum ſit iuxta omnes
mutationes , cognofcet ,

ET CAP v T V 1. <

De Obiecto Symphoniurgiæ ſiue de conſonantijs &

4 interuallisad Melothefian neceffarijs.
nifacultate obie& um conſideraripoteft, tum materiale , tum formale ;Mare
INNom
rialeObie& um Symphoniurgiz noftræ nihilaliud eft, quàin conſonantie,fiuein
terualla conſona,circa
harmonicam
quæ occupatur . É grinaleverò eſt artificiofa conſonaneiaru
in vnionem fecundum froposfuos adaptatio ; de priorinobis priùsagent
dum ,deindede poſteriori: Et quamuis in primo libro de interuallis harmonicistracta
hic tamen
tum ſit,omnibus paulò ad praxin accomodatiùs de ijs agemus; vt fic Tyronis facili
tati in meliùs conſuleremus .
De
 Lib. V. De Symphoniurgia. ‫ܐܐܐ‬

§ . I.
De Diuifione Confonantiarum ,
E Conſonantijs variè ſenſerunt varij ; Veteres recenfuerunt pauciores, moderni
D plures, vltra 6. tamen ſimplices apud probatiflimos Authores non eſſe præter
Boetium lib.2. cap.6 . Glareanus quoque teftatur lib. 1. cap. 9. Etſi autem noanulli
Scriptores Muſicæ omnem harmoniam ſuprà difdiapaſon ( id eft 2 octauas) infructuo
ſam iudicent,quod vlteriores ſonịcraſin, id eſt, commiſſionem non patiantur, diffici
liuſque aurium percipianturiudicia; noſtra tamen ætate non ad duas tantùm ,fed & ad
3. imò ad 4 occauasdiſcurſus fit . Vnde
Confonantiæ primò generaliter diuiduntur in perfectas & imperfectas;Simplices &
compoſitas,
Perfectæ confonantiæ funt, quæ intra hoſce 4 primos numeros 1. 2.3.4. concludū. Quænam
fint perfe
tur, ſuntque partim in niultiplici,partim in ſuperparticulari proportione , vti dupla ſel. etze Con
quialtera, ſelquitertia, tripla, quadrupla reſpondetque octauæ, quintæ , quartæ , duo ſonantiæ .
decimæ, decimæquintæ; Dicunturq; perfeitæ hæc ſiue ob perfectionë numerorum, fiue
+

1
quod ſolæ perfectè fatisfaciant auditui,ita vt quicas perceperis, interſe aprè coordina
tas, nihil diforepins & incongruum percipiat. cuiusquidem rei cauſa alia non eſt, ni
ſiſimplicitas oumerorum , t les conſonantias efficieos.
Imperfictæ conſonantiæ funt omnes illæ ,quæ poft quaternarium numerum occur
runt, vt 4. 5. 6. cuiuſmodiſuntleſquiquarta ſiue tertia maior, ſeſqu quarta, ſiue tertia Quæ im
minor , Que iun ta ad diateſaron generant hexacho don maius & minus, fiue fex- perfecta .
1
tam maiorem & minorem ;Dicunturque imperfecte, ſiue quòd non įta gratæ accidātrix.
auribus, ſiue ob propa tionum , quæ eas conitituunt, remotain ab vnitate diftantiam ;
ſuoc enim partim proportionis luper particularis.vci duæ tertiæ , partiın ſuperpartientis
vtiduæ fexcæ Simplices verò confonantiæ pocantur, quæ intra octauam concludug .
tur,vti funt Tertia, quarta ,quinta, ſexta, octaua ;Compofitę vocautur, ſiue Replica.
te,quæ vltra octauam occurrunt .
" Nongullidiuiduntconfonantias in tres claſſes, vt aliæ fint ſimplices fiue primariæ i Conſonan.
Aliæ compofitæ & fecundariæ ; Aliæ denique decompofitæ vel triplicatæ ; Primariæ ' tiæ in 3
propriè tantùm #lunt Tertia vtraquè, Quinta , Sexta, quibus adductVrifonum & ali- claſſes dia
qui Quartam , quæ tamen, vt dixi certo modo conliderata confonantia non eſt ; paris uifae ,
tamen conſonantiam ,
Cow politæ ſunt 4.Octaua, decima, duodecima;decimatertia :: Qaum verònihil
aliud eft , quàm duo voiſoni,quorum ynus grauis, alteracutys. Decima nihil aliud
cit, quàm Tertia coniunéta ostaux . Vndecima nihil aliud,quàin Quarta addita octa
uæ . Duodecima nihil aliud, quam .Quinta coniunta octauæ . & Decimatertia nihil
aliud, quam Sexta coniuncta o tauæ .
Triplicatæ ſunt, quæ ex ſimplicioribus triplicatis oriuntur , funtquè quatuor , Deci
maquinta, Decimateptima, Decimanona , Vigerima. Eft autem Decimaquinta-nihil
aliud, quam tres vnſoni grauis acutus & peracutus, Decimafeptima;verò nihil aliud
quam : Tertia coniunéta Decimaquintæ ; Ita Quinta coniunéta cum Degimaquinta
Vigglimam conftituit ,vtiin ſequentia:
11 .
5
Primaria feu Simplices 133 14 15 16
Secundáriæ feu Compoſire : 3 ;} . To | it.12.13
8. 10
‫اندرو‬
Triplicatæ feu Decompofitæ 15 17 | 18 | 19| 20

1
Sche.
 222 Artis Magn.c Conſoni , Dilloni
Schema concordantiarum notis Muſicis expreſſum .
I 3 4 S 6 8 IQ 11 12 13 15 17 18 19 20
10
|| ||
{

Simplices ſiue primarię Secund.fiue comp. i Tripl.fiue decom .

A tò plures effe, vti in clauichordis, fiftulis organicis, alijſque inſtrumentis in fc

quenti libro explicandis, vt plurimùm contingit . in quibus non rarò ad 4 octauas vo.
ces protenduntur ; vti ex Abacis ibidem politis videre eſt . Verum vltra 3 octayas yti
diffic ulter humana vox aſcendit, ita pluribus quoquè conſonantijs Muſici opus non i
habent .
Perfectæ verò concordantiæ ſunt 5.8. 12. 15. duæ А. A
ſimplices & totidem compoſitæ dicunturquè perfecte,
quia perfe&tum ,vt dixidant ſonum fine vlla diſplicen
tia ; Hincſemitonium in his non conſtituitur, & fi illis ES
accedat ſemitonium , tunc ex quinta perfecta fit ſemi- Semidiapente
diapente, fiue si imperfeéta ex 2 tonis & 2 ſemit. con
ſtans, quæ eft diftantia mi & fa per quintain , cſtque
prohibitum interuallum , quod vbicunquè occurrerit
ja mutari ſolet vị è regione litera A demonftrat.
miin
Iteram ſi octaua accidat Temitonium ,ex o &taua perfe Semidiapaſon
&ta fitſemidiapaſon five octaua imperfeła , quæ eft diftantia mi & fa per octauam , ia
teruallum eft prohibitum , quod cùm occurrit, mi in fa mutariſalet, vt fiat ofruar
in perfecta . 1.7
Cur certa Vides igitur quomodo perfeltæ dicantur hæ confonantiæ, certè ca poteftate huiuf
conſonan modipræditæ ſunt, vt quomodocunquè inter fe ordinentur ſemper tamen conſonantiā
tiæ dican. faciant ,initiumque & finis çantionum vr plurimum abijs incipit;ſeriant tamen aliqua
Etxea
inter ſe perfectionis differentiam ; Nam Diapaſon præftantioroft Diapente , hæc Dia
feffaron . & fic de cveteris vt alibifuſiusoftenfum fuit .
Inperfectæ verò confonantiæ funt, quæ aurium iudicio non perfectèfatisfaciunt ,
Curaliæ dicunturquè imperfectæ, quia ex proportionum doctrinanon ita probabiles exiſtunt ,
tiæ dican: quarum plures eiuſdem etiáfpecici tain aſcendendo, quàm defcendedicuntu
ndo fe imine
rque
tur imper,diatè
Sectæ
conſequu ntur. Sunit autem ſex. 3. 6, 10 , 13, 17. 20.
imperfe&tæ , quia ſonum vt dixi imperfectum edunt , & exiguam habent gra,
tiam , niſi admifceantur cum perfectis, vel in fine faltem eis adiungantuk per
fectæ ; Et quia pre ratione chroniacis ex imperfectis perfe &tæ fieri poffuntildeò
in his femitonia commodè conftituipoffunt ; Vt nimirum ex Tertia vel Sexta im .
perfecta fiat perfecta ,& è contrà pro 'ratione cantus duri vel mollis;: de guia
bus in peculiari tractatu . Sed iam lingulas particulariter proſequamur ,
2
De
 Lib. V. De Symphoniurgia. 1223

S. II .

De particulari concordantiarum deſcriptione .

V nans, omni interuallo carens, idemquè eſt in Muſicà, quod in Geometrià pun
ctum, in Arithmeticà vnitas &c. Fit autem , cùm duæ vel plures voces candem chor
dam offendunt, veldum idem intra Scalares pentades (pacium occupant, ytſequitur.
Nota hoc loco vnifonu vna tantú voce adcxpreffionein ſui indigerereliqua verò om
pita interualla tot diuerſis vocibus indigere;quot gradus vocis illaexprimunt , loqui
mur ſemper de vocum progreſſu continuato. ita tonus duabus vocibus diuerſis ſiue nu
mero , ſiue intenſione indiget ad ſui expreſfionem ; ita ditonus 3.diapente s . octaua
8. & íic de coteris .

.
Vnifonus Vnifonus Vnifonus 1

Scalaris
Pentas.
ELE
*
Tertia maior ſiue ditonus, eſt interuallum harmonicum , ex tribus vocibus, quæ
duos tonos efficiunt , conftat ; formatur autem hçc tertia in omniloco, vbi inueniulo
turhæ vocés, fa,fol,la, & tit, re, mi, vt patet in exemplo, nequè habet niſi vnam fpe
ciem propriè,eftquè in proportione, Seſquiquarta vt 4.ads , Aſcendens iucunda ,
eft & multùm amana; contrà deſcendens neſcio quid moçſtitiæ apportet,idem dicitur
de cius deriuatis, vt fuo loco dicctur á vbi & rationem huius rciaſſignabimus.
Mæltà i .
Iucunda Morita Jucunda
L

‫سنه‬
Sifa fol " la la col fa Vt to mi ni re:V., T*
..!! Grunn .

" ; Tertia minor eftinteruallum harmonicum compoſitum ex 2 vocibus , quéi tomum

cum feinitonio efficiunt; duasfpecies habet; vtexemplum docet ; hęc conſonantiaco
Trariam prorſus affectionem poſſidere videtur cumi tertià maiore ; Nam vti illa afceri
dendo tripudiat & exultat, ita hęcafcendendo luget; & è contra, vti illa deſcendendo
luget, itahæc deſcendendo tripudiat & exultat ; maximè tamen vbi incompofita eft ,
idem iudiciun litdo cius deriuatis. Nigrę notę locum hìç ſemitonij notant,
Meeſta Jucunda Moſta Iuclinda

mi fa fol fol ſa mi te mi fa fa mi re

urta eft interuallum harmonicum compofitum ex quatuor,vocibus, quæ duos

toujos & i lemitonium conftituunt; Vaciari poteſt tribus vicibus, ex qua pariatione
veluti
 Artis Magno Confoni, ege Difoni
veluti totidem diuerfæ quædam ſpecies naſcuntur,quæ propriè species ordinis ſemito
nij vocamus,prima ſpecies ordinis naturalis habetmi, fa ,ſemitonium in principio ; Sc
cunda in medio ; Tertia in fine. vt infra anparet vbinigræ notæ ſemitonij locum no
tant ; Species verò diateſſaron aliter fe habent, dum tonorum inuentioni feruiunt.
Vtramque rationem hic ponimus. , .
‫ܨ'܂‬
Ordo Specierum Quartæ , quarum primaſemitonium , primeloco haber ,
1. 11 . III.

mi fa ſolla la ſol fa mi re mi fa col fol fa mire ytre mi fa fa mire yo

Ordo Specierum Quarta , qua tonorum difcrimina inueftigancur.

I II . III .

Quomodo
Qua ta có Quomodo veròtoni inueftiganțürope Specierum Quartæ & Quioræ hic pofitarum ,
fonantia
dica tur. , fusè oftendimus fol.1ss.vſquead fol.158.
Vtrum verò hæc-conſonantia fit ,vtrum diffonantia , fusè alibiexplicabitur. cercè
conſonantiam ſemper facit cum duabus vocibus extremis , quarum inferiorab ea per
I
Quintamſuperior ab eadem per Quartam diftat; &fic perfectæ conſonantiæ rationem
habet; Si verò Quintam habuerit fuprà ,Quartam infrà,diffonantiæ rationem inibit; im.
perfectæ verò conſonantiæ rationem habebit,livaa vox cum Baſſo inueniatur in Sextà
& altera in tertià, & dyæ parciſuperiori in Quarta; vel duæ fuperiores voces in tertia &
Ballus cum yna illarum in quartà& cum altora in ſextà vtquidam volunc, Prima
fpecies aſcendendo lugęt;alièra gaddes terria tripudiat. >

Quinta perfecta eft interuallum harmonieum compofitum exquinquè vocibus quæ

conſtant tribus tonis & i-femit. maiori,ob diucilam .Iemiconi leded quater yariaripo
te ft, ox qua variatione totidem eiuſdem naſcuntur fpecies, vt infrà patet,quarum vna
quæque diuerſam in anima affectionein ſufi itat; quæ mirum in modum tripudiat, ſi
tertiam maiorem infà fe habuerit, incompofita 1. afcendendo iucunditatem ,deſcen .
dendo inomnibus fpeciebus ſuis mæltitudinem ſuſcitat, Nigræ notæ ledem femito .
nij notante y
:
Ordo Specierum Quinte
façundum ordinem naturalem ſemisanij proceffum .
I. 11. ITI
11:11

I V

Orde.Specierum Quinta, adinueftigarionem tonorum ,

Į I: 1 III. IV ,

Sexta
 Lib. V. De Symphoniurgia. 225
to Sexta quæ & hdxachordon dicitur maior eft & minor ; Soxta maior interuallum .
So harmanicum eſt, compofitum ex fex fonis , qui 4 tonos conftituunt , & vnum ſemi
DO
tonium tres ſpccies habot,
I. II . III .

Conſonantia imperfecta multùm aſperitatis & duritiei, quemadmodum ex eius hic

pofitis fpeciebus apparet,obtinet;ita vtmultieam prorſusex numero conſonantiarum
reiecerint, ea nihilominus opportunè poſita ,multū & hilaritatis & dulcedinis obtinet,
Sexta minor interuallum harmonicum eſt, ex ſex fonis compoſitum , qui conſtituūt
tres tonos & duo ſemitonia habet vt prior tres fpecies yt ſequitur.
I: I. III

Eftque hæcminor ſexta conſonātia imperfecta; fed tolerabilior priori; habet tamen
un

& fexta poteftatem opportunè polita, qua agimum mirum afficiat., vt in ſequentibus
dicetur:
Octaua ſiuc Diapafon , norillimum harmonicum interuallum compoſitum ex octo
22 ſonis & quinque tonis cum duobusfemitonijs,quæ fepties iterata iuxta diuerſam ſemi
OK tonij ſedem reſpectu initialis notæ totidem producunt ſpecies, vtſequitur ,
jil V 19:15
Si
Septem Species Diapafon .
2:11. TJO.S.
Ideshic duplicem Specierum ordinem perduplicem numerum cxpreffum ; prior
numcius exhibet Species: quarum primainitium ducitàfemitonio; altera Spe
cies octaux,vttonis. inuoſtigandis feruiunt, exhibet
1.
1:0y. 100:11 :
181000li I. !!. II . , : . I V.
, ti ‫ܐܬ ܝ܃܇ ܕܕܼܝ‬ DI: II. ...SCH , 1:22 I V !.: 10 .
сер.

To ‫ ܫܟܒ‬g ;ܳ‫ܨܶܨ‬

V VI . Vil
VII. V

En conſonantiarum omnium perfe&tiffima,éöfi prioritatem perfectionis'atten

das omnium prima', nam ex dupla conftituitur primaomnium proporcionum
in genere:multiplici. Verùm cùm de hac vbique paflim fusè dictum lit, hic
longiores effe noluimus.:if :
S : 1 9F
: flic. De
 --
226 Artis Magnæ Confoni, eg Diffoni
$ II.
De diffonantijs fiueinteruallis diffonis corumque natura & qualitate .
Nterualla diſſona ſunt, quæ atribusiniucundèaccidunt ; Suntque primò fecunda
1Tonus
fiue tonus,trigonus,ſernidiapente,feptima, ſemidiapaſon, harumque compolita.
ſiueſecunda,diffonantia, eſt primumque interuallum muſicum compofitu
ex duabus vocibus & i tono ; Fitque in ſingulis duabus chordis contiguis tonatim
diſpoſitis,ecceptis Efb C.& in alijs huiuſmodiſignisb & affectis . : Duplex eft
maior & minor,hic infeſquinona, illc in fefquioctaua proportione conſiſtit.
Tonos maior minor maior

Porrò Tonus diuiditur in duo Semitonia maius videlicet & minus , vti alibi often
dimus. Qualo verò illud Semitonam Specierum Quartæ & Quintæ conftitutiuum fit,
anmaius aut minus, non exigua' inter Authores lis eſt & contentio ; Nos illud irrefra
gabiliter aſſerimus effe maius, & Ścommatis conſtare ; dici tamen interuallum minus
generis diatonici; vnde quidam forſan decepti, ſemitonium minus dicendum effe pu
cauerunt.vtfuſe fol.102.oftendimus. Eft autem ſemitonium hoc maius fpacium &
primum interuallum , quod naturaliter pofitum inueniturinter hafce voces ſeu chor
das mi,fa,velfa,mi;conliſtens in proportione'ſeſquidecimaquinta,ſeq; habet vt is ad
16; eſtque animà totius Muficæ, regula cotius harmoniæ ,vt potè quæ totam har
monicoruminteruallorum diuerfitatem varietatemque conſtituat ;vnde fi inuenitur
in primo interuallo, primam conftituit ſecundum hunc ordinem , ſpeciem ; fi in ſecú .
do, fecundam ; & ſic de cæteris vt fol. 148, oftendimus , vbi & paflim ſemitonium .
hoc promiſcuè nunc maius nunc minus, ſententiam antiquorum :ſecuci , vocamus.
Verum remeliusconlįdaratà ,impoſterum ſemperilludſemiconium maius dicendum
exiftimauimus.cum reueramaius fıt,vti ex forma proporţionis eius patet , & scom- ,
matisconftet; Non ignoro nonnullos ſemitonium triplex ponere maius,medium ,mi
nimum ‫ ;ܪ‬Verum cum de ijs ſupra egerimus, & in vſum practicum ea non cadant , ſu
peruacancum quoque ratus fum de ijs fuſius agere . Hujus itaque ſemitonij maioris
genuina in notis expreſlio illa eft,quæ ſequitur,
Semitonium maius

mi fa fa imi mi fa fa mi

Semitonium ,minusótt fpacium & intertzallum ; quod in

uenitur inchorda b fa b mi,vi & poteftate ſignorumb femit.
velb quad, quod diuerſas chordas nö habet,vtè lacere patet;
atq;hujusfemitonijminoris offietūeſt diminuere aliquam confonantiam maiorem , &
redderceam minorem ,& contras inuenitur autem intra chordas Tritēſynnemeton
& paramefen ,vti ſupradi&tum eft; ſyntq; ſigna hiæc diſtinctiua cantusnaturalis ab ac
cidentali, vel quod idem eſt duri à molli; multi quoque incon ( deratiuis confundunt b
com & fed melius fecerint fi vnumquodque cantus genus appropriato ſigno no
taue
 Lib. V. De Symphoniurgia . 227
tauerint . ita vtb dur, naturali, b accidentali, competat; X verò vtique ſeruiat. Ex. gra .
tia;inprimo exemplo primum interuallum re, mi eft tonus:Si veròin locummi ponas
fa ; Vtin II. exemplo patet, iam à toniacuta parte abſtuleris ſemitənium minus;adeò
II : LII. iv .
IV V. V :I

23 000EESTI
remire mi fa mi ſolfa fol fol miſol fol fa col fol fa Tol

vt,id quod remanetmi,fa fit ſemitonium maiusde quo paulò ante locutifumus; nam
vtin diuiſionemonochordidictü eſt, diuiſionetonifacta per chordam tritenſyaneme.
non,naſciturneceffariò ſemit:onium maius & minus. Porrò cum in III. exemplo ia
teruallum fol,fa velfafol conſtituat tonī, fiet vt poſito ſignob dur.minus remoueatur à
parte graui, & reliquum mancat ſemitonium maius vçin IV exemplo patet ; fignum ,
veroXſimiles effectus producit; cum enim in V.exemplo ſol,fa tonum conſtituant,
fignum intermedium allignabit pro interuallo toni ſe nitonium
in VI.éxemplo patet, diftinguimuseoim hoc ſemitonium maiusnaturale abacciden
talijillud mi,fatemper amabit, hocfa & fol quoque amat : atque hæc de ſubductione.
Semitonij inigoris à tono dicta fufficiant. Siveròſemitonium maius velimus augere
minore, id fiat ijſdem prædiâis ſignis ; vt ininfra pofitis exemplis patet , hoc pacto
)

och I. I I. III . I V. üs V. VI.

71
ZO
‫܀‬ ‫} وبر‬ } }} } !
Tuuus Tonus la fala re mi rc . mifa mi fol fa lol.iz.
]
is
Siponendum ſit fignum b ,femper ſignandam poram immediate præcedens ex graui
in acutú aſcenderedebet,vtin III. exēplo patet ; ſi vero.ponendum foret le dur. vel x
contrarius progreſſus ſeruabitur, vt in VIexemplo patet.
nie Quinta diminuta interuallum harmonicum ex fe & ſuanatura diffonum compoſi
[u: tum quèex quinque vocibus,fiueex duobus tonis totidemque ſemitonijs conſtituitur.
2010 Vnam ſolam ſpeciem habet quænaturaliter naſciturex chorda b miad Ffa,ut : & ac
cidentaliter ex chorda Ela, mi ad Bfa acutam , de alijs quoque chordis nafcitur ſubli.
dio ſignorum chromaticorum , & diesion ,quæ cauſæ ſunt, quòd conſonantiæ & dillo
nantiæ ex maioribus in minores, & ex minoribus inmaiores ,ex perfectis quoquo ingo ?
imperfectas fuperfluas & diminutas,& contrà,ve paulò ante dictum eſt,inutentur, idq;
folius ſemitonij maioris adiunctione, vel ſubtractione minoris, vt ſupra apparet. 94006
Vides igitur quomodo minus ſemitonium perfectam conſonantiam diminuat , aut ",
augmentet, vſuſque eorum,vtin ſequentibus aperietur, cft in chromaticogeneremars
ximus ad duritiem aliquam siuerancorem aut indignationem , aliofqueaffectusdau ?
rosin anima exprimendos. Vides quoquè quomodo &quo loco dictumfemitoniamsi
maius conſonantias diminuat & augeat,
Soptima diſſonum in toruallum aſpersimumque, eft duplex, maior & minor; Maior":
componitur ex ſeptem vocibus,quæquinquè tonos cumvno ſemitonjoconftituunt.
Minor componitur cx ſoptem vocibus, quæquatuor tonos conſtiuunt cum duobus for
mitonijs,vthicin apposito exemplo apparet .vbipor diminutas & fuperfluas intelligi
mus, conſonantias perfectasiuſto minores autmaiores e
) ai
Lost
Ff 2 Semi.
00
 228 Artis Magne. Confoni, 8 Diljoni
Semir.ma.ſem.ma.fem.ma. 3.12a. 3.ma. 3.min. 3.ma.4.perfect. 4.fuperflua

ka 全国 hy

Sidim . S.dim.s.fuper, 6.min.6. ma: 7.744.7mi. 7.min.7.ma. 8.dim . Si faper.

1

Atque hæc breuiter de diffonis interuallis fufficiant, qui exa &tiorcm horum deſcrip
tionem defiderar, is confulat lib.III.& IV . Nunc igitur his ita traditis ad alia calamum
conuertamus,

С А Р ут V I I.
De Tonis fiuc modis corumque numero , & qualitate.
Onus fiueModus nihil aliud eft, quàm certa quædam & déterminata concentus
Таformandi ratio , vti in 3. libro fusè oftenfum eft,tanti in Symphoniurgia noſtra
monenti,vt fi quis Melotheſiam line certo & determinato modo conficere attentaue
rit, is baud dubiè fyllogiſmum fecerit line figura . Nam quemadmodum tres operatio
nes intellectus circa quas Logica v.gr. verſatur , nulli diſcurſuiformando ſeruiunt, oi
fi per fyllogiſmos fub certis & determinatis figuris artificiosè dirigantur; ita concētus,
merito confuſus,imperfectus,temerarius & nulliusharmonicinumeri legibus altrictus
cenfebitur; ſi ſub certo & determinatomodo aon fiat ; Negotium igitur totius muſica
maximè neceffarium , etſi fuliſfimè 3. libro tradiderimus,hic tamenid dcouò ad iacu
dem reuocandum duximus, ne quicquam fit quod Tyronē in felici Melothelias pro
greffu offenderepoſſit;De numero itaque Tonorum primò ; Deindè de diuiſione co
rundem ; Tertio de varia corum conſtitutione ; Quartò demùm de natura & proprie
catè Gagulorum tra &tabimus.
S. I.
.is
De numero Modorum fiue Tonorum :
eft dc tonorum numero & qualitate inter Authores diſſensio,vtcui ſubſcri.
T Aata
bas vix difpicere poſſis; Nonnulli volunt abfolutè 14. iuxta 7. Diapaſon ſpecies
duplicatas ; Alij volunt tantum 12. iuxta 7 diapafon ſpecies reijciendo duos ob b qua .
drum , quemadmodum fusè in 3. libro oſtenſum fuit, Quidam o &to ftatuerunt,vt om
nes ij, quiin Ecclefijs Diuina Officia perſoluunt & Pſalmos, Introitus , Antiphonas ſe
cundùm tonosfuos ordināt.Alijprimú cum octauo vnū Latvētes,7'tantum poſuerunt,
iuxta 7.o & auæ fpecies; Ab hac alij vnam fpeciem propter b quadrum reijciëtes 6 tan .
tum definiucrunt. Græci 4 tantum ftatuunt: newton Stútesou apérov tétestow; Vt velma .
ximèmirum fit in re tanti momenei , Authorestam fuille diſſonantes; Nos vt in 3. li
bro oftendimus, cenſemus omnind i 4 tonos conſtituipoffe,ſi cos ſecundùm totam la
Henione citudinem conſideremus;Namex7. fpeciebus diapafoo,tam fecundùm harmonicam
tuipoflunt quàm arithmeticam diſpoſitionem conſideratis , 14 præcisè reſu:ltant : ob duos tamen
malicæ ineptos vt plurimùm 19 toni, vnanimi melioris notæ Muſicorum conſenſu re
cipiuntur .
Qui
 Lib. V. De Symphoniurgis . 229
Qui verò 72 tonos conftituunt; hos non Mulicis pradicis,ſedMetaphyſicisadſcri
bimus.
S. II...
De Diuiſione es diſpoſitione harmonica og arithmetica Tonorum .
Rima diuifin tonorum eft in authentum & plagalem . Secunda in Mixtum, Neutra- ,ToDiuifio
tem , & Peregrinun; de primaprimò agemus : Verùm antequàm vlterius progre . no rum

diamur, Notandum eſtrequiſita toporum confiftere in octauis & numeris,quæ firitej ostetein.
difponantur ex illis harmonica & arithmetica promanabit diſpoſitio ; Nam quemad- gales.
moduniin præcedentibus oſteolum fuit vti ex Quarris & Quintis fiunt octauæ,ita ex
tonis & ſemitonijs Quartæ & Quintæ ,ex quorum iurekin naſçitur diſpoſitio illa, de qua
loquimur, Harmonica & Arithmetica .
Harmonicadiſpoſitio eſt, cum in octaua quinta infrà , quarta fuprà ponitur ; ex qua
diſpoſitione naſcunturtoni de numero impariſex Authenti, dicitur harmonica, quia
quinta quartam ſupra ſe poſitam ſemper reddit conſonam.
Arithmetica diſpoſitio eſt , cùm quarta infrà , & quinta fuprà conftituitur;atquè ex
hac conftitutione promanant toni de numero pari ,quosplagios ſiue plagales, id eſt
jouerſos vocant ; Nam diſpoſitio octauæ inuertitur , Quarta , quæ in Authento fuit ſu
pra Quintam infra hanc cadente; dicitur Arithmetica quia ficuti apud Arithmeticos
numerus maior locoſuperiori& minor inferiori ponitur, ita in hac diſpoſitione Quin .
ta ſuperiorem , Quarta inferiorem locum occupat; Atque ita ox qualibet octaux ſpecie
oriuntur duo Toni Authentus & plagius,
Authentus tonuseft modus harmonicè diſpoſitus,id eft quintam infrà & quartam fu .
prà habet,eftquè de numero im pari, cuius proprium eft maiori & liberiori authoritat:
fupra clauem finalem aſcendendi pollere , quam plagius ;nempe in proprio an bita ad
o & auam vſquè & fupra licentia quadam inſolenti pro libitu demendo addendoquer
dominari ; Vnde regula .
Omnis cantus ſupra finalem ſedem diapaſon abſoluens, referendus ad Authen
tum cft
Hinc & Græcis aliogus Author & dominus non in congruè dicitur, & concentus fub
hac inſtituti rationc ab effcctu deſumpta, clamoſos & heriles vocant Mufici,quæ recto
aſcenſu vſquead 8 & 10. Melodiæ concentū abſoluuntreſpectu finalis notæ ,nec plus
fe vnica remiffione remittunt. Sunt ſex vt dixi de numero impari videlicet 1. 3. 5.7.9.
11. vnde Verſus.
Impare de numero tonus est Authentus,in altum
Cuius neuma falitfede à propria diapafon
Pertingeris, àqua defcendere vix datur illi.
Velaliter : Authentos numerus dabit impar , parquè plagales ,
Authentos dominos dicasferuoſquèplugales
Authenti fursùm fcandunt,feruiquèdeorsùm .
Tonusplagius eſtmodus arithmeticè diſpofitus, id eft quartam infrà, & quintarafu ‫܀܀‬

prà habet, cuius proprium eft defcenderc ipfra finem recipit vltra ſonum augmeatum
& decrementum . Vnde regula .
Caotus octauam ſic habens diſpoſitam , vt quartam infra finem ; quintam ſupra fi
nem habeat, adſcribendus eft plagalibus tonis . Quæ tamen potius de cantu plano,
quam figurato intelligenda funt, in quo clauis fufficit vel plagij velAuthenti toni.
Sunt illarum fex de numcro pari. Vnde Verſus Veterum .
Vultpare denumero lonus efseplagalis, in ima
J A regione fuà defcendens ad diapente
- Cuidaturadquintam , ruroquè afcendere fextam .
Verum figura hje appoſita omnia clariùs, quàm multa verba declarabit :
Sex
 1230 Artis Magne Gonfoni, e Dilloni
Sex Toni Authenticifecundum harmonicam difpofitionem ,
de numero impari,
I. III. y. V I I. IX . X I.

D E F A Cool
IV.fpecies dia- V.. ſpecies V'I. ſpecies vit. ſpecies 1. ſpecies III.ſpecies
paſon eft inter diapaſ. eſt diapafon eſt diapaſon eſt diapaso cít diapaso eft
D & d inter E & e inter F & f jinter G & g intcr A & a i inter C & c

Ides igitur ex ſchemate , quomodo ex mediarione harmonica naſcantur primi

V ſex Authenti;& quomodo in omnibus octauis quinta infià , quarta ſuprà poſi.
ta fit. Vides etiam potiùs hanc difpofitionem authentorum de numero impari dicen
dam eſſe quàm de pari; Notæ nigræ ſignificant chordas terminantes octauam alicuius
toni; Albæ notæ tonorum harmonicam diſpoſitionem , Numeri I. III. V. VII. IX.XI.
Authentos de numero impari . Literæ D. E.F. G.A.C. claues ſecundùm 6. Diapaſon
ſpecies, muſicæ aptas notant ,
.

Sex Toni Plagij fecundùm arithmeticam difpofitionem & de

numero pari .
I I. ſv . VI . V III. X. XII.

홍
'A b с D E G : 6
1.Species diapa- II.ſpoc.diap. I I'IL [p.diap ! IV.Spec.diap. IV.fp. diap. ! VI.ſp.diap.
ſon inter A & a interb & b inter Cetc i inter Det di inter E & ejinter G & g

X diĉtispatet quàm facile fit toni cujuslibet diſpoſitionem determinare ; fi enim

E in inſtrumento quolibet fines & limites primi toni y. gr. determinare velis ; da
bunt tibiclaues D ,A ,d, quæſitum , Ita Ebedabunt III.tonum Authentum . FefQuin .
tū. GDg. ſeptimū; nonū Aca .Cgc. vndecimū ; Qmnes de numero impari. Ita I I.tonú
plagium dabunt A Da; quartum bEk. Sextum Cfc. O & auum Dgd . Decimum Eae.
DuodecimūGeg.quç omnia pulchrè cõſentiūt;diſpoſitioni12,tonor,fol.157.exhibitę.
3. Diuifio Alteradiuifio tonorum eft in Mixtum,Neutralem &Peregrinum . Tonus mixtus eft,
Tonorum qui ad octauam vel altius aſcendit vtauthentus , & ad quartam deſcendit vt plagius,
in mixtum quem haud incongruè authento -plagalem dixerimus,& cùm hìc circa ſecundam no
&de
num ,
peregri tam Tenoris fæpiùsverletur, iuxta illam diſcernetur . Vnde regula .
Cantus infra finem abfoluens quantam, & fupra finem ostauam ,mixti toni dicitur,& c.
1
Huiuſmodi verò cantilenæ in fine diligenter ſunt conſiderandæ , ad quem tonum
plus inclinent; dum enim ex Quiata in finalem deſcendunt authenticæ ſunt ; Si verò
ex tertia vel quarta infra finem aſcendunt, plagiæ dicentur; hiſquè pro diuersitate affe
Quu m , vt , si læta occurrerint, Authenticis Plagalibus , si triſtia occurrerint ,
ytemur .

Tonus
 Lib. V. De Symphoniurgia. 231
Tonus Neutralis ſeu imperfectus eſt , qui non implet diapaſon , & vltra ſextam non
aſcendit, nec vltra tertiam deſcendit . Vnde verſus:
Qui non authenti afcendit, neque lege plagalis
Deprimitur tonus, is neutralis ritè evocetur .
Tonus Peregrinus ita di&tus eſt, non quòd Peregrinorum sit , ſed quòd in concētibus Tonus Pea
noſtris rarus admodum & peregrinus sit, & non nisiplalino in Exitu Ifraël de Ægypto regrinus
adhibeatur. Sed gos in fequentibusoftendemuseum propriè effe IX. tonum de quo quis ?

Antiqui parùm cognouerunt , vt potè quibus ſufficiebant 8. Intonationes hucuſque

vsitatæ . Æoles eo plurimùm vsiſunt , ynde & Æolius nuncupatus . Sed reuertamur
ad Authentos& Plagios,
Tonus itaque Authentus compositus eſt ex 8 vocibus aſcendētibus per gradus,
vel per faltus,velper gradus ſaltuſquè simul; Plagalis verò ex totidem - 8 vocibus de
ſcendentibus vel per gradus vel per faltus,velex vtroquè compositus eſt,habenttamē
hoc inter ſe commune , vt duo singuli vicini finiant in vna & cadem litera velclaue.
ita primus & ſecundus terminantur in D. tertius & quartus in E. quintus & fextus in P
feptimus & octauusin G. nonus & decimus in A; in E.vndecimus & duodecimus in
c. omncs naturales & diatonici vt fequitur ,
Primus Tercius Quintus Septim. Nonus Vndecim .

.no
"
Po
Secund. Quartus . Sextus Octauus - Decimus Duodec .
D E F G A C

Vides in hoc paradigmate illam chordam effe communem vtriquè,quæ notą nigra
figñata fuerit; ita primus & fccundustonusfinaliter conueniunt in D.reliquiin! ſequē:
tibus vti dictum eſt, & vt paradigma luculenter demonſtrat.
Pari rationcomnes illæ cantilenæ quæ ſignatur binolli eadem prorſus ratione fi
gnantur, & eundem ordinem feruant, ſecundum ordinem videlicet hárum ſex literarū
GACDEF, dicunturquè accidentales, vel quaſi accidentales & chromatici ,
In b quadro nullus tonusterminatur, nullam enim habet in afcenfu ſpeciem diapēs NullusTo?
te figuræ Quintæ perfe &tæ , nequè vllam in deſcenſu Quartam perfectam , ex quibus o 'hus in b
quad finit
& aua perfe & a componi poffit,nequeconfequenter vllus alius collocaripoteſtnifi 'ſi & quare.
gnorum * b. chromaticorum fubſidio fulciatur ; nequè tamen ſigna omnibus to .
nis ița applicari poffunt, vtnon ſubinde illud inter::ucnia t,
ovaj..

III.
S. a monipuolis
j

De varia confitutione Tonorum corumque tranſpofitione. * .3 . bici

oup
Oni propriè in ſcala durà conftituuntur per tetrachordon diezcugmenors, ideſt
per quartam
TO , quæ mi in B fa b mi habet, & terminatur in E : Atmoderno tem
pore ponuntur etiam inſcala molli per tetrachordon ouroyekvor ex ſcala duratranſpoſiti
aut remoti ad quartam ſupra in ſcalam mollem ,vtfequitur, 1 ..

Duo
 23 ? Artis Magne Conſoni, & Diffoni
Duodecim toni perfectigeneris diatonici e naturalis.
I 2 3 4 s 6

7 8 9 IO II 12

Duodecim Toni perfecti generis Chromatici quafi naturalis, es tranſpoſiti

funtper quartam .
7 2 3 4 6
s

7 9 10 II I 2

X his tabulis luculcgterapparetplagium ab Authentó tantummododifferre re

E miſſione in
quartam , cum in Authento ſit eleuatio in quintam ; Ex his quoquè
patet regula Mulicorum : De octauisidem iudicium Ideoquè toni, qui in his nimium
3

deſcendunt, in compoſitione ad octauam ſupra remoueri poffunt;& contrà quinimi

um aſcendunt,hi ad octauam infrà remoueri poffunt. Atque hæc eft vera illa toņorů
tranſpofitio ,in qua Quartæ & Quintæ ſpecies incorruptæmanent,ex quibus o &tauæ to
norum iuxta artem compoſitæ ſunt.
Notandum itaque primò: Muſicos modospropriè in ſcala dura poni, cùm verò repe- ,
titur aliquis in ſcalamolli,tranſpoſitus eſſe cenſebitur ad quartam fuprà ex fcala dura
in mollem .
Nora fecundò : Quòd nullus modus tranſponi poteft ad Quir
tam nimirum exſcala dura in b dur. Nam in hac quintarum
tranſpoſitione confunduntur fpecte's Quartæ & Quince , quibus
confüſis tota doctrina de diſcrimine tonorumm meritò concidir. re la mi la
Sic v.gr. in translatione primitoniad quindiñas
quidem quinta re, la . Sed pro Quarta re ,fol lætiſſima , mi , la
triſtiſfima ſurgitplanè contrariæ naturæ in mollem verò, ſcalam
exdura per Quintam tranſpoglia ob tritonum & famidiapente
interuenientes fierinonpoteft. Verum hæcomnia
fuſius VII.libro demonſtrabun.
tur , ad quem Lectorem remittimyso ? ... 31.01. in: .

Ita
 Lib. V. De Symphoniurgia 233
Itaſi tertium modum tranſpofueris ad Quintam ſincexe in b , pro veris interuallis
& vfitatis, prohibita & monſtruoſa ſele offerunt, pro diapente,ſemidiapente, pro dia
teſſaron tritonus; naſceturquè tertius tonus illicirus & è numero corum.comuni Mu
ficorum conſenſu reiectus. Falſa igitur eft quintarum tranſpoſitio in ſcalam duram .
Fuerunt tamen nonnulli, qui ingeniosè huic malo remediari conati funt p, er appo
fitioncm figni chromatici , ſiue vt vulgò vocant,dieſes, quod lignum duos effectusprę.
ftat; primò, poſitum cum nota ſupra eandem chordam , eam eleuat ſemitonio maiore,
fubinde etiam minore; vt ex abago organico conſtat . Et patet ex fequenti exemplo ,
quod peritiores vocant tonos in genere chromatico accidentali duro .

Duodecim Toniperfettigeneris chromatici accidentalis duri.

I
3 4

s 6 ៗ 8
!!*1

9 Il

Duodecim modi perfecti generis chromatici accidentalis mollis .

2 3 A

S 6 7 8
5ចំ

9 IO II
III

S. I V.
De constitutione Chromatica & Enharmonica Tonorum .
ndum eft omnes quartas & quintas , aliaſquè ſpecies conſonantiarum & dif
ſonantiarum vti & prædictos Tonos aliaquè, quæ conueniunt generi diatoni,
CO ,
Gg
 234 Artis Magna Conſoni, & Dilloni
co, illa eademrationeprorfus generi Chromatico & Enharmonico ſub certis lignis co .
uenire; hac folummodo differentia; quod genus chromaticum qua tale non admittir ,
niſitantùm ſemiconia maiora & minora & tertias minores Sicuti Enharmonicum qua
tale, non admittit, niſi diefes propriè diētas, & tertias maiores . Quemadmodum fusè
in præcedenti libro demonſtratum fuit; ita vt in genere chromatico omnes çoni redu.
cantur ad duo ſemitonia cum vno horum fignorum X & b. in genere verò Enhar
monico omnes tonireducuntur primò in duo ſemitonia per genus Chromaticuin &
deinde in 2 dieſes ope huius figni x. de quo in præcedentibus fusè actum eſt.
Modi itaquè duorum generum prædiétorum Chromatici & Enharmonici formari
poterunt, omnes, yel in toto Chromatici vel Enharmonici, yel ynius generis conftitui
poffunt,atquè ita yocabuntur ſimplices, yti in ſubiuncto exemplo videri poteſt, iuxta
quodexemplum reliqui onines ordine ToniChromatici conſtitui poffunt,

Primus egfecundus Tonus Chromaticus fimplex .

Primus es ſecundusmodus Enharmonicus fimplex .

‫ܘܢܐܚܐܬ݁ܠܐ‬
X.
X!

Verùm cùmhæc Chromatica & Enharmonica ratio à paucis intelligatur, & vix ali,
quem purum Enharmonicum genus in Muſica vſum habeat ; hìc ea tantùn in
gratiam doctiorum Muſicorum apponenda duxi ; pronunciatio verò notarum hiſce
fignis affectaruin ita fe habet ,
Notandum igiturin compoſitionibus generis Chromatici multas adhuc contineri
botas pertinentesad genas diatonicum ficuti prima & vltima omnium tetrachordo
rum , omniumquè tonorum iuxta leges in 3. libro traditas diuiforum ; In Cantilenis
quoquè generis Enharmonici multæ quoquè notæ continentur ad vnum & alterum ,
genus pertinentes, cuiuſmodi ſunt, tam iftæ quæ ſignoafficiuntur,quàm iftæ quænul.
lo. Vnde notæ diatonicæ ſemper pronunciantur nomine proprio tanquàm fi núllæ a
liæ notæ intermediæ hiſce ſignis ſubiectæ ; Sed notæ affectæ ſignis Chromaticis aut
Enharmonicis pronunciantur ac ſi in diuerſis ſpacijs vel lineis aſcendentes aut
deſcendentes forent, attribuendo ynicuiquè fuum valorem , vti in fequenti exē.
plo patet ,

Exemplumpronunciationis notarum Chromaticarum

E Enharmonicarum ,
E 1X0 .
vt re mi fa rc la foi fa la ſol

$ . V.
 Lib. V. De Symphoniurgia . 335
$0

$. V.
De Tonorum difpofitione, & quomodo cognofci poſsint in
‫نه‬

quauis cantilens
.

Olita conſtitutione & tranſpoſitions Tonorum fequitur modò difcrimen ,quo toni Quomodo
ce diſcernuntur,eftquè vari atio & mutatio femitonij in Quintis, ve& Quartis
imaximè
Pexolquibus Toni dif
ſi femi- cernantuit.
oétauæ Tonorum ſunt compoGitæ; tanti, vt ſuprà dixi,momenti
tonium ex muſica abftuleris, meritò totam mulicam abſtuliſſe cenfearis. Hinc To
ni plerumquè yno duntaxatſemironijloco abaltero quopiam differunt. adeoquè prę
cipuæ Quintarum fpecies diligenter obſeruandæ ſunt; Harum enim conftitutiones &
mutationes propter ſemitonij diuerſam ſedem folam in tonis diuerſitatem efficiunt ; in
exemplo ſit feptimus & primus , ſecundus& octauus , qui & ſi ijfdem octauis com
prehendantur, quia tamen ſemitonia in Quintis locuin mutant,tonos notabiliter dif
ferentes efficiunt, vri demonftratum fuit in Capite de ſpeciebus octauæ .
Toni itaquè ſex modis cognoſci poſſunt, ex principio, medio , fine ; ex ſpeciebuso Sex nicdis
Etaux, quintæ, quartæ; per claues clauſularum in fingulis tonis , in cantu chorali ; Ex cognofçú
tur Toni .
Tropis deniquè vt plurimùm cognoſcuntur ,
In principio cognoſcitur per hanc vſitatam Veteribus regulam . Omnis cantus vl .
tra finalem notam aſcendensin principio ad quintain, eſt Authentus , quiverò infra
finem , plagalis; hæc tamen regula arbitraria elt , & non legalis, poteſt enim quælibet
nota, simodò intra certum toni ſui terminum sit comprehenſa , exordium ſumere in
quolibet ſpacio ; Vnde & modò huius nulla apud Neotericos habetur ratio .
In media cognofcuntur 2 modis . Ambitu ſeu curſucantilenæ . Secundo repercuſ
sione : de ambitu notandum , quòd siç certa regula demonſtrans
quantum cantus aſcendere , quantum defcendere ſupra & infra ,
finalem debeat; vel quod sit octauæ circuitus in duarum ciul
dem nominis literarum figurisdifferentibus depictus, vt primi to
ni ambitus eſt inter duo Dd. ve :
Hinc cuiuslibet toni proprius & verus ambitus intra octauam abſoluitur , quem
menpallim modernorum Musicorum licentia transit ,
Reporçuſlio nihil aliud eſt, quàm certum & proprium interuallum . Habent enim
finguliToni ſuas clauſulas ſeucurſus,ex quibus ſolo auditu,cuius toni sint,dignoſcitur.
Vnde Verſus: Re, la, sit primi, re, fa, dat norma ſecundi;
2. Mi, mi, Ternus habet, Quartus mi,ta, sibi quærit ,
2 Fa, fa,Quintus habet: fa,ba, sibi Şextus adoptat .
Septimus vt,fol,habet, vt, fa, paftremus habebit.
Hic obiter notandum , non ſemper repercuffionibus inhærendum ; effet enim hoc
quàm inconcinnum ; ſęd per fugas & fuaues clauſulas,vtpoftcà videbitur, cæſubindew .
repræſentabuntur ,
Exfinc cognoſcitur Tonus iuxta vulgatum illud diuerbium , In fine videbiturcuius.
Tonisit .
Si cantilena fuerit cantus duri, vel mollis ,
Cognoſcetur Tonus eius ex finalibus clauibus vt ſequitur.
A ID DIGI 12
Cantus durus A E 3 B !F ! !
finien's in fe. Ale 4 Cantusmollis CI FI
quentibus cla . De Geft Toni
I finiens in fe . GC eſt le
uibus , in ELA 9 quentibus cla. A D IO

F b 13 illeg. uibus.in A 14 illeg.

GIC II C F 12

Gg 2 CA
 Artis Magna Conjoni, do Difoni
CAPVT VIII .
De Modis cantùstam Eccleſiaſtici, fiueGregoriani ,
quàm Figurati
D.Vplex cantus in Ecclesia Catholica vfurpatus hucuſquè fuit. Ecclesiaſticus, siue
cantus firmus vel planus; Deinde cantus figuratus, quorum vtrumquè nos no
malèmonodicum & polyodicum dicimus ; Ille Monodicus dicitur, quòd omnes idem
canticum ſub ijſdem interuallis concinant ; hic polyodicus,quòd pluribus diuersiſquè
harmonicè diſpositis vocibus concinatur. Monodici siue Ecclesiaſtici cantus Inftitu.
Ecclefiafti. tores fuere magna illa Ecclesiæ lumina SS. Ambrosius & Gregorius Magnus , à quo &
ci Cantus in hunc vſque diem Gregorianus dicitur. Nam hi Sancti Dei Viri,non tàm proprio qua
Authoies diuino inſtinctu impulli, vt officia laudeſquè diuinæ cun decore & Maieftate vbique
Ambrofius locorum in Eccleſijs ſtatutis temporibus perſoluerentur, nihil non egerunt; vt ad Ve
& Gregor
rius, terum imitationem nouos quoſdam modos benè peritèquè canendireperirent, hoceft
Eccleſiaſtica cantica certis & verborum fenfui appropriatis tonis ita adaptarent; vt no
aures tantùm diuinarum laudum dulcedine imbutæ excitarentur ; ſed & metodiæ o.
nergia vnà animus in Deum raptus, ceu in dulcedinis centro conquiefcens, Deo op
timo maximo.vnicè inhæreret ; Hinc pſalmorum alternis in choro vocum intonationi.
bus concinendorum in hæc noftra vfquè tempora mos & conſuerudo inoleuit . Hinc
Antiphonaria, Introitus Miffarum , cæterofquè hymnos tanto condidorunt artificio ,
tàm appolità harmonià , tàm ingeniosà Tonorum diſpoſitione, tàm mirificà modulo
rum harmonicorum ad Sacras res adaptatione exhibuerunt, vt non ab hominibus, fed
Aroft'Sextor exipfo colo deductam Ecclefiafticicantùs rationem accepiffe videantur.
Quis enim hodie exMulurgis ſimiles condar ? Horum ſecutiveſtigia ſunt deinceps a.
līj & alij, qui nullo non tempore Eccleſiaſtici cantus dignitatem & præeminentiams
promouere conatiſunt:non dico amplius; qui Antiphonaria , Hymnorumquè libros
diligenter ſcrutatusfuerit, artificium & ingenium in tonorum adaptatione ritè perce
perit, is fateri cogetur, nihilhiſse temporibus ſimile aut factum e leaut fieri poffe; Ca
ius ratio alia non eſt,nifi quòdomnes ferè Muſici Monophonia huius cantus deſpecta
polyphoniam , id eftplurium vocum concentus affectene. De veriuſquè tamen præ
1 Itantia quid fentiendum , alibi dicetur . Atque hiceſt choralisille cantus ſiue Mona
fticus, quem & Gregorianum omnes, quidam planum , co quòd harmonicis diuerſa .
rum vocum interuallis careat ; firmum etiam nonnulli; Choralem alij à Choro , Mo.
nafticum à Monachis vocant . Qui ſiritè & cum maieftate peragatur, nihil affecti
bus concitandis vehementiùseffe poteft: Vtuntur autem Ecclefiaftici in choro 8. po &

tiſſimùm modis feu tonis , quibus omnia cantica ſua moderantur . Quorum intona
tiones ſiue s'væBoas' Euouæ hic ponendas duxi,vt differentia ſingularum luculentiusin.
notefcat .
Intonationes fiue Euauoc 8. Modorum Ecclefiafticorum .
3 4

0:00
S 6 7 8

Tonus
 Lib. K. De Symphoniurgia . 237

Tonus Peregrinus.
0 : 0 : 0 : 0 :00
1
Atque hæ funt clauſulæ quibusHymnos, Antiphonas, Introitus, Magnificat,Bene
di&tus,cæteroſquè hymnos, & fpiritualia cantica intonant in Eccleſijs Diuini Officij
Miniftris plerique tamen his quoque vtuntur ad caatum figuratum componendum
quorum rationem non improbo , funt enim hitonivaldè conuenientes toñis antiquo.
rum , Dorio,Hypodorio, Phrygio, Hypophrygio ;Lydio, Hypolydio ,Myxolydio ,Hy
pomyxolydio ,quibus Neoterici peritiores alios quatuor addunt,vt ſint12 toni,quem
admodum paulò antè di&tum fuit ; quorum omnium Paradigmata tametfi in fine li
briVII. poluerimus, vbi & de natura & proprietate vniufcuiufq; tra &tabimus, et proin
1 de ſuperuacaneum eſſe arbitrer de ijs fuſiùs hic agere ; In gratiam tamen eorum , qui
aliquem in Mafica profectum fecerunt , ſubiungam hic 12 tonorum exempla
4 vocibus compofita , in quibus veras & genuinas 1 2 tonorum clauſulas , vna cum
1:
terminis & repercuſſionibus vniuſcuiuſq; in principiomedio & fine exactè & ad meas
tem do &tiorum huiustemporis Muſicorum expreſſasintuebere .
21

Clauſule harmonice 12 Tonotum , que repercuffiones, &f miſturas modorum inprin;

cipio medio ofine exacte de ſecundum naturamexhibent
01.
Tonus Primus
Medium Fiois.
I Principium

da.

=#
Ik

€ 06
Tonus Secundus :
JATT
IT

E
IIU

A
 238 Artis Magn & Confoni, o Difoni
Tonus Tertius.
Principium Medium Finis

HE

Ez

ES 当
Tonus Quartus .

+ _ 穿

5 FE
評
Tonus Quintus.

Gott
TE
EE

년
TO
 Lib. V. De Symphoniurgia . 239

TonusSextus.
Principium Medium Finis

結
#

Tonus Suprimus .
to
200
>
sཙ 3*

He
Tonus Otauus.

ter
Il

E
法
1

-E
注 .

To
240 Artis Magne Confóni, * Diffoni
Tonus Nonus ,
Principium Medium Finis

到 建
注 射
三
Tonus Decimus, 川 派
甚

并 并
去 耳 目
E
Tonus Vndecimus.
----
甚至

Tonus
FAPtr

Lib. 2. De Symphoniurgia . : 241

Tonus Duodecimus.
Principium Medium Finis .

#
Non ignoro aliorum alias eſſe de tonorum difpofitione opiniones. Sed cum noshác
yeram fecundùm naturam inuenerimus ; aliam præterquam dictam minimè ponen
dam cenſuimus ;

CA PVT I X.
De Contrapunctidiuiſione .
Elopoia frue Symphoniurgia diuiditurin Contrapunctum & compoſitionem
Mfa ordinatio
ipſam . Contrapunctus eſt planicantus diuerſis Melodijsincedentis artificio .
, notarumuè contrapoſitio, atquèhic Qnid &
multiplex eft; Alius en'm Extempo quotuplex
ralis eſt ſeu naturalis vſualiſuè , quem multi fortis ationem barbarè vocant; Alius ar- fitcontras
tificiofus feu floridus , quem cöpoſitionem alij,nos Melothelian ſiue Symphoniurgiam punctuse
meliori vocabulo inticulamus; prior vocatur Extemporaneus , quòd non præmedicata
ratione , & viam monftrante arte,ſed natura ductrice atquè dietatrice extempore fiat ;
cuiuſmodi foſforum metallicorum , Sartorum , Paftorum , ſimiliumquè communione
quadam vtentium hominum focietas ad laborum tollenda toedia vti folent.
Contrapunctus artificiofus eft apta & artificiofa conſonantiarum inter fe coniunctio
& collatio;diciturquè vt ſuprà di&tum eft,contrapunctus à contraponendo , quòd fc.
cundum artem & regulas confonantijs alias contraponant, vt ſuauem auribuſquè iu
cundam Melodiam producant, vel quòd contrapoſitis inuicem vocibus concentus e
mergat, vel quaſi diceres punétus contra pun&um ,eò quòd Cantus , Alei , Tenoris,
& Bafis notæ in pentagrammoMelothetico ,ceu milites in acie ſibi inuicem opponan .
tur . Vel vt ſupra patuit, quod Veteres loco notarum vterentur pun &tis .
Contrapunctus artificioſus triplex eft, Simplex, Floridus, & Coloratus, cui nonnul
li addunt ſolutum , ligatum, & fyncopatum , qui tamen omnes commodè ad foridum
& coloratum'reuocari poſſunt.
Contrapunctus artificiofus fimplex eſt , in quo nulla menfuræ ;‫ ز‬notularum què
varietas eft , fed pun &tus contra punctum id oſt nota contra notam , æquali Quid con
temporis menſura ponitur , vt in vſitata palmorum melodia fit; vel cùm fin trapunctus
gulæ oppoſitæ notæ ſunt eiuſdem fpeciei , quantitatis & valoris : vt in fequenti fimplex .
Para digmate patct ,
Hh Con .

1
 242 Artis Magne Confoni , & Diſfoni
Contrapunctus Symplex .
u
0

Subiectum Gue υποκημενον .

Contrapungusverò floridus ſeu fractus eſt, cùm ad Gregorianum ſeu choralem cã.
num , velad quodcunquè ſubiectum veluti pictas & diuerfarum figuratū coloribus ex
ornatasnotarum ſpecies accomodamus, vocamuseumfiaituin , quod reliquarum
pocem'notæ , quæ ad choralem cantum applicantur in minores notaruin figuras reſo
luræ ,qualiin minutias frangantur & commiouantur vi ſequitur in ſequenti paradig.
mate,in quo idem ſubiectum ſimplicis contrapuncti, in floridum mutatum eſt.

Contrapunctus diminutus ,fiuefloridus.

9 ... col .

----------- -----------------
... NOOO..malo

Vides igitur quomodo iu hoc paradigmate non amplius nota eotra notam , ſed no
tæ inferioris vocis veluti, frangantur & diminuantur ; qua diminutione non varietas
tantùm inſignis,fed peculiaris ſuauitas, & reſcio quæ maieftas harmonioſaſymphonię
Abuſus in conciliatur; ideoq;vereribus Eccleſiaſticis poſt Aretinuni magno in prețio ſemper fuit.
contrapú- Modò Cantores ex mente cantant huiuſmodi contrapunctos fine vlla præuia compo
đo exté- litione , quæ res vti tumultuaria, & multis erroribus imperfectionibuſquè obnoxia eft ,
poraneo. ita omnem quoque gratiam perdit, nihil in auribus,præter ftrepitoſum quendam con.
centum ,nullà certàlege præterquàm quem audirus ex temporepræbet adſtrictum ,
Sanèad pias animorum affectionesexcitandas conſultiùs foret Antiphonas,lntroi
tus, ſimileſq;intonaciones ſimpliçi & plano cantu intonare quàm hoc polyodico mur
mure non reitè, nec ex arte conſtituto & extemporaneo auręs piorum vehementiùs
exaſperare. In hoc ſolummodoconcordare poflùnt; fi ſextas, aut ligaturas ſeu fynco .
pationes frequétiores vitent; tametfifieri non poffit, vt non fubinde duæſextæ aut duę
oftauæ in tanta vocum confufione occurrant .
Contrapunctus coloratus eft, qui conftituitur ex diuerſorum ſignorum notularum
què contrapoſitione; in quo nota contra aotam non vt in chorali & fimplici contra
puncto ,
 Lib. V. De Symphoniurgia . 243
punco, acediucrforum Ggnorum notæ fupra certum quoddam ſubie&tum , in cum fi
nem affumptum , vrin florido accommodantur ; ſed perdifcretas concordantiaspro
multiplici fignorum ad proportionuin varietate exdiuerſis figurisſeu notis artificioſa
harmonia velutiex varijs coloribusconftituitur, Antiqui huiuſmodicantilenas MO:
tectas,forſaná multiplici figurarum mutatione & varietate ſic appellabant . Nos om .
nesillas artificiofascantileñas Symphonias & quas phantaſias vocant, aliaſquemelo
dias, quas in templis paſſim cantari audimus ſub contrapuncti colorati nomine com ;
prchendimus, cuiufmodi hic exemplum proponimusin quo coloruin varietas ynà cũ
mirifica dulcedine ad ftuporem vfque eluceſcit.
Contrapančius coloratus ,fiueMelothefia artificiofacolorata .

XII
OT I€ 40

Nlectu la per no &tes que fi ui 94€ fi ui

'S.

I
N le Etulo In le tulo que: fi .

I
N lecu lo in le & ulo per po tes

A
‫ܛ܀‬
quell. ui In le ' cu o per no Etes ques
TIET

ui In le
.etue
lectus lo per non e queſi ui per notes
DID

In --te - & u- to per no Ctesque fi ui

El
ai quo fis ui, quem diligit ani ma mea

qaçq .
書
quem dili gir quem
ui quem

gue.
#
ſqui que
Hkui, quemHo t
diligit anima
7o Hh 2 moa
 244 Artis Magnæ Confoni, - Difoni

MID
quem diligit a 9 01 na mc
LE
ladina inc

diligit animame 羊 10

3
#
mc
a , quem diligit ani mamco
2 , quem

UU
qucm dil ‫بني‬ anim nca

NUD
主I 拜
a ni ma me
a que dili gît ani ma mo a१

# 至
diligit animamea que diligit . anima mea quem diligit ani

que diligit aniina meams a fura

18 gam ;Et circui:

quem dili git a nimamea fur gam & c

mà apima ne
EH
ta tem Ciri tem lur

cui bo Ciuitatem fur a . Et circuiba Ciui tatem fuf !

M 13

ſur gam Et circui. bo cir ;

 is. Litt.B De Symphoniurgla . 245

gam . & cir cuibo ci yi '52 .' te n Ciyi fa tein

cu
gam & circui. bo Ciuita tem cir i bo Cia

cuibo Ci u ça• tem Ciui ta

要
çem circuibo Ciui ţa

circuibo Ci Ut ta tem.circui bo Ciui

tem circubo ein täten per yicos & plaseas

#
tem per . VICOS & pla [:

☺ te as .
catem ; per vicos circuibo yiços & pla

circuibo per vicos & plate

起 as ,

In hoc triphonio clatè paret Contrapunctum Aaridum fou coloratum nihil

aliud eſſe quàm harmonia ex conſonantijs & diffonantijs, pulchrè commiftam , atque
omni genere figurarü cansabiliū a feendendo & deſcendedo eodem tcmporc,motibus
contrarijs interuallıfq; proportionatis proMelotherę arbitrio & beneplacito conſtitutā .
Solutus eft cumconſonantijs miſceaturdiſſonantie ſine vlla ligatura & {yncopationcie
Ligatus verò ſiue ſyncopatuseft, cùm diffonantiæ ligantur inter duas confonantias,
vnde fit,yt aſperitas ipfiusabforpta indulcedinem verfatur, de quibusfufiùsdeinceps.
EA & contrapun& usfugatus; qua vox yna præcedens.reliquz yerò ijſdem interuallis
in
 146 Artis Magna Confoui,o Diyoni.
indulgentes,præcedeptem ſou dučem ſequuntur; verumnc quicquam line cxcmplo
relinquamus, ex tetraphonio contrapunéto fugato , quifequitur mentem meam me.
liuspercipics; vbivides, Bafineffeveluciducem ,húc mox ijidem interuallis ſequi Te.
notem ,& hunc Cantum ; hunc denique Alfum ſequi.Videque dc huiuſmodi contra.
punctis fusèin fine huius libri tra&tamus. His igiturița prenillis;nihil reſtat nifivt cu
bono DEO Melotheſiam pra & icam auſpicemur, & quæcunquè hucuſque dicta ſunt,
in praxim multiplici variccate deducamus,

Contrapunctus fugatus .

ce lo
E
po
ET
Verum vt Lector omnia Contrapunétorum gencra exactius percipiunt antequam
vlterius progrediainus hic breuiter lingulorum exempla fubneétemus ,

Contrapuncti folutisligati; ofyncopati rationem vide in fequenti

paradigmales. .
G 76 67 67 67 66 6 6

Contrap.fimplex cöpofitus Solutus Ligatus Syncopatus

CA PV T. X.
2
De Symphoniurgiæ Regulis & Præceptisin genere,
& enus ea fere tra &tauimus, quæ fpeculatiuam quafi rationem Symphoniurgix
HAAconcerneb ant ; Deincepsverò eiufdem veram ac facilem praxin , eà quà pote
ritfieri breuitate, docere conabimur, quod dum facimus,nemo libi perfuadeat con ,
trapunctum ſimplicem , quo nota notæ contraponitur, nullius momentis eſe ; quin ,
potius
 -

emplis Lib. V. De Symphoniurgia 247

potias fciat hunc tanti momenti effe,tātaſq;pati ditficultatis,quæ vel peritiſſimos Mar
giſtros ſudare faciant , præfertim , ſi cum iudicio, & omnibus numeris abſolutusperfi
ONT ciatur cuius regulas hic iam affignare intendimus. Cum igitur omnis ars & facul.
inte tas certis quibuſdam regulis fulciatur, vt ſcil. Artifices bona methodo, & certitudine
procedant, quà errores & fphalmata deuitent, & tandem canonicè directi firem artis
conſequantur: ita & Symphoniurgia, vti omnium ordinatiſlima,ſic maximè quoquè
regulas fibi veluti iure quodam vendicate videtur vt Mulurgi finem artis , quieſt aut
Laus DEI, vel propria aliorumquè delectatio, nanciſ antur .
Regulæ itaquè fint ſimplices, quarum dire &tione in hac Mulurgia procedimus ; Ge.
nerales & particulares, Generales ſunt, quæ generalem nobis methodum in Muſicas
ſeruandam docent;Particulares però , quid in vnaquaquè Contrapuncti ſpecie nobis
obſeruandum Gt, oftendunt.deytriſquè breuiter tra tabimus.
Preceptum primum , Ad facilitatem Melothetias Tyro libi comparet palimpſeſtum ,
in quo quatuormelothetica pentagramma ducantur, finguliſquèpentagrammisſua
yox accommádetur, ea ratione qua fuprà propoſuimus. & hìc deniquè proponimus,
I 2 3 4

Cancus

Altus
BE
Tenor

Baſis
1

Signauimus in his pentagrammis fingulas voces varijs clauibus, non quòd ex ſin
gulæ poni debeant, ſed vtlibiſignaturam ,quæ propoſito fini magis fuerit congruzes
çligae . Hinc primam ſignaturam pofuimus mollem naturalem , ficundam durama
naturalem , Tertiam mollem tranſpoſititiam , Quartam deniquèduram tranſpoſititia.
Preceptum fecundum ,Doctrinam detonis, quam paulò antè præmiſmus, Melothe
tam fcire neceffarium eſt, pe ip ambitu, repercuffione , clauibus clauſularum & fuga.
rum rcliquiſque tonorum requiſitis erret.
Preceptum tertium , Melotheta Baſin & Cantum primò, deindè cæteras ordine yo.
ces aptè coniungat .& Baſis quidem ſecundùm naturam ſuam vtpotè fundamenti lo
co, ſit grauis,interuallis gaudeat maioribus, vt 4. 5.8.ynilonum terțiaſquè quantum
fieri poteft fugiat ; qualis enim Baliserit , talis erit fabrica totius , fi illa pulchrèpropor
tionața, concinna, gratioſa, totius melotheſias fabrica talis erit. Și illa aſpera , incon
ditis conſtans interuallis, talem quoquè reliquarum vocum harmoniam prouenire ne
ceffe eft. Cantus quoque contrarijs bafimotibusprocedat, interuallis gaudeat mini
mis , diminutionibus vocum frequenter vtatur : cùm enim ignem referat , ciuidem co
motiones referas oportet. reliquæ voces medijs vijs &motibus procedant .
Preceptum quarium , Textus fiue verborum natura & proprietas diligenterconfidea
randa eft, nam variæ animæ affectiones, gaudijluctus,doloris fletus, ķimoris, eiulatio .
nis, iræ, riſus, miferationis , amoris ita notis adſtringendæ funt , vt vel ipfa notarum di
0
minutione varia expreffüs proceſſus lætari,exultare: Notarú veroinChromaticis locis
Synco

1
 248 Artis Magnc Confoni, Ege Diffoni
Syncopatarum aſperitas & durities ; neſcio quem luctu n exprimere videatur : Verùm
de hiſce fingulis affectibus vide in fine libri VII.varia paradigmata.
Præceptuin quintum, Motus harmoniæ diligenter obleruet xíclotheta . Sunt autem
varij notarum per voces expreſſarum motus, quædam voces recto ordine procedunt ;
Nonnullæ contrarijs motibus ſe petunt; aliæ obliquis gaudent, idquè vcl per gradus,
fiue motus climácticosvelper faltus,aut cadentias; vel ve melius dicam ,omnis procel
ſus notarum eft quadruplex , vel enim fit per gradus coniunctos, vel per disiunctos; vel
per similes, velper contrarios.

Varietas proceffus harmonici.

25
hit
| motus re- | motusre- I mot.obliq. I motus ob- ! mutus per | motus per
Motus ! Etus per Etus per per grad. liquus per contrarios Faltus.
reftus soniuttos difiunctos conjuctos difiunétos gradus
gradus gradus fimplicit. gradus

2
३. 4 S 6
pored
7

Vides in hoc exemplo motum rectum eſſe , quandonotæ duarum vocum inueniun
tur in cadem chorda,vtprimum exemplum docet, Motum verò re &tum per gradus
coniunctos eſſe quando fixa basi,altera vox gradatim aſcendit vel deſcendit ,vt fecun
dum exemplum monftrat . Motum obliquum per gradus coniunctos ſimpliciter eſſe,
quando vtraquèvox iuxta quartuin exemplum aſcenditvel deſcendit gradatin . Ma:
tam rectum per diſiunctos gradus eſſe, quando fixa yna voce, alçera per diliūstos gras
dus iuxta tertium exemplum afcendit.vetdeſeendit interruptè . Motus obliquus per
gradus diſiunétos,quandovna voce obliqua & per faltus aſcendente ,altera per faltus
liue gradusinterruptos pariter aſcendit veldeſcédit,vt quintã exemplu docet. Motus
verò pergradus contrarios eft, quando duæ voces in contrarias partes aſcendendo vel
deſcendendo per gradus coniunctos vel diſiunctos iuxta ſextum exemplum tendunt ,
Motus per ſaltus eft, quando vtraquè vox per ſaltus incedit, vt ſeptimum exomplum .
probat.Ex hiſcedeniquè omnibusmoribusoctauus reſultat, quem mixtum vocamusfi
vtpotè ex reliquis conflatus;Arquè hifce motibustota meritò Muſica conftat, quos
biMelothetam altè animoinfigere velim,antequam ad perfçetam componcndi ratio
nem & methodum ſc conferat.

Pracepta particularias ,
i Lurimùm momenti habet laudabile harmoniæ cxordium ex perfectis con .
P ſtans concordantijs,hæ fiquidem meliùs audientis feriunt animum , quàm
imperfectæ , quamuis alijs aliud videatur.
2 Duæ eiuſdem fpeciei conſonantiæ , vtſunt duo yniſoni, duæ quintze , & duæ octa
uæ vnà cum decompoſitis earum 12 & 15, fimilibuſque in deſcenſu velaſcenſu,fine
intermiftione aliarum ſc immediate non ſequantur. Exempla vide infrà in cautelis ad.
hibendis melothetæ in artificiosè componcndo .
: 3 Diucrſæfamcn ſpecieiconſonantiæ ſe fequiimmcdiatè permittuntur,tàm in alcē.,
ſu
 Lib. V. De Symphoniurgia 249
ſu quàm in defcenfu, vt 5. & 8. & fic de æquipollentibus, vt poftcà dicetur ,
Conſonantiæ perfcctæ plures ciuſdemſpecici conceduntur, & illæ in cadem chor
dur
da pronuncientur,
da
Ś Conſonantiæplures eiufdem fpeciciconceduncur , fi ex cadem chorda migrauc.
rint percontrarios motus in diuerſaspartes . Quo nihil in octonis vocibusin duos cho.
ros diſtributis tritius vulgariufque eft, vt pofteà videbimus .
6 A conſonantijs perfectis ad imperfectas tranſitur motu contrario, obliquo,recto ,
coniuncto, dummodò vna pars faciat faltum per 3. maiorem s Econtra tranſeundo
motibus contrarijsad confonantias perfectas meliorem præftar effectum ,quàm vel ſo
lo motu recto vel obliquo ,
7 lo Melotheſia pluresconſonantiæ imperfectæ fe immediate conſequi poffunt vel
ciuſdem , vel alterius fpeciei, vtin cautelis oſtendetur . Quamuis melius fit vti duobus
tertijs fe imediate ſcquentibusvna maiori altera minori, quam duabus minoribus aut
maioribus; idem dicendum de ſextis .
8 Magnam habet cognationem Muſica cũ Poëſi; Vitio enim maximo vertitur Sym ,
phonetæ ;ſi breuem ſyllabam longamn efficiat, & contrà longam breuem; inepta enim .
effet huiuſmodi pronunciatio amare in notis ſequentibus: opo• Verùm de his plura in
Mulurgia poëtiça ,
9. In compoſitione plurium yogum vitio non datur, fi fæpe in vniſono voces quæ.
dam conueniant, dummodò difcrerè & cum iudicio fiat .
To Finis melodiæ ſumendusà conſonantijs perfectis ; tota denique componendi
ars in his tribus, vt multa paucis complectar, conſiſtit in cognitione Tonorum, in co
fonantiarum & diſſonantiarum exacta rotitia , in imitationo denique bonorum Au
thorum . Innumera hoc loco præcepta adiungi poterant, verùm quia ca omnia ſuis
locis reſeruauimus,idcò hic generalia tantùm præmittenda duxi,
CAPVT XI .
De Contrapuncti fimplicis& cuiuſcunque alterius
ſimplicis compoſitionis praxi.
5
Vid Contrapunctus, quid compoſitio ſit in præcedentibus dictum eſt; quare ni.
hil aliud reftat, nifi vt tandem manum admouentes, vocem poci , per notæ als
1 Q
terius adalteram appoſitionem artificiofe iungerç doceamus; quod per ſequentia ali
quot Problemata præftabimus.
si
Problema Melotheticum I.
ti
Data bafiquacunque compofita , reliquasvoces Tenorem , Altum
& Cantum ſuperfrukrefue melurbeticè addere
Olitis quatuor vocum pentagrammis, ijſque iuxta præceptum tercium re &tè figna
POtis vtivides; polita quoquo Baſitanquàm ſubie to ( quod fubie &tum eſſe poteft,
vel ex cantu firmoaffumptum , vel ad libitum compoſitum ) fit illud v.gr. iuxta præ
ceptum ſecuadū ſextitoni; quo pofito reliquas tres voces ſuperftrues hac induſtria :
ſcil. ſolarum 3. ſimplicium confonantiarum tertiæ ,quintæ, octauæ ſubfidio .
Primò, Subiecti ſeu baſis notas fingulas fuis diſtinguito clauibus ſiue literis vt videss
deinde primæ baſis notæ quæ clauiFlignata eſt reliquarum vocum notascontrapones
hoc pacto ; Quærito clauem F. in fingulis ſcalis pentagrammis Tenoris, Alti, Cantus,
camque notabisdiligenter vt fa& um efle vides . li Ab
 250 Artis Magne Confoni, & Dilloni
Abhac enim in omnibus alijs vocibus yel Tertiam ,vel Quinram , vel Oftauam co
putabis ſeorſim in (pacijs pentagrammis ;nos v.gr. à claue F Tenoris Quintam com
putauimus , coquèinteruallonotam pofuimus notæ balis correſpondentem ; In Alto à
claui F. Oétauam numcrauimus, ibiquè in Octaua ſcil. in F notam poſuimus , notam
baſis reſpicientem . In Cantu deniq;ab F clauiſupputantesTertiā,notá locauimus no .
tæ baſis reſpondentem ; Adſeriptis itaquè conſonantijs vnicuiquè voci proprijs ; Proce
demus ad 2. baſis notam B.ſignatam ,numerando in fingulis vocibus à clauiB.Lurſum
3. S. vel Octauam vt antè peractum eſt; adſcriptis quoquè conſonantijs , ad lingulas
notas procedesad tertiam basis notam quamin Gieperies . & à G. in singulis vocibus
numerabimus ſurſum aut Tertiam , vel Qujntam , vel octauam , vt ante factum eft , &
habebis peritum ,adſcriptis vnicuique notæ numeris conſonantijs proprijs;& sicin reli
quis ordine notis contra notam ponendis proccdes, donec totam cantionem finieris.
Quæ omnia clare & luculenter in ſequenti Paradigmate pateat,vt prorsùs ſuperfluum
videatur de ijs fusiùs verba facere

Paradigma Melothefia per confonantias fimplices . 3.5. 8.

3 8 3 s 8 s 3 s 3
Cantus
EL
8 8
s 3 S 3 3 8
Altus 16 .
SE 8
S 3 S 3 8 S
Tenor 站
THI

Bafis

F B G D A
EN
B F C F

Vides igitur quanta facilitate per folas tres fimpliciffimas conſonantias quaslibet
Męlotheſias fiuc Contrapunctos fimplices dato quolibet fubiccto conſtruere poflis.
S. I.
Dyphonia feu Symphoninrgia duarum vocum .
Emo putet facilius effe Dyphonium fiueduarum vocum contrapun& um , quàm
NEtetraphonium ſiuequatuor vocum componere,habēt enim & diphonia fuas re
gulasdiſtinctas ab alijs plurium vocum harmonijs, ita autem procedos . Conftituatur
quodcunq; ſiue ex cantu firmo, fiue ex propria phantafia ſubiectum ſubcerto tono có
poſitum , deinde compoſitionem auſpicaberis iuxta fequentes regulas .
Prima Regula, Fiat in Dyphoniofemper quantum fieri poteft,ab octaua principium ,
tan
 Lib . V. De Symphoniurgia . 251
tanquàmà proprioomnium conſonantiarumprincipe, vtpotè à qua incipiunt, & in
AL quam reſoluuntur denique omnes reliquæ , & in octaua terminant, tanquàmhomagiữ
DOT præftituræ ci, quam imperatricem cognoſcunt; Si verò octaua commodè haberi non
poffit, à quinta principium auſpicabere .Qui verò in Melotheſia prouectiores fueriot,
ab imperfecta quoque& à finali notamodiinciperepoterunt . Ratio huius regulæ eft,
quodaurisnacuraliter plus inclinet ad perfe &tionem ,quam imprefectionem ;cum caim
confonantiæ perfeétæ, lint omnium fimpliciſſimæ, illa's naturalițer amat.
2: In Dyphonio quantum fieri poteſt, difficilia euitenturinterualla cuiuſmodi funt,
ſemidiapcate, ſeptima, tritonus, ſimiliaquè ,aiſiid fiat cum fingulari ingenio , & dex
teritate,&acceflitas verborum vrgeat; vr alibi videbitur :
-9
ay8

3 : In Dyphonio conſonantiæ quantum fieri poteft,vint vicinæ ad inuicem ,non per

faltus inconditos procedant, tritonus quoque cuitetur . Atquè hæ ſunt præcipuæ re
gulæ , cæteræ ſunt communes polyphonijs. Vnifonus quoquè& octauæ quantum pol
fibile eft vitentur;ex ſequéribus paradigmatis facilèmēcem meam percipiet Melothetą.
Vbivides à perfe& iffimaconſonantiarum initium fumptum , quam alia fequitur pro
ximè, videlicet quinta :
Dypbonium Primum
..3.3...5 6 816-63.5 6-3.6, 6
I11

es
Dyphonium Secundum
6 5 6 6 10 YO 8
66 6 3 6 6 35

LI
LU

Dyphonium Tertium .
8 3 6 8 3 53 35 3 6 35 6 8

Histo

Dyphos
 252 Artis Magna Coxſonis & Diſſoni
' scriur nievpris :
o
william
Dypbonium Quartum . 2.1
. :) Disi n
5. 6.6 3 . 6:59 368 36 iti 5. , 6 s 6.6.,

Vides in hoc exemplo omnes regulas ſumma diligentia obſeruatas . vides quomo.
do ſextæ'artificiosè collocatæ fint; vt n'bil al ud adin itandū requiri videatur, niſi exa
men ipſuin dyphonij.In præcedentibusduubus exemplis pulchrè quuque huiufmodi
artificium elucet .

SI
De compoſitione triphona fiue Trium Votum .
ficutiin tribusterminis omnis completurproportio , ita & in tribus vocibusto
tius harmonicæ proportionis perfectio.confiftit. Nam vt in præcedentibus exemplis
comparuit, cùm tres tantùmfimplices conſonantize ſint,quæ onnem harmonia perfi
ciunt, videlicet Tertia, Quinta,Octaua ; hæ autem tres vocibus accommodentur,pa
tet ex fe reliquas voces vltra 3 additas tantùm replicationes quaſdam conſonantiarū
elle ,Ita autem in Tryphonijs componendis procedes: Subiectum ue quodcunq elſ
poteft, vel ex cantu Gregoriano vel propria pħanţafia dèpromptum vel alio quouis
modo concinnatum effe poteft,quo habito,iuxta regulas in dyphonijs præſcriptas pro
ccdes, prodibitque Tryphonium omnibus numeris abſolutum vt fequitur.
Tryphonium fiue trium vocum .
56 : S 1010 10 5. 8 .... 10 10 8 10 8 10 15
Cantus 1
3 3 3 3 6 8 3 6 3 8 6 3 5 3 s

Tenor DO

Home
NH

Balis

Hic vides in fuperiori voce ſimplices vel replicatas conſonantias poſitas , Nam
10, numerus occurrens fignificat tertiam replicatam ; 15. verò replicatam octauam ,
fiue difdiapafon , vt in præcedentibus oſtenſum fuit . Vides etiam vſum fextarum de
quo alibifuſiùs . S. III.
 Lib. V... De Symphoniutghi: 253

S. II 1
De Tetraphonijs fiue quatuor vocum compofitionibus .
Vamuisiam in primo loco compoſitionem quatuorvocum oftenderimus, quia
Q tamen quædam conſideratione digna occurrunt', fuliùs eam hic tradendam
cenſui. Primò,nos in tetraphonio præcedête tantum 3.ſimplicibus conſonantijs
vſ fumus, videlicet3.3.8. hic yerò fextis etiam yriinur tri & Tertijs tam minoribus , a voc.có.
qua maioribus,Cocterùm regulæ prorſuseædēcum ijs, quasin præcedentibuspræſcrip- fponde pofiiiore
non t 4
ſimus, eft autem quatuor vocum compoſitio oinnium nobiliflima,dulciſſimaque elenientis ,
obſtante , quòd O&aua in tribus his reperiatur,hæc enim vel ipſa replicatio neſcio quid
maieftatis habetad concitandos animiaffeétus,vndequemadmodum totaharmonia
rerum in 4.elementorum perfecta eommiftione confiftit; ita & Tetraphonium exqua
tuor yocibus veluti totidem elementis conftitutum , vt ſuperiùs indicatum fuit. Quæ
cùm ita fint hìc Tetraphonium ponemusstt exillo velutiinzazÚ perfectionem har
moniæ fimplicis in contrapuncto ſimplici cognoſcas. Sitquè hoc Paradigma loco mul
tarum regularum

Tetrapbonium 1.Fico4voorperfediobem -fimplicis contra

puncti exhibens.-:-f?
10 12 13 12.15 iz 17. I'S 10 17 ! 215 I 28 10 I
}

$
SIO IO Ś 10 10 i3 128 128 402 sa SPOT 8.1318

४ è I
38 3 3 5 8 10 IOS 8 3.S. 3 3. S 388
다고

To
-
 754 Artis Magna Comfóni, & Diffoni.
Tetrapbonium 11 .
IS

HII
8 & s 8.13 16.10 10
6.8 0.19
: 10
#
6 S 3 S 8
::33 33 33 33 3 3 3 3 Ş

Ti
111

TO
3.10 8.5 8 12
I II ļ3 5.6 is 8.3

.
.! : . ‫ دین‬:
S

星 E
Tetrapbonium III .
12 is in 1812 10 ios
810S 810 10 IOS

8 10:12 3 10 : - S 813 19 12 S

het
$3 3 SI 3

Fas
3

Terra
1
 Lib. V. De Symphoniurgia . 255

Tetrapbonium IV .
6 6 8-3 S
5 8 3 6 358 8 5 4 3 8 3
1

#E 50

3 3 3 3 3 3 3 § 3 8 8 5 6 8 3 S8 S

EE
开一
8 3 5 6 6 8 3 3 S 6 S 3 3 4 5 8 3 8

1ED :‫܀‬

LE

Vides in primo Tetraphonio infigne artificium diſpoſitionis confonantiarum ; qyā

aprèBaſscum Cantusprima nota confonent in decimaminore ,vbi mcofuram quoq;
diuiſam vides per quintam per quartam & per3 minorem : vides quoque ia ſecunda
nota, quam artificiosè duodecima fit diaifaper octauam , & per femiditonum ſiue cer
tiam minorem -replicatam ; & fic de-coctoris fequentibus conſonantijs, quas examini
peritorum liftimus.
Poſuimus hoc loco aliud Tetraphonium , differentis à priori proceffus,Basis cnim
incipit à dla, ſol,re ; & finit in G diſtante à dla , ſol , re vna 12. Secundo habet certas
quaſdam cadentias, quæ permittuntur quidem licet non ordinariès, qualem referunt
11 & 12 notæ , quæ decima minori diſtant . Tertiò in initio altius intonat , Tenore
locum eiusoccupante, quod idco factum eft, vtoftenderetur, neceffarium non effe ,
vt Baſis femper reliquis vocibus ſubſtet ;fed pro ratione materiæ verborum aút affectus,
Balis ſubinde cum Tenore poteft clypeum mutare , & indulgere laſciuiç vocis ſuperio
ris atque vt aſcenſushic Balis petulantior facilius notaretur,notis Tenoris & Alci infra
candem deſcendentes i signauimus :
TertiūTetraphonium habet & fuum artificium peculiare; vides quam aptè terties
minor in Tenore ſiç posita ſupra Basin, &quam congruc ſexta minor ſupra Tenorem
jo Alto; vti & fupra Tenorem decima minorin Cantu . Siue quod idem eft,quam bc
ne congruant duodecima Cantus, o&aua Alti & tertia Tenoris cum Baſſo; vides quo.
quc in notarum tertium locum occupantium concordia omnes quasi cõfonantias rc
periri vt ex his numeris patet 1.8.12.17. pam decimaſeptimamaior diuiſa eft por duos
intermedios 2 & 3 qui ponuntur inter 1 & 's. & tametsihæc diuisio non ſit harmoni
ca , eft tamen maximè naturalis ;& acquirit oefcio quid harmonicum ex ipſa creſcen
tium in acutum numerorum ratione , " Verum hçc alibidiſcutiuntur,, Vides quoque
in hoc vltimo Tetraphònio vſum Quartę in vndecimanota Tenoris; vbi vides Quartā
à conſonantijs perfectisftipatam domitamqušin ordinem redigi."

S. IV .
4
 256 Artis Magnia Confori, & Diffoni
S. IV .
De Pentapbonis fiue contrapundło fimplici s. vocum .
oft Tetraphonia siue quatuor vocum compositiones, fequuntur Pentaphonia si
pouleue quinque vocibus inftituendæ cantilenæ : Inquibus ſemper yna vox siue is
Cantus, siue Altus, siue Tenor, siue Basis fuerit,pro ſubiecti ratione, & iudicio Melo
thetæ duplatur ‫ ;و‬Cocterum in harum compositione eædem prorſusregulæ obſeruandę
funt, quæ in præcedentibus, ýt proinde nihil aļiud ad rem declarandam reſtet, nisi pa
radigma præfens in quo lummoartificio conſonantias singularum vocum ad inuicem
contrapositas intuearis.

Pentaphonium 1. fiuecontrapunctusfimplex s vocum .

10 Ş 8 3 3 S S 8 5 8 S 8 S S & 3
Quintus
SueCan ,
tusII. 寧
8 3 4 5 $ 8 3 3 3 3 8 5 6 3 5 8
III

Cant.I.

S 8 6 8 8 3 S 8 $ S 3 3 8 3

Altus
#
3 3 of $ $ $ I 3 S § 3 8 6 5 8 5

Tenor 0.
OC

! ! ! ! ! ! ! 1

Bafis

Pentaphony in numeris exhibitio .

do's 8 3 '3 : § 8 S. 8. § 8 s S 8 3
3 3 4 5S 58 3 3 3 3 s 6 3 S 8
S 6.8 8 3 S 8 s 3
.
3 8 3. 8
'

3 3 S 8 1 3. S § 3 8 63 8 s
? ? 1 1 1 I r I

Penta .
 Lib. V. De Symphoniurgia . 257

Pentaphonium 11 .
Can.I.ME -3
Opis:
8. 12. 17 12 13 13 IŞ 13 15 17 12 17

STUP
Cant.I.
--
S 10 15 10 13 15 17 10 12 IS IO IS

Altus ニュー
3 8 12 8 10 10 ļ2 88 s . 12 % I2

D00

Tenor E 2

I S 8 § 3 8 s 3 3 8 5 8

Baſis € ----་བ་
E
d g da d
b g§ d d 'fc
Vides igitur in hoc paradigmate in Pentaphonio conſonantiarum artificiosè com,
poncndarum raciodem in quo ita clarè omnia tibi proposita ſunt, vt præferregulas ſe
cundùm quas ipſum exemplar conſtructum fuit, nulla alia regula requiri videatur.

Pentaphonij in numeris cxbibitia .

17--12 1313 : IS 13. 1517' , 12 17

10 13 IS I7 10 12 IS 10 Is
S IO IS

209 rig 1278 8 12

3 8 12 5x12
8 3 8 s 8
1 s 8 s 3 3 3
? ६ d a id:
b g d a d g
C
S. V
De Hexapbonis fiue Melothefia fex vocum .
Exaphonias compositiones vocamus, quæ fex vocibụs conſtant, in quibus , sicu :
præcedenti Pentaphonio ſeinper vna vox , ita in Hexaphonijs femper ex 4 .
Hduæ cx ti6 invocib us geminantur; Regulæ verò moduſque procedendi in nullo à præće.
dontibus differt quare ſequēs paradigma,loco declarationis fufioris poſuiffefufficiat.
Kk Hexa-.
 258 Artis Magnio Confoni , & Dilloni
Hexaphonium I. fiue compofitio 6. vocum .
5 5 8 5 3 8 3 5 8 3 8 8 6 58-5

Can.II , istol
3 3 5 8 5 2.6 5.8 8" 55.6 3 5 3 {

AL

Cant. I

8 8 3.8 3. $ -6 ° 33 ' 8 5 8 3 8 8 8

Altus

S S 8 5 3 3 3 83 5 3 5 6 5 8 5

Tenor

8
3 I5 3.5 8 6 1 8 5

Bal,
sos 去
手
LUMIT

3' 6 I
1

Baſis
2

Hexaphonj in numeris exhibitio ,

2
S 3 8 3 S. 8 3 & 8 6 S 8 S

3 3 3 $ 5 3 6 § 8 5 5 6 3 3 3
8 8 3 8: 3 5 6 3 5 8 S 8 3 8 8 8

SS 8 S 8 s 3 3 5 ‫و و رانر و‬
1 3 3 5 80s 1 5 ? 8 5 8

3 6

Hexa
 Lit. K , Dei Symphoniurgia . 259.

Hescaphonium 11.
Can.H.
vy

Cane.I.

Altus

Tenor

Baf. ひな

Baſis

S. V I.
DeHeplapbany'se Odophonijs.
Eptaphonias & O & ophonias compoſitiones vocamus7.vel 8 vocum Melothic
H liam in quibus omnibus nullain vocibuscomponendis,adaptandifquc potis , à
præcedentibus differentia eft, quare ſolo exemplo cootenti ad alia paulatim progre
diamur: Nam de octo yocum canțilenis in duos chorosdiſtribucudis in fequentibus
fuliusdicetur

Heptaph ſequentisin num.exhibitio. Octoph.fequentis in num.exhibitio.

C. II. g . 8 $ 8 583 C.Il. 3-3 3 5.85 3.5 3 5 3
C. I , 3 S 8 3 S 8 A. S SS 8 5 8 S 8 5 8 5
3
Altus 8 8 3 3 T. 8 8 5 3 8 3 3 3 3 3 5
3 8
A 89.3
Тер,, 8 s 8 S 8 S 3 B. II i 8 1 8 I 8 I 8

Ten . SS.3., 3. i $ s C.], $ 8.8 3 3 3 $ 318 3. 8 .

Ball. 8 1 1 8 1 8 A. 3 3 3 3 3 5 8 5 8 3 8

Ball. 1 8 I 8 1 T. 5 5 3 3 3 8 5 3 3 8 5
Baſsus

Á
Kk Hepeta .
Texs»

E
 200 Artis Magna Confoni, og Digoni 1

Ottophonium ,

Hopraphonium .
's 8 S 858s 3 3 3 3 s . 3-53
let

LE
3 5 3 8 3 3 $ S. 5 3 8.3 8 S 8585

8 I 81 8 8 8 5 3 8 3 3 3 3 3 3

III
年
8 3 8 5 8 3
[ pg 1-8 I SISI

華 8 S S S S S 3 8 8 8 3 5 3 8 38 3 8

38 :33.585

.
3'3 3 3 3 5 8 S 8 :5

详 न
IUNI

$ S 3 3 38
killi
NILII

$ 3.3 $ $
I10

去
ProblemaMelotheticum II. 0:14

Datis quibufcunque duabus vocibus,ijs reliquas artificiosè adnectere,

INquas quotuis voces artificiosè adncấere poſſim us,per tres fimplices lacõfonantias ,
Tertiam , Quartam ,& O & auam ; hoc loco verò oft endemus , qua rationc data quali
bet voce, reliquas eidem ſubiungerç valeas;& vt totum negotium per Regulas Metho.
dice
 Lib. V. De Symphoniurgia . 261
dicè diſpoſitasmeliùs comprehendas. Notandum eft,duas voces, ſemper vel in vni.
fono, vel.Tertia , vel Quarta, vel Quinta ,Sexta , aut O & auaconuenire ; Daçis igitur
duabus vocibus, la vnaharum conſonantiarum concordantibus , qui reliquas conno
& cre poflis,videamus,

Regula I. de Vniſono :
Quandācunque Cantus cùmTenore veifonat;Baffus.infratertian , gleusfu
pra Baſím s.qul 6, babebis vf fequitur.
Cantus Altus Tenor Baſis

1 Vaiſon, yel o ſupra Baſın 1 Ynilon. infra,Ten .3,

aFemaren quintamos
2. QuandocunquèCantuscum TexporeVnifonat, habebieBaffwinfraTenorem
Altus verfò upra babebit Zertiam veldecimam vs fequiture
C. A. T: B.

Vnifon. 3 vel 10. Vaion. s infra Tenor .

༢་༢༤
3.V niſonante Caniu cum Tenore of Ballusinfra Tenorem habuerit fexram
habebit Altusfupra Baſin, tertiamveldecimam vt fequitur.
CR A. T. B.

Voiſon . 3 vel io ſupra B. Vniſon. 6 infra

4. Vnifonante Cantu cam Tenore, ſe Baffus fueritoctauam infra Frrorem ,

erit Altus 5.6. 10, 12. fupra Bafim , vtfequitur . '
B. A. T. C.

8 infra 10.12 , 6 , Vaiſon , 11 Vaiſon ,

Ś. V niſonante Cantu cum Tenore , fi Baffus fuerit10. infra Fenorem , erit Altus
fupra Bafin so uel 12. vt fequitur.
B. A. T. C.

Do
1o infra T. stel 12 ? Vail. Voil.
6. Vai:
 1
26 Artis Magna Conforsi, EgeDifoni.
6. Vnifonanta, CaniucumTenorenfi Bafis habebitinfra 12. Altus ſupraBafin
habebis 3. vel 10 vtfequitur.
B, A C.
-

Į2 inf. T. 3 velio ? Vnil Fi Vniſ.

1000

7.Vnifonante deniquè Caniu cum Tenore;fo Bafishabuerit infra Tenorem 15.

Alius fupra Bufon habebit10. 12. 13. vel.čeplicataseius*ot fequitur ;

UNTIT
B. T. C.

uş inf.T, 10.12.13 i Vnir, Vait

Regulæ de Tertia .
3. Quandoçanque Cantuscum Tenore concordat in Tertia; Baßufque tertiam habuerit
infraTenorem ,babebitAltusunifonumvel octauam fuprd.
B. A. T. C.

3 infra T. Vriil.yel 8, 3 Vaile

2. Concordante Cantu & Tenore in 3,fiBafis fuerit infra Tenoremfexta ;

Alsus fupre Bafinerit 3 vel 10. vt fequitur ,
B. A. T, C.
11:11

6, infra T , 3 vel 10,

3, Concordante Cantu çum Tenore in 3 ,fi Bafus fueritinfra Tenorem 8. Altus

Supra Bafinerit vels& 0, vtfequitur
B. A. T. , C.

$. infra T / s vele,
4. Cona
 b. V. Da Symphoniurgia . 263
p.Cancandante Cantu cum T cuore in tertiaji Bapas fueritdecimainfraTenorem ,
Altus cum Bafiunifonarepoteritvel 12 fuprafam poni,vifequitur.
B. .I.A . T. C

yo inf. T. Voil, cym B. & C. I

Regulæ deQuarta.
1.Quandocunque Cantus cum Tenore concordat in Quars4 , Bafis habebit s.
Tenorem , & Altus 10.fupraBafina .
В. A: T. C.

10 I
s infra T.
, ' ; ; ‫ ܕ ܙܢ‬.
2. Concordante Cantu cumTenore in Cuarta BukaninformosTenoremhabebit 12.
CA
Altus 10 fupra Bafin vtfequitur .
B. A. T. C.

12 infra T. I
10 ſupra B.

Regulæ deQuinta.
1. Concordante GawiucumTenstein Quinta, Bafis infra Tenorem babebisoctauam ;
Altusfupra Bafia tenebit tertiam veldecimames
B. A. T. C.

& infra T. 3 vcl 10. s

2. Gono
264 Ariis Magna Confoni, & * Difoni
ziConcordante Cantücum Tenöre in Quinta, Bafis fextam habebit infra Tę .
Altusfupra vhiforum , vcloctauam ,
B. T. C.

6 infra T. I 8 I ş

Regulæ de Sexta ,
1. Concordanţe Cantu & Tenore in Sexia ,Bafis quintam habebit infra Fenorem ,
Altu's uniſonum veloctauam habebit cum partibus.
B. A. T. C.

s infra T , Vail.vel 8.

2. Concordante Cantu cum Tenore in 6 Bafis infra Tenorem babebis 3,

Alius fupraBafimquintam , vifequitur ,
B. À. T. C.

3. infra T. s fupra B , 6

si Concordante Gantu cum Tenoreim Sexia ; Balis infra Tenorem habebit decimonda
Altus fupra Bafn babebis quintam vel duodecimam ,
B. C.

do infraT. sve! 12 ſupra B,

Regulæ de Octaua .
1. Concordante Cantu cum Tenore in octaua , Bafiexiftente 3: infra Tenorem ;
Altus erit fupra Bafin 10. 12.13 . T :
11113

B A. T. C.

3 inf. T. 10.12.13 8
2. Con .
 :: 00 Lib. V. De- Symphoniurgia . 165
2. Concordanne Conturum Tenore in odtava, babebir Bafis so infra Tenorem ;
Altus3.fupra Bafin ,
B. A. T :

s infraT " 3 fuprà B.

3. Concordante Canta cum Tenore in 8. habebis Bafis infra Tenorem ollauan

AltusfupraBafin jo'vet iz,
B. A. T. 6.

3 infra T. To vol 12 fup.B.

Concordanțe Cantu cum Tenorein 8. babebit Bafis 12.infra Tenorem ,
Alius 10 vel 17.fupra .
B. A. T. C

712 infra F. ,

Habes hic quicquid in Contrapun & o fimplici defideraripoteft;artificium facilc &

fimplex ,exactum tamen & infallibile,dummodo cautelas paulò poft ponēdas ritè fer-.
waueriş. Verùm hoc artificium inclusú inEpitome guadam hic tibi repræfentamus.

f t z 3
Captu & Tenore vniſonante Caritu& Ten.in tertia concor. Can .& Ten. in quarta concor.
3 s.vel 6. | 3 11.8, 5 3.10 .
Baſis po
s
Altus 3. vel igen Baſis in . Altus Balis in Altus
6 3. IO . 6 3.10
netur infra fupra , fra Te ſupra -fra, Tes. ſupra !
Tegorem Balin
3. 5.6.10.12
.122.. | norem
5.-6. 10.1
/ 3. 5.-6. 8 Balins 5.6. norem Bafine
sh :42
1121
10

. ‫܀ܕ‬ IS 5.6.10 . 12 . :
| 10 1 1,8 . 1

s 6.

C.&
81 T.cocordan. in s| Cantus & Ten.in6.
3.10 . 5
concordante.
1 1.8. Can. & Ten.3 in 8.concordante.
110.12.13
Baſis infra i ! Altus fu Bafis infra Altuslu . I Baſi infras Alſupra3
Tenorem
3
pra Balin .
1 : 5.12 .: Tensorcm 8 Baſin .
Tenorcm 6
pra Ba fin. I Q. 12
1.8 . 15.12 . 12 10

LI Pro
 too artis. Magne Gonjomi ,& Diffoni
Apsa,
wine Problema Metotheticum DE:
Confonantias & Diffonantias,in Contrapuncto fimplici
artificiosè interferere
Oſtquàm Mulurgus ticè le in præcedencibusregulisexercitatierit , paulò vlteriùs
progredietur, videlicetad fequente n tabatam , fub qua fotius Contrapuncti Gm .
plicis artificium latere non ſine voluptate deprehendet,
Tabula Melothetica .
A С
17 . 17 17. 18 17

19 IS IS IS IS is IS
7
16 I 2 , I3 13.12 I2 13 I2 13.12

12 10 IO 10 11.NO 10 * IO

9 8 8 8 8 8 6.5

S 3 43 5: 3 3.4

H Vniſonus Secunda Tertia

6.5
Quarta Quinta | Sexta Septima O & aua E
5 5.6 87.6 43 14:35 4. 3

8 * 9:10 3.6
10 FO ini 10 11.10 | : i to
.‫مستند مشد من الملح‬
Iz. 13-14 13:12 13

15 . IS . 16
* 1-5 IS
4

18
1 ...! 17 17 471 ) D

1 Explicatio e Vlus Tabula .

ris partisnumeriſunt, qui continenturfpacio . AHCE ; Media pars illa eft,quç
ordinalesnumeros continct in loculamento HE ordiàeenaturali ſe conſequentes ;
Tertia inferiores numeros exhibet , intra fpacium HEBD contentos. Media pars
demonſtrat omnes conſonantias & diffonaariasynius O & aux , quibusduæ quælibet
voces concordant.
Numeri ſuperiores oſtendunt conſonantias & diffonantias, quarum ope quotlibet
alias voces ſupra duasaffignatas harmonicè & artificiosè fupra adiungere poſſumus.
Numeri verò inferiores monſtrant conſonagrias & diffonantias , quarum ope alias
quotlibet voccsinfra altiorem duarum vocum inmedia linea affignatarum ſubiungo
tepoſſumus, Verùm rem exemplo declaremus.
Exem

I
 Lib. V. De Symphoniurgia . 267
Exem. I. II . III . IV.

Cantus

8 10 12 15 13 12 yel 13 13

Altus
pool

3 6 s velo 4

Tenor
$

4 3 6
$

Balis

Concordent igiturprimòTenor & BaſisinQuiarazdeindè quærito in medio locula

mento tranſuerſo H. columnam ( Quinta ) hæc enim columna oftendit ſuperiores
numeros 3.8.10. 12. 15.17. reſpondere reliquis vocibus fupra duas (hoc elt Teno
rem & Baſin vti dictum eſt in Quinta concordatas. ).ſuperſtrucndas aptas, vt in exem
plo primo apparet ,
Copcordent iterùm pro ſecundo exemplo Balis & Tenor vel alia quæuis vox v.gr.
in Quarta . Deindè quærito in tranſuerſo Quarta. ) aumeri enim in ſuperioriçolum .
na poſiti, feruient reliquis vocibus ( duabus primòcompofitis in Quarta ) ſuperſtrucn
dis . Nota tamen, in dieta columna loculamento ſecundo & quinto, ſemperduos au
meros contineri, in ſecundo 6 & s. in quinto 13 & 12. qui ſignific. nt duobus modis
operationem inftitui poffe ; Sienim ex ſecundo loculamento accipias numerum o ini
dextra parte,ſciasin quinto loculamento non 12.ſed 13. ci correſpondentem numerū
effe fumendum ; Etli 5. numerum acceperis in ſiniſtro latere(eft autem finiftrum latus
in hac tabula CD. dextrum A B.) in quintoloculamento12. ci correſpondentem
fumendum elſe, ita vt ſemper duo numeri eiuſdem lateris fibi correſpondentes ſuman
tur . Si enim oumeri tranſuerſim ſumereatur.6. v.gr. cum 123 vel s,cum 13. maxi
mo errori ſe cxponeretSymphonetá;Quæ omnia quoq; intelligi debent de numeris in
reliquis loculamentis duplicatis. Vt igitur ad propofitum exemplum reuertamur , fi
poſitis duabus vocibus in Quartaconcordantibus, reliquas ſuperftruere velis pro Alto,
cx quarta columna depromes 6. & pro Cantu vel 13 vel 8. 10. aut is. vtin exemplo
ſecundo patet , meliustamen in hoc exemplo ſe habebit Sexta maior quàm minor; &
hæc meliùs quàm qui nta ,idem dicendum de deriuatis harum fimplicium conſonan:
tiarum ; Nam ſemper ex duplicatis aumeris illæ meliores ſunt , quæ ad dextram ſunt ,
quàm quæ ad finiftrani,
Iterùm concordeat Baffus & Tenor in Sexta : Quæ fi maior fuerit, čam fequetut
tertia maior, & fupra Balinvna 4,inter Tenorem & Baſin, ve IV.cxemplum docet.
Si verò minor ſexta fuerit, inter hoc & primam notam Baſis tertia minorponcada cſt,
Idem obferuandum de reliquis replicatis .
Iterum ſi concordet Tenorcum Bafi in ſeptima,teliquasvoces hiſco fuperftrues tri
bus modis , primò fi intra feptimam ponas vnam quartam , quæ refoluaturcum tercia
LI 2 maiori
1 268 Artis Magne Conſoni, eg Dilſoni
maiori vel minori, infra ponendo alias partes, Secundò ſupra Balin ordinando vnam
tertiam , & quintam infra alteram . Tertiò ſupraBalin ponendo quartam & tertiam ,
infra Tenorem ,quæ omnia de replicatis quoque dicenda ſunt , & exemplum ſatis de
clarat .
Iterùm concordantibus Tenore & Bali in 8. primò intra octauam ponatur fexta fu
pra Baſin , habebitquè Tenor tertiam infra fe ;‫ ز‬vel ponatur vna quiaca ſupra Baſın , in
tra quam ponatur tertia, vel quarta reſoluța cum vna terria ope Baſis , reliquæ voces
adaptentur iuxta numeros ſe conſequentes. Verum vfus & exercitium te melius do.
cebunt, quàm ego velmultis verbis declarare valeam .
Quis verò inferiorum numerorum vſus ſit, reſtar declarandum , Quemadmodum
igitur datis inferioribus duabus vocibus reliquas ſuperſtruxiinus ope numerorum ſu.
periorum ; ita datis quibuslibet duabus vocibus ſuperioribus qua ratione reliquas iafe
rioresijs ſubiungere ope nameroruin inferiorum valeas, modò declarabimus.
Sioedatæ Cantus & Alcus in s. concordantes ‫ ;ܪ‬queras columnam [ Quinta ] & lub
ca pro Tenore acçipe3. pro Baſi s. habebiſquè quæſitum , Si dictæ voces in 3. cõcor
darint, accipe in columnę [ Tertia ] inferioris parto s vel 6. pro Tenore, & 8. pro Bali.
vel 12 auț 13. pro Teoore, & 15. pro Baſi. Non ſecus in cæteris partibus componen.
dis procedes . Exemplis opusnon eft,cùm ex præcedentibus patere poſſint.
Nota tamen primò non effe neceffarium omnes illos numeros vſurpare, fed folum
modò illos,qui harmoniam magis ſunt commendaturi; In octo tamen vel pluribus vo
cibus, omnibus vti licitum eft.
Secundò, in omni compoſitione ſemperpræ omnibus alijstertia, quinta & octaua
ponendæ funt, hæ enim redduntMelotheſiam maximèvagam , amčenam , iucuadā,
gratamquè auribus præſertim tertia maior, locus quoquè hatu:n attēdendus eft; Nam
tùm concinniorem reddis harmoniam,cum quintam intra fecundam octauam poſue
ris , Tertiam verò intra tertiam o tauam ,quæ clt decimafeptima , ſed hæ regulæ alibi
fulùs explicabuntur ,
Demonftratio arithmetica corum , quæ hucufquè difta funt .
Vmerus,quieſt regula & norma omnių, quid in Muſico concētu obferuandū ſit,
vt niſiquis hoc muſicæ arcanum nouerit , nihil eum de muſica reéte & cum rationer
pronunciare pofſe planemihi perſuadeam ; vt igitur muſicus radicale fundamentum ,
exacte cognofcat,hoc loco breuiter oſtendendum duxi quomodo canſonantos numeri,
diuidi, addi ſubtrahiquè debeant , vt di&tus inde concentus nafcatur ; totum ſecretum
& arcanum in fequentibus numeris conſiſtit ordine naturali diſpoſitis,vt hic patet :
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8 .
Sciendum igitureft omnes conſonantias, præter perfectas, fupponere alias; Nam ,
perfe &tæ cum lint fimpliciffimæ, alias non ſupponunt, cuiuſmodi funtpoft vniſonum ,
o &taua , & eius replicatæ ſpecies . Imperfe &tæ.veròconſonantiæ femper ſupponūt per
fe &tas, ſicuti numerus ſupponit vnitatem , & tectum ſupponit fundamentum , vnde ca
fonantiæ imperfectæ manifeftam ,niſià perfe&tis fulciantur,fuftinent violentiam;omncs
enim res amant perfectionem , & è patentia in aftum eduçi deſiderant ; quomodo ita
què imperfectæ conſonantiæ perfedas ſupponant, dicendum reftat . Sit itaquèprimo
locooctaua & volis ſcire quasconfonantiasſupponat; poſita eius forma 1.2. cum nul.
lum ante ſe numerum admittat,nullam quoquè aliam confonantiam admittit. Sive
rò ad 2 adiunxeris 3 iam naſcetur z ad 3 diapente;quam ſupra ſe ſupponit; Si verò co
paratio fiat i ad 3 iam emerget diapaſon cum diapente. ita vt adiun&tę Quin
tæ maior terminus fub ſerequirat duodecimam ; ficuti maior diapaſon terminus,ſupra
fe requirit Quintam . Sit ſecundo loco Quinta, quam dico cum alia quauis conſonan.
tia neceffario ſupponere octauam ſupra vel infra ;vt ex ſequentibus numeris ordine
natu,
TOL
Lib. V. De Symphoniurgia . , 269
naturali poſitis patet, 1.2.3.4.vbi vides formam Quintæ 2 ad 3 , lihabueritſupra ſe dia
teſſaron,neceffàrio infra octauam ſupponere, quam referet i ad 2 , cum nulla alia ante
as:
aut poft 2 occurrat, quæ octauam conftituat nisi 1. ſimili modo vides 4 quem præce
dit 3octauam cum 2conftituere, vt paulo poſt in notis patebat; ita quidem vt femper
grauior fonus Quintæ octauam ſupra habeat . Si verò quis acutioremQuintæ ſonum
Ein
acceperit , neceiſario is vel Quartam ſupra , vel duodecimam infra fupponat necolle
eft ; idem fit in corteris conſonantijs omnibus, fiquidem illæ ſemper ſupponunt requi
runtquè conſonantiasper numeros vel immediatè precedentes aut ſequentesexpreſſos.
Cum itaquè Quartæ forma lit 3 ad 4. ſi velis ſcire quas illa conſonantias fupponat Arcanum
cum ante tum poſt ; ſcribantur ordine naturali 4 numeri ſequêtes 2. 3.4.5.id eft 2 an- ſenarij &
te 3 & spoſt +.& quoniam 2 ad 3 formam Quintæ referunt, Quarta cuius forma eft 3 octonarij
numeri .
ad 4 neceſſario Quintam ſupponet infra ; vel fextam maiorem fupra ;quam proportio
3 ad s oſtendit, vt ſit ſonora ,quæ omnia admirabili quadam rationc eluceſcunt in ma
] ximo arcano Senarij& Oitonarij.
Sit iterum Tertia maior,& velis ſcire quas confonantias ante vel poft admittat;ſcri
be formam eius 4. ad 5. cuicx parte anteriori & poſteriori apponas numerū immediate
præcedentem aut ſequentem ; vt vides 3. 4. 5. 6.cum itaquè 3 ad 4 prima tertiæ ma.
ioris proportio , ſit forma Quartæ , neceſſario ditonus que Tertia inaigrvt confonet ,
ſub ſe requiritquartam . & quoniam 4 primusditoni terminus, ad 6 comparatus pro .
portionem habet ſeſquialteram fiue quintæ ; ditonus neceſſario requirit Quintam vt
videsin exemplo infra pofito ,vbivides fonum acutum ditoni ſupponere ſextam maio .
rem infra, id eft vt s ad 3;& fupra, ſemiditonūſiue 3 min. ſiue grauem ditoni tonum .
ſub ſe quartam , ſuprafe quintam ſupponeres .
Sonus verò grauis ſemiditoni ſupponit infra ditonum , cum eniin eiusratio ſit yts
ad 6 & 4 præced ant s.vt hic 4. 5. 6.neceffario ſemiditonus s ad 6 , ſupponit ditonum
4 ad s , infrascum vero vltimum ſemiditoni terminum 6 immediate ſequatur 7 nume
rus diffonantiſſimus
maioremi
cum 6.ideo femiditonus non fupponit niſi ditonum infra vel fex .
tam a grauifemiditoniſono computando deorſum .
Sit iterum data ſexta inaior, & velis fcire quam illa fupponat conſonantiam ; po
forma ſextæ maioris 3 ad s , continuentur numeriante. & poft, vt hic apparet. 2. 3.5.6
dico ſexcam , octauam ſupra & quintam infra ſupponere ;cùm enim minor proportio
nis fextæ maioris terminus 3 ad 6 fit in proportione dupla, neceſſario octauamſupra
ſe requiret; & cum præterea 2 ads maiorem ſextæ maioris proportionis terminum
formam referat decimæ maioris , hanc peceſſario fupponet; vel ſemidironum ſupra ob
proportioncm s ad 6.
Sit iterum data ſexta minor ; & velis ſcire quamante aut poft conſonantiam fuppo
Dat.pofita eiusforma s ad 8. continuentur ante & poft numeri vt hic 4. 5.8.9 ;lonus
ſextæ maioris , grauis quem rcfort s neceffario fupponet infra ditonum 4 ad si cum
præterea 4 ad 8 ſint in proportione dupla,acutusfonusſextæ minoris, fiue maior ciuf
il dem proportionis terminus 8. infra fe requiret octauam ,& verò ad 9. cum tonū pariar,
eum velutidiffonum negliget ; Non ſecus in omnibus alijs cofonantijs datis procedes.
20 Verum quæcumque hucuſque dicta ſunt, notis muſicis expreſſacontemplare in ſequé
ICH ſchemate
ti .
mi
20.1 In 8 numeris 1 2 3 4567 8 totum artificium Melotheticum Jatet.
uenI IV .
UM Ex. I. 11 . III . V. VI . VII. VIII.
.
vere
D

Chevlon

1 2 3 2 3.4 2 3 4 34 S 34 5 3 45 6 3 4 5 6 3 S6

co Oetaua Quinta Quarta Quarta Ditonus Ditonus Semiditonus

Patet
 270 Artis Magne Conſoni , Dilloni 1

IX , x, X I.

2 3 $ 2 3 S 6 4 Ş 8

Pater igiturprimò, quomodo data forma cuiuſuis conſonantiæ , ftatim quas ill. )
ytrinquè conſonantias ſupponant,cognoſcere facillime poſlis. Patet ſecundo, quo
modo hinç non ſolum triphonia & tetraphonia aut oftophonia, componantur , fed &
illa omnium optima & perfect ſi na,ex ſingulari numerorum præitantiorum noritizi
à quouis Arithmetica perito conficipoffint. Vtvel hinc arcana arithmeticæ cogno.
{cas,

Decautelis in compofitione adhibendis vitandiſque erroribus

autela prima, Duæ vel plures conſonantiæ perfe &tæeiufdem generis &proportio
C nis nequè in gradibus, nequè ſaltibusſe ſequi poſſunt immediatè,nein minimis
quidem notulis; Ve fi quis duos vel plures vnifonos autduas quintas vel o &tauascon
tinuaret in deſcenſu vel aſcenſu ,errorem in Muſica valdè eſſentialem committeret, vt
in exemplo ,
O & auarum conſecutio, Quiațarum conſecutio. Quint. & Oct.conſec,

‫ܕܗ‬ ਨੂੰ
8 8 8 8 8 8 8 8 SS SS S 8 8 8 5 5 8
H
于
Secunda, Tanra vis conſequentium fe quintarum octauarumquè ,eft vt nequèdillo
panțijs interuenientibus, nequè pauſisminoribus tolli queant; v¢ in ſequenti exemplo
patet ,
Hi proceſasilliciti .

§ 6 S S 4 S S s S S SS 8 8 8

注:
Tertia, Vniſoni conſecutio , nulla ratione impediri poteftfecunda interueniente ,
vt in primoexemplo patet ; neque octauæ conſecutio tollitur per interpoſitionem fep
timæ aut tronæ vein fecundo exemplo ; nequè quintarum conſecutiovlla racione im.
pediri valet, per ſextæ aut quartæ intercalationem vt 3 exemplum monftrat, intelligi
mus tamen hic de pauſis & figuris minimis non de ſemibreuibus .
Exem ,
 igo Lib. V. De Symphoniurgia. 271

Exemplum 1 . Exemplum II .

E
1 2 1 2 11 8 7 8 ‫ و‬2
E 8 7.
LE
. 1 I 2 1 223

05 Vnifoni conſecucio Ottauæ confecutio

3
Exemplum ini.

56 S6
A S4 54 S 6 5 6 5.4 S4 3

Quintarum confecuțio hoc paſſu illicitas . "

impeditur autem Olaudrum confecutiohis modis.

Rimò, Si interueniente pauſa in perfeais confonantijs, notula que progrediture
PRO iuſdem valoris lit cum pauſa fidemg;Aatim muţet,priuſquam altera ,qua prop
ter pauſam quicuit in eandem fedem incidat.
‫ܝܐܝ‬ : 25 11 :
0
Clauſulehafunt licita. .. ‫اند‬

dila

Cine i
****!! nj'i
.

: ri

Secundus modus eſt, quandoconſonantiæ perfectæ eiuſdem ſpeciai, non immedia,

10
to deſcenſu vel aſcenſu fe conſequuntur;vel moribus contrarijsferuntur.vt in 8.plérū
què vocibus fit ,& in exemploſequitur .

Vides
 * 232 Artis Magne Comfoni, Difoni
HEEREE
8. I 8 18 ६ 8 -1 8818

+ Vides in hoc paradigmatequomodo duæ voces etfi per con

ſecutioncm duarum octauarum iuxta primam cautelam illiçitæ
ſint, per contrarij tamcn motus proceſſum licitæ reddantur ,
Eadem prorſus rațione Quinta ordinari poteft, fi nempè vo § 5
cis grauisſonus in acutum , & contra acutus in grauem traſeat ;
vt in appoſito exemplo patet .
Haud ſecus, ſi alteravax ex 8. Afcendas , vel deſcendat; alte
ra per gradus progrediatur:vel cùm ynius vocis perfectam {pecić
vox altera fimili ſpecic excipit,cacnim fucceffio non vitiola ;
fed pulchra & artificioła reputatur, vt in ſequenti triphonio pa,
tet .

Tutti

!! 1

| Vides igitur in prima clauſula ſupremam & infimam vocum incipere codem motu
ex octaua (urfum vergere, eo tamen artificio,vt efl inæqualitempore ſe conſequatur,
nihil tamen primæ clauſulæ præiudicare videatur Idem apparet in fecunda clauſulas
in qua videsex qftaua vtramquè yocem fuperiorem & inferiorem , permotusconiun
Etos deſcendere, quæ componendiratio , non tantùm non illicita eft , fed maximam ,
harmoniæ gratiam conciliare folet . I
Tertius modus eft, quando minorcs notulæ adhibentur,quæ per gradus autetiam
perfaltusincedentes 1o vel 6 in & interſcrunt ogarquěita conſecutionem prohibitam ,
tollunt, quod jamen intelligi velim de plurium vocum concentų, non de duaruin vo
cum in quo quantum fieripoteft vitaridebent,

3 8 6 8 54 63 43 54.3 S
DL

Vides
 .Lib. 7. De Symphoniurgie . 273
Vides in hoc præſenti exemplo quomodo immediata octauarum aut quintarum cõ.
ſecurioferuetur per feptimam ,ſexşam , quartam ,tertiam , decimam , & fimiles.
Cauteta quaria .Conſonantiæ perfeétæ non ciufdem generis ſeu proportionis ſe [c
qui immediatè poffunt. Si vnagradibus,altera falcu procedat, vt in appolito exēplo .

I $ I 5 1 5

Mini
5 1

Cautela quinta. Poſito figno chromatico Xbbia genere diatonico cõfonantia per
feétæ ,nifi & ipfæ ſignochromatico ootētur,ncc in graui, necin acutovſurpari poſſunt,
exceptis ijs locis,vbi femidiapente veluitonus ad legitimasconfonantiasrcducuntur .
Sed de hiſce in fequentibus fufiùs,

CA PV T :XI 1.
De vſu conſonantiarum imperfectarum ?
Oofonantiæ imperfe & æ funt Tertix, Sexex ,carumquèderiuaz ſive compoſitze
C. 10 : 13 :17 :20. vr in abaco ſequéntividere cft . Dicuntur impezfe&tæ quia.Conů
imperfectiorem edunt,& exiguam habong gratiam niiadiniſ cantur yelin fiocſaltem
cis adiungantur perfectæ ;imperfe &tæ çamenpotiflimùm dicuntur,quodmagnam va
riationemfubeant, ob incrementum veldecremcntum ,quod clucelcit in fextis & tors
tijs minoribus & maioribus , welde mensen agua
Confonantia imperfecta .
6 13 17 20

$ . 1.5
De Regulis feuvfu Tertiarum ..
R estla
vt Cantus Altusiaspor
prima&partec derespercerc
poft vltimam adesitiosde
tertiam Cariauteraequanto
, in fextam rien vero
o & auam ; Tenor
& Baſis poft vlcimam in quiotam aut octauam proſiliant.

!
Mm
 274 Artis. Magni Conſoni, eget Dyfoni .
Paradigma ulus Tertiarum
象:

543x33 8 7 61 585 $ $ 5. 335

十个 一
1

3 3.3 5 6 S. 36.3.8 3 6 3 8 5 843

韩 tit

其 a
56 53: 27 17
: :00aiyi

去 85
一下 :
31.64

关
atida
Alterum Exemplum vſusTertiarum .
精
3 4.3 $ $ 673 55336 65516

1 2 3 3 345 3 33 8
(4 3 3 3

ST_T15 : 1411-17 itoristic: { { Insis : sit

01931 3C - Tit:1, " p_xhr rist15iiiiii; } ?!? !?、 ,yirit
. : CSS- TAIN T 19 1 27 / i.ii : sure :

Non
 is Lib. V. De Symphoniurgia ,, 275 .
LofIK

3 3 3 3
E H
3.8 7 5 3 8 7
1t

S 8 5 3
!!1.

011
8-6 5 3-8 6-9-33-43 8

14?
野 4 I

Non ponimusaliud exemplum , cùm infinitus-tertiarum vſus in omni compoſi

tione occurrat, ac počillimùm inDyphonijs & Triphonijs,vti ex præcedentibuspa
fuerit.

..:: $. I I. li von SOT

.. De Regulis vfus Decimarum .

nantiæ imperfe &tæ; Mirao autem gratiam & decorem illæ harmonicis modu. Quomodo
lationibus conciliant;præſertim cum Cantus & Baſis in multis decimis procedunt ; decinæ
Tenore interim autaliamedia vocaper continuò gradatim afcendente, vel deſcendē replicanze
te ; vt in ſequenti paradigmate videre eft, in quo ita baffo adaptauimus decimam , vt harmoniæ
media yox gradatim aſecndcąsvel deſcendensper fextaş ac quintas miram gratiam concilient.
conciliet. "

Paradigma barinonicum , ulum decimárum og fextarum exhibens,

1515 ! ' " b

Foto
28 843 . : 7
10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 16 10 10 10 10

85 65 8565 . 3565 85.65 10 52

Regula 2. Quando verò voces fimul in cantibus afcendunt, veldeſcendunt,tunc

eximperfecta confonantia maioread perfectam minorem commodè tranfire non poſ. Quæ inter
fumus, vepriusexemplum docet, in quo prima vox ex Cfal,fa,viaſcendit in Gfolino, cita
nallavita
illi.n
vt per quintam; inferior vorò per E lasmiper tertiam faltuaſcendit in G fol,re,vt; qua dita
polītioncm paulò antè in Cautela 1 & 2. reprobauimus; idemM
error contingeret,li in
m defcen .
 276 Artis Magna Confoni, ego Diconi .
deſcenſu notarum fieret limilis pofitio vt !l, cxemplum docet. Eundem errorem com
mitteret, quiinferiore voce perostauam Caliente,alteram exſexta veltertia jóttä ean
dem octauain conſtituta in tertiam aut ſexcam faltanțem poneret ;vt tertium & quar
tum cxcmplum docet.

| Illicita intcrualla I. Ex, Liciça interualla 11. Exemplo

-os .
I. II. III. IV . V. VI. VII, VIII..

Ilk
Pa

s
:00

o
13 31.01-31 31 31 3331 3838

3
‫܀‬ 1

Regula 3. Tertia minor tamen commodè in voiſonum moueri poteſt vtia V. VI.
VII.VIII.IX. exemplis patet; vel etiam in octauam , ſi altera vox per gradusaſcenderit,
altera per faltum progreſſa fucrit; vel etiam reliquis vocibusio Syncope conftitutis .
S.

Ι Ι Ι.
-
1

De Regulis feu ufu Sextarum fiue Hexacbordorum .

loco declarabimus; eft enim his fi ritè & cum artificio iudicioquè ponantur;
non minorin compoſitionibus gratia,quam tertijs. imo ſeatasmagouniquidpoffide
re in affectibus concirandis ja 7 libro fufe dicetur.
Quomodo Soxta itaquèfuauiterponipoteft,vocibus quantum fieri poteft in gradibus, motuq:
Sexta ma contrario conftitutis, præccdente ſemper conſonantias imperfectas,perfecta ; vt in ſc
por ponc. quente exemplo patet,idquè fieri poteft tam per gradus quam per ſaltus , tam aſcen
deado dendo, quàm deſcendendo,dummodò voces legitimisinteruallis incedant , ita vnilo
nus fæpiùs mouctur in tertiam minorem , rariùs in maiorem , & in fextam minorem ,
fçpiùs, rariùs inmaiorem, cius rei rationem vide in phyſiologia muſica,ſcd exeir plum
di&torum cape ſequcns.

3 3 11 3 6 33 6 8 I 3 5 8 6 s 6,8

POP
Vides in hiſcc duobus exemplis quomodo nunc cx voiſono,nunc ex e & ana,per ter
tias & fextasiterum in octauam rçditus fiat per contrarios motus:
Regula
>
CD!
Lib. V. De Symphoniurgias 8.277
Regula fecunda , Sexta minor regulariter tranſit in quintam ;altera quieſcente, rarius
in odauam , & priùs quiųem quando vocesfimulafcenduſt, deinde in ſemiminimis ,
qu hä сaim facilius tolerantur vtin primo'cxcmplo apparet ; Mouctur quoquè ad alias
gradus,deindcinditutfcmiditonum , fiue quod idem eft in tertiam maiorem
& minorøm altcra gradu aut ſalta progrodicače,veletiam altera quiefaente . Verùm
excmplum ſcquens omnia dieta declarabit ,
Exemplum I. Exemplum 11.

TET 6S 6 S 8 67 67 68 5. S 36568 % 5 6 8 6 6 546 876 8

Motus fextarum in vtroquè exemplo:diligenter conſiderandi ſuat , fiuc illiconiun

&i fuerint, fiue contrarij ; Ex ijs cnim dependetartificium ſextarum ritè vſurpandarū . 1

Videbis in hiſce exemplis vſum quoquèdiat ſaron quç Quartæ & Septime.
Regula tertia , Sexta maior octauam progreffu'appet:t & quintam facilè attingit,
aiſi ſit in Syncope conftituta , aut aditus præparotur ad clauſulam , vt in primoexem
plo; alias in fextam minorem moueri poteft,ýti & in ditonum femiditoniumquè, vt in
ſecundo exemplo patet .
Exempl.I. Exempl. II.

66 6323 16 6 3
三
6 8 686 58 57 68 63 68 768

99
Plura exempla fextarum aptè pofitarum vidc in Triphonijs Dyphonijſquè præcc
dentis capitis .
Notandum præterea ; quodmi& fa in voiſono Quarta, Quinta, & O & aua , coctc.
riſquè perfc & is ſpeciebus nunquàm apponi debent : dici enim non poteft, quan- Interuallü
tùm aurcs offendat notarum mollium durarumquè fiüc quod idem eft tritoni femi, omni
micótraf a
itu .
diapente,ſemidiapaſon ſimiliumquè fallarum conſonantiarum contrapoſitio . dio vitan
dima

S s

fa mi mi fa
m

mi CA
. ov fmi
 5278 Artis Magna Cantoni, Diffoni
DURID 1.91*** 1.sijainning arvostelunsa
so; si
CAuips
10h , 1971
VT XIII" 95.850.00
Loisins s.1
TE

Sri
Dediffonantijs earumquc in compoſition
.
:acino 11:5iocima
ustamultiplieimi
ylus
toirmo ? " Lulqina's
1
EVSOp Max.vniuerfum hoc immenſa fapientia fuaea lege diſpoſuit,vtbona
D malis,fecunda fterilibus, dura mollibus, infirma fanis, dulcia'amaris,ſalutifera
venenoſis, vitia virtutibus, aduerſa proſperisiauiolabililegeconnexa videantur,idem
què in'mundo præftantquod in Múſica diffona mita conlonia,ficuti enim harmonia
perfectionem ſuam negriquàmobtincre poteft, nili per diffonamiarum commiftioné,
itamundusüne malis bonilquè conſeruari non poteſts , dequibuscùm in noftraMuk
ca mundana fusé di&tum fit, co Le & orem remittimu
DiffonantiæfraguèMuſico nonminùs quàm conſonantiæneceffariæ funt hiſses
enim modulationes omnem gratiam acquirunt,idemquè in harmonia præftant,quod
in picturaartificiolusymbrarunt craétus.
Sunt autem diffonantiæfimplices tres,ſecunda, quarta, ſeptima ; Compoſicæ ex his
toridem 9. 1.14 .&Triplicatæ 16, 18, 21. vr tabula fequensdemonſtrat , vtis.‫را‬:
GLE " > '; ‫ر‬

Typusdifonantiarum , dietelevize
. 31:29.
7 9, 11414..16 :18 21
laul

TIIT!

E IDUNT

Hifce nonnutti adijciunt tritonum , & falfam quintam fiue diminutam ,quarumom .
nium quis in Melothcfia vſus ſit cum apericmus, vbipriùs quædam ad meliorcm rerű
intelligenciam præmiferimus ,
1
Br $. 1.09571,2}
-383D
Devalore notarum , menfura temporis,fiueArfiog Thef .
mais . ‫ ر‬de Paupis o Syncopatione'.
*** " 37 izanit.ortepi
lineis impofitæ ,breụes& longas tempo.
O ris moras in cantu conſumendasdiſtinguunt , & in proportione dupla ſeſeex.
cedunt vt fequitur
8 4 2 I 1을 :6
平

5 Valor
51
Like Va De Symphoniurgici 279
• Vaderbarumtanguseſt, yt ynaſemper ſic dupla alteriusſequentis. Hincmaxima ,
valet z logas.longa duasbreues,breuis duas ſemibreues,femibreuis duas minimas,& c.
Hiſce codom grdiacreſpondent Paulæ . Eft autem Paula artificiola vocis omiffio,cùm
ad cantantium quietem reſpirationemquè,tum ad cantus fuauitatem venuftaremos
inuenta,nc fcilicet perpetuus voius vocis tenør obtunderetauditorem , ſed voreficere
tur auditusſenſusalioquin petulangiſſimus; Quare nonmediocrem (ioportunèadhi.
+
bocanturcantui iucunditatem adferunt; Namvt re &tè dici ſolet , quodsaret alternare:
quie durabile non est , oportuaè primi Mufurgihæc ligna priuapuainyoncrunt ad Can.
torem à continuatæ vocis intentione liberandum .
.. Hacenim reparat vires, felaquèmembrg keyak . Adignauimusautem totpaulas quot .
notas inpræcedenti ſchemate, quæ omnestranfuerfim ,hoceft à ſuperioribusdeorſum
ductis lineis per iacentesia plano lincasſignantur,vtvides . &

3 I Paula Pauſa 4accingenslingas maxime notæ refpondet , vtpotè quæ 8 .

temporismenſuras adimplent, in fileorio :.
21 : ; : ‫܂ ܚܢ܀ ܢ‬

e Paula longavocatur còquòd refpondeat gotalongæ , occupatquè trium

linearum fpacium , abſoluitquè e temporis menfuras in ſilentio ,priorię dupla
Yo wisi ::::::

-jusiPauda à nota breui,breuis vocatur ,linca od duas linca pentagrammi

HIE-社-#
Horimaliter terroinauseduasią filencio semporismenfuras abfoluig
40. Vinc

* Pauſa à ſemibrcui, ſemibreuis fiue femipauſa dicta , virgula eſt à lince

deorſum ad medium duncaxaernaciam interlincare normaliter duéta kmitema?
poris menfuræ , vt numerus fupralcriprus demonftrat,æquiualens ;vt .
s Paula à minima,ſemiminima dieta, virgula eft à linea ſurſum ad medium
quoquèinterlineale lpacium gormaliter duda,prioroppoſitaeft nectamce
porismenftraq explcas,yt. :
6 Peula à feminini ma;femiminimadi&ta, quod & fufpirium
dicitur,vnei
ſimilitudinem recte exprimit, quartam temporis partem denotat in ſilentio
commorandam .
7 Paula.für: diâavel ſemilurpilainen onmondiapia fiñilitudinem exprimit,
à temporispartem gotat,vt;
8. Paula à ſemífufa, femifuſadieta' velvt aliis placat chromadaplicărum
vhcum fnuerfum refert is temporis partem notat . Quorum omnium -va
lor in præcedentiſchemtante exhibetun. 2

pauſarum regulari mē.

Notandum autemtamvalorem notarum ,quàm
fura quá GræciMetron ,LatiniTactü , Italila Battuta fiuepulſümvocanci Omaisaus
temtałtus fiueMcAluga-temporis duobusconftarmoribus,quos Giæciasan &DARYO
cant ,
Açous & oson eft menfura temporis in poſitione ſemibreuis ootæ adhi Scraibreuis
benda, ſiuenihil aliud eft ,quàm Ta &tus ſiue menſuratemporis fecun
dùm eleuaționcitaut depreſſionem -manuseanſiderata , fi enim in ſe
mibreui proferenda manus depriinatur vocabitur hæcdeprellio.Blous,fi
cleuetur,dicetu r
hæc cleuatio manus Agris Sfeis verò fiuedepreffioma
A Quid fit
hosp Pasal Agcus, &
nus menfurans vnam notam minimam , cleuatio alteram nocam mini mia. min. bidir .
mam , quæ dunnote peguiualent vniſemibreui,ypjamangiac patsto:AtquehæfAr
fis & Thefisin diffonantijs aprèponendis cantimppfaci eft,vetaradiffonantiarum
ratiaindependere videacuti huicemingfrrite diſſonagriasadenfquepis.poplanumciessiti:
2:19
 280 Artis Magne.Confoni, Diplomi
ciesmelos & oppidograrum ; ſin ,ditfonam ,& auribus inconuenientem albérato ,in
iucundamque fymphoniam efficies: ; , ncol
Syncope Atque ex huiuſmodi duobus motibus emanatmodus ille harmonicus , quem Syna
vnde
catur
'nar. copen vel cursofio barbare fyncopationem voca ot ſymphonetæ ,cuiusnotitia adeò ne.
ccllaria eſt, vt ferè impoffibile fit illam cognoſiere, nii prius Mufurğus cognofcat ra
tioncmi menſuræ temporis de qua iam paulò antè locuti fuimus. Ne igitur Tyro fta
tim in principio remoram , dum frcquentem ſyncopationis mentionem audierit fibi
obicctam fentiat, de ca breuiter aliquid hocloco agemus.
Quid fit Syncopen igiturliuclyncopationcm vocant ; quoties notulæ minores per maiores
Synccpe ſepararæ ad Te inuicem reducuntur per Arfin & Thefin ; Siue eft notæ femibreuis aut
harmonica minimæ inter duas ſemibreues cvelminimas,autquaſcunquèalias ;veletiam paula
eliſa'; Ea cantui valdè familiariseft , magaa
minima qpe arſis liue eleuacion manus
que yenuftatem adfert ſi quis re&è ca vtatur, maximè verò in duarum vocum collu
fione adhibeturcum magna aurium voluptate, ſedicion minus in tribus pluribufqpei
vocibus . Huiusmulta darç vel præcepta velcxempla non eft neceffe , cū ſint vbiuis
obuia & nemini ignota . Cauendum tamen in ca ne notarum ſeparatio fit inepta ,
quòd fieret, fi velnimis longa foret, velpor pauſasdifferretur , aut por nimis magnas
9 9 ñorulas illa exprimoretur ,
Quæ nota * Cuius hæc fit regula, Nota ſeinibrouis & minima, tantum ſyncopationibus fubftãt;
Syncope
Sublient .
reliquæ verò vltra has maiores(vt brcuis)ſyncopationiprorſùsob nimiam moram inu
tiliseft ; Vlțra minimasverò minores ct ſyncopacionialiquo modo feruire poffint,ob
exiguam tamen moram; non ita auribus gratæ rcddunturvt ia exemplis patet; Verű
hifcevilis exempla fyncopationis fubiungamus ,
coin .
Syncopatio in femibreuibus for in minimis asmuo Bison
6 :??" 195.23 :00

Syncopatie partialis

10.14 6 S 10 IO IO 7.6 ; ? 1

*; '
SIIVO

5 6 467 46 45 5 1 ; 6:19:29 za ) % *487

BITI

‫فتش‬

978.7 :!
im mno : 076.70
E
: ! :01:18 .-":*:6 10.1.3
S t
Ci

riisi!
70 %

In præcedcatibås exemplis iftæ noræ fyncopen fubčunt, quæ literaSnotantur,Tunt

aurem đapticesfyncopationes partiales&toralès ș Parţialis fyncopatio eft , quando
hincindein aliqüa etnicitena boră ligantur,lluc fyncopantur vita'prétéedentibusetas
plis
 Lib. V. De Symphoniurgia : : 281
plispatet: Toralis, quando vna integra ſeriesnotarum fyncopatur ; Quæ res mirum )
quantam gratiam habeat, vt in ſequenti cxcmplo patet ,
1
Syncopatio Totalis
Hull

Verum cùm in fequentibus frequcuriffimè huiuſmodiſyncopationum mentionem

fa & urifimus, hìc aliquot excmpla dediffe fufficiat,
>

i ,
$. II .
De Prerequifitis diſſonantarum concordandaram .
Vm itaqaè diſſonantiæ ſymphonetá maximè neceſi riæ fint, cùm ad ornamenta
C V tum ad varietatem harmoniæ eidem conciliandam ,earum maximam notitiam
habere ftudebit . Nam etli harmonia potiſlfmum fit ex conſonantijs, quia tamenfolæ
conſonantia ſatiętatem p riunt tædiumquè,ſi oimium conțiouentur,fit, vt huiuſmodi
faftidium diſſonantijs miftis velutivarietate ciborū tollatur. ficuti enim poft tenebras
dics, poft amarum dulce,poſt malum bonummaximèdelectat; ita vri di& um eft,post
diſſonum ,conſonum maiorem gratiam haberefolet.
Conſideramıs autemhoc loco diſſonantias velper fe & abſolutasi-velper accidens
& refpe&tiyas; Diffonantiæ abſolutæ funt , quæ nulla prorſus ratione in vfu harmonico
locumhabent, vt fi nota breuis aut longa-in conccotu dyphonio in 2.4.7 .alijſquèlo = " " !
ntibus iretur ,
12. Nora uenicscaneireper
cis inconndum
mome nti in omnibus effe hemitonium yve veteres mi fa Semitonij.
ſemitonijmaierişintçruallom meritò totam Muſicám dixcrint - Chromatica quoq; tie haben
Signa B Klummadiligebtia confideranda 2 rigen ! :) ‫ مهنده‬:

Qudd utfacias, ſciendum eft; b quadrunt fiuesit ) ;

durum , in cantu molli vt plurimum cam clauem . Exemplom I.
flise
ambicz quænoscín mitecipere poteft ; B vero mol- ;?
lein cant w dura ,cam clauem ambito que vocemdi
farecipere poceft in cantu,vero duro b quadrum
in chorda b fa , b mi ſuperfluum eſt; vti in capture
molli B molle in chorda B fa .. verè excepto miz: 2010 0 :2 gegal
quolibet alio loco poni poteft. Porrò b mol- Exemplum II.
le vbicunquê poſitum deprimiffopum ſemitonjo x ?
quem Gigau m X ſpacio codem eleuat . Aéquè ita ?
addito bmolt ögrauioris one loniacutioris fit
maius red fit midus, din prima ***
exemplo patet , & contra X , quod ſequentem no
tulan fenè ſemper afeendentem habet, interuallum ratione fuperioris ſoni minuito
rationeinforioris augmentar , ok jaſecundo exemplopacot,de quibushanc regular
070,27659 urin
accipes . 2
Na Ia
 282 Artis Magna Confonts & Diſſoni
Inſalçibus liue maioribus interuallis x continuari nonpoteft nifi vox , quae, funda
mcntum ſubftruit, exſextamaiore in tertiam procedat ,

6 7 6 -.3.1-8..67 , 6 3. 8

conto
raccidens femt, quæ prima fronte quidem à
tijs non diſcrepant . Verùm cùm illæ ſemitonio minore abundent, vel deficiant, fidi
ligenter attendas,facile ſe produnt;quæ abundant hoc feinitonio m' inore fuperflua
interu alla interualla ; quæ deficiunt ſemitoniomaiore,diminutá vocantur interualla . ita Quar
kiperflua ta ſuperflua dicitur , quando ſemiconio minore ei addito naſcuntur tres toni , quem &
quæ dimi. ideò tritonum vocant. Occurrit autem hic Tritonus ſiue Quarta ſuperflua vel ordi
nuta .
nariè vel extraordinariè , Ordinariè fit, fi ex Fió B vel ex B in E ſurſum perrexeris,vt in
ſunt u jicuiushoc ligno

x, aut infimam b rotundo ſignaueris, vt 3.4. 5. exemplum docet .

