BBUKA

ngkang sagd mastani utawi ngrasakn manawi srat: Brtyud punik sa, punik
inggh namng tiyang ngkang sagd mas srat wau, ngrts dhatng basanipun utawi
ngrts dhatng skaripn.
Tumrap jaman samangk tiyang ngkang ngrts kads makatn wau nm lngk, sy
malh ngngti kirang sumbarng cariys. Mil inggh btn anggumnakn manawi
drng badh ambikak srat Brtyud punik kngng dipn wastani btn wntn.
Bal Pustaka ngdalakn srat Brtyud gancaran, ttilaranipun R. Ng. Kartaprj, guru
bs Jawi ng pamulangan caln guru ng Surkart jaman kin, ngkang lajng
kacapakn datng tuwan C. F. Winter, punik inggh mngku kajng kkalh :
1. Nyumrpakn tiyang kathah dhatng isinipn srat Brtyud;
2. Awt sakng sumrp wau lajng tuwuh kpngnipn mas sratipun ngkang baku.
Mugi mugi kajngipn Bal Pustaka ngkang kads makatn wau angsal
pambiyantunipn pr spuh, kars mmngn pr nnman ngkang sampun wanci,
samngs mrangguli llampahan utawi ccriysan ngkang wntnipn ng sratipn
baku kaandarakn ngants sa, mngk wntnipn ng gancaran namng kackak,
lajng ngandik makatn : Wah lah kuwi n ing layang baku critan bck bangt,
mangkn ......................
Sarn lampah makatn, pr nnman btn namng badh wwali ssrpanipn ng
bab cariys kmawn, nangng ugi badh tuwh drngipn marsudi dhatng basanipn
piyambak.

Mugi kabul

BAL PUSTAKA.

1
 1. PRABU KRSN DATNG NGASTINA, NGRMBAG ALIHAN NAGARI,
BOTN ANGSAL DAML.

Sang Prabu Jby ing Kadhiri misuwur kkah adilipn.

Prabawanipn upami kads padangng srngng ing mangsa katig. Panjnnganipn
kinringan ing ssamining ratu, awt sakng kaprawiranipn ing paprangan. Btn wntn
nimbangi. Pr ratu ingkang nunggil jaman akaliyan Prabu Jyby kaupamkakn
rmbulan, Prabu Jyby ingkang minngk srngng, sorotipn angtjmakn
padhanging rmbulan.
Prabu Jyby wau kagungan abdi juru panganggit, anama mpu Sdah, punik
kakarsakakn nganggt srat Brtyud, panganggitipn kl ing tan 1079. Wndn
ingkang kacariyosakn rumiyin :

***

Sang Prabu Judistira sasntananipn sami kalmpakan wntn ing nagari Wirata, sart
ambkt prajurt saddamlipn ing prang. Prabu Krsna ing Dwrwati sabalanipn
inggh wntn ing ngriku, Karsanipn Prabu Judhistir bad mangn prang mundt
kagnganipn nagari ing Ngastin ingkang apalih. Wndning ingkang binbt ing budi
sart linampahan sapitdahipn ing prakawis agng wau, inggh namng sang Prabu ing
Dwrwati, Akathah pr ratu, ppakan wntn ng Wirt, ingkang sami rumjng ing
prang, amurh kamulyanng pjah. ng nagari Ngastin inggh kathah pr ratu Jawi
utawi saking tanah Sabrang, sami kalmpakan sabl sh ddamlng prang, inggh
sumdy ngupads kamulyanng pjah.Prabu Judhistir angandik dhumatng Prabu
Krsna : Kang Prabu, ingkang minngk panuntun kula, kula bad andha kagungan kula
nagari ng Ngastin ingkang sapalih; punik kul sumangga ngkang dads panggalh
utawi pratikl sampyan, amurih prayoginipn ingkang badh linampahan.

Prabu Krsn amangsuli pangandik:

,,Jn makatn karsan yayi Prabu, inggh
btn wntn sayoginipn kjawi
kagalh wilujngipn, amurh lulus
sanng akkadang. Kula ingkang badh
lumampah, andh sapalihipn nagari
ng Ngastin.

Prabu Krsn lajng andhawahakn

parntah, kars tindak dhumatng nagari
ng Ngastin, bad amundhut sapalihing
nagari. Anuntn bl sami dipun
undhangi, sang nt nith rt, radn
Styaki andrk.
Sakng rikating rt, tindakipn Prabu
Krsn sampun dumugi sajawinng
kith. Btn antawis dangu nagari ng

2
Ngastin sampn katingal. Sakathahng kalangnan urut margi ngkang dipn ambah
dnng Prabu Krsn, smunipn sami prihatos. bahipn gdhnging uwit wringn,
smunipn kads tiyang jalr kasusahan, btn dipn timbangi trsnanipn dhatng
ngkang stri. Pucakng gapur mpripn kads angajng ajng nggal rawuhipn
Prabu Krsn. Baunipn ng gapur kads badh nymbah dhumatng ngkang rawuh.
pangng wt cpaka sapinggirng margi katmph ng angn, smunipn kads astanipn
Dwi Banowati, angaw aw bad pitakn dhatng Prabu Krsn, punp Radn Jank
andrk. Swaraning ratanipn sang nta, sart gbyaring ssoty rrngganipn, kads
anyauri sart angujiwati ingkang pitakn; wndnng sauripn : Si Jank ora milu
ngirng, ish kari n ng Wirth; kadang kadang siji ora n kang milu.
pang kanginan mpripn kads tiyang mngo, btn kadugi ng wangulan wau; awt
Radn Jank btn andrk dhatng nagari ing Ngastin, anjabl nagarinipn.
Skar skar ng margi mpripn kads badh rntah ing jurang. Wit witan ngkang
wntn pinggr margi katmpuh ng angin, gdhngipun abosah basih, smunipn kads
tiyang prihats, dn Pandw btn tumut, Cucur mungl mnggah mnggah,
smunipn kads tiyang ajrih. Wntn skar pudak rntah ng sl, smunipn prihats,
awt dnng Radn Jank btn tumut andhrk.
Lw gumandhul wntn ing pang, kbt kbt kads tumut sdhih, yn sagd
wicantn, wirasipn makatn : Ygn Panduputr ora milu rawuh anjabl nagaran
dhw ?
Skar tanjng anggulasah wntn ing margi, smunipn kads tumut sdhih,
Brngngngng kmbang ngkang ngupads skar, utawi ngkang anut unthuking toy,
kads anangs tumut prihats, dn sang Dananjy btn andhrkakn tindakipn
Prabu Krsn.

***

Lmt akng tummplk ng sla, smunipn kads tiyang stri kalngr, amargi kdanan
sang Dananjy.
Akathah kalangnan ng pinggr margi, utawi pinggirng rawi ingkang angmpr mpri
prihats. Kapanjangn yn kacariyosn sady.
Tindakipn Prabu Krsn sampn dumugi ng Tgal Kuru, anuntn wntn jawt
sakawan tdhak, anm : Jank, Rm Parasu, Kanw sart Nard, badh ambiyantni
lampahipn sang nt. Prabu Krsn kagt mirs wntn dw andhaki, lajng mingsr
tumut lnggah ksiripn. Dwa sakawan sami lnggah salbtng rt. Sarng sang nt
sampn nymbah, jawt sakawan angandik: Sang nt, sampn kass ing lampah,
kula bad tumt ing salampah andika.
Anuntn rt dipn rindhikakn, samargi margi sang Prabu aginman kaliyan dwa
sakawan. Wondning ingkang dipn rmbag, prayogining lampah, sh saning
kadadsanipn ing prakawis.

***

Sang Prabu Suyudana ing Ngastina sampn midangt, bilh Prabu Krsn sampn
dumugi ing Tgal Kuru. Lajng andhawahakn parntah, sakathahing llurng
andikakakn angglari sinjang, anjg ng sitinggl, dumugi krining kadhatn ingkang

3
jawi. Sart pr pinisph kadhawhan amthk. Wndning ingkang kapathah amthk
wau: Bisma, Druna, Dstarata punika sami suka ng bats, dn Prabu Krsn ingkang
lumampah badh anjabl nagari ; anyipta yn Prabu Suyudn amsthi badh
ngubungakn. Anangng Prabu Suyudn akaliyan path Sangkuni sami kwdan, awit
Prabu Krsn sampn kalh kalihng ngatunggl kaliyan Pandhw. Anuntn Korw
sami ngalmpak wntn salbting kadhaton.

***

Lampahipn Prabu Krsn angancik kikisng nagari Ngastin. Ratanipn karindhikakn.

Aram swaranipn ttiyang ngkang sami amthk, utawi ingkang sami anntn. Tiyang
sanagari Ngastina bah sadj, sakng kapnginipn badh aningali Prabu Krsn.
Agng abt pating balbr; jjl titp
atimbn pinggirng margi; ajrh manawi
kasp ing langkngipn sang nt.

***

Ingkang sami mthk wau sampn

ppanggihan kaliyan Prabu Krsn, sang
nt lajng dipn aturi lumbt
dhumatng kadatn. Wondn pr
ratu sampn tt pinarak wntn
salbtng kadhatn. Prabu Saly inggh
samp rawh, Arj Widur, Adipati
Ngawngg, Karp, Arj Sidurj,
Juyutsuh, sami andr wntn
ngarsanipn Prabu Suyudn. Anuntn
pr pinisph ngkang kautus mthk
wau sami dhatng ngrumiyini. Btn

4
antaws dangu Prabu Krsn rawh, tdhak sakng rt kaliyan jawt sakawan. Pr
Korw sami ngadg angurmati. Sang nt akaliyan jawt sakawan dip atri pinarak
dhatng Prabu Suyudn. Pr pinisph kumrubut ngkang sami ambagkakn. Anuntn
pasgah sumas. Pangandikanip Prabu Suyudn : Kakang Prabu ng Dwrwati,
sumngg kula aturi dhahar, minngk jjampinng sayah.
Prabu Krsn amangsuli : Yayi prabu, sakalangkng langkng pamundhi kul. Pasgah
pinanggh ng wingkng, bilh padamlan samp rampng.
Suyudn ngandik malh : Dn mawi wigih wigih, kakang Prabu, anampik pasgah
kula.
Krsn amangsuli : Gampl, yayi Prabu, pinanggh ng wingkng kmawn.
Prabu Krsn suk ng galh aningali pr ratu ngkang sami ppakan wntn ng
kadhatn, utawi pr sph ngkang sami sowan. Anuntn pamt ng Prabu Suyudn
badh masanggrahan rumiyn. Prabu Suyudn amanguli : Sumngg ng kars, kakang
Prabu, ratu bijaksn ng sajagat.
Prabu Krsn amangsuli : Mugi mugi yayi Prabu amanggih suk, siyoa padamlan
ngkang kula lampahi, wilujng ng kadadsanipn.

Prabu Krsn sarng samp dumugi ng jawi, matr dhatng jawata sakawan : Kul
badh masanggrahan rumiyn.
Bnjng njng kmawn kul mratlakakn prlunipn lampah kula mriki.

***

Prabu Krsn anjujg panggnanip ngkang bibi Dwi Kunthi, lajng anyungkmi
sampyanipn Dwi Kunthi muwn, ciptanng galh prasasat kapanggh kaliyan
Pandhw. Tumuntn amratlakakn sklng galh bab prakawis ingkang badh
kalampahan. Akathah pituturipn, amurh lstantuning lampah. Saking agngng prihats,
pangandikanipn pgat pgat kamran pamuwun. Sarng sampn tlas pituturipn, Prabu
Krsn pamit badh dhatng pasanggrahan, ing griyanipn arj Widura. Sarawuhip ng
ngriku, anuntn ssasan pasgah kathah dhatng.

***

Saunduripn Prabu Krsn, Suyudn apirmbagan kaliyan ngkang rayi rayi, punp
malh kaliyan Adipati Ngawngg, ngkang minngk pangajngng daml. Prabu
Suyudn sumlang ng galh, awt pasgahanip katampk dhumatng Prabu Krsn;
pangandikanip : Sang Prabu ng Dwrwati amsti ngandht wadi, dn ora kars
dhahar pasughku. Hh, Drussn, j sir kurang wwk marang ratu ng Dwrwati,
sir diangati ati, kadang kadangmu kabh tuturn, ssk pdh amndm bars. j
nganggo pinikr suw suw, wng ng Dwrwati banjr ditumps ba, awt iku
awakng Pandhw, msthi angandt l, ora wurng dadi mungsh; samudn angandt
mmans!
Sabibarng pasamuan, sakatahng Korw sami mantk, pr ratu tamu tuwn pinisph
sami kndr dhatng pasanggrahanipn piyambak piyambak, Prabu Suyudn kndr
angadatn, tdhak datng panggnanipn ingkang garwa Dwi Banowati. Dwi Banowati

5
amthk, lajng dip kanthi astanip, malbt ng dalm, tt sami pinarak. Pr abdi
stri marak.

***

Rtn Banowati galak ulat, manis pamulu, ddg smbd, gorh nangng dads ng
pants sart btn wntn sarunip. Anylih anyulalat mindhak prakati, bngs
marngut malrok wwah mans. Sanajan btn ngagm agm, ambmbrng kalng
kasmkan kmawn, inggh pants. Sabarang llwanip amantsi, Tanp gnd tanp
skar, suprandsipn arumipn angbki kadhatn ing Ngastin.
Kl samantn srngng angajngakn srap, arindik lampahipn, kads drng tuwuk
anggnipn anningali rrngganipn kadhatn ng Ngastin, mpripn kads anolih,
kapnct aningali rtn Banowati, tuwn pr stri ing kadatn.

***

Sarawuhipn ing kadatn, Prabu Krsn

kaaturan pinarak.
Anuntn sakathahipn ngkang wntn
ing pasamuan sami lnggah att.
Prabu Krsna tumnga, anuntn
jawata sakawan tumdhak, anm :
Kankaputr, Jank, Rm Parasu,
Kanw. Bisma akaliyan Drun munjk
dhatng Prabu Suyudn, bilh wntn
jawt tdhak. Suyudn lajng
nymbah, dw sakawan dip atri
pinarak. Anuntn sami tt pinarak
nunggl pr pinisph. Wndnng pr
ratu nunggl kaliyan ssaminng ratu,
pr satriy nunggl sami satriy.
Adangu kndl ingkang sami pinarakan.
Anuntn Prabu Krsna ngandik :
Paman Dstrt, laku kula mriki niki
mng ndya ngatutak sanak, mpn
nganti ontn kang suly, prajog pdh
rukna; yn nganti pdh kkrngan,
abungah sng btn dhmn. Sabarang
rh kul, putr andik yayi Prabu ng Ngamart sasntanan ant mawn.
Munggh pagawan sing kula lakni niki, wt sakng karsan yayi Prabu ing Ngamart,
andh saparon nagari ing Ngastin.
Dstrt amangsuli : Sampn kasinggihan pangandikanipn anak Prabu, sakalangkng
prajoginipn.
Dw sakawan anyambungi : Luwh dnng patt rh Prabu Krsn, sakcap btn
ntn sng luput, olh murih bcik lan rakt assanak.
Bisma, Drun angguyubi pangandikanip dw sakawan.

6
Namg Prabu Suyudn anytng, ambasngut, tumungkl. Btn angandik sakcap.
Ymwidur kaliyan Yuyutsuh anyambungi, sh mrayogkakn panantunipn Prabu
Krsn, amurh wilujngng sadayanipn. Ibunipn Prabu Suyudn anm Dwi
Gndari, angandik dhumatng ingkang putr sarwi amuwn : Prajog turutn rh anak
Prabu ing Dwrwati, p kang kkarpak luwh sk ing atut assanak?
Prabu Suyudn nolih dhatng Sangkuni sh dhatng Drussn, ambkh btn
ngandik sakcap. Karn angjpi dhatng Prabu Suyudn kapurh tindak.
Prabu Suyudn mundr sakng pasamuan, Sangkuni kaliyan Drussn ngkang
andhrkakn.

***

Lajng andhawahakn ampak ddaml.

