HOMENAJE A FRIDA KAHLO

4 - 22 Μαΐου 2010

ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΓΕΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ

ΜΕΞΙΚΑΝΙΚΗΣ ΠΡΕΣΒΕΙΑΣ

BONICOS GALLERY
Κ. Σερβίας 12-14 Σύνταγμα 1
 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΑΡΑΜΟΥΖΗ
EVGENIA KARAMOUZI
ΜΑΡΙΑ ΚΑΡΑΛΟΥΚΑ
MARIA KARALOUKA
ΝΙΚΗ ΠΠΑΣΙΟΥ
NIKI PASHIOU
ΤΕΡΨΙΧΟΡΗ ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΥ
TERPSICHORE XANTHOPOULOU
ΧΡΥΣΑΝΘΗ ΦΑΡΜΑΚΑ
CHRYSANTHI FARMAKA
ΗΡΩ ΦΑΡΜΑΚΑ
ERO FARMAKA
 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΑΡΑΜΟΥΖΗ ΜΑΡΙΑ ΚΑΡΑΛΟΥΚΑ ΝΙΚΗ ΠΠΑΣΙΟΥ
EVGENIA KARAMOUZI MARIA KARALOUKA NIKI PASHIOU

4
 ΤΕΡΨΙΧΟΡΗ ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΥ ΗΡΩ ΦΑΡΜΑΚΑ ΧΡΥΣΑΝΘΗ ΦΑΡΜΑΚΑ
TERPSICHORE XANTHOPOULOU ERO FARMAKA CHRYSANTHI FARMAKA

5
 La influencia de Frida Kalho como pintora, como escritora y como mujer, se siente durante décadas en diferentes partes
del mundo.  Su obra ejerce un poder de atracción y fascinación que crece a medida que pasan los años en artistas de
procedencias y disciplinas diferentes. Es el caso de las obras seleccionadas para este homenaje, en las que la huella profunda
que la creadora mexicana ha dejado entre las artistas griegas contemporáneas es visible.
Asimismo, la influencia de Frida ha trascendido su época y su vida. Siempre será una referencia en las enciclopedias y
los museos, inmortalizada como una de las grandes pintoras del siglo XX. Sin embargo, lo que es más importante, es que
también vislumbramos Frida y su herencia creativa en las obras de las nuevas generaciones de creadoras y creadores. Por lo
tanto, el legado de Kahlo está vivo, dado que los nuevos investigadores visuales estudian y trabajan a partir de su obra. 
Si observamos las creaciones de Evgenia Karamouzi, Maria Karalouka, Niki Passiou, Terpsichore Xanthopoulou, Iro Farmaka
y Chrisanthi Farmaka, veremos que perciben la obra de Frida Kalho de una manera especial, diferente a como la pueden
apreciar los historiadores, los críticos o los periodistas culturales. Ellas hablan el mismo lenguaje que la artista mexicana y lo
han hecho evolucionar, desarrollándolo cada una a su manera. 
El simbolismo natural y la profunda ritualidad de  Kalho  impregnan las obras de las artistas invitadas.  En el trabajo
de Evgenia Karamouzi, esta influencia se destaca en el trazo, en el color, en el simbolismo astral de sus imágenes; en cambio,
en la obra de Maria Karalouka, se percibe en el intercambio que intenta establecer con la artista mexicana. En el caso de Niki
Passiou, por ejemplo, ¿quién puede negar que sus figuras oníricas, simbólicas y vaporosas no evocan en el espectador un
universo interno tan complejo como el de la obra de Frida? 
En las composiciones textiles de Xanthopoulou es imposible no percibir la influencia de Frida en el uso del color o en los
símbolos de vida y muerte presentes en la obra. También la fotógrafa Iro Farmaka evoca el lenguaje de Kalho, jugando de
modo evidente y original con el etnicismo intencionado e inequívoco del vestuario de Frida. Asimismo, la incursión que hace
la obra de Chrisanthi Farmaka en el convulso mundo emocional de la artista mexicana, están representadas por el tradicional
corazón sangriento que nutre la mente y el alma de pasión, angustia y melancolía. 
Las artistas de este homenaje desarrollan cada una un aspecto del legado intelectual de Kalho. Y lo hacen con complicidad,
naturalidad y afinidad por la obra de Frida. También porque hablar de Frida es hablar del espacio eterno que abrió  para las
mujeres artistas, quienes la han referenciado como símbolo de genio y compromiso artístico. 
En el imaginario de cualquier mujer que quiera desentrañar sus deseos más profundos para convertirlos en materia
creativa, Frida es como una musa que inspira. De esta manera, los obstáculos que la sociedad ha impuesto a las mujeres, las
convierten en creadoras de símbolos y los accidentes se vuelven en inspiraciones.
Las dos Fridas, tema recurrente en algunos cuadros de esta exposición, son transformadas por el reflejo de las dos mujeres
que deben coexistir para poder sobrevivir: una es la que ama y la otra es la que debe aguantar el dolor, una es la artista y la
otra es la que debe dar de sí lo que la sociedad espera de ella. Estas seis artistas son herederas del dolor sutil y femenino de
Frida y reproducen las dos Fridas como una, que resurge del mismo cuadro. Una de las dos se libera y deja la otra atrás, que
luego se convierte en sombra y tal vez en apoyo oculto. 

Omaira Beltrán
periodista colaboradora de la revista ArtNeutre
Daniel Solano
director de la revista ArtNeutre

6
 Η επιρροή της Φρίντα Kάλο ως ζωγράφος, ως συγγραφέας και ως γυναίκα παρατηρείται τις τελευταίες δεκαετίες σε διά-
φορα μέρη του κόσμου. Το έργο της ασκεί μια αυξανόμενη δύναμη έλξης και γοητείας με το πέρασμα των χρόνων σε καλλι-
τέχνες κάθε προέλευσης και τεχνοτροπίας. Στην έκθεση που είναι ένας φόρος τιμής, έχουν διαλεχτεί έργα που αγγίζουν το
βαθύ αποτύπωμα της Μεξικάνας Δημιουργού από σύγχρονες Ελληνίδες ζωγράφους.
Η προσωπικότητα και ο τρόπος ζωής της Φρίντα έχει υπερβεί την εποχή που έζησε και δημιούργησε. Πάντα θα αναφέρε-
ται στις εγκυκλοπαίδειες και στα μουσεία ως μια από τις μεγάλες ζωγράφους του 20ου αιώνα. Όμως αυτό που είναι πιο σημα-
ντικό είναι ότι διακρίνουμε την δημιουργική παράδοση της Φρίντα στην δουλειά δημιουργών των νέων γενεών. Επομένως
η κληρονομιά που άφησε η Kάλο παραμένει ζωντανή, δεδομένου ότι οι νέοι εικαστικοί καλλιτέχνες μελετούν και εμπνέονται
από το έργο της.
Εάν παρατηρήσουμε τις δημιουργίες των Ευγενίας Καραμούζη, Μαρίας Καραλουκά, Νίκης Πάσιου, Τερψιχόρης Ξανθο-
πούλου, Ηρούς Φαρμακά και Χρυσάνθης Φαρμακά, θα δούμε ότι ζουν το έργο της Φρίντα Kάλο με ένα τρόπο ιδιαίτερο, δια-
φορετικό από αυτό που μπορούν να αντιληφθούν οι ιστορικοί, οι κριτικοί και οι πολιτιστικοί δημοσιογράφοι. Οι ίδιες μιλούν
την ίδια γλώσσα με την μεξικάνα ζωγράφο και την έχουν εξελίξει, αναπτύσσοντας την η κάθε μία με τον δικό της τρόπο.
Ο συμβολισμός της φύσης και η βαθιά τελετουργία της Kάλο,
διαποτίζει τα έργα των καλλιτεχνών στους οποίους αναφερόμαστε. Στη δουλειά της Ευγενίας Καραμούζη αυτή η επιρ-
ροή συνάγεται στην γραμμή του σχεδίου, στο χρώμα και στον αστρικό συμβολισμό των εικόνων της. Στο έργο της Μαρίας
Καραλουκά, αντίθετα, γίνεται αντιληπτή στον διάλογο που προσπαθεί να εγκαταστήσει με την μεξικάνα δημιουργό. Στην
περίπτωση της Νίκης Πάσιου, για παράδειγμα, ποιος μπορεί να αρνηθεί ότι οι ονειρικές, συμβολικές και νεφελώδεις φιγούρες
της δεν παραπέμπουν τον θεατή σε ένα εσωτερικό σύμπαν τόσο σύνθετο όπως εκείνο των έργων της Φρίντα Kάλο;
Κοιτάζοντας στις υφασμάτινες συνθέσεις της Τερψιχόρης Ξανθοπούλου, είναι αδύνατο να μην δούμε την επιρροή της
Φρίντα στην χρήση του χρώματος και στα σύμβολα της ζωής και του θανάτου παρόντα στα έργα της. Επίσης η φωτογράφος
Ηρώ Φαρμακά αναπολεί την πλαστική γλώσσα της Kάλο, παίζοντας φανερά και πρωτότυπα με τις παραδοσιακές ενδυμασίες
που είναι αλάθητο χαρακτηριστικό της Φρίντα. Με τον ίδιο τρόπο, η εισβολή που κάνει το έργο της Χρυσάνθης Φαρμακά στο
συγκλονισμένο συναισθηματικό κόσμο της μεξικάνας καλλιτέχνιδας, αντιπροσωπεύεται από την χαρακτηριστική αιμορρα-
γούσα καρδιά που τρέφει το μυαλό και την ψυχή με πάθος, αγωνία και μελαγχολία.
Οι καλλιτέχνες αυτού του φόρου τιμής αναπτύσσουν η κάθε μία κάποια όψη της πνευματικής κληρονομιάς της Κάλο. Και
το κάνουν με απλότητα, φυσικότητα και μέθεξη προς το έργο της Φρίντα. Επίσης γιατί μιλώντας για την Φρίντα είναι σαν να
μιλάμε για τον αιώνιο χώρο που άνοιξε για τις γυναίκες καλλιτέχνες, οι οποίες την έχουν ως σημείο αναφοράς σαν σύμβολο
ιδιοφυίας και καλλιτεχνικής δέσμευσης.
Στην φαντασία οποιασδήποτε γυναίκας που θα’ θελε να ξεδιπλώσει τις πιο βαθιές επιθυμίες της και να τις μετατρέψει σε
δημιουργική ύλη, η Φρίντα είναι σαν μούσα που εμπνέει. Με τον τρόπο αυτό, τα εμπόδια που η κοινωνία έχει επιβάλει στις
γυναίκες, της μετατρέπει σε δημιουργούς συμβόλων, και τα ατυχήματα γίνονται πηγή έμπνευσης.
Οι δύο Φρίντες, επαναλαμβανόμενο θέμα σε κάποια έργα αυτής της έκθεσης, είναι μεταμορφώσεις από την αντανάκλα-
ση των δυο γυναικών που πρέπει να συνυπάρξουν για να μπορέσουν να επιβιώσουν: η μία που αγαπά και η άλλη που πρέπει
να υπομένει τον πόνο, η μία είναι η καλλιτέχνιδα και η άλλη που πρέπει να δώσει από τον εαυτό της αυτό που η κοινωνία
περιμένει από αυτήν. Αυτές οι έξι εικαστικοί είναι κληρονόμοι του γυναικείου και διακριτικού πόνου της Φρίντα και αναπαρα-
γάγουν τις δύο Φρίντες ως μία, που αναβιώνεται από το ίδιο έργο. Μια από τις δύο ελευθερώνεται και αφήνει πίσω την άλλη,
που ύστερα μετατρέπεται σε σκιά και ίσως σε κρυφό στήριγμα.

