Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Diccionario Annpalepanyol
Diccionario Annpalepanyol
HABLEMOS ESPAÑOL
ANN PALE KREYOL
HABLEMOS CREOL
www.CuigNaCiaNo.uahurtado.Cl
Aún no nos conocemos, pero queremos darte la bienvenida La capital de Chile es Santiago Concepción
a nuestro país. Probablemente no es fácil dejar atrás a la y queda en la mitad del país.
familia, los amigos, para partir hacia un lugar nuevo, con gente Ahí encuentras muchos temuco
y un idioma es diferente. Por eso nunca olvides lo valiente haitianos. también en otras
que eres. te vamos a contar un poco de nuestro país, para que ciudades importantes
puedas conocernos mejor, y talvez descubras que no todo es como iquique, valparaíso,
tan distinto. Concepción, temuco y otras.
Como sabemos, Chile es muy
Chili se yon peyi long e li jis, li pozisyone nan fen sidamerik la, largo. tiene distintos climas y
nan pozisyon lwés li fwape avek Oseyan Pasifik. Li genyen paisajes. Podemos encontrar
anpil kilomèt ak rankwen ki rankontre avek yon chen montaj desierto en Atacama al norte
ki rele “cordillera de los andes “se li mem ki separe chili ak y el verde de los bosques en
Ajantin. “Lang “ofisyèl li se “espanyol” e kob li rele “peso“ el sur.
Chile es un país largo está al final de Sudamérica, al oeste y Santyago se gran vil, avek
limita con el Océano Pacífico. Tiene muchos kilómetros de anpil moun, machin, gro
costa, además rodeado de una cadena de montañas, que se kay, yon tijan fè bri, ke anpil
llama Cordillera de los Andes, que divide Chile con Argentina. imigran de tout peyi vin la
Su idioma oficial es el español y su moneda es el peso chileno. pou Fuente: ©FreeVectorMaps.com
6 7
chèche travay ak lot opòtinite. Kóm nou di w li gran, meyè
fason pou sikile e pou ou pa pèditan, se nan metro “tren” si pa
ta gen tren kote ou ta vle ale a ou ka pran “micro” (bis) toutan
ou gen pou ou mande yon moun. Ke yon tikras chilyen selman
wap jwen ki pale fransé oubyen kreol. nan santyago livé fe
fwèt, e kek fwa li fe lapli, li kómanse nan mwa me e li dire jiska
septanb. Lè pwentan rive nan desamb, janvye e fevriye se
ampil soley ak chalè.
8 9
ALFABE OUBYEN ABESE PANYOL
ALFABETO O ABECEDARIO ESPAÑOL
miNÚsCula mayÚsCula letra
a A (a)
b B (be)
c C (ce)
d D (de)
e E (e)
f F (efe)
g G (ge)
h H (hache)
i i (i)
j J (jota)
k K (ka)
l L (ele)
m M (eme)
n n (ene)
ñ Ñ (eñe)
o o (o)
p P (pe)
q Q (cu)
r R (erre)
s S (ese)
t t (te)
u U (u)
v v (uve)
w W (uve doble)
x X (equis)
y Y (ye)
z Z (zeta)
11
DIS KONSEY POU VIV BYEN ANSANB
DIEZ CONSEJOS PARA CONVIVIR BIEN
respekte tout mouN, pou tout mouN ka repekte w
respetar a todos para que todos lo respeteN
12 13
POU SALUTASYON AK BYENVINI
PARA SALUDAR Y DAR LA BIENVENIDA
kreyol espaÑol kreyol espaÑol
Bonjou Buenos días Wi Sí
Bonswa (aprè midi) Buenas tardes (y de noche) non no
Kòman ou ye? ¿Cómo estás tú?
Silvouplè Por favor
èske ou anfòm? ¿Estás bien?
Mèsi anpil Muchas gracias
Mwen byen Estoy bien
Anpil Mucho / mucha
Kòman ou rele? ¿Cómo te llamas?
ou vle ? (pou ofri dlò, kafe, ¿Usted quiere? (para ofrecer agua,
Mwen rele… Yo me llamo…
elatriye) café, etc.)
E ou menm? ¿Y tú? Wi, m vle Sí, yo quiero
Ki nasyonalite ou? ¿Cuál es tu nacionalidad?
Kisa ou bezwen? ¿Qué necesita?
nan ki peyi (ki kote) ou soti? ¿De qué país saliste (vienes)?
M ale Me voy
Mwen soti Ayiti. Yo salgo /vengo de Haití.
Ann ale nos vamos
Mwen se ayisyen. Yo soy haitiano
Eskize (pase) Permiso
Kòman yo rele vil ou soti a... ¿Cómo se llama tu ciudad?
Eskize (padon) Disculpe
Ki lang ou pale? ¿Qué lenguas hablas tú?
Mwen pale kreyòl, fransé, Yo hablo kreyol, francés, español Mesye Señor
espanyòl ak anglè. e inglés.
Madanm Señora
Ki laj ou? ¿Cuál es tu edad?
Madmwazèl Señorita
Mwen gen 24 ane. Yo tengo 24 años.