Korw sat saprajuritipn sampn
mirants, miwah kapal, rt, gajah.
samp ppak. ngkang anynpatni
Arj Sindurj, punik
ngkang minngk andhl andhlng
pakwd. Lr kidul wtan kiln samp
jjl dnng baris. Dwi Gndari angutus
Dstrt matr dhatng Prabu
Suyudn, ampn ngants kagungan
ambk rodparipaks, angngtakn
sarunng pratingkah anggnipn anilar
tamu, Btn dangu Radn Styaki
dhatng sakng jawi, nymbah matr
dhatng Prabu Krsn : Gsti, ng jawi
jjl ddaml, badh numps
panjnngan dalm. Pn Suyudn
sastu awn manahip. Korw kiw
tngn sampn mirants saddamlipn,
sampn tt panggnanipn piyambak
piyambak.
Prajurt ngkang malbt ng kadhatn
inggh sampn kathah. Prabu Krsn sarng miyarsakakn aturipn Styaki,
sakalangkng dukanipn. Tdhak sakng pinarakan, tindak dumatng ng palataran,
lajng triwikrm. Sariranipn sakcap dads agng sardi, sampn kads bthr Kl
kalanipn npsu, Sariranipn mdal latu, karsan isn isnipn tiyang sajagat tuwn ng
Surly, punp malh panguwasanipn pr dw sady, ngalmpak wntn
sariranipn Prabu Krsn. Sampn ical warninng manungs, asipat dnw, jumangkah
anggro ssumbar. Sanalika bumi gnjing, toyanng sagantn umb, isn isnipn sami
susah angambang. Prabu Krsna sastu yn titisipn Batr Wisnu, kadugi anguntal
bumi anggilt rdi, Skatahng ddaml ng ngalam dony katkm wntn ng
astanipn.
Korw sats sami mirs aningali, prajurit kthn sami kks, btn wntn sagd
wicantn, anggnip nypng ddaml sami anggrgli. Druyudn kaliyan Karn mirs,

7
anyipt pjah. Bism, Drun sami nangs, mndhak mndhak murugi Prabu Krsn,
lajng sami nymbah. Punp malh jawt sakawan, sami angrrp ngash ash. Batr
Srya nggal tdhak, ng ngawang awang kathah dw katingal, sami andjawahakn
skar.
Batara Srya angrrp, pangandikanip dhatng Prabu Krsn : Hh, Prabu Krsn, j
kotutugak npsumu, yn kow sumdy numps Korw, sabl nagaran amsthi lbr
kabh ora n sng kari. Anangng jagat tlihn sart wlasn. Kapindhon ling
punagin Si Wrkodr lan Si Drupadi. Dn sng dadi punagin Si Drupadi, salawas
urip ora glm glng glng, yn ora uws kramas gtih Korw sats n ng
paprangan. Yn kbanjrn npsumu, ora kalakn punagin.
Sakathahng Dw sami nymbah dhatng Prabu Krsn. Sang nt lajng lilh galihipn,
ical ngkang duk, sampn warni manungs malh, lajng wangsl dhatng
pinarakanipn. Bism kaliyan Drun punp dn Rsi Nard sami ngrrpa. Prabu
Krsn tdhak sakng kadhatn tanp pamit. Jawt sakawan sami suk, tumut ng
satindakipn. Sarng dumugi ng jawi, dwa sami mantk dhatng kayjanganipn; Prabu
Krsna tdhak dhatng panggnanipn Dwi Kunthi.

***

Sarng sampn kapanggh kaliyan Dwi Kunthi, Prabu Krsn dipn dangu sarwi
amuwn : Kaprij, anak Prabu, munggh ng lakumu, p t olh gaw, lan kapriy ng
kadadan?
Prabu Krsn amangsuli : Pn Suyudn lumh atut ssanak. Btn lil nagari ng
Ngastin dipn tdh sapalh; kdah lumampah karbat ng prang.
Dwi Kunthi mangsuli; pangandikanipn pgat pgat : Yn ky mngkono karp Si
Suyudn, p manh sng dipikr, mng adhimu Si Judhistir ba warahn, j aninggal
kautaman, murungak karp angrbt nagara kang dadi wajib. Wng mati ng
paprangan amarg nggon angrbt nagaran, amsthi olh swarg. Pom wkasku, anak
Prabu, purihn sidan amang prang.
Prabu Krsn matr sandik, nymbah pamit lajng nith rt kaliyan adipati Ngawngg.
Widur sart Sanjy, punp dn Yuyutsuh, sami andhrkakn. Sadangunipn
lumampah, Prabu Krsn angrmbagi dhatng adipati Ngawngg, yn sastu dads
prang, kapurih angilonn Pandhw. Nangig Adipati Ngawngg btn purn, kdah
angilni Korw, awt kl rumiyn sampn apunagi, badh angabn kadigdayan kalijan
Dananjy.
Sarng lampahing rt sampn dumugi sajawinng kith, Adipati Ngawngg pamt,
tdhak sakng rt. Lajng amanggihi ingkang ibu, Dwi Kunthi. ngkang ibu andangu
sarwi ambrbs mili : Sakondur kakangamu, anak Prabu Krsn, amkas apa mnyang
kow ?

Adipati Ngawngg matr : Kul dipn purh ksah saking nagari ngriki. Manawi
sastu dads prang, kula dipn rmbagi angilonn Pandhw.
Dwi Kunthi amanguli : Rmbg mngkono iku luwh dnng bcik, prajog koturt,
dadi kow kumpl karo sadulur sadulurmu. Awt panggonan utamaning pati iku ng
prang Brtyud. Mati urp bcik kow nunggal sadulurmu dhw.
Dwi Kunthi anggnipn ngatag ngkang putr sarwi muwn. Adipati Ngawngg matr

8
: Ibu, yn satriy linuwh amsthi ngkahi wicantnipn ngkang sampn kawdal.
Anmahn sakt utawi pjah, amsthi btn purn ngingkdi. Punagi kul sampn
kawdal, badh angabn kadigdayan kaliyan pn Jank. Aliy sakng punik, kula
sampn kalindihan sihipn Prabu Druyudn. Yn kul kirang panarim, dads cacad
agng, kalbt satriy urakan, btn kngng dads paupinipn pr satriy utawi pr
adipati.
Dwi Kunthi sangt anggnip amuwn, awt ngkang putr btn nurt wulangipn,
kkah ng kars badh angibni Korw. Adipati Ngawngg nymbah, pamt, lajng
kundr.

***

2. PANDHW SART KORW KANTI WADYBL BIDHAL DHTNG

TGAL KURU. PRANG BRTYUD WIWT, ST SASDRK TIWAS.

Lampahipn Prabu Krsn akaliyan Styaki ngajngakn dumugi ing nagari Wirt.
Samargi margi sang nt angrntahakn wasp. Anuntn balanipn Pandhw sami
amthk rawuhipn Prabu Krsn. Sarng sampn dumugi ing kadatn Wirt, pr ratu
sami ambagkakn sady, sart anungsng pawarts, mnggah ng tindakipn dhatng
nagari ng Ngastin.
Prabu Krsn amangsuli pangandik : Korw ora kn dipurh bcik. Kudu angajak
prang. Ora awh nagr Ngastin dijalk saparo. n dwa papat ambiyantni ng
lakuku, aran Kanw, karo Nard, tlu Jank, papat Rm Parasu. Olh pd nmni
aku n ng Tgal Kuru. Iku pd sumurp wiwitan lan wkasanng rmbg, sart pdh
angrujuki piruknku kang patt. Tkan ibun si Druyudn, p dn si Bsm, Drun lan
Saly, pdh amrayogakak pasrah saparonng nagr, nangng sakh rmbg bck ora
didahar, malah sumdy angalani marang aku.
Sakendlipn Prabu Krsn ngandik, pr ratu sami ngungn amiyarsakakn pawarts.
Prabu Darmaputr, Wrkodr, Arjun tuwn Nakul, punp dn Sadw, inggh
makatn ugi. Wndenng Prabu Darmaputr sasdhrkipn kkah ng kars, bade
angstkakn wwlingipn ngkang ibu Dwi Kunthi, angrbat nagari ngkang amargi
sakng prang. Pr ratu tuwn pr bupati ngkang sami ngrjngi Pandhw,
amraygkakn dadsng prang. Putr ng Wirt ngkang nm radn Wrasngk
kaliyan radn Utr, punp malh radn Drustjumn ng Cmpl, sami ambk purn,
ammurn ngajak prang. Pr bupati utawi pr punggw sami klu sady.

***

9
 Enjingipn tngr mungl, kndhang
gng asauran, pr ratu gumrah sami
ant bars. Sarng sampn sami rakt
sady, lajng bidal sakng nagari ng
Wirt. Kathahing bl tanp wicalan.
Panganggenipn gumbyar, kads
cahyanipn srngng sawg maltk,
bade amadhangi jagat. Sakng kathahng
prajurt, kads sagantn ambalabari
wn sart rdi rdi. Sakathahng margi
jjl denng prajurt. ngkang
panganggnipn abrt aglng sami
abrt, ngkang jn sami jn, ijm sami
ijm, cmng sami cmng, biru sami
biru, wungu sami wungu, pthak sami
pthak, btn wntn ngkang kaslanan
sansipn. Swaranng bl kads galudhg, Gbyarng rrngganng llayu, kads
urubng rdi swu sarng kabsmi.
Sang hyang Endr anjawahakn wwangi. Sakatahng dw ng Kandran sami
angstrni ngkang sami anglurg : Pandw unggul ng prangipun angsal nagari ng
Ngastin.

***

ngkang anindhihi cucukng bars radn Wrkodr. Lampahipn dharat kmawn sart
amandhi gd. Awt salaminipn gsang btn kars nith kapal, rt utawi gajah.
Sanajan tindak mdal sagantn, ngambah jurang, rdi utawi lpn. inggh dharat
kmawn. Samargi margi tansah assumbar kmawn. Lampahng barisipn kads
angbahn bumi. Isn isnng wn ngkang kambah sami mawr.
Satlasng barisipn radn Wrkodr, kasambtan ng barisipn radn Dananjy, anith
rt karngg ng ssoty, murub kads rdi kabsmi. Panganggnng prajuritipn patng
galbyar, kads anggsngn nagari ng Ngastin saratunipn. Gndranipn kumlab,
aciri ktk mangap. Sakdhap ng ngawang awang ptng dnng mndhng, galudug
gumlgr. kilat amradini ng ngawang awang, kads andalajati manawi badh unggl ng
prang.
Radn Nakul akaliyan radn Sadw anyambti barisipn radn Dananjy, sami anith
rt karngg ng ssoty wungu. Kads batr Kamajy kmbar, badh tdak dhatng
kadatn ng Ngastin, aningali Korw kads aningali kny.
ng wingkng kasambtan barisipn putr ng Wirt ttig. ng wingkng kasambtan
barisipn radn Drusajumn. putr ng Cmpl. Anuntn kasundulan ng barisipn
ngkang rm Prabu Drupd. Sang nt anith gajah, dipn garbg ng pr mantri sart
pr punggw. Barisipn tanp wicalan. ng wingkingipn, Dwi Drupadi, anith rt,
asngsng mas sarwi angur rm, Kanginan kads angaw aw, angnggalakn banjr.
sanipn kads sang Dwi kars jamas rahng Korw tumuntn, sasampunng jamas
lajng kars ukl. Sawingkingipn dwi Drupadi, dwi Srikandi ngkang anyambti.
Anith rt karngg ng ssoty. Anuntn Prabu Darmaputr anith gajah, asngsng

10
jn, dipn garbg ng abdi kathah, sarwi amangku srat Kalimsd. Sastu yn ratu
utm. Smunipn sagd amungkasi prang. Wndnng srat ngkang dipn pangku
wau, minngk panglburanng mngsah. Sawingkingipn Prabu Darmaputr,
kasambtan ng barisipn Prabu Krsn, gndranipn sami pthak, aciri putht smadi,
Sang nt anith rt karngga ng ssoty, asngsng pthak karngga ng mank,
kumilat angnguwng isanipn amngti: Hh, dlngn, iy iki pamugarining prang.
Tindakipn Prabu Krsn kads andhrkakn pangantn. ngkang minngk
pangantnipn kakng Prabu Darmaputr, ngkang minngk putri utawi pangantn stri
nagari ng Ngastin; sabibarng daml, nagari katampn dhatng Prabu Darmaputr.
Wondnng pr ratu ssuruhan, ngkang sami rumjng ng prang, upaminipn ngkang
sami nyumbang dhatng Prabu Krsna, ngkang kagungan daml. Inggh namng punik
ngkang dipn pundi pundi sart dipn stkakn pitdhahipn. Sintn sintn ngkang
anut pitdhahipn Prabu Krsn, anglampahi pjah wntn ng prang Bartyud,
amsti manggh swarg, lpat sakatahng sks wntn ng jaman kailangan. Mil pr
ratu sngkut anglampahi pitdhahipn Prabu Krsn, suk lil amanggh pjah, awt
swarg kaliyan nark sampn prasasat kaast dhatng Prabu Krsn.
Radn Wrsniwir ngkang nyambti bars ing Dwarawati, sh minngk ttindhihipn
pr adipati. Prajuritipn tanp wicalan angbki margi, swaranng bl kads angbahn
bumi, angocakn sagantn. ngkang anyambti barisipn radn Wrsnwir, putranipn
radn Dananjy, ngkang nm Abimanyu, anith rt mas, asngsng larng mrak,
sarwi amangku ckr. Panganggnng prajuritipn kads skar anggulasah. ng wingkng
ngkang nyambti radn Pncwl, putranipn Prabu Darmaputr. Anith rt karngg
ng ssoty, dipn gmbyngi ng lar mrak. Sngsngipn anglarng kombang.
Panganggnng prajuritipn murb, Gndranipn sami ijm sady.

***

Btn tlas-tlas bilh kacariysn sady langnng bars ngkang llampah. ng mangk
kacugag kmawn. Bars ng ngajng sampn dumugi ng Tgal Kuru. Tiningalan kads
toy amblabar, Pr ratu, pr dipati
andaldg dhatngipn, btn pdht
pdht. Lajng sami adaml pasanggrahan
ng apangkatipn piyambak piyambak.
Anuntn Dwi Kunthi dipn utusi rawh
ing Tgal Kuru. Kadrkakn ng
Ymwidur. Sarng kapanggh kaliyan
Pandhw, lajng sami muwn.
Sakndlipn muwn, sami suk suk.
Tangh yn kacariysn sady
anggnipn sami suk suk. Ymwidur
ngkang andhrkakn dwi Kunthi,
wangsl dhatng ing Ngastin malh,
Dwi Kunthi kantn wntn ing Tgal
Kuru. Pasanggrahanipn Pandhw
sampn kados kadhaton.
Pasanggrahanipn Prabu Krsn inggih

11
dipn rakit kados kadhaton. Yudhisir, Wrkodr, Arjun, Nakul, Sadw, sami
wontn ing pasanggrahanipn Prabu Krsn. Pr ratu ssuruhan inggih sami ppak
wontn ing ngriku, sami armbagan sart anyuwn dawh dhatng Prabu Krsn.
Yudistir matr ing Prabu Krsn : Kakang Prabu, kul sumngg ing sampyan, sintn
ingkang sampyan karsakakn dados pangajnging prang.
Wrkodr sh Dananjy inggih makatn ugi aturipn dhatng Prabu Krsn.
Wangsulanipn sang nt : Yayi Prabu ing Ngamart, ingkang kula pilih dados
pangiriding prang pn St. Sady sami angguyubi. Anuntn radn Wrsniwir dipn
srpakn dhatng Prabu Krsn, mnggah glaripn bilih amdali prang.

***

Prabu Suyudn sarng midhangt wartos yn mngsah sampn masanggrahan wontn

ing Tgal Kuru, lajng andhawah parntah ampak balanipn. Anuntn Ymwidur
munjuk dhatng sang nt, yn pr ratu ingkang ambiyantoni Pandhw sampn sami
ngalmpak wontn ing Tgal Kuru. Botn antawis lami bl ing Ngastin sampn
mirantos. Bidal saking kit. Balanipn pr ratu sh pr dipati tanp wicalan.
Lampahipn kados umobing toy sagantn, ambalbr dhatng dharat.
Wondning pr ratu ingkang angrojongi Prabu Suyudn inggih kathah; anuntn sami
ngadgakn pasanggrahan piyambak piyambak, sami dipn rakit kados kadhaton. Bism
ingkang kapilih dados snapatining prang.

***

Botn kacariyos lamin anggnipn ant bl. Pandhw sh Korw sarng sampn
rakit sady, njng sami nabh tngr, kndhang, gong akaliyan bri, bodol saking
pasanggrahan.
Surakipn gumrah kados ambdhahn langit. Swaraning gong utawi ttabuhan
sansipn ngantos botn kamirngan. Barisipn Pandhw andndng wontn kiln
majng mangtan.
Barisipn Korw andhndhng majng mangiln. ngkang kidul antg rdi, ngkang lr
antg sagantn. Kandlng bars sapaningal, wadntn ngkang datng taksh anggili.
Glaripn snpati Bism Wukr jaladri, ngkang minngk karang sakathahng rt sart
gajah, ngkang minngk aln pr ratu, sakathahng bl alt alt ngkang minngk toy.
Glaripn snpati ary St anm Brjtksn lungd. ngkang wntn ng ngajng
Radn Wrkodr, radn Dananjy sart dwi Srikandhi, sami sabalanipn.
Drustajumn sh Styaki sabalanipn sami wntn ng sakiwanipn. nangng ragi
kawingkng cakt kaliyan panggnanipn snpati ary St, Prabu Darmaputr kaliyan
Prabu Dwarawati sami wntn ng tngah, nunggl pr ratu sh pr dipati.
Radn Dananjy ngrs manahipn aningali dn mngsah sami kadang tuwin

12
gurunipn. Lajng matur dhatng Prabu Krsn : Sang Prabu, manawi kngng mugi
panjnngan sandkakn prang Brtyud, kawul btn tahan aningali dn mngsah
sami kadang sh guru.
Sang nt amangsuli pangandik : ,Karsaning dw ora kn wurng prang Brtyud.
Kapindhon, yn satriy mati ng prang, anmu pati utm lan munggah swarg. Lan
maning, kakangir yayi Prabu Yudhistir kudu angluwari punagin. p t sir ora
sumdy anglabuhi kadang tuw ? Munggh sng bakal mapagak prang gurunir ws
n, ora susah sir ngawaki dw, mngs kurang mungsuhir. Dn yn sir
amranggli gurunir n ng paprangan, ora kn sir oncati, kudu lumaku tinadahan,
Mng sir nymbah ba dhisk!

