AS POLIARQUAS Introduccin Orientacin normativa e emprica Democracia e poliarqua en R.

Dahl Tipoloxas Presidencialismo, parlamentarismo e semipresidencialismo Democracia maioritaria e consensual en Arendt Lijphart Bibliografa Dahl, R. (1993), La democracia y sus crticos, Barcelona , Paids. Dahl, R. (1999), La democracia. Una gua para los ciudadanos, Madrid, Taurus. Dahl, r. (2008) La igualdad poltica, FCE. Del guila, Rafael, (1997), la democracia en Rafael del guila (ed.) Manual de Ciencia poltica, Madrid, Trotta Diz, i. & Lois, M. & Novo, A.(2004) Elementos fundamentales de ciencia poltica, Trculo, Santiago Lijphart, A. (1968), Typologies of democratic systems, Comparative Political studies, n 1 Lijphart, A. (1987), Las democracias contemporneas, Barcelona, Ariel (citado como 1984) Lijphart, A. (2000), Modelos de democracia, Barcelona, Ariel Linz, J. y A. Valenzuela (comp.) (1997) La crisis del presidencialismo, Madrid, Alianza Editorial Morlino, L. (1988), Las democracias en Panebianco, A. (ed.), Manual de Ciencia poltica. Madrid, Alianza Editorial, pp. 79-127 Nohlen, D. y M. Fernndez (ed.) (1991) Presidencialismo versus parlamentarismo en Amrica Latina, Caracas, Nueva sociedad Sartori, G. (1987), Partidos y sistemas de partidos: marco para un anlisis, Madrid, Alianza Editorial. Sartori, G. (1994), Ingeniera constitucional comparada. Una investigacin de estructuras, incentivos y resultados, Mxico, Fondo de cultura econmica

Democracia : Participacin efectiva Igualdade de voto Alcanzar unha comprensin ilustrada Exercitar o control final sobre a axenda Inclusin de los adultos

Poliarqua: Cargos pblicos electos Eleccins libres, imparciales y frecuentes Libertade de expresin Fontes alternativas de informacin Autonoma das asociacins Ciudadana inclusiva

Presidencialismo, parlamentarismo e semipresidencialismo

Distincin das democracias asentada nas relacins entre executivo e lexislativo Os sistemas de goberno parlamentario e presidencial posen tres diferenzas esenciais 1- Nun rxime parlamentario o xefe do goberno e o seu correspondente gabinete son responsables ante o lexislativo no sentido que dependen da confianza do mesmo e poden ser destitudos das sas funcins nunha votacin de confianza ou censura do lexislativo Nun rxime presidencial, o xefe do goberno, elixido por un perodo de tempo constitucionalmente establecido e, en circunstancias normais, non se lle pode forzr a dimitir en virtude dun voto de confianza do lexislativo (anda que posible separar do seu cargo a un presidente por conducta criminal mediante o proceso de destitucin)

2- A segunda diferenza entre os sistemas presidencial e parlamentario que os-as xefas-es de goberno no primeiro elxense mediante votacin popular, ben directamente ou a travs dun colexio electoral , mentres que os/as xefes-as de goberno nos sistemas parlamentarios son elixidos polos lexislativos Nos sistemas presidencialistas os votantes elixen directamente ao presidente-a e no sistema parlamentario os votantes elixen un parlamento

que despois elixir ao primeiro ministro.

3- Os sistemas parlamentarios posen executivos colectivos ou colexiados mentras que os sistemas presidenciais posen executivos unipersoais, non colexiados As decisins mis importantes nos sistemas parlamentarios deben ser tomadas polo conxunto do gabinete, non s polo primeiro ministro. Nos sistemas presidenciais, ao contrario, as decisins mis importantes pode tomalas o presidente, con ou sen o consello do gabinete, ou mesmo en contra deste

Nos rximes parlamentarios a posicin do primeiro ministro no gabinete pode variar desde un predominio at unha igualdade respecto dos outros ministros, pero sempre existe un alto grao de actuacin colexiada na toma de decisins. Sen embargo, os membros dos gabinetes presidenciais son meros conselleiros e subordinados do presidente