Omaira Beltrán
Συνεργάσιμη δημοσιογράφος του περιοδικού ArtNeutre
Daniel Solano
Διευθυντής του περιοδικού ArtNeutre
7
 Homenaje a Frida Kahlo
Hablamos de seis maneras, seis referencias artísticas a la obra de Frida Kahlo, que podríamos caracte-
rizar como emparentadas pero a la vez distintas entre sí. Esta mención a la obra de Frida Kahlo es a veces
directa y a veces indirecta, sin embargo permanece la búsqueda de la credibilidad morfológica i plástica.
Más allá de un análisis de las obras, preferiría formular una reflexión sobre el tema del trato desigual que
reciben muchas de las mujeres artistas.
Puesto que se ha dicho en diferentes debates que actualmente el problema en cuestión, es decir, la
posición en desventaja de muchas mujeres artistas ya no existe, siento la necesidad de disentir con este
optimismo fácil e insensato.
La socióloga del arte francesa Raymonde Moulin demuestra con datos específicos que el problema
permanece, por mucho que se modifique y que sea distinto en cada país. Escribe: «sin embargo, la pre-
sencia femenina en las exposiciones de prestigio organizadas en el extranjero sigue siendo minoritaria.
Por ejemplo: entre los 7 artistas franceses elegidos para el “Aperto 90” a propósito de la última Bienale
de Venecia, sólo existía una mujer ».
Otro paradigma revelador es la presencia artística pública (visibilité) de las mujeres artistas en relación
con la de los hombres artistas. Escribe Moulin: «Las mujeres son el 42% (en el nivel) de la pequeña presen-
cia pública, el 25% de la presencia pública media y sólo el 4% de la muy gran presencia pública”»
Se hace necesario prestar particular atención a esto porque si el problema de la posición en des-
ventaja de las mujeres artistas se desconecta de la estructura social y de las desigualdades de clase, se
puede llegar a conclusiones equívocas.
Moulin subraya: “Pero el camino que conduce a la implicación artística es muy largo para los hijos de
los obreros o los pequeños profesionales”
Linda Nochlin, historiadora de arte norteamericana, también ha demostrado que la cuestión del tra-
to desigual de las mujeres artistas está relacionado con las desigualdades de clases que sufren muchos
artistas del género masculino. Independientemente del hecho de que a menudo aparece un “feminis-
mo” infundado y apolítico eso no significa que no existe un problema real de trato desigual para muchas
mujeres artistas.

Vaggelis Dimitreas
Professor de la facultad de Bellas
Artes de Tesalónica

1. Raymonde Moulin: L’artiste l”institution et la marche. Edit. Flammarion, 1992. Pág. 284.
2. Raymonde Moulin : L’artiste l”institution et la marche Edit. Flammarion, 1992. Pág. 282.
3. Raymonde Moulin: L’artiste l”institution et la marche. Edit. Flammarion, 1992. Pág. 305.

8
 Τιμητική αναφορά στη Φρίντα Κάλο
Έξι συγγενικοί, θα μπορούσαμε να πούμε, αλλά διαφορετικοί καλλιτεχνικοί τρόποι αναφοράς στη
Φρίντα Κάλο. Η αναφορά αυτή, άλλοτε είναι άμεση, άλλοτε έμμεση, αλλά πάντως υπάρχει η αναζήτη-
ση της μορφοπλαστικής αξιοπιστίας. Δεν θα ήθελα όμως να επιχειρήσω μια ανάλυση των έργων, αλλά
προτιμώ να διατυπώσω ένα βραχυλογικό σχολιασμό πάνω στο θέμα της άνισης αντιμετώπισης πολλών
γυναικών καλλιτεχνών.
Επειδή έχει ειπωθεί και σε διάφορες συζητήσεις ότι το πρόβλημα, δηλαδή η μειονεκτική θέση πολ-
λών γυναικών καλλιτεχνών, δεν υπάρχει πια, αισθάνομαι την ανάγκη να διαφωνήσω με αυτή την εύκολη
και απερίσκεπτη αισιοδοξία.
Η Γαλλίδα κοινωνιολόγος της τέχνης Raymonde Moulin δείχνει με στοιχεία ότι το πρόβλημα παρα-
μένει, παρότι τροποποιείται και είναι διαφορετικό σε κάθε χώρα. Γράφει :«εν τούτοις, η γυναικεία πα-
ρουσία στις εκθέσεις κύρους οργανωμένες στο εξωτερικό παραμένει πολύ μικρή. Για παράδειγμα : ανά-
μεσα στους 7 Γάλλους καλλιτέχνες που επιλέχθηκαν για το «Aperto 90» με την ευκαιρία της τελευταίας
Biennale της Βενετίας, βρισκόταν μια μόνο γυναίκα»1
Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η δημόσια καλλιτεχνική παρουσία (visibilité) των γυναι-
κών σε σχέση με εκείνη των ανδρών καλλιτεχνών. Γράφει η R. Moulin: «Οι γυναίκες είναι το 42% (στο
επίπεδο) της μικρής δημόσιας παρουσίας το 25% της μέσης δημόσιας παρουσίας και μόνο το 4% της
πολύ μεγάλης δημόσιας παρουσίας»2
Αλλά χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή γιατί αν το πρόβλημα της μειονεκτικής θέσης των γυναικών καλ-
λιτεχνών αποσυνδεθεί από την κοινωνική διαστρωμάτωση και τις ταξικές ανισότητες, μπορεί να οδηγή-
σει και οδηγεί συχνά, σε λαθεμένα συμπεράσματα .
Η R.Moulin επισημαίνει : «Αλλά ο δρόμος που οδηγεί στην καλλιτεχνική εμπλοκή είναι πολύ μακρύς
για τους γιούς των εργατών η των μικρο-επαγγελματιών»3
Αλλά και η Linda Nochlin Αμερικανίδα ιστορικός της Τέχνης, έχει δείξει επίσης ότι το ζήτημα της
άνισης αντιμετώπισης των γυναικών καλλιτεχνών, συνδέεται με τις ταξικές ανισότητες που υφίστανται
πολλοί άνδρες καλλιτέχνες.
Αλλά επειδή εμφανίζεται συχνά ένας ανεπεξέργαστος και απολιτικός “φεμινισμός” δεν σημαίνει ότι
δεν υπάρχει πραγματικό πρόβλημα, άνισης αντιμετώπισης για πολλές γυναίκες καλλιτέχνες.

Βαγγέλης Δημητρέας-Ζωγράφος
Ομότιμος καθηγητής Καλών Τεχνών Α.Π.Θ.

