CHUYÃN ÂÃÖ ÂÆÏC DUÛC

Âãø tråí nãn : CON HIÃÚU  TROÌNGOAN  BAÛN TÄÚT

----  ----

Pháön I : MÅÍ ÂÁÖU

Con ngæåì i hån loaì i cáöm thuï laìnhåìcoï trê tuãû vaìgiaïo duûc laìdaûy cho con ngæåìi khoíi giäúng thuï váût.
Muûc âêch cuía giaïo duûc laìxáy dæûng con ngæåì i. Nhæ váûy, váún âãö âàût ra cho nhaìgiaïo duûc laìlaìm sao
cho con ngæåì i hån hàón con thuï, caì ng nhiãöu caì ng hay. Nhæng maìhån åí caïi gç ? Âoï laìåí caïi NHÁN
CAÏCH. Haîy mæåün låì i triãút gia Phaïp Paul Foulquieï âënh nghéa vãö nhán caïch : " Nhán caïch laìâàûc tênh
cuía mäüt caï nhán yï thæïc âæåüc chênh mçnh vaìtæû chuí trong haì nh âäüng cuía mçnh". Váûy, con ngæåì i khaïc
con váût åí nhán caïch, nghiaî laìåí YÏ thæïc vaìTæû chuí.
* Xeït vãö màût caï thãø - Con ngæåì i âãø phaït triãøn tæû nhiãn khäng thãø tæû hoaì n chènh nhán caïch âæåüc,
loaìi ngæåì i âaî phaíi máút caí triãûu nàm måïi coï âæåüc sæû phaït triãøn nhæ ngaì y nay, âaî traíi qua biãút bao thåìi
kyìtæìtraûng thaïi hoang daî, báöy âaì n du muûc räöi måïi tiãún dáön tåïi vàn minh... Váûy con ngæåì i khi sinh ra
cáön phaíi âæåüc daûy däù âãø phán biãût âæåüc phaíi traïi, hiãøu biãút âæåüc lãù nghiaî, dáön dáön måïi tiãún lãn âãø hoüc
hoíi âæåüc caïc tri thæïc têch luîy cuía nhán loaûi tæìtræåïc âãún nay. Haîy so saïnh mäüt váût vä tri nhæ cáy cäúi
thaío mäüc. Cáy khäng âæåüc chàm boïn thç khäng thãø täút tæåi, khäng âæåüc uäún nàõ n thç khäng thãø ngay
thàóng. Haîy xem mäüt con thuï duìhoang daî âãún âáu maìâæåüc daûy däù cuîng coï thãø thuáön hoïa âæåüc. Suy
räüng ra, våïi con ngæåì i, mäüt sinh váût coï tri giaïc, coï trê tuãû thç viãûc giaïo duûc laûi caì
ng quan troüng vaìcáön
thiãút biãút bao ? cáy cáön âæåüc chàm boïn thç ngæåì i cáön âæåüc nuäi dæåîng, cáy cáön âæåüc uäún nàõ n thç
ngæåì i cáön âæåüc daûy däù. Haîy nghe laûi cáu ca dao bçnh dán:
"Nuäi con chàông daûy chàông ràn
Thaìràò
ng nuäi låün maìchàm láúy tiãön ".
Tháöy Maûnh Tæí, mäüt nhaìgiaïo, mäüt triãút gia cäø Âäng phæång âaî noïi : " Ngæåì i tuy coï âaûo lyï nhæng
cæï àn no, màûc áúm räöi ngäöi räùi maìkhäng daûy baío thç cuîng gáön nhæ cáöm thuï ". (Nhán chi hæîu âaûo daî,
baío thæûc, noaîn y, dáût cæ nhi vä giaïo, tàõ
t cáûn æ cáöm thuï). Chiãöu hæåïng cuía giaïo duûc laìphaït triãøn nhán
caïch, giuïp con ngæåì i hæåïng thæåüng (væån lãn cao) vç nãúu khäng thç nhæ cáu ca dao " thaìràò ng nuäi låün
" vç nuäi låün coì
n baïn âæåüc coï tiãön hoàûc âãø àn thët, chæï con ngæåì i khäng âæåüc daûy däù coï thãø chè laìmäüt
con thuï vä duûng, àn haûi maìtháûm chê coì n nguy hiãøm hån loaì i thuï næîa. Triãút gia Phaïp Meunier âaî noïi : "
Khi khäng væån lãn âæåüc, con ngæåì i khäng phaíi xuäúng haì ng mäüt keí táöm thæåì ng hay nhæ ngæåì i ta noïi,
xuäúng haì ng thuï váût maìcoì n ráút xa dæåïi thuï váût næîa; khäng coï con váût naì o ngoaì i ngæåìi ra laûi coï thãø
nghé ra nhæîng haì nh âäüng quaï âäüc aïc âã heì n maìcoì n thêch thuï vç noï næîa. "
* Xeït vãö màût xaî häüi - Con ngæåì i laìsæû täøng hoì a caïc mäúi quan hãû xaî häüi. Con ngæåì i khäng säúng
âån âäüc maìcáön phaíi âæåüc säúng trong cäüng âäöng xaî häüi. Con ngæåì i cuîng giäúng nhæ báút cæï sinh váût
naì
o khaïc, muäún täön taûi phaíi thêch nghi våïi mäi træåì ng säúng, hoìa nháûp våïi hoaì n caính säúng. Vç váûy con
ngæåì i phaíi âæåüc daûy däù âãø thêch nghi vaìhoì a nháûp våïi âåì i säúng xaî häüi, do âoï, con ngæåì i phaíi biãút tuán
theo caïc luáût cuía xaî häüi, biãút caïch cæ xæí, biãút taûo phong caïch âuïng âàõ n âäúi våïi baín thán cuîng nhæ våïi
moüi ngæåìi khaïc.

Tr. Bäöi dæåîng Vàn hoïa 218 Lyï Tæû Troüng Trang 21 CHUYEÂN ÑEÀ GIAÙO DUÏC ÑAÏO ÑÖÙC
 Sæû giaïo duûc giuïp con ngæåì i âaïp æïng caïc yãu cáöu cå baín áúy vaìcáön phaíi âæåüc bàõ t âáöu ngay tæìkhi
coìn nhoí, âoï laìmäüt quaï trçnh láu daì i, suäút caí âåì
i ngæåì
i, láön læåüt qua caïc giai âoaûn cuía âåìi säúng tæång
æïng våïi caïc mäi træåì
ng bàõ t nguäön tæìgia âçnh qua nhaìtræåì ng räöi âãún xaî häüi.
Trong ba mäi træåì ng giaïo duûc áúy thç hai mäi træåì ng giaïo duûc gia âçnh vaìnhaìtræåì ng laìcå baín
nháút, quan troüng nháút vç noï hçnh thaì
nh nhán caïch cho con ngæåì i tæìkhi sinh ra cho tåïi luïc træåíng thaình,
chuáøn bë cho con ngæåì i hoì
a nháûp våïi xaî häüi. Pháön giaïo duûc coì
n laûi, sau naìy khi säúng åí ngoaì i xaî häüi laì
do con ngæåì i sau khi træåíng thaì nh, tæû nháûn thæïc , tæû hoüc hoíi âãø tiãúp thu vaìtu sæía baín thán, hoaì n
chènh nhán caïch. Âoï laìpháön tæû giaïo duûc.
Nãúu giaïo duûc gia âçnh âæåüc xáy dæûng trãn mäúi quan hãû CHA MEÛ  CON CAÏI maìtroüng tám cuía
mäúi quan hãû naìy laìloì
ng Hiãúu thaío.
Nãúu giaïo duûc nhaìtræåì ng âæåüc xáy dæûng trãn mäúi quan hãû THÁÖY  TROÌvaìkãú âoï laìBEÌBAÛN.
Troüng tám cuía mäúi quan hãû tháöy troìlaìsæû LÃÙ NGHÉA, troüng tám cuía mäúi quan hãû giæîa beìbaûn laìtçnh
THÁN AÏI. Ba troüng tám cuía mäúi quan hãû trãn mang tênh giaïo duûc phäø quaït vaìâaî âæåüc moüi ngæåì i
trong báút cæï xaî häüi naì o âãöu thæìa nháûn. Riãng âäúi våïi dán täüc ta, mäüt dán täüc vàn hiãún, coï nãön luán lyï
truyãön thäúng láu âåì i, caïc mäúi quan hãû áúy âaî âæåüc náng lãn thaì nh ÂAÛO LYÏ, âoï laì
:
Hiãúu thaío våïi cha meû.
Lãù nghéa våïi tháöy cä.
Thán aïi våïi beìbaûn.
Vç thãú, muûc tiãu cuía nãön giaïo duûc cuía chuïng täi laìdaûy däù hoüc sinh tråí lãn CON HIÃÚU åí gia âçnh,
TROÌNGOAN vaìBAÛN TÄÚT åí nhaìtræåì ng.
Pháön II : NÄÜI DUNG
I. Muûc tiãu thæï nháút : NGÆÅÌ
I CON HIÃÚU THAÍO
Âãø âaût muûc tiãu naì y, ta phaíi tçm hiãøu taûi sao loì ng Hiãúu thaío laûi âæåüc âãö cao âãø tråí thaì
nh troüng
tám cuía nãön giaïo duûc gia âçnh. Noïi caïch khaïc, ta cáön phán têch âãø hiãøu roî caïc cäng ån, traïch nhiãûm
cuía cha meû âäúi våïi con caïi räöi tæìâoï tháúy âæåüc bäøn pháûn, nghéa vuû cuía pháûn laì
m con âäúi våï i cha meû.
1. Cäng ån, traïch nhiãûm cuía cha meû.
Tæû cäø chê kim, tæìÂäng sang Táy, loaì i ngæåì i âaî duìng khäng biãút bao nhiãu tæìcuía moüi ngän ngæî,
sæí duûng khäng biãút bao nhiãu giáúy mæûc âãø diãùn taí , ghi cheïp cäng ån cuía cha meû âäúi våïi con caïi.
 Khi thç coi cäng ån cha meû laìcæûc kyìto låïn, hån caí biãøn tråì
i, khäng thãø âo læåì
ng âæåüc
......." Ba nàm buï måïm coì n thå
Kãø cäng cha meû biãút cå ngáön naì o
Chæî ràò ng : " Sinh ngaî cuìlao "
Biãøn sáu khän vê, tråì i cao khän bç. "
( Gia huáún ca  Nguyãùn Traîi )
 Khi thç coi cha meû ngang táöm Thæåüng Âãú
" Thæåüng Âãú khäng thãø coï màût åí khàõ
p nåi, vç thãú Ngaì
i âaî taûo ra caïc baìmeû ".
( Ngaûn ngæî Do Thaïi )
 Khi thç mæåün hçnh tæåüng nuïi Thaïi Sån cao våì i våüi, næåïc chaíy lai laïng khäng bao giåìcaûn cuía
doì
ng næåïc âáöu nguäön âãø so saïnh våïi cäng cha nghéa meû :
" Cäng cha nhæ nuïi Thaïi Sån
Nghéa meû nhæ næåïc trong nguäön chaíy ra "
( Ca dao Viãût Nam )

Tr. Bäöi dæåîng Vàn hoïa 218 Lyï Tæû Troüng Trang 22 CHUYEÂN ÑEÀ GIAÙO DUÏC ÑAÏO ÑÖÙC
 Chung cuäüc, so saïnh thç khäng âaût vç khäng coï âäúi tæåüng diãùn taí vaìkhäng âuí tæìnãn mäüt nhaìthå
âaî viãút:
" Loì ng meû bao la hån biãøn khåi.
Con yãu quïy meû nháút trãn âåì i
Con gom hãút chæî trong thiãn haû
Chàóng âuí cho con taí hãút låìi..."
Quaí tháût, cäng ån cha meû to låïn vä cuì ng, khäng thãø láúy gç âo læåìng âæåüc, khäng giáúy mæûc naì o
viãút cho hãút âæåüc. Khäng låì i leî naì
o taí cho xiãút âæåüc. Baío cha meû laìTråìi  Biãøn æ ? Nhæng biãøn naì o
sáu bàò ng, tråì i naìo cao bàò
ng ! Baío cha meû laìvuî truû æ ? Nhæng vuî truû thiãn nhiãn coì n gáy tai hoüa, gáy
baîo täú, luût läüi, tai æång. Coì
n cha meû chè lo cho con sæû ãm âãöm, áúm no haûnh phuïc. Cha meû sinh con,
chàm lo áúp uí nuäi dæåîng, räöi daûy däù, räöi sàn soïc vãö moüi màût tæìváût cháút âãún tinh tháön, tæìhoüc haì
nh thi
cæí âãún hæåïng nghiãûp láûp thán, cho âãún luïc træåíng thaì nh. Sau âoï lo cäng àn viãûc laì m, gáy dæûng gia
âçnh. Vaìcoì n âãún maîi maîi vãö sau cho âãún khi cha meû giaìyãúu, tháûm chê cho âãún luïc chãút. Tæìkhi con
coìn thå daûi cho âãún khi khän låïn, caí hai song thán khäng luïc naì o nghè ngåi lo toan, meû thç lo buï måïm,
cha thç lo sàn soïc thuäúc men, meû thç lo áúp uí, cha thç lo che chåí, meû lo nuäi, cha lo daûy, meû lo vãö màût
tçnh caím, cha lo vãö màût lyï trê, meû lo hæåïng näüi vãö phêa gia âçnh, cha lo hæåïng ngoaûi vãö màût xaî häüi, meû
thiãn vãö âæïc duûc, cha thiãn vãö trê duûc...
Sæû kãút håüp haìi hoì
a tuyãût våì i áúy âaî hçnh thaì
nh vaìphaït triãøn nhán caïch cho con ngay tæìkhi coì n
nhoí daûi.. Âãø bao gäöm mäüt caïch täøng quaït cäng ån cha meû âäúi våïi con caïi, ngæåì i xæa âaî duì
ng chên tæì
âãø chè cäng lao váút vaí, khoï nhoüc cuía cha meû, chæî nho goüi laìCÆÍU TÆÛ CUÌLAO. Âoï laì : Sinh (âeí ra ),
Cuïc (náng niu), Phuí (väù vãö), Suïc (buï måïm), Træåíng ( nuäi låïn), Duûc (daûy däù), Cäú (träng nom), Phuûc
(chàm soïc), Phuïc ( baío vãû, giæî gçn). Tæìâoï hçnh thaì nh cuûm tæì" Cæíu tæû cuìlao, tam niãn nhuî bäü" ( chên
chæî chè sæû khoï nhoüc váút vaí, ba nàm buï måïm). Haîy nghe cáu ca dao:
"Chæî ràò
ng Cæíu tæû cuìlao
Pháûn laì
m con phaíi giæî sao cho troì n".
Vaìcáu thå cuía thi haì
o Nguyãùn Du trong "truyãûn Kiãöu":
"...Nhåï ån chên chæî cao sáu,
Mäüt ngaì y mäüt ngaí boïng dáu taìtaì
...".
Trong khäúi täøng thãø cäng lao to låïn áúy, ta phaíi phán têch ra tæì
ng pháön âãø laì
m saïng toí tæì
ng daûng
mäüt, tæìâoï måïi tháúy âæåüc yï nghéa vä cuìng to låïn vaìsáu sàõ c cuía chæî HIÃÚU maìquaïn triãût âæåüc bäøn
pháûn laì
m con.
a. Cäng sinh thaì
nh:
Cha meû laìbáûc sinh ra ta, khäng phaíi bäùng dæng maìta coï màût trãn âåì i naì
y, coï sæû säúng naì
y. Ta
hiãûn hæîu laìdo khê huyãút cuía cha meû taûo thaì nh. Meû mang nàûng âeí âau, cha chàm soïc lo làõ ng, cæu
mang suäút hån chên thaïng tråì i, luïc sinh ra laûi chëu bao nguy hiãøm:
" Nàûng nãö chên thaïng cæu mang
Cäng sinh bàò ng væåüt biãøn sang næåïc ngæåì i".
(Gia Huáún Ca  Nguyãùn Traîi).
Nhæ váûy, con caïi laìcäút nhuûc (xæång thët) cuía cha meû, laìháûu thán (pháön näúi tiãúp) cuía cha meû. Cäú
nhán thæåì ng noïi "Phuû (máùu) tæí tçnh thám" laìvç thãú. Ta mang trong ta maïu thët vaìnhæîng âàûc tênh di
truyãön cuía cha meû. Mäúi quan hãû giæîa cha meû vaìcon caïi laìmäúi quan hãû huyãút thäúng, thiãng liãng
nháút, sáu âáûm nháút, khäng gç coï thãø so saïnh âæåüc. Haîy âoüc laûi nhæîng cáu ca dao nhàõ c nhåí pháûn laì
m
con:
" Coï cha meû måïi coï mçnh
ÅÍ sao cho xæïng nghéa tçnh laìm con".
vaì:

Tr. Bäöi dæåîng Vàn hoïa 218 Lyï Tæû Troüng Trang 23 CHUYEÂN ÑEÀ GIAÙO DUÏC ÑAÏO ÑÖÙC
 " Cáy coï gäúc måïi náøy caì nh xanh ngoün
Næåïc coï nguäön måïi biãøn räüng säng sáu
Ngæåì i ta nguäön gäúc åí âáu
Coï cha meû træåïc räöi sau coï mçnh".
Ngæåì i tän kênh cha meû, coi troüng huyãút thäúng laìngæåì i coï tám, coï âæïc vaìloì
ng Nhán cuîng xuáút
phaït tæìloì
ng Hiãúu thaío âoï. Coï Hiãúu àõ t coï Nhán, láúy Hiãúu gáy thaì nh Nhán vç Nhán vaìHiãúu väún gàûp
nhau åí baín vë con ngæåì i. Haîy làõ
ng nghe låì i cäú nhán khuyãn vãö Hiãúu  Âãù.
"Nghéa cha sinh cuì ng cäng meû dæåîng
Âæïc cuìlao láúy læåüng naì o âong
Thåìcha meû åí hãút loì ng
ÁÚy laìchæî Hiãúu daûy trong luán thæåì ng
Chæî Âãù nghéa laìkhiãm nhæåì ng
Phæåì ng anh, nhæåì ng chë laûi nhæåì ng ngæåì
i trãn
Ghi loìng taûc daû chåï quãn
Con em phaíi giæî láúy nãön con em....."
Loì
ng nhán bàõ t âáöu khåíi tæìloì ng thæång yãu nhæîng ngæåì i thán cáûn nháút räöi sau måïi lan toía âãún
nhán quáön xaî häüi. Haîy âoüc baì i hoüc thuäüc loì
ng daûy vãö loì
ng nhán aïi cho hoüc sinh låïp nhoí :
"Em âi hoüc âãø yãu ai ?
Em âi hoüc âãø yãu ngæåì i gáön xa
Gáön nhæ chuï baïc meû cha
Kãú laìanh chë, sau ra hoü haì ng
Sau räöi âãún chäù lán bang
Täi yãu, yãu hãút keí sang ngæåì i heì
n
Bao nhiãu chäù laû cuì ng quen
Cuì ng ai âaî coï màût trãn hoì an cáöu
Laìem yãu chàóng hãút âáu
Âáúy, em âi hoüc chè cáöu thãú thäi!..."
Ngæåì i âaïng thæång âaïng kênh nháút maìkhäng thæång yãu thç coì n thæång yãu ai âæåüc næîa! Keí naì
o
khäng Hiãúu thaío våïi cha meû seî laìkeí trãn khäng kênh, dæåïi khäng nhæåì ng, khäng sao coï loì
ng nhán aïi
âæåüc. Âoï laìmäüt keí báút nhán, vaìseî laìmäüt thaình pháön nguy hiãøm cho xaî häüi vç coï thãø laì m âæåüc moüi
chuyãûn âäüc aïc nháút trãn âåìi, chàõ
c chàõn seî bë xaî häüi lãn aïn vaìtræì
ng trë.
b. Cäng nuäi náúng:
Nuäi náúng con caïi tæìkhi måïi sinh âãún khi khän låïn tháût vä cuì ng váút vaí, täún keïm vãö cuía caíi, hao
täún vãö tinh tháön, tháût khäng sao taí xiãút. Nhoí thç náng nhæ náng træïng, hæïng nhæ hæïng hoa, chàm lo buï
måïm, cåm chaïo thuäúc men, thæïc khuya dáûy såïm, sàn soïc däù daì nh..... Khi låïn lãn thç lo cåm àn aïo
màûc, âäö duì ng, saïch våí, giáúy buït, hoüc haì
nh thi cæí, låïp naì y træåì
ng noü, lo làõng tæìsinh hoaût âãún hoüc táûp...
Coì n säúng ngaì y naì o laìchàm lo con ngaì y áúy våïi táút caí táúm loì
ng táûn tuûy hy sinh vä båìbãún.
Haîy âoüc mäüt âoaûn trêch trong “ Gia Huáún Ca“ cuía Nguyãùn Traîi :
"Nghé cäng khoï nhoüc nuäi ta
Âãún khi caí låïn mong cho vuäng troì n
Kãø tæìluïc haîy coì
n thai dæûng
Âãún nhæîng khi nuäi náúng giæî gçn
Nàûng nãö chên thaïng cæu mang
Cäng sinh bàò ng væåüt biãøn sang næåïc ngæåì
i
Âoaûn thäi luïc áúy væìa räöi
ÁÚp äm buï: måïm chàóng råì i trãn tay
Mong cho biãút ngæía biãút ngáy
Tr. Bäöi dæåîng Vàn hoïa 218 Lyï Tæû Troüng Trang 24 CHUYEÂN ÑEÀ GIAÙO DUÏC ÑAÏO ÑÖÙC
 Biãút chuyãûn biãút hoïng chàóng khuáy bao giåì
Ngaì y træïng næåïc thuíå ngáy thå
Bao giåìsaì i âen báúy giåìlaûi lo
Lo cho biãút láùy biãút boì
Mong cho biãút âæïng mong cho biãút ngäöi
Âoaûn räöi laûi lo khi såíi âáûu
Coì n treí con nhoí beï u å
Ba nàm buï måïm coì n thå
Kãø cäng cha meû biãút cå ngáön naì o ...
Vaìmäüt baìi ca dao âaî tråí thaì nh baì i hoüc thuäüc loì
ng vãö âæïc duûc:
"Ta sinh ra åí trãn âåì i
Tråì i cho tai màõ t khaïc loaì i vä tri
Loüt loìng xæa chàóng biãút gç
Nay ta âaî låïn phaíi suy cho raì nh
Vç ai nay måïi coï mçnh
Meû cha âäi âæïc cäng trçnh biãút bao
Ån naì y saïnh våïi tråì
i cao
Trong loì ng ta daïm luïc naì o laîng quãn
Táûp sao nãn âæåüc con hiãön
Âãø cho cha meû khoíi phiãön vç ta
Mäüt niãöm pheïp tàõ c nãút na
Biãút såü biãút kênh måïi laìcon ngoan
Xeït xem trong hoü ngoaì i laìng
Cä dç chuï baïc ngang haì ng meû cha
Cuì ng ngæåì i xæa cuîng mäüt nhaì
Cuì ng chung maïu muí cuì ng laìthët xæång
Váûy ta phaíi kênh phaíi nhæåì ng
Biãút mçnh pháûn dæåïi laïnh âæåì ng nghëch trãn
ÅÍ sao näüi ngoaûi âäi bãn
Væìa loì ng âeûp yï âãöu khen nãút mçnh
Âuïng laìcäng âæïc cha meû vä cuìng to låïn! Khäng coï cha meû nuäi náúng ta laì m sao säúng vaìkhän
låïn nhæ ngaì y nay? Âáy laìmäüt án nhán låïn nháút cuía âåì
i ta, ta phaíi ghi tám khàõ c cäút räöi laì m sao coï thãø
âãön âaïp âæåüc pháön naì o án sáu nghéa nàûng áúy. Váûy ngæåì i hiãúu thaío våïi cha meû laìngæåì i troüng nghéa.
Thoü ån thç phaíi baïo âaïp. Ån caì
ng sáu thç nghéa caì ng nàûng vaìphaíi baïo âãön cho xæïng, âoï laìâaûo lyï trãn
âåì i. TæìHiãúu phaït sinh ra Nghéa, coï Hiãúu àõt coï Nghéa váûy? Ngæåì i ån låïn nháút maìkhäng tän kênh,
khäng âãön âaïp thç âuïng laìkeí vä ån baûc nghéa, sao xæïng âaïng laì m ngæåì i. Keí báút Hiãúu àõt laìbáút Nghéa.
c. Cäng ån daûy däù:
Trong suäút haì nh trçnh cuía cuäüc âåì i, cha meû luän luän laìtháöy cä giaïo daûy däù con caïi vãö moüi màût
tæìkhi thå áúu âãún luïc træåíng thaì nh vaìcho âãún chæì ng naì o cha meû coì n taûi thãú. Tæìluïc så sinh cha meû
daûy ta táûp âæïng táûp âi, táûp àn táûp noïi..... räöi daûy tiãúp xuïc våïi giåïi tæû nhiãn âãø thêch nghi våïi mäi træåì ng
säúng; sau âoï daûy caïch àn åí trong gia âçnh, cæ xæí ngoaì i xaî häüi, räöi âãún hoüc váún, luán lyï âaûo âæïc, âãún
âiãöu hån leî thiãût, traïnh sai láöm läùi âaûo.....
Cha meû däúc hãút moüi såí hoüc, mang hãút moüi kinh nghiãûm âãø daûy con våïi tçnh thæång bao la, våïi näù
læûc triãön miãn, chè mong sao cho con tråí lãn ngæåì i taì
i gioíi, sao cho "Con hån cha, nhaìcoï phuïc". Coï
thãø noïi ràò
ng cha meû laìtháöy cä giaïo tuyãût våì
i vaìtoaì
n diãûn.
Lénh häüi âæåüc caïc âiãöu daûy baío quyï baïu cuía cha meû måïi laìngæåì i khän, måïi laìkeí Trê. Do âoï
ngæåì
i coï Hiãúu àõ
t laìngæåì
i coï Trê Tuãû. Chæî Trê âi âäi våïi chæî Hiãúu laìváûy. Laì
m con maìkhäng nghe låì i

Tr. Bäöi dæåîng Vàn hoïa 218 Lyï Tæû Troüng Trang 25 CHUYEÂN ÑEÀ GIAÙO DUÏC ÑAÏO ÑÖÙC
cha meû daûy chênh laìkeí báút Hiãúu, laìngu âäün, khäng biãút leî phaíi traïi, roî raì
ng laìkeí báút Trê. Keí báút Trê
coì
n mong gç thaình âaût trãn âåìi naìy næîa. Caïch ngän coï cáu:
"Caï khäng àn muäúi caï æån
Con caîi cha meû tràm âæåì ng con hæ"
d. Cäng ån che chåí, baío vãû:
Våïi tçnh cäút nhuûc vaìtheo táûp tênh nuäi daûy con tæìnhoí, nãn báûc cha meû luän nghé ràò ng phaíi coï
bäøn pháûn baío vãû cho con nhæ baío vãû chênh mçnh, cháúp nháûn hy sinh moüi thæï cho con kãø caí sinh maûng
mçnh. Luïc con nhoí thç che nàõ ng chàõn mæa, quaût maït khi noïng, áúp uí khi laûnh, náng giáúc khi con teï ngaî,
thuäúc thang khi con âau yãúu.... Låïn lãn thç lo cho con traïnh âæåüc khäø såí hiãøm nguy, häù tråü khi con gàûp
khoï khàn, thaïo gåî cho con caïc væåïng màõ c, sæía chæîa cho con caïc läùi láöm.... Chè mong sao cho con
âæåüc thaì nh cäng, haûnh phuïc. Toïm laûi, træåïc caïc báút tràõ
c, âe doüa cuía cuäüc säúng cuîng nhæ caïc läùi láöm
sai traïi cuía con caïi, cha meû luän xaí thán che chåí baío vãû cho con våïi táút caí loì
ng hy sinh khoan thæï vaì
âäü læåüng.
Haîy nhçn xem muäng thuï coì n biãút hoüp báöy âãø häù tråü nhau, loaìi ngæåìi säúng thaì nh táûp thãø xaî häüi,
coï luáût tàõc, lãù nghi maìxaî häüi nhoí beï âáöu tiãn laìgia âçnh, âoï laìtãú baìo cuía xaî häüi låïn maìta vê nhæ cå
thãø. Trong gia âçnh thç cha meû laìbáûc træåíng thæåüng, laì"caïi noïc" cuía càn nhaì , giæî vai troìchuí âaûo: âoï
laìngæåì i âáöu tiãn maìta tiãúp cáûn, laì
m chäù dæûa tçnh caím, tinh tháön, váût cháút væîng chàõ c nháút vaìâaïng tin
cáûy nháút cuía ta. Pháûn laì m con phaíi biãút tän kênh cha meû, nhæ thãú måïi laìngæåì i coï lãù nghéa, måïi hiãøu
âæåüc thæï tæû trãn dæåïi. Nhæ váûy, coï Hiãúu àõ t coï Lãù. Keí khäng tän kênh, quïy troüng cha meû laìkeí báút lãù.
Khäng coï lãù giaïo thç láùn läün tráût tæû trãn dæåïi, dãù laì
m âiãöu xàò ng báûy, laì
m sao maìbiãút cæ xæí vaìsäúng
trong cäüng âäöng xaî häüi âæåüc.
e. Loì
ng tin yãu vaìæåïc voüng kãú thæì
a sæû nghiãûp tæång lai
Våïi mäúi liãn hãû huyãút thäúng, cha meû luän coi con caïi nhæ laì" háûu thán ", laìpháön näúi tiãúp cuía
chênh cuäüc âåì i mçnh sau naì y. Vç váûy, cha meû láúy loì
ng yãu thæång chán tháût, däön hãút tám læûc âãø
khuyãn ràn daûy baío, âàût troün niãöm tin yãu nåi con mçnh, truyãön laûi moüi taì i saín, moüi sæû nghiãûp, chè
mong sao cho con kãú thæì a vaìphaït huy cao hån sæû nghiãûp naì y, âaût âæåüc nhæîng thaình tæûu mong muäún
cuía mçnh.
Saïch cäø YÏ Lám coï viãút : " Ngæåì i hiãúu væì
a, nuäi thán cha meû; Ngæåì i âaûi hiãúu, nuäi chê cha meû ".
Pháûn laì m con phaíi biãút tuán låì i daûy baío, noi gæång cha meû vãö âaûo âæïc, lãù giaïo, hoüc váún, sæû
nghiãûp...âãø näúi chê cha meû, laì m raûng råî täø täng våïi táút caí tinh tháön traïch nhiãûm cuía mäüt ngæåì i âæåüc uíy
thaïc. Coï nhæ thãú måïi laìngæåì i tên nghéa. Váûy coï HIÃÚU àõ t coï TÊN. Keí báút Hiãúu khäng laì m troì n traïch
nhiãûm våïi cha meû, khäng thaì nh tháût våïi cha meû khiãún cha meû khäng tin âæåüc thç ai coì n daïm tin âæåüc
næîa. Âoï laìkeí báút tên. Keí báút tên khäng coï chäø âæïng trong xaî häüi. Saïch coï cáu " Nhán vä tên báút láûp " (
Ngæåì i khäng coï chæî tên, khäng coï chäù âæïng) cuîng vç leî âoï, xem lëch sæí, ta tháúy Nguyãùn Traîi âaî nãu
gæång cuía mäüt báûc âaûi Hiãúu. Äng biãút hy sinh chæî Hiãúu nhoí âãø âaût chæî Hiãúu låïn. Äng nghe låì i cha laì
Nguyãùn Phi Khanh daûy, khäng theo cha sang Taì u âãø thàm nuäi cha trong caính giam cáöm maìgaût lãû
quay vãö phoìLã Låüi, diãût quán Minh, dæûng âaûi nghiãûp theo yï cha, giaíi phoïng dán täüc ræîa háûn næåïc traí
thuìnhaì . Äng âaî thæûc hiãûn chê cuía cha, láúy Trung laì m Hiãúu:
" Con vãö âi, táûn Trung laìtáûn Hiãúu
Âem gæåm maì i boïng nguyãût cæïu giang san ".
Ngoaì i caïc mäúi liãn hãû giæîa HIÃÚU våïi NHÁN  NGHÉA LÃÙ TRÊ TÊN, ta coì n tháúy HIÃÚU coìn coï
mäúi quan hãû chàût cheî våïi TRUNG (Trung våïi dán, våïi næåïc). Tháût váûy, gia âçnh laìcaïi näi, laìtræåì ng
hoüc âáöu âåì i, laìxaî häüi tiãn khåíi cuía con ngæåì
i. Con ngæåì
i tiãúp nháûn âæåüc sæû giaïo duûc âáöu tiãn qua cha
meû, yï thæïc âæåüc cäüng âäöng xaî häüi cuîng qua cha meû räöi caím nháûn âæåüc Täø quäúc, quã hæång, ngän
ngæî dán täüc cuîng qua cha meû, qua ngäi nhaìmaính âáút åí cuía cha meû, qua låì i kãø chuyãûn, qua cáu haït
âiãûu ru cuía cha meû....ngay tæìkhi coì n nàò
m âu âæa trãn voîng. Ngæåì i naì
o coï biãút tän kênh cha meû, yãu

