TEMA 9

AVALIACIÓN DO PROCESO DE ADQUISICIÓN DA

LECTURA E A ESCRITURA.
1. Introdución aos problemas de lectura

DISLEXIA

• Dificultade específica para a lectura

• Neuroloxía: disfunción cerebral
• Pode producirse antes/despois de adquirir lectura

DISLEXIA -Sabía ler

ADQUIRIDA -Dano cerebral

DISLEXIA -Non aprendera a ler aínda

EVOLUTIVA -Non hai razón aparente
2. Tipos de dislexias adquiridas

DISLEXIAS
DISLEXIA PERIFÉRICAS
ADQUIRIDA Problemas nos primeiros estadios do procesamento
lector: identificación dos signos lingüísticos

DISLEXIA VISUAL
-Erros visuais (> 50% de letras iguais) Clavo  Claro
-Deletrean ben (identifican ben as letras)
-Activan representación de palabras Espada  Espalda
parecidas
2. Tipos de dislexias adquiridas

DISLEXIAS
DISLEXIA PERIFÉRICAS
ADQUIRIDA Problemas nos primeiros estadios do procesamento
lector: identificación dos signos lingüísticos

DISLEXIA VISUAL
-Erros visuais (> 50% de letras iguais)
-Deletrean ben (identifican ben as letras)
-Activan representación de palabras
parecidas

ALEXIA PURA
-Deben identificar cada letra serialmente Espello:
-Lectura terriblemente esforzada e lenta ‘e’, ‘ese’, ‘pe’, ‘e’, ‘elle’,
-Lonxitude da palabra: factor
determinante
‘o’, ‘espello’
2. Tipos de dislexias adquiridas

DISLEXIAS
DISLEXIA PERIFÉRICAS
ADQUIRIDA Problemas nos primeiros estadios do procesamento
lector: identificación dos signos lingüísticos

DISLEXIA VISUAL DISLEXIA ATENCIONAL

-Erros visuais (> 50% de letras iguais) -Identifican ben letras illadas
-Deletrean ben (identifican ben as letras) -Len ben palabras curtas
-Activan representación de palabras -En frases: “baile de letras”
parecidas
Roupa limpa:
ALEXIA PURA Loupa rimpa
-Deben identificar cada letra serialmente
-Lectura terriblemente esforzada e lenta
-Lonxitude da palabra: factor
determinante
2. Tipos de dislexias adquiridas

DISLEXIAS
DISLEXIA PERIFÉRICAS
ADQUIRIDA Problemas nos primeiros estadios do procesamento
lector: identificación dos signos lingüísticos

DISLEXIA VISUAL DISLEXIA ATENCIONAL

-Erros visuais (> 50% de letras iguais) -Identifican ben letras illadas
-Deletrean ben (identifican ben as letras) -Len ben palabras curtas
-Activan representación de palabras -En frases: “baile de letras”
parecidas

Paloma  loma
ALEXIABandeja
PURA DISLEXIA POR NEGLIXENCIA
 deja -Non poden prestar atención a
-Deben identificar cada letra serialmente
-Lectura terriblemente esforzada e lenta toda a palabra (principios)
-Omisión e/ou sustitución
Masa factor
-Lonxitude da palabra:  Casa -Menos frecuente: finais
determinante
Pesa  Mesa
2. Tipos de dislexias adquiridas

DISLEXIAS
DISLEXIA PERIFÉRICAS
ADQUIRIDA Problemas nos primeiros estadios do procesamento
lector: identificación dos signos lingüísticos

DISLEXIA VISUAL DISLEXIA ATENCIONAL

-Erros visuais (> 50% de letras iguais) -Identifican ben letras illadas
-Deletrean ben (identifican ben as letras) -Len ben palabras curtas
-Activan representación de palabras -En frases: “baile de letras”
parecidas

ALEXIA PURA DISLEXIA POR NEGLIXENCIA

-Deben identificar cada letra serialmente -Non poden prestar atención a
-Lectura terriblemente esforzada e lenta toda a palabra (principios)
-Lonxitude da palabra: factor -Omisión e/ou sustitución
determinante -Menos frecuente: finais
2. Tipos de dislexias adquiridas

DISLEXIAS
DISLEXIA CENTRAIS
ADQUIRIDA Problemas nos mecanismos de procesamento léxico:
vías léxica e subléxica

DISLEXIA FONOLÓXICA
-Vía subléxica afectada
-Poden ler palabras familiares
-Problemas con palabras novas e
pseudopalabras
-Problema: conversión grafema-fonema
2. Tipos de dislexias adquiridas