1. Raymonde Moulin: L’artiste l”institution et la marche. Edit. Flammarion, 1992. Page 284
2. Raymonde Moulin : L’artiste l”institution et la marche. Edit. Flammarion, 1992. Page 282
3. Raymonde Moulin: L’artiste l”institution et la marche. Edit. Flammarion, 1992. Page 305

9
 «Frida Kahlo: La ansiedad de ser mujer»
En su «ensayo sobre la dignidad de la mujer», el poeta ruso Vyacheslav Ivanov afirma: «El movimiento por los derechos
de la mujer es un intento de escapar de los conflictos internos y externos de latencia, donde las mujeres se encuentran
atrapadas. Esta contradicción se debe a la conjunción de dos elementos contrastantes en una persona – la combinación
de características humanas universales no relacionadas con la percepción, con las que son eróticas y más específicamente
femeninas»1.
Si el movimiento feminista intenta resolver la cuestión de la igualdad entre hombres y mujeres, al mismo tiempo debe
esgrimir la cuestión de su diversidad. En este sentido, podríamos decir que las mujeres artistas, al tiempo que reivindican
el mismo respeto y privilegios que los hombres, su arte debe ser afrontado, ser comprendido e interpretado de maneras
diversas y variadas.
La teoría feminista del arte intenta de alguna manera eliminar la noción anticuada de que la creación en el mundo del
arte es privilegio exclusivo del hombre. También cabe destacar que en una interpretación feminista del arte con connotacio-
nes sociales se ha argumentado que las mujeres han sido excluidas, no porque no fueron capaces de convertirse en grandes
artistas, sino porque su posición dentro de las sociedades del pasado les impidió llegar a ser distinguidas en este ámbito.
Dentro de esta temática Eric Fernie - en referencia a la labor de Griselda Pollock2 - establece que: «Los historiadores del
arte feministas tienen la obligación de revelar los prejuicios de la historia del arte, relacionados no sólo con las mujeres ar-
tistas, sino con el género artístico por completo. Más específicamente han de llevar a cabo un cambio de mentalidad, una
modificación de modelo, han de criticar y rechazar la opinión (que está latente en la historia del arte moderno en particular)
que la creatividad se encuentra en un plano estético separado de cualquier contenido social»3.
Al mismo tiempo, los historiadores del arte feminista - siempre según Eric Fernie - deben revelar la problemática de
valores y significados, dificultades que todavía pueden existir en las áreas de la crítica, según las cuales las mujeres siguen
siendo oprimidas. «Donde la creatividad es una característica masculina, las mujeres ofrecen bellas imágenes para la mirada
masculina, se les ha negado el papel de creadoras de cultura y se las trata como puntos dentro de una narración que se re-
fiere a la masculinidad».
La artista mexicana Frida Kahlo (1907-1954), aunque no pintó de manera consciente desde un posicionamiento femi-
nista, sin embargo, fue una inspiración para las mujeres artistas y punto de referencia más tarde del movimiento feminista
en el arte. Frida Kahlo era una mujer discapacitada y bisexual con una vida personal turbulenta, que se dedicaba a pintar
principalmente retratos macabros de sí misma.
En su obra, la representación de la mujer como objeto sexual de la lujuria masculina es atacada frontalmente a través de
la representación de un cuerpo lleno de defectos, herido. Se trata de un cuerpo femenino que sufre, que enferma, que san-
gra. Los desnudos de Frida Kahlo repelen en vez de atraer a los ojos del espectador masculino que no está acostumbrado a
enfrentarse a la representación de la menstruación o de la interrupción inesperada de un embarazo en un cuadro.
La inusual imagen de la mujer tal como se muestra en la obra de Frida Kahlo - violenta, excéntrica, surrealista, de ensueño,
de pesadilla, subversiva- constituye un símbolo del deseo femenino de permanecer intacto e impertérrito, independiente
y autónomo. Se trata de un profundo deseo, que contrapone a la jerarquía consolidada de un mundo machista el modelo
alternativo de un realismo completamente terrenal y sensual, un modelo femenino que se opone al predominio masculino
del idealismo subjetivo y del racionalismo mecanicista.
Cristos P. Michalopoulos
Historiador del Arte

1. Catriona Kelly (1999), Utopias

2. Griselda Pollock (1988), Vision and Difference: Femininity, Feminism and the Histories of Art
3. Eric Fernie (1995), Art History and Its Methods
10
 «Frida Kahlo: Η αγωνία να είσαι γυναίκα»
Στο δοκίμιό του «On the Dignity of Women», ο Ρώσος ποιητής Vyacheslav Ivanov αναφέρει: «Το κίνημα για τα δικαιώματα
των γυναικών είναι μία προσπάθεια να ξεφύγουν από την εσωτερική αντιφατικότητα και την εξωτερική λανθάνουσα κατά-
σταση, όπου οι γυναίκες βρίσκουν τον εαυτό τους παγιδευμένο. Αυτή η αντίφαση οφείλεται στη σύμπτυξη δύο αντιθετικών
στοιχείων σ’ ένα πρόσωπο – μη αισθητηριακά, καθολικά ανθρώπινα στοιχεία με αυτά που είναι ερωτικά και πιο συγκεκριμένα
γυναικεία».1
Αν το κίνημα του φεμινισμού επιχειρεί να επιλύσει το ζήτημα της ισότητας ανάμεσα στους άντρες και τις γυναίκες, ταυ-
τόχρονα οφείλει να αντιμετωπίσει το θέμα της διαφορετικότητάς τους. Υπ’ αυτή την έννοια, θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι
γυναίκες καλλιτέχνες, αν και διεκδικούν τον ίδιο σεβασμό και ανάλογα προνόμια με τους άντρες, η τέχνη τους θα πρέπει ν’
αντιμετωπιστεί, να κατανοηθεί και να ερμηνευτεί με διαφορετικούς και ποικίλους τρόπους.
Η φεμινιστική θεωρία της τέχνης επιχειρεί κατά κάποιο τρόπο να καταργήσει την απαρχαιωμένη αντίληψη ότι η δημιουρ-
γία στο χώρο της τέχνης είναι μόνο αντρικό προνόμοιο. Αξίζει, επιπλέον, να σημειώσουμε ότι στα πλαίσια μιας φεμινιστικής
ερμηνείας της τέχνης με κοινωνική χροιά έχει υποστηριχτεί ότι οι γυναίκες έχουν αποκλειστεί όχι επειδή ήταν ανίκανες να
γίνουν μεγάλοι καλλιτέχνες, αλλά επειδή η θέση τους μέσα στις κοινωνίες του παρελθόντος δεν τους επέτρεπε να διακριθούν
στο συγκεκριμένο χώρο.
Στο πλαίσιο της θεματικής αυτής ο Eric Fernie - στην αναφορά του στο έργο της Griselda Pollock2 - ισχυρίζεται ότι: «Οι
φεμινιστές ιστορικοί τέχνης οφείλουν ν’ αποκαλύψουν τις προκαταλήψεις της ιστορίας της τέχνης, που σχετίζονται όχι μόνο
με τις γυναίκες καλλιτέχνες, αλλά με τον κλάδο εξ ολοκλήρου. Πιο συγκεκριμένα οφείλουν να παράγουν μία αλλαγή στον
τρόπο σκέψης, μία μετατόπιση μοντέλου, να κριτικάρουν και ν’ απορρίψουν την άποψη (η οποία υποβόσκει στην ιστορία
τέχνης του μοντερνισμού πιο συγκεκριμένα) όπου η δημιουργία υπάρχει σ’ ένα πεδίο αισθητικής ξεχωριστό από κάθε κοι-
νωνικό περιεχόμενο». 3
Επιπλέον, οι φεμινιστές ιστορικοί τέχνης - σύμφωνα πάντα με τον Eric Fernie - οφείλουν να φανερώσουν την προβλημα-
τική αξιών και νοημάτων, που ενδεχομένως συνεχίζουν να επικρατούν στους χώρους της κριτικής, σύμφωνα με την οποία οι
γυναίκες παραμένουν καταπιεσμένες. «Όπου η δημιουργικότητα είναι αντρικό χαρακτηριστικό, οι γυναίκες προσφέρουν τις
όμορφες εικόνες για το αντρικό βλέμμα, τους έχει στερηθεί ο ρόλος των δημιουργών πολιτισμού και τους συμπεριφέρονται
σαν σημεία εντός μίας αφήγησης που αναφέρεται στον ανδρισμό».
Η Μεξικανή καλλιτέχνης Frida Kahlo (1907-1954), αν και δεν ζωγράφισε έχοντας συνείδηση της προοπτικής μίας φεμι-
νιστικής τοποθέτησης, εντούτοις αποτέλεσε πηγή έμπνευσης των γυναικών καλλιτεχνών και σημείο αναφοράς του μετα-
γενέστερου φεμινιστικού κινήματος στην τέχνη. Η Frida Kahlo ήταν μία ανάπηρη, αμφισεξουαλική γυναίκα με θυελλώδη
προσωπικό βίο που ζωγράφιζε κυρίως μακάβρια πορτραίτα του εαυτού της.
Στο έργο της η αναπαράσταση της γυναίκας ως ερωτικού αντικειμένου του αντρικού πόθου δέχεται κατά μέτωπο επί-
θεση με την απεικόνιση ενός σώματος, που παρουσιάζεται γεμάτο ατέλειες, πληγωμένο. Ένα θηλυκό σώμα που υποφέρει,
νοσεί, αιμορραγεί. Τα γυμνά της Frida Kahlo περισσότερο απωθούν παρά θέλγουν το βλέμμα του άντρα θεατή, που δεν είναι
συνηθισμένος να έρχεται αντιμέτωπος με την αναπαράσταση της εμμηνόροιας ή της αναπάντεχης διακοπής μίας κύησης σ’
ένα πίνακα ζωγραφικής.
Η ασυνήθιστη εικόνα της γυναίκας έτσι όπως παριστάνεται στο έργο της Frida Kahlo - βίαιη, εκκεντρική, σουρρεαλιστική,
ονειρική, εφιαλτική, ανατρεπτική - αποτελεί σύμβολο της γυναικείας επιθυμίας να παραμείνει αλώβητη και ανεπηρέαστη,
ανεξάρτητη και αυτόνομη, μιας βαθιάς επιθυμίας που αντιπαραθέτει στην παγιωμένη ιεραρχία ενός φαλλοκρατικού κόσμου
το εναλλακτικό μοντέλο ενός απόλυτα αισθησιακού, γήινου και ταυτόχρονα ονειρικού ρεαλισμού, ένα θηλυκό μοντέλο που
αντιτίθεται στην αντρική επικράτηση του υποκειμενικού ιδεαλισμού και του μηχανιστικού ρασιοναλισμού.

