Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Garcia Godoy Federico Rufinito 2017
Garcia Godoy Federico Rufinito 2017
(Sucedido historico)
Archivo Gcneral d e la Nacion
Coleccion Juvenil, volumen X
Titulo: Rufinilo
Autor: Federico Garcia Godoy
Motivo de cubierta:
Calle del Progreso, La Vega, R. D., 1907. Fuente foto: AGN
De esta edicion
O Archivo General d e la Nacion (vol. X)
Departamento de Investigacion y Divulgacion
Area d e Publicaciones
Calle Modesto Diaz, num. 2, Zona Universitaria.
Santo Domingo, Repilhlica Dominicana
Tel. 8011-362-1111, Fax. 800-362-1 1 10
w.agn.gov.do
ISBN: 978-994.5-91011-7
sil iii;iiiri-;i rlr wi: qiie iiirjoi- se ;id;iptaii ;i siis Iiihitos iiiriit;ilrs,
qiw coii i i i i i y i fiiri-z.i i-rllvjaii sil ii-i-esisril>lrtcii<lt~iieiiii i l csra-
cioii;iiiiiriiio \ a Iii i-iitiii;~.Y eso qiir ~ ~ o i i s i i t i iiiyi i~lirclio cvi-
il~'ilt~ Se, r~llIii';l1 1 1 ~ ~l ~. t ' ~ l l ~ l&l ll i 5 l l ~ i l l l l ~\ ~l<lgi~l).
i~ >l M?/ il? 1;l
~ > ; I I < I1iar1;i. Ei-an solo iiiiicliaclios hiiciios para cos;is de pliiiii;~.
iiiri.os r s c ~ ~ i h i ~ l ~\~rrd;irlcr~~s
~rcs, cliivitos al 1a&1 de Saiitai~;~, \
qiic dirici.ic ;i 11) iiltiiiio. rii cspiriii ~>oliiicri qiir agota to<l;issiis
iii-ich 111;11~1~1i1lt~i.;is. toda sil t l c s i l ~ i l i ~ ld~r~c;iiiipcsi~i~~,
d piix \or-
pi-~iiclri. ;i si15riiciiiigos y Iiiiiidii-loscii VI iiimieiito i>poiiiiiio.
ideas prsiiiiistas qiir lo p c r s c g i ~ ~(:oiiio i. harid;idn r l r ;ivrs de
tiegi.o pliiiii+je, los priis;iiiiiei~tosdoloi-osos que 111 ami-iiiciita-
baii, riiiprciideii el viirlo. sr piertleii rii Irjaiios Iioi-imiicrs. 1.a
e s p r i m m toriia a Ileiiai- sil ;tliiia d r vivo \ p;itrii>tico ;illx)i-ozo.
1.a r;is;i <Irlas \'illa rloiidr se Iiosl>rcl;i Diiarte eii LI Vega
rehosa d r visitas. Es i i i i riittxi- y salii- iiicrs;iiiir. Kiifiiiito iio Iia
perdido i i i i i i i solo drtallr ilc la rewpcibii i i i <le ciiaiito sr lia
dispiirsto rlrspiit.~en ;ig;is;+ tlrl aiii;ido r;iiidillo. Diii-;iiitr los
dias qiic Cstr Iia pei-iii;iiircidu rri La \'en;<, iiiaiiaii;~y iiii-<Irsc
Ir ha visto. roiiio a todo rl iiiiiiido. eiitraiido iiiiirlias vrcrs ;i
la casa, o dc pir eii la rsqiiiiiii iiiiiiediata iiiiraiiilo coi) siis i ? j i ~ r
sin rxpi-rsii>ii, coiiio alrl;idi~,Iiacia la piirrt;i principal doii-
<IrDiiai-tr sr ;isoiiia coi1 1i.rciiriicia. Estr Ii;i iiotailo por liii I;i
coiitiiiiia pi-csriicia de aqiirl tipo. y. s e n a l i i i d ~ ~con l i ~ la iiiaiio,
iiitri-i-oga a Iits q u r le 1-nrIr;iii. 11110de 10s Lhiiis qiir rsta ;i
sil I;ido i i i r i i t ; ~coi1 iiiucho g';i<'tjo, iiitcrriiiiipitlo a iiiriiiiili~
poi- i-isas!. cxrl;iiii;icioiies, 1;i vida \ iiiilagros de Riiliiiito. T ~ ~ i l i ~ s
i-icii. Riifiiiito sr ;icri.ca iiisriisiblt~iiir~it~, y oyr t;iiiihibii. 011-0
ilr Ii~sprrseiitrs ii;ii-i-a iiici<lriiirs coiiiiros i-rl;i<.ioiiarloscoii
rI I1;iiii;iiitr saiit;iiiisiiii~de Kitfiiiito. La hilai-id;iil i s geliri.;il.
