Está en la página 1de 36

goneba, cnobiereba da Secvlili

mdgomareobebi

6
cnobierebis Sinaarsi
• gacnobiereba da
cnobiereba
• cnobierebis
xelmisawvdomoba
• cnobierebis
Sinaarsebis kvleva
cnobierebis funqciebi
• cnobierebis
gamoyeneba
• cnobierebis fun-
qciebis kvleva
fsiqologia Cvens
cxovrebaSi: rodis
uyalibdebaT bavSvebs
cnobiereba

Zili da sizmari
• cirkaduli ritmebi
• Zilis cikli
• ratom Zili?
• Zilis darRvevebi
• sizmari: gonebis
Teatri
fsiqologia XXI
saukuneSi: 24/7 cxovrebis
stili da Zili

cnobierebis Secvlili
mdgomareobebi
• dakvirvebadi sizmrebi
• hipnozi
• meditacia
• halucinaciebi
• religiuri eqstazi
• cnobierebis Semc-
vleli nivTierebebi

sakvanZo sakiTxebi
• ZiriTadi cnebebi

186
g anvixiloT N.N-is SemTxveva _
axalgazrda kanadeli mamakaci,
romelsac avtokatastrofis Se-
degad Tavis tvini dauzianda. fsi-
qolog endel tulvingis (Endel
dRis saqmianobis Sesaxeb ekiTxebodnen, is
pasuxobda, rom ar icoda. Tu hkiTxavdnen, ras
apirebda SemdgomSi an ras gaakeTebda xval,
misi pasuxi igive iyo _ man ar icoda...
rodesac sxvadasxva SemTxvevebSi sTxovdnen
NN. N-s, aRewera is „sicariele~, romelic mis
Tulving, 1985) aRweris mixedviT, N. N-ma am travmis
gonebaSi isadgurebda „xvalis~ Sesaxeb fiq-
Sedegad mravali iseTi gamocdilebis miRebis
risas, is ambobda, rom es „Zilismagvari mdgo-
unari dakarga, rasac qvemoT aRvwerT da
mareobaa~ anda „didi sicarielea~. Tu sTxov-
cnobierebas vuwodebT. magaliTad, miuxedavad
dnen analogiis terminebiT aRewera es mdgo-
imisa, rom N. N-ma „mcire ram icis Tavisi war-
mareoba, igi ambobda, rom „es hgavs situacias,
sulidan, vTqvaT, romel wels gadavida misi ojaxi
rodesac cariel oTaxSi moxvedril adamians
amJamindel sacxovrebel adgilas; im skolebis
oTaxSi ararsebuli skamis povnas sTxoven~.
saxelebi, romlebSic swavlobda anda sad
sxva SemTxvevaSi is ambobda, rom „es tbis
atarebda zafxuls skolis periodSi, mas ar
SuagulSi curvas hgavs, sadac araferia
SeuZlia gaixsenos romelime konkretuli movlena
irgvliv xelCasaWidi~. rodesac guSindeli
Tavisi warsulidan~ (gv. 4). tulvingi wers:
saqmianobis Sesaxeb fiqrisas gonebaSi Seqmnili
N.N-s ar hqonda problemebi qronologiur mdgomareobis aRweras sTxovdnen, is ambobda,
drosTan dakavSirebiT. is kargad erkveoda rom „raRacnairi sicarielea~. N.N amas mSvidad
drois erTeulebsa da maT Soris arsebul da uSfoTvelad akvirdeba yovelgvari emociis
mimarTebebSi. zedmiwevniT SeeZlo qrono- gareSe. mxolod maSin, rodesac ekiTxebodnen
logiuri drois grafikulad gamosaxva, Tumca, ratom ar ukvirs, rom „iq araferia~, rodesac
drois Sesaxeb abstraqtuli codnis sruliad is fiqrobs guSindelsa Tu xvalindelze, is
sapirispirod, ukiduresad darRveuli hqonda amJRavnebda mcireoden, xanmokle aJitacias da
subieqturi drois cnobiereba. rodesac wina sustad aRmoxdeboda gaocebis SeZaxili.

SegiZliaT Tqveni Tavi warmoidginoT N.N-is „gonebaSi~, TiTqosda visxdeT da teqsts vki-
cnobierebis Sinaarsi

adgilze, rodesac sakuTari warsulisa an mo- TxulobdeT. metic, Tavs ukeTesad vigrZnobT,
mavlis Sesaxeb fiqrs cdilobT da mxolod Tu vityviT, rom azrebi Cveni cnobierebidan da
„sicarieles~ awydebiT? modiT, erTi wuTiT tvinis iseTi ubnebidan momdinareobs, romelic
ifiqreT raime erT-erT mniSvnelovan movlenaze manamde ar iyo cnobieri, magram mainc ibadeba
Tqveni warsulidan; axla dafiqrdiT, Tu ra kiTxva: mainc rogor mogvdis garkveuli azrebi
SeiZleba moxdes xval an zeg? saidan modis TavSi (gonebaSi)? ganvixilavT ki realurad
warsulis es mogonebebi an warmodgenebi mo- sxvadasxva mogonebebs an momavlis variantebs?
mavlis Sesaxeb? miuxedavad imisa, rom Cvens sxvagvarad rom vTqvaT, cnobierad vaxorcielebT
tvinSi didi informacia inaxeba, naklebad al- arCevans? Tu azrebi garkveuli aracnobieri
baTuria, rom es azrebi iseve mogvdiodes operaciebis meSveobiT rogorRac Cndebian Cvens 187
cnobierebaSi? ra SesaZleblobebi gagvaCnia Cven,
cnobierebis Sinaarsi
romelic N.N-ma ase tragikulad dakarga?
Tu yuradRebiT davakvirdebiT, ras warmoad-
gens normaluri individisaTvis azrebis Camo- Tavdapirvelad unda aRiniSnos, rom termini
yalibebis martivi aqti, intuiturad ukve Segveq- „cnobiereba~ orazrovania. is SeiZleba gamo-
mneba warmodgena am meeqvse Tavis ZiriTadi viyenoT rogorc gonebis zogadi mdgomareobis,
Temebis Sesaxeb. am TavSi SevecdebiT vupasuxoT ise misi specifikuri Sinaarsebis aRsaniSnad.
Semdeg kiTxvebs: ra aris Cveulebrivi gac- zogjer vambobT, rom „cnobier~ mdgomareobaSi
nobiereba? ra ganapirobebs Cveni cnobierebis viyaviT „aracnobieris~ sapirispirod (magali-
Sinaarsebs? risTvis gvWirdeba cnobiereba? Tad, anesTeziis an Zilis dros); sxva SemTxvevaSi
SeuZliaT Tu ara realuri zegavlenis moxdena vambobT, rom cnobier mdgomareobaSi varT. anu
aracnobier fsiqikur movlenebs Cvens azrebze, vacnobierebT konkretul informacias an moq-
emociebsa da qcevaze? rogor icvleba cnobiereba medebas. aq naTlad Cans garkveuli Tanmimdevroba
dRe-Ramis ganmavlobaSi da rogor SegviZlia _ imisaTvis, rom vacnobierebdeT raime konkre-
mizanmimarTulad vcvaloT Cveni cnobierebis tul informacias, cnobier mdgomareobaSi unda
mdgomareoba? imedismomcemi fsiqologi, aseve, vimyofebodeT. am TavSi, rodesac visaubrebT
dainteresdeba, Tu rogor aris SesaZlebeli cnobierebis Sinaarsebze, mxedvelobaSi gveqneba
gonebis aspeqtebis mecnieruli Seswavla, rogor is informacia, romelsac vacnobierebT, romlis
xdeba Sinaganis gareT gamotana da, piriqiT, Sesaxebac viciT.
sazogadoebrivis pirovnulad qceva (interna-
lizacia) da rogor aris SesaZlebeli subieq-
turi gamocdilebis zedmiwevniTi gazomva?
gacnobiereba da cnobiereba
Cven analizs cnobierebis Sinaarsebisa da
funqciebis ganxilviT daviwyebT, amasTan, yurad- adreul fsiqologiur kvlevaTa nawili cno-
Rebas gavamaxvilebT adamianis gonebaze. Seve- bierebis Sinaarsebs eZRvneboda. XIX saukunis
cdebiT dagexmaroT filosofosTa, fsiqologTa dasawyisSi TandaTanobiT daSorda ra fsiqo-
da neiromecnierebebisTvis uZvelesi problemis logia filosofias, is Camoyalibda, rogorc
Tavi 6 / goneba, cnobiereba da Secvlili mdgomareobebi

gagebaSi: ra damokidebulebaa Tavis tvinsa da cnobierebis, gonebis Sesaxeb mecniereba. vundti


gonebas Soris. Semdeg gadavinacvlebT im regu- da titCeneri introspeqciis meTods iyenebdnen
larul cvlilebebze, romelsac ganvicdiT oc- cnobieri fsiqikis Sinaarsebis sakvlevad, ui-
nebis, fantaziis, Zilisa da sizmrebis dros. liam jemsi ki sakuTari cnobierebis nakadis
dabolos, vnaxavT, Tu rogor icvleba cnobiereba kvleviT iyo dakavebuli (ix. Tavi 1). faqtobrivad,
hipnozis, meditaciis, religiuri ritualebisa misi klasikuri naSromis _ „fsiqologia~ (1892w.)
da narkotikebis zemoqmedebis Sedegad. pirvel gverdze jemsi fsiqologias ganmartavs,

188
rogorc „mecnierebas cnobierebis, rogorc ase- romelic gvanTavisuflebs realur obieqtebsa
Tis, mdgomareobebis aRwerisa da axsnis Sesaxeb.~ da mimdinare movlenebze mijaWvulobisgan. am
Cveulebrivi fxizeli cnobiereba moicavs doneze SegviZlia vimsjeloT da movaxdinoT
Cvens aRqmebs, azrebs, grZnobebs, warmodgenebsa manipulireba obieqtebiT maTi aryofnis piro-
da survilebs mocemul momentSi, anu mTel bebSi, warmovisaxoT axali formebi da gamo-
mentalur aqtivobas, razec vaxdenT yuradRebis viyenoT ukve nacnobi formebi an paternebi, dav-
koncentracias. Cven vacnobierebT Tavad moqme- gegmoT/SevqmnaT utopiebi. cnobierebis umaRlesi
debas, romelsac vaxorcielebT da im faqtsac, donea TviTcnobiereba, Semecneba (gacnobiereba)
rom vaxorcielebT am qmedebas. xandaxan imasac imisa, rom pirovnulad gancdil movlenebs
vacnobierebT, rom sxvebi akvirdebian, afaseben avtobiografiuli xasiaTi aqvs. TviTcnobiereba
da reagireben Cven mier ganxorcielebul qce- gvaZlevs pirovnuli istoriisa da identurobis
vebze. sakuTari Tavis SegrZneba modis gamoc- SegrZnebas. cnobierebis am doneze, Tu Cvens
dilebidan, romelsac privilegirebuli „Sina- gamocdilebaSi samyaro arsebobs, rogorc
gani~ poziciidan sakuTar Tavze dakvirvebiT naTeli, Tanmimdevruli da prognozirebadi ram,
viRebT. es sxvadasxvagvari gonebrivi aqtivobebi, maSin TandaTanobiT gviyalibdeba amis Sesatyvisi
erTad aRebuli, qmnian cnobierebis Sinaarss _ molodinebi da es molodinebi aRgvWuravs
yvela am gamocdilebas cnobierad aRviqvamT awmyoSi saukeTeso mimdinare qmedebiT da momav-
drois garkveul momentSi (Natsouias, 1998). lis dagegmvas axdens. gavixsenoT N.N-is Sem-
axla ufro zustad SegviZlia ganvsazRvroT Txveva, riTac daviwyeT saubari, romelic Tavis
cnobierebis sami sxvadasxva done. isini pirobi- dazianebis Sedegad TiTqmis mTlianad TviT-
Tad Seesatyviseba: (1) bazisuri done _ Sinagani cnobierebis gareSe darCa (tulvingi, 1985). mas
da garegani samyaros cnobiereba; (2) meore done ar gaaCnda rogorc pirovnuli drois per-
_ imis asaxva, gaazreba, rasac vacnobierebT da speqtiva, ise _ droSi ganfenili sakuTari av-
(3) mesame, umaRlesi done sakuTari Tavis, rogorc tobiografiis cnobiereba.
cnobieri, moazrovne individis, gacnobiereba.
bazisur doneze cnobiereba warmoadgens imis cnobiereba (Consciousness) _ Sinagani movlenebisa
gacnobierebas, rom Cven aRviqvamT da vreagirebT da garemos pirobebis cnobierad aRqmis mdgo-
mareoba (gacnobiereba).
xelmisawvdom perceptul informaciaze. am do-
neze Cven vacnobierebT saaTis wikwiks da TviTcnobiereba (Self-awareness) _ cnobierebis
umaRlesi done, pirovnulad gancdili movlene-
SimSilis odnav SesamCnev SegrZnebas. meore
bis avtobiografiuli xasiaTis Semecneba.
doneze cnobiereba simbolur codnas eyrdnoba,

cnobierebis Sinaarsi

189
winarecnobieri mexsiereba
cnobierebis xelmisawvdomoba
mogonebebi, romlebic mxolod mas Semdeg
Cven ganvsazRvreT informaciis zogadi ti-
xdeba cnobierebisaTvis xelmisawvdomi, rac
pebi, romelic SesaZloa gacnobierdes garkveul
raRac warmarTavs Cvens yuradRebas maTze, wina-
adgilze da garkveul droSi, magram ra gana-
recnobieri mogonebebis saxeliT aris cnobili.
pirobebs imas, Tu ra cnobierdeba swored am
momentSi? magaliTad, am wuTSi acnobierebT Tu mogonebebi uzarmazari moculobis mqone in-
ara Tqvens sunTqvas? albaT, ara. sunTqvis kon- formaciasTan erTad inaxeba, rogoricaa, maga-
troli aracnobieri procesebis nawilia. fiq- liTad, enebis, sportis an geografiis zogadi
robT Tu ara Tqvens bolo Svebulebaze an codna da mogonebebi pirovnulad gancdili
„hamletis~ avtorze? albaT, isev ara. aseTi az- movlenebis Sesaxeb. winarecnobieri mexsiereba
rebis kontroli winarecnobieri mexsierebis na- SeumCnevlad arsebobs Cvens gonebaSi manam, sanam
wilia. acnobierebT Tu ara iseT fonur xma- ar Seiqmneba maTi cnobierad arsebobis
urebs, rogoricaa saaTis wikwiki, transportis saWiroebis situacia (rogorc maSin, rodesac
moZraobis xma an naTuris zuzuni? sakmaod mniSvnelovani warsuli movlenis mogoneba
rTuli iqneba am yvelafris gacnobiereba (aRqma) gTxoveT). mexsierebis Sesaxeb dawvrilebiT me-
da Tan sruli koncentraciis SenarCuneba am
8 TavSi visaubrebT.
Tavis Sinaarsze. yvela es stimuli yuradRebis
miRma darCenili informaciis nawilia. dabolos,
arsebobs aracnobieri informacia, romelic yuradRebis miRma darCenili informacia
Znelad xelmisawvdomia cnobieri aRqmisaTvis.
nebismier mocemul momentSi uricxvi
aseT informacias miekuTvneba, magaliTad, gra-
raodenobis stimuliT varT garSemortymulni.
matikuli wesebi, romelic SesaZlebels xdis
rogorc me-5 TavSi iTqva, Cven mxolod maT mcire
winadadebis mniSvnelobis gagebas. axla cal-
nawilze SegviZlia yuradRebis fokusireba. raze
calke ganvixiloT cnobierebis TiToeuli tipi.
movaxdenT fokusirebas da, amasTanave, romeli
mogonebebi gacocxldeba, mniSvnelovnad aris
aracnobieri procesebi
damokidebuli imaze, Tu ra gvaqvs cnobierebaSi.
es aris mTeli rigi aracnobieri sxeulebrivi Tumca, xandaxan SeiniSneba iseTi informaciis
aqtiobebisa, romlebic Zalze iSviaTad Tu iWreba aracnobieri reprezentacia, romelic ar xvdeba
cnobierebaSi. aracnobieri procesebis muSaobis yuradRebis fokusSi. gavixsenoT magaliTi me-5
magaliTia sisxlis wnevis regulacia. nervuli Tavidan: xmaurian wveulebaze cdilobT yurad-
sistema adevnebs ra Tvalyurs fiziologiur
Rebis koncentrirebas TqvenTvis mimzidvel
informacias, uwyvetad afiqsirebs mimdinare
TariRze da am dros uyuradRebod stovebT iqve
cvlilebebs da Sesabamisad reagirebs maTze
mimdinare saubars manam, sanam Tqvens saxels ar
yovelgvari gacnobierebis gareSe. garkveul
mohkravT yurs. moulodnelad aRmoaCenT, rom,
SemTxvevebSi, zogierTi Cveulebrivi aracnobieri
aqtivoba SeiZleba cnobieri gaxdes. magaliTad, rogorRac, gaucnobiereblad usmendiT am
SeiZleba miznad davisaxoT sunTqvis cnobieri saubars da xmaurSi gaarCieT kidec garkveuli
gakontroleba. miuxedavad amisa, nervuli sistema konkretuli signali (Wood & Cowan, 1995a).
mraval mniSvnelovan funqcias uzrunvelyofs
cnobierebis yovelgvari procesis gareSe.
aracnobieri
aracnobieri (Nonconscioes) _ informacia, rome- Cven, Cveulebisamebr, vafiqsirebT aracnobieri
lic, Cveulebriv, xelmiuwvdomelia cnobierebi-
saTvis an mexsierebisaTvis.
informaciis arsebobas, rodesac ver vxsniT
zogierT qcevas cnobieri Zalebis moqmedebiT
winarecnobieri mexsiereba (Preconscious memories)
_ mexsiereba, romelic mocemul momentSi ar aris qcevis mimdinareobis momentSi. aracnobieri
cnobieri, magram cnobierdeba aucileblobis Zalebis Sesaxeb pirveli Teoria zigmund fro-
190 SemTxvevaSi. ids ekuTvnis, romlis Tanaxmadac, garkveuli
cxovrebiseuli gamocdileba _ travmuli mogo- rom winadadebis gageba ufro gaadvilda am
nebebi da tabuirebuli survilebi _ imdenad konteqstSi? Tu gaiolda, es imitom, rom Cvenma
SiSis momgvrelia, rom specifikuri mentaluri aracnobierma enobrivma procesebma gamoiyena
procesebi (romelTac me-14 TavSi ganvixilavT), damatebiTi konteqsti da Zalze swrafad gaakeTa
permanentulad devnian maT cnobierebidan. arCevani sityva bark-is or mniSvnelobas Soris.
froidis mixedviT, rodesac originaluri, miuRe- am magaliTiT kargad Cans, rom cnobieri donis
beli ideebi da motivebi gandevnilia, anu cnobi- miRma moqmedi procesebi xSirad axdenen gavlenas
erebis farglebs miRmaa, azrebTan asocirebuli Cvens qcevaze; am SemTxvevaSi, amis ilustraciaa
Zlieri gancdebi isev inarCuneben TavianT Zalas is simsubuqe, romliTac mivediT winadadebis
da zegavlenas axdenen qcevaze. aracnobieris swor gagebamde. amgvarad, Cven TandaTanobiT
froidiseuli „aRmoCena~ ewinaaRmdegeba dasav- gadavinacvleT cnobierebis Sinaarsis ganxil-
luri azris xangrZliv tradicias. ingliseli vidan cnobierebis funqciebis ganxilvaze. sanam
filosofos lokis (1690/1975) gonebis Sesaxeb detalurad ganvixilavT am sakiTxs, mokled
dawerili klasikuri naSromis „ese adamianis aRvwerT or gzas, romliTac SesaZlebelia cno-
Semecnebis Sesaxeb~ _ gamoqveynebis Semdeg, mo- bierebis Sinaarsis Seswavla.
azrovneTa umravlesoba miiCnevda, rom raci-
onaluri arsebebis damaxasiaTebelia sakuTari
gonebis yvela aqtivobaze xelmisawvdomoba. fro- cnobierebis Sinaarsebis kvleva
idis pirveladi hipoTeza aracnobieri mentaluri
cnobierebis Seswavlis mizniT mkvlevrebs
procesebis arsebobis Sesaxeb Seuracxmyofelad
unda SeemuSavebinaT meTodologia, romlis
da aRmaSfoTeblad iTvleboda mis Tanamed-
saSualebiTac SesaZlebeli xdeba Rrma piradu-
roveTa Soris (Dennett, 1987). (Cven kvlav davub-
li gamocdilebis gazomva. erTi meTodi vundtisa
rundebiT froidis ideebs me-14 TavSi, rodesac
da titCeneris introspeqciis meTodis axali
visaubrebT pirovnebis unikalurobis Sesaxeb).
versiaa: eqsperimentis monawileebs eZlevaT
dResdReobiT mravali fsiqologi iyenebs
mTeli rigi davalebebi da moeTxovebaT xmamaRla
termins aracnobieri, im informaciisa da pro-
msjeloba da laparaki am davalebaTa Ses-
cesebis aRsaniSnad, romelic ufro sasurveli
rulebis procesSi. isini SesaZleblobis fa-
da misaRebia, vidre azrebi, romelic, froidis
rglebSi maqsimalurad detalurad aRweren
Tanaxmad, gandevnas eqvemdebareba. magaliTad,
davalebis Sesrulebisas TavSi mosuli azrebis
mravali enobrivi procesi aracnobier procesebs
Tanmimdevrobas. cdis pirTa angariSebi, e.w.
eyrdnoba. ganvixiloT winadadeba (Vu et al., 2000):
xmamaRla fiqris oqmebi, gamoiyeneba mentaluri
She investigated bark.1 rogor movaxdenT am wina-
strategiebisa da codnis reprezentaciebis
dadebis interpretirebas? warmovidgenT qals,
dokumentirebisaTvis, romelTac monawileebi
romelic ZaRls akvirdeba Tu qals, romelic
davalebis Sesrulebisas iyeneben. es oqmebi, aseve,
xes aTvalierebs? vinaidan sityva bark oraz-
davalebis aRqmasa da masTan gamklavebas Soris
rovania da winadadebis konteqsti didad ver
gvexmareba, Cven mxolod SegviZlia vivaraudoT,
Tu risi Tqma undoda avtors. axla ganvixiloT
cnobierebis Sinaarsi

