Está en la página 1de 20

Empresa Chikí

ta un publikashon di

Hasi negoshi nunka no ta fásil Kámara di Komèrsio i


Industria di Kòrsou
Asina ku novèmber dal aden, tur hende ta kuminsá sinti ku aña ta kabando. E aña aki
sierto radio emisora a kuminsá for di mitar di òktober ta toka piesanan di Pasku. Aña ta Su meta ta pa informá i
den kaba i bo ta sinti esei na e hendenan mesora.
eduká empresario chikí
Pa e gremio komersial e preparashonnan den mayoria kaso ta kuminsá for di hopi luna
pa e por sigui kontribuí
promé. Nan mester tene kuenta ku e temporada aki tin un demanda mas haltu pa sierto
produkto – i pa nan por tin sufisiente na stòk, nan mester pone nan enkargo na ora pa na desaroyo
asina nan por kumpli ku demanda di e merkado. Ke men, e grupo ei di komersiante sem-
per mester antisipá leu di antemano riba temporadanan di aña, sino nan ta kai chikí ora ekonómiko di Kòrsou.
pedido kuminsá yobe. Un komersiante ku awor ainda mester enkargá su produktonan
pa bende fin di aña, ta kore e riesgo ku ora e risibí e merkansia, ya ta lat pasobra e
klientenan a buska un alternativa otro kaminda. I e ta keda di pak ku e produktonan ku
e no por bende awor un bes. Ke men, pa evitá ku e keda ku kapital morto ku e mester Redakshon:
bai warda den depósito te otro aña, e mester plania. Di mes manera negoshinan ku sa
bende hopi pa karnaval mester a kuminsá pone nan enkargonan kaba pa nan no kai Un tim di Kámara di Komèrsio
chikí. Otronan lo ta pensando kaba kiko nan hasi pa Dia di Mama i Dia di Tata. Otro- huntu ku diferente kolaborador
nan ta hasiendo e trámitenan kaba pa ora aña eskolar kuminsá na ougùstùs otro aña.
Un bon preparashon ta kubri mitar di e trabou i tareanan di kualke negoshi; sobrá ta
dependé di e ehekushon, esta den e proseso di benta: di promoshon te na e benta real Aviso:
ku entrega di e merkansia.
Spotlite Productions
Nos di Empresa Chikí no ta kansa di mustra na tur sorto di manera riba e nesesidat pri- Farley Lourens
mordial di kada empresario pa plania su aktividatnan pa e por saka probecho optimal di
moda ku su negoshi por (sigui) floresé. Na momento ku bo floha, palu ta hala ku bo. Si Telefon: 461-0907
e momento ei bo no tin un reserva, un kolchon pa kibra e kaida, e negoshi por somentá
Telefon: 510-8284/560-8284
ku tur su konsekuensianan. Tur negoshi ta un riesgo, pero e abilidat envidiabel ta pa
abo komo empresario redusí e riesgo ei ta un mínimo loke ta benefisiá e komersiante E-mail:
mes, pero e empleadonan tambe.
info@spotlite-productions.com
Den e edishon aki nos ta para ketu na algun empresa ku pa definishon ta bende mas
den e temporada di fin di aña, i na loke nan tin di ofresé. Tin hopi mas di nan, pero aki
ta djis pa tuma nota di loke esakinan a hasi pa ta kla na ora. Tempu ku nan a plania, Kompaginashon i imprenta:
kos tabata mustra hopi mas alentador ku awor aki. Mientrastantu mundu kompleto ta Drukkerij Amigoe
den gara di un krísis finansiero kombiná ku un miedu pániko (i konsekuentemente inevi-
tabel) pa un reseshon ekonómiko. Anke e krísis finansiero no ta suip nos direktamente,
di forma indirekto e ta bati na nos porta tambe. Anto duru. Na momento ku Merikano i Kordinashon:
Europeonan biaha ménos, nos aki lo sinti esei mesora den nos sektor di aviashon i tu-
rismo (hotèl, restorant, outo di hür, atrakshon, etc.). Ta di spera ku lo bini mas for di Sur Intermediate N.V.
Amérika i otro destinashonnan pa kompensá e kaida for di e merkadonan tradishonal Telefon: 737-1070
grandi.

Riba un base regular, gerensia di Banko Sentral ta informá nos gobièrnu i parlamento Tur derecho reservá ©
i pues tambe komunidat kompleto di e sirkunstansianan ku ta kambiando. Sin por bisa
ki efekto eksakto e susesonan afó lo tin, ya nan a adaptá e sifranan pa kresementu di
nos ekonomia na dos okashon. Esei ta un adaptashon den e sentido di un kresementu
ménos ku loke anteriormente a proyektá. Esei ta laf, pasobra nos a kaba di splika kon
importante ta pa e empresario plania. Awor ta hustamente e komersiante lokal ku debi-
damente a plania basá riba e proyekshonnan ku a konta te apénas algun luna pasá, por
ta den e skina kaminda sla lo kai. Ta kestion di mira kon bon e por adaptá na e situashon
nobo pa e keda fuerte riba pia. Esei ke men ku preparashon tòg no ta importante? Si, e
ta i e ta keda primordial, pasobra sin dje sigur tur negoshi lo kibra. Loke tambe ta konta:
niun ora so nos no a pretendé ku hasimentu di negoshi ta fásil.

2
Tema sentral durante seminario di BPM

Efisiensia di energia den ofisina


E
60 pa 70% di gastu di kom-
fisiensia di energia den ofisina tabata título di e seminario ku pania ta pa èrko. P’esei
Bedrijvenplatform Milieu (BPM) a organisá resientemente i ku nan a trese eksperto riba
e área ei kon pa atendé ku
tabata di spònser tambe pa Konsulado Merikano na Kòrsou. Meta èrko. Pero banda di esei
di e seminario aki tabata pa duna empresarionan lokal un haña idea pa tin kos manera gastu di lus.
Ora drenta un ofisina bo ta
nan tende di otro empresario kon nan ta spar koriente. Vários gerente mira asina tantu lus sendé,
a hiba palabra, manera di parti di Korpodeko, Fatum i Aqualectra. siendo ku no tin hende
Na nòmber di e spònser, Timothy Dunn komo hefe di mishon di eiden òf e hende ta sintá ku
djèket diki bistí, pasobra ta
Konsulado Merikano pa Antia a habri e seminario ofisialmente i despues hasi friu. Si pone atenshon
a hiba palabra diputado Eugène Rhuggenaath di asuntu ekonómiko. na asuntu asina, tambe por
spar. Ademas mester sigui
tantu uso posibel di e opor- un ta yuda otro, pero den wak asuntu relativamente
henter e pais. simpel manera ku ta paga
tunidatnan ekonómiko ku transkurso di añanan el a Tin hopi mas kos ku por
e krísis energétiko aki ta kambia i tur hende ta riba lusa i paga e mashin di
hasi pa baha gastu. E BPM kopia ora ta sali for di ofi-
trese kuné. nan mes atrobe, siendo ku ta atendé ku tres área. Nan
Pa mustra riba gobièrnu su trahando huntu por yega sina. Si por atendé ku tur e
ta wak e parti di (medio) kosnan ei i a base di eks-
responsabilidatnan, diputa- muchu mas leu. Den e ambiente ku ta enserá
do Rhuggenaath a men- kuadro aki señor Tujeehut perensia, kada ofisina na
tambe energia, esta entre Kòrsou sigur por spar 10
shoná un seri di medida a splika ora Aqualectra òf otro redusí uso di awa.
ku nan ta tumando. Por Selikor saka sèn pa buska pa 20% den su gastunan di
Pero mester traha tambe un forma masha simpel.
ehèmpel, gobièrnu a disidí un eksperto di eksterior, pa mehorá kalidat, paso-
di implementá un proyekto dikon no laga otro kompa- Tin diferente kompania
bra asina e produktividat manera Aqualectra ku e
piloto ku medida pa spar nia tambe haña e chèns ta subi. Atraves di Arbo ta
Eugène Rhuggenaath: energia den un di nan edifi- di papia ku e eksperto ei i yega na tres área ku tin di
nos responsabilidat sionan, esta ‘Bestuurskan- asina bo ta baha gastu pa atendé kuné. Por ehèmpel, página 18 >>>>
toor’, i ku despues gobièrnu
Eugène kompleto por implementá.
Rhuggenaath: mester Tambe nan a disidí di hasi
mantené monopolio meskos pa kasnan ku mes-
den energia? ter di esaki. E ofisina di
turismo CTB den estrecho
Diputado Rhuggenaath a koperashon ku Costa Rica
splika maneho di gobièrnu lo introdusí un maneho di
pa loke ta energia i kon desaroyo duradero i pro-
e aparato gubernamental gramanan di sertifikashon.
tambe ta spar riba presu- Tambe por eksplorá opor-
puesto pa loke ta baha gas- tunidatnan pa spar ener-
tunan di energia. El a men- gia den transporte i den
shoná ku gobièrnu mester e finansa públiko, for di
konsiderá kuidadosamente introdusí mas medida te
si e tin di sigui prolongá e krea insentivo pa hefenan
monopolio di nos kompa- di departamentu i nan per-
nia di utilidat komo e úniko sonal.
produktor i distribuidor. El a Asina diputado Rhugge-
bisa ku tambe gobièrnu tin naath a bisa ku mester
di kuminsá atendé adekua- plania pa futuro, pensa
damente ku asuntunan ku grandi i stipulá un maneho
tin di haber ku nos medio- balansá, adekuá i dirigí.
ambiente. E ta konsiente
ku Kòrsou ta un isla chikí, Karel Tujeehut
pero nos tin un responsabi- (Aqualectra i BPM):
lidat grandi pa e komuni- kompartí nos mes
dat global. P’esei mes ta ekspertisio mas
importante pa redusí uso
di energia na nivel inter- E Bedrijvenplatform Milieu
nashonal. (BPM) ta un inisiativa ku a
Pa loke ta nos refineria start 4 aña pasá kaminda
diputado Rhuggenaath a kompanianan grandi na
bisa ku mester tuma un Kòrsou a ripará ku aki mes
desishon den e aspekto ei, tin hopi ekspertisio, pero
tumando na konsiderashon tur e kompanianan tabata
nos konsumo di energia i e traha riba nan mes. Ora
polushon ku e planta ta a tuma kontakto ku otro
kousa. P’esei e maneho nan a ripará numa kuantu
energétiko ta asina esensi- ekspertisio tin i por yuda
al. Pa e motibu ei mes nos otro pa hasi un progreso
komo nashon mester hasi basta grandi. Mirando esei
e eskoho awe pa loke ta e idea a lanta pa kisas
nos ambishon, nos futuro amplia nan sirkuito, paso-
desaroyo ekonómiko i e bra tin kompania ku no
preis ku nos ta dispuesto tin e medionan finansiero
na paga. Si nos no paga i debí na falta di e kono-
awe, nos lo tin di paga sementu den kas. Si por
mañan. a lanta un organisashon
Diputado Rhuggenaath ta manera BPM pa yuda otro,
kere ku ta importante pa Kòrsou lo yuda su mes bai
gobièrnu traha huntu ku dilanti. Esei tabata e idea.

3
sektor privá pa hasi mas Den pasado ta asina ku ta
Empresa chikí ku hopi di ofresé pa fin di aña

N
os isla ta den e rekta final pa sera 2008. Tempu ta bai lihé i e mundu di negoshi a pasa den tur e buèltanan
positivo i di reto ku e aña aki a trese. Remarkabel ta kon den temporada di fin di aña tin negoshinan
nobo ku ta lanta i ku ta yuda krea e dushi ambiente di Pasku i klousura di aña. Hopi di e empresarionan
aki ta hendenan ku a buska un buraku den e merkado i nan a apliká nan kreatividat i hasi invershonnan pa bin
ku kosnan diferente. E parti di mas agradabel di sera aña semper ta e regalo. Empresanan grandi i chikí ke
malkriá nan bon klientenan ku un bunita rekuerdo, algu ku nan no ta lubidá. Empresa chikí ta introdusí algun
di e empresarionan chikí aki, ku meresé un atenshon den e temporada di fin di aña, pa loke nan tin di ofresé:

Belgian Flavour Chocolate:

Kòrsou tin chukulati fresku atrobe!