Lis c;iriajad;is pirccrii iiitri-iiiiii;ihlrs. Diiartr i i i i ~ con i fije/;i
;i Kiiliiiito. Estr sosticiir la niii.;id;i, \ rii siis I;il>ios<Ir rsti-an;i
<Ic\;iiig~icI;i. S I ciiri-vi-ii
~ piblic;~tieiir torh 1;i i-rsplaii<leciciitrh~-t.-
wrl;id cit. 1111 i-cl;iiiiliag<~. Todo se ciiiicyrcr p i r i 61 ,jiisi;iiiiriir(~
ciiaiido ti~ciila rr;iliil;itl d r sii riisiiriii~.En i i i i ciiciito oririi-
~ 1 ~ ,I I Ipi-iiicipe.jovr~i) I~criiii~so, srp~ii.;idopor ;irtes iii;iICli-
r x <le I;i rlrgitla iI<. sil coi.;i/.x'Iii. la <-ii;iI i-rsirlr ;ill;i Irjos. i i i i i \
Irios. drci-is <Iriiii~iii;iii;isdi;idriii;~tl;isp01- iiic\.rsrtri-riiis. rii
I I I I palacio ilc px'Ii-liilo de i ~ ~ ( ~ o ~ ~ i ~ ) i~~;ig~iiIicrtit~i;i,
;i~-;iI)lr &S-
prcciaiidi~;iiiiriiaz;is. sr drciilr a ir a l>iisc;ii-kiI>;II.;I ceIe1)1.11-
coii rlla I;is ;iiisiad;is tx~das.N ; i h lo al-i.rdi-;i.l: I'iici-m d r ;iii-
<l.. K M ha wiiiitlo los iiiiiiiiiici.;il)lrs ohst;iciilos tlc toilo gi-iici,~
;iili-de haciii;irlos cii rI r;tiiiiiii~.1)eii.a~de CI qiiril;i ).;i 121 srlw
iiirrti-ic;ihlr r i i i i i i r i i s ; ~ .triiiit~lcgiiaritla de tigres \ Ivoiies. Siis
ojos ;ihsoi-tos coiitriiipl;iii ~i rl rrsplaiitlrc~ieiitep;il;icio. Poi-
la f i l l ~ r l l trsc;llillat~l
e tlrscirllilc la 1liKi;i p:it~;lrc<-il)ii.lile11 SlIS
hi-;i/in, !- eii csr iiioiiiriiti~r1 geiiio [le las iiiiirblas. ci~ii,jiii.;i(li~
poi- 10s cspii-iiiis iiialigiii~sriiiprii;iilos eii qiir iio se rriiiiaii I i ~ s
dos ;iiii;iiitcs. 1x11'"apiilo \ esti-;iiio iiialeficio, ;ip;ig;i I;i Iiiiiihi-c
d r los <!!os del drsilicli;idi~pi-iiic-ipr\ lo srpiilt;i en iiti;i iioclir
11111) iirgi';~sin rsii-ellas \ siii ;~iiroi-;L. 'Asi 121 rloliriitr iesi~ii;iiici;i
de la historia <Ir este cgi-rgio piti-icio. I'eiiiir ;iiios iiiiis i;ii-dr.
wi-gii.;i, f i ~ l ~ ~ ~ i i /y; ipiirsioilo en pir ;il gi-iti~tlr aiigiisli;~r k la
Patria 1raicioii:rrl;i. riiti-t. rl t i i i i i i i l i i ~riisoi-ilrcriloi- <Ir I;i giir-
i-i-arrsi;iiii-;irloi-a,y crii/iii-;i i i i i iiioiiiriiio, tiilgiii';iiitc ;ip;iriciih,
I;IS i-tiiii;is iod;ivi,i Iiiiinraiiirs [Ir Siiiii;igo pii-;I srgiiiil;iiii<~~itr
tot-liar ;i siiiiirrgii.sr en 1;is ilriisas soiiihi-as rlr sil iiitei-iiiiii;ihlr
iIcstiei.iu~.
Poi- siis pi-riitl;is ii;itiii-;ilcs. por C I I cspii-itii ciilio, srrriio \
hrii eqiiilihi-ario, poi- la aiisirri+ail <Irsii coiiciciicia. pi~i- sil
ci~isiiiosin iiikiil;is. poi- sil iiisiipei-;il>lcilesiiitri-6s. Iiiil>ic~i-;i
I>i-illadocoii liilgoi-es d r astro \ cjci-cidi~gi-aiitlc \ diir;i<lrri~
iiifliijo r i i iiiia rrpiil>lici oi-ilrii;trla,ti-;iiiq~iila, ;iilsci-ita ;i I;i Ir?
<iiiieiitail;i rii vri-il;itlri-;irprActiciis tIriiiocKitic;is. Sii o t x i de
propgaii1;i \ <x-g;ii~iiacii>ii i-rvoliicioii;i~ii~s.<Ir cooi-rliii;ici<iii
voI~~~it;iilrs pit-a ki i-r;iIifiirix'Iiiilr iui miprtio ;il~ov drtiiii-
<lo.tlciiiiirsir;~las i-rlc\;iiites ci~iidicioiirsqiic p i - ; i el10 posri;~.
Pri-o poi- sil prciiliai. iilii>siiici.;isi;i\ poi- sil iiii;~cli;il~lr civisiiio,
rst;iki ciei-i;iiiiciitr rsiin~cti~i.;ido
i i i ~ pm 1;is iiiici;~ti~is r;ipi(I;~s
v s;il\.;idoi-;is q w c l ~ i d r irii i iiii i i i o i i i r i i t o l a s i i e i - t r d i iiii p i s ;
pil~il, V i l 1101-as s l l p l ~ r l l l a s ,i l l l p o l l i l ~ s i;i l o s <lilllk y llrv;ll-los
c o n s o l ~ r i ~ i i iiiiipjr
io >- iiiiil (Ir s u gi-xlo s i vs p i - i c i s o :I d r s t r u i i -
rI pri-soii;ilisiiio p o l i t i c o . Eii
l o s i-r<liicco.; c i i qiir s r I>;II-;I~~~;I
c i < w i ~ isi i i > i i i r i i t o s . 111stitiil->eiisp i e r d r i i , las 1-;icilacioiies I l e v i i r i
siii i-ciiiisioti ;i Iii i - i i i i i a . I i i i i i r ( I i ; i t a i i i r ~ i t r pro<-l;itii;irlo Dii;ii-ir
se iiiipoiiki l a i ~ i c i s i ~ ldr ~ i coIi)cai.
