Está en la página 1de 7

Psicopatologa,psiquiatraypsicologa:lo

normalylopatolgico

Impronta,escueladepsicodramayhumanidades

Lonormalylopatolgico
Criteriosgeneralesdenormalidadyanormalidad

Sinosatenemosauncriterioestadstico,lapalabranormalindicaralaconformidadconla
regla,conaquelloquenoseapartadelpromedio.Desdeunpuntodevistapsicolgico
implicaraquedeterminadasvariablespsicolgicasestndistribuidasdemaneranormalenla
poblacingeneral.SegnBergeret,lanormalidadseenfocaenlamayoradeloscasosen
relacinconlosdems,conelidealolaregla,esdecir,conlanorma.Loanormal,en
contraposicin,implicaraunadesviacindelanorma.
Existeelpeligrodeconfundirlonormalconloqueseconsiderahabitual,perohayquetener
encuentaqueesmuydifcilcuantificaryreduciralserhumanoatablasdediagnsticoo
categorizaciones,etiquetarlo,endefinitiva.Responderaestapreguntanosllevaaconsiderar
Apartirdequnmeroderasgosdelapersonalidadconsideradosanormalespuede
diagnosticarseuntrastorno?
Jaspers(1946),decaquenohayningunarespuestaposibleeestapregunta.Tenemosqueser
conscientesqueloanormalnoesunacomprobacinefectivasinounavaloracin.Como
hemosdichoantes,existesiempreelpeligrodeconfundirlonormalconlohabitual,nopuede
considerarselocomncomonormalsoloporsercomn.

Distintaspocasydistintasculturashanentendidodiferentesestadosdelindividuocomo
patolgicosonormales.Cadagrupoosociedaddisponedeunsistemadenormas,ynoexisten
conductashumanasqueseannormalesoanormalesenabsoluto,sinoconrespectoaun
contexto,quevienedeterminadoporeseconjuntodenormasquerespondenaunasociedad,
aunapocayaunlugardeterminados.

Lascategorasdela(a)normalidad.

Otraposible,ytambinprobablementedefectuosa,definicindenormalesaquellaquela
definediciendoquesetratadelaactividadmentalpormediodelacualelconocimiento,la
habilidad,loshbitos,lasactitudeseidealessonadquiridos,retenidosyutilizados,originando
progresivaadaptacinymodificacindelaconducta.Esuntrminoqueseledaaunapersona
quesupuestamentenocuentaconningunadiscapacidad.Enesteejemplo,normaleselque
noesdiscapacitado.
Sinembargo,todos,enmayoromenorgrado,contamosconalgnhndicap,aunquenosea
unadiscapacidadenunsentidoestricto.YonosepintarcomoVelzquez,quiznotengobuen
odomusical,talvezsoytorpeeneldeporteycocinarunoshuevosfritossonunaodisea
culinaria.Estoshndicapsnomeconviertenenundiscapacitado,almenosenmientorno

Impronta,escueladepsicodramayhumanidades

socialactual.Dealgnmodo,nomeapartandelanormalidad.Esbiensabidoquenoexistela
perfeccinenelterrenodelohumano.Lacuestinescuantaimperfeccinhacefaltayen
qusentidoparaconsiderarlaanormalidadcomoanormalidadpatolgica.

MichelFoucaultsededicaestudiarlacategoradelosanormalesdurantegranpartedesu
asombrosacarrera.EstacategorafueincorporadaenFranciaenelsigloXIX,enlos
documentosdelaspericiasmdicolegales.
Losanormales,nosdirFoucault,noestnenuncampodeoposicinsinodegradacindelo
normalaloanormal.Suexistenciaeneldiscursonoremitealossaberesdelamedicinayel
derechoens,sinoaunaprcticaparticularqueadulteralaregularidaddelainstitucin
mdicaylegal.
Estprctica,lapericialegal,proponeunnuevoobjetodeestudio,yanolosdelincuenteso
losenfermos,sinolosanormales.

