Está en la página 1de 25

emoYm¨Á`m H$Wm: 1

A¨Q>m{Q>ªH$m I¨S>

Am`P±H$ Am{g_m±íh

AZwdmX: gwOmVm JmoS>~moco


2

1 I¨S>m¨Á`m X{jUocm

gmYmaUnUo {½òVnydª 300 Á`m gw_mamcm ámMrZ J¬rH$ cmoH$m¨Mr ImÍr nQ>cr hmoVr H$s n¦Ðdr
EImÛm M|Sy>gmaIr Jmoc Amho. {VÁ`m EH$m Q>moH$mcm CÏma Y¬wd Va Xwgé`m Q>moH$mcm X{jU
Y¬wd Amho Am{U {dfwdd¦ÏmmMr aofm `m Xmohm|Á`m ~amo~a _Ý`^mJr Amho.
J¬rH$ cmoH$ H$YrM CÏma dm X{jU Y¬wdmda qH$dm {dfwdd¦Ïmmdahr Joco ZíhVo. Varhr Aer
{R>H$mUoo n¦Ðdrda AgcrM nm{hOoV Aer Ì`m¨Zm ImÍr hmoVr.
gy`ª Zoh_r AmH$memÁ`m X{jU ^mJmV AgVmo Am{U gdª ^yI¨S> {dfwdd¦ÏmmÁ`m CÏmaocm AmhoV
`mdë$Z Ì`m¨Zr ho R>adco hmoVo.
{dfwdd¦ÏmmÁ`m X{jUocmhr O_rZ Agy eHo$c H$m?
H$mhr J¬rH$ {dÜmZm¨Á`m _Vo X{jUocmhr O_rZ Agmdr. Oa {dfwdd¦ÏmmÁ`m CÏmaocm O_rZ
Amho Va Vr {dfwdd¦ÏmmÁ`m X{jUocmhr AgUma Ago Ì`m¨Zm dmQ>V hmoVo.
nU `m X{jUoH$S>Á`m O{_Zrda áÌ`j OmUo H$YrM eŠ` hmoUma Zmhr. {OVHo$ A{YH$
X{jUoH$S>o Omdo {VVH$s Ja_r dmT>Vo. {dfwdd¦ÏmmOdiÁ`m ^mJmVrc CïUVo_wio _Zwï`ámUr
{Od¨V amhÿ eH$Uma Zmhr Ago ~é`mM cmoH$m¨Zm dmQ>o.
æhUOo n¦ÐdrÁ`m `m XmoZ ~mOy EH$_oH$m¨nmgyZ H$m`_ AcJM ahmUma. CÏmaoH$S>rc cmoH$m¨Zm
X{jUoH$S>Á`m cmoH$m¨Zm ^oQ>Vm `oUma Zmhr Am{U X{jUoH$S>Á`m cmoH$m¨Zm CÏmaoH$S>Mo cmoH$
H$YrM {XgUma ZmhrV.
AWmªV, X{jUoH$S>o O_rZ Amho ho AmVm Amnì`mcm _mhrV Amho. Am{U AJXr ámMrZ
H$mimnmgyZ {VWo _Zwï`ámË`m¨Mr dòVr Amho ho hr AmnU OmUVmo. Iao Va _Zwï`ámË`m¨Mm
CX` áW_ {dfwdd¦ÏmmÁ`m X{jUoH$S>o Pmcm AgË`mMrhr eŠ`Vm Amho.
nU ámMrZ J¬rH$ cmoH$m¨Zm ho _mhrV ZíhVo Am{U Ì`m¨Zm Ì`mMm emoYhr cmJcm Zmhr. Ì`m¨Zr
\$»$ `mMm {dMma Ho$cm. amo_Z cmoH$m¨Zm VgoM _Ý``wJmV `wamon_Yrc cmoH$m¨Zmhr ho _mhrV
ZíhVo .
Bgdr gZmÁ`m 1420 gmcmn`«V `wamon_Yì`m H$moUrhr X{jUoH$S>o {dfwdd¦Ïmmn`«V XoIrc
ádmg Ho$cm ZíhVm.
15í`m eVH$mÁ`m gwadmVrÁ`m H$mimV `wamon_Yrc cmoH$m¨Zm qhXwòWmZ Am{U {h¨XwòWmZÁ`m
nyd}H$S>rc Xoem¨Zm OmË`mMm _mJª emoYË`mMr \$maM {ZH$S> dmQy> cmJcr hmoVr. H$mnyg, aoer_,
3

gmIa, _gmì`mMo nXmWª Am{U AemM BVa Oë$arÁ`m dòVy `m nyd}H$S>rc XoemVyZ `oV
AgV. AZoH$ XoemVyZ IwîH$sÁ`m _mJmªZo Iyn XyadaMm ádmg H$ë$Z `m dòVy Ì`m¨Á`mn`«V
nmoMV AgV. dmQ>oVcm áÌ`oH$ Xoe Ì`m¨Á`mda H$a cmdV Ago Ì`m_wio `m dòVy npîM_
`wamonmV nmoMon`«V ~é`mM _hmJ hmoV AgV.
`wamonmVrc gdmªV npîM_oMm Xoe æhUOo nmoVwªJmc. nyd}H$Sy>Z `oUmé`m dòVy {VWo gdmªV
A{YH$ _hmJ hmoÌ`m. 1418 gmcr hoÞar ZmdmÁ`m nmoVwªJrO amOnwÍmcm EH$ H$ìnZm gwMcr.
g_wÑmVyZ {h¨XwòWmZcm H$m OmD$ Z`o? g_wÑmVyZ A{\¬$Ho$cm áX{jUm H$ë$Z {h¨XwòWmZcm
OmVm Amco Va?
AWmªV Am{\¬$H$m I¨S> {H$Vr _moR>o Amho qH$dm Vo X{jUoH$S>o Hw$R>da ngaco Amho ho Hw$UmcmM
_mhrV ZíhVo. OhmO nmR>dyZM `mMm emoY H$aUo ^mJ hmoVo.
nmoVwªJmcÁ`m Z¢F$Ì` Q>moH$mcm hoÞarZo gmJar dmhVwH$sMo EH$ H|$Ñ òWmnZ Ho$co. {VWyZ Ì`mZo
OhmOo nmR>dË`mg gwadmV Ho$cr. Xadoir áÌ`oH$ OhmO Ì`mÁ`m AmYrÁ`m OhmOmhÿZ WmoS>m
A{YH$ XyadaMm n„m JmR>V Ago. 'X`mªdXu hoÞar' (Z±píhJoQ>a hoÞar) Ago Zmd {_imcocm
hoÞar 1460 _Yo _aU nmdcm. Vmon`«V nmoVwªJrO OhmOm¨Zr Am{\¬$Ho$Á`m {H$Zmé`mZo H$mhr
hOma {H$cmo_rQ>aMm ádmg Ho$cm hmoVm nU AÛmn Vo {dfwdd¦ÏmmnmgyZ cm¨~M hmoVo. Am{\¬$H$m
I¨S> {dfwdd¦Ïmmn`«V ngaco Zgoc Aer Ì`m¨Zm Amem hmoVr æhUOo A{VCïU áXoemV
nmoMË`mnyduM Ì`m¨Zm Am{\¬$Ho$^modVr OmVm `oBªc.
H$mhr A¨Vamn`«V Ì`m¨Zm Am{\¬$Ho$Á`m {H$Zmé`mZo nyd}H$S>o Omdo cmJco nU Ì`mZ¨Va _mÍ Vo
X{jUoH$S>o OmD$ eH$co. AIoa 1482 gmcr {S>AmoJmo H$mAmo ZmdmMm nmoVwªJrO X`mªdXu
{dfwdd¦Ïmmda nmoMcm Am{U {dfwdd¦ÏmmncrH$S>o OmUmam n{hcm `wamonr` R>acm.
Ì`mZo XmoZ Jmoð>tMm emoY cmdcm. n{hco æhUOo {dfwdd¦Ïmmdarc CïUVm ghZ
H$aË`mgmaIr Amho. {VWo nmoMyZ Ì`mÁ`m ncrH$S>o OmUo eŠ` Amho. Xwgao æhUOo
{dfwdd¦ÏmmncrH$S>o XoIrc O_rZ hmoVr H$maU Am{\¬$H$m I¨S> {dfwdd¦ÏmmncrH$S>o XoIrc ngacoo
hmoVo.
1488 gmcr ~mWm}cmoæ`w {S>`mP ZmdmMm EH$ nmoVwªJrO X`mªdXu Am{\¬$Ho$Á`m X{jU Q>moH$mcm,
'Ho$n Am±\$ JwS> hmon' cm OmD$Z nmoMcm. 1497 gmcr dmòH$mo X Jm_m ZmdmMm AmUIr EH$
nmoVwªJrO X`mªdXu Am{\¬$Ho$Mr áX{jUm H$ë$Z qhXwòWmZcm OmD$Z nmoMcm.
Am{\¬$H$m I¨S> X{jUoH$S>o Hw$R>da ngaco hmoVo?
n¦ÐdrÁ`m CÏma Am{U X{jUoH$S>rc A¨Va Ajm¨em_Yo _moOco OmVo. {dfwdd¦Ïmmcm 0 Ajm¨e
Ago æhUVmV Am{U Vo 0 `m AmH$S>èmZo Xeª{dco OmVo. {dfwdd¦Ïm Am{U CÏma Y¬wd `m_Yrc
4

A¨Va 90 ^mJmV {d^mJco Amho æhUOo CÏma Y¬wdmcm 90 A¨e CÏma qH$dm 90 Ajm¨e CÏma Ago
æhUVmV. {dfwdd¦Ïm Am{U CÏma Y¬wd `m¨Á`m ~amo~a _Ý`mda 45 A¨¨e CÏma `oBªc; XmoZ
V¦{V`m¨e A¨Vamda 60 A¨e CÏma `oBªc dJ¢ao ...
Ì`mM nÖVrZo X{jU Y¬wd æhUOo 90 A¨e X{jU qH$dm 90 Ajm¨e X{jU. {dfwdd¦Ïm Am{U
X{jU Y¬wd `m¨Á`m ~amo~a _Ý`mda 45 A¨¨e X{jU `oBªc; XmoZ V¦{V`m¨e A¨Vamda 60 A¨e
X{jU `oBªc dJ¢ao ...
Am{\¬$Ho$Mo X{jU Q>moH$ gw_mao 35 Ajm¨e X{jU Aem {R>H$mUr Amho. æhUOo {dfwdd¦ÏmmnmgyZ
X{jU Y¬wdmn`«VÁ`m A¨Vamn¢H$s Vo gw_mao EH$ V¦{V`m¨emhÿZ WmoS>ogo A{YH$ A¨Vamda Amho.
Ooíhm nmoVwªJrO X`mªdXu Am{\¬$Ho$Á`m ^modVr OmË`mÁ`m á`ÌZmV hmoVo Voíhm {½òVmo\$a
H$moc¨~g `m BQ>m{c`Z X`mªdXucm EH$ doJirM H$ìnZm gwMcr. n¦Ðdr Jmoc Amho, Ì`m_wio
`wamon nmgyZ npîM_oÁ`m {XeoZo ádmg Ho$ì`mg qhXwòWmZcm nmoMVm `oBªc Ago Ì`mcm dmQ>co.
Am{\¬$Ho$^modVr áX{jUm H$ë$Z OmË`mnojm hm _mJª OdiMm Agy eHo$c.
ònoZZo H$moc¨~gmcm VrZ OhmOo {Xcr Am{U Vmo 1492 gmcr Amnì`m npîM_ ádmgmcm
{ZKmcm. Vmo A_o[aH$m I¨S>mer nmoMcm Am{U VmoM {hXwòWmZ Amho Ago Ì`mcm dmQ>co. Vo
AWmªVM Iao ZíhVo. H$mcm¨VamZo, H$moc¨~gmcm dmQ>co hmoVo Ì`mnojm OJ IynM _moR>o Amho ho
cmoH$m¨Á`m cjmV Amco. Vmo EH$m Zí`mM I¨S>mcm nmoMcm hmoVm Am{U qhXwòWmZ {VWyZ AOyZ
~amM Xya hmoVm.
`m_wio ònoZMr \$ma {Zamem Pmcr. qhXwòWmZ Am{U Am{e`mVrc BVa gdª Xoem¨er
nmoVwªJmcM gdª í`mnma H$aV hmoVm Am{U ònoZ _mÍ H$mhrM H$ë$ eH$V ZíhVm.
\${S>ªZ¨S> _oJ±cZ `m nmoVwªJrO X`mªdXu Icmemcm nmoVwªJrO gaH$maZo dmBªQ> dmJUyH$ {Xcr
hmoVr æhUyZ AmVm Ì`mZo ònoZcm _XV H$aË`mgmR>r ádmg H$am`Mo R>adco. H$mhr H$ë$Z
A_o[aH$m I¨S>mncrH$S>o OmD$Z npîM_oH$S>o ádmg H$aV qhXwòWmZ JmR>m`Mm Agm Ì`mMm
{dMma hmoVm.
1519 gmcr A_o[aH$m I¨S>mncrH$S>o OmË`mMm _mJª emoYË`mgmR>r _oJ±cZZo ònoZMm {H$Zmam
gmoS>cm. ho H$mhr gmono ZíhVo H$maU nma CÏmaonmgyZ Vo WoQ> X{jUon`«V A_o[aH$m I¨S> ngaco
hmoVo.
AIoa, X{jUoH$S>o ~amM ádmg Ho$ì`mda 21 Am±ŠQ>mo~a 1520 amoOr Vmo EH$m ImS>rer nmoMcm.
A{Ve` dmBªQ> hdm_mZmV Am{U dmXimVyZ Ì`mZo Amncm ImS>rVrc ádmg MmcyM R>odcm. Vmo
A_o[aH$m I¨S>mÁ`m Xwgé`m ~mOycm nmoMcm. Ì`mÁ`m gÞ_mZmWª AOyZhr Ì`m ^mJmcm
'_oJ±cZMr gm_wÑYwZr' AgoM æhUVmV.
5