xmamaRla fiqris oqmebi (Think-aloud protocols) -


igive winadadeba ufro farTo konteqstSi: The angariSi, romelic iqmneba Tavad cdis pirTa
botanist looked for a fungus. She investigated bark.2 amCnevT, mier da aRweren mentalur procesebsa da
strategiebs, romelTac isini mimarTaven dava-
lebis Sesrulebisas.
1
bark inglisuri sityva, romelsac ori mniSvneloba
gamocdilebidan nimuSebis SerCevis meTodi (Ex-
aqvs: (1) yefa da (2) merqani. vinaidan qarTulad am sityvas
ori sxvadasxva mniSvneloba Seesabameba, SeuZlebeli iyo perience-sampling method) - eqsperimentuli meTodi,
am etapze winadadebis Targmna. amitom mizanSewonilad romelic exmareba mkvlevrebs cnobierebis ti-
miviCnieT originaluri variantis motana. puri Sinaarsebis aRweraSi; cdis pirebs eva-
2
botanikosi aTvalierebda xavss, is ikvlevda
lebaT signalis miRebisTanave daafiqsiron Ta-
vianTi azrebi da grZnobebi.
xis merqans. 191
arsebuli ganxsvavebebis dafiqsirebis saSua- gansxvavebebi dafiqsirda gogonebsa da
lebas aZlevs mkvlevrebs (Ericsson & Simon, 1993). vaJebs Soris: Tu peijeris signalis miRebis
gamocdilebidan nimuSebis SerCevis meTodSi momentSi ar imyofebodnen megobrebis
monawileebi aRWurvilni arian mowyobilobiT, wreSi, gogonebTan ufro meti iyo orive
romliTac iReben signals imis Sesaxeb, Tu rodis sqesis megobrebze fiqris albaToba, vidre
unda daiwyon angariSis keTeba TavianTi azrebisa vaJebTan. mkvlevrebi varaudoben, rom
da grZnobebis Sesaxeb. magaliTad, erT-erT sqesTa Soris es gansxvavebebi miuTiTebs
SemTxvevaSi cdis pirebs eleqtronul peijerebs da prognozirebs im faqts, rom qalebi
aZleven. radiogadamcemi sxvadasxva SemTxveviT mozrdil asakSi mets iReben inter-
SerCeuli drois SualedebSi axdens peijeris personaluri urTierTobebidan.
aqtivizacias dReSi erTxel an ufro xSirad.
rodesac modis peijeris signali, cdis pirebs
am magaliTidan kargad Cans, Tu rogor SeuZ-
evalebaT iseT kiTxvebze pasuxis gacema, rogo-
liaT mkvlevrebs gamocdilebiT SerCevis
ricaa, magaliTad, „ramdenad axerxebdiT kon-
meTodis gamoyeneba cnobierebis calkeuli
centrirebas?~ am gziT mkvlevrebi axerxeben cdis
tipuri Sinaarsebis gasaerTianeblad.
pirTa azrebis, cnobierebisa da yuradRebis kon-
centrirebis mimarTulebebis yoveldRiuri,
Cveuli paternebis Sesaxeb Canawerebis mopovebas
(Csikszentmihalyi, 1990).
Sejameba
cnobiereba SeiZleba sam doneze ganisazRvros:
saidan Sinagani da garegani samyaros gacnobiereba, imis
viciT gaazrebis SesaZlebloba, rasac vacnobierebT
(aRviqvamT) da sakuTari Tavis, rogorc cnobieri,
ras fiqroben mozardebi moazrovne arsebis gancda. mravali sxeulebrivi
gaixseneT Tqveni mozardobis periodi. procesi, rogoricaa, magaliTad, sunTqva, Cve-
ra Temebi ikavebdnen, ZiriTadad, Tqvens ulebriv, aracnobieria. Cven vflobT uzarmazar
cnobierebas? am kiTxvaze pasuxis gasacemad informacias, romelic inaxeba mexsierebaSi; es
Tavi 6 / goneba, cnobiereba da Secvlili mdgomareobebi

mkvlevarTa jgufma 218 moswavle eleqtro- ukanaskneli ki winarecnobiers warmoadgens,


nuli peijerebiT aRWurva, romelic Sem- saidanac moTxovnisTanave SeiZleba gadavides
TxveviT signalebs iZleoda azrebisa da saWiro informacia cnobierSi. yuradRebis miRma
grZnobebis aRweris dasawyisis maniSneb- darCenili informacia aris garemoSi arsebul
lad (Richard et al., 1998). moswavleTa stimulTa didi raodenoba, romelsac cnobierad
gamocdilebidan nimuSi sul orjer SeirCa ar vaqcevT yuradRebas. Tu froidi aracnobiers
oTxi wlis manZilze. pirveli periodi iyo gandevnil mogonebebTan akavSirebda, Tanamedrove
V-dan VIII klasis CaTvliT, meore _ IX-dan mkvlevrebi afarToeben aracnobieris cnebas da
XII klasis CaTvliT. eqsperimentis aseTi masSi informaciisa da procesebis mraval sa-
gegma asakis matebasTan erTad mozardTa xeobas moiazreben. fsiqologebi cnobierebis
cnobierebis Sinaarsis cvlilebebis dafiq- Sinaarsis Sesaswavlad iyeneben iseT teqnikebs,
sirebis saSualebas iZleoda. mkvlevrebs rogoricaa xmamaRali fiqris oqmebi da gamoc-
gansakuTrebiT ainteresebdaT wyvilSi dilebiT SerCevis meTodi.
urTierTobebi mozardobis periodSi,
amitom detalurad ikvlevdnen, Tu ras
fiqrobdnen mozardebi megobrebis Sesaxeb.
kvlevis Sedegebis Tanaxmad, asakis
cnobierebis funqciebi
matebasTan erTad azrebi, ZiriTadad,
sapirispiro sqeszea mimarTuli. Tu me-5-6
rodesac vsvamT kiTxvas cnobierebis fun-
klaselebis mxolod 1% fiqrobs sapiris-
qciebis Sesaxeb, vcdilobT gavigoT, Tu risTvis
piro sqesze, merve klasSi es ricxvi 5.8%-
gvWirdeba cnobiereba _ ras matebs is Cvens ada-
mde izrdeba. kvlevaSi, aseve, saintereso
192 mianur gamocdilebas? am Tavis dasawyisSi gan-
xiluli N.N-is SemTxveva ramdenime mniSvnelovan vdgavarT. uiliam jemsi aRwerda informaciis
miniSnebas iZleva dasmul kiTxvaze pasuxis did raodenobas, romelic SegrZnebis recep-
gacemis mimarTulebiT. warsulisa da momavlis torebs ejaxeba, rogorc yvela mxridan mom-
gancdis gareSe N.N-is cxovrebis mniSvnelovani dinare „mozuzune, mzardi qaosi~. gvarkvevs ra
aspeqtebi ubralod sicarieliT icvleba. am stimulTa mravalferovnebaSi, cnobiereba
qveTavSi ufro srulad ganvixilavT cnobierebis garemosTan adaptaciaSi gvexmareba. amas is sami
mniSvnelovnebis sakiTxs adamianis gadarCenisa sxvadasxva gziT axorcielebs:
da socialuri funqcionirebisaTvis. pirveli. cnobiereba amcirebs Semaval sti-
mulTa nakads SemCneuli da yuradRebis centrSi
moxvedrili stimulebis raodenobis SezRudviT.
cnobierebis gamoyeneba cnobierebis es SemzRudavi funqcia gamoricxavs
adamianis cnobiereba evoluciur garemoSi imwuTieri miznebisa da amocanebisaTvis Seusa-
yvelaze mtrulad ganwyobil ZalasTan _ sxva bamo informaciis did nawils. yvelaferi, rac
adamianebTan Widilsa da SejibrSi gamoiwrTo. fasdeba, rogorc „Seusabamo~, gadaiqceva fonur
adamianis goneba, SesaZloa, ganviTarda, rogorc xmaurad da ignorirdeba, cnobieri aRqma ki
adamianTa winaprebis ukiduresi sociobilu- „relevantur~ gamRizianeblebze, anu im signa-
robis Sedegi, rac, savaraudod, mtaceblebisgan lebze fokusirdeba, romelTac viRebT da
jgufuri Tavdacvisa da resursebis ufro vpasuxobT.
efeqturad mopovebis ZiriTad saSualebas meore. cnobiereba axorcielebs seleqciuri
warmoadgenda. Tumca, mWidro jgufuri cxovreba (SerCeviTi) Senaxvis funqcias. mas Semdeg, rac
axal moTxovnebs qmnis rogorc TanamSromlobis, mTeli Semavali sensoruli masala gadamu-
ise konkurenciisaTvis. bunebrivi gadarCeva Savdeba perceptul doneze da gardaiqmneba ufro
wyalobda maT, vinc azrovnebda, gegmavda da mcire raodenobis cnobad paternebad da
warmoisaxavda alternatiul realobebs, rac kategoriebad, cnobiereba saSualebas gvaZlevs
naTesaobis erTad Sekvrisa da mtrebze gamar- SevarCioT da SevinaxoT is stimulebi, romelTa
jvebis winapirobas qmnida. isini, visac ufro analizi, interpretacia da maTze reagireba
adaptirebuli goneba aRmoaCnda da vinc Seqmna gvsurs momavalSi. cnobiereba movlenaTa da
sametyvelo ena da Sromis iaraRebi, gamar- pirovnuli saWiroebisTvis Sesatyvisi da
jvebulni gamovidnen gadarCenisaTvis brZolaSi araSesatyvisi gamocdilebis klasificirebis
da moipoves udidesi jildo _ gadarCnen, saSualebas gvaZlevs zogierTi maTganis arCeviTa
SeinarCunes sicocxle da, sabednierod, is da zogierTis ignorirebiT.
Cvenamdec moitanes (Donald, 1995; Mcphail, 1998). mesame. cnobierebis mesame funqciaa SeCereba,
vinaidan cnobierebam evolucia ganicada, ar alternativebis gaazreba, ganxilva da sxvadasxva
unda gagvikvirdes, rom is uzrunvelyofs sa- SesaZlo Sedegebis warmosaxva warsul codnaze
xeobis gadarCenisTvis saWiro mTel rig fun- dayrdnobiT. es damgegmarebeli anu aRmasruleb-
qciebs (Baars, 1997; Baars & McGovern, 1994; Cheney & eli makontrolebeli funqcia Zlieri survi-
Seyfarth, 1990; Ornstein, 1991). cnobiereba, aseve, lebis daTrgunvis SesaZleblobas gvaZlevs,
mniSvnelovan rols asrulebs pirovnuli da rodesac isini ewinaaRmdegebian moralur, eTikur
an praqtikul miznebs. am saxis cnobierebis
cnobierebis funqciebi

saerTo kulturuli realobebis SeqmnaSi.


gareSe SimSilis SegrZnebis gaCenisTanave, Se-
gadarCenaSi daxmareba saZloa, pirvelive danaxuli sakvebi, magaliTad,
vaSli moviparoT. gvaZlevs ra cnobiereba farTo
biologiuri TvalsazrisiT, savaraudod, cno- droiT perspeqtivas, romelSic unda ganxor-
bierebis ganviTareba miznad isaxavda indivi- cieldes potenciuri qceva, Cven SegviZlia
disaTvis garemodan momdinare informaciis warsulisa da momavlis abstraqtuli reprezen-
miRebasa da am informaciaze dayrdnobiT moq- taciebis moxmoba mimdinare gadawyvetilebebze
medebis saukeTeso da maqsimalurad efeqturi gavlenis mosaxdenad. yovelive zemoT Tqmulidan
gegmis SedgenaSi daxmarebas. Cveulebisamebr, Cven gamomdinare, cnobiereba cxovrebis cvalebadi
193
informaciuli gadatvirTvis safrTxis winaSe moTxovnebis sapasuxod moqnili, adekvaturi
piriqiT, vinaidan mocemuli kulturis adamianebi
mraval msgavs gamocdilebas floben, maT xSirad
realobis amsaxveli msgavsi konstruqtebi uya-
libdebaT. realobis kulturuli konstruqtebi
warmoadgens samyaros Sesaxeb mosazrebaTa er-
Tobliobas, romelsac iziarebs mocemuli
jgufis wevrTa umravlesoba. rodesac
sazogadoebis wevri kulturuli konstruqtis
Sesatyvis realobis pirovnul konstruqts
aviTarebs, mas iRebs kultura da, amave dros,
is Tavad xdeba kulturuli konstruqti.
realobis cnobieri konstruqtebis ur-
TierTmiRebas SeTanxmebul mtkicebulebas uwo-
deben.

saidan
viciT
reaqciebis ganxorcielebis did SesaZleblobas
iZleva. SeTanxmebuli mtkicebulebis funqcia
germanel moqalaqeebs aCerebdnen quCaSi
realobis pirovnuli da kulturuli uSualod damkrZalavi biuros win, an
misgan daaxloebiT 100 metris manZilze.
konstruqtebi
mkvlevrebi varaudobdnen, rom damkrZalavi
ar arsebobs ori adamiani, romelic situaciis biuros TvalTaxedvis areSi yofna ada-
sruliad erTnair interpretacias mogvcemda. mianebSi maTi sasrulobis (mokvdaobis)
Tavi 6 / goneba, cnobiereba da Secvlili mdgomareobebi

realobis personaluri konstruqti warmoadgens gancdas gaamZafrebda da Sedegad ufro


mimdinare situaciebis Cveneul unikalur inter- metad aiZulebda maT SeTanxmebul mtki-
pretacias, romelic zogad codnas, warsuli cebulebaSi eZebnaT komforti. rodesac
gamocdilebis mogonebebs, awmyo moTxovnebs, adamianebi imyofebian mdgomareobaSi,
Rirebulebebs, rwmenebsa da momavlis miznebs romelsac mkvlevrebi „egzistencialur
eyrdnoba. TiToeuli pirovneba garemodan mom- terors~ uwodeben, Teoriis mixedviT,
dinare stimulTa garkveul, sxvebisgan gansxva- adamianebs saerTo, sayovelTao kul-
vebul maxasiaTeblebs uTmobs yuradRebas, rad- turuli rwmenebi da ganwyobebi aerTianebT.
ganac realobis misi pirovnuli konstruqti am mtkicebis Sedegi isaa, rom damkrZavali
unikaluri, Semosuli masalis SerCevis Sedegad biuros xedvis pirobebi individebs maTi
aris warmoqmnili. rodesac realobis pirovnuli ganwyobebis kulturuli normebisadmi
konstruqti SedarebiT stabiluria, Cveni „me~-s ufro miaxloebulad aRqmisken ubiZgebda.
gancda droSi uwyvetobas iZens. am kvlevaSi cdis pirebs sTxovdnen
realobis pirovnul konstruqtTa Soris in- SeefasebinaT, Tu sxva germaneli moqa-
dividualuri gansxvavebebi ufro didia im Sem- laqeebi ramdenad gaiziarebdnen maT
TxvevaSi, rodesac adamianebi izrdebian gan- mosazrebebs saemigracio politikis Secv-
sxvavebul kulturebSi, cxovroben erTi kul- lis Sesaxeb. umciresobaSi myofi indivi-
turis farglebSi gansxvavebul garemoSi an debi konsensusis TavianT Sefasebas 10%-
gansxvavebuli amocanebi dgas maT winaSe da, ze metiT zrdidnen, rodesac isini uSua-
konceptualuri mtkicebuleba (Consensual validation) lod damkrZalavi biuros win imyofe-
_ realobaze cnobieri Sexedulebebis urTierT- bodnen, vidre am dawesebulebidan 100
metrze daSorebulni (Pyszczynski et al., 1996).
194
miRebaa.
fsiqologia Cvens cxovrebaSi

rodis uyalibdebaT bavSvebs cnobiereba

didad albaTuria, rom cxov- asaxuli gamosaxuleba TviTon ze webovan qaRalds. zogierT
rebis garkveul etapze aris? am kiTxvaze pasuxis b a v S v s p i r d a p i r e Te r S i
axalSobilisaTvis, an Zalian gasacemad mkvlevrebi sTxovdnen aCvenebdnen TavianT Tavebs
patara bavSvisaTvis SegexedaT dedebs, rom TavianTi Svile- webovanaTi: maT SeeZloT dae-
da dainteresebuliyaviT: „netav, bisaTvis cxvirze waesvaT pomada naxaT TavianTi webovanqaRal-
ra xdeba mis TavSi?~ xSirad es ise, rom bavSvebs ar scodnodaT diani Tma im saqmianobis pro-
kiTxva gardaiqmneba cnobie- amis Sesaxeb; es iyo laqiani cesSi, riTic iyvnen dakave-
rebis Sesaxeb sakiTxad: rodis cxviris testi (nose dot test). bulni. danarCenebi ki sam-
iwyebs bavSvi sakuTari Tavis, bavSvebi sakmaod adreul asakSi wuTiani Sualedis Semdeg
rogorc aseTis, gacnobierebas? amCneven sarkis zogierT uyurebdnen Canawers: isini
mkvlevrebi fiqroben, rom Tvisebas. magaliTad, 6 Tvemde naxulobdnen sakuTar Tavs
bavSvebi Tavdapirvelad iZenen bavSvebi cdiloben miswvdnen da Tmaze webovani qaRaldiT uax-
subieqtur „me~-s da mxolod Seexon sarkeSi asaxuli gamo- loesi warsulidan. pirvel
amis Semdeg _ obieqtur „me~-s saxulebis nawilebs; mxolod 18 jgufSi bavSvebis orma mesa-
(Lewis, 1991; 1999). Tvis Semdeg bavSvebi ikideben medma moikida Tavze xeli
bavSvebi maSin iZenen xels cxvirze, rodesac cxvirze maSin, rodesac meore jgufSi
subieqtur „me~-s anu subieqtur laqa aqvT (Bertenthal & Fischer, 1978). mxolod erTma mesamedma
TviTcnobierebas, rodesac naTelia, rom am asakamde bavSvebi gaakeTa es. faqtobrivad, mxo-
maTTvis naTeli xdeba, rom ar fiqroben (nebismieri formiT):
isini gamocalkevebulni arian lod 4 wlis asakis Semdeg
„es me var sarkeSi; ra ucnauri bavSvebi axerxeben, rom naxon
sxvebisgan. bavSvs aqvs SesaZ- wiTeli niSani maqvs cxvirze?~
lebloba imisa, rom gare sam- uaxloesi warsulis Canaweri
maSinac ki, roca bavSvebi war-
yaro aqcios cnobieri dakvir- da daiWiron kavSiri Tmis we-
matebiT asruleben laqiani
vebis obieqtad. bovan qaRaldTan. rogorc Cans,
cxviris tests, mainc ar aqvT
bavSvebi maSin iZenen obi- bavSvebisTvis sakmaod rTulia
bolomde „me~-s Camoyalibebuli
eqtur „me~-s anu obieqtur awmyoSi mimdinare movlenis
gancda. maT jer kidev ar aqvT
TviTcnobierebas, rodesac maT Sesaxeb daskvnebis gakeTeba
Camoyalibebuli drois
eZlevaT saSualeba imisa, rom warsulis, Tundac uaxloesi
komponentis mqone obieqturi
TavianTi cnobiereba mimarTon warsulis, reprezentaciebze
„me~-s Sesaxeb idea anu sakuTar
sakuTar Tavze anu, rodesac dayrdnobiT. gagakvirvaT am
Tavze, rogorc warsulSi, aw-
SeuZliaT sakuTari Tavis Sedegebma? Tu yofilxarT 2-3
myosa da momavalSi uwyvetad
cnobieri analizis obieqtad wlis bavSvTan erTad, ge-
arsebulze fiqris unari. la-
qceva. bavSvebs SeuZliaT ga- codinebaT, rom man mSvenivrad
qiani cxviris procedurasTan
iazron, rom „ician, rom ician~ icis, vin aris da ras akeTebs.
an „axsovT, rom axsovT~. bav- adaptaciis Seswavla mkvlevrebs
kvlevis Sedegebi aCvenebs, Tu
Svebis mier obieqturi TviT- „me~-s droSi ganfenilobis
ramdenad realuria bavSve-
cnobierebis SeZenis Sesaxeb kvlevis saSualebas aZlevs
bisTvis daswavla da, Sesa-
klasikuri kvleva eyrdnoba (Povinelli et al., 1996). am kvlevaSi
videofirze iRebdnen 30-42 Tvis bamisad, ramdenad marTlac
sarkesTan qcevas. mkvlevrebs rTulia Cveni, mozrdilebis
ainteresebdaT: rodis iwyebs bavSvebs, rodesac eqsperi-
mentatori Cumad awebebda Tmeb- cnobiereba.
bavSvi mixvedras, rom sarkeSi

