Está en la página 1de 12

CoIuborun:

DEPSTO EGA: HU.z;8J1.6


REEDCN: MUSEO CASA PACO




N 14
MAkIO-A8kIL 200

Asinus churrum en Gruos



Insuludu: I. Como en occILuno, Iu reIerencIu LunLo u Iu pIunLu, VoI u
upuu pu cenu esLus ensuIudus Lun mujus que Ie compruu, como uI
pIIuLo de comIdu, Hus upuuu vu Iu ensuIudu?
Intrepoz: v. Du-se con un obsLucuIo uI i cumInun. Puru cuenLu no
L`enLrepuces con LunLu pIedru.
IsbuI-se: v. Evuporu-se cuuIquIer IiquIdo gusesoso. Perd unu
subsLuncIu Iu purLe voIuLII que LenIbu I que Iu curucLerIzubu o Iu
mIIIorubu. S`Iu queduu ubIerLu Iu cocu-coIu I s`Iu esbuIuu, pero u vo
me gusLu IguuI.
Isburre o Isburro: m. Desvio, cruce, bIIurcucIn de cumInos. M`Ie
esburruu pu IIegu unLes.
Isboldreu-se: v. AIIIoju, desuni. N`IuI que upreLu ben eI venceIIo
pu que no s`esboIdregue Lo`I IuIxoJJ ReIuju-se Ius purLes deI cuerpo
per eIecLo deI cunsuncIo. Vu LrebuIIu usubeIo I esLubu esboldreuuo.
Iscumull-se: v.. PurLi-se unu rumu. xu uImendreru s`Iu
escumuIIuu deI uIre que Iu IecIo JJIg. Cunsu-se. Vuvu escumuIIo
subi cumInun LunLo Lrozo!
Iscun, escu o escun-se: v. AIogu-se per quedu-se uIgo
uLruvesuu, prIncIpuImenLe mIenLrus se come.
Iscoluno: En Ius IIesIus, zuguI que uduvu u mIsu I oLros mInIsLerIos
deI uILur.
Iscosc: v. QuILu Iu cuscuru u Ios IruLos secos, per ejempIo u Ius
uImendrus. JJ Ig. Murchu u escosc, como Ves u puseo se Iu servi
pu despedi u unu o vurIus personus con enIudo, desprecIo o dIsgusLo, o
per burIIu, o pu reIusu uIgunu cosu.
Iscochete, A escochete: A Iu oreIIu, en voz buju I con secreLo. No
s Io que dIcen perque Io Iun u escucIeLes.
IsIilorch: v. Cuun d`unu LeIu se`n suIen Ios IIIos. `Iubrus de cog
un punLo u Ixu cIuqueLu perque s`esIIIorcIu JJ Ig. De Lun IInu
s`esIIIorcIu, se dIce de Ius personus muI deIIcudus, pijcs.

ANDOZ, RuIueI; Diccioncrio crcqones. MIru edILores. Zurugozu, 1z.
ARNA PURROY, Muriu uIsu; Diccioncrio del hcblc de lc cjc Ribcqorzc Dccidentcl. Guru
d`EdIzIons. Zurugozu, zoo.
MONEVA Y PUYO, Juun (edIcIn v esLudIo de Jos uis AIIugu JImnez); Voccbulcrio de
Arcqn. CoIeccIn Cucdernos 1ecn-1oseph Scrohcndu, edILorIuI XordIcu. Zurugozu, zooq.
REA ACADEMA ESPANOA; Diccioncrio de lc lenquc espcolc. Espusu CuIpe S.A. MudrId,
1=6.
TOMS ARAS, CIubIer; El crcqones de iello Sobrcrbe. nsLILuLo de EsLudIos AILourugoneses,
1.
TURMO MUR, VIcenLe (PuIIusn); Trcdizions i coscs de Grcus. VIcenLe Turmo Mur. |Espuu|
zooo.


- Inolvidubles uruosinos:
Andrs Blunco Borrel, por Tomus CusLIIIn

- Contn coentos:
Poluurcito, por Jos AnLonIo BeLuLo

- Textos en uruosino:
L'estripu-zupos de Murtin, por Luisn de Iierro

- Textos en uruosino:
ReIlexin de Iortu-perus, por Luisn de Iierro

- Historius:
Recetus de uyer, por El Scstre crcsonc

- Historius de cosus noestrus:
C..G.: Il Clob Notico Grudense

- Cocinn con Il Iouuril:
Lu troIu

- Iolclore:
Guitus y chirimius en el Renucimiento y Burroco, por MurIuno
PuscuuI

- Textos en uruosino:
e Burbustro u Gruos con mi umiuo Anucleto, pisn Iorniuus,
de uIs ozuno

- Inchouuldrio: Choeuo del ues o tubu

- Textos en uruosino:
Pulitroqoe urrincono, por MIgueI ngeI CIuveriu

- Personujes ribuuorzunos: Lu Iumiliu Torqoemudu

- Asinus churrum en Gruos, por ConcII GIrn
Inolvidubles uruosinos

Andrs Blunco Borrel

Andrs BIunco, don Andrs pu Loz Ios gruusInos, vu nuc en Perurru eI
11-6-1.1o. Aunque nuncu vu renuncIu u sus ruices, I se consIderubu
proIundumenLe gruusIno, pos en Iu cupILuI rIbugorzunu vu ejerc Iu
suvu proIesIn de mdIco durunLe L Iu vIdu. Amus, su Iermuno,
muesLro, IuIIecIu premuLurumenLe, s`Iebu cusuu con Ampuro VIIus,
Iermunu de ArLuro VIIus, eI grun puLrIurcu de Cusu EI PuuIero de
Gruus. Y I mIsmo empurenLuriu con Iu IumIIIu ugens de Gruus, uI
cususe con SeverInu, de Iu que Lendriu dos IIIIus: MurII (cusudu con eI
Dr. Puco CrIsLos, v umbos IuIIecIus) v Auroru (cusudu con eI mdIco
Ioncense, AnLonIo ToIsu), proIesoru recIenLemenLe jubIIudu, con
IIurgos uos de IrucLiIeru docencIu en nuesLru vIIIu.