***

Sarng Prabu Krsn sampn anyrpakn dhatng radn Dananjy, bilh prang
Brtyd btn kngng kasandkakn, lajng sami wiwt prang. Surakng bl
gumrah, unglng ttabuhan amr kaliyan gardgng gajah, kpyakng rt,
karapyakng kapal, kads rdi jugrg, swaranipn angbki bumi. Pangamukng bl
riwt, sampn kathah ngkang pjah. Pr ratu, satriy sart pr adipati inggh sampn
katah ngkang pjah. Rt ngkang sampn rmk sads, gajah ngkang sampn pjah
sads, asarng kaliyan ratu ingkang nitihi, Ramnng prang, ksrkng ddaml kads
mdal glap. Gumrah sambatipn ngkang sami tatu. Psatng jmparng kads jawah.
Prajurt kkapalan ngkang sampn pjah atusan. Para ggdhg nith rt ngkang pjah
swu. Wndnng katahng prajurt ngkang numpak gajah salks, ngkang numpak rt
salks, ngkang numpak kapal sayut, ngkang dharat kawan yut. Panmpuhipn
prajurt anggonjngakn bumi.
Anggnipn prang sampn satngah dintn. ngkang sampn pjah satriy kkalh, sami
putr ng Wirata; satunggl nm Radn Wirasngk, pjah dnng Drun ; kalh Radn
Utr, pjah dnng Prabu Saly. Andl andlng Korw kathah ngkang pjah.

***

Radn St npsu sangt, awt sakng

pjahipn ngkang rayi kkalh, ngkang
nm Wirasngk kaliyan radn Utr
wau.
Lajng ngangsg sabalanipn; agalak
kads sim badh mmngs; utawi
kads danw rbatan dagng; asarng
panmphng bl. Radn St
amntang langkap anglpasakn
jmparng. ngkang kawawas Prabu ng
Mandark; nangng lpat; namng rt
sakusr pangajapipn ngkang kngng;
rmk amr kaliyan siti.
Kartmarm amthukakn badh
angadhangi pangamukipn radn St,

13
lajng kadhawahan jmparng, dhawah sakng rt, ratanipn rmk. Bl Korw ggr,
sumrp pangamukipn radn St. Sakng katahipn angsal ppjah, adaml girisng
mngsah.
Anuntn Bsm kaliyan Drun sabalanipn anulungi. Jysn angundh gada, tiningalan
angajrihi. Radn Rukmrt anulungi ngkang rm Prabu ng Mandark, nith rt
mthukakn pangamukipn radn St. Lajng dipn lpasi jmparng dnng radn St,
kngng jajanipn, dhawah gumulng pjah wntn salbtng rt. Bl ng Wirt
ngkang dipn snapatni Radn St asarng pangangsgipn, tandangipn kads
banthng ktatn. Pr ratu, pr adipati katrajang kathah ngkang tumps. Bl ng
Ngastin girs, sami bibar mawr, kads kidang aningali sim. Saking mirisipn, bl ng
Ngastin palajngipn btn kngng dipn andhg dhatng pangagngipn, malah
sangsy sangt. Awt radn Gatutkc, Drustajumn sart radn ngkwijy, sami
dhatng ambiyantoni radn St, sarngan sami anmpuh bl ing Ngastin. Anuntn
Snpti Bism ngamk, pr andl andling Korw sami tumt, ajng ajngan kaliyan
radn St, dados tanding sami snpti. Radn St dipn lpasi jmparing dhatng
Bism, wdalipn ambrubl angbki awang awang ; andhawahi radn St, sariranipn
murb nanging botn tumm. Radn Wrkdr kaliyan radn Dananjy anulungi
dhatng radn St, sami anglpasakn jmparing, ambrubul kados jawah, ingkang dipn
angkah snpati Bism. Anuntn Suyudn anulungi datng Bism, knging ing
jmparing jajanipn, botn pasah, nanging karaos sakit. Lajng mundr ankm jj, girs
botn sagd ngandik. Pr Korw angrubng sart andhnkakn kondripn, sang
nt.
Snpati Bism sarng aningali bl ing Ngastin gusis, amargi dipn amuk dhatng
radn St, sakalangkng npsunipn.
Ngadg wontn ing natanipn anglpasakn jmparing, ambrubul wdalipn, andhawahi
radn St, Radn St lajng mnthang langkap. Bism ingkang dipn angkah, knging
baunipn, botn pasah, malah jmparingipn tugl. Radn St, snpatining Pandhw,
sangt npsunipn, aningali tugling jmparing, Bism botn pasah. nggal mdhn
saking rt, anyandak gd, lumumpat dumugi panggnanipn
Bism. Bism dipn gd angoncati, malumpat saking rt, dados namng ratanipn
ingkang knging, rmk sakusir kapalipn. St sangsy npsu, manngah angobat
abitakn gd. Pr ratu ingkang sami nitih rt utawi ingkang nitih gajah, kababit ing
gd sami rmk sarng kaliyan kusir kapal sart gajahipn. Ratu gangsal ingkang pjah
rmk kaliyan ratanipn. Ingkang ajr kaliyan gajahipn inggih gangsal.

14
Wondning pr adipati ingkang pjah kathah. St sastu yn skti tanp tandhing; Bl
ing Ngastin mawr, giris aningali
pratingkahing pangamukipn St,
kados upaminipn danw swu
sarngan angangkah daging, gadanipn
angbat bati sart anggilani. Bism
giris aningali St wuru ing
pangamukipn. Lajng mundr saking
paprangan.

Anuntn dw anyuwr sakng

ngawang awang : Hh, Bsm, p
mulan sir mundr sk ng
paprangan? Wruhanamu, patin putr
ng Wirt iy dnng sir Bsm mirng
swaranng dw, 1ajng wangsl, sarwi
amnthang jmparng latu, lumpas
kngng jajanipn Sta butul, lajng
pjah. Bl ng Ngastin surak gumrah,
ngkang sampn sami lumajng wangsl
sady, giyak giyak sami anjogd. Ary
Durssn akiprah kiprah, ary
Sindurj anggndhng, Jayasusn,
Jywikt, Srutyud, Jutyuni, Sudirg, Sudir, Rkdurjy, Wry sart Kartmarm
sami surak surak. Wndnng bl Pandw sami prihats kks, awt snapatinipn
pjah. Gumrudug sakng wingkng sami datng ngajng.
Sang Prabu Maswapati ng Wirt, sarng dipun pratlani yn ngkang putr tig pjah,
lajng tandang kaliyan ary Nrbit. Bsm dipn jmparng, ambrubul wdalipn. Bism
inggh nglpasakn jmparng. Dads tmph jmparng sami jmparng. Pandhw sami
npsu, sarngan tumandang, ngamk sami angbyuki, ciptanng manah suk lil sarng
srn kaliyan Prabu Maswapati, Bl Pandw gumrubyug arbat rumiyn, anmph bl
Korawa mawr sami mirs. Anuntn kasaru srapipn ng srngng, kads anyaph
ngkang sami sayah ng prang, sanipn kads amngti, kapurh sami aso rumiyn,
bnjng njng prang malh.

***

ngkang sami prang mundr dhatng pasanggrahanipn piyambak piyambak, sarta sami
sangt ng sayahipn Sang Prabu Maswapati sawg amuwuni pjahng putr ttig.
Jisimipn sampn pinanggh sady, dipn brsihi sart dipn sani. Sang nt akaliyan
ngkang garwa sakalangkng sklng galh, dn ngkang putr taksh sami anm anm
sart bags bags, pjah. Galihipn sang nt kaliyan ngkang garw kads rinujt,
kapr tig. Pramswari angrangkl laynng putr agnts gnts. Ssambatipn
ammlas : Adh anakku, dn tk mati tlu pisan. Sp sng bakal anggntni
jumnng ratu ng nagr Wirt. Lah tangi, nggr sapann ibumu tk. p mulan
kow pd mnng ba? Dn tk barng patimu.

15
Mbk iy kari siji, ani kang dadi panglipurng prihatin. Dhh anakku, St, Utr,
Wirasngk, mung kow sng dadi marganng rdatin. Ya, dw, banjutn aku!
Kndl kacariys pamuwunipn pramswr ng Wirt.
Anuntn Pandhuputr sami dhlatng, ambkt pangangg, angurmati dumatng ngkang
sami pjah. Layn rinubng sart dipn muwuni. Sasampnng linuruban, lajng
kainggahakn dhatng panck. Dalu sasirpng tiyang pinuju padhang rmbulan dipn
bsmi, mawi dipn jnngi ing pr ratu sart ng pr Pandhw sady. Prabu Krsna
ammujkakn mugi sami amanggih swarg, antpn ngkang sampn dads jangji,
ganjaranipn dhatng ngkang sami pjah ng prang Brtyud. Awunipn kapuss
minggah dhatng Surly.

***

3. BSM PJAH DNNG SRIKANDHI.

Sabibarng pakurmatan pambsminng laynipn putr ng Wirt ttig, Prabu

Maswapati kalh pr ratu ngkang anjnngi wau sami kundr dhatng pasanggrahan;
apirmbagan kaliyan Prabu Krsn, mnggah ngkang badh kakarsakakn dads
snpati lintunipn ngkang sampn pjah. Wndnng ngkang kapilh dhatng Prabu
Krsna : Drusajumn, punik dads lintuning snpati, sart asalin glar Garuda
nglayang. Pr ratu, pr adipati sart pr mantri sapangandhap sami angguyubi
karsanipn Prabu Krsn. Anuntn radn Drusajumna dipn puj sart dipn kutugi.
Sasampun ngangkat snapati, btn antaws dangu byar. Lajng angunglakn tngr.
Sakathahng prajuritipn Pandw sami dands, bidhal dhatng ng Tgal Kuru. Makatn
malh bl Korw, bidhal dhatng Tgal Kuru. Anuntn Pandhw masang glar
Garudh nglayang. ngkang minngk cucukipn radn Dananjy; ngkang minngk
sirah Prabu Drupd. Prabu Krsna nunggl sart kaliyan radn Dananjy Snapati
Drustajumna wntn panjawat. ngkang kaprnahakn wntn ng panjawat kiwa radn
Wrkodr. Radn Styaki minngk buntut. ngkang wntn ng gitk pr ratu,
angubngi rumks Prabu Yudstir.

***

16
 Korw sumrp bilh Pandw saln
glar Garuda nglayang, lajng dipn
tiru. ngkang minngk cuck ratu
Mandark. Ary Sngkuni minngk
sirah. Snpati Bism wntn ng
panjawat kiw. Drun angnggni
panjawat tngn.
Drussn minngk buntt. Pr ratu
kalh pr adipati wntn ng githk,
arumks Prabu Druyudn. Dwbrt
angangsgakn bl, lajng
anglpasakn jmparng sumdy
angrisak glarng Pandhw. Wdalng
jmparng ambrubul.
Anuntn radn Dananjy anglpasakn
jmparng panulak. Radn Wrkodr
sangt npsunipn. Majng amandhi gd. Pangamukipn angggilani. Bl Korawa
pintn pintn ngkang pjah dipn gd, btn wntn ngkang kuwawi anadhahi. Radn
Wrkodr nylhakn gd nyandhak jmparng anm Bargawastr. Atusan ngkang
pjah dnng Bargawastr. Radn Styaki ambiyantni, bl ing Ngastin kathah ngkang
risak. Karn, Karp. Saly, Drussn, Sindurj, sami ngungsi dhatng panjawat
ngkang dipn nggni Bism sh Drun.

***

Prabu Krsn angatag kusiripn angrikatakn ajngng rt, badh rumks prangipn
Part. ngkang sangt npsunipn. Sawg anglpasakn jmparng diby, wdalipn
ambrubul, Bsm anglpasakn jmparng panulak, lajng tmph jmparng sami
jmparng wntn ng awang awang.
Bsm ngatag dhatng Drun kapurh sumingkir, awt badh mdalakn kasktnipn.
Lajng anglpasakn jmparng mawi dipn mantrani, amradini angbki ng awang
awang, andhawahi mngsah adaml girisng manah. Anuntn pr Korw ssarngan
majng anmph mngsah. Karp, Sngkuni, Karn, Prabu Saly, sami surak
sabalanipn.
Radn Dananjy nggal anglpasakn jmparng panulak, nangng btn mikantuki.
Akathah ngkang pjah dnng jmparngipn Bsm, wdalng jmparng kads jawah
sakng langt.
Korw sami suka aningali, majng sarng angbjuki. Bl Pandw panggah, nangng
kathah ngkang pjah. Wndnng ngkang kalbt ng ppjah, kajawi sakng pr ratu
kalh pr adipati, putranipn radn Dananjy kkalh, anm bambang Irawan kaliyan
Dwi Palupi. Radn Dananjy sakalangkng prihats, kndl anggnipn anjmparng,
pijr muwn kmawon.

***

17
Prabu Krsna sarng aningali radn Dananjaya muwn, lajng tdhak sakng rt,
amntang ckr, Bsm ngkang dipn
wawas. Bsm sumrp yn badh dipn
dhawahi ckr, nggal mdhn sakng
rt, mndhak mndhak amurugi Prabu
Krsn.
Aturipn : Adhh, gusti, bgj sangt
badan kul yn ngants kadawahan
ckr sampyan. Awt punik ngkang
badhh angatrakn pjah kula
dhumatng ng Surly.
Arjun aningali yn Prabu Krsn
mnthang ckr, badh kadhawahakn
datng Bsma, nggal marpki sang
nt, nymbah lajng anyandhak
astanipn, angrrp kapurh
anyandkn karsanipn. Prabu Krsn
btn siys anggnipn anglpasakn
ckr, lajng minggah dhatng rt
kaliyan radn Dananjy. Anuntn sang
nt dhawh dhatng radn Dananjy
angaw dwi Srikandhi. Sadhatngipn
sang dwi, dipn dhawi dhatng Prabu
Krsn, anglpasn jmparng, Bsm ngkang dipn angkah.
Bsm btn sakc manahipn aningali Srikandhi dhatng, angaw dhatng Prabu
Yudhistir, badh dipn suwuni gsang.
Prabu Yudistir api api btn sumrp, tansah tumungkl kmawn. Dwi Srikandi dipn
dhawuhi nunggl sart kaliyan ngkang rk radn Dananjy. Lajng anglpasakn
jmparng kngng jajanipn Bism, nangng btn pasah. Part anusuli jmparng,
kngng gandarng jmparngipn dwi
Srikandi, anancb ing jajanipn Bsm.
Bsm dhawah sakng rt, gumulng ng
siti lajng pjah.

***

Bl Pandw suka surak gumrah.

Anuntn pr jawt ng ngawang
awang sami anjawahakn skar.
Barisipn Korw sami mirs bibar,
btn wntn ngkang purn amblani
snapatinipn. Radn Wrkodr, Radn
Gatutkc, sart radn Drusjumn
sami anglpasakn jmparng,
andhawahi pr ratu sart pr adipati
kathah ngkang pjah.

18
Anuntn Prabu Yudhistir angaw prajuritipn, kapurhsami anylhn ddamlipn.
Sang nt lajng anyungkmi sukunipn Bsm ngkang ktatn. Prabu Suyudn,
Arjun, Nakul sart Sadw, inggh sami anyungkmi sukunipn Bsm, sart sami
sangt ng pamuwunipn. Sakathahng Korw inggh sami nangs, nangng angandht
kuwats, awt Radn Wrkodr taksh ngamk kaliyan gadanipn. Sakathahng pr
adipati utawi bl alt sampn sami nylhakn ddaml, angrubng Bsm. Prabu
Yudhstir angaw Radn Wrkodr, kapurh anylhn ddamlipn. Nangng btn
purn. Amilalah nbh ngadg kmawn sart amandhi gd Prabu Suyudn
andhawahakn parntah, bdami ng sadintn punik, arukun sampn ngants wntn
ngkang anyidrani.
Dwbrta sakdhap ngt lajng andh toy. Prabu Suyudn anulungi, nangng
ngants dangu btn kaomb. Wndnng ngkang dipn tdh toy ssawananng
jmparngipn Radn Dananjy. Prabu Yudhstir adhawah dhatng radn Jank,
anyasn toy tturuhanng jmparngipn. Radn Jank anyandikani. Sarng toy
kacasakn sart kaomb, Bsm lajng pjah.
Pr ratu sami angurmati pjahipn snpati Bsm. Jism dipn anggn anggni badh
kabsmi, Sarng srap srngng, kagntsan padangng rmbulan, jism lajng kabsmi,
awunipn minggah dhatng ng Surly. ng sadalu punik Pandw kaliyan Korw
sami kndl kmawn, btn wntn ngkang salah daml, wntn ng pasanggrahanipn
piyambak piyambak.