kvlevis es Sedegebi adasturebs im daSvebas, grZnobebis SeWris pirobebSi ufro metad esa-
rom individebs SeTanxmebuli mtkicebuleba maT WiroebaT. kulturul rwmenebTan da ganwyobebTan
cnobierebaSi mokvdaobis/sakuTari sasrulobis cnobieri Tanxmobis miReba amsubuqebs am grZno-
bebs. 195
nebis SemuSavebiT. amgvarad, iseTi sityvaTa
cnobierebis funqciebis kvleva wyvilebis seriis warmoTqmis Semdeg, rogoricaa
cnobierebis mravali funqcia moicavs im- ball doze, bell dark da bean deck, cdis pirma SesaZloa
plicitur Sedarebebs, romelic aracnobieri darn boze-is nacvlad SecdomiT barn door war-
rCeba. amitom mravali cnobieri procesi xSirad moTqvas. eqsperimenti amocanisgan damoukidebeli
zemoqmedebs an Tavad ganicdis aracnobieri situaciuri cvladebis Secvlis Sedegad bgeris
procesebis zemoqmedebas. cnobierebis funqciebis garkveuli saxiT cvlilebis albaTobaze cno-
Sesaswavlad mkvlevrebs xSirad ainteresebT bieri an aracnobieri zemoqmedebebis Sefasebis
cnobierisa da aracnobieris mier qcevaze saSualebas iZleva. magaliTad, cdis pirebSi
ganxorcielebul zegavlenaTa Soris gansxva- ufro albaTuri iyo daeSvaT Secdoma bad shock
vebebi. maT mravali meTodi Seqmnes imis saCveneb- (shad bock-is nacvlad), rodesac maT sjerodaT,
lad, Tu rogor zemoqmedeben aracnobieri pro- rom eqsperimentis dros xandaxan mtkivneul
cesebi cnobier qcevaze (Nelson, 1996; Westen, 1998). eleqtrul Soks miiRebdnen (Motley & Baars, 1979).
magaliTad, mkvlevrebi iyeneben laboratori- aseve, mamakac cdis pirebSi meti iyo SecdomiT
ulad gamowveuli predispoziciis Sedegad bge- good lags-is (lood gegs-is nacvlad) warmoTqmis
raTa gadanacvlebis meTods _ SLIP (Spoonerisms of albaToba, rodesac maTTan mimzidveli gareg-
Laboratory-Induced Predisposition _ laboratoriulad nobis eqsperimentatori qali muSaobda. es
gamowveuli winaswari mzaobis spunerizmi) _ Sedegebi wamocdenebis formirebaSi aracno-
imis gansasazRvrad, Tu rogor moqmedebs aracno- bieris wvlilze miuTiTebs.
bieri Zalebi metyvelebaSi wamocdenebis alba- cnobier da aracnobier procesebs Soris
Tobaze (Baars et al., 1992). SLIP procedura eqsperi- urTierTmimarTebis sakvlevi meore gzaa maTi
mentators wamocdenebis gamowvevis saSualebas dapirispireba (Jecoby et al., 1999). ganvixiloT
aZlevs bgeraTa garkveuli paternebis molodi- kvleva, romelSic iqmneba aseTi dapirispireba.
Tavi 6 / goneba, cnobiereba da Secvlili mdgomareobebi

suraTi
4.2

aracnobieri mogo-
nebebis zegavlena
saxelis cnobilad
aRqmaze

196
saidan mimarTebas. ikvleven ra cnobierebis funqciebs,
mkvlevrebi xSirad qmnian paradigmebs cnobier
viciT
da aracnobier procesebs Soris urTierTobebis
cnobieri da aracnobieri procesebi Sesafaseblad da sakvlevad.
erTmaneTis sawinaaRmdegod
ganvixiloT 6.1 suraTze warmodgenili
eqsperimenti: am situaciaSi cdis pirebs
Zili da sizmari
moeTxovebaT miakuTvnon saxeli „adrian
mari~ cnobilTa an ucnobTa kategorias. TiTqmis yoveldRe Tqven ganicdiT cno-
arCevanis gakeTebamde isini xmamaRla ki- bierebis Rrma cvlilebebs: rodesac gadawyvetT,
Txuloben saxelTa grZel sias (sadac „ad- rom Tqveni dRe dasrulda, Tqven ganewyobiT
rian maric~ aris naxsenebi) situaciaSi, ZilisaTvis da sanam gZinavT, ueWvelad xedavT
romelSic ar eZlevaT saxelebze srulad sizmrebs. cxovrebis mesameds ZilSi vatarebT,
koncentrirebis saSualeba. rodesac cdis rodesac kunTebi „paralizebulia~, tvini ki
pirebi waradgenen Tavian daskvnebs, maT sxvadasxva aqtivobebiT aris dakavebuli. am
afrTxileben, rom maT mier wakiTxuli nawils Zil-RviZilis zogadi biologiuri rit-
siidan aravin iyo cnobili pirovneba. am- mis ganxilviT daviwyebT. Semdeg ufro deta-
gvarad, Tu saxeli siidan nacnobi aRmoC- lurad visaubrebT Zilis fsiqologiaze. bolos
ndeboda, isini iZulebulni iqnebodnen is ganvixilavT ZilTan Sewyvilebul ZiriTad
ucnobad CaeTvalaT. axla warmovidginoT, gonebriv aqtivobas _ sizmars da SevecdebiT
rom cdis pirebi miadgnen saxels „adrian gavarkvioT, Tu ra rols asrulebs sizmari ada-
mari~. Tu maT SeuZliaT am saxelis Sesaxeb mianis fsiqologiaSi.
cnobieri mogonebis povna, maT ecodinebaT,
rom is warmodgenil siaSi imyofeboda da,
amgvarad, ityvian, rom „adrian mari~ ar
cirkaduli ritmebi
aris cnobili. Tu isini ver aRmoaCenen
cnobier mogonebas, maT savaraudod eqnebaT yvela cocxali arseba ganicdis dRe-Ramis
zogadi grZnoba imisa, rom „sadRac gau- bunebrivi ritmis zemoqmedebas. Cveni sxeuli
goniaT es saxeli adre~ da ityvian, rom sinqronizdeba drois ciklTan, romelic cir-
„adrian mari~ cnobili saxelia. es fenomeni kaduli ritmis saxeliT aris cnobili: sisxlis
cnobier („Tqvi ara!~) da aracnobier (Tqvi wneva, metaboluri procesebi, guliscemis six-
diax!) procesebs Soris dapirispirebaa. Sire, sxeulis temperatura da hormonaluri
faqtobrivad, cdis pirebi metad midre- aqtivoba Sinagani saaTis mixedviT icvleba
kilni arian Tqvan, rom „adrian mari~ (Moore-Ede et al., 1982). es aqtivobebi, umeteswilad,
cnobili personaa da amiT naTels xdian, dRis ganmavlobaSi, Cveulebisamebr, SuadRiT
rom aracnobieri mexsiereba gavlenas ax- aRweven cxovelqmedebis piks da maqsimalurad
dens maT msjelobaze (Jacoby et al., 1989). mcirdebian RamiT Zilis dros. kvlevebi aCvenebs,
rom organizmSi arsebuli saaTi zustad ar
emTxveva saaTs kedelze: garegani saaTis yovel-
gvari miniSnebebis gareSe, adamianis Sinaganma
Sejameba
Zili da sizmari

„tempis momcemma~ daamkvidra 24.18-saaTiani cikli


cnobiereba gadarCenaSi gvexmareba imiT, rom (Czeisler et al., 1999). mzis amosvla yoveldRiurad
_ amcirebs Semomavali stimulebis nakads; gvexmareba 24-saaTian ciklTan SeguebaSi. mzis
gansazRvravs, Tu romeli stimuli unda iqnes sinaTlis Sesaxeb informacias TvaliT viRebT,
Senaxuli da SesaZlo Sedegebis gaTvaliswinebiT
cirkaduli ritmi (Circadian rhythm) _ organizmis
iZleva moqmedebebis dagegmvis saSualebas. aqtivobis Sinagani saaTiT determinirebuli
cnobiereba, aseve, adamianis realobis pirovnul mdgradi paterni, romelic, Cveulebisamebr, 24
da kulturul konstruqtebs Soris amyarebs an 25 saaTs grZeldeba.
197
magram cirkaduli ritmis maregulirebeli re- mdgomareobaSi xangrZlivad yofna ufro advi-
ceptori ar aris igive, romelic samyaros lia, vidre adre daZineba). rodesac janmrTeli
danaxvis SesaZleblobas gvaZlevs cxovelebi Cxi- moxaliseebi gadaafrines evropidan aSS-Si da
rebisa da kolbebis gareSec (ix. Tavi 4) grZnoben ukan, Cveuli qcevebis aRdgena dasavleTis
sinaTles, rac maT cirkaduli ritmis Senar- mimarTulebiT mogzaurobis Semdeg oridan oTx
Cunebis saSualebas aZlevs (Freedman et al., 1999). dRemde gaxda SesaZlebeli maSin, roca aRmosav-
biologiur da garemos saaTebs Soris gan- leTisken mogzaurobis Semdeg amas 9 dRe das-
svlis gamomwvevi cvlilebebi moqmedebs imaze, Wirda (Klein & Wegmann, 1974).
Tu rogor vigrZnobT Tavs da rogor moviqceviT
(Moore-Ede, 1993). aseTi gansvlebis warmoqmnis yve-
laze dramatuli magaliTebi xangrZlivi mogzau- Zilis cikli
robebis dros xdeba. rodesac adamianebi ga-
cirkaduli ritmis erTi mesamedi qceviT
dafrindebian sxvadasxva drois sartyelSi, maT
uZraobas eTmoba, romelsac Zils vuwodebT.
SeiZleba ganicadon e.w. Jet lag3, anu daerRveT
bevri ram, rac Zilis Sesaxeb aris cnobili,
dReRamuri ritmi; es aris mdgomareoba, romel-
tvinis eleqtrul aqtivobas ukavSirdeba. Zilis
sac axlavs gadaRliloba, dauZleveli Zilia-
kvlevaSi meTodologiuri gardatexa 1937 wels
noba da Sedegad Zil-RviZilis uCveulo ganrigi.
Tavi 6 / goneba, cnobiereba da Secvlili mdgomareobebi

moxda, rodesac gamoiyenes teqnologia, romelic


Jet lag Tavs iCens, radganac Sinagani cirkaduli
mZinare adamianis Tavis tvinis eleqtruli aq-
ritmi vardeba Cveuli droiTi garemos fazidan
tivobis eleqtroencefalogramis (eeg) saxiT Ca-
(Redfern et al., 1994). magaliTad, Cveni sxeuli ambobs,
weris saSualebas iZleoda. eeg uzrunvelyofs
rom Ramis 2 saaTia da, Sesabamisad, mravali
Zilisa da RviZilis periodebSi adamianis Tavis
fsiqologiuri parametris mixedviT funqcioni-
tvinis aqtivobis cvlilebebis obieqtur da
rebis yvelaze pasiuri periodia, rodesac ad-
mimdinare gazomvas. eeg-s saSualebiT mkvlevrebma
gilobrivi dro Cvengan SuadRis Sesabamis aqti-
aRmoaCines, rom Tavis tvinis talRebi icvleba
vobas moiTxovs. Jet lag pilotTa gansakuTrebuli
Zilis ganmavlobaSi da es cvla sistematur,
problemaa _ mniSvnelovan rols asrulebs
Tanmimdevrul da prognozirebad xasiaTs ata-
pilotTa mier daSvebul SecdomebSi, romelic
rebs (Loomis et al., 1937). Zilis sferoSi Semdegi
ubeduri SemTxvevebis mizezi xdeba (Coleman, 1986).
mniSvnelovani aRmoCena iyo Tvalebis swrafi
ra cvladebi zemoqmedeben Jet lag-ze? yvelaze
moZraobis (REM – rapid eye movement) dafiqsireba,
mniSvnelovani cvladia mogzaurobis mimarTu-
romelic garkveuli intervalebiT periodulad
leba da gadakveTil droiT sartyelTa rao-
iCens Tavs Zilis ganmavlobaSi (Aserinsky &
denoba. aRmosavleTisken mogzauroba met Jet lag-
Kleitman, 1953). periods, rodesac mZinare adamians
s qmnis, vidre dasavleTisken, radganac Cveni
ar aReniSneba REM-i, Tvalebis swrafi moZraobis
biologiuri saaTi ufro iolad SeiZleba
gareSe Zils (non-REM anu NREM) uwodeben.
gaxangrZlivdes, vidre Semcirdes, rogorc amas
mogvianebiT vnaxavT, rom REM da NREM Zili
aRmosavleTisken mogzauroba iTxovs (RviZilis
mniSvnelovan funqciebs asruleben Ramis erT-
3
dReRamuri ritmis darRveva ramdenime droiTi erTi umniSvnelovanesi aqtivobisaTvis _ siz-
sartylis swrafad gadakveTis, magaliTad, gadafrenis mrisaTvis.
198 Sedegad.
7 cw/hercamde Tavis tvinis talRebs aCvenebs.
meore fazis manZilze miRebuli eeg-is Zilis
RerZs uwodeben, rodesac eleqtruli aqtivoba
wuTSi 12-16 cw/hercia. Zilis Semdeg or fazaze
(faza 3 da 4) gadavdivarT relaqsirebuli Zilis
Zalian Rrma mdgomareobaSi anu Zalze Rrmad
gvZinavs. Tavis tvinis talRebi neldeba 1-2 cw/
hercamde, mcirdeba, aseve, sunTqvisa da gulis-
cemis sixSire. bolo fazaze isev matulobs
Tavis tvinis eleqtruli aqtivoba da eeg-is Cana-
weri 1 da 2 fazebis Canawers emsgavseba. swored
am fazaze aqvs adgili REM Zils da vxedavT
sizmars (ix. sur. 6.2). (vinaidan REM Zilis dros
Cawerili eeg mRviZari adamianis Canawers hgavs,
REM Zils paradoqsalur Zilsac uwodeben).
Zilis pirveli oTxi fazis gavlas, romelic
mTlianobaSi NREM Zils qmnis, daaxloebiT 90
wT sWirdeba, REM Zili ki daaxloebiT 10 wT-s
grZeldeba. Ramis Zilis ganmavlobaSi am 100
wT-ian cikls 4-6-jer gavdivarT (ix. sur. 6.3).
TiToeul ciklSi Rrma ZilisTvis (3 da 4 faze-
bisTvis) gankuTvnili dro mcirdeba, xolo REM
Zilze daxarjuli dro izrdeba. bolo ciklSi
ukve TiTqmis 1 sT-s vuTmobT REM Zils. mTlia-
suraTi
6.2 nobaSi Zilis 75-80% NREM Zils eTmoba, 20-25%
eeg-is paterni gansxvavebulia Ramis ki - REM Zils.
Zilis sxvadasxva fazaze yvelas ar sZinavs erTnairi xangrZlivobiT.
Zilis TiToeuli stadia Tavis tvinis aqtivobis
miuxedavad imisa, rom adamianebisaTvis arsebobs
Taviseburi paterniT xasiaTdeba. Zilis genetikurad ganpirobebuli saWiroeba,
Zilis realuri `raodenoba~, romelsac iRebs
axla Tvali gavadevnoT Cveni Tavis tvinis TiToeuli individi, cnobieri qmedebebis mniS-
aqtivobas Ramis ganmavlobaSi. rogorc ki da- vnelovan zegavlenas ganicdis. adamianebi aq-
saZineblad mzadebas daviwyebT, eeg daafiqsirebs, tiurad akontroleben Zilis xangrZlivobas
rom Tavis tvinis talRebis sixSirea daaxloebiT sxvadasxva saSualebebiT, rogoricaa gvian
14 cikli wamSi (cw/herci). rodesac komfor- daZineba an maRviZaris gamoyeneba. Zilis xan-
tulad movewyobiT sawolSi da movdundebiT, grZlivobas, aseve, akontrolebs cirkaduli
Tavis tvinis talRebi Senelebas daiwyebs 8-12 ritmi; amitom aris, rom daZinebis dro (anu
cw/hercamde. rodesac CagveZineba, iwyeba Zilis rodis viZinebT) gavlenas axdens Zilis xangrZli-
cikli, romlis TiToeuli faza gansxvavebul vobaze. NREM da REM Zilis adekvaturi, sakma-
eeg-is paterns aCvenebs. pirvel fazaze eeg 3-dan risi raodenobis miReba mxolod maSin aris
SesaZlebeli, rodesac standartirebuli gvaqvs
Zili da sizmari

Tvalebis swrafi moZraoba (Rapid eye movement –


REM) _ im fazis qceviTi gamovlineba, romlis daZinebisa da gaRviZebis dro mTeli kviris
drosac mZinare adamiani sizmrismagvar gonebriv manZilze, dasvenebis dReebis CaTvliT. am Sem-
aqtivobas axorcielebs. TxvevaSi metia albaToba imisa, rom sawolSi
Zili Tvalebis swrafi moZraobis gareSe (Non- gatarebuli dro uaxlovdeba Cveni cirkaduli
REM anu NREM sleep) _ periodi, rodesac mZinare ritmis Zilis fazas.
adamianTan ar fiqsirdeba Tvalebis swrafi Cveni interesis Semdgomi sagania Zilis pa-
moZraoba; xasiaTdeba REM ZilTan SedarebiT ternis is TvalSi sacemi cvlilebebi, romelsac
naklebi sizmrisebri aqtivobiT.
adgili aqvs individis cxovrebis manZilze (ix. 199
suraTi
6.3

Zilis fazebi
Zilis fazebis tipuri
paterni e r Ti Ramis
ganmavlobaSi.

sur. 6.4). am qveyanaze cxovrebas dReSi 16 saaTiani ratom Zili?


ZiliT viwyebT, romlis TiTqmis naxevars REM
adamianebsa da cxovelebSi Zilis fazebis
ZilSi vatarebT. 50 wlis asakSi SeiZleba mxo-
Tanmimdevruli ganviTareba gvafiqrebinebs, rom
lod 6 sT eZinos adamians da mTeli am drois
arsebobs Zilis evoluciuri safuZveli da
mxolos 20% eTmobodes REM Zils. axalgazrdebs,
biologiuri saWiroeba. adamianebi sakmaod
Cveulebriv, 7-8 saaTi sZinavT, romelSic 20%
kargad funqcionireben, rodesac 7-8 saaTi
REM Zils ukavia.
Tavi 6 / goneba, cnobiereba da Secvlili mdgomareobebi

suraTi
6.4

adamianis Zilis
paterni cxovrebis
ganmavlobaSi
grafikze naCvenebia, Tu
rogor icvleba asakis ma-
tebasTan erTad yovel-
dRiuri REM Zilisa da
NREM Zilis procentuli
Tanafardoba. yuradReba
miaqcieT, rom REM Zilis
xangrZlivoba mniSvne-
lovnad iklebs wlebis
matebasTan erTad, xolo
NREM Zilis
xangrZlivobis Semcireba
naklebad mkveTria.

