Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
2
Métodos de Integración
Como sabemos, si u D f .x/ & v D g.x/ son funciones derivables, entonces por la regla de la Derivada de
un Producto
d
Œf .x/g.x/ D f .x/g0 .x/ C g.x/f 0 .x/:
dx
Luego, al integrar se obtiene:
Z Z
Œf .x/g.x/ 0 dx D f .x/g0 .x/ C g.x/f 0 .x/ dx )
Z Z
) f .x/g.x/ D f .x/g .x/ dx C g.x/f 0 .x/ dxI
0
de donde resulta:
Z Z
f .x/g0 .x/ dx D f .x/g.x/ g.x/f 0 .x/ dx: (2.1)
A esta igualdad se le denomina fórmula de integración por partes y es esencial para calcular familias im-
portantes de integrales.
Veamos una presentación más compacta de esta fórmula.
Dado que u D f .x/ & v D g.x/, entonces du D f 0 .x/ dx & dv D g0 .x/ dx; luego, la igualdad
Z Z
f .x/g0 .x/ dx D f .x/g.x/ g.x/f 0 .x/ dx
1
2 Cálculo integral
es equivalente a
Z Z
u dv D uv v du: (2.2)
Esta presentación de la fórmula de integración por partes es la que generalmente se usa en el cálculo de
determinadas integrales.
¿Cómo aplicar esta fórmula para calcular una integral arbitraria?
Z
Calcular la integral indefinida f .x/ dx.
Se considera que el integrandof .x/ dx es, precisamente, u dv, para ası́ seleccionar u & dv. Es evidente
que dx formará parte de la diferencial dv.
Z
Al seleccionar u & dv debemos cuidar que el cálculo de v D dv sea factible; el cálculo de du no
Z
presenta dificultad. Hecha la selección de u & dv y habiendo calculado du & v D dv, se aplica la
fórmula de integración por partes
Z Z
f .x/ dx D uv v du
Z
y aquı́ debemos cuidar que el cálculo de v du sea factible y no sea más complejo que la integral
original.
Z
Ejemplo 2.3.1 Calcular la integral xe x dx.
H Si seleccionamos
Z Z
du
uDx & dv D e x dx ) D 1 ) du D dx & vD dv D e x dx D e x ;
dx
entonces:
Z Z Z
xe x dx v du D xe x e x dx D xe x e x C C D .x 1/e x C C:
™
D uv
Z
Ejemplo 2.3.2 Calcular la integral x sen x dx.
H Si seleccionamos
du
Z Z
uDx & dv D sen x dx ) D 1 ) du D dx & vD dv D sen x dx D cos x;
dx
entonces,
Z Z Z Z
š
x sen x dx D uv v du D x. cos x/ cos x dx D x cos x C cos x dx D
D x cos x C sen x C C:
2
2.3 Integración por partes 3
Z
Ejemplo 2.3.3 Calcular la integral x cos 2x dx.
š
x cos 2x dx D uv v du D x sen 2x sen 2x dx D
2 2
›
x 3x C 2 dx Dx .3x C 2/ 2 .3x C 2/ 2 dx D
9 9
p
uDx & dv D 3x C 2 dxI
2 3
du D dx & vD .3x C 2/ 2 :
9
2 3 2 3 2 3 2 1 5 2
Z
D x.3x C 2/ 2 .3x C 2/ 2 dx D x.3x C 2/ 2 .3x C 2/ 2 CC D
9 9 9 9 3 5
2 3 4 5
D x.3x C 2/ 2 .3x C 2/ 2 C C:
9 135
Z
Ejemplo 2.3.5 Calcular la integral ln x dx.
1 1
Z
du
H Sin duda alguna u D ln x & dv D dx, por lo que : D ) du D dx & vD dx D x.
dx x x
Luego,
1
Z Z Z
™
ln x dx D .ln x/x x dx D x ln x dx D x ln x x C C D x.ln x 1/ C C:
x
u D ln x & dv D dxI
dx
du D & v D x:
x
3
4 Cálculo integral
Z
Ejemplo 2.3.6 Calcular la integral arctan x dx.
du 1 dx
H Es evidente que u D arctan x & dv D dx, por lo que D 2
) du D & v D x.
dx 1Cx 1 C x2
Entonces,
x dx
Z Z Z
dx
›
arctan x dx D .arctan x/x x D x arctan x D
1 C x2 1 C x2
1
Z
Seleccionando u D x 2 & dv D e 2x
dx, du D 2x dx & v D e 2x dx D e 2x
.