`m gm_wÑYwZrÁ`m Xwgé`m ~mOycm _oJ±cZ Xwgé`m EH$m _hmgmJamV Amcm. Ì`mdoir {VWo
òdÁN> gy`ªáH$me hmoVm Am{U dmXimMm _mJ_yghr ZíhVm. Ì`mZo Ì`mcm 'n±{g{\$H$' æhUOo
'áem¨V' _hmgmJa Ago Zmd {Xco.
_oJ±cZMr gm_wÑYwZr gmYmaUV: 54 Ajm¨e X{jUocm Amho. {dfwdd¦ÏmmnmgyZ Vo X{jU
Y¬wdmXaæ`mZ Vr {dfwdd¦ÏmmnmgyZ VrZ n¨M_m¨e A¨Vamda Amho.
{deof æhUOo, _oJ±cZÁ`m gm_wÑYwZrÁ`m X{jUocm AmUIr EH$ O{_ZrMm I¨S> Amho. `m
gm_wÑYwZrVyZ OmV AgVmZm, _oJ±cZÁ`m OhmOmdarc Icmem¨Zm {VWo eoH$moQ>èm noQ>coì`m
{XgV hmoÌ`m, æhUyZ Ì`m¨Zr Ì`mcm '{V`oam Xoc ã`wEJmo' qH$dm 'eoH$moQ>èm¨Mm áXoe' Ago Zmd
{Xco.
_oJ±cZZo `m eoH$moQ>èm¨Á`m áXoemH$S>o H$mhrM cj {Xco Zmhr. Ì`mcm \$»$ `m gm_wÑYwZrVyZ
~mhoa nSy>Z qhXwòWmZcm Om`Mo hmoVo. Vmo òdV: _mÍ {VWn`«V nmoMy eH$cm Zmhr.
{\${cnrÞgÁ`m ~oQ>m¨da Vmo _aU nmdcm, nU Ì`mÁ`m gmWrXmam¨Zr _mÍ hm ádmg MmcyM
R>odcm.
8 gàQ>|~a 1522 amoOr _oJ±cZÁ`m nmM OhmOm¨n¢H$s EH$M OhmO, Ho$di 18 Icmem¨gh
gwIë$n naV Amco. g¨nyUª n¦ÐdráX{jUm H$ë$Z naVUmao Vo n{hcoM dra hmoVo.
{dfwdd¦ÏmmÁ`m X{jUocm O_rZ Agmdr Agm ámMrZ J¬rH$ cmoH$m¨Mm A¨XmO H$mhr
^yJmocVkm¨Zm AmR>dV hmoVm. Am{\¬$Ho$Mm X{jU ^mJ qH$dm X{jU A_o[aH$m EdT>èmnwaVmM
hm A¨XmO _`mª{XV Agmdm Ago Ì`m¨Zm dmQ>V ZíhVo. `mhÿZ A{YH$ O_rZ Agmdr Aer
Ì`m¨Mr Anojm hmoVr. {dfwdd¦ÏmmÁ`m CÏmaoH$S>o OodT>r O_rZ hmoVr {VVH$sM {dfwdd¦ÏmmÁ`m
X{jUoH$S>ohr Agm`cm hdr Agm Ì`m¨Mm H$`mg hmoVm. Am{e`m I¨S>mEdT>o qH$dm Ì`mhÿZhr
_moR>o I¨S> X{jUoH$S>o AgUma Aer Ì`m¨Mr YmaUm hmoVr.
H$Xm{MV {V`oam Xoc ã`wEJmo `m I¨S>mMmM EH$ ^mJ Agoc. Ì`m¨Zr n¦ÐdrMo Oo ZH$meo H$mT>co
Ì`mV {V`oam Xoc ã`wEJmo hm Ì`m¨Á`m H$ìnZoVrc X{jUI¨S>mMm EH$ ^mJ æhUyZM
XmIdË`mV Amcm.
1577Á`m AIoa \¬±$pÞgg Sµ>oH$ hm B¨J¬O X`mªdXu X{jU A_o[aHo$Á`m áem¨V _hmgmJamÁ`m
{H$Zmé`mH$S>o OmË`mgmR>r æhUyZ {ZKmcm.
Ì`m H$mir B¨¾c¨S> Am{U ònoZ `m¨Á`mV Zoh_rM `wÖ hmoV Ago Am{U A_o[aH$m I¨S>mVrc
ònoZÁ`m _mc_ÏmoMr cyQ> H$ë$Z YmS>er B¨J¬O Icmer Iyn lr_¨V hmoD$ eH$V. ònoZZo
A_o[aHo$Á`m A±Q>cm¨{Q>H$ {H$Zmé`mda nhmao ~gdco hmoVo. nU áem¨V _hmgmJamÁ`m
{H$Zmé`mda Agm YmoH$m Zmhr Aem g_OwVrZo {VWo _mÍ nhmam ZíhVm.
6

Sµ>oH$Zo _oJ±cZMr gm_wÑYwZr nma Ho$cr Am{U 6 gàQ>|~aÁ`m gw_mamcm Vmo áem¨V _hmgmJamV
nmoMcm. EH$m dmXimV gmnSy>Z Ì`mMo OhmO X{jUoH$S>o ^aH$Q>co. Ì`mV Vmo BVH$m
X{jUoH$S>o Jocm H$s {V`oam Xoc ã`wEJmo ho EH$ ~oQ> Amho Am{U Ì`mÁ`m X{jUocmhr
_hmgmJaM Amho Ago Ì`mÁ`m cjmV Amco.
g_wÑmÁ`m Ì`m ^mJmcm AmVm 'Sµ>oH$ n±goO' Ago Zmd Amho.
{V`oam Xoc ã`wEJmo `m ~oQ>mda _Zwï`dòVr hmoVr. _mÍ cmoH$dòVr Agcocr hr X{jUoH$S>rc
gdmªV AIoaMr ^y_r hmoVr Am{U {VWo AgUmao cmoH$ _yiMo {VWcoM a{hdmgr hmoVo ho Ì`mdoir
H$moUmcmM _mhrV ZíhVo. {V`oam Xoc ã`wEJmoMo X{jUoH$S>Mo Q>moH$ æhUOo Ho$n hm±Zª, Vo gw_mao
56 Ajm¨e X{jUocm Amho.
AmUIr H$mhr emoY KoË`mgmR>r qH$dm {ZarjUmgmR>r Sµ>oH$ {VWo Wm¨~cm Zmhr. cyQ> {_i{dUo
hmM Ì`mMm CÕoe hmoVm. OhmOmVyZ ZoVm `oBªc Aer gdª gm_wJ¬r Ì`mZo A_o[aHo$Á`m áem¨V
_hmgmJamÁ`m {H$Zmé`mdë$Z Jmoim Ho$cr Am{U áem¨V _hmgmJa Amocm¨Sy>Z Vmo B¨¾c¨S>cm naV
Jocm. n¦ÐdráX{jUm H$aUmam Vmo Xwgam YmS>gr ádmgr hmoVm.
7

2 X{jUoH$S>rc A¨Q>mpŠQ>ªH$ dVwªi

{V`oam Xoc ã`wEJmo hm _moR>èm I¨S>mMm ^mJ Zmhr ho g_Oì`mZ¨Va XoIrc X{jUoH$S>Mo I¨S>
Hw$R>oVar AgocM Agm cmoH$m¨Mm {dîdmg hmoVm. Vo áem¨V _hmgmJamV Hw$R>ohr Agy eHo$c.
_oJ±cZ Am{U Sµ>oH$Á`m ádmgm¨_wio n¦ÐdrÁ`m Ié`m AmH$mamMr ^yJmocVkm¨Zm B. g. 1600
n`«V H$ìnZm Amcr hmoVr. A_o[aHo$Mr npîM_ {H$ZmanÆ>r Hw$R>o Amho Am{U nyd}H$S>o Am{e`m
Am{U Am{\¬$Ho$Mm {H$Zmam Hw$R>o Amho ho Ì`m¨Zm _mhrV Pmco hmoVo.
EH$m ~mOycm A_o[aH$m Am{U Xwgé`m ~mOycm Am{e`m Am{U Am{\¬$H$m `m¨Á`m Xaæ`mZ n¦ÐdrMm
AÝ`mªhÿZ A{YH$ ^mJ í`mnUmam _hmgmJa hmoVm. EdT>èm _moR>èm ^mJmV \$»$ nmUr Amho
`mda cmoH$m¨Mm {dîdmg ~gV ZíhVm. `mV Hw$R>oVar AÛmn _mhrV Zgcocr _moR>r I¨S>o
AgUma AgoM Ì`m¨Zm dmQ>V hmoVo. Icmem¨Zr Aem I¨S>m¨Mm emoY À`m`cm gwadmV Ho$cr.
Am{e`mÁ`m Am¿o`ocm BªòQ> B¨{S>O ZmdmMr _moR>r ~oQ>o hmoVr. Vr EImÛm _moR>èm I¨S>mMm ^mJ
AgVrc H$m?
1602 gmcr cwBª doO X Q>moaog `m ònoZÁ`m IcmemZo `m ~oQ>m¨^modVr áX{jUm H$ë$Z Ì`m¨Á`m
{H$ZmanÆ>rMo {ZarjU Ho$co. Vr gdª ~oQ>oM hmoVr. Hw$R>coM ~oQ> I¨S> æhUË`mBVHo$ _moR>o ZíhVo.
BªòQ> B¨{S>O_Yrc Þ`w {JZr ZmdmMo gdmªV nyd}H$S>rc ~oQ> ho gdmªV _moR>o hmoVo.
Q>moaogZo `m ~oQ>mÁ`m X{jU {H$Zmé`mMm emoY KoVcm, æhUyZ X{jU {H$ZmanÆ>r ncrH$S>Á`m
g_wÑmcm Ì`mÁ`m gÞ_mZmWª, Q>moaogMr gm_wÑYwZr Ago æhUVmV. `m gm_wÑYwZrÁ`m X{jUocm
Agcoì`m O{_ZrMm H$moUVmM ^mJ Ì`mcm {Xgcm Zmhr.
Q>moaogZo ádmg Ho$cm Ì`m dfuM S>M Icmem¨Zr Am{U í`mnmé`m¨Zr BªòQ> B¨{S>O H$m~rO Ho$co
hmoVo. Q>moaogcm Oar O{_Z {Xgcr ZíhVr Var Aem VéhoÁ`m O{_ZrÁ`m ApòVÌdmg¨~¨YrÁ`m
dmdS>èm S>Mm¨Á`m H$mZmda `oV hmoÌ`m.
1642 gmcr A²ÞQ>Z dm±Z {S>_oZ `m BªòQ> B¨{S>OÁ`m JíhZªaZo A±~oc `m¨PyZ Q>mò_mZ `mÁ`m
ZoV¦ÌdmImcr X{jUoH$S>o EH$ emoY_mohr_ nmR>dcr.
8

