Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
CAPITULO I
proprium illius personae, se. por amorem, quando Spiritus Sanctus da
tur. Unde cognitio ista est quasi experim entalis». Así viene a ser como
un preludio de la gloria. «Internus gustus divinae sapientiae est quasi
quaedam praelibatio futurae beatitudinis» (Opuse. 60, c. 24).
2 La T eología Mística, escribe el V. Fr. Bartolomé de los Márti
res, O. P. (Compendium mysticae doctrinae c. 26), «consistit in excelsa
contemplatione, in ardenti affectione, in raptibus, mentalibusque ex
cessibus; quibus omnibus ad cognitionem Dei facilius venire possimus
quam per humana studia. Versatur igitur haec arcana Theologia in
experim entalibus de Deo notitiis, quae variis nominibus a sanctis nun
cupantur, sicut reipsa variae sunt. Videlicet: Contem platio, éxtasis,
raptus, liquefactio, transformatio, unio, exultado, iubilus, ingressus in
divinam caliginem, gustatio Dei, amplexus, sive osculum Sponsi. Quae
omnia ab his qui ea numquam experti sunt, dignosci nequeunt, sicut
numquam efficere poteris ut caecus colorem concipiat .. De his enim
dixit Dominus (Mt. 11): Abscondisti haec a sapientibus, et revelasti ea
parvulis».
3 «Lo que los místicos dicen de nuestra transformación en Dios es
aplicable a toda la vida sobrenatural. Pues la vida mística no es otra
cosa sino la vida de la gracia, hecha consciente, y conocida experim en
talmente, así como la vida del cielo es la misma de la gracia, desarro
llada, perfecta, llegada al término de su lenta y obscura evolución»
(B ainvel, Nalurt- gí surnalurel [París 19031, p. 76).
20 P . I , C. 1 . IDEA GENERAL DE LA VIDA M ÍSTICA
4 Cf. S. T h ., in h. I.
1. LA M ÍSTICA Y LA ASCETICA 21
que la hace pasar de la simple unión con form ativa, en que aun
persistía más o menos la iniciativa propia y la propia dirección,
a la transform ativa, donde ya hace Dios om n ia in om nibus,
único director y regulador ordinario de nuestra vida. Allí está
el alma como la crisálida encerrada en su capullo, inerte, apri
sionada, a obscuras, para salir hecha otra, con órganos a propó
sito para una vida aérea, y no rastrera como la de antes, debien
do apacentarse ya siempre del néctar de las flores, y no de cosas
groseras. Tal es la hermosa imagen de que se valió Santa T e
resa 6 para expresar lo que entonces pasa en el alma, que sale
del todo ren ovada y tran sform ad a, y como con nuevos órgan os
espirituales, para no vivir ya sino según el Espíritu. Así parece
otra, con deseos, instintos, sentimientos y pensamientos que no
tienen ya nada de terrenos ni aun de humanos, y que son en
todo rigor divinos, pues el mismo Espíritu de Dios es quien los
provoca y ordena. Y entonces el alma nota y comprende que
no sólo ob ra con la virtud de Cristo, sino que el mismo Jesu
cristo, con quien está ya del todo configurada (habiendo m uerto
y resucitado con El, y recibiendo la perfecta impresión de su Sello
viviente), es quien ob ra y vive en ella y por ella y con ella; y así
con plena verdad dice: V ivo, m as no yo, sin o Cristo es quien
vive en m í, pues su vivir es el mismo Cristo, cuyo Espíritu le
anima en todo, reinando en su corazón con señorío absoluto.
• Moradas 5, 2 ; 7, 3.
21 P. 1, C. i . id e a GENERAL DE LA VIDA M ISTICA
M «Ea Gratia fit quicumque christianus, qua Gratia factus est Chris
tus. De ipso Spiritu est hic renatus, tle quo est ille natus» (S. Ac., De
Praedest. 31).
15 «Nec alio modo possunt filii fieri cum ex natura sua sint creati,
nisi Spiritum eius, qui est naturalis et verus Filius, acceperint»
(S. Atan., Orat. 2 contra Arian.).
78 De perfeci, divin. 12, 74, 75.
17 «Ipso dono gratiae gratum facientis, observa Santo Tomás (1.» p.,
q. 43, a. 3), Spiritus Sanctus habetur, et inhabitat hominem».