***

4. NGKWIJY PJAH DIPN KRUBUT KORW.

ngkang pinanggh rmbagipn pr Korw, Drun kadaml snapati. Sadalu punika

kith ng Ngastin jawah drs, rah mili dhatng pasanggrahan. Pr ratu pr adipati
tuwn pr satriy sami suk bingah, awt punik pratnd badh unggl prangipn.
Sadalu Korw btn tilm. njngipn bdl. Drun ngkang nynpatni, gumrah
swaranng gngs, amr surakng bl kads swaranng galudhg. Lampahng bl
dumugi ng Tgal Kuru lajng sami mrants. Pandw drng saln glaripn, taksh
Garud nglayang.
Korawa glaripn Gajahmta. Suyudn wntn ng githk akanti ary Sindurj kaliyan
adipati Ngawngg. Korw sats ngkang minngk gadhng, dads skt sish. Kajawi
balanipun, ngkang minngk tlal Prabu Bgdnta, anith gajah sarwi mandi gd.
Snpati Drun ngkang minngk sirah. Sarng majng badh tanglt, cptanng manah
btn sumdy mundr.

***

Pangangsgipn bl Pandhw sh bl Korw kads sagantn kkalh pthk

pthkan, gumrah swaranng gng sart bri, surakng bl kads ampuhan, amr
swaranng glap. kads ambngkah langt. Pandhw lajng angbyuki glaripn
snapati Drun, Radn Dananjy anglpasakn jmparng, wdalipn ambrubul,
andawahi bl Korw. Radn Wrkodr inggh anglpasakn jmparng, pintn pintn
Korw ngkang pjah kadhawahan jmparng. Radn Wrkodr lajng angamk

19
kaliyan gd, katah bupati ngkang pjah kagd. Glar Gajahmta risak, gantingng glar
guss, ngkang wntn ng sirah buskan. Prabu Bgdnt ngkang minngk talalnng
glar anilar snpati, majng amandhi gd. Karn akaliyan Jydrt kantn. Prabu
Bgdnt wau anglangkungi sktinipn, gajahipn katujahakn kapalng ratanipn radn
Jank, lajng anyawatakn gd, Radn Jank ngkang dipn angkah, kngng
jajanipn, dhawah kalmpr gumulng wntn ng rt. Prabu Krsna nggal anulungi,
radn Jank dipn usap ng skar Wijykusum, lajng ngt anyandak langkap,
anglpasakn jmparng, kngng Prabu Bgdnt sasrati gajahipn, sarng pjah tig
pisan. Anuntn Pandhw sapunggw satriyanipn sami ngbyuki, Wrkodr ngamk
kaliyan gadanipn. Barisng Korw bibar sady. Sarng dalu ngkang prang sami
mundr dhatng pasanggrahanipn piyambak piyambak. Korw sadalu sami sdhh.

***

njng tngr mungl, amr kaliyan

unglng ttabuhan sansipn. Prabu
Suyudn abusn, ngagm makuth
murb dnng ssoty. Wdalipn
sakng kith kadhrkakn ng pr
adipati. Swaranng bl kads rdi
jugrg, sady sampn sami rumants,
angajng ajng dhatngng mngsah.
Drun matr dhatng Prabu Suyudn :
Bilh anak Prabu kars ngnggalakn
tumpsipn Pandhw, pn Jank
kapurh sagd pisah kaliyan pn
Wrkodr, lamin sadintn kmawn.
Manawi sadrk kkalh punik btn
kapisahakn, Pandw btn sagd risak
tuwn btn sagd pjah.
Prabu Gardapati sumambng : Bilh
mkatn kul ngkang badh nyumbari
pn Jank, supads sampn sagd
nunggl kaliyan bars agng.
Pinanggihng rmbag, Sangkuni kaliyan
Wrsy ngkang badh nyumbari
Radn Wrkodr. Anuntn bars bdl, andaldg lampahipn. Glaripn btn wah
kads wingi, taksh Garudh anglayang .

Pangangsgipn barisng Pandw kaliyan barisng Korw kads sagantn kkalh

apthukan. Prabu Gardapati nith gajah mangidl, amurugi radn Dananjy.
Ssumbaripn : Hh, Dananjy, yn kow prajurt tmnan, amsti nglgani karpng
mungsh. Ayo pdh prang n pinggirng gunng kn, ora n kang ngwuh wuhi,
tutug ng sakarp karp. Yn kow ora anuruti, amsti dudu prajurt tmnan. Aku ratu
ng Kapitu, jnngku Gardapati, kang ws misuwr ng kawantran.
Lampahipn Prabu Gardapati sabalanipn sampn dumugi sukuning rdi. Radn

20
Dananjy mirng dipn sumbari, anusl lampahipn Prabu Gardapati, numpak rt
kaliyan Prabu Krsn, balanipn inggh tumt mangidl.
Anuntn Radn Wrsy anyumbari radn Wrkodr : Hh, Wrkodr, yn kow
nyt lanang, ayo prang karo aku n pinggirng sagr, supy j n kang ngrgoni,
tutug angadu kasktn.
Radn Wrkodr btn tahan mirngakn dipn sumbari, atilar bars, lumampah
mangalr angutu. Drun sumrp yn radn Dananjy mangidl, radn Wrkodr
mangalr, lajng anyalini glar, anm Cakranng Swandn, anyipt btn kngng
dipn risak ng mngsah. Karn kaliyan Karp ngkang minngk suku, ary Jayadrt
sh pr adipati ngkang minngk kupng, Prabu Suyudn ngkang minngk buntt.
Pandw aningali Korw saln glar, sart pisahipn Radn Wrkodr kaliyan Radn
Dananjy, manahipn maras ng sawataws. Prabu Yudstir lajng dhawah animbali
Radn Abimanyu, badh andikakakn ngrisak glarng Korw. Wndnng ngkang
kauts animbali, Radn Gatutkc.
Radn Gatutkc dumugi ng pasanggrahanipn Radn Abimanyu, tmbungipn : Adi,
kow ditimbali ng sang nt, bakal kakarsakak angrusak glarng Korw. Satindak
kangjng paman, mangidl aprang lan Gardapati n sikilng gunng, ora n kang
duw ckr, mng kow dhw, iy iku kang sayog ginaw angrusak glarng Korw.
Dwi Siti Sundari garwanipn radn Abimanyu, mirng pangandikanipn Radn
Gatutkc, sangt prihatsipn. Awt sampn kawlng dhumatng ngkang rm, ng
sadintn punik sampn ngants suk yn Radn Abimanyu badh mdal dhatng
paprangan. Sakng kwdan sh susahng galhipn, angants btn sagd ngandik,
amgng wasp muwn salbtng galh, nangng ajrh yn amambngn tindakipn
ingkang rk, il il garwanipn ng satriy, sampn ngants awrat tinilar prang.
Radn Abimanyu dands, Dwi Siti Sundari amrayogkakn ngkang rk pamt
dhumatng garwanipn Prabu Krsn.
Abimanyu miturt. Pamt dhatng garwanipn Prabu Krsn sart dhatng ngkang ibu
piyambak. Sarng sampn lajng mangkat badh amdali prang. Sadhatng
ngarsanipn ngkang uw Prabu Yudstir, anyungkmi sampyanipn. Dhawahipn sang
nt : Kulup, Korw ng saiki saln glar Ckrbyuh, iku rusakn.
Abimanyu matr sandik lajng mangkat. Anuntn masang glar Supiturang,
Drustjumn minngk pucukng supt tngn, Gatutkc kiwanipn, Styaki minngk
cangkm, Prabu Darmaputr minngk sirah, pr ratu sami wntn ng wingkng,
Abimanyu panggnanipn wntn ng ssungt.
Sarng sampn dads glaripn, tuwn Korw sampn rakt sady, sanalik ptng
ndhdht. Pandhw lajng ngangsg. Pangiridipn Radn Abimanyu. Gumrah
suwaranipn ng kndhang, gng, bri tuwn surakng bl, kads amblahn langt.
Pandhw kaliyan Korw sarngan sami angrapakn kapal, swaranipn punggw
ngkang numpak gajah utawi rt amr kaliyan surakng bl, kads glap.

Radn Abimanyu mnthang langkap, anglpasakn ckr, andawahi Korw. Risak

glaripn Ckrbyuh kathah ngkang pjah. Sakantunipn sami ngungsi dhatng
panggnanipn Prabu Suyudn ajrh ng pamukipn Abimanyu ngkang minngk
ssungt, angird bl Pandw ambk purn sart skti.
Radn ary Jayadrt nggal anangkbi. Barisng Pandhw tugl. Abimanyu
katangkban, lajng dipn karyk ng Korw katah, anm Sudarg, Sudarm,

21
Wiryjy, Susn, Satrujy, Jayaskti, Jywik, Jydarm, Upcitr, Carucitr,
Citrdarm, Citrsn, Citraksi, Citrdirgantr, Citrmurti, Citrwicitr , Sursudirg,
Dirgsur, Yutayuni, Yutyut, Sncitr, Durgamng , Durgpati, Durgangs, Darm,
Durgnt, Durgantr, Darmayud, Yudkarti, Durssn, Sindurj, tuwn Radn
Lsmnkumr putr ng Ngastin, punp malh Kartsut, Sady sami tumt
angpang radn Abimanyu. Anuntn Kartsut dipn jmparng dhatng Radn
Abimanyu, kngng lajng pjah. Sakng sangtng pamukipn Radn Abimanyu, btn
rumas ajrh dipn karubut ng prang. Scasrw inggh pjah dnng jmparng.
Anuntn putr ng Ngastin ngkang nm Radn Lsmnkumr anglpasakn
jmparng, ngkang dipn angkah Abimanyu. Abimanyu mals anjmparng,
Lsmnkumr kngng jajanipn lajng pjah. Abimanyu sangsy wuru ng
pangamukipn, Mnngah dhatng panggnanipn Prabu Suyudn, sart anglpasakn
jmparng kathah.

Sindurj sarng aningali yn putr ng

Ngastin pjah dnng pangamukipn
Abimanyu, sumdy apulh gth
akaliyan Prabu Suyudn. Lajng
anglpasakn jmparng. Abimanyu
kngng, anuntn Korw ngkang
kathah kathah tumt anglpasakn
jmparng, sakng kiw sakng tngn
dipn krpi panjmparngipn, btn
wntn ngkang nglpati. Abimanyu
ktatn ng jj, ng gigr, bau walikat,
ul ul tuwn wnts, nangng btn
mirs. Lampahipn sangsy manngah,
cptanng galh, sarng pjah wntn
ng paprangan kaliyan Prabu Suyudn.
Kl samantn kathah kapal utawi rt
ngkang rmuk kngng ng jmparng.
Abimanyu amntang langkap,
langkapipn tikl. Wndn
jmparingng mngsah btn kndhat
kndhat andawahi, kads upaminipn
jawah. Pangrasipn Abimanyu
kadhawahan ng jmparng kads dipn garuti ng tiyang stri. Abimanyu ngiw nngn
anyandhak jmparng ngkang sami dhawah; tandangipn Abimanyu anggnipn
kakpang sart kajawahan jmparng, kads appanggihan kaliyan prawan. Sariranipn
ajr dnng tatu. nangng btn sumdy mundr, btn wah ng kapurunanipn.
Abimanyu angandik : Hh, Korw, j gugup olhmu amrh patiku, mngs aku
angingkdn. Yn trahng Pandhw. dikhn ng tatu bungah anmu pati, ws patut
satriy mati dikarubt ng prang.
Abimanyu pgat pgat ssumbaripn, btn kaur anariki jmparng ngkang andhawahi
sariranipn. Susun timbn kads kambngan wntn ng jj, jmparng ngkang
tumancb ng jj kalh ng lambng kads skar kantl ginubah.

22
Rbahipn ng rt mank kalumut dnng rah, kads angs awr atal, Maripatipn
Abimanyu krp kngng ng jmparng, alindri tiningalan. Mustakanipn upami kads
skar kanigr, kalh skar sumarsn, karbat ng ngakathah badh dipn anggt.
Jajanipn kads tunjung mkar. Sdanipn satriy anthk wantr adaml ngrsng
manah. Sanalik grims; kathah kombang ng ngawang awang kads badh angangkali
skar.
Prabu Yudstir sumrp bilh Abimanyu pjah dipn karubt ng mngsah. Styaki,
Gatutkc, Drustjumn, sumdy pulh gth, anarajang glarng Korw, tandangipn
kads anggg pjah, angontragakn bumi, Darmputr kaliyan Pncwl, putr ng
Ngamart, sami ambiyantni. Ramnipn ng prang ngants buskan. Anuntn kasapt
ng dalu, bubar ngkang sami prangan. Korw sami bingah bingah.

***

Kacariys radn Dananjy ngkang

prang wntn sukunng rdi, dipn
mng ng Prabu Krsn, aram
anggnipn prang.
Prabu Gardapati sampn pjah, anuntn
sami bibaran mantk. Dumuginipn ng
pasanggrahan, Radn Dananjy mirng
tangs. Sasntananipn ngkang sakng
ibu tuwn rm, punp malh
garwanipn kkalh, Dwi wr
Sumbdr kaliyan wr Srikandi, tuwn
putri ng Wirt Dwi Utari, ngkang
sawg ambbt wolng wulan, sami
amuwn sart angadhh. Akathah
pasambat kamirngan wntn ng
pasanggrahan, aram kads unglng
pksi gagak. atngipun radn Dananjy
sarngan kaliyan Prabu Krsn, sh
radn Wrkodr, ngkang prang
wntn pinggirng sagantn.
Mngsahipn ngkang nm Wrsy
sampn pjah. atngipn sarngan
sakng lr sart sakng kidl.
Radn Dananjy sarng midhangt yn putranipn pjah.sangt anggnipun sup. Prabu
Krsna amituturi, pangandikanipn : Yn satriy kasklan awt kapatn anak, sud
drajat sart kasiku ng dw kang linuwh.
Radn Dananjy mirng pangandikanipn Prabu Krsn lajng nymbah, anyuwn
pangapuntn. Anuntn nyungkmi sampyanipn Prabu Yudhstir, aturipn :
Kadspundi, gusti, nalarng pjahipn Abimanyu?
Prabu Yudstir amangsuli pangandik : Patin anakir, awt anglbni glar
Cakrbyuh, katangkban dnng Sindurj. Sanak sanakir pdh pulh gth, si
Drustjumn, Si Gatutkc lan Si Styaki barng ng pangamuk, angarah patin Si

23
Sindurj, nangng ora kn. p dn sng mati dnng anakir : Si Lsmnkumr, Si
Kartsut lan Scswr. Pangamuk sanak sanakir olh ppati pirang pirang, mng Si
Sindurj kang lupt.

Dananjy lajng jumnng apratgny:

Kawul apunagi. bilh pn Sindurj
ng sadintn bnjng njng btn pjah
dnng kawul, Sntnipn kawul
bng.
Prabu Suyudn tuwn sakathahng
Korawa mirng pratignyanipn radn
Dananjy, anuntn Sindurj
kadhawahan mantk. ng sadintn
bnjng njng kapngng mdal mdal,
bilh srngng drng srap, sart dipn
purh ammuj anyuwn sawabng kaki,
ngkang nm bagawan Smpani,
amurh wilujngipn. Punp malh
jmparng anggnipn angsal sakng
Abimanyu kapurh anganggy, sart
amuj supads wwah kasktnipn.

***

Kacariys Prabu Suyudn akaliyan

ngkang garw Dwi Banowati, sangt
ng prihats sart pamuwunipn, awt
sakng pjahng putr ngkang nm
Lsmnkumr. Salbtng kadatn
ram dnng tangs, nangng Prabu
Suyudn wkasan ljar galihipn,
kangtan pratignyanipn radn
Dananjy, anggnipn badh bng.
Mil Sindurj dipn rks sampn
ngants manggh tiwas. Anuntn
Korw sami suk suk, anyipt yn
radn Dananjy badh pjah ng
sadintn bnjng njng.
Prabu Yudstir sasntananipn sami
prihats sangt. ng sapjahipn
Abimanyu, Dwi Sitisundari badh
bng tumuntn, amblani ngkang rk.