Q>mò_mZ \$maM XwX¤dr R>acm. Ì`mÁ`m 10 _{hÞ`m¨Á`m _mohr_oV Ì`mZo g~¨Y CÏma
A_o[aHo$EdT>èm _moR>èm ^yáXoemMr áX{jUm Ho$cr nU Ì`mcm Vr ^y_r {XgcrM Zmhr.
AWmªV, Ì`m _moR>èm áXoemOdiMr H$mhr N>moQ>r ~oQ>o emoYyZ H$mT>Ë`mV Ì`mcm `e Amco. Ì`mcm
Z {Xgcoì`m ^y_rÁ`m Am¿o`ocm gmnS>coì`m EH$m ~oQ>mcm Ì`mZo BªòQ> B¨{S>OÁ`m VÌH$m{cZ
JíhZªaMo, íhm±Z {S>_oZMo, Zmd {Xco. AZoH$ dfm«Z¨Va Vo Zmd ~XcyZ Ì`mMm emoY cmdUmé`m
g¨emoYH$mÁ`m gÞ_mZmWª Vo Q>mò_m{Z`m Ago R>odË`mV Amco.
AmUIr Am¿o`ocm Q>mò_mZcm XmoZ _moR>èm ~oQ>m¨Mm emoY cmJcm, Prc¨S> ZmdmÁ`m S>>M
ám¨VmÁ`m AmR>dUrZo Ì`mZo Ì`m¨Zm Þ`yPrc¨S> Ago Zmd {Xco.
1644 gmcr Ho$coì`m AmUIr EH$m _mo{h_oV Ì`mcm nydu Z {Xgcoì`m ^y_rÁ`m CÏma
{H$Zmé`mMm emoY cmJcm. AmUIrhr H$mhr g¨{X¾Y _m{hVr H$mZmda `oV hmoVr. `m Zí`m
^y_rcm S>Mm¨Zr Þ`y hm±c¨S> Ago Zmd {Xco nU {VÁ`m{df`r Ì`m¨Zm \$maer _m{hVr ZíhVr.
X{jUoH$S>rc _moR>o I¨S> emoYUmé`m¨Mo `m chmZ _moR>èm emoYm¨¨_wio g_mYmZ Pmco ZíhVo.
X{jU Y¬wdmÁ`m g^modVr _moR>o I¨S> AgUma Am{U Ì`mMm H$mhr ^mJ áem¨V _hmgmJamV Amcm
AgUma Agm H$mhr cmoH$m¨Zm {dîdmg hmoVm. áM¨S> Aem áem¨V _hmgmJamV ádmg H$aVmZm
Ho$di `moJm`moJmZoM ho I¨S> gmnS>oc Aer Amem H$aUo H${R>UM hmoVo. Ì`mEodOr X{jUoH$S>oM
ádmg Ho$cm Va? OhmOmcm _J Vo I¨S> Z¹$sM gmnS>oc Am{U Ì`mZ¨Va Ì`mÁ`m {H$Zmé`mZo
ádmg H$aV H$aV áem¨V _hmgmJamV naV `oVm `oBªc.
1738 gmcr {n`oa ~wího X cmo{P`o hm \¬|$M X`mªdXu Am{\¬$Ho$Á`m X{jU Q>moH$mnmgyZ
X{jUoÁ`m ádmgmcm {ZKmcm. Ho$di X{jUoH$S>rc I¨S>mMm emoY KoË`mgmR>r Ho$cocm hm
n{hcmM ádmg hmoVm. AmVm ~wího ~oQ> Ago Zmd XoË`mV Amcoì`m EH$mM ~oQ>mMm> Ì`mZo emoY
cmdcm.
{`íh Omogo\$ X Ho$¾`wªcoZ-Ío_maoH$ hm AmUIr EH$ \¬|$M X`mªdXu 1771 gmcr ádmgmcm
{ZKmcm. Ì`mZohr Am{\¬$Ho$Á`m X{jUocm emoY KoVcm, nU EH$m ~oQ>mIoarO Ì`mcmhr H$mhr
gmnS>co Zmhr. Vo ~oQ> AmVm Ho$¾`wªcoZ ~oQ> æhUyZ AmoiIco OmVo.
~wího ~oQ> qH$dm Ho$¾`wªcoZ ~oQ> XmoÞhrhr Ho$n hm±Zª BVŠ`m X{jUocm ZmhrV. Ì`m_wio Ho$n hm±Zª
hrM gdmªV X{jUoH$S>Mr ^y_r g_Ocr OmV Ago.
Ooæg Hw$H$ hm gdªloñ> B¨J¬O X`mªdXu Ì`mdoir g_wÑmdaM hmoVm. Ì`mcm gdªOU H±$àQ>Z
Hw$H$ æhUyZM AmoiIVmV.
9

1768 Vo 1771 Á`m Xaæ`mZ VrZ _moR>èm _mo{h_mV H±$àQ>Z Hw$H$Zo X{jU áem¨V _hmgmJamV
ádmg H ë$Z Þ`y {JZr, Þ`y hm±c¨S> Am{U Þ`yPrc¨S>Á`m {H$Zmé`m¨Mm emoY KoD$Z Aå`mg
Ho$cm.
Q>mò_mZcm Oo gmnS>co ZíhVo Vo gdª Ì`mZo XmIdyZ {Xco. Þ`y hm±c¨S> ho OJmVrc gdmªV _moR>o
~oQ> hmo`. Vo BVHo$ _moR>o Amho H$s Ì`mMm C„oI ~aoM doim I¨S> AgmM Ho$cm OmVmo. c±{Q>Z
^mfoVrc X{jU `m AWmªÁ`m eäXmdë$Z H±$àQ>Z Hw$H$Zo Ì`mcm Am±òQµ>o{c`m Ago Zmd {Xco
Am{U Vo `mo¾`M Amho. Am{\¬$H$m Am{U X{jU A_o[aH$m Am±òQµ>o{c`mhÿZ _moR>o AmhoV na¨Vy
XmoÞhrMm H$mhr ^mJM {dfwdd¦ÏmmÁ`m X{jUocm Amho. Am±òQµ>o{c`m _mÍ nyUªnUo {dfwdd¦ÏmmÁ`m
X{jUocm Amho. nyUªnUo {dfwdd¦ÏmmÁ`m X{jUocm Agcocr hrM AmVmn`«VMr gdmªV _moR>r ^y_r
hmoVr.
nU {VWo AmUIr H$mhrM ZíhVo H$m? `m áM¨S> áem¨V _hmgmJamV EImXo `mhÿZ _moR>o I¨S>
Zgoc H$m?
áem¨V _hmgmJamÁ`m gdmªV {dòV¦V ^mJmV AOyZ H$mhr gmnS>Vo H$m ho emoYË`mgmR>r 1772
gmcr H±$àQ>Z Hw$H$ {dfwdd¦ÏmmÁ`m X{jUoH$S>rc áem¨V _hmgmJamV AmUIr EH$m _mo{h_oda
{ZKmcm. `m _mo{h_oV Ì`mZo `m n[agamMm ~maH$mBªZo emoY KoVcm Am{U Am±òQµ>o{c`m IoarO
I¨S> æhUË`mOmoJr Xwgar H$moUVrhr ^y_r Zmhr Ago {Z:g¨e`nUo XmIdyZ {Xco.
{Vgé`m _mo{h_oV Ì`mZo CÏma Am{U X{jU áem¨V _hmgmJamV emoY KoVcm. 1779 gmcr
hdmBª ~oQ>m¨da Vmo _aU nmdcm.
AmVm AmnU EH$Xm n¦ÐdrJmocmMm {dMma H$ë$`m.
{dfwdd¦Ïmm^modVr 23.5 Ajm¨e CÏma Vo 23.5 Ajm¨e X{jU hm CïU H${Q>~¨YmMm áXoe Amho.
`m gdª áXoemV, dfª^amV Xwnmar ~mam dmOVm gy`ª H$Yr Zm H$Yr S>moŠ`mda `oVmo.
CÏmaoH$S>rc g_erVmoïU áXoe 23.5 A¨e CÏma Vo 66.5 A¨e CÏma Agm ngacocm Amho. `m
^mJmV _Ý`mÞhrMm gy`ª S>moŠ`mda Z `oVm Ì`mÁ`m X{jUocm AgVmo. dg¨V F$VyV Vmo OmòVrV
OmòV S>moŠ`mda `oVmo Am{U 21 OyZcm Vmo gdmªV A{YH$ C¨Mrda AgVmo. _J Vmo naV
X{jUoH$S>o gaHy$ cmJVmo Am{U 21 {S>g|~acm Ì`mMr S>moŠ`mdarc C¨Mr gdmªV H$_r AgVo.
æhUyZ 21 OyZ hm {Xdg gdmª{YH$ _moR>m AgVmo Am{U Vr amÍ gdmªV chmZ AgVo. `mCcQ>
21 {S>g|~aMm {Xdg gdmªV chmZ Am{U amÍ gdmªV _moR>r AgVo.
`mhÿZ A{YH$ CÏmaoH$S>o Joì`mg OyZ_Yco {Xdg A{YH$m{YH$ _moR>o Am{U amÍr AmUIrM
chmZ hmoV OmVmV. {edm`, {S>g|~a _Yrc {Xdg chmZ Am{U amÍr _moR>èm hmoV OmVmV.
10

X{jUoH$S>rc g_erVmoïU áXoe, æhUOo 23.5 A¨e X{jU Vo 66.5 A¨e X{jU `mV `mÁ`m
~amo~a CcQ> n[apòWVr AgVo. _Ý`mÞhrMm gy`ª BWo Zoh_rM CÏmaocm AgVmo. 21 {S>g|~acm
Vmo OmòVrV OmòV S>moŠ`mda `oË`mÁ`m Odi `oVmo Am{U Ì`mZ¨Va _mÍ Vmo AmUIrM
CÏmaoH$S>o OmD$ cmJVmo, 21 OyZcm Vmo S>moŠ`mda `oË`mnmgyZ gdmª{YH$ cm¨~ AgVmo, æhUyZ
21 {S>g|~aMm {Xdg gdmªV _moR>m Am{U amÍ gdmªV chmZ AgVo. {OVHo$ A{YH$ X{jUocm
Omdo {VVH$s 21 {S>g|~aMr amÍ A{YH$ chmZ Am{U {Xdg A{YH$ _moR>m hmoVmo, Va 21 OyZcm
{Xdg chmZ Am{U amÍ _moR>r AgVo.
CÏma Am{U X{jU JmocmYmªV {hdmim {dë$Ö doir AgVmo. CÏmaoH$S>Á`m g_erVmoïU
H${Q>~¨YmV OmZodmar Am{U \o$~¬wdmar _{hÞ`mV gdmª{YH$ W¨S>r AgVo Am{U Owc¢ - Am±JòQ> _Yo
gdmª{YH$ CÞhmim. X{jUoH$S>Á`m g_erVmoïU áXoemV `mCcQ> OmZodmar- \o$~¬wdmarV CH$mS>m
Am{U Owc¢ Am±JòQ>_Yo W¨S>rMm H$S>mH$m AgVmo.
66.5 Ajm¨e CÏmaonmgyZ Vo CÏma Y¬wdmn`«VÁ`m áXoemcm Am{Q>ªH$ áXoe Ago æhUVmV. 21
OyZ hm {Xdg {VWo BVH$m _moR>m AgVmo H$s g¨nyUª 24 Vmg gy`ª {j{VOmÁ`m daM AgVmo.
CÏma Y¬wdmÁ`m {OVHo$ Odi Omdo {VVH$m Vmo A{YH$ H$mi AmH$memV ahmVmZm {XgVmo. Vwæhr
Oa CÏma Y¬wdmda Agmc, Va gy`ª ghm _{hZo AmH$memVM AgVmo (AWmªV Vmo H$m`_
{j{VOmOdiM AgVmo).
21 {S>g|~acm _mÍ Am{Q>ªH$ áXoemV g¨nyUª {XdgmV gy`ªXeªZ hmoVM Zmhr. Vwæhr {OVHo$
A{YH$ CÏmaocm Omc, {VVH$m Vmo A{YH$ H$mi {XgoZmgm hmoVmo. CÏma Y¬wdmda Va Vmo ghm
_{hZo A{O~mV {XgVM Zmhr.
66.5 Ajm¨emMr CÏma JmocmYmªVrc aofm æhUOo Am{Q>ªH$ áXoemMr gr_maofmM Amho.
CÏmaY¬wdmOdirc `m JmocmH$ma aofoÁ`m AmVrc áXoemcm Am{Q>ªH$ dVwªi AgoM æhUVmV.
X{jUoH$S>rc g_erVmoïU áXoemÁ`m X{jUoH$S>rc áXoe æhUOo Am{Q>ªH$ dVwªimÁ`m ~amo~a
CcQ> ~mOyMm ^mJ. gy`mªÁ`m Òð>rZo nmhVm hm áXoe hr Am{Q>ªH$ gmaImM Amho; nU
Am{Q>ªH$Á`m ~amo~a {dë$Ö, `m AWmªZoM Ì`mcm A¨Q>m{Q>ªH$ Ago æhUVmV.
66.5 Ajm¨emMr X{jUoH$S>rc aofm n¦Ðdrda Oo dVwªi H$mT>Vo Vr A¨Q>m{Q>ªH$ áXoemMr gr_maofm,
æhUyZM Ì`m ^mJmcm A¨Q>m{Q>ªH$ dVwªi æhUVmV.
A¨Q>m{Q>ªH$ áXoemV 21 {S>g|~acm gy`ª nyUª {Xdg AmH$memV {XgVmo Am{U 21 OyZcm
A{O~mV {XgV Zmhr. hr n[apòWVr Am{Q>ªH$ áXoemÁ`m ~amo~a CcQ> Amho. Vwæhr X{jU
Y¬wdmÁ`m {OVHo$ Odi Omc, {VVH$m {S>g|~a_Yo gy`ª A{YH$m{YH$ H$mi AmH$memV {XgVmo
11