Sartori O funcionamento adecuado do parlamentarismo reside en ter partidos cuxos membros non se aparten, nas votacins das cmaras, dos lineamentos do partido Nos presidencialismos a indisciplina podera ser benfica, no caso parlamentario sempre sen dbida unha desvantaxe Os partidos adecuados para o parlamentarismo son partidos que se manteen unidos no apoio ao goberno que designaron. A comprensin do parlamentarismo supn certo coecemento de quen controlan os partidos e do que estes, sa vez, controlan

Sartori establece que o xefe do executivo nos sistemas parlamentarios pode relacionarse cos integrantes do mesmo como:

1) un primeiro por encima dos seus desiguais o xefe do goberno vez xefe do partido

Dificilmente pode ser destitudo polo voto do parlamento e quen designa e cambia aos ministros-as do seu gabinete segundo a sa propia vontade con bastante liberdade. De maneira que este primeiro, do que sera un bo exemplo o primeiro ministro britnico, goberna aos seus ministros-as e de feito pode contradicir as sas ordes Sartori O funcionamento adecuado do parlamentarismo reside en ter partidos cuxos membros non se aparten, nas votacins das cmaras, dos lineamentos do partido Nos presidencialismos a indisciplina podera ser benfica, no caso parlamentario sempre sen dbida unha desvantaxe Os partidos adecuados para o parlamentarismo son partidos que se manteen unidos no apoio ao goberno que designaron. A comprensin do parlamentarismo supn certo coecemento de quen controlan os partidos e do que estes, sa vez, controlan 2) un primeiro entre desiguais o xefe do goberno podera non ser o lder do partido oficial, anda que con todo non se lle podera destitur nun mero voto parlamentario de confianza: esprase que permaneza no cargo anda que os membros do seu gabinete cambien Ex. canciller alemn, pode destitur aos seus ministros-as pero non cae con eles-as

3) un primeiro entre iguais, o primeiro ministro que cae co seu gabinete. Sobre o gabinete ten pouco control e nel xeralmente debe inclur ministros-as que lle son impostos

Estas tres posibilidades son frmulas para compartir o poder xa que impiden a concentracin do mesmo nunha soa persoa caracterstico do presidencialismo e que exemplifica perfectamente o presidente estadounidense Nos sistemas presidenciais, o goberno o gabinete do presidente, un gabinete privado, e a sa posicin constitucional faille preeminente O semipresidencialismo

O presidente elixido directamente e vez o primeiro ministro elixido polo parlamento e depende da sa confianza. O funcionamento do sistema semipresi- dencialista basase por tanto no poder compartido: o presidente debe compartir o poder co seu primeiro ministro; sa vez, o primeiro ministro debe conseguir un apoio parlamentario continuo Estrutura de autoridade dual, unha configuracin con das cabezas. Deste xeito calquera constitucin semipresidencialista deber establecer dalgunha maneira un executivo cun presidente elixido polo pobo, que o xefe de Estado, e un primeiro ministro elixido por un parlamento que encabeza o goberno O presidencialismo ten o seu mellor exemplo histrico, tanto en funcionamento como en duracin, nos Estados Unidos A gran maiora dos pases latinoamericanos tamn adoptaron esta forma de organizacin Europa non ten sistemas presidenciais puros e a razn histrica , non se trata dunha decisin deliberada

Cando os Estados europeos empezaron a practicar o goberno constitucional case todos eran monarquas e as monarquas xa tian un xefe de estado hereditario Mentres en Europa non daba cabida aos presidentes electos, no novo mundo case todos os pases conquistaron a sa independencia como repblicas e por tanto deberon elixir aos seus xefes de Estado, dicir, aos seus presidentes Sistemas presidenciais e os parlamentarios: solucin a necesidades histricas concretas Enxeara constitucional / Avaliacin comparativa das formas en que funcionan ambos sistemas para asegurar a estabilidade