***** {114 Ch 07: z ,
17!
3 1 Quarca fuperflua Quinca Octaua
1 2 S 6 8 9 JO II 12 13
2"

1188
Tric, Trit. Teit.Irit,Trit,solupens fup,sadimi,s.dimus fuperflua diminuta

Quinta fus Quintaveràdifona pari ratione duplex eft,fuperflua aurdiminuta iSúperflua eft,
per quando viuſdem notæ fuperioriadditur ſignum gove in 6 & 7. exemplo patet. Vbiz
dininuta . vides ex Cin G.cancellatum , & ex A in C,cancellatüm fimiliter quintam naſciſuper
fluam . Ex la verò in Ffa, vt; Item excx cancellato in Govel ex G.X cancellato in
D Quintam naſeidiminutam .vt8,9:70 cxcmplum fignant,' 930
fua
Haud ſecusOctaua duplex ,
eſt ſuperflua & diminuta;Superflua aft,cum cius fupe
perfua che riog nota học ligno.-M notatur vt 13. &-P2 ?exemplomdoces -IDiminuta eft, cùm in
diminuta. feriat ciufdeinnota doden ligno X veteriam b mollifignatur;&vläimum exemplum
docer : Ex quibusreſultat hæc regula 3 iju ginenfequinsdivision
In perfectis conſonantijs caue pofsionem micontrafa 11.b.ch ni s'locidos
11 moqm9y ! -!0! d 6 tot 1907 inoq oci cils socios
Chin ? mugoligob si svojicu !
78.26AIP V TA XL mans!!
E sojusinol 9 nois ? :'!. " Ot10 ";
Decollocatione diffonantiarum xtconlona reddantur ,
coglioups -üli ) boup .Ecn1907 5.131 g ninapang
Tafiex ipfo etyinâconftet;nihi què mélosHipshonicuo turbare', quàng inter
Walla diffonablerti tamcn Muficorúarimduslaeffcctubonefossenon folumacon
miſceantur
ceffariæ .
harmoniæ ; verum etiam conſtituendis componendiſquè clauſulis fint -972
$ .1.
 Lib. V, De Symphoniurgia. 283
$ . I.
ies
De vfu Secunde.9.16.23.
RegRegul
ula& aummenQuan tur,dovt inun primfecun
tandocu
forti popie
o cxcmdaplo , er duastertias,femper bonum effe Regula de
rcint
patet pofitione
2. nquc Vox ýniſono mouctur
ex us a -
per grad alter voce in vniſo fecund x .

no quieſcente , fecunda conſonabit, vt in ſecundo exemplo patet .

Rogula 3. Quandocunquè vox ſecunda includitur iatertertiang maiorem & yniſo
num ,priorquè vox in ſyncopatione eft , ea conſona reddetur, vt in tertio oxēplopatet :
Regula 4. Nona, ſecunda replicata , inter decimam minorem & Quintam poſitas,
conſonabit, vt 4. exemplum docet , j

Regula s , Secunda vel 9.vel 16. fyncopata ſemper ſuauiſſimum sffc & tum proferet,
dal vtin s . exemplo patet ,
4
Fi

Paradigmata vfurpata fecunde,rond,egc. l . vi

I
s

SE s EF
1 2 3 4 8 2:3 4 58 1 2368 5323434 6 3 2 151095610946 10053876532 31

Verum de fyncopatione,ſecundaquè fyncopataproprio loco fufiùstra&tabitur,qua

re fufficit tantum hoc locovſum ſecundæ breuicar declarafe, locumquè in quo inter
conſona comparere poſſit, attribu ille ,
$. II .
De vſu Quarte .
Agna inter Authorèscontrouerſia eſtde Quartas vtrum ca numero conſonorū,
M vtrum diffonorū adſeribendafit interuallorūs. Reſpondemus breuiter Quar- Quomodo
tam harmonicè intra octava diſpoſitam , confonam eſſe,arithmeticè verò intra octaua Quarta dil
difpofitam vulgò diffonam eſſe, quamuisnosinſequentibus etiamabſolutè conſonam modo cé!
oftendemus . Atquè de hac potiſſimum hocloco differimus, quomodo illa arithme- fonaGt.
tieè pofita conſona fieri poffit, & quem locum , inter conſonantias vt confonet,ſortiri
debeat, quomodo eadem ,vt afperitatem illamdiffonam exuat, liganda ſit ex ſequen
tibus regulis difcetur .
Regula 1. Cùm ſextæ plerunquè medium fonum recipiantita vtin Quartam ,Ter
tiam maiorcm vel minorem diuidantur, vſu compertum eſt; Sextam minorem conue
nienter Quartam ſuperiori loco habere ; & tertiam inferiori . Sextam verò maiorem
contrarium ordinem feruare,exceptis tamen ijs in locis, vbi formatione.clauſula in s.
tranſit, ibi enim plerumquè ſemiditonum ſuperiori loco rctinet; Vadehanc regulam
formamus ,
1 Nn 2 Quan
 284 Artis Magno Confoning o Diſſoni
Quandocunque ſexta maiorita ponitur ,vt quartam intra ,tertiamminorem ſupra
habeat, tum quarta ſimpliciter & abfolutè fit çonfona, vti etiam cum intra octauam
ſupra quintam ponitur ;vt in primo exemplo patet , & ex tabula harmonica ſupra
Probl.3.propofita, luculenter apparet .Vide quæ ibidem
: in
de quartæ poſitione fusè pro.
fecuti fumus ,
Regula 2, Quando vox inferior caſum quintæ ſubit, in duabus breuibus , aut ſemi.
-breuibus fuperioris vocismedia ſyncopada eritquartacofonaos; yt in II.III.VI. excm .
plo patet ;Eft hạius quartæ vfus ita ficquens,vtvix vlla cantilena fit, in qua non inue.
diatur . Sed de hoc futiùs in Expitede Syncopationer :
Regula 3. Quandocumquè duæ voces ia tertia conſtitutæ mouentur, & prima qui.
demper gradum velmouim coiuncturi in npris minimis,aut femimjnimis altera quie
ſeente, erit fecundaminima dut femiminimaquarta contonans,vt III. &IV. exemplā
docet . Quomodo autem Quarka in principio , medio , & fine poni poflit nouo artifi.
cio conſona ,in 7 libro fusè demonftrabitur .

Paradigmata Vfurpata Quarta, eg Sext & .

Exem . I. ' Iwca IL IV , V. VI.

66 6 $ 65 8
E S $ 3 S8

3 3 3 3 34 3 8 3.4.38

• Regula f. Obſeruatum eft, quòd plures ſextæ , fi in mediatione tertiam inferiorilo

co conſtiçutam habent, quartam ſuperiori loco poatam , optimum atquè à ſenſatiori
bus Muficis valdc approbatum cffectua ſintfacturx ,maximè vocibus deſcendentibus,
dummodò in perfecta confonantia inchoentur,& in o&taua finiantur ,

Paradigmata vfurpata Quarta Sexta fimul.

i otiosiulis
2.1.1
E. 09
$ 6.6.66 S 6,6 6 6
DIA
法 EE
3 3 3 3 3 $ 3 33.3

Vidos
 1..!! Lib. V. Do Symphoniurgia.. 285
Vides in hiſcc duobus Paradigmatis ſuperiori & inferiori; quomodo in poſitione
ſext&, Quarta nunc harmonicè, nuncarithmeticè conftituta,id eft nunc ſuperius aunc
inferius poſita, conſona reddatur, vbi in ſuperiori duæ notæ in ſecunda voce arithmc.
ticam habentQuartæ difpofitionem ; Duæ fequentes verò harmonicam , vtramque
bonam & à bonis authoribus approbatam , hanc eandem in inferiori exemplo harmo
nice conſtitutam intuerilicet . Vides quoquè in hoc eodem Paradigmate , quo ingia.
nio plures fextas immediatè fe conſequentes ponere poſlis. Verum vtvniuerſalem
vfum quartæ videas , &quodnontantum illäfyncopata valeat , fed quouis modo in
principiomedio & fine, in 7.libro varia cxcmpla poſuimus; quæconfule,cx quibusmat
nifcftc patcbit,quarcam no tam aſperam & diſconam eſſe ac vulgusMuſicorum putat,
410 S. III . i

De Vſu Septime .
S Eptima, puradiſfonantia eft ; quæ tamen cùm in claufulis, cum infyncopatione
ſolito artificio poſita,confona efficitur ,
Regula prima: Sicptimæ vſus eſt primò in claufulis, in minimis ſæpiſlimè,in femi- pofitionc
Regula de
breuibus rarò , in breuibus numquam , concedunturenim fæpillimèdiſſonantiæ hiſce Septima.
conditionibus ,
Namquandocunquèin ſemiminimis primatontonalçſt, ſecunda diſſonaquidem
ex fe & ſua natura erit, ſed propter velocitatem motus à prima & tertia conſonis ftipa
ta, conſona redditur, itaà 3. & s, intermedia , quartaconfona redditurs Haud féçus6
& ziinter3 & 8.conftituta harmonjamlaudabilem reddynt. Verùm hæc omnia
in Exemplo I. II . III. IV. clariùs clucefcenti
Regula fecunda:: Syncopatione confonaquoquèrcdditur ſeptima, fi videlicetinle
riori voce quieſcente in brcui vel, femibreuis alcera vox ex terria in quartam perfynce
patam ſemibrevein moueatur. Hic Septimæ vfusfrequčciflimus eft & muillibinon ad.
hibetur. Vide ſequeasExemplum .
1 " !!!!

ir
Paradigmata Vfus Septima .
I. II . III. IV. V.

811 4 6 7 8 i 9343678 15693 13678 5.76 :

Rcgula tertia:Septima minor quoquè conſona teddetur, ſi ſyacopata ponatur inter

duas foxtas, interuallo D & C.cadem reddetur confonapolica inter 6 & 3 incoruallo
C & B. ytriuſquè formam 1. cxemplum dabit .

1. Exempl.
 286 Artis Magna Confonis eg Dilſoni
)
I. Exempl. I I. III. IV. V. V I.

#
:3 6.767 3 . 87.5: 7: 3 3 67 :5 8 9 8 76 8
6

Tha
Septima quoqueinter 8 & 5 ,& inter s & 3 min.Inter 6 & s. inter s & 8. inter 8 & 6
pofita,conſona rcdditur, vt II. III. IV . V. VI.Exempla docent.
Multæ aliæ regulæ hic poni poffent, ſed quia illasalijs locis reſeruauimus , hic pau
çiores eſſe voluimus

S.I V.
rries
De Vfurritani fiue Quarta iufta e Semidiapente ,
fiue Quint& diminua.
Vid Tritonus,quid Semidiaponte, aúc Quinta falſa liue diminutafit,quid etiam
Quomodo
in calows
Q Semidiapaſon fiue7 diminuta fit,in præcedentibus fatis dictum cſt Etfi enim
Tritonus vt plurimum infcala quatuor gradus
exhiteatur habeat , Semidiapente verò s.eft camen voa & cadem Tritonus Semidiapeáte.
Tritonus. quoadauresdiſfonātia,vti ex ſyſtemateharmonico pau .
lò poftponendo patet, cùm vtraquè6.femitonia æqua to
lia, cy octaua in 12 ſemitonia equalia diuiſa obtincar ,
juxta quam diuiſionem nos ſingulas octauas abaci Cla
uccymbalorum in 12 ſemitoniadiuiſimus, quæ conlule .
Vt tamen ab hoc labore immunis fis, ccce in primo exemplo habes vtriuſquè & Tri
toni & Semidiapente interualla gradibus quidem inæqualia , at fe ipſa ſono æqualia ,
cùm vtrumque,vt cx 2. & 3. exemplo patét,6 conftetſemitonijs æqualibps; ex ijs qua,
rum yna octaua conftat 12, vti di& um eft,& hic in cxemplis patet .

I 2 S 6...

3 A S 6
LIST: 6 :33
Quis itaquè veriufquè in Melotheſia vſus fit, breuibus regulis declarabinius; Si quis
igitur totam o & auam in 12 ſemitonia iuxta dieta diuiſerit,pofſet is ex quocunq; loco ſc.
mitgaiorum tritonum adaptare, ek enim hæc o&aua cyclica id eſt circularis,

namn
Oftaua
 Lik. Ki De Symphoniurgia.
Ohana in 12 Semitonia diuifa.
..us ;
un
i11ti

Regula de Pfu Tritoni .

lar.SiTrit
Regunorem onus ipiatur:abautvfq
vel majorem ,accquæ ſequitur miſalu,abi
uè Tritonum
immediatèink
tur isperfextſequen
vt inexemplis am mi
ter
tibuspatety þijn primoexemploper6.minorcm ; in exemplo2. per 6 maioremfalua
tum reperies
Exempt. -1 II . infini

160 I 3
གང་ །།
4 6,5 3 5 4 3 68 7 7

3 !!!!
Videshicingeniosè faluatum Tritonum io primị exempli ter
tia nota;vides & in tertia nota ſecundi exempli per ſequentem
ſextam ſeruatum tritonum ; vbiin ſequentibus notis quoquèſe
primæ yfum vides 3 6
Regula 2. Sivero Tritonus accipiatur ab illis , old pullbro..
tundum incipiendo in A biz , mi ſaluabitur is per fextam mino
rem immediatè confequentem , vtfequens exemplum docet .
Non ignoro aliquos hic Mulicos naſütiori ftylo notatūros E la mi
hanc noftram poſitioné tritoni;ſed nihil eosmoramur;que nos
hic pofuimus ſecundum ſcientiæ irrefragabilia ſunt præcepta , Ela'mi
vt proinde dicam corú æftimaré nemo debeat,viquifolo falta
ci aurium iudicio , incerti & confufi, quid faciantneſciunt.
共
Regula 3. Si verò Triton . ex B. in Elumarur ; ſaluabitur ís ſi
militer per 6minorem vtin fequenti exemplo parets
Atquè hoc exemplum idem eft cum primeregulæ exemplis,
differétia ſola eſt quod hçc interualla vnius quartę tráſpolitionā
Hope
ſybeant, vtnotæ cum notis conferenti luculenterpatebit 1,
热
Bf4l.no
S. V , LC30 : 3,97: 17 9 ? ! ??!: D
1151
DeVju Semidiapente fiue Quinte ,diminuta .
3
150125
980

20
Vm Tritonus &Semidiapēte quafi idem fint,& inroruallo cămatis folùm diftēta
C
gulis docebimus. ..

Regula
 288 Artis- Magna Conforto, ege'i Difoni 45 3

*
Regula r ; Omnis quinta falfa fiuc femidiapente
valida redditur , frinter 4. &3. ſtringatur , vt in exem .
plo patet.
群 S 3 3 6 5
Regula 2. Si ſeinidiapeate exFin C fol,fa ,vt
conſtitui velis , yox quæ femidiapente ha. JE 15
bebit, cx 3 per fecundam ,id eſt ex A per Gin
FX mouebitur,locumqueoportunum inter 2 g
tertias minores obtinebit ,vt in appoſito exē.
plo vides .
Regula 3. Si verò conftituatur femidiapen. su

to exha mi in Pfa ,vi. poneda eſt inter 6 mino 3 3 3

som & tertiam maiorem . vt fequitur.
Regula q.Ponitur femidiapeate ecia
interduas tertias,vtin vltima.parte
huius exempli patet
Verùm fuper datamqualibet cla
uem Tritonum & femidiapeote con
ftitues,ſi octaua in i 2 femitonia diui;
ſeris,cùm enim fingali Trigoni aut fe
midiapeate vbicunquè incoeperis ſex ſemitonia contineant , dabunt ſingula quae
tuor graduum interualla tritonos,& ſingula quinquè graduum interuallafemidiapen
ic, vt in ſequenti figura apparet ,
‫می‬،‫دل‬،‫ زن رو‬u .، ‫ حائل‬,

Diuifio Toni in 1:afemitania pro: ufsTrilomiin, compoſitionibus”.

$年 ſemit. Kemit, ſemit. femit. ſemit. ſemit: Iepit. Sentit femiti- Semit. fomit, femit. a .

E
Sem
i
Ja lor
Tri d T r
iap it em S CD D * Tuin
ton 3 . er o idr IQ om
us 12a
ut t n
e * us X ar;: i t n
e ii a p o n t n u s 13
s. T S d e
Tri
t songs
minis7705
Touch
3: 0 :11 :09 :53 :"70
,
县

" Yol. " ‫زاد‬

Et haetabula primò vides;quomdo octaua inr2 femitoniafit diuiſa :Vides quoq;
Octaua in claues fingulis gradibuscorreſpondentes, deniquè combinationem Tritoni & Semi
12 Temito diaponte . Nam linca curua coniungens s' & 7.datinteruallum Tritoni,linca coniun
nia diuiſa,gens 2 & 8. interuallum ſemidiapente; 3 & 9.iteruin tritonum , 4 & 10.ſemidiapente ,
Cyclicam & fic de cæteris. vt vel hincapparaat o &tauam ita diuilam cyclicam effe, vt vbicunq;
CHE
incoeperis ſemper aut tritonus autſemidiapente habeátur,hiſce igitur interuallis , fire
gulaspræcedentes applices, habebisinfallibilem dictorum interuallorum aliàs prohi.
bitorum effc & um . Verùm dehiſce omnibusin ſequentibus fufiùs
Nunc reſtat, vt antequàm vlterius progrediamur ,quomodo diffonanțijs, fingularis
gratia & fuauitas conciliari poſſit, vidcamus; fit autem id per Syncopria, quam vulgò
fyaco .
 Lib. V. De Symphoniurgia. 289
fyncopationcm vel ligaturam vocant Symphonetæ, in qua totiusMuſicæ pulchritudo Quoniodo
conſiſtit ; Secretum & arcanum harmonicum , quod qui ſciuerit,is haud dubie prærc- dilignátijs
liquis in modulationibus aptè concinnaadis ingenij commendatione digniſſimus ha- ciliatur,
gratia có .
bebitur, præſertim ſi artificiofæ fugarum inucntioncs, de quibus poftcà , eam comi
tentur ,

s. VI .
Regula de Syncoppivulgo Syncopatione diffonantiarum .
Súrxofes fiue barbarè Syncopatio vox græca in latinum vſum translata à cupcómouid
eft ferio feu verbero , quia notulæ fic contra tactum expreffæ & decantatæ tactum mē. ſyncQuid fit
opatio
ſurantis quaſi feriunt feu verberant . Tactus enim æqualiter menſuratur; Notulę verò
ſyncopatæ non æqualiter, ſed contra eum quaſi franguntur. Quare ſyncope eft irre
gularis applicatio notæ ad tactum fa &ta propter minorem figuram præcedentem ; No.
cula autem ſyncopata dupla maior fit vel ačtu velpotentia ,quam pocula proximè ſo
queas in quam reſoluitur . Potentia autem cum maior habetur , quando ſemibreuis
fyncopata cum duabus ſemiminimis pro breui , aut minima cum puncto & duabus fu .
lis pro femibrçuiſumitùr , vt in hoc exemplo ,

ho
Fit autem fyncopatio duobus modis : Primò fine diffonantiarum commiſtione ,
quæ tamen impropriè ſyncopatio cſt . Secundò diffonantiarum interuentione fitque
fequcntibus regulis.
Reguh 1. Quando poft fecundam duæ voces ex tertia in quintam yel octauam ca
dunt,ſecundaquè tegitur clauſulistuac apta fit notarum ſyncopatio ve I.Exem ,docet.
Pro Regula I. Pro Regula 1L.

‫܀܀‬
I 23 53 23 232 65833 3 3 2.13.23 4 3 3 5.35 4 3 8 3 3 3 3 4 33

Regula 2. Cum quarta tegitur in clauſulis videlicet cùm poft fyncopationë ſeu mu
tuam reuerberationem duæ voces ex tertia in quintam vel octauam cadunt , Syaco .
patio fic, vtin oxemplo patet.
Regula 3. Cụm femidiapente, fextamaior & nona claufulis teguotur, fyncopatio
ſucceſſum feliçem fortitur. Septima verò cum clauſulistegitur & poft feptimam voces
duæ fyncopatæ ex ſexta in octauam cadunt idem fit,

po Exemplo
 290 Artis Magne Conſoni , & Difoni
Exempl.Semidiap. Exempl.Sextæ maioris Exempl.Nonæ ,
va
3 45 3 34 5 3 653 231 56 6 6 6 8 8 57 6 6 3 8 9 9

EF spot *
4 polito
Atque hæc omnia exempla maxima cum gratia in compoſitionibus vſurpantur, fi
iuxta præſcriptas regulas ordinentur ,
Secunda fyncopata continuò,ſuauiffima redditur ,
Syncopa
tio anima eſt veluti anima quædam informans & viuificans diffonantia s; Si itaquè ſecun
eit diffoná
tiarum . dam continuò ſyncopare velis, id facies vel in ſemibreuibus vel minimis notis , reliquæ
enim huic negotio ineptæſunt, ſuperior vox præcedat thelasmenfurà .
In ſemib.fync.i.ex. În minimis fyncopatæ 2. exempl,

ነፃ
2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 / III 2

Altera ſequatur in ſecunda menfura arlis præpofita priùs ſemipauſa , vtin hoc exea
plo præſenti patet .
Quarta fyncopata continuòfuauiffima redditur.
Egula s. Quarta fyncopata (uațițațemmirifioam acquirit,fi continuò fyncope.
R tur, quodfiet, fi in ſemibreuibus aut minimis vox pofterior præcedar menſura
theſeos;altera verò in quartacam ſequatur menſura arſios, præpoſita prius ſemipaula,
aut in minimis ſuſpirio, vt in ſequenti exemplo patet ,
Quartæ fyncopatæ exem .in ſemibr. Exem.in mir imis .

S 4 4 4 4 4 4 4 4
11(;}

Aliud
 Lib. V. De Symphoniurgia . 29 !
head
Aliud Exemplum .
Vides igitur ex hic poſitis exem

9
4
電E plis, quantus ex fyocopatis diffonā.
tijs harmooiç decor & gratia naſca
rur .
Regula 6. Verùm hoc loco notā
dum non diſſonantias tantùm fyn
copari poflc ,fed & confonantias, &
conſonantias vnà cum diffonantijs,
imò & puncta fyncoparioni aptawi
Catholicum ho- ſyncopationis paradigma oftendit .

Syncopationis Paradigma Catholicum .

.
也加
EE

C :A P - V T X V.
Deprogreſſu conſonantiarum ,diſſonantiarumquè licito ,
& illicito, quo ab vna ad alias mouentur.
Gemus in hoc capite de conſonantiarum diffonantiarumquè,quo vna ad aliam
A licitè tranfire poreſt, progreffu; negotium magni in Melotheſia momenti,quod
quiſcunquè neſciuerit, vt is quicquam in hac arte laude dignum præftet , adúvato exi
ftimo . Certè ex innumeris ferè, quiquotidiè in lucem prodeuntAuthoribus, vix pau ,
cos reperies , quinon in hoc præcipitium illifi, compofitionis Oo
naufragium fecerint.
Nam
 1

292 Artis Magne Confoni, .Diffoni .

Mufici mia. Namdum nullam progreffus harmoniæ liciti vel illiciti rationem habent fallacique
gnis erro- aurium iudicio omnia committunt , motus illicitos pro licitis accipientes , quam cxi.
ribus fe ex
ponunt , fi guam huius artis cognitionem habcant , libris fuis paffim profitentur. Hæc dum in
progresi:ä сuerer,antequàm ad ContrapunctiFloridi compoſitionem procederemus,hoçCapite,
harmoni- qui progreſlús liciti, qui illiçiti fint,ex infallibilis fcientiæ principijsdemonftrare vifum
cc lm nó
habeant fuit.
notitiam .
Sciendum igitur Progreſſum dupliciter hoc loco conliderari poffc , primò, in quá.
Progreſſus tumomnes confonantiæ infra o&auam incluſæ , ab vniſono moucntur ad fingula in
duplex , terualla inter octauam contenta tam ſurfum quàm deorfum . Secundò , in quantum
à 2.3. 4.3.ad cæteras omnes tranqtus fieri porglt .
Sciçndum fecundò ; Non omnes progrellus in quorcunquè vocum compofitionibus
adhiberi poſſe . Sunt enim quidam ,quitantùmn in dyphonijs,nönulli folùm in Tripho.
nijs, aliqui duotaxat in tętraphonijs, cæterifquè polyphonijs locum habent. Regulą,
tamen communis eft: Progreffus qui boni ſuntpro duabus vocibus,ſunt etiam boni pro
quibuſcunque alijs multarum vocum compoſitionibus , fed non contra ..

$ . I.
De Tranfiu fiue progreffu ab unifono ada
Progreffus
ab iad 2
Rogreflus huiuſmodi duobus modis fieri poteſt; primòad chelin in ſyncopatione,
dum vna yoxmoueturpergradus, altera conſiliențe, vt hic patet . Secundòad
fit amodis Arfin fineligatura , dum videlicet vnavox mo
uetur pergradus altera conliftente fine ſynco- I. Exempl.Tranfitus Drifoni ada.
parionc idque in 3 vocibus vt in iparginc patet.
Secundus progreſus ab vniſono ad tertiam .
Progreſſus minorem fit tribus modis , Primò , in principio
ab iad 3 meaſuræ motibus contrarijs & cõiunctis ad the
min:fit
modi s,3 fin , vel per gradum vtraquè yoce iacedente ,
Sccundò , ad Arfin -menfuræ progrediente vną ,
voceper ſaltum intortiam minorça ,alte a con
ſiſtente , Tertiò ,Adarln & thelia , dum vna
vox mouçtur per gradus ,altera per Calcum in'e
quartam ; idque in triphonijs . Gurerùm om.
ncs fequentesprogreffus liciti funt, & ſine ferus
pulo vlloin quauis quotcunquè vacum'compoliţione adhiberi poffunt ,
Proceffus liciti omnes ab Vnifono ad 3. min . & contra,

基EE 1 : 7. 3.min ,
6

3 Tribas , sadzn 1. ad 3, ? ad 3. 1.ad 3 .

3 :.

A ter.
 Horæ
lineæ.
Aequinoctialis
: r6r. Pod

-T
- twhoo okoa'
no tiHomde-e Info
too - weo
zi

Il
* lapso Alco Alec
poor
,

ur 2 ook에 Dov Coleman

*lབ
: pou epau ja arptaut univ.10H SHITJIW XeU !

三上十 l-zi-七 -9-12 - at. M---SM- P. & i i - -NI epallHz

flertallet
!within
till
&pNN
hemoft
dit10
compte
thehom
to
mit.co.
ATL
bildade amHote=be214hyg-1W+oe-nt
lopent
prodat
more
-14
put
he
744
notat
myte
Mohat
complete
limited
to

anjuruſuna ai [
!
ampe
Itapingt
mai
2014
Aoid
6-14
hemalt
o.-
mare
myt
mit
Mult
molt
rpoflet
bare
ight
viduref-6©orren
'antuvuſu.131 xt ] ' sunb vad xaoH

1
1-1-14
mt
dit low100-M
molt
1-1
Violine
-i'ahways
maple
alwal
Awal Alcay
Hawlay
asla
tPkw
!6Dotapos
uld
nyaffthe
ad-
plapl- 0öw-
My-H0plus
Al,a
-1 - -+ *
Llo Ako -100 mloo ulico
1 NICO Alyn PAN
Woo
} Noo
oastar am Byben aacltw
Hora
linea
Acquinoctialis.

synb səd x10 H

} Milo
lo .
who 2 Woo
Htoow 0 mkonuhoo tleht maloo hoc
Alut 100 T
1
* 1
이
-
mot
6-14 lev-AinfreHowferlothod-6thas6fl-A.ore,a4orow4i.m
hot
molt
molate
+
above
alt
the
obd
muhat
rolet
for
mielet
Cho
9,
molti
polt
51-441
soha
molt
pohon
꾸미
* luW
f-W
moon molt y0
-kol mko Neol tw Noo 1H26o0Was Neo
the + hool Noo .
9
equinoctHoræ
lineæ
ialis.A ol.
2013 的 w 训 FES
 Horæ
lineæ.
Acquinoctialis
loo I Indcooo. ahol
lako 1 Noob
Woo
aldeko
polod
160-
albo Me
1 mleo-
libo 1
여
1

hichel
opalo
hempo
minder
bepale
-oHoWo--
boomhet
moler
be bolto
hypoal
mla
obreme t-=-64o1
hemolto
female
co
二上 上 中子 -- home
they
kahe
for
male
--LexTM
famillmademakeco-A-+6
homie
hemolo
mi
-ho
lo
try
molt
mohlo-by
Home
Mohby
malo
berben
belo
-ho- oblemleri
bolo hepto
trombacoa4-
krypto
----- 149) - 2/14 Art +-------- 十 元 +-- + - - +- 工 -- + 上下 土-bt工 - 主-8-1-2--- + - 9- 二 工-
-----
com heroit
obertKombe
letbreypal
1 coa:theofho,6-+1
propos
manter
ml
fepta ho
de
Horæ per quas aliæ terininantur.

1
whom hme
manthetot-Leo
Home.co
omo ome
to
other
Home

Horæ per quas aliæ terininantur

mit
-in
itO- and
home
motorom
molo.comhelptheadA-+
larly
Kemer
Harpalat
kalitesini
moh1-4
hoc
pho toe
Reviciuun, Tabula .

wito 1 kerlino
abs- Nool 4
.
ako
useto
the
show
mbole 1 apo
womitfor
impers
cat cally
si
pe laya
japo
Hora
lineæ.
Aequinoctialis
mikoa
tuko ko-N
No i mhoferulo
1 No
-1 mpo
to
whol labo
loci- 1 mea
who
ko 2 alHseo1no

12
60I- 7 to
let 1
al-
ooo colo
ceoju
1
***20-44
No. mayo
brom+=be1*1-0*
imperiya
halopepaber
tamba
hem
bemolar
hemde
Wymyo
-
tempo
molt
1
coole
comboo*-r
mal ------
hepatit-m
ml-repeat.co Ehty porho-
pole
portatif
ante
lain
pult+-moltlofa1-1m-*.a1e+^6
bemarle
bolalrompe
tempat
--emat
05-10
bemolo
--Lapmak of
fremlt.co halve
whom
bol
moltitof
to
ay
more
motLbe17-/+|te5o
-10-14
0-14
-10
mm honlapon
of formohet
fel
5-4-1
memoltafh-myoro you
female
thefor
mot
mollaWato-t,re-
hype
---
Iemale
---
Molt
mlpebo
mye
perfect
4. 6-14ink,e
pole
milt
--formam
fold6016-to
honformft
afremft
home
oft
to
ho4+-
6

impoo
whofor impor moltlo
who
ted
apo
rico Nos6
mloon
who Aloo mhoho mbokruha
mobo
maforces
aho
who

1
요.
Ho isæ.
lialne
Aequinocti ræ agen
 i Lib. K. De Symphoniurgia .. 293
8
A terzia minore ad vniſ. Ab yniſono ad 3 Liciti.

HE 耕
3 adı adi Pad 3 i ad zjad';:3'adi.3 ad 1.3 ad 1.
Liit
Loo

EE
3. Progreſſusharmonici ab vníſono ad quintam omnes funt licitiveſequitur.
In Contrapuncto Florido . L - In fimplici contrap

到 I ads i ads
5 I ads
E
i ads ads sad i rad s s ad 1.
SO

Cari !
ULICE
!...
4. Progreſſus harmonici ab vnifongad.Sexcam minorem liciti funt, ad fextam dana :
iorem illiciţi, . 7 : 1;. :
: Horacic
LI!!!!! pas air I.
In Florido Conrrape i sl.24901. Lieiti Illiciti . ‫و من‬

iad o mi. 1 adomin

‫ܢ‬I adomi
‫ ܕܬ‬, 1 ad 6 ma . ad 6 ma.

s. Progreſſus harmonici abyniſono ad octauam omnes liciti funt vt fequitur:

In Contrap. Florido crit A Simplici

i ads Į ad 8
는 Į ads
 294 Artis Magns Conjoni, Difoni.
Habemus iam omnia & fingulāinterualia , quibusduæ aye plures voces licitè ab v.
niſono ad alias quafuis intra octauam contencásconſonantias tranfire poffunt ,iams
hoc loco apponcndum quoquèduxi Paradigma motyum illiçitorum ,vt omges cos
cogãoſcant, cognitos vitare poffint,
Motus illicidiab Vnifong ad 2 & 3.

望1855 PE
Ad % 2 2 203
Illiciti Liciti ļliciti Liciti

thom
1
>
II .
Deprogreffu barmonica Tertia minoris adomnes alias confonantias.
" Ertia Mindeconſopantia imporfecta poteft decies moveri,id eft decics progreſſus
Progreflus confonantiarum ab eadem contingerepoteft, quorum finguloshic tibiob ocu
3min.po- los, omiffofufioridiſcurfu, ponemus, Exempla cnim ita clara funt,vt fuſioribusver
teftinti- bis non indigeant .
tui oo mge
1. Progreſſusharmonious Terrix minoris ad vnilonum ,ad tertiam minorcm & ma
jorcm , prour in fuppoſito paradigmate patet, licitiſuar .
Ad 3 minorem Ad ; maiorem

3 ad's 3 ad 3 ad i 3 mai. 3 mai, 3.mai.

90
ITI

0:00

.: A 3 min .admai. Azmaiore ad minorem : ?

3 adı a 3 mi, a 3 mi,

ad ad
3 min. 3 mai.

7 ‫܀‬ 2, Pro
 Lib. V. De Symphoniurgia . 295
tja 2. Progreffus harmonicus à 3 min. ad 4 per ſincopen ad quintā,6 mai. 6.min ,ſep .
timam & octauam & decimam minorem bonus eft & licitus, inchoatquè yel per arlin
vel theſin yelper gradus ſaltu [què vự paradigma ſequens docet .

Pro Contrapuncto Florido ,

stalat:

3 s s S 6 min. 6 min . 6 min.

a , s.

6 mai. 6 mai. 7 8 8 19 min .

EA
i
‫وزیر‬
‫ܕܐ܀‬
Pro Contrapuncto fimplici
in . a 3 min.
A 3 mi, ad 3min. min.ad
ad33 ma.
ma. a 3 mai. ad 3 miö. 3 maad 4
INI

33 33 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 + 5 3 45

A 3 min. ad s. A sad z min.

11 H
mojo
1.1
*.&

35 35 35 3 5 53 5.3 5'3 S$ 3.51 3

3.53-938
 296 Artis Magna Conſoni , & Difoni
A 3 min. ad o maior. 26 min.ad 3 min . a 3 min . ad 6 mai,
A2000

3 6 36 3 6 6 } 63 36 36 36 3

Et

A 3 min. ad 8 , Ab 8 ad 3 min,

E
3 8 3 & 38 8 3 8 3 3 8.3

5
Atque hi ſunt progreffusharmonicià 3 minoread icliquasomnes conſonantias &
ab his ad illam legitimi &boni, quibus quicunquè vſus fuerit , is certo ſciat; nullo fe
vnquàm crroris periculo ſeſe expoſituru tàm in côtrapuncto ſimplici quàm compoſita
ſiue florido. Permittuntur tamon hic quidāprogreffusceſi cx ſo liciti non ſint,permitta.
tur tamen in plurium vocú concentu,vtfiquis trangret à 3 min. ad vnifonú tam adar.
Sím quam ad theſin perfuſasaut femifuſas aue ctiam ſemiminimas, vtraquè voce per
gradus coniunctos vel feparátosprogrediente, islicentia quadam vteretur, nor vode.
quaque coacefia ,
S. III
E

Proeekus Ertia Maior eft imperfe&a quoquèconſonantia de quafusè alijsin locis,a quan
į maioris ad reliquasconfonantias decem modis tranfitusfit , licitus & bonus vt in Țer•
ad alias ft tia minorefactum eſt,ſediam totum negotium exemplis declaremus.
10 modis,
1. Progreſſusharmonici à 3 maiore ad 3 minorē ad vailonū, ad 2.& 3 min.3 maior
ordine ſe conſequentes omnes boni& liciti ſunt; ſiuc ij ponanrur in princi
ad reliquas
pio ad theſin,liųe ad arlin liue in folütis, ſqua infyncopatis notis, vc excmpla ſequentia
dacent ,
Progreffus a Ditanoad 1. 3. 2. 2g adreliquas,
Az maior.ad Vnifonum A 3 min , ad 3 min. A 3 mai. ad maiorem ,

I..
VE
3 3 3 T 13 3 3 3 3 63

BE FERIEREFREE
2. Pro .
 LEK. De Symphoniurglas 297
2. Progreffus harmonicus benè & licitè ficà igrcia maiore ad qis.Soxtam vtramquè,
ſeptimam , & o & auam , vt ſequitur
A 3 maiori & min.ad 4. 3 ?-A 3 maiori ad maiorcm ...

4 3.49 3 4,8 Soi3. 03-7 ş 3 S

Siiri
Azmai. ed s. A sad z maior .

3 3 5 3 S S 3 S 3 $ 3.53 3.8

3. Progreſſus à Tertia maioriad vtramque 6 :7 , 8.omnes liçitį, vt fequitur.

A 3 mai. ad 6 min . ad 6mai. A zma.ad 2 min .& confra

6 min. 6
UB
3'6''36' 6'39 63 1

A ; ma.ad 6 ma. & cótra A 3-ad 7 - A ; ads.

36 3 6 6 3 7 7 L , 8

8
In hoc paradigmate clarèpatet,quomodo tertia maior ad 6.7. & 8. licitè tranfired
poſſit, vt proinde nullo alio opus fit, nifi diligenti paradigmatiscum di& is compara.
tione .

Pp S.IV.
 1:28 Atball Agu Corfonis Pilloni
espaisuty mozal.2 . !" hid sii123.512 enou a ninong : 2.1998 !
S. I Vokasp3214.of existe 70
Vomodo gustaqránba:& fexta ad alias conſonantiasgun precedentes , tum
conſequentes licitè tranfire poflitad tertiam minorem & maiorcm
1.Proceffusharmonicas àquarta'adominorem & maiorem bonus & licitus eft,&
contra,can adarfin & ichelin, quàm in foluts & fyncopatis noris . 12
In Florido Contrapuncto.

3 min, ad 3 . ad 3 mai. 3mai. ?

In Simplici Contrapuncto

415 * 34 6'5564 34 3 64

Vides in hoc exemplo ,quomodo per fyncopfia io forido cótrapun & o à 4 ad 3 mi

norem &maiorem paulatim tranſitus fiat , vides quoque in fecundo exemplo ,, non
Simpliciter à quarta tranfitum inchoari, ſedpræmitti ſemper vnam ex conſonantijsim
perfcetis, quæ quarix duritiem molliat. 1 ?
2. Proceffusharmonicus quintæ adfextam vtramquominorom & maiorem , & co.
Kra,licitus eft bonuſquè, ytfequitur,

sado 6 ads si ado sad 6 ad s 186-5 S66 3 5665.66 6

mai. mai. mai. miñ , ' min , " min . mi. ma.mi.ma:

EN
டப் . ( : Por

VI 3. Pro
 Lib, k . De Symphoniurgia . 299
3. Proceſus harmonicus quintæ ad octauam & vtriuſqucfextæ ad vtramque ſextā
& ad octauam licitus eſt,yt (equitur, -

Rek
s ad 8 sad 8 sad 8 sad & 8 ads .. : $ ad's
ho
8ad 5.8 ads 66

POT
.
至
6 ad6 65. 6 ad 6 3 6 6 8 6 68 6 68 568 § 68 $ 65.
min. min.

STEET 11.

$ adi sad i sad 4 1

THE
sadi
in 8 Voc . in 6 in s in s
info

Proceſſus bi etfi illicitifine concedunturtamen in polyphonis.

感 3.mi. 55.5
3.mi. $ 3
in der in4
HI

'Arquehị ſuntproceſſusharmoniciquos Mufurgum ne inicompoſitionibusfuis erro

res committat, ſcire neceffe eft, multo plures hoc loco adduci poterant, verùm cùm .
plerique in hiſcecontineantur,fuperuacaneum effe ratus ſum in ijs tempus & chartam
perdere iVerùm vt quæcunque deproceſlibus hucuſque di&ta funt,vaa fynopſi com
prehendas, hic tabulam annexuimus, quæ memorata vnico intuitu ob oculos ponet
furiofoLectori,

Pe Ana
 300 Arus Alagna Gerfonis, eg‫ره‬D‫ا‬i‫ند‬l‫دم‬l‫ م‬o-rrni ‫ درهه‬.
‫تاني‬ ‫ از ده‬:: ‫م‬
Anacephaleofis proceſſuum harmonicorumis.us.obe .
Ad has ordine fequentes ,
Ab ad ad ad ad ad ad
Ab tijs cus

1
vnion accua: 3, hin, P3: ma#lqihrã6.mr.ktauã
proceſſus
.harmoni

ht
conſonan
T

a ad ad ad ad ad ad
2
ſecüda jvaiſon 3.min . 3.mai. quinta 5. faloālo mia
his
fit

а ad ad ad ad ad ad ad
ter.mi.fynifon fecug, somai. quarta quinta 6 mm , 6 mai.
I

a Had ad ad tad Bladt ad ad

te. ma, vaiſonſecun,13min,
28 quartā quintā 6min. ómai. ſepţi, octaua decim
ad ad ad ad ad ad
f

a
Ş
quarra 3.mio . 3.mai, quint, s. falfa 16.min.6 mai.
a ad ad ad ad ; ad
1

tritono 3.min, 3.mai, quintā 6.min . 6.mai,

a Sada ad ad ad 140 ad. ad I - ad ad ad
quinta vailos ſecun! 3.mirt 3, mai. quarta 6 mio. o majef fepti. Dokaua decim vndec:
a ad ad ad Ć

s. falla3.min . 6 min.16.mai . ‫۔‬.: ‫به ارا‬

a ad ad ad d.
addad atLed Tad ad ad ad
fepti. ostalā decim
6. min, vniſon fecun , 13. min. 3. mai. quarta quintas falsa o mail 'fepti. octaua -decim
a ad ada
10

6. mai. 3.min . 3.mai. quintas. falsa 6.min , ſepti. foetaua deci.

ad ad . ad ad ad ad ad
ſepti, 3.min. 3. mai, quinta 6.min f6. mai,foctaual deci.
12
ablad ad ad ad ad ad ad è ad ad
odaya yaiſon 3.min,3.mai. quarta quintā 6 min, 6 mai. ſepti. deci.

Habesin hac tabula in compendium redactum quicquid inpræcedentibus per exe

pla fysè di& um cftquamfabulamfi exaétè callueris,quicquid in muſica vitiofuza eſt,
& inconcinnum facile
‫ܝܙ‬ vitaueris;lunt qurem in hac tabula iz ſeries: primalateralior
dine oſtendit, ad quænam jotoçyalla ab voiſono tranfire liceat , videlicet ad fecu
dam ,ad 3 minorem ,ad 3maior.ad quintam ,adfextam & octauam . Secunda ſeries
oftendit ad quotnam inferualla àfecunda tranſire liccat; & fic dcreliquis vtitabula
oftendit, poteft autem proceſſusinfingulisſeriebus fieri varijsmodis,'velgradu pel lat
tu vel ad arſin vel ad theſin ,vel fimplici modo vel fyncopato; vti exempla præcedentia
fusè oftenduoç . Quare Lectorem ad cą remittimus ,

CA
• 95
 Biolo Lib. Ray De Symphoniurgia. 301
Cibbsičnodig : hippie crime
2:39 . CAPVT XV 1.
De Contrapuncto Florido .
Ontrapunctum Floridum vocamus, cụm ad cantum Gregorianum , vel aliam ,
C.COMquampismaclodiam , quæ mclothelias inuri'susreo ſiue ſubiežum ſit,veluti pictas &
diuerfarum figurarum notas accommodamus. Cùm itaque iam de regulis
exornatas
requiſitilquc ad perfe& è componendumſatis fusè a &tum fit, nihil reftat, niſi vt iamtra
ditas regulas Contrapuncto Horido applicemus.
Contrapundus floridus omninò variuseft, omneſque comprehendit artis Melotho
ticæ rationes, eft alius Contrapun &tus floridus ſimplex, eſť alius duplex; eftqui perar. Contr apu
ctus Flori
tificioſos figurarum contextus; eſt qui per ingeniofam motuum harmonicorum reci- dus elt .
varius
procationem incedat,de quibus fingulis cofumquc ornamentis,dicendum eft .
.. . ‫گ‬
‫ن‬ .‫ن‬‫ر ر‬.. ‫( و‬۰ ۱ { : 9 ::::
:
I. ....
‫ من‬10.16
) ! () . 11 .i
| : r ; .L ‫ܝܪܵܐ ܝ ܀ ܝܐ܂‬.

... sitoisivi DeContrapuncto 5Fl: 21.or1id. (o ‫و‬fimplici ,five diminu. to ..

egistrasi .
Ontrapunctus Floridus fiuc diminurus nihil aliud eft,quàm fpecies quædam me- Contrapī.
Rochelias,quæ nonfolùm confonantes, fed & diffomance s
numerosadmittit , non ausFlori
quouismodo,ſed cum inſigni induſtria& folertia fingulari pernotascùm valore àfub dus dimi
-iQinotisdifferentes, tùm Tyrrcopfi tedass11093/Shiva
1
!
Notandumigitur , quod ſicuti in Contrapun & o fimplicinota contranotampoſita
fimpliceniredditharmoniam ; ſic modo in contrapuncto Florido ſeu diminuronočæ
quasfupra fubiectum affumptum ordinare intendmusdifferentes funtvalore,id eft tot
affumi poterunt, quotad intentum ſymphoneta opus habuerit, dummodò illæ æqui
ualeates fint potæ vniusmenſuræ temporis,in ſubiecta ſiueaffumpta voce.V.ade omni
notæ ſemibreuireſpondentvel duæ minimæ,vtin primoexemplo,vel 4 ſemiminimævt
in fecundo,yel csx cum minima,« intertig.yet sfule Cinepogoniæ, vtinquartoe
xemplopatet. De hiſce igitur fequentes regulasobferuato
1. Exempl. 11. si 111. IV .

29
. :‫از‬ . !

Regula1. Quandocunquè Minimæ autſemiminimæincipiunt ab vniſono vol 3.vel Quomodo

8. ſecundùm gradusconiun &tos & ad theſin, tunc neceſſariò alternæ notæ id eft 2 & 4 dilfonaco.
ex ſe & ſua natura diffonæ conſonabunt ; prima verò & tertia ſiue quæ ad arrin canun- ſona fiant.
tur, erunt conſonæ , ita vt quæcunquè intra theſin & arſin contentæ diffonantiæ ſunt ,
confonæ reddantur à vicinis quibus ftipanturconſonantijs 1.3 . & s. vt in paradigma
te declaratum eſt .
Regula 2. Quandocunquè infarior vox nota breui coſtiterit,fluxus notarú ex vnifono
in octauam non fiat ex meris ſemiminimis ,ſed ex hiſce &cx fuſis, ita tamen vt vſque
ad s fint ſemiminimæ & hinc ab octaua 2 fula ſint,vt in ſubiecto exemplo patet. Cùm
cnim
 | 302 Artis Magia Conſoni, o Dilloni
enim poft s ." 6. & 7. çācurrāt,& 7 in arlin coincidat,impoßibile eft bonareddi har
moniam , cùm arlisſemperrequirat nočas confonas hinc fit vtfulæ pofitæ celeritate
ſua ita abſorbcant ſeptimam ,vt eius aſperi,
tas nullaratione percipi poffit.acceditquod .
celeritate fularum octauż incidentiæ fint ad
aran & fic confonçomnes reddantur,ideın
Quomodo contingitſiexoctaua fiat falsus
fiantdimi. fasin quin femim
per dúasfu loin In 56.78 1987654321
tam &hincper iņiinasOT
in ,

HIIT
LIII.!! Turin 8,
nuțion
polypesin
ho
vnifonum , vt in exemplo patet. Hanc rc

un
niaze : gulam brcuioribus verbisita proponimus:

Uit
ConGftente baſı immobiliterver.gr. ip breyi
fupra chordam D poterütreliquæ yoces per Cast : D
s.afcendentes vel deſcendentes licitè currc .. poate ? !! ?...tros
te . Primò quidem Cantus ex D per Pin A
aſcendendo: Tenorval Altuscöcra ex A perFinD defcendendo velpero & auam ceļā,
hac tamen cautione,vt fi currentes noçæ liatſemiminimæ vfquè in quintam dux fo
quentes ſint fulæ , vltima verò in minima terminetur, bali in broui quieſcente .
Regula 3, Quandocunquè fluxus ſemiminimarum fit ex 1. vel 8. ita vt nona nota ,
fit ſcmibreuis,tunc inferiorvox habębít famibrevem 4 femiminimis reſpondentem in
yniſono vt in 1. exemplo fit , & alteram ſemibreuem habebit reliquis 4 ſemiminimis
reſpondentem in quarta infrà, vt ia II, tertia verò ſemibreuis ia noag gradu polica te
(pondebit ſemibreui vel in octaua vel 3 &vels infrà poſita prodibitquè harmonia ,ve
fequitur in III, exemplo . Siverò ex gekaua in vpiſonum per femimjpimasfiat deſce
fus, ita vt nota nonolocopoſitaſit vniloną,vel octaua cum veçinferioris tunc inferio
ris vocisſemibreuisdiftabit infra prima fupcriorisvocis,interuallo quintæ, ve ia -IV.Ex.
& altera ſemibrguis, interuallo quintæ intra quintam ſuperiorisvocisnotam ,vt inV. &
certia ſemibreuiseritcum goga in vsiſono velo & aua,vtia VI.cxcmplo docetur.
I. Į l . 4. III. IV. V. :: VI.
O

3 4 1 2 3 4 S of 3 2 S 4 3 2

토
Reguli 4, Quandocunquevnavox ex vniſono, quem.cum altera vacc quieſcente
conftituit,per o & auam currit, poteruntper modum fuga aliæ tresvoces ſequi, fiprimā
vocem fine pauſa præmiferis; fecundam veròpoft præfixam pauſam fufpirijpriorem
inſcqucntcm; Tertiam denique vocem poft ſemipauſam priorem inſequentem poſuo
ris, viią fequcntiexemplopatet ,
:

Regula
 Libe, K , De.. Symphoniargia . 303
‫ اءة عنهن‬:. ‫ ما ! النفط‬.‫زدن‬
21

至 HE
CS
6

‫لی‬
Regula s. Qiza ndocunqyoprima nota puncto augebicur , ſingularis gratia harmo Punctum
nie conciliabitur , cùm punctum hoc quali ſyncopen patietur ; punctum vcrò ſemper fyncopatu
debet effc conlonum , id eft, fi loco pun & inota pogeretur, illadeberet effe conſo02 , debet effe
Reliquæ verò voces intermediæ diffonæ non tantùm fextæ ,ſed & ſecundæ , quartæ, &
ſeptimæ eſſe poſſunt, vt in fequenti exemplo vides.
3

4 6 76

# Mii
De Claufulis formalibus in Contrapuncto Florido".
Laulula formalis nihil aliudeft quàm diuerfarum vocum in confonangis perfo
1

diſſonantis commiſſionem , brcuis & artificiolaauribuſque grata son- Quidclau

uenientia, & ſuauis coniunctio à claudendo fic di &ta , co quòd periodos harmonicas lis in inufi
slaudere videatur, reſpondetque in Rhetorica artificiofæ & ad commouendum apræ ca.
periodo, vndecandem ob caulam loci comunes,ioflexiones naturales & phraſes Mu.
1
licæ dicuntur, quò enim quis in hiſce fuerit exercitatior, maioremquc ſibi cx meliori
bus Authoribus copiam acquiſiuerit, taotò fuauiores maioriſquç artificij melodias co
cinnabit ; Cùm itaqueclauſulæ in omoisgeneris contrapunctisquammaximè neocf
fariæ fint, hine quomodo ille artificiofæ conftituendæ fint, primò docebimus .
1 Regula 6. Tres in clauſulis notæ conſiderentur, vltima, penultima, antepenúltimas Quæ ad
Cánrus in claufula reſpectu ſuæ penultimæ fempervltimam noculam habebitfurfum 5 olaululas
Tenor vltimamreſpectu fuæ penultimæ deorsùm : Baſis vltimam claufulæ notam vel firmandas
ad 8.infraTenorem detrudet;aut cum eodem Tenore in tortia infra vltimam Tonoris requirátur
concordabit, aut vniſonum efficits Alti vltima arbitraria eft , nam juxta bafis confti
titionem locatur. .
Cancus Alcus Tenor Bafſus.

‫ܕܕܙܠܐ‬
Reguan
 304 ArteMagre Confomi, og Biffoni.
Regula 7. Penultima verò Cantus notula in claulularum formationibus neceſſario
fextam cum Tenorehabcat;Baſisverò 3:infra Teriorem , & Altus fupra Tenorem
occupet, nifi claufula in miconſtituatur . Priorveròantepenultima pars in Captu
conſona quidem eft,pofterior'veròin7 cum Tenote iungatur balm jalyncope clajily.
læconiunguntur :Balis verò in s.infra & Altus in 4 fupracollocatur,nifi forte claulu
lain ini,aliam Bafis difpofitionem requirat, vimodo dicemus Bägi quoqueio s,infra
Tenorem , ſub antepenultima in o ,refoluitur svp Tenprem cum Baſiswltimaconferen
tipatebit,
Yt
Mi , la ma.ge vocum mi, fa in omni negotio Muſico peculiaris eſt ratio , lic in clauſula lipgu.
eniin mu- laremo libiformationem vendicatsEsli cnim in Tenore & Cantu vltimæ, penultimæ &
lica momé antepenultimæ eadem iungendiratio feruetur: Baſis tamen yliimanon ad o&auam
Vr'in coeterisconringit, fed ad s defcendit; interdum etiam ad 3. iofra Tenoris vltimā
ponitur. Atque hinc Altus quoque claufulæ formam aſſumit,alioquia vox Alci ad Ba.
Claufulz fis conſtitutionem ordínandā; penultimaverò & antepenúltima notula Baſisnon in
artificiose s.infra Tenorem , ſed ias. Locatur, & Altusia 3.füpraeundem éommodum fibi locü
denoua artogat , adeo vt vnano clauſula multis modis váriari pollit ; vt in ſequenti paradigmate
1
racio . patet. 2
d' wi

Viris clan
Julę mata

11
tio ,

3 华
Denique notulæ hæ in claufula ne carundemvniformis repetitio tædium pariat, ata
que ytrextusincliùs applicari poffit, non farò immutaagur,vt vides in fequentibus ,
去
Regula 8. Obſeruandum porrò inclaufulis primò, vtexoptimis cõfonantijs, & fin.
gulari vocum elegantia conſtituantur, magnaigicur diligentia & cura in ijsconftitue
disadhibenda eft . Secundò ,'vtvltima notarum in clauſula præſertim in colis & pc
riodis cadat in initium tactusmaiorisvel in fequenstempus, ſiueinitium proximæ dia
.ftin &tionis,quod Artifices fummo ſtudio obferuare folent, & ex code compoſitionis
artificio iudicare ſolent. Vcrum vt Lector variam materiam exercitijmuſicihabcat ;
varias clauſulas,iuxta omnem regularum rigorem compólitas yidcat in za kibro .
De commutationibus yocum .
Egula9. Quamuis clauſulæ propriè ſupremæ voci ob agilitatem fuamcöueniát,
. Siita & Can.
‫ܕܕ‬
Lib. V. De Symphoniurgie . 305
& Cantusclauſulam habuerit, tunc baſis Tenoris naturam aflumens, cum ipfolüaui- Commu.
tati ones
concordabit, & diffonantias reſpoctu Tenoris ex s.penultima in 3." detrudet ultimam, vo cú quos
autex s.in octauā, in penultima per 2.declinabit, atquè cum bafi in 7. concordabit , modopor
autdeniquè ex anrepenultimæ octaua ,quam cum prima cius parte fonabir ,per totum gendze
cleuabitur . Altus verò plerumquè 3.n cum bafi habcbit in penultima , aut alio con
uenientiloco ,vt fequitur ,

B PE
1 866656768 8 666 5 6768
t

Regula 10. Interdum Tenore Cantus clauſulam tenente ,& Cantu Tenoris for
mam obtinente,reliquæ voces cițra immutaționçm adijci poffunt,vt in vltimo exem
plo patet ,
Pari pacto multoties Tenor baſis grauitatem imitatur,præſertim in 3. vocum con
ceotu, & baſis interdum etiam laſciuiores clauſulas ſupremæ vocis affectat, Tenore
interim ſua formapropria conteato ,
Exemplum I.

Exemplum II.

E 其 1
Q9

Vides
 : 306 Artis Magne Gonfoni , & *.Diffoni
Vides in primo exemplo , quomodo lafciuiente Băilo, Tcnot eius ſtationem dece
pet :: Vides etiani infecundo exemplo ,quàm Altus Tenoris formam ambitiosèquæ
rat, obtineatquè,Tenorelaſciuientis Alci locum tenente ,
Claufularű s. . Sunt autem clauſularum variæ fpecies, ſimplex,diminuta,florida,fugax :Simplex
cies . fpe- eft, cuius partes procedunt cum notis formalibus line fyncopli, & diffonantijs . Dimi
varize
nuta eft, cuius partes proceduntcum notis diſfimilibus cum ſyncopfi,tàm diminuti ,
quàm integra , & per notas conſonas diſfonis mixtas, vt in fequenti exemplo patet .

Claufula ſimplex.Diminuta. Syocopata

#草
Syncopata cum puncto .
6
hyperte
Regula 11. Fiunt quoquè clauſulæ floridæ , & diminutione notularum tripudian
tes , quæ mirum quantum harmoniæ gratiæ , &Auditoribus commotionis concilient,
præſertim lifyncopationibus varijs per modum fugarum adiuuentur,vt ſcquitur.

Claulula florida ;
Thanks
Syacopſes,

ELE There
12 1 to
ill:

1
本
Regula 12, Clauſulis fingularis.venuſtasaccedet,ſi ſint legitimè fyncopata intor:
ucnicntibus numeris 2. 3.4.6.7 . vt in ſequenti exemplo patet .

越
Regula

1
mais
* : Lib...Di De Symphoniurgią. 307
.

Da
#
mate
4

Regula 13. Si verò baſi gradatim in o& auaaſcendente ,reliquæ voces, artificioſa
ſyncope procedunt,omnium nobiliHimum in clauſulis effectum præftabunt , eritquè
claufula omnibusnumeris conſumata delicatiſſimamquè harmoniam producet. Vc.
rùm ex paradigmatis, mentem meam faciliùs intelliget curioſus Lector , quàm mul.
tis verborum ambagibus.
Mi 17151

Vides in hoc paradigmatemirabilem quandam notarum diffonantium per fynco

plin ia pulchram harmoniam coaleſcentiuminduftriam , quam ingenioſum Sympho.
netam in verbis iuftitiam quandam præſeferentibus,maxima.commendationcadhi
berepoterit. Similes in fequentibuspræferemus, vtLe &tori paulatim vianandingenio.
fam melotheſiam monftremus .
Regula 14. Non tantumregulæ hucufquè deductæ in artificioſamelothèſia con:
cinnanda obſervandæ ſunt :fedetiamtextusmaxima habendaratio , ve videlicetar.
tificiumharmonicum , affectibus perverba expreffis vndequaqua refpondeat; Verùm
ve mentem mcam Muſurgusmelius intelligat ,hicmclotheliom fubiungemusverbo
rum affe& ibus accommodatam , eo difpofitam ingchio e quxcunquehucufqued.
stafunt, veluti in anacephalooliquadam contentsfpe&tepika
ME

RE Excm :
 २१68 Artis-Magne Componi, egniDilſoni
Exemplum Claufula melothetica artificiofi ,in qua quicquidhucufque
dictü defyncopfi,ligaturisdiffono -confonisfanquãin epitome. continetur.

be
ELE ݂ܺ‫ܕܪܰܕ݁ܝܳܕ‬
मी
011
ette
Animo forti Animo forti ſu ſti ne bi mus

註 Hill

OTROS
th 至
fuſta debimus hu lirana fufti : nebimus. Iuftince

‫الجنين‬
ELIT

bimus humi li ni mis.

Ex
 Lib. V. De Symphoniurgia 309
Expoſitis itaquè cunctis regulisad contrapuncti floridi Melotheſiam neceſſari;s ni.
hil rettat,nifi vt modò varijs exemplistotam praxim demonſtremus ; quod yt'ractè
fiat à dyphonijsinitium facturi ad polyphonia paulatim progrediemur.
C Α Ρ V Τ Χ ν Ι Ι.
De ſtylis Melotheticis ,
PROBLEMA MELOTHETICVM I
Dato fubiecto ,Contrapunctumfloridum duarum vocum ,fylo
Ecclefiaftico componere
riani,liuè Ecclefiaftici cantus aſſumprum yxoxorusum , fiuèſubie & um.Fit autem
ca, quæ ſequiturmethodo ,
Sit fübie&tum , fiuè u tomʻiuspor Melotheticum inferior yox , ſupra quam aliam vocem
5
ingeniosè adaptare libeat ; ita procede.
Primò, Vide Toni, quem obtinet ſubiectum , naturam,& proprietatem ; deinde
incipe Contrapunctum , ſecundum Regulas in præcedentibus traditas , ſemper à con
fonantia perfecta , per diminutiones elegantes, & fyncopationes, ligaturasquèin præ
cedentibus præfcriptass illegitimos proceffus, & interualla omni ftudio vitando; 've
rùm rem exemplo in ſequenti dyphonio demonſtraffelyfficiat ,
Contrapunctum dyphonium ftylo Ecclefiaftico .
S 6 8 6 5 4 5
63 5.6 3.4'5 6 8 9.10 'S 4 S 3-3 2 8 7 6 y 6
Billim

去 FB
110E
I'll
III)

A
Tim

B
!H!i!

D. E
TIT
It
UIT

3.4 5 6 8 3. 67 68-6 6.3. 4 S3.6.6.282 3 : 4 ; 5.3.15.4 3 ?

3.4
UITIE
H

KOS Lv
FHM

fald
PIET

ta
IT:

LES
38 5 8 2 3 2 1 7 5 4 3 2 3 8 $ 67 6 &
III

M N

Poſt
Er
 I 310 Artis Mayne Confoni , Dilloni
Poliroiraquè Cancu EccleſiaſticoA A. diuilifquê fingulisaut binis menfuris , per
lincas, iuxta notam S. 1.præcedentis Capitis ; Incipiar Cantus in s.cum bariin breui
conſiſtente per 6. in 8. tendat, per ſemibreuem ,& duas minimas,vt fpatium A often
dit ; deinde notis baſis ſemibreuibus in loculamento B. iuxta Regulam s. in Captu.
ſyncopate minimæ refpondeant,yt B demonſtrat; Tertiò noris balis, ſemibreuibus
reſpondeantcantusnotæ minimæ iuxta numeros harmonicos appoſitos,vt fpacium
Goſtendit ; Quartò baſis notis ſpacio D comprehenſis, reſpondeant ſemiminimæ per
continuum aſcenſum , iuxta Regulam 1.2.3. iuxta numerosharmonicos, & ſic coo
ſequenter reliquis Bafli notis D.E. F.G.H. I. K. L. M.N , O. refpondeantſizperioris
vocis denominationes ,ſecundùm eum motum,quem deſcenſus, aſcenſusquè carum,
ynà cum conſonantijs, diſſonantijsque adfcriptis demonitrat. Verù melius, faciliuſq;
hæc omnia ex ipſa paradigmatis:examinatione, inſpectione,notarumquè cum alijs di
ligenti comparatione, quàm multis yerbis addifccntur. Dyphonium igitur ftylo Eco
cleſiaſtico confecimus,quod erat præftandam ,
Stylus Ecclelisticus in hoc differc à Moroctico, quòd ille, vt plurimum fupra fabic
Stylus Ec Atuin aliquod ex Cantu Gregoriano aſſumptum fundetur ; hic verò ad libitum fupra
elefousticus
compoſitam artificiosè baſin reliquas coordinet yoces , quemadmodum illis in Can
tionibus videre eſt, quas vulgò Motectas yocant, quæ cùm , vt plurimum ſupra ali
quem Sacræ Scripturæ textum , aut Hymnum do vitis Sanctorum fundentur, ſolitoquè
longiores ſint; fitvt Symphoneta, non tanto quoquè cum rigore ſubiecto inſiſtat , nec
cum tantoſcrupulo affumpto tono inhærere cogatur,ſed variè prorfus, &pro libitu De

quantum& verba,& artificium Melotheticum permiſerint,vagari genioquè harmoni

coindulgerepoteſt.
Primò itaquèpræcatpars grauior, relacutiorperinde eft , & alterutra fequaturcum
præmiſſispauſis. Fiae autem proceſſus ſecundùm regulas dediminutionibus, & fyn
copationibusrocum in præcedontibus traditas; Textus quoque,fiue verborum pecu
liarisratio habeatur. Verùm cum res pallim in omnibus Authoribus occurrant , Le
ctor cos adire poterit ,
Stylus 2 Stylus Theatralistřiplex eſt ,recitatiuus, & hoc propriè yní, aut duabusperſonisco.
Theatralis perit: Choraicus, fiuequift loco intermedij, & Chorus vt plurimum dicitur,eftquè
monipuros. Tertius eft feftiuus,hyporchematicus,ſiųe faltatorius, comprehenditquè ſub
ſcalias ſpecies, quas yulgo Canzones,Allemandas,Gagliardas,Paſſomezzas,Duplas,
Sarabandas vocant,funtquèmaximè Gallis, &Germanis in vſu ;de quibus in 7. libro
-fuſior dabitur dicendi matcria . Stylus verò recitatiuus vni tantum yoci cum fua bali
competit, ideft fit duabus,vt plurimum vocibus,quarum vna verbaexprimat; altera
bafis vicem ſubcar,in inſtrumento exhibita'; Cui većò fuſiùs hunc ftylušn cognoſce
Teanimus eft, hicinnumcros biuiusfaring Authores in Italia à temporibus Iulij Cac
cini ( qui primus hanc cantandi rationem , antiquis vſitatiſſimam inftaurauit) editos
--conſulat. Exa&tum quoquè & ſecundum rigorolamtrutinam compoſitum exemplu ,
1. vide in libro 7.coalular quoquè Comoediam muſicam Claudij daMonteuerde,quam
Ariadnam infcribit:S.Alexij vitam à Card.Barbarino,muſicè olim exhibitam ,typisque
vulgaram ,in quacum ftyli recitatiuirationemexaétèac perfe&tè traétet, in caLeitor
curioſus, qua ſeçxetceat,materiam reperict .
? 8 ESP

O;
SII

.
1
 Lib. V. De Symphoniurgiu . 311
S. I I.
de
De Tripbonis ,fuetrium vocum Melotheſia iuxta multiplicem stylum
bru

1122
Triphonia ftylo Ecclefiaftico componere.
Bienim Tiro aliquantulum ia in Dyphonijs exercuerit , ad Triphonia proce
V det iuxta regulas traditas componenda ; Et primò quidem-in Contrapuneko
florido, fiuc ſtylo Ecclefiaftico ſeſe exercebit,quod ôt maioricum ſucceſſu peragat,fi
bipro fubiecto aſſumet Cantum firmum quemlibet, vel alium pro libiçu ; In ftylova.
rò motectico aliter procedet ,
Sylum Motecticum vocamus, quando fubiecto Cantus firmi non inhæremus , ſed
pro libertate ,liųe artificiola quadam induſtria Cantilenam adornat Symphonetas;
Quid verò Motecta fit , iam in præcedentibusdictum eft .
.

rul Primò igitur,vel voces omnes vna incipiant,vel voxinferior ſingulari artificio pro
K cedat,quam aliquæ voces præmiſſis pauſis ſequantur,diligenterquè regulæ de progrol
ſibus harmonicis , diminutionibus , ſyncopationibus præfcriptæ leruentur ;ver.gr.in
ſequentiexemplo Animæ in Deum Optim . Max.motum harmonico affectu defcripfi
mus, in cuius ordine ,& diſpoſitione facile ,quaratione fimiles concinnare poflis;
percipies.

bet
Paradigma Melothefiasomnibusnumeris abfoluta.
st
rum

ias
co

Madro .
312 Artis Magna Confoni, Diffoni

理
注

等 耳
学空
半 草
決心

Ma.
 Lib. p . De Symphoniurgia. 313

*
對 当
!!!

Habes in hoc Triphonio, quicquid in perfecto harmonico artificio deſiderari po

teft ; quare vt diligenter id expendat Muſurgus,author fim .
Madrigalefcus ftylus deriuatur à vulgatis Cantionibus ,quasvulga Madrigalia yo.
cant,ſuntquevt plurimum vanæ, amoroſæ , etſi ex poſteris plures quoquè eas ad res
fpirituales cum fumimo fructu,vt Agazzarius tranftulerint ; Stylus e c Iratis maximè
vſitatus, hilaris,alacer,plenusgratia, & fuauitate, diminutionibus maximè indulget,
tarditatem ,niſi vbi verborum ratio requirit, omnibusmodis fugit . Verùmexempla StylusMa
dragile
huiusſtyli videi0,7.. hbro. : Præterea confule Madrigalia Præneftini, Orlandi, Claudij? Lus ,
Monteuerde,Principis Venuſini,Lucæ Marētij,aliorumque inaumerorum , qui omnes
vorashuius ftyli regulas ,laudatiſſimi ſuis compoſitionibus comprehenſas,pofteris re
liquerunt . Multa hoc loco de ſtyli huiüs nätuta-, & proprietate dicenda forent, fed
quandoquidem hæc fufiflimè in 7. libro demonftramus ,‫ و‬fuperuacaneum eſſe ratus
ſum ijs diutiùs inhærore.de RE Sty :

1
 314 Artis Magne Gronomia, Diffoni
Stylus Theatralis, quis & quotuplexfit in præcedentibus dictum eſt, & in 7. libro
fuſus declarabitur; Nunc verò qua ratione, & mcehodo is inſtituendusſit,vidcamus.
Confiftit igitur huiuſmodi ſtylusia apro iucüdo,amocno, & adfaltum comparato yo
cumproceſſu; quare curandum , vthabcat proportionem pulchram ;vepore triplama
vel loſquialteram , quæ Theatris chorciſquè omnium aptiifimæ iudicantur ,viteatur
in huiuſmodi,niſt,occaſio aliud fuadeat femibreuiun fyncopſes:fugæ quoquerobales
vitentur, Amar enim Theatrum vocesquidem amepúboss fiue æqualiprocedu;fed ete
genti, & verborum energia apto motu progredientes: ne tâmcn fine paradigmate
Lectorem abire ſinamus, fequeos Loctorconſideret; reliqua veròad hunc ftylum .
pertinentia exactius in 7.libro tradita reperies.
USUMER

Priphonium Theatricum Symphoniacum fubproportionetripla.

5 at
F

去th

for
#
5 ELITE
Vides
libus
Lib. V. De Symphoniurgia .
四
w

学车 I H
。

排 *
Vides in hac exemplo tempusnatura fua veluti ad (altum , & tripudium inuitare si
(Verùm quiplura huiusftyli paradigmata deſiderat;lega. Hieronymi Çapſperger varia
opera,inquibus Choraicum ftylum exactiſlinis complitionibus,quarú aliquas 7. libra
adducemus, exhibctsGallorurn quoque,& Anglorum varia monumenta luci dara,in
: quibus cxa & iffimè theatralis Choriaciquè ftyli artificium clucet,
S. II I.

De Tetrapbonijs,fiue quatuor vocum compofitionibus.

Ccedimus tandem ad Tetraphonia , fiue quatuor vocum mozekielte , quæ licuci
A ex 4. vocibus, tanquam 4. ħarmonici mundi elementis conftituitut iicameri
tò principem inter polyphonia locum obtinet , ita ut quicquid vltrà TetraphonijMe
lotheſiam additur,meritò replicatum cenſeatur. Ec quamuis ja præcedentibus horum
componendorum rationem , & methodum oftenderimus, quia tamen hic floridamo
Melothetici contrapuncti praxin demonftrare viſum eft, iſquè à Contrapuneta am,
plici, multis,vtaiunt parafangis diſtet; hoc loco eiuſdem regulas producemus, vt
quid in quolibet ftyla Mukurgis obſeruandựm , lucemeridiana clarius iọnotcſceret .
Regula 1. Sicutiigitur mundielementaris harmoniam perfe&ta conftituit elemen
torum commiſtio; Commiſtio autem fit ex contrarijs qualitatibus, vbi , vtcum Na
ſoneloquar . çorpore in uno
: Frigida pugnačent calidis,humentia fiscis .
Mollia cum duris, finepondere habenria pondus.
Ita prorſusSymphoneta ad naturæ cxemplarrefpiciendo,diffona conſonis ea com .
miſcebic induſtria,vt toţum Symphonicum corpus intentim redoleatharmoniamo
quod fiet, ſi tria probè habuerit cognita . Primò, proceſſunım harmonicorum ratione.
Secundò, Syncopationum notitiam , fiue notarum puoštojo's vulgò ligaturarum . Ter
tiò, temporis menſarándi exa&tam intelligentiam ,fiue quod idem eſt arſios, & the
los temporis menfuræ infignem dotitiam; in quibus autein hæc tria conſiſtant, cùm
in præcedenribus.di um fit,fuperuacaneum effe ratus fum ijfdem diutiùs immorari.
Secundo . QuemadmodumveròLogicusconctptusmentis fuæ demonftraturus
Primò figuram fyllogiſticam quæfit , ſub qua ratiocinationem fuam artificiosè diri
gat ; ita Muſicus ante omnia harmonico conceptui aptam quæret figuram harmonie
cam , ideft modum , fiuc Fonum , fub quo conceptam mentisharmoniam aptè;& ap
pofitè producat. Deinde circumſpiciet,cui acioni intenta Melotheſia feruiturafits
Veli Ecclefiæ ,vtatur ſtylo Ecclefiaftico pro ſubic & o.Icligcado Cātus plani,Gue fimi
Rr : mo
 318 Artis Magne Confoni, Diffoni
monodiam ; aut Mote &tico Nylo graui , variaquèvocum quadam veluti colorum ,
adumbratione, prout textus verborumquè affectus poftulauerit,inftituatur ;ſi recrea
tioni, animorumquè relaxationi ſubferuire debeat , Madrigaleſco vtetur ftylo ; ſi de
nique Theatri ftyluın vſurpabis, vel recitatinum , vel choraicum , modulis & numc.
roſo ſaltui aptiſſimum adhibebis ; Verùin iam fingulorum ftylorum paradigmata vi
deamus.
Probleina Tertium ,
Tetraphonium ſtylo Eccleſiaſtico :
P Rimuin Paradigmatis loco abſolutiſlimæ forinæ ſit ſequens Hymous , Auer
maris Stella . In quo Tenor ſubiectum Cantus plani tenet, reliquæ verò vocesita
artificiosè intertexuntur, ta ſuauitar ſe feriunt, vt nihil gratiùs auribus accidere poffe
Vera nor:
ma ttyli
vidcaturi Harmonia ipſa turgida eſt,grauis,plena ſucci, & reſcio quem impetum pie
Ecclefia .
çatis in animum imprimens s vera norma ftyli Eecleſiaſtici, quem vtpotè diuinislau :
ftici , dibusaptiffimum noſtroshuiustemporis Muſicos feriò imitaridefiderarem s Primas
Hymniſtrophaexhibet ſimplicioris Contrapun& iobligati artificium ; Secunda ſtro
phą idem præſtat, ſed priore altioriſtylo ; Tertia ſtropha variat,adhuc ſublimiori ftylo
ſubie&tum Caatus firmi vrgens, vțiexipfiusſtrophæ examinepatebit: Quarta deniq;
Itropha pertemporis mutationem ingeniofum prorfusfugarum contextum machina
tur, fupra Cantum firmum fundatum , vt apparet. Verum hæc omnia cx ipſiuspa
radigmatis inſpe & iooe melius ſedulo Muſurgo patebunt,qua ego , velmultis verbis
ociosè defcripfero ;videbis enim huius Hymnimelotheticū artificiū veluti per quatuor
gradus quoſdam, quorum vnus ſemperaltero ſublimior eſt,completum eſte.Cuiverò
Itylum Motecticum quatuor vocum concordia profequianimus cft,is legat ex anti
quis Orlándum di Laffo,loſquinum , Arcadelt, Iodocum pratenſem ,Præneſtinum set
modernis Ioannem Baptiſtain Grillum , Intemetum Gaļlum , Moralem Surianum ,
Troianum ,Nanninum ,Cifram ,aliosquèinnumeros ; Madrigalici verò ftyli Auctores
conſulat Auguſtinum Agazzarium Scipionem Denticum , Venoſam ,Horatium Vec.
chiun,aliosquè plurimos,

Paradigma Hymni ideam Ecclefiaftici figliexhibens.

Stropha I,
TE
Aue ma ris Ite! la Dc i ma ter ale

ue má ris ftella Dei ma

ET
teral .

3
ue maris ftel la Dei ma

A ue ma ris ftel la Dei mater al.

ma
 Lib. V. De Symphoniurgiu 317

INT
urtat

ma,Atque femper Vir go

出
ina,Atqs sēper vir go

E
ter alma Atº queſem per vir go. Atque femper Virgo

ma Atque ſemper Vir Føe

go
Stropha II
THE 契 Soluc

Non omnino
1 fimplex .
Solue vinclarea
度
$
Halix cæli porta . Solue vincla re.

likceli por ta . Solue vinda

IN

vinclare Profet

is,Sol ue vin cla rc is, Profer lumen

is Solue vincia re is,Proferlu mence

Solue vinclare is, Pro folu

lumgri
 318 Artis-Magna Confoni , & Dilloni
14 E
lumen cæ cis Mala noſtra pelle

其
cæ cis Ma la noſtra pelo

cis Profer lumen cæcis Ma la noſtra pel

1

men cæ cis
E
Во na cun & a po ſce.Bo na cun
ta

E
0.1
la bona
生 cūga poſce Bona cuncta po ſce.Bo na cuncta

Ic Bona cuncta po ſce,. Во да . cuncta Bona cida po

Bo

cud eta po ſcę Bo na cạnda i

53

eta po fce ;
Stropha Itu
Virgo - ſin gu la .
그
穿
Virgo fingula
at
foe . Virgo ſingų : la , a
III

mis per o fce Beſluş Taceto

ris
 >

Like De Symphoniurgia . zig

r

Wc
Dco ris, inter omnes mi
tis Nos cul : pis folu ,

pris,Inter om s nesmi . tis Nos culpis fo .

pis, later om nesmi tis , ' . Nos cul pis ſolu

11

Baſſus yacat .
Hiring !

FIE
tog
D

Mites fac , & ca ftos ,

帕

lu cos,Mã : tes fac,& ca ftos.

도
LI

TOS Mitesfac, & ca ftos . ,

Quarta Strapha docet Contrapunctum iuxta Temporisperfecti

proportionem artificiosè inſtitucndum .

Hea
hin

Sit laus Des o Pa eri

‫ܟܣ‬
Sit laus De Sic De o Paz

Sic laus Dc Pa tri, Sit laus De

王
sic lausDe
o Paz
 1
320 Artis MagnaComſoni, Diſomi

Sie laus De o Pa " tra Sumo Chriſto de cus suo Chriſto

tri Siilaus Die o Pa cus lum .

tři samoChriſto de

୧ Sit laus Deo De Patri Sūmo Chriſto de m !!! cus Summo

‫ܐ܀‬
o Patri ij. Sumo Chrifto

han
de ‫رئی‬
CUS
Spiri tu i fans 2 ):
I

poorten
mo Chriſto de cus Spiri tui fan Eto ij. bul ij.

Chriſto de cus Spiri tui fan & o Spiritui ſan

de eusspi ri tu į fan to
N

& o tribushonory nus , Tribus honor ij, vnus.Amca 2

Tribus ho Bor Y nus Tribus honor ynus . Amen . A ! ?! mei .

3

eto Tribnshonor vnus Tribus honor ynus. A men,

Tribus honor vnus ij, Amen, Amen . Hic

 Lik . V. De Symphonturgia . 320
Hic paradigmatis loco exhibendam quoquc duximus vnam ex illis cantilenis,quas
vulgò Arias tragicas doctiores vocant , theatris aptiflimas ; procedunt enim in priaci
pio per clauſulas amoenas ; terminatur verò clauſula doloroſo ,ac ſympatico affectu
ca plena...
Meliſma, ſiue Aria Tragica .
5

‫ܛܪ‬
XVXD : X
###

HE

to
5
羊 辩
at
Vides in hoc cxemplo , qui ftylus in communi recreatione , aut in tragici ne
gotij tempore obſeruandus fit ; huius generis ſunt , quas vulgò Arias;Canzonettas,
Paſſamezzas , Gagliardas , Sarabandas vocant , de quibus cũ alibifufior doturdicen
dimateria , modò filemus ;quare exemplum dediffe fufficiat ; Nam ex inſpectione
facilè Lector mentem mcam percipict . sr Inau
 1

!
3 iz Artis Magna Confoni , & Diffoni
Innnmerashuiusgeneris. cantilenas theatrieas adducere polfem; ſed quipluraha.
rum paradigmata deſiderat , is adeat varia ſcenicæ Muſicæopera in Italia à diuerfis
impreffa ; Nobis ynum , atque alterum ad intentionem noftrain Lectori intimandam
dediffe fufficiat.

S. II.
De Vocibus polyphonijs.
Iximus in præcedentibus , perfectam harmoniam in quatuor Vocum concentu
D confiftere; reliquas verò voces tantùm eſſe replicatas; Si quis igitur polypho
niam amet , is vnam ex quatuor duplicando , conſtituer pentaphonium , duas verò
duplicando, hexaphonium , & tres duplicando heptaphoniuin conftituet ; Quia tâmē.
fingulare artificium in pentaphonijselucet, diſtinctum à tetraphonijs; hic in gratiam
curiofi Muſici, pentaphonium ſtylo Eccleſiaſtico , ſecundùm omnem rigorem regula
rum compoſitum apponemus;in quo & affectus, quem verba referunt , pulchrè ex
primuntur cum inſigni harmonia ;adeò , vt quæ hucuſque de melotheſia dicta ſunt,
in eo velutianacephalæoſi quadam confineantur.

Pentaphonium stylo Ecclefiaftico , fecundum omnem regularum

rigorem compofitum .

Domi ne vim pati or ij. reſpon

Domi ne vim pa ti orij. reſponde ij.

Hotel
Domi ne vim pa ti or ij. re
ſponde

É
Demi ne vim pa ti or ij
主 re .

000

Do mine vim pa ti or reſpon

de
de
iplia Lib: V. De Symphoniurgia . 1323
adu
FEE
E
de prome quid dicā,aut quid refpödebit mihiquid

6
1 ti bi
pro me,reſpode pro mequid dicā,aut quid refpondebo quid

reſponde pro me,quid dicam ,aut quid refpondebit mihi ij.

E 5
fpondo pro me ii. quid di cam ,aut

其
de pro mne quid dicam , aut quid reſpon debo tibi
11

dicam,aut quid refpondebit miht aut quid refpondebit mihi ca iple

bi

dicam quid dicami aut quid reſpondebomiti

EE
quid dicam ,autquid refpondebo tibi cum ipfe

quid reſpondebo ti bi bi cū ipſe

等
aut quid refpondebo ti bi cum ipſe
sf
 " 324 Artis Magne -Confori , Dilloni

fe ce rit
PEN
Recogi tabo ci, j,biomnes annos mcos ij. :09 )
OR

Re co gi ţa, bo tibi omnes an nos mo 1.9mmy ,

oa

fecerit Reco gigabo ţi : biomnes annosme os omncs an

fecerit Rocogi tabo ti bi omnes annos me os

fe cerit Recogi ta bo cic

65

vot in ama ritudine ij.

1
།
os omnes annos me nosmoosiny ama ri tudi ne ij.

1:13
nos meos amari.
in

bi omnes anncs meos in a mari

FI
tudine
!!!

bi omnes annos micos in n ama tu di ne

Ani.
 Lib. Ko De Symphopisogią .
$
-А nimæ me Domine I fic viui:

A. nimæ mie
11 ! 29.1110
日本 æ Do mine ſi Gc vigi tur ij.
*
E
tudine A nimæ mc
190720
ü Do mine ſi lič viuitur ij.

A ni ma me æ Do mine li ' lc viņi tửr ij.

Do**** mine li“ fic yiuitur.ij..

进
1,512 T
Kusis

Et ia tá libus vi. ta { piti.

ED 主 鞋# oo ER
Et in tali bus vita fpiritus vi taſpiri

G fic vi uitur Et in
TO

EN 2
Et - in taibus vi ta fpi ri tus
Butt

Et THS me
in ra libus vi ta ſpi ri
 Artis Magne Conſoni, @ Diffon

A
tus me
corri pi es me Et

LE
tus me
corripies me, Et

talibus yi ta
fpiri tus mci cor isiçi “ pics mc

vi . са ірі ritus me 1
corripiesme, Et

ritus me çox ri picsmc,Et

viui fi ca bisme,ecce in pace ce in pace ama

10

viui fica bis meeece-in pace ama ri tudomça a

穿 maril
BE

Ecce in pa ce. Ama ritudo mea A mariſsic

‫܀‬
me Ec ce in pa se
vi'ui 'fisca bis meEc- ce amar
amarii judo mea angariſ

viui fica me Ecce in

bis me pace amari
 Lib. V. De Symphoniurgia. 327

E
Po ama riſsi.
do mea Eoce in pace amari tudo me a
行

MI
#

mariſsima Ecce in pace a mari gudo me

,

ma Ecce in pace ij, ama ritu do mea amariſsima

)
UT

ſi
95
ma Ecce in pa ce amari tudo mo a amaril .

tudo me 2 Ec ce in pa ce amaritudo me in
> !!1:. illi? Hii ndio

11:0i1li

m2 ama riſsi ma .
>>

ma riſsi ma ama riſsi ma .

a ma riſsi ma ija ,

fi ma 22 mariſsima .

ma riſsi ma ama riſsima.

)
 328 Artis Magna Confoni, & Difoni
С А Р у т X III

De noua , & admirabili Contrapuncti per varias combi

nationes inſtituendi ratione, & methodo .
Duerte, Poftquàm de Regulis Contrapunäi vulgò vſitatis ,fufiùs forſan ,quàm
opus erat differuimus ,iam in gratiam curioſi Mulurgi , aliquid fublimius mo
lientes hoc loco arţificium dabimus prorſus admirabile,cuius ope Contrapunctusqui
libet yti facilitate maxima , ita infinita quadam yarietatc adornari poffit; vt vel hinc
appareat , quanta ex Arithmeticą harmonica emanent ſecreta , & quam Muſicæ co
binationis vis inexhauftam habeatprofunditatem , Ftquamuis iam ſimile quidanto
nos teotauerit Picerlus in ſua praxi componendi,quia tamen vix ſecxplicauit, mca.
rum partium eſſe ratusſumiącrorum feminum focturam fæcundiori cultura promouc
re: Verùm reli&tis ambagibus,inftitutum noftrum ordiamur. Subiectum hoc loco il
lud dicimus , quod fundamentum eſt Contrapuncti ex Cantu plano deſumptum quo
modolibet, Contrapunctum verò vocem illam appellamus, quæ varia notarum dimi.
Durionc fupra ſubie &tum ,tanquam fundamentum , & baſın exprimitur. Contrapunc
tus verò dupliciter confideraripoteft in hoc noſtro negocio muſurgico ; vel enim con
trapunctusſolus eft, vel contrapunctus replicatus. Contrapunctusfoluseft duplex ,vel
çnim ponitur ſupra ſubiectum ,vel infrà ; Quando infrà ſubiectum ponitur, vocatur
Contrapun& usprimus hypobatos , ideft,infrà gradiens , & quandocunquè ſupraſub
je &tum ponitur , tunc eum vocamus Contrapun& um primum hyperbaton, ideft{u.
pragradientom ; ſubiectum verò in priori vocatur hyperbaton , inpofterioriContra.
Punco vocatur hypobaron , vide paradigma vtriufquè prolati ,
Contrapunctus I. floridusHyperbatos,

Subiectum 1. communchypobąton ,
8
E
Subie &tum I. Hyperbatons.
C

ContrapunctusI. Aoridus hypobatos.

D

Ex vtroque Contrapun & o tàm hypobato, quàm hyperbato , naſcuntur duodecim

diuerſi Contrapun & i, quorum omnium in replicationc diuerfa ratio eſt, diuerfæ ob.
( eruationes , licentiæ , leges, &c.
Digistos Primus, Contrapunctus vocaturdiatritos,cò quòd vox fecunda contrapuncti repli
cati à prioridiſtet vna tertia, vel ſupra,vel infrà . 2. Vc
 Lib. V. De Symphoniurgia . 329
2. Vocatur contrapunctus diateßaron , eòquòd vox fccunda à priori replicata di Sreterge
ftese outro le piuterus dāpeúte, id eft,quddfecunda vox replicatadiftet s.fu Sav

διαπέντε
pra , vel infrà primams.
4. Vocatur contrapunctusdiabex; cò quòd fecunda vox replicata diſtet 6.ſupran, drama
yel infrà primam .
s . Vocatur eontrapunctus diahepta,cô quòd fccundavox çontrapuncti replicati di. Semitra
ftet 7: ſupra ,velinfrà eandem primam .
6. Vocatur contrapunctus dispatou , coquòd fecunda vox contrapunctireplicatidictasüd
diftet 8.ſupra,vel infrà primam .
7. Vocatur contrapun& us diadecatos,eò quòd fecundavox replicatadiſtet 10.5u- sredina 1ος
pra, vel infrà primam
8. Vocatur contrapun& us diaendecatos,eò quòdfecunda yox replicata difter vn- Soerdene
• τος
decima ſupra,velinfà primam .
9. Vocatur contrapanctus diadodecatos ,cò quòd fecunda vox replicata diftet duo - drasasi.
KATOS
decima fupra ,vel ipfrà primam .
10. Vocatur contrapunctus diatredocatos, eà quòd fecunda yox replicata diſtet de X&TOS
diete.. edé.
cimarertiafupra,vel infrà primam .
11. Vocatur contrapun& usdiatetradecatos, cò quòd fecundavox replicata diſtet sieterse
Nikatos
decimaquarta ſupra vel infrà primam ,
12. Vocaturcontrapunctusdiſdiapafon , eò quòd fecunda yox replicata diſtet deci- deodIRTA
maquinta fupra; vel infrà primam .
Verùm horum fingulorum proprietates , replicationes ,modos,terminos ,feorfim
expendamus.
5. I.
De Contrapuncto diatrito .
Prob - t- Contrapundiumdiatriton'componere.
I
ſiue cantum firmum ,quem paulò ante littera B.ſignauimus;ſuper quem contra
puočtum floridum conſtitue, fcilicet vocem A.
Si itaquehanc vocem A ,replices vna tertia infra,lababis contrapunétum hypotritú,
qui ſex modis replicabilis ſiue variabilis eſt. Primò, fi,vt dixi, ſuperiorem vocem A,
replices infrainteruallo tertja Secundò,li candem replicesinfra interuallo decimæ.
Tertiò, fi candem primam vocem replices infrà per duodecimam , Quartò, ſi primā
vocem ſupra ipfam replicès interuallo ſextæ . Quintò, ſi eandem replices ſupra ipſam
per octıyam . Quorum omnium rationes, vide in fine huius Capitis,vbi omnia aritha
metii è demondrabuntur .
Hào continuatione replicationis pera età continuo ſex polyphonia coſtituentur om
ninò diưe-fa ;quæ non folùm naturali ordiño,ſed & quodmirum eſt,retrogrado ordine
quouis cantari poffunt,vt pofteà videbitur .
Imò non contrapunctus tantùm floridus que vox diminuta,ſed & ſubie &tum ipſum
totidem inodis replicabile, & cantabile eft ; ſed contrarià quàdam ratione,ita vt per
cas conſonantias per quascontrapunctus primus , fiue prima vox infrà replicata eft ,
Subiectum repliceturſuprà per eadem interualla paulò antè deſcripta, vt in cxemplo
infrà poſito, videre eft.

!
T! Colum
 1

330 Artis Magne Confonise Difoni

Columna Prima, Columna Secunda .
Exemplum Primum , Subiaclum communehyperbaton,

lili
支
Contrapuneți floridicommunis I. Vox,
:-)
G ....

opping

3. Replicata infrà per terţiam, 3. Per:3.fupta replicata ,

.61

io. Replic, infrà perdecimam . 10. Repl. fupra.

12. "Replic . infrà per duodecimam , 12. Replic. ſupra.

6. Replic , ſupra per fextam Per 6 replisaca intrà .

s. Replic, ſupra per octauam , Per 8, teplicața infr .

Subicctum communc hypobaton inuariata. Contrapunctum commung:

Colums
 Lib. V. De Symphoniurgia . 331

Columna Tertia .
Contrapuncti replicabilis byperbati, Exemplum Secundum .

10 IN
Contrapunctus replicabilis,

Tertia'replicata ſupra ,

IO Decima replicata ſupra ,

13 Duodecima replicara ſup'a

6 Sexta replicata infrà ,

TE
Detaya replicața infrà ,
UI

Subie &tum commuaçhypobatan ,

T: Columg
 1

332 Artis Magn & Confoni, Diffoni

Columna Quarta
Subiecti replicabilis hyperbati Exemplum Secundum .

Un
Subiectum replicabile hype buton ,

3 Tertia replicata infrà .

IO
Decima replicata infrà,

Duodecima rcplicata infrà .

Sexta replicata ſupra .

O&aua réplicata ſupra.

其 其
Contrapunctum commune hypobaton ,
Atquc hoc eſtparadigma duplex:quorum priùs docetdaro ſubiecto, & contrapun .
& o diminuto,quomodo & qua ratione illa iuxtainterualla vnicuique adſcripta repli
cabilia ſint ; & prima quidem columna docet replicationem primæ vocis per 3.10.
12.infràsper 6. verò &8. ſuprà
Secunda columnadocet replicationem fubie&ti, contrariam priori,videlicet,per 3;
10.12. ſuprà.6.& 8.infrà , Secundum exemplum ,fiuecolumna tertiadataliud exć.
plum contrapuncti in quoper 3.10.12,ſupra primam vocem , & per 6.& 8.infrà can
demratione contrarià prioricontrapuncto replicatur. Quarta denique columna do
cet replicationem fubic&ti ſecundi exempli per 3.10.12.infrà;& per 6 & 8 ſupra ; Cons
frarja replicationiįn priori exemplo ,
1 Exem .
 Lib. V. De Symphoniurgia, 333
Poriſma Melotheticum ,
Ex quibus quidem ritè interſe collatis. Sequiturvaria plyphoniorum ratio ;
E Nam ſubiectum cötrapuncti commune eſtomnibuscontrapunctis replicațis
adco ,vt totidem dyphonia naſcantur,quot ſunt contrapuneti replicati, vnuſquiſques
cnim corum cum ſubiecto cantatus diuerſum conſtituit dyphonium . Pari ratione Dyphonia,
fubie&tum ynà cumcontrapun & o principali,totconſtituitdyphonia diſtincta, quoties primet
ipſum ſubiectum replicatum eſt, yt ſecunda columna docet , vbiynumquodqueſubic- potrito
ctum cotrapuncto communi hypobato in calce columnæ cantatum diuerſum dypho
nium conftituit .
Non tantùm diuerſa ex dicta replicationedyphonia concinnare , ſed & tripho
nia,id eft tribus vocibus cantaripoffe ſex modis oftenditur.
Primum Triphonium , conſtitue primus,& ſecundus contrapunctusvnà cum ſubic
cto communi .
Secundum Triphonium , conftituet tertius, & quartus contrapunctusynà cum ſubic
cto communi .

Tortium Triphonium , conſtituet primus,& tertius contrapunctus ynà cum ſubiecto

communi.
QuartumTriphonium , conſtituetſecundus , & quarius contrapunctus ynà cum .
ſubiecto communi ,
QuintumTriphonium, conſtituet fccundus, & fextus contrapunctus ynà cum ſubic
cto communi .
Sextum Iriphonium , conſtituer quintus, & fextus contrapunctus vnà cum ſubiecto
commuoi.
Iterum li ſubiectum replicatum cum contrapuncto principali combines , prodibit
aliud quintuplex eriphonium :
Primum Tripbonium , dabit primum , & fecundum fubicctum cum contrapuncto
principalicommuni,in calce columnæ ſecundæ .
Secumdum Triphonium , dabit primum , & tertium ſubiectū cũ contrapuncto comuni
Tertium Triphonism , dabit tertium , & quartum fubiectum cum contrapuncto coat
munii
Quartum Triphorium , dabit primum , & quintum fubiectum cum contrapuncto
communi.
Quintum Triphonium , dabit quintum , & ſextum ſubiectum cum cóntrapuncto
communi.
Notatamen non ſingulas voces combinatas diuerfas eſſe , fed quafdam in yniſono
conuenire. Combinationes vitandæ ſunt, yt in lcquenti tabella
Contrapuncti repli. Subiecti explicati Idem prorſus dicendum eſt de ſe
cati voces voces cundi exempli contrapuncto , & de
1 6 i & 6 Omnibus alijs,quæ ſupra datum ſubic
2 & 3
3 & S
yniſonant.
{ 2 & 3 yaifonant, ctum
2 & 3
in hypotrito ordinari poffunt
Quæ res fanè mirabilis eft, & ncfcio an
à quoque Muſicorum hucufque notata fit .

Summa Praxis Contrapuntti Hypoiriti ,

pradictum ſubiectum conftituet contrapunctumprincipalem.Quo peracto vo .

cem primam ſeu contrapunctum principalem replicatisiuxta numeroshic d latere
appo .
 334 Artis Magne Confoni,e Diffoni
appoſitos.Nam prima vox contra.
Replicatio, puncți interuallis 3.10.12. infrà.6 .
Contrapuncti Subiecti verò & 8. ſapra. Subiecti yerò vox
prima vox per fe ijfdem interuallis 3.10.12. ſupra , 6
II yo
. x 3
Ill. vo x
3 & & infrà replicata dabit admira.
Réplicatur liv. yox 12
VI.
V.
B
VOX | 6
VOX | 8
10 s infrà 10 fuprà bili quadam facilitate omoem po
121 lyphonorum rationem ; Ne tamen
infrà putes quælibet interualla , vti , &
cofonantias diſſonantiaſque quaf
18
libet in hypogrito lịcitas eſc: quid
admittere, quid dimittere debeas, iam tradendum eft,
Interualla licița in Contrapuneto bypotrico.
Cautela in
CORtiapın . N hoc genere contrapuncti permittuntur: Vniſonus,tertia,quinta,octaua,decima,
do hypo
frio I
Nona reſoluta cum octaua:& vodecima reſoluta cum decima: Vadecima rcſoluta cũ
decima,vt in præmiflis paridigmatis patet .
Interualla illicita in contrapuncto bypocrito:
Rimo, qandocumqueduę tertiæ in replicaciunt contrápun &i fiuntduo vnlloni; &
P
cima.
ſexta fit quarta ; & duæ vndecimæ fiunt duæ oétauæ ; & decimaterţia fit vnde:
Secundò, plures ſecundæ refolutæ cum pluribus vnifonis 3 Item feptima reſoluta cũ
ſexta;plures yndecimæ refolutæ cụm decimis , & cum fiunt plurcs nonæ reſolutæ cum
pluribusoctauis. Decimaquarta reſoluța cum decimaterția,quæ fit deinde duodecima
quam fequitur vndecima , malè pofita ; Qmncs hi proceſſus harmonici in contrapun.
eto hypotrito vitandi ſunt .
Nota . Omnes abſeruationes contrapun &ti, qui fit fupra fubiectum in çertia ſub cone
trapuncto principali,vt in primo exemplo factum eſt,fiunt etiam in contrapuncto , qui
fit infrà ſubic & um in tertia fupra principalem contrapun & uin, vt fecundum exemplu
demonſtrat , Verùm præcedentia exempla mentem noftram meliùs quàm multi
verbmum
plicescala amba
orumconu demonſtrabunt. Quare ad alios contrapunctos deſcriben,
gesmus
erta
dos ,

S. Į I:
De contrapuncto diateffaron.
C quartæ à primaponitur . isQuem hàc methodo, & induſtriàtheconfiçies,interualla
Probl, II. Contrapunctum diateſaron componero
t ſubiectum idem ,quod in contrapuncto hypotritoluprà quod compones
M Anea
primum, quem & principalem contrapunctum dicimus.
Modus re Vtraque ig turtam contrapunai, quàm fubic& ivox ſexies replicabilis eſt.
plicadi có Primo.
inte ru
Siyncontrapu
qu
nétum liue vocem A replices fiue tranſponasinfràſedem fuam .
trapunctu allo ius artæ .
patellaron Secundò. Si hanc candom transferas infrà interuallo octauæ .
Ters
 Lib. V. De Symphoniurgia . 335
Tertiò. Sicandem tranfponasinfrà interuallo diſdiapaion . 1

w Quartos Si candem replices fupra fo ipſam interuallo Quintæ .

w lupa Quintò , Si candom replicatam exaltes interuallo vnius Otaux :
2012 Subiettum verò ,vt dixi,totidem modis replicabile cft ; etfi rationc priori coctraria ,
niem Si enim ſubiectum B replices ſupra ſedem ſuam vna quarta ,octaua, decimaquintli
Neturi deinde idem deprimas infrà fedem ſuam per quintam , & octauam ,habes ſex variatio.
, bai nesſubiceți quæſitas. Verùm vt paucis multa comple &tamur,nos hoc loco tantùm ,
initium Contrapuncti damus, ſcilicet vnius temporis menſuramı; Si çoim reliquas no
tasſubijſdom interuallis dofcripferis,habcbisfcorſim ominesvocesreplicatas . Nora
verò Crucis brachia decuſſata oftendere ,replicatum Contrapunctum ſemper reſpice
refubiectum ; Replicatum verò fubie& um femper refpicere contrapun&tum ,vel quod
idem eft in contrapunctis replicatis,fubiectum immobile',femper inferiorem locunius
in replicandis-verò fubie&tis contrapunctum immobilem inferiorem , locum tenere ,
lo vtin præcedentibusexemplis patuit ;de omnibus ſecuturis paradigma.istina
tis ,idem iudi.
ciumeft ,
it
Paradigma 1. Contrapuncti byperdiałeffaron , '
2

1 EU: 有t
Contrapunctum commune the
4 infrà 8. infrà
byperbaton Initia fex diuerfarum vocum
X

Subie&tum communc immobilo hypob. 4. Supra 8.fupra

Replicatio fubieéti.
6

0.

is.infra s. ſupra 8. ſupra

all 6
111

TI

4.s.fupra 6. infrà 8. infrà

Siigitur fexies deſcripſeris contrapun &tum principalem , ideftcum replicaueris To

xies, iuxta interualla hic ordinc repræſentata , habebis- nouum Melothelias diuerfa
rum vocum laminasium , vt fequitur.
Poriſma Melothésicumi
Equitur primòſex Contrapuncti diuerſas voces tūridem dyphonia conſtituere , fi
ſingulæ cum ſubiectoB immutato cantcntur. Secundò fexfubiecti diuerſas ve
cestoçidem dyphonia conſtituerc, fi Gngulæ cum contrapuncto A cantentnr.Natur
ra tamaahuiuscontrapun&ti,vnum tantum triphonium admittit primum , & quinti,
ſcilic
 336 M Co
titos B.agQunarae veronſon & rapuDinclltuons pli aribus quàm dua
ſcilicet vna cum contraAr
punc hici;
cont
bus, & vno triphonio cantari nö poflit,caufa eft, quia primus tertius quartus,& fextus,
omnes ſunt ijdem , vipote Tupra , vel infià primum octaua diffiti; rcliquiquinta di
ftant, quorum omnium replicatio vitioſa ,& erronea cft sidem dicendum de replica.
tione ſubiecti.
.

wi, Paradigma II. Contrapuncti bypodiateffaron ,

‫ ܙ‬:: ‫ܝ ܢ‬
Subie& um commune hyperbaton,'; ' ,sa iniii"

>
Contrapun &tus Hypobatos. 4, repl.infrà .
Initia s . von
2
D

E
4. fupra replica
3
f

UITI

dreplicata infra 14.repl.infrà $. repl.ſupra

cum replicatarum Contrapunéti. 1 8.repla ſupra
4 s 6

8.ſupra 16.fupra 3.infrà 8.infrà

In hoc cotrapun & o cadem omnia, quæ in priori conueniunt. Singulæ çnim ſex di
uerfæ D. contrapuncti voces cum ſubiecto communi C- cantari poflunt, & fingulæ
C ſubiecti replicatæ voces, cum voce contrapuncti principalis D ; ita vt duodecim
ex hac vnica combinatione conftituantur dyphonia ,

Cautela in boc Contrapuncto feruanda ,

N hoc Contrapun & o prohibentur; primò Vniſonus, 3. Si 10. 1 2. flunt enim in ro
I plicațione diſſonantiæ . Secundò,feptima commiſſa cum ſexta; Nona roſolutaj
cum octaua , & decima quarta reſoluta cum decima tertia; fiuntenim in replicatione
diſſonæ.
S. I I.I.RS
De Contrapuneto.hypo, vel byper diapente ,
Očatur hic Contrapun & ushypo diapente,cò quòd ſecüda vox interuallo quin
V one repleut unfo vocemcontrapundiE ; Hac autem induſtria conficitur.
Prob .
 Lib. V. De Symphoniurgia. 337
lar. Prob. 131. Contrapuncta bypodiapente componere,
Ancatſubiectum ,vt priùs ſemper idem , deinde ſuper illud Contrapun &tus fiat
principalis ; Quibuspoſitis.
Si primam vocem replicesinfrà per voam quincam ,habebis ſecundam vocem:Si pri
tuam iterùm replices per vnam duodecimam infrà,prodibit tertia vox, Si porrò pri
mam vocem replices ſupra ſe per quartam ,prodibit quinta yax ; Si deniquè candem
primain vocem replicesſupra fe per octauam ,habebis quintam vocem . Non ablimili
ratione fiſubicctum replices ſupra fe perdecimam ,per quintam,& per duodecimam ,
deinde per quartam ,& octauam infrà ,prodibuntquinque yariationes vocum , quarú
Gogulæ ,ficum contrapuncto principalicantentur,conſtituentur dyphonia quinque ,
diucrſa , ita fi fingulæ quinque voces Contrapuncticum ſubiecto communi canten
tur , prodibunt cocidem dyphonia. Verùm paradigma ſequeas inentem meliùsde
olarabit .

Paradigma Contrapuneli hyperdiapenie.

Contrapunctum commune hyperbatan Initium Replicationis vocum
I 2

B
社三
$. infrà 12.infrà
Subiectum commune hypobaton.
X.

Replicatioſubief}i.
1 3

okoz
s. fupra 12.fupra
3

4. ſupra 8. ſupra

8.infra & .infra

Inferior pentascontinct initia vocum replicatarum tam contrapun &i E,quàm fubie & i
F ; quæ iuxta proceffum primi,& communis contrapundi E , tranſcribantur ; confi
cies quinquedyphonia vnà cum ſubic &to F,fingulis replicatis vocibus communi. Si
verò fingulæ replicatæ voces ſubic &i cum Contrapuncto primocantentur,quirque
alia conſtitues dyphonia , ita combinatione ſingularựm facta decem emanabunt dy
phonia ,
Vu Cau .
 338 Confon. i ,o Diljoni
Artis Magn &Cautela
contrapuncto primò prohibentur texta,octaua,decimatertia , decinaquin
I Nta.hoc
Nam in replicatione fiuntdiffonantiæ . Item ſecundareſoluta cum voiſono.
Septima,& nona reſolutæ cum octaua ; Conceduntur autem prima,tertia,quinta, de.
cima,duodecima, ſi in replicatione maneantconfonanta . " Item fecunda, & quar
ta reſoluræ cum tertia,& nona,& vndecimareſoluta cum decima , Cui in replications
correſpondent aliæ confonantiæ ,aut diffonantæ benè refolutæ .
Alius con Poteft hic contrapunctus rurſus fieri al ter,fividel.cet contrapunctus E ,primus fiat
trapiictus infra fubiectum F, deinde tam contrapunctus, quàm ſubiectum replicentur, contra
in hypodia punctus quidem per quintam,& duodecimam fupra . Etperquartam , & octauam
pente,
infra ; Subiectum verò per quintan , & duodecimam infra,& per quartam,& octaua
ſupra . Emanabuntenim hoc pacto deceni alia dyphonia ; Si ſingulæ coñtrapunēti
vocescum ſubiecto cummuni ,& ſubiecti voces replicatæ cum contrapuncto commu
ni cantcntur , vt fequens exemplum docet .

Paradigma 11. Contrapunttihypodiapente.

Subie & um communehyperbaton ,
I
2 3

F Siinfra 12.infra
Contrapunctus diapeate Hypobatos Initia vocum rephcata
3
X

EO
E s.ſupra 12.fupra
III
Dit

4. Cupra 8. ſupra
ſub Con
rum , tàm iecti,quàm trapunéti.
1
5

4. infra 12. infra

$. IV .
De Contrapuncto Diabex .
Vac contrapunctum ita vocamus,quòd fecunda vox repliceturvna ſexta infra
H primam contrapuncti vocem . In
In hoc coiitrapuncto
contrapuncto hæc obſeruanda ſuni.
Primò hoc prohibentur tanquàmillicita interualla tertia,quinta, duæ ſextæ dux
io ,
dccima . Duodecima , & duæ decimæ tertiæ , cùm in replicatione alicubi fiant dir.
Cautela in fonantiæ .
contrapun
cto diahex Sccundò. Secunda, & quarta commiffæ tortijs;plures feprimæ commiflæ ſextis.No.
na commiſſa decimæ , & plures deniquc decimæ quartæ roſolutæ cum decimis foxtis ,
cùm in aliquà voce replicara deuenerint diffonantiæ : Conceduntur autem Vriſonus
Vaa
 Lib. V. De Symphoniurgia. 339
vaa ſexta,vna o & aua,vna decima,vaa decimatertia, & decima quinta . Vna ſecunde
reſoluta ſiuc commiffa cum voiſono . Vna feptima reſoluta cum decima, & yna decie
maquarta reſoluta cum decimatertia . Sija replicatione manſeriat confopantiæ , aut
,& 6
dulopantiæ illegitimè pofitæ . Verùm iam praxim huius yidcampis.
Probl. IV. Contrapunctum diabex componere .
Vicumquc igitur huiuſmodi contrapun&um conficere valuerit, is primòſeligat
Xt
ſubie&tum fiue vocem firmam ,fupra quam conftruet contrapunctum primum ,
&
ſub hocautem contrapun & i replicanturper 6.8. 12. & 15, infrà . & per 8 & 3. fuprà
& prodibuot 7 replicatæ vooces, quarum vnaquæque cum ſubiecto communi canta
ta,dabit totidem dyphonia ,
Porrò fi ſubieçtırm commune G ,replicęs per cadem interualla ,videlicet por 6.8.12,
& is ſuprà ; & fer 8 & 3 infrà prodibuzıt ſeptem denuò replicatæ voces , quarum vna
quæque cum contrapuncto primo decantata dabit totidem dyphonia adcò, vt ex hac
vnica duarum vocum ſubie &ti communis , & contrapuncti primi combinatione na,
ſcantur quatuordecim dyphonia. Porrò non duabus tātùm vocibus hæc cantari pote
ruot , ſed & ternis vocibus, vc ſequitar ,
1 & 21 | 1 &2 | Verùm hoc loco
2 & 3 vnà cū2 2& 3 2 nihil aliud requiri
Contra- 2? & 4 Cubiectol33 Subic
ie - 2 & s cum con 3 videtur,niſiparadi
punctus 3 & 7 dat Tri-J4 & um 2& 7 trapuncto 14 Trip .. gma, ex quo luces
1 & 7 phoniu.is 1 &7 dant S clariùs prçdicta pa
19.& 7 16 6 & z 6 tebunt ,

Paradigma Contrapuncti hypordiahecti.

Contrapunctum Hyperbaton. Initin replicationis confequentiš vocü.
3*

Elle
x

sicions B.infra 8.infra

Subiectum cõc hypobacoa. Initia 1:ocü replicatar.fubiecli

G 6. ſupra 8. fupra
inica :

1 TOGETHER
12.infra Is.infra 8.Supra 3.fupra
. ‫در ژر‬
ori
inne ..

i z.ſupra 3s.Supra 5 infra 3. infra

V
V. 2
 --
340 Artis Magne Comfoni, o Dilloni
: .
Aliud ParadigmaContrapuneti dypodiabelti.
Hot Subic &tum communehyperbaton. Voces replicati ſubiecti.
3

R
TA
6. infra s.infra
2 3

X
Cantrapunctus i. Hypobatos. Initia 6.Vocum Contra .

法
olupra 8. Cupra
4 S 6 7

12.infra is.infra 8.ſupra 7. ſupra

S 6
puncti replicatarum .

*** I.
12. ſupra 15.ſupra

Hic Contrapunetusdiahcētos totbinis, & ternis vocibus , quot prior cantari poteft,
Mira comita vtex hiſ¢èduabusContrapunétis enafcantur: 28 dyphonia , & 19 triphonia pror
binandi
vis . ſus diuerſa 14.in priori, & totidem in poſteriori contrapuncto , vt vel hincapparcat,
quanta fit: & quàm mira combinationum vis , quæ, vel exvnicoſubiccto , & duobus
contrapunctis tantam varietacomfuppeditat .
S. V.
De Contrapuncto bypohebdamo fiue dia hepta .
Ontrapun & us hypohebdamus dicitur , cò quòd ſecunda Vox replicata difter à
prima interuallo ſeptimæ,tā in ſubiecto ,qua cötrapū&o.Eſtquè duplex,vel hypo
hebdamusvelhyperhebdamus,ytriuſq; paradigmadabimus;In hiſceduabusvocibus
ſubie &ti;&cötrapunai hocnotandú eſt,vtquandocunquè comtrapūctus eſt hypoheb
damus, ſubiectum cius conftituidebcat Hyperhebdamym ;& quandocunquè contra
punctus eſt hyperhebdamus,ſubiectum eius conſtituidebeat hypohebdamum , quod
& ex præcedentibus clarè patet.
Prob. V. Contrapunktum -diabepla componetés
Compoſi turusigiturcontrapunčtumhypohebdamum , ſuevna7. infrà: priùs
ſubiectum conſtituafut idem , quodó præcedens; deinde conſtituatur fuprą
idcon
 .
3
Lib. V. De Sympbonturgia . 341
id Contrapun & is primus K ;‫ ز‬deinde hiç replicetur infra per.7.3.5.19.12.deioden
per 8.6. & 4.Cupra . Subiectum verò replicetur per 7. 3. 5.10. 12. & per 8.6.4.infra.
di Interim diligenter obſeruaodum ne accipiaturvniſonus,duæ tertiæ ,6. 8. 10.13. 15.
fi in replicatione deucncrint diſſonantiæ , neque admittatur ſecunda reſoluta cum .
vniſono, quarta reſoluta cum tertia ; Item ſeprima, nona,vndecima,decima quarta ob
di&tas rationes, . Rcliqua omnia permiſta ſint. Verum exemplum ſequcos clarè om
nia docebit .

Paradigma 1. Contrapunti hyperdiahepta .

Contrapunctus I. Hyperbatos. Initia vocum replicatarum Contrapunkti
3

K.
ET 7.infra 3.infra
Subiectum commune Hypobaton : X

{
poet

}}
7.fupra 3.fupra
Replicatio fubiecti .
S. 6 7 8 9
中学

s.infra 10.infra 12. infra 8.ſupra 6,fupra 4.ſupra

2 8

gute 23.a
Have
S. ſupra so.fupra 12.ſupra s.infr 6.infra 4.infra
Pariſma Polyodicum
X hac replicationc vocum ſequitur;fingulas yoces , tàm fubic &ti, quàm Contra Cembina
E punti nouics cantari poffe, & ſingulæ quidem replicate Contrapuncti vocês tic Vocú.
cum ſubiecto communi nouem conftituunt dyphonia ; Totidem conſtituunt,replica
tæ ſubiectivoces, vnà cum Contrapuneti primavoce cantatæ , eruntquè octodecim
5," ]
o
dyphonia diuerſa ; Triphónía verò prorfus vigiati emanabunt,vtfequitur.
1
& 3 1 Reliquras conbinationes ob angu
ftiam charcæ non pofuimus ; Muſurgusb
Kw

& S
& 4 3 cnim ſagax facilè eas reperiet . ru
4 & S Contrapuncti yox Imò non triphonia tantummodò ex
S & 6 vna cum ſubiecto co huiufmodi replicatione , fed & tetra
3 & 9
muni dabit Tri S phonia dug gaſcuntur;Nam ſubiectum
3 & J T phonium . 7 communc cum prima,tertia , & nona
いい ん でし まいりこい ity & Contrapunesi voce cảntåtudi, dabit te
2 & c OSILI 1505 lips
n :
whei traphonium primum .Subieétum com
8-800.92931 : 1: 931710921 10.muoc cum fecunda,quinta, & nonaco
trapunti
 342 Artis Magne Coxfoni, e Difoni
trapuneti voco caotatum dabit tetraphorium ſecúndum ..
Porrò & fubic & um replicatum , vt in paradigmatc apparet , yna čum Contrapun.
eto principali cantarum ,Nouem quoque dyphonia, & duo tetraphonia conſtituét,vti
vnum cum altero comparanti patebit .
Alterum çxcmplum eft Contrapun&tusidem , at infrafubic & um compofitus,fupra
hunc verò reliquarum yocum replicationes fiunt toridem , quot in piori , videlicet
per 8. 3. 5. 10. 12. fupra . & 8.6.4 infra; Subiecti roplicatio per cadem interualla
replicatur;atvti ſemper in præcedentibus fa & um eft,contraria ratione, vtiexemplum
fcquens docct.

. Baradigma II. Contrapunelihypodiaheplu .

Subiectum commune hyperbaton

M.III
Replicatio fubiecti,
E

potoa
Apocal
I 6.infra 3.infra
Contrapunctum primum Hypobaton.
I X 3

borg 7. ſupra 3. ſupra

Initia 9. çocum replicalspum
8

Apoio a
SVOU
s.infra Io infra
t!o2.iufra 8.infra 6.ſupra 4.Cupra
8

pl
s.ſupra 10.ſupra 12.fupra 8. ia &ta S0106.infra f.infra
A Contra
puncto hy Ex hoc Contrapuncto totidem dyphonia ,triphonia,& tetraphonia nafcuntur, quot
peajaeri ox præcedenti,ita vtin vniuerfum 36 dyphonią triphonia toridē,&' 48 tetraphonia in
phoniana promptu ,cx hac mirificaytriuſque Contapụncti combinatione habéripoffint , ita vt
Scruntur 43hæc non recto tantùm , fed &retrograda ordineconcini poffint , quod meritò para
tetrapho
nia : doxon alicui videri poffit.
$ . : VI. ort !!!. 6 : 1

m
Ancat fubiectuCorn puncto diapafon . so
Prob. VI. Contrapunctum diapafon efficere varijs modis.
vt in priori Contrapuneto ,fupra quod conftruaturContra
M punctus primus ;vtin paradigmatepatet. Hoc peracto fi replices dictum
con .
 Lib . V. De Symphoniurgla . 343
Contrapunctum infrà per 8.10.15. & fupra per 8.habebis dyphonia quinque. Si ve.
sò ſubiectum 'replices ſupra per 8.10.15. & infrà per 8. habebis aliadyphonia quin
que; Hoo ſenſu , ſi ſingulæ replicatæ voces Contrapuncticum ſubiecto cantentur,vel
fubiecti replicatæ voceseum contrapunctoprimo.Siverò -tribus vocibus ea cantare
deſideras,dabunt tibi
& 3 vox triphonium primum
2 &
... 3 vox triphonium ſecundum Vna cum ſubiecto comuni .
3 & + vox triphonium tertium
Idem dicendum eft deſubiecto roplicāto ad Contrapun & um primum , ſedinſpice
exemplum hic appofirum ,
Paradigma Primum Contrapuncti byperdiapafon .
contrapunctus Hyperbatos Initia vocum replicatarum Contrapuncti.
s 3

# 8.infrà . Io.infrà
Subic & um cõe Hypobaton :) Vocesreplicate .
X
3
1).

Cuid;
. 8.Tupra 19.ſupra

moderne badaniai obiadokoladicom

wowotewapumupucente
: Is.infrà 191
717
OIL

sy
is .fupra
Paradigma Secundùm Contrapuncti bypodiapafon.
Subicêtum commune hypobaton. fubieéti.
Voces replicata
** I 3

en.me
sos
8. infrà 20.infra
Contrapunétum Hypobatos. Initium vocum replicatarum
3
X

Osta
Is.infra
 notti
344 Artis$ Magna Confoni , Difoni

is.infra s. ſupra

IUE
till
4 S

LINT
6
15. ſupra s.infrà

In hoc contrapuncto cædem prorſus leges ſeruantur,quæ in præcedenti, in vtroque

tamcn vitandæ funt quinta , & ſecunda reſoluta cum vnilono, cùm in replicationes
fiant diffonanțiæ ,

S. VII.
De Contrapuncto Hypodiadecata,
Ontrapáctus bypodiadecatos is yocatur,cuiusſecūdavox replicatur decima infra,
in qua vitandæ ſunt duæ tertiæ ,duæ fextæ ,duæ decimæ,& decimatertia,duzlé.
cundæ reſolutæ cum tertia . Item quarta,& ſeptima duæ nonæ,& duæ vndecimæ com.
milfæ decimis, Permittuntur autem vna tertia ,ſexta ,decima.Secunda refoluta sum
tertia . Nona, & yndecima rcfolutæ cum decimis,
Probl.VII. Contrapunctum byperdiadeçason componere,
lat ſubiectum ,yt jo paradigmate patet,fupra quod conftruatur contrapunctuspri
FQuoperac
mus,octaua fupra ,vt patet infra .
to replicabis hunc contrapunctum infra per 10.12.3, & per 8 ſupra. Irc
rùm per 10.12.3.5 . infra. & 6.denique fuprafubiectum ex allata octaua , & depreſia
por10. contrapuncto prodibunt decem dyphonia cum contrapuncto primo, Quam
replicationem li in ſubiecto pari rationc inftituas,prodibuntalia decem dyphonia : Si
verò retrogrado ordino cantentur, prodibunttotidem invtraque tam contrapuncti,
quàmfubiccti voce dyphonia ;adcòquè ex hac fimplici combinatione quadragia.
1

ta diuerſa dyphonia cmanabunt . Verùm rem per paradigma monftremus ,

Paradigma Į. Contrapunéti hyperdiadecuti,
Ccontrapun & us Hyperbatos. Initia vocä replicatarum Contrapuncti.
3
X

10.infrà 12.infrà 3.infrà

Subie & um cõc Hyperbaton Voces replicatefubiecti.
2 3

a
nd
10.Supra 12.lupra " 3.Supra
8.lu -
 Lib. V. De Symphoniurgia. 345
7 8

10.infra ! I . infra 3.infra s.infra

EE
8.fupra 6.ſupra
$ 8 IO

SPACE opera
8.infra 1o.fùpra il 12.ſupra 3.ſupra s.ſupra 6.infra

Ex huiuſmodi tranſpoſitione replicati contrapuncti,non tantum dicta dyphonia,ſed

& duodecim ex vnaquaque,tam contrapuncti,quàmſubiecti voce triphonia habebis .
hoc pacto .
1 & 2 1 Eadem ex ſubiecți replicatione
I & 4 2 prodibunt vna cum contrapuncto
1 & 10 3 primo cantata ,vt id exēplo patet .
3 Si verò contrapunctum infree
Si cum ſubiccto 3 & Ś ſubiectum conſtruere velis , obſer.
communi can- 4 & S
habebis tri 6 uandæ ſuot prorſus eædem regulæ,
taperis, & 10 phonium 7 & leges, quç in priori at inuersà ra.
:: 8 tione . Nam voces quæcumque
& 8 9 in præcedenti exemplo replicantur
10 infrà ,hìc replicantur fupra, & quiça
& 10 11 cuinque in illo lupra,hic infrà vt ex
6 & 2.1 12 præcedétibus apparet, emanabūtqs
ex hoc tot dyphonia, & triphonia.
quot inillo; adeoque rectoordine in vtroque continentur dyphonia quadraginta,,,
quadragiota ocro triphopia; Quæ omnia ſiretrogrado ordinecantentur, prodibunt
octuaginta dyphonia,& nonagintaſex triphonia tam rçcto, quam retrogrado ordine
cantanda ;

Paradigma II. Contrapunéti hypodiadecati,

Subicctum hyperbacon Replicatæ Voces fubie£li.
I 3.

So‫ܕ‬
ba
Escort
10.infra i 2.infra 3.infra
Contrapunctum hypobaton Initia replicatarum vocum .
X

2 3

E
10.Supra 72.ſupra 3.fupra
XX 1.11
 346 Artis Mague Conforii, 8 Diffoni.

III
IIIf

III
10

II
S 6

U11
)
8.fupra 10.infra 12.infra 3.infra s.infra 6.ſupra

S. 6 . 16

12,ſupra 3.fupra s.ſupra 6.infra

s.infra 10.Supra.
Si itaq; ſub diçtis interuallis, lo contrapunctos, & totidem ſubie &ta deſcripferis habe.
bis quæſitum ... Nota cämen,quod ſemper intelligendum eft, non fiagulas combina.
tiones quomodolibet factas diuerfas eſſe, ſed quaſdam cũ alijs vniſonare,cum alijs að .
$ . VIII .
DeContrapuncto bypodiaendecato
Ic contrapunctus ita dicitur, quod ſecunda yox infra cum deſcendat per yndo.
cimam; In quo decimatertia , decimaquinta, & decimaquarta reſoluta cum .
decimațertia conceduntur tantùm, reliquis proſcriptis.
Probl, VIII. Contrapunctum diedenca componere ,
Ato ſubiccto, & contrapuncto , yt infra patet , vtrumque replicabis, vt fequitur:
D Contrapuncțum primum per 1k4.6.8.13.15. infra replicabis . Subiectum ..
verò per cadem interualla fupra . Ex quo naſcunturin vtroque quatuordecim dy.
phonia, Si videlicet fingulæ contrapuncti voces cum ſubiecto communi,ant ſubiecti
replicati partes cum contrapuncto principali captentur, Triphonia verò habeatur to .
tidem in vtroquc.
I &
3 & 4
4 & s 3
Sicanțaueris ſubiçctum com s & 6 habebis triphonium
munc cum contrapuncto , 6 & 7 S
3 & 6

4 & 7

Para
 .. Lib. V. Do Symphoniurgia . 347

Paradigma I. Contrapuncti hyperdiahendeca.

Contrapun & um Hyperbaton Replicatarum vocum initia.
IUI

2 3

11.infra 4.infra
|

Subic&tum commune hypobaton.

X Replicatio fubieéti ,
3

11.ſupra 4.ſupra
s 6 7

lu
DID

6.infra 8. infra ! 3.infra 15.infra

DILI

UUTI
FFolio

4 ६

MU
1111(

PO
ait Tui

6,fupra 8.Supra 13. Cupra 15. ſupra

Paradigma II. Contrapunedi hypodiahendeca.
Subiectum I. hypobacon. Initia replicatar. vocü ſubiecti
2 3
1
betเ

EIX 11.infra 4.infra

1

Contrap.I.Vox L. Hyperbatos. Intia replicatarum van

I 3

1 1. fupra 4. fupra
cum Contrapuneti. 7
4 S
III
III
ITA
10

8.iufra 13.infra is , infra

6.infra

6.Supra 8.ſupra 13.Supra 15.ſupra

Xx 2 Hio
 348 Artis Magna Cunſoni, es Dilloni
Hiç Contrapunctustotidem dyphonijs, & triphonijs codem ordine canrari poterit,
quoprior Contrapunétus,
Imò ſi Contrapunctos cum ſubie &tis comparemus , emapabune in ytroquè contra
pun&to quatuor tetraphonia hoc ordine
ri & ri & 4 1
s & 6 I &.4
Contrapunatus 6 & 7 cum ſubiecto 1 & 4 dant tetraphonium 3
Ľ4 & 6 ) i4 & 7 4

Vides igitur cum quanta fácilitate, quàm immenſa varietas Contrapun &ti hac co
binatione rerum inueniatur ,

S. X 1.
De Contrapuntio hypodiadodecato,
Voc Contrapunctum yocamushoc nomine, quòd infra primamvocem fecun
decimam quintam , item ſecundam reſolutam cum yn ſono ; feptimam reſolutam cú
,
ſexta , Nonam reſolutam cum octaua , & decimam quartam reſolutam cum decima
tertią, conceduntur autem vniſonus 3:5.8, 10. 12. Item ſecunda , & quarta reſolutæ
cum tertia, & nona & yndecima reſoluta cum decima ,
Prob. 9. Contrapunétum diadodeça componere ,
Anoat fubie& umvt prius, fiatquèContrapunctus fupra in 8.vt infra patet in
M Paradigmate. Quo peracto hunc Contrapunctum replicabis infra primăm ,
per 12.3, 8, 10. & 6.fupra primam vocem . Pari ratione ſubiectum replicatur, vide
licet per 12. 3.8. 10. ſupra, & 6. infra primam ſubiecti yocom ; Ex qua teplicatione
peracta continuò naſcuntur ſex dyphonia, tàm in Contrapuncto ; quàm in Sub'etto
replicato, ſi ſinguli Contrapuncticum Subiecto communi,& fingulæ ſubicctipartes
cum
ti onccontrapuncto
: hoc pacto : principaliconcinantur.Triphonia ſex habes in ytriufquè replica
ri & s
I &6 Cum Subiecto
2 &3 communi da.
Præterea ſi Contrapunctum cum Sub
3
Vox iecto componere velis , inuenies qua.
3 &4 bit triphonium , tuor Tetrapho nia ,
4 & s3 I S

5 &6J 16
Si cnim I & 4 contrapunctum cum ; & 37
Siiterum 3 & 4 contrapunctum cum 1 & Ş Subiectocomponas
Si etiam & S contrapunctum cum 3 & 4 habebis tetrapho
şi donique : 6 contrapunctum cum ! & 3 niums

Quæquidem omnia ita ſeſe habère comperies, ſi abacum mirificum , quem in fe.
quontibustibi exhibemus, diligenter cum dictis contuleris ; Verùm vt& huius Con
frapungi diadodecati,paradigma quoddā darçtur; res veluti iurc poftulare videbatur

Para

J
 Lib. V. De Symphoniurgia. 349

Paradigma I. Contrapunttibyperdiadodeca ,
Contrapunctum Hyperbaton
Ott

12.infra 3.infra
X

‫ות‬
Subic &tum cãe., K 1. hypobaron
3

12.fupra 3,Cupra

Lamott

8.infra 10.infra 6.fupra

4 S 6

8.ſupra : 10.fupra 6.infra 1

Aliud exemplum Contrapuncti'hypododecati , in quo Contrapun & us ponituria

fra ſubiectum ;& reliquæ yoces Contrapuncti ijfdem quidem interuallis, quo priores
fupra primam replicantur , vt in paradigmate patet,
Paradigma II. Contrapuncti bypodiadodeca ,
fiue quireplicatur 12. infra, vel fupra,

Subieétum , & cõcHyperbaton , Voces réplicata fubie ti,

2 3
I

gos
Iz.infra 3.infra
Contrap.prima vox Hypobacos X InitiaVocum Contrapunti,
2 3

12.ſupra 3.ſupra
8.infra
 /

350
4
Artis Magna Conſoni , Dilloni
S 6

--- . 999 .-- VO

8. infra 10.infra 6.ſupra

s

8.fupra 10.fupra 6 infra

Emanabunt igitur ex vtroquè Contrapū &to viginti quatuor dyphonia totidemque

triphonia, & o & oretraphonia, quæ fi retrogrado ordine cantentur, obtinebis quadra.
ginta o &to dyphonia, totidemquè triphonia , & ſedecim tetraphonia diuerſa .
S. X
De Contrapuntio diatredecato .
Vius Contrapun &i ſecunda vox replicata diſtacà prima per interpallum 13.
H vade & nomen habet, hoc pa & o perficitur.
Prob . X. Contrapunctum diatredeca componere ,
Ancat idem fubic&tum , fupra quod conftituatur contrapunctusio 8. vt infra
M patet ; Hic verò Contrapunctus replicabitur infra per i3.4.6.7.10.15. & per
8.5.3 . fupra di&tum Contrapunctum primum . Subie&um per varia interualla repli
cabitur,at vti ſemper di &tum fuit inuerla ratione , vt paradigma docet;prohibentur in
hoc contrapuncto 3.& s.duæ ſextæ , 10.& 12. omnis gencris diſſonantiæ ligatæ exce
pta fecunda reſoluta cum vniſono , & nona reſoluta cum 8. & 14.rcſoluta cụm 13.co4.
conceduntur autem vna 6.8.13.15 . Verùm hæc omnia luculentiusex ijs , quæ paulò
poft demonftrabuntur patebunt.Eft enim omnium in omnibusidem proceſſus,eædē
Liceaţia , & leges, quare paradigmatcrem demonſtraſſc fufficiat.

Paradigma le Contrapuneli hyperdiatredecati,

im

Contrapun & um Hyperbaton Initium Replicalarum vocum .

3

FA BE
73.infra 4.infra 6.infra
Subicctum coc,fiue prima Vox .
hypobaton
X

09. DOO

HES
#

13.Supra 4.Supra 6.ſupra

8. infra
 Lib. V.. De Symphoniurgla. 35!
5 6 8 10

Hos
8.fupra 10.ſupra I s.ſupra 8.infra s.infra 3.infra

5 7 8 : IO

8.infra 10.infra Is.infra 8.ſupra s.ſupra 3.lupra

Atquè ex hac vtriuſque yocis, càm fubic &ti, quàm Contrapuncți replicatione ema
nant in vtroquè io dyphonia , quæ fimul conftituunt 20.dyphonia; li ſingulæ voces
Contrapuncti cum ſubiecto communi , aut ſubiecti cum Contrapuncto concinantur ,
Si verò ritè inter fo fingulas voces combinaueris, invenies 12 in vtroquè triphonias.
hoc pacto .
1 & 22 I ri & 2 1 & 6 1.
2 & 3 2 I & 6 s & 3 2
3 & 4 3 & 4 1 & 6 Subiec- | 3.
4 & 5 4 & 5 Cótra- 1 & 10 , to habc 14
S & 6 Vox cum Sub. S siiua . Ś & 6 punétū4 & 5 bis tetras
6 & 7 iecto dabit tri 6 xoris 4 & 7 cum 1 & roi phonių -6
9 & 10 7 8 & 10 1 & 4 7
7 3 9 & 10 | 1 & 6 8
s!
s & yo 10
1 & 10 1
11 & 10 )
I & 6 If
2
+ & 8 IZ
‫نم‬

Idem fit de fubic &i replicatis vocibus comparatis ad Contrapuncti vocem primam
Porro fiquis combinauerit voces Contrapun &i cum vocibusſubie&ti, reperiet is in
vtroquè nouem tetraphonia, yti vaum cum altero conferentipatebit .,
Paradigma II: Canirapun ti hypotredecari, in quo Contrapuncius infra fubieétum
ordinatur,relique verò voces replicatæ ſuntſupra.

力,
Subiecti cõis I.vox Hypobatos Replicatio fubieéli,
I 3

CE
重EIE
X

13.infrà . 4.infrà
mani Contrapuncti I.vox Hyperbaros Initiureplicas.Contrapunctia
LAINII

7tha
‫ܫܬܐ‬ qolup:
33. fupra
6.in.
pro
uta
 352 Artis Magn4 Confoni, « Diffoni
S 7

6. infra & .infra 19.infrà is,infra

6.ſupra 8.Tupra ! o:ſupra + $.fupra 1

FETTI
8

8.ſupra s.ſupra 3.lupra

IO
A
THE

Un
8.infra s.infra 3.infra

In hoc Contrapuncto eædem leges ſeruantur ,quæ in priori, vnde & conſequenter
for dyphonia ,& triphonia, & tetraphonia conftituunturin vno ,quàm in altero ,atque
adcoio vniuerſum 40. dyphonia, & 48. triphonia,tetraphonia 36. conftituuntur.
S. XI .
De Contrapuncto diatetradecato,
Abet hic Contrapunctus nomenà conſonantia 14,qua infra, vel ſupra primam ,
Η ſecunda vox replicatur ; Habcbis autem omnem varietatem huius Contra
pu.cti, fi hac induſtria proceſſeris,
Probl. XI. Conirapunétum diasetradeçatan componere.
Ancat idem Subic &tum , fupra quod conftituatur Contrapunctus interual.
M lo quintæ . Si itaquè hunc Contrapunctum primum replicaueris infra per
Re: lica- 14. 3. 5. 10.12. & 8.6.4. fupra candem habobis Contrapunctum ,dictum diatetra
eio Coiri.dccaton ; Si verò per eadem interualla Contrapunctum infraſubicctum compoſitů,
puncidia vr in fecundo Paradigmate paçet,ſupra replica ueris ,habebis Contrapunctú diacctrador
ietsadeca.
caton, idem diceodum eft de Cubięceis vtriufquè Contrapunctis Verùm rem paradig.
mate demonftremus,

Para
 Lib. v . De Symphoniurgla .
8,25 ' :. 353

Paradigma l. Contrapuntti hyperdiatetradecati .