Mwen byen kontan rekonèt ou. Estoy contento de conocerte. Jenn gason Joven
14 15
FANMI JOU NAN SEMÈN NAN
FAMILIA DIAS DE LA SEMANA
kreyol espaÑol kreyol espaÑol kreyol espaÑol
Fanmi Familia Yè Ayer
Lendi Lunes
Manman Mamá Jodi a Hoy
Papa Papá Madi Martes Demen Mañana
Pitit fi Hija Mèkredi Miércoles Si Bondye vle Si Dios quiere
Pitit gason Hijo talè En poco rato
Jedi Jueves
Pitit pitit nieto (nieta) talè a Hace poco
Kouzen (kouzin) Primo (prima) vandredi viernes Kounya a Ahora
Frè Hermano Samdi Sábado Avan Antes
Sè Hermana Aprè Después
Dimanch Domingo
Bòfrè Cuñado Lót jou otros días
Bèlsè Cuñada
tonton tío RELE AN HAITI
Matant tía LLAMAR A HAITI
Grann Abuela
kreyol espaÑol
Granpapa Abuelo
Apèl (kout fil) Llamada (telefónica)
Mari Marido, esposo
Rele nan telefòn Llamar por teléfono
Madanm Mujer, esposa
Mesye Señor M vle rele (Ayiti) Quiero llamar para (Haití)
Mennaj Novia(fi) polola Konbyen koute chak minwit? ¿Cuánto cuesta por minuto?
ou gen yon lót nimero ? ¿tienes otro número?
Mennaj novio (gason) pololo
Fiyèl Ahijado Ki kód pou Ayiti? ¿Cuál es el código de Haití?
Parenn Padrino Ekri nimero ou vle rele a Escriba el número al que quiere
Marenn Madrina llamar
Zanmi Amigo (amiga) Pyès moun pa pran apel la nadie no contesta la llamada
vwazen (vwazin) vecino (vecina) ou gen yon lót nimero ? ¿tienes otro número?
16 17
KESYON / REPONS
PREGUNTAS / RESPUESTAS
kreyol espaÑol kreyol espaÑol
Ki moun? ¿Quién? Piti piti De a poco
Ki kote? ¿Dónde? tinon jwèt Sobrenombre
Ki sa? ¿Qué? Siyati Apellido
Pou ki sa? ¿Por qué? Pran yon randevou (ak nenpòt Ponerse de acuerdo/tomar una
Kilè? ¿Cuándo? moun) cita
A kilè? ¿A qué hora? Pran yon randevou (yon kote, lè Pedir hora
yo ekri non w nan yon ajannda)
Kòman sa rele? ¿Cuál es el nombre de eso?
Pran yon randevou (kay doktè) Marcar una consulta (doctor)
Kijan pou m di…? ¿Cómo se dice?
èske ou gen randevou? ¿tienes eso agendado?
Kisa w vle di? ¿Qué quiso decir?
Fè yon ti tann Espera un poco
M pa konprann no comprendí, “no
caché”(chilena) ou kapab ban m yon lòt randevou, Puede agendarme de nuevo, por
sivouple favor
Pale pi dousman, silvouplè Por favor, hable más lento
Kisa mou pral pale / pral diskite ? ¿Donde podemos encontrar?
kreyol espaÑol Yon reyinyon sou kisa SvP ¿Qué cosa hablaríamos /
(silvouplè)? discutiríamos?
Yon moun Alguien
¿Una reunión sobre qué cosa por
Pèsòn moun/pyès moun ninguno/nadie favor?
tout moun todo el mundo
POU LWE YON KAY
tout todo
PARA ARRENDAR UNA CASA
Anyen nada
kreyol espaÑol
Gwo Grande
Silvouplè ki kote mwen kapab Por favor, ¿Dónde puedo
Piti Pequeño jwenn (yon kay) pou m lwe? encontrar (una casa) para
Pi gwo Más grande arriendar?
Pi piti Más pequeño M ap chache (yon kay) pou m lwe. Estoy buscando (una casa) para
arrendar.
Anpil Mucho
Konbyen lwaye a koute? ¿Cuánto cuesta el arriendo?
ti kras Poco Lwe/ lwaye Arriendo
18 19
kreyol espaÑol kreyol espaÑol kreyol espaÑol
Pri lwaye Precio del arriendo Kabann Cama Kizin Cocina
ou kapab jwenn nan gran ri Puede encontrar en la calle Zorye Almohada
Chanm pou Pieza
(avni)… (avenida)… Chèz Silla dòmi
nimewo número
tab de nwit velador Sal Sala
otèl Hotel
tab Mesa
Restoran Restaurante Sal pou manje Comedor
Pandri rad Guardarropa /
Dlo Agua closet twalèt (chanm Baño
benyen )
Kouran Energía eléctrica tiwa Gaveta
Gaz Gas Matla kabann Colchón twalèt (kote ou taza (donde te
chita) sientas)
Sèvyèt toalla
kreyol espaÑol Douch Ducha
Dra Sábana
Kay Casa Lenn Cobertor Lakou Patio / Jardín
Apatman: Departamento:
Se yon pati nan yon kay kote w ap Es una parte de una casa que POU ACHTE
jwenn tout sa w bezwen. Li kapab puede tener 2, 3, 4 o más PARA COMPRAR
genyen 2, 3,4 chanm ak plizyè dormitorios, baño y cocina. Son
twalèt epi yon kizin. Men yo chè. un poco caros. kreyol espaÑol
Pyès Pieza Konbyen li koute? ¿Cuánto cuesta? oubyen: ¿Cuál es
el precio?