24
Nangng pr santn sami anggndli, awt pr agng agng drng gilg ng rmbag,
nggnipn daml upayanng prang. Wndnng Dwi Utari, putri ng Wirt, btn
kngng amblani ngkang rk, yn drng lar wawratanipn.
Prabu Krsn angandik dhatng Radn Dananjy : Hh, adi, kapriy saiki, Korw
ws angrungu punaginir, olhir arp amatni Si Sindurj. Si Sindurj amsthi dirks,
ora dililani mtni prang, supy kalakn ubayanir.
Dananjy matr : Mngs brng panjnngan dalm.
Prabu Krsna angandik : Munggh sarat, adi, lstarin kang sir angkah, iy namng
mmuj, supy wruh karsanng dw kang wrt wrt.
Dananjy matr malh : Kul sandik anglampahi pitdah dalm.
Prabu Krsn anyambungi : Bsk yn sir prang, kagunganngsn rt sir anggo,
rt iku duw pangguws, pangirid jaran papat. Sng ngarp aran Si Ciptwlh lan
Abrpsp, sng buri Si Suknt lan Sn. Dn panguwasan, sanupanng ggaman ora
n angnani, lan sir ngsn paringi gng, jnng si Pncjanny, iku ng bsk sk
j adh karo kow. Sir anganggo panah ckr. Panahir Si Pasopati sir tamakn
mnyang Si Sindurj. Ky iy ng sadin ssk patin, sanajan abt sanggan, awt
bapakn kang aran bagawan Smpani lagi tinarim smadin ng dw kang linuwh,
wdn atasn kalawan pujanir ng sawngi iki sng abangt. Suwunn ng patin Si
Sindurj, mbkmanw lupt pthkku, lah mr nyatakn muj dn msu.
Radn Dananjy nymbah, ksah sakng ngarsanipn Prabu Krsn, lajng smadi,
angningakn cpt, ngicalakn angnangn gangsal prakaws, sampn prasasat pjah
salbtng gsang. Btn antaws dangu Sang Hyang Jagatnt angatingali, namng
wats sangandhapng jngg kmawn, sapangandhap btn katingal. Pangandikanipn
Sang Hyang Jagatnt : Hh, Dananjy, racutn pujanir, patin Si Sindurj ngsn
lilakak, awt sk ng panyuwnir. Panahira Si Pasopati sir tamakn, ratan Si Krsna
ssk sir anggo. Karo dn gng kang aran Si Pncjanny j adh karo sir.

***

Radn Dananjy sampn luwaran anggnipn smadi, anjujug panggnanipn prabu

Krsn. Atripn : Btn, wntn ngkang sisp pangandik dalm, tts kaliyan
wangsitipn sang Hyang Jagatnt, btn suly sarambt.
Prabu Krsn msm angandik : Ayo, adi, nggal pdh angatr marang Si Siti
Sundari, kang arp mati bl.
Kacariys Dwi Siti Sundari, sampn dands angagm busnnipn pjah, badh
amblani ngkang rk, sadangunipn angimur Dwi Utari, ngkang kilayu badh tumt
bl pjah.
Sarhnng rmbulan sampn inggl, Dwi Siti Sundari kass, pangandikanipn dhatng
Dwi Utari : Kow iku lagi mtng, ora kn amblani bojomu. Sp sng nyatr kow
angarani wdi bl, ora oran n wng ngrasani. Kajb sk ng iku, blan wng lagi
mtng ora pakolh, malah anmu dos, ttl yn kow lagi mtng wolng sasi. Ws
kari, aku pamt bakal mnyang panck pablan.
Dwi Utari amangsuli, pgat pgat pangandikanipn: Tutur mnyang Si Abimanyu,
yn bangt prihatnku, awt digndhli dnng pr ratu, ora kalilan mlu mati, bl
munggah ng panck, sabab wtnganaku durng lar, ingaran nmu dukan dw kang
linuwh. Dn cptaku, sakng bangt ng trsnaku, mng bis milu mati, mug mug j

25
nganti lawas. Pom tutrn, yn bangt ng pangsahku, mng angajap nggal runtng
runtng n ng Indrlok karo Si Abimanyu. Ygn tk sarnti, aku ora bis
ambarngi lakumu.
Sarng Dwi Utari sampn lipr, Dwi Siti Sundari lajng lumampah badh pamt
dhatng rm ibunipn. Sangt andadosakn prihatosipn ngkang sami dipn pamiti,
ngantos botn sagd angandik. Sarng sampn, Dwi Siti Sundari lumampah datng
pprangan, panggnanng layonipn ngkang rk, lajng kabsmi sarng kaliyan Dwi
Siti Sundari. ngkang sami anjnngi pambsminipn sampn sami wangsl. Rmblan
sampn andhap, smunipn kados ash dhatng ngkang sd bl.

***

5. SINDURJ, INGGH JAYADRATA PJAH DNNG ARJUN.

Anuntn byar raintn, aram swaranng

kndhang, gong, bri.
Gongipn Prabu Krsn ngkang nm
pn Pncjanny katabh angungkng,
swaranipn kados dumugi ng Surly.
Pr ratu ngkang sampn sami
ngalmpak sabalanipn, tiningalan
kados sagantn. Anuntn barisng
Korw mdal, agngipn
anglangkungi, kados upaminipn
sagantn pasang. Glaripn taksh
Ckrbyuh, kados ngkang sampn
kalampahan. Amng ngkang wontn
ng kipng sans. Wondnng Sindurj
botn tumt mdal prang, dipn rks
dnng pr Korw.
Korw sampn angrakt glar
Ckrbyuh, anangng bars sapaningal.
Ujuripn sads paningal. Kandlng
bars mantri ppilihan punp dn
prajurt ngkang kndl kndl sart
skti skti sapaningal. Anuntn Pandhw animbangi nt glar Ckrbyuh.
Drusjumn ngnggni kipng tngn, Wrkodr wontn ng kipng kiw, Dananjy
wontn ng gulu, anith rt kaliyan Prabu Krsna. Wondnng rt punika kagunganipn
Prabu Krsn, apangird kapal sakawan. ngkang ngajng anm Cptwlh kaliyan
Abrpsp, ngkang wingkng anm Sukn kaliyan Snskti.

Pr dw mirng unglipn gngs kang anm Pncjannya, sami aningali wntn ng

ngawang awang sart anjawahakn wwangi. Mnggah gngs ngkang nm pn
Dwdnt wntn ng wingkng. Bars Pandw mdal kapurunanipn, awt sakng

26
mirng unglipn gngs kkalh wau. Panrakipn kads danw rbatan dagng,
glarng Korw dadal, btn kuwawi anadahi pangamukipn barisng Pandhw.

Anuntn rjputr ng Mandrk, anm radn Burisrw, majng nith rt, badh
mals risakng glaripn. Ssumbaripn, : Hh, Styaki, ngndi nggnmu kow, ayo
pdha ngadu kasktn n ng kn.
Radn Styaki majng nith rt, anudingi radn Bursrw. Wicantnipn: Hh,
Bursrw, bgj bangt aku, dn kow kang mapagak prangku. j kow ngoncati!
Sarng sampn sami ajng ajngan, Radn Styaki mnthang langkap, anglpasakn
jmparng, kngng ratanipn radn Bursrw rmk, dalasan kusr kapalipn sami
pjah. Bursrw malumpat, sangt npsunipn, lajng amnthang langkap anglpasakn
jmparng, kngng ratanipn Styaki rmk. Styaki malumpat, dads sami prang darat
kmawn. Sami ambucal langkap, anyandak gd kalh kalhipn. Lajng ram agd
gind. Sarng gd kkalh tugl sami dipn bucal lajng udrg ddl dindl, bucal
binucal. Sarhnng Styaki kawn agng inggl, kanglan anggnipn andugang
mngsahipn. Wusn dhawah kalumah, dipn idak idak dathng Bursrw, ngants
mh pdht napasipn. Sarng Styaki badh dipn sudk, Prabu Krsn angandika
dhumatng Dananjy: nggal Si Bursrw panahn baun kang sish, supy uwal
lh anjambak Si Styaki.
Dananjy lajng anglpasakn jmparng, kngng baunipn Bursrw tugl. Bursrw
kagt, asru wicantnipn: Hh, Pandw rush, tangkbmu cidr.
Radn Dananjy amangsuli : Pandw ora cidr, mung nimbangi lakunng Korw,
awt patin Si Abimanyu biyn iy kn ng cidr.
Radn Styaki sarng aningali Bursrw tugl baunipn, lajng nyandak jmparng.
Bursrw dipn jmparng kngng gulunipn tugl lajng pjah.

***

Gumurh surakipn bl Pandhw. Korw sarng aningali Burisrw pjah, sami

ngangsg sumdy amals ng pjahipn Radn Bursrw. Pintn pintn jmparng
ngkang dipn lpasakn, ngants kads jawah. Pangamukipn Radn Dananjy
angobrak abrk. Wrkodara, Drusjumn, Gatutkc, Nakul, Sadw sabalanipn sami
anarajang. Korw kuwalahn sami mundr, mh dumugi ng panggnanipn Sindurj.
Wntn ng ngriku sami kandhg plajngipn, ampti margi ngkang dhatng
panggnanipn Sindurj. Anglpasakn jmparng kathah, amurh mangsulakn ng
pangamukipn Radn Dananjy utawi Pandw ngkang skti skti.
Wrkodr nylhakn langkap, nyandak gd anarajang. Pintn pintn Korw ngkang
pjah sami angglasah, amargi dipn amuk ng gd dhatng Radn Wrkodr. Glar
Ckrbyuh ngants risak.
Pangamukipn Radn Dananjy kaliyan jmparng, ktn ngkang andhawahi mngsah.
Wndnng panarajangipn Korw sakng kathahipn kads sulng, amblasah ngkang
pjah dnng gd. Kathah pr dipati ngkang pjah, sart ngkang rmuk rt tuwn
gajahipn, awt kaamk dhumatng Radn Wrkodr. Tandangipn kads gajah swu
mta. Pundi ngkang dipn trak tumps. Bars ngkang ngampng ampngi
panggnanipn Sindurj mh tips, bl Pandw tansah angangsg anarajang, ngants
kanglan anggnipn rumks dhumatng Sindurj wau. Anuntn Korw sami

27
amrayogkakn, Prabu Durjudn kundr ngungsi dhumatng kith. Namng bagawan
Smpani ingkang btn angrmbagi, taksih wntn ng paprangan, karks dnng bars.
Bilh ngants ssingidan, ciptanipn nisth, sart btn, antpi kasatriyanipn. Bagawan
Smpani anjungkng ng smadi, supads ngkang putr kang nm Radn Sindurj
lpat ng pjah salbtng prang Bratyud. Wndnng pamujinipn, sagd anypt
warni Satus, ngkang kads Radn Sindurj. Sampn ngants kngng Sindurj
ngkang sayktsipn Kasupn yn ngkang mmng ng Pandhw, Prabu Krsn, btn
kngng kkilapan. Wntn warni satus ingkang Sindurja sulap. amsthi sumrp
Sindurj ngkang sayktsipn. Sayktsipn Batr Krsn btn kngng dipn
dorani.

***

Radn Dananjy sayah anggnipn

ammjahi pr bupati tuwn prajurt.
Angants tlas sar r, ng wingkng
sangsy ambrubl btn karas
kalngng prajurt, kang pjahakn.
ngkang punik sang prabu Krsn
maras ng galh, awt dnng sury
sampn gumiwang, Sindurj drng
kapanggh, kinubng ng ggaman.
nggal srngng tinutpan ng ckr,
dipn anggang anggang, dads
sulakipn sumirat jnn. Lajng dipn
ttpakn cakranipn, ptng kads
srap ng sayktsipn. Kang sart
Batr Krsn apparntah dhatng
Pandw, kapurh akalmpak kajng.
Sarng kajng sampn ngalmpak,
lajng kabsmi, andads latunipn.
Undurng prang Pandw sami
ngumpl, sairb kads anjnngi
bngipn Radn Dananjy.
Sindurj lpat ng pjah bilh sampn
kasrapan sury. Sampn kawarts yn Radn Dananjy badh bng. Korw sami
bingah bingah aningali, btn sumrp yn rk pagunanipn Prabu Krsn. Srngng
dipn tutupi ckr. Sangt anggnipn sami suk suk, asurak surak gumrah, alkipn :
Yn Dananjy mati, Pandhw ilang pamk. Sng kari prasasat ccindhl, mng kari
angghtak ba. Wrkodr tandang prang kaku, ora julg ky Si Dananjy.
Kl samantn radn Sindurj tumt aningali, wdalipn sakng gdhng ngkang
karks ng bars, kads pratingkahng pandng. Prabu Krsn sumrp sasolahipn
Radn Sindurj, angandika dhumatng radn Dananjy sarwi andhahakn : Ka Si
Sindurj tk, uculn panahmu Si Pasopati dinggal, mbkmanw kaslak wrh!
Radn Dananjy ngungak ungak, matr dhumatng Prabu Krsn : Panmbahan,
panggnanipn Sindurja wntn ng pundi?

28
Prabu Krsn lajng nynng langkapipn Radn Dananjy sart andhahakn
panggnanipn Sindurj, pangandikanipn: Ka p, mr panahn dinggal.
Radn Dananjy jinjt, sampn sumrp datng Sindurej, lajng dipn lpasi
jmparng, ngkang nm Pasopati. Sindurj kngng gulunipn tugl, lajng pjah.
Anuntn Prabu Krsn ngandik dhumatng Radn Dananjy : ndas Si Sindurj
uncaln mnyang nggn wng tuwan, isarat panahmu Sarutm.
Radn Dananjy lajng mntang langkap, anglpasakn jmparng pn Sarutm.
Sirahipn radn Sindurj katt kabkt ng jmparng, dawah ng ngarsanipn ngkang
rm.
Bagawan Smpani pinuju sawg smadi, wndn ngkang dipn ttd salbtng puji,
ngkang putr unggul ng prangipn, sampn ngants mngsah sagd amjahi
Sindurj ngkang sayktsipn, amung ngkang sulap kmawn. Dn yn mals ng
mngsahipn ambilann, mngsah sads utawi sats sarng pjahipn. Anuntn
sirahng putr dhawah ng ngarsanipn, dipn candak dumatng bagawan Smpani,
sbtipn akaliyan nangs : Dh, anakku mati, ygn kow tk nganti mati ng prang
Brtyud? Dlngn aku, lagi mmuj anndha unggul prangmu.

***

Sasrapng srngng, sakathahng bars sami mundr dhatng ng pasanggrahanipn

piyambak piyambak. Prabu Druyudn muwn, pangandikanipn dhatng Drun :
Kadipundi karp andik, paman, ng sapatin satriya loro, pn Bursrw karo pun
Sindurj, prasasat kaicalan bau tngn lan bau kiwa, np kang digaw ppulh.
Anggnipn ngandik makatn punik kaliyan kassgan, kang sart angrrp.
Wndnng ngkang panuju wntn ng ngajngan : Saly, Karn, Sngkuni, Karp.
Tumuntn angandik malh : Kadspundi pratingkah puniki, mnggah karsan paman
Drun kadspundi, sadulr kul katah kang pjah; Si Citrdarm, Citryud, Upcitr,
Carucitr, Jysusn, Rkdurjy, Darmajati, Surdurm, ngs ngs, Citraksi, ng
sapunika sami pjah dnng Wrkodr, kang sart pangamuk Arjun, nglngkngi ng
prihtn kul, np kang digaw ppulh?
Drun awicantn sru: Sp amapagn prang Arjun sakng gdn sih Hyang Batr
Guru? Sp bisa anadhahi pangamuk Wrkodr, sp klar nymbadani prang prabu
ng Wirt, lan sp klar nadhahi pangamuk prabu ng Cmpl? Lah n manh, sp
bisa nulak pagunan Prabu Krsn?
Wng gdh kang limang iji iku, p sng digaw nadahi prang?

Sang Prabu Duryudn lajng angandik dhumatng Prabu Ngawngg : Hh, andik
bnjng njng kang mapagn prang pn Arjun lan Wrkodr, nangng anyuwun
parntahipn sang Pandit Drun.
Aturipn Prabu Karn : nggh, bnjng njng kul ngkang amthkakn prangipn.
Sakalangkng bingah Sang Pandita Drun.