d a I o s , j i f ' r s q i ~sci wbLiii 31
c o i i i ~ ) i - o ~ ~ t e t i < I c< o, sn i I w i t ; i i i i s i i i o rii s i t i i ; i c i o i i d i qiir Ir.; l i i c -
i-;ii i i i p o s i l d r siis o l i - c c i i i i i r i i t o s Iiiistilcs, y 121 ( l e diii-si. ii
<-iiiiiplii~
1.'1 (..d i.St'IGl 1;l ( ~ ~
l l l ; l l l O C O I 1 ~ii,[lllll~l l l~ t1 1~ ~i ~~~ 1 lf d1 O f!A
l C~ ~t '~ ~ -~
I r s qiir i i i i p i d i i s r i i iiii golpr dr i r i a i i o c o i i t i - a ellii. (:oiiipiirst;i
~~SOIIOIII~:~ v d e : ~ g ~ - x l : ~ wi~hosiiI;id-,
t~le vov ;I Irri-l a c;iimi qiir
si c-iiviiii- ;i h l r l l a c o n rl c x l ~ r c s m' l ' i c i i r q i i c ohi;ir )- p i - i c -
~ i i i i o;
tico. si 110 l l l r i c ~il t0cL1 rs21 gri1tr tAiic l l i r o l l a r \ t o S r pirrilr si11
~ ~ ilh iii;is
~ . c o i i ~ p i r l r rB a ~ - t o l o~iI i ; i c i ~ i i i i o smih
t ~ c i i i r r l i ~311
s o s p r c l i ~ s o Siis
. l i . c c i i r i i t c s \-i;~jrs;i1;i c a p i t a l diwii c l ; i i ; i i i i r i i i t ~
qiir rst:i t i i r t i d ~rii t ~ i sI(I
~ l i o s c o n l o s s i ~ ~ t a i ~ i s Dr . c o i i ~ t . i i ~ iIIO
o
ir;.~i
~iri11111~e UIIO i sl .KIIC
:i t ~ i ~ o i i r l i c i ~E P a t i c l i o lo c 1 1 c o n t 1 ~ 6
esta iii;in;iii;i rii (hiato s r c r r t r ; i i i t l o c o n i i i i o s t l e s c o i i ~ ~ c i ~ l o s
q i i e cIcspii& s u p o v e i i i a i i (Ir Saiiii;igo. K'II c.ori.co qiir p x 6 rl
i i i i < : r r o l r s por dotidr cst;il>;i iiii;i g i i a r d i a d e l a g c i i t c iI<. S;iii-
1;iii;i o y o dt.cii- c i i i i i o c o s i srgiii-;i qiir ihiii pi-oiito ;I c o g c i - I;i
c;ipit;il IXI-;I t - diii-o ;i l o s r i i r i i i i g o s . I I i r r i \.;itiios
~ ~ s t i piiiii\ 21
~~olll~llrl;illlrlll<~ solo. F.1 < l r [ ) c ~ l l < l i r 1 1 1 1lk ~ lil plllprl~ki 1w;i ;ililr-
(:oiiiii <I<.
rit,j;iniI~i-es ;i\i\p;t\. i ; i \ ;i cI;i\;ii- \iiiiqii-
l a \ ~ 1 \ 1 > < ~ 1\;tii
ill~l
;ilgllll;i [~;ll~iii~lll;l [~ililrl-hll~~l~ i l \i i~slll\.icl-;lIlU lt,,
0 lc~i ll lllll o
(1 p o l ~ o
111~~11 0 ~ l ~ l l c < l l ~ l ~cllllYrllil~lltt~llll~llte
~1;iI~;l il:ll~ h s c11\;1<. l L 1
i~iiipiii;iilo('1 c i i d o I i ; i s ~ ; i <~iiiI~i,i.i.;icIi;~i-\r pot c ~ ~ i i p l < d <. ~i s i11i i t c \
vr<c\. pl~I-0 p 0 1 . llll llliliigt~o ( I r p l ~ l l ~ l c l l ~t ~ i 0i iI1a
i . ~ l l l i ~i,ll i l \ll\
l~~
~ ~ X ~ ~ I I I S ~ I I I I (~lYc l ~ r o i l oiii i i i ( d i ; i ~~~il;i1)1~:1 ipir p i i d ; i ( I ~ ~ I I I I I ~l o~ ~ I I
c o l l l o 1.1 p o h l ~ < ~ l(1 1,l 1~~ 1<,:ii-t;i l ~ i l l l l ~ l l ~ i l l l l l ~ i l ~SI.