Contrapunctum Hypertredecatos,ſiue I.Vox. Initia vocumreplicatarum
2 3

3.infra
[ Subicctum cõe hypobaton primavox xit.infra

Il11
2 3

54.fupra 3.fupra
s 6 8

ein
s.infrà To.infra * 12.infra 8.ſupra 6.fupra 4.ſupra
6 7: 8 9.

s.fupra
で
6.infra 6.infra
1o Cupra 12.Supra 4.infra

Ex hac replicationum combinationcemapant in vtroqucmuſico ſchemate nouem

dyphonia , quæ coniuncta daat 18.dyphonia ; ſi vorò combinauqris ſingulas voces in.
ter ſe,orientur triphonia 17.00, quo ſequitur modo ,
1 1 &3
2 I & S
1 & 8
Si verò combinaueris. Contrapun .
3
2 & 4
Etos cum ſubiectis, emanebunt quin ,
4
s 2 & 6 que tetraphonia ; vt fequitur.
6 2 & 9 11& 3 7 & 8
b
Tetra . 2 Conſtitui. 1 & s 189 Su
7 3 & 3 liec
1&3
8
3 & 9 Cũ C6 Iph oni u 3 tur ex con 1 & 2 SX to ..
Tripho conftituitur 3 & 9trapun 4 trapuncto 4 & s 1 &7
nium 17 & $ ! 1& 3
10 ex ſubiecto .4 & 5leto cõi.
II 4 & 8
I2 s & 6
1
13 5 & 7
14 's & 9 . ‫ܝ ܚ ܝ‬::
23126& 8 .
16 7 & 8
1 ‫ܕ݂ܰܝܰܙܶܝܨ‬
17 17 & 8

Yy Ca.
 354 Artis MagnaConfoni, & Difoni
Caucastamen in hoc Contrapuncto ynilonum, quas tertias, 6.3, duas decimas,
yoam decimam tertiam ,decima quigta gon ligatur cum ſecunda reſoluta cum voiſo:
no ncq;4.7.9.11.14 reſoluræ cum 3. 6. 8.10.13, conccduntur autcm 3.9,10.12,Se.
cundareſoluta cum 3. & 9 reſoluta cum 19,
Paradigma II. Contrapundlibypodiafetradecati,
Subiectum hyperçetradecaton
I

14.infra
ContrapuAus hypobaros Initia replicatarum vocum
2

1 150
14.ſupra

3..jnfra
‫ܐܬܘ‬
s, infra 10.infra
三日
Illit

iz.infrà 8.ſupra
3. 4 6 7

3.fupra Solupra 10, ſupra Ti 12.ſupra

维 s.infra

6.lupra 4.ſupra

6 , infra 4. infra

Huiuſmodi Contrapunctus per omnia ſimilis eftpriorisin hoc tantùm differt, quòd
infra fubie&tumfiat, at reliquæ verò contrapunctivoces replicantur fupra iauerfa ra :
tionc , vt paradigma docct.

S.XII.
 Lib. V. De Symphonturgia: 355
ge

$ Χ Ι Ι.
De Contrapunéto diſdiapafon.

C de
decimæ quintæ shabebis autem omnem huius contrapuncti yarietatem ,& hoc
ingenio proceſſeris,
Probl. XII. Contrapunclum diſdiapafon componere,
Ancatidem ſubieétum , ſupra quod componatur Contrapun & us interuallo 8 .
M Hic itaque Contrapunctus Gi replicetur infra primam per 15,6.8 . 10.& per
3. ſupra primam voccm , habebis Contrapunctum petitum , ex qua prodibunt ſeptem
dyphonia, fi fingulas replicatasyoces cum ſubiccto cantaueris; Item feprem alia dye
phonia, di lingulas ſubiectireplicatas voces cum contrapuncto primo cantaueris. Tri
phopia verò habebis in vtroque duodecim hocpacto ,

1& 3 & s 11 & 3

{ & s 1 & 3 1 &2
3 & 7 31 dat i & 7 1 & 2
;
2& 3 si có e & 3 I & 7 Sub .
Tetra:
Tripho S 2 & si Vox cum
pigm 6 } dar , 2 & 7 Subiccto phoniu : }tra: * calk7i eco
6 | púc &$ 1 &3
| 3 & s cómuni . 7tus 4 & z 1 &3
3 &6 8 is & 6 183
9 4& S k & 2 1 & 3
10 . & 7 3

II S & 6
6&7
*** ‫;܀‬

Paradigma I. Contrapuneti byperdiſdiapafon ,

Exemplum I. Initia vocum replicatarum ,
Contrapuncti hyperdiapaſon ,ſeù I.yocis 2

Is, infra
至
Subic &tum commune X Voces replicata 4.fubieli

15.upra

Yy 2 6. ina

/
 3:56 Artis Magna' Confóni , * Difoni
3
6

6.infra 8 , infra 1o.infra 1.11,8afupra,

દ S ..6

Soros

6.lupta 8.ſupra ro fupra

T !,
Sys! I CES Sinfra

Ulti
Ill;
に ここ に エコゴ に に に に

iii
HI
33.ſupra 11F

TUIR
Tiit

TIM
2.

w3.infra
00

Vitandæ tamen inhocfunt, vti & in fequenti,quinta ; & duodecima, omnefquè diſfo
pantiæ cum confonantijs perfe tis reſolubiles , concedunturguè omnes diſonanţia
reſolubiles cum confonantijs imperfe&tis. Alterumcontrapunctum hypodiſdiapaſon,
prorſus eadem ratione fit,quaprius :Quarc nl oilq paradigma reftatad inteątionem ,
mcam percipicadam ,

Paradigma Il. Contrapuncti bypodiſdiapafon ,

Exemplum II.
Subic& um hyperbaton . ! 3

pogoni
Is. infra 6.infra
Contrapunctum hypobaton, 3

s ,fupra - 6 ,fupra

:
8. in
 ' Lib. V. De Symphoniurgia, 357
4 s 7

བ་

gogo Hoa
8.infra 10.infra 8.ſupra 3.ſupra
S 6 7

! 8.infrà
8.Tupra 10.Cupra 3infrà

'Arquè hic Contrapunctus totidem dyphonijs ,triphohijs, tetraphonijs conftat,

quot priorsita quidem , vt dyphonia in vtroquè contenta fint 28. trịphonia , 48. tetra
phonia 36.recto ordine, ad quæ fi accedantretrogrado ordine polyphonia,eruar dy
phonia in vniuerſum 56, triphonia 96. tetraphonia?2.
Habeshic i 2 contrapunctos varia replicatione exhibitos ; nihil igitur reftat, niſi yt
hoc loco modum ſubiungam ,qua ratione ſumma facilitate iuxta,ac iucunditate eos
dicto citiùsexhibere poſlis.Fiant in palimpſeſto 16 lineæ rectæ quas vt fequitur,ſuis fi
fignabis cļauibus:deinde ſeorſim habeas regulam ijſdem liocarum interuallis,vnaca
numeris infructam .
Contrapundi. Subiecti . Regula.
Ot Hoc inſtrumento ſum
1:2 ma facilitate , dicto citiùs
omnes contrapunctos re
plicabis , hoc pa &to ; nu
物

merum i in regula deſcrip

tum applica primæ no
tæ contrapuncti, velſub
30
ic &tisdeinde videas qume
ros replicationum ,quibus
14
contrapunctus replicati
poteft ſupra , vel infra; &
ftatim numeri replicatio
num in regula deſcriptimonſtrabunt ſpatia , intra quæ replicatio contrapuncti incipe
ực debet , càm fupra ,quàm infra . V.G. Si primi contrapuzeti hypocriti replicationes
exhibere velis,ijq; per 3.10.12.infra ,& per 6. & 8. ſupra replicari debeant, applices nu;
merum rio regula deſcripta ſupra primam clauem Cintra lincas ; Nam prima contra.
t C. & deinde iuxta numeros 3.10.1 2. deorſum ,
puncti hypotriti, nota incipi à claue
ve! 6 & 8 ſurſum vergentes in regula deſcriptos, intra lineas palimpſeſti correſponden
tes imprimantur puncta , vel etiam prima nota, vtin exemplo pater, à qua ai contra
Seyhan pugcri principalis curſum fectando totidem contrapucctos deſcribas, habebis quę;
fitum , idem de replicatione ſubiecti, & contrapuncti hypobati; idem de reliquis omni
bus contrapunctis, dicendum eſt, vtmodò citò cognulcas replicationes cuiuſcunque
contrapuncti:fequentē tabulam, tanquam hucuſq;dictorum epitomenordinauimus.

Syno
 358 Artis Magna Curfoni, eg Dilloni

Synopſis artificij noui Melothetici,

I 2 3 4 5 6
Contrapun- | Contrapu- | Contrap. Cootrap." cuatrap Concrap .
&& diacritos Eus diater diapeate. diahe- diahefta diapafon
hyperbaton | faron ctos ,

I.Contra .
punctus
A hiperbat:

Subiectú
hi poba
ion.

Subiectum
ljyperba.
C con :

Contrapú
D Cushy po
batos . EEN
Voces Repl. Yoc.Repl. ! Voc Repl. Voc.Repl. | Voc.Repl. Voc.Repl.
na
ſupra
infra

I 8 1 I I
M..u

5 s 8 I 9
3 II II $ II 6 II 7 II
Interualla III 10 III 8 III 12 III 8 III 3 III JO
harmoni. IV I2 IV 15 IV IZ IV S
ca Vocum V
Y is IO IV 15
replicata V 6 V s IV 4
suni Supra : VI 12
8

vol infra VI 8 YI 8 8
Subiectú. in Contrapuneto y! VI 8 VII 8 V.
hypobatoinfra yII 3 VIII 6
lin hyperboto ſu IX 4
Ipra .

Nota, primosprimæ ſeriei numeros I. s . 1.8.1. 5.1.8. I.5. I.8. ſignificare interualla ,
quibus Contrapunctiprima nota ,à prima nota ſubicēti diſtanţ; reliqui verò ſequen.
tes numeri non denotant diſtantiam ſubiecti à Contrapun &to ,ſed indicāt interualla ,
quibus Contrapunctus, velſubiectum ,infra,yel ſupra replicari debeant,V.G.in prima
columna, I. s.indicanț Contrapunctiprimam notam à nota fubicēti diftare jaterual,

quo
 Lib. V. De Symphoniurgia . 359

quo Contrapunctus quilibet perficitur.

7 8 9 10 12
Contrapun : Contrapū- Contrap. Contrap, | Contrap Contrap :
La diadecą | ctus diaha- diadode diatrede diatetra
deca ca 1 ca. ca
diſdiapafon
trol

77
Voc.Repl.
c&ótra

Voces Repl, Voc.Repl. | Voç.Repl. | Voc.Repl

. | Voc.Repl.
infra

I 9 I IS I 8 I 1 8 S 1 8
I !! If : 13 II, 14 II ' IS
H
III
IO
12 III 4
II 12
III 3 III 4 III 3

1 II 6
ótra

IV 6 IV 6 IV
.&ótra

IV 3 S
IV 8 V 8 IV
c&

V V 8 %
fupra
,fupia

VI 19
VI 13 V 10 VI 10 VI 12
VII IS y 10
VII 15
VII 12
VIH 3 VI 6 VIII 8 VII 8 VI 8
IX SI VIII 6 VII 3
infra

X 3 IX
,

X 10

iz
lo quintæ, reliqui verò numeri 11.3. III. 20.1V.12. indicant ſecundum ,tertium , quar
cum Contrapun & um infra primum per 3.10.12.replicabilem ; Quintum verò ,&fex.
PIT tum per 6 & 8 ſupra replicabilem ; la ſubiceți verò replicatione contrarium fieride
eru bet, yti & in contrapuncto hypobato , Quæ omnia diligenter notanda ;

10
Vfus
 360 Artis Magna Confoni, o Diffoni
V ſus Explicatio Tabulæ ,
DOTST)
Votin hactabula 12 columnæ , quaruin vnaquaque continet vnum ex contra
S punçtis 12 vti tituli oftendunt. Quatuor verò notarum ſeries tranſiterfæ , figni.
Vſustabu- ficant contrapūétum duplicem hyperbaton & hypobacon vnà cum ſubiecto vtriquè
læ varius, appropriato, vti tituluş è latere oftendit, ita notæ mulicæ in 1. & 4. columna oſten
dunt initium contrapun&ti duplicis, tam hyperbati quàm hypobati. Series A oftendit
in fingulis columnis initium contrapuncti principalis . Series Boſtendit initium ſub
iettieiusſuper quod conſtructum elt in fingulis columnis . Series C oftendit įnicium
ſubie&i alteriuscontrapuncti &ſeries D tranſuerſa oftendit initium contrapuncti hy.
pobati, quod conftruiturfupra ſubiectum infra ſeriem tranſuorſam Ccontentem .
Ex qua diſpoſitione clarèpatet,quod quandocunque contrapunctus eſthyperbátos.
id eft fupra ſubiectum gradiens;tunc fubie &tum vocatur hypobåton , id eit , infra gradi
ens vt ic ſerie A & B videre eſt. Contrarium vides in altero contrapuncto C & D.
Intra ſpaciū reliquü in fingulis columnis diſponütur duo numeri, quorū prior latinis
numeris Toriptus , ſignificat quot.voces replicari poflint. V. g. in columna 1, hi nu
meri I.II.III. IV.V.VI. indicant contrapunctum huius columnæ diaç:icon lexies re «
plicari poffe ,id eft fex habere vacesreplicatas . Reliqui verò numeri correſpondentes
5.3.10. 12.6 8. indicāt, perquæ harmonica interualla infra veſ ſupra replicaridebeat
vox principalis.Verb.gr. I. Voxfiueprimus contrapūétus,qui è regione s habet politū
hoc pacto I, s . Indicat primam contrapuncti principalis notā ſupra primā ſubiecti no
tam diftare vna quinta , & ſic de reliquis numeris in eadem ſerietranſuerſa infingulis
columnis contențis,quæ omnes indicant, quantum primicontrapuneti nota à prima
ſubiecti diſtet. Reliqui verò numeri indicant,vt dixi interualla ,per quaz,ſupra velinfra
contrapunctum ,reliquæ voçes replicari debent. Ex: G. in prima columna hi numeri
!I: 3. oitendit fecundam vocem contrapunctihyperbatireplicari debere peç 3. infra [cs
Hoc pacto reliqui numeriIII, 1o. IV. 12. indicant primum contrapunaú hyperbatoa
transferri poffe infra per 10.& 12. Contrapunctum verò hypobatum ſupra fe per ea
Mira tabu.dem interualla replicari poſſe. Iterum ſubie & um Contrapunai hyperbati fupra repli
lä trang. cari pofle per eadem istețualla 3 Subiectum verò contrapuncti hypobati infra replica
pofitio
b le elle per cadem intervalla vt in paradigo:atë patuit . Numeri vetò s & 8 , V & YI.
yoci reſpondentes infra lincam tranſuerf. m primæ columnæ oftendunt contrariam ra
tionem Melotiteliaš fiuc replicationis inſtituendam . Quando enim Contrapunctus
hyperbatos transfertur infra in 1 1. III. IV.vocibus per interualla 3. 10. 12. infra ; V. &
VI. vox debenttransferri fupra per 6 & 8. Įtem inContrapuncto vero hyperbato V.
yoxper 6 & 8. infra transferridebent,
Hinc patet 1. Contrapunctum hyperba ton cum ſubiecto hyperb - to, eandem repli
fationismetatheliofq; rationem ſeruare ; Sicuti & contrapunetus hypobatos, & fub
je&tum hypobaton cundem prorfusreplicationisordinem feruant . Quæcunq; igitur
de columnæ primæ numerisdicta ſunt, de numeris quoquein conſequentibus colum
his intelligidebéat.
Mira eom
bin tionis Ex hocmirifico fanè artificio ,mira quædam combinationis vis elucet ; quæ -in-ta ga
vis & pro- tum excreſcit vt ex ſolahac 12 contrapunctorum diuerſa metatheſi & replicatione ,
ditusioli, cf- vlera i36006.pastinidiphonia, partim triphiɔnia tetraphoniaque emergant. Si verò
Sec
quomodolibet combinabilesſumas notas, emergentex hocvnicos notarum ſubiecto
combinationes fremutationesdiu erſarum yocum, vt ſequitur 1 26739 436. hoc
eft centum vigintiafox milliones , feptingentą triginta nouem millia, quadringenti
quinquaginta fex diuerſi contrapuncti; Quinumerustantus eſt, vt null librorum
copia ad eoscomprehendeodos ſufficiat; Suadeo autem omnibus Muſurgis & Sym
phonetis, vt diligenter in hiſce ſe exerceant. Si enim altius ca animo imbiberint ,
nulla amplius inucationum penuria laborabunt, ſed cò deuonient, vt quodlibet in
Mulico
 Lib. V. De Symphoniurgiu . 361
Mufico negotio fe præſtituros ia &tare poliat . Verum vt curioſo Lectori conitet, qui
bus principijs innixi, dictorum contrapunctorum mirabilem rationem inuenerimus ;
id hoc loco antequam vlterius progrediamur , à fundamnentis deinontcrare vi
fum eft .

20 . Demonstratio Arithmetica, Contrapunctorum memoratorumu :

Titaq; inexhauftas Arithmeticæ diuitiaspenitius introſpiciar Lector curioſus.

V hic fingula quæ hucuſque dicta ſunt ex fontibus demonſtrare viſum eft; vt co
gnoſcant Mulici quanti momenti ſit ad contrapun& i naturam profundiùs penetran
dam mathematicis regulis imbutum eflc ; & quam fine illis nil in hoc negotio laude
dignum præftari poffit, hinc enim futurumípero yt Muſici rerum ignari ſpeculatiuis
oblatrare ceffent,eaqueſub filentio venerari,quæ non capiunt, difcant, Eft rerum ſub Mulie,Ma
mathematicis inuolucris reconditarum oceanus inexhauftus, quem proinde pauci , ij- theniaticus
ell deb
e et.
que ſoli, quos Deus & natura habiles aptoſque fecerit, penetrant . ſic itaque
Lemma I. Proceffusharmonicorum numerorum , in infinitum replicabiliseft,
iuxta numeros confonos intra Syftema aliquodcontentos.
Vmeri , quemadmodum in præcedentibus quoque demonftratum eft , ordine
naturali diſpoſiti, omnem artificialem harmoniam continent ; ſi enim formis
conſonantiarū, numeris expreffis, prçpofueris aut poftp: ſueris fuos firigulos naturali
ordine numeros ; ftatim comparatione fingulorü numerorum ad ſingulos facta, ema,
nabit mira quædam harmonia , vocumque concordias quam combinationem qui
cunq; ritè applicare ñouerit, is infallibili haud dubio fundamento, ad partes per appro:
priatas confonantiasconcordándas, inlifter. fit igitur datus alicuiusfupra ſubiectum .
aliquod compoſiti contrapuncti numerorū motus fiue procelus quicunque :dico ra
melotheſias eum parallelo quodam numerorummoru velſupra vel infrà fubiectum
procedere poſſe, quot numeri confoni in naturaliſorie numerorū ab i.ad 15.fiue dil:
diapaſon, & ivltra ád 22. ſiue trisdiapaſon, continentur,cùm enim omnes ifti numeri
confoni fint; tam ſubiecto quàm contrapuncto ; neceſſariò vel duo , vel 3.vel 4 , ci
V! perfectè concordabunt ; fi enim non concordent diffonabunt igitur; ſed diffonare
non poſſunt, cum ex hypochefi fint conſoni; confotabunt igitur, idque ex natura nu
merorum ijs indita ; cùm omnes, perfectè iuxta ea quæ in 4.libro demonſtrata ſunt, ſe
voiant; ac proinde,vt non concordent, esúvator eft, lit ergo hoc primum fundamentū .
Lemma II . . Tot fupra fubie£tum aliquod melotheſie replicabiles neceffariò
funt, quot fuper fubie &tum aliquod per combinationem factibiles ſunt
&
molus paralleli ;
; ‫ܕ݁ܳܐ‬ ‫ور‬
Onftruatur ſupra ſubiectum aliquod, contrapunctus quocungsnumerorum pro
COM
C ceſſu mobilis; dico tot eum modis replicabilem effe, quotper combinationem
conſoni motus eidemque paralleli ordinari poffunt. atque adeò per combinato
MA
riam mulurgiam , tot combinabiles eſſe motus harmonicos , primo contrapuncto
Sira
parallelos, quot numeri harmonici intra aliquod quodcunque Syſtema harmonicum,
ubia
iuxta præcedens lemma, continentur. cùm enim hinumerorum proceſſus,ſupra co
cordantias intra ſeriem naturalem alicuius Syſtematis svetaow ,fundati ſint ; proceſ
6h ſus harmonici omnes, qui ſupra primuin contrapunctum diſpoſiti ſunt ; neceſſariò co
DOMUS
ſonabunt . Vnio enim harmonicorum ictuum eos ita perfectè coniunget, vt etiamſi
quoad proceſſum progreſſionemque harmonicam idem , diuerſum tamen & concors
SIC
EVICE mirabili illa numerorum efficacia, efficiatur. habet enim parallelus ille motus hoc ſibi
rum ut quocunque infra vel ſupra contrapunctu m interuallo conſono ordinc
her : Zz tur ,
lico

!
1
 362 Artis Magna Confoni, o Diſſoni
tur , ex perfecta larmonicarum vel,raționun vniorie, pe toetam vocum limili huiuſ
modi proceſſu notarum concordantiam , exhibent , cùm fieri non poflit, ve non vel
in 3. yel 4. vel s . vel 6. yel 8 , vel in vnum ex replicatis horum interuallis, coincidant;
quæ cùm ex luppoſitione confona ſint,neceſſario concordabunt. Tot igitur fupra ſub
iectum aliquod inelothefiæ neceſſariò replicabilesſunt, quot ſupra fubiectum aliquod
niotus paralleli ordinabilesſuntsquod erat demonftrandum .
Præmiſſis itaque hiſce radicalibus lemmatis , iam quomodo illa in praxi ordinan.
da ſint, videamus,

Problema . Abacum Arithmetico- barmonicum , quiomnes proceffuum barmo.

nicorum motusexaétè exhibeat,conſtruere .
Iſponantur ordine naturali numeri, ab 1. vſque ad 15. vltra hanc enim nume
D rum proceſſusvtplurimùm inutiles funt. Difponantur autem numeri hoc or
dine, vt frontem abaci lignet 15.numerorum naturaliter procedentium ordo. deinde
Abacushar baſin abaci idem numerorum proceſſus, ab vnitate ad 15. ; lacus dextrum eodem
móicuscau numerorum progreſſu deorſum procedat ; latus verò finiftrum codem progreſſu qui
Las ratióeldem ſed ex balilurſum procedat contrario motus intermedij vero numeri ita proco.
puncti fu- dant, vt omnes vnitates diagoniam abaci lineam occupent , à quo nunc furſum , nunc
garumque
exhibens deorfum tendant , ordine naturalis vti in ſubiecto abaco apparet . In quo aduerte
numeros ftellulis, ſeu aſteriſcis notatos interualla conſona , reliquos verò ftellulis ca
rentes diffona interualla denotare .
Ex his patet enim,quomodo numeri proceffum rerum in naturademonſtrent, quo
modo ordo naturalisnumerorumſeordine conſequentium, gradus entium voluerſi
pulchrè exhibeant ; & quoinodo illi ſimul iunéti in perfeitam harmoniam rotius
conſpirent, ita vt fi vel vnicum numerum ox hac tabula tranfpolueris, maximam .
toţi diffonantiam & itačien fis conciliaturus; Atque hinc quoque patet , quomodo
illud Ariſtotelis ( dum dicit'; effentias rerum ſebabere, vti numeros ) intelligendum fit ,
ſeruat autem has leges numerorum non tantùm yniuerſum in principalium corpo
rum diſpoſitione, ſed & hic numerorum proceflus potiſſimum ſpectatur in elementa
ris mundi ordine , in generatione , & corruptione rerum , in mixtorum com
poſitionc s in augmentatione, & diminutione quantitatis ,in intensia
ono & remiffione qualitatum : De quibus cùm alibi de.
tur copioſa dicendimateria , modò filemus;
Quare ad inftituti noftri propria
redeamus . 1

Sequitur Tabula ,

.
2

Tabu
 ‫ܙ‬

Lib. D. De Symphoniurgia. 363

Tabula mirifica , omnia contrapunctistica artis arca .

Sratergadexai
na reuelans.,
erecedgeom

‫܀‬£.cre
datiyTE

.Ext ers
treekre

duod
macc
vacat

Soadda
. ia

denie
dra

in
Siars

.
dressa
ontrapunctorum

.r

4z
£e
le
denoniinationes.

z
.
‫ܡܚܐ‬
-1 1 IT |/ ITIV ' V | VI ; VII [ VIII; IX | X | XI| XII| XIII ,

‫܀܀‬
A Numeribarmonici quibus ſubiecti immobile diſponitur infracôtrapüklü.B
cont

‫ܐܲܗ‬
‫ܕ‬ *A
Nume

6 8* 13

puncti
2 ‫ܐܐܐ ܐܐ‬ 14 ( u
repli

3 4 7 9 ‫* ܘܐ‬

orum
…‫| ܘܗ‬
fubi
Inter

fo
rapu

.ubiectuntis
; lla
ܺ‫ܙܗ‬

m
6ܲ‫ܬ‬

‫!ܣ|ܲ܃܀‬-‫|!ܐܲܐ‬
roru
cantu

Nur.er
8* 12

Interua
6*
ectu

2 4 7 10 14

centra
replica
9 13
ualla

iej
infà
ncti

‫܀‬
quæ

ſſupra
‫|܂ܚܙ‬-‫ܝܸ܃‬i-
perm:pr

‫ܒܘ;|ܺܝ‬3‫|ܐ‬

.quæ
zjaf

݂ܲ‫܇‬-;|.‫ܕܼ'ܲܙܕ!ܗܟ'ܕ‬i1j

per
‫ܚ‬‫؛‬‫ܩ‬
‫ܝ‬
‫܀‬
‫ܙܲ܀‬
‫| |ܗܙܲܗ‬

|‫܀‬
8‫܀‬

‫|ܘ‬
2 4 ‫ܐ‬x 7 9 1011 12 13

ܺ‫ܐܲܚܪ‬
ܲ*:‫ܺܫ|ܰ'!܀ܘ‬-‫܀‬.‫ܝܗܐ‬s89

‫܀‬

4 3 4 7 9 :
‫܀‬
fii

‫ܟ‬rj
‫܀‬-!|ܽ‫ܗ]ܗ‬6[
si
‫ܢ‬-‫ܝܐܺܟܝ||܀ܚ‬ejm

8*
3

4 3 2 2 4 6 7 9
.

‫ܘ‬
‫ܙܲܪ‬

*
3

‫ܐ‬ 3 9 10
4 7

7 6 4 3* * ‫ܐ‬ 3 4 8 9
.
jof
‫! ܐܲܞ‬

- 8 * 17 5+ 3 4 7
---

---
pf
In
INfo
‫܀‬i

8* 2
7 5* 4 3 * 3 4 7
.‫ܗ‬

TO+*!*!

*
9 8+ 7 8‫܀‬ 3 4
X

10 * 9 8 7 4 4
*
‫܃܊‬,'-ji

‫ܟ‬
ii
‫ܙ‬1

5 7 6* 4
‫܀;ܝ‬s

‫ܕ‬
-
***

*
‫ܘܐ‬ 9 8* 7 5 ‫ܐ‬ ‫ܐ‬
‫ܨܕ‬
‫ܩܙ‬

fi

14 13 10 * 8* 4

15 * | 14 13 ‫ܐܐ‬ ‫ܙܐ‬ 10* 9 7 6* 4 2

versesPem

Numeri barmonici.quibusfubiceti snobile diſpunitzsr ſupra cõtrapüktü . D.

SUOSIAMO

‫ܘ‬
diatereddoxa
fuergere;

Sociedadexebi

usatywa.
sidérdexai

IX VII
XIN | XII | X1 1'X714 VI VIIVI
VIII VII VII V IMIIIII
redarg

largia;
sradera:

exq

ief&:
vacats

‫ܕܣ‬

ܶ‫ܘ‬

Contrapunctorum
denon.inatióes.

Vfus egº explicatio Tabula .

Oteſt hæc tabula confici immobilis vel mobilis ;‫ ܪ‬immobilem refert hic Abacus,
P in quo numerorum ſeries exhibita oft, vtvides. Prima columna A C oftendit
repluationem contrapunctorum infra ſubicctum per interualla harmonica pera
zz 2 geadam .
 364 ArtisMagne Conſoni , & Dilloni
gendam Columna B D oftendit replicationem ſubiecti ſuper contrapunctum , vel
ctiam contrapuneți ſuper ſubiectú replicationem inftituandam . vt poftea oftendetur.
Numeri verò A B. oſtendunt ordin tionem ſubiecti infra contrapunctum ; numeri
C D verò vel contrapuneti infra fubie&tuin vel ſubiectum fupra contrapunctum diſ.
poſitionem denotant : Denominationes verò Græcæ oftendunt 12. contrapunctorum
genera ;quæ ſuis quæq;columnis correſpodent, quorum numeri oſtendunt ordinati
onem ſubiecti infra contrapunctos ; ſicuti verò ordinationes contrapunctorum dicto.
rim infra ſubic &tum ,numeri ſuperiores, deorſum deſcendentes ; ita numeri inferiores
ſurſum aſcendentes , oftendunt ordinationes contrapunctorum fupra ſubieftum . yii
ex tabulz vſu patet ,
Immobilis tabula dicitur , quando tabula hecin ſeparatis tigillisfeu columellis de
ſcribitur. quarum combinatione &tranſpoſitione,ad mentem julurgi negotium per
gitur . Si enim quis cum prima coluinna comunxerit columpam ynius ex 12. con
trapun &tis, quem ordinare inſtituit, poterit is negotium fumma facilitate expedire.
quod & de columnis infra ſurſum vo gentibus intelligi velim , ſed hæc ex 12. con
trapunctorum exemplis præmiſſis,tum ex ijs quæ ſequentur, clariora cùm ſint, quam
egomultis verbis deſcripfero ; fuſius explicare ſuperſedendum duxi ,
Vides igicur abacum eo artificio diſpositum ; vt nihil fere in Symphoniurgia adeo
reconditum ſit quod non comprehendar. Verùm ne inanibus ve:borum ampullis
Lectorem ludere videamus;rem apodicticè demoſtremus. Si dato igitur ſubiecto,&
contrapunko,voces quaslibet infra vel fupra adſtruere deſideres, ſic ex tabula prçce
dente procedes ; vide cuius ſpeciei contropunctus ſit, an slastic? num sietsoodswx num
ex alio quouis in fronte tabulæ conſigoato ſit , atque eius columaan diligenter
nota : Hoc peracto ficontropun &tum replicare velis ; in prima columna AC accipe
interusalla per quęalios contrapunctos replicare vis; hi enim in arca communicolum
næ contrapuncti affumpti oftendent numerum, iuxta quem infra fubiectum eum re
plicare poſsis ;ſed rem exemplo oftendemus. Sit pro exemplo contrapunctusprimus
hypodiatritus , cuius formam dedimus Probl. I. & ſcire velis , quot modis is replica
bilis ſit,primò fingulosnumeros columnæ comparabis cum numeris columnæ tertiæ,
id eſt contrapunctihypotriti; & fi in huius columnæ interuallis occurrantnumeridif
Iea vides a ſonicuiuſinodi ſunt 2.7.9. 11.'14. replicaționem ſub hiſce fieri minimè poffe , certò
ipódere ſcias, cum enim hi nuineri omnes diſfoni (int, replicationē fieri non poſſe id tibi fignü
Herria,2.fi-erit. Subreliquis verò conſoaisinteruallis facillimè dicta expedietur replicatio , ferua.
militer 4 : tis tamen cautelis, quas citato loco tradidimus; V. G. ſi contropunétum affumptum
per 3. infra replicare velis, quæreşia columna 4. C. terţiam , & arca communis in
columna contrapuncti diatriti dabit 1 , quæ indicat contrapunctum replicabilem in
vniſono cum ſubiecto iacipcre debere ; Si verò per soeum replicare velis ; oftendet
numerus s in columna C. A. in tertia columna numerum ei correſpodentem 3. qui
indicabit per 3. infra ſubiectum contrapun &tum rcplicabilem efle , hoc pacto contra
punctus per 10.fuperreplicabilismõſtratin columną tertia 8, quo oftēditur per octa
uam eum infra ſubiectü replicabilem : & fic de cæteris, atq; hoc quidē fi comparatio
nem facias replicationis infra fubiectum : fi verò comparationem inftituas contra
punctorum replicabilium ad primam contrapuncti principalis noram ; oftendent
ſinguli numeri in prima columna 3. 10.12 ; replicationis contrapunctorü infra con
trapunctum principalem ,exordia. vt verò habcas voces ſupra contrapunctum prin
cipalem replicandas, deme 3.a 10. & 12. & remanebunt7.& 9. à quibusfubducta
vnitas, relinquent 6.& 8. Si itaque contrapunctum ,per 6,& 8. ſupra replices habebis
duos alios contrapunctos ; quæ omniaclarè demonſtrantur in primo contrapuncto
diatrito, quem io. problematepropoluimus. Si verò denuò comparationem inftituas
contrapuncti principalis cum ſubiecto,inuenies primam vtriuſquenotam s .diftarei
quæresigitur columnam 5. & in ea numeroscorreſpondentesnumeris prædictis re
plicationis contrapuactorum ,v.gr. 3. 10. 12. in prima columna,reſpondent 3. 6.8.in
S.CO
 Lib. V. De Symphoniurgia . (365
s . columna, cuius duo potteriores numeri 6. & 8. oſtendunt, vt prius, replicationen ,
DET*
contrapunctorum inftituendam effe infra ſubiectum iuxta hos numeros,ucuti iuxta
Zur priores 3.10. 12.replicatio inſtituenda eft infra contrapunctum non ſubiectum , quo.
rum duo poſteriores 6. & 8. fimul monſtrant iuxta hos ſupra contrapunctu quoque
repl caționem fieri poſſe, ſiue quod idem eft per 10, & 12.ſupra primanotam ſubiecti.
no Sienim 3. ad 6. & 3. ad 8. adiuạxeris, naſcetur 9. & r . cui ytrique ynitas adiuncta
har
conſtituent. 1o. & 12. adeo, vt ſi numeris infra contrapunctum roplicandis demſc
ris 3. & præterca 1. naſcantur interualla quibus coạtrapunctus infra ſubiectum repli
candus fit,i Siverò 3.cum 1. addideris numeris contrapunctorum infra fubicctum
replicandorum , nafcentur numeri ſupra ſubiectum contrapunctorum replicandorum ,
Quæ res prorſus adınirabilis eſt, & nefcio an ylli vnquam Muſico in mentem yenerit .
Quòd fi verò immobil:contrapuncto ſubiectum replicari vetis; fiet id ijfdem aume
ris 3. 10. 1 2. in prima columna quibus duobus yltimis 10 & 12, in quinta col.refpo
dent6 , & 8. hoc tamen pacto , vt per 3 , priores replicatio inſtituatur fupra ſubiectum ;
per poſteriores verò duos replicatio fiac infra fubicctum , vti in primoexemplo contra.
punctihipotritiProbl. I. luculenter apparet , Porrò ſi quis inuerfo ftylo ſubiectum ,
hyperbaton compoſuerit, quale refert ſecundum exemplum contrapuncti hyporri.
ti ; is huius ex abaco replicationes hoc pacto addifcat. Cùm contrapuncti primas
nota per quincam à prima nota ſubiecti d !ftet , velis autem omnes replicationes fieri
fupra contrapunctum princpalem dabıt tibi columna s, ſiue diapente ia baſi abaci
furſum omnesreplicaciones contrariu in prioribus lịtum habentes, petitas, videlicet 3.
10. 12. qui oftendunt per 3 , 10 , 12. fupra Contrapunctum replicationem inſtitu
cndam ; vltimis verò duobus 10. & 12. cum in columna quinta bags abaci reſpon .
deant 6. & 8. ſignificatur replicationem per 6. & 8. infra contrario ac in contrapunc
to priori modo factum fuerat, inftituend m ; quos duos aumeros etiam habebis, fi à
10: & 12. tria primùm . deinde vnitatē fubtraxeris: Quare vero tantùm 3. ex colum.
na prima elegerimus, cauſa eſt , quòd in contrapuacto hypoțrito omnes reliquæ re
plicationes vel vitiofæ fint, vel vnifone , vel diffonæ, vti rem perițius examinanti pa.
tebit. Verum tempus me deficeret, fîomnia huiusmyſteria abaci producere vellem ,
TH fufficit nos paucis vfum eius indicaffe, cum cnim vfum eius in præcedentibus per 12.
diuerſos contrapunctos, oftenderimus , fagax Lector ; mentem mcam ,vel ex vnius
exempli declarationemelius , quàm ex multisverbis percipiet , Vnde in vertice &
plantà abaci nomina 12. contrapunctorú ſingulis columnis appropriatis annexuimus;
vtquomodo replicatio in fingulis contrapunctorum (peciebus peragenda lit, fingulæ
columnæ docerēt & prima quidam columna,A Cdocet replicationes cötrapunctoru
infra contrapunctum principalem ; intermediæ verò columnæ replicationes eiusdem
contrapuncti non infra contrapunctum principalem , ſed infra primam ſubiecti noram
inſtiruendas docent ; Contra verò fi contrapunctum ſupra replicare velis , numeris
ijſdem in columna B D vteris ; quibus numeriin iatermedijs columnis à baſ CD
Curſum yergentibus correſpondentes oftendēr replicationes facicadasſupra ſubic& ;
ſeruicntque numeri bafis C D, tunc, quando vel fubie& um replicandum eſtimmobili
CC manence Contrapuncto ; vel quando ſubicctum hyperbaton eſt ,contrapuncto hypo
bato : Superiores verò A B columnæ feruient, quando Contrapunctus replicandus
cft immobili manente ſubiecto, vel quando ſubiectum replicandum eft immobili ma
nente Contrapun & o ; Quæ omnia clariſſimè ex 12. Contrapunétorum exemplis pa
tent. Vt proinde ad myſterij penetrationem aliud nihil requiri vidcatur, quam dilim
ake gens Contrapunctorum replicatorum cum Abaco collatio .

Tito

s
‫ن‬ CAPVT
.
 366 Artis Magna Canfoni, es Dilloni .
CA PV T X V IIII .
De Figuris ſiue Tropis harmonicis in can
tilenis feruandis .

F Iguræin Muſurgia noſtra idem funt præftantque, quod colores, tropi , atque va
rijmodi dicendi in Rhetorica . Quemadmodum enim Rhetor artificiofo tropo .
rum contextu Auditorem mouet nuncad riſum modo ad planctum; fubinde ad mi
ſericordiam ,nonnunquam ad indignationem & iracundiam interdumad amorem ,
pietatem & iuſtitiam , aliquando ad contrarios hiſce affectus, ita & Mulica artificioſo
clauſularum fiue periodorum harmonicarum contextų. Certè Mulicam flexanimem
eſſe omnium paflimAuthorum calculo confirmatur, imòadmirandos effectus cau
fari, omnium plena ſunt hiſtoricorum monumenta ; Verùm cùm hæc fusè & ex pro
felſo in libro VII. tractandaſuſceperimus , fuperuacaneum effe ratus ſum de ijshic
longiùs immorari , quare ad inſtitutum noſtrum reuertamur . Sunt itaque duplices
figuræ à Muſicisconſiderandæ ; Principales, &minùs principales.
Figuræ principalesſụnt commiſſura , Syaçopațio , Fuga; Figuræ minùs principales
ſunt 12, Paula,Repititio, Climax, Complexum , Anaphora, Catachręſis, Nocma,Pro
fopopæia, Parrhefia, Apoljopeſis, Paragoge, Apocope , de quibus omnibus , & fingu
isordine dicendum , ne quicquam ſit, quod Mulurgiam noftram latcat , aut inqu
Rhetoricæ cederevideatur.
$. I.
De Figuris principalibus .
Quid com
Commiſſura, quæ & quiufanpo,vel celoritasdicitur , eft quaodo notulæ etiamfi
mikuran : ditfonæ, harmoniani tamen abſque aurium offenſione artificiosè ingrediuntur , vel eſt
cùm diffonantiæ in minimis Contrapuncto , & in cleuatione ta &tus committuntur. Ad
mittuntur autem in commiſſura omnes minores natulæ , vti ſunt minimæ , femimini.
mæ, fufæ, ſemifuſæ ; Semibreuis autem non admittitur , quia tardior eſt . Eft autem
commiſſura duplex,directa,& cadens ; Illa eſt quando ad theſin menſuræ , liuc depreſ
fionom tactusdiffonantia aurium quodam fenfu percepta , propter fequentem tamen
concordantiam admittitur , hanc recentiores apto vocabulo Reſolutionem vocant;
quòd videlicet, nota breuis, aut femibreuis in minimas particulas, tàm confonas,quá
diffonas reſoluatur , cuius in præcedenti tractatu de contrapuncto ampliffima, & per:
frequens facta eft mcntio .
Cadenscommiſſuraeft cùm prior pars tactus conſona eſt, poſterior diſſona, hoceft,
quæ fitin eleuatione non in depreſſione tactus , qui poſitus propter fequentem & fic
diffonantia conſonantiam bona redditur, & contingit , plerumq;in grandioribus notis
aſcendendo, & deſcendendo, vt in ſequenti paradigmataapparet.

Parma
 Lib. V. De Symphoniurgia . 367
Paradigma 1. · Commiſure ſurgentis .

the
NE

6 4 6

13
Paradigma 11. Commiſure cadentis,
18

Im
ll).!
Itt

}
Nota hoc loco tritonum , ' & femidiapeate commiſſura obliterari , ſi tritonus ſemi
ditono incumbat ; & femidiapente ſextæ, aut fi diapente etiam nudè inter 6 ,aut aliam
conſonantiam præcedentem , & ditonum ſequentem ponatur . vt

0: waniu
----------
Teibid
S6 8 33 33 3 -3-87 3

Lebovi

5 3 S 8 5 6 8 8 56 8 3 8
-

PA

Seo
 368 Artis Magna Conſumi , & Diſfoni.
Secunda figura eft Syncopatio, de qua cùm abundantillimè in alio capitulo parti
culari actum lit , ſuperuacaneum effe arbitror, ca denuò repetere , cùm facilè ex po
fitis exemplis mentem meam intelligere poſſis
$. I I.
17

De Melotheſia fugata , fiue

Defugis artificiosè instituendis ,
Rincipalis figura apud Muſicos Fuga eſt , quæ tanto in precio habetur , vt non ,
Fugarum
pręſtanti a . pro artificioſa >

nè quemadmodum ex figurarum artificioſo contextu in Oratoria facultate Rhetoris

clucet ingenium , ita & Muſici ingenium felix ex fugarum longè pulcherrima ſerie ,
æftimandum eſt,
Quid Fu
Eft autem fuga vnius & eiufdem clauſulæ in diuerſis cantilenæ partibus ſucceſſius
‫? به‬ quædam repetitio, & artificiofa diſtributio . Prima vox diciturPhonagogus ſiue dux,
Quid vox
phóagoga ?
italicè la guida, ſiue vox antecedens, altera conſequens. Eft autem genericè loquen
do fuga duplex, tätatis & partialis. Totális eſt, cum duæ vel plures voces ex eodem .
Qiiotuplex themáte progredientes iuxta certi alicuius canonis inſcriptionem à principio vſque ad
tugal finem harinoniæ continuantur, quam nonnulli fugam ligatam ,vulgò Redittamvocát
eſtque iterùm hæc duplex, vel fupra candem veldiuerſas chordas inſtituta , fifuper
candem chordam ſiue ſuper eandem clauem inftituatur, fuga in vnifono dicitur , fi lu
diuerfas chordas.inftituitur,tunc denominationem fuſcipit ab nteruallo harmoni
per
co, quo à prima voce diftat . Si enim fecunda vox fuprà inceperitin quarta , fuga in .
hyperdiateffaroa, ſi infrà,fuga in hiypodiateſſeron niveupatur;ita fi inquinta ſupra vel
infrafecunda vox inceperit ,fuga in hyperdiapente vel hypodiapente dicetur, idem di
cendum de fuga hyperdiapaſon & hypodiapaſon Et huiufmodi fugr viplurimùm
canones dicunturob regularem du tum , qao fe inuicem voces conſequuntur , nos
peridromas ſiue ſymphonias periodicas cò quòdin circulum abeant, appellam us ,
neque ylla differentia inter fugam totalem & canonem alia eft , niſi quòd illa vt pluri
mům plures voces fuas difcernat ab inuicem; Hic plures vocesex vna & eadem voce
per appropriata ſigna principij & finis cuiufcunq, vocis depromat, vtpoftcà fuſiffimè
oftendetur. Atque hicanonesiterum diuerſi ſunt, alij recto , alij retrogrado ordine
( quos cahcrizantes vocant)progrediantur . Alij recti,alij inuerfi . ? .
Variz fu
Partiàlis fuga ſiue libera & foluta eſt, cuiusconfequens dicit eafdem notas antece :
garum ſub dentes , non à principio vſque ad finem ; ſpd'aliquouſque . Suntique iterùm multipli,
diuifiones. ces, ſimplices & duplices; ſimplicesillæ funt,quæ ſeinel tantùm repetuntur , duplices
.
dum frequenter : iterum ſunt regulares & irregulares . Regularesſuntquando inſtitu
untur fupra eandem chordam ; Irregulares quando ſupra diuerfas; Authenticæ vo
canturquando aſcendunt, plagálesquando deſcendunt's Imitantes dicuntur,quando
replicantur in diuerſis locis: imitatæ quandofiuntfupranotas & progreffum harmo
nicum alicuiuscantùs firmi , quiprogreffus deinde repetitur, cuiufmodi ſunt Anti:
phonarum , Introituum , Hymnorum libri à diuerſis compoſiti. Verb. gr. yt dum
quisfupraSalue Regina fugam inſtituere defideraret . Sunt præterca fugæ inuerfæ ,
quando videlicet vna vox ijſdem interuallis, quibus illa aſcendit, altera defoendit.
Verùm hanc totam diuiſionem , vnico exemplo fimplici(equenti ob oculos ponimus.

Fuga
 Lib. V. De Symphoniurgia. 369
Cris

Fuga ligata regularis, autentica. Fuga libera.

por

Fuga imitans, Fuga imitata

sta
PILI

Fuga ſine pauſa.

生
LA

Rcliquarumfugarum exempla in ſequentibus propoſita reperies. His igitur præmiſ

ſis, nuno ad ipfasregulasfugarum apceconcinnandarum tradendas nos accingamus,
S. III.
De fugis partialibus imitantibas .
Regulze
‫ܬܢ‬
E altero ſubiecto indifferenti conftituuntur , atq;yharumla innumerabilis paflim , de fugarú
vbiq; locoru occurr mul :Re hui Con
m it titudo gulæ us trapuncti hæ funt, Primò, vel tion
compof
ea i
TES fuga debet conſtitui ſupra eandem chordam , vel ſupra diuerfas ; fupra eandem fu
70
gadicetur in vniſono ,quam iterum , vel per gradus coniunctos,vel ſeparatos inſtituss ,
atque hæc iterùm infra , vel fupra ſubiectum , fed carum componendarum regalas
aflignemus ,

Dit
Regulæ fuga parzialisin vnifono fupra, & infra fubie &tum
On fiuntduæ conſonantiæ per gradus coniunctos, vt 5 & 6 .
II. Prima nota femper debet eſſe conſonantia perfecta ;vel ad minus confonā.
tia imperfectamaior; ſecunda yerò nota poteſt eſſe 3.3.5.8. critq; tantò melior , quan
tò infrequentius candem chordam ferierit.
А аа III. Pri
 370 Artis Magme Coafoni ,&gt Difoni
-Ill. Prina nota vocis consequentis debet duci, liue antecedenti reſpondere in
menſura arlios,fiue eleuationecactus, id cit,debet inchoare poftpauſam minimæ, quæ
eft temporis, fiye tactus integri .
Ty. Secunda yox confequens debct correfpondere primæ confequenti, ficati prima
conſequens ſuæ antecedenti, id elt poftpauſam tactùs integri, Terția denique con
ſequens debet correſpondere ſecundx confequenti, ficuti ſecunda primæ, & hæc an
tecedenti, inchoando videlicet poſt integram temporis menfuram & mediam , & fic
lemper ſi innumeræ vocesforent,vna alteram anticipabit dimidia temporismçnſura.
Vnam autem ſupra ſubiectum compoſuiſſe ſufficit, quam reliquæ poft dictas pauſas
repetant .
V. Si vero infra ſubiectum fugam conſtituere deſideres, per integram .quintam for
manduseft infra contrapunctus primus,cuius progreflus lit vcl ex 1. in 3. & sidef
čeridendo, vel hinc per ferciā in 8.afcendendo, femper requiefcente fubiecto fuperona
& eadem claue G.vtin exemplo patet . Quæ quidem fugæ omnium facillimæ ſunt,
nec quicquam difficultatis habent ; Memini mc quandoque 30, vocum garrigums
hocmodo inſtituiſſe. Quare exempla fufficiant pro ylterioribusverbis ,
Yox III.
conſèques

VoxII.co .
ſequens.

Vox I. co.
ſcquens, ET
Phonago
gus. El
Iſotonos
hypoba
tos

Tfotonus
hyperba.
COS

Phonagg
gus :
注 E
Voxl.co
fequens .
VoxII.co .
fequens
E트
Vox III.
cliquens Hic

+
 Lib. V. De Symphoniurgia . 371
Hic Contrapunctus primò cantari poteftlineſubiecto & cum ſubiccto : Subiectum
hoc loco dicimus cum inferior vel ſuperior vox ſuper yoam clauem vi vic in C. in
fra & ia G. ſupra requieſcit,reliquis vocibus poſt proportionatam temporis menſuram
leo identico prorlus progreſſu ſe conſequentibus. Vides igitur quomodo fugæ in vnifono
harge inftituendæ fint fupra cantum firmum , & infra eundem ,
n, q

§. IV .
Defugis unifonis fubiecto Soutóras afcendente & defcendente ,

Vgas diatonas, ſiue diatonicas appellamus,quando fubie&tum ,fupra quod infti

F.tuuntur, progreditur tonatìm ; vti in ſubiecto paradigmate patet . Huiuſmodi
‫ز‬
fuga dupliciter conſiderari poteſt vel fecundum modum procedendiſubiacti, qui eſt
vel per deſcenſum diatonicum ,vel per aſcenſum diaconicum; quando aſcendit voca
musanophatum , quando deſcendit catophaton ( accipimus hic diatonicum non
co modopræcisè quo ſupra genus diatonicum accepimus, ſed in quantum ſubiectum
de tono ad conumprocedit.) Ipfa autem fuga diatonica quadrupliciter inftitui poteft.
Videlicet in vniſono, vel in quarta, velin quinta ,velin octaua.
Regulæ inftituende fuga diatonicæ in vnifono.
INNprima
hoc fugarum genere fubie&tum vel aſcenditveldeſcentditsietónur ; In vtroque ,
vox reliquarum duxinſtituendaeft per tertiã 6.& quintam, hoc eſt, vnicuiq;
notæ ſubie& i refpondere debet in tertia fupra ,notaprimæ vocis antecedentis, ita vt fi
notæſubie ti A fuerint femibreues , prima nota in voce Bantecedente ſitminimain 3
ſupra, incipitque ad chefin menfuræ reliquarum verò eiuſdein vocis prima incipiat ad
arlin in ſexta ſupra,& fic conſequenter , vt numeri doceat. Secunda verò Vox C
quæ ducem immediatèfequitur ; præmittat paulam ſemiminimæ; Tertia vox D, prę
mittat paulam minimæ , deinde codem prorſus tenore procedant quo B. prima vox
fiue dux cæterarum paróywges.

Exemplum l. cxpanſum .
D

3 943 543 543 543 543

Vox tertia conſequens

2015 ) ; )
3 9 43 6 43 6 43 6 436 43
Vox ſecunda conſequens

B
112
3 65 3 6S 3 65 3 65 3 64 3 · 6
!
Vox antecedens , fiue dux phonagogus

Subiectum anaphatum diatonum . A'aa 2 Ex ,

 :
372 Artis Magna Confoni, & Dilloni
Exemplum II. expaņſums,

3 4 5 3 45 3 $ 3 4 S 3 4 5 3 4 Ş
Vor prima antecedens, fiuc dux

其
3 4 5 6 3 4 5 6 3 4 s 6 : 33 44 5 6 34 § 6 3 3 5
Vox fecunda conſequens prima

3 4 6 3 4 6 3 4 6 34
古 3 4 6 3
Vox terţia conſequens ſecundam

Şubiectum catophatum diatonum

Vides ex hoc paradigmate ni fallor luce meridiana clariùs, quomodo fuga in vni
fono ,cuius ſubiectum steromos afcendat vel deſcendat, fit inftituenda per 3. & s. Si
enim ſupra ſingulasbalis ſiue ſubiecţi ngtas phɔnagogi notas inceperis à 3. ad theſin
ita vt ſecüda menſuræ pars ad arſın cadat in s ; habebis phonagoge, fiue antecedêtis
vocis compoſitionem peractam vt vides, hanc vocem ſi deinde bisdeſcripſeris,& vni
cuiq; competentes pauſas præpoſueris videlicet & menfuræ partom , fiue quod
idem eft pauſam ſemiminimæ primæ confequentis, & minimam paulam fecundæ con
ſequentis, habebis fugam in vniluno ope 3 , & 6. ſubiecto sietógoes aſcendente , &
ope 3. & s.ſubiecto nodróuna deſcendente peractam :quod erat faciendum . Si iterum
antecedentem compofueris ſupra ſubiectum aſcendens per 8. & 6. & ſupra deſcendens
per 8. & schabebis aliam fugam ,multas alias combinationes hic adducere poffem , fed
casbreuitatis cauſà filco .
Quid fit Nota hoc loco per fugam in vnifononosintelligere non ſubiectum ſed vocem ante.
fuga in vni cedentem , & reliquas conſequentes, hæ enim in vniſono fiue ſuper candem chordam
Sono ? , aut clauem procedunt, & fi tollerentur paulæ , omnes idem ſonarent, eſſent enim me
ræ oétaux, vt exemplum oxpanſum ſatisdeclarat, dum autem dicimusfugam in vni
ſono perfici ope 3. & 6. vel 3. & s. intelligendum eft de ſubiecto & voce antecedente,
hæ enim componuntur ex dictis interwallis vt exemplum docet . Exemplum verò ex
panſum dicimus, quando omnes voces ſeorſim difpartitæ {unt ; Contractum dicimus
quando per modumcanonis in vna voce duæ, tres autquatuor vocescomprehendun
tur, quarum principia per certa ſigna ,vt poftea videbitur, demöftrantur; Quæ omnia,
antequam vlterius procedam , hic fusè explicare volui , ne quicquam ( cctorem in ſe
qacntibus remoraripofſet .

Mes
 Lib. V. De Symphoniurgia . 373
Melotheſia II . De regulis inftituende fuge fuperdiateſſaron.

,
tem aſcendat quartam , cuius regulæ ſequuntur. Primam vocen phooagogam Quid fuga
ſiue antecedentem habebis, ſi fupra notam primam ſubiecti B aſcendentis, in antece . in hyper
dente voce ductriceprimam menſuræ temporis partem inceperis à s in 3. ita tamen ve diateliaró.
altera menfuræ pars in 3. finiat ; In ſecunda verò nota ſubiecti prima menfuræ pars
ad theſin incipiat in tertia , altera verò ad arſın finiat in vniſono : vt exemplum pri
mum docet .
Regulu II, Si verò ſubicctivox deſcendat, reſpondebunt ſemibreui vnicuique in
Fuga in
ſubiecto, duæ minimæ in voce ductrice D, quarum prior incipiet in s . altera in 6. fi- hyperdia.
tellaron
niat, & fic de reliquis procedes”. Hanc autem vocisductricem vocem fiſupra in quar fubiect o
ta replices ; habebis fugam Triphonam . Poteft hæc fuga hyperdiateffaron alijs ad defcédéta
huc duobus modis inſtitui. Ši videlicet , duæ minimæ ductricis vocis fine in
3. & 8. in ſubiectæ vocis aſcenſu & in ſubiectæ vocis deſcenſu eædem minimæ ponan
tur in 3. & in vniſono ſupra . Sidenique conſequentem replices fupra in quarta habe.
bis quæſitumo

Fuga Triphoniahyperdiateßaron ,
E Exemplum I. , Contractum Subiecto aſcendente .
12
U11

ITE
注
并

S 3 3 1 S 3 3 I s 3 3 I
4. Tupra
· Vocis coſequētsinitia
A

A Secunda vox poft ſemipaulaın ,incipiat ſupra inquarta

Subie & tum anophaton
tect
,
B
Je.
Exemp. II, Contractum ſubiccto deſcendente .

56 56 5 6 S 6 5 6 5 6
爭
Secunda vox ſupra in 4
n D Secunda vox poſt ſemipaulam incipiat fupra in quarta .
Top
Subiectum carobaron
II

on the Melothelia III. De Regulis inftituende fuge fuper diapente...

ic Vga diapente dicitur quòd conſequens ſupra antecedentem roplicetur in quinta,
F replicetur
Si ſubiectum A aſcendat Soderovas, B antecedentis vocis prima nota incipiat in 3 .
kupra (ubicctum , & hinc progrediatur in quintam & hunc proceſſum continuabis vf
que
16 >
 374 Artis MagnaConfoni, et Dilloni
quc ad vltimumſubiecti, quam poit integrati temporis menturam ſiue præmiſſa pau.
ſa ſemibreuis conſequens yox replicata in quinta ſupra antecedentem ſequetur. Si
verò ſubiectuin E deſcenderit vox antecedens ſiueductrix F ſupra incipiet in 8. ad
thelin , & ad arfin cadet in quintam ,& hunc proceſſum ſemper vique ad vltimam ſub.
icæti notam continuabis,quam poft pauſain minimæ ſequetur conſequens ſiue fecun
da vox ſupra in quinta replicata, habebisquc fugam in diapente propoſitam , quæ om
nia in ſequenţi exemplo clarè patent .
Fuga triphonahyperdiapente ,
Phonagogus 1

B
13:
3&5 3&5 3&s 3& s 3 & 5 3&5 s. ſupra
Secunda yox poft tactum ſupra in s ſequatur phonagogam 2. VOX

Subiectum anobaton

8& s 8&S 8&s 8&s 8&5 · 8&s

Secunda vox poft ſemita & um in quinta ſupra ſequatur phonagogam .
E

Subiectum catobaton,
s fupra
Melotheſia IV . De Fuga hyperdiapafon partiali. Initiū 2.vocis

Vga hyperdiapaſon dicitur , quòd vox confequens antecedentem tranfcendat

F octauam , atque ſequenti regularum ope perficitur.
Regula I. și ſubiectum H aſcenderit in antecedente voce I. fiue duce ſaltusfiet
ex 3. in 6. ita vt prima menſuræ temporis pars in tertia ſupra primam fubiecti notam
ad theſin incipiat ; altera tactùsmedietas in 6, nota ad arſın , fiue ad eleuationem
tactus in 5. finiat, atque hæc eadem interualla continuabis vſque ad vltimam ſubie
{ ti notam ſupra quam replicabis deinde vocem fecundam conſequentemin octaua ,
fupra antecedentem ,præmiſſapauſa minimæ, vt exemplum docet ,
Regula II. Si verò ſubiecti vox deſcenderit , prima nota M. ductricis vocis, fiue
phonagohæ ſupra primam ſubiecti incipiet in ſexta,& temporis menſuram per tertiam
gradiendocomplebisin quarta , qui progreſſus deinde continuabitur vfq;ad vltimam
notam ; ſi deinde ſupra phonagogam replicaueris conſequeprem vocem vna octaua .
fupra præmiſſo ſuſpirio,habebis fugam hypodiapaſon quæſitam , cujus cxemplum
ſequitur.

Pho
 !
Lib. V. De Symphoniurgia , 375
[ Phonagogus

1 . )...
每
3 6 5 3 56 3 5 6 6
3 S 6 Vocis 2.initiū 8.fupra
3. S 6 3

Vox ſecunda,ſiuc conſequens poft ſemitactum in acaua ( equatur primam ,

1114
.

7 E
H Subie & um anobaton per tonos
M

བག་

6 3 4 6 3 4 6 3.4 63.4 6 3 63 Vocis 2, initia ,

fecundavox prima ſequitur in octaua ſupra per vaam quartam ta&tus

L Subiectum carobaton per tonos .

Melotheſia V. Defugia, inqua vox phanagoga infra fubieétum conftituitur.

N præcadentibus oftendimus, qua rationc fugæ in vniſono inftituendæ fint fub
IN icēto infra phonagogam conſtituto,nunc quomodo cædem conſtituendæ fint ſub
iccto ſupra phonagogam conftituto aperiamus.
Regula i. Si ſubicctum A in ſupremavoce aſcenderit,conſtitues infta phonagogā
B,ſiuc ductricem vocē fubie& á hoc pacto , Phonagoga vox B deſcendattonatim ex
3 in 5. & deinde in $, & hiocin 4 ; Sunt enim hìc 4 numeri,3 & s. competunt primæ
notæ ſubjecti ; 8 & 4 ſecundæ notæ ſubiecti,vt in exemplo patet. Si porrò hanc va
cem hiſce interualliscontinuatam , deindc ropeticris in duabusconfequentibus C &
D vocibus præmiffa pauſa ſemiminimæ in D prima conſcquente, & payla minimæ in
fecunda conſequente, habebis fugam quæfitam .
Regula II. Si verò fuprema vox deſcenderit,ve inV patct, X Phonagoga vox in
fra incipiet in 8, à quatonatim curret in fextam , & hincin 3.&' s, ita tamen , vt
duo priores numeri refpondeantprimæ ſubiecti notæ; Pofteriores verò fecundæ ſubicc.
ti notæ refpondeant,quam procedendi rationem ,deindeleruabis vfqucadvltimam .
Compoſita Phonagogaconſequentes habebis , fi di&tam phonagogam replicauerisin
fra invniſono præmillis, primæ quidem conſequentipaula ſemiminimæ ,ſccundæ vorà
conſequenti paula minimæ. Verum excmpla clariflimèomnia docebunt.
4

VO .
 376 Artis Magna Confoni, eg Diffoni.
: 1

11:11
LIH
DIH
Vocem B lequatur ſecunda poft ſemiminimā, 3 poſt ſemita& ū in 022
vnifono,vt
2 O
hic patet,
B Phonagogus
‫تیز کی‬ I! 1 .:

3. $! 8. 4 :
pl Vox Hl. Vox III,
V

3
[

Primum fequaturſecunda paft & 3 poft - in vnifono

X Phonagogus feu vox I.

3. & fic de cæter. Il. Vox'III.Vox

Melotheſia VI .

R Egula1.Si
bus modis. veròfugam hypodjate
Primò infțitues ſſaronamconftituer
phonagog cum 3.e & animus,facies idtri
tibifit
4. aſcendente fubic & o;
vel cum s . 3. & 1. deſcendente ſubiesto. Secundò cum s.6. ſubie &to aſоendente,
vel cum s : & 8. fubiceo deſcendente . Tertiò cum 3. & 1. infra ſubiectum aſcendens
vel cum tertijd continuatis in deſcenfu ſubiecti . Sed ponimushictantum exemplum
primi modi, reliquos Lectoris induſtriæ relinquentes Nora quoque hic vocem con :
Tequentem replicari debere in quarta infra, inde enim fuga nomen ſortitur.
IT !!

Exemplum fugehypodiateſſaron in triphonio,

1100

Subic &tum anophaton ,

..

Phonagogam vocem ſequatur ſecunda poftſemita& tum in 4 infra,vt patet.

Phonagogus.

3. 4 . 3 4 II.Vox 4. infra
Sub
 Lib. V. De Symphoniurgis .
Subic&um carobaton,

Phonagogam ſequatur ſecunda in 4 infra,poft femitadum .

Phonagogus, 16 : ??

sa
轉 $ 3 3

Reguls ! 1. Fugam hypodiapente conficies tribusmodis : Primò fi fubicato af.

bendentc conatim , phonagogam vocem infra in s. & 3 . Sccundò vel in 8. & s .
Tertiòyel in 1. & 3. infra conftitucris , & deindevoci conſequenti replicatæ pauſam ..
minimæ præmiferis. Verum huius primioxcmplum tantum hicapponimus.
Regala 111. Si verò ſubicctum defcenderit conatim , illifubftituesvocem phona
gogam tribus pariter modis. Primnò licum 6. & 5 Sccundò velcum si & 8 . Ter.
ciò velcum 1.& 3.compoſitionçm phonagogæ ordiaris .
Nota tamen hocloco vocem conſequentem replicaridebere infra phonagogam .
interualloquintæ ,inde caim huiufmodi fuga hypodiapentedicitur. Idem dicendum )
eft de præcedente fuga. Sed exempla şole clariùsomnia monftrabung.
: :21: 17,10 diis
Exemplum contra & umfuge bypodiapiure
Subicctum anobacon

bo NONTOUUUUU

se ‫܃܃‬
itron
Vox2. ſequatur phonagogam s.infra fubicctum pole tactum .
Phonagogus.
j ?!' "!!!!!!!!

3. 4 3
2 543 543 543 543
2
$ 43
1
2 Vox
::
Subicctum Catobaton .

091.210.311010 .
Vox 2lequaturphonagogum s.infrapoſt tactum is dirba vision
Phonagogus.org 6,54

29 ? " : :
駐 Vox
be
165468 Báb Si
-1721

1
 1378 A rta Magne Coloni , Piffoni
Si deniquefugam hypodiapafon conitituere velis, facile id præitabis , fi fubic &to al
cendenti fubdideris vocem phonagogam intertia infra , ex quo curret in i . Si verò
fubiccto defcendente ſubdideris vocem phonagogam , infra in 1.& 3. habebis & huiul.
modifugas compoſitas, hoc interin ſemper lingulariter notandum xt yox confequens
replicata infra ponatur in octaua ynde &nomen habet , præmilla paufa breuir
1. Exemplum contra &um hypodiapafon .

Hik
Subiectum Anobaton ,
101
3
321 321 321 321 321 32L

Nox fecunda fequatur infrafubic &tum 8. poft 2.ta & us,yt ſequitur.

37
Subiectum catobaton pergradus TUTH - Yox cõfegyes 8.infra
2003 LI

123 123 123 123 123 123

Vox fecunda 8, infra ſubiectum poſc.1,ta &tusincipit .

V?
De fugis quarum fubie&tum afcendit, non tonazimefedper faltus.2.cx0V

T Ertium genusfugarum partialiumeft illud, in quo fubie&tum non per tonos,vt

in priori, fed pes faltas afeendit vel deſcendit.Saltus autem hujuſmodipoffunt
cffe velper 3e velperte velper 5-vclper8.de linguális óidenetra & abimus :

Paradigma 1. Fugain vnífono inquafubiettumper3.afcenditvel

semu .. ?
defcendið.
1- Subie tum aſcendensper tertiam afcenderit, primomodopoterisphenagogam
STEconficere ,li ex 3.per ynifomum ductrix vox por 4.foriminimas aure futas mi
Itas, vfqueing.infra fubic &um cucurrerit;&deinde in 4 -alcenderit Tupra-jAxques
priores quidem duo numori reſpondebunt primæ Tubicatiñotæ lemibreui; poſteriores
verò duo numeri ſecundæ notęlubićēti reſpondebuntjvt exemplum clate-dbect.Con.
ſequentes verò voces replicabuntur,primaquidem poftpauſam ſemiminimæ, ſecunda
confequcns poflpapfamminimæ
Siverò fubiectum per terdiam deſcenderit, permittesiplonagogam curréreex
infra per 3.& aliam 3.iterum
in 5. ita vt femper duoptiminumeri prime dotze, fea
quentes duæ fecundæ ſubic&ti notæ reſpondcant, reliquæverò conſequentes vocesic
plicationcs ſuhe prioris,od
præmifitsdamen pållis virtus,& examplum claradece .
Excm
cas
Ss
* Lib. V. De Symphoniurgia.is, 379
Exemplum contraclum fuge in vnifono â'4.
Phonagogus
ZDR

1 SI 3 I S4 3 S 4 3 I S.
Secuada vox phonagogum ſequitur poft fufpirium ,3 poft ſemitačtum in vnilogo,
Subicctum anobaton per 3.

3 ! 5 :4 nem 5

Plonagogus,

组 1
§ s 3 3 Ś 5 3 S. 5 '3
S 3 S
Secundá vox ſequatur poſtpauſam femiminimam ; 3poftlemitactum
CE
Subicêtum catobaçon per 3 ,

Paradigma II. Füge in uniforo,cuius fubieélum byperbalon eft, progrediturque

de téytia in terliams,

Eſcendit ſupremæ vocis proceſſus pertertiam , procederquè infta pofita phona

D goga vox ,primò ex8 in 12 infra ſubicctum , & deinde ex 3 in's : ita ve priores
duo numeri primæ notæ fubie &ti, duo pofteriores ſecundæ notæ in fubiecto reſpon
deant, hæcautem phonagoga vox repliceturinfra inuniſono in duabus conſequenti
bus præmiffis pauſis femiminimæ, & minimæ , & habebis quæſitum , vtexemplum
docet. Subiecto verò per 3. aſcendente: phonagogus incipiat à minimis ex 8. ſaliendo
in quintam, quæ quartam cum fubie&tinota cogftituat: reliquum menfurā aufpica
bitur à 6. & finiet in 4:

Exemplum Contractum fuge diatritæ à 4. in uniſong.

Subiectum Carobatom

にこ
Vax ſecundaſequitur phonagogam poſt ſuſpirium , 3.poft ſemita & um ..

I
912 a 'S. Bbb 非 2 Sub

1
 380 Artistegtare.Confoni , Diffone
Subiectum anobaton,

Vox 2.fequaturphanagóguna poft fufpirium ,3 ipoft fenitaçtım

8 4 6 4

Paradigma III: Fiugétetraphone in uniſono, cuius fubieétum bypobaton perquartas

afcendit, & defcendit .

R & 8. in1.prima temporismenfura, & illa completa incipiat fecundum menſuram.

í
cum 3 , à qua refiliat in 10. &fic de coeteris; reliquas voces conſtitues , vt in reliquis
factum eft, & exemplum hic clarèdocet ; poteft hæc fuga duobus alijsmodis inſtitui.
Primò cum 12 & 8,3 & 6. ſupra lubie & um aſcendens, & cum 15. 10. & 6. fupra fub.
ieétum defcendens .
Regula II. Si fubie& um defcenderit perquartā: phonagogus inftitueturcum 3 & 5.
Item cum ro & 12', quarum duo priores primæ ,pofteriores fecundæ potæ fubicati rc
fpondeant, rcliquæ voces ſe conſequentesfiant, vt di&um eft,

Exempl. I. Subiecto - aſcendente per4 .

Phonagogus

社
10. 8.3 10 z yox

Vox 2,ſequensfcquiturI.poft fufpirium 3 , poſt femitatum . ..

Exempl.II.Subiecto deſcendente per 4o

FUL

IO 12 2 YOX 3 VOX

Vox 2,fequens'ſequiturprimam poſtſufpirium; 3.poft femitactum

Subie & um catobaton per 4 :

S
& Aliud
i
 ,
Lib. Von De Symphoniurgia . 381
Aliud exemplum fuge triphone hyperdiateſſaron ,
N aſcendente fubic &to por 4.fiat phonagoguscum 5 & 12. Item cũ 10 & 3. quojū
IInduodeſcepriorndent
es primæ notæ ſubic &ti,poſterioresduo numeri ſecundæ notæ reſpodent.
e verò ſubiecto per quartam ,fiat phonagogus per 5.6.1. 10.9.8. con
ſequens autem replicetur fuprain 4.& habebisfugam in hyperdiateſſaron quæfitam .
Exemplum fuge hyperdiateßaron aſcendente, & defcendente fubiectoper 4.
Phonagoga Replicata in hyperdiatellaron.

S 12 103 Init.yoc, 2.
Vox 2. conſequenspoft tactum in 8.ſupra

1 Subicaum anabaton per4:

E po. . 11
Phonagogus
us

器
36 r0.9.8 . Initium voc . 2 .
Vox2. confequenspoſt , in 8. TUT

Subie & um Catobaton per 4..

-Paradigma IV , Fuge in unifonofubie & ohyperbato, anaphaloper 4.
Honagogusinftituatur cum 3.5. & cum 10 & 3.reliquæ voces replicatæ in vniſo
<10 præmiffis paufis femiminimæ,& minimæſequantur . şubiecto verò catobar
toper 4. phonagogus inſtituäturcum 10.3.3 & 10. & in teliquis procedatur , vtprius,
Sed obſerua cxemplum .
(Exompl. I, Subiecto catobato.
{ snio

3 10
33.3
Secunda vox poftfufpirium , 3vox poft femitaétum ,fequetur

本 Vox II. , Vox III.

12:"!... I. Voxs.
?‫ ܕ‬-]
&&;‫ ܃ ܝܸܢ‬،،،،،!
.. 9 177 ' ) , 130, 13 :
Sub
 382 Artis Magna Conſoni,& Difoni
Subic & um carobaton ,

10 8 3 10

Yox 2. polç ſuſpiriums 3, poft ſemira & um fequitur ,

Phonagogus

Ē 时 Vox
: Yox
Paradigma V. Fug & in vnifonofubie &to hypobaro,anobato,& casobatopers,
REgudad. Subietto
ces fequantur anobaco inftituaturphonagogus.cum
in vniſono,præmiſſis pauſis,primæ quidem ſemimiņimæeliquenos
,alteri mi
gimæ , habebisq; quæſitum ,
Regula į l. Subiecto catobaco per quintam ,inſtituatur phonagogus cum 3.6. 8.
& 6.reliquæ fiunt, vt prius , habebiſq;quælitum
Subiec, apobaton per so

Vox 2.poſt ſuſpirium . 3.poft femitaćçum ſequitur.

3 ş Phonagogus
共
TD
TUITE

Catobaronpor 5 119.933-111.3 . Vox ,3 .Vox :

1
*** Beret
1
phonagogus:

Vox 2. <
3 6 8 6 Vox3.
Secunda yoxpoſt ſuſpirium , 3. poſtſemitacqum ſequatùr.
B
Paradigma VI. Fuga in uniſono fubiekto byperbalo, & anobato per sa
Egula 1." Inſtituatur phonagogusfubiecto anobato per s. cum jbteruallis 3.1 .
18. pro prima gota ſubie&ti, & pro ſecunda cum 12.10 . & 8.rcliquæ voces ſequa
tur
 Lib . V. De Symphoniurgia. 383
tur codem ordinc , & ijsdem pauſis, quibuspriusexemplum :
Regula 11. Subiecto verò cataphato per s. phonagogus inſtituatur, cum 5 & 3
pro primanota,& cum 3.5.& 10. pro ſecunda,& initio ſextæ notæ ſubiecti. Reliquæ
voces replicatæ fequuntur, vt prius,habebiſq; quæſitum :exemplum ſequitur.

UTILI
Subiec. anobaton per s

3 1 8 12 10 8 5'31!

Secunda yoxpoſt ſuſpirium , 3.poft ſemitactumincipit intra invoiſono',

Phonagogus

Catoboton persa VOX 22 1. yox 3 . ! ?

07** 9 !! , 6.11549911
S 3 35 10 3
VOX 2. v x
Vox 2. poſc ſuſpir.3 poſt ſemiminimamincipit in vnilono.

lisciosi.

Atquehæc funt,quæ breviter Piçerlum fecuti, de Contrapun & o fugato dicenda ,

duximus:Et quamuis hæc methodus immenſam fecum trahat myſteriorum harmo.
niacorum , quæ Mulico communicaripoterant multitudicem ; quia tamen in -8. li
bro deijs tractamus fuſius,co Lectorem remittimus ; ne librum hunc plus æquo rerum
cąpia graualſe videremur.

CAPVT XVIIITT
sigma De Canonibus Harmonicis, fiue ‫ ܟ ' ܕ‬- ; ?;;
sinog :11.5.0 swinul minin 117 , - ) no ? : ;' ,.
siri osus . [ . 1093012 : DeSymphonija Periodicis, 117 .
jaar 2011,-10s166 views
Anones pro
Cdiuerfa inceptione & polyphonamarione,diuerlasvocesreddunt, Canones
id eft regudes, òquodijspræ ſcriptis fummo rigore infiftendum fit , Suntque duplicis
generis;prim foluti & liberi,fecundò reftri&ti& obligati; prioris generis iterum ſunt
duplices, vel libertate abſoluta ,yel conditionata" primi competunt omnibus huc
ufque traditis, excepto Quðdihiffúbfvnam vocem joqlulæ cantçavur. Obligati Cano.
ncs funt variy quoque De-lingulis breuitcragendum
6. I:
 384 Artis Magn. Confoni, Diffoni
S.I.
De Canonibus in Vnifono.
Singulare Periam hoc loco arcanum muſicum paucis, fitamen nonnullis,notum ;quo ad.
Secretum .
A miranda facilitate quis canonem componere poflit quarumlibet vocum ; &
primò quidem in vniſono, nam hiccanon vti omnium facillimus eft, ita primum quo.
quo locum tenere congruum eft ; ita autcm inftituitur fecundùm periodos fuas har
monicas ; Eft autem hoc loco
Periodus Periodus harmonica nihil aliud, quàm vnum membrum Canonis,fiuc clauſula illa,
harmonica quæ eftinter terminum primæ vocis, & initium ſecundæ i pari pacto fecunda perio
dus harmonica dicitur clauſula illa, quæ eft inter terminum ſecundæ vocis & initium
tertiæ . Et ſic de cæteris . Ve igitur breuiter me ca pediam , fiquis claufulam trium
Ratiobre. vocum conipoſucrit, illasqucperiodosdeinde in longum juc vnam vocem extende
& faci- rit, habebit isCanonem triumvocum in voiſonoperaétum . & fi quis claululamquae
uiscompo
lis
pendi Ca tuor vocumcompofuerit , eaſque clauſulas ia longum fiuc vnam vocem extenderit;
nones , habebit isCanonem quatuor vocum. Sic quinq; clauſularum in longum extenſarum
compoſitio dabit canonem quiaque vocum ,Sex verò fex vocum , & fic in infinitum .
Excmplum fit
Paradigma I.expanſiCanonis. Paradig.II.expanſum . Paradig:III.expanlum .
Vocis 3.clauſulan JII., UI.

穿
Vocis 2.clauſula

PA
I.Vocis clauſulas :

I. Vocis claulula .

Hic dedimus 3.paradigmata! Ta vnoquoquévides'3 .vocum compoſitionem que

tres voces nihil aliud funt,quàm tres clauſulæ, quæ in directum fiuc longum pofitæ ,
dabunt canones tres, in quibus vna vox alteramfequitar tanto tempore q, uanto ipſa
clauſula conſtat tempore . Şingulos trescanones hicexpanſos, infra contra& osreferi
mus, vt patct charts
1901.290 oors : 25
Canonis primiexpanfi
Ding contractioin unam vocemtrgpboniam poft 5.temporar
í S

+ས་

Ca.
 * Lib. V. De Symphoniurgia . · 385
Canonis 2.expanfi contractio in unam vocem à 3 posts tempora .
S'

11
12

Canonis 3.&xpanfcontractio
S
in unam vocem postS 7 tempora .

去
Vidos igitur ex propoſitis paradigmatis, quanta facilitate huiuſmodi vnifoni Cano.
ues quotlibet vocum inſtituantur ; Quicunque verè hunc modum ritè intellexerit , is
aulamprorſus difficultatem in alijs quibuslibet fugis componendis reperiet, imò por.
tam labi ad innumera Muſicæ arcana apertam gaudebit .
Pasct:ex his quoque. Clauſulas 10. confonas,in longum ordine extenſas, canonem
210 vocum exhibere. & 20. clauſulas canonem 20 vocum præftare . Et fic in infini 1

tum.Imò ſi voces ita componantur,vt vna quartam ſupra ,altera quintam ,tertia octa
uam continuato tempore fluxuque notarum ſortiantur, habebis Canonem à 4. in hy
perdiateſſaron diapente, diapaſon, quem tanti faciunt Muſici;& in quo in tantū labo.
rant.hic verò is facillimo negotio componitur; Sed hocYotretum paucis verbis Muſr
çiş peritioribus indicandum duxi.
1. Canon in vnifono contrattus à 2

TE #
1. Periodus 2.Period

2. Canon Triphunus contractus.

TU

结
T.

少t
+.periodus 2. periodus
FINN
NI

UI

3. periodus ,
3. Canon Tetraphones a

ES 全I
1. periodus e.pariodus
Сcc 3.pe.

1
 386 Artis Magne Confoni, & Diffoni,

# th F
3. periodus 4. periodus
Poſuimus hic tres diuiſos Canonesvnà cum periodis vniufcuiufque, primus habet
duas periodos , & confequenter dyphonas, id eft duarum vocum. Secundus tribus
conftans periodis,triphonuseſt ,id eſt criųm vocum . Terțius quatuor periodis con
ftat, & tetraphonuseſt, id eft quatuor yocum , Vox autem conſequens prima confc
quitur finița periodo primæ vocis ; Secunda incipit duabusperiodis finitis ; Tortia ,
quatuor finitis, & lic tandem finitis period :s omnibus poridromus fit, id cft rcuerlig
ad primam periodum ,& lic in circulum fit conțiquatioCanonis perpetua .
Canon obligatus, fiue flrictus, fiueuniſonus in vnifono.
reliqui ex clauipoft inrc
P gram pauſam ſequatur . Diligenter autem obſeruandum ,ne alicubi duæ quinræ
aut očțauæ,autdiffonantiæ occurrant,quæ cuitabuntur . Si prior periodusin palim .
pſeſto ita conft:quatur, vtreliquæ periodi, fiue peridromi ipliſupponantur, ita omnis
errorfacilècuicabitur, vr dictumeſt in præcedentibus exemplis.
Paradigma I. fuge à 4.posttempus,

Tilir:
.SS

!!!
趣#
T
periodus i . 3.

4 3

Sequentem fuam ita difpofuimus, yo voces ex eadem clauiin voiſono ſeſequcre

çur poft paulam ninimæ,ſiucdimidij temporis ;huiuſmodicompoſitiomultòpræcc
dentibus difficilior eſt.

Paradigma II. fuge in vnifino a 3 polimedium faftum .

In
 1

Lib. V. De Symphoniurgią . 387

控
共 三

In præfèntiparadigmate oſtendimus , qua ratione poſt tempus aliamethodo ador:

nandæ fint huiuſmodi fugæ vnifonæ . Verùm exemplum ſatis mcatem meam decla
rabit .,
Paradigma III. fuge ligate in vnifono sa 3 poft integrum tempus.
S S

基
去年 理 封
Paradigma IV.Canonis obligati in uniſono à 4 .
In hoc Canone voces ſe conſequantur integra temporis monſura .
S

排
¥ 基
样 其
Cec 2 Par .
 Artis Magna Confoni , Diffamie
Paradigma V. Canoniſoluti,liberi, & expanje.
Canon 1. liber & folutus expanſus, & triphonus, ijfdem legibus ſeruatis conftitui.
tur quibus præcedentes ; in hoc folùm differentia eft, quòd expanſi maiori libertate
donentur, & aliquam vagandipro libitu licentiam obtineant. Sed inſpice cxemplum ,
Canon triphonusliber,Jolutus, & expanfus,
FR

illll
IN
5
手

库
IFFE
OF

* 2 军
E 52

D.
 1

Lib. V. De Symphoniurgia . 389

plan

94
stat TIT

De Canonibus in Hypodiapenie .
Anones in Hypodiapente codem prorſus modo fiunt , quo canones in vnifono,
C dummodo fingula membra ſeorlim ex arteprius compoſueris, vt proinde nihil
aliud requiri videatur,quàm ocularis fequentis canonis inſpectio , quem Lauretanæ
Domus Muſicæ Magiſter Æmilius Roſsi tranſmiſit,infigni elegantia compoſitum .
Altus ia diapente Tenor in diapaſon, & Baſſus in diapento .
S'S .$
(o
T&।

开 Ab falon fili ni fili mi Abſalon Gli mi Abſalon Abſalon fi.

Refolutio Canonis .

it
Ab falon . I.voc.init. II.voc.init. III.voc.init.
5. II.
De Fugis Syncopatis.
Vgæ Syncopatæ dicuntur, quarum phonagogus fubiccto vel per gradus, vel fala
tus aſcendente,in ſecunda vel quarta autquinta per continuasfyncopa tiones :
D procc
1

1
P
 390 Artis Magna Comfoni, 6. Difoni
procedit. Ekque quadruplex, primò vel enim ſubiectum proceditpergradus , vel per
terțias, vel per quartas,vel per quintas ; Regulæ ſingularum hæ ſunt:
Regula I. Quandocunquefubiectum aſcendit per ſecundas, tunc commodè fu
git in diapente aut quinta fupraaut infra fubie&tum , ita tamen vtconfequensfemper
per gradus quoque procedat ſyncopatos , V.Gr. ſi fubie &tuin afcenderitper ſemibre.
ucs, primaconſequentis quinta ſupra incipiet à minima, ſecunda verò vſque ad vlci
mam omnesſemibreueserunt, yltima vero erit minima vt prima, habebitque fugam
fyncopatam in quinta ſupra vel infra prout placuerit, nihil igitur facilius eſt, quàm fa
cerc fugas ſyncopatas per gradus coniunctos,fi enim primam & alteram canfequen
tis poſueris, dimidiam primæ notæ ſubic & i, reliquas verò intermedias eiuſdem cum
notisſubicēti valoris, habebis quæſitum . Siç fi notæ ſubicéti fuerint minimæ , & pri
ma & vltima conſequentis femiminimæ, intermediæ veròmịnimæ . vel etiam loco
notarum pauſæ adhiberi poterunt ,
Exempl. Fuge Bacopate diatone. 1

EE
36 S 6
Conſequens s fupra pergradus Per gradus coniunétos fyncopata,
coniunctos lyncopatos,

Subiectum in minimis Subic&tum in ſemibreuibue

Subiectum hyperbaton

Vox Syncopata infra per so

Regula 11. Quandocunque fubic& um aſcendit per tertias fuga fict in quinta fu
pra & infra,hac tamen induſtria,vtconſequentis initium incipiat àpauſa dimidiano
tæ primæ fubie ti;reliquæ notæ intermediæ fyncopatione continuentur vſque ad vl.
timam quæ in pauſa ſimilipriori æquali terminatur, atquehoc,quando conſequens fit
ſupra ſubiectum , quando verò conſequensfit infra ſubiectum , contraria via priori
proceditur , principium enim conſequentis non à pauſa , fed à nota primæ note ſub
jecti ſubdupla incipit, ſimiliterque in pauſa ſubdupla notæ vltima fubic &ti, deinde
deſcendendo à pauſa ſimili incipit', & in nota ei æquali terminatur , Sed excmplum
rem mcliùs declarabit,
I
Fuga
 Lib. V. De Symphoniurgia . 391
Fugaſyncopata Diarritos, 1

(
(

535635
st of is
Vox ſupra fubie & um incipiatin s.

Subie& um hypobaton ia ſemibrçuibus,

ཚད་
Hypobaton in minimis .

$ 36536 Şubie&um hyperbáton.

be
Vox infrafubic &tum incipiat in si

Regula lll . ' Quandocunque fubic& um aſcendit per quartam fiet conſequens
vel quinta veloctaua ſupra vel infra ſubie& um ſi prius, hoc eft per quintam ſupra ini.
tiumconſequentis fiet cumnota fubdupla nocæ primæſubiecti , &deſinet in pauſam
fubduplææqualem ,cuiuscontrariumfiet, fi confequentem vocem infra ſubie& um vo
luerisincedere,fi pofterius, id eſt,fi voluerisconſequentem per octauam fupra fubiec ,
tum eleuare ; initium conſequentis incipice à pauſaſubdupla primæ ſubiecti notæ , &
in nota pauſæſubduplæ æqualiterminabitur. Contraria fiċt ſiperoctauam infrafüb .
jc&tum inftituatur compoſitio ,
Fuga Diatefaron Syncopataa?
>

S8SS Subiectum hyperbaton

Vox conſequens, s fupra .
CA
f

Subic & um hyperbaron . Vox conſcq. s infra .

Cons
 302 Artis Magna Conifoni 3:05. Dilloni
ge
‫ܘ‬
Voxconfequens in 8 ſupra Vox conſequens in §.infra
手

Subiectum hypobaton . Şubicctum hyperbaton,

one
Régula IV. Quandocunquefubicctum aſcendit per quintas , fuga pațirati
fiet qu inta vel octaua fupra vel infra, li prius cum paula lubdupla prima notæ fubie&i
incipiaţ , ac in nota ſubduplæ æquali termineur Si conſequens quinta iofrapona:
tur, contrariam rationem infituesid eſt incipiet à nota fubdupla &finiet aſcenſum in
pauſa ſubduplæ æquali,& iterum in pauſa incipiet& finietur in nota . Si verò in oc
taua ſuprà polueris conſequentem vocem ,paula præcedet & nota 'inæqualis valoris
terminabit,fi octaua infra polita fuerit, conſequens nota ordietur , & paufa finiet
cantum

Fugaſyncopata diapente .

Ehi 2011
Conſeq.per s fupra Subie & um hyperbaton

Subie & tum hyperbaçon ‫اگر از‬ Conſeg, per's. infra ,

" IC " : 07

Conſcq. & fupra .

denne
13
Subiectum hyperbaton Subiectum hypobaton

Regula V . Si quis verò fugam fyncopatam deſideret fupra cantum ficmum , is

cantum firmum miſcere poterit ex interuallis in quatuor præcedentibus regolis de.
ſcriptis; deinde conſequentenivocem iuxta regulas traditas fuperftruat , Sed exem :
plum meliùsomnia declarabit .
 Lib . V. De Symphoniurgia . 393
( Fugaſpuriques

(
Vox confequens ſyncopata
E

inii
17

Sabiectum cantus firmi,

U11
III
CA PVT XVIII.III.
De Fugis liberis & imitantibus.
tur, vti fuga ligata & canones, de quibus in ſequentibus ; led pro libitu hinc inde
vagantur , infequentes ſe nunc in principio, iam in medio , modò in fine . Atque hę
funt omnium vlitatiffimę , atque in nullo non Authore obuiæ . Poſſunt autem varijs
modis inftitui,in quotlibet vocibus, in tetraphonijs maximè clucet artificium ; In
quibusmodò duæ , modò omnes voces , ſemitas tendunt phonagogę . Fiunt huiuf
modifugę per varia intergalla; Quædam per gradusconiunctos,Nonnullę per tertiam ,
aliquę per quartam , multę per s . & 8. quarum omnium exempla dare infiniti laboris
forct : quarc ijs reli&țis, folasregulashoc loco tradere vilum eft .

Regula de fuga polyphona, libera e foluta per gradusconiunctos.

Oteſtprimòhaluſinodi fuga inſtituiquotlibet vocibus ; Egofubinde 12. vocibus Fugar:
vocú quos
inftituiffe memini hoc pacto, prioris chorivoces ex vna & eadem claue in oniſo modo fiat
no, vel octaua ſe confequantur ; quod facile fiet fi vocum progreffus tonatim fiat in
quintam ; Nam cantu per ſemiminimas.præcedente, fequatur altera ex eadem claue
poft pauſam minimæ , & tertia poftpaulam ſemibreuis , &quarta poſt ſemibreuis &
minimæ paufam . Si verò ſecundichori vox prima ex claui in qua balis primi chori
vencrat, moueatur in aliam quintam, & reliquæ eodem temporis tenore ſequantur,
habebimus iain fugam 8. vocum . Si denique prima tertij chori vox cx claui in qua
ſecundichori baas quieſcit,in quintam currere coeperit, & reliquę voces dicto pauſa
ſum ordine conſecutæ fuerint, habebitur fuga 12.vocum ,cui poftmodum pulchras
i elaufulas & formulas harmonicas înſerere poteris .

Dad RO
 394 Artis Magne Confoni, e Difoni
Regula de fuga diatonica ſoluta .

Si quæ fequentes pro libitu currant, procedet eodem notarum valore & progreffu
decunda vox poft trium temporum pauſam , teitia verò vox fequeturcodem notarum
progreffu & valore poft octo temporū pauſam ; quarta deniq; vox codem tenore & va
lore notarum ſequeturpoftvndecim temporum pauſam ; Vt exemplum fequensdo .
cet. Atque hic modus laudatiſſimuseft in Muſica Eccleſiaſtica, & proprius eft Pre.
nęſtini & Moralis, aliorumque melioris notæ Authorum ,
Paradigma Fuga diatonica foluta .
पृषणा
vicii

ತತತ e

Vidęs in hoc fugæ genere quamap.

pofitè fecüda vox primam ſequa.
tur in s ſupra;& quam pulchrè ſi
militer im s ſupra tertia yox ſecun
dam excipiat; quam deniq ;quar
ta vox concinnè ad interualla pri

RE mæ vocis , à qua receſſerat reuer

tatur ,

i Fus

1
 ... Lib. V. De Symphoniurgia . 395
Fuga ſoluta libera, dimorpha fiue biformis.
Diez St & aliud fugæ tetraphonæ liberæ genus, inquo due voces ſe inſequunturalio
10 た
re !
E ,
tem hæcfugafacillima nhilque aliud eſt, quàm repetitio quædam priorum duarum .
vocum , regulæ eiushæ ſunt .
Deſcendente alto per gradus contrapunctusſupra inftituatur, quam vnà cum lub
icēto due reliquç voces repetunt. Sed exemplum omnia clariùs exponet ,
Paradigma Fugę folutæ dimorphe .
-DE

다.

ER
‫تهنننل‬

um
01
者
TE
非
Ddd 2 Fu .
 396 Artis Magn & Confoni, & Diffoni
Fugafoluta a libera ftylomadrigaleſco, ex fecundu,in tertiam ,
St & alia fuga ex ſecunda cadens in tertiam gratiofa & plena harmonia , qua [ze
E pe eruditiſſimus vtitur Præneftinus, qua primam vocem confequitur ſecunda
in quinta ſupra poft tempus , Tertia proceſſum tenet primapoſt trium temporum , &
medijpauſam ,hanc ſequitur quarta vox poſt quatuor temporum & medij paulam ,pro
ceſſum fecundae tenens . Verum inſpice exemplum ,,
Par & digma fuge folute , & libered'atritos .

等
FE

14
HE

BE
#
PERE

Verùm vt artificium fugarum inftituendarum exactiùs pateat, hiſce ſubne&tendas

duximus aliquas fugas ſecundum omnem artis rigorem compofitas ; in quibus totum
fugarum artificium ita elucet , vt nihil amplius deſiderari poffit; & exemplo effe
poſlit, quod omnes imitentur,
Pa
 Lib. V. De Symphoniurgia . 397
Paradigma Melotheſias fugatæ , iuxta omnem regularum rigorem inſtitucæ , im
quibus de quartis,ſecundis, ſeptimis paffim ſinc reſolutione, & ligatura vagantibus ,
Muſicum nolim imperitum ferrc iudicium ; docet primò rationem ,deinde aures quo
que conſulucrit .

连 于 学
齐

并
LUITI

非 军
: 其

古 羊
去

学 哲
INI

귀
广
198 Artis Magne Canfoni, e Difoni

事 4

排
律

容
llllll
 Lib. V. De Symphoniurgia . 399
Paradigma II, Contrapuncti duplicis floridiartificiofi.
1F

封 其 井

Septimaru
年 Quartard,
Secúdiru
nouus vſus
in hiſces
Paradig
inatis..

“ 什
EH 学
#

Paradigma III. Contrapuneti duplicisfloridiartificiof .

프
算
计 書
 到20 Artis Magna Conſoni, eg.Difoni
基
ཆུབ-4

公式

#
LIC

手
Paraidg.IV.Fuge duplicis artificiofit, quam Contrapunto doppio , vulgò vocant .

《 十
)心(
其

章
say
Ve
.

Lib. V. De Symphoniurgia . 401

1966

fe

穿
pro

Verùm qui plura huiuſmodideſiderat, conſulat Authoresmeliores,vtOrlandum,

Præneftinum ,Moralem , alioſque quorum in libris vix vlla melodia occurrit, quæ non ,
huiuſmodi artificioſis fugis ludat; conſulat quoque paradigmata tonorum , quæ cmnia
per fugasſolutas & liberas diſpoſuimus. Quare ad Canones progrediamur.
De Canonibus opistobatis fiue cancrizantibus, fiuequodidem ,recto,&
retrogrado ordine progredientibus ,
à Mufurgis non rarò certi quidam Canones, quos cancrizantes , à retrogra
F Iunt
do cancriprogreſſu vocant ; Vox enim prima recto,ſecunda retrogrado ordine
id eft à fine orditurmodulationem ; quæ res cùm imperitis non exiguam admiratio
nem pariat , breuiter qua methodo & ingenio ij inſtituendi fint, oftendo, neque enim
tantum , vt vulgusputat, artificium eft, neque tam difficile,vt non æqua facilitate ac
priores confici poffit. Has itaque regulas feruato in ijs conſtruendis.
Regula 1. Siquis primoconficere huiuſmodi velit duabus vocibus; Satisfaciet is Quid Car
primo deſiderioſuo, fi contrapun& um diatritos (de quo in prçcedentibus fusè egimus nonesopi:
cap.1 , S. 2.) iuxta regulas ibidem traditas compoſuerit. Hic enim recto & retrogrado quomodo
ordine cantabitur. Idem fier in nonnullis reliquorü contrapunctorū 12. ibidē traditis. cóficiátur?
Regula 11. Sit V.gr. Canon ocro temporum , dimidiam canonis partem primò
componcs, deindc alteram partem compones infra primam partem ,ita vt primò ſe.
cundæ yocis notæ anteriori vcci ritè adaptentur, quo facto fi hanc partem fecundam
ita adncetas priori, vt primæ notæ fint vltimæ, & vltima ſit prima coincidens cum an
teriori yltima in vnilono, habebis canonem cancrizantem perfectum . Exemplum ,
Tequitur.

Ecc CA
 १०१ Artis Magna Conſoni, e Diffoni
Canon opiſtobatos,fiue Cancrizans Dyphorus,
B
A

=
IU
Canonis prior medièras Poſterior medietas
#

Canonis Poſterior medietas Hæc parsinuerſa prioris

Regula 11 1. Si quis verò plurium vocum Canonem inftituere velit, habebit ispo
titum primò , ſi Contrapunctos duodecim in præcedentibus traditos recto , & inuerfo
ordine cantauerit,exceptis ijs, in quibus reſulutiones ſunt paulò difficiliores . Secun
dò in quatuor Vocibus cadem induſtria , qua in dyphoro componendo vteris ; dili:
genter obſeruando principium , medium,& finem ,

CAPVT XIX .
De ſecretiori Canonum methodo .
inexauſtas Muſicæ diuitias propiùs intucaris ; hoc loco exompla quædam
VITdabimus, in quibusMuſicum combinationisnegotium, infinitatem quandam
incomprehenſam obtinere videbitur . Quæ niſi ex abdita numerorum fcientia demo
ftrari pofſont, neminem fanè, vt id crederet, induci poſſe arbitrarer . Certa tamen
funt , & omnisfalſitațisexpertia . Huiuſmodi Canon eft, quem nobis inſignis Muli.
cus Petrus Franciſcus Valentinus Romanus, integro opere propoſuit ; eſtas ſequcas
Canon Polymorphus,

42
Atque hiceſt mirificus ille Canon , mille imò infinitis modis variabilis , continet is
decem tempora, vnam pauſam ,& ſeptemdecim noras. Hic primò poteft pluribus,
quàm bis mille modis cantari, non ſolum duabus, tribus, quatuor,fed & quinque vo
cibus pluries,quàm bismillemodis,& ſexvocibus pluries quàm termillies cantaripo
teſt, imò ſingula cum ſingulis combinando ,meritò'isin infinitam varietatem fele
extendit, quæ omnia fusè hocloco lubenter extenderemus , niſi moles combinatio
num id prohiberet ,
Tanta enim eft huius combinationis multitudo, & varietas,vt dccem integri Tomi
ex fola eius innumerabili varietate adornari poſſint.Verùm hic aliquem, ſaltem huius
combinationis radium oftendemus,vt ex illo reliqua cognoſcamus . Prædi&tum igitur
ſubiectum , primam, & principalem Canonis vocem paulò antè poſitam , ſi retrogra.
do ordine cantaueris , naſcetur ſecunda rox , quàm meritò ſecundum fubie &tum dis
xeris , vt ſequitur .
Sua .
 Lib. V. De Symphoniurgio 403
Subieétifecunda vox retrogradaprimi,

Porrò fifubic &tum primum iterùm contrarijs motibus incedere facias , naſcetur ter
cium fubic & um , fiuè tertia yox,vt fequitur.
Subieclnm tersium f,iue tertia vox inuerfa prime,fiue contrarijs ad primam
motibus incedens.

Si denique hanc tertiam vocem retrogradoord inecantes, reſultabit quarta vox

fiue quartum fubiectum , vt fequitur,
Quarla vox retrograda ad tertiam .

Videsigitur quomodo ex vnico ſubiecto , aliaquatuor naſcantur, quorum vnum

quodque iterùm infinitæ combination's capax eft.
. Primà enim hæ quatuor voces reſoluuntur. fimpliciter , hoc eſt fingulæ ſeipfis fua Infinite
gabiles ſunt, deinde fugabilescum vna,vel altera. combina
Secundi , Poteft hic Canon infinitiesferè variarivi replicationis,aut tranſpoſitionis, contandis
quam vnaquæque vox ,velſuprà, velinfrà secundùm quaſcunque confonantias factas inhoc cas
admittit cadem prorſusratione , quam ja præcedcntibus quoque de combinationes none .
Contrapuncti oftendimus.
Tertiò, poteft hic Canon iofinities ferè variari, du nonnullæ voces per notas ſemi
minimas ; aliæper notas minoris valoris, id eſt minimas, & ſemiminimas ſub eodem
tempore minore imperfecto cantant ;vel dum ſub codem tempore cantant quædam ,
voces notas ſemibreues ad ſemibreues , quibuſdam cantantibus per minimas, &femi
minimas, & ſemiminimas ad breuem .
Quartò, Ratione paufarum , admittitcnim hic Canon in omniloco,pauſas ,ficuti
in omni loco admittit principium ,medium ,autfinem alteriuscuiuſpiam vocis.
Verùm tempus me deficeret, ſi omoia huius Canonis myfteria aperire vellem ;Quan
re fufficit hoc loco Muſicis fagacibus, folertibusque artificium ſummatim infinuade ;
Qui enim Canonem hunc reſoluerint, quemadmodum ingeniosè illum bis mille
modis refoluit fupracitatus Petrus Franciſcus Valentinus , videbunç vera eſſe , quæ
diximus ,

De Muſico Labyrintho .

P riùs Labyrinthumnon 96 vocibus cantabilem ,in quo demonftratur Canonem funda

UE cum fupra i cordam , videlicet G ,ut,96 vocibus cantari pofſe; Ita vt 96 voces cum 24
bce 2 Cam
 404 Artis Magna Confoni, & Difoni.
Cantibus ; 24 Altis; 24 Tenoribus; & totidem Baflis cantentur. Et in Canonis quidem
nodo 16 tantum notæ ſunt, omnes longæ . Verùm notandum ad maiorem varietaten
harmoniæ inducendam , nonnullasex 96 vocibus cantare ſolas longas , quaſdam fo .
las breues;aliquas ſemibreues ,alias minimas,alias ſemiminimas cãtare,fed ad rei exac
tam declarationem , nihil aliud requiri videtur , nifi ocularis totius refolutionis in
ſpectio .
Reſolutia Vigintiquatuor Cantuum .
Cantus 4

TIL
Cantus Cantus 2 Cantus 3

tha
单
Cantus s Cantus 6 Caotus 7 Cantus 8

對 =ៗ។

os
Cantus 9 Cantus 19 Cançus II Cantus 12

Cantus 13 Cantus 14 Cantus is Cantus 16

MME

Cantus 17 Cantus 18 Cantus 192 Cantus 2

難 PH
Cantus 21 Cartus 22 Cantus 23

Et
Cantus 24
1

Res
 Lib. V. De Symphoniurgia . 205
Refolutio Vigintiquatuor Alforumi
Altus r. Alţus Bp Altus 3 .

E
Altus Altus si Altus 6.

11
Altus 7 ,
生
Altu
Altus 8. s 9.
HI
HE
Alrus 1o. Altus 11. Alţus 12

E Altus 14mm Altus is ,

Altus 13 :

16

Altus 16, Altus 17 , Altus 18.

3?
Altus 19 Altus 20. Altus 214
兰
其
Altus, 23.
)

Altus 22
UUT
III

A
Altus 24
)

Rejoo
B
400 Artis Magne Conſoni, Digoni
u
Reſolusio Viginti quatuor Tenat..
Tenpr Tenor.2 Tenor 3.

ITID

Tenor 4 Tenor s . Tenor 6 .

FE 16
Tenor 7.0 Tenor 8 , Tenor 9 ,

Tenor id . Tenor if Tenor 129

IH

Tenor 134 Tenor 14. Tenor is ,

H
Tenor 16. Tenor 17 Tenor 18.

EF
Tenor 19. Tenor 20. Tenor 21 .
ST
F
Tenor 22. Tenor 23

3 Tenor 24

Re .
 Lib. V. De Symphoniurgia . 407
Refolutio vigintiquatuor Baßorum ,
Bafſus i . Bafſus 2, Baſsus 3

E
Bafluss,
EN
Baſsus 4. Baſsus 6 .

B Baſsus 7. Baſsus 8 . Faſsus 9,

Baſsus 10, Baſsus 11 . Baſsus 12.

Bafſus 13 . Baſſus 14 . Balſus 15 ,

피 Bafſus 18.
Bafſus 16. Balſus. :17

Bafſus 19 .
單 Baffus 20. Baffus 21

D EL
Baffus 22 Baflus 23.

.... 7 .
년 HE
Baſſus 24 .

$ 75

Ego
 408 Artis Magn & Confoni,e Difoni
Ego hunc Nodum profundiùs rimatus, candem inueni non 96 tantùm vocibus, fed
omnino 512 vocibus cantabilem elle hunc eundem canonem ,ſiuequod idem eftin .
128 chorosdiſtributum ; ita vt quemadmodum in priori24 Cantus,totidem quèAlti,
Tenores, & Balli ; ita hic 128 Cantus, 128 Alti, 128 Tenores, 128 Baffi emergant,
Cantus Nam quatuor hæ longæ 16 temporum cantari pof
ſunt à vocibus ſupremis,ſiue diſcantibus 128, replica .
DİDLI

tis ſemper in eadem chorda : & quatuor longæreſpo

dentes Alto,iterum cantabilesfunt à 128 Altis.
Primò . Quatuor longæ reſyondentesTenorican
Iuli

Altus
பலம்

tabiles crunt à 128 Tenoribus,& deniq; quatuorlon

Mili gæinfimæ voci reſpondentes cantabiles erunt, à 128
Baffis ; quæ in 4 duêteconftituunt s'12 voces. Eaau
teni lege cantabitur di&tusCanon, vt 16 chori iuxta,
手

Tenor 16 temporum ,liuepauſarum integrarum conſecutio

not

nem in modum fugæ , quatuor longas notas cantent.

Secundò . Cantabiturea lege, vt 16 Chori 4 longås
potas cantentper ſyncopationem , ita vt vnus ſemper
poft alium incipiatad modium temporis integri , fiue
Ballus niedio tatu ,
Tertiò. 16 Alij Chori cantabunt 4. longas ſynco.
# patas, ea ratione, vt ynus ſemper alium fequatur per
ynam quartam temporis partem ad thefin

Quartò. 16 Choricantabunt4 longas notas fyncopatas, ita vt ſemper vnuscho

rus alterum ſequatur media paula cum vno ſuſpirio ad arſın .
Quintò. 16 Alijchoricantabunt4 longas notashoc pacto,vt vnusſèmper alterum
ordine fequatur vnam octauam temporis partem ad thelin.
Sextò . 16 Chori cantabunt 4 longas notas fyncopatas hoc ordinc,vt vnusfemper
alterum ordine ſequaturmedio tempore cum vna octaua adarſin .
Septimò. 16 Chori 4 longas canțabunt fyncopatas , ita vt vnus ſemper alterum ſc.
quatur yno ſuſpirio , & cum quarta parte eiuſdem ad theſin .
Oftauò . 16 Chori4 longas cantabuntfyncopatashocpacto ,vt vnus ſemper altera
fequatur poft medium temporis, & fimul cum lufpirio,& dimidio eiuſdem ad arfin .
Vides igirur quomodo per admirabilem quandam combinationis vim 8. diuerſa .
Chororūlyſtemata quorum vnumquodque iterum in 16 alios choros diuiditur, quæ
per 8 multiplicata producunt 123 chorostetraphonos ;hiiterùm in 4 ducta 612 yo.
cesproducant . Verùm vt combinationis vim luculentiùs perſpicias, hiç totam ope
rationem ob oculosponere conftituimus,
0

Reſolutio Canonis, fiueLabyrinthiMufici 512 vosibusin 128 Choros

distributis cantabilis .

Infrafcripti 16 Chori cantant longas

ſine ſyncopatione, & line paufa ini
tium auſpicantes.
Cantus primi chori. Altus I. Chori.
Secundus chorus cantat ſuprapoſitas
longaspoft vnum tempus,ſeu tactū.
Tertius chorus cantat illas poft duo
tempora .
Quartus choruspoſt tria tempora .
Quintus,poft quatuor tempora .
Sextus,poft quinque tempora .
Sep
 Lib. V. De Symphoniurgia. 409

Tenor I. chori, Baſſus I.chori.

Septimus,poft fex tempora, Decimus tertius, poft duodecim tem

Oãauus,poft feptem tempora , pora .
Nonus,poſt octo tempora . Decimusquartus, poſt quatuordecim
Decimus,poft nouem tempora . tempora .
Vndecimus,poſt decem tempora. Decimusquintus , poſt quatuordecim .
Duodccimus, poft vndecim tempora , tempora
Decimusſextus, poſt quindecim tem
pora ,

19 Infrafcripti Chori cantaat longas ſyncopatas cum medio tempore,

ſeu cum tactusdimidio .
25 poſt octo tempora, & medium .
一生

26 poſt nouem tempora, & medium

28 poſt decem tempora, & medium .
28 poſt vndecim tempora , & media,
Cantus decimi ſeptimi chori. 29. poft duodecim tempora , & mc
dium .
30 poſttredecim çempora, & mcdiu.
著 31 poſt quatuordecim tempor a , &
medium ,
SEE 32 poſt quindecim tempora , & me
Altuş 17.chori dium .

Inſcripti 16 Chari cantant longasſyn.

copatas cum vno ſuſpirio ad cleua
tionem tactus, fiue ad arſin ,
Tenor 17. chori.
WIT

Cantus 33 chori .
Ballus 17.chori ,

18fycopatas
chorus cantat fuprapofitaslongas
poſt vnum tempus, & me
dium . HE
19 chorus poft duo tempora, & mediū Altus 33 chori,
tempus .
20 poſttria tempora ,& medium.
21 poſt quatuor tempora , & medium
23 poſt quinq ;tempora, & medium .
23 poſt ſex tempora,& medium Tenor 33 chori :
24 poſt ſeptem tempora ,& medium , Bafſus
A F ff
 410 Artis Magna Confoni, 8g Diffoni
号 ERU
Baſſus 33 chorus,
34 Chorus cantat ſuprapoſitas longas
ſyncopatas poſt ynum tempus, ſeu
tactum , & vnum ſuſpirium .
3 $ poſtduo tempora , & vnum ſuſpi
rium
36 poſttria tempora, & vnum ſuſpiriū .
37poſt quatuor tempora, & ynum fu
fpirium
38 poſt quinque tempora , & vnum .
ſuſpirium .
39 poſt ſex tempora , & youmſuſpiriū :
40 poſtſeptem tempora , & vnum ſu
ſpirium ,
41 poſto & totempora, & ynum ſuſpi
fium .
42 poſt nouem tempora , & ynum ſu
ſpirium .
43.poft decem tempora , & ynum fu
fpirium ,
44 poſt vndecim tempora , & vnum
ſuſpirium .
45 poſt duodecim tempora , & youm
ſuſpirium .
46 poſttredecim tempora, & ynunily .
{pirium
42 poſt quatuordecim tempora , &
ynum ſuſpirium :
148 poſt quindecim tempora , & ynum
ſuſpirium ,
16 Infraſcripti Chori cantant longas fyn.
copatas cum yno fufpirio ad elc.
uationem menſurę tempo
ris , ſeu tactus
ITD
Cantus quadrageſimi noni Chori
Altus 49 chori.
Tenor 49 chori .
Ballus 49 chori .
so Chorus cantat ſupra pofitas longas
ſyncopatas poſt ynum tempus , &
modium , & vnum ſuſpirium .
Si poft duo tempora, & medium , &
vnum ſuſpiritum .
52 poſt tria tempora , & medium , &
vnum ſuſpirium .
53 poft quatuortempora ,& medium
& ýnum ſuſpicium .
$ 4poft quinque tempora , & medium ,
& ynum ſuſpirium .
5$ poſt ſex tempora , & medium , &
vnum ſuſpirium
56 poſt ſeptem tempora, & medium ,
& ynum fufpirium ,
57 poſt octo tempora , & mcdium , &
vnum ſuſpirium
58 poſt nõuem tempora ,& medium ,
& ynum ſuſpirium .
59 poft decem tempora, & medium ,
& vnum ſuſpirium .
60 poſt vndecim tempora, & mediū ,
& youm ſuſpirium .
bi poſtduodecim tempora , & mediū ,
& ynum ſuſpirium .
62 poſt tredecim trmpora , & mediū ,
& vnum ſuſpirium .
63 poſt quatuordecim tempora , &
medium, & ynum ſuſpirium .
64 poſo quindecim tempora , & mee
dium , & vnum ſuſpirinm .
16 In
 Lib. V. De Symphoniurgia .
16 Infraſcripti Chori cantant longas fyacopatas cum mcdio ſuſpicio ad
theſio, ſiuc ad poſitionem manus .

Çantus 65 Chori ,

Altus 6$ Chori.

注:

Tenor 65 Chori,
i

1
点 控
Balſus 65 Chori .
66 I
67 2
68 3
69
15
71 6
72 cantant diatas 7 Tempora, &
Chori
73 longas ſya 8 medium ſuſpi.
74 copatasport 9 rium
75
76 1 il
77 12
78 13
79 14
80 IS

16 Infraſoripti Chori cantant long as ſyncopatas cum vno ſuſpirio , & medio
ſuſpirio ad aſeenſionem temporis,feu ta & us.

Cantus 81. Chori.

Alrus 8L Chori .
Fff 2 Tei
412 Artis Magna Conſonig & Diſfoni

TUI
件
-Tenor $ 1 ' Chor i.

Baſſus 81 Chori

82
83 2
84 3
85 4 1

861 SI
87 6
88 cantant dietas 7 Tempora, vnum
Chori
89 longasſyn 8 ſuſpiriū , & adhuc
90 copatasport
90
91
9
To
medium ſuſpirium
92 II
93 I2
94 13
95 14
96 Is

16 infraſcripti choricantant longasfyncopatas cum medio ſuſpirio ad clc

uationem ,ſeu tactus.
ITUT

Gantus 97 Chori ,

Altus 97 Chori ,

连
Tenor 97 Chori,

Balſus 97 Chori ,
Cho .
 1

Lib. V. De Symphoniurgia. 413

:
98 I
99 2
100 3
IOI
1
102 S
103 61
104 cantant di&tas 7 Tempora, & me.
Chori
105 longas fyn 8 diú , & adhucme.
I06 copatas poſt 9 dium ſuſpirium ,
| 107 IO
| 108 II
109 12
110 13
III 14
112 IS

16 Infraſcripti Chori cantant longas ſyncopatas cum voo ſuſpirio , & medio
IHIUT

adhuc ſuſpirio adeleuationem , ſeu tactus.

!!I
KU!

27
HU E
Cantus 113. Chori.
TULI

其W
!!!!
并

Altus 113 Chori.

NU:}
扩

19
Tenor 113 Chori.

雖 €

Balſus 23 Chori.
114 1
IIS
116 3
117
118 s
1

119 '| 6
120 cantant dictas 7
Tempora & mc
Chori 121
'longas ſyn 8 dium , & poft vnum
I 22 9 ſuſpirium , & mc .
copatas poſt
123 10 i diū adhuc fufpicium
I 24 II
I25 12
126 13
727 14 1
I 28 IS
Verùm
 414 Artis Magna Confoni, 4 Difoni
Verùm fiquis paulò fagaciori oculo dicța introſpiciat,videbit hunc canonenica
ratione diſponi poffe, vt polyphoniorü eius non lit numcrus,nec modus ; Si quis enim
ex longis prædictis 4 notis faceretmaximas s temporum , quibus omaes reliquz vo
ces ordine proportionali reſponderent , Cantabitur capon dictus 1024 vocibus;
vti notarum ,ità temporum prolationc duplo maiori , prædi&i canonis prolationes
cantabụnturque ſingula tetraphoniorum 14 notæ longæ 256 choris, qui in 4 ducta
producent 4024 voces dictas . Et ſic multiplicando valorem longarum in infiaitum ,
procedere poteris.V. g. Siquis qilongasponeret 4000 temporum ; & deinde paula
rum proportionali conſecụtione canonē diſponeret, conftitueret'is continuò 32000
Choros, quibusCanon cantari poffet ; qui in quatuor ducti producerert 128000
voces ; atque totidem vocibus,hic canonforet cantábilis ; Ita 4 longæ in 8000 tempo.
rum menſuram multiplicata aſignabunt 64,000 choros , & 256000 voces , quibus
canon cantabitur . Si denique 4 longas ponas eſſe 32000 temporum ,ſeu tacuum ha.
bebis Canonem 1002400 vocibus cantabilem . Sidenique 6.dictæ longæ fuerint tac
tuum 400000 s prodibuat dicto notarū proceſſu 3 200000 Chori ;hoc eft 12200000
voces,quibuscanon redditur cantabilis,& fic augmentando 4 di&tas longas in infini.
tum valorem , infinita quoq;conſequetur chororum , vocumque multitudo, vt vel
hinc apparcat maxima, & incomprehenſibilis vis.combinationis ſub muſica latens,
Confeitariumi.
hispatct, quòd li canon srz vocum cantetur ſpacio“yniusquadrantishoræ.
E Xfuturum ,vtcanon 12200009 vocum non abfoluatur ſpacio 232 dierum, eriāli
perpetuò cantaretur. Atq; hinc colligitur quoque quantus debeat eſse vocum Ça
non qui integro anno , imô 10.190. 1000. annis duraret quæ omnia facilè per ror
gulas proportionum deduci poffunt,
Confe &tarium II

HIncautpatet, fi vniuerſihomines in tota Italia,autetiam Hilpania , velGermania,

Francia Mulici forent,illos ad vltimum canonem cantandū minimè fuffi,
cçrc ; fed hæc ad mirificam Muſicæ combinationis vim demoſtrandam fufficiant .
Conſellarium 111.
Inc patet illumlocum Apocalypſis cap.14. Et vocem quam audini , ficutiCytha
H
Etnemopoteratdicere canticum nifi illa 144000,qui emptifuntdeTerra. Non itaallego,
Centum , ricè fumendum ,vt non ad litcram intelligi po:lit, aut debeat . Certum enim eft,quod
quadragin fi quispaulòante 4 illas longas notas 4030 temporum conſtitueret , & deinde paula
taiquatuor rum proportionaliconſecutione canonē diſponeret, is 36000 choros ſit conftituturus,
torum apo fingulis choris 4. cantores deputando s hiverochoriper 4 multiplicati producerent
calyphti.-
cor um , 144000 cantorum ; quales Apocalypricus locus dicit cantare canticum nouum , ante
ſedem Agni , Faciat diuina bonitas,vtpoft corruptibilis huius vitæ vſuram , tam admi
rabili, & inaudita muſica in æternæ vitæ beatitudinc gaudere mereamur .

ion
ill

ARTIS
 415
st SUS SESORI RISUSUNS
Grasladadoracadaslaca cragracia stackarstashotocrastasta staclagaotecta cauragraced at det
5121

23
199qouiseigegebgegooggCIO OLTA eggoego goevegevoeg
meseca 2.22 RSQosk

AR TIS
n M A G N AE
CO N S O NI,
3 E T
D I SS
LIBE RONI
1

MVSIGA ORGANICA,
S I y E
.‫܀‬

De Muſica Inſtrumentali .

PR AE F A T I O.
Mnia instrumenta muſica ad tria genera , sve plurimum reuo
cantur , prioris generis dicuntur « YX'sda ,fiue durat& , qu& neruis,
Po ſeu chordis conſtant,quæq; plectris, aut digitis in harmonicos mo
OD tus incitantur, vi ſuneTeſtudines, Pfalceria, Lyra, Samobuced,
Pandora, Barbita ,Nablia ,Pectides,Clauicymbala , aliaque huius
generis innumera . Secundigeneris funt iuquoreuere , araunátiko i vel
s'utreuse , que inflaca , feu fpiritu incitata fonum edunt, vt Fiſtula, Tibia ,Cornua,
Litui, Tuba,Buccina,Claſſica . 'Tercij generis funt xpouse ,fiue pulfacilia , vti funt
Tympana,Syſtra, Cymbala,Campana, de quibusfingulis ordine tractandum est,ut
origo fonorum in vnoquoque luculentius innotefcae. Porrò inuentum Chordarurn vei
facilefuit, ita quoque vetuftiffimum , &primanorum temporumfuiſſe nemo dubita
se deber : cùm enim nihil magis obuium,imò neceßariumfit, quàm filorum ad varia
fiuecompingenda, fiuefaciendavfus ; omnis autem quorumcunque filorum extenſio,
gra
 416 Artis Magna Confoni, Diffoni.
gratum quendam ſonum -exciterex varia eorundem tenſione ,varj quoquenaſcan.
turfoni,mibil ve dixi facilius fuit viris Muſurgis hac experientia prius edo&tis in
Strumenta tandem omnis generis adinuenire ; ft) deantiquitate quidem eius fat cons
stat Cytharam enimpolycardam ante diluviumfuiſſe,Sacra nos docent liters Gen,4.
decachardo quoque pfalterio Dauidem vfum liber Regum , Pſalmorumque teftatur ;
Verùm de instrumentorum veterum ,Muſicorum fabrica , dproprietatibus, vide,
que tractauimus lib. 2 , buius operis. Ei li porrò nihil nociustriciuſquefitſonofidium;
nihil tamen caufa ; & origine buius ignorius ele auſim dicere , adeò rui vix, fi paucos
excipias, à quoquam reétè pertractarafit. Qua res vehementes mihi ſtimulos addi
dit , vtomni qua fieripotuit diligentia experimentisfonorum . non finefumptibus in
gentibus incumbens tandem in tàm reconditarum caufarum notitiam peruenirem .
Quo quidem continuo ftudio,ft exercicio quid profecerim aquum Lectoris iudicium
efto Verùmvt ix Muſica noſtra arte harmonicum ordinem in omnibus feruemus
hunc librum in quatuorpartes dixiſimus,in quarumprima de Chordofophia :In 2.verò
de inſtrumentis polychordis:In tertia de Pneumaticis: In quarta de pulfacilibus tra
Etabimus .
P A R S P R I M A
Chordofophia , fiue de Natura, Proprietate , ac cauflis
ſoni per chordas ,ſeu fides excitati .
Comple & etur hæc Prima Pars tria Capica, quorum duo priora continebunt , qua
ad theoricam buius däctrineSpectare videbantur : tertium verò ipfam prax in cir
ca artem chordotomicam docebit . Cæterùm , vt ordinaciori methodo in ſcientia om
nium ordinariſima procederemus, poft aliquot Definitiones ,acPronunciata premiſs
mus Lemmata quedam , vt qua de caufisſonorum in chordis deinceps dicenda ſunt ,
melius intelligantur ,
Definitiones.
Pendula chorda eſt cordapondere tenſa verticalicor ,
Chorda ſtrata eft chordapondere tenſa horizontaliter.
Curſo-recurſus, fiue diadromi ſunt vibrationes chordarum pendularum fiue na
turales : earum motus hincinde .
Diadromi chordarum , funtvibrationes chordarum ftratarum violenter .
Diadromi æqualesfunt, quifpatium aquale tempore aqualipercurrunt .
Diadromi diuturnitas eſt duratio, fiue tépus:quo ipſe diadromus chorda perficitur ,
Diadromi chordarum æquediuturni ſunt , qui fiunt tempore aquali etiamfi per
Spatia inequalia .
Momentum eft exceffus virtutis mouentis , fupra motus impedimenta ,
Hypotheſes .
Chordarums equalium Diadromi equales ;funt equidiurni.
Chordarum aqualium Diadromi ſunt aquidiusurni , etiamfi ineqales. '
Chor
 Lib. VI. De Mufica Inftrumentali. 417
Chordarum inequalium longitudinesſuntin duplicata ratione diuturnitatumcurs
ſo-recurſuum ,fiue Diadromorum .
ง
In chordis aqualibus, & qualium portiones curſo-recurſuum ,fiue Diadromorum , ſuns
interfe, quoad diuturnitatë, vi Diadromi integri, et vtfpatium cborda ad chor
dam, ita fonus ad fonum ,tuſic Diadromus ad curfo.recurſus, fixe Diadromos ,
Pronunciata .
I
Quefuntequidiuturnauni terrio,funt equidiuturnainterfe:
Quadrata datorum temporum , Junieciam quadrara aliorum datis temporibus
Aqualium ,
Lemma I,
magni
tudines propor
tionales fuerint,prima ad terti dupli
am catam rationem
С V'mtres
habere dicitur eius , quam habet ad ſecundum . At cum quatuor magnitudines propor';
fuerint,prima adquartam triplicatam rationem habere dicitur eius,quam ad fecun
tionales
dam habet . Etfic femper deinceps .
Sint magnitudines ABCDE continuè proportionales, ita vt cae 81
fit proportio A ad B,quç Bad C ,& Cad D,& Dad E. proportio Ama
gnitudinis primæ ad C magnitudinem tertiam , dicitur duplicata cius 54
proportionis ,quam habet A magnitudo primæ ad B magnitudinem 36
fecu ndam .Quon iam inter A,&C duæ proportion esreponuntur,quç
24
æquales ſunt proportioni A ad C , nimirum proportio A ad B,& Bad 16
ad C ,vtideo proportio A ad C intercipiat quodammodo proportio
nem A ad B duplicatam , ideft bis ordine poſitam . At proportio A
magnitudinis primæ ad D magnitudinem quartam dicitur triplicata
eiusproportionis , quam habetA magnitudo primaad B magnitudi
nem ſecundam ; reperiuntur enim inter A , & D tres proportiones,quę
æquales funt proportioni A ad B ,nimirum proportio A adB ; Bad A B CD E
c , & Cad D ,atque idcircò A ad D includit quadammodo propor
tionem A ad B triplicatam ,ideft ordine ter poſitain ; ſic quoque proportio A ad Equa
druplicata dicitur proportionis A ad B , eo quòd quatuor proportiones interijciātur in
ter A,& E æquales proportioni A ad B,& fic in infinitum .
Quandoquidem verò frequenter huius termini in fequentibus mentionem facturi
fumus , & pauci ſunt , qui dictos terminos ritè intelligant, hic cos aliquantulum fu
fiùs interpretari viſum eſt , ne quicquam Lectorem in hoc opere retardare poflit,
Quid ergo ſub duplicata, aut triplicata rationeintelligamus, hoc exemplo declara:
mus : Quoniam enim ex Prop. 20.lib.6. Eucl. conſtat, propor
tionem quadrati ad quadratum duplicatam eſſe proportio
nis, quam habet latus prioris quadrati ad latus pofterioris ,
fiet, vt fi continuetur proportio laterum in tribus terminis
1.LFFLE
I

proportionem quadrati ad quadratū effe cam , quæ eftprimi

çermini ad tertium , ita vt ſi prioris quadrati latus fuerit triū
palmorum , pofterioris autem vnius palmi, priùs quadratum
ad pofterius habeat proportionem quam 9 ad 1,ita vt illud hoc nouies comple&tatur.
Nam proportio 9 ad 1 ,quæ eftnouemcupla, dicitur iuxta Lemmahoc , duplicata ,
proportionistriplæ ,qualis eft 9ad 3, & 3 adı , vt ex hiſce tribus terminis patet,9 3 1
dum enim bis ; in 3 , & 3 in ſe duco ,proueniet nouem ,diciturque 9 ad 1 duplicatæ ra
tionis, co quòd 9 productus fuit por bipam multiplicationem , in 3 , & 3 in fe.
Ggg Sir
 418 Artis Magna Confoni, Diffoni
Simili rationc quoniam Propofirle.l. 12.Eucli.demonſtratur sphæras inter ſe habere
rationem ſuarum diametrorum triplicatam , colligendum erit fphæram illam , cuius
diameter continet tres palmos ad sphæram , cuiusdiameter eft vnius palmi tantùm ,
proportionem habere quam 7 ad 1. dicitur autem hæc triplicata proportio tripla , vt
hịc apparet 27, 9 , 3 , 1. Vltimus anim terminus27 producitur per multiplicationem
i in 3 ,& 3 in fe , & 3 deniq; in 9 , producta quæ faciurt 27. Iterum fint duæ fphæræ,
quarum diametri ſe habeāt,vt 2 ad . in dupla proportione ; dicentur hæ fphæræ inui.
cem triplicatam habere ſuarum diametrorum rationem ; Si ratio ſubdupla i ad 2 tri
plicetur,ideſt ſi accipiantur hi numeri 1,2,4,8, triplicabitur autem hæc ratio,fi, ducas
in 2, & 2 in ſe,vt proueniant 4 ,& 2 deniq; in 4 ,yt proueniant 8 , inter quos cadem du
pla ratio continetur ter,eritq; inter 1 ,& vltimum 8 , ratio triplicata rationis ſubduplæ ,
.i.fphæra,cuius diameterdupla continebit fphæram ſubduplā octies . Ex quibus fuſius
forſan quàm par erat,declaratis ſatis conftat,quid fit habere duplicatam rationom ,
Lemma II.
Horde penduld naturaliter mot & curſo recurſus femper minores e minores funt om
etiamfi lintminoresſemper , fempertamen erunt æquidiuturni,
Sit chorda eft A B,quæex al.
tera parte pondere annexo ele.
uata poftea curſo -recurſus fa .
ciat.dico chordam curſo -recur
ſus ſemper facturam minores, E K
& minores ; ita vt prior Diado B
mus per ſpacium CD ; maior, H
alter perDE minor ſit , donec
in linea directionis ABquieſcat. Eleuara enim chorda in L ,quæ ſirecurrat in V ,ex V)
codem impetu recurrat in L, & hinciterum in V , & fic ſemper idem fpacium percur
rat, dabitur neceffariò motus perpetuus, quod eſt abſurdum : Nullus igitur curſo -re
curſus æqualis eſt alteri ; ſedomnes ſemper minores, & minores , quod erat primo pro .
bandum :
Dico ſecūdò,quod di&i curſo-recurſus erunt æquidiuturni, ita ve curſo recurſusper
ſpatium CD ſit eiuſdem durationis , ac curſo recurſusper ſpatium EF ,ideft tam lpa
cium CD, quam E Fæquali tempore conficiat,
Sit alia chorda G Hæqualis chordæ A B pondere annexo tenſa,quçcleuetur ab vna
parte codem tempore minus , quàm chorda AB , ita vt ſint minorescurſo recurſus
chordæ GH, quàm chordæ B A , fitque chordæ GHcurſo recurſus moțio per ſpatium
I Kæqualiſpatio EF .
Quoniam igitur E F,& I K æqualia funt ex hypotheſi,crunt & ijdem curſo recurſus
æquidiuturai per ſuppof.1.Sed IK & CD ſunt pariter æquidiuturni per ſuppoſ.z.ergo
per Proqunc.IEF,& C D pariţer ſuntæquidiuturnæ;quoderat diu demonſtrandum .
Lemma III .
Proportio
Nstrumenta velocitatum rationem babent quam temporum quadrata,ideft grauia natu
velocita I ralimotu defcendunt ſemper valocius,ea ratione,vttemporibus æqualibus deſcendantper
'tis
motu na Spatia fempermaiora ,iuxta proportionem
grauiú ,quam habent impares numeri ab vnitate interfe.
turali de
ſcenden Sit pondus A, quod deſcendat per lineam ABCD,& tempus quo deſcendit ab Ain
sium , B ſit æquale tempori , quo deſcendit è B in C,& à Cin D.
Dico quodlinca ab, bc.cd ſunt interſe , vt 1,3, s, & lic deinceps.Sit G numerus
menſurans tempus,quo a deſcendit in b,& H,quo deſcendit ex bin C,& I, quodefiē.
dit ex
 Frosting
Lib. VI. De Mufica Inflrumentali, 419
G H I
31

4 1.
3

16
es

dit ex Cin d , quæ tempora ſunt exhypotheſiæqualia, fitq; K.quadrarum ipſiusG ,& Simuntur
I quadratum GH,& M quadratum toțius GHI. Quoniam igiturquadrata KLM ſunt bilatera
Vt AB,AC,AD,videlicetvt 1,4,9,quadrata Ab,AC, A derunt&diuidendo Ab, bc, puodipfis
Cd, vt 1,3,5, & fic deinceps,quod eratdemonftrandū . ſed hæc per exemplum melius
patebunt, ſit menſura certitemporis, qua graue quodpiam cadat per linçam AF, s,
æqualium minutorum tempore, quæ minuta nos hịc ſignauimus literis a b c d ef.
Dico quod lineæ ab, bc, cd, de, ef, inter fe lunt,vtimpares numeri. 1.3, 5, 7, 9,
Qyoniam enim vno minuto graue deſcendit ex A in b,& 1 minuto be idem deſcendit
exbin C, & minuto cd grauedeſcendit ex Cin D, ed verò vno minuto ex Dcadạt in
E, & fic de cæteris, cū igitur hæc minuta fint æqualia ;ſpatia verò , quoæqualibus mi
nutis graue cadit, inæqualia ; neceſſariò fe habebunt incrementa velocitatum , vt tem
porum quadrata; graue enim cadensex:4 ja Bpervnā pedem vnc minuto ; duobus
minutis ex A in C cadet 4 pedes,& fpatio 3.minutorum ex A in d cadet 9 pedum .;
Spatio verò 4 minutorum exA in e cadet16 pedibussfpatio s minutorum ex A cader
in f 25 pedum fpatio . Spatio denique ſexminutorum ex A cader in G 36 pedum .
{patio ; eruntque quadrata: A ILMNdifferentia -xerò quadratorumreruntnume
ri impares. 1 3.5 70: Incrementa igitur velocitarum eam habentrationem , quàng
quadrata temporum .
Velocitas ergo motus augetur impulſu augeſcente in primo quictém minuto A bsia
2 ,in IC in 3,in LD in 1,atq;ita cõfequēțeræquataareaillius triangalire &tanguli,cuius
longitudo numerusminutoruin ;balisvero terminusaugmenti eſt.Quia verò eadem
3 eſt tatio motus, & virtutis impulſiuæ virtus quidem dupla in eodem ,autæqualitem
pore manebit per ſpatium duplum ; Quod fiergo in primo minuto A b; virtusA auge
ſcet, cum qua pariter creſcit velocitasmotus,terminum habeat ſui incromenci in B ,in
ſecúdo minutoin IC.in 3 in LDin s,& c.erit,vt criāgulū rectāgulūIACad paruũ trian
gulum re & angulum HAB; iga ſpaţium decurſumin duobusminutis ad fpatium der
01
curfum in ynominuto,at verò duo triangula IAE,& HABſunt ſemiffesduorum qua
dratorum I, & A ac proinde ineadem ratione nimirum duplicataeiusquam habent
latera IC ,HB,ita motus duoruat minutorumad motum vniusminuti eo quod latus
27 A adlatus BA eandem habead ratione,quàm latusCIàd la nueiquadratum lateris
-5 quadrati in eadem quoque ratione crunt-duplicara . Si itaquequadratum lateris
AB,hoc eft primiminutiàquadrato C ſecundi minuti fubtrahas, dabit reliquusnur
merus velocitatem motusin codem minuto: Si pedem vnum V.gipercurrar inprimo
miouto;huiusquadratum ,ideft vnumabfecúdo quadratojideft à 4 ſubtra & a rclinquit
3 to .
Ggg 2

+
 420 Artis Magna Confoni, o Difoni
3 totidem pedum ,illi ſpatio per quod A mouetur in minutis 2,tribuenda.Similiter quia
3 minutis conficit 9 pedes, ablato ex his quadrato ſecundi minuti, numerus reliquus
dabit velocitatem s pedum,quiz minuto debentur.Rurfum numero quarti minuti in
ſe ducto, fient 16 ;ablatis 9 ab hoc quadrato 16 remanet numerus 7 pro 4 minuto,
totidem ergo pedum ſpatium tranſmittit mobilc A in minuto quarto , & ſic in infi
nitum .