2
Entonces,
Z
1 1 1 2
Z Z
2 2x 2 2x 2x 2x 2x
š
x e dx Dx e e 2x dx D x e C xe dx: (*)
2 2 2
u D x2 & dv D e 2x
dxI
1 2x
du D 2x dx & vD e :
2
Z
2x
Para evaluar xe dx, se aplica nuevamente integración por partes.
Z
1 1 1 1
Z Z
2x 2x 2x 2x 2x
š
xe dx Dx e e dx D xe C e dx D
2 2 2 2
2x
O Dx
u & dvO D e dxI
1 2x
O D dx
du & vO D e :
2
1 2x 1 1 2x 1 2x 1 2x
D xe C e D xe C e :
2 2 2 2 4
Al considerar este resultado en (*), obtenemos
1 2 2x 1 2 2x 1 1 2x
Z Z
2 2x 2x 2x
x e dx D x e C xe dx D x e C xe e CC D
2 2 2 4
1 2 2x 1 1 2x 1 2x
D x e xe 2x e CC D e .2x 2 C 2x C 1/ C C:
2 2 4 4
4
2.3 Integración por partes 5
Z
Ejemplo 2.3.8 Calcular la integral 4x 2 cos 2x dx.
1
Z
Seleccionamos u D x 2 & dv D cos 2x dx ) du D 2x dx & vD cos 2x dx D sen 2x.
2
Entonces,
Z Z Z
2 2
›
4x cos 2x dx D4 x cos 2x dx D 4 uv v du D
Z
Para evaluar x sen 2x dx, se aplica nuevamente integración por partes.
1 1 1 1
Z Z Z
š
x sen 2x dx Dx cos 2x cos 2x dx D x cos 2x C cos 2x dx D
2 2 2 2
3x 2
Z
Ejemplo 2.3.9 Calcular la integral p dx.
1 x
dx
Seleccionando u D x 2 & dv D p :
1 x
Z Z
dx 1 1
du D 2x dx & vD p D .1 x/ 2 dx D 2.1 x/ 2 :
1 x
5
6 Cálculo integral
Entonces,
3x 2
1
Z Z Z
p dx D 3 x 2 .1 x/ dx D 3 uv v du D
š
2
1 x
1
u D x2 & dv D .1 x/ 2 dxI
1
du D 2x dx & vD 2.1 x/ 2 :
1 1
Z
D 3 x 2 . 2/.1 x/ 2 2.1 x/ 2 2x dx D
Z
1 1
D 6x 2.1 x/ 2 12 x.1 x/ 2 dx: (2.3)
1
Z
Se aplica nuevamente integración por partes para evaluar x.1 x/ 2 dx.
1 2 3 2 3
Z Z
›
x.1 x/ 2 dx Dx .1 x/ 2 .1 x/ 2 dx D
3 3
1
O Dx
u & dvO D .1 x/ 2 dxI
2 3
O D dx
du & vO D .1 x/ 2 :
3
2 3 2 3
Z
D x.1 x/ 2 C .1 x/ 2 dx D
3 3
2 3 2 2 5
D x.1 x/ 2 C .1 x/ 2 D
3 3 5
2 3 4 5
D x.1 x/ 2 .1 x/ 2 :
3 15
3x 2
2 4
Z
1 3 5
p dx D 6x 2 .1 x/ 2 12 x.1 x/ 2 .1 x/ 2 C C D
1 x 3 15
1 3 16 5
D 6x 2 .1x/ 2 C 8x.1 x/ 2 C .1 x/ 2 C C D
5
1
2 8
D 2.1 x/ 2 3x C 4x.1 x/ C .1 x/2 C C D
5
2p
1 x 3x 2 C 4x C 8 C C:
D
5
Z
Ejemplo 2.3.10 Calcular la integral x 4 ln 3x dx.
Z
H Recordemos cómo calculamos ln x dx en el ejemplo 2.3.5.