Tr. Bäöi dæåîng Vàn hoïa 218 Lyï Tæû Troüng Trang 26 CHUYEÂN ÑEÀ GIAÙO DUÏC ÑAÏO ÑÖÙC
 thæång caïc ngæåïi thán cuì ng chung mäüt maïi nhaìthç sau naì y måïi biãút kênh troüng tháöy cä giaïo, quyï mãún
baûn beì , yãu næåïc thæång noì i vaìmåïi yï thæïc âæåüc traïch nhiãûm âäúi våïi quäúc gia xaî häüi. Nhæ váûy coï HIÃÚU
àõt coï TRUNG. Cäø nhán tæìngaì n xæa âaî khàóng âënh " Hiãúu tæí àõ t trung tháön " (Con Hiãúu àõ t täi trung). Coï
Hiãúu måïi coï trung laìmäüt chán lyï vç loì ng yãu næåïc phaït xuáút tæìloì ng yãu kênh cha meû : nåi cha meû åí laì
âáút Täø quäúc, tiãúng cha meû noê laìtiãúng Täø quäúc....vaìbiãút bao ngæåì i âaî âäöng hoïa cha meû våïi Täø quäúc,
laìhiãûn thán cuû thãø cuía Täø quäúc. Caïch âáy nàm thãú kyí, mäüt báûc danh nho, mäüt nhaìgiaïo uy tên tiãún sé
Âaì m Tháûn Huy, âaî tæì ng phaït biãøu " Trung Hiãúu khäng taïch råì i " âaî khàóng âënh chán lyï trãn. Mäüt nhaì
thå hiãûn âaûi âaî viãút :
Kiãúp sau xin âæåüc laì m ngæåì i
Âãø nghe non næåïc voüng låì i meû ru
Sau khi âaî phán têch nhæ trãn, ta tháúy loì ng Hiãúu thaío âäúi våïi cha meû quan troüng thãú naì o! Âoï laì
âiãøm xuáút phaït cuía moüi âæïc tênh maìnãön luán lyï truyãön thäúng âaî xãúp vaì o " Nàm âaûo luán thæåì ng "
(Nguî thæåì ng) : Nhán Nghéa Lãù Trê Tên, duì ng laì
m máùu mæûc cuía nhán caïch. Saïch coï cáu " Thiãn
kinh vaûn âiãøn, Hiãúu vi tiãn " nghéa laìcoï hoüc muän ngaì n kinh âiãøn thç cuîng phaíi hoüc chæî HIÃÚU træåïc, vç
moüi tênh täút âãöu tæìHiãúu maìra váûy. Tuûc ngæî coï cáu : " Nhán sinh baïch haûnh, Hiãúu vi tiãn " (Tràm nãút
täút cuía con ngæåì i thç Hiãúu âæïng âáöu). Kinh Pháût cuîng viãút : " Täüt cuì ng thiãûn khäng gç bàò ng Hiãúu, täüt
cuì ng aïc khäng gç bàò ng báút Hiãúu ". Loì ng Hiãúu thaío laìbäøn pháûn, laìnghéa vuû cå baín nháút cuía con
ngæåì i, laìthæåïc âo chênh xaïc vãö chuáøn mæûc âaûo âæïc. Ca dao coï cáu :
" Laì
m trai nãút âuí tràm âæåì ng
Træåïc tiãn âiãöu Hiãúu, âaûo thæåì
ng xæa nay "
Âãø khuyãún khêch vaìâãö cao loì ng hiãúu thaío, ca dao cuîng âaî coï cáu :
" Tu âáu cho bàò ng tu nhaì
Thåìcha kênh meû måïi laìchán tu ".
Tháût giaín dë maìchê lyï !
Vaìcuîng suy tæìnháûn thæïc trãn, ta seî tháúy keí báút hiãúu àõ
t seî báút nhán, báút nghéa, báút lãù, báút trê, báút
tên vaìbáút trung, nghéa laìkhäng coì
n luán thæåì ng âaûo lyï, máút hãút caí nhán tênh.
2. Laì
m thãú naì
o âãö tråí thaì
nh ngæåì
i con Hiãúu
Âaûo Khäøng daûy ràò
ng : " Phuû vi Thiãn, máùu vi Âëa " (Cha laìTråì
i, meû laìÂáút). Ca dao cuîng coï cáu:
" Biãøn tråì
i cäng âæïc meû cha
Veûn toaì n chæî Hiãúu måïi laìâaûo con ".
Tråìi thç cao thàm thàóm, âáút thç räüng mãnh mäng. Ta duìcoï laì m âãún thãú naì o cuîng khäng coï thãø
âaïp âãön troün veûn âæåüc cäng ån cha meû. Muäún laì m mäüt ngæåì i con Hiãúu âiãöu cäút yãúu laìtrong cæ xæí
phaíi âem hãút loì ng thaình kênh, trong cäng viãûc phaíi mang hãút caí nàng læûc âãø laì m vui loì ng cha meû.
Saïch " Hiãúu Kinh " coï viãút : " Ngæåì i con Hiãúu táút cæ xæí hãút loì
ng kênh, phuûng dæåîng hãút yï vui, luïc bãûnh
hãút loìng chàm lo, luïc tang hãút loì ng thæång xoït, luïc lãù hãút veí trang nghiãm ". Toïm laûi, loì ng Hiãúu thaío
cäút åí chæî " Thaình " chæï khäng phaíi åí nhæîng hçnh thæïc âãø læì a däúi cha meû hay che màõ t thãú gian. Baìn
vãö caïc bäøn pháûn cuía ngæåì i con Hiãúu thaío thç räüng raîi mãnh mang làõ m, vaí laûi coì
n tuì
y theo hoaì n caính
vaìtæìng giai âoaûn cuía cuäüc âåì i mäùi ngæåìi næîa Trong phaûm vi haûn heûp cuía mäüt baì i giaíng vaìtrong giai
âoaûn caïc con coì n âang âäü tuäøi hoüc troì, cä chè coï thãø toïm læåüc caïc âiãöu cå baín sau âáy :
a. Nghe låì
i daûy baío, tháût thaì
, lãù pheïp våïi cha meû
Cha meû laìngæåì
i tæì
ng traíi viãûc âåì
i, daûy däù ta tæìnhoí. Nãúu coï càn dàûn âiãöu gç, laì
m con phaíi váng
låì
i.
Àn åí phaíi chán tháût, khäng âæåüc giaí däúi våïi cha meû. Låî coï läùi láöm phaíi trçnh cha meû âãø song thán
sæía chæîa cho, khäng âæåüc dáúu diãúm maìcoï haûi vãö sau.

Tr. Bäöi dæåîng Vàn hoïa 218 Lyï Tæû Troüng Trang 27 CHUYEÂN ÑEÀ GIAÙO DUÏC ÑAÏO ÑÖÙC
 Noïi nàng phaíi lãù âäü, tæìtäún, cæí chè phaíi nghiãm chènh, âæa, nháûn váût gç phaíi duì ng hai tay, âi phaíi
thæa, vãö phaíi trçnh, âi chåi xa phaíi xin pheïp vaìcho biãút âi âáu. Haîy âoüc caïc váön ca dao :

" Baío váng goüi daû con åi

Váng låìi sau træåïc con thåìi chåï quãn
Cäng cha nghéa meû khän âãön
Vaìo thæa ra gæíi måïi nãn thán ngæåì i ".
b. Hoüc haì
nh gioíi giang âãø laì
m veí vang cha meû
Cha meû váút vaí, däön hãút cuía caíi tám læûc âãø nuäi con àn hoüc, chè mong sao cho con thaì nh âaût tråí
nãn ngæåì i taì
i danh, træåïc giuïp nhaì
, sau giuïp næåïc, laìm " nåí nang maì y màût, råî raì
ng meû cha " âãø tiãúng
thåm cho cha meû , gia âçnh. Saïch " Hiãöu Hæng " coï viãút : " Ngæåì i coï chê láûp thán âãø laì
m veí vang cho
cha meû laìngæåì i con hiãúu ". Ca dao noïi :
" Khuyãn con khuya såïm chuyãn cáön,
Hoüc haình cäú chê láûp thán nãn ngæåì i ".
Cáön nháûn thæïc roî raì
ng vaìsáu sàõ
c ràò
ng khäng coï gç laì
m cha meû vui veí, haînh diãûn bàò
ng khi tháúy
con thaì
nh âaût.
Baì
i thå khuyãún hoüc trong saïch cäø âaî viãút :
" Khoa muûc triãöu âçnh måí räüng thay,
Khuyãn con cäú chê hoüc cho hay
Cåm ngaì y ba bæîa, cha cáöy cáúy
AÏo màûc bäún muìa, meû vaï may
Cáu phuï cáu thå ngám âãø daû
Saïch kinh saïch sæí giåí liãön tay
Mäüt mai chiãúm baíng khäi thiãn haû
Caí màût song thán , âeûp màût tháöy ".
Nhæ váûy, cäú gàõng hoüc gioíi âãø sau naì y coï danh pháûn trong xaî häüi laìhaì
nh vi baïo hiãúu têch cæûc vaì
cuû thãø nháút. Nhæåüc bàò
ng cæï chåi båì i lãu läøng, hoüc haì
nh chàóng âaût khiãún cha meû lo buäön tuíi häø laìcon
báút hiãúu. Thi sé Taín Âaìtæì
ng noïi : "Sæû âåì i âaïng buäön nháút laìcon chaïu khäng bàò ng cha äng " tháût laì
tháúm thêa. Nhán âáy, haîy coi hai táúm gæång Hiãúu thaío, mäüt xæa vaìmäüt nay âãø suy ngáùm.
 Træåïc laìtruyãûn tháöy Maûnh Tæí : Thåì i cäø Trung Hoa, baìMaûnh máùu coï ngæåì i con duy nháút laì
Maûnh Kha (laìchaïu bäún âåì i cuía tháöy Tæí Tæ, mäüt män âãû gioíi cuía âæïc Khäøng Tæí).Sau khi chäöng chãút,
baìåí váûy nuäi con. Baìphaíi luän luän thay âäøi chäù åí vç khäng thêch håüp våïi mäi træåì ng giaïo duûc con
mçnh. Cuäúi cuì ng baìdoün âãún åí gáön mäüt træåì ng hoüc. Kha bàõ t chæåïc chuïng baûn xin meû cho âi hoüc. Baì
vui mæì ng sàõ m lãù váût âæa con tåïi træåì ng xin tháöy cho con theo hoüc âaûo thaïnh hiãön. Baìvãö nhaìyãn tám
lo canh cæíi âãø nuäi con àn hoüc. Mäüt häm, Kha boí hoüc träún vãö nhaì , baìâang ngäöi trãn khung cæíi dãût
vaíi, tháúy váûy ráút buäön vaìgiáûn con baìxeï âæït táúm vaíi âang dãût trãn khung tan naït ra tæì ng maính räöi báût
khoïc. Maûnh Kha tháúy váûy, chaûy laûi quyìbãn chán meû hoíi ràò ng : " Thæa meû , taûi sao meû laûi xeï âæït táúm
vaíi âang dãût vaìtaûi sao meû khoïc " Baìnghiãm khàõ c traí låì
i : " Båíi vç con träún hoüc boí vãö, laì
m dåí dang sæû
hoüc. Vê chàóng khaïc khung vaíi kia âang dãût næía chæì ng maìâem xeï âi thç coì n êch låüi gç ! ". Hiãøu yï meû,
Kha liãön quyìxuäúng laûy taû täüi våïi meû. Tæìáúy , äng chàm chè hoüc haì nh, vãö sau tråí nãn mäüt báûc AÏ thaïnh
goüi laìMaûnh Tæí, kãú thæì a sæû nghiãûp cuía âæïc Khäøng Tæí .
Thåì
i nay cuîng coï ráút nhiãöu gæång hiãúu thaío, xæïn g âaïng âãø chuïng ta noi theo vaìhoüc táûp. Sau
âáy, nãu vaì
i gæång tiãu biãøu :
- Næî sinh Tráön Bçnh Gáúm (cæ nguû âæåì ng Tráön Vàn Âang, Q.3,TPHCM), nhaìráút ngheì o, mäö cäi
cha, em baïn veï säú, baïn khoai lang giuïp meû vaìcaïc em; væì
a laì
m væì
a lo gia âçnh, væìa hoüc, em
laìhoüc sinh gioíi træåì
ng Lã Häöng Phong. Nàm 1999, em thi âáûu vaì o 3 træåì
ng : Âaûi Hoüc Y Dæåüc,
Tr. Bäöi dæåîng Vàn hoïa 218 Lyï Tæû Troüng Trang 28 CHUYEÂN ÑEÀ GIAÙO DUÏC ÑAÏO ÑÖÙC
 Trung Tám âaì
o taûo caïn bäü y tãú TPHCM, Khoa cäng nghãû thäng tin træåì
ng Âaûi Hoüc Khoa Hoüc
Tæû Nhiãn.
- - Phaûm Thãú Nghiãm, ngæåì i Thanh Hoïa, âi laì
m thuã, phuû häö, âäút than, âi biãøn...kiãúm tiãön giuïp
meû, nuäi em, thi âáûu vaì
o træåìng Âaûi Hoüc Khoa Hoüc Xaî Häüi Nhán Vàn.
- - Nguyãùn Minh Anh, hoüc sinh låïp 12A10 træåì ng PTTH Nguyãùn Thæåüng Hiãön TPHCM, nhaì
ngheìo, giuïp meû lo viãûc nhaì , chàm soïc caïc em. Em âoaût giaíi 3 män Vàn cáúp toaì n
quäúc.Nguyãûn voüng cuía em laì : “ Hoüc gioíi âãø meû âæåüc säúng láu “.
- - Nguyãùn Vàn Triãöu, ngæåì i huyãûn Thåïi Bçnh, CaìMau, hoüc gioíi tæìlåïp 5 âãún låïp 11. Buäøi saïng
âi hoüc åí træåì
ng, tranh thuí tiãúp thu baì
i ngay taûi låïp âãø buäøi chiãöu coì
n âi laì
m mæåïn, kiãúm tiãön
giuïp gia âçnh.
- - Nguyãùn Thë Häöng Nhung, hoüc låïp 11 træåì ng PTTH Lyï Thæåì ng Kiãût HaìNäüi. Em phaíi kiãúm
säúng nhoüc nhàò n tæìnàm låïp 9; ba nàm liãön baïn bong boïng bay, chong choïng åí båìhäö Hoaì n
Kiãúm, låïn lãn nháûn len vãö âan aïo thuã räúi daûy keì
m 6 täúi / tuáön âãø láúy tiãön àn hoüc vaìâåî âáön
cha meû vç thæång cha meû quaï ngheì o.
- - Phaûm Thë Hoaì i Sån, 11 tuäøi, hoüc låïp 5 træåìng tiãøu hoüc Nguyãùn Baï Ngoüc HaìNäüi. Nhaìráút
ngheì o, cha giaìyãúu bë bãûnh tháön kinh, meû laìcäng nhán phun næåïc tæåïi cáy trong caïc cäng
viãn, chë 16 tuäøi bë bãûnh viãm naîo, khäng biãút laìm gç caí. Meû baío :” Caí nhaì träng cáûy vaìo con,
con phaíi cäú gàõ ng hoüc. meû âi laìm, em phaíi lo moüi viãûc trong nhaìnhæ náúu chaïo cho cha, náúu
cåm âi chåü, giàût duî, dçu chë âi laûi trong nhaì ... Nhaìluûp xuûp, khäng coï âiãûn maìâeìn dáöu khäng
âuí saïng, buäøi täúi phaíi mang saïch våí ra chán cäüt âeì n âæåì ng âãø hoüc. Nhæîng häm tråìi mæa baîo,
caí nhaìphaíi chaûy ra truï nhåìhiãn haì ng xoïm vç såü nhaìâäø. Thãú maìem luän luän âãún træåì ng våïi
baìi våí chu âaïo. Em mong sau naì y laì
m âæåüc nhiãöu tiãön cho meû khoíi phaíi lo tiãön âong gaûo
haìng ngaì y.
Caïc táúm gæång Hiãúu thaío, væåüt khoï hoüc gioíi thaì
nh taì
i tæìxæa âãún nay, coì
n ráút nhiãöu khäng thãø kãø
hãút âæåüc. Cä mong caïc con haîy soi caïc táúm gæång áúy âãø tæû xeït mçnh maìlo hoüc táûp.