Esnan ku tin bon memoria por algun luna promé ku e temporada
kòrda kuantu aña pasá Kòrsou drùk nan a kuminsá ku promoshon
tabatin un fábrika di chukulati. di e produktonan na empresa-
Atrobe nos por konta ku e deli- nan grandi i nan a partisipá den
sia aki, anto ku ingredientenan diferente eksposishon. Segun
fresku. Na mei 2007 e empre- señor Doens kompetensha no ta
sario Dieter Doens a inskribí su algu ku nan tin miedu di dje. “Nos
empresa Belgian Flavour Choco- ta e úniko empresa ku ta produsí
late na notario i el a inskribí na chukulati fresku riba e isla di Kòr-
Kámara di Komèrsio. Dia 12 di sou. Anto nos ingredientenan ta
mei di e mesun aña e negoshi di fresku, nada di imitashon ku por
chukulati a habri su portanan riba ta malu pa bo salú di hende. Tin
Brionplein, Otrobanda. Kasi sigur kaminda bo por kumpra chukulati
tin hende ta kere: no ta tur chuku- ku nan a produsí mas di 6 luna
lati ta meskos, pero esei no ta e pasá i nan a kore un kaminda
kaso. Anto Dieter Doens por konta masha largu promé ku yega na
bo bon di esei. “Nos tin chukulati nan destinashon final. Anto e preis-
fresku ku ingredientenan ku bo no nan ku nos ta ofresé tambe ta bal
ta haña niun kaminda riba e isla la pena” asina señor Doens a bisa
aki. Nos ta traha nos produktonan finalmente.
riba smak i deseo di e kliente. E
kliente por duna e eskoho di pakete
i variashon di chukulati ku e ta Doens Dieter
deseá i nos ta kumpli ku esei. Den ...señor Doens trahando riba su delisianan di chukulati..... Seru di Milon K-34, Koraal Partier
un periodo masha kòrtiku nos por Telefon: 513-5276
hasi entrega i e no tin ku hasi bia- to final”, asina señor Doens a pa fin di aña señor Doens a bisa Website:
henan largu pa yega na su produk- splika. Pa loke ta preparashonnan ku nan ta kuminsá tempran. For di www.belgianflavour.com

Arawacos: obranan di santu di


laman ku firma di outentisidat
Annie Zielinski su krea- temanan ku nos ta gusta petishon. “Mi ta trahando
shonnan ta úniko i di natu- asina tantu. “Mi tin kuadro kuadronan spesial ku flor
ralesa. Ku amor i dedi- i kara di indjan pa mura- di Pasku den makutu chikí,
kashon e ta traha riba nan ya, vas i kurpa òf kara pa Mama Maria ku su beibi,
i ta un enkanto pa mira mesa. Tur artíkulo speshal etc. Tur kos di mi ta dife-
e produkto final. “Mi arte ku un persona ke kum- rente, no tin unu meskos
ta úniko na mundu, piesa pra, sea ku ta un webu di na mundu i ami ta duna un
estilo indígena, rústiko, santu òf un rosa di santu di sertifikado di outentisidat
totalmente hasí na man ku laman”, asina señora Zie- ku kada obra”, asina e ta
santu di laman”, asina el linski a splika. Esaki ta un splika finalmente.
a splika. Pa temporada di indikashon ku e artista aki,
fin di aña tin diferente obra ku ta traha su so, ta pre- Arawacos
ku Annie tin di ofresé na pará pa akomodá tur smak. Annie Zielinski
su tayer ‘Arawacos’ ku ta Señora Zielinski ta e artista Riffort 401
keda na Riffort 401. ku ta manehá ‘Arawacos’. Telefon: 461-3280 /
Spesialmente pa tempo- Pa esnan ku ke hasi peti- 526-3415
rada di fin di aña señora shon pa regalonan spesial E-mail:
Zielinski tin algun obra ku nan por bishitá e lokalidat anniezielinski@hotmail.
....Arawacos tin obranan original trahá di santu....... ta masha spesial i na e na Riffort i hasi nan propio com

4
Engraving Designs:

Grabashon ku elegansia riba diferente tipo di material


Engraving Designs ta ku algu bunita grabá riba
profeshonalisá riba gra- dje; un granit ku pòrtrèt i
bashon riba tur tipo di teksto òf otro símbolonan i
material (granit, mar- e ta bin huntu ku su stand.
mer, glas, palu, plèstik, Un kuadro di pòrtrèt di palu
metal, etc.), for di un glas grabá ku nòmber; un klòk ku
di shampaña te un pla- su teksto graba di Pasku;
chi di graf. E empresario un kaha di joyería grabá pa
Leonard Waller Diemont a mama i tur sorto di plakat
splika ku e plan pa lanta e pa kualke okashon, sea
negoshi a kuminsá na un ku e mester ta riba glas,
okashon tristu. "E idea a plèstik òf metal. Òf bo
surgi dia nos defuntu tata por skohe algu pa dòr-
a fayesé dos aña pasá. na bo kèrstbom ku algu
Nos kier a graba algu spe- nèchi grabá. Djis laga bo
sial ku pòrtrèt i sierto di- imaginashon bai i nos lo
seño ku pintura riba granit. por graba bo arte deseá!”,
Na Kòrsou esei no tabata asina señor Diemont a
posibel. Na un eksposi- sigui splika.
shon na Merka nos a haña Pa loke ta prepara-
un demonstrashon di un shon i stòk pa fin di aña
mashin ku a impreshoná señor Diemont a konta ku
nos i ku por graba kualke esei ta masha importante
diseño. Esei a pone nos pa nan empresa pa motibu
kana e kaminda pa intro- ku mester manehá e stòk di
dusí e produktonan aki na material di manera ku por ...semper tin algu diferente na Engravings Designs....
Kòrsou i Boneiru”, asina entrega e produkto pidí na
señor Diemont a bisa. tempu. “Pa determiná kiko
Pa fin di aña Engraving i kuantu stòk i variashon por bestèl e produktonan eksistente sea ku ta parti- persona kerí ei òf un kliente
Designs ta entusiasmá i nan bo mester, bo mester di na tempu. Pa pedidanan kular òf negoshi lo tin hopi algu komo un rekuerdo òf
a hasi tur sorto di prepara- historia di benta i nesesi- partikular por hasi pedida regalo pa parti. E presu- un apresio", asina señor
shon pa ofresé kompania datnan den merkado. Nos for di novèmber. Segun puesto di kada persona òf Diemont ta bisa finalmente,
grandi i chikí nan servision- ta prepará semper pa tur señor Diemont ta na kada kompania por ta algu bunita ilustrando e importansha di
an. Segun señor Diemont tipo di trabou, si tin ku negoshi pa determiná kiko i impreshonante pa fin di aña interkambio di apresio den
bo mes por usa bo kreativi- traha anochi, den wikènt, nan ta regalá segun nan òf kuminsamentu di aña. "E temporada di fin di aña.
dat pa yega leu. “E tópiko esei tin ku sosodé", segun presupuesto. Hopi regalo parti di kada persona òf
aki ta kai hopi bon pa fin di señor Diemont. Pa kompa- pa fin di aña ta algu ku kompania ku por traha algu Engraving Designs:
aña! Nos produkto ta algu nianan ku ke hasi un pedi- kompanianan mes mester bunita i impreshonante pa Leonard Diemont
spesial, sea pa partikular da di kantidat pa fin di aña, hinka den otro. Pa loke ta fin di aña òf kuminsamentu Orionweg 17
òf kompania. E empresa lo ta importante pa tuma trata e merkado pa fin di di aña ta algu sumamente Telefon 465-3821 /
dinámiko por ofresé p.e. nan desishon den luna di aña i kiko e tin di ofresé importante. Si bo tin un pre- 511-0844
pa Pasku, boda, aniversa- ougùstùs òf sèptèmber, pa señor Diemont a bisa ku e supuesto chikitu òf grandi, E-mail: Info@engraving-
rio, un glas di shampaña tur pakus òf distribuidor ta mirando ku e merkado semper ta bon pa duna e designs.com

Candles: regalo spesial pa fin di aña


Candles ta nifiká bela, pero señora Janga propietario mi diseñá algu ku ta klòp
pa Angelique Janga bela di e empresa a splika. ku kada unu i ku e kerst-
mester ta kompañá ku hopi Segun e, den transkurso pakket ku nan ke regalá
kos mas bunita i agrada- di añanan hendenan a bin fin di aña”, segun Janga.
bel, sigur pa e temporada ta buska kos diferente pa E aspekto di presupuesto
di regalo ku ta biniendo. duna komo regalo: “E kon- ta importante i el a splika
“Pa regalonan spesial di sumidó no ke algu komun ku pa fin di aña tur hende
fin di aña ku ta bon pa mas. Nan ke un atenshon ta gasta èkstra, pero nan
kompanianan grandi òf spesial, algu diferente. ke mayoria biaha mas
regalonan personal: nos ta E aña aki ta tin diferente tantu posibel pa loke nan
ofresé tur sorto di pakete di kompania ku ta interesá ta paga. Oumento di preis
Pasku i regalo pa tur tipo den un bela ku algu spesial ta pone ku nan budget pa
di presupuesto. Bo mes ta riba dje, pa ta un regalu pakete di Pasku ta subi
pone bo pakete di Pasku diferente. Candles tin tur en komparashon ku e aña
huntu, skohe bo artíkulo- sorto di bela i habonnan anterior òf ku nan ta buska
nan i tambe nos por hinka trahá segun bo deseo, sea alternativanan, asina el a
un ehèmpel den otro p’abo e koló, e aroma i tambe bisa finalmente.
si bo mes no ke tin e doló e mensahe ku mester bai
di kabes aki. Tambe nos ta riba dje”. Tambe tin pakete Candles etc
ofresé bela i habon trahá di Pasku ku bo mes ta Angelique Janga
aki mes na man. Riba e pone huntu,asina señora ...bela i habon den paketenan bunita reglá.... Kaya Kooyman 55
belanan bo por laga pone Janga a sigui bisa. Can- Telefon: 525-9553 / 561-
bo nòmber di bo kompa- dles ta sòru di duna kada mi ta purba komprondé loke ta nan organisashon, 8248
nia i kualke mensahe spe- kliente e atenshon ku nan kiko nan ke, pone mi mes nan tipo di empleado òf E-mail: angelique@candle
sial ku bo ta deseá”, asina ta eksigí. “Di kada kliente den nan sapatu, tambe pa corporate clients, pa asina setccuracao.com

5
Eksplorá… kon lo ta?
toso ta lihé den spòt trènt òf tendensia. Hasi
negoshi ta básikamente kompra i benta. Organis’é.
• Kon bo negoshi lo ‘get things done’?
• Ken ta hasi kiko?
Disidí… kiko awor? • Kon e struktura di bo negoshi ta?
Kuminsá traha bo plan di negoshi awor. Esaki • Kon e repartishon di trabou ta?
ta kontestá si bo idea lo ta rendabel? E por
yuda bo pronostiká bo éksito i posibel pro- Manehá bo sèn.
Abo ke dirigí bo mes empresa chikí? Tur blemanan. 1. Di unda bo sèn lo bin?
negoshi eksitoso ta kuminsá ku un bon simia. 2. Kon e lo drenta i sali for di bo negoshi?
Bo promé pasonan: Negoshinan tin éksito pasobra nan: 3. Lo bo invertí bèk den bo negoshi?
• Komprondé i konosé bo mes – ki tipo di • Tin un sentido kla di nan meta i ta 4. Kuantu sèn kèsh lo bo mester pa operá i
empresario bo ta? komprondé e produkto òf servisio ku nan ta paga gastunan?
• Kiko ta bo interesnan? bende; 5. Ki ganashi bo ta spera?
• Kiko abo ta haña ‘echt leuk’ i ‘great’? • Ta realista i bon informá;
• Kiko bo sa mas di dje? • Ta komprondé nan forsa i nan debilidatnan Krea bo imágen.
• Kon bo gusta pasa bo tempu? kompará ku nan kompetensia; • Merkadeo – kon bo klientenan por haña
• Kon duru bo ta dispuesto pa traha? • Ta dediká pa sirbi nan klientenan; abo i bo negoshi?
• Sa kon pa forma relashon fuerte di • Sòru pa sa unda bo
Junior Achievement Curaçao ke kompartí ku negoshi; i klientenan ta i diseñá un plan pa haña nan
boso algun sekreto i strategia pa éksito. • Ta inová konstantemente. i pa laga nan sigui bin bèk.
• E idea fabuloso – empresarionan eksitoso • Monitoriá bo kompetensia.
ta krea maneranan nobo pa resolvé Traha… sòru pa kos kana • Sòru pa un bon strategia.
problema bieu: Hasi’é legal.
• Tin un manera mihó pa hasi algu? 1. Skohe un struktura legal pa bo tipo di Plania pa éksito!
• Tin un manera nobo? negoshi.
2. Nombra bo negoshi i produkto pa
‘Brainstorm’ i eksplorá diferente idea, tèst klientenan rekonos’é. Nohraya Godfried
diferente solushon, pensa kreativo. Investigá 3. Komprondé ‘komèrsio liber’ i usa e Koordinadó di Proyekto Mini-Empresa
e petishon pa bo idea. Empresarionan eksi- konsepto di ‘ganashi’ na bo bentaha. di Junior Achievement Curaçao

Ofisina pa Propiedat Intelektual ta informá


Derechi di outor i “royalty”