Don Andrs se vu Incorporu u ejerc su proIesIn en Gruus, en Ios
IngruLos v LurbuIenLos LIempos de Iu Guerru CIvII, uIIu po`I uo 8.
Ponderu mus de qo uos d`enLregu, nocIe v diu, u unu proIesIn de Iu
que se senLIbu orguIIoso prou compIIcuu. Yo m`en ucordo que en
cusu, upurLe deI purenLesco con mI pure, Puco CusLIIIn ugens, eI Lio
Andrs ebu uno mus en Iu IumIIIu. Po`I suvo curucLer uIubIe, jovIuI v
cumpecIuno se Iebu queri por Lo`I mundo, sIn oIvIdu su grun cuLegoriu
proIesIonuI. Pos IguuI ejercebu de LocIogo, supervIsun u Iu
comudronu, como de exLruordInurIo v reconocIu LruumuLIogo
encIesun Io que Iese IuILu. En IIn, un mdIco de Ios d` unLes, Ixos que
subebun v se Ius urregIubun pu soIucIonuIo L.

Andrs BIunco, en eI poco LIempo IIIbre que Ie quedubu, cuILIvubu Lum
I`urLe de I`umIsLu. Grun conversud en uqueIIus enLruubIes LerLuIIus de
Cusu pez, envueILus en eI Iumo de Ios InLermInubIes Iubunos, con
sus umIgos deI uImu, Puco CusLIIIn, VIcenLe pez, Curuno, CurdII,
MurIuno AIns,. on eI LIempo se purubu como por exLruo sorLIIegIo.
OLrus uIIcIns ebun Iu IoLogruIiu v Iu IecLuru, seguin Iu LrudIcIn de
LunLos v LunLos guIenos IumunIsLus, umunLes deI sub.

Como Iombre ubIerLo v coIuborud con su puebIo, mundubu Loz Ios
uos su vurIopInLo escrILo pu`I IIbr de Gruus. Con un esLIIo sencIIIo v
muv dIrecLo, Ie gusLubu comenLu Lemus reIucIonuus con Iu nuLuruIezu:
pescu, cuzu, medIo umbIenLe,. uunque, curIosumenLe no se dedIcuse u
eIIos personuImenLe.


Trus ser desLucudo en sus servIcIos como monje v erudILo,
Torquemudu Iue nombrudo nquIsIdor GeneruI en 1.q8z por ernundo
de Arugn e subeI de CusLIIIu, enLonces gobernunLes deI joven
reIno de Espuu.
Torquemudu es LuI vez
mejor recordudo como unu
IIguru deI mILo v
propugundu unLIcuLIIcu que
como unu IIguru de IIsLorIu
sobrIu. SIn emburgo, exIsLe
documenLucIn que
evIdencIu que I v Iu
nquIsIcIn espuoIu son
consIderudos responsubIes
de ucLos de InjusLIcIu v
suIrImIenLo, reuIIzudos
medIunLe eI uso de LorLurus,
denuncIus unnImus v
ejecucIn por Iuego en eI usi
IIumudo uuLo de Ie o
ucLo de Ie por eI que
someLiun u Ios supuesLos
Ierejes v oLros.


Tomus de Torquemudu

EI cronIsLu espuoI de esu pocu, SebusLIun de OImedo, Io IIum el
mcrtillo de los herejes, lc luz de Espcc, el scltcdor de su pcs, el
honor de su orden. EI nombre de Torquemudu, como purLe de Iu
Ievendu negru de Iu nquIsIcIn espuoIu, se Iu converLIdo en un
upodo puru Iu crueIdud v eI IunuLIsmo uI servIcIo de Iu reIIgIn.
os Ierejes (cuuIquIer personu que no comuIguru con Ius Ideus
cuLIIcus) v Ios conversos (que se converLiun en cuLIIcos puru evILur Iu
persecucIn) Iueron Ios prIncIpuIes objeLIvos, pero quIenquIeru que
osuru IubIur en conLru de Iu nquIsIcIn eru consIderudo sospecIoso.
Puru evILur Iu propugucIn de Ius Ierejius, Torquemudu, uI IguuI que
se Iuciu en Lodu Europu, promovI Iu quemu de IILeruLuru no cuLIIcu,
en purLIcuIur bIbIIoLecus judius v urubes.
Personujes ribuuorzunos

Iumiliu Torqoemudu

u rumu de Ios Torquemudu que se usenL en Gruus procede
probubIemenLe deI Lronco de Iu IumIIIu cuvo orIgen se sILu en
VuIIudoIId.
ue en eI sIgIo XV cuundo IIeg IusLu esLu comurcu de Iu muno deI
Conde de RIbugorzu, uIIudo con EnrIque de TrusLumuru en Iu guerru
cIvII de CusLIIIu. Unu vez en Gruus ejercIeron de poderosos seores
durunLe vurIos sIgIos sobre vurIus pobIucIones rIbugorzunus.
Segn Ius crnIcus, en eI mIsmo sIgIo XV esLe IInuje obLuvo grun
renombre grucIus u Iu desIgnucIn de Pedro de Torquemudu puru eI
mus ImporLunLe curgo judIcIuI de RIbugorzu, JusLIcIu Muvor, u ruiz deI
enIrenLemIenLo enLre Ius Lropus deI LumbIn gruusIno Juun VIIurIg v
Ius deI rev de Arugn Pedro V eI CeremonIoso.
OLro IIusLre descendIenLe de esLu IumIIIu Iue Juun de Torquemudu
(1.88-1.q68) quIen ejercI de CurdenuI v ObIspo, v recIbI en
propIedud esLu cusu de
Gruus. Ademus, Iue seor de
PorLuspunu.EI mus Iumoso
mIembro de esLu IumIIIu es,
sIn emburgo, su sobrIno eI
IruIIe domInIco Tomus de
Torquemudu, cuvo Iugur de
nucImIenLo podriu ser
VuIIudoIId o Iu propIu vIIIu
de Gruus LuI como uI purecer
uLesLIguu unu curLu
uuLgruIu que desupurecI.
nquIsIdor generuI de
CusLIIIu v Arugn en eI sIgIo
XV v conIesor de Iu reInu
subeI Iu CuLIIcu v urLiIIce
deI EdIcLo de Grunudu, que
orden Iu proscrIpcIn de
Lodos Ios judios de Espuu
puru eI z de ugosLo de 1.qz.