***

29
 6. GATUTKC MTHKAKN DIPATI KARN, TIWAS.

njngipn ttngrng prang mungl. Korw ambrubul andalidir, saking ng

pasanggrahanipn piyambak piyambak, kads banjirng sagantn.
Sang Prabu Yudistir sampn mdalakn bl, glar taksh kads ngkang wau. Sarng
majng, kads tmpukng sagantn. Sarng gult prang tanp ptangan. Sami bujng
binujng, ddl dindl arbt ngangkah pjah, kuwl kang prajurt. Ramnng swr
btn kantnan, bl asilh ukh. ngkang dhatng sangsy kathah. Wrkodr,
Dananjy pangamkipn angorak ark. Nglpasakn jmparng, wdalipn amradini.
Wrkodr nglpasakn Bargwastr, Prabu Yudstir angrikatakn gajahipn. Kalantur
sakng ramnng prang, ngants srapng srngng drng wntn bibar. Ngants
kads ampuhan amr dads satunggl. Riwt gult wntn ngkang ngundang ngundang :
Aku rwangmu. Sawnh ngkang wwarts namanipn : Aku wng ng Cmpala.
Wntn ngkang angakn tiyang ng Wirt, tiyang ng Dwrwati, wnh tiyang
Ngastin utawi tiyang ng Sabrang, ambantu tiyang Ngastin, punp dn tiyang ng
Mandark tuwn ng Ngawnggpati, kathah ngkang mastani nagarinipn piyambak
piyambak.
Anuntn pr satriy utawi pr mantri kang ppilihan, pr ratu tuwn bupati ngkang
anith rt utawi gajah, bripn sami dathng, abr kads jawah latu, amwahi
ambranang satngahng paprangan. Ubkan kapal gajah, sart ngkang nith rt wangsl
dathng panggnanipn. Bl kads dipn pilihi, wangsl dhatng panggnanipn
piyambak piyambak.
Amiwiti prang malh, taksh ppak ngkang pr ratu, punp dn sawarninng pr
ratu ssuruhan. Majng sakng panggnanipn piyambak piyambak. Panmpuhng
prang, surak sakalangkng ram, Wrkodr pangamukipn anngah, amng milh
ngkang pr dipati, ngkang sami nith gajah utawi rt, punika ngkang dipn trajang.
Dipn gd kathah pjah patng sulayah. Punp dn radn Dananjy, anglpasakn
jmparng diby.
Punggawanipn Prabu Karn ngkang sinakti, anm Druwjy, majng anith rt, pilh
kang kuwawi nadhahi prangipn. Punik angund gd, kathah prajurt ngkang pjah
dipn amk Druwjy wau. Lajng dipn trajang dhumatng Wrkodr. Punika
Druwjy pjahipn. Anuntn dhatng pangamuk anngah radn Styaki, sangt
npsu prangipn. Kathah bupati ngkang pjah, punp dn pr rj ngkang dhadhal
sakng pangamukipn. Sakng riwutng npsunipn Radn Styaki, ngants adaml
bingungng mngsah. Anuntn Partipj majng amukakn prangipn. Lajng mnthang
langkap anglpasakn jmparng, kngng jajanipn Styaki btn pasah nangng kontal,
katt kabkt ng jmparng, dhawah kantb. Anuntn putranipn Radn Styaki, anm
Radn Sng sng nggal majng, amthkakn pangamukipn Partipj.
Ram jmparng jinmparng, btn wntn ngkang andhasi. Lajng rukt angabn
karsan. Sami ng kasktnipn. Dumugi ng sakajng kajng. Aram dipn suraki, kads
tiyang angabn sawng, rmn ngkang sami aningali, dn sami ng prawiranipn.
Anuntn Radn Wrkodr dhatng , attulng dhumatng Radn Sng sng. Partipj
dipn lpasi jmparng, kngng jajanipn dhawah kantb. Karas sakt, sangt ng
npsunipn. Sumrp yn radn Wrkodr ngkang anjmparng, lajng mals
anjmparng. Wrkodr kngng baunipn kiw, kagt lajng anylhakn Bargwastr,

30
anyandhak gd majng. Radn Partipj dipn gd rmk sarng kaliyan ratanipn. ng
ngriku pjahipn Partipj dnng radn Wrkodr.

***

Anuntn anakipn Partipj nggal badh ppulh pjahng bp. Radn Wrkodr
dipn karubt, adangu ram prangipn. Wkasan anakipn Partipj pjah dipn gd
dhatng Radn Wrkodr, Punggawanipn Adipati ng Ngawngg anm Drstrt
majng. Inggh pjah dipn gd dhatng Radn Wrkodr, rmk saratanipn.
Wrkodr sangt ng pangamukipn, sintn ngkang majng dipn gd. Akathah
prajurit ppilihan ngkang pjah dnng pangamukipn.
Anuntn adinipn Sangkuni kkalh majng, anm Anggjaks kalh Srbsnt,
angird prajurt salks, angryk Radn Wrkodr. Btn kwdan dipn karubt ng
prang. Lajng wiwt anglpasakakn Bargwastr kathah prajurt ngkang pjah dnng
jmparngipn sangsy riwt pangamukipn Radn Wrkodr, pundi bars ngkang
katrak, tumps.
Anuntn Radn Anggjaks kalh radn Srbsnt sami anglpasakn jmparng,
angrubt Radn Wrkodr. Sarng dipn wals kajmparng, Radn Anggjaks pjah.
ngkang rk anm Srbsnt wau appulh inggh pjah dipn jmparng dhatng
Radn Wrkodr.

***

Sapjah adhinipn Sangkuni kkalh, Korw sami alt manahipn . Prabu Suyudn
angrrp pangandikanipn dhatng adipati Ngawngg: Adhi pr, papagn
pangamuk Wrkodr, Dananjy kang sart Styaki.
Adipati Ngawngg nggal ngadg. Aturipn : Sampn smlang ng galh, amsthi ng
dintn punik pjahipn Sn akaliyan Dananjy. Kul ngkang mthkakn, btn
mawikani.
Sakndpn adipati Ngawngg ngandik sagah amjahi Bim kaliyan Part, lajng
Karp awicantn : Hh, Suryputr, kow iku yn calatu ky dudu wng bck, ora
patt dirungkak para satriy. Aku arp wrh ba nyatan calatumu iku. Wrkodr lan
Dananjy ora patt yn kasran dnng wng kang ky kow. Yn n kmrki
asungt, p als. Glar Karn, olh angarah kasktn, mngs kow ulap.
Prabu Krsn angandik aln : Iy, kulp, tadahn uwakmu, awt sk ng
parntahku!

31
 Radn Gatutkc nymbah :
Sinuhn, inggh sandik. Yn
sakng timbalan dalm, sanajan
dumugi ng pjah btn mawi
kumdhp. Sampn ngkang
ndikakakn punik, sanajan
langkunga sakng skti Adipati
Karn, amsthi kawul btn wigh.
Smbah kawul ngkang saykti
katur ng panjnngan dalm, dads
jimat kaidn dhumatng ng pjah,
kang sart dads jimat ambilani
mngsah. Yn kawul pjah ng
prang, ngkang mugi panjnngan
dalm prnahn kamulyanng
swargan. Kawul btn gadhah cpt
gsang, amargi pn uw ng
Ngawngg anglangkngi skti.
Sang Prabu Krsn kumpyr
salbtng galh, ng bats langkng
kaduwng, lpatng ng pangatag.
Awlas, sangt tunng galh. Radn
Dananjy aningali dhatng sang
Prabu Krsn, tingal sangt kaduwng, kuwr, sangt wlas ningali ngkang putr
Radn Gatutkc, dn taksh sangt lar. Sady sami angrdats.
Radn Gatutkc lajng mdal, mulk ng ngawang awang, mapagakn pangamukipn
adipati ng Ngawngg. Lajng prang ram ng wanci dalu.
Satngahng prang, wntn danw dhatng anarmbl ng prang. Katahipn sakawan,
anm Lmbusn, kalh Salmbn, tig Klsrnggi, sakawan Klgasur. Sami
ambkt bl kathah, amthkakn prangipn Radn Gatutkc. Danw sakawan wau
sami pjah, dipn untr gulunipn dhatng Radn Gatutkc.
Radn Gatutkc sabalanipn sangsy wuru pangamukipn. Balanipn Adipati ng
Ngawngg sami girs. dipn jawahi ng jmparng dhatng Radn Gatutkc sakng ng
ngawang awang. Jmparngipn Radn Gatutkc wau mdal sakng tutk, sart sakng
ast tuwn sakng dlamakan.

Adipati ng Ngawngg girs aningali balanipn kathah ngkang pjah, mals

anglpasakn jmparng dhatng ng ngawang awang, nangng sami cupt. Sangsy
andadsakn ajrh sart kksng galihipn. Radn Gatutkc tansah ssumbar sakng ng
ngawang awang. Adipati ng Ngawngg gugp ng solahipn, mirng swaranipn Radn
Gatutkc, kads galudhg.
nggal nyandak jmparng anm Kunt, dipn lpasakn manginggl.
Radn Gatutkc kngng pusripn, jmparng lajng manjng. Adipati ng Ngawngg
sabalanipn sami sumrp, yn Radn Gatutkc ktatn, sami alk Gatutkc ktatn,
kataws sakng drsng rah.
Kalanipn Radn Gatutkc ktatn, anggadahi cpt yn badh pjah, lajng anjg

32
sumdy pjah sampyh kaliyan ngkang uw. Adipati ng Ngawngg tangginas
lumumpat sakng rt, Radn Gatutkc lajng angbrki rt. Rt rmk sakusr
kapalipn.

***

Sarng Korw aningali yn Radn Gatutkc pjah, sami surak gumrah. Pandw sami
dhdp sart anangs. Btn dangu lajng sami ambyuk mangsah ng prang. Prabu
Yudhstir sart Radn Dananjy angamk ambudi pjah. Radn Wrkodr sarng
mirng yn ngkang putr pjah, lajng ngamk liwng sarwi angusapi lh. Gadanipn
mobat mabt, kathah pr dipati tuwn satriy Korw ngkang pjah.
Drun angabani Korw makantkakn glar. Aram prangipn ing sadalu, wusn
kasaph sakng sami arpipn.
Kacariys ibunipn radn Gatutkc, anm Dwi Arimbi, sumdy bng amblani
ngkang putr. Lajng pamt dhatng ngkang rk sart pr sadhrkipn sady.
Sarng sampn kalilan, lajng amurugi laynipn ngkang putr wntn ng paprangan.
Sadhatngipn ng ngriku, lajng dipn bng sarng kaliyan laynipn ngkang putr.

***

7. DURN KNGNG APUS. DRSSN PJAH

KAODT ODT DNNG WRKODR.

njingipn lajng sami nabh

tngaranng prang, sami ant
barsipn piyambak piyambak. ngkang
dads snapatinng Korw taksh
pandhit Drn. Wndnng
snapatinng Pandw, Radn
Drustjumn, lajng sami ngabani bl
mangsah ng prang.
Drun kinarubt ng pr prajurt
Pandw, sami anjmparngi, nangng
btn pasah. Prabu Krsn lajng
amangst dhatng Radn Wrkodr,
kapurh amjahn mngsah ratu ng
Malawapati, sart gajahipn ngkang
nama Aswtm.
Wrkodr nggal lumumpat, mangsah
anggd ratu ng Malwpati, ajr
sagajahipn kadhawahan gd.
Wrkodr lajng alk : Aswtm
mati , sart pr Pandw inggh alk
makatn.
Drun sarng mirng alk wau, sangt

33
ng kagtipn sart nangs. Anyn putranipn ngkang pjah, awt putranipn anm
Aswtm. Lajng marpki badh pitakn dhatng Wrkodr tuwn Jank, nangng
sampn sami dipn wangst dhatng Prabu Krsn, kapurh sami dor. Namng Prabu
Yudhstir ngkang drng purn. Wangsulanipn dhatng Prabu Krsn : Kakang
Prabu, kul btn purn wicantn dor, ngkang mawi salami kula gsang drng nat
dor. Kapng kalhipn pandhit Drun punika guru kul, dads sangsy sangt ajrh
kul yn dor.
Prabu Krsn ngandik malh : Yayi prabu ngandik makatn kmawn : sthi
Aswtm pjah,
Anuntn Drun dhatng ngarsanipn Prabu Yudhstir, sart anith rt, lajng pitakn.
Wangsulanipn Prabu Yudhstir : sthi Aswtm pjah.

Pamirngipn Drun : pasthi Aswtm pjah. Drun lajng sumapt, andhawah

gumalundhng wntn salbtng rt. Pr dwa gumurh ng ngawang awang, sami
anglkakn Drun mati. Radn Drusjumn nggal amurugi, angthk mastakanipn
Drun, dipn daml onclang, lajng kasawatakn dhatng panggnanng mngsah. Prabu
Suyudn kagt kadhawahan sirah, nggal lumajng, bl Korw lart sady.

***

Radn Aswtm pitakn : Hh, wng Korw, ygn dn pdh lumayu ?

Karp amangsuli: Hh, Aswtm, yn kow ora wrh, bapakmu ng samngko ws
mati, dikthk gulun marang Radn Drustjumn.
Radn Aswtm sarng mirng ngkang rm pjah sangt ng npsunipn Lajng
umangsah anglpasakn jmparng latu, agngipn sardi alt. Bl Pandhw girs.
btn wntn nyipt gsang.
Radn Jank dipn dhawahi dhatng Prabu Yudhstir, kapurh amthkn prangipn
Aswtm. Sang nt sarwi amuwuni gurunipn kang nm Drun wau.
Prabu Krsn lajng parntah dhatng bl Pandhw, andikakakn sami darat sady,
sabab jmparng latu wau btn purn ambsmi tiyang ngkang dharat.
Anuntn Wrkodr dipn kn mthkakn latu dhatng Prabu Krsn, sart numpaka
rt. Wrkodr nggal majng anith rt.
Sarng Radn Jank ningali yn ngkang rk badh kabsmi, nggal anglpasakn
jmparng, latu lajng ical sami sakdhap. Radn Aswtm wau lajng mundr, sh
sangt ng lingsmipn, sumdy tp malh, supads wwah kasaktnipn.
Bl Korw sarta Pandw kasapt ng dalu, lajng sami mundr.

***

Prabu Suyudn ng dalu pirmbagan kaliyan pr ratu. Knthlng rmbag, Prabu Karn
ng Ngawngg ngkang kadadsakn snpati. Prabu Suyudn angbang badh
amasrahi ng Ngastin. Prabu Karn inggh sampn anyanggahi, anumps Pandw sami
sadintn.
Kacariys Prabu Karn wau sakalangkng wantr sart sakti, abags warnanipn, sh
kagungan jmparng anm Wijydanu. Punp ng sacptanipn ngkang gadhah,
Wijydanu inggh dads.

34
Prabu Suyudn sakalangkng suk , amirngakn kasagahanipn Karn. Lajng
angganjar pangangg kang sa sa dhatng Prabu Karn sabalanipn waradin. Nangng
balanipn sady sami susah. Tuwn garwanipn inggh sangt susah, amargi sampn
kathah dalajatipn, amratandhani yn Prabu Karn badh kasran prangipn.

***

Kocap Pandhw, Prabu Dwrwati sh Yudhstir tuwn Jank. ng dalu sami tindak
dhatng ng papan paprangan, angupadsi laynipn Drun tuwin Bsm. Sarng sampn
kapanggh, lajng sami kabsmi. Sasirpng latu, wntn swr, asanjang yn Pandhw
badh mnang ng prangipn. Prabu Krsn, Yudstir, sart Jank, lajng sami kndr
masanggrahan. njingipn lajng sami anabh tngaranng prang. Sarng sampn sami
tt barsipn, lajng sami amdali ng prang. ng sadintn punik Pandw kaliyan
Korw katah ngkang pjah. Bibar kasapt ng dalu.
ng dalu Prabu Suyudn sami pirmbagan akaliyan pr ratu: Saly, Karn, sami wntn
ng ngars. Prabu Karn anyuwn kusr dhatng Prabu Suyudn. Wndnng ngkang
dipn suwn Prabu Saly ng Mandark, supads timbang akaliyan kusripn Radn
Jank. Atripn Prabu Karn, yn Prabu Saly kaparngakn dads kusr, dipn kintn
Pandhw tumps ng sadintn bnjng njng dnng jmparngipn ngkang nm
Wijayadanu.
Prabu Saly sarng midhangt atripn Karn, sangt dukanipn. Prabu Suyudn nggal
angrrp, anymbah sart anangs ammlas atripn dhatng ngkang marasph,
katuran nuruti panyuwunipn Karn, Prabu Saly dangu dangu sarh dukanipn, wlas
aningali mantunipn, wusn anyagahi dads kusr.
Kocap Pandhw sami pirmbagan. Krsn ngandik dhatng Radn Jank : ng sadin
ssk kow kang dadi Snapati, anganggo glar Ardcndr, sart kow dingati ati.
Yn kow kurang pangati ati, bakal dadi bilain awakmu, karn Si Karn luwh
saktin. Arjun matr sandik.
njngipn sami nabh tngaranng prang. Pr ratu akaliyan pr dipati sami anata
bars angrakt glar. ngkang sami nith rt tuwn gajah sh kapal sampn sami
mirants.
Prabu Karn nith rt, sart aningali mngsahipn, amblabar kads sagantn. Karn
sakalangkng suk sh matr datng kusirpn : Rm Prabu, barsipn Pandhw
anglangkungi kathahipn. ngkang wntn ng pinggr btn katingal, nangng mangk
sakdap kmawn tumps sady dnng jmparng Wijydanu.
Prabu Saly sarng mirng sangt w, sart amajanani, wangsulanipn : Hh, Karn,
kiraku kw ora bis anumps Pandhw kow dakupamakak iwak mntah, Pandhw
kang bakal angolah, ng sakarp karp iy dadi.
Karn sarng midhangt sangt ng wirangipn sart npsu, akn ngajngakn rt sart
mnthang gandhw. Korw sarng aningali snapatinipn majng, lajng ambyk
mangsah ng prang. Pandhw anadhahi. Ramnng prang kads aln anmph rdi.
Korw wwah ng kakndhlanipn amargi ningali snapatinipn sakalangkng kndhl
sart sakti, dasar bags warninipn. Jmparngipn Karn ambarubl wdalipn sakng
gandhw, ngbki ng paprangan. Bl Pandhw kathah ngkang pjah, ratanipn
Karn ngaljk anglancangi bl, kaidak purn. Korw anuruti angrubt mngsah.
Bl Pandhw bibrah tatanipn, girs aningali tandangipn Karn sh kaws kl

35
pjahipn Gatutkc dnng Suryputr. Bl Pandhw lajng lart. Radn Nakul,
Yuyutsuh, Drusjumn, ratanipn sami rmk, dipn jmparng dhatng Karn. Nuntn
sami lumajng.
Prabu Yudstir, Arjun, Wrkodr, nggal sami anulungi, mthkakn pangamukipn
Karn sart sami nglpasi jmparng. Bl Korw kathah ngkang pjah, kandhg
ratanipn Karn, lajng sami prang ijn ijnan, ajmparng jinmparng.