Pa outornan, probablemente un di e aspektonan mas importante di e


derechi di outor ta e echo ku nan por haña ganashi finansiero pa nan
esfuerso. Mayoria bes e forma di eksplotashon di derechi di outor ta
enserá akuerdonan di lisensia pa uso di e obranan. Por ehèmpel den
kaso di un piesa musikal, kada bes ku e piesa keda kantá òf toká bo
mester haña outorisashon di e outor promé. E outorisashon por ta pa
bo toka e piesa un bes so òf e por ta den forma di un akuerdo di
lisensia. Den e akuerdo di lisensia lo tin stipulá e outorisashon pa e
obra keda usá, kon e mester keda usá i tambe kiko ta loke bo mester
paga e outor. Hopi bes e montante ku bo mester paga e outor ta un
porsentahe di e ganashi ku abo tin ora bo eksplotá su obra. Esaki nos
ta yama “royalty”. Por ehèmpel, outor di un buki ta sera un akuerdo
di lisensia ku un imprenta. Den e akuerdo di lisensia tin stipulá ku e � pa registrá bo marka
imprenta ta haña e derechi pa komersialisá e buki i bend’é, anto e
outor di e buki ta haña un porsentahe di e ganashi ku e imprenta tin
riba benta di e buki.
� pa protehá bo patènt
Pa un outor, por ta difísil pa e mes kontrolá konstantemente ken,
� pa proba ku ta Bó kreashon
kuantu bes, na unda i den ki forma su obra ta keda usá. Pa e motibu
aki den vários pais a lanta organisashonnan intermediario kende nan
tarea ta pa na nòmber di outornan nan kontrolá ken, kuantu bes, na
unda i den ki forma e obra di e outor a keda usá. Tin bes ku yudansa
di teknologianan di kòmpiuter masha avansá nan ta hasi e trabou aki
i asina kolektá na nòmber di e outornan ku nan ta representá e
“royalty” korespondiente. Pa un organisashon intermediario
representá un outor, e outor mester ta miembro di e organisashon. Na
Antia nos no tin un tipo di organisashon asina aki. Pero den vários
pais afó sí. Por ehèmpel na Hulanda e organisashon intermediario di
derechi di outor yama BUMA STEMRA i tin vários di nos outornan
lokal ku ta miembro di dje. Berg Carmelweg 10ª
Telefòn: 465-7800
Editá pa: Ofisina pa Propiedat Intelektual di Antia Hulandes Email: bipantil@curinfo.an
Web: www.bureau-intellectual-property.an

6
Empresario Alfredo Salas Rodriguez:

“Perfume Factory tin esensianan


Ku ta un delisia pa kada kliente”
Tin fragansia pa kada edat i karakter

I
Perfume Factory ta un maginá bo mes den un paraiso di fragansia kaminda abo ta skohe nan ta hole masha dushi,
frankisia venesolano i su miéntras ku otro ta kuadra
esensianan segun señor e holónan ku bo ta deseá. Si bo gusta rosa, nos tin. Si bo gusta por ehèmpel ku nan signo,
Salas ta hustamente Fran- holó di lamunchi, kané i tur otro tipo di fragansia, nos tin. Anto bo ounke despues e kliente ta
ses. “E ekspertonan ku ta mes por hasi e kombinashonnan ku bo ke pa haña un perfume ku ta disidí ku kiko e por identi-
traha na Perfume Factory a fiká mas. Sinembargo hopi
haña e tarea di selekshoná eksklusivamente di bo. “For di dia ku mi a yega Kòrsou semper mi persona ta hala atenshon
kada un di e esensianan tabata pensa di e forma pa ofresé un aporte na e isla aki pa kibra ku tur di nos pa e echo ku nan ta
ku ta konsistí di e aroma di e skemanan ku e merkado eksistente tabatin di ofresé. Mi kier a bini ku mustra e kliente e proseso
kada perfume, habriendo di traha e perfume loke
lugá asina pa un kalidat algu úniko i pionero den estilo ku ta na alkanse di hinter e komunidat ta algu masha diferente i
masha haltu di produkto”, i turistanan ku ta bin di bishita. E ora ei mi a disidí di bini ku Perfume hasta e turistanan mes ta
asina el a splika. Factory komo algu inovativo, ku preisnan ku tur hende por paga”, asina warda ku hansha kon pre-
Pero nos tur sa ku aki na parashon di e produktonan
Kòrsou tin diferente esta- Alfredo Salas Rodriguez, empresario ku a bini for di Venezuela, a splika. ta bai, siendo ku esaki ta
blesimentu ku ta bende algu masha importante.
perfume i fragansia. Pero, E turista ta representá un
segun señor Salas, einan elemento masha impor-
bo por wak ku tin un diferen- tante pa e kresementu
sha grandi i ku e empresa ekonómiko di nos isla i nan
aki ta ofresé hopi mas. “Tin ta pasa den un eksperen-
un diferensha grado entre sha úniko”, asina señor
loke Perfume Factory tin di Salas a bisa. E eksperen-
ofresé den merkado kom- sha di bishitá un empresa di
pará ku e produktonan ku perfume no mester ta karu,
otro perfumerianan ta ofre- segun el a splika. Aparte di
sé. P’esei mes su nòmber ta un produkto ekonómiko,
ta keda Perfume Factory, empresanan tambe por
pasobra e ta úniko, spesial aserká e kompania i ku
i atraktivo. Aparte di esei hopi kortesia i amabilidat
tin un diferensha grandi nan ta haña atenshon. Nan
entre loke Perfume Fac- por pasa na e empresa
tory tin i loke tin na sobrá na Madurostraat number
perfumerianan. Su nòmber 8 den Punda. “Realidat di
mes ta indiká ku e ta un e asuntu ta ku e kliente ta
fábrika di perfume i p’esei bin buska un produkto ku
mes e ta úniko. Aparte di ta di kalidat haltu i ku ta
esei e ta e karakterístika duradero. Tambe e kliente
ku ta determiná ku nos ta buska e atenshon per-
produktonan ta ekonómiko ...un bishita na Perfume Factory ta un eksperensha inolvidabel... sonalisá ku nan ta duna
i di kalidat pa motibu ku kada un di nan”.
nos ta konta ku nos propio
materia prima, bòter, tas, El a splika ku nan no ta
kaha etc. Banda di esei buska un kliente spesí-
meta di e empresa no ta fiko. Esei ta nifiká ku tantu
pa kompetí, sino konsentrá hende hòmber komo hende
na kumpli ku nesesidatnan muhé, mucha i hende
di e komunidat ofresiendo grandi ta bini na remarke
nan perfume ku estilo i kali- pa disfrutá di tur e produk-
dat i ku ta kuadra ku nan tonan ku e kompania tin di
dinamismo i forma di bida. ofresé. “Manera mi a splika
Asina nos ta ahustá na tur anteriormente, nos ta duna
nan eksigensianan i den nos klientenan un lista
esei mi ta mira kon nos no di perfume pa nan mes
ta kompetí den merkado”. determiná kua ta kuadra ku
nan estilo i karakter. “Nos
Produkto personalisá ta konta ku un kantidat di
Un bishita na Perfume personal profeshonal ku ta
Factory ta un eksperien- kapasitá pa asesorá e kli-
sha nobo pa kada kliente. entenan na e momentunan
E trahadónan ta tuma nan aki”, asina señor Salas a
tempu pa splika e kon- bisa na final.
septo di e negoshi i kada
kliente ta haña un lista di Alfredo Salas Rodriguez
fragansia ku e empresa tin. ....kada persona ku bishitá e sitio ta haña e Madurostraat 8
“Tin di e fragansianan nos oportunidat di traha su propio fragansia... Telefon: 461-8392
tin segun nos analogia di E-mail:
perfume. Tin kliente ta bin di preferensia i otronan ta fragansianan ku nos reko- e oportunidat di purba e pfactorycuracao@hotmail.
en buska di nan fragansia bini simplemente buskando mendá nan. Nan ta haña fragansianan aki i tin di com

7
‘OpenOffice.org’ un Alternativa pa Microsoft® Office
Un introdukshon na ‘OpenOffice.org’ Na 1999 Sun Microsystems a kumpra e kódigo. - Draw
OpenOffice.org (OOo) ta un aplikashon Dia 19 di yüli 2000 Sun Microsystems a anunsiá Un programa pa manipulá imágen ku
pa ofisina basá riba e lisensia Open ku e kódigo di Staroffice lo ta disponibel bou di ta ofresé funshonalidat similar na Corel-
Source. e un lisensia di ‘Open Source’, ku e intenshon DRAW, Microsoft Visio i Microsoft Pub-
pa krea un komunidat di ‘open source develop- lisher.
Den kuadro selebrashon 10 aña, Stimul-IT ta ment’ rondó di e aplikashon. E proyekto yama
presentá un siklo di artíkulo dediká na ‘Open Openoffice.org. - Math
Source’. Un programa pa krea òf manipulá fór-
Komponentenan mula matemátiko ku ta ofresé funshon-
‘Open Source’ ta nifiká ku e ‘Source Code’ (e E komponentenan di OpenOffice.org ta: alidat similar na Microsoft Equation.
kódigo den kual e Software ta skirbí) ta habri pa
públiko general por hasi uso òf por modifiká e - Writer Kiko ta e benefisio di ‘OOo’
software, pa propio uso. Un prosesadó di palabra ku ta ofresé E benefisio prinsipal ta kosto. Pa bo por hasi
funshonalidat similar na Microsoft Word uso di ‘OOo’, ku ta ‘open source’ e gastunan ta
Kiko ta ‘OpenOffice.org (OOo)’ òf WordPerfect, i ta inkluí e abilidat pa sero (ANG 0.00).
OpenOffice.org òf OOo ta mihó konosí na Ingles eksportá na e formato di PDF sin tin E ta traha ku diferente ‘Operating System’ i
komo un office suite. Esaki ta enserá ku un suite mester di un aplikashon adishonal ta dunabo e abilidat di habri un file trahá den
ta un kolekshon di aplikashon ku ta konsistí di ‘Draw’ den ‘Writer’. OOo por habri i skibi den
vários produkto pa uso den ofisina ku por inter- - Calc diferente formato popular manera Open format,
kambiá informashon ku otro. Un spreadsheet ku ta ofresé funshon- Microsoft Office, HTML, XML, WordPerfect i
alidat similar na Microsoft Excel òf Lotus Lotus 123
Komponentenan típiko ta: 1-2-3
• Word Processor (Prosesadó di palabra) Abo komo usuario por forma parti di e komu-
• Spreadsheet (un aplikashon ku por usa pa - Impress nidat i por manda pidi pa añadí funshonalidat,
hasi kalkulashon) Un programa pa traha presentashon ku reportá ‘bugs’ i asina abo komo usuario ta influ-
• Aplikashon pa traha presentashon ta ofresé funshonalidat similar na Micro- enshá kurso di e aplikashon.
• DataBase (base di Dato) soft PowerPoint, i ta inkluí e abilidat pa
• Image manipulation (manipuladó di eksportá na PDF òf SWF (Adobe Flash) Awor ku nos tin un idea general kiko ta ‘OpenOf-
imágen) i e por lesa presentashon di Microsoft Power- fice.org’ òf ‘OOo’, den nos siguiente artíkulo nos
Point. lo bai trata mas alternativa pa software ku ta
OOo ta fushoná riba diferente plataforma òf drai riba Microsoft® Windows®
‘Operating System’ manera riba Linux, Windows - Base
i MAC. OOo ta sinti manera ‘Office 2003’. Un programa di base di dato (database) Pa mas informashon di ‘open source’ por tuma
ku ta ofresé funshonalidat similar na kontakto ku Stimul-IT via pòst elektróniko:
Historia kòrtiku di ‘OOo’ Microsoft Access. info@stimul-it.com òf
OOo a kuminsá komo Staroffice ku tabata yama 738 6299.
propiedat di un kompania Aleman StarDivision.

NOBO! RBTT Travel Card


Eksplorá mundu ku
RBTT Travel Card!
Ora bo biaha bo ke disfrutá sin límite. RBTT Travel Card,
optenibel na Euro i Dòler, ta bo kompañero di biahe ideal.
Na kua parti di mundu ku bo ta, na tur momento. Bo ta
paga ku siguridat den pakus, pa hür outo òf na hotèl.

Depositá e montante deseá riba e karchi personal pre-pagá


i eksperenshá e benefisionan di RBTT Travel Card:
• Rekargabel te ku 2000 US dòler òf Euro
• 24/7 sèn kèsh na tur bankomátiko ku tin e logo di VISA
• Uso lokal i internashonal
• Rekargabel via RBTT Netbank
• Risibí te ku 2000 Fun Miles

Pa mas informashon yama 763 8438 òf pasa serka nos!