EstetrminoseligaalfuncionamientodeunpoderqueFoucaultllamapoderde
normalizacin,activandoasunainstanciadecontrolsobreestanuevacategoradepersonas.
Laanomala,entantodominioquecomienzaaverificarseenelsigloXIX,seconstituyea
partirdetreselementosofiguras:elmonstruohumano,elindividuoacorregir,yelonanista.
Foucault,investigadorconcienzudoysistemtico,encontrenelderechoromanouna
distincinjurdica,unanomenclaturaacercadecategoras,etiquetasparalaanormalidad.
Romadistinguaentreelmonstruoyellisiado,eldefectuosoyeldeforme,esdecir,categoras
paraladiscapacidad(oloquehoyllamamosdiscapacidad).
Encualquiercaso,cualquierideasobreladiscapacidadmentalesunareflexinsobreuna
dicotoma,ladicotomanormalanormal.
Pensarenlacalificacinqueetiquetasereshumanoscomocapacitadosodiscapacitadoses,
segnFoucault,establecerunanormaquenoslopretendecalificar,tambinpretende
corregirlos,unanormaquenolosexcluyenilosrechaza,sinoquelossometeatcnicas
positivasdeintervencinytransformacin.

Quienportediagnsticodeanormaldeberenfrentareldurocaminodelretornoalonormal,
convirtindoseenobjetodeintervencindelosprofesionalesquedebenhacersecargodela
anormalidad.Elsujetoyanoestal,sehaconvertidoenunobjeto.Perdersunombre.Pasar
aserllamadoporsudficitypodrsermirado,medido,evaluado,etiquetado,corregidoy
vueltoacorregir,medicado,internado,escondido,expulsado,integrado,controlado.
Prcticasqueescondensusentidodeproteccindelosnormalesfrentealpeligrodela
anormalidad.
EstablecerdemarcacionesparadistinguirloUnomismodelresto,distinguirpara
protegernos,paranocorrerelriesgodeconvertirnosenelOtro;taleselsentidodelanocin

Impronta,escueladepsicodramayhumanidades

denormalidad.

Lopatolgico

Comocasitodos,ennuestradisciplina,Patologaesuntrminoqueprovienedelgriego.
Estudio(logos)delsufrimientoodao(pathos).Tienequeverconlapartedelamedicina
encargadadelestudiodelasenfermedadesensumsampliosentido,esdecir,comoprocesos
oestadosanormalesdecausasconocidasodesconocidas.

Ahorabien,entoncesestotienealgoqueverconlosconceptosdesaludyenfermedad.
Lasaludseralonormal?Alguiensanonoessolamenteaquelquenoestenfermo,enese
casoestaramosdefiniendolasaludsloporlaausenciadeenfermedad.SegnlaOrganizacin
MundialdelaSalud(OMS):Lasaludesunestadodecompletobienestarfsico,mentaly
social,ynosolamentelaausenciadeafeccionesoenfermedades.estadefinicinseadoptel
7deabrilde1948.Nohasidomodificadadesdeentonces.
Freuddefinalasaludcomolacapacidaddeamarytrabajar.Cuandounapersonapuedeponer
ajugarsudeseotantoenelmbitolaboralcomoenloafectivo,puedeapasionarseenel
trabajoyenelamorenlugardepadecerlos,podramospensarenalguiensano.

Pathosaludeauncarcternegativoquesitaloslmitesdelconocimientopositivoeintroduce
lavertientedelasubjetividadcomomodalidadvlidadeaccesoalaverdad.Aqulopatolgico
funcionacomounabarrera,unimpedimentoquenopermiteaccederalestadoreal,alestado
verdaderodelserhumano,representadoporeseotroestado,eldeser,estarsano,dondese
manifiestalaverdaddelserhumano.
EnpalabrasdeCanguilhem:Silapatologadelhombrenormaleslafalladelaconfianzaenla
naturalezaesporqueelhombresehaapartadodesucondicinysucondicionamientonatural.
Hayunabrechaabiertaentreelhombreylanaturaleza,queesellugarqueocupalaPsyche.

VisindesdelasociologadelsigloXIXdelparnormalpatolgico.
Losconceptosdenormalidadypatologapuedenmantenerentresunarelacinespeculara
travsdelacuallounoylootroseafirmanenunaalianzaindisoluble.
Estaalianza,queCanguilhemllampolaridad,estdirectamentevinculadaconlasdoscaras
quedefinenlonormal.Siporunlado,lonormalesaquelloqueestenidocomomedia
estadstica,comotipoespecifico,porotroparecesignificarunvalor,vitalosocial,quele
otorgaelcarcterdemeta,deobjetivoaserprocurado.
Lonormalposeeasuncarcterdoble,esalmismotiempotipoyvaloryesesecarcterelque
leconfierelacapacidaddesernormativo,ydeserlaexpresindeexigenciascolectivas.
Desdeelmomentoenquelonormalesafirmadocomounvalorlapolaridademergecasideun
modonecesario;puessialgoesqueridocomounvalorsucontrarioserrechazadocomoun
desvalor.Cadaunoprecisadelotroparapoderafirmarse.Lapatologaprecisadelonormalen