Cusu Torquemudu en eI BurrIcIs.
PersonuImenLe, recordo con especIuI curIo su emoLIvo urLicuIo en eI
IIbr deI 8z, como Iomenuje u mI pure, Puco CusLIIIn, qu`Iebu
IuIIecIu dos meses unLes. He querIu rescuLu esLe muruvIIIoso
IrugmenLo:
Puco CusLIIIn nucI poeLu v IusLu en sus obrus de urLesuniu IIoLubu su
poesiu.

Eru un enumorudo de Iu
beIIezu, en su sIgnIIIcudo
espIrILuuI, vIendo en eIIu Lodo
Io que LIene de romunLIco.
En sus coLIdIunos puseos
dejubu voIur Iu ImugInucIn,
exLusIundose con Lodos Ios
secreLos de Iu nuLuruIezu.
Tuvo Iu suerLe de ser umIgo de
jvenes v vIejos, dejundo
murcudo en Lodos eIIos eI seIIo
de su bondud.
Don Andrs BIunco se vu
cIubIIu en eI uo 1.8o, en
pIenus IucuILudes, u Ios ;o
uos, con eI cuIurosisImo
reconocImIenLo de Iu suvu
cIen, en unu cenu Iomenuje
en Gruus, u Iu que vun usIsLi
muILIL de coIegus, IncIuIu eI
PresIdenLe deI CoIegIo MdIco
de Huescu.



Don Andrs v seoru.

Once uos mus Lurde, eI 1= de enero de 1.1, Iuriu I`ILImo vIuje con
unu ceremonIu muILILudInurIu en Gruus, como reconocImIenLo u unu
vIdu dedIcudu u su puebIo.


Toms Custilln Muriosu

Contn coentos

Poluurcito

VevIbu en unu uIdeu IIejunu, que podebu se I`AIdeu Moru, un
muLrImonIo de Ieuds que LenIbun sIeLe IIIIos cIIcoz. EI mus cIIc
ebu cIIquIrrin como eI ded puIgu, v por Ixo Ie dIbun PuIgurcILo.
Ebun Lun pobres Ios Ieuds que vu IIegu un diu que no vun Leni con
que uIIImenLu u sus sIeLe IIIIos.
Temerosos de veveIos mori de Iume, sus pures vun decIdi ubundonuIos
n`eI bosque. Asinus Io vun Ie, pero Ios nInns, vun Lornu u cusu.
AI diu sIguIenLe, vun Lornu u Ie Io mIsmo, pero Ios crios Lum vun
Lornu. os Lornuron uI bosque por Lerceru vez, pero n`esLu no
enconLruron eI cumIno de geILu v se vun perd por Ixe bosque, que
creIgo seriu eI de Sun MurLin, cerqueLu de PunIIIo.
PuIgurcILo, qu`ebu muv espubIIuu, vu pensu en subisene u un urboI pu
pod vev su cusu. Como ebu de nocIe vu vev unu IIuceLu u Io IIejos v
vu dI:
- Vumos pu on esLu Iu IIuz.
Y cIIno cIuno, undun, vun IIegu u unu cuseLu, vun Lrucu u Iu puerLeLu v
Ies v`ubri unu vIejeLu. PuIgurcILo Ie vu pedi que Ies dIxuse pusu uIIi Iu
nocIe. u ugeIeLu uccedI, pero uI ubrIIes Iu puerLeLu, Ies vu dI:
- TIengo qu`escondeLos, pues uqui vIve un ogro LerrIbIe v no Lurduru en
IIegu.
En eIecLo, upenus ebu escondI Iu vIeju u Ios nInns cuun vu upurec
I`ogro, que vu dI:
- IAqui pude u curne de zuguI!
Se puso u buscu po Iu cusu v pronLo enconLr u Ios sIeLe Iermunos.
EnLonces Ie vu dI u Iu vIejeLu:
- CIiLuIos v muunu me Ios comer p`uImorzu.
u vIejeLu Ios cIIL n`unu cumu qu`esLubu cIunLo u oLru on dormIbun
Ius sIeLe IIIIus deI ogro.
Cuun esLus esLubun dormIdus, se Ie vu ocurri u PuIgurcILo unu genu
Ideu: Suc con cudIuu Ius coroneLus que cubrIbun Ius cubezus de Ius
IIIIus deI ogro v Ius cumbI po Ios gorrez de Ios sIeLe Iermunos.
A medIu nocIe v`unLru I`ogro uscurus, dImpuesLo u muLu u Ios crIez
p`usuIos uI diu sIguIenLe. Pero recordun que sus IIIIus dormIbun n`eI
mIsmo cuurLo, pu no conIundIse, vu Locu con Ius muns Ius cubezus v
cuun Loc Ios gorrez, vu dI pu sus udenLros: IAqui esLun Ios crios! IYu
no me s`escupun! Y con su enorme cucIIIIo muL u Ius sIeLe dormIdeLus
v se Iue LrunquIIumenLe u dormi.
Textos en uruosino

Pulitroqoe urrincono
(Recordcn cquellos tiempos de zcqcl)

Hu siu por cusuuIIdu
que Iov L`Ie vIsLo en eI LrusLero
v numus vLe usi, enLero,
Ie`mpezuu u recordu
momenLos que vun pusu
cIunLos, vu Iu`Ign LIempo,
pegun LocIudus sIn LIenLo
Ius nocIes de Ios ensuvos,
uqui v uIIu sIn demuvo,
prucLIcun Ios movImIenLos.

Cuun L`ugurrubu senLIbu
cosus que no s expIIIcu
v empezubu u bruzeu
LocIeun ubuIxo v urrIbu
uI rILmo que dIrIgIbu
Iu guILu que vu sonubu.
u cuudernu se Iormubu...
Ios goIpes Loz u Iu vez!
IAIInIuLos ben, redIez!
uIgunu voz mos grILubu.