Χρήστος Π. Μιχαλόπουλος
Ιστορικός Τέχνης
1. Catriona Kelly (1999), Utopias
2. Griselda Pollock (1988), Vision and Difference: Femininity, Feminism and the Histories of Art
3. Eric Fernie (1995), Art History and Its Methods
11
 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΑΡΑΜΟΥΖΗ
EVGENIA KARAMOUZI
Γεννήθηκε στην Αθήνα. Το 1985 τελειώνει Γραφιστική στα ΤΕΙ Αθηνών & το 1996
την Σχολή Καλών Τεχνών Θεσσαλονίκης στο εργαστήριο του Βαγγέλη Δημητρέα /
2002 Master Art Therapy, Σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου της Βαρκελώ-
νης/1999 – 2002 Χαρακτική και Λιθογραφία στην Llotja της Βαρκελώνης
ΑΤΟΜΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ
1999 Θέατρο της οδού Κεφαλληνίας, Αθήνα/ 2000 C.C.Drassanes, ζωγραφική,
Βαρκελώνη, Ισπανία/ 2002 WONEE, Xώρος Τέχνης, ζωγραφική, Βαρκελώνη/
2005 Αίθουσα Τέχνης Ηώς, Αθήνα/ 2008 Κτήμα Mabrida, ζωγραφική& κατασκευές,
Παιανία/ Πολιτιστικό Κέντρο Βασίλης Ρώτας¨, Νέα Μάκρη.
OΜΑΔΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ
1999 Ζωγραφική και κατασκευές, La Casa Elisalde, Bαρκελώνη / Galeria Espai
Blanc, Joguines d’Artistes, Βαρκελώνη. 2000 Galeria Espai Blanc, Bαρκελώνη, /
Ηotel Hilton, Istanbul, Turky, 2001 La Galeria d’ Art, Masquefa, Καταλωνία, Ισπα-
νία / Centrum Voor Jonge Kunst, Gent, Βέλγιο / Municipio de Reus, Tarragona,
Catalunya, Ισπανία. / Χαρακτική, Ootake, Hiroshima, Japan/ Open Art, Λιθογραφείο
της οδού Πειραιώς/ Λουτρά Παράδεισος, Θεσσαλονικη. 2002 La Casa Elisalde,
Βαρκελώνη, Ισπανια./ Χαρακτική και Λιθογραφία, Aoya Museum, Totori, Japan
2003 Wonee, Espai d’Art, Barcelona/ Museo Molino de papel, Capellades, Catalunya,
Ισπανία / LOOKOUT, 18-28 Σεπτεμβρίου, Αθήνα / C.C.Drassanes, Barcelona / Επι-
μελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος, Αθήνα. 2004 Ανώνυμος, αίθουσα Τέχνης,
Aθήνα / Sala d’Exposicions de l’Ajutament de l’Escala, Catalunya, Ισπανία / La Casa
Elisalde, Barcelona, Ισπανία / Γκαλερί Βουρκαριανή, Βουρκάρι, Κέα / Βαφοπούλειο
Πνευματικό Κέντρο, Θεσσαλονίκη / Μουσείο Βορρέ, Εν Μεσογαία Ι. 2005 ΕΠΑΣΚΤ,
Πλάκα, Αθήνα / Αίθουσα Τέχνης ¨»Το Θυμωμένο Πορτρέτο», Ιωάννινα/ Αίθουσα
Τέχνης Ηώς, Αθήνα / ΕΠΑΣΚΤ, Εν Αιθρία ΙΙΙ, Αθήνα/ Αίθουσα Τέχνης Αέναον, Αθή-
να / Τεχνοχώρος Vlassis Art.com, Θεσσαλονίκη/ ΔΗΜΗΤΡΙΑ 2005, Δήμος Θεσσα-
λονίκης / Δήμος Κοζάνης / «Λουτρά Παράδεισος», Θεσσαλονίκη. 2006 La Casa
Elizalde, Bαρκελώνη, Ισπανία / Δημοτική Πινακοθήκη του Δήμου Κερκυραίων,
Κέρκυρα / Οpus 39 Gallery, Λευκωσία, Κύπρος / ΒΟΟΖΕ COOPERATIVA, Les chiens
vagabonds, carte blance V, Αθήνα / Αιθουσα Τέχνης Αέναον , Ανοιχτό εργαστήρι,
Αθήνα / Gallery Athens Art Space- Mary Alexiou, Κολωνάκι./ Κέντρο Εικαστικών
και Εφαρμοσμένων Τεχνών, εν ΜΕΣΟΓΑΙΑ 2, Δήμος Παλλήνης, Αττική.
2007 ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ, Σχέδιο Πόλης ΙΙ,/ ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ, Σχέδιο Πόλης ΙΙΙ, Aθήνα/ ART
GALLERY L-S, Elunda Mare, Kρήτη/ ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ, ‘Αυτή τη φορά να μην Ξεχάσουμε’’,
«Μία.καμένη έκθεση», Αθήνα/ Δημόσια Βιβλιοθήκη Βέροιας & στα Λουτρά Παρά-
δεισος/ Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, παράλληλες εκδηλώ-
σεις της Biennale
2008 ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ, περιοδεία της «καμένης έκθεσης» σε Ηλεία & Πάτρα, ΟΡΙΖΟ-
ΝΤΑΣ+ΕΠΑΣΚΤ,” Εικονοποίηση”, 2009 ΤΕΧΝΟΠΟΛΙΣ, ΓΚΑΖΙ, Η Aνθρώπινη μορφή
στην Τέχνη.
12
1960 Nació en Aténas. 1985 Artes gráficas TEI de Aténas.
1996 Universidad de Salónica, Bellas Artes, Pintura. 2002
Univercidad de Barcelona, Master en Arte Terapia. 2002
Grabado y Litografia, Llotja, Barcelona.
EXPOSICIONES INDIVIDUALES
1999 Teatro de Kefalinia, Aténas. 2001 Centro Civiko de
Drassanes, Barcelona. 2002 Wonee, Espai d´Art, Barcelona.
2005 Galeria Ios, Aténas. 2008 Mabrida, Koropi Atenas.
Centro Cultural Basilis Rotas, Nea Mákri.
EXPOSICIONES COLECTIVAS
1999 La Casa Elisalde, Barcelona, Non Legato. 2000
Galeria Espai dÁrt, Barcelona/ Hotel Hilton, Istanbul Turky.
2001 LaGaleria dÁrt,Masquefa, Catalunya/ Centrum
Voor Jonge Kunst, Gant Belgica/ Municipio de Reus,
Tarragona/ Ootake Hiroshima, Japón. Open Art, Atenas/
Banyos Paraiso, Salonica. 2002 La Casa Elisalde, Barcelona/
Aoya Totori, Japon/ Wonee, Espai dÁrt, Barcelona/ Museo
Molino de Papel, Capellades Catalunya/ LOOKOUT, Aténas/
Centro Civico de Drassanes, Barcelona. 2004 Galeria
Anonimos, Aténas/ Sala dÉxposicions de l´Ajutament de
l´Escala, Catalunya/ La casa Elisalde, Geografies Perdudes,
Barcelona/ Galeria Vurcariani, Kéa, Grecia/ Museo Vorré
Peania, Grécia. 2005 EPASKT Plaka,Aténas.
/Galeria El retrato enfadado Ioannina, Grecia/ EPASKT, En
Ethria, Aténas/ Galeria Aenaon, Aténas/ Espai d´ArtVlassis.
com, Salonica/ Dimitria Municipio de Salonika. Municipio
de Kozani/ Banyos Paraiso, Salonica. 2006 La Casa Elissalde,
Barcelona. /Municipio de Corfu/ Opus 39 Gallery Nicosia
Chipre/ BOOZE COOPERATIVA, Aténas/ Galeria Aenaon,
Aténas/ Galeria Athens Art Space, Aténas/ Centro de
Artes Municipal, Pallini, Attiki. 2007 Orizontas Plan de
Ciudad II y III, Aténas/ Art Gallery L -S, Elunda Mare, Creta/
Orizontas, Una Exposición Quemada/ Libreria Publica de
Veria y Banyos Paraiso/ Museo de Arte Moderna, Salonica.
2008 EPASKT + ORIZONTAS, Ikonopiisis, Aténas, 2009
Tehnopolis Gazi “La figura humana en el arte,,.
Diego
Μικτή τεχνική, 29 x 20,5cm
Técnica mixta, 2009