c. Khäng laì
m âiãöu xàò
ng báûy âãø cha meû buäöi tuíi:
Hoüc cho gioíi, giæî nãút cho ngoan, cæ xæí nghiãm trang, lãù pheïp. Trong gia âçnh thç hiãúu thaío våïi cha
meû, hoì
a thuáûn våïi anh em, trãn kênh dæåïi nhæåì ng. ÅÍ træåì
ng hoüc thç kênh tháöy yãu baûn, ngoaì i xaî häüi
âæåüc moüi ngæåì
i thæång mãún, åí âáu cuîng laì m cha meû âeûp loìng: âoï laìcon hiãúu.
Traïi laûi chè lo âaì
n âuïm, àn chåi lãu läøng, chàóng lo hoüc haì nh, sau âoï laûi sa vaìo voìng phaûm phaïp,
nghiãûn huït, thán taì n ma daûi, tæìxoïm giãöng âãún xaî häüi cæåì
i chã, phaïp luáût træì
ng trë, khiãún cha meû phaíi
khäø âau nhuûc nhaî, âoï laìâaûi báút hiãúu.
d. Giuïp âåî cha meû, kênh yãu cha meû vaìlaì
m vui loì
ng cha meû.
Cha meû coï sai baío âiãöu gç ta phaíi vui veí laì
m hãút mçnh. Khi tháúy cha meû báûn bëu viãûc gç pháûn laì m
con phaíi tåïi khoanh tay thæa, xin laì
m tiãúp hoàûc phuû giuïp âãø cha meû båït váút vaí, coï thãú måïi phaíi âaûo
laì
m con. Nãúu tháúy cha meû lo toan khoï nhoüc vãö gia âçnh ngæåì i coï Hiãúu phaíi xin âæåüc chia xeí, gaïnh vaïc
chung caïc näùi khoï nhoüc áúy. Cha meû hãút loì
ng lo cho con thç con phaíi hãút loì ng kênh yãu cha meû vaìlaì m
sao âãø cha meû vui loì
ng. Caïc gæång hiãúu thaío nãu trãn âaî thãø hiãûn roî neït âiãöu naì
y.
e. Can giaïn cha meû:
Nãúu cha meû coï noïng giáûn hoàûc coï âiãöu gç sai láöm, maìngæåì i con cæï mäüt mæûc tuán theo, cuîng
khäng thæûc laìHiãúu. Ngæåìi con Hiãúu chán thaình laìphaíi duì
ng låì i leî khiãm täún våïi táút caí loì
ng thaì
nh maì
can giaïn cha meû âãø traïnh cho cha meû khoíi laì
m âiãöu sai traïi, phaûm âiãöu báút nghéa. Khäøng Tæí, ngæåì i

Tr. Bäöi dæåîng Vàn hoïa 218 Lyï Tæû Troüng Trang 29 CHUYEÂN ÑEÀ GIAÙO DUÏC ÑAÏO ÑÖÙC
luän âãö cao chæî Hiãúu cuîng âaî noïi: "Cha meû coï con can giaïn måïi khoíi màõ
c vaì
o âiãöu báút nghéa. Âäúi våïi
viãûc báút nghéa, con khäng thãø khäng can cha meû âæåüc".
f. Luän luän toí loì
ng biãút ån cha meû:
Laìm con phaíi ghi nhåï cäng ån cha meû, luïc naì o cuîng canh caïnh bãn loì ng. Khi laìm âiãöu gç cuîng
phaíi suy xeït xem coï phaûm âaûo Hiãúu khäng, coï laì m täøn haûi âãún cha meû, nãö nãúp gia phong khäng?
Trong "Gia huáún ca", Nguyãùn Traîi âaî viãút:
"Nghéa cha sinh cuì ng cäng meû dæåîng
Thç âãm ngaì y tå tæåíng chåï khuáy
Hai cäng âæïc áúy nàûng thay
Xem bàò ng biãøn räüng, so taì
y tråì
i cao
Trçnh váng tæìtäún ngoüt ngaì o
Âi vãö thæa thäút ra vaì
o thàm lãnh..."
Trãn âáy laìnhæîng âiãöu cå baín maìmäüt ngæåì i con Hiãúu cáön phaíi thæûc hiãûn khi coì
n åí tuäøi hoüc troì
.
Âãún khi caïc con låïn lãn vaìcuîng laìluïc cha meû vãö giaìhoàûc taû thãú, caïc con seî coì
n phaíi thæûc hiãûn thãm
caïc bäøn pháûn cuía mäüt ngæåìi con Hiãúu, chàóng haûn nhæ:
 Nuäi náúng phuûng dæåîng khi cha meû vãö giaì
.
 Chàm soïc thuäúc thang khi cha meû âau yãúu.
 Lo tang lãù khi cha meû taû thãú.
 Thåìcuïng cha meû.
 Kãú thæì
a sæû nghiãûp vaìnäúi chê cha meû, laì m vinh danh cha meû, raûng råî täng män. Âáy laìcaïc
pháön thuäüc vãö âaûo Hiãúu maìcaïc con seî tçm hiãøu vaìhoüc hoíi thãm khi træåíng thaì
nh.
3. Âaûo Hiãúu.
Sæû Hiãúu thaío laìmäüt trong caïc yãúu täú cå baín nháút. Cáúu thaì nh nãö n taíng âaûo lyï, coï tæìráút láu trong
âåìi säúng xaî häüi. Báút kç dán täüc naìo, thåì i âaûi naì
o xaî häüi naì o cuîng coi âaûo Hiãúu laûi laìchuáøn mæûc âáöu
tiãn cuía quaï trçnh hçnh thaì nh nhán caïch mäüt con ngæåì i. Trong cuäüc säúng báöy âaì n hoang daî, duìtrong
âáöy dáùy hiãøm nguy âe doüa nhæng caïc loaì i âäüng váût âaî khäng bao giåìchëu boí råi cha meû chuïng. Ngay
thuåí xaî häüi coì
n så khai, viãûc âäúi xæí taìn tãû våïi cha meû duìåí trong báút kç hoaì n caính naì o vaìtrong báút kç
dán täüc naì o cuîng âãöu âæåüc coi laìvi phaûm nghiãm troüng âaûo lê, khäng thãø tha thæï âæåüc. Xem laûi caïc bäü
luáût cäø cuía caïc dán täüc coì n læu laûi âãún nay, sæû báút hiãúu laìmäüt trong nhæîng täüi aïc bë lãn aïn vaìbë xæí
phaût nàûng nãö nháút. Âäúi våïi nãön luán lyï AÏ Âäng noïi chung, dán täüc Viãût Nam noïi riãng, âaûo Trung Hiãúu
âæåüc âæa lãn chuáøn mæûc haì ng âáöu, âãö cao täüt âènh.
Nhaìnho yãu næåïc Nguyãùn Âçnh Chiãøu âaî noïi.
"Trai thåìi Trung Hiãúu laìm âáöu
Gaïi thåì
i tiãút haûnh laì
m cáu trau mçnh"
Danh nho Nguyãùn Cäng Træï cuîng âaî noïi:
"Coï Trung Hiãúu måïi âæïng trong tråì
i âáút..."
Song muäún âaût âæåüc chæî Trung thç bao giåìcuîng phaíi bàõ t âáöu tæìchæî Hiãúu, vç Hiãúu laìâiãøm xuáút
phaït cuía moüi âæïc tênh täút khaïc. Hiãúu laìgäúc cuía Âæïc, laìÂæïc cuía moüi Âæïc, laìâáöu cuía tràm nãút. Trong
quaï trçnh váûn âäüng vaìtiãún hoïa cuía lëch sæí, qua caïc biãún thaïi cuía xaî häüi, näüi haì
m chæî Hiãúu cuîng biãún
âäøi vaìphaït triãøn. Nhæng vãö cå baín, viãûc con caïi tän troüng âaûo Hiãúu âäúi våïi cha meû bao giåìcuîng laì
mäüt chuáøn mæûc, mäüt giaï trë vàn hoïa báút di báút dëch trong âaûo lyï cuía nhán loaûi. Trong xaî häüi Táy
Phæång hiãûn âaûi, ngæåì i ta âãö cao caïc tæ tæåíng vãö quyãön tæû do caï nhán thaïi quaï âãún näùi tråí thaình vë kè
maìcoi nheû caïc mäúi quan hãû tçnh caím thiãng liãng trong gia âçnh. Ngæåì i ta chè chuï troüng âãún nhæîng
nghéa vuû vaìsæû raì ng buäüc láùn nhau vãö phaïp lê, tæìâoï gáy ra caïc háûu quaí nghiãm troüng laì m sai lãûch caïc
Tr. Bäöi dæåîng Vàn hoïa 218 Lyï Tæû Troüng Trang 30 CHUYEÂN ÑEÀ GIAÙO DUÏC ÑAÏO ÑÖÙC
chuáøn mæûc âaûo lê. Mäúi quan hãû gia âçnh tråí nãn loíng leío, nhæîng tçnh caím yãu thæång nhán aïi väún
thuäüc vãö baín cháút tæû nhiãn cuía nhæîng ngæåì i cuìng huyãút thäúng chè coì n laìsæû liãn kãút laûnh luìng, khä
cæïng nhæ nhæîng cäng dán bçnh âàóng træåïc phaïp luáût. Sæû raûn næït vãö mäúi quan hãû gia âçnh naì y âaî khiãún
xaî häüi Táy Phæång lám vaì o tçnh traûng khuíng hoaíng vãö tinh tháön, âaûo âæïc. Âi ngæåüc laûi våïi nhæîng
chuáøn mæûc truyãön thäúng mang tênh nhán vàn, Táy Phæång âaî phaíi traí giaï cho nhæîng quan âiãøm lãûch
laûc vãö viãûc coi nheû mäúi quan hãû gia âçnh. Nhiãöu nhaìtæ tæåíng giaïo duûc Táy Phæång âaî lãn tiãúng âoì i hoíi
phaíi coï sæû tråí laûi caïc giaï trë gia âçnh truyãön thäúng. Hoü âaî tçm âoüc caïc saïc h cäø Âäng Phæång âãø tçm
hiãøu laûi caïc tiãu chuáøn âaûo âæïc vãö mäúi quan hãû gia âçnh, vãö chæî Hiãúu. Nàm 1979, Viãûn Khäøng hoüc åí
Phaïp nháûn âënh ràò ng mäüt säú tiãu chuáøn cuía nãön luán lyï cäø Âäng Phæång nhæ âaûo Hiãúu, Nguî thæåì ng
(nàm âaûo luán thæåì ng: Nhán  Lãù  Nghéa  Trê  Tên), baït âiãöu muûc (Taïm âiãöu ràn daûy chè baío: Cáön 
Kiãûm  Liãm  Chênh  Chê Cæång  Duîng  Trung) Coï taïc duûng hçnh thaì nh nhán caïch åí báút kç thåì i âaûi
naì o, xaî häüi naìo vaìcho báút kç âäúi tæåüng naì o. Con ngæåì i tiãúp thu âæåüc caïc âaûo lyï áúy seî laìcon ngæåì i coï
nhán caïch hoaì n chènh nháút. Hoü lãn tiãúng ràò ng nãúu xaî häüi Táy Phæång khäng këp âiãöu chènh laûicaïc
chuáøn mæûc âaûo âæïc trong gia âçnh, tråí laûi våïi baín cháút nhán vàn väún sàôn coï cuía noï thç thãú kè 21 tåïi âáy
coï thãø seî tråí thaì nh thãú kè vä luán nháút trong lëch sæí Táy Phæång vaìTáy Phæång seî âaïnh máút vai troì
tiãn phong âäúi våïi sæû phaït triãøn caïc giaï trë nhán baín cuía vàn minh nhán loaûi. Trong xaî häüi ta hiãûn nay,
mäüt säú ngæåì i chaûy theo traì o læu Táy Phæång hoaï mäüt caïch muìquaïng khiãún nãön âaûo lyï gia âçnh Viãût
Nam coï dáúu hiãûu khuíng hoaíng. Sæû hiãúu thaío väún laìmäüt giaï trë truyãön thäúng täút âeûp cuía dán täüc ta
âæåüc læu truyãön tæìbao âåì i nay âang coï xu hæåïng bë suy giaím. Vç thãú âaûo Hiãúu våïi tênh caïch laìmäüt âaûo
lyï täút âeûp cuía toaì n nhán loaûi, luïc naì y hån bao giåìhãút cáön phaíi âæåüc tän troüng vaìâãö cao, chäúng laûi
nhæîng xu thãú lãûch laûc sai láöm áúy. Tän troüng loì ng hiãúu thaío laìcå såí âãø cuíng cäú caïc mäúi quan hãû gia
âçnh. Chênh sæû äøn âënh cuía gia âçnh laûi laìcå såí âãø hçnh thaì nh caïc chuáøn mæûc trong quan hãû giæîa
ngæåì i vaìngæåì i, âãø xáy dæûng mäüt xaî häüi tiãún bäü vàn minh. Khi xáy dæûng mäüt chuáøn mæûc måïi vãö âaûo
Hiãúu cho phuìhåüp våïi xaî häüi âæång âaûi ta væì a phaíi kãú thæì a vaìphaït huy caïc giaï trë truyãön thäúng tinh
hoa cuía dán täüc væì a phaíi kiãn quyãút gaût boí nhæîng huí tuûc do caïc xaî häüi cuî coìn âãø laûi vaìluän dæûa trãn
tçnh nhán aïi, loì ng chán thaì nh giæîa caïc thaì
nh viãn trong gia âçnh, nhæîng ngæåì i cuìng huyãút thäúng.