No m`Ie podiu uguunLu.
HusLu`I rIncn m`Ie ucercuu,
u Ios dos Los Ie ugurruu
v Ie`mpezuu u LocIeu
cunLun eI LunInunu.
xo m`Iu IecIo pensu
qu`uIgn diu uIguIen vendru,
pues soz de buenu muderu
v un Leniz eI uImu enLeru,
que Los Lorne u I buIIu.

Miuoel nuel Cluveriu Abizundu

Inchouuldri

Choeuo del ues o tubu

us Lubus proceden d'un cordero u murduno, uunque ucLuuImenLe
Lum `Iuv de pIusLIco.
SenLuus n`eI sueIo v Ien un corro s`ucomodun Loz Ios que purLIcIpun
n`eI cIuego. Se nombru un rev qu`es eI que mundu v un verdugo, qu`es
eI que ejecuLu Io que mundu eI rev. EsLos curgos s`udquIeren medIunLe
eI IIunzumIenLo deI ges o LubeLu sobre eI sueIo. u Iormu cuprIcIosu
deI ges o LubeLu, con cuuLro curus, en eI cIuego Ies IIumun LrIpeLu,
Iorud, rev v verdugo.
TrIpeLu: Iu purLe deI ges qu`ubuILu en Iormu de vIenLre.
orud: Iu purLe opuesLu d`esLu v LIene un Iovo.
Rev: Iu purLe que puece unu s cncuvu.
Verdugo: Iu purLe opuesLu uI rev.
SI uI IIunzu eI ges quedu Iu purLe deI rev IucIu urrIbu, se Lomu eI
mundo, qu` un LocI. SI quedu Iu purLe deI verdugo, Lomus Iu prendu
pu cusLIgu, qu` un mocud enroIIuu con un udo en Iu punLu. SI quedu
IucIu urrIbu Iu LrIpeLu, se cusLIgu. De s eI Iorud Le Locu IIneLus,
pusunLe eI mocud po Iu muno.
EI cusLIgo Io mundu eI rev v Io ejecuLu eI verdugo. Se LruLu de duLe con
eI puueIo po Iu purLe deI udo en Iu muno Ius veces qu`eI rev mundu.
AI empezu eI cIuego esLus prendus de mundo esLun n`eI cenLro deI corro.
EI ges o LubeLu Io IIunzu unu vez cudu cIugud, ocurrin no pod Ie
uso d`uqueIIos poderes, vu que sI suIe u oLro, enLonces se cumbIun Ius
Lornus v Ios cusLIgos que Le vun du uIoru Lu se Ios dus u oLro.


Apenus sInLI PuIgurcILo qu`eI ogro s`Iubiu dormI, desperL u sus
Iermunos v s`escupuron de Iu cusu sIn Ie rudIo.
AI muILIno, se vu du cuenLu I`ogro qu`Iubiu sIu enguuu, v pIIeno de
Iur, se cuIz sus boLus de sIeLe IIeguus v suII u enrresLi u Ios nInns.
Con uqueIIus boLus se podebun uLruvesu monLuus como Ius orcus v
rios como`I subenu, con grun IucIIIdu.

IQu`espunLo se vun IIevu
Ios crios cuun vun v qu`eI
ogro Ies enrresLIbu!
PuIgurcILo vu Ie que Loz Ios
Iermunos s`escondesen
debuIxo d`unu peu, v eI se
vu quedu vIgIIun. `ogro
IIeg IusL`uIIi v somo
esLubu cunsuu de LunLo
corr se senL u descunsu
sobre Iu peu on
s`escondebun Ios nInns v
uI poco ruLo se vu quedu dormI. PuIgurcILo vu dI u sus Iermunos:
- EsLu cercu nuesLru cusu, Iz p`uIIu que vo Ir mus Lurde.
Cuun sus Iermunos esLuvIeron IIejos, PuIgurcILo Ie vu sucu uI ogro sus
boLus de sIeLe IIeguus v se Ius vu posu I. EnLonces ecI u corr.
ALruvesun cumpos, monLuus v rios, IIeg uI puIucIo deI Rev v soIIcIL
uudIencIu reuI. os soIduus s`en reIbun uI vev u un zuguI Lun cIIc con
unu boLus Lun gruns v no Ie querIbun dIxu pusu. Pero LunLo InsIsLI
qu`uI IIn pudo IIegu unLe`I Rev, u quIen dIjo:
- SI, vo se one`sLu eI LerrIbIe ogro que LIene uLemorIzuu uI puis. SI me
duIs soIduus que m`uduven v gruns sogus, vo I`upresur v no podru
segui Ien IecIorius.
EI Rev uccedI u Io que PuIgurcILo Ie pedIbu, v guIuus p`oI vuIIenLe crio,
IIeguron Ios soIduus uI IIugu on esLubu cormin eI Ieroz ogro, v mIenLrus
dormIbu, I`uLuron IuerLemenLe.
Y`usLubu preso I`ogro qu`ebu eI Lerr deI puis. Cuun dIsperL Io vun
IIevu u Iu cIudu v I`oncerruron n`un oscuro cuIubozo. EI Rev ugrudecI
LunLo eI servIcIo de PuIgurcILo, que Ie coIm de rIquezus. Regres u su
cuseLu pIIeno d'uIIegriu v uIIi vu vIvi muv IeIIz eI resLo de su vIdu con
sus pures v sus Iermunos.
Y coIorin coIoruu, esLe cuenLo s`ucubuu.