Impronta,escueladepsicodramayhumanidades

relacinalcualseafirmacomodesvo,perolonormalprecisadelaexistenciadesuotropara
afirmarsecomounvalorquemereceserperseguido.
EnlaproduccinsociolgicadeComteyDurkheimelanlisisdelonormalylopatolgico
adquiereunaposicincentral.Estosautoresinstalanlanocindelonormalcomocontracara
positivadelopatolgico,yporlotantoasimilandoalosano,loqueimplicaanalogas
organicistasymetforasdelcuerposocial.
ParaComtelasenfermedadessonalgoascomoexperimentacionesespontneas,yesporesa
raznquetornanposibleunacomparacinentreelestadopatolgicoofenmenoalteradoy
elestadonormalofenmenopatrn.
Comteinsisteenafirmarquecualquieranlisisdefenmenospatolgicosdebebasarseenel
conocimientodefenmenosnormales;peroque,inversamente,elestudiodelopatolgicoes
indispensableparaconocerlasleyesdelonormal.Ahorabien,auncuandoComteinsistaenla
necesidaddeunadeterminacinclaradelonormal,noestableceningntipodecriteriopara
decidirquesloquedebeserentendidocomotal.
Sireducimoslonormalanaturalezaoaarmonayconsecuentementeloanormala
desvodelanaturalezaodesarmona,debemosconcluirjuntoconCanguilhemquese
tratadeunadistincinestticaymoral,estoescualitativa,msquedeunadiferenciadegrado
ocuantitativacomopretendieraComte.

ParaDurkheim,elparnormalpatolgicoseharextensivoalosfenmenospoblacionalespor
mediacindelaestadstica,nicacapazdehablardelonormalentrminosdefrecuencia.As
lonormaleslocompartidopormuchos,laanormaleslomarginal,loquecompartenpocoso
acasounoslo.
Lasregularidadesmatemticassernunelementoindispensableparalasociologadelautor
parasucomprensindelanormalidadydelapatologasocial.Apartirdeallsepodran
asociarlosconceptosdefrecuencia,normalidadymoralidad.Lonormalpasaraserpensado
nocomoestadodeequilibrioentrelaspartesdeuntodosinocomounpuentequepermite
unificartipoyvalor.
DurkheimmantieneintactoelprincipiodeComte:lasformasmrbidasdeunfenmenono
sondeotranaturalezaquelasnormales.Laenfermedadnoseoponealasalud;sondos
variedadesdelmismognero.
SegnDurkheimnormalesaquelloqueseencuentraeneltrminomediodelaespecie,
aquelloqueestambinconsideradocomonaturalydeseable.Elautorsedistanciade
Comtedesdeelmomentoenquecomienzaahablardefenmenospoblacionalesprecisar
reconocerelvalordelaestadsticaqueesnegadoporsuantecesor,limitandolaimportancia
delametforadelcuerposocial.Lasociedadnoesidnticaalcuerpoindividual.Sinembargo
distancianoimplicarupturasinomsbiencontinuidadydesplazamiento.
Sipodemosreducirlasnormasvitalesosocialesamediasestadsticasesporqueimaginamos
quelasmismastienenelpoderdeevidenciarunarealidadenlaquesepuedenconjugarelser

Impronta,escueladepsicodramayhumanidades

yeldeberser.

Normalessonloshechosquepresentanlasformasmsgeneralesylootrotendrelnombre
demrbidosopatolgicos.Eltiponormalseconfundeconeltipomedioytodadesviacincon
relacinaestamarcadesaludesunfenmenomrbido.
Lamediaaparececomounaextensin,atravsdelocuallanormaseexhibe,sehaceexplcita.
Indicalareglaperoesalmismotiempoaquelloquepermitequestasemultiplique,enla
medidaquesepresentacomounmodeloconcretoquepuedeydebeserperseguidopor
otros.
Enlonormalylopatolgico,Canguilheminvertirestasuposicinyafirmarquenoesla
medialoqueestablecelonormalsinoqueesprecisoconsiderarlacomolaexpresinde
normascolectivasdevidaquesonhistricaysocialmentecambiantes.Estoimplicaafirmar,
queatravsdelavariacindelasnormassocialesyvitalesseproducenoscilacionesenlas
mediasestadsticasqueconsideramoscomoconstantes.
As,esasmediaspodrnserindicadoresdeaquelloqueocurreenunadeterminadasociedady
enunciertomomentohistrico,perodifcilmentepodrnasumirelestatutodeuncriteriode
demarcacinentreestadossocialesasercaracterizadoscomonormalesocomopatolgicos.