Am{U OyZ_Yo H$_rV H$_r doi {XgVmo. X{jU Y¬wdmda gy`ª ghm _{hZo AmH$memV {XgVmo
Am{U ghm _{hZo {XgV Zmhr.
nmoVwªJrOm¨Á`m gmJar _mo{h_m¨Á`m H$mimnmgyZ H$moUVrM _mohr_ X{jUoH$S>rc g_erVmoïU
áXoemncrH$S>o Jocr ZíhVr.
na¨Vy H±$àQ>Z Hw$H$Zo 17 OmZodmar 1773 amoOr Amnco OhmO BVŠ`m X{jUocm Zoco H$s Ì`mZo
A¨Q>m{Q>ªH$ dVwªimV ádoe Ho$cm. Vmo Am{U Ì`mÁ`m OhmOmdarc Icmer `m¨Zm A¨Q>m{Q>ªH$
dVwªimV ádoe H$ë$Z A¨Q>m{Q>ªH$ áXoemV ádmg H$aUmao OJmVco n{hco dra hmoË`mMm _mZ
{_imcm.
`m ádmgmXaæ`mZ Hw$H$Zo XmoZ doim A¨Q>m{Q>ªH$ dVwªi Amocm¨S>co. 30 OmZodmar 1774 amoOr Vmo
gdmª{YH$ X{jUocm hmoVm. Ì`mdoir Vmo 71.2 A¨e X{jU `m Ajm¨emda nmoMcm hmoVm.
{dfwdd¦ÏmmnmgyZ X{jU Y¬wdmn`«VMo Odi Odi Mma n¨M_m¨e A¨Va Ì`mZo nma Ho$co hmoVo;
X{jU Y¬wdmnmgyZ Vmo Ho$di 2,100 {H$cmo_rQ>a Xya hmoVm.
A¨Q>m{Q>ªH$ dVwªimV ádoe Ho$ì`mnmgyZ Hw$H$cm O_rZ _mÍ {Xgcr Zmhr. Vmo {OVH$m A{YH$
X{jUocm Jocm {VVH$s W¨S>r A{YH$M dmT>cr Am{U g_wÑ A{YH$M ~\$mªi ~Zcm. Ì`mZo
A¨Q>m{Q>ªH$ dVwªimV ádmg Ho$cm Voíhm Ì`m^mJmV CÞhmimM hmoVm nU Varhr ~\$mª_wio Vmo
O{_Zrn`«V nmoMy eH$cm Zmhr.
Ì`mÁ`m A{V X{jUoH$S>rc ádmgmV H±$àQ>Z Hw$H$cm EH$ ~oQ> cmJco, Ì`mcm Ì`mZo {Vgé`m
Om±OªÁ`m gÞ_mZmWª X{jU Om±{Oª`m ~oQ> (gmCW Om±{Oª`m Am`c¨S>) Ago Zmd {Xco, ho ~oQ>
{V`oam Xoc ã`wEJmoÁ`m nyd}cm 1,770 {H$cmo_rQ>a A¨Vamda hmoVo. Vmo X{jU g±ÞS>{dM
~oQ>mn`«Vhr Jocm. (Acª Am±\$ g±ÞS>{dM Ì`mdoir B¨J¬O Zm¢goZoMo á_wI hmoV æhUyZ `m ~oQ>m¨Zm
Ì`m¨Mo Zmd XoË`mV Amco.)
X{jU Om±{Oª`m ~oQ> ho Odinmg Ho$n hm±ZªBVHo$M X{jUocm Amho nU X{jU g±ÞS>{dM ~oQ>o
_mÍ Ì`mhÿZ A{YH$ X{jUocm AmhoV. Ho$n hm±ZªÁ`mhr X{jUocm Agcocr hr n{hcrM ^y_r
hmoVr. `m g_yhmVrc X{jU Q>moH$mH$S>Mo ~oQ>hr 59.4 Ajm¨e X{jUocm Agì`mZo Vo X{jU
g_erVmoïU H${Q>~¨YmVM `oVo.
H±$àQ>Z Hw$H cm A¨Q>m{Q>ªH$ dVwªimV _mÍ H$moR>oM O_rZ gmnS>cr Zmhr.
12

3 A¨Q>m{Q>ªH$ dVwªimÁ`m {H$Zmé`mda

H±$àQ>Z Hw$H$Á`m _mo{h_m¨_wio _hmgmJamÁ`m X{jU ^mJmV _moR>èm á_mUmda grc d Xod_mgo
(íhoc) Agì`mMo AmT>ico hmoVo. grc _mem¨Mr Ho$gmi H$mVS>r Am{U Xod_mem¨Mr Ma~r \$ma
{H$_Vr AgVo æhUyZ `m Xmohm|Á`m {eH$margmR>r _ÁN>r_mar OhmOo X{jUoH$S>o {ZKmcr VgoM
g¨emoYH$hr {ZKmco.
{dì`_ pò_W `m B¨J¬O Zm¢XcmVrc A{YH$mé`mZo Am±ŠQ>mo~a 1819 _Yo X{jU eoQ>c¨S> ~oQ>mMm
emoY cmdcm (òH$m±Q>c¨S>Á`m CÏmaoH$S>rc eoQ>c¨S> ~oQ>m¨á_mUo, æhUyZ Ago Zmd XoË`mV Amco).
hr ~oQ>o \$m±H$c¨S ~oQ>m¨Á`m WoQ> X{jUocm AmhoV Am{U `m g_yhmVrc gdmªV X{jUoH$S>Mo ~oQ> 63
A¨e X{jU Ajm¨emda Amho. Ì`mdoin`«V _mhrV Agcoì`mn¢H$s ho gdmªV X{jUoH$S>Mo ~oQ>
hmoVo nU Varhr Vo X{jU g_erVmoïU H${Q>~¨YmVM hmoVo.
ES>dS>ª ~¬±Þg{\$ìS> `m B¨J¬O Zm¢goZoÁ`m H$_m¨S>aZo X{jU eoQ>c¨S> ~oQ>m¨Mm ádmg Ho$cm Am{U
nwT>o Vmo 64.5 A¨e X{jU Ajm¨emn`«V nmoMcm. 30 OmZodmar 1820 cm Ì`mcm H$Xm{MV
O_rZ {Xgcr Agoc. X{jU eoQ>c¨S> ~oQ>m¨Á`m ncrH$S>rc X{jUoH$S>Á`m g_wÑmcm AÛmnhr
Ì`mÁ`m gÞ_mZmWª ~¬±Þg{\$ìS> gm_wÑYwZr AgoM Zmd Amho.
13

Ì`mM dfu, æhUOo 16 Zmoíh|~a 1820 cm, Z±Wm{Z`oc ~¬mCZ nm_a `m 21 dfm«Á`m
A_o[aH$Z A{YH$mé`mcm ~¬±Þg{\$ìS> gm_wÑYwZrÁ`m X{jUocm {ZpîMVnUo O_rZ {Xgcr.
grc _mem¨Á`m {eH$margmR>r Jocoì`m OhmOm¨Á`m Vm¨S>èmVrc EH$m N>moQ>èmem OhmOmMm Vmo
á_wI hmoVm.
~¬±Þg{\$ìS> Am{U nm_a `m XmoKm¨Zm {Xgcocr O_rZ hr Eg `m B¨J¬Or AjamÁ`m AmH$mamÁ`m
Aë¨$X ÜrnmMm ^mJ hmoVr. A_o[aH$Z cmoH$m¨Zr `mcm nm_ac²ÞS> Ago Zmd {Xco. hr O_rZ
~¬±Þg{\$ìSZoM áW_ emoYcr Agm B¨J¬Om¨Mm Xmdm hmoVm æhUyZ Ì`mdoiÁ`m B¨J¬O Zm¢XcmMm
á_wI Ooæg J¬±h±_ `mÁ`m gÞ_mZmWª B¨J¬Om¨Zr `mcm J¬±h±_c²ÞS> Ago Zmd {Xco.
1964 gmcmn`«V hm ZmdmMm dmX MmcyM hmoVm. AmVm `mcm A¨Q>m{Q>ªH$ Ürn æhUVmV.
~¬±Þg{\$ìS> Am{U nm_a ho A¨Q>m{Q>ªH$ I¨S>mMm EdT>m _moR>m ^y^mJ emoYyZ H$mT>Umao B{VhmgmVrc
n{hcoM dra hmoVo Iao, nU Ì`m¨Zm _mÍ AmnU H$emMm emoY cmdcm Amho `mMr H$ìnZmM
ZíhVr.
7 \o$~¬wdmar 1821 cm Om±Z S>opíhg `m grc _mem¨Mr {eH$ma H$aUmé`m A_o[aH$Z _ÁN>r_mamZo
A¨Q>m{Q>ªH$ Ürnmda áÌ`j n{hco nmD$c R>odco. 1955 gmcr Ì`mÁ`m OhmOmÁ`m Zm|Xr
gmnS>ì`mda Ì`m¨Mm Ooíhm Aå`mg Ho$cm Jocm Ì`mdoirM hr Jmoð> áW_ COoS>mV Amcr. hr
O_rZ æhUOo A¨Q>m{Q>ªH$ I¨S>mMm EH$ ^mJ Agmdr Ago S>opíhgZo Amnì`m Zm|XrV æh¨Q>co
hmoVo, nU Ì`mÁ`mH$S>o `mgmR>r H$mhr nwamdm ZíhVm. Varhr `m ^y_rda nmD$c R>odUmam VmoM
n{hcm dra hmoVm.
~¬±Þg{\$ìS>, nm_a Am{U S>opíhg `m¨Á`mer g¨~¨{YV Agcocm A¨Q>m{Q>ªH$ ÜrnmMm ^mJ hm H$mhr
A¨Q>m{Q>ªH$ áXoemMm ^mJ Zmhr. `m ÜrnmMm ~amMgm CÏmaoH$S>rc ^mJ X{jU g_erVmoïU
H${Q>~¨YmV ngacm Amho. A¨Q>m{Q>ªH$ ÜrnmMm gdmªV CÏmaoH$S>rc ^mJ 63A¨e X{jU
Ajm¨emda Amho Am{U Vmo gmYmaUnUo A¨Q>m{Q>ªH$ dVwªimÁ`m 400 {H$cmo_rQ>a CÏmaocm `oVmo.
a{e`Z cmoH$ A{V CÏmaoH$S>rc Am{Q>ªH$ áXoemMo g¨emoYZ H$aË`mV Jw¨Vco hmoVo, Ì`mMá_mUo
A¨Q>m{Q>ªH$ áXoemH$S>ohr cj Ûmdo Ago Ì`m¨Zm dmQ>co.
n{hcm AcoŠPm¨S>a, `m a{e`mÁ`m PmaZo 1819 gmcr \±${~`Z Jm±Q>{c~ ~o{cÞJhmoPoZ `mcm
X{jUoH$S>rc _mo{h_oda nmR>dco. H±$àQ>Z Hw$H$ {OWda Jocm hmoVm Ì`mhrncrH$S>o X{jUocm
OmË`mMo AmXoe ~o{cÞJhmoPoZcm {_imco hmoVo.
~o{cÞJhmoPoZZo namH$mñ>oMo á`ÌZ Ho$co nU ~\$mª_wio Ì`mcm H±$àQ>Z Hw$H$ EdT>o A¨Vahr
JmR>Vm Amco Zmhr. na¨Vy Ì`mcm EH$ N>moQ>o ~oQ> gmnS>co Ì`mcm Ì`mZo {nQ>a-1 ~oQ> Ago {nQ>a X
J¬oQ> `m a{e`Z PmaMo Zmd {Xco.
14