Se yon chanm ki gen yon ti kizin Es una habitación que tiene
ak yon ti twalèt ladan l cocina y un baño pequeño Li twò chè Está muy caro
incorporado Li Pa pou pi piti kòb? ¿no está por menos?
Chanm: Pieza:
ou paka retire nan kòb la? ¿tiene descuento?
Yon chanm san anyen, kidonk se Es solamente la habitación. La
sèlman chanm nan, wap pataje cocina y el baño se comparten Ban m (2), silvouplè Dame (2), por favor
kizin, twalèt ak moun k ap viv nan con las personas que viven en la Mwen bezwen… Preciso / Yo necesito
kay la. misma casa.
M ap chèche yon kay… Estoy buscando una casa
ti kay piti (nan katye yo rele Mediagua: Casa o casita ( muchas
“campamento” yo). Kontè dlo hacen un campamento ) M ap chèche yon travay Estoy buscando un empleo
Kle / Kadna Llave / Cadena Mwen bezwen yon travay lèswa necesito un trabajo de noche
20 21
LIS SA OU ACHTE
LISTA DE COMPRAS
kreyol espaÑol FWI FRUTAS RAD ROPA ELEKTRODOMESTIK ELECTRODOMÉSTICOS
22 23
SANTE
LA SALUD
kreyol espaÑol kreyol espaÑol
Doktè Doctor / doctora
Kò m pa bon Me siento mal
Enfimyè Enfermera / enfermero
Lopital Hospital Mwen malad Estoy enfermo
Sant de sante Centro de salud (Consultorio) Mwen bezwen al lopital necesito ir al hospital
Famasi Farmacia
Premye swen (Emèjennsi) Primeros auxilios (Emergencia )
Analiz Examen
Remèd Remedio Pran randevou kay doktè Agendar una consulta
Sewòm Suero (...) fè m mal Me duele (...)
Egzeyat Dar de alta
tèt fè mal Dolor de cabeza
Grenn remèd Remedios en tabletas
M Pa genyen vaksen no tengo vacuna Lestomak fè mal Dolor de estómago
Piki inyección vant fé mal Dolor de guata
Mwen fè alèji Soy alérgico Do fè mal Dolor en la espalda
Ansent Embarazada
Ren fè mal Dolor en los riñones
Akouche fe pitit nacer
Règ Menstruación Senti fè mal Dolor en las caderas o
Kapòt Preservativo (condón) lumbar
viH (SiDA) viH (SiDA) (alèji nan po) tiña (hongos)
Prèv ansent ou viH Prueba de embarazo o de viH
Mwen fè sik (dyabèt) Soy diabético
24 25
PATI NAN KÒ YON MOUN IJYÈN
LAS PARTES DEL CUERPO HUMANO LA HIGIENE
kreyol espaÑol kreyol espaÑol
tèt Cabeza Savon twalèt Jabón de baño
Cheve Cabello
Savon lave Jabón de lavar (ropa)
Po Piel
Klorox Cloro
Jè (zye) ojos
Zòrèy oreja tochon Paño
nen nariz Fè pwopte nan kay la Hacer aseo en casa
Bouch Boca Bale Barrer/ Escoba
Dan zansiv Dientes
Lave/ seche Lavar / secar
Figi Cara
Kou Cuello Lave rad Lavar ropa
vant Barriga (guata) Lave veso Lavar la loza
tete Senos Bwose dan Escobilla de dientes
Lestomak Pecho
Bwos tèt Cepillo de cabeza
Do Espalda
Zèpol Hombro Pat dantifris Crema dental
Zo Hueso Kotex toalla femenina
Bra Brazo Jilèt Gillette
Men Mano
Razwa Afeitador
Dwèt Dedos
Sizo tijeras
Ren Riñones
vajen vagina Pwòp Limpio (limpia)
Peni Pene netwaye Limpiar
Kwis Muslo
Fè bab Afeitar (hacer la barba)
Jenou Rodilla
Koupe cheve Cortar el cabello
Pye Pie
San Sangre Mete pèmanant nan cheve Alisado de cabello
26 27
KÓNEN YON MOUN
CONOCER A ALGUIEN
yoN ti koNvesasyoN uNa pequeÑa CoNversaCióN kreyol espaÑol
kreyol espaÑol FiDEL: Depi ane pase / sa fe yon FiDEL: Desde el año pasado /
CARin: Bon jou mesye CARinA: Buenos días señor ane twa mwa Hace un año y tres meses
FiDEL: Bon jou madmwazèl, ki FiDEL: Buenos días señorita, Carin: o, byen ,mwen kontan CARinA: Qué bueno, es un
jan ou ye? ¿Cómo está usted? rekonèt w Fidel na wè yon lót fwa alegría para mí conocerte Fidel,
hasta luego, espero verte otra vez
CARin: Mwen trè byen mèsi, ou CARinA: Estoy muy bien gracias,
pale kreyol ? ¿Usted habla creole? FiDEL: ok madmwazèl Carin, na FiDEL: ok señorita Carina. Adiós,
we nos vemos
FiDEL: Wi yon ti kras, e ou mem? FiDEL: Sí, un poco y usted?