lo i l l1
l1 ~, ll1;111
. C\,..I-
i ~ l l l l l ~ ~ t ~ ~ ~ 'l i ~
~ t l dsti
lOiI0 ~ ~ ~ l11r1.l; ~
l l l lll ~
ol tl; l~
/ ; l i~~
. ~
dc l<~llilliio ; i s r%pi;l
lk i l ~ ; l g o s1, ~ x l l ~ l ~ ; i t l ~ l 111 . 5 i l l 1I~rgll;l v %ill l~lll~
11ii1 ~iiiiniiii;~
iiiiii <.IIIII;IIII.~ silya ii cii!.;~ <;IS;I \.ii K i i l i i i i t o ;I 11111i;ii-
r s [ ~ l ~ l l l / . l l ~ ill~l l; l s~o .;l\eglil~;ll>;l
q i i r l l > 6 ~ l l c l l i l ~ l l r\,~ c1111111
ls nli-
do de ; i c r i - ~dr\rii\-;iiiiii<lus
~\ Y q11rIr p ; i i c < i ~\ iI T < I I ; I ~ Io- rI iIi i r o
cllll>llL;lllos : l ~ l ~ l l p ; l dl~~>s \~ l - r c l l ~ l l l lil~ lii
~ l \l li~ dc
r llll>l< l Llll il.I)l>l
S I ~ I I I ~ ~ I~ I LY II sr
IC ; I I / ~ I c.11
> ~;iqiirI < i t i ( ~ .{ F I Wcm \ isi(in i ~ , ~ m ) ~ . i f i -
cii ol~i-ad i iiii;i iiii:igiii;ici61i s i > l > i - r r x < i i i i < ~l ;Ii I I ('1
- s i l t . i i e i ~ i\ I;I
l l Y l ~ l l l - i ~ l de
~ l d l;1 l l l ~ c l l l ~
{?~ . ~ L l i c lr1;111?
lr~ <,\c;lso 1;is s ~ l l l l l ~ l111~
~~ls
i i i i ~ i l > ; isrciil;ii-es
s \-eiiiaii ;dli s r \-ic:j;is I > I . I I C L ; IEl
;i ( ~ 1 1 1 1 ; i i -hiir ~?
511 c l l 1 l l ~ ~ : i l l lF1~;lllcO
~r I1;1cia Gil11 q i i e lo l~slill>;i
l ~ ~ p r l ~ ; l l l~xll.;i
llo
r l l l p l ~ c ~ l 1 c l el
r l ~\ , i a j r cllllvrllillll. l < l l f i l l i l ~ lS(, l r \ c l l l l l I . c l l ~ i i l1;is
(lcspi~li~ i e l l ~ y, h ; ~ l i ( i1.1)
111. , e i . r \ 6 d ~ i ~ x i i \-;i~.ios
ic ~ 1 sl a
1 ~e11 I.;I-
c i i y c l > l l l p l i i i ~cl.ri'l
i qiie rsi;1Ix1. Ii1r ;i vrl.Il1 Y h e Ir l - ~ y 3 ~ ~ l l d i l - l
r I I O l~:iI)ia l i t ~ l i or
q ~ i 1<iifi11ii11 l vii~jc
~ o, i i 61. ~ I I Csr ( . ; I I I S(Ir
~
s a I ) t ~ i , j ; i t i i i \ .El ~ i i i si ~ i e x i ~ . i c ; i t >II rI I ~ Y I ~
a I ~. ~I ;~I I, I ~111.
I . c; ~
sp rs~~
11i;iii111,r i i \ . i i c I \ c <.str pi1111o. Ilr q i i c r i d ~i;isgii-
~ rsr iri;iiiio \
r ~I I I I ~ I Y K T i i i i i q i i i i r s i i l ~ i d o .
si11
q i i i r i i Iiiz(1 p ~ ~ o l j j ;iiisi \ - r s i i ~ a c i o i ~
Sr llego 1iast;i i-rgisti-;ii-i i t i i i Irti-iii;i <loiidt.sc ilrri;i Ii;tl~i;iiirrli;i-
dll VI c;lilivrl.. Sr l ) i l w ' l C O I 1 ~ l l l i l l ~r11
o 11ig,tr<-si l l l i l i l t ~Sr rllrl-~'1
l o . iiaki. Rr1ii.i-rsr qiir i i i i ; ~vi<:jii q u r
qiir rst';il);ic i ~ i e i - ~ i <xi<la.
\.!\Ya cri.c;i y que w Ii;il>i;i Ir\.;iiit;iilo ;il oii- i i i i ruido rsti-;cno
\-io poi. I;IS ~-riiiljj;is<Irlii p11rt.t;i [le su C;IS;I I I I I O ~Iioiiil~i-rsqiie
sr 11r\;i1>;iii;i oti.o, p r m q u r I I I I ;icrt-tii ii ci~iiocri-ii iiiiigiiiio.
<Qiii.~irslo + T ~ I ~ ~ I - I I ~ I<? D ~ ' ~ i d<(Xtiio?