II. Muûc Tiãu Thæï Hai: Ngæåì

i hoüc troìngoan.
Âãø âaût muûc tiãu naì
y, ta phaíi hiãøu roî mäúi quan hãû tháöy troìtrong nhaìtræåì
ng, træåïc tiãn phaíi biãút roî
chæïc nàng, traïch nhiãûm cuía tháöy cä âäúi våïi ta sau âoï måïi tháúy âæåüc bäøn pháûn cuía mäüt ngæåì i hoüc troì
âäúi våïi tháöy cäú giaïo.
1. Chæïc nàng cuía tháöy cä giaïo.
a. Tháöy cä giaïo laìngæåì
i khai tám måí chê cho ta:
Viãûc giaïo duûc laìviãûc âáöu tæ láu daì i nhàòm âaìo taûo cho con ngæåì i mäüt khäúi oïc trê tuãû, væìa hçnh
thaình vaìphaït triãøn nhán caïch væì a cung cáúp mäüt khäúi læåüng låïn vãö kiãún thæïc âãø tråí lãn ngæåì i coï hoüc
thæïc, tæìâoï måïi hiãøu âæåüc âaûo lê, phán biãût âæåüc phaíi traïi thiãûn aïc, hæåïng con ngæåì i âãún Chán  Thiãûn
 Mé (caïi Âuïng, caïi Täút, caïi Âeûp). Træåïc yãu cáöu giaïo duûc con ngæåì i nhæ váûy, trong phaûm vi gia âçnh
khäng thãø âaïp æïng âæåüc, vç thãú cáön phaíi coï tháöy cä giaïo. Tháöy cä giaïo seî thay cha meû tiãúp tuûc daûy däù
chuïng ta cho âãún luïc træåíng thaì nh.
b. Tháöy cä giaïo laì'kyî sæ tám häön".
Tháöy cä giaïo mang nhæîng haût giäúng täút cuía luán lê, cuía trê tuãû gieo vaì o caïc tám häön non treí, khàõ c
hoüa caïc neït hoa vàn, caïc hçnh tæåüng âeûp lãn caïc bäü oïc trong tràõ ng, dáön dáön uäún nàõn qua nhiãöu thåì i kç
âãø räöi caïc máöm non áúy träø hoa kãút traïi, caïc neït khàõ
c hoüa áúy âæåüc âiãøm xuyãút dáön âãø tråí thaì
nh caïc bæïc
tranh hoì anh traïng. Tháöy cä dáùn dàõ t ta tæì ng bæåïc trãn âæåì ng hoüc váún, âiãöu chènh caïc sai soït, sæía
chæîa caïc khiãúm khuyãút, reì n luyãûn ta, khuyãún khêch ta, tçm hiãøu tám tæ nguyãûn voüng cuía ta, daûy däù ta
tu thán láûp chê hæåïng nghiãûp. Nhåìâoï ta måïi coï nhán caïch naì y, trê tuãû naì
y. Tháût âuïng cáu tuûc ngæî: "

Tr. Bäöi dæåîng Vàn hoïa 218 Lyï Tæû Troüng Trang 31 CHUYEÂN ÑEÀ GIAÙO DUÏC ÑAÏO ÑÖÙC
Khäng tháöy âäú maì y laì
m nãn". Tæìtrong loì ng træåìng hoüc qua baìn tay " nhaìo nàûn" cuía tháöy cä giaïo, âaî
taûo ra biãút bao nhán taì i gaïnh vaïc cäng viãûc xáy âàõ p tæång lai, giuïp êch cho nhaì, cho næåïc, cho nhán
loaûi. Cuäüc âåìi con ngæåì i phaït triãøn nhæ thãú naìo vãö nhán caïch, trê khän vaìsæû hiãøu biãút pháön låïn laìtuì
y
thuäüc vaìo sæû uäún nàõ n daûy däù åí caïc hãû giaïo duûc máöm non vaìbáûc tiãøu hoüc, trung hoüc cå såí, räöi hoì an
chènh åí âäü tuäøi tæì16 âãún 20 thuäüc báûc phäø thäng trung hoüc. do tháöy cä giaïo, ngæåì i ké sæ trong lénh
væûc tám häön, taûo nãn váûy.
c. Tháöy cä giaïo laìngæåì
i tiãúp âuäúc vàn minh nhán loaûi.
Tháöy cä giaïo têch luîy nhiãöu kiãún thæïc, traíi qua nhiãöu kinh nghiãûm, tham khaío nhiãöu kinh âiãøn saïch
våí. Âoï laìnhæîng tri thæïc cuía bao thãú hãû, laìtinh hoa cuía nhán loaûi. Báy giåìtháöy cä mang såí hoüc cuía
mçnh, hãút loì ng daûy däù ta, âoï chênh laìngæåì i cáöm boï âuäúc trê tuãû cuía nhán loaûi soi âæåì ng chè läúi cho ta
âi. thæí hoíi ràòng nãúu khäng coï tháöy cä giaïo daûy âaûo âæïc, vàn hoïa, khoa hoüc ké thuáût thç laì m sao xaî häüi
coï thãø phaït triãøn màût bàò ng dán trê âãø tiãún lãn hiãûn âaûi âæåüc. Mäüt nhaìtæ tæåíng Phæång Táy âaî noïi:" Mäüt
xaî häüi khäng coï tháöy cä giaïo thç xaî häüi áúy khäng coï vàn minh ". Nhæ váûy, muäún væûc dáûy mäüt quäúc gia
tråí thaì nh vàn minh tiãún bäü, thç phaíi quan tám phaït triãøn nãö n giaïo duûc , âaì o taûo mäüt âäüi nguî tháöy cä
giaïo gioíi coï âaûo âæïc cao, biãút hiãøu räüng. Tæìcaí ngaì n nàm træåïc, tháöy Maûnh Tæí âaî noïi: " Ngæåì i dán coï
hoüc måïi biãút âaûo cha con, nghéa tháöy troì , tçnh beìbaûn, pheïp tàõ c trãn dæåïi...Tæìâáúy trê oïc måïi âæåüc måí
mang vaìtiãún hoïa dáön". Trong saïch " Luáûn ngæî " tháöy cuîng âaî viãút :" nháút niãn chi kãú maûc nhæ thuû
cäúc, tháûp niãn chi kãú maûc nhæ thuû mäüc, baïch niãn chi kãú maûc nhæ thuû nhán" (tênh kãú mäüt nàm khäng
gç bàò ng träöng luïa, tênh kãú muåì i nàm khäng gç bàò ng träöng cáy, tênh kãú tràm nàm khäng gç bàò ng träöng
ngæåì i ). Âiãöu naìy noïi lãn ràò
ng viãûc giaïo duûc con ngæåì i laìcaí mäüt quaï trçnh láu daìi váûy.
d. Nghãö daûy hoüc laìmäüt nghãö nàûng nhoüc, cao quïi vaìtrong saûch.
Tháöy cä giaïo mang traïch nhiãûm quan troüng: Quäúc gia vaìquäúc dán kê thaïc (gæíi gáúm) vaì o tay caïc
nhaìgiaïo, caïc thanh thiãúu niãn âãø xáy dæûng tæång lai cho thãú hãû treí naì y, nghéa laìxáy dæûng tæång lai
cho täø quäúc. Tæång lai áúy hay hay dåí laìdo caïc nhaìgiaïo, nhiãûm vuû naì y væìa quan troüng, væì a nàûng nãö
vç noï âoìi hoíi nhaì giaïo nhiãöu cäng phu reì n luyãûn, phaíi lao tám khäø trê, phaíi mang hãút tám læûc måïi
mong laì m troì n nhiãûm vuû. Nghãö daûy hoüc tuy cuîng laìmäüt nghãö nhæ tràm ngaì n nghãö khaïc nhæng noï
cao quïi vaìtrong saûch vç noï laìnghãû thuáût reì n luyãûn tám trê, âaì
o taûo nhán taì i. Nhaìgêaïo khäng maì ng
bäøng läüc, danh voüng, säúng våïi thuìlao khiãm täún, våïi sæû thanh baûch; chè luän quan tám âãún tinh tháön,
âaûo lê, kiãún thæïc hån laìváût cháút phuìhoa. Coï thãø noïi nghãö daûy hoüc laìmäüt thiãn chæïc: Thiãn chæïc "
träöng ngæåì i". Mong æåïc cuía tháöy cä giaïo laìxáy dæûng cho hoüc troìmçnh mäüt tæång lai trê tuãû, mäüt sæû
nghiãûp veí vang, khi ra khoíi træåì ng seî laì m nãn danh pháûn, mang taì i âæïc ra thi triãøn giuïp nhaì, giuïp
næåïc, giuïp âåì i laì
m veí vang gia âaûo, raûng råî sæ män. Cäng lao daûy däù cuía tháöy cä giaïo seî mang laûi giaï
trë nhán pháøm, cuäüc säúng tinh tháön cao âeûp, cuäüc säúng váût cháút, áúm no haûnh phuïc cho hoüc troìmçnh.
Pháön thæåíng cao quïi áúy thuäüc vãö tháöy cä giaïo.
Haîy nghe mäüt nhaìthå noïi vãö tháöy mçnh:
...." Mäüt âåì
i chàóng kãø cäng danh
Nhán tæìnhæ biãøn mäng mãnh loì ng tháöy
Thuíy chung bao chuyãún âoìâáöy
Ám tháöm gieo haût träöng cáy cho âåìi...".
2. Bäøn pháûn cuía ngæåì
i hoüc troìngoan.
Træåïc traïch nhiãûm nàûng nãö vaìchæïc nàng cao quïi cuía tháöy cä giaïo, bäøn pháûn cuía hoüc troìlaìphaíi
cæ xæí våïi tháöy cä theo tinh tháön lãù nghéa maìluán lyï cäø truyãön goüi laì"Tän sæ troüng âaûo". Muäún tråí lãn
mäüt ngæåì i hoüc troìngoan, cáön phaíi thæûc hiãûn caïc âiãöu sau:
a. Khi coì
n âang hoüc.
 Mäüt laì
: Phaíi luän luän lãù pheïp tän kênh vaìváng låì
i tháöy cä .
* ÅÍ nhaìphaíi kênh troüng cha meû.
Tr. Bäöi dæåîng Vàn hoïa 218 Lyï Tæû Troüng Trang 32 CHUYEÂN ÑEÀ GIAÙO DUÏC ÑAÏO ÑÖÙC
 * Ra træåì
ng phaíi lãù nghéa våïi tháöy cä. Âoï laìâaûo lê.
Xæa kia, tháöy Maûnh Tæí âaî noïi:" Kênh troüng tháöy nhæ kênh troüng cha". Äng cha ta cuîng âaî noïi:
"Cha meû coï cäng sinh, tháöy cä coï cäng thaì nh" (thaình ngæåìi). Cha meû sinh dæåîng, tháöy cä giaïo hoïa.
Ta säúng trãn âåì i naìy laìnhåìcoï cha meû, nhæng maìsäúng khäng nãn ngæåì i, khäng thaì nh ngæåì
i coï âæïc
âäü nhán caïch , trê tuãû âãø hæîu êch cho nhaìcho næåïc, cho nhán quáön xaî häüi thç âáu âaïng säúng. Ta
thaình nhán âæång nhiãn laìcoï pháön cha meû, gia âçnh, nhæng chênh yãúu haì ng ngaì y, thæåì
ng xuyãn laìdo
tháöy cä giaïo. Tháöy cä giaïo laìcha meû thæï hai cuía ta, nãn âäúi våïi tháöy cä ta phaíi cung kênh nhæ cha meû
váûy. Haîy âoüc laûi baì
i hoüc luán lyï trong saïch giaïo khoa:
" Meû cha cäng âæïc sinh thaì nh
Ra træåì ng tháöy daûy hoüc haình cho hay
Muäún khän thç phaíi coï tháöy
Khäng tháöy daûy däù âäú maì y laì
m nãn
Mæåì i nàm luyãûn táûp saïch âeì n
Cäng ån gàûp bæåïc chåï quãn ån tháöy
Kênh tháöy måïi âæåüc laìm tháöy
Nhæîng phæåì ng bäüi baûc sau naì y ra chi !..."
ÅÌtræåì ng phaíi giæî gçn taïc phong lãù pheïp, khi ra vaì o phaíi chaìo hoíi thæa trçnh tháöy cä, noïi nàng
phaíi tæìtäún cung kênh, goüi daû baío váng. Muäún trçnh hoíi âiãöu gç phaíi thæa gæíi, cæ xæí phaíi nghiãm troüng,
giæî loì
ng thaì nh kênh, chán tháût våïi tháöy cä, khäng âæåüc däúi traï. Låî laì m âiãöu gç sai traïi, phaíi thuï tháût
ngay âãø tháöy cä sæía chæîa cho. Y phuûc phaíi theo træåì ng qui âënh, goün gaìng ngay ngàõ n, hoüc cuû, saïch
våí phaíi thæï tæû ngàn nàõ p. Khi tháöy cä giaíng baì i phaíi ngäöi nghiãm chènh chàm chuï nghe giaíng, ghi
cheïp. Vãö nhaìphaíi hoüc baì i, laì
m baìi âáöy âuí, nháút nháút phaíi tuán theo låì
i daûy cuía tháöy cä: Tháöy cä daûy
baío laìmong cho ta nãn hay nãn gioíi, phaíi vui veí maìváng låì i laì
m cho âuïng. Coï nhæ thãú måïi laìtroì
ngoan, måïi toí loì ng biãút ån tháöy cä. Haîy nghe ca dao khuyãn !
" Naìo laìnhæîng keí hoüc troì
Phaíi nghe tháöy daûy maìlo sæía mçnh".