DISLEXIAS
DISLEXIA CENTRAIS
ADQUIRIDA Problemas nos nos mecanismos de procesamento
léxico: vías léxica e subléxica

DISLEXIA FONOLÓXICA
-Vía subléxica afectada DISLEXIA SUPERFICIAL
-Poden ler palabras familiares -Vía léxica afectada
-Problemas con palabras novas e -Pode ler palabras regulares e
pseudopalabras pseudopalabras
-Problema: conversión grafema-fonema -Problemas con palabras irregulares
2. Tipos de dislexias adquiridas

DISLEXIAS
DISLEXIA CENTRAIS
ADQUIRIDA Problemas nos nos mecanismos de procesamento
léxico: vías léxica e subléxica

DISLEXIA FONOLÓXICA
-Vía subléxica afectada DISLEXIA SUPERFICIAL
-Poden ler palabras familiares -Vía léxica afectada
-Problemas con palabras novas e -Pode ler palabras regulares e
pseudopalabras pseudopalabras
-Problema: conversión grafema-fonema -Problemas con palabras irregulares

TIPOS
Listen ≠ “lisen” De input: dano no léxico visual
Central: dano no sistema semántico
Listen = “lison” = Sonny Liston De output: dano no léxico fonolóxico
2. Tipos de dislexias adquiridas

DISLEXIAS
DISLEXIA CENTRAIS
ADQUIRIDA Problemas nos nos mecanismos de procesamento
léxico: vías léxica e subléxica

DISLEXIA FONOLÓXICA
-Vía subléxica afectada DISLEXIA SUPERFICIAL
-Poden ler palabras familiares -Vía léxica afectada
-Problemas con palabras novas e -Pode ler palabras regulares e
pseudopalabras pseudopalabras
-Problema: conversión grafema-fonema -Problemas con palabras irregulares

TIPOS
De input: dano no léxico visual
Central: dano no sistema semántico
De output: dano no léxico fonolóxico
2. Tipos de dislexias adquiridas

DISLEXIAS
DISLEXIA CENTRAIS
ADQUIRIDA Problemas nos nos mecanismos de procesamento
léxico: vías léxica e subléxica

DISLEXIA FONOLÓXICA
-Vía subléxica afectada DISLEXIA SUPERFICIAL
-Poden ler palabras familiares -Vía léxica afectada
-Problemas con palabras novas e -Pode ler palabras regulares e
pseudopalabras pseudopalabras
-Problema: conversión grafema-fonema -Problemas con palabras irregulares

TIPOS
De input: dano no léxico visual
Central: dano no sistema semántico
De output: dano no léxico fonolóxico
2. Tipos de dislexias adquiridas

DISLEXIAS
DISLEXIA CENTRAIS
ADQUIRIDA Problemas nos nos mecanismos de procesamento
léxico: vías léxica e subléxica

DISLEXIA FONOLÓXICA
-Vía subléxica afectada DISLEXIA SUPERFICIAL
-Poden ler palabras familiares -Vía léxica afectada
-Problemas con palabras novas e -Pode ler palabras regulares e
pseudopalabras pseudopalabras
-Problema: conversión grafema-fonema -Problemas con palabras irregulares

DISLEXIA PROFUNDA TIPOS

-Alteración en ambas vías
TIPOS (vía léxica)
De input: dano no léxico visual
Central: dano no sistema semántico
De output: dano no léxico fonolóxico
De input: dano no léxico visual
Central: dano no sistema semántico
De output: dano no léxico fonolóxico
2. Tipos de dislexias adquiridas

TRASTORNOS
Non estritamente dislexias, pero problemas de lectura
COMPRENSIÓN Afectan a procesos sintácticos ou semánticos
ADQUIRIDOS

AGRAMATISMO/COMPRENSIÓN
ASINTÁCTICA
-Afásicos de Broca:
• Dificultade con claves
sintácticas
• Fala telegráfica

https://www.youtube.com/watc
h?v=4XBfnNGsf8M
2. Tipos de dislexias adquiridas

TRASTORNOS
Non estritamente dislexias, pero problemas de lectura
COMPRENSIÓN Afectan a procesos sintácticos ou semánticos
ADQUIRIDOS

AGRAMATISMO/COMPRENSIÓN
ASINTÁCTICA
-Afásicos de Broca:
• Dificultade con claves
sintácticas
• Fala telegráfica

A estudante le un libro ✓
O can atacou á loba X
O can foi atacado pola loba X
2. Tipos de dislexias adquiridas