r? F.st:is prcgiiiik1i 11;iii
q ~ i l i i l osiriiipi-r si11 rrspiirst;~.P;ii.ecr rito iiicrril)lr ti.;ititi-
dow ik 1i11;i cilldiid dc 1~111 corio vrcill<lal~io.1 .os ~jrciltol~rs
sr Ilr\.;ii-oii sii srci-rio a l;i tiiiiilxi. Niiiir;~swi-rto ;ilgiiiio lia
sido iiiyji~i-gii;iirl;ido. I.as iosprrli;is ziiiiih;ii-<nidiii-;iiitr iiiti-
clio tiriiipo :ili.c<lcd~~i- <Ir iilgiiiios [Ir los D~>iit.s, pero i.sioi,
roii sil ;irtitiid srreiia y alti\.;i,l;is (Irsviar(~iisietiipw, si11 q i ~ r
rii iiiiigiiii iiriiipo drj;isrii ti-iisliicir iii por i i i i gesto. i i i por i i i i ; ~
p11aI11~;i ; ~ I ) s o l i ~ ~ ; i ~ ti;iil;i
i i r i i ~qru r piidirst~co~iipi~o~iirtrrlos. El
iiirirlriite (Ir 1;i (xi-t;i ri-a roiiocido [Ir poqiiisiiiios y estos rr-
I;irioii;iili~siiitiiiiiiiiiiiitr coii rllos. Niiigiiii iiidicio IGli;ieiriirr
siirgi6 pira iiitriit;ii- roiiti-a ii;idir i i i i pro<-esojiitli~i;i1. Lliio ti-as
otro fiiei-oii diii-iiiibiiilosr cii I;i iiiiiri-tr y ron ellos rl seci-eto
drl fiii <IrKiifiiiito. Piiltilai-oii riitoiicrs. coiiio hoy niisiiio. 1;is
;isrvri-;icioiies iiiis coiitradictoi-ias y ;iiiii ;ihsiii-d;is. S d o Dio?
, es que li;iy 1111Dios qiic sr digne ti,iar su iiii~-;id;ie11es-
s A I ~ SI
t a cosis, e11VI riiichi <ir qub p i i o . a la vtxi ilr qi16 i i ~ i i h i ~ ~ s o
caiiiiiio o rii la s i ~ l ~ d ade d qiii. csciiip;id;i iiioiitan;~diiri-iiir
Kiifiiiito sil rtri-iio siirtio.
r ~ ~ i i ~ g o ~ o i ii t l o so \I;is ;iiiii. IkI \ i i c r \ i ~ <IrU i i f i i i i t o Ii;i
fi~i-iiiiido rl piirl>loiiiiii ~ . s p r < i<Ir r lilov)li;i t~iiipiii<;itlr Iii ~III' IM
t ~ x l l ~ ; i ; ~ l ollilil c ~ l l s r l i ; i i l ~qiir il q>Iic;l c i ~ l l s i ; l ~ l t r i 1 l r l l l ll'i~rqllr
~. lil
c1;isc ;lilillf~ilwt;l, lil gi.ii11 lll;l~l,i~kl, 110 SI, p 1 p (11. s l ~ l l i I i ~ coo\ l l c l ~ p t l ~ s
; l l ~ s t l ~ ; l c t o tlr
~ , ~7'll;lllLi\ l1lIrc;lY \, i ~ i i l l l ~ o l i i l x l l i t\Ol>l-l~ r\ L l V i l ~ t l l d .rl
IIOIIOI~, VI p a t i ~ i o t i s t i i o .I'~II.;I q i i c . C W Y c o s i s 11iri~;iii sir
f i i r i - i ~ ~ i i i r i se i t r 11;icr i i i i ~ i i r s t r iqiir
- t o n i e n IYIIT~O r n ;ictns (It. i i i -
ii~yhlr r \ i < l r i i c i ; i . r l i w ;isiiiii;iii foi-iri;i\ p;ilp;iI)lrs <Irir~iiiri-iiili~l;i<I
i . r \ i s t r i i t r . ;\si 11) q 1 1 r K w l i w ? ;i Kiifiiiiio. t l i i c e p ~ o ~ i i " rii n,
p1rii;i \. tIcsi~l;itloi;i g1irii.a c i \ i l . iiiio r l c lo\ (los l~,iiido\qiir (IIII
wi-<la(lri.;i f i i i i ; i s r dispiit;il>;iii rI podri- rii 1;i r i i s , ~ i i g ~ ~ ~ ~ ~ i ;ir<'- ix'l;i
11;i t k l cii.ro, IIO I - I T ~ I ~ I;iIioi-;i ~ ~ I I cii;iI, ; i c a I > ; ~ l ~(Ir a ;idi~r!i;~~~\c (Ir
I;i \ ' r ~ aA liirgo !. x i i i g r e . (:oiiio s i i c r i l e poi- 10 = r i i c ~ i ~ ; i lrii ~ . s t i ) \
tci-i-iblrs piikil;ito\ <Irl;ipoliti<;i pii~soiialisi;i. e l l>;iiitli~ iriiiiillirloi-
t r i i k i p i w s t o ".I 11rxidot:icfin <Ir$11 ln)t;i s o l > ~ -Ir;I<.;it>r/;i (Ir 105 (Ir1
Ixiiido v r i i r k l o . s i i i prrtiiitii-1r.s cxsi ~III.i'r\pii.;i\rn. I i i s siispi<.;~ci;is.
10s 1-rcrlos. Iiis sosprcli;is. I>iiiii-es i i i i i i i i i i d o s . \r w i - i i i a i i u)ii;III.-
i i ; i m i t i ~liri-i.za sol>i.c 10s cimii-iii-ios r l c I;i ;igi.iil>.icifiii r I o i i i i i i ; i i i t r o
qiir s r s i i p o ~ i i mc o i n o t;drs. S r < I ~ m i i i i c i ; i l ~; i ti.oc11r \ 111o<~1ir
,i coi1
rl p o p f i s i t o (Ir ;idqiiii~ii~ 1x)t. r s r iiirdio c ; j r c i i i o t - i ~ s p;ii.;i iispii.iii.