Juan Linz (Linz, 1987) O presidencialismo funcionou en xeral mal. Coa nica excepcin dos Estados Unidos, todos os demais sistemas presidenciais foron frxiles e sucumbiron regularmente ante golpes de estado En Amrica Latina o remedio non mellorar o presidencialismo senn eliminalo de todo, e adoptar no seu lugar unha forma parlamentaria de goberno Ten menor capacidade para soster rximes democrticos estables

Limita as expectativas de influir no proceso poltico dos que podran estar en minora

Os sistemas presidenciais son rxidos, mentres que os parlamentarios son flexibles En tempos de crises, debe preferirse a flexibilidade rixidez porque a flexibilidade reduce ao mnimo os riscos As crises dos sistemas parlamentarios son crises de goberno, non de rxime

Un sistema presidencial aumenta a ameaza nun proceso de transicin democracia coas incertidumes sobre quen e de qu forma algun debe gobernar

Algns autores recoecen no presidencialismo un perigo de morte para as novas democracias sempre que este vaia acompaado de pluripartidismo (Mainwaring e Shugart, 2002) Outros puntos de vista crticos : os rximes latinoamericanos matizan as caractersticas negativas que Linz adxudcalles e suxiren a exploracin doutras causas que expliquen os problemas de gobernabilidade destes pases (Nohlen e Fernndez, 1991 e 1992). Tipoloxa Arendt Lijpjhart Recolle a complexidade de relacins institucionais dos sistemas polticos no seu conxunto Multidimensionalidade Criterio sobre o que basa da distincin entre o modelo maioritario e consensual: principio adoptado para a toma de decisins Evolucin da tipoloxa Typologies of Democratic Systems (1968) Democracies (1984) Patterns of Democracy (1999) Thinking about Democracy (2007) Patterns of Democracy (1999)

36 pases 19 pases europeos Esixencia mnima 19 anos de democracia Anlise das primeiras eleccins ata 1996 Modelo bidimensional Maioritario Consensual Maioritario Goberno do pobo e para o pobo como goberno da maiora Concentracin do poder poltico Exclunte, competitivo e de confrontacin Consensual Goberno do pobo e para o pobo como goberno da maiora mais ampla Divisin e ampliacin do poder poltico Inclusin, pacto e compromiso Dimensins do modelo Emprica Prescriptiva ( importante o tipo de democracia?) 10 diferencias institucionais 10 variables que proporcionan contrastes dicotmicos entre os modelos 2 dimensins separadas: Executivos-partidos Federal-unitaria Non soe haber modelos puros. En Europa hai casos puros, semipuros e mixtos

DEMOCRACIAMAIORITARIA

DEMOCRACIA CONSENSUAL

I.Dimensin executivos-partidos 1. Gobernos maioritarios e monocolores 1.Gobernos de coalicin 2. Predominio do Gabinete 2. Equilibrio poderes 3. Sistema bipartidista 3. Sistema multipartidista 4. Sistema electoral maioritario 4. Sistema electoral proporcional 5. Pluralismo de grupos de interese 5. Corporatismo II. Dimensin federal-unitaria 6. Goberno unitario e centralizado 6. Goberno federal 7. Unicameralismo 7. Bicameralismo Simtrico 8. Flexibilidade constitucional 8. Rixidez constitucional 9. Ausencia de revisin xudicial 9. Revisin xudicial 10. Banco non independente 10.Banco central independente

Dimensin Executivos- Partidos 1- Gobernos maioritarios e monocolores / Gobernos de coalicin