TRASTORNOS
Non estritamente dislexias, pero problemas de lectura
COMPRENSIÓN Afectan a procesos sintácticos ou semánticos
ADQUIRIDOS

AGRAMATISMO/COMPRENSIÓN AFASIA SEMÁNTICA

ASINTÁCTICA
-Afásicos de Broca:
• Dificultade con claves
sintácticas
• Fala telegráfica
A estudante le un libro ✓
O can atacou á loba X
O can foi atacado pola loba X
-Non poden integrar a información
nunha representación unificada
Brais é alto. Pedro é pequeno ✓
Brais é vello. Xan non é vello ✓
Lois é máis vello que Xan. Lois non
é máis novo que Xan X
3. As dislexias evolutivas
DISLEXIA
EVOLUTIVA
https://www.ted.com/talks/kelli_s
andman_hurley_what_is_dyslexia
• Non se pode identificar ningún
factor que explique retraso lector:
baixas capacidades intelectuais
insuficientes oportunidades educativas
enfermidades físicas (audición, visión)
enfermidade psíquica (emocional)
familia socialmente desfavorecida/desestruturada
• Puntúan 2 ou máis anos por debaixo
da súa idade cronolóxica
• Retraso específico para lectura (ou
linguaxe)
• Alteración cerebral subxacente
3. As dislexias evolutivas
• Non se pode identificar ningún
DISLEXIA factor que explique retraso lector:
baixas capacidades intelectuais
EVOLUTIVA insuficientes oportunidades educativas
enfermidades físicas (audición, visión)
enfermidade psíquica (emocional)
familia socialmente desfavorecida/desestruturada
• Puntúan 2 ou máis anos por debaixo
Altas tasas en
da súa idade cronolóxica
determinadas • Retraso específico para lectura (ou
familias linguaxe)
• Alteración cerebral subxacente

Xemelgos: alta
probabilidade
Estudos post-
Estudos de
mortem
neuroimaxe
(neuropatolóxicos)

Xenética Ambiente
3. As dislexias evolutivas

1. Ausencia de asimetría lóbulos

DISLEXIA temporais
EVOLUTIVA 2. Migración incorrecta de grupos
neurais en etapa embrionaria
3. Diferenzas en vía magnocelular
4. Menor densidade de sustancia
branca en áreas de lectura
5. Menor activación en áreas de
linguaxe
6. Corpo calloso maior

Estudos post-
Estudos de
mortem
neuroimaxe
(neuropatolóxicos)
3. As dislexias evolutivas

DISLEXIA
TEORÍAS EXPLICATIVAS
EVOLUTIVA

DÉFICIT NO PROCESAMENTO
VISUAL:
-Inestabilidade nas fixacións
-Pobre converxencia dos ollos
-Dificultade no procesamento de letras
DÉFICIT CEREBELOSO:
-Problema articulatorio
-Baixa capacidade de automatización

• Descartada en anos 70 e 80
• Evidencias a favor nos 2000
DÉFICIT AUDITIVO TEMPORAL:
-Problema de resolución temporal:
problemas fonolóxicos
TEORÍA MAGNOCELULAR:
-Aúna as 3 anteriores
-Disfunción magnocelular: tódalas
modalidades sensoriais.
-Afecta a estímulos breves ou que
cambien rápido
3. As dislexias evolutivas

DISLEXIA
TEORÍAS EXPLICATIVAS
EVOLUTIVA

DÉFICIT FONOLÓXICO
-Existe un trastorno fonolóxico como causa central da dislexia
-Problemas para:
• formar boas representacións dos fonemas
• conseguir acceso rápido á fonoloxía
• manter información fonolóxica na MdT
-Principal trastorno: aprendizaxe das regras CGF
-É un déficit común a tódolos disléxicos
-Afecta tamén a linguaxe oral
-É un fenómeno universal
-Confirmado con neuroimaxe

-Galego/castelán: problemas de velocidade lectora

-Inglés: problemas de velocidade e exactitude lectora
3. As dislexias evolutivas

DISLEXIA
TIPOS
EVOLUTIVA

• Paralelismos evolutivos-adquiridos: dislexia evolutiva fonolóxica e superficial?

• Distintos efectos de lesión despois de aprender a ler vs. antes
• Lesión adquirida: todo ou nada
• Lesión evolutiva: desenvolvemento interactivo de procesos

• Dislexia evolutiva = dislexia adquirida // dislexia evolutiva = normal?