{nQ>a-1 ho ~oQ> 68.8 `m X{jU Ajm¨emda, qH$dm A¨Q>m{Q>ªH$ dVwªimV 250 {H$cmo_rQ>a
X{jUocm Amho. A¨Q>m{Q>ªH$ áXoemVrc hr n{hcr ^y_r hmo`.
Ì`mZ¨Va ~o{cÞJhmoPoZcm A¨Q>m{Q>ªH$ ÜrnmÁ`m npîM_ocm EH$m _moR>èm ~oQ>mMm emoY cmJcm.
Ì`mcm Ì`mZo AcoŠPm¨S>a-1 `m Ì`mÁ`m PmaMo Zmd {Xco. AcoŠPm¨S>a-1 ho ~oQ> A¨Q>m{Q>ªH$
áXoemVrc, qH$~hÿZm Ho$n hm±ZªÁ`m X{jUoH$S>rc, gdmªV _moR>o ~oQ> R>aco.
~o{cÞJhmoPoZZo A¨Q>m{Q>ªH$ I¨S> áÌ`j nm{hco hmoVo H$s Zmhr `mMr ImÍr XoVm `oV Zmhr.
cm¨~yZ {XgUmar ~\$mªMr amg æhUOo ZwgVm ~\ª$M Amho H$s Ì`mImcr O_rZ Amho ho gm¨JUo
Vgo H$R>rU Amho. Ì`mcm Oa ho I¨S> {Xgco Agoc Va Vo nhmUmam Vmo n{hcmM _Zwï` hmo`.
`mMr MMmª H$aË`mnojm ho lo` {d^mJyZ Ûmdo ho CÏm_. A_o[aHo$Á`m nm_aZo, B¨¾c¨S>Á`m
~¬±Þg{\$ìS>Zo Am{U a{e`mÁ`m ~oqcJhmoPoZZo `m I¨S>mMo H$mhr ^mJ 1820 gmc g¨nË`mnydu
nm{hco Ago æhUË`mV H$mhrM AS>MU AgË`mMo H$maU Zmhr.
`mV cjmV R>odË`mgmaIr _hÌdmMr Jmoð> Aer H$s, Ì`m¨Zr nm{hcocr O_rZ EImÛm I¨S>mMm
^mJ hmoVr H$s Vo EH$ ~oQ> hmoVo ho `m {VKm¨n¢H$s H$moUrM {ZpîMVnUo gm¨Jy eH$V ZíhVo. Vmo
I¨S>mMm EH$ ^mJ hmoVm Ago S>opíhg æhUV hmoVm, nU Vmo Ho$di Ì`mMm A¨XmO hmoVm.
Ì`mÁ`mH$S>o H$mhr nwamdm ZíhVm.
H±$àQ>Z Hw$H$Zo JmR>cocr X{jUoH$S>rc gr_m AIoa 1823 gmcr Amocm¨S>Ë`mV Amcr. Ooæg
doS>oc Á`m ZoV¦ÌdmImcrc Xod_mem¨Mr {eH$ma H$aUmé`m B¨¾c¨S>Á`m OhmOmZo AmVmn`«V
H$moUrM Z nmoMcoì`m gdmªV X{jUoH$S>rc g_wÑmÁ`m ^mJmMm emoY cmdcm. 20 \o$~¬wdmar
1823 amoOr doS>oc 72.25 A¨e X{jU Ajm¨emn`«V nmoMcm, Ì`mZ¨Va _mÍ ~\ª$ Am{U dmXir
dmao `m_wio Ì`mcm naV {\$amdo cmJco.
hm EH$ ZdmM {dH¬$_ hmoVm. doS>oc X{jU Y¬wdmnmgyZ Ho$di 2,000 {H$cmo_rQ>a A¨Vamda
hmoVm.
doS>ocZo g_wÑmÁ`m Â`m ^mJmV ádoe Ho$cm hmoVm, Vmo A¨Q>m{Q>ªH$ ÜrnmÁ`m nyd}H$S>rc áXoe
hmoVm. Am{U Ì`mcm AmVm 'doS>oc g_wÑ' AgoM Zmd Amho.
`m ^mJmVrc g_wÑ nma X{jU Y¬wdmn`ª¨ V ngacocm Agmdm Agm doS>ocMm H$`mg hmoVm Am{U
Ho$di ~\$mª_wioM OhmOo {VWn`«V OmD$ eH$V ZmhrV Ago Ì`mcm dmQ>V hmoVo. na¨Vy
Ì`mZ¨VaÁ`m H$mhr dfmªV Vo Iao ZíhVo Ago {gÖ Pmco. doS>ocMm g_wÑ 76 A¨e X{jU
Ajm¨emn`«V ngacocm Amho, {VWnmgyZ Ì`mMm {H$Zmam gwë$ hmoVmo Am{U X{jU Y¬wd {VWyZ
1500 {H$cmo_rQ>a Xya Amho.
15

1820 Á`m XeH$mVrc A¨Q>m{Q>ªH$ dVwªimÁ`m Amg_¨VmVrc gdª emoY {V`oam Xoc ã`wEJmoÁ`m
X{jUoH$S>rc áXoemVrc hmoVo. 1831 gmcr A¨Q>m{Q>ªH$ dVwªimVrc ncrH$S>Á`m ~mOycm
Agcoì`m ^y_rMm áW_M emoY cmJcm.
Ì`m dfu Om±Z {~¬òH$mo `m B¨J¬O X`mªdXu Icmemcm Am{\¬$Ho$Á`m ~é`mM X{jUocm áW_M
{H$ZmanÆ>r {Xgcr. Vr A¨Q>m{Q>ªH$ dVwªimÁ`m gw_mao 96 {H$cmo_rQ>a CÏmaocm hmoVr, æhUOo Vr
X{jUoH$S>rc g_erVmoïU H${Q>~¨YmVM hmoVr. Ì`mcm Ì`mZo 'E¨S>~u c±ÞS>' Ago Ì`mÁ`m
OhmOmÁ`m _mcH$mMo Zmd {Xco. AWmªV hr O_rZ Ì`mZo H$mhr A¨Vamdë$Z nm{hcr hmoVr.
~\$mª_wio Vmo áÌ`j {VWda OmD$ eH$cm Zmhr.
1840 gmcr Â`yc Ûw_m² Xw{dªc `m \¬|$M g¨emoYH$mZo Am±òQµ>o{c`mhÿZ X{jUoÁ`m ádmgmcm
gwadmV Ho$cr Am{U Ì`mcm {Xgcocr {H$ZmanÆ>r ~amo~a A¨Q>m{Q>ªH$ dVwªimdaM hmoVr. 'AmX>ocr
c±ÞS>' Ago Amnì`m nÌZrMo Zmd Ì`mZo Ì`m ^yáXoemcm {Xco.
Odi Odi Ì`mM gw_mamg Mmìgª {dìH$sg hm A_o[aH$Z g¨emoYH$ E¨S>~u c±ÞS Am{U AmX>ocr
c±ÞS `m Xaæ`mZÁ`m cm¨~M cm¨~ {H$Zmé`mZo Amnco OhmO KoD$Z OmV hmoVm. hr {H$ZmanÆ>r
~amo~a A¨Q>m{Q>ªH$ dVwªimdaM hmoVr. qhXr _hmgmJamÁ`m X{jUocm Agcoì`m `m {H$Zmar
áXoemcm {dìH$sg c±ÞS æhUyZ AmoiIVmV.
naV Amì`mda, `mnyduÁ`m drg dfmªVrc {Za{Zamú`m emoYm¨Mm EH${ÍV {dMma Ho$cm AgVm
Ì`mdë$Z A¨Q>m{Q>ªH$ I¨S>mÁ`m ApòVÌdmMm nwamdm {_iVmo Ago {dìH$sgZo gdªáW_ {ZXeªZmg
AmUyZ {Xco.
Ì`mMo æhUUo H$moUmcmhr nQ>oc AgoM hmoVo Am{U Vo gdª g¨emoYH$m¨Zr _mZco. gdmªV
X{jUoH$S>rc ho I¨S> nyUªnUo A¨Q>m{Q>ªH$ áXoemV Amho Am{U Vo H$m`_M ~\$mªÁN>m{XV AgVo. ho
I¨S> _Zwï`ámË`m¨Zr dòVr H$aË`mgmaIo Zmhr. AmOVmJm`V Ho$di H$mhr g¨emoYH$ Am{U
emôkM {VWo H$mhr WmoS>èm H$mimgmR>r dmòVí` H$aVmV.
A¨Q>m{Q>ªH$m ho Zmd `m I¨S>mgmR>r `mo¾`M Amho.
16

4 X{jU Y¬wdmn`«V X{jUocm

EH$Xm A¨Q>m{Q>ªH$m I¨S>mMm emoY cmJì`mda VoWrc emoYH$m`ª Omo_mZo gwë$ Pmco. cmoH$m¨Zm `m
Zí`m I¨S>mMo gdª ~maH$mdo g_OyZ À`m`Mo hmoVo.
1841 gmcÁ`m OmZodmar _{hÞ`mV Ooæg ŠcmHª$ am±g `m òH$m±{Q>e g¨emoYH$mZo A¨Q>m{Q>ªH$
{H$Zmé`mZo ádmg H$aVmZm Ì`mcJVÁ`m EH$m ImS>rV ádoe Ho$cm. Þ`yPrc¨S>Á`m X{jUocm
hm ^mJ Amho Am{U Ì`mcm AmVm am±g g_wÑ AgoM æhUVmV.
`mÁ`m npîM_ {H$Zmé`mcm am±gZo 'píhŠQ>mo[a`m c±ÞS>' Ago Zmd {Xco H$maU Mma dfm«nyduM
B¨¾c¨S>_Yo píhŠQ>mo[a`m amUrMm amÂ`m{^foH$ Pmcm hmoVm. `m npîM_ {H$Zmé`mcm g_m¨Va
Aer EH$ ndªVm¨Mr am¨J hmoVr, {Vcm am±gZo '{áÞg Aì~Q>ª ndªVam¨J' Ago píhŠQ>mo[a`m
amUrÁ`m nVrMo Zmd {Xco.
am±g g_wÑmV am±gZo AmUIr X{jUoH$S>o ádmg Ho$cm. AIoa 60 Vo 90 _rQ>a C¨MrMr ~\$mªMr
OUy áM¨S> q^VM g_moa Amì`mda Ì`mcm Wm¨~mdo cmJco. hr ~\$mªMr áM¨S> amgM hmoVr. hm
17