Lemma I V.
Vandocunque motus fit per lineam perpendicularem , & lineam inclinatam , quas
Q coniungit re cialinea perpendieularis adlineam inclinatam ,tunc isti due motus inter
refunt æquales.
Sit linea perpēdicularis AB,& inclinata AC,ducaturq;
ex quolibet puncto lineæ B A videlicet ex B in incli A
natā AÇ normalis BD in pūcto D.dico graue ex A in B,
& ex A in D ſupra planum inclinatum , codem tem
pore terminum motus affequi, ideft motusinter fe's
qui fiunt per AB , & AD effe æquales non veloci
tate (fiquideminperpendiculari velocius percurrere
quam in inclinata notius eft, quam vt dici debeat )
ſed duratione . Quoniam enim vtAC, & AB, ita qua 4
dratum AC ad quadratum AB , & vt A Cad AD, ita 1
quadratum temporis AC ad quadratum temporis AD,
ergo vt quadratum AC ad quadratum AB, ita quadra
tum temporis AC ad quadratum temporis AD.ergo vt coup
AC ad AB;ita çempus AC ad tempus AD per22 Sexti,
Sed ve AC ad AB ,ita tempus AC ad tempus AB. ergo BВ
tempus ABæquale eſt tempotiAD ,quod erat demon,
ſtrandum , ico
Confectarium ,
De geneſi parabolice lineeinproiectilibus,
X hacadmiranda motusproportionenotatum fuit ab inſignibus huius tempo
E ris Mathematicis , corpora grauia nullo ligata virculo,impuhlu proijcientis ex vi
huius declaratæ pro
portionis , deſcribere ND
lincam nefcioquam
parabolam affe &tan
M
144

tem . Verùm rem pau B

lò altius introſpicia K
mus ; Cum enim duo
motus in quolibet $ 13
proiecto graui corpo :
recāſiderari poffint , R c
naturalis , & violene
tus; naturalis norma. 2110123
lem motum appetit , 31 E
violenitus veròmotu e
verſus eain partem , A VER
verfus quam graue osuri
obliquè impulſum eft,fit vtiadein obliquèproie&is mediusquidam motus,quo graue
lineam
 Lib. V. De Muſica Instrumentali.
lincam parabolæ veriſimillimam, juxta datas in præcedentibus proportiones motus
deſcribat. Verùm rē in tormento bellico oftendamus; ſupponamus igitur lineam TO
referre tormentum bellicum ſiru horizontis paralellum , velquouis alio ſitu perinde
eft,cuius orificium fit 0.globus itaque vi pulucris accenfi, fi nulla grauitate polleret,
nequc aerem reſiſtentem haberet , recta linca haud dubiè tandem vniformi motu ter
minaretur in Q cum nullam,quæ ab incepto motu cam retrahat , remoram inueniat;
at cum inſita grauitate centrum per normalem lineam appeţat , fit vt ab inchoata li
nea OQ vigrauitatisdimotus,mediā quādā viā ſectetur;Sit itaq ;tēpus,quo globus per
curreret OQ diuisū in quatuorpartesæquales,æpuipolleathocķēpus inmuſica notæ
longæ, fintque partes diuiſa OH. HM. MR. RQ.certum eſt, per fingulashuiuſmo
di partes globum vno tempore muſico,vt è latere patet,tranſire. ſi vědixi,non eflet
grauis, nec vlla dareturmedijreſiſtentia. Verùm quia grauitas cum verſus centrum
impellit,ponamusgrauitatem eo tempore, quo globus mouetur per OH à linça OQ
globumdimouere ſpacio lineæ OB,quæ eft pars lineæ normalis motus OX ‫ ;و‬paripacto
per punctum H tranſeat linea HV paralella ad OX: ſicuti etiam per puncta MRQ đu
cantur MR.Rn. QY. omnes, & ſingulæ inter fe , & ad OX paralellæ ; fitque dimo
tio globi à linea OQ mox vbiliacam MR attigerit,tanta,quanta eft portio OL norma
lis lineæ OX : & dimotio globi àlinea OQ mox vbi lineam R n attigerit tanta, quanta
eſt OP, & dimotio globi à linca OQ,mox vbilincam QY attigerit,canta fit, quant a eſt
linea QX normalis . Ducanturque deindeper puncta OBLPX ad ox normales , &
paralellæ interſe SF.EK.ZC.AY,aliæquead To normales, & paralellæ TA. D4, Gr .
NI . His poſițis globus dimouebitur à linea OQ, interim dum conficitfpacium OH
quãtitatilineæ OB vel HF,quæ vti latera oppoſita ſunt in parallelogrāmo BH,ita quo
que æqualia ſint :pari pacto,interim dum globus moueretur perHM dimouebitur ab
OM in Kr& perMR in C, & per RQiaY cumque huiuſmodi dimoti globi ſpacias
ſint æqualia fpacijs OB.OL.OP.OX.ideft,dùm incrementum ſumunt fecundùm quan
titatem linearumOB. BL, LP, PX, neceffariò fequitur illas augmentari iuxta feriem
numerorum imparium ab vnitate continuatorum .Şi ponamus itaque OB. 1 erit BL 3 .
IP 5, PX 7. velOL erit4.OP 9. OX 16 ,at hoc codem pacto procedunt quadrata
OH.OM.OR.OQ; vel BF.LK.PC.XY.illis æqualia funt vtpotè oppoſita parallelogram
morum latera ; Cum itaque quadratum BPſiri,erit quadratum LK + , & PC qua
dratum 9;& XY quadratum 16. fietque vt OX ad OP ita XY ad quadratum PC , & fi,
cuti OPad OL , ita quadratum PC ad quadratum LK; & ſicuti LQ ad OB itaquadra
tum LK ad quadratum BF ; Si itaque deſcriberetur iuxta puncta Oy femiparabolas,
vel integra parabola AOY,quæ per punctum O tranſiret, & per pun&a AY, quadratin ,
quoque intra OX,& parabolam AQYintercepta eandem ad inuicem habebunt pro
portionem , quam inter fehabent'OX.OP.OL.OB :yt in Arte lucis, & vmbræ cap.de
Conicis ſectionibus fusè oftendimus, Erunt itaque latera horum quadratorum con
grualateribus PC.LK.BL. BF. & lateribusP.Z.LE.BS. globus igiturin punctis OFKCY
erit femper in parabola AOY , Quod idem de quacunque altera proiectione corporis
grauisdemonſtrari poteſt:globusergò proiectusmotu fuo affe&tabitparabolam ,quod
crat demonftrandum ,
Dixiaffeetabitparabolam , quia non arbitror huiuſmodi lingam à proiectis cauſarā
effe parabolā perfectā ,vti pleriq;huiustēporis Mathematici Galilæū ſecuti exiſtimant;
Sed elle quid fimile , ratio dubitationismeæeft, quod non habeat,ex quogeneretur ;
omnisautem parabola originem ſuam habet ex fectioacConi;in proie&tilibus autem
nulla coni ſectio concipi poteſt,quemadmodum in ſciatherico negotio ,vbilux, & vm
bra circuitibusſuis verosconosfundant, qui doinde conotomo plano horizontis fe &ti
omnisgeneris ſectioncs copicas producunt;Vbi itaquefundamentum conicarum ſe
ctionum deeft,ibi veræ quoque ſectionum affcctiones concipinulla ratione poffunt.Sic
in chorda grandiorc,& ponderoſjore,ſi-ex duabusſuis extremitatibusſuſpendatur,ſo ,
let illa ob ſuum pondus nonnihil inclinari deorſum in medio, ac efficere curuam figu
ram
10 !
 42 % Artis Magna Confoni, . Diffoni
ram quæ
, ;cùmnefcio quid parabolicum affectarevidetur, nec tamenpropriè parabola dici
poteft fundamento careat, quo generetur,videlicet cono;li enim vera parabola
eſſet, non foret ratio,cur non ctiam hyperbolam ,& ellipſin , ſimilesque figuras produ
ceret , quarum tamen nullam in huiuſmodi effectis,vtinec in proiectilibus, aut cordis
fpontaneo pondere tenſis,videre eft ;Quod verò proportiones imparium numerorum
huic exa &tè quadreat à pofteriori eft; cum cnim huiuſmodi proiectilium linoxparabo
læ fimillimæ fint,vtparabolis veris,ita & projectilium linçis veriſimillimis facilè appli.
cari poffunt. Eft enim Geometricis, & Arithmeticis rebus ita comparatum ; vt phyſi
cis rebus quibuſcunquc facilè applicentur, 'etiam fi nullum in phyſicis demonſtrata
rum affectionum fundamentum ſit .
Corollarium .
Inc patet quoque diadromos ,qui in chordarum tenfarum incitatione notantur,
H non parabolaš, vt quidam voluerunt,mathematicas deſcribere; ſed aliquid ac
Icio quid paraboļicum affe&tans, ca prorſus ratione , vti de chorda di&tum eſt ,
CA PVT I.
De origine, cauſsis , ac proprietatibus ſoni in chordis.
O & rinamhanc cçteroquin vaſtam , & amplam, breuiter pro inſtituținoſtrica
D tionc per ſequeutia Thcoremata explicabimus ,
Theorema I...
Onus quilibet componitur ex tel acuminis, & grauitarisgradibus , quoties tympanume
S aurisdatoaliquo tempore,à commoto aere percutitur .
Numerus harmonicus hoc loco nihil aliud dicitur , quàm numerus motuum , feu
percuſſionum aeris,quibus poteft auditus affici, ac moueri,porrò cùm graue,velacu.
tum , vnicè àMụſicisſpectetur, vtpotè quod à numerò motuum perculionumq;aeris
ſuam nanciſcatur originem ,luculenterpatet, tàm fonos.quàm conſonantias, dilonā:
tiaſquc omnes,nihil aliud eſſe præter variosmotuum aeris ad aures appellontium pu
meros,& neruorum auditoriorü ope vſq; ad animum delarorum ; Sonus igitur quili
bet, vt propofitio habet,componitur ex tot acuminis,aut grauitatis gradibus, quoties
tympanum auris dato aliquo tempore à commoto aere percutitur: V.g. ſi auris tym
panum duodecies aliquo daro tempore feriatur, ſonus tunc auditus ex 12 acuminis
gradibus componetur , animaque per potentiam ſuam audititiam multò ſe aliter hi
ſce 12 gradibus affici,quàm quouis altero percuſſionum numerò, ſentiet . Ex quo pa.
get cur apudPlatonem anima di&ta ſịt numerus numerans; aumerus enim fepatando
fonos à fonis acumendiſcernit à grauitate;legesqzremiſlionis, & intenſjonis in oinni.
bus ponit : Vnde conſequenter harmonia,feu conſonoră perceptio numerorum pihil
aliud eft, quàm duorum ,vel plurimùm moruumidiuerſorum collatio,qui codem temi
pore tympanum auriculare afficiunt , fed rem exemplo oftendamus: Sint duæ -chor
dæ AB.CDiquarim AB duodecies CD ſexies aérem vibra - A o Brogin
tione ſua percufferit, illa codē tempore',eademque duration
on the serisinin
ne aurem ferierint, animaneceffariò fentiet confonantiam ' 0902
octauam fub dupla vibrationum proportione donſideratain. Ci-jobra1D
1

Quoniam enim vtfefe chordaad chordam , & 6 aeris vibrationes ad'ı2 ,ita fefe habēt
adinuicem motus acris tympano auriculari innati : Hi autem duomotus lintía dupla
propor
 Lib. VI. De Mufica Inftrumentali. 423
proportione. Ergo & in dupla proportionc erit commotio aeris in tympano ; at dupla
hæc proportio conftituit diapafon, fiucoctauam ; Anima ergo ncceffariò diapaſon per.
cipict . Siverò codem tempore yna chorda bis, altera ter acrem ferierit , percipietur
neceffariò conſonanţia diapente ; cùm percuſſiones aeris in tympano auriculari ſint
in ſefquialtera proportione; Si deniquc yna chorda ter,altera quater eodem tempore
tympanum auriculare ferierit,ſeptieturneceſſariò conſonanţia diateſſaron , & fic de
cæteris omnibussonſooantijs,& diffonantijs idem iudicium eſto;Sonus igitur quilibet
componitur ex tot acuminis, & grauitatis gradibus , quoties tympanum auris dato
aliquo tempore à commoto aere percutitur , quod eratprobandun?.

Theorema II .

rit verberatus, quot monadesfuerint in vtroque numero rationem illius explicante.

Cùm certum iudicium neutiquam de vlla confonantia ferri queat , donec à duabus
chordis toties codem tompore aer verberatus fuerit, quot monades fuerint in ytroque
numero,rationem illius explicante; quomodo hæc omnia intelligenda fint, & quomo
do geneſis conſonantiarum animæ noftræ implantata fit videamus . Sint igitur V.g.
duæ chordæ,quarum vnaquater , alteraſemel aerem feriat, dico iudicium ferri non
pofſe de conſonantia diſdiapaſon,niſiaerauris tympanum tot ictibus percufſerit, quot
monades numerus, ſeu proportio diſdiapaſon conſtitutiua habuerit. Nam cùm dista
proportio conſiſtat in proportione quadrupla,vt4ad 1.ictusomninò , contingereve
neceffe eft , vt anima dictam conſonantiam percipiat,ſiue iſta proportio fuerit fimplex
& in primisterminis conſiderata,ſiue multiplex, vt 16 ad 4. 32 ad 8. 4000 ad 1000.
Si enim altera præter dictam proporțio fubingrederetur , non iam difdiapaſon amplius
foret , ſed mixtam , & inconcinnam rationem fonus proderet, quam tamen non perc
cipimus.
Dices i &tibus huiuſmodi alias,& alias proportiones interuenire,vt ins ictibusvirtua
litor contentas, duplam , ſeſquialteram ,feſquitertiam ,triplam , & fimilia,vt ox ſerie ho
rum numerum patet i 2 3 4 S. B. Huiuſmodi intermedias proportionesnonw Obiectio .
attendi hoc loco ,nec earundem vllam haberirationem ; Sed hoc loco maximè nos
conſiderare ouçotuoi 'scóxgovor , fiue ictum ſub quadrupla proportione conſideratorum
coincidentiam contemperancam , quæ ſola conſonantiamgenerat, vt in ſequentibus
fusè dicetur : debot enim vnius chordæ vna vibratio, alterius chordæ 4. vibrationibus
tempore,& duratione eſſeæqualis , ita vt primus , & quartus ictus , menſuram vnius
107 vibrationis grauioris chordæ perfectèimpleant .
" Porrò ſimpliciores, ſuauioresq; conſonantias prius,deinde magis compoſitasgene.
rari, experientia docet . Nam motuum aeris numerus, ſiue i &tuū , quibus auris tym
panum feritur , prius abſoluitur,deinde anima de confonantia percepta iudicium for
0,9
mat ; fed eam enuclcntius demonftremus.
Sint tres chordę ABC ita intenſæ ,vt prima ad fecundā diapaſon; fecunda ad tetiam
diapente, & primadeniquead tertiam diapafon cum diapente ,ideſt duodecimam lo
ube net. Certum eft trespropoſitaschordasin illa propor
tione diſpoſitasita tremere, vt chordæ tripedalisſemel A I

duntaxat moueatur eodem tempore, quo pedalis A td B 2

3
mouebitur . Chordæ verò B bipedalisſemel tremet eo- C ---
dem tempore , quo chorda A pedalis bis mouebitur ,
codem que tempore , quo duæ chordæ prædi&ta ratione tremuerint, diapaſon exiftet ,
necdum tamen erit duodecima ,co quod, nec tripedalis vnam , nec pedális trcs vibra
tiones,ſiue curſo -recurſusperfecerit; Quare ad diapente generandum neceſſe eſt ner
uum bipedalem ter, tripedalem bis tremere,quod nulla ratione fieri poteſt,niſi pedalis
codem
 *
424 Ärtis Magne Coxſoni, & Difoni
eodemtempore ſexies tremat, & idco bis genita fuerit duodecima,vtioctaua rer.Nam
chorda bipedalis celeriùs vnit ſuas vibrationes cum vibrationibus chordæ A pedalis,
quàm cum vibrationibus chordæ Ctripedalis;prius quoqueconfonabit chorda B cum
chorda A , quàm cum chorda C. Vides igiturgenclin conſonantiarü in nullo alio co
fiftere, quàm in ictibus jooxsovoss ,hoc elt contemporancis, ita vt ouppteck dictæ chordæ
c,& i&tuum chordæB,& iētuum chordæ A fint coincidentes ,codemque temporis mo.
mento perfectè complcantur, quam ictuum ſymptoſin ybi perccperit anima,tunc pri
mam conſonantiæ ſpecicm intra feformabit .

Poriſma
Inc patet cò ſuauiores, dulcioreſque confonantiaseſſe tàm finguatim , quàm (i
HН mul conGideratas ,quo frequentius aeris percuſſiones ſimul vniuntur; vnamq;
tantò alteri præftare, quantò motus aeris, quibus conſtant , fraqueotius conuenerint.
Tantò autem ſuntſuauiores, quanto ſimpliciores,tantò fimpliciores,quantò ad vnita
tatem magis accefferint, ita ex his 4 numeris 1 2 3 4 perfectiſſimæ omnium conſo
nagtiarum crunt dupla,ſeſquialtera,ſeſquitertia, tripla,quadrupla ,
Theorema III .
Atio numori vibrationum chordarum omnisgeneris, eft inuerfa earundem longitudi
R
R num ,
Cùm ſonus nihil aliud fit quàm aeris excolliſione duorum corporum verberatio ,
certè is continuatus minimè ſimplex dicendus cſt , ſed ex compluribus velociſſimis
ictibus compoſitus ; non fecus ac ferrum ignitum in orbem vehementi motu circum
acụm oculis circulum igneum fiftit; & macula colorata trocho pucrorum impreſſain
trochi velociſſima vertiginc oculis fimiliter fiftit circulum coloratum , non quòd cir.
culus reuera fit,ſed quòd punctum coloratum ,dum ob motus velocitatem illudcertò
& determinato loco oculus affequi nequit , id vt poteſt ſub forma videlicet,qua in or,
bem vertitur percipiat. Pari rationc ſonum velociſſimis ictibus continuatum , dums
aurcs ob velociffimos acris ictus, temporisq;interualla minuciſſima aſſequi nequit,ſub
yno ſimplicifono neceſſario cum percipere cogitur . Hoc itaque præmiffo ,iam videa.
mus , quomodo chorda, & qua proportione tremendo, datum tonum producat ; vide
fequentistheorematis figuram .
Sit chorda AB extenſa, alligataq; duobus punctis AB, dico chordam AB in puncto
G. incitatam MF non rccurſuram niſiſemel,dum interim chorda AF in punctum I at
tracta ia pun &tum Hrceurrit bis ,ex quo elicimuscurſo -recurſum chordæ AFęflç du.
plumad curſo -recurſus chordæ AB iuxta rationem videlicet , quam chorda AB ad AF
habet videlicet duplam ; Augeturenim numcrus vibrationum chordę lub eadem ra.
tione,ſub qualongitudo eiusfe diminuit,vnde & conſequenter ratio vibrationum erit
inuerla ad rationem longitudinum chordarum ; Ratio huius inæqualitatisdependet
ab æqualitatetenſionis,de qua in ſequenti Theoremate. Punctum enim Gchordæ
AB tàm verſus F currit volociter, quàm punctum I chordæ AF currit verſus H. quod
indicatchordam AF tàm eſſe tenſam ,coactamque in puncto G , quàm chordam AF
in puncto I. at cum puncto duplo maius ſpatium ſit conficiendum ,quàm puncto !
in H ,ſequitur etiam punctum I duplo celeriuscurrere in Hquàm punctum G chordę
AB in Fetiamli æqualitempore vibracionesvtriuſque perficiantur,

Theo
 Lib. VI. De Mufica Inſtrumentali. 425
Theorema I V.

V Trum Chords tenſa verticillo, velpondere æqualiter tenfa fit in omnibus partibus
Quæritur primò hic vtrum chorda tenſa,tenſa fit æqualiter in omnibusſui partibus,
ideft visſiue potentią tenſiua communicet impreſſionem ſuam magis ijs putibus ten.
ſiuæ potentiævicinis,quàm remotis ? Ratio propolitionis eft, quòd ca fortius renſa vi
deatur,quæ difficiliusmouentur,fed partes potentiæ tenſiuæ viciniores difficilius mo
uentur, ergo :accedit,quod vt plurimum chordas circa exțremu.n.non medium rumpi
videamus. Reſpondeo breuiter chordam vbique æqualiter tenfam effe . Sit chorda
AB æqualirer tenſa ſecundùm omnes ſuas partes ; ſuſpendaturque pondus G ad me
dium chordæ AB in puncto F.dicoid chordam 'tracturamin punctum G , eritq; æquae
tenſio tàm GB quàm GA.itcrü diuidatur AF pars chordæ AB in H,dico idempondus
G tra &turum chordam AF in punctum I,& chordam AH affixum in L peracto medio
pondus tracturum in K. & fic procedendo vſque in infinitum , quoniam enim pon
dusaffixum chordæ AB in F ad proportionalia ſpatia KI trahit punéta chordæ L & H.
ac ſi affixum eſſer ia punctis L & H.vt clarè docet chorda AIF, & AKH dum tranſit
perpuncta Kl.pondus igitur alligatum ad vnam ſolam partemchordæ ;eam tantum à
locoſuo remouet, quátum remoueret ſi alligatum eſſet ſucceſſiue fingulispartibus ſe
paratim ſumptis; etli onim AB duplo plus remoueatur per affixum pondus in G ,
quàm A F ;hæc tamen duplo plus reſiſtit per affixum pondus in H , & AH qua-.
druplo plus , per affixum pandus in K reſiſtit quam AB per affixum pondus 6 .
Habentenim remotiores chordarum partos ad earundem longitudines candem pro
portionem ; Tamque difficile eſt remouere perponduschordam quadrupedalem .
quàm vnius pedis chordam codem pondere tendere; ſicuti igitur ſe habet AB ad FG .
ita AF ad HI. & AH ad LK. pateț igitur chordam per idem pondus tenlam vbique
æqualem rcfiftentiam facere .

Theorema V.
Iadromiin chordis quomodolibet tenfis, differentes funt, tum magnitudine , tum ver
D locitate ;
Certum eſt primum diadromum in chorda quomodolibet extēla omnium eſſe ina
ximam corum ,qui durante chordæ tremore contingunt; ſi enim proxime ſequenseſſet
æqualis priinò, idem ſpatium conficeret ob æqualem imp'ıllum ,& confequenter ter
tius quoque æqualis foret primo,& fecundo ob æqualem impulſum ; & fic deinde om
nes reliquiæquales futuri effent, & conſequenrer motus chordæ iuxta Lemma perpe
tuus foret, quod cùm abfurdum ſit, neceffariò reliqui vfque ad quietem chordæ dia
dromi chordæ ſemper minares , & minores erunt . In hoc ſolum ſumma difficultas eſt,
vbinam chordæ motus velocior fit, in principio an in fine : vtr um hic motus fe habcat
ficuti miſlilium ia&tus ; vtrum ſicuti lapidis in altum proie&ti motus , qui quanto
principio impulſiuo vicinior,tanto velocior,tantoquc lentior,quanto ab codem remo.
Hhhi tior
 426 A r t e Conſoni , e Diffoni
is Magsnyerſus
tior.Vtrum verò lapidis recurrenti ceutrum motustauto Git velocior, quanto
centro fucrit vicinior , in centrofophia noſtra docebiinus ; Quare ad inftitutum ao.
ftrum reuertamur .
Dico itaqueexperientia magiſtra,motum chordæ incitatæ ,in principio femper velo.
ciorem ,idelt d adromosin principio ſemper velociores, & tanto lemper lentiores efle ,
quanto quieti, fiuè lincæ direction is fuerint viciniores,
Sit chorda AB , quæ tracta in D fa
ciat curſo -recurſus ſuos ex D in E. ex
Ein F.ex Fin G.ex Gin H. ex H in l.
dico velocitatem diadromi FE mino
rem eſſe velocitate diadromi ED , &
FG minorem EF,& GH,minorem GF,
& fic in infinitum . Cum enim tanto
D
fit motus velocior , quanto chorda eſt
tenſior , tantò autem fit tenſior quan.
tò extra lincam quietis AB fueritremotior , luculenter patet chordam in D tractam
in E currentem omnium effe curſuum velociſſimum ; habet enim ſic omnium violê .
tiflimum ftatum . Cùm porrò in E minus ſit teaſa, quam erat in D vtpotè aliquantu
lum laxata, impetus quoq; recurſus in F non erit tam velox, quàm prior ex D in E.
Cumq; ſemper chorda tantò magis laxetur, quanto lineæ quietis fuerit vicinior,im
pullus quoque proportioncquadam ipfi reſpondens, leateſcet; doncc în linca AB.tan
dem requicſcat.
Theorema VI .
Trum in punctis diadromos terminantibus, chorda quiefcat ?
Magoam hæc quæſtio patitur difficultatem , cùm nulla ad id rectè declarandum .
experientia nobis fuppetat. Siquis tamen certè cognoſceret lapidem in altum proiec
tum in fine motus, aut pilam , ſonumq; in puncto reflexionis quieſcere, is haud dubio
rectè quoq; affeuerare poſſet, chordam in punctis diadromum terminantibus quieſce
re ; Verùm cùm nihilhorum adhuc à Philofophis determinatum fit , meritò quæſtio
in ſuo chao perplexa remanet . Quanțum tamen nobis ratio dietat, in punétis refle
xionis omninò,& neceffario aliqua quies concedenda videtur,probaturque hoc argu
mento:vbicunq; eſt terminusmotus, ibineceſſariò quies concedenda eſt, ſed ip ſingu.
lis punctis reflexionis eſt aliquis terminusmotus;ergo. Minorem probo. Ibi enim
Chordans mobile terminum motus aſccutum dicitur, quādo vltra pun&ū affignatum non pro
quieſcit in greditur; ſed vltra puncta reflexionis non progreditur mobile, ergo in punctis reflexio.
diadromo nis terminum motus aſſecutum eft . Ergo in lingulis punețis reflexionis aliquis termi
gum .
nus motus eft,ergo,& quics ;in di&tis enim pun&is nouo impetu verſus lineam quie
tis , aut dire &tionismouetur, donec fub ipſa quietis , aut directionis linca tandem con
quieſcat. Atque hac eadem ratione dicimus grauia quæpiam in altum proiecta, in ,
vltimo motus termino quieſcerc ;Ita chordæ quomodolibet tenſæ in punctis diadro
mos terminantibus, quieſcunt; Pari pacto yox inmurum illapſa repercuſiaque in pun.
to repercuſſionis quieſcere dicenda cft ,non quidem mora ſenſibili, ſed ferè momen:
tanea

Theorema V I I.
Vr chorde,jlueverticaliter , fiuehorizontaliter tenſa incitataque vltra, citraque li
neam direétionis, aut quietistendant .
Vocamus hoc loco lincam directionis in chordis verticaliter tenſis , in qua corda
quieſcit , & vltimatum motusſui terminum acquirit, lincam verò quictis vocamus,
in

1
 Libro VI. De Mufica Inftrumentali 427
in chordis horizontaliter tenſis, in qua chorda incitata vltimòquieſcit ; Quæritur igi 1

tur cur chordæ extra lincam directionis, aut quietis violenter tractæ ,vltra , citraque
di&as lineas, donec in cadem quieſcant , ferantur ? Refpondemus, chordas quomo
dolibet tenſas, incitatas eo modo moueri , quo lapis verſus centrum ; Si quis igitur la
pidein in centrum terræ labi permitteret, certum eſt, ex violentiimpulſu cum nequa.
quàm immediatè ybicentrum attigerit, quieturum , fed non ſecus,ac in Lemmate I,
demonftratum fuit ,frequentibus Diadromis vltro citroque motum iri,donec tandem
in centro quieſcat ; Impulſus igitur naturalis quo centrum petit , caula eſt Diadromo.
rum vltra , citraq ;repetitorum ; Cùm verò lapis circa centrum in maximo impetu ſui
fit, & in motu perniciſfimo , neceſſario in oppofitam centri partem co vſque excurrit,
donec impetus reſiſtentia aeris aliquantulumfractus, eum verſus centrum denuò pel.
lat,hic nouo impetu in centrum latus, tamdiù vltro, cirroque curret, donec diminuto
impetu , tandem in centro naturaliquieſcat. Quemadmodum pulchrè nosdocetpen .
dula chorda AB , hæc enim eleuata in punctum
C , indelabens diadromum ſuum conficier in A
I. non verò in Lob aeris reſiſtenciam ; ExIve
rò nouo impetu per centrum B labens diadro:
mum conficiet non in N ob reſiſtentiam aeris ,
ſed in S,ex S verò in V. & ex Vin R.donec tan ts
dem in B centro diminutis Diadromis conquie
ſcat . Vides igitur quomodopaulatim vis,ſiue RUP
B R
impetus proportionaliter diminuatur, & quo
modo impoſſibile fitduos diadromosæquales F
dari toto motus tempore, si cnim duos diadro .
mos ponamus æquales, neceffariò illi ex æqua .
li impetu producentur. Ergo ſi caderet chorda
ex C finiretq;in L neceſſario ex L rediret in C,
& exC iterum in L.atqueadeo dareturmotus perpetuus,vt in Lémate I. demonſtra
tum fuit . Ne igitur hoc abſurdum admittatur in natura,neceffariò vis proportionali- si motus
terdiminuetur, vt tandem terminum motus acquirere poffit; Vides igitur impetum dari poflet
naturalem chordæ,quo centrum petit , tranſcurſionis vltra,citraq ; centrum faĉtæ cau. is foret pes
petuus .
fam eflc , Ne verò exLin M excurrat, acris conſtipatireſiſtentiam caufam effc .
Colligo igitur hinc , ſi chorda in vacuo ex C laberetur verſus centrum B.cam in
L vſque recurſuram , cùm nulla prorſus in vacuo refiftentia ſit, quæ impedire poffit
quominus in Lredcat,& conſequenterchorda ex Clabens perpetuo curreret. Supoſi
to tamen , motum aliquem in vacuo dari pofle.

Theorema VIII .
C
ladromus Chorde maximus eodem tempore conficit totumfpacium, quo minimus , aus
1 D finguli diadromi intermedij illud conficiant ,
reliqui
Dico itaque , quod quemadmodum in chorda verticaliter tenſa om nes Diadromi
æquidiurni lunt, ita & in chordishorizontaliter tenſis incitatiſque: prius in Lemmate
primo demonſtratum eſt , pofterius hic explicabimus . Sic igitur FG cho da horizon
taliter ſtrata,quæ tracta in pun &tum A faciat epidromos AB.BC .CE. & ED, dico om.
nes hoſce epidramos quantūuis inçquales, æquidiuturnos tamen eſſe,ideft tanto tem.
pore cpidromum AB conficere ſuum ſpatium quanto epidromus BC. CE.FD.
Cùn enim violentia, & impetus quo extra lincam quietis trahitur chorda FG in A,
tantò maior fit, quantò linea epidromieft longior,hinc etiam illa quoque tantò velo
ci . fpatium ſuum percurret,quantò ſpatium , quod conficit,eft mains; Neceffariò fe .
Hhh 2 qui
 428 Artis Magne Confoni, & Difoni.
rnos,
quitur reliquos omnes diadromos eſſe æquidiutu cùm quantum ipſis decedit ex
longitudine,magnitudine, & impetu diadronorū ,tantum accedat ad bicuitateai ſpa,
tij,quod ijs conficiendum eft , atque adeo epidromorum longitudo ad tempus fuit in
proportione inuerſa ; brenitaſque epidromorum compenſer defectum impetus, & ve
locitatis in diadromislongioribus . Exeinpl.gratia. Sit chorda ,quæ conficit 100.dia
dromos , faciatque vnum pedem primo diadromo, & centeſimam partem pedis vltis
mo,ſcilicet centeliino diadromo, Dico primum diadromum centies velociorem fore
centeſimo, cùm hic centies lentior fit, & minus violentus primo , vtpotè proximus
quieti ,
Ex.gr.diadromus AB,vti maximus eft,ita violentiſfimus,& vti violentiſfimus, ita in,
motu , quo fpatium AB percurrit,velociſſimus;BCverò diadromo quantum decedit à
violenta tenſione, & celeritate ,tantum decedit à prioris diadromi magnitudino ; Spa:
tium igitur maius, quod velocitate ſua conficit chorda ex A in B, minus conficit es B
in C. æqualitamen tempore ſpatium conficiunt cum velocitas diadromi BC, qua defi,
cità velocitate diadromi AB compenſetur breuitate fpatij BC, quod percurrit, idem
de reliquis diadromis ſentiendum eft.Diadromus igitur chordæ maxiinus æquidiutur
nus eft minimo,quod erat probandum ,
Poriſmasi

H Inc colligitur chordasſemper à primo diadromo vfque ad vltimum obtufiores

& obruſioresſonos edere . Cùm enim chorda tanto edat ſonum acutiorem .,
quantò eft tēlior, chorda verò in A tracta tenliſsima lit, neceffariò fequiturfonum edi
turum omnium acutiſſimum , ex Bverò in C ſonum editurum minus acutum , stpotè
chorda laxiorc , & fic conſequenţerſemper obtuſiores,grauioresque ſonos chorda edit,
quantò diadromi fuerint minores, & chorda laxior, atq; hæc neceffariò ,vt dixi fequu
tur, etſi ſenſus ad huiuſmodi minutiſſima s acuminis , & grauitatis differentiasmini
mè pertingere poßit .
Theorema IX .
Trum in notitiam diadromorum , quos chorda quæpiam tenfa conficit, certa fciens,
V tia perueniripoffits
Maxima hæc eft omnium difficultatum cum omnis hic ſenſus,& experientia in .
determinada multitudine diadromorum , deficiat. Merſennus in fua harmonia vni
Quomo. uerſali putatſe certo iddeterminare poffe,hac, quæ ſequitur,experientia. Primò enim
do diadro cupiat quiſpiam fcire numerum vibrationum ;is primo ſuppoaere debet numerum in
morum
numerus chorda teſtudinis , aut Crauicymbali , cuius tonus fit in vniſono cum tono Capellæ, vt
inueftigan
dus fit . vocant,in Fiſtula aperta, & longitudine 4 pedum , vel claula 2 pedum , faciantque
Gfolre, vocem ,
Hoc igitur poſito dicit primò chordam dictü ſonum facientem ferire aerem 168 vi
cibus, ideft tot diadromos motus conficere tempus vnius minuti fecundi. Secundò ,
Quod chorda longa 17 pedum & medio ex 12 inteſtinis arietum confecta fufficit ad
experimentum huiusnegotijſumendum ; huiuſenim craſſities,& longitudo tanta
eft,vincitatafacilè curſus, ac recurſus oculis fiftat; Hanc enim bis currere , & recurs
rere, fpacio vnius ſecundi minuti, afferit,cú illa tēditur , libræ.quater currere,& recur
-rere cum duabus tenditur libris , & octies currere , & recurrere, cum 8 libristenditur .
Quod ſi quis faciatſonare vnam partem chordæ 12 pollicum dum tenditur 4.libris ,
aſcender illa ad vnifonum cum tono Capellæ , & cùm illa fuerit tenſa octo libris,20 pol.
licibuslonga;cundem dabittonum cùm illa fuerit longa s pollicum ,& tenía
,&ille .
libræ ,cundem prorſus ſonum dabit , ita
Ex
 Lib. VI. De Muſica Instrumentali. 429
Ex quibus concludit numerum diadromorum efle in ratione ſubduplicata ponde
rum chordas tendentium , & conſequenter pondera in ratione duplicata eile i& tuumi
acris, ſiue Diadromorum chordæ ; Et coniequenter facile in notitian multitudinis
diadromorum perueniri pofle .
Hoc dum ego exactiùsconſiderarem , magnum meinuaſit veritatis cognoſcendæ
deſiderium ; comparatis itaque omnibusad experimentum faciendum requiſitis, inue.
ni tandem,verumeffe nos,per concluſionem (qua diadroinorum numerum in rationc
ſubduplicará ponderum chordas tendentium eſſe inuenit Jin notitiam numeri vibra
tionumchordæ peruenire poffe , fi nobiscertò conftare poffet , determinatus ille nu
merusdiadromorum ,quos facit ſpatio, V.gr.vnius minuti ſecundi. Verū qui diligen
ter obſeruationem huius rei fecerit ,faterimecum cogetur ,experimentum hoc tàm
difficile eſſe , tantiſque expoſitum fallacijs,vt omnem prorſus experientis induſtriam ,
folertiamque ludere videatur.Primò enim comperi chordam 17 pedum ,& datæ craf
ſitiei, dato ponderc tenfam , nullum prorſusfonumedere;falfum quoq; cognoui chor
dam yniſonum cum tono Capellæ facientem 168 diadromos conficere tempore vnius
minuti ſecundi; Comperi enim, quod fimul,ac chordæ epidromi feſe oculis liftunt, id
eſt ſub numerationem cadunt, eodem fimul tempore omnem ceffare fonum , ita vt
quod oculus cernit,auris iudicare non poſſit ; Si verò paulò fortius tendamus chor
dam , ſonum quidem aliquem percipi, ſed tantæ velocitatis motum eſſe, vt quod auris
judicat, oculus diſcernere nequaquam poffit ;adeò natura lui juris pertinax eft ,vt fo
num , & chordæ vibraticnes numerabiles ſimul exiſtere nulla ratione permittere velle
videatur .
Accedit , etli auris iudicet fonum non efle , & chordam iam ab omni moru
quieſcere oculus diſcernat;motüm tamēſemper effe aliquem vti & fonum ,eta ita fub .
tilem , & tenuem ,vtnulla ratione ſub ſenſum noftrum cadere poffit, quod & pre
Merſennas fatetur ; nam nullum dubium effe debet , quin chorda etiamſi nobis quie.
fccre uideatur, multò adhuc tēpore tremat,adeò vt nullü nobis relinquatur me liū co
gnoſcendi vltimum terminum motus, multò minusdiadromum ,quem in vltimo mo.
tus termino conficit, quitàm minutuseſt,vtſi chorda quæpiam diadromos 1584 po .
natur conficere ,vltimus diadromus meritò continere demonftretur .
I
. 100000000000000000000000000000000000000000000000000000
0000000

partem vnius lineæ .

Quod meritò omnem humani intellectus conceptum excedere videtur, ficuti igitur
tur neminem mortalium ad huius experimenti ſubtilitatem pertingere pofſe puto, ita,
quoque tam prodigioſi motus computum otiofum iudico . Notaui præterea tonum ,
in longioribus laxioribusq; chordis, itaobtuluin eſſe, & varium , vt vix quicquam veri
etiamà delicatiſſima aure de eo ftatui poſſit, vtpate ſono iam vergente ad interitum .
Quod verò dicit chordam 17 pedum,&medium ,media libra tenſam 4 diadromos co.
ficere tempore minuti ſecundi,id quoq; tàm fallax comperi,vtquicquam aliud ; neq;
pullus alteriæ inconftans , & maximè varius ad hanc rem faciet ; cùm antequàm
pulfus tarditas , aut velocitas ritè cognoſcatur , iam multa miauta fecunda effluxe,
rint, ncque vibrationes ad tàm minutos motus numerandos fufficiant , cùm il.
læ varijs modis impediri pofſint,quæ omnia niſ ſummo ſtudio , & labore pertinaciſli
movera comperiſſem ,vtea crederem vix vlla ratione inducipotuiffem ; laudanda ta.
men eft folertia Marſonni, qua minutiſſimè naturam huiuſmodi motus indagare co
natus eft .
Porrò etſi determinatus diadromorú numerus in chorda quapiam certò definiri nõ
pollit; Dico nihilhominus,duaschordasſonantes V.g. diapafon , diadromosfacere
in dupla ſe proportione habētes,etſi numerus proportionis precisè definiri nö poffit,nifi
ex hy.
 430 Artis Magne Conſoni, Ege Diffoni
ex hypotheſi, vt poftea docebitur: idem dicendum de omnibus alijs conſonantijs,quas
duæ, aut plures chordæ perficiunt.
Conſectarium ..

Perpetuu E xnonhocaliquem
tàm longo diſcurſu patet,nihil effein hoc vniuerſo adeò immobilc, quod
fonum , etſi nobisinſenſibilem producat ; adeò vt G Deus poten
ſonun har țiam auditiuam hominis confortaret , pro infinita corporum motu aeris perculforum
femper, & varietate, variaque conditione, & qualitate innumerabilem quoquc harmoniæ varie.
vbiqueef. tatemeſſetperceptura , Quæ omnia alibi fufiùs examinabuntur. Verùm his ita obi .
fe quomo ter uiſis nunc confonantiarum in chordis Geneſin breuiter quoq; examinemus , vt fic
gendum . per gradus quofdam prouecti tandem in harmonicorum motuū notitiam deueniamus,
CAPVT I I.
De origine Conſonantiarum in chordis .
Theorema I.
De Geneſi Vnifoni,
Nifonusſiue 'eotóvos iuxta definitionem in 3. lib . traditam , cùm nihil aliud fit
V qua vox identidem repetita omnis intenfonis, remiſſioniſque incapax , fiue fo
hus ex incitatione duarum chordarum æqualium æqualiter çenſarum productus ;
manifeftè patet, illum exſono originem ſuam habere,eſſeque ex ſono compoſitum .
Sicuti enim fonum dicimus fîmplicem acris percuffionem , ita eandem percuſsionem
identidem repetitam dicimus yniſonum , atque adeò vniſonus ad vnifonum fe habeat
ficuti ad vnitatem fe habet æqualitatis proportio ; Si quis enim conſideret duas aeris
percuſsiones eiuſdem foni,vnamq; cum altera ritè conferat , is eas yniſonum faceres
reperiet,at vniſonum facere non poſſent,niſi vpirentur ,nequeſonum facere poſſunt,
nifi diffoluta vnione ; Vnde ſonus multò vniſono,vtpotè ex quo conſtituatur, fimpli
cior eft . Etli ſenſus differentia percuſsionum momonta percipere minimè poſsit ; Ve.
rum rem paulò exa &tiùs demonftremus ,
Sitigitur fonus quiſpiam datusper chordam AB , quam ſi bifariam in puncto Club.
iecto ponticulo diuiſeris , dico, quod fi quis binas chordæ partes AC , & CB. codem ,
temporis momento percufferit, is vniſonum ſịt effecturus,
quoniam enim vibrationes, ſiuc diadromi duarum chordæ A с B
partium AC, CB. æquidiuturni iuxta Lemma 2. codemque
tem porc continguot, fiet quoq; vt codem temporis mo
mento ictus queis vtraq ; chorda acrem ferit perfe&tè yniantur, quam vnionem 'cróxsoror
ſiue ſimultancam neceffariò eadem quoqueToni intenſio ſequetur , habebuntq; ſefe
ad inuicem diadromi chordæ AC ad diadromos CB chordæ, vt i ad 1.2 ad 2. 3 ad 3.
4 ad 4. quæ cùm proportio æqualitatis ſit,vniſonum ex ca emanare neceſſe eſt ; lucu.
lenter igitur patet,originem vniſoni, aliorumque quorumuis corporum ex diuiſione
temporis, & chordęæquali ſcaturire,adeò vthaud incongruè reſolutionem , compoſi
tionemque ſimul æqualiter hic concurrere dici poſsit ;cùm æquali tempore, & motu
perfectè vniantur; Hoc idem experieris in duabus chordis æqualibus, & æqualiter ten
fis, quæ fimulincitatæ dabunt voiſonụm : Quamuis verò in fimplici ſono infinitæ co
tingát aeris vibrationes. & diadromi,quorum ſinguli ad alios ſibi ſuccedentes com pa
rati , vniſonus dici poffunt, nequaquam tamen hoc loco eas pro vniſono ſumimus, cũ
per modum yniusſoni continuati ſumantur, fed propriè voiſonum dicimus eum eſſe
Conum , qui procedit à duabus chordisæqualibus æqualiter tenſis,fimulincitatis : Hą.
lum
 Lib. VI. De Mufica Inſtrumentali . 431
rumenim epidromi,cum codem tempore,& motuperfectè vniantur,perfectum quoq;
vnifonum conſtituent ,patet igitur origo yniloni ,

Theorema I I.
Genefis Diapaſon fiue Oftaua.
Vid Diapaſon ſit,in præcedentibus libris fusè di&um eſt , quarè hoc loco tanda
Q Geneſis eius explicanda eſt. Quemadmodum igitur in præcedenti Theorema
te oitenſum fuit fonum fimplicen, ynilonum parere,ita reétèdici poteft yniſonum im
mediatè parere diapaſon; Nam linca bifariam diuiſa tam efficit diapaſon , quam vni
ſonum ,ſicuti apparetin linea AO,quæ diuiſa in puncto E facit octauam , ſonando A E
ad AO , vti vniſonum eadem ,ſcilicet AO ad chordain BG , vel AE ad EO æqualiter
tenſam facit,etſi vniſonus ſit multò ſimplicior , eo quòd is in comparatione duarum
percuſsionum acris duratione æqualium confiftat , Octaua verò non poteſt ſubſiſtere
line tribus percuſsionibus, quarum duæ tàm fint celeres,quàm tertia, ex quibusmani
feftè deducitur octauam promanare ab uniſono ,co quod Ionus,& uniſonus fimul co
pararialiquo modo dici poſsintoctaua . Si enim quis conſideret ſonum , ut unum ictu
aeris, uniſonum duos ictus fimiles codem tempore habere reperiet. V.gr, in chordis
AO ,& BG ,quarum una in E bifariam diuiſa ſit, AE,& BG uibrata ſimul fonant octa
uam, ſed eodem tempore AE,& EQ uibratæ ſonabunt uniſonum : Vti igitur AL ſeor
fim incitata ſonum facit, ità AE, & EOincitatę; ſimuluniſonum , hæ uerò incitatæ ſi
mul cum BG octauam facient ; ubiclariſsimè patetdiffe .
rentia octauæ ab uniſono, & uniſoni à ſono , & quomodo Α Ι Ε 1 O
una ab altera generetur : Siçnim comparatio fiat AEad ſe 1- l
ipſam , ficç ſonus,ut dictum eſt . Si AĒ ad EO æqualem ; B Ġ
naſcetur uniſonus, etfi alterutra EA ,ucl EQ ad BG compa
retur, prodibit diapaſon fiuc octaua. Cùm igitur nulla ,
conſonantia ,quoad proportionem uniſono fimiliter fat uiciniorq; octauà,haneab illa
immediatè quoq; naſci neceſſe eſt, ſicuti enim ſoni ſimplicis ictus unus ad uniſonum
duorum ictuum eodem tempore perfectorum fe fe habet , ita ſonus ad diapaſon, fiue
quod idem eſt,ut 1 ad 1.ita i ad 2. Hinc ratio emanat , cur octaua ſubinde uniſono
ita reddatur fimilis ,ut uix ſenſibus diſcerni poſsit , habent enim eandem originem ,
ambæ ex eadem diuiſione, ut declaratū eft, emanantes,& conſequenter maiori æqua
litate uniformitateq; aures uerberat unio i &tuum uniſoni,& octauæ,qua reliquarü con
ſonantiarū :Cur quoqueoctaua in infinitum multiplicata ſempeț mancat conſonans,
quod in nulla alia conſonantia contingere uidemus , cauſa eft , quod diuiſio octaux
Sit omnium ſimpliciſsima , cum nihil facilius , quàm unam lineam diuidere bifariam :
quod cùm in imparibus numeris non contingat , meritò à perfectione Diapaſon recer
dugt.
Theorema III .
Geneſis Diapente ,& Diateſſaron ,
Ti èx diuiſione lineæ uniſonus, & octaua producta fuit, ita o&taua per diuiſioa?
V nem ſuam duas fibi filias parit ,Diapente,fiue Quintam unam , diateſſarons,
ſiuo Quartam alteram ..
Quinta legitima, imò pulchritudo, & ornamentum totius Muſicæ ; major natu filia
duas alias fibi parit confonantias, ſemiditonum uidelicet , ac ditonum : Quarta uc .
luti ſpuria nihil ex ſe boni producit, neque feruit Muſicæ, niſi ad complementum oda .
uæ, uel ad 2 ſextas conftitucndas, tunc cum illa coniungitur cum tertijs, fine quibus
uerius diſſonantia quàm conſonantia dici poteft.Certè Quinta nobilitatis ſuæmemor,
ſupra
 432 Artis Magna Confoni, eg Diljoni
ſupra fubiectam ſibi quartam , ſemper nobiliorem honoratioremque locum ambire
videtur . Quarta verò veluti ferua , & ſpuria non niſi ſubſequi nata eft, pediffeque.
Quintæ ; quæ tamen ſi ambitionisimpetu agitata ſubiodequintæ præponitur, ita ina
lè tamen partes ſuas agit , ita inquam à feipla diffonat, vt omnibus ftomachum mo
ucat, quali ipſo aurium iudicio ,deincapacitate loci condemnata hoc ipſo monſtret,
neutiquam hanc auribus gratam effe poffe, quam natura hoc loco ineptam ſeruam
conſtituit; vtriuſque tamen geneſin,vt ſcrutemur, tempus locuſq;poftulat .
Genefis Quinta .

Vinta,quam Grçci Diapente vocant,in fefquialtera proportione conſiſtens.com

O poſita eſt ex duobus motibus, quorum vnus percutit aerem bis , interim dum ,
: alter codem tempore aerem ferit ter . Vnde prouenit chordam ita diuiſam , vt ab vna
parte 3 ,ab altera verò 2 partes relinquat, quintam cöftituere,vt in præcedentibus fusè
demonftratum fuit :Eftquc poft octauamdulciſſima conſonantiarum ,quia ab octaua
immediatèprofluit, eiq; vicinior reliquis eft , vtpotè ab eadem non niſi vnitate diſlita
tanto autem vnaquæque conſonantia altera dulciorcenſenda eft,quanto vniſono pro
pinquior eſt , ficuti igitur octaua ex vniſono, ita quinta ex diuiſione octauæ nafcitur ,
& quemadmodum octaua ab vniſono non niſi vnitate,ita & quinta aboctaua non ni
ſi voitate differt, vt in hiſce tribus terminis videri poteſt I 23, vbi i vnifonum 2
ad i octauam ,& 3ad 2 quintam cõſtituunt :Sicuti quo
que octaua ex biſectione chordæ, ita Quinta ex biſeétio . A с D B
ne naſcitur ; Sit V.gr: Chorda AB diuiſa intres partes
I
æquales:dico ex ſono AD ad fonum AB naſci quintam, 3
ſicuti ex LM bifariam diuiſa in V , & incitata LV , vel L V. M
VM ad totum LM naſcitur octaua . Quoniam enim vei
ex i diadromo chordæ LM ad 2 diadromos chordæ VL,
vel VM , naſcitur octaua,ita ex tribus diadromis totius AB, &ex 2 AD naſcitur quinta,
habent enim epidromi inuerfam rationem ad longitudines chordarum ,vtſupraofter :
fum fuit , & in ſequenţibus fuſius patebit,

Geneſis Quarte .
4
a
1 diſlita ſupra quintā poſita tertiú inter conſonantias locú obtinet ; Sicuti enim
lumen, quo origini ſuæ propinquiuseſt,tantò femper effficacius,intenſius, & conſtipa
tius eft, quantò verò ab origine remotius, tantò ſemper veluti ab vnitate omois bo
. ni principioin multitudinem malioriginem diffoluta vmbrofius fit; ſic quinta vlti
mæ notæ octauæ coniun &ta 12.dulciſſimam conſonantiam in tripla proportione con
Siftentem parit; diſiuncta verò diſſonantiam , ſiue 13, manifeftum lignum 12 quintas
ſuauiorem efle ; quod & hiſce oſtendimus: ſint tres chordæ , quæ fe habeant ad inuicē,
vti 2 3 4 , A quidem fit ad B, ſicuti i ad 3 ,& B ad
ſicuti 3 ad 2. Itaque fi A currat, & currat i momento A
temporis,certum eft B curlurum , & recurfurum mo
menti, & C momenti temporis . Supponendo ſem- B
per A , & B ' incipere fimul moueri,ita vtdum A facit
tres curſo.recurfus, fiue diadromos, B faciat1 ,& dum C ...
A incipitfacere fuum quartum curſo -recurſum , B inci . --
piat facere fecúdum ,& quando A incipiet ſuum s ,Bfa
ciar ſuum 3 , & fic conſequenter. Verum ſi A , & Cincipiant ſimul moueritunccum ,
quia interim A perficit 3 diadromos , Cuiuftè perfecerit; ita vt illic fimul gon
reincia
 Lib. VI. De Mufica Inſtrumentali. 433
reincipiant,quant de 2 momentisin 2 mometa , loco quo præcedentes quolibet ir
cipiunt momento . Hinc prouenit, quod ſoni diodecimæ melius ſe miſceant , & con
fequenter dulciorem harmoniam efficiant, quod verum eſt in omnibus reliquis Quin
tarum replicationibus .

Geneſis Diateßaron , fiueQuartæ ,

Varta,quam Græci Diateſſaron appellant, quartum locum inter interualla ſim
Q plicia tenet, confiftitq; in miſtura duorum ſonorum, quorum proportio eft fel
quitertia ,& fehabet vt 4. ad 3.
Dicitur autem effe in ſeſquitertia proportione, ideò quod eodem tempore , quo ſo
nus acutus quartæ ferit aerem quater, grauis eum interim feriaţter , vt proinde opor
teat chordasæqualiscraffitiei, & tenlionis, quæ faciunt Quartam , eſſe tali ratione di
1pofitas,vt vna, ſit altera longior vna tertia .. Et fi quis quartam duabus fiftulis
ciuſdem craſſitiei conficere delideret, oportet ſimiliter vnam altera efle yna tertia
longiorem ; Et pari ratione in pulſatilibus Campanæ , vt 4 ſonent. vna alteram tàme
altitudine , quam latitudine excedere debet vnam tertiam . Verùm rem in chordis
experiamur. Sint itaque duæ chordæ AB,AC æquales
craſſitie, & tenſione , dico AB habere debere longitudi- A с
nem quatuor pedum ad efficiendam quartam inferius mol
refpe&tu AC,chordæ tripedalis.Etſi enim hæ duæ chor. A B
dæ fint æqualibus tenſæ ponderibus, maior tamen in- -------
uiolabilinaturæ lege vnam tertiam laxior euadit chor
da AC iſotona, & confequenter tiemit 3 vicibus, interim dum AC eodem tempore
tremit 4 vicibus ; Eft enim numerus vibrationum tantò ſemper minor , quantò chor
da fuerit breuior, vt alibi fuſiùs oſtenditur . Notandum hoc loco,quartam nunquam
audiri, niſi longior chorda ad minus ter,& breuior ad minus quater tremuerit eodem Sonusex vi
tempore ; Sienim AB non tremeret nifi bis interim dum AC quater tremit,haud du- busnaſci
bie octauam audire neceſſe foret. Vnde concluditur ſonos nihil aliud effe , quàm ver- tur .
berationem aeris per chordæ vibrationem peractam , quæ quidem percuſſiones tantò
funt acutiores,quantò percuffionesfuerit plures , & celeriores eodem tempore . Patet
quoque ceſſantibus vibrationibus ceffare & fonos,vel fi fieret fonus, iudicare tamen
nemo poſſet acutuſmè, an grauis is foret, cùm ad vtrumq; fit indifferens .
Geneſis igitur Quartæ fit ex Quinta,ſicuti quinta ex octaua, & ficuti octaua ex vni .
ſono ,vt in hiſcc terminis videre eft s . 2 3 4, in hiſce enim numeris , vt octaua ab
vniſono 1, itaquinta aboctaua , & quarta à quinta unitate differt , naſciturque vti oc
taua ex biſectione,& quinta ex triſectione,ita hæcex quadrilectione; fit chorda AB
diuiſa in quatuor partes æquales. Certum eſt fonum C

13 quê chorda AC ad chordam AB facit effe quartam ,cũ B

ĀB ad AC sit in proportione feſquitertia , in qua & A
quarta . Vides igitur quartam ab o &taua duabus vnitatibusdiftare, & ab unifono 3,ut
proinde multò sit imperfectior quā octaua ,aut quinta.ita ut multi Quartam è numero
confonacriarum exturbare ſint conati,eo quòd feparatim conſiderata , potius diffonā . 3
tiam ,quàm conſonantiam conferat ; ſenſatiores tamen Mufici vnanimiconſenſu cam
ſuſcipiunt, eo quod ſupra quintam poſita , omnium fuauiffimam conſonantiam , oc 4 3
Ĉtauam videlicetpariat imò conuenire minimè videatur , vt ea , quæ alias conſonas
facit ,ipſa non ſit conſona,cùm iuxta illud, Nemo dare poffit quippiam ,quod non habet . 6
Veruin tamen eft, minusquinta cam conſonā eſſe,vt & minus ſimplicem ; Quod hinc
quoque oftendi poteſt, ſi enim quis terminos proportionum Quartæ , & Quintæ in fe
duxerit,produxerit is 6 12 , quo lignificaturpercuſsiones quintæ ſe vnire bis in ſex
ictibus, interim dum percuſsiones quartæ in 12 i£tibuster tantum ſe vniunt ; id oft
cùm lonus acutus quartæ fericrit 12 vicibusaerem ,is cum graui ſono ciuſdem quartæ
lii tertio
 434 Artis MagneConfoni, o Diffoni
tertio erit vnitus . Quoniam verò Tonus acutus Quintæ bis vnit ſuos fonos cum per
cuſsione foni grauis,& confequenter quatuor vocibus in 12 ictibus, luculenter patet
multò & perfectiorem , & dulciorem efle Quintam Quarta .
Corollarium .

Ino patet cur Quarta infra quintam diſſonet, non item ſupra quintam pofita ;
H Quia in dicto loco non vnit ſuos fonos, nifi ad4 verberationes ſoni acuti,dum
diuiſa per quia
Cur quarta interim quinta vnit ſuos ad 3 verberationes ſoni ſui acuti: Hinc octaua
infra quin; tam ,& quartam ,multò gratiorem conſonantiam parit auribus , fi quinta fuerit infra ,
dillonet. quarta ſupra ,debent enim ſecundùm naturæ leges interualla maiora præcedere mi
nora,ſicut id quod altero excellentiùs eft, & fimplicia ca , quæminus fimpliciafunt;
1
ita Quinta vnitati, & æqualitati,vti & octauæmagis appropinquat ,minor enim ter
minus eius maximus eft octauæ , & terminus minor Quartæ eftmaximus Quintæ , ita ,
vt ibi quarta incipiat , vbi finit quinta , ſicut ibi incipitquinta,vbi finit octaua, & octa
ua incipit,vbifinit vniſonus.

Theorema IIII .
Tertid Maioris, & Minoris, Genefis, & naturawi
Ertia maior, & minor, quarum illam veteres ditonum ,hancſemiditonum dixere,
T communi Muſicorum calculo inter conſonantias quoque recipiuntur : originēq;
fuam fortiuntur à tertia biſectione , ſiue quod idem eft à prima diuifione Diapente ,
Eftq; proportio prioris fefquiquinta , & fe habet , vt 4 ads . Poſterioris, fiue Minoris
proportio fefqu ſexta, ſeque habet,vt sadó. Has autem conſonantias,vt habeas, ne
Ex bifecti- ceffe eft, vt duplētur termini quintæ , hoc eft ratio ſeſquialteraad illam in duas partes
one quintę diuidendam , quarum pars maior dironum ,minor ſemid'tonum prodit,& apparet in
naſcitnr
hiſce numeris 4 s 6 , quorum primus, & vltimus Diapente conftituunt,prior autem
jor, & mi. cum ſecundo,hoc eft 4 cum s , tertiam maiorem ;Secundusdenique cum tertio, hoc
nor ,
eſt s cum 6, tertiam ninorem conſtituit . Iam verò videamus,qua ratione hæ conſo .
nantiæ à tertia biſectione naſcātur.Afſumaturigitur chor
da AB, quæ vti indiuiſa eft,ita vniſonü quoq;fonat;Sive C E D B
rò eam in puncto C diuiſeris, eiufq; mediam partē AC ,
yel CB vibraueris ad totā chordam AB, naſcetur prima
diuifio, videlicet Diapaſon ‫;ܪ‬Si verò CB iterum diuidas,ſiue biſeces in D, dabit AD ad
CA diapente, & DC vibriſſata cum AD duodecimam . Porrò fi CD iterum biſeces in
E ecce ad tertiam biſectionem , reſultabunt tertia maior,& minor ; quia AE,hoc eſt s
partes totius, quæ fonant contra AC , faciunt tertiāmaiorem ,& AD contra AE facit
tortiam minorem . Vbi vides minorem tantum produci per accidens,ratione reſiduæ
chordæ ED,& quod ipfa habet eandem proportionem ad quintam ,quam ad octauam
quarta ;ficut Tertia maior habet eandem proportionem cum quinta , quàm quinta
cum octaua ; & cum quinta inſufficiens ſit ad varietatem ,quam requirit Muſica,con
ftituendam , duæ tertiæ omnem quintæ defe&tum facilè ſupplere videntur , dum re
plicatæ , maximam varietatem Muſicæ inducunt, vt poftea in ipfa praxi oftendetur .
Geneſis foni,quiconstituitTertiam minorem,fiue femiditonum .
Vm itaqne proportio Tertiæ minoris conſiſtat in proportione s ad 6 : Sit corda
C ABBdiuiſa in 6 æquales partes, ſupponatur Magas,fiue curſor chordotomus ſub
puncto s, ſcilicet fub E, & incitetur vtraq; AB, & CD,quæ ſimiliter in o parte, diui
fa
- Lib. VI . De Muſica Instrumentali. 435
ſa cenſeatur ; fitq; alteri vnifona; dico fonituras Ter A Е В
ciam minorem ‫ ;ز‬ſicut enim fe fc habet AE ad AB , vel col
ad CD, ita ſonus ad fonum ; ſed AE ad AB,fiue ad OD I 2 3 4 5 6
eſt in ſeſquiquiata proportione, quæ cum ſit formaſe- c . D
miditoni, ſiue Tertiæ minoris, neceffariò illæ ad inui
cem fonabunt Tertiam minorem , quod erat probandum .
Tertia maior verò fiue ditonus cum fit in proportione ſeſquiquata , ſequo habeat
vel vt 4 ad s fiet, vt fi duas chordas AB,vel CD in s partes diuidantur,& curſor (ub E
chordæ AB ponatur,AE ad AB, fiue ad CD fonet neceſſariò A E B
ob rationem proportionis ditonum ; ducantur iam hæ du? 2
proportiones in fe inuicem vc in margine apparet,& prodi 1 3 S
S
bunt 20.30. quo ſignificatur percuſsiones Cemiditonile . C D
S. 6
vnire s vicibusin iëtibus 20. interim dum tertia maior ſe
vnit 6 vicibus inietibus 30. Cum itaque vnio tardè contin : 20 30

gat , non tàm perfectam quoq; harmoniam auribus ſiſtere poffunt, quàm in confo,
nantijs perfectioribus ‫ ;ز‬vnde neceſſariò fequitur tertias haſce inter imperfectas, & inter
remotas confonantias numerari; Verùm vt propius rem intueamur in vtraq; Tertia ;
quadretur iam maior femiditoniterminus 6 , & prodibunt 36, & minor itidem qua
dretur, ideft s & naſcentur 25. ſicut igitur fe habent 36 ad 25 , ita cordæ pars AB, vel
CD ad AE partes fimul vibriſſatas,id eſt ſi chorda CD ,velAB diadromos,fiue iftus facit
25. chordæ pars AE fuppolito in E curſore, faciet diadromos , ſiue ictus 36. habent.n.
vtidictum eſt chordæ inuerſam ad diadromorum , fiueiituum iationem; itaq; hi ictus
chordæ violenter reflexi in vtraque charda cum s tantum vicibus vniantur coſtituent
illa vnione ſonum illum, quê nos ſemiditɔnú appellamus , naſcitur igirur ſemiditonus
ex inuerſa ratione s ad 6, quad erat oſtendenduin ; ita tertię maioris termini , fi qua
drētur,naſtūtur 16,& 25.ficut igitur 25ad 16 ita pars chordx AE ad chordām AB,vel
,vel
CD ,ideft li AE 25 diadromos , fiue ictus fecerit,CD chorda interim 16 faciet;
AB
quæ cum quater tantum vniantur , hac vnione conſtituent eam quam nos ditonum
vocamus confonantiam , vide igitur, quaratione confonantiæ generentur.
Reftat vna adhuc difficultas , vtrum hæ duæ tertiæ verè fint conſonantiæ , vel Vtrú Ter
1
non ? Certè communi tàm Græcorum ,quàm Latinorum Mụſicorum veterum calcu- tiamaior;
lo è numero conſonantiarum proſcriptæ videntur,cùm ipfi præter Diapaſon, Diapen- ver
& zeminor
2011
te,Diateſſaron, corumque compoſita nullas alias conſonantias admiſerint. Verùm fonantia
contrarium monſtrat modernorum Muſicorum praxis , qui nullam harmoniæ varie- fint.
tatem fine frequenti Tertiarum interuentu, conciliari poſſe auțumant. Accedit,quòd
illæ chordæ propriè conſonantes ſint, quarum vna alteram intactam mouet ; ſed
hoc fieri in duabus chordis in ſemiditonum intenſis,experientia docet,ergo & c.Tertia
præterea maior quartam bonam reddit, & confonam ,quantumuis infra ſe poſitam ,
ergo ipfam conſonam effe neceſse eſt , cùm nemo dare poſsit,quod non habet ,
Theorema V.
Geneſis Hexachordarum , fiue Sexlarum .
Exachordú,siue Sexta duplex eſt, maior & minor ,hæc in proportione eſt ſuper
H tripartiente quintas, & fehabet,vt s ad 8 ;illa,in proportionebipartiente tertias
5.de quibus quæritur vtrū confonantiæ ſint vel non , & quomodo
& habet fe, vt 3 ad
generentur nafcanturque? Veteres ě nnmero conſonantiarum eas prorſus elimina
runt ; Moderni eas receperunt. Nam experientia docuit Sextas fub Tertijs poſitas,
0
velcontra, optimum effectum ſortiri, gratasque euadere, ac perſuaues, ita vt ſine vlla
ſyncopatione, feipfis in contrapūéto fimplici cõſiſtere poſſunt,vt in Melopoeia fusè di
čtum eft . Fatendum tamen eſt, non ſemper haſce Sextas confonas eſſe , imòſubinde
lii 2 diffo
 436 Artis Magne Conſoni, & Dilloni
diſsonantias introducere, quod vel ex proportionibus corum patct, cùm cnim Sexta
maior ſit in proportione bipartiente tertias,& ſe habeat,vt 3 ad s. Mingr yerò in pro .
portione ſuper triparțiente quintas , & fe habcat,vt 3 ad 8. & proinde abvnitate ma
ximè diftent, certum eft illas cam ob cauſam non ita conſonaseſse,vtillæ , quævnita.
ti magis appropinquant, cùm enim ab vnitate remotæ sint, ſequitur neceſsariò lonum
acutum maioris ſemel conținere ſonum grauis, & inſuper . Deindè voire ſe femel cũ
singulis s percuſſionibus ſoni ſuiacuti,& cum singulis : 3 ictibus grauis ſui ſoni.
Soni vero minoris Sextæ, yniunt ſecum singulis octo verberationibus, & cum singulis
sfonigrauis verberationibus; Ex quibus patet manifeftè,non ita conſonas eſse,cõfonas
tamē effe, &quidē dulciſsimas audituiprçſertim loco oportuno situatas,experiētia do
Cur quar:
cet.Quæritur igitur huius rei cauſa,cur confonantię pro Titusdiuerfitate nunc diffonæ ,
ta intre nunc conſonæcuadant. Suppono igitur ita animæ noftræ ex ſummo quàm naturali
quintam
poſita dif.
ter appetit perfectionis amore, comparatum eſſe, vt ſemper cupiat audire vnam con
Sona fit: fonantiam imperfectam ,quaſi ſemper expectaret, imò ſupponeret concordantiam ad
attingendam octauam conſonanțiam perfectiſfimam ,neceffariam .Videlicettunc cùm
auditus percipit Quintam ,oxpectatur Quarta ad Octauam complendam neceſſarias;
& cùm percipitur Sextaminor attenditurTertia maior , pari pacto ad complendam ,
Octauam neceſſaria . Hoc igitur poſito dico , quòd quoties confonantia quam quis
percipit eſt imperfectior illa ,quæ ad Octauam complendam reftat,iſta quoque tanto
ſic infuauior,quantò illa,quæ ad complementum O & auæ reftat , eft perfectior ; Hinc
patet cur Quarta infra Quintam poſita,tàm fit diffona; cùm enim ordine naturæ pri.
mo Quartam audiamus exſe, & ſua natura diffonam , Oétaua quoque integra Quinta
ab eadem diſtet, animus autem ex imperfectione ad perfectionem tendat, mirum non
eft auditu Quartæ cruciari animum . Secus accidit cùm primo loco ponitur Quintas,
& fupra eam Quarta : fic enim Quarta inter Quintā, & Octauam incluſa à tanta aſpe
ritate vindicata in ſuauiſſimam harmoniam affurgit. Porrò in Tertijs,& Sextis res ali.
Cur tertia ter ſe habet;cur autem Tertia , vt plurimum Quarta conſonantior ſit hanc rationem ,
quarta.com damus; Cùm enim in omni Tertia ad complementum Octauę reſtet Sexta,& in Sex
st : ta ad idem complementum reftet Tertia, fit vt cùm quis percipit Tertiam minorem
infra Sextam , Sexta maior neceſſariòexpectetur ad imperfectionem Tertiæ huius pro
petaua complendam ,cùm verò hæc perfe &tione cum Tertia contendat,nequeçantam
habcatſupra Tertiam perfe&tionem ,quantam Quinta habet ſupra Quartam ,pater ma
manifeſteTertiam minorem Quarta meliorem effe & conſonantiorem . Quod & nu
meris hiſce demonſtraripoteſt 3 4 8 , 3 enim , && cùm (int in proportione fub bi
partiente Tertias, & conſtituant vnam vndecimam ,foni cius non vniunt ſe,niſi ad fin .
gulos octonos i&tus aeris ; Dum verò Tertiam maiorem audimus,O & aua acuta illam
reddit perfectiorem ,eo quod vņiat ſuosſonosad ſingulos binos i &tus ſoni grauis ,cum
aon niſi ad 4 ictus ſe vnierit illa.
Ordo con
Ex quibuspatet ordinem ſuauitatis diétarum conſonàotiarum hunc eſſe ſeruandū ,
fonantia vt prima ſit Octaua,deinde Quinta ,poft hanc immediatè ponatur Tertia maior, hanc '
tum , ſequatur Tertia minor,hasordine Sexta maior,Sexta minor, & demum Quarta conſe
quantur: Si verò attendamusmaiorem fonorum in aeris percuſſione vnionem ; tunc
hunc ordinē præſcribimus, vt in primo loco ſit Oētaua , deinde cæteræ conſequentes
Quinta, Quarta ,Sexta maior, Tertia maior, Tertia minor : Vides igitur Geneſin Sex
tarum ,non procedere, niſi ex numeris ab vnitate admodum remotis, & conſoquen
ter minus confonis.
Atque hæ ſunt ſeptem illæ confonantiæ ſimplices, quibus vniuerſa Muſica conſtat,
&quarum opediſſonantiæ quoqueconcordes , & conſonæ reddantur. Vila itaque
originc, & natura principalium conſonantiarum , iam videamus quomodo illæ in ,
chordisvarijs modis exhiberi poffint,
1
1
Theo :
1
 Libro VI. De Mufica Infrumentali. 437
Theorema VI .
Quandocunq; neruiſunt eiufdem longitudinis, & vis tenfua fueriteadem , fiueæqualis,
erit grauitasneceſariò in ratione duplicata confonantiæ quæfiie.
Int duo nerui AB , & CD , eiuſdem longitudinis,ſınıq; pondera cordas tendentia
S E , & F ,æqualia ; Dico grauitatem vtriuſque chordæ in ratione duplicata eſſe
debere,vt O & auam fonet,Vtſi neruus AB vnius pedis vnam drachmā
pependerit , pendebit neruus CD æquali pondere F tenſus 4 dragmas, A !
vt octauā infra AB fonet ; Nam vt paulò ante explicatum eſt, pondera
neruo ciufdem longitudinis applicata ſunt in vibrationum , ſiue Dia
dromorum ratione duplicata ; Neruus enim 4 libris tenfus, fi fecerit
duos diadromos in tempore dato, velitque Muſicus eundem neruum
acutius ſonaro, videlicet ad diapențe , ita vt neruus , qui primo duos
tantum faciebatdiadromus,iam æquali tempore perficiat tres , cer.
tum eſt libris 9 neruum illum tendendum effe , hoc eft ratione tripli- B D
cata 3 ad 2. Et pro Diateſſaron, fiue Quarta neruus 16 libris renden .
dusforet, & fic de cæteris . Quemadmodum igitur æquales chordæ ,
E F
. vt octauam ſonent, ponderibus in duplicata ratione tendendæ ſunt; ita
grauitas duarum chordarum æquali vi tenſarum , vtDetauam ſonent,
timiliter debebunt eſſe in duplicata rationc . Hoc eft fi neruus longitudinc duorum ,
pedum faciat fonum o &tauæ grauiorem ; vnius pedis neruus acutiorem octauam co
ftituet ; neruorum enim productorum longitudincs, & cpidromi,ſeu vibrationes , can
dem ratione in ,licet inuerſam ,obferuant . Cùm enim duo nerui ita fe habent , vt vnus
fit alterius duplus, vibrationes dupli ſunt ſubduplæ vibrationum ſubdupli , neruus .n.
çadem ratione tantò frequentius , leu velocius tremit, quanto breuior eſt.

Corollarium I.

H Inc fequiturcraſſitiem fidium æqualiter tenſarum , & longitudine æqualium

eſſa in duplicata ratione ſonorum ,quos efficiunt. V.gr. ſitneruus craſsitie ſetæ
equivæ :vt aliusitaque neruuslongitudine primo æqualis, & æquali pondere tenſus,
infra priorem o &taụam ſonet, neceffariò in 4 ſetarumequinarum craſsitiem creſcere
debet ;vel vt ſupra priorem neruum octauam ſonet, ad vnam quartam craſsitiei ſetæ
cquinæ decreſcere debet. Sed demus aliud exemplum in diapente. Sit igitur neruus
4[ctas equinas craſſus, ſi igitur velis,vt alius huicæqualis longitudine Quintam gra
uiorem fine hypodiapente ſonet : neceſsariò in 9 ſetarum equinarum craſsițiem cre
ſcere debet , fiue vt melius dicam inflari debet, vt intentum fonum conſequatur ; pro
am portio enim Diapente 3 ad 2 in ſe ducta dabit aumerum 4 & 9 , craſsitiem videlicet
chordarum Diapente ſonantium ,
UK

Corollarium I I.
patet cur Clauecymb alarij imæ
diuerſiſs craſsitiei fides ininſtrumen tis con.
cil

'k
H Inccinnandis adhibeant. Patet quoq;daripoſse chordas in longitudine quadam
omnes æquales, at in tali proportione craſsitiei,vtſingulis æqualia affixa pondera ſine
vllo alio verticillorum violentia concordatiſsimum inftrumentum exhibeant , Verùm
cùm paucihanc ſpeculationem percipiant, hinc pleriquedebitam neruis craſsitiem ,
Vaijs longitudinibus, & tenfionibusrecompenſant, Thco .

1
 438 Artis Magne Confoni , & Difoni
Theorema VI I.
Determinare omnisgeneris proportiones inter longitudines chordarum ,karumquefonos .
Hordam æqualiter tenſam , tantò facere ſonum acutiorem, quantò breuior,tan
C tò verò grauiorem ,quantò longior in præcedentibus declaratum eft; Cùm dia.
dromi vibrationum in chordis longis tardiores ſint, quàm in breuibus æqualiter ten
ſis , vbi yelociores funt ; Nam velocitate notuum iuxta pronunciat . 8. lib. 7. acumen
intenditur , tarditate verò motuum remittitur . Hincli chorda quæpiam detur cen
1
tuplo altera longior,certum eſt eam centuplo grauiorem ſonum adere,quod intelligas
yelim de duabuschordisæqualibus craſſitie , & tenſione; Vnde & conſequenter foni
eam ad fe inuicem rationem habent , quàm chorda ad chordam . Verùm fi chordæ
fuerint differentiscraſſitiei,eiufdē tamen longitudinis, ita vt ſint per modu Cylindro,
rum , quorum baſes inæquales ſunt, certum eft baſes corum effe in ratione duplicata
ſonorum : V.gr.Diameter baſis chordæ actauam ſonantis contra aliam chordam æqua
Iis longitudinis,& tenſionis dupla eſt diametri chordæ alterius , vnde conſequenter ſe
quiturchordam craffiorem ,fubtiliorem quater continere . Nam iusta Lemma l. pro
portio baſis duplicata conſtituit hos terminos 1 2 4 , eritque conſequenter minor
chorda ad maiorem , vt iad 4 in ſubquadrupla videlicet proportione ob duplicatam
videlicet rationem : Ita fiduæ chordæfuerint eiuſdem longitudinis, & tenſionis,baſes
verò fuerint, vt 16 ad 1. vel Diameter, vt 4 ad 1. Chordæ verò fuerint tenfæ vnius li
bræ pondere, ad inuicem neceffariò ſonabunt Diſdiapafon , quod mirum fine dubio
alicui videripofſit,videturenim chorda duplęcraſſitiei potius octauam infra fonare
debere , ſicuti facit chorda duplo longior; Nihilominushoc non fieri, experientia do.
cet: oportet enim quatuor chordas ſimulſumere, vtdiéta octaua fonetur, cùm tamen
ad eandam exhibēdam chorda dupla longitudinis fufficiat ; ita vt duplum fpatium ,
recompenſetur duplicatione materiæ : Ex quo luculenter apparet aliud eſſe dicere ,
quæ eſtratio lõgitudinis ad latitudinēea eft loniad fonum ,& aliud,quæ eſt ratio craſſi
tiei chordæ ad chordæ craffitiem , ea eſt ſoniad ſonum . In priori enim ratio dupla
conſtituit octauam , non in pofteriori,vbiduplicata ratio conſtituit octauam eandem
fiue rationem ſoni ad fonum , ita vt fi duæ chordæ eiuſdem alcitudinis , & duplæ fue
rintearundem bafes, non inde fequeretur octaua,ſed vti paulò ante ſatis inculcatum
eft, craſſities debebit eſſe quadrupla ad octauam conſtituendam , ideft,ſi chorda fuerit
facta ex vno filo,octauam infra ſonansex quatuor filisæqualibus priori contoſtisconº
ſtare debet,vt intentus fequatur effectus. Rem exemplo declaramus; fint duæ ex
ære laminæ ſubtiliſſimæ eiuſdem altitudinis , quarum tamen latitudo ſit in propor
tione quadrupla;Sonahunt hæ duæ laminæ in fiſtolas Cylindraceas octauam ad inui
çem , quia complicatæ in Cylindros faciunt baſes inter fe habentes ſe ,vt i ad 2, quod
exemplum ſanè fi aliud duplicatam rationem luculentiſfimè ob oculos ponit,

Theorema VIII .
Chordarum cuiufcunq; longitudinis craffitie æqualium , æqua .
B
liter tenfarum foni, fehabent,vt latera figure
quam constituunt . 5
Int tres chordæ craßitie æquales A B C,quarum pri
S mafit longa trium palmorum , fecunda B quatuor
palmorum , tertia C quinque palmorum, Conſtituantur
in
 Lib. VI. De Mufica Inſtrumentali. 439
ni triangulum ABC , ſintque æquali putentiæ tenſæ ; Dico ſonos ita ſeſe habere adin
uicem , vt latera ad latera ; Quoniam enim per pronunciatum 7 ea fitproportio foni
ad fonum , quæ ſpacijad ſpaciū ;ſpacia autem hìc fint laterum quantitatės; Neceffariò
ſequitur , ita feſe Tonoshabere , vtlatera . Cùm itaq. AB ad AC ſit in fefquitertia pro.
portione , & chorda tenfæ fe habeant , Vt4 ad 3. neceſſaria ſequela ; confonan
tia chordarum dabit Diateſſaron ; Præterea cùm BC ad BA ſit in proportiones ad 4 ,
hoc eſt feſquiquarta, ſonabit chorda BC ad AB ditonum ,ideft tertiam maiorem;Cùm
præterea BC ad AC ſe habeant in proportioneſuperbipartiente tertias, conſonabit BC
ad ACſextam maiorem , atque adeò trialatera trianguli ADC dabunt tres conſonan-.
tias Diateſſaron , Ditonum , & hexachordon niaius .

Theorema I X.
Si corda quapiam ſit æqualis lateri quadrati, altera æqualis Diametro eiuſdem , que
æqualipotentia tendantur , eruntfoniearum , Joni quoque don puuestios ,
fiuè incommenſurabiles.
Irum ſanè eft, quantum Muſica ad Geometriani
M cognationis habeat;Nam quæcunque de quan: AR
titatibus continuis , eadem dequantitatibusſonoris dici B 4.
1 poſſunt. Si enim quis du as chordas ità cogat potentia
æquali , vtvna latus alicuius quadrati , altera Diametrū
CA
‫بیه‬
B
ciuſdem adæquet, dico , haſcè chordas nunquàın cõcor- Aj
daturas . Sit chorda AC referens latus quadrati,altera CB
eiuſdem dla netrum : extendatur vtraquo craſſitie æqua
liscodem pondere, deinde vtraqlıe incitetur, & experie
tia docebit fieri non poffe, vt vnquam ille conſentiant:
Quoniam enim Diameter iuxta lib.10 Elem Eucl. eſtin
commenfurabilis coſtæ ; & iuxta noftrum pronunciatū , sä сl
ita ſeſe fonus habet ad Conum , vt quantitas ad quantita
tem ; Quantitas autein chordæ AC, vel AB incommen
ſurabilis fit Diametro CB, fieri quoque non poteft,vthæ duæ chordæ craſſitie æquales,
& codem pondere tenſæ confonent. Atquehoc quoque de omnibus alijs lineis inco
of menſurabilibus, & alogis intelligendum eſt .

Anacephalæofis .
Nouam Trigonometriam Muficam proponit .
3: Ertum eſt totam ſcientiam harmonicam ſub Trigonometria hoc eſt ſcientia ſi
LE CС nuum reétorum , liocarumq. tam tangentium ,quam ſecantium latere ; ſi enim
datæ cuiuslibet figuræ lineæ nerui forent,ęqualis craſsitici, & æquali pondere tenſe ,
nihil facilius foret ,quàm in notitiam deuenire proportionis, quàm ſingulæ adinuicē TotaMuá
habcant, harmonicam ‫ & ;و‬vtrum conſonæ fint, aut diffonæ datarum figurarum lineæ, fill deletri
ſi nerui forent; Sienim ſingulos ſinus rectos ad inuicem harmonicè compares : & in na ſinuum .
proportiones harmonicas reſoluas;apparebitſtatim , qui ſinus recti,qua ad finus com
plernentorum , vel ad integrum radium proportionem harmonicam obtineant ; V.gr.
cum ſonus complementi 60. grad . ad ſinum totum in ſubdupla ſit proportione, necel
fariò ille ſi neruus foret ad hunc diapaſon eſſet foniturus; idem dicendum de tangē
tibusad finum totum , & fecantes compatatis,7 ſi nerui forent: Hoc pacto ſingula ,
polygonorum tam regularium , quàm irregularium latera ad radios comparata pro .
portiones neruorum indicabunt. Verum cum hæc alibifuſius diſcutiamus fuſiqres hic
7
efíc
 440 Artis Magne Confoni, eg Diloni
effe noluimus;fed tantum curioſo Lectori indicare voluimus methodum Trigonome:
triæ Muſicæ , vt ficuiotium foret, modum quo omnia interualla harmonica per fonos
erueret inueniret . His igitur obiter dictis iam Artem Chordotomican aulpicemur.
CAPVT III.
De Arte Chordotomica .
Oſtquam de Theoria Chordarum in præcedente fusè tractatum eft, viſum fuit
nunc huic ſubiungere Artem Chordotomicam , id eft, demodo ,& ratione har.
monicæ chordarum tenſionis, tractare, vt finem ſpeculationis ſemper praxis excipiat,
palàmq. fiat factarum ſpeculationum in humanos vſus traductio . Sic igitur.
Præludium I.
De Chordarum confectione , varietate , proprietate , bonitate, & qualitate.
curiosùs rerum ſcrutator, ſtatim in principio fine ſuo fruſtretur, de chordis,
NEEcarumq. confectione, qualitate , banitateq. paululùm præludere placuit, vtni
hil ſit , quod in hac Muſurgia noftra omiſifle videamur .
Triplex Sciasigitur Triplex Chordarum genus, in quantum inſtituto noftro feruire poffunt,
Cordarum nos hoc loco conſiderare ; Primum locum obtinent illæ, quæ ex animalium inteſtinis
inftrumen- conficiuntur chordæ.Secundū locum obtinent chordæ,quæ ex metallo in fila ſubtiliffi
talium ges mèpro diuerfæ quantitatis foraminum ratione traducuntur. Tertium deniquelocum
obtinent chordæ ex ſerico , aliaq, materia confe&tæ , de ſingularum conditionibus bre.
uiter aliquid dicemus .
Chordæ ex animalium inteſtinis , vti Arietum , Ouium , Caprarum , Cattorum , alio .
rumq.animalium: etſi paflim conficiantur, melior stamen ſemper notæ ſunt, illæ quæ
ex Ouium, Caprarum , felium conficiuntur, inteftinis : Chordæ ex inteftinis Boum , &
Vaccarum flaccidiores ſunt , & exiguum tenſionis impetum ſuſtinent; Lupinæ etſite .
naces, neſcio tamen quid obtuſi ſoni obtineant ; Verùm de chordis ex variorum ani
malium inteſtinis confectis , earumq. proprietatibus fusè, & ex profeffo dicetur in Ma
gia Mufurgica.
Porrò chordæ quantò craffiores fuerint, tantò maior requiriturinteſtinorum nume
rus, ita vt chordæ maioresin Chely maiori extenſæ ſubinde ex 40.50. aut 60. inteſti
nisſumma induſtria rotularum miniſterio tortis conficiantur. Eft hìc Romæ Chelys
maior , quàm Violone vulgò vocant pentachorda ,cuius maior chorda confe &ta eft ex
200 inteſtinis . Secunda ex 180. Tertia ex 100. Quarta ex so . Quinta denique
ex 30. Eft , & hoc notandum ouillo generi inteſtinum effe adeò longum , vt in 80.pe.
dum diftantiam ſubinde leſe extendat; Certè Author Alrazel in libro de Deſcriptione
Aden ait , ibi ouium quoddam genus eſſe , cuius ſola cauda lanam habeat 10.librarú ,
inteſtina adeò longa , vt 100. pedum diftantiam adæquent .
Vnde bo Bonitas autem chordarum ex tenacitate viſcida inteſtini deſumitur, tenacitas verò
nitas chor
darum co illa oritur ex nutrimento animalis , vnde animalia, quæ aquoſis, paludoſisq locis pa
gnoſcatur. bula fua quærunt, minùs commodam præbent fidibus materiam ; Commodiffimam
illæ animantes,quæ montanis in locis pabula quærunt, herbisq.viſcidis, & gummoſis,
vt Lentiſco, Coſto, Hippociſtide, Thymo, Androſemo, limilibusq. veſcuntur; pabuli
conditione conſequente naturalē animantis complexionem . Ex quo patet quoque in
teſtina animalium non quouis, ſed eo tempore, quo viſcida illa pabula durant chordis
apta ſeligenda effe ; Hiſcè enim roboratur inteſtinum , & tenax redditur: Meliora
igitur ſunt inteſtina animalium autumnali, quàm verno tempore occiſorum ; Verno
enim tempore inteſtina aquoſiorem complexionem ob multam recentis pabuli humi
dita.

!
 Lib. V ; De Muſica Instrumentali. 441
diratem ,æſtate, & autumno folidiorem , tenacioremque ob pabulià Sole decocti, ne.
fcio quam oleagincam vifciditatem fortiuntur . Quæ omnia nequaquàm aſſereremus,
niſi experientiamultiplex nos huius rei certioresreddidiffet , Chorde liquidem ex in
teftinis animaliū hyeme,aut verè occiforū confcctæ,fięquales ſumātur ijs ,quæ ex inte
ftinis animalium æſtate,aut autumno occiſorum conficiâtur,æqualig. põdere tendan
tur ; Manifeſtè patebit illas flaccidiores effe hiſcè, & facillimè rumpi, non item haſcè .
Suftinent enim hæ decem libras , antequam rumpantur , cùm aliæ vix fex libras fufti
nere poſsint. Tanti momenti eft, res ſingulas iuxta circumſtantias ſuas conſiderare .
De Chordis Metallicis .

Hordæ metallicæ confici poffunt, ex omni metallorum genere, ſi plumbum, &

С ſtannum metalla ob
nisſoni incapacia ſint. vſu continuo principatum ſibi præſcripſerunt æneæ , & Cha- Chordæ
lybeæ , hæ enim efficacius aërem verberant,& conſequenter fonos reddunt viuacio- metallicæ
qualitates.
res ; Auri fila etſi apta ſint aliquo modo ,quia tamen eandem ſtupiditatem cum plū
bo , & ftanno poſsident ab Organopæis ferè negliguntur , vt poftea fuſiùs demonſtra.
bitur, Ita autem in huiuſmodi fidibus conficiendis procedunt . Ferrum , æs, argen
tum primò in oblongas, & ſubtiliſsimas virgas deducuntur , has deindè per foramina
ſemper anguftiora , & anguftiora machinarum dentatarum ope in fila cuiuſcunque
craſsitiei diducunt, adeò vt ſubinde per 30. diuerfa foramina deducta in tantam de
ueniant ſubtilitatem , vt ſubtiliſsimi Capilli craſsitiem adæquent. Experientia com
peri ſemiunciam argenti, poſt foraminum diuerſiſsimorum coarctationem vltimo fo
ramine in tantam longitudinem extendi , vt6oo. pedes adæquet. Verum de miris ,
& paradoxis chordarum , vide in ſequentibus curiąſius tractatum ,
De Chordis Sericeis.
Hordæ Sericeæ conficiuntur ex ſerico ; Sericum autem conficitur ex viſco bom
С bycum in fila ipſo animali opifice , deducto . Et quamuis omnes ferè veroes Chordæ fe
vt Erucæaraneorum varia genera,fila ducant; Bombyx tamen ſibi hoc peculiare ha- ricæ .
bet,& pretioſam ſuppellectilem , & chordas ſuauiſsimi ſoni ſuppeditare ;Reliquotum
infectorum filationes ob nimiam fragilitatem negotio muſico ſeruire non poflunt.No
ta tamen hæc fila non cadem ratione feruire , ac chordas, fiue neruos ex animalibus ;
hi enim incitatifonā reddentgratiofiorem ,ſericæ verò chordæ priùs reſina colopho
nia aſperatæ , & plectro ralæ ſonum gratum acquirunt :
Experimentum mirum retis Aranebrum .
Bſeruaui tamen admirabile B Araneus mundiais C
O quoddam , & reconditum
artificium harmonicum in reticu .
lari textura Araneorum ; Si enim
chordæ huius texturæ effent ita ,
fortes , vt incitationem ſuſtinere
poffent ,dicerem profectò ,cas per
fectiſſimum decacordum efficere; L
(2.5 Hæc vt ſubtilius rimarer obſer MM
uaui Araneos , vt plurimum He
xagona facere retia ſua, ſuperfi
ciemquc vnam ex ſex , 10 ,veluti
9.3.11
chordis, ita artificiosè fubtendi,
vt longitudo earum decachordū
perfectum conſtituat, fed rem ,
KKK Exem :
 442 Artis Magna Conſoni , & Diffoni
oxēplo declaro,ſit Hexagonā reticulare LMinlex ſuperficiesæquales, quarū vna ABC,
diuifum ; dico chordas Tojn triāgulo ABC,ita ſubtēlas,vtexactū Decachordu ,lincalg;
itaproportionatas eſſe , vt vltimaad primam Diapaſon cũ ſemiditono,reliquæ reliquas
ordinechordas, & perchordas conſonanțias referant;Sienim in ſimili triangulo chordæ
decem ,æquales craſſitie , & æquali pondere tenderentur, experientia te docebit chor
das ordine ſingulas conſonantias,quæ in decachordo aliquo conſiderari poffunt , red.
dituras ; idem ergo in textura reticulari araneorum , ſi iinpetum vibrationis fuftinc
rent , fieret, quod fitin decachordo, ſed de hoc mitifico artificio alibi pluribus.
De alijs filis adharmoniam aptis.
Iximusde chordis ex animalibus,inetallifq; fieri ſolitis,reftat , vt dicamus de
D chordis ex vegetabilibus confectis ; cuiuſmodi funt , quæ fiunt ex lino, canna.
be, cocco indico , aloes folijs,luca, fimilibuſque; linca, aut cannabea fila reſina prius 1
cxaſperata, præftant quidem aliquem in inſtrumentis effectum ,ſed non tantum , vt fc.
។ riceæ,neque ita tenaces, vt ſerịceæ reperiuntur . Audio tamen fila ex cocçi indici fo
lijs confecta apud Barbaros ſeruire loco chordarum , cum inſigni effectu . Aloes fibræ
ſonum quidem præftant , ſed nullum impetum in hiſce partibus fuftinent, Vidi tamen
ego inſtrumentum Indicum,ex filis Aloes, iucæ,& cocci confectum , tanti roboris , vt
cum neruis noftratibus certare poſſent ; fed hæc omnia non tàm filis , quàm naturæ
herbæ ſub tali, & tali climate , & conſtitutioné coeli , vt poftea dicetur adſcribenda
ſunt .

Præludium II .
De robore Fidium ,

Eſitudocisſextuplo
eiuſdem craſſitiei; Neruus enim ouillus ex obſeruatione Merſenni,cuius craf
linea tenacior eft, frangitur 7 , libris : Chordam verò auream eiuſdem
craſſitiei frangi aſſerit 23 libris, yti & argenteam , ænçamuè libris 18 , & media, & fer
rcam 19 libris ; Nos tamen omnium experimentum ſumentes, quanta fieri potuit,exa
cta fingulorum expenſione; multò in omnibus diſcropantem numerum inuenimus;
adeò vtvix aliquid certiin hoc negotio adeò lubriço conſtitui poſſe autumem , expe.
rimentaque vti nequaquam catholica , fic plerumque fallacia,& diſcrepancia ob Te
queatesrationesaio reperiri . Si enim neruorum varias conditiones examinemus , vi
debimus nulla ratione experimentum ſuccedere , cùm chordæ non eiuſdem conftiçu .
tionis ſint , ſed obminimas circumftantias alterentur ; Hic enim in Italia neruos mul
tòrobuſtiores, durabilioresq; eſſe ijs,qui vel in Germania,aut Gallia fiunt, inueni; cùm
cnim ouçs hic ficciorem cum decoctiori hụmore, & conſequenter viſcidiori ex pabulo
Nerui cur eiuſdem canſtitutionis complexionem ſortiantur, chordæ quoque hanc qualitatem ,
differant; participent, neceſſariò hic tenaciores , quàm dictis Regionibus prouenire neceſse eſt .
Vt igitur aliquid certi in hoc negotio conſtitui poffet, prius natura pabuli, colique
conſtitutio, & complexio animalium ,ex quorum inteſtinis chordæ conficidebent,ex
ploranda foret,quod negotium cùm admoduin ob infinitum ferè horizontium varie
tatem , variamque conſtitutionem ,difficile ſit ; non mirabiturMorſennus,ſi experime.
ta ipſius , meis non vfquequaq; reſpondeant; Imò auſim dicere, experimentum ipfius
etiam Pariſijs (niſi eodem tempore, chordiſque ex animalibuseodem tempore occi:
fil, cademque aeris cælique temperiefiat ) nihilominus fallax fore,& incertum , cùm
vt fupra dixi , chordæ facillimèex ambiente aere alterentur , & confequenter ex . hac
alteratione nunc robuftiores, nunc debiliores reddantur .
Idem dicendum eſt de chordis metallicis, quæ pro diuerſa bonitate metalli , diuer
fam
 Lib. VI. De Muſica Instrumentali. 443
ſam quoque bonitatem acquirunt;Fila ex auro Hungarico maximè æſtimantur; cft
cnim huiuſmodiaurum tractabilius,de fæcatius, & robuftius cęteris omnibus . Vnde
& omni alteri auro præfertur; fic etiam fila ferrea ex ferro Hiſpanico fieri ſolita, coete.
risomnibus præferuntur , vtpotè puriora,robuftioraque; idem de reliquis metallis iu
dicium elto ,
Ad ſerica fila, quod attinet, illa quoque maximam bonitatis differentiam habent ;
Quis neſcit lericum Mediolanenſe à Neapolitano,multis parafangis differre:nam illud
cum tenax, forte , & durabile ſit,magno pallim in precio eſt; Neapolitanum verò etli
tincturam admittat ſplendidiorem ,robore tamen ,ac foliditate Lombardico multum
cædit. Quæ omnia non aliam cauſam habent , niſi bombycum naturalein conſtitu
tionem ex maiori, yelminoribonitate pabuli acquiſitam ; Poteſt enim fieri, vt pabulū
in Lombardia multò viſcidius ſit, & conſequenter viſcus bobycis robuſtior reddatur,
quàm in Campania . Contingit ſubinde etiam , vt in ſerico ejuſdem ſolimaxima quo
quevarietas roboris inueniatur, cuius tamen rei cauſam attribuo Tinctoribus ferici,
quiidin tinctura plus æquò calida,diutiuſque relinquunt ,ex cuius feruore adultum ſe
ricum morbidius redditur .
Ex quibus ni fallorclarè patet,varietas roboris fidium , & quod experimentis Mer
fenninon folis fidendum ſit , cùm experimenta mea parallelo labore , & induſtria pe
facta ipſius nequaquam reſpondeant experimentis.
Experimenta roboris fidium Authoris .
С Horda aurea, cuiusdiameter ſextam partem latitudinis grani hordei habet , cu.
iuſmodi & reliquæ chordæ habent Diateſſaron ſupra Diapaſon fonat extenſa
pondere 23 librarum antequam rumpatur:
Chorda Argentca totidem libris extenſa , non eandem cum auro conſonantiam
fed Diconum ſupra diapaſon præſtat.
Chorda Ferrea 19 librarum pondere extenſa antequam rumpatur ſupra diapaſon ;
diapente ferè fonat.
Cuprea chorda 18 librarum pondere tenſa ditonum ſupra diſdiapaſon ; AEnea ve
rò eodem pondere ţenſa ſupra diſdiapaſon,diateſſaron fonat. Hæobſeruationes non
vſquequaq; cum Merſenni concordant , cuiusreicaulam non adſcribo , niſi bonitati ,
aut prauitati chordarum , vti fusè in præcedentibus probatum eft , quantò mol.
lius fuerit metallum , aut tractabilius, tantò fortius extendi, & confequenter laxius
ſonare, ijs chordis, quæ duriori conſtant metallo ; hæ enim ob difficilem partium ex
tenſionem , maximam, vti faciunt reſiſtențiam , ita altius quoque fonant .
Cur vèrò aliter ſonenț chordę horizontaliter , aliter verticaliter extenſæ ,etiamfi ab
eadem potentia extendantur , cauſa eft, quòd horizontalesproprio pondere depreſſä
verſus centrum aliquem arcum , quamuis inſenſibilem faciant, quod non contingit
in chordis verticaliter extenſis, vbi omnia puncta chordæ in ipſa directionislinea
exiſtunt,

Canones,ſiue conſectaria practica circa extenſionem

ch ordarum .
Canon I. I Chordæ fuerint æquales longitudine, &craſſitie, vnaquefecerit fonum
S C,fol,fı,vt,tenſa pondere vnius libræ , altera ei æqualis
tenſa quatuor librarum pondere ſonabit octauam . Cùm enim vt ine
præcedentibusoſtenſum eſt, pondera ſint in duplicata ratione ad inter
walla harmonica : iteruallum autem octauæ ſit vt2 ad 1 , ſequitur pro I

portionem ponderis chordam tendentis ad proportionê alterius chor.

dæ effe,vt 4 ad 1 , quæ iuxta Euclidis definitionem eft duplicata pro 1
portio ; Quia tamen quoddam vitium inipſius chordæmateria eſt,ſiue
id ob inæqualitatem chordæ, fiuc ob ponduschordæ , ſiue ob aerem, I 4
circumſtantem , ita ut non ita præcisè deſideratum ſonum octaux at,
KKK 2 tingac
 444 Artis Magna Conſoni,& Diffoni
tingat,ideò 4 vncia pofterioria chordæ additr,cam in perfectam octauam extendent;
adeò vt 4 & vna quarta ad 1 in chordarum a qualium tenſione conſtituant octauam
perfectam B
Canon 2. Si vețò chordæ fuerint æquales craſſitie, inæquales verò A
longitudine,& vtraque in vniſonum concordanda; Erit potentia chora
dam tendens in triplicata ratione longitudinis . V.gr. li A fuerit 2 pe
dum ; altera verò B 1 pedis ; atque chorda A tenſa fuerit àpotentia, vt 2

1. Chorda B tepla 4 , & mcdia librarum pondere , dabit yniſonum ,

quæſitum .
Canon 3. Cùm chordæ fuerint inæquales craſſitie, & æquales longi. E D
tudine, potentiæ , quæ habent eandem proportionem ad craſsitudinē 3
chordas in vniſonum tēdent. V. gr. li E habeatcraſsitiem , vt 2, chof
da D craſsitiem , vt 3 , primaq. fit tenfa à potentia , ot 2 , altera à po
tentia, vt 3 , ambæ hac ratione tenfæ dabunt vniſonum . Ratio perler 3
patet .
Canon 4. Sichordæfuerintæquales craſsitie, & longitudine , erit rațio potentiarum
tendentium chordas compoſita ex ratione ſimplici, & ex duplicata interuallorum ;
V. gr. Si quæpiam chorda fuerit longa ,craſſaq.vt 2,altera vt 1,hæc vnius libræpondere
tēla, & altera tęſa 6 4 libræ , dabit quæſitum.Eft enim ratio i ado compoſita ex ra
tione ad 2,2‫ ܕ‬quæ vti recuperat duplam craſsitiem chordæ,ita illa 1 ad 4 ;reſtituit du
plilongitudinem ,
Canon s. Si chordæ æquales fuerint longitudine, inæquales verò craſsitie ,vnamq.il.
larum in octauam tendere velis ; primò in vnifonum vtraque tendenda eſt. V.gr, fi
vna fuerit craſſa, vt 3, altera vti, concordanda verò vtraque in octa G H
uam , primò vtramq, in vniſonum cogęs , quod fiet , fi chorda G, vt 3
trium librarum pondere , alteram H I libræ pondere tetenderis, vtG
aſcendat adH. Ratio enim potentiæ debet effe duplicatæ rationis o
& auæ, & conſequenter oportebit illam tendere potenția 12 librarum ,
& parte 12 librarum : Si verò velis , vt infra H ,deſcendat vnams
octauā,potentia debebit eſſe ſub quadrupla ad 32 videlicetad 11 ! yn 4 .
cias . Sicuți enim augmentantur12 libræ partis additione, itze
3 1
oportet numerare 12 vnicas '- partis ablatione. Si denique velis
chordam , vt i cogere in octauam ſurſum , ad chordam , vt 3 cum fuerit in vnifono ,
fiet id , fi illam 454 libris , alteram verò 3 tetenderis .
Canon 6. Si chordæ fuerint inæquales tam longitudine, quàm craſsitie.Primòeasad
yniſonum cogere oportcbit, fitq. vna tenſa, yt 1, altera vt 6. Siitàq. tenfarum al
teram 6 in octauam cogere velis, ipſam 26 libris , & 9 vncijs, vt quæfitum habeas,
onerareoportebit; Cùm enim potentiæ ad interualla , ad quæ chorda quæpiam co
genda eſt, in duplicata ratione eſſe debeant, fed 6 ? ad 26 I ſint in duplicata ratio
4 5
pc, patet propoſitum .
Canon ; . Si verò chordæ fuerintex differente materia , argento , ære , auro , ſerico ,
inteſtinis animalium oportebit illas primò iuxtà præcedentia , in voiſonum per pote
tias cognitas cogere,deindeprocedendum , vt di&tuin eſt . V.gr. Si chordæ ex auro,
argento, ære , chalybe, ciuſdem magnitudinis, & ab eadem potentia tendantur, faciết
illæ intervalla, quæ fequuntur.

Aurea 2886 Argentea 2160 ænea 2026 Chalybea 1920

De

1
 Lib. VI. De Mufica Instrumentali 445
Deniquo omnes chordas in vnifonŭ coges,ſīaurez 7 lib. & 2 vnc.Argenteæ z libras.
Cuprex 4 Chalybis libras appenderis . Atq. hoc experinentum , etii non in omnibus
cuin Merſenniobſeruationibus congruat , appropinquat tamen ijs adcò , vt vix ſen
fibilis error deprehendi poſsit. Veram tabulam hìc ſubiungiinus ,
Tabula chordotomica , vel epitomica , fiue
vſus dictorum "

Tenſio chorda- Craflīties chor. Lögitudo chor Tentio chorda

rum proportio. darum propor- darum propor- rum proportio .
Oito ſoni vnius natarum iuxta tionatarum fe- tionatarum fe- natarum fecun
octaua rationem dupli cundùm ratio- cundùm ratio dùm rationem
catam interual . nem fimplicem nem fimplicem limplicē inter
lorum . interuallorum . interuallorum . ( uallorum .
4
Libræ . vnciz Parces, lineæ Pedes. pollices Libræ. vnciæ

VT I Q 10
Ton . min.
RE I 9 3 I I2
T Ton.maior
MI I 10 8 3 2 1. 9

Semiş. mai.
FA 1 14 3 0 1 8
2
Tonus mai.
SOL 2 6
6 2 8 I S
Ton.mid .
RE 14 6 4
Ton.mai,
MI 3 I I 1
2
Semit.mai.
4 S I
FA 4

Vſus Tabula ,

nare iuxa i Tabulā.Si fuerint æquales longitudinc,&tenſione,illas proportiona ,

re oportebit iuxta Tabulam 2. Si fuerintinæquales craſſitie, lon
gitudine, & tenſione, poftquàm proportionaueris crafsitiem carū , A B C
fuxta Tabulam 2 , & longitudinem per Tabulam 3 , tum earume
tenfionem proportionabis, iuxta 4 Tabulam . V.gr. fi A,& B æqua
les craſsitie tendātur eadē potentia, & B fitdupla ipfius A ,quoadló
gitudinem , ſonabit B contra A neceſſariò octauam . Si verò chor
da C longitudine æqualis B , ſed dupla craſsitie tendatur in vnifo
num dupla potentia ,fonabit C contra A octauam , fi hæc fit tenla
potenția dupla potentiæ tendentis A.

Pro
 446 Artis Magna Confoni, es Diffoni
Problema I.
In Chordis ex diuerſa materia confeEtis omnem fonorum diuerfitatem per eandem
potentiam tenfiuam inuenire .
I cordæ aurcæ ,argenteæ ,æneæ , aliorumque metallorum per idem foran en
S ttraductæ,eiuſdem quoque craſsitiei eodem pondere tendantur verticaliter ,
perientia,magnam in ſonis reddendis diuerſitatem eas habere, docebit .
ex

Sint itaque ſingulæ chordæ ſeſquipedales ,fecundùm trinam dimenſionem ęquales,

Aurea, argentea, Cuprea ,Ferrea , &c. tendantur ſingulæ tribus libris,vt vides: hiſce
poſitis notentur fingularum ſoni, & prodibunt, iuxta noſtra experimenta ſoni ,vt ſe
quitur , i

Aurea Argētea Cuprea Ferrca Soni chordarum notis muſicis exprelli,

1

III
1

pes
es i !
音

Aurea Argentea Cuprea Fecrea

Ó
3
3 3
Verum vt Lector dicta hucuſque melius percipiat hìc experimenta ponderis , ſoniq;
in diuerfarum metallorum chordis facta apponemus, & primò quidem Merſenni ob.
ſeruationes , deinde noftras in ſequentibus tabulis exhibebimus ,vt veritas rerum ad
ductarum luculentius diſpiciatur ,
Obferuationes Merſenni circa pondera ,fonosque in diuerforum metallorum chordis facta .
Metalla Pondus chordarum Sonus chordarum

Aurum purum i 24 grana & 100

8 3
1
Aurum miftum 23 grana IS 90
1 16

Argentūpurum IS 76
100

I
Innn

I
Argentū miltu Is grana . 76
16 2

um brū
Cuprru 12 grana $ 69
2
purum
Aurichalcum 12 grana 69
I2

8
Ferreum 9 grana 66
is

Tabula
 Lib Vi. Dc Muſica Inſtrumentali. 447)

Tabula experimenta Authoris exhibens,

Ponduschordarum longitudine, & craflitie æqualium .
Notæ muſicales Pondus chordarum
Sonus VSYS TABYLAE
Auri puri chorda gra
uis 24 granis . 100 Rima columna monftrat
Tonus Maior Pda ſonū quê quælibet chor
præftat in ſcala muſicali
Auriimpuri chorda Secunda monſtrat pondus,
grauis 21 granis. 99 quod ſingulæ chordæ lon
Ditonus gitudine æquales obținent.
Tertia monſtrat fonorum ,
Argenti puri chorda grauitatem , aut acumen .
16 gran . 96 Vides igitur quantùm yna
chorda alteraacuțius Tonet,
Tonus maior
vel grauius. De plumbea
chorda , & ftannea , vix quic
Argonti impuri quàm certi nobis conftitit ,
Is gran , 76
cùm tenſionis impetum vix
Tonus maior ſuſtinere poſſint; ſonum ta
men vtriuſque ita obtuſum
AEsrubrum li gran , 68 deprehendimus, vt cum ..
aurca coincidere prorſus vi,
Tonus maior deatur .
Atque horum omnium fum .
Ferrum e, gran . 67 ma , qua fieri potuit indu
ftria experimērum ſimptū
Septima minor cſt , in quibus tamen non
nulla, vt apparet inter me ,
Plumbum 23 z gran. 110 & Merſennium diſcrepantia
eft , vt cui error adfcriben
Semidiapaſon dus ſit, vix determinari pof
Stamnum purum ſit; Ego arbitror diuerfam
90

16 gran. qualitatem aeris , in quibus

vibrationes huiuſmodi fac
tæ ſunt, quemadmodum &
Diapente Neruus ouillus diſcrepantes metallorum ,
6 gran. 40 ncruorumque , vt in præce
dentibus oſtenſum fuit , cõ.
ditiones, erroris occafionem
Ditonus præbuiffe .
Chorda ſerca 4 gran , 36 Vides igitur aurum ad argētū
integra quinta diſcrepare ,
Aurum impurum quartam ;
Argentum Ditonum cuin Ferro , cum quo Cuprum facit Tonum maiorem
Argentum cum Cupro , Tonum maiorem , & ſic de reliquisyt in tabula ap
paret .
Pro :
 )

448 Artis Magna Conſoni, Ege Diffoni:

Problema II .
Inuenire pondus dictis Chordis appendendum ad uniſonum conftituendum , & deinde
quodcunque interuallum ;
N præcedentibus diuerfarum chordarum quantitatem determinauimus in ordine
ad tonos diuerſos cognoſcendos : nunc videndum eft, quantum di&tis chordis ap
pendendum fic ponderis, vt omnes in ýniſonum cogantur. V.gr. quantum pondus
addendum tribuslibris chordarum auri , & argenti , vt voiſonum ſonent,cum chor
dis æneis, ferreis, alijsq.vel quantum oporteat diminuere de pondere trium librarum
ad vniſonum , cum auro conſtituendum .
Sint igitur primò chordæ aurea, & ferrea per omnia æquales,quæ cùm à tribus libris
tenſæ quintam reſonent , accipio rationom feſquialteram conftitutiuam Diapente ',
fiue quintæ , eamq. in duplicata ratione, videlicèt 9 ad 4, deinde dico, ſ14 danto qua
tum dabunt tres libræ , & prodibuat ſex libræcum _ , quæ appendenda funt tribus
libris aurcæ chordæ ad cam cogendam in vn iſonum cum ferrea. Eadem prorſus ra '
tione procedendum cumchordis cæterorum metallorum ; Multiplicando ſcilicèt pro•
portionē quintæ ,quæcũfit vt 3 ad 2,producet duplam ſeſquiquartā,videlicet 9 ad 4.
Nam duo ducta in ſedabunt 4 , & 3'in ſe9 , &cõſequêter ſi quis ſuſpenderit ad chordas,
ponderą, quæ fint in proportione dupla ſeſquiquarta illæ ſonabunt neceſſariò quia
tam . Si quisverò acceperit ſex libraspro primo ſono chordæ , & velit per illas deter
minare fonos,& pondera ,is ità procedet; Si 4 dant 9: 6 quantum dabunt: prodibunt
13 , & dimid.libræ quæ chordam facient aſcendere ad quintam , habentenim omnia ,
pondera relationem ad primum , ſuntq. tanto grandiora, vel minora, quanto prius eft
grauius , vel leuius. Ità 13 : libræ chordam facient aſcendere ad Diapente ſeu quintā;
10 libræ adDiateſſaron ,9 libræ ad Ditonum . 8. ad femiditonum.7ad tonum
maiorem ,7kad tonum minorem . ad ſemitonium maius. 6394 ad lemitoni um
minus, 6 5554
15626 6400 denique ad vnum comma, hac'pacto datum quodlibet
ad dieſin. 6o
interuallum , dato pondere ¡nueſtigare poteris ,

Corollarium .
Inc fequitur,dato quolibet pondore,ſonum chordæ , ex qua dopendet,cognofci.
HΗ Hinc totius mundanæ machinæ, fi eius pondus nobis conftaret, & chorda fie
rce, quæ eam ſuſtinere poſſet, ſonum ,quot fuè octauas ad minimam chordam aliam
obțineret,cognoſcere poffemus, quæ omnia fuſius in Muſica mundana explicabuntur,
Paradoxa Mufica .
Ex precedentibusemanantia .
Atet ex præcedentibus, quod fi duæ chordæ in vniſonum tenfæ diuidantur bifa
P riam , & ita femper altera eodem tempore dupletur , octaua fiat dupla ad primam :
diuiſi qua
onem , drupla ad ſecundum , & octupla ad tertiam ; Vnde patet clarè bina.
rium proprium octauæ effe , ficutvnitas eſt numerus voiſoni. Et quamuis voces, & in
ftrumenta ordinariè nonniſi octauas habeant , eæ tamen ſuccedentibus multiplica
ționum cumulis in tantam emergunt multitudinem , vt nec aures , nec tempus , nec
materia ſufficiatad eas referendas . Atquo vt id vnico exemplo demonſtremus,
Dupletur maior terminus proportionis duplæ , ſiue octauæ , quod fiet ,fi z in ſe du.
cantur
 Libro VI. DeMufica Inftrumentali. 449
cantur, prouenient enim 4 hic iterum in binarium ductusproducet 8,& hic iterùm
in binarium producet 16, . & fic in infinitum , prouenietq; in 20 octaua hic numerus
1048576, qui ſignificat chordam vigefimæ octauæ millies millies quadragies octies
millies quingenties ſeptuagies ſexies longiorem eſſe debere chorda minima octaux
primæ,haberetque ſe ad hanc , vt 1048576 ad r . Verùm vt omnia melius capias,hic
tabulam ob oculos ponemus . 16 ).. ?.
Longitudinis Chordarum ,
I ad I 26 66948864 ad 1
4 ad,in 27 133897728 ad 1
3 8 ad 11: 28 267795456 ad I
4 16 ad 'I ..... 29 535590812 ad i
S 32 ad i Octa 30 107 1181624 ad 1
Numerus

Nume
664 ad 1 31 2142363248 ad 1
tauarumo&

uaru

7 128 ad 1 I ( 32 42847 26496 ad i

rus

8 256 ad I, 33 8569452992 adi

m

9 $ 12 ad -34 17078905984 ad'I

10 1014 ad i noti 35 34157811968 ad I
II 2048 ad i -36 . 683 15623936 ad ... ,
12 4096 ad I : 37 136631247872 ad I
13 8192 ad i 38.27.3262495744 ad I $

14 16284 ad i 39.546324991488.ad I :
IS 32768 ad 1 40 10920 + 9982970 ad 1I
16 65536 ad i 41 2184099965652 ad 1
17 131072 ad 42 4368199931904 ad i
18 262144 ad 1 : 43.8736399863808 ad 1
19 524288 ad I 44 174727997276 ad I
20 1048576 ad i 45 34945599455232 ad i
21 * 2097152 ad i 46 6991198910464 ad 1
22 ' 4184304, ad i 47 139823978320928 ad
23 8368608 ad 1 48 f . 2796479'5641856 ad i
24 16737216 ad I 49 559295912836 1 2 ad i
25 | 33474434 ad 1 50 | 111859182567224 ad r

In hac Tabula,prima columnamonſtrat ſeriem octauarum ,ſecunda longitudinem

chordarum , ſiue percuſſiones aeris , quas faciunt. Ex :G . octauæ decimæ refpondet
10 numerus 1014, qui oſtendit, toties chordam longiorem effe debere chorda , quæ ini.
Test tium primæ octauæ refert. Ita octaua vigeſimæ chordæ 1048176 longior effe debet,
chorda ſignificata per 1 : Vnde ſi chorda minima fuerit longa vnum pedem geome .
tricum, erit neceffariò chorda 20 octauas referens longa 1048576 podes geometricos,
quæ diuiſaper 5. ( tot enim pedes conſtituunt paffum geometricum ) dant 209715;
paffus geometricos , hic numerus iterùm diuiſus per 1000 ( tot enim paſſus conſtituit
milliare italicum ) faciet 209,7 milliaria Italica,atque tanta debebit eſſe chorda,vt
illa conſtituat 20 octauas ad chordam vnius pedis .

Corollarium I.

EXXmamentum,
his ſequitur quantas o tauasconſtituat chorda extenſa ex céntro terræ ad fir
certè ex calculo Merſenni illa non faceret niſi 37 octauas . Nam
iuxta tabulam noſtram eius longitudo ſe habere deciarat ad primæ octaux chordam .,
LII vt
 450 Artis Magna Conſoni, e Diffoni
vt. 136631247872 ad i . Et ſi vera eit obſeruatio Merſennichordam tripedalem fpa
cio vnius minuti ſecüdi tēporispercutere aerē 1728 vicibus, ſequiturncceffariò chordā
136631247872 pedes longam vnam perculfioncm acris perficere ſpacio 16 annorum
& 3 menſibus.
Corollarium I I.
Equitur etiam inde tantam di tæ chordæ longitudinem fore , vt ca inglobum ag.
glomerata multis paraſangis excedar terreſtris globimagnitudinem : Patet quo.
que chordam 160octauarum ,adeò immcafam effe,vtin globum agglomerata totum
ſublunaris mundi, ſiue concauilunarisvacuitatem implere poſſit. Inaumera alia hinc
concludipoffuntParadoxa prorſus, & incredibilia , quæ tamen Lectori curioſo cx .
pendenda relinquimus; Lector videat,quæ de hiſcè, & fimilibus fuſius proſecutiſu;
mus libro 4 :
Paradoxum I I.
Mpoſsibile eſt deſcendere ſono ſenſibili fupra, vel infra petauas I $ ;oporteret enim
I chordam leuca longiorem adhibere ad exprimendas has oftauas , etfi quiſpiam ,
longitudi recompenſ
Sonus irrfra nem , craſsitic chordæ are yellet , oporterer chordam hanc effe
15 Octaua 268435456 vicibus craſsiorem chorda minimateſtudinis, cùm rațio craſsitieị chor
noneitam darum æqualis longitudin duplicata ratione interuallorum ,ad quæ cogunturz
is,ſintią
bilius, fenfi- Cùm igituris octauæ ad i fehabcant,vt16384 ad 1, fcilicèt longitudo duarum
bilis
chordarum æqualium in craſsitic erit,vt 268435456 ad 1.duplicata ratio, quam face
ret vna 99 , quo 15. octauæ , fi audiri poſſent .
Paradoxum III ,
Motus ing Inc fequitur præterea Motum incrementorum plantæ alicuius quantumuisin.
crementi HН ſenſibilem , tamen celeriùs perfici, quàm percuſsiones aëris alicuius chordæ
plantarum triginta feptem octauas ſonangis; Vtrum autem determina poſsit proportio
eft celerrig ri motus
DUS incrementiplantarum ad tempus, quo reddatur ſenſibilis, in Muſica vegatabilium ,
diſputabitur,
Hoc vnicum aſſero , ſiquis ſciret modum multiplicandi ſonum , ca proportioner ,
qua per vitra lenticularia , autconcauo -conexa multiplicamus minimorum corpo
rum , reramq, penè inuiſibilium magnitudinem ; Is artem haud dubię inucnirę poliet,
qua parallela quadam ratione in ſonorum ex motus incrementi plantarum , humo
rum , fanguinisg. in humano corpore agitatorum notitiam peruenire poſſet;Atque
‫ܪ‬
adcòharmonia rerum omnium formalis exactiùs percipi . Sed de hisvide in Magia
poftra Muſica fuſius tractatum ,

Problema III ,
Diadromos vibrationum in Chordaaffignare.
Ccipe chordam 9 digitoslongam , & vnam quartam lincæ craſſam , librisque
A 6 & dimidia tenſam , pondusverò eius ſit & granorum .Hanc chordam in
ucnics fiftulę pedali claufæ vniſonam , ponamus quoque hanc ducentos diadromos
ſpaciovnius minuti ſeçundi conficere ; Iterum accipe aliam chordam is pedes longa
camg. 6 , & dimidia libris tendito, ponamuſquc hanc 1o diadromos ſpacio vgiusmi
nuti
 Lib. VI. De Mufica Inftrumentali. 431
nutiſecundiconficere ; cùmg.pedes is in ſe contineantdigitos e vigefies, (intq. nu
ineri vibrationü in reciproca ratione lõg'tudinischordarum ; neceffariò !equitur chor
dam 9 digitorum vigelies tremere celerius, id eſt vibrari ducenties eodem tempore, quo
decies vibratur chorda 15 pedum , femperq.chorda æquè tenſa vibrabitur co tardius ,
aut velocius, quo longior fuerit,vel breuior. V.gr. cùm erit chorda 30 pedum , dia
dromos efficiet; fi iso pedum fuerit codem tempore femel vibrabitur, & yt tantùm
femel ſpacio vnius minuti primi vibretur , in 9000 pedes extendenda eft ; in 36 leucas
verò , vt vnum diadromum horæ fpacio perficiąt.
Hæc çerta ſunt, & euidentia , ſi nobis certò conſtaret, quoties ſpacio vnius minuti
fecundi tremeret ,quòd cùm nobiscertò ob incognitum vltimum motus punctum ,
conftare non poffit, idcò per hypothelin tantum hæc demonftranda ſunt. Quamuis
verò Merſennus dicat , neruum ex s aut 7 inteſtinis conftantem 18 pedes longum ex
vna parte clauo detentum , ex altera parte 2 libris tenfum , & quicùm Organica fiſtu .
la bipedali obturata , quam Organarij C fa vt , vocant , vniſonus fit, 104 Diadromos
fpacio i minuti ſecundi conficere; Ego tamen omnium ſumma diligentia adhibit24
experimentum ſumens , motum quidem cho:dæ percepi quendam , fed ita celerem ,
confufum ,indiſtinctumq.veomnem mihi ſpem eriperet computandorụm diadromo:
sum . Poffent tamen vibraciones certò, vt dixi,cognofci per hypotheſin , liue ſuppoli
tionemia

Problema IV .
Data pondere Metalli , ob foraminis ,per quod filaridebet magnitudine longi
ľudinem fili inuenire ,

A diligentiſſimè primo ponderabis: Sit V.gr, filum decem pedum , & pendeat
vnum granum , ità in cuiuſcunque alterius corporis per foramen dedu&i extenſionis
notitiam deuenies. Dic decem pedes pendent i granum , 100 pedum filum quot
grana pendebit : prouenietque pondus quæſitum ;habito verò pondere metalli, fi
eius longitudinem ſcire deſideres. Dic 1 granum dat filum 10 pedum longum iſcrų.
pulus , vncia , libra ad quot pedes extendetur, habebisq. quæſitumi, non ſecus de cç
teris metallis operabere. v.gr. deſidero ſcirovna libra in quantam longitudinem ,
extendi poffit,fiat, vt i granum ad filum 10 pedum , ita 6912 grana, qua 1 libram ,
conſtituunt, ad aliud . Prodibuntq. 69120 pedum longitudo quæſita, id eft 14 millia,
ria . Hoc iterum pofito ; Si ſcire velis 125 libræ argentiin quantam longitudinem ex
tendipoſſint ? Dic i libra dat longitudinem 14 ferè milliarium; quantam dabunt 1257
prodibuntq; 17 59 milliaria , & ſic de coeteris.
Corolarium I.
Inc ſequitur primò, fi quiſpiam ſcirc velit , quòt libræ argenti extendi debeant
ad filum comparandum , quod totum terrenum o-bem ambiat ; conftat au- Quátipon
tein ambitum terrenum eſſe milliarium Italicorùm 21600. Dic igitur 14 m Hiaria de ris foret
dant 1 libram argenti, 21600 milliaria quantum argenti dabunt: prodibuntq.154 terram am
libræ , & . Tot igiturlibræ argenti requiruntur ad flum comparandum , quod totā birct .
terrenam molem ambiat , cuius tertia pars 52 fibræ dabunt chordam tori diametro
æqualem .
Si verò nofce cupias, in quantam longitudinem filum extendi poffet, quod conuo.
lutum tam graue eſſet, quàm tota telluris moles ; Ponimus autem terrenam molem,
iuxta demonſtrata ab Archimede, fi ļolida effet , ponderare 65923634426652872
LII 2 . 38307
 45 ? Artis A.1agne Confoni , & Diffoni
385072000 libras . Dic igitur i libra 14 dat milliaria ; 6592363442665287238507
2000 lib.quot milliaria dabūt, fiue quantālongitudinem dabit:prodibuntg.milliaria
longitudinis quæſitæ ,quod filum pondere terrenæ moli æquale longitudine multò
ſuperaret totius mundanæ molis ambitum ,
Patet igitur,quod de argenteo filo dixinius, de cæteris omnibus metallicis filis di
ci poſſe. Si enim in aureo filo dicta inueſtigare cupias, accipe filum aureum , quotcū
que pedum longum V.gr. s,pendeat autem hoc filu ni 2 gr.na;Dic,2 grana dant s pe
des,20 grana in aureamaſſa in quot pedes extendentur. facta operatione,prodibunt
100 pedes, & ſic de reliquis.
Nota Primò . Nos hic ſumere ſcrupulum , pro 24 granis, & i vnc. pro 24. ſcrupu
lis, vncias 12 pro i libra. Ita vt vna vncia habeat 576 grana, 1 libra verò grana ha
beat 69120 .
Nota ſecundò Metallorum materiam eſſe partim argentum viuū , partim (ulphur ;
Materia Quæcunque igitur metalla deMercurio plusparticipauerint grauiores fonos ;quæ de
metallorú ſulphure plushabuerint,acutiores ſonos reddent,atque ità fentiunt Chymici. ego
verò grauitatem , & acumen ſonorum rectius qualitatibus elementaribus adſcriple
rim , vtilludcorpus, quod plus habuerit cum terra , & humido commercij, grauius; id
verò quod plus cum terra , & igne,acutius ſonet. Humidum enim corpusterræ miftū
illud , præterquàm quod condenſet, conſtringatq. ex partium conſtipatione, graue
quoque reddit,& ponderoſum ;vnde fonus quoque grauis ſequatur neceſſe eft C; orpus
verò ſiccum terreſtre, præterquam quod corpusdilatet, extendatq. ax raritate partiū
leuequoque reddit , & poroſum , quam leuitatem ſonus acutus neceſſariò conſequi
cur. Sed hæc fuſiùsintractatu de cauſis ſonorum .

Corollarium II .
Vrúm non tantum in fila ductum in infinitum fpacium producitur , fed etiam
AA in ſuperficies ita tenues tunditur , vt 1600 folia ex vna vncia auri ſubinde ,
prodire afferant ; & quamuis aurum omnium metallorum grauiſſimum fit , folia ,
tamen eius cantæ fuar fubtilitatis , vt vix infrà aquam mergi poffint. Porro 1600
folia in planum collocata ſuperficiem adæquant ferè 400 pedum quadratorum . Ex
quo facilè aliquis ſcire poffet, quantùm auri requireretur ad fornicem alicuius templi
inaurandum ; & quantum auri ad vniuerſam molem terræ , ſi perfectus globus foret
inaurandam , requireretur , ſed hæc de Chordoſophia fufficiant.

PARS II .

Polyplectrotechnia , fiue de Inſtrumentis

Polychordis.
Vintuplex inſtrumentorum Polychordorum genus hoc loco conſiderare pof:
QClauichordiorum
ſumus ; primum eſt Clauicymbalorum , Spinettorum ,ſiue Manuchordiorum,
; quæ omnia Polychorda ſunt,& Abaco ex palmulis plyple
Genere , & trisconflato , quod Clauiarium vulgo vocant , conſtant. Secundò loco occurrunt la.
plurima In ſtrumenta , quæ Manubrijs , quos Canones vocant eruditiores , conſtant, cuiuſmo
strumento
rumque
di ſunt Cytharæ , Pandoræ , Teſtudines, Thiorbæ , Lyræ , Chelesq. quas Violas yo
diuifio . cant omnis generis,quorü aliqua plectrorū loco vtuntur,vtriuſquemanusdigitis,& le
uæ quidem manus digiti ſeruient, pro magade, chordotomo, ſiue pro diuidendis har
monicè chordis; Dextræ verò manus digiti, pro chordarum incitatione , vt videre
te
eft
in
 Lib. VI. De Mufica Inſtrumentali.
-3 in teſtudine,Thjorba,ſimilibusq. Nõnulla incitantur quoque pennarum ftipulis,vti ea,
0 quæ ex metallicis chordis conſtant,vtCythæræ, pſalteria. Sunt præterea quædam In
ftrumenta polychorda, quæ vtriuſque minus digitis incitantur,vti fit in Harpis ;No
nulla arcu ,cuiuschorda ex pilis equidis reſina perfricatis conſtat, incitantur, vri
funt Cheles omnis generis, quas Violas vocant . Quædain verò ex vtroque miſcentur
vti Lyræ Germanicæ,de quibusivide ſequentem Synoplin.

概 Synopſis Inſtrumentoruin Polychordorum .

1 Polyplectra , quæ ex Aba Clauicymbala.
cis manuarijs , quos Cla , vt
Clauichordia ,
i
uiaria, vocant , conſtant . Spinettæ.
Manuchordia .
0

z Quæ Manubrijs,feu Cano 2. Teſtudines .

nibus in oblõgi colli mo.
Quintuplex In rem protenlis conſtant, yt Thiorbæ .
ftrumétorú po vtriuſque manus miniſte
lychordorū ge. rio fonari folitis . Pandoræ ,
nus conſiderar
poteft. 2 Quæ Manubrijs quidem , 2 Violæ , feu
conſtant , ſed arcu ,
pennis incitantur ,
&
{ yt Cheles omnis generis
Cytharæ.
4. Quæ omni Abaco, & Ma. Harp.z
nubrio deſtituta vtriuſq. yt
1 manus miniſterio imme Pſalteria .
diatè ſonantur ,
LyraGermanica ,quæ,&
s Quæ miftam quandam 2 Abaco conſtat , & loco
arcus vtitur Rota .
rationē ex omnibus ha
bent. frit
1

CAPVT I.
De ratione inſtrumentorum polyplećtrorum , fiue de
Clauicymbalis.
D primum genus reuocauimus ca inſtrumenta polyplectra , quæ abacis ma
A nuarijs,ex multis palmulis polypleetris conſtant,cuiuſmodi ſunt,omnis generis
clauicymbala ; quæ ita vocantur, quod vt plurimum claues muſicales in corum pal
mulis denotari ſoleant in gratiam Tyronum ; vt ij in componenda harmonia adiu
ucntur , diriganturque. Tria igiturpotiſſimum conſiderari poſſunt in huiuſmodi po
lyplectrorum fabrica , primò diſpoſitio Abaci harmonici, ſiue clauiarij, vt vocant. Se
1
cundò chordarum diſpoſitio, & proprietas. Tertiò denique varietas concentus,quem
ſuppeditant , quæ omnia varijs paragraphisabſoluemus: de ſtructura initiumfa &turi,
& deinde de reliquis ordine partibus.

S. I.

1
 454 .:: Artis Magne Conſoni, Ed Dilloni
!

{
$. I. lent
1
De Clauicymbalorum fabrica , I'.4i

mus in prima figura Iconiſini V. in qua AC DB formam totius inftrumenti re

fert ACYX Abacum ,que taſtaturam: ZZ,LI, clauorum binosordines ,quibuschordz
æneæ , autchalybeęcircumducunturmalleola . Poft hæc fequunturduopriſmat
triangularia MN, & OP,quibus duæ chordarum ſeries innixæ inter duos clauiculos före
reos continétur: fequiturſpaciū ſublilioru QR pennaceis pleetris inſtructorú , quibusex
preſſura palmularum taſtaturæ eleuatis chordæ incitantur. TS , & XV priſmata funt
curuilinea,quibus chordæinnituntur,quæ priſmatá ex arcto ſpacio in latuni porrigū .
tur iuxta proportionem longitudinis, vel breuitatis chordarum , de qua poftea fuſius .
Atque hæc eſt vſitatiſſima ratio Clauicymbalorum hìc Romæ vſitatorum ; Verùm
quia res prorſus vulgaris eſt de co plura dicere fuperfedi, qui plura deſiderat de his
adeatMarſennum ,apud quem fufiùs omnia deſcipta reperiet. Non defunt, qui dieta
inſtrumenta ita' ordinant,vtHarpam verius quan Clauicymbalum reforant , chordæ
enim non horizontale.n ſitum , ſed verticalem obtineat ;vt in ſecunda frig. Iconiſmi
V apparet. Huiuſmodi inſtrumenti frequens in Germania vſuseſt, commoda enim ,
funt, quia parum loci occupant, & ſeruiuntad ornamentum conclauium; duplicem ,
præterea vſum habent;& Harpæ, & Clauicymbali,
S. II,
De Abaciharmonici ,fiue taſtatur&, vt vulgò vocant, diſpofitione, eiufque
maxima verietate , vfu .
Bacus harmonicus , ſiue Clauiarium , vel vt Itali vocant Taſtatura , nihil aliud
Cefnitia
Tastatura A Beat, quán cafeinas Muturgicum fecundamicaidim muficatem ex palmulis pad
lyplectris iti dilpolitū, vt palinulæ diato 10s ordinatæ ex chordarum correſponden
tium incitatione delideratum ſonum aflignent ; fit autem incitatio per ligaula quædā
palmularum calci normaliter inſiſtentia ,quæ nosimpoſterum à ſubſultatione ſúblilia
appellabimus,eandem enim ob cauſam Italis Saltarelli, Gallis Sauteraux vocantur ;
Quid fub- Habent autein hæc ſubtilia in medio epiglottidem fętæ porcinæ affixum , & in vertice
filia in cla feſtucam ex penna coruina, velaquilina , quibus fit, vt palmulæ dum ſurſum impellát
uicymba
lo: lignula ijsinä tentia, fiue ſubfilia, pennarum ftipulæ epiglottidibusinfixæ, chordas ſi .
biſupra coextenſasincitent, atque ita petitam dent harmoniam ; Diriguntur autem
huiuſmodiepiglottidesſeta porcina, cuius vnum extremum ſubtilio, alterum epiglot
tidi folerti ſaneconſilio ideò infixum eft,nepenna poſtquam chordam incitauit,fupra
chordam remaneret , fed flexura ſetæ , cui epiglottis affixa eſt , leuiſsimo motu infra
chordam remearet, nouoque fubfultu chordam feriret . Atque hæc eſt prima Abaçi
diſpoſitio,ſequitur diſpoſitio harmonica palmularum .
Diſpoſitio itaque harmonica varia à varijs prorſus pro varietate Clauicymbalorum
obferuatur. Eft hic Romæ inuentum nouum Clauicymbali genus , quod Spinettino
vocat,feſquipalmare,quoad longitudinem , & continet palmulas tantum 18, cuius
formam in Iconiſmo V refertFig. III. eſtquefonus huius inſtrumenti adeò acutus , vt
qui id non viderit , vix quale inſtrumentum ſit , coniecturare poſſit . Maximam &
prorſus peculiarem vim habet , in ſymphoniaco polychordorum concentu ; Nonnul.
la Clauicymbala 3 octauas tantum continent,quædam 3 & mediam ,Maximaverò , &
perfectiſlimaad 4 octauas pertingunt. cuiuſinodi eſt abacusinſtrumenti, quem l.fig.
dicti Iconiſmircfert. Cum verò in diatonico genere plurima ſemitonia occurrant ,
pal
 1
-
 Icanifmus IV
et V. Fol.455

C
feri
an
tria
reo
pre
CUI
tur

qui
ad
in
eni 糖
va
fun
pra

Defnitia
Talia tua
lyf
tiu G
HOW
pa
api X
Quid fub. Ha
filia in cla feft T
uicymba
lo , lig F
PR
hu P
tid EN
IIIg
Fi

ch
ch ILLIUL
111z
dil

X
c d ef g a bc
qu E
pr 22 23 24 25:2027128129
la
pe с
di Octaua
 Lib. VI. De Mafica Inftrumentali. 455
palmulas duplices adhibuerunt Artifices , quarum nigræ chromatici; albæ Diato
nici generis interualla denotant . Verùm věabimperfe&tioribus ad perfçețiora paula
tim ,& veluti per gradus quofdam teadımus, iam explicandum eft, qua rationc tria
genera in abacorumpalmulisrepreſentari poſsint.
De Abaco imperfe£fo,feu Diatonico fimplicivulgò vfitato, quem
refert I.Fig. Iconiſmi V.
Vid triplex Muficæ genus Diatonicum , Chromaticum , & Enarmonicum ſit in
Q qua ratione di &ta genera in Abacis harmonicis per palmularum multiplicatio,
nem exhibore poſsimus , nam certum eft , in vſìtatis paſsim Clauicymbalorum Aba
cis Diatonicè dispoſitis multa , vti & in ſecundi generis Abaçis deefle interualla ad
perfectionem harmoniæ neceſſaria, qui quidem defectusreſtaurarinon poteſt, niſi per
multiplicationem palmularum , communi Abaco denuò inſertarum ; Et primò quide
Vulgares clauicymbalorum , organorumque Abaci, vtplurimum vnam octauam re
ferunt per 13 palmulas,ſiue quod idem eft,diuidunt octauam in 12 ſemitonią inæqua.

median
ļia ,iuxta notas ſequentes ,
minor
maius

Semit,

Semit
Semit:

Semi.
Semit

Semi
Scm

Semic

Semit.
med.

min.
min.,
min..
med.
min
it.
Hu
PATHIE

7 8 9 10 13
2 3 Ş
mmojaNTaR
!!
T
3600

00810
4.2692

202304
23072.

2025
2400
2880
3200
3456

2700

2160

A
W

U
A
U

Hạs verò notas repreſentant per 13 palmulas Abaci, quarum 8 albæ , s nigræ funt,
diſponunturque eo ordine in abaco vulgò vſitato , quem exprimunt 4 octauæ, vtfigu .
ra i įn Iconiſmo V clarè docet , quibus totus Abacus ĄCYX conſtat,vbi vid es Abaci
octaua primam ,quæ à C,fol,f.4,vi incipit ( vti & omnes reliquę) 73 obtinere palmulas,
octo albas ſignatas literis CDEFGA 6C , & s nigras ſignaças literis c y.dx.fx.g.
by. adeoque totus Abacus 52 palmulis conſtet ,ea proportione diſpoſitis , vt fingu
gulæ octayæ in 12 ſemitonią inæqualia diuiſa cenſeantur, quas quidem interuallorum
proportiones oftendunt aumeri ſingulis notis aloript e ; itainteruallum , quod eſtinter
C palmulam ,& cx palmulam ſe habet,vt 3600 ad 34.56, quæ eſt proporțio ſemitonij
minoris , & ſic de cæteris , de octauis' enim idem iudicium cfto . Præçerea in di&tæ fi.
guræ Abaço,pulcherrimè indicatur , qua ratione abacas Diatonici generis diſponere
debeant Organopæi: Item quomodo ,qua proportione, & fitu Chromatici generis pal
mulæ ijs interſeri debeant,quasnotas graďusque ſingulæ denotent , Quæ cùm ex ipſa
figura clariſsima lint, de ijs pluribus ratiocinari ſuperuacaneum effe ratus ſum ; Fu
fioris igitur explicationis loco figuram , ſjue abacum I, Iconiſmi VI conſulc , quem in
gratiam Muſicorum , vt& alios abacos in dicto Iconiſmo exhibemus ,
Porrò cùm præcedens abacus non vfquequaque ſufficiat , imò multa interualla
habe .

1
 456 Artis Magné Confoni, & Diffoni
haberinon pollinit; fiquidem Tertiæ, & fextæ tàm minores,quàm maiores pluribus in
locis , in quibusneceſſariæ ſunt , non inueniuntur . Quod ita oftendo : diftat à pal
[mula c X 3456 Semitonio minore,& à palmula D 3200 ſemitonio medio, quod necef
arium eft ,vt C ad Dcompleat tonum maiorem . Iterum'à Dad X 3072 eft ſemiton.
minus, & hinc ad E 2880 eſt ſemitonium maius , vnde fequitur ab E ad F tonum ma
iorem compoſitum ex 2 ſemitonijs waiorib.& confequenter F non habere tertiam mi
norem inferius, nec C fuperius.
Deinde F palmula à palmula 2692 diſtat tantum ſemiton.minore, & hæc ab E vno
tono minore's ideò D non poteft habere fuperius tertiam maiorem . Iterum à palmula
f8 2692 vſque ad G 2400 non eft niſi ſemitonium medium ,vndeiterum fequitur : E
contraGfacere tertiam minorem ; G verò iuftè facere quartam contra D., & quintam
contra G. Porrò à palmula G ad palmulam g8 2304 eft femitonium minus , & ab
hac ad A ſemitonium maius ; vnde fit,vt.C ad A , habeat quidem fextā maiorcm ;, D
ad A quintam , E ad A tertiam maiorem , & Fad A tertiam minorem ; ſed Cạon ha
bet ſextam minorē ,ficut & D contra :B, à qua b 1920 diftat ſemitonio medio ; } verò
fextam non habet , nec tertiam minorem inferius ; Ex quibus nullo negotio concludi
tur , non effe ,nec haberi poffe omnes conſonantias in octaua ,in iz ſemitonia inæqua
lia diuiſa , ſiue quæ 13 palmulis conftat .

