Está en la página 1de 199

1

CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.


NDICE DE CONTENIDOS
CAPITULO 1:
SOBRETENSIONES EN ........................................................................................................3
REDES DE POTENCIA..........................................................................................................3
1 IMPULSOS NORMALIZADOS............................................................................................6
2 Sobretensiones e ori!en e"terno..........................................................................................#
3 Sobretensiones e ori!en interno...........................................................................................#
SOBRETENSIONES DE MANIOBRA: ..............................................................................1$
MANIOBRA DE ....................................................................................................................1$
BANCOS DE CONDENSADORES.......................................................................................1$
1 INTRODUCCI%N...............................................................................................................1$
2 COMPENSACI%N ENER&'A REACTI(A.......................................................................1)
3 MANIOBRAS CON BANCOS DE CONDENSADORES..................................................23
* PROBLEMAS CONCERNIENTES A LOS BANCOS DE CONDENSADORES:
SOLUCIONES.........................................................................................................................3+
$ C,LCULOS DE LAS SOBREINTENSIDADES - DE LAS INDUCTANCIAS DE
C.O/UE.................................................................................................................................32
6 BIBLIO&RA0'A.................................................................................................................36
) AP1NDICE : C,LCULO DE LA SOBREINTENSIDAD EN UN BANCO SIMPLE.....3)
E0ECTOS DE LA CA'DA DE RA-OS SOBRE L'NEAS A1REAS DE ALTA TENSI%N
..................................................................................................................................................*1
1 Intro233i4n..........................................................................................................................*1
2 SOBRETENSIONES ATMOS01RICAS............................................................................*2
3 EL RA-O - LA L'NEA DE TRANSMISI%N.....................................................................$1
1 INTRODUCCI%N................................................................................................................$5
2 ECUACIONES DE LA L'NEA DE TRANSMISI%N.........................................................61
3 0UNCIONAMIENTO EN R1&IMEN PERMANENTE...................................................6*
* L'NEAS EN R1&IMEN TRANSITORIO...........................................................................)+
$ ELECCI%N DEL MODELO DE L'NEA............................................................................)*
1 P6r78etros est69sti3os e: r6;o..........................................................................................##
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
2
NDICE DE CONTENIDOS
2 Esti863i4n e: n<8ero e es36r!6s e r6;o....................................................................1+*
3 Sobretensiones ori!in66s =or i8=63to e r6;o................................................................1+)
PROTECCIONES CONTRA SOBRETENSIONES...........................................................11$
1 A=6nt6::68iento e :9ne6s 6>re6s.......................................................................................11$
2 E"=:osor 6: 6ire ?@AornB!6=C o @ro !6=CD..........................................................................116
3 P6r6rr6;os 62toE6:E2:6r.....................................................................................................116
* P6r6rr6;os e 4"io e Fin3 ?ZnOD....................................................................................121
$ E0ECTOS DE LA CONTAMINACI%N...........................................................................12$
DE0INICIONES &ENERALES PARA EL C,LCULO DE PROTECCIONES CONTRA
SOBRETENSIONES.............................................................................................................131
1 DE0INICIONES &ENERALES DE LA RED EL1CTRICA..........................................132
2 CARACTER'STICAS DE LOS PARARRA-OS DE %GIDOS MET,LICOS SIN
EGPLOSORES INTERNOS.................................................................................................13#
DIMENSIONAMIENTO DE AUTO(,L(ULAS..............................................................1*$
1 Sobretensiones ti=o r6;o.....................................................................................................1*6
2 Sobretensiones ti=o 86niobr6 ?sHit3Ain!D.........................................................................1*)
3 Sobretensiones te8=or6:es................................................................................................1*)
* Pro3ei8iento e se:e33i4n e =6r6rr6;os e ZnO...........................................................1*#
TUTORIAL DEL PRO&RAMA @C-DAREC PARA EL DIMENSIONAMIENTO DE
AUTO(,L(ULAS DE ZnO..................................................................................................161
1 INTRODUCCI%N DE LOS DATOS DE LA RED...........................................................162
2 Se:e33i4n 62to87ti36..........................................................................................................165
3 Se:e33i4n 86n26:................................................................................................................1)+
* Otros 8en<s........................................................................................................................1)*
MODELADO DE AUTO(,L(ULAS.................................................................................1))
$ MODELO &ENERAL PARA AUTO(,L(ULAS DE ZnO.............................................1))
APLICACI%N PR,CTICA DE SELECCI%N - DIMENSIONAMIENTO......................15)
1 re e:>3tri36.........................................................................................................................15)
2 Sobretensiones te8=or6:es.................................................................................................15#
3 Sobretensiones e 86niobr6...............................................................................................1#2
* Sobretensiones 6t8osI>ri36s...............................................................................................1#$
$ ELECCI%N DE LA AUTO(,L(ULA..............................................................................1#)
6 SIMULACI%N e: 3ir32ito 3on AUTO(,L(ULA...........................................................2++
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
3
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
C6=9t2:o 1
SOBRETENSIONES EN
REDES DE POTENCIA
Las sobretensiones transitorias pro!"ias en !n siste#a e poten"ia $ e% "orre"to
i#ensiona#iento e %as prote""iones aso"iaas& son eter#inantes en %a 'ia (ti% e %a
apara#enta "one"taa a %a re. Una sobretensi4n
1
"onsiste en !na so%i"ita"i)n 'ariab%e en e%
tie#po& "!$o 'a%or #*+i#o s!pera a% 'a%or e pi"o e %a tensi)n #*s e%e'aa e% siste#a.
Se,(n %a "a!sa -!e ori,ina %as sobretensiones& p!een "%asi.i"arse en:
- Sobretensiones internas : ori,inaas por #aniobras o .a%%os pro!"ios en e% propio
siste#a e poten"ia /p.e. "orto"ir"!itos& .erroresonan"ia& ener,i0a"i)n $
esener,i0a"i)n e %1neas& "one+i)n e bater1as e "onensaores2.
1
La Nor#a UNE 21-!2 34 e.ine e% t5r#ino 6sobretensi"n# "o#o toa tensi)n .!n"i)n
e% tie#po entre !n "on!"tor e .ase $ tierra o entre os "on!"tores e .ase "!$o 'a%or o
'a%ores e "resta sobrepasan e% 'a%or e "resta "orresponiente a %a tensi)n #*s e%e'aa para
e% #ateria%& entenieno por tensi)n #*s e%e'aa para e% #ateria% a% 'a%or e tensi)n a partir
e% "!a% no es posib%e ,aranti0ar e% ais%a#iento e i"7o #ateria%.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
8
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA
- Sobretensiones e$ternas : ori,inaas por "a!sas a;enas a %a topo%o,1a e %a propia re
/.!na#enta%#ente %as pro'o"aas por es"ar,as at#os.5ri"as en %a re& en s!
apara#enta o in!"ias por %a "a1a e ra$os en 0onas "er"anas a e%%a2.
E% ori,en e %a sobretensi)n no es eter#inante respe"to a %a se'eria e %a #is#a& ni
para e% i#ensiona#iento e %as prote""iones aso"iaas. As1& %a "%asi.i"a"i)n #*s a"eptaa
a"t!a%#ente istin,!e tres tipos e sobretensiones& atenieno a s! .or#a e ona $ !ra"i)n
3
1
4:
- Sobretensiones te%&ora'es : A este ,r!po pertene"en %as sobretensiones e %ar,a
!ra"i)n /7asta 'arios se,!nos2& po"o a#orti,!aas $ e .re"!en"ia si#i%ar a %a e
opera"i)n. Las sobretensiones te#pora%es s!e%en ser e ori,en interno& estano
.re"!ente#ente ori,inaas por "orto"ir"!itos en %a re.
- Sobretensiones (e %aniobra : Son e "orta !ra"i)n /'arios #i%ise,!nos2&
.!erte#ente a#orti,!aas& $ "!$a .re"!en"ia os"i%a entre 2 $ 1< =>0 3
2
4. Maniobras
"on %a apara#enta e %a re p!een pro!"ir sobretensiones "!$as "ara"ter1sti"as
"orresponan a este ,r!po& a!n-!e en o"asiones ta#bi5n p!een apare"er
transitoria#ente por "orto"ir"!itos en e% siste#a e poten"ia.
- Sobretensiones at%os)*ri+as , Son %as e #enor !ra"i)n /'arios #i"rose,!nos2& $
nor#a%#ente %%e'an aso"iaas pi"os e tensi)n 'arias 'e"es s!perior a% #*+i#o e
%a re. Las es"ar,as e ra$os en e% siste#a o en %as pro+i#iaes e% #is#o s!e%en
pro'o"ar %a apari"i)n e sobretensiones at#os.5ri"as.
E% ori,en e %a sobretensi)n no sie#pre 'a aso"iao a !na .or#a eter#inaa e %a
#is#a. Las e ori,en interno pro'o"aas por "orto"ir"!itos en %a re& s!e%en eri'ar en
sobretensiones te#pora%es& p!ieno "%asi.i"arse transitoria#ente "o#o e #aniobra. Las
opera"iones e ener,i0a"i)n $ esener,i0a"i)n e %1neas& as1 "o#o %a "one+i)n e bater1as e
"onensaores en %a re& est*n aso"iaas a %a apari"i)n e sobretensiones e #aniobra.
?ina%#ente& %as sobretensiones at#os.5ri"as s!e%en estar ori,inaas por es"ar,as e ori,en
e+terno.
Toos %os e-!ipos -!e .or#an e% siste#a e poten"ia tienen e.inio !n niEe: e
6is:68iento& -!e representa e% 'a%or e %a #a$or tensi)n e pi"o -!e son "apa"es e soportar
sin r!pt!ra e s! ais%a#iento e%5"tri"o. E% 'a%or e% ni'e% e ais%a#iento epene e %a .or#a
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
@
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
e ona e %a sobretensi)n soportaa& $ por tanto p!een e.inirse tres tipos e ni'e% e
ais%a#iento:
- -. 3
3
4: M*+i#a tensi)n e.i"a0 -!e e% ais%a#iento es "apa0 e soportar para !na
sobretensi)n te#pora%.
- /SL /9asi" SAit"7in, I#p!%se Ins!%ation Le'e%2 3Error: Re.eren"e so!r"e not
.o!n4: Ni'e% e ais%a#iento .rente a sobretensiones e #aniobra.
- /IL /9asi" Li,7tnin, I#p!%se Ins!%ation Le'e%2 3
8
4: Ni'e% e ais%a#iento .rente a
sobretensiones at#os.5ri"as.
Debio a -!e e% 'a%or e %as sobretensiones /espe"ia%#ente %as at#os.5ri"as2 s!e%e ser
s!perior a% ni'e% e ais%a#iento e %os e-!ipos& res!%ta ne"esaria %a presen"ia e e%e#entos e
prote""i)n -!e i#pian& sin interr!p"i)n e% s!#inistro& -!e %as sobretensiones s!peren i"7o
ais%a#iento. Dese .ina%es e %os aBos C<& %as 62toE7:E2:6s e 4"io e Fin3 7an sio e%
ispositi'o e prote""i)n #*s !ti%i0ao. Este tipo e a!to'*%'!%as son 'aristores& es e"ir&
resisten"ias 'ariab%es "on %a tensi)n. Nor#a%#ente 'an "o%o"aas en para%e%o "on e% e-!ipo a
prote,er /!na entre "aa .ase e %a re $ tierra2& $ en %as pro+i#iaes e% #is#o. Estos
'aristores est*n i#ensionaos para presentar !na a%ta i#pean"ia en "oni"iones nor#a%es
e .!n"iona#iento e %a re& sieno %a "orriente e .!,a e% oren e #i%ia#perios. Debio a
s! "!r'a "ara"ter1sti"a a%ta#ente no %inea%& %a apari"i)n e !na sobretensi)n en %a re i#p%i"a
!na is#in!"i)n e+ponen"ia% e %a resisten"ia -!e presenta %a a!to'*%'!%a a %a "ir"!%a"i)n e
%a "orriente& eri'ano %a sobreintensia a tierra a tra'5s e e%%a e impidiendo que la tensin
en la red supere el nivel de aislamiento del equipo.
La !ti%i0a"i)n e %os pro,ra#as e si#!%a"i)n per#ite eter#inar %a #a,nit! e %as
sobretensiones -!e p!een apare"er en !na re e%5"tri"a $ s!s e.e"tos sobre %os e-!ipos. En
este sentio& %a si#!%a"i)n es !n paso ne"esario para e% "orre"to i#ensiona#iento e %as
prote""iones. EMT- 3
@
4 es e% so.tAare #*s !ti%i0ao a"t!a%#ente en %as prin"ipa%es
p!b%i"a"iones e in,enier1a e%5"tri"a /IEEE2. Una e %as ra0ones e s! ,ran i.!si)n es %a
presen"ia e #oe%os -!e repro!"en "on ,ran e+a"tit! %a resp!esta e %os e-!ipos -!e
representan. Sin e#bar,o& %a pre"isi)n en %os #oe%os in"%!ios i#p%i"a& a #en!o& e%
"ono"i#iento e !na ,ran "antia e par*#etros e %os e-!ipos& a%,!nos e %os "!a%es
res!%tan i.1"i%es e obtener.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
D
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA
1 IMPULSOS NORMALIZADOS
:ara poer repro!"ir e %a .or#a #*s .ie% posib%e e% "o#porta#iento rea% e !n aparato
eter#inao .rente a !na e %as sobretensiones anteriores& se 7an e.inio 'arios i#p!%sos
nor#a%i0aos. Estos ,!aran !na estre"7a re%a"i)n "on %os i.erentes tipos e sobretensiones&
as1 por e;e#p%o
- Las sobretensiones e 86niobr6 p!een asi#i%arse& en %o re.erente a s!s e.e"tos
sobre %os ais%a#ientos $ %os ispositi'os e prote""i)n& a %os i#p!%sos tipo #aniobra
nor#a%i0aos. Este tipo e sobretensiones est* a #en!o& a!n-!e no en toos %os
"asos& ori,inao por #aniobras en %a re.
- Las sobretensiones 6t8osI>ri36s o ti=o r6;o p!een asi#i%arse& en %o re.erente a s!s
e.e"tos sobre %os ais%a#ientos $ %os ispositi'os e prote""i)n& a %os i#p!%sos tipo
ra$o nor#a%i0aos. Este tipo e sobretensi)n est* a #en!o& a!n-!e no en toos %os
"asos& pro'o"ao por es"ar,as e ra$o.
A "ontin!a"i)n son e.inios %os i.erentes i#p!%sos nor#a%i0aos& tanto por ANSI 0
CEI "o#o por UNE.
1.1 PARMETROS CARACTERSTICOS.
Las sobretensiones est*n "ara"teri0aas por s! E6:or 87"i8o& s! =o:6ri6 $ s! Ior86
e on6. :ara s! representa"i)n son !ti%i0aos os n(#eros separaos por !na ra$a e
.ra""i)n /p.e. 1.2 E @< s2& one e% pri#er 'a%or ini"a e% tie#po e s!bia e% .rente e ona
/1.2 s en e% e;e#p%o2& #ientras -!e e% se,!no es e% tie#po e se#ia#p%it! trans"!rrio
entre %a ini"ia"i)n no#ina% $ e% instante "!ano %a ona a%"an0a e% @< F e s! 'a%or #*+i#o
en %a "o%a.
En %a pr*"ti"a& e% tie#po e% .rente e ona 3
D
4 es 1.D 'e"es e% tie#po trans"!rrio entre
e% 3<F $ e% G<F e %os p!ntos e %a .or#a e %a ona& #ientras -!e e% se,!no t5r#ino
"orrespone a% tie#po trans"!rrio ese e% ori,en 'irt!a% /<
1
en %a ?i,!ra 12 $ e% p!nto e
#ita e 'a%or -!e #*+i#o e %a ona.
+ Los impulsos normalizados se suelen utilizar para definir el nivel de aislamiento de
un equipo o para determinar la respuesta que caracteriza a un elemento de proteccin
contra sobretensiones.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
H
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
Figura 1. Onda de choque normalizada 1.2 / 50 s
:ara e.inir e% ni1e' (e ais'a%iento "ara"ter1sti"o e !n e-!ipo %as .or#as e ona
nor#a%i0aas /T
1
E T
2
2 !ti%i0aas para eter#inar %os tres ni'e%es e ais%a#iento son:
I Ni'e% ais%a#iento te#pora%: A .re"!en"ia in!stria% /@< >02
I Ni'e% e ais%a#iento #aniobra: 2@< E 2@<< s
I Ni'e% e ais%a#iento "ontra ra$os: 1.2 E @< s
Los e-!ipos e prote""i)n "ontra sobretensiones se "ara"teri0an por s! resp!esta ante
eter#inaos tipos e ona& "!$a .or#a se "ara"teri0a se,(n e% tipo e ensa$o en /T
1
E T
2
2:
I Ona e ,ran a#p%it!: 8 E 1< s
I Ona e e%e'aa peniente: T
1
J 1s T
2
2< s
I Ona tipo #aniobra: 3< T
1
1<<s D< T
2
2<< s
I Ona tipo ra$o: C E 2< s
1.2 IMPULSOS UTILIZADOS PARA DETERMINAR EL NIVEL DE AISLAMIENTO
E% i#p!%so tipo ra$o nor#a%i0ao tiene !na !ra"i)n e .rente e 1.2 s& $ !na !ra"i)n
7asta e% 'a%or #ita e @< s& se,(n %as espe"i.i"a"iones e %a Nor#a UNE 21-23 /.or#a e
ona 1.2E@< s2.
E% i#p!%so tipo #aniobra nor#a%i0ao tiene !na !ra"i)n e .rente 7asta "resta e 2@<
s. K !na !ra"i)n 7asta e% 'a%or #ita e 2@<< s& se,(n %as espe"i.i"a"iones e %a nor#a
UNE 21-23 /.or#a e ona 2@<E2@<< s2.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
C
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA
E% ni'e% e ais%a#iento ante sobretensiones te#pora%es se eter#ina a partir e !na ona
e tensi)n a .re"!en"ia in!stria% /@< >02.
1.3 IMPULSOS UTILIZADOS PARA LA DETERMINACIN DE LAS
CARACTERSTICAS DE LAS PROTECCIONES CONTRA
SOBRETENSIONES
1.3.1 I!u"#$ %& '$rri&()& %& gra( a!"i)u%
Se eno#ina i#p!%so e "orriente e ,ran a#p%it! a% 'a%or e "resta e %a "orriente e
es"ar,a& "on ona 8E1< s& !ti%i0ao para 'eri.i"ar %a estabi%ia e% pararra$os a es"ar,as
ire"tas e ra$os.
1.3.2 I!u"#$ %& '$rri&()& %& &"&*a%a !&(%i&()& &( &" +r&()&
Se eno#ina i#p!%so e "orriente e e%e'aa peniente en e% .rente a %a ona e "7o-!e
e "orriente "!$a !ra"i)n "on'en"iona% e% .rente es 1 s& $ "!$a !ra"i)n "on'en"iona%
7asta e% se#i'a%or sobre %a "o%a no sobrepasa 2< s.
1.3.3 I!u"#$ %& '$rri&()& )i!$ a(i$,ra
Se e.ine e% i#p!%so e "orriente e tipo #aniobra "on e% 'a%or e "resta e %a "orriente
e es"ar,a "!$a !ra"i)n "on'en"iona% e% .rente e ona est* "o#prenia entre 3< $ 1<<
s $ "!$a !ra"i)n "on'en"iona% 7asta e% se#i'a%or sobre %a "o%a es a%reeor e os 'e"es %a
!ra"i)n "on'en"iona% e% .rente.
1.3.- I!u"#$ %& '$rri&()& )i!$ ra.$
Se e.ine e% i#p!%so e "orriente e tipo ra$o a %a ona e "7o-!e e "orriente "on
.or#a CE2< s.
1.3./ I!u"#$ %& '$rri&()& %& "arga %ura'i0(
Se eno#ina i#p!%so e "orriente e %ar,a !ra"i)n a %a ona e "7o-!e re"tan,!%ar
-!e "re"e r*pia#ente 7asta !n 'a%or #*+i#o& se #antiene pr*"ti"a#ente "onstante !rante
!n perioo e tie#po $ %!e,o "ae r*pia#ente a "ero.
Los par*#etros -!e e.inen !na ona e "7o-!e re"tan,!%ar son %a po%aria& e% 'a%or
e "resta $ %a !ra"i)n "on'en"iona% tota%.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
G
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
2 SOBRETENSIONES DE ORI1EN E2TERNO
Se eno#inan sobretensiones e ori,en e+terno& at#os.5ri"as o tipo ra$o a %as
ori,inaas por es"ar,as at#os.5ri"as. La Nor#a UNE 21-!2 e.ine e% t5r#ino
4sobretensi"n ti&o ra0o# "o#o toa sobretensi)n .ase tierra o entre .ases en !n %!,ar
eter#inao ebio a !na es"ar,a at#os.5ri"a ! otra "a!sa $ "!$a .or#a p!ee asi#i%arse&
en %o re%ati'o a %a "oorina"i)n e ais%a#iento& a %os i#p!%sos nor#a%i0aos !ti%i0aos para
%os ensa$os e i#p!%so tipo ra$o /ona e tensi)n 1.2 E @< s2. Las sobretensiones e este tipo
son 7abit!a%#ente e #!$ "orta !ra"i)n.
Debio a %a peniente e% .rente& e;er"en sobre %os ais%a#ientos %on,it!ina%es e %os
arro%%a#ientos in!"ti'os so%i"ita"iones ie%5"tri"as #*s .!ertes -!e %as sobretensiones e
#aniobra. Sin e#bar,o& ebio a s! "orta !ra"i)n& estas so%i"ita"iones son en ,enera% #e;or
soportaas& a i,!a%a e a#p%it! $ para !n ais%a#iento ao& -!e %as e #aniobra
Las sobretensiones at#os.5ri"as p!een estar ori,inaas por:
- Des"ar,as ire"tas sobre %os "on!"tores e .ase.
- Des"ar,as sobre %os apo$os o %os 7i%os e ,!ara& -!e p!een pro'o"ar e% "ebao
in'erso.
- Des"ar,as en %as "er"an1as e %a %1nea& -!e pro'o"an sobretensiones in!"ias.
S! #a,nit! es inepeniente e %a tensi)n e ser'i"io $ e% #eio e "o#batir%as en %a
re son %os pararra$os a!to'a%'!%ares $ "ab%es e tierra.
3 SOBRETENSIONES DE ORI1EN INTERNO
Las sobretensiones e ori,en interno est*n aso"iaas a %os pro"esos 'o%!ntarios o
in'o%!ntarios e #aniobra /"orto"ir"!itos& .a%tas a tierra2& $ a %os e.e"tos e resonan"ia /$ en
too tipo e .erroresonan"ia2. S! #a,nit! es epeniente e %a tensi)n e ser'i"io& $ a%"an0a
'a%ores e 7asta 3 'e"es e% 'a%or e %a tensi)n #*+i#a .aseItierra en "oni"iones nor#a%es.
Las sobretensiones internas son ire"ta#ente propor"iona%es a %a tensi)n e ser'i"io.
3.1 SOBRETENSIONES DE TIPO MANIOBRA
La Nor#a UNE 21-!2 e.ine %a 4sobretensi"n (e %aniobra# "o#o a-!e%%a sobretensi)n
.ase tierra o entre .ases en !n %!,ar eter#inao e %a re ebia a !na #aniobra& e.e"to !
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1<
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA
otra "a!sa& $ "!$a .or#a p!ee asi#i%arse /en %o re%ati'o a "oorina"i)n e ais%a#ientos2 a %a
e %os i#p!%sos nor#a%i0aos !ti%i0aos para %os ensa$os e i#p!%so tipo #aniobra /2@< E
2@<< s2. Las sobretensiones e este tipo son& 7abit!a%#ente& .!erte#ente a#orti,!aas
ebias a% e.e"to s=in $ e "orta !ra"i)n& presentano !n ran,o e .re"!en"ias entre %os 2 $
%os 1< =>0. E;er"en so%i"ita"iones ie%5"tri"as sobre %as i.erentes partes e !n ais%a#iento e
#anera si#i%ar a %as sobretensiones a .re"!en"ia in!stria%& pero no son repetiti'as $& en
,enera%& no s!e%e to#arse en "onsiera"i)n #*s -!e e% 'a%or e !na so%a "resta e !na ! otra
po%aria.
3.1.1 Orig&( %& "a# #$,r&)&(#i$(&# %& a(i$,ra
a) Debidas a la conexin y al reenganche de una lnea:
La "one+i)n $ e% reen,an"7e #ono.*si"os o tri.*si"os e !na %1nea a !na re e%5"tri"a
,eneran sobretensiones e #aniobra& sieno espe"ia%#ente si,ni.i"ati'as en rees e
tensi)n no#ina% s!perior a 3<< =L.
b) Debidas a defectos y a su extincin:
En rees e tensi)n no#ina% in.erior a 3<< =L& p!een apare"er sobretensiones e
#aniobra i#portantes en e% #o#ento e% e.e"to en e% "aso e pro!"irse:
- De.e"tos a tierra en re "on ne!tro a tierra por bobina e e+tin"i)n& $ "!ano e%
"ir"!ito est* s!b"o#pensao.
- Ar"os inter#itentes a tierra en rees "on ne!tro ais%ao o "on ne!tro a tierra por
bobina e e+tin"i)n.
:ara %as tensiones #*s e%e'aas /s!periores a 3<< =L2 se b!s"a "ontro%ar %as
sobretensiones ebias a %a "one+i)n o reen,an"7e e %as %1neas. :or tanto& es pre"iso
tener en "!enta %as sobretensiones e #aniobra& ebias a e.e"tos $ a s! e+tin"i)n
/e.e"tos .aseI.ase si#p%es $ ob%es& $ e+tin"i)n e estos e.e"tos2. En ,enera%& para
"!a%-!ier ni'e% e tensi)n& p!een pro!"irse sobretensiones i#portantes en "aso e
e.e"tos a tierra en %os "ir"!itos "o#p!estos -!e "o#prenen %1neas a5reas $
trans.or#aores "one"taos por "ab%es.
c) Debidas al corte de corrientes capacitivas e inductivas:
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
11
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
E% "orte e "orrientes in!"ti'as o "apa"iti'as para rees e 7asta @2 =L p!ee
pro'o"ar sobretensiones -!e ne"esitan !na aten"i)n espe"ia% en e% "aso e:
- Rees e istrib!"i)n en a%ta tensi)n: en "aso -!e e% interr!ptor se esioni"e e
.or#a s!.i"iente#ente r*pia& p!ee .or0ar !n paso por "ero pre#at!ro e %a
"orriente& %%a#ao 6arran-!e e "orrienteM.
- En %as insta%a"iones in!stria%es $ en %as "entra%es.
Las prin"ipa%es #aniobras -!e pro'o"an e% "orte e "orrientes "apa"iti'as o
in!"ti'as& ,enerano sobretensiones e tipo #aniobra& son %as si,!ientes:
- Corte e %a "orriente e arran-!e e #otores.
- Corte e %a "orriente in!"ti'a #a,neti0ante e !n trans.or#aor o !na
rea"tan"ia.
- Maniobra $ .!n"iona#iento e 7ornos e ar"o $ e %os trans.or#aores
aso"iaos& en e% trans"!rso e %os "!a%es p!een pro!"irse arran-!es e
"orriente.
- Maniobras e "ab%es en 'a"1o $ e bater1as e "onensaores.
- Cortes e "orriente por .!sib%es e a%ta tensi)n.
En rees e tensi)n entre @2 $ 3<< =L& %as sobretensiones pro'o"aas por e% "orte e
"orrientes "apa"iti'as /"orte e %1neas en 'a"1o& e "ab%es o e bater1as e
"onensaores2 p!een ser parti"!%ar#ente pe%i,rosas ebio a -!e no sie#pre se
p!ee s!poner %a !ti%i0a"i)n e interr!ptores sin re"ebao.
d) Debidas a variaciones bruscas de carga:
Las 'aria"iones br!s"as e "ar,a p!een ,enerar sobretensiones e #aniobra -!e
ter#inan sieno e tipo te#pora%. Son parti"!%ar#ente i#portantes en rees "!$o
ni'e% e tensi)n sea s!perior a 3<< =L& en %as "!a%es se esea %o,rar %%e,ar a !n a%to
,rao e "ontro% e %as sobretensiones e reen,an"7e.
3.2 SOBRETENSIONES TEMPORALES
La e.ini"i)n e sobretensi)n te#pora% es ap%i"aa a a-!e%%a sobretensi)n os"i%atoria
entre .ase $ tierra o entre .ases& en !n %!,ar eter#inao e %a re& e !ra"i)n re%ati'a#ente
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
12
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA
%ar,a $ -!e no est* a#orti,!aa o s)%o %o est* 5bi%#ente. A este ,r!po pertene"en %as
sobretensiones e %ar,a !ra"i)n /'arios #i%ise,!nos2& po"o a#orti,!aas $ e .re"!en"ia
i,!a% o pr)+i#a a %a .re"!en"ia e opera"i)n.
La se'eria e %as sobretensiones te#pora%es se "ara"teri0a por s! a#p%it! $ s!
!ra"i)n. S! i#portan"ia en %o re%ati'o a "oorina"i)n e ais%a#ientos es ob%e:
- Las "ara"ter1sti"as e %as sobretensiones te#pora%es en e% %!,ar e insta%a"i)n e%
pararra$os presentan !na ,ran i#portan"ia para %a insta%a"i)n e este (%ti#o.
- La repeti"i)n e "restas e sobretensiones s!"esi'as e po%ariaes op!estas
p!ee ser eter#inante para %a "on"ep"i)n e% ais%a#iento interno e %os
#ateria%es tanto "o#o e% e+terno /s!per.i"ies e+p!estas a %a "onta#ina"i)n2.
Las sobretensiones te#pora%es est*n o"asionaas 7abit!a%#ente por #aniobras o por %a
apari"i)n e e.e"tos /separa"i)n br!s"a e "ar,as i#portantes& e.e"tos #ono.*si"os2 $Eo por
no %inea%iaes /.erroresonan"ia& ar#)ni"os2 3
H
4. S! apari"i)n s!e%e ser "onse"!en"ia e:
a) Defectos a tierra:
La sobretensi)n a .re"!en"ia in!stria% sobre %as .ases sanas "!ano otra .ase se
"one"ta a""ienta%#ente a tierra epene& en !n p!nto parti"!%ar e %a re& e %a
sit!a"i)n e% ne!tro e %a re "on respe"to a tierra& -!e 'iene eter#inaa por e%
"oe.i"iente e e.e"to a tierra en ese p!nto. :ara e% "*%"!%o e este "oe.i"iente e
e.e"to a tierra& ebe#os "onsierar e% "aso #*s es.a'orab%e: #a$or 'a%or e%
"oe.i"iente. E'a%!a#os s! 'a%or "onsierano !n "orto"ir"!ito en "!a%-!ier n!o e
%a re& -!e s!e%e ser e% #is#o p!nto.
La tensi)n #*s e%e'aa a .re"!en"ia in!stria% -!e p!ee apare"er sobre !na .ase
sana !rante !n e.e"to a tierra no epene so%a#ente e% "oe.i"iente e e.e"to a
tierra& sino ta#bi5n e %a tensi)n entre .ases en e% #o#ento e% e.e"to. Esta tensi)n
entre .ases se to#a ,enera%#ente i,!a% a %a tensi)n #*s e%e'aa e %a re.
N!#erosas insta%a"iones e tensi)n no#ina% in.erior a 3<< =L .!n"ionan "on s!
ne!tro p!esto a tierra a tra'5s e i#pean"ias e 'a%or e%e'ao o e !na bobina e
e+tin"i)n& o in"%!so "on s! ne!tro ais%ao. Se ebe tener en estos "asos espe"ia%
pre"a!"i)n "on e% "oe.i"iente e e.e"to a tierra.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
13
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
Inepeniente#ente e% "oe.i"iente e e.e"to a tierra& p!een pro!"irse
sobretensiones e 'a%or espe"ia%#ente e%e'ao en %os "asos:
- De.e"tos a tierra en rees "on ne!tro a tierra por bobina e e+tin"i)n& "!ano e%
"ir"!ito est* s!b"o#pensao.
- Ar"os inter#itentes a tierra en rees "on ne!tro ais%ao $ a 'e"es sobre rees "on
ne!tro a tierra por bobinas e e+tin"i)n.
b) ariaciones bruscas de cargas:
En %as "oni"iones nor#a%es e e+p%ota"i)n& %a tensi)n entre .ases no sobrepasa e%
'a%or e %a tensi)n #*s e%e'aa e %a reN pero p!een a%"an0arse te#pora%#ente
'a%ores #*s e%e'aos en "aso e "orte br!s"o e "ar,as a"ti'as $ rea"ti'as
i#portantes. Esos 'a%ores epenen e %a estr!"t!ra e %a re esp!5s e %a p5ria
e "ar,a $ e %as "ara"ter1sti"as e %as .!entes /poten"ia e "orto"ir"!ito en %a
s!besta"i)n& re,!%a"i)n e 'e%o"ia $ e tensi)n en %os a%ternaores& et".2
Ta%es a!#entos e tensi)n p!een ser parti"!%ar#ente i#portantes en "aso e
es"one+i)n e "ar,a en %a e+tre#ia e !na %1nea %ar,a /e.e"to .erranti2. A.e"tan
prin"ipa%#ente a %a apara#enta sit!aa en e% e+tre#o abierto e %a %1nea.
c) !esonancia y ferroresonancia:
Las sobretensiones te#pora%es ebias a esta "a!sa apare"en ,enera%#ente en e%
"ierre e "ir"!itos -!e absorben !na .!erte poten"ia "apa"iti'a /%1neas& "ab%es& %1neas
"on "o#pensa"i)n serie2 $ tienen in!"tan"ias no %inea%es /trans.or#aores&
rea"tan"ias s56nt2& o a "ontin!a"i)n e 'aria"iones br!s"as e "ar,a. Esta sit!a"i)n
se a ,enera%#ente para rees e tensi)n no#ina% %a0or (e 72 89& en %os "asos
si,!ientes:
- L1nea 5bi%#ente "ar,aa& a%i#entaa o ter#inaa por !n trans.or#aor& sieno
e% soporte e os"i%a"iones ar#)ni"as $ e tensiones notab%es& si %a .re"!en"ia
propia e %a re "orresponiente a s!s e%e#entos %inea%es es i,!a% a !no e %os
ar#)ni"os e %a "orriente #a,neti0ante e %os trans.or#aores.
- :!een apare"er os"i%a"iones $ sobretensiones s!bar#)ni"as en %as rees
"o#pensaas por "onensaores serie "on %1neas "erraas sobre trans.or#aores
e poten"ia po"o "ar,aos o rea"tan"ias s7!nt.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
18
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA
- C!ano est5n "one"taos .i%tros e ar#)ni"os en !na re -!e %%e'e e%e#entos
sat!rab%es& p!een pro!"irse os"i%a"iones ebias a %as resonan"ias entre estos
e%e#entos $ %os "onensaores e %os .i%tros.
:ara rees e tensi)n no#ina% e 7asta @2 =L& %as "a!sas prin"ipa%es e resonan"ia $
.erroresonan"ia son:
- Resonan"ia entre i#pean"ias in!"ti'as $ "apa"iti'as /"!ano se !san
"onensaores para #e;orar e% .a"tor e poten"ia2.
- ?erroresonan"ia ebio a% "ierre o apert!ra no si#!%t*nea e %as .ases e !n
trans.or#aor en e% "!a% e% se"!nario tiene !na 5bi% "ar,a "apa"iti'a.
- ?erroresonan"ia -!e apare"e en !n trans.or#aor& en "!$o se"!nario 7a$
"one"taa !na "ar,a in!"ti'a "on n("%eo e 7ierro "o#o p!ee ser !n
trans.or#aor e tensi)n& parti"!%ar#ente en %a #aniobra e "one+i)n.
- ?erroresonan"ia -!e apare"e "!ano est* abierta !na .ase e !n "ir"!ito -!e
a%i#enta !n trans.or#aor& "!$o pri#ario no est* a tierra& en parti"!%ar si se trata
e !n "ir"!ito e "ab%es. La "apa"ia e% pasatapas e% trans.or#aor p!ee
%%e,ar a pro'o"ar .erroresonan"ia en estas "oni"iones.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1@
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
C6=9t2:o 2
SOBRETENSIONES DE MANIOBRA:
MANIOBRA DE
BANCOS DE CONDENSADORES
1 INTRODUCCIN
En !n siste#a e%5"tri"o e poten"ia 7a$ os "o#ponentes .!na#enta%es -!e 7a"en
posib%e %a trans.eren"ia e ener,1a. La poten"ia a"ti'a es %a "o#ponente e ener,1a -!e
representa %a poten"ia (ti% en %a "ar,aN #ientras -!e %a poten"ia rea"ti'a #a,neti0a e% 7ierro en
trans.or#aores $ #*-!inas rotati'as. C!ano e% siste#a est* estabi%i0ao& es e"ir&
traba;ano en "oni"iones e r5,i#en per#anente& %a poten"ia a"ti'a -!e ebe pro!"ir e%
siste#a no ebe e+"eer a %a poten"ia a"ti'a re-!eria por %as "ar,as /"ons!#o e% siste#a2N
aBaieno ae#*s %as posib%es p5rias e poten"ia a"ti'a -!e 7a$a en %as %1neas $ e#*s
"o#ponentes e% siste#a& $a -!e e %o "ontrario e% siste#a 'ariar* s! .re"!en"ia $ e;ar* e
ser estab%e. De i,!a% .or#a& e+iste !na re%a"i)n entre %a poten"ia rea"ti'a $ %as tensiones e%
siste#a. E% e-!i%ibrio e poten"ia rea"ti'a sie#pre apare"e in7erente a% siste#a& pero p!ee
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1D
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA
-!e ten,a %!,ar "on !nas tensiones ina#isib%es si e% e-!i%ibrio no es "orre"to. E% e+"eso e
poten"ia rea"ti'a en !na eter#inaa *rea s!pone tensiones a%tas en esa 0ona& #ientras -!e s!
e.e"to pro'o"a -!e e+istan 'a%ores ba;os e tensi)n.
La poten"ia rea"ti'a se ,enera en %as #*-!inas s1n"ronas sobree+"itaas $
"onensaores& sieno absorbia por %as #*-!inas s1n"ronas s!be+"itaas& rea"tan"ias&
#otores e%5"tri"os e in!""i)n& et". As1& por e;e#p%o& %as %1neas e%5"tri"as "ons!#en poten"ia
rea"ti'a en s! in!"tan"ia& $ ,eneran i"7a poten"ia ebio a s! "apa"ia entre .ases& $ entre
.ase $ tierra /esta poten"ia rea"ti'a ,eneraa p!ee %%e,ar a ser i#portante "!ano %as %1neas
son e !na %on,it! "onsierab%e2.
:or %o tanto tene#os -!e:
La poten"ia rea"ti'a ,eneraa por %a "apa"itan"ia e %as %1neas es apro+i#aa#ente
"onstante /$a -!e %a tensi)n no s!e%e 'ariar e .or#a "onsierab%e a %o %ar,o e !na
%1nea& inepeniente#ente e -!e %a %1nea est5 #!$ "ar,aa o no.
La poten"ia rea"ti'a isipaa en %a in!"tan"ia e %as %1neas 'ar1a "on e% "!arao
e %a "orriente -!e "ir"!%a por %a %1nea.
"igura #.$. Tri*n,!%o e poten"ias.
?i;*nonos en %a .i,!ra 3.2.& s1 %a %1nea no est* #!$ "ar,aa
: O : S O S I
no#ina% no#ina%

Es e"ir "ir"!%a #enos "orriente por %a %1nea& %o -!e a %!,ar a !n e+"eso e rea"ti'a en
%a %1nea& $a -!e 5sta "ons!#e #enos rea"ti'a e %a -!e ,enera.
:or e% "ontrario& si %a %1nea est* #!$ "ar,aa& "ir"!%a #*s "orriente por e%%a $ e%
"ons!#o e rea"ti'a ser* #!"7o #a$or -!e antes& %%e,ano in"%!so a arse e% "aso -!e %a
%1nea "ons!#a #*s rea"ti'a e %a -!e ,enera. En este "aso %a %1nea re-!iere e !n aporte
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1H
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
e+terno e rea"ti'a& %os ,eneraores s1n"ronos aportan %a i.eren"ia& si no son "apa"es e
#antener e% e-!i%ibrio se "one"tan bater1as e "onensaores para a!#entar %a "apa"itan"ia
nat!ra% e% siste#a $ poer 7a"er .rente a% #anteni#iento e %a tensi)n e% siste#a entro e
%os %1#ites ae"!aos& ante sit!a"iones e a%ta e#ana.
Ae#*s& este prob%e#a e %as e%e'aas p5rias e rea"ti'a !rante perioos e "ar,a
e%e'aa& se 'a a,ra'ano "!ano !na %1nea .!erte#ente "ar,aa s!.re !na "ontin,en"ia $ es
es"one"taa e %a re. La "ar,a transportaa por esa %1nea ser* es'iaa a otras %1neas
a%ternati'as& $ e% a!#ento e "ar,a en esas %1neas 7a"e -!e s!s p5rias e rea"ti'a a!#enten
e .or#a i#portante. :!esto -!e e% isparo e !na %1nea o"!rre e .or#a repentina es #!$
i#portante isponer e ispositi'os e "o#pensa"i)n e rea"ti'a para poer "o#pensar
r*pia#ente.
La insta%a"i)n e "onensaores e poten"ia& propor"iona a7orros e "onsiera"i)n a %as
e#presas e ser'i"io p(b%i"o en %a ,enera"i)n& trans#isi)n $ siste#as e istrib!"i)n. Los
bene.i"ios obtenios "on e% !so e estos "onensaores son %os si,!ientes:
Libera "apa"ia e ,enera"i)n.
Libera "apa"ia e% siste#a.
Re!"e p5rias en e% siste#a.
Re,!%a %os ni'e%es e tensi)n.
2 COMPENSACIN ENER1A REACTIVA
2.1 INTRODUCCIN
La %o"a%i0a"i)n e "onensaores en !na re e%5"tri"a "onstit!$e %o -!e se "ono"e "on e%
no#bre e "o#pensa"i)n.
E% ob;eti'o eseao es %a s!presi)n e .a%tas& a%i'io e "ab%es& trans.or#aores...&
in"re#ento e% ni'e% e tensi)n. Esta "o#pensa"i)n 'iene eter#inaa por:
E% #oo e istrib!"i)n e%5"tri"a.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1C
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA
La re%a"i)n e "ar,a.
La in.%!en"ia "ono"ia e %os "onensaores sobre %as "ara"ter1sti"as e %a re.
E% "oste e %a insta%a"i)n.
"igura #.#. Ni'e%es e "o#pensa"i)n e ener,1a rea"ti'a.
Obser'ano %a .i,!ra 3.3. 'e#os -!e %a "o#pensa"i)n e ener,1a rea"ti'a p!ee ser a
ni'e%:
%lobal: I Re A.T. /12
I Re M.T. /22
I Re 9.T. /32
&ector: I Centro e istrib!"i)n /e !na s!besta"i)n pri#aria2 /82
I En .abri"as o ei.i"ios abonaos a ba;a tensi)n. /@2
'ndividual: Esta "o#pensa"i)n es t5"ni"a#ente iea% p!esto -!e pro!"e %a
ener,1a rea"ti'a en e% p!nto one es "ons!#ia $ en "antiaes estri"ta#ente
a;!staas "on.or#e a %a e#ana. Sin e#bar,o& esta so%!"i)n es "ostosa $
,enera%#ente "on!"e a !na sobre"o#pensa"i)n& p!esto -!e no in"%!$e posib%es
"o#bina"iones para in"re#entos e "ar,a& "o#o por e;e#p%o #otores a%i#entaos
a ba;a o a 'a%ores a%tos e #eia tensi)n.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1G
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
Es #*s e"on)#i"o insta%ar ban"os e "onensaores para M.T. $ A.T. para poten"ias
s!periores a %os 1<<< =LAr. Sin e#bar,o& s1 nos .i;a#os en %as rees e %os istintos pa1ses
'e#os -!e no e+iste !na re,%a !ni'ersa%.
La "o#pensa"i)n epene e %a po%1ti"a ener,5ti"a e% pa1s $ e %as "o#paB1as
istrib!ioras. As1 por e;e#p%o& en U.S.A. %a "o#pensa"i)n es esen"ia%#ente en M.T. por
ra0ones po%1ti"as e tari.as& en "ontraste "on A%e#ania& one %a "o#pensa"i)n es en 9.T. & a
"a!sa e %a %),i"a e "o#pensar e+a"ta#ente en e% p!nto e "ons!#o& ?ran"ia insta%a ban"os
.i;os en %as rees e D3 $ G< =L $ ban"os #(%tip%es en s!besta"iones e A.T.EM.T. en rees e
1<& 1@ $ 2< =L. A-!1 en EspaBa no s!e%en insta%arse ban"os e "onensaores por en"i#a e
rees e 8@ =L a!n-!e p!ee 7aber e+"ep"iones.
En M.T. $ 9.T. ebe#os "o#pensar %as insta%a"iones& para obtener !n 'a%or e .a"tor e
poten"ia en e% p!nto e "one+i)n e %a re prin"ipa% no #enor e <.G2.
2.2 T3CNICAS DE COMPENSACIN EN MEDIA TENSIN 4M.T.5
Co#pensa"iones est*nar:
Los ban"os e "onensaores son "one"taos en para%e%o a %a re& $ p!een ser:
I Si#p%es /?i,!ra 3.8.2
Con.i,!ra"i)n !ti%i0aa "!ano %a poten"ia rea"ti'a es ba;a $ %a "ar,a re%ati'a#ente
estab%e.
"igura #.(. 9an"o Si#p%e e "onensaores.
I M(%tip%es /?i,!ra 3.@.2
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
2<
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA
Este tipo e "o#pensa"i)n es "o#(n#ente %%a#aa "o#pensa"i)n es"a%onaa. Este
#oe%o e ban"os es !sao nor#a%#ente en %a in!stria "on !na e#ana e poten"ia
e%e'aa& $ en %os s!#inistraores e poten"ia e %as s!besta"iones pri#arias. :er#ite !na
re,!%a"i)n paso a paso e %a ener,1a rea"ti'a.
"igura #.). 9an"os M(%tip%es e "onensaores.
Co#pensa"iones espe"ia%es:
Este tipo e "o#pensa"i)n no s!e%e ser !ti%i0ao "on #!"7a .re"!en"ia& p!ieno
isponerse e %os os #5toos si,!ientes:
Co#pensaores est*ti"os instant*neos /?i,!ra 3.D.2
C!ano es re-!eria !na "o#pensa"i)n tanto 'ariab%e "o#o "ontin!a /in!strias "on
a%tas "ar,as #!$ 'ariab%es $ re,!%a"i)n en rees E>L2 %a insta%a"i)n "o#bina "onensaores&
in!"tan"ias 'ariab%es $ e%e#entos e%e"tr)ni"os e poten"ia& ta% $ "o#o poe#os apre"iar en
%a .i,!ra 3.D.
"igura #.*. 9an"os e "onensaores est*ti"os instant*neos.
E% siste#a ,enera%#ente est* "o#p!esto por:
I 9an"os .i;os e "onensaores
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
21
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
I Un set e .i%tros e ar#)ni"os -!e absorbe %os ar#)ni"os e %a re $ %os ,eneraos por
%a propia insta%a"i)n /ispositi'os e%e"tr)ni"os e poten"ia2
I Una in!"tan"ia 'ariab%e "one"taa a tra'5s e %os tiristores. Esta in!"tan"ia absorbe
e% e+"eso e ener,1a rea"ti'a ,eneraa por %os "onensaores.
I A%,!nos e estos "onensaores p!een ser #aniobraos por "ir"!itos e "ontro%
9an"os e "onensaores en serie /?i,!ra 3.H.2
En e% "aso e rees ,ranes "on %1neas %ar,as %os ban"os e "onensaores p!een ser
#ontaos en serie en %a %1nea& ta% "o#o 'e#os en %a .i,!ra 3.H.