~\ª$ áW_ O{_Zrda V`ma Pmcm hmoVm, nU AmUIr ~\ª$ Ì`mÁ`mda gVV V`ma hmoV
Joì`m_wio Vmo g_wÑmV T>H$ccm Jocm hmoVm.
`m ~\$mªÁ`m amerZo am±g g_wÑmMm ~amMgm ^mJ í`mncm hmoVm. AmVm Â`mcm am±g ~\ª$amg
æhUVmV Vmo áXoe Odi Odi \¬$mÞg `m XoemBVH$m _moR>m Amho.
Â`m {R>H$mUr am±gcm hr ~\ª$amg cmJcr Ì`m {R>H$mUr Or O{_Z Amho {Vcm AmVm am±g ~oQ>
æhUyZ AmoiIVmV. 27 OmZodmar 1841 amoOr am±gcm `m ~oQ>mda XmoZ Âdmcm_wItMm emoY
cmJcm, Ì`m¨Zm Ì`mZo '_mC¨Q> E~ªg' Am{U '_mC¨Q> Q>oaa' Aer Amnì`m XmoZ OhmOm¨Mr Zmdo
{Xcr. `mn¢H$s _mC¨Q> E~ªg hm A{YH$ C¨M Amho Am{U Ì`mMr C¨Mr 3.7 {H$cmo_rQ>a BVH$s Amho.
hm OJmVrc gdmªV X{jUoH$S>rc {Od¨V Âdmcm_wIr Amho.
am±g ~oQ>mÁ`m nyd}H$S>rc Iwcm g_wÑ npîM_oH$S>rc g_wÑmnojm A{YH$ X{jUoH$S>o ngacm
Amho. npîM_oH$S>rc ImS>rcm am±gZo '_±H$³_S>m} ~o' Ago Ì`mÁ`m OhmOmdarc EH$m ghH$mé`mMo
Zmd {Xco.
A¨Q>m{Q>ª>H$mhÿZ naV {ZKË`mnydu am±gZo am±g ~\ª$amerÁ`m H$S>oZo gw_mao 720 {H$cmo_rQa ádmg
H$ë$Z `m ~\ª$amerMm emoY KoVcm. 1842 gmcr Vmo naV EH$Xm am±g g_wÑmV Jocm Am{U
Ì`mZo 78.15 Ajm¨e X{jUon`«V nmoMË`mMm Zdm {dH¬$_ Ho$cm. BWyZ X{jU Y¬wd \$»$
1,300 {H$cmo_rQ>a Xya hmoVm.
Oa am±g ~\ª$amg Zmhrer Pmcr Aer AmnU jU^a H$ìnZm Ho$cr, Va am±g g_wÑ OJmVrc
H$moUÌ`mhr _hmgmJamnojm gdmª{YH$ X{jUoH$S>o ngacm Amho Ago Amnì`m cjmV `oBªc.
Ì`mMr X{jU gr_m 86 A¨e X{jU Ajm¨emda Amho æhUOo X{jU Y¬wdmnmgyZ Oo_Vo_ 450
{H$cmo_rQ>a.
X{jU Y¬wd A¨Q>m{Q>ªH$ I¨S>mda Amho , Am{U am±g X{jUocm {OVŠ`m A¨Vamn`«V OmD$ eH$cm
hmoVm, Ì`mncrH$S>o OhmOmVyZ OmVm `oUma Zmhr, ho 19í`m eVH$mÁ`m _Ý`mn`«V ònð> Pmco
hmoVo. Oa H$moUmcm X{jU Y¬wdmÁ`m AmUIr Odi Om`Mo Agoc Va Ì`mcm O{_Zrdë$ZM
ádmg H$amdm cmJoc.
nU A¨Q>m{Q>ªH$mda Ia¨ Va O_rZ Aer ZíhVrM, hmoVm Vmo \$»$ ~\ª$. ~\$mªdë$Z cm¨~daMm
ádmg H$aUo H$mhr gmono Zmhr. am±gÁ`m ádmgmZ¨Va AZoH$ df} OhmOo A¨Q>m{Q>ªH$m^modVr
KmoQ>miV hmoVr, nU H$moUmcmhr Ì`m I¨S>mda nm` R>odVm Amcm Zmhr.
1895 gmcmÁ`m gwadmVrcm {cAmoZmS>ª {H¬$òQ>oÞgZÁ`m ZoV¦ÌdmImcr Xod_mem¨Mr {eH$ma
H$aUmao Zm±d}Mo EH$ OhmO am±g g_wÑmÁ`m H$mR>mdarc píhŠQ>mo[a`m c±ÞS> cm nmoMco. 23
18

OmZodmar 1895 amoOr Ì`mn¢H$s H$mhr OU OhmOmdë$Z CVë$Z áW_M A¨Q>m{Q>ªH$ I¨S>mda C^o
am{hco.
AWmªV, 70 dfm«nydu S>opíhgZo A¨Q>m{Q>ªH$ I¨S>mda nXmnªU Ho$co hmoVo, nU 1895 gmcr Vo
H$moUmcmM _m{hV ZíhVo. {edm`, S>opíhg A¨Q>m{Q>ªH$ Ürnmda C^m am{hcm hmoVm, Am{U Ì`mMm
H$mhr ^mJ X{jUoÁ`m g_erVmoïU H${Q>~¨YmV `oVmo. A¨Q>m{Q>ªH$ dVwªimVrc A¨Q>m{Q>ªH$ I¨S>mda
gdªáW_ nmD$c R>odË`mMm _mZ {H¬$òQ>oÞgZ Am{U Ì`mÁ`m ghH$mé`m¨ZmM {_iVmo.
`m M_yV H$mòQ>}Z B. ~moa³J¬o{dÞH$ ZmdmMm EH$ Zm±d}{O`Z hr hmoVm. 1898 gmcr AmUIr 9
cmoH$m¨gh Ì`mZo {hdmú`mÁ`m g¨nyUª _mog_mV A¨Q>m{Q>ªH$mÁ`m {H$Zmé`mda ádmg Ho$cm.
AmVmn`«V {hdmú`mÁ`m _mog_mV `m I¨S>mcm ^oQ> XoUmao ho OJmVrc n{hcoM ádmgr hmoVo.
1900 gmcÁ`m A¨Q>m{Q>ªH$mÁ`m CÞhmú`mV ~moa³J¬o{dÞH$ naV Amcm Am{U `mdoir _mÍ Ì`mZo
nydunojm A{YH$ H$mhr Var H$am`Mo R>adco. OhmOmdë$Z CVë$Z Ì`mZo ~\$mªdë$Z OmË`mMo,
òH$sB¨J H$aË`mMo, ~yQ> MT>dco Am{U X{jUoH$S>o Hy$M Ho$co. áÌ`j A¨Q>m{Q>ªH$mda ádmg
H$aË`mMm hm n{hcmM YmS>gr á`ÌZ hmoVm.
16 \o$~¬wdmar 1900 amoOr ~moa³J¬o{dÞH$ 78.8 A¨e X{jU Ajm¨emda nmoMcm , Vo {R>H$mU
X{jU Y¬wdmnmgyZ Ho$di 1,250 {H$cmo_rQ>ada hmoVo. AIoa 60 dfm«Z¨Va am±gMm {dH¬$_ Ì`mZo
_moS>cm hmoVm.
Ì`mZ¨Va A¨Q>m{Q>ªH$mÁ`m áÌ`oH$ _mo{h_oVrc cmoH$ am±g ~\ª$amerda CVë$ cmJco. áÌ`oH$mZoM
n{hcm {dH¬$_ _moSy>Z A{YH$m{YH$ X{jUooH$S>o OmË`mMm á`ÌZ Ho$cm. gdªáW_ X{jU Y¬wdmda
nmD$c R>odË`mMm _mZ {_idmdm hoM áÌ`oH$mMo Ý`o` hmoVo.
am±~Q>ª \$mìH$Z òH$m±Q> `m B¨J¬O g¨emoYH$mZo hm {dH¬$_ H$aË`mMm Ý`mgM KoVcm hmoVm.
AWmªV, ~\$mªdë$Z H$mhr ZwgVo X{jUoH$S>o MmcV OmVm `oV Zmhr qH$dm Xyada ~\$mªdë$Z
KgaV, æhUOo òH$s H$aVhr OmVm `oV Zmhr. Aß, OiU, V¨~y, Am{U BVa gm_wJ¬rMrhr gmo`
H$amdr cmJVo, Zmhr Va \$mago A¨Va nma H$aË`mnyduM Cnmg_marZo qH$dm W¨S>rZo JmoRy>Z Vwæhr
_aU nmdmc.
`mMmM AWª, ~\$mªdë$Z ádmg H$ë$ eH$Vrc Aer H$mhr dmhZo æhUOo 'òcoO' ~amo~a Þ`mdr
cmJVrc. Vw_Mo gm_mZ `mda R>odVm `oBªc. `m T>H$cJmS>èm Vwæhmcm òdV:cm Var AmoTV
Þ`mí`m cmJVrc AWdm Ì`mgmR>r H$mhr ámUr gmo~V Þ`mdo cmJVrc. `mgmR>r W¨S>rMr gd`
AgUmao Ho$gmi Hw$Ío gdm}Ïm_ _mZVmV.
1902 Á`m AIoarg òH$m±Q>Zo am±g g_wÑmV ádoe Ho$cm Am{U Ì`mÁ`m nyd}Á`m {H$Zmé`mH$S>rc
^y_rcm, Ì`mdoir ZwH$VmM B¨¾c¨S>Mm amOm Pmcoì`m 7í`m ES>dS>ªMo Zmd {Xco. òH$m±Q> Am{U
19

Ì`mÁ`m ghH$mé`m¨Zr am±g ~\ª$amerdë$Z Ì`m¨Á`m ~\$mªVrc JmS>èm AmoT>V Zoì`m. 13 {S>g|~a
1902 cm Vo 82.28 A¨e X{jU Ajm¨emda nmoMco, {VWyZ X{jU Y¬wd Ho$di 870
{H$cmo_rQ>a Xya hmoVm.
OmZodmar 1909 _Yo òH$m±Q>Mm EH$ ghH$mar, B¨J¬O g¨emoYH$ AZ}òQ> e±H$ìQ>Z, `mZo X{jU
Y¬wdmda OmË`mMm AmUIr EH$ á`ÌZ Ho$cm. 9 OmZodmar 1909 cm ~\$mªVyZ Amnmnì`m
T>H$cJmS>èm AmoT>V hm Mma OUm¨Mm M_y 88.38 A¨e X{jU Ajm¨emn`«V nmoMË`mV `eòdr
Pmcm. X{jU Y¬wd AmVm \$»$ 180 {H$cmo_rQ>a Xya hmoVm.
nU Ì`m¨Zm {VWyZ naV {\$aUo ^mJ hmoVo. Oa Vo VgoM nwT>o Joco AgVo Va naVrÁ`m
ádmgmgmR>r H$mhrM ImÛnXmWª {e„H$ am{hco ZgVo. na¨Vy X{jU Y¬wd EH$m C¨M nR>mamda
Amho ho _mÍ Vo XmIdy eH$co.
AmVm eodQ>Á`m á`ÌZmMr gdª V`mar Pmcr hmoVr. òH$m±Q> AmUIr EH$ á`ÌZ H$ë$Z nhmUma
hmoVm. amoAm±ìS> A_w¨S>goZ hm Zm±d}Mm g¨emoYH$hr Amnì`m á`ÌZmgmR>r V`ma hmoVm. Ì`mZo
`mnydu Am{Q>ªH$ áXoemV ~aoM g¨emoYZ Ho$co hmoVo.
A_w¨S>goZZo Amnì`m _mo{h_oMr Iyn H$miOrnydªH$ V`mar Ho$cr hmoVr. A¨Q>m{Q>ªH$ áXoemV
AmVmn`«V H$moUrM Ì`mÁ`mBVHo$ Hw$Ío _mo{h_ogmR>r dmnaco ZíhVo. Amdî`H$ Vr gdª gm_wJ¬r
dmhÿZ ZoË`mgmR>r, ~\$mªVrc T>H$cJmS>èm AmoT>Ë`mgmR>r, Ì`mÁ`mH$S>o 52 Hw$Ío hmoVo. 20
Am±ŠQ>mo~a 1911 cm Ì`mZo am±g ~\ª$amg Amocm¨S>Ë`mg gwadmV Ho$cr. dmQ>oda Ì`mZo Ae»$
Hw$Î`m¨Zm _më$Z, BVa Hw$Î`m¨Zm ImD$ KmVco. `m_wio Ì`mZo ~amo~a AmUcocm ImÛnXmWm«Mm
gmR>m \$»$ _mo{h_oVrc g^mgXm¨gmR>r amIyZ R>odVm Amcm Am{U Vmo H$_r nS>Ë`mMr ^rVr
am{hcr Zmhr.
14 {S>g|~a 1911 amoOr A_w¨S>goZ X{jU Y¬wdmda nmoMcm. {VWo Ì`m¨Zr EH$ IyU (_mHª$a)
_mJo R>odcr. Vmo Am{U Ì`mMo ghH$mar 21 OmZodmar 1912 cm Ì`m¨Á`m OhmOmda naV Amco,
Ì`mdoir Ì`m¨Á`mH$S>o 12 Hw$Ío Am{U ~aoMgo ImÛnXmWª {e„H$ hmoVo. `m _mo{h_oVrc gdª
g^mgX V¨XwêòV Am{U gwIë$n naV Amco hmoVo.
òH$m±Q>Á`m _mo{h_oMr AmIUr BVH$s H$miOrnydªH$ Ho$cr Jocr ZíhVr Am{U Ì`mZo BVŠ`m
g¨¼`ooZo Hw$Íohr Zoco ZíhVo. eodQ>Á`m 640 {H$cmo_rQ>a A¨VamgmR>r Ì`m¨Zm T>H$cJmS>èm
òdV:M AmoT>mí`m cmJì`m hmoÌ`m.
AIoa 17 OmZodmar 1912 amoOr Vo X{jU Y¬wdmda nmoMco, nU A_w¨S>goZZo {VWo R>odcocr
IwUoMr dòVy Ì`m¨Zm {VWo gmnS>cr. æhUOo e`ªVrV Vo haco hmoVo. X{jU Y¬wdmda
20