CARin: ok mèsi ampil ou mem CARinA: ok. Muchas gracias,
CARin : non mwen pa pale CARinA: no, no hablo creole. tou igualmente
kreyol. Mwen pale Anglè ak Hablo inglés y español
Espanyol
KONVÈSASYON SOU SANTE
FiDEL: Kóman ou rele? FiDEL: ¿Cómo te llamas?
CONVERSACIÓN SOBRE SALUD
CARin: Mwen rele Carin, E ou CARinA: Me llamo Carina ¿Y
mem? usted? koNvèsasyoN # 2 CoNversaCióN 2
FiDEL: non mwen se Fidel FiDEL: Mi nombre es Fidel kreyol espaÑol
CARin: Ki kote ou rete /abite? CARinA: ¿Dónde vive? LiLiA: Bonswa mesye LiLiA: Buenas noches señor
FiDEL: Mwen abite las corin, FiDEL: vivo en las colinas ¿De PiERRE: Bonswa madanm, ki jan PEDRo: Buenas noches señora,
Moun ki kote ou ye? dónde eres? ou ye ? ¿Qué tal?
CARin: Mwen se moun Etazini / CARinA: Soy de USA / Soy LiLiA : Mwen pa santi m byen LiLiA: no me siento bien
mwen se ameriken, E ou mem ? americana, ¿Y usted? PiERRE: Kisa w genyen ? PiERRE: ¿Qué tienes?
FiDEL : Mwen se moun ayiti / FiDEL: Soy de Haití / Soy haitiano LiLiA: Mwen gen yon doulè nan LiLiA: tengo dolor de guata
mwen se ayisyen vant mwen (barriga)
CARin : Ki sa w fe isit ? CARinA: Que está haciendo PiERRE: Konbyen tan ou genyen PEDRo: ¿Cuánto tiempo tienes
aquí? ak doulè a con ese dolor?
FiDEL : Mwen se volontè nan FiDEL: Soy voluntario en SJM LiLiA: Sa fe prèske yon mwa LiLiA: Hace casi un mes
SJM (sèvis jeswit pou imigran yo) (Servicio Jesuita a inmigrantes)
PiERRE: ou Pa jann ale lopital? PEDRo: ¿no ha ido al hospital?
CARin: Byen. Kombyen tan sa CARinA: Muy bien. Hace cuánto
LiLiA: non LiLiA: no
fe w? tiempo?
PiERRE: Poukisa ou pa ale ? PEDRo: ¿Por qué no ha ido?
28 29
KONVÈSASYON SOU TRAVAY
CONVERSACIÓN SOBRE TRABAJO
koNvèsasyoN # 2 CoNversaCióN 2 koNvèsasyoN # 3 CoNversaCióN 3
kreyol espaÑol
kreyol espaÑol
SoniA: Bonjou Mesye SoniA: Buenos días señor
LiLiA: Mwen Pa gen kob epi LiLiA: no tengo plata y todavía
mwen poko gen kanè Chilyen no tengo carnet Chileno PABLo: Bonjou madmwazèl. Kisa PABLo: Buenos día Señorita,
ou bezwen? ¿Qué necesita?
PiERRE: non. ou dwe ale gen PEDRo: no. Debería ir. El SoniA: Mwen bezwen travay SoniA: necesito un empleo / una
lopital kap resevwa san kanè consultorio / hospital / centro pega
médico atiende sin carnet PABLo: Mwen gen yon plas PABLo: tengo cupo (espacio) de
LiLiA: Mwen fenk ak viv Chili LiLiA: Estoy viviendo recién en travay trabajo
mwen pa konnen anpil kote Chile, no sé andar sola SoniA: Konbyen kób salè a ye? SoniA: ¿Cuánto paga de sueldo?
PiERRE: Mwen vle ede pou ale PEDRo: ¿Quieres que te ayude y PABLo: Pi piti salè ( $257.000 PABLo: Sueldo mínimo
lopital ? te acompañe al hospital? pesos) e yon bonis ($50.000 ($257. 000 pesos) y un bono
LiLiA: Mwen ta byen kontan, LiLiA: Sería un gusto para mí, pesos) ($50.000 pesos)
paske doulè a pa kite m dómi porque el dolor no me deja SoniA: ou paka peye m yon ti SoniA: ¿no puede pagar un poco
dormir kras plis? más?
PiERRE : Demen maten bonè map PEDRo: Mañana por la mañana PABLo: non sekonsa m peye tout PABLo: no, es lo que pago a todos
vin chèche w pou m mennen w vengo a buscarte para que travayè los trabajadores
lopital vayamos al hospital SoniA: Ki sa w mande pou moun SoniA: ¿Qué requisitos pide a la
LiLiA : A Kilè pou m tann ou?, E LiLiA: ¿A qué hora lo espero? y nan genyen Pou w asepte l ? persona para aceptarla?
kisa pou m Pote? ¿qué tengo que llevar?