1 1 x5
Z
du dx
D .3/ D ) du D & vD x 4 dx D :
dx 3x x x 5
6
2.3 Integración por partes 7
Entonces,
x5 x 5 dx x5 1
Z Z Z Z
x 4 ln 3x dx .ln 3x/x 4 dx D .ln 3x/ x 4 dx D
š
D D ln 3x
5 5 x 5 5
u D ln 3x & dv D x 4 dxI
dx x5
du D & vD :
x 5
x5 x5 x5 x5
1 1
D ln 3x CC D ln 3x CC D .5 ln 3x 1/ C C:
5 5 5 5 5 52
Los ejemplos anteriores nos muestran cómo aplicar el método de integración por partes para calcular in-
tegrales pertenecientes a importantes familias de integrales y nos indican además cómo seleccionar u, dv.
El tratamiento general de estas familias de integrales se presenta a continuación, donde suponemos que n
es un número natural, a, k son constantes arbitrarias & r es un número racional r ¤ 1.
1.
1 ax 1 ax
Z Z
x n e ax dx D xn e .nx n 1
š
e / dx D
a a
e ax
n
Z
n
Dx xn 1 ax
e dx:
a a
Y se sigue aplicando integración por partes hasta completar n veces, siempre tomando como u al
factor polinomial.
2. Z
1 1
Z
x n sen ax dx D xn cos ax .nx n 1
›
cos ax / dx D
a a
3. Z
1 1
Z
x n cos ax dx D xn sen ax .nx n 1
›
sen ax / dx D
a a
7
8 Cálculo integral
Y se sigue aplicando integración por partes hasta completar n veces, siempre tomando como u al
factor polinomial.
4.
1 .ax C b/r C1 1 .ax C b/r C1 n
Z Z
n r n 1
œ
x .ax C b/ dx Dx nx dx D
a r C1 a r C1
.ax C b/r C1 n
Z
D xn xn 1
.ax C b/r C1 dx:
a.r C 1/ a.r C 1/
Y se sigue aplicando integración por partes hasta completar n veces, siempre tomando como u el
factor polinomial.
Observación 1. En las 4 familias tratadas, se aplica n veces el método de integración por partes y
siempre seleccionando como u el factor polinomial.
Z
Observación 2. Cualquier integral de la última familia x n .ax Cb/r dx puede ser calculada mediante
un cambio de variable:
1 1
ax C b D y ) x D .y b/ & dx D dy:
a a
Por lo que,
1 1 1
Z Z Z
n r n r
x .ax C b/ dx D .y b/ y dy D .y b/n y r dy:
an a anC1
Después de desarrollar .y b/n , se efectúa el producto .y b/n y r para luego obtener una suma de
integrales.
5.
x r C1 x r C1
Z Z
r dx
š
x ln ax dx D .ln ax/ D
r C1 r C1 x
u D ln ax & dv D x r dxI
1 dx x rC1
du D .a dx/ D & vD :
ax x r C1
x r C1 1
Z
D .ln ax/ x r dx D
r C1 r C1
x r C1
r C1
1 x
D .ln ax/ CC D
r C1 r C1 r C1
x r C1 x r C1
D .ln ax/ C C:
r C1 .r C 1/2
En este caso, la integral se calcula aplicando integración por partes una sola vez.
Para terminar con las grandes familias de integrales, a continuación trataremos dos tipos de integrales
que se calculan aplicando primeramente 2 veces el método de integración por partes y procediendo
posteriormente de una manera muy particular.
8
2.3 Integración por partes 9
6. Z
1 1
Z
ax ax
cos kx ae ax dx D
›
e sen kx dx De cos kx
k k
e ax a
Z Z
e ax sen kx dx D cos kx C e ax cos kx dx D
k k
e ax a e ax
a
Z
D cos kx C sen kx e ax sen kx dx D
k k k k
ax ax 2 Z
e ae a
D cos kx C 2 sen kx e ax sen kx dx:
k k k2
Z
Esta es una ecuación en que la incógnita es I D e ax sen kx dx.
Resolvemos la ecuación
e ax ae ax a2
I D cos kx C 2 sen kx I )
k k k2
a2 ae ax e ax
) I C 2I D 2 sen kx cos kx )
k k k
a2 ae ax ke ax
) 1C 2 I D 2 sen kx cos kx )
k k k2
2
k C a2 e ax
) I D 2 Œa sen kx k cos kx )
k2 k
k2
ax
e
) I D .a sen kx k cos kx/ )
k 2 C a2 k 2
e ax
) I D 2 .a sen kx k cos kx/:
k C a2
Por lo tanto,
e ax
Z
e ax sen kx dx D .a sen kx k cos kx/ C C:
k 2 C a2
9
10 Cálculo integral
7.