Abacus II. generis ,cuius vna octaua 13. palmularum .

I
ad palmulā c & poneret locoſonitonij minoris, maius; velquod idem eſt,fiin
teruallum inter C , & CX 3456 intenderetur vna dieli enarmonica,hoc pacto à D ,mi,
nori diftaret ſemitonio , & fic non niſi ſonum minorem inter C , & D conftitueret, in,
ter D verò , & d X 3000 ſemitoniū maximum foret,faceret is Abacum 13 palmularum
co ordinequê 2 Abacus in iconiſmo VIexprimit ,multasq.conſonantiasreperiret,quæ
in præcedente non reperiuntur ;ſed ſciet tamen, quod & hic Abacus defectuoſuseft,
multæq. conſonantiæ in primo funt, quæ in hoc non reperientur , & contra , vti con
ferenti numeros vnius , cum numeris alterius,luculenter patebit . Vt igitur Abacus
Abacus 3. abſolutior conſtituatur , vtriųſque paulo ante propoſiti Abaci palmulæ in vnum co
Palmularú
J7. jugendæ ſunt, vt fic, quod vnideficit , ab altero reſtauretur , ordinabiturque Aba
cus 17 palmularum , quem tertia in VI Iconilmo figura exhibet ,

S.III .
Abacus 19: Palmularum .
Erùm cum nihil omni ex parte beatum , & hic abacus in multis adhuc defe
V
rem fupra , F verò minorem , & fz maiorem tertiam , D non poteſt habere quartam
iuftè infra , tunc quando ſupra fe habet vnam perfectam quintam . Quod tamen ad
Abacusa .
harmonicā perfectionem lummè neceſſarium eſt; vtigitur veluti per gradus quofda
palmularú ad perfectionis verticem aſcendamus , alium hic abacum affignabimustertio multò
19: adhuc perfectiorem , quem in iconiſmo VI. figura exhibet,19 palmularum, & ad per:
fectionem harmoniæ ,organorumq. concordationem vtiliffimum ; continet autem hic
abacus 3 genera Muſicæ , & dieſes quidem cnharmonicæ maior , & minor inueniun
, tur à C, vſque ad tertiam palmulam & d, quæ facit dieſin minorem cum ſecunda pal.
mula xc, ſicut hæc facit maiorem dicſin cum palmula tertia D, quæ duæ dieſes ſimul
fumptæ conficiunt vnum ſemitonium maius ; Sed ditonus cuicompetit terminare te
tra
.

(“

vii

7
 I tintius clauarius siue Tastatura passim in organis harmonicis Iconiſmus VI
usimta : iuxta unam octauam disposita.13 polmular
fol.457
10 12 13

8 b

E F G A
А. B

11 Abacus imperfectus,alio modo dispositus III Abacusex duobus præcedentibus compositı 17 palmulari
75

оо
33

3о

с D E G Α. С с E F G A
5600 632402380 2700 2400 2150 20 3800 44002800215200800 9600 8 640 200

IV Abacus 19 palmularum alio ratione dispositus

56

tuxta triplexgenus
34.

20 ооо

3075
GLULEHT
с
D 3200

2880
E

v Abacus diatonico -chromatico -enarmonicus aliter dispositus,pertranspositionem

347 . 4023 61

F
2880
300c

G
3240

3200
337
G
х

A
360o BH B
3840 43 20

vi Abacus diatonico -chromatico - enarmonicus. 27 palmulas

D
512

4 800 oo
600

F
S760

BE
x

72000
с D
64 60
D

1
600000
E F
54000
8

G
48000
A
43200
B

3840o 36000
с
7

vjiAbacus alius diatonico- chromatico -enarmonicuscuius octaua 32 palmularu

ME VEE BIV XVI XXO XXVI XVITE
X
1 XI EXx
х XXX

IT
C

D
d
x
16 V7
f 8
9

XXI
Я
XXX
a B
51
1
x

V XM XIX XXIV
D E F xa A

с D E F А
144000 129600 116640 109350 97200 87930 77760 72000

I TV IX XII XVII XXM XXIX XXXII

1
 Lib. VI . De Muſica Instrumentali. 457
trachordon enharmonicum , ſumitur ex palmula ſignata D 3240 (quod à D numero
3200 ſignato, non niſi commate diftat ) vſquc ad nonam palmulam F. Chromatici
verò gencrispalmulæ , in hocabaco facile reperiuntur. Namà C prima palmula,vſq.
ad tertiam habetur femitonium maius , minus verò ab hac, vſque ad quartam palmu
lam ; Tertia verò minor , fiuc ſemidiconus , qui tetrachordon chromaticumtermi
nat ,fumiturà quinta, vfque ad nonam palmulam , id cft à D , vſque ad F. Diatoni.
ci denique generis palmulæ in hoc abaco luculenterpatent ; Nam à C , vſque ad pri
mum D tonus habetur minor, ab hoc vero D ad E , habetur tonus maior , ita vt ( e .
mitonium maius , quod cft à Dad F , terminet quartam diatonicams Porrò fi hunc
Abacum per vnam quartam fupra .vel quintaminfra tranſponas, prodibit alius aba
cus , quem quinta in Iconiſmo V.I. figura exhibet; cuius prima palmula incipirab F.
Abacus VI. Palmularum 27.
Xhibemus hoc loco alium abacum diatonico- chromatico - enarmonicum , cu.
E iusvna otaua 27.palmularūsquem iniconiſmo VI.figura VI cxhibet; quo quic
quid in Muſica arcanum eſt, exhiberi poteft ; Hoc nondiatonicæ tantùm ,fed & Chro
maticæ , &enarmonicæcantilcox perfeétè exhiberipoffunt,pucriq. ad eas cantandas
affuefieri. Verum cúm in coquinquccommata ad abſolutam omninò perfcdionem .
deſiderentur , viſum eft alium abacum ordinare , cuius vna o £taua 32 palmulis con
ftat; qui ad quodliberMuſicæ genus oxhibendum adco perfc &tus, & abfolutus eft ,vt
nihilci, vel demi, vel addi poſſit; quem vide in figura yii eft autcm co artificio
concinnatus , vt vbicunque inceperis, ſemper nofıx sausio harmonicam continuare
qucas . Numeri maiores, fiue Latinifingulis palmulis adfcriptiſignificant ordinem
palmulacum in abaco ; Verum præcedcnsabacus, etſi quibufdam commatisdcficiat ,
multo tamen facilioreft, & ad fonaodum aptior, hoc vltimo abaco , quare cum præ
reliquis adhibendum duxerim ;admeliorem declarationem , hic totius fyftemaper
tabulamexhibemus, qua ſingularum palmularum interualla in notis,clauibus, nume.
ris præcisè deſcribimus.

Tabula explicansſingularum palmularum in VI propo 1

fito Abaco ſitum , ordincm , & proportionem .

I 2 3

72000 Explicathæc quadruplex tabula

С Semiton . min . vnam octauam Abaci ex 27 pal
69120 mulis conſtantis ; & prima qui
С 67 500
Dicſis dem calūna oftendit notas,quas
d 64800
X

Semiton.min . vnaquæquepalmula in abaco rc.

D Comma
64000 præſentat,fecüdùm triplex Muli
D 61440 cę gcaus Diatonicũ,Chromaticũ
Semiton.mia .
X

d Comma maius 57600 Enarmonicũ , in quo femibreuis

56600 diatonicú minima chromaticú
Comma minus
femiton . min .
6020a femimin. enarmonicũ genus no .
E S3291 tat.Secüda coluna refert claucs
Semiton.min .
Dieſis
64000 vnicuique palmulæ correſpon
X

F $ 1840 dentes. Tertia interualla clauiū

Semiton , min, denominat ; Quarta praportio .
Mmm ncs
 458 Artis Magn & Confoni, ed Difoni .
1 ३ si svol.4
1
:: . nes vnius interualli ad alterius
iii demonſtrabit , ſeruierğue hæc
f i 0 Tabula artificibus vnicè ad
Coinmamaius ri si20 , Abacos diatonico chromati
f SOOSS :
ammaius
Com'ma ,
强
Cómm aiuga izan.S0000... i. co -enarmonicos conftituen.
{ . -50096 ., 5. dos r.sia's ';
Semiton.miniin ,
jis gör73 Porrò otſiMerſennus alium
SG:2:
įG Comma
!!16 SSemiton ;-406080
.

Abacū tradat multò hoc am

IMIT ,minus 45000 , pliorem , videlicet 32 palmú
IK Dieſis :17 : 31 43200 . 1.
; lis conſtantem , alijque in ia
A
Semiton , minus
41477 finitum ampliores coſtitui pof
Il Semiton.minus fint ,nos tamen hunc omnium
a
U11
Comma'maiustait* -49960
40500
12. aprillimú iudicauimus admi.
а.
Comma minus nima quæuisinterualla , 942.
TUTXI
В. humanæ auris iudicio concipi
50 ... 40000
15. Commamaius
2.1. 101.oup .; poſſunt, exhibenda . Ad cuius
Semiton.miuusuki 384.00.250... normam diuerſa iam in Sicilia
6.1: Semjton minus dit -3 6865
36000.
& Italia,potifſimú Romæ con
Ć Dielis vivid be : Itructa ſunt;Quorum nonnul
HUBE
BOST 2!!..... 0.3 m . la ad confuſionem totpalmu
air: YOLÍTUK larum vitandam , tres abacos
tértiuniYuartinquicymbalo ,quorum prius primiabacirationem , fecúndum tertij,
oſtendit , vtinfra paulò poftpatebit . 1

Terminato igitur abaco harmonico,fundamento tam clauicymbalorum ,cum orga

norum nihilreſtat nili vtmodusoftendacur, quototchordæ iuxta proportiones iacer
uällbruin artificiosè concordari poffiat :
lü .
15 min .: u to !!

Abacus Triharmonicus ad mentem Veterum concinnatus,

ex Donio deſumpsus.
Oannes Baptiſta Donius inſignis huiustemporisMuſicushunc abacum proponit
I in opuſculo degeneribus , & modis; quem triplici taſtatura , quarum vna alteri
incumbit, iuxta tres principales veterum tonos ordinata, deſcribit ; quarum voaquæ
quehabet duosordines, primus ordo exhibetvoces diatonicas; alterbemollares ,que
chromaticas,autenarmonicas ,metabolicaſq . adeoqueclaſſes s palmularum habe
buntur, quarum ſingulasdiverſas coloribus imbuithocpacto; primam taftaturā do
riam vocat, fuluicoloris, caq. helicaſticæ Muſicæ parti accommodat, alteram phry.
giam vocat, quam diaftalticæ muſicęfpeciei afligoat; coloris rubri. Tertiam vocat
Lydiam ,lyſtalticæ mulicęparti aptam, albo colore imbuit;chromaticas verò bemol.
lares , enarmonicas , metabolicas, tum coloribus, tum figura differentibus ad ſingu
larum officia , quę in animi affe&tibus concitandis,habent, inſtituit; verum ad hanc
rem penitiusintelligendamipfius taſtaturę typum ,fubijcimus .
,

Sco .

1
 Lib. VI. DeMufica Inftrumentali . 452
x X d x Х a X
D E G a
с ។ CС
BE b

TCT E ĄTC
A.
JEL
ха

bG
12 d

G) Ոմնես էլ
6
e

ba ba Series

WW

Scopus huius taſtaturę triarmonici eſt artificium mutationis çonorum ,& maximam
nonarum harmoniarūſecundum triplex genus concionatarum varietatem ,oftendere.
Extat in domo Illuftriff. Equitis Petrià Valle clauicymbalum huiuſinodi ; ſummain
genij dexteritate in praxin deductum , cuius nos ynam octauam tantùm tranſcripſi.
mus , & hic exhibere voluimus ;qui plura conſideratione digoà circa hoc inſtru
mentum ſcire voluerit, legat citati Authoris opuſculum de generibus, & modis,c.10.
11.12. ybi de fabrica , de concordatione , & proprietate huius inftrumenti varia
adfert .
De Abaco Panbarmonico Nicolai Vicentini.
Icolaus Vicentinus , vt enharmonicam muſicam reſtauraret ; Archicymbalum
fabricatus eſt6 abacis , fiue taſtaturisconſtans ; quibus omnes imaginabiles
Ta N
harmonias ſepræbiturum fpondet , quos abaços poſtmodum Donium in 3 contra
xiſſe , reperi, adeòque vnum , & eundem cum Vicentini abaco effe , reperi, vnde
fuperuaneum eſſe ,ratusſum Vicentini abacum hoc loco apponere , qui enim ratione
rem ru
us fta
huiCon amptlio ſt idemerat
hoc indeſ ſexulat
nt,umconſ um pa
ipſbus
ordini Auclmtor emum. , ſiue 6 abacis , aut taſtatu
ular
ris . Primus ordo nigro colore imbutus , cít diatonicus , & naturalis, quia palmulæ to
natim diſpoſitæ funt. Secundus ordo dicitur chromaticus, quia vbi prius erant voces
naturales, ibi pofitæ ſunt modo voces artificiofæ accidentaliter , vt periți loquuntur ;
poteft tamenfuo modo etiam dici naturalis , fi fiat principium in aliquo ordine ſemi
toniorum , & deinde proceſſus hic continuetur vſquc ad finem , diciturq .Chromati
CUS
2:
Mmm
 480 ArtisMagne Confoni, Ed Difani
cus naturalis . Tertius ordo vocaturtonorum chromaticorum , & tranſinutatorum
ab ordine naturali Diatonico ; in quo variusoccurſus fit toni, ditoni , & ſemiditoni.
Quartus ordo dicitur enarmonicus naturalis,ſiquidem procedit per dieſes ;ſi verò per
(emitonia procedat,habebis enarmonicũ miftum chromatico.Quintus ordo dicitur ſe
mitoniorum , tonoruing. chromoticorum in chromatico ,ordine enarmonico .Sextus
denique ordo diciturquintarum perfectarum , & vix à diatonico differt . Verùm der
hiſce integro libro tračtantem conſule Vicentinum . Cerè, qui hos 6 ordines cum tri
bus ordinibusprecedentis taſtaturę Donianæ penitius fueritſcrutatus,videbit Donium
totam hanc ſextuplicem Vicentini taſtaturam veluti in compendium redegiffe. Vi
debit etiam inftrumentum Vicentinum multitudine raſtorum , non tantum difficulta
tem , & confuſionem maximam parere , ſed & inutile prorſus reddi, iuxta illud fruftra
fit per plura , quod fieri poteſt per pauciora .
S. VII.
De Abaco Galeazzi Sabbatini.
Os longè fecutus Galeazzus Sabatinus rarus Muſicus,qui tria genera nouo au
Hlocis
ſu ad arithmeticas leges reuocans , multo plura fanè inuenit ,quorum diuer
huius
ſīs in operis mentio fiet , & inter coetera abacum nouum ordinauit, exa
ctiſfimè quicquid in muſica deſiderari poteft referentem , omnibus harmonijs exiben
dis perfečtiſfimum . Verum quoniam digniſſimum iudico , qui à Muficis conſideretur,
hic eiusoctauam tantùm exhibere, vnaq.ad mentem eius interpretari totius ordinis,
diſpositionisq. proceſlum viſum eſt.
Verùm cum numeri ſingulis abaci palmulis adſcribi nequiuerint; hic porporriones
ſingulorum interuallorum , ſeorſim apponemus; vt abaci artificium luculentius pag
tefiat .

Propofitiones interuallorum , quas palmulæ ordine poſitæ ad ſe

inuicem habent maioribus numeris expreſsæ .
A 36864000 Db 2449 1 200 Fa 23592900
Алх 3боооооо CXX 28800000 FK 23040000
:: AR 353894.10 ) Dba 28311552 F2X 22500000
Bb 34560000 D : 28125000 Gb 21184000
Bba 33750000 Da 27618000 GBA 20480000
A133554432 DX 27000000 FXA 30000000
b 32768000 eba 25214400 19660800
ba 32000000 E 25600000 GA : 19200000
b 31457280 ел 25656824 GS 19200000
ban 31250000 23000000 Ab 18834368
С 30720000 Fba 24576000 GX 18750000
CX 80000000 F 24000000 ABA 1843 2000

Typ us
 Lib. 11. De Mufica Infrumentali, 461,
2.

Typus Abaci Galeazzi Sab

batini i
A

Expliccatatio imu
fignor
ci .
m
um huius. Aba
ruallū
b Indi min inte dia
tonici,cuiuſmodiexhibent palmulæ
nigræ b ,ſignatæ.
m Indicatminimum interuallumi
chromatici eiuſmodi ſunt palmulæ
D

nigrę ſecundæ,proportio eius oft :: .

A Indicat minimu diefis interual
Db

lum enarmonicum ,cuiuſmodi ſunt

palmulænigrarum primæ, propora
tio eius 125;
D

D.

* Indicatproportionem 3109375 , &

Db.

EL

eft illa differentia ,vel exceſſus,quo

eb.

dieſismajor ſuperat duas dieſes e

narmonicas , quas hòc ſigno exhi
E

bemus 82 & pluseft an

Z
>

n Significat proportionem 39393325

3216, &
DI
E

eſt differentia,velexceſſus,quoduæ
dieſes enarmonicæſuperant dielim
minorem .
F

S Significat exceſſum , quo diclis

F
G

minor ſuperat dieſim enarmonică

9ь

in proportione 3075 ;vt X.

F
b

* Significat dielin chromaticam ,

G

maiorem in proportione }} .
Nota quod b , & A in omnibus
notis naturaliter poteft dari , & per
radices numerorum naturaliumin
A

indicantur,
Nota 2,quod X eſtſemper ſignū
accidentale, nec habet numeros
proprios, & ideò dicitur fignum ,
artificiale , & accidentale .

De alio Abacofimplici, e primi ordinis in Iconiſmo VI. in quod

cunque interuallum per certa regiſtra variabili.
Nuéntum non ita pridem à Nicolao Ramarino clauicymbali genus , quod fimpli
I
riabili šita vt vnustonus in 9 commata fit diuiſus, per totidem regiſtra variabilis:pris
mus gradus eft congruus muſicæ Romanæ , qui & tonus Choriſta vulgò dicitur , de
quo
 462 Artis Mägné Conjoni , eg Diljoni
quo tono diuerſis partibus, diuerlo alıbidicemus. Quod fi autratio vocum , ſeu
ſpofitio cantus poftulet, in quodcunqueinteruallum deprimi,auteleuari poteft . Sie
V.gr. tonus Choriſta eleuandus vno femitonio minori,tracto Regiſtro ſemitonjo com
petenti, ftatim totum taſtaturæ fyftemaſemitonio altiorem à Choriſta habebit diſpo.
fitionem . Si tertiam minorem eleuare cupias, Regiſtrum, cui competit tertia minor,
dabit quæſitam totius taſtaturæ in ſemiditonum intenfionem ; & fic de quibuslibet
alijs interuallis procedendum eft , poteltq: hoc inſtrumentum vnicum idem , quod ,
diuerſa inſtrumenta,quorum ſingulaordine ſeſe commate excedunt,poſſunt; pulchrú
fanc inuentum ,cum voci ſub qualibet intenſione , aut remiſſione fele accommodet,
Cumq.tonus in 9 commata ſit diuiſusin hoc inſtrumento, & totidem chordæ vnicui
que tono competant ; totaq. taſtatura 4 octauis conftet, totum inſtrumentum conſta
bit 212 chordis, toridem nimirum chordis , quot 9 inſtrumenta chordasdiuerſas4 O
¿tauarum continent. Verum cum reshæc ſit laborioſa , & maximum tựdium afferat,il
lud concinnanti ; hinc forſan melius faceret , ſi iuxta præcepta in præcedentibus tra
dita , fic per diuerſa ſubſilia fingulæ chordæ in data interualla diuiderentur, & pro ſin
gulari compendio totum negotium conficeretur, quemadmodum in Clauichordio fit ;
Verum hæcomnia peritis artificibus in exccutionem deducenda relinquamus,
S. -III
Methodus accordandi Instrumentum , quod ex 17 palmulis conftat.
V de Merſenpum . Nos hic ynum trademus infallibilem , quē,& xuxadove harmo.
nicā appellamus, hoc eft circulationem harmonicam ;dicinus circulationē,quia poft
triſdiapalon fere in quouis generead primum vnde digreffa eſt gradumreditur. Ince
pimus hanc circulationem à quauispalmula grauiorem vocem denotante , vt ab Fa,
· vt, & aſcendimus,& deſcendimus ſemper per quartā,velquintam , vſque dum ad vo
cem correſpondētem primæ, ideft æquilonū perueniamus,quod poſt 3 aut 4octauarú
periodum primò contingit, ideſt trifdiapaſon peracta,à qua per eoſdem gradus ècuer
ti po sumus ad vnifonum defcendendo per quintam , & afcendendo per quartam :
Haud ſecus àquouis chromatico ,yelenarmonico gradu incipiens , cos non fecus , ac
diatonicorum graduum interualla , {pherica quadam circumuolutione concordare
poteris; vt in fequenti ſchemati apparet.
X
full
iT1

I ş 6 7

ES
X X X .. X X х X X X X X X
9 10 II I2 13

Vbi nota interuallum inter 7 & 8 gradum licet appareat, non tamen este tertiamu,
fed quartamyți & interuallum initio 13,& 14 gradum ; quosgradus nos ided inabā.
co notarum expreſsimus cum fignis chromaticis , & enarmonicis adiunxo, de
primunt enim vocem yno tona. Quicunq; igitur hanc cycloſin probè intellexerit nul.
lam in concordando quouis clauicymbalo diatonico chromatico enarmonico,difficul
tatem
 Lib. . De Mafica Instrumentali. 463
tatem reperiet, la hifce enim ſolis Sphærica hæc mufica locum haber , fiquidem cy.
. clica quadam periodo omnes gradustam diatonicos,qaam chromaticos, & enarmo
nicos percurrendo, tandem in primum gradum reponitur ; in clauicymbalis verò
vulgò vfiitatis , dicta harmónia periodicaminimècontinuatur , cùm ftatim ad quar
tum gradum ob defe&tum palmularum deficiat,
Corollarium ,
X hiſce patet, Mulurgum nontantum ab infima notaconcordationem incipes
EY re poffe, fed à quouis interuallo ,dam cum pericycloſis hæc harmonica per om
nes gradus progrediatur, tandem neceffariò quoquo ad infimamnotam perueniet,vo
hinc in gradum , ex quo prouoluta erat;reſtituatur.
Refertproinde nobis hoc myſterium Muſicum.admirabilem illam rerum omnium
in vniuerfo pericyctolin ,dequa fusè in Arte noftra magnèrica,& in phyſiologia Mu
ſica fulius dicetur. Sed hæcde abaco ; ciuſque diſpoſitione, & concordatione
fufficiant,

S. I V.
De chòrdarum in clauecymbalis difpofitione proportioneque'.
eſt vllum dubium in chordisalicuius clauecymbali,magnam proportionern
N Onferuari debere ,vt perfectam harmoniam reddant;Etſi etenim in rigore harmo,
aut rc.
nico omnes ejufdem craſsitiei, & longitudinis effe pofsiat, & ſola inextenſione,
miſsione potențiæ tenguæ, omnis defe & us.caruin facile reſarciripofsit,vt in præcedē.
tibus fusè fuit demonſtratum ; Quia tamen longa experientia docuit , hoc negotium
præterquam ,quod arduum , &difficilè , etiam Yonos pariat minimègratos, fed ne
ſcio quid obtulí, & ftridulireſonantes; hind-Mulurgicertam fèruant cùm in craſsitic,
tum in longitudine chordarum proportionem , quo fit.ye_conſonanciæ emorgant lim
pidiores, dulciores,atque auribus iucundiores;Et quamuis non sẽper'ſingulaschordas
affumant tam craſsitie,qua longitudine differentes ; fed fubinde5 % , aut 7 ctiam
vrantur c: aſsıtie prorſus æqualibus,longitudinc tantum differentibus: Si quisrditamen
s
A ch o fin .
n t ibus r e m
e
gulis eaer taltem ,quam
ne diff vti conſ
ul e
interuallapalmularum diatonicorum inter ſe diſtant proportio,
.
Porrò cùm clauicymbala vulgò vfitata, & maiora,vt plurimum.ex 49 palmulis con
ftent,29 atbis,quasdiatonicas, & 20, bigtis,quas chromaticas appellant; Scopum fa
cilè obtinebis,li iuxta 29 diatonicarum palmularum numarum 29 chordas omnes tā
craſſitie, quam longitudine differentes adhibeas. Chromaricæ verò chordæ Diatoni 1

cis ,quas,refpiciunt,& ſequatur ob exiguam interuallorum differentiamæquales effe

poterunt. Verùm vt felieius innegotio fiarmanico dirigaris hic tabulam apponen
dam duxi,in qua quæcunque dictaſunthucuſque luculențeicxpofita fpectantur,

JIT

Ta .
 >

464 ArtisMagna Conſoni, 8 Diffoni

Tabula proportionis Chordarum , quæ clauicymbalis
conftituendis feruiunt.
I II III IV V VI
Chorda | Proportiones | Longitudo Chorda- Diameter 1 Chorda
Diatonicæ chordarum ' 'rum Chordarū I chromatica
| Pedes | Pollicesi

Ban****
C I I S 10 1 X C
D 2 1 9:10 . 4 6 Xd
E 3 3 9 4 1 0
h F 4 9 . 16 3 1 9 { เที่ | Xf
G S 1 8 IS 3 |

d
4 is

tal
A 6 9 1ο U 3 1 O I b

ww:-1
b 7 1 9 2 I 8 .
с 8 10 16 1 2 6 XC

d 9 9.13 3 1 I Xd
19.1 16 z

f 11 IS I j o
II
.
12 T 10 9 10
a , 13 9 8 8
1 8 g
b 14 161 159 11 *6 gb
1
cc is IS 8 1 1 1 Хcc
Olololo

dd 16 9 10 1
3 i I edd
ec '17 1 8 9 1 I 1 i
ff 18 16 1 ‫ܐܠܐ‬ 1
gs

JOOOO

19 8 IS 1 10 1 X 88
II
20 1 9 10 . 9 I
aa 33 b
6b 21:1
11 8 9 : 18
21 1
CCC '22 f 10 16 7
I X ccc
ddd 23 9 IS . 6 1 & ddd
cee 24 1 16 9 6 1
fff 25 1 IS 1 3 X cee
IV
ggg 26 70 9 O 1 S á * fff
aaa 27 1 9 8 1 ggg
bbb 28 1 16 9 } O 1 4 X aaa

CCC 29 IS 8 . 3 1 sama 1 X CCC

Ex
 Eib.VI. De Mafica Instrümentali. 405
Explicario , vfus Tabula .
Vide figuram Ceauicymbali in Iconiſmo Vipropoſ.
Aber hæc tabula fex columnas .
H41.Columna
11 .
Columna continet claues , quæ fingulis chordis,palmuliſq; correſpondent.
continet numerum chordarum diatonicarum ,quæ cum correſpon :
2
dentibuspalmulis concinnaridebent . '
III. Proportiones chordarum inter fc exhibot,
IV. Longitudinem chordarum refert .
V. Diametros ſingularum chordarum in partibus ad totum comparatis ,præſtar,
VI. Chromaticarum chordarum figuræ ,quæ correfpondent numeris in Abaco
contentis .
Invſutamen nihil aliudpræſtandum eſt, quam vt chordas ſingulas,tam diatoni-,
cas,quàm chromatigasdetermines iuxta columnas IV , & V. Etli chordas dd,&& cc
determinare delideres, inuenies in IV columnajijs reſpondero 1 pedis, & -3 pollicum
longitudinem quæfitam ;In columna veròV Diametrum dictæ chordæ teperics - par
tein habere debere chordæ grauiſsiniæ ,ideftfi chordæ grauifsimæ,& maximæ omniū
diameter diuideretur in 22 partes æquales , chorda dd & xdd deberent haberepro
6 rata craſsitie vnam vigeſimam ſecundam . Non ſecus cum reliquis procedes .
Nota tamenhalce minutias à Muſurgis, vt plurimùm non curari, fed crafsitiem ,
chordarum inſtrumento inducendarum pafsim determinantur iuxta is foraminum
perquætraducuntur quantitates,quæ dum àmaxima vſque adminimum certa qua
dam.proportione decreſcunt; fila quoque per ca traducta ijs ad nogotium chordoto
mum fufficiunt: Siquis tamen foramina 29 faceret,quorum diameter.ſe haberet, fi
cuti numeri in V dolumna expreſſi. Certum cft,illum chordas ſumma perfectionis
& ca proportione libi inuicem correſpondentes, quam tabula præſeasrefert, confc
turum .

S.I.
De Symphonia Clauicymbalo apta .
1
tiſsima ſunt ad præludia,ſolemnitatis harmonicæ ;imò totius cocentus harmoni
ci moderatoreszita diuerſas quoquc à cæteris omnibus inſtrumentis melotheſias, fiue
6 compoſitiones requirunt,quæ quidem tales debent effe, vtijs organoedus non tantum
ingeoium ſuum oſtendat,ſed & ijs veluti præambulis quibufdam auditorum animos
præparet,excitetq; ad ſymphoniaci concentus ſequuturi apparatum; Vocant plerique
60 huiuſmodi harmonicascompoſitiones præludia , Itali Toccaras, Sonatas, Ricercatas
cuiuſmodi hic vnā exhibemus,quam D.Io.lacobus Frobergerus Organędus Cæfareus
celeberrimiolim Organçdi Hieronymi Freſcobaldidiſcipulus, ſupra Vt,re,mi,fa,ſol,la
exhibuit co artificio adornatā,Vt fiucperfe&tiffimācôpoſitionismethodū, fugarumq;
ingeniosèſe ſe& aacium ordinemjfiuc inſignem temporismutationem ,varietateingue
ſpectes , nihil prorſus deſiderari poſſe videatur :adeoque illam omnibus Organodis,
tanquam perfe &tiſimum in hoc genere compoſitionisſpecimen , quod imitentur,pro
ponendum duximus ,

Sequitur ſpecimen Phantafidharmonica omnibusnumeris abſoluta,

brinstrumentis polyplectris aptiſsime.
Naa Phaa.
 i
966 Artis Magna Confon , eg Diffoni

Ulik
Phantafia fupra Vlere,mi,fasfolla,Clauicymbalis accommodara .

Illll
!!!
7
Tout

且 若

去
 Lib: V 1. D. Mufica Inftrumentali 467
行动、

博
4 其

关 Nan a

>
468 Artis Magna Confoni, e Dillonii

170

)
詳
其

軍
士 一、
划

并 了
Lib. VI. De Mufica InHrumentali. 469

三
号
MIN
I
]

= 三
举

1
470 : Ar.tis Magne Corſoni , B Diffoni

DURU BVHTYLE
FIF EVOPOSE

III
三
Leita

9 月
 Lib . VI. De Mufica Inftrumentali .

共 g 鼻

.)
三生 当
1

基
太

主
当 -
國
玉
共
 Artis Magna Confonis Diffani

4.4
建
FIFT
六个

正 其三
喜 二
只

好
事
 Lib. VI. De Muſica Inflrumentali. 473.1

S
ili

DIE

ET EL
#hug

---

Ooo
 474 Artis Magn & Confoni, egy Difoni .
!!

许
ELE
三
手

JILE
十

法
*
至十

自
11111
17

挂
 Lib. VI ; De Mufica Instrumentali. 475

三去 三

二法:
IT'S

三
三三

1
计简

000s CA
(
 476 Artis Magna Conſoni,& Diljoni --
CA PV ТT II.

De Teſtudinibus, Mandoris , & Cytharis .

Ccedimus ad ea organa harmonica deſcribenda , quæ loco Abaci Canone gau
A dent polychordo ; canonem vocamus polychordorum anſam , ſiue manubriū
cuiuslibet inſtrumenti muſici, cuiuſmodi ſunt Teſtudines, Mandoræ , Cytharæ ,Che.
les , aliaq. huius farinæ innumera . Et quamuis vix Muſicum Philoſophum deceat ad
ca , quæ & vſuiam viluerunt , & Artificum etiam infimæſortis propria ſunt, ſe dimit
tere ; quia tamen organicam muficam nos tradituros recepimus , quædam & non nifi
noſtriinſtituti propria de corum conditione, & proprietatehic inferemus;Ne quicquã
in hac Mulurgia noſtra omiſiffe videamur . Sciendum igitur eſt , Teſtudinem , Man.
doram , Cytharam eſſentialiter non diſcrepare , fed multitudinc tantùm chordarum ,
& earundem concordandarum methodo; Teſtudines, & Theorbæ, vt plurimum ven
1
tribusgaudentamplis ; Cytharæ , Mandoræ , ventribus , & planis fruuntur dorſis; Te.
ſtudines , & Theorbæ , vt plurimùm 10, liue 12, aut 14 chordarum ordinibus ſunt in.
ſtructæ; Cytharæ , Mandoræ ,ſiiniliaque ad ſummum's , aut 6, quarum priores dupli
catæ , vltima ſimplex eſt, quam & vulgò cantarellam vocant. Teſtudo yti maiori
chordarum Tuppellectileinſtructa eſt, ita maiorem quoque conſonantiarum copiam .
cæteris ſuppeditat,ita diéta à figura animalis , quod ymbone in fornicis modum cur
uato , illud proximèæmuletur Thiorba à Teſtudine differt , quod illa duplici collo
( vocamus autem collum , illam partem , intra quam verticilla chordas agglomerant)
hæc vnico conſtet . Inuentum Neotericorum eft , cùm apud Antiquos nulla fiat horú
inſtrumentorum mentio, Țiorba nomen ſuum inuenit à Circumforaneo quodā Nea
politano, qui primus teſtudinis collum productius duplicauit ; chordas diuerſas addi.
dit, cùm primò nonnifi barytono feruiret , atque hocinſtrumentum ioco quodam .
vocare ſolebatTiorbam ; vocant'autem Tiorbam id inftrumentum ,quo Chirotheca
rij odorifera molereſolent, eſtq, mortarium quoddam prorſusfimilemolulis illis , qui
bus amygdala ,ſynapi,aliaq.grana in fuperaffuſo liquoreconucnicntiin lac diſolucre
folent .Hoc inſtrumentumprimus deinde excoluit clariſſimus muſicus Hieronymus
mus Capſperger Nobilis Germanus, & ad eam pefectionem perduxit , vt hoc tempore
meritòreliquis inſtrumentispalmam præripuifle videatur ; cùm nullum inftrumentū
maiorem varietatem harmonicam habeat, imòfolùm aptūſit ad diatonico-chroma.
cico -enharmonicam methodum exhibendam .

§. I.
De Chordarum Teftitudini inducendarum ordine,fitu,Con .
cordantia ,
Eſtudo , & Thiorba chordis non metallicis, ſed neruis conſtant ex ani .
T malium inteſtinis confectis ; proportio chordarum in teſtudine, quo ad lon:
gitudinem eft eadem, funt enim omnes longitudineæquales, craſlitie differunt; O :n
nes quoque duplicatæ ſunt , excepta vltima , quam yt dixicantarellam vocant , fim
plici; proportionē vnius ad alteram in craſſitie,Practicideſumunt ex multitudine inte .
ftinorum ,ex quibus conficiuntur, ita hic Romæ grauiflimam teſtudinis chordam ex 9
inteſtinis conficiunt , ſecundam ex 8 , & fic vſque ad vltimam , & minimam , qurex
von iqteſtino conſtat . Siquis verò ex Mechanicisſubtiliùsin hoc negotio procedere
vel.
 477
adidi , Colū .
vſu , & con
ſub
is æquo fu b
læ fit iuxta
siſmi VII hic
is adornata ;
poſitas , ſiue
id eſt prima
m ; tertia ad
I ad fextum ,
m maiorem
la monſora
minorem ,
.t . Vides igi
: & canonis

nò diuidunt
ſpacia ;atq .
ortiter aſtri
harmonico Vide 1 fic
hromatico - niſ
gurámiIco
VII .

7 accipiunt
chordæ ite
gaturamuy
n in 18 par:
cedunt,do.
. diuidunt
niamedia ,
' a facillimo

tam chor
,/
94444 pro
Cripti often
3 octauam ,
sit diuiſioni
c taotùm
ſca .
 VIII. Typus tri chord
Turtici uulgoCola chọn
476

B
Cced
A dent dent

1
cuiuslibet ir

2
O
les , aliaq. hi

ConcorTiorbę
ea , quæ & 1

3
tere ; quia tá

dantia
noſtri inſtitt Concordantial

in hac Muru

9:
doram , Cyr

al
a

Jazz
& earunden 1 2 3

e
7
tribusgaude
ſtudines , & 3

it
ſtructæ ; Cyt
catæ , vltima

O
chordarumi

10
cæteris ſupp!
uato , illudI
©

11
( vocamus a
o

12
hæc vnico co
inſtrumentoi 13
politano, qui
14

dit , cùm pri

vocare ſoleba
rij odorifera i
bus amygdal
folent .Hoci
mus Capſper
meritòreliqu Cytharæ
maiorem var nicæ
VIL.Typus Testudinis com
cico - enharms pendiatæ que
dantia et.Mandora Sedicitur
o

3 2 1
Concordan ria doo

De C 1 2 3 4

udo
TEftEſtudo
maliur
gitudinem eft
nes quoque di
plicis proporti
ftinorum ,exc
inteftinis con
von iqteſtino
 Lib. VI. De Muſica Instrumentali. 477
velletis' ex tabula illa , quam pauloante de chordisclauicymbalorum tradidi,Colū..
na V.excerpere poſſet proportiones diametri vnius ad alteram . Sed hæc vſu , & con
fuecudine, experientiaq.Practicorum potius committenda ſunt, quàm plus æquo fub
tilibus ſcrutinijsinuoluenda .
Xưsdotovía dicitur harmonica chordarum extenſio , & concordantia , quæ fit iuxta
claues inuſicasſchemati adſcriptas.Sit Canó Teſtudinis,aut Tiorbçin iconiſmi VII hic
appoſiti typo i ABDE 10 duplicatis chordis,& voa ſimplici,id eft in cordis adornata;
concordabis hanc chordarum ſeriem iuxta claues in abſide Canonis D E poſitas , ſiue
iuxta interualla notarum mulicarum , quas DEGH abacusrepreſentat , id eſtprima
ad ſecundam , tonum minorem ſonet; ſecunda ad terţiam tonum maiorem ; tertia ad
quartam ſemitonium maius;quarta ad quintum conum maiorem; quinta ad fextum ,
tonum minorem; 6 ad 7 , quartam ; 7 ad g, alteram quartam ; 8 ad 9,tertiam maiorem
9 ad 10 ,quartam; 19 ad 11 denique aliam quartam , quæ omnia interualla monſtra
uimus per literas , & numeros infra claues D E poſitas , vbit , refert tonum minorem,
T conuin maiorem , S ſemitoniummajus4';quartam ; 3 tertiam ſignificat. Vides igi
tur in fum.no compendio Xosdstories ia çeſtitudine methodum . Reltat, vt & canonis
diuifionem paucis tradamus.,

S. II.
Canonis, fiue Manubrij Polychordi diuifio.
Ractici noſtri Mulurgi in diuiſione Canonis ita procedereſolent ; Primò diuidunt
P totum Canonem in 9 non æqualia, ſed proportionaliter decreſcentia ſpacia; atq.
vnumquodquefpaciuin determinant chorda collo circumligata, atque fortiter aſtri
eta , hæ enim chordz, idem in teſtudine faciunt , quod palmulæ inabaco harmonico Vide i fia
clauicymbalo-u.n ; Diuidunt eoim octauam in varios gradus diatonico-chromatico -gurá
niſmiIco
VII.
çharmonicos, vt poſtea vidibirur ,

Primus modus diaifionis .

PRRimò , diuidunt totam chordam in 18 æqualespartes, ex quibus 17 accipiunt

proprima chordæ ligatura , ſiuc prima diuiſione; Deniquereliquum chordæ itc
rum in 18 partesæquales diuidunt, & 27 ex ijs partes dabunt fecundam ligaturam ,
ſiue ſecundam diuiionem; Tertio ab hac ligatura iterùm totam chordam in 18 par
tes æquales diuidūt,& 17illarū partes dabunt3 ligaturā; atq.ita femperprocedunt,do.
necad 9 ligaturam peruenerint. Quæ quidem ratio omnium facillima eſt, diuidunt
enim totum Canonis ſpacium AB D , E, vt primo typo patet ; in g ſemitoniamedia
inter maiora, & minora , ex quorum diuiſione deinde alia interualla minora facillimo
negotio haberi poſſunt.

Secundus Modus diuifionis,

S Ecundus modus Merſenni aliquantulum exactior eft , diuidit enim totam chor
dæ longitudinem in 100000partos deinde pro prima ligatura accipit 94444 pro
fe:unda 39298,& ac de cæteris , vſq. ad 2, & 12 , prout numeri infra adſcriptioften
dune . Eſtq. hic modusfundatus fupra methodum Ariſtoxeni, diuidentis octauam .
integram in 2 ſemitonia , quæ diuidendi ratio , quàm maximè congruit diuiſioni
manubrijteſtudinis, de quibus cum in quarto libro fasè traditum ſit, hic taotùm
ſca .
,
 578 Artis Magna Dilfoni ,& Confoni
ſcalamdiuifionis numerorum vnà cum notismuliçis ad meliorem inftru & ioncm aj
ponendam duxi.

il
7524no
I! 2 3 + § 6 7 8 9 10 11 12 13

10
ca.
o2

030363
7069Cound
3956ke2y

63301
944440
8629A8

98299
67025
fG8 A b b c

56463
C C D d 84242

DO

5332
€
Tertius Modus .
Stenſum fuit in præcedentibus, Abacum 19 palmularum eſſe cæteris perfe& io
O rem ,ita quoque ad omnis generis harmonias conftituendas , perfectiflima die
uiſione diuidunt manubrium Teſtudinis ; interualla enim , quæ in priori deerant hic
artificiosè inſerunt , iuxta ſequens ſchema ,iuxta quod fi anlam teltudinis diuidere
cupias , ita procede.
Signum X monftrat gradusenarmonicos.
X x X

tot
2250
3240
360U

C c d D D d E F f G 8 A b b 6 G
80

I120
3072
3000
A

2700

2500
2880

1920
3200

2009

2009
3375

2304
3456
0

Proportio
8 interuallorú
10000

9444

6702
9222

5332

3036
3956

7524
8424

7111,
8918

6330
8928

8822

5432
5978

5646

Diuifionum
gradus

Diuiſa chorda in 10000 partes, pro primi gradus ligatura accipe 9444 in inferiori
numerorum ſerie : Deinde pro fecundigradusligatura accipe 9222; & fic de coeteris
vique ad vltimam ligaturæ ,habebitq. diuifum teſtudinis Canonem iuxta eam perfc
& ionem , quam quis in muſica deſiderare poſſit .
Verum cùm hic modus laboriofior ſit, quàm vt à Practicis adhiberi poſſit;hinc alia
methodum hic'docebo ; quæ à diuifionemonochordi, quam in præcedente librova
zijs modis deſcripfimus,dependet , eſtq. ille, quiſequitur in iconiſmoVII.

Quartus modus Chordotomicus .

Iuidatur tota chorda AC,prout figura IX.iconiſmi VII docet bifaria in e,ha
bebisq. octauam , quam B e fonat contra A Cchordam integram .
2 Diuidatur chorda A C intres partes æquales, quarum vna accepta verlus maga.
dem dat h ligaturam .
3 Diuidatur chorda AC in quatuor æquales partes , quarum vna verſus magadem
dat
 V
Libro VI. De Mufica Inftrumentali: 479
dat ligaturām , quæ facitquartam contra chordam integram ,
Diuidatur e A in duas alias partes,& medium pun &tum dabit ligaturamm deſi
dera tamn ,
s Diuidatur chorda AÇin s partes æquales ,ex quibus yna ablata dabit ligaturam
» atq. hæc dat terţiam maiorem contra chordam integram ;. Si verò auferantur
tres partes exquinquç, habebitur ligatura h , quæ facitſextam maiorem ad chor
dam integram ,& hæc eft vltima ligatura .
6 Sidiuiſeris lineam AC in o æqualespartes dabit tibiſexta pars A o in e , ligatura
tertiam , quæ façit terţiam minorem contra AC integram chordam
7 Si diuiſeris A ç in partes æquales , dabit tibi terminus i trium ablatarum ,
partium ,octauam ligaturam, quæ facit ſextam minorem contra A Cintegram ,
chordam ; habebunturg; 7 ligaturæ , quæ 7 confonantias octauædant, videlicet
&,K,m,n,1,0,i . interualla diffona minora ita reperiemus.
8 Diuidatur A Cin 9 vel 10 parțesæquales, & decima pars ablata,dabit ligaturam
ſecundam ,quæfaciet tonum minoremcontra A C, & nona parsrecifa dabit liga
turam c , quæ faciet tonum majorem .
9 Diuidaturſpacium n 4 in duas partes, & totą chorda iam erit decupartita;eritq;
cligatura tonimajoris ,
10 Ostaua pars chordæ bifariam diuiſa , dabit duas decimas ſextas, quarum prior
ablata deſignabit ligaturam q . )

II
Iterum cq diuif .litin 4 partes , dabitque yltima l ſextamligaturam .
12 Sitc q iterü diuiſa in 3 partes,dabit in yltimo puncto i locũ ligaturæ octaux,con
tra quamp Cfacit quintam , ſicut illa facit quartam contral. Reſtant igitur duæ
ligaturæ ġ, &f decima,& vndecima inueniendæ , quarum illam inuenies ſi o C
in tres partesdiuidas,tertia enim ablata dabit g ligaturam quæſitam ; hanc in
venies li » Cin tres partes diuiſeris , nam tertia pars ablacadabių ligaturæ vnde.
cimæ punctumf, Vides igitur, quanta facilitate limul,& iucunditate diuidantur
Teſtudinum manubria, cuiusçamen diuiſionis ratio cota dependet ab ijs , quæ in
quarto libro de mɔnochərdi varia diuiſione anıplè demonſtrauimus ,
Sequitur Cythara ,quæ à toitudine non diſcrepat, niſi quod illa metallicis chordis ,
& ijsminori numero gaudeat,teſtudine; Namn cythara Germanica , & Gallica , vti &
Hiſpanica 6 ordines chordarụm non excedit, Itálica verò vệplurimum 6 chordarum
ordinibus inftruitur. Cythara quoque manibus immediatè non ſonatur, ve teſtudo ,
ſed pennacea ſtipula pollicem inter & indicë comprehenſa; concordantiam vtriuſque De Cytha
referunt in Iconiſmo VII typus V, & VI;reliquarum verò rationem cythararum value rada
cum concordantijs exhibet in di£to Iconiſino fig. IV.V.VI.VII.VIII.quas conſule,
6
ITIT

I 3 4 3 4 S
N
E收二【
im

Chorda.chord.chord , chorda. Chorda.chord ,chard, chord, chord. chord,

Accordatio Cytharæ vltramontanæ , Concordațio cytharæ Italicæ .
Canon quoque ſiue Manubrium Cytharæ aliter,ac Teſtudinis diuiditur , in teſtudis
ne onim , vt plurimum 9 ligaturæ . in cythara Italica 17 pallim adhibuntur ; Verùm
cùm hæc res lit incerta , & çùm vnaquæque Natio eas adhibeat diuiſiones, quæ ipfo
rum inſtituto magiscongruere videntur, ideo ſuperuacaneum eſſe ratus ſum ,diutius
hiſce immorari; Quicunque meliorem exactioremq; informationem deſiderat, ei,ho
rum inſtrumentorī Opifices, vtconſulat ſuaſerim . Sunt enim infinitæ prope cythara.
B
sum ſpecies ,Germanicæ ,Gallicæ , Italicæ ,Anglicæ ,Hiſpanicæ, Turcicæ ,Perſicæ,Afri
can
 480 Artis Magnie Comfonin Diffoni
canæ , quos omnesadducere , non huiusſed alterius operis materia forct . Quare ijs
reliétis ad Chelés tranſeamus , ne tamen quicquam hunc operi deeffe lectorconqueri
pofſit,varias cythararum fpecies vna cum concordantijs in Iconiſmo yII exhibendas
duximus . ' 1 *
Reftat denique, vt hoc loco ſpecimen quoddamhicapponamus melotheſias teſtu
dinibus, Tiorbis , fimilibusque inftrumentis appropriatum ; quod dedit inſignis Cy.
tharodus, & verè Romanæ Vrbis Orpheus D. Lęlius Coliſta , iuuenis moribus, inge .
nijq; viuacitate fpectabilis;duas autem hic compoſitiones apponemu s , iuxta omncs
i,
huius ftyliregulas ſingulari induſtria peractas ; Vt Cytharæd quod imitentur, ha
beant . i ?
.

Paradigma 1. Pro Symphonia Testudinum , feu Liutoram ,

TITUT
III
‫|ܝ‬
TI

III

1
 Lib. Pl. De Mufica Infrumentali, 480

1
3 三

其
挂

生
政
PPP Para :
482 Arlis Magna Conſoni, e Difoni
Paradigma 11. Sub proportionefefquioflaua.
-9

中 二年三月
目
9
8 兰
8 群
書 手
DO

其一
考 中 目

革
批
 Lib. VI. De Mufica Infrumentali. 483
Paradigma III. Sub proportionefeſquialtera .
00

I2
8

1:12
E: s
iivi

Į 2

23
12
*

宜 主

走 14
关
mets
"

Ppe 2
 484 Artis Magne Diffoni , & Confoni
Cantus
Parad . II. à 6. Symphonia Cythariș, Thiorbis,Harpis,& Teſtudinibus appropriata
Open : ent
Cythar :
HE B
Cantus
II
Teſtud:
#T

Altus
Teftud.

Tenor fra
Primus
Tiorba 593
Tenor
II .
Tjorba E

Baffus
Harpa EIF $
Paradigma III. à s. Symphonia.
Cantus
Cythar
HT Foot ----

Altus
Teſtul. HE
Tenor
Primus
Tiorba

Tenor
II .
Tiorba

Baffus
Harpa AUCH
 Lib. VI. De Mufica Inſtrumentali . 485
Paradigma IV . à 4 Symphonia ,
Cantus
ill!

tour Cythara

Altus
-Teſtudo
草
Tenor
Tiorba

Baſis
Harpa

Paradigma V , à 3 Symphonia.
Cantus
Cythara

Altus
Teftudo

Bafis
Behing Tiorba
#
Paradigma VI. à a Symphonia

Cantus
-Teſtud

Tenor
Tiorba

1
 486 Artis Magna Confoni, eg .Diſſoni
De Chelybus ,fiue Violis.
Er Chelyn omne illud inſtrumentum intelligitur, quod ventre, & collo, fiue ma
P nubrio chordotomoconftat, & quod plextro, ſiue arcu ex equinis ſetis conftru.
&to incitatur manus leuæ collo applicatæ digitis immediatè chordasprementibus; Eſt
autem tanta horum inftrumentorum varietas , vị qui ſingularum Nationum mores,
huiuſmodi quoque chelyum varietatem adduxerit. Hocenim cam do &to ſeculo , fin
guli ferè Artifices nouas inueniuntharum chelyum rationes ; Nonnullichordas chor
dis addunt , quidam cas in lyrarum morem concinnarunt , non defuerunt,vt Angli,
qui parțim metallicis chordis,partim neruis ad maiorē varietate cas inſtruxerint;qua
rum omnium vſus,qui exacte ſcire deſiderat, hic legat P. Merſennum integro de ijs
, Bapa lactantem .
Ioannis itē
,
harmonica Chelya ,quam particulari libro defcribit:Lyram Argolicam Ceronis quo
rum omnium vtimaximayarietas,ita diųerſıllımaquoquefingulorum concordando
rum diuerſitaseft, quam tamen ignorare non poterit , qui varias monochordi diuiſio
nescùm in præcedentilibro , tum ia capite I huius partis de Clauicymbalis traditas
probè intellexerit,verùm :vt quæcæteri Authores fusèproſequütur,ego in compendio
tradam , ſingularum ferè hodicmaximèvſitatarum icones hic,vna cum concordano
tijs apponendas duxi ,ne quicquam Lectorem celaſſe videremur. Excogitauit & no
uumchelysgenusoctochordon Excellentiſſimus D. Comes de Sommerſec Anglus,
quod omniamuficæ arcana in eminentiſſimo gradu continet, inftrumentum auditu
digniſſimum , & quod in admirationem rapiatomncs auditores.
Explicatio figurarumin Iconiſmo VIII contentarum ,
conſtat vt plurimum 4 cordis, cuius manubrium 'AB tertia pars eſt totius lon
gitudinisBC.Magnam in ballo exhibendo gratiam obtinet, cius concordatio ex no
tisappoſitis patet.
LinterculusII figura; à figura lintris fic dicha,Chelys parua eſt cuius concondantiâ
notæ monſtrant :
III Figura Chelys hexachorda eſt, ideſt ſex chordis inſtructa aliquantò chely pri
ma productior,maximam exhibet harmoniæ varietatem ; concordantiam cius adiun
ximusmanubrio ; quæ continet duasquartas , vnam tertiam maiorem, deinde duas
alias quartas vti numeri notis ſubiunčti indicant. atque hæc eſt concordantia Gallicæ
chelys hexachordæ , Itali concordant cam, vt ſequitur ,
Ordo chordarum propor. Claues Denominationcs .
8
I chorda 80 D la ſol re Canto Cantarelle
II chorda 108 A la mire Sorana
III chorda 144 E la mi Mezzana
VI chorda 180 C rol fa vc Tenor

V chorda 24.0 r vt Bourdon

VI chorda 320 D la ſol re Baſſo
IV Chelys minor nobile Inſtrumentum , & ad harmonicarum diminutionum va
sietatem aptiſſimum . 4.vtplurimum chordis conftat, quibus tamen ad 4 octauas vf
què aſcendunt . V Ly:
5
 II .
Iconilmus VIIL IV .
Linterculus
fol . 487. Chelys minor

III. Figura V. Figura

1. Figura A
Chelys hexachorda Lyra dodecachorda
o
Chelvs maioris

L'accor do

L'accordo del Violone G

o -E o L'accordo
e A
3;
e -D
G 4 4 13 4 4
ti
0
0 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
B. 1

C
VI .
Lyra mendicorum pars inuersa

V
s HERRRER

VII .
Monochordon
 Libro VI. De Mufica Inftrumentali. 487
V Lyræ figuramexhibet, conſtat hæc i2 chordis, eſtq; harmoniæ aptiſſima, non
cnim vt in cæteris, vna tantùm chorda tangitur, ſed plures fimul, itaut ſubinde 2, 3
4,5 voces yno traitu lufores exhibeant;ad modum lyræ vulgaris mæltiſſimo ſuo mur
mure gratiſſimam harmoniam auribus ingerens ad affectus doloris, planetus oppido
idoneum inftrumentum , cuius concordantiam adiunctam vides .
VI Lyræ vulgaris figuram indicat, quod quamuis inftrumentum ſit çritum , & vul
garç , & mendicis pallim in yſu ,eſt tamen Itructura, & chordarum, quas binas , aut
quaternas habet, lectione miruin quantum ingenioſum ; omnem harmoniæ varieta
tem exhibet'; conſtat præterea plectris & palmulis fuis , ex quarum preſſione chordæ
tactæ ,quam volueris modulationem facilè exhibueris rotæ S circumductione teren .
tis chordas, & in fonum incitantis,verbo nihil aliud eſt, quam monochordum , vel dy
chordum , varia ſectione ple & trorum in Harmoniam excitatum ; Verùm tempus terá
ſi in ţritiſiſsimo paſsim inſtrumento cxplicando immorabor , quare figuram adiun
¿tam confule .
VII Figura monochordi figuram exhibet , quod vti notiſsimum eft,ita ſuperuaca
neum effe ratusfum cidem explicando tempus terere ,cum eius rationem integro fe,
rè libro I y deſcripſerimus ,
Apponemus concentum, ſiue ſymphoniam Chelyum iuxta.omnes huic ftylo pro
prias regulas ſummo ingenio compoſitam à celeberrimo Pontificij Chori muſicoR .
D.Gregorio Allegri, in quo ſymphoniaca artificium tam cxa tèexhibitum eft,vt aihil.
çi addi, vel demipoffe videatur ,

Paradig. I Symphonia pro cholybus omnibus numeris abſolutiſsima.

à 4. Duoi Violini, Alto , & Ballo di Viola ,
LIVIT
tal

Uli

cm
Twii

EE 生
-
 488 ArtisMagne Conſoni , Diffoni

17 年
一 :
理
主

革 其

=
TEN其

言 关
對
 Lib. VI. De Mafica Inftrumentali. 489

共 Co
13KG

非
去

太
法
Q99
490 Artis MagnaConfoni, Diſſoni
兰
)17

e
9 EV

寧 女

E.
 Lib. VI. De Mufica Inftrumentali. 491

不一
6

ed
ILIT

士。

被
爭
羊」

Q19 2
 Artis Magna Diffoni , Confoni

背当
草

去
产 ¥

于本
站
 Lib. VI. De Mufica Inftrumentali . 493

++++++
书

40

鞋
1
1111

9 拉
非
(

※ :
洋
k

其
其
 494 Artis Magni Confoni , & Diffoni
17 #
#
#

1111
1111
IIIL
1111
175

agen

}
Ulli

-----

3
 Lib . VI... De Mufica Inftrumentali. 495

De Pſalterio .
Salterium inftrumentum fidicinum , fi peritam manum fortiatur tale eft, vt nulli
alteri , ſiue harmonicarum varietatem proportionum , fiueharmonioſi ſoni inſa
guem amænitatem ſpectes,cedere videatur. Forma, vt hic videseſt triangularis3 chor
darum feries habet; prima ſeries indicatur per chordas inter AB incluſas, continetq; 3
o { tauascum ditono', vti claues primi ordinis monſtrant, It ſeries chordarum includi
tur inter CD , vțiex Figura patet; III ſeries includitur inter literas EF, & conti.
Det 3 octauas cum diateſtaron , vt patet. Nota tamen has 3 Series,fingulas ſeparatas
chordas habere ; ſicuti enim inſtrumentum 3 ſyſtematis conſtat, ita tripliciquoque
chordarum ſerie ; Quæ difpofitio cum varijs modis fieri pofsit, ingenioſo cam Artifici

СC E
2.E.C.
FJE TH - 2-72. lad
k « « lf staną flacc .
cd R Rog P. bb
Qff Q
f P P.00
GON otda Off
N -Ait.D
#A M tob . Midd
E L
ed K Яg
bitt I ſ Ha
FE H18
UL F
FE
X ft t E d TO
Đ D +
LU
K
E с В Q
♡

C -
В
БА B- A
-€
D
GL
B
E с
AА
D F

reliaquimțis ;& vt inſtrumentum reddaturſonorius peritiArtificesſingulorum lyſte

matum chordasduplicare, vel triplicare, aut eiam quaduplicare pro inſtrumentima
gnitudine folent, ita vtſingulæ chordæ ad vnam certam clauem ſpectantes: in vni
Tonum tendanțur. Habet huiụs modiinftrumentum hic Romæ D.Gio.Maria Cana
rius inſignis muſicus, 148 chordis conftans; quod yti peritè ſonat , ita diciquoque
non poteft, quam infignem amænam ,& infolitam harmoniam auribus Giftat digaila:
limum proinde , vtin co perfe&tè pulſando periciſſimi etiam Magiftriſeſcexerceant.
Cum præterea vtraque manu penneis ftipulis inſtructa pulſetur , difficultatem pon
exiguam habet annexam ,vtnegotiuni concinnè inftituatur,dextramitaqueagilemgi
manum requirit huiuſinodi lulus; vt ſimul,ac chordæ ftipulis pennaceis ſollicitantur,
mox reliquidigititactu leni chordarum ſollicitatațum tremorem ,ad ſonorum euitan :
dam confufionem ,ſiſtant.
Verùm vt Muſurgus curiofus, quofe cxerceat habear hic ſpecimen tabulatura , y
vocant,apponemus. Tres lincæ referunt tres ſeries ſyſtematum , ita tamen ,vt interior
linca rcfpondeatſyſtemati,ſiue 3 ſerieichordarum , Secunda linca 2 ſerieichordarum .
Tertia linea tertiæ ſerici chordarum , fiueſyſtemati tertio reſpondeat Literæ alpha
beti,Illſyſtematis, quæ correſpondentes claues notant,ponenturin inferiorilincalite
ræ alphabetiII ſyſtematis in fecunda; Litcræ deniquc alphabeti in 3. fyftemate ini lu
perior
 496 Artis Magna Confoni, e Difoni
periori linca poni dubont. Sunt enim clauium in aliquo ſyſtemare concurrentium
indices ,
Notæverò muſicales ſignificant tempus cantilenæ ,quodpulſari debet: Sed hæc yul
go nota funt ,
III d d d 1 1 1 1
.J -H - K - L- I.- M.- N - O --- F G KILLI
LK -V.G

PARS II I.
Ars Pneumatica , fiue de Inſtrumentis
ſpiritu animatis .
Iribustoconca
apimantur . Quorum quidem pro denſitate,raricate, illiſioneq;aeris in corpo:
uis infinitus Oumerus effe poteft, Quis neſcit quan fiſtu
ta fit larum aliter
& aliter conſtructarumvarietas , quantæ Tubarum differentiæ ? quanta organorumu
pacumaticorum diuerfitas: quorum omnium rationes breuiter profequemur,

CA PVT I.
De quibufdam fupponendis.
Vppono igitur I. Quòd eadem ferèratione illiſio conſtipati aeris fe habet ad acu
men , & grauitatemfonorum , quemadmodum fe habent ex diuerſis chordarum ,
partibus ad inuicem concitatarum acumen ,& grauitas. Sicuti enim ex duplo velocio
ti motu chordæ ad chordamnafcitur octaua , ita in pneumaticis aeris duplofpiffioris
circa lingulam inſtrumenti illiſio , neceffariò octauam quoque profert. Vt proindè,fi
{piſsitudo aerisad primum tonum in aliqua fiſtulafuerit in proportione ſeſquialtera .
naſcetur diapente. Siin ſeſquitertia ,Diateſſaron ; fi in tripla,duodecima; ſi in quadru
pla,dildiapaſon; & fic de ſingulis alijs conſonantijs , de quibus fusè in præcedentibus
Qaum eft.
Suppono 2. Materiam . ex quibus fiftulæ fieri debent, maximèhomogenea,& æquau
bilis ſuprficiei; dici enim vix poteft quantum ſuperficierum etiam ad oculum inſen
ſibilis inæqualitas, fonorum diuerſitatem inducat.Hinc minimus etiam in organorum
fiftulis adhærenspuluiſculus,lituos diſcordare facit .
Suppono 3. Diuerfarum fiftularum materiam diuerſos fonos cauſare, ita vt rectè di
'ci poſsit, tantò eſſoſonorum maiorem varietatem ,quantò materia eft differentior,quç
cùm infinita ſit tutò affcucrare poffumus, ſonorum eſſe infinitam varietatem . Nam .
vt in4 parte dicetur, non eft vllum ligni ,nullum metalli,nullum cornu genus,nullum
durius corpus, quod non pro diuerfimoda compoſitionis ſuæ ratione non diuerſimo.
de refonet
Suppono 4. Diuerfam fiftularū fabricam longitudinem , latitudinem , foraminum di
ſpoſitionem , diuerfiſsima,vti ſonorum genera, ita fonandi methodum caufare ; Hinc
tanta inftrumentorum pnçumaticorum varieras , & multitudo emergit ,de quorum
proprictatibus, & vſu eorum potiſsimum , qui hodierna die magis in vfu ſunt, breuiter
hoc loco diffe rendum duxi .
CAPVT
 Lib. VI. De Mufica Inftrumentali. 497

CA PVT II .
De diuifione inſtrumentorum Pneumaticorum .
Nitrumenta Pneumatica vti vento animantur,ita omnia quoque concaua , & cy
I ,
produci non pofsit, niſi aere intra concluſa organa agitato . Materia verò diuerſiſsima
eft ,nönulla exauenä сhyrſis,calamis anſerum, quædam è lignis, corticibus arborum.
tibijs, cornibusq; animaliū : alia exmetallis,plumbo,ſtanno,argento,ære conficiuntur.
Diuerſitasigiturin ſolaforma, & materia horum inſtrumentorum conſiſtit ,hincpri
mò omnium ſimpliciſsim a ſuntiſta,quæex animalium cornibus fiunt:cuiuſmodi Ve
natores,Paftoresque paſsim vtiſolent, de quibus poſtea . Secundò , hifce fuccedunt
immediatè fiftulæ ex calamis,velauenæ thyrſis conſtru &tæ , antiquæ fimplicitatis in
uentum : Intermediam enim thyrſi partem ſumētes,fiffura indita in fonos animabant;
cuiufmodipoſtea eruditius feculum ex omni lignorum genere confecit ; Vocanturq;
vt plurimùm à Græcis Monauli ex hiſce duos, 3,4, 5 , 6, 7, in vnum coniungentes fy
ftemata varia conftituebantδιαυλικα τριαυλίκα , τετραυλικά πενταυλικα a numero fiftularium
fic dicta,ex quorum numero Heptaulum quoque , ſiue Decaulum Panos et . Tertiò
funt fiftulæ pluribus foraminibus conſtantes: quorum poft monaulū primo loco illæ
occurrunt,quas à 3 foraminibus veluti 3 orificijs triſtomas, à 4 orificijs tetraſtomas,
à s pentaſtomas , à 6 hexaſtomas fiftulas dicimus . Quarum iterum diuerſiſsimnæ (pe
cies Tunt,vel enim in directum protenduntur,vel in cornų modum curuantur,velin
ſerpentis ſimilitudinem torquentur ; Quemadmodum in figura apparet. Quartò , vel
ex ære conflatæ conico quodam ductu ex anguſtoin ampla deducuntur orificia,vt tu
bæ , quæ iterùm variæ ſunt,velductiles,velinductiles . Ex quibus tandem omnibustā .
quàm ſimplicioribus Syſtematica conficiuntur organa ; q'iæ varijsregiſtris, & ordini
bus fiſtularum conſtant follibusq; per additos meatus in perfectiſsimam harmoniam .
organædiinduſtria, vel autoinato ingenio animantur. Quorum omnium iterun in
gens varictas eſt, de quibus in fequentibus fuſius differemus.

S. 1.
De Fiftula triſtoma.

N Ihil hic dicimus de Monaulo , cum fe habeat ad cæteras fiftulas pluribus fora.
minibus inſtructas, ſicut vniſonus ad cæteras conſonantias ; Fiſtula itaque tri
ſtoma vulgò, Flauto ,aptiſsima eſt ad muſicams habetq; oſcula ſua ( ſicenim impofto
tum vocabimus foramina ) ita ordinata , & diſpoſita, vt duo in antica,in poſtica ter
tium ,quod pollice manus tractatur,vſui commoditatique aulædi cedant .
Quosautemtonos officiat,vel quovorgat huiuſmodi fiſtula in aſcenſu,defcenſuque
fuo , tunc videbitur, cum primo applicationem manuum aulædi explicauerimus .
Si itaque Aulædus primam in ſubiecto muſico ſchemate notam referre velit ; Trias
foramina claudet , flatuque leni fiſtulam animabit,& habebit quæſitum .
Vbinota nigras potas oſcula clauſa , alba eadem aperta ſignificare .

Rirr Si
1
 !

498 Artis Magnboe. Conjoni, & Diffoni

Si fecundam notam ,duo forami.

NOON
MOOOO
na 1 ,&2 , ſi tertiam , vnum fi

tooo
ue primum claudat; quartam

0.0
8

as
3 omnia aperiet oftiola . Atque

By:n
N
WN

hucuſq; aſcendere poterit co

OO
.

tinuato ordine ſonorum ; fed

re mi ut T&
260
quintum tonum impoſsibile
DARARASIma MIN, UNTUMANKAN eſt ,vt reddat ſcilicet Dla ,ſol,re
un munda oNAUTrsto
(IDs Fistul fed ex C , ſol, fa , vt,neceffariò

too
2 3

OOO
10

5 6 7 8 9 10 11 12 13 ſaltu ſequentes tranſcendens

ou

Diapente videlicet notam ,

O.09

G, folre,vt,camque clauſis de.

0

nuò omnibus foraminibus, li

ue oſtiolis fortiori flatu in fona
bit.Sextam notam A la mire,clauſis duobus foraminibus 1; & 2 aſsignabit 7 Bfabm
mollem habebit claufo 1 , & 3 foramine medio aperto . Quæ omnia clariſſimèpatent
cx figura præſente, in qua nigra pun &ta referunt öltiola fiſtulæ clauſa ; circelli verò,ea
dem aperta ,numeriverò r , 2, 3 ſignificant ordinem 3 oftiolorum i, 2, 3 in fiſtula
AB, quorum 2 ex 3 ſunt in artica , in poſtica fiſtulæ parte, atquc hæc de infimo,ſcu
graui tetrachordo dicta ſint. Siquis verò ſonos continuare vellet iuxta notas in fc
quenti ſchemate repræſentatas , is fortiori flatu clauſura ad hæc, aperturaque oſtio.
lorum ſecüdùm ſigna infra fig.fiſtulę poſita petitum inueniet, vtinota o ſemiclausū li
gnum ſemitonium ,ſiue B molle fignificare . Quæ omnia ita ſeſe habere experientia,
manifeſtè docebit . Cur verò poſt quartam in priori ſchemate vnico faltu ex quarta in
quintam tranſiliamus,adeoque impoſsibile siteodem flatu fonos continuare, meritò
paradoxon videri poſſet , nisi experientia ,vtdixi quotidiana , id demonſtraret ; Quæ sit
igiturhuius reiratio reſtat inueſtigandum .

$ X$

Cur in fiftula tristoma, poft quatuor gradus toni nunquam continuen

tur,fed unico faltu ex quarta in quintamſinemediotranfitusfiat.
Ræfixit natura quofdam sibi terminos , adeò tenaces, vt eos pręterire qua mun
duin deſtruifacilius sit ; elucenthæ naturæ cùm in aliis ,tum in certa condenſa
Naturę ne
ceflitas om tione, & rarefactione aeris , ex cuius illisionc hæc, vel illa yox, non alia reddatur,adeo
nium nira què neceſsitatem ſuam menſura quadam redimere videatur;Obſeruamus enim,quod
bilium cau! quantò longior,& craſsioreſt canalis quidam, siue monaulus,tantògrauiorem vocem
edat; cuius rei rat o alia non eſt, niſi amplitudo fpacij in qua aer flatu agitatus , fine
condenſatione illidit fiftulæ orificia , & fic & motu graui, & tardo , grauem ſonum edi
neceffe eft . Ita vides in hac præſenti fiftula triſtoma, ſi omnia orificia lateralia clau.
dantur , vocem omnium grauiffimam naſci ; Clausis enim orificijs longitudo fiftulæ
creſcit , itaclauſis duobus tantum orificijs , longitudofiftulæ ,quaſi decurtata, vnum
tonum aſcendit, habente ſe iuxta ſuppoſitionem I huius conſtipatione aeris,ad confti
pationem aeris prioris,vt 9 ad s.
. Pari pacto fiftula vno tantùm foramine clauſo, vnum quoq;tonum aſcendit, duo
bus fiquidem & 3 apertis fiſtula breuior quodammodo redditur, & confequenter
conſtipatio aeris creſcit ; ex quo iuxta ſuppoſit. citatam acumen intenditur . Śideni
que fiftula omnia oſtiola apeita habeat , fit vt aeris conſtipatio ad aeris conſtipationé
dum
 Lib. VI. De Mufica Inftrumentali. 499
duin omnia clauſa ſunt, fe habeat,vt 3 ad 4. Vnde conſequenterex apertis ad claua
ſa diateſſaronoriti neceſſe eſt; Çum præterea hæc fiſtula pluragribusoftiola non ha,
beat , fic ýtalcenlum ſuum quoque tonatim continuarenon valeat; Huis itaque
fingulis oſtialis , & pari lenitate flatus ad primam notam redire neceſſe eſt,vel auto
fatu neceſſariò ex dupla conſtipatione prioris octauam , videlicet quintam in priori
ſchemate notam ſonabit . Ex quo quidem diſcurſu manifeſtè patet, cauſa diuerfitatis
foniin fiſtuļis polyſtomis , Hinc orificium media tantum parte claufum , mediums
quoque toqum, ſiuc ſemitonium darc acceſſc eft p "
1 , " fi

, : in
S. I I.
:
De Fiftula Hexaftonia .
Iſtulani Hexaftomā vocamuscam ,quæ 6 in anteriori parte conſtar orificijs,fono
rumque in co factorum proceffuspertingit ad diſdiapaſon vfque, vt in ſequenti
ſchemate apparet ,
-: 'I
Anda

6.00
Mo

8 10 Il 12 13 14 15
0

Fistula Hexastoma

In hac Fiſtula ob rectam , & æquabilem foraminum conſtiutionem , æquabilis quoq;

fonorum fit progreſſus,vt exAbaco præſenti apparet , in quo nigra puncta clauſa;can
dida,apertafiſtulæ orificia denotant; Atque inprima fiquidemrnota aſsignanda om .
nia o foramina clauduntur , quibus clausis cum fiſtula maximam longitudinem cen
{catur habere grauiſsimam quoquc vocem cdat neceſſe eſt ob rationem in præcedenti
Sindicatam . Et sic ſemper singulis oſtiolis ordinc apertis , vox quoque ex certa qua
dam decuſfatione filculæ tonatim procedit , quæ omnia no contingerent,nisiacípro:
portionali quodam motu conſtiparetùr ;exqua conſipatione acumen quoq; maius, &
1 maiusprocedere neceſſe eſt.Vides quoq; in hoc ſchemate voces non afcendereæqua.
litor nisi ad hexachordon, poſt illud verò mutare rationem progreſſus fonorum dum
ad octauamfonandam primum apertum tenet,reliquis 5 clausis, quod non continge
ret , nisi ſufflatio eſſet fortior , hinc enim æquali proccffu iterum in alteram octa
uam ' aſcenditur , quæ omnia non contingunt alia ratione', nisi ob variam quema
L
admodum dixi aeris aliter & aliter proclauſura ;& apertura oftiolorum conſtipati , il
liliqs modificationem ;quæ clariffimè oftendunturin ſchematis diſpoſitione.
Siquis verò fiftulæ orificia ita diſponeret,vt 2 in poſtica,4 in antica parte ,inæquali
inter fe diftantia collocarcatur, quemadmodum in aliquibusponuntur , is magnam ,
quoque differentiam reperiret in fonis,diuerfamq;applicationis digitorum rationem ,
quæ omnia non contingunt , niſi vt dixi , propter aliam , & aliam orificiorum diſpoſi
né tioncm , quibusaer conſequenter aliter quoq; & aliter conſtipatus illiditur .
Rre Expli.
 Soo Arlis Magna Conſoni, e Diffoni ?L ?
‫و زند‬
Explicatia Inflrumentorum in Iconiſmo IX contentorum .
- 1 :; i :

'IIFiguram
Flag ofoftendit
themedia fiſtulæhexaftomæ,
formausfiftuletrilcoma,idekquæzoldulis conftet,cuiusratio
ideft 6 oſculis, que foraminibus conftantis,
quam paulò antedemonftrauimus , .. ;;

III Figurā Tibiæ oftendit,eftq; fiftula enacaſtoma , fiuc 9 foraminibus conftans; verù
cum hocfiſtulægenus paſsim notum ſş ,ad alias tranſeamus.
IV Fiſtulę militarisgenusrefert, quo Germanipaſsim vưi,&cympano cõiungerefolét,
quo&Heluccij cuſtodię Summi Pontif.deputati ycuatur,applicatio huiusfiftulæ di.
uerfa eft ab alijs , nam in tranſuerſum applicant fiftulam labijs, fitque inſuflacio,
per foramem X , cius tabulaturam vidc apud Merlonaum lib.s, inftrum.pneum .
Cornu,
y fed Italicè Cornetto, figura VI referç inftrumentum ſupremæ voci aptiſsimumi
hæc cum notiſsima ſint, ijs non immorabimur.
Verùm , nequicqua omiſiffe viderer,hic concentum , ſiue ſymphoniam fiftularum ex
hibebimushuic inſtrumentorum generipropriam : Sunt enim vtiin præcedentibus
di& um eſt, ſingulis inftrumentis peculiaris copoſitiones,quæ propriè talibus, & non ,
alijs applicatæ ſuum fortiunturcſſectum .
Symphonia cum fiftulisbexaštomis, quasFlautos vulgò vocant,inftituenda .

学会

PI
Vides hanc compoſitionem co artificio inſtitutam , vt ſolisfiftulis exhibita fuum .
effc& um fortiatur, quem chelybus, aut teſtudinibus exhiberetur,minimè fortirotur,
ſed hiſco iam adiungamus aliam Symphoniam cum 4 Cornetris ,&vno altero inſtru .
mento barytono, quoddulcinum , líue Fagottum vocant, inſtituendam ; Qua quam ,
appolitè huiuſcemodiconccatui quadret,Le& or ex ipla compoſitione facile diſpiciet.

Syan
 Hexastoma
Fig .I

A
Fig. 11 Ç
Fig.XI

Fistula
Iconiſmus ex d

Tristoma
Fistula
1
x 9 x f IC D
B
IX fol.soo Cha
ex dd XX eft I
Tuba ordinaria XIA f .
24 6 a gxa

psfojbodoyg
глах

3
[Tuba XIX 640
ceba
Ductilis

vúuixou
exd 4 XIII
T
XIME Fig.
o chba ef x

uy
V

G
I 3 4 5
I Xa

А с B b4c 71

xd x 8
ef * 9
g XX a 10
Fig. Б; с п
VII
X d x 12
efK 13 A
8 KA 14
Duliinum
Fagotto Fig. X
1640 15
Fig.IX F E
I L K.
EI 2 F
I L 16

Hн

Fig. XVIII
4 9 JO 12 14
A E *3 *50790, 13*15B
Fig. IV

G
Fistula militaris

7 EA
8
9
м. 10

II Fig.XII
M N
12

Fig. VI
B

Fig. III

Fig XVII
minima sa
Anthropogloj

A
А

Cornua
Venatorum
Fig.XIV . Fig.XV | Fig.AVI EF
 Lib. VI. De Mufica Infrumentali . 501
Symph. cũ 4 cornibus,vulgò Cornetti,vnacũ dulcino,fiue vulgò Fagotto inſtituenda,
I
22

II
導
EE
群 tot
# #
IT
Cum ţibią ,ſiuc cornua, vulgò Como
netti admirabilem in muſica yım ..
導 obtincant ; Equidem miror noftros
Romanos mulicos nullam carum .
curam habere, cum nihil Eccleſia
ſticæ muſicæ ijs aptius eſſe poſsit,
præſertim ,li 3,4 aut s Tibiæ fociē .
tur dulcino,vulgò Fagor,Ego certè
in majoribus folemnitatiņus, feſti
uitatibusquo huiuſmodi Symphor
nias ſubindè fidicino concçocui ,

E王 類 longè præferegdaş cenſucrim ; Prç

ſertim fi ſtylo iis appropriato per
compoſitiones exquiſitas cxhibcā.

S. III.
 502 Artis Magna Comhdhi, Diffoni
S. I I I.
De Tubis, corumque proprietatibus. I

Vbam vnum ex maximè antiquis inftrumentis cffe facræ literæ teſtantur mul.
T tis in locis ; nam Moyſen 10 Num.duas exargento ,mandato Deifeciffe legimus
lolue quoque ca vfum , liber Jud. memorat. Ante Arcam quoquefoederis tubæ vfum
fuiſſe, lib. 1 Regum oftendit. Sed de hiſcein tractatu de inftrumentis muſicis veterum .
Moderno tempore tubæ varias claffesfortiuntur: quædam omncs fonorum differen .
tias præſtaat fola Tubicinis cum linguæ plectro, tùm inſufflatione vehementi. Aliæ ,
quæ ,&ductilesdicuntur, itaconſtructæfunt,vt vnaintra alteramſtrictè moueri pofsit,
atquc in huiuſmoditubis ſonorum diuerſitas; nontàm façu,&lingua , quàm prolon
gatione, & decurtatione,fiue quod idem eſt inferiorisgyri eductionc, velintroductioné
emergit,cuiuſmodi in Iconiſmo IX fig.VII, & IX oſtendunt. Sed prioris qualitatis pro
prietates prius examinemus, deinde poſterioris.
Habet inter coeteras abditas qualitates & hanc Tuba omnium Tubicinum expe
rientia confirmatam , quòd aſcenſusſonorum tonatim in ea fieri nulla rationepofsit,
id eſt primum tonum V.gr. impoſsibile eſt,vt excipiat tonus RE,& MI ; ſed ſecundus
tonusſemper erit infallibiliter octaua, & Tertius quinta.Quartus quarta;& confequen ;
ter,quemadınodum tabula ſequens oſtendit.
I 2 $ 6 6 8 10 .... 12 IS 16
THU

Obeceda .

1 4 s 6 7 8 9 10 !I 12 13

Octaua Quinta Quarta, 3 mai. 3 min. Quarta ton.mai. con.min. mai.col.min .

1
In hac Tabula vides numeros quantò ab vnitate magis receſſerint ; tantò parere
'conſonantias imperfectiores , ſequitur hunc naturalem numerorum progreffum tuba.
Nam primus V.gr.tonusC ſolfa vt, incipiens quaſi vniſonum dat;Secundo verò tono,
qui per numerum 2 ſignificatur, non tonum , fed eam conſonantiam reſonat; quam
duonumeri 1 ad 2 proportione fua exprimunt,videlicet octauam . Tertiò tono non
ditonum , fed eam conſonantiam ,quàm 3 numerus ad 2 obtinet,videlicet diapen
te , ſiue quintam , & 3 ad 1 ,‫ و‬fiue ad primumvnam duodecimam . Paripacto quarto
tono ad 3 diateſſaron , & ad primum diſdiapaſon ; ita quintus tonusad 4 dabit certiam
maiorem,& fextus ad quintum tertiam minorem ; Vbi reprobato numero 7 , tan
quam harmoniæ inutili,faltu aliam partem petit;deinde paulatim per tonos, & ſemi
tonia vfque ad 29 gradum , ſiue tetradiapaſon pertingit, ita vttuba omnes ferègradus
Mira tu. habcat , quosclauicymbali Abacus in 4 octauis. Verùm geneſis vocum per tubam ef
prietas. ficicndarum ita in præſentiſchemate clarèproponitur , vt præter ocularem infpeétio :
nem vix aliud requiratur . Difficultas fola reſtat in cauſa tantorum ſaltuum aſsi:
gnandas.
Dico igitur primò ex ratione formæ, & conſtitutionis tubæ ſequi, vt aer ad ſecun
dum ſonum neceſſariò duplo velocius moueatur, quàm in primo ſono ;& quia nul
Ius alius numerus inter 1 & 2 intercedit , neceſſariò organum ex inſito ſibi ad confe.
quendum debitum finem à natura per holce numerosintentum appetitu , octauam
reſo
 Lib. VI. De Mufica Instrumentali. 503
reſonabit ad tertium verò fonụn necefTariò Quinta fcquitur, cum inter 2 , & 3 nullus
alius harmonicus numerus interijci poſsit, & conſequenter aeris concitatio ad tertium
tonum ita fe habebit , ad concitationem aeris in ſecundo tono , vt 2 ad 3 , ideſt in ſub
ſeſquialtera proportione. Non abtimili ratione aer flatu concitatus ad quartum tonu
dabit diateſlaron , cum conſequentia quadam naturali concitatio aeris in vtroque
tono facta ita fe habeat, vt 3 ad 4,quam proportionem diateſſaron conſtituit,vides igi
turquatopere natura abhorreat,à diſſonātijs,vt tuba difrūpi malit,quā illas admittere.
Hinc 7 numerum veluti inimicum harmoniæ refugiens,octauam ſaltu quodam fi
bi amicam repetit . Vides quoque,quod quantò tuba altius afcenderit , tantò ſemper
à perfe&tioribus conſonantijs magis recedat,& ad imperfectiores magis accedat, donec
tandem permerostonos, & ſemitonia incedat : Tuba itag; ſola ordinem naturæ in
numeris & ſonis ſequitur , cuius quidem rei ratio alia non eſt niſi ea,quam dixi, ſcilicet
intentio tum flatus Tubicinis ,tum concitatio aeris proportionata ad numeros natu
rali ordine ſe conſeqaentes ,
Ex quibus quoq;patet in ſex hifce numeris, omnium harmoniam rerum confiftere,
vt ſuo loco futiusdicetur. Quod verò tuba in acut:ſsimis vocibus per tonos incedat,
hoc ideò fit, quod nimia flatus intentio non poflit niſi perminima interualla augeri;
Si enim femper per oftauas quintas,quartas continuò augeretur,tuba naturales ſono
rum terminos neceffariò excederet, quod cum contra naturam fit, tuba paulatim ex
maximis interuallis adminora, & minora ſonos promouet,propagatque , donoc in ter,
mino à natura præfixo conquieſcat, qui eſt gradus 29, ſecundum quofdam 32 .

Conſectarium .

H Incdiuifione;
fequitur idem præftare tubam in fonorumgeneſi additione,quod chorda in
Nam quemadmodum chorda diuiſa permedium ,vnam dimidij par
tem ad integram ſonare facit diapaſon ; ita tuba ad primum tonum addendo ſecun
dum , dum aerem duplo concitatiorem conſtituit,ſimiliter octauam eliciet,iterums
quemadmodum per fecundam biſſectionem naſciturdiapente ; ita per additionem 3
vibrationum in tuba emanat diapaſon cum diapente,veldiapenteſimiliter. Non ſecus Tubze dus
de reliquis diſcurrendum ,quç omnia hic breuiter enucleare placuit,vt rerum omnium etilis.&.c.
conſenſus harmonicus penitusinnoteſceret . Tubę ductileseadem cum tubis milita- munis dif
ribus habent,hoc excepto,quod eductione , & intruſione, fiue retroactione hypoſal- ferentia.s.
s pingis omnes ordine toni exprimipoſſint,quod in priori fieri non poſſe diximus,idēq;
1 præſtat prolongatio, & decurtatio hypoſalpingis, quod in fiſtulis orificiorum clauſu
ra, vel apertura. Quæ cùm omnia clara lint, ijsnequaquam diutius immorabimur ,
Reftat tandem ratio ftyli 'muſici , quam Tubicines adhibent in huius generis in
Atrumentis ; Nam cum vt fupra dixi, ſingula inſtrumenta diuerſos ſtylos compoſi.
1 tionum requirant,certè in tubarum concentu id, vel maxime elucet , inftituiturque
4 tubis, quarum prior ſuperiorem vocem refert clauſulis, & diminutionibus varijs in
dulgētē cæterę duæ media via incedunt,quarta quā & burdonēvocant in vniſono per
petuo inſiſtens, ceu baſis loco ſeruit, Sunt præterea, quitubis , quas yulgò,clarinas
appellant,non ſecus ac fiſtulis, aut tibijs ad quemuis concentum vtantur,& fuperio.
res voces cum omnibus diminutionibus propolitis perfectè exhibeant. Hic appoſui
mus ſymphoniam pro duabus tubis ,quarum prima fonat præfentis paradigmatis no
tas, altera verò tuba eaſdem fonat, ſed in tertia infra vt vocant;ſic enim mirè concor:
dant,& harmoniam efficiunt elegantiſſimam
1

Para
 524 Artis Magne Dilſoni , & Confoni
Paradigma pro duabus Tubis.
Quarum prior infonat hanc fequentem compofitionem ,prout iacet : altera eandem eodem
tempore: fed per unam tertiam infra incipit V.gr. in G foire ut.

13
1961

W
fol

II
2菲
iibi

Ul

fo
III 2

*
OMITI

UUT
III

ill
Il

B
SIV .
 Lib. VI. De Mufica Inftrumentali. sos

S. I V.
De Lituis , Cornamulis, Vtriculis alisque.
Vicunque rationem fiftularum polyſtomarum in præcedentibus probe intelle.
xerit nullam quoque hic difficultatem habebit in rationeſonorum Lituis,Cor
namuſis, vtriculis, alijſque ſimilibus propria , Litui ſumuntur pro tiſtulis curuis
inferius , fuitque inftrumentuin ab Ægyptijs maximè vſitarum , vt alibi demon .
ſtratum ;Cornamuſam multi pro vtriculo ſumunt;quid vtriculus ſit paſſim notum eſt ,
Paftorum ſcilicet Ruſticorumq; ſolamen vnicum ; in hoc inſtrumento yter inflatus,
brachioque compreffus, fiſtulas eidem annexas animat, quæ animatę pro varia clau
fura ,vel apertura orificiorum variam reddüt harmoniam ," Inuentum tamen non ita
pridem nouum inftrumentum , quod GalliMuſettam appellani. Io hoc inſtrumento
Follis infertus preffus dilat atusque fiftulas perpetuò animat; innumeris penè
plectris ſingulis orificijsfiſtularum correſpondentibus conſtat , quibus Aulædusnon ,
aliter yritur, ac palmulis in clauicymbalo,ad orificia fiſtularia vel aperienda,vel clau
denda ; Deficiente verò vento follis infra brachium annexus diftenfuſquepremitur,&
ita nouus vtri ventus ſuppeditatur ad aniinandos calamos ; Organum viſu non mious
mirabilc,quàm auditu iucundum :
Vidi hic Romæ huiuſinodiinſtrumentum non fine ſingulari animi mei voluptates .
Sunt, & alia paflim initrumenta , quæ Galli Hjut hois , & Fagots ; Ego Choraulosap
pello alij dulciaum , quod Fig. IX indicat; quia ad muſicum concentum maximè fa
ciunt , interilla tamen maximè eminet illud, quod Fagot, vulgò appellant, quo ad
hypa todum ,ſiuebaſſum ſonandum vix aliud ſuauius aptiuſque excogitari poteft. Eft
& Serpens inſtrumentū, (quale Fig.hæc oftendit Jin Galliamaximè vſiratum ,baffofo
nando admodü oportunum ;quod etfi Fagotum ſuperet intenſione vocis , dulcedico
tamca ab co multis,vt aiunt,paráfangis luperatur; figuram hic vides;

ar Gri
Tali

Sed hæc de polyſtomisfiftulis fufficiant, qui cxa& iorem omnium deſcriptionen deli
derat, legat Merſennum , qui in harmonia ſua vniuerſali,integro ea libro deſcripſit..
Miſit nõ ita pridę ad me Prænob.ac ingenioſiſsimus Vir D.Manfredus Septalius ami
cus ſinceriſſimus aliud exoricuin inftrumentum fiftulare , cuius iconem hic exhibe
mus ; conſtat s fiftulis quorum 3 ABCaxi FG in ſertæ , reliquæ duæ DE intra axcm
ser videa
 90 6 Artis Magna Conſoni y es Difoni
videntur circu magi , quis tamen proprieeius yſus litcomperire non licuit. Deſcrip
tiš inſtrumentis pneumaticis,nihilreſtat niſi vt melotheſiam , fiue ſymphoniam hu.
iufmodi ſtylo propriam , & peculiarem , pulchertimo artificio concinnatam , videas in
præsedentibus. ۱۱ .

ասա
1

անաանա

Անն
պատ

ան
16.30

CAPVT III.
De Organis, eorumque ſtructura, & proprietatibus.
Rganum omnium inſtrumentorum pneumaticorum , vti Epitome quædam , &
compendium ,ita quoque omnium meritò pulcherrimum ,perfectiffimumque
O
cſt; Siue enim conſideres varietatem harmoniæ , ſiue troporum diuerſitatem , fiue vo
cum multiplicitatem , nihil certè cum hoc comparandum exiſtimo , Quis enim non
miretur cum Tertulliano, tot vnius machinæ membra , tot partes , tot compagines ,
tot itinera vocum ,tot compendia tonorum , tot commerciamodorum , tot acies tibia
& vna tamen moles ſunt omnia ,vtnihil mundanam hanc machinam ineffabili
rum,
quadam varietate conſtantem repræſentet pulchrius , quam organum , vt in Muſica
mundana fuſius dicetur . Huius itaque partes ſingulas Fabricæ rationem , fiſtularuin
proportionem , hoc capite deſcribere vifum eſt,vt quæ de his ſcorſim tractata demon
ftrauimus;hic voita declarentur .

$. I.
De Partibus Organi
Rganum feptem potiſſimum partibus conſtat ; I ſunt Folles: 2. Anemothe .
ca , fiue Canalis uentorum , vulgò Porteuento : 3. Secretum ventorum vi
4. Polyſtomaticumſiue tabula illa plena foraminibus,quibus inferuntur fifrulæ.5. Ca
nones, ſiue regiſtra, quæ & ſyſtematadicuntur: 6. Fiſtulæ . 7. Abacus polyplectrus ;
fiue Clauiarium , Atque de Abacolatis,fuperque dictum eſt in capite de Clauicym
balis ;eſt enim & Organis, & reliquis omnibus inſtrumentis polychordis communis ,
quare
 Lib. VI. De Mafica Instrumentali. 507
quare illo relicto ad fiſtularum deſcriptionem procedamus, in qua deſcriptione mirifi
ca huius machinæ ordinen procedendi naturalem ſeruabimus. Fiſculæ quarum in or
gano vſus eſt , prorſus ſunt multiplices, ſiue materiam, fiue formam reſpicias. ſunt li
gneæ, plumbeæ ,ſtanneæ ; item ee,quascalamos Græci , Itali flautos vocant; Sunt &
chorauli, ſunt tibiz ,ſunt tromboni, ſiuein tubarum morem clangentes, ſunt & quæ
dam humanam vocem mentientes , quas non incongruè Anthropogloffas nuncų .
pamus .

S. II .
De Fiſtularum apertarum proportiones:
Iftulæhuius generis duplices ponütur in organo,quædam ſupra apertæ , nonnul ,
F læ claufæ ,vtræq; magnæ in hocnegotio conſiderationis ſuni. Fiſtularum aper
tarum proportio,longitudinis ad latitudinem,non ſumitur hic ſecundum diametralem
latitudinem fiftularum ,fed fecundum periodicam ,ſiue fiſtulæ laminam in ſuperficiem
paralellogrammam extenſam , vt in extenſa la
mina AGCD apparet ,quæ conuoluta in cylin .
drum FGI conftituit fiſtulam FG . Huius itaq;
proportio inquiritur ; Dico itaq; proportionem
longitudinis fiftularum apertarum ad latitudi
nem carundem non effe ita præcisè mache
maticam , vt eius, velminimus defectus nego.
tio harmonico officiat ; Sed habet fuam latitu
dinem.Nonnulli enim pro latitudine accipiunt
!
longitudinis, Quidam vel etiam accipiunt
eiuſdem longitudinis,
L Conus fiſtulæ , indifferentis longitudinis eſt,non
enim ſeruit ad aliud, niſi vtper eum ventus de..
latus , lingulæque illiſus fonum proferat. Oric
a ficium linguiæ I deber eſſe quarta pars latitu.
dinis periodicæ fiſtulæ, altitudo verò orificij fi.
militer , & vt plurimum pro 4 parte longitudi.
i pis orificij ſumitur, ſegmentum verò debet at
a! C angulo rectodeclinare 22 gradus. Habes brę.
ONLY uibus verbis deſcriptam proportionem fiſtula- ; 5

11 rum longitudinis ad latitudinem .

Fiſtulæ claufæ in duobusdifferunt à fiſtulis apere .
tis; Primò, quod vertex ipſarumobțura tur . So
cundò, quod ad lingulas vtriufq; duæ apponā.
tur alæ ,quas alij quoque auriculas nominant,
horum enim inclinatione , aut declinatione fo
nus nunc intenditur , nunc remittitur , atque
he
vnicèferuiunt ad perſectam fiftularum concordationem ; proportio quoque longitudi
nis ad latitudinem aliter fe habet; nonnulli triplam faciunt longitudinem latitudinis,
atque in maximę longitudinis fiftulis fubindequoque duplam ſeſquitertiam ,vt ? ad 3 $

C vel etiam duplam fuperbipartientem tertias,vt8 ad 3. In minimis verò fiftulis longi: 5

us
m
cudo, vt plurimum latitudiniæqualis, ſumiturq ; plumbi lamina quadrata .
5
Dis

srl 2 S.Ill.
 !

508 Artis Magn Conſoni , E Diffoni

S. III .
H
De Systematica proportione Fistula
rum vnius Oftauc , filie
Ý Diapafon .
X
CCC Nte omnia fciendum eft,or
aaa gana huius temporis ita co
cinnari, yt vocibus humanis per .
fff
X
fectè reſpondeant ;Vade Organo .
CC poi ſagacius rem ponderantes tā.
bb dem inuenerunt , nullam menfurā
xbb aa
aptiorem efſe vocibus humanis ,
quàm fi fiſtulæ fonantes F fa 'vt ,
conſtituantur 3 ,vel 6,vel 12 pedū ,
quoad longitudinem ,vel etiam pe
dem cum dimidio, à qua menſura
fi receſſeris organum neceſſariò
euadet, aut æquò altius, aut æquò
grauius. Siitaque 4 oîtauas, ſiuè
b quatuor Diapaſon ita conſtituas,
a yt primæ oétauæ fiftula F fa ve ſit
12 peduin :Secundæ octaua 6.ter:
6.网w

tiæ 3.quartæ deniq; i , pedum ſit.

rectè conftitutumorganum habe.
x bis . His probè cognitis , hacarte
perfectum Diapaſon ,fiuè ſyſtema
iuxta Cauſium conftitues.

PROBLEMA I.

Diapafon f,iue quodidem

D
S ?rfema
est quantitatem , & proportionë
Fiſtularum iuxta octauas fuas in ore
ganorequiſitarum menfura certa de
terminare :
b Ponamus itaque in aliquo ſyſte:
mate fiſtulam Ffa vt ſelquipe
B
dalem effe , cuiuſmodi hic ſigna
uimus literis FH, quæ loco funda
A menticum ſit ,reliquarum omniū
quantitatem facillimo negotio ha
bebis ,vt ſequitur .
Primò, Diuidatur tota longitu
do FH in duas partes æqualesine
puncto f, eritque fH longitudo
tubi ſonantis octauam ,ſiue Dlapa -
ſon ,contra FH .
Secundò, Ve verò habeas fiſtu
lam , quæ ad FH diapente , ſiue
R N quintam ſonet ,ita procedas , diui
datur FH in 3 partes æquales
ſigna.
 Lib. VI . De Mufica Instrumentali. Sog
‫ܘܐ‬ ſignatisq ;punctis,eruat duę tertiæ , videlicet CH longitudo filculæ ſonantis ad FH
quintam petitam ,
les
Tertiò, Vt Diateſſaron ,ſiue quartam habeas, ita age,diuide lincam FH in 4 æqua
partes, ſignatiſq; pun &tis erunt tres quartæ , fiue BH longitudo fiſtulæ fonantis ad
03 FH quartam petitam ,
co Quartò , Vtditonum ,fiue tertiam maiorem habeas , diuide lineam totam FH in ,
sæquales partes in punctis FA, AD, Da, aaa,aa & H, eritque AH longitudo fiſtule
20 ſonantis ad FH petitum ditonum ,ſiue tertiam maiorem ,
Quintò, Vt Tonum maiorem habeas, diuide totam FH in 9 çquales partes, & octo
earum dabunt longitudinem fiſtulæ ſonantis ad FH petitum tonum maiorem .
Sextò,DH pariterdiuiſa in 9 partes,longitudinem dabit fiſtulæ EH ſonantis alterū
tonum maiorem ad fiftulam DH ,
Septimò, Pari ratione diuideturAH in 9 æquales partes & H octo partium ,fiſtula
{onabit ad AH conum maiorem . Habes igitur hac induſtria omnes vnius octauæ fi,
ftulas, comprehenſas fub clauibus FG AB CDef,
Octauo, Secundam octauam habebis ſi inferiorem octauam cum ſingulis partibus
dimidiatam tranftuleris ex fin ff, hæc enim erit octaua ſecunda. Tertiam octauam
habebis, ſi vel 4 partem ſpatij inferioris octauæ ,vel mediam ſecūdæ ex ff puncto in fff
tranſtuleris; per dimidiationē hic intelligimus ſingularum diuiſionum medietatem ita
vtinferior octaua cum ſingulis ſpacijs ſit dupla ſecundæ, & tripla tertiæ . 1

Diſpoſitis octauis reliquas chromaticas filtulas per palmulas nigras in Abaco indi
çatas ita reperies, 4

Nonò , cx chromaticam fiftulam , ideft chroma inter Ç & D ,vt habeas, quæ con
tra A ditonum ſonet, diuides A Hin s æquales partes, eritque longitudo cx H diui.
2
ſiſpacij, fiſtula ditonum ſonans petita . 1

Decimò , Si verò velis fiſtulam mediam inter D & E videlicet chroma d & diuides
lineæ partem b Hin s partes æquales , & 4 ex ijs dabunt chroma quæſitum , videlicet
d XH .
Vndecimò,Siiterum yelis habere chroma inter G & A videlicetg X , diuide lineam 19

m ċ X. Hin 3 partesæquales , quibus addes ynam adhuc ex dictis partibus,habebisq; 1

partem gxH petitum chroma.

Duodecimò, vt habeas chroma inter f & g diuidatur pars DH in s æquales para
tes , & quatuor ex illis dabit chroma petitum,videlicet f X, H.
Decimotertiò , Håbes hic chromata integræ octauæ , quæritur, quomodo iam ex
hiſcenotis aliarum oétauarum chromata haberi poſfint:Dico cadem prorſus,eaques
facillima ratione , fi enim ſingula fpacia primæ octauæ dimidies,& dimidiata ab f in
ſecundam octauam transferas,habebis omnes gradus interuallorum pro fecüda octa.
ya quæſitos,et ſi prioris octauæ fpacia diuidas in quatuor,vel ſecunde in duas partes
diuidas; Dabunt hæ partes ex fftrāslatæ tertię octauæ gradus diatonico-chromaticos.
1 Şic tertiæ octauęſpaciadimidiata & fupra fff translata conſtituent quartæ octaux gra
dusquælitos.Vides igitur quomodofingulæ octauæin duodecimſemitonia æqualia
finediuifa , & quomodoſingulę fiſtulæ vnioctauæ in Abaco reſpondeant, ſed ſyſtema alius mo
tishic appoſiti conſideratio ,meliuste omnia ,quam multa verba docere poterunt; fa- dus diuifio
cillimo autem negotioper vnum folum triangulum æquilaterum haſceproportiones hisfilula:
3
Fiat fum
in quotcunque octauas datas,& fumma facillitate diuidere poteris hoc pacto . ftrumentu
triangulum æquilaterum ABC , cuiusbaſis BC æqualis fit Ff lineæ primæ octaux ; partiun », .

in quod fingulos dictæ octaux gradus , vt in figura patet,ordine transferes. Hoc pe

racto dițidatur latus AC,vel AB bifariam in E & D , & ducta ad baſin BC parallela DE,
Iterum diuides latus EA,vel DA bifariam in F & Gducta alia ad DE paralella linca
FG. Iterum diuide latus GA ,vel FA bifariam in I & H per ea lineam parallelam ..
IH duces . 1

5
Quo peracto, ſi ex ſingulis punctis diuiſioniş baſis BC rectas in A' duxerishabebis in
ftrumen .
 sro Artis Magne Confoni, Diffoni
ſtrumentum præparatum ad octauam BC augendam ,vel minuendam iuxta datam ..
proportionem . Si enim lineamDE harmonicèdiuiſain appoſueris BC lineæ in direc
tum , & lineæ DE continuatæ lincam FG , & FG ,HIlineam adiūxeris; habebis ſyste
ma fiſtularü pro 4 octauis.Eodem prorfus pacto,li radios ex A prodeūtesin infinitum
produxeris;ita utinter latera trianguliparallelę ſubtendantur,duplę præcedentium
fiftularum magnitudinem hac induſtria in infinitum quaſi extendere poteris,
А

F G

D E

BA
F EX 8XA B CCX D X E
PROBLEMA I I.
Latitudinem Fiſtularum reperire
Atitudinem fiftulæ hoc loco intelligimus non cam,quæ ſecundum Diametruma
L u
extenſa ſumitur. Queritur igitur quomodo hçc in ſingulis fiftulis alligaanda fit: ita
igitur procedendum eft.
1. Accipe partes totius lincæ FH in 1 figura diapafon,quas trăsferes ex F in Nita
vt FN normaliter inſiſtat lincæ FH, eſt enim FN circumferentia maximę fiſtulę.
II. Huic ex puncto X parallelam duces X Y æqualem XH . Si enim pundaex
trema Y , & N recta iunxeris, & ex ſingulis punétis fcalæ parallelas ad lineam ,
YN duxeris,dabunt illæ proportionem ,& menfuram fiftularum fecundum latitudincia
fiue circumferentiam .

PROBLEM A I I.
Syftema Fiftularum claufarum conftruere .
Iximus in præcedentibus magnum diſcrimen eſſe inter fiſtulas in vertice apertas
D caldeır.que ſupra clauſas ; Nam & proportione latitudinis diſcrepant, &
ſono,de quibus in ſequentibus fufilis,cum rationes fingularum affignabimus, differe
mus .
1
 Lib. VI. De Muſica Inſtrumentali. SU
inus. Modo quæritur quomodo fyftama fiſtularum claufarum conſtrui debeat ??
Dico haſce fequentes regulasſeruandas.
1. Si quis velit facere vnum ſyſtema integra octaua grauius præcedente , efficiet is
petitum, fi omnes tubos duplò conſtituat longioresijs, quibus correſpondent. Et ſi
vna decimaquinta præcedente grauius deſideres , omnes tubi quadruplo ſint longio
res ; Si vna vigeſimaſecunda,ideft triſdiapafon, ſiue tertiò grauiorem octauan..omnes
tubi octuplo erunt longiores ; atq; hæc regula , vtplurimùm feruatur ab omnibus Or
ganopæis.
II . Latitudo ſingularum fiftularum , ita inuenitur primò pro duplicationefiftulæ
3 pedú in circūferētia fiat ex linea PY prec.fig.diapaf:quadratū SFEH ,deinde ]Diame
ter huius quadrati, ſcilicet diagonia linea FH , quaterin longū extenſa, lineam dabit
æqualem circumferentia tubi,quem deſideras , demonſtraturg; ex 47 lib.7. Quoniam
enim quadratum ABCD, præcisè duplum eſt quadrati EFSH, primiverò quadrati
circumferentia æqualis ſit circumferentiæ tubiP Y, neceſſariò fequitur circumfentiam
quadrati BACD dupli ad quadratum FEHS,duplam quoque fore ad circumferentiam
tubi petiti .
Sic ſi circumferentiam deſideres habere vnius fiftulæ 6 pedum in circumferentia ,
dabit petitum , li circa quadratum ABCD aliud quadratum LMNO deſcripſeris, et ſi
circumferentiam 12 pedum deſideras, aliud quadratum VXYZ circa quadratum .
LMNO deſcriptum , dabit petitum , & ſic in infinitum multiplicare poteris latitudi
nem fiſtularum ,

DO

.. ? titan

EK M

1 H
m
ta
N
A

ta

น
PROBLEMA I V.
Systema apertarum Fiſtularum concinnarc.
Yſtema fiftularum apertarum habebis, fi diuiſeris lineas PY infimam & fupremä Vide Fig.
S he
ca puncta incluſorum circumferentias, ſiue latitudines quæſitas, longitudine cum
tas
precedentibus fiftulis manente eadem .
& PRO
te:
 SI 2 Artis Magn & Confoni, oge Diſponi.
PROBLEMA V.

Paraulicum lyftemaconſtruere .
Araulum certu : n genus fiftulæ organis inſeri ſolitæ , ita voca
P mus , quod fupra vnam fiſtulamalia ponatur , nam fiſtulæ
BC imponitur alia fiſtula BA , quam Galli vocant Achemenee ,ſuntq;
vt plurimum fortioris ſoni reliquis paulò ante declaratis,vnde & in
ſono plurimùm differunt; ſiquis igitur Tyliema ex hiſce conſtruc
re velit, is primò accipiet longitudinem , & latitudiném tubi D fol.
re præcedentis ſyſtematis, quæ yna tert a minore grauior eſt F fa ve
hæc enim ſeruiet pro F fa ve, N aga ſeruiet pro ccc, & ſic intra haſce
duasdiſtantiasomnes reliquæ lineæ pro alijs tubis cöponentur, &
en longitudinis vniuſcuiuſque fiftulæ dabit circumferentiam fiſtulæ
paraulicæ , & medietas circumferentiæ cuiusuis tubi erit logitudo
parauli A B
PROBLEM A VI .

Secreti Organici rationes eftructura .

S Ecretum Organicum , quod & Canonem muſicalem nomi
nat Vitruuius, cſt priucipalçınembrum totius organi dicitur.
c que ſecretum , eo quod ab auditoribus ſecretum harmoniæ ablcõ .
dit , Eſ quereceptaculum quoddam ventorum aggegatorum tot
paraglollis conſtans (dico paragloffas eas ſingulas,quę apertæ vena
tum in fiſtulas intromittunt ) quot palmulæ ,quibus reſpondent
in Abaco organico ſunt. Nam ſi palmulæ Abaci premantur, pilotides ( ita enim
Vocainus fila illa ex cupro, ferrovære,fimilique materia confecta , quæ interponuntur
inter palmulas ,& paragloffas ) paragloffas depriment, ex quadepreſsione vento
aditus præparabitur ad cas fiſtulas,quas palmulæ, & paraglofſædenotant, & ne de
preſſæ para gloſfæ perpetuo ita manerent, ijs annexum filum tortum chalybeum eft
quod eas in priſtinum ſtatum cogit , orificiumque claudit , quę omnia clarè in figuris
Iconiſmi X.hic appofiti fpectantur. Vbi in figura I. ortographica proiectione XY de
notat ſecretum , palmulā literą L monſtrat;canalem ad fitula GF; paragloffam M , filá
tortū MH ,pilotin MI;In ſchenographica verò deſcriptione ſiue 2 fig.Lreferāt palmu
las.M paragloſſas.LM pilotides,at palmulaL digito depreſſaimpingit in pilotin para
gloſſę IM ,quapreſſa vento aperitur aditusper GF ad fiſtulam palmulæ, aut paragloſſa
correſpondentem , adeoque ex multarum palmularum paragloſſarumque per harmo
nica interualla depreſſione, naſcitur deinde dulciffima illa ,qua tantoperè delecta
murharmonia ,
PROBLEMA VII ,

De Regiſtris Organicis., receptaculis ventorum , follibusque.

C clauſasque fiftulas , alia tibias; trombones,tubaſquealia,nonnulla fiſtulashu
manam vocem affectantes, ſimiliaq; innumera , ne omnia ſemper ſimul, ſed pro har
moniæ diuerfitate, & arbitrio periti Organcedi nunc học,nuncilla, modò hçc cum his ,
aut illis miſta, Mulicam redderent varietate ſonorum gratiorem , ſumma fanè fagaci.
tatc Artificam prouifum eft, vt certa quædam fierent pro multitudine ſyſtematums
veluti
 Iconiſmus
X.
fol.s12

ARAPATAN

an

the MLMES

147047UTUUVILL ULE
F
1 fig: L

C Interioris organi quoad

Singulas partes constitue 4 fig:
M
tio et dispositio С B

Poletis
H Pilonis X Mм

33 pigura
Anemothecæ

A 回 回 回 回 回 回 回 回 回 回 回 回 回 回 回 P
D
Canonis Organici Cribrum
interio r
tio

H
titu

L1 L2fig: L LLL
Cons

Y 1

clausum

76
Canalus uenti siue Anemotheca Registrum apertum
000
PI
 Lib. VI . De Mufica Instrumentali. 513
veluti vocis quædam retinacula , quæ Regiſtra vocarunt; His enim totius harmoniæ
ratio dirigitur,variatur,immutatur,intēditur, remittitur; sūt autem regiſtra nihil aliud
quàm ligna quædam , quæ tot foraminibus conſtant,quotfingula ſyſtemata habentfi. Quidre
ftulas ad quorum du&umcribri organici ſecreti foramina inferiora clauduntur giftrum .
vel aperiuntur. Vertim figura rem melius quàm multa verba , ob oculos exponet;
CBAD fecreti organici ſuperioris pars (quod & cribrum dicimus) tot foraminibus per
tuſa eſt, quot organum habet fiftulas. Regiſtra ſingulis fiſtularūgencribus reſpodentia Vide,
Icon.X ,
ſunt B.O.N.M. quæ ſingula foraminibus ſuis cribrata , cribri foraminibus ſibi ſubſtra fig.4.
tis perfe& è reſpondent;Hæc igitur regiſtra fi manubrioT extrahantur, ftatim ſubſtra
ta foramina ſecreti hifce tecta ventorum in fiftulas proceſſum impedient. Hic regiſtra
HGFE no integra, ſed ſecta exhibuimus,vt ſecreti cribrum meliùs compareret; Si verò
quodcunque ex his retroagas, ftatim foramina omnia aperientur, fonoſque deſidera
tos exhibebunt in iconiſmo X.figuram IV.adiunctam vide.
Parrò receptacula ventorum, quæ & vulgò Portaventi, vocantur ; ſunt canales li
gnei eius quantitatis, quam moles organi requirit ‫ ;ز‬Hi canales,originem ſuam habent
ex follibus cum quibus etiam continuantur; Folles verò nunc plures nunc pauciores
pro magnitudine machinæ requiruntur, habentque ſuas proportiones, quas vide apud
Cauſium & Marſennum ;ex quibus & hæc ferè deſumplimus,pofſem hoc loco complu
ra alia ad follium qualitatemconducentia adducere,quæ ab Organopaeis, oretenus ac.
cepi; Verùm conſultò ea omittiinus, ne nimis Mechanicis , & alijs obuijs vulgo tritis
nos occupaffe videremur,qui tamen reconditiora quædam defiderat, isMagiam Mu
ficam conſulat, ybi haud dubie curioſitati Lefforis nos ſatis facturos ſperamus,
!

PROBLEM A VIII .

Proportiones Zoogloſſarum affignare .

Z referant, vnde &sconſequenter voces ſimiles humanæ ceterorum animalium, Vide
menciūtur,duas habent partes intergrantes , quarú prior eft BC ſemicylindrus adin- Icon.ix.
ftar canalis aperti ex cupro fa &tus,altera eft DE lingua ex ſubtili ænea lamina conflata, fig.14.15
qua concauitas canalistegitur. refertque canalis hic volucris,veluti anſeris inferiorem 16.
roftri partem,lamina verò linguam; tota hæc fiftula Zoogloſſa inſeritur alteri rotundo
figno A. & vt lingua deſideratū tonum habere poflit per rotūdum lignum traducitur
filū ferreữ FG ſuperius ita torium , vt linguam cogat perpetuo canali incumbere ex
cepto linguæ apice, qui aliquantulum à canali ſeparari debet, vt ventus aditú habeat
adſonitum in linguæ percuſſioneexcitandum , qui quidem tanto erit acutior, quanto
filiferrei brachiū productius linguam ftrioxerit fortius,tantò grauior,quantò eandem
debilius laxiuſque ftrinxerit . Filum autem ab effectu vocamus A ulotonum ,eo quod
eius opo concordenturfiftulæ huiuſmodi inter ſe. Verùm vide figurashic appoſitas.
His igiturita ritè explicatis nihil reftat, nifi vt harum Zoogloſſarum proportiones
inueniamus; quod fiet hiſceregulisſeruatis.
Prima: determinetur in lamina quapiam cuprea,maximæ Zoogloffæ quantitas,quæ
ſit v.g. deſignata pararellogrammo ABCD. cuius extremum in 3. partes ſcindunt, vt
deinde lamina inſemicylindrum contorta extremæ hæ partes in vmbonem contortæ
melius ferruminariqueant. Vide fig.XI.Icon.IX.
Sit autem maxima fiftula ſiue lamina hæc in fiftulam contorquenda,longa 4 polli
ces & 1. lata, eritq. minima Zoogloffa vnum pollicem longa & pollicis lata , vt pa
ralegrammum ILAE oftendit, reliquarum intermediarum quantitates hac induſtria
reperies .
Secunda: ab IL incipiendo diuidatur linea IC in 15.partes æqualesductiſq;advelCD
T tt
 514 Artis Magna Conloni, Dilloni
vel AB parallelis habebis is reliquarum longitudinis quæſitas .
Tertia latitudines casū ita reperies:diuide IK lineā pariterin 15.partes æquales;da.
bitquè IL. latitudinem minimæ, minimä proximè fequens habebit latitudinem A 2.
Tertia A 3. Quarta A 4. & fic de cæteris vſque ad maximam , quæ habebit latitudi ņē
AB.Sufficit autem diuiſio 16 duntaxat Zoogloflarum Nam cum in vno quoque Aba.
co 49palmulæ ſint, totidem videlicet, quot fiftulæ ; triplicatę16 fiftulæ , id eft tres fid
gulæ æquales ſumptæ dabūt omnes fiftulas requiſitas correſpodentes palmulis Abach
ynaquæq. enim in hoc ſyſtemate refert tres alias claues,quātumuis illæ inter ſe æqua.
les: Nam filum gloffotonum lingulas nunc arcius nunc laxius ſtringendo vti longitu.
dinem quàm aliàs diuerſam rcquirebant ita & ſonum facilè reſareit. Quibus autem ,
clauibus ſingulærefpondeant fyftema notat . V.G ſpacio 1. tres fiſtulæ æquales fieri
debent, quaru prima c fol.altera d. lafol.Tertia d. X Secunda fiſtula triplicata tribus
clauibusE.F.&f x feruire debet. Tertia triplicata tribusclauibus Gg X. a , & ſic de
cæteris vt ſyſtema demonſtrat .
Vides igitur quanta facilitate ſimul& iucunditate proportiones ſingularum Zoo
gloſſarum aſsignentur, ſed iam videamus,qua ratione Trombones concinnandi (int.
PROBLEM A IX.
Anthropogloſſarum fiftularum proportiones determinare,
Vide Iconiſmi.g.fig.X. XVII. XVIII.
aliud adhuc fiſtularum genus, quod nos no incongruè Anthropogloſſon ap:
E Stpellamus , propè verum enim fermonem humanum riſumque mentitur , adeoq;
miram cõfert gratiam , vt in toto organicoſyſtemate nihil admiratione dignius,quod.
que animum auditorum vehementius rapiat, inueniatur. Eftq. fiftula mixta ex Zoo
gloſſa & tubo non purè cylindraceo ſed conico cylindraceo cui Zoogloffa inſeritur; in
figura hic appoſita ACFE refert tubum conicum ‫ ;ܪ‬At FEML Zoogloſſam ,cuius fabri
cam, proportioneſque reliquarum ordine ſuccedentium fiftularum breuibus regulis
proutà Romanis organopois edoctus fui, perftringendo.
Regula 1. Determinetur ſeparatim priusin lamina quátitas maximæ & minimæ aq
thropologlofſæ hac induſtria, Conicus tubusduabuspartibus conftare debet , Cylin
dracea ſuperiori,conica inferiore ,totus verò tubus logus vt plurimú eft į pedis . Die
uide igitur totam longitudinem tubi conico cylindracei in 15 partes æquales , coni
cæque partiBDEF illarum attribues 8; cylipdraceæ verò parti ACBD . cuiusdiame
ter pollicem æquabit, dentur 7 ex 15. Diameter cylindri in s. partes diuiſa duas ex
quinque ſuppeditabit pro FE diametro coni ſecti,Nota hoc loco conum hunc in om
nibus fiftuliseſle æqualis magnitudinis,differentiam tantum conſtitui in cylindricas
tubi parte, quæ pro diuerſa decurtatione,diuerſos bobos edit ,quomodo verò hçc pro.
portionalis decurtatio inueniri pofsit dicamus.
Regula 2. Diuidatur cylindraceus tubus ACBD ,in 4. æquas partes in fig.10.dabitq.
quarta pars BOVD voà că cono BDEF minimā fiftulam anthropogloſſam . Si reliquas
deinde intermedias defideres ita age:diuide la tus QA vel VC in 12 partes æquales &
habebis quæſitum .Nam T.2. FE dabit ſecundam à minima fiftula, & S3 FE Ter
ciam.X4FE Quartam & fic de coeteris vſque ad 12. Præterea harum vnaquæque tri
plicabitur, ita vt pro toto ſyſtemate vnaquæque feruiat pro reddendis interuallis vni
cuique lineæ altitudinem tubi terminanti adſcriptis.
Regula 3. In maxima Anthropogloffa ILMN & minima LH fig. X.reliquarü propor
tiones fiſtularum hac ſagacitate inuenies,& quidem maxima Zoogloſſa ILMN longa
erit3.pollices & vltima liue minima HL vnius pollicishabebit. Si itaque deſcripſeris
yoam lineam 3 pollicum , fublatæ ex illa relinquent minimam HL; Hac ſublata re,
mane .
 aㅅ

Lib.1.V De Mufica Inſtrumentali. sis

beside
manebit litica HM . quam in 12 partes æquales diuides , prodibuntque gradatim de
fcendentes filularum longitudiues vti priùs in Conico.cylindraceo tubo reliquorum
7 Az tuborum altitudines Zoogloſſarum altitudinibus correſpondentes, quarum vnaqiæ
"rudia que triplicata,fonos,quosclaues ſingulis adſcriptę denotat,referet.Latitudiné verò An
eA thropogloſſarum inuenies, fi lögitudinēmaiorisin s partes æquales diuiſeris , nam
ces
octaua pars,videlicet H.I dabit latitudinem fiſtulæ ſecundæ poſt minimam ; 2. dabit
Abu latitudinem Anthropogloſſę Tertiæ, & ſic de cæteris yr ſchema docet . Sed figura te in
29. omnibus melius docebit . Nota támen huiuſmodi diuiſiones non efle geometricas,
on {edmerè mechanicasexperientia longa Artificuin introductas.

PROBLEM A X.
dic
Organum Diatonico -chromatico- enharmonicum concinnare .
EZ
Onſiſtit hoc organigenus in Abaci Diatonico -chromatico -enarmonicidiſpoſitio ,
C ne,de qua cùm in capite de Abacis clauecymbalorū ſatis dictum ſit , hic omit
to dicere,cum illa omnia hiſce applicari poſsint, neque neceſſaria eſt noua proportiò
fiſtularum pro tàm minutis interuallis ſed in æqualibus etiam fiſtulis facillimo negotio
ſola additione ad eas,aut ſubtractione ab ijſdemn minima interualla haberi poterunt.
Quæ omnia clariora ſuntquàm vt pluribus explicari debeant.Quiverò plura de orga
nis automatisſcire deſiderat;is conſulat magiam conſonl & diffoni, vbi incchanicam
hanc organicam miriş artificijs adornamus .
PARSIV.
zo

bei
Ars Cruſtica ,
lis
fiue
220
lin De Inſtrumentis Cruſtis vel pulſatilibus.
DI
Vipicamur tandem quartam Muſicæ organicæ partem , quæ eſt de Inſtrumentis
ne:
A quæ percuſſione harmoniam reddunt; Et quamuis vix vllum in natura reruin
corpus ſit , quod non alicuius foni fit capax , vt in libro primo fusè declaratum eſt,
ex

om
aos tamēhoc locoaccipimus corpora magis ſonora , qualia ſunt ex lignoporoſiſsimo
c1
fimul & leuigatiſsimo;vtiſunt omnis generiscrepiracula lignea , ex metallis item du
DIS
rioribus, vtomnis generis Campanę,tintinabula, cymbala ,crotala,ſyſtia ;velex pel
libus corpori concauo ſuperextenſis; vt tympana omnisgeneris,&c.De quibus ſingu
iti lis breuiter hac parte diſseromus, vt caufá ſoni, & fabricæ rationos in vnoquoque obfer
uandæ luculentius in noteſcant.
gui
st
TO CAPVT I.
12
De fonis & härmonia ex lignis colligendis.
po

Ixi fruhum effe corpus, quod non ſono ſuo conftet,vt fusè in Phyſiologia Mufint
der D ca oſtenſum eſt. Nam lilignaomnis generis priùs ab omnihæmore purgată
in cylindros, aut parallelepipeda elaboraucris,inuenies ſingula ligna prout diuerſam
buo
Ttt 2 ha
 516 Artis Magnc Confoni , 6 Diffoni
habuerunt compofitionem , diuerſos tonos redditura'; Ego vt huius rei perfectum ex
perimentú ſumerēsparallelepipeda ligna ex quercu, fago,cypreſſo ,hedera , pyro, po
mo,tilia,pino,abiete;ylmo,populo, ceraſo,iuglande,fraxiņo,corno,pruno,cbano,amyg.
dalo ,falice,ficu confici curaui,omnia ciufdem magnitudinis in quibus omnibus vtidi
uerfum pondus, ita diuerſum ſonum reperi ; quæ diligentiffimè quoque cum experi
mentis à P.Marſenno faétis conferens,inuenimultùm eadiſcrepare tàm in pondere
quàm in ſono,etiamfi omnes prorſus circumſtantias à dicto Patre præſcriptas adhi
buerim . Cuius quidem rei ratio alia eſſe non poteſt, niſi foiſan perfectior lignorum bu.
ius Ronani climatis concoctio , & maior ariditas. qua fit vt ligna minùs ponderent &
altiusſonent. Quemadmodú in prima parte huius lib.de chordis quoquedemonftraui
inus Nam dubium nullum effe debet,diuerſa climata lignorum aliam & aliam con
ſtitutionem cauſari, vti & de lierbis , fructibus & animalibus in noftra Anacamptica
amplè dēmoſtrauimus, vt proinde nemomiretur, ſi experimenta Pariſiis, & hic Ro
mæ ſu mpta non vndiquaque quadrent. Quo enim Regionesmagis in Borcam incli
nant, eo humidiorem ſemper conſtitucionem fortiuntur, quā ſonus quoq. ſemper gra
uior & grauior comitatur. VG.Salix Romana , Pariſina multò ſiccior eft , palma verò
Romanamultò humidior eſt Africanà;Idem de alijs dicendum. Verum vt vnooculari
aſpe &tu differentias vtriuſque obſeruationis tum Romæ tum Pariſijs factas compre.
hendas, hanc tabulam apponere viſum fuit, ſingula repræſentantem .
A В
ТА B V L A
Grauitates , & fonorum diuerſitates in varijs lignorum
generibusdemonſtrans .
Secundùm obſeruat. Marini Merſenni Secundùm obſeruat. AthanaſijKircherij.
Pondus Sonus Pondus Sonus
Voc. Grofl. Gran, Vinc. Grofl. Gran .

Pinus 3 SS I 40
‫ܐܝ܂‬

bilm
J.

NII
+

Salix 43 0 24
}

Sicomorus : ‫ ܕܼܝ‬.9 s
IN
NI
"

2
‫ܐܢ‬

Erable i 33 18
2 2

Mei
I'v

Nux 33 I
Juglandis 2
C

Cera
 Lib. VI. De Mufica Instrumentali. S17
1

Ceraſus ;
? 32 20
2

1ล
Pyrus
NI

NI
"

"
2
o

Charme

o
69 40
Nl

-
2010

Quercus ! 39 30

o
2

Shitet
Cornus I 10
FIT.

o
4
U

Hedera ! 20
O.
O
N1

N1
"

Alous L
NI

2 10
O.

41
4
DI

il

Ebanus I S IO -1 S 10
)

Học ligna omnia in forma parallelepipedorum æqualium 5 pollicum longitudinis

.18 gran: latitudinis ,"pollicis diligentiſſimè elaborata & deindèminutiſſimèà Colle
gij Romani Pharmacopæo ponderata , pondusſingulorum fecundùm præmiſſam ta.
bulam obtinerè reperismirum tamen eſt in nullo nos conuenire, niſi in Ebano,cuius
quidem rei ratio illa eft ;quod Ebanus no Romani aut PariſiniClimatis foboles ſit, ſed
Indiæ : & proinde climati æquè feruiat ob ſummam ficcitatem in nullo diminuto ,
Ex quo colliges,quantum in meisexperimentis à Merſenno tàm in pondere quàm
in ſono diſcrepem , & miraberis in negotio ita lubrico in tantum nos concordaſſe vt
ne vnicam quidem vociā multo minus-tonūaberraremus, quòd verò non præcisè co
uenerimus,id quam dudum oftendi,diuerfæ lignorum conftitutioni adſcribendum eſt.
Vide que dehiſcè fuſiffimètradidimus in Phyſiologia noftra Muſica; & in primo libro
de cauſis ſoni.
Porrò Parallelepipeda quoque metallica fieri curauimus: quæquidē multò ligneis
exactioramagiſq.ſonora funt,namftannca,ferrea, cuprea,fieri curauimus , quæ om
nia equaliamagnitudine percuffa reddideruatſonos vt tabula exhibet, Aurum & ar
gectumcùm mihi non fit, experimentum quoque fumere non licuit. Nota quoque
non

1
 $ 18 Artis Magn & Confonis & Disſoni
Stannun non ſolum in lignis, ſedio metallis maximam effe fono .
rum diverſitatem ; Nam ſubinde 3. diuerſos fonos exhi.
bent;cuius quidem rei alia ratio non eft, niſi inæqualitas
materiæ tàm ligni, quàm metalli, quorum alia & alia ,
Ferrum diſpoſitio, ſimiliaque,quæ faciliùs ratione,quàm ſenſu al
ſequi poſſumus. Hanc diuerſitatem in omñibus miftis
Fourt
IT: corporibus metallicis inuenimus , vg in ſequentibus. di
III
cetur .
Cuprum

Experimentum .
Zylorganum conftraere..

Z dracea vel parallelepipeda harmonicè ita diſponuntur , vt peritus Abaci pal

umilas dum premit, illæ målleolis ſuis ligna feriant, & fic harmonioſum quendam ſtre
pitum caufent. Et de Abaco quidem iam fusè dictum eſt, reftat, vt reliquam fabricam
proſequamur. Fiantitaq. ex ligno maximèſonoro,& æquabilis vbique ſuperficiei li
gna velcylindracoa, velparallelepipeda numero 26,explebunt enim hæcpræcisè difa
diapaſon, id eſt duas octauas, quarum vnaquæq. in 13 lemitonia diuiſa cenſebitur, vt
in præcedentibusfusèdemonitratum eſt. Proportio autem lignorum eadem erit cum
proportione fiſtularum quam tradidimusc.3. probl.1.Hæc liğna accomodabuntur fu
pra concauum quoddam vas, vt illud non niſi linea contingant. palmularū verò ex.
tremis accommodabuntur malleoli, eritque organum conſtructum .
Nonnulli magis mechanicè lignorum fabricam ita expediunt,vt maximum lignum
ad minimum ſit in proportione dupla ;reliqua verò intermedia,ita proportionali de
cremento diminuunt,vt integræ alicuius octaux ſyſtema perfectè referant.
Verum inftrumentum hic apponimus, vt vel vnico intuitu , quid circa hoc nego
tium præftandum ſit, paterçcurioſa Lectori poſsit
A
m

12
la WITH

Minig F E G

Explicatio & Vfus instrumenti.

Igna ordine pofita fiftulasrepræſentantia ſunt AB.palmulæ funt CD.in quorum
' extremis annexi ſunt malleoli, cuiuſmodi vnus GV eft,FE Vasconcauũ habens
in vertice duo fila metallica craſsiuſcula 8 ,Cupra quæ leniçer requieſcunt ligna memo. u

rata
 Lib. VI. De Mufica Inſtrumentali. 519
rata harmonicèdiſpoſita affixaq. fietque vt cum quis per interualla harmonica pal
mulas premet,illæmalleolis percutiant ligna, lignorum yerò harmonicè diſpoſitorum ,
fonus non ingratam harmoniam reddit, quæ plurimùm promouetur ſubiecto conca
uo corpore, vnam palmulam cum malleolo ſeparatim hic pofuimus ad meliorem in
structionem , cuiusple &trūſiue palmulam refert G.V.mallcolū eius extremo infixu m
V.lignum ſuprapolitum R. idem dicendum de alijs.

Corollarią ,
Oc machinamento patet omnia corpora mundana tali diſpoſitione collocata
Ή harmoniā cauſari poſſe.Nam quò reſonantiora ſunt corpora , tātò meliorem
effectum fortiuntur; Nam liquis ex metallo ſonorocoſtrueret parallelepipeda vel cy
lindros ſimiles vel etiam tintinnabula variæ magnitudinis ex ære campano, vitro alia
que materia loco lignorum accomodaret,femper couam & nouam harmoniam con
ficeret. fieriquepoffet inſtrumentum ex lignishuiuſmodi, nolis, vitris, harmonicè dif
poſitis conſtructum in cuius palmulis tot malleoli, quot ſyſtemata harmonica, ferier.
que primus malleolus lignum , ſecundus tintinnabulum , tertius yitrea yaſa , quartus
alia corporadiſpoſita vt figura præſensclarè demonftrat, inqua refert ligneū paralle.
lepipedum A; tintinnabulū B.E.Vas vitreum C.D. palmulā G. malleolos D.E.F. dum
enim palmula G premitur,malleoli diuerſi generis yaſą percutientes,diuerſam harmo
niam producent.Nonnulli inſtrumentum huiuſmodi conficiunt ſine palmulis, ſed or
dine harmonica ligna ſupra ſtramen aut duo prædi&ta fila metallica collocant, deinde
plectro, quicquid volue rint, facilè exhibent. Inſtrumentum lignorum hic appoſitum .
contemplare.

Conſtructum non ita pridem ad melancholiam ma.

gni cuiuſdam Principis depellendam abinſigni ingenio.
Own Toque Hiſtrione tale quodpiam inftrumentum . Feles vi
O ற uas accepitomnes differentis magnitudinis, quas ciſtæ
D cuidam huic negotio dedita opera fabricatæ itaincluſit
vt caudæ perforamina extentæ, certis quibuſdam cana,
libus inſererentur affixæ; hiſce ſubdidit palmulas fubtilif
) പതിപ്പിച്ചു ſimis aculeis loco malleolorum inſtructas; Feles verò
Oummiffhosen iuxta differentem magnitudinem tonatim ița diſpoſuit ;
(‫ תנוע‬,‫שונות‬ vt ſingalæ palmulæ ſingulis reſponderent felium caudis,
‫مربي‬ inftrumentumque ad relaxationem Principis præpara
jawapowiada tum oportuno loco condidit, quod deinde pullatumeam
(‫שונות ועוונותינול‬ harmonia reddidit , quale Feliū vores reddere poffunt ,
Nam palmulædigitis Organodidepreffæ aculeisſuis dū
byRDD)))Bubbindung caudas pūgunt cattorū,hiin rabiem actimiſerabili voce,
Onunninum. nunc grauem ,modò acutam intonantes, eam ex folium
yocibus compoſitam reddiderunt harmoniam , quá &
moueret hominos ad riſum ,& yel ſorices ipfos ad faltum concitare poſſet.
CA PVT 1 I.
De Campanis earumque fabrica & vſu.
Nter reliqua inſtrumenta pulſatilia principem fanè locum ſiue yehementiam foni,
er
I fiue amoenitatem ſpectes,campana obtinet; de cuius origine cùm alibi fusè di&tū
Dalithic breuior effe volui:certè Virgilius Polydorus notat in Campania primum inuen tum,
 sio Artis Magnæ Confoni, eg Diffoni:
tam ella,vnde& in hodiernūdiemcinomen æris campanímanferit & tintinnabulo
nomen Nolæ ;Quidam Aegyptijs id aſcribūt, quiæs in hemiſphærium quoddam con
formatum in feſtiuitate Ofiridis pulſantes vna cum fiftris & crepitaculis omnia per
ſtrepebant ; De quibus fusè in deſcriptione Siftri Aegyptiaci in Oedipo noftro,
antiquiſſimum quoque efſe , primiſque temporibus vlitatum ab antiquis nos
in tra & atu de Muficis inſtrumentis Schiſte Haggiborim ex hebræo in latinum à
nobis translatis clarè oftendimus, & ex antiquitatibushebraicis apud Ioſephum notū
eſt; & de antiquitate quidēnulla dubiū effe debet,de materia & forma ſola difficultas
remanct, & quamuis apud multos Populos Campanæ ad Populi conuocationem ad
hibeantur etiã ligneæ variæ formæ cuiuſmodi nos in feptimana Sancta adhibemus, vt
plurimum tamenex ferro &ære côfectaslegimus:videquæ de his tractat doctiſſimus
Ioannes Bapt. Calalius Romanus in opere de ritibus Veteris Eccleſiæ. Moderni verò
Artificesvaria experientia edocti, neg. ex puro ferro,necex ære puro: Sed cx certa
quadā miſtura ſubcerta & determinata forma căpanas cõficiūt,ac inſignē illū ſonitū,
quo gaudemus ijs reddunt . Quare relictis omnibus alijs antiquorum modis , recen
ciorumArtificum rationemquam cum in miſtura, tum in forma obtinent,breuiter de:
clarandam duximus .

V
t
L
3.2 12.2

9
N

N M

Y
1075744312111213 ;415167 K
6-2얄 6 Ž :

De miſtura cris Campani.