200
sZinavT Ramis ganmavlobaSi (Harrison & Horne, 1996). Soris Tvalebis moZraobis uzrunvelsayofad
ratom sZinavT adamianebs amdeni da ra funqciebs saWiro kavSiris Camoyalibebaze. REM Zili qmnis
emsaxureba NREM da REM Zilis saxeobebi? Tavis tvinis iseT funqcionalur struqturebs,
NREM Zilis ori umTavresi funqcia SeiZleba romlebic aucilebelia motoruli Cvevebis
iyos Senaxva (konservacia) da aRdgena. Zili daswavlisaTvis. REM Zilma, aseve, SeiZleba
cxovelebs gakveuli drois ganmavlobaSi ener- garkveuli roli Seasrulos ganwyobilebisa da
giis dazogvis, Senaxvis saSualebas aZlevs, ro- emociebis SenarCunebaSi. garda amisa, is SeiZleba
desac ar aris sakvebis mopovebis, wyvilis povnis saWiro iyos mogonebebis Senaxvisa da mimdinare
an Sromis aucilebloba (Allison & Cicchetti, 1976; gamocdilebis ukve arsebul mogonebebTan da
Cartwtright, 1982; Webb, 1974). meore mxriv, Zili ganwyobebTan TanxmobaSi moyvanisaTvis (Cartwright,
ramdenime gziT aRdgenis SesaZleblobas aZlevs 1978; Dement, 1976). fsiqologiuri TvalsazrisiT,
sxeuls. Zilis dros sinTezirdeba dRis ganmav- mkvlevrebi fiqroben, rom REM Zili aucile-
lobaSi daxarjuli neirotransmiterebisa da belia NREM Zilis Semdeg Tavis tvinis balansis
neiromodulatorebis saWiro raodenoba, postsi- aRdgenisaTvis: NREM ZilisTvis damaxasiaTebeli
nafsur receptorebs ki mgrZnobelobis optima- Tavis tvinis aqtivobis Cveulma tipma SeiZleba
lur doneze dabrunebis saSualeba eZleva Secvalos Tavis tvinis balansi imgvarad, rom
(Porkka-Heiskanen et al., 1997; Rainnie et al., 1994). kvlevis aucilebeli gaxdes normasTan dabruneba REM
Sedegebi, aseve, mowmobs, rom Tavis tvinis ener- Zilis meSveobiT (Benington & heller, 1994).
giis wyaro xelaxla ivseba NREM Zilis dros
(Benington & Heller, 1995).
Tu Ramis ganmavlobaSi ganvicdiT REM Zilis Zilis darRvevebi
deprivacias, Semdeg Rames CveulebrivTan Seda- mSvenieria, rodesac yovelTvis SegviZlia Ra-
rebiT xangrZlivi REM Zili gveqneba, vinaidan miT kargad daZineba. samwuxarod, mravali ada-
REM Zilic emsaxureba garkveul aucilebel miani itanjeba Zilis darRvevebiT, rac seri-
funqciebs. mTel rig saintereso, Tumca, jerje- ozulad moqmedebs maT pirad cxovrebasa da
robiT arasrulad warmodgenil sargebels REM samsaxureobriv saqmianobaze. darRveul Zils
Zils miakuTvneben (Moffitt et al., 1993). magaliTad, socialuri Sedegebic SeiZleba hqondes. adamia-
rogorc Cans, Cvilobis periodSi REM Zili nebi, romelTa samuSao ganrigi RamiT gadaad-
pasuxs agebs nervul daboloebebsa da kunTebs gilebas saWiroebs, mTeli kviris ganmavlobaSi
erTxel mainc Tvlemen samuSao adgilze.
msoflioSi zogierTi yvelaze seriozuli indus-
triuli ubeduri SemTxveva. magaliTad, Cerno-
bilis katastrofa, gvian saRamos saaTebSi moxda.
ambobdnen, rom es SemTxvevebi imitom moxda, rom
Zilis ukmarisobis gamo pasuxismgebelma perso-
nalma optimalurad ver Seasrula Tavisi fun-
qcia. vinaidan Zilis darRvevebi mniSvelovania
mravali studentis cxovrebaSic, aq maTzec
visaubrebT. teqstis kiTxvisas gaxsovdeT, rom
Zilis darRveva varirebs siRrmis, simwvavis mi-
Zili da sizmari

xedviT; Sesabamisad, darRvevebis mizezic vari-


rebs biologiur Tu fsiqologiur Zalebs Soris.

insomnia
rodesac adamianebi ukmayofiloni arian
TavianTi Zilis odenobiT an xarisxiT, isini
insomniisgan itanjebian. saTanadod daZinebaSi
qronikuli warumatebloba xasiaTdeba swrafad 201
verdaZinebiT, Zilis ganmavlobaSi xSiri adgo- axdens daavadebul individebze (Broughton &
mebiT an diliT adre gaRviZebiT. ukanasknel Broughton, 1994). narkoleptikisTvis gamosavals
gamokiTxvaSi 18 da meti wlis mozrdilebis 58% warmoadgens Tavisi daavadebis bunebis garkveva
aRniSnavs, rom bolo wlis manZilze yoveli da socialuri mxardaWeris jgufSi Sesvla.
kviris ganmavlobaSi ramdenime RamiT an ufro
xSirad ganucdia insomnia (National Sleep Founda-
Zilis apnoe
tion, 2000). insomnia kompleqsuri darRvevaa,
romelsac fsiqologiuri, garemo pirobebi da Zilis apnoe aris zeda sasunTq gzebTan
mravali biologiuri faqtori ganapirobebs dakavSirebuli Zilis darRveva, rodesac adamiani
(Spielman & Glovinsky, 1997). laboratoriul piro- Zilis dros wyvets sunTqvas. rodesac es xdeba,
bebSi insomniis mqone individebis Seswavlisas sisxlSi mcirdeba Jangbadis raodenoba da
maTi realuri Zilis xarisxi da raodenoba gamomuSavdeba damxmare (sasignalo) hormonebi,
mniSvnelovnad icvleboda, normaluri Zilidan rac, Tavis mxriv, aiZulebs adamians, rom
darRveulamde. mkvlevrebma aRmoaCines, rom gaiRviZos da ganaaxlos sunTqva. miuxedavad
insomniis mqone mravali individi, romelic imisa, rom umravlesobasTan iSviaTad gvxvdeba
uZilobas uCioda, realurad Zilis sruliad apnoes aseTi Ramis epizodebi, Zilis apnoeTi
normalur fiziologiur paterns avlenda, daavadebul zogierT adamianTan asamde aseTi
Tumca, es mdgomareoba subieqturad insomniad cikli meordeba yoveli Ramis ganmavlobaSi.
aRiqmeboda da aRiwereboda. aseve, kuriozulia apnoes epizodi zogjer aSinebs mZinare adamians,
aRmoCena, rom Zilis darRvevis mqone zogierTi Tumca, xSirad es epizodi imdenad xanmoklea,
adamiani ar uCivis insomnias (Trinder, 1988). amgvari rom igi ver akavSirebs moWarbebul Zilianobas
gansvla imisa Sedegia, Tu adamianebi rogor am epizodebTan (Orr, 1997). magaliTisaTvis ganvi-
sxvadasxvagvarad axdenen fxizeli Zilis inter- xiloT cnobili fsiqologis SemTxveva, romel-
pretirebas, magaliTad, SeiZleba mocemul ada- sac gamouvleneli Zilis apnoes Sedegad ar
mians fxizeli Zili adrindelTan SedarebiT SeeZlo RviZilis mdgomareobaSi yofiliyo leq-
ufro xSiri da stresuli eCvenebodes da ar ciebisa da mecnieruli Sexvedrebis dros. ro-
axsovdes Rrmad rom eZina. desac mas meuRlem acnoba Ramis darRveuli
Tavi 6 / goneba, cnobiereba da Secvlili mdgomareobebi

qcevis Sesaxeb, man mimarTa Zilis darRvevebis


klinikas, sadac warmatebiT imkurnala da gada-
narkolefsia irCina kariera (Zimbardo, personal communication, 1991).
narkolefsia Zilis darRvevaa, romelic dRis sxva analogiur SemTxvevebSi adamianebi kargaven
ganmavlobaSi perioduli ZiliT xasiaTdeba samuSaos, megobrebs da zogjer meuRleebsac
(Aldrich, 1992). is xSirad katapleqsiasTan4 kom- ki, radganac maTi qceva dRis ganmavlobaSi Zalze
binaciaSi iCens Tavs, ris Sedegadac adamiani darRveulia Ramis periodis darRvevis gamo.
moulodnelad Zirs ecema. narkoleptikebi TiT- Zilis dros apnoe xSiria naadrevad daba-
qmis daZinebisTanave gadadian REM ZilSi. REM debul/dRenaklul axalSobilebSic, romlebic
ZilSi aseTi swrafi gadasvla maT ganacdevinebs xandaxan sunTqvis ganaxlebisaTvis fizikur
da cnobierad aRaqmevinebs sizmris naTel, mkafio stimulirebas saWiroeben. srulad Camoyali-
xatebs, zogjer ki _ SemaSinebel halucinaciebs. bebuli sasunTqi sistemis arqonis gamo aseT
narkolefsia 2000-dan mxolod erT adamianTan
insomnia (Insomnia) - normalurad daZinebis qro-
gvxvdeba. vinaidan narkolefsia gavrcelebulia
nikuli uunaroba; simptomebSi Sedis sirTu-
ojaxebSi, mecnierebi askvnian, rom daavadebas leebi daZinebisas, xSiri gaRviZeba, gaRviZebis
genetikuri safuZveli aqvs (Mignot, 1998). surT Semdeg CaZinebis unaris arqona, diliT adre
ra uecrad Zilad mivardnis gamo uxerxu- gaRviZeba.
lobisaTvis Tavis arideba, narkolefsia xSirad narkolefsia (Narcolepsy) - Zilis darRveva, rome-
uaryofiT socialur da fsiqologiur gavlenas lic xasiaTdeba dRis ganmavlobaSi daZinebis
dauZleveli moTxovnilebiT.
4
katapleqsia _ kunTebis sisuste an kunTebze Zilis apnoe (Sleep apnea) - zeda sasunTq gzebTan
kontrolis dakargva, rac emociur aRgznebas (sicili, dakavSirebuli Zilis darRveva, rac aiZulebs
202 risxva, SiSi, gaoceba an SimSili) axlavs Tan. adamians, rom Zilis dros sunTqva Sewyvitos.
Cvilebs intensiuri Terapiis ganyofilebaSi warmetyvelebis, fizikosebisa da fsiqoanali-
monitorze aerTeben imdeni xniT, ramden xansac tikosebis interesis sferos warmoadgenda, dRes-
grZeldeba problemebi. dReobiT mecnieruli kvlevebis erT-erTi mniS-
vnelovani mimarTulebaa. sizmris kvlevaTa
umravlesoba Zilis laboratoriebSi daiwyo,
dRis Zilianoba
sadac eqsperimentatorebs SeeZloT Tvali
aSS-is Zilis darRvevebis centrebSi mosul edevnebinaT da CaeweraT mZinare adamianis REM
pacientTa umravlesoba dRis ganmavlobaSi da NREM Zilis periodebi. miuxedavad imisa,
moWarbebul Zilianobas uCivis. aSS-Si 1154 rom individebi ufro met sizmrebs yvebodnen,
mozrdilidan 43% miuTiTebs, rom yovelTviurad Tu REM periodSi aRviZebdnen maT, gaRviZebulTa
ramdenime dRe, an ufro xangrZlivi periodi, 80%-Si NREM Zilis drosac aqvs adgili
imdenad eZinebaT, rom irRveva maTi Cveuli dRis sizmrebs. amas mowmobs am periodSi gaRviZebulTa
aqtivobebi; 20% miuTiTebs, rom dRis Zilianoba 54% (Foulkes, 1962). NREM mdgomareobasTan
ramdenime dRis an yovelkvireulad negatiuri dakavSirebuli sizmrebi naklebad xasiaTdeba
movlenaa maTi dRis saqmianobebisaTvis (National emociuri CarTulobis mqone SinaarsebiT. maTSi
Sleep Foundation, 2000). moWarbebuli Zilianoba Warbobs sensoruli xatebiT naklebad datvir-
iwvevs sifrTxilis dakargvas, reaqciis drois Tuli dRis azrebi. Tumca, NREM Zilis siz-
gazrdas da motoruli da kognituri amocanebis mrebis raodenoba izrdeba Zilis darRvevebis
Sesrulebis xarisxis gauaresebas. adreul kvle- SemTxvevaSi da janmrTel mZinare adamianTan
vebSi moWarbebuli Zilianobis mqone pacientTa gviani dilis saaTebSi (Kondo et al., 1989).
TiTqmis naxevari aRniSnavda, rom xvdebodnen imis gamo, rom sizmari aseT mniSvnelovan
avtosagzao SemTxvevebSi, xolo naxevarze mets adgils ikavebs adamianebis fsiqikur cxovrebaSi,
samuSaoze hqonda ubeduri SemTxveva, zog faqtobrivad, yvela kultura mivida erT ki-
SemTxvevaSi seriozulic ki (Roth et al., 1989). Txvamde: aqvs Tu ara am sizmrebs raime mniS-
Zilis deprivaciis darRvevis Sesaxeb doku- vneloba? umravles SemTxvevaSi pasuxia „diax,
menturi filmis Sleep Alert-is momzadebisas fsiqo- aqvs~. amitomac kulturaTa umravlesobaSi
logi jeims maasi aRniSnavda, rom „arseboben arsebobs rwmena, rom ase Tu ise sizmrebs mniS-
adamianebi, romlebic zombebis msgavsad dadian~ vnelovani pirovnuli da kulturuli mniSvne-
(Maas, 1998). man ikvlia pilotebi, romlebic loba aqvs. axla ganvixilavT sizmrebisaTvis
aRniSnavdnen, rom muSaobis periodSi Tvlemdnen mniSvnelobis miniWebis zogierT gzas.
xanmokle periodebiT. maasis mixedviT, damamTav-
rebeli klasebis moswavleTa 30%-mde erTxel
sizmrebis froidiseuli analizi
mainc iZinebs gakveTilze. garkveuli xarisxis
Zilianoba mosalodnelia, rodesac individebis Tanamedrove dasavlur kulturaSi yvelaze
cxovrebis stili an samuSaos Taviseburebani cnobili Teoria sizmrebis Sesaxeb zigmund
xels uSlis sakmaris Ramis Zils. Tumca, moWar- froids ekuTvnis. froidi sizmrebs „warmaval
bebul Zilianobas xSirad fiziologiuri safuZ- fsiqozsa~ da „yovelRameul sigiJes~ uwodebda.
veli aqvs da aseT pacientebs samedicino dax- aseve is sizmrebs „aracnobierisken mimaval
mareba esaWiroebaT (White & Mitler, 1997). samefo gzad~ miiCnevda. sizmrebis analizi
fsiqoanalizis qvakuTxedad aris warmodgenili
mis klasikur naSromSi „sizmrebis interpre-
Zili da sizmari

sizmari: gonebis Teatri tacia~ (1900). froidis mixedviT, sizmris Sinaarsi


Cveni cxovrebis yoveli Cveulebrivi Ramis Zlieri, aracnobieri, gandevnili survilebis
ganmavlobaSi sizmrebis rTul samyaroSi simboluri gamoxatulebaa. es survilebi siz-
vxvdebiT. Tu sizmrebi erT dros mxolod winas- marSi SeniRbuli, dafaruli saxiT gveZleva,
radganac maT ukan iseTi akrZaluli survilebi
dRis Zilianoba (Daytime sleepiness) - moWarbebuli
Zilianoba dRis aqtivobebis dros; Zilis dar-
imaleba, rogoricaa, magaliTad, sapirispiro sqe-
Rvevis centrebSi misul pacientTa ZiriTadi sis mSoblisadmi seqsualuri ltolva. sizmarSi
Civili. ori dinamikuri Zala moqmedebs. esenia survili
203
fsiqologia XXI saukuneSi

24/7 cxovrebis stili da Zili

aTi an oci wlis win cota zrdis sasiamovno saqmianobebis vuyureb televizors, an var
ram iyo, rac SeiZleboda ge- raodenobas. wignis avtorebi internetSi.~ Tqvenc eTanxmebiT
keTebina SuaRamis Semdeg. sa- mzad arian aRiaron, rom qselSi amas?Cven ar vcdilobT, uari
Siano davalebis Sesrulebis mogzaurobis Sewyvetas mizanmi- gaTqmevinoT internetis moxma-
Semdeg moswavleebsa da studen- marTulad erCiaT uZilod yof- rebaze. Cven mxolod gTava-
tebs unda amoerCiaT. _ tele- na. mravali mkvlevris azriT, zobT dakvirvebis Sedegebs,
vizorisTvis eyurebinaT Tu internetis qseli 24/7 arsebobas romlis Tanaxmadac, axal teq-
daeZinaT. amis sapirispirod, XX mxolod auaresebs. isini wlebis nologiebs xSirad uZilobis
saukunis bolo aTwleulma manZilze SfoTavdnen imis gamo, axali mizezebi sdevs Tan.
moitana intenretis arseboba da rom mozardebsa da kolejis uZilobas mravali seriozuli
masTan erTad 24/7 stimulaciis studentebs ar eZinaT sakmarisi Sedegi mohyveba: zogierTi
uzrunvelyofa. dRisa da Ramis drois manZilze (Dement & Vaug- maTgania dabali niSnebi, prob-
nebismier momentSi Cven han, 1999; Wolfson & Carskadon, 1998). lemebi samsaxurSi da avto-
SegviZlia vimogzauroT an miuxedavad imisa, rom eqsper- sagzao SemTxvevebi. metic,
visaubroT (Chat oTaxebSi) in- tebis Tanaxmad, nebismier ada- mecnierebs SeuZliaT iseTi
ternetis saSualebiT. Cven Seg- mians esaWiroeba 8-saaTiani Zi- abebis Seqmna, romelic Zi-
viZlia vasrulebdeT Ramis li, Zilis nacionaluri sazo- lisgan Tavis Sekavebis saSua-
vaxSams berlinSi, koneqtikutSi gadoebis mier 2000 wels Catare- lebas mogvcems, Tumca, vera-
(aSS) da vesaubrebodeT vinmes, buli gamokiTxvis Sedegad feri gaaqrobs Zilis saWiro-
vinc miirTmevs adreul sauzmes gamoirkva, rom 18-dan 29 wlamde ebas. Tqven unda gansazRvroT,
berlinSi, germaniaSi. inter- asakis adamianebSi saSualo maC- Tu ra pirovnuli nabijebi
netis gafarToeba SeiZleba da- venebeli arasodes Tanxvdeba am unda gadadgaT, rom XXI sau-
vaxasiaToT, rogorc Zilisadmi standarts. kviris dReebis man- kune TqvenTvisac ar iqces
Tavi 6 / goneba, cnobiereba da Secvlili mdgomareobebi

adamianebis ambivalenturi (or- Zilze am asakis individTa Zi- uZilobis saukuned.


