T'ilob' Ru'uj Aq', Kok' Q'ehink, Se'leb'aal Aatin Ut Seeraq' PDF

ASOCIACIÓN Q’EQCHI’
XCH’OOL IXIM
INSTITUTO MAYA COMUNITARIO K’AMOLB’E
T’ILOB’ RU’UJ AQ’, KOK’

Q’EHINK, SE’LEB’AAL AATIN UT
SEERAQ’
(Trabalenguas, adivinanzas, chistes y cuentos en Q’eqchi’)
Asociación Q’eqchi’ Xch’ool Ixim

Sede: 16 Calle 5-62 Zona 11, Cobán, A.V. Guatemala
Subsede: 12 Avenida 2-48 Zona 1, Cobán, A.V.
Tel. (502) 7728-1327
xchoolixim@hotmail.com
www.xchoolixim.org
T’ILOB’ RU’UJ AQ’, KOK’ Q’EHINK, SE’LEB’AAL AATIN UT SEERAQ’
TRABALENGUAS, ADIVINANZAS, CHISTES Y CUENTOS
Esta es una obra creada por alumnos de Tercero Básico del

INSTITUTO MAYA COMUNITARIO K’AMOLB’E
Centro educativo perteneciente a la Asociación Q’eqchi’ Xch’ool Ixim como resultado
de una experiencia en Educación Bilingüe Intercultural
EQUIPO DE PRODUCCION:
Catedrática del curso Q’eqchi’:

Profesora. Mirna Ixkanil Quib
Creadores:
Andrea Ixtatan Ac Choc, Angel Humberto Bol
Choc, Guadalupe Caal Chub, Juan Carlos Cajbóm
Macz, Ervin Reginaldo Cajbon Quib, Alixander
Yobany Ché Macz, Mauricio Choc Bol, Sergio
Waldemar Choc Cuc, Rudy Amilcar Poou Coy,
Sergio Estuardo Quib Caal, Modesto Nawomk’an
Quib Ché, Adelia Quib Xé, Adolfo Rax Coy,
Ernesto Rax Coy, Bibiana Floridalma Ucum
Ramírez, Idalia Noemy Ucum Ramírez, Irma
Griselda Xol Chitay, Josefa Xol Chitay.
Editor:
Lic. M.Sc. Fredy Heriberto Quib Oxom
PPRRIIM
MEERRAA EEDDIICCIIOONN,, NNOOVVIIEEM
MBBRREE 22001155
La Asociación Q’eqchi’ Xch’ool Ixim autoriza, exclusivamente para fines

académicos, la reproducción total o parcial de este Cuadernillo para el uso
en el aula por procesos de fotocopiadoras o electrónicos.
Cobán, Alta Verapaz, Guatemala, Noviembre de 2015.
Asociación Q’eqchi’ Xch’ool Ixim Página |1
¿Qué es la Asociación Q’eqchi’ Xch’ool Ixim?
Xjolomil aj Q’eqchi’ Xch’ool Ixim, es una organización sin fines de

lucro, propia de las comunidades, que surge de la necesidad de construir
y fortalecer una organización del pueblo maya Q’eqchi’.
La asociación Q’eqchi’ Xch’ool Ixim (que significa corazón de maíz), es
una organización comunitaria de carácter cultural, social, político y
educativo.
Se fundó el 7 de junio del año 1993, en la comunidad San José Peña
Blanca, del municipio de Cobán, Alta Verapaz, con la participación de
diversas comunidades.
Filosofía Institucional
Visión
Ser la organización Q’eqchi’ que lidera la autonomía y el desarrollo
integral de los pueblos mayas de la región, con identidad y dignidad.
Misión
Promovemos y generamos el desarrollo integral de los pueblos mayas de
la región, mediante el fortalecimiento de los procesos
formativos, productivos, participativos e incidencia política, basados en
los principios, valores y conocimientos de la cultura maya.
Ejes de Acciones
1. Educación Basada en la Cultura Maya Q’eqchi’.

2. Economía productiva y comunitaria.
3. Formación y Participación política.
4. Fortalecimiento de la Cultura maya q’eqchi’.
WAKLIIQO QAJUNILO, MAAJUN CHIKANAAQ CHI IXB’EJ

(Que todos se levanten, que nadie se quede atrás)
Instituto Maya Comunitario K’amolb’e
El Instituto Maya Comunitario K’amolb’e es un centro educativo

privado de carácter comunitario sin intereses de lucro creado por la
Asociación Q’eqchi’ Xch’ool Ixim para impulsar una formación
académica a jóvenes del área rural con un enfoque productivo con
identidad cultural.
Es K’amolb’e (líder de cambios positivos).
Mediante el funcionamiento del Instituto Maya Comunitario

K’amolb’e, se implementa una educación a jóvenes en el ciclo básico
y diversificado con orientación cultural, comunitaria, tecnológica y
científica, atendiendo actualmente a más de 100 estudiantes de 22
comunidades de la región Nimlaha’kok, Cobán, Alta Verapaz. Este
proceso conlleva una formación docente, planificación curricular,
elaboración de material didáctico, capacitación vocacional y
acompañamiento técnico pedagógico.

ROKSINKIL
Li ch’ina hu a’in xk’uub’aman, re naq tkanaaq chi

tz’iib’anb’il junqaq li kok’ t’ilob’ ru’uj aq’, q’ehink,
seeraq’ ut se’leb’aal aatin, re te’roksi eb’ li kok’al, las
k’utunel malaj anihaq chik.
AATINAQO SA’ QAATINOB’AAL Q’EQCHI’ RE NAQ WANQ

XYU’AM CHI JUNELIK
Jwal aajel ru xkanab’ankil chi tz’iib’anb’il xb’aannaq

moko natawliman ta naab’al hu tz’iib’anb’il sa’
qaatinob’aal Q’eqchi’. Junelik wan sa’ xkab’
qaatinob’aal, jo’kan utan naq jo’ aj tzolonel re rox raqal
re xkab’ tasalil li tzolok re li chihab’ a’in o’laju
xjunlajuk’aal, li Nimla Tzoleb’aal K’amolb’e ut li
Molam Xch’ool Ixim chi jwal sa qach’ool naqatz’iib’a
ut puktesi li ch’ina hu a’in.

XTUSULAL RU
Contenido
¿Qué es la Asociación Q’eqchi’ Xch’ool Ixim? ........................................... 1
Filosofía Institucional ................................................................................... 1
Ejes de Acciones ........................................................................................... 1
Instituto Maya Comunitario K’amolb’e ........................................................ 2
ROKSINKIL ...................................................................................................... 3
KOK’ Q’EHINK .............................................................................................. 5
T’ILOB’ RU’UJ AQ’......................................................................................... 14
SE’LEB’AAL AATIN ........................................................................................ 22
SEERAQ’ ........................................................................................................ 29

KOK’ Q’EHINK
Naq nin b’eek kama’in li k’anti’,
naq nin hilan kama’in li imul
Li k’um
Naq nin b’eek jun woq,

naq nin hilan na oxib’an li woq.
Li na’aj ch’och (carretilla)
Wankin sa’ xyi li kok,

wiib’ sutin sa’ li b’olb’o,
oxib’ sutin sa’ li k’opopo’
Li tz’iib’ “o”
Naq ninchal nin xik,

naq nin xik nin chal.
Li tap
Laa’o jun ch’uut chi winq

maajun ta chik qe maak’a’ xpuub’
Li Ch’ub’
Laa’o jun ch’uut li kok’al

jwal kok’o chi us, junelik chi ch’uut nakoob’eek
jwal xik’ nakohe’ril li poyanam xb’annaq jwal josq’o.
Li sank
Laa’in jun qawa’ chin jwal yib’ ru wilb’al

xb’aannaq jwal k’ix wix, xik’ nakine’ril li poyanam
ut nink’ehok esilal.
Li warom