Refrese amplitude da participacin dos representantes do pobo na rama executiva do goberno poder concentrado en gabinetes maioritarios fronte a un executivo formado por amplas coalicins partidistas Esta diferenza resume o contraste entre o principio maioritario de concentrar o poder en mans da maiora e o principio consensual de ampliar ao mximo a divisin do poder Indicadores empricos para medir esta variable 1- Se o goberno de partido nico ou de coalicin 2- O tipo de base de apoio parlamentario de que disfruta o goberno Atendendo a teora das coalicins distnguense 3 alternativas: Gabinetes ganadores mnimos Gabinetes sobredimensionados Gabinetes de minora Gabinetes ganadores mnimos Tpicos dos gobernos maioritarios. Controlan a maiora dos escanos, pero os mnimos xa que non inclen ningn partido que non sexa necesario. Comprende os casos dun s partido Gabinetes sobredimensionados

Con mis partidos dos necesarios para o apoio parlamentario. Tpicos do modelo consensual Gabinetes de minora ou infradimensionados Non reciben o apoio da maiora parlamentaria Para medir esta variable o autor emprega o indicador de % de tempo no que nun pas houbo gabinetes mnimos e o % de tempo que houbo gabinetes dun s partido e fai un promedio entre as das porcentaxes

Tboa 6.3 Os valores da terceira columna miden o grao global de maioritarismo na formacin de gabinetes As puntuacins nas das primeiras columnas estn fortemente correlacionadas Na parte superior da tboa os valores tenden a ser baixos (tendencia consensual) e altos na parte baixa (tendencia maioritaria) Na parte central sitanse pases onde estes elementos se combinan de forma desigual Algns pases teen gabinetes gaadores mnimos pero poucos gabinetes dun s partido (Blxica, Alemania, Islandia e Luxemburgo) e outros teen relativamente poucos gabinetes gaadores mnimos pero moitos gabinetes dun s partido como Espaa e Suecia

Suiza atpase enriba da tboa; a sa nica coalicin gaadora mnima tivo lugar entre 1955 e 1959, cando o executivo foi de 3 partidos, sen os socialdemcratas, en lugar dos 4 partidos habituais Blxica debera estar mis arriba na tboa se se analizasen s as dcadas mis recentes No extremo maioritario atpase o Reino Unido 2- Predominio do Gabinete / Equilibrio poderes Refrese relacin que o gabinete mantn co lexislativo As democracias maioritarias mostran neste sentido un claro dominio do executivo, mentres que nas democracias de consenso os dous poderes estn equilibrados Na vida poltica real poden darse moitas situacins diferentes En Europa mairoritariamente atpanse gobernos parlamentarios o nico caso con un nivel desviacin significativa Francia (semipresidencial)frente a

Finlandia*,Islandia, Irlanda, Austria,Portugal mis proximos o sistema parlamentario que o presidencial Diferentes clases de xefatura de Estado Practicamente a metade das 36 democracias son monarquas en Europa: Blxica, Dinamarca, Espaa, Luxemburgo, Holanda, Noruega, Reino Unido, e Suecia 3- Sistema bipartidista / Sistema multipartidista Os sistemas bipartidistas tipifican o modelo maioritario e os sistemas multipartidistas o modelo consensual Vinculacin do nmero de partidos coas lias divisorias (cleavages) Sistemas bipartidistas: carcter unidimensional (cuestins socioeconmicas) O modelo consensual: asntase en sociedades plurais con varias lias divisorias e presenta un sistema de partidos de carcter multidimensional 4- Sistema electoral maioritario / Sistema electoral proporcional O nmero de partidos no sistema est estreitamente vinculado ao tipo de sistema electoral adoptado As democracias maioritarias caracterzanse por sistemas de maiora absoluta ou relativa con distritos uninominales Lxica representacin-mandato: delegacin outorgada a un partido para desenvolver unha determinada poltica de goberno O mtodo electoral fai que o gaador lvao todo As democracias consensuais adoitan utilizar a representacin proporcional O obxectivo a distribucin dos escanos en funcin do nmero de votos obtidos. Con iso perseguen a mxima proporcionalidade na representacin