"igura #.+. 9an"os e "onensaores en serie.
Esta isposi"i)n e% "ir"!ito per#ite !na "o#pensa"i)n per#anente aaptaa a %os
re-!eri#ientos& p!esto -!e %a ener,1a rea"ti'a s!#inistraa epene e %a "orriente e %a
%1nea. Es ne"esario isponer e !n siste#a e "orto"ir"!ito para e'itar %a estr!""i)n e %os
"onensaores "!ano !na "orriente e "orto"ir"!ito "ir"!%e por %a %1nea. Ta%es siste#as
e+isten en e% "ontinente a#eri"ano& one %as istan"ias 7a"en -!e %as %1neas sean %ar,as
/a%"an0ano en a%,!nos "asos %on,it!es s!periores a 1<<< P#2
2.3 DEFINICIN DE SMBOLOS USADOS
En este est!io son "!biertos so%a#ente "ir"!itos tri.*si"os. Las nota"iones son %as
si,!ientes:
?!entes ,eneraoras e poten"ia:
,: Re%a"i)n e tensi)n
'
cc
: Corriente e "orto"ir"!ito e %a re
&
cc
: :oten"ia e "orto"ir"!ito e %a re& e.inia por
S J 3 U I J
U
L
"" ""
2
o

COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
22
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA
L
o
: In!"tan"ia e "orto"ir"!ito e %a re
f: ?re"!en"ia in!stria%

: :!%sa"i)n a %a .re"!en"ia in!stria%


Cone+iones
L: In!"tan"ia e "one+i)n /serie2& "on e% ban"o /"aso ban"o si#p%e2
:: In!"tan"ia e "one+i)n /serie2 e "aa ban"o /"aso e ban"os #(%tip%es2
L: In!"tan"ia e "7o-!e
Car,a
-: Capa"ia e% ban"o
.: :oten"ia e% ban"o& e.inia por
Q J U C J 3 U I
2
"apa


'
capa : Corriente "apa"iti'a -!e "ir"!%a por e% ban"o en r5,i#en esta"ionario
?en)#eno Transitorio
'
e
: Sobreintensia en e% "onensaor /6Inr!s7 "!rrentM2
f
e
: ?re"!en"ia in7erente a %a os"i%a"i)n e
I
e
,
/
: ?a"tor e sobretensi)n en e% %ao e %a a%i#enta"i)n.
U
A
en p.!. es e%
#*+i#o 'a%or e %a tensi)n e pi"o i'iio por
U 2
3
,
0
: ?a"tor e sobretensi)n en e% %ao e %os "onensaores
Interr!ptor
'
n
: Re%a"i)n e "orriente no#ina%
'
encl.max
: M*+i#a "orriente "apa"iti'a -!e p!ee soportar /'a%or e pi"o2
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
23
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
3 MANIOBRAS CON BANCOS DE CONDENSADORES
3.1 FENMENOS EL3CTRICOS EN LA CONE2IN
La "one+i)n e ban"os e "onensaores en para%e%o a %a re pro'o"a %a apari"i)n e
.en)#enos transitorios& "o#o "onse"!en"ia e %a "ar,a e %os "onensaores e% ban"o.
En "!anto a %a "orriente& %a os"i%a"i)n e %a "ar,a pro'o"a !na sobre"orriente e
a#p%it! epeniente e %as "ara"ter1sti"as e %a re $ e% ban"o.
En e% p!nto e "one+i)n& %a #aniobra es e-!i'a%ente en t5r#inos pr*"ti"os a !n
"orto"ir"!ito e "orta !ra"i)n /a%tas .re"!en"ias en re%a"i)n a %a .re"!en"ia e %a re2.
A% #aniobrar %a bater1a e "onensaores apare"e !na ona e "7o-!e propa,*nose
por %as %1neas. Este .en)#eno transitorio epene e %as "ara"ter1sti"as e %a re $ e% tie#po
e "ierre e %os "onta"tos e% interr!ptor.
>a$ os "asos posib%es& !n ban"o si#p%e o !n ban"o i'iio en 'arios "onensaores
%os "!a%es son #aniobraos inepeniente#ente en s! "one+i)n a %a re /ban"o #(%tip%e2.
I 9an"os Si#p%es
S! "ir"!ito e-!i'a%ente "orrespone a %a .i,!ra 3.C.& one
"igura #.1. Cir"!ito e-!i'a%ente e% ban"o e "onensaores si#p%e.
a% ser L Lo& "onsierare#os L espre"iab%e respe"to e Lo para %os "*%"!%os
si,!ientes. Las "!r'as e tensi)n e intensia e %a #aniobra e "one+i)n en e% %ao e %a
a%i#enta"i)n $ en e% e% ban"o son #ostraas en %a .i,!ra 3.G.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
28
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA
"igura #.2. C!r'as e tensi)n e intensia en !n ban"o si#p%e.
La .re"!en"ia e os"i%a"i)n es
. J
1
2 L C
e
o

Las sobretensiones en a#bos %aos e% interr!ptor son i,!a%es


U U
A 9

J 2 p.!.
E% pi"o e "orriente 'iene ao por %a si,!iente e+presi)n
Ie J
U 2
3
C
L
I 2
S
Q
o
"apa
""

S"": :oten"ia e "orto"ir"!ito e %a .!ente en MLA en e% p!nto e "one+i)n


Q: :oten"ia en MLAr e% ban"o e "onensaores
3ota: En e% Ap5ni"e 1.3. 7a$ !n esarro%%o e% "*%"!%o e estas e"!a"iones.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
2@
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
I 9an"o M(%tip%e /.i,!ra 3.1<.2
"igura #.45. 9an"o #(%tip%e e "onensaores.
So%a#ente "onsierare#os e% "aso e "onensaores i5nti"os. Los "*%"!%os son #*s
"o#p%e;os en e% "aso ,enera% e "onensaores istintos [ ]
1

Consierano -!e
Lo: In!"tan"ia e %a .!ente
': In!"tan"ia serie e "aa ban"o
n: N(#ero e ban"os e "onensaores "one"taos
%a "one+i)n e !no e %os ban"os& tenieno n "onensaores $a "ar,aos& ori,ina %a
apari"i)n e os .en)#enos transitorios s!perp!estos. E% pri#ero es #!$ r*pio en
.re"!en"ia& sieno esta
1
2 'C
$ "orrespone a %a es"ar,a e %os "onensaores $a "one"taos en e% ban"o -!e
esta#os "one"tanoN e% se,!no& a !na .re"!en"ia #*s ba;a
1
2 LoC
es esesti#aa en .!n"i)n e %a otra a% ser Lo es #!"7o #*s ,rane -!e '& $ "orrespone
a %a es"ar,a e toos %os ban"os en %a re& i,!a%ano as1 e% poten"ia% e "aa ban"o.
Las "!r'as e tensi)n e intensia -!e obtene#os a partir e %a "one+i)n e% ban"o nR1
en !n siste#a e ban"os #(%tip%es es #ostraa en %a .i,!ra 3.11.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
2D
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA
"igura #.44. C!r'as e tensi)n e intensia en !n ban"o si#p%e.
La sobretensi)n propa,aa en %a re
U
A
is#in!$e "on.or#e a!#enta e% n(#ero e
ban"os en ser'i"io& por otro %ao& %a sobreintensia
I
e es #*s a%ta p!esto -!e e% n(#ero e
"onensaores es #*s a%to.
Ie J
n
n R1
U 2
3
C
I 2
n
n R1
.
.
"apa
e
'

sieno %a .re"!en"ia in7erente e os"i%a"i)n
. J
1
2 C
e
'
La sobretensi)n en e% %ao e %a .!ente& p!nto A en e% "ir"!ito e %a .i,!ra 3.1<. es:
U
A
J
n R 2
n R1
p.!.
$ %a sobretensi)n en e% %ao e %os ban"os& p!ntos 9 en e% "ir"!ito e %a .i,!ra 3.1<. es:
U
9
J
2n
n R1
p.!.
Estas sobretensiones n!n"a e+"eer*n e% 'a%or 2 p.!. e %a tensi)n e %a re $ no
"a!sar*n prob%e#as estano toas %as !niaes "onstr!ias para to%erar este ni'e% e
sobretensi)n. :or e% "ontrario& %as sobreintensiaes re-!ieren e #5toos apropiaos para
e%i#inar e% aBo a %os "onensaores $ a %os interr!ptores.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
2H
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
3.2 FENMENOS EL3CTRICOS EN LA DESCONE2IN
C!ano e% ar"o e !n interr!ptor es e+tin,!io en !n "ero e "orriente& e% ban"o -!e 7a
sio separao per#ane"e "ar,ao en !n pi"o e tensi)n. E% ban"o es es"ar,ao a tra'5s e
!nas resisten"ias e es"ar,a en !n tie#po apro+i#ao e 1 a @ #in!tos.
As!#ieno !n tie#po e ar"o #!$ "orto /#eio "i"%o2& %a tensi)n e re"!pera"i)n
transitoria /TRL2 en %os ter#ina%es e% interr!ptor a%"an0a !n 'a%or #*+i#o e
2U J U U
M a b

. S1 %a re,enera"i)n ie%5"tri"a e% interr!ptor a!#enta #*s r*pio -!e e%


TRL& %a interr!p"i)n e "orriente o"!rre nor#a%#ente. En "aso e !n a!#ento #enos r*pio
-!e e% TRL tiene %!,ar %a r!pt!ra& ta% $ "o#o poe#os apre"iar en %a .i,!ra 3.12.C.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
2C
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA
"igura #.4$. C!r'as e tensi)n e intensia !rante !n re"ebao e %a bater1a e
"onensaores.
>a$ -!e 7a"er !na istin"i)n entre reen"enio& r!pt!ra antes e% "!arto e% "i"%o& e%
"!a% no ori,ina s!bia e tensi)n $ re"ebao& r!pt!ra esp!5s e% "!arto e% "i"%o. En este
"aso .i;*nonos en %a .i,!ra 3.12.D. e% .en)#eno es si#i%ar a% -!e o"!rr1a !rante %a "one+i)n&
pero a#p%i.i"ao por e% 7e"7o e -!e %a ener,i0a"i)n p!ee o"!rrir ba;o !na tensi)n i,!a% a%
ob%e e %a e "ierre.
En %a pr*"ti"a& estas tensiones no a!#entan tan r*pia#ente ni tan re,!%ar#ente en "aa
re"ebao& $a -!e estos no sie#pre apare"en "!ano %a i.eren"ia e tensi)n es #*+i#a. Sin
e#bar,o& s!"esi'os re"ebaos p!een pro'o"ar a%tas sobretensiones pe%i,rosas para %a re $
para %os "onensaores.
3.3 NECESIDAD DE LAS INDUCTANCIAS DE C6O7UE
Las sobreintensiaes son propor"iona%es a %a i.eren"ia e tensi)n entre %a re $ e%
ban"o antes e %a ener,i0a"i)n. :or "onsi,!iente& %as a#p%it!es e %as sobreintensiaes
a%"an0an 'a%ores #*s a%tos !rante %as #aniobras e "one+i)n $ por %o tanto s!ponen !n
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
2G
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
#a$or ries,o para e% e-!ipa#iento e% siste#a. Es e s!#a i#portan"ia !sar interr!ptores "on
!na r*pia re,enera"i)n ie%5"tri"a "on e% .in e e'itar %os re"ebaos.
Las sobreintensiaes !rante %a "one+i)n 'ar1an "onsierab%e#ente e a"!ero a %a
"on.i,!ra"i)n e %a re.
En e% "aso e ban"o si#p%e& e% pi"o e %a "orriente transitoria epene e %a poten"ia e
"orto"ir"!ito en e% p!nto e "one+i)n. La .i,!ra 3.12. #!estra %a re%a"i)n
I
I
e
"apa
"o#o
.!n"i)n e
S
""
$ %a poten"ia e% ban"o Q.
"igura #.4#. IeEI"apa "o#o .!n"i)n e S"" $ %a poten"ia e% ban"o Q.
En %as insta%a"iones e+istentes %a sobreintensia n!n"a es s!perior a 1<< 'e"es %a
"orriente -!e "ir"!%a por e% ban"o en "oni"iones nor#a%es /
I
"apa 2. La #eia s!e%e estar
a%reeor e 1< a 3< 'e"es I"apa& sieno %a .re"!en"ia re%a"ionaa a% .en)#eno transitorio e
3<< a 1<<< >0.
. J
1
2 L C 2 2
I
I
e
o
e
"apa

_
,

En e% "aso e #(%tip%es ban"os %a "orriente transitoria es #!"7o #*s a%ta& ebio a -!e
%a in!"tan"ia e "aa ban"o es #!$ 5bi% en re%a"i)n a %a in!"tan"ia .!ente. Sin !na
parti"!%ar %i#ita"i)n /in!"tan"ia e "7o-!e2 %as "orrientes p!een ser e% oren e 3< a @<
'e"es %os 'a%ores e% "aso anterior. Estos 'a%ores e "orriente son por %o ,enera% #*s a%tos -!e
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
3<
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA
%os -!e p!een to%erar %os interr!ptores. De esta .or#a es ne"esario e#p%ear !nas in!"tan"ias
-!e %i#iten estas "orrientes& ta%es in!"tan"ias son "ono"ias "on e% no#bre e in!"tan"ias
e "7o-!e.
- PROBLEMAS CONCERNIENTES A LOS BANCOS DE
CONDENSADORES8 SOLUCIONES
-.1 FATI1A EL3CTRICA
Los interr!ptores !rante %as opera"iones e #aniobra e %os ban"os tienen -!e soportar
!nos 'a%ores a%tos e "orriente $ sobretensiones& s1 e% interr!ptor 7a sio iseBao para
traba;ar a 'a%ores no#ina%es 7abr* -!e to#ar %as ebias pre"a!"iones.
En %os "onensaores "onsierare#os -!e %as sobretensiones e 2 UM -!e apare"en en
s!s ter#ina%es o"!rren 1<<< 'e"es a% aBo. La sobreintensia n!n"a a%"an0a 1<< 'e"es e%
'a%or e %a "orriente no#ina% e% ban"o. Ta% "orriente e irr!p"i)n p!ee to%erarse 1<<< 'e"es
a% aBo. S1 e% 'a%or e %a sobreintensia es in.erior a 3< 'e"es
I
"apa & en este "aso pore#os
soportar%as an!a%#ente 1<<<<< 'e"es.
:ara e% "aso e "orrientes #*s e%e'aas ebe#os isponer e in!"tan"ias %i#itaoras
e "orriente /in!"tan"ias e "7o-!e2& %as "!a%es son "one"taas en serie "on %os ban"os e
"onensaores.
-.2 DISE9O DE BANCOS DE CONDENSADORES
I 9an"os Si#p%es /?i,!ra 3.18.2
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
31
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
"igura #.4(. 9an"os Si#p%es.
La e-!ipa"i)n es e .*"i% iseBo ebio a -!e:
I La poten"ia e "orto"ir"!ito e %a re
S
""
no ori,ina "orrientes e irr!p"i)n
s!periores a 1<<
I
"apa .
I E% n(#ero e opera"iones es pe-!eBo p!esto -!e no 7a$ re,!%a"i)n e ener,1a
rea"ti'a.
:or %o tanto no 7a$ ne"esia e in!"tan"ias e "7o-!e. E% ban"o e "onensaores es
"one"tao ire"ta#ente a %a re a tra'5s e s! ispositi'o e prote""i)n es"o,io en .!n"i)n
e %a tensi)n& "orriente e "orto"ir"!ito $ "ara"ter1sti"as t5r#i"as e "orriente / "orriente
"apa"iti'a R3<F2.
I 9an"os M(%tip%es /?i,!ra 3.1@.2
"igura #.4). 9an"os M(%tip%es.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
32
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA
Las in!"tan"ias e "aa ban"o tienen !n 'a%or #!$ ba;o& por %o -!e %a .or#a"i)n e
"orriente ebe ser %i#itaa por in!"tan"ias e "7o-!e en serie "on e% ban"o& "on %a .ina%ia
e:
I E'itar -!e %a "orriente sobrepase %as 1<<
I
"apa a#isib%es en %os "onensaores.
I E'itar e% e+"eso e "orrientes "apa"iti'as en %as #aniobras e% interr!ptor.
-.3 RELACIN T3RMICA DEL INTERRUPTOR
E% interr!ptor estar* so#etio a !n "a%enta#iento "o#o "onse"!en"ia e s! "orriente
no#ina%. C!ano rea%i0a#os !na #aniobra %a "orriente rea% e% ban"o e "onensaores ebe
ser tenia en "!enta& $a -!e p!ee ser #*s a%ta -!e %a "orriente asi,naa /no#ina%2. Esta
sobre"ar,a ,enera%#ente es ebia a %os ar#)ni"os e "orriente "on .re"!en"ias #*s a%tas -!e
%a .re"!en"ia in!stria%.
Los "onensaores e poten"ia p!een to%erar 1.3 'e"es e% 'a%or e %a "orriente
asi,naa. Co#o "onse"!en"ia e% #*+i#o 'a%or e "orriente "apa"iti'a asi,nao a @< >0 para
too e% e-!ipo ser* <.H
I
n
& one
I
n
es %a re%a"i)n e "orriente no#ina% asi,naa a %a bater1a
e "onensaores.
/ CLCULOS DE LAS SOBREINTENSIDADES : DE LAS
INDUCTANCIAS DE C6O7UE
:ara este apartao !sa#os %a si#bo%o,1a e#p%eaa en /3.8.2.3.2. As!#ieno -!e e%
interr!ptor 7a sio se%e""ionao e a"!ero a !nos 'a%ores no#ina%es e tensi)n $ "orriente /
I I
"apa n
07 .
2& poten"ia e "orto"ir"!ito& et"...
/.1 BANCO SIMPLE
6 7otencia:
Q J U C J 3 U I
2
"apa

COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.


33
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
6 &obreintensidad:
I J
1
L C
I 2 I 2
S
Q
e
o
"apa "apa
""
1


L
o
: In!"tan"ia .!ente
&
cc
: :oten"ia e "orto"ir"!ito e %a re
I "recuencia 8scilacin:
. J
1
2 L C
e
o


En ,enera% no es ne"esario %a !ti%i0a"i)n e in!"tan"ias e "7o-!e e+"epto en e% "aso
e -!e
S
""
sea a%ta $ Q ba;a.
La "orriente e pi"o ebe %i#itarse a /
I I
e "apa
>
2
C*%"!%os e %as in!"tan"ias e "7o-!e.
1
er
"aso
I I
e "apa
>
En este "aso to#are#os !n 'a%or e in!"tan"ia a partir e %a si,!iente e+presi)n:
L

_
,

U
Q S
2
""

200 10
6
L: >
U: =L
Q: MLAr
S
""
: MLA
2S "aso
I I
e en"%.#a+
>
En este "aso to#are#os !n 'a%or e in!"tan"ia a partir e %a si,!iente e+presi)n:
( )
L

_
,

10
6
2

2Q
3 I
U
S
en"%.#a+
2
""
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
38
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA
L: >
Q: MLAr
I
en"%.#a+
: =A
U: =L
3
er
"aso
Co#binar e% 1S $ e% 2S $ to#ar e% 'a%or #*s a%to e L.
/.2 BANCO M;LTIPLE
6 n: N(#eros e ban"os $a "one"taos "!ano se 'a a "one"tar e% nR1
I 7otencia banco:
Q J U C J 3 U I
2
"apa

6 &obreintensidad: I J
2
3
U
n
n R1
C
I 2
n
n R1
.
.
e "apa
e
'

:: In!"tan"ia e "one+i)n& !na b!ena apro+i#a"i)n es <.@ >E# para "ab%es e
#eia tensi)n
I "recuencia 8scilacin:
. J
1
2 C
e
'
Las in!"tan"ias e "one+i)n entre %os ban"os son por %o ,enera% #!$ ba;as& !nos po"os
>& por %o -!e es ne"esario !ti%i0ar in!"tan"ias e "7o-!e& ta% $ "o#o se apre"ia en %a .i,!ra
3.1D.
"igura #.4*. In!"tan"ias e "7o-!e en ban"os #(%tip%es.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
3@
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
1
er
"aso
I I
e "apa
>
En este "aso to#are#os !n 'a%or e in!"tan"ia a partir e %a si,!iente e+presi)n:
L

_
,

n
n R1
U
Q
2
2
6
2 10

2S "aso
I I
e en"%.#a+
>
En este "aso to#are#os !n 'a%or e in!"tan"ia a partir e %a si,!iente e+presi)n:
( )
L

_
,

n
n R1
Q
I
en"%.#a+
2
6
2
2 10
3
n: N!#ero a ban"os "one"taos
L: >
Q: MLAr
I
en"%.#a+
: =A
U: =L
3
er
"aso
Co#binar e% 1S $ e% 2S $ to#ar e% 'a%or #*s a%to e L.
/.3 INDUCTANCIAS DE C6O7UE
Las in!"tan"ias e "7o-!e eben ser aaptaas en .!n"i)n e %a o.erta e% .abri"ante $
e "onsiera"iones e"on)#i"as. La insta%a"i)n p!ee ser e+terna o interna a% ban"o e
"onensaores. S! "orriente no#ina% es e 1.3 a 1.@
I
n
& one
I
n
es %a "orriente no#ina%
e% ban"o e "onensaores. La resisten"ia t5r#i"a a sobreintensiaes transitorias es e 3< a
@< In. La resisten"ia e%e"troin*#i"a es %a "orriente e "orto"ir"!ito
I
""
en e% p!nto e
"one+i)n. Son in!"tan"ias "on n("%eo #a,n5ti"o. Los 'a%ores e in!"tan"ia !ti%i0aos "on
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
3D
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA
#*s .re"!en"ia son @<& 1<< $ 1@< >. :or e;e#p%o ser1a "on'eniente !sar !na in!"tan"ia e
@< > para 2<< A "on 3 ban"os e 8.C MLAr a 2< =L e tensi)n.
< BIBLIO1RAFA
1. IEC estanar @D& 1GCH Apeni"e 99
2. Contro% e-!ipe#ent .or M.T. "apa"itor ban=s. EECT 182 /!pate 1GG22
3. UNE 2<IC2@IG3
8. 9ater1as e "onensaores en eri'a"i)n. T!1a Ap%i"a"i)n /ASINEL2
@. Lenta;as e"on)#i"as $ ap%i"a"i)n e "onensaores en siste#as e%5"tri"os. /9o%et1n
H1<11IS: ELEPTRO2
D. L!is. A. Sie,ert. C.& UA%ta tensi)n $ Siste#as e Trans#isi)n.V
H. L Wornaas Interna"iona%es e Ais%a#iento E%5"tri"o
C. A%%an TreenAoo& UE%e"tri"a% Transient in :oAer S$ste#s.V
G. ?ran"is"o Crespo& USobretensiones en %as rees e a%ta tensi)n.V
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
3H
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
= AP3NDICE 8 CLCULO DE LA SOBREINTENSIDAD EN UN
BANCO SIMPLE
En %a .i,!ra 3.28. tene#os e% "ir"!ito e-!i'a%ente a %a "one+i)n e !n ban"o e
"onensaores en %a re.
"igura #.#2. Cir"!ito e-!i'a%ente.
La e"!a"i)n e tensi)n -!e ,obierna a este "ir"!ito ap%i"ano %a trans.or#aa e
Lap%a"e es %a si,!iente&
e J L s i R
1
C s
i L s R
1
C s
i

_
,


espe;ano %a intensia "o#o 'ariab%e inepeniente tenre#os %a si,!iente e+presi)n&
i J
C
LC s
LC
E J
C s
LCs
E
s
2
2
+

_
,


/
+

/

_
,

1 1
one
E
s
es %a trans.or#aa e Lap%a"e para e% es"a%)n e a#p%it! E "orresponiente
a %a .!ente e tensi)n e %a .i,!ra 3.3G.
Las ra1"es e% siste#a se en"!entran en:
s
LC
2

1
&

_
,

_
,

+ i/s2 J
C E
LC s R ;
1
LC
s I ;
1
LC
=
s R ;
1
LC
=
s I ;
1
LC
1 2
%os "oe.i"ientes
=
; p!een obtenerse a partir e %a si,!iente e+presi)n:
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
3C
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA
( ) ( )
= s I s
:/s2
Q/s2
s I s i/s2
; ;
sJs
;
;
sJs
;

( ) ( )

_
,

_
,

'

=
E
L
I;
LC
;
LC
E
L 2
1
LC
; J
LC
L
E
2
; J
C
L
E
2
;
=
E
L
;
LC
;
LC
E
L 2
1
LC
; J
C
L
E
2
;
1
2
S!stit!$eno %os "oe.i"ientes
=
; en %a e+presi)n e i/s2 tene#os -!e&
( ) ( ) i/s2 J
C
L
E
2
s R
;
LC
;
s I
;
LC
I; +

'

1 1

ap%i"ano %a antitrans.or#aa a esta e+presi)n obtene#os %a intensia en .!n"i)n e%
tie#po
( ) ( ) i/t2 J
C
L
E
2
e ; e I;
I;
LC
t
;
LC
t
+

'


s1 s!stit!i#os %a .!n"iones e+ponen"ia%es por s!s "orresponientes .!n"iones
tri,ono#5tri"as obtene#os %a si,!iente e+presi)n para i/t2:
i/t2
C
L
E
2
;"os
t
LC
sen
t
LC
;"os
t
LC
sen
t
LC
i/t2
C
L
E
2
sen
t
LC
C
L
E sen
t
LC
+ +

'

'

2
Le#os -!e %a intensia i/t2 tiene !na p!%sa"i)n

1
LC
& esto i#p%i"a -!e s!
.re"!en"ia e os"i%a"i)n es
.
LC
e

1
2
& $ tenieno en "!enta -!e:
L J
U
S
$ C J
Q
U
2
o "" o
2

one
S
""
es %a poten"ia e "orto"ir"!ito e %a re& Q %a poten"ia rea"ti'a e %a bater1a& $
U %a tensi)n e %a re& obtene#os:
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
3G
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
.
2
S
Q
.
S
Q
e
o ""
o
""

es e"ir& %a .re"!en"ia propia e os"i%a"i)n res!%ta


S
Q
""
'e"es #a$or -!e %a .re"!en"ia
e ser'i"io. :or %o tanto&
i
U
3
C
L
.
.
I
S
Q
I
#
e
#
""
#

2
sieno
I UC
# o

2
3

e% 'a%or e "resta e %a "orriente no#ina% e %a bater1a e "onensaores& es e"ir
I I
# "apa
2
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
81
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
C6=9t2:o 3
E0ECTOS DE LA CA'DA DE RA-OS SOBRE
L'NEAS A1REAS DE ALTA TENSI%N
1 INTRODUCCIN
La tierra $ %a e'e+tros)era /0ona "on!"tora e %a at#)s.era& e @< a 1<< =# e espesor2
"onstit!$en !n ,ran "onensaor es.5ri"o nat!ra%& -!e se "ar,a por ioni0a"i)n pro!"ieno !n
"a#po e%5"tri"o e 'arios "ientos e 'o%tios por #etro e espesor. En este aire "o#ien0a !na
pe-!eBa "orriente e "on!""i)n aso"iaa a% "a#po e%5"tri"o& e apro+i#aa#ente 1@<< A
para toa %a tierra. E% e-!i%ibrio e%5"tri"o se #antiene a tra'5s e es"ar,as en eter#inaos
p!ntos& %a %%!'ia $ "a1as e ra$os.
La .or#a"i)n e n!bes e tor#enta en #asas e.e"ti'as e a,!a en .or#a ,aseosa& 'a
a"o#paBaa e .en)#enos e%e"trost*ti"os& en %os "!a%es se separan %as "ar,as e istinta
po%aria. Las %i,eras& part1"!%as "on "ar,a positi'a& s!ben #eiante "orrientes e aire
as"enenteN #ientras -!e %as pesaas& part1"!%as "ar,aas ne,ati'a#ente& "aen por s! propio
peso. :!ee 7aber ta#bi5n ,r!pos e "ar,as positi'as en %a parte in.erior e %as n!bes en %as
-!e 7a$ %%!'ia #!$ intensa. Listo ese !na es"a%a #a"ros")pi"a& e+iste !n ipo%o.
C!ano e% ,raiente %1#ite e %a tensi)n e r!pt!ra se a%"an0a& tiene %!,ar !na es"ar,a
en %a n!be& entre n!bes& o entre %a n!be $ tierra. E% (%ti#o "aso re"ibe e% no#bre e ra0o.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
82 COORDINACIN DE AISLAMIENTO
E% "a#po e%e"trost*ti"o entre !na n!be $ tierra p!ee to#ar 'a%ores e 7asta X1@ o X2<
=LE# en terreno p%ano. Sin e#bar,o& %a presen"ia e obst*"!%os %o"a%es in"re#enta $ e.or#a
e% "a#po e%5"tri"o "on !n .a"tor -!e nor#a%#ente os"i%a e 1< a 1<<& a!n-!e se p!een
a%"an0ar .a"tores e 1<<<& epenieno e %a .or#a e %as irre,!%ariaes. E% !#bra% e
ioni0a"i)n e% aire /apro+i#aa#ente 3< =LE"#2 se a%"an0a& tenieno %!,ar !na es"ar,a
ebio a% e.e"to "orona.
Un ra$o entre !na n!be $ tierra "o#prene os .ases& apare"ieno pri#ero !na
prees"ar,a& -!e pro'o"a %a apari"i)n e% ra$o propia#ente i"7o. E+isten os "riterios para
"ara"teri0ar %os ra$os: s! ire""i)n $ s! po%aria. En %os ra$os es"enentes& %a prees"ar,a
se pro!"e e %a n!be 7a"ia tierra /prin"ipa%#ente en terrenos re%ati'a#ente p%anos2& #ientras
-!e en %os as"enentes %a ire""i)n e %a prees"ar,a es e tierra a %a n!be /terrenos
#ontaBosos2. En %os ra$os ne,ati'os %a "ar,a ne,ati'a e %a n!be se es"ar,a /G< F e %os
ra$os2& #ientras -!e en %os positi'os %o -!e se es"ar,a es %a parte positi'a e %a n!be %o -!e
se es"ar,a.
La "a1a e ra$os en %1neas e%5"tri"as a5reas es !na e %as prin"ipa%es "a!sas e
in"ien"ias e sobretensiones en i"7as %1neas. Estas sobretensiones son e "orta !ra"i)n&
pero e ,ran a#p%it!.
2 SOBRETENSIONES ATMOSF3RICAS
2.1 LA NUBE DE TORMENTA
A +ontin6a+i"n nos a&o0are%os en 'a teor96 e Si8=son: se trata (e 6na teor;a (e
a%&'ia a+e&ta+i"n &r<+ti+a: )6n(a%enta(a en e$&eri%entos ''e1a(os a +abo en 'aboratorios.
C!ano se esinte,ran %as ,otas e %%!'ia por %a a""i)n e !na .!erte "orriente e aire&
%as part1"!%as arran"aas son "ar,as positi'as& #ientras -!e e% resto e %a ,ota presenta
"ar*"ter ne,ati'o& #a$or #asa& $ por tanto #enor #o'i%ia.
En %a nat!ra%e0a s!"ee esto "!ano %a "orriente e aire a%"an0a %a 'e%o"ia s!.i"iente
para esinte,rar %as ,otas e %%!'ia. La "orriente e aire transporta enton"es a %os iones
positi'os 7a"ia %a parte s!perior e %a n!be& one se "o#binan "on %as part1"!%as e a,!a.
La .i,!ra D.2. #!estra %a istrib!"i)n e "ar,as en %a n!be se,(n Si#pson& %a "!a% 7a
poio ser "onstataa en %a pr*"ti"a "on a$!a e ,%obos sona. Es interesante apre"iar -!e
#ientras %a parte in.erior e %a n!be enota !na te#perat!ra pro#eio e R 8SC& %a parte
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
83
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
s!perior a%"an0a 'a%ores e 7asta I32SC. Estos ,raientes t5r#i"os ese#peBan !n pape% #!$
i#portante a% .or#arse %a es"ar,a $a -!e& e a"!ero "on %a %e$ e :as"7en& .a'ore"en %a
es"ar,a "on orienta"i)n terrestre.
"igura *.$. N!be se,(n Si#pson "on a%t!ras e isoter#as !s!a%es.
La teor1a e Si#pson tiene ,ran 'enta;a a s! .a'or& $a -!e p!ee ser si#!%aa en %os
%aboratorios: ,otas e apro+i#aa#ente @ ## e i*#etro se esinte,ran "!ano e% 'iento
a%"an0a 'e%o"iaes s!periores a %os C #Es& obteni5nose !na istrib!"i)n e "ar,as pare"ia a
%a estab%e"ia por Si#pson. En %a 0ona one no se a%"an"e esa 'e%o"ia "r1ti"a no se por*
.or#ar& por "onsi,!iente& %a istrib!"i)n espa"ia% e %as "ar,as seBa%aas arriba& i.i"!%t*nose
as1 %a pre"ipita"i)n.
Se,(n Si#pson& %as pri#eras ,otas e %%!'ia e !na tor#enta enotan "o#porta#iento
e%e"tropositi'o& se,(n se p!ee 'eri.i"ar .*"i%#ente en %os p%!'i)#etros. Estas pro"een&
"as!a%#ente e% .o"o e tor#enta seBa%ao en %a .i,!ra D.2. Las ,otas si,!ientes enotan $a
!n "ar*"ter e%e"trone,ati'o $ s)%o en estaos a'an0aos e %a tor#enta es "!ano '!e%'en a
obser'arse ,otas e%e"tropositi'as. Se s!pone -!e estas pro'ienen e %os estratos s!periores e
%a n!be.
2.2 EL 1RADIENTE EL3CTRICO
E% 'a%or pro#eio e% ,raiente e%5"tri"o& en %a pro+i#ia e %a Tierra& os"i%a
a%reeor e %os @ LE#& a!#entano 'erti,inosa#ente en %a pro+i#ia e %as %1neas e
poten"ia a 'a%ores s!periores a %os @ =LE# $& ba;o .o"os e tor#enta /1@ $ #*s =LE"#2.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
88 COORDINACIN DE AISLAMIENTO
9eaviside 6
:ennelly
/ppleton
4$5 ;m
$)5 ;m
E
"igura *.#. Orienta"i)n e% ,raiente e%5"tri"o terrestre.
Sobre %a ire""i)n e% ,raiente e%5"tri"o& %a Tierra a"t(a "o#o e% e%e"troo ne,ati'o
e !n ,ran "a#po e%5"tri"o "!$o e%e"troo positi'o es !na "apa "on"5ntri"a sit!aa a !nos
12< P# e istan"ia /"apa e >ea'isie I Penne%%$2. A !nos 2@< P# e istan"ia se
en"!entra otra "apa& #*s .!erte#ente ioni0aa "on po%aria positi'a -!e %a anterior /"apa e
App%eton2. A#bas "apas %e "on.ieren a% ,raiente e%5"tri"o !na ire""i)n terrestre /.i,!ra
D.3.2.
Si se #ie e% ,raiente e%5"tri"o en %a s!per.i"ie e %a Tierra se obser'a -!e 5ste
"a#bia e ire""i)n a% apro+i#arse !na n!be e tor#enta& para 'o%'er a s! po%aria o
ire""i)n ori,ina% eba;o e% .o"o e tor#enta& $a -!e este enota !na .!erte po%aria
positi'a. Este "o#porta#iento 7a sio 'eri.i"ao por 'arios a!tores "on %a a$!a e !n
os"i%os"opio e ra$os "at)i"os.
En %a n!be e tor#enta& e% ,raiente e%5"tri"o a%"an0a 'a%ores e 1 =LE"# en e% seno
e %a n!be& a%"an0ano %os @ =LE"# en %os instantes pre'ios a %a es"ar,a at#os.5ri"a. L!e,o
se re"!pera& pri#ero r*pia $ esp!5s %enta#ente& en %a #is#a .or#a -!e se restab%e"e %a
"ar,a e%5"tri"a en %a n!be& "!$a "on"entra"i)n& tanto positi'a "o#o ne,ati'a& enota !na
a%t!ra pro#eio e 2.@ a 8 =#.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
8@
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
2.3 LA TORMENTA EL3CTRICA
Toas %as teor1as pare"en "oin"iir en -!e %a es"ar,a at#os.5ri"a pro"ee e %a
"on"entra"i)n e "ar,as ne,ati'as& "!ano %a parte s!perior e %a n!be %%e,a a %a %1nea
isoter#a "orresponiente a %os I3<SC& a"!sano %a parte in.erior e %a #is#a te#perat!ras por
en"i#a e %os <SC /apro+i#aa#ente R 8SC2. Esta a.ir#a"i)n se 'e 'eri.i"aa en %a pr*"ti"a
por !n sen"i%%o pero re%e'ante 7e"7o: %as pri#eras es"ar,as e%5"tri"as 7a"ia %a Tierra enotan
"o#porta#iento e%e"trone,ati'o.
En estas "ir"!nstan"ias se p!ee res!#ir a% "i"%o e !na tor#enta e%5"tri"a e %a
si,!iente #anera:
1. D!rante e% "re"i#iento e %a n!be se obser'a %a presen"ia e .!ertes 'ientos
as"enentes. Esto s!"ee e 1< a 1@ #in!tos antes e %a .or#a"i)n e %as pri#eras
,otas e a,!a.
2. Una 'e0 "onstit!ia %a n!be se obser'an 'ientos es"enentes& en espe"ia% en s!
parte in.erior& as1 "o#o es"ar,as at#os.5ri"as $ pre"ipita"i)n. Esta .ase inter#eia
!ra e 1@ a 3< #in!tos.
3. D!rante e% es#orona#iento e %a n!be& "on !n tie#po e !ra"i)n apro+i#ao e
3< #in!tos& se obser'an %e'es 'ientos es"enentes a tra'5s e too e% 'o%!#en
o"!pao por %a n!be& a% i,!a% -!e !na %i,era aten!a"i)n e %as es"ar,as
at#os.5ri"as $ e %a pre"ipita"i)n.
E% tie#po e !ra"i)n e !na n!be e tor#enta es& por "onsi,!iente& e
apro+i#aa#ente !na 7ora& p!i5nose e+tener te#pora%#ente a% .or#arse n!e'os .o"os e
tor#enta. M*s ae%ante tratare#os %as i.erentes teor1as re%a"ionaas "on %a separa"i)n e
"ar,as en %a n!be $ "on e% propio .en)#eno e %a es"ar,a at#os.5ri"a.
2.- LA DESCAR1A DENOMINADA RA:O
E% p!nto e partia es !na n!be e tor#enta "!$as "ar,as e%5"tri"as se en"!entran
istrib!ias& pero no en .or#a 7o#o,5nea& e a"!ero "on %o e+p!esto anterior#ente /.i,!ra
D.8.2
Entre %as "on"entra"iones e "ar,as esi,!a%es e %a n!be& prin"ipa%#ente en %as e %a
0ona in.erior& "o#ien0an a o"!rrir pe-!eBas es"ar,as e%5"tri"as "!ano e% ,raiente e%5"tri"o
a%"an0a 'a%ores s!periores a @ =LE"#. As1& $ "o#o "onse"!en"ia e %a ioni0a"i)n por "7o-!e&
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
8D COORDINACIN DE AISLAMIENTO
se 'a .or#ano !na ,ran "antia e "ar,as e%5"tri"as& %as "!a%es is#in!$en apre"iab%e#ente
%a ri,ie0 ie%5"tri"a e %a 0ona a.e"taa.
"igura *.(. N!be e tor#enta "on
istrib!"i)n irre,!%ar e
%as "ar,as e%5"tri"as.
"igura *.). Cre"i#iento tort!oso e %a
es"ar,a pi%oto.
Estas "ar,as "o#ien0an enton"es a "re"er en .or#a e a'a%an"7a& .or#ano !na
espe"ie e "ono %%a#ao es"ar,a pi%oto /Upi%ot strea#erV2& e% "!a%& por %a a""i)n e %as ,otas
e a,!a $ "orriente e aire& "re"e en a#bas ire""iones /.i,!ra D.@.2. La intensia e
"orriente -!e a"o#paBa a %a es"ar,a pi%oto es tan %e'e /s)%o a%,!nos a#perios2 -!e no p!ee
ser re,istraa por !na "*#ara .oto,r*.i"a. La 'e%o"ia e propa,a"i)n e esta es"ar,a& no
obstante& si es "onsierab%e /1E2< e %a 'e%o"ia e %a %!0 1@&<<< P#Ese,2. En s! a'an"e& %a
es"ar,a pi%oto se 'e a"o#paBaa e es"ar,as es"a%onaas /Usteppe %eaerV2& %as "!a%es se
propa,an a !na 'e%o"ia s!perior a %a e %a es"ar,a pi%oto /1ED e %a 'e%o"ia e %a %!0&
@<&<<< P#Ese,2& "on !n re"orrio o e+isten"ia pro#eio e s)%o @< #. La tort!osa tra$e"toria
e i"7as es"ar,as %e "on.iere a% ra$o s! aspe"to "ara"ter1sti"o.
Una 'e0 -!e %a es"ar,a pi%oto %%e,a a %a Tierra& -!ea tra0ao en e% espa"io n!be I
tierra !n "ana% p%as#*ti"o& one e% aire 7a sio .!erte#ente ioni0ao $ por e% "!a% pasar*n %as
s!"esi'as es"ar,as /Uret!rn strea#erV& Uart %eaerV& et".2. En e% bre'e tie#po -!e 5stas
!ran se pro!"e !n s(bito "a%enta#iento e% aire& $ se s!pone -!e e% tr!eno se ebe a %a
br!s"a i%ata"i)n -!e este "a%enta#iento trae "onsi,o. A% #is#o tie#po se pro!"en
.en)#enos e %!#inis"en"ia /re%*#pa,os2& "o#o %os -!e se obser'an en e% seno e %os ,ases
enrare"ios& atrib!ios a %a e+p%osi)n e !n "o#p!esto #!$ inestab%e /%a #ateria "era(ni"a o
.!%#inante2 e %os e%e#entos e %a at#)s.era.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
8H
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
C!ano e% estr5pito e% tr!eno es per"eptib%e& se p!ee "a%"!%ar .*"i%#ente %a istan"ia
a -!e o"!rri) %a es"ar,a: o#itieno %a 'e%o"ia e% sonio /332 #Ese,2& en "o#para"i)n "on
%a e %a %!0& se obtiene %a re%a"i)n e 1 P# por "aa 3 se,!nos e retraso& entre %a per"ep"i)n
e% .en)#eno )pti"o $ %a e% a"(sti"o& #*s sensib%e e no"7e -!e e 1a.
Asi#is#o& "!ano %a es"ar,a en .or#a e "ana% /Upi%ot strea#erV2 se 'a a"er"ano a
%a Tierra& a!#enta "onsierab%e#ente e% ,raiente e%5"tri"o& .a'ore"ieno %a .or#a"i)n e !n
"ana% e re"ep"i)n. Este& partieno e %a s!per.i"ie e %a Tierra& "re"e en sentio op!esto.
C!ano a#bos se en"!entran "o#ien0a a .%!ir o "ir"!%ar %a intensia e "orriente e
es"ar,a. Este .en)#eno se trata eta%%aa#ente #*s ae%ante& en %a Teor1a e S"7on%an.
Este ='ti%o (eta''e se 5a &o(i(o 1eri)i+ar en 'a &r<+ti+a +on +<%aras 6'trarr<&i(as:
entre e''as 'a +<%ara (e /o0s. En 'as &'a+as se &6e(e obser1ar 6na so'6+i"n (e +ontin6i(a(
(e' +ana' &'as%<ti+o en inter1a'os (e 2 a > s. Se +ree ?6e esto obe(e+e a ioni@a+iones &or
+5o?6e: 'as +6a'es 1an &re&aran(o 'a &r"$i%a (es+arAa: %ientras ?6e 'as ra%i)i+a+iones
BCste&&e( 'ea(erDE se atrib60en a 'a a++i"n (e' 1iento. Estas no sie%&re ''eAan a' e'e+tro(o
o&6esto: 0a ?6e 'a inter%iten+ia en )or%a (e +ana' 'es ?6ita to(a 'a enerA;a. Los ra0os
A'ob6'ares &6e(en ser e' res6'ta(o (e estas (es+arAas in+on+'6sas. Este ='ti%o )en"%eno se
obser1a +on in6sita(a )re+6en+ia en 'as @onas a6rea'es.
:reparao $a e% "a#ino o "ana% e %a es"ar,a se pro!"e %a es"ar,a prin"ipa%: ,ran
"antia e "ar,as e%5"tri"as ne,ati'as abanonan %a n!be. In#eiata#ente $ "on e% .in e
ne!tra%i0ar %a "ar,a e%5"tri"a en 5sta& !na ,ran "antia e "ar,as positi'as abanona %a Tierra
/Uret!rn strea#erV2. En %a #a$or1a e %os "asos e% "7o-!e e estas "ar,as es tan .!erte -!e&
"o#o "onse"!en"ia e% e+"eente e "ar,as& en %a n!be se pro!"e !na se,!na es"ar,a
7a"ia %a tierra a tra'5s e% #is#o "ana% /Uart %eaerV2& $ as1 s!"esi'a#ente. La 'e%o"ia e
propa,a"i)n e estas (%ti#as es #*s %enta /3F e %a 'e%o"ia e %a %!02. E% n(#ero e e%%as
p!ee %%e,ar en a%,!nos "asos 7asta @8.
La esta1sti"a arro;a %os si,!ientes 'a%ores para e% ra$o& %os "!a%es ebes ser
"onsieraos por e% in,eniero e poten"ia:
1. E% @<F e toos %os ra$os "onsta e os es"ar,as& $ 1<F apro+i#aa#ente e
siete es"ar,as s!"esi'as.
2. De% D< a% G@F e %os ra$os -!e "aen en %a tierra son e%e"trone,ati'os& %o -!e 7a"e
s!poner -!e e% ra$o pro'iene e %a parte in.erior e %a n!be. S)%o "!ano %a
tor#enta se en"!entra en !n estao #*s a'an0ao se re,istran ra$os "on "ar,a
positi'a& %o -!e 7a"e s!poner -!e pro'ienen e %a parte s!perior e %a n!be.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
8C COORDINACIN DE AISLAMIENTO
3. La !ra"i)n pro#eio e !n ra$o& "on s!s s!"esi'as es"ar,as& es e <.1@
se,!nos. La !ra"i)n #*+i#a no e+"ee e 1.@ se,!nos.
8. Se s!pone -!e en %a tierra "aen apro+i#aa#ente 1<< ra$os por se,!no. Esto 7a
#oti'ao a a%,!nos "ient1.i"os a tratar e 7a"er !so& "on .ines e+peri#enta%es& e s!
"ontenio ener,5ti"o.
:ara e.e"tos e prote""i)n e %os siste#as e trans#isi)n e ener,1a es "on'eniente
saber %o si,!iente:
1. E% @<F e %as es"ar,as at#os.5ri"as a"!sa !na intensia e "orriente in.erior a
%os 2< =A.
2. Sin e#bar,o& e% @F e %os ra$os -!e "aen en %a tierra a"!sa intensiaes e
"orriente e 7asta 1D< =A& 7abi5nose re,istrao es"ar,as e 7asta 8<< =A. Estos
e%e'aos 'a%ores "on%%e'an a% pe%i,ro e re"ebao in'erso.
3. La ener,1a e !n ra$o es& por "onsi,!iente& apro+i#aa#ente e 1< a 1<< =Y7&
pero "on !na poten"ia estr!"ti'a e 1<
7
a 1<
9
=Y. La %on,it! -!e p!ee
a%"an0ar !na "7ispa e%5"tri"a "on i"7a ener,1a %%e,a a %os 2< P#& sieno %a e 1< o
12 P# %a #*s .re"!ente.
2.-.1 LA TEORA DE SC6ONLAND
E% "i"%o e %a n!be e tor#enta $ %a "onse"!ente es"ar,a eno#inaa ra$o se p!ee
res!#ir bre'e#ente e %a si,!iente #anera:
Las "ar,as e%5"tri"as en %a n!be se en"!entran istrib!ias en .or#a no
7o#o,5nea& e+istieno& por tanto& "on"entra"iones esi,!a%es e "ar,a en e% seno
e %a #is#a
Mientras e% ,raiente e%5"tri"o en %a Tierra per#ane"e "asi in'ariab%e /1<< LE"#2&
e% ,raiente e%5"tri"o en %a n!be se apro+i#a a% 'a%or "r1ti"o /@ =LE"#2& e a%%1 -!e
%a es"ar,a pro'en,a sie#pre e %a n!be $ no e %a Tierra.
E% ,raiente e%5"tri"o sobrepasa e% 'a%or "r1ti"o& "o#en0ano a o"!rrir pe-!eBas
es"ar,as en e% seno e %a n!be. Estas& en 'irt! e %a ioni0a"i)n por "7o-!e
es"rita anterior#ente& 'an e,enerano en !na espe"ie e a'a%an"7a&
eno#inaa en %a %iterat!ra an,%osa;ona /Upi%ot strea#erV2 es"ar,a pi%oto& %a "!a%
a'an0a "on !na 'e%o"ia pro#eio e 1@< P#Ese,.
La parte s!perior e %a n!be se en"!entra a !na te#perat!ra pro#eio e I 3<SC&
a"!sano %a presi)n& por %o tanto& !n 'a%or #!"7o #*s ba;o -!e %a parte in.erior e
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
8G
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
%a #is#a& a %a "!a% %e "orrespone !na te#perat!ra e apro+i#aa#ente <SC. La
ra#a e %a es"ar,a orientaa 7a"ia %a tierra tiene enton"es& e a"!ero "on %a %e$
e :as"7en& %as #e;ores "oni"iones para s! propa,a"i)n.
La ra#a e %a es"ar,a pi%oto orientaa 7a"ia %a Tierra %o,ra i#ponerse en s!
"re"i#iento& 'i5nose a"o#paBaa enton"es e pe-!eBos p!ntos %!#inosos&
"ara"ter1sti"os e %as es"ar,as es"a%onaas /Usteppe %eaerV2& "!$o tie#po e
!ra"i)n pro#eio es re%ati'a#ente "orto& re"orrieno !n tra$e"to apro+i#ao e
s)%o @< # a !na 'e%o"ia e @<&<<< P#Ese,.
Las es"ar,as es"a%onaas pare"en tener s! ori,en en %a a""i)n e% 'iento&
%%e,ano raras 'e"es a %a tierra. Esto se ebe a -!e %a inter#iten"ia e %a es"ar,a
pi%oto /e 3< a G< s2 %es s!strae %a ener,1a ne"esaria para ta%es .ines. E%
in"re#ento e% ,raiente e%5"tri"o& a% apro+i#arse %a es"ar,a a tierra& .a'ore"e %a
.or#a"i)n e !n "ana% e re"ep"i)n.
"igura *.*. ?or#a"i)n e% "ana% p%as#*ti"o n!be I tierra se,(n S"7on%an.
A #en!o -!e a'an0a %a es"ar,a pi%oto %as "ar,as /R2 sobre %a s!per.i"ie terrestre se
a,%o#eran& 7asta -!e .ina%#ente %e sa%en a% en"!entro a %as "ar,as /I2 -!eano as1 estab%e"io
e% re.erio "ana%.
E% "ana% e re"ep"i)n sa%e a% en"!entro e %a es"ar,a pi%oto& %a "!a% trae !na ,ran
"antia e "ar,as ne,ati'as "onsi,o& .or#*nose as1 !n "ana% p%as#*ti"o. :ara
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
@< COORDINACIN DE AISLAMIENTO
ne!tra%i0ar %a "ar,a en %a n!be& !na ,ran "antia e "ar,as e%5"tri"as positi'as
abanona enton"es %a Tierra& !ti%i0ano& nat!ra%#ente& a% #is#o "ana% o senero
pre'ia#ente ioni0ao. A tra'5s e 5% o"!rrir*n toas %as es"ar,as s!"esi'as& %a
pri#era e %as "!a%es se eno#ina es"ar,a e retorno /Uret!rn strea#erV2.
La 'e%o"ia e propa,a"i)n e esta es"ar,a es e apro+i#aa#ente 3<&<<<
P#Ese,& sieno apre"iab%e e% 'a%or e %a intensia e "orriente -!e %a "ara"teri0a
/7asta 2<< =A2.
Mientras %a es"ar,a prin"ipa% re-!iere !n tie#po apro+i#ao e 2<&<<< s en
%%e,ar a %a Tierra& %a es"ar,a e retorno a"!sa !n tie#po pro#eio e s)%o 1<< s
en %o,rar s! "o#etio.
E% i#pa"to pro'o"ao por %as "ar,as e%5"tri"as& -!e %a es"ar,a e retorno in!"e
en e% seno e %a n!be& es tan .!erte -!e en %a #a$or1a e %os "asos se ori,ina !na
se,!na es"ar,a orientaa 7a"ia %a Tierra& eno#inaa es"ar,a se"!naria
/Uart %eaerV2& "on !na 'e%o"ia pro#eio e 3<<< P#Ese,.
Este (o /Uret!rn strea#erEart %eaerV2 p!ee repetirse !n n(#ero e 'e"es
apre"iab%e /7asta H "o#bina"iones s!"esi'as2. Las "ar,as positi'as pro"eentes e
%a n!be se obser'an s)%o en estaos a'an0aos e %a tor#enta& "!ano e% Uart
%eaerV %as trae a %a Tierra.
Obs5r'ese: La 'e%o"ia #*s %enta e toas %as es"ar,as #en"ionaas 7asta a7ora es
%a "orresponiente a %a es"ar,a pi%oto o prin"ipa%& %a "!a% a% penetrar en e% aire 'ir,en no
e+"ee %os 1@< P#Ese,. Esta es"ar,a& en "onse"!en"ia& ne"esita se,(n e% "aso !n tie#po
pro#eio e 2<<<< s para %%e,ar a %a Tierra. En %a .i,!ra D.H. se representa este .en)#eno en
.!n"i)n e% tie#po.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
@1
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
"igura *.+. Representa"i)n es-!e#*ti"a e% pro"eso e es"ar,a e !na n!be e tor#enta se,(n
S"7on%an $ Co%%ens.
3 EL RA:O : LA LNEA DE TRANSMISIN
C!ano !n ra$o "ae sobre !na %1nea e poten"ia& !na 3orriente es in$e"taa en e%
siste#a e poten"ia. La sobretensi)n -!e ,enere esta "orriente epener* e %a .or#a e ona
$ e %a i#pean"ia -!e presente %a re en %os p!ntos por one "ir"!%e i"7a "orriente 3
C
4.
En %as sobretensiones ori,inaas por %a "a1a e !n ra$o se 7a e istin,!ir entre
a-!e%%as -!e son ebias a !n i#pa"to ire"to /-!e a%"an0a a a%,!no e %os "on!"tores e %a
%1nea2 $ a-!e%%as -!e son in!"ias por !n i#pa"to inire"to /e% ra$o "ae en %as "er"an1as e %a
%1nea e in!"e !na sobretensi)n en e%%a2. En "aso e i#pa"to ire"to en %1neas e a%ta tensi)n&
!n ra$o p!ee pro!"ir !na .a%ta e %as os .or#as si,!ientes 3
G
4:
- I8=63to ire3to: !n ra$o in"ie en !n "on!"tor e .ase e %a %1nea ,enerano !na
sobretensi)n s!.i"iente#ente e%e'aa para pro!"ir e% "ebao e s! "aena e
ais%aores.
- Ceb6o inEerso: !n ra$o i#pa"ta en !n apo$o o en %os 7i%os e tierra& e%e'ano %a
tensi)n e% apo$o #*s "er"ano 7asta !n 'a%or s!.i"iente para pro!"ir e% "ebao
in'erso ese e% apo$o a% "on!"tor e .ase e %a %1nea a tra'5s e %a "aena e
ais%aores.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
@2 COORDINACIN DE AISLAMIENTO
:ara e'itar %a "a1a e ra$os en %os "on!"tores e .ase& !no o os 7i%os e tierra se
"o%o"an entre %os apo$os por en"i#a e %as .ases para prote,er%as& pro'o"ano -!e %os ra$os
"ai,an sobre e%%os& $ no sobre %os "on!"tores e .ase. En e% "aso e -!e e% ra$o "ai,a en !na
torre& %a i#pean"ia e %a torre est* en para%e%o "on %a e %os "ab%es e tierra& en "aso e -!e
e+istan& %os "!a%es se e+tienen en a#bas ire""iones& por %o -!e %a i#pean"ia tota% se 'e
re!"ia $ e% poten"ia% e %a parte #*s a%ta e %a torre es& por tanto& #enor. La "orriente -!e
in$e"te e% ra$o eber* "ir"!%ar a tierra a tra'5s e %a torre& por %o -!e %a resisten"ia e %a torre
eber* ser tenia en "onsiera"i)n.
En rea%ia se presentan os "asos parti"!%ares -!e a#eritan est!io: %a in"ien"ia e%
ra$o en %a pro+i#ia e %a %1nea& %a "!a% "on!"e a sobretensiones at#os.5ri"as in!"ias& $
%a in"ien"ia ire"ta e% ra$o en %a torre o en e% 7i%o e ,!ara. Es ob'io -!e si e% *n,!%o e
prote""i)n e% 7i%o e ,!ara no 7a sio iseBao ae"!aa#ente& e% ra$o p!ee in"iir
ire"ta#ente !na e %as .ases o "on!"tores a"ti'os.
En %a pr*"ti"a se 7a poio obser'ar -!e %a in"ien"ia e% ra$o en e% siste#a /i#pa"to
ire"to2 "on!"e a #a$ores sobretensiones -!e "!ano in"ie en %a pro+i#ia e% #is#o. A
"ontin!a"i)n tratare#os por separao "aa !no e estos "asos.
3.1 SOBRETENSIONES INDUCIDAS
E% en.o-!e ana%1ti"o e %as sobretensiones in!"ias por e% ra$o en e% siste#a& a% in"iir
en s! pro+i#ia /i#pa"to inire"to2& no es sen"i%%o& p!es se eben "onsierar %as "ar,as -!e
e% ra$o in!"e a% a"er"arse a% siste#a& pero sin 7aber %%e,ao a(n a %a Tierra& a% i,!a% -!e %as
"ar,as in!"ias esp!5s e 7aber %%e,ao a e%%a. La es"ar,a e retorno ta#bi5n ese#peBa
!n pape% #!$ i#portante& p!es %%e'a e n!e'o a% seno e %a n!be !na ,ran "antia e "ar,as
e%5"tri"as.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
@3
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
"igura *.1. Sobretensiones in!"ias por e% ra$o en !na torre.
La so%!"i)n ana%1ti"a a este .en)#eno .!e presentaa en 1GHH por 'e0 pri#era por S.
R!s"= en %a re'ista Li,7tnin,& bas*nose en %as Le$es e Ma+Ae%%. E% 'e"tor e "a#po
in!"io por e% .en)#eno at#os.5ri"o est* ao por
E J I,raU
A
t
i