F. Diccii ;ilgiiiios que rl R;iriolo Mrjia qiie ligiii-a rii rstc i-cI;i-
to es rl gciiei'al Maiiiicl Mijia, que fiic <Iesl>iii.sgobci-ii;idor
de rst;i provincia.
. ,. .
-:o:- ,:.,,.,
, .-, ,
:
ami.
a es
mis
isto
nar-
das
,
( ' h n s t ~ n c i o<Lissi. .Santo Doniingo. D. N,. 2012.
b>onrimia. ngirirllti~•á ptr>duni<i?i.,los6 Raiiiori -\had. Kdiriiin
rlr AndrCs RIanri, Di'ir, Santo Domingo, 1). N,.2012.
.i>ilrdqGri.Eiigcnit, Dmchamp. Ediribii d c Rotxrto (>m&&tt\
Alnioritr y .AridrCs BI:inr•á Dinz. Santo Doniingo. D. N,, 21112.
l>ic&n,~no ~ o ~ ~ ~ / i r r r h ~ \dmnirirmriri.
thi<n Trrriisi<rlrs.A. Rxrlo.
Re-visih. anomciiin y rrisny iniri>dii<-ioiiohlarcos ,A. Monmle-s.
rdiii6ri de .ZlidiC Blanco Diar. Sant<,Domingo. D. S..2012.
I h m n ,L> 'IiiijiUo. i.'>nnolo~,k~<rmnilrul,i.Alorisi> K<di-igiic,
Denioriri. Edici<in d r Andr6s BI:inco Diaz, Saniii Doniingo.
D. N,.2012.
1.0 r i i r f d t i m dr ihijillri: druiinmilo> (lY3IL1934). 'Ibnir, l.
voliiinin 1. Eliadm .Ari,sra Matos. Santo I > o m i n g i ~D. N .
2012.
I h r n r i dv 7ii~jillo...\i<nin (>~,ioin.hlons<i Rdi-igiwr L>cnii>a-i,i.
Edici6ii d r .Andr6s Blanco D i a ~ Sunto . I>orning<i.D. N,.2012
R 7irilodn & I{rwtrk J o l m ( m a r . Jiilio AndiCs Moiiiidio.
Edii-iiin d r Aiid1-6s Hlanro Diai. Santo I>oiiiingr,. 11. N..201 2.
I.~r~li<lndirrrirlP7htjilL~:~1~~1~~~v>~1~~ IY3lAl Y ? Y J . T ~ ~ ~ ~ I < ~ ~ . V ~ ~ ~ I I I
Eli:idis .Arost;r \fai<i%.Sariiv L>oiiiingo. 1). Y.. L>OI?.
1.0 dirlrirlr<m de .li->ijt/li: d<iriirrrmlo~( l Y 5 l A I Y h l J. Torno 111.
voliimmi .5. Eliadm -\costa \Taios. Santo Doniingo. 11. S..
?01?.
1 . i d 1 I j l l : d o l Y 5 1 Y J. Toino 111.
v<,liiinrn 6. E'liadri Arosta \falos. Sliiio D o r n i n ~ o .D. N,.
2012.
f h r o m w y o r w h r rl i : h i b r hi\pririo rrr rl \ i ~ l o11,: Kpl,ril>ltrn
I>ami,,irnriri. / : ! h a y Pivrlo Rico I X h l ~ l X Y X .I.iiis .harr,-l.<ipr,.
Sani<> 11oniiiigo. [>. N . 2012.
/inrril>rmdmrin <<inri,lnrr>i&.\n iobn In Ariuii<i,i &Sonlo l h n i n p
I _ q m i o . Rotrvti, Mai-lr. Santo Doiiiinp. D. N,. '>OI?.
' P o r qtii Iitrhn rl piwhlo rlrminirnno! I m ~ r i l i r m n? dirlrtdurri mi
.itrwlrr, I.nli>irt. Dato I'agiii Prrdritno, Santo Dniiiiiigo. D. U..
2012.
I'i>irin ,lP Hoilrn < r h r r 1)itnrlr Eiigciiio hlaria t l o s ~ o s .(:oni-
pila<-i<ir!idiriiiii d i Mig~irlCollarlo. Santi>D<iming<,.D. N,.
2013.
Ir>.\ r.nrn/mino~d d Cibrro: firmomin dr nmnrlri y Ini~,.+morzrin
r , , q m o oi la Krf>tihlimIl<ini,nirnnn. I X X f ~ l Y h O .Pedn, l.. San
\ f i p ~ l ,Santo I)<iiiiiiigo.D. K..2012.
/.o di<lndurn rk 7nqillri: ri<xri~nntl<i\( 1 Y-IIAI YJYI. 'Tomo 11,
\.oloriirn 1. E'liadcs ;\ro<ta hlatus. Santo D<iniiiig<iD. N..
2012.
1.0 dirlndirm rlr Tn<jdlo: riocttmpnlor lIY4/LIY4YI. Tomo 11,
\.<ilimi.n 1. Eliatlrs Arosla Matos. S m t o Doiiiingw 1). N,.
2012.
lb !iihiiln~n ~,irl&,,m l ~ ! @ iur ~ l - r n l d: /mxm <L./ m n n r i h ,k /m
rr>mrtri,dwlulrr r i i d h i iW /hihhi\fxiviro ((;klni. I?inf<i I?im .%m10
Ihnntnp). 'l<inio1. ,loigc l h i i a ( h r i t a . 'unto h i i i i r i g u D. N,.