8
3499_5_RBTT_Ad_7k260_XX.indd 3 7/12/07 10:18:18 AM
Segun Maruja Kopra di Inspekshon di Belasting:

Ontvanger no ta ‘pick’ riba niun hende

M
Areglo pe e 30 mil. E obligashon di e
empresario chikí aruja Kopra, ku ta mènedjer di kliente na Inspekshon di
empresario ei ta pa fin di
Kon Ontvanger ta detektá Impuesto di Kòrsou, ta splika kiko ta e sektor informal ta i kon aña e yena su formulario
e grupo ei, ta un prob- Ontvanger ta atendé ku e grupo aki. Esaki ta e sektor ta enserá di entrada di belasting pa
lema, pasobra bo mester hende privá òf komersiantenan chikí ku sierto grado di entrada. E hende asina belasting por tin un
sa di e hendenan ei pa bista kiko e entradanan di
si akaso nan surpasá e ku spesialmente den fin di aña ta bende su pastechi, su dekorashon di e persona ei tabata.
suma pa paga belasting, flor, etc. Ta trata aki di hendenan ku un benta limitá.
por kobra nan. Mayoria Den komunidat tin e
di nan ta ‘eenmanszaak’, impreshon ku Ontvanger
esta negoshi propio. Pa ta sinta piki pieu riba e
nan ta konta ku si e OB empresario chikí, tambe
pa aña ta mas di 30 mil so esun ku ta bende su kala
nan mester esaki. Komo e òf su pastechi chikíchikí.
hendenan aki den mayoria Maruja Kopra a bisa ku
kaso ta hasi negoshi sola- esaki no ta bèrdat. Si e
mente den fin di aña, nan hende no ta kai bou di e
no ta alkansá un benta di límite pa paga belasting
30 mil florin den henter i asta si Ontvanger bai
aña fásilmente. “Kisas kontrolá i e hende por
ni 10 mil florin”, Maruja mustra ku su papelnan
Kopra ta agregá. ta na òrdu, e no tin niun
E aña aki ta bin aserka problema. Ademas, loke e
ku salario mínimo a subi hendenan aki ta bende ta
i e ta trese kuné ku e asina minimal i ta nèt pa
límite pa paga belasting nan tene nan kabes riba
tambe a subi. E límite a awa. Pues, Ontvanger no
bira 18.206 florin. Pues, ta ‘pick’ riba nan.
si tin di paga belasting,
ta ora surpasá e suma Esnan ku Ontvanger ta
ei so. Kisas e aña aki e kore nan tras mas tantu
hendenan ei no ta yega e ta esnan ku ta kita sèn di
suma ei. Aña pasá e suma nan trahadónan òf asta ta
tabata 12.600 florin. Si un kobra OB, pero ku no ta
hende tabatin un entrada entregá esaki na Ontvan-
di mas di 12.600 florin, e ger manera lei ta preskribí.
ora ei numa e tabatin di Ta inhustu pa kita for di e
paga belasting. trahadó òf e kliente i keda
Maruja Kopra a sigui bisa Maruja Kopra: Nos ta kore mas bien tras di esnan ku sin entregá esaki, paso-
ku nan mester sa di e ta kobra trahadó i kliente sin entregá. bra esei ta ganashi puru
hendenan ei pa nan por pa e empresario.
kobra i tin biaha te na ora Si nan no a bende riba e límite di paga belasting, obligashon di bai inskribí
mes nan sa di nan, si nan e 30 mil florin, e OB ku e ta 1% i si bo tin empresa na Ontvanger kontal ku Maruja Kopra
entrada ta bou di e suma nan a kobra nan ta keda propio e ta 1.5%. e no tin trahadó. E OB si Klantmanager
ariba menshoná, no por kuné pa nan mes, pero e tin di kumpli kuné sola- Inspekshon di Belasting
kobra nan tampoko. esei segun Maruja Kopra Difísil pa kontrolá mente si e no ta kai bou di Telefon: 734-2672
mester mustra despues si E grupo di empresario
For di un florin di riba nan entrada. Pues, chikí aki, segun Maruja
benta tin di kobra
OB
e mester konta komo un
entrada aserka di loke
Kopra, ta masha difísil
pa kontrolá. Hopi biaha
TA BUSKA:
Un persona ku hopi energia i all-round,
Pa loke ta e OB, Maruja nan tin. el a bisa nan ta traha pa traha den un ‘tuincentrum’ grandi.
Kopra a bisa ku asina ku Pa por bini na remarke pa ku korantnan. Nan ta wak
bo tin un florin di benta, e Regeling Kleine Onder- den korant e avisonan ku
Trabounan ta enserá:
bo tin di kuminsá paga nemers mester hasi petis- ta sali i a base di esei
‘omzetbelasting’, esta hon. Si no hasi petishon, ta manda e hendenan di •drechamentu di kurá, diseñá kurá,
OB. Pero tin e lei, segun e empresario mester bai ontvanger ku ta traha riba •landscaping i tur loke tin di haber
señora Kopra, ku yama paga su OB meskos ku kaya i nan ta bishitá e •ku mantenementu di kurá.
‘Regeling Kleine Onder- kualke otro empresario ta empresarionan chikí aki.
nemers’ ku ta pa hende- hasi. Nan ta bai wak si e hende Loke nos ta pidi:
nan ku empresa propio ta inskribí na Kámara di •fleksibilidat,
so. Tur hende ku tin un AOV i AVBZ Komèrsio òf na Ontvan- •disponibilidat pa siña mas di e trabou,
volúmen di benta di 30 Loke si segun Maruja ger. Pa loke ta Káma- •hopi ánimo pa traha i sigui krese.
mil òf mas nan ta kobra Kopra tur e empresario- ra di Komèrsio, Maruja
OB i pagu’é. Pero esnan nan chikí aki tin di kumpli Kopra a bisa ku no ta Loke nos ta ofresé
ku tin 30 mil òf ménos kuné ta e AOV i e AVBZ. obligá e empresario pa •kondishonnan di trabou faborabel
ta kobra OB si, pero nan Esei ta un obligashon ku inskribí einan, pero si nan
•un ambiente di trabou hopi plasentero.
no tin nodi di entregá e nan mester kumpli kuné, ta splik’é kiko e bene-
suma ei na Ontvanger. E kual sea nan entrada ta. E fishinan ta si e inskribí na
hendenan ei tin di kobra e porsentahe so tin diferen- Kámara di Komèrsio. Si Pa mas informashon: 511-6639 òf
OB, sino nan ta bira mas sia den dje. E AVBZ ta 2% ta un empresario propio manda bo C.V. na hedrich@scarlet.an
barata ku otro hende. pero si bo ta haña bou di (’eenmanszaak’) e no tin

9
Tep pa dekorá kas i negoshi ku
lus di forma seif i ekonómiko
O
Rudolph Haynes di Prime umento di preis di koriente di último tempu a nifiká un peso di seguridat. Dos sistema
Technologies, kende ta hopi rekonosé ta Kema
eksperto riba tereno di grandi kada ken su presupuesto di tur luna. Dekorashon di lus Keur òf un UL Listing Mark.
uso efisiente di koriente, pa fin di aña por nifiká un gastu èkstra pa loke ta trata konsumo E produktonan aki ta kosta
ta duna algun tep valioso di koriente. Hasiendo algun ehersisio nos lo por spar otro kaminda riba un tiki mas, pero nan ta
relashoná ku e tópiko aki mas duradero i seif.”
di forma ku no opstante e uso i gastu di koriente den transkurso di aña ku kua nos por kubri e
situashon di preis di korien- gastu èkstra aki pa pasa e dianan festivo di fin di aña ku iluminashon “Alabes ta bon pa wak si
te individuo i komersian- dekorativo ku ta aportá na e ambiente spesial di e temporada. e produktonan ta pa uso
tenan tòg por mantené e paden òf pafó òf tur dos.
ambiente spesial pa fin Wak pa e strèn ku bo ta
di aña pa medio di ilumi- por hasi un tiki gastu èkstra usa no tin waya frañá,
nashon. “Si pa medio di fin aña, krea un dushi am- sòket kibrá, òf isolashon ku
un plan di uso di koriente biente ku dekorashonnan krak den dje. Asina bo nota
efisiente un hende logra di lus na bo kas i den bo e defektonan aki, kambia
spar maske ta 25 florin i negoshi(nan), sin ku esaki hinter e strèn. Den kaso ku
pone esaki un banda den mester ta un sorpresa tin pera kimá no saka esaki
un fondo di spar tur luna, ménos agradabel den luna i laga e sòket bashí. Kam-
por apliká esaki den deko- di yanüari.” bia e pera mesora i tanten
rashon di lus na kas i/òf ku bo no por hasi esaki
empresa pa fin di aña”, SLED laga e pera kimá den e
segun señor Haynes. “E temporada di Pasku aki sòket. Esaki spesialmente
mi ta rekomendá pa usa pa muchanan no hinka
Spar riba koriente i lus dekorativo ku tin e label dede den nan i tambe pa
pone algu un banda SLED (Seasonal Light evitá kandela. Por último lo
pa yanüari Emiting Diodes) ku ta lo mi rekomendá pa no pega
“Kuminsá na pone aten- último den lusnan dekorati- yen di strèn na otro i ‘over-
shon ki ora i kon abo a bin ta vo komo nan ta usa ménos belast’ sierto punto di kon-
usa aparatonan di koriente koriente ku esnan tradi- takto di koriente. Tin hopi
último tempu. Ami lo reko- shonal. Banda di e bentaha mas ehersisio ku nos por
mendá na promé lugá pa aki nan ta mas duradero apliká pa loke ta trata pa
sende èrko(nan) algun ora i no ta produsí hopi ka- mas efisiensia, redukshon
mas lat i paga esaki(nan) yente. Alabes por redusí e di gastu i seguridat i nos
algu mas tempran ku ta kantidat di strèn di lus ku kompania por duna kon-
kustumber. Hasiendo e.o. bo ta usa. Hopi no ta nifiká seho profeshonal i apliká
e ehersisio aki bo por spar nèchi. Tambe lo mi bisa sistemanan rekonosé pa
tur luna den transkurso di usa e lusnan algun ora realisá e ophetivonan aki.”
aña. Kompará bo resibu pa dia. Ora bo ta na soño
promé ku bo a hasi e kam- nan ta sendé pòrnada i Seguridat sistemanan di lus ku bo Prime Technologies
bio aki i despues, i asina bo ta gasta koriente pòrnada. ta atkerí tin un label ku Patrijsweg 9
ta haña sa kiko bo a spar. Negoshinan por pone timer Pa seguridat tambe señor ta garantisá ku kopia di e Telefon: 736-1353
Si bo pone algu di e loke pa paga e lusnan outomáti- Haynes a duna algun reko- produkto aki ta di kùr i ta E-mail: haywang@onenet.
bo a spar aki un banda bo kamente.” mendashon. “Chèk si e kumpli ku eksigensianan an

10
Brantwer ku tep relashoná kon
prevení kandela den fin di aña
N
Señor Martina a konta ku Meskos ta konta pa tempo-
e departamentu di pre- a e kuerpo di bombero di Kòrsou tin un departamentu ku rada di vürwèrk.
venshon ta traha den tin komo un di su tareanan duna informashon relashoná ku
kolaborashon estrecho ku prevenshon di kandela. Den fin di aña sa tin vários okashon * Wak ku kiko ta sende
e departamentu pa paga vürwèrk. No usa sigaria
kandela. El a kompartí pa kua brantwer mester drenta akshon pa paga kandela okashoná pa òf lusafè. Usa stick
algun informashon rela- dekorashon di lus òf kualke otro kousa. Señor Eric Martina, kolaboradó speshal pa esei.
shoná ku kon mester empleá na e sekshon aki, ta kompartí algun tep kon pa evitá kandela ku * No tene vürwèrk den
dekorá kèrstbom, uso di man.
sensia, bela, iluminashon, tin di aber ku kustumber i práktikanan spesialmente di fin di aña. * No hinka vürwèrk den
etc. ophetonan
* Tuma splikashon di
un kurso di un dia ku e sek- • Kon usa aparatonan pa kada tipo di vürwèrk;
shon di ‘bedrijfshulpverlen- paga kandela? pues kon anda kuné
ing’ ta duna. E kurso ta • Kon move bo mes den mas seif posibel.
enserá: kaso di akumulashon di
huma?
• Kiko ta kandela? • Parti práktiko kon ta usa Pa mas konseho i infor-
• Kon kandela ta aparato di paga mashon por yama
kuminsá? kandela. departamentu di preven-
• Kon prevení kandela? • Sa te ki distansia por shon di kuerpo di bombero
• Ki tipo di aparato tin pa yega serka di kandela. na number di telefon 462-
paga kandela? 9111 durante oranan di

Bombero Eric Martina: Kontrolá


promé ku sali for di kas òf ofisina.