Laa’o jun ch’uut li qana’

chin junelik rub’el ch’och’ nakoowan,
jun taq’eet qab’onol ab’an saq sa’ qa sa’
Li tz’in
k’aruhin laa’in kaq wix

t’ort’o’kin wan innaq’
ut chi xjunil nake’ ajok we choq’ tib’el wa.
Li pix
K’aruhin laa’in ch’ina kaaxakutin

ut naq nak’ex patz we li aj sa’ jun paat nin tzil rix.
Aj tz’ilol ajl (calculadora)
Laa’in jun winq nintawliman chi ru li ruchich’och

a’an rax linb’onol ut naq sa’ k’ayil
a’an q’eq naq wankin sa’ ochoch a’an q’an.
Ru xaml
Laa’in jun winq wan ruuchiwe

ut tz’ulb’il wismal,natawliman ajwi’ in mach
ab’an moko laa’in ta winq
Li aanx
Laa’in jun winq jwal oxloq’ wu

ut naq nakine’xlema hin k’eheb
chi rilb’al rib’eb’ ut nake’el chik chi wiib’ in b’aan
Li ha’
Laa’in jun qana’ chin wiib’ in hopolal

ut naq nakine’xka’ya nin el chik chinaab’al chi ruheb’
Li u’uj

Laa’in jun qana’chin naq

nake’k’ulun wik’in wan naq
nawoksiheb’,wi’ ninnaw ruheb’
nawoksiheb’ wik’in
Li okeb’aal re ochoch
Laa’o wiib’o chi kok’al naq na kutano’

naqa te li qareekab’ ut naq na chiq’eqo’ naqa tz’ap.
Sa’ u
Laa’in jun li al junelik b’eek nin b’aanu

ut eek’ank ab’anan maajun wa nin hilan.
Li ha’
Laa’in jun li qawa’chin junes weetalil

nawaj xk’eeb’al chi ru li ch’och’ xb’aan naq jwal aal li
wiiq.
Li oq
Laa’in jun li qana’chin junes in teninkil nake’ xb’aanu

ab’anan maak’a’ nake’ waj wi’ ut laa’in nin ch’oolanink
reheb’ li nake’ tenink we.
Li ch’och’
Laa’o jun ch’uuto chi kok’al

tento nakohe’xk’e chi k’anjelak oxib’ sut
chi ru jun kutan ut junaqik xb’onol qix.
Uuchi e
Laa’in jun ixqa’al jwal nasunumb’ak li wu,

chixjunileb’ li poyanam nakine’ wulak
chiruheb’ ut naq nincheko’ nin kam.
Li utz’uuj

Laa’o jun ch’uuto li poyanam jwal kok’o

ab’anan naq nako wa’ak jwal kach’in li naqa wa’,
ut naq na relahin li xtib’el li qa wa,
naq nako xik na qiqa li qa wa.
Li teken
Laa’in jun winq jwal sununk linb’ook ut

jwal sa nanke’ril in lowb’al naq nin q’ilin junelik
nakine’ xch’uuki chaq moko nake’ xkanab’
chi wilb’al. Ut oxib’ ajwi’ linmach chalen li kutan.
Li chi’
Laa’in jun li poyanam kaq pech’in wix

jwal sa nake’ril in tiwb’al
jun junq aj chik ink’a nake’ ok wik’in
xb’aannaq josq’in rikineb’ ab’anan
eb’ li jun ch’ol jwal sa nake’ne’ril
ink’a nanke’raj naq mak’ahin rik’ineb’,
ut jwal josq’in naq nakine’ xch’e’.
Li ik
wanko kahib’ poyanam junes kookox qix

jun taq’eet nakoo b’eek jwal nake’xk’e qiiq
yalaqb’ar ut junelik jutaq’et nakob’eek majun
nakana chi ixb’ej, naq b’ar nake’ xik li wiib’
nakoo xik ajwi’ aran laa’o ut majunwa
naqa jach qib’ junelik wotz nakoob’eek.
Li yaant
Laa’in jun winq kaahib’ woq,

junelik nin iiqan cheq’eq’ ut chi kutan maak’a wiiq.
Li ch’aat.

Laa’in jun qawa’ chin wankin chi junelik

sa’ in na’aj, ut junelik yooqin chi eek’ank,
ut wankeb li poyamam nake’ sachok re lin yu’am.
Li che’.
Jwal sa nake’ril inketb’al chi junelik kutan

naq maak’a’in raj laa’in moko te’ ruhanq ta chi wank li
poyanam.
Li wa.
Laa’o wiib’o kok’al junelik sik’b’ilo xb’aaneb’ li ixqeb’

ut moko naru ta naq naqa kanab’ qib’.
Li ka’xik
Laa’o jun ch’uuto kok’al

naq na’ok li son nako’ok
chi xajok sa’ qana’aj.
Kenq’ naq nachaq’ak
Laa’in jun qawa’chin wankin rik’ineb’

li xk’ihalileb’ li poyanam, ut nake’ ru
raatinankil rib’eb naq najaq xyanqeb’.
B’oqleb’aal
Laa’in jun qawa’chin , junelik nakine’rula’ani

chaq li poyanam maajun li kutan
ink’a’ ta te’wulaq wik’in.
Tzeqleb’aal ib’
Laa’o jun ch’uuto kok’al naq nakohe’ xt’aq’resi

jun paat nako sach.
Li atz’am

Asociación Q’eqchi’ Xch’ool Ixim P á g i n a | 10
Laa’in jun qawa’ chin ,chi xjunileb li poyanam

nake’oksink we b’ar nake’ xik
ink’a’ nin paalto’ rik’ineb’.
Aq’ej
Laa’in jun li qawa’chin naq nakine’ xch’e

nin eek’an naq ink’a’ nakine’ xch’e’ ink’a’ nin’eek’an
Kampaan
La’ain jun li qawa’chin jwal nakin wulak

chiruheb’ naq na q’elaho ut naq na’ewu
jwal ra neke rek’a naq nin kam.
Uutz’u’uj
B’ar wan li xul li nakana ril b’al li k’iche’.

Li hix
La’ain jun li saaj al naq nachal li q’oyiin

ninwar naq nachal li kutan nin’ aj
Xnaq’ u
Laa’o jun siir chi kok’al junaqik li qaq’

ut junaq’ik li qawex naqoksi ut jwal josq’o.
Li sank
Laa’in jun xan kaxlan rajlal ninxokeb’

li kok’ wal chiru chiru hab’chiru saq’e ut chiru hab’
Li ochoch
Laa’o oxib’o chi kok’al jun chi punit naqa wotz.

k’ub’el xam

Laa’in jun qawa’chin yal sa’ ink’ab’a’

nake’wank sa’ kutan li kok’ sank.
Li saq’e
Laa’in jun xan patux nin k’ameb’

li kok’ sank chi toqok chiru ha’.
Li jukub’
Laa’in jun qana’chin naq wulak re li q’ela

wa’leb ‘ ut ewu nachal laj echal we
nax k’e wiiq ab’an li iiq majunwa nin y’al b’ayaq.
Li meex
A’an jun q’awa’chin wan rutzu’ujil xjolom (corona).