1 1
Z Z
ax ax
.sen kx/ae ax dx D
›
e cos kx dx De sen kx
k k
1
u D e ax & dv D sen kx dx ) du D ae ax dx & vD cos kx:
k
Entonces,
e ax
ax
a e 1
Z Z
ax ax
e cos kx dx D sen kx cos kx .cos kx/ae dx )
k k k k
e ax ae ax a2
Z Z
) e ax cos kx dx D sen kx C 2 cos kx e ax cos kx dx )
k k k2
a2 ke ax ae ax
Z
) 1C 2 e ax cos kx dx D sen kx C cos kx )
k k2 k2
2
k C a2 e ax
Z
) e ax cos kx dx D .k sen kx C a cos kx/ )
k2 k2
e ax
Z
) e ax cos kx dx D .k sen kx C a cos kx/ C C:
k 2 C a2
Comentarios adicionales.
En las integrales de los tipos (1.), (2.), (3.), (4.), suponiendo que n > 2, las igualdades obtenidas pueden
tomarse como fórmulas de recurrencia y ser aplicadas n veces para obtener la integral resuelta.
Existen integrales que no pertenecen a ninguna de estas familias; sin embargo mediante la aplicación
de un cambio de variable, obtenemos una de ellas.
Existen integrales que, sin pertenecer a estas familias, se calculan mediante integración por partes y
con procedimientos similares a los utilizados.
Z
Ejemplo 2.3.11 Calcular la integral sec3 d.
H Primero consideramos que sec3 D sec sec 2 y luego aplicamos integración por partes seleccionando
u D sec & dv D sec2 d:
A saber
Z Z Z
3 2
š
sec d D sec sec d D uv v du D
10
2.3 Integración por partes 11
Aplicamos dos veces integración por partes, o bien aplicamos dos veces la fórmula de recurrencia obtenida
en 1. (pág. 7) para a D 1. Primero con n D 2,
x
e 2
Z Z Z
x 2 e x dx D x 2 x 2 1 e x dx D x 2 e x 2 xe x dx:
1 1
Luego con n D 1,
Z Z Z
x 2 e x dx D x 2 e x 1 x
2 x e x1 1 x 2 x
e dx D x e 2 xe x
e dx D x 2 e x
x
2 .xe x ex / D
D x2 2x C 2 e x :
Z
Ejemplo 2.3.13 Calcular la integral cos.ln x/ dx.
ey ey
Z
e y cos y dy D 2 .1 sen y C 1 cos y/ C C D .sen y C cos y/ C C:
1 C 12 2
11
12 Cálculo integral
Por lo tanto,
ey 1
Z Z
cos.ln x/ dx D e y cos y dy D .sen y C cos y/ C C D e ln x Œsen.ln x/ C cos.ln x/ C C D
2 2
1 x
D xŒsen.ln x/ C cos.ln x/ C C D Œsen.ln x/ C cos.ln x/ C C:
2 2
Z 1
Ejemplo 2.3.14 Calcular la integral x 4 .x 2/ 3 dx.
12
2.3 Integración por partes 13
4 1 8 12 32
D 3.x 2/ 3 .x 2/4 C .x 2/3 C .x 2/2 C .x 2/ C 4 C C:
16 13 5 7
Cerramos esta sección con algunos ejemplos de aplicación de la integración por partes para integrales
definidas. En este caso se deben evaluar los productos intermedios de la integración en los extremos del
intervalo como sigue:
Z b
b Z b
0
v.x/u 0 .x/ dx:
u.x/v .x/ dx D u.x/v.x/ (2.5)
a a a
Z 1
x3
Ejemplo 2.3.15 Evaluar la integral dx.