magi) - siyvaruli-siZulvilis - lis saSualo xangrZlivobaa 6,8
damokidebuleba. adamianebs saaTi; dasvenebis dReebSi, kvi- veb-gverdebi:
uyvarT Zili, radganac das- ris bolos es maCvenebeli 7,8 www.sleepfoundation.org
venebulebi kargad grZnoben Tavs saaTamde izrdeba. ueWvelia, rom Zilis nacionaluri sazoga-
(xolo roca eZinebaT _ saSin- kolejis studentTa umravle- doebis gverdi.
lad). rogorc vnaxavT am TavSi, soba gamocdebTan da sakurso www.stanford.edu/~dement, es
Cvens sxeuls efeqturad fun- naSormebis dawerasTan dakavSi- gverdi Seqmnilia Zilis
qcionirebisaTvis Zili sWirdeba. rebuli stresis gamo kargavs kvlevis pioneris, uiliam de-
Tumca, adamianebs sZulT Zili, Zils (Mutphy & Archer, 1996). Tumca, mentis mier, romelic gvTa-
radganac uamravi sasiamovno ram gamokiTxvaSi monawile 18-29 vazobs didi raodenobiT Zi-
arsebobs, romliTac SeuZliaT wlis asakis adamianTa 55% lis Sesaxeb ZiriTad infor-
dakavdnen RviZilis mdgomare- daeTanxma debulebas: „xSirad maciasa da kavSirebs.
obaSi. interneti mniSvnelovnad mRviZavs gvianobamde, radganac

da cenzura, anu dacva survilisagan. cenzura Sinaarsi realuri istoriis misaRebi versiaa,
axorcielebs dafaruli mniSvnelobis, anu faruli Sinaarsi ki socialurad an pirovnulad
latenturi (faruli) Sinaarsis gardasaxvas miuRebeli variantia, Tumca, ufro realisturia
sizmris manifestirebul (xilul) Sinaarsad; es yovelgvari damaxinjebis gareSe.
ukanaskneli ki damaxinjebis procesis Sedegad froidis mixedviT, sizmris interpretacia
im saxis sizmrad yalibdeba, romelsac xedavs ukumimarTulebiT muSaobas moiTxovs xiluli
mZinare adamiani. Sinaarsis damaxinjebis am pro- Sinaarsidan faruli Sinaarsisken. fsiqoana-
204 cess froidi sizmris muSaobas uwodebs. xiluli litikosisaTvis, romelic sizmrebis analizs
pacientis problemebis garkvevisa da maTi sizmrebis interpretaciisadmi
mkurnalobisaTvis iyenebs, sizmrebi naTels xdis aradasavluri midgoma
pacientis aracnobier survilebs, am survilebTan
dasavlur kulturaSi adamianTa umravlesoba
SeWidul SiSebsa da im dacviTi meqanizmebis
arasodes fiqrobs seriozulad sizmrebis
Taviseburebebs, romelTac iyenebs pacienti
Sesaxeb fsiqologiis fakultetze moxvedramde
survilebsa da SiSebs Soris warmoqmnil fsi-
an Terapiis dawyebamde; mraval aradasavlur
qikur konfliqtTan gasamklaveblad. froids
kulturaSi ki, piriqiT, sizmrebis interpretacia
miaCnda, rom sizmarSi warmodgenili simboloebi
kulturis ganuyofeli nawilia (Lewis, 1995; Ted-
da metaforebi orgvar _ idiosinkrezul _ cal-
lock, 1987). ganvixiloT ekvadoris arCuris tomis
keuli individebisTvis specifikur da univer-
indielTa yoveldRiuri cxovreba (Schlitz, 1997,
salur, mravali maTgani ki seqsualuri xasiaTis
gv. 2):
mqone mniSvnelobas atarebs:
sxva Cveulebrivi dReebis msgavsad,
yuTebi, CanTebi, skivrebi, karadebi da
(soflis) mamakacebi patara wreSi sxdebian...
Rumelebi, aseve, carieli, CaRrmavebuli
isini wina Ramis sizmrebs uyvebian erTma-
sagnebi, gemebi da nebismieri saxis tran-
neTs. sizmrebis gaziarebis es yoveldRi-
sporti ganasaxierebs saSvilosnos. siz-
uri rituali arsebiTia arCuris tomis
marSi oTaxebi, Cveulebriv, qalis simbo-
mcxovrebTaTvis. maT swamT, rom TiToeuli
loa; Tu sizmarSi maTSi Semavali da ga-
sizmari ara mxolod sizmris mnaxveli-
mavali sxvadasxva gzac aris warmodgenili,
saTvis, aramed mTeli tomisTvis aris
maSin interpretacia naklebad iwvevs eWvs...
mniSvnelovani. individualuri gamocdileba
sizmarSi sadac oTaxebis mTel rigs gaviv-
koleqtivis moqmedebas emsaxureba.
liT, bordeli an haremia warmodgenili...
didad albaTuria, rom yovelgvari rTuli aseTi dilis Sekrebebze TiToeuli individi
manqanuri danadgari da aparatura sizmarSi Tavis sizmars hyveba, danarCenebi ki TavianT
genitaliebis simbolizaciaa (da, rogorc interpretacias sTavazoben im imediT, rom
wesi, mamakacis genitaliebis) (Freud, 1900/ miaRweven SeTanxmebas, konsensuss sizmris
1965, gv. 389-391). mniSvnelobis gagebaSi. rwmena imis Sesaxeb, rom
individi sizmars „mTeli tomisTvis~ xedavs,
sizmrebis interpretaciis froidiseuli
ewinaaRmdegeba froidis mier SemoTavazebul
Teoria sizmris simbolikas adamianis fsiqo-
mosazrebas, rom sizmari individis aracnobi-
logiis zogad Teorias ukavSirebs. miuxedavad
erisken mimavali „samefo gzaa~.
imisa, rom mkvlevrebma ver moipoves sizmris
bevr kulturaSi miRebulia, rom adamianTa
faruli da xiluli Sinaarsis Sesaxeb am Teo-
garkveuli jgufi sizmrebis interpretaciis
riis damadasturebeli empiriuli monacemebi,
gansakuTrebul Zalasa da unars flobs. maga-
sizmrebis fsiqologiuri mniSvnelovnebis xaz-
liTisTvis maias indielebi SeiZleba ganvixi-
gasmam mimarTuleba misca sizmris Sinaarsis
loT, romlebic meqsikis, gvatemalas, belazisa
Tanamedrove kvlevebs (Domhoff, 1996; Fisher &
da gondurasis sxvadasxva nawilebSi cxovroben.
Greenberg, 1987).
maias kulturaSi Samanebis funqciaa sizmrebis
faruli Sinaarsi (Latent content) _ froidiseul interpretacia. faqtobrivad, maias zogierT sub-
sizmrebis analizSi sizmris dafaruli azri. jgufSi Samanebs am rolisaTvis maSin irCeven,
Zili da sizmari

xiluli (manifestirebuli) Sinaarsi (Manifest con- rodesac maT esizmrebaT RvTaeba, romelic
tent) _ froidiseul sizmrebis analizSi sizmris SamanTa mowodebas amcnobs maT. am axlad
Sinaarsis zedapiruli mxare, romelic arCeuli Samanebidan momdinareobs religiuri
mowodebulia sizmris realuri mniSvnelobis ritualebis Sesaxeb instruqciebic, romlebsac
SesaniRbad.
isini, Tavis mxriv, sizmris xilvebidan iReben.
sizmris muSaoba (Dream work) _ froidiseul siz- miuxedavad imisa, rom Samanebi da sxva religiuri
mrebis analizSi procesi, romliTac Sinagani figurebi floben sizmrebis interpretaciisTvis
cenzura sizmris farul Sinaarss xilul Si-
saWiro codnas, Cveulebrivi, rigiTi adamianebic
205
naarsad gardaqmnis.
hyvebian da ganixilaven sizmrebs. sizmris kulturuli tradiciis mniSvnelovani kompo-
mnaxvelebs, Cveulebriv, SuaRamisas aRviZeben nentia.
meuRleebi; zogierT tomSi dedebi diliT
ekiTxebian Svilebs sizmrebis Sesaxeb. Cvens
sizmris Sinaarsis fiziologiuri
droSi maias tomis adamianebi samoqalaqo omis
Teoriebi
msxverplad iqcnen sakuTar miwaze; mravali
adamiani daiRupa an devnilad iqca. anTropolog sizmrebis interpretaciisadmi dasavluri Tu
barbara Tedlokis mixedviT, „sizmrebisa da aradasavluri midgomis amosaval wertils war-
xilvebisadmi momatebulma yuradRebam SeaZle- moadgens is faqti, rom sizmari Seicavs infor-
bina maT, rom SeenarCunebinaT kavSiri winapreb- macias, romelsac realuri Rirebuleba aqvs
Tan da wminda miwa, romelzec cxovrobdnen~ calkeuli pirovnebisTvis Tu eTnikuri jgufi-
(Tedlock,1992, gv. 471). saTvis. es mosazreba eWvqveS dgeba biologiuri
mraval iseT aradasavlur kulturul jguf- safuZvlis mqone TeoriebSi. gavixsenoT, rom
Si, sadac pativiscemiT epyrobian sizmrebs, zogierTi mkvlevari Tvlis, rom arsebobs REM
droiTi perspeqtiva arsebiTad gansxvavebulad Zilis fiziologiuri saWiroeba, raTa Tavis
moiazreba. froidis Teoria sizmris interpreta- tvini Tavdapirvel mdgomareobas daubrundes
ciisas warsulze, bavSvobis gamocdilebasa da NREM Zilis dros momxdari cvlilebebis Semdeg
(Benington & heller, 1994). aris Tu ara sizmari
gandevnil survilebzea orientirebuli; mraval
mxolod Tavis tvinis sxva aqtivobebis gverdiTi
sxva kulturaSi ki sizmari momavlis winaswar-
movlena, romelsac ar gaaCnia TavisTavadi
metyvelebad iTvleba (Basso, 1987). magaliTad,
mniSvneloba? ganvixiloT j. alan hobsonisa da
eTiopiisa da sudanis sazRvarTan arsebuli
robert makqarlis (Allan Hobsob & Robert McCarley,
regionis _ ingesanas maRlobis (Ingessana Hills)
1977; Hobson, 1988) mier SemoTavazebuli aqtivacia-
xalxSi dResaswaulebis TariRebis SerCeva
sinTezis modeli. am modelis mixedviT, nervuli
sizmriseuli xilvebis safuZvelze xdeba. re-
signali warmoiqmneba tvinis ReroSi da axdens
ligiuri adgilebis mflobelebs maTi mamebi
Tavis tvinis qerqis ubnebis stimulirebas. es
da sxva winaprebi ecxadebaT sizmrebSi da
eleqtruli ganmuxtva avtomaturad xorciel-
amcnoben, rom „dResaswaulis gamocxadebis
Tavi 6 / goneba, cnobiereba da Secvlili mdgomareobebi

deba daaxloebiT yovel 90 wuTSi erTxel da


droa.~ sxva jgufebi sizmris simboloebsa da
30 wT-is ganmavlobaSi inarCunebs aqtivobas,
maT mniSvnelobaTa Soris kulturulad ganpiro-
riTac aixsneba REM da NREM Zilis ciklebis
bebul sistemebs floben. ganvixiloT centra-
monacvleoba. es ganmuxtvebi aaqtiurebs
luri braziliis kapolos tomis indielTa
winatvinsa da qerqis mimdebare ubnebs da, aqedan
interpretaciebi (Jedrej, 1995, p.104):
gamomdinare, acocxlebs mogonebebsa da indi-
Tu gvesizmreba, rom cecxlSi viwviT, vidis warsul gamocdilebasTan asocirebul
mogvianebiT raime veluri arseba gvikbens, faqtebs. hobsonisa da makqarlis TvalsazrisiT,
magaliTad, oboba an mkbenari mweri. ar arsebobs araviTari logikuri kavSirebi,
rodesac sizmarSi qalebTan gvaqvs Sinagani mniSvnelobebi da koherentuli pater-
seqsi, cxadSi Cven Zalze warmatebulad nebi am eleqtruli „signalebis~ SemTxveviT
viTevzavebT. amofrqvevebs Soris.
rodesac biWi ganmartoebulia da mas mosazreba imis Sesaxeb, rom sizmrebi SemTxve-
esizmreba, rom xeze micocavs, an meores viTi signalebis Sedegia, ewinaaRmdegeba siz-
esizmreba grZeli gza, isini didxans ico- mrebis Sinaarsis kvlevebs (Domhoff, 1999). am
cxleben. aseve iqneba maSinac, rodesac kvlevebis mixedviT, pirvel rigSi, sizmris
gvesizmreba, rom tyeSi farTo mdinareze Sinaarsi didi raodenobiT moicavs mZinare
gadavdivarT. adamianis dRis problemebs. magaliTisTvis
gavixsenoT zemoT ganxiluli kvleva, romelSic
daakvirdiT, rom TiToeuli am interpreta- naCvenebi iyo igive da sapirispiro sqesis me-
ciaTagani momavlisken iyureba. sizmris inter- gobrebis Sesaxeb vaJebisa da gogonebis azrebs
Soris ganxsvavebebi (Richards et al., 1998). msgavsi
206 pretaciisas momavalze orientireba mdidari
sqesobrivi gansxvavebebi gamoavlina 9-15 wlis xSirad xedavs Ramis koSmars, zogjer yovel
mozardTa sizmrebis Seswavlamac (Strauch & RamiTac ki. bavSvebSi, magaliTad, ufro metia
Lederpogen, 1999). sxva tipis Sedegebmac eWvqveS Ramis koSmarebis gamovlenis albaToba, vidre
daayena mosazreba sizmrebis, rogorc mxolod mozrdilebSi (Mindell, 1997). garda amisa,
SemTxveviTi signalebis Sedegebis, Sesaxeb: adamianebs, romelTac iseTi travmuli gamoc-
mozrdil asakSi individis sizmrebis Sinaarsebi dileba aqvT, rogoricaa gaupatiureba an omi,
TiTqmis ucvleli rCeba. sizmrebis eqsperti SesaZloa ganmeorebadi koSmarebi hqondeT, rac
uiliam domhofi (William Domhoff, 1999, gv. 207) maT gadatanili travmuli movlenis zogierTi
fiqrobs, rom „mozrdilebSi wlebisa da aspeqtis gacocxlebas aiZulebs. kolejis
aTwleulebis manZilze sizmrebis Sinaarsebis studentebTan, romelTac san-franciskos didi
ucvleloba ar Seesabameba Teorias, romelic miwisZvra hqondaT gadatanili, orjer meti iyo
sizmars Tavis tvinis qerqis saukeTeso reaqciad Ramis koSmarebis arsebobis albaToba, vidre
miiCnevs, romelic Tan sdevs tvinis Rerodan sakontrolo jgufis studentebTan, romelTac
momdinare SemTxveviTi stimulebis mier pe- ar hqondaT aseTi gamocdileba. amasTan, cxadia,
riodul dabombvas.~ Cven, albaT, Tavad unda rom koSmarebis umravlesoba miwisZvris daman-
vzidoT Cveni sizmrebis tvirTi _ SevecadoT grevel Sedegebs Seexeboda (Wood et al., 1992).
gaRviZebisTanave yoveldRiurad CaviweroT Ramis koSmarebi SeiZleba ganvixiloT Zilis,
sizmrebi da vnaxoT, Tu ramdenad ukavSirdeba rogorc cnobierebis yoveldRiuri cvlilebis,
isini dRis sazrunavs da ramdenad icvleba Tu zeda zRvari. qvemoT visaubrebT im garemoebebze,
ar icvleba maTi Sinaarsebi droTa ganmavlobaSi. romelSic individi mizanmimarTulad cdilobs
sizmrebis kidev erTi saintereso aspeqti: yoveldRiuri gamocdilebis farglebis miRma
drodadro mravali adamianisgan gvsmenia, rom gasvlas.
bevri mniSvnelovani problemis gadawyveta Tu
saintereso axali ideebi sizmarSi mouvidaT
TavSi (Shepard, 1978). gTavazobT mxolod ramdenime
Sejameba
magaliTs frederik kilule gvamcnobs, rom ben-
zinis qimiuri struqtura sizmarSi naxa: gvelis- cirkaduli ritmi gulisxmobs biologiuri
magvarma molukulurma jaWvma uecrad piri Caav- saaTis muSaobas. Tavis tvinis aqtivobis
lo sakuTar kuds da gaCnda rgoli. elas houm paternebi mniSvnelovnad icvleba Ramis Zilis
naxa sizmari: mas Seuties Subebma, romelTac manZilze, rasac Tan axlavs dilasTan miax-
wamaxvilebul mxares naxvreti hqondaT. am loebul yovel axal ciklSi REM Zilis
sizmarma ubiZga mas, rom daesrulebina sakeravi procentuli momateba (NREM Zilis odenobis
manqanis gamogoneba. iseTi kompozitorebi, ro- klebis sapirispirod). adamianisTvis sakmarisi
gorebic iyvnen mocarti da Sumani, aRniSnav- Zilisa da REM da NREM Zilis Tanafardoba
dnen, rom mniSvnelovani musikaluri ideebi asakisa da cxovrebis pirobebis mixedviT ic-
sizmrebSi mosdiodaT. vleba. Zili emsaxureba Senaxvisa da aRdgenis
funqciebs. milionobiT adamiani itanjeba Zilis
iseTi darRvevebisgan, rogorebicaa insomnia,
Ramis koSmarebi
narkolefsia, Zilis apnoe da dRis Zilianoba.
Tu sizmari gvaSinebs imiT, rom umweoni mraval kulturaSi swamT sizmris Sinaarsis
vxdebiT, an situacia Cvens kontrols aRar mniSvnelovnebis. sizmrebis interpretaciis
Zili da sizmari

eqvemdebareba, maSin Tqven Ramis koSmari dag- yvelaze cnobili dasavluri Teoria zigmund
sizmrebiaT. adamianTa umravlesobisaTvis Ramis froids ekuTvnis. sizmrebis interpretacia
koSmarebi SedarebiT iSviaTia. 220 studentisgan Zalze gavrcelebulia aradasavlur kultu-
Semdgar SerCevaSi, romlebic iwerdnen sizmrebs, rebSi, sadac miRebulia, rom sizmris simboloebi
yoveldRiurad Ramis koSmarebis saSualo misi mnaxvelis momavlis Sesaxeb informaciis
sixSire (orkviriani periodis mixedviT) iyo daax- matarebelia. zogierTi fiziologi mkvlevari
loebiT 24 erTi wlis manZilze (Wood & Bootzin, fiqrobs, rom sizmris Sinaarsi Tavis tvinis
1990). Tumca, zogierTi adamiani gacilebiT SemTxveviTi signalebidan momdinareobs, magram 207
am mosazrebas ewinaaRmdegeba sizmris eyrdnoba winmswreb kvlevas, romelmac
Sinaarsebis analizis kvlevebi. Ramis koSmarebs aCvena, rom REM Zilis zogierTi Tvalebis
gansakuTrebiT SemaSinebel sizmrebs uwodeben. moZraoba Tanxvdeba mZinare adamianis
mzeris mimarTulebas. aqedan gamomdinare,
mkvlevrebi sTxovdnen dakvirvebadi siz-
mrebis gamocdilebis mqone adamianebs, rom
cnobierebis Semcvleli ganexorcielebinaT Tvalebis nebismieri
mdgomareobebi (gaazrebuli, mizanmimarTuli) moZraobebis
calkeuli paternebi, rodesac isini
gaacnobierebdnen, rom sizmars xedavdnen.
nebismier kulturaSi adamianebs ar akmayo-
dagegmili Tvalebis moZraobis signalebi
filebT fxizeli cnobierebis Cveulebrivi
Cndeboda REM Zilis deteqtoris Cana-
cvlilebebi. maT ganaviTares garkveuli teq-
werebSi da amiT xdeboda demonstrireba
nikebi, romliTac SesaZlebeli xdeba cnobie-
imisa, rom eqsperimentis monawileni mar-
rebis nacnobi mdgomareobebis miRma gasvla da
Tlac dakvirvebad sizmrebs xedavdnen REM
cnobierebis Secvlil mdgomareobebSi gadasvla.
Zilis periodSi (LaBerge et al., 1981).
zogierTi aseTi praqtika individualuria,
rogoricaa, magaliTad, rekreaciuli prepara-
tebis miReba; zogierTi ki, rogoricaa garkveuli dakvirvebadi sizmrebis gamowvevis mravali
religiuri praqtika, warmoadgens cnobieri meTodi arsebobs. magaliTad, dakvirvebadi
gamocdilebis Cveuli sazRvrebidan gasvlis sizmrebis zogierT kvlevaSi mZinare adamianebs
jgufur mcdelobas. Cven mimovixilavT iseT ukeTeben specialur saTvales, romelSic REM
sxvadasxva gamocdilebas, romelSic cnobierebis Zilis dafiqsirebisas wiTeli sinaTle inTeba.
Secvlili mdgomareobebi mTeli rigi procedu- cdis dawyebamde monawileebma iswavles, rom
rebiT miiRweva. wiTeli sinaTlis gamoCenisas unda gaacnobieron,
rom sizmars xedaven (LaBerge & Levitan, 1995).
acnobiereben ra, rom sizmars xedaven da, amasTanave,
dakvirvebadi sizmrebi isev sZinavT, cdis pirebi dakvirvebadi sizmrebis
Tavi 6 / goneba, cnobiereba da Secvlili mdgomareobebi