• Efecto frecuencia (vía léxica)
• Efecto lonxitude (vía subléxica)

• Con ensinanza específica, poden superalo

3. As dislexias evolutivas

CARACTERÍSTICAS
DISLEXIA
EVOLUTIVA • Problemas fonolóxicos:
• Disfunción vía subléxica (CGF)
Problemas encadeados: • Disfunción vía léxica

• En todo caso:
• vía subléxica afectada
Regras CGF
• vía léxica retrasada

• Inutilidade de equiparación con adquiridas:

Grupos de • Orixe idéntica
grafemas
• Diferencias en estratexias

• Disléxicos evolutivos fonolóxicos

Representacións
ortográficas • Disléxicos evolutivos superficiais
• Disléxicos evolutivos profundos
3. As dislexias evolutivas

CARACTERÍSTICAS
DISLEXIA
EVOLUTIVA • Lentitude na lectura
• En especial con palabras longas
Problemas encadeados:
• Non disléxicas: en paralelo (vía léxica)
• Disléxicas: serial (vía subléxica)

• Usan primeiras letras para inferir palabra

Regras CGF
• Caramelo = Caries
• Bisonte = Bisutería
Grupos de
grafemas • Problema circular: perda de interese pola lectura
• En ocasións, problemas para acceder a léxico
fonolóxico
Representacións
ortográficas • Consecuencia déficit fonolóxico?
• Trastorno independente? = hipótese de doble déficit
3. As dislexias evolutivas
HIPERLEXIA
TRASTORNOS • Boa decodificación, mala comprensión
• Tampouco entenden se lles len en voz alta
COMPRENSIÓN
EVOLUTIVOS VARIEDADE DE XARDÍN
• Problemas de decodificación e de comprensión

O cabalo saltou sobre a loba

DÉFICIT SINTÁCTICO
O
Problemas para organizar en
cabalo
estrutura sintáctica
saltou
sobre
a
O cabalo saltou loba
sobre a loba
O cabalo
✔ saltou sobre a
loba
3. As dislexias evolutivas
HIPERLEXIA
TRASTORNOS • Boa decodificación, mala comprensión
• Tampouco entenden se lles len en voz alta
COMPRENSIÓN
EVOLUTIVOS VARIEDADE DE XARDÍN
• Problemas de decodificación e de comprensión

DÉFICIT SINTÁCTICO
A muller foi increpada pola conductora
Problemas para organizar en
estrutura sintáctica
(suxeito) (verbo) (obxecto)
Uso de claves sintácticas

O indio que persegue ao soldado que está ferido

(suxeito)
3. As dislexias evolutivas
TRASTORNOS
COMPRENSIÓN
EVOLUTIVOS
• Problemas de decodificación e de comprensión
DÉFICIT SINTÁCTICO
Problemas para organizar en
estrutura sintáctica
Uso de claves sintácticas
DECODIFICACIÓN LENTA
Falta de automatización das
regras CGF  Disléxicos
HIPERLEXIA
• Boa decodificación, mala comprensión
• Tampouco entenden se lles len en voz alta
VARIEDADE DE XARDÍN
REDUCIDA CAPACIDADE DE
MdT
DÉFICIT SEMÁNTICO
Problema extraer ideas para
texto base: dificultade uso
macrorregras
Unha mañá de verán, cando os bañistas xogaban
coas olas, unha enorme mancha de petróleo chegou
ata a praia. Preto da costa, un vello petroleiro
chocara cunha roca e estaba afundindo”
Idea principal: había xente bañándose
3. As dislexias evolutivas
HIPERLEXIA
TRASTORNOS • Boa decodificación, mala comprensión
• Tampouco entenden se lles len en voz alta
COMPRENSIÓN
EVOLUTIVOS VARIEDADE DE XARDÍN
• Problemas de decodificación e de comprensión

REDUCIDA CAPACIDADE DE
DÉFICIT SINTÁCTICO
MdT

Problemas para organizar en

estrutura sintáctica DÉFICIT SEMÁNTICO

Problema extraer ideas para

Uso de claves sintácticas texto base: dificultade uso
macrorregras

Problema para construír

DECODIFICACIÓN
Ao pasar LENTA
pola pastelería, Lucía fixouse nuns doces modelo de situación
que había no escaparate. Abriu o seu moedeiro,
peroFalta de sutomatización
estaba vacío. Pensoudas
que era mellor, pois tiña Dificultade para realizar
regras CGF  Disléxicos
que adelgazar. inferencias
4. Retraso na lectura