0 .1 C x 2 /3
H Para poder aplicar integración por partes expresamos el numerador x 3 del integrando como el producto
x2
x3 D 2x. Usamos:
2
Z 1 Z 1 2
x3 x 2x
2 /3
dx D dx )
0 .1 C x 0 2 .1 C x 2 /3
x2 2x
uD
& dv D dxI
2 .1 C x 2 /3
)
2x 1
Z
./
du D x dx
& vD 2 3
dx D :
.1 C x / 2.1 C x 2 /2
Por lo tanto,
1
1 Z 1
x3 x2 1 x dx
Z
dx D D
0 .1 C x 2 /3 4 .1 C x 2 /2 0 0 2.1 C x 2/2
12 02 1 1 1 2x dx ./
1
Z
D C C D
4 22 4 12 4 0 .1 C x 2 /2
1 1
1 1 1 1 1 1
D C D C C D
16 4 .1 C x 2 / 0 16 4 2 1 C 02
1 1 1 1 1 1
D C D C D :
16 4 2 16 8 16
z D 1 C x 2 ) dz D 2x dxI
2x dx dz z nC1 1
Z Z Z
n
D D z dz D CC D ;
.1 C x 2 /n zn nC1 .n 1/.1 C x 2 /n 1
donde n D 3; n D 2, respectivamente.
Z 8 p
Ejemplo 2.3.16 Evaluar la integral x 2 x C 1 dx.
3
1
H Podemos aplicar la fórmula 4. (pág. 8) con r D & n D 2 para obtener:
2
3
8 p x 2 .x C 1/ 2 8 2 8 3
Z Z
2
x x C 1 dx D 3 3
x.x C 1/ 2 dx D
3 2 3 2 3
13
14 Cálculo integral
5
8 8
2 4 x.x C 1/ 2 1
Z
3 3 5
D 64.9/ 2 9.4/ 2 5
5
.x C 1/ 2 dx D
3 3 2
3 2 3
7
2 8 5 5 .x C 1/ 2 8
D Œ64.27/ 9.8/ 8.9/ 2 3.4/ 2 7
D
3 15 2
3
8 2 7 7
D 1 104 8.243/ 3.32/ 92 42 D
15 7
8 8 818 70 544 45 376
D 1 104 D 1 104 D :
15 7 105 105
3u 2
Z Z Z
4. x ln x dx. 14. p du. 24. .ln t 2 C 1/ dt .
5 4u
u du
Z Z Z
5. x.x C 1/99 dx. 15. p dx. 25. ln.t 2 C 1/ dt .
u2 1
u3 du
Z Z Z
6. 4x 2 cos 2x dx. 16. p . 26. .ln2 t C 1/ dt .
u2 1
Z Z Z
2 3x 2 x
7. 9x e dx. 17. x e dx. 27. arcsen x dx.
Z Z Z
8. 2
4x sen 2x dx. x2 28. arccos 2x dx.
18. xe dx.
p
Z Z Z
x2
9. 8x 2 2x C 1 dx. 19. x e 3
dx. 29. arctan 2x dx.
Z Z Z
10. x 3 ln x 2 dx. 20. e 2x
cos 3x dx. 30. arccot x dx.
Observación. En el siguiente bloque de ejercicios, del 31. al 54., haremos uso de las siguientes fórmulas (de
recurrencia), que anteriormente hemos obtenido.
14
2.3 Integración por partes 15
Z sen ax n
Z
c. x n cos ax dx D x n x n 1 sen ax dx.
a a
r
n .ax C b/ n
Z Z
d. n r
x .ax C b/ dx D x x n 1 .ax C b/r C1 dx.
a.r C 1/ a.r C 1/
x r C1 x r C1
Z
e. x r ln ax dx D .ln ax/ C C.
r C1 .r C 1/2
e ax
Z
f. e ax sen kx dx D 2 .a sen k k cos kx/ C C .
a C k2
e ax
Z
g. e ax cos kx dx D 2 .k sen k C a cos kx/ C C .
a C k2
1
Z Z Z
3 2x
31. x e dx. 40. e 2x cos 3x dx. 48. x 3 e x dx.
0
Z Z
32. x4e x
dx. 41. e x
sen 2x dx. Z
2
Z 49. x 2 cos x dx.
0
x 5 e x dx. x
Z
33.
42. e 2 cos 4x dx. Z
3
x 3 sen x dx.
Z
50.
34. x 3 cos 2x dx. Z
0
5
43. x ln 3x dx.
Z
x 4 sen 3x dx.
Z
35. 4
51. x 4 cos x dx.