nmoMË`mgmR>r Ì`m¨Zm 69 {Xdg cmJco hmoVo Am{U A_w¨S>goZcm `mgmR>r \$»$ 55 {Xdg nwaco
hmoVo.
òH$m±Q> Am{U Ì`mMo Mma ghH$mar WH$co ^mJco hmoVo nU {dlm¨VrgmR>r Wm¨~Uohr Ì`m¨Zm eŠ`
ZíhVo. eŠ` {VVŠ`m ÌdaoZo naV `oUo Ì`m¨Zm ^mJ hmoVo, AÞ`Wm, Ì`m¨Á`mH$S>rc AßmMm
gmR>m g¨nwð>mV Amcm AgVm. naVrÁ`m ádmgmV nmMhr OU 9 {Xdg EH$m {h_ dmXimV
gmnS>co. 29 _mMª cm qH$dm Ì`m gw_mamg gdªOU W¨S>rZo _aU nmdco.
Xaæ`mZ, {dìho_ {\$ìMZa hm YmS>gr O_ªZ g¨emoYH$ doS>oc g_wÑmV nmoMcm Am{U Ì`mÁ`m
X{jU gr_oda Ì`mcm am±g ~\ª$amerEdT>èm AmUIr EH$m _moR>èm ~\ª$amerMm emoY cmJcm.
`m Xwgé`m amerMo Zmd '{\$ìMZa ~\ª$ amg'.
Oa ~\$mªÁ`m amer¨H$S>o Xwcªj Ho$co Va am±g g_wÑ Am{U doS>oc g_wÑ ho Ho$di 965
{H$cmo_rQ>a ngacoì`m O{_Zr_wio EH$_oH$m¨nmgyZ {d^mJco Joco AmhoV. `m áXoemcm
A¨Q>m{Q>ªH$mÁ`m XmoZ {d^mJm¨Zm OmoS>Umar g¨`moJ^y_r (BòW_g) æhUVm `oBªc.
nydª Am{U npîM_ A¨Q>m{Q>ªH$m ho XmoZ ^mJ AmH$mamZo {^ß AmhoV. A_o[aH$m I¨S>mÁ`m X{jUocm
Agcoì`m npîM_ A¨Q>m{Q>ªH$mMr {H$ZmanÆ>r A{Z`{_V Amho. A¨Q>m{Q>ªH$ Ürn `m áXoemV `oVo.
A¨Q>m{Q>ªH$ I¨S>mMm hm gw_mao EH$ V¦{V`m¨e ^mJ Amho Ago {XgyZ `oVo.
nydª A¨Q>m{Q>ªH$mMr {H$ZmanÆ>r Odi Odi AYªdVwªimH$ma Amho Am{U Vr gmYmaUnUo A¨Q>m{Q>ªH$
dVwªimdaM `oVo. hm ^mJ Am{\¬$H$m, Am{e`m Am{U Am±òQµ>o{c`mÁ`m X{jUocm `oVmo.
am±g g_wÑ Am{U doS>oc g_wÑmÁ`m nydª {H$Zmé`mZo, g¨`moJ^y_rhr Amocm¨S>Umar, A¨Q>m{Q>ªH$mVrc
gdmªV _moR>r ndªVam¨J Amho . {Vcm 'Qµ>mÞg A¨Q>m{Q>ªH$ _mC¨Q>Z' Ago Zmd Amho. `mVrc EH$m
ndªV{eIamMo Zmd '_mC¨Q> {\¬$`m±\$ Z±ÞgoZ' Ago Amho. Am{Q>ªH$ áXoemV ~aoM g¨emoYZ
Ho$coì`m Zm±d}Á`m EH$m dramMo Zmd Ì`mcm XoË`mV Amco Amho. Ì`mMr C¨Mr 4,068 _rQ>a
AgyZ C¨MrÁ`m Òð>rZo Vo A¨Q>m{Q>ªH$mVrc Xwgé`m H¬$_m¨H$mMo ndªV{eIa Amho.
g¨emoYH$ X{jU Y¬wdmda nmoMì`mZ¨VaÁ`m H$mhr dfmªVM S>¾cg _m±gZ `m Am±òQµ>o{c`Z
g¨emoYH$mZo g¨nyUª A¨Q>m{Q>ªH$ {H$Zmé`mMm ZH$mem H$miOrnydªH$ V`ma Ho$cm.
20 {S>g|~a 1928 amoOr A¨Q>m{Q>ªH$mdë$Z áW_M {d_mZmZo CÉ>mU H$aË`mV Amco.
emoYH$m`mªVrc hr EH$ ZdrM Jmoð> hmoVr. {d_mZmZo AJXr WmoS>èm doimV Iyn _moR>o A¨Va nma
H$aVm `oVo. BÁN>m Zgcr Va AmVm Iyn H${R>U Am{U YmoH$mXm`H$ ádmg nm`r H$aË`mMr
Amdî`H$Vm Zmhr.
1929 gmcr [aMS>ª Eíh{cZ ~S>ª `m A_o[aH$Z g¨emoYH$mZo A¨Q>m{Q>ªH$ {H$Zmé`mdë$Z X{jU
Y¬wdmn`«V CÉ>mU Ho$co Am{U Vmo Ì`mM {Xder naVhr Amcm. `m g¨nyUª ádmgmV Ì`mZo EHy$U
21

2500 {H$cmo_rQa A¨Va nma Ho$co. am±g ~\ª$amerÁ`m nydª {H$Zmé`mcm, ë$PíhoìQ> ~oQ>mOdi,
'N>moQ>r A_o[aH$m' ({cQ³>c A_o[aH$m) `m ZmdmMm EH$ Vi Ì`mZo òWmnZ Ho$cm.
1934 gmcr, `m N>moQ>èm A_o[aHo$nmgyZ 200 {H$cmo_rQ>a A¨Vamda EH$m N>moQ>èmem Vimda
~S>ªZo g¨nyUª {hdmim EH$Q>èmZo í`VrV Ho$cm. A¨Q>m{Q>ªH$mÁ`m A¨V^mªJmV _Zwï`ámË`mZo
{hdmú`mV ahmË`mMr hr n{hcrM doi hmoVr.
1935 gmcr ùw~Q>ª {dpìH$Þg `m Am±òQµ>o{c`Z g¨emoYH$mZo Am{U qcH$Z EìgdWª `m
A_o[aH$Z g¨emoYH$mZo EH${ÍVnUo A¨Q>m{Q>ªH$mÁ`m EH$m {H$Zmé`mnmgyZ Vo WoQ> Xwgé`m
{H$Zmé`mn`«V CÉ>mU Ho$co. Ì`m¨Zr 3,700 {H$cmo_rQ>a A¨Va nma Ho$co.
1939 gmcr ~S>ªÁ`m ZoV¦ÌdmImcrc EH$m _mo{h_oV, {d_mZmZo CÉ>mUo H$ë$Z A¨Q>m{Q>ªH$mÁ`m
3,50,000 Mm¢ag {H$cmo_rQ>a joÍmMm ZH$mem ~ZdË`mV Amcm.
AIoa, 1957 gmcr píhpíh`Z \y$H$Á`m ZoV¦ÌdmImcr EH$m M_yZo `m I¨S>mÁ`m EH$m
Q>moH$mnmgyZ Xwgé`m Q>moH$mn`«V O{_Zrdë$Z ádmg H$aË`mV `e {_idco.
{ZXmZ ^yJmocmÁ`m Òð>rZo Var A¨Q>m{Q>ªH$mMo emoYH$m`ª AmVm Odi Odi nyUª Pmco Ago
æhUm`cm haH$V Zgmdr. \$»$ Vnerc ^aË`mMo H$m_ VodT>o ~mH$s Amho.

5 A¨Q>m{Q>ªH$mVrc OrdZ

A¨Q>m{Q>ªH$mMo Ooíhm AmH$memVyZ {ZarjU H$aË`mV Amco Voíhm Vo g¨nyUª I¨S> ~\$mªZo PmH$coco
Amho `mMo H$moUmcmM AmîM`ª dmQ>co Zmhr. hm ~\$mªMm Wa gmYmaUnUo A_o[aH$m XoemÁ`m
XrS>nQ> _moR>m Amho Am{U Vmo gamgar EH$ {H$cmo_rQ>a OmS>rMm Amho. H$mhr {R>H$mUr Va Ì`mMr
OmS>r 4 {H$cmo_rQ>a BVH$s Amho.
A¨Q>m{Q>ªH$mIoarO Cdª[aV n¦Ðdrda {OVHo$ ~\ª$ Amho Ì`mÁ`m ZD$nQ> ~\ª$ EH$Q>èm A¨Q>m{Q>ªH$mV
Amho.
22

Varhr A¨Q>m{Q>ªH$ {H$Zmé`mcm H$mhr WmoS>o Iwco, ~\ª$a{hV ^mJ AmhoV. Aem VéhoMm gdmªV _moR>m
Iwcm áXoe am±g ~\ª$amerÁ`m nydª {H$Zmé`mcm Amho. {VWo gmYmaU 40 {H$cmo_rQ>a cm¨~ Am{U
20 {H$cmo_rQ>a ë¨$X áXoemV O_rZ {Xgy eH$Vo.
A¨Q>m{Q>ªH$mÁ`m A¨V^mªJmVXoIrc Aem H$mhr _moH$ú`m O{_Zr AmhoV. H$mhr ndªV{eIam¨darc
~\ª$ CSy>Z Joco Amho Am{U Vo CKS>o ~moS>Ho$ {XgVmV.
H$mhr Xé`mV XoIrc Ago ~\ª$a{hV áXoe {XgyZ `oVmV. {VWo ~\ª$ H$m Zmhr `mMo H$maU
emôkm¨Zm AOyZ gmnS>co Zmhr. A¨Q>m{Q>ªH$mVrc gdª ~\ª$a{hV áXoem¨Mo EH${ÍV joÍ\$i gw_mao
7,700 Mm¢ag {H$cmo_rQ>a ^aoc, æhUOo cŠPo|~Jª `m `wamonmVrc {M_wH$ì`m XoemÁ`m {VànQ>.
gdmªV X{jUoH$S>rc ~\ª$a{hV {R>H$mU æhUOo '_mC¨Q> hmo' Am{U Vmo X{jU Y¬wdmnmgyZ Ho$di
250 {H$cmo_rQ>ada Amho.
H$Xm{MV O{_ZrImcÁ`m CïUVo_wio `m OmJm ~\ª$a{hV am{hì`m AgVrc. H$mhr Xé`m¨_Yo
A¨Q>m{Q>ªH$mVrc OrdKoË`m {hdmú`mVhr Z JmoR>Umar chmZer nmË`mMr Vir AmhoV. 1947
gmcr {d_mZmVyZ EH$m ~\ª$a{hV {R>H$mUr Aer 23 {Za{Zamir Vir {Xgcr.
hr Vir {deof _moR>r ZmhrV. g±Z hÿAmZ Vio EImÛm \w$Q>~m±cÁ`m òQ>o{S>`_hÿZ \$mago _moR>o
Zmhr, Am{U Ì`mVco nmUr Ho$di 15 g|Q>r_rQ>a Imoc Amho.
A¨Q>m{Q>ªH$mÁ`m A¨V^mªJmV Odi Odi H$mhrM OrdZ Zmhr. ~\$mªV Va ZmhrM Zmhr. Vú`mV
Am{U ~\ª$a{hV O{_Zrda eodmio, XJS>\y$c (cmBH$Z), nmUdZònVr (A±ìOr) {H$¨dm
Ì`mgma¼`mM H$mhr gmÝ`mgwÝ`m dZònVr AmT>iVmV. A¨Q>m{Q>ªH$mV 200 VéhoÁ`m
nmUdZònVr, 400 áH$maMr XJS>\w$co, Am{U 75 {Za{Zamú`m OmVrMr eodmio gmnS>cr
AmhoV. g±Z hÿAmZ Vú`mV \$»$ EH$m áH$maMo OrdO¨Vy (~±ŠQ>o[a`m) AmhoV.
X{jUoH$S>rc g_erVmoïU H${Q>~¨YmV H$mhr ^mJ AgUmé`m A¨Q>m{Q>ªH$ Ürnmda XmoZ áH$maMr
\w$cPmS>o XoIrc AmT>icr AmhoV.
X{jU Y¬wdmnmgyZ \$»$ 400 {H$cmo_rQ>a A¨Vamda AgUmé`m H$mhr CKS>èm ~moS>Š`m
IS>H$m¨da XJS>\w$co {XgyZ Amcr AmhoV. X{jU Y¬wdmnmgyZ BVŠ`m Odi Agcoì`m
O{_Zrda EdT>oM OrdZ AmT>ico Amho. AWmªVM _Zwï`ámUr Am{U Ì`m¨Á`m ~amo~a Amcoco
BVa ámUrOrdZ `m¨Mm AndmX gmoSy>Z.
A¨Q>m{Q>ªH$mda dZònVtnojmhr H$_r á_mUmV ámUrOrdZ Amho. A¨Q>m{Q>ªH$mVrc _yiMo ámUr
æhUOo 70 áH$maMo H¦$_r Am{U H$moú`mÁ`m OmVrMo chmZgo {H.Q>H$. EH$ V¦{V`m¨e g|Q>r_rQ>a
cm¨~rMr n¨I Zgcocr _mer hm BWcm gdmªV _moR>m ámUr. ho {H$Q>H$ hr X{jU Y¬wdmnmgyZ
684 {H$cmo_rQ>a n`«VM AmT>iVmV.
23