RETRASO NA LECTURA

• Teñen dificultades na lectura por algunha causa: intelectual, falta de

motivación, falta de asistencia a clase...
• Son os casos máis abundantes
• Son máis lentas para procesar palabras por vía léxica e subléxica
• Principal problema: aprendizaxe das regras de CGF
• Patrón lector non difire cualitativamente de nenos/as sen retraso
• Diferenza: grao de desenvolvemento retrasado
5. Avaliación dos problemas de lectura

Finalidade  comprobar que procesos están a fallar

PROBLEMAS FONOLÓXICOS
Explorar outras capacidades cognitivas • Actividades de discriminación
distintas da lectura (WISC-V) ruído/silencio:
-Actividade durante melodía,
parando ao parar a música
Érase unha vez unha nena chamada Marta que -Dramatización
tódolos días axudaba
de á súa
accións nai nas
entre
labores MOVEMENTOS
do campo. OCULARES
silencios
SeguirI-MOS,
I-MOS, co dedo liña dea texto
dicíalle súa nai, que hai que ir •sementar. Máis de
rápido que se fai tarde.
Seguir VE-ÑA,
sen dedo (dicir Actividades discriminación
VE-ÑA- que hai onde remata cedo
que rematar liña) que vai comezar a chover.
entre sons:
MA-MÁ, MA-MÁ, berraba Marta, que vén un nubarrón. -Discriminar sons fortes/débiles
I-MOS, I-MOS dixo a súa
PROBLEMAS PERCEPTIVOSnai, que nos mollamos!
-Discriminar sons onomatopeicos
Probas típicas de percepción visual: -Relacionar sons onomatopeicos con
-Dicir se 2 estímulos son viñetas
iguais/diferentes • Actividades de ritmo
-Buscar un determinado signo entre -Palmadas durante contos
varios distratores
5. Avaliación dos problemas de lectura
Finalidade  comprobar que procesos están a fallar
Explorar outras capacidades cognitivas
distintas da lectura (WISC-V)
MOVEMENTOS OCULARES
Seguir co dedo liña de texto
Seguir sen dedo (dicir onde remata liña)
PROBLEMAS PERCEPTIVOS
Probas típicas de percepción visual:
-Dicir se 2 estímulos son
iguais/diferentes
-Buscar un determinado signo entre
varios distratores
PROBLEMAS FONOLÓXICOS
• Actividades de discriminación
ruído/silencio:
-Actividade durante melodía,
parando ao parar a música
-Dramatización de accións entre
silencios
• Actividades de discriminación
entre sons:
-Discriminar sons fortes/débiles
-Discriminar sons onomatopeicos
-Relacionar sons onomatopeicos con
viñetas
• Actividades de ritmo
-Palmadas durante contos
• Actividades usadas para
traballar conciencia fonolóxica
5. Avaliación dos problemas de lectura

Finalidade  comprobar que procesos están a fallar

Avaliación dos procesos

lectores dos 6 aos 12 anos

8 tarefas, 2 para avaliar

cada un dos grandes grupos
de procesos:
-Identificación de letras
-Recoñecemento de palabras
-Procesos sintácticos
-Procesos semánticos
5. Avaliación dos problemas de lectura

Finalidade  comprobar que procesos están a fallar

5. Avaliación dos problemas de lectura

Finalidade  comprobar que procesos están a fallar

5. Avaliación dos problemas de lectura

Finalidade  comprobar que procesos están a fallar

5. Avaliación dos problemas de lectura

Finalidade  comprobar que procesos están a fallar

5. Avaliación dos problemas de lectura

Finalidade  comprobar que procesos están a fallar

5. Avaliación dos problemas de lectura

Finalidade  comprobar que procesos están a fallar

5. Avaliación dos problemas de lectura

Finalidade  comprobar que procesos están a fallar

5. Avaliación dos problemas de lectura

Finalidade  comprobar que procesos están a fallar

5. Avaliación dos problemas de lectura

Finalidade  comprobar que procesos están a fallar

5. Avaliación dos problemas de lectura

Finalidade  comprobar que procesos están a fallar

6. Introdución aos problemas de escritura

DISGRAFÍAS

ADQUIRIDAS EVOLUTIVAS
7. Tipos de disgrafías adquiridas

DISGRAFÍAS
PROCESOS DE PLANIFICACIÓN ADQUIRIDAS

AFASIA DINÁMICA FRONTAL

-Lesión no lóbulo frontal esquerdo
-Dificultades para planificar o que se vai
expresar
-Afecta a calquera forma de
comunicación

-Características:
• Linguaxe gramaticalmente correcta
• Poden contar cousas ben aprendidas
• Non producen linguaxe espontánea
• Non poden formular os seus
pensamentos
• Escriben frases estereotipadas
7. Tipos de disgrafías adquiridas