Tz’imitz xul
La’in jun qawa’ chin mak’a’ in tiklajik

ut in raqik yalaqb’ar ninke’ xnaw wu
“nakat nume’ sa’ in b’een k’oxla ut ye anihin”
B’e
Laa’o oxib’ li al jwal nawulak chiqu b’eek

ab’anan jun aj wi’ jwal kaw na b’eek
a’an li jwal naj roq ,ut li saaj a’an na kana sa’ xkab
na’aj li q’itzin li kach’in nakana sa’ xraqik.
Ileb’ honal
Laa’in jun qana’chin jwal nin saho’ naq

chi kutan nin hilank ut chi q’eq nin ok chi iqank
chalen naq na q’elahok.
Ch’aat

wankeb’ wiib’eb’ eb’ li qawa’ chin naq nake’ b’ak’li

nake’ ok chi b’eek, ut naq nake’ hite’ nake’ ok chi hilank.
Xaab’
Laa’in jun qana’ chin jwal sa nake’ ril in ch’e’b’al ab’an

jwal nim lin tib’el, wiib’ chuuteb’ nake’ xpeleeti rib’eb’ chi
wix ab’an jun ch’uut ajwi’ nake’ru.
B’olotz
Laa’o jun ch’uuto chi qawa’

chin naq nachal li saqew nake’ qajsi eb’ li poyanam.
Tzo’ kaxlan
laa’o wib’o kok’al jun naqik li qaq’

junelik qa kab’ichal nako b’eek
ut ink’a’ to ruuq chi b’eek qa junqal.
Li xaab’
laa’in jun qawa’ chin junelik nakine’roksi

li wankeb’ xyu’am ab’an ink’a’ nake’ ril wu.
Li iq’
Laa’in jun qawa’ chin jwal nin oksiman

chi tehok b’e ut jun ajwi’ sa’ wu.
Kuux
Laa’inin jun qawa’chin li nake’ tz’iib’ak

xyi wix ut chi wu.
Li hu
Laa’in jun qawa’chin li na jala xb’onol wix
naq nin cheeko’ ut jwal josq’in.
Li ik

Laa’in jun qawa’ chin naq nakine’xch’e’

nin k’e xlob’eb’ chi ru in ye.
Aj xook’
Laa’in jun qana’chin li nin el chaq chi q’ojyiin,

nink’ut li xorok chiruheb’ li kok’ ixq
ut wan ajwi’ naq nin wan chi kutan
Li qana’ po
kama’ xnimal jun li ch’ina ch’o,

ab’an na ril li ochoch jo’ xnimal jun li hix.
Xtzapb’al li ochoch(candado)
a’an jun xul, ab’an naril li ochoch sa’ q’ojyiin

ut chi kutan naxik sa’ k’iche’ chirix lixyuwa’ .
Tz’i’
Laa’o oob’ chi kok’al, ab’an jun ajwi’ qe

wan xpunit.
Li xna’ tz’iib’ (los vocales)
chire xam na wan, us taraj ink’a’ taawaj

xtz’ub’al xtz’uumal re, ab’an naq taawaj yo’laak
taatz’ub’.
Taas
Q’ela kaahib’ woq, wa’leb’ wiib’ woq,

ut ewu oxib’ woq.
Li poyanam
Rax wix saq ,saq lintib’el kok’ q’eq lin naq’

Li tz’uumuy

Nake’ruk’ xya’al lintu’

nak’extzaka lintib’el, wan linye,wan linxukub’.
Li wakax
Ninpisk’ok ninpisk’ok ut linye mak’a’ ,

naq tina toch’, na miman lin sa’.
Li k’opopo’
T’ILOB’ RU’UJ AQ’

Laj manu’ nak’uxk’ut
naq na’ok k’uxb’al li xk’ux
naxk’uxk’uxi xtz’uumal re
naq na raqe’
Li winq nax xaq xaqi rib’

naq na’ok chi b’eek
naxchunchuni rib’ naq
nat’ane’ naxaj xot naq
na xok rib’
xtol xt’ane’ xtul

xten xtul xtol
naq xt’ane’ sa’ mul.
Li imul
Xt’ane’ sa’ mul
li imul namul mut
sa’ mul li imul
naq naxxok rib’.

Li uch yo chi anilaasiik xb’aan li k’uch

ki t’ane’ Sa’ xya’al b’uch puchpu kikana
li uch xb’aan li k’uch sa’ xya’al b’uch.
Li hix kixpej rix chiru li k’ix xb’aan xlowb’al

Li pix mixkaq chikan naq ki wulak li max ut kix
pej wichik li rix chiru li k’ix a’an.
Li q’eqi k’aq na el chiq’eq

xtiwb’al li ch’ina q’eqi chi’.
Li uutzu’uj natz’umar
kama’ li tz’u’uj sa’
Ru’uj li tzuul.
Jun li joom ki t’ane’

sa’ xjolom qawa’ joork
Sa’ xjorb’al li xsi'.
Laj tix naxket li pix

naq laj lix naxk’am
laj tix sa’ li pix, re laj Lix
li pix nax ket laj tix
K’ux chi us laak’ux

wi’ sa sa’ laakux wi’ ink’a’sa sa’ la kux
ink’a’ sa taak’ux la kux.
Laj Kux nak’unk’ut naq naxik,

ut li xkux nak’unk’ut naq na’ok chi aanilak.
Li xan xep rix kaxlan na t’uqt’ut

naq na’ok chi xb’oqb’aleb’

li ral xketb’al li xep
Li mama’ tzo’ ak’ach

na k’achkot naq na’ok
sa’ xyaanqeb’ li ak’ach.
Laj Max ki ko sa’ k’iche’

ut kixtaw li max ut li max makajo’
naq kixuwak chiru laj Max.
Laj Lip naxket li silip naxik

Xsik’b’al toj sa’ sip li silip laj lip.
Laj ch’i’ip nax ch’epi chi ch’iich’

Li ch’op nach’epch’ot naq na’ok
Chi xch’epinkil chi ch’iich’ li ch’op
Laj ch’i’ip.
Laj seb’ nax b’ek li seb’ rik’in

Seeb’al che’ naseb’sot naq
Naxket xseb’li kaxlan laj seb’.
Laj xiwan xtaweb’ jun ch’uut laj

Xij na xujluk chi xik laj xiwan ut laj xij
Nake’ xejejnak jwal kixuwak laj xiwan xb’aaneb’ laj xij
Laj kich na kich kot naq na’ok xkichb’al

Ru li raq’ sa’ xkichkichinkil nax k’ob’ li ruq’
Chiru k’ix.
Li qana’ b’ir nax b’ir rix lix tumin

na b’irb’ot rix ru qana’ b’ir
naq nax b’ir rix lix tumin.

