La conquista de México-Tenochtitlan
[La expedicién de Cortés, In tercera que enviars el gobernador de
Cua Diego Veléaquer, con fines de explracion y comercio, toca
tiers mexicanas en la conta de Yucatén, Alli los hombres de Cor-
ts encuentran a Agullr, un espafol que se habia perdido en una
e las expediciones anteriores y que durante su convivencia con
les indioe habia aprendido Ia lengua maya. Lego de algunos en-
{rentamientos més o meno afortunades con les indigenes, Ja expe
‘icin continga bordeando la costa, En Campeche, junto con m+
‘hos otros obuequios que les indigenss envian a Cortés, cl epitin
teclbe a la india Malintsn. La Malinche hablaba nual como si
jdioma materno y conocia el maya por haber vvido en esa zona
larg tempo, Cortés we ha hecho de sus mejores armas. Pr ls trax
ducciones sucesvae que pueden hacer Malinuin y Aguilar del nfs
Inu! al maya y luego al espaol y vioeversa, Cortés se inicia en el,
conocimiento de la terra
En un punto de I costa decide establecer una base: funda la
Villa Ria de la Vera Cruz Recibe obequior que le eva el ser
mis podero de ea terra: Moctezuma. Obsequos que # acompa-
Fan de una pticion reiteraday que e vaya Cortés, que no siga el
‘amino, Cortés responde a esas embijadas con despliagues de fuer-
{lor caballescorren, se disparan los enone. Los Indios regre-
‘non Moetecuma y Te dicen que lee reiénHegados montan enor-
tex vendor que les bedecen como si fueran uno slo jnetey mon=
tur, pero, sobre to, le dicen que los nuevos llegados tenen el
Aominio. del fuego, Cortés no se dtiene.Inicin su marcha hacia
‘interior, Algo peribe, por medio de lak traducclones sucesvas,
‘de Ia exitencia de fuertes rivalidadesentze los pueblos indigenss.
201Aprende luego cémo aprovechalas Llega al teritorio de ‘THaxea-
Ja. Después de derrotar a Xicoténealextablece tna allasa con su
‘Pueblo. Las embajadas contindan. Cortés decide proteguir sa eam
to rumbo a Tenochttan. Escoge la ruta de Cholulay pretextando,
tener noticias de una posble emboseada: se adelante m dar a hs
indigenas un castigo cjemplar. Luego de la matanza de Cholul,
Gortés continia su caring rambo a México, Es reebido por Moe”
teauma a las puerta de la ciudad. Moctenma le entega tbl
‘amente I ciudad y To loja con toda su gente en sus palacioe. Lo
faim de regalos. Hace que le mvesten lr llbror de tibutory ks
‘mapas de Ia tierra
‘Mientras eo sucede, el resguardo que Cortés habia dejado en
Veracruz env un mensaero a avisarle de la llegada de wna expe-
Aiién capitaneada por Plnflo de Narvéer, con Srdenes de prem.
deri y devalverlo'« Cuba. Cortés decide salir a combatirl, Antes,
sin embargo, ve asegura haciendo prsionero a Mocteuma, Cortés
sale de Mexico después de dar érdenes 2 Pao de Alvarado para
«que mantenga segura la ciudad. Sorprende a Narvéery lo derrota,
Tins hombres de Narvies pasan a engrosar lat fils de los conquis
tadores bajo las érdenes de Cort, Entoncer reibe la noiia del
levantamiento de ls mesicanos en Tenechtila,
Limitador por el lenguaje, no podemos recuperar el episodio de
4a conguita, Dejaremos Ia palatra a quienes io viveron. Lavoe
e los epafoles Ia Vevard Corts (Cartes de Relacén;) la vor de
los defentores de Mérico se recoge entre los informantes de’ Saha-
‘in y los redactores de Tos Anales de Tlateloleo.
rman. me ea cat del el
SH habia gua, em qe me Bats saber om
los indie ls abn coat y que nn lo te
an creado
or ven i ol Tenth pot Ba sesnado de
Fi el aj dl eatin a rt
‘Alvarado, que habia permitido la celebracién de una fiesta religi-
1, intent Gespojar los indigenas de las joyas de sus vestidosce-
remoniales y con cualquier pretesto desencadené lo que conocemen
ome la Matanza del ‘Templo Mayor, Corts se sprenuta a regre-
sar. Entra en una ciudad desierta” Se hace fuerte en la cats de
Meocteruma.