Vicunque melioris notæ campanas fundere volunt Artifices ita agunt. Acci
piunt3.4 . aut 5. partes cupri finivel æris, & ſupra vnā partem ftanni Anglici;
quiverò ponunt 20 libras ſtanni ſupra 100, libras cupri, faciunt quidem Cā
panas inſigniter creperas,ſed experientia docuit præcedentem miſturam meliorems
effe&tum facere, verbo nihil in hoc genere certipræfcribi poteſt, ſed experientiæ totum
negotium committendum oſt, quæ docuit pro diuerſa Campanarum magnitudine; di
uerſas miſturas requiri; Horologiopoi pro fuſione tintinnabulorum ponunt į ftan .
ni ſuper to cupri, qua redduntur maximè fonora . Nonnulli argentum quoque tum
adfoni claritatem , tum ad fuſionis facilitatem addunt . Vidiego in multis Germaniæ
locis
campanas etiam vtcunque magnas ſoni clariſsimi limpidiffimique quas ex pu :
ro argento fuſas dicunt, quod tamen vix credibile eſt , cùmfieri vix poflitvt argentú
fine alia miſtura tam clarum limpidumqueſonum præftet; aliquid igitur cupri, tanni,
aut æris accedere debet.Sed hæc omnia prudentis fuſoris iudicio relinquenda funt.
De
ta
 Lib V ]. De Mufica Inftrumentali . SILT
De forma Campanarum .
OrmaCampanarum vt plurimum in Italia eius figuræ cft, quæ præcellit;cuius
craſlities, longitudo, latitudoque ita fe habet . Primò Fuſores Itali , pro funda
mento oram extimam Campanæ I K ſumunt, cam videlicet partcin ,quæ mallco Cā
panæ verberatur,quæ , & craffioreſſe debet cocteris ad ictus malleſtolcrandos. Hanc
itaque partem craſſiţiei quoties voluerint, repetitam in lineam rectam veluti ſcalam .
quandam transferunt;& deinde 14. harum partium accipiunt pro longitudine,fiue
altitudine campanę, vti in figura R.V monſtrat,pro latitudine verò maxima cam
panæ acccipiūçab R'vtrinque o partes altitudinis.in OL verò minoricampanæ lati
cudine vtrinque à medialinea VR accipiunt, 3 ; ita vtmaxima adminimam laçitudi
ríem ſit in proportione dupla. In Francia tamen ,& Germania limbi maioris craſlīties
vt plurimum altitudinis duodecupla eſt ad craſſitiem ,quam itą explorant,poſita cral.
litic limbi fiuc Zonæ inferioris IK proporţionali decremento diminuitur vfq. ad cral
fitici, ex IK verlus M Nita vtin MN fint craſsitieilībi I K ;ab IK verò vſq.ad 9.par
tesalţitudinisfiat craſsicudo partium ,qualium limbus IK eſt 1. Hinc vſq. ad - 12 par
tem altitudinis fiat craſsities - limbi IK ,
hinc vfque ad anſam campanæ proportioná.
liter creſcet craſſities campanæ iuxta tabulam Tabula craffisiei Campane,
IK.
hic appoſitam . Verùm hæc omnia non tàm i pars

alma
mmin
Geometricis rationibus, quàm praxi ipla, & NM

[
experientia confirmanda ſunt ;'Fulores Itali

n
vnica ſequenți figura referunt om nas longi QX çraſſa
tudinis, craflīției, & ponderis proporţiones in OL
campana a dhibendas: vbi vides primo AB fi OVL
gnificare craſsitiem limbi campana " penden
tis libras 10000 , EF. Craſsitiem limbi * campa
næ pendentis 9000 libras , & fic ordine
ſemper tantò magis diminutam vides с çraſsi
D
tiem limbi campanarum , quantò
10
fuerint minores & quantitate
¡ & pondere; vſq; ad minimā ro.
40 librarū, quæ craſsitiem habebit
80 CD. reliquarum verò campaną
140 partium proportiones craſsitie,
200
320 iuxta tabulam paulò ante pro.
430 policam determinabis.
Son
600
740 De lingua fiuemalleo Campane.
820
930
1000
Vod in ore lingua eſt, hic
1500 eſt malleus in campana,
1970 adeoq , maximè neceſ
4
2300
2539
ſarius ad forum cliciçadumi
3620 cuius tanta quidem momen
3780 ti proportio eft, vt fîminor fuc
SC 40ritæquo, fonum valde imperfe
1
6ono etum producat ;ſiæquò maior
L 7051
8130 periculumpoſit,neim
nderiscipetu
tur& in
cidencis Fuſo
10000
F
E
B
res proportionē malleiad cāpa
cuius pondus notum ſit,adhibere foleant , oftendimus per numeros vnicuiq . nu
nam
mero præcedentis Abaci adſcriptos. Vuu Ta
 52prop
Tabula 2 orti
onismallArt
ei ,is
Magn Conſoni,
& Campanea:
e Difornia
Libre Campana-| Libræ mallei, ſiue
rum.
linguię cápanarum Habes hic quicquid ferè in hoc genere deſiderari po
10 1 teſt; extendimus autem tabulam ad Campanam
20 2 22000 librarum omnium maximam , quæ hoc
tempore in Italia fieri folent, maiores enim yti

2
30
40 3 ineptæ cuaduntpullationi,ita obtuſiorem quoquò
So of ſonum edunt , yti patet in Campana Erfordienſi
60 totius non dicam Germaniæ ,fed totius Mundima.
4

di
70 s xima, cuiusmagnitudinem prodigioſain paulo in.
80, S fra deſcribam : Sunt quidem in Francia ingentis
100 6 magnitudinis Campanæ , quarum mentionem .
150 9 facit Merſennus , vtiilla , quæ Rhotomagi in turri
200
!2 B.V. viſitus, 33000 librarum , diametro 8 ped. }
250 13 circiter , & Rhedonenſis, cuius diameter 9 pedum
300 IS dicitur ;Lugduni in curri Ecclefiæ Sancti Ioannis
409 19 28000 libr.In Templo B.V.Pariſijs 23000.7 ped.
soo 23 diametro , Turonenſis S. Martini 2 sooo librarum .
боо 27 Sed hasomnesmeritò ſuperat Erfurtenfis omnium
700 30 Campanarum regina.
800 34
900
1000
37 Magnitudo Campanæ Erfurtenſis
42:44 prodigioſa
I 200 46
1300 48
! 409 52 Vartapars vlna noftratis Germanice,
1700 63
67
quæ quater ſumpia vlnam integram
1 800
1900
efficit, dequain deſcriptione fequentifermo eft:
2000
75
80
Continet autem huiuſmodi vlna Germanica
binos pedes geometricos
æ

2500 10o
..germanic

3000
Quarta

125
4000
vlnæ

140 & 145

pars

5000 160 Campanæ Maioris Collegiatæ Eccleſiæ Deipa.

S SOO 175 ræ Virginis Erphordiæ , & quæ circa cam me
6000 190 morabilia occurrunt, accurata, & fidelis de
6 500 200 ſciptio .
7000 220
7 500
8000
235 Ampana varie,du grandes,benequè con ,
9000
250 & 280 fone vering Collegiate EcclefieErphor
290
9 500 295
diana ( Deiparæ Virginis inquam ,& $ Seue
10000 305
ri proxime ) plurimum loco isti Maieftatis,
I1000 31S et) ornamenti conciliant. Præftat inter has
1 2000
340 & 350 longe ,lateque celeberrima, td) tum magnitu
13000
14000
370
390
dine, acpondere , cum ſono,tum formæelegan
IS000
tia , ac artificio viſenda Maior Ecclefia B.
410
16000 430 Virg.căpanaTurrim inter ternas mediam ue
17000 450 lutſociarum Campanarum Regina ,fola occu
18000
20000
490 pans , quatuor minoribus inftar Corona ſuper
31000
SIO
nè imminentibus :
530
22000
550
Campana hac inclyra ab eximio artifice Ge.
rardo
 Libro VI. De Mufica Inſtrumentali. 523
rardo V V où de Campis ( cuius & nomen inea legendum exhibetur ) fuſa eſt Anno
Chriſti 1497.collatis liberaliter vicinorum Principum , primatum , Ciuiumq; Erf
furtenfium impenfis .
Dedicata eft honori Glorioſą Virginis MARIAE, a qua, & nomen obtinet , et
Glorioſa indigitacur. In parergis ornamentis ſuperiore parte lilia , inferiore folia
quercina, duodecim circulis interſepea praferi. Epigraphe, ſem Inſcriptio eft bu
iufmodi
LandePatronoscanogloriofa ,fulgur arcens, e ) Demones malignos ,facra Tem
plis àpopuloſonanda carminepulſo .
Pondus Campana eft , fuforis Atramentarij teſtimonio 2 52 'Centenariorum.
Craſities est ſeſqui quadrantis vlna, maximè inferiorispartis.
Altitudo,incluſa curuatura eſt s vlnarum , minus quadrantę. Extra curuatu
cam linea recta dimenſa altitudo eft rulnarum 4 minusquadrante .
Diameter concinet 4 @ i vlnas ,ft) inſuper 16 partem Ulna. Ambitus ſeu
peripheria exterior est 1 4 @ty z vlnarum in parte infima.In mediovlnarum 9#
16 partium . In parteſuperiori 8 rulnarum , et 16 partium .
Prater anſam mediam,tjprincipeminſummicase 7 circumpofitas obtinet quas
rum quauis centenarium appendic, craſſa quadrante vlna , minus laticudine digiti.
Lingua Campane altitudinem habet ulnarum quatuor , Crafficiem ima parte
qua campanam contingit , vlne vnius , 2 = quadrantium; Pondere ſua, Aeramen,
tarj iudicio appendic undecim centenarios .
Vertebra queuis, in qua agitatur , tres quadrantes Centenay appendit.
ve plene exaudiatur, & jufficienterconcutiatur à 24 hominibus compulfanda eft,
prater quos bini alý requiruntur , qui ex vtroq. latere linguam impellane .
Sonuspulfare Campana vento ſecundo delatus Gotha, o V Venarie ( vtraque
ciwicas tribus leucis Germanicis Erphordia diſtat) commode exauditur ; Curſores,et
Tabellarij nonnunquam etiam ad quatuor milliaria audiri affirmant.
Sonun edit admodum grauem ,it magnificum , qui teftibus organædis infimo D
refpondet ; ſonum eundem gratiſſimum reddit conſonantia Tertiæ quæ in eo commi.
fta percipitur , tu conſtituie interuallum D F.
Pulſus precium ordiwarium ,cum ſola ad funus,vel aliofine pulſacur, eft vnius
Philippici ,feu Regj thalleri: Quando vero vna cum reliquis duarum adiuncta.
ram lurrium campanispulsantur,quinque Imperiales penduntur ,
Hac.omniafic habere , iuxta hanc deſcriptionem poft fidelem , t )
accuratam inquiſitionem , dimenſionem , ad animadverſionem
comperra effe profiteor , & nominis mei anagrapho teſtor ego
Vrbanus Heun Comes Palatinus,Eminentiſimi ,d) Reuerendifſimi
Archiepifcopi Moguntini S. Rom .Imper.Principis Electoris Sigil
f
lifer , Collegiata Éccleſia Beatæ Mariæ Virg. Erffurti Decanus,ut
Vniuerſisacisibid. Procancellarius .

V is PRO
 : $ 24
1
Artis MagnaConſoni , & Diffoni .
PROBLEM A · I.

Syftema Campanarum conftruere, quo quantitas Diametrorum

Campane cuiufuis inuenitur ;
Yſtema campanarium vocamus certam quandam campanarum congeriem ius:
S ta muſicas proportiones ita fabicatarum ,vt eæ ſecundùm abaci leges pulſatęda.
tam harmoniam reddant. Hoc igitur Syſtema, quam & vulgò ſcalam campanariam
vocant,iuxta Attificum Italorum regulas ita efficies,
Regula 1. Sit igitur maxima
B campanæ diameter AB. hanc di
uidas primò in decē partes æqua.
les dabuntque 9 ex ijs diame .
trum Campanæ ſecundæ CB to.
num minorem ſonantis ad pri
mam.CB iterum diuidatur in
decē æquales partes, dabuntque
9 ex ijs tertiæ campanæ diame
trū ſonācis tonī ad fecúdā ,adeo
que tres hæ campanæ tertiam
maiorem ſonabūt Vt.re.mi. quæ
tamen vt pofteà videbimus vi
țioſa eft,
Regula 2. Vt Campanam ha
beas,quæ quartam fonet ad pri
mam ; diuide partem DC in
--VAIH s æqualespartes,& 3. illarums
HE -..- .com . Ville exD verſus B translatæ dabunt
A
in E punctum , quod terminat
diametrum campanæ quartam
GE... --.... VI-.... ſonantis , videlicet BE.
Regula 3 : Vt Campanam ha
Va ... beas quæ quintam ad primam
fonet ita age.. Diuidatur diame
EF OU
-NV . : . ter quartæ BE iņ decem æquales
D
partes, & 9 ex ijs dabunt BF.dia.
-116
meterūcāpanę, quęlitā.Iterű hęc
in decem partes diuidatur, & 9.
olla . ex ijs dabunt căpanam BG.quę.
ſitam ,fextam ad primam ſonan
tis diametrum . Porrò B G diui
--diameter. .i.Compana A ſa iterumin 10 partesdabit B H.
9 partiū de ſideratam diametrū
pro 7 campana ,
Regula 4. Oétauam , ſiue cā.
panam Diapaſon fonantem ad
primam habebis ; Si diametrum
AB diuidas bifariam in l;nam B.I. dabit diametrum campanæ quæſitam .
Atg. hic eftmodusMechanicorum imperfectus cùm in principio tertiam minorem
ex
 Lib. VI. De Mufica Instrumentali. 525
ex duobus tonis minoribus componant, qui verò ſecundùm exactiores muſica regu
las negotium expediunt hæc obferuant,
Primò, Diuidatur AB in jo partes æquales, & 9.exijs dabunt ſecundæ campana
diametrum .
Secundò, Diuidatur BC. in 9. æquas partes,& S. exijs dabunt tertiæ campanæ, ter
tiam maiorem fonantis,diametrum .
Tertiò, Diuidatur A B in 4 partesæquales,dabuntque 3 exijs,videlicetBD, Quar
cam campanam .
Quartò Diuidatur A B in 3 partes æquales, dabuntquæ duę tertiæ B F , diametrum
Quintæ campanæ quæſitam :
Quintò, Diuidatur B C in 3. partes æqales dabuntq. BC diametrum campanæ
ſextæ .
Sextò, Diuidatur B Fin s.partes æqualcs, dabuatg . 4, ex quiaque,ſcilicet BH dia
metrum campanæ ſeptima .
Septimò Diuidatur B A in 2 partes æquales in I;& IB dabit diametrum octauæ cam
panx :
Si quis verò Diapaſon maius, & minus habere velit , istotum fyftema AB transferat
in vtrumque latus inſtrumentipartium, vt vocant , vt hic apparet; cuius yſus ifte eft
qui ſequitur . Intercipe circino maximam quam deſideras alicuius campanæ diamc
trumintra latera ſeu crura A A.Sicque immoto manente inſtrumento dabit interual
lum C.C. diametrum ſecundæ campanç,interuallum DD.diametrum tertiæ ,& fic do
cocteris, ordine interuallis, vſque ad I.I. quod octauæ campaņæ diametrum dabit.Hac
induſtria ratione omnium facillima , data cuiuſcunque magnitudinis diametro cam
panæ maximę, diametros reliquarum omnium obtinebis, quarum omnium rationcs
cùmin monochordidiuiſione demonſtrata fiat, Lectorem cò remittimus
PROBLEMA IS.

7
Proportiones Campanarum per earum craſsitiem determinare.
.
Dem'modus, eædemque regulæ ſeruentur in campanarum proportione per craffi.
I
Ipotem
tiem earum inueftiganda, ac per diametrum . Si quis igitur craſsitiem (quæ vt ſu
pra indicaui, eam Zonam& Regionem occupat, quam ferit malleus) maximæ alicu ,
ius campanæ, in 10æquas partes diuiſerie, 9 ex illis dabuntcraſsitiem campanæ fece
dæ ,fonabitque tonum minorem ad primum. Tertia campana dans tertiam maiorem
infrà ,crallițiem habebit quarta partemaiorem prima,& quarta campana,quæ ad pri
mam hypodiateſſaron fonatſuperabit craſſitiem primæ Diapenteverò fonans quin
ta campana, primam faperabit- non ſecus procedesin reliquis ordine campanis; Ve
rùm vt data campanæ cräſstie pondus, & contra, dato pondere alicuius campanæ , craf:
ficiem (cias, has tibi Regulas præſcribimus,
miseñe REG VLA .

Data duarum Campanarum'tono maiori diſtantium craſsitie, co pondere

od minoris dato , reperire pondus alteriuscuiufcunq ;
Riplica, rationem conimaioris,hoceſt , ad 8. id eſt', cubica hos numeros,& pro
T dibunt 729.5 12deinde fiat vt minor cubus ad cubum maiorem ,ita pondusmi
noris ad aliud;prodibitquepondus campanæ ſecundæ,ſiuc maioris,quælitum , Ex:Gra
tia
 ; 526
Artis Mágns Confoni, & Diſſoni
tia : Sic pondus Campanæ minoris 2slib, & cubicus numerusminor 512, maiot 7zy .
Stabitquc exemplum ſequitur vt .
cub . cub . lib . lib . 405
512 dant 729. quid dabit pondus 25 librarum : 35 518 pondusſecundæ . Ita ca
panæ , qu æ ad aliam octauam fonct ,pondushabebitur, firationem 1 ad 2 o & auæ ,fiuc
Diapaſon cubices :cubi enim vtriuſque erunt 1 & 8.Sit autem vt priuscampana prior
25 librarum , quo facto, ſtabit exemplum iuxta Regulam proportionum vt fequitur,
I
dat 8. 25 lib.quid: 200.ponduscampanæ octauam infrà fonantis . Non fe
cus proċedes in omnibus alijs Campánarum proportionibus ponderibuſque inue.
niendis ,
REG VLA II.

Data craſsitic limbi campang 200 libras pendentis,alterius Campana

craſsitiem reperire.
præcedentibus oſtenſum eſt , quomodo craſsities limbi alicuius campanæ ſit
IMNmenf
í

ura omnium proportionum reliquarum campanarum .Si itaque campana

quæpiam fuerit; quępendeat300 libr. craſsitiem verò habeat3. digitorum, quæritur
campana 12 digitorum craſſa, quot libras pendebic:
Primò, Cubicentur numeri craſsitici
3 & 12 vtriuſque campanæ, & proue,
XXE nient 27, & 428, fietque vt 3.digiti ad
232 200 libras, ita 428 digiti ad aliudipro
l
XXll 3.. 4
uenient 285 33 libra pro campana ,
I 75 cuiuslimbus craſsitie'm habet 12 digi
XXI28. 00
1 torum ; Haud fecus in omnibus alijs
XXI 1 progredieris.
693 Hinc melioris ingenij Artifices pa
rallelepipedon tenent dimidijpedis,in
quo gradatim deſignant,cũ craſsitiem ,
X tùm ponduscampaparum , vtfequitur,
XI 0 Primæ campanæ 2s lib.craſsitiem refert
I
134 LM. ſecundæ campanę 30 lib. craſsiţie
II
XV refert NO. Tertiæ P.Quartæ RS . &
94 fic dereliquis ordineprout numeri la
XVII B9
țini ſignificant, ftatuendum eft . ita
XXIII, ſignificatinteruallum craſsiţiei
XV campaną 19534. libras pendentis . Vi
XIV 11GOO 194 !! des igitur quod ſicutminima pendetli.
XIII 1116 bras25.cum craſsitie L M. ita maxima
819 22276 libras pendens craſsitiem habet
XIII
Calo
XXIV. digitorum ,quà vix maior fundi.
x
.
túr höc tempore. Verum cum hæc Me.
1X
chanicorum Scala intricata ſit , opere
2242 VUIE VII preciü faciemus, ficam in vnam lineā
VI102 2701 transferamus, ita igitur age . Trans
of - V $ fer in aļterutrâ præfentis Scalæ CDAF
N. Wifi IV
1x25 * 1130 latus AC,vel FD, (pacia craſsitieicam .
panarum ordine ſe conſequentium
VG. LI craſsitiem campanę pendentis
25 libras, transferas exAin B, & exF
in E ductaq. linca BE dabit tibi crafsí.
tiem
11743
Lib. VI. De Mufica Inftrumentali. 527
Scala craſsitiei,& ponderis 24 çiçm campanę primæ fpacia AB, yel EF. dein
Gampanarum , do ex ijſdem puncis A , & F transfer {pacium
aC NO ſecundæ campanæ pendentis 30 libras,du
& taq. linea parallelahabebis ſecundę campanæ
pic craſsitiē,inlinca ſecüda parallela BE.Nó lecus
reliqua ſpacia ſecüdūnumeros naturali ordine
0.76 ſe cöſequentes ſcalę inſcribes, donec ſcalā cõ.
C feceris ex 24.gradibus , quorum finguli deno
tant craſsitiem campane tot libras pendentis,
quot eidënumeri adſcripti sūt, Ver:Gra: CA vel
22.276
XXIV DF craſsities eſt campanæ 22276. libras pen
14
dentis . Verùm hæcfaciliora funt quàm vt plu.
ribus explicari debeant ,
XXIII
15534
PROBLEMA I.
11 XXN
12800

8931 XXI Data craſsitiediametrum campana cuiufuis,

feu quod idem eft latitudinem, e ) aleja
6553
Xx tudinem eius inuenire .
XIX
Vm ex premiſsis craſsities cuiuſuis cam:
XipdimIl

5440
Са ſit
a
altitudinis .
somga

Craſsities hçc quindecies in lineam rectam dia

IX

3994 XVHI
metri,vel axem campanæ translata dabiç quç
lium . Ex: Gra. I L. Campanæ 25. lib. pen.
pasfXIorXs

2784 XVN

4 . XVI dentis craſsities decies quinquies in linoā tranſ

looo XV lata dabit diametrum campanę, ſiuelatitudinē,
LA
XIV cadem duodecies in axem translata dabit alti
JIIG
m,
XIU tudinem , habita verò diametro, aut craſsitie
craſsit

819
facilè per præcedentia in ponderis menfuram ,
xvi

680 XI
ert
1274 XI
deuenies. Idem de reliquis interuallis ftatuen .
cie
345 X dum eft.
&
9 PROBLEMA II,
ei
Campanarum, aqualium ex diuerfis tamen
1
metallis conflararum ,differentiam in
A 3
Sonis reperire.
Erſennus huius rei expericntiam no .
M bis exhibuit,primò in luis harmonicis;
fecimus & nos huius rei experientiam , ſed di
acrſos ſonos reperimus, quare vtriuſque pona
mus obferuationes, yt cauſa differentiæ inno
teſcat. Ante omnia grauioris mctalli tintinna
I bulum cöficiendum eft, cui cætera omnia ex
diuerſismetallisconfe&ta per omnia, & in om
nibus æqualia fint: Experieturq. curioſus ma
chinator, inſignem diuerſitatem , aſſereregue
cogetur vix poſsibilc eflc, ctiamſimillics identie
dem
O
 528 Artis Magne Canfoni, eg Difoni
dem repetatur experimentum , vt præcisè ſemper eundem Ionum reddant.Nāctiamfi
duo ex eadem matcrie tintinnabula præparentur , femper diucrſum quid in ijs nota.
ui, & minimè vniſonum , cuius quidem rei rationem nullam aliam elle reperi, quàm
inæqualem materiei fluxum inæqualiter fe fe per corpus campanæ diffundentemus
vnde conſequenter diuerſitasin fono; Nanicum ,vt in primolibro oftenfum fuit,rari,
tas,& denſitas caufa fint foni acuti, & grauis ; Certè aệr rariori materiæ illiſus multò
reddet ſonum acutiorem , quam cum impulſus fuerit in materiam denſam ; Vt proin .
de vix aliquid cert; in hoc negotio conſtituipoſleputem ;Si materię omnes perfecte
homogence effent,derei veritate aſſercionis à Merſenno propoſitæ nullum dubium
foret; Verum vt veritas dictorum luculentius pateat ; vtriufq.obferuationes hic anne
Etendas duxi.
Marfenni Athanaſij Kir. His experiențijs ad amuſsim Mer
Campana
Srannea sēni maximo fanè conatu obſeruatis,
tandem hoſcètonos obferuauimus, ad
hibitis Muſicis Romanis maximo au .
»

hollol rium judicio pollentibus : at quicquid

Argențea agerem eafdem , quas Merſennus po .
6

ſuit, deprehendere non potui ; Opta.

rem proindè plures huiusrei obletua
tionem facere, yt tandem caufa erro.
Ex Stanno ris detegatur . Certè in negotio lubri
puro ciſsimo, infinitæ , & minimęcircum
lo

ſtantię obſeruandeforent ad eruenda

inoll

Uljin

Ex Argen axactam rei notitiam . Nam inęqua

to miſto litasfuſionis , metallorum imparbou
i

nitas ; fuſionis ratio, aer circumſtans,

miſtura rerum , multum poffunt e
Ex Stanno țiam in æqualibus corporibus altc
pole

fonante rationis in fono · Ynde cum difficul

装
ter iudicium dari poſſit, hac materia ,
relicta ad alia calamum conuerta
Ex ſtanno mus .
1961

regulátory
CAPVT III.
ExPlumbo
य De Tympano, Cymbalis , alijſq.
compofitis Inſtrumentis.
Ex Cupro
11

mentum fit ex pelle ouina fiue

Arietina, & tabulis quernis in cylin.
dri formam conuolutis, vt in figu
Ex Miſtura ra apparet , ſupra cuius vtramque
baſın funibus extendiqur dieta pellis,
quæ inter reliquorum animalium pel.
Ex Stanno,
glaciali
” lesſola habilis , & apta ſono harmoni.
co, ita vt vel vna ouicula nos cibet,
nos veſtiat, nos quadruplici inftrumē
torum Muſicorum genere recrect in
teſtinis in chordas, tybijs, & cornibus,
in fiftulas; pelle denique in tympanum cedente, vt proinde non incleganter de codē
pro.
 Lib VI, De Mufica Instrumenta . 529
mu Ex Auri . li
pronunciarint hebræi, animali viuo
old chalco
an
yna vox ; mortuo. 7. Nam 2 cornua, 2
tibiæ; inteſtina & pellis, in totidem ,
inſtrumenta animantur.
aER Ex Auro
Porrò Tympana harmonicè con
cinnātur, cadem prorſus ratione, qua
Campanæ , dummodo rationes fiue ,
proportiones interuallorū exactè fer
GO
uentur,vt fi quis velit q tympana ita accommodare,vtmaius ſiue primum ad ſecundu
Conerterciā maiorem ,ſiue ditonum ;ſecundū ad tertium, tertiam minorem , fiue ſemi
ditonum , ad primum autem diapente . Tertium denique ad quartum diatellaron
quartum autem ad primum diapalon ; proportio corum fc habet ad inuicem ficut
1
numeri in tympanisſigaati ,

VI MI SOL FA

Seminifomas Diatessaron
Jitonus

Diapente
Diapason

Si quis igitur cõficiat Tympana4 ; quorüaltitudines& latitudines eandē rationem

habeant quam habent hirnumcri.4.56.8iquorú 4.ads dat Ditopūss ado femiditonā. Proportio
Tympano
6 ad 8 Diateſſaron.8.ad 4 Diapaforsis altitudinem vel latitudinem eorundem iuxta rum ad ce
dietos numeros conftituet. V.g. fiprimum tympanum habuerit so digitos in altitudi- fonantiam
Dc , ſecundum in altitudine habere debet 24. tertium 20. & quartum is digitos al. faciendanı
3
titudinis: idem obſeruandum in latitudine , nam Tympana vt plurimùm tantam .
habentaltitudinem quantam latitudinem , ſunt præterea aliæ tympanorum ſpecies,
verùm quia cæ parùm harmoniæ inſeruiunt, cas omiſimus.
Hoc loco omittere nô poffum inftrumentum quoddam ,quo Nauræ & milites paf
ſim vtuntur,germanica voce diétum ein maultrummen , id eſt tympanum oris ; co
quod ori infertum fonos edat , fit ex lamina chalybea in oualem ferè figuram con
torta,cum plectro chalybeo;hoc oris concauo im poſitum digito plectrum carpente ,
et
ſub obſcurum quoddam murmur haud tamen ingratum , imò harmoniosum excicat.
Verùm ratio inftrumenticum ex ſe pateat, tem pus perdimus fi eidē diutiùsimmore
mur; qui plura de huiufmodi deſiderar , is Muficam mechanicam, & tractatum de
f
US
diuisione Muſicæ , adeat : cft & aliud inſtrumentū , quod nos crepitacula Itali Gnaccari
vocant, ſolentque cytharæ ſono coniungere , quæad numerum cantionis propofitum
perftrepūtsinſtrumenti figuram omifimus. Hoc loco nihil aliud requiri videbatur, niſi
XXX
 ArtisMagna Confoni, & Difoni
vt Inftrumeata muſica omnis generis diuerlis mundi partibus vfitata proſequeremu's
Verùm cum nec temporis, qua preinımuranguſtia , nec operis incrementum id per
mitcat, conſultò ea omittenda exiftimauimus; præfertim eum , ti pauca excipias, ma
gnam vt plurimum cum noftris affinitatem habcant, & ad ea quodammodo reduci
poſsint. Qui plura de huiuſmodi deſiderat, is conſulat rerum indicarum aliarumque
Nationum ſcriptores apud quos, quiquid defiderari poterit , fusè tractatum reperiet.
Atque hæcfunt, quæ de Muſica Organica ſiue Inſtrumentali dicenda duxi 5 inuc.
niet in fallor Lector curiofusin hoc libro quicquid circa inſtrumentorum harmonico.
rum or ginem ,naturam ,proprietatem , conſtitutionem ac fabricam de liderari poteſt,
vidcbitquç & qualis harmoniaper ſymphonias appropriatas ſingulis initrumen
tis ingeniosè applicari poſsit . Quæ ſigratiam in auribus Au Jitoris inuca
nerint, non id mihi,fed bonorum omnium Harmoltæ Deo aſcribi
velim . Nihil igitur reſtat niſi vt VII. librum ordiamur, in
quo quicquid in præcedntibus omiſſum
cſt, copiosè pertractabitur; ſedo
millis verborum ambagibus
cem ipfam aggre
diamur ,

AR
 531
& & % NS
G SESSIO IS2 JOGUSOTSUSOS ro USUS USUS a
Hercuti abrasastada.catasta Gradiactastasta sacacasă glasrasladactabia gacarastaglasmo Gleiciacapastol

n ida
pias,
ase
lo red @
Arunc
repere
care
o
XI; 11 gegesen europougogogoed gaiSeige Boooooooooo goeie
an sa
LIMONE a casa ୧ e Qo

stipe
umea
allo
ARTIS
M A G N AE
C O N S O N I,
E T ..

DI S S O N I
LIBER SEPTIMVS
DIA CRITICVS
D E

Muſurgia Antiquo-moderna,in qua de varia ytriuſque

Muſicæ ratione diſputatur.
PR AE FATI O.
? vllam inter Philologos materiam , illam certè de Muſica Ves
terum controuerfam reperi ,çirca quam viivariafuerunt nullo
AVG non tempore quaftiones agitat& , ita tantam quoque confufionem
So ſucceſu temporum incurrit, vt in tanta diſparium opinionum
multitudine ed varietate , quid fentias,vel cuius placitoyek
ſcribas, difpicere vix poflis. Quidam eamnontanium moder,
namultis parafangis preferunt ,fed & veluti humana ſapienia apicem vnicè fu
Spiciunt, & admirantur. Nonnulli contra eandem fimplicem , vilem ,pastoritiam ,
rufticamque noftræ minima comparari poſſe afferunt. Ali ingenioſam , u) cotius
metrica ſcientia fontem dum demonſtrationibusex muſica petitis ostendere faragunt,
negorium cæteroquin arduum tot terminis inuoluunt , tot verborum monſtris intri
AR cans , vt nec ipli quidem , quid rvelineintelligerevideantur. Dici autem vix por
X test ,
2
 532 Artis Magn & Confoni, & Difoni
teft, quanto multi ingenij comatu nobis eius præftantiam t excellentiamperfua.
dere conentur ; quanto zelo eiuſdem instaurationem molianiør; quam ſollicitè alios
in eorum ſententiam trahereſatagant, in hoc vnicum intenti . vt abrogata moder.
na muſica , quam ipſipre veterimerasquifquilias e fordes aſpericatesque incon
ditas eſtimant, eidem veterem ingeniofifimam , mouendifque affectibus apriſingum,
(quam tamen qualis fuerit) non oſtendunt , fuccenturient". Hanc maximam , a
què in harmonico negotio incongruam dia Elas cum ſape mirarer, plerafquememo
jutarum opinionumvelitationes non aliundè , quam ex mulè intelle&tisAuthoribus,
antiquitatiſque imperitia proceſille notarem ; quomodo tam diſpares ſententia
conciliari pollint , præterea qualifnam veterum mufica verè, e ) propriè fuerit,
quis inſtrumentorum ,vocumqueapparatus hoc libro oportunè demonſtrare decreui, vi
exixdicare
veterimuſica cum moderna comparatione , vnuſquiſque , quid fentiendum fit,
poffet, Adrem igirur ,

P A R S PRIM A
EROTE MATICA .
ER O TEMĄ I.

Qualisantiqua Grecorum Mulica fucrit , & in quo conftiterit

ciufdem , quam tantopere Authores commendant,excellentia .
Vamuis in fecundo libro de origine,ſucceſſu ,propagatione veteris Muſicæ vber .
Q tim dixerimus, quia tamen complura ad diſcurſus noftros diacriticos facien.
tia, ibidem intacta manſerunt,hinc eadem adincudem reuocātes hic vberius
declaranda duximus .
Vetus Grę Multis itaquemodisvetus Gręcorum muſica conſiderari poteft. Alia enim muſica
corum núcrat ,qua ad benè, ritèque philofophandum; alia qua ad laudes , hymnoſque Deorum
fica qualis in Templis, delubriſque, aut Heroum ,victorumq;triumphos in publicis theatris vte
& quotu-bantur ; alia denique quam animi gratia tum publico , tum priuato exercitio in feſtis
Colcanioribus, choreis ,tripudijs , ſcenis exhibebant .
5. I.
De myftica Veteram Muſica,
Vfica illa reconditior, diuiniora ambitu ſuo comprehendens, propriè compe..
M tebat philoſophis , dicebaturque Ariſtotele teſte coeleftis,naturam habens di
Municze uinam , & pulchram mirandamque;Plutarcho venerabile ſtudium ,Dijsquemaximè
dationes acceptum , corumquc inuentun) , barmonia ſancta, & diuinum magnumque quid ;
& vt Pſellusrefert ,muſicam Veteres totum dicebant comprehendere vniuerſumu.
Cum oihilearum rerum , quæ exiſtunt abſq; ſymmetria , atque proportione inuenią.
tur. Vodeomnem artem Atticos ſub muſicę nominecomprehendiffe Heſychius nar
rat; iuxta Mercur. Triſmegiſtum nihil aliud eſſe videbatur, quam cunctarum rerum
ordinem ſcire ;à Socratequoque in Phędonedeſcripta nihil aliud eft, quam meditatio
quædam philoſophica, qua animus è corpore ſegregatur , ncque vſurpanda eft
Ari
 Lib. VII. DeMujurgiaAntiquo-moderna ,& c. 533
Ariſtotile teſte,vniusyrilitatis gratia , fed do &trinæ, & purificationis, vitandique otij
asperlu
Ille a
cauſa ; Quam Plato tantifaciebat,vt dicere foleret , eam non minorcm in animam .
vim habere, quam acrin corpus. Hinc quidquid ferè in tota philoſophia platonic Musicæ vis
seconditum eſt, ad muſicas leges traditum cernitur ; ponebat autem duplicem muſi- in animum
cam , diuinam vnam in æterna Dei mente exiftentem ,alteram in cælorum ordine,
ima &motibus, quamirabilem quendam coeleftes globi , orbeſque concentum efficere
eredebant; Vnde Plutatcho teſta , muſicum inftrumentum deorum manibus inſere . taInſtrumen
muſica
bant, cum nullum officium perinde dijs conuenire , quam concentum ,& harmoniam
atoma arbitrarentur , facrispræterea adhibebant , quod ea tumanos animos mira quadam Deorum .
yi concitatos ad diuinam contemplationem erigeret.
Centre Præ cocteris autem Pythagorashanc calluiffelegitur, fubqne harmonicis omnem
efe abfcondebat humanæ diuinæque philofophiæ notitiam , quæ quibus fundamentis
ſubſtiterit, operæ precium me fa &turum exiftimaui , fi pauci id explicarem præfertim
cum nullibiin hoc opere id pręſtiterimus.
Et primus quidein Pythagoras,cum apud officinam ferrariam tranſiret , ſonofque
mallcorum harmonicècontempératos aduertiffet, deprehendiffe fertur differentiam
fonorum effe cx magnitudine malleorum , vt magni graues fonos ederent , parui acu
tos , cum autem intermagnitudines prop.ièſpecteturproportio,ex menſuris malleorú
proportiones facilè aduertit, quibus harmonica vocum interualla conſtituerentur, & Process
quibusdiffona, quibus concinoa, quibus inconcinna; ſtatim autem à maleis ad chor intentos
darum tranſiuit longitudines,vbiaures exa &tius iudicans, quæ partes chordæ cum nis meficze
tota confonent, quæ ab illa diffonent,
Proportionibus autem repertis fupererat, vt & caufæ inueſtigarentur , cur hæ pro
portiones conciona,fuauia, confonaquë interualla vocum definirent; aliæ proportio:
11 nes, diſſona ab auribus abhorrentia,& inſueta . & tandē concluſum , cauſas petendas
a proprietatibus quantitatisdiſcretæ , fcilicetnumerorum . Vidcrunt enim Pythago,
riciperfectasconftitui harmonias , ſi chordæ æquè tenſæ proportionem habeant inter
ſe longitudinis duplam ,&ſi triplam , & fi quadruplam habuerint, qualis eft internume
TOS 1 & 2 , 1 & 3 , 1 & 4. Rurſum paulò imperfe&tior eseſſe conſonanțias chordarum Puoportio
eius
quæ faciunt proportionem ſeſquialteram , fiuc hemiolam , & feſquitertiam , feu epitri- monicaru
ton, qualesinter numeros 2 & 3 , 3 & 4. quæquidem coniuncta faciunt proportio. inuentig.
nem duplam inter numeros 2 & 4 , vel 1 & 2 ; minor verò inter 3 & 4 ablata àma
icri 2 &3 ,relinquebat ſeſquioctauam inter 8.9 & tantum deprehenderunt eſſe inter
uallum ſoni yfitatiſſimum in omni cantu . Atqui numerus 8 cubuseſt de 2, & nume
yto
rus 9 quadratum de 3 , Iam igitur hi erantin promptu numeri 1,2,3,4,8,9 . Cum au
Feltis tem eadem voitas fit, & quadratum ſuum , & cubus; binariusverò quadratum fuum
haberet 4, & cubum 8 ,ternario etiam præter quadratum 9 adiunxerunt cubum fuum
27, quod exiſtimarent adcubos vſque progrediendum eſſe ; propterea quod mundus
totus, & vocalia omnia non ſuperficiebus conftarentinanibus, led ſolidis corporibus. Pythagori
Denique exhoc initio tanta coaluit horum numerorum opinio , eo quod effent primi corum in
corumque quadrati, & cubi,vtPythagorici totam philofophiam ex ijs cenſuerint con- numeris
cinnandam . Nam vnitas repreſentabat ipſis ideam , & mentem , & formam ; quia vt cis fiudiuin
vnitasindiuidua eft,cademq; manet,& quadratèmultiplicata, & cubicèsſic ideæ quo
153 que indiuiſibiles, & vniuerſales eſſent,& ſemper idem ; itaque vnitatem fecerunt fym
bolum naturæ identitatis ; numeros verò cęteros ſymbola naturæ alteritatis , Binarius lofoph
Muficapht
ica
igitur alteritatem figoabat, & materiam, quia diuiſionē ille admittit vt & ifta, & vtilla P , thago
quadratè multiplicata fit 4 ,cubicè 8 ,qui ſunt numeri diftin &ti à 2,ſic materia inſtabilis, ricorum .
& multiformis effe poteft . Alter binarius etiam animam ſignabat, quod cum men's
immobilis fit,aut motu vniformi,fcilicet circulari gaudeat ; anima contra multiplices
motus à corpore excipiat, adquemotus rectilineos magis familiariter fe habcat , Do
nique ternarius notabat illis corpus compoſitum ex forma, & materia , ſicuti ternarius
compofitus cſtdc 2 & 1 , & quia corpora mundana tot habent dimenſiones, narius
quot ter
 534 Artis Magna Confoni, eg Diffon
1
narius vnitates , nequc tantum ſymbola erant numeri trium principiorum, ſed & iam
ipſa anima comparabatur ipſis ex hiſce numeris, eorumque proportionibus omnibus,
& ſubdiuiſionibus proportionum in ſeſquialteram , & ſeſquioctauam , vt anima viacu:
lum mentis & corporis eſſet in ſua effentia ,nilniſi harmonia exque harmonijs com
poſita . Ad hoc dogma duxit illos procul dubio conſideratio iſta, quod anina dele
Etetur tantopere rebus, quæ aliquas proportiones harmonicas magnitudine ſuafor
mant , &c continent .
Atque hinc celeberrima illa Tetractys pythagorica (dequa fusè in Decachordo Na
Tetractys turæ regiſtroix.de muſica animæ à nobis tractatum elt fonsperennisanimæ humanæ,
Pythagori per quam pythagorici iurare ſolebant; Conſtituit hanc tetraciyn 1,2,3,4, I eft prin
ciquid .
cipium numororum; 2 numcrorum , parium primus ; 3 compoſitorum , & imparium
primus;duito rin 3 fit rectangulum trium , vt ex impari;dy . 3
ēto in ſeipſum , fit quadratū , vtex pari, cuius etiam in ſtructu . III
ra longitudinem , & latitudinem decet effe pares,ſicuti in ipſius ? 1 3TTTI
triangulo inæquales. Summa ex 1,2,3,4, vt alibidocuimus, dat TTTT
10 , & anima humana vltra ro numerare non folet. Et ſicuti
funt quatuor numeri, totidem fcilicet , quot in quadro vnitates; ſic etiam per eos
quatuor ſpecies harmoniarum exiſtunt;inter 1 & 2 ; 2 & 4 diapaſon; inter 1& 4 dif
diapaſon,quipro 2 octauis fumitur;intéri & 3 diapafon cum diapente , que habobane
Vitra dif. pro maxima ſyfteatis harmonia,cſtq; hic ſecunda;tertia inter 2 & 3 diapente, & quarta
diapaſon in 3 & 4 diateſſaron, neque pluresipli agnoſcebant harmonias , quidquid enim vltra
non proce occurrebat, iam ſuperfluum habebatur, & quod vox attingere minime pofſet: putabão
enim vocem quamcumque non niſi diſdiapaſon , quam 1 & 4 numeri denotāt,attin.
gere poſſe .Hiigitur harmonici numeri 1 2 3 4 fimul vniti denarium præftant, cuius
hoc proprium eſt ,quod colligatur ex vnitate cuiuſque continui multiplicibus vſque
adquaternarium . Fit enim triangulum numerale æquilaterum , cuius baſis quater
narius , vertex vnitas genuinum animæ fymbolum , vt in Arithmetica noſtra hiero .
Numerus glyphica oftendetur. Hinc Pytagorici alium numerū ſummo ingenio deducebāt,ſcili
36.myfti: cet 36 ,quem nunc in trigonum æquilaterum , cuius baſis 8, modo in quadratum ,
CUS .
cuius latus 6, iam in oblongum rectangulum efformabant , cuius longitudo 9 , latitu
do 4 , vel cuius longitudo 12,latitudo 3 ; 4 cniin duéta in 2 , & 3 in 12 faciunt vtrin
Nunierus que 36 ; porrò hi numeri 6,8,9,12 collectiin vnum faciunt 35 , quem numerum har
3somnes monicum ,eo quodquatuor conſonantiarum ſpecies paulò ante indicatas contine:
informer ret , appellabant ;Hinc tetra&tysiſta propter vſum tain multiplicemconſideratione,
& admiratione digniſſimahabita eſt interprimas, tranſtuleruntqueeam non ad phy.
Ynde tetra ficæ tantum , fed & ad animæ contemplationem , & ad ethicam theologicamque do .
quid de& * &trinam , vt citato loco docuimus;quamg; Plucarchus haud incongrue quoque dixit .
Aysi
notet . Fontem naturæ quo turget vena perennis , vbi per vnitatem denotabant mundum ,
per binarium , primam in co multiplicitatem ; per ternarium , vinculum & nodum .
connectendis rebus neceſſarium : impoſſibile enim eſt,vt duæ res ſolæ in vnum coeant
ſeorſim à tertio; perquaternarium deniquc numerum clementorum ,quæ coniunéta
conftituunt 10,quo numero omnem notant totius Vạiuerſi ornatum ,quo Opifex re ,
rum id ditauit. Verum cum hæc omnia fusè in decachordo naturæ explicata fint,
diutiusijs non immorabimur .
Vidas igitur qualēnam ſub hiſce harmonicis numeris muſicam abſcondebant Py
thagorici, cam videlicet quæ non tam vocibus, & inſtrumentis , quam mundanæ
fabricæ Corutinio cumprimis feruiebat,

S. II.
 Libro V Il. De Mufurgia Antiquo moderna, &fc. 535
acu
om
S. II,
cle
for
De mufica ſacra Veterum .
Valiſnam fucrit vetcrum muſica vocalis , Plato docet dialog.7.de legibus, his
Na
303
Q conſtene;
verbis: Muſices prima lex fit , vi cantilena vnaequaque ex gratiofis verbis
Secundò,weprecesfiantad Deos, quibusſacrificamus. Tertiò we Poe
Drie
te ueluti, qui ſciantpreces à Dijs petitiones effe', diligenter animum aduertant , ne
fallantur , ut malum tanquam bonum petant , ita ut poeta præter ciuitatis leges ,
O iufta aut honefta , aut bonanihil aliud faciat , & utnon liceat ipſi ea , quæ fakta
ſune , alicui priuato priusoftendere, quam ipſis ad hæc defignatis iudicibus , ac legum
cuſtodibus oſtenſa fuerint, placuerint : deinde Deorum hymni,et laudes, que ſocie
tatem cum precibus habent ,rectifime canantur , e poſt deos ſimiliter ad dæmones,
# Heroascum laudibus preces fiant,prout hos omnes decent. Ex quibus verbis aper
tè conftat, hymnos olim in deorum honorem fuiffe recitatos co ferè modo, quo hoc fit Vis une
těmpore in Eccleſijs alternischors pſalmi cantu pleno abſque harmonioſo vocum . Gracorú
concentu peraguntur , & fuiſſe hanc cantandirationem valde concinnam , & de. in
muffacris
ica :
coram , exactiſſimis cùm temporis, tùm nominum verborumque ritè pronunciando
rum legibus aſtriętamsvnde & huiuſmodimuſicam canonicam Gellius vocat,quaſilo .
gitudinem ,altitudinemque vocis emetientem , & longior quidem vocis menſura Quid rhy.
Rhythmus,altior melosdicebatur ;coniungebaturque metricæ ,per quam ſyllabarum thmus.
melos . et
longarum , breuium , mediocriumque iunctura & modus congruus cum principijs
geometriæ aurium menſura examinabatur; vnde & liquet muſicam , quemadmodū
in fecundo libro fusè quoque oftendimus , à poeſiminimè fuiſſe diſgregatam , Plutar- Mufica ?
cho teſte, qui muſicæ cantibusrhythmum , tempus,& fyllabam adſignat hiſce verbis, nonpcefiſece
olimr
1 Senſum , inquit , tt)intelligentiam oportet in iudicandis muſica partibus concurrere À nebatur .
we neque pracantſenſus , quod acciditprecipitibus, neque a tergo relinquantur, quod
hatne uſuuenit tardis. Contingit autem in fenfibus utrunque , ui ob natur& inequali
де,
catem e antecurrant,tt)cardius aquo ueniant. Hoc igitur adimendum est fenfui,
hy mepoſſitimitari intellectum : Semper enim neceffe eft tria hac und in audicum incide
do. re:fonum, tempus, litteram ,ſeu ſyllabam : fiec aucem , til èfono,eiuſque ingreſſu har
sito moniam, è temporerhythmum , è liccera , autfyllaba id , quod dicitur , intelligat .
um, Plutarchus ; vbi manifeftè inſinuat,muſicam veterú fuiſſe ita ordinatam,vt vnus
Hæc
duo,velpluresalternis hymnis rhythmica, fiue metrica arte conſtructis , ita alternis
cally choris concinerent, vt omnes & ſono ,& tempore, fyllabarumquc prolatione congrue
192 tent; quæ quidemmuſica ratione ſubiectæ materiæ diuerſa crat . Muſica Platone te
fte dial.delegib. Athenis ſecundum quaſdam ſpecies, & figuras diuiſa erat : prima
is hymniſpecics ad Deos;huic alia cötrarialamērationes,alia pæones,alia Dionylīj ortus
guidythyrambus dicebatur, continebat : & alia Cytharædorú : alia Aulædorum : alia Diuerlae
* Lyricorum ,quam demateria muſica in ipforum cantilenis recitabant, verùm de varia Mülerie
haemuſica lege, quæ fufiffimètradidimus lib. 2. diatriba de antiqua Græcorum mu. ſpecies.
fica. Nomi quoque, fiue leges muſicæ erant variæ , nihilquealiud erant,quam modus Nomi mu
quidam cantandi, qui continebat concentum quendam determinatum , vna cum fici quid
determinato rhythmo, & metro, quas leges nemini fas erat mutarc , auteas innoua- fuerint
re , ſiue in harmonia ,fiue in metro , aut rhythmo; dicuntur etiam leges, co quod ad ſo.
num cytharæ leges, aliaqueegregiaquædam , & politica documenta recitarentur , vt
fic meatibus facilius, dulciuſque inſererentur; quorum aliæ erant cythariſticæ, can
ili tabanturque adfonum cytharæ , aliæ tibiariæ ad cantumtibiarum aulædorumque
aliæ
 536
Artis Magna Confoni, es Diffoni
aliæ mixtæ , quæ veriſque inſtrumentis adhibitis cantabantur.
Qualis præterea fuerit choraica , qualis in tripudijs , & feftis folemnioribus fuerit
Græcis in vſu , fusè lib. 2, tractatum eft

E R Ο Τ Ε Μ Α I I.

Qualia , cuius conditionis Veterum muficorum inftrumenta fuerint,

E hiſce variè, & ex profeffo tra &tatum reperies in lib.2. diatriba de muſica an.
D tiquorum : verum cum ibi quædam , quæ ad difcurſus noſtros maximè facere
videbantur, omiferimus, hic ea inferere voluimus. Qulalia inftrumenta Græcorumu
fuerint, aliundè haurire non poſſumus , niſi vel ex Plutarcho , Polluce ,Callimacho;
alijſque citato loco adductis Authoribus,vel ex antiquitatum monumentis, tuin hic
Inftrumen Rome,tum alibifuperftitibus ;‫ ز‬vt enim apud pofteritatem rerum ab ipſis ſąpienter in.
tamuſica uentarum gloriam , laudem , admirationemquealiquam captarent, non libris , literiſ
qualiaa què tantumea mandarunt , fed etiam partim lapideistumulis, ſepulchriſque,alijsque
iconiſsius monumentis inſculpta , partim æneis ftatuisadfufa ceu perennia ad immortalitatemu
Xieinftr. perducere voluerunt; Spectactur innumera penè huiusfarinæ monumenta , in diuer
exhibet: fis Romanæ Vrbis Antiquarijs , ſuburbaniſque Viridarijs . Eft in hortis Mathæiorum ,
in Monte Coelio ſtatua adlæuam intrantibus viridarium in fine latepatentis ambula
criingensmonumentū marmorea,in quo Muſarum figuræ cū diuerlis muſicis inftru
mētis apud antiquos vſitatis,& adeò affabrè inciſis ſpectantur , yt nihil dilicatius cer
ni poffit ; Vidcas hic diuerfas lyrarum , fiftularumque,fiue lituorum ſpecies vna cum
plectrorum ratione ;‫ و‬videas & certa quædam inftruñienta,quę ego non malè crepun
Figiveterú dia dixcrim ; verum vtca vnica ſynop i contemplari poſſis,ca tibiſincerè , & fidelitet
Initrumcr . ex ipfo prototypo exhibenda duxi in Icon.XI.
Lyrain quoque Apollinis in eodem viridario heptachordam varijs in locis ea pror
1.ita Apol. fus raticne,qua Iconiſmus preſens exhiber,fpectabilem reperies:videas quoq. litum in
linis hepta {trumicatorum ; quem ad ca. fonanda adhibebane, ſalo ple&tro videlicet, nunchas
chorda .
nunc illas chordasia harmoniam concitando , nullumque,quod equidem miror, inter
oinnia reperies, quod digitismore noftrorum inſtrumentorum prematur,vt quæ ca
Taſtat ura nonibus,quos iugum ,aut coltum inſtrumenti appellant,caruerint:neque inte
carebant feu pneumatica inftrumenta vllī , quod taſtatura conſtet, reperitur , præte r fatil
r vnic amia,
fi
antiqui. guram , quam alibi exhibemus ; vbi neſcio quid organo noftro fimile apparet,
Folles enim adſunt,adeft & taltatura, etſi ſine viſo palmularum difcrerarum veftigio ,
Fæmina organedam affectante ,Inuenta elt hec figura ante partam lignotum ,cuidam
muro veteriinſerta;multi neſcio quid chymicum ſub ea exhiberiſafpicatur. Quicquid
ſit nulla prorſuscum noſtris modernis inſtrumentis muſicis conuenire ſpectantur ,vt
vel maximè mirariliceat , veterum in inſtrumentis muſicis fimplicitatem , & imperfe
Etionem ; ſi enim aliquid meliushabuiffent,illud haud dubiè pro innata ipſis ad nomi.
nis immortalitatem conſequendam ambitionevbique tanquam admirabile quiddam
tū ſcriptis mādaſsēttū monumëtis inſculpfiffent; certè Hydraulicū illud organú, quod
nobis Vitruuius deſcribit , & nos in muſica mechanica fusè vna cum figura deſcriptū
cxhibuimus,adeò in multis imperfectum eſt,vtcum noftrorum folertia artificum mu.
furgorum comparari minimè poflit . Vtebantur autem veteres muſici, vt plurimum
lyra, quarum diuerſas ſpecies in Icon exhibuimus, comprehendebaprq;ca omnia in.
frumenta orxipela , fiue fidibus inftruéta ;deindecytharà , quod erat inftrumentū ſub
trigoni forma in modum ferè Harpæ noftratis , Hebræis Aſchur, ideft decachordon
& Chaldæis pelanterin, ſiue pſalterium , à quibus eţiam mutuati videntur, efforma.
tum ; nam & antiquiffimum inftrumentum fuiſſe ipſe Plutarchusdicit,tragediamquç
atate multis ſeculis anteiſſe , plectroque , vel ambabusmanibus incitari ſolitū . Dein
de,vt
 Lib. V 11. De Mufurgia Antiquo-moderna,etc. 537
dè,vt plurimum diuerſis fiſtularum , tibiarum ,lituorumque fpeciebus:exquibus nunc
voa,nunc duabus in vnum coniunctis, nunc pluribusconatim diſpoſitis (vtiPanos ly.
ringa teftatur) vtebançur. Porrò veteribus Callimacho referente, in more pofitums
erat, vt ad fodalitium irenccum cythara, & hymnos laudeſque cantarent:" deinde'
cratlyra quæpiam , cuius vſus ob myſticam quandam rationem , qua conftabat, do Lyra Hep
Etisfamiliariſlìmus erat,quã ideò inter epulasrecuſans Themiſtocles,habitus eſtindo- tachorda
aior. Porrò lyram ,quæ adhucAlexandri Magni tempore,teftePlutarcho ,Cicerone , Piipheià
& Ælianocxtabat,heptachordam Orphei fuifle,& à Pythagora Samioin adytis Ægy: inuenta,
priorum inuentā,teſtatur Laertius in vita Pythagoræ luci, & reftitutā;eratenim myſti
3 cè ita conſtituta,vt ſeptem chordæ , feptem referrent planetarum orbes , in duo ta
men cetachorda partita meſe vtriufque tetrachordi communi terinino ; Ad huius
lyræ normam fiftulam quoque heptaulon, idef ſeptem compa &tam cicutis , vel aue
discerà iunctis , à maxima ad minimam proportionali tonorum decremento conſic
tutam , ſeptem yocum reddentem diſcrimina, traduntiuxta illud .
Eſ mihidisparibusſeptem compacta cicuriş
Fiſtula .
Cicuta hic qö fumitur pro lethiferiaconitithyrſo,fed pro quolibet filtuloſo caudice ca
naliculis apto, cuiuſmodifunt,Arundinis,Papyri, Sambuci, coeterorumque fimilium
fiſtuloſa ſoboles, vt alibi oftendimus; ex quibus luculenter patet, græcos ſimplịcitatem
maxiniè amaſſe, varietatemque inftrumentorum polychordorum quaſi ab vrbibus
proſcriptam fuiffe ex Platonis dialogo 3 de Rep.colligo, vbi ita dicit ; Muſicorum ini
frumentorum ,trigonorum , & pectidum, t qua multas chordas ; id) harmonias ha
bent , artifices in ciuicate non nutriemus; lyra ,tu grbara relinquenda eft, in ci.
uitate etiam utilia ſune, e in agris paftoribus fiſtula quadam relinquatnr,
Poſt Platonis tamen tempora ruptis legibus inſtrumenta multiplicata, tibia que va
rias excogitatas, & in choros diſtributas Plutarchus docet,citatisq;inſrumentisadiun,
git tubam ,& buccinam ,& pandoram ; peetide, quoq;, pſalterio tympanis , cymbalis ,
crepitaculis,fyftris, tintinnabulis vſos, aſſeritPollux.Verumhorum omnium diferip
tionem ,vide in figura ſuis locis ,
23
Acqueprçter hæc& alibi citara inſtrumenta ,nullum aliud alicuiusmomenti apud
veteres viguiffe tam mihicertum eſt,quam quicquam ; plurimo enim ftudio-in id in
cumbui,vt vel apud reconditos Authores manuſcriptos græcos, aut in monumento
rum fragmentis incifum reperirem aliquod inſtrumentum nobis hucufque ignotum
ſed fruftra . Quæ idcò tam conſtanter affero, vt quorundam pertinaciam refringam ,
0 qui multa excellentiſſima inſtrumenta græcosveteres habuiſſe, quæ noslateant,affe
sunt . Certè contra cos ſic argumencor , fi Græci, vel viliſſimum fiftularuin ſtrami,
ncarum cera, & lino connexarú inuentum prorſus puerile, tantifeceruat , vtid monu,
mentis inciſum poſteritaticommendarent; Stulti ſanècenſendifunt, vt fi quçdamin
meliorahabuerint, ca poſteritati inuiderint, Sed hiſce iam fatis perſtrictis adalia ,
progrediamur . !
OYS ?: 36 :4 , trist
ER O TEMA 1 1 ban maistoti!,,1:8
g 5571doin
Qualifnam fuerit melothefia Veterum , &utrumpluriun docum no.1

II ... concentum adhibuerint .

Iftinguendæ funt hoc loco tr'esætates , quibus 'muſica Græcorum floruit.Prima
f
mulic
mus
æ , quo cantusvigebat rudis , & incompoſitus , arbitrarius linc certa, quod ſera
, numerorum artificioſa diſpoſition cadornatus ; diciquc poteſt foculum rudo, &
Y yy impo
 SS! Artis Magne Conjoni, , &
voce
lloni
Dilyræ ,aut cytharæ coniuncta
& impolitum ; quo,qı delicarius cantare volebant
Hymni Lini, & Orphei recitabantur,aut promiſcua hominum multitudine patriæ fefti
Pythago uitates, arbitraria vocum miſtura alternis veluti choris peragebantur; Huic ſeculo
ras primusimpolito lucem primus & politiam attulit Pythagoras Samius,qui diuino quodam in
proportio.
nes muli ftinctu, vtifæpe alijs in locis diflum eſt,fabrilem officinam prætergrellus, dummalleo
cas diſpo rū ictus conſonos audiuiſſet,veritatis conſequendæ deſiderio accēlustādē arithmetica,
fuit . & geometria adhibita , muſicani in ſuas proportiones diſpoſuit ,conſonantias demo:
ſtrauit, primaque mclotheſiæ ,ſiuefonorum connectendorum artis fundamenta iecit ,
quibus deinde inoixus Xenophiluseius ſectator varia Pythagoricis inuentionibus ad :
iecit,quibus muſica inſigniter culta florere cæpit. Quam tandem diſcipulus Xcnophi
li Ariſtoxenusad vltimam perfe&tionem deduxit; hunc ſecutiſunt poftea , quotquot
in Græcia verè de muſica philoſophati ſunt; Timotheus Thebanus,Ariſtoteles, Plato.
Ariſtides alijqueinnumeri,quos paſlim citauimus. Fuitque hæc ætas propriè florida,
ſeculum muſicum, quo quicquid circa muſicas rationes mirabile peractum legimus ,
erutum eſt . Durarunt hæc fæcula aliquandiu , donec Monarchia Græcorum in va
riasſectionesdiſſoluta, vti omnes ſcientiæ, & facultates, ita & muſica eclypſin palla,
in interitum paulatim inclinauit. Quæritur igitur, qualisnam huius doctiſſimi, & fę
culi prorfus peurseetdétou ,tot Scriptorum monumentis celebrata muſica ſuerit? Quz
quæſtio antequam enodetur , ſcicndum eſt triplicem huius fæculi muſicam conlide
raripoſſe ,
Primo Monodicam . Secundò Polyodicam , Tertiò Organicam , ſeu iuſtrumenta
lem . Singulasfpecies breuiter examinemus,
Monodica, fiue vajus vocismuſica, ita peragebatur ;Poeta,fiue muficus, poftquä
poema quodpiam fummoingsnio inlaudem ,vel Deorum , velHeorum , Victorumu.
memoriam conſtruxiſſet,illiparem appropriatamque querebat melodiam ,quam iux:

f
5
ta harmonicasleges tàm dextrè poemati adaprabat, vt &metrici temporis yerborū.
què fummo artificio harmonicislegibus iuxtà legitima interualla adaptatorů, vti &
metri harmonicæq; ecphanefeos, vndequaq;perfe&tiffimụseſſetreſponſus. Hoc itaq;
poema melodicum ea,qua diximus perfectione concinnatum ,poft diuturnum exerci
tium in publico theatro,in conferta hominum peritiſsimorum multitudine , geftibus,
Qualis fue totiufque corporispatheticismotibusaccedentibustanto ingenio, & folertia recita
rit veterú bát, hiſtoriamque ſub poemate comprehenſam miro illo metrico ſono, corporis actio.
Græcorú ” nibus,geftibuſque exactè correſpondente ita ad viuum exprimebat; vt nullus ex ipe.
Muſica , Qatoribus effet,qui non illa flexánimi voce,tum viua rerum per dictosgeltus, motuf
indignationis
què corporis repreſentatione varijs nunciræ , nunc rerum pera :
paſsionis affectibusmirum in modum raperetur, & a &tio quidem ,
geſtuoſa rerum pera: A

&tarum hiſtoria in memoriā reuocabat,vox veròaffectusrapiebat,vndè tam prodigio.

ſas commotiones,quales Authores deſcribunt,in animis hominum exfitatas fuiſſe, nc:
mini mirum videri debet . Quæ omnia maiori energia accedente lyræ , aut cytharæ
alteriuſque inſtrumentiſonoargumento congruo peragebantur, Subinde quoque pa:
ri ingenio ,& artificio compoſitam oden duo inſignes Poetæ per ſtrophas, & antiſtro.
phas, ad lyræ ,cytharæ, aut tibiæ ſonum veluti alternisintonationibus non minoriho
minum alteratione, quamadmiratione concinebant, Melotheſia vero ingenioſa crat,
& verborum ſignificationibusperfecte congruebát: in qua vox non per diatonicorum
tantum ,fed & per arduos chromaticorum enarmonicorumque interuallorum gradus
repentinatubatione, prout affe& us allëtius commouendiratio fuadebat;mira foler;
tia , interuallis miris, inſolițis, concigsfubinde etiam abhorrentibus agitabatur.
Atque in hoc vnico artificioſior veterum Græcorum muſica conliſtebat; sic ani.
moshominum inquofcunque affectus trahebant ,hæc eft tot decantata Scriptorum
monumendis, totlaudibuscelebratamulica , ad quam nunquam muſicos modernos
pertingere polle pertinacius, contendunt,verum dehiſce pluribuspoſtea,i!"
Altera muſicæ fpecies cratpolyodica,folenniſque nullo non tempore intermuſicos, "

YVE quæ
 nda
Lib . VII. De Mufurgia Antiquo-moderna,og'c. 539
fi quæftio fuit,vtrum yeteresmuſicipluribus vocibus concinuerint:quæ vthoc loco.de Polyodia
seule cidatur ; Sciendum eft , triplicem hic polyodiam confidorari poffc , Naturalemis Grecorú
ni Artificialem , & vnifonam . Naturalem polyodiam voco cam , quæ aullis cercis prę. Sure polje
phonia ,
ceptis,ac regulis tenetur, fed extemporaliquadam ,& arbitraria pluriū vocũ phtongos
al
At acutos grauibas miſcentium ſymphonia perficitur. Quemadmodum & hodierna ad.
2. huc dio in Nautarum ,Mefforum ,lìmiliumquehominum vnione contingere videmus,
C: qui mox, vtmelosquoddam ab vno quopiam prolatum audierint, alij ftatim bafins,
25& tenorem alij ex tempore fingunt, fitqueex temporanea quædam , & nullis certis legi
co bus adſtricta harmonia, vt plurimü tamen imperfecta, impolita, & nullius prorfus mo .
qua menti , & fere ſemper vnifona , non nifi in vltimis claufulis aliquid harmonicum ,
Pai continens, Atque talem muficam Græcos habuiffe, nullusdubitare debet ; cum à
Order
natura infitum ſit hominibus audito qualicunque cantico, mox reliquarum yocum
itu additamento , neſcio quid harmonictim affectare : vt proindè nonmalè cam naturą .
lem yocauerimus,barbarisæquè atque politishominibuscommunem .De hacigitur
polyodia non eftquæftio. Sedquærimus,verum yerè artificioſas plurium vocum har. Veteresné
monias, cuiuſmodimoderno tempore nihil communius,habuerint. Certè,vtaliquot vtebantur
? ſaltem huius rei veſtigia detegerem , ſummo ſtudio in cubui,ſed fruftra;nec enim vllum pluriun vo
prorſus Authorem , ſiue Græcum , ſiue Latinum ,qui id aſſereret, vaquam deprehende. centu .
re licuit ; Harmonici quidem corcentus paſsim apud Authores fit mentio :verü ille de
polyodia memorata nequaquam ,ſed de voce inſtrunsento coniuncta intelligēdus eft,
imo stex præcedentibus patuit,abhorrebant Græciab huiuſmodi polyodijs,tanquam
metrici Carminis fplendoriofficientibus, verborumque energia turbatricibus:
Quod verò nonnulliex Euclidis muſicapolyodiain veterüconuinci poffe afferue
rint , mentem ipſius non videntur intellexiſſe ; nam quando is quatuor partescantus
i aſsignat, ayern's, contie 7e7T/12V Foxwv, non intelligendęſunt quatuor partes polyodi- Suipapud
ce, Cantus ,Altus, Tenor, Baſſus, Sed ſunt variæ vocisaffectiones , & veluti figuræ , cantus
ſeu tropiharmonici, quibuscantica decorem , & gratiam acquirebant. Quid enim . partes .
Agoge aliud cft, niſi traductio quædam vocis à propoſita'radice ad locum vſque radi
ci conſonum , aut ab yno conſono ad alium ,velilli,velprimæ radici confonum com
verò com morario quędamin loco, vel primo,velilliconſono, vel etiam priori conco
no, licet primo non ſitconfonus, groxn' implicatio; eſt ſpecies quædam , vel color
si sporn's ,vtzuríveluſitatio, fomnis: & vt egoyn'ad - orw'r ſic ºxwad motst'tay,quia mjargo'quaſi
hoti reco tramite fertur,odoxn circa agogn's variè vagatur. Sunt alij , qui inftrumentalem Vtrum in
dici muſicam ex varietate fiftularam polyodicam fuiffe coniecturant; putantenim ex eo, truméta
opea quod Authoresmeminerintquarundam tibiaram ,quarum aliquæ supleémo', feu puel. lia muſica veterum
odigio lares, nonnullæ tanixo", siue pueriles ; quædam te'assos inter acutum , & grauem fonos fuerit poly
te,os mediæ ,& cristinsson baſſo competentes,harmoniam artificiofam , sive ſymphoniam odica
that faltem inſtrumentalem ,velorganicam apud veteres viguiſſe. Verum vt hanc dubita
quer tionem planiuscnodem , fciendum eft polyodiam organicam dupliciter hoc loco ſu
antite mi poſſe,velpro naturali, velartificioſa :sipolyodia priori modo ſumatur, non dubito Quomodo
norih cam sic fumptam in vfu fuiffe, vti paulò ante de vocum quoque polyodia diximus . inftrumen
ofae Nam verisimile eſt, Aulædosmulto ſtudio,& frequenticxercitatione inferuêtos ſym- tuta
talisfieinfti
.
nicos phonias quafdam inſtituto corum appropriatas inueniffe, caſque in publicis feftiuita
mgren çibus indiuerlos velutichoros diſtributosperſonuiſse; atque hocpacto pulchrè mc
1721 moratisſymphonijs prædictæ tibiæ ſeruire poterant. Huiuſmodi ſymphoniæ in hunc
11. diem à ruſticisaudiuntur,qui tametsimusicæartis imperititubis, fiftulifquediuerfa
sic: magnitudinis, non tam arte,quàm naturali aurium iudicio qualem qualem ſympho
ripodprero niam exhibent;‫ & ز‬ſic veriſimileeft ;ſolo aurium iudicio veteres Hebræosquoquè,dum :
tot cornibus, fiftulis,lituis,tubis,buccinis in templo laudes DEO perſonarent, vſos y
ſymphoniasperegiſſe .Mahumetanamancipiain Ergaftulo Melitenſi fimiles ſympho
muk niasexhibuiſſe memini. Infica igitur à natura hominibus ineft polyodiæ affe&tatio,ve
que fupra di&tum eſt,qualem veteres,camque longovſu ,& exercitatione comparatam ha.
buifle
Yyy 2
 340.13 condes Artis Magn & Confoni, Dilloni
buiffe, nulli dubium effe debet. Arțificioſam verò diuiſarum partium melotheſiam
organicam , cuiuſmodi moderno tempore in vſu eſt , habuiſſe,certeetſifummo ftudio
inquiſiuerim , ne vllum tamen huius rei veſtigium reperire licuit, mentionem tamen
haud dubiè tam memorabilis rei,fi habuifsenç,feciſsent; Quæ verò Boetius , Ptolo,
mæus, alijque de harmonią referunt, illa omnia de vna voce , cui inſtrumentum con.
iungebatur, intelligenda ſunt; accedit hiſce,quod Veteres, præter diapaſon, diapentç.
diateſsaron ,&ex hiſce compoſitas nullamaliam agnoſcerent conſonantiam ; nec
enim ditonos,ſemiditonos,hexachordaque inter conſonantias, ytmodo ,computa.
bant. " Verùm vide , quæ de hac materia in primo , & fecundo libro diſseruimus
fufius .
Reftat igitur Veteres Græcos nullam aliam præter monodiam agnouiffe , fed hanc
vt plurimum ad ſonum Gytharæ ,Lycæ ,aut Tibiæ ftudio Sumino , & maxima ſolertia
comparatam peregiſſe, vt nec in modulis varietas,non ſuauitas in cantando, non in
pronunciando c'usißesa non denique in geſtibus, motibuſque corporis decor, & com
poſitiſſimi mores defiderarentur. Lyram quoque, aut Cytharam , vtipluribus fidibus
inſtruebant, ita ad vocem quoque non ſecus , ac hodierna die fit ,harmonico con.
centu fonuiſse cenſeo . Atque hæcde muſica Veterum fufficiant.

ER O TEM A IV .

Quibus Veteres. Muſiciin melotbefia exprimenda notis ufi fint.

С Vm Mufica aſcenſus, deſcenſusq; interuallisgaudeat,vtpotè fine quibusconſiſte
re non poſset, neceſsariò notæ deſcenſus, aſcenſus,reliquorumque interuallorú
yeluţi indices quidam requiri videbantur; quibusmodernamuſica vnicè gaudet.
Quibus no Queritur itaquenum & quasVeteres Muſici noras in cantibus exprimendis adhibue
tis inuficis pioc? Reſpondeo ,illos nihil nobiſcuin habuiſse in notis limiļe ; ſed loco notarum cer
veteres
Gint ; vſi tis literis,non quidem pure græcis,fed iam recțis, inuerſis , produ &tis,‫ ܕ‬modò mutilatis
yarièque intortis,immutatiſq; vſos eſse ;quarum vnaquæque vni ex chordis fyftema
tis Muſicicorreſpondebat. Has notasab iniuria temporum vindicatas ſingulari DEI
beneficio tandem in duobusmanuſcriptis , quorum vnum in Bibliotheca Vaticanais
alterum in noſtraCollegij Romani aſseruatur,deprehendi.Author Alypius eft:
Iconifqius Hic vt Veterum harmonicos characteresperfectètraderet, primò fingulos tonos in
XIII. no octodecachordo, in octodecachordiş verò fingulorum tonorum proprioscharacteres,
tasveterina iuxta triplex genus diatonicum ,chromaticum , enarmonicum ſumma & admirabili
3 genera diligentiaexhibet; Duplicemque ſignorum characterum ,notarumque ordinen fer
exhibens.
yat;primusordo ſignificat characteres, qui cantui yoce perficiendo ſeruirent:Tecua !
dus ordo inſtrumentis competit, ca ferè ratione, qua etiamnum , notæ muſicæ voca
lis diſtinctæ ſunt à notis, quas tabulaturas vulgò vocantmuſicæinftrumentaliſeruien
tibus, quem ordinem Alipij multi nonintelligentes binas halce notas pro vna fumen
tes, vtiLiardus,& cxco Salomon Caus (pecimina,quæ mundo oxhibere voluerunt,
antiquæ muſicæ vitiofiffimè,et falliſſima reddiderunt.Sed redco ad Alypiumsedidit ita
que hic Alypius integrum yolumende characteribus,fiue notis muſicis, vna cum alijs
Voterum Muſıcorunimanuſcriptis in Collegij RomaniBibliotheca ſuperftitibus,quod
ex Græco in latinum à nobistranslatum ,oportuniori tempore forſan feorfin,li DEO
dibuerit, Reipublicæ Literariæ exhibebimus. Verùm gratiam apud pofteros me initii
rum confido,fifinguloscharacteres ex manuſcripto erutos co ordine, quo Alypius ik
los defcripfit,exhibeam ; et tametſi characteres in multis defe &tuoſos repererim ,facilè
tamen ijex diuncta eorundem interpretatione emendari poterunt. Sed ſpecimen
loco multri'iſcurſus hic pofuiſse ſafíſciat,ex quo vel vnico luculenter patet,qualis fuc
rit, quibuſque notis inſignita Veterum Græcorum muſica fuerit.
Ex
aliam
oftudia
anit ,
ira
Prolo
_mco
"ui 1
étes
apent
ceni,
efi

no
iod
ed JOC
oleti ite
DUM
202 em
lon
in .
ju
te .
ju.
n 1
iu :
im ,

IDE
0.2

sos 1
Peres
abil
Her
2010
TOC
med

16

‫ل‬
di
C
D.
10
Fus
f6

}
 haract Charact CharartiCharact t'haract Charact Chararti Charact Charact
Toni Toni | Toni | Toni | Toni Toni Toni Toni Toni
'hrygi Hypophry Hypphry Tasti Hypoias Hy pias Dorij Hypodo Hyperdo
fox Inſtr Vox.InſtrVox.Inftr Vox.InſtrVox.Inštr Vox.Jnjtr Vox .Inji- Vox.Inftr Vox.Info

bi m7| 3iNokai zoterNlHY

01 Lyr N | H Xe 5|3t | x | B7 - x | k A
in ' x'rnalók
tonovno2311 <
Ꮒ
5311 시 hola k lo Hominic
iu
dj rnMinn13 COKOH |X < ? **
ei ex potui < lcclvsunun B1
bi
fu
CC - 3 KATI6IH7 PF PN
гнуп с | cc |өчкто | х ,
V1
H < w " * ^ 1129F1Y30 KTERI
co
pi 12V4B / Xw Euroz 3
P
ic
MAOFIENOK Z * 13-17 wuHY
CA по јw p H > ccarici2tka
с

V LF12V0F |3+ xlwuTWOK

Φ Ε Μ π χωH3 ο κ κ- | \ Επ
twu i Elnoir WHICCI+ wuRTE
FIWWHU43+ oH ØFK < /Svu 42
SHOH OF H3CXWIE 3 WN
13 E 3 WNWYPTIENAAR IPH메
Quibus no rum iuxta Genus Chromaticum . ex Alipio
tis inuficis
veteres vſi Curl } |rn |okal 3 ſturN / ML
Gint i
l** an> k > * X H7 Nalallkalna
ti
b
elhclaxarril128x Bracok
103 12mravna okrHM7th
Iconiſorus ИнZло Хли7 по ХЛ TE01
XIII. no : o
tas veterú, 11 Hors ulticCv3 KAUM BI
fecundum
3 genera d
exhibenso u
NIL CcuBkA/Talaureurn
d KENMotel COKOHM70 *
li кліття \ | Я ТА ІN XIXA2
t.
3 cußi { × OF Eulox + 23 €
IMMOFIEMIOK XP13505 wuHz
WTF PH * XT7 + NXXMINX
SuuFXV0F3 + xt2TWOK
1
1
OFSEU7X4Uslok WULETTO
АФЕ
] 04MATICHUATSHIU 3 Xw
1
1 C Flush luu 3 + 19K 10 Flow & e
71 HPH0F4323 XUVE buuwu
MiE3 EwNlWhtTor HAETH
 | Lib.. VII. De Mujurgia Antiquomoderna,& c. $ 41

Explicatio Iconiſmi X111 .

F Rons Iconiſmi continet is tonos,prout nomiņa corum luculenter demonſtrant,
Latus verò dextrum exhibet 18 chordas ſingulis Tonis reſpondentes ,Græ
cis aominibus exhibitas, quibus in prima columna ſingulis reſpondent claues Qui -
donianæ Latinis modoylitaræ . Siquis igitur fcire velit, quomodo", & quo characte 1

re Veteres græci exhiberēt Meſeo in tonoPhrygio, is accipiat in latere chordā Melen,

& in fronte tonum Phrygium ,nam area communis vtriquc dabit characterem quæſi
tum ,haud ſecus in alijs proceſſorit .
0 Porrò exhibitis Veterum Græcorum characteribus,nihilamplius rėſtats niſi ut &
fpecimen quoddam hoc locoexhibeamusVeteris Muſicçspræſertim cum nullus,quod
ſciam hucuſque id præſtiçerit , reſque uti incognita , ita & deſideratiſlımafit'; Ex hoc
fiquidem clareapparebit, quæ ratio moduſque in compoſitionibusfaciendis à Vete
ribus fuerit vſurpatus,
Vides in hoc ipecimine duos choros,vnum vocalem ,quoyox præccdens canonem
recitat iuxta notas verbis ſingulis ſuperſcriptas; HuncfequiturChorus alter,qui non
erat aliud,quam Cytharædus,vel Aulæduspriori árti otp pos,qui ſecundū ſtropham in
ftruinento exhibebat; vt in infra poſito exemplo, clarè patet. Inueni autem hoc mu
ficæ ſpecimen ,yt alias memini in celeberrima illa cotius Siciliæ Bibliotheca monaſte.
rij S.Saluatoris iuxta Portū Meffanenfem in fragmēro Pindari antiquiſſimo, notismu
fícisVeterum Græcorum inſignito , quæ quidem notæ ,fiue characteres muſici cum
ijs, quos Alypius in tono Lydio exhibet funt ijdem ; Verba Odes Pindaricæ notis mu
ficis Veteribus yfitatis expreſſa ſequuntur;tempus non potę; ſed quantitasfyllabarum
dabant.

Muſica Veteris ſpecimen

Chorus Vocalis .
croiA
r o IхеFFOI MI
πόλ λω
хво α Qismina YOS πλο κα μων

өм өгөг Ъг. ГөI гө өгмим

il Surge nor you can XT1'drop re'se he's Bel ons di gadies αρχα .

Chorus Inſtrumentalis.
HEXENZ NEEZNEKA17071f7
σει' Ρονται και αοιδοι σα μα συν Α γη σι χό τον δ'το ταν τον φρωιμε'ον

EN 3 VarberpO
Auße
EIN 3
λας TW KMS & de a Go ME vol .
και τον αιχμα το
Nkonen
xes Secu von oben guess .
Interpretatio .
O aureaCyrharą cApollinis , tư violaceum capillitium habentium conueniens Mw
ſarumpoſtélfio, quamaudie quidem inceffusfalcantium lacitia apex chorus.. Obtempe
rans verò,ft) concentoresfignis intonationis tuechoros ducentium ,quando hymnorum
præludia facisleniterpercußa, t cuſpidatum fulmen extinguis ,
1
2
Muſica

1
 542 Artis Magne Conjoni,& Difoni
Muſica veterum noftris notis muficis tono
Lydio expreſſa.
du

Monophonia , fiue vox preuia.

A
Wo

iureiuroITOIMI TOA Hub

to a λω YOS
• πλε κι μου
ҳеч gesubur

‫܀܀‬
O IMIO FOTOI TOI OMIM
Surdo xovfONT xt6'aruri à xoso.mer Ba ' ass a graius & $26

Xósode isnulla ser Choius ad C ;tharam .

TO

HEX INZ NEFZNEKF7901747

Tu'datak saudari rá. Meu que, A. you ao zó por " TO TAN For oswusſov
00

EN 3 newTa
ins a
Αμβιλ λας
bb eroEIN 3
I go μεus! μά, και του αιχμα ταν -
I

N СПСп
και να μην βιννύεις.)
Arquc ex hoc ynicoparadigmate, reliquanullo negotio pátebønt,modum itaque
Vetcrum cum in cantando, tum ſonando obſeruatum hocantiquo ſpeciminetradidi
mus. Vt vel hinc , quid de Veterum muſica ſentiendum fit, facile cuilibet prudenti
muſicoinnoteſcere poſſit ,

، ‫ ܪܕܙ ܪܨ‬. , ) ; ‫ ܕܶ ܝܺܠܐܢ ܝ‬. ‫ܝ‬

E R Ο Τ Ε Μ Α V.

Vtrum recenfita Veterum mufica perfectior , &præftantior fuerit

mufica modernorum .
Ccedo tandem ad maximam illam , nullo nontempore inter Muſicos agitatam
A controuerſiam ; Vtrum videlicet muſica Veterum noftra moderna perfectior fuerit
 Libro VII. De Mufurgia Antiguo-moderna,egc. 543
fuerit ; & vtrum illa taaræ perfectionis,& excellentiæ fucrit ,vt omni ad eam pertingen
diſpe moderni fruſtreñtur, quod quidem Eridis pomum , dum enucleandum ſuſcipio ,
futurum fpero , vt litem hanc pendentem ex irrefragabilibus argumentis decidam , vt
impoſterum quiuis luculenter, quid in hoc negocio ſentiendum fit conſpecturus ſit :
Acquevtin hoc critico epichiremate d'uuedoSws procedam , ſuppoſitiones aliquot veluti
diſceptationis noftræ baſes quaſdam præmittendas duximus .
Suppono itaque primo, ftylum muſicæ alicui loco ylitatum , naturalem comple
xionem hominum , & particularis alicuius regionis conftitutionem conſequisquod ità
verumeſt,vt ad id probandum niſi ipfa reruin inductio, nihil aliud requiratur. Certè
ficut Phryges à Doribus, Dores à Lydijs, fic hià Phrygibus ſtylo muſicæ diſcrepaſſe, Modus ca
nendi vni
Doriæ ,Phrygiæ , & Lydiæ , Ioniæ , ſimilesq;modulationesclarè demonſtrant, quarum ticuiquena
oni pro
quidem ynaquæqueex dictis nationibustam pertioaciter ſuum itylum obſeruauit , vt prius.
Dores alium præterDoriuin, Phryges præter Phrygium , Lydijpræter Lydium admit.
tere nefas efſe putarent . Dores cnim cum natura mites, & beneuoli, in Deorum cul
tus ſingularipietate ferrentur, melodiàm inclinationi corum conuenientem ,cuiuſmo. Natura,
di Doria erat ,colebant; Phryges falacius genushominum ,gaudijs ,tripudijsq;dedi. Deos um .
tum , Phrygium ſtylum vtpotè temperamento eorum conformem , eligebant . Quod Naturae
& modernis temporibus in cultiſſimis omnium totius mundi partium Europæ natio. Phrygum .
nibus vfu venire , experientia docet: Habēt Itali ſtylummelotheticü diuerſum à Ger:
manis ;hi ab Italis, & Gallis ;Galli,Italique a Hiſpanis ; habent & Angli neſcio quid
peregrinum ; vnaquæque naturalitemperamento, patriæq; conſuetudini conuenien
tem ſtylū.Oderunt Igali plus æquò moroſam in Germanis Ayli grauitatēidedignantur
in Gallis frequentes illos in clauſulis harmonicis teretiſmos ,in Hiſpanis pompoſam ,
& affc &tatam quandam grauitatem . Galli, Germani, Hiſpanique contra in Italis re Europę po
prehendunt plus æquo licencioſam compiſmatum , quos illitrillos grippoſque yocant, pulorum
inamænam , & faftidioſam repetitionem , quarum indiſcreto vſu omnem harmoniæ diuerfacá.
decorem potius tolli, quam ſuſtolli putant accedit , vt dicunt, vocum caprizan, tadi tatio,
cium inurbana quædam ,& iacondita luxuries, qua, vt dicunt , riſum potius quam affe
&us mouent,iuxta communeprouerbium . Italicaprizant, Hiſpani latrant,Germani
boant, cantant Galli . Qui quidem diuerfarum nationum diuerfus in muſica ſtylus
non aliunde prouenit , niſi velà genio, & inclinatione naturali ,vel à confuetudine lon Germano.
go y ſu introducta, tandem in naturam degenerante - Germani , ve plurimum , cælo rum tiylus
frigido nati, complexionem acquirunt grauem ,firmam , conſtantem , ſolidam , labo,
rioſam , quibus qualitatibus ftylus muſicusconformis eſt ; & ſicuti voce grauiori cons
fant,quam meridionales populi, ad acutiores autem fonos difficilis illis concedatur.
aſcenſus,hinc naturali inclinatione illud ,quod optimè præftare poffunt, eligunt , feili
cet ſtylum grauem , remiſſum , modeftum , & ponúpavor. Galli contra plus mobilitatis lorum
Styles. Gal
habentes vtpotè complexionçin hilarem , viuacem , & contineri neſciam forçi.
ti, ftylum fimilem amant : vnde , vt plurimuin hyporchematico ftylo ,id est cho.
reis,fáltibus, fimilibusque tripudijs aptiſſimo (vti cantiunculæ , quasGalliardas Paſla ..Hiſpanorá
mezzos , Currentesoftendunt) indulgent. Hiſpani, vti non tanti muſicæcultores ex- ftylus »
titerunt , ita quoque nihil adeo dignum habent , quod cum alijs comparari poſsit . Si -5.1.2
duos inſignes vnum in thcoria , Salinam , alterum in pra &tica Chriſtophorum Morale A Itali in mu
quibus aliquam iamuſica laudem compararunt ,excipias.Italia denique meritò mue fica princi
ſicæ fibiprincipatum ab initio præfcripfit , ex hac enim nullo non tempore viri omni patum te
oxceptionc maiores muſicam adftuporem vfque rariſsimis operibus illuſtrarunt ;‫ ܪ‬Qui nent.
ficut climatemperatiſsimúm nactiſunt, ita omnium quoqueperfectiſsimum , tempe
ratiſsimumque naturæ eorum congruum ftylum , nec hyporchematico tripudio ni,
mium laſciuientem , nec hypatodico vilefcentem nacti ſunt, omdi ſtylo oportunè ,& Jouenta
optimocum iudicio vtontes,verè ad muſicam pati , Guidoni Aretino Italo primam , Italorum
yi alibi dictum eſt, figuratæ polyphonæq; muſicæ , vti & polyplectrorum inſtrumento circa mud
remioucntionem : Præneftino Ecclesiaſticæ musicæ decorem , & incomparabile ig at, cam
ten
 544 Artis Magne Conjoni, & Diſſoni . sitati refuſe
temperandis harmonijs ſtudium , lulio Cacino recitatiui ſtyli Veteribusy
tationem ; Ludouico Viadane tabulaturii ,baſsique continui inuentum , acceptum
ferimus . Ioanni Muris Gallo artem pirafomaticam , vtpotè , qui notarum musi
carum figuras, ualorem , temporisque proportiones primus ex duobus b , b ,ut
alibi di&tum eft, figuris inuenit'. Quibus deficientibus non uideo quomodo , quid
quam in musica figurata laude dignum confici pofsit.
Cur muſi Porrò quod Gerinanis,lt lorum ; autGallo un ſtýlus, Germarorú uerò Italis , aut
ca etiamfi Gallis , minùs placeat ; id uarijs de cauſsis contingere puto ; primò ob pidoratsídos , &
preftantif nationis, patriæqueinorditiatam affectionem ,quaunaquæque natio femperſua præ
ama durch fertalteri.Secundò propterſeylum corum ingenio contrarium ,cum deniqueob con.
ceat ?
fuetudinem longo ufù introduitam , qua unaquæque modulis nationis fuæ proprijs ,
& quibus ab ineunteætate conſuevit, unicè delectatur. Hinc uidemus Gallis, & Ger
manis minimè,cum primòaudiunt , placere Italorum quantumuis delicatorum mu
sicam ,utpotè auribus ad inſolitum ſtylum ,ipsiſque contrarium ,uiolentiam quandam
fuftinentibus; & uelinde luculentius patat,quod Orientis populi,Græci,Syrij,Ægyptij
Africani hìc Romæ conniorantes , délicatiſsimam Romanorum musicám ſuſtinere
úix poſsint, ſuoſqueinconditos clamores,ablonaſque uoces( ulutatus , ſtridoreſque
animalium ueriusdixeris ) diaz muſsicæ multisparaſangis præferant. Quæ omnia à
confuetudine , ut dixi,longo ufu acquisita procedunt: Nani si di&tæ nationes musicæ
Romanä tandem affueuerint, eam non tantum alijs preferunt ; ſed ita eidem auidè
inhiant, ut eam deperireuideantur. Et quamuis diuerſus sit diuerfarum nationum ,
frylus, & memorața nationum contentio, & de principatu uelitatio,no tamen ideò fty
Stylus Ger lus singulis proprius coatemnenduseft; habent enim singulæ nationes fuamin com.
manorum ponendis cantionibuselegantiam . Germani polyodias ſtylum plurimum uočum ,uti
polyphoni
CUS
& uarietatem harmonicam mirum in modum amant,plurimumque laborant , ut po.
lyodiam ingeniosèper fyncopationes, & fugarum vocum artificiosè ſe inſequcntium
Gallorun fugas concinnent,ſtylo motečtico vt plurimum indulgentes. Galli ingeniolismeliſina
ftylus hy- tis clauſulisq ;variè combinatis hyporchematicum ftylum amplexi, aures'co mirificè
porchem. titillant. Itali, vt dixi, omni ſtylo vtuntur & mote& ico ,Ecclefiaftico,mandrigaleſco,
ftylus vni. hyporchematico . Qua uarierate non aures tantum fummè afficiunt , fed , & animi
uerfalis. pathemata, affectuſque magna viſollicitantesin quamcunque partem trahunt.
Dinerſze Suppono ſecundò , Quod quemadmodum diuerfæ nationes diuerſo ſtylo muſico
hominum gaudent, ita & in vnaquaque nationediuerſi temperamenti -homines , diverſis ſtylis,
complexio vnuſquiſque ſuæ naturali inclinationi maximè conformibus afficiunrur . Hinc non ,
ne monica æquè omnesijsdem harmonijs gaudent,ficutinon omnes ijſdem edulijsæqua delecta
operentur. tionc veſcuntur. Amantmelancholici grauem ,folidam ,luctuoſam harmoniam.San.
Melácholi: guinei ob ſpirituum fanguineorum facilem agitátionein ritillationemque hyporche
ci,& San- matico ſtylo paſſim afficiuntur: Cholericiob bilis efferuefcentis vehementiam fimi
guineiqua les harmonicos morus appetunt . Hinc martiales viri ad tubas,& tympana affuefacti,
monit
ment
omnem delicatiorem muſicam reſpuere videntur. Phlegmatici acuitarum muliebriū
Cholerici. vocum ſymphonijs afficiuntur, fiquidem acutus fonushumorem phlegmaticum beni.
Phlegnia gnè afficit; Vndè voluptas,& dulcedo. Hinc iterum certæ cantiunculæ in vnoquo:
tici . piam magnam vim habent,nullam in alio; hinc vnus iſto ,alius alio tono afficitur,quç
i omniaà diuerſa temperamenticonftitutionedependent,vt poſtea vberiusoftendetur;
quæ quidem ita vera ſunt, vt non tantum diuerli diuerſis harmonijs ; fed & interual
lisdiuerſisgaudeant:funt,quibus tertiæ placent,nonnulli ſextisdelectentury nonde.
ſunr quoque,quiafperis,& abfonis afficiantur; quæ omnia à genio patriæ, ab inclina
tione,& temperamento particulari , & à conſuetudine introducta dependent!
Suppono tertiò , Variam Græcis antiquis fuifle muſicam ;monodicam videlicet ,
quam poeta quifpiam voce delicata', volubili,verborumqué fummo artificio conte .
Mulica di-xtorum , & ad fonos inira varietate adapratorum concinnitate recicabat, Polyodica
teruni. verò à Muſicis in diſtin & a agmima veluti Choros quofdam diſpartitis peragebatur.
Iterum
 Lib .II. De Mufurgia Antiquo moderna . 545
Iterum alia monodia ipſis erat organica liue inſtrumentalis,quæ pari pacto ab inligni
quopiain Cytharædo , Lyrædo,aut Aulæ do peragebatur ; polyodica verò pluribus,vel
iiſdem , vel diuerſisinſtrumentorum generibus alternatim in publico,præmio propoſi
to, infitnebatur, vtidictum eſt : præterea vocem cytharæ ,lyræ ,aur tibiæ fubindèiun .
gebant , nonnunquam diuerſis inſtrumentis, vocibus miftam cxhibebant ſympho
niam,quam mira vocuin organorumquc combinatione variabant: atquepræter hanc
muficam Veteres nullam aliain habuiffe , ratio dictat, & Authores confirmant, niſi
forfan quiſpiam coeleftem quandam muficam humano ingenio imperuiam eoshae
42
buifſe aſſerat: quod ridiculum ,de dicam ftolidum eſſer afferere.
Hisitaque ficritè ſuppoſitis .Dico primò ; ſi rerum circa muſicam inuentarum va.
rietatem ,velipfam theoricam ſpectemus, ſine contruerſia moderoam muſicam veteri :
multò& nobiliorem ,perfectiorem ,necnon maiori varietate præditam efle reperiemus;
adeò vt ad hoc probandum nihil aliud niſi affertionis noſtrę ab ipſa experiêtia,& indu
&tionererum deſumpta demonftrario requiri vidcatur ; Quod dum facio femper cum ,
magno refpe& u , & reuerentia de veneranda antiquitate, vtpotè à quibus , quicquid Protefta
perfectum habemus,hauſimus, me locuturum polliceor . Proteſtor autem hoc loco , tio Autho
menon de qualibet muſica modernorum loqui, noui enim innumeros paflim defe- ris .
etus circa eam , etiam à peritiſsimis Muſurgis committi:Sed de muſica ſumma cum ..
perfectione , & iuxta ingenioſiſsimasinuentiones hoc fæculo erutas, inſtituta ,& potiſsia
mum de ſtylopolyodico,ſeu harmonico ,

S. I.
Muſica Theorica

G Ræca Muſicorum veterum monumentapenè omnia ,quæ extant,funtAriftidis,

ſiue Quintiliani,Briennij, Plutarchi , Ariſtotelis,Callimachi,Ariſtoxeni , Alipij,
Proio næi,Euclidis, Nicomachi , Boetij , Martiani Capellæ , Vallæ , aliorumq; vltimo
ſeculo florentium , quorum pleraque manuſcripta græca in vnum ingentem tomum
compacta in Collegij Romani Bibliotheca veluti ingens rerum theſaurus conferuan. tiManuſcio
Autho
tur; Hos onnes Authores,fi ritè contuleris (quemadınodum ego ſummo ſtudio non res Græci
femel vnum cum altero coinparando contuli) nihil adeo diuerſum reperies in vno , demuſica
quod non in omnibus alijs inueniatur. Nam præter muſicam analogam , cæleftem ..., in Biblic:
humananı diuinam.primò oinnes ſuntin tetrachordorum , & ſyſtematum diapafon Rom .
multipl cicompoſitione,diuiſione , commiſtione. Deinde in tonorum ,fiue modorum
differentium determinationem ſinguli fummo ſtudio incumbunt. Tertiò in triplici
Diatonico , Chromatico . Enarmonico genere componcndo , determinando , & in Boetij
minutiffima interualla ſubdiuidendo, tota ipſorum verſatur induſtria ; Quorum exa- laus.
&tiffima, & ingenioſiſſima deſcriptione omnibus meritò palmam eripuiffe videtur
Boetius ; Nam fingula veterum Muſicorum præcepta tam ſubtiliter voluit , obſcuras,
tam clarè elucidat,defectuoſa ſupplet ram dextrè;ita perfectè le in doctiſſimo ſuo ope
re gerit ; vt dum nihil eum veteris muſicæ latuiſſe demonſtret , priorum inuenta innu
meris à fe inuentis cumulando veterum muſicam non defcripliſſe tantum , ſed & in
ſtauraſſe videatur , ut proinde,quicquid in omnibus alijs (parfum , in Boetio, colle & tū ,
auctum ,atque exquiſitiflimo ſtudio digeſtum ſpectetur .
Nemoverò nobis obijciat, multos alios fuiffe Authores,quialiam tractauerint mu. Obiectio
ficam , præterquam diétam ; verum cum dicti Authores nullam eorum mentionem .
fecerint; feciffent autem haud dubie , fi fuiffent; obiectio facta, nec vim vllam obti:
net , nec vlla rationc ſubſiſtere poteft; Hac enim ratione dicere liceret plures fuiffe
in præteritisſæcnlis,qui vera m illam , & à Mathematicis hucuſque anxiè , quæſitamu tio Eins, folu
librosnonextare ,temporu
quadraturam circuliinuenerint,demonftrauerint;verum zz m
z iniu
 546 Artis Magne Conſoni, es Dilloni .
iniurijs deperditos, Ridicula fanè,& prorſus inſulſa obiectio ; hoc ciin pacto quodli.
bet in anţe ałtisfæculis fuiffc dicere liceret,certè prudentis philofopliinon eft,ab ijs re
bus, quorum nullum certitudinis veſtigiun nobis conſtat,ad ea,que certò fcimus, &
cognoſcimus argumentari, Cognoſcimusigiturveterum mulicam ex relictis pofteri.
tati monumentis recenſitis, cognouimus,& noftram præſentem; Comparationem ,
itaque inſtituamus , vt quid fentiendum ſit tandem cognofcamus.
Inquibus
Conſiſtebat itaque, vei dictum eſt,veterum theorica muſica io tribus : videlicet , in
cófideret tetrachordorum ,fyftematumque compofitione ; inmodorum diuiſione; in trium ge ;
Theorica
muſicale
nerum diſtinctione . Quis neſcit hoc moderno fæculo multò ſubtilives, facilius, & exdo
terum , Etius non arithmetica tantum ,ſed , & geometrica ſubtilitate hæc demonſtrata effe. Pu.
tabant Veteres tonum bifariam diuidi minimè poſle : hodie non conum tantum ,fed &
cuiuslibet conſonantiæ proportionem , algebraica induſtria , irrationaliumque nu
merorum ſcientia fulți nullo ferè uegotio diurdimus. Țonorum, fiue modorum diffe
tentias , vti facilius ob notarum inuentionem antiquis incognitam , & inter pentegrā.
mad'ſpoſitam , vt inquam ordinamus ; ita perfecțius quoque determinamus,idem de
triplici genere dicendum eft, vt poftea oftendetur : accedit quod hæc omnia innume.
rabili illa inſtrumentorum mulicorum yarietate , qua Veteres carebant, multò lucu,
lentius eruantur ,

S. I I.
Muſica Vocalis Antiquo-moderna
venio ad muſicam Vocalem , feu artificialem , quam negare non poffun mo.
SEEdderno tempore in multis præftantiorem nobilioremque elſe . Nam vt in ſuppo.
Gitionc fecunda distum eſt, confiftebat veterum artificioſa muſica in hoc ,quod poeta
quiſpiam ad ſonnm lyræ , cytharæ , & tibiæ omnibus numeris abſolutiſsimum poema
cum tanta varietate geſtum , tanta energia, & actionis efficacia cantaret , vt Auditorū 1

Muſicavo. animos facilè quò vellet raperet ; atque hæcnon tam harmonia , quam poetica , ſeu 12

cales Vete metrica, vel ſcenica qnædam mulica erat,cuiuſmodi,& hodie in ſcenis, & theatris pe
Tuin :
ragimus; vt dixi , non negem hanc poeticam muſicam fuiſſe admirabilem, & fummo
ſtudio exercitioque indefeffo comparatam ,vimque habuiſſe maximam , & efficacilli
mam ad animosauditorum in quofcunque affectus incitandos; talem tamen fuirre
aſſero ,vt proinde ad eius excellentiam pertingendi pofteri diſperare minimè debeant.
Muſica Ve Græci enim, vti ex naturali inclinationis impetu in ſcenas, & theatra diffuſi præparato
teruna ſce- animo, auidiſsimoque ad poetam Phonaſcumque auſcultandum rapiebantursita per
nica fiue
Iecitatiua. ſonæ in publicum prodeuntis actionibus,geftibus,affect buſque,prout thæma, ſeu ma.
teria poem itis ferebat,mirum in modum agitabantur; ita tamen , vt muſica nullum,
ſortiretur effectum ,niſi perſona poetices abſoluta notitia,inſignicanēdi poritia, & admi.
randa quadam aêtiuitatis folertia inſtructa eflet : atque huic tam eximio talentomuſi
co, & limoderni aliquid concedere debeant veteribus; neganduin tamen non eft, &
hodie reperiri muſicos Authores ea dexteritate, & periticia præditos,vt veteribus nihil
cedant . Qui admirabiles hic Romæ ſcenicas exhibiciones diucrſis temporibus vidit ,
Miri effe cum à Franciſco Cardinale Barberino tum ab alijs,alijs in locis peractas, qui harmo.
ctus Muſi. nicarum compoſitionum excellentiam audiuit , fateri mecum cogetur ; nihil in rebus
noftris te humanis, ſiue decorem ,& magnificentiam ,ſiue inuſitatos, & infolentes harmonicarů
poribus compoſitionum contextus fpe&tes, pulchrius,amoniuſque deſiderare poffe , A &toreſq
cxhibiti.
tanta efficacia ,tanta tamque viuis rerum exprimendarü hiſtoriam geſtibus cum tanta
affe&tuum varietate exhibuiſſe ,vt Auditores fæpècontineri neſcij in clamores ,gemitus,
ſuſpiria exoticos corporum motus erumpentes quanto interiorum affe &tuūçitu incita.
rētur ſigais extrinſecis clarè exprimerent.Eâ enim nihil humanę naturę magis cöſcn.
taneum ,
 Lib. XII. De Mufurgia Antiquo-moderna, sºc.
quod taneum, quam duin tragicum quendam caſum ad viuum exhiberi videt, ad cominiſe
IST
rationem , lingultus,lachrymaſquemoueri ; dummodò memorata naturæ talentaine
nus, Attore,ſeu mulico ſcenico pulchrè conlpirent ,
ber
OOCOL
Patet itaque ex hoc difcurfu luculentcr ; nihil adco in veterum recitatiui ſtylimuſi
ca eximium fuifle,ad quod modorni Muſici , ſi ſimili diligentia ſeſe exercere velint ,
pertingere non queant, niſi quiſpiam humanam naturam hiſce vltimis temporibus
cet,: defeciſſe inconfultiusaſeneget squod nonnili mcâte captum afferere poffe,cortè inihi
‫ ܬܐ‬cln
perſuadeo . ilor la in !! ??
!! Sijinsi
Server
. ‫م‬.‫د‬.
r . 5. III. .

id
tez
Multarum Vocum
SI...
concentus Antiquo-modernus .: sli
Ccedo ad polyodiam , fiuè multaruin vocum concentuin ; quem propriè mufi
! cam , ſiueharmoniam vocamus;quo cum catuerint veteres mulici ,velfaltem
admodú imperfectum habuerint, vtrin Suppoſitionetertia oftenfum eft, libenter nobis
palmam concedunt.certè limecum huius fæculi Symphoniurgiæ omnibus numeris
abſolutiſſimam notitiam recolo : fanè veterum Græcorum muficam multò noftra
inferiorem exiſtimo. Norant Græci non niſi tres confonantias , harumque confonan
tiam non niſi per neruos in polychordo ordine extenſos addiſcebant, vt alibi oſtenſum
fuit, & fi quandoque harmoniam dictaratione addifcebant , id tamen non niſi tim
pliciffimi contrapuncti rationem habebat-,vti in ſpecimine paulò ante exhibito, pa
tet.ad quam tamen antequam pervenirent,'1240 Chara eteres muſici, ad aliquam's
ſibiſymphoniam comparandam ex notis, ſeu literis vnicuique tono , & genere pro
prijsaddiſcendierant, quæ ros & fummam memoriam cumſumma patientia requi
rebat,multis quoquc ob laborem in his addiſcendis exantlandū,prorfus videbatur in
00
tolerabilis. A tempore verò , quoGuido Aretinus æternæ memoriæ vir muficam vete
rem in meliorem facilioremque methodum tranſtulit, diuinumque inuentum nota
rum muſicalium inter phonota & ica pentagramma collocandarum loānis Muris ope
ra innotuit,dici vix poteft, quantum fpacio ducentorum annorum mufica augmen
ti ſuſceperit, quanto ingeniorum ardore fuerit culta ; quam ingeniofis inuentionibus
fuerit exornata ; dum non confonantiarum tantum , fed & diffonantiarum vſums,
je Græcis veteribus,non dicam incognitum ,ſed ne factu quidem poffibilem deprehende- Græci igno
runt, in qua tamen ingeniofa miſtura conſono -diſfonorum totius figuratx muſica , & ribant vum
harmoniæ perfeétio conſiſtit:diffonis enim à confonis feparatis, totum harmoniæ deco rum .
ei
rem perire neceffe eft: qui ad cum gradum hodie peruenit, vt humana ingenio vlte
mi rius pe tingendi vix amplius fpes vlla reli &ta videatur. Quis Orlandi, CyprianiRorij,
12 Iorquini, aliorumque harmoniæ in melotheſijs eorum cluceſcentispræftantiam fat
laudare pro merito: Quisingenioſas Preneſtini cöpofitiones, & admirabilem harmonię
contextum.commiſtionemque fatis deprædicare poteft ? Nihil dicam hic de incom
parabili ftylo harmonico Principis Venuſipi: nil delimatiſſimis aliorum ,qui Madriga
lia compofuerunt ſymphonijs: li nihil aliud Græcos , quam admirandum Fugarum ,
Canonumque artificium ,ingeniofæ notarum ſyncopfes, temporis, prolationisque infi
nita varietas latuiffet : certè moderni hoc ipſomultis eos parafangis fuperaffe cenferi
deberent . Quæ tamen omnia cx diuino illo notarum muſicalium inuento ,& femio
graphia Arotina prodierunt primùm , fine quibus harmonioſus ftylus, ncc fingi, nec
con'cipi potuiffet ; vt proinde, vel hinc luculenter pateat , nihil ſimile noftris tempori.
bus vetereshabuiffe .

Zz z $.I V.
.
 548 Artis Magna .Confoni, & Dilloni
S. IV . ‫و رد‬

Inftrumentalis Muſica Antiqua-moderna : 3

Edvenio ad muſicam inſtrumentalem modernam ,quæveterum muſıcæ compa

S ráta palmam haud dubiè roferet ; Veteres præter Lyras,Cytharas , Tibias; Bi
ftulasquevariasvix aliud inſtrumentorum geaus ad pofteros tranſmiſerunt; quorum
quidem figuras,quotquothic Romæin totius antiquitatis gazophilacio comperire
Infrunienta
Veterum cú licuit ,in præcedentibus exhibuimus, quæ tamen inftrumeata cum noftris compara
modernis na ta nullamdignitatem obtincat, cum pleraque non oiſiquatuor , aut ti mulţum , ſeptē
funt compa:fidibus confteat, fine collo, aut iugo vllo,ſolo pleaţro , yt in ſuppoſitionibus docuimus,
randam
pullari ſolita , quæ res , vt cam harmoniæ gratiam ,quam Cytharædino triſubtiliſsima
digitorum incitatione conciliant , efficiat, qulla rationc fieri poſſe arbitror. Cum nul
lum tam exiguum ,& minutum interuallum aſsignari poſsit, quoddigitorum preffu
ra non effịciatur, hinc tremula illa compiſinata terețilmique, quos gruppos, & trillos
Itali vocant, fummam gratiam fymphoniæ conciliantes, incredibilis celeritatis clay.
fulæ ,& preſſuræ mordicantes, niſidigitorum ingenioſo luſu,minimè Colo plestro exhi
beri poſſunt, i

Tria autem, vti & apud veteres , inſtrumentorum genera hodiè ia vſu ſunt , videlis
cet , Fidicina,pneumatica,& pulſatilia ;quorum fingulorum tanta , & tàm exquiſita
ingenio cõſtructorum varietas eft, qualem in hoc opere paſsim deſcriptam vide apud
Veteres verò corumaullum prorfus veſtigium teperies P,olypleetris abacis , quasta. 1
ftaturas vocant( quibustamen nihil pulchrius, & ingenioſius in hoc genere excogitari
potuit ) Veteres prorſuscaruerunt ;
Afdices, hoc ipſo, quod organa hydraulica , tefte Tertulliano ab Archimede con. DL
fructa, à Nerone, teſte Vittruuio culta , irrefragabile , aliquem antiquis organorum ,
vſum fuiffe, argumentum eſſe . Reſpondeo, verum effe organa hydraulica primo ab
Heronc Alexandrino inuenca ,& ab Archimede conſtructa fuifle; Neronem quoque
Organa hy, impensèijs dele tari ſolitum ,Vitruuium reétè aſſerere ;ſed qui Vitruuiani organi in
draulica qua mechanica noſtra muſica deſcripticonſtructionen rectè expenderit ,luculenter com .
liafueriut, periet, id opus tam fuiffe imperfectum ad organamoderna comparaturr ,quàm im.
perfe&tæ fuerunt Veterum Lyræ , & Cytharæ ad noftras Teſtudines,Tiorbas, Pandoras,
Harpas,Clauecymbala,aliaqueinnumera vei alibi oftendimus; neque enim Venti vl.
( la erat ad fiftulasanimandasproporțio, neque ordinis Octauarum in fiftulis re &ta di.
Atributio,vt ex inſtrumentifabrica ſupra adducta patet . Hodie verò organa , & omnia
polyple& ra ad tantam aſcenderuntperfectionem ,vead vlterius progrediendum natu
ra terminum Artificibus hic pofuiffe videatur. Qui vidit organorum in Germania,
Gallia,Italia ,mirabilem fabricam ,fiſtularum artificioſiſsimèdiſtributarum acies , im.
menſam jocorum diuerſitatem , fiſtularum in columnarum modum aſſurgentium va.
ſtitatem ,Abaci podoplectri, quod pedale vocāt, inſigae artificium , Regriftrorum mul.
titudinem , canalium ingenioſam diſpoſitionem ,vnicam harmonicam molem , nunc
auicularuin ,modò vocum humanarum ,nuno Tibiarum ,Lituorum ,Cornumuſarum ,
tubarum ,aliorumque imaginabilium iuftrumentorum fonos affe&tantem ,audiuerint,
tantæ perfe&tioni nihil ſupereſſe, quod addatur, fateri mecum cogetur . Quid dicam .
de Automatis, quorum tanta varietas hodie emerfit,vtfi fimile quid apud veteres fuif
ſet, pro naturæ artiſque miraculis haud dubiè Saxis ,Statuiſque inſculpta poſteris ven .
didiffent, Fuit enim ita Græcorum ingenio comparátum, vt ras ctiam exiguas ad cæ
Excellentia lum vſquc extollere, & quo ſe poſteritati inuentarum rerum effectores proderent, vltra
noitri tem- quàm dici poteſt,ſua iactitareſolerent. Certè non omnia, quæ de Archimede ſcribun.
poris inftru• tur æternæ veritatis funt. Speculum illud vſtorium ad miraculum in remotiſsimu
muficorum . (pacium adurens naues, rem veritati,& principijs Catoptricæ repugnantem in Artes
magna
 Lib. VII. De Mujurgia Antiquo moderna, c. 549
magna lucis,& vmbræ fase refutauimus: Spheræautem Archimedcæ, quas tanquam
artis miraculum Claudia ous deſcribit ,nulla rationc cum hodiernis horologiorum in
ucntis; machiniſque admirandiscomparari poffunt, quamuis hæc omnia nota nome
fint,niſi ipſis, qui curioſitate rerum cognoſcendarum impulg , Principum in varijs re
gionibus cimeliarchia,& miranda opera infpexerunt, conſiderarunt;quæ vtifrequen.
pitia nimia pileſcuaţ,ita illa quoque exiſtimationis damnum pati neceſſo eft : pari ratio
5 ac dico , non omoia vera effe , vt poftea Jatius dicetur quæ de muſica miranda
Græci garrarunt; cum enim ſtyluseorum muficus ex ijs,quæ pofteritati commenda
rudt, incognitus eſſe nequeat, nhil adcò abſtruſum , nihil adeò ingeniofum illis fuifle,
ad quod exercitatiſſima modernorum ingenia in tanta ſubſidiorum , qnæ nobis typo
graphicum inucntum peperit, varietate, dummodo conftanter fc applicarc velint,
non pertingant .
Aique ex hoc longiori forſan, quàm pár crat difcurfu apertè ai fallor demonftraui
mus,muſicam modernam , Veterum in multis præſtantiorem , & maiori varietate
præditam . Quod aſſero contra cos, qui præfentia faftidientes,deſpicientesque , neſcio
quam diuinam muficam ,qualem exnullo tamen Authore demonftrare poſſunt,vetc.
ribus affingere folent; adeoque idem ipſis contingere videtur,quod illis, quidum pre
cioſa quæuis domi continentforis
, palcas , & filices admirentur,ſuſpiciant, & præ do
mefticis nihili ducant .
Non dubito Veteribus Græcis inſignem , & iudiciofam muſicam fuiffe , ſed ipforum Hodierna.
ingenio ,& inclinationi,patriæq; cõfuctudini appoſitam , quæ ſi hodierna dieaudiretur, rum excela
neque co in precio fortaffis foret,aeg ;cā ,quã habuit apudpropriam gētem dignitatem lentior .
obtineret. Sed diccs,Chromaticum ,& Enårmonicum genus, quod tantos in animis
hominum motus concitabat, nobis prorſus incognitum perijffe , & proinde minime
nos ad corum perfectionem pertingere poffc , Verum , quiquid chromaticum &
Enarmonicum propriè fit , nouit,fateri cogecur ex ipGs Veterű ſupra memoratis mo
numentis, nequc ipſisVeteribus multum ca genera fuiffe probata ; imò potius multis
in partibus prohibita. Verum de hiſce tribus generibus in fequentibus fufius,vbi&
mentem mcam clarius pandam : Atque hic finem diſcurſui meo impono,
ER O0 T H E MM A V .

Virum , cur , & quomodo Mufica vim habeat ad animos hominum com
mouendos,& viram vera fint,qua de mirificis Muſica Vete
ris effectibus fcribuntar .
S.Ivera funt,quæ de Alexandro Magno à Thimothco in furorem muficæ vi , & ef
ficacia incitato, & de luuene Taurominitano ira infiammato ad manſuctudine
Pythagoræ opera , mox vbi modum mutaſset,fpondaicum Conuiſset traducto , narra
tur ; non immeritò quæri hoc loco poteſt , qua vi illud contigerit , & quamuis in 9.li
bro fusè de hiſce egerimus; hic locus tamen poftulare videtur , vt ibidem nonnulla
parcius forſan tacta,fuſius hoc loco explicemus.
Notandum igitur varijs modis hanc vehemcatem commotionem in animis homi.
nom contingere poſsc : primò vi quadā prærernaturali, fiue vi Dæmonis: potcft enim
Diabolus adfonum Cytharæ veluti pacti initi fignum , ita potenter humanicorporis
humores conturbare ,vtfuroris, rabiei, alteriufq; impetus vehementioris infallibilem ,
effectum edat, quemadmodum in teratologia de cytharædo Regis Daniæ dictum eft,
ad tantum furorem Regem concitante,vt rabiè percitus duos è ſuis interemcrit , quæ
certè,vti ex circumſtantijs patet,nili opera Dæmoois fieri non potuerunt .
Secundò Dæmone incelti ,vti Saul, alijq; fuliginoſa atræ bilis vapore,quem turba
forcs animorum Dæmones in fiderc vt plurimum gaudeat , diſcuſso liberari potuc
runt
d
 550 Artis Magne Coufoni, Dioni
runt, vtalibi dictum eft, qui modusex naturali, & præternaturali mixtus eft. Ter.
tius purè naturalis eſt, per harmonicum , fcilicet fonum quinili quatuor':conditiones
annexas habeat,quaruin yna deficiente, deſideratus effectusminimèobtinebitur: Pri.
Quomo
do muſica ma cft ipfa harmonia . Secunda,numerus, & proportio . Tertia, verborum inipſa mu
miros atle fica pronunciandorum vis, & efficacia , ſiue ipla oratio . Quarta audientis diſpoſitio;
ctus prçita
re poſsit. ſiuc ſubiectum memoratarum rerum capax ; Et harmonia quidem , in tantum vim
haber inanimum ,in quantum ad harmonioſum acris mofum ,qerem implantatumis
Conditio liue fpiritum animalem fimilirer mouet,vndc voluptas,& dulcedo: fed hic-finereliquis
nesad alteconditionibus ad vehemētiores effectusedendos , non ſufficienseſt:Si itaq; harmo
tandose niæ accedat numerus determinatus, & proportionatus,iam veluti duplicatas vires ac
quirit,mouetq; animūno ad intrinſecostantū affectus,fed ,& adexrrinſecos quofdā,&
exoticos corporismotus,vt in choreis patet,in quib.numeroſus harmonię hyperorchë
maţiçæ fonus,faltatores ad-faltuspariratione numeroſos & harinoniæ dictæ clauſulas
proportionatasncſcio qua abditavi ſollicitat & inſtimulat,pater & in tarantiſmo affc
& tis,vt paulòpoft dicetur;Harmonico verò numero & proportioai, fi accedat-verború
in ipfa oratione abfcondita vis & energia,præſertim ſipathetica fuerit , in lignemque
Hominis hiftoriam auttragicumcaſumcontinuerit,dicivixpoteft,quantum hæc tria in vnum
fpofitio ad coniuncta poflint,ad animos diſpoſitos in quoſcunque affectus incitandos;dixi animos
commotio diſpoſitos,quia niſi quarta conditio,hoc eſt audientisdiſpoſitio præcefferit, citius ſaxū ,
nem neces
Saria. quam hominem indiſpolitum incapacemque moueris. Quicunque igitur martialem
virum bella Spirantem commouere vo'et;ita harmoniam numeroſque,ita orationem
diſpoſitam habere neceſsè eft, vt& harmonia ipſa numerufque neſcio quid tumultua
rium habeat & oratio ipſa magnifica alicuius Herois geſta contineat, & his ita com
Quomodò paratis neceſſarium in Auditore bellici furoris effe:tum producet.Hocpacto Thimo
porisaffe: theus Alexandrum în furorem & adarma capiendaincitaffe, veriſimile.eſt, cum enim
Gus conci Rex martio Spiritu turgeret,gloriamquepræomnibus mortalibus ambiret, juxta ços
tari debéto Itali poetæ elegantiſſimos verfus.
Giunto Aleffandro alla famoſa tomba
Del fero Achille ,fofpirando diße;
O fortunato,che ſi chiara tromba 3

Haueſti,che di te fi alto fcriffe. -

Timotheus verò naturam Regis optimè perſpectam haberet,harmonicos modulos
adeò aptè ad orationis de bellica gloria inftitutæ vim & energiam adaptare potuit , vt
deſideratum effcctum obtineret.Harmonia igitur quæ Regem commouere in tantum
potuit,in alio ad alios affectus inclinato'nullam vim impreffit:Sicuti cötra, ſi quis Deo
deuotum hominum rerumque coeleſtium , meditationi deditum in exoticos affectus
raptuſquementiscommouere vellet is ſupra inſigne aliquod verborum thema, quod
rerum cæleftium dulcedinem , & luauitatem auditori in memoriam reuocaret ,mo
dulo dorio per clauſulas interuallaque aptè adaptet , & experietur quod dixi verum
effe,ftatim extra ſe factos dulcedineharmonica cò,vbi vera ſunt gaudia rapi : vidi ego
nonſemel in viris ordinis noftri fanctitate illuftribushuiuſmodi experimenta .
Muſica igitur vt moueat,no qualecunq; ſubiectum vult,ſed illud cuius humor natu
Quomodo ralis muſicæ congruit : Videmusenim ,quod doria,verbi gratia ,harmonia non omnes ,
ijdem
diu erfistoni
di
ſedillos, quibus ipſa congruit, moueat , cuius rei cauſa eſt complexionum diuerſitas,
verfimode quæmaximè in hoc negotio attēdēda eft.Secúdò numerusfimiliter & proportiomo
moueaut. tus, temporiſque ſummoperè in hoc negotio conſideranda ſunt ; quæ niſi recipientis
ſubiecti ſpirituiexaétè reſpõdeant,nihil efficient. Hinc melancholici humore lento gra
uati,acutis fpifiſque clauſulis abhorrent,quia dum harmonioſus motus ſpiritui vtpotè
lentiori non æquali tempore correſpondet, fit vt vellicando quaſi ſpirituin , loco
iucunditatis horroremn ob vehementem quam patitur, commotionem inducat , Cho.
lerici verò fpiritu agili & mobili gaudentes, acutis fpiſtifque modulis impensè dele
étantur , quia fpiritus illorum animalis ad harmonioſum acrem æquali , & quafi
voilo ,
 Lib. VII. De Mufurgia Antiquo moderna,Esc. .
SSI
T: pailuņa modo concitatur,vndè maxima pro tani thematiſque ratione affectus va
Flow riatio ,
Hincigitur,fı veterum muſicorum miracula rénouare velint, roſpicere debent muſi
mi cigoltri,vtprimò alicuius ſubiecti inclinationem & naturalem habitudinem explorēt,
blue deindè juxta candem numeros harmonicos verborumque thema ijs congruum.
in adaptent;& non dubitent quin cofdem , quos veteres,effectus fint caulaturi.Contingit
enim idem in diuerſa complexione hominum ,quod in pulcherrimo illo ex perimento ,
quad libro 9.exhibuimus,vbi in vitreişſeyphis diuerfi liquores infuſi agitantur iuxta
numerornm & proportionum diuerſam habitudinem:chorda quoque aliam nonmo
i het,niſivel invniſono perfecto concordent , vel inoctaua velquinta ſed omnium
à perfectiſfima in vnifono:eft enim fpiritus animalis velati alterum quoddam inftrumē
fum polychordon,ad quod fi concordaueris hirmeniam fuam , haud dubiè illum quò
vales & in quofcunque affectus maximè rapies; Hinc etiam fit, vt dum choreas agen
tas cernimus , in limiles motus animemur, ex fimilitudine videlicet harmonicarum
proportionum numerorumque fpiritum noftrun fimiliter afficiențium fimilitudine &
Sympathia.Tertiò oratio quantam vim poſſideat in animis auditorum ,notum eft.Quis
motus,quos magni quidam,concionatores in animis Auditorum imprimunt,ignorat ?
audiui nelitæ & in Sicilia :magnum Deiſeruum religionis noftræ tanto ardore prædi. tum
Verba10mul
ani
caotem,vt ob ſagultientium lachrimantium tumultum ,verberumqueſpontaneorum man homi
ftrepitum ,concionem nonnunquam yioleater interrumpere oporteret, & hoc quoties nis pollunt;
volebat,pręſtabat .Nouerat enim prædicator ſuorum auditorum inclinationem noue
rat chordam ,quam tangere debebat; vt proindè tantos eum motus ſuſcitaffe mirumi
non lic . Harmonia itaque naturaliter hominem afficit; numerus verò & proportio
motus acris,affi:it ſpiritum motiųæ facultatisorganum ;verbaphantafię siſtunt obic
cum ,quodfi iucundum fuerit, in affectus motuſque conſimiles concitabit , fi triſte &
luctrolum ,lachrymas,gemitus & ſuſpiria eliciet:fimartium furorem ſpiret, ad eunde
ingeaij marti ſubiecta impellet, & fic de coeteris.
Videsigitur, quoinodò muſica paffiones animi noſtrimouere poſſit: vides etiam ,
quomoçò antiquimiracula illa muſicæ viin animos hominum perpetrauerint.Quibus
quidem ordineexplicatis,nilreſtat, nili vt cauſas tantarum mutationum ad phyſica
incudem reuocantes plenius explicemus.
EROTEMA VII . PHYSIOLOGYM,

Quomodo numerus barmonicas affeclus moueat ,

i
- Vm azonulta , quas affe &tiones, ſeu paſſiones Ethici appellant v qoxu govor ,fiue
C ſubiectum fit appetitus ſenſitiuus corporeus,& materialis : neceffariò di&ta pa
themata materialib,quoque conditionibus , vt in Ethicamuſicafusè dicetur, ſublta
bunt ; congftunt enim in certaquadam primarum qualitatum elementarium combi
natione, vaporesq; dici poffunt, quatuor humorum variè, & variè pro phantafticæ fa
oultatisobie&tis commiftorum ;cum enim obie &tum fuerit indignatione , & zelo ple
num ,fpiritns,vapores & ciſta fellia vi phantaſtica eleuati,calidum ,ficcumquè ;tempe
ramcojum acquirent, qui ſubtiliflimis moribus tumulewarijs ,pungentibusq ;concita- Vnde affe
ti, agitatique animum in iram, furorem , rabiem ,paflignes ipfis fimillimas agent; & fi ctiones na
obie tum fuerit amænum ,iucundum ,amoreplenum ,exhepatis promptuario fangui.
nei vapores eleuati,calidum,& humidum temperamentum acquirētas dulcibustem
perarisq; motibusagirati,animum benigoè,& dulciter afficient,vndègaudium ,fpes,
fiducia ,amor,læritia . Si verò obiectum fuerit horridum , triſtè,funeftum , & tragicum ,
exatra bilis receptaculo vapores eleuati,temperamento frigido, & ficco præditi,qui
Spiritum animalem ,ea,quaipfiunt qualitate,imbuents vodemoror,triftitia, dolor,
commiſeracio, plan&tus,fimilesq; affectusenafcuntur , Sideniq; obiectumfuerit mol.
le,
 552 Artis Magn &Confoni, & Diffoni.
te ,delicatuin , fuaue,inoderatum ,inter trifte, & lætum , medium , vapores frigidum , &
humidum temperamentum acquirent, quo fpiritus animalis imbutus,animum ad fi
miles paffiones concitabit,naſceturq; lætitia moderata,quies,& tranquillitas,quædam
animifiducia,amor honeſtus, limiliaque. Vidimus, quomodò naſcantur affectiones
iam videamus quomodò ijdem vi muſicæſuſcitentur. Habct itaque Muſica affectio.
num origini quiddam prorſus fimile . Nam cum fonus harmonicus motus quidam fit
acrem ca prorſus proportione quaipfe coſtat,incitansaer autem fpiritui animali , qui
in perpetuò fimiliter motu eft, continuus ſit, fit vt fimul,ac anima ( cui harmonia
naturaliter,vt in metaphyſica noſtra muſica dicetur,inſita eſt eidemque congenita )
harmonia, phantaſia verò obiecto, quod verba præſentant, fuerit concitata , aer conci
tet,naturalem humorem obieéto, & harmonicis moribus prorſus ſimilem , & propor
Quomodo tionatum,vapor verò inde eleuatus (qiritui animali iam ad harmoniæ, aeriſq; conti
numerus
nui harmonici numeros concitato commiſtus; animam tandem agitatione ſua ad af 1

harmonis fectus numeris,& verbis proportionatas compellet : latent enim in ſingulisrebus pro
& hiatte- portiones quædam ,quarum concurſu omnesrerum exoticæ operationes perficiuntur,
ctiones
citent có. vtiq;in admirabili rerum confenfudiſſenluq; quam ſympathiam , & antipathiam Grę
ci vocanr, ita maximè in harmonico negotio eluceſcunt. Numerus igitur harmoniº
cus primò aerem cùm intrinſecum concitat, eique harmonicosmotus imprimit ;de
inde phantaſiam impellit , hæc impulſa humores concitat , homores vaporoa ſpiritui
fiuc aeri intrinſeco mifti, tandem hominem ad id inclinant , quod referunt,atq ;hoc
pacto harmonia,non alio pafliones mouet. Quemadmodum igitur harmonicorum
motuum infinita varietas eit; ità & affectionum inde reſultantium ; quorum rationem
fiquis perfectè noffer, is haud dubie maxima naturę miracula in Culcitandis animi
paffionibus vi muſicæ efficere poſſet ; nil enim aliud facere oporteret, niſi harmonicos
numerot metricoíquefpiritui affectione aliqua prægnanti perfecte accordare ; hoc fa
cto, impoffibile eft ,vt intentus effectus non fequatur.
quæres, curtàm rarò ſimiles affectuum commotiones experiamur.Refpondeo
Sed
eur hodi. hoc fieri,quod harmonicusmotus non vſquequaque Spiritui animali refpondeat, vn
cona mufi.de fit,vt harmonico motu ſpiritus iam plusæquodillipetur,modò nimium lenteſcat,
camiracu
12 veterum nunc inæqualius & inconftantius rarefiat; Si quis igitur ita harmoniam accomodare
non prękiet poffet, ve ſpiritus codem prorfus motu, quo harmonici numeri , moueretur,is intentú
effectum producerethaud dubiè; idem enim præſtaret, quod in duobus polychordis
exactiſſime concordasis fit; quorum alterutrum modulis harmonicis incitatum in ,
alterò etiam intacto candem omninò harmoniam producit, vt in magia noſtra muſi
ca oftendetur . Que omnia fuſiushoc loco demonſtrare yolui , vt muſurgus caufam ,
commotionis affectuum plenius cognoſceret,modumque haberet, quo ad perſectam ..
artis notitiam tandem peruenire poffet.Qui porrò plura de hac materia deſideratis ,
confulaclibri 9. partem primam , aliaq; de hoc argumento ſparſim in hoc opere inferta.
ERO THEM A Y III.

Vtrum diuerfiToni , diuerfis affectibus refpondeant, es quanana

huius rei fit caufa.
Vm harmonia nihil aliud fit,quam diffimilium vocum concordia, conſenſus, &
С vndequaq ; correſpondens proportio ; proportio autem numerorum in motu
acris eluceſcat; motus verò pro varia interuallorum ,aſcenſus, deſcenſusq; ratione va.
rius ſit , ſpiritns quoque , ſiúe aer internusimplantatus, vti paulò ante oitenſum fuit,
iuxta proportionem motus aeris extrinſeci moueatur ,fit vt Spiritus moti ope varię indè
in homine affectiones naſcantur . Præterea cum toni iuxta feptem diapaſon ſpecies di
triburi,varia interualla acquirant; vnuſque altero ſemper altiorem habent conftitu
tionem;
 Lib. VII. De Mujurgia Antiquo moderna,oc. 553 .
tionein ; motus quoque proportioneſque nu merorum in mora eluceſcentium aliam
des
atque aliam contitutionem vt nanciſcantur,conſequens eft. Quanto enim toni conſti 7

DAS
tutio fueritſuperior, tentò altiores acutioreſque fieri neceſsè eft,quam varietas affectuă
neceſſariò fequitur.
ชิก
ma
Hinc modi graucs,graues concitant affectus,acuti ſubtiles & acutos: prætereà cum ,
totius in tonis diuerſitatis caula ſit, diuerſus ſemitonij ficus ; ideo in principio politum
-CC aliam :in medio aliam ;aliam in fine , & ſic in reliquis interuallis aliam & aliam can
tusformam efficit, verbo , vnamquamque conſonantiam in ſuas ſpecies diſtribuit , vt
lib.4.di&tum eft.Quæritur igitur , quænam huius rei cauſa fit? Reſpondeò cum ſemito
19
nium à reliquis tonis maximè diſtet , neceſſarium quoque eft, illud motu ſuo ia tetra
chordis aut fpeciebus quartæ, quintæ & oétaux ,maximam mutationem cauſare , ita ,
vt vbicumque illud v:g: io tetrachordis ponitur,ſemper diuerſos ſortiatur effectus, vel Semitonii
exantecedentibus vel conſequentibus aut vtrimque id ftipantibus tonis . In diateſſa . motus per
ron imo loco poſitum ſemper neſcio quid triſte aut luétuofum in animo hominis effi- octausm .
totius di
cit,cuius quidem rei ratio alia non eſt , niſi quod vox in vtraque diateffarõ tam afcen erfitatis
dentisquam deſcendentis extremo mollefcens,mollitie ſua ſequentes tonos quadan. muſca can
tenus imbuat,hiſemiconij imbuti mollitie confoquentermolles animi,amoris,triftitię , wiehuius
confidentiæ affectiones præftabunt, vt in ſequentibus phyfica
notis apparet ,vbi femitonium in initiò aſcendendo, &
deſcendendo , in fine poſitum , neſcio quid , vt dixi
mollitiei poffidet . In medio verò poſitum nefcio quid EER
audaciæ ,magnanimitatis, feueritatiſque præferat.quia mi, fa, fa . mi .

illi
mollities ſemitonijcircumſtantibus tonis ità obtundi ty
tur,vt dum vim ſuam exercere non valeat,conſequen . Doc

ter iuris alterius eſſe cogatur . mirum igitur non eſt

effectus indè reſultare toniscondenientes. In fine verò
poſitum alicuius tetrachordi, Deſcio quid indignatio *mi. Pa... mi. fa.
nis portendat ob precedentes duos tonos si ſemito
nium exaſperantes .
Accedit, quod cum harmonicus ſemitonij motus
motu toni multò celerior fit , ( vt enim proportio
ſeſquiuigefima quarta ad fefqui octauam velſeſquino mi. fa . fa. mi.
ità motusſemitonijad motum toni ) fit conſe
quenter,vtvbicunquo ponitur,ſemper norabilem alterationem efficiat, fupremo loco
poft duos tonos poſitum ,vti exilitate motusfacilè intermoritur , ità vim ſuam ob præ
cedentium tonorum tyrannidem exercere non poteft in primo verò pofitum , vtitar
dius ità vegetius quoque & viuacius vim ſuam contra debiliorem ſeguentium sonorū
potentiam oftendit,dum illos fui iuris eſſe cogit. In medio pofitum ſtipantes ſe tonos
veluti blanditijs quibusdam ita deuincit , vt toni depoſita feritate aliquantulum man
fucſiant .
COROLLARIV M. 1
I:

Ides igitur quomodò ex diuerſo ſemitonij ſitu in tetrachordo tres diuerſi toni
V conſtituantur,quorum vnusquiſquediuerſo affectui refpondet . idem prorſus
dicendum deſemitonij ſitú intra diapente & intra hexachordon & diapaſon .Vides
quoque,quomodòin diapaſon Semitonium fepties mutētſitum ,& quomodò ex mil
tatione hac feptem diapaſon 1pecies oriantur,de quibus in quarto libro fusè egimus, &
cum in vnaquaque ſpecieſemitonium bis reperiatur,quomodo indè quatuordeciin to
ni ſiue modinaſcantur, & quomodò duobus veluti ſpurijs diffonifque reiectis duode
cim veri & vfitati toni tandē emergant.porrò notandum ,femitoniü non vbique poſitū
candem vimobtinere,ſed in fingulis gradibus diuerſam ob motus refpe &tu præceden
Аааа tium
 620 Artis Magne Confoni, Dilloni
cium aut ſubſequentium tono:um tarditatem aut celeritatem , vtidi&um eft , ex qua
diuerſitate motus harmonici'neceſſariò ſpiritus fiue aer implantarus aliter & aliter in
citatus , alios & alios affe&tus in homine producit ;Hinc ſi totam octauam cantus per
currat aut excedat ,cantus animoſus eft:Si diateſſaron ſolum ,modeftus & iucundus:li
Totius mufi- diaponte mediocritatem habet;tertia minor demiſlionem & pufillanimitatem .Eit igi.
* animna fe. curfemitonium non immeritò ,vt alibi diximus ,totius muſicæ anima , litu fiquidem ſuo
mitonium & modos & genera diftinguit ,omnemque vigorem & gratiam harmoniæ conciliat; vi
detur que natura illud quodammodò ad auditus ſatisfactionem conſtituiſſe, dum fine
illo ,nihil in muſica placet.nam dum auditur Re ,mi, auditus non ſati tur, ſed exſpc
& tat,vt addatur & Fa, & dum percipitur Sol, fa niſi & mi ſequatur,auditus non quieſcit
Hinc ille tonus,qui diconum in imo po.itun habet , meritò actuoſus habetur & cona .
tuum plenus ,cuius vis soʻrupos nas' exuo'a Xerosquærens finem ſuum ſcilicet diatellarons,
cuius ſemitonium cſt ei quali sw'2cuses toco conatu quæfita . Porrò hæc ſemitonij
poteſtas,plurimum augmentum extemporis proportione & ipfo rhythmɔ nanciſcitur;
& temporis quidem proportio in arli & theli,rhythmus in tardtate & celeritate motus
confiftit,cui li tripla aut dupla accedat propo:tió,omnibus numeris ad affectus moué
dos concitandoſque vim acquirit .
COROLLRIVM . II .

Patetdeniqueex hoc diſcurſu.quomodò ex ſemitonij ſitu ,diuerſi toni emanantes ,

diuerfas affeétiones in animo Aucitorü efficiát. Primus modus dorius priſcis, Luciano
Semaso's , religioſus, ſacer,grauis,Apuleio.bellicoſus,ad heroicum carmen modulādum
aptiſsimus eft ,miram cum alacritate grauitatea obtinct.
Secundus modus Hypodorius , tetricam iuxta priſcos habet grauitatem , minime
adulatorius .
Tertius. Phrygius, Luciano vocatur s'obtesi Apulco, religioſus; habet enim feuerā
indignationis inſultationem ,vnde & rxoʻrsas dicitur ; eſt impetuolus , & bellicis rebus
accomodatus . Item iambicus tragicus diſtrahens,acrapicos animum , cumq; quafi
cxtra ſe ponens ; ita Ariſtoteles8.Polit. cap . s . & Plato lib.3.de iuftitia .
Quartus modus Hypophrygius humilis, & ad fetum apriſfimus, quippe qui habet
triſtem querimoniam fupplicationem quandam & lamentationem ; cum veròhic
tonus :erè idem cum tertio fit,& pallim confundatur, non video, cur tam diuerſos a
priori affectus ſuſcitet .
Quintus modus Lydius eſt durus, minax, & hilaris , Lydorum proprius; Hinc Plito
Natura To dialog.so.de Repub. Lydiam ,& lonicam harmoniarn ve temulentam improbat; ſe
noium
cundum Lucianum baxxixo's bacchicus,fiue inſanus,conuenit noftro Vodecimo .
SextusHypolydius lachrymoſam habet continentiam , dicitur modus pius & quafi
vagiens , quippe quilachrymascieat ; reſpondet noſtro duodecimo .
Septimus Tonus Myolydius mouctaffectus,coſque Alexiles reddit , & contractos
quippe ex dorica grauitate mixtos .
O&auus modus Hypomyolydius naturalem habet iucunditatem .
Nonus Æolius eſt mitis, & miræ ſuauitatis ad inodulanda lyrica, neotericis peregri
OUS vocatur
Decimus Hypoxolius inſignem fuauitatem quoque obrinet ,
Vndecimus lonius, quem Neoterici quintum vocant, Luciano yaaquso's iucundus,
Apuleio laſciuus dicitur,lambicis & trochaicis carminibus aptiſsimus,omniumq;natu'
raliſsimus & in harmonia muſica non poftremus.
Duodecimus modus Hypoiopicus, mollitiem Ionij cmendat , refpondetque noſtro
ſexto .
Atquehi ſuntaffe& us,quos duodecim tonis attribuunt Veteres,in quibus tamen
minimè fibi conftant, eftque tanta in huiuſmodi determinandis confufio ,vt cui ſubſcri.
bas ac
 Libro VII. DeMufurgia Antiquo moderna,ege. 617
Bas nie cias;quem enim alij iucundum ,alij ſeucrum , quem caftum alij, alij laſciuum
quem deia hilarem ,alij lachrymoſum appellant.Quæ diuerſitas & apud Neotericosmi
Del rum in modum difcrepat ; cuius quidem rei ratio alia non eſt,niſi complexionum di
uerſitas, qua fit ,vt tonus,qui vni iucundus, alteri diuerſi temperamenti luctuoſus videa.
5 tur,& fic de cocteris:non morabimur hic diutius; vaus quiſque cam proprietatem yni.
lo cuique ton o attribuere poterit,quæ eius naturali inclinationi maximè videbitur effe
contentanca .