Lix pet ak patz’b’il

na patz’pot xpet xpatz’b’al
anti xpatz’ok re xpet.
Laj B’ex xloq’ jun xwex

jun xwex wan laj B’ex
xwex wan laj B’ex naq
Xloq’ lix wex.
Laj is naxket li is
li is naxket laj is
li is naxtaw chaq laj is
Sa’ pim.
Laj Lix na aanilasiik chaq xb’aan li hix

li hix na aanilasiik chaq re laj Lix
laj Lix na xuwak xb’aan li hix
li hix na seb’esiink re laj Lix.
Laj pere’ xril li pere’ maal

naparpot laj pere’
naq’ xril laj pere’maal.
Laj lem naxjor li lem,

lem lem naxkanab’ li lem
laj lem.
Li Xul kixket li xut’,

ut li xul xchap laj sub’,
kixsub’ sa’ li ha’ li xut’ laj sub’.
Li pek xt’ane’ sa’ xb’een lix pet,

ut laj pek ki xok li pek

li xt’ane’ sa’ xb’een lix pet.
Rub’el laj Rubén wan li ob’en,

li ob’en kixket laj Rubén.
Chi perel ki risi li Pere’

laj Pere’, naperernak naq kixperle.
Laj Kux naxket

li k’ux naq na ok chik’uxkut
li re na ok, laj Kux.
Li xa’an xxaab’a chiroq

li xaab’ li xa’an naq
xtane’ xb’aan
li xaab’ li xa’an.
sal rix li tz’i’ li qawa’ lix na salsot

naq na’ok chi b’eek li xsal rix tz’i’ liqawa’ lix.
laj seb jwal sa naril li xsaaseb’ kaxlan naq

naxket xsaaseb’ li kaxlan jwal na saho’ laj
seb’ naseb’sot sa’ re naq na xket li saseb.
li xtol na toltot naq na’ok chi xtolb’al

rix li kape na toltot naq na’ok li xtol.
li xrux jwal sa naril k’uxuk ru li rum

na k’uxk’ut sa’ re li xrux naq xk’ux ru li rum.
laj paj jwal sa naril x-xok b’al chaq li

paj napajpot li paj naq naxtaw chaq laj paj.

li qana’ kat rochb’en qawa’ kat ki k’at li rochocheb’,

ut li qana’ kat junes k’atok mul
naxb’aan rochb’en qawa’ kat
nakankot naq nak’e xik sa’ aanil.
li rixi’ij qana’ xij, ki ok chi q’aak

xb’anaq ki ti’e’ xb’aan jun li xij,
naxijxot naq ki’ok risinkil li xij qana’ xij.
li ch’o yib’ru li xb’e chiru li ch’och’,

ut na’ok sa’ li ochoch,
ut sa’ li ch’och’ sek’,
ut na’och’och’nak li rix kama’ li ox.
li xan kaxlan kixlow xkaxlan wa qawa’ kux,

kiraho’ sa’ xch’ool, ab’an li xan kaxlan
kisaho’ sa’ xch’ool xketb’al li kaxlan wa.
laj uch nab’uchuchnak

sa’ xya’al li b’uch,
nab’uchuchnak naq nanume’
laj uch sa’ xya’al li b’uch.
Li b’eeleb’aal ch’iich’
nasuurin chiru li ch’iich’
ab’anan li b’eeleb’aal ch’iich’
tikto nake’ok li poyanam chi sa’
li b’eeleb’aal ch’iich’.
Jun aj tz’ak naxk’uub’ li rochoch

chi tz’ak ut li rochoch
tz’ak na jore’ xb’aan li tz’aj.

laj panch jwal sa naril li pachach,

li pachach tikto naxik rik’in laj panch.
li patux nab’eek sa’ junpaat

naxpati li roq,
ut na’el chi xulxu li xjolom.
kichal li iq’ sa’ junpat nareek’asi li che’,

ut eb’ li che’ nake’ ok chi t’anek’
Naq tat seeraq’iq taa seeraq’i jarub’

li seeraq’ na ka naw xseeraq’inkil ut wi
ink’a’ tat seeraq’iq maajun wa taanaw
jarub’ li seeraq’ na ka naw xseeraq’inkil.
Li xrux ki t’ane’ sa’ li jul xulxu naq Kiko

li xrux sa’ li jul xmaak x-xulil.
Laj lix jwal sa naril xketb’al rix li pix

namich’mot naq na’ok xmich’b’al rix li
pix laj lix.
Laj is jwal sa naril li is xb’aan naq li

li riizt’in naxket li is jo’kan naq laj is jwal
sa naril li is.
Li xpet jwal sa naril li tap natoptot

naq na’ok xtopb’aleb’ chi che’ li kok’
tap li xpet.
Naq toj q’ap chaq’ li q’ap

Naxchiq chaq li q’ap qana’ kat
naq kiq’apli li q’ap sa’ xb’een qana’ kat.

Li imul namululnak chaq

Sa’ li mul naq ki’el chaq sa’
Li jun muul chi maak’uy, namululnak
Naq kixmuq rib’ li imul.
Li qawa’ May wan xmay

ab’anan xmay xjolom laj may
naxk’e qawa’ may
rik’in li xmay naq na xmayi.
Qawa’ Xiwan ik’al wan

xk’al chi raqal
wan xk’al qawa’ xiwan ik’al.
Qawa’ Ku’ nakete’ xk’um

xmaak laj mayku’
kumku xk’um qawa’ ku’
xmaak laj mayku’.
Laj Pere’ na naraanila li pere’

chi perel ki risi li pere’ laj pere’.
Laj B’ex wan jun xwex

xepex xepex sa’ xwex laj B’ex
ut re laj lex xelex xelex li re naq naxxelexi.

SE’LEB’AAL AATIN
LI CH’INA CHOCHO’ SIIP XSA’
Sa’ jun kutan wan jun li al wan xb’ajlaq ch’iich’, Ki ko’o

chi b’eek ut sa’ li b’e kipuk’e’ li xyantil ut kixk’e riq’ul.
Kixk’ul wi’chik jun sut ut kichal xjosq’il. Kiril ru jun li ch’ina
chocho’ (LORO) kixchap li Ch’ina xul ut kixb’ut iq’ sa’ xsa’
natzinb’ak li xsa’ naq kixkanab’ ut ki ko’o. Chi rix a’an
kichal jun li qana’chin wan sa’ Yu’am (EMBARAZADA) kiril li
ch’ina xul chi Jo’ ka’an naq junaqikeb’ rochb’een li
qana’ chin Kix ye re – Qana’ ma xb’anu awe laj ch’e’ol
b’ajlaq Ch’iich’ kama’ xb’aanu we jwal nim laa sa’ kama’
chik laa’in Ut maawa’ a’an li kib’anunk xsa’ li q’ana’chin.
LI CH’INA’AL KIXB’ALAQ’I XNA’
Sa’ jun kutan wan jun li ch’ina’al ki wulak sa’ rochoch ut ki

xye re li xna’ , na’ wan jun esil tinye aawe jun us ut jun
ink’a’, ye we li us chan li xna’, sa’ li hu re li
ajl(matemática) xwisi lajeeb’ tz’uq (puntos) ut li ink’a’ us
a’an naq moko yaal ta.
AJ K’AY WAKAX KIX REQ’ XK’OT