áÌ`j A¨Q>m{Q>ªH$mda ámUrOrdZ Zgco Var, `mÁ`m {H$Zmé`mdarc gmJamV _mÍ ^anya
ámUrOrdZ Amho. `m W¨S> gmJamÁ`m daÁ`m WamV Ag¨¼` áH$maÁ`m chmZ dZònVr Am{U
gyû_XeªH$ `¨ÍmVyZM {XgVrc Aem EH$noer` Ordm¨nmgyZ Vo áM¨S> Xod_mem¨n`«V Ag¨¼`
áH$maMo ámUr AmhoV.
A¨Q>m{Q>ªH$mOdiÁ`m g_wÑmV {Zio Xod_mgo ahmVmV. n¦Ðdrda AmVmn`«V dmòVí` Ho$coì`m
gdª ámË`mV hm AmH$mamZo gdmªV _moR>m ámUr Amho. Ì`mMr cm¨~r 30 _rQ>a n`«V Agy eH$Vo
Am{U dOZ 150 Q>Z.
_mgo ImD$Z OJUmao H$mhr ámUr A¨Q>m{Q>ªH$mÁ`m {H$Zmé`mda amhÿZ áOZZ H$aVmV. `mV 5
áH$maÁ`m grc _mem¨Mm g_mdoe Amho. `mn¢H$s 'doS>oc grc' ho gdmª{YH$ X{jUoH$S>o ahmUmao
AgyZ Vo H$m`_ {H$Zmé`mcJVM ahmVmV. Vo ghgm {H$Zmé`mcJVÁ`m ~\$mªImcrc
nmË`mV AgVmV. ~\$mªcm ^moH$ nmSy>Z Ì`mVyZ Vo îdmg KoVmV.
A¨Q>m{Q>ªH$mÁ`m {H$Zmé`mOdi _mgo ImD$Z OJUmao 15 VéhoMo CS>Umao njr AmhoV. `mVrc
gdmªV X{jUoH$S>Mm g_wÑnjr æhUOo Hw$ad qH$dm òHw$Am. A¨Q>m{Q>ªH$mda Vmo Iyn Xyada
CS>Vmo, H$Xm{MV X{jU Y¬wdmdahr Vmo Jocm Agoc. Vgo Agì`mg _mUgmÁ`m _XVr{edm`
X{jU Y¬wdmda nmoMcocm Vmo EH$_od ámUr AgUma.
A¨Q>m{Q>ªH$mV XmoZ áH$maMo Z CS>Umao n|p¾dZ njrhr AmhoV. Ì`m¨Á`m n¨Im¨Mm Vo CS>Ë`mgmR>r
dmna H$ë$ eH$V ZmhrV, nU nmohË`mgmR>r _mÍ Ì`m¨Mm dìùmá_mUo Mm¨Jcm Cn`moJ hmoVmo.
nmË`mImcyZ ho n|p¾dZ Vmer 48 {H$cmo_rQ>a BVŠ`m doJmZo nmohÿ eH$VmV Am{U A{Ve`
Hw$ecVoZo diy A{U dmHy$hr eH$VmV.
A¨Q>m{Q>ªH$ n|p¾dZMm EH$ áH$ma æhUOo 'A±S>ocr n|p¾dZ', Vo A±S>ocr c±ÞS> BWo ahm>VmV æhUyZ
Ì`m¨Zm ho Zmd {_imco Amho. A±S>ocr n|p¾dZ gw_mao 50 g|Q>r_rQ>a C¨M AgVmV Am{U Ì`m¨Mo
dOZ gm_mÞ`V: 22 {H$cmo AgVo. {H$Zmé`mOdiÁ`m ~\ª$a{hV O{_Zrda Vo dòVr H$aVmV.
A¨Q>m{Q>ªH$ n|p¾dZMm Xwgam áH$ma æhUOo 'E¨naa n|p¾dZ'. n|p¾dZ_Yo Vmo gdmªV _moR>m Amho.
Ì`mMr C¨Mr gw_mao 120 g|Q>r_rQ>a Am{U dOZ 34 {H$cmon`«V Agy eH$Vo.
OJmVì`m gdª njmV E¨naa n|p¾dZMr Ka H$aË`mMr nÖV \$ma d¢{eïR>ènyUª Amho. A¨S>r
KmcË`mgmR>r Vo Iyn JXu H$ë$Z Amnì`m KaQ>èm¨Á`m OmJr æhUOo 'ë$H$ar'V O_VmV. Aem
{ZXmZ 14 Var ë$H$ar AmVm _mhrV Pmì`m AmhoV Am{U áÌ`oH$mV gamgar gw_mao 11,000
n|p¾dZ AgVmV.
24

`m OmJm g_wÑmnmgyZ 80 Vo 120 {H$cmo_rQ>a n`«V AmV O{_Zrda AmhoV. _mgo ho Ì`m¨Mo
Aß Agì`mZo Vo Ì`m¨Zm {H$Zmé`merM {_iVo. A¨S>r KmcË`mMr doi Amcr H$s Ì`m¨Zm
ë$H$arH$S>o MmcVM Omdo cmJVo. {VWo nmoMm`cm Ì`m¨Zm EH$ _{hZm cmJVmo.
EH$Xm `m nX`mÍocm gwadmV Pmcr H$s Aß {_iVM Zmhr, _J _{hZm^a Vo H$mhrM ImV
ZmhrV.
{hdmú`mÁ`m gwadmVrcm Vo ë$H$arnmer nmoMVmV, _J _mXr EH$ A¨S>o KmcVo. {VWo KaQ>o Va
ZgVoM. Za njr Vo A¨S>o KoVmo Am{U Amnì`m nmoQ>mImcr {ngo Zgcoì`m nm`mOdiÁ`m
^mJmV R>odVmo. Ì`mÁ`m H$mVS>`mMr EH$ KS>r Ì`mda nm¨KêUmgmaIr `oVo Am{U A¨S>o C~Xma
ahmVo.
EH$Xm A¨S>o KmVco H$s _mXr g_wÑmH$S>o naV `oVo, æhUOo AmUIr EH$ _{hÞ`mMm nm`r ádmg
Am{U Vmo hr Cnmer nmoQ>r.
Za n|p¾dZ A¨Q>m{Q>ªH$ {hdmú`mMo AmUIr XmoZ _{hZo A¨S>o C~drV Ì`mM {R>H$mUr amhVmoo.
ë$H$arV `oË`mnydu ZamZo eŠ` VodT>r Ma~r dmT>dcocr AgVo, AmVm Ì`mdaM Ì`mcm ho
{Xdg H$mT>mdo cmJVmV.
hOmamo Za n|p¾dZ Amnmnco A¨S>o KoD$Z EH$_oH$m¨Odi XmQ>rdmQ>rZo ahmVmV Ì`mdoir
A¨Q>m{Q>ªH$mVrc Vmn_mZ -60 A¨e gopìe`g (-76 A¨e \±$aZhmBQ>) BVHo$ AgVo Am{U Vmer
144 {H$cmo_rQ>a n`«V doJmZo, JmoR>dUmao dmao Km|KmdV AgVmV. W¨S>rdmé`mV `m H$inmÁ`m
~mhoaÁ`m H$S>ocm AgUmao n|p¾dZ C~Xma ahmË`mgmR>r, AmV KwgË`mgmR>r Y¹$m~w¹$s H$aV
AgVmV. `mV AmVco H$mhrOU ~mhoa T>H$cco OmVmV Am{U Vo naV AmV KwgË`mMm á`ÌZ
H$aVmV. áÌ`oH$mcmM H$mhr doi AmV Am{U H$mhr doi ~mhoa H$mT>mdm cmJVmo.
A¨S>èmVyZ {n„ÿ ~mhoa `oË`mÁ`m gw_mamg _mXr naV `oD$Z Amncr O~m~Xmar òdrH$maVo.
eodQ>r EH$XmMo, Mma _{hÞ`mÁ`m CnmgmZ¨Va Za g_wÑmH$S>o naV `oVmV. `m CnmgmÁ`m
H$mimV Ì`m¨Mo dOZ gw_mao 25 Vo 40 Q>ŠŠ`m¨Zr H$_r hmoVo.
A¨S>èmVyZ {n„ÿ ~mhoa Amco H$s AmnU O_{dcoco Aß AmBª Ì`m {n„mcm XoVo, nU Vo {H$Vr
nwaUma? AmVm d{S>cm¨Zm naV `oUo ^mJ Amho. Aem VéhoZo AmBª - dS>rc XmoKo AmirnmirZo
g_wÑmH$S>o MmcV OmD$Z eŠ` VodT>o Aß gmR>dyZ Amnì`m {ncm¨Zm ImD$ KmcË`mgmR>r naV
`oVmV.
AIoa A¨Q>m{Q>ªH$ {hdmim g¨nË`mÁ`m ~oVmcm, OJcr dmMcocr n|p¾dZMr ~mio g_wÑmn`«V
MmcV OmË`mEdT>r Am{U òdV:nwaVo Aß {_idË`mEdT>r _moR>r Pmcocr AgVmV.
25

ho Am`wï` IS>Va Amho, nU g_wÑmnmgyZ XyadaÁ`m O{_Zrda E¨naa n|p¾dZ nyUªnUo gwa{jV
AgVmo. A¨S>o C~dV AgVmZm Am{U {ncmMo nmofU H$aV AgVmZm Ì`m¨Zm Hw$R>ì`mhr AÞ`
ámË`mnmgyZ YmoH$m ZgVmo. \$»$ _mUgo Ì`m¨Á`mOdi `oD$ eH$VmV.
AmVm A¨Q>m{Q>ªH$mda Aå`mgmgmR>r H$m`_M _Zwï`dòVr AgVo. H$moQ>èmdYr dfm«nydu, X{jU
Y¬wdmH$S>o OmË`mnydu, A¨Q>m{Q>ªH$m Â`mdoir gm¢æ` hdm_mZmÁ`m áXoemV hmoVo, Ì`mdoir Ì`m
áXoemV ApòVÌdmV AgUmé`m ámË`m¨Mo Adeof AmVm {VWo gmnS>VmV. {VWo H$moiemÁ`m
ImUrXoIrc AmhoV.
{deof _hÌdmMo æhUOo, A¨Q>m{Q>ªH$mÁ`m H$mR>mdë$Z g_wÑmV Oo ~\$mªMo áM¨S> H$S>o H$mogiVmV,
Ì`mnmgyZ Amncr VmÂ`m nmË`mMr JaO H$Yr H$mir ^mJdcr OmD$ eHo$c. A¨Q>m{Q>ªH$m H$mhr
gwQ>rV ghcrcm OmË`mgmaIo _OoMo {R>H$mU Zmhr, nU ^{dï`mV Vo _mZdmgmR>r A{Ve`
Cn`moJr R>ë$ eHo$c.

También podría gustarte