Jos Antonio Betuto Ispou
Textos en uruosino

L'estripu-zupos de Murtin

MurLin ebu un zuguI de Gruus v bu murcIu con uburcus de budunu,
cIuqueLu de punu, cumIsu de ruvus I con pIezus Ios punLuIns, de
s`urmuno eI grun.
Bu-i u pu undu BuIbusLro, e`neI Lren se-bu monLu escondI e`nun
bugn de curgu pos no LenIbu dIns p`uI bIIIeLe, I Ien prous cunbIos,
uqui I uIIu, bu consegui IIegu u MudrI. puerco, con Iume I pudin muI.
TenIbu pocos esLudIos, u I`uscueIu Ibu poco, sIempre esLubu cIugun con
oLros que Iebun IuIneLu u u coj Iedos, u IurLu IruLu u isene uI rio u
nudu.
TenIbu grun coruzn un qu`eI zuguI ebu esLorrIII con genus doLes de
mundo, I cuun Lrumubu uIIgo. Ios umIgos dIbun sIempre, L MurLin,
LIens que se eI cupILun.
En Ios bugns de curgu MurLin Ibu recordun Ixos uos n`eI puebIo, Lun
deIizIIes d`oIbIdu. Ios Lendr en Iu moIIeru I u Ios nIeLos sIn-LIengo,
podIesne conLu!
Uno de Ios recuerdos que mus se-Ie-bu grubu, cuun su Lio eI de runzIu
unu nubuIIu Ie-bu-du. CorLubu que se Ius peIubu, ebu, dIxus de
bendImIu. EsLubu Lun orguIIoso de Iu nubuIIu que sIempre I`usLubu
enseun. No Loz LenIbun nubuIIu. Iruncesu I de PerpIun.
Unu Lurde de beruno, d`Inpuesus d`unu Lronudu, bun-i u coj
cuscubeIIIcos qu`ebu LIrun eI grunIzo I recIIrun p`o Ios IIusLns Ies bun
suIi cuuLro zupos. Tres ebun medIunez, I`oLro grun com`un pIIuLo.
Bun descurri deseguIdu Iu muneru d`operuIo con Iu IIumunLe nubuIIu I.
de moLe, se b`uquedu esLrIpu-zupos.
Por Ixos mundos de DIos, MurLin bu corr cuusI L`Ospuu, b`uscuIdruIIu
mII enpIIeos, benLe oIIzIos bu cumbIu, un Lenin pocos esLudIos, pero
mucIu cupuzIdu.
A Ios LreInLu uos ebu gerenLe d`unos uImuzns muv gruns. Bu
conserbu Iu nubuIIu, Iu IIebubu en Iu pocIu. undu en Ios punLuIns de
mudu. `unpIIeubu p`ubri Ius curLus, sIempre en Iu mesu I`escrILorIo.
us secreLurIus s`enrrubIubun d`uqueI LrusLe rebuoso.
D`Inpus de reLIruu un Iu seguIbu Lenin I. Ios que Iu conozebun Iu
IIumubun. eI esLrIpu-zupos de MurLin

P.D.: En esLu IIsLorIu reuI Ie puesLo oLro nombre. En Gruus LIene unu cuIIe.

Luisn de 1ierro

-CuunLo cIurro verdu?, no Le dejo dI cosu u Lu.
- IguuI, me gusLu escucIuLe, Lo Io dIces muv ben umus eI cumIno no se
Iu Lun IIurgo.
-VeIs sIn dumos cuenLu vu Ien dejuu uLrus eI PuenLe EI PIno, vu IuILu
menos, un espIenLn mus v mos meLn u Gruus.
-ISI, pero vo vov LIrun deI curro!, Lu no Ius cosu unLIpurLe vus monLuu v
mu ben comboIIuu.
-No subes IxIu romunzu de u Indu Tupudu?
-SI, Le Iu Ie senLiu cunLu u Lu mucIus veces v muv ben.
-IAb cmo ! (AnucIeLo Lomun LIerru como Iun Ios bus en Ius pIIuzus
enLonu eI cunLur dIcIendo):
BorrIco corre IIgero undu v no mIres puru uLrus, Io que ImporLu es eI
cumIno que IuILu puru IIegur...
-Yu veIgo que LIens genus oreIIus, pos upIIicuLe eI cuenLo v duIe
murcIu u IxIus gurrus, IxIo LIens que Ie Lu, undu IIgero que u IxIe puso
IIegurn u Gruus de nocIe, Iqu LIens unu meIsu! IIIUesquee!!!
-IOve!, IxIo que se veve usLi como sI ese unu Lorre qu`esLu debuIxo uI
uIgu qu`?
-xIo eI cumpunurIo d`un puebIo que ubebu usLi, Ie dIbun Burusonu
Io vun Inundu pu Ie eI PunLuno de D. Jouquin CosLu, Iu presu vesLu uI
ILImo LneI, no L`Ius IIjuu cuun L`Ie dIcIo eI ILImo LneI? cuunLos
euv?
-No Ios Ie conLuu Lun soIo me IIjuu en eI puIsuje qu` mu mujo, se
puece uI d`IxIus penicuIus deI OesLe umerIcuno, u vo me gusLun mucIo,
Icmo suIen Ios cubuIIos! Me Iov cuenLu qu`esLov en IumIIIu v mus
ucompuuu Iove!, qui ebu IxIe CosLu que m`Ius nombruu?
-CosLu vu s un Iombre muv ugudo, subebu de Lo, vu escrIbi mucIos
IIIbros, Ie dIbun EI en de Gruus.
-IOve!, IxIo qu`euv usLi u Iu IzquIerdu Lun verde que`?
-xIo ReIxordI, ebu deI sIo Pedro Moru, un Iombre muv LrubuIIud,
dubu mu genus Lruzus con eI IxudIco, Iu Ixudu v eI bIgs en Ius munos,
puecebu que Ios Iebu IubIIu. Su muII ebu Iu sIu RumoneLu mus
IIImpIu v IucIenosu qu`eI cIorro uI uIgu; vun Leni dIez IIIIos, pero vo
sIo m`ucordo de Dou RumoneLu que se vu Ie muesLru, v por cIerLo
qu`ebu un pIuzo pun; deI sIo Jos I`ImprenLIsLu que LrubuIIubu u Iu
ImprenLu Gumbn qu`esLubu uI BurrIcIs, v dImpus se vu i u MudrId,
Lum eubebu unoLro que Ie dIbun VIcen v se vu Ie mIIILu.
Continucrc.