DISGRAFÍAS
PROCESOS DE PLANIFICACIÓN ADQUIRIDAS

AFASIA DINÁMICA FRONTAL PROCESOS SINTÁCTICOS

-Lesión no lóbulo frontal esquerdo
-Dificultades para planificar o que se vai
expresar
-Afecta a calquera forma de AGRAMATISMO
COMPRENSIÓN -Constrúen oración sintácticamente
A estudante le un libro ✓
comunicación
incorrectas
O can atacou á loba X
-Características: -Estruturas moi simples e curtas
O can foi
• Linguaxe atacado pola
gramaticalmente loba X
correcta -Usan predominantemente palabras
• Poden contar cousas ben aprendidas de contido
PRODUCIÓN
• Non producen linguaxe espontánea
A estudante
• Non poden formular seus ✓
le unoslibro -Dificultades:
Libro le estudante ✓
pensamentos • ESTRUTURAIS: orde das palabras
• Escriben frases estereotipadas
O can atacou á loba X
7. Tipos de disgrafías adquiridas

DISGRAFÍAS
PROCESOS DE PLANIFICACIÓN ADQUIRIDAS

AFASIA DINÁMICA FRONTAL PROCESOS SINTÁCTICOS

-Lesión no lóbulo frontal esquerdo
-Dificultades para planificar o que se vai
expresar
-Afecta a calquera forma de AGRAMATISMO
comunicación -Constrúen oración sintácticamente
incorrectas
-Características: -Estruturas moi simples e curtas
• Linguaxe gramaticalmente correcta -Usan predominantemente palabras
de contido
O• camión
Poden contar cousascosta
caeu pola ben aprendidas
abaixo
• Non producen linguaxe espontánea
ata que se detivo no muro
• Non poden formular os seus -Dificultades:
pensamentos • ESTRUTURAIS: orde das palabras
Camión caefrases
• Escriben costaestereotipadas
abaixo detense • OMISIÓN: omiten palabras
funcionáis e afixos
muro
7. Tipos de disgrafías adquiridas

DISGRAFÍAS
PROCESOS DE PLANIFICACIÓN ADQUIRIDAS

AFASIA DINÁMICA FRONTAL PROCESOS SINTÁCTICOS

-Lesión no lóbulo frontal esquerdo
-Dificultades para planificar o que se vai
expresar
-Afecta a calquera forma de
comunicación
-Características:
• Linguaxe gramaticalmente correcta
• Poden contar cousas ben aprendidas
• Non producen linguaxe espontánea
• Non poden formular os seus
pensamentos
• Escriben frases estereotipadas
AGRAMATISMO
-Constrúen oración sintácticamente
incorrectas
-Estruturas moi simples e curtas
-Usan predominantemente palabras
de contido
-Dificultades:
• ESTRUTURAIS: orde das palabras
• OMISIÓN: omiten palabras
funcionáis e afixos
7. Tipos de disgrafías adquiridas

DISGRAFÍAS
PROCESOS LÉXICOS CENTRAIS ADQUIRIDAS

DISGRAFÍA SUPERFICIAL
-Alteración da vía léxica
-Problema con palabras irregulares
(erros por vía subléxica)

TIPOS:
-Superficial central ou semántica:
afectado sistema semántico
• Tamén afecta a comprensión
lectora e oral, e producción oral
• Enfermidade Alzheimer
-Superficial de output ou léxica:
afectado o léxico ortográfico
• Problemas só na escritura
7. Tipos de disgrafías adquiridas