wak unda ta pone bela


Pa loke ta trata e sistema- pa e no lèn i kai.
nan popular di dekorashon • Wak pa e ta stabil
pa fin di aña señor Martina pon’é.
ta rekomendá lo siguiente: • Meskos ta konta pa
sensia. Si esaki ta riba
Sistemanan di un paña di mesa òf
dekorashon ku lus serka di un kòrtina, e ta
• No hinka waya sunú forma un peliger direkto.
den stòpkontakt.
• No pone hopi strèn di Waya di koriente
koriente ku lus riba un • Si mester pega esaki
verlengsnoer. na otro, usa
• No pone hopi ‘kroonsteen’ i sigur no
iluminashon riba mesun tape.
stòpkontakt. • Ta importante pa tene
• No laga wayanan di un òf mas aparato pa
koriente kore riba tapeit; paga kandela den bo
den kaso ku tin tapeit negoshi. Por kumpra
laga e wayanan kore esaki na un hardware.
riba un tabla.
• Adaptá fuse-nan di Dor ku e dianan di fin di
koriente. Mas lus bo aña nos sa tin kustumber
usa, mas esaki ta pone di sali purá ta bon pa wak
un karga demasiado ku fèn ta pagá i heru di stri-
riba bo fuse-nan ku nan ka ta for di koriente. Mes-
kapasidat ta kalkulá pa kos ta konta pa perculator
tuma riba un uso (pa keinta awa pa traha te
normal. Komo empresa òf kòfi), microwave, toaster
ta bon pa laga un etc.
kompania ku konose- Durante e temporada ei
mentu di e materia tambe ta usa mas gas ku
analisá kiko bo ta usa normal. Un konseho pa no
normal pa koriente i usa bòter di gas chikí parti
kiko èkstra dekorashon paden di kas ni tampoko
ta eksigí. na negoshi.
Brantwer sa duna charla-
Bela/sensia nan na instansianan relas-
• Den kaso ku usa bela, honá ku prevenshon i tin

11
Krísis finansiero, kiko ta su orígen i
kon lo e por afektá negoshinan lokal
Ú
Orígen ménos barku ku mester di
ltimo lunanan ku hopi insistensia nos ta lesa den medionan di
“Pa sa kiko ta e orígen mantenshon i reparashon
di e krísis finansiero nos komunikashon lokal i internashonal i tende tambe via medionan
mester bai bèk na inisio di notisioso oudiovisual ku ta komentá tokante e krísis finansiero Ki pasonan un
e dékada ora ku a kuminsá empresario lokal
ku ta afektá Estádos Unídos i alabes kiko esaki su efektonan ta i lo mester tuma?
redusí tarifanan di interes di
un forma radikal. Tarifanan por nifiká pa otro pais. Naturalmente ta lanta e pregunta kiko ta su “Nos lo bisa no pensa úni-
abou pa hipotek, fasilidat- influensia riba nos ekonomia i forma di hasi negoshi i biba aki na kamente den baha gastu
nan pa fia sèn na banko Kòrsou. Lawrence Bennett i John Getrouw ku ta dos profeshonal ku pero mas bien kon lo por
i institutonan finansiero a oumentá entrada. Buska
hasi mas fásil pa kasi tur bon konosementu di e materia, tabata dispuesto pa kompartí algu di fuentenan nobo i alterna-
hende pa atkerí un kas di nan konosementu i eksperensia riba e tema i partikularidat aki. tivo pa oumentá entrada.
mas balor di loke en realidat Buska kliente i oportuni-
nan situashon por a karga. datnan nobo pa kompensá
Esaki a pone ku preis di Skirbí pa Farley Lourens kualke pèrdida di entrada-
kasnan averahe na Merka nan ku bo tin aktual-
a oumentá ku 90% entre mente.”
2000 i 2006. Un oumento
di preis asina rápido ta krea “Invertí den sistemanan di
un asina yamá ‘bubble’ atministrashon for di kua bo
(pues, un bèl di airu bashí). por saka mas benefishi di
Den e kas aki un ‘bubble’ reportahenan d kua bo por
den merkado di real estate. saka informashon pa hiba
Ora ku preisnan oumentá, un maneho di bo negoshi
merkadonan ta haña kon- mas efisiente posibel i hasi
fiansa i kumpradónan ta ahustenan ora i kaminda ta
riku. Ora ku e preisnan baha nesesario.”
ta pasa nèt lo kontrali. Pa e “Bo mester analisá bo
motibu ei ora ku e ‘bubble’ negoshi pa sa ken ta bo
forma di un forma rápido, e mihó klientenan i purba
chènsnan ta chikí ku esaki duna nan mas tantu aten-
ta baha bèk pokopoko. E ta shon posibel. Tambe ta
klap di un dia pa otro, di un rekomendabel pa bo wak
forma abrupto.” kiko ta e produktonan i ser-
visionan ku bo ta ofresien-
Bono-nan ku back- do pa kua tin mas pedida.
up di hipotek Bo sa ken ta klientenan
“Inovashon finansiero tambe ku ta proveé 80 % di bo
a perkurá pa bononan di entrada? Bo sistemanan
back-up pa un pool di hipo- di informashon di mane-
tek. E bononan aki a bira John Getrouw (na man robes) i Lawrence Bennett: duna mihó kliente mas tantu atenshon. ho por proveé bo ku sufi-
sumamente popular komo siente informashon pa
ku nan tabata ofresé inver- pa ki magnitut otro institu- pa pronostiká te ki grado. konstrukshon ta prinsipal- apliká Pareto’s Law?
shonistanan interes haltu,i tonan tabata afektá pa e Nos lo por menshoná tres mente pa motibu ku Hulan- (buska informashon riba
e invershonistanan tabata krísis, hopi a stòp di fia otro merkado ku lo sinti e efekto desnan ta invertiendo den Internèt)!”
kumpra mas i mas di e tipo sèn poniendo ku e merka- sigur, esta: kompra i rekonstrukshon di “Finalmente hasi un stress
di bononan aki pa kua tabata do di krédito a bai riba un kas i edifisionan komersial. tèst ku bo cashflow. Kon-
duna hipotek ku mas riesgo hantrèm. Pues, el a prákti- 1) Instansianan ku ta Si kuminsá bira difísil pa e testá bo mes e pregun-
pa kumpli ku e demanda kamente fris. Pensa aki ku atministrá e asina yama hulandes europeo yega na ta kon lo bo hasi si bo
di e invershonistanan. Ora si bo banko no tin merkado mutual funds sèn òf nan kuminsá sinti entradanan baha ku 20%
ku e tarifanan di interes a via kua e por fia sèn, kon Proveédornan di servisio ku kos ta birando malu pa òf bo debedónan tuma 30
subi, hopi hende no por a bo ta pensa ku e por fia di ‘trust’. Spesialmente e nan pa motibu di un stress dia èkstra pa paga bo riba
kumpli mas ku nan pago abo? E falta di krédito aki asina yamá Mutual Funds finansiero òf ku Euro su e 30 den kua nan a primintí
mensual na hipotek ku awor ta pone ku merkado finan- Administrations lo sinti e balor ta sigui baha, nan lo di lo paga. E ora ei a yega
tabata parti di un bono. Ora siero a kai den un krísis efekto ku invershonistanan no pensa dje lihé ei mas pa momentu pa bo bai bèk na
ku no paga e ‘aflossing’ di manera konosedónan di lo cash out nan fondonan atkerí òf laga traha un di ‘basics’.”
hipotek, esaki ta nifiká ku ekonomia di Merka i Euro- mutual. Esaki lo pone ku dos kas na Kòrsou. Esaki
e bono(nan) ta bal ménos. pa a pronostiká.” ‘Mutual Funds Holdings’ lo ta nifiká hopi ménos trabou Lawrence Bennett
Mester redusí for di kapital tin ménos trabou òf por den sektor di konstrukshon Phoenix Financial
di e invershonistanan pa e Ki influensia e hasta haña nan ta sera i hopi ménos proyekto den Emancipatie Blvd. #31
echo ku bono(nan) a baha desaroyo aki lo tin negoshi. mundu di ‘real estate’. Tel. : 734-1130
na balor. Esaki pa p.e. instan- riba nos ekonomia.? Cell : 5151900
sianan manera bankonan i Te fecha di awe no parse 2) Turismo 4) Mundu di transporte, e-mail:
fondonan di penshun. Esaki ku e tin un impakto direkto Si e krísis finansiero yega karga i logístika lawrence@olbennett.com
ta afektá nan solvensia i so- riba nos ekonomia komo na bira un reseshon mun- Si kompanianan di trans-
lides inmediatamente.” ku nos bon(nan) ku tin dial, por konta ku esaki ta porte marítimo òf aéreo tin Ir. John Getrouw
komo back-up hipotek ku pone ku ménos turista ta ménos akseso na krédito GI Consultants
Institutonan no ta un vehíkulo ku inver- bishitá nos isla. i si bin un reseshon mun- van Goghstraat 51
finansiero a stòp di shonistanan lokal a kere dial, kos ta mustra ménos Faks: 736-9034
fia otro aden. Indirektamente nos 3) Konstrukshon bon. E ora ei tin ménos Cell : 562-5845
“Komo ku institutonan lo sinti e efektonan pero te E ‘boom’ ku nos konosé karga pa transportá di un e-mail:
finansiero no tabata sa ainda ta muchu prematuro aworakí den gremio di parti di mundu pa otro i jgetrouw@gmail.com

12
Sentro di Inovashon Kòrsou ta bai
otorgá Premio di Inovashon 2008

D
E aña aki tin 14 partisipante Simpel, pero un uso
na e premio aki y nan pa un ia 11 di desèmber próksimo InnovatieCentrum Curaçao (sentro impreshonante.
tim di hurado ku hopi eks- di inovashon) ta otorgá e di 11 premio di inovashon. Esaki ta un o Kon original e
perensha riba e tereno aki evento ku ta tuma lugá for di aña 1996 i su meta ta pa premia un inovashon ta? Ta algu
lo husga kada un di nan. kompletamente nobo
Den e tim tin eksperto riba inventor òf organisashon ku a logra trese algu inovativo riba merkado. òf algu eksistente ku
tereno di energia, medio E inovashon aki mester tin un balor agregá pa e organisashon mes, a modifiká?
ambiente, físika, negoshi i pa su klientenan, pa ekonomia lokal i pa komunidat en general. Un
inovashon. Pa kada kriterio e partisi-
E hurado den su tarea pa kompania eksitoso mester tin inovashon tambe komo un di e metanan pantenan ta haña punto i
saka e premio ta usa algun prinsipal. lógikamente esun ku skor
kriterio pa balorá e ino- mas haltu lo risibí e pre-
vashon pa asina yega na mio prestigioso aki ku ta
un desishon final. Kriterio 1: E grado inova- kasualidat òf ta algu orientá su mes pafó di otorgá tur aña. Hopi hende
Ata aki algun di e kriterion- tivo di e inovashon ku a desaroyá su organisashon i den ta pensa hopi biaha ku un
an ku e hurado ta apliká: o E inovashon tabata konsientemente? eksterior pa e inová? inovashon ta un invento,
algu ku a sosedé pa o E organisashon ta o E inovashon ta algu pero esaki no ta kompleta-
nobo pa e mente bèrdat.
organisashon mes, pa Por definí inovashon den
su sektor òf pa un sentido amplio na e
Kòrsou? siguiente manera:

Kriterio 2: E utilidat di Trese un kos nobo


e inovashon pa e orga- òf drecha algu
nisashon i su klientela eksistente ku tin
o E produktividat interno un balor agregá
a oumentá? pa e organisashon,
su klientenan i
o E kalidat di e produkto komunidat.
òf servisio a oumentá?
o E posishon kompetitivo Pues, e por konta pa un
di e negoshi a produkto, un servisio, pero
oumentá? tambe un proseso òf un
sistema.
Kriterio 3: E impakto pa Ta importante pa un empre-
komunidat en general sa konstantemente inová
o E inovashon a krea pa keda drecha i mehorá
mas puesto di trabou? su produkto i pa por keda
o E ta kontribuí brinda e balor agregá ku e
positivamente na nos ta aspirá.
medio ambiente Den e siguiente edishon
o E ta generá divisa pa nos lo elaborá un tiki mas
nos isla? riba e tema aki.
o Otro empresa tambe
por aplik’é pa drecha InnovatieCentrum Curaçao
nan posishon? (ICC)
Javier Samson,
Kriterio 4: E impreshon ku konsehero di negoshi
e inovashon ta kousa. Parke Industrial
o Kon e relashon ta Brievengat
entre simplesa i e Telefon: 737-1360
impakto ku e E-mail: javiersamson@inn
Accept only the best in performance. inovashon ta kousa? ovatiecentrum.an

Get the all new Blackberry Bold® 9000 smartphone, at Digicel.


Faster, Sleeker, Bolder.
Pa “Manual Empresa Chikí”, literatura
di kalidat i tur otro informashon
Email Internet GPS Music Video WiFi komersial general, akudi serka nos
For more information call Digicel Curacao 736-1056,
Kamará di Komèrsío i Industría di Kòrsou, Kaya Junior Salas 1, na Pietermaai of
Digicel Bonaire 717-4400 or 155 free from your mobile.
Tel. 461-3918 * Faks 461-5692 * E-mail: businessinfo@curacao-chamber.an
Internet: www.curacao-chamber.an
www.digicelgroup.com The Bigger‚ Better Network.