Sa’ jun kutan jun li winq aj k’ay wakax ,yo chi xik chi
k’ayiink sa’ jun k’aleb’al ab’anan sa’ xyi li xb’e kichal
xk’ot ut sa’ jun xb’een pek ki chok’la.
Naq yo chi k’otak ki ch’ochla jun li saq xul chi rit ,ut ki’ok
raj risinkil ab’anan xk’ot chik kixch’e’ ,ki’ok raj xchilb’al
tz’aqal kixket ruq’ chi ru li pek ,xb’aan xrahil li ruq’kixtz’ub’
ut k’ot li ruq’.
LI CH’INA’AL KIXLOW XK’OT AJ PAACHACH
Jun kutan jun li ch'ina’al li jwal nawulak chiru li kab' rajlal

naxpatz' xtz'aq xkab' re xna’, ab'an li xna’ ink'a’ naxk'e
xtumin xb'aan naq jwal rajlal wi’chik naxpatz', jun kutan
ink'a’ chik naxkuy naq ink'a’ tixyal b'ayaq li kab' ko’o rik'in
jun li qana’chin li nak'ayin kab', ki wulak kipatz'e’ re k'a’ru
taraj ut li ch’ina’al a'an ink'a’ naxye, li qana’chin
kixk'a’uxla naq kab' taa raj kich'ilaak chaq ut kisuq'i chaq
chi ra sa' xch’ool xb'aan naq ink'a’ ki k'ehe’ chaq xkab',
Jun chik kutan ki ko wi’chik rik'in li qana’chin laj k'ay kab'
ab'an li qana’chin a'an ma'ani wan ut li ch’ina'al kiril chi
jo’kan ki ‘ok sa' ventaan ab'an xiw xiw reek', naxnaw b'ar
nawan li kab' ak tixkuj li ruq' sa' li kaxon ut ak tix ch'ik sa' re
li ruq’, sa' xch'ool a'an naq kab’ ak wan chik sa' re naq
kirek'aa naq xk'ot pachach ak ta risi sa' re ut ak tix mes raj
sa' re chi ru jun li t'ikr li wan aran ut li t'ikr a'an k'ot ru xb'aan

a'an ki’ok chi

xa'wak...jajajajajajajajajajajajajajajajajajajajaajajajajajajaj
ajajaja.
LAJ RALCH’OCH’ UT LAJ Q’AN IS
Sa’ jun kutan kiib’eb’ chi qawa’chin ke’koheb’ chi b’eek

sa’ k’iche’ Jun aj ral ch’och’ ut jun aj q’an is naq ak
wankeb’ chik sa’ li k’iche’Laj ral ch’och’ ki’ok chixk’utb’al
chixjunil li k’a’aq reru chi ru laj q’an is naq yookeb’Chi
b’eek ke’ok chi aanilasilk xb’aan jun li hix, laj ral ch’och’
jwal kaw na’anilak kixkanab’ laj q’an is ut laj q’an is
kixuwak kixJap re chix yeeb’al help,help,help ut laj ral
ch’och’ ink’a’ nax naw rab’inkil li raatinob’aal kix jap re
xyeeb’al maak’a’ we, ka’aj wi’ moko de gorila Wan we
sa’ xch’ool laj ral ch’och’ naq gelatina yoo chi patz’eek’
re, laj q’an is kix jap re, re raj naq taa oyb’eniiq ut jalan
chik kisumeek wi’.
LI QAWA’ CHIN RA KIXK’UL

Sa’ jun kutan jun li qawa’chin ki ko chi xtz’eqb’al rib’ Sa’

jun li chamal pim chok’cho chaq li qawa’chin naq
maak’a’ sa’ xch’ool naq ki k’ochla jun laj ch’e chire li rit
ak ta tiweeq’ ki chal ak ti xpaq’ raj chi ruq ab’anan li xk’ot
chik ki xche’.Maak’a’ wi’ chik sa’ ch’ool naq ki tiwe’ sa’ li
xjolom ak ti xpaq’ raj chi ruq’ b’ar taa taw sa’ xjolom chik
ki xchoy li xk’ot,aran naq ki ko sa’ aanil xmaak li xmay.
SA’ LI NIMQ’E
Sa’ jun kutan kiwan jun li ninq’e sa’ jun li k’aleb’aal,

chik’ixk’o re nake’xye re, ab’anan naq kitikla li xnimal li
ninq’e xb’aaneb’ jun li ch’uut, aj chi sirab’ nake’yehe’re
xb’aaneb li qas qitz’in.
Sa’ li hoonal a’an naq ak yo li xnimal li ninq’e, ut aran

wanqeb’li t’uq’ix, ut li al,aran kiril jun li tuq’ix li al, axal
mak’ajo’ naq kikulak chi ru li tuq’ix xb’aan li al, li saaj al,
a’an kixk’a’uxla naq taa rale li tuq’ix.
Sa’ jun kutan li ralal li qawa’ chin, yo sa’ch’ool li ixqa’al,

sa’ li pim junes a’an aj chik naxk’a’uxla junelik li kutan sa’
jun li q’ojyin naq kiril naq yo chaq chichaalk sa’ li be’naq
yo chirilb’al li al chancha jun li kutan naq kiril. ak tachalq
chi xq’alunkil naq kiril li al ut sa’ aj wi’ li honal a’an kitikla li
li xyajel.
LI QAWA’ CHIN YAJ

Sa’ jun li kutan jun li qawa’chin yaj ko’o rik’in ajb’anonel,

ab’an ki patz’e’ chaq re naq tixxok li xk’ot ut li xchu’. Ut li
qawa’chin kik’ulun sa’ li rochoch ut kixkanab’ chiru
ch’och’ li kipatz’e’ chaq re, ab’an jun li xmoos ixq yoo chi
mesunk ut kixtoch’ chi roq. Ut naq kiril chi jo’kan li ixq
kixk’e reeqaj ab’an re chik li ixq li kix kanab’ aran. Ut naq li
qawa’ chin kiwulak chixk’utb’al, laj ilonel kixye chaq re
naq li qawa’ chin wan sa’ yu’am. Ab’an li xmoos ixq wan
sa’ yu’am moko li qawa’ chin ta.
EB’ LAJ ELQ’
Sa’ jun kutan jun ch’uuteb’ laj elq’ yookeb’ chi xkuub’ankil
b’ar te’ xik chi elq’ak. Ab’an wan jun li ch’ina’ al k’i ab’ink
reheb’ ut li ch’ina al kixye re li qawa’ chin naq aawik’in
xikeb’ reheb’ chan li ch’ina al re li qawa’ chin. ut li qawa’
chin wan jun li xkaax xna’aj li tumin kirisi li xtumin chisa’
kixk’e li preens chisa’ li kaax. Ut naq ke walak laj elq’
ke’xxok chaq li kaax nake’ saho’ ut ke’web’ sa’ li pim re
xjachinkil li tunim ke’ ok chi xyeeb’al jarub’ te’raj
xjunqaleb’. Ut naq ke’xte aran ke’ril naq maawa’ tumin
wan chisa’
LI QAWA’CHIN UT LI RALAL