13
 Mi niño,
Μικτή τεχνική, 29 x 20,5 cm
Técnica mixta, 2009

14
Viva la vida, μικτή τεχνική, 95 x 95 cm / técnica mixta, 2009

15
 MARIA KARALOYKA
MARIA KARALOUKA

Γεννήθηκε στη Νίκαια, Πειραιάς Ναció en Nikaia Peiraias

ΣΠΟΥΔΕΣ ESTUDIOS
1983 - 1985 Αγιογραφία στο εργαστήριο του Γιάννη Μαραβά 1985-1990 Pintura en la Facultad de Bellas Artes en Atenas
1985 - 1991 Ζωγραφική , στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών Αθήνας Taller D.Kokinidis
(εργαστήριο Δ. Κοκκινίδη) 1987- 1989 Grabado en el taller del Th.Exarchopoulo
1987 - 1989 Χαρακτική στο εργαστήριο του Θ. Εξαρχόπουλου 1996- 1999 Grabado Calcográfico en el taller del Mariano Ville-
1996 - 1999 Τμήμα Χαλκογραφίας (εργαστήριο Mariano Villegas) , στο gas en la Facultad de Bellas Artes de la Universidad
Πανεπιστήμιο Complutense , Μαδρίτης Complutense, Madrid
1996 - 1997 Υποτροφία του Υπουργείου Εξωτερικών της Ισπανίας, για 1999- 1997 Beca del Ministerio de Exterior de España, para
μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Complutense , estudios de tercer grado en la Universidad
της Μαδρίτης Complutense,Madrid
1997 - 2000 Σπουδές Τρίτου Κύκλου (Διδακτορικό) στο Τμήμα 1997- 2000 Estudios de Doctorado en el Departamento del
Σχεδίου Ι στη Σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Dibujo I en la Facultad de Bellas Artes de la Univer-
Complutense, Μαδρίτης sidad Complutense, Madrid
1999 - 2000 Παρουσίαση μιας συνοπτικής πρότασης της Διδακτορικής
μου διατριβής με θέμα , “CoBrA” και η πλαστική έκφραση EXPOSICIONES INDIVIDUALES
των παιδιών. 1993 eatro Nacional, Corfu
ΑΤΟΜΙΚΕΣ 1996 ¨Pasos Interiores¨ ,Galeria ΕΠΟΧΕΣ,Atenas
2004 ¨Respiraciones¨,Galeria Paul Kleefeld, Kobenhangen
1993 Εθνικό Θέατρο , Κέρκυρα
2007 Espacio ΠΕΡΙΤΕΧΝΩΝ,Atenas
1996 «Εσωτερικές Διαδρομές» , Γκαλερί Εποχές , Κηφισιά
2004 «Reflexions”, Γκαλερί “Paul Kleefeld” , Kobenhangen EXPOSICIONES COLECTIVAS
2007 Αίθουσα ΠΕΡΙΤΕΧΝΩΝ, Αθήνα 1991 Licenciados de A.Σ.K.T, Pinacoteca Nacional,Αtenas
ΟΜΑΔΙΚΕΣ 1996 Centro de Salud Psíquica, Gazi
1991 Απόφοιτοι της Α.Σ.Κ.Τ Αθηνών στην Εθνική Πινακοθήκη 2000 Galeria Azteca, Madrid /Instituto Egipcio de Estu-
1996 Κέντρο Ψυχικής Υγείας , Γκάζι dios Islamicos, Madrid
2000 Γκαλερί “Azteca”, Μαδρίτη 2001 Galeria Azteca, Madrid
2000 “Instituto Egipcio de Estudios Islámicos”, Μαδρίτη 2002 A.S.DA, Peristeri,/ Atenas Exposición de Artistas
2001 Γκαλερί “Azteca”, Μαδρίτη jóvenes, Gazi/ Galeria Catársis,Madrid
2002 Α.Σ.Δ.Α. (Αναπτ. Συνδ. Δυτικής Αττικής) , Περιστέρι 2003 Galeria Catársis, Madrid
2002 Τεχνόπολις Γκάζι , “Έκθεση Νέων Καλλιτεχνών” 2004 Galeria Artower, Atenas
2002 Γκαλερί “Catársis” , Μαδρίτη 2005- 6 La casa Elisalde, Barcelona,» Cos.mos»
2003 Γκαλερί “Catársis”, Mαδρίτη 2007 Espacio ΠΕΡΙΤΕΧΝΩΝ,Atenas,»……a los niños con
2004 Γκαλερί Artower ,Αθηνα amor»
2005-6 La casa Elisalde, Βαρκελώνη 2008 Sala de Arte Horizonte «icono poesia»
2007 Αίθουσα ΠΕΡΙΤΕΧΝΩΝ, Αθήνα … στα παιδιά με αγάπη 2009 «Ambiente- Acción», Stróbolos,Chipre
2008 Αίθουσα Τέχνης ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ « εικονοποίηση » 2009 -10 «La figura humana en el Arte», Gazi, Atenas
2009 «Περιβάλλον-Δράση », Στρόβολος, Κύπρος 2010» Homenaje a Frida Kalo», Galeria Bonicos, Atenas
2009-10 «Η ανθρώπινη μορφή στην Τέχνη», Τεχνόπολις, Γκάζι
ΣΥΛΛΟΓΕΣ COLECCIONES PRIVADAS
Εθνικό Θέατρο , Κέρκυρα. Teatro Nacional de Corfu, Colecciones privadas en Atenas,
Ιδιωτικές Συλλογές σε Αθήνα , Κέρκυρα , Ρώμη , Κοπεγχάγη , Μαδρίτη Roma, Copenhagen,Madrid e Argentina.

16
Η Συνομιλία
μικτή τεχνική σε καμβά, 70x100 cm
La conversación
técnica mixta
sobre lienzo, 2008-2009

17
 Η μυστική σύμπραξη
Μικτή τεχνική σε χαρτόνι, 75x105cm
La colaboración mística
Técnica mixta sobre cartón, 2008-2009

18
Αίσθηση κενού, λάδι σε καμβά, 50x75 cm
Sensación de vacío, óleo sobre lienzo, 2008-2009

Το Μώβ
Μικτή τεχνική σε χαρτί, 50x70 cm
La púrpura
Técnica mixta sobre papel, 2008-2009