 Hai laì
: Laì
m vui loì
ng tháöy cä.
Laìm vui loìng tháöy cä khäng gç bàò ng tuán låì i tháöy cä daûy baío: Giæî gçn haûnh kiãøm, khäng vi phaûm
näüi qui, hoüc táûp chuyãn cáön ,thaïi âäü nghiãm tuïc, luän luän cäú gàõ ng væån lãn hoüc gioíi, âaût thaì
nh têch
cao thi âáu âáûu âáúy. Thãú laìlaìm veí vang cho tháöy cä . Hoüc maìkhäng cäú gàõ ng chuyãn cáön, buäøi coï
buäøi khäng chàóng nhæîng thiãût mçnh maìcoì n tháút lãù våïi tháöy cä næîa.

 Ba laì : Án cáön thàm hoíi chàm soïc tháöy cä khi tháöy cä âau yãúu, chuïc mæì ng tháöy cä trong nhæîng ngaì
y
tãút, lãù. Coï quan tám thàm viãúng, sàn soïc tháöy cä nhæ váûy måïi cuû thãø hoïa âæåüc táúm loì
ng tän kênh vaì
biãút ån tháöy cä. Haîy âoüc caïc váön ca dao nhàõ c nhåí loì
ng biãút ån cha meû, tháöy cä :
" Ngaìy naì
o em beï coín con
Báy giåìem âaî låïn khän thãú naìy
Cåm cha, aïo meû, cäng tháöy
ÅÍ sao cho boî nhæîng ngaìy æåïc ao".
b. Khi âaî thäi hoüc
 Mäüt laì
: Luän luän nhåï cäng ån khai hoïa, daûy däù cuía tháöy cä . Nhåìsæû daûy baío, måí mang trê tuãû cuía
tháöy cä maìta måïi coï thaì nh quía naìy, danh pháûn noü. Khäng nhåï ån tháöy cä laìkeí vä ån baûc nghéa. Âãø
nhåï ån tháöy cä, ta cáön phaíi laì m raûng danh tháöy cä bàò ng caïch taûo nãn sæû nghiãûp veí vang, giuïp êch cho
dán cho næåïc, âãø laûi tiãúng thåm. Âäöng thåì i coì
n nhåï ràòng khäng âæåüc laì m âiãöu sai traïi, phi nghéa, phi
nhán âãø laìm tuíi häø cha meû, ä danh tháöy cä âaî tæì ng daûy däù mçnh; gæíi gáúm nhæîng kç voüng åí nåi mçnh.
Haîy âoüc laûi êt váön thå sau cuía mäüt tháöy giaïo gæíi hoüc troì
:
" Ngæåìi xæa coì n giæî chuït häön
Tr. Bäöi dæåîng Vàn hoïa 218 Lyï Tæû Troüng Trang 33 CHUYEÂN ÑEÀ GIAÙO DUÏC ÑAÏO ÑÖÙC
 Trong låìi con âoüc, chæî con viãút baì
i
Con nghé âãún tæång lai täø quäúc
Tháöy trong con cuîng âæåüc dæû pháön.
Nghçn thu âaî khuáút táúm thán
Khuáút âi coìn âãø tinh tháön trãn con.."

 Hai laì: Nãn taûo âiãöu kiãûn vãö thàm tháöy cuî træåì ng xæa. Trong caïc dëp thàm viãúng tháöy cä , cáön an uíi
tháöy cä luïc tuäøi giaì
, vãö tinh tháön , váût cháút, tçnh caím, giuïp âåî tháöy cä khi gàûp khoï khàn. Âáy cuîng laì
dëp cho låïp âaì n em, háûu sinh noi gæång mçnh maìgiæî troì n âaûo nghéa våïi tháöy, coï taïc duûng ráút låïn vãö
màût giaïo duûc . Âoï chênh laìcaïch biãøu läü loì ng tän kênh tháöy mäüt caïch chán thaì nh vaìsáu sàõ c nháút. Dæåïi
âáy laìvaì i táúm gæång tiãu biãøu vãö tçnh nghéa cuía hoüc troìâäúi våïi tháöy:
* Træåïc hãút laìvua Lã Hiãún Täng, ngæåì
i hoüc troìtroüng lãù nghéa.
Sæí cheïp ràò ng, vaìo nàm 1472 åí laì ng Tri Lai, huyãûn Thaïi Bçnh( nay laìxaî Phuï Xuán, thë xaî Thaïi
Bçnh) coï äng tiãún sé Nguyãùn Baío, hiãûu Cháu Khã, laì m quan tæìthåì i vua Lã Thaïnh Täng. Vua tháúy äng
coï taì
i, måì i vãö triãöu væì
a laì
m viãûc triãöu chênh, væì
a daûy hoüc cho Thaïi tæí. Nàm 1498, Thaïi tæí lãn näúi ngäi,
láúy hiãûu laìHiãún Täng, Duãû Hoaì ng Âãú. Duìâaî laìThiãn tæí, nhæng vua Hiãún Täng luän nhåï âãún Tháöy
daûy hoüc mçnh. Mäüt ngaì y noü, vua quyãút âënh ngæû giaï vãö thàm tháöy giaïo Baío. Vua khäng nháûn sæû âoïn
ræåïc long troüng, khäng dæû yãún tiãûc våïi caïc quan tráún âëa phæång maìvãö ngay nhaìTháöy duì ng bæîa cåm
âaûm baûc cuì ng våïi gia âçnh Tháöy. Bæîa cåm gia âçnh chè coï canh cua âäöng våïi gaûo quã. Tuy thãú, vua
Hiãún Täng àn ráút ngon vaìnoïi: "Tháöy cho con àn bæîa cåm naì y laìcho con caí mäüt niãöm haûnh phuïc". Tæì
âáúy, haì ng nàm vua âãöu coï àn canh cua âäöng âãø coï dëp säúng laûi kè niãûm våïi Tháöy. Vç thãú maìnhán dán
âëa phæång tháöy âãún nay váùn coì n truyãön troüng cáu ca dao:
"Canh cua náúu caíi thãm gæì ng
Xæa nay vua chuïa âaî tæì ng khen ngon"
Vua Lã Hiãún Täng laìmäüt vë vua gioíi, kãú thæì
a âæåüc sæû nghiãûp vua cha Lã Thaïnh Täng. Xem váûy,
mäüt ngæåì
i hoüc troìngoan âãún khi laì
m vua hàón seî laìmäüt vë vua hiãön âæïc.
Sau âáy laìtruyãûn Thuí Tæåïng Phaïp Carnot :
Äng Carnot khi laìthuí tæåïng næåïc Phaïp, trãn âæåì ng cäng caïn qua quã nhaì , äng gheï laûi thàm
træåìng cuî maìäng âaî hoüc thuåí thiãúu thåì i. Tåïi cäøng træåì
ng, äng xin pheïp vaìo thàm tháöy cuî. Bæåïc vaì o
cæía låïp, äng âi ngay âãún træåïc màût tháöy. Tháöy giaïo cuía äng báy giåìâaî khaïc hàón nàm xæa khi äng coì n
âi hoüc, ráu toïc baûc, da nhàn nheo. Gàûp tháöy, äng Carnot âaî voì ng tay kênh cáøn noïi : " Thæa tháöy, con laì
Carnot âáy, tháöy coì n nhåï con khäng ? ". Räöi tháöy troìtay bàõ t màût mæì
ng, trong sæû trënh troüng tän kênh
thãø hiãûn qua neït màût caím âäüng cuía äng. Âoaûn äng quay xuäúng låïp khuyãn baío hoüc sinh ràò ng : " Ta
bçnh sinh, nháút laìnhåï ån cha meû sau laìnhåï ån tháöy ta ". Laìmäüt nhaìlaînh âaûo mäüt næåïc låïn maìbiãút
kênh tháöy nhæ váûy tháût âaïng noi gæång.
 Saïch cäø Trung Hoa cheïp truyãûn âæïc Khäøng Tæí coï viãút :
Ngaì i måí træåìng daûy hoüc. Hoüc troìngaìi coï âãún ba ngaì n ngæåì i, nhiãöu ngæåì
i näøi danh, trong âoï coï
72 vë hiãön taì i. Khi ngaìi tæìtráön, toaì
n thãø hoüc troìngaìi âãöu thoü tang 3 nàm. Ngaì y an taïng, hoüc troìâæa
tiãùn ráút troüng thãø. Riãng tháöy Tæí Cäúng, mäüt hoüc troìgioíi cuía ngaì i laìm nhaìåí bãn mäü ngaì i vaìlo hæång
khoïi khäng dæït âãún 6 nàm.
Xem váûy, loì
ng kênh troüng vaìnhåï ån tháöy âãöu âaî âæåüc Âäng Táy kim cäø nhçn nháûn nhæ mäüt âaûo lyï
hiãøn nhiãn.
3. Âaûo Sæ âãû våïi truyãön thäúng tän sæ troüng âaûo cuía dán täüc ta
Coï thãø noïi ràò
ng tæìkhi coï loaì
i ngæåì
i laìcoï giaïo duûc, nhåìâoï con ngæåìi âaî têch luî y âæåüc tri thæïc, ruït
tèa âæåüc kinh nghiãûm maìtiãún bäü âæåüc nhæ ngaì y nay. Noïi caïch khaïc lëch sæí loaìi ngæåì i song haì nh våïi

Tr. Bäöi dæåîng Vàn hoïa 218 Lyï Tæû Troüng Trang 34 CHUYEÂN ÑEÀ GIAÙO DUÏC ÑAÏO ÑÖÙC
lëch sæí giaïo duûc, sæû tiãún hoïa cuía xaî häüi loaì
i ngæåì i cuîng chênh laìsæû phaït triãøn cuía giaïo duûc. Coï ngæåì
i
khaït khao hoüc (troì ), àõt coï ngæåì
i tha thiãút daûy (tháöy). Saïch cäø âaî tæì
ng ghi cáu noïi sau : " Triãu vàn âaûo,
tëch tæí khaí hyî" (Saïng nghe hoüc âaûo lyï, chiãöu coï chãút cuîng âæåüc räöi). Mäúi quan hãû Tháöy Troìâæåüc náng
lãn haì ng âaûo lyï vaìgoüi laì" âaûo Sæâãû". Tháöy daûy bàò ng caïi TÁM, troìhoüc bàò ng caïi CHÊ. Pháøm cháút cuía
tháöy kãút håüp våïi âaûo âæïc cuía troìâaî hçnh thaì nh truyãön thäúng "Tän sæ troüng âaûo". Caïc báûc phuû huynh
cuîng nhæ hoüc troìâãön ån âaïp nghéa tháöy khäng phaíi chè laìnhæîng quaìbiãúu, tãút lãù maìquan troüng hån
hãút laìtçnh caím thaì nh kênh chán tháût.
Dán täüc ta väún Hiãúu hoüc, troüng âaûo lyï, vàn hoïa. Ai laì m cha meû cuîng âãöu må æåïc cho con caïi hoüc
haình âãø nãn ngæåì i. Hoaì n caính tuïng quáùn quaï khäng cho con âi hoüc âæåüc laìmäüt sæû âau khäø án háûn,
mang täüi våïi täø tiãn, coï läùi våïi con caïi. Nãúu khoï khàn quaï khäng thãø cho con àn hoüc âãún nåi âãún chäún
thç cuîng cäú gàõng cho con biãút "dàm ba chæî thaïnh hiãön" laì m väún âãø khoíi tuíi häø våïi hoü haì
ng laì
ng xoïm.
Vç thãú dán ta ráút coi troüng chæî nghéa vaìkênh nãø nhæîng ngæåì i "coï chæî nghéa"
"Muäún sang thç bàõ c cáöu kiãöu
Muäún con hay chæî thç yãu kênh tháöy"
Duìchè hoüc mäüt ngaì y, mäüt buäøi, mäüt chæî cuîng kênh troüng vaìtän laìtháöy : "Nháút tæû vi sæ, baïn tæû vi
sæ". Xaî häüi xæa kia luän daì nh cho ngæåì i tháöy mäüt vë trê xæïng âaïng, cao quyï. Trong 3 âiãöu kênh troüng thç
ngæåì i tháöy åí vë trê thæï hai, chè âæïng sau ngæåì i laînh âaûo quäúc gia (QuánVua) theo luáût tam cæång (ba
giãöng mäúi) : Quán Sæ Phuû. (VuaTháöyCha). Âoï laìnoïi vãö phaûm vi khuän pheïp, lãù nghéa, coì n trong
quáön chuïng ngæåì i tháöy âæåüc coi nhæ ngang haì ng våïi cha meû. Haîy nghe caïc cáu ca dao :
"Gæåm vaì ng råït xuäúng Häö Táy
Cäng cha cuîng troüng, nghéa tháöy cuîng sáu"
hay :
"Quán sæ phuû nghéa tæång âäöng
Tçnh tháöy lãù troüng nåî loì
ng naì
o quãn".
vaìngaì
y Tãút thç :
"Mäöng mäüt thç âi tãút cha
Mäöng hai tãút chuï, mäöng ba tãút tháöy"
Loìng tän kênh tháöy vaìtroüng âaûo hoüc cuía dán ta âaî saín sinh cho âáút næåïc naìy biãút bao nhiãu báûc
tháöy âaïng tän kênh vaìcuîng biãút bao nhiãu hoüc troìâaî tråí nãn danh sé hiãön taìi âi vaìo lëch sæí trong viãûc
gçn giæî vaìphaït huy vàn hiãún cuîng nhæ baío vãû non säng, laì m gæång cho háûu thãú. Maûch truyãön thäúng
täút âeûp vaìâaïng tæû haì
o áúy âaî àn sáu vaì o nãúp suy nghé, tçnh caím cuía moüi ngæåì i vaìseî coì
n chaíy maîi
maîi vãö sau
Ngaì y nay, do biãún thaïi vaìphán cäng xaî häüi, vai troìcuía tháöy cä giaïo tuy khäng coì n phaíi kiãm
nhiãûm nhiãöu chæïc nàng vaìmang tênh toaì n diãûn nhæ xæa, nhæng nhæîng chuáøn mæûc vãö âaûo lyï giaïo duûc
trong quan hãû tháöy troìvaìtinh tháön " tän sæ troüng âaûo" váùn coì
n âæåüc duy trç våïi nhæîng giaï trë càn baín
cuía noï.
Sau âáy ta seî soi laûi táúm gæång Ngä Lyï mäüt ngæåì
i hoüc troìHiãúu nghéa, âãø tháúy roî quy luáût : mäüt
ngæåì
i con Hiãúu àõ
t seî laìmäüt hoüc troìngoan gioíi.
Ngä Lyï, ngæåì i thän Cáøm La, phuí Âiãûn Baì n (nay laìxaî Âiãûn Nam, huyãûn Âiãûn Baì n, tènh Quaíng
Nam), nhaìráút ngheì o. Cha máút såïm, meû baïn tráöu cau åí chåü Cáøm La âãø nuäi Lyï àn hoüc. Khoa thi nàm
Máûu Tuáút (1898) tènh coï 5 ngæåìi âäù cao (âiãöu ráút hiãúm) trong âoï coï Ngä Lyï, gäöm :
 Phaûm Liãûu, Phan Quang, Phaûm Tuáún âäù tiãún sé
 Ngä Lyï, Dæång Hiãøn Tiãún âäø Phoï Baíng (Tiãún sé âæåüc tuyãøn thãm)
Täøng Âäúc Quaíng Nam âæåüc tin, ra lãûnh may ngay mäüt bæïc træåïng gáúm thãu 5 con chim phuûng
(trãn 3, dæåïi 2) giang caïnh cuì
ng bay vaìtæû tay äng haû buït âãö "Nguî phuûng tãö phi " (5 phuûng cuì
ng bay)
Tr. Bäöi dæåîng Vàn hoïa 218 Lyï Tæû Troüng Trang 35 CHUYEÂN ÑEÀ GIAÙO DUÏC ÑAÏO ÑÖÙC
 Ngä Lyï sau khi thi âäùø, väüi viãút thæ baïo tin cho tháöy daûy mçnh laìcuû Hoaìng giaïp Phaûm Nhæ Xæång.
Trãn âæåì ng vinh quy baïi täø, khi vãö âãún nåi caïch nhaìtháöy chæì ng mäüt tràm meït, äng baío thuäüc haû dæìng
laûi dæåïi gäúc cáy bãn âæåì ng, sæía laûi muî aïo cán âai cho chènh tãö âãø vaì o baïi taû ån tháöy. Vaì
o hiãn nhaì
tháöy, Ngä Lyï bæåïc thàóng tåïi aïn thæ suûp laûy räöi äm cháöm láúy chán tháöy, goüi tháöy trong tiãúng náúc ngheûn
ngaì o caím âäüng. Tháöy Phaûm Nhæ Xæång chåüt nháûn ra Ngä Lyï âang màûc triãöu phuûc quyìtræåïc màût
mçnh. Tháöy baío :
 Âæïng dáûy âi con ! Con âaî vãö thàm meû chæa ?
 Báøm tháöy, con chæa.
 Sao thãú ?
 Báøm, saïch Thaïnh hiãön coï daûy : "Quán Sæ Phuû".
Tháöy âæïng dáûy, nghiãm nghë baío :  Con nghe låì
i tháöy daûy âáy : Ngay báy giåì
, con phaíi vãö thàm
meû, vãö gáúp !
 Báøm.......
 Khäng thæa báøm gç næîa caí. Âäúi våïi tháöy, nhæ thãú laìâuí làõ
m räöi.
Ngä Lyï cuïi âáöu chaì o tháöy, luì
i laûi ba bæåïc räöi måïi quay âi. Tháöy Phaûm Nhæ Xæång âæïng bãn aïn
thæ nhçn ngæåì i hoüc troìbæåïc âi cháöm cháûm, ngoaïi cäø nhçn tháöy láön cuäúi maìngáøn ngå tæû nhuí : "Suyït
næîa ta âaî boí máút âi mäüt nhán taìi cuía âáút næåïc". Tháöy häöi tæåíng Ngä Lyï häöi træåïc...
Khi måïi vaì
o hoüc, Lyï xin hoüc mäùi ngaì y mäüt buäøi thäi. Trong khi hoüc táûp, Lyï coï buäøi âi trãù, chán coìn
buìn âáút, mäö häi tháúm âáùm aïo, gæång màût luïc naì o cuîng lo làõng. Sau tháöy måïi hiãøu gia caính Lyï. Lyï
thæåìng phuû meû bæía cau, ræía tráöu, räöi âi âàût låì
, taït caï, âæåüc con naì
o, baïn láúy tiãön mua giáúy buït âãø hoüc.
Luïc náúu cåm täúi thç tranh thuí láúy aïnh saïng læía bãúp âãø hoüc. Caïc baûn Lyï coì
n cho tháöy biãút nhiãöu näùi khäø
cæûc hån thãú næîa cuía Lyï, nhæng Lyï váùn cäú gàõ ng âi hoüc vaìhoüc gioíi. Biãút âæåüc tçnh caính Lyï, tháöy Xæång
chaûnh loìng thæång xoït vaìtæû traïch mçnh laìlaì m tháöy maìchæa hiãøu âæåüc hoüc sinh âãø tçm caïch daûy däù
chu âaïo, laûi coì
n muäún âuäøi Lyï khäng cho hoüc, thç quaí laìmäüt sæû suy nghé näng caûn, chæa xæïng âaïng
báûc tháöy.
Phoï Baíng Ngä Lyï âêch thæûc laìmäüt ngæåì
i con Hiãúu thaío, mäüt ngæåì
i hoüc troìâáöy lãù nghéa, tháût âaïng
noi theo.
III Muûc tiãu thæï ba : NGÆÅÌ
I BAÛN TÄÚT
Âãø âaût muûc tiãu naì y, ta phaíi hiãøu roî mäúi quan hãû baûn beìcuì ng nhæîng taïc âäüng, aính hæåíng cuía
baûn beìâäúi våïi ta räöi tæìâoï måïi tháúy âæåüc bäøn pháûn, traïch nhiãûm cuía ta âäúi våïi baûn.
Khi coì n âang âi hoüc, sau nhæîng ngæåì i thán trong gia âçnh vaìtháöy cä giaïo thç baûn beìcuì
ng træåìng
cuì
ng låïp laìngæåì i thán cáûn våïi ta nháút trong quan hãû xaî häüi. Trong phaûm vi nhaìtræåì ng, ta chè chuí yãúu
âãö cáûp âãún baûn hoüc. Baûn cuì
ng tháöy, cuì ng træåìng âæåüc goüi laìbaûn âäöng män hay âäöng song, baûn cuì ng
âáûu mäüt khoa thi goüi laìbaûn âäöng khoa.
1. Mäúi quan hãû baûn beì
.
a. Baûn cuìng hoüc chung tháöy cä giaïo, chàóng khaïc gç cuì
ng cha meû. Nhæ thãú baûn cuì
ng træåì
ng cuì
ng låïp
coï khaïc gç anh chë em trong mäüt gia âçnh khäng ?
b. Baûn vaìta cuìng säúng chung dæåïi mäüt maïi træåì ng, cuìng ngäöi chung phoìng hoüc, tháûm chê coï khi
cuì
ng mäüt baìn hoüc næîa thç chàóng khaïc gç ngæåì i cuì
ng åí mäüt nhaì
, cuì
ng ngäöi mäüt chiãúu, træa såïm coï
nhau. So våïi ngæåìi thán trong mäüt nhaìnaì o coï khaïc gç ?