mdgomareobaSi gadadian, romelSic SeuZliaT


aris Tu ara SesaZlebeli, vacnobierebdeT,
TavianTi sizmrebis gakontroleba, maTi Si-
rom sizmars vxedavT, rodesac vxedavT sizmars?
naarsebis warmarTva pirovnuli miznebis Se-
dakvirvebadi sizmrebis Teoriis momxreebi
sabamisad da TavianTi mimdinare survilebis
gvaCveneben, rom cnobierebis SenarCuneba sizmris
Sesabamisad sizmris dasruleba. dakvirvebadi
xedvis procesSi swavlebadi da regularuli
sizmris naxvis SesaZlebloba matulobs, Tu
praqtikiT gavarjiSebadi unaria, romelic
mZinare adamians sjera, rom SesaZlebelia aseTi
mZinare adamians sizmris mimarTulebis kon-
sizmrebi da regularulad iyenebs maT gamomwvev
trolis saSualebas aZlevs (Gackenbach & LaBerge,
teqnikas (LaBerge & Rheingold, 1990). iseTi mkvlevari,
1988; LaBerge & DeGarcia, 2000).
rogoricaa, magaliTad, stefan labergi, amtkicebs,
rom sizmrebis „arakontrolirebad~ movlenebze
saidan kontrolis ganmtkiceba jansaRi qcevaa, radganac
es zrdis TviTdarwmunebulobis xarisxs da axdens
viciT individisaTvis dadebiTi gamocdilebis gene-
rirebas. Tumca, zogierTi Terapevti, romelic
dakvirvebadi sizmrebis eqsperimentuli
sizmrebis analizs pacientis problemebis ukeT
realoba
gagebis mizniT iyenebs, ewinaaRmdegeba aseT pro
stefan labergma da misma kolegebma dakvirvebadi sizmrebi (Lucid dreaming) - Teoria,
ganaviTares meTodologia, romelic dak- romlis Tanaxmadac, sizmris xedvis procesis
virvebadi sizmrebis realobis gadamow- cnobieri aRqma daswavladi unaria, romelic
mebis saSualebas iZleva. demonstracia iZleva sizmris mimarTulebisa da Sinaarsis
208 kontrolis saSualebas.
Zili aranairad ar monawileobs hipnozSi, Tu
ar CavTvliT imas, rom zogjer Rrmad relaq-
sirebuli adamianebi garegnulad Zilis magvar
mdgomareobaSi imyofebian (Tu adamians marTlac
sZinavs, maSin is ar reagirebs hipnozze). ufro
zustad Tu ganvsazRvravT, hipnozi aris cno-
bierebis Secvlili mdgomareoba, romelic
xasiaTdeba zogierTi adamianis gansakuTrebuli
unariT _ moaxdinos STagonebaze reagireba,
rasac Tan axlavs aRqmis, mexsierebis, moti-
vaciisa da TviTkontrolis gancdis cvlilebebi
(Orne, 1980). imyofebian ra hipnotur mdgomareobaSi,
monawileebi momatebuli STagonebadobiT
xasiaTdebian hipnotizioris STagonebis mimarT
_ isini xSirad grZnoben, rom maTi qceva yovel-
gvari ganzraxvisa da cnobieri Zalisxmevis ga-
reSe xorcieldeba (Hilgard, 1968).
mkvlevrebi xSirad ver aRweven Tanxmobas
hipnozis dros moqmedi fsiqologiuri meqa-
nizmebis Taobaze (Kirsch & Lynn, 1995, 1998).
zogierTi adreuli Teoriis mixedviT, hipnozis
zemoqmedebis qveS myofi individebi transis
mdgomareobaSi gadadian, romelic didad
gansxvavdeba fxizeli cnobierebis mdgomare-
obisgan. sxva Teoriebis Tanaxmad, hipnozi sxva
araferia, Tu ara momatebuli motivacia.
arsebobs Teoriebi, romelTa azriT hipnozi
socialuri roluri TamaSis nairsaxeoba, pla-
cebo reaqciis saxeobaa hipnotizioris mowo-
cedurebs, radgan es procedurebi arRvevs nebis dasamsaxureblad (ix. Tavi 2). faqtobrivad,
sizmris bunebriv mimdinareobas. mkvlevrebma gamoricxes mosazreba imis Sesaxeb,
rom hipnozi gansakuTrebul, transismagvar

cnobierebebis Semcvleli mdgomareobebi


cvlilebebs iwvevs cnobierebaSi. Tumca, vina-
hipnozi idan individebs hipnoturi zegavlenis gareSec
SeuZliaT hipnoturi mdgomareobisaTvis dama-
sazogadoebaSi garcelebulia azri, rom
xasiaTebeli qceviTi paternebis ganxorcieleba,
hipnotiziori mZlavr Zalas flobs mis nebayof-
lobiT Tu uneblie monawileebze. ramdenad naTeli xdeba, rom hipnozs motivaciuri an
placebo procesebis garda sxva damatebiTi
marTebulia es mosazreba hipnozis Sesaxeb? ra
efeqtebic gaaCnia. hipnoturi stimulaciisa da
aris hipnozi, ra mniSvnelovani niSnebiT
xasiaTdeba da rogoria misi sasargeblo/ hipnobilurobis ganxilvis Semdeg aRvwerT mis
zogierT efeqts.
validuri fsiqologiuri gamoyeneba? termini
hipnozi hipnos-idan, berZnul miTologiaSi
Zilis RmerTis saxelidan, momdinareobs. Tumca, hipnoturi stimulacia da
hipnobiluroba
hipnozi (Hypnosis) - cnobierebis Secvlili mdgo-
hipnozi hipnoturi stimulaciiT (hypnotic in-
mareoba, romelic xasiaTdeba Rrma modunebiT
(relaqsaciiT), STagonebisadmi mimReblobiT da duction) iwyeba. es aris mosamzadebel aqtivobaTa
aRqmis, mexsierebis, motivaciisa da TviTkon- erToblioba, romelsac minimumamde dahyavs
trolis cvlilebebiT. garegani gamRizianeblebi da monawileebs mxo-
209
lod SeTavazebul stimulebze amaxvilebinebs
yuradRebas da STaagonebs, rom isini cnobierebis
gansakuTrebul mdgomareobaSi gadasasvlelad
emzadebian. mosamzadebeli aqtivobebi gulis-
xmobs garkveuli gamocdilebis warmodgenas an
movlenebisa da reaqciebis vizualizacias.
ganmeorebadi praqtikis SemTxvevaSi mosam-
zadebeli procedurebi daswavlili signalis
funqcias iZens, Sesabamisad, monawileebi swrafad
gadadian hipnotur mdgomareobaSi. STagonebis
tipuri procedurebi moicavs Rrma relaqsaciis
mdgomareobis SeTavazebas, Tumca zogierTi
suraTi
6.5
adamiani iseTi aqtiuri, qmediTi stimulaciiTac
pirvelad gamowveuli hipnozis done
hipnotizirdeba, rogoricaa velosipediT
siarulis warmodgena (Banyai & Hilgard, 1976). grafiki gviCvenebs hipnoturi zemoqmedebis qveS pir-
velad moxvedrili 533 individis Sedegebs. hipnobi-
hipnozis scenuri warmodgenebi gviqmnian
luroba stanfordis hipnoturi damyolobis 12-de-
STabeWdilebas, rom hipnozis Zala hipnoti- bulebian skalaze gaizoma.
ziorisgan momdinareobs, Tumca, hipnozis erTad-
erTi umniSvnelovanesi faqtoria monawilis hipnobiluroba SedarebiT stabiluri maxasia-
unari Tu „niWi~ imisa, rom hipnozs daeqvemde- Tebelia. mozrdilebSi es maCvenebeli, faqtob-
baros. hipnobiluroba gviCvenebs, Tu ra xaris- rivad, ucvleli rCeba 10 wlis ganmavlobaSi
xiT eqvemdebareba individi hipnoturi reaqciebis sxvadasxva dros Catarebuli gazomvebis dros
gancdis standartul instruqciebs. arsebobs (Morgan et al., 1974). kolejSi hipnobilurobis tes-
individualur gansxvavebaTa farTo speqtri, tirebaSi monawile 50 cdis pirs (qalebi da
STagonebadobis sruli arqonidan totalur kacebi) 25 wlis Semdeg Cautarda ganmeorebiTi
STagonebadobamde. testireba da miRebuli Sedegebi mniSvnelovnad
suraTi 6.5 gviCvenebs kolejis studentTa korelirebda (koeficientiT 0.71) adrindel
Tavi 6 / goneba, cnobiereba da Secvlili mdgomareobebi

procentul ganawilebas hipnobilurobis xaris- monacemebTan (Piccione et al., 1989). bavSvebi ufro
xis mixedviT, rodesac maT pirvelad gaiares STagonebadni arian, vidre mozrdilebi; hipno-
hipnoturi stimulaciis testi. ras niSnavs am turi STagonebadoba maqsimums aRwevs mozar-
skalaze „maRali~ an „Zalian maRali~ maCvene- dobis periodSi da Semdeg mcirdeba. arsebobs
beli? testis dasrulebis Semdeg hipnotiziori garkveuli monacemebi hipnobilurobis geneti-
iZleoda posthipnotur instruqciaTa serias, kuri determinantebis Sesaxeb. kerZod, identuri
romelic TiToeuli individis qcevas Seexeboda. tyupebis maCveneblebi ufro uaxlovdeba erTma-
rodesac hipnotiziori eubneboda, rom maTi neTs, vidre araidenturi tyupebis (Morgan et al.,
gaSlili xelebi rkinis naWrad iqceoda, Zalze 1970). miuxedavad imisa, rom hipnobiluroba Seda-
hipnotizirebuli individebi ver axerxebdnen rebiT stabiluria, is ar korelirebs arc erT
xelebis moxras. Sesabamisi instruqciis SemTxve- iseT pirovnul maxasiaTebelTan, rogoricaa mim-
vaSi maT SeeZloT xeli gaeqniaT ararsebuli ndobloba an konformuloba (Fromm & Shor, 1979;
mwerisaTvis. aseve, Zalze hipnotizirebul indi- Kirch & Lynn, 1995). metic, hipnobiluroba moiazrebs
videbs ar SeeZloT „ara~-s niSnad Tavis gaqneva, hipnotur mdgomareobaSi mTlianad CarTvis
Tu hipnotiziori eubneboda, rom maT aRar unikalur kognitur unars.
SeeZloT amis gakeTeba. hipnobilurobis „daba-
li~ maCveneblis mqone studentebi TiTqmis ar
hipnozis efeqtebi
avlendnen msgavs reaqciebs.
hipnobilurobis gazomvis proceduris
hipnobiluroba (Hypnotizability) - aCvenebs, Tu ra aRwerisas saubari gvqonda hipnozis zogierT
xarisxiT eqvemdebareba mocemuli individi stan- standartul efeqtze: hipnoturi zemoqmedebis
dartul hipnotur STagonebas.
210 qveS individebi reagireben motoruli SesaZleb-
lobebisa (magaliTad, maT xelebs ver xridnen) xdeba. namdvilad hipnotizirebuli indi-
da perceptuli gamocdilebis (magaliTad, maT videbi gamocdilebaTa farTo speqtrs aRwe-
eCvenebodaT buzebi) Sesaxeb miTiTebebze. Tumca, ren: isini TavianT realur gamocdilebas-
rogor unda davrwmundeT, rom es qcevebi Tan miaxloebul gancdebs ufro hyvebian,
hipnozis gansakuTrebuli SesaZleblobebidan vidre imas, risi gagonebac surs maTi azriT
momdinareobs da ar aris monawilis Zlieri eqsperimentators ( Reed et al., 1996).
survili, rom daimsaxuros hipnotizioris mo-
woneba? am mniSvnelovan kiTxvaze pasuxis gasa-
am SemTxvevaSi simuliantebi arasworad
cemad mkvlevrebi xSirad atareben eqsperimentebs,
varaudoben, rom rac unda ganecadaT, realuri
romelSic erTmaneTs adareben da upirispireben
hipnozi iyo. aseTi tipis eqsperimentebidan
namdvilad hipnotizirebul individebsa da
naTeli xdeba, Tu konkretulad ra damoukidebeli
simuliantebs.
wvlili Seaqvs hipnozs adamianis gamocdilebaSi.
hipnozis erT-erTi Rirebuleba, romelzec
ar kamaToben, tkivilis Semcirebis unaria
saidan (hipnoturi analgezia). Cveni goneba winaswari
viciT ganWvretiTa da SiSiT aZlierebs tkivilis
stimulebs. am fsiqologiuri efeqtis Semcireba
hipnozi metia, vidre simulacia
hipnoziT aris SesaZlebeli (Chaves, 1999). tki-
eqsperimentSi studentTa ori jgufi vilis kontroli sxvadasxva hipnoturi STa-
monawileobda. erTi jgufi realurad iqna gonebiT miiRweva: sxeulis mtkivneuli nawilis
hipnotizirebuli. meore jgufs hipnozis araorganulad (xis an plastikatisgan gake-
simulirebis instruqcia misces: pirveli Tebulad) an mTliani sxeulisgan gancal-
eqsperimentatoris instruqciis Tanaxmad, kevebulad warmodgena, gonebis ganTavisufleba
maT unda moetyuebinaT meore eqsperimen- sxeulisgan da drois sxvadasxvagvarad `dama-
tatori da daerwmunebinaT igi, rom mar- xinjeba~. adamianebs maSinac ki SeuZliaT
Tlac hipnotozirebulni iyvnen. amis tkivilis gakontroleba, rodesac yvela azri
Semdeg orive jgufs waredgina tonebis da warmodgena gandevnilia cnobierebidan
seriebi da moeTxova am tonebis simaRlis (Hargadon et al., 1995). hipnozi gansakuTrebiT
Sefaseba. eqsperimentis mniSvenlovani Rirebulia qirurgiuli pacientebisaTvis, ro-
nawili iyo moTxovnis instruqcia, romel- melTanac SeuZlebelia sruli anesTeziis miR-
Sic cdis pirebs eubnebodnen, Tu ra unda weva, dedisTvis fiziologiuri mSobiarobis
ganecadaT (Reed et al., 1996, p.143).

cnobierebebis Semcvleli mdgomareobebi


dros da simsivniani pacientebisTvis, romlebic
daavadebasTan da mis mkurnalobasTan dakavSi-
isini, visac erTjerze metad waredgina
rebul tkivilTan gamklavebas swavloben. TviT-
toni, midrekilni iyvnen hipnotur mdgo-
hipnozi (autohipnozi) tkivilis kontrolisadmi
mareobaSi darCenisken, rac mniSvnelovnad
saukeTeso midgomaa, radganac pacients tkivilis
amcirebs maT mier gagonili bgeris inten-
gamoCenisTanave SeuZlia kontrolis gaZliereba.
sivobas. Tqven, albaT, am bolo cdaze isev
erT-erT kvlevaSi ikvlies metastazuri simsivnis
hipnotur mdgomareobaSi dabrundebiT da
mqone 86 qali, romlebic tkivils TviThipnoziT
amitom Zalze mcire bgeras gaigonebT.
akontrolebdnen. aRmoCnda, rom maTTan tkivili
savaraudoa, rom is saerTodac ver gaigo-
orjer naklebi iyo, vidre sakontrolo jgufSi
noT.
(Spiegel et al., 1989).
mkvlevrebi tkivilis Semcirebis faqtebiT
Tu hipnozis yvela efeqts eqsperimen-
aCveneben, rom hipnozis efeqtebi scildeba
tatoris moTxovnebis Sesabamisad indi-
monawileTa eqsperimentatoris an Tavad maTi
vidis moqmedebis survils mivawerT, unda
molodinebis Sesabamisad moqcevis survils.
movelodeT, rom hipnotizirebuli da simu-
Zalze hipnotizirebad individebTan tkivilis
lianti monawileebi msgavsad unda asru-
Semcireba hipnoturi STagonebiT ufro efeqtu-
lebdnen moTxovnebs, realurad ki ase ar 211
rad miiRweva, vidre tkivilis Semamcirebeli es mxolod im pirovnebis an pirovnebaTa
sxva teqnikebiT (Miller & Bowers, 1993). hipnobilurobis Sedegia, romelic hipnoturi
zemoqmedebis qveS imyofeba. hipnozSi yofna ar
niSnavs pirovnuli kontrolis dakargvas;
saidan
faqtobrivad, hipnozSi yofnis gamocdileba
viciT individs kontrolis gavarjiSebis axali gzebis
daswavlis saSualebas aZlevs _ hipnotiziori
hipnozi amcirebs tkivils
SeiZleba mwvrTnels SevadaroT, romelic
moxaliseebs Camouyalibes kunTebis au-
wvrTnis subieqts, romelic axorcielebs qcevas.
taneli tkivili. individebis mier tkivi-
es yvelaferi kargad unda gvaxsovdes, rodesac
lis amtanoba eqsperimentTa sam seriaSi vuyurebT scenaze gaTamaSebul sanaxaobas, sadac
izomeboda: (1) Zalze mamotivirebeli
adamianebi ucnaur qmedebebs axorcieleben
instruqciebiT; (2) hipnoturi analgeziis
hipnoturi zemoqmedebis qveS. scenis hipno-
gamowveviT da (3) placebo kafsulis tiziori imiT qmnis cocxal sanaxaobas, rom
gadaylapviT, romelic cdis pirebs eZle-
egzgibicionisturi maxasiaTeblebis mqone ada-
odaT, rogorc tkivilis momxsneli. (1) da
mianebs sxvebis TandaswrebiT iseT qcevebs
(2) seriebs Soris gansxvaveba hipnozis im axorcielebinebs, rasac adamianTa umravlesoba
efeqtis Sefasebis saSualebas iZleoda,
arasodes ar gaakeTebda. mkvlevrebisa da
romelic cdis piris mier instruqciaTa
TerapevtebisaTvis hipnozi warmoadgens teqnikas,
kargad Sesrulebis survilisgan damouki- romliTac SesaZlebelia cnobierebis SesaZ-
deblad miiRweoda. (2) da (3) seriebs Soris
leblobebis gamokvleva da modificireba.
gansxvaveba imis demonstrirebis saSualebas
iZleoda, rom hipnozi placebo efeqtze
metia. eqsperimentatorma, romelic atarebda meditacia
testirebas, ar icoda, Tu romel cdis
aRmosavluri mravali religia da tradi-
pirebs hqondaT miRebuli placebo kafsula
ciuli fsiqologiuri mimdinareoba muSaobs
da arasworad egona, rom yvela hipnoturi
cnobierebis gamocalkevebaze yoveldRiuri,
Tavi 6 / goneba, cnobiereba da Secvlili mdgomareobebi

analgeziis qveS iyo. aRmoCnda, rom 24 cdis


aqtualuri safiqralebisgan. isini cdiloben
piridan naxevari cdis pirebisa Zalzed
mentalur da spiritualur „me~-ze Sinagani
hipnobilurebi iyvnen, danarCen naxevars
fokusirebis miRwevas. meditacia warmoadgens
ki dabali maCvenebeli hqonda hipnobilu-
cnobierebis Secvlis formas, romelic mowo-
robis skalaze.placebo abebi mniSvnelovan-
debulia Rrma simSvidis mdgomareobis miRwevis
wilad amcirebda tkivils yvela monawiles-
saSualebiT sakuTari Tavis Sesaxeb codnisa da
Tan, motivaciuri instruqciebis xarisxi-
subieqturi keTildReobis, kargad yofnis
sagan damoukideblad. amasTan, hipnozis mo-
gaRrmavebisTvis. meditaciis dros pirovneba
lodini tkivilis Sesamcireblad, aseve,
SeiZleba fokusirdebodes da iwesrigebdes
yvela monawilesTan iZleoda mniSvnelovan
sunTqvas, iRebdes garkveul pozebs (iogas po-
efeqts – placebo molodinis efeqti. Tumca,
zebi), minimumamde dahyavdes garegani stimulacia,
Zalze hipnobilur monawileebSi tkivilis
axdendes specifikuri mentaluri xatebis generi-
amtanoba hipnoturi analgeziis gamowvevis
rebas an aTavisuflebdes gonebas yovelgvari
periodSi gacilebiT meti iyo, vidre nak-
azrisagan.
lebad hipnobilurebTan da vidre sxva
garkveulwilad sakamaTod rCeba meditaciis
nebismier danarCen mdgomareobaSi _ hipnozi
gazomvadi efeqtebi. kritikosTa TvalsazrisiT,
ar iyo mxolod placebo (McGlashan et al.,
TiTqmis ar arsebobs fsiqologiuri sxvaoba
1978).

meditacia (Meditation) - cnobierebis Secvlis for-


dabolos erTi SeniSvna hipnozis Sesaxeb: ma, romelic mowodebulia TviTcnobierebis Sem-
hipnozis Zala ar momdinareobs hipnotizioris cirebis saSualebiT sakuTari Tavis Sesaxeb
codnisa da TviTSegrZnebis gaumjobesebisaTvis.
212 gansakuTrebuli SesaZleblobidan Tu unaridan;
akrZalvebisgan. zogierTi mkvlevari fiqrobs,
rom meditaciis regularuli praqtika afarToebs
gonebis farglebs dasavluri fsiqologiis mier
aRiarebuli sazRvrebs miRma da mis Sedegad
SesaZlebelia gazomvadi inteleqtisa (IQ; ix.
Tavi 10) da kognituri unarebis (Cranson et al.,
1991) maCveneblis zrda. meditaciis wamyvani
budisti maswavlebeli naT hani (Nhat Hanh, 1991)
gvirCevs, gavacnobieroT sakuTari sunTqva,
ubralod davakvirdeT Cven irgvliv arsebul
garemos da davgegmoT yoveldRiuri moqmedebebi,
rac fsiqologiuri wonasworobisken maval
gzaze dagvayenebs.