13
Kobransa di e sumanan aki tambe ta importante

Kámara di Komèrsio ta boga pa kumpli ku


obligashon legal i paga e kontribushon anual
A
Mantenshon di e Registro i e rtíkulo 15 di e Lei di Registro Komersial di Kòrsou ku ta vigente for di esaki ta:
servisionan ku ta derivá for - E fecha ku a pasa
di esaki – esta duna infor- 1944, ta stipulá ku tur kompania (mester) ta registrá den e Registro notifiká ku e negoshi no
mashon, outomatisashon Komersial di Kòrsou manehá pa Kámara di Komèrsio i Industria di tin aktividat mas ta keda
pa por duna servisio mas Kòrsou i ku nan ta obligá pa lei pa paga un montante tur aña. Ku e entrada pone riba e ‘uittreksel’.
efisiente, archivo di tur e - Mester paga kontribu-
kompanianan registrá – ta aki Kámara di Komèrsio di Kòrsou por finansiá su aktividatnan, manera shon di tur e añanan ku
kosta sèn. E aktividatnan sali na vanguardia di interesnan general di e sektor empresarial, registro di e negoshi a keda
aki ta keda finansiá for di empresa i entidatnan hurídiko, konsehá gobernashon tokante asuntunan inskribí den e registro
e fondonan ku e registro Komersial.
di empresa, e kontribushon ku ta toka interes di e empresarionan, stimulá desaroyo ekonómiko, i - Mester bai proba via di
anual i servisionan relatá ta duna informashon tokante hasi negoshi i ekonomia di Kòrsou. Pues, ta otro método na servisio
generá. Pa medio di e Re- invertí e kontribushon anual bèk den e sektor empresarial. di impuesto i e otro
gistro Komersial, empresa- instanshanan ku nan a
rio i otro interesadonan por
haña informashon di otro di Registro Komersial ku a por transferí e montante riba
empresa i empresarionan keda adaptá pa último biaha kuenta di Kámara di Komèr-
ku nan ta hasi negoshi kuné, na 1983: sio via banko.
i nan mester por konta ku e
informashon ta aktualisá i Pago Kiko ta pasa si un
konfiabel. Ku otro palabra, Kámara di Komèrsio ta empresario no kumpli
e Registro Komersial t’ei pa manda un faktura na kumin- ku su obligashon?
promové seguridat hurídiko samentu di kada aña pa Si un empresario no kumpli
den e tráfiko ekonómiko. kobra e kontribushon i den ku e obligashon di paga su
Otro tarea ta duna infor- transkurso di aña ta manda kontribushon anual, Kámara
mashon na sektor empre- un rekordatorio. Hopi empre- di Komèrsio no por keda
sarial pa medio di konsulta, sa no ta warda e faktura, brinda e servisionan usual
seshonnan di informashon, pero asina aña habri nan ta pa fasilitá hasimentu di
publikashonnan i guia pro- kanselá nan kontribushon, negoshi na Kòrsou. Kon-
feshonal. Tambe Kámara pasobra nan ta na altura ku sekuentemente e empresa-
di Komèrsio tin e tarea pa ta un obligashon ku nan tin. rio ku mester di e ‘uittreksel’
yuda stimulá e desaroyo Ta importante pa empresa- pa e por atendé ku banko,
ekonómiko di Kòrsou. Káma- nan tuma nota ku si nan pa e por hasi ‘inklaring’ na
ra di Komèrsio ta duna kon- kambia direkshon, nan tin e duana, pa e atendé ku ser-
seho na Gobièrnu tokante obligashon di notifiká esaki visio di impuesto, SVB, òf
oportunidatnan di negoshi, na Registro Komersial. pa e por proba ku e ta reg-
pèrmit pa establesé empre- Esaki ta sosodé pa medio istrá na esun ku e mester
sa i ta traha kontinuamente di e formulario ‘Model R’. E komprobá esei, no por sigui
na mehorashon di nos klima formulario ta optenibel na haña servisio di Kámara di
di invershon. ofisina na Pietermaai i via e Komèrsio sin eliminá loke tin
website di Kámara di Komèr- habrí promé.
E montante di sio i Industria di Kòrsou. Tur
kontribushon empresario tin e obligashon Si un empresario disidí di
E montante di e kontribu- pa notifiká tur kambio ku tin stòp ku su aktividatnan,
shon anual ta basá riba e konsekuensha hurídiko pa tambe e mester notifiká esei
kapital ku a invertí den e nan negoshi. Riba e website na Kámara di Komèrsio. E
negoshi na momentu di reg- aki tin otro formularionan mester pasa personalmente
istro i segun esaki a kambia pa atendé tur e kambionan pa yena un formulario.
despues. Kada tantu tempu hurídiko aki tambe. Simplemente sera porta i Edifisio Kámara di Komérsio na Pietermaai.
mester informá si e mon- Tur forma di pago komun bisa ku el a stòp no ta sufi-
tante di invershon a kambia ta vigente pa Kámara di siente. Kòrda ku bo tin un ku mester di e informashon stòp ku e aktividatnan
i a base di e informashon Komèrsio tambe. Por pasa responsabilidat legal ku aki. Si no pasa pa atendé mas promé.
aki ta adaptá e kontribushon personalmente pa paga ku mester kumpli kuné. Banda e klousura di e empresa Tene kuenta ku bo tin un obli-
anual. E siguiente tarifanan chèk, kèsh, òf ku tarheta di di Kámara di Komèrsio tin na Kámara di Komèrsio, gashon pa kumpli ku e deber
ta vigente konforme e Lei krédito òf debedó. Tambe otro instanshanan tambe informashon no korekto di di informá tokante bo aktivi-
e empresa ta keda den e datnan komo empresario.
Registro. Tin hende ta sera Mesun kos ku ta obligashon
Kapital invertí Tarifa pa registrá Kontribushon nan empresa físikamente, pa registrá un negoshi,
Entre Nafl. pero e ta keda den regis- meskos tin e obligashon pa
anual tro komo aktivo hopi aña te indiká ku e negoshi no tin
0- 25.000 60 60 dia ku nan haña nan obligá aktividat mas. Tambe tin e
25.001 - 50.000 75 75 pa enfrentá impuesto i otro obligashon pa paga un kon-
50.001 - 100.000 125 100 instanshanan i nan ta yega tribushon pa asina Kámara
100.001 - 200.000 150 125 na Kámara di Komèrsio pa di Komèrsio por keda hasi
200.001 - 500.000 250 175 un prueba ku nan no ta akti- e aktividatnan ku e ta hasi i
500.000 - 1.000.000 500 200 vo mas. Kámara di Komèr- ehekutá e tareanan manera
1.000.001 - 2.000.000 1000 400
2.000.001 - 3.000.000 1000 500 sio no por duna e prueba ku stipulá den lei. Kumpli ku bo
3.000.001 - 4.000.000 1000 600 e empresa no tabata aktivo obligashon, paga bo kontri-
4.000.001 - 5.000.000 1000 750 mas si e empresario mes bushon pa nos tur por sigui
5.000.001 - Mas 1000 850 no a notifiká esaki debida- haña e servisio ku nos komo
mente. Konsekuensianan di empresario meresé.

14
Fin di otro monopolio

Elekshon presidensial Merikano 2008 ta históriko


pa su karakter ekstraordinario i su primisianan
M
Primisianan undu hinter a biba ku e elekshon presidensial na Merka - for di Segun señor Baroud,
E bataya pa nominá e kan- Barack Obama logra e
didatonan di e partido repub- e temporada di preselekshon te ku awor ku e presidente elihí akontesimentu fenomenal
likano i esun demókrata ta konosí. Merka ta konsiderá komo un poder mundial di kua aki pa motibu ku el a de-
tabata kada un diferente. su desishon òf akshonnan tin influensha riba sobrá di mundu. Hopi mostrá di tin táktika i ide-
E partido republikano su anan inovativo pa manehá
nominashon a kana relativa- ta kurioso ki rumbo Merka lo bai awor ku su presidente nobo Barack Merka i polítika mundial.
mente normal i John McCain Obama, i ki impakto e rumbo nobo aki lo bai tin riba nos polítika lokal E modelo nobo di dialogá
tabata resaltá for di kumin- i nos sistema sosial i ekonómiko. promé, asta ku Merka su
samentu. E kandidato repu- enemigunan, ta radikal pa
blikano tabata esun di edat un pais ku te awor a praktiká
mas haltu ku a partisipá den Skirbí pa Angelica Parris polítika di miedu i guera.
un elekshon presidensial, si Na Kòrsou nos por identi-
el a gana e lo tabata e presi- fiká ku Obama pa motibu
dente di edat mas haltu ku a ku e tin ideanan ‘sosialista’
yega di inougurá na Merka. ku nos den Reino Hulan-
Sarah Palin tabata e promé des tin hopi aña ta praktiká
hende muhé nominá komo kaba. El a inspirá mundu
visepresidente pa e partido hinter, Kòrsou en partikular.
republikano. Mundu ta uza Merka komo
E nominashon pa e kan- ehèmpel. Barack Obama
didatura demokrat tabata su logro ta trese speransa
un bataya fenomenal entre nobo, konfiansa nobo ku si
e promé potensial dama e por a surpasá su opstáku-
(Hillary Clinton) i e promé lonan i logra, nos tambe
potensial kabayero Afro- por. E fe di Barack Obama
Merikano (Barack Obama) renobá mundu hinté. E ta
pa e mesun posishon. E un lider pa e tempunan aki.
posishon di Presidente “Barack Obama ke eduká
na Merka tabata semper anto e ke repartí bienestar
dominá pa hende hòmber di pa trese ekilibrio bèk den
e rasa blanku. E fenómeno komunidat. Tòg nos mester
no tabata ku e monopolio ta agradesido na e maneho
ta yegando na su fin, sino di Bush, señor Baroud a
ken lo kibra e monopolio: un sigui bisa ku un grado di
hende muhé òf un hende Medionan di komunikashon ku ta andando ainda: “Amer- ensha esei lo tin riba nos sarkasmo, pasobra si e no a
hòmber Afro-Merikano? Ku tabata tin sekshonnan spe- ica should be respected, not isla. “Obama ta un persona pone e pueblo sufri ku entre
e nominashon di Senador shal di informashon. Figu- feared”. ku a madurá na edat hóben otro e efektonan finansiero
Barack Obama, pueblo a ranan prominente den nos Opinionnan tokante Presi- i a demonstrá ku e por tuma di e gueranan den Medio
haña su kontesta. Ounke e komunidat a duna nan opin- dente elekto Barack Obama desishon i gana konfiansa di Oriente, e pueblo Merikano
faktor di rasa no tabata parse ion na diferente foro. Faná- ta varia di positivo pa nega- e pueblo Merikano”. Señor lo no tabata kla pa aseptá
prominente den e elekshon, tikonan tabata kore ku stek- tivo, di yen di speransa te Baroud a bisa ku e lider ku un direkshon nobo. Obama
e motibu pa kua e tabatin er riba nan outo i hasta un miedu pa su persona. Emo- Obama ta produkto di e for- ke pa Merka ta respetá i no
un karakter ekstraordinario outor lokal a skirbi un buki, i shonnan ta haltu i variá. mashon ku el a haña for di odia. Bush tabatin un táktika
entre otro ta pa motibu ku asina tin mas ehèmpel. Ekspektativanan ta kom- dia ku el a nase. Obama a di miedu i Obama tin un ták-
mundu hinter no por a kere pañá pa e tenshon pa wak pèrdè e union di su ma-yor- tika sosial di pas i rèspèt.
ku Barack Obama lo a haña E kambio si por kumpli ku e speransa nan na edat relativamente Señor Baroud a sigui bisa
e aseptashon mundial ku el Aparte di e primisianan di e ku a inyektá den un i tur na hóben, den sentido ku su ku mas i mas na Kòrsou
a generá. elekshon aki, tin otro motibu Merka i rònt mundu. E kam- tata a bai laga e famia i nos tin un deseo di bira un
Religiosonan tambe a pa kua e interes pa e resul- paña elektoral ku e presu- su mama a fayesé na edat pais desaroyá i no di ta un
demonstrá nan poder di tado di e elekshon aki tin puesto di mas haltu den his- hóben. Ora ku un hóben pais den desaroyo. “Mi ta
influensha dor di aktiva- mundu hinter gará. Merka a toria, a duna su resultado pa pèrdè ku base familiar, e ta prekupá sinembargo pa e
mente i públikamente infor- demonstrá un kambio radi- midi su presupuesto; mas desaroyá mas lihé pa kom- direkshon ku Kòrsou ta ba-
má kreyentenan di nan obli- kal ku su aseptashon di e ku 660 mion dòler Barack pensá su pèrdida. “Esei ta yendo aden, señor Baroud
gashon i deber di skohe promé presidente di koló, Obama a rekoudá i uza pa un di e motibunan pa kua a komentá. Den temporada
un lider di kua su base ta un pais konfliktuoso ku hopi su kampaña elektoral. Barack a forma su mes na di krísis di kambionan radi-
religioso. A uza programa di rasismo den diferente gre- un edat hóben i a para pa kal manera nos ta pasando
televishon i artíkulonan den mio a skohe pa e solushon Komentario lokal loke e ta kere den ku tantu aden aktualmente ku entre
revista religioso pa esaki. nobo, e kambio sin wak Den seno lokal tambe taba- firmesa”. Segun Baroud, otro restrukturashon di Antia
E revista Christianity Today ki koló e tin. Un medio di tin vários komentario riba rasismo na Merka ta bibu nos mester di un lider ku por
a duna konseho i tabata komunikashon Merikano a akontesimentunan ku a ainda i Merka mes tabata manehá e situashon i inspirá
urgi tur kristian pa bai vota: yama Barack Obama ‘The tuma lugá rondó di elekshon kurioso pa wak si e persona i guia nos. Aktualmente nos
Voting is a civic and sacred 1st truly Global President’. presidensial norteamerikano di rasa mesklá aki lo a yega no tin un lider di e kaliber
duty. Den e revista a splika Merka mes ta puntra for di i ki influensha e lo bai tin riba na e posishon tan deseá nesesario pa hiba nos na
i menshoná pasashinan awor ki influensha global Merka mes i tambe riba nos pa bai kumpli ku loke el a nos pais nobo. Mayoria di
den beibel ku ta guia kada e presidente nobo ta bai aki na Kòrsou. Jack Baroud primintí. “Barack a demostrá nos hóbennan ta siña den
ken kon skohe e kandidato tin. Den pasado Merka su ta un komersiante respetá su karakter den e kampaña paisnan desaroyá i ora nan
ideal. poder i influensha mundial den nos komunidat ku ke elektoral dor di nunka baha bolbe Kòrsou, nan ta soña
Na Kòrsou nos no a keda tabata basá riba un polítika duna su aporte na desar- su mes na nivel di otronan pa nan mes pais tambe por
atras, e atenshon pa e elek- di miedu ku a produsí hopi oyonan ku ta tumando lugá ku si a usa táktikanan baho logra e nivelnan aki”, señor
shon aki tabata fenomenal. guera, inkluyendo e último na Merka i komentá ki influ- pa atak’é òf desakredit’é”. Baroud a bisa finalmente.