Jun li qawa’ chin ki wulak rik’in jun aj b’anonel

kixye toje’ ki yo’la jun li walal ut xin chal raj
xpatz’b’al awe naq k’a’ut naq ink’a’ na tehe’ sa’ ru
li walal, - aa ilb’i’ qawa’chin te chi us sa’ laawu laa’at,
xb’annaq laawalal a’an yal kach’in sa’ li ru.
LI CH’INA’AL AJ TIK’TI’
Sa’ jun kutan, jun li winq aj tik’ti’ xk’ab’a’ kiwulak sa’

li xch’och’, ab’anan naq yo chaq chi sutq’iik ki xtaweb’
kiib’eb li qawa’ chin yookeb’ chi xyok’b’al xsi’eb’, naq ke’
ril laj tik’ti’ eb li qawa’ chin ke’ raatina, ut ke’ xyere tik’ti’
ye junaq qa tik’ti’ chan keb’ re, ut ki xye laj tik’ti’ ink’a’
nawaj chan reheb’ li qawa’ chin , ke’ xye wi’ chik li qawa’
chin re laj tik’ti’, tik’ti’ ye b’i’ junaq qatik’ti’ malaj xsach
chawu tik’tiik,ki xye laj tik’ti’ ink’a’ nawaj xb’anaq tin waj
ru naq tin wulaq sa’ li wochoch xb’anaq yookeb’ chi
chalk eb’ laj kookox aq’ chan laj tik’ti’, ke’ rab’i chi
kama’an eb’ li qawa’ chin ink’a’ chik ke’ xk’am li si’eb’, ut
laj tik’ti’ ki chal sa’ aanil , ut ke’ chal eb’ li qawa’ chin
chirix laj tik’ti’ ut naq ke’ xtaw laj tik’ti’ sa’ li b’e eb’ li
qawa’ chin ke’ xpatz’ re, b’ar wankeb chaq laj kookox
aq’ chankeb’ re laj tik’ti’ laa’in tik’ti’ ninye eere xeye we
naq tin ye junaq e tik’ti’ jo’ kan naq xinye chaq eere li
aatin a’an chan laj tik’ti’ reheb’ li qawa’ chin.
LI IXQ INK’A’ US XNA’LEB’
Jun li qawa’chin wan li rixaqil, ab’anan maak’a’eb’

xkok’al ut li qawa’chin junelik naxik sa’ li xk’anjel jwal

eq’la, ut li rixaqil nakana sa’ li ochoch. Ab’anan li ixq ki’ok

raatinankil jun chik li wiinq ut rajlal nak’ulun sa’ ochoch. Li
qawa’chin kixk’e reetal, jun li kutan ko chi k’anjelak ut li
rixaqil kikana xjunes sa’ li ochoch, junpaataq naq li
xb’eelom ki suq’i chaq sa’ li ochoch ab’anan tz’aptz’o
kixtaw ut ki xtoch’toch’i re li ochoch ut li ixq kixye: okan
chaq ma’ni linb’eelom chan ut li xb ‘eelom raj
choq’kanan.

SEERAQ’
LI IMUL UT LI KOK
Sa’ jun li k’iche’ wan jun li ch’ina imul, jwal na wulak chiru
aanilak, Sa’ jun kutan kixtawrib’ rochb’een jun li kok chire
jun li nimha’, ut ke’ ok chi seeraq’ik rochb’een ut ke’ xye
rib’eb’ naq joq’e te’xyal ruheb’ junsutaq chi aalinak, ut
ke’ xk’e xkutanil li aanilak.
Naq kiwulak xkutankil naq ke’aanilak, ke’xtaw wi’chik
rib’eb’ sa’ li na’ajej a’an ut aran ke’xye toj b’ar te’ wulaq.
Ke’xtikib’ li aanilak, ut li imul rik’in li xnimqal li xyaanq
napisk’ok, sa’ junpaat ki ok xkanab’ankil li kok. Chirix a’an
li imul kixk’e reetal naq jwal najt ak xkanab’ chaq li kok, ki
ok chi hilaank rub’el jun li nimla che’ ut naq ak najt chik ak
x-hilan, kikub’e xwara, ut ink’a’ chik kixk’e reetal naq
kich’ina kok’ kinume’ chiru, ut naq ki’aj ink’a’ chik naxtaw
ru ma’ak xnume’ tawi’ li kok’ ut malaj maji’.
Ki’ok chik royb’eninkil junpaat, ut kixk’e reetal naq ink’a’
nawulak, ut li kixb’aanu a’an naq ki ko wi’chik a’an,
ab’anan naq ki wulak a’an ak xwulak chik li kok, ut aran ki
raho’ ki reek’a ut li ch’ina kok yo chi xnimq’ehinkil
rochb’eeneb’ li xlooy ut li xkomoneb’.
LI QAWA’ CHIN AJ YO

Kiwan len jun li qawa’chin li jwal nawulak chiru li yohok

rochb'en jun li xtz'i’, ab'an li qawa’chin a'an ink'a nax
patz' xleseens chiru li tzuul taq'a, jun sut kixk'ul ki ko raj chi
yohok ke walak sa' li k'iche’ rochb'een li xtz'i’, yookeb' chi
xsik'b'al raj junaq li xuleb' ab'an ink'a’ nake’xtaw kinume'
jun wa’leb' maak'a’ nake’xtaw kinume' li wa’leb' kilub' li
xtz'i' ut jo’kan ajwi’ li qawa’chin ke’ok chi hilank sa' xtoon
jun li xnimal che', aran wan naq kiril jun chunleb'aal ut ki
ok chi hiilank sa' xb'een, ak wan chik sa' xb'een naq ki ok
chi ek'aan rub'eel ut kiril naq jun li xnimal ru k'anti’, ak
taawakliiq ki ko sa' aanil ut kix tich roq chiru jun li xtoon
che' ut aran ki lana chi warenaq, Wan aran naq ki ril ru jun
li cheekel wiinq ut ki aatinaak, ink'a’ raj nawaj aatoch’b'al
ab'anan jwal ra yookat reheb' linketoomq wan yal
nakatoq roqeb' wan yal nakatoq xxik'eb' ut ink'a’
nakayee aawib' we naq nakat chal xb'annaq laa’in
moko muqmu ta chi wu, mare jo’kan nakak'a’uxla, -chan
li cheekel winq re li qawa’chin naq kiril, ki’aj ru ut kisuq’i
chaq sa' rochoch ut Chalen aran naxpatz' chik xleseens re
li tzuul taq'a naq joq'e naraj chik jun sutaq li yohok.
LI QAWA’CHIN INK’A’ K’EEB’IL SA’ AJ
Sa’ jun kutan kiib’ qawa’ chin jwal nake’xk’e xwankileb’

sa’ li xtzolonikeb’ nake’xye a’aneb’ naq junelik junes
a’aneb’ Xb’enil ut sa’ jun hoonal naq kikana jun
xk’anjeleb’ ut moko nake’xnaw ta chik xk’uub’ankil ut jun
qawa’ chin jwal nake’xtz’eq ut moko na ke’ xk’e ta sa’ aj
jwal junxilaq nake’ ok chix sik’b’al chan raj ru naq te’ xtaw
li xsumenkil Sa’ jun hoonal ke’xseeraq’i sa’ xxik li qawa’

chin naq in k’a’ nake’xtaw sumenkil Ut li qawa’ chin kixye

reheb’ naq a’an taruuq chix sumenkil.
ut a’aneb’ yal nake’xse’e li qawa’ chin sa’ oob’ k’asal ak