18 Manuel B iblique t. 4, 8.» ed., p. 216, n. 587,
28 E . I , C. 1 . IDEA GENERAL DE LA VIDA M ISTICA
gloriam evecti, sed quod Deum iam in nobis habitantem atque diver-
santem habeamus... Alioqui quomodo templa Dei sumus, iuxta Paulum,
inhabitantem in nobis Spiritum habentes, nisi Spiritus sit natura Deus?»
(S. ClRIL., In Ev. loan . 1, 9).
35 «Si templum Dei ob illam Sancti Spiritus habitationem, vocemur,
quid Spiritum repudiare audeat, et a Dei substantia reiicere, cum di
serte hoc Apostolus asserat, templum nos esse Dei, propter Spiritum
Sanctum, qui in dignis habitat?» (S. E pifan ., Haeres. 74, n. 13).
«Sola inhabitatio Dei, templum Dei facit» (S. T h ., In. 1 Cor. 3, 16,
lec. 3).
34 Orat. 34 : «Si non est Deus Spiritus Sanctus, prius Deus efficiatur;
atque ita demum me deificet».—Pero no basta estar deificados para po
der deificar : sólo quien es Dios por naturaleza puede comunicar una
participación de la Divinidad. «Neeesse est, dice Santo Tomás (1-2,
q. 112, a. 1), quod solus Deus deijicet, communicando consortium, d i
vinae naturaey>.
37 De Trin., dial 7 : «Nunquam concipietur creatura^ deifica; verum
id soli Deo tribuendum est qui sanctorum animabus immittit suae pro
prietatis illam per Spiritum participationem, per quam conformes facti
naturali Filio, dii secundum ipsum et filii vocati sumus Dei... Spiritus
enim est qui nos coniungit, atque, ut ita dicam, unii cum D eo, quo
suscepto, participes et consortes naturae divinae reddim ur Si nos for
san expertes Spiritus essemus, filii Dei omnino non essemus. Quomodo
igitur assumpti sumus, aut quomodo naturae divinae consortes redditi
sumus, si neque Deus in nobis est, neque nos illi adhaeremus per hoc
quod vocati sumus ad participationem Spiritus? Atqui participes et con
sortes cuncta exsuperantis substantiae, et templa Dei nuncupatur».
33 Ib. dial. 5 : «Neque enim nos eadem solum cum Patre voluntas ad
tiqa^inem et similitudinem eius naturalem efformarit, sed hoc praestite*
3. LA DEIFICACIÓN 33
rit etiam sola naturae similitudo et ex ipsa substantia prodiens per om
nia conformitas... Quod inhabitantem Filium habemus, et characterem
divinum in nobis suscepimus, eoque ditati sumus; per ipsum enim
conformati sumus ad Deum. Species autem illa omnium suprema, ni
mirum Filius, per Spiritum nostris animabus im primitur».
89 «Creatura serva est, Creator dominus; sed creatura quoque Do
mino suo coniuncta a propria conditione liberatur et in meliorem tra
ducitur... Si ergo nos per gratiam dii et filii sumus, erit Verbum Dei,
cuius gratia dii et filii Dei facti sumus, reipsa vere Filius Dei. Non
enim potuisset, si per gratiam quoque Deus esset, ad similem gratiam
nos exaltare. Non enim potest creatura quod a sc non habet, sed a
Deo, aliis propria potestate donare» (S. Cir ., In loan. 1. 12, c. 15).
** « 0 admirabile commercium! Creator generis humani, animatum
corpus sumen»... largitus est nobis suam Deitatem» (O ffic. Purif. B. V.)
«Ut Dominus induto corpore factus est homo, ita et nos homines cx
Verbo Dei deificamur» (S. Atan., Serm. 4 contra Arianos).—«Descen
dit ergo ille ut nos ascenderemus, et manens in natura sua factus est
particeps naturae nostrae, ut nos manentes in natura nostra efficeremur
participes naturae ipsius. Non tamen sic; rían illum naturae nostrae
participatio non fecit deteriorem; nos autem fecit naturae illius parti'
cipatio meliores» (S. Ac., Epist. 140, ad Ilonorat. c. 4).
EVOL. M ÍS T . 3
31 P . I, C. 1 . IDEA GENERAL DE LA VIDA M ISTICA
quod diligit ac diligitur relationem. Sim iliter et nos eodem m odo in ipso
et ipse in nobis... Divinae naturae participes habitudine ad Filium per
Spiritum non sola opinione, sed veritate sumus... Numquid mysterium
illud quod sit in nobis fraus erit et spes inanis, nudamque, ut videtur,
vocabulo tenus opinionem habens et impostura profecto atque appa
rentia?»—«Templa autem Dei, pregunta después (dial. 7), adeoque dii
quamobrem vocamur et sumus? Interroga adversarios, utrum simus
reipsa nudae et subsistentia carentis gratiae participes. At ita res non
est: nullo modo. Templa enim sumus existentis et subsistentis Spiri
tus; vocati autem sumus propter ipsum etiam dii, praesertim cum
divinae eius et ineffabilis naturae coniunctione cum ipso simus parti
cipes... Spiritus nos per seipsum deificat... Quod enim Deus non est,
quomodo deitatem aliis indat?»