15
Eventonan internashonal
Network Latin America Interior Design Show Convention Center The National Restaurant
Novèmber Bringing Airports and Air- Toronto, Canada, Website: www.ctiashow. Association
lines together 5-8 febrüari com Restaurant, Hotel-Motel
Caribbean Home and Aruba, 7-9 desèmber Lugá: Direct Energy Cen- Show
Garden Expo Lugá: The Radisson Aruba tre Intermodal South Amer- Chicago, Merka,
St. Maarten, 14-16 novèm- Resort Website: www.interiorde- ica 16-19 mei
ber Website: www.networklati- signshow.com São Paolo, Brazil, Lugá: Chicago’s McCor-
Lugá: Sonesta Maho namerica.com 14-16 aprel mick Place
Beach Resort Conference Bouwbeurs International Lugá: Transamerica Expo Website: www.restaurant-
Center Dream Home Building and Construction Center show.org/show
E-mail: Chicago, Merka, Fair Website: www.intermodal.
caribbeanhomeexpo@gmail. 12-22 desèmber Utrecht, Hulanda, com.br
com Lugá: The Merchandise 9-14 febrüari Yüni
Mart Lugá: Jaarbeurs Utrecht Waste Expo 2009
TOC Americas Website: www.mmart.com Website: http://beurzen. Mei Las Vegas, Merka,
California, Merka, jem.nl/sites/nl/index.asp Caribbean Taxi Confer- 9-11 yüni
18-20 novèmber IIHT Expo – Hardware & ence & Expo Lugá: Las Vegas Conven-
Lugá: Long Beach Tools Expo Kòrsou, 14-17 mei tion Center
Convention Center India, 19-21 desèmber Mart Telefon: 511-7297 Website: www.wasteexpo.
Website: www.tocevents- Lugá: Chennai Trade Wireless India Persona di kontakto: com
americas.com Center Mumbai, India 2-4 Mart Gilberto Vernon
Website: www.iihtexpo. Lugá: Bandra-Kurla Com-
Vakbeurs Internationaal com plex
Ondernemen Website: www.fairfest.com
Hardenberg, Hulanda,
18-20 novèmber 2009 International Las Vegas
Website ku
Lugá: Evenementenhal
Hardenberg Yanüari
Coffee & Tea Expo
Las Vegas, Merka,
informashon balioso
Website: www.evenement- Villa Decor Fair 2009 2-4 Mart
enhalhardenberg.nl Istanbul, Turkia, Lugá: Las vegas Conven- www.businesscompleet.nl
7-11 yanüari tion Centre E website ku hopi informashon pa abo ku ta un
Christmas Showcase Lugá: Istanbul Expo Website: www.internation- empresario òf ta pensá pa bira un.
Kòrsou, 27-30 novèmber Center alcoffeeandteaexpo.com
Lugá: World Trade Website: www.demosfuar. http://www.businessopportunitiesandideas.co.uk/
Center Curaçao com.tr 5 th Auto Asia & Trans- Pa haña inspirashon, idea òf oportunidat di
Website: www.destination- port Asia negoshi, bishitá e website aki.
curacao.com International CES Karachi, Pakistan,
(Consumer Electronics) 28-30 mart http://www.cake-business.com/
Las Vegas, Merka, Lugá: Karachi Expo Cen- Bishitá e site aki pa haña idea pa negoshi
Desèmber 8-11 yanüari 2009 ter
Website: www.CESweb. Website: www.autoasia. www.ehow.com
32nd Miami Conference org com.pk Un ‘search engine’ ku bo por skohe diferente
on the Caribbean & Cen- tópiko pa duna splikashon mas amplio riba tópiko
tral America The International Build- Palm Beach Fine Craft selektá.
Florida, Merka, ers’ Show Show
1-3 desèmber Las Vegas, Merka, Palm Beach, Merka, www.highprofile.nl
Lugá: InterContinental 20-23 yanüari 2009 20-22 Mart Website ku teps i plan di akshon ku mester tuma
Hotel Lugá: Las Vegas Lugá: Palm Beach County pa organisá kualke eventonan pa bo negoshi.
Website: www.c-caa.org Convention Center Convention Center
Website: www.builderss- Website: www.craftsameri- www.hoedoe.nl
Vinitech Wine & Spirits how.com cashows.com Si bo ke sa kon pa hasi algu, bishitá e site aki e
Trade Exhibition ta dunabo informashon riba tur kos spesialmente
Bordeaux, Fransia, Destination Nature! “kon mi tin ku hasi’é” - “hoe je het doet”
2-4 desèmber Febrüari Tourism, Travel and Out-
Lugá: Parc des Exposi- Wine + 2009 door Expo www.isg.an
tions de Bordeaux-Lac London, Inglatera, Paris, Fransia, Si bo no tin sigur di bo antiviro pa bo kòmpiuter,
Website: www.bordeaux- 3-4 febrüari 27-29 mart e site aki por dunabo teps kon bo por tin un kòm-
expo.com Lugá: Olympia Lugá: Paris Expo Port de piuter sin problema di viro i hacking
Exhibition Centre Versailles
Expoartesanias 2008 Website: www.wineplus. Website: www.randonnee- www.keukenrenovatie-an.com
Bogotá, Colombia, co.uk nature.com Si bo tin intenshon pa kumpra un negoshi òf kas,
4-17 desèmber e site aki ta dunabo teps kon pa traha/drecha e
Lugá: Corferias –Centro Media-Tech Conference kushina i baño
de Convenciones Los Angeles, Merka, Aprel
Website: www.expoartesa- 3-4 febrüari CTIA Wireless Show http://www.leren.nl/isbw/ambitietest
nias.com Lugá: Hilton Los Angeles 2009 Kua ta bo ambishonnan pa e aña nobo? Yena e
Universal City Las Vegas, Merka, tèst aki pa haña kontesta.
Website: www.media-tech. 1-3 aprel
net Lugá: Las Vegas

16
Oportunidatnan di negoshi
Sektor: tekstil buska importadó pa su
Lokal Pais: Turkia produktonan. E variashon
ta konsistí di diferente
1.Ta hür 3. Ta buska importadó bebidanan pa konsumo
Ta hür un kantor mueblá Blueworld Company ta kayente o friu, e.o iced
den un ofisina ku entrada buska importadó eksklu- tea, sugar free drinks,
propio. Ta inkluí awa, lus sivo pa energy drink RED kòfi, lechi etc. Tambe ta
i bali pa 800 florin pa BURN. ofresé buyon, sason, zeta
luna. Tel.: +90-533-5607401 i kuminda pa beibi.
E-mail: Tel.: +90-212-886-3200
Internashonal redburnworld@hotmail. Faks: +90-212-886-2955
1.Ta buska kontakto com E-mail: export@soyyigit.
Kompania na Egipto ta Website: www.redburn- com.tr
buska empresanan lokal world.com Website: www.soyyigit.
interesá pa kumpra sèr- Sektor: komestibel com.tr
bètè pa playa Pais: Turkia Sektor: Komestibel
Tel: 0032-475454148 Pais: Turkia
E-mail: 4.Ta buska kontakto
info@beachtowels.be Empresa na Colombia, 6.Ta bende Faks:+86-769-85345319 Sektor: tekstileria
Website: www.beach- manehá pa yu di Kòrsou Ta bende vários kòntein- E-mail: sam@hoda-fau- Pais: Pakistan i USA
towels.be ta ofresé diferente ser- er ku por keda uza pa cet.com
Sektor: horeka visio. Por asistí bo den diferente destinashon. Website: http://www. Si abo tin un oportunidat
Pais: Egipto buska kontakto pa hasi Tel.: 713-426-8459 hoda-faucet.com di negoshi ku bo ke pone
negoshi, pa un produkto Faks: 713-869-6526 Sektor: sanitario den e rúbrika aki òf pa
2.Ta buska kontakto ku bo ta buska sea por E-mail: JuanCarlos. Pais: China mas informashon tokante
Ta buska personanan mayor o detal, pa fakansi Angulo@talinternational. di un di esnan menshoná,
interesá den paña i tur òf guia pa dòkter. com 8.Ta buska kontakto tuma kontakto ku Sentro
sorto di piedra presioso Tel.: 00574-371-0988 / Pais: Houston Multitextile ta ofresé tur di Informashon Komer-
for di Turkia 560-0144(Kòrsou) sorto di tela, hilu pa kose, sial di Kámara di Komèr-
Tel.: +90232-4311435 E-mail: curamed_ 7.Ta buska importadó sèrbètè, unifòrm i mas. sio na number di telefon
Faks: +90232-4311435 services@hotmail.com Kompania chines ‘Hoda Tel.: 92-300-8424758 461-3918, di faks 461-
E-mail: info@minasera. Sektor: servisio faucet and shower’ distri- E-mail: info@multitextile. 5652 òf e-mail nos na
com.tr bidó di ekipo sanitario ta com businessinfo@curacao-
Website: www.minasera. 5.Ta buska importadó buska importadó. Website: www.mul- chamber.an
com.tr Empresa den eksterior ta Tel.: +86-769-82286199 titextile.com

Publikashonnan nobo
E biblioteka di Sentro di Informashon Komersial di Kámara di Komèrsio di Kòrsou ta kontené mas di 5000 dokumento.
E biblioteka ta ofresé un variashon amplio di rekurso pa hasi investigashon. E biblioteka ta kontené un kolekshon grandi di dokumento relashoná
ku komèrsio ku ta dirigí riba merkado mundial.

Resientemente nos a risibí e siguiente publikashonnan den


nos biblioteka na Sentro di Informashon Komersial.

- Contact Magazine publikashon di Chamber of Commerce Trinidad &


Tobago
- Zeeland Port News Zeeland Cruise Port highly succesfull!
- Curaçao Events 2nd edition
- UIACTUEEL Nieuwsbrief van Utrecht Investment Agency
- F & A Actueel Fiscaal en juridisch vaknieuws en advies voor de
financieel-administratieve professional nr.13
- Antilliaans Nieuwsbrief nr. 5. Aanpak doelgroep concentreren in zes
gemeenten
- Vice Versa Vakblad ontwikkelingssamenwerking nr. 5
- Aruba Blue Pages 2008
- Expo Visie Zo doe je dat: Exposeren in Azië
- EHBO Eerste hulp bij Beurzen
- Nieuwsbrief ICC Nederland ‘The World Business Organization’
- SMA Tijdschrift over arbeid en sociale zekerheid nr. 10
- Enterprise & Industry magazine Kopernikus: observing our planet for a safer world
E orarionan di apertura di e biblioteka ta di djaluna te i ku djabièrnè di 8 or di mainta pa 4 or di atardi.