Lois Lozuno Arucil

Ie meLese un goI v cuun venIbu Iu pIIoLu rusunLe uI sueIo o u mILu uILuru
puecebu unu puIomu voIun con I`usLIrudu Lun muju que Iebu; sIempre
suIIbu uI cumpo u cIugu con eI puro encendiu u Iu bocu. Yo vu uprend
mucIo de VIIus, pos Lum vu cIugu de porLero un uo Lo Iu Lemporudu
de Iu IIgu uI mIsmo equIpo; dImpus de vo vun segui Lum VIcenLn
Turmo de Cusu Puvus, JuIme Burrubs de Cusu SoIunu, GuIIIermo de
Cusu Rudev v Tonn de BuIdomeru IIIIo, Loz po Iu curu, nuncu vun
cobru nI unu perreLu IxIo ebu uIIcIn, desInLers v queri uI puebIo; Iov
sI no con Ios dIns por debun no se Iu cosu.
Y Lornun u Ios LneIs, m`ucordo qu`eI uo 1.q= vo vu pusu po Iu oLru
curreLeru, sLu no vesLubu IecIu un v no ubebu LneIs, pero sI
mucIus geILus v buIxudus muv peIIgrosus. Yo venIbu monLuu uI cubo
d`un cumbrIn mIIILu curguu u curumuII, con LrusLes de Iu oIIcInu de Iu
compuiu one Iebu Iu mIII. INo Le penses, v`usLu Lres uos po Iu miu
quInLu! VenIbu d`AIIcunLe con eI RegImIenLo d`nIunLeriu Sun
ernundo Nmero 111 curu Gruus, Loz mos pensubun que po IxIu
curreLeru mos Ibun u`sLozoIu, u mus Ios cIoIers no subebun conduci v
buIxubun embuIuus como sI esen siu Ius pIsLus de nIeve de CerII, vun
pusu mus mIedo que Iume. Yo vu vesLu un uo u Gruus Ien Iu mIII v
dImpus mos vun sucu pu Benusque, CusLejn de Sos, u PuebIu de
Rodu v pu oLros IIugus u Iu ruvu con runcIu, segn mos dIbun ubebu
Mukvs; m`ucordo qu`en Iu curreLeru vIeju u Iu drecIu eubebu unu
cuseLu con un Sun Roque muv mujo. IQu LIempos cuun s` cIoven!
-IOve!, cuunLos uos m`Ius dIcIo que vus esLu u Iu mIII?
-Tres, dos en AIIcunLe v uno u Gruus. o prImero que me vu pregunLu
un surgenLo u Iu cIIuse LerIcu vu se: qu es eI servIcIo mIIILur? Yo
como vu subebu porque vu i prepuruu, Ie vu dI: EI servIcIo mIIILur es Iu
obIIgucIn que Lenemos Lodos Ios espuoIes de ser soIdudo durunLe eI
LIempo que ordenu Iu Iev. EI surgenLo que me vu ve veni, Ie vu dI u un
veLeruno que ubebu u su Iuu: AnoLe u sLe puru cubo.
-Y por qu Ie vus conLesLu IxIo?
-Pos mu IucII, como suebu que LenIbu que i u Ie Iu mIII, me vu compru
unu ordenunzu v Io v`uprend. IAnucIeLo eI ILImo LneI In curu Gruus!,
cuunLos Ius conLuu?
-A vo me pusu Io que dIce Iu joLIcu:

A lc plczc c comprcr jueqo
no me mcndes mcs mcicc
que los tenden por docencs
u no entiendo de numeros.

Textos en uruosino

ReIllesin de Iortuperus

Yu Le bu-dI, que no dIses, Io que dIzes que Lun dIcIo, pos, uI dI Io que Le
dIcen procuru seIgu IguuI... como u L, Le I`un dIcIo, porque uI dI, Io que
se dIze... I, I`InLenzIon que Le I`un
dIcIo, puede nub cunIusIn, uI dI... Io
que dIzes que Lun dIcIo.

Cuun u Iu oreIIu Le dIcen que no dIgus
Io que Lun dIcIo, e, p`u que L Io dIgus,
por usLi, I IuIgus corr Io que dIcen...
que L`ebun dIcIo.

Pos no Le dIcen, que L Io dIgus LuI
como dIcen, Io que Lun dIcIo.

Te dun IIIberLu p`u que dIgus
u`scucIeLus Io que L`un dIcIo, p`u
podeLe crLIcu, que L us dIcIo,
desIormuu por usLi... Io que dIcen que
L`ebun dIcIo.

Pero, sI no eses dIcIo, Io que dIzes que
L`ebun dIcIo, no Le Lendriun que dI que
L bus dIn pos usLi Io que dIzes, Ixo que
L`ebun dIcIo.

BuIe mus no dI cosu I no dI Io que L`un
dIcIo, pos cuun un pusuu mus de dos...
dIrun que no e IguuI Io que Le bun dI,
con Io que L dIzes... que L`ebun dIcIo.

CIuru reIIIesIn e qu`esLe urLu-perus e mus conpIIeLo que un sInpIIe
mouco. AsInus me I`u conLuu en cosu de un cuurLo d`oru.

Luisn de 1ierro. Morzo 1.oSo


Historius

Recetus de uyer

Hov InLroducImos unu nuevu seccIn en Iu descrIpcIn de receLus


unLIguus: AqueIIus reIucIonudus con Iu medIcInu.

HusLu IInuIes deI sIgIo XX, Iu medIcInu en nuesLrus vIIIus v puebIos
eru uLendIdu por dIversos personujes que, con unu cIerLu IormucIn
cIenLiIIcu, upurecen cILudos en mucIos documenLos:

os MdIcos
os CIrujunos
os BoLIcurIos

SIn emburgo, Io mus IrecuenLe eru que se ucudIeru u Ios Sunudores v
en mucIos cusos u Ios Curunderos v LumbIn, como ocurre uIoru,
que se recurrIeru u Ios subIos consejos de uIgunu personu que pureciu
enLender deI Lemu o que vu Iubiu pusudo por eI Lrunce de Iu mIsmu
enIermedud v dIsponiu de unu IrmuIu puru prepurur unu medecinc

En esLe cuso, presenLumos unu IrmuIu muv escueLu, sIn IecIu
concreLu v con sorpresu, escrILu con muv buenu IeLru, que Iu sIdo
IocuIIzudu enLre Ios pupeIes de un urcIIvo IocuI v que dIce usi:

Recetu puru el mul de Piedru y detencin de orinu
Se tomcrcn medic drccmc de estiercol de rctones bien molidos, u
medic drccmc de poltos de simiente de Ynojo, u junto con seis onzcs
de cquc de [lor de mcltcs se tomcrc c estomcqo tccio por clqunos
dics.