19
 ΝΙΚΗ ΠΠΑΣΙΟΥ
NIKI PASHIOU
Γεννήθηκε στη Λευκωσία της Κύπρου.
2009-2010: Μάστερ Παιδαγωγίας στην Εκπαίδευση. Ειδικότητα:
Σχέδιο. Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης, Βαρκελώνη. • 2007
Σειρά μαθημάτων: Σχεδιασμός προσώπων για Βιντεοπαιχνίδια.
Πανεπιστήμιο Pompeu Fabra, Βαρκελώνη. • 2004-06 Μάστερ
στη Ψηφιακή Τέχνη (Master en Artes Digitales). Πανεπιστήμιο
Pompeu Fabra, Βαρκελώνη. Τελικό έργο: Το σπίτι του Αστερίονα.
Εγκατάσταση interactive Virtual Reality. • 2006 Παιδαγωγία στην
Εκπαίδευση. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου. Πανεπιστήμιο Κύπρου.
• 2000-2003: Κινηματογραφικές σπουδές: Μοντάζ και ήχο. Κέντρο
Κινηματογραφικών Σπουδών Καταλονίας. Βαρκελώνη. • 2001: Τίτλος
ερευνήτριας. Τμήμα Ζωγραφικής, Σχολή Καλών Τεχνών, Πανεπιστήμιο
της Βαρκελώνης, Βαρκελώνη. • 1999-2002: Τίτλος Χαράκτριας.
Σχολή Πλαστικών Τεχνών και Σχεδίου Llotja. Βαρκελώνη. • 1997-
1999: Διδακτορικό Πρόγραμμα “Desplazamiento del lenguaje de la
pintura”, Τμήμα Ζωγραφικής, Σχολή Καλών Τεχνών, Πανεπιστήμιο
της Βαρκελώνης, Βαρκελώνη. • 1990-1996: Καλές Τέχνες. Ειδικότητα:
Ζωγραφική. Σχολή Εισαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του
Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Ελλάδα.
ΕΚΘΕΣΕΙΣ
2009 “Ο μίτος της Αριάδνης”, γκαλερί Olokuti Gràcia, Βαρκελώνη.
/ 2008 Niki Pashiou. Έργα 2005-2008, γκαλερί Olokuti Gràcia,
Βαρκελώνη. / 2007 Niki Pashiou. Χαρακτικά 2004-2007, γκαλερί
Olokuti Gràcia, Βαρκελώνη. / 2006 Opus 39, Λευκωσία, Κύπρος.
/ 2005 Cos·mos. Pintures de Eugenia Karamouzi, Niki Pashiou,
Chrisanthi Farmaká, Terpsichhori Xanthopoulou y Maria Karaluca.
Casa Elizalde, Βαρκελώνη, Ισπανία. / 2005 “Huellas robadas”,
ντοκυμαντέρ μικρού μήκους 35 μ.μ. Βραβείο Κριτικής επιτροπής του
Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Χερόνας, Ισπανία. / 2004 “Huellas
robadas”, ντοκυμαντέρ μικρού μήκους 35 μ.μ. Πρώτο βραβείο
του Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Ποντεβέδρα, Ισπανία. / 2004
International Art Forum: Europe without Borders, Artower Agora,
Αθήνα, Ελλάδα. / 2004 Mediterrania, la nostra mar: 7 pintors grecs
novells afincats a Barcelona, Girona, Ισπανία. / 2003 Museo Molino
de Papel, Capellades, Καταλωνία, Ισπανία. / 2002 “The Spanish print
alternating current exhibition by the Insyu Japanese paper”, Μουσείο
Aoya, Ιαπωνία. / 2000 Cinquena Edició de Tendències Actuals, Casa
Elizalde, Βαρκελώνη, Ισπανία. / 1997 Έργο της κας Ππάσιου βρίσκεται
στη μόνιμη συλλογή του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης,
Θεσσαλονίκη, Ελλάδα. / 1996 Απόφοιτοι 1996. Μακεδονικό Μουσείο
Σύγχρονης Τέχνης, Θεσσαλονίκη, Ελλάδα. / 1995 Ίδρυμα Μελίνα
Μερκούρη Θεσσαλονίκη, Ελλάδα. / 1994 Heineken Art.
20
Nació en Nicosia, Chipre.
2009-2010: Máster de Formación de Profesorado. Universitat de
Barcelona, Barcelona. • 2007 Curso: Creación de Personajes para
Videojuegos, del Papel al Motor Gráfico. Universitat Pompeu Fabra,
Barcelona. • 2004-06 (Realizado en dos bloques): Master en Artes
Digitales. Universitat Pompeu Fabra, Barcelona. Proyecto final:
“La casa de Asterión”. Instalación interactiva de realidad virtual.
• 2006 Curso de Formación de los Candidatos a Profesores de la
Enseñanza General Media y la Enseñanza Profesional Técnica Media.
Cyprus Pedagogical Institute, University of Cyprus. • 2000-2003:
Curso de Postproducción Cinematográfica: Montaje y Sonido, en
el Centre d´ Estudis Cinematogràfics de Catalunya, Barcelona. •
1999-2002: Título de Grabadora. Escola d´ Arts Plàstiques i Disseny
Llotja. Barcelona. • 2001: obtención de la Suficiencia Investigadora.
Facultat de Belles Arts de la Universitat de Barcelona, Departament
de Pintura. Curso de Doctorado: “Desplazamiento del lenguaje
de la pintura”. • 1997-1999: Doctorando en Pintura, Facultat de
Belles Arts de la Universitat de Barcelona, Departament de Pintura.
Curso de Doctorado: “Desplazamiento del lenguaje de la pintura”.
• 1990-1996: Licenciatura en Bellas Artes. Especialidad de Pintura.
Departamento de Artes Plásticas y Aplicadas, Facultad de Bellas
Artes de la Universidad Aristotelion de Tesalónica, Grecia.
EXPOSICIONES:
2009 “Ariadni y el Minotauro”, galeria OloΑkuti Gràcia, Barcelona. /
2008 Niki Pashiou. Obra 2005-2008, galeria Olokuti Gràcia, Barcelona.
/ 2007 Niki Pashiou. Grabados / 2004-2007, galeria Olokuti Gràcia,
Barcelona. / 2006 Opus 39. Nicosia, Chipre. / 2005 Cos·mos. Pintures
de Eugenia Karamouzi, Niki Pashiou, Chrisanthi Farmaká, Terpsichhori
Xanthopoulou y Maria Karaluca. Casa Elizalde, Barcelona. / 2005
“Huellas robadas”, cortometraje documental 35 mm. Premio especial
del Jurado del Festival de Cine de Girona. / 2004 “Huellas robadas”,
cortometraje documental 35 mm. Primer premio del Festival de
Cine de Pontevedra. / 2004 International Art Forum: Europe without
Borders, Artower Agora, Atenas. / 2004 Mediterrania, la nostra mar:
7 pintors grecs novells afincats a Barcelona, Girona. / 2003 Museo
Molino de Papel, Capellades, Catalunya. / 2002 “The Spanish
print alternating current exhibition by the Insyu Japanese paper”,
Museo Aoya, Japón. / 2000 Cinquena Edició de Tendències Actuals,
Casa Elizalde, Barcelona. / 1997 Obra de la sra Pashiou existente
en la colección permanente del Museo Macedonico del Arte
Contemporáneo, Tesalónica, Grecia. / 1996 Museo Macedonico del
Arte Contemporáneo, Tesalónica, Grecia. / 1995 Fundación Melina
Merkouri, Tesalónica, Grecia. / 1994 Heineken Art
Παραμύθι
Μικτή τεχνική σε καμβά,
100x81cm, 2009
Un cuento
técnica mixta sobre lienzo,
100x81cm, 2009.

21
 Οι δύο Φρίντες, μικτή τεχνική σε καμβά, 100x81cm, 2009.
Las dos Fridas, técnica mixta sobre lienzo, 100x81cm, 2009.

22
 Αριάδνη II, μικτή τεχνική σε καμβά, 130x130cm, 2009
Ariadna II, técnica mixta sobre lienzo, 130x130cm, 2009

23
 ΤΕΡΨΙΧΟΡΗ ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΥ
TERPSICHORE XANTHOPOULOU
Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη
ΣΠΟΥΔΕΣ
1992 - 1998 Απόφοιτος της Σχολής Καλών Τεχνών Του Α.Π.Θ.
1999 – 2000 Απόκτηση του τίτλου του Ερευνητή του Διδακτορικού
Προγράμματος με τίτλο Realidad Asediada : Posicionamientos
Pictoricos από την Σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου της
Βαρκελώνης.
Γνώσεις Γραφιστικής ( Ειδικότητα Τ.Ε.Λ. «Ευκλείδη»).
Γνώσεις Μόδας (ιδιωτική σχολή «Δημητρέλη»).
Γνώσεις Αγιογραφίας και Γραμμικού Σχεδίου
ΑΤΟΜΙΚΕΣ
1996 Στο bar Ουτοπία στον Χορτιάτη Θεσσαλονίκη
1998 Στην αίθουσα Κ. Κρυστάλη του Δήμου Θεσσαλονίκης.
Τίτλος έκθεσης ‘Η ΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΠΟΔΗΛΑΤΙΣΣΑΣ’
2000 Στην ιδιωτική σχολή σύγχρονης τέχνης METAFORA.
Τίτλος έκθεσης HOMO ARBOLIS Βαρκελώνη
2000 ΧΑΡΑΚΤΙΚΑ στn bar Μυροβόλος Θεσσαλονίκη
2001 ΧΑΡΑΚΤΙΚΑ στην bar Ουτοπία Θεσσαλονίκη
ΟΜΑΔΙΚΕΣ
1996 Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης ART HEINEKEN.
Θεσσαλονίκη
1997 Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης ART HEINEKEN.
Θεσσαλονίκη
1999 “Metaphisica”, Αsila Μαρόκο / KΡΑΣΙ ΚΑΙ ΦΙΑΛΗ,
Θεσσαλονίκη
2000 Cinema, Μύλος / Μονή Λαζαριστών / “Το υγρό στοιχείο”
Θεσσαλονίκη
2001 Λουτρά ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ, Θεσσαλονίκη / Σχολή
Καλών Τεχνών, Βελιγράδι / ‘Η ΕΝΟΡΙΑ’, Hilton,
Κωνσταντινούπολη
2002 ‘ΝΕΟΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ’ , Τεχνόπολις Γκάζι, Αθήνα / SUNNY
FESTIVAL Χαλκιδική
2004 Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο Θεσσαλονίκη.
2005 Λουτρά ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ /”ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΜΥΘΟΛΟΓΙΕΣ”
VLASSIS ART, Θεσσαλονίκη.
2005 ‘COS’MOS’ CASA ELISALDE Βαρκελώνη
2006 ΣΧΕΔΙΑΣΜΑΤΑ’ , ΓΕΝΙ ΤΖΑΜΙ Θεσσαλονίκη / CASA BIANCA
/ ΄ΤΟ ΣΩΜΑ΄, gallery OPUS 39 Λευκωσία
2008 “ΕΝ ΚΙΝΔΥΝΟ” , Θεσσαλονίκη / Γκάζι Αθήνα
24
Ναció en Thessalonika.
ESTUDIOS
Estudió pintura en el departamiento de Bellas Artes de la Universidad
de Thessalonika, 1992-1998. Programa doctoral ‘POSICIONAMIENTOS
PICTORICOS’,1998-2000 en la Facultad de Bellas Artes de la Universidad
de Barcelona, España. Suficiencia investigadora de la Universidad de
Barcelona. Tambien ha estudiado disegño gráfico y disegño de moda.
Ha participado en diversos concursos de pintura y exposiciones co-
lectivas y realizó exposiciones individuales en Grecia y al extrangero.
Vive en Thessalonika y trabaja en el Ministerio de Cultura de Grecia.
INDIVIDUALES
1996 Bar Utopía, Tesalónica
1998 Sala de exposiciones Cristali, Tesalónica
2000 ¨Homo Arbolis¨, escuela de arte Metáfora
2000 Grabado. Bar Mirovolos, Tesalónica
2001 Grabado. Bar Utopía, Tesalónica
COLECTIVAS
1996 Macedonian Museo de Arte Contemporánea. Arte
HEINEKEN, Tesalónica
1997 Macedonian Museo de Arte Contemporánea. Arte
HEINEKEN, Tesalónica
1999 Metafísica¨, Ashila, Maruecos/ Vino y Botella, Tesalónica
2000 Cine Milos, Tesalónica/ ¨Elementos liquidos¨, Tesalónica
2001 Baños Paraíso, Tesalónica/ Facutad de Bellas Artes de
Beligradi/ Hilton, Constantinopolis
2002 Artistas jovenes, Gazi, Athenas/ Sunny Festival, Chalkidiki,
Grecia
2004 Bafopoulio centro de Arte y Cultura, Tesalónica
2005 Baños Paraíso, Tesalónica/ ¨Mitologias personales¨ Vlasis Art,
Tesalónica/ ¨Cosmos¨, Casa Elizalde, Barcelona
2006 ¨Sxediasmata¨, Geni Tzami, Tesalónica/ Casa Bianca/ ¨El
cuerpo¨, galería / Opus 39, Nicosia, Chipre
2008 ¨En peligro¨, Tesalónica/ Gazi, Athenas
Οι δύο Φρίντες, κέντημα και τύπωμα πάνω σε ύφασμα,70x70 cm
Las dos Fridas, bordado y estampado sobre tela, 2009