292
ead of ei tien nt oe
‘atta pe
i poca gene por ead algae ponte de
ioPeneralndan 7 fava eer lads,
fqn no separa ey aoe er que To
Shana 'temor de Jo que haan hecho 'y qe
‘hirand> ye, be agra
silos ia igus, cuando uimoe pened,
‘as goer
pera Ja mor y mie sible ciadad de todo
1s tweens decbiert del mando; yea pr
‘id pra todo lo que estab ganado, por es
inettee de todo gules dor sbeecan
{Los mexicanos mantienen siiados a los expailes. Cortés intenta
spaciguar la rebeién utllzando a Moctezuma, Pretensién intl
ae acaba con cl ssesinato del emperadar. Cortés decide entonces
romper el sitio,
i sobre nor tanta muttad de gente por
teaae paren, gee sit cals a In ota
Sparano pene I esl ena co len apo:
fev anion y ttn mi expanable gue en el mur-
vidas ge
(ge hase que Jo safer corto at pe:
1 ater cia mutha dao. por onde He
faa el ie die dace bases te erat fue
inifete que no parca que hac dif slgune
le canter ot tetris I fortes.
DDesputs de varios intents infructuors por romper el cero, Cortés
construye unon puentes portitiles que fe permiten cruzar las ace-
{quae Sale de noche y ex dexcubierto, Apenaslogra salir de la cu
‘dad, Pierde gente y su gente pierde casi todo lo que habla acumu-
lado como botin, Loe Mexicanos lo persiguen. Es la derota: Ia
[Noche triste,
293ee hacer wow punts de made que Nevaban
Sarena de tor Ie ee em
Safa roqurido.”” que tr alias." todo
lor ine eaten besides. no Peano
‘onde Inco age bece.
Cuando es ix media noche leon ot espa
Jet tn compact fermen» tri Ios
flees tee Low epi fa deste ee
taeealtea ee tan spend, Shan pezan
aie cl a ern tm oro wen
emmgerda Ia fetes oe sak lo mi scree
Tega alas punts se ec In pute de madera
fie Yo tala bec com poco tbelo poaie no
Pte gent reste
Ieraban casio punts port de ender oe
fer poiendo abe lon canal wie hon a
snd
‘anda iegren al de Mixcoutciaila fueron
clear else eon ll ebon..
ty ue ea aa oy sment
eldatan tan reco
1 los Mescanr; andad cin ach, ya a2 van
usin tspamndo Tor canalit cube eae
Guten se van 2 condi!
qe eter de gar ts sgund pone
Juego un remorse ales go se ponen en plan de
fembate os que Gener bara dle w ass
ombGedoor por tadae partes eet rce
Sree ern compare a ue usu
rehinn
208
De un indo y de ote habia muerte ram tea:
‘fv por lar Becas oe eopate
edd todo ers y jas y ropa y toda Ia are
ate tabi se feces bt ence
‘me fui ene renga plead cos indos basen
igar a usa Gaded que Ye dice "Taeaba
fe entoncs cud maieron on el canal de lot
tslesn y que kr ilgames 3 pena
lpm ‘sropeaban wont com coe yal
gulls os
en allot aca gues Hen con ls condo
{nddsgulon que San sind ae Ibe
Bombe, ere ts euerpen paso y salle a
em ea
(Corts inicia uci! reiada hasta efugiase en tiers de Tax1s at no ba ler n,n eb
te rencunr que nos abl gonad oe poe:
1 corm, i eablee que pudloe sta el bran,
unron a detent en Otozlpules, A 4 res
(eran, all tomaron deen
tals por copia que muieron cnt cuneate
‘Sone canrenta clns yepua yale
AK retaurzen au fuera y cbr ellen
es mil Indios que seran Tos epale toon
fe oto sores gue tan pret
A vino 4 des
“eoahueycan
enveida ol jlo don de
En el camino a Tiaxcala los espafiles son atacados cantinuamen-