PosIbIemenLe Iov diu serIu dIIicII eI enconLrur uIguno de Ios
componenLes necesurIos puru prepurur esLu [ormulc mcqistrcl v
segurumenLe Ios resuILudos puIIuLIvos no serIun Ios mIsmos como Ios
esperudos en Iu pocu.

Puru IucIIILur Iu compru de Ios componenLes u uIgn posIbIe
InLeresudo, se ucompuu Iu receLu LuI v como Iu exLendI eI susodIcIo
proIesIonuI.

El Sostre Borosono
M`ucordo que un uo ebu Iu vIspru de Iu IIesLu de Gruus v mos vun
cIunLu Ios Lres, Tonn de BuIdomeru, uIs de Ius CuxIus v vo u un bur;
vun empezu u cIurru deI BuIIe Ius CInLus, v mos dIbu Tonn que se
podebu Ie qu`en IIugu de buIIu cuuLro purejus buIIuIos con ocIo v usi eI
buIIe IIucIriu mus, pero Iu cIen Ie dIbu qu`ebu ImposIbIe IeIo, pero qu`I
vevebu Ixo muv IucII de Ie, que Iuriu Lo Io qu`ese menesL pu
conseguIIo. IPos Io vu consegui!
-IOve!, po Io que veIgo IxIe Tonn ebu muv ugudo.
-Desde unLonces Ius CInLus se Iun como I querIbu, con ocIo purejus.
Tum vun cIurru sobre eI SunLo CrIsLo, v mos dIbu que Iu nIcu verdu
qu`eubebu pu I ebu eI SunLo CrIsLo de Gruus v que no Ie ILocusen que
no respondebu de Io que podebu pusu; cuun mos dIbu esLo Ie cuebun
Ius IIugrImus de Ios ojos. xIu cIurrudu Iu vun empezu un subudo u Ius
ocIo de Iu Lurde v Iu vun LermInu u Ius ocIo Iu muunu deI diu sIguIenLe
qu`ebu domIngo.
UnoLro uo pu Iu IIesLu vu i con I cuun se cunLu en Iu CupIIIu deI SunLo
CrIsLo Iu prImeru AIbudu que cuun se vIene d`esperu Iu GuILu,
m`ucordo como sI ese Iov, LenIbu Tonn eI Lrubuco u Ius munos, Ivu
cunLu Iu AIbudu, cuun vu LermInu me vu ubruzu pIIorun v me vu di:
IuIsn sucumen d`uqui qu`ILIengo un udo u Iu gurgunLu que
m`uIogo! A vo Lum me vu pusu uIgo pureciu de veve u I, porque me vu
emocIonu v se me n vun posu Ios peIos LIesos -unLonces vo no ebu
cuIvo-.
Y eIecLIvumenLe, vu ve qu`ebu verdu Io que mos dIbu uqueIIu nocIe-
mudrugudu, Io senLIbu, querIbu uI SunLo CrIsLo como cosu suvu, Io
querIbu con Lo su ser v Lodu su uImu. Tonn LenIbu un coruzn muv
nobIe v mus grun que Iu CuLedruI de Rodu d`subenu.
Tum vu conoc en IxIu cunLInu u Tonn de pez que cIugubu uI
IumboI en eI Grudense, por cIerLo qu`ebu muv geno cIugun, sI no ese
siu por IxIe pronLo que LenIbu, ese podiu cIugu en eI ReuI MudrId v
Lum u Iu SeIeccIn EspuoIu, pero ebu como JuunILo no permILIbu un
espIenLn de nIngn cIupudo. ijuLe sI ebu geno Tonn que cuun
Locubu Iu pIIoLu Lo Iu cIen de Ius grudus se posubu de pIe p`upIIuudIIe
de ben que Io Iebu, Loz Io LenIbun como eI Zurru d`uqueIIos LIempos,
cuun suIIbu de Ios vesLuurIos uI cumpo u cIugu Loz Ie dubun puImudeLus
u I`usquenu.
Tum me vIene u Iu memorIu uqueI porLero Lun geno que LenIbu eI
Grudense IIIIo de Gruus qu`ebu ArLuro VIIus PuveL (EI PuuIero),
LenIbu Iu mIsmu cIIuse v esLIIo de RIcurdo Zumoru, cuun purubu Iu
pIIoLu Iebu unus IIIIgrunus cumbIunseIu de muno v pusunseIu por deLrus
de I`usquenu Iebu LonLIu uI cIupudo conLrurIo, puecebu que Io Loreubu
cuun I`enLrubu de cubezu; como ebu Lun IIurgo por Io uILo no ubebu quI
Textos en uruosino