PiERRE: Map vini a 6 zè e sonje PEDRo: vengo a las 6 horas y SoniA: Ki jan de papye pou moun SoniA: ¿Qué tipos de papeles
pran paspò w acuérdate de tu pasaporte nan genyen ? necesita tener la persona?
LiLiA: Mesi anpil e m ap tann LiLiA: Muchas gracias, te PABLo: Kanè idantite chilyen ak PABLo : Carnet identidad chileno
esperaré papye pwosevebal denye travay y finiquito de la última empresa
SoniA: Eske wap peye SoniA: ¿Usted se compromete a
enpozisyon pou mwen apa? pagarme las imposiciones?
PABLo: Wi mwen responsab PABLo: Sí, me comprometo a
peye tout bagay pagar todo.
30 31
KONVÈSASYON SOU ALIMAN
CONVERSACIÓN SOBRE ALIMENTACIÓN
koNvèsasyoN # 3 CoNversaCióN 3 koNvèsasyoN # 4 CoNversaCióN 4
kreyol espaÑol kreyol espaÑol
SoniA: Ki lè travay la rantre, ki SoniA: ¿Cuál es el horario del nAtHY: Bonswa mesye nAtHY: Buenas noches señor
lè li lage? trabajo? MARio: Bonswa madmwazèl, nan MARio: Buenas noches señorita,
kisa mwen ka ede w? ¿En qué puedo ayudarla?
PABLo: travay la rantre a 8hrs PABLo: Entras a trabajar a las nAtHY: ou kapabl pote meni an nAtHY: Puedes traerme el menú
maten jiska 5 :30 apre midi, Jou 8 de la mañana hasta las 17 :30 pou mwen svp? por favor?
samdi apa, (se lè anplis) horas. Los días sábado se pagarán
MARIO: Map tou profite pou m di MARio: Aprovecho de decirte
aparte (son horas extras)
w jodia nou gen anpil espesyal! que hoy día tenemos varias
SoniA: Kombyen kób ou peye SoniA: ¿Cuánto paga por el día ofertas
pou jou samdi ? sábado?
nAtHY : oooh, kisa nou genyen nAtHY: oooh, ¿Qué cosas tienes
PABLo : Samdi wap travay demi PABLo: Los sábados trabajan nan espesyal? en oferta?
jounen, ki egal mem jan yon medio día y se paga igual que día
MARio: nou genyen bouyon MARio: tenemos cazuela de
jounen completo
tèt kabrit, nou genyen soup cabeza de chivo, cazuela de
SoniA: Konbyen tan repo m ap SoniA: ¿Cuánto tiempo libre en jomou, griyo ak bannan, diri zapallo, plátano frito, chufan
genyen nan jounen an? la jornada del trabajo? kole ak kribich, diri kole ak pwa, de camarón, arroz con porotos,
PABLo: Wap genyen 30 minwit PABLo: tendrás 30 minutos epi pwason gro sèl, epi tou nou Pescado (pwason) y también
pou ou repoze libres gen byè (prestij, toro wonm cervezas (prestige, toro, rhum
SoniA: Poz la se inè (1hrs) a inè SoniA: ¿El tiempo de descanso babankou) se tout sa yo ki nan babancou). todos esos están en
trant (1hrs -1:30) sería, desde la una (1: 00) hasta espesyal jodia oferta por hoy
una y media (1:30) nAtHY: ok mèsi, mwen pa nAtHY: ok gracias, pero no
PABLo: Wi. Ki dispozisyon ou PABLo: Sí. ¿Qué disponibilidad bezwen sa yo ki nan espesyal la deseo los que están en oferta
genyen pou travay? tienes para trabajar? MARio : Ebyen, chwazi sa vle MARio: Bueno ok. ¿Qué desea
SoniA : Map prè pou semen kap SoniA: tendré disponible por la wap manje? comer?
vini apati de lendi próxima semana a partir del lunes nAtHY: Map bezwen yon plat nAtHY: voy a comer un plato de
salad, diri blan, vyan fri ensalada con arroz blanco y carne
PABLo: Byen, pa gen pyès PABLo: Bien, no hay ningún frita
pwoblèm pou semen kap vini problema para la próxima semana MARio: ok. ou pap bezwen yon MARio: ok, ¿desea algo para
SoniA: mèsi ampil, na wè SoniA: Muchas gracias, nos bagay pou w bwè madmwazel? tomar señorita?
vemos nAtHY: Wi, ou gen ji natirèl ? nAtHY: Sí, ¿tienes jugo natural?
32 33
koNvèsasyoN # 4 CoNversaCióN 4
kreyol espaÑol
MARio: Byensi, nou gen ji natirèl MARio: Claro que sí, tenemos
jugo natural
nAtHY: Ki ji ou genyen? nAtHY: ¿Cuáles son los sabores
que tienen?