PARS . II .
PR A GM A TICA

Qua moderne Muſicę varij abuſus defectuſque aperiun.

tur, & qua via & methodo ijs deuitatis paula
tim ad perfectam Componendinotitiam
peruenire quis poffit,vbi & de prę.
ftantia quorundam muſurgo
rú huius téporis agitur.
CAP v T I.
De Inuentione &Gºpropagatione Muficafigurate free polyphoone .
A eſt Deiopt.max :prouidentia,vt nullum foculum præterire permittat, quo no
E uis donis & humanævitę vfibuſque neceſſarijs artibus mundum non inftruat:
vtpotè cuius deliciæ ſunt effe cum filijs hominum . Ludit in orbe terrarum æterna Dei
lapientia,dum bonorum ſuorum diuitias vel per minimos quoſdam radios fuis mani.
feitat;ludit vt homines attractos ſuęquodammodo naturæ faciat comparticipes i ho.
.인 mines verò tot bonis cumulati attractique ſapientiam eiusinexhauftam admirentur ,
etbonitatem redamarene fine menſura.Quę Dei prouidentia ,fapientia,etbonitas, vt in
omnibus artibus et ſcientijs nullo non feculo peculiaribus,ità et in muſica eluxit;vt quę
gloriæ ſuæ deprædicatrix effet futura ,ita maioribus ſemper augmentis gratijſquc do.
taretur .
Anno itaq; 1022. vt alibi quoq; dietū eſt ,Quidā Aretinus monachus
cum cātandi modū ijs temporibus vſitatum difficillimú reperiffet:vte
bantur enim à tempore Gregorij magni illuc vſque feptem primis
A}-Tonus. et à C. ad D, iterum conum , et à D. ad E. alium tonum , ab E. ad F.
B
} -Semiton:ſemitonum , ab F. ad G. denique alium tonum vt in marginç patet, fiue
cz Tonus.
voces aſcenderent liue deſcenderent per quoſcunque ſaltus etcaden
D tiasſemper codem tenore cantareat , Inueniuntur quoq ;in monafterio
} -Tonus. Vallis vmbrofæ antiquiffimi libriin vſum chori monaſtici confcripti
E paulo ante Guidonis tempora,in quibus vnica tanpum linea rubra du
} -Semit: citur,notas yerò monſtrant puncta quædā ſupra velinfra lineam polica,
1
F
-Tonus,
iuxta interualla pſalmi hym niaut Antiphonæ . lincam verò Chordam
vocant,vt quæ monftrettonum in cantu ſeruandum ,vide de hac ro .
G } Аааа quæ
 556 Artis Magne Conſoni , & Difoni
Quæ d'ximus fuperius lib. 5.cap. 2.vbiſpecimen veteris illius muſicæ cum punctis
appoſuimus, modum priorem vtique intolerabiliter difficilem , cuminquam Ruido
aduertiffet,ſeriò animum intendit,quomodò tantæ difficultati noua caque facili me
thodo occurreret;accidit tandem, vtis in feſto S. Ioannis Baptiſtę, dum attentius
Hymnum vt queant laxis refonare fibris ſecum volueret , non tam humano quam di
uino inſtinctuita fecũ ratio cinaretur:quid fi primæ syllabæ huius hymni aliquo mihi
ad animo conceptum molimen ,ſubſidio effe poffent:dictū factum ;Nam ex , vi queant
laxis dum ſeorſim ſcriberet , vt ; & ex refonare fibris, Re; ex harum syllabarum con
iunctione, vi, Re, tonum conftituit:Deindè ex mira geftorum, Mi , adiungebat prço
dictis , vt,Re; Faciebatque , vi, Re, Mi, quibusex, Famuli tuorum Primam syl
labam , Fa , adiungebat, prodibatque. vt, Re, Mi, Fa, Denique ex Solue polluti &
Labij reatum primis syllabis . Sol, La , producebat ſex syllabas , V 1,Re,Mi,Fa, Sol, Lu;
Quas inter quatuor lineas gradatim ,& perpuncta loco notarum ita diſponebat, vt fa .
cilè a diſcētibus caperentur,et cantarentur,vt vides .
Hiſce felicibus auſpicijs progreſſus tandem ad no
uellam inuentionem in omni muſico negotio faci.
litandam in manu ſiniſtra eaſdem ità diſpoſuit, vt
femitonium ,mi,fa ,femperduos infra ,et totidem ſu vt, re,mi,fa, ſol, la, sol, fa, mi, re ,vt .
pra tonos haberet,quemadmodum in manu ſcalaq;
Quidoniaaa l bro's patet .
Haſcc ſeptem litteras, A, B.C, D, E ,F,G, quibus loco notarum ad ipſius vſques
tempora vli erant,ad veterum conſuetudinem honorandam adiecit; & nè ullus tam
eſſer ingratusin Græcos muſicos,vt hanc fcientiā ab illis effe neſciret,literam , T , in ima
manusſedepoſuit, cui & primam syllabam ſiue vocem , vt,reſpondere voluit , et fic
deinceps ſeptem litterarumnaturalein ordinem reſpondentem vocibus totam ſcalam
Scalæ meifi confecit,à qua oingia totius mulicæ arcana non immeritò dependent, quain hoc loco
calis inuem libenter explicarē , niſi id iam in 3. & 4. libro abundè præītitillenius Abacum cla
tio 6

uiarium ,ruam taſtacuràm Itali vocant,interuallis ſuis diuiſum clauicymbalo accomo VL

dauit primus Guido ,vti in Epiſtola quadā lib.s.citata patet.Ex quodeindè veluti ex fo» P

te quodā torius polyphonię ratio profluxit.ex conſonantia enim chordarum per taxil
Origo T1. los incitatarum , nodum tandom polyphonias fiue plurium vocum concentum felici
ftaturę poly
ter detexit
plectra quem non inftrumento tantum polyplectro , ſed et aptis vocibus inftiruen
dun docuit . Atque hęc fuerunt prima Quidonis figuratæ mulicę elementa , quç vti
omnium rerum primordia,ita et hæc neſcio quid adhuc rude,impolitum ,indigettum
que præ ſe ferebant, dum ſolis punctis loco notarum vteretur , fine vlla certa temporis
menfura et proportione;donec poft ducentos circiter annos , Ioannes de Murs inuen
Ioannes de tionem Quidodianam ad incudē reuocand ), artificium muſicum omnibus numeris
Muris inué compleuit . Nam ex b, et 6 QuibusfignisQuido lineas phonotacticas ſiuè voces ſi.
musCalium gnare folebat , per continuam additionem vel fubtractionē notas eruit , quarum
ſingulæ ad precedentem duplæ ſuot quo ad temporis prolationem.
Atq; notasper b , lignificatas vocauit minimas:notas verò per,b ,nigrums
indicatas, ſemiminimas,eafdē cũ cauda ,fuſas : cum duabuscaudis,ſemifu
fas denominauit , prodieruntque ex vnico, b, quatuor diuerfæ notarumi
ſpecies,minimæ,ſemiminimę, Fuſę,ſemifuſę . Reliquas verò longioris tem Breuis Semi.
breuis
poris notas ex b, duro ſiue quadrato formauit, et per 6 , truncatum , vtraque cauda
trucatam formauit hanc notā,quam breuem appellauit : ſemibreuem verò deduxitex
b, rotundo caudà priuato , longam formauit ex b , perfecte quadrato &
cauda oblonga . Maximam denique ex produçta cauda et quadrati du:
Lóga plo maioris productu ,vt è latere patet, quę hic particulatim deſcribere
Maxima

volui, vt ex quibus principijs notarum inuentum prodierit, conſtaret . Quibus qui.

dem notis perfectam temporis menſuram dedit harmonicis modulationibus, ſinguli
harmonica tempora per eas ſumma folertia dimenſus eſt;verbo , animam toti harmo.
niofæ
 Lib. VII. De Mufurgia Antiquo-moderna,e't. 557
t's
nioſæ múſicę cantulit. Hoc pofterideindè ſecuti, ad tantam perduxere perfectionem ;
da harmonicum ſtudium ,quale & hodierna die cum admiratione intuemur . verum ne
gotium ordine profequamur. & primo quidem de Ecclefiaftici cantusdignitate ao præ
infantia ,li ritè inftituatur;diſceptabimus.
c

CA P. V T II ,

De Ecclefiaftici Cantus dignitate acpræftantia

Ecclefiafticum iam hinc à naſcentis Ecclefię primordijs nullo non tem.

С Antum
pore in vfu fuiſſe , ex DiuoPaulo oftenditur ad corinrh. 14. Cum conueneritis ,
quiſque veſtrum plalmum habeat: etad Ephcs:5.Implemini Spiritu Sancto, loquentes
vobiſmetipſis in pſalmis, hymnis & canticis . D. Dionyſius deEccl. hierarchia c.3 .
Pſalmorum ſancta modulátio , quæ, inquit , omnibus ferè Sacerdotalibus myſte
rijs iungitur, & ſubftantię ratione adheret,ca ſummo omnium principalique myſterio
deeſſe non debuit. Tertull.l.2.ad vxorem:Sonent inter duos pſalmiethymniet mutuò
prouoceat,quis melius Deo ſuocantet,talia Chriſtus videns et audiens gaudet . S.A
thanaſius quoque in ſua de fuga Apologia,pſalmodiam in Eccleſia celebrare ſolitam ,
indicat,enarrans enim quomodòirruprione Arriano um militum in Eccleſia facta , vt
caperetur,manos inimicorum effugiſſetsait, manebam in cathedra, diacono miſſo ve
plalmum cantaret , ( quoniam in lęculum miſericordia cius :) vide de hac hiſtoria ,
fuſius Socratem ,Nicephorum alioſque Eccleſiaſticos ſcriptores. Philo,libro devita con,
templ tiua narrans Eccleſiaſticæ inftitutionis initia ;non folum (inquit de prioribus Chri.
fianis agens ) ſubtilius intelligunt hymnos veterum ; ſed ipli faciunt rouos in Deum ,
omnibus eos& metris & fopis honeſta ſatis et ſuaui compågemodulantes,vnus enim ,
cxomnibus confurgens in medio pſalmum honeftis modulis intonat. Dionyſius Areo
pagita citato loco , demum inquit Pontifex ad ſanctuin altare iterum rediens ſacros lib. 3.bie
pſalmos canere incipit, canuntque cum eo omnes Eccleſiaſtici ordines , S. Iuftinus rarch;
canere ſimpliciter noo et pueris conueniens,fed cum inanimis in trumentis caneres , Reſpons:
& cum falcatione etcrepitaculis;itaque in Ecclaijs fublatus eſt vſus talium inftrumē. ad quæft:
torum ,et rolitum eſt.canere ſimpliciter;Excitat enim hoc nos & animú ad ardentem ortibdox .
cupiditatem cius ,quod in carminibus canitur ; ſopit inſurgentes ex carne affectiones , 107.
cogitationesmalas expellit,irrigat animum .S.Hieronymus: manè hora tertia ,ſexta , 19 epi
noga, veſpere ,noctis medio per ordinem pſalterium cantabant,nec licebat cuiquam taph. Pau
fororum ignorare pfalmos;Et ſicuti martyres laudant Dominum in Regione viuorum , læ ciu,in
içamonachi,quidic ac noctu pſallunt Domino , debent habcre eandem pietatem , pſil.116.
martyrum ,liquidem ipſimartyres ſunt;‫ ز‬Quod enim Angeli faciunt in Colis,hoc Mo
nachi faciunt in terris ; Pſalmorum recitatio teſte Baſilio vberrimos et iucundiffimos in plalna
fructus præbet ,animorum eſt tranquillitaş , ineundą pacis arbiter , cuius ope exundan
tes ac tumultuaria cogitationes ſe contrahunt,et conquiefcunt ; pſalnus Amicitiæ
conciliator ,vajo dillidentium ,pacis inter holtes conſtabiliendæ ſequeſter , profligandis
dæmonibus depellendiſque quoddam amuletuin ,angelice tutele conciliator,pſallen
di vtilitas triſtia corda conſolatur,gratiores mentes facit,faſtidioſis obluctatur , inerres
cxſuſcitat ,peccatores adlamenta inuitat ;Nam quamuis duira lint carnalium cordas,
1 ftatim vt dulcedopſalmi inſonuerit,ad affectum pietatis animum inflectit ,ita Baſilius .
Alternis autem vocibus peractam pſalmodiam Dionyſius citato loco indicat his verbis
Morem canendi hymnos ad alterutrum quaſi vna concordi & confona reruin chorea Epift6.3.
peragunt , S. Baſilius quoque pſallenteş bifariam diuiſos alterna viciſſitudine interres
pſal.
 -
610
Artis Magne Conjoni, & Difoni
plallere,tum conſueuiſſe teſtatur;dum verò cantabant pſalmos, tareſolebant,vt ex íta:
tu corporis demonftrarent affectum mentis,paratoſque ſe effe fitte ad domandā car.
nem ſiue exercitium corporis in cauſa corum & fratrum . Quæ deindè conſuetudo va
rijs Concilijs confirmata fuit.Quantum verò dulcedinis ex huiuſmodi pſalmorum reci
tatione perceperit S. Auguſtinus,ipfe in ſuis confeflionibus ſat teſtatur. Quanrum in
quit tleui in hymnis & canticis tuis ſuaueſonantis Ecclefiæ tuæ yacibus cómotus; acri
ter voces illæ iufluebant auribus meis , & eliquebatur veritas tua in cor meum & exea
æſtuabat,indè affectus pietatis et currebantlachrymæ, et benè mihi erat cum eis, et
tamen tunc,cum ita fragraret odor ynguentorum cuorum,non currebamus poſt te :Et
ideò plus tlebam inter cantica hymnorum fuorum olim fulpiranstibi et tandem reſpi.
rans,quantum patet aura in domo fænea : / et paulò poft; )veruntamen cum remini.
ſcorlachrymas meas,quas fudi ad cantus Ecclefiæ tuæ in primordijs recuperatæ Salu
tis fideimeæ ,et tunciple commoueor non cantu,ſed rebus, quæ canūtur magnamin.
ftituti huius vtilitatem rurſus agnoſco &c.
Exquibus in fallor allatis ſacis patet , Ecclefiafticum cantum in Eccleſia ſemper
viguifle.

CAPVT III .

Quomodò Pſalmus,Canticum ,hymnusdifferant ,

Salmodiam propriè appellamus Muſicam Dauidicam,quæ nullo non tempore in
P Eccleſia viguit.S. Chryſoſtomus quærit et admiratur,cur præ coeteris veteris in . C
ftrumenti nouique ſcripturislibrum pfalmorum Dauid Chriſtiani omnes fic adama. 0
rint,atque hunc folum ore verſare voluerint. In Eccleſia inquit pernoctantibus et pri
muset medius et nouiſſimus eft Dauid:diluculo quærunturhymnorum modulationes
et primus et medius et nouiſſimus eft Dauid . In coenobijs virginum greges
Mariam imitantiū et primus et medius funeralibus defunctorum , et primusetme
dius et nouiffimus eft Dauid : In defertis viri arucifixi colloquentes Deo,etprimus et
Dauidicoru medias et nouiſſimus eſt Dauid ,quia nihil illis diuinius, nihil facratius nihil ad animū
hynnorum commouendum aptius;quā ſacri carminis fymphonia, dum in Eccleſia diuerſarūæta
præstantiae tum atque virtutum , veluti variarum chordarum indiſcreta concordia concinunt, læ
tantur Angeli;Chriftusſibi in cantionibus fuis complacet, coelum vniuerſum exultat .
Eftigitur pfalmus nihil aliud niſi facrum quoddam poema à Dauide compoſitum ,de
cuius natura libro 2.fuſillimè actum eſt . Hymni verò tefte D. Auguſtino cantus ſunt
continentes laudes Dei;ſi ſît laus et non fit Dei,non eſt hymnuszet ſi ſit er laus et Dei
laus,et non cantetur,non eft hymnus:Oportet ergò,vt ſi lit hymnus habeat hęc triaw,
et laudem etDeilaudem et canticum , Sanctus Gregorius Nazian : carmine iarn .
bico 15 .
Modulata lans est hymrus,vtquidem arbitror
Cum cantione pſalmus est pſalmodia .
Philo primos illos Chriſtianos hymnos ceciniſſe prodidit; non ſolum inquit cötem
plātur,ſed etiam cantica et hymnos in Dei laudem componunt vario metrorum car
minumq;gencre,rhythmos concincantes in auguſtiorem ac religiofam fpeciem : tum
allurgens ille hymnum in laudem Dei primus canit,aut recens à fe compoſitum , aut
deſcriptum ab aliquo vatum veterum ,extant enim eius generis carmina priſca verſu
primetro et hymnícum ſuis accentibus inter ſacra cantandi ante altaria;ex quo antiqui
tas hymnorum fatis patet . In Concilio Antiocheno anto annos 1300. damnatum
fuiffe Paulum Samoſatenum Annales referunt, quod plalmos et hymnos in honorem
Chriſti iſto ſeculo compoſitos tanquam recētiores exploferit.Hymnorūverò Eccleſias
ftico

1
 Lib. VII.De Mufurgia Antiquo moderna,g'c. 561
ſticorum librū edidiffe S.Hilarium.s.Hicronymus docet , Sanctum Ambroſium quo.
que multorum hymnorum conditorem fuiſſe S.Auguftinus docet ex Concil. Tolet. à
OHH nonnullis inquit, magno ſtudio in laadem Dei atque Apoftolorum et martyrum
triumphos compoſitieſſe noſcuntur , ficut funt hi, quos bcatiſſimi Doctores Hilarius
atque Ambrosiusediderunt,quos plurimum deindè auxerunt Prudentius , alij quesde
quibus alibi .
$6
Canticum à pſalmo fecernit S. Hilarius in prologo expoſitionis pſalmorum , pſal
mus eſt,inquit, cum ceſſante voce pulſus tātum Organi continentis exauditur: Canti Quid Cano
cum verò ,cum cantantium chorus libertate fua vtcos,neq:in confonum organi adſtrie ticum
& us obſequium hymno canoræ tantū vocis exultat.Canticum pſalmi cum organo
præcinente ſubſequens, & æmula organo vox chori canentis auditur modum pſalterij
á modulis vocis imitata.pſalmus verò canticieft,cum choro antecanente humanæ can
tionis hymno,ars organiconſonantis aptatur . S.Hierosymusinter pfalmum ,hymnú
et canticumpaulò aliud diſcrimen aſſignat :Hymni funt,quifortitudinem et maiefta •
tem Dei,eiuſdemqiſemper vel beneficia vel facta mirantur: Quod omnes pfalmi con
tinét,quibus Alleluia vel præpoſitum vel ſubiectum eſt:pralmi autem propriè ad Ethi.
cum locumpertinēt,vt perorganū corporis,quid faciendum et quid vitandum fit,no:
uerimus:Qui verò de ſuperioribusdiſputat,etconcentum mundi, omniúg: crcaturarü
ordinem atque concordiam ſubtilis diſputator cdiſſerit,iſte fpirituale carmen canit,vel
certè(vt propter fimpliciores manifeftius quod volumus,eloquamur)pſalmus ad cor
pas,canticom referturad mentem . Euthymios in præfationead plalmos,pſalmum ait
propriè illud effe carmen ,quod fimul cum pſalterij inſtrumento fuaui voce profertur
Oden verò ſeù canticum,vocem quandam eſſe muſicam cam harmonia ſolo ore pro
latam ;Quilnam porrò cantici Author fuerit,varīj variè fentiunt. pleriq:Moyſen primü
cantici conditorem faciunt,vndè hoc pſalmo longè antiquius , illiuscnim vſus ad Da
uidis tempora perſeuerauit,qui primus omnium cæpit pfalmos confcribere. Nam etli
anteà pſalterij inſtrumento vterentor,illius vſus & lino vlla arte erat & admodum vul
garis,ad folos enim greges mulcendos pullabatur.Dauid ergò huiuſmodiinftrumcnta
pulchrè coaptauit & illius vſum ad Deum tranftulit .
Antiphona vox reciproca eft duobus ſcilicet choris alternatim pſallentibus ordine , Antipho
na quid ?
commutato,feù dc vno ad vnum,quarum in Ecclefia græca primum conditorem facit
S. Ignatium Ilidorus.Earundem in Latina Ecclelia s. Ambrofium Paulinus in cius vj.
ta his verbis:hoc tempore ſcilicet 3: 3 8. primum Antiphonæ,hymniac vigiliæ in Eccle 5

ſia mediolanenſi celebrari ceperüt,cuius celebrantis deuotio non ſolum in cadem Ec,
cleíia ,verum per omncs penè Occidentis prouinciasmanct; Hoc idem S. Ambroſio
3

]
acceptum fert S. Auguſtinus : bonè inquit , hymni et pfalmi , vt cancrentur ſea
|
cundum morem Orientalium partium nè'populus maiori tedio contabefceret,inftitutu
cft,cx illo in hodiernum retentum multis iam ac penè omo bns gregibus tuis et per
cætera orbis imitantibus hunc S.Damaſo Pontifici aqaulli adfcribunt , vt in cius actis
legitur .

CAPVT III.

· De Cantus Gregoriani dignitate abufu eius quiin Ecclefiaspaffim

irrepfit .
Sancto Ambroſio, et Damaſo vſque ad tempora Gregorij Magni , Cantus eccle
A fiafticusca ſimplicitate;qua nouellum inftitutum ettemporum conditio re
quirebat, finevlla modorū lignorumue tēporis aut menluræ diſtinctione mafit.Sed vei
dictum cft clara voce fiue pſalmos ſiue hymnos « 'otipaivas ,id eft alternis choris can
tabant ,
 360 Artis Magn & Confoni, e Diffoni
tabant. Ad maiorem itaq;Ecclefiaftico cantui decorem conciliandum, Gregorius Ma. E
gnus primusadhibitis rei muſicę peritiſſimis viris,cuius et ipſe peritiſſimus erat,ſerio
in hoc incubuit, vt cantum Eccleliafticum certis notis,de quibus alibi actum eſt,inſi
gniret,Miffas,hymnos pſalmoſq; iuxta tonorum artificium per cantus regulas ita di
Iponeret, vtpſallentes perfecta vocum menſura intentum pietatis affectumauditori
bus ingenerarent . quod et tandem fummo totius Chriſtianæ Reipublicæ bono pere
git . Atq; hic elt cantusille Gregorianus in tota Ecclefia Dei celeberrimus : Huius ſecu
ti veſtigia reliqui Pontifices operà virorum muſicæperitorum ,nullo non tempore cum
multis præclariſq ;augmentis,vti ex Gradualibus et Antiphonarijs antiquis patet , aug.
mentarunt:in quibusprætermirificum artificium tonorumq;diſpoſitionem admirabilē
ispietatis ſenſuselucet ,tamque apti ſunt ad affectiones quaſcunq; in animo Auditoru
concitaadas moduli,vtnonhumano ,ſed diuino quodam inſtinctu inſtituti videantur.
Preftantia . Tales nobisſe prębueruut cum primisduo Germani,Noauerus Abbas CenobijS.Galli,
Ecclefialli.. et Hermannus Contractuscomesà Veringen , vterq;magni ingenij , qui ſuis in canti
COMUNI
cis ad Gregorianam amulfim concinnatis plusmuſiciingenij oftendiffe videntur,qua
ingens aliorum grex ſexcentis cantionum plaultris. Quid ad pietatem aptius audiri
vnquam poteft,quam diuini illihymni ? Pange lingua gloriofi etc.ct: A folis ortu cardi.
ne. Victima pafchali laudes; alijği innumeri,quos veterum monachorū manuſcripta
Gradualia,Antiphonaria et hymnodia exhibent. in quibus feliciffimè omnes modos
tractarunt,nec tractarunt folü ſed et promateriæ condirione rebus ipſis applicauerunt,
atq; co natiuā modoru indolē artificio exprefferuát, vt nihil perfectius ab hominefieri
potuiſſe notum ſit ijs,qui hasres nonſuo affectu ,vtnunc fit;fed arte ac adhibito ſtudio
eſtimauerint.
Eſt igitur cantusEccleſiaſticus plenusmaieſtate, et neſcio quam vim anlmos in Deu
concitādi pollidet.præfertimfi cumdecore etſtudio requiſito peragatur; neq; quicqua
ad animam tranquillandam efficacius inueniri pofſe puto, quam MonachosautCle
ricos caritantes dictos hymnos,et cantica vnifona illa alternarum çqualium vocum
ſymphonia ,conftantitenore feruatatemporis et mēſure proportione requiſita auſcul 20
tare.vt proinde vel ex hoc capite ſummo ſtudio huius negotijpræfectietpręſides hua in
ius Ecclefiaftici cantusdecorem vrgeredebeant:Quod tamennon adeò ftudiofeab oc
Abafus in omnibus hodie obſeruari cum doloreuidemus:qui cum nullà autfanè exigua decentia
Ecclefiati 广
CO Cuntllo hoc Angelicum ſpailendi acDeum laudandimunusperagunt;nimiū properando , aut ‫ܐ‬
fyllabasmutilando aut uarios alios defectus committendo; operæ ijpretium facerēt
fi aufcultarent ac deincepsobtemperarentmonitis quæ de hoc negotio S. Bonauentu
raIn ſpeculo diſciplinæ parte 1. capit. 1.6.religiosè tradit hisverbis:Debent dicere officium
diſtinctè,continueintegrè ordinatè.Diftinétèneverbum mafticandovelexiliſer proferena
do vel nimium festinandodicendaconfundant.Continuè vt interruptionesin eo non fiunt in.
terloquendo.Integrè,vt de dicendis nilomittant.Ordinatèdeniq; officium in ſubstantia ,tema
pore,m.udo & omnibus exequi Studeant. HæcS.Bona At hæc circa cantum Eccleſiaſti,
cum fufficiant.

CAPVT . IV . '

De Mufice harmonicæ fiuefiguratăabuſibus es defectibus Mufícorumque

fiue Phonafcorum ingenio.

H Armonicam Muficam multis parafangis præſtantiorem eſſe , muſica ſimplici

ſiue cantu ,vt vocant firmo,iam aliasmultis rationibusoftenfum eft. Quemad,
modum enim obiectum ingenioſa diuerſorum colorum adumbratione exhibitū plus
delecta.
 Lib. VII. De Mujurgia Antiquo-moderna,coc. sőt
delcetationis affert ſpectantibus, quam fimplex & vniformi colore adumbratum .
ita & muſica harmonica,in qua voces acutæ grauibus pulcherrima surpesta permiſtă ,
Sin mirum ,quam pulchram auribus picturam cxhibeant. Verum cum dehis paſſimins
udi hocopere actum ſit,hic longior eſſe nolui . Hoc tantum polyphonia habctdifficultatis,
0? quodvix voces ad tam ingeniofum notarum contextum perfectè exprimendum aptza nianon lemn
inueniantur;Quam enim paucisin locis,fi celebriores vrbes excipias, inueniuntur, qui peraffectus
PA
extremas yoces,Netodum dico & hypatodum ,id eft cantum & baſſum ſecundum vo-cómoneat
‫ܪ‬ cum rcquiſitam latitudinem attingant;vel enim æquo altiorNetodus,aut hypatodus
æquo profundior;vel hic contrà altior,illeprofundior eft,quam vocumconditiorequis
tat :& conſequenter harmoniæ fulgor turpes eclipſes vt patiatur,neceſse eſt. Iterum ra
tione ipſiusmclotheſias,quæ fi ſolitò artificiofior fuerit,vel temporis varia fractione-in
tricatior,vel notarum diminutionibus inſolentior, rarosinucncris,qui aut cam perfecte
.
aut cum debita obleruantia concinant.Docuit me huius reiexperientia,cum enim exo
ticarum compoſitionum & vltra vulgiſphæram longè exporrecta ſpeciminaproferie
iudus eſſem ,in tanta tamen Romane Vrbis Muſicorum præftantiffimorum frequentia
nec vllum ,qui cas cantare potuerit,reperire licuerit, ſpecimina in fequentibus exhibe
mus.Quodigitur polyphonia noa cos commorionis affectus in animis hominum præ
fet,cius cauſa non in ipfam Muſicā,ſed in phonaſcorü ſuc Cantorú imperitiā conijcie
da eft.Si quis igitur fecundú omnes artisregulas concinnatū tetraphoniū quoddā pa.
ri vocũ perfectione exhiberet , cum in concitandis animi affectibus miraculum patra
turum nihildubitarem ;fed vt dixi , ſemper in polyphonijs aliquid hiat,ſemper aliquid
vel tædij vel moleſtiæ adeft.Nam experientia à prima ætatc doctus hæc aſſero .Quieru.
diți ſunt ca in re rogari,omnibuſquemodis in fe compleri volunt illud Horatij .
Omnibus hoc vitium ef Cantoribus ,inter amnicus
Venunquam inducant animum cantarerogari,
Iniufinunquam defiftant.
Qui verò ignorat, ſubtriſtis alijs canentibus aflidet; aut quia vellet fe quoqucpoffe
accinerc,aut quia pudet,quod idipfum non didicerit , aut quia contemnit,quod velno
intelligit,vel nonaffequitur.Qui verò aliquem in muſico exercicio profe&tum fecerunt,
nec tamen ſolidè artem poffident, identidem cantando errant ; vndè ingens pe
ritis tædium naſcitur,adeò vtrarum fit , vel tres hac in re fimul cõuenire poffe . Acce
dit ,quod rarò voces babeant aptas,etiam qui cantů benè norunt: Quotus enim quifq;
eft,vt etiam paulo ante memini,qui baſın aliarum vocumfundamentū rectè, & vt eius
poftulat dignitas,intonare queat: licetplerique quamuis imperiti aut inepti hanc vo
cem canere affectent .
Adfupremā vocē cārandā maximè habiles ſunt pueri yti & Eunuchi,ſed illi pierūq;
ignariſunt,& nullam in cantu habent ſoliditatē, hi verò aut rari lun qui vocc excellēs,
aut fi tales ſint, nonniſi & illi multum rogati animum inducunt vt cantent . In
Altitonante voce plerumq; vox humana claudicat,nefcio enim quid ſui iuris obtineat
tantumq; eius preciū eſt,vt pauciſlimiſint & rariſſimì,qui cam cú dignitate tuftinere
queant.Tenorē quoſdam canere pudet, vtpotè vocē oppidò vulgarē; Quofdampiger,
vt qui in alijs audiri malint,vel ob clauſularū in ijsmeliorē diſpoſitionem ,vel ob affe
duosū quippiā in alia quapiā voce abſconditü ,quod illi voce ſuamelius& cū applaulu
audicntiū ſe exprimere poſſe credunt. adeò etiá hac in re non deeſt ambitionis vitiū ,
vulgò cantorů moroſitas vocatur, quæ tanto apud quoldā maior eft , quantò funt in
doctiores ; Quorū nonnulli imperitiæ & ineptitudini coniungunt intolerabilē quandā
arrogantiā,quà tantū ſibi tribuunt,vt in multorú concentu luā tantúmodo vocē audiri
velint;vndè incondito clamore reliquorú voces data opera obtundere folent, tā intulſa
vocis intenſione,vt cam te muſicā audire putes , quam dū balantibus ouibus ruditus
conſonat aſininus,percipimus;quod vtiq;eum decori legibus pugnat. Nihil hic dicam
de ridiculo corporishabitu ,quēdūcanune,cantores exhibent; videas nõnullos abipla
focius corporisindecentiſlima cômotionc cantus menſuram affectarç.Quoſdā nāc ad
Bbbb fin
 1

562) A r t is re,iam
M a nis & Diffoni.
gn &Confoinare,
fingula iatorualla caput erige illudincl modo in vtramq; partem vibrando
detorquereimimos diceres ; & vt nihilindecorum in decoro negotio omittant, quosdā
non finc riſu aſpicias,os iam in formam cacabi rotundum ,modò in tubæ modum pro
duétum ,diftortung;iam in alias & alias formas transfigurare. Quibus fi accedat tur:
piſſimus ille oculorum motus,variæqiſuperciliorum contraétiones,dici vix poteft,quod
riſibus , cachignis ludibrijsque exhibeant melothefiam coeteroquin pulchram & cum
ingenio compoſitam :Vndè rectè nonnemo iudicabat , muſicos claudi & à nemine fpe
?

etari debere,aè indecoro corporis geftu harmoniæ vim infringerent. Magniigitur ad

affe&tus concitandos momentieſt,vt phonaſci decentem corporis habitum ,geftuſque
compoſitos decenti pronunciationi,decenti vocisflexuræ coniungere ftudeant; atque
hoc pacto harnooļa non in concentu tantum , fed etiam in vocibus & in ipfis corporis
geſtibus elegantiproportionc,cuiuſmodi phonaſci iudicio præditifaciunt,cluceſcec.
CAPVT V. -
De defectibus abufibus modernorum Melothetarum ,fiue quos Componi.
stas vulgò vocant.
Ieriſane non poteft,vt in tanta Muſicorum frequentia non inſignes abufus defe
F Etuſq; cömittantur ; dum enim omnes muſica naturaliter afficiuotur;omneſque
ex naturali illa philautia audirimalunt,quam audire, ſua quilibet tātum , non alia æſti:
mat,fit vtinfimæ etiam fortishominesmanum ad melotheticum negotium peritorum
Musicorum & iudicio pollentium proprium admoueant.Vndè tot ferè Muſurgi, quot
phonaſci,tor ſymphonctæ , quot Cantores . Qui cum vt plurimum rudes sint & theo
I

ricæ inexpertes, nec vllo in decoro ab indecoro diſceraendo iudicio polleant, totumq;
musicæ artificium siue artem melotacticam in hoc vnico conſiſtere putent, voces vo
cibus ſuperaddere,nulla aut Toni aut eius naturæ proprietariſq: , multo minus verború
melothesiæ applicandorum ,aliarumq; circumſtantiarum , quæ perfectum musicum ,
le
cõltituunt,habita ratione;certè defe &tus intolerabiles vt pafcantur neceffe eft. Quoruſ
quiſqueiam ex melothetis inucnitur,qui dum compositionem orditur,prius iudiciosè
circumſpiciat,quod chema:cui cono? quæ verbascui tempori & menfuræ cuiconſonā. 10
tiæ aut numero conſentiant : Quam pauci ex musicis hodie reperiuntur, qui proprio
Incompo- marte, vera, certa & infallibili ſcientia fulti componant,dum fola & nuda experientia
mendonon quicquid faciunt,faciunt,& vt de côpositione peractacertiores siat , primò ad claue
fili iudicio cymbalú veluti ad Lydiū lapidē confugiunt;ibi singula prius ftudiosè trutinātes, illinc
fidádum . conſoaaotias ſynopleſq;carūsimiliaque editcunt:periculosű prorsùs negoriū & inny.
meriserroribus fallacijſq ;expositū.Hinc enim fit,vtconſona diſfonis turpiter miſccant.
ſubindè ibi ſemitonia ponant, vbi natura ca refugit; ibi verò omittant , vbi natura illa
requirit.Hinc tritonos,& ſextas maiores tam ineptè concinnant, vt ftomachum peritis
moucant ; si enim corum compositiones ad regulas arithmetices reuocentur , nihil
fubfiftere poflcreperias:nec fufficit dicere ca in clauecymbalo ſucceſſum fuumfortiri,
cum aliud fit,fallaci auriū iudicio,aliud ſcientiæ irrefragabilis ſcrutinio ftare , ſi onim
muſicā callerent,aliud iudicarent , li interuallorū peritiam haberent , omnibus hiſce
vininimè indigerent. Mufurgus igitur melotheta vtcü dignitate ſuam profeſſionēſufti
meat,ad minimnú interuallorü harmonicorü ex arithmeticis præceptis eminentēſcica.
tiam vtcalleat neceffe eft .
Alius non minus intolerabilis defectus apud modernos muficos viget;dum omnem
imitationē reſpuuot:Voco imitationem , duin quis varios præclariſſimorū symphone
tarum ftylos minutim diſcutit, ſingula ftudiofè examinat,& fingularia in ijs occurret
ria in proprios vſus conuertit.Sed turpiſsimus vſus tum alibi, tum hic potiſsimum Ro
mæ adeò inoleuit,vt nullus corum ,qui diuerſis ecclefiarum choris prælunt,magiftrorú 1

aliam muſicā.præterquam propriam autæftimet,aut cantare dignetur ; qui voie sand

jalul.
 1
Lib.VII . De Mujurgia Antiquo-moderna. 563
infulciſsima.Quis vnqua etiam fi poeta natussit , quicquam cūdignitate in ftylopræ
LOS ftabit poetico ,nisi eximios illos Poetarú coryphæos, Virgilium ,Ouidiū ,Horatiū aliofq;
moos legerit,& imicariftuduerit : Quāvarietatem nobis exhibebunt noſtri mulurgi, si ne.
210
glecta memorata imitationeſuis tantummodo inuentis insiſtant
Protuleruntaullo non tempore tum hodierno,tum præcedenri ſéculo vitosmusicos
omni exceptione maiores: quiſcientiâ praxi iungentes tam exquiſito ftudio , tum per
tinaci labore omnes muſicæ partes abſoluerunt, vt alijs ſpemad alia pertingendi ert::
u puiffe videantur.Quis ad ingeniū & dexteritatem lodoci Pratenſis Hobrechti, Cypriani
Rorij hodic accedat: Quis Oļlandi,Moralis,Præneftini corumq,ingeniofum in harmo
-2 nis contextū ex modernis affequitur? Fucrunt prætereà in Germania,Gallia,Anglia
complurcs & hodierno temporeſunt admiranda muſicæperitià præditi,quorü ftylum ,
melotheticũ melodiaſque li ad trutinā reuocarent,ſub ijs tam exactam muſicæ formā,
tam ingenioſas & elaboratas compoſitiones haud dubie reperirent,vt nihil his addi aut
demi poſſe aſſererent . Quos ſi hodierni musici penetrarent , si meliora quæuis excer
perent,quis ex tanta inucntionum , quasjlli præferunt, variecate non videt ſemper ali
quid noui illos in fuos vfus conuertere poſſe ; Sed dum quicquid alienuin eſt,
quicquid extra patriæ fuæ fphæram vnquam prodijt , arroganter contemnunt: min.
rum non eft,tā miſerabiles totq; ceroribus & vitijs obnoxias compositiones etiam in
præcipuis ſæpelocisquotidiè prodire;ſemper tamen musicos peritos & iudiçio pollſtes ,
quorum in ſequentibus mentionem faciemus,hic exceptos volo . Porro hunc imitatio.
nis defectū maxima quoq :incouenientia ſequuntur:dum enim quiſq; ſua tantīmodò
æftimat,dum ſuas adorat tantūmodò ſordes;fit vt tota ars ,totum ipforú artificiū decē .
aut viginti clauſulis,quas ab alijs tamon furtim fubtractas paucis mutatis fuas fecerūt,
abſoluatur.Hinc tā exigua harmonici ſeyli varietas in Eccleſijs paſsim percipitur.Hinc
ſemper eundē ferè teretilmű,cosdem glociſmos,eaſdē vbiq; clauſulasad pauſcā & ſto
CurPauci
machū vſq: percipias.imò ſi quandoq; clauſulaquæpiā aliquem apud Auditores plau. Mufici be
sū experiatu ,dici vix poteft,quantü in omnibus pene-Eceleſijs di&ta clauſula fatigętur, ne Compo
quam graueriugum ſubire cogatur; dū eam nõ Miſsis tantū,ſed & pfalmis ,hymnis , mo nant
tectis, verbo, õnibus cöposititionibus indiſcrete infarciūt.Quod ſane si yllū ,certè inusi
cæ paupertatis & in inueniēdis nouis cöpositionū modis inopiæ luculētū argumērü eſt,
1
atq: aliūde nõ naſcitur nisi ex contēptu,vtdixi,iınitationis , & exigua applicatiope la
1
boriſq; tædio, quo fit vt ad eximia quæuis animo generoſo penetraqda omnē conatū
declinent. Accedit quod pleriq; non tāhonoris autreputationis propriæ incitamento
quă lucri & pecuniæ cui inhiant,fordida auaritia ,ſuas vt plurimú copoſitiones perfi
0 ciant. Hinc nihilelaboratū , nihil exactè ad muſicæ leges trutinatū , ſed tuniultuarie
49 hinc indè colleétū & in propofitū thema'vel vnius noctis ſpacio malè conſarcinatum ,
auribus ſimpliciū exponuntiſit cantilena qualis qualis ,dümodopecunia cõgera tur ,ſuf
1 is
ficit . O foedam animi vilitatēịcertè ſi vllū ,hoc ſane ex maximis impediment vnum,
eft,quò minus ad inſignē in muſicis perfe &tionē pertingant , Quid enim ab homine
lucro & auarigiæ intento aliud quàm tumultuariū , inconſideratū ,ac feſtini calami in
curia diſtortū exſpectes Qui contrà aliqua propriæ exiftimationis curā habent,per
tinaci ftudio omnia trutinant ,iudicio exquiſſto ponderant , vt pulchrè omnia ſibico
hæreant ;nè alicubi quippia hiulcũ ,indecorū , & cótra leges harmonicas comiſsū sit cu.
A ra singulari diſpiciunt;atq:hoc pacto fieri non poteft , vt non intenta melothesias pul
chritudo emergat .
Aliusdefectus, qué pleriquemoderņorū musịcorã cõmittunt,hic eſt, quod verba,
d non ſcitè,non proſodicè harmonicis modulis adaptare ftudeant: fed nec hoc ipſum mi
10 rū alicurvideri debet,cũ multilinguæ latinæ tań ignarisint,vt nec ſensū,nec Rhyth
IA mū,nec ſyllabarü quãtitatë in proposito themate capiant . Hinc ridiculæ illæ pronun
1 ciationes & foed iſollęciſmi;dum fyllabas longasnunc corripiunt,breues nunc produ
bany cunt,tam fædè dilacerant,vtnihilinconcionius eſſe poſsit. Accedit huic àliusmultò
declaro .
intolerabilior defectus,dum non diiudicant thematis affe & ionē :Exemplo me locidi
te Bbbb 2
 564 Artis Magn &Confoni, es Diffoni .
Incidi non ita pridem in compositionē, ſupra hoc thema;Abßerget Deus omnem lacry
mam ab oculis eorum,vbi nullus lutus, clamor aut dolor & c.vbi Anthor pluriinum ludic
in verbis Lachrymas ,luctus, dolor omnibus modis procurando , vt clauſulā oppidò, triftē,:
faceret.Quis non videt in hoc luſu grauiſsimú iudicij defectú : Quid enim lachrymæ ,
quid dolor,quid luctus,cū exceſsiuis coeleſtispatriæ gaudijs, bcatarümcatiă tripudio
& exultationccõmune habeant , fufpicari non poſſum . Non ita pridë alias contrà in
> alio argumëto Morsfestinatluftuofa huiuſmodiclaufulis ludit per singulas voces in
modū fugæ,in quo nec cātus necmodusaffectioni,nec tēpus actioni reſpodet; Quid
ii

Mors luctuoſa feſtinat feftinat ij. ij.

cnimmortiluctuofæ cũſaltibus cũ diſſoputo & viuaciſsimo motus impetu ? In hunc
eundem errorem incidunt Miſfarú compoſitores, qui dū vocē Kyrie eleyfon ante Deü
per humilēſupplicis & proftrati animi affectū exprimore deberent , ridiculis faltibus &
incõgruo diminutarum notarum augumento clauſulischpreæ theatríſq;quam Ecclefia
apt oribus referunt;verum hoc fortèillis ignoſcendum ,dum quod græcumeſt, non in•,
telligunt . Innumeras huius farinæ compoſitiones hic adducere poflem ; verum quias
muſicimentëmcā facilè ex paucis intelligere poſſunt,ſuperfluum eſſe ratus fum ,ijs dio
tius inhærere .
Patet igiturexdictis ,quid vitaro hodierni muſici,quid imitari debcant,vt vitatis hát
Quid niulia monicis monſtris ad intentā muſicæ perfectionēpertingant. Anteomnia haoc ſibi re ,
ci vitare gulā ſeruandă putent,vtomnes ſibi quà ſcriptosquà impreſſos Authores cöparent,ſin”
quid imicari gulos examinent,atq; inftar apis argumentoſæ meliorē forū ſuccă ia mel conuertant,
debeant
nö facilè qužuis exterũ contēnant.Quienim Germania , Gallia, Angliá peragrarunt;
(
& opera muſica in omni harmonici ſtyli genere edita ritè examinarunt,meliſmata oas
diligentia,laborc,muſicorüq; ornamentorü impertælo fcrutinio elaborata , ca in ador
nåndis ritè cöpoſitionibus inuentionū varietatē inuenient,vt nihil ſe ſimile facere poffe
fateri cogatur.Eft enim hoc imitationis ftudiū idē quod apud poetas & Oratores mul 02

tæ lectionis ftudiú . Quis ex poetis Italis ad inſignē vulgaris poeſeos peritiā ſe vnquam t

peruenturū ſperabit:niſi prius cöprehendatlaudaciſſima monumenta Petrarchæ, Dan .

tis,Tallı,Arioſti Sannzari alioruq:innumerorũ quaſimente memoriaq: cóprehendat.
Quis pictorú ad artis perfectione aliqualēpertingere ſe poſle ſparabit, niſi Albe ti Du
reri,Raphaclis Vrbinatis,Michaelis Bogarotę,Quidoreni,Rubenij aliorüq; in arte prin
cipūrelicta pieturarú monimenta,omni conatu imitari ftuduerit. Idé dico Muſicis præ
ſtandú eſt,ſine qua nihildignü ſc præftituros certò norint . Diſcēt à Gallis ftylū hypor
chematicũ & exoticistriplis tumidū,ab Anglis ſymphoniacũ inſtrumentorú mira va
rictate floridū ,à Germanis harmoniosū multarū vocũ ingeniosūq: cõtextú.Sic Helenæ
imago ex proportionatiſsimis omniú aliarū imaginū mēbris concinnata , harmoniam
omnib. numeris abſolutiſsimam exprimer.Quod quomodò præftandú fit, & quomodò
ab ingenioſis Authorìbus nullo non tēpore præſtitū fit , modò manifeſtare conabi
mur .

P A R S II.
CAPVT I.
De Mujurgie pathetice eiuſque bene riteque inftituende ratione -
icę muſicę vnicus finis fit,affectus varios iuxta propoſiti afsüprig:thc
С Vmpathet
matisrationē mouere:primūgshuius variationis Mutationiſq: pathematū funda:
mētu lint Toni fiuc Modi,quos idcò Gręci no incõgruètropos appellat:abijis ordiemur.
Quod

.
 Lib. VII. De Mufurgia Antiquo-moderna.
Quod antequāfaciamus,mirari ſatis nõ poſsū ,vanū & inutilē quorundāMulicsos
a ſtro
rũ in recta tonorū aſſignatione laborē . videatur mihi huiuſmodi perpetuò in vaſe Da •
ta
ma
naidum aqua replendo occupari & củ nihil no agant,quo magnü aliquid mundo se
detcxiffc demóftrcnt, peractis tamen omnibus & rc benè cõſidcrata, quod omnes alij,
On
in aerefepiſcatos & cerebro & crumena vacuos reperiunt . Alliſi & ego ad hunc ſeo
i pulū non infrequenter. Nā cöparaui quotquotobtinere licuit, manufcripta græca cu
Latina de Muſicis rebus monumenta, dū fingula vnú cú altero cöfcrēdo trutino, tanta
opinionūde tonis corūgslimitationib.cõfuſionē,tam diuerſa placita reperi,vt in diuerfa
abeuatiū nè vnú quidemcum alte ro prorfus cõſentientem deprehenderimiprimò qui
dem quod oppidò mirecis hanc muſica litem , vel inter primos claſſicos Authores A
riſtoxenum.Clcomcdem ,Ariſtidem aliofq;, quos fupra citaui, quam maximè viguille
reperio.Dū Aristoxeno Prolomçus,huic Briennius, Alypius, macho ,alij alijs pertina
citer cötradicunt.Conftituit ProlomeusT onorum ordinē Nico
ſyſtematūqsrationem multò
aliter, quàm citati illi antiquioreseâ præcedentes;aliter Boetius, quamuis nulli plus
quam huic iudicioſiſſimo Authori adherenda fit . Lis igitur nullo no tempore de recta
tonorú co ftitutione viguit,nec vllus hucuſq; inuentus eſt, quieam diremerit.Glareanus Diuerfze of
quidem indecachordo fuo viginti annorū labore peracro operehuius felitisdiribitorē piniones
cóftituit,ſed & is tamen adeò in ſuis incõſtans & varius cft,ita ab antiquis diſcrepat,vt nunero
benè appareat,æftū hunc ſe cuitare minimè potuific . Franchinus aliquantū antiquior
illo totus ab omnibus diſcrepat:dū & ipfe nouas machinas & fabricas molitu: . Gali
lçusdá conos inftaurare ſatagit, eos nimia in hodiernam muſicam perſecutione dc
ftruit. Hos fecuti Recentiores,dū præcedentes cū antiquis cõcordare ſatagunt, in di
uerſa abeūces,negotiū cotă diſcordant. Et primò quidē totiin nominibus funt,dú alius
locoprimi toni Doriū , alius Phrygiū, Lydiūalius coſtituit:Alij tonos tancūmodo tres :
octo alij,alij12. 13. 14. 15. 24. deniq; no defunt , qui 72. cöfticuant . Quam qui
dēincõftantia & varietatē,mirū no eft,tam diſparia circa tonorū naturā & proprietatē
iudicia confequi,dū alij primū laſciuũ,mollē petulantē,alij grauē ,temperatum ,caftū di
cunt.Hanc ridiculam altercationcm cũ viderem , totamq;litem nõ in natura rci,queim .
mutabilis eft,fed in terminis tātā ,verbis & nominib.cõſiſtere notarētanqua ad muſicæ
perfectionem inutilem & parū facientem , reijciendam exiſtimaui.Quid enim ad noſtræ
muſicę decorçm intereft,vtrú veteres tali & tali ſyſtemate vſi ſintevtrūdoriū primum ,
vtcūphrigių ,vtrum lydium coſtituerint:vtrum iſte tonos à Mi , vtrum ab a Reinci
piat,nihilhæc omnia adnoſtrum inftitutum cõferunt; vtpotè quæ ex arbitrio homi.
num dependcant,acc aliam caufam habeant,præterquam beneplacitum corum , qui
prima huius facultatis fundamenta iecerunt. ità enim viſum fuitipſis ,
Cum itaq;muſica perfecta ſcientia & hominib.à natura eius femina inſita sint ; cer
tum cſt,æternæ cam veritatis principia habere, & rationesaffectuum immutabiles , vti
ſupra lib.z.fusè oftenfam eft.Abſtrahendoigitur ab õnibushuiufmodigrammaticis nu
1 gamentis & vanis altercationib.quib.vtpotè ab incoſtanti humanę volūcaris principio
dependentibus,deriuandis nullus vnquam erit finis & terminus . Seriò inuigilaui, v ¢
naturam feptem diapafon fpecierum , in quibus tanquam in cardine totius patheticæ
muſicæ negocium verſatur,intimè penetrarcm : ex natura enim huiuſmodiinteruallo :
rumfuturumſperabam ,vt ad ſingulorum tonorum naturam ſagaci naturæ ductu per
cauſas ſubdiuerſis huiuſmodi interuallis latentes demum perringerē , & fic tandē
ſingulos tonos correſpondentibus affectibus, qui totius muſicæ finis eſt , applicarem ,
ac proindè luculenter hiſce oſtenderem ,nihil in veterű muſica vnquá fuiffe,quod no in
noftra quoq; contineatur,cum natura in nullo defecerit vnquā, ingeniorum quoq; vic
gor in nulloſitdiminutus,imò hodiernotempore & vegetior & omnib. quæ præterita ,
ſecula nobis pepererunt ſubſidijsinſtructior. Et quamuis naturā harmonicorum inter
uallorum ,cum paulò antè in alijs huius operis locis fusè deſcripſerimus ; hic tamen eā
mufurgiæ practica s'upas bosóges applicareviſum eſt.Quod dum facio,nemincm ad mihi
ſubſcribendum cogam ,ſed rei æquitate propoſita ſuum vnicuiq; iudicium eſto ; neque
enim
 566 ** Artis Magn &Confoni , e Diffoni.
enim hic Atiſtatchusnec Pythagoræ autos e ou audiam , fed muſicos tantuin hac mea
ténui opera incitare volui,vt relictis inutilibus altercationibus naturam cõlulerent; re
jecto cortice inucili nuleum & medullam amplecterepturi
Cum itaq:muſica ſcientiælinumeri ſonori;omne aucēlonorum ,vt alibi dictum est,
aeris motum inuoluat,qui quidein li proportionatas fit ,animam & auditum benè ; -fi
diſproportionatus eundem malèafficit.Indè primacõfoni& diffonifundamenta.Cum ,
prætereà numerusharntonicus ellentialiter cofiftat in diuerſo interaallorum afcenſu ,
aſcenſus verò & defcenſusharmonicum motum mirificè alterent,vt dum ex grauiin
acutum & hinc denuò in graue fit proceſus, cocingit neceffariò , vtper alia & alia in .
terualla aliter & aliter anima pe fpiritum implantatum ,vt ſupra di&um eft ,motus har:
moniciimmediatom ſubiectum afficiatur,Cum prætereà quædam intcrualla minora
in motu ab alijs maiorib. vt ſemiton'um à conis mirum in modum diſcrepent,fit quoq;.
vt pro diuerſo huiuſmodi interuallorum minorum litu diuerfæ harmonicæ alterationis
ſpecies oaſcantur.Certum enim eft,vt in decimo libro depulſibosoftenfum eft,acrom
innatuin Gueſpiritum animalem ad exteriorem aerem ſimili motus proportione coci.
tari, ita vt fioculis eum cotueri & aurib. porcipere poſſemus,moțum fonorum voce in
aere expreſfunteundem & in fpirituſpeitaremus & audiremus . Acumen itaq; & gra:
uitas,intenfio & remiſſio celeritas& tarditas fonorimotus,quasmollities & durities co
fequuntur,qua proportione & temperamento ſpirituin alterant;hoc codė& animam
alterabant. quiG.iorentior fuerit '& acutior acutiores & igni ſeu choleræ fimiles ;lires
millior,remiſliores & terreo humori timiles; fimedium tenuerit, medias affectiones
efficier ;
Hoc igitur tanquam infallibili fundamento Tuppoſito,iana fingulorum interuallorü
paritam & propretatem fcrutemur; vt cui quoduis affectui excitando conferat,ex di
ſcurſu nofiro parefiat .
Atq;in præcedentibus quidem ſat oſtenſum fuit tres ſpecies diateſſaron & quatoor
diapente limuliunctas,coltituere lepte n fpec és diapisõidifferentiain verò ſpecierum
nocõliftere nisi in motu ſemitonij,siue alia & alia difpositione eiufdein.Hoc enim abla:
to omnis prorſus in musica varietas tollererur.Sem tónio'taq ;vim aliquam proprieta
temq; ineile, qua reliqui carent,hinc luculenter pater: Vis actein hed;vtfupra dixi alia
no eſt ,nisi diuerſa & differens motusfoori proportio:deperider enim ab huius motus
qualitate tota naturalis Musicæ ſpeculatio :Nam vt rectè ia Chordo ſophia noſtra de. NG

mõliravimus,quò interually in aliquod alrias eſt,eò acutiusfonabit, & quò acutius ſo

nabis,tantò celeriorem motum efficiet:cótra fit in remiſſione coni;prætereà quò inter
uallum aliquod voiſono erit propinquius , tantò in morus cöcitatione illi erit fimilius,
quantò abyniſonoremotius,tantò cuader incitatius ( quæ omnia cum alibidemoſtra.
ta ſint,nihili!lis immorabimur ) Porrò ficut yicinitas ad yailonum mollitič inducit, ità
remotio duritiem. Hinc chromaticum genus per femitonia vicina voiſono interuallo
& femiditono procedens,molle dicitur, & à fapientib. veluti juuentuti noxium feuerè
prohibebatur . Enharmonicnm verò ,cum per dieſes vniſono adhuc viciniora interualla
procedat,omniūmolliſſimum dicitur.Cum itaq;tonus multòfemitonio incitatior fit,
& maiorem motus celeritatein dicto ſemitonio habeat,neceffè eft,vtfemiditonum ma '
jorem celeritatem rono ,femiditonuşmajorem ditono,diateffarò maiorem ditono ,dia :
pente maiorem diateſſaron,hexachordo maiorem diapente, diapaſon omnib. dictis &
dildiapafon hocmaiorem celeriratem motus fonoriſotiatur;certum eſt , ex hac celeri.
tate & tarditate motus yna cnm ſemitonij diuerſo ſitu omnes variaciones harmonicas
veluti ex funte quodā emanare. Hinc tanta eft
differentia inter gradum ,Mi,fa , hemitonia.
cum,& vire:ful,la : fa ;ſol: Nam , mi,fa,neſcio
quid languoris & mollitiei oppidò à reliquis
Mi, fa , fa ,ſol, fol,la, remi, tonis diftinctę poffidet.reliquiverò toni ſingu'
li diuerſas ab inuicê proprietatcs fortiuntur.Nā fa.fol paulòprimointeruallo incitatius,
fer
CM
Lib. VII. De Mujurgia "Antiquo-moderna, 696. 567
ſcuerum quid s-fequens interuallum ſol,la, adhuc incitatius hilare, lætum & gaudio
2, fum . Quartum verò,re, mi, incitatiffimum , neſcio quem cholericum & indignationis
motum refert: diverſa itaq ; interualla diuerfos affectus exprimunt, quia vous ſemper
ume altero altiorem conftitutionem habct, vndè veluti pergradus incitaţi augmentatur ,
ad cuius agitationem nunc velociorcm ,nunc tardiorem ‫ ر‬,cum ſpiritus animalis ſimili
2.Cik ter agitetur,mirum non eft, eam aliter & aliter cocitatum , diuerſos quoq; in appetitu
cover ſenſitiuo morúsexprimere.Cum vero ſemitonium notabilem & maximè à tonoſen .
‫با‬
fibilem differentiam habeat,ita vt illud in gradu toni collocatum n'hexpediTon ſiue im .
pronunciabile fit , atq; adeò tritonus non alia de cauſa ſine horrorc proferri nequeat ,
niſi quod femiconio careat. Hinc alium id in initio poſitum , alium in medio , alium in
fine,aliü in alijsinteruallis motŭ lorticurs cum enim in principio remiffum , mollius in
citabitur,in medio yerò cum altiorem conftitutionem habeat , tùm à ſitu , tùm à co.
ſtipantibus vtrimq; tonis variè affcctum ,aliam motus fonique formam acquiret; quod
&de quocunq; alio ſitu intelligendum eſt.Sed vt lector curioſus videat differentiam
ſonorum in vna octaua elu ceſcentium ,hic octaux diatonicæ fingulos gradus ponam ,
vnàcum celeritate motus,quam quilibet gradus habet ad præcedentem coparatus , vt
indè lector curiofus ea,quæ in præcedentibus diximus, luculentius penetret. Sint igitur
octo chordæ longitudinc & craſsitie æquales ,iuxta gradus octaux diatonicæ extenſä :
를 & prima chorda incitata vibrationes faciat. 48. dico chordam Re, 54. vibrationes fa
&turam ,ità vevelocitas vibrationis duarum chordarum tonum maiorem , vt, re , expri
meatium ,fc habcat, vt 48. ad 54. chordæ verò , Rc, Mi, in velocitate fe habent vt $4.
ad 60. M ,Fa, vt 60. ad 64. Fa, Sol ,vt 64. ad 72. fol,la ,vt, 72. ad 80 , re, mi, vt 80 , ad
90. mi, fa. deniq; vt 90.ad 96.vbi vides, quò altiorem notæ cõſtitutionem habent , cò
acutius & incitatius eas fogare,ità vt femitonium inferius, etiamsi æqualem proportio
acm cum alijs fc ſuperioribus habcat situ ,motu tamco & impetu ab iis difcrcpet:aliam
coim id mi,fa.fa,fol,& re, mi , veluti altius & altius conftitutum celeritatem habet ,
& conſequenter aliter & aliter fpiritum animalem afficit .

Gradus O &tauæ Diatonicæ .

5.9

og

Lii

yt, re , re, mi, mi, fa, fa, ſol, fol, la, re , mi, mi, fa .
ità
lle 48.54 . 54.60 . 60.64 64.72. 72. 80. 80.90 . 90.96. 1
co

8 ad 9. 9 ad 10. 15 ad 16, 8 ad g . , ad 10 . 8 ad g. is ad 16 .
1
}

TIL
TOS Verum cum hæc omnia in Mugica organica demonſtrauerimus, colectorcm remitti
nel mus habent ſe ſoni codemmodo ad auditiuam ,ficuticoloresad potentiam viſiuam :
diuerſo enim colore imbuta obiccta pro diuerfa fitus difpofitione vifum aliter & aliter
afficere,adeòcertü cft,vtquiid negauerit,oculis carere iudicandus fit.Hinc ſemitonia
haudincógruè alboreſpódet velusi omnium colorum formæ; & luci proximosintenle
ò ver
 5,0bu8s A rtis Magn & Confoni , e Diffoni.
pral Semitonium vero fauo refpondet ſemiditonus i ruko dito.
Flauus Şemiditonus nus , diateſtaron Aammeo , Aurco diapeote,
diapaſon
Rufus Ditonus Hexachordon purpureo , diapaſon yero viri
Aureus Diapente di , ex anrco & purpureu compoſito omnium
Flāmeus Hexachordū mai. colorum pulcherrimo & amoeniflimo referi
Purpurcus Hexachordon min, mus . Reliquos verò colores ad nigrum al
VIRIDIS DIAPASON terum colorum cxtremum non malèdifionan
tijs applicamus , ità yt niger tonum fiue fecun
diapason

Puniceus Djahepta
Ceruleus Semidiapente dam Tritonum , fuſcus , hexachordon ma
Fulcus Tritonus ius cinereus , ſeptimam coeruleus aprè rcferat.
Luteus Diateſſaron è quorum tamen commiſtione & artificioſa
Cinereus. Tonusminor fyncopationc pulcherrima harmonica picra .
Niger Topus maior emanat .

COROLL ARIVM .:

X hoc diſcurſu luculenter patet,caulam diucrſæ concitationis affe & uum aliam
E non eſſe ,nili qain diximus diuerſam ſp.ricus rationem pro diuerſis intenfionis.
& remiſſionis motus harınonici grad bus ia aereimpreſlis aliter incitacam . Hinc Ca
Quzeham in. dentiæ & interualla maiora incopoſita,maiorem vim in animam poſſidenc,vtpotèquæ
teruallama maiori viſpiritu n concitant, ita diapente plus poteft quam quarta , Diapaſon quam .
His spirtaus diapente, & fic de cæteris,quo enim altioremab yaifo ao diftantiam habuerint inter
ualla,tantò maius,inluetius, infolentiuſq; quid in anima efficient.patethoc in concio .
natoribus & oratoribus,qui ad motum in animis hominum concitandum ,vocem præ .
ter ſolitum eleuare & intendere ſolent.docuit & hoc ipſuin natura animalia . Canis
efferueſcens rabie ,vocem iuxta humoris bilioſi concitationem vehementē, vocem for
mat acutiſfimam;Hinc maximè muſicam ornant interualla iacompoſita cum iudicio
ordinata.Patet quoq;hinc,diatonicum genus vti naturale eft , & animæ noftræ veluti 0

ingenitum ;ita maximè concit indis affect bus aptum efTe , quicquid alii contradicant .
Enarmonicú & chronaticum ob exilia interualla vix quicquam præter mollitiem im
primunt;vtpotè vniſono plus æquo vicina:dixidiatonicū præ cæteris eſſe naturale,quia C

video hoc omnes coriusorbis populos naturaliter ſuis in cantibusproferre;vt ex variis

exemplis,quæ ex Patrum Societatis noftræ hic Romæ anno 1645, ex vniuerſo mundo
congregatorū orehauſi,patet;verum operæ precium me facturum exiſtimaui, fi in cu
rioſilectoris gratiam hic nonnullas diuerſisgentibus vulgò vfitatas cantilenas profe
ram;Ex his eniin patebit,homines genus diatonicum ,naturam docere.
Turcicum Alla alla Audio nonnullos Sacerdo.
tes Turcicos quoties alla alla
illud fuum folëniter intonant
hoc clauſulagenere interual .
1 lis miris , inſolitis , conciſis ,
abhorrentib . referto vti.cuius mentione & Keplerus in fua harmonia fecit, nihil tamen
in hoc occurrit, vt aliqui obiiciunt, nondiatonicum .
Chinenſes,vti retulit mihi P. Samedius Soc: noftræ apud cos multis annis conuer
fatus ,dum confutium adorant,hac clauſula vtuntur .
Chinenfum mos canendi ante idolum quod vocatur Canfutius.
Refert Tomus Hiftoriæ Indiæ occidentalis muſicí
quà populi dieti Toupinamauox vtuntur, hanc elle,
que ſequitur,quam in feftis celebrioribus tanta ani
Chuypochuypb mi cõiētione,tā inſolitis corporis motib.inftituunt,vt
omnes lymphaticos & mente capios diceres.Notas
cx Authore ca fide . quà is retulit apponimus,
CAP. II.
obtain
Lib. VII. De Mufurgia Antiquomoderna, 6'6. 569
CA PVT I I.
De Tomis fiue modis, es tropis harmonicis eorumque natura,proprietate
hele
in affectibusconcitandis
Н Oc loco mirari ſatis non poſſum nonnullos , qui vtnouitatem quouis modo in
troducant, & modernæ muſicæ ſplendoremaudacter ſupprimant, noftrosmo
1

dosnulla ratione coſdem eſſe cum antiquis aſſerunt; Antiquos verò multò fuiffe
alios, coſque auguſtiores ,& affectibus concitandis aptiores. Verum vti hoc illi facilè
afferunt,ita facilè quoque, quod afferunt refutari poteft ; ſi vera funt,quæ dicunt,ofte.
dant nobis aliquod tantæ huiusexcellentię ſpecimen,vel Authorem adducant,ex quo
incomparabilis illa muſica colligi poſſit; quod cum nonfaciant:idem præftare viden
tur,quod Circumforanei & Agyrtæ , qui vt putridas ſuasmerces fimplicioribus tantò
faciliusvendant,eas nefcio ex quo Indiæ paradiſo prodijffe,iuuentutis inftaurandæ , &
contra omnes morbos virtutes habereprorſus inauditas inſolentiſfimè non line riſu
medicorum peritiorum iactitant. Eft nè poſſibile, vt huiuſmodi muſicaltri libi per
fuadere poffint , nullum eſſe, qui præter ſe veteres Authores legerit : nullum effe , qui
vecerū rationem cū moderno ſtylo ritè cobinauerit ? cone arrogātię deuenerüt,vtfolos.
Ariſtarchos,& dictatores,reliquos oēs hucufq; peritiſsimos muſicæ viros, cæcos,igaa
ros,&ſine iudicio in hoc muſico negotio extitiffe arbitraripoſsint neſcioſanè necvlla
ingenij vigore ſcrutari poſſum , quodnam illud aut fuerit, auteſſe potuerit , & in
mufica tonorum conſtitutione tam infolitum , & extra omnes humani ingenij limites :
conftitutum in veterú muſica artificiū, quod cantoperè deprædicant, tot laudibus ex
collunt, in cuius comparatione omnia noftra fordere liberè effutiunt.An forſan phan
tafticam aliquam muficam ex concauo lunæ à genijs fidereis delatam nobis hi diuen
dant 2 præter hanc enim aliam omni adhibita combinatione inuenire non licet . Sed Muſica Ve
& hoc, vel in animum inducere,non dicam vani ſed ſtolidi hominis effe , quis non vi- fidelium non
det ? Errant, errantigitur,qui tonos veterum à nobisdifferentes faciunt, & nonviden na perfe
tur, aut legiffe , aut li legerint ,inteHexiffe Prolomæum , & Boetium ;vtrumque in mu- ctior .
fica facultate incomparabilem , quicum ex ſeptem ſpeciebus diapafon tenorum dif
ferentiam emanare vna nobiſcum clarè oftendant; tum veterum authoritate , tume
proprio iudicio condemnantur : rationes eorum ftramineæ puerorumque velut ludí.
bria quędam auſcultanda nöſunt;concludendumg; contra cos tonos noftros, cum
antiquis non tantum eofdem , fed nihil quoque in veterum muſica excogitari poffe
adeò nobile, quod non noftra quoque habeat, & abundantius habeat, dummodò ab
ingenio proportionato tractetur.
Toniigiturnon antiquis tantum ,ſed et modernis originem ſuamdifferentiamque,
ye alibi fæpè di &tum eſt , aliundènon habent, quàm ex tribus ſpeciebusdiatelſaron,&
quacuordiapente,quæconſonantiæ in vnum coniun&tæ , vti diapafon,ita vtriuſque
ſpecies iunctæ feptem diapafon ſpecies conſtituunt.Quæ quidem loptem ſpecies, vel ad
diateſſaron ,& feptem tonos plagios;velad diapente referuntur,& alios tonos Authen
tos conftituunt; adeoque quatuordecim omninò prodeunt toni , ob diuerſum femito
nij ſitum variantes. differentia tamen in quibuſdam adeò exili,vt vix diſtinguipoſsint.
Ex quatuordecim verò , cum duo ob tritonum ocurrentem veluti ineprireijciantur
duodecim omnium ferè meliorum muſicorum iudicio toni paſsim vſitati remanent.
Verum nè verbis tantum contendere videamur,rem dmoduxtinds ob oculos ponere ui.
ſum eſt .
Toniigitur iuxta ſeptem diapaſon ſiue octauz ſpecies duplicatæ conftituebant qua:
tuordecim tonos , & duobus , ut diximus,reicētis , ob tritonum inutilibus, remanent
duodecim , quorum ſex plagij , &totidem funt authenti
son interuallo diſercei ; quorum chordæ ſequuntur ; hi t'i diapeate ,illidiateľa.
.
Cccc Chor:

1
 570
D E
Artis MagnaGDifoni, &
A
ConfoniCi
R

Ili
1

, chorda
1. & 2. 3. & 4. S. & 6 . 7: & 8 , 9. & 1o. 11. & 12.

Hos tonos fi tranſpoſucris in vnam quartam fupra, prodibunt ijdem toni fi& ti fiue
tranſpoſiti in b molle , vt fequitur : Chordæ tonorum tranſpoſitorum
G А B C D F

Chorda fi &ta. chorda 2. chorda 3. chorda 4. chorda s. chorda 6. Numer.chot::

1. & 2. 3. & 4 S. & 6. 7. & 8 . 9. & io . 11. & 12.Num . Tonorū

Quomodò porrò ex hiſcc cardinalibus tonorum chordis duodecim toni naſcantur,

brcuiter dicondum eft .
Cumigituromnis O & aua fiue diapaſon cx quarta , & quinta componatur, ſexverò
diapaſon (pccies dupliciter conſideraripofsint, vel iuxta harmonicam , vel arithmeti
cam diſpoſitionem , iuxta priorem cum in ſingulis ſex fpeciebus diateſſaron Cupraw,
diapentc infra ponatur, aalcentur toni ſex Authenti ; iuxta pofteriorē in ſingulis ſex
ſpeciebus cum diapente fupra , diateſſaron infra ponatur em anabunt toni ſex plagij:
ſex itaqueAuthenti, & ſex plagij limul coniuncti conftituunt duodecim tonos. Quæ
cum omniafuſiſsimè in quarto libro explicata ſint,hiclongiores eſſe noluimus.Quarè
mentem noftram exemplis hic appoſitis declarafſc ſufficiat.
Diſpoſitio Authentorum harmonica . Authenti in octaua quintam infra ,
quartam ſupra habent .
E C

+ Quintus.
Primus . Tertius . Septimus . Nonus . Vndecimus.
Quinra infra .
Diſpoſitio tonorum Arithmetica'.
Plagij in Octaua quartam infra quintam ſupra habent, vt patet,
Sono
Sccundus. Quartus . Sextus. Oétauus . Decimus . Duodecimus.

Metathefis fiue tranſpoſitio tonorum in Oftauas proprias per quartam

juxta difpofitionem ha:monicam .
Authenti
14

Primus : Tertlus . Quintus . Septimus . Nonus .

 Lib. VII . De Mufurgia Antiquo-moderna,& c. $71
Metathclis iuxta diſpoſitionem Arithmeticam .

Secundus. Quartus, Sextus. Oétauus. Decimus. Duodecimus

Atque ex hac mutua tonorum conbinatione totius muſicæ ſecretum non immeri
cò dependet,in hac enim omnium non naturalium , regulariumque tantùm , ſed &
fi &torum ,tranſpoſitorumque tonorum differentiæ præcisè ſpectantur. Ita vt tong
naturali dato,ftation tranſpofitionem eius correſpondētem habcas,vna cum ſemæogrą
phia vocum ſiue ſignatione vniuscuiuſquein quatuor principalibus vocibusperagen
dam - Vides ctiam , quomodò Authenti quintam ſemper infra,quartam ſupra : contra
Plagij ſuprà quintam , quartam infra habeant,quæ interualla,vt faciliusperciperentur,
notis nigrisdiſtinximus. Vides denique duos fingulos tonos ueluti primum,& ſecun.
dum ‫ ;ز‬tertium , & quartum , & ſic de cæteris,neſcio quid commiftionis , & uicinicariş
habere . Quibus quidem exhibitis nihil reftat, niſi, ut quos unuſquiſque affectus amet,
quibus animi pathematis ſeruiant ſinguli,breuiter quoque declaremus.
Sciendum igitur primo cft; Naturam toni hoc loco non ſumi pro eflentia ipfius to
ni, ſed pro proprietate quadam,quà fit,ut eius procedendi ratio potius ad hunc,quàm
alium affectum incitet . Nam fieri vix poffe uidetur, ut unus tonus tam aptè conſtitua .
tur, ut omnes ad eundem affectum exciter .cum ſubie &ta non codem modo fint dif
poſita, nec eodem temperamento gaudeant : fierique poteft, ut tonus ,quialijs moe
Aus, is gaudiofus alijs uideatur , & contra';imò nec refpectu eiuſdem ſubiecti ſemper
eandem uim poſsidet; poteft enim unus, & idem tonusvarietatetemporis, & menſurę
diminutionum colore , & cadentiarum, clauſularumque diuerſitate ita alterari ;ut
duos in eodem ſubiecto diuerſos triftitiæ, & gaudij affectus excitet , ut alibi often
dimus .
| Hinc arbitror,notam eſse non apud antiquos tantum ;fed & modernos de tonorum
natura opinionum varietatem : Nam præterquam quod in ordine tonorum conſtitué
do antiquicum noftris diſcrepent'; unuſquiſquc ità quoqueconcinnaripoteft, ut ad
contrarios affectus concitandos pro uaria ſubiectorum conditione , apru s cſse poſsit .
Sed uideamus quid ueteres de tonorum proprietate dixerint . Ariſtoteles melodias in
tria genera partitur,ità ut quædā ſinta Orxe gas'an,id eſtmorales,nõnullæ afcxTixxe', id eſt
actiua . & aliquæ s'&osgivastira' fiue erft , id eft,furiofæ , & bacchicæ ſint. Dorio rono
attribuit primigeneris melodias. Eſt enim doriustonusiuxta cos grauis , conftans, &
ad vocesmutandas aptiſsimus.Secundi generis phrygiotono concedit,qui cum acti
uus ſit, uiuacitate, & audacia plerus , tales quoque reddit a &tiones in fubieétis , quæ
ſuomodo imbuit . Tertij generis melodias attribuit lydio tono , qui cuin languidus,
mollis, & effeminatus ſit, & Baccho Venerique conueniens ,ut plurimum in ſympoſijs,
choreis,nupțijs, & tripudijs adhibobarár.Plato uerò melodiasin quatuor ſpeciesdiui
dit, ita ut Doriæ harmonię tribuat graues,etmaieftatisplenas a &tiones . Phrygiæ uiua
ces, & bellicoſas: Mixolydiæ acutas,& lugubres.Myxolydię denique siuè Ionicæ , &
Lydiæ (quæ poftea dicta fuit hypolydia ) languidas, & molles attribuat , ex hiſce uerè
quatuor, tantum duas prioresin Republica ſua admittit , quarum priorem cum ad
2L mores animoſque tranquillandos, & adhoneſtatem , virtutiſque ftudium animandû ;
alteram ad animos in bellicarum rerumftudiumaccendendos aptam comperiret,tan
guam Reipublicæ neceſſariam multis rationibus commendauit. Reliquis duabusvc
luti Reipublicæ ob lafciuiam , mollitiem , effectumquc,quem concitabant temulento
rum proprium , iuuentuti nociuis , reiectis interdictiſque. Dorium Athenæus hiſce
verbis pulchrè ſanè deſcribit. d va Ságros astacusa tol dosçcosese'upaível
duoso cocco 2 xai qo'llasycno agent's me
 572 Artis Magne Conſoni,& Dilloni
και διακεχομε'νον και δ'Γλαρον αλλά σκυθρωπον , και σφοδρον οτεσυγκλον'τι πολύτροπή Harmonia ,in
quit, doria videturobtinere virile quid d magnificum , maieftofum ,etplus ſeue
ritatis, er vehementia habet, quam diffolutionisyet hilaritaris; non enim varia eft
nec vaga, et tales erunt Dorum mores . Vci & AriſtidesQuintilianus notat. Acolius
cātus ſuperbus, & inflatus,fincerus, amoroſus,liberalis , telie Atheræo habebatur; ya
cuus tamco aliquantulum ,id eſt ſimplex, & ficcus,&tales erát TheitaliAcolię incole.
Ionius verò cantus,teſte Quintiliano erat aufterus,ficcus, duris audax,contentioſus,
Compara. pertinax, ſeuerusque , & tales erant Aſiæ populi lones . Atque hitres populiaptè
modernios comparari poſſunt in Italia Tuſcis, & Romanis,Lobardis, & Brutijs , ſiue Calabribus.
popilosto in Hiſpania ,Caſtellanis,Lufitanis,Arragonenſibus. In Fraccia Pariſinis , Aquitanis,
opze
Vetere,s & Auxitanis . In Germania Auſtriacis,Belgis, Saxonibus. Sed hæc za pesmas. Quicquid
Græcos ſit veteres Dorium,vt plurimumvocabanr oimuoio ,id eftfacrum , Phrygium sv8v ,id eſt
furioſum ; Ionium grazusoy, id eft Bacchicum; Dorio Pythagoricimirè dum lurgerent,
corpore excuffo , ad contemplationem ſe aptos reddebant. Hyppodorio vero, teſte
Quintiliano, yeſperi curis, & laboribus ſedatis,animum ad fon num præparaba ot.At
que hæc funt,quæ de natura conorüm in Veterum monumentis leguntur , in qua ta
men determinanda non tot ſcriptores ,quot placita diuerſa opinioneſque reperio; quá
inconftantiam cum & apudmodernos Authores reperirem ; viſum fuit,tonorum pro
ceffum ad incudem reuocare , fingularum repercuſsionum , aſcenſuum , deſcen
ſumque leges accuratius trutinare, vt quid verè ſecundum daturam ijs inſit,determi
nare poſſem . Hinc fingulorum tonorum exempla quædam quatuor yocum fyın.
phonia hoc in loco , quæ juxta onnem rigorem compoſica , omnibus diminu,
tionibus,coeteriſque chromatiſmis,quas coloraturas vocant,euitatis, exhibere viſum
eft ; hoc vnum intendentes, vt ſimplex toni natura , notarum æquali ſemper tenore
oſtenderetur; ſic enim vniuſcuiuſque proprietatem melius apparituram credebam ,
quãſi eam varijs diminutionibus adornatam proponerem . Nam vt ſupra indicaui
certiſsimum eſt, conum vnum , & eundem non tantum in duobusfubieétis tēperaméto
differentibusdiuerſosaſſectusconcitare,vt in magia conſoni, & diſfoni videbitur;fed
& in vno quoque & codem nunc triſtitiam ,ſi per notas, & temporis menſuram langui
dam , & flebilem ;iam gaudij, & triſtitiæ , lipertriplam , & concitatiores notarum fal
tus modorum nomi,& leges procederent . Vt igitur natura vniuſcuiuſque ritè con,
Itet, omnes toni codem tenore notarum, & temporis menſura exprimendi funt.quod
in ſequenti tonorum paradigmate præſtitimus. lo quo , & miſturam diuerſorum to
norum , quantum poſsibile fuit , vitauimus, nè hac importuna miſcella toni vna cum
tenore naturaliyim quoque ſuam pathoſque naturale perderet ; quod dum facimus
in nullius iuramus verba magiſtri; ſed naturā ducem ſecuti, hancquam deſcriptimus
veriſimiliorem tonorum naturam ex naturali interuallorum litu proceſſuque depreho,
dimus. Quod fi quismeliusquid inuenerit , ei haud inuitos nos ſubſcripturos polli;
ccmur .

Regularium , & naturalium duodecim Tonorum proprietas

exemplis demonftrata
Nicuique Tono ſuam oppoſuimus metatheſin ,ſiue tranſpoſitionem , quas vul
gò Tonos fi&tos vocant; ex quibus apertè liquet,duos,primum , & ſecundum ;
tertium , & quartum ; quintum, & fextum ; feptimum , & octauum ; nonum, & decimu
vodecimum, & duodeciinum eſſe prorſus ſimiles ; & quaſi eoſdem , vt proinde hund
tonorum ordinem,vel ipſa natura doceat. Sed his ita obiter indicatis iam rem ipſamı
a uſpicemur .
Pac
 Lib. VII . De Mufurgia Antiquo-moderna. 573
Paradigmata mufice pathetice in 12. Tonis exhibita .
Rimus Tonus affectibus religionis, & pietatis & amoris in DEVM mirificè fer
LE P uit,habe
am
t enim neſcio quid energiæ mirabilis, qua fiducia quadam ſuauiſsima
JU rapit anim ,camque cæleſtium rerum amore complet; verùm ad hanc rem demon
ſtrandam compoſuimosſequenstatrophonium ; In quo yides prima yerba prorſusre
a fpondorc affectibus;nam in verbo ( exaudi nos )quibus anima ſollicitè aliquid à Deo
, cluectaffectusplenus fiducia, quem aſcenlusquidam mentis in Deum ardens
* petit
deſigna t. Deſcenſusverò per B molle in eundem locum humilem , & pietoſum affe.
dum oſtendit, quos affectus in ſequentibus per aſcenſum , deſcenſumque notarum ,
fuauiter ſe ſyncopantium cantor proſequitur ;
Paradigma 1. Toni .
2015
Exaudi nos à Dc us fa luta ris no ſter. Trālpoſitio
toni in 4 ſupra
# 11
€ # * A
$
Exandi nos o De us falu taris no ſter. Tranipor.
La

Exaudinos De us lul
faa
f s no
tautariris noſter.
ſter . Tranſpoſit.
tis
-
Exaudi Aos à Dcus falutaris nofter faluta ris nofter.
$ 5
Tranſpoſitio

Secundus Tonuş modeftam , & religioſam lætitiam pre ſe fert , yndė ad laudes Dei
concincndas aptiflimus eſt; eſtenim hilaris, & graui tripudio plenus;animataffectum
& ad cæleftis patriægaudia traducit. In exemplo hìc appoſito, facile , quæ diximus
patefiuat. Vides quomodo aſcenſus notarum hilaris ſecum vna animam in audacem
quandam fiduciam in Deum traducat,quam conſequentium ſe vocum veluti ordinc
Dco applaudentium fugæ pulchrè extollunt,paradigma ſequitur.

Can
 $ 74 Artis Magn & Confoni, e Dilloni
Paradigma II. Toni.

:
mino cante
Hot
mus domino cantemus domino
Caremus Do

Ulla
---
7
canticum no uum . Tranſpoſitio

11 SI
Cantemus Do mino canti cum nouum canticum
Ha

*
no uni , Tranſpoſitio.
‫ܝܝܢ܂‬ --
母走
Cantemus Do mino can ticum canticü no uum ." Tranſp.

H1.
Cantemus Do mino canticũ can ticū nouum . Tranſpoſitio
Tertius Tonus, mæſtitiam , gemitus, querclas,lachrimas propriè amat, vnde thrc
nis aptiſſimus eſt, & ſi cum artificioſa grauitate inſtituatur dici vix poteft quantum .
efficacię ad animam in dolorem , lachrimaș,commiſerationēq; concitandam habeat.
Itą Theenus Dauidis, quo mortem filij fui Abfalon acorbiffimo dolore planxit,appofitè
ſuper hunc tonum applicari poteft.
.
Paradigma III.Toni.
体
tot 0 :0
3
Abſalon fili mi Abſalon fili mi Abfalon filimi. Tranſpoff.

20
e

Abſalon fili mi
Ablalõ fi li Abſalon fillemi mı , Tránſpoſitio

bar

Abſalon fili mi Abfa lon fili mi :

牙
Tranſpofitio.

Abſalon fili mi fili mi Abſolon fili mi . Tranſporitio.

Quar
 1

Libro V 11. De Mufurgis Antiquo- moderna, ec. 575

Quartus Tonus adcò fimilis eft tertio ,vt periti atiam Mulurgi cadentiarum fimili .
tudine decepti , vnum cum altero ſubinde confundant: quitamca repercuſſiones to- IV.Toni
norum benenoucrit facile differentiam obſeruabit : verùm de his vide , quæ de diffe
sentijs tonorum fusè tractauimus in lib.3.& 4. Cum itaq; tertio tam vicinus fit, limi
libusquoque affc & ibus concitandis ſeruiet. Amat enim mæſtitiam , & dolorem cum
indignatione quadam ,& efferuoſcentia ſanguinis, cuiuſmodi ijs, qui vchementido.
lore in lachrimas , & ciulatus foluuntur , eucoircfolet . Vides hanc compoſitionem ,
acſcio quid acerbi doloris obtinere .

Paradigma 4. Tuni .
il ***
O vos omnes qui tran ſitis vide te fi eft dolor fi

cut dolor mcus ſicnt dolor ij. mc us .

sep
Tranſpoſitio

Ovos omnes qui tranſi tisvi de

top
tc ſi eſt do lor ſicut do .

03
1
lor mc US .
Tranſpolitio ,

Ovosomnes qui trận fitisvi dete fi eft dolor

ficut dolor meus .

Tranſpofitio

€5 ま 主
O vos omnes qui tranſi tis videte fi eft do lor fi

cut dolor meus

ad
Quintus Tonus hilaris , maieftate plenus , ad ardua animam eleuans , acſcio quid
cfficaciæ ad animum in heroicas virtutes concitandum obtincat. Replet animum . Natura,
# ſerijs,& arduisrebuscum hilaritate,& fortitudinc expediendis dedicum mag
; næin V. Tosi.
ecclefiafticis canticis dignitatis eft, & maieftatis,
Para.
 576 Artis Magne Confoni, eg Dilloni
: Paradigma 5. Toni.
E 26
Ego autē gaudebo, & exulta: bo in '. De o les ſu meo. Tranſp.

Ego autem gaudebo,& exulta bo in Deo Ielu meo : Tranſp :

Tutt
Ego autem gaudebo,& exultaba in Deo lefu meo. Tranſpofitio:
FE
105 Doo

Ego autem gaüde bo, & exultabo in Deo leſu meo .

REST
Tranſpor.
Natura Sextus Tonus'ex parte ſimilis eft quinto,ex parte differt , differt tamen in cadentijs
VI, Toni, finalibus , habet in'repercuſſionibus neſcio quid feuerifsimæ hilaritatis, & bellicæ in
citationis . Vndetubis,& tympanis, ad animos in forocem diſſolutionem , & yeho.
mentiam bollicam incitandosaptiſsimusefc .
Paradigma 6. Toni.

#
STA
Eftote fortes in bello,& pugnate cu an tiquo ſerpen te. Tr.

རབ་ tra
E ‫سنتے‬ F3 pente . Tran ,
Eſtote fortes in bello, & pugnate cũ antiquo fer

EH
Eſtote fortes in bello, & pụ gnate cū antiquo ſerpente. Tranſpor.

Eſtote fortes in bello,& pugnate cū antiquo ſerpēte. Tranſp.

Na tura
Septimus Ton.natura ſubtriſtis, querulus, amoroſus, zelotypus,voluptuofus,amo
res molles, ac'adhæſionem dilecti pulchrè exprimit,magna ad animam mollifican
VII, Toni. dam vim habet , rebus diuinis ,ainorique cæleſtium rerum , præfertim fi remittatur,
vt hic factum eſt, adhiberi poteſt , ſi intendatur verò ,neſcio quid diſſolutionis mun.
danz
 Lib. VII. De Mufurgia Antiquomoderna,og'c. : 575
danæ ,obtinct , nos hiccum exhibuimusin verbis Cantici Canticorum , Liquefaliach,
snimy,06, Paradigma VII Toni.
E H Et
料
Liquc facta eſt a nima anima me a quía amo re tui
Fraue

languco . Tranſpofitio.
E

Ligue · fa &ta eſt anima mea quia amore rui lan guco , Tranſpor.
‫مل‬
E
Liquefacta eſt anima mca quia amore tui lan guco. Tranſpoli.

7ta
Liquefa & a eſt anima mea quia' amore tui lan guco . Tranſpoli.
Natura
08auus Tonus Hilaris,vagus, iucundus,hominem exprimit honcftis, & pulchris re• VIII, Tone
bus intentum ,caftitatis, & téperantiæ cuftoseft;magnam ad animamin præclara quç .
uis eleuanda à natura inſtitutus, rebus Eccleſiaſticis oportunus,natura eius, hic omni
quo potuimus artificio expreſſimus:

Et cxulta uit ſpi ritus mc

第 US

in Deo faluta todo

ri me 0. Tranſpoſitio.

Er exulta uitſpiri tus me us in Dco la lutari meo.

a
KIEŚ

རྩ་
Ec exultauit ſpiritus me Us in Deo la lutari mco . Trālpoſiti

311
ERE EE
oca In Deo falu tari falutari
rah
meo . Tranſpoſitio ,
Dddd Nonus

102
 1376 Artis Magri.e Diffonia Conjoni
Natura NonusTonus, naruta timidus, caris,& follicitudineplenus , cuin (pe tamen ,& f .
1x Toni. ducia coniū & us,animum ,inter ſpem ,inetumque poficuin pulchrè exprimit;cos', qui
de dubio aliquo clientu folliciti lunt facile commouet, periculi, & aduerītacum me
moria : n concitat vide gaudium quoddamſubrriſte , quo aniinu veluti fulcita fe ad
cautè impoterun procedendum erigit : prudentiæ cuſtos eſt; exprimit lamentatio
nem laçob da filij dubia ſalute ; a bilo 1061opis
Paradigma 9.Tuni.

s:

IF
Lanientabatur la çobla cob. Tranfpolie.
2

Lamentabatur la çob

17
batu lacob ; Tranſpoſitio
Lamentabatur la cob lamentą r

FEIS
Lamentab atut ļacob lamearaba
rivista , 6 , mwen
tur lacob , : Tranſpoſitio
C043560 Bri
Natura
intinis
Toni; Decimus Tonús, fleblis , amoroeus , mollis,hominem molli corruerfationi deditum
exprimit rebus fpitituálibùs, & pietatis operibus* li remittatur, aptus eft, li intenda
tur in lafciuiam , ac mollitiem animi, amorefquc mundanos ſacile rapit ,
1:11:" 911
INT

Paradigma io. Tonus

)190

& ER
Lau da Syon Saluia rn rem .
Transpor .
mu
T

Lau da Sy on Saluatorem Tranſpor.

‫به اتها‬
Lau da Syon Sal ua torem
Tranſpofitio.
UNIE
PUT

辑 로
Lau : da Syon Saluatorcm ... Tranfpofitio
$
Lib. VII. De Mufurgia Antiquo-moderna, &c. 577
Vndecimus Ton. ſimilis octauo, natura vagus, pulcher, harmonioſus,magnificus,
& regia maieftate plenus. Rebus magnis recitandis aptus , mirabiliter ad affectuum . Nat Toni.
XI.ura
varietatem animam exagitat,cor dilatat ijs , qui ad magna ( pem habent: Honores
dignitates, præmia, memoriæ & phantaſiæ offert . Talis erat affectus B. Virgiņi cum
infigita Dei beneficia in Incarnationisbeneficio recognofceas,in gaudiofum illud can
ticum prorupit.
Paradigma 11. Toni,

+ 25
关 Ma gnificat anima me a Do minum. Tranſpoſitio

Magnificat anima mea Do minum Tranſpoſitio.

Ma gnificat anima me a Do mi num . Tranſpoſitio

Magnificatmagni ficatanimamea Do minum.Tranf,

Duodecimus Tonus ſimilis ſexto, natura ſeuerus vagus vehemens, in choleramas Natura
vbi intenfior fueritfacile inflammat. Vndebellicoſis rebus, & ferociam , fiue feuerita. XII. Toni.
tem quandam præ ſe ferentibus aptiſſimus eft,habeçtamen ſuauitatem quandam ad
iun & tam animoad præclare agendum concitando idoneam .
Atque hiſunt Toni, quospræcipuis affectibus, naturali progreffus omni miſtura...
& chromatiſmis derelictis reſpondere putamus ,
Paradigma 12. Toni,

5 ** -t

Vi ri liter agire & çonfor tetur cor veſtrum , Tranſp.

ot #S

Viriliter agite & con forte tur cor Vo ftrum ( Tranſp.

Vi rilirera gite, & con fortetur con

pod
fortetur cor veftrum . Tran ,

Viriliter agite & confortețurcor veftrum . Tranſpoſitio

Dddd 2 CA
 $ 78 Artis Magna Conſoni , Difori
CAPVT III .

De locorum temporiſque conftitutionead affectus concitandosordinanda.

D
quos affc&tus potiffimum Muſica inclinet , tum in præcedentibus, tum alijs
varijs huius operis locis cum dictuin lit , ſuperfluum iudicauimus hic de ijs fu
Tiusagere. Quarè hoc loco ſolum oftendemus; quid fit muſica pathetica, & quo
modo in praxin illa deduci debeat : Sed rem abfque ylterioribus ambagibus or
diamur .
Muſica pathetica nihil aliud aft, quam harmonica melotheſia , ſiue compoſitio ea
Quid fit arte, & ingenio à perito Muſurgo inſtituta, vt ad datu 1 quemcunque animiaffequm
Mutica
therica , Pa auditorem
tiones :
concitet. Requiruntur autem ad eam ritè inftituendam quatuor condi
quarum prima eft ,vt ſymphoneta peritus feligar thema affe stui concitando
aptum ; Secundò, vt aſſumptum themacongruo Tono adaptet. Tertiò , yr Rhyth
mum , liuèmenſuram verborum harmonico rhythmo, mentirrque exactè coapter.
Quartò, vt compoſitam juxta dictas conditiones melotheſiam à peritiſsimis phona.
fcis pronunciandam ,cantandamquo loco congiuo, & tempore exhibeat. Verum haş
conditiones per paragraphos paulò fuſiusdeclaremus .
S.I.
De conditionibus paulò ante propoſitis ad patheticam muft
cam neceffarijs ,
A eft animæ ad fonum artificiofum vis, & efficacia, vt is verbis adeffe &tumali
E quem concitandum aptis expreſſus, id in anima verè præftet,quod ſignificat,
Habet.n.(vt diximus) Sonus exteriorad ſpiritū animalē veluti ad chordá quādam ani,
CE

e
mæ eam arcanam vim, vt fimul, ac illa incitetur, mox concitetur & anima ad cuma
affectum , quem chordæ, ſiue fpiritus animales natura ſua conciliareſolent; Quem co pa

ſenſum , fi quis perfectè noſſet; is hominem , vel ſola voce in quoſcunque affe&tus rape
re poſſet. Nouerant hoc veteres Poetæ; vnde verſus ſuos ita affectibus accomodabát;
vt quiillos attentius legerit,perſonaruin affectus, vel ex ipſo rhythmo intellexeriti
Quis exempli cauſa in hocverfuVirgilij; Quos ego : fed motosprestat componere fluctus.
non videt inſignen animi cohibitionem ? Quis dum legit illud : Quadrupedinte putrē
ſonitu quatit ungula campum ; equi currentis nonimpetum tancum videre ,fed & ipsū
Tonum audire libi videtur? Nouerunt & hoc Oratores, nouerunt Coinedi , Tragedi .
Verum cum de ſimilibus alibi tractatum ſit , ijs non immorabimur .Quod fi ia metri
ca arte tantam vim vel nuda vox obtineat,quantò maiorem vim in harmonico moru
obtinebit? Nouerut hoc nullo non temporeSymphonetæ, & Muſurgi, dum ſummo
ftudio in boc claborarunt,vt dum affectum excitare vellent, thema prius congruum ,
leligorent, ceutotius fabricæ conftruendæ bafim , & fundamentum ; quo peraéto, ficuti
poctæmetri genusaffe &tui concitando aptum; ita Mulurgi modum ,fiue Tonum ac
gotio inſtituendocongruum ,ſeligebant , & thenatiaffumpto, & afletui correſpon
deatem;Quem proindeharmonicæ menſure,& recte ,congruæque temporis propor.
tioni, alijsque clauſulis pro conditione ſubiecti accomodabant, vt tandem intentum
effectum , affectumq; conſequerentur.

$. II .
 Lib. VII . De Mujurgia Antiquo-moderna. 579
S. I I.
หลัง Deloco oportano pathetica Mufick .
D locus non fuerit opportunus;muſicam quoque plurimum de vigore ſuo, & effi.
cacia perdere neceffe eft .
Primò igitur locus paruus anguftuſquehuic negotio ineptus eſt, cum ob parietum
validiores reflexiones,tum ob phonaſcorum plus æquo ſibi propinquoruin conſtipa.
tionem , qua voces confulæ vim perdunt .
Secundò ,Locusplenushominibus, aut tapetibus ornatus ,aut varia ſupellectili
inſtructus,vellibris , chartiſque refertusinſtituto noftro minimc eſt commodus; ſiqui
"C dem huiuſmodi obſtaculis voces variè partim fra &tæ , reflexæque, partim ſuffocatæ ,
iplendoren, & energiam amittunt; quod experientia docet ; In Eccleſia enim homi )
nibus vacua , taperibus,alijsque impedimentis deſtituta muſica melius reſonat, quam
in eodem loco confuſa hominum inultitudine referto . Locus etiam lana refertus, pa
leisque,ita yoces abſorbet, vtægrè, & non niſi obtusè percipiantur.
Tertiò . Locus nimis yaitusob vocum di Tipationem incommodus quoque eft ,
Hinc in patentibus campis , publicis Compitis, & Templis yaſtioribus muſica gratia
{uam , vtplurimum perdit. Locus igitur medius inter vaftitatem , & anguftiam ſit
oportet , habeat murosplanos de gypſo duriori delicatè incruſtatos ; fornice, aut ta Loci foli.
bulato plano inſtructus, Sic enim reflexio eritæqualis. Verùm de fabrica locorum , tudinis vri
muſic.e aptorum , vide Echotettonicam noftram . Loca quoque deſerta, qualia ſurit märarem
infyluis ad prægrandes rupes, flumina tranquilla , commodiſsima ſunt ; Silentium, Halicioni
enim ſolitudinum , & rupium reflexio , vti & ipla loci conſtitutio mirificè viin mulicæ gaudium
acuit , dummodòlocus herbis,fruticibusque copioſioribus luxurians viterur ; in his conciliant,
enim vocesmirum quantum diſsipantur, fuffocaturque; Locus præcipitij plani, ad
cuius radicem Lacus ſit tranquillus,omnium commodiſsimus eft . Verbo , diuerfa ,
loca diuerſis,diuerſis affectibus concitandis ſeruiunt. Locus ſolitudinis mærori , &
rerum humanarum contemptus affectibus optimè quadrat.In hortis virore, florumq;
varietate refertis muſica læra , hilaris,iucunda ad affe &tus gaudij, lætitiæ,amoris diffo
lutionis mirificè , omnibus in effectum intcntum efficiendum confpirantibus confert;
dummodò prædictis impedimentis careat.Idem dicendum eftde alijs locis, ficut enim
oculus ex loci aſpectu horridi horrorem ,ex ameni, lætitiam & amorem ;ita auditus, via
ſoloco ad affcctum aliquem conducente per mulicam affectui fimili excitando ap.
tum ,animum oculorum & aurium ope ad correſpondentemaffectum duplicato auga Triplex
mento agitat ; Nouerunt hoc Veteres Muſici, qui theatra ſua pro varijs affectibusin , Theatri
Auditoribus concitandis,variècoſtituebant;vțvel hinc triplex forma emanarit Thica- conititu
let tri,Comica, Tragica,Satyrica ;Comicum ,varijs palatijs, domiciliorum compitorumq;
my varia d ſpoſitione depingebatur . Tragicum nigra apparatus oftentatione ad triſti
II tiam , animique mærorem concitabant; dum lugubri ſua facie facile pertragicum ge
ftum , hiſtoriamq; in memoriam reuocaret Auditoribusrem geftam .
Satyricum ,fyluis, hortis,arborumque amænitate,fontium ad hæc ebullitione,facilè
animú ad hoſce affectus inclinabāt, quos Satyrịca poemata de rebus voluptates,amo
res, aliasque mollium animorum illecebras inuoluentibus repreſentabant: Quibus ſi
muſica quadrabat, dicivix poteft quantum energjæobtinerent ad Auditores in quoſ.
N
cunque affectus rapiendos . Sed de hisalibi folius, quare ad inſtitutum noſtrum . Situs Muſic
Situs phonaſcorum non ſit in circulum ; hoc enim ſitu voces non æqualiter ab Au , corú quid
ditoribus percipiuntur ;fed fit ex aduerſo Auditorum fitu lineam rectam , vel arcna - conferant.
țum quid referente; ſic enim voces melius, & æqualius ad aure's delabuntur Audito
rum . Phonaſci verò, quantum poſsibile eſt, æqualitatem vocum ſeruent, nè yna al.
teram
 580 Artis Magne Conjoni, & Diffoni
teram obtundet , decenti habitu , & optimacorporis conformatione, ne quicquam
ſit,quod diffonet , aut oculos aureſque offendat auſcultantium ; reliquas circumftan.
tias prudentiSymphoniarchæ conſiderandas relinquemus . Situs verò Auditorum ,
(quos paucos effe oporret )debet elle proportionata à loco Muſicorum diftantia , quæ
quidem diſtantia dependet ab intenſionevocum Muſicorum ; vt itaquc aliquid certi
circa hoc conftitueretur ,oporreretMuſicos prinium probare, quænam diſtantia ad
vocem remiſſam , quæ ad intenſam ,meliorem effectum præftet . His peraétis : Audi
tores animó præparato , id elt , omnibus curis , & diſtractionibus diſpulſis accedant,
deinde thema, ſupra quod melotheſia compolita eſt, prius intimèexpendant;atque
ad affectus in co contentos ſe excitare prius ftudeant ; hoc enim pacto , & præuia di
ſpolītione animus emollitus faciliorein àfecutura muſica impreſſionem sanciſcetur,
atque hæc quoad locum , ſitumquelufficiant,
S.III.
De tempore, quo Mufica , ut effectumfortiatur exbibenda est .
Yatuor potiffimum temporum differentiæ funt, quæ ad muſicam perfe&è
Q nocturnum
diſcernendam multum conducunt: matutinuin , veſpertinum , meridianum ;
; Matutinum vaporibus & craffiori aere tumens , vti & meridia
num ,ob aeris vehementiorem concitationem'minus aptum eft; veſpertinum , vtpotè
diſpulis à diurno Sole vaporibus, aereque defęcato ; vti & nocturnum ob intempeſti
uum filentium ,& firmum aeris ftatum oppidò commendatur,de quibus îi placet,con
ſule phonocampticen noftram ,in qua de hac materia fuſius tra &tauimus. Prætereà
conſiderandæ ſunt quatuor anni tempore, & in fingulis ventorum fpirantium condi
tiones vnicuique naţioni peculiares,
Menſes Maius,Iunius,Iulius,Auguſtus September,Oétaber, ob ſiccam raramque
Qui men. aerisconſtitutionem multò muticæ aptiores ſunt,quam Nouember,December,lánua
fes Mufica rius , Februarius, Martius ,‫ و‬Apriliş nienſes perpetuis vaporibus, pluuijſque damnatı;
aptiores , quibus acr craffus,& fæculentus, non ita limpidas exhibet voces ;Aquilonares deniq;
yenti hic Romæ, qui aerem exſiccant , ac limpidum reddunt,vocibus aptiſſimi. Au.
ſtrales verò contra humiditate,& vaporoſo halitu vocibus oppidò infeftiſunt; Dixi hic
Romæ, quiaventi,qui nobis ſunt ſicci,calidi,alijs regionibushumidi,& frigidi funt;va.
de vnuſquiſque ſe diriget , iuxta naturam ventorum voicuique nationi peculiarium
Quinam ſitque hæc regula vniuerſalis;ventus frigidus ſiccus, vel calidus ficcus femper muſicæ
venti : cxhibendæ aptior eft vento calido humido,vel frigido humido ; dū verò de vento lo
quor ,non flatum ipſum intelligo(hic enim cum voces prorſus diſſipet , omninò ne
gotio huic ineptiſsimuseſt ) ſed talem , & talem aeris conftitutionem à tali, & taliven
to cauſatam.o
Ex di& is ni fallor ſatis apparct, quam multa,vt pathetica muſica vires ſuas in ani.
mos hominum exerat , conſideranda sint . Nihil igitur reſtat niſi, vt ad patheticæ
musicæ arcana paulò luculentius explicanda nos accingamus .
сі. А
C. Р ут I v.
De Melotheſiaspathetic & pragmatiny,
Vm varijmortalium affectussiot , nec singula obiecta singulos ad eoſdem affe
C & tus exciteot, vt hanc diſcrepantiam arcanius rimarer , ex Sacra Scriptura sin
gulis affectibus apta quædam chemata , quæ præcipuos amoris, doloris , lætitiæ , indi
gaationis
 Lib. VII. De Mufurgie Antiquo moderna, & C. $ 81
'dignationis & iræ ,planctus & lamentationis , trifticiæ vehementis,præsumptionis , ar
rogantie,deſperationis , deniqueadmirationis affectusiaſe continerent, ſelegi.Hoc
peracto , octo , vel plures præſtantiſsimnos totius Orbis , is mufurgos, homines
iudicio, & ingenio-conſpicuos, harmonica præterea ſcientiamaxiincintignesſeligen
wide dosduxi,diuersis per Orbis partes literis tranſmiſlis inftanter rogando , vt singuli lu
ante percadem memorata themata dictis affectibus Compétentia quædam componereot
Sympathicæ musicæ paradigmata.
Exhoc inftituto cum Musicis commercio in abſolutam pathetiex musicæ notitiam
me perucn te poffe fperabam ; cuini eaim Compositores erdi eſſent totius Musicæ
conſultiſsiini, ijque ex diuersis nationibus , Italia,Germania,Anglia,Gallia præcipui,
singuliquefupra oco cadcm præcipuos animiaffe& us exprimentia xhemata compo
sitiones ſuas perficere rogarentur; Itatim cogniturum mecredebam , ad quales affe
&tus vnituſcuiuſquc Genius,primòipfos Compositores, deinde verò ipfos Auditoresin Molimina
clioarct; vtrum diuerfæ Nationes in pathematum expreſsione conuenirēt,vel diſcre . Alhoris.
paront, & inquo illa difcrepantia consiſterer ;atque adeo præclara ex hoc ynico mo
Timine ad pacheticæ Musicæ inſtaurationem fubsidia me habiturũ confidebam ; Atque
hoc quidem meum.consilium ,vtimirificè ab omnibus approbatum , ita protinus exe
cutioni mandatum fuit . Veruntamen cum opus, hoc prælo ſollicitatum ingentes
interim paſſus cõficeret;& memorati melothetæ in imposito ijs negotio,quàm operis
felcinacio ſuſtineret, effenttardioressne hac mora-operi notabile detrimentum ingrue.
cret . illa,neceſsicace sic vrgente,omisimus. Satagam tamen , vtmox vbidictorum
melifmatum. copiam nactusfüero publici iuris peculiarilibro,Deo dantë,fa iam . Ne
tamen hic liber ſincpathetic.r muſicæ ipecimine concludatursdevarijs Malurgiæ fty
Jis agendum cenfuimus; vt quinam affectusſingulis aptius concitari valçant , per ia
geniofas Moletheſias, dignoſci pofsit;
CAPVT V.
De vario ſtylorum harmonicorum Artificia
Tylusmuſicus dupliciter hoc loco conſiderari poteft.yelimpreffus,xel.expreſſus.
Seylusharmonicusimpreſſusnihilaliud eft, quam hab tudo quædā mentisex na
turalihoministemperamentodependens, qua Muſicus ad hanc potius quamillam
mclothelias rationem ſectandam inclinatur. Quę quidein varietate ſua temperamen
corum in hominibus eluceſcentium diuerſitatem adæquat.Expreſſus Aylus nihil aliud
eft,quam certa quædam ratio &methodus,quæ in diuerasmelothej_elicet quorain Varij fty
ftylorum rationem adocto potiſsimum genera reuocamus: ita vt primus.fit Ecclelia, li muſici
fticus,cujuſmodieft, qui in Miſſarum ,Hymnorum ,Gradualium ,Antiphonarum com- quinam intl
pofitionibus adhibetur.Eftque iterum duplex , Ligacus & Solutus . Ligatus eſt ,qui ad
amuſlim Cantus
quirefidetin firmiſiuechoralis
libertate , quem
Cópoſitoris,nullo pro ſubiecto
Cantus habet,perficitur).Solutus
firmi fubiecto eſt,
aftri&tus:quorum omniū
aptiſsimaexempla tibi ſuppeditant opera Ecclefiaftica Petti Aloyſi,Præneſtini, Chri
ſtophori Moralis,& cx antiquiorib.Tudoci Pratcalis, Hochbrochti,Cyprianide Rorc,Or
landide Laſſo, aliorumque innumerorum ; & hoc tempore celeberrimiPontificij Mų.
ſici GregorijAlegri . Verum vt abſolutumMulicæ Ecclefiaſticæ ſpecimen vidcas hic
apponemus ( Crucifixus Jà Petro Aloyſio Præneſtino compositum , quod mcritò vti
exquisitiſsimi ingenij opus,ita omnibusquoque Musicis admirationi elt , 7

Cru .
8. E Artis Magna Confoni ,eg Difoni
} # OOC

(
日

Cru cifi xus etiam pro nobis

FG

五十
14 .
--

13 :
IN)
 -
Libro VII. De Mufurgia Antiquo-moderna, &c. 583

館
‫ܐ܀‬ I

플
1

!!
lo 到

Canonicus ftylus.
Anonicus ftylus eſt proceſſus harmonicus , quo in vna quapiam voce , plurc s
C complicantur , de quo cum in s.libro fusè'ałtum ſit eo Lectorem remittimus .
Habet hic potiſſimum locum m ici s
.

oportunu in Eccleſiaſt cantus mielotheſij fiue con

trapunctis, magnoque nullo non tempore ab omnibus Muſicis in precio fuit . Sapit
cnim magnam ingenij Muſicidexteritatem ;At apud modernos Muſicos tam nobilis
ftylus ferè exoleuit: cum vix fint , qui animum , aut ingenium ad cam faudabilem
ftylum applicentivtrum vitandi laboris gratia num ob ignorantiam num aliasob
cauſas æquo I.ectori iudicandum relinquo. Ne tamen tam ingeniofæ muſicæ genus
cum tempore peffum iret;ad id inftaurandum animum adiecere duo nobiliſsimi Ro
mani muſici, quorum prior , Romanus Michaelius Romanus , qui varijs opuſculis
editis in ijs Canonicam muſicam varijs nouifq; inuentionibus adornatam reftituere
conatus eft ,cuius modi & Canon eft, quē in 9 Choros diſtributum 36 vocibus canta
Ecce bilem
 584 Artis Magne Confoni, & Diſfoni
bilem propofuimus frontiſpiciohuius operis, quemque hoc loco paulò fufius explicare
vifum eft .
C A NON
Triginta Tex vocibus, nouenis videlicet Choris, decantandus.

Sanétus ij. Sanctus ij. Sā& tus ii. Sáetus ijs San etus ,
Declaratio fupradiétiCanonis .
Baſſus incipit , vt iacet.
Tenor fimul cum Barfo ,ad duodeciinam canit,fed per contrarios motus .
Altus verò pofe vnum tempus, ad diapaſon .
Cantus ſimul cum Alto ad decimamnonam , ſed per illos contrarios motus.
Et fic primus Chorus conſtitutus eſt ·
Secundi Chori partes quatuor,fcilicet Bafſus,Tenor,Altus,Cantus,codem modo
canunt , quo ſuperius,ſed poft duo teinpora ,
2
Tertij Chori partes poſt 4 tempora . Septimi Chori partes poſt 12 tempora
Quarti Chori partes poſto tempora . o &taui Chori partes poſt 14 tempora
Quinti Chori partes poſt 8 tempora. Noni Chori partes poſt 16 tempora.
Sexti Chori partespoſt 1o tempora ,

LE
E
LIL

Vox per contrariosmotus.

AC

Vox per contrarios motus

Sanctus. sā &tus. sā &t. sāët. sanct. sanct. sanct. sanctus fan Etus
1.Chorus. 2.Cho. 3.Ch. 4.Ch. s.Chor, 6.Chor. 7.Bhor. 8.Chor 9.Chor...
Inueniet fagax Lector in hoc Canone 36 vocum id lanè admiratione digniſſimum
nullam vocem cū altera in vniſono ( quod in cæteris tamen polyphonijs,vt plurimum
fieri ſolet) concordare; inueniet quoquemulta alia à vulgariummuficorum peritia ,
remota;quæ Lectorem notare yelim .
Alter eſt Petrus Franciſcus Valentinus Romanus's vir ad muſicam promouen
dam natuss compofuit hic vaſtiſsimostomos de varijs Muſicę inſtitutis :non tantum
pacicę muſicçzſed & fpeculatiuèperitiſsimus,huius Canonē,quem nodum Salomo
nis vocat , 96 vocibus cantabilem , citauimusin fine lib.V. Excogitauit, & hic no
uam Canonum fupra vnam lineam conſtituendorum methodum ; vti ex fequen
tibus duobus Canonibus patet;quos hoc loco breuiter explicandos duxi , vt ſic viri
ingenium, & nouitas,artificij luculentius patefiant. 1

Ca
2re
Lib.VII . De Mufurgia Antiguo-moderna. $ 85
Canon ſequensvnius tincæ , quæ eft Ala,mi,re, binis, ternis , & quaternis vocibus,
contrarijs etiam motibus concinitur ,Cuius ſuper, fubterque qualibct figuta, pluribus
modis ( multis prætcrmiſlis ) in conſonantijs per numeros demonftratis , intrant par
tes indicantibus punctis ( ad effectum mánifeftè innuendi introitus prædictarum par
tium ) quatuor ſemiminimarum fempora æqualis menſuræ .
domi,

12
10
3. S. 3. 3. 3. 3.5 . 6.6. 3. S. .3. 3.
3. 3. 3. S.S. 66

公Abil Be
&우 ta es Vir go ma, xi

4688 66
4688
6
Ś : 66 5546 88 66 66 55

Canon vnius lincæ ſuper vợcalibus , quaternis vocibus concinendus ,in quo binæ
contra binas , yel ternæ contra alteram , contrarijs motibus procedunt partes

saueue ægique ewwep siud; ynia s1038 !!pƏga 3wue'sad; ? !?q ? 3

#hudabedottebr
leeoedddded door Canon lic
nearis .

Chrifte fpes animæ vete diligentis . Viua ignis flamma animæ amantis.
Præterea nonnulla artificia , quæ breuitatis cauſa omittuntur , animaducrtcoda ,
ſunt, quod fihocfoliūdeuoluatur,ita vt pars ſuperior in interiorem commutetur;præ
ſensCanon ( quietiam bịnis,ternis, quaternis vocibus diuerlis modis decantari po.
teſt ) à fine vſque in principium , càm in verbis, quàm in figuris,canctur, ac ſi folium
non deuolutum eflet ; pro ut comprehenditur ex eifdem verbis , & notis delincatis ex
oppolito ab vtraque parte Canonis .
Atque hæcſunt,quę de ſtylo canonico dicenda duxi;qui verò de muſica noſtra in
uentione in componendis Canonibus plura deſiderat , is conſylet VIII. librum pbi
mira quædam ,& rara circa huiuſmodi materiam reperiet .
Motecticus ftylus, eſt proceſſus harmonicus,grauis,maieſtate plenus , ſumma va. Stylus Ma
rietafefloridus , nullo fubie& o adftriétus ; dicitur Motecticus,co quod modus, fiuej tecticus.
tonusaflumptus aliorum miſtura Conorum co artificio tegatur,ve varietate ingenio
ſa intricatus vix niſi.in fine ratio roni dignoſcatur . Exempla tibifuppeditant ad ftu
porem ingeniofa ,opera motectorum apud citatos Authores, & ſupra liber V fol.3 22.
Domine vim patior , & hymnus Aue maris Stella, fol. 316.
De Phantaſticus ſtylus aprus inftrumentis , eſt liberrima , & folutiſſima componendi Stylus Phä
methodus , nullis, nccverbis,nec ſubiecto harmonico adftriétus ad oftentandum in- talicus.
genium , & abditam harmoniæ rationem , ingeniofumque harmonicarum claufula Plate
rum, fugarumquc contextum docendum inftitutus,diuiditurquein cas ,quas
iafias, Ricercatas , Toccatas , Sonatas vulgò vocant . Cuiuſmodi compoſitionęs vide
in libro V fol.243 .& 311.à nobis compoſica triphonia fol.466.480,487. & ļibr. VIva.
rijs inftrumentis accomodatas conſidera .
Eęce 2 Ma,
 7386 Artis: Magma Ganſoni, & Diffoni -
Stylus Ma Madrigaleſcus ſtylus eft,procellys quidain harmonicusmoralium actionum viftur
drigale. tibus,anoribus s alijsque ingenioſis ad fabulas, & hiſtorias, allulionibus exprimendis
icus.
eptiffimus . Videde hiſce inlignia opera Lycz Marentij,Auguſtini.Agazaraj, Princi
pis de Vçaofa, aliorūg; innumeroruni, quę à primo iplorum inſtitutore Madrigallo,vri
quidam volunt,nomen obtincnt, quorum exempia vide in fequentibus.
Stilis Me Meliſnaticus à dulcedinemelodix fic dictus, eſt ſtylus harmonicus verſibus me
linaticus triſque aptiſſimus, conftatque lubinde duobus , nonnunquam tribus, ve plurimum
quatuor membris, pro ratione metrorum ; ſingula verò membra diſtinguuntur certis
figuris, quibus repetitionem clauſulæ , fiue membri harmonici ſignificant . Ad hunc
ftylum reuocantur omnia ca canțica, quasAriettas , & Villanellaš“, viilgò vocant , eo
quod domi,ruriuè ad priuatam vel recreationem ,vel exercitium Cantorum aſluman
tur . Vide huius ſtyli exempla apud Io.Baptifiam Ferrinum , & lib . V fol: 314. & fol.
321.& lib.VIIImularithmicæmeloteliæ varia exempla .
St ]:: Cho Hyporchematicus ftylus ludicris , feſtiuiſquçſolennitatibus aptiſsimus,duplex eſt.
raicus , & Thoafricus , & Choraicus; Theatricus Chororum Scenicorum exhibitionibus fer
theatralis. uit ; ad leges metricas aptè inſtitutus. Choraiçus verò Choreis ſeruit inſigninumero
rum legeinſtitutus, motuum proportione ſaltantium geſtibus, motibuſq; vndequaq;
reſpondens , quorum tot ſuar ſpecies, qu!ot rationes motuum in ſaltibus choraicis'.
vulgo eas Galliardus,Currentes, Paſamezzas,Alamandas,Sarabandasvocāt,cuius exēpla
nobis ſuppeditauitNobilis muliçus Hieronymus Capſpergerus Germanus,inqumera
biliū ferè qua feripforum ,qua imprefforum yoluminum Muſicorum edițione clariſsi
mus, quiingenio pollēs maximo,opo aliarum ſcientiarum ,quarú peritus eſt,mulicæ ar.
cana feliciter penetrauit ; Hic eſt, cui poſteritas debet omges illas elegantias harmo.
nicas , quas (traſcinos, mordentias, grupoſque vulgò vocant , in Țiorba , ac Te
(tudine à fidicinibus adhiberi ſolitas ; hic introduxit veram tum fonandi, tum intabu
landi,vt barbarè loquar, rationem ; omnia ferè harmonici ſeyli genera ſumma excel
Icntia tractauit ,
In faltu Choraico, maximecorreſpondere debent tempusharmonicum , & mo
tus , geltuſque faltantium ; videnturenim hi duo à natura inferti hominibus;vt ſimul
acharmonioſum numerofumque melos audimus, occultò quodam ſtimulo in motus
proportioni numerorum harmoniorum fimiles incitemur ,quantò verò proportio
temporis muſici interualla habuerit choraicis motibus aptiora ; tanto faciliorem
quoque in tripudiantibus effe tum præftabit . Verùm cum hæc omnia partim ins
6 libro demonſtrata ; partim in g libro demonſtranda ſint, co Leitorein temitti
pus .

Paradigma I. Melifmațis Choraici, Hier.Capſpergeri,

iui
vii
INT

生 112
間
FE
 Lib. VII. De Mujurgia Antiquio-moderna,egc. 587
OC

}
群 基

至
产 其
Certè quā pulchre, & ingenioſe Hieronymus Capſpergerusin huiuiuſmodi Chorai
co ſtylo verſatus ſit , docethocpræſens Paradigma, in quo leges Choriacæ perfcétè, &
ad vnguem obſeruatæ ſunt. Paradig. II.

并
j88 ..775 Artis Magri « Confonis & Diffoni

El
军

其
A3 .
ber

事
 Lib. VII. De Mulurgia Antiquo moderna ,& c. $89
Currcns q, uam Itali Correnti GalliCourantes vocant, eft fpccics Meliſmatis Chorai
ci , fub diuerſa tamen à priore proportione inſtituta :habet caim varios motus , celeri.
tatis, carditati mixtos; verum exemplum præſens,vti naturam , & proprietatem dicti
inelifmatis, pulcherrimèoftendit,ita opus quoque non iudicaui, illud fufioribus ver
bis deſcribcre .

ParadigmaIV mcliſmatis choraici.

寺I

w TE
 i

$ 90 Artis Magnæ Confoni , eg Diloni

8
宜
耳 古
接

注。
Galliarda altera fpecies Choraiciſtyli eft,diciturque hoc nomine ab incitationc,
qua ftimulat choraizantes , habet enim peſcio quid vigoroſum , molli grauique com.
mixtum , quo animus potenter cxcitatur, & ad affectus huic proprios, & ad motus
numeris proportionatos;Verum inſpice ſequens Paradigma HieronymiCapſperger).
Paradig. y.

买 其 長 弹
法
于 一
22

6
至 43

2
 Lib.VII.De Mujurgia Antiquo-moderna.
165
(
1)

WHI
A

00

"一

43
iiiiiiii

T
|

去 法
Till

43
HIT!
111

MD

Ffff
 ‫دور‬ Artis Magne Confoni, & Diffoni
Stylus Sym
phoniacus .
Symphoniacus ſtylus eſt certusmoduseas cöponendiSymphonias,in quibus vario
rum inſtrumentorum concordi conſonantia vtuntur; eſtque pro inftrumentorum
diuerſitate diuerſus.
Eft enim alius ſtylus Symphoniacus in Conſonancia Chelyum , alius in confenfu
teſtudinum , aliusin fiftularum , tibiarumque concordia , alius denique in tubarum,
tympanorumque Symphonia perficienda. Verùm horum omnium exempla vide
in libro 6.de Muſica organica . Talesquoquoſunt,quas ſimpliciter Symphonias vo
cant , cuiuſmodi tibi ipecimen ex paulo ante citato Authore depromptum apponi.
mus .

Symphonia a 4. omni inſtrumentorum generi accommodata.

iting

羊 HI

INILI
b
3
6
E
6 343 56 b 43

El
6 6 6 6 6
 Lib. VII. De Mufurgia Antiquo-moderna, gc. 593

志
ER -
6 b
43 4.3.43 6 S6 4. 3
)

韓 樓主

76 76 3X4.4 b
建
58 43 76 76 76 434 43 65. 43 65 43 65 43

日
1

Ffff 2.
 594 Artis Magna Diffoni , & Confoni

TEAD
A4.

‫ܕ‬

DI!
Kyric e lei fon Kyriee ' e 'lc -ſon ij.
Hic ſtylus propriè ad eccleſiaſticum pertinet, & immediatè poni debuit ſub Cru
cifixus Præneftini.
Stylus denique Dramáticus , ſiue Recicatiuus,Comædjjs, Tragædijs, Dramariſquè
Stylusdrá, familiaris legibus metrorum adftringitur ; Vnde clauſulis harmonicis , vocumque
maticus
Gue reci. luxuriante tripudio, vt plurimum abhorret; affectibus per ſubiectam materiam ſignifi
satiuus . catisexprimendis,vt plurimum infiftit.
Fuithoc ftyli genere cum primis celebris olim Claudius Monteuerde,vti eius Ariada
na oftendit ; cum ſecutus Hieronymus Capſpergerus, varia edidit ftylorecitatiuo: quç
fummo cum iudicio & peritia compoſita , ac certè digniſſima funt , quæ Muli
ciimitentur: cuiuſmodi ſequens Paradigma ynum eft, in quo filiorum , & parentum ,
Supplicio ignis infernalis deputatorum dialogum introducit, co fanè ingenio,iudicio, x
numeri harmonici artificio exhibitum ,vt querelas, & lamenta miſerorumprope ve
rum exhibeat
Paradigma pro ſtylo Recitatiuo .

Da queſto petto mio arſo tra fiamme tene broke, ed atre Sug

geſti figlioil latte Ahpur fon i o , purfon pur ſon tua madre,figlio pur
43 S6

9
 1

Lib. VII. De Mufurgia Antiquo-moderna, og'c. 595

#
群
ti fui padreſi caro vn tēpo ond’ècotanto o blio ? Mira fratello amato ,mirate
6

amici ahi chedolente ſta to' li gridan l'alme ogn’hor tra fiáme ardenti
43

EI

ili
ingrato cor è tu pietà non ſen ti .
TUUT

43
DI

Vltimimici ſopi ri, che milaſciate fre do ſenza vi ta, contaci i

IRU!

2 註
mici marti ri, à chi morir mi vede, e non m'a i fa di tc , 8 bel .
- ส.svi**

EF
 i
Artis Magna Conjon , & Difoni
with
$ 90 2

ta infinita dal tuo fedel nccaccia empio martre . Ele queſto l'è grato,

華
gitene ratto in ciel à
11
miglior ſtato ma ſe pietà gli porge il voſtro di

至
re tornar'in mech'io nó torrò ,ch'io non vorrò morire, ch'io novor

ecco ccco

rò
L'islob
11
I

mo re .
;,
UTFIT
TULUI

X
PIT
ill
MU

III
UT

III
 Libro V 11. De Mufurgia Antiqua-moderna, c. 597
fait

Vita de l'Alma mia t'o noro in cie

時 -lo
111

Anima bella,che cotanto amai moriſti ſi, mano morrà gia mai la
1
#
万

fiamma che nel mio ſen racchiuggo ,c cc lo .

43

ES
Notandum verò finguloshoſce recenſitos ftylos alijs, & alijs affe& ibus excitandis
aptos effe. Hoc pacto AylusEcclefiafticus & maieſtate plenus , animum mirificè ad
res diuinas graues, & ſerias traducit, eum animo motum ,quom ipfe refert, imprimens.
Stylus mote &ticus , vt inſigni varietate floridus, ita varijs quoque affectibus excitan. Ad quos
dis confert. Madrigaleſcus animoad amorem , compaſsionem , cæterasque mol- mum inci
lioresaffectionesrapiendo maximè idoneus eft, Hyporchematicus lætitijs ,tripudijs, litent fingu .
ftyli.
lafciuiæ ,diſſolutioni, ſi concitatior ſit , in animo excitandæ , ſingulari quadam ra
tione prodeſt. Recitatiuus denique ſubiectæ materiæ infiftens , quos refert affectus ,
ad hoſce Auditores incitat .

Quales oporteateſe Cantores , quiad patheticam muficam

cxbibendam fint idonci.
Elotheſia pathetica licet ſecüdū omnem Regularū rigorem cöpoſita foret;ſita
M men phonaſcos in hac arte omnino præclaros non nanciſcatur,mouebit nihil,
nec intentum ſortietur. Quod fi verò peritos, dextros, gratiſque vocibus inftru & os:
ac, vt itadicam , ad hoc negotium proportionatos Cantores obtinuerit , procul dubio,
tùm pathetica harmonia , veluti ex torpore ſuſcitata vigoremque adepta animum ,
poten ter vellicare incipiet ; quæ maius adhuc præftantiuſque virtutis incrementum .
func
 598 Artis Magne Conjoni ,es Diffoni
tuncacquiſitura eſt ,vbi in Theatro Scenico, & congruo apparatu adornato materiam
pacta ſelectam ab Actoribusmuſicis , ac ſcenica veſte indutis exhibita fucrit , qui ſi
mul vultu , oculis, manuum ,pedumquemotibus,cæteriſque totius corporis geftibus
appoſitis gratiam harinoniæ ,totique actioni decorem conciliare nouerint,
Cæterùm Phonaſci omnibus ad mouendum requiſitis inftručiti reperiunturhodic
perpauci , cum hæ fimul Gratiæ rarò in ynum conſpirare foleant . Nihilominus Ro.
Romano
mahac tempeftate ( vt de reliquis locis nihil dicam ) non caret præſtantiſſimis fanè
fueron Muti- Muſicis , inter quos iure laudem meretur DominicusColumbus ex Sancto Seuerino
corum fine oriundus , olim Cæſareus, modò Pontificius Muſicus delicatiſsimus , ac inſuper præ
Ruhn Laus ter muſic.e peritiam ,vociſque excellentiam aliarum quoque rerum notitia,vti & inge.
nij viuacitate apprimè inftructus ) cui etiam annumerari poteſt Franciſcus Blancus
Pontificus ſimiliter Muſicus, & loannes Marcianus Tenoris vocem moderantes; Ma
rius i: em Sabionus Alti , Baſis verò moderator BartholomæusNicolinus Pontificius
pariter Muſicus,& innumeri alij , quos hic omnes recenſere longum foret; vt nil
denique dicam de præclaris ſupremæ Vocis phonaſcis,qui in Collegio Germanico rc
periuntur & vocis fuauitate & artis peritia excellentiſsimis. His igitur aut fimilibus
egregijs Muſicisiuſtructus induſtrius quiſpiam Choragus , accedente præſertim elegā
> ti, ac ingenioſa Compoſitione,poſſet,vti mihi certò perſuadeo , eos ipſos admirandos
effectus,affectuſque in auditorum animis excitare,quos tantopere deprædicant,ac po
ſteritati commendarunt veterum olim hiſtoriarum ſcriptores.

CA PV T V I,

Qua ratione inftituenda melathefia, vt datum quemuis affectum mouest .

Octo pra
cipui affc ris . Secundus Luctus feu Planctus, TertiusLætitiæ & Exultationis . Quartus
ctusanımí furoris & indignationis. Quintus Commiſerationis& Lacrymarum . Sexţus timoris a

& Afflictionis. Septimus Præfumptionis & Audaciæ.Oétauus Admirationis. ad quos E

omnia reliqua pathemata facilè reuocantur.Affectus Ainoris eſt paſſio , ſiue deſiderú
perfruendæ pulchritudinis dile&tę rei , cuius proprietatē,vide deſcripțā in libro 10. tra
&atu de muſica amoris . Et quoniam in amantibus motus iam ſuntvehementes,mo
dò languidi ; nonnunquam ſyauiter titillantes , vt ad fimilia pathemata alium com
moueas ſimilibus harmonicis moribus melothefia, vtgaudeat,neceſſe eſt.Hinc enim
fiet,vt motushuiuſmodi harmoniciper interualla vehementia ,languida, mollia, &
cxotica ſpiritum ceu amoroſum paſsionis organum ſimiliter afficiant.Quibus compa
ratis infallibilem effectum melotheſia haud dubiè ſortietur. Dummodò circumftan
tiæ in præcedenti Capite inſinuatæ loci, & temporis,exaétè feruentur, & Cantores fue
rint inſigni canendi peritia imbuti, in ſubiečto verò non fuerit obex ,aut impedị.
mentumu .
Verum operæ prætiummefa &turum exiſtimaui, fi hic adiungam aliquot ex præſtá.
tiſsimis Authoribus decerpta huius affectus paradigmata.Elucet autprimò huiusmodi
affectus,libro quarto motectorum , in Motecto Introduxit Petri Aloyſi, Præneftini, ſu
per hæc verba : Quia amore langueo . Cuius quanta apud omnes muſicos ſit Authori.
tas , non attinet dicere, cum eius compoſitiones tanto ingenio ſint adornatæ, vt nihil
ijs demi, aut addi poſle videatur ,

Quia
 Lib. VI . De Mufurgia. Antiquo-moderna,eg'u. $ 92
1. Paradigma Affectus amoris ,
Auto

Home
Qui 2 2 mo re langueo amore langue
Vides in hoc paradigmåte,quomodò ex mollibus placidis & laaguidis interuallis
paulatim deligatin claufula neſcio quid afperitatis, & defe&tionis obtincnte,
Alterum paradigma cſt PrincipisVenuſdi,qui primus fuit omnium opinione, qui
Muſicam in eum excellentiæ gradum erexit, quam certè omnes Muſici ſufpiciunt, &
admirantur. Hicia madrigali quodam ſuo, quod incipit,Baci fosui,e cari.hunc produ
& tum amoroſum affe & um ,ita ad naturæ exemplar exprefſit, vt nihil -amplius deſide;
rari poffit ,
II. Paradigma Affeétus amoroſi Principis diVcaola
1901

LO

in
17

US FES 23
MILIEE

od

Or

*
ja
Ello
of
E pur ſi mo rec pur ſi more .
G888 Vi
 39 Artis Magne Diffons; o Confone
Vides in hoc exiguo paradigmate', cuas quantoingcaio atfcêtus amoris expreſſus
fit,interualla quomodò langucantsquam pulchrè vocesſc fyncopeng,certè ad languć.
tis animiſynsopcaexprimendam nihil aptiusalumera poterat .
Tartium paradigmaeſtAntoni Mariæ Abbatini,celeberrimi fymphonete ; hic.
quanta Muſicæperiția polloat, teſtantur principales Balilicæ S. Ioannis Lateranenſis,
& S.MariæMaioris,& Templum Domus Profeſiæ Societatis Ieſu ,in quibus multorum
aanorum fpacio fumma cum laude Mulicæ Præfectum egic , innumeraque Mufica,
opera ad editione iä parata habet ;quibus Rempublicam muficamſuo tempore affa
tim locupletatit, qui & Ecclefiæ S.Laurontij inDamaſo modo meritiffimum Præſe
Etum agit .
Hicin quartolibro fuorum Mote &torum , inter alios hymnos hunc quoque propo
nit, leſu dulcis-memoria,in cuius yna Stropha Amoroſi affe &tus vis , & energia inligni
ſanè artificio expreſſa yidetur,
III, Paradigma Amoroſiaffectus,
JAS

笔 热
k

Ieſu dulcis memoria

军 去
Sed ſupermel & omnia eius dulois clemētia eius dulcisclementia .

$. II .
De Affe&tu doloris .
Ffe& us dolorumis eltpall io animæ, qua vel ob inſignem aduerſitatēv.g . ob paren
A tum filior amicorum
, em
mort fimiles Gioiftros cuentus intrinfeco com
, aut
paſsionis dolore tāgimur. Vt igitur ſimiles doloris affectus harmonicis modulis expri
mātur,primò doloris energia,motusq; animi in dolore ſe cxcrentes cóparatos habeat
oportet : hiſce enim fi fimiles motus harmonicos accomodos, præſtabis haud dubiè ,
quod intendis. Qua verò ingenij induſtria id conſequi valeas, ſequentia docent pa
radigmata ; quçſummolane ingenio à præcitatis Authoribus concinnata , quantum
affe &tus
 Lib. VII. De Mufurgia Antiquomoderna, & c. 60s
affcêtus dolorifici præſeferañs, tunc patebit cum modulos à præſtantiſsimis phona
Scis exhibitos perceperis .
: Primum eft IoannisTroiani Tudertini Symphoneræ peritiſsimi, & olim in Baſilica
S.Maria Maioris Muſicæ Præfecti præſtātiſsimi.Hic in quodam Motecto,quod incipit:
Plange quaſe Virgo : hunc doloroſum affectum tanto ingenio expreſsit, vi feipſum la
nèfuperarevideatur.
!. Paradigma Affectus doloroſi Ioannis Troiani,
அற்பு

un Cantus 1 .

Et amara valde ij.

t Cant. 27
Dn

de

Er ama ra yal ij.

Adr Altus

Et amara valde ij.

Tenorio

Et amara val de 1).

Tenor 2.
IIIFI

magna, & a mara val de ij.

羊 Baſhus
de

Et ama ra val ij.

ป *Refiuum Refidui
Cantus 1 . Tenor

val de. val de .

WITH

Cantus 2.
Tenor 23
OS

ij. ij,
Alcus
Ball

ij. G8882
 fo2 Artis Magne Confoni, eg Diljoni
Principe di Venoſa nelMadrigale-Dalciffimojoſpiro.

BE

L'ama ro mio dolo

10 re

L'amaro mio do lo re .

Videsin hoc exemplo clauſulas varia illa Syncopfiun miſtura co ingenio ordinatas
vt ftatim neſcio quid peregrinum & infuetum huiuſmodi harmonica interualla aurib,
cxhibcant,vt & ſequens. II. Paradigma affectus doloroſi Antonij MariæAbbatini.
19
to
?

us ſi eft dolor fi milis

fi cft dolor fimilis ſi cut dolor meus ficut

r

.
1

Libro VII. DeMafurgia Antiquo moderna,o . 603

一方

1
pugen deq Jaunqu ...

dolor us ij.
Lali ; la.
Iacobus Cariſsimus excellentiſsimus, & celebris famæ fymphoneta, Ecclefiæ San&i cobiCa.
Apollinaris Collegij Germanicimultorum annorum Ipatio Muſicæ Præfectus digniſſi- tiſsimi,
mus, præalijs ingenio pollet & felicitate cöpoſitionis , ad Auditorum animos in quof
cunque affectus transformandos , Sunt enim cius compofitiones fucco & viuacitate
fpiritus plenæ .
Hiciater innumeras alias magni pretij compoſitiones, dialogum lephte, verbis ex
ſacra ſcriptura deſumptis , compoſuit; in quo poitquam victorias triumphos, & folem
nitates Filiæ omni inſtrumentorum genere tripudiantis , ac patri de parta victoria
congratulantis occurſum ftylo muſico ,quem recitatiuum vocant, ſingulari ingenio, &
arguto calamo expreſsiflet , de repente ſephte patrem veluti ad filiæ vnigenitę occur
fum attonitum , ex gaudio in dolorem ,& lamentationem ob irreuocabilem voti ſen
tentiam in filiam latam , deſperatamque ſalutem mutatione toni in oppoſitos affectus
raptū pulchrè cxhibet;cui poſtea ſubiungit 6 vocủ planctú comitum virgioum ,lamen .
tantium , & miſoram filiæ ſortem plangentium , ca dexteritate compoſitum , vt plan
gentium ſingultus,gemitusque te audire iurarcs. Nam cum dialogum feſtiuo , ac tri
pudiāteTono,qualis octauuseſt,incepiſſer,continuaſletque huncplanctum ſuum in
Tono differentiſsimo , videlicet Quarto , Tertio miſto , inftituiti vt qui tragicam .
hiſtoriam exhiberet, in qua gaudia vehemens animi dolor & anguſtia exciperet, per
oportunè planctum ab eo Tono,qui ab octauo toto,vt aiunt, cęlo diſsideret,affumpſit,
vt fic oppoſita ſua natura affectuum differentiam melius exprimeret.quo quidem ad
ſimiles triſtescuentus,tragicaſque res , quas affectus differentes ſemper ſequuntur,ex
hibendas nil aptiuseſſe poteſt; Verùm cum dialogi contextus longior fit, quam ve
hic interſeri potuerit, cum conſultò omittendum duxi, & folum hic planctum 6 vo
cum apponere volui , vt Symphonctæ ingenioli ,quodimitarentur, haberent,fingula,
re videlicet patheticæ muſicæ ſpecimen , & artificium . Auan
 604 Artis Magne Confoni, eg Diffoni
Auanti queſto
Canc, 1. eſenipio maca
il laméto della
figlia di lephte
HE स
Plo rate omnesvir ginem , & filiam Iephte vai

Cant, 24
洋 ta
Plorate filij Ifra el plo rate omuçs virginem & filiam lephte vnis
Moi

Cant.32
H
Plarate filij Ifrael plorate omnes virginem & filiam Iephte vni
Alt: S
#
Ploratę filij. If rael plo rate omnes virginem & filiam lephte vni
Tenor
其
Plo rate omnes virginem & filiam Jephte vni.
fond
Ballus

Plorate filij If ra el plorate omnes virginem & filiam lephte vni

并
geai tam in carminc do lo ris doloris

genitam in carminc do lo ris

tam in çarmine doloris doloris

geni

ge ni tam
4:12
in carminedo loris do lo ris

柱
genitam in carmine dolo ris do lo ris

士 nitamin
ge carmine dolo ris dolo
 Libro VII. De Mufurgia Antigwa:moderna,ego. 605

lamentam ni lainen ta mi ni lamentam ini 1). lament

lamentamjai lainen tami nilamçntamini lamentamiai. jj.

lamco tā mi ni lamcö tämini -Jamentamini ij.