kix sume chikanan aran kisach Xch’ooleb’ xb’aan li
qawa’ chin kix sume sa’ jun paat xb’annaq a’an ki
k’ub’aank chaq re li ch’ina patz’om a’an xb’anaq li
qawa’ chin a’an jun aj cientifico.
LI WINQ WAN XSUM
Ki wan jun li winq wan xsum ut rajlal naxik xk’ulb’al sa’ pim,
sa’ b’arwi’ k’aynaqeb’ xk’ulb’aleb’ rib’. Jun kutan li winq
ko aj yo sa’ k’iche’,rochb’eneb’ jalan chik xkomon, ut li
ixq ki xpay xxul re,taak’am chaq xsa’ inxul chan re li
xsum.Eb’li komon tiikeb’ raj naq yookeb’ chi b’eek ut li jun
wan xsum.Li komonb’ej useb’ raj li xch’ool, ab’an li jun
wan sa’ xyanqeb’ wan xch’a’ajkilal. Naq ki ewu kichal li
xul, li hix. Ak yookeb’chi wark naq li hix ki k’ulun rik’ineb’.
Xmaakeb’ xxiw ke’ xkuj rib’eb’sa’ ra’ jun nimla che’, eb’ li
komonej ke’ xtuub rib’ chi xkolb’al li wan xch’aajkilal. Naq
li xul,yal b’ayaq ajchik ink’a’ naxkut rib’ sa’ xb’eeneb’. ut
ink’a’ chik namoq. Kititz’ li xul, ke’ ile’ xtoq’obal ruheb’
xb’aan li kaqkoj , xmaak naq ka’ajchik li qaawa’
yookeb’ chi xpatz’b’al Junpaataq naq ki chal li jun,
ab’an xiwajel rab’inkil, eb’ laj yo yal Maab’ar aj wi’ chik
te’ xik,ya oso’keb’ ajchik re.Naq ki k’ulun li kaqkoj a’an ki
isink re li hix Ke’ ok chi yalok, xiwajel rab’inkileb’.

LI MIS CHIQ’EQ
Sa’ xteepal li k’iche’ wank jun tenamit san

bartolomeJokotenango xk’ab’a’. aran, najter q’e kutan,
wan li xjunkab’al qawa’ mateey. Jwal chaab’il
poyanam, Junelik nawotzok rik’ineb’ li ras riitz’in.
Sa’ jun kutan xiikil li hab’ kixk’e, kisach chi xjunil li rawimq
li xjunkab’al kikana sa’ neb’a’il.
Sa’ jun q’ojyink, ink’a’ nakub’eek xwara qawa’ Mateey.

Maak’a’ nayo’la re xtzakahemq, jwal ra tz’aqal sa’
xch’ool, jok’an utan , kiril jun li mis sa’ q’ojyiin.
Li xchaq’alil ru wajb’
k’uulambileb’chaq li wajb’aal sa’ jun
xraqalil li tzoleb’aal. Toj ak’ chi us
xloq’b’aleb’. Wan jun li xolb, chirimiiy, moor, tan kitaar,
tusb’ilche’waj ut li rix kok. Ak chi
q’eq chikan, na ok sa’ rokeb’aal saqen re li tzoleb’aal li
xkutum li xoronik po.
LI WIIB’ CHI CHEEKEL POYANAM

Jun kutan li jun sumaal chi cheekel poyanam ke’

kooheb’ chi b’eek rik’in jun li rech kab’aleb’, ut naq
yoo keb’ chixik ke’xtaw jun li ch’ina’al sa’ li b’e yoo
chi yaab’ak, ke’ril chijo’kan ke’xb’oq chirixeb’. Ut
naq ke’ suq’i chik chaq li wiib’ chi cheekel poyanam
ink’a’ chik ke’xtaw chaq li china’al, ut ke’xkanab’
chaq. Ab’an naq ke’ suq’i chaq ak wan wi’chik
b’arwi’ ke’ xtaw li china’al. ut ke’ sahok xchooleb’
sa’ xk’ab’a’ naq ke’xk’oxla naq xe’ xkanab’ chaq.
LI WINQ UT LI HIX
Sa’ jun kutan wan jun li winq Kiko xyok’b’al li xsi’, naq ak
yo chik xyok’b’al li xsi’ kiwulak ju li hix chi xtawb’al ut li hix
ki xye. - qak’ehaq yalok chan ut li winq ki chaq’ok. -
tenq’ahin wan xyok’b’al lin si’ tojo’ naq too’oq chi yalok
hoon wi taawaj chan li winq us chan li hix.
Li winq kixye. - kuj laawuq’ rub’el insi’ ut laa’in tin yok’ , us

chan li hix kixkuj ruq’ li hix ut li winq ak tixyok’ tz’aqal
kipitz’e’ ruq’ li hix yal ti xtolk’osi aj chik rib’ li hix xmaak
xrahil , li winq kixket li hix.

Chalen anaqwan naq nake’ ril chik ru li winq li hix yal

nake’ xuwak chik chi ruheb’.
CHIRIX LI OOB’EB’ LI SAAJ WINQ
Sa’ jun kutan wankeb’ oob’ li saaj winq jwal nake’ wulak
chiru li b’eek sa’ qojyiin. Naq nake’xik yaal li k’aru
nake’xtaw chaq sa’ li pim ab’an sa’ jun kutan ke’web’
wichik ut jun reheb’ kisach chaq ut oob’ kutan kiwan
chaq sa’ pim xb’aannaq ink’a’ naxtaw chaq xb’e. toj
ke’wulak chi xsik’b’al ut ink’a’ chik nake’xik chi b’eek chi
ru li q’ojyiin sa’ pim.
LI WIIB’ CHI AL
Sa’ ju li kutan wankeb’ kiib’eb’ li saaj ch’ajom jwal sa

nake’ ril b’tz’uunk sa’ ru’uj li che’ , jun kutan ke’xye re li
xna’eb’, -na’ laa’o xik qe chi xk’alenkil lajeeb’ k’aam
xna’aj li qak’al xb’aannaq toq’ob’ aawu chi loq’ok ixim , li
nab’ej nasaho’ naq kirab’i ki’ok chi xkawresinkil li
xtzakahemqeb’ li xkok’al, naq ki ru li tzakehemqeb’ li
xkok’al ke’tzekan, ut kiyiib’aak li xtzakahemqeb’ re li
xwa’leb’eb’, naq ke’koheb’ ke’xye re li xna’eb’ xik qe na’
toj ewu took’ulunq hoon chankeb’ re li xna’eb’, usaq
teeb’aan chaq sa’ xyaalal lee k’anjel chan li nab’ej re li
xkok’al, ut ke’koheb’ li ch’ajom naq yookeb’ chi xik
ke’xye tz’aqal xqab’alaq’i chaq lin na’ chankeb’, ut ke’
xtaw jun toon li pox aran ut ke’ taqe’ sa’ li ru’uj, aran
wankeb’ naq ki xk’e li wa’leb’ ke’ ok raj chi kub’eek sa’
ru’uj li che’ jun reheb’ ink’a’ us ki xchap chaq rib’ naq yo
chaq chi kub’eek ki el chaq chi xulxu toj sa’ li ch’och’ ki

naq ut ki toqe’ li roq,ut toj aran ki naq sa’ li xch’oleb’ naq

ink’a’ us ke’ xb’aanu re li xna’eb’.
LI TUQ’IX UT LI TZUUL
Sa’ jun kutan wan jun li tuq’ix wankeb’ xna’xyuwa’ ab’an

jun ajwi’ xkach’ineb ut jwal nake’ xra rajlal eb’ li yuwab’ej
ut li nab’ej nake’ xik chi k’anjelak sa’ pim ut li xko’eb´
nake’ xkanab’ sa’ ochoch xjunes naq wanq sa’ ochoch
na’ok xk’a’uxlankil ani taxaq xtzámank we re naq wanq
raj aj ochbénihom we sa´ ochoch chan sa´ xchóol ut
junes jo´kan naxye. Jun kutan ki ok wichik xyeebál sa´
xchóol,tojo´ re naq nakóloch bák jun li chína xul chi ru
naq ki ril abán jun paat chik naq kiril jun chik li winq kiél
wi´ ut ki yehe´ re ma taawaj ma ink’a’ abán yoó
xbánaq junelik joán nakaye nawabí ut jo´kan naq xin
chal aakámbál chan li winq re li tuq’ix ut maak’a’ chik
kixye li tuq’ix xb’aan naq yaal ajwi’ naq naxye li tuq’ix.
ut kixsume xik li ixq , mutz´ laa wu chan li winq re li ixq ut