te por grupos indigenas, En un encuentro cerca de Otumba, los
‘spatoles logran yencer a los india. Mientras tanto, en Mico los
Indienas we dedican a reconstruir sy ciudad,
Saline sa mer camino ningun pas dnd
Bane a
4 edie pate oercreca gent de lor conteton
‘ocr Inde er muon, Inga hab
Stee pa ale be ecuadiooes fear eabllon
luego qu sale fs aurea fueron samen Jor
tele yl de Compo ee spats or
‘ebion dapefado ene caal de for etees A
{odes ito demdaen, ler guitar tela
tov echarcn al sn manson
4 Ios estes en un ugar apart Lt caer,
Toy puseron exist ‘Cl Toe Blanco ros
Ia es, Side Hance ean tr crn
Fagen tet mglin down yan ota oe
foemigs tnd, logamon 8 wna pobasin
296
corn egy, paren a hrs coe
sy chen iy omar tga 7 oe
Satake ym
‘AM donde fue te mertandad, todo cuanto ple
‘ae «io apron, Taig st amar
{fen all futon reopen sesbeey,
‘may sea de meta scar de Beer
a ote de fx enemigos noe sua por a emgn
se logan cascr de iro
deamon an
ocudes de eure, eidor mein, eeu de
dor,
fall yo may mal eid en In cabeza, hitron
‘Shaw onc patente tnt able
mandy se bation ido tn cpt 6 eet
‘ge de una verse any que pra sempre he
Soa ae
no» matron un caballo que aungue Die sabe
‘ln fata nor ia y cadet recor con ha
Shmatia meers, pore no tena, depts de
Bian ota eqidad 8 no In de oneal noe
‘md mu care pra Icon dear a=
Suemcmea
‘tea yer se adore, we compuss ts cam del din,
‘ue en tid ecg Bien Ie Das 8c
sales ete dla que fe doings 8 de jl de
tana ees cuban
Al salir ls espatols dersotados, la ciudad de México-Tenochtitlan
Tue invaida por Ia peste. Un negro de Ia expedicién de Narvéee,
cenfero de virila, habia inicado el contagie. AS, mientras Cor
‘és se repone en Tlaxcala, lor de Tenochtitlan son diezmados por
I peste. Mueren miles, y ente ellos, Cuilahuae, el emperador que
297sustiuys a Mectrums, Cuando comiensa a deaparecer la epide-
‘mia, Hlega la noticia de que los espafoles vuelven sobre In ciudad,
Cuando fueron se funds entre stot uot
tran peste, Una elermedad general Gran dee
{cope a tice pada y el grin dao y mut
{os de eafcln eae tan sesener om tcntee
‘ease mu deermiada vluntad hohe te
feta eae edad ur ce tl tata oo
‘muchas genes murere de ela. Ya mie oda
Sar, 90 mas aban tae
1A imichor dio ly macte peeaon aplmacea,
urn enfermedad de lan grates Muchos mura
deen, pero mucho samen e arbre mu
leon nae eco de nad mae de
boss preocupabn itn Dee durant as
2 de diciembre, dia de os nocentr me pat co
toda Is gene posta et orden
‘a as cms, ya viene os ep, ya 6 pone
‘marcha avn 2c
fe ttn ems lgunas yen torn dello ¥
Stngue hutimor mucho plaer nt vr, co
Sempdo el dao poms queen lis hablar re
ttida repseiens alguna tetera por ely
bometion todo de pune della lie si ctor
‘avo djar alt todae ar vida. one tn Stee
‘ahacla Uoem tedoetanlogres coo 8
‘mor cat de mucho pacer,
Cortés recor las Tagunas y cleea poco poco las poilidades de
abastecimiento de Ia ila. Bovie a algunos capitanes a reorrer las
tieras del interior y eatablece llamas entre los pueblos contra los
298,
lebanon mucho Haga Tab enrol I
se va a Thcopan ys vene a meer ene paca
spots eter fore chicka, alo.