5 Pluralismo de grupos de interese/ Corporatismo

Grupos de interese de competencia libre fronte aos grupos de interese coordinados e corporatistas Nas democracias maioritarias, a competencia e o conflito tamn son caractersticos do seu sistema de grupos de interese: un sistema de pluralismo competitivo predominan mltiples grupos de interese que exercen presins ao goberno de forma competitiva e con falta de coordinacin Democracias consensuales: corporatismo Os grupos de interese poucos, amplos e poderosos en cada un dos sectores operativos Bscanse acordos en materia de polticas econmicas (concertacin)

Os acordos alcanzados a mido denomnanselle acordos tripartitos

Dimensin federal-unitaria II. Dimensin federal-unitaria 6. Goberno unitario e centralizado 6. Goberno federal 7. Unicameralismo 7. Bicameralismo Simtrico 8. Flexibilidade constitucional 8. Rixidez constitucional 9. Ausencia de revisin xudicial 9. Revisin xudicial 10. Banco non independente 10.Banco central independente 6. Goberno unitario e centralizado/ Goberno federal Variable referida estrutura territorial do Estado. Para manter a regra da maiora, no modelo maioritario puro, o goberno central debe controlar non s o aparello de goberno central senn tamn os gobernos non centralizados que poderan competir con l O goberno maioritario por tanto unitario (non federal) e centralizado O goberno consensual est inspirado polo obxectivo oposto: a non concentracin do poder. As, a caracterstica crucial do modelo consensual en relacin a esta dimensin a dispersin do poder entre institucins polticas separadas e, por tanto, a adopcin de ordenamentos do federalismo e descentralizacin Nos gobernos unitarios e centralizados os gobernos locais a pesar de que realizan unha serie de funcins importantes son dependentes do goberno central, os seus poderes non estn garantidos constitucionalmente como ocorre no sistema federal-. mis, desde o punto de vista financeiro dependen do goberno central Pirmide organizativa: nas que os niveis se distinguen como altos o baixos (diseo institucional) Federalismo e Descentralizacin: atende a unha divisin territorial do poder na cal as unidades estn xeogrficamente definidas Unidades: estados (en EEUU, India, Autralia e Venezuela), provincias (en Canad), Lander (Alemaa e Austria), cantns (Suza) e rexins (Blxica) O obxectivo fundamental: garantir a divisin de poder asegurar que unha parte substancial do poder poida ser exercido a nivel rexional.

O federalismo tende a empregarse en dous tipos de pases: os pases relativamente grandes e as sociedades plurais India e EEUU, son pases federais O federalismo desempea a funcin tamn de dar autonoma s minoras tnicas, por exemplo, catro dos nove sistemas federais estudados por Lijphart son sociedades plurais: Blxica, Canad, India e Suza. 7. Unicameralismo / 7.Bicameralismo Simtrico Na democracia maioritaria atopmonos con lexislaturas unicamerales ou con bicameralismo asimtrico, isto , no que unha cmara, a baixa, ten maior poder Nas democracias consensuales ten que haber bicameralismo e este ha de ser simtrico, dicir, as das cmaras son igualmente fortes. necesario o cumprimento de das condicins para que esta representacin da minora resulte vlida: 1- a eleccin da cmara alta debe levar a cabo de maneira diferente da cmara baixa 2- debe ter un poder real, tanto poder como a cmara baixa. Estas das condicins cmprense no sistema suzo, por exemplo O Consello Nacional a cmara baixa e representa ao pobo suzo e o Consello dos Estados a cmara alta ou federal e representa aos cantns As cmaras lexislativas teen gran variedade de nomes: Cmara dos Comns, Cmara dos Representantes, Cmara de Deputados, Bundestag... Cmara alta ou segunda cmara. A primeira cmara ou Cmara baixa a mais importante No Estado espaol o Senado corresponde coa segunda cmara ou Cmara Alta, supn un rgano de representacin territorial e est formado por dous tipos de membros. Un primeiro grupo de 208 senadoras-es de eleccin directa, composto por catro senadoras-es por cada provincia, das por Ceuta e das por Melilla. E un segundo que se designa nas distintas cmaras das Comunidades autnomas, as cales poden nomear un senador , e outro mis por cada milln de habitantes do seu respectivo territorio