45 «El Espíritu Santo no se separa de la vida que comunica a las
almas : así la misma vida divina, que El tiene por naturaleza, la gozan
ellas por participación: Vitam quam ad alterius productionem Spiritus
emittit, ab ipso minime separatur... Et ipse in seipso vitam habet, et
qui participes ipsius sunt, divinam caelesternque possident vitam» { S an
Das., Adv. Eunom. 1. 5). Y en otro lugar [De Spiritu Sancto c. 26,
n. 61) llega hasta decir que el mismo Espíritu hace de principio form al
en esa vida divina, siendo al alma lo que la virtud visiva al ojo :
«Quatenus Spiritus Sanctus vim habet perficiendi rationales creaturas
absolvens fastigium earuin perfectionis, form ae rationem habet. Nam
qui iam non vivit secundum carnem, sed Spiritu Dei agitur, et filius Dei
nominatur, et conformis imagini Filii Dei factus est, spiritualis dicitur.
Et sicut vis videndi in sano oculo, ita est operatio Spiritus in anima
munda».
San Agustín está aún más terminante al afirmar que Dios es form al
mente la vida del alma : «Dicam audacter, fratres, sed tamen verum.
Duae vitae sunt, una corporis, altera animae: sicut vita, corporis ani
ma, sic vita animae Deus : quomodo si anima deserat, moritur corpus,
sic anima moritur si deserat, Deus» (Enarrat. in Ps. 70, serm. 2). «Unde
vivit caro tua?—pregunta en otra ocasión (Serm. 156, c. 6, n. 6)—. De
anima tua. Unde vivit anima tua? De Deo tuo. Unaquaeque harum se
cundum vitam suam vivat: caro enim sibi non est vita, sed anima car
nis est vita; anima sibi non est vita, sed Deus est animae vita».—Casi
idéntica es la sentencia de San Macario (De libert. mentis 12): «Qui
36 P . 1, C. 1 . IDEA GENERAL DE LA VIDA M ÍSTICA
bus divini Spiritus supervenit gratia, his sane Dominus vice animae est.
O bonitatem et dignationem indultam depressae malitia hominum na
turae!»
46 De Vhabiiaiion du Saint Esprit dans les ames justes 2.a ed.,
p. 197-8.
47 «In homine iusto, dice Petau (De Trin. 1. 8, c. 6, n. 8), tres utique
personae habitant. Sed solus Spiritus S. quasi form a est sanctificans, et
adoptivum redens sui com m unicatione filium... Relegantur Patrum tes
timonia et Scripturae lo c a :... inveniemus eorum pleraque testari per
Spiritum S. hoc fieri, velut proximam causam, et, ut ita dixerim fo r
m alem ».—Así parecen indicarlo, en efecto, muchos de los ya citados
testimonios. Y en particular los de San Agustín, San Cirilo Al., San
Macario y San Basilio.—Este enseña expresamente cómo «per hunc
Spiritum quilibet sanctorum deus e s t; dictum est enim ad eos: Ego
dixi, dii estis, et filii Excelsi omnes. Necesse est autem eum qui diis
causa est ut dii sint, Spiritum esse divinum et ex Deo» (S. B as ., Contra
Eunom. 1. 5).—S. I reneo (Adv. Haer. 5, 6) llega hasta afirmar que el
hombre perfecto según Dios, consta de cuerpo y alma y del Espíritu
vivificante; y que cuando este todo sea perfectamente conforme con la
imagen del Hijo, entonces se glorificará Dios en su obra: «Glorifica!)»
3. LA DEIFICACIÓN 37
les grados que recorre y las fases que presenta, los fenómenos que
en ellas normalmente ofrece y los epifenómenos que suelen acompa
ñarla. Y después de patentizar sus inapreciables riquezas y mostrar
la perfecta continuidad que existe entre la vida ascética y la mística,
podremos indicar por último, en la tercera parte, cómo se desarrolla,
manifiesta y perfecciona esta vida divina en todo el cuerpo místico de
la Iglesia.