kixbáanu li ixq kiril ak sa´ jun chik li ochoch wan aán
tzuul li winq li ki kámok re li ixq.
LAJ SI’INEL
Jun li al jwal nawulak chiru yok’ok si’ chire li ha’, naq yo

xyok’b’al xsi’ ki t’ane’ li xmaal sa’ li ha’ ut ki’ok chi
yaab’ak: Aaaay Xintz’eq linmaal chan, ab’anan jun li
qawa’chin ki nume’ chi xk’atq ut ki xpatz’re k’a’ut naq
nakat yaab’ak chan: Aaaay xt’ane’ lin maal sa’ li ha’
chan. Li qawa’chin ki’ok xsik’b’al li xmaal rub’el ha’

xb’eenil kixtaw chaq jun li maal nalemtz’un ut kixpatz’re li

al maha’an awe’ lamaal chan maawa’ chan li al ki’ok
wichik xsik’b’a,l li qawa’chin kixtaw li xmaal, li al
nalemtz’un sa’ li ru xb’aan xsahil xch’ool naq kiril li xmaal.
Li qawa’chin kixye re li al: Taaxok lamaal chiru wuqub’
kutan tojo’ naq taawisi chaq chan, ke’ xchaq’rab’i
rib’eb’ ut ke’sutq’i, naq kirisi chaq xmaal li al chiru wuqub’
kutan kiril naq numtajenaq chik li tumin kixtaw.
LI AL XIK’ NARIL LI RIITZ’IN
Jun li winq kixk’ul balaq’iik, jun li winq wan taawabi axal

jwal sa naril xsak’b’al li riitz’in , ab’anan naq kisutq’i chi
tzolok kiwulak sa’ li rochoch aran kixye re li asb’ej naq
chaalkeb’ chaalkeb’ re li policía arin cha chapb’al
chanre. K’aru kixb’aanu li asbej sa’ li hoonal a’an
kixb’eela li k’aru re sa jun k’aleb’aal jun xamaan kisach,
naq kiko kixye li iitz’inb’ej anaqwan xinb’aanu re chi
jo’ka’in, xb’aannaq nasak’ok jo’kan naq jo’kin xinb’aan
re chan li iitz’inb’ej reheb’ li yuwab’ej, Ut aran kixkanab’ li
sak’ok.


T'ilob' Ru'uj Aq', Kok' Q'ehink, Se'leb'aal Aatin Ut Seeraq' PDF

Cargado por

Información del documento

Título original

Derechos de autor

Formatos disponibles

Compartir este documento

Compartir o incrustar documentos

Opciones para compartir

¿Le pareció útil este documento?

¿Este contenido es inapropiado?

Copyright:

Formatos disponibles

T'ilob' Ru'uj Aq', Kok' Q'ehink, Se'leb'aal Aatin Ut Seeraq' PDF

Cargado por

Copyright:

Formatos disponibles

ASOCIACIÓN Q’EQCHI’

T’ILOB’ RU’UJ AQ’, KOK’

Asociación Q’eqchi’ Xch’ool Ixim

TRABALENGUAS, ADIVINANZAS, CHISTES Y CUENTOS

Esta es una obra creada por alumnos de Tercero Básico del

Catedrática del curso Q’eqchi’:

La Asociación Q’eqchi’ Xch’ool Ixim autoriza, exclusivamente para fines

¿Qué es la Asociación Q’eqchi’ Xch’ool Ixim?

Xjolomil aj Q’eqchi’ Xch’ool Ixim, es una organización sin fines de

1. Educación Basada en la Cultura Maya Q’eqchi’.

WAKLIIQO QAJUNILO, MAAJUN CHIKANAAQ CHI IXB’EJ

Instituto Maya Comunitario K’amolb’e

El Instituto Maya Comunitario K’amolb’e es un centro educativo

Es K’amolb’e (líder de cambios positivos).

Mediante el funcionamiento del Instituto Maya Comunitario

WAKLIIQO QAJUNILO, MAAJUN CHIKANAAQ CHI IXB’EJ

Li ch’ina hu a’in xk’uub’aman, re naq tkanaaq chi

AATINAQO SA’ QAATINOB’AAL Q’EQCHI’ RE NAQ WANQ

Jwal aajel ru xkanab’ankil chi tz’iib’anb’il xb’aannaq

WAKLIIQO QAJUNILO, MAAJUN CHIKANAAQ CHI IXB’EJ

Filosofía Institucional ................................................................................... 1

Ejes de Acciones ........................................................................................... 1

Instituto Maya Comunitario K’amolb’e ........................................................ 2

KOK’ Q’EHINK .............................................................................................. 5

T’ILOB’ RU’UJ AQ’......................................................................................... 14

SE’LEB’AAL AATIN ........................................................................................ 22

WAKLIIQO QAJUNILO, MAAJUN CHIKANAAQ CHI IXB’EJ

Naq nin b’eek jun woq,

Wankin sa’ xyi li kok,

Naq ninchal nin xik,

Laa’o jun ch’uut chi winq

Laa’o jun ch’uut li kok’al

Laa’in jun qawa’ chin jwal yib’ ru wilb’al

WAKLIIQO QAJUNILO, MAAJUN CHIKANAAQ CHI IXB’EJ

Laa’o jun ch’uut li qana’

k’aruhin laa’in kaq wix

K’aruhin laa’in ch’ina kaaxakutin

Laa’in jun winq nintawliman chi ru li ruchich’och

Laa’in jun winq wan ruuchiwe

Laa’in jun winq jwal oxloq’ wu

Laa’in jun qana’ chin wiib’ in hopolal

WAKLIIQO QAJUNILO, MAAJUN CHIKANAAQ CHI IXB’EJ

Laa’in jun qana’chin naq

Laa’o wiib’o chi kok’al naq na kutano’

Laa’in jun li al junelik b’eek nin b’aanu

Laa’in jun li qawa’chin junes weetalil

Laa’in jun li qana’chin junes in teninkil nake’ xb’aanu

Laa’o jun ch’uuto chi kok’al

Laa’in jun ixqa’al jwal nasunumb’ak li wu,

WAKLIIQO QAJUNILO, MAAJUN CHIKANAAQ CHI IXB’EJ

Laa’o jun ch’uuto li poyanam jwal kok’o

Laa’in jun winq jwal sununk linb’ook ut

Laa’in jun li poyanam kaq pech’in wix

wanko kahib’ poyanam junes kookox qix

Laa’in jun winq kaahib’ woq,

WAKLIIQO QAJUNILO, MAAJUN CHIKANAAQ CHI IXB’EJ

Laa’in jun qawa’ chin wankin chi junelik

Jwal sa nake’ril inketb’al chi junelik kutan

Laa’o wiib’o kok’al junelik sik’b’ilo xb’aaneb’ li ixqeb’

Laa’o jun ch’uuto kok’al

Laa’in jun qawa’chin wankin rik’ineb’

Laa’in jun qawa’chin , junelik nakine’rula’ani

Laa’o jun ch’uuto kok’al naq nakohe’ xt’aq’resi