8. Flexibilidade constitucional / 8. Rixidez constitucional 9. Ausencia de revisin xudicial 9. Revisin xudicial A democracia maioritaria pose segundo Lijphart unha constitucin flexible que acepta emenda mediante maiora simple; mentres que as constitucins na democracia consensual unicamente poden cambiarse por maiora cualificada o que as converte en constitucins rxidas

Respecto revisin constitucional, isto a quen controla a lexislacin que se aproba, nos sistemas maioritarios o parlamento o que ten a ltima palabra fronte ao modelo consensual onde a revisin xudicial atribese a tribunais supremos ou constitucionais O feito de que a Constitucin non estea escrita ten implicacins importantes: flexible porque pode ser modificada polo Parlamento da mesma forma que outras leis mediante maioras regulares en lugar de supermaioras ou maioras cualificadas, como as maioras de dous terzos que se requiren en moitas outras democracias para modificar as sas constitucins escritas.

Case todas as constitucins do mundo son escritas, sendo moi pouco comns o non escritas soamente tres teen constitucins non escritas: Reino Unido, Nova Zelandia - os dous exemplos mis importancias de democracias maioritarias- e Israel

10. Banco non independente /

10.Banco central independente

Os bancos centrais son os responsables da poltica monetaria dos Estados. A diferenza que establece Lijphart reside na independencia dos mesmos con respecto ao executivo. Neste sentido, nas democracias maioritarias, os bancos centrais estn controlados polo goberno; mentres que nas democracias de consenso os bancos centrais gozan de independencia

O feito de otorgar poder independente aos bancos centrais outra forma de dividir o poder e encaixa no conxunto de caractersticas de divisin de poder do modelo consensual Os bancos deciden a poltica monetaria A consecuencia disto est en que se considera que os bancos independentes son mellores hora de controlar a inflacin e de manter a estabilidade dos prezos, e, por tanto. parece que este caso as democracias de consenso logran maior efectividade na sa poltica monetaria Que nos achega esta tipoloxa? Ten algunha relevancia que os pases adopten un tipo ou outro de institucins?

A argumentacins: a necesidade da calidade referida representacin e participacin de todos os grupos sociais na toma de decisins a importancia da efectividade, o logro, a travs dunha rpida toma de decisins, dunhas polticas pblicas coherentes. O autor concle, unha vez

operacionalizadas e testadas estas das variables, que sen dbida a democracia consensual resulta mis vantaxosa. na sa opinin, o modelo consensual a opcin mis atractiva para os pases en proceso de democratizacin ou aqueles que contemplan unha reforma democrtica. Esta opcin especialmente pertinente, mesmo urxente, para sociedades con profundas divisins culturais e tnicas, anda que tamn o para pases homoxneos. Calidade da Democracia democracia mis benigna e benvola : A democracia consensual resulta ventaxosa A. Lijphart Democracia de consenso e calidade democrtica R. Dahl. 26/ 36 democracias (Escala 1 a 9 puntos) Blgica, Dinamarca y Finlandia (valores mis altos) Australia e Alemania (valores medios) Colombia e Venezuela (valores mis baixos) Indicadores: Representacin das mulleres Minora poltica, non numrica Canto mayor grado de democracia de consenso mayor grado de presencia de mulleres en postos de representacin Suecia (nivel mis alto) Nueva Guinea ( nivel mis baixo) Igualdade poltica Igualdade econmica-igualdade poltica Democracia de consenso e igualdade poltica Participacin electoral A participacin electoral est relacionada co estatus socioeconmico A participacin mayor en pases desenvolvimos Satisfaccin coa democracia Dinamarca e Noruega (83 e 82% respectivamente) Italia e Colombia (19 e 16% respectivamente) Proximidade governo-votante Bipartidismo /Multipartidismo Escala esquerda-dereita de 10 puntos Distancia de governo menor nas democracias de consenso

Conclusin: As democracias de consenso teen mellores resultados que as democracias maioritarias en tdalas medidas de calidade democrtica