***

Prabu Suyudn dipn jmparng

dhatng Wrkodr dhawah kalumah,
nangng btn pasah, lajng andhlk
wntn wingkngipn ng bars. Radn
Wrssn, putranipn prabu Karn,
pjah dnng Radn Styaki. Prabu
Suyudn kapanggh kaliyan
Wrkodr, lajng dipn jmparng
datng Wrkodr, kngng
kndhngipn pdht, anuntn
lumajng. Radn Durssn, ngkang
rayi Prabu Suyudn, nggal angalingi
ngkang rk, amthkakn Wrkodr,
sart nith gajah, anglpasi jmparng
anma Barl. Wrkodr kngng
jajanipun, dhawah kabantng, nangng
btn pasah. Nuntn tangi anyandhak
gd sart angsk. Gajahipun
Durssn dipn gd sirahipn ajur.
Durssn nggal lumumpat dhatng
siti. Nuntn sami gd gind.
Durssn rumas kuwalahan, badh
lumajng, lajng dipn jambak rambutipn sart kasndhal dhatng Wrkodr dhawah
kalumah, rambutipn taksh kacpng datng Wrkodr sart dipn gadani.
Prabu Suyudn sasdhrkipn nulungi, sami anjmparingi, nangng Wrkodr btn
ajrh. Prabu Yudhstir sasntananipn lajng sami amthkakn prangipn Prabu
Suyudn, dads Radn Wrkodr wau dipn suraki kmawn sakng katbihan.
Radn Wrkodr ng sakajng kajngipn, anggnipn badh daml pangwan wan
dhatng Durssn, sart wicantn sru anylk pr dwa tuwn pr ratu mngsah sh
Pandhw sady : Hh, kabh pdh anksnn, yn aku bakal angluwari kaul ipku
kang jnng Dwi Drupadi garwan kakang Prabu Yudhstir. Iku ora glm glungan
ng salawas, yn durng kramas gtih Si Drssn. ng mngko bakal kalakn.

36
 Kacariys, mil Dwi Drupadi
gadhah kal makatn, kl
sadrngipn prang Brtyud,
Prabu Yudhstir sasdhrkipn
pinuju sami ksah tp. Dwi
Drupadi lajng kabyng dhatng
nagari ng Ngastin. Wntn ng
ngriku dipn pisakt sh kadaml
sawnang wnang dhatng Radn
Drussn.
Kacariys Radn Wrkodr
anggnipn daml pangwan wan
wau, wtngipn Durssn
kabdhl, rahipn dipn kkp.
Barabyanipn kaodht odht, lajng
dipn awt awt. Suku sart
tanganipn sinmpal smpal, lajng
dipn balang balangakn. Sirahipn
kajr ng gd. Radn Wrkodr
lajng mundr dhatng ng
pasanggrahan sumdy manggihi
Dwi Drupadi, sart ambksa
samargi margi. Prabu Yudhstir
sasntananipn tuwn ngkang garw nggal sami mthk angurmati, sart anggunggng
dhatng Wrkodr. Jnggt sart brngsipn Radn Wrkodr taksh gupak rah,
lajng dipn prs wntn ng mastakanipn Dwi Drupadi. ng ngriku luwar
punaginipn. Pandhw sami suk, ng sakdhap punik kndl anggnipn prang.

***

37
 8. KARN PRANG KALIYAN ARJUN, TIWAS SALY NGULUNGAKN
PJAHIPN DATNG PANDHW.

Sarng wanci lingsir kiln Pandhw

sami ggr aningali mngsah dhatng,
ratanipn Karn sampn dumugi
satngahing paprangan, anglancangi
balanipn. Bl Korw sami anututi
manngah.
Prabu Krsn nggal angatag Arjun,
dipn kn nitih rt. amthkakn
prangipn Karn. Radn Jank nggal
nitih rt, ingkang ngusiri Prabu Krsn.
Bl Pandhw sart Korw sami
anyuraki saking katbihan kmawn.
Wndning ingkang prang amng
snapatinipn kmawn, sami satunggil,
inggih punik ingkang dipun wastani :
Prang Karn tinandhing. Mil dipn
wastani makatn, dn warnanipn
kmbar akaliyan Radn Jank. Sami
bagusipn, kndhl sart kasktnipn
inggih sami, tuwin kasagdanipn.
Dhasar sadhrkipn piyambak, tunggil
ibu sans bp. Amng pasmnipn
ingkang sans, Prabu Karn smu ladak, Radn Jank smu lurh. Sart sami gadhah
jmparing pparinging dw. Prabu Karn jmparingipn anm Wijydanu, punp
saciptanipn ingkang gadhah, Wijydanu inggih dads. Radn Dananjy
jmparingipn kkalih , satunggil anm Sarutm, satunggil anm Pasopati, punp
saciptanipn Radn Dananjy, jmparing kkalih wau inggih dads.
Wndning ingkang dads kusiripn inggih sami ratu agng : Prabu Saly akaliyan Prabu
Krsn, Mil pr dw, pr widadari tuwin Pandhw sh Korw, ingkang aningali
prangipn satriy kkalih wau sami anggadhahi pangman, yn pjah ing salah
satunggil, badh btn wntn ingkang dipn tingali.

Karn kaliyan Arjun lajng sami angabn kasktn. Ratanipn sami ubng ubngan,
sami lpas linpasan jmparing. Prabu Karn amnthang gandhw sart angincng
jmparingipn. Nuntn kasaru wntn sawr dhatng ing ngarsanipn, cumalrt saking
ngawang awang, agngipn anglangkungi, sagd wicantn kads tiyang, anm
Ardwalik. Matr dathng Prabu Karn: yn badh amals ukm dhatng Arjun.
Karn amangsuli : Sakarpmu ing kn, nggnmu arp matni si Jank, aku ora
anynyambat marang kow!
Radn Jank nggal anyandhak jmparing, lajng kalpasakn. Sawr pn Ardwalik
knging lajng pjah, gumbrg dhawah ing siti.
Prabu Karn anggnipn ngincng jmparing wau angangkah jangganipn Radn Jank.
Prabu Saly sumrp, yn pangincngipn Prabu Karn wau badh ambilani dhatng

38
Radn Dananjy. Nuntn ttalining kapal dipn tarik, ratanipn lajng gonjing
anyarngi uculing jmparing, dads wah ing pangincngipn, kapr manginggil. Radn
Jank makutanipn timpal knging jmparing. Prabu Krsn nggal anulungi, anglus
rm sart anglrsakn makutanipn.
Karn sangt ing gtunipn, dn Radn Jank botn knging jangganipn, nanging
botn sumrp yn dipun pandaml dhatng kusiripn. Prabu Karn nuntn nyandhak
jmparingipn Wijydanu, sart kawawas, Ingkang dipn angkah jangganipn Arjun.
Prabu Saly lajng anggnjt ratanipn, anyarngi uculing jmparing. Radn Dananjy
knging glunganipn tatas.
Jank sangt npsunipn sart lingsm, nggal mals anjmparing. Kapal pangiriding
ratanipn Karn tatas sukunipn sady. Radn Jank amawas malih jmparing pn
Pasopati. Prabu Karn inggih amawas pn Wijydanu, sart dipn mantrani. Nanging
karumiyinan dhatng radn Jank.
Prabu Karn tugl jangganipn, knging ing jmparing Pasopati. gumbrg dhawah
salbting rt. Bl Pandw surak gumrah. Korw sami lumajng. Nuntn sami
amargi kasapt ing dalu.

***

Prabu Suyudn apirmbagan kaliyan patih Sangkuni, sart prabu Saly, tuwin ingkang
rayi rayi ingkang namng kantnkalihds, sady sampn sami pjah. Prabu Suyudn
matr sarwi anangis dhatng Prabu Saly, dipn aturi dads snpati, angrbat nagari
ing Ngastin. Wangsulanipn Saly btn purn, sart angrmbagi amasrahn nagari
Ngastin ingkang sapalih dhatng Pandw. Yn Pandw btn narimah, Saly sagah
anumps .
Aturipn Prabu Suyudn btn parng, awit sampn kasp. sart putr tuwn
sadhrkipn kathah ngkang sampun
sami pjah. Adangu sami diy diniy

Anuntn Radn Aswtm dhatng,

lajng wicantn saru, sart amlhakn
pratingkahipn Prabu Saly, kalanipn
angusiri prangipn Karn.
Prabu Saly sangt dukanipn, lajng
badh krngan kaliyan Aswtm,
nuntn kapisah dhatng Suyudn.
Radn Aswtm katundng, lajng
ksah atp dhatng ng wn.
Prabu Saly sarh ng dukanipn,
wusn anyagahi dads snpati. Prabu
Suyudn suk ng galhipn, lajng
angganjar busn kang sa sa dhatng
bl ng Mandark, sady waradn.
Sampun misuwr yn Prabu Saly dads
snpati. Antaws kalh dintn
kndlipn ng prang.

39
Pandhw sampn sami mirng, yn Prabu Saly dads snpatinng Korw, lajng
sami bingng. Prabu Yudhstir sasdhrkipn sami ndy pasrah pjah kmawn
dhatng Prabu Saly, awt sakng ajrhipn. Dasar ratu spuh sh kaprnah spuh, sart
sakalangkng skti, btn wntn purn anadhahn prangipn.

***

Prabu Krsn lajng dawah dhatng

Radn Nakul, sart Sadw, kapurh
sowan dhatng ngkang uw Prabu
Saly, sart kawulang pratingkahipn
yn sampn dumugi ng ngarsanipn
Prabu Saly.
Radn Nakul sart Sadw lajng
mangkat dhatng ng pasanggrahan
Mandark, tanp bl. Sarng dumugi
ng ngriku, Prabu Saly kapanggh
wntn ng sanggar pamujan. Radn
Nakul lan Sadw lajng angrungkbi
sukunipn ngkang uw, sart anangs.
Aturipn : Bilh uw prabu sastu
dads snapati, btn sand badan kul,
sh sadrk kul sady, badh tumps
dnng sampyan, tuwn pr Ratu
Pandhw sady inggh sami ajrh
dhatng kasktn sampyan. Aluwng
kul pjah ng sapunik kmawn.
Radn Nakul sh Sadwa lajng sami
narik dhuwung, ajng sudk sarir.
Prabu Saly nggal anyandhak duwungipn ngkang putr kalh pisan. Angrangkul sart
amuwn. Pangandikanipun : Ws j nangs, sanadyan aku ws katruct sagah dadi
snpti, ng batn bangt trsnaku marang kow, karn aku ws ora duw anak lanang.
Anakku Si Bursrw lan Si Rukmrt ws pdh mati ng prang Brtyud, dadi ng
mngko mng kow kang wajb duw ngaraku ng Mandark.
Dn wkasku, ssk yn aku maju ng prang, kakangmu Si Yudstir ba knn
mapagak prangku, sart jimat kang aran Kalimausd, iku knn manahak marang
aku, amsthi ng kono patiku. Yn liy sk ng iku, ggaman liyan dakkir ora nn
kang tumm ng awakku, lan nora nn kang bis angalahak ajiku Cndhbirw;
karn kalan ng biyn aku matni mrtuwaku aran Bagawan Bagaspati, iku nuli n
swr, ujarng swr : Hh, Saly bsk ng prang Bratyud, yn n ratu ambk
pandhit, sart duw jimat Kalimusd, ng kono aku mals marang kow. Sart aku
ditinggali aji Cndhbiwr. Amng wkasku marang kow, yn aku mati, nagara ng
Mandark ba mngs bodho kow. Ws kow nuli mulih!

40
Radn Nakula sh Sadwa sangsy
sangt anggnipn muwn, lajng
pamt mantk. Samargi margi btn
kndl angusapi lh. Sadhatngipn
ng pasanggrahan, lajng sowan
ngkang rk Prabu Yudhstir, tuwn
Prabu Krsn, Wrkodr, Jank.
Radn Nakul saha Sadw lajng
matr ng sawwlingipn Prabu
Saly.
Prabu Yudstir sakaliyan Arjun
sarng midhangt lajng sami
muwn, wlas datng Prabu Saly.
Prabu Krsn akaliyan Wrkodr
sami gumujng, sart anglirk
dhatng Prabu Yudstir, sabab
salaminipn gsang, Prabu
Yudhstir punik drng nat duk,
sh drng nt anyaktakn
manahng tiyang, mngk ng
mangk badh anglampahi mjahi
Prabu Saly.

***

Kacariys malh pasanggrahan ng

Mandark, garwanipn Prabu Saly,
anm Dwi Styawati,
anglangkungi ayunipn. sart
pakarti, sagd angladsi kakng,
sart pants ng sallwanipn.
Sampn patutan gangsal, ngkang
jalr kkalh, anm Radn
Bursrw akaliyan Rukmrt,
nangng sampn sami pjah ng
prang Brtyud. Putranipn stri
tig, satunggil kagarw dhatng
Prabu Suyudn, satunggl kagarw
ng Prabu Karn, satungglipn
kagarw ng Prabu Bldw ng
Mandur.
ng sapngkripn Radn Nakul
sart Sadw, Dwi Styawati sangt
anggnipn muwn, anthah dhatng
ngkang rk, dn amblakakn
isarat ngkang badh adaml ng

41
sdanipn, btn angwl sariranipn, sart putr putranipn stri, amilalah
kapnakanipn. Dwi Styawati badh sudk sasir, Prabu Saly nggal anyandhak
patrmipn ngkang rayi, sart anyrpakn ngkang dads karsanipn. Lajng dipn
ngungrm, kabkt dhatng ng pasaran.

Sarng ng bangn njng ngkang

garw kapats nggnipn sar, abantal
astanipn ngkang rk, sart
paningstipn dipn tindhihi ngkang
sapalh. Prabu Saly aln andudt
astanipn, paningstipn lajng katigas
ng dhuwng. Nuntn tumdhak lirh,
ngkang garw lajng dipn apt ng
gulng, sart payudaranipn kasslan
ng golk kancn, sart kawicantnakn
: Ibu, Si bapak lung prang.
Prabu Saly lajng tdhak ng jawi,
aningali srngng sampn malthk.
Balanipn sampn ppak, nuntn
wangsl angrangkl sarta angarasi
ngkang garw. Pangandikanipn :
Nimas, kari sar, aku pamt prang.
Anggnipn ngandik makatn punika
sarwi amgng wasp.
Prabu Saly lajng dands. Srngng
sampn inggl. Balanipn dangu
anggnipn sami ngntsi. Prabu Saly
miys anith rt. Balanipn lajng anabuhi tngaranng prang, sh angrakt glar.
Prabu Suyudn sabalanipn angumpl wntn ng ngriku.
Pandhw inggh sampn angrakt glar sh anabh tngr, lajng mangsah ng prang.
Tmphng prang kads mndhng pthukan sami mndhng, ramnng prang
swaranipn kads rdi jugrg. Sampun kathah ngkang pjah. Korw amstkakn yn
Pandhw baddh tumps dnng snapati Saly.
Prabu Saly amdalakn aji Cndhbirw, anuntn kathah sarta warni warni danw
ngkang mdal sakng sariranipn. Angbki ng paprangan, sart sami ambkt ddaml.
Ambbujng mngsah, anggadani, amdhangi sh anyakti mngsah. Yn kawals
dipn pjahi, sangsy wwah kathah.
Korw surak gumrah sart sami suk aningali.