17
Tema sentral durante seminario di BPM

Efisiensia di energia den ofisina


fin di aña lo tin un dirigí riba pero di otro banda e no ta
<<<< página 3 Arbo. kosta kasi nada.
El a menshoná tambe
Eksperto Mike Hess un tipo di glas ku ta laga
hende por aserká pa haña for di Merka: bai p’e! ménos lus drenta den ofi-
konseho. E konsehonan ei sina i esei por yuda spar
mester wak si ta pa medio Den e kuadro aki a bini den kareda di 1.4 kWh pa
di un konsehero i ku lo tambe ku un orador prinsi- aña. Remarkabel si ta ku
mester paga p’e, pero nan pal for di Merka: Mike Hess e tipo di glasnan un poko
sa tin tep balioso i sim- ta ingeniero ku ta atendé skur lo ta laga ménos lus
pel ku e komersiante por spesífikamente ku strate- drenta den ofisina i mester
haña fásilmente. BPM ke gianan bèrdè i duradero. wak einan kua ta kosta
purba haña mas kompania El a papia durante e semi- mas riba e presupuesto: si
bira miembro, pasobra e nario riba ‘Setting energy baha uso di èrko òf di e lus
idea ta pa hendenan ku ta benchmarks and strategies di ofisina.
miembro di e organisashon to achieve them’. Ku e estudio ei, segun
interkambiá informashon Mike Hess a referí na estu- Mike Hess, nos ta yega
ku otro. Tambe nan ke dionan ku a hasi kaminda na uso di 11.3 kWh pia
traha un data base ku tur nan a konsentrá riba kon kuadrá pa aña i por hasi’é
dato importante relashoná pa baha gastu den edi- un Zero Energy Office dor
ku e áreanan ku ta atendé fisionan. El a menshoná Mike Hess: programá èrko pa baha energia. di instalá un asina yamá
kuné ku e hende por haña algun punto masha impor- Photovoltaic system. Esei
fásilmente. tante, ku por sierto otro ta un tipo di pènel instalá
Pa loke ta seminarionan, oradornan a sostené, i ku riba dak i ku ta produsí
Karel Tujeehut a bisa na por usa komo lus pa ofi- sio ei un kompania por spar
ta nifiká un gastu hopi haltu sinanan, tambe tipo di dak pa aña 1.3 kWh. 860 kilowatt di koriente. Pa
òktober nan tabatin un ses- riba presupuesto di hopi yega na un Zero Energy
hon kaba pa kima sushi, ku edifisionan ta usa ta Kòntròl di lus di dia ta otro
empresa. importante pa yuda den e di e ehersisionan ku empre- Office mester di un sistema
aña pasá tabatin un spe- Un di nan sigur ta èrko, ta di energia mas efisiente
sial pa hotèlnan i e aña aki totalidat pa baha gastu. sarionan mes por ehekutá,
sigui lus ku ta usa den ofi- Komo ehèmpel el a trese segun Mike Hess. Instala- i ku mester hasi gastu i
un otro pa ofisinanan. Den sina i e solo ku aki tambe adishonalmente pa esaki
dilanti un edifisio di 5 piso shon di sènsor di lus ta
na Orlando Florida ku un yuda hasi e lus bria mas renovashon ta nesesario.
grandura di 15.491 meter ora ta nesesario i ta baha Mike Hess ta bisa ku Kòr-
kuadra i kier a yega na e esaki tambe ora e bira sou tin chèns di bai laga
sertifikashon di Leed. nesesario. Ku e ehersisio Merka na kaminda pa loke
Sinku punto spesífiko a bai aki por spar pa aña 0.5 ta uso efisientemente di
analisá na e edifisio aki ku kWh. koriente i esaki ta pa yega
ta e muraya ku den e kaso Mike Hess a menshoná na 6KWH pia kuadrá pa
aki tabata trahá di betòn, e un sistema ku yama Ener- aña, por ehèmpel si bai
bentananan, e dak, lusnan gy Recovery Ventilators. hasi uso di e sistema di
i e sistema di èrko. Esaki ta fria e airu ku ta deep sea water cooling.
For di e análisisnan hasí e bini di pafó. Ku un ehersi-
konklushonnan ta mustra sio asina e empresario por Tim van den Brink
ku si usa e faktor di kon- skapa 0.6 kWh. (EcoVision i BPM):
tròl di klima serka èrkonan, Variable Air Volume ta un Korpodeko ta un
e uso di koriente pa aña sistema ku ta usa pa sera ehèmpel ku por
lo mester ta 18.8 watt pa i habri kondukto di èrko i
(square foot) pia kuadrá. ku tin su mes termostat. E Resientemente EcoVision
Sinembargo, esei ta pa sistema aki ta sòru pa un a usa e edifisio di Kor-
edifisionan ku un konstruk- mihó kòntròl di humedat podeko komo un ehèm-
shon bieu. Pa edifisionan i loke por spar kuné ta pel pa spar energia i e
mas nobo òf renová ke enorme esta 4.8 kWh pa proseso di medidanan ku
baha e uso di koriente ei aña. por tuma pa yega asina
ainda mas. E uso di ko- leu; benchmarking manera
riente den e kasonan ei lo Daknan ku ta reflehá tambe e eksperto Merikano Mike
mester ta di 13.7 kWh pia por yuda baha gastu di Hess tambe a menshoná.
kuadrá pa aña. koriente. Den e estudio ku Korpodeko ta usa, segun
E efisiensia sinembargo Mike Hess a hasi na e edi- Tim van den Brink ku ta
aktualmente serka edifi- fisio na Orlando a konstatá sekretario di BPM i direk-
sionan na Merka ta di un ku e sistema di e dak ku ta tor di EcoVision, 69% di su
uso aproksimá di 11.3 kWh reflehá aki ya baha uso di gastunan operashonal na
pia kuadrá pa aña i nan ke koriente ku 0.1 kWh pa aña. èrko, 19% na lus i e sobrá
yega na baha esaki asta Ounke mester bisa aserka 12% ta pa entre otro kòm-
ainda mas te na 10 kWh. si ku e tipo di daknan aki piuter i otro ekipo.
Mike Hess a splika ku pa no ta konfortabel pa wowo, Na Korpodeko a kuminsá
logra redusí gastunan di
energia ta konsehabel pa
usa entre 1.5 pa 1 watt di
lus pa pia kuadrá. Esaki
ta yuda un kompania spar
sigur 2.1 kWh pia kuadrá
pa aña riba su gastunan.
El a menshoná den su
presentashon e uso di un
sistema outomátiko: pro-
gramá èrkonan ku ta paga
esakinan outomátikamente
den oranan di anochi i den
wikènt (ku eksepshon ora E pènel konsistiendo (drpd) di Karel Tujeehut, Margo
e temperatura subi mas ku
Guda, Eugène Rhuggenaath i Mike Hess
30 grado C.). Ku e ehersi-

18
Tema sentral durante seminario di BPM

Efisiensia di energia den ofisina


detektá si tin hende den e Fiansa. Esaki ta pa kum- negoshi e uso total di ener-
espasio ei òf no) i sèt un pra i implementá produkto gia i kuantu persona ta
termostat. i téknikanan ku ta spar ko- traha einan. Ta monitoriá e
Pa logra esaki mester riente. E interes ku ta duna sistema di uso di koriente
envolví e personal, kus- riba e tipo ei fiansa aki promé i despues i stipulá
tumbrá e empleadonan ku segun Rosaria ta di 6% i tin regla i medidanan pa baha
e situashon nobo i asina un durashon te 3 aña. e uso di energia. E tabata
forma un ehèmpel pa otro- El a menshoná e produkto un proyekto bastante inte-
nan. Awor aki realmente manera Energy Star ku ta resante, pero ku a stòp na
Korpodeko ta un ehèmpel eksistí for di 1992 i ku ta 2005. Margo Guda a splika
di un kompania ku ta traha label kòmpiuter i pantaya ku ku si tin sufisiente interes
efisientemente ku koriente. ta sinónimo na spar ener- por kuminsá kuné atrobe
gia. Tin awor no ménos ku i el a pidi empresarionan
Arthur Rosaria 50 produkto ku ta kai den e interesá pa tuma kontakto
(Korpodeko): Nos kategoria di Energy Star ku FAPE i yuda sostené e
por yuda i na 2007 el a logra yuda proyekto aki.
empresa ku spar 16 bion dòler.
E sala tabata mustra un interes grandi pa e finansiamentu di Robert Rosalia
presentashonnan proyekto asina Margo Guda (FAPE): (Fatum): medida
Proyekto Alivio por diverso ta mustra
Direktor Arthur Rosaria di bin bèk nos konsiensia
luna e proyekto ta saka su Korpodeko a sostené e
ku instalá 20 ‘aircosaver’ sèn.
i a kita 25% di lus. Pa a presentashon di Tim van Margo Guda, representan- E kompania di segu-
Despues a sigui ku kita den Brink. Su punto taba- do Fundashon Antiano pa ro Fatum a hasi vários
hasi tur esaki a diskutí ku e 25% di lus den edifisio di
personal e plan pa spar ko- ta pa mustra tambe riba Energia (FAPE), a duna adaptashon paden i pafó
Korpodeko. Ku esaki a e posibilidatnan di finan- splikashon riba e proyekto di nan edifisio pa asina
riente. A monitoriá e siste- spar 5% di koriente i huntu
ma di spar den uso di èrko siamentu ku Korpodeko Alivio i kon e por nifiká pa spar energia. Fatum ta un
ku e 15% di èrko el a yega ta ofresé na produktonan uso efisiente di koriente. kompania ku ta disponé
riba un dia. A pone e siste- 20%.
ma traha i a mira kon e uso di efisiensia di energia. E Alivio ta un proyekto desa- di un edifisio ku un gran-
Señor Van den Brink a maneho di krédito ku Kor- royá na 2003 pa Quirino dura di 3300 meter kuadrá
di koriente a baha siendo splika den su presentashon
ku ora a pag’é e uso di podeko ta hiba ta enserá Richardson i Margo Guda. kaminda 160 empleado ta
ku pa logra redukshon di ku e empresa mester pone Su meta ta pa baha uso traha. Robert Rosalia di
koriente a subi mesora. koriente, e mènedjer di
Komo resultado segun Tim sigur 20% di kontribu- di koriente kaminda ta Fatum a mustra ku nan di
e kompania mester pone shon propio i nan ta duna e tene kuenta ku dos aspe- Fatum a hasi e siguiente
van den Brink ku e ‘airco- esaki komo su meta pa
saver’ a spar 15% di e uso fiansa na interes faborabel. kto. Su nifikashon tékniko adaptashonnan:
logra. I banda di e spar- Korpodeko no ta finansiá pa oumentá efisiensia di - Lus ku ta kumpli ku
total di koriente, miéntras mentu riba lus i èrko ku el a
ku pa e uso di èrko mes agrikultura, peskeria òf krio energia i kambio di kom- efisiensia energétiko.
menshoná ariba, el a trese di bestia. portashon pa redusí ine- - Sistema pa resiklá awa
esaki tabata un sparmen- dilanti otro opshonnan pa
tu di 22%. E proyekto a Un di e formanan di finan- fisiensia den uso di ener- sushi.
logra spar koriente manera siamentu ku Korpodeko ta gia. Alivio ta un sistema - Sistema nobo di èrko.
kosta 15 mil florin i ta spar sènsor di okupashon (e ta
pa luna 900 florin. Den 17 asistí den dje ta e Eko kaminda ta kalkulá den un - Introdukshon di Scada,
sistema di maneho i
kòntròl energétiko.
- E personal di seguridat
tin di sigui prosedimentu
pa paga i sende èrko i
lus.
- Sistema pa regulá
èrkonan entre 21 pa
24 grado C.
- Ta tene e venetian
blinds será.
- A kambia pantayanan
di kòmpiuter di CRT pa
LCD.
- Programa di
mantenshon di èrkonan.
- Programa di manten-
shon pa left.
- Programa di manten-
shon pa e sistema di
koriente.
- Lo kambia peranan di
lus kada 10 mil ora.

Riba término nan lo traha


ademas riba:
- Lo revisá i bini ku un
programa pa èrko paga
durante siman i wikènt.
- Ta bai instalá un
sistema di kòntròl pa fria
e kamber di kòmpiuter.
- Ta bini un ‘sleeping
mode’ pa faks i mashin
di kopia.
- Sòru pa e mashinnan di
ofisina ta Energy Star.
- Sòru pa e aktividatnan
di mantenshon kontinuá.

19
20

También podría gustarte