25
 Το φόρεμα 3, κέντημα πάνω σε ύφασμα, 18x18cm
El vestido 3, bordado sobre tela, 2008

26
Πεταλούδες, κέντημα και τύπωμα πάνω σε ύφασμα, 120x50cm
Mariposas, bordado y estampado sobre tela, 2007

27
 ΗΡΩ ΦΑΡΜΑΚΑ
ERO FARMAKA
Η Ηρώ Φαρμακά γεννήθηκε στη Λευκωσία. Ζει και εργάζεται στη
Θεσαλλονίκη.
Αποφοίτησε από την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών του Αριστοτέ-
λειου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης - τμήμα ζωγραφικής, έχο-
ντας ως δάσκαλο το Βαγγέλη Δημητρέα. Παρακολούθησε χαρακτι-
κή με δάσκαλο το Μανώλη Γιανναδάκη και φωτογραφία με δάσκαλο
το Γιώργο Κατσάγγελο. Είναι μέλος του συλλόγου αποφοίτων Σχολής
Καλών Τεχνών Θεσσαλονίκης και του ΕΚΑΤΕ – συλλόγου καλλιτε-
χνών Κύπρου. Τα τελευταία δυο χρόνια συμμετέχει στα σεμινάρια
φωτογραφίας (θεωρία και πρακτική) του φωτογραφικού χώρου
Stereosis.
Έχει κάνει τέσσερις ατομικές εκθέσεις στην Ελλάδα, Κύπρο και Ισπα-
νία: Φωτογραφία, «Cafebar 35», Θεσσαλονίκη/ Φωτογραφία, πολιτι-
στικός χώρος της Barceloneta, Βαρκελώνη/ Ζωγραφική, Λευκωσία,
Κύπρος / Ζωγραφική, Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών, Θεσσαλονίκη,
Ελλάδα.
Από το 1999 μέχρι σήμερα έχει λάβει μέρος σε πολλές ομαδικές εκ-
θέσεις: γκαλερί Ορφέας, Λεμεσός / γκαλερί Οpus 39, Λευκωσία /
Crossfire, ΕΚΑΤΕ, Μελίνα Μερκούρη, Λευκωσία / Κάνε μια ευχή. Πύλη
Αμμοχώστου Λευκωσία / Ετεροτοπίες. 1η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέ-
χνης Θεσσαλονίκης, Ελλάδα/ Έκθεση Φωτογραφίας, Stereosis, Θεσ-
σαλονίκη / Χωρίς Άνοιξη. Λουτρά Παράδεισος (Μπέη Χαμάμ), Θεσ-
σαλονίκη / Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Βέροιας, Βέροια, Ελλάδα/
Art and Craft γκαλερί Οpus 39, Λευκωσία / Γκαλερί Κυπριακή Γωνιά,
Λάρνακα /Art Festival 2006. Καστελλιώτισσα, Λευκωσία / COS.MOS.
Γκαλερί Οpus 39, Λευκωσία / Το νερό, Λουτρά Παράδεισος (Μπέη
Χαμάμ), Θεσσαλονίκη / Αίθουσα Τέχνης Κιλκίς, Θεσσαλονίκη/ Έκ-
θεση φωτογραφίας, Stereosis, Θεσσαλονίκη/ Έκθεση φωτογραφίας,
Ντορέ-Ζύθος, Stereosis, Θεσσαλονίκη / Παλαιό Αρχαιολογικό Μου-
σείο (Γενί Τζαμί), Θεσσαλονίκη / Παγκύπρια έκθεση Ε.Κ.Α.ΤΕ 1964-
2004, Πύλη Αμμοχώστου, Λευκωσία / Κύπριοι καλλιτέχνες της τρίτης
χιλιετίας. Πύλη Αμμοχώστου, Λευκωσία / Χρυσό Αηδόνι. Εκθεσιακός
χώρος του πολιτιστικού κέντρου Πλατρών, Κύπρος / Πέμπτη παγκύ-
πρια έκθεση τέχνης του Ε.Κ.Α.ΤΕ, Λεμεσός / Απόφοιτοι 93-94. Αρι-
στοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ελλάδα.
Έργα της βρίσκονται στη δημοτική πινακοθήκη Κύπρου, στις συλλο-
γές Ζαμπέλα, Ταμιευτηρίου Έγκωμης, Τυπογραφείου Theopress και
άλλες ιδιωτικές συλλογές στην Κύπρο και το εξωτερικό.
28
Ero Farmaká naciò en Nicosia, Chipre. En la actualidad vive en Te-
salónica.
Licenciada en Bellas Artes de Tesalónica en Grecia - especialidad
pintura –en el taller de Vangelis Dimitreas. Estudió grabado con el
profesor Manolis Giannadakis y fotografía con el profesor Giorgos
Katsagelos. Es miembro de la asociación de artistas de Tesalónica
en Grecia y de EKATE en Chipre. Los últimos dos años se dedica a
la fotografía participando a los seminarios prácticos y teóricos del
centro de fotografía Stereosis.
Ha realizado cuatro exposiciones individuales en España, Grecia y
Chipre: Fotografía, «Cafebar 35», Tesalónica/ fotografía, centro cul-
tural de Barceloneta, Barcelona/ pintura, Nicosia, Chipre/ pintura,
Facultad de Bellas Artes de Tesalónica, Grecia.
Realiza exposiciones colectivas, entre 1999 y 2010, en la galería Or-
pheas, Limasol, Cyprus/ galería Opus 39, Nicosia, Cyprus / “Haz un
deseo”, gate of Famagusta, Nicosia, Cyprus/ Crossfire, Melina Mer-
couri, Nicosia, Cyprus / Centro Cívico Barceloneta, España/ “Chryso
Aidoni”, Centro Cultural de Platres, Chipre/ Galería Kypriaki Gonia,
Lárnaca, Cyprus / 5ª exposición de E.K.A.T.E., Limasol, Cyprus / “Ete-
rotopíes”, 1ª biennale de Arte Contemporánea, Tesalónica, Grecia/
fotografía – Stereosis, Tesalónica, Grecia/ “Sin primavera”, Mbei Ha-
mam, Tesalónica, Grecia/ Biblioteca central de Veria, Grecia/ sala
de exposiciones Kilkis, Tesalónica, Grecia/ fotografía, Dore-Zithos,
Stereosis, Tesalónica, Grecia/ Art and Craft, galería Opus 39, Nicosia,
Cyprus / Art festival, Castelliotisa, Nicosia, Cyprus / “El agua”, Mbei
hamam, Tesalónica, Grecia / Geni Minaret, museo archeológico, Te-
salónica, Grecia/ Universidad de Tesalónica, Grecia.
Hay obra suya en varias colecciones públicas y privadas en Chipre
y Grecia.
H “Free-da” και οι σύγχρονες
αδελφές της - Κέλη
φωτογραφία, 20x30cm
“Free-da” y sus hermanas
contemporáneas- Kely
Fotografia, 2008-09

29
 H “Free-da” και οι σύγχρονες
αδελφές της - Δανάη
Φωτογραφία, 20x30cm
“Free-da” y sus hermanas
contemporáneas- Danae
Fotografia, 2008-09