e Burbustro u Gruos con mi umiuo Anucleto,
pisn Iorniuus

- IUesquee!, IuIu muoo!, IuceIeru qu`s muv gunso v esLun IIegun u
Gruus!
- Es que IxIu buIxudu deI ArIo m`Iu deIxuu esIIomuo v sIn uIIenLo, con
Iu cuI que Iu m`uIogo u mus esLos busLes nuevos que m`Ius posuu pu i
u Gruus m`upreLun, v unLIpurLe creIgo que debuIxo uI IIomo me sun
IecIo nuIrus pos me Iu mucIo muI.
- Pos uIu, unimuLe que cuun IIeguen monIrn u reIrescumos eI
gurguncIn u IxIu cunLInu que mos sIrven Lun ben.
- Qu cunLInu e IxIu?, Ino m`ucordo!
-Qu no L`ucordus pobr?, que curLo de moIIeru s, Lun sIo Iu cInco
uos que vus vesLu v vu no L`ucordus?, no L`ucordus d`uqueIIus cIIreLus
Lun genus que mos Iebun?
-IIAuuI!!, sI, IxIu cunLInu qu`euv uI BurrIcIs?, IuIoru IcuIgo!
-Pos no L`IcuIgus, IxIo IuILuriu, con Io gunso qu`s Lu precIsurius un bu
pu IIevunLuLe, sI Iubeses esLuu Ius veces que vo vu L`ucordurius mus,
pocos cursos.
-Es que sov un poco IIoIo de moIIeru, vu Ius dIcIo Lu. IOve!, Loz IxIos
Ioruus por one Ien pusuu, pu qu son?
-xIo p`ugunLu Iu peu que no se IcuIgu, son LneIs. Qu no Ios
conLus?
-SI pero como euv un rubuo Ie perdiu eI esmo v no s u on puso.
-Yo m`ucordo de cuun venIbu con mI pure u IxIu cunLInu qu`eubebu
unu LerruzeLu muv muju v unu purru, v debuIxo uI corruI unu IIgueru
que Iebu IIgus muv IIumInerus; no se sI ubru un uIgo de IxIo. Tum
m`ucordo d`unos mIsucIes que se dIverLIbun Locun Iu guILurru v cunLun
unus cunLIIenus muv mujus, v enLre cunLIIenu v cunLIIenu Ibun Lrusegun
pIcIIIIns de gurnucIu de SecusLIIIu.
AsLi vu conoc uI sIo MurLin v me dIbu qu`ebu eI TrucIo, no se sI Io
ebu o no pero sI s qu`ebu muv genu personu; Lum vu conoc uI sIo
VIrgIIIo deI CuLuIun que LrusLIubu Iu guILurru como Ios ungeIes; uI sIo
AnLonIo RosuIuvenLu; u Cuvero eI soILero; u unoLro que cuun IIegubu
pedIbu escopeLeuu Iu cIIsponeru, Ie dIbun ConsLuncIo; uI sIo uIs de
CucIuno; Lum u uno uILo v IuerLe qu`ebu muv Iumoso, Ie dIbun Tonn
de BuIdomeru que cunLubu IxIo que se dIce AIbudus; v unoLro que
sIempre Ibun cIunLos, Ie dIbun uIs de Iu CuxIus, Loz muv genos
mIsucIes.

Historiu de cosus noestrus

Clob Notico Grudense

Correbu en su mILu I`uo 1.=8 cuun un grupo de cIen enLusIusLu d`esLe
deporLe, vun Iundu en Gruus eI CIub NuuLIco Grudense, dun comIenzo
usinus u unu LruvecLorIu de gruns IIogros deporLIvos en esLu moduIIdu,
cuImInun con Ius ceIIebrucIns de Ios Descensos nLernucIonuIs deI rio
seru.
Su presIdenLe v Iundud, Jos Muriu ernundez, se rodI d`oLros
enLusIusLus coIuboruds pu Iormu Iu junLu dIrecLIvu. EmIIIo SoIuno,
SuIvudor PuIIus, Jos SuLu v Jess MurLinez, Iueron Ios vocuIs d`esLu
usocIucIn deporLIvu.



PuenLe de Benuburre. ReguLu deI CIub NuuLIco Grudense. 1 de juIIo de 1.6o.








Cocinn con El [ogoril

Lu troIu

ExIsLen vurIus cIuses de LruIu, pero unu de Ius prIncIpuIes v que
poseemos en nuesLro LerrILorIo es Iu LruIu negru o Luber
meIunosporum.
u LruIu negru es un Iongo subLerruneo de uromu InLenso v pecuIIur
modo de vIdu. De coIor negro en Iu mudurez v Lumuo medIo de unu
mundurInu, es muv exIgenLe en cuunLo u Ius condIcIones puru su
desurroIIo. Se recoIecLu en InvIerno con uvudu de perros udIesLrudos,
sIendo Iu Lemporudu deI 1= de novIembre uI 1= de murzo.
ConocIdu desde Iu unLIgedud LIene mucIos sobrenombres, pero un
usi Iov en diu mucIos desconocen su exIsLencIu v Ius exceIencIus
gusLronmIcus que oIrece en pequeus cunLIdudes.
u provIncIu de Huescu uIbergu esLos pequeos Lesoros nuLuruIes v
desde Iuce unos uos LumbIn pIunLucIones de encInus v robIes
dedIcudus u su cuILIvo. Es un producLo medILerruneo v ecoIgIco que
conLrIbuve uI desurroIIo de zonus ruruIes.
Su presencIu en eI mercudo es IImILudu v esLu udemus umenuzudu por
oLrus especIes de LruIu provenIenLes de AsIu con cuIIdud InIerIor.

So conservucin y oso
ConseguIr LruIu Irescu en eI mercudo no es IucII, uunque en Lemporudu
se puede enconLrur en IerIus reIucIonudus, u Lruvs de uIgunu
usocIucIn v nuvegundo por Iu red de InLerneL.
Es convenIenLe no IImpIurIu de LIerru v munLenerIu IusLu eI momenLo
deI consumo. u IImpIezu se reuIIzu con un cepIIIo de cerdus suuve.
Segn eI momenLo en que se Iuvu recoIecLudo podru uguunLur IusLu ;-
1o dius.
EI uromu se IIju mejor cuunLo mus gruso es eI uIImenLo que ucompuu.
SI se cocInu no convIene pusur de Ios ;o grudos de LemperuLuru, por
eso se sueIe uudIr en eI Loque IInuI de Ios pIuLos, en pequeus
cunLIdudes, IIIeLeudus en IumInus o ruIIudu. TumbIn se sueIe LruIur
por conLucLo Iuevos, urroz, uceILe, vInugre, couc,...
u conservucIn u Iurgo pIuzo no es uconsejubIe porque pIerde
propIedudes, uunque medIunLe congeIucIn conservu ucepLubIemenLe
eI uromu. u conservucIn de LruIus v sus subproducLos (jugo,
pIcudIIIo, vIruLus,...) desmerece en purLe Iu cuIIdud, IncompurubIe u Iu
LruIu en Iresco. ConvIene conservur sIempre eI eLIqueLudo de Ios
producLos puru consLuLur de qu especIe de LruIu se LruLu.

También podría gustarte