one
U
i
es e% poten"ia% es"a%ar e %a "ar,a e%5"tri"a
Q
a %o %ar,o e% "ana% p%as#*ti"o
e %a es"ar,a at#os.5ri"a $ A es e% poten"ia% 'e"toria% e %a "orriente e es"ar,a e% ra$o.
La tensi)n -!e se re,istrar1a en "!a%-!ier p!nto e %a %1nea e trans#isi)n a.e"taa por
e% ra$o re.eria a %a tierra& est* aa por %a si,!iente re%a"i)n:
U J E 0 R =/ 2
<
0J7

F
one
Q
es %a "ar,a e%5"tri"a in!"ia en e% "on!"tor e %a %1nea e trans#isi)n.
Co#o es e s!poner& e% 'a%or #*+i#o e U se obtiene en e% p!nto #*s "er"ano a% sitio e
i#pa"to.
Se,(n se #en"ion) anterior#ente& %as sobretensiones in!"ias por e% ra$o en e% siste#a
no a%"an0an 'a%ores #!$ pe%i,rosos& pero si %as tensiones e paso $ e "onta"to en %a
pro+i#ia e% %!,ar e in"ien"ia. Estas tensiones s!e%en ser tan e%e'aas -!e "on .re"!en"ia
"on%%e'an a a""ientes .ata%es.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
@8 COORDINACIN DE AISLAMIENTO
3.2 RECEBADO INVERSO
E% eno#inao re"ebao in'erso por %o ,enera% o"!rre "!ano e% ra$o in"ie en .or#a
.ran"a o ire"ta en !na e %as torres e% siste#a o en %os "on!"tores e% #is#o. Los os
"asos e+tre#os -!e se p!een presentar son: -!e e% ra$o "ai,a a #ita e 'ano o en %a p!nta
e %a torre. En %a .i,!ra D.G. se representa %a istrib!"i)n e %a intensia e "orriente para
a#bos "asos. La so%i"it! #*s ,rane 'iene sieno %a (%ti#a /i#pa"to ire"to en %a torre2& $a
-!e en este "aso %a torre a.e"taa eri'a a tierra D<F e %a "orriente e% ra$o. E% resto es
eri'ao enton"es por %as torres 'e"inas.
En 'ista e -!e e% 7i%o e ,!ara se en"!entra espa"ia%#ente por en"i#a e% p%ano e
%os "on!"tores a"ti'os& e% ra$o in"ie ,enera%#ente en este& a"t!ano "asi e in#eiato e%
"onta"to a tierra e %as torres "onti,!as.
De i#portan"ia pr*"ti"a es e% 7e"7o e -!e %a intensia e "orriente e% ra$o& a% ser
eri'aa a tierra por %a estr!"t!ra #et*%i"a e %a torre& a%"an"e 'a%ores "onsierab%es&
pro'o"ano !na apre"iab%e "a1a e tensi)n U
M
en %a resisten"ia e p!esta a tierra e %a
torre.
Esta "a1a e tensi)n 'iene si#p%e#ente aa por %a %e$ e O7#&
U i R
M M M

La tensi)n tota% -!e tiene -!e soportar %a %1nea en "aso e !na es"ar,a at#os.5ri"a es
! J i R L/
i
t
! ! !
M M = i n
+ + t 2
one:
L/iEt2: es %a "a1a e tensi)n ebia a %a in!"tan"ia e %a torre.
u
k
: es %a tensi)n trans.eria por e% 7i%o e ,!ara a% "on!"tor a"ti'o en "!esti)n.
u
i
: es %a tensi)n in!"ia por e% ra$o en e% "on!"tor a"ti'o en "onsiera"i)n.
u
n
: es e% 'a%or #o#ent*neo& "on s! respe"ti'a po%aria& e %a tensi)n no#ina%.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
@@
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
"igura *.2. Casos e+tre#os e %a in"ien"ia e% ra$o en !n siste#a e trans#isi)n.
En %a .i,!ra D.G. e% "aso A "orrespone a %a in"ien"ia en %a #ita e% 'ano& #ientras
-!e e% 9 en .or#a .ran"a en %a torre /'a%ores entre par5ntesis2. En este (%ti#o %a torre eri'a a
tierra e% D<F e %a "orriente.
"igura *.45. Tensi)n isr!pti'a e %a "aena e ais%aores a.e"taa por !na es"ar,a
retroa"ti'a.
E% ter"er $ "!arto s!#anos e %a (%ti#a e"!a"i)n son re%ati'a#ente pe-!eBos&
"ontrarrest*nose& ae#*s& e% !no a% otro& e a%%1 -!e se p!ea pres"inir e a#bos. Lo #is#o
'a%e para
u
i
$ L/iEt2& si bien "on "iertas ob;e"iones.
As1 p!es& "!ano %a "a1a e tensi)n en %a resisten"ia e p!esta a tierra e %a torre
/U
M
2
e+"ee a %a tensi)n e "7o-!e isr!pti'a
U
"
e% ais%aor& se pro!"e !na es"ar,a
entre %a torre $ e% "on!"tor a"ti'o. Es e"ir& entre %a #asa #et*%i"a e %a torre& ,enera%#ente
"one"taa a tierra& $ !na e %as .ases. A este .en)#eno se %e eno#ina re"ebao in'erso.
T5n,ase en "!enta -!e e% poten"ia% e %a %1nea /tensi)n e .ase a tierra&
U
3
2 se 'iene a
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
@D COORDINACIN DE AISLAMIENTO
s!#ar "on si,no apropiao a %a i.eren"ia e poten"ia% en,enraa en %a torre o poste e
trans#isi)n. De %a .i,!ra D.1<. se obtiene %a "oni"i)n para i"7a es"ar,a.
Las sobretensiones #*+i#as e esta nat!ra%e0a se obser'an en %os postes e #aera
"!ano e% ra$o in"ie en .or#a .ran"a en e%%os.
Si se "!#p%e %a si,!iente esi,!a%a& enton"es o"!rre e% re"ebao in'erso:
U U !
M n "
+ >
"on U
2
3
!
n n

En %a pr*"ti"a& por "onsi,!iente& 7a$ -!e ispensar espe"ia% aten"i)n a %a 'i,en"ia e %a
si,!iente esi,!a%a:
i R U U
M M n "
+ <
Es e"ir& e% 'a%or en o7#ios e %a resisten"ia e p!esta a tierra
R
M
no p!ee ser
arbitrario& sino -!e ebe obee"er a %a si,!iente e+presi)n:
R R
M M #a+
<
Done
R
M#a+
ser1a e% 'a%or e %a resisten"ia e p!esta a tierra e %a torre& para e% "!a% si
o"!rre e% re"ebao in'erso.
"igura *.44. Es-!e#a si#p%i.i"ao e% re"ebao in'erso.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
@H
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
Co#o es bien sabio& %a intensia e "orriente e% ra$o no es sie#pre %a #is#a. :ara
%os e.e"tos e% re"ebao in'erso se s!e%e traba;ar "on obser'a"iones e% si,!iente "riterio: [ ]
1
e% @<F e %os ra$os in$e"tan "orrientes s!periores a 3< =A
e% G<F e %os ra$os enotan "orrientes in.eriores a H< =A
e% GG.GF e %os ra$os enotan "orrientes in.eriores a 8<< =A
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
@C COORDINACIN DE AISLAMIENTO
C6=9t2:o *
MODELOS DE LNEAS
1 INTRODUCCIN
Tenera%#ente %a teor1a e "ir"!itos se esarro%%a a partir e %as %e$es e Pir"77o..&
a!n-!e ta#bi5n p!een ser e!"ias a partir e %as e"!a"iones e Ma+Ae%% ap%i"ano %a
apro+i#a"i)n e "a#pos "!asiest*ti"os '*%ia por "!#p%irse >> d . La "o#p%e;ia e %as
e"!a"iones e Ma+Ae%% .rente a %a sen"i%%e0& $ !ti%ia e %a teor1a e "ir"!itos ;!sti.i"a %a
!ti%i0a"i)n e 5sta (%ti#a& sin e#bar,o se nos p%antea %a ne"esia e "ono"er s! ran,o e
'a%ie0. En este sentio& se istin,!en 3 re,iones epenieno e %a re%a"i)n entre %a %on,it!
e ona e %a seBa% $ e% ta#aBo apro+i#ao e% "ir"!ito e%5"tri"o :
ZZ Dentro e este ran,o es '*%ia %a teor1a e "ir"!itos& en este "aso %a seBa% se
propa,a instant*nea#ente& %o -!e si,ni.i"a -!e& para "aa ar#)ni"o& e% tie#po e
propa,a"i)n es pe-!eBo respe"to a% perioo e %a os"i%a"i)n T&
t

"
T
. "
propa,a"i)n
<<
1
one " es %a 'e%o"ia e propa,a"i)n.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
@G
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
En este "aso %a teor1a e "ir"!itos e;a e ser '*%ia: %a propa,a"i)n no es
instant*nea $ %a seBa% tara !n tie#po no espre"iab%e en a%"an0ar %a "ar,a.
Consierao "on!"tores bi.i%ares /one e% #oo e propa,a"i)n es e% TEM2& %a
%1nea e trans#isi)n es !n "ir"!ito e par*#etros istrib!ios& sieno %a tensi)n $ %a
"orriente 'ariab%es tanto en #a,nit! "o#o en .ase a %o %ar,o e %a %1nea.
OO Ran,o )pti"o...
Si bien %as %1neas e poten"ia "on %on,it! in.erior a @< P# p!een representarse
#eiante !na resisten"ia en serie "on !na in!"tan"ia& $ para s! est!io ap%i"a#os %a teor1a e
"ir"!itos .!na#entaa en %as %e$es e Pir"77o..& en"ontra#os -!e para %on,it!es s!periores
e% #oe%o anterior es ins!.i"iente para s! "ara"teri0a"i)n.
En estos "asos& %a teor1a e "ir"!itos basaa en %as %e$es e Pir"77o. e;a e ser '*%ia&
ebio a -!e %a propa,a"i)n no es instant*nea $ %a seBa% tara !n tie#po no espre"iab%e en
a%"an0ar %a "ar,a. Si "onsiera#os "on!"tores b1.i%ares /one e% #oo e propa,a"i)n es e%
TEM2& %a %1nea e trans#isi)n se "o#porta "o#o !n "ir"!ito e par*#etros istrib!ios&
one %a tensi)n $ %a "orriente son 'ariab%es tanto en #a,nit! "o#o en .ase a %o %ar,o e %a
%1nea.
A!n-!e %a "%asi.i"a"i)n e %as %1neas no p!ee 7a"erse bas*nonos (ni"a#ente en s!
%on,it!& ebio a %a in.%!en"ia e %a poten"ia "apa"iti'a e %as #is#as& "onsierano -!e e%
r5,i#en per#anente est* estab%e"io poe#os 7a"er %a si,!iente istin"i)n:
L1neas "ortas
Dentro e este tipo e %1neas se en"!aran %as %1neas #enores o %i,era#ente s!periores a
@< P#& a!n-!e para s! "%asi.i"a"i)n e% "riterio e %on,it! no es s!.i"iente& $ si#p%e#ente
si#p%i.i"a e% 7e"7o e -!e %os e.e"tos "apa"iti'os e %a %1nea se p!een espre"iar. E% "ir"!ito
e-!i'a%ente p!ee ser representao "o#o se ini"a en %a .i,!ra 2.1.
Figura 2.1. Circuio equi!alene de una l"nea cora.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
D< COORDINACIN DE AISLAMIENTO
L1neas #eias
Con !na %on,it! "o#prenia entre @< $ 12< P# /2<< P# "o#o #*+i#o2 ebe#os
"onsierar %os e.e"tos "apa"iti'os e %as %1neas& %o -!e a %!,ar a %as si,!ientes
representa"iones:
- "ir"!ito en T no#ina% /.i,!ra 2.2.2: %a a#itan"ia se "on"entra en e% p!nto #eio e%
"ir"!ito -!e representa %a %1nea.
-
RE2
Figura 2.2. #qui!alene en $ nominal de una l"nea media.
- "ir"!ito en no#ina% /.i,!ra 2.3.2: %a a#itan"ia se istrib!$e en os #itaes en %os
e+tre#os e %a %1nea.
Figura 2.3. #qui!alene en nominal de una l"nea media.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
D1
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
L1neas %ar,as
Corresponen a %1neas e %on,it!es s!periores a %os 12< P#& $ a!n-!e para s! est!io
ispone#os e %a posibi%ia e s!stit!ir%a por 'arias %1neas e %on,it! #eia aso"iaas en
"as"aa& s! "ir"!ito en e-!i'a%ente es e% representao en %a .i,!ra 2.8.
Figura 2.-. #qui!alene en de una l"nea lar%a.
one
[ J [ s7
K J
1
[
t7/

2
1
[
"7 I 1
s7
o
o o

2
Dao -!e %a "%asi.i"a"i)n 7a sio rea%i0aa "onsierano -!e %a .re"!en"ia e% siste#a
es @< >0 /R5,i#en :er#anente2& por tanto para .re"!en"ias istintas %a "%asi.i"a"i)n e;ar* e
ser '*%ia. Ae#*s& "o#o en e% "aso e !n siste#a e poten"ia %as .re"!en"ias s!periores a @<
>0 apare"en aso"iaas a %os .en)#enos transitorios -!e p!een o"!rrir en e% siste#a&
ebere#os istin,!ir e% r5,i#en en e% -!e 'a#os a traba;ar /Re,. :er#anente o Re,.
Transitorio2& $a -!e e% "o#porta#iento e %as %1neas no es e% #is#o se,(n este#os en !no !
otro r5,i#en.
2 ECUACIONES DE LA LNEA DE TRANSMISIN
C!ano !na intensia e "orriente "ir"!%a por %os "on!"tores e !na %1nea e
trans#isi)n apare"e !n "a#po #a,n5ti"o 9 en torno a %os "on!"tores propor"iona% a %a
intensia e "orriente I /%e$ e A#p\re2
B I

%
<
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
D2 COORDINACIN DE AISLAMIENTO
one o es %a per#eabi%ia #a,n5ti"a e% #eio& -!e "onsiera#os& en !na pri#era
apro+i#a"i)n& i,!a% a %a e% 'a"1o. Debio a este "a#po #a,n5ti"o& apare"e !n .%!;o
#a,n5ti"o ao por
B s
S
propor"iona% a %a intensia e "orriente J L]I& sieno L %a in!"tan"ia e %a %1nea. Si&
ae#*s& %a intensia e "orriente es 'ariab%e "on e% tie#po& enton"es por %a %e$ e in!""i)n
e ?araa$ se in!"e !n 'o%ta;e /'JLIEt2. En "onse"!en"ia& e+iste !na in!"tan"ia
!ni.or#e#ente istrib!ia a %o %ar,o e toa %a %1nea.
:or otra parte& ao -!e %os "on!"tores est*n separaos por ais%antes ie%5"tri"os&
apare"e !na "apa"ia !ni.or#e#ente istrib!ia a %o %ar,o e %a %1nea.
A estos e.e"tos 7a$ -!e aBair -!e %os "on!"tores o.re"en !na resisten"ia a %a
"on!""i)n& por %o -!e se e.ine !na resisten"ia R por !nia e %on,it!. ?ina%#ente& p!ee
e+istir !na i#per.e""i)n en %os ais%antes e %os "on!"tores -!e per#ita %a apari"i)n e !na
"orriente e .!,as a tra'5s e 5stos& %a "!a% se "ara"teri0a #eiante !na "on!"tan"ia T por
!nia e %on,it!.
La "onsiera"i)n e estos e.e"tos #eiante %os par*#etros L& C& R $ T por !nia e
%on,it! per#ite %a si,!iente representa"i)n e %a %1nea e trans#isi)n para !na se""i)n
in.initesi#a% +
R J resisten"ia serie por !nia e %on,it!& en E#.
L J in!"tan"ia serie por !nia e %on,it!& en >E#.
C J "apa"ia para%e%o por !nia e %on,it!& en ?E#.
T J "on!"tan"ia para%e%o por !nia e %on,it!& en SE#.
-x %x
Lx
!x
'<x)
'<x=x)
<x)
x
<x=x)
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
D3
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
Figura 2./. Circuio el&crico equi!alene de la l"nea de ransmisi'n.

2.1 DEDUCCIN DE LAS ECUACIONES DE LNEA A PARTIR DE LA TEORA
DE CIRCUITOS
Ap%i"ano %as %e$es e Pir"77o.. a% "ir"!ito e %a .i,!ra 2.@. %%e,a#os a %as si,!ientes
e+presiones
( ) ( ) 2. ^ %e$: ! !
!
+
i
t
+

_
,

$ R $ i L $
/12
( ) ( ) 1. ^ %e$:i i
i
+
+ T + !
!
+
+ C +

t
!
!
+
+ +

_
,

_
,

+ +

_
,


/22
espre"iano %os in.init5si#os e oren s!perior a% pri#ero poe#os rees"ribir %a
se,!na e"!a"i)n "o#o
( ) ( ) 1.^ %e$: i +

_
,

+ i
i
+
+ T + ! C +
!
t

/32
$ i'iieno %as e+presiones /12 $ /32 por + obtene#os %a 'aria"i)n e %a tensi)n !& $
%a intensia e "orriente i a %o %ar,o e %a %1nea
+
+

'

!
+
Ri L
i
t
i
+
T! C
!
t
/82
Estas e+presiones es"riben e% "o#porta#iento e %a %1nea en e% o#inio e% tie#po& $
son "ono"ias "o#o %as Ue"!a"iones e %os te%e,ra.istasV& e!"ias por Lor Pe%'in en 1C@@.
Se trata e os e"!a"iones i.eren"ia%es "on 'ariab%es epenientes /!& i2& $ os 'ariab%es
inepenientes /+& t2& "!$a so%!"i)n es %a s!#a e !na resp!esta transitoria $ e !na
per#anente.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
D8 COORDINACIN DE AISLAMIENTO
3 FUNCIONAMIENTO EN R31IMEN PERMANENTE
Si %a e+"ita"i)n e% "ir"!ito "orrespone a !na seBa% senoia% e p!%sa"i)n /"aso
ar#)ni"o2& %as e"!a"iones e% te%e,ra.ista /82 se e+presan en e% "a#po trans.or#ao se,(n:
( )
( )
+
+

'


U
I
I
U
+
R ; L
+
T ; C
/@2
one %a tensi)n U& $ %a intensia I son os .!n"iones "o#p%e;as e %a 'ariab%e +.
Deri'ano respe"to e + estas e"!a"iones
( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( )
+ + +
+ + +

'


2
2
2
2
U I
U
I U
I
+
R ; L
+
R ; L T ; C
+
T ; C
+
T ; C R ; L
/D2
$ tenieno en "!enta -!e e.ini#os %a i#pean"ia por !nia e %on,it! e %a %1nea
"o#o
( )
[ + R ; L& $ %a a#itan"ia por !nia e %on,it! e %a %1nea "o#o
( )
K + T ; C& enton"es %as e"!a"iones /@2 $ /D2 p!een rees"ribirse en %a .or#a
( )
( )
( )
( )

U
I
I
U
+
+
+
+
+
+

'

[
K
/H2
( )
( ) ( )
( )
( ) ( )


2
2
2
2
2
2
U
U U
I
I I
+
+
+ +
+
+
+ +

'

[ K
[ K
/C2
one [K es %a "onstante e propa,a"i)n e %a %1nea por !nia e %on,it!& -!e
es"ribe e% .en)#eno e propa,a"i)n e %a ona $ -!e se e+presa 7abit!a%#ente "o#o
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
D@
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
+ ;
. Los par*#etros $ "orresponen a %a aten!a"i)n $ %a "onstante e .ase /por
!nia e %on,it!2& $ representan
: e% a#orti,!a#iento -!e e+peri#enta %a seBa% en s! propa,a"i)n a tra'5s e %a %1nea& $
: e% "a#bio e .ase intro!"io en %a seBa%& entre %a entraa $ %a sa%ia e %a %1nea.
Dese e% p!nto e 'ista e %a teor1a e "!aripo%os& !n "!aripo%o si#5tri"o re-!iere
para s! "ara"teri0a"i)n e os par*#etros. Dao -!e %a %1nea p!ee ser "onsieraa "o#o !n
"!aripo%o si#5tri"o& es ne"esario e.inir !n se,!no par*#etro& -!e es %a i#pean"ia
"ara"ter1sti"a e %a #is#a.
[
<

[
K
/G2
Las re%a"iones /C2 obser'a#os -!e tienen %a .or#a e e"!a"iones e ona
!nii#ensiona%es& por %o -!e ensa$a#os !na so%!"i)n e% tipo
( )
( )
U
I
+ C e C e
+ C e C e
+ +
+ +
+
+

'

1 2
3 8


/1<2
one& en ,enera%& %os "oe.i"ientes C
=
son n(#eros "o#p%e;os -!e poe#os e+presar
se,(n
C C e
= =
;
=


/112
por tanto& %as "o#ponentes rea%es e %a tensi)n $ %a intensia 'ienen aas por
( ) ( ) ( )
( )
( ) ( )
! + t C e At b+ . C e At b+ .
i + t C e At b+ . C e At b+ .
a+ a+
a+ a+
& "os "os
& "os "os
+
+

'

1 1 2 2
3 3 8 8
B J J J
B J J J
/122
so%!"iones -!e poe#os interpretar "o#o %a s!perposi"i)n e:
!na ona -!e se propa,a 7a"ia %a ere"7a& eno#inaa on(a in+i(ente /pri#er
s!#ano2& $
!na ona -!e %o 7a"e 7a"ia %a i0-!iera /en e% sentio e %as + e"re"ientes2& %%a#aa
on(a re)'eGa(a /se,!no s!#ano2.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
DD COORDINACIN DE AISLAMIENTO
Co#o a#bas seBa%es /U& I2 son %a s!perposi"i)n e !na ona in"iente /U
R
& I
R
2 $ !na
re.%e;aa /U
-
& I
-
2.
( )
( )
U U U
I I I
+
+
+
+

'

+
+
/132
obtene#os& "o#parano estas os (%ti#as e"!a"iones& %a re%a"i)n entre %a tensi)n $ %a
intensia e %as onas in"iente $ re.%e;aa
I
U
I
U

+
+



[
$
[
< <
/182
Cono"ia %a tensi)n U
2
$ %a intensia I
2
en %a %1nea a !na istan"ia % /p!nto +
"
2& -!ea
eter#inao e% 'a%or e %a tensi)n $ %a intensia en "!a%-!ier otro p!nto e %a %1nea #eiante
%as si,!ientes e+presiones:
( )
( )
( )
( )
( )
( )
( )
( )
( )
( )
U
U I U I
I
U I U I
+
[
e
[
[
e
+
[
[
e
[
[
e
+ % + %
+ % + %

+
+

'



2 < 2 2 < 2
<
2 < 2
<
2 < 2
<
2 2
2 2


/1@2
3.1 LA LNEA DE TRANSMISIN COMO CUADRIPOLO
Otra #anera e tratar %a %1nea es "onsierar a %a #is#a "o#o !n "!aripo%o& "!$a
"ara"teri0a"i)n poe#os rea%i0ar #eiante s! #atri0 e trans#isi)n& -!e re%a"iona %as
'ariab%es e sa%ia /U
2
& I
2
2 "on %as e entraa /U
1
& I
1
2 se,(n
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
DH
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
U
I


U
I
1
1
2
2

1
]
1

1
]
1

1
]
1
A 9
C D
/1D2
U
1
U
2
I
1
I
2
-
a
Figura 2.<. (e)erencias de *olaridad en el cuadri*olo.
Una .or#a e e!"ir %a #atri0 e trans#isi)n e %a %1nea es rees"ibieno %as e"!a"iones
e U/2 e I/2 en .or#a 7iperb)%i"aN por tanto
( )
( ) ( )
( )
( ) ( )
U U I
I U I

e e
[
e e

e e
[
e e

+
+

'





2 2
2 2
2 < 2
<
2 2
/1H2
$ tenieno en "!enta %as re%a"iones tri,ono#5tri"as
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
DC COORDINACIN DE AISLAMIENTO
"7
e e
s7
e e
+ +
+ +

'

2
2
/1C2
e!"i#os
( )
( )
U U I
I U I
"7 [ s7

s7
[
"7
+
+

'

2 < 2
<
2 2
/1G2
$& por %o tanto& -!ean e.inios %os si,!ientes par*#etros e trans#isi)n
A D "7
9 [ s7
C
[
s7

<
<
1
/2<2
-!e per#iten e% trata#iento e %a %1nea "o#o !n "!aripo%o.
3.2 COEFICIENTES DE REFLE2IN
Se e.ine e% "oe.i"iente e re.%e+i)n en tensi)n /2& en !n p!nto & "o#o e% "o"iente
entre %a tensi)n re.%e;aa U
I
/2 $ %a in"iente U
R
/2
( )
( )
( )

+
U
U
/212
en %a e"!a"i)n /222 obtene#os e% "oe.i"iente e re.%e+i)n en .!n"i)n e %as i#pean"ias
[
"
$ [
<
( )
( )
( )
( )
( )

[ [
e
[ [
e
[ [
[ [
e
"

"

"
"

<
2
<
2
<
<
2 2
2
I
I

/222
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
DG
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
3.3 COEFICIENTE DE TRANSMISIN
An*%o,a#ente& se eno#ina "oe.i"iente e trans#isi)n e tensi)n /2 en !n p!nto
"!a%-!iera e %a %1nea a% "o"iente entre %a tensi)n tota% U/2 $ %a in"iente U
R
/2
( )
( )
( )

+
U
U
/232
3.- LNEAS SIN P3RDIDAS
Se "onsiera -!e %a %1nea no tiene p5rias "!ano R J T J <& "on %o "!a% %a "onstante
e propa,a"i)n -!ea re!"ia a
+ ; ; L ; C ; LC ; [K /282
por %o tanto& %a seBa% no es aten!aa en s! propa,a"i)n a %o %ar,o e %a %1nea& es e"ir&
J< $ %a a#p%it! no e"re"e.
A!n-!e esta sit!a"i)n "orrespone a !n "aso iea%& en n!#erosas ap%i"a"iones pr*"ti"as
%as %1neas se "o#portan "o#o iea%es. Esta sit!a"i)n "orrespone a %a apro+i#a"i)n e ba;as
p5rias& -!e o"!rre "!ano
R L
T C
< <
< <

'

en "!$o "aso se 'eri.i"a -!e


[
K

'

; L
; C

Ae#*s& en estas sit!a"iones %a i#pean"ia "ara"ter1sti"a es


[
L
C
<

/2@2
$ %as e+presiones para %a tensi)n $ %a intensia tota% en %a %1nea 'ienen aas por
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
H< COORDINACIN DE AISLAMIENTO
( ) ( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( ) ( ) ( )
U U U U
U I
I I I
U U I

[
e

[
[
e
;
;
+ +
+
+
+
+

'

+ +
+
+
1
2
1
1
2
1
2 < 2
<
2 < 2
<

/2D2
- LNEAS EN R31IMEN TRANSITORIO
-.1 INTRODUCCIN
En e% s!b"ap1t!%o 2.2. 7an sio ana%i0aas %as %1neas e trans#isi)n "!ano %a e+"ita"i)n
"orrespone a !na seBa% e !na (ni"a .re"!en"ia. En e% "aso en e% -!e %as seBa%es -!e se
propa,an por %a %1nea est5n "onstit!ias por 'arios ar#)ni"os& es e"ir& para e+"ita"iones no
senoia%es !n pri#er #5too e an*%isis "onsiste en ap%i"ar a "aa !no e %os ar#)ni"os %a
t5"ni"a .re"!en"ia% esarro%%aa anterior#ente. Sin e#bar,o& "!ano e% n(#ero e ar#)ni"os
es e%e'ao& %a t5"ni"a res!%ta e+"esi'a#ente %ar,a ese !n p!nto e 'ista n!#5ri"o&
"onstit!$eno !n #5too a%ternati'o a% #is#o e% an*%isis ire"ta#ente en o#inio e% tie#po.
En !na %1nea e trans#isi)n& %a 'e%o"ia e .ase e !na ona senoia% es
'
.

/2H2
-!e en e% "aso parti"!%ar e !na %1nea sin p5rias p!ee e+presarse se,(n
'
LC
.

1 1

/2C2
one $ son %a per#eabi%ia $ per#iti'ia e% #eio& #ientras -!e L $ C son %os
par*#etros "ara"ter1sti"os por !nia e %on,it! e %a %1nea& res!%tano "!ano estos
par*#etros son inepenientes e %a .re"!en"ia !na 'e%o"ia e .ase ta#bi5n inepeniente
e %a .re"!en"ia. En estas "oni"iones se i"e -!e %a %1nea es no ispersi'a.
:or tanto& en !na %1nea no ispersi'a toas %as "o#ponentes en .re"!en"ia e !na seBa%
'ia;an "on i,!a% 'e%o"iaN ae#*s& en e% trata#iento -!e si,!e se "onsierar* -!e %a %1nea es
iea%& es e"ir& -!e no presenta p5rias& por %o -!e %as onas se trans#iten "on %a #is#a
a#p%it!. De a"!ero "on %as 7ip)tesis aoptaas& %a seBa% no se e.or#a en s! propa,a"i)n a
tra'5s e %a %1nea.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
H1
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
-.2 ONDAS NO SENOIDALES EN LNEAS SIN P3RDIDAS
A "ontin!a"i)n a tratare#os e% est!io e% transitorio e !na ona& aborano e% #is#o
ire"ta#ente en e% o#inio e% tie#po en e% "aso e !na %1nea sin p5rias $ no ispersi'a.
La "onsiera"i)n e estas "oni"iones son e-!i'a%entes a i#poner R J T J < en %as
e"!a"iones e %os

te%e,ra.istas

& res!%tano para !na se""i)n in.initesi#a% e %a %1nea e%


#oe%o e%5"tri"o e-!i'a%ente e %a .i,!ra C.H.& $ %as e"!a"iones

'









6
$
L
i
t
i
$
C
6
t
/2G2
"!$as eri'aas respe"to e +


2
2
2
2
2
2
6
$
L
i
$ t
i
$
C
6
$ t

'

/3<2
"onstit!$en %as e"!a"iones e ona para %1neas sin p5rias. La so%!"i)n ,enera% para
tensiones L/+&t2 a estas e"!a"iones es %a s!perposi"i)n e !na ona in"iente L
R
/+&t2 $ !na
re.%e;aa L
-
/+&t2
( ) L + t L t
+
'
L t
+
'
K

_
,
+ +

_
,

+
/312
-x %x
Lx
!x
'<x)
'<x=

x)
<x)
<x=

x)
x
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
H2 COORDINACIN DE AISLAMIENTO
Figura 2.=. Circuio el&crico equi!alene de la l"nea de ransmisi'n.
an*%o,a#ente& para intensiaes tene#os
( ) I + t I t
+
'
I t
+
'
K

_
,
+ +

_
,

+
/322
Trans.or#ano a% o#inio e %a .re"!en"ia esta (%ti#a e+presi)n en"ontra#os -!e para
"aa "o#ponente en .re"!en"ia %as onas e intensia in"iente $ re.%e;aa est*n
re%a"ionaas "on %as tensiones in"iente $ re.%e;aa& a tra'5s e %a i#pean"ia "ara"ter1sti"a e
%a %1nea [
<
N por %o tanto& a% antitrans.or#ar& %a re%a"i)n se #antiene en e% o#inio e% tie#po&
por %o -!e poe#os es"ribir
( ) I + t
U t
+
'
[
U t
+
'
[
K

_
,

_
,

+
< <
/332
Las onas e tensi)n $ e intensia se e+presan "o#o %a s!#a e !na seBa% in"iente
./t-+E'2 -!e representa !na ona propa,*nose 7a"ia %a ere"7a& $ !na re.%e;aa ./tR+E'2& "!$a
propa,a"i)n es en sentio in'erso& .en)#eno i%!strao en %a .i,!ra 2.C. A#bas seBa%es se
esp%a0an "on 'e%o"ia '& $ son .!n"iones arbitrarias "!$o (ni"o re-!eri#iento para ser
so%!"i)n e %a e"!a"i)n e onas es -!e sean i.eren"iab%es.
>./tI+E'2 >./tR+E'2
+
>./t2
+
< +
I+
Figura 2.>. )+-,/!- es la cur!a )+- des*lazada hacia la derecha una canidad ,. / )+0,/!- es la misma
cur!a des*lazada hacia la izquierda.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
H3
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
-.3 SISTEMAS MULTICONDUCTORES
En %os "ap1t!%os anteriores 7e#os "onsierao "ir"!itos #ono.*si"osN sin e#bar,o& %os
"ir"!itos e poten"ia "onsisten& en ,enera%& en %1neas e n "on!"tores. A!n "!ano %os
.!na#entos te)ri"os son %os #is#os& es pre"iso to#ar en "onsiera"i)n %as in!"tan"ias
#!t!as entre %os "on!"tores $ s!s i#*,enes
+ +
+ +

'

!
+
L
i
t
L
i
t
!
+
L
i
t
L
i
t
1
11
1
12
2
2
21
1
22
2


/382
asi#is#o apare"en "apa"iaes entre %os i.erentes "on!"tores $ s!s i#*,enes
+ +
+ +

'

i
+
C
!
t
C
!
t
i
+
C
!
t
C
!
t
1
11
1
12
2
2
21
1
22
2


/3@2
Meiante %a "onsiera"i)n e %os "on!"tores i#*,enes se res!#en %os e.e"tos e %a
tierraN ae#*s& en e% "aso rea% ser1a ne"esario tener en "!enta %as p5rias.
La reso%!"i)n e !n siste#a #!%ti"on!"tor p!ee rea%i0arse #eiante EMT:
/E%e"tro#a,neti" Transients :ro,ra#2& -!e es !n pro,ra#a espe"ia%#ente iseBao para %a
reso%!"i)n e transitorios tanto en "ir"!itos e par*#etros istrib!ios "o#o is"retos&
per#itieno& asi#is#o& e% an*%isis en r5,i#en per#anente. E% pro,ra#a EMT: "onstit!$e
!na e %as 7erra#ientas #*s apre"iaas entro e %a in!stria e %a poten"ia e%5"tri"a& $
"onsiste en %a reso%!"i)n #atri"ia% e %as e"!a"iones noa%es e% "ir"!ito& para %o "!a% aso"ia a
"aa e%e#ento e% "ir"!ito !n #oe%o e%5"tri"o -!e .a"i%ita %a es"rit!ra e% siste#a anterior.
A "ontin!a"i)n e+p%i"are#os "on #*s eta%%e "o#o e% EMT: #oe%a este tipo e
siste#as #!%ti"on!"tores& 'ieno e -!e t5"ni"as se 'a%e para e%%o.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
H8 COORDINACIN DE AISLAMIENTO
/ ELECCIN DEL MODELO DE LNEA
/.1 PARMETROS DE LNEA
Co#o $a 7e#os ini"ao %os par*#etros R& L $ C e %as %1neas e trans#isi)n est*n
,enera%#ente istrib!ios a %o %ar,o e %a %1nea& $ en ,enera% no p!een ser trataos "o#o
e%e#entos is"retos. A%,!nos e e%%os son epenientes e %a .re"!en"ia $ por %o tanto e%
t5r#ino U"onstantes e %1neaV es s!stit!io en .a'or e Upar*#etros e %1neaV.
:ara est!ios e "orto"ir"!ito $ .%!;os e poten"ia& so%a#ente %os par*#etros e
se"!en"ia "ero $ se"!en"ia positi'a a %a .re"!en"ia .!na#enta% son ne"esarios& %os "!a%es
est*n isponib%es en tab%as [ ]
D
$ %ibros e "ons!%ta& o bien p!een ser .*"i%#ente "a%"!%ab%es
"on si#p%es .)r#!%as [ ]
D
. Sin e#bar,o& para %os t1pi"os #oe%os e %1nea ne"esitaos en %os
est!ios e EMT:& estas si#p%es .)r#!%as no son %o s!.i"iente#ente ae"!aas. En n!estro
"aso& tene#os ne"esia e obtener %as #atri"es e i#pean"ia $ a#itan"ia& ne"esarias para
tener %os atos re-!erios por %os istintos #oe%os e %1neas isponib%es en e% EMT:.
E% pro,ra#a EMT: repro!"e "on too eta%%e %os par*#etros o #oe%os e %1nea para
%os si,!ientes tipos e ap%i"a"iones:
:rob%e#as e estao esta"ionario /Re,.:er#anente2 en %a .re"!en"ia .!na#enta%. :or
e;e#p%o& en %os "*%"!%os e tensiones $ "orrientes in!"ias en %a esener,i0a"i)n e !na %1nea
tri.*si"a -!e is"!rre en para%e%o "on otra %1nea tri.*si"a ener,i0aa. En este "aso %as %1neas
ser1an representaas "o#o seis .ases a"op%aas.
:rob%e#as e a%ta .re"!en"ia en r5,i#en per#anente. :or e;e#p%o an*%isis e
ar#)ni"os& o e% an*%isis e %as %1neas e "o#!ni"a"i)n sobre %1neas no trasp!estas.
:rob%e#as transitorios. E;e#p%os t1pi"os son %as sobretensiones e #aniobra
/UsAit"7in,V2& $ transitorios e ori,en at#os.5ri"o /U%i,7tnin, s!r,eV2.
/.2 MODELOS DE LNEA EN EL EMTP
Los istintos #oe%os e %1neas isponib%es en e% EMT: son %os si,!ientes:
-ircuitos : I no#ina% e %1nea "orta
I e-!i'a%ente e %1nea %ar,a
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
H@
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
?odelo de lnea de par@metros distribuido:
Este #oe%o es '*%io para %1neas trasp!estas $ no trasp!estas. Dentro e% #oe%o e
%1neas trasp!estas tene#os %a op"i)n e #oe%ar %as %1neas sin istorsi)n o "on resisten"ias
is"reti0aas.
?odelo de lnea sin pArdidas
?odelo de lnea sin distorsin
?odelo de lnea con resistencias discretizadas
?odelo de lnea dependiente de la frecuencia
/.2.1 CIRCUITOS
/.2.1.1 CIRCUITO NOMINAL
Co#o $a 7e#os 'isto /@2& %as e"!a"iones e !na %1nea en R5,i#en :er#anente en e%
"aso e !na %1nea #ono.*si"a son:


L
+
[ I
I
+
;A C I
.ase
.ase
_
.ase
.ase
.ase
_
.ase
/3D2 $ /3H2
one [
.ase
_
es %a i#pean"ia $ C
.ase
_
%a "apa"itan"ia e %a propia .ase& por !nia e
%on,it!.
R R ; L J [
; C J C
.ase
.ase

_
_
1
2
"on J %on,it! e %a %1nea
En e% s!p!esto e tener !n siste#a po%i.*si"o estas e"!a"iones se "on'ierten en
e"!a"iones #atri"ia%es e %a .or#a
[ ] [ ]
[ ]
[ ]

1
]
1

1
]
1

L
+
[ I
I
+
; C L
.ase
.ase
_
.ase
.ase
.ase
_
.ase

/3C2 $ /3G2
sieno [ ]
[
.ase
_
%a #atri0 e i#pean"ias $ [ ]
C
.ase
_
%a #atri0 e "apa"itan"ias e%
siste#a po%i.*si"o.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
HD COORDINACIN DE AISLAMIENTO
[ ] [ ] [ ]
R ; L [
.ase
+
_
[ ] [ ]
1
2
; C ; C
.ase
_

1
2

En e% "aso e !n "ir"!ito tri.*si"o "on .ases A& 9 $ C e% pri#er siste#a #atri"ia% ser1a e
%a .or#a:

1
]
1
1
1
1
1
1

1
]
1
1
1

1
]
1
1
1
L
+
L
+
L
+
[ [ [
[ [ [
[ [ [
I
I
I
A
9
C
AA
_
A9
_
AC
_
9A
_
99
_
9C
_
CA
_
C9
_
CC
_
A
9
C
/8<2
sieno %os e%e#entos e %a ia,ona% [
ii
_
%a i#pean"ia propia e %a .ase i $ %os
e%e#entos .!era e %a ia,ona% [
i=
_
%a i#pean"ia #!t!a entre %a .ase i $ %a .ase =.
La "one+i)n en "as"aa e "ir"!itos no#ina% es posib%e en e% EMT:& $ "onstit!$e !na
apro+i#a"i)n '*%ia en "ierto ran,o e .re"!en"ias& es e"ir para %1neas .!n"ionano en
R5,i#en :er#anente.
/.2.1.2 CIRCUITO E7UIVALENTE
Tenera%#ente para so%!"iones en R5,i#en :er#anente& %as %1neas e par*#etros
istrib!ios son sie#pre "on'ertias en "ir"!itos I e-!i'a%ente& "onstit!$eno 5sta !na
representa"i)n e+a"ta e %a %1nea.
:ara %1neas e %on,it! #eia e% "ir"!ito en no#ina% obtiene so%!"iones
s!.i"iente#ente pre"isas en estao esta"ionario. Si %a %on,it! es #a$or o si e+isten
.en)#enos transitorios one %as .re"!en"ias i#p%i"aas no sean e+"esi'a#ente e%e'aas
/ener,i0a"i)n e %1neas& "one+i)n e "onensaores...2 enton"es e% #oe%o #*s apropiao es
e% "ir"!ito e-!i'a%ente.
/.2.2 LNEAS TRASPUESTAS 4E7UILIBRADAS5
Una %1nea e trans#isi)n trasp!esta& es !na %1nea one toos %os e%e#entos e %a
ia,ona% e %as #atri"es [ ] [ ]
[ $ C
.ase
_
.ase
_
son i,!a%es& $ toos %os e%e#entos .!era e %a
ia,ona% ta#bi5n %o son entre si.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
HH
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
E% .en)#eno apare"e "!ano %os "on!"tores e %a %1nea no se en"!entran %o"a%i0aos
si#5tri"a#ente /%o -!e ese e% p!nto e 'ista e iseBo #e"*ni"o "onstit!$e a #en!o !n
re-!isito2.
La prin"ipa% "onse"!en"ia aso"iaa es %a presen"ia e "a1as e tensi)n istintas en %as
i.erentes .ases& a!n "!ano %as "orrientes son si#5tri"as [ ]
1
$ [ ]
2
.
[ [ [
[ [ [
[ [ [

C C C
C C C
C C C
s
_
M
_
M
_
M
_
S
_
M
_
M
_
M
_
s
_
s
_
M
_
M
_
M
_
S
_
M
_
M
_
M
_
s
_









1
]
1
1
1
1
1
1

1
]
1
1
1
1
1
1
/812
Figura 2.?. #squema de rans*osici'n de un circuio ri)1sico sim*le.
Una %1nea tri.*si"a e !n s)%o "ir"!ito es e-!i%ibraa "!ano %a %1nea es transp!esta&
sieno !n es-!e#a t1pi"o e transposi"i)n e% #ostrao en %a .i,!ra 2.G. Si !na %on,it! a %a
-!e %%a#are#os Ubarre%V /!n barre% e-!i'a%e a 3 se""iones o a !n "i"%o e transposi"i)n2& es
#!"7o #enor -!e %a %on,it! e ona e %as .re"!en"ias a %as -!e esta#os traba;ano %a %1neas
es transp!estaN en "aso "ontrario %a %1nea ser* "onsieraa "o#o no trasp!esta. Un barre%
os"i%a en !n #ar,en e C< a 1D< P# para %1neas %ar,as.
Si %a %on,it! e% barre% es #!"7o #*s pe-!eBa -!e %a %on,it! e ona& %as i#pean"ias
serie p!een ser pro#eiaas a tra'5s e %as tres se""iones e% es-!e#a e transposi"i)n
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
HC COORDINACIN DE AISLAMIENTO
1
3
[ [ [
[ [ [
[ [ [
[ [ [
[ [ [
[ [ [
[ [ [
[ [ [
[ [ [
[ [ [
[ [ [
[ [ [
ii
_
i=
_
i#
_
=i
_
==
_
=#
_
#i
_
#=
_
##
_
==
_
=#
_
=i
_
#=
_
##
_
#i
_
i=
_
i#
_
ii
_
##
_
#i
_
#=
_
i#
_
ii
_
i=
_
=#
_
=i
_
==
_
S
_
M
_
M
_
M
_
S
_
M
_
M
_
M
_
S
_

1
]
1
1
1
+

1
]
1
1
1
+

1
]
1
1
1

1
]
1
1
1

1
]
1
1
1

"on
[ [ [ [
[ [ [ [
S
_
ii
_
==
_
##
_
M
_
i=
_
=#
_
#i
_
+ +
+ +
1
3
1
3
/ 2
/ 2
/822
An*%o,a#ente para %as "apa"itan"ias e eri'a"i)n tene#os
1
3
C C C
C C C
C C C
C C C
C C C
C C C
C C C
C C C
C C C
C C C
C C C
C C C
ii
_
i=
_
i#
_
=i
_
==
_
=#
_
#i
_
#=
_
##
_
==
_
=#
_
=i
_
#=
_
##
_
#i
_
i=
_
i#
_
ii
_
##
_
#i
_
#=
_
i#
_
ii
_
i=
_
=#
_
=i
_
==
_
S
_
M
_
M
_
M
_
S
_
M
_
M
_
M
_
S
_

1
]
1
1
1
+

1
]
1
1
1
+

1
]
1
1
1

1
]
1
1
1

1
]
1
1
1
"on
C C C C
C C C C
S
_
ii
_
==
_
##
_
M
_
i=
_
=#
_
#i
_
+ +
+ +
1
3
1
3
/ 2
/ 2
/832
/.2.3 PARMETROS DE SECUENCIA CERO : POSITIVA EN LNEAS
TRIFSICAS DE UN SLO CIRCUITO
Las %1neas trasp!estas p!een ser est!iaas #*s .*"i%#ente #eiante %a se"!en"ia
ire"ta & %a se"!en"ia in'ersa & $ %a se"!en"ia "ero <& $a -!e e esta .or#a %as tres
e"!a"iones a"op%aas en e% o#inio e .ases
[ ]

1
]
1

1
]
1
1
1
L
+
[ [ [
[ [ [
[ [ [
I
.ase
S
_
M
_
M
_
M
_
S
_
M
_
M
_
M
_
S
_
.ase
/882
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
HG
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
se "on'ierten en tres e"!a"iones esa"op%aas "!ano son e+presaas en t5r#inos e s!s
"o#ponentes & $ <.



L
+
[ I
L
+
[ I
L
+
[ I
0ero
<
_
<
pos
_
ne,
_

/8@2
Los #oe%os e %1neas trasp!estas e par*#etros istrib!ios isponib%es en e% EMT:
!san trans.or#a"iones en %as "o#ponentes & $ <&
[ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ]
[ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ]
' T ' ' T '
$
i T i i T i
.ase < < .ase
.ase < < .ase



1
1
/8D2
one [ ]
'
'
'
'
<
<

1
]
1
1
1
&
"on [ ] [ ]
T $ T

1
]
1
1
1
1
1
1
1

1
]
1
1
1
1
1
1
1
1
3
1 2 <
1
1
2
3
2
1
1
2
3
2
1
3
1 1 1
2
1
2
1
2
1
3
2
3
2
1
/8H2
Las "o%!#nas en [ ]
T
$ [ ]
T
1
est*n nor#a%i0aas& $ [ ]
T
es orto,ona%
[ ]
T
1
J[ ]
T
t
/8C2
Ap%i"ano esta trans.or#a"i)n a %a e"!a"i)n /882 obtene#os
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
C< COORDINACIN DE AISLAMIENTO

1
]
1
1
1
1
1
1

1
]
1
1
1

1
]
1
1
1
L
+
L
+
L
+
[ [ < <
< [ [ <
< < [ [
I
I
I
<
S
_
M
_
S
_
M
_
S
_
M
_
<

2
%a "!a% es i5nti"a a %a e"!a"i)n /8@2& "on
[ [ 2[
[ [ [
0ero S
_
M
_
pos S
_
M
_
_
_
+

'

/8G2 $ /@<2
A% rea%i0ar este esarro%%o& 7e#os "onse,!io pasar e tres e"!a"iones a"op%aas a tres
e"!a"iones esa"op%aas& %o "!a%& per#ite reso%'er %a %1nea "o#o si est!'iera "onstit!ia por
tres %1neas #ono.*si"as.
:or otra parte& %a in!"tan"ia e se"!en"ia positi'a en %1neas a5reas es pr*"ti"a#ente
"onstante /no epene e %a .re"!en"ia2& #ientras -!e %a resisten"ia se #antiene
apro+i#aa#ente "onstante 7asta -!e se e#pie0a 7a"er notar e% e.e"to s=in. La in!"tan"ia $
resisten"ia e se"!en"ia "ero son #!$ epenientes e %a .re"!en"ia ebio a% e.e"to S=in en
e% retorno a tierra.
La #atri0 e "apa"itan"ias en eri'a"i)n e %1neas tri.*si"as e-!i%ibraas es ta#bi5n
ia,ona% en %as "o#ponentes & & < "on
C C 2C
C C C
0ero
_
S
_
M
_
pos
_
S
_
M
_
+

'

/@12 $ /@22
Las "apa"itan"ias son "onstantes en e% ran,o e .re"!en"ias e inter5s para %a in,enier1a
e poten"ia.
En e% "aso e tener %1neas e M .ases& %a #atri0 e trans.or#a"i)n es %a si,!iente
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
C1
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
[ ]
T

1
]
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1 M 1 2 1 D 1 ;/; I 12 1 M/MI12
1 M I1 2 1 D 1 ;/; I 12 1 M/MI12
< I2 D
<
I/; I12 ;/; I 12
<
1 M < < < I/MI12 M/MI 12







/@32
one e n!e'o [ ]
T
1
J[ ]
T
t
. /@82
Ae#*s %a #atri0 [ ]
T
e.inia por %a e"!a"i)n /8H2 "onstit!$e "aso espe"ia% e %a
e"!a"i)n /@32 "orresponiente a MJ3.
Ap%i"ano a %as M .ases %a trans.or#a"i)n & & <& sobre %as #atri"es MI.*si"as e %as
%1neas e-!i%ibraas& se obtienen #atri"es ia,ona%es e %a .or#a
[
[
[
[
<
pos
pos
pos
_
_
_
_

1
]
1
1
1
1
1
1
one e% pri#er e%e#ento e %a ia,ona% es %a i#pean"ia e se"!en"ia "ero /#oo
tierra2 $ %os si,!ientes MI1 e%e#entos e %a ia,ona% son %as i#pean"ias e se"!en"ia
positi'a /#oo a5reo2&
[ [ /MI 12[
< S
_
M
_ _
+ /@@2
[ [ [
pos S
_
M
_ _

/@D2
$ e #anera si#i%ar para %as "apa"itan"ias&
C C /MI 12C
<
_
S
_
M
_
+ /@H2
C C C
pos
_
S
_
M
_

/@C2
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
C2 COORDINACIN DE AISLAMIENTO
E% 7e"7o e re.erirnos a %os os e%e#entos istintos e %a ia,ona% "o#o %a se"!en"ia
"ero $ se"!en"ia positi'a p!ee in!"irnos a error& $a -!e e% "on"epto e 'a%ores e se"!en"ia
se 7a !sao prin"ipa%#ente para %as %1neas tri.*si"as. Es por esto -!e 7e#os "onsierao #!$
apropiao no#brar%as #oo tierra $ #oo a5reo.
/.2.- LNEAS NO TRASPUESTAS
C!ano %a %on,it! e !n barre% en !na %1nea no es %o s!.i"iente#ente "orta "o#paraa
"on %a %on,it! e ona e %a .re"!en"ia a %a -!e esta#os traba;ano& %a %1nea e;a e ser
trasp!esta $ pasa a ser no trasp!esta.
Las #atri"es e %as %1neas no trasp!estas p!een ser ia,ona%i0aas& #eiante %a
trans.or#a"i)n a par*#etros #oa%es eri'aos e %a teor1a e %os 'a%ores E 'e"tores propios.
:ara e+p%i"ar esta teor1a& e#pe0are#os e n!e'o "on %os os siste#as si,!ientes e
e"!a"iones:
[ ][ ]
[ ][ ]
I
L
+
[ I
I
+
; C L
.ase
.ase
_
.ase
.ase
.ase
_
.ase

1
]
1

1
]
1

/@G2 $ /D<2
Deri'ano %a pri#era e"!a"i)n respe"to e + $ s!stit!$eno %a eri'aa e %a "orriente
por %a se,!na e"!a"i)n& obtene#os !na e"!a"i)n i.eren"ia% e se,!no oren para %a
tensi)n.
[ ] [ ]
[ ]
L
+
[ K L
2
.ase
2
.ase
_
.ase
_
.ase

1
]
1

/D12
An*%o,a#ente obtene#os otra e"!a"i)n i.eren"ia% e se,!no oren para %a intensia
[ ] [ ]
[ ]
I
+
K [ I
2
.ase
2
.ase
_
.ase
_
.ase

1
]
1

/D22
Con %a teor1a e %os 'a%ores propios es posib%e trans.or#ar %as os e"!a"iones a"op%aas
ese #a,nit!es e .ase a #a,nit!es #oa%es& e ta% #anera -!e %as e"!a"iones -!een
esa"op%aas& o bien en t5r#inos e *%,ebra #atri"ia%& -!e %as #atri"es aso"iaas sean
ia,ona%es. De esta .or#a& %a e"!a"i)n /D12 trans.or#aa es
[ ][ ]
L
+
L
2
#oa%
#oa%

1
]
1

/D32
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
C3
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
sieno %a #atri0
[ ]

ia,ona%. :ara "onse,!ir -!e %as tensiones e .ase e %a e"!a"i)n


/D12 sean trans.or#aos a %as tensiones #oa%es e %a e"!a"i)n /D32 ebe#os e#p%ear %a
si,!iente trans.or#a"i)n& "on
[ ] [ ][ ]
L T L
.ase L #oa%

/D82
$
[ ] [ ] [ ]
L T L
#oa% L .ase%

1
/D@2
s!stit!$eno en %a e"!a"i)n /D12
[ ]
[ ] [ ]
[ ] [ ]
L
+
T [ K T L
2
.ase
2
L .ase .ase
_
L #oa%

1
]
1

1
_
/DD2
$ "o#parano "on %a e"!a"i)n /D12& en"ontra#os -!e
[ ] [ ] [ ] [ ] [ ]


T [ K T
L .ase .ase
_
L
1
_
/DH2
An*%o,a#ente para %a intensia e .ases tene#os
[ ] [ ][ ]
I T I
.ase i #oa%

/DC2
$
[ ] [ ] [ ]
I T I
#oa% i .ase

1
/DG2
Los pro!"tos e #atri"es en %as e"!a"iones /D12 $ /D22 tienen i.erentes 'e"tores
propios& sin e#bar,o& s!s 'a%ores propios son i5nti"os& por %o -!e %a trans.or#a"i)n e %a
e"!a"i)n /D22 a% "a#po #oa% es
[ ][ ]
I
+
I
2
#oa%
2
#oa%

1
]
1

sieno %a #atri0 ia,ona%
[ ]

i5nti"a a %a e %a e"!a"i)n /D32 . A!n-!e [ ]


T
i
es
i.erente a [ ]
T
L
& a#bas est*n re%a"ionaas e %a si,!iente #anera
[ ] [ ]
T T
i L
t

1
one t ini"a transposi"i)n. :or %o tanto es s!.i"iente "on "a%"!%ar !na so%a #atri0.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
C8 COORDINACIN DE AISLAMIENTO
Las #atri"es [ ] [ ]
T $ T
L i
son #!$ "o#p%e;as $ epenientes e %a .re"!en"ia& %os
#oe%os obtenios s)%o son '*%ios en e% ran,o e .re"!en"ias -!e 7e#os e#p%eao para %as
#atri"es e trans.or#a"i)n.
E% prob%e#a e esta teor1a "onsiste en en"ontrar !na e estas os #atri"es / [ ] [ ]
T $ T
L i
2& es e"ir "a%"!%ar %os 'a%ores $ 'e"tores propios. >a$ #!"7os #5toos para "a%"!%ar%os& %os
"!a%es no son ob;eto e n!estro est!io $ si#p%e#ente ire#os -!e son #5toos e
trans.or#a"i)n #atri"ia% /QR $ LR prin"ipa%#ente2& one para !n 'a%or propio

=
e%
"orresponiente 'e"tor propio [ ]
t
'=
pertene"iente a %a "o%!#na = e %a #atri0[ ]
T
'
es
en"ontrao reso%'ieno e% siste#a e e"!a"iones %ineares [ ] [ ] [ ]
{ }
[ ]
[ K U t
.ase .ase = '=
_ _
<

one [ ]
U
es %a #atri0 ientia. Es e"ir& [ ]
T
es %a #atri0 -!e ia,ona%i0a e% pro!"to
[ ] [ ]
[ K
.ase .ase

.
/.2./ MODELO LNEA SIN P3RDIDAS A ALTA FRECUENCIA
En %os est!ios e sobretensiones at#os.5ri"as nor#a%#ente es !ti%i0ao !n #oe%o
si#p%e e %1nea& esto es ebio a %as si#p%i.i"a"iones -!e se tienen en "!enta& "o#o por
e;e#p%o %a a#p%it! $ %a .or#a e %a ona e %a .!ente e "orriente -!e representa a% ra$o no
es #!$ "ono"ia& ae#*s %os "riterios e isparo en %a "ara"ter1sti"a LII e %a a!to'*%'!%a son
so%a#ente apro+i#aos. En 'ista e estas "ir"!nstan"ias& e% !so e #oe%os e %1nea a%ta#ente
so.isti"aos no est* sie#pre ;!sti.i"ao. En este #oe%o e %1nea %a 'e%o"ia e propa,a"i)n
e %as onas es i,!a% a %a 'e%o"ia e %a %!0& "on !na #atri0 e i#pean"ias [ ]
[
s!r,e e
#a,nit!es e .ase one
[ n/
27
r
[ n/
D

iiIs!r,e
i
i
i=Is!r,e
i=
i=

D<
D<

2
2
/H<2 $ /H12
sieno
r
i
: e% raio e% "on!"tor

7
i
: a%t!ra #eia e% "on!"tor por en"i#a e tierra

D
i=
: istan"ia e% "on!"tor i a %a i#a,en e% "on!"tor =

i=
: istan"ia ire"ta entre e% "on!"tor i $ e% =
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
C@
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
Este #oe%o p!ee reso%'erse "on par*#etros #oa%es "o#o !n "aso espe"ia% e %1nea
no trasp!esta& e% "!a% se basa en os prin"ipios:
I Las resisten"ias e% "on!"tor $ %as e retorno a tierra son i,noraas.
I Las .re"!en"ias obtenias a% o"!rrir !na sobretension at#os.5ri"a son tan a%tas -!e
toas %as "orrientes .%!$en sobre %a s!per.i"ie e% "on!"tor $ sobre %a s!per.i"ie e %a tierra.
Los e%e#entos e [ ]
[
.ase
_
son
[ ;
2
n/
27
r
& [ ;
2
n/
D

ii
_ < i
i
i=
_ < i=
i=

2 2
/H22
#ientras -!e %a #atri0 [ ]
K
_
se obtiene por %a re%a"i)n [ ] [ ]
K ; :
_ _

1

/H32
sieno %os e%e#entos e [ ]
:
_
%os #is#os -!e %os e %a e"!a"i)n /H22 ree#p%a0ano e%
.a"tor ;
2
<

por e% .a"tor
1
2
<

.
Los #oe%os #ono.*si"os son (ti%es para %os si,!ientes "asos:
a2 Si#p%es est!ios e .en)#enos b*si"os& en %os -!e #oe%a#os tra#os e %1nea #!$
"ortos& en %os -!e %as p5rias en %as resisten"ias en serie $ %os tie#pos e propa,a"i)n son
espre"iab%es.
b2 Co#o base para #oe%os #*s so.isti"aos& por e;e#p%o para si#!%a"i)n e "a1a e
ra$os en %1neas "on 7i%o e tierra. En estos "asos tene#os -!e e#p%ear !n #oe%o bi.*si"o $a
-!e !n .ase "orrespone a %a .ase a%"an0aa $ %a otra para e% 7i%o e tierra.
Los #oe%os #ono.*si"os e %1neas sin p5rias 7an sio !saos !rante #!"7o tie#po
en est!ios e sobretensiones at#os.5ri"as& $a -!e son %o bastante pre"isos en #!"7as
o"asiones a "a!sa e %as si,!ientes ra0ones:
12 So%a#ente %a .ase a%"an0aa por e% ra$o ebe ser ana%i0aa& ebio a -!e %as tensiones
a%"an0aas en %as otras .ases ser*n #!"7o #enores.
22 Las s!posi"iones aoptaas en %a "a1a e ra$os& %as "!a%es 7e#os "itao
anterior#ente& 7a"en -!e no sea ne"esario #oe%os e %1nea #!$ so.isti"aos.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CD COORDINACIN DE AISLAMIENTO
32 E% ries,o e .a%%o en %as prote""iones e %as s!besta"iones es #!$ a%to para "a1as e
ra$os en istan"ias e apro+i#aa#ente 2 P# o #enores. Los est!ios e "oorina"i)n e
prote""iones se 7an "entrao !s!a%#ente para "a1as "er"anas& por %o -!e en si#!%a"iones
para istan"ias tan "ortas este #oe%o es '*%io.
En e% "aso e est!ios one e% #oe%o #ono.*si"o no sea %o s!.i"iente#ente ae"!ao&
o bien para est!ios e si#!%a"i)n e "a1as e ra$o en %1neas "on 7i%os e tierra& ser* pre"iso
#oe%ar "on !na %1nea sin p5rias e M .ases "on L $ C "onstantes.
/.2.< LNEAS SIN DISTORSIN CON PARMETROS CONSTANTES
Estas %1neas 7an sio i#p%e#entaas en e% EMT: #eiante !na %i,era #oi.i"a"i)n&
"a#biano %a e"!a"i)n e !na %1nea sin p5rias a %a e"!a"i)n e !na %1nea sin istorsi)n.
De"i#os -!e !na %1nea no presenta istorsi)n si&
R
L
T
C
_
_
_
_
one
R
_
$
T
_
son %as
"a!santes e %as p5rias en %a %1nea. Sin e#bar,o %a "on!"tan"ia e eri'a"i)n
T
_
en %as
%1neas a5reas es #!$ pe-!eBa /#!$ pr)+i#a a "ero2. :or %o -!e ebe#os a!#entar
arti.i"ia%#ente s! 'a%or para obtener !na %1nea sin istorsi)n. A% a!#entar %a "on!"tan"ia
a!#entare#os %as p5rias en %a %1nea& este a!#ento e p5rias tiene -!e "ontrarrestarse
is#in!$eno %as p5rias en %a resisten"ia& para e%%o e"re#entare#os e% 'a%or e %a
resisten"ia. E% EMT: 7a"e esto a!to#*ti"a#ente "onsierano !na resisten"ia
R
inp!t
_
e
#anera ta%& -!e
R
L
T
C
R
L
_
_
_
inp!t
_
_
_

1
2
. Las p5rias en esta
R
inp!t
_
ser*n #enores -!e %as -!e
7ab1a a% prin"ipio en %a resisten"ia
R
_
.
/.2.= LNEAS CON RESISTENCIAS DISCRETAS
Estas %1neas 7an sio i#p%e#entaas por e% EMT: "o%o"ano tres resisten"ias a %o %ar,o
e %a %1nea& !na e RE2 en e% #eio e %a #is#a $ os e RE8 en a#bos e+tre#os& "o#o
poe#os obser'ar en %a si,!iente .i,!ra 2.1<.& #e;orano e esta #anera e% #oe%o e %1nea
sin p5rias.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CH
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
Figura 2.1@. 2"nea con resisencias discreizadas.
:ara -!e e% #oe%o sea '*%io L $ C tienen -!e ser istrib!ias $ R J R ta% -!e
R OO [
<
& #*s "on"reta#ente si
R E 8 OO [
<
& "on 'a%ores a%tos e resisten"ia e% #oe%o e;a e
tener 'a%ie0& sieno ne"esario !ti%i0ar #oe%os epenientes e %a .re"!en"ia. Las %1neas "on
resisten"ias is"reti0aas $ %as %1neas sin istorsi)n en r5,i#en per#anente an res!%taos
si#i%ares& en r5,i#en transitorio %os res!%taos 'ar1an no #!$ si,ni.i"ati'a#ente en %a
peniente e s!bia e %a sobretensi)n $ en %a "onstante e aten!a"i)n e %as onas.
2.7.2.H. LNEAS CON -ARIMETROS DE-ENDIENTES DE LA .RECUENCIA
De estas %1neas s)%o ire#os -!e toos s!s par*#etros R& L& C $ T epenen e !na
#anera #!$ ri,!rosa e %a .re"!en"ia. E% EMT: presenta !n #oe%o e %1nea "on estas
"ara"ter1sti"as eno#inao %1nea L.Marti.
Depenieno e% r5,i#en en e% -!e este#os traba;ano& e#p%eare#os !no ! otro
#oe%o.
R`TIMEN :ERMANENTE: En R5,i#en :er#anente es posib%e representar %as
%1neas e !na .or#a e+a"ta !ti%i0ano e% "ir"!ito e-!i'a%ente en & para %1neas e
%on,it! #eia /,enera%#ente 1<< P# a @< >0.2& %os "ir"!itos I no#ina% son %o
s!.i"iente#ente pre"isos& $ "onstit!$en %os #e;ores #oe%os a !sar en so%!"iones e
R5,i#en :er#anente a %a .re"!en"ia .!na#enta%. Si %as so%!"iones en R5,i#en
:er#anente son re-!erias en !n a#p%io ran,o e .re"!en"ias& %os "ir"!itos I
no#ina% eben ser ree#p%a0aos por "one+iones en "as"aa e "ir"!itos #*s "ortos
e I no#ina%& o por !n "ir"!ito I e-!i'a%ente e+a"to eri'ao e% #oe%o e
par*#etros istrib!ios.
R`TIMEN TRANSITORIO: C!ano en e% est!io apare"en .en)#enos transitorios&
%a "one+i)n en "as"aa e e-!i'a%entes en I no#ina% o e% "ir"!ito en I
e-!i'a%ente p!een ser "onsieraos "o#o #oe%os '*%ios sie#pre $ "!ano %as
'aria"iones e tensi)n o intensia sean %entas& es e"ir& sie#pre $ "!ano e% ran,o
e .re"!en"ias i#p%i"aas no sean e+"esi'a#ente a%tas. E% 'a%or e estas .re"!en"ias
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CC COORDINACIN DE AISLAMIENTO
es .!n"i)n e %a %on,it! e %as %1neas i#p%i"aas& por %o -!e no es posib%e ar !n
'a%or "on"reto para estas .re"!en"ias.
C!ano %as 'aria"iones son r*pias& por e;e#p%o en es"ar,as at#os.5ri"as& e% (ni"o
#oe%o posib%e para %as %1neas es e% e par*#etros istrib!ios. En este tipo e est!ios& es
s!.i"iente "onsierar #oe%os e %1nea #ono.*si"os sin p5rias& sin e#bar,o para -!e %as
so%!"iones e par*#etros istrib!ios en est!ios e #aniobra sean #*s .iab%es& res!%ta #*s
pre"iso tener en "!enta %as si,!ientes #oi.i"a"iones en %a %1nea #ono.*si"a sin p5rias:
En pri#er %!,ar ebe#os in"%!ir %as p5rias "on !na si#p%e resisten"ia is"reti0aa. Es
e"ir tene#os -!e e#p%ear !n #oe%o e %1nea "on resisten"ias is"reti0aas "o#o e% -!e
7e#os 'isto anterior#ente.
Ae#*s e% #5too tiene -!e a#p%iarse a %1neas e M .ases %o "!a% es posib%e
trans.or#ano %as #a,nit!es e .ase a #a,nit!es #oa%es.
Ori,ina%#ente esto .!e %i#itao a %1neas trasp!estas& %!e,o se e+teni) a %1neas e ob%e
"ir"!ito& $ .ina%#ente .!e ,enera%i0ao a %1neas no trasp!estas.
Las so%!"iones e par*#etros istrib!ios "on "onstantes istrib!ias L& C $
resisten"ias R is"reti0aas son bastante .iab%es& sin e#bar,o& 7a$ ta#bi5n otros "asos one
%a epenen"ia "on %a .re"!en"ia& espe"ia%#ente %a i#pean"ia e se"!en"ia "ero [o no p!ee
ser i,noraa. En estos "asos tenr1a#os -!e e#p%ear #oe%o epenientes e %a .re"!en"ia.
/.3 RESUMEN
En e% est!io e transitorios en rees e%5"tri"as %a #oe%i0a"i)n #eiante %1neas
#ono.*si"as sin p5rias "onstit!$e s)%o !na apro+i#a"i)n a %a "o#p%i"aa .eno#eno%o,1a e
%as %1neas rea%es.
Sin e#bar,o& res!%tan e ,ran !ti%ia para %a es"rip"i)n .!na#enta% e% prob%e#a&
sir'ieno e base a #oe%os #*s so.isti"aos. Asi#is#o p!een "onsierarse "o#o
s!.i"iente#ente pre"isos en e% an*%isis e sobretensiones at#os.5ri"as& prin"ipa%#ente por-!e
s)%o %a .ase a.e"taa ebe ser ana%i0aa& sieno %os 'o%ta;es in!"ios en %as otras .ases #!$
in.eriores.
Los est!ios -!e se 'an a rea%i0ar en este pro$e"to son an*%isis e sobretensiones e
#aniobra $ e sobretensiones at#os.5ri"as. Los transitorios e sobretensiones at#os.5ri"as
son #!$ r*pios $ a a%tas .re"!en"ias& por %o -!e #oe%are#os %as %1neas en e% EMT: "o#o
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CG
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
%1neas e par*#etros istrib!ios trasp!estas "on resisten"ias is"reti0aas& $a -!e si %as
#oe%*ra#os "o#o I e-!i'a%ente %os res!%taos -!e obtenr1a#os no ser1an %os esperaos.
:or e% "ontrario& %os transitorios e #aniobra no son tan r*pios& $ nos #o'e#os en !n ran,o
e .re"!en"ias no #!$ e%e'ao& por %o -!e poe#os #oe%ar %as %1neas "o#o %1neas "on
par*#etros istrib!ios& o bien "o#o I e-!i'a%ente& %os res!%taos obtenios son #!$
pare"ios& a!n-!e .ina%#ente nos e"antare#os por %as pri#eras& $a -!e "on estas %os
res!%taos ser*n #*s pre"isos $ a"ores "on %a rea%ia.
/.- ELECCIN DEL MODELO DE LNEA8 CASO PRCTICO
A "ontin!a"i)n tratare#os e 'eri.i"ar -!e e% #oe%o e%e,io e %1nea trasp!esta es e%
ae"!ao .rente a% no#ina% o e-!i'a%ente& para e%%o si#!%are#os:
-aso a: La "a1a e !n ra$o en e% #eio e !n %1nea abierta por !no e s!s e+tre#os $
"one"taa a !n tra.o en e% otro.
-aso b: La "one+i)n e !na bater1a e "onensaores a !na %1nea e trans#isi)n.
-aso a: Consiera#os !na %1nea #ono.*si"a e 1< P# e %on,it!& abierta en !no e
s!s e+tre#os $ "one"taa a !n trans.or#aor por e% otro& en e% #eio e %a "!a% "ae !n ra$o.
/Ler .i,!ra 2.11.2
Figura 2.11. 2"nea ri)1sica 10 km.
:ara si#!%ar e% ra$o !ti%i0are#os !na .!ente iea% e intensia -!e in$e"ta en %a %1nea
!na ona e intensia "!araa& e 2< =A. e a#p%it! $ 2< s. e !ra"i)n. E%
trans.or#aor tiene !nos 'a%ores no#ina%es 1< MLA $ 2< =L& sieno %a "apa"ia
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
G< COORDINACIN DE AISLAMIENTO
e-!i'a%ente a tierra e s!s e'anaos es
C
ra
J DEIG ?. La %1nea es e 2< =L e tensi)n
no#ina%& "on !na i#pean"ia "ara"ter1sti"a [oJ3<< & $ !na 'e%o"ia e trans#isi)n ' J
3EC #Es.
E#p%eano !n #oe%o e %1nea trasp!esta& en"ontra#os -!e %os res!%taos "oin"ien
"on %os "a%"!%aos te)ri"a#ente. En %a .i,!ra 2.12. 'e#os "o#o %a ona e tensi)n a%"an0a !n
'a%or e D ML en %a pri#era re.%e+i)n "on !na s!bia /$ ba;aa2 e tipo e+ponen"ia% ebio a
%os e.e"tos "apa"iti'os e% trans.or#aor.
Figura 2.12. $ensiones de )ase en el e,remo de la l"nea conecada al rans)ormador.
As1 #is#o& en %a .i,!ra 2.13. $ en %a .i,!ra 2.18. en"ontra#os e% "o#porta#iento
esperao e %as tensiones e .ase en e% e+tre#o abierto $ en e% p!nto e "a1a e% ra$o
respe"ti'a#ente.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
G1
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
Figura 2.13. $ensiones de )ase en el e,remo a3iero.
Figura 2.1-. $ensiones de )ase en el medio de la l"nea.
:or e% "ontrario& si #oe%a#os %a %1nea "o#o !n "ir"!ito e-!i'a%ente& obser'ano %as
.i,!ras 2.1@.& 2.1D.& $ 2.1H. en"ontra#os !nos res!%taos -!e in'a%ian tota%#ente e% #oe%o
para este tipo e an*%isis.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
G2 COORDINACIN DE AISLAMIENTO
Figura 2.1/. $ensiones de )ase en el e,remo de la l"nea conecado al rans)ormador.
Figura 2.1<. $ensiones de )ase en el e,remo a3iero.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
G3
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
Figura 2.1=. $ensiones de )ase en el medio de la l"nea.
Es e"ir para %os transitorios e "orta !ra"i)n& no poe#os #oe%ar %as %1neas "on
"ir"!itos I e-!i'a%ente& estas eben ser #oe%aas "o#o %1neas e par*#etros istrib!ios&
en n!estro "aso %1nea trasp!esta "on resisten"ias is"reti0aas .
-aso b: En este "aso est!ia#os %a "one+i)n e !na bater1a e "onensaores en e%
e+tre#o e !na %1nea $ obser'are#os %as sobretensiones ,eneraas ta% "o#o se #!estra en %a
.i,!ra 2.1C.& %a %1nea est* "one"taa por !n e+tre#o a% trans.or#aor& e% "!a% es a%i#entao
por !n ,eneraor tri.*si"o& #ientras -!e en e% otro e+tre#o e %a %1nea est* "one"taa !na
"ar,a.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
G8 COORDINACIN DE AISLAMIENTO
Figura 2.1>. Cone,i'n 3aer"a de condensadores.
Los atos a !ti%i0ar son :
Teneraor tri.*si"o iea% e D3.@ =L.
Trans.or#aor estre%%aItri*n,!%o 11<I2@ =L
L1nea: [oJ 3<< & R J <.1GD2 EP# $ %on,it! @ P#.
9ater1a e "onensaores: C.aseJ 2@ ?.
SAit"7: Tie#po e "ierre a %os 2 #s.
Car,a: Resisten"ia e 1@ $ in!"tan"ia e 1< #>.
A partir e %os res!%taos #ostraos en %as .i,!ras 2.1G.& 2.2<.& 2.21. $ 2.22. apre"ia#os
-!e %as sobretensiones transitorias -!e apare"en a a#bos e+tre#os e %a %1nea /en e% p!nto
e "one+i)n e %a bater1a $ en %a "ar,a2& son bastante pare"ios para a#bos #oe%os& no "o#o
o"!rr1a en %a si#!%a"i)n anterior one %os res!%taos eran tota%#ente i.erentes& epenieno
e% #oe%o e#p%eao. A(n as1 %os res!%taos son #*s rea%es si #oe%a#os %a %1nea "on
par*#etros istrib!ios .
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
G@
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
Figura 2.1?. $ensiones de )ase en la 3aer"a con modelo de *ar1meros disri3uidos.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
GD COORDINACIN DE AISLAMIENTO
Figura 2.2@. $ensiones de )ase en la car%a con modelo de *ar1meros disri3uidos.
Figura 2.21. $ensiones de )ase en la 3aer"a con modelo en .
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
GH
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
Figura 2.22. $ensiones de )ase en la car%a con modelo en .
:ara %os "asos ana%i0aos poe#os e#p%ear i,!a%#ente !n #oe%o e %1nea sin
istorsi)n& sieno %os res!%taos #!$ si#i%ares a %os obtenios a% !ti%i0ar resisten"ias
is"reti0aas. Respe"to a %os restantes #oe%os& e"ir si#p%e#ente& -!e no eran '*%ios en e%
*#bito e est!io en e% -!e estaba#os.
/I/LIOGRA.A
1. ENRIQUE[. T. De. Li#!sa& UL1neas e trans#isi)n $ rees e istrib!"i)n e
poten"ia e%5"tri"a.V M5+i"o 1GHC
2. O%%e I. E%,er.I ?. M"ITraAI>i%%& UE%e"tri" ener,$ s$ste#s t7eor$.V 1GC3
3. >. Y. Do##e%& UEMT: T7eor$ 9oo=V& 9one'i%%e :oAer A#inistration& /1GCD2.
8. A%ternati'e Transients :ro,ra# UR!%e 9oo=V& Le!'en EMT: Center /1GG<2
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
GC COORDINACIN DE AISLAMIENTO
@. M. Tar"1a Tra"ia& M.A. Tar"1a Tar"1a $ A. L%o#bart EstopiB*n& UCir"!itos e
par*#etros istrib!ios: Ap%i"a"i)n a %1neas e transporte e ener,1a e%5"tri"a.V
D. Y.D. Ste'enson& UAn*%isis e Siste#as E%5"tri"os e :oten"ia.V& E. e% Casti%%o.


COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
GG
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
C6=9t2:o $
-ar<%etros esta(;sti+os (e' ra0o
1 PARMETROS ESTADSTICOS DEL RA:O
Una sobretensi)n tipo ra$o se p!ee "ara"teri0ar por s! .or#a e ona& po%aria $
"orriente e pi"o. Estos par*#etros tienen "ar*"ter a%eatorio& sieno ne"esario !n e%e'ao
n(#ero e #eias para eter#inar "on pre"isi)n s! istrib!"i)n e probabi%iaes& p!ieno
apare"er istorsiones en %as #eias ebio a %a presen"ia e ob;etos a%tos respe"to a% -!e se
ori,inar1a en terreno p%ano.
1.1 POLARIDAD
Una ona e ra$o p!ee tener po%aria positi'a. M*s e% G< F e %as es"ar,as tienen
po%aria ne,ati'a. Esta propor"i)n es inepeniente e %a a%t!ra e %os ob;etos a%"an0aos&
a!n-!e p!ee 'ariar a %o %ar,o e% aBo /en in'ierno %a propor"i)n e es"ar,as ne,ati'as
p!ee %%e,ar a% @< F2. La .or#a e ona epene .!erte#ente e %a po%aria e% ra$o.
Ae#*s& para ra$os e po%aria ne,ati'a& %a se,!na es"ar,a tiene !na .or#a e ona
i.erente e %a pri#era& presentano ,enera%#ente !n .rente e ona #*s r*pio $ !na
!ra"i)n tota% #enor. En ,enera%& %os i#p!%sos positi'os tienen !n .rente e ona #*s %ento $
!na !ra"i)n #*s pro%on,aa -!e %os ne,ati'os.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1<< COORDINACIN DE AISLAMIENTO
1.2 CORRIENTE DE PICO
Los est!ios rea%i0aos por An(erson $ Eri8sson 3
1<
4& -o&o'ans80 3
11
4 $ por e% Gr6&o (e
TrabaGo 22.1 e %a CIGRE& "on"%!$en -!e %a probabi%ia e -!e %a "orriente e pi"o e !n
ra$o /I
o
2 sea i,!a% o #a$or -!e !n 'a%or eter#inao /i
o
2 se p!ee e+presar "o#o:
( )
D . 2
o
o o
31
i
1
1
i I :

,
_

+

+#c. 1-
De esta .or#a& %a istrib!"i)n e probabi%iaes e %a "orriente e pi"o e !n ra$o
res!%ta:
Figura 2. 4ro3a3ilidad de que la corriene in/ecada *or un ra/o en una l"nea sea i%ual o su*erior a
los !alores del e5e de a3scisas.
Obser'a#os -!e e% @< F e %os ra$os in$e"tan !na "orriente s!perior a 3< =A& $ -!e e%
G< F est* por eba;o e %os H< =A. Ae#*s& a% GG.G F e %os ra$os %es "orrespone !na
"orriente e pi"o in.erior a 8<< =A.
La istrib!"i)n e probabi%iaes "orresponiente a %a probabi%ia a"!#!%aa e %a
?i,!ra 2 se obtiene para "aa p!nto "o#o %a i.eren"ia e probabi%iaes entre ese p!nto $ e%
anterior.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1<1
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
Figura 3. 4ro3a3ilidad de que la corriene in/ecada *or un ra/o en una l"nea sea el !alor indicado en
el e5e de a3scisas.
En %a ?i,!ra 3 obser'a#os -!e e% 'a%or e "orriente in$e"taa por !n ra$o #*s probab%e
"orrespone a 23 =A /2.88 F2& ra0)n por %a "!a% se s!e%e to#ar "o#o 'a%or #*s representati'o
e %a "orriente e pi"o e% ra$o 2< =A. No obstante 7a$ -!e tener en "!enta -!e %a
probabi%ia e -!e %a "orriente s!pere este 'a%or es e "asi e% H< F.
1.3 FORMA DE ONDA
La "a1a e !n ra$o e-!i'a%e a !na .!ente e "orriente -!e in$e"ta !na intensia
e+ponen"ia% en e% p!nto e "onta"to. As1& se 7an est!iao %as .or#as e ona -!e presentan
i"7as .or#as e ona& e #anera -!e %a "ara"ter1sti"a b*si"a -!e e+7ibe es %a e !na .!ente
e "orriente e+ponen"ia% e.inia por:

,
_

2 1
t t
<
e e I 2 t / i +#c. 2-
La #a,nit! e %a "orriente in$e"taa por e% ra$o /I
<
2 $ %as "onstantes e s!bia $
ba;aa /
1
$
2
2 'ar1an "on "aa ra$o& pero p!een ser est!iaos esta1sti"a#ente. A% in"iir
sobre %a re& esta ona e "orriente i#p%i"a !na ona e tensi)n& se,(n %a i#pean"ia
"ara"ter1sti"a e% e%e#ento sobre e% -!e in"ia& -!e ta#bi5n se p!ee e+presar "o#o otra
ob%e e+ponen"ia% 3Error: Re.eren"e so!r"e not .o!n4:

,
_

2 1
t t
1
e e L 2 t / ' +#c. 3-
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1<2 COORDINACIN DE AISLAMIENTO
Esta ona e ob%e e+ponen"ia% est* interna"iona%#ente a"eptaa "o#o %a ona e test
e i#p!%sos. Represent*no%a ,r*.i"a#ente& tene#os:
Figura -. 6orma caracer"sica de una onda i*o ra/o.
E% 'a%or #*+i#o e tensi)n es a%"an0ao para !n instante e tie#po -!e no epene e%
'a%or e L
1
& $ -!e res!%ta:
2 1
1
2
#a+
1 1
%n
t

,
_

+#c. 7-
E% 'a%or #*+i#o e %a tensi)n a%"an0ao "on esta .or#a e ona es:

,
_

2
#a+
1
#a+
t t
1 #a+
e e L ' +#c. 5-
Ta#bi5n se e!"e& a partir e %os os res!%taos obtenios& -!e e% 'a%or e L
1
-!e
ebe#os ar a %a .or#a e ona para -!e e% #*+i#o e i"7a ona sea '
#a+
& es e:

,
_

2
#a+
1
#a+
t t
#a+
1
e e
'
L
+#c. 6-
Si bien %as sobretensiones tipo ra$o no tienen ne"esaria#ente esta .or#a e ona
/nor#a%#ente tienen !na .or#a bastante #*s "o#p%e;a2& p!een ser repro!"ias .*"i%#ente
en !n %aboratorio.
A"t!a%#ente& %os par*#etros -!e e.inen %as onas "on %as -!e se representan %os ra$os
son s! tie#po e .rente e ona t
.
/1.D 'e"es e% tie#po -!e tara en pasar e% 3<F a% G<F e%
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1<3
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
'a%or e pi"o2& $ s! tie#po e "o%a t
t
/tie#po -!e tara en a%"an0ar e% @<F e% 'a%or e pi"o $a
s!perao2. La e.ini"i)n e tie#po e .rente e ona i#p%i"a %as si,!ientes "oni"iones:
2 t t / D . 1 t
F 3< F G< .
+#c. 7-

,
_

2
F 3<
1
F 3<
t t
1 #a+
e e L L 3 . <
+#c. 8-

,
_

2
F G<
1
F G<
t t
1 #a+
e e L L G . <
+#c. 9-
:or s! parte& %a "oni"i)n e tie#po e "o%a i#p%i"a:
F @< t
t t
+#c. 10-

,
_

2
F @<
1
F @<
t t
1 #a+
e e L L @ . <
+#c. 11-
Los par*#etros propor"ionaos e !na ona nor#a%i0aa son s! 'a%or #*+i#o /L
#a+
2& e%
tie#po e .rente /t
.
2 $ e% tie#po e "o%a /t
t
2. :ara poer repro!"ir esta ona es ne"esario
eter#inar %os 'a%ores e
1
&
2
$ L
1
& para %o "!a% ta#bi5n es ne"esario obtener e% 'a%or e t
3<F
&
t
G<F
$ t
@<F
. Debere#os reso%'er !n siste#a no %inea% e seis e"!a"iones /E"s. 11@& 11D& 11H&
11C& 11G& 12<2 "on seis in"),nitas /
1
&
2
& L
1
& t
3<F
& t
G<F
$ t
@<F
2.
:%anteano e% siste#a para representar %a .or#a e ona 1.2E@< s e 'a%or e pi"o 2<
=L& obtene#os %os res!%taos si,!ientes:
L
1
J I2<.HH =L

1
J <.82 s

2
J DC.8 s
Representano ,r*.i"a#ente .or#a e ona e %a E". 3& obtene#os %a "!r'a e+ponen"ia%
e %a ?i,!ra @.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1<8 COORDINACIN DE AISLAMIENTO
Figura /. Onda de so3reensi'n i*o ra/o de 20 k9 de *ico / consanes 1.2/50 s.
La%ores t1pi"os e .or#as e ona "orresponen a "!r'as e+ponen"ia%es son /t
.
E t
t
2 e
1.2E@< s& 8E1< s& @E2< s& CE2< s.
2 ESTIMACIN DEL N;MERO DE DESCAR1AS DE RA:O.
E+isten i'ersos est!ios a"er"a e% "*%"!%o e "ontornea#ientos pro!"ios en !na
%1nea ebio a es"ar,as at#os.5ri"as& entre %os -!e esta"an %os rea%i0aos por Mart;ne@ 0
/oAarra 3Error: Re.eren"e so!r"e not .o!n4 $ GreenJoo( 3Error: Re.eren"e so!r"e not
.o!n4. Las sobretensiones e ori,en at#os.5ri"o en !na %1nea a5rea p!een ser "a!saas por
ra$os -!e a%"an"en a%,!no e %os "on!"tores e %a %1nea /6i%&a+to (ire+toM2 o ra$os -!e
a%"an"en tierra en !n p!nto "er"ano a %a %1nea /6i%&a+to in(ire+to#2.
E% ni1e' +er<6ni+o T /=era!ni" %e'e%2 3Error: Re.eren"e so!r"e not .o!n4 es e% n(#ero
e 1as por aBo en %os -!e se es"!"7an tr!enos en !na %o"a%i0a"i)n eter#inaa& $ "onstit!$e
!na #eia e% n(#ero e tor#entas por aBo& $ e %a a"ti'ia e ra$os e+istentes en %a 0ona&
e+istieno #apas iso+er<6ni+os& en %os -!e se tra0an %as %1neas -!e !nen %as 0onas e i,!a%
ni'e% "er*!ni"o. La%ores "ara"ter1sti"os e% ni'e% "er*!ni"o son %os "o#prenios entre 1<
/0onas "osteras2 $ 3< /0onas #ontaBosas2& a!n-!e p!ee a%"an0ar 'a%ores e 7asta 1C< en %as
0onas tropi"a%es.
La (ensi(a( (e (es+arAa /N
,
2 es e% n(#ero e ra$os -!e "aen en !na re,i)n por !nia
e s!per.i"ie $ e tie#po /es"ar,asE=#
2
EaBo2. Sin e#bar,o& ebio a %a .!erte 'aria"i)n
e+istente en aBos "onse"!ti'os& %a ensia e es"ar,a e !na 0ona es !na "ara"ter1sti"a
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1<@
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
i.1"i% e eter#inar. E% 'a%or e N
,
se p!ee apro+i#ar a partir e% ni'e% "er*!ni"o /T2
#eiante %a si,!iente e+presi)n:
2@ . 1
,
T <8 . < N
+#c. 12-
A"t!a%#ente es re"ono"io -!e esta apro+i#a"i)n no es tota%#ente '*%ia& a% no e+istir
!na b!ena "orre%a"i)n entre %a ensia e es"ar,as $ e% ni'e% "er*!ni"o. E% #5too #*s
.iab%e "onsiste en e#p%ear e-!ipos e #eia -!e %o"a%i"en $ eter#inen %as "ara"ter1sti"as e
"aa es"ar,a. Las rees e %o"a%i0a"i)n e ra$os propor"ionan %a .e"7a& 7ora& #a,nit!&
po%aria $ n(#ero e es"ar,as e ra$os& in.or#a"i)n a partir e %a "!a% son ,eneraos
#apas e ensia e es"ar,a. :!esto -!e esta #etoo%o,1a es re"iente& $ %a ensia e
es"ar,as p!ee 'ariar "onsierab%e#ente en aBos s!"esi'os& %os atos a"t!a%es toa'1a no son
.iab%es& p!esto -!e %a e%abora"i)n e i"7os #apas re-!iere pro#eiar en a% #enos "in"o
aBos. :or tanto& en "aso e no isponer e %a ensia e es"ar,a $ s1 e% ni'e% "er*!ni"o
/#!"7o #*s e+tenio a"t!a%#ente2& s!ponre#os "o#o "orre"ta %a e+presi)n e %a E". 121.
E% n(#ero e i#pa"tos en %os "on!"tores /.ase o tierra2 sit!aos en e% p!nto #*s a%to
e !na %1nea& por "aa 1<< =# $ por aBo& se p!ee e+presar en .!n"i)n e %a a%t!ra e%
"on!"tor /72 $ e %a istan"ia 7ori0onta% /b2 entre %os "on!"tores e+tre#os #*s e%e'aos.
GreenJoo( 3Error: Re.eren"e so!r"e not .o!n4 propone !ti%i0ar %a e"!a"i)n esarro%%aa por
e% ,r!po e traba;o e IEE 3Error: Re.eren"e so!r"e not .o!n4& $ -!e est* basaa en e% traba;o
e An(erson 3
12
4:
2 7 8 b / T <<8 . < N
<G . 1 3@ . 1

+ +#c. 13-
Ta#bi5n 7a$ a!tores 3Error: Re.eren"e so!r"e not .o!n4 -!e re"o#ienan para s!
"*%"!%o %a .)r#!%a si,!iente:
2 7 2C b / N 1 . < N
D . <
,
+
+#c. 17-
A!n-!e a#bas .)r#!%as no son i5nti"as& e% 'a%or obtenio a% ap%i"ar%as s)%o es
si,ni.i"ati'a#ente istinto "!ano e% ni'e% "er*!ni"o es pe-!eBo:
T
%
1r&&(A$$% O)r$# Di#'r&!a('ia
@ 0.00 0.00 0.0:
2 1.79 1.95 30.5:
- 3.80 7.63 21.8:
< 6.57 7.68 17.0:
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1<D COORDINACIN DE AISLAMIENTO
> 9.68 11.00 13.6:
1@ 13.09 17.57 11.1:
12 16.77 18.27 9.1:
1- 20.61 22.15 7.5:
1< 27.68 26.17 6.0:
1> 28.97 30.32 7.8:
2@ 33.36 37.59 3.7:
22 37.97 38.97 2.7:
2- 72.67 73.77 1.8:
2< 77.57 78.02 1.0:
2> 52.57 52.68 0.3:
3@ 57.67 57.72 ;0.7:
32 62.92 62.25 ;1.1:
3- 68.28 67.15 ;1.7:
3< 73.76 72.12 ;2.2:
3> 79.35 77.16 ;2.8:
-@ 85.07 82.27 ;3.3:
-2 90.83 87.77 ;3.7:
-- 96.71 92.68 ;7.2:
-< 102.69 97.98 ;7.6:
-> 108.77 103.33 ;5.0:
/@ 117.93 108.77 ;5.7:
Ta,"a 1. <=mero de im*acos *or a>o / *or cada 100 km en el conducor +conducores- m1s ele!ado
de un a l"nea en )unci'n del ni!el cer1unico. uilizando las )'rmulas de Greenwood / oros auores
+res*eci!amene-. 3?6.7 m +dos hilos de ierra-. h?26 m.
Si %a parte #*s e%e'aa e %a %1nea "orrespone a "on!"tores e tierra& estos prote,en a
%os e .ase se,(n !n <nA6'o (e a&anta''a%iento /&e+presao en raianes2& -!e es e% .or#ao
por %a 'erti"a% ese e% "on!"tor e tierra $ %a %1nea -!e !ne e% "on!"tor e .ase "on e% e
tierra:
>i%o e tierra
Con!"tores e .ase
R S
T
T

Figura <. @eerminaci'n del 1n%ulo de a*anallamieno del hilo de ierra.


COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1<H
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
:ara eter#inar e% n(#ero tota% e ra$os sobre !na %1nea /torres& "on!"tores e .ase $
"ab%es e tierra2 en !n aBo $ por "aa 1<< =# e %on,it!& Met@-Nob'at propone !na .)r#!%a
e#p1ri"a ,enera%& en .!n"i)n e% n(#ero e i#pa"tos sobre e% "ab%e #*s e%e'ao /N2& e% .a"tor
"er*!ni"o /T

2& %a separa"i)n entre "on!"tores e e+teriores /b2 $ e% *n,!%o e


apanta%%a#iento en raianes /2:

,
_

+
H<
b
3<
N
T N
L
+#c. 15-
3 SOBRETENSIONES ORI1INADAS POR IMPACTO DE RA:O
C!ano !n ra$o "ae en !na %1nea o en %as pro+i#iaes e esta& pro!"e !na
sobretensi)n en %os "on!"tores& -!e ser* in!"ia si e% ra$o no a%"an0a ire"ta#ente !na
.ase. Esta sobretensi)n p!ee s!perar e% ni'e% e ais%a#iento e %a %1nea o e a%,(n e%e#ento
"one"tao& pro!"ieno s! "ontornea#iento 3
13
4. A "ontin!a"i)n se eta%%an %os "*%"!%os
ne"esarios para obtener %a sobretensi)n pro!"ia por e% i#pa"to e !n ra$o.
3.1 CLCULO DE SOBRETENSIONES POR IMPACTOS DIRECTOS
Se eno#ina i#pa"to ire"to "!ano e% ra$o "ae sobre "!a%-!ier e%e#ento e %a %1nea
/apo$o& "on!"tor e tierra o "on!"tor e .ase2. A!n-!e !n ra$o p!ee a%"an0ar "!a%-!ier
p!nto e %a %1nea a5rea& es posib%e "%asi.i"ar %a %o"a%i0a"i)n e% i#pa"to en os tipos e p!ntos:
sobre !n apo$o o en #eio e !n 'ano.
3.1.1 I!a')$# %ir&')$# #$,r& &" a!$.$
E% #oe%ao e% apo$o e !na %1nea e poten"ia es e-!i'a%ente a !na %1nea e
trans#isi)n i,!a% en %on,it! a %a a%t!ra e% apo$o 3Error: Re.eren"e so!r"e not .o!n4. La
'e%o"ia e en %a %1nea e trans#isi)n es e% C@ F e %a 'e%o"ia e %a %!0& $ se,(n e% iseBo
e% apo$o s! i#pean"ia "ara"ter1sti"a 'ar1a. Si e% .abri"ante no propor"ione %a i#pean"ia
"ara"ter1sti"a e %a torre& e+isten apro+i#a"iones e %a i#pean"ia e %a torre en .!n"i)n e
%os par*#etros ,eo#5tri"os e %a #is#a. Las i#pean"ias "orresponientes a %as i.erentes
.or#as e %os apo$os son 3
18
4:
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1<C COORDINACIN DE AISLAMIENTO
/poyo clase 4:
Figura =. A*o/o de clase 1 / )acores %eom&ricos necesarios *ara a*ro,imar la im*edancia del
mismo.
( )
1
]
1

+

2
2 2
T
r
r 7 2
%n 3< [ +#c. 16-
/poyo clase $:
Figura >. A*o/o de clase 2 / )acores %eom&ricos necesarios *ara a*ro,imar la im*edancia del
mismo.
( )
# s T
[ [
2
1
[ + +#c. 17-
D<
7
r
%n G<
r
7
%n D< [
s

,
_

+
,
_

+#c. 18-
D<
7
b
%n G<
b
7
%n D< [
#

,
_

+
,
_

+#c. 19-
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1<G
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
/poyo clase #:
Figura ?. A*o/o de clase 3 / )acores %eom&ricos necesarios *ara a*ro,imar la im*edancia del
mismo.
1
]
1

,
_


1
r
7 2
2 %n %n D< [
T
+#c. 20-
C!ano e% i#pa"to se pro!"e en e% apo$o& %a i#pean"ia e.e"ti'a e-!i'a%ente
res!%tante /?i,!ra 1<2 es e% para%e%o e %a i#pean"ia e i"7o apo$o "on e% para%e%o e %as
i#pean"ias "orresponientes a %as os ire""iones e propa,a"i)n e% "on!"tor e tierra
/?i,!ra 112.
Ra$o
Figura 1@. Ca"da de un ra/o so3re un a*o/o.
Si eno#ina#os "o#o [
TY
a %a i#pean"ia e% "on!"tor e tierra& $ s!pone#os -!e
7a$ !n (ni"o "on!"tor e tierra entre %os apo$os& a% pro!"irse e% i#pa"to %a i#pean"ia
e-!i'a%ente [
e-
ser*:
TY T
TY T
e-
[
2
1
[
[
2
1
[
[
+

+#c. 21-
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
11< COORDINACIN DE AISLAMIENTO
La i#pean"ia 6a [
TY
M es e% para%e%o e-!i'a%ente e %as i#pean"ias "ara"ter1sti"as a
a#bos %aos e %as %1neas e trans#isi)n /"on!"tor e tierra2 "one"taas en ese p!nto.
[
TY
[
TY [
T
Figura 11. Circuio equi!alene de la ca"da de un ra/o so3re un a*o/o.
:or e;e#p%o& !na torre e 3D # e a%t!ra "!$a i#pean"ia "ara"ter1sti"a es [
T
J 18< &
"on !n "ab%e e tierra e i#pean"ia "ara"ter1sti"a [
TY
J D8< & presentan en "on;!nto !na
i#pean"ia e-!i'a%ente .rente a !n i#pa"to ire"to sobre %a torre e 'a%or [
e-
J GH.8 .
Cono"ia %a i#pean"ia e-!i'a%ente [
e-
& $ "onsierano !na eter#inaa "orriente e
ra$o& e% 'a%or #*+i#o e %a tensi)n trans#itia por %os "on!"tores e tierra as1 "o#o %a
tensi)n in!"ia en %os "on!"tores e .ase son .*"i%#ente "a%"!%ab%es. Es e"ir& "!ano e%
i#pa"to apare"e en e% apo$o& %a ona e eri'ar* a tierra por e% apo$o $ %os "on!"tores e
tierra& pro'o"ano !na sobretensi)n in!"ia en %os "on!"tores e .ase.
Una .or#a si#p%e $ pre"isa e "a%"!%ar esta sobretensi)n es #eiante si#!%a"i)n& -!e
per#ite tener en "!enta %as s!"esi'as re.%e+iones -!e apare"en "!ano %a ona e "orriente
%%e,a a %a base e% apo$o& a !n apo$o pr)+i#o a% e% i#pa"to o a "!a%-!ier otro e%e#ento e %a
%1nea. Ae#*s e% pro"eso e si#!%a"i)n res!e%'e e.i"a0#ente e% prob%e#a e a"op%a#iento
entre .ases& $ entre .ase $ tierra.
3.1.2 I!a')$# %ir&')$# &( i)a% %&" *a($
En "aso e -!e !n ra$o a%"an0ara !n "on!"tor en #eio e !n 'ano& s! intensia se
i'iir* por i,!a% en %as os ire""iones. E% 'a%or e pi"o e %a sobretensi)n a%"an0a !n 'a%or
-!e p!ee obtenerse e %a e+presi)n:
2
I
[ L +#c. 22-
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
111
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
sieno [ %a i#pean"ia "ara"ter1sti"a e %a %1nea e I e% 'a%or e pi"o e %a ona e "orriente e%
ra$o. :or e;e#p%o& para !na %1nea a5rea e 8<< e i#pean"ia "ara"ter1sti"a& $ 3<< =L e
ni'e% e ais%a#iento& apare"e "ontornea#iento a partir e I J 1.@ =A. Co#o %a probabi%ia e
-!e %a "orriente in$e"taa por e% ra$o sea #a$or e 1.@ =A es e% GGF& si "are"iera e
prote""iones ai"iona%es& se pro!"ir1a e% "ontornea#iento e% ais%a#iento. Ae#*s& e% 'a%or
#*s probab%e e "orriente para !n ra$o e 2< =A& por %o -!e %a sobretensi)n ,eneraa en este
"aso es e:
L J 8<< ] 2<=A E 2 J 8<<< =L /en a!sen"ia e prote""iones2.
3.2 CLCULO DE SOBRETENSIONES POR IMPACTOS INDIRECTOS
I#pa"to inire"to es a-!e% -!e o"!rre en %as pro+i#iaes e %a %1nea& pro!"ieno !na
sobretensi)n in!"ia en %a %1nea e #a,nit! s!.i"iente "o#o para ser "onsierao.
La sobretensi)n in!"ia en !na %1nea a5rea por !n ra$o inire"to es .!n"i)n e% 'a%or
e pi"o $ %a !ra"i)n e% .rente e ona& %a 'e%o"ia e propa,a"i)n e %a es"ar,a& %a a%t!ra
e %a %1nea& %a istan"ia perpeni"!%ar e% p!nto e in"ien"ia e% ra$o a %a %1nea. Esta
sobretensi)n in!"ia p!ee %%e,ar a ser s!perior a% ni'e% e ais%a#iento e %a %1nea& $ "a!sar
!n "ontornea#iento.
La tensi)n #*+i#a -!e es in!"ia por !n ra$o "er"ano a !na %1nea a5rea p!ee
apro+i#arse por %a .)r#!%a e R6s8 3Error: Re.eren"e so!r"e not .o!n4:

,
_

,
_

2
o
o
o
#a+
'
'
2
1
1
1
'
'
2
1
1
$
7 I [
L
+#c. 23-
one 6IM %a intensia e pi"o e% ra$o& 67M %a a%t!ra #*+i#a e %a %1nea sobre tierra& 6$M %a
istan"ia #*s "er"ana entre %a %1nea $ e% ra$o& 6'
o
M %a 'e%o"ia e %a %!0 en e% 'a"1o& 6'M %a
'e%o"ia e retorno e% ra$o. E% 'a%or e 6[oM es e 3< & #ientras -!e e% 'a%or e 6'M 'ar1a
entre 3<<<< $ 1@<<<< =#Es.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
113
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
11@
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
C6=9t2:o 6
PROTECCIONES CONTRA SOBRETENSIONES
1 APANTALLAMIENTO DE LNEAS A3REAS
Apanta%%ar %as %1neas a5reas 3
1@
4 es %a prote""i)n #*s b*si"a e !na %1nea e re "ontra
sobretensiones at#os.5ri"as /tipo ra$o2. Consiste en apanta%%ar s! re"orrio "on !no o os
"ab%es e tierra -!e 'an e apo$o a apo$o por en"i#a e %os "on!"tores e .ase 3
1D
4. Es !n
siste#a "aro& $ re-!iere b!enas to#as e tierra para e'itar e% "ebao in'erso 3Error: Re.eren"e
so!r"e not .o!n4 /ba"=I.%as7o'er2& por %o -!e se s!e%e e#p%ear "o#o #eio a!+i%iar e %os
e#*s siste#as e prote""i)n. Los "ab%es e tierra est*n "one"taos a %os apo$os& por %o -!e
tienen poten"ia% n!%o en "oni"iones nor#a%es. E% ob;eti'o e "o%o"ar estos "on!"tores e
tierra es "aptar %as "a1as e ra$os -!e& en otro "aso& 7abr1an ter#inao en %os propios
"on!"tores e .ase. Esta prote""i)n p!ee e+tenerse a %a tota%ia e %a %1nea e trans#isi)n
o bien estar "o%o"aa en %os pri#eros =i%)#etros ;!nto a !na s!besta"i)n. Un aspe"to #!$
i#portante es %a %o"a%i0a"i)n e% "on!"tor /o "on!"tores2 e tierra "on respe"to a %os
"on!"tores e .ase. :ara -!e sean e.e"ti'os& eben tener #a$or .a"i%ia e atra""i)n e
"a1as e ra$o -!e %os "on!"tores e .ase.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
11D
:ROTECCIONES CONTRA SO9RETENSIONES
2 E2PLOSOR AL AIRE 4B6ORNC1APD O BROD 1APD5
E% pri#er ispositi'o pararra$os ap%i"ao .!e e% e$&'osor a' aire 3Error: Re.eren"e
so!r"e not .o!n4& sieno e#p%eao "on ispositi'o antip*;aro en rees e #eia tensi)n
/espe"ia%#ente !rante %os aBos setenta2. A"t!a%#ente es !ti%i0ao "o#o reser'a a!+i%iar&
sieno s!s prin"ipa%es es'enta;as %as si,!ientes:
- 9*si"a#ente no isipan ener,1a $ pro'o"an !n "orto"ir"!ito en %a re a tierra& p!es
e% ar"o e%5"tri"o apenas opone i#pean"ia a %a "orriente e es"ar,a.
- Es i#pre"iso& epenieno e !n a;!ste #!$ "r1ti"o en !n ispositi'o %i,ero e
inte#perie& so#etio a 'aria"iones e soportabi%ia e% aire por e% "ontenio e
7!#ea& po%aria& "onta#ina"i)n& et". Debio a estas 'aria"iones e% e+p%osor es
i.1"i% e a;!star& res!%tano pobre %a prote""i)n aportaa.
- Interr!#pe e% ser'i"io a% #enos 7asta e% reen,an"7e& $ .!ne %os .!sib%es e%
"ir"!ito& -!e ,enera%#ente son #*s r*pios -!e e% interr!ptor.
- En e% "aso en -!e e% e+p%osor eba prote,er !n trans.or#aor& %a 'aria"i)n e
tensi)n respe"to a% tie#po -!e apare"e !rante e% "ebao p!ee pro'o"ar ,ranes
es.!er0os i"7o trans.or#aor& p!ieno aBar %as pri#eras espiras e in"%!so
trans#itir e% pi"o e "orriente a% se"!nario.
3 PARARRA:OS AUTOVALVULAR
:osterior#ente& se esarro%%) E% ispositi'o esarro%%ao posterior#ente es e%
es"ar,aor o pararra$os a!to'a%'!%ar 3Error: Re.eren"e so!r"e not .o!n4. Consiste en %a
aso"ia"i)n e e+p%osores $ resisten"ias 'ariab%es en serie& "o#o #!estra %a ?i,!ra 12. Co#o
eta%%a GreenJoo( 3
1H
4& estas resisten"ias est*n ais%aas e% "ir"!ito en "oni"iones nor#a%es&
sieno intro!"ias "!ano se pro!"e e% "ebao e% e+p%osor ebio a !na sobretensi)n. :or
tanto& e% e%e#ento resistente es iseBao ese e% p!nto e 'ista e isipa"i)n e ener,1a $
%i#ita"i)n e 'o%ta;e ba;o estas "oni"iones& sin "onsierar e% estao e no isparo e%
e+p%osor /$a -!e enton"es %a resisten"ia est* ais%aa2.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
11H
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
LINEA
E+p%osor
Laristor
:ARARRAKOS
Figura 12. #squema del *ararra/os auo!al!ular con e,*losor / !arisor.
E% #ateria% #*s !ti%i0ao a"t!a%#ente "o#o 'aristor es e% )+io e 0in" /[nO2& si bien
trai"iona%#ente 7a sio #!$ !ti%i0ao e% "arb!ro e si%i"io /SiC2. Debio a %a e%e'aa noI
%inea%ia e %os 'aristores e [nO es !s!a% pres"inir e %os e+p%osores en serie& %o -!e %os
7a"e #!$ i.erentes e %os e SiC -!e pre"isan e %a presen"ia e e+p%osores. En este "ap1t!%o
s)%o se "onsierar*n %os =6r6rr6;os 62toE6:E2:6res e SiC /"on e+p%osores2.
La tensi4n e 3eb6o /spar=o'er 'o%ta,e2 3
1C
4 es a-!e%%a -!e "a!sa e% "ebao e %os
e%e"troos e% pararra$os a!to'a%'!%ar /.or#a"i)n e% ar"o en %os e+p%osores2. La #a,nit! e
%a tensi)n e "ebao epene e s! 'aria"i)n en e% tie#po /.or#a e ona2. As1& se,(n e% tipo
e ona se e.inen %as tensiones e "ebao a% .rente e ona /.ront o. Aa'e spar=o'er
'o%ta,e2& tensi)n e "ebao e% 1<<F a %a ona e "7o-!e /est*nar %i,7tnin, i#p!%se
spar=o'er 'o%ta,e2& tensi)n e "ebao a% @<F e %a ona e "7o-!e /a'era,e i#p!%se
spar=o'er 'o%ta,e2& tensi)n #*+i#a e "ebao en %a ona e "7o-!e por #aniobra /sAit"7in,
i#p!%se spar=o'er 'o%ta,e2& tensi)n a%terna e "ebao /poAer .re-!en"$ spar=o'er 'o%ta,e2.
La 3orriente e es36r!6 e !n pararra$os es %a eri'aa a tierra "!ano o"!rre e%
"ebao& %%a#ano tensi4n resi26: 3
1G
4 a %a -!e apare"e entre %os bornes e% pararra$os
!rante e% paso e %a "orriente e es"ar,a.
E% prin"ipa% prob%e#a aso"iao a %os pararra$os a!to'a%'!%ares e SiC rai"a en %a
e+tin"i)n e% ar"o !na 'e0 .ina%i0aa %a sobretensi)n& -!e en "aso e no pro!"irse rai"ar1a
en %a estr!""i)n e %as resisten"ias 'ariab%es a% se,!ir "ir"!%ano a tra'5s e e%%as %a tensi)n
no#ina% e %a re. :ara e'itar %a estr!""i)n e %as resisten"ias e SiC en "oni"iones e
.!n"iona#iento nor#a% e %a re& se "o%o"an %os e+p%osores en serie "on e%%as& e .or#a -!e
s)%o -!een en para%e%o "on %a re "!ano e+ista !na sobretensi)n -!e pro'o-!e e% "ebao e%
ar"o en %os e+p%osores. Si no se estr!$eran& no ser1an ne"esarios %os e+p%osores /"aso e %os
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
11C
:ROTECCIONES CONTRA SO9RETENSIONES
'aristores e [nO2. :or tanto& %a .!n"i)n e% e+p%osor es rea""ionar en "aso e s!perarse %os
'a%ores e tensi)n e.inios& eri'ar %a intensia -!e 7a ,enerao %a sobretensi)n por #eio
e% ar"o $ e %as resisten"ias 'ariab%es $& esp!5s e% pro"eso e eri'a"i)n& e+tin,!ir %a
"orriente resi!a% ori,inaa por %a tensi)n e ser'i"io.
Figura 13. @eerminaci'n de las caracer"sicas de ce3ado.
Los #oos e .!n"iona#iento e %os pararra$os a!to'a%'!%ares e SiC son:
- SerEi3io nor86:: Los e+p%osores e e+tin"i)n e% pararra$os soportan %a tensi)n e
ser'i"io. No .%!$e nin,!na "orriente a e+"ep"i)n e %as e "ontro% /#A2.
- Re633i4n ; eriE63i4n: Si %a tensi)n en e% pararra$os sobrepasa %a tensi)n e
rea""i)n e% e+p%osor& e% pararra$os rea""iona& es e"ir& se presenta isr!p"i)n en %os
%!,ares preestab%e"ios en %os e%e"troos& $ %a resisten"ia 'ariab%e e% pararra$os
o.re"e !n "a#ino entre %os p!ntos e "one+i)n. Debio a %a rea""i)n $ eri'a"i)n& %a
tensi)n en e% pararra$os se %i#ita a 'a%ores no pe%i,rosos.
- E"tin3i4n: La "orriente resi!a% es .!n"i)n e %a tensi)n e ser'i"io& estano s!
'a%or %i#itao por %a presen"ia e %os 'aristores. :or a""i)n e %os e+p%osores& s!
e+tin"i)n o"!rre antes e% pri#er paso e %a "orriente por "ero.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
11G
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
A i.eren"ia e %os e+p%osores a% aire& %a a"t!a"i)n e %os pararra$os a!to'a%'!%ares e
SiC no pro'o"a !na "a1a en %a tensi)n e %a re& ni se obser'an "onta"tos o ar"os a tierra.
Toos %os e+p%osores e e+tin"i)n est*n "o#p!estos por !no o #*s ,r!pos e e%e"troos
"one"taos en serie& epenieno e% n(#ero e e%e"troos e %a tensi)n $ e %a "apa"ia e
e+tin"i)n e+i,ias. Caa ,r!po "ontiene os e%e"troos& "!$a .or#a $ separa"i)n eter#ina a
%a tensi)n e "ebao.
Se,(n e% ni'e% e tensi)n o %as "oni"iones e 7!#ea $ "onta#ina"i)n e %a 0ona&
e+isten 'arios tipos e e+p%osores:
6D E"=:osores =:6nos: >an sio !ti%i0ao para ba;a $ #eia tensi)n.
- :ara ba;a tensi)n& s!e%en estar "o#p!estos por os e%e"troos "on p!ntos e
rea""i)n "on"5ntri"os en .or#a e ani%%o& para ,aranti0ar !na istrib!"i)n
7o#o,5nea e% "a#po e%5"tri"o.
Figura 1-. #,*losor *lano *ara *ararra/os de 3a5a ensi'n.
- :ara #eia tensi)n& %os e%e"troos son reonos& e i*#etro ,rane& orenaos !no
tras otro a pe-!eBas istan"ias& o.re"ieno as1 #a$or "apa"ia para e% "ontro%
!rante e% "ebao. La preioni0a"i)n obtenia por %a .or#a "ara"ter1sti"a e%
e%e"troo& a "o#o res!%tao tensiones e "ebao ba;as in"%!so "on onas e "7o-!e
e .!erte .rente e ona.
Figura 1/. #,*losor *lano *ara *ararra/os de media ensi'n.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
12<
:ROTECCIONES CONTRA SO9RETENSIONES
Los e+p%osores tienen abo#ba#ientos esta#paos para e% "ebao. E% abo#ba#iento
e+"5ntri"o $ a %a abert!ra e apa,ao sit!aa a% %ao op!esto en e% ani%%o
istan"iaor& per#iten !na r*pia is#in!"i)n e% ar"o.
bD E"=:osores 3on so=:6o 86!n>ti3o: >an sio !ti%i0aos para a%ta tensi)n. Tras %a
"on!""i)n& %a "orriente resi!a% "ir"!%a por !na bobina e sop%ao& pro!"ieno !n
"a#po #a,n5ti"o "!$o e.e"to es %%e'ar e% ar"o e %os p!ntos e "ebao 7a"ia !na
"*#ara one es a%ar,ao "onsierab%e#ente. C!ano %a tensi)n e% ar"o a%"an0a e%
'a%or e %a tensi)n #*+i#a e ser'i"io& se e+tin,!e %a "orriente resi!a%. Esto o"!rre
#!"7o antes e% si,!iente paso por "ero. E% e%e#ento e e+tin"i)n e estos
e+p%osores est* .or#ao por "*#aras "er*#i"as per#eab%es a %os ,ases& $ por !na
bobina e sop%ao. No re-!ieren e% paso e "orriente por "ero. E% sop%ao #a,n5ti"o
.a"i%ita %a e+tin"i)n e% ar"o !na 'e0 7a "on"%!io %a sobretensi)n. :!esto -!e este
tipo e e+p%osores absorbe !na ,ran "antia e %a ener,1a trans.or#aa en %a
e+tin"i)n& se %es eno#ina e$&'osores a+ti1os. Estas #oi.i"a"iones per#itieron
e#p%ear resisten"ias e SiC e #enor 'a%or& re!"ieno %a tensi)n resi!a% a !n
ni'e% a"eptab%e#ente si#i%ar a %a tensi)n e "ebao& $ a !na "orriente resi!a%
#!"7o #a$or 3Error: Re.eren"e so!r"e not .o!n4. Las ne"esiaes e es"ar,ar
#a$or ener,1a pro'ienen e %a apari"i)n e sobretensiones e #aniobra pe%i,rosas a
tensiones e re e 28@ =L $ s!periores. E% e.e"to e% sop%ao #a,n5ti"o es tan
e.i"a0 -!e e% ar"o ori,ina% se a%ar,a e @< a 1<< 'e"es "on este siste#a.
La ne"esia e istrib!ir !ni.or#e#ente %a tensi)n e "ebao entre %os e+p%osores e
%a "o%!#na e !n #)!%o $ #antener%a entro e %os %1#ites& "on!;o a intro!"ir e%e#entos
re,!%aores en %os pararra$os e #a$or responsabi%ia /espe"ia%#ente para tensiones a partir
e 28@ =L2& basaos en resisten"ias e "o#pensa"i)n no %inea%es& e i#pean"ia #!"7o #*s
e%e'aa -!e %a e %os b%o-!es e SiC prin"ipa%es& $ -!e .or#an e% "ontro% )7#i"o e %a
a!to'*%'!%a.
Un se,!no "ontro% es e% re%a"ionao "on e% apanta%%a#iento "ontra in.%!en"ias e+ternas.
Los e+p%osores en pararra$os no "ontro%aos se en"!entran a !n poten"ia% %ibre& e% "!a% se
re,!%a se,(n %as "apa"itan"ias par"ia%es. Laria"iones e% "a#po e%5"tri"o en %os a%reeores
e% pararra$os %%e'an "onsi,o "a#bios in"ontro%ab%es e %a istrib!"i)n e tensi)n en %os
e+p%osores. :ara e'itar en %o posib%e e% e.e"to e estas "apa"iaes e a"op%e en %a
istrib!"i)n e tensi)n a %o %ar,o e %os e+p%osores& se roean "on resisten"ias $
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
121
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
"onensaores "i%1nri"os /?i,!ra 1D2& re!"ieno e% a"op%a#iento "apa"iti'o ire"to e %os
"a#pos pert!rbaores e+ternos si,ni.i"ati'a#ente& #eiante !n apanta%%a#iento a"ti'o.
Figura 1<. 4ararra/os auo!al!ular de BiC con resisencias de conrol / condensadores de aco*le.
- PARARRA:OS DE 2IDO DE ZINC 4Z(O5
A #eiaos e %os aBos o"7enta apare"en por pri#era 'e0 en e% #er"ao n!e'os
#ateria%es "er*#i"os para !na a#p%ia ,a#a e ap%i"a"iones e%5"tri"as $ e%e"tr)ni"as. Dentro
e este ,r!po e #ateria%es esta"an %os 'aristores e )+io e 0in" /[nO2& se#i"on!"tores
"!$a propiea #*s re%e'ante es %a noI%inea%ia e s! "!r'a "ara"ter1sti"a /"orriente X
tensi)n a%terna2& -!e %os 7a"e #!$ (ti%es en %a te"no%o,1a e %os pararra$os.
Estos "o#p!estos son .abri"aos a partir e %a #e0"%a e po%'o e [nO "on )+ios e
#eta%es e transi"i)n /9i& Sb& Mn& Co& et".2. S! pro"esa#iento es& en %1neas ,enera%es& e%
"on'en"iona% para %os #ateria%es "er*#i"os& es e"ir& #e0"%a& "o#pa"ta"i)n $ sinteti0a"i)n.
Las propieaes e%5"tri"as -!e esarro%%an estos #ateria%es epenen e %a "o#posi"i)n e
partia& %a "a%ia e %os po%'os /ta#aBo e %as part1"!%as $ p!re0a e %os #is#os2& as1 "o#o
e %as "oni"iones e .abri"a"i)n.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
122
:ROTECCIONES CONTRA SO9RETENSIONES
La propiea e%5"tri"a #*s i#portante %a posibi%ia e soportar "orrientes e #!$
istintas #a,nit!es en !n estre"7o ran,o e tensiones /%a intensia 'ar1a !n .a"tor e 1<
11
#ientras -!e %a tensi)n %o 7a"e se,(n !n .a"tor e 1<
3
2.
:ara %as resisten"ias 'ariab%es /'aristores2& %a "ara"ter1sti"a tensi)nIintensia e %a 0ona
no %inea% 'iene e+presaa en ,enera% se,(n %a e"!a"i)n:

L = I
+#c. 27-
one 6=M epene e% #ateria% $ e% pro"eso e .abri"a"i)n& $ es "ontro%aa por %a ,eo#etr1a
e% e%e#ento& sieno ire"ta#ente propor"iona% a %a se""i)n e% e%e#ento& e in'ersa#ente
propor"iona% a %a %on,it! e% #is#o. Una #eia e %a noI%inea%ia entre "orriente $ tensi)n
es e% "oe.i"iente 66 /"oe.i"iente e noI%inea%ia2& -!e epene e% #ateria%. :ara e% SiC& este
.a"tor est* "o#prenio entre 2 O O D& #ientras -!e para e% [nO p!ee a%"an0ar 'a%ores
"o#prenios entre 2< $ @<. :or tanto& e% [nO presenta #a$or noI%inea%ia -!e e% SiC& "o#o
p!ee obser'arse en %a ?i,!ra 1H.
Figura 1=. Caracer"sica ensi'n;densidad de corriene *ara *ararra/os de BiC con e,*losores / *ara
*ararra/os de CnO sin e,*losores.
A% i,!a% -!e e% SiC& %os 'aristores e [nO est*n "o#p!estos por #ateria%es "rista%inos.
E% G< F es [nO& $ e% resto est* "onstit!io por otros )+ios. E+isten tres re,iones e
opera"i)n para %os 'aristores e [nO 3
2<
4:
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
123
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
a) !egin 4 : 7redescarga o preruptura
A #en!o es ta#bi5n eno#inaa "o#o 0ona )7#i"a& e .!,as o e ba;a "orriente& $
"orrespone a %a re,i)n e opera"i)n e% 'aristor en a!sen"ia e sobretensi)n. Es %a 0ona e
traba;o e% 'aristor #ientras en %a re se en"!entre en "oni"iones nor#a%es e opera"i)n. La
"orriente -!e "ir"!%a a tra'5s e% 'aristor en esta 0ona e opera"i)n se eno#ina "orriente e
.!,a. La resisti'ia e% #ateria% epene e %a te#perat!ra "on "oe.i"iente ne,ati'o /#a$or
te#perat!ra& #a$or "orriente e .!,as2. A i.erentes te#perat!ras "orresponen i.erentes
"!r'as. En esta 0ona %a "orriente e .!,a es in.erior a 1<
I@
AE##
2
.
b) !egin $ : !egin de DescargaB !uptura o no lineal
En este se,!no tra#o e %a "!r'a tensi)n I "orriente no e+iste epenen"ia respe"to a
%a te#perat!ra& $ s! e+presi)n es:

1
]
1

2
1
2
1
L
L
I
I
+#c. 25-
one 66 es e% "oe.i"iente e noI%inea%ia& -!e 'ar1a entre 3< O O @<& I es %a "orriente e
es"ar,a /I Z 1<
I@
AE##
2
en %a Re,i)n 22 $ L es %a tensi)n resi!a%. En esta re,i)n ,ranes
a!#entos e %a "orriente e es"ar,a pro!"en pe-!eBos in"re#entos en %a tensi)n resi!a%.
:or tanto& a #a$or "oe.i"iente e noI%inea%ia& #a$or ser* %a prote""i)n /#enor in"re#ento
e tensi)n2.
c) !egin # : /lta descarga o alta corriente <uptum)
En esta 0ona %a "orriente "re"e #!$ r*pia#ente& a partir e <.2 a <.@ AE##
2
. La "!r'a
"ara"ter1sti"a IIL es e n!e'o %inea%& e .or#a si#i%ar a %a e ba;a "orriente.
La e%e'aa noI%inea%ia e %os 'aristores e [nO per#ite poer pres"inir e %os
e+p%osores. En ese "aso& e% pararra$os e [nO ebe soportar %a tensi)n no#ina% e% siste#a
!rante too e% tie#po. Debe tenerse en "!enta respe"to a %a "orriente -!e eri'a a tierra en
estas "oni"iones /-!e ebe ser e #i%ia#perios2 $ %a ener,1a -!e ebe isipar. Esto
"orrespone a %a Re,i)n 1 /ta#bi5n %%a#aa e prees"ar,a2 e %a ?i,!ra 1H. En esta 0ona %a
te#perat!ra a.e"ta a %a .or#a e %a "!r'a: para !na tensi)n eter#inaa& %a "orriente a!#enta
"on %a te#perat!ra. Traba;ar a te#perat!ras e%e'aas i#p%i"a -!e a!#enta %a ener,1a a isipar&
in"re#ent*nose a(n #*s %a te#perat!ra $& por tanto& e% ries,o e %a r!pt!ra t5r#i"a -!e
s!pone %a estr!""i)n e% e%e#ento. Lo #is#o s!"ee traba;ano "on 'o%ta;es #!$ e%e'aos.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
128
:ROTECCIONES CONTRA SO9RETENSIONES
:or e%%o& "aa a!to'*%'!%a tiene !n 'a%or #*+i#o e.i"a0 e tensi)n "ontin!a e opera"i)n por
en"i#a e% "!a% no est* ,aranti0ao e% "orre"to .!n"iona#iento e %a a!to'*%'!%a.
Ta#bi5n e+isten a!to'*%'!%a e [nO "on e+p%osores& "!$o ni'e% e prote""i)n se
re!"e& #e;orano %a "oorina"i)n e ais%a#iento entre %a a!to'*%'!%a $ e% e%e#ento a
prote,er. En este "aso& %a istrib!"i)n e 'o%ta;e entre e% e+p%osor $ e% 'aristor e [nO 'iene
eter#inaa por %a "apa"ia entre %os e+p%osores& $ %a in7erente a% 'aristor. Ae#*s& se
ase,!ra !na estabi%ia t5r#i"a in"%!so "on !n 1<F #enos e is"os -!e e% 'aristor sin
e+p%osores. La presen"ia e %os e+p%osores 7a"e -!e e% 'aristor s)%o a"t(e a partir e% "ebao
e %os pri#eros& "on %as es'enta;as ini"aas en e% apartao anterior $& por esto& son po"o
!ti%i0aas en ,enera%.
E% tipo e a!to'*%'!%as #*s !ti%i0ao a"t!a%#ente es& ebio a s!s presta"iones $
si#p%i"ia e .abri"a"i)n& e% e E6ristores e ZnO ?sin e"=:osoresD& $ es a% -!e nos
re.erire#os& "!$as 'enta;as .rente a %os trai"iona%es e "arb!ro e si%i"io son 3
21
4:
- S! "oe.i"iente e noI%inea%ia es #!$ s!perior a% e% SiC& %o -!e si#p%i.i"a
enor#e#ente s! "onstr!""i)n $a -!e per#ite pres"inir e %os e+p%osores $ e %as
resisten"ias $ "onensaores en para%e%o.
- Es posib%e "ono"er s! estao e en'e;e"i#iento #iieno %a "orriente resisti'a 3
22
4&
#ientras -!e en %os e SiC se re-!iere #5toos so.isti"aos para "ono"er s! estao.
- :resenta !na tensi)n resi!a% #!$ estab%e& p!esto -!e %a a!sen"ia e e+p%osores
e%i#ina e% "ar*"ter err*ti"o aso"iao a% es,aste e estos.
- O.re"en #a$or se,!ria e opera"i)n. Los pararra$os e [nO en ser'i"io
.!n"ionan "orre"ta#ente en "aso e sobretensi)n& #ientras -!e %os e
o"asiona%#ente a"t(an in"orre"ta#ente 3Error: Re.eren"e so!r"e not .o!n4.
- :er#iten !na is#in!"i)n e% ries,o e e+p%osi)n. La "o#p%e;ia .!n"iona% e %os
pararra$os e SiC 7a"e -!e p!ean presentarse sobrepresiones en e% interior e %os
#is#os& "on e% "onsi,!iente pe%i,ro para %os e-!ipos -!e prote,en o %as personas.
Este ries,o es #!"7o #enor en %os pararra$os e [nO.
En %os aBos no'enta apare"en pararra$os e [nO "on en1o'1entes &o'i%*ri+as& -!e
ta#bi5n est*n s!stit!$eno a %as en'o%'entes "er*#i"as e#p%eaas anterior#ente&
is#in!$eno as1 %os ries,os eri'aos e posib%es e+p%osiones ebias a sobrepresiones en e%
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
12@
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
interior e %os #is#os $ propor"ionano #a$or estabi%ia a %os 'aristores ebio a %a
a!sen"ia e at#)s.era en e% interior e estos pararra$os.
Estas 'enta;as est*n 7a"ieno -!e !rante %os (%ti#os aBos& "o#paB1as e%5"tri"as tan
i#portantes "o#o ED.& ENEL& I/ERDROLA 7a$an estab%e"io "a#paBas para s!stit!ir
siste#*ti"a#ente %os pararra$os e SiC por %os e [nO& a!#entano e esta .or#a %a
se,!ria e s! re.
/ EFECTOS DE LA CONTAMINACIN
La "onta#ina"i)n e+terna e %os e%e#entos ais%aores& "on"reta#ente %os "!erpos e
por"e%ana o po%i#5ri"os e% apare%%a;e& i#p%i"a !n ries,o e "ebao e+terno. Los pararra$os
tienen !n ries,o ai"iona% e "ebao interno "!ano son "%*si"os /SiC2& $ e "a%enta#iento
"!ano son e [nO.
La 7!#ea e+terna $ a %a "on!"ti'ia in"re#entaa por "onta#ina"i)n pro!"en e%
.%!;o e "ierta "orriente e .!,a e+terior. Esta "orriente no es !ni.or#e ni en e% tie#po ni a %o
%ar,o e %a por"e%ana o %a en'o%'ente po%i#5ri"a por os "a!sas:
- La "orriente "on!"e a !n se"ao irre,!%ar e %a "apa "on!"tora& a!#entano
%o"a%#ente %a resisti'ia "on ries,o e "ontorneo par"ia% o "inti%%eo.
- La "orriente .%!$e ta#bi5n por e% interior e% pararra$os por e% a"op%a#iento
"apa"iti'o entre e% e+terior $ %as partes a"ti'as e% interior. Este .%!;o e "orriente es
irre,!%ar& epenieno e% .%!;o e+terior& sieno #*s i#portante "!ano %a
a!to'*%'!%a tiene #*s e !n "!erpo por-!e i#p%i"a !na "one+i)n e%5"tri"a entre
interior $ e+terior.
La se"!en"ia e %a trans.eren"ia e "orriente es %a si,!iente:
12 Apare"e !na "orriente e+terior.
22 Se"ao e %a "apa "on!"tora.
32 Apare"e !na "orriente interior.
82 L!e%'e a apare"er 7!#ea sobre %a "apa "on!"tora.
@2 L!e%'e a "ir"!%ar !na "orriente e+terior.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
12D
:ROTECCIONES CONTRA SO9RETENSIONES
Esta se"!en"ia es os"i%ante $ s!"esi'a& $ s! e.e"to es !na "ierta "oni"i)n e
per#anente inestabi%ia -!e re"a%ienta e% interior e% pararra$os por-!e ap%i"a sobre s!s
e%e#entos tensiones anor#a%es. Este e.e"to bas"!%ante es #!$ istinto en %as a!to'*%'!%as e
)+io e 0in" $ en %as trai"iona%es /e SiC2 por-!e %a es"ar,a e "orriente en %as e [nO no
pro!"e "a1a e tensi)n "o#o s!"ee en %os e%e"troos e% pararra$os "on'en"iona%. En %os
pararra$os e SiC& 7a$ !na ,ran i.eren"ia en e% "o#porta#iento e %os "%*si"os $ %os e
e%e"troos a"ti'os& -!e se iseBaron atenieno a s! resisten"ia a este .en)#eno.
La "onta#ina"i)n 7a sio posib%e#ente %a "a!sa #*s i#portante e estr!""i)n e %os
pararra$os e #eia $ a%ta tensi)n.
En too e% pro"eso se "onsiera %a re en "oni"iones nor#a%es& no %as posib%es
sobretensiones. No p!ee& en ,enera%& a"7a"arse a %os os e.e"tos si#!%t*nea#ente %a
estr!""i)n e !na a!to'*%'!%a& si bien s!e%e "oin"iir e% .en)#eno #eteoro%),i"o e %a %%!'ia
$ %a tor#enta. Debe re"orarse %a "ara"ter1sti"a ne,ati'a te#perat!raI"on!"ti'ia e% SiC $
e% [nO para "o#prener %a sobre"ar,a t5r#i"a in"re#enta% e %as a!to'*%'!%as en estas
"oni"iones
/.1 AUTOVLVULAS CLSICAS DE SiC
Las a!to'*%'!%as trai"iona%es e SiC tienen& por "onstr!""i)n& a repartir
!ni.or#e#ente %a tensi)n en %os e%e"troos en serie por #eio e resisten"ias e e%e'ao
'a%or& no %inea%es& e #oo -!e e-!i%ibran #e;or %a tensi)n .rente a %as in.%!en"ias e+ternas
ine'itab%es "o#o %a "onta#ina"i)n e+terna& -!e a%tera %a "orriente en esas resisten"ias $
ne"esaria#ente en %os e%e"troos.
A .re"!en"ia e re e% reparto e tensi)n estab%e est* ase,!rao por %as resisten"ias. En
%as os"i%a"iones por "onta#ina"i)n tienen !na in.%!en"ia #!"7o #a$or %as "apa"iaes entre
%os e%e"troos $ e% e+terior a tra'5s e %a por"e%ana& e %os e%e"troos entre s1& $ e estos a
tierra
/.2 AUTOVLVULAS TRADICIONALES DE ELECTRODOS LIMITADORES
En %as a!to'*%'!%as e SiC e e%e"troos a"ti'os& e% "a#po #a,n5ti"o retarao e.e"ti'o
a .re"!en"ia in!stria% es !n e-!i%ibraor e "orriente "ontra e% "ebao internoIe+terno #!$
poeroso. Este siste#a es #!"7o #e;or -!e e% anterior& pero %a "onta#ina"i)n a!#enta
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
12H
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO.
ine'itab%e#ente $ e #oo no !ni.or#e& %a ioni0a"i)n interna& $ is#in!$e %a tensi)n e
"ebao& in"%!io e% "ebao a tensi)n e re.
/.3 AUTOVLVULAS DE Z(O
En %as a!to'*%'!%as e [nO sin e%e"troos& apenas e+iste in.%!en"ia "apa"iti'a e+terior&
por-!e %a a#orti,!a"i)n e %as "orrientes i.eren"ia%es en %a "o%!#na e is"os e [nO es
#!$ e.i"a0 $ %os transitorios e "inti%%eo apenas tienen e.e"to sobre s! "o#porta#iento. E%
(ni"o aspe"to i#portante a "onsierar es e% "a%enta#iento ebio a 3
23
4:
- A"op%a#iento "apa"iti'o e %os is"os "on %a "apa "onta#inaa "on!"tora e+terior.
Co#o esta "apa"ia es pe-!eBa& %a sobre"ar,a ta#bi5n %o es.
- Co#porta#iento i.eren"ia% entre "!erpos e por"e%ana istintos& en %os -!e %a
"orriente e rena;e& "on !na "ierta a%ternan"ia& p!ee pasar e% interior a% e+terior
$& si#!%t*nea#ente& ser e !n #oo i.erente en "aa "!erpo e %a a!to'*%'!%a.
Esto se ap%i"a a %as a!to'*%'!%as e 'arios "!erpos& $ sobre"ar,a %a a!to'*%'!%a
a!#entano s! te#perat!ra. Ta#bi5n 7a$ -!e esta"ar %a i#portan"ia e %a !ni.or#ia e
propieaes en %as "o%!#nas e is"os e )+io e 0in".
La e+perien"ia .rente a %a "onta#ina"i)n e %os pararra$os e [nO sin e%e"troos 7a
sio #!$ b!ena. E% #ateria% no tiene en'e;e"i#iento entro e s!s #*r,enes e sobre"ar,a
/"!a%ia -!e no "o#parten %as e SiC2.
Est!ios #*s eta%%aos 7an sio rea%i0aos por Kr0stian 3
28
4& I@aAirre 3
2@
4& -orti''o 3
2D
4&
p!i5nose en"ontrar #*s in.or#a"i)n en %as nor#as CEI 3
2H
4 $ UNE 3
2C
4.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
7/!CD '''
D'?D3&'83/?'D3C8 DD
/,C8EL,L/&
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 131
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
C6=9t2:o )
DE0INICIONES &ENERALES PARA EL
C,LCULO DE PROTECCIONES CONTRA
SOBRETENSIONES
Antes e pro"eer a% "*%"!%o e sobretensiones $ i#ensiona#iento e %as prote""iones&
es ne"esario "ono"er $ "o#prener !na ,ran "antia e "on"eptos. En este "ap1t!%o apare"en
e.inias e #anera ri,!rosa $ "o#entaa %as prin"ipa%es e.ini"iones ne"esarias para s!
"*%"!%o. Ae#*s& se "itan %os i.erentes no#bres "on -!e se s!e%en e.inir "on"eptos i5nti"os
se,(n istintas bib%io,ra.1as. Ta#bi5n se "o#entan eta%%aa#ente %as e.ini"iones -!e an
ori,en a "on.!siones o in"%!so a "on.!nir "on"eptos istintos. :or tanto& es ne"esaria %a
"o#prensi)n e %os t5r#inos -!e apare"en en este "ap1t!%o para poer interpretar
"orre"ta#ente %os "ap1t!%os posteriores. De i,!a% .or#a& p!ee ser'ir e ,!1a para otras
%e"t!ras -!e an por "ono"ia %a no#en"%at!ra a-!1 e.inia.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
132
DE?INICIONES TENERALES :ARA EL CbLCULO DE :ROTECCIONES CONTRA SO9RETENSIONES
1 DEFINICIONES 1ENERALES DE LA RED EL3CTRICA
1.1 TENSIN NOMINAL DE UNA RED TRIFSICA
E% art1"!%o se,!no e% ReA'a%ento (e L;neas A*reas (e A'ta Tensi"n /RAT2 3
2G
4 e.ine
"o#o tensi"n no%ina' (e 6na re( tri)<si+a a% 'a%or e %a tensi)n e.i"a0 entre .ases por %a "!a%
se eno#ina %a re& $ a %a "!a% se re.ieren "iertas "ara"ter1sti"as e ser'i"io e %a re.
Las tensiones no#ina%es nor#a%i0aas en e% RAT& $ %a "%asi.i"a"i)n e %as "ate,or1as e
%as %1neas se,(n i"7a tensi)n son %as presentaas en %a Tab%a 2.
Cate,or1a e %a
%1nea
Tensi)n no#ina%
/=L2
3^
3
D
1<
1@
2<
2^
3<
8@
DD
1^
132
22<
3C<
Ta,"a 2. $ensiones nominales normalizadas *or el (A$.
Se,(n e% RAT& toa %1nea eber* pertene"er a !no e %os ni'e%es nor#a%i0aos ini"aos
/no a#itieno 'a%ores inter#eios2& re"o#enano %os ni'e%es e tensi)n e 2<& DD& 132& 22<
$ 3C< =L.
1.2 TENSIN MS ELEVADA DE UNA RED TRIFSICA
La nor#a UNE 21-!2 e.ine tensi"n %<s e'e1a(a (e 6na re( tri)<si+a a% 'a%or #*s
e%e'ao e %a tensi)n e.i"a0 entre .ases -!e p!ee presentarse en !n instante $ !n p!nto
"!a%-!iera e %a re& en %as "oni"iones nor#a%es e e+p%ota"i)n. Este 'a%or no tiene en "!enta
%as 'aria"iones transitorias /ebias& por e;e#p%o& a #aniobras en %a re2& ni %as 'aria"iones
te#pora%es e %a tensi)n ebias a "oni"iones anor#a%es e %a re /por e;e#p%o& %as ebias a
a'er1as o a es"one+iones br!s"as e "ar,as i#portantes2. Esta e.ini"i)n "oin"ie "on %a e%
Art. 2S e% RAT 3Error: Re.eren"e so!r"e not .o!n4. Las tensiones #*s e%e'aas ini"aas en
e% RAT son %as ini"aas en %a Tab%a 3.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 133
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
Cate,or1a e %a
%1nea
Tensi)n no#ina%
/=L
r#s
2
Tensi)n #*s
e%e'aa /=L
r#s
2
3^
3
D
1<
1@
2<
3&D
H&2
12
1H&@
28
2^
3<
8@
DD
3D
@2
H2&H
1^
132
22<
3C<
18@
28@
82<
Ta,"a 3. $ensiones m1s ele!adas *ara una red el&crica normalizadas.
1.3 TENSIN MS ELEVADA PARA EL MATERIAL8 U

La tensi"n %<s e'e1a(a &ara e' %ateria' es e% 'a%or #*s e%e'ao e %a tensi)n e.i"a0
entre .ases para e% -!e e% #ateria% est* espe"i.i"ao en %o -!e respe"ta a s! ais%a#iento& as1
"o#o a otras "ara"ter1sti"as re%a"ionaas "on esta tensi)n en %as nor#as prop!estas para "aa
#ateria%.
E% 'a%or e tensi)n #*s e%e'aa e% #ateria% para !na re ser*& a% #enos& e% e %a tensi)n
#*+i#a e %a re en %a -!e est* insta%aa. As1& e% 'a%or #1ni#o e %a tensi)n #*s e%e'aa para
e% #ateria% "oin"ie "on e% 'a%or e %a tensi)n #*s e%e'aa e %a re. E% Art. 2 e% RAT 3Error:
Re.eren"e so!r"e not .o!n4 ini"a %os 'a%ores nor#a%i0aos tanto e tensiones no#ina%es
para rees e%5"tri"as "o#o %as "orresponientes tensiones #*s e%e'aas& -!e "oin"ien "on %os
'a%ores #1ni#os e U
#
.
La Nor#a UNE 21-!2 ini"a otros 'a%ores nor#a%i0aos para %a tensi)n #*s e%e'aa
para e% #ateria%& e .or#a -!e se "onsieran 'a%ores e tensiones #*+i#as nor#a%i0aas para
e% #ateria% %as si,!ientes: 3.D& H.2& 12& 1H.@& 28& 3D& @2& H2.H& 123& 18@& 1H<& 28@& 3<<& 3D2&
82<& @2@ $ HD@ =L. La tensi)n #*s e%e'aa para e% #ateria% e !na re eber* ser !n 'a%or
nor#a%i0ao i,!a% o s!perior a% 'a%or nor#a%i0ao e tensi)n #*+i#a e %a re
"orresponiente a% 'a%or no#ina% e %a #is#a.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
138
DE?INICIONES TENERALES :ARA EL CbLCULO DE :ROTECCIONES CONTRA SO9RETENSIONES
1.- NIVEL DE AISLAMIENTO
E% Art. 28 e% RAT 3Error: Re.eren"e so!r"e not .o!n4 e.ine e% ni1e' (e ais'a%iento
"o#o %as tensiones soportaas ba;o %%!'ia& a @< >0& !rante !n #in!to $ "on ona e i#p!%so
e 1.2E@< s /se,(n %as nor#as e %a Co#isi)n E%e"trot5"ni"a Interna"iona%& CEI2.
Se p!ee "%asi.i"ar e% ni'e% e ais%a#iento para %os tres tipos e sobretensiones "itaas&
e.inieno 3Error: Re.eren"e so!r"e not .o!n4 3Error: Re.eren"e so!r"e not .o!n4:
4) BIL B/asi+ LiA5tninA Ins6'ation Le1e'E, #*+i#a tensi)n e pi"o soportaa por e%
e%e#ento "on ona e i#p!%so 1.2E@< s& sieno ini"ati'o e% ni'e% e ais%a#iento
e% aparato .rente a sobretensiones at#os.5ri"as /tipo ra$o2.
$) BSL B/asi+ SJit+5inA I%&6'se Ins6'ation Le1e'E, #*+i#a tensi)n e pi"o -!e
soporta "on ona e i#p!%so 2@<E2@<< s& sieno ini"ati'o e% ni'e% e ais%a#iento
e% aparato .rente a sobretensiones e #aniobra.
#) P0 BAis'a%iento )rente a sobretensiones (e )re+6en+ia in(6stria'E, #*+i#a tensi)n
e.i"a0 -!e soporta ante !na ona sin!soia% e @< >0& sieno ini"ati'o e% ni'e% e
ais%a#iento e% aparato .rente a sobretensiones te#pora%es.
Los ni'e%es e ais%a#iento #1ni#os -!e e+i,e e% Art. 28 e% RAT& "orresponientes a %a
tensi)n #*s e%e'aa e% #ateria%& son %as ini"aas en %a Tab%a 8.
Los ni'e%es e ais%a#iento #1ni#os ini"aos por %a Nor#a UNE 21-!2 para a%,!nos
ni'e%es e tensi)n son in.eriores a %os ini"aos por e% RAT. :or tanto& "!#p%ir "on %a Nor#a
UNE no i#p%i"a -!e se est* "!#p%ieno ta#bi5n e% RAT. :or e;e#p%o& si %a tensi)n #*s
e%e'aa es e H.2 =L& UNE re"o#iena !n 'a%or #1ni#o e tensi)n soportaa a .re"!en"ia
in!stria% e 2< =L& #ientras -!e e% RAT e+i,e a% #enos 22=L.
Sin e#bar,o& #ientras -!e e% RAT ini"a %os 'a%ores #1ni#os -!e eben e+i,irse& UNE
ta#bi5n eter#ina otros 'a%ores no#ina%es s!periores. Ae#*s. UNE "onsiera e% ni'e% e
ais%a#iento para onas e tensi)n tipo #aniobra a partir e 8<< =L. De esta .or#a&
"onsierano %os 'a%ores #1ni#os e% RAT $ %os 'a%ores nor#a%i0aos e UNE& es posib%e
"!#p%ir a#bas nor#as si#!%t*nea#ente !ti%i0ano %os 'a%ores e %a Tab%a @.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 13@
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
Uti%i0ano %a Tab%a @ -!ea ,aranti0ao e% "!#p%i#iento e% RAT $ a %a 'e0 se !ti%i0an
'a%ores nor#a%i0aos tanto por UNE "o#o por e% propio RAT. Las "e%as en b%an"o ini"an
-!e no e+iste nin,(n 'a%or nor#a%i0ao& no tiene sentio %a "on.i,!ra"i)n e% ne!tro para ese
ni'e% e tensi)n& o bien no es si,ni.i"ati'o /se,(n UNE o RAT2 i"7o ni'e% e ais%a#iento.
Dm
+!alor e)icaz-
$ensi'n so*orada
nominal a los im*ulsos
i*o ra/oE BIL
+!alor de cresa-
$ensi'n so*orada
nominal a )recuencia
indusrial de cora
duraci'nE
+!alor e)icaz-
k9 k9 k9
3.6 75 16
7.2 60 22
12 75 28
17.5 95 38
27 125 50
36 170 70
52 250 95
72.5 325 170
Neutro a
tierra
Neutro
aislado
Neutro a
tierra
Neutro
aislado
100 380 750 150 185
123 750 550 185 230
175 550 650 230 275
170 650 750 275 325
275 900 1050 395 760
720 1550 680
Ta,"a -. <i!eles de aislamieno m"nimos se%=n el (A$.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
13D
DE?INICIONES TENERALES :ARA EL CbLCULO DE :ROTECCIONES CONTRA SO9RETENSIONES
Dm
+!alor e)icaz-
$ensi'n so*orada
nominal a los im*ulsos
i*o ra/oE BIL
+!alor de cresa-
$ensi'n so*orada
nominal a )recuencia
indusrial de cora
duraci'nE
+!alor e)icaz-
$ensi'n so*orada
nominal a los
im*ulsos i*os
manio3raE BSL
+!alor de cresa-
k9 k9 k9 k9
3.6 75 16
7.2 60 22
12 75 28
17.5 95 38
27 125 50
36 170 70
52 250 95
72.5 325 170
Neutro a
tierra
Neutro
aislado
Neutro a
tierra
Neutro
aislado
Neutro a
tierra
Neutro
aislado
100 380 750 150 185
123 750 550 185 230
175 550 650 230 275
170 650 750 275 325 650
275 950 1050 395 760 750 850
300 950 1050 395 760 750 850
362 1050 1175 395 760 850 950
720 1550 680 1175
525 1550 680 1175
765
1800
1950
2100
2700
680 1550
Ta,"a /. <i!eles de aislamieno normalizados se%=n la ensi'n m1,ima del maerial.
1./ FACTOR DE PUESTA A TIERRA PARA UNA RED TRIFSICA EN EL
LU1AR DE LA INSTALACIN8 &
E% )a+tor (e &6esta a tierra /"oe.i"iente e p!esta a tierra2 es e.inio "o#o %a re%a"i)n
entre %a tensi)n e.i"a0 #*s e%e'aa a %a .re"!en"ia e %a re entre !na .ase sana $ tierra en ese
p!nto& !rante !n e.e"to a tierra /-!e a.e"te a !na o #*s .ases2& $ %a tensi)n e.i"a0 entre .ases
#*s e%e'aa a %a .re"!en"ia e %a re -!e se obtenr1a en ese #is#o p!nto no e+istieno %a
.a%ta& e+presaa en F e esta (%ti#a.
1<<
U
U
/F2 e
b
E

+#c. 26-
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 13H
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
sieno:
U
E
: M*+i#a tensi)n e.i"a0 .aseItierra "on "orto"ir"!ito.
U
b
: Tensi)n e.i"a0 .aseI.ase sin "orto"ir"!ito.
E% .a"tor e p!esta a tierra se s!e%e e+presar en tanto por !no:
b
E
U
U
e
+e,*resado en ano *or uno- +#c. 27-
1.< COEFICIENTE DE DEFECTO A TIERRA O FACTOR DE FALLO A TIERRA
DE UNA RED TRIFSICA EN EL PUNTO DE INSTALACIN8 E F&
E% +oe)i+iente (e (e)e+to a tierra en !n %!,ar eter#inao e !na re tri.*si"a
/,enera%#ente e% p!nto e insta%a"i)n e% #ateria%2 $ para !na "on.i,!ra"i)n aa e %a re& se
e.ine por UNE 21-!2 "o#o e% 'a%or e %a re%a"i)n entre %a tensi)n e.i"a0 #*+i#a a %a
.re"!en"ia e %a re entre !na .ase per.e"ta#ente ais%aa $ tierra !rante !n e.e"to a tierra
/-!e a.e"ta a !na o 'arias .ases en !n p!nto "!a%-!iera e %a re2& $ %a tensi)n e.i"a0 entre .ase
$ tierra a %a .re"!en"ia e %a re -!e se obtenr1a en e% p!nto "onsierao en a!sen"ia e%
e.e"to a tierra.
3
U
U

b
E

+en ano *or uno- +#c. 28-
sieno:
U
E
: M*+i#a tensi)n e.i"a0 .aseItierra "on "orto"ir"!ito.
U
b
: Tensi)n e.i"a0 .aseI.ase sin "orto"ir"!ito.
:or tanto& "oe.i"iente e e.e"to a tierra /2 es e% pro!"to e 3 por e% "oe.i"iente e
p!esta a tierra /e2:
e 3 +#c. 29-
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
13C
DE?INICIONES TENERALES :ARA EL CbLCULO DE :ROTECCIONES CONTRA SO9RETENSIONES
1.= RED CON NEUTRO AISLADO
Se eno#ina re( +on ne6tro ais'a(o a a-!e%%a en %a -!e no se 7a "one"tao e% ne!tro
/nin,!no2 inten"ionaa#ente a tierraN p!ee estar%o a tra'5s e ispositi'os e prote""i)n&
#eia o seBa%i0a"i)n e i#pean"ia #!$ e%e'aa.
E% "oe.i"iente e p!esta a tierra /e2 para rees "on ne!tro ais%ao to#a 'a%ores
"o#prenios entre 1 $ 1.1:
1 e 1.1 +#c. 30-
1.1. RED CON NEUTRO A TIERRA
Se eno#ina re "on ne!tro a tierra a a-!e%%a en %a -!e e% p!nto ne!tro /!no o 'arios2
est* "one"taa a tierra& bien sea ire"ta#ente o bien a tra'5s e !na resisten"ia o rea"tan"ia e
'a%or s!.i"iente#ente ba;o& para re!"ir %as os"i%a"iones transitorias $ #e;orar %as "oni"iones
e ser'i"io e %a prote""i)n se%e"ti'a "ontra %as .a%tas a tierra.
a2 Re "on ne!tro e.e"ti'a#ente p!esto a tierra: est* "ara"teri0aa por !n "oe.i"iente
e p!esta a tierra "o#o #*+i#o e% C<F:
e <.C +#c. 31-
:oe#os e"ir -!e !na re est* e.e"ti'a#ente p!esta a tierra si se "!#p%e -!e:
< O c< E c1 O 3 +#c. 32-
< O R< E c1 O 1 +#c. 33-
one 6R<M es %a resisten"ia se"!en"ia 7o#opo%ar e %a re en e% p!nto one se "a%"!%a
e% "oe.i"iente. Ae#*s 6c<M $ 6c1M son respe"ti'a#ente %a in!"tan"ia se"!en"ia 7o#opo%ar
$ ire"ta e %a re en e% p!nto one se "a%"!%a e% "oe.i"iente
b2 Re "on ne!tro no e.e"ti'a#ente p!esto a tierra: "ara"teri0aa por !n "oe.i"iente e
p!esta a tierra -!e p!ee ser s!perior a% C<F:
<.C O e 1 +#c. 37-
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 13G
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
2 CARACTERSTICAS DE LOS PARARRA:OS DE 2IDOS
METLICOS SIN E2PLOSORES INTERNOS
2.1 TENSIN NOMINALE ASI1NADA O DE E2TINCIN 4RATED VOLTA1E58 U
r
La tensi"n no%ina' e !na a!to'*%'!%a es e% 'a%or #*+i#o e %a tensi)n e.i"a0 a
.re"!en"ia in!stria% a#isib%e entre %os bornes e% pararra$os para e% "!a% est* iseBao -!e
p!ee .!n"ionar "orre"ta#ente ba;o "oni"iones te#pora%es e sobretensi)n& ta% $ "o#o se
e.inen en %os ensa$os e .!n"iona#iento es"ritos en CEI >>-L /tensi)n a .re"!en"ia
in!stria% !rante 1< se,!nos& !ti%i0aa para 'eri.i"ar %a estabi%ia esp!5s e %a ap%i"a"i)n
e %os i#p!%sos e "orriente e ,ran a#p%it! o %ar,a !ra"i)n "on #oti'o e% ensa$o e
.!n"iona#iento2.
La tensi)n no#ina% es !ti%i0aa "o#o par*#etro e re.eren"ia para %as espe"i.i"a"ionesN
e #anera -!e %a tensi)n a %a .re"!en"ia e ser'i"io en e% pararra$os no eber* ser& en nin,(n
#o#ento& s!perior a %a tensi)n e no#ina%& in"%!so en "aso e a'er1as en %a re& p!esto -!e
e%%o por1a si,ni.i"ar e% .a%%o e% pararra$os.
2.2 TENSIN CONTINUA DE OPERACIN O DE SERVICIO CONTINUO
4CONTINUOUS OPERATIN1 VOLTA1EE COVE MCOV58 U
C
La tensi"n (e ser1i+io +ontin6o es e% 'a%or espe"i.i"ao a#isib%e e %a tensi)n e.i"a0 a
.re"!en"ia in!stria% -!e p!ee ser ap%i"aa entre %os ter#ina%es e% pararra$os e .or#a
"ontin!a /per#anente#ente2& "!$a eter#ina"i)n a% ensa$o ini"ao en %a Nor%a CEI >>-L.
Es 7abit!a% representar %a tensi)n "ontin!a e opera"i)n "o#o CO9 /Contin!os Operatin,
Lo%ta,e2 o MCO9 /Ma+i#!# Contin!os Operatin, Lo%ta,e2.
E% )a+tor (e' )abri+ante es e% 'a%or en tanto por !no& $ e+presa e% "o"iente entre %a
tensi)n no#ina% e% pararra$os $ e %a tensi)n e ser'i"io "ontin!o& esto es
Ur
U"
.
Nor#a%#ente& este 'a%or es apro+i#aa#ente <.C& $ %o eno#inare#os "o#o U
" /p.!.2
.
En %a "!r'a "ara"ter1sti"a e !na a!to'*%'!%a e )+ios #et*%i"os& esta"an %os os
ni'e%es e tensi)n #en"ionaos: %a tensi)n no#ina% /rate 'o%ta,e2 $ %a e opera"i)n /COL2.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
18<
DE?INICIONES TENERALES :ARA EL CbLCULO DE :ROTECCIONES CONTRA SO9RETENSIONES
La ?i,!ra 1C #!estra %os prin"ipa%es ni'e%es e tensi)n en %a "!r'a "ara"ter1sti"a e !na
a!to'*%'!%a. La tensi)n e ser'i"io "ontin!o es in.erior a %a no#ina%& $a -!e e% pararra$os
ebe soportar "ontin!a#ente !na tensi)n in.erior a %a -!e 7abr1a entre s!s bornes "!ano
"o#en0ara %a es"ar,a.
Figura 1>. Cur!a caracer"sica ensi'n;inensidad de *ara *ararra/os de CnO.
La ?i,!ra 1G representa e% ni'e% e sobretensi)n -!e soporta %a a!to'*%'!%a en .!n"i)n
e %a !ra"i)n e i"7a sobretensi)n. E% COL "orrespone a% #*+i#o ni'e% e tensi)n -!e
soporta !rante !n tie#po in.inito.
Figura 1?. Bo3reensi'n so*orada +en ano *or uno de la ensi'n nominal- *or una auo!1l!ula de
CnO en )unci'n de la duraci'n de dicha so3reensi'n.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 181
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
2.3 CORRIENTE DE DESCAR1A
Se e.ine +orriente (e (es+arAa "o#o %a ona e "orriente e'a"!aa por e% pararra$os
esp!5s e a%"an0ar %a tensi)n a %a -!e tiene %!,ar %a a'a%an"7a e "on!""i)n.
2.- CORRIENTE NOMINAL DE DESCAR1A 4NOMINAL DISC6AR1E
CURRENT58 I
(
La +orriente no%ina' (e (es+arAa 3
3<
4 es e% 'a%or e "resta /en =A2 e %a ona
nor#a%i0aa e "orriente e es"ar,a CE2< s -!e p!ee ser "on!"ia por e% pararra$os en
n(#ero $ pro,resi)n e.inios /'er %a Tab%a D2 "!ano se ap%i"a %a tensi)n no#ina%& $ -!e no
"a!sa !na i.eren"ia e tensi)n resi!a% por en"i#a e% #*+i#o per#itio.
3orma
alor de cresta de
la corriente de
descarga <forma
de onda 1F$5)
;/
-lasificacin del
pararrayos
3Gmero y sucesin
de descargas
7osicin y
polaridad de las
corrientes de
descarga
DD
@
1<
@ =A
1< =A
2< es"ar,as&
separaas en 8
,r!pos e @
es"ar,as "aa !no.
Entre "aa es"ar,a
1< s,. Entre "aa
,r!po e es"ar,as @
#in.
D< S e%5"tri"os
antes e% 'a%or e
"resta& i,!a%
po%aria "on %a
se#ia#p%it!.
-D'B 0&
1.@
2.@
@
1<
1.@ =A
2.@ =A
@ =A
1< =A 6%i,7t !t$M
1< =A 67ea'$ !t$M
3"
2.@
@
1<
2.@ =A
@ =A
1< =A 6ser'i"e non
intensi.M
1< =A 6ser'i"e intensi.M
/3&'
1.@
@
1<
1@
2<
6se"onar$ "%assM
6istrib!tion "%assM
6inter#eiate "%assM
6statation "%assM
6station "%assM
6station "%assM
28 es"ar,as& "on
pa!sas in.eriores a 1
#in. entre e%%as.
:o%aria "onstante
istrib!ia e
#anera espe"1.i"a
en %a ona e
tensi)n e 1@S en
1@S e%5"tri"os.
Ta,"a <. 4rue3a de ra3a5o *ara !eri)icar la corriene de descar%a / *ara clasi)icar los *ararra/os
se%=n di)erenes normas.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
182
DE?INICIONES TENERALES :ARA EL CbLCULO DE :ROTECCIONES CONTRA SO9RETENSIONES
La "orriente no#ina% e es"ar,a es "o#probaa en %a pr!eba e traba;o /operatin, !t$
test& !t$ "$"%e test2. E% n(#ero $ %a se"!en"ia e %as "orrientes e es"ar,a se 7an .i;ao en
i.erentes nor#as ;!nto "on %as "oni"iones e %a pr!eba.
La Tab%a D res!#e %as pr!ebas e traba;o -!e eter#inan %a "orriente no#ina% e %os
pararra$os. Las prin"ipa%es nor#a%i0a"iones son: 9DE& CEI /e-!i'a%ente a /S2& N.& $ ANSI&
sieno %a ANSI %a "%asi.i"a"i)n -!e re"o#ienan tanto UNE 3
31
4 "o#o %a nor#ati'a e %as
prin"ipa%es e#presas e%5"tri"as en EspaBa. A!n-!e %as "%asi.i"a"iones son si#i%ares& no son
e-!i'a%entes entre s1& $a -!e %os ensa$os ne"esarios para s! eter#ina"i)n ta#po"o %o son.
2./ TENSIN RESIDUAL O DE DESCAR1A 4DISC6AR1E VOLTA1EE
RESIDUAL VOLTA1E58 U
r&#
La tensi"n resi(6a' es e% 'a%or e "resta e %a tensi)n entre bornes e% pararra$os
!rante e% paso e %a "orriente e es"ar,a.
Figura 2@. @eerminaci'n de la ensi'n residual Dr *ara la corriene de descar%a isn.
La ?i,!ra 2< #!estra %a .or#a e ona e %a "orriente no#ina% -!e "ir"!%a por !na
a!to'*%'!%a& $ %a ona e tensi)n resi!a% -!e apare"e en %os bornes e %a #is#a. E% 'a%or
#*+i#o e esta tensi)n "orrespone a %a tensi)n resi!a%.
2.< NIVEL DE PROTECCIN O TENSIN DE LIMITACIN 4IMPULSEC
PROTECTIVE LEVEL58 U
,&rg
De a"!ero "on %a Nor#a UNE& %os ni'e%es e prote""i)n e !n ispositi'o e
prote""i)n /a!to'*%'!%a e )+ios #et*%i"os2 son %os 'a%ores e "resta e %as tensiones #*s
e%e'aas a#isib%es en %os bornes e% ispositi'o e prote""i)n& "!ano est* so#etio
respe"ti'a#ente a i#p!%sos tipo #aniobra o ra$o& e .or#as nor#a%i0aas $ e 'a%ores
no#ina%es& ba;o "oni"iones espe"i.i"aas.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 183
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
La Nor#a no "onsiera e% "aso e sobretensiones te#pora%es por ser& en ,enera%&
espre"iab%es .rente a %as e #aniobra o tipo ra$o& a!n-!e s1 "onsiera %a ener,1a a isipar por
%a a!to'*%'!%a "!anto eba soportar !na sobretensi)n te#pora%. C!ano %a sobretensi)n
te#pora% es pe-!eBa& $ no a%"an0a ni'e%es pe%i,rosos "er"anos a %a tensi)n #*+i#a e%
#ateria% a .re"!en"ia in!stria%& %a a!to'*%'!%a no %a e%i#ina& para %o "!a% e+isten otros
ispositi'os. Sin e#bar,o %a a!to'*%'!%a ebe soportar i"7a tensi)n& "on e% "onsi,!iente
a!#ento e %a "orriente e p5rias $& por tanto& e %a ener,1a a isipar. :ero si i"7a
sobretensi)n a%"an0a 'a%ores si#i%ares a %a tensi)n #*+i#a para e% #ateria% a .re"!en"ia
in!stria%& es pre"iso "o#probar -!e %a a!to'*%'!%a %i#ita i"7a tensi)n.
De esta .or#a& $ para "aa tipo e sobretensi)n& est*n e.inios %os si,!ientes ni'e%es e
prote""i)n:
a) &obretensiones atmosfAricas:
E% ni'e% e prote""i)n a i#p!%sos tipo ra$o e !n pararra$os es %a tensi)n resi!a% /U
res
2
#*+i#a para %a "orriente no#ina% e es"ar,a /i
N
2 .
b) &obretensin de maniobra:
E% ni'e% e prote""i)n .rente a i#p!%sos tipo #aniobra e !n pararra$os es %a tensi)n
resi!a% #*+i#a "on i#p!%sos tipo #aniobra nor#a%i0aos. Los 'a%ores #*s !s!a%es e
"orriente para %os -!e se "a%"!%a este ni'e% e prote""i)n son <.@ =A 7asta 18@=L& 1 =A 7asta
3C< =L $ 2=A 7asta C<< =L e tensi)n e% siste#a.
c) &obretensin temporal:
E% ni'e% e prote""i)n a i#p!%sos e %ar,a !ra"i)n e !n pararra$os es %a tensi)n
resi!a% #*+i#a a %os i#p!%sos e %ar,a !ra"i)n espe"i.i"aos. A!n-!e en %os "at*%o,os no
s!e%e apare"er i"7o 'a%or& "!ano %a sobretensi)n te#pora% es "onsierab%e %a
sobreintensia -!e "ir"!%a por e% "ir"!ito es e% oren e #a,nit! e %as e tipo #aniobra& $
poe#os b!s"ar%a en i"7os 'a%ores.
2.= LNEA DE FU1A
La %on,it! e %a %1nea e .!,a #1ni#a e+i,ia para !na a!to'*%'!%a 'iene eter#inaa
por e% ni'e% e "onta#ina"i)n e% %!,ar one se esea "o%o"ar. :ara "aa ni'e% e
"onta#ina"i)n $ "ara"ter1sti"as at#os.5ri"as 314 re"o#iena !n 'a%or istinto e %on,it! e
%1nea e .!,a:
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
188
DE?INICIONES TENERALES :ARA EL CbLCULO DE :ROTECCIONES CONTRA SO9RETENSIONES
3ivel de
contaminacin
$.+.4.4
$.+.4.$ ?edio ambiente
-omportamiento de las
lneas existentes
Lnea de fuga
Ftensin m@xima
Sin
"onta#ina"i)n
apre"iab%e
[onas sin in!stria $ "on po"a
ensia e "asas e-!ipaas "on
insta%a"iones e "a%e.a""i)nN 0onas
"on po"a ensia e in!strias o e
"asas pero so#etias a 'ientos o
%%!'ias .re"!entes. Toas estas 0onas
eben estar sit!aas %e;os e% #ar o a
,ran a%tit!& $ no eben en nin,(n
"aso estar e+p!estas a %os 'ientos
-!e pro'ienen e% #ar.
No se obser'a nin,(n e.e"to
por .!erte 7!#ea /nieb%a&
br!#a& et".2 en %as %1neas a 18@
=L in"%!so si est*n e-!ipaas
"on #enos e G ) 1< ais%aores
e tipo nor#a%& ni en %1neas e
28@ =L si est*n e-!ipaas "on
"aenas e #enos e 1@
ais%aores.
2< a 2@ ##E=L
Conta#ina"i)n
%i,era
[onas "on in!strias no pro!"toras
e 7!#os parti"!%ar#ente
"onta#inantes& "on !na ensia
#eia e "asas e-!ipaas "on
"a%e.a""i)nN 0onas "on ,ran ensia
e "asas o e in!strias& pero
so#etias a 'ientos .re"!entes o a
%%!'iasN 0onas e+p!estas a% 'iento e
#ar& pero no #!$ pr)+i#os a %a
"osta /istan"ias e a% #enos 1 =#2
Se pro!"en .a%tas en "aso e
nieb%a en %1neas e 18@ =L
e-!ipaas "on #enos e G ) 1<
ais%aores e tipo nor#a% $ en
%1neas e 28@ =L e-!ipaas
"on "aenas e #enos e 1@
ais%aores.
3< a 3@ ##E=L
Conta#ina"i)n
.!erte
[onas "on .!erte ensia e
in!strias $ en %as a.!eras e ,ranes
"i!aes "on .!erte ensia e
aparatos e "a%e.a""i)n
"onta#inantesN 0onas pr)+i#as a%
#ar o en too "aso e+p!estas a !n
'iento re%ati'a#ente .!erte -!e
pro'iene e% #ar.
Se pro!"en .a%tas por nieb%a o
"!ano e% 'iento pro'iene e%
#ar& en %1neas e a%ta tensi)n
e-!ipaas e ais%aores e tipo
nor#a%& sa%'o si e% n(#ero e
!niaes por "aena es
e+"ep"iona%#ente e%e'ao:
#*s e 11 ) 12 !niaes en
%1neas e 18@ =L $ #*s e 1C
!niaes en %1neas e 28@ =L.
8< a 8@ ##E=L
Conta#ina"i)n
#!$ .!erte
[onas ,enera%#ente po"o e+tensas
so#etias a 7!#os in!stria%es
pro!"ieno ep)sitos "on!"tores
espesosN 0onas ,enera%#ente po"o
e+tensas& #!$ pr)+i#as a %a "osta $
e+p!estas a .!ertes 'ientos
"onta#inantes -!e pro'ienen e%
#ar.
Se pro!"en .a%tas por nieb%a o
!rante tor#entas sa%inas& en
%1neas e a%ta tensi)n
e-!ipaas e ais%aores
antipo%!"i)n& sa%'o si e%
n(#ero e !niaes por
"aena es e%e'ao: #*s e 11
) 12 !niaes antipo%!"i)n en
%1neas e 18@ =L $ #*s e 1C
!niaes antipo%!"i)n en
%1neas e 28@ =L.
M*s e D< ##E=L
Ta,"a =. 2on%iud de la l"nea de )u%a m"nima e,i%ida en )unci'n del ni!el de conaminaci'n de la zona
/ del com*oramieno de las l"neas e,isenes.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 18@
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
C6=9t2:o 5
DIMENSIONAMIENTO DE AUTO(,L(ULAS
Un pararra$os est* "orre"ta#ente se%e""ionao para prote,er !n e%e#ento e %a re en
!n p!nto eter#inao e %a #is#a& "!ano i"7o pararra$os es "apa0 e %i#itar e% ni'e% e
sobretensi)n a%"an0ao por "ir"!nstan"ias no nor#a%es en e% "o#porta#iento e %a re sin
eteriorarse& as1 "o#o e resta!rar %as "oni"iones ini"ia%es "!ano i"7a sobretensi)n "ese.
La a!to'*%'!%a a"t(a %i#ita %a tensi)n eri'ano a tierra a tra'5s e e%%a %a sobreintensia -!e
%a ,enera. La a!to'*%'!%a ebe isipar toa esta ener,1a a tierra sin -!e e% e%e#ento a prote,er
presente en s!s bornes !n ni'e% e tensi)n s!perior a% ni'e% e ais%a#iento per#itio por e%
#is#o.
Estos os "riterios /%i#ita"i)n e tensi)n $ isipa"i)n e ener,1a2 eben "o#probarse
para %os tres tipos e sobretensiones posib%es:
- At#os.5ri"as /ra$o2
- Maniobra /sAit"7in,2
- Te#pora%es /.a%tas a tierra2
Ae#*s& %a a!to'*%'!%a ebe ser "apa0 e soportar %a tensi)n #*+i#a e %a %1nea en
"oni"iones nor#a%es sin a"t!ar $ sin eteriorarse. :or e%%o& e% pri#er "riterio para %a e%
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
18D DESARROLLO DEL :ROTRAMA 6CKDAREM :ARA EL
DIMENSIONAMIENTO DE AUTOLbLLULAS DE [NO
i#ensiona#iento e %a a!to'*%'!%a es eter#inar %a tensi)n #*+i#a e opera"i)n /CO92 e
%a #is#a& -!e ebe ser s!perior a %a tensi)n #*+i#a e %a %1nea.
Otros aspe"tos a tener en "!enta son %a %on,it! e %a %1nea e .!,a& %a istan"ia e
prote""i)n& %a te#perat!ra e %a 0ona& %a "one+i)n e %os ter#ina%es& %a presen"ia e 7ie%o $
'iento respe"to a %a resisten"ia #e"*ni"a e %a a!to'*%'!%a& "onsiera"iones espe"ia%es en
0onas propensas a terre#otos& e.e"to e %a "onta#ina"i)n $ e% ni'e% e ais%a#iento e %a
propia a!to'*%'!%a.
1 SOBRETENSIONES TIPO RA:O
1.1 NIVEL DE PROTECCIN
E% ni'e% e ais%a#iento e !n aparato "ontra sobretensiones tipo ra$o es !na
"ara"ter1sti"a e% .abri"ante //IL2 e ini"a %a #*+i#a tensi)n a#isib%e para !na ona e ese
tipo sin -!e se eterioren s!s ais%a#ientos 3
32
4. E% RAT 3Error: Re.eren"e so!r"e not .o!n4
e+i,e !nos 'a%ores #1ni#os se,(n e% ni'e% e tensi)n e %a re& -!e p!een ser "onsieraos
"!ano no se ispon,a e %os atos e% .abri"ante& -!e ta#bi5n eber* "!#p%ir%os. Los 'a%ores
#1ni#os $ nor#a%i0aos est*n res!#ios en %a Tab%a @.
La a!to'*%'!%a ebe estar i#ensionaa para e'itar -!e %a %1nea a%"an"e !n 'a%or e
tensi)n s!perior a% ni'e% e ais%a#iento e% e%e#ento a prote,er& $ no ebe per#itir -!e i"7o
'a%or sea s!perao para nin,(n 'a%or e tensi)n resi!a%.
Si e% ni'e% e prote""i)n e %a a!to'*%'!%a es #enor -!e e% /IL e% aparato a prote,er&
"on !n .a"tor e se,!ria no in.erior a 1.2& ta% $ "o#o re"o#ienan GreenJoo( $ A// en
s!s "!rsos e .or#a"i)n& se "onsiera -!e %a "oni"i)n e ni'e% e ais%a#iento "ontra
sobretensiones tipo ra$o se "!#p%e.
1.2 DISIPACIN DE ENER1A
La a!to'*%'!%a 7a e ser "apa0 e isipar %a ener,1a -!e %%e'a %a ona e sobretensi)n.
Las sobretensiones tipo ra$o son %as e #a$or a#p%it!& pero s! !ra"i)n es #!$ pe-!eBa&
sieno %a ener,1a a isipar por %a a!to'*%'!%a pe-!eBa& en "o#para"i)n "on %as otras
sobretensiones. A!n-!e ,enera%#ente este "riterio no s!e%e ser eter#inante para %a e%e""i)n
e %a a!to'*%'!%a& se,(n e% #oe%o e%e,io $ %a #a,nit! e %a sobretensi)n at#os.5ri"a
"onsieraa& p!een a%"an0arse 'a%ores e ener,1a -!e %a a!to'*%'!%a no sea "apa0 e isipar.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 18H
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
La ener,1a transportaa por %a ona e sobretensi)n es "a%"!%aa inte,rano e% *rea e %a
#is#a& obtenieno as1 !n 'a%or e %a ener,1a en =W. Este 'a%or ebe ser in.erior a %a #*+i#a
ener,1a -!e p!ee isipar %a a!to'*%'!%a& -!e "onstit!$e !na "ara"ter1sti"a e% .abri"ante $ es
e+presaa nor#a%#ente en =WE=L no#ina%es.
2 SOBRETENSIONES TIPO MANIOBRA 4SGITC6IN15
2.1 NIVEL DE PROTECCIN
E% .abri"ante e% e%e#ento a prote,er ta#bi5n ebe ini"arnos !n ni'e% e ais%a#iento
ante sobretensiones tipo #aniobra. En este "aso& ebe#os "o#probar -!e e% 'a%or e %a
tensi)n resi!a% ante sobretensiones tipo #aniobra es in.erior a% ni'e% e ais%a#iento e%
e%e#ento a prote,er //SL2 "on !n .a"tor e se,!ria no in.erior a 1.2. :ara e%%o& ebe#os
to#ar e% 'a%or nor#a%i0ao e ona tipo #aniobra #*s si#i%ar a %a "orriente -!e se ori,ina
por %a #aniobra #*s es.a'orab%e& $ "o#probar -!e %a sobretensi)n pro!"ia en bornes e %a
a!to'*%'!%a es #enor -!e e% /SL e% aparato prote,io tenieno en "!enta e% .a"tor e
se,!ria arriba ini"ao.
2.2 DISIPACIN DE ENER1A
A% i,!a% -!e en e% "aso anterior& poe#os "a%"!%ar %a ener,1a a isipar por %a ona tipo
#aniobra "onsieraa para eter#inar %a 'a%ie0 e %a a!to'*%'!%a. Este 'a%or ebe ser
in.erior a% #*+i#o a isipar por %a a!to'*%'!%a.
3 SOBRETENSIONES TEMPORALES
3.1 NIVEL DE PROTECCIN
A% i,!a% -!e s!"ee en %os "asos anteriores& e% .abri"ante e% e%e#ento a prote,er ebe
ar e% ni'e% e prote""i)n ante sobretensiones te#pora%es& -!e "orrespone a% ni'e% e
ais%a#iento a .re"!en"ia in!stria% e% e-!ipo. En e% Ar. 2@ e% RAT 3Error: Re.eren"e so!r"e
not .o!n4 son estab%e"ios %os ni'e%es e ais%a#iento #1ni#os en .!n"i)n e %a tensi)n #*s
e%e'aa. Estos 'a%ores p!een "onsierarse "o#o e% ni'e% e ais%a#iento e% e-!ipo a prote,er
en e% "aso e no isponer e i"7a "ara"ter1sti"a.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
18C DESARROLLO DEL :ROTRAMA 6CKDAREM :ARA EL
DIMENSIONAMIENTO DE AUTOLbLLULAS DE [NO
:ara eter#inar e% ni'e% e prote""i)n 7a$ -!e eter#inar e% 'a%or e %a #a$or "orriente
-!e p!ee ser ,eneraa por !na sobretensi)n te#pora%. :ara "a%"!%ar %a tensi)n resi!a% -!e
7abr* en bornes e% pararra$os& "onsiera#os %a "orriente nor#a%i0aa tipo #aniobra #*s
si#i%ar a %a "a%"!%aa& $ %a tensi)n resi!a% "orresponiente. Si este 'a%or es #enor -!e e%
ais%a#iento #*+i#o e %a a!to'*%'!%a "on !n .a"tor e se,!ria& se p!ee a.ir#ar -!e %a
a!to'*%'!%a prote,er* a% aparato "ontra sobretensiones tipo #aniobra.
Notar -!e a!n-!e %as .or#as e ona e sobretensi)n te#pora% $ e #aniobra son
istintas& %o -!e interesa es e% 'a%or e %a "orriente a eri'ar a tierra& $a -!e %os pararra$os e
[nO no tienen e+p%osores /son resisten"ias 'ariab%es& no tenieno sentio e% "ebao2& por %o
-!e %a tensi)n resi!a% s)%o epene e %a "orriente e es"ar,a /$ e %a te#perat!ra2.
Ta#bi5n se p!ee interpo%ar entre %os 'a%ores e tensi)n resi!a% propor"ionaos por e%
.abri"ante para istintas "orrientes e es"ar,a.
A!n-!e e% 'a%or e %a "orriente e es"ar,a para este tipo e sobretensiones es pe-!eBo&
e% ni'e% e ais%a#iento "ontra sobretensiones te#pora%es e %os aparatos s!e%e ser #!"7o
#enor -!e e% e sobretensiones at#os.5ri"as //IL2. As1& epenieno e% ni'e% e tensi)n $ e
%a tipo%o,1a e% "ir"!ito& esta "o#proba"i)n p!ee %%e,ar a ser eter#inante.
3.2 DISIPACIN DE ENER1A
Las sobretensiones e tipo #aniobra& son %as -!e #a$or i#portan"ia tienen respe"to a%
sobre"a%enta#iento e %a a!to'*%'!%a. A!n-!e %as sobretensiones a%"an0aas son in.eriores& %a
!ra"i)n e %a .a%ta s!e%e ser %o s!.i"iente#ente si,ni.i"ati'a "o#o para e"ir -!e %a ener,1a a
isipar en este "aso es #a$or -!e en %os anteriores tipos e sobretensiones. A partir e% 'a%or
#*+i#o e sobretensi)n ebio a !na .a%ta en %a re& $ %a #*+i#a !ra"i)n e i"7a .a%ta&
ebe#os a"!ir a %as ,r*.i"as e% .abri"ante en %as -!e ini"a %a #*+i#a tensi)n -!e soporta
en .!n"i)n e %a !ra"i)n e i"7a sobretensi)n. A% 'a%or e sobretensi)n #*+i#o a#isib%e
por %a a!to'*%'!%a para %a !ra"i)n e %a .a%ta ini"aa& se %e eno#ina TO9 e %a a!to'*%'!%a.
Si e% 'a%or e% TO9 es #a$or -!e %a sobretensi)n #*+i#a e .a%ta e %a re& pore#os e"ir
-!e %a a!to'*%'!%a s1 soporta esta .a%ta sin eteriorarse. En "aso "ontrario& e% #oe%o e%e,io
no ser* '*%io.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 18G
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
- PROCEDIMIENTO DE SELECCIN DE PARARRA:OS DE Z(O
-.1 DATOS DE PARTIDA
:ara poer i#ensionar e% pararra$os ne"esario para prote,er !n e-!ipo e %a re& es
ne"esario "ono"er i'ersas "ara"ter1sti"as e a#bos. I,!a%#ente& e% .abri"ante
propor"iona !n "on;!nto e "ara"ter1sti"as ne"esarias para s! se%e""i)n.
-aractersticas de la lnea y elementos a proteger:
- Tensi)n no#ina% e% siste#a /=L e.i"a"es e %1nea2.
- Cone+i)n e% ne!tro e% siste#a: p!ee ser r1,io /e.i"a0#ente2 a tierra o no r1,io
/no e.i"a0#ente2 a tierra& $ s! "oe.i"iente e e.e"to a tierra.
- D!ra"i)n #*+i#a e .a%ta a tierra: #*+i#o tie#po -!e p!ee !rar !n "orto"ir"!ito
.aseItierra.
- Ni'e% e ais%a#iento e% e-!ipo a prote,er //IL& /SL& -.2.
- Corrientes "ara"ter1sti"as para ra$o& #aniobra $ te#pora%.
- M*+i#a %1nea e .!,a a tierra /o ni'e% e "onta#ina"i)n2.
-aractersticas de la autov@lvula:
- Tensi)n no#ina% e %a a!to'*%'!%a
- MCO9 e %a a!to'*%'!%a.
- Corriente no#ina% e %a a!to'*%'!%a.
- Tensi)n resi!a% no#ina% /e es"ar,a2 "on ona e intensia CE2< para %a "orriente
no#ina% e es"ar,a e% #is#o.
- Tensi)n resi!a% para i#p!%so e "orriente tipo #aniobra e /2@<E2@<<2
- Capa"ia e isipa"i)n e ener,1a /=WE=L2.
- L1nea e .!,a
-.2 CLCULO DE LA TENSIN NOMINAL O DE E2TINCIN DE LA
AUTOVLVULA 4RATED VOLTA1E58 U
r
:ara se%e""ionar !n #oe%o e a!to'*%'!%a& %a pri#era "ara"ter1sti"a e% pararra$os a
eter#inar es e% 'a%or #1ni#o e %a tensi)n no#ina% /U
r
2.
a) -riterio de la tensin continua de operacin:
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1@< DESARROLLO DEL :ROTRAMA 6CKDAREM :ARA EL
DIMENSIONAMIENTO DE AUTOLbLLULAS DE [NO
La tensi)n #*+i#a por .ase /U
#
E 3 2e %a re ebe ser in.erior a %a tensi)n "ontin!a
e opera"i)n e %a a!to'*%'!%a /U
"
2.
"
#
U
1
3
U
1
+#c. 35-
Tenieno en "!enta -!e e% .a"tor e% .abri"ante U
" /p.!.2
es e% "o"iente entre %a tensi)n e
ser'i"io "ontin!o U
"
$ %a tensi)n no#ina% e% pararra$os U
r
/U
" /p.!.2
J U
"
E U
r
2& res!%ta:
/p!2 "
#
U
1
3
U
r U
+#c. 36-
-!e es %a .or#a 7abit!a% e e+presar este "riterio. Ae#*s& "o#o e% 'a%or e U
" /p.!.2
es
,enera%#ente "er"ano a <.C& es e% 'a%or "onsierao en pri#era apro+i#a"i)n& a!n-!e !na 'e0
e%e,io e% #oe%o e a!to'*%'!%a es s!stit!io por s! 'a%or rea%.
b) -riterio del coeficiente de defecto a tierra:
La sobretensi)n te#pora% #*+i#a -!e p!ee soportar %a a!to'*%'!%a es eno#inaa
TO9 "!ano es e+presaa en tanto por !no e %a tensi)n no#ina% e %a a!to'*%'!%a& $ TO9e si
%o e+presa#os en =L:

3
U
TOLe
#
+#c. 37-
one U
#
es e% #*+i#o 'a%or e %a tensi)n e ser'i"io en e% %!,ar e% #onta;e /.aseI.ase2& $
es e% .a"tor e .a%ta a tierra.
Cono"ia %a !ra"i)n #*+i#a e %a .a%ta a tierra& %a ,r*.i"a "ara"ter1sti"a e %a
"apa"ia "ontra sobretensiones te#pora%es /?i,!ra 1G2 per#ite obtener e% TO9 e %a
a!to'*%'!%a. :or tanto& %a tensi)n no#ina% e %a a!to'*%'!%a ebe ser& a% #enos& e% 'a%or
res!%tante e% "o"iente:
TOL
TOLe
U
r

+#c. 38-
one a% s!stit!ir e% 'a%or e TOLe e+presao por %a e"!a"i)n /E". 18D2& obtene#os e% 'a%or
e %a tensi)n no#ina%:
TOL
3
U
U
#
r


+#c. 39-
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 1@1
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
A partir e %a #*s restri"ti'a e estas os "oni"iones& obtene#os !n 'a%or #1ni#o para
%a tensi)n no#ina% e %a a!to'*%'!%a. E%i,ieno "o#o a!to'*%'!%a a-!e%%a e tensi)n no#ina%
in#eiata#ente s!perior a ese 'a%or #1ni#o& $ a partir s!s "!r'as e TO9 $ e s! tensi)n
"ontin!a e opera"i)n& "o#probare#os -!e e.e"ti'a#ente "!#p%e "on %as os "oni"iones
estab%e"ias. As1& %a tensi)n "ontin!a e opera"i)n es !na "ara"ter1sti"a e% #oe%o e%e,io
%i,aa a s! tensi)n no#ina%.
-.3 CORRIENTE NOMINAL DE DESCAR1A8 I
N
E+isten i'ersas re"o#ena"iones pr*"ti"as para s! e%e""i)n.
6D Sie8ens 3Error: Re.eren"e so!r"e not .o!n4& re"o#iena se%e""ionar %a "%ase e %a
a!to'*%'!%a e %a .or#a si,!iente:
-lase
's3
!ango de
tensin
/plicacin
4 ;/
8.@ a 3D =L
:rote""i)n e e-!ipos sensib%es /#*-!inas rotati'as2
A#orti,!ar os"i%a"iones en e% %ao pri#ario o se"!nario e
trans.or#aores
) ;/
<.2C a <.@D =L L1neas a5reas e ba;a tensi)n
1.2 a 3D =L L1neas a5reas e #eia tensi)n
1.2 a 28 =L Insta%a"iones interiores !nias a %1neas a5reas #eiante "ab%es
45 ;/
<light duty)
H.2 a 3D =L
L1neas a5reas e #eia tensi)n en 0onas tor#entosas
O"asiona%#ente en %1neas "on postes e #aera para prote""i)n e
e%e#entos 'a%iosos
82 =L L1neas a5reas
45 ;/
<heavy duty)
12 a @<< =L
:rote,er insta%a"iones e #eia $ a%ta tensi)n:
- "on .!ertes sobretensiones at#os.5ri"as
- "on %1neas a5reas sin "ab%e e ,!ara
- "on resisten"ia a tierra #a$or e 1< en %as torres
- "on postes e #aera no p!estos a tierra
Ta,"a >. Crierio de selecci'n de la clase de *ararra/os se%=n Siemens.
En %a Tab%a C se res!#en %os "riterios -!e Sie%ens re"o#iena para %a se%e""i)n e %as
a!to'*%'!%as -!e .abri"a. La se%e""i)n est* basaa en e% ni'e% tensi)n en e% -!e ebe traba;ar
%a a!to'*%'!%a $ e% tipo e ap%i"a"i)n .
bD Otr6s re3o8en63iones %a 6"%aseM e %a a!to'*%'!%a se e%i,e:
- @=A para siste#as e 3 a 3D =L e tensi)n "o#p!esta& en %!,ares no pr)+i#os a SET o
ETD.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1@2 DESARROLLO DEL :ROTRAMA 6CKDAREM :ARA EL
DIMENSIONAMIENTO DE AUTOLbLLULAS DE [NO
- 1< =A para tensiones s!periores a 3D =L& o in.eriores si est*n pr)+i#as a SET o ETD
- 2< =A para %!,ares pr)+i#os a one e+istan ,ranes poten"ias e "orto"ir"!ito.
Las re"o#ena"iones #en"ionaas son e "ar*"ter ,enera%. :ara eter#inar %a "%ase
#*s "on'eniente en "aa "aso& 7a$ -!e est!iar %as sobretensiones at#os.5ri"as -!e p!een
apare"er& "a%"!%ano a partir e e%%as %a "orriente -!e in$e"tan en %a %1nea $ -!e %a a!to'*%'!%a
ebe ser "apa0 e eri'ar a tierra.
:ara "aa 0ona& isposi"i)n e "on!"tores& tensi)n no#ina%& et". e+iste !na
probabi%ia istinta e "a1a e ra$o& $ %a intensia e pi"o #*s probab%e ta#bi5n 'ar1a
se,(n estas "ara"ter1sti"as. :or tanto& ebe#os "a%"!%ar %a "!r'a e istrib!"i)n e
probabi%iaes para !na %1nea e "ara"ter1sti"as "ono"ias $ "onsierar !na "orriente #*+i#a
e #anera -!e %a probabi%ia e -!e e+ista !na sobreintensia at#os.5ri"a e 'a%or e pi"o
s!perior a e%%a sea %o #enor posib%e.
-.- ENER1A ABSORBIDA POR LA AUTOVLVULA
Las a!to'*%'!%as p!een a"t!ar eri'ano istintos 'a%ores e intensia a tierra
epenieno e %a !ra"i)n e %os #is#os& estano %i#itaas por %a poten"ia #*+i#a -!e
p!ee isipar "aa !no e %os #oe%os.
-.-.1 S$,r&)&(#i$(&# a)$#+Hri'a# . %& a(i$,ra
:ara "o#probar -!e e% pararra$os es "apa0 e isipar toa %a ener,1a -!e %%e'a %a ona
e sobretensi)n at#os.5ri"a& ebe#os a"!ir e n!e'o a %a si#!%a"i)n. La a!to'*%'!%a eri'a
a tierra !na intensia "on !na i.eren"ia e tensi)n entre s!s bornes eter#inaa. Si#!%ano
e% "o#porta#iento e %a a!to'*%'!%a& poe#os "a%"!%ar e% pro!"to e a#bas #a,nit!es $&
en e.initi'a& %a ener,1a #*+i#a -!e eber* isipar %a a!to'*%'!%a. Di'iieno i"7a ener,1a
por %a tensi)n no#ina% e %a a!to'*%'!%a /U
r
2& obtene#os e% "o"iente e =WE=L& "!$o 'a%or
#*+i#o 'iene eter#inaa por %a "apa"ia e %os 'aristores e )+io e 0in". Si i"7o 'a%or
es #enor -!e e% ini"ao en %as "ara"ter1sti"as e %a a!to'*%'!%a& e% #oe%o e%e,io ser*
'*%io para este "riterio. En "aso "ontrario& se ebe e%e,ir !n #oe%o s!perior $ 'o%'er a
"o#en0ar %as "o#proba"iones.
En "aso e no "ono"er e% 'a%or "ara"ter1sti"o e =WE=L e %a a!to'*%'!%a& GreenJoo( 3
33
4
re"o#iena !ti%i0ar %os atos e %a Tab%a G:
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 1@3
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
Tensi)n no#ina% /U
r
2
e %a a!to'*%'!%a
=WE=L e tensi)n
no#ina%
2.7 a 78 k9 7.0
57 a 360 k9 7.2
Ta,"a ?. #ner%"a m1,ima que *uede disi*ar una auo!1l!ula de CnO +!alores caracer"sicos-.
La nor#a CEI "%asi.i"a %as a!to'*%'!%as se,(n %a ener,1a -!e son "apa"es e isipar.
Las 6"%asesM e a!to'*%'!%as se,(n %a ener,1a -!e es "apa0 e isipar son %as -!e apare"en en
%a Tab%a 1<.
C%ase se,(n CEI Ener,1a /=WE=Lr2
C%ase 2
2.5
C%ase 3
7.5
C%ase 8
7.0
C%ase @
10
Ta,"a 1@. Clasi)icaci'n de las auo!1l!ulas se%=n CEI de*endiendo de la ener%"a que son ca*aces de
disi*ar.
Se,(n %a nor#ati'a !ti%i0aa& %as a!to'*%'!%as se "%asi.i"an se,(n s! "orriente no#ina%
e es"ar,a /ANSI2 o se,(n %a ener,1a -!e son "apa"es e isipar ante !na .or#a e ona
nor#a%i0aa /CEI 3Error: Re.eren"e so!r"e not .o!n42. A pesar e %as i.eren"ias entre
a#bos #5toos& $ %a "on.!si)n -!e s!e%e ,enerarse a% ser !ti%i0aas "on;!nta#ente por
a%,!nos .abri"antes 3Error: Re.eren"e so!r"e not .o!n4& NiAo' estab%e"e !na "%asi.i"a"i)n
"o#(n a %os tests -!e a#bas nor#ati'as proponen /Tab%a 112.
C%asi.i"a"i)n e
"orriente /=A2
C%asi.i"a"i)n e
ener,1a /=WE=Lr2
5 7
10 8
15 12
20 16
+25- +20-
+30- +27-
Ta,"a 11. Clasi)icaci'n com=n a A<BF / C#F. armonizando la corres*ondencia enre corriene nominal
de descar%a / ca*acidad de disi*aci'n de ener%"a de la auo!1l!ula.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1@8 DESARROLLO DEL :ROTRAMA 6CKDAREM :ARA EL
DIMENSIONAMIENTO DE AUTOLbLLULAS DE [NO
A% i,!a% -!e en e% "aso anterior& por si#!%a"i)n es posib%e eter#inar %a ener,1a -!e
ebe isipar %a a!to'*%'!%a en e% "aso e sobretensi)n e #aniobra en %a re. Ca%"!%ano e%
"o"iente entre %a ener,1a #*+i#a $ %a tensi)n no#ina% e %a a!to'*%'!%a& $ "o#parano "on e%
'a%or #*+i#o ini"ao por e% .abri"ante& eter#ina#os %a 'a%ie0 e% #oe%o se%e""ionao.
-.-.2 S$,r&)&(#i$(&# )&!$ra"&#
Co#o $a 7a sio ini"ao& e% .abri"ante propor"iona ,r*.i"as e %a sobretensi)n
te#pora% #*+i#a /TO92 -!e p!ee eri'ar e% pararra$os en .!n"i)n e s! !ra"i)n& a!n-!e
en a%,!nos "asos s)%o se ispone e !n par e p!ntos e i"7a ,r*.i"a& -!e "orrespone a %a
sobretensi)n #*+i#a !rante 1 s $ !rante 1< s. Consierano para e% #oe%o e%e,io s!
,r*.i"a e TO9 a#isib%e para %a !ra"i)n #*+i#a e %a .a%ta& $ e% 'a%or e %a sobretensi)n
te#pora% #*+i#a -!e poe#os tener en e% p!nto e %a re one esea#os insta%ar %a
a!to'*%'!%a& poe#os e!"ir %a !ra"i)n #*+i#a e %a .a%ta. Si e% tie#po obtenio a partir e
%a ,r*.i"a e TO9 es in.erior a %a !ra"i)n #*+i#a e .a%ta a tierra& ebe#os to#ar !n #oe%o
"on tensi)n no#ina% #a$or& e #anera -!e p!ea soportar %a TO9 a% #enos %a !ra"i)n
#*+i#a e .a%ta a tierra.
En e% "aso e isponer s)%o e os p!ntos e %a ,r*.i"a& es posib%e interpo%ar& $a -!e
i"7a ,r*.i"a es %inea% en %a es"a%a %o,ar1t#i"a.
-./ NIVEL DE PROTECCIN DEL PARARRA:OS 4SP5
Deter#inaos %a "%ase e% pararra$os $ s! tensi)n no#ina%& $ esp!5s e 7aber
"o#probao -!e soporta %as sobretensiones -!e p!een apare"er en& es pre"iso 'eri.i"ar %a
e.i"a"ia e% pararra$os "o#parano e% ni'e% e prote""i)n e% #is#o "on %a tensi)n e "7o-!e
soportaa por %os e%e#entos a prote,er.
E% ni'e% e prote""i)n e% pararra$os ebe ser esti#ao para "aa !no e %os tipos e
sobretensiones en %a .or#a -!e ana%i0a#os a "ontin!a"i)n.
-./.1 Ni*&" %& !r$)&''i0( a i!u"#$ )i!$ ra.$ 4SP
Ra.$
5
E% ni'e% e prote""i)n a i#p!%sos tipo ra$o e !n pararra$os es %a tensi)n resi!a% /U
res
2
#*+i#a para %a "orriente no#ina% e es"ar,a /i
N
2.
En este "aso ebe#os "o#parar e% ni'e% e prote""i)n "on e% ni'e% e prote""i)n ante
i#p!%sos tipo ra$o //IL2 e% aparato a prote,er. Los 'a%ores e% 9IL para %os istintos tipos e
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 1@@
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
apara#enta est*n re"o,ios en ANSI C>2.2-1>H!& a!n-!e sie#pre se eben "!#p%ir %os
ni'e%es #1ni#os $ nor#a%i0aos ini"aos en %a Tab%a @.
Se e.ine e% 6.a"tor e se,!riaM /=
s
2 "o#o e% "o"iente entre e% /IL e% aparato a
prote,er& $ e% ni'e% e prote""i)n e% pararra$os:
( )
Ra$o
Ra$o s
S:
9IL
=
+#c. 70-
Se,(n %a nor#a CEI H1-2 e% 'a%or #1ni#o e% .a"tor =
s
para e% ni'e% e ais%a#iento ante
sobretensiones at#os.5ri"as& en .!n"i)n e %a tensi)n e ser'i"io& es:
M1ni#o =
s
1 a @2 =L
1.7
@2 a 3<< =L
1.2
M*s e 3<< =L
1.25
Ta,"a 12. 6acor de se%uridad m"nimo *ara el ni!el de aislamieno ane so3reensiones amos)&ricas.
-./.2 Ni*&" %& !r$)&''i0( a i!u"#$ )i!$ a(i$,ra 4SP
Ma(i$,ra
5
E% e.e"to e sobretensiones por #aniobras s)%o poe#os "a%"!%ar%o a priori si#!%ano %a
re& $ eter#inano %as sobreintensiaes -!e i"7as #aniobras ,eneran en e% %!,ar one se
esea "o%o"ar %a a!to'*%'!%a. Una 'e0 eter#inaa i"7a sobreintensia& e% ni'e% e
prote""i)n "orrespone a %a tensi)n resi!a% para %a sobreintensia nor#a%i0aa i,!a% o
in#eiata#ente s!perior a %a obtenia por si#!%a"i)n. En "aso e no rea%i0ar si#!%a"iones& es
!s!a% "onsierar "o#o sobreintensia ebia a #aniobra %os 'a%ores si,!ientes:
Tensi)n re Sobreintensia
>asta 18@ =L
0.5 kA
De 18@ a 3C< =L
1 kA
M*s e 3C< =L
2 kA
Ta,"a 13. Bo3reinensidades de manio3ra m1s usuales en )unci'n de la ensi'n nominal del sisema.
Con %os 'a%ores obtenios por si#!%a"i)n o a partir e %a Tab%a 13& eter#ina#os %a
tensi)n resi!a% e %a a!to'*%'!%a en e% "at*%o,o e% .abri"ante& -!e ser* e% ni'e% e
ais%a#iento ante sobretensiones e tipo #aniobra.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1@D DESARROLLO DEL :ROTRAMA 6CKDAREM :ARA EL
DIMENSIONAMIENTO DE AUTOLbLLULAS DE [NO
?ina%#ente& ebe#os "o#parar %a tensi)n resi!a% "on e% ni'e% e ais%a#iento ante
i#p!%sos tipo #aniobra //SL2 -!e "ara"teri0a e% e-!ipo a prote,er. Los 'a%ores e% /SL
p!een en"ontrarse en ANSI C>2.2-1>H!& ebieno "!#p%ir en "!a%-!ier "aso %os #1ni#os
ini"aos en %a Tab%a @.
As1& para i#p!%sos tipo #aniobra e% .a"tor e se,!ria se e.ine "o#o:
( )
Maniobra
Maniobra s
S:
9SL
=
+#c. 71-
En este "aso& %os 'a%ores #1ni#os e% .a"tor e se,!ria s)%o est*n e.inios por %a
nor#a CEI 21-!2-3 BIE para tensiones s!periores a 3<< =L& pero es posib%e e+trapo%ar%o a%
resto e ni'e%es e tensi)n:
M1ni#o =
s
1 a @2 =L
1.15
@2 a 3<< =L
1.15
M*s e 3<< =L
1.15
Ta,"a 1-. 6acor de se%uridad m"nimo *ara el ni!el de aislamieno ane so3reensiones de manio3ra.
-./.3 Ni*&" %& !r$)&''i0( a()& #$,r&)&(#i0( )&!$ra" 4SP
T&!$ra"
5
Las sobretensiones e tipo te#pora% no pro!"en& nor#a%#ente& sobretensiones tan
e%e'aas "o#o %as e ori,en at#os.5ri"o o %as e #aniobra. S! !ra"i)n es #a$or -!e %as
anteriores& res!%tano i#portante s! "onsiera"i)n ese e% p!nto e 'ista e %a ener,1a a
isipar por e% pararra$os. Es i,!a%#ente ne"esario "onsierar e% ni'e% e ais%a#iento e %os
aparatos ante !na sobretensi)n a .re"!en"ia in!stria%& a% ser #!"7o #enor -!e ante !na
sobretensi)n tipo ra$o.
La a!to'*%'!%a ebe prote,er a% e%e#ento "ontra sobretensiones te#pora%es s)%o "!ano
estas a%"an"en !n ni'e% e tensi)n si#i%ar a% -!e pro!"en %as sobretensiones e #aniobra& $a
-!e para pe-!eBas sobretensiones eben a"t!ar %os interr!ptores "orresponientes. :ara
eter#inar %a "orriente #*+i#a en !n p!nto e% "ir"!ito ebio a sobretensiones te#pora%es
pro!"ias en "!a%-!ier p!nto e %a re& ebe#os si#!%ar e% e.e"to e i"7as sobretensiones
en %a re. Con esta .ina%ia se 7a esarro%%ao e% pro,ra#a in.or#*ti"o CCRE /en Lis!a% CR
R& para YinoAs G@2& -!e eter#ina %os 'a%ores e tensi)n e intensia ,eneraos a% o"!rrir
!na .a%ta en "!a%-!ier p!nto e %a re. Si %a "orriente -!e apare"e en %a re ebio a %a .a%ta es
e% oren e 1 =A& ebere#os "o#probar -!e %a a!to'*%'!%a %i#ite %a sobretensi)n ,eneraa
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 1@H
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
a% ni'e% e ais%a#iento e% e-!ipo a prote,er. Estos ni'e%es e ais%a#iento est*n i,!a%#ente
re"o,ios en %a Tab%a @.
Respe"to a% .a"tor e se,!ria ante sobretensiones te#pora%es& este -!ea e.inio
"o#o e% "o"iente entre e% .a"tor e ais%a#iento e% e%e#ento e %a re a prote,er $ e% ni'e% e
prote""i)n propor"ionao por e% pararra$os. Los 'a%ores #1ni#os e este .a"tor e se,!ria
para %as i.erentes tensiones e %a re son %os si,!ientes:
M1ni#o =s
1 a @2 =L 1.2
@2 a 3<< =L 1.2
M*s e 3<< =L 1.2
Ta,"a 1/. 6acor de se%uridad m"nimo *ara el ni!el de aislamieno ane so3reensiones em*orales
Res!#ieno& e% .a"tor e se,!ria /=
s
2 se e.ine para "aa tipo e sobretensi)n "o#o e%
"o"iente entre e% ni'e% e ais%a#iento -!e pre"isa e% aparato $ e% -!e propor"iona e% pararra$os
para "aa tipo e sobretensi)n. :ara "aa !na e e%%as& e% .a"tor e se,!ria tiene !n 'a%or
#1ni#o se,(n e% ni'e% e tensi)n e ser'i"io:
8.@.3.1.1.1 Ra$
o
Maniobra Te#pora%es
1 a @2 =L
1.7 1.15 1.2
@2 a 3<< =L
1.2 1.15 1.2
M*s e 3<< =L
1.25 1.15 1.2
Ta,"a 1<. 6acor de se%uridad m"nimo se%=n el ni!el de ensi'n m1,imo de la l"nea / del i*o de
so3reensi'n a *roe%er *or la auo!1l!ula.
Si e% .a"tor e se,!ria .!era en a%,(n "aso in.erior a% ini"ao en %a tab%a&
reso%'ere#os e%i,ieno !n #oe%o e a!to'*%'!%a s!perior -!e s1 'eri.i-!e estos re-!isitos.
-.< LNEA DE FU1A
Se,(n %as "ara"ter1sti"as e "onta#ina"i)n e %a 0ona& e+iste !na %on,it! #1ni#a e
%1nea e .!,a. E% 'a%or e %a %1nea e .!,a "orresponiente a% #oe%o e a!to'*%'!%a e%e,ia
ebe ser #a$or -!e %a #1ni#a e+i,ia. La %1nea e .!,a #1ni#a e+i,ia 'iene e+presaa por
%a nor#a UNE en .!n"i)n e %a "onta#ina"i)n e% %!,ar one se -!iere "o%o"ar %a
a!to'*%'!%a.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1@C DESARROLLO DEL :ROTRAMA 6CKDAREM :ARA EL
DIMENSIONAMIENTO DE AUTOLbLLULAS DE [NO
-.= SELECCIN DEL MODELO FINAL
Es posib%e -!e e+istan 'arios #oe%os e a!to'*%'!%as e [nO -!e "!#p%an toos %os
"riterios arriba ini"aos. A7ora 7abr* -!e se%e""ionar "!*% e e%%os se es"o,e. :ara e%%o 7a$
-!e "onsierar:
- Los e #enor tensi)n no#ina% ser*n %os -!e #enos 7o%,aa#ente "!#p%an %as
"oni"iones ener,5ti"as& pero #*s ,aranti"en e% ni'e% e ais%a#iento /#enor tensi)n
resi!a%2.
- Los e #a$or tensi)n no#ina%& "orren #enos pe%i,ro e e+p%osi)n por ener,1a a
isipar& pero e% ni'e% e prote""i)n -!e propor"iona es #!"7o #*s pr)+i#o a% e
ais%a#iento e% e%e#ento a prote,er -!e %as e #enor tensi)n no#ina%.
- Las e #a$or %1nea e .!,a tenr*n !n #a$or "osto& pero ,aranti0ar*n #e;or e%
"o#porta#iento en "aso e estar en !n ni'e% e "onta#ina"i)n #a$or a% "onsierao
en e% i#ensiona#iento e% pararra$os.
- En "aso e -!e %a tensi)n no#ina% e %a re no "oin"ia "on e% e %a tensi)n e re
para %a -!e e% .abri"ante re"o#iena e% pararra$os& $ e+isten otros #oe%os -!e
ta#bi5n "!#p%en %as "oni"iones e% i#ensiona#iento $ -!e e% .abri"ante
re"o#iena !ti%i0ar para e% ni'e% e tensi)n no#ina% e %a re& poe#os es"artar %os
pri#eros.
:or tanto& e toos %os #oe%os -!e "!#p%en "on %os pasos ini"aos en e%
i#ensiona#iento& e%e,ire#os e% -!e #e;ores "oni"iones o.re0"a "onsierano %os p!ntos
arriba ini"aos.
-.> COMPARACIN CON OTROS M3TODOS
E% #5too e se%e""i)n e a!to'*%'!%as esarro%%ao en este "ap1t!%o "onsiera !na serie
e "riterios& a%,!nos e %os "!a%es "oin"ien "on %os #5toos prop!estos por otros a!tores. Sin
e#bar,o& ebio a %a "o#p%e;ia e% te#a& %as nor#ati'as e+istentes no "onsieran toos %os
"riterios& sieno esta !na e %as prin"ipa%es aporta"iones e% :ro$e"to. E% #5too esarro%%ao
es "onse"!en"ia e% est!io e %os "riterios e se%e""i)n e+istentes -!e& en ,enera%& no tienen
en "!enta toos %os "riterios ne"esarios $ s!e%e presentar !na ,ran "o#p%e;ia e est!io.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 1@G
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
En este apartao es "o#parao e !na #anera res!#ia e% #5too prop!esto "on e%
prop!esto por nor#ati'as $ .abri"antes& "o#probano -!e& en ,enera%& s)%o se "onsieran !na
parte e %os "riterios ne"esarios para s! i#ensiona#iento.
En ,enera%& para "o#probar %a "orre"ta se%e""i)n e !n #oe%o& eben "o#probarse
siete "riterios ,enera%es:
- Tensi)n "ontin!a e opera"i)n /CO92
- Ni'e% e prote""i)n ante sobretensiones at#os.5ri"as
- Ni'e% e prote""i)n ante sobretensiones e #aniobra
- Ni'e% e prote""i)n ante sobretensiones te#pora%es
- Capa"ia e isipa"i)n e ener,1a ante sobretensiones at#os.5ri"as
- Capa"ia e isipa"i)n e ener,1a ante sobretensiones e #aniobra
- Capa"ia e isipa"i)n e ener,1a ante sobretensiones te#pora%es
- L1nea e .!,a
Di'ersos #5toos est!iaos "onsieran& no sie#pre e #anera "%ara& a%,!nos e estos
"riterios. La Tab%a 1H res!#e %os "riterios -!e "onsieran a%,!nos #5toos e e%e""i)n.
Nor#a%i0a"i)n
ER[
C!rsos Lerano
A99 3Error:
Re.eren"e
so!r"e not
.o!n4
TreenAoo M5too
prop!esto
Tensi)n "ontin!a opera"i)n G G G G
Ni'e% e
prote""i)n
"ontra
sobretensiones
At#os.5ri"as G G G G
Maniobra G G
Te#pora%es
G G
Disipa"i)n e
ener,1a
At#os.5ri"as G
Maniobra G G G
Te#pora%es G G G G
L1nea e .!,a G G G G
Ta,"a 1=. Com*araci'n de los crierios uilizados *or di)erenes m&odos.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 1D1
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
C6=9t2:o #
TUTORIAL DEL PRO&RAMA @C-DAREC PARA EL
DIMENSIONAMIENTO DE AUTO(,L(ULAS DE
ZnO
La insta%a"i)n e% pro,ra#a C-DARE ebe rea%i0arse en !n :C "o#patib%e I9M&
isponib%e e Min(oJs 2.1: Min(oJs >7 o Min(oJs NT& $ E$+e' 7. o s!perior. E% pro,ra#a
s)%o ne"esita 1.C Mb e >D para s! insta%a"i)n. E% pro,ra#a CNDARE 7a sio e;e"!tao en
E$+e' 7.: E$+e' H. 0 E$+e' >H e;e"!t*nose "orre"ta#ente en toos %os "asos. La 'e%o"ia
e pro"esa#iento e %os atos epene e% e-!ipo isponib%e& e% tipo e pro"esaor $ e %a
#e#oria RAM -!e ispon,a. E% tie#po ne"esario para rea%i0ar %a se%e""i)n a!to#*ti"a entre
D8H a!to'*%'!%as en !n :C "on pro"esaor -enti6% > MO@ $ 28 Mb e RAM es e 2@ s.
Este "ap1t!%o es !n t!toria% e% #ane;o e% pro,ra#a CNDARE& "!$as ,enera%iaes son
esarro%%aa en e% A=>ni3e II. :ara "o#en0ar %a e;e"!"i)n e% pro,ra#a ebere#os abrir e%
ire"torio en e% "!a% 7a$a#os insta%ao e% pro,ra#a& $ 7a"er !n ob%e 6"%i"M sobre e% i"ono e%
pro,ra#a CNDARE& -!e apare"e en %a ?i,!ra 21.
Figura 21. Fcono de enrada del *ro%rama CH@A(# desarrollado.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1D2 TUTORIAL DEL :ROTRAMA 6CKDAREM :ARA EL
DIMENSIONAMIENTO DE AUTOLbLLULAS DE [NO
E% t!toria% eta%%a %os pasos ne"esarios para i#ensionar !n "aso pr*"ti"o prop!esto en
3
38
4. Se%e""ionare#os %a a!to'*%'!%a #*s ae"!aa para !na re& tenieno en "!enta %os
si,!ientes atos:
- Tensi)n no#ina% e% siste#a: 132 =L
- Cone+i)n e% pararra$os: .ase X tierra
- Cone+i)n e% ne!tro: r1,io a tierra
- D!ra"i)n #*+i#a .a%ta a tierra: 1 se,.
- Ni'e% e ais%a#iento e% e-!ipo a prote,er: 8@< =L
- C%ase e es"ar,a /CEI2: C%ase 3 /8.@ =WE=Lr2
- M*+i#a %1nea e .!,a a tierra: 2@ ##E=L
1 INTRODUCCIN DE LOS DATOS DE LA RED
Una 'e0 7e#os 7e"7o !n ob%e 6"%i"M en e% i"ono e% pro,ra#a /?i,!ra 212& se e;e"!tar*
e% pro,ra#a E$+e' en %a 'ersi)n -!e e% !s!ario ten,a insta%aa& apare"ieno %a panta%%a e
intro!""i)n e% pro,ra#a CNDARE /?i,!ra 222.
Figura 22. 4analla de enrada al *ro%rama CYDARE.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 1D3
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
En %a panta%%a e presenta"i)n apare"en %as prin"ipa%es "ara"ter1sti"as e% siste#a -!e e%
!s!ario ispon,a /siste#a operati'o& 'ersi)n e Min(oJs& ire"torio e traba;o& #e#oria
reser'aa& #e#oria !saa $ #e#oria isponib%e2. Una 'e0 a"eptaos %as "ara"ter1sti"as e%
pro,ra#a& poe#os "o#en0ar %a e;e"!"i)n e% pro,ra#a& p!%sano e% bot)n 6Co%en@ar
sesi"n CNDARE >3#. A% p!%sar e% bot)n& apare"e %a panta%%a e presenta"i)n e% pro,ra#a $
%os #en(s propios e% #is#o& e %a .or#a #ostraa en %a ?i,!ra 23.
Figura 23. 4analla de *resenaci'n del *ro%rama CYDARE.
:ara intro!"ir %os atos e %a re ne"esarios en %a se%e""i)n e% #oe%o e a!to'*%'!%a&
ebe#os se%e""ionar e% #en( 4C<'+6'os P Datos (e 'a re( e'*+tri+a#& ta% $ "o#o se ini"a en
%a ?i,!ra 28.
Las "ara"ter1sti"as e %a re -!e ebe#os intro!"ir son %as eta%%aas en %os apartaos
si,!ientes.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1D8 TUTORIAL DEL :ROTRAMA 6CKDAREM :ARA EL
DIMENSIONAMIENTO DE AUTOLbLLULAS DE [NO
Figura 2-. Men= de inroducci'n de daos de la red en el *ro%rama CYDARE.
1.1 CARACTERSTICAS 1ENERALES
a) Censin nominal de la red
Es %a tensi)n no#ina% e %a re e%5"tri"a para %a -!ere#os rea%i0ar %a se%e""i)n e %a
a!to'*%'!%a. En e% #en( esp%e,ab%e "orresponiente poe#os se%e""ionar %as i.erentes
tensiones no#ina%es nor#a%i0aas por e% RAT 3Error: Re.eren"e so!r"e not .o!n4. :ara e%
"aso e% e;e#p%o& ebe#os e%e,ir %a tensi)n no#ina% e 132 L(& apare"ieno en %a "asi%%a
"orresponiente a %a 6Tensi)n #*+i#a e% #ateria%M e% 'a%or nor#a%i0ao e i"7a tensi)n
#*+i#a /1L7 892.
b) -onexin del neutro
En e% #en( esp%e,ab%e "orresponiente a %a "one+i)n e% ne!tro e %a re p!een
e%e,irse %os tres tipos e "on.i,!ra"iones: ne!tro ais%ao& no r1,io a tierra $ r1,io a tierra. De
a"!ero "on %os atos e %a re& se%e""iona#os e% HNe2tro r9!io 6 tierr6C.
1.2 SOBRETENSIONES TEMPORALES
a) "actor de falta a tierra
E% pro,ra#a re"o#iena !ti%i0ar !n .a"tor e .a%ta a tierra /Pe2 e 1.8 en e% "aso e re
"on ne!tro r1,io a tierra. E% #oo e "a%"!%ar%o& as1 "o#o %os 'a%ores t1pi"os e i"7o .a"tor&
.!eron eta%%aos en e% C6=9t2:o 1+ e% :ro$e"to. E% 'a%or e% .a"tor e .a%ta a tierra -!e
e%e,ire#os& a .a%ta e otros atos e %a re& ser* ta#bi5n 1.*.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 1D@
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
b) ?@xima falta a tierra
:artieno e% .a"tor e .a%ta a tierra $ e %a tensi)n #*+i#a e %a re& e% pro,ra#a
eter#ina !n 'a%or e #*+i#a sobretensi)n por .a%ta a tierra& -!e en e% "aso e% e;e#p%o es e
11).2 L(. Si se "ono"iera %a "on.i,!ra"i)n e %a re $ %as "ara"ter1sti"as e %os e%e#entos -!e
%a "o#ponen& por1a#os "a%"!%ar e #anera e+a"ta e% 'a%or e %a #*+i#a .a%ta a tierra&
#eiante %a !ti%i0a"i)n e% pro,ra#a CCRE& esarro%%ao ta#bi5n en e% :ro$e"to. En este
"aso& a% no isponer e #*s "ara"ter1sti"as e %a re& to#are#os ire"ta#ente e% 'a%or
re"o#enao por e% pro,ra#a.
c) Duracin m@xima de falta a tierra
La !ra"i)n #*+i#a e %a .a%ta a tierra -!e p!ee apare"er en %a re ebio a% tie#po
-!e taran en a"t!ar %as prote""iones es e 1 s.
1.3 CORRIENTE NOMINAL DE DESCAR1A
E% ni'e% e prote""i)n e %a a!to'*%'!%a eber1a ser "o#probao a %o %ar,o e toos %os
p!ntos e %a "!r'a "ara"ter1sti"a e %a a!to'*%'!%a $ e% e-!ipo a prote,er. En ,enera%& no
s!e%en estar isponib%es a#bas "!r'as "ara"ter1sti"as a% "o#p%eto& sino a%,!nos p!ntos
"ara"ter1sti"os e %a #is#a -!e es"riben s! "o#porta#iento ante sobretensiones e tipo
at#os.5ri"o& #aniobra $ te#pora%es. As1& eber* "o#probarse e% ni'e% e prote""i)n e %a
a!to'*%'!%a respe"to e% e-!ipo en %os tres p!ntos ini"aos. :ara e%%o& ebe#os eter#inar e%
'a%or e %a "orriente -!e "ara"teri0a "aa !na e %as .a%tas.
a) -orriente nominal
Correspone a %as sobretensiones at#os.5ri"as. La a!to'*%'!%a -!e se%e""ione#os ebe
tener !na tensi)n resi!a% para %a "orriente no#ina% in.erior a% /IL e% e-!ipo a prote,er. E%
'a%or e %a "orriente no#ina% e %a a!to'*%'!%a es& e %as tres "orrientes e es"ar,a e %os
i.erentes tipos e sobretensiones& e% #*s e+tenio& $ e.ine e% tipo e a!to'*%'!%a. E% 'a%or
re"o#enao para e% ni'e% e tensi)n e% siste#a es e 2+ LA& -!e ser* e% -!e se%e""ione#os
en e% esp%e,ab%e "orresponiente.
b) -orriente m@xima por maniobra
Es e% 'a%or "ara"ter1sti"o e %a "orriente "orresponiente a .or#as e ona tipo #aniobra
en %a re est!iaa. La tensi)n resi!a% e %a a!to'*%'!%a ebe ser in.erior a% /SL e% e-!ipo a
prote,er "!ano por e%%a "ir"!%a %a "orriente #*+i#a por #aniobra. E% 'a%or re"o#enao
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1DD TUTORIAL DEL :ROTRAMA 6CKDAREM :ARA EL
DIMENSIONAMIENTO DE AUTOLbLLULAS DE [NO
para e% ni'e% e tensi)n e %a re es e +.$ LA& -!e ser* e% -!e se%e""ione#os en e%
esp%e,ab%e.
c) -orriente m@xima falta a tierra
La "orriente #*+i#a por .a%ta a tierra "orrespone a !n 'a%or e %a "!r'a "ara"ter1sti"a
e %a a!to'*%'!%a -!e eter#ina s! "o#porta#iento .rente a sobretensiones te#pora%es. E%
'a%or e.i"a0 e %a tensi)n resi!a% e %a a!to'*%'!%a en estas "oni"iones eber* ser in.erior a%
:? e% e-!ipo a prote,er si %a a!to'*%'!%a est* "orre"ta#ente i#ensionaa. En ,enera%&
s!e%en e+istir otras prote""iones en %a re en"ar,aas e %i#itar %as .a%tas e% siste#a& por %o
-!e espre"iare#os este p!nto a "o#probar. Sin e#bar,o& para ni'e%es e tensi)n #*s
e%e'aos& e% 'a%or e %a "orriente #*+i#a e .a%ta a tierra es e% oren e %as e #aniobra& por
%o -!e ta#bi5n ebe "o#probarse en esos "asos e% ni'e% e prote""i)n e %a a!to'*%'!%a. En
este "aso& no "onsiera#os -!e %a a!to'*%'!%a eba prote,er a% e-!ipo ante sobretensiones
te#pora%es& por %o -!e e%e,ire#os %a op"i)n 6?nin!2n6D# e% #en( esp%e,ab%e
"orresponiente. A!n-!e %a .ina%ia e %a a!to'*%'!%a no es prote,er a% e-!ipo ante este tipo
e sobretensiones& ebe estar i#ensionaa para poer isipar %a ener,1a "orresponiente
se,(n s! "!r'a "ara"ter1sti"a.
1.- NIVEL DE AISLAMIENTO
En este apartao eben intro!"irse %os istintos ni'e%es e ais%a#iento e% e-!ipo a%
-!e ebe prote,er %a a!to'*%'!%a para %os i.erentes tipos e sobretensiones& $ estos son "o#o
#1ni#o %os 'a%ores nor#a%i0aos por e% RAT.
a) /tmosfAricas <0'L)
E% 'a%or #1ni#o e ni'e% e ais%a#iento estab%e"io por e% RAT para rees e 18@ =L e
tensi)n #*+i#a es e @@< =L. En este "aso& e% e-!ipo a prote,er no "!#p%e e% Re,%a#ento& $a
-!e s! ni'e% e ais%a#iento para sobretensiones at#os.5ri"as es e *$+ L(& -!e ser* e% 'a%or
-!e intro!0"a#os en %a "asi%%a "orresponiente.
b) ?aniobra <0&L)
E% RAT e+i,e !n ni'e% e ais%a#iento e %os e-!ipos ante sobretensiones e #aniobra
//SL2 e 88< =L para rees e 18@ =L e tensi)n #*+i#a. Co#o e% en!n"iao no estab%e"e e%
/SL e% e-!ipo& se%e""ionare#os e% #1ni#o e+i,io /**+ L(2.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 1DH
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
c) Cemporales <7")
Ta#po"o en este "aso e% en!n"iao propor"iona e% ni'e% e ais%a#iento e% e-!ipo a
prote,er& por %o -!e se%e""ionare#os e% #1ni#o e+i,io en e% RAT& -!e es 23+ L(
eI
.
1./ LNEA DE FU1A
Se,(n e% ni'e% e "onta#ina"i)n e %a 0ona& e% pro,ra#a re"o#iena !n 'a%or e %1nea
e .!,a #1ni#o e a"!ero "on %a nor#ati'a e. En e% e;e#p%o prop!esto& %a %1nea e .!,a
#1ni#a e+i,ia es e 2$ 88ML(& -!e ser* e% 'a%or -!e intro!0"a#os en e% pro,ra#a. E%
ni'e% e "onta#ina"i)n s)%o es ne"esario si -!ere#os -!e e% pro,ra#a nos oriente en n!estra
e"isi)n.
1.< ENER1A DE LA SOBRETENSIN
?ina%#ente& ne"esita#os "ono"er %os 'a%ores e ener,1a -!e eber* isipar %a
a!to'*%'!%a en "aso e sobretensiones at#os.5ri"as& e #aniobra $ te#pora%es& sieno e%
#a$or e e%%os e% eter#inante. Nor#a%#ente& %a ener,1a "orresponiente a sobretensiones
te#pora%es es s!perior a% e %as at#os.5ri"as $ e #aniobra& .!na#enta%#ente por %a "orta
!ra"i)n e %as (%ti#as. La ener,1a e %as sobretensiones te#pora%es no ne"esita ser "a%"!%aa&
$a -!e e% pro,ra#a "onsiera %a tensi)n #*+i#a por .a%ta a tierra $ %a !ra"i)n #*+i#a e %a
#is#a.
En !n "orre"to i#ensiona#iento& %a ener,1a a isipar ebe ser "a%"!%aa por
si#!%a"i)n& tanto para sobretensiones at#os.5ri"as "o#o e #aniobra. En e% "aso prop!esto %a
a!to'*%'!%a eber* isipar 8.@ =WE=Lr. E% pro,ra#a a#ite os .or#as e "onsierar %a
ener,1a -!e ebe isipar %a a!to'*%'!%a: se%e""ionar ire"ta#ente %a "%ase e a!to'*%'!%a -!e
-!ere#os "onsierar se,(n CEI /'er Tab%a 1<2 e intro!"ir ire"ta#ente %a ener,1a en =W. En
este "aso& a% e+i,irse !n 'a%or e ener,1a a isipar por =L no#ina% e %a a!to'*%'!%a&
se%e""iona#os !na C:6se 3 "orresponiente a este 'a%or.
:or tanto& !na 'e0 intro!"ios %os atos en %as "asi%%as "orresponientes& %a panta%%a -!e
eber* presentar e% pro,ra#a es %a ini"aa en %a ?i,!ra 2@.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1DC TUTORIAL DEL :ROTRAMA 6CKDAREM :ARA EL
DIMENSIONAMIENTO DE AUTOLbLLULAS DE [NO
Figura 2/. @aos corres*ondienes al e5em*lo de dimensionamieno de auo!1l!ulas del *ro%rama
CYDARE.
2 SELECCIN AUTOMTICA
Una 'e0 intro!"ios %os atos "orresponientes a %a re e%5"tri"a e% e;e#p%o& e%
pro,ra#a p!ee rea%i0ar !na se%e""i)n a!to#*ti"a e %as a!to'*%'!%as "apa"es e prote,er
"orre"ta#ente e% e-!ipo en i"7a re. :ara e%%o& se%e""iona#os e% #en( 4C<'+6'os P Se'e++i"n
a6to%<ti+a# "o#o se ini"a en %a ?i,!ra 2D.
Figura 2<. Men= de selecci'n auom1ica de auo!1l!ulas del *ro%rama CH@A(#.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 1DG
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
Antes e "o#en0ar %a e%e""i)n& e% !s!ario p!ee e%e,ir %os "riterios e orena"i)n e %as
a!to'*%'!%as res!%tantes. Los "riterios por e.e"to son %a tensi)n re"o#enaa por e%
.abri"ante& tensi)n no#ina% $ %1nea e .!,a. As1& %a pri#era a!to'*%'!%a e %a %ista res!%tante
ser* %a e #enor tensi)n re"o#enaa& #enor tensi)n no#ina% $ #enor %1nea e .!,a -!e
"!#p%e "on toas %as "oni"iones -!e eter#inan %a 'a%ie0 e %a a!to'*%'!%a en %a re
"onsieraa& prote,ieno e% e-!ipo $ no pe%i,rano s! inte,ria por %a ener,1a -!e eba
isipar. En ,enera% es re"o#enab%e !ti%i0ar %os "riterios por e.e"to& se%e""ionano %a "asi%%a
"orresponiente e% "!aro e i*%o,o e %a ?i,!ra 2H& -!e es presentao antes e rea%i0ar %a
se%e""i)n a!to#*ti"a.
Figura 2=. Crierios de ordenaci'n en la selecci'n auom1ica del *ro%rama CYDARE.
En %a ?i,!ra 2C #ostra#os e% %istao e %as a!to'*%'!%as a#isib%es. La pri#era
a!to'*%'!%a e %a %ista "orrespone a% #oe%o e A// EQLIM F13-AO1L7 /re"o#enaa
para 18@ =L e tensi)n #*+i#a e %a re& $ "!$a tensi)n no#ina% es e 1<C =L2. E% res!%tao
es "oin"iente "on %a so%!"i)n -!e e% propio .abri"ante a para este "aso 3Error: Re.eren"e
so!r"e not .o!n4. Con'iene a"%arar -!e& a!n-!e e% #5too prop!esto por e% .abri"ante /A//2
para se%e""i)n e a!to'*%'!%as %%e,a& en este "aso& a% #is#o res!%tao -!e e% pro,ra#a& %os
"riterios -!e tiene en "!enta son #enos restri"ti'os -!e %os "onsieraos en e% pro,ra#a
CNDARE. As1& e% #5too e% .abri"ante s)%o "onsiera e% ni'e% e prote""i)n ante
sobretensiones at#os.5ri"as ni te#pora%es& $ no "a%"!%a %a ener,1a -!e ebe isipar %a
a!to'*%'!%a& sino -!e eter#ina %a "%ase e %a #is#a sin %os "riterios -!e "on!"en a i"7a
e%e""i)n.
Obser'a#os -!e e+isten& ae#*s& otros tres #oe%os -!e ta#bi5n por1an se%e""ionarse.
E% se,!no /EQLIM F13-AO1L72 s)%o i.iere e% pri#ero en -!e s! %1nea e .!,a es e
#a$or %on,it!. Los #oe%os EQLIM F12-AO1L7 $ EQLIM F12-A91L7 tienen tensiones
no#ina%es e 12< =L& por %o -!e apare"en en %as posi"iones .ina%es e %a %ista.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1H< TUTORIAL DEL :ROTRAMA 6CKDAREM :ARA EL
DIMENSIONAMIENTO DE AUTOLbLLULAS DE [NO
Figura 2>. 2isado de las auo!1l!ulas admisi3les en el e5em*lo de CH@A(#.
Dese esta panta%%a e% !s!ario ispone e os n!e'as op"iones /ae#*s e se,!ir
isponieno e %as e %os istintos #en(s2:
a2 Orenar : "onsiste en 'o%'er a rea%i0ar %a se%e""i)n #oi.i"ano %os "riterios e
orena"i)n e %as a!to'*%'!%as res!%tantes.
b2 Cons!%tar : sit!ano e% "!rsor sobre e% no#bre e %a 6Deno#ina"i)nM e %a
a!to'*%'!%a -!e e% !s!ario e%i;a& es posib%e "o#probar e% "!#p%i#iento e %os
i.erentes "riterios e+i,ios $ e% .a"tor e se,!ria e "aa !no e e%%os. Una 'e0
sit!aos sobre e% #oe%o& p!%sa#os e% bot)n e 6Cons!%tar...M. Es e-!i'a%ente a
e%e,ir %a op"i)n e% #en( 6C*%"!%os X Se%e""i)n #an!a%M $ se%e""ionar
posterior#ente e% #oe%o -!e -!era#os.
3 SELECCIN MANUAL
A esta parte e% pro,ra#a se p!ee a""eer ese e% #en( 6C*%"!%os I Se%e""i)n
#an!a%M o p!%sano e% bot)n 4Cons6'tar...# tras rea%i0ar !na se%e""i)n a!to#*ti"a. La
eno#ina"i)n e %as a!to'*%'!%as "orrespone a %a tensi)n no#ina% e %a #is#a $ a% #oe%o
,enera% a% -!e pertene"e. Entre par5ntesis -!ea espe"i.i"aa %a tensi)n re"o#enaa por e%
.abri"ante. Si es"o,e#os %a a!to'*%'!%a 613 89 EQLIM F-A BO 1L7 89EM& apare"en
a!to#*ti"a#ente toos %os "riterios -!e "!#p%e e% #oe%o $ %a 'a%ie0 e% #is#o& ta% $ "o#o
#!estra %a ?i,!ra 2G.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 1H1
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
Figura 2?. Crierios de selecci'n manual de la auo!1l!ula EXLIM Q108 A!1"#.
3.1 MODELO DE AUTOVLVULA
En pri#er %!,ar& apare"e %a tensi)n #*+i#a para %a -!e e% .abri"ante re"o#iena e%
#oe%o& $ %a tensi)n no#ina% e% #is#o. En "aso e es"ono"er a%,!na e.ini"i)n& a% poner e%
"!rsor sobre "!a%-!ier "e%a e% pro,ra#a en %a -!e apare0"a !n tri*n,!%o ro;o& apare"er* !n
"!aro esp%e,ab%e "on %a e+p%i"a"i)n e i"7o t5r#ino. As1& sit!ano e% "!rsor sobre %a "e%a
e %a tensi)n no#ina%& apare"e en panta%%a e% "!aro "on s! e.ini"i)n e %a .or#a ini"aa en
%a ?i,!ra 3<. :ara poer 'is!a%i0ar %a a$!a "onte+t!a%& %a 'ersi)n ebe#os !ti%i0ar %a 'ersi)n
e EQCEL H. ) s!perior.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1H2 TUTORIAL DEL :ROTRAMA 6CKDAREM :ARA EL
DIMENSIONAMIENTO DE AUTOLbLLULAS DE [NO
Figura 3@. A/uda cone,ual al siuar el cursor so3re las celdas marcadas con un ri1n%ulo ro5o en la
*are su*erior derecha de las mismas.
3.2 TENSIN CONTINUA
En esta se""i)n "o#proba#os -!e %a tensi)n #*+i#a por .ase e %a re es in.erior a %a
tensi)n -!e p!ee soportar %a a!to'*%'!%a "ontin!a#ente en "!anto a %a ener,1a -!e ebe
isipar. Es este "aso& e% CO9 e %a a!to'*%'!%a es 56 L(& -!e es s!perior a %a tensi)n #*+i#a
por .ase e %a re& -!e es e C3.H =L.
3.3 ENER1A A DISIPAR
Debe "o#probarse si %a a!to'*%'!%a es "apa0 e isipar %a ener,1a ne"esaria .rente a %os
tres tipos e sobretensiones. Las sobretensiones te#pora%es se "o#pr!eban #eiante e% TO9
#*+i#o -!e a#ite %a a!to'*%'!%a !rante 1 s. La a!to'*%'!%a p!ee isipar %a ener,1a -!e
transporta !rante 1 s !na sobretensi)n e 7asta 12$.25 L(. En este "aso& %a sobretensi)n
#*+i#a es e 11H.2 =L& por %o -!e %a e%e""i)n e% #oe%o es "orre"ta respe"to a esta
"ara"ter1sti"a. Respe"to a %as sobretensiones te#pora%es $ at#os.5ri"as& %a a!to'*%'!%a es
"apa0 e isipar 7asta *.$ LNML(r& por %o -!e "!#p%e %as espe"i.i"a"iones e% prob%e#a.
3.- LNEA DE FU1A
La %1nea e .!,a e+i,ia a %a a!to'*%'!%a es e 362$ 88& -!e "oin"ie "on %a e%
#oe%o e%e,io& "!#p%ieno ta#bi5n "on esta restri""i)n. Notar -!e %as %on,it!es e %as
%1neas e .!,a e %os #oe%os p!een "oin"iir e+a"ta#ente "on %os e+i,ios& ebio a -!e %os
'a%ores e %a %1nea e .!,a est*n nor#a%i0aos.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 1H3
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
3./ NIVEL DE PROTECCIN
La tensi)n resi!a% e %a a!to'*%'!%a ante %os tres tipos e sobretensiones ebe ser
in.erior a %os ni'e%es e ais%a#iento e% e-!ipo a prote,er:
a2 Contra ra$os : %a tensi)n resi!a% -!e presenta %a a!to'*%'!%a ante sobretensiones
tipo ra$o e 2< =A es e 2CD =L. E% ni'e% e ais%a#iento e% e-!ipo es e 8@< =L&
por %o -!e e% .a"tor e se,!ria& obtenio "o#o "o"iente entre e% ni'e% e
ais%a#iento $ %a tensi)n resi!a% e %a a!to'*%'!%a para %a tensi)n no#ina%& es e
1.$) /e% #oe%o es "onsierao '*%io si e% .a"tor e se,!ria es s!perior a 1.82.
b2 Contra #aniobras : %a tensi)n resi!a% e %a a!to'*%'!%a ante !na sobretensi)n tipo
#aniobra e <.@ =A es e 211 =L& in.erior a% ni'e% e ais%a#iento e% e-!ipo a
prote,er. E% .a"tor e se,!ria en este "aso es e 2.+# /s!perior a% #1ni#o e+i,io&
-!e en este "aso ta#bi5n es 1.82.
"2 Contra sobretensiones te#pora%es : en %os atos e %a re 7ab1a#os se%e""ionao %a
op"i)n 6/nin,!no2M en e% esp%e,ab%e e %a "orriente "orresponiente a .a%ta
te#pora%& por-!e en este "aso %a a!to'*%'!%a no prote,e "ontra sobretensiones
te#pora%es. :ara -!e no se "onsiere este "aso& e% pro,ra#a to#a "o#o n!%o e%
ni'e% e prote""i)n e %a a!to'*%'!%a& e .or#a -!e e% .a"tor e se,!ria es tan
e%e'ao -!e e% "riterio sie#pre se "!#p%a.
3.< CURVA CARACTERSTICA
La "!r'a "ara"ter1sti"a se "a%"!%a e+trapo%ano %os p!ntos tensi)n X intensia
propor"ionaos por e% .abri"ante e %a #is#a. Se%e""ionano %a "!r'a e %a a!to'*%'!%a&
a""ee#os a otra panta%%a en %a -!e son presentaas %as prin"ipa%es "ara"ter1sti"as -!e
propor"iona e %a #is#a& "o#o se #!estra en %a ?i,!ra 31. Ae#*s& son "a%"!%aas %as
"onstantes @=C $ @OC -!e "ara"teri0an e% "o#porta#iento e+ponen"ia% e %a a!to'*%'!%a entre
%os i.erentes p!ntos e %a "!r'a -!e propor"iona e% .abri"ante& $ -!e ser*n eta%%aos en e%
"ap1t!%o si,!iente.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1H8 TUTORIAL DEL :ROTRAMA 6CKDAREM :ARA EL
DIMENSIONAMIENTO DE AUTOLbLLULAS DE [NO
Figura 31. Caracer"sicas *rinci*ales de la auo!1l!ula EXLIM Q108$A!1"#.
:ara 'o%'er a %a panta%%a "orresponiente a %a 4Se'e++i"n %an6a'# basta "on 'o%'er a
se%e""ionar %a ,r*.i"a.
- OTROS MEN;S
Ae#*s e %os #en(s propios e% pro,ra#a& e+isten otros #en(s ,enera%es propios e
YinoAs& "o#o 6Abrir#& 6G6ar(ar#& 6-resenta+i"n &re'i%inar#& 69entana# $ otros& "!$a
!ti%i0a"i)n es si#i%ar a %a e "!a%-!ier otro pro,ra#a e entorno Min(oJs& por %o -!e no son
eta%%aos.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CURSO DE DOCTORADO: COORDINACIN DE AISLAMIENTO
7/!CD '
?8DDL/D8 I
&'?,L/-'J3 DD
/,C8EL,L/& DD Kn8
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 1HH
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
C6=9t2:o 1+
MODELADO DE AUTO(,L(ULAS
Una a!to'*%'!%a es !n e%e#ento no %inea%& "!$a resisten"ia epene e %a "orriente -!e
"ir"!%a a tra'5s e e%%a. La "!r'a tensi)nIintensia tiene !na .or#a si#i%ar a %a #ostraa en
%a ?i,!ra 1C. E% #oe%ao e !na a!to'*%'!%a "onsiste en repro!"ir s! "!r'a "ara"ter1sti"a
#eiante e%e#entos no %inea%es& "on e% .in e poer si#!%ar e% "o#porta#iento e i"7a
a!to'*%'!%a& a partir e %as espe"i.i"a"iones b*si"as e% .abri"ante.
/ MODELO 1ENERAL PARA AUTOVLVULAS DE Z(O
Moe%i0ar !na a!to'*%'!%a "onsiste en repro!"ir s! "!r'a "ara"ter1sti"a tensi)nI
intensia. La "!r'a "ara"ter1sti"a e !na a!to'*%'!%a e )+ios #et*%i"os se 7a "onsierao
trai"iona%#ente "o#o est*ti"a& no epeniente e %a .or#a e ona ni e %a peniente e%
.rente. Se,(n este "riterio& e% 'a%or e %a tensi)n resi!a% epene (ni"a#ente e %a "orriente
-!e "ir"!%a a tra'5s e %a a!to'*%'!%a& "o#port*nose "o#o !na resisten"ia 'ariab%e. En
,enera%& !na a!to'*%'!%a e [nO es asi#i%aa a !na resisten"ia no %inea%& $ %a tensi)n resi!a%
-!e presenta en bornes epene (ni"a#ente e %a "orriente -!e "ir"!%a a tra'5s e e%%a.
Re"ientes in'esti,a"iones p!b%i"aas por IEEE Mor8inA Gro6& 2.L.11 3
3@
4 7an
eter#inao -!e para .rentes e ona #!$ r*pios& %a "!r'a "ara"ter1sti"a e !na a!to'*%'!%a
e [nO 'ar1a. La tensi)n resi!a% s1 -!e epene& en este "aso& e %a .or#a e %a ona e
"orriente& ae#*s e% 'a%or e %a #is#a. A!n-!e %os pri#eros an*%isis e IEEE Mor8inA
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1HC
MODELADO DE AUTOLbLLULAS
Gro6& 2.L.11 esti#aban -!e %a tensi)n resi!a% po1a 'erse in"re#entaa en !n 12 F para
.rentes e ona e ,ran peniente /<.@ s2& a"t!a%#ente "onsieran -!e esta 'aria"i)n no
s!pera e% DF. En este sentio& 7an sio esarro%%aos i'ersos #oe%os 3Error: Re.eren"e
so!r"e not .o!n4 3Error: Re.eren"e so!r"e not .o!n4 -!e "onsierar %a "ara"ter1sti"a
in*#i"a e %as a!to'*%'!%as e )+ios #et*%i"os& basaos en !ti%i0ar os o #*s resisten"ias
no %inea%es separaos por .i%tros paso ba;o.
(0 20
C
21
(1
i
<
/'
<
2
i
1
/'
1
2
Figura 32. Modelo de *ararra/os de ',ido me1lico en dos ramos *ara )renes de onda coros.
E% #oe%o in*#i"o prop!esto por IEEE Mor8inA Gro6& 2.L.11 3Error: Re.eren"e
so!r"e not .o!n4 'iene es-!e#ati0ao en %a ?i,!ra 32. La "ara"ter1sti"a tensi)nIintensia
e% pararra$os es representaa por os resisten"ias no %inea%es& esi,naas "o#o 6i
<
/'
<
2M e
6i
1
/'
1
2M. A#bos e%e#entos est*n separaos por !n .i%tro RIL& .or#ao por 6L
1
M $ 6R
1
M. :ara
sobretensiones "on .rente e ona %ento& este .i%tro presenta !na i#pean"ia #!$ ba;a&
-!eano %as os partes e% #oe%o en para%e%o. :ara .rentes e ona r*pios& %a i#pean"ia
e% .i%tro RIL es si,ni.i"ati'a. E% res!%tao es !n a!#ento e %a "orriente -!e "ir"!%a por %a
resisten"ia 'ariab%e 6i
<
/'
<
2M. Dirba8 3
3D
4 propone para e% "*%"!%o e %a resisten"ia 6R
1
M $ e %a
in!"tan"ia 6L
1
M -!e .or#an e% .i%tro %os 'a%ores:
n