halucinaciebi
uCveulo pirobebSi SesaZloa adgili hqondes
cnobierebis damaxinjebas, rodesac individi
xedavs an esmis is, rac awmyoSi realurad/
obieqturad ar aris mocemuli. halucinacia
aris naTeli aRqma, romelic Cndeba obieqturi
stimulaciis ararsebobis pirobebSi; es aris
individis Secvlili realobis mentaluri kon-
normalur „TvaldaxuWul~ modunebul mdgo- struqcia. halucinaciebi gansxvavdeba ilu-
mareobasa da meditaciis konkretul proce- ziebisgan, romelic realuri stimulis percep-
durebs Soris (Holmes, 1984). Tumca, meditaciis tuli damaxinjebaa. ganvixiloT suraTi 6.6.
damcvelebi amtkiceben, rom meditaciis realuri masze adamianTa umravlesoba samkuTxeds xedavs,
fiziologia SeiZleba daxasiaTdes, rogorc Tumca, is „realurad~ ar aris gamosaxuli. am
mSvidi sifxizle anu minimaluri sxeulebrivi
aRgznebis, magram maqsimaluri cnobierebis
mdgomareoba (Dillbeck & Orme-Johnson, 1987; Morrell,
1986). amrigad, meditacia, sul mcire, Seamcirebs

cnobierebebis Semcvleli mdgomareobebi


SfoTvas, gansakuTrebiT maTTan, visac stresul
garemoSi uwevs funqcionireba (Anderson et al.,
1999; Shapiro et al., 1998). Tumca, meditaciuri praq-
tikis mizani gacilebiT metia, vidre Tavis
droebiTi daRweva daZabulobisgan. meditaciis
praqtikosebis Tanaxmad, rodesac aseT praqtikas
regularuli xasiaTi aqvs, meditaciis zogierT
formas xelewifeba cnobierebis gaZliereba,

6.6
gaciskrovnebis miRwevaSi daxmarebis gaweva imiT, suraTi
rom individs saSualeba misces nacnobi sagnebis
axleburad danaxvisa da aZlevs aRqmisa da es iluziaa da ara halucinacia!
azrovnebis ganTavisuflebis SesaZleblobas
miuxedavad imisa, rom realurad ar arsebobs,
avtomaturi, kargad daswavlili paternebis adamianTa umravlesoba am suraTze samkuTxeds
xedavs. halucinaciebis SemTxvevaSic adamianebi
halucinacia (Hallucinations) - mcdari aRqma, rome- ararsebuls aRiqvamen, Tumca halucinaciebi
lic Cndeba obieqturi gamRizianeblis arar- individebis cnobierebis Secvlili mdgomare-
obidan warmoiqmneba da ara perceptuli proce-
sebobis pirobebSi.
sebisgan. 213
faqts halucinacias ver vuwodebT, radganac,
rogorc avxseniT mexuTe TavSi, samkuTxedi Cven religiuri eqstazi
mier samyaros aRqmis normaluri procesebis meditacia, locva, marxva da spiritualuri
Sedegad „Cndeba~. Cven ver gavaqrobT am komunikacia religiuri gamocdilebis gaZli-
iluzorul samkuTxeds imiT, Tu gavixsenebT, erebas, intensifikacias emsaxureba. uiliam
rom is ar aris realuri. iluziisgan gansxva- jemsisaTvis (1902) religiuri gamocdileba war-
vebiT, halucinaciebi individualuri gamocdi- moadgens unikalur fsiqologiur gamocdilebas,
lebaa, romelsac ar iziareben igive situaciaSi romelic xasiaTdeba movlenebis erTaderTobisa
moxvedrili sxva adamianebi. zogierTi halu- da dakavSirebulobis, gamocdilebis realu-
cinacia xanmoklea; Tu pirovneba sakuTari robisa da mkafioobis gancdiT, agreTve komu-
TavisTvis halucinaciis ararealurobis swrafad nikaciis unaris arqoniT, sxva sityvebiT rom
dafiqsirebas SeZlebs realobasTan misi dapiris- vTqvaT, mTliani gamocdilebis xasiaTiT. mra-
pirebiT, halucinaciuri gancda savaraudod vali adamianisaTvis religiuri gamocdileba
dasruldeba. Tumca, zog SemTxvevebSi individebi namdvilad ar warmoadgens maTi Cveulebrivi
ver axerxeben halucinaciebis „realurobis~ cnobierebis nawils.
daZlevas da es halucinaciebi maT cxovrebaze TiTqmis ar moiZebneba apalaCias wminda
zemoqmedeben (Siegel, 1992). aCrdilis (Holy Ghost) tomis xalxis religiur
halucinaciebs xels uwyobs momatebuli gamocdilebaze ufro Zlieri religiuri gamoc-
agznebadoba, intensiuri saWiroebis mdgomareoba dileba. maTi rwmenebi da qcevebi cnobierebis
an SemaSinebeli azrebis gandevnis uunaroba. unikalur formas qmnis, romelic maT gansakuT-
isini maSinac Cndeba, rodesac tvini uCveulo, rebuli qcevebis ganxorcielebis saSualebas
iSviaTi gamRizianeblis zemoqmedebas ganicdis, aZlevs. RvTismsaxurebisas maT Sxamiani gvelebi
magaliTad, maRali sicxis, epilefsiuri gulyris da cecxli uWiravT xelSi, svamen striqninis
an Sakikis dros; aseve, mZime gonebrivi aSlilo- sawamlavs. am qcevebisTvis mosamzadeblad usmenen
bis mqone pacientebTan, romelnic ise reagireben grZel qadagebebs da monawileoben xmamaRal,
Sinagan mentalur movlenebze, TiTqos isini yuradRebis mimzidvel simRerebsa, velur
garegani sensoruli gamRizianeblebi iyos. trialsa da cekvebSi:
Tavi 6 / goneba, cnobiereba da Secvlili mdgomareobebi

xSirad halucinaciebs iseTi fsiqoaqtiuri


enTuziazmi SeiZleba Zaladobis zRvars
nivTierebebic iwvevs, rogoricaa LSD da peioti
miuaxlovdes... wevrebi Wylopineben da ir-
da, aseve, halucinaciebi axlavs alkoholze
uaris Tqmas mwvave alkoholizmis SemTxvevebSi
(aseT halucinaciebs delirium tremens-s uwodeben,
DTs). am qimiurad gamowveuli halucinaciebis
arsebobas tvinze nivTierebaTa pirdapiri zemoq-
medeba uwyobs xels.
zogierT kulturul da religiur garemoSi
halucinaciebi sasurveli da mniSvnelovani
movlenaa (Siegel, 1992). am pirobebSi halucinaciebi
mistikur xilvad, gamocxadebad aRiqmeba, rac
maT mnaxvels gansakuTrebul statuss aniWebs.
amgvarad, sxvadasxva garemo pirobebSi
spiritualur ZalebTan aSkara kontaqtis erTi
da igive mkafio aRqma SeiZleba ganixilebodes,
rogorc sulieri avadmyofobis an rogorc
gansakuTrebuli niWis maniSnebeli. xSirad aseTi
gonebrivi statusis Sefaseba Tanabrad aris
damokidebuli rogorc damkvirveblis Sefasebaze,
ise Tavad perceptuli gamocdilebis Sinaarsze.
214
xevian da glosolaliis (lingvistur Si- Tavi socialur situaciebSi an ganicadon cno-
naarss moklebuli xelovnurad Seqmnili bierebis Secvlili mdgomareobebi. as welze
ena) gaurkvevel, eqstazur „axal enaze~ meti xnis win uiliam jemsi, romlis citirebac
metyvelebaze gadadian... maTi xelebi Cven ukve ramodenimejer movaxdineT, rogorc
erTmniSvnelovnad civia, cecxlis xelSi amerikaSi fsiqologiis damfuZneblis, aRwerda
daWeris Semdegac ki. es situacia SesaZloa cnobierebis Semcvlel nivTierebebze mis mier
Tanxvdebodes sxva religiur kulturebSi Catarebul eqsperimentebs. azotis oqsidis
arsebuli transuli mdgomareobebis kvle- SesunTqvis Semdeg jemsi aRniSnavda, rom „am
vebis monacemebs. es mexsierebis arqoniT, mdgomareobis umniSvnelovanesi momentia Zlieri
TiTqmis sensoruli amneziiTac SeiZleba metafizikuri iluminaciis moWarbebuli aR-
aixsnas, ris sailustraciod mkvlevrebs magznebeli SegrZneba. WeSmariteba TiTqmis
gvelebisa da cecxlis xelSi mWerTa ma- uxilavi movlenebis siRrmeSia da amavdroulad
galiTebi mohyavT (Watterlond, 1983, gv. 53, 55) Riaa dakvirvebisaTvis. goneba myisierad da
TvalSisacemi sisxartiT wvdeba arsebulis
gvelis xelSi damWerTa religiuri jgufis
yvela logikur mimarTebas da amis analogi ar
wevrebis fsiqologiurma kvlevam aCvena, rom
moiZebneba normalur cnobierebaSi; ver gavav-
isini kargad adaptirebuli, gawonasworebuli
lebT paralels normaluri cnobierebis fun-
adamianebi arian, romlebic jgufSi yofniT
qcionirebasTan~ (James, 1882, p.186). amgvarad, cno-
Zlier fsiqologiur da socialur mxardaWeras
bierebis Seswavlisadmi jemsis interesi cno-
iReben. „sulis momaswaveblebis~ ritualSi mo-
bierebis TviTgamowveuli Secvlili mdgo-
nawileoba „maTTvis personaluri jildos tol-
mareobis kvlevamde gafarTovda.
fasia, romelsac maTi cxovrebis verc erTi
cnobierebis Secvlis mizniT nivTierebebis
aspeqti ver gautoldeba~ (Watterlond, 1983).
gamoyenebis popularizacia aldos haqslis (Aldos
Huxley, 1954) publikaciis _ „aRqmis karibWis~ gamoq-
veynebis Semdeg daiwyo. haqsli sakuTar cnobie-
cnobierebis Semcvleli
rebaze meskaliniT eqsperimentirebda. misi wignis
nivTierebebi gamosvlidan ramdenime aTwleulis Semdeg, 1998
adamianebi antikuri xanidan iyenebdnen wels Catarebuli gamokiTxvis Sedegebis mixed-
sxvadasxva nivTierebebs realobis aRqmis viT, romelSic 12 wlidan zemoT asakis daaxlo-
Sesacvlelad. arsebobs arqeologiuri mona- ebiT 25 500 moqalaqe monawileobda, aSS-is mo-
cemebi, rom aSS-is samxreT-dasavleTsa da meq- qalaqeTa 6,2% aRniSnavda, rom ukanaskneli erTi
sikaSi 10 000 wlis manZilze uwyvetad iyenebdnen wlis manZilze miRebuli hqonda erTi an meti
„Rrma Zilis marcvlebs~ (sophora seed) anu akrZaluli nivTiereba (Substance Abuse and Mental

cnobierebebis Semcvleli mdgomareobebi


meskalis5 marcvals. antikuri actekebi ludSi Health Services Administration - SAMHSA, 1999). sixSire
azavebdnen meskalis marcvlebs. antikuri xanidan gacilebiT maRali iyo gviani mozardobis asakSi:
moyolebuli, CrdiloeT da samxreT amerikis 16-17 wlis mozardebis 16,4% da 18-20 wlis mo-
mcxovreblebis ritualebis nawils Seadgenda zardebis 19,9% aRniSnavda narkotikebis romelime
Teonanaqtalis, fsilocibis sokos gadaylapva, tipis moxmarebas. garda amisa, SerCevis 51,7%
romelic „RmerTebis sxeulis~ saxeliTac aris gamokiTxvamde erTi wlis ganmavlobaSi xandaxan
cnobili. am sokos mcire dozebi naTel iRebda alkohols, 27,7% ki - eweoda sigarets. es
halucinaciebs iwvevs. monacemebi xsnis imas, Tu ratom dgas auci-
dasavlur kulturebSi narkotikebi garTo- leblobiT mecnierTa dRis wesrigSi narkotike-
basTan, dasvenebasTan ufro asocirdeba, vidre bis gamoyenebis mizezebisa da Sedegebis kvleva.
jgufur sakralur ritualebTan. adamianebi mTel
msoflioSi iReben narkotikebs, raTa modundnen,
damokidebuleba da miCveva
gaumklavdnen stresebs, Tavi aaridon arsebuli
realobis usiamovnebebs, komfortulad igrZnon fsiqoaqtiuri nivTierebebi qimiuri naerTebia,
romelic cnobieri aRqmis droebiTi SecvliT
215
5 zegavlenas axdens mentalur procesebsa da
erTgvari narkotiki.
qcevaze. xvdebian ra tvinSi, ejaWvebian sinafsis mimarT ganviTardes. nivTierebaze damokidebu-
receptorebs da garkveuli reaqciebis blo- lebis Sedegad adamianis cxovrebis stili
kirebas an stimulirebas axdenen. amiT safuZ- imdenad fokusirdeba narkotikis miRebis ir-
vlianad cvlian tvinis sakomunikacio sistemas, gvliv, rom izRudeba an mcirdeba misi fun-
zemoqmedeben aRqmaze, mexsierebaze, guneba- qcionirebis SesaZlebloba. garda amisa, nar-
ganwyobilebasa da qcevaze. mocemuli nivTie- kotikis miRebis yoveldRiuri Cvevis Sesanar-
rebebis gaxangrZlivebuli gamoyenebis Sedegad Cuneblad da danaxarjebis dasafarad xSirad
viTardeba tolerantoba, anu imave efeqtis ubiZgebs nivTierebaze damokidebul individs
misaRwevad ufro da ufro meti doza xdeba qurdobisken, yaCaRobisken, prostituciisken an
saWiro (tolerantobis zogierT fsiqologiur narkotikebiT vaWrobisken. dResdReobiT
safuZvelze me-7 TavSi visaubrebT). toleran- narkotikebze miCvevis Tanmxlebi yvelaze mo-
tobas Tan sdevs fiziologiuri damokidebuleba, makvdinebeli safrTxea hipodermuli nemsebis
procesi, romlis drosac organizmi eCveva da Tanaziari moxmarebis Sedegad SidsiT daavadebis
damokidebuli xdeba mocemul nivTierebaze, saSiSroeba; intravenuri narkotikebis momxma-
nawilobriv imitom, rom narkotikis xSiri arse- reblebma sruliad gauazreblad SeiZleba
bobiT, SemcvelobiT gamoifiteba neirotran- `gauziaron~ organizmis siTxe imaTac, visac es
smiterebi. tolerantobisa da damokidebulobis momakvdinebeli daavadeba aqvT.
tragikuli Sedegia miCveva. adamians, romelic mozardebi emociuri stresebisgan Tavis daR-
miCveulia mocemul nivTierebaze, organizmSi wevisa da yoveldRiur stresorebTan gasam-
esaWiroeba narkotiki da Tu nivTiereba ar aris klaveblad akrZaluli nivTierebebis gamoyenebis
damangreveli, mtkivneuli simptomebiT (kankali, Semdeg xangrZlivi uaryofiTi SedegebiT itan-
oflianoba, gulisreva da alkoholis arar- jebian.
sebobis zogierT SemTxvevaSi ki sikvdili) itan-
jeba.
Tu individi mocemuli nivTierebis gamoyene- saidan
bas imdenad sasurvelad da sasiamovnod miiCnevs, viciT
rom viTardeba swrafva, Zlieri survili (miCvevis
Tavi 6 / goneba, cnobiereba da Secvlili mdgomareobebi

an miCvevis gareSe), mdgomareobas fsiqologiur nivTierebebis borotad gamoyenebis


damokidebulebas uwodeben. fsiqologiuri Sedegebi
damokidebuleba SeiZleba nebismieri nivTierebis mozardebis mier narkotikebis moxma-
rebis rvawliani kvleva 1976 wels daiwyo.
fsiqoaqtiuri nivTierebebi (Psychoactive drugs) - gamokvlevaSi monawileobda damamTavre-
qimiuri naerTebi, romelic cnobieri aRqmis beli klasis 1634 moswavle los anjele-
droebiTi SecvliT zegavlenas axdens mentalur sidan. sruli yovelwliuri monacemebi
procesebsa da qcevaze.
Seikriba 739 monawileze. maT Soris 10%-
tolerantoba (Tolerance) - situacia, romelic ze naklebi regularulad an qronikulad
nivTierebis xangrZlivi gamoyenebis Sedegad
moixmarda narkotikebs, 10%-ze naklebs ki
iqmneba, rodesac igive efeqtis misaRwevad in-
divids ufro da ufro meti doza sWirdeba. saerTod ar hqonda narkotikebTan aranairi
Sexeba. miRebuli Sedegebis dayofa oTx
fiziologiuri damokidebuleba (Psysiological de-
pendence) - procesi, rodesac organizmi eCveva jgufad gaxda SesaZlebeli (Newcomb &
da damokidebuli xdeba mocemul nivTierebaze. Bentler, 1988; Stacy et al., 1991):
miCveva (Addiction) - mdgomareoba, rodesac orga- narkotikis yoveldRiuri moxmareba
nizmi iTxovs narkotiks, raTa funqcionireba uaryofiTad moqmedebda pirovnul da so-
SeZlos, mis arqonaze yovelgvari fizikuri da cialur adaptaciaze, arRvevda urTier-
fsiqologiuri reaqciebis gareSe; xSirad Tan Tobebs, amcirebda swavlis potencials,
sdevs tolerantobasa da damokidebulobas. zrdida kriminals Zaladobis gareSe da
fsiqologiuri damokidebuleba (Psychological de- xels uwyobda dezorganizebul azrov-
pendence) - narkotikis fsiqologiuri saWiroeba nebas.
an survili.
216
Zlieri nivTierebebi, rogoricaa sinamdvilisgan gamocalkevebulad grZnobs Tavs.
stimulatorebi da narkotikebi, zrdida halucinogenuri nivTierebebi moqmedeben tvinSi
suiciduri da TviTdamangreveli azrebis specifikur receptorul ubnebze, qimiur neiro-
sixSires da amcirebda socialur mxar- transmiterze _ serotoninze (Aghajanian & Marek,
daWeras, riTac xels uwyobda martoobas. 1993).
nivTierebis efeqtebi icvleboda maTi kanafi fsiqoaqtiuri efeqtis mqone mcenarea.
tipisa da kombinirebuli gamoyenebis Sesa- misi aqtiuri ingredientia THC, romelic
tyvisad. ase, magaliTad, kokaini zrdida napovnia rogorc haSiSsa (mcenaris dafxvnili
konfrontacias da asustebda axlo urTier- fisi) da, aseve, marixuanaSi (mcenaris gamxmari
Tobebs, Tumca, fsiqologiuri da fizikuri foTlebi da yvavilebi). THC-s SesunTqviT
janmrTelobisaTvis yvelaze damangrevel gamowveuli gancdebis buneba damokidebulia
efeqts Zlieri nivTierebebisa da sigaretis dozirebaze: mcire dozebi iwvevs msubuq, sa-
kombinacia iZleoda. siamovno gabruebas, didi dozebi ki _ xangrZliv
moulodneli iyo, rom mozardebTan, halucinogenur reaqciebs. regularuli gamo-
romlebic zomierad iRebdnen alkohols yenebis SemTxvevaSi aRiniSneba eiforia, kargad
da sxvas arafers (aranair narkotiks), aRi- yofnis gancda, sivrcisa da drois aRqmis rRveva
niSneboda momatebuli socialuri integ- da, ra Tqma unda, sxeulidan gasvlis gancdebi.
racia da TviTpativiscema. es mozardebi Tumca, konteqstidan gamomdinare, SesaZloa
Tavis TanatolebTan SedarebiT ukeTesad negatiur efeqtsac hqondes adgili _ SiSi, SfoTva
adaptirebulni SeiZleba yofiliyvnen. da dabneuloba. mkvlevrebma wlebis manZilze
icodnen, rom kanafinoidebi, marixuanas aqtiuri
qimiuri naerTebi, Semakaveblad moqmedebs tvinis
specifikur receptorebze; es kanafinoiduri
fsiqoaqtiur nivTierebaTa saxeebi
receptorebi hipokampSi, anu mexsierebaze pasuxis-
gavrcelebuli fsiqoaqtiuri nivTierebebis mgebel Tavis tvinis ubnebSia ganlagebuli.
nusxa mocemulia 6.1 cxrilSi (me-16 TavSi sxva mxolod bolo aTwleulSi iqna nakvlevi axlad
tipis fsiqoaqtiur nivTierebebze visaubrebT, aRmoCenili anandamidi _ neirotransmiteri,
romlebic fsiqikuri aSlilobebis dasaZlevad romelic, aseve, Semakavebel efeqts axdens igive
gamoiyeneba). Cven mokled mimovixilavT, Tu rogor receptorebze (Di Marzo et al., 1994; Staht, 1998). ami-
aRwevs TiToeul klasSi Semavali nivTierebebi tomac aRweven kanafinoidebi cnobierebis Semcv-
maTTvis damaxasiaTebel fiziologiur da lel efeqts anandamidisadmi (tvinSi bunebrivad
fsiqologiur gavlenas; garda amisa, SevexebiT arsebuli nivTierebisadmi) mgrZnobiare tvinis