Tr. Bäöi dæåîng Vàn hoïa 218 Lyï Tæû Troüng Trang 36 CHUYEÂN ÑEÀ GIAÙO DUÏC ÑAÏO ÑÖÙC
c. Baûn vaìta cuì ng læïa tuäøi, cuì
ng hoüc mäüt saïch, cuì
ng chung mäüt âeì n, cuìng nghe mäüt låì i giaïo huáún,
cuìng chung viãûc laì m, cuì ng chung muûc âêch hoüc táûp. Thæí hoíi ngoaìi xaî häüi coì
n ai coï nhiãöu chung
våïi ta hån laìbaûn ta ?
d. Trong quïa trçnh hoüc táûp, sinh hoaût, lao âäüng..., baûn vaìta cuì ng chëu traïch nhiãûm chung træåïc nhaì
træåìng , træåïc tháöy cä, seî phaíi liãn kãút nhau, häù tråü nhau vãö tinh tháön váût cháút, chè baío nhau, hoüc
hoíi nhau. Trong hoaì n caính gáön guîi thán máût áúy, âäi khi sæû hoüc hoíi giæîa baûn beìcoìn tiãúp thu nhanh
hån, hiãûu quía hån so våïi hoüc tháöy cä. Vç thãú, tuûc ngæî coï cáu:" Hoüc tháöy khäng taì y hoüc baûn"
e. Baûn beìcoì n laìnhán täú kêch thêch viãûc hoüc táûp cuía ta, taûo cho ta sæû áúm aïp, loì
ng tin tæåíng, niãöm
hæïng khåíi âãø vui hoüc, ham hoüc, thi âua hoüc sao cho bàò ng chuïng baûn. Cuîng vç leî âoï ngæåì i ta
thæåìng noïi: " Thua tháöy mäüt vaûn khäng bàò ng thua baûn mäüt ly". Xem nhæ váûy thç tháúy vai troìcuía
baûn beìtháût laìquan troüng âäúi våïi viãûc hoüc táûp vaìreì
n luyãûn baín thán cuía ta. Chênh vç thãú maìta
phaíi xáy dæûng yï thæïc traïch nhiãûm tæång xæïng trong viãûc cæ xæí våïi baûn beì
.

2. Bäøn pháûn âäúi våïi baûn beì

: Thãø hiãûn tçnh thán aïi.
Baûn beìlaìngæåì i saït caïnh våïi ta trong quïa trçnh hoüc táûp, cuì ng bæåïc song haì
nh våïi ta trãn âæåì
ng
hoüc váún. Âãø tråí thaì
nh ngæåì i baûn täút, sæû cæ xæí våïi baûn phaíi dæûa trãn cå såí TÇNH THÁN AÏI.
a. Loì
ng thæång mãún vaìthaì
nh tên.
Âäúi våïi baûn, phaíi coi nhæ anh em trong mäüt nhaì , chan hoì a tçnh caím thæång mãún nhau. Trong
quan hãû, phaíi giæî loì ng trung háûu, thàóng thàõ
n, tuyãût âäúi khäng bao giåìâæåüc læì a däúi baûn. Ngæåì
i xæa âaî
noïi: " bàòng hæîu chuí æ tên" nghéa laì
: baûn beìphaíi troüng nháút laìchæî TÊN.
b. Khuyãn baío nhau âãø giuïp nhau cuì
ng tiãún bäü.
Phaíi khuyãn baío nhau laì m âiãöu hay leî phaíi, chàm lo hoüc haì
nh. Nãúu tháúy baûn laì
m traïi, phaíi hãút
sæïc khuyãn baío, traïnh âiãöu khäng täút cho baûn.
c. Âoaì
n kãút tæång tråü.
Phaíi hãút loì
ng giuïp âåî baûn vãö moüi màût våïi khaí nàng sàôn coï. Phaíi biãút âoaì
n kãút, âuì
m boüc nhau,
chia xeí våïi nhau nhæîng näùi vui buäön, nhæîng tám sæû tçnh caím, phuïc cuì ng hæåíng, hoüa cuìng âau. Sau
âáy laìvaìi træåì
ng håüp âiãøn hçnh vãö sæû giuïp âåî cuía caïc baûn hoüc täút:
* Huyình Thanh Sån hoüc låïp 11A4 chuyãn Toaïn  Lyï træåì ng Hoaìng Lã Kha tènh Táy Ninh, hoüc
gioíi nhæng nhaìráút ngheì o. Em phaíi thæïc khuya dáûy såïm laì m lao âäüng giuïp meû baïn bàõp háöm. Khäng
coï chiãúu nàò
m phaíi nguí trãn táúm ni läng ngæåì i ta duì
ng âãø phåi luïa. Sån chè coï âäüc nháút mäüt bäü âäöng
phuûc âãø âi hoüc, baûn cuì
ng låïp tháúy váûy, tãút væì
a qua âaî goïp tiãön mua tàûng Sån mäüt bäü âäöng phuûc thæï
hai.
* Nguyãùn Thãú Duîng, hoüc sinh cáúp ba træåì ng PTTH Phuû Dæûc tènh Thaïi Bçnh, gioíi caí ba män Toaïn
 Lyï  Hoïa cáúp tènh. NhaìDuîng ráút ngheì o, khi âæåüc choün vaì o låïp chuyãn, hoüc buäøi chiãöu phaíi âoïng
tiãön. Khäng nåî xin meû, Duîng làóng làûng giáúu meû nghè hoüc. Baûn beìthæång Duîng, tåïi nhaìâäüng viãn.
Duîng noïi ràòng cä giaïo baío Duîng âæåüc miãùn hoüc phê. Sau naì y Duîng måïi biãút laìbaûn beìgom tiãön âoïng
hoüc phê cho Duîng. Trãn baïo chê gáön âáy coï âàng nhæîng tin vãö baûn täút nhæ coï em tháúy baûn tàõ m säng
sàõp chãút âuäúi, liãöu mçnh nhaíy xuäúng næåïc dçu baûn vaì o båìcæïu baûn, em Phaûm Thë Liãn Hæång ( Nuïi
Thaì nh Quaíng Nam) duîng caím hy sinh cæïu baûn khoíi bë næåïc cuäún, em Buì i Ngoüc Nha, thän Âënh
Phæåïc, xaî Tam Nghéa Tènh Quaíng Nam âaî coîng baûn cuì ng låïp laìHuyì nh Duy Taì i bë liãût chán tæìnhoí
suäút 3 nàm âãø hoüc tæìlåïp 6 âãún hãút låïp 8. Caí hai âãöu laìhoüc sinh tiãn tiãún... Âoï laìcaïc táúm gæång saïng
vãö âaûo âæïc xæïng âaïng âæåüc âãö cao.
d. Quyï troüng baûn:

Tr. Bäöi dæåîng Vàn hoïa 218 Lyï Tæû Troüng Trang 37 CHUYEÂN ÑEÀ GIAÙO DUÏC ÑAÏO ÑÖÙC
 Cáön phaíi quyï troüng baûn, nhæåì
ng nhën baûn, taûo sæû haì
i hoì
a trong sinh hoaût. Phaíi biãút hoüc åí nåi baûn
vaìbàõt chæåïc nhæîng âiãöu hay nãút täút cuía baûn vaìchênh baín thán ta cuîn g phaíi laì
m nhæîng âiãöu hay cho
baûn noi theo.
e. Giæî nghéa thuíy chung.
Sau naì y khi khäng coì n hoüc chung våïi nhau næîa, phaíi giæî tçnh thuíy chung våïi baûn maîi maîi vãö sau,
duìgàûp báút cæï hoaì
n caính naìo. Caìng træåíng thaì
nh laûi caì
ng cáön coï baûn täút âãø cuì
ng gaïnh vaïc cäng viãûc,
cuì
ng chia seí näùi niãöm tám sæû, cuì
ng chung bæåïc xáy dæûng sæû nghiãûp trãn âæåì ng âåì
i.
3. Âaûo bàò
ng hæîu.
Con ngæåì i säúng trong cäüng âäöng xaî häüi âæång nhiãn seî coï caïc mäúi quan hãû våïi nhæîn g ngæåì i
khaïc trong cäüng âäöng áúy. Mäúi quan hãû coï qua coï laûi áúy goüi laìgiao dëch hay giao du. Tuì y hoaì n caính
khaïch quan hay chuí quan, tæû nguyãûn hay bàõ t buäüc... theo thåìi gian, sæû giao dëch áúy coï tråí nãn quen
biãút. Sau âoï, sæû quen biãút áúy coï thãø dáön dáön tråí thaì
nh thäng caím, hoì a håüp tênh tçnh vãö mäüt hay nhæîng
quan âiãøm naì o âoï räöi tråí nãn thán máût, thaì nh baûn beì . Mäúi quan hãû baûn beì , ngæåìi xæa goüi laì" bàòng
hæîu chi giao" hay " Tçnh baûn beì ". Khäøng Tæí noïi: " Láúy nghéa kãút håüp baûn beì ". Thaìy Maûnh Tæí cuîng noïi:
"Laì m baûn báút kãø sang heì n, giaì
u ngheì o, âaìn anh âaì n em, chè láúy taìi âæïc maìkãút thán våïi nhau maì
thäi". Do âoï luán lê cäø truyãön ráút coi troüng tçnh beìbaûn vaìâaî náng lãn thaì nh âaûo lyï: " Âaûo bàòng hæîu".
Tuûc ngæî coï cáu " Âi buän coï baûn, âi baïn coï phæåì ng". Trong cuäüc säúng haì ng ngaì
y, âäúi våïi cäng
viãûc hoüc haì
nh laì m àn, giao thiãûp... ráút cáön coï nhiãöu baûn, thuäüc nhiãöu táöng låïp, ngaình nghãö khaïc nhau,
khäng phán biãût tuäøi taïc (baûn vong niãn), khäng phán biãût trçnh âäü (baûn kãút nghéa), coï ngæåì i gioíi âaïng
báûc thaìy ta, coï ngæåìi bàòng ta vaìcuîng coï ngæåì i keïm ta, khäng âäöng nháút. Nhæ váûy coï nhiãöu loüai baûn:
Baûn cuì ng hoüc (âäöng män, âäöng song), baûn cuì ng xæï såí (âäöng hæång), baûn cuì ng nghãö nghiãûp (âäöng
nghiãûp), baûn cuì ng såí laìm (âäöng sæû), baûn cuì ng chê hæåïng (âäöng chê), baûn tám giao (âäöng tám), baûn
hiãøu mçnh (tri ám, tri kyí)...
Nhçn chung, baûn beìcoï aính hæåíng ráút quan troüng âãún âåì i säúng mäùi con ngæåì i, nháút laìnhæîng baûn
hoüc thuåí thiãúu thåì i. Nhæîng aính hæåíng áúy coï thãø taïc âäüng âãún suäút âåì i vãö moüi màût tæìtám lyï tçnh caím,
tênh nãút, såí thêch âãún cäng viãûc, nghãö nghiãûp, tháûm chê âãún caí tæ tæåíng, quan âiãøm næîa. Thoïi thæåì ng
säúng gáön nhau dãù láy nhiãùm tênh nãút, dáön dáön tråí thaì nh táûp tênh "âäöng thanh tæång æïng, âäöng khê
tæång cáöu", " ngæu táöm ngæu, maî táöm maî". Ngaûn ngæî Táy Phæång coï cáu: " anh haîy cho täi biãút vãö
baûn cuía anh thç täi seî biãút vãö anh". Danh nho Thaïi Cäng âaî noïi: " Gáön son thç âoí, gáön mæûc thç âen,
gáön ngæåì i hiãön thç saïng, gáön ngæåì i taì
i thç khän, gáön ngæåì i thiãûn thç coï âæïc, gáön keí ngu thç täúi, gáön keí
nënh thç adua, gáön keí gian thç träüm cæåïp". (Cáûn chu giaí xêch, cáûn màûc giaí hàõ c, cáûn hiãön giaí minh, cáûn
taìi giaí trê, cáûn læång giaí âæïc, cáûn ngu giaí aïm, cáûn nënh giaí siãøm, cáûn tháu giaí tàûc). Nhæ thãú, chåi våïi
ngæåì i hay thaì nh hay, chåi våïi keí dåí hoïa dåí. Ta coï thãø veí vang raûng råî nhåìbaûn täút, tuûc ngæî coï cáu"
giaì u vç baûn, sang vç våü". Ngæåüc laûi, ta cuîng coï thãø thán baûi danh liãût, taïng gia baûi saín vç chåi våïi baûn
xáúu. Do âoï, ta phaíi choün ngæåì i maìkãút thán, kãút nghéa thaì nh baûn. Kãút baûn khäng phaíi chè choün ngæåì i
giaì u sang phuï quïi, quyãön cao chæïc troüng måïi chåi. Âaî goüi laìbaûn thç åí táöng låïp naì o ta cuîng coï thãø kãút
baûn âæåüc, chè træìhaûng ngæåì i coï thoïi hæ táût xáúu, læåì i biãúng hoüc haì nh, báút hiãúu våïi cha meû, báút kênh våïi
tháöy cä, laì m âiãöu xàò ng báûy, traïi âaûo lyï, bë xaî häüi phã phaïn, phaïp luáût kãút aïn. Saïch cäø coï cáu" " Choün
ngæåì i täút âãø maìchåi " (Traûch kyìthiãûn giaí nhæ tuì ng chi). Ca dao cuîng coï cáu khuyãn ta " choün baûn maì
chåi".
" Thoïi thæåìng gáön mæûc thç âen,
Anh em baûn hæîu phaíi nãn choün ngæåì i
Nhæîng ngæåì i lãu läøng chåi båì i
Cuì ng laìlæåì
i biãúng ta thåì i traïnh xa".
Saïch nho giaïo âaî viãút: " Baûn coï ba loaûi baûn hæîu êch : Baûn ngay thàóng, baûn chán tháût vaìbaûn hoüc
räüng" vaì" Muäún kãút baûn våïi nguåìi naìo phaíi xem ngæåì i áúy cæ xæí våïi cha meû, thán nhán cuía hoü ra sao.

Tr. Bäöi dæåîng Vàn hoïa 218 Lyï Tæû Troüng Trang 38 CHUYEÂN ÑEÀ GIAÙO DUÏC ÑAÏO ÑÖÙC
Nãúu ngæåì i áúy âäúi xæí våïi nhæîng báûc chê thán maìkhäng âaì ng hoaì ng thç laì m baûn våïi ta khäng láu bãön
âæåüc". Váûy ngæåì i âãø kãút baûn phaíi laìcoï tæ caïch âaûo âæïc, thåìkênh cha meû, tän troüng tháöy cä, thæång
yãu beìbaûn, hoüc haì nh chàm chè, ngay thàóng tháût thaì ... Âoï laìmáùu ngæåì i tiãu biãøu, laìtáúm gæång saïng
âãø baûn beìnoi theo. Danh nho Thaïi Cäng tæì ng noïi: " Ngæåì i khäng coï baûn hiãön chàóng biãút läúi âi". Ngaûn
ngæî Maî Lai cuîng noïi: " Mäüt ngæåì i baûn täút laìmäüt kho taì ng låïn". Khi âaî kãút baûn räöi thç phaíi tän troüng âaûo
bàò ng hæîu, thuíy chung nhæ nháút, gàûp caính thàng tráöm dáu biãøn cuîng chàóng thay daû âäøi loì ng, sang heì n
giaìu ngheì o khäng quãn nhau, hoaûn naûn khäng boí nhau. Haîy xem laûi mäüt cáu chuyãûn cäø læu truyãön
trong dán gian vãö tçnh bàò ng hæîu: Dæång Lãù vaìlæu Bçnh laìhai baûn buït nghiãn cuì ng âeì n cuìng saïch.
Dæång Lãù siãng nàng, Læu Bçnh lå laìviãûc hoüc. Khi âi thi, Dæång Lãù âáûu räöi ra laì m quan, Læu Bçnh thi
råït säúng trong caính ngheì o. Khi Læu Bçnh âãún thàm Dæång Lãù thç Dæång Lãù cäú yï khäng tiãúp, laûi cho
lênh ra sè nhuûc, muûc âêch laìlaì m cho Læu Bçnh tuíi häø maìchàm lo hoüc táûp. Âäöng thåì i cho våü tçm caïch
giuïp baûn, nuäi baûn àn hoüc cho âãún khi âäù âaût thaì nh danh. Âáy laìmäüt táúm gæång saïng vãö nghéa thuíy
chung cuía tçnh bàò ng hæîu. Haîy âoüc laûi âäi váön thå cuía Nguyãùn Khuyãún khoïc baûn Dæång Khuã"
..." Ræåüu ngon khäng coï baûn hiãön,
Khäng mua khäng phaíi khäng tiãön khäng mua.
Cáu thå viãút âàõ n âo chàóng viãút
Viãút cho ai, ai biãút maìâæa
Giæåì ng kia treo nhæîng hæîng håì
Âaì n kia gaíy nhæîng ngáøn ngå tiãúng âaì n..."
Tçnh beìbaûn, nghéa kim bàò ng tháût cao quïi biãút bao! Tçnh nghéa áúy âaî tháúm sáu vaì o yï thæïc hãû luán
lyï cuía dán täüc, âaî nãu bao gæång saïng, kãút tinh thaì nh bao tæ tæåíng, taïc pháøm tä âiãøm cho nãön âaûo lyï
vaìvàn hoüc næåïc nhaì . Yãu quyï baûn beìlaìsæû thãø hiãûn cuû thãø âaûo bàò
ng hæîu, laìphong caïch cuía ngæåì i coï
âaûo âæïc vaìhoüc váún.
Pháön III: KÃÚT LUÁÛN.
Con ngæåì i laìväún quyï cuía xaî häüi, noï quyãút âënh sæû phaït triãøn xaî häüi. Tæìngaì n nàm træåïc, tháöy
Maûnh Tæí âaî daûy: " Thiãn haû chi baín taûi quäúc, quäúc chi baín taûi gia, gia chi baín taûi nhán". (Quäúc gia laì
caïi gäúc cuía thiãn haû, gia âçnh laìcaïi gäúc cuía quäúc gia, caï nhán laìcaïi gäúc cuía gia âçnh) cuîng âaî noïi lãn
vai troìcå baín vaìtrung tám cuía con ngæåì i. Giaïo duûc laìnãön taíng cuía chiãún læåüc phaït triãøn con ngæåì i,
trong âoï cäút loîi laìhoaì n chènh nhán caïch vaìnáng cao trê tuãû . Muäún phaït triãøn nhán caïch thç gia âçnh vaì
nhaìtræåì ng phaíi daûy cho con em cho hoüc sinh luán lyï âaûo âæïc âãø phán biãût tu sæía baín thán, nghéa laì
tæû xem xeït caïc viãûc laì m, caïc âäüng thaïi cuía chênh mçnh. Kãú âoï laìphaíi biãút cæ xæí sao cho âuïng âàõ n våïi
moüi ngæåì i khaïc tæìgia âçnh âãún træåì ng hoüc räöi xaî häüi. Âiãöu naìy phaíi âæåüc coi nhæ cåm àn næåïc uäúng,
khäng khê thåí hêt haì ng ngaì y. Nãön luán lyï cäø truyãön xæa kia xáy dæûng trãn cå såí " Cæång Thæåì ng 
Âiãöu  Muûc". Khäng nãn coi mäüt caïch maïy moïc maìcho ràò ng âoï laìtriãút lyï riãng cuía Khäøng giaïo,
khäng coì n phuìhåüp våïi thåì i hiãûn âaûi. Cuîng khäng nãn cäú cháúp vãö danh tæìmaìcáön váûn duûng yï nghéa
tæång æïng cuía noï vaì o thåìi nay. Thê duû nhæ tæì" Quán" laìvua, nay khäng coì n, nhæng xæa kia, vua
tæåüng træng cho næåïc thç nay ta hiãøu quán laìquäúc gia, dán täüc, trung quán ngaì y nay hiãøu laìtrung våïi
næåïc våïi dán. Hçnh thaïi vaìtäø chæïc xaî häüi, ngaì y nay âaî biãún âäøi nhæng nãön luán lyï cäø truyãön coï nhæîng
tinh hoa maìhiãûn nay nhiãöu xaî häüi, nhiãöu næåïc âãöu cäng nháûn. Caïc âiãöu Nhán Nghéa  Lãù  Trê  Tên
vaìCáön  Kiãûm  Liãm  Chênh  Chê  Duîng  Cæång  Trung laìsæû täøng håüp nháút trong quïa trçnh hçnh
thaì nh nhán caïch. Con ngæåì i âaût âæåüc caïc âiãöu trãn laìmäüt con ngæåì i hoaì
n haío tuyãût våì i, xaî häüi seî coï
tráût tæû kyí cæång vaìcaïc tãû naûn khäng coï chäù âæïng.
Quäúc gia phaíi häù tråü gia âçnh trong viãûc kiãún taûo mäüt hãû thäúng giaï trë tinh tháön äøn âënh, gia âçnh vaì
nhaìtræåì ng phaíi häù tråü caï nhán trong viãûc xáy dæûng vaìphaït triãøn nhán caïch. Caï nhán âënh hæåïng phaït
triãøn tæ duy theo caïc mä hçnh lyï tæåíng maìcäüng âäöng xaî häüi cháúp nháûn âãö cao.
Xaî häüi ta láúy nãön nãúp, láúy âaûo âæïc caï nhán láûp thaì
nh nãön moïng gia âçnh. Tráût tæû gia âçnh våïi äng
baì
, cha meû, con caïi, hoü haì ng laìm cho âåì i säúng chuïng ta tæåi vui âáöm áúm, âáöy yï nghéa. Ngoaì i xaî häüi

Tr. Bäöi dæåîng Vàn hoïa 218 Lyï Tæû Troüng Trang 39 CHUYEÂN ÑEÀ GIAÙO DUÏC ÑAÏO ÑÖÙC
thç âaûo tháöy troì
, tçnh beìbaûn, nghéa âäön g baì o... giàng màõ c khàõp nåi laì m cho xaî häüi ta coï tênh nhán baín
vaìcao âeûp biãút chæì ng naì o. Âoï laìmäüt xaî häüi coï lãù giaïo, coï tän ti tráût tæû. Træåïc âáy, cuäüc säúng cuía xaî
häüi ta tuy ngheì o naì n vãö váût cháút, tHiãúu caïc phæång tiãûn hiãûn âaûi nhæng âåì i säúng tinh tháön, tçnh caím
phong phuï däöi daì o hån, lãù nghéa âæåüc tän suì ng, tháúm nhuáön trong quáön chuïng caïc mäúi quan hãû gia
âçnh, thaì y troì
, beìbaûn âæåüc thiãút láûp trãn nãön taíng væîng chàõ c. HIÃÚU  NGHÉA  TÇNH, baì ng baûc qua
ca dao, làõ ng âoüng trong tæìngæî räöi kãút tinh thaì nh truyãön thäúng âaûo lyï dán täüc. Nãön âaûo lyï áúy âaî hun
âuïc nãn biãút bao ngæåì i con Hiãúu thaío, hoüc troìlãù nghéa, baûn hæîu chán tçnh, cäng dán trung duîng.
Trong xu thãú phaït triãøn xaî häüi hiãûn nay, caïi hiãûn taûi vaìcaïi truyãön thäúng luän luän trong tæ thãúìxen
keî, tæång taïc, häù tråü nhau. Tuy nhiãn vãö màût luán lyï âaûo âæïc, caïi hiãûn taûi chæa têch cæûc häù tråü âæåüc caïi
truyãön thäúng, coï thãø noïi caïc chuáøn mæûc âaûo lyï måïi chæa âënh hçnh. Caïc quan hãû gia âçnh, thaì y troì
,
baûn beìngaì y nay âang âæåüc âäøi måïi, nhæng ta cáön duy trç nhæîng tinh hoa cuía nãön luán lyï âaûo âæïc
truyãön thäúng maìcaïc thãú hãû äng cha ta âaî täún bao tám huyãút måïi coï âæåüc. Caì ng tiãún lãn vàn minh
hiãûn âaûi, nháút laìvãö khoa hoüc kyî thuáût, chuïng ta caì ng cáön tråí vãö cäüi nguäön âãø kãú thæì a vaìphaït huy
nhæîng truyãön thäúng täút âeûp cuía dán täüc. Thåìgia âçnh, yãu täø quäúc, kênh tän sæ, troüng bàò ng hæîu,
phuûng täø tiãn, täön cäø âiãøn, hiãúu hoüc váún, khuyãún canh tán... laìnhæîng âæïc tênh quyï baïu âaî hçnh thaì nh
nhán caïch cuía con ngæåì i Viãût Nam, âoï chênh laìsàõ c thaïi cuía con ngæåì i Viãût Nam váûy!.

Tr. Bäöi dæåîng Vàn hoïa 218 Lyï Tæû Troüng Trang 40 CHUYEÂN ÑEÀ GIAÙO DUÏC ÑAÏO ÑÖÙC