MARio: Zoranj, sitwon, grenadya, MARio: naranja, limón,
papay ak lèt ou san lèt, ji karót maracuya, papaya con leche y sin
leche, zanahoria
nAtHY: ou kapab Pote pou Deseo un vaso de papaya sin
mwen yon vè ji papay san lèt san leche ni azúcar, y una botella de
sik epi yon boutèy dlo SvP agua, porfavor
MARio : ok, sa ap pran yon ti tan MARio: ok, eso demorará un
tiempo
nAtHY : Pa gen pwoblèm nAtHY: no hay problema
34
VEB ENFINITIF
VERBO INFINITIVO
veb ki endike yon aksyon oubyen mouvman, fóm devouman An espanyol enfinitif se yon fóm próp veb yo (endike moun
oubyen santiman. Yo toujou la nan anpil fwaz. nan, kom, mwen, ou, ak li) e selman yo fini –ar-er-ir.
Los verbos expresan una acción o movimiento, un estado de En español el infinitivo es una forma no personal del verbo (no
ánimo o un sentimiento. Los verbos están presentes en la indica persona, como yo, tú o él) y siempre terminan en -ar,
mayoría nuestras frases. -er, -ir.
kreyol espaÑol kreyol espaÑol kreyol espaÑol
nan espanyol ak nan kreyol veb yo sèvi avek pronon yo, se
AR ER IR
pronon yo ki endike ki moun ki fè aksyon an. Pronon yo se:
Renmen Amar Manje Comer Dòmi Dormir
En español y en kreyol los verbos se utilizan con pronombres, Gade Mirar Genyen tener Soti Salir
que indican a la persona que realiza la acción. Los pronombres Palé Hablar Fè Hacer viv vivir
son:
kreyol espaÑol Nan kreyol veb yo rete ak fóm enfinitif yo. Se osilyè (te, pral,
anvi ect) yo ki fè w konnen tan veb yo.
Mwen Yo
ou tú En Kreyol, los verbos siempre permanecen en su forma del
Li Él infinitivo. El tiempo verbal se reconoce por los auxiliares de
Li Ella tiempo.
nou nosotros
ou vosotros / Ustedes
Yo Ellos
Yo Ellas
36 37
PREZAN YON PASE
EL PRESENTE EL PASADO (PRETÉRITO INDEFINIDO)
ou di tan prezan se lè aksyon an ak fèt nan mem moman wap nou okipe tan pase pou nou pale o esplike yon bagay kite
pale a. nan espanyol pou ou konjigue veb, sa pral depan kijan l pase. nan kreyol veb yo pa chanje se oksyè tE selman kap fe
fini -ar, -er, -ir. Nan kreyol nou di, tan prezan se mem enfinitf konnen se tan pase. An espanyòl pou konjige l ou chanje fen
la san oken chanjman. veb la si se yon veb ki fini, -ar, -er ou -ir.
El tiempo presente indica que la acción que expresa el verbo Usamos este tiempo para hablar de algo que sucedió en el
ocurre en la misma época en la que se habla. En español, para pasado. En español se conjuga modificando la terminación
conjugar los verbos en presente dependerá si terminan en -ar, verbal según si los verbos terminan en -ar, -er o -ir.
-er o -ir. En kreyol, el tiempo presente se indica por medio del
infinitivo sin alteración An kreyòl veb yo pa varye ou rekonèt pase yo se le yo itilize tE
kreyol espaÑol kreyol espaÑol kreyol espaÑol kreyol espaÑol
ej. Mwen te ekri.
REnMEn AMAR MAnJE CoMER viv vivIR
En Kreyol, el verbo no varía, y se reconoce el pasado por el uso
Mwen Yo Renmen Amo Manje Como viv vivo del auxiliar tE.
Ou Tú Renmen Amas Manje Comes viv vives
kreyol espaÑol kreyol espaÑol kreyol espaÑol kreyol espaÑol
Li Él / Ella Renmen Ama Manje Come viv vive REnMEn AMAR MAnJE CoMER viv vivIR
38 39
FITI (PRAL) VEB KI PA REGLE OU DEREGLE
EL FUTURO VERBOS IRREGULARES
Fiti oubyen fiti pase okipe pou eksplike panse saw sipoze nan espanyòl gen kèk veb kipa swiv règl anvan yo. Yo rele veb
deyon koz, ou de yon bagay kigen pou fèt. nan espanyol ou (iregle ou deregle). Konjigezon yo, depan de yo chak.
selman chanje fen veb la, si se yon veb ki fini -ar, -er ou ir.
En español, existen una serie de verbos que no siguen la
El futuro simple o futuro imperfecto se utiliza principalmente regla anterior. Estos son llamados verbos irregulares y su
para expresar una intención o una suposición acerca lo que conjugación depende de cada verbo.