Bl Pandhw kthah ngkung pjah, girs sami lumajng. ngungsi wingkngipn Prabu
Krsn sh prabu Yudstir. Prabu Krsn lajng angundhangi bl Pandhw sady,
andikakakn ambucali ddamlipn, sart sami kkudung.

Lajng sami anglampahi dhawhipn Prabu Krsn sady. Dawn ngkang mdal
sakng aji Cndhbirw lajng sami dhlg dhlg kmawn, angadpi mngsahipn.

42
 Prabu Krsn anuntn angatag dhatng
Prabu Yudhstir amthkna prangipn
Saly. Prabu Yudhstir nggal anith
rt, majng dhatng ng paprangan.
Prabu Saly amatak aji Cndhbirw
malh, ambrubl wdalng danw
sakng sariranipn. Agng agng sart
katah, angungkli ngkang rumiyn.
Sami amurgi Prab Yudhstir.
Prabu Yudhstir nggal amawas
Kalimausada, amdalakn latu
anglangkungi agngipn. Latu wau
lajng ambsmi danw wau, tlas
kabsmi sady.
Prabu Yudhstir lajng anglpasakn
Kalimusd. Prabu Saly knging
jajanipn pjah, gumbrg Yudhstir
dhawah ing rt. Bl Pandw surak
gumrah, sart ambyk ambujng
mngsah. Korw lumajng ing sapurug
purg. Nanging kathah ingkang
kacandhak pjah tuwin tlk. Patih
Sangkuni kacandak dhatng Radn Wrkodr, lajng dipn smpal smpal.
Prabu Suyudn lajng kondr dhatng pasanggrahanipn, sabl punggw sh
satriyanipn.
Wntn bupati ing Mandark satunggil sampn sph, katatn kalanipn andhrk
Prabu Salya amdali prang, punik apratl dhatng Dwi Styawati, yn ingkang rk
sd wntn ing paprangan.

Sarng dipn pratlani makatn, Dwi Styawati lajng kantu. Sasampuning ngt, kkah
ing kars badh amblani ingkang rk, lajng anitih rt sarwi angast patrm,
kadrkakn ing prkan satunggil, anm Sugandini. Sumdya tindak dhumatng ing
Kurustr, angupadsi laynipn ingkang rk.
Sarng andhungkap dumugi ing Kurustr, ratanipn rmk, dads kapks tindak dharat
angupadsi layning rk. Dangu dangu pinanggh Dwi Styawati nggal angunus
patrm. Katamakakn ng jajanipn, lajng sd. Parkan ngkang nm Sugandini inggh
sudk sarir, amblani gustinipn.
Anuntn pr dw sh pr widdari sami angirng nyawanipn Prabu Saly, akaliyan
nyawanipn Dwi Styawati dhumatng ng Surly. Wntn ng ngriku sami pakantk
kanugrahanng swarg.

***

43
 9. SUYUDN PRANG KALIYAN WRKODR.

PANDHW LUMBT DHATNG NGASTIN.

Kacariys Prabu Suyudn,

sabdhahipn nagari ng Ngastin,
sakng mirisipn asingidan wntn
sungapanng sagantn, angdhm ng
toy. Anangng katitk pasingidanipn
dnng bl Pandw. Lajng
kapratlakakn dhumatng Prabu
Yudstir, sh dhumatng Prabu
Krsn. Anuntn sami bidhal
sabalanipn.
Sadhatngipn wntn sungapanng
sagantn, bl Pandw sami sumrp
ng solahipn Prabu Suyudn
angdhm salbtng toy. Wrkodr
anyumbari sakng ng dharatan, sart
anguws uws, awt btn prayogi yn
ratu kawn prangipn lajng singidan
ajrh manawi pjah. Kapurh mntas
badh kaajak prang tandhng.
Prabu Suyudn sarng mirng nggal
mntas sakng toy, ryab ryab sart
kalbs, anjujg ng ngarsan Prabu
Krsn, Prabu Krsn anantn, punp purn kaabn prang tandhng kaliyan
Wrkodr. Wangsulanipn Suyudn inggh purn. Prabu Krsn parntah dhatng
balanipn, kinn anyukani busn karajan dhatng Prabu Suyudn, sart ddaml gd.

Nuntn kasaru rawhipn Prabu

Bldw ng Mandur, sakng tp
sangandhapng grjgan toy agng.
Prabu Krsn kaliyan Prabu Yudhstir
sasdhrkipn nggal sami amthk
sart ambagkakn. Sart apratl, yn
Prabu Bldw btn amningi prang
Brtyud, nangng badh amningi
prang tandhngipn Wrkodr kaliyan
Suyudn. Prabu Bldw kaaturan
ngidinn.
Wangsulanipn Prabu Bldw : mil
nggal kondr sakng pratapan awt
dipn sanjangi dhatng Sanghyang
Nard, yn badh btn amningi

44
prang Brtyud. Dn ng mangk inggh sumdy angidini dhatng ngkang badh
sami prang tandng.
Wndn Prabu Suyudn wau sarng aningali rawuhipn Prabu Bldw,
sakalangkng bingahng galihipn, cpt badh wntn ngkang mitulungi ng
sariranipn. Awt nagari Mandura punik kabawah ing nagari Ngastin, sart Prabu
Bldw kadaml ratu andl andlng prang.

Sasampunng Prabu Suyudn angagm

busn karajan, sart angast gd
agng, lajng wiwt perang tandhng
kaliyan Wrkodr. Arjuna maras ng
galh, bilh ngkang rk kasran
prangipn. nggal matur pitakn
dhatng Prabu Krsn : sintn kang
badh kasran prangipn.
Prabu Krsn anyrpakn, sart Arjun
kadhawahan angngtn dhatng
Wrkodara, sakng katbihan kmawn,
yn pangapsipn Prabu Suyudn
wntn pupunipn kang kiwa, Arjun
nggal anyakti ng sawtaws kang
aprang tandng.
Arjuna angjpi sarwi anampl
wntisipn kang kiw. Wrkodr
sakdhap aningali pamangstipn
ingkang rayi, sampn anampni, nggal
ngangsg prangipn sumdy ngrukt.
Suyudn kwdan, sumdya ngoncati
amapan kang ombr, Lajng milar,
sinarngan sinabt ng gd dhatng Wrkodr, kngng wntsipn kiw. Suyudana
ambrk, lajng pinuph ng gd, jinambak sart dhinupakan dhatng Wrkodr.
Prabu Bldw sangt murng ing galh, awt pamalanipn Wrkodr sawnang
wnang, btn angangg caranng prang ratu. nggal anyandhak nnggl, kaayatakn
dhatng Wrkodr, Prabu Krsna sarng aningali, gugp ng galh, nggal anyandak
nanggalanipn Prabu Bldwa, sarwi matr ngrarapu, sampn ngants andahwni ng
solahipn Wrkodr. Mila amanggh pjah siy siy makatn, awt Prabu Suyudn
punika kngng ipat ipating Bagawan Mntriy, kaliyan kngng pandhanipn Dwi
Drupadi. Sabab Dwi Drupadi wau kl rumiyn siniy siy, dads Wrkodr punik
drmi amalsakn. Prabu Baladw sampn lilh galhpn, lajng kaaturan
angrumiyinn lumbt dhatng nagari Ngastin. Prabu Bldw inggh lajng amiturt
ng aturipn ingkang rayi Prabu Krsn.

Sapngkripn Prabu Bldw, Wrkodr andumugkakn ng sakarsanipn nggnng

daml sawnang wnang dhatng Suyudn. Sarng Suyudn sampn rmuk badanipn
lajng anyuwr btn purn pjah yn drng atapakan sirahng Pandhw. Nangng
swr wau btn kapalu dhatng Wrkodr.

45
Prabu Krsn kaliyan Prabu Yudhstir, Wrkodr sabalanipn nuntn sami wangsl
dhatng ng pasanggrahan. Jisimipn Suyudn katilar wntn ng ngriku. Kl samantn
Prabu Krsn kaliyan Prabu Yudhstir drng kars lumbt dhatng nagari Ngastin.
Sabn ng wanci dalu sami midr midr ng tilas papan paprangan, tuwn ng wn sart
ing rdi.

***

Kacariys wntn putranipn jalr

pandhit Drun satunggl, anm
Aswtm ; punik kalanipn taksh
salbtng prang Brtyud, apadudn
kaliyan Prabu Saly, mh dads
pnckr. Nangng Prabu Suyudn
anglrsakn Prabu Saly.
Aswtm sakt manahipn, lajng
ksah tp wntn satngahng wn.
Bdhahipn nagari ng Ngastin
Aswtm btn sumrp.
Kl samantn Aswtm sangt kagt
kadhatngan garwanipn Prabu
Suyudn, sart santn ng Ngastin
kkalh, anm Karp kaliyan
Kartmarm. Sami sanjang yn ng
Ngastin sampn bdhah, Prabu
Suyudn ical satngahng paprangan,
btn kantnan pjah gsangipn.
Aswtm ngrs manahipn, awlas
datng Prabu Suyudn, cptanipn
badh amblani ng kasusahan. Lajng
mangkat sakng wn, alampah pandng, sumdya anyidr pr pangagngng Pandhw.
Karp, Kartmarm inggh tumt.
Sadumuginipn ng pasanggrahan ng wanci dalu, Prabu Krsn pinuju ksah midr
midr. Prabu Yudhstir sasdulripn gangsal inggh sami andhrk.
Aswtm wau lajng anjujug pasanggrahanipn Drusjumn kaliyan dwi Srikandhi.
Kalh pisan sampn sami katigas jangganipn. ng pasanggrahan ggr sart tangs
gumrah. Aswtm lajng ngamk angagm jmparng latu, kathah angsalipn ppjah.
Radn Pncwl, putranipn jalr Prabu Yudstir, tumuntn wungu, amthkakn
pangamkipn Aswtm, dangu sami alancaran jmparng. Pncwl kasran, sampn
pjah amargi dipn jmparng. Aswtm tuwn Karp punp dn Kartmarm,
tumuntn sami mundr dhatng ng wn malh.
Sarng wanci byar Prabu Krsn kaliyan Prabu Yudhstir sasdulripn sami rawh ng
pasanggrahan. Kagt mirng swaranng tangs gumrah. Lajng kapratlan, yn
Pncwl, kalh Drusajumn, tig Dwi Srikandi, sami pjah, amargi dipn cidr
dhatng Aswtm.
Prabu Yudstir sasdulripn lajng sami muwn sart sangt prihats. Prabu Krsn

46
tansah amituturi supads sampn ngants sami sangt prihats, awt ngkang sami pjah
wau sampn kalbt ng ppstnipn piyambak.

Anuntn sami kagt ng rawhipn

Bagawan Abiys, ngkang yang Prabu
Judhstir. Btn wntn ngkang
sumrp ng sangkanipn, awt
Bagawan Abiys wau sampn gntr
ng tapanipn, sampn prasasat dw.
ngkang sami muwn lajng sirp.
nggal sami ngabkti dhatng ngkang
sawg rawh.
Bagawan Abiys nuntn amituturi
dhatng pr wayahipn kang sami
prihats, sami angicaln ng
prihatsipn, awt tanp daml yn
kagalih, sart sampn kalbt ng
ppsthnipn. Kaliyan sami kapurh
angstkna sart anglampahan
sabarang parntahipn Prabu Krsn,
amsthi baddh amanggh kamulyanng
pjah. Balk ngkang btn sami
anglampahi, sastu badh manggh
sangsaranng pjah, sabab Prabu Krsn
punik titisipn Batr Wsnu, mil
praygi yn dipn nut. Sanadyan dw ng Surly inggh ugi btn wntn purn
ambadali ng parntahipn Batr Wsnu, Pr wayah tuwn kang sami prihats wau, ng
sakl sami ical ng kaprihatsipn. Bagawan Abiys lajng pamt, msn sakng ng
ngriku.

***

Anuntn wntn bl kang

amratlakakn ing panggnanipn
Aswtm, wntn ing dukh
satngahing wn; Karp kaliyan
Kartmarm inggih tumt wntn ing
ngriku.
Prabu Krsn sart Prabu Yudhistir
lajng bidhalan sabalanipn, sumdya
anglurugi Aswtm, Dukh
pratapanipn Aswtm sampn
kinpang sarta sinurakan. Aswtm,
Karp, Kartmarm sami mdal
amthkakn prang. Aswtm
angayatakn jmparng, anm

47
Cundhmank, wasiyat sakng bapakipn kang nm pandhit Drun. Sarng kawawas
mdal latu agng. Prabu Krsn nggal ngatag dhatng Arjun, anangkis jmparng latu
wau, Arjun lajng amawas jmparng Pasopati. Inggh mdal latu agng, atmpuh sami
latu. Sakng agnging latu urubipn sundhl ng Surly. Pr dw sami kaggran.
Batr Guru nggal anguts Sanghyang Nard, andawahakn dduk dhatng kang
prang, awt purn purn amdalakn jmparng latu. Sanghyang Nard nuntn
tumurn. ngkang sami prang kadhawahan angract jmparngipn latu, awt jmparng
kkalh punik sami ddaml ng Surly, btn kngng yn kaangg wntn ng
marcpd, amsthi badh angrisakakn.
Arjun sasampunipn angract jmparngipn latu, nuntn matr dhatng Sanghyang
Nard : Milanipun purn anglpasakn jmparng pnik, awt sakng parntahipn
Prabu Krsn, kinn nangks. Sanghyang Nard sarng mirng sangt suk ng galh,
sart angapuntn dhatng Arjun.
Sanghyang Nard lajng andhawahakn dduk dhatng Aswtm, dn purn purn
anglpasakn jmparng Cundmank. Sabab punik pparngipn Bathr Guru dhatng
pandhit Drun, sart sampn kawalran, btn anglilani yn kaangg prang.
Atr wangsulanipn Aswtm : Mil purn anglpasakn Cundmank, amng
kadaml angajrh ajrhi kmawn, sabab sumrp yn latunng Cundhmank wau btn
purn ambsmi ng tiyang kang btn sumdy sikr.
Sanghyang Nard inggh lajng angapuntn dhatng Aswtma, nangng jmparng
Cundhmank kapundht lajng kaparngakn dhatng Arjun, inggh sampun katampn.
Anuntn prabu Krsn matr dhatng Sanghyang Nard : Btn parng yn
angapuntna dhatng Aswtm, sabab sampn anglampahi kadursilan anyidr Dwi
Srikandi, kalh Pancwl, tig Drustajumn. ngkang dads karsanipn Prabu Krsn,
bnjng ytmanipn Aswtm kalbtn ng nark salaminipn. ngkang mangk inggh
btn kapjahan, awt drng mangsanipn. Bnjng putranipun Abimanyu kang nm
Prabu Parikst, punik kang badh amjahi Aswtm, nangng samangk taksh wntn
ng wawratan.
Dn ytmanipn Kartmarm katitsn dhatng sawarninipn kang ash ng bbangr.
Amng Karp kang dipn apuntn, awt btn anggadhahi manah kadursilan piyambak,
amng kapks sakng ajrhipn dhatng Aswtm. ng mangk taksh anglulsakn
nggnipn darb lampah kapandhtan.
Sanghyang Nard tuwn pr dwa sdya inggh sami sami turt angstkakn ng
karsanipn Prabu Krsn, nuntn sami mumbl wangsl dhatng Surly.

***

Prabu Krsn kaliyan Prabu Yudhstir sabl Pandhw tuwn pr ratu ssuruhan,
lajng sami bidhal lumbt ng nagari Ngastin, sart ambyng Dwi Banowati.
Pasanggrahan ng Kurustra sampn kabibarakn. Rjbrn ng nagari Ngastin sampn
sami kacacahakn. Arjun lajng kadhapakn kaliyan randhanipn Suyudn kang nm
Dwi Banowati. Sarhnng Arjun sangt asihipn ng tiyang stri, dads
ggadhhanipn jmparng Cundamank kapundht ng Prabu Yudstir,
Prabu Krsn nuntn anjumnngakn nt Prabu Yudhstir wntn ng nagari Ngastin,
kastrnan dnng Prabu Bldw sart pr ratu ssuruhan, tuwn pr jawt ng
Surly inggh sami tumurn angidini jumnngipn nt.

48
Kl panjnnganipn Prabu Ydhstir, nagari ng Ngastin sakalangkng arj,
ttiyangipn sami suk, btn wntn kang pinalang galh, awt karks dnng Prabu
Krsn kaliyan Arjun. Bilh wntn ngkang alampah dorcr nggal kapapas. ngkang
bodho kasrpakn, ngkang musakat kaparingan dn lumintu, mil sangt karingan
dnng mngsah.
Sarng sampn lstantun jumnngipn nt Prabu Yudhstir, Prabu Bldw kaliyan
ratu ng Wirt, ng Cmpl tuwn pr ratu sansipn, lajng sami pamt mantk
dhatng nagarinipn piyambak piyambak, amng Prabu Krsn kang taksh annggani
wntn ing Ngastin.

***

49