XI11.
LAd k / m t u m & T k j d l o 1 19~3/l-/W1lJ. A u p ~ s t oS?nc-iIu~\'ilI:~l~~na,
San Sal\.adi,~<ianio I)oiningi,. ?012.
.ttiviio,i-Hv<lati>r~~,i~t. Pai-tr. l . <?sar A. H . Ediciiin
ccmjunta r n t w cl A r c h i ~ uGc~IcI-.~ ,
<Ir la R , ~ i h I:i.kadcmia
L><iniiiiir:m;id c la Hi\t<iri;i. S:int<>Dooiing<i.D. N.. Y012.
.4>irxiriw~Kr<lri~ir,~ii,it1. Pwte 2. ( 2 s . t r .\. Hmrvr:i. k:di<-ih
w n j u n ~ ar n ~ wel A r c h i w (knrn1 & la N ; ~ i & ny la
,A<-;idriiiin D<,riiiiiic;i,ia d r I;i Ilistori;~. Santi> l>oniing<>,
O. v.. !?01:3.
l . l X Ili.slo,lrr rlv i:iibri.Josi. -\hi-ci~(:ardri i <>tios.S.ititi> L)<iriiiiig<i.
D. N . NII.?.
\ I . X X X l l I.ibnln,/ I ~ i e l d r u l I'>rirrwolo~
: ,i,ilri"nl~i </</o.+ '/i•áwo\riy ;\rilo>im
,Ahd .Solm~o,1822-1840. b h i F
~ i l o n w ~ ~(imr2lc,
a (~~LIIIIA,
%ni<>L>oimiiipo.D. U.. 201.7.
l .\ 1 HioAqri/irir ,ii>nrr"m <Ir Im difnilrrdm de .Snnlo I)<i>iii,i~,:ri
v>i /ni (.',irl,,s
r.~,OniiriInr.R o l ~ m(:iu\ri,
> Siitll<>Dwniugo. 1). S . . 2011.
\ fi~rirr>irrn/l<~/ri,m. . \ l i , ~ i v l r o ~ I ' ~ i lo,idRn,,ki>ipf;,iii.<
i~.r iu lhminiro,i
K+,ddir. Kiidrl) C.ini~iia,Santo 1)iiiiiiiiso. D. N . !!lll:<.
l .X I q n l r i r i o i i n,rhii,irlico rlomiuirrrnri 1 l 8 4 i ~ 2 0 1 2 ) D . cpnanwnI<~
d r Si*reiii:i Saci<iti:iI d r A i s c Inrpicti>i-!a. Saiiio
n.
D ~ ~ , I , ~ ~N,,
I ~Z C
I I~: ~, .
\'<>l. (:X(:l 1 ~ ~ ~ ~ i,rm~,,ui,>nn//,o~~l,,
7 ~ ~ l i ~ I ~I<+i/,li,a
~ ~ l Ihr7iviru!~,,ydm!,,/hj0
p w m o ri? A ? n>zr.~r<;>i
, 11 l<qri>i•árlA'i,Y-lS6ii. 1.1~isE W ~ I N >
m 1 1 / d ! i n i , IY(ii-I'J65,
~ I i ~11.m/ . m w m / m /tw+nl,c , i m ~ ~ d m IV31~19h5.( ; i ~ w i t a l<, 8.
(Li~irli.l.ii-io. k:lirah<.il~S. \lai,lt~ii.Api-il,! hlavrs (ciiiiipil;idrw.i\).
Sniiio Doiiiiriqo, D. S . . !X!lii.
\>>l.(:l:l.SX l,, m,,.,/,i,~,,,,,i,> 1,7,;ii/,.,1,,. 1 ',m /,L,,.,,,,,!,/,, /,~,/,"i,,. :\,,'l,~i5 72,lcli,xr
1). S.,-01ti.
I)iC&wr, ). Pctlii, I;tcli~\i.ii).~"rliii.~.%miIkiiiiiiip~
\i>I.(:<:I.XSI .\lnrumn< rlri 11' l_,i<rii7il,ri .\iiiro>inl Arhiiw
(1,. 4>r/iii~o~.
i ~ ~ p r i i , r i l rrimrh<i$,
i nimiiwir~r i<l~wli,i,iri [.V,inlo I>o•ârz,tp. 1% ?O
y 2 1 rir /Y/,VTW, d? 20141 .A~.chiio( ; < - ! ~ c ~d~vt l l a N:iciiiii. 'l;iiito
I h m i i i i q o . 1). N . 2 l l l i i .
V I (:l.SSIl ~ 1'165 ir, l h i Ilnvi/,iii,r,i ihfmbli, i r l , ~ r u , w ~ ipwi
71w I / r ~ z l .i>/ l~
lliv Ilnl,<h \irliri,inl . A u I ~ i w > !Mi,
. i h i m i l x P r r w n ~ ~x lh
: \ ~ h i v <( ~k ~ ~ <k
a l:,
l X ~ i 6 pn w rl v m h a j ~ h Stc.\<,t~
r Fishr~
sa,11,, I)<,,,,i,,~,,.1). K,, 2illii.
1 : : l . S l I Ob,ris m \ i i r m i / i l d n ~7imir~ 1. K u r ~ u w / < iirfiii,iriw<
~. r mi/nr<i<inn.