DISGRAFÍAS
PROCESOS LÉXICOS CENTRAIS ADQUIRIDAS

DISGRAFÍA SUPERFICIAL DISGRAFÍA FONOLÓXICA

-Alteración da vía léxica -Alteración da vía subléxica
-Problema con palabras irregulares -Problemas con palabras novas e
(erros por vía subléxica) pseudopalabras
-Fallos en palabras funcionais e afixos
TIPOS:
-Superficial central ou semántica:
afectado sistema semántico
• Tamén afecta a comprensión
lectora e oral, e producción oral
• Enfermidade Alzheimer
-Superficial de output ou léxica:
afectado o léxico ortográfico
• Problemas só na escritura
7. Tipos de disgrafías adquiridas
PROCESOS LÉXICOS
DISGRAFÍA SUPERFICIAL
-Alteración da vía léxica
-Problema con palabras irregulares
(erros por vía subléxica)
TIPOS:
-Superficial central ou semántica:
afectado sistema semántico
• Tamén afecta a comprensión
lectora e oral, e producción oral
• Enfermidade Alzheimer
-Superficial de output ou léxica:
afectado o léxico ortográfico
• Problemas só na escritura
DISGRAFÍAS
CENTRAIS ADQUIRIDAS
DISGRAFÍA FONOLÓXICA
-Alteración da vía subléxica
-Problemas con palabras novas e
pseudopalabras
-Fallos en palabras funcionais e afixos
DISGRAFÍA PROFUNDA
-Alteracións en vías léxica e subléxica
-Dificultades ortografía arbitraria (v. léxica)
-Non poden escribir pseudopalabras ou
palabras descoñecidas (vía subléxica)
TIPOS:
-Central: dano no sistema semántico (común
a lectura e linguaxe oral)
-De output: dano en léxico ortográfico (só
escritura)
7. Tipos de disgrafías adquiridas

DISGRAFÍAS
PROCESOS MOTORES PERIFÉRICAS ADQUIRIDAS

LESIÓN EN ALMACÉN GRAFÉMICO

-Sustitucións, omisións, intercambios...
-Máis erros a maior lonxitude
-Calquera modalidade de escritura
7. Tipos de disgrafías adquiridas

DISGRAFÍAS
PROCESOS MOTORES PERIFÉRICAS ADQUIRIDAS

LESIÓN EN ALMACÉN GRAFÉMICO

-Sustitucións, omisións, intercambios...
-Máis erros a maior lonxitude
-Calquera modalidade de escritura

LESIÓN EN MECANISMO DE
CONVERSIÓN ALOGRÁFICA
Problemas de acceso a almacén:
-Elixen ben o grafema, pero non o
alógrafo
-O máis frecuente: mestura de
maiúsculas con minúsculas
Lesión en propio almacén:
-Non poden escribir determinados
alógrafos, nunca
7. Tipos de disgrafías adquiridas

DISGRAFÍAS
PROCESOS MOTORES PERIFÉRICAS ADQUIRIDAS

LESIÓN EN ÁREAS ALMACENAXE DE

LESIÓN EN ALMACÉN GRAFÉMICO
PATRÓNS MOTORES
-Sustitucións, omisións, intercambios...
-Cambian unhas letras por outras
-Máis erros a maior lonxitude
-Só nun tipo de escritura
-Calquera modalidade de escritura
-Lesión moi ampla: máis de un tipo,
pero sempre se mantería escritura con
LESIÓN EN MECANISMO DE letras de plástico
CONVERSIÓN ALOGRÁFICA
Problemas de acceso a almacén:
DISGRAFÍA AFERENTE
-Elixen ben o grafema, pero non o
-Dano en procesos perceptivos: visuais e
alógrafo
kinestésicos
-O máis frecuente: mestura de
-Dificultades para manterse en liña horizontal
maiúsculas con minúsculas
-Duplican/omiten rasgos e letras
Lesión en propio almacén:
-Sucede igual a sans a quen se lle impiden ver
-Non poden escribir determinados
-Pacientes si ven, pero non usan a información
alógrafos, nunca
8. As disgrafías evolutivas

DISGRAFÍAS
EVOLUTIVAS

• EQUIVALENCIA DISGRAFÍAS ADQUIRIDAS VS. EVOLUTIVAS?

• Non é igual o resultado dunha lesión sobre un sistema formado que sobre
un en desenvolvemento
• Dislexias e disgrafías adquiridas son disociables: evolutivas non tanto
8. As disgrafías evolutivas

DISGRAFÍAS
EVOLUTIVAS
CARACTERÍSTICAS

• Dificultades na planificación da mensaxe: textos de inferior calidade

• Dificultades sintácticas: oracións máis curtas e con máis erros gramaticais
• Principal trastorno: nivel léxico
• Non está clara a base do trastorno
• Amosan dificultades no uso de ambas vías (léxica e subléxica)
• Apréciase o déficit máis nunha vía que noutra:

Disgráfico Non aprenderon ben as regras de CFG

fonolóxico Dificultades con pseudopalabras e palabras novas
Escriben palabras irregulares como se fosen regulares
Disgráfico
Moitas faltas de ortografía (b por v, g por j // canpo
superficial
por campo, uevo por huevo): DISORTOGRAFÍA
• Escritura en espello:
• d por b, p por q, 3 por E
• sal por las, eva por ave
8. As disgrafías evolutivas

DISGRAFÍAS
A ESCRITURA EN ESPELLO EVOLUTIVAS

Problema Problema esquema

lateralidade? corporal?