30
H “Free-da” και οι σύγχρονες
αδελφές της - Αλεξάνδρα.
Φωτογραφία, 20x30cm
“Free-da” y sus hermanas
contemporáneas- Alexandra
Fotografia, 2008-09

31
 ΧΡΥΣΑΝΘΗ ΦΑΡΜΑΚΑ
CHRYSANTHI FARMAKA
Η Χρυσάνθη Φαρμακά γεννήθηκε στη Λευκωσία.
Σπούδασε ζωγραφική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών Αθηνών
με δασκάλους τον Π. Τέτση και την Ρ. Παπασπύρου. Συνέχισε τις
σπουδές της με υποτροφία της Ισπανικής κυβέρνησης, στο πανεπι-
στήμιο της Βαρκελώνης στο πρόγραμμα του διδακτορικού Realidad
Asediada: posicionamientos pictóricos, παίρνοντας τον τίτλο της
ερευνήτριας. Ακόμη, φοίτησε στη Σχολή Καλών και Γραφικών Τε-
χνών Llotja στο τμήμα χαρακτικής, Βαρκελώνη, Ισπανία.
Το 2002 κέρδισε το πρώτο βραβείο χαρακτικής από το μουσενο
Aoya, στο Totori, Ιαπωνία.
Έχει επιλεγεί σε πολλούς διαγωνισμούς Τέχνης στην Κύπρο, Ισπανία,
Ιαπωνία, Φινλανδία Βουλγαρία και άλλες χώρες.
Έχει κάνει επτά ατομικές εκθέσεις στην Ισπανία, Κύπρο και Ελλάδα:
ζωγραφική, Χρυσάνθη Φαρμακά - Ραμόν Τρίας Τόρρες, Ανοικτά Ερ-
γαστήρια, Λευκωσία / «Κύκλοι», ζωγραφική και φωτογραφία, Casa
Elizalde, Barcelona / «Fragmentos de la realidad», ζωγραφική, πολιτι-
στικό κέντρο Τέχνης WONNEE, Βαρκελώνη/ Χαρακτική, Raval, Βαρ-
κελώνη / «Paradas», ζωγραφική και φωτογραφία, πολιτιστικό κέντρο
Drassanes, Βαρκελώνη/ σχέδιο και χαρακτική, I`AAP FAD, Βαρκελώ-
νη / Ζωγραφική και κατασκευές, ΑΣΚΤ Αθηνών..
Από το 1999 μέχρι σήμερα έχει λάβει μέρος σε πολλές ομαδικές εκ-
θέσεις: γκαλερί Lessendra & Contemporary Art Projects. Σόφια, Βουλ-
γαρία / γκαλερί Ορφέας, Λεμεσός / Art studio 55, Λεμεσός / γκαλερί
Opus 39, Λευκωσία / Δημοτικό Κέντρο Τεχνών, Λευκωσία/ Μελίνα
Μερκούρη, Λευκωσία / Πύλη Αμμοχώστου, Λευκωσία / Γκαλερί Κ,
Λευκωσία/ Pegasus Art Foundation, Λεμεσός / Καστελιώτισσα, Λευ-
κωσία / γκαλερί Τέχνης Δρώμενα, Λευκωσία / Τεχνοχώρος “Vlassis
Art”, Θεσαλλονίκη / Casa Elizalde, Βαρκελώνη / γκαλερί Κυπριακή
Γωνιά, Λάρνακα / Ι Gremio de Constructores de Obras de Barcelona
y Comarcas, Βαρκελώνη / Barceloneta, Βαρκελώνη / δημαρχείο
L΄Escala, Costa Brava, Ισπανία / Mercat Vell, Sitges, Ισπανία / Μου-
σείο Keravan, Ελσίνκι, Φιλανδία / Real Círculo Artístico, Βαρκελώνη /
Μουσείο έργων σε χαρτί, Capellades, Ισπανία / Μουσείο Aoya, Totori,
Ιαπωνία / ΙΙ Μπιενάλε Τέχνης Ruidebitlles, Sant Pere de Reuidebitlles,
Ισπανία / Ootake, Χιροσίμα, Ιαπωνία / I`AAP FAD, Βαρκελώνη / πολι-
τιστικό κέντρο Πλατρών, Κύπρος / γκαλερί Rrose Selavy, Βαρκελώνη
/ πολιτιστικό κέντρο “Les Bernardes”, Girona, Ισπανία / Γκαλερί “98”,
Cadaqués, Ισπανία / Ε.Κ.Α.ΤΕ, Λεμεσός / Πολιτιστικό κέντρο Ashila,
Mαρόκο/ Εθνική Πινακοθήκη Αθηνών, Ελλάδα.
Έργα της υπάρχουν σε διάφορες δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές
στην Ισπανία, Ιαπωνία, Ελλάδα, Αμερική και Κύπρο.
32
Chrysanthi Farmaká naciò en Nicosia, Chipre. En la actualidad vive
en Nicosia.
Licenciada en Bellas Artes de Atenas, especialidad pintura (1993) y
en la Escuela de Artes Aplicadas y Oficios Artísticos, Llotja, Barcelona,
especialidad grabado (2002).
En 1998-2000, con beca del Ministerio de Asuntos Exteriores de
España, realizó el curso de doctorado Realidad Asediada: posicio-
namientos pictóricos, departamento de pintura, Facultad de Bellas
Artes de la Universidad de Barcelona.
En el 2002, obtuvo el primer premio de grabado del museo de Aoya,
Tottori, Japón.
Ha sido seleccionada en muchos concursos en España, Chipre, Fin-
landia y Bulgaria.
Ha realizado siete exposiciones individuales en España, Grecia y
Chipre: talleres abiertos, pintura, Chrysanthi Farmaká – Ramon
Trias, Nicosia / Circles, pintura y fotografía, Casa Elizalde, Barcelo-
na / Fragmentos de la realidad, pintura, centrο de Arte WONNEE,
Barcelona/ Grabados, librería del Raval, Barcelona/ Paradas, dibujo y
grabado,Centro cultural Drassanes, Barcelona / pintura y instalacio-
nes, escuela de Bellas Artes de Atenas, Grecia.
Realiza exposiciones colectivas, entre 1999 y 2010, en la galería Les-
sendra, Sofia, Bulgaria / la galería Orpheas, Limasol / el Art Studio
55, Limasol / el Centro de Arte PH, Nicosia / la galería K, Nicosia/
la galería Opus 39, Nicosia / Gate of Famagusta, Nicosia / Funda-
ción de Arte Pegasus, Limasol / Museo Kerava, Helsinski / Gremio
de Constructores de Obras, Barcelona/ Ayuntamiento de L´Escala,
Costa Brava/ Mercat Vell, Sitges / Centro Cívico Barceloneta / Real
Círculo Artístico Barcelona/ Museo de Papel Capellades / Museo de
Aoya, Tottori, Japón / Centro Cultural de Platres, Chipre / Galería
Kypriaki Gonia, Larnaca / Ootake, Hiroshima, Japón / ΙΙ Biennale de
papel Ruidebitlles, Sant Pere de Ruidebitlles, España / Centro Cultu-
ral les Bernardes, Girona / Galería Rrose Selavy, Barcelona / Galería
“98”, Cadaqués/ España / I`AAP FAD, Barcelona/ E.K.A.T.E., Limasol /
Centro Cultural de Ashila, Maruecos / Pinacoteca Nacional de Ate-
nas, Grecia.
Hay obra suya en varias colecciones públicas y privadas en Chipre,
España, Estados Unidos, Grecia y Japón.
Ερωτικό γράμμα
Μικτή τεχνική (φανέλα, γύψος,
ακουαρέλα), 40x70x7cm
Carta de amor
Técnica mixta (camiseta, yeso,
acuarela), 2010

33
 Χωρισμός
Μελάνι, ακουαρέλα, μολύβι σε
χαρτί, 12x17cm
Separación
Tinta china, acuarela, lapis sobre
papel, 2009-2010

34
Circle of life, ακρυλικό σε καμβά, 80x90cm / acrílico sobre tela, 2008

35
 Ο ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΥΠΩΘΗΚΕ ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΤΗΣ
ΟΜΑΔΙΚΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΜΕ ΤΙΤΛΟ
HOMENAJE A FRIDA KAHLO
ΣΤΗΝ “BONICOS GALLERY” ΤΟΝ ΑΠΡΙΛΙΟ ΤΟΥ
2010 ΣΕ 1000 ΑΝΤΙΤΥΠΑ ΣΤΟ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ ΤΟΥ
ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ

Φωτογραφίες έργων Μαρίας Καραλουκά

Οδυσσέας και Γιάννης Βαχαρίδης
Φωτογραφίες έργων Ευγενίας Καραμούζη
Ράνια Καραμούζη
Μετάφραση κειμένων στα Ισπανικά
Νίκη Ππάσιου
Ευχαριστίες στους Βαγγέλη Δημητρέα, Χρήστο Μιχαλόπουλο, Omaira Beltrán
Periodista, y Daniel Solano Director de la revista ArtNeutre
και της Μεξικάνικης Πρεσβείας για την ευγενική υποστηριξή της.

36