Porfin,digamosquelasmismasdificultadessealadasporDejours(1986)alhablarde
bienestarmentalserepitenalhablardebienestarsocial.ComoafirmarCanguilhem(1990a,
pp.223ess.)ensucrticaaComte:nopodemoshablarsinambigedaddenormalidadyde
patologasocial.Lonormalylopatolgico,aunquenosremitanavaloressociales,nopueden
serpensadosindependientementedelosvaloresvitalesy,consecuentemente,nopuedenser
predicadossingenerardificultadesenlosocial.
Enlaactualidad,sehacenecesarioreflexionaracercadelanuevaestructurarelacional(entre
sujetoyambiente,entreindividuoycultura)quepredominaenlassociedadesactualesysus
expresionespatolgicas.Dehecho,elconceptomismodesujetohavariadoenormementey
sevecuestionadotericayclnicamente.
LaposmodernidaddefineestableceunnuevomodeloderelacinconelOtroensusvnculos
interpersonales,ensuscondicionantesidentificatoriasyensusprocesosdeconfiguracin
identitaria.Estosnuevosaspectostienensuscorrelatossubjetivosysocioculturalesenlas
funcionesparentalesofamiliaresengeneralquesehanmodificadosustancialmenteenlas
ltimasdcadasyvendebilitadossussoportesidentificatorios;enladiversificacindelos
modelosdeasignacindeidentidaddegnero,declase,deestado.Tambin,laeconoma
delossignos,ellugardelaimagen,delosmitosdeorigen,lafuncindelapalabraydelos
smbolos.Todoellodebeserestudiadoparaofrecerunarespuestacontempornea,coherente
aldilemanormalidadpatologa.

Impronta,escueladepsicodramayhumanidades

Algunasconclusiones

Laintencinnormativadebeserprecedidanecesariamenteporriesgosexistentesqueapuntan
parariesgosfuturosaserprevenidos.Paraquelonormalpuedasernormativoespreciso
queexistasuotro,sucontracaranegativayoscura:lopatolgico.

Paraquelasaludpuedaresultarinteligibleydeseable,esprecisopostularlamediacinqueel
doloryelsufrimientoimponen.Seatribuyealpropioservivo,consideradoensupolaridad
dinmica,laresponsabilidaddedistinguirelpuntoenquecomienzalaenfermedad.

Paracadaunodenosotros,consideradoscomosujetosindividualesyconcretosexisteuna
fronteraprecisaqueseparalaenfermedaddelasalud,unafronteraquenotienelarigidezde
unpatrnregulativoparatodoslossujetos.Posee,alcontrario,laflexibilidaddeunanorma
quesetransformaenrelacinalascondicionesindividuales.Deesemodoesclaroqueel
lmiteentrelonormalylopatolgicosetornaimpreciso.Elindividuoesquienevalaesa
transformacin,porqueeslquiensufrelasconsecuencias,enelmomentoenquesesiente
incapazderealizarlastareasquesusituacinleimpone.

Jaspershaceunapsicopatologageneraldentrodelapsiquiatra.Alapsicopatologageneralla
sitaanivelpuramentedelateora.Sededicaalosfenmenospatolgicos(lonormallodejaa
lapsicologa).Hayunadisociacinentrelotericoylaprctica.Lapsiquiatratieneque
explicarconartelateora.
Freudtrabajaconloqueapareceenlaclnica,ylointentateorizar.Enunejemployaclsico,
susinvestigacionessobrelahisteria,sepreguntaacercadelarelacinentrehisteriay
sexualidad.Lateoravasufriendomodificacionesapartirdeloqueocurreenlaprctica.Freud
tomalonormal,luegovelapatologa.
Jaspershabladeunaalteracinfuncionalysitalacausalidad.Estaalteracinseradela
funcindelsistemanervioso.LacomprensinparaJasperspertenecealcampodela
conciencia,delaprcticadelsentido,ysiemprehayunacausaexternaquejustificala
reaccin.
Lapostmodernidad,olamodernidadsegnquautores,imponenuevasformassocialesy
nuevosdiscursos,nuevosesquemasderelacionesyunnuevocontexto.Enestecontexto
novedoso,tambinladefinicindelonormalylopatolgicoseestalterando,enrespuestaa
unaarticulacindiferenteentreelsujetoylascondicionesenquedebevivir.Eldebatesigue,
pues,msvivoquenunca.

También podría gustarte