sucederá. En español, se modifica la terminación verbal, según
kreyol espaÑol
si los verbos terminan en -ar, -er, o -ir. geNyeN teNer
Prezan Pase Fiti / Pral Presente Pasado Futuro
An kreyol veb yo pa chanje nan fiti selman ou mete oksilyè
Mwen Genyen te Pral
PRAL. genyen genyen
Yo tengo tuve tendré
40 41
VEB REGILYE VEB KI PA REGLE OU DEREGLE
VERBOS REGULARES VERBOS IRREGULARES
kreyol espaÑol kreyol espaÑol kreyol espaÑol kreyol espaÑol kreyol espaÑol kreyol espaÑol kreyol espaÑol kreyol espaÑol
Louvri Abrir Rasamble Juntar Kopere Cooperar Pratike Practicar vale Absorber tann Atender trenen Afligir Beni Bendecir
Reyni
Renmen Amar voye Lanzar Kouri Correr Resevwa Recibir Pire Comprimir Adapte Caber Kouri Correr Resevwa Recibir
Mare Amarrar Li Leer Konfye Confiar vòlè Robar Ladan n Concluir trompe Confundir Konfese Confesar Konvenk Convencer
Aprann Aprender Kómande Mandar Devwa Deber Sote Saltar Konwonpi Corromper Korije Corregir Bay Dar Reveye Despertar
Danse Bailar Kondi Manejar Kolasyon Desayunar Monte Subir Di Decir Propaje Difundir Chwazi Elegir Divize Dividir
Simaye
Rale Gatear vole volar Pliye Doblar Pè temer La Estar Fikse Fijar Retire Excluir Eksprime Expresar
Bale Barrer Gade Mirar Kompran Entender Manyèn tocar Enprime imprimir tann Extender Fri Freír Envesti invertir
Bat Batir Anbete Molestar Ekri Escribir Pran tomar Fé Hacer Mete l incluir Madichonen Maldecir Anonse incurrir
Bwé Beber Mouye Mojar Koute Escuchar travay trabajar tande oir Fwape oprimir Manifeste Manifestar Fét nacer
Jete Botar naje nadar Etidye Estudiar Bite tropezar Mete Poner Fwi omitir Posede Poseer Fóse Presumir
Anmède Burlar Bezwen necesitar Anmède Burlar Bezwen necesitar Pouvwa Poder Pretann Pretender vle Querer Limen Prender
Anniye Anniye
Mache Caminar óganize organizar Manke Faltar Sévi Usar Ajoute Recluir Founi Proveer Refabrike Reinsertar Konnen Saber
Chante Cantar Pase Pasar Siyen Firmar itilize Utilizar Brize Romper Sove Salvar Demare Soltar Antere Sepultar
Chire
Pale Hablar Pwomene Pasear Fóme Formar voyaje viajar Sispann Suspender Apiye Sujetar Efase Suprimir Pote traer
Manje Comer Pile Pisar Fimen Fumar viv vivir Gen tener Ranplase Sustituir vini venir Santi Sentir
Achte Comprar Depose Posar Frape Golpear vote votar Wé ver Soti Salir Fennen Marchitar Frabrike insertar
42 43
KONESAN AK DEFANS DWA TRAVAYÈ JOUNEN TRAVAY
CONOCER Y DEFENDER LOS DERECHOS LABORALES JORNADA DE TRABAJO
dwa… yo pa dwe diskrimiNeN w Jounen travay nòmal yo planifye, li vini de yon dire 45 lè pa semen ki
DERECHO… A NO SER DISCRIMINADO/A dwe divize nan 6 jou oubyen 5 jou. nou pa dwe travay 10 lè pa jou, an
Lwa chilyen entèdi tout diskriminasyon: pou sèks, ras, relijyon, ni pou ka ke se pa lè anplis ke w te planifye atik ki enfòme sa nan kòd travay
pozisyon ekonomik (ransosyal). la se atik 22.
44 45
KI KANTITE KI DWÈ RETIRE SOU SALÈ TOTAL OU? REPO OUBYEN TAN LIB
¿QUÉ CANTIDAD PUEDEN RETIRARME DEL SALARIO? DESCANSO Y TIEMPO LIBRE
Ki kantite ki dwè retire sou salè total ou? REPO (JODIA) / DESNCASO (DIARIO)
¿Qué cantidad pueden retirarme del salario? nan mitan jounen travay la, se dwa travayè genyen pou l manje, pou l
repoze, pi piti tan li dwe ye se 30 minwit chak jou, ki padwe konte nan
10% Asirans pou pansyon AFP (Kòb ki sere pou lè ou lè travay
granmoun ou paka travay ankò).
SEMÈN / SEMANA
7% Asirans pou sante FonASA (Asirans nasyonalde Dimanch yo ak jou fèt se jou travayè a gen pou l repoze si l travay jou
Sante) oubyen iSAPRE (enstitisyon de sante prevwa). sa yo, li gen dwa pou l mande yon jou semen epi yon rekonpans.
Depi yo deye yon pou ou lè wal lopital ou pap depanse
anpil kòb, li obligatwa pou yo peye l. POTEKSYON MATÈNITE / PROTECCIÓN DE LA MATERNIDAD
Tout fi ki ansent, nenpòt ki contra li te genyen, li gen dwa REPO.