cnobierebebis Semcvleli mdgomareobebi


nivTierebebis borotad gamoyenebis pirovnul ubnebze. garda amisa, mecnierebma aRmoaCines,
da socialur Sedegebs. rom Sokoladi Seicavs nivTierebas, romelic
cnobierebis yvelaze fundamentur cvli- gavlenas axdens tvinis mier anandamidis mox-
lebebs iwvevs nivTierebebi, romlebic halu- marebaze (di Tomaso et al., 1996) Sokoladis
cinogenebis an fsiqodelikebis saxeliT aris molekulebma SeiZleba Seakavos kanafinoiduri
cnobili. es nivTierebebi cvlis rogorc ga- receptorebi an zemoqmedeba moaxdinos nervuli
regani samyaros, ise Sinagani cnobierebis aRqmas. reaqciebis zomaze. es molekulebi ar aris aR-
rogorc dasaxelebidan Cans, es nivTierebebi moCenili TeTr SokoladSi, riTac SeiZleba
xSirad iwveven halucinaciebs da `me~-sa da avxsnaT is faqti, rom adamianebs ufro xSirad
`ara me~-s Soris sazRvrebis gaqrobas. oTxi undebaT rZisa da Savi Sokoladi.
yvelaze cnobili halucinogenia meskalini opiatebi, rogoricaa heroini da morfini,
(miiReba kaqtusisgan), fsilocibini (miiReba Trgunavs fizikur mgrZnobelobasa da gamRizia-
sokosgan) da LSD da PCP (sinTezirdeba neblebze sapasuxo reaqciebs. heroinis intra-
laboratoriebSi). PCP, anu angelozis mtveri, venuri miRebis Tavdapirveli efeqtia siamov-
iwvevs gansakuTrebulad ucnaur disociaciur nebaSi gadaSveba _ yvela safiqralisa da sxeu-
reaqciebs, romlis drosac adamians ekargeba lebrivi moTxovnebis gacnobierebis adgils ei-
tkivilis SegrZneba, ibneva da garSemo arsebuli foriis grZnoba ikavebs. heroinis moxmareba 217
cxrili
6.1
fsiqoaqtiuri nivTierebebi: samedicino gamoyeneba, xangrZlivoba da
damokidebuleba
efeqtis damokidebuleba
samedicino gamoyeneba xangrZlivoba
(saaTebSi) fsiqologiuri fiziologiuri
opiatebi (narkotikebi)
morfini tkivilgamayuCebeli 3-6 maRali maRali
heroini kvlevis procesSi 3-6 maRali maRali
kodeini tkivilgamayuCebeli,
xvelis aRmkveTi 3-6 zomieri zomieri
haluciogeni
LSD ara 8-12 ara ar aris cnobili
PCP (penciklidini) veterinaruli
anesTetiki varirebs ar aris cnobili maRali
meskalini (peioti) ara 8-12 ara ar aris cnobili
fsilocibini ara 4-6 ar aris cnobili ar aris cnobili
kanafi (marixuana) qimioTerapiis
Tanmxlebi gulisrevis
aRmkveTi 2-4 msubuqad zomieri ar aris cnobili
depresantebi
barbituratebi sedatiuri, Zilis
(magaliTad, wamali, anesTetiki,
seqonali) antikonvulsanti 1-16 zomierad maRali zomierad maRali
benzodiazepini SfoTvis Semamcire-
(magaliTad, valiumi) beli, sedatiuri,
Zilis wamali,
antikonvulsanti 4-8 msubuqad zomieri msubuqad zomieri
alkoholi antiseptiki 1-5 zomieri zomieri
Tavi 6 / goneba, cnobiereba da Secvlili mdgomareobebi

stimulatorebi
amfetamini hiperkinezia, narko-
lefsia, wonis kon-
troli 2-4 maRali maRali
kokaini ara 1-2 maRali maRali
nikotini nikotinis saReWi
rezini mowevisTvis
Tavis dasanebeblad varirebs msubuqad maRali zomierad maRali
kofeini wonis kontroli,
stimulanti mwvave
respiratoruli
sirTuleebisas,
analgetiki 4-5 ar aris cnobili zomieri

xSirad iwvevs miCvevas. me-3 TavSi aRvniSneT, romelic tvinSi bunebrivad arsebuli niv-
rom tvini Seicavs endorfinebs (endogenur Tierebebis msgavsi qimiuri TvisebebiT xasiaT-
morfinebs), romelic mZlavr zegavlenas axdens deba. rodesac nervuli receptorebi xelovnulad
guneba-ganwyobilebaze, tkivilsa da siamovnebis stimulirdeba cnobierebis Semcvleli nivTie-
gancdaze. opiumisa da morfinis msgavsi nar- rebebiT, tvini kargavs faqiz balanss.
kotikebi tvinis igive receptorul ubnebs depresantebSi Sedis barbituratebi da,
ikavebs (Harrison et al., 1998; Reisine, 1995). amrigad, gansakuTrebiT AaRsaniSnavia, alkoholi. am
opiatebi da marixuana (rogorc zemoT aRiniSna) nivTierebebs axasiaTebT gonebrivi da fizikuri
imitom aRweven maTTvis damaxasiaTebel efeqtebs, aqtivobis daTrgunva (Seneleba) centralur
218 rom isini Seicaven iseT aqtiur komponentebs, nervul sistemaSi nervuli impulsebis gadacemis
zemoqmedebs GABA-s aqtivobaze (De Witte, 1996).
mcire dozis SemTxvevaSi alkoholma SeiZleba
gamoiwvios relaqsacia da mozrdilTa reaq-
ciebis siswrafis mcired gaumjobeseba, Tumca,
organizms mxolod mcire odenobis alkoholTan
SeuZlia gamklaveba. didi raodenobiT alkoholi
xanmokle periodSi iwvevs centraluri nervuli
sistemis gadatvirTvas. avtosagzao da ubeduri
SemTxvevebi 6-jer ufro xSiria adamianebTan,
romelTa sisxlSic 0,10% alkoholis Semcve-
lobaa, vidre maTTan, visTanac es maCvenebeli
2-jer naklebia. alkoholuri intoqsikaciis
meore Sedegi, romelsac wvlili Seaqvs ubedur
SemTxvevebSi, Tvalis gugebis gafarToebaa, rasac
Tan sdevs RamiT xedvis problemebi. rodesac
sisxlSi alkoholis Semcveloba 0,15% aRwevs,
adgili aqvs momatebul negatiur zemoqmedebas
azrovnebaze, mexsierebasa da gansjis unarze,
rasac Tan axlavs emociuri arastabiluroba
da motoruli koordinaciis rRveva.
alkoholis moxmareba umTavresi socialuri
problemaa aSS-Si. alkoholTan dakavSirebuli
avtokatastrofebi 15-25 wlis adamianTa sikv-
dilianobis wamyvani mizezia. rodesac smis
Sekavebis an Semcirebis saSualebiT. depresan- raodenoba da sixSire zemoqmedebs samsaxurze,
tebis moqmedebis efeqti, nawilobriv, miiRweva auaresebs socialur da ojaxur urTierTobebs
sinafsebSi nervuli komunikaciisTvis xelis da seriozul problemebs uqmnis janmrTelobas.
SewyobiT, sadac gamoiyeneba GABA neirotras- aseTi viTarebis Sesatyvisi diagnozia alko-
miteri (Dehaney & Sah, 1999; Malizia & Nutt, 1995). GABA holizmi. fizikuri damokidebuloba, toleran-
xSirad nervuli gadacemebis Semakaveblis fun- toba da miCveva _ es yvelaferi xangrZlivi
qcias asrulebs, riTac aixsneba depresantebis intensiuri smis fonze viTardeba. zogierTi
Semakavebeli efeqtebi. barbituratebi Zalze individisTvis alkoholizmi smaze uaris Tqmis

cnobierebebis Secvlili mdgomareobebi


saxifaTo SeiZleba iyos. 15-wlian kvlevaSi unaris arqonasTan asocirdeba; zogierTisTvis
gamovlinda, rom narkotikebis dozis gadametebis ki, alkoholizmi gamoixateba ramodenime Wiqis
SemTxvevaTa daaxloebiT naxevari barbitu- Semdeg smis SeCerebis unaris arqonaSi. 1998
ratebze modioda (Howard, 1984). yvelaze xSirad wels Catarebuli gamokiTxvis monacemebis
daniSvnadi depresantebi, rogoricaa valiumi Tanaxmad, 18-25 wlis respodentTa 13,8%-s aRe-
da qsanaqsi, mniSvnelovanwilad xasiaTdeba niSneboda intensiuri sma, anu isini svamdnen 5
miCvevis ganviTarebis SesaZleblobiT (Miller, 1999). da met Wiqas erT jerze/dalevaze yovel xuT
alkoholi iyo erT-erTi pirveli fsiqo- an met dReSi erTxel erTi Tvis ganmavlobaSi
aqtiuri nivTiereba, romelic farTod gamoiye- (SAMHSA, 1999), Tumca, yvela asakis respodentTa
neboda uxsovari droidan. misi gavlenis qveS saSualo maCvenebeli mamakacebTan (9,7%) gaci-
myofi adamianebi sulelebi, xmaurianebi, megob- lebiT maRali iyo, vidre qalebTan (2,4%).
rulebi da enawylianebi xdebian; zogierTi stimulatorebs, rogoricaa amfetamini da
maTgani agresiuli da moZalade xdeba, zogi ki kokaini, aRgznebisa da eiforiis mdgomareobis
iTrguneba da depresiul gancdebSi iZireba. gamowvevis mizniT iReben. stimulatorebi
mkvlevrebma dRemde ar ician, Tu konkretulad moqmedeben tvinSi iseTi neirotrasmiterebis
rogor moqmedebs alkoholi tvinze, Tumca, sxva donis momatebiT, rogoricaa norepinefrini,
depresantebis msgavsad, rogorc Cans, isic serotonini da dopamini. magaliTad, stimula- 219
torebi akaveben tvinSi im molekulebis moqme- romelic Tavs kargad gvagrZnobinebs raime
debas, romelTac, Cveulebriv, dopamini gamohyavs kargis/sworad gakeTebis Semdeg; rac gvagrZno-
sinafsebidan (Giros et al., 1996). kokainiT xangrZlivi binebs, rom yvelaferi wesrigSia _ fenomeni,
sargebloba iwvevs cvlilebebs tvinis siamov- romelic xels uwyobs gadarCenas. samwuxarod,
nebis gancdaze pasuxismgebel sistemaSi (Gawin, nikotini tvinis igive receptorebs aRizianebs,
1991). stimulatorebis zemoqmedeba sam sxvadasxva romelic gvatyobinebs, rom yvelaferi kargadaa,
efeqts iwvevs: momatebuli TviTdarwmunebuloba, roca veweviT, Tumca, realurad es ase ar aris.
moWarbebuli energia da hiperaqtiuroba da nikotinis mier janmrTelobaze uaryofiTi
eiforiasTan miaxloebuli guneba-ganwyobileba. zemoqmedeba mTlianobaSi didad aRemateba yvela
intensiuri momxmareblebi ganicdian SemaSinebel sxva fsiqoaqtiuri nivTierebis zemoqmedebas
halucinaciebs da uviTardebaT rwmena imisa, rom erTad, heroinis, kokainisa da alkoholis CaT-
sxvebi maTTvis tkivilis miyenebas cdiloben. vliT. sazogadoebrivi janmrTelobis samsaxuris
am rwmenebs paranoidalur iluziebs uwodeben. monacemebis Tanaxmad, weliwadSi 400 000
kokainis moxmarebis Tanmxleb gansakuTrebul sikvdili sigaretis mizeziT xdeba. miuxedavad
safrTxes eiforiul aRmafrenasa da Zalze imisa, rom moweva Seuqcevadi avadmyofobisa da
depresiul Cavardnebs Soris arsebuli kontrasti sikvdilis mTavari mizezia, is legalizebulia
qmnis. es garemoeba aiZulebs kokainis momxma- da yovelwliurad milionebi ixarjeba sigaretis
reblebs, rom yovelgvari kontrolis gareSe reklamirebaze. 60 mln amerikeli jer kidev
gazardon narkotikis moxmarebis sixSire da mwevelia, Tumca, mowevis sawinaaRmdego
dozebi. kokainis yvelaze sufTa formaa crack-i, kampaniebi garkveul Sedegs aRwevs da mcirdeba
gansakuTrebiT damangreveli quCis narkotiki, mwevelTa saerTo raodenoba (SAMHSA, 1995).
romelic swrafad abruebs da swrafadve kargavs yovelwliurad 2,1 milioni adamiani iwyebs
moqmedebis Zalas. vinaidan mcire odenobiT da mowevas da maTi umravlesoba 18 welze naklebi
iafad iyideba, es nivTiereba yovelTvis xel- asakisaa. es, nawilobriv, warmatebuli sareklamo
misawvdomia Raribebisa da axalgazrdebisaTvis; kampaniis Sedegi SeiZleba iyos, romelic xSirad
crack-i mraval socialur jgufs angrevs. swored axalgazrdobazea mimarTuli: mozardTa
ori stimulatori, romelTac xSirad ar Soris mwevelTa raodenobis mniSvnelovani
Tavi 6 / goneba, cnobiereba da Secvlili mdgomareobebi

aRviqvamT fsiqoaqtiur nivTierebebad, aris momateba mTeli rigi sareklamo kampaniebis


kofeini da nikotini. SeiZleba sakuTari gamoc- Sedegad moxda (Pierce & Gilpin, 1995).
dilebidan vicodeT, rom ori finjani magari es Tavi N.N-is SemTxvevis ganxilviT daviwyeT
yava an Cai sakmarisi raodenobis kofeins Seicavs da SevecadeT mis gamocdilebasTan Segvedarebina
imisaTvis, rom Rrma zegavlena moaxdinos gulze, warsulis mogonebisa da momavlis dagegmvis
sisxlsa da cirkularul funqciebze da daZine- Cveni unari. es magaliTi imis saCveneblad
basTan dakavSirebuli problemebi Segviqmnas. warmovadgineT, Tu rogor badebs Cven mier
TambaqoSi aRmoCenili qimiuri naerTi nikotini ganxorcielebuli sruliad Cveulebrivi aqti-
sakmarisad Zlieri stimulatoria, romelsac vobebi cnobierebis Sesaxeb zogierT saintereso
adgilobrivi amerikeli Samanebi maRali koncen- SekiTxvas: saidan modis Cveni azrebi? rogor
traciiT iyenebdnen mistikuri mdgomareobebisa Cndeba isini? sad inaxeba es azrebi? axla ukve
da transis gamosawvevad; Tumca, zogierTi viciT zogierTi Teoria, romelic pasuxs gascems
Tanamedrove momxmareblisgan gansxvavebiT, maT am kiTxvebs da viciT, rogor unda SevZloT am
icodnen, rom nikotini miCvevas iwvevs da did TeoriaTa gadamowmeba. Cven vnaxeT, rom
sifrTxiles iCendnen misi moxmarebisas. miCvevis cnobiereba, saboloo jamSi, saSualebas gvaZ-
gamomwvevi sxva nivTierebebis msgavsad, nikotini levs, rom gvqondes mTeli rigi gamocdilebisa,
tvinSi bunebrivad gamomuSavebul qimiur rac adamianad gvaqcevs.
naerTebs hgavs. kvlevebiT dadgenilia tvinis aseve, ganvixileT cnobierebis ufro da ufro
moqmedebis is regionebi, romelic pasuxismge- naklebad Cveuli gamoyenebis SemTxvevebi. Cven
belia nikotinsa da kokainze miCvevis ganviTare- davsviT kiTxva: ratom arian adamianebi
baze (Pich et al., 1997). nikotinSi Semavali qimiuri ukmayofiloni yoveldRiuri Cveuli cnobie-
220 naerTebi im receptorebis stimulirebas axdens, rebiT da ratom eZeben misi Secvlis mraval-
ferovan gzebs? Cveulebriv, ZiriTadi fokusi dvilad hipnozirebuli adamianebisa da simu-
arsebuli amocanebis mimdinare moTxovnebsa da liantebis reaqciebs, raTa gaimijnos hipnozis
situaciebze gakeTda, Tumca, Cveni cnobierebis originaluri efeqti hipnotizioris gulis mosa-
realobidan gamomdinare, SezRudvebsac vac- gebad ganxorcielebuli qcevebisagan. hipnotizmi
nobierebT; aseve, vacnobierebT, rom SezRudulia gansakuTrebuli mZlavri teqnikaa tkivilis
Cveni gamocdilebis diapazoni da siRrme, rac Sasamcireblad. adamianebs xSirad aqvT „faruli
arsebuli potencialis srulad gamovlenis damkvirveblis~ gamocdileba, rac gulisxmobs
SesaZleblobas gvarTmevs. drodadro, albaT, hipnozis zemoqmedebis qveS yofnisas movlenebis
sevda Segvipyrobs Cveuli realobis farglebs farul, aracnobier aRqmas.
miRma gaRwevis Zlieri survilis gamo da Cveuli meditaciiT SesaZlebelia cnobierebis cvli-
usafrTxo stabilurobis nacvlad Tavisuflebis lebebisa da sxva tipis kognituri winsvlis
ganusazRvrelobas varCevT. ganxorcieleba. halucinaciebi warmoadgens
mkafio perceptul gamocdilebas garegani gam-
Rizianeblis ararsebobis pirobebSi. zogierTi
Sejameba adamiani flobs religiur gamocdilebas, ro-
melic ar aris Cveulebrivi cnobierebis nawili.
nebismieri kulturis warmomadgenlebi eZieben
cnobierebis Secvlis mizniT nivTierebebis,
cnobierebis Secvlis saSualebebs. dakvirvebadi
rogorc eqstraordinaluri saSualebebis,
sizmrebis mqone adamianebi acnobiereben, rom
gamoyeneba xSirad saxifaToa, radganac arsebobs
sZinavT da SeuZliaT sizmris dasasrulis kon-
albaToba miCvevis ganviTarebis da zogjer
trolireba. adamianebi erTmaneTisgan gansxvav-
sikvdilisac ki. narkotikebi centralur nervul
debian imiT, Tu ramdenad eqvemdebarebian hip-
sistemaze neirotrasmiterebis stimulirebiT,
nozis zemoqmedebas. mkvlevrebi adareben nam-
daTrgunviT an SecvliT zemoqmedeben.

sakvanZo
sakiTxebi
aracnobierisgan da cno- procesebs Soris arsebul
cnobierebis Sinaarsi
bieri aRqmisgan; urTierTmimarTebas.
 cnobiereba gonebis Si-  sakvlevi teqnikebi, ro-
naarsebis gacnobierebas, goricaa xmamaRla fiqris
maT Sesaxeb codnas war- oqmebi da eqsperimentis Zili da sizmari
cirkaduli ritmi asaxavs
moadgens; SerCeva cnobierebis Si-
 arsebobs cnobierebis naarsis Sesaswavlad gamo- biologiuri saaTis moq-
sami done: (1) samyaros iyeneba. medebas;
bazisuri cnobiereba, (2) Ramis Zilis ganmavlobaSi
gaazreba imisa, Tu ras icvleba Tavis tvinis aq-
cnobierebis
vacnobierebT da (3) tivobis paternebi. REM
sakvanZo sakiTxebi

funqciebi
TviTcnobiereba;
 cnobiereba gvexmareba ga- Zili xasiaTdeba Tvale-
 RviZili periodis cno- bis swrafi moZraobiT da
darCenaSi da gvaZlevs re-
bierebis Sinaarsi gan- Tanxvdeba mkafio sizmre-
alobis pirovnuli da
sxvavdeba aracnobieri bis periods. mTliani Zi-
kulturuli konstruq-
procesebisgan, winare-
tebis Seqmnis SesaZleb- lis daaxloebiT 1/4 REM
cnobieri mexsierebisgan, Zilia 4-5 calkeuli pe-
lobas;
yuradRebis miRma dar-
 mkvlevrebi swavloben riodis ganmavlobaSi;
Cenili informaciisgan,
cnobier da aracnobier
221
221

También podría gustarte