‘Sica guanhdasaad emacs ape
‘als taser 7 coach dor tor oo
‘eae sa
Sguemar tea Ia cad
Felean 7 is
‘THacopan
ote notion Snkamente ales
1 eos bino porque cuando timo ta tra wx
Ueertadar Ge Teoshtan, lor nturaee dle
El cerco avanva lentamente, por agua y ire
Se etubeinon en Tetecac, De alps a Nee
uta” AK ered grate
ni ntencién pring abla sido procra de dr
‘elas 9 toda lagu pr ae 9 ker es
(Cuando en se fubieron enables en Tetceo
Stones Ib Tesohen enpenuen a mate
temaroe mato ai pra poner al crc 2 Te
sock por tara pore
inl aie 3 call matron a wn paint Gi
lacey Teaepapscta,Cipectn, Tenceecu
‘totsny matroe nAitjare yKowopeelr Toh
scaidoe tos berpatines 28 abel Mc lade
‘toda Ue geme aD ochenta 7 se de a alle
(Seno tee y ec balatore } cmopetc te
‘Seeteeytamon peas de ead ¥ rola
|[Al ber tego 8 dediha en eta frm os
‘Tenochn empeenon a hacer pel ene
or eto fueron sero be ne
ts or gw. de bir
supicaron, cutndo hatarn a puto pare que
‘eTjunen! male Dance
eins ton pequeBor de bree
on to dab bute ot paste
ie quote de pater.
oe scrote, patie y jel foton lot que mt
‘aren lo scberano eae scot,
70 y toda la gente eedbames aperidon y de
Slog cra gan cad de Te
Se renin ott very a
femme yo le Babin mintado acndar de ie a
‘i, agua dle gue por exon entra In
Sada ue oe my grande adi
ende primero coment a er les perigueron
tee poerern 9 to mu ium mena
Inubiron muchorenesetos con Ie de Ia cuted
gu fio bide alten cae y meron
me nt enn it ave
Ya eo concern que yo stabs la gona
{$e morn unto nde dec
300
fox meres om Breas stacan eva sa Breas
‘on guarnesdae nom dae
ememarn con mucho impos & encamimar st
ftee"hadn nome
ex dado ven bre Lt pat
po & ob de dor tice de ballets
Iago 1 wetion
‘gundaron quedo
suds de gue tn hubiron hchad cont nae
fe die dn abandon Baro
Iie snare ter So de ier pram ice
Soar um to por end hao mich dail
lo nenigoe
Passos oe dite constant btallaentre anor
1 oor en Nonoien
ra tanta a mtd que po el anna por I ti
‘Hho gar areca que unin ound
‘indo ur rrpetan Toes sn Ma 0 le
‘sary ue baton
cas primers cis de I
‘Edn cn do ado lca
ban gave 8 neetony motte ma
ery ence orplo ge sn
de un Ido y to hay meres den Ido y oto
bay enue
301aba infitos dior plead con mucho crasn
Parra
ue ences cuando lt tenes ato sn
‘aren el cco dea le
Dijron entre sf “eDage its. nttron pine
‘ul Si dada los in explain de aco
{lin al qe to apes vor? Forge yon
‘ae at iy nn ae
ST Qsnstoochay ol uperirde Tasco y Come
‘an, spin de Utarsene
‘aosraron mucho demnaye viendo etre por a8
Shad, emf y decoy y pled
fon eli ir de Teotaco Chen y Xotica y
te eee
de Taecan
gtr cat tat It et potas gu fot
‘Seepeteres Heats
302
lox mecicanos cuando vieron, cuando te eco
festa de gue Into can nde areabur a
Secon uno cama Foe tno ue
Sken ' rubo a ery we hala ha fad 9 8
‘te alan el frente ¥ comnde ean ue
Sipe ‘an ean, se scuba or bee 2
‘enn, we apeaban& I Ser,
ren Vaca Majetad gue ert an compara
Pgs on sur no wlan
Emplaron laser en modi dl eainn, Des
de Tecaman la diigieon abr el ean Cor
40 iceron forgo, drrumbé en Queene
co tot de bats xapetar maton ifn
{or pestbamor que Ge ean hor stove
‘ey Scar co Ip eon deat ere
Talal
tones todo ef Tenochea ve pivo en ach
icaron em mu brave ot Uiopeeht:Le pose
tons tik en Thuis, La colectomy Woe
‘Maro tne elas Amaze
4 azul capitn que cabs conmigo que se dice
[antonio de Quon, rns “Vanco dea,
sles vests Peron” pu abe en at
Zn'ella'nnguno de feet pune espa”
a tempo fos mencatenecesvinlron 4
{gle en Tate. Ea gene