INVERSIÓN DE LETRAS
INVERSIÓN DE RASGOS
(sol por los, ave por eva)
(d por b, p por q, 3 por E)
• Non escritura en espello ‘real’
• Mala representación dos signos
• Cambio de orde das letras
• Escritura en espello ‘real’
• Moitas veces non sílaba simétrica: pla
• Problema en mecanismo de
por pal, tar por tra...)
conversión alográfica:
• Representación incompleta
• Escolle erroneamente o alógrafo
• Na representación ortográfica
• Mala ligazón grafema-alógrafo
• Nas regras de CFG
9. Retraso na escritura

RETRASO NA
ESCRITURA
PLANIFICACIÓN Causas:
Escasa escolaridade
-Problemas para crear mensaxes Falta de motivación
-Escriben ideas sen estrutura xerárquica Baixa intelixencia
...
9. Retraso na escritura

RETRASO NA
ESCRITURA
PLANIFICACIÓN
ESTRUTURA SINTÁCTICA
-Problemas para crear mensaxes
-Escriben ideas sen estrutura xerárquica -Deficiencias sintácticas en linguaxe
escrita: frecuentes se linguaxe oral
gramaticalmente pobre
PROCESOS LÉXICOS
-Ambientes culturais pobres: deben
aprender regras sintácticas
-Usan pequeno número de palabras
• Non dispoñen de máis
representacións
• Usan as máis frecuentes e fáciles de
activar
-Poden amosar problemas en vías
léxica e subléxica: poden recordar a
disgráficos fonolóxicos ou superficiais
9. Retraso na escritura
PLANIFICACIÓN
-Problemas para crear mensaxes
-Escriben ideas sen estrutura xerárquica
PROCESOS LÉXICOS
-Usan pequeno número de palabras
• Non dispoñen de máis
representacións
• Usan as máis frecuentes e fáciles de
activar
-Poden amosar problemas en vías
léxica e subléxica: poden recordar a
disgráficos fonolóxicos ou superficiais
RETRASO NA
ESCRITURA
ESTRUTURA SINTÁCTICA
-Deficiencias sintácticas en linguaxe
escrita: frecuentes se linguaxe oral
gramaticalmente pobre
-Ambientes culturais pobres: deben
aprender regras sintácticas
PROCESOS MOTORES
1. Problemas cos alógrafos (confusión,
mestura, adición/omisión de rasgos)
2. Problemas cos patróns motores
(letras mal debuxadas,
grandes/pequenas,
desproporcionadas, inclinadas...)
10. A disortografía

DÉFICIT
FONOLÓXICO
Disgrafía Mal uso da vía Dislexia
fonolóxica subléxica: fonolóxica
mal uso das regras de
CFG e CGF

sustitucións, omisións

Disgrafía
superficial
Déficit en vía léxica

DISORTOGRAFÍA
10. A disortografía

DISORTOGRAFÍA
1. Erros en palabras que se axustan ás regras ortográficas:

antes de p e b sempre se escribe m

as palabras que comezan con “ue” sempre se escriben con h
as palabras que comezan por “bu” sempre son con b
10. A disortografía

DISORTOGRAFÍA
1. Erros en palabras que se axustan ás regras ortográficas:
Deben aprender as regras ortográficas
Razóns:
 Hai dificultade na aprendizaxe destas regras
 Coñece regra, pero olvida aplicala por problemas atencionais ou falta de
automatización

2. Erros en palabras de ortografía arbitraria

Vasoira, avogado: con v en galego
Abogada (castelán), bailar: con b
Horta escríbese con h, ortografía escríbese sen h
Zanahoria, prohibido: en castelán, h intercalada
Hola/ola, baca/vaca, varón/barón
10. A disortografía

DISORTOGRAFÍA
1. Erros en palabras que se axustan ás regras ortográficas:
Deben aprender as regras ortográficas
Razóns:
 Hai dificultade na aprendizaxe destas regras
 Coñece regra, pero olvida aplicala por problemas atencionais ou falta de
automatización

2. Erros en palabras de ortografía arbitraria

Deben ter unha representación no léxico
Razóns:
 Non a viron antes (non representación en léxico)
 Se persiste: problemas de memoria visual?
 Non activación por uso de regras CFG máis automatizadas
 Proba: dictado
 Se persiste: problemas atencionais que impiden automatización vía léxica
 Representación errónea no léxico
 Frecuente en nenas maiores. Moi difícil de corrixir
 TEMA 9
AVALIACIÓN DO PROCESO DE ADQUISICIÓN DA
LECTURA E A ESCRITURA.