F r < l c i i < i >(;ar<i.i (h<I<>\. E d i r i i i i i rlr .Aridi-<:r Blaii<i, l>iw.
S a n i < 1)wninqo.
~ 1). N., ?OIli.
' l . : : l . X l \ ' O h m , < o < ii o m / i / ~ l n ~ .I i m 02. ( . ' , r f m t . Fcdwicc> ( k r c i i i ( k ~ l o , .
. Y.. 2Olti.
F.rlici<iii <IrAiirlii;* Klaric<, I>i;tr.Santi> D o i i i i i i ~ i i 1).
\.XI.(.I.XSV l.,, I+ 1(, him3-i,, 1. ,\IS~C<I,, .rc3,,,,, ~.,M
klrrri;it~-di., Figiwiri;i. S ; i i i i ~ il>oniiiiqi,. D. N . Z l l l l i .
\ l . l::l.xs\'l l.' \ y 1 / ', , 1 , . 'Iiilii0 11. A I I ~ c c I ~KA1A"I
,
IIC~,,~,,<IC, b-i~,,cl<r'LS:,,,!<, l)<>n,i,y>, 1). R.,2 0 l i i .
\ l L 1.( :I.SXVII .\trhiiio l : ~ w , a l /,r .\liiiii>r. . l j r , i > hrr\ S:iiiit, I > ~ m i i i i q < 1).
i. S..
211 11;.
\iil. l : l : l X S \ ' l I l .\r,lri ih / i r h i i r l 7 i r l r I ~ ~ l ~ ~Kro~b, rrrit.i , (::isi.S,irit<i D i n i i i i i i ~ o .
O. N., '1i)lli.
l . 1 : X X 1 1.m r i d i i m i n \ r l ~Inr>,iir. Hir~mnrr/i,i de /m iu~~,irr,ior/<r~wlii<i.
id,i>io
Y ,/m; , / w p / > ,I ' w l l ~ ~F-K+IB,
. h l i ~ ~ i f ihol ~ ~ 1 - i 6 ~ ~ - l ~Santo
~~~~l:iis,
o , N., 2 0 I l i .
l h m ~ i t ~ q 1).
< .(:I.SXS
\'<>l. /~d/d,<lk~O/I<d ,~/?r~<~~t!/,23>,~,~/,<!,/8,>>,,, 1;6?~?!)/?. ( i i l ~ l O <E < l ~ h i \ t l
r . S . .2 i l l l i .
I ) c i i c . S;i!it<i L ) < > i i i i n ~ <D.
\'<LL . 1 X S S I .Su/,<\ d m ll,til/. C l u r l r s b h k n ~ i r %UIIO
, 1). S . ,
Dcv,>it,~c~.
21llli.
Rufinito, de Federico Garcia Godoy
se termino de imprimir en los talleres graficos
de Editora Centenario, S.R.L., en el mes de
octubre de 201 7 y consta de 1,000 ejemplares.
~sede~ndbenLaVegaenmsunposterio-
~ ~ ( ~ N @ I N ~ C O A H . ~ U M ~ ~ ~ W O
erammprunaible,ddedcltinoddador,ylooonodr
al dedillo. La fecha caitenla una wbnciai decblva
en la genesis de la naddn y, al mkmo tienipo, de al-
gunos de sur males, en partiouk el -'m,'
categala que t a M empkpmn, a wuxi. con va-
riank.~todorlorpenud~dela~mm
quintaesencia de la mk. vigmb, onqu*tsd~en
la cssla perniciosa de los pdltlcor, psm odgirildo en
e4 individualismopopular, un abkdo &dmc m t n d l ~
taioconbacci6ncoiedivci.
PeaeawrelalticoI#snriodesu~
previo a Pedro H.nrfquaz U M , Gsrcla Oodoy no
c*bar6unapropuwtaacabmdalcaudel~de
esiaobn.Nopiedematrlogadamnexiiditud
como una mwla, aunque conUene elementos propias
de b tradkidn QI -m, el d sr
pwl da m-
&majea y la evomcih imaginaria de uturdonso y
amumMos. El bnfaais mayor, expwsto en lac m
sidenciaier iniaak, r s d h en d iadamo de la aten-
cidn a la wrdd exadr de k namdo. Sin embargo,
as patente que el liim tarnpooo se ajusta al dhcuno
hiei6rico. por cwnb lac ambientaciormsde detalh y
!a atribucibn de rekxiones y emocbmr a ku p w w
wjes mmapowh a la ficdbn. Siguiendo la p*1i
que el propio Orcla Godoy provee, se puede M n i r
aRufmibcomoun~concebKkmnunbmatoIC
tmrk distinta al que oonihmente u u l i i los hhido
Aidanr. Enrad'ddseimzelpunambgntadaib
UaientMnoaIatrsmaoa>tralyunpimoexpa*avo
quecwdicmianblansmubndeavantocpoiltims
de MO d l u como lu eluoubmhwa del urlor
a m a de lar mslar*ll relacionadas del mdio social
y I w opciones gobItka6. Oanla Godoy segumnte
lan6 plytido deliberado por M Mmwh mn el fh, de
hacda alnidivi a un amplio pWbllm lector y llenar
as1 w finalidad de imbuir mnciendr nacional. Por
oba parte, as r a z d l e suponer que la esmgi6 por
penniurie adenbnm con hdalhiad en lo8 Mpedos
que le intereoabsn de lor arata que u desarmlla-
hanenlavidaresl.