3% AFC (Asirans pou chomaj) Se yon asirans patron an
FUERO se yon dwa, fi ansent genyen pou l benefisye poteksyon, e se
peye pou ou si li revoke oubyen si kite travay pou ou
yon dwa ki fe yo paka revoke l pandan li ansent la, dwa sa se depi sou
pa pase mizè, pou ka jwen kòb pou ou manje. Se lèw
twa mwa ansen jiska yon ane apre li fe pitit, pou ka benefisye sèvis
gen kontra pou yon tan byen detèmine (tan… byen
poteksyon sa yo ou gen pou pote sètifika medikal la ki di ou ansent
defini “plazo fijo”) oubyen lè w gen kontra ki pa gen
bay mèt travay la oubyen patron.
tan pou l fini (endefini)
PRENATAL (Avan fe fiti)
1,15% Asirans pou pansyon AFP (Kòb ki sere pou lè ou
Prenatal se yon mwa edmi (41 jou).
granmoun ou paka travay ankò).
1,15% Asirans pou pansyon AFP (Kòb ki sere pou lè ou POSTNATAL (se apre fin fè pitit)
granmoun ou paka travay ankò). Se 6 mwa oubyen 7 mwa edmi (180 -220 jou) ki konte depi jou pitit la
fèt.
0,95% Asirans aksidan travayè ak maladi ou pwan nan travay
(Se yon asirans ki ed w anpil sitou lè wap travay ak
pwodi chimik, ak tout sa ki pa bon pou sante, asirans
sa pèmèt ou vizite dokte pou yo evalye sante w
epi jwen medikaman ki pou poteje w kon maladi a,
enpòtan si se aksidan nan travay la yap responsab
tout depans yo.
46 47
METE FEN AK YON TRAVAY (FINIKITO)
TÉRMINO DEL CONTRATO DE TRABAJO
REZON / RAZÓN
nan mitan jounen travay la, se dwa travayè genyen pou l manje, pou
l repoze, pi piti tan li dwe ye se 30 minwit chak jou, ki padwe konte
nan lè travay
FINIKITO / FINIQUITO
Se yon papye ki esplike tout detay pou ki sa w mete fen ak relasyon
(travayè a e patron) li dwe ekri e pou l pase devan yon notè piblik.
revoke l la anplis jou vakans ki korespond yo jan kòd travay la mande Atención de lunes a viernes de
9:00 a 12:00 y
a nan atik 160 la. de 14:00 a 17:00 horas
sjm.tacna@gmail.com
SJM - ANTOFAGASTA
14 de febrero 2589,
esquina Prat
BOLIVIA
BRASIL Atención de lunes a viernes de
SJM - EL ALTO 09:00 a 13:00 horas
Av. Fuerza Aérea #140 Centro ZANMI antofagasta@sjmchile.org
(frente al enmallado del Av. Amazonas, 1, c.
aeropuerto) Centro-30180-001. Belo SJM - SANTIAGO
Horizonte, MG. Lord Cochrane 104 - Santiago
Atención de lunes a viernes www.centrozanmi.org
09:00 a 12:30 y de 15:00 a Atención de lunes a viernes de
18:00 horas Atención de martes a sábado 09:00 a 13:00 horas
sjm.bolivia@gmail.com de 13:30 a 17:00 horas santiago@sjmchile.org
48 49
Pou prezante ti feyé sa a, se yon vèsyon ki realize pou Sak te disponib nan edisyon ti kaye sa a:
espanyol, ki soti de yon ti feyé travay o brezil ki gen pou tit Ambas ediciones disponen expresamente lo siguiente:
“Ann PALE PotiGÉ”
El presente cuadernillo es una versión realizada para el Nenpòt moun oubyen enstitisyon gen dwa sèvi ak feyè sa a
oubyen adapte l jan yo vle.
español, a partir de un cuadernillo elaborado en Brasil titulado
“ANN PALE POTIGÈ”. Cualquier persona o institución puede utilizar o adaptar
este cuadernillo a su voluntad.
orijinal nan potigè a te realize ak moun sa yo
El original en portugués fue elaborado por Premye edisyon en espanyol la realize nan Chili,prepare
Rwolds Augustin nan Sant Inivèsite Ansyen “CUI” nan INIVÈSITE ALBERTO
Miriam Spezia HURtADo nan kolaborasyon avek Pastoral Ayisyen nan
Emilio travieso SJ. Pawas Sent Kwa nan Santiago, nan ane 2016.
Premye a te pibliye PA Pastoral Mobilizasyon imen nan dyoséz La primera edición en español realizada en Chile fue
Ro Solimoes tabatinga , Brezil. 2011 preparada en el Centro Universitario ignaciano (CUi) de la
La primera edición fue publicada por la Pastoral da Mobilidade UnivERSiDAD ALBERto HURtADo, en colaboración con
Humana da Diocese do Alto Solimões tabatinga, Brasil. la Pastoral Haitiana de la Parroquia Santa Cruz, en Santiago.
2011 2016.
Dezyém edisyon an te pibliye PA Ministerio travay Brezil e Diseño gráfico: Ignacia Biskupovic
Entitisyon Migrasyon ak Dwa imen. Brazilya, Brezil. 2012 Gestión y producción de publicación: María Contreras
La segunda edición fue publicada por el Ministério do trabalho Fotos y videos: Diarios de Guerra
e Emprego do Brasil y el instituto de Migraçoes e Direitos María Contreras & Gabriel ortega
Humanos, Brasília, Brasil.
2012
DIARIOS DE GUERRA