11

la men ta mi ni lamen -tamiai ij, lamen

lamentamiai lamen tami ni

1
lamen tamini ij, lamen

la
4
aien ta mi ni - lamenta mi -ai- lamenta .

tami ni ij. lamen ta

君 1

mini.

# LE
骨科

tami ni lamentamiai ij.

illi

lamentamini ija

tami ai lamea camini ij.

tami ni
40
tamen tamini ij.

mi oi : la mcg ta mini Qui ſegue ilresto, co

 666 . Artis Magna Confoni, eg Difani
A6

Chrifte eleiſon .

11

PS
E
 Lib. 1.11. De Mujurgia Antiqua-moderna,ege. 607
Huic aliud inligne [anc artificium per modum Canonis contextum à Ioſepho Trio
carico Mulurgo excellentilli.no, so paibus Niturę donis inſtructo appoacre viſum
cft,in qua Mulici,quod inirençur , inueniche :
Canoni in Diapente .
11

Crucifixusctiam pro Bobisſub Põtio pilato, paſſus & fepultuseft,& Co .

5
Crucifixus e tiam pro nobis ſub Põțio pila to paſſus, &

Ee
Gru cifixus etiã pro nobis ſub Põtiopi.

pultur eſt par

E
ſus paf ns,& fopultus eſc
ti

ſepulcus eſt & ſepultus eſc par ſus pal

lato paſ ſus, & ſepultus cſt & fepultus eſt pala

ſepultus ele fc pultus elc.

fus, & ſepultus eſt & ſepuluscſt.

fus par fus & ſepultus eſt.

Hhhh . S.III.
1
608 Artis Magns Conjoni, is Difoni
‫ من‬،
III.

Exempla Affectus gaudiofifimelerisia exultationis.

Lætitia liue gaudium eſt paſſio , qua anima gaudetdepoffeffione fiuc fruitione bo.
ni coacupiti, & phyſicè cauſacur dilatione cordis per ſpiritus implantati attenuatione
vi harmónioli aeris cidem conſiinilis productam .
Quicunque igitur harmonicis modulis hanc in hominc paſsionçm excitare voluerit
motibus harmonicis ſpiritus moribus fimilibus & proportionatis vt vtatur ncccſsèeft:
Quemadmodumegregiè præſtitit Priaceps Venulinusinmadrigali quodam , quod in
cipit Gia pianje; in quoLeitor quicquid defiderari poteft , inueniet.
11. ParadigmaPrincipis VenuſiniAffectus gaudioli.

到
E lie to ij. can

75,3 2.2 Elie na i to

-73,171

ER
DIT
1

E lic to .

7
 Lib. VII: De Mufurgia Antiquo-moderna,eg'c. 663

的 持
草

Hof
Hhhh 2
 2
6 : 0 Artis Magne Gonfoni, Diffoni
Hocfequitur aliud paradigmaAbbatini,quodcum priorinon cedat artificio ,hicfup.
poncndum duxi,ex libro quinto motectorum dicti Authoris depromptum ; quod inci
pit : Pofuifti Domine,
II. Paradigma Affectus gaudiofi
titoli
.100
pui

TO

Featured
* pu
hot
Toti
TOTI

BE Ouwoogoonsdag
Hotect 至
itt

S anvenom mig #
Gloria ij. & honore co ronafticum Do ming

式 J
葬
100
IE lok
111 評
coronafticum Dominc
F

Lib. VII. De Mufurgia Antiquo moderna, egc. 651

Hice adiungi porçrit GiniAngeli Capponij Equitis, Synphonctæ excellentiſsimi,lu .
íus harmonicus gaudioſus,vt fequitur ,
III. Paradigma Affe &tusgaudiofi

派 2011
IT:

Cantabo Domino ij. toto corde pfalo

Enir

Cantabo Domino can tabo

PRC.U(

bo

Cantabo Domino canta toto corde pfal.

ili

Cantabo Dominocan tabo toto corde pfal.

juli: lyreitu

F **
1C
W

Coco corde pſallam

lam coco plallam Dco
Deo mco huc cytharæq; chelelquefonique tu .

toto çoadc pſal lam Deome ohuc cytharæg; cholesqucfonique tu.

lam Dę o plallaw
$ PH
Deo me o huc cycaræque cheleſque coniquc tu
‫מו‬
runt

Dco
the
o pſallam Dco
tity
me o huc cytharçq; chcleſque conique ea

‫ ܕܶܝ‬l :
 612 Artis Magna Diloni: 5 Confoni

Uni

llllll
bæque lyre que tubæ què lyræque.

bæque lyræ què tubæ què lyræquc .

TIU
料
bæque lyræ què tubæ què lyræ què.

bæquelycæ
11
què tubæ què ly ræque..
1

S, IV
Paradigmata Affeclus plangentium .
Langentiumaffe& us doloroſo plerunqueconiun&i funt; differt tamen hic abillo.
P quod doloroſus,interuallis aſperis & duris & fyncopatissPlanaus verò interrupris,
mollibus,& fubindè exoticisinteruallis;vei ſextisquintis & fubindè feprimisad incom .
poſitam plangentium vocem exprimendam indulgeat.Verum exempla hic appofita
differentiam vnius ab altero pulchrè declarabunt.Primum deſumptum ex Ioannes
Troiano;alterumçx Abbaciño ,tertium cx Venuſigo ,

‫܂‬.ܳ‫܃ ܃ ܬܰܚܝ‬2 - !

1
1 f Zifir

Parad
 Libra V 11. DeMufurgia Antigua moderna,6 613
Paradigma 1. affect us plaogcațium .

Ioannis Tro
iani,

* 0 :0
TEN
狂

TTTT

Pian
ge quali pirgo plebs mca .
针

Paradigma
r

O vos omnes I ,
Abbatini,
1

*
04 Vos omnes
月
#

O vos omnes

O vos umacs

法
Qui
3
trālitis per vi amo VOS OMICS

M
O vos omnes qui tranſitis per vi ain
 6.14 18.artis Alagrad Conſoni,jog Diffoni.it
5. V.

De ceteris affectibus, indignationis, admirationis, tripudy ,

deſperationis, præfumptionis ,
1

S in compoſitionibus ſuis nobiliſsimis exhibent Romanarum Baſilicarum Sym

phoniarche præſtantiſsimi.Horatius Bencuolus,Bonifacius Gratianus,Franciſcus Fog
1

gia,Stephanus Fabri,Doninicus Cecchiellus , quorum prior D. Potri: alter Ecclelia

Nomina Domus Profeffæ Soc. Ieſu, Tertius S. loannis Lateranenſis, Quartus S. Ludouici &c.
qui hodie cleſiæ Gallicæ Nationis , Quintus S.Maria Maioris, Mulicæ ſumma cum laude præo i
præcipuis
Roniæ Ec funt ; quibusadaumeraripoffunt, reliquarum Ecclefiarum Magiſtri, quorum nomi
cellijs Mul. na cum modò non occurrant, conſulto omitto ; cſtquc prino ,furoris &indigna
tionis cuiuſmodi
; eſt clauſula illa Pſaliņi Peccator, videbit, & irafcetur , dentibus fuisfee
front met, tutabefcet. quæverba neſcio, quem furorem arguunt: quomodo igitur luper fja
milia verbaaffe& us,quem ſignificant, exprimi debcat, docet pulchrè Perilluftris D.
Ginus Angelus Capponius Eques,in quodam fupracitáto veřlu , Peccator videbit, do
iyafcetur dentibusfuis fremel,cucabefcet ,
In quo vidos clauſularum interualla neſcio quid cholericum exprimere:cum enim
affe &tus cholericus vehementes & celeres motus in anima conciset; pulchrè illi nota
rum celeritate expreſsi (pe taatut . Hocpa & o , & affe&tus admirationis, præſumptio.
nis, & fuperbiæ , cæteraque păthemata facilè exprimés ,
De Styla Melifmatica
Tylus, vt ſupra dixiMeliſmaticus,eft ftylus ſuccinctus , breuis, & harmonicus..
Som
metris,& verſibusaptus3 ,aut 4.vocum ;quo dulci, & affectuoſa vocum concor
dia finc vehementiori còncitatione vocum , omnibus diminutionibus longioribus
omiſsis per artificioſas ligaturas, pulchro pedum harmonicorum proceſſu affectus
excitantur ,rebusdeuotionis aptitsimus. Eit autem hic ſtylus duplex Hyporchema.
xicus, fiue choraicus; alter Ecclefiaſticus: Ad priorem reuocantur omnes vanæ illæ
cantilenæ, quas driettas, vulgo & Villanellas vocaat; quarum in præcedentibus non
nulla cxcmpla dedimus,poſterior pertinet propriè ad Ecclefiam :ad quem reuocantur
omnes Hymņi Eccleſiaſtici, non tamen eo ftylo quo eos defcripfit Præneſtinus,& Mo
rales fubiecto cántusfirmi inhærentes , ſedquæ * vocum æquabili concordia progre
diuntur, vnde apto vocabulo omncs huiuſmodi cantilenas meliſmata vocamus, id est
breues, & dulcesharmonias cuiuſmodi ſuat.Natalitiæ ,& quæ perSeptimanam San
Etam ,in Eccleſijs ante Sepulchrum cantariſolent : præſtant in his Germani. & Galli;
habentque potiſsimů affectus gaudij,& doloris:fed vt res luculentius patefiat,fequen
tia paradigmata fubiungenda duximus, quorum priora duo funt Capſpergeri, Terțiū
arte nouamulurgica à quodam ex meis Diſcipulis compoſitum.Quartum, &Quintű
oſtendunt rationem , quomodo duo diuerfi, conrrarijque affe&tus Religionisvidelicet,
& vanæ mudanæqslætitiæſub vno,&codem Tono, videlicet IV.exprimi pollipt, & de
beant.Meliſmatica ſpecies of Theatris aptilluna,
‫ !! في‬6 7 :

GE Para
 éis
Lib. VIL De Mufärgia Antiquo-moskrna,ega.
Paradigmața I Meliſmaçiş Ecçlefiaftiçiſub Ton .I.

Stabat Mater doloro

111
s. ) iuxta crụcë lacrhy mo , la dū peda,
: ! 79

litt
ist
BEEE
Stabat Mater dolo ro , fą juxta crucem lachrymo fa
TIPI

Stabat Matcg de lo 19.2 iuxta crucem lachrymo ſa dū pen

Stabat Mater dolo ro fa iuxta crucem lachrymo

de bat fi li us, ij.

10 Dű pendebat filius ij.

_31

de bat fi li us ij.
.

US
dum pendebat fili i

1 liii Para

1
616 Artis Magne Difoni e Confoni
i Paradigma IF. Tub + Tono - 3

LITI
PE Ft By::$

fa dūpen .
Stabat Mater dolo fa iuxtà crucemlachry mo
FF
Stabat mater dolo roſa juxta crucem lachrymo fa dūpeo.

Stabat Mater dolo ro ,

EE
juxta crucem lachrymo fa di pen-.

TE
Stabat Mater dolo ro ſa du pen .
iuxta crucem lachrymo

debat fi li US ij.

debat fi li WS ij. |; :(

debat fi li US ij.

debat fi li us ij.

: 11
Hifco
 Libro VII. DeMujurgia Antiquomoderna,es. 617

Hiſce ſubiungam Paradigma IļI. ad affectum gaudij concitandum aptum,

ſupra verba D. Bonauenturæ de Lulcinia compoſitum .

=
EFFE 非 年三

Philomela præuia tęporis amạni,quæ receſsū nūcias imbrisatq; ceni dū demulces

EN

animos cantų tuo legi

F H
aye prudentiffima quæfo ad me veni it:

His
liii 2
 618 Arus Magn.c Confoni, e Difoni
His demum ſubiungamus aliud paradigma,quod munduin & religionem appoſite
refert , quas cantilenas hic adiungimus, ad oftendendum ‫و‬, vnum & cundem Tonum
etiam diuerſis affectibus cõcitandis ſeruire poſſe,cuiuſmodifuntduç fequentes quarū
prior ſuper verba , Cor mandus militae fub vana gloria ;pulchrè affectus conuenientes
mouet ; altera ſub codem Tono videlicet quarto propter cocitatiorem fluxum nefcio
quid tumultuarium , & mundanæ diffolutionis proximum habet : lucte mundi , &
religionis in Theatris appoſitè exhibcadæ aptifimum .
Paradigma IV. Religio.

lod
delui

HEX
E
ERE E
※X
petit
ih
edib
Cur mundus militat ſub vana glo ri a cuius proſperitas eſt tranſitori
fot.

a eft tran G to ri a .

Rara .
1
 1

Lib. VII. De Mufurgia Antiquo moderna, 96. 619

Paradigma V. Mundus
了

至
至

超
Gaudeamps ynanimiter . & exultemus ! D A

理
I can tah tes In cymbalis,in fiſtulis,in decachor

Angus
 Artis Magne Conſoni, e Diffoni

11

do in Fiſtu lis in Cygharisin Tubiş beneſonantibus ,

Atque hæc funt, quæ pluribusforfan quam par erat de affe& uofæ Muſicæ ratione
dicenda putaui . Nihil igiturreftat, niſi vt de exoticis compoſitionibus aliquid di
camus .

CA PV T V II. ,

De licentijs muſicis, fiuede vfu quarundam diffonantiarum .

De Exoticis compofitionibus,fiuediffonantiarum uſttextraordinario ,
claufuliſque affectus varios involuentibus.
Agna controuerſia eſtinterMuſicos,de diffonantiarum ,vt validæ fint, in con
centu harmonico diſpoſitione, quam ,vt dirimamus, hoc loco de ijs tractan
dum eſt .Sunt autem licentiæ ,duarum quintarum pofitio . Quarræ & feptimæ ,vti &
Secundæ ſine ligatura ,deinde Tritoni,& Semidiapente ordinatio , & vſus, de quibus
ſingulis agendum eſt .
S, I.
,
astele
Ominunes leges ſunt,de duabus perfe&tis conſonantijs immediatè per faktum ..
С non continuandis,quæ quidem ita receptæſunt apud omnes Muſicos,vt fi quis
hiſce contraueniat, ſinon imperitus,faltem temerarius videri poſsit. Nihilominus
poſſet effe fubinde occaſio,præfertim in cetraphonijs ,qua duarum quintarum conſc
cutio per aptam reliquarum conſonantiarum diſpoſitionem ita abſorberetur,vt non
dicam abfonum , ſed & maximè congruum effectum præftaret. Talis
 -

Lib.VII .De Mulurgia Antiqua-moderna . 621

Talis eft iudicioiiifima fubſequens compofitio Hieronymi Kapſpergeri, in qua Au.
Storiudiciosè vfus eft duabus quintis ad fauos intentum , & ad affcctum mouendum ,
quastamen ea gratiæ collocauit, vt etiam peritifsimus Muſicus acutifsimam aurem
habeatoportet,quæ illas,dum concimuntur, aduortat,aut diiudicet; imucniet pariter
interualla quædam judicio imperitorum abſona , quæ tamçn miram gratiam àreétè
illa proferentibus, concilient auditorum animis , & quintas quidem apertè ſignaui
masfuis numeris,interualla vựcò * hoc ligaoiquæMücurgum acarum notareyelim ;

A cinque Voci ,
SS SS

Frà dolcezze di morte di do lore la campo di pia 'cer yiuc il mio core,

10
E
ai
ti
bi

VD Miri
0
Frà
 A ArtisMagne Dilloni , eg?Confonai

TELLIT
622
liici.

9.12 11 '/19879
lipici I ' :( 3 , ‫ورودی‬

Fràdolcezzedimorte,e didolore In campodi piacer viuçil mio co rc , Dch

耳
s lo paſcilor di ve le во ij.
LIIT

이
19

f.
fees

deh com'amor ter re no

lo paſci hor di ve lc RO
5

控
lo paſci hordi Veo
 Lib VII De Mufurgia Antiquo-moderna, Ege. * *
623
SS
8

1 )

ſempiterno Rè ſuperno ii.

六
elevuurpeyre SYPOU

!!
convarà

註:
Il mio fallir 4 ita
BELIE
le 29
sondara

壁
ſe di pictà Rèro i pic tà negar non de i.

平
葬 E
me la vi ta,

25过
XUDU

mela vita, le dipie tà Ro ſe i pietà negarqon de

KKKK Lici
 624 Artis Magn & Confoni, Diffoni
Licitum itaqueçſſe dico , Mulịco iam in arte ſuaperfecto, cas ponere , dummodò
casco ingenio abforbeat,vě vigorem ſuum demonſtrare non poſsint;quoq;fi verba,&
materia,lulusq; ingenijid poftulet;vt du quis illü ycrsū Prudețij affumeret,Bisquinque
panes offerunt, poſset is ingeniosè in duarum quintarum dicta rationecoordinatarum
polítione ludere . Similia exempia inuenies apud veteres Auctores Hobrechtum , Pra
tenſem , & Chriſtophorum Moralem in ſequentiparadigmate , quæ haud dubiè con
ſulto tam celebris Auctor poſuit , vt ex ipfacompofitionepatet,
Chriſtophori Moralis, Gloria Patri ,
901

Gloria

( 141
旨 :
III

1
Gloria 35

2
ge
Gloria $$
Inic

E
teki
INT

连
Gloria
Cum enim ratio, cur duarum perfectarum Conſonantiarum conſecutio prohibea.
tur ; ca ſit, quodinoctauis, & in quintis continuaçisvoces,quibus vnifonant,aullam ,
varietatem habeant;qua vnifonantia ſublata,per plurimarum yocum miſturam ,non
video,cur non ingenioſo Muſurgo duæ quintæ permitti debeant. Eft autem primus
Vnilonus, quando duæ, vel plures voces eafdem chordas in ſaltu tenent . Secundus
verö Vniſonus ſunt duæ oétaux , eſtque vniſonus replicatus.Tertius Vnisonus funt
duæ quintæ ,diçiçurque vnilonusremotus, quorum gençlis, & natura cum inpræcco
dentelibro fusè explicata ſint, co Lectorem remittimus . Quod vero attinet ad 2.7.9.
diconum , ſemidiapente , cum dç y ſu carum fusè in libro quinto proprio paragraphe
tractauerimus ; ſuperuacaneum eſſe ratus ſum , de ijs fuſius hic tractare ; præfertim
cum hoc loco non loquamur deSecunda, Septima Nona,fimilibusq; diffonanțijs,līn
copatione , aut reſolutione validiss ſed fine ligatura vlla per ſe ſtabilibus. Quas nos die
cimus ſubinde in vſum cadere poffe & conſonas reddi ,fola ope arſios, fiue tunc,cum
in cleuationem cactus , fiuc menfuræ jaciderinti, vel temporis peculiarimenſura ,de
qua in ſequentibus.
S. II .
Delicentia Quarta ,fiue Diateßaron ,

m Cubitdifpofitionemarithmeticam :Nostamenli,
Cintelligendo fempercafilia
tem ad incudem reuocantes eandem non tam diffonam ,ac Muſicorum vulgus eam ,
dipingit , reperimus. Certum enim eſt Quartam fine ligatura, aut ſyncopatione perle
conſiſtentem , & folutam ,atque ab omni vinculorum violentia liberam , liberè conſo
pare
Bd
Lib. VII. De Mufurgia Antiquo -mnderna,egt. 32g
&
nare ; dummodò a talibus confonantijsftipetur, quæ ciuſdem afperitatem abforbeant.
Yerum iam di&ta exemplis confirmemus ,
2
Im
Conſonat Quarta primò, quando tranſitusfiede imperfe & a ad perfectamconlo. VlusQuar
tæ ,
nantiam , & Quarta incidit in arſın menſuræ , tunc conlonabit non obſtante , quod
12:
arithmetricam diſpoſitionem habeat , vt in ſequenti exemplo . Secundò, cum Cantus,
& Tenorper vnam,autplures ſextas procedit, tunc media voxcomparata ad acutam
pocem ,
Quartam femper babebie in diſpoſitionearihmctica; yt in ſecundò exemplo, &
optimam conſonantiam producet. Cum enim inter duas confonantias, Tertiam ſci
licet& Sextam quamuis imperfectas, difpofita fit ab ipſis tanquam minor a maiori.
bus obumbrabitur. Quod tamea ctiam cognoſcitur exipſa natura,& arte deductum .
Namcum acuțiores foni-velocioribus motibus generentur,grauiores verò ex moribus
cardioribus fint; Hinc grauiores vt plurimü acutioribus debiliores ſunt,atgadeò difo
nantiam,quam diſſonam cæteroquin faceret grauior motus, acutior elatam confo
nam facit , Tuffragante tertia inferiore .
Hinc conſonantiæ imperfe&tæ fimplices Tertiæ videlicet aut Sextæ , non itagratæ
ſuns in grauioribus,ac in vocibusacutioribus replicatæ. fit enim ,vt in nono libro dicc.
tur, ynio içtuum vibrationis in acuțioribus ýọcibus frequentius, quàm in inferioribus,
&confequenterdifonum ,quod lub Quarta latet,facilius per hanc ynionem abforbe
tur . Sed hæc alibifuſius tradita funt,

I. Exemplum , 11. Exemplum,

F 畫
82 4 86 6 3 665 65

-4
Quomodò verò Quartam ponerepoſsis in principio, mədio,& fine ſolutam , & libe
sam oſtendunt fequentia exempla.ex quibus diligenter examinatis, Muſicusquartam
im non tam conſonam , quam sibi perſuadebat,reperiet,
Exempla Quartz
a
Tal

ot 1

4
OEM

F 4 4 4
TO
KKKK 2
626 Artis Magna Confoni,! ég' Diffoni .
ho tot
CI .

E
iiti

Hei
ET
 Lib. VII. De Mufurgia Antiquomoderna, og'c. 627
Secundò poteft in principio, medio, & fine faluari, ſola temporis perfecti menſura ;
yti loannes Coulu Gallus in doctiſsima quadam compofitionc demonftrauit, quam
in fauorem Quarte compoſuit,quamquo inferius apponemus. Habet enim perfecti
temporis prolatio , neſcio quid ſimile ligaturis , quod dum per arſin, & theſin inęgua
liter diuiditur ,notas coeteroquin disionas ligare , & veluti in diſſonantiam conſpirātes
çõnftringere videtur . Verùin ve Muſicushabeat, quo fe cxerceat , hic ſupponamus
phantafiam , in qua quæcunque ad licentias muſicas,vſumque diffonantiarum legiti
mèadhibitarum , potiſsimum Quartæ vſum in principio,medio, & fine ſine ligatura ,
ſpectant, fummo ſtudio,& diligentia demonſtrata videntur, in qua & Muſicus perfe
&tam contrapuneti duplicis normam reperiet, temporiſq; perfecti notas cxoticas fyn
coples ; adeo vt non immeritò hæc compoſitio promus condus totius ſcientiæ mulicæ
dici poſsit. Inucniețio hac peritiſsimusMuſicusinnumera obſeruatione digniſsima.
Cantor verò ſeù Phonaſcus, quo fe exerccathabebit; Certè iqter tot MuſicosRoma
næ Vrbis neminē inueni,qui eam perfe tè cantare poſſet ;doncç tandem poft longu
exercitium ,variamq; probationem aliquem vſum acquifiuerunt. Multi quoque Muſi
ciignariſecretiorisharmoniæ , multa ſine ratione reprobaruut, quorum tamen dieta
conſultò fpernenda duxi; vtpotèqui vix vllü ſpeculatiuæmuſicæ ,aut proportionis no
titia habcant.Hiſce igitur veluri imperitis rerú æſtimatorib . omiſsis;peritiſsimos totius
Europæ Muſicos appello, ad arcana huiuscompoſitionis rimanda,& fi quidem verita
tis amantes fuerint,& fingula rectæ rationis iudiciją; trutina ponderauerint , quæcun.
que hucuſque dicta ſunt,veriſsima eſſe & irrefragabili rationis fundamento nixa confi
tsbuntur.Et quoniam menſura temporis,ob frequentes clautularum occurrentiū ſyn
copfesdifficilțima redditur inaffuetis;hinc optarem vt cantores exercițij loco fingulas
or diac clauſulas exacte pronunciare diſcerent;ſic enim & harmonia compoſitionis &
fugarum pulchro artificio ſe conſequentium perfe &ta obligatio luculentius patebis. Vt
Muſicus quoquc lymphoncta ,singularum notarum cennexum facilius perciperet, to
tam compositionem exacètransposicam partiti ſumus;nc quicquam , quoddiſcendi
cypido proficuum eſſe poſſec,omisiſſe uideremur,
Phantaſia in fauorè Quartæ
Singulare
Specimen
112C

手 cantileng
in fauoré
po

Quartz

soos
f
o

F
 628 artis Magne Con/foni, s Difont .

EF
2
Guit

III

도 III X

드
!!!
E E
ཟས་
1141

doo
iiii

는
회 E
 LB.VII. De Mufurgia Antiquo moderna; Ege. 629
iihii

IINI
ITN
TIU
111
ilii 11

M
ย ነ TOT

년
IM

1101
学 --- ..
*
Story
OR

ES

1416
TIMI
.

1
60 Artis Magne Çorloni es Dilloni

PILI
带 什
二 21

娃
科
X年
H

群
 Lib. VII. De Mufurgia Antiquomoderna, & c. 631

法
三国

士 学

monomeowowwoooooproommonoment 背
.

til
632 Artis Magne Confoni, e Difori

x1

1心
DIM
TIFFF

连 上三
#

ਕ
E
 Lib.Vll.De Mujurgia Antiquomoderna;Egʻ6. 683.
114
一 日查 。 去

红
建 電
##

三:
出 註 產 洋
5, 46.
D.
rof
Jono

.... "
.

1
TE
L111 2
634 Artis Magn & Confond, eg. Diffoni..
法
去年
B
主持

114
拜

*
士 学
}

CAP
 Lib .VII.De MufjurgiaAntiquomodernis,eg'. 635

CA PVT . VII.

De Compoſitionibus chromaticis, Enarmonicis..

Agna inter Authores modernoscontrouerſia eſt, de triplicis generis compoſiº
M tionibus.Quidam pusant, modernammuſicam purè tantum eſſe diatonicam
nonnulli mixtā ſiue participatam ,vt aiunt;aliqui compoſitiones chromaticas & enhar
monicas compoſitiones maximè olim vſitatas , & affe& tibus concitandis, li quid aliud,
aptas fuiſſealleruntjá lij contrarium alioruerunt,dequibus conſule Nicolaum Vicenti
num in fine libri quarti:Nos quid in tanta confuſioneſentiamus,quidquc in Authori .
bus obſeruauerimus ,hoc loco indicandum ftatuimus.Quod et optimè præſtemus . Monodiú
Notandum primo, aliud effe monodium diatonicum, chromaticum, Enharmonicū ; & polyo
aliud polyodium .Monodium diatonicum eſt cum vna vox ſemper per duos tonos in- dium.dia;
compoſitos & temitonium ,teſte Boetio,procedit; monodium chromaticum eſt , cum chromati,
vox ſola,telte citato Boerio,femperper duo femitonia & femiditonum incompoſitum , cum ,enar

dubium
incompoſitum procedit:atquchuiufmodi monodiaantiquisin vfu fuiffe pulluni
num eft:& hodierna die huiuſmodi& componi,& cantaripofle ambigere nullus quomodo
proced.t?
debet;vt in fequentibus videbitur
Quæritur taneum ,vtrum huiuſmodigenera pluribus yacibus accomodari,ſiue an ...
compoſitiones polyodice,diatonicæ chromaticæ,enarmonicæ fieri poffint ? Refpon
deo itaque breuiter,quod fi ſtrictè tenendaſit regula à Boetio præfcripta circa triplicis
generis proceſſum , cam in plurium vocum concentu pulla rationeimpleri polls ;
cum proceſſus de tono in tonum incompoſitum etin ſemitonium ,falua harmòniain ,
diuerlis yocibus,ob diucrſas reliquarum vocum cadencias, incongruusfit, niſi fingulis
vocibus eadem interualla attribuere velimus , at cum illud non polyphonium , ſed iſo
phonium ſiue monodium pluribus vocibus cantabile dicendum efset s poteft tamel
tetraphonium ficri ſimpliciter diatònicum ,ita vt ſemper in ſingulis vocibus proceſsus
diatonicus,alterius vocis proceſsum per modum fugæ excipiat, cliquisinterim vocibus
alia et alia interualla tam compoſita quam incompoſita ſeruantibus. Verum vt res
ad oculum pateat;hic diatonicu m
fimple x,fineulla miſtura generum , quantum fieri,
potuit,exhibereuiſum fuit,vt ex harinonico paradigmatę Lector, quid de diatonica
Veterum ſentiendum ſic judicateposliten US

Paradigma' Diatonicipuri&ſimplicisiuxtamentem Boétii.

Cātus. 2
Diato .
nicus

osoby C
 636 Artis Magne Conſoni, Dilloni :
Altus
Diato
nicus,
*|
评

UIT
TITE(
F

Teoor
Diato: ooo -2.0
nicus .

to be
TIL

Ballus
Diaco
nicus ,
210 PIE
Foto

Ex hoc cxemplo patet primò, quomodòpolyphonia fimpliciter diatonica concin.

n'ari debeat,patet fecundò diatonicum proceffum à Boetio præfcriptum pluribus vo
cibus,niſiçxpoſita methodo,exhiberi minimè poſse;patet tertio in huiusmodi fimpli
citer diaconica polyodia,interualla quædam occurrerç tane aſperitatis & duriţiei, ve
auręs
 Lib. VII. De Mulurgia Antiquomoderni,c. 637
aures vix ca ſuſtineant,ncquc ca vitari píse.Patet ex his quartò,inuicem modernan , Moderna
vt rectè Vicentinus in hoc pıradigm ite oftcadit minime linpliciter diatonicam eſse , nó eit pu
1

1
ſed miſtam ſiue participata n ,cum iachac miſtura &participatione intoruallɔru ma re disto
ab alijs generibus mutuatorum ,nulla varietas ncque gratia harmonize conciliari por- mitales
fit:Quicquid alij contra dicant.Patet quintò .Mulicam Veterum, ſi proceſsum à Boetio reliquis
1

1
præſcriptum feruauit,&mpliciſſimam & variccatis expertem ,imò alperam & incondità genesib.
fuiſse;neceſsaria igitur ad dignitatem veteris muſicæ defendendam miſtura geneun
fuit, & promiſcuusinteruallorum proceſsus;Non ignoro alios aliter ſentire, fed quiBoc
tij caput.23.reétè expenderit,rem ita ſeſe habere,ctiam inuitus fateri cogetur.Diximus
de compofitione fimpliciter diatonica,iam ad chromaticas & Enarmonicas compoſi
tioncs calamum conuertamus.

De Chromaticis og Enarmonicis Compoſtionibus.

Rimus quod ſciam ,qui aliquid circa compoſitigacs triam generum machinatus
P
tria genera à Boetio deſcriptorum polyphonie melothelix ,ct noftræ conponendira.
tioni conuenire non poſse: aliam methodum architectatus eft ,quin et integro libro
fusè pertractat. Non defueruntinterim nonnulli veterismuſicæ admiratores defenſo
reſque acerrimi,quidictum Vicentinum ideò perperam er immeritò cauillătur, quod
genera à veteribus ſapiēter inſtituta mutauerit,et neſcio quæſpuria genera ſuppoluc
rit.verùm qui negotium paulò penitius rimatus fuerir ,fateri cogetur,Vicentinum ſum •
ma rationeadductum hoc præłtitiffe, aliamque præterquam tradidit melotheſiam .
polyphoniam chromatico enarmonioam'efficinon potuiffe.fed vt res intimè percipia
fur,hiç diſcrimen modorum tum a Boëtio cum a Vicentino abPiimis principijsde.
monſtrare viſum eft ,
is il... !
.

!
DeGeneribus
Ratio
quá Nico
fatonicum igitur , quo vtitor Vicentinus, non eſt idem com antiquo ; Boctius laus Vice:
D enim diatonicum tetrachordoa formatex ſemitonio minori, et duobus tonis in
Chroma
maioribusfequio tuam proportionenhabeãtibus.Diatonicumverò tetrachordon , tico-enar
qua Viccntinus vtitur, conſtat exſemitoniomaiorict duobus tonis , vno minores monicis
feſquinono, & altero minori ſeſquioctauo.Sunt igitur quartæ & quintæ apud Boetium dis adhi
in hoc genere perfeétæ ,nec vllum ditenum ferpiditonium aut hexachordon admittút,
fiue quod idem eſt,nec Tertiæ nec Sextę ulla ratione poffuat in dicto genere.año: Inquo
ciari:In noſtro veròdiatonico maximus Tertiarum atque Sextarum vfuseft;emerguaq; ditterat
Vicentins
ex diuiſione quarræ in femitonium maius & duos tonos,quorum vnusminor alterma. à Boetio .
ior eſt.Ex hoc enim qaarta paululum prolongata,& quintaabbreuiata allignabiti con
fonantias audituigratilimas,yt yel hino paroat,multòmaiorem hoc fécula offe, muli. Veteres
cæ variētatem ,quàm'ollm ;cum nulluseo tempore eſſet tertiarum ſextarumque vfus , fextis non
nec poterat effe retento di& i diatonici generistetrachordo.Vndèmufica modernainõ vtebantur
immeritò parqicipata dici poteft & milta.ex partibusinteruallifquc trium gencrum , &
quibusdam fpeciebus chromaticis .
Genus chromaticum Boetianum ſimiliter differt à Vicentini, et modernorum quo.
rundam ratione.Boetius ad generis chromaticitetrachordon requirit ſemitonum mi.
nuscotmaiusvna cum ſemiditono,id eft,trihemitonia , Vicentinum Chromaticum re..
quirit contrà ſemitoniū majus et minus et deindè ſemiditonü fiuc tertiã minorē inco .
poſitam ,vtſcquitar,
Enar
 618 Artis Magna Caxfoni es Diffoni

ille
full
LU
‫مهیدا‬
| Sem ;maius. Sem:minus. tertia minor incöpoſita.
Diateſſaron
j
Enar nos Enarmonici denique generis à Boctio deſcripti tetrachordon conſtat duabusdic
sicú tetra libus et ditono incompolito, vt alibi diatum eft. Eft autem hic diclis nihil aliud,oil [e.
quibusin mitonij minoris dimidiūjà ſemitonijenim diuifione bifariā fa&ta natū elt gomē dielë.
teruallis Vicentinú verò tetrachordon conftar lubindè duabus dielibus, nõnunquam duabus
Ganttet diclibus cum comate or dirono,hoc eſt,tonis duobus quorú vnus maior altor minor cft
ijſquo prour conditio melotheſias feſt,vcitur , Sęd huius rçi excmplum ſequent inſpi.
Illll

cc,vbi phona.
fcus à primas
pota inchoand
do fecundam 一口 ,
lom.minus /! | diconus
i dieſis 1 I lom.minus

mi
tollet vna dieli, ml fa la.
id eft interuallo
ſemiton majus
lom tanij enar --))
nonici,et ſecunda ad tertiã dabit vocē interualli femitonij minoris, à tertia ad quarta
proferet ditonum incompoſitum ,vtcxemplumhabet.Quę fimul ſumpta conftituuat
vnum retrachordon ſiuediatoſlaron:notæ cantabuntur,veſequitur;replicatur autem ,
mi,in ſccundo gradu,ne dicendo,fa cadas in gradum diatonicum.C.fol faut.
Species
Chromo
Species Chromaticæ ,et Enarmonicæ vocantur,quandocunque à todo naturali ina
diatonico gradu fit proccflusad non naturalem , vi quandò vocis à tono naturali ad
pietemani: conum debet fieri progreſſus; fit progreſſus adſemitonium aut diclia , vocaturqucillaa
ef quedi- ſprcics chromatica hęc ſpeciescaarmonica dicitur vt ſequitur.
cantur , Hinc Vicentinus diuidit
tonum in quatuor partes in
genere enarmonico, hoc eft,
in quatuor dieſes cnarmo Cem :chrom : ſemit :chrom : dicſis enar:diclis cnar:
nicas, quas eo pacto,quo ſc.
Quomo . quiturpronunciata.G ,Col.ro, vt,in A ,la,migre,quitonuseſt,per quatuor gradus aſcca.
do chroditjàprima nota ad les
maticae. cundum tollit vocem !
nar moni;
ca muſica parte toni siuc vnadic:
cantari si minore , cuieties
TO . mi fa
debeat: syllaba applicatur ; diefis, diefis diefis dieſis
non ſecus ac si gra .. '
* 18V ördus Diatonicus oflet ſemiton.mirtis
y . à fecuada nota ad J ) comuse

tertiam
Üvai norine.
 Lib. VII. D : Mufurgia Antiquo moderna,8 % . 639
tertiam iterùm vocem acuit vna dicli maiori, eiq; miſyllabam attribui,non ſecus ac ſi
diatonicus gradus eſſet, & fic de coeteris,vt in exemplo patet,donec tertium tonum cõ.
pleat . vi.re;vbi apparet ſemper terminantes vnius toni nota's eſſe naturales &
diatonicigeneris;notando interim ,quandò duæ primæ dieſes erunt ſemiton : minus,
dieſes erudt æquales, & ſequens femitonium erit maius,conftans duabus dielibus ma
jori & minori.Si verò in principio fuerit ſemitoniūmaius,die is prima crit minor,altera
maior,& fic duæ fequentes dieſes erunt minorcs & æquales: Enarmonicus itaq ;gradus
femper incipiet et finiet in dieſienarmonica,ſiue ſaltus incipiat à ſemitonio maiori ſiue
minori,eftq; regula immutabilis vt in exemplis patet .
Egarmonici Tonidiuiſio & pronunciatio ,
TOY

х X х Y
1

la, fol, fa, la , fol. la, föl, fa, mi, re. ' col, fa, la, ſol, fa, mi, mi,
In Cātu duro fiue incitato . ! In Cantu, b , molli. I In Cantu naturali
..

In hiſce fingülis paradigmatis in initio,vti & in fine falcus ſemper ponenda eftdieſis
minor, nè ponendodieſin maiorem in chromaticum gradum incidat:Quiquidem gra Difficile eft
dushumana voce perfe taexprimi'nulla ratione poffunt,niſiinſtrumento in quo di&tæ humana vo
diuiſionesperfetè exhibentur,dirigatur, & nifi longiſſimovſu &expericotia tandem cú expriine
praxin ad eos exprimendos acquirat:Inſtrumento autem automato cuiuſmodi nos in re.
nono libro pofuimus,nihilfacilius eſt, quàm huiuſmodi muſicam exhibere ,
Speciesverò diateſſaron:diapente & diapaſon neceſſariam quoq; mutationem fubi
bunt in ordine & fitu graduum tam chromaticorum quàm eoarmonicorum :Verum
quiſnam ille fit,oftendendum eft.Sicuti igitur fpecies diateſſaron diatonicæ cum fitum
habent,vt prima ſemiconiú habeat, fecûda prima ;tertia tertio;ita chromaticæ quartz.
Secúda huiusprimno. Tercia !pecies prima,lemiditonum habet ſecundo loco ,fecunda
primo;tertia tertio ,vt in ſequenti cxéplo patet.
Prima quartæ diatonicæ Secuada fpecies quartæ Tertia fpecies quartæ
fpecies ; diatonicę , diatonicæ .
1. 2. 3 .
++

ſemicon: min: Cemiton : min: Semitoni.

Prima ſpecies chromaticæ Secunda ſpecies chroma Tertia fpecies ſpecus

quartæ . lua . chromadictæ .

Semit:ma ſemidito: ſemit: ſemidito- ſemit: femit: ſemit: ſemit : femidito .

ius 1 nus | mio : 1 nus | min. / maius minus maius | nus 1
Diose
aron Distefaron Distefforon 1
L ‫ر ۔‬ co
Mmmm Via
 640 Artis Magne Confoni, e Dilloni
Vides igitur in hoc exemplo , quod ficut in diatonico retrachordo ſemitoniuin ſitū
ter inutat,ita in tetrachordo chromatico ſemiditonus ter ſituin n.utat ; & quemad,
modum ſemitonium in diatonico omnem varietatem inducit ,ita in chromatico fomi.
ditonus .
Quomodòverò Enarmonicæ quartæ ſpecics formontur, in (equcnti patet exemplo:
vbi ditonum ſemperſuum locum mutaræ intueberis,prout nigræ notæ oftendunt .

Species quarts Enarmonica

Prima ſpecies Enarmoni- Specics ſecunda Enarmo. Species tertia Enarmoni.
ca. nica . ca.

х X

idieſis ditonus | dieſis 1 ditonus i dieſis, dieſis | diolis dieſis, ditonus. I

Diatelaron Distefaron Diatelaron

De Speciebus Quinta fecundum triplexgenus.

Væcunque de diateffaron ſpeciebus dicta ſunt; de quatuor fpeciebus diapen.
Q te quoq;intelligenda ſunt.Verum vt cognoſcas, vbi in diatonicæ Quintæ fpecic
bus ſemitonium ,in chromatico ſemiditonus, in Enarmonico ditonus poni de
beat,nihilaliud requiretur, niâ ocularis fequentis ſchematisinfpeétio , in quo omnias
plenè cxhibentur .

Diapente fiuc Quinte ſpecies iuxta triplex genus ,

Prima fpecies , Secunda ſpecies . Tertia fpecies . Quarta fpecics.
Diatonica
Quintę Spe.
cics .

Semiton: Semit : Semit; Semit:

1

Chromaticę
Quintæ Spe
cies . IAS
sation
Semiditonus. Semidit: Semidit: Semidit:

Enar
 Lib. VI. De Mwurgia Antiquo moderna,Egc. 841
sch Enarmoni
caQuintæ
spccies .
I 560005 palsta
х X
Ditonus. Ditonus. Ditonus.

徵
TIU
NUT
Ili
X
Ditonus .

Porròquemadmodum ex quartis & quintis diatonicis emanant odaux diatonicz; .

in quibusomnium modorumliuè tonorum yislatet & poteftas,ita quoq; ex quartis &
quintis chromaticis iunctis O & auę emanant chromaticę,& ex quar tis& quintis enar
monicis Oétaux enarmonicæ ,ex quibus deindè duodecimtoņi chromatici & enarmo
pici formantur ; non ſecus ac de diatonicis dictum eſt. Verum yo clariſſime omnia ,
cognoſcantur,hic exempla Oftauarum iuxta triplex genusponere yiſum eft, vt nihil
Lector curiof
cm rer cela yideam
arum um fle ur ,

Schema Septem Specierum Octauiæ triplicis diatonicæ, chromaticæ Enarmo.

nicæ . a

1. .

Diatoni,
cæ Spe
cies .
fo
Chroma
ticæ Spea 0 best bos.bol
cies .

Enarmo.
nicæ Spe
cies .
En bobobos poole
: X X X x
X x x
Hiiii
illil

5 .
Diatoni
cæ Spe
cies ,

Chroma ,
TL

ticæ Spe
11

cies . 289
Egarmo,
nicę Spe
cies .
patsby
X X
Mmmm Diato.
 642 Artis Magnée Confoni, e Diffoni :
6.

Diatonis
cæ Spcs
cies ,

Chroma
ticæ Spe
cies.

Enarmo
nicæ Spes toosbutas
cies
X X X

Vides igitur infingulis fpeciebusdiatonicisſemitonij motum;in chromaticismo

tum femiditon' inenarmonicis deniq;ditoni proceffum . Vndè quemadmodum ſemi
tonij murus in diuerlīs ſpeciebusd.uerfos tonos diatonicos , ita femiditonimótus in
chromaticis diuerfos chromaticos, in Enarmonis dironi motus diuerſos tonos enar
monicos conitituit,quos quidem falcusin fingulis ſpeciebus nigris notis expreſfimus.
Quod verò ſpeciesęnarmonicæ plures notas habeant,ideò contingit,quod pluresdicles
requiruntur ad quartæ,quintæ,octauæ coplementum vt conftat exexéplis.
Determinatis itaq; fpeciebus Ostauæ triplicis generis,vnufquifq; facilè indè clauſu
las tonoru n duodecim vnicuiq; generiproprias formabit.quibuspræſtitis nihil reſtat,
Quomodo
niſi vt iā modum
ponerepoffit quoqú, quo quiſpia
aperiam.itaq;hoc pacto iuxta triplex
procedito , genusomais gencris cantilenas coi
compofirio
Chroni , tica Cum Chromaticum genus coniter femitoniis& femiditonis incöpoſitis, fi quisco
reftituenda
ex regulis
generecóponere velit,poterit quiſpiāid præſtare iuxtà omnes modos chromaticos in
præcedentibus propoſitos,etiamſiiniis tonus nunquam occurrat,quiin diatonicofit
de vt,ad re, & dere, ad mi,& defa, ad fol ;& de fol, adla : ſi vcrò quandoq; occurre
rit Tonus,isdiuidendus eft in duo femitonia-, maius et minus,et dendè procedendum
iuxta ea ,quæ in præcedentibustradidimus. verum nè theoricè tantum res tra & alle
videamur,claufulas harmonicas ad meliorē curioli ſymphonetæ inftru &tionem hic apo
ponere viſum eſt .
Poterit autem mulurgus componere cadentias chromaticas , in omni octo To
norum diuetſitate ,hoc ſolum vitando,nc alicubi inſeratur tonus v.g. ab vt , ad re, & à
re, ad mi, & à fa ,ad fol, & à fol,adla.ſi verò occurrerit Tonusin hoc genere remediu
erit,fi tonum in duas partes,hoc eſt duo ſemitonia maius & minus diuiſeris,qualo verò
cduobus ſemitonijs primum ,quale ſecundum locum occupabit,iudicio compoſitoris
relinquendum eft,qui ea ordinabit,prout occaſio tulerit & verborum ,autaffe&tuum ,fi
miliumq;circumftantiarum ;ne verò in conochromatico erret,hic apponere voluimus
primoproceſſum primi tonichromatici,iuxta quem ſequens melothelia ordinata eſt,
repercuſsiones toni chromatici .

Cho
 Lib.VII. De Mujurgia Antiquo -moderna . 643

min
Chromaticæ Glauſula :
"..

IIII
indi
EN
il

Quemadmodum porrò diatonicũ genus procedit ſuis gradibus & laltibus propor
tionatis, & ia chromatico ordo diatonici interrumpitur , ita vt ex vno tono duo fiant
hemitonia,quç ftatim fequitur trihemitonium incöpoſitum , ſiuèſemiditonus ; ita
Enarmonicum genus rumpit ordinem diatonici & chromatici proportione quadam ,
alog 2,diuidendo ſemitonium in duas dieſes, quasditopus immcdiatè excipit. Si quis
igitur cade utiasenharmonicas formare velit ,is hoc folú obferuet,nèia vlla parte vnqua
ponat coauin aut ſemitoniummaius,ſed permedias partes ſemitonijminoris , hoc eft, Quomodo
dieſes,quas ſequatur ditɔnus iue tertia maior,cũ taltib.Quartę & Quintę procedat.Vea enamor
rú veres melius intelligatur,hoc paradigma clauſularũ enarmonicarum apponere visú hiera india
fuit,cx quo lector melius meam intentionem ,quam multis verborum ambagibus per- tuenda
cipict .
Nota tamen vitandas in hoc genere quantum poſibile eſt, ſyncopationes,nèſynco
pæ aſperitate mollities & quauitas turbetur enarmonica;Notæ quoq;non diminuantur,
ncq;velox ſic tempus,cum caim interualla minima fint, illæ diminutionib. & velocita
tēporis , aures fugereat,neq; nimis tardum lit tempus,alias idem cueniret . Verum
antequam ad paradigma enarmonicæ puræ Vicentinæ melothelias progrediamur pri
mo repercufsiones 8. Tonienarmonici ſupra quem ſcquens cantilena facta eſt exhi
bendas duxi.
Repercuſsiones 8 :Toni,Enarmonici .
Corti

contato
X X X X

Para .
0

c
 644 Artis Magne Gonfoni, e Diloni
Paradigma clauſularum Enarmonicarum ,
Cuius .

Tiul
‫ון‬
{1
#

Olli
X

its
HP
x
.

X
aboe X

zglobos
JatoboothX X

X X X

Verùm ,nihil reſtát,nifi vt paradigmata aliqua hic apponamus Compoſitionistam )

chromaticæ ,quam enarmonicæ , vc ex ijs velu.iex typo eluceret ratio procedendi ins
fimilibus. Nemo autem fibiperſuadeat , nos hic dare compofitioneschromaticas &
enarmonicas veterum à Boetio alijſque deſcripras;hasenim pluribusvocibusreferre
fieri vix poteft,& fi iuxta veterum placita ca cóponerentur,necçantari poffent, & li
cantari poffent,nullam tamen gratiam aucibus ob inconditos ſaltus & horridas caden
tiasconciliarent;cum ferè vbiq; tritonum audias,aliaq;interualla abfona , quib. aures
mirum in modum flagellantur. Quæ omnia iudiciosè, quicquid alij contra qum effus
tiant,præuidit Nicolaus Vicentinus,Hinc'neceſſario chromaticum genus ita diuiden
dum cenſuit,vt cuițaret & tonos in chromatico, & femitonia maiora in Enarmonico;
quos & in vſum praxeos melotheticæ ,fiquandò occurrerint,prius diuidit,diuiliſques
deindè partibus vtitur;ncq; alius modus illo comodior ſuppeditari nobis poteft, vt ins
fequenti copo.itione.chromatica patet.Qyandocumq; verò mentioné facimus chro
matici purisid intelligendum eſt de chromatico poro Boctiano , non vero de illo quod
docuit Vicētinus;quod cum fupra deſcriprorimus,ſuperuacaneum efle ratus ſum illud
hic repetere. nequetamen genus illud quod Vicentinus præſcribit,proprièmiftum dici
debet, neque omnino purum chromaticum & enarmonicum cum ſolum iuxta rigore
ex regularum a Boetio præſcriptarum compoſitū melos purū diatonicú aut chroma.
ticum vel enarmonicum ,dicatur;non propriè miſtum , quia dum regularum tenori
chromatico & enarmonico puro infiftit neceſſario Boetiana interualla diuidere cogitur
ve intentum ſuum habeat,Quo facto puritas deftruitur,nec intenta diatonici mixtura
obtinetur.Quale itaque proprie miftum ft,infrà indicabitur,Verum hæc omnia ex pa
radigmatis fequentibus loculentiuspatebunt :

Melo.
 Lib. VII. De Mujurgia Antiqua moderna, egc. 645
Melotheca Chromatica pura Nicolai Vicentini,

Hill
11

XT

Hæc Copoſitio quaſi tota chromatica eft, cnarmonicis gradib . non mili duobustan
tū locis vtitur;quæ li tota infarcirctur chromatifmis ,prçterquá quod varietate careret,
mirè aures exaſperarct.Miftâ itaq.& participatam à diatonico ele oportet.Porro regu.
le quæ docent cognoſcere ſemitoviamaiora & minora ſunt ſupra tradicæ ; norævero
aliquo ſigno affectæ ,iftæ folæ perillud cantabuatur.notæ verò line figno exprimentus
ſigão clauis ordinariæ fiue per 6 , incitatum ,vel per b , molle ;
Ridendi itaq; ſunt,quifalla quadam imaginatione perſuaſi cxiſtimant,in plurium ,
vocũ coaccatuchromaticas & enarmonicas mclothelias puras comodè fierino canců
poffe,ſed,ijs,affectibusconcitandis nihil efficacius dari poffe. Quod tantum abeft,ve
.
verum fit,vt nihil potius quemadmodum paulò aạte oftendimus,magis repugnetiſed
affignatachromatica cöpoſitionc,iam Enarmonicam quoq; aſsigdemus adquicquam
mulicum curiofum celaffc videamur.Enarmonicum verò purum quomodo intelli
gatur ſupra di&um eft;& tametfiillud iuxta regularum ſupraexplicatarum tenorem , &
mentem Boetij facile polit; cum timen , vt dixi illud difficulter fine triconis & fallis
quartis, longo tempore continuari poffit; idco non conſulucrim Muſicis, vt in puris
chromaticis autEnharmonicis ad multa tempora continuandis operam pēdant,cum
ob exoticorum interuallorum occurfum nec commode illa a phonaſcis proferri poflint
& fiproferentur;non cam tamen gratiam quam aliqui Gibiperſuadent,obtincrcat.Nota
ſignum hoc x, vbicunque ponitur femperdenotarcdiclin charmonicam .
1

Per
 640 ArtisMagnaConfoni, es Diffoni.:
Paradigma
Melotheſias Enarmonicæ quatuor vocum
Totir

X X
slot

х X X XX X

**01006 DEN
$16
X
EEL

HTI
X X X
cuy.2170 COROLLARIVM I.

qui in diatonico nulla ratione admitti poffent, cuiuſmodilune tonus m'nor& ,

maior,tertia ininiina & maximè maior,quarta & quinta , & deſcio fanè quid naturalis
repugnantiæ dictum genus cum huiuſinodi chroinatico enarmonicis habeat,cum vix
ac ne vix quidem multe voces hoc ftylo ita concinnari poflint ve illicita interualla fu
giantar,ſicuti enim vmbra lucem ,ita pſeudoquartæ & femidiapente "pleudo-diapaſon
hunc ftylum ſequuntur, vel igitur,vt aliquid in hoc efficias, vitiosè coponendum eſt,
vel fi vitia vitare velis,non iaw chromatico.cnarmonicum , fed diatonicum contras
Difficultas propoſituin ſcopum conſtituas Ego fanè nullum non lapideminoui,vtper cõbinatio.
in coin po nis induſtriam & per regulas arithmeticæ harmonicę confonaniias huic negotio aptas
nendis pure reperirem ,fèd fruſtrà . Nam legitima harmonia ſicut neſcio quid diatonicæ ,ita ſpuria
chromaticis
& enarmoni & vitiofa ncſcio quid chromatico coarmonicæ indolis redolebat, vt proindè de puro
cis chromatico aut enarmonico in plurium vocum concentu concord indo panè deſpe:
rauerim. Accedebat quod enarmonica melotheſia difficulter phonaſcos reperiat, qui
cam exactè pronuncient , cum gradus minutiores fint,quàm vtab humana voce ni
miumlabili & flexibili attingipoffint,quarè vt vnitas harmon ;iæ exactè perciperetur,
organi chyſaulij triharmoniciope ea exprimenda foret;at neqlic quidem negotium
ſecurum foret, propter organædiobinſolitas taſtaturas facile voam pro altera fonan.
tis,imperitiam , niſi diuturno vſu & experientia tandem praxim aliquam acquireret.
Vndè ſi in tympanū melotacticú Organi Automatitria:monici huiuſmodimelotheſiz
mathematico magiſterio transferrentur;noc pacto fine vllo erroris periculo non fecus
ac quælibec diatonicę melotheſiæ perfectè exhiberi poffent ; singulorumq; differen
tiæ hoc pacto exactè perciperentur .

CO.
 Lib. VII . De Mufurgia Antiquo-moderna , 647
COROLLARIVM
I !.
Atet quoquc Veterum hoc triplici genere cöpoſitam muſicam potius fpeculati
P 1uamchro
fuiffe , quam in praxi multum exercitam ,cum fieri non poflit, vt purum dia
tonicum , mati cnarmoni cont
cum aut cũ inuatum auribus gratum accidat.Si enim
regulis Boetij ftemus,ße in diatonico ſemper per tonos & tonos lemitoniaq; maiora fiat
progreffus,dicivix poteft,quantum aurib . difpliceat huiuſmodi cadem ſemper atque
eadem interuallorum repetita crambe; ſed & hoc ex paradigmete ſuperius adducto
patuit. Siverò in chromatico ſemper per ſemitonia &femitonia & alia trihemitonias
ſiue ſemiditonum progrediamur,contextus melodiæ prorſus tædioſus euadit,cum noç
tonum nec tertiam maiorem ,nec quartam aut quintam adhibere poſſemus, ſine quib,
omnis vigor mulicę perit. Si deniq; per dieſes & ditonum progrediamur , maxima.
difficultas duas ob caulas naſcitur; prima eſt, quia ab omni fyncopatione abſti
gendum eft,fine qna tamen omnis decor & pulchritudo muſica deficit.Secundo quia
omnes diminutiones ſummo ſtudio vitandæ,cum enim per diefium minima interualla
procedatur,ca vocibusplus æquo diminutisprorſus euaneſcerent;idem contingeret , fi
tempus nimis effet tardum.certa itaq; mediocritas tenenda in praxi quaſi qiswratos;di.
xi purum diatonicum ,chromaticum ,& enarmonicom , quia fi huiuſmodi ſpecies opof
cunèdiatonico ſubindè inferantur,& breuibusclauſulis pro verborum affectuumq; ra
tione exprimantur,non eftdubium, quin ob interuallorum inſolentiam ad animico :
motionem multum poſſint,vtpaulo poft videbitur .
Ex quibns fatluculenterpatet , Veteres huiuſmodi ſpecies nunquam in polyodijs ,
ſed monodijs tantum per vocem aptiſſimam exhibuiffe . Neq ; in noſtro paradigmatę
chromatico & Enarmonico omnes voces tales funt , fed vna ſubindè chromatica aur
charmonica,reliqua diatonicum ſtylum feruant. Vndè infero totam noftram copo. Noftra cá.
nendi cantandiq; rationem conpurè diatonicam, ſed miftam ſeu participatam efle non eftpu*
& ox tribus generibus conflatam ,vt ſupra fusè probatum fuit. Videans igitur hiſce ritç cave diatoni
exami natis,quid de veteri Græcorum mulica fentiendum fit, Aa ,

CAPVT VIII .
1

De Diatonico- chromaticò - enarmonico miſto

kod
|f
O nicum, chromaticum ,enarmonicum purum ,continuatum ,ſinè prohibitorum,
interuallorum concurſu confici vix poſse,illud fi forſan magno labore adhibito confi.
ci poſſet,adcò tamen coactum , afperum & ob inconditos ſaltus durum eſt futurum ,vt
aures illud vix fuftinere queant , vti ex paulò antepoſitis exemplis patuit . Ne igitur
famoſa & à totſeculis celebratatriplicis generis mulca fruftra inſtituta videatur,ingēs
animi ſubijt deſiderium ,deperdicam forlan methodum, chromatico - enarmonicam ,
quantum ingenii vires permiſerint, inftaurandi,ideft,inueniendi modum aliquem , cu
ius ope chromaticas &enarmonicas co poſitiones non tantum gratas auribus , ſed &
1 effectus mirificè concitantes,omni aſperitate ſublata ,concionari poſfint . Quod an co
{ ecutus ſim peritorum æquorumque muſicorum iudicium cſto .
Hæcitaq ;dum molior, ncſcio quo caſu aut fortuna ianotitiam familiaritatemq;Ga
Icazzi Sabatini Piſaurcnsis incidi,excuius comercio ftatim collegi,virum Muſicæ non 1

ipeculatiuæ cantum fed & practica ſummè effe peritum ac inſuper inſignem ,
Nnnn omni.
5
648 Artis Magne Confoni,e ' Diffonį.
omnibuſq; numeris abſolutum Coinpoſitorem ;vtiex eius compoſitionibus paulò part
ponendispatebit.Antequam igitur ad inſtitutum noſtrum reuertamur . Quædam pri
mò iuxta mentemSabbatini præmittemus,quibusnoftra inuenta addita tadem trium
generum inſtaurationem eruere valeant . Nemo autem putot, noshic purè chromaci
cas autEnarmonicas Compolitiones producturos, fed illas diatonicisita permiſturos,
vtdeſideratum tandem effectum ſortiantur. Scribimusautem hic non porè practicis
muſicis,qui noctram intentionem difficulter intelligent,ſed qui theoriam praxi con
iunétam habent. Et quoniam exoticam fabricam conftructuri fumus ; fundamentas
quoque ciproportionata ponenda duximus .
Tria igitur ſunt gonera muſicæ iam fæpius memorata,diatonicum ,chromaticum ,
enarmoniaum ;Diatonicum , quod procedit de Togo ad conum , & ad fenitonium ma
ius,& econtrajat hoc uti purü eſt,ita non patitur accidens;vndè quotieſcunq; de Tono
ad tonum ,vel de ſemiconio inaiori ad aliud huiuſmodi pergit;tunc naturalem fui fta.
cumperdit.Chroin iticuin verò non per omnia duntaxat diatonici generis interualla
procedit,fed etiamper diesin maiorem ad minorem,& de hac ad alia huiuſmodi pro
cedit,& habet confonantias & chordas differentes,quibus vti poteft,purè & mixtım .
cum chordis diatonicis , habetque conſequenter laxiores habenasdiatonico. Enarmo
nicummaximāhabetamplitudinem ;nam non omnia tantü in ſe continet diatonici &
chromatici generit interualla , fed & vltra habet alia particularia pura & permixta ,
proutetiam conſonantias & proceflus differentes , vt poftea videbitur in tetrachordis
fingulorum ,vndè haud dubiè & purum & mixtum ,licet non fine ſpeciali ftudio & in.
duſtria exquiſitiſſima in effectum deducipoſſit,quod hic pręſtare intendimus.
Et quoniam ob rationes ſuperius diētas pura genera ſtudio vitamus; hinc alia in no.
ſtro diatonico ratione procedimus,videlicet alternatiuè de Tono minore in proportio:
ne , 19. ad 9.ad maiorem in proportione ,9.ad 8. conſistentem ; quamuis verò To
nus maior minorem vão commate in proportione 81.80. consiſtente , fuperet; necef
ſariò interualla,quibus diuiduotúr differentia effe oportebit . Diuiditur autem tonus
minor primò per femitoniú ,quodin proportione,16.ad 1'5.consiſtit, & deindè per diosin
in proportione 25. ad 24. consitentem , id eft , in eâ , ex quibu's conftat , refolui
tur". Tonus maior dupliciter diuiditur,vel per ſemitonium maius in proportione 27.ad
35. & deindè diesin in proportione 25 . ad 24 vel per ſemitonium 16. ad 15. &
diesin maiorem in proportione 135. ad 128,ex quibus componitur,vti interualla mul
tiplicanti ; & ynum cum altero comparanti,patebit,
Verum iam rationes singulorum in ſuis appropriatis tetrachordis inquiramus. vt et
varietas vnius cuiufque generis,eorumq; interualla, proceſsusconſonantiæ etacciden
ria pura ſeu mixta ,& quis horum omnium tandem in compfitione vluseffc pofsit, in
noteſcat.ponemus autem hic tria tetrachorda,quorum duo priora coniunča , alterú
disiunctum eſt,vtin ſequenti ſchemate patet. Coniunctum tetrachordon dicitur, quan's
do,vbi prius deſidit,ibialterum incipit, ſic vides primum tetrachordon in Efnire in
quo pariter incipit ſecundum :difiun &tum tetrachordon dicitur,quando præcedentisví
cima & fequentis prima integrointeruallo differunt;vt infecundo & tertio tetrachor:
do patet,in quo vltima nota tetrachordiſecundideſinit in A. ſequentis verò tetrachor
di prima nota incipitin G.verum cum hçc omnia fuſiflimè in 4. lib. à nobis tradita
fint;ſuperuacaneum eſſe ratus fum ijs diutius hoc loco inhærere .

Trium
 Lb.Vll.De Mufurgia Antiquo moderna; esc. 649

Trium Tetrachordorum generis Diatonicipuri difpofitio

Tetrachordon I. Tetrachordon II . Tetrachordon III .
Coniuncium , Disiunctum ,
2

6.16.C10.D. 9. E , E.16.F. 9. Gio , A , 1.16.c.io.D.9.E.

19. 9. 8. 15. 8: 9.
ſem ; con : con : 19. 9 .: 8,
ſem : ton : ton ; ſem : ton: ton :
maius, min : mai ; mai : mai: min ; mai : min : ma; 1

In hoc ſchemare fingulæ quatuor notæ referuar tetrachorda ;literæ fignificant

claues, numerijnteriecti proporcionom interuallorum , quæ ſubſcriptà nomina expli
cant ,
Vides igitur in primo tetrachordo procedi per ſemiconium maius , per Tonum mi.
aorem & maiorem ,in ſecundo verò procediper ſemiconium maius,per Tonuin inaio
rem & minorem.Ia tertio denique duplo acutiore per cadein , quo in primo interualla
proccditur,
Ex quo patet,non per cadem ſemper interualla,fed diuerſa proceſſum ficris verum .
rem in contiquato ordine trium tetrachordoram ,quæ ad communem proportioncm .
minorum terminorum rcduximus propius intueamur ,
.
36

64. 60 . 34 48. 45 . 40 32. 20. 27 .

60 . 54 . 48. 45 . 36. ' 27.
40. 36 , 32. 24.

C. D. Ei P. G. A: b. C. D. E,

In hoc examplo videbis omnia interualla pacidiatonici, quæ funt If. quorum vſu
facilo diatonicum purum concinnabis ,
?

Nomina interuallorum : Proportio. Claucs feù Voces.

I. Semitonium . 16 6 c. E F.
Interuallum in hoc gencre minimum. IS
.
2

10
Tonus minor , VC CD. GA ,
.
3

9
Tonus maior , 8
vt DE FG. Ab.

NOOR Duas
.
 oso Artis Magne Conſoni , & Diffoni.
4. Duas Tertias minores , quarum pri 32 , vi 6 c.
má diminuta vno commaçe . 27

6 DF, EG. AC.

Tcrtia minor altera, yt
S

5. Tertia maior femper S vr CE: Gb.

firma, 4

6. Tres quartas quarum prima in vera 4 vt 5 E. EA. AD.

proporțione, 3

?
7. Secunda quarta yno Commate acu 27
VE
D G
tior , 20

8. Tertia quarta Tritonus 3. tonis con. 45 V¢ Fb .

ftans . 32

Tres Quintæ quarum prima dimi, 40 yt G D

nuta , 27

MA
yt CG, DA, Eb . FG,
Secunda quinta vera .

Tertia Quinta fuperflua , 64 vt b F.

45
10 . Sexta Minor quæ contrariè refpondet 8
VE E c, b G.
Ditono il
1
3
11, Sexta Maior,quæ contrariè refpondet S
yt CA. ED . GE.
Semidicono, 3
Cuiaccedit altera yno çommate 27
aucta . vt Db.
16

Duæ feptimæ Minores, quarum prima

contrariè refpondet vno tono minori. 3.
6 A. ED . GF.

Altera tono minori correfpon . 16

VC . D C A G.
det , 9
13 , Soptimą maio r,quæ contrariè celpon
det Semitonio , 15, { " syrio CG. F E.

14. Qctaua denique omnia interualla 2

vt á b . CC, DD, &c.
you percurrçador I

Vndè quotieſcunque per femitonium ,yel ynum aut plureş conosfiueper naturam
am ,
ſiue peraccidens,fiue per coniuncta, liue diſiuncta interualla proceditur, femper prę.
fumetur procedi,in genere diatonico. Quotiescunque verò alijs interuallis vel conſo
nantijs vtemur,tunc à Diatonico'recedemus .
Ex quibus omnibus patet primò,ex hac ordinata tetrachordorum diaconicorum ra
sione, ſufficientem nos conſonantiarum copiam habituros, ad quamcunque puri
generis Diatonicimelothefiam perficiendam ,cuiusexemplum vide fupra :
Patet
 Lib.VII. De M ulurgia Antiguomo-derna. 651
Patet Sccundo. Diatonicum de tono ad tonum ,velper naturā,velperaceidens, &
à tono ad ſemitonum ,velcontra procederc pofſc.yti ex lequcntibusparadigmatislu
culonter patet ;
Illu
uni

NIT

16.15 . 16.9.10.9. 16. 10 ; 9. 10.9, 16.7.10.9.16 ,

15.16 . 15.8 . 9. 8.15 . 9. 8. 9.8 . IS , 8. 7. 8. IS,
Ibum.com(

Si vero per interualla difiuncta procedere ſit animus ;rem inftituesøt fequkur,
Ali

H 1

10. 16.15 . 15. 15. 16.9 . 9. 10. 16,

9. 1S 16, 16, 16, 15.8 . 8. 9. 15 .

Videsex hoc Exemplo per interualla difiuncta codem modo procedi per naturam
& accidens,

De Tetracherdis Cromaticis Generis

Adem viaad cognitionem Chromatici gencris peruenire poffumus , qua in poti

E tiam Diatonici peruenimus . Scicndum igitur eftsin genere Chromatico iuxta
noftras regulas inſtituto procedendum eflè per femitoninm minus,dieſin maiorem &
ſemiditonum . Vtigitur totius generis Chromatici rationem in cõſónanciarü proceſſi
bus,luculentius perſpicias , hic tria Chromatici generis tetrachorda ordinabimos ; ex
quibus interuallis confonantijſque in chromatico gencre,quib.vti!icitum ,quib .illicita
yti,reperics .

6. 9. 16: 25. 6.
16. 25. 6. 16. 25
8. IS: 24. S.
IS . 27. 5: IS . 24. S.

F. F. A. b. C. C. E.
6. C. C E

Horum trium tetrachordornm Chromaticorum interualla,ſequentipinace exhibe :

1
revifum eft,vtin quo àDiotonico diferat,quantamque varietatem admittat , pate
fiat ,
Ha.
 692 ArtisMagnt Confoni, e Diffoni - C: EP .
Habçtur in hod primo femitonium maius . vt
Die fish CCX FF % .
Tonus minor -- --6CX.EF.
Tonusmaior -A6.
Tertia minor naturalis -A G.
Tercią maior accidentalis -C E. FA
Quartą naturalis 6 E. CF. EA.
Quarta accidentalis CxF.F 6 .
Quarta diminuta ynox CxF .
CFx.F 6 .
Tritonus quartafcilicet aucta vna
Quinta naturalis -E6 . FC .
Quinţa accidentalis FXC .bFx.
Quinta X diminuta FXC
RuintaXaueta FCx.
E C. AF.
Sexca minor tertiæ majori contrariè reſpondens fcilicet naturalis CXA.
Sexta minor accidentalis
Sexta maior reſpondens tertiæ minori contrariè naturalis CXA.
Sexta maior accidentalis EXA FX.
Septima minor correſpondens tono maiori - 6 A.
Septima minor correſpondenstono maiori 6 AX
Septima maior aucta X ССЕ ..
Septima maior diminuta CXC .
C6.FE.
Septima maior correſpondensſemitonio
Ostaua naturalis 6 b.cc.& c.
Octaua accidentalis CXCX
Oitaya aucta . CCX% .

Ex quibuspatet,chromaticum genus omnia interualla diatonica continere,& inlu

permulta alia ſcilicetdieſin x , tertiam maiorem accidentalem , tertiam minorem ..
Quartam accidentalem auctam & diminntam . Quintam accidentalem auétam & di
miautam Sexcam minorem & maiorem accidentalem ;Septimam maiorem & mino
sem accideotalem :
Notandú autē,quod di &tæ conConātiæ fiue perfe& x Gue auctæ diminutęue X tame
diuerfam caufentur harmoniam ; tametfi enim fecundum cadem interualla Tint di
ftantia;quia tamen perartem ad imitationem naturalium funt adiumenta,infigacm .
cfficiuntdifferentiam .Poflident enim huiuſmodi conſonantiæ in chordis artificialibus
& accidentalibus neſcio quid languoris & mæſtitiæ ,quod in chordis naturalibus expe
rientia tefte non cognofcitur.Vndè fatis conſtat,plures chordas & conſonantias nos
reperire in chromaticogenere quam Diatonico,laxioresque habenas habere ifto,vndè
maior quoq;modulorum non vulgarium varictas.Quandocunque crgò percipiemus
melotheſiam aliquam detono procedere ad ſemitonium , & è ſemiconio ad X c con
tra vel per chordas accidentales puras ſiue naturalibus permiftas,re & è huac Chroma
ticum proceffum intelligemus;vt ex fequentibusexſemplis patebit.
Porrò quod chromaticum omnia interualla & confonantias diatonici contincat,iam
patuit;Ethocfyllogilno probatur,chordæ retrachordorum funt ftabiles, ijsq; vcimur,
nilîeas inutiles dicamus,quod non admittendum ,cum aliorum interuallorum funda
mentum Sint;At huiuſmodichordæ habentomnia interualla Diatonici , vti probarum
fuit.Ergò chromaticum omnia interualla & conſonantias Diaconici continet;quod vc
Tòaliæpræter diatonicas in chromatico dentur conſonantiæ;patet experiencia . Nam
pallim canimu:Xin chorda diatonica ,quam naturaliter non admittitatem formamus
toquisper accidens.onnia deniq; paulò ante vltra diatonica interualla ,alia præterca
intor
 Lib. VII . De Mwforgia Antiqua-moderne, 56. 633
interualla recenſita chromaticigenerisſune.Scicodum quoque Accidentia ,quæ alte .
rant notas feu interualla in duplici ede differentia ;alia enim fignificant ſemitonium -,
ālia dieſin vel chromaticam vel enarmonicam . Semitonium quod per b, ſignificaturi
proprie pertinetad diatonicum & deprimit notam in grauc,eftq; minimum Diaconie,
gencris interuallun & in infinitum poteſt in grauc protendi,femperq; habet determi
nacum numerum radicalem ,qui illum fignificat,vti ex præcedenti harmonica paruit .
EL Radix verò eius eſt numerus deriuatus è numero 15. & omneb, ad 3. maiorem facile
ad graue poteft tendi,ita vt tanto fuauiorem harmoniam ſit habiturū,quanto b, grauius
tenditur;quia tunc plures diuiſores & terminos communes habebit, quantò verò plu
res communes terminos quibufcum conuenit habuerit, tanto ſuauiorem harmoniam
producet.idem dicenduin dealijs interuallis,ad quæ procedit . Accidentale verò ſignū
E Xcontrarium effectum producit;illud enim propriè artificialiter in notis,quas in acutū
au get,perproprios numerosexplicari non poteft.Vtex:grația numerus 2. X no poſſunt
ormari,quia & eft in proportione , At 2.quomodocunq ; multiplicatus in fe , non po.
teſt gencrare numerum 25. AC 24.ideò non poteſt. haberex - Adhoc enim vt aliquis
numerus poſsit conftituere aliquod interuallum vel conſonantiam ,oportet vt ſaltem
poſsit eſſe terminus maior velminor talis interuallivelconſonantiæ ,quod non euenit
in numero 2. qui ad conſtituendum x fignificacum per non poteft 2 s. nec 24. qua:
1
litercunque doplatus efficere .
Dielisauget in acutum omne interuallum vel notam ,cui iungitur in proportione
facitq; cam aſperiorem languidioremq;. tum quia eft artificiale, tum quia notam ,
naturalem facit accidentalem ,tum quia non habet numeros proprios ſignificatiuos
nec humeros communes & amicos, quorum opera menſura communi menſurari pof
sit:Nam vthoc muſiciſciant, cantu proportionem aliquam fiue conſonantiam fore
luauiorem ,quancò pluresrerminoscommunes habuerit.Vndèquandò nullum habue:
rit terminum communem ,contraria ratione harmonia inepta cuadet .
Vtigitur quiſpiam generis chromatici rationem perfeétè cognoſcat,ciuscumprimis
proceſſus notare debet,qui eſtde ſemitonio ad X ; ad conum tranfeuudo ad interualla ,
cum x & per conſonantias X auctasvel diminutas.Et ſicuti indiatonico interuallis &
confonantijs abſolutè & indiſtinctè fine regula non vtimur,hocidem ad chromaticum
cxtendi debet, quod laxiores habonas diatonico habet,vti dictum eft.
Porrò a nota accidentalis,quam dieſin cnarmonicam appellamus,in proportione
Ha eftq;minimum interuallū cantabile,nec niſi à phonaſcisperitiſſimisexprimi poteft;
proprium enarmonici generis accidens.Vidimusrationem chromatici generis in tribus
tetrachordis eluceleentem ,nihil porrò reſtat,nifi vt monftretur,quis eorum in harnio
nico negotio vſus fit, & quomodòeadem interualla affumerepoflir muſurgus ad ioten :
tas hucuſque veras chromatici generis compofitiones perficiendas.qui eft totiusnarra•
tionis vltimus finis & ſcopus. Magiſter igitur compoſiturus chromatico ſtylo peritus
& circumfptatus in auſpicanda compofitione ſit oportet.Diligenter præuideat inter
ualla chromaticigeneris própria;quæ bali ca induſtria accommodet, vttandem finem ;
intentum aſſequatur. Verum ac lector regularum multitudine potius impedimento
quam adiumento ſimus,hic paradigmatanonnulla ,iuxta omnem rigorem compofita
ſubiungemus,ex quib.veluti prototypis lector curioſus facile mentēmcā intelligot , hi
ſce enim veluti manuducetur ad fimiles ſimili artificio conficiendas. In qua tanien
compoſitione te notare velim ,noseius chromatici generis compoſicionos exhibituros
quæ miftam quandam trium generum rationem habcant,& proinde per tranſpoſitio
nem variam in vſualem modernarum compofitionum methodum facile graducantur
vtpatet .

Para
 654 Artis Magne Confoni, Diffoni
Paradigma 1. Dyphonium Chromaticum miftam .
A z. Cātus
& Altus . Sementara
E

IX
E #

toi

m 站
41.9

with

Ex

Para
 Lib. VII. De Mufurgia Antiquo- moderna, & *c. 655
Paradigma Il. Dyphonium Chromaticum .

11111
*
€

11

EUR

.
:
ante

The three Traſpoſitis in Duro .

導EN
in Mollis

co
Vides in hiſce duobus paradigmatis,pulchrum quendam proceſſum iuxta regula
rum rationem huic generipropriam inftitutum.videlicet per Cemitoaia & femitonia
& trihemitunum ſiuctertiamminorcm ,per quartas,quintas, ſextas autas,diminutas,
accidentales.vt proindèad artificium penetrandum nihilaliud requiri vidcatur, niti
diligens vnius partis cum alteriuscollatio.vbinotabis quoq;,quomodò chromaticum
in naturalediatonicum transferri pofsit,vti exempla appolitadocebunt .
Verum iam videamus,quomodò di&tum artificium in quatuor vocibus exhiberes
poſsimus,ad quod quidempræftandum ,locomultorum verborumiplas compoſitio,
nes hiſce fubne& endas duxi , vt ex diligenti carundem inſpectione , quomodòpros
ccdendum fit, vnico oculorum iacuitu Léctor cognoſcere poſsit,

: 27

0000 Pam
 656 Artis Magna Confoni, e Difoni
Paradigma I. tetraphonium chromaticum .

二
去。
{} }

· 話

~ 6.1
. 14s.jj ,
Adana

PE

Vidos in hoc exemplo fugam chromaticam , ca elegantia compoſitam , vt mirificè

ad effectus doloris, & compaffionis conferre poſſit ; habet enim exotica quædam in .
terualla , ſub quibus tota affeétuum concitandorum vislatct, & poteftas .
Para
 Lib. VII. De Mufurgia Antiquo moderna,& 'c. 657
Paradigma II. cetraphonium chromaticum .

罪
)

jili
Face
三
III

00002 De
PX
 658 Artis Magna Conſoni, e Difoni
DeEnarmonico Genere.
ab Authore intento

Vlti Veterum de genere en armonico varia tradiderunt,& in nonnullis quidem

M conueniunt,in quibusdam diſcrepanț.Conuo iunr omnes , quod ad cantan.
dum lit difficile ,adeò vt ferèderelictum lit;& quod non niſià peritioribus in arte can
taretur;prætereà quod illud in quolibet tetrachordo procedat per dielin & ditonum; &
quod non niſi in monodijs exhiberi potuerit,ininine in polyodijs;quodhabuerit plura
tetrachorda coiuncta & diljūćta,& quod purũ cãtari no poſsit. Diſcordant verò quod
quidam plures ſpecies aſsignarint huic generi differentes; Alij liquidem aſsignabant
Varize opl.. eius interualla per numeros harmonicos, alij per inconcinnos & enarmonicos; alij
fiones de omnia aurium relinquentes iudicio,promiſcuè tingula confundebant,vtialias fusè pro
Enarmonico batum fuit.difcrepant autem potilsimum in aſsignanda natura dieſis enarmonicæ ;Nã
Ariſtoxenusillam putabat elie quartam partē tosi in proportione 36.ad 35. Dydimus
autein cius proportionē aſsignabat 32.ad 31.alij alias formas tradiderunt,quam inco
ftantiam etiam in diuerſa toniforma aſsignanda licet intueri. Quæ quidem varietas
opinionum haud dubiè aliam originem non habuit,niſi ab inſtrumēto,liucmonochor
do,quo fimilia harmonica interualla inquirebant.Dici enim vix poteſt , quàm facilè ia
huiuſmodiminutiſsimisinteruallis inquire dis error conting t;ita vt li magas fiue
ponticulus chordotomus non quam præciſsimè fectionem in chorda datam coatingat,
ftatim potabilem tonorum differentiam gaſci etiam aurium judicio quis aduertat.Ac
cedit chordarum conditio,quæ ex temporis conftitutione nunc laxior,modò tenſior ,
inſignium in minutiſſimis huiuſmodi interuallis varietatum cauſa c {t.prætereà ſi chor
docomus altior ſit quam oporteat,hoc enim pacto chordam violentius, quam conditio
rei permittat,premet ; & quidem hoc pactoerror contingercpoterit vſquead propor.
tionem dielis enarmonicę.prætereà diſcrepabantin aſſignanda differentia harum dic.
fion iuxta tonorum maioris & minoris,quos diuidebant,qualitatem.ſed relictis hiſces
controuerſijsinos,quid circa huiuſmodi generis proprietates ſpeculaci simus,paucis
manifeſtamus.vtru n videlicet iuxta nobis vfitatam canēdı rationem ,quæ ferè eadem
eft cum Prolomæi Diatonicoſyntono ,aliqua conic&tura eius tam abdira natura com .
prehendi poffit ; & vtrum aut quomodo à nobis in praxin reduci poſſit. Ab ouo igitur
rem ordior .
Omnes conueniunt , quod in tetrachordo enarmonico procedebatur per dieſin &
ditonum ,dicſin pleriq; exhibent lub proportione 129.128.quorú rationēſcientifica ra
tione industus;non approbo tantum ,fed & indubitanter ceneo quo fundamento poſi
to tetrachordon enarmonicum aſsignabimus,hoc pacto:vt fecundæ chordæ à prima
diftantiam ponamus dielin enarmonicam in proportione. 128. 125. quam hoc ligno
norabimus 'a vel hoc x. Tertiâ chordā verò ponemus ad ſecundā.in proportione 25.
24.fcilicet diſtātia ſemit.minor Que dieſis chromaticę& ad primā in proportione 16.ad
15 , ſcilicet diſtātia ſemitonij, & ad quartāchordā,quæ terminat retrachordo in propor
cione 5.4.quę ditooũ coſtituit.quodfacilè per numeros conftabit,liquide 12 & fimul
iuncta harmonicè coſtituunt : & fic remanēt duo toni ſiue ditonus,conftat enim te
trachordon ex duobus tonis & ſemitonio 16.15.vthic è latere yides . 16 16 - 3
qui reduti ad minimos terminos conftituunt80. 60. ſcilicet diatel IS 19 4
.
ſaron ,quod non euenict'li duasdieſes 128.125. poneremus eiuſdem
80 60
tio proret qualitatis.Nam duo huiuſmodidieſes conſtituunt 16384.15625. &
fusEnarmo. fic vſque ad quartan chordā remanerent,duo toni & inſuper interuallum 3125.3072.
nici
quod ita proba:ur ; duæ dieſes His cum fimuliunétæ conftituunt51,30000. qui redu &ti
ad terminos minores faciuntis quibusadditiduo toni maior & minor conitituunt;.
Patet ergò,quod quandò dicitur genus coarmonicum procedere per diegn & diclini
id
 Lib.VII. De Muſurgia Antiquo-moderna . 659
id no intelligendu n lic perdieſes æquales, fed per dieſes differētes,ſcilicet por iss & .
His poſitis tanquam irrefragabilibus Mathematici ſcrutinij rationibus,tetrachordon
enarmonicumita ordinabimus.Ad cognofcendum igitur quibusnumeris, notis & in
teruallis Enarmonicum procedat,poacmus bic tria tetrachorda,duo coniuncta,diliun .
& um alterum ,vtſequitur.In priino tetrachordo 1. gradus inter le b eft dieſis coarmoni:
ca & indicatur eius proportio per numeros 1 28.ad 125.inter & verò & C diefis maio
ris fiue chromaticæ lacus eft in proportionc 25.ad 24.inter C.deniq;& Editānus poni*
mi
tur ,vt proportio s.ad 4.docet; idem in reliquis tetrachordis obſeruandum ,
om Tetrachord . I, Tetrachord . 11. Tetrachord. III.
128.25 . 5 . 128. 25. S. 128. IS , S.
123. 24° 4 125. 24, 41 125.24 • 4•
illil
DIE
IT

E
A
6. 6, C. E , E. E. F. A. 6. 6. C. E.

Quæ interualla ad communcm terminum redu &ta,ita fe habent vt fequitur,

sizi500.486.3840 325. 360.288 . 256.250,240.192.
$

HE
A

b . 6. C. E. E. E , F. A. 6.6.:'C . E.

Scd iam vidcamus , quantam interuallorum varietatem exhibcant tetrachorda ſic

diſpoſita .
Habebiturigitur primò,dioſis enar-, ! is Quinta in chordis enarmoni.
monica ' ! Vt Ab A. EEA: cis Eaba
2 Diciis chromatica non tainen acei . 16 Quinta ſuperflua b F.
deritalis cum 6 aC. EAC . 17 Quinta ſuperflua minus a . baF.
Semitonium minus b C. EF . 18 Sexta minor dicono contrariè re.
Aba. EC. AF.
- * Tonus cum A.“ fponde ns r diminuta A.
Sexta mino
AC . 19 Ei C.
s Semiditonus Sexta inaior femid.tono contrariè
6 Ditonus CE. FA.
CA.
7 Ditopus auctus A. CE a . correſpondens
361 & Quarta perſcita fiue diatella 21 Septima minor correſpondens tono
ron 6 E. E A. maiori 6 A.
: 22. ij.Scptima minor cum A. 6AA .
9 Quarta diminuta A. 64 E.EA
23 Septima maior Cb
10 Quarta aucta A. I FA .
66.cc
II Quarta in chordis enarmonicis fal 24 Du pla
in Chordis enarmonicis baba '
ſa ba EA, 25
Eb . i 26 Octaua diminuta A. bab
12 Quinta perfeita 66 A ..
13 Quinta diminutà a. Eab . 27 pitaua aucta a.,
14 Quinta aucta a, Eba.
7.30
ret
nur Ex hiſce patct omnia interualla confonantiaſque tum Diatonici chromatici generis
in Enar
ieci
 660 Artis Mágn.c Confoni; e Diſſoni.
in Enarmonico genere continerispręterea propria interualla quæ nihil cum prædictis
duobus generibus commune habent poſsidere, quæ hic ſeparatim apponenda duxi.
mus .
Dieſis Enarmonica A 661, 1 & Quinta ſuperflua minusa baF.
i
2 Tonus cum a. Ab a. I 9 Sexta minor diminuta 4 E AC.
3 Tertia maior aucta A CEA. 10 Septima minor plus a 15 con
* . Quarta acuta aucta A 6 EA . al Septima maior plus 4 6 ΛΑ.
5 Quarta diminuta a DAE . 12 Octaua in chordis enarmon . bab .
6 Quinta aucta A Eba. 13 Oltaua diminuta a bab..
7 Quinta diminuta a ΕΛΑ, 14. Oataya aucta a ri i 6ba.

Atque hæcſunt intesualla,quæ in triplici tetrachordo enarmonico erui poffunt, pa

tetque hoc genus multo reliquis duobus laxiores habenas obtinere; cum omnia reli .
quorum , & alia præterea hic recenſita propria contineat. Quod verò di&tæ conſonan.
tiæ enarmonicæ ſint,cxperiencia nos docet in inftrumentis; in quibus ſubindè huiul
modi interualla vfurpare cogimur. v.g. nos vſurpamus D x loco dielis chromaticæ in
Eb; & tamen illa ab hac diftat dieſi enarmonica.Habeinus prætereà ſemiditonumdi
minutum a , quo in inſtruinentis veimur FGg loco F A b.Quæ omnia pulchrè demo
ftrauit doctiſsimus Galeazzus Sabathinus in mira illa taſtatura , quam vide in libro
ſexto præcedenti inter reliquas recenſitam.Experimurid in cythara ,teſtudine , & in fi
milibus inſtrumentisloco aliorum hoſce en armonicos conſonantiarum gradus , licet
vtplurimum a auctos diminutosuc vſurpari , vě Eb. pro DX . Gx pro Ab.F pro
EX. Cprobx . Bb. pro A. & tametſi cales conſonantiæ admodum int langui
dae ,fiebiles & molles,fi tamen eleganter & cum induſtria iudicioq;diſponantur,notā
tum non ſunt incongruæharmonico negotio, fed & nefcio quid abditum habent ad
affe&tus incitandos.Hincin cantibus fubindè vtimur diefi-enarmonica,nam ſepè in
cadentijs deprimimus vocem poft diffonantiam ad gautam a vt E E b.pro E Dr. &
FX B.pro Fx A xi Patet & hoc in infra poneddis claufulis, vbi ca len diçlis tain
in acuto quàm graui ponitur; & tamen G gab A b per dietin enarınonicam diſtat. hu
iusgeneris eſt tertia clauſula;vt proindè multa ſint,quæ ia diatonicis aliter exprimiao
valeant , Ex quibus apertè colligitur,polyphoniam enarmonicam non tam impoflibi
lom , quàm cam velinteſſe authores , Imò pulchrè & ingeniosè in effectum deduci
poffehuiufmodimodulationes enarmonicas exſequenti ſpecimine patebit.,
Subolfecit & hanc ingenioſam componēdi rationem , expracticis muſicis,primus ni
fallor , excellentiſfimus Symphoneta Dominicus Mazzocchius Operis nobiliſsimi
Romæ impreſli Madrigalium clariſsimus author io planetu quodam matris Eurya:
li quem Diatonico.chromatico -enarmonica textura ita appoſite concinnauit , vt di
gniſsimū iudicē,quihiſce,ſpeciminisioſtar,omnibmuſicis ad imitandūpropoſiti adiun
gatur;in hoc enim veluti in epitome quadam quicquid in præcedentib. fulè dictum eſt
contentum cum admiratione percipies

Dominici Mazzocchi Planētus matrisEuryali Diaconico- chromatico -enarmonicë.

Cantatur,vt fcribitur rigorose
* *
ti

H
Vnc ego te Eu ryale a fpi CI

35 4 x 34 4 3*4

87.6
 Lb.VII. De Mujurgia Amiquo moderna;ega. 661

AG 3다
hi or tu ac illa sencate ser mea re quics po tu i fti ling
11 6
736

TUM
76
June

Fulfo

quere lo lam crude lis Acc te ſub tanta pe

7
praaaaaaaaaa

其
Lqarmonicam

EN
riculamilsū af fari extiemű, mi feræ data copia matri : Heu, terra j * .
76 54 76

is

BE ces ACC ' te tu a

goota caaibus data prçda lacinis, ali tibus que ia
6 76 1
XS

funera
1
.

1
 662' Artis Magna Confoni eg Diffoni.
X
学*区 ** 20:32།
13
fu pçra mater produ xi' preſliue o culos autvulnera
43 6

Maplatil poter
ut us fiotengens' tibi quá noctesfeftina, dieſque vr gebam ,
43 X43 S 43 34 76

E
&
& te la · curas ſolabar ani les quo ſequar:aut quæ núc artus,auullaq;
一方

mēbra & funus lacerū tellus ha bet? hoc mihi de tè nate refera ?hoc sú terraq;ma
3+2

X X

ਹੈ FIAT
Tiriqueſecuta; figite me fi qua eſt pie tas in mc omni, a te la Co
343

#E
nijcite,
 Lb. VII. De Mufurgia. Antiquo moderna; egc. 663
X
X

ij çiçe, ' • Ru'tu ļi: méprimaablu mitę -- ferro, Auttu ,magne

‫زرد و‬ : ‫کی به عنوان‬ !

i SI LÀ
-f.

páter Diuum , miſere pitone') #Coontuoque inuiſum hoc de prude ca. 10: 9
( CG5 Tiit ? 3 i S210 !1.03SX 11:02
12.

-osob (" % E
elicián 1.6 ? ingy0JIOC Sri
aldeB . 1.1

. : ‫زرار‬
th B
puc fub Tartara telo quando a li ter acqucac crudenisy
11! 1:4106121 * osiin ulsiin poissoil.c : 19.29 zou

1
)

pirolita

lem ab rumpere vitam ,

MD

Nota in hoc dialogocharacterum xoſiedieſin enarmonicam ; qua ſemitonium mi

nus creſçit vno comate,quamuis authorhuius cā paffim fi valorem fpe &tes confundat,
cum hoc & figno chromatico.quod fignum in chorda b. auget ſemitonium vno com.
mate,mutandofa in misquomodo vero Xb & b.diſtinguantur iamfuſe in libro s.expo
fitū eft:vt verò promoueatur ſemitoniú minus in maius,author adiungit & ſigno chro.
marico ,fignum x enarmonicum ;quod alijiolent por triplicem crucem repreſentare ;
adco
Pppp
 664 , Artis Magne Confoni , Diffome
adeò quidem vt gradus diuidancuriuxta mçncē Authoris prout fequens paradigma
refert

bfa l mi diefis chromatica dichischarmonica

AC X

Scmiton :min: Semiton maius Semitoo :minusSem :miajmum .

- Atquein hoč, li Theoriam (pc&tes,mecum differt,vtex præcedéti diſcurſu patuit, a
practicam id tolerari vtcüq; poteft ; quicquid ſit, Author monftrauit , fe Thcori
cæ non impericum ,ſpeculationem ita praxi applicuiffe,vtnoa iniucundum effectum .
produxerit,
Quicunque igitur compoſituruseft hoc gencrc ſtyli,oportet yt ad vnguem cogao
[cat enarmonicorum paulò antcio triplicicetrachordo declaratorum rationes propor
tionc que.Sccundò vt clauſulas onarmogicas non per totum compoſitionis contextu
continuct,fed chromaticas enarmonicis,has diatonicis artificiosè & fecundum appo.
ſitos gradus commiſceat .Secus enimpurumenarmonicum fieret , quod faftidio &
tadionon carete, fupraoſtendimus.Nequaquam igiturijsabſolutè,fedcum magna cir
cumfpočione,cautela & iudicio vridedeinus,licuti enim in Diatonico , quod plures
canunt, non eftliçitum ,quibuſcunque interuallis & procellibusyfi; fed cum diſcretio
ne & regularum præſcriptione;ſic & in chromatico & charmonico.Rcgulas , nè opus
nimiarerū multitudinegrauaretur,omittêdas duxi ſufficit nobis aliquod hoc loco lua
monoſtendiſíc, quo ad dietarum rerum notitiam vlterioroin mediante ſtudioperueni
re pofsic fagax Mulurgus . &ac nimis ardua præcepiſſe videamur, hic in gratiam
curioli lettoris appónémus triphoniumiuxta triplex genusexactè compofitum :cx quo
velvei ex prototypo quodam lector cognoſcere poterie 'modum in huiufmodi co.
poſitionibus procedendi.Quod tamen difficulter niſi à peritioribus tantum phosafcis
cautabitur.Quicquid lit,exercitiam omaiareddeetacilie.Non dubito quin inligais ille
Galcazžus ad aliasfimileshuic pro co,quopollet ingenij perſpicacitate componendas
præ coêçeris animum adijcies,

Triphonium Diaconico chromatico -enarmonicum

om

D
Erelinquat impi us viam ſu am Et vir ini

D
Erelinquat impi us viam fuam

D #
Erco

-* 0
DI
 Lib. VII. De Mujurgia Antiquoinoderna , og'c. 665

ET
quus Derelinquat impi US

B
am Dere linquat im pius viam ſie am

linquat impius viam ſu am De 're " linquat impi

3843

Dère linquat im pius viam fu am

DIN

Et vir ini quus De re linquat impius

IM
!!!!!

us viam fuü ám & vir iniquus

343 343

Pepp 2
666 Artis Magna Confoni; eg Difonisi

HUI
EB
343

up

elevi གྲུབ ( }

ERRE
03 ? 33

Dini's 20
 Lib.VII.De Mufurgia Antiquo-moderna . 667

ET 腳
FH

d }} }
HII

時 !!T
)

765
668 Artis Magna Conſoniad Difforis...

華
草

!!!
IN

43

拜
 Lib. VII. De Mufurgia Antiquo-moderna,egc. 669

(
 .. ;
670 Artis MagnaConſoni, ed - Difoni.

群
IC

TE
5

1
 Lib . VII. De Mujurgia Antiquo moderns . 671
女

草
1.

耳
LIII

持
母 E

其
NT)(

} ;
去

> !!.cc ! vi . : 。
2 . ;;

> 1 Qg99
 672 Artis Magna Conſoni & Diloni,

with Minimā guædam coar

I
monici generis interualla
in hac compoſitione ob
defcêtum typi ſigois pro
priis notata non ſunt;yn .
de corum loco paffim .
hoc ſignum A ponimus ;

11
quę lc & orcm notare ve
lim .

Atque hæc de diatonicis,Chromaticis,harmoniciscompoſitionibus fufficiant,nihil

igitur reſcat,bili vt ad alia calamuin conuertamus .

CAPVT IX .

De Muratione Modi,fiue Toni ,free Aylo Metabolico.

Vtat muſicorum vulgus,omnes illas cantilenas quas varijs ſignis gibi b . notatas
.
pite notandus,quod cos etiam , quiconſumati in Muſica magiſtri haberiyolunt,iqua.
ferit.Erroris cauſa eſt ,quod non intelligant,in quo propriè conſiſtanttria harmonica
genera;ac proinde omnēmutatione vnius toni in aliū confundunt , vel cũ chromat co
vel enarmonico ;cú chromaticũ & enarm.ſtylū no dictafigna,ſed interualla paulò ante
præſcripra conſtituant:fi.o.claululam alicubiinueneris.quæperfemitonium , & ſemico
nium & ſemiditonum incompofitum procedat,iam hanc claufulam dices chromaci
cam ,ſiper dielin,dičlio & ditonum incompoſitum procefferit,camiam dices coarmo
nicam.Si verò clauſula quæpiam ex tono naturali ad accidentalem fiue fi &tum per le
anitonia aur dielin ,vel lemiditonum -aurditonum proceſſerit,iam fpeciem dices chro
maticam vel enarmonicam horum cnim generum chordas tangit.Si veròex tono na:
rurali in quemcunq; alium per quedcunqueinteruallom inciderit,tuncdiceturmuta.
tio toni.Hoc loco quidam diſcrimen ponunt inter modum , & tonum ; Mutationem ,
roni dicunt;quandò lyftema roni penitus mutatur ; modi mutatio dicitur , quandò fit
proceffus à chorda naturalistoni ad non naturalem,vt cum procellius fieri debet à to
no in tonum ,is fiar in ſemitonium ,autdieſin ,vti paulo ante dictum eſt.
Porròmutatio veraq;magnam emphasin habet , notabileſq; alterationes in audito.
ribus efficitspoteſtq;infinities variari,& quibuslibet affectibus exprimcndis appofitilli
Srides miera sp.a eft . Verum hoc arcanum ſolis peritioribus magiſtris notum eft quem nos non ia
bolicus id é congruè ſtylum metabolicum appellamus.Verum operæ pretium faciam ,fi hic aliquot
ered tranſ huiusmetaboliciftyli paradigmata inſeram ,vt quid intendam ,le&tor facilius iotellige
pofititius .
re poflit.
Mota.
 Lib. VII. De Mufurgis Antiguo -moderna, ega. 673
Metabolici ftyli Paradigmata. !

Viuſmodi ſtylo fummo iudicio vſus eſt Iacobus Chariſsimus, Chori mu'ici in
H Collegio Germanico Præfe &tus celeberrimus,cum Heraclicum & Danocritum ,
hunc plorantem ,alterum ridentem pulchrè & ingeniofe ſeque meliſ metab
nti in ate oli
co cxprimit,vbi frequentiab möllia nihil chromaticum aut enarmonicum habent, vt
2
imperiti ſibi perſuadent;ſed tonum tantum mutant,dialogusinſigni artificio coimpofi.
RY
çuseſt,in quo he clauſule riſus ,& planctus,incredibilifanè varietate exprimuntur, fed
cum compofitio æquo longior eſſet, eam omittendam cenſuimus, vnica ſoluunmodo
378
clauſula contenti, vtin ca veluti paradigmato quodam metabulici ſtyli ratio luculen .
tius pateret .

Paradigma I. ftyli Metabolici .

E
it. pur da piaa.

E an purdari dere
6 43 b 87

FE ?
le
Vides igitur in hoc paradigmate ſecundam vocem ,dum hçc verba italica e pur dhe
ridereprofert;riſum iplis notis appofitè exprimcre ;primam verò vocem , dum hæc ver
$ ba è pur da piangereprofert, planctum , & lachrymas conuerſo ſtylo, & priori contra
rio exprimnere .

tr . tr.
TO gere, tr. è pur da pian,
er 6

01

è pur da ri dere,
b 43 43 b 87
I!I N

E E
01
ปร
Quæ quidem diuerfitas cum ex mutatione coni in alium procedat , & inſolita aeci.
manie
dat auribus, cercè affc& us inſigniter concitabit ,dummodo Cantores fint,qui cam pub
chid cxprimcrc noriat .
Fett
8999 2

1
-
 674 Artis Magna Confoni, & Difoni.
I :
HADI
ITUI

b 43 Sequiturcontextus .
E

Eft autem hæc componendi ratio ſupra quam dici poteſt affectibus præſertim dolo .
ris,compaſsioniſq; concitandis apta;cuius vt exemplum videas hic , apponendam du,
xi ingeniofam copoſitionem ab eximio artis magiſtro DominicoMazzocchio ,quam
lachrymas pocat D. Magdalenæ ,peractam ,in qualachrymanţis affectus ad viuum ex
preffos intuere & auditu percipe.Ad quas tamen cantu exprimendas requireretur in
genioſą vox Laureti Victoris Equitis,aut Bonauenturæ autMarciAntonij fimiliumque
phonaſcorum delicatiſsimoruin ,
Paradigma II. Stylo Metabolici,
110

B at
En yuollanarla il Redentore e ſangue maindarn
10 oſparſo
il preti.

b b b b

oſo rio ſarà per lei di quel be ato ſangue ſenza il doglioſo humor del

F
175
b
‫܀‬: --
16

pian to mio ſenza il doglioſo hu mor del

SH #
pian,
 Lib. VII. De Mujurgia Antiquo moderna; Egc. 675
b bab

E
群
ta , mio.

Pull
pian

illi
III
b

Hoc ftyli genere præ cæteris ingeniosè Petrus Heredia inſignis Muſicus (quem fi
ue Thcoriai ſiue praxin ſpeetes,nullilanè,quos noui Muſicorū poſtponendum duco )
in meliſmate quodam , quod ad normam veterum tonorum inſtructione doctiſsimi
Donijcompofuit,luſit;quod cum in eiuſdem citati Donij libro de generibus & modis
interfertum sit ,cò lectorem remittimus
Illuſtriſsimus Eques Petrus à Valle , vtiomnium artium , ita & musicæ reconditio .
ris peritiſsimus,vt huius ſtyli Paradigma quoddam ederet, inſtrumentum triarmoni
cum Donio directore conſtrui iuſsit,cuius taſtaturas in musica organica exhibuimus ; Inftrumétú
Hoc pulchrèmetabolicum ſtyluna iuxta veterum mentem refert;conftat tribus taſta : triarmori.
cum Petri à
turis primadorio ;ſecunda phrygio tertia lydio ſyſtemati reſpondet.Dorium itaque in Valle .
fequenti paradigmate ingenioſo lulu mutat in phrygium ,per verba mutacioni reſpon.
dentia.ſed lector modü ex paradigmate facile colliger, in quo eſt trăſitus dorijin phry.
gium tonum, dum auribus inſolitam mutationem adfert; fieri quoque non poteft, vt
animus huiuſmodialterationeimmutatus, affectioncs non ſențiat ychementes ,
Paradigma III.
Dorio Phrygio

*
SIP
Glialtri tuo'imperi ſpeſſo auuiē che ſdegni Nõ è più da ſoffrire ſi temerario ardi re

Taſtatura Mezana , Taſtatura Alta

Benedictus Narduccius ſimilibus modis in libro de pijs lachrimis B.V. vt plurimum

metabolico ftylo yritur;quem lectorconſulat.
Inter coeteros verò huius feculi Symphoniarchos reliquis meritò huiusmetabolici
Ityli præftantia palmam præripuiffe videtur Princeps Venuſinus, qui mira ingenij vi &
noua methodo rem tentauit, in varijs compoſitionibus Madrigalium ,quç paſſim ex-i
tant , & nos in precedentibus corum nonnulla adduximus ,ad quæ lécborem remit.
timus
Innumera huius ſtyli alla paradigmata adducere poffem ;ſed finio,nèopus coetero
quin yaftum ſuperuacancisrebus referliſſe videar.
☺
CA:
 676 Artis Magne Canfoni, e Diffoni .
CAPVT X.

De Tempore Mufico S,ignis & Numeris quibus tum Antiqui,tum

Moderni id exprimunt ,
Ametſi totum muſicæ arcanumſub temporis exacta & variaprolatione conſiftat,
T fateor tamen nihil in tota muſica confuſius,nihil imperfeétius tractatum mere
periffesintegra opera de hiſce à Franchino,Zarlino,Glarcano , alijſque innumeris penè
cāſcripta lego ,adeò tamen indigefta & diſſona, vt cum multum in ijslegendis tempus
impenderis,poftquã ea abſolueris,quid legeris,vix diſpicere poſlis;ſunt prætercà adcò ia
hoc negotio diſcrepantes muſicorum opiniones,vt cuiſubłcribas, vix videas . Vt igitur
aliqua lectoriauido lux oriretur in materia adeò tenebricoſa,noseandem ad incudem
reuocantes , paucis hoc loco iuxta veram harmonici temporis rationem ex ponēdam
duximus.Et quamuis in præcedentibus quoq; libris de Tempore egerimus,quia tamen
parcius id pręſti'imus,hic paulò fulio.escrimus.
Tempus igitur mulicũ
fiue harmonicum , nihil
alud eft,quā ſpaciū illud d
temporis, quo notarum
muſicaiú prolatiomen
3. 4• S. 6 . 7. 8. 9. 10 .
ſuratur;nam vt harmo
nia ferfe &tionem fuam
nanciſceretur,menfurā quandam iure ſuo poftulare videbatur ; nè in tanta vocum co.
miftione,dum vna tardior, a !tera celerior procederet, totus conſenſus vocum periret,
primi Mulurgi certa quædam ſigna inuenerunt,quæ ſigna temporis & prolationis no
minarunt,de quibus varijs in locis cum iam di&tum ſit,longior eſſe nolo. Deindè ſigna
inuenţa certis proportionibus alligarunt,ita vt vna nota nunc ad alteram eſſet dupla
iam octupla, & ſicde cæteris in infinitum.Hoc pacto contra breuem cantabant duas
ſemibreues noftras, hoc eſt in proportione dupla,quatuor minimas in proportione qua
drupla,oEto ſemiminimasin octupla proportione,vtiſuperius diétü eft,quas proportio
nesindicabāt,vtdiximus , per ſigna vt hic in n.8.9.1 0.vides;quędefectu notarū minorū
adhibebant.pariter cötra vnālongam duas breues, quatuor ſemibreues,octo minimas,
ſedeciin ſcmiminimas, triginta duas fuſas & ſexaginta quatuor ſemifuſas modernis
vſurpatas cantabant. Deindè ſecundam ſpeciem proportionis ordinarunt, quæ poſt
multiplicem eſt feſquialtera;nataq;eſt proportio temporis illa, quæ in hæc vſquc tēpo.
ra imperiti Triplam dixerunt.Adhoc itaque tempusmenſurandum varię inuentę ſunt
Zyphræ ,ſiue ſigna,quæ oitendaat,quintum temporis fit hærendum.Selegerunt autem
Veteres potiſſimum quatuor notas,quasmaximam ,longam ,breuem ,femibreuem ap
pellarunt.Ex his enim totius negotij intelligentia dependet;cum verò hæ quatuor no.
tæ variè diminuantur & augmententur,ad gradus tum incrementi tuin decrementifa
cilius dignoſcendos,inuenerunt diuerſos characteres , vtiſunt o C, vide nu. 3. 4.7.8:
quos iterum ſingulos numeris afficiebant,atq; in principio cantilenæ interlincas pone
bant , ſed ſingulos explicemus characteres.
Signaitaq; omnia ex círculo ſunt deſumpta,vel epimin principio cantilenæ ponitur
Circulus abſolutus,vt O , vel lectusvt in nu.8 .; vel ſemicirculus abſolutus C ,velrecaſe
&us,vt nu.8.indicat,velpun £tatus,vel non punctatus, vel ſectus vna, vei duab.vel trib.
i lineis.vt cernis nu. 8.9.10.prætereà hęfiguræ velpü &tis numeriſq; affe &tæ ſunt,vel non
Si illud,tēpus denotat perfe&tum ,fi hoc , imperfectum ſub proportione,quam numeriia
dicant,ſed declaremus fingula ,
Sub
 Lib. VII. De Mufurgia Antiquo-moderna, ecc. 677
Sub hiſce figuris pūžtatis, quas num.4 & 4 indicat tribus modiscatari poteft;primò,
quádò omnes partescopoſitionis ſub vna harū figurarũ cantant,ſiue cũ önyacs partes
alicuius compoſitionis ſunt ſignatę vna ex hiſcè figuris. v:g: hoc ſigno C. Atque hoc
caſu tres minimæ fiue vna ſemibreuis perfe& a vnum içinpus, ſiue tactum explet, quē
2
dicunt inequalem,& tū ſemiminimç lignabantur ſub forma ſemifuſarū albarum ,vt io
fra in cxemplo patet. Adeò,vt fi omnes compoſitionis partes fueriot ſignatæ ſub hiſce
Signis Q cum puncto in medio,vel C.pun &tato , & accidat tripla proportio,ficut hic appa
rct O cum puncto in medio.vel Ç. punctato,tuac tres ſemibreues perfe&tæ explebant
vnam temporis menfuram fiue taétum ;vt in ſubiun & o exemplo patet .

Exemplum I.
DI
3
€ I
EE
Secundòjſiverò vna căt'lenæ pars fuerit ſignata vna ex hifce duabus figuris O cum
piato in medio velcũ Cº,& aliæ partes fuerint iigaate cum diuerſis alijs lignis,hoc eſt
fi cantecur lignum contra lignum ;hoc cafu cantabitur accidentaliter tatu æquali,vo.
cant anten taitum æqualein ,quandò caotatur fecundum tempus imperfe &tuin ſuç
ſub binario numero ,ſiuequod idem eft,quando duæ ininimç expleat vnam temporis
menſuram ;explebitq; vna minima vel duæ femiminimæ vnum tactum , quemadmo
dumfecerupt Præneftinusalijque compoſitores,li veròhoc pacto cantetur lignum af
fe tu: proportionc tripla, id eft,vt vna voxfub tripla proportione,cantet per tres miai
masvno tau.reliquæ vnam ſemibreuem cantabunt labvno & codem tempore , vt
hic inferius apparet.
ter

Exemplum II. 3
|

EBB 3
11 Similiter cantando ſignum contra lignum ,li vox fuerit fignata cum fefqui altera ,
proportione,fico ,cum pun& o in medio ,vel cum C. pun & ato. talis propo tio indi-.
cabit;loco duarum femiminimarum yno tempore captandarum ‫ ;و‬tres fuſas albas po
nendas,vein ſequenti cxemplo patet.

It

In Excmplum in ,
EES 3
INC

U
尊重 Quo
)
 1

678 Artis.Magne Confoni, e Difoni

Quomodò porrò Antiqui nonnulliſymphonetæ hiſce figuris Ocupa punéto in mne
dio, & Cyli fint,dum ſigaum ſigno oppoſuerunt, loſquious docuit ſequenti Exemplo .

Exemplum IV
TODOS

Sihuic accedat proportio ſeſquialtera,vti hic Ocun punéto in medio , vel cũ C:

punctato loco duarum minimarum tres minimæ tactum explebunt,
INDIC

Exemplum Y.

E
Empleo
二度

. ::‫ان‬
Vox baſli ſignofuo oftendiçduplo velocius tempus ac ſignatum eſt,mutandaſques
ſemibreuesin minimas,& minimas in feminimas.
Hoc ſignum Cnihil aliud depotat, quàm tempus imperfectum ,inquo duæ minimæ
reſpondent vniſemibrevi perfectx ;li yerò accedat felquialtera proportio cum punéto
intra ſignụm ,vt hic Co , indicatur tres minimas proferri debere ad vnam ſemibreuon
perfectam ,quam pun &tum indicat,quæ & à numero ternario & binario indicantur.Vc.
fum vide fequensexemplum

2 :: PR

Exemplum : VI,

Sub his itaque ſignis CO regulariter, & natura corum itā requirente , duq minima
vel vna ſemibreuis duabus minimis æquipolle os,fubvno tempore fiuetactucompletur
& hoc vniuerſaliter obferuatur,non tantum quandò omnes vocos hiſce lignis notatæ
funt,ſed etiam quandò diuerſis ,cantaturque ligoum contra lignum .
Porrò
 Lib. VII. De Mufurgia Antiquo-moderna,ege. 679
ht
Porrò li duo meinorata ligna ioueniantur lectă linca recta , vt vides in margine
tuncindicatur,notas duplo minui de berc,id eft,omnes voces duplo velócius cantari :
debere ijs vocibus,quæ signantur hoc signo C. quem admodum in præcedenti quin.: F
to Excmplo in Baſſo patuit.in quo Valornararı notis cantus minimè æquiualer ; cum
vtraq;vox diuersissignis notata sit; eantusC.& Baſſus vtin margine Eé prius quidem
signum oftendit valorem notarum remanere immutabilem ; alteram verò eunden,
oftendit mutabilem , id eft duplo velocius cas pronunciari deberç , hoc modo, quo ſe.
quitos

में * 李 。 BITI
Quod si hoc signum Cfuerit fe &tum duabusreétis lineis,vtin margine:tunc oft:n.
det,notasquadruplo velocius pronunciaridebere , & si tribus linçis fuerit ſceta, octu•
plovelocius pronunciandas demonitrabit, & sic in infinitum .
¢¢
Verum sihuiuſmodi sigaum ſemicircularereperiatur inuerſum sic , tunc signifi.
cabit vnā brcué aliàs duab.ſemibreuib.çquipollentem ,iam vno tempore siue tactu co
pleri debere , & refpödet prorſus huic signo lub ou.8.siue itaque antiqui o siue fub di.
& o nu.8.lignum ponerent,ſemper idem significabane,siverò hoc signum vt in mar
gioc , lincarecta le&tum fuerit,tunc duæ breuesquatuorfemibreuibusæquipollentes
ſub vno tempore siue ta &tu complebuntur,idemquc significabit , quod Signum ſub nu,
9. duplo videlicet velocius notas pronunciando.
Si denique hæc signa O.C.notengurnumeris,vt ſequiturOc.huiusmoditriplam
adicabit,loco vnius ſemibreuis,quæ vni tempori siuetatui reſpondebat,primò ſubsi
gno numeris non affecto,iam eadem numeris appositissignificare tres ſemibreuespro
ferendas elle,quod pulchrèdenotant numeri. enim oftendit valorem vnius temporis
ſubpriori signo, 3 verò ſupraposica oftendunt,voibreui iam relpõdere tres femibrcuess
idem dicendum de pausis,

Si verò hæc signa o C afficiantur,fefquialtera proportione, vt hic videtur C! : illa

denotabunt loco duarum minimarum ,quz indicantur per 2 ,& vnum tempuse: plene
tres minimas eſſe acipicadas , quæ indicatur per 3. vt tempus ſiue tactum ex
plcant,vtihic

E
Iterum fi hæc figna in numero 7. 8. afficiantur aumeris ur ia margine; tum de ,
notabit triplam proportioncm , id eft , vnam femibreuem duabus ſemibreui 聲
準

bus æquiualentem , quæ ſub ſignis hiſcc fiue numeris primò cantabatur ſub vna men
ſura tēporis;eidē tres iam femibreucs ſub,vaa téporis menſura reſpondere,quæ per au
meros pulchrè indicantur;Nam.i.denotat valorem nocæ vnius temporis ſub ſignisſiue
numoris; & 3. lignificat, ſub figno hoc numeris affe & o , tres iam notas ſemibrçues vni
mēſuræ reſpödere.vt cü fub hoc ſigno in 0.8.brcuis çquipolleat ſemibrcui,licfub hoc fi
Rrrr gno
 680 Artis Magna Confani, o Diffoni
gno Cilc&to,tresquoquç bre4cscenſenturIefpongere cribus femibrcuibus ytſeguen
Exemplum docet

Si verò hæc figaa in nu.7.8.afficiantur ſeſquialtera proportione ytin margine lineis

reftis ſecta ,tunc hæc proportio denotabit fuis numeris,loco duarun ſemibreuium ,quæ
prius cantabantur fub vnamenfura temporis , iam tres ſemibreues ſub vna menſura ,
temporis proferendas,indicantecirculo perfeétioncm breuis & pauſe . Exemplum ſợ.
quitur .

Vides itaque ex his,cur Veteres pumeros hoſce addiderint fignis; vt videlicetper

cos cognoſcerent,quis valor nocà fuertſubyna menfura temporis prolatæ ,in lignis ſia
ne nuinerisiquis yerò eiuſdem valor fit fub yna menſura temporis,in fignis numeris af.
fectis .
. Porrò hoc loco errorem alium ,quiirrepsit in proporcionem temporisſelquialteram ,
detegere viſum eft hancplerique dicunt triplam ,hoc forſan errore decepti,quod ad vnā
breuem tresſemibreues,vcl ad võam femibiruen tresminimiæ ſubinde cantentur; vc
rum cum hæcproporcio noras tantum refpiciat; & yarijs notis triplex hic progreſſus
impediaturitectè tripla dici non poteft,nisi cam ad multiplicem proportioncm reud:
cemus ,de qua tamen hic non agimus,ſedde particulari ſeſquialtera .
Hunc errorē,vt corrigant alij,proponūt ſeſquialteræ proportionis rationé,vt iafraiſed
iterum perperam;siquidem ſęſquialteræ proportionis cantica, quæ paflim o viu ſunt,
propriè leſquialterę dici non poffunt , ſed propor
tiones æqualitatis,vt cum tresſeinibreues velcon
Osa
tra tres femibreues,vel contra vnam breuem , &
vnam ſemibreuem tribus ſemi tri breuibusæqui
ụalentes cantantur,vt in exēplo e latere patet.vbi
etsi in ſecundo exéplo Baſſi notæ vltimæ ad notas
2
Tenoris sintin ſeſquialtera proportione legueha
beant vt ziad* 3; minimè tamen ideò hæc féſquial
tera proportio dicidebet,cum duæ notę Baffi eius.
dem prorſus temporis fint;imòduæ tribus prorſus æquiualeant;fed proportionis æqua.
litatis & ad multiplicis proportion is tempus referenda funt , videlicet ad triplam pro
portionem ,vt paulò antedictum eft.
Quarè cum ineptio fit fefquialteræ proportionis,tunc de tempore imperfeito ad per
fc& um tranftus fit, Tiue de proportione'multiplici ad proportionem particularem ,mi
ſcenturquediuerſorum temporum proportiones,ita vtvna vox tencat menſuram tem
poris perfeéti, & altera menfuram tèmporis imperfe&ti,vel quod idem ,cum duę aut plu
res vocsscantant duas ſemibreues inrerim ,dum alia vox cantat tres ſemibreues,ſonen :
tur duæ contratics,vel quod idem eft;ta&tus fiue menfura vnius vocis ad alias ſe ha.
beat ye 2 ad 3 dum vtraque vokad vnum & idem tempus duas diuerfæ proportionis
prolationes profert,quam Muficiſenſatiores vocant,cantare ſignum contra līgaum ,
verum exemplorem declaro.ix.!.
‫ ܢ܆‬: ‫ܐܝܪ ܝ‬
1. · Exem ,
 r

3
Lib.VII. De Mujurgia Antiquo-moderna . 681

1. Exemplum tripla fiue proporcionis equalitatis , :

this

E
Prolatio tempus proportionisæqualitatis fluc tripla

***

II . Exemplum proporcionis Sefquiafceras & Hemiola

Vera ( eſquíàltera proportio 2. concta 36 Hemiolia proporcio maior ,

1

AliudEzemplumproporcionis fefquialcera & hemioliz . U

HI
Proportio fefquialtera
IRE

Hemiolia minor .

6 *
How

FE ?

0 Heiniolia proporlio cft eademprorſus cum felquialtera,vt proiadè ychementer mi

rer,quid aliqui myſterij in illa ponant,cum cantoverborum apparatu cam deſcribant ,
Latiniſelquialtèras ſed ex abuſu irc
Hemiolia igitur proportio idem Græcis eſt,quodRare
pents
 682 : Artis Magne Confonias Diloni.
pente factum eſt,vt imperiti lingua græcæ mulici, aliquam differentiam inter hemio.
Quid pro
liam & ſesqialteram conſtituerent .
portio he
Eftautem hemioliaduplex?ifájör& minor.Que'sitempusTpectes, prorſus æquales
miola . funt;ſi notas,differentes;vt in exemplis patet.Cur autem Hemiolia vtplurimum nigris
notis referatur,cauſa eft,quod cum ſeſquialtera proportio illis temporibus necdumlig
gna,quibus à temporcimperfe & odiftingueretur,haberet;omnes feſquialteræ propor
tionis notas,nigro colore line vllo præuio ligno aut numero exhibucrunt,vt Gc. ex cow
loro temporis diftin & io indicaretur.poftquam vcrò tempore ſuccedentę muſica diuer
ſitate fignorum fuiſſet illuftrior,proporcionifefquialteræ notas. ſine aigrocolore exhi
bitas pręfixo numero : ſeſquialteræ proportioniproprio , temporis diuerfitatem diſtin
xerunt,quam pofteri deindè etiam hemiolæ adhibucrunt, Alij neſcio quæ myfteria quo
rumuc affc&tuum indicianigris illis hemiolæ noris affingunt.ſcd relinquamusvnicuiq;
fuam phantafiam . Noſtrum eſt oſtendere erroresfucceffu comporum irrepentes, ve
Muſiei,quid vedèftatuendum ( t.ex hoc diſcurſunoftro dignofcant.Quemadmodum
verò ſeſquialtera proportio muſicæ familiaris eft,itaomnes,fesquitertia,(eſquiquartaw ,
ſesquiſexta vlum aliquem io muſica haberent,niſi difficultas huiuſinodi proportionis
pronunciandæ obftater.quantò enim à ſeſquialtera remotioresſuntproportioncs , tātò
difficiliores adpronunciandum euaduật;quard prudentermodernimuſicircietisom
nibus alijs proportionibus,felgiafterim tantum cum multiplici retinucrunt,quæ quide
felquialtera,fi citàiaſticuatunmagnam in musica gratiam acquiritsvriin fcqucntipara
digmatio pater,in quo videsad ta & um æqualem temporis imperfe&ti ſemper cātäri 6.
s ta &tum sitſeſquialtera
femiminimasloco 4:carundemsadoo yt celeritas prolationiad
quimodusetvenuſtus eft & clogans,fed exemplūmentē noftram fusiusexplicabit.vi.
de quæ in lib. 6. plurahuiusgeneris exempla fol.482,483. fub Teſquioctaua & feſquial.
tera concinnata . demonſtrat enim hocfesquialteræ proportionis tempus nelcio quid
caergiæ & carphasis,miotumig;physicum proportionatum exactècxhibdt.

Exemplum fefquialçerç proportionis.

IETII

templum
6

F
去
4

Cum itaque hanc confuſillimam matcriam penitius conſiderarem , vchementes

miratus ſum ,Veteresin re prorſus inutili,imòfutili tanrum & operæ & temporis perdi
diſſe, ingeniaque tanta cõfuſione rerum intricare voluiſſe,cum tota hæcfarrago mul
tò oxpeditiorimodo,quod pofteri poftmodum ſubolfecerunt,hoc eſt,per ſolam ternarij
aut binarijappofitionem ,abfolui potuerit ; Cum enim omnes prolationes muſicæ ad
duas tantumtemporum fpecics;ideſt,ad binarium & cernarium rcuocari posſint, vt
cx mathematicisfundamentisin IV . libro demonftrauimus,fruftra perplura fit,quod
per
 Lib. Kll. DeMufurgia Antiquä-moderna. 683
per pauciora fieri poteft;Quod hac indu&tione oftendo,primòiuxta tempusimporfc
al &tum liue binarium numcrüm , ucteres tempusæquale & immutabilc denotabantpet n.8.
C ; quod & hodiè in vfu eſt;-mutabile verò tempus indicaturi præponebant vocibus,
hæc figna in numero 8. quo indicabant voces duplo velocius tempus obtinere debe
re,vtdictum eſt,cum itaque accdum minimas,ſemiminimas,fufas,ſemifuſas habereat,
Q nec ſcirent,quomodò valorem notarum maximæ;longæ ,breuis& ſemibreuis multi
plicare poffent,hocfignum ,vt in num.8; ſelegerunt,quodictas notasduplo velociares 0.9.10 .
reddebant,li yerò quadruplo velociorcs illas vellent,per ſignum in aum.g.11:0 /uplo.
velociores,illas vellent,per ſignum in marging , ve in num .9. 10. ponebantcum
verò hoctempore varietasnotarum maxima ſit , & fulæ ,ſemifuſæ chromæ accefferint, &
quibus pulchrè & cxactiſſimè temporisvelocitas exhibeatur,non video,cur veterum ,
methodo diutiusinhgrendum fit,præsertim cum dicta,veterum figna phonaſcosnon
parum retardent, &fummaminduftriam attentioneinque rèquirant ja phonaſco ,ad
notas vnas & caldem tam diuerſis prolationibus enunciandas, Excufaritamen
rant,quod hanc rationem cum alia igneçdum inucntisminimis, ſemiminimis, fiulis
ſemifuſis notis ſuppeteret, adhibuerint: In temporis yerò perfecti fiue ternarij, aut
felquialteraprglarioncgon ninor confilio fpe tatur:Nam omnibusmemoraris ſignis
proponendo namerum ternarium ,autternarium cum binario,pulchrè quidem diſtin.
gucbant, pralafiagem vnam ab altera ; at in temporisduracionenullam aſſignant
differentiam ,
Sed ab Exemplis rem totam muficisob oculos ponam ;ſintfequentesclaululæ, quæ
diuerſisquidem lignis,& numeris,at quæ durationëtemporis in nullo prorſusalterent,
us
Exemplum babe visüstrih : III.coc ! o : n. IV .:
::UC OUD : 53 07:17

Hi
€
!!
EET
‫لومة‬
ene
:: 00 ,

V. VI. ,;
Sciatłectorbreuesng
tas în hoc vltiino exē
2

F plo n.2,& 3.deſigna

NI

tas'lõgaseſſe debere.
)11

Omnes hæ claufulæ,per diuerſa Gigna pulchrè quidem , vtin præcedentibus fusè

oſtenſum tuit,aflignantur;ſed ſi temporis durationem exađè exàminemus,quoad tē.
pus nullam cas prorſus differentiam admittere uidebimus; çum cadem temporis du
ratio in omnibuscxpleatur , vti philofophis muſicis notum eſt,& omnes vel ad IV.ve!
ad V, vel ad II. Exemplum rcuocari poſſunt.

De Pauſis-varis,quibus perfectum tempusmolari olimconfueuerat.

Neer omnes figuras muſicales ſolamaximanon habet paufampropriam , quares
1 dú camſupra fol.472.paulam nominauimus,id improprie faétü effe fcias,&quãuis ,
vt diximaxima propriam pauſam aon habent,valor tamcn cius cſtmenluratus a pau
fis longæ vti doctè oftendit peritisſimus Petrus Franciscus Valētinus in quodã de hac
materia conſcripto opere.quæ longa duas habet paufas,ideft,pausā longæ imperfecte
quæ occupat inter pentagrãmum 2. fpatia vt fupra patet in n.1.& vſurpatur, quádo
cantilena non cft lub modo minori perfecto,hoc eſt interim ,dum longa cft imperfcus
&a
 Giius
684 Artis Magna Canfoni , & Diffani
lea

1A
FHI 되

#T!
::'5 ', 6. go 8.
rizio

& a valoreduarum breuium ,quæ per duo fpacia,quæ pauſa occupat indicantur quali
...reſſent duæ pauſe notæbreuisifi verò altera paulaeſt pauſa longa perfc&tæ, illa cccupa
i bit 3:fpacia vt'vides în nuin. 2. &vfurpatur cum cantilenafucrit fubmodo minore per
.
fecto, & etiam quando cantilena eftſub modo maiori perfecto & minori perfe&to , hoc
eſtdum longa eſtperfecta valore 3.breuium per trià ſpecia, quæ pauſa in pentagramio
occupat;indicatarum,ita vt ſi cantilena fucrit fub modo maiori & minori imperfecto,
videlicet fub hoc fignoC ,fub quo figuræ funtſineperfe&tionc,vna maximaæquipollen
ce duabus'longis,& runcvalor maximæ menſurabitar per duas paufas longæ imperfe
&tævtiſupra vides in nu.3.fiveròlonga imperfecta fuerit ſub modomaiori perfecto ,&
minori-imperfe& o, ideft ;li valor vnius maximę perfe&tæ æquiualeat tribus longisim
perfectis,tunc maxima menſurabitur tribus pauſislõgæ imperfectæ, vt apponct in n.4.
livero compoſitio füefit fubmodomaiori perfecto & minoriperfecto,ideſt valor vnius
maximæperfecta fuerit equiụalens3 -logis perfectis,tuncmaxima menfurabitur3.lon
gis perfectis ve-apparce in nums: fi denique compoſitio fucrit ſub modo maiori iinper
fecto & minoriperfecto , ideſt cum una maximaimperfecta æquiualucritduas longas
perfectas,tuncmaxįmameſurabiturper duas pauſaslongæ perfcctæ vc apparet in n.6.
fub'hoc vero lignovtia 8:7.fiae ēporis perfecti,ties breues æquabütur voi maximæ, li
vero fub temporc imperfecto fuerit,vtiin nu.8.pauſa æquiualebit duabus ſemibreuibus
duæ omnia hoc loco Ipecificare uiſum fuit,ne quicquam , quod dubium mouere poſſet
in nogotio muſico omialle videremur.
Atquehifce 'fuliusförfam quam par erat tractatis, nihil restat, niſi ve nostram de
hac temporis muſici prolatione fententiamafcruamus . Etquamuis negarenon
poffimus,veteresdummuficorum lignorum , notarumque nullam adhucnotitiam ,
haberent,neceſſitate coactos tantam ſignorum farraginem non fine ingenio cxcogi
talſe,vt ſe qualicunque temporis prolationc, vt poffentadiuuarent.Accum hoc tem
poremuſica maximos in perfectione progrellus fecerit;non video cur veterum fignis
noriſquetam pertinaciterinſiſtendum fit,cum & fummam confuſionem pariant, & ad
8

rem nihil magnopere faciánka

Vodè inſignes quidam huius temporis.Muliciomoja prolationis genera ad terna
riī & binariū reuocant,retētisſignisfolis C & vide in marginæ n.8.quæ ſigna etsi apud
Veteres , vti di&tum eſt , differant ,‫ و‬cò quod di&tum eſt ſupra duplo celerius pronun
ciet poras, notisper Csignatis.cum vcrò hoc tempore hæc velocitás noſtrarum nota
rum,cuiufmodi funtminimæ,ſemiminimę,fusæ ,femifuſæ celeritate compēſentur; hinc
fuperfluum quoque iudicamus,illaponerc; imò pleroſq; Excellentiſſimos musicos &
theoricæ peritillimos hoc tempore eos conſultò omiſilſe reperi, & pro vnico signopaf
fim accepiffe.
Quæ ideò non dicimus vt laudabilem veterum inuentionem minus probantes mu
sicos à ſtudioeorumauocemunguiapotius omnibụs quibus maiorem huius profeſſio .
nis notitiam acquirere eſt animus;hanc de prolationc & tēporc doctrinam neceſſaria
iudicamus,ne vnú pro alteroponendo abalijs ignorantiæ insimulentur,vt igitur Rcf.
publ, musicæ a tanta confusione liberaretur,musicorum foret,nouam rationem inire,
& noua signa reperire,quibus omnia ca,quæ à veteribus tam fusè et confusè dicta ſunt
in compendiolam formam redigerentur, & sic musica per cxiguas notas perfectioni
fuæ reſtitueretur:quod nospeculiari tractatu præſtitimusquod quidem nouum inſtiru
tum cum musicis non diſplicuifſc seperero,forfan alia oportunitate luci me manda
turum pollicor. Atque hæcfunt,quæ de temporc musico dicenda putaui .
Epi
 Lib.VII. De Mujurgia Antiquo-modernia,Egc. 685
Epilogifmus Regia Mufica .
Necquainconcluderemus hunc librum ,hic non importunè Regiam musicam ,
3
A inferere vifum eſt.VocoRegiammusicamquia à Regibus composita fuit;vtvel
indèmunduscognoſcat, Regibus,si quando egris publicis vacant,nullum effe relaxan
do animoſtudiam musica potentius. Ponam autem primo loco pulcherrimā illam de
mundi vanitatemelothesia Cæfaream ,ab Auguftiffimo Imperatorç Ferdinando III.
compositam ,quisicutiprimatum in politico mundoiure tenet,itą parem quoque in.
ter ſuæ conditionis fimiles siucfcientiarum varietatem , linguarum peritiam & musicæ
reconditioris notitiam ſpecteshabere non videtur:fed mira harmoniæ latentis empha
sis Animiverè cæſarei admirandam emphasintalenţaquc incredibilia verius pronun .
ciabit.quani ego multis verbis non deſcripſerim ;

MYSICA " CÆSAREA .

С 註
Hi polge ij. ncta mệte Chi volge Qela
C

ceFE Hiyolge ii. ne la mente Chi volge ii. Nela

THI

Clem #
Hivalge ii
FER
nela mente Chivolge ‫ܕܐ‬ ac la
7

ciste Hi valge
EE 建
acla mcntc Chi volge II, Acla
UM
 688 Artis Magm . Confoni & Difoni,
2

mente 1 diletti delmondo Idi Jetri del mondo

LETH
Kund

*
delmodo ; I di letti
특
delmondo
mente 1 diletti
Son
EE 프
mente I di letti del mondo I di letti del mondo

---

1 diletei del mondo I di lettii del mondo

mente
473 43
***
3

Ex
mtra ch’ilmondo immondo . mira ch'il mödoimmədodi mali è vn

EI do

E
mira ch'il mondo immondo mirach'il modo in modo ch'ilmodoimmondo

mira ch'il mõdo -immondo

mira ch'il modo immodo ch'il mõdoimmodo

fiume
 Lib. VII. De Mujurgia Antiquo-moderna,& c. 687
19
fiume di maliè yo fiumo ji, mira ch'il mon
나H

di maliè yn fiume,di mali è va fiume, inirą ch’il modo immodo dimaliè yn fiume

WE
1

dimaliè yn fiume mira ch'il modo immododimali ya

EH
1

43 43 mira ch'il modo im.

le

!!!

wo .
mira ch'il modo immodo di maliè vn fiume è vn rapido torrente
$0.9

di mali di meli è 'yn fiume cvn rapido torrête

fiume dimaliè un fiume

módo di mali è un fiume di maliè un fiume è un

TI

Srrr

.
 688 Artis Magne Conſoni, & Difori

IN!
A버 E -f

e vara pido torrente ji. cvn vetro e un

6-1-1.5

çun rapido torrente ile

Ini

Mli
s te cun yetro cun vetro
c un rapido corren

HE E
rapido torrente įi. 43
0

2uento e ua fumo : . cun nien

un uctro e uq uento e un fumo e un pūto.c un nien.

-
E

c un fumo cun nien ,

EK
cun Uotro cun uéto , cun fuma

to
 Lib. VII. De Mufurgia Antiquo- moderna, ecc. 689

ce eun uetro,o un uento,e un fumo, oua uetro , cun 1

#te
e un punto - eun niēto e un uento ,cun fumo e un uento e un niente

4
te e un ucţro e un uento e un fumo cumpūro e un ničte,e un uecro,eun uēto

@un uctro eun uēto ,e un fumo

b
7

Ruëto eun fumo,oun uetro e un uento e un fumo cun punto c un giētc .

cuo niente eun punto e un niēto eun punto cun ničte .

f. 7

cun fumocun punto cun niente e un punto

15 cun niēte .

ç un uetro ;
C ... t२

ç uş ucnro , cun giēte.... c un punto e un niente ,

Intel
 690 Artis Magna Confoni, e Diffoni .
Intelligo & Catholicum Regem ſummoſanè ingenio Litanias quaſdam copoluiffe
quas quia necdum obtinere licuit vrgentis operis importunitate ,cas vel inuitus omit.
tere coactus fui.
Ludouicus XIII. Rex Chriſtian illimus;quánti regium hoc muſicæ ftudium facoret ,
fequenti cantilenaſatdemonftrauit;quam hoc loco oportunè interferere placuit ; vt
maximus ille Rex hoc insignifuo & Regio ingenio digniſſimo melismate , & opus hoc
muſicum ornaret,& eidem vltimum quoquc veluti colophoncın imponcrct.
Melisma Ludouici XIII. Regis Chriftian: fsimi.
WaIf
r

Tu croisò beauſole
TW

ERE LE
持 1 SE
X

1 HO
TIL
36

Atque hæc funt, quæ de Musicæ antiquo-modernæ differentijs, & de Musicæ

patheticæ rectè inſtituendæ ratione dicenda exiſtimauimus.
In quo quidquid perfe&tū,bonorū omniū largitori Deo, quicquid defcctuosū mihi
Lector adfcribas velim;Nihiligitur reftat,niſi ve abſoluto primo Muſurgiæ vniuerſalis
Tomo,calamum ad fecundiTomi curioſas materias pertractandas conuertamus .

F I N I S I. Tomi.
7
0207
LYON
1

書
&
sup 1101p23 farighiny

WILS

Pind
hop
11 :bu
TQVJI
1
iwm
#w
qual
2-20091
eto:
act
11ccul
o ad
gry !!
paneno
psom
pvip .
111PM
‫راد‬
min
99 # d'1
. wzmuok
imaraS
un yenby
Brongijn
 htede
ade.
teftim
flipca
netur
п.серт
lere: H
Divica
dere
ea : &
MO 1111
hofla
pafto
TORU , nanu
eu
propiu
iliet
fruf
Hifte
naled
abu
iel
eftti