Z
4
Z 44. x ln x 3 dx. 0
4
x5 1 x3
Z Z Z
p 3 x p
39. dx. 47. x e dx. 54. dx.
xC1 0 0 2x C 1
15
16 Cálculo integral
1. x cos x C sen x C C .
2. x sen x C cos x C C .
3. .x C 1/e x C C .
x2
„ «
1
4. ln x C C.
2 2
„ «
1 100 x C1
5. .x C 1/ x C C.
100 101
` 2 ´
6. 2x 1 sen 2x C 2x cos 2x C C .
„ «
2 2
7. 3x 2x C e3x C C .
3
8. 2x 2 cos 2x C 2x sen 2x C cos 2x C C .
8 3 16 5 16 7
9. x 2 .2x C 1/ 2 x.2x C 1/ 2 C .2x C 1/ 2 C C .
3 15 105
x4
„ «
1
10. ln x C C.
4 4
11. tan ln j sec j C C .
2 y
„ «
1
12. yC C C.
ln 2 ln 2
5 2 2y 10 10
13. y 3 y 32y C 32y C C .
ln 9 .ln 9/2 .ln 9/3
1 1 1 3
14. .2 3u/.5 4u/ 2 .5 4u/ 2 C C .
2 4
p
15. u2 1 C C .
p 2 ` 2
q ´3
16. u2 u2 1 u 1 C C.
3
17. e x x 2 C 2x C 2 C C .
` ´
1 x2
18. e C C.
2
1` 2 2
x C 1 e x C C.
´
19.
2
1 2x
20. e .3 sen 3x 2 cos 3x/ C C .
13
1 3x
21. e .3 sen 2x 2 cos 2x/ C C .
13
x
22. Œsen.ln x/ cos.ln x// C C .
2
1 3 3
23. sec x tan x C Œsec x tan x C ln.sec x C tan x/ C C .
4 8
t ln t 2 1 C C .
` ´
24.
t ln t 2 C 1
` ´
25. 2t C 2 arctan t C C .
“ ”
2 2
26. t ln t ln t C 3 C C .
p
27. x arcsen x C 1 x 2 C C .
1p
28. x arccos 2x arccos 2x C C .
2
1 `
ln 1 C 4x 2 C C .
´
29. x arctan 2x
4
16
2.3 Integración por partes 17
p
30. x arccot x C ln 1 C x2 C C .
e2x ` 3
6x 2 C 6x 3 C C .
´
31. 4x
8
e x x 4 C 4x 3 C 12x 2 C 24x C 24 C C .
` ´
32.
ex x 5 5x 4 C 20x 3 60x 2 C 120x 120 C C .
` ´
33.
x` 2 ´ 3` 2 ´
34. 2x 3 sen 2x C 2x 1 cos 2x C C .
4 8
1 ` 4x ` 2
27x 4 C 36x 2 8 cos 3x C
´ ´
35. 3x 8 sen 3x C C .
81 27
x x 4 20x 2 C 120 sen x C 5 x 4 12x 2 C 24 cos x C C .
` ´ ` ´
36.
x3 x2 x 1
37. .3x C 2/6 .3x C 2/7 C .3x C 2/8 .3x C 2/9 C C .
8 126 1 512 40 824
x4 3 4x 3 5 4x 2 7 8x 9 8 11
38. .2x 3/ 2 .2x 3/ 2 C .2x 3/ 2 .2x 3/ 2 C .2x 3/ 2 C C .
3 15 35 315 3 465
2 11 10 9 20 7 5 10 3 1
39. .x C 1/ 2 .x C 1/ 2 C .x C 1/ 2 4.x C 1/ 2 C .x C 1/ 2 2.x C 1/ 2 C C .
11 9 7 3
e2x
40. .3 sen 3x C 2 cos 3x/ C C .
13
e x
41. .sen 2x C 2 cos 2x/ C C .
5
2 x
42. e 2 .8 sen 4x cos 4x/ C C .
65
x6
„ «
1
43. ln 3x C C.
6 6
„ «
1
44. x 3 ln x C C C.
3
2 7`
x 2 7 ln 3x 2 4 C C .
´
45.
49
1
46. .e 2/.
8
6e 16
47. .
e
48. 6 2e.
1 2
49. . 8/.
4
50. 0:22036.
51. 0:04712.
17
52. .
252
53. 1 098:385 .
836
54. .
35
17