1@ L
1
I +#c. 72-
n

D@ R
1
+#c. 73-
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 1HG
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
one 6M es %a a%t!ra e% pararra$os en #etros& $ 6nM es e% n(#ero e "o%!#nas e )+io
#et*%i"o en para%e%o e% pararra$os.
La in!"tan"ia 6L
<
M e% #oe%o representa %a in!"tan"ia aso"iaa a %os "a#pos
#a,n5ti"os en %as in#eia"iones e% pararra$os& %a resisten"ia 6R
<
M es !ti%i0aa para estabi%i0ar
%a inte,ra"i)n n!#5ri"a -!e rea%i0a e% pro,ra#a e si#!%a"i)n& $ %a "apa"ia 6CM es %a
"apa"ia -!e presenta e% pararra$os entre s!s ter#ina%es. Los 'a%ores e estos e%e#entos son
3Error: Re.eren"e so!r"e not .o!n4:
n

2 . < L
<
I +#c. 77-
n

1<< R
<
+#c. 75-

n
1<< C *6 +#c. 76-
?ina%#ente& %os e%e#entos no %inea%es 6i
<
/'
<
2M e 6i
1
/'
1
2M eben ser eter#inaos a partir
e %as "!r'as "ara"ter1sti"as est*ti"a $ in*#i"a e %a a!to'*%'!%a a #oe%ar.
La i#p%e#enta"i)n e %as os "!r'as "ara"ter1sti"as "on%%e'a %a rea%i0a"i)n e tests en
%aboratorios& $a -!e %os .abri"antes propor"ionan (ni"a#ente 'a%ores "ara"ter1sti"os e %a
"!r'a est*ti"a. Ae#*s& %as #e;oras e% #oe%o in*#i"o .rente a% est*ti"o s)%o son
apre"iab%es para .rentes e ona e ,ran peniente /tipo ra$o2& sieno e% error presentao por
e% #oe%o est*ti"o in.erior a% DF en toos %os "asos 3Error: Re.eren"e so!r"e not .o!n4. E%
es"aso error "o#etio en e% #oe%o a% "onsierar e+"%!si'a#ente %a "!r'a "ara"ter1sti"a
est*ti"a es po"o si,ni.i"ati'o. De esta .or#a& $ ebio a %a i.i"!%ta e obten"i)n e %a "!r'a
in*#i"a& e% #oe%o a i#p%e#entar es e %a .or#a ini"aa en %a ?i,!ra 33.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1C<
MODELADO DE AUTOLbLLULAS
(0 20
C
i
<
/'
<
2
Figura 33. Modelo de auo!1l!ula sin considerar la cur!a !;i din1mica.
E% prin"ipa% aspe"to e% #oe%ao e %a a!to'*%'!%a "onsiste en en"ontrar %a e+presi)n
e %a resisten"ia 'ariab%e para -!e s! resp!esta "orrespona a %a "!r'a tensi)nIintensia e%
pararra$os. E% resto e e%e#entos e% #oe%o /R
<
& L
<
$ C2 representan in!"tan"ia aso"iaa a
%os "a#pos #a,n5ti"os en %as in#eia"iones e% pararra$os $ %a "apa"ia -!e presenta e%
pararra$os entre s!s ter#ina%es
La noI%inea%ia e %a resisten"ia -!e presenta !na a!to'*%'!%a a% paso e %a "orriente es
!na .!n"i)n e+ponen"ia% e %a .or#a 3
3H
4:
-
r
'
'
p i

,
_

+#c. 77-
one 6'
r
M es %a tensi)n no#ina% e %a a!to'*%'!%a& 6'M e 6iM son respe"ti'a#ente %a tensi)n
resi!a% $ %a intensia -!e "ir"!%a por %a a!to'*%'!%a& $ 6pM $ 6-M son "onstantes "!$o 'a%or
epene e% #oe%o rea% e %a a!to'*%'!%a. Debio a %a i.i"!%ta e es"ribir toa %a re,i)n
"on !na so%a .!n"i)n e+ponen"ia%& %a "!r'a "ara"ter1sti"a 7a sio i'iia en se,#entos& "aa
!no e e%%os e.inio por s! propia .!n"i)n e+ponen"ia%. :ara tensiones in.eriores a %a
no#ina% e %a a!to'*%'!%a /6'
r
M2 %a "orriente es e+tre#aa#ente pe-!eBa& !ti%i0*nose !na
apro+i#a"i)n %inea% para esta 0ona e %a "!r'a.
:ara repro!"ir %a "!r'a "ara"ter1sti"a e %a a!to'*%'!%a es ne"esario "ono"er %os atos
propor"ionaos por %os .abri"antes& para intro!"ir%os "o#o par*#etros en %os i.erentes
#oe%os. En too "at*%o,o e a!to'*%'!%a e )+ios #et*%i"os apare"en& entre otras& %as
resp!estas ante .or#as e ona tipo sobretensi)n e #aniobra /sAit"7in,2 $ tipo ra$o /CE2<
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 1C1
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
s2. :ara obtener %a "!r'a est*ti"a e %as a!to'*%'!%as e )+ios #et*%i"os& es ne"esario
"ono"er e% 'a%or e %a "orriente para %a -!e se rea%i0an %os ensa$os $ %a tensi)n resi!a% -!e
apare"e en bornes e %a a!to'*%'!%a& eter#inano as1 'arios p!ntos e s! "!r'a "ara"ter1sti"a.
:or e;e#p%o& %a #ar"a A// propor"iona para s!s #oe%os EQLIM 3
3C
4 3
3G
4 3
8<
4 a% #enos @
p!ntos e s! "!r'a "ara"ter1sti"a. :ara %os #oe%os e% tipo :IA $ :I9 7o$ isponen e 7asta
H p!ntos e %a "!r'a /3 para %a 0ona e sobretensiones e #aniobra $ 8 para sobretensiones
at#os.5ri"as2& #e;orano %a pre"isi)n a%"an0aa "on e% #oe%o a% a!#entar e% n(#ero e
p!ntos. :or e;e#p%o& para e% #oe%o EQLIM -L2-AO72 3Error: Re.eren"e so!r"e not .o!n4
/82 =L e tensi)n no#ina%& $ re"o#enaa para !na tensi)n e %a re e @2 =L2& s! .abri"ante
/A992 propor"iona %os p!ntos e s! "!r'a "ara"ter1sti"a ini"aos en %a Tab%a 1C. Los
'a%ores e "orriente in.erior a @ =A "orresponen a ensa$os tipo #aniobra& $ e% resto a
ensa$os "on .or#as e ona tipo ra$o.
-orriente Censin residual
1 kA 81.7 k9
2 kA 87.6 k9
3 kA 86.5 k9
5 kA 91.3 k9
10 kA 96.6 k9
20 kA 106 k9
70 kA 116 k9
Ta,"a 1>. 4unos de la cur!a caracer"sica de la auo!1l!ula EXLIM %0"&$A!0#&'
:ara !n se,#ento e %a "!r'a "ara"ter1sti"a e %a a!to'*%'!%a "o#prenio entre os
p!ntos os "onse"!ti'os e /I
<
&L
<
2 $ /I
1
&L
1
2& %as "onstantes 6p
o
M $ 6-
o
M /"orresponientes a %a
E". 1@D2 son "a%"!%aas se,(n:

,
_

,
_

<
1
<
1
<
L
L
%n
I
I
%n
- +#c. 78-
<
-
r
o
<
<
L
L
I
p

,
_

+#c. 79-
An*%o,a#ente& para e% resto e se,#entos /"orresponientes a %os p!ntos e %a Tab%a
1C2& p!een obtenerse %as "onstantes "orresponientes a% #oe%o EQLIM -L2-AO72 (e
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1C2
MODELADO DE AUTOLbLLULAS
A//. Los 'a%ores e %as "onstantes 6pM $ 6-M e "aa tra#o son #ostraos en Tab%a 1G& one
6I
<
M e 6I
1
M son %os 'a%ores e intensia entre %os -!e se e.ine e% se,#ento.
I@ 4IA5 I1 4IA5 J ! 4A5
1 2 19.87 0.00181
2 3 18.26 0.00561
3 5 9.76 3.23
5 10 12.28 0.3603
10 20 7.76 19.95
20 70 7.69 16.21
Ta,"a 1?. Consanes J*K / JqK deducidas *ara cada *are5a de *unos de la cur!a caracer"sica de la
auo!1l!ula de A(( EXLIM %0"#$A!0#&.
As1& poe#os #oe%ar e% "o#porta#iento e %a a!to'*%'!%a en "aa !no e %os tra#os
ini"aos e %a Tab%a 1G. :or e;e#p%o& %a .!n"i)n -!e eter#ina e% "o#porta#iento e %a
a!to'*%'!%a "!ano %a "orriente -!e "ir"!%a a tra'5s e e%%a est* "o#prenia entre 1< =A $ 2<
=A es %a si,!iente:
DG . H
82
'
G@ . 1G i
,
_

+#c. 50-
e+presano %a tensi)n resi!a% 6'M en =L $ %a intensia 6iM en a#perios. :ara intensiaes
s!periores a 8< =A #antenre#os %os 'a%ores e 6pM $ 6-M obtenios para e% tra#o entre 2< =A
$ 8< =A:
i Z 8< =A p J 1D.21 A - J H.DG
:ara 'a%ores e "orriente in.eriores a 1 =A ta%es -!e %a tensi)n resi!a% sea s!perior a %a
no#ina% e %a a!to'*%'!%a& #antene#os %as "onstantes 6pM $ 6-M e% tra#o "o#prenio entre
1 =A $ 2 =A:
<.<<1C A O i O 1 =A p J <.<<1C A - J 1G.CH
:ara 'a%ores in.eriores a <.<<1C A& se rea%i0a !na apro+i#a"i)n %inea% 3Error: Re.eren"e
so!r"e not .o!n4. :ara -!e %a "!r'a sea "ontin!a& %a peniente e este tra#o ebe ser e%
"o"iente entre %a tensi)n no#ina% $ %a "orriente para %a -!e %a tensi)n resi!a% "oin"ie "on %a
no#ina%:
<.<<1C O i i J ' E /82<<<E<.<<1C2 J <.<<1C]' E 82<<< A
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 1C3
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
Las e"!a"iones "orresponientes a "aa !no e %os tra#os -!e es"riben e%
"o#porta#iento e %a a!to'*%'!%a EcLIM :<82IA>@2 son:
<.<<1C O i i J ' E /82<<<E<.<<1C2 J <.<<1C]' E 82<<< A
<.<<1C A O i O 1 =A p J <.<<1C A - J 1G.CH
1 =A O i O 8< =A
-
r
'
'
p i

,
_

/se,(n Tab%a 1G2


i Z 8< =A p J 1D.21 A - J H.DG
Intro!"ieno estas .)r#!%as en !na 7o;a e "*%"!%o& poe#os representar e%
"o#porta#iento e% #oe%o obtenio& ta% $ "o#o se #!estra en %a ?i,!ra 38. A% poner e% e;e
e abs"isas en es"a%a %o,ar1t#i"a& obtene#os %a "!r'a e %a ?i,!ra 3@.
Figura 3-. Cur!a caracer"sica del modelo EXLIM %0"&$A!0#& o3enida a *arir 7 *unos.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1C8
MODELADO DE AUTOLbLLULAS
Figura 3/. Cur!a caracer"sica en a3scisas lo%ar"micas del modelo EXLIM %0"&$A!0#& o3enida a
*arir de 7 *unos.
Co#parano %a .or#a e %a ?i,!ra 1C "on %a e %a ?i,!ra 3@& obser'a#os %a si#i%it! e
%as #is#as. S)%o e+iste i.eren"ia si,ni.i"ati'a en %a .or#a para %os 'a%ores por eba;o e %a
tensi)n no#ina% e %a a!to'*%'!%a /82 =L2& pero "orrespone a "orriente e .!,as e 'a%or
espre"iab%e. La "!r'a "ara"ter1sti"a e% #oe%o e resisten"ia 'ariab%e esarro%%ao es si#i%ar
a% #oe%o rea%& no p!ieno "o#probarse e toos %os p!ntos e %a "!r'a a% no ser
propor"ionaos por e% .abri"ante. Lo -!e s1 se ,aranti0a en este #oe%o es -!e %a "!r'a
"ara"ter1sti"a e% #is#o pasa por %os p!ntos propor"ionaos por e% .abri"ante e %a "!r'a rea%.
DLemplo 4 : Moe%ao e %a a!to'*%'!%a EQLIM -2L-AO2
Las "ara"ter1sti"as propor"ionaas por e% .abri"ante /A992 para esta a!to'*%'!%a e 28<
=L e tensi)n no#ina% son:
-orriente Censin residual
1 =A 8DH =L
2 =A 8C3 =L
3 =A 8G@ =L
@ =A @22 =L
1< =A @@2 =L
2< =A D<3 =L
8< =A DD3 =L
Ta,"a 2@. 4unos de la cur!a caracer"sica de la auo!1l!ula EXLIM %&"0$A!)00'
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 1C@
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
A partir e estos p!ntos& %as "onstantes 6pM $ 6-M ne"esarias para #oe%ar "aa !no e %os
tra#os apare"en en e% Listao 3D& $ %a ?i,!ra 3D #!estra %a "!r'a "ara"ter1sti"a res!%tante.
I@ 4IA5 I1 4IA5 J ! 4A5
1 2 20.58 0.00113
2 3 16.52 0.01918
3 5 9.62 2.87
5 10 12.7 0.3259
10 20 7.87 17.57
20 70 7.31 23.87
Ta,"a 21. Consanes J*K / JqK deducidas *ara cada *are5a de *unos de la cur!a caracer"sica de la
auo!1l!ula de A(( EXLIM %&"0$A!)00'
Figura 3<. Cur!a caracer"sica en a3scisas lo%ar"micas del modelo EXLIM %&"0$A!)00 o3enida
*or el modelo a *arir de los daos del )a3ricane +ALL-.
DLemplo $: Moe%ao e %a a!to'*%'!%a EQLIM F13-AO122
Las "ara"ter1sti"as propor"ionaas por e% .abri"ante /A992 para esta a!to'*%'!%a e 1<C
=L e tensi)n no#ina% son:
-orriente Censin residual
<.@ =A 211 =L
1 =A 21D =L
2 =A 228 =L
@ =A 28D =L
1< =A 2D< =L
2< =A 2CD =L
Ta,"a 22. 4unos de la cur!a caracer"sica de la auo!1l!ula EXLIM %108$A!1&).
A partir e estos p!ntos& %as "onstantes 6pM $ 6-M ne"esarias para #oe%ar "aa !no e %os
tra#os apare"en en %a Tab%a 3C& $ %a ?i,!ra 3H #!estra %a "!r'a "ara"ter1sti"a res!%tante.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1CD
MODELADO DE AUTOLbLLULAS
I@ 4IA5 I1 4IA5 J ! 4A5
0.5 1 20.60 0.000001
1 2 19.06 0.00183
2 5 9.78 1.59
5 10 12.52 0.166
10 20 7.27 16.79
Ta,"a 23. Consanes J*K / JqK deducidas *ara cada *are5a de *unos de la cur!a caracer"sica de la
auo!1l!ula de A(( EXLIM Q108$A!1&)'
Representano %a "!r'a "ara"ter1sti"a en es"a%a %o,ar1t#i"a e intensia res!%ta "!r'a
e %a.
Figura 3=. Cur!a caracer"sica en a3scisas lo%ar"micas del modelo EXLIM Q108$A!1&) o3enida
*or el modelo a *arir de los daos del )a3ricane +A((-.
La "!r'a "ara"ter1sti"a obtenia a partir e% #oe%o esarro%%ao es #!$ si#i%ar a %a
resp!esta rea% e %a a!to'*%'!%a& "oin"iieno en %os p!ntos -!e e% .abri"ante propor"iona.
A7ora es ne"esario esarro%%ar e% #oe%o en !n entorno e si#!%a"i)n e rees e%5"tri"as -!e
repro!0"a e% "o#porta#iento e %a a!to'*%'!%a entro e !na re e%5"tri"a.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 1CH
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
C6=9t2:o 11
APLICACI%N PR,CTICA DE SELECCI%N -
DIMENSIONAMIENTO
En este "ap1t!%o presenta#os !n e;e#p%o e ap%i"a"i)n "onsistente en e% est!io e !na
re eter#inaa& $ %a e%e""i)n e% pararra$os #*s "on'eniente para !na posi"i)n "on"reta e
%a #is#a.
1 RED EL3CTRICA
La re e%5"tri"a es"o,ia para i#ensionar s!s prote""iones est* es-!e#ati0aa en %a
?i,!ra 3C.
&.D.D. %
LNEA TRANS:ORTE C
1 2
3
Figura 3>. #squema del circuio e5em*lo.
La re e%e,ia "o#o e;e#p%o est* .or#aa por !n ,eneraor /T2& !n trans.or#aor /T2
$ !na %1nea e transporte -!e "one"ta "on !n siste#a e ener,1a e%5"tri"a /SEE2. Las
"ara"ter1sti"as e "aa !no e %os e%e#entos son %as si,!ientes:
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1CC
A:LICACIN :RbCTICA DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO
a) %enerador <%):
Tensi)n no#ina% /Ln2 2@ =L
:oten"ia aparente no#ina% /Sn2 1<< MLA
Rea"tan"ia s!btransitoria /c

MM2 <.1@ p.!.


Rea"tan"ia se"!en"ia in'ersa /c
2
2 <.13 p.!.
Rea"tan"ia se"!en"ia 7o#opo%ar /c
<
2 <.<@ p.!.
Rea"tan"ia e ne!tro a tierra /c
n
2 <.<2 p.!.
b) Cransformador <C):
Re%a"i)n e trans.or#a"i)n 22< E 2@ =L
:oten"ia aparente no#ina% /Sn2 1<< MLA
Tipo e "one+i)n Kn$
Rea"tan"ia e-!i'a%ente /c2 <.12 p.!.
Rea"tan"ia e ne!tro a tierra /cn2 < p.!.
9IL /22< =L2 G@< =L
9SL /22< =L2 HD< =L
c) Lnea de transporte:
Tensi)n no#ina% /Ln2 22< =L
I#pean"ia "ara"ter1sti"a /[
<
2 3<<
Lon,it! tota% e %a %1nea 1< =#
Rea"tan"ia se"!en"ia ire"ta /c

MM2
@<
Rea"tan"ia se"!en"ia in'ersa /c
2
2 @<
Rea"tan"ia se"!en"ia 7o#opo%ar /c
<
2
1@<
c) &istema de Dnerga DlActrica <&.D.D.):
Tensi)n no#ina% /Ln2 22< =L
:oten"ia e "orto"ir"!ito /S""2 @<< MLA
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 1CG
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
2 SOBRETENSIONES TEMPORALES
E% "*%"!%o e %as sobretensiones te#pora%es ori,inaas por "orto"ir"!itos 7a sio
rea%i0ao !ti%i0ano e% pro,ra#a CCRE esarro%%ao en e% A=>ni3e I& one toos %os 'a%ores
e %a re eben ser e+presaos en 6por !niaM& sieno %a base e%e,ia:
S
9ASE
J 1<< MLA
As1& %as "ara"ter1sti"as ne"esarias e "aa !no e %os e%e#entos -!e .or#an %a re son
%as si,!ientes:
a) %enerador:
La poten"ia base e% siste#a "oin"ie "on %a e% ,eneraor& por %o -!e %os 'a%ores en
6por !niaM respe"to a %a base e% ,eneraor "oin"ien en %a base e% siste#a. Despre"iano
%as "o#ponentes resisti'as& %os par*#etros -!e "ara"teri0an e% "o#porta#iento e% ,eneraor
en e% pro,ra#a CCRE para e% "*%"!%o e sobretensiones ebias a "orto"ir"!itos en %a re son:
- Resisten"ia s!btransitoria se"!en"ia ire"ta: R

J < p.!.
- Rea"tan"ia s!btransitoria se"!en"ia ire"ta: c

J <.1@ p.!.
- Resisten"ia s1n"rona se"!en"ia in'ersa: R
2
J < p.!.
- Rea"tan"ia s1n"rona se"!en"ia in'ersa: c
2
J <.13 p.!.
- Resisten"ia s1n"rona se"!en"ia 7o#opo%ar: R
<
J < p.!.
- Rea"tan"ia s1n"rona se"!en"ia 7o#opo%ar: c
<
J <.<@ p.!.
- Resisten"ia e ne!tro a tierra: R
n
J < p.!.
- Rea"tan"ia e ne!tro a tierra: c
n
J <.<2 p.!.
b) Cransformador:
La base e% trans.or#aor ta#bi5n "oin"ie "on %a e% siste#a& por %o -!e %as
"ara"ter1sti"as e i"7o trans.or#aor e+presaas en 6por !niaM tienen e% #is#o 'a%or para
%a n!e'a base. Las "o#ponentes resisti'as son espre"iaas .rente a %as in!"ti'as. Las
propieaes e% trans.or#aor -!e .or#an parte e% .i"7ero -!e !ti%i0a CCRE para "a%"!%ar
%as sobretensiones ori,inaas por "orto"ir"!itos en %a re son& para e% trans.or#aor& %as
si,!ientes:
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1G<
A:LICACIN :RbCTICA DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO
I Resisten"ia e% trans.or#aor en se"!en"ia ire"ta: R
1
J < p.!.
I Rea"tan"ia e% trans.or#aor en se"!en"ia ire"ta: c
1
J <.12 p.!.
I Resisten"ia e% trans.or#aor en se"!en"ia in'ersa: R
2
J < p.!.
I Rea"tan"ia e% trans.or#aor en se"!en"ia in'ersa: c
2
J <.12 p.!.
I Resisten"ia e% trans.or#aor en se"!en"ia 7o#opo%ar: R
<
J < p.!.
I Rea"tan"ia e% trans.or#aor en se"!en"ia 7o#opo%ar: c
<
J 1<<<<< p.!.
I Rea"tan"ia e% ne!tro e pri#ario a tierra: c
n1
J < p.!.
I Rea"tan"ia e% ne!tro e se"!nario a tierra: c
n2
J 1<<<<< p.!.
A% 'a%or e %a rea"tan"ia en se"!en"ia 7o#opo%ar poe#os ar%e "!a%-!ier 'a%or& $a -!e
en %os trans.or#aores Kn$ %a se"!en"ia 7o#opo%ar no .or#a parte e% "ir"!ito e-!i'a%ente&
sieno ini.erente s! 'a%or. >a$ -!e esta"ar -!e %a rea"tan"ia e% ne!tro e% se"!nario a
tierra ebe ser !n n(#ero e%e'ao /in.inito2& $a -!e e% ne!tro se en"!entra ais%ao en %a parte
e ba;a tensi)n /%ao e% ,eneraor2. :or e% "ontrario& e% pri#ario e i"7o trans.or#aor est*
"orto"ir"!itao a tierra.
c) Lnea de transporte:
Los 'a%ores "ara"ter1sti"os e %a %1nea son propor"ionaos en o7#io& ebieno rea%i0arse
%os "*%"!%os ne"esarios para s! trans.or#a"i)n en 6por !niaM. La base e poten"ia $ tensi)n
en %a parte e %a %1nea son:
S
9ASE
J 1<< MLA
L
9ASE
J 22< =L
Las rea"tan"ias en 6por !niaM son "a%"!%aas a partir e %as "ara"ter1sti"as e %a base $
e %as rea"tan"ias e+presaas en o7#io e %a .or#a ini"aa en %a E". 2<. Despre"iano %as
p5rias $ "onsierano s)%o %os par*#etros "ono"ios e %a re& %os 'a%ores res!%tantes son:
I Resisten"ia se"!en"ia ire"ta /in'ersa2: R
1
J < p.!.
I Rea"tan"ia se"!en"ia ire"ta /in'ersa2: c
1
J <.1<33 p.!.
I Con!"tan"ia se"!en"ia ire"ta /in'ersa2: T
1
J < p.!.
I S!s"eptan"ia se"!en"ia ire"ta /in'ersa2: 9
1
J < p.!.
I Resisten"ia se"!en"ia 7o#opo%ar: R
<
J < p.!.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 1G1
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
I Rea"tan"ia se"!en"ia 7o#opo%ar: c
<
J <.31 p.!.
I Con!"tan"ia se"!en"ia 7o#opo%ar: T
<
J < p.!.
I S!s"eptan"ia se"!en"ia 7o#opo%ar: 9
<
J < p.!.
d) &istema de energa elActrica:
?ina%#ente& e% siste#a e ener,1a e%5"tri"a tiene !na poten"ia e "orto"ir"!ito e @<<
MLA& -!e e+presaa en %a base e% siste#a e-!i'a%e a @ p.!. Co#o s! tensi)n no#ina% es 1
p.!. /22< =L2& %a rea"tan"ia "ara"ter1sti"a e% siste#a res!%ta:
p.!. 2 . <
p.!. @
p.!. 1
S""
L
c
2
n

Despre"iano %as p5rias& %as "ara"ter1sti"as .!na#enta%es e% siste#a e ener,1a
e%5"tri"a ne"esarias para e% est!io e% transitorio e %a re son:
I Resisten"ia se"!en"ia ire"ta: R
1
J < p.!.
I Rea"tan"ia se"!en"ia ire"ta: c
1
J <.2 p.!.
I Resisten"ia se"!en"ia in'ersa: R
2
J < p.!.
I Rea"tan"ia se"!en"ia in'ersa: c
2
J <.2 p.!.
I Resisten"ia se"!en"ia 7o#opo%ar: R
<
J < p.!.
I Rea"tan"ia se"!en"ia 7o#opo%ar: c
<
J <.2 p.!.
A,r!pano %os atos e toos %os e%e#entos en !n (ni"o .i"7ero e te+to en .or#ato
"o#patib%e "on CCRE& poe#os "rear e% .i"7ero 6EGe%&'o.+irM& "!$o "ontenio "orrespone a%
Listao 1.
MNM#<#(A@O( 1 0 0.15 0 0.13 0 0.05 0 0.02
$HHN$(A6O 1 2 0 0.12 0 0.12 0 10000000 100000000 0
2N2F<#A 2 3 0 0.1033 0 0 0 0.31 0 0
BNB## 3 0 0.2 0 0.2 0 0.2
Li#)a%$ 1. (e*resenaci'n del circuio del e5em*lo en el )ichero JE*em+lo',irK.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1G2
A:LICACIN :RbCTICA DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO
A% e;e"!tar e% pro,ra#a CCRE obtene#os -!e %a #*+i#a sobretensi)n en e% pri#ario
e% trans.or#aor o"!rre a% apare"er !n .a%%o #ono.*si"o en e% n!o 2. Los res!%taos e%
ensa$o e .a%%o #ono.*si"o en este n!o apare"en en %a ?i,!ra 3G.
2FB$A@O BOL(#$#<BFO<#B CO($OCF(CDF$O 6AB#;$F#((A
???????????????????????????????????????????????????
+6allo enre la )ase ( / ierra-
<D@O @# CO($OCF(CDF$OE 2
$ensi'n *re)alloE 1 + 0-
<udo (/G 9 +(- Ar% +(- 9 +B- Ar% +B- 9 +$- Ar% +$-
???? ??? ????? ??????? ????? ??????? ???? ???????
1 0 0.925 + 0- 1.07 + ;2.03- 1.07 + 2.03-
2 0 0 + 0- 1.08 + ;2.72- 1.08 + 2.72-
3 0 0.787 + 0- 0.978 + ;2.2- 0.978 + 2.2-
Figura 3?. (esulados de la simulaci'n de un corocircuio mono)1sico en el nudo 2.
A% apare"er %a .a%ta #ono.*si"a en e% n!o 2& %a tensi)n en e% %ao e a%ta tensi)n e%
trans.or#aor a%"an0a 1.<C p.!. /13H.1C =L2. :or tanto& e% .a"tor e .a%ta a tierra es:
GH . <
3 28@
1C . 13H
3 U
U
Pe
#
.a%ta

ini"ano -!e e% ne!tro e %a re est@ rgido a tierra& ta% $ "o#o .!e e+p!esto en e% Cap1t!%o
1<.
3 SOBRETENSIONES DE MANIOBRA
Las #aniobras en rees e%5"tri"as& a(n sieno e #enor #a,nit! -!