Vahey yey dad
by HS bbb bb bo bvS SIL os esses
HMMM MMMM aaa ahaalahal=ls)
Ssary dengue yk keebe
\ Senne Adon
ae VS)
BS ; Qos
>
PLAUTO
COMEDIAS
I
ANFITRION — LA COMEDIA DE LOS ASNOS —
“ LA COMEDIA DE LA OLLA’ -”
LAS DOS BAQUIDES — LOS CAUTIVOS —
CASINA
INTRODUCCIONES, TRADUCCION Y NOTAS DE
‘MERCEDES GONZALEZ-HABA.
BIBLIOTECA CLASICA GREDOS, 170
&
EDITORIAL GREDOS
BES Ses es SSE EEE) ei
el libro esti i
5 fame bro ;
olla 3
¥y bibilmente persuasiva ella,
insuperable Ia comicidad de los
‘al final, el didlogo entre
‘ipiea ln escena de los cocineros y casi
ema, durante treinta versos consigue ¢l poet
y Ia misma cosa, pero en reali
‘de Euclién.
1 notable por la riqueza de sus partes liricas. En
"Menandro. La fecha de estreno de la Aulularia es
idad son
ceuanto al original erie,
se enti por Io general de acuerdo on atribuirlo a
’alperiodo medio dela actividad litrara del poet, primes
desconocida, pero seguramente pertencct
{91} Elms famoso descendientelterario dela Aulularia
‘decenio del siglo TL, antes del Pseudolus
cs L'Avare de Moliére.
NOTAS TEXTUALES (ED. GREDOS)
‘TEXTO DE LINDSAY
bi rem potiorem video (
verbo LEO, fort. rect)
‘TEXTO ADOFTADO
nel apartaextico: tb rem potiorem verbo (LEO 693 y ERNOUT)tree ae
AAA AAP Ae uae Bh
TENE NC TUS aa Me ge
) Hanae
ee ieee deena ele ie ieee eee ees eLe ea
We Meta Mets La comedia de la olla
PERSONAT, PERSONAJES
LAR FAMILIARIS PROLOGVS LAR FAMILIAR, prélogo.
EVCUI0 SENEX BUCLION, viejo.
STAPHYLA ANVS ESTAFILA, vieja esclava.
TVNOMIA MATRONA EUNOMIA, matrona, hermana de Megadoro,
madre de Licénides.
MEGADORYS SENEX MEGADORO, viejo.
STRORTLVS SERVVS ESTROBILO, esclavo.
CONGRIO COCUS CONGRION, cocinero.
ANTHRAX COCUS ANTRAX, cocinero.
TYTHODICYS SERVVS PITODICO, esclavo.
LYCONIDES ADVLESCENS LICONIDES, joven.
SERVVS LYCONIDIS ESCLAVO DE LICONIDES.
PRAEDRIA PVELLA FEDRIA, joven, hija de Euclién.
TIRICINAE FLAUTISTAS.
SCAENA ATHENIS Laaccién transcurre en Atenas.
ARGVMENTYM I ARGUMENTOT
Scoet evens wbx sbi eredens Euslio
dom: suse defossem mals eum opibus
soles invent rersumque penis conditam
‘cxmguss amens servat ex fia
Lycomides ware inter senex
Mepadors « sarare suasus ducere
‘wxorem even gatuim deposcit sii.
Gurus senex vox promt, atque aula timens
‘domo sublaum varis sbsrudit lecit
insdiss servos faci huins Iyeonidis
4 Virginem vitiaat, exque ipse obsecrat
‘rvonculum Megadarum sibimet cedere
‘xorem emann. per dolum mox Euelio
ccmn perdiisset eulem,insperatoinvesit
Inerusque nattm conlocat Lyconidi
ARGVMENTVM II
‘Aulam repertam aur plenam Evelio
‘Vi summa servat, miseris adfectas modis.
Lyconides isiusvitit fia.
Volt ne Megadonss indotstam ducere,
Labensque ut faciat dat coquos cum obsonio,
‘Au formidat Evcli, abstrudit fois.
Re oma inspecta compressorisservolus
1d surpit illic Evcioni rem refer.
‘Ab eo donatur auo, wxore et filio.
Ua viejo avao, Euclidn, que no s fa ni de si mismo,
cncuenra enters en su casa na olla con un tesor0,
1 despots de volvera a esterar otra vez bien bondo,
lerde la cabeza a foerza de miedo no a deca ds
se a vigihrl Su hija habia sido. violada por
Licnides, pero el viejo Megadoro, iaducido por su
hermint aque se case, se la pide al avaro en
‘matrimonio. El viejo, que ex un hombre muy burato,
sels concede a duras penasy,temiendo por su olla, la
saca de cass y la esconde en divers hgazes. Un
fsclivo del Licénides que babia violado a la
rmuchichs, le iende una emboscada. Licéaides splica
8 su tio Megadoro que le ceda como esposa a si
amada, Euclion es engafado y pierde Ia olla, pero
después de que coatra toda esperanza la wielve
excoamar, leno de satsficcidn, casa a su hija con
Liebnides
ARGUMENTO 1.
Euclién encuentra una olla ena de oro y Ia guards con
‘un empedlo sin igual y sin poder encontrar reposo.
Licénides viola a su hija. Megadoro quiere casarse con
lls sin dote, y para que Euclidn consienta con mis
gusto, le mands unos cocineros con provisiones para
luna cena. Euclion teme por el oro y lo esconde fuera
de casa. Un esclavo de Licdnides le observa y se 10
robs, pero Licdnides se lo devuelve a Euelién, que le
‘entrega el oro, una espose y su hijo,SSHSOCOOHOH HS HHH HEvEDEwS
BO S'9'9'0'b's'2's oe y
Rw Masio Plato La comedia de 1a olla s
PROLOGYS PROLOGO
LAR FAMILIARIS ELDIOS LAR
Ne quis mirene qui sim paucis eloguar,
‘ogo Lar nun famuiaris ex hac familia
xade exeuntem me aspenstis hane domum
iam malice annos est cum possideo etcolo
Fem avogoe iam bus qui nunc hic habet._ 3
salma avos buius obsecrans concredidit
‘ensurum aur clam omnis: in medio foco
defodit weeraas me ut id servarem sib
is quosiam morituitsavido ingenio fuit—
‘punquim indicare id filo vohut su0, 10
‘opemme optait potus eum relinguere,
quan cum thensurum commonstrare fio;
‘gi religuitei non magnum modum,
qo cum labore magno et misere viveret
‘he is obit mortem qui mihi id aurum eredidit, 15
‘coepiobservare, eequi maiorem filius
‘mii honcrem baberet quam cits habuisset pater,
supe ile vero minus minusque impendio
‘cura minusqur me impertire honoribus.
item a me contra factam est, nam item obiit diem 20
4 exse hune religuit qu bi nunc habitat lium
peritermoratum ut pater avosque huius fut.
Insc fia una ex. ca mihi cote
fut tre a vin aut aliqui semper supplicat,
at mibi coronas. eius honoris gma 25,
fei, thensaurum ut hic reperiret Eveio,
quo illam facilis auprum, si elle, daret
sam cam compressit de summo adulescens loco,
is sit adulescens quae sit quam compresserit=
ila lum neseit, neque compressam autem pater. 30
‘exm ego hodiefaciam ur hie senex de proxumo
Si wxorem poscat idea faciam gratia,
quo ile eam facilius dueat qui compresserat.
ethic qui poscet eam sbi uxorem senex,
is adalescentis ius estavonculus, 33
qui illam stupravit nocen,Cerers vigils.
sed bie senex iam clamat ins ut solet
scum foras exrutit,nesitconscia,
‘redo aurum inspcere volt, ne subeeprum set.
actvs1
Li
FEVCUOES; aqua, age, xen berlin et fos, 40
ti cam eclisensi
STAPHYLA Nas ew ne mera verbeas?EVCL. Vii i
‘gue ute dignacn mala alam acne exes
STAPH, Nam qua me une case exrusieexaedbus?
EVCL. Tibi ego ation eddam,simuloruntseges? 5
ils regredre ab os. less vide,
‘tice a sin qu odo bss abet?
Sibel ode fistem cepeto su stm ia manu,
tesadiacum sum bi ego grandibo gad
LAR — Unas breves palabras sobre mi persona, para
ae nadie se extrate y se pregunte, qué ex lo que
uiere ésteagut. Yo soy el dios lar de esta familia de
‘qui, de donde me habéis visto salir abora mismo, Ya
hace muchos alos que estoy instalado en esta casa y
encargado de su tuela, en tempos ya del padre y del
abuelo del que vive ahora en ella. La cost es que el
abuclo de éste me vino un dia con [5] muchas siplicas
Y me encomends en secreto un tesoro y fue'y Io
enteré en medio del hogar, pidiéodome en su rogativa
qe te hiciera yo cargo de ello. Cuando muri, que
xa de ina condicién muy avara, no quiso dar eveuta
el (10) asuato de tesoro a su hijo'y prefaié dejarle
sin una perra que indcarle dénde estaba escondido; le
ej6 sélo tm pedazo de tereno de nada, teniendo el
hombre que arrastrar asi ama vida tabajosa y
‘miserable. Cuando murié su (15) padre, o sea, el que
me lubia encomendado el tesoro, me pu yo a
observar, aver si es que el hijo me bacia wn poco mis
4e caso que me habia hecho el padre. Pero que, cada
vez se ocupaba menos de mi y me hacia menos
ofrendss. [20] Yo por mi parte hice exactamente lo
mismo, 0 sea que’ se murié tan pobre como habia
vivido. Dejé un hijo, que es el que vive actulimeme
aqui en la casa, que es de la misma condicion que el
padre y el abuelo,y tiene una bija nica que no deja
sar um dia sin venir a rezamme, me offece [25]
incienso, vino o lo que sea y me pone coronas de
flores. Ella ha sido ia cause por la que be becho
encontrar el tesoro a Euclién, su padte, para que la
odiera casar asi mis ficilmente, si es que queria,
Porque es que la ha violado um joven de una familia de
‘muchas campanills. El (30) sabe quiéa es ella, pero
ella no sabe quién es él y el padre no sabe nade de
nada. Por obra mia va a pedisa hoy en matimonio el
Viejo eae que vive ahi al lado, pero es0 lo hago s6lo
con el fin de que se case mis ficilmente coo ella el
joven que la viol6. Y ex que el viejo qu: la va a pedir
en matrimonio es tio del joven que la viol6 de noche,
en la [35] vigila de Ceres, Pero ya est suesto viejo
‘griundo ahi dentro como de costumbre. Esti echaado
‘Ta vieja fuera, para que no se entee de nada Seguro
‘que es que quiere dare uon vuelta al tesoro, no sea que
se lo hayan robedo,
ACTOI
ESCENA PRIMERA — EUCLION, ESTAFILA.
[40] BUC. — jFuer, digo, bala, fuera, fuera contigo,
‘aldicil,jmirona, rs que mira, con es0s ojos dz
arrebadaderat
ESTA. — Pero, por qué me pegas? jDesgrciada de
mil
EUC. — {Que por qué te peg, desraciadal Pues para
que lo seas de verdad y par que eves una veer al
como tela mereces, de mala que eres,
ESTA —Pero, spor qué me echas ahora de cass?
BUC. — {A tite voy a tener que dar yo cuenta,ee eet
Tw Macio Plato,
STAPH Visa re divi adacintad suspend — $0
quar boc Peto apd te seria
EXCL. Atur selesa sla scot murmurat
Ruikobersle ago ists imgeots, cofodiam ti,
ferme choervwe possi quid rerum gers
gheode eoam nens—cbam nuno—et
jane astato 5 bercle nex iste loco
(Sginen ersvorsam aut ungvem latum excesses
guts respeus, danicum ego te iUsse7O,
‘oatinus berele ego te dedam discipulam croc.
‘oelestiorem me hse anu certo scio
Suisse mumquam, nimisque ego bane metuo male,
‘bem ex insdiis verte imprudent duit
Deu persentiseat aurum vbi est absconditum,
(quae in cospitio quoque habe oculos pessims
Sin iho te visam size ita aum ut condid, 65
ge sollicta plurimis miserum modis —
STAPH. Noccum mecastor quid ego ero dicam meo
sale rei evenisse quamve insaniam,
(queo comminisci, la me miseram ad hnmne modum
decies die uno ssepe extrudit aedibus. 70
‘pescio pal que illune hominem intemperiae tenent:
pervigilet noctes tots, tum autem interdius
(quis claus sutor domi sedet totes dies
‘eque iam quo pacto celem erilis filise
‘robram, propingus partinudo cui appetit, 75
‘onmminisl, neque quicquam meliust miki,
‘SLopinor, quam ex me ut unam faciam literam
Tengam, laqueo collum quando obstrinkero.
35
Lit
EVCL. Nunc defaeeato demum animo egsedior domo,
postquam perspexi salva esse intus oma. 80
Fedi nonciam into atque ints serva. STAPH. Quippini?
go innis server? an ne quis aedes auferat?
‘nam hic apud nos nil estalind quaestifuribus,
fia inaniis sunt oppletae atque araneis.
EVCL. Mirum quin ts me causa faciat Iuppiter 85
Philippum regem aut Dareum, tivenefica,
araneas mihi ego illas serari volo.
pauper sum; fatzor, patior, quod di dant fer.
‘bi ino, occlude ianuam. iam ego hic ero
fave quzmquam alienum in aedis into misris, 90
(quod quispiam ignem quacrat, extingui volo,
‘e causne pid sit quod te quisquam quscrtet
‘am si igais vivet, uw extingvere extempulo,
‘um aquam aufugisse dicito, si quis petet
ceultrum, securim, pstillum, mortarium, 95
(quae uienda vasa semper vicini rogant,
fixes venise atque abstulisse dicito.
profecto in aedis meas me absente neminem
volo into mit, atque etiam hoe praedico tibi,
‘monedas de oro de sus nombres; ef nota a Asinaria 153.
La comedia de la olla
wooo
cose 1a poral
chera [45] de palos? Ally, reuirate de
cnc 82 vee es te 1
Min Filson ;Como les # :
cope atop, vere como ace et Pst
Ee tomuga
SLOT joe prefers vee en 1 brea que 9°
fener (60) que serv en tc858
UC. — (Mira edmo 1e20083
Elta Los ojos te voy a 03,
am Pan ee ver as aprenes, No be visto et
rae ee mas ala or (60) 63. Meo mi
ago de qe ce las aeple pare aime
ery ci ae bela donde est escondido el ero;
sete ne tambien ops la malta. (66] Bue,
cae oes Maron vely ave eth todavia] 00
2ey ere peje, deaciado de mi, que 20 me dejt
tte apie nw momento de (Entra en
casa.)
$S7A —por Dios, que no puedo figurine qué clase
ss rrtiics 0 de iocuale'ba endo «mi a0: lo
See Ty qpe ahora me ecba de casa basta diez
Fee in, deogacinda de i. Por Dios, que no sé
WERE eve de com snanern, se pas ls noches
Bihven ela pr el da no se mueve de as, ni que
fers zapatar coo! Y no s¢ya [75] ebm oculale
In deshoae de su hi, que est punto de dar hz;
whe patos que fa mejor soleiSn seria echarme ina
Sipe al coro y quae colgando como a
espingara.
ESCENA SEGUNDA EUCLION, ESTAFILA
[80] EUC. — Por fin salgo ya de casa més
desahogado, después de comprobar que ests todo en
orden (A Exsfela) (Eras yay vigils abors all!
ESTA. — (También és? {Que vgile dentro? jAcaso
‘ara que no se lleven Ia e253? Porque otra cosa no veo
Yo que puedan sacar de ahi los ladrones, asi est toda
Ge vaca; como baber, no hay abi més que araias.
[85] EUC. — Milagro que no me haga Jopiter por mor
det un ey Filipo 0 un Dario!, bruja. Quiero quedarme
con mis aralas, confieso que soy pobre y estoy
gente on elo ye anal» evi de os
ate y [90] cierra la puerta, enseguida
‘wuelvo, Mucho euidado con dejar entrar @ nadie en la
casa Para el exso de que vinera alguien a pedir fuego,
quiero que lo apagues, que no haya motivo de que
‘venga nadie # pedirtelo: si el fuego vive, ti dejaris de
vivir al instant, Di también que se ha ido el [95] agua,
si alguien viene # pedirtela; el cuchllo, el bacha, ef
‘macharaajo, el mortero, todos 30s cacharros que
andan siempre pidiendo prestados los vecinos, di
tna vendo ot Tadones ae 1s han evad, Ee
‘Eran proverbiales las riquezas del rey Filipo II de Macedonia y del rey persa aqueménida Dario; babis tambiér
a
ibd sooo ae eyLie
Leosedsssooeoe?
Tw Macio Plawto La comedia
«g'Booa Foerun vena pe intro mises 100
STAPEL Polen ipes credo ne intro mittatur cave
ocd noses nA
na inte. STAPH. Tasoo aque:
Mam adit quamquam pope es.
sn a abe EYL Oc wt
105
“Snsere angen dit amames in vires,
‘direlinguo ac pon pto, omnes lio
Be suspiceater, redo, abere awrum domi, 110
fara pan est ver simile, hominem pauperem
eusllu pari fee qu mummum peta
am mune cum celo sedulo omnis, ne seiant
femmes vider sire etme benignius
(cones slutant quam slutabactprivs, 115
fdeont, consist, copulantur dexter,
rositnt me vt valeam, quid agam, quid rerum geram.
‘mune quo profects sum ibe; postides domum
ze rss quant potero tam recipi
AcIVsIL
a -
EVNOMIA Velim te arbitari med hace verbs, frater, 120
smeai fidei tuaique rei
causa facere, ut aequom est gemanam sororem.
‘quamquam haus falsa sum nos odiosas baberis
‘nam multum loguaces merito omnes haber,
‘nee miutam profecto repertam ullam esse 125
‘ hodie dicuat sulierem ullo in saeco.
vverum hos, frater, uum tazzen cogitato,
tibi proximam me mihique esse item te;
ita aequom est quod in rem esse urique arbitremar
ttm we et bi consulere et monere; 130
‘neque occultum id haberi neque per metum mussari,
quia participem parter ego te et tu me ut facias.
fo mune ego secreto ted hue foras sed,
‘utruam rem ego tecum hic loquecer familie.
MEGADORYS Dams opens ein, mai, 13s
| Vbiea est? quis ea est nam optuma?
‘MEG, Tu EVN. Tune ais? MEG. Sinegas, nego.
EVN. Decet te equidem vera proloqui,
‘pam optuma nulla potest lig:
alia alia peor, frater, est. MEG, Idem ego arbitror, 140
nee tibj advorsari certum est de istac re umquam, Soro,
EVN. Da mibi oper amabo, MEG. Tuas, utee atque impere, si quid vs.
EVN. Id quod in em mam optumam esse abitror,
ted id monitum advent, 145
MEO. Sr, eo fais EVN Fata ole
testi, soror? EVN, Quod ti sempitermum
See -
ee ee Th heh
povovoovee
de la olla 7
resumen, mientras yo est fuera, no quiero qpe se deje
‘izar a nadie en mi cass. (100)
“Todavia mis te digo, ast venga 1a
ona, no la dejes entar.
RETA. —- jPor Dios, de eso me parece que se ctida
yp ella misma, porque hasta abora no ba puesto jams
Jos pies en nuestra casa, a pesar de no andar lejos de
‘buena suerte en
Calla y adentro contigo.
ESTA —Callo y ent.
EUC. — Cierra por favor la puerta con los dos
Yo vuelvo enseguida. (Exldjela enva en
Pisa) Se me parte (105] el alma de tener que salir de
tea Juro que me voy pero que completamente a le
fans, Pero yo sé lo que me hago. Porque es que el
Jefe demuestra cana ba dicho que va a bacer unreparo
se a moneda de plata por cabeza; silo dejo y m0 voy &
por ello, eseguida van a sospecka todos (110} qe €=
The tengo un tes0r0 en cast, porque 6S my
Werosimil que una persona pobre se deje pasar 1a
deasion de ira recoger dinero, sea la cantidad que sea.
Es que precisamente mientras
fceullar con tanto empefio que no sc entere nadie,
parese que lo saben todos y [115] me saludan todos
Wife ateatos que me saludaban antes, se accroan, #¢
jparan conmigo, me dan la mano, me preguntan qué tal
otis, cbmo se anda, qué haces. Ahora, @ lo que iba, y
Tego a casita lo més pronto posible.
AcTom
ESCENA PRIMERA. EUNOMIA, MEGADORO
EUN. — Yo quisiera, bermano, que ti ravieras la
cconviesion (120) de que mis palabras nacen de mi
‘fecto hacia ti y de mi interés por m bien, ya que
‘iencn de pate de una verdadera bermans. Aunque BO
fe me oculia que se nos tiene aversin alas mujeres,
porgue tenemos fama de charlatanas [125], y con
Tazba y hasta dicen que ni hoy en dia ni nunce jamés
hha babido una mujer que fuera muda, Ast y todo,
Dermano, quiero que reflexiones lo siguiente: nadie
hay ms allegado para i que yo, ai que ti para mi, por
Jo (130) que es natural que discurramos de comin
acuerdo y n08 aconsejemos munuumente aquello que
consideremes que ¢3 en interés del bien de ambos y
aque no nos Jo andemos ocultando 0 callando por
edo, sino que hagumos intereambio mutuo de
nuests opiniones. Este es el motivo por el que te Be
traido aqui a solas para poder hablar con tranquiidad
contigo de tus inereses familiares.
(135) ME, — Eres una mujer fantistca, jdame esa
anol
BUN. — (Fantlstca? (Dinde esti? yEs que hay
alguna que lo sea?
ME.—Tiilo eres.
EUN.—i¥o?
ME. — Site empesas, entonces, no.
[140] EUN. — Sé sincero, una mujer fantisties no
existe, Ceda una es peor que la ota, hermano.
ME. — Esa es también mi opini6a y de seguro que no
evoveeeved )it
Sd.T.TdI.O oo oes so ava —aN 5500999999 9909
Tito Macio Plauto
$36 eon
scm dace. MEG. Evoeridh EVN. Qin?
‘MEG. ‘Quis mihi misc contra coats vo
Raden seer byes
EVN Hei he fae que et srr MEG. S eat fam
EVN lnremine nam ext MEG, Vi quem enor pene cam
sedtisleu 5 gum des dass
que eas venist,perendie fora fratur
1s legibus dare vs? cedo: nuptias adorns,
EVN. Cum maxima possum thi, fate, dare dote,
sed est grandior mara: media est mulierisactas
em 5 rubes,fnter, Ubi me poscere, poscam. 160
MEG. Nusn non vis me interogare te? EVN. lama, si quid vis, ropa,
MEG. Post mediam setatem qui media ducit wrorem dom,
‘Scam senex anum pracgnatem forte fecert
‘quid dubites, quin st paratum nomen puero Postumus?
‘une ego istum, soror, Inborem demam et deminuam tbi. 165
‘seo vimute deum et maiorum nostrum dives sum sais.
istas magnas factions, animos, dotes dapsiles,
clamores,imperia, eburata vebela, palls, purpura,
1 moror quae in servnutem sumpibus redigut vos
E Dic mili, qiaeso, quis ea ex, quam vis dacere rote? M. Elogar. 170
‘ostin bun’ senema Eucionem ex proximo paperculumn?
EVN. Novi, bominem baud malum mecastor, MEG. Eis eupo flim
Virginem mii despondei. vera ne facias, sror
seio quid dicta es: hanc esse pauperem.haee pauper placet
E,Ditbene voraat M Idem ego speo:E- Quid me? mum qu vi? M. Vale 175
EVN. Ett, fster—MEG, Ego convesiam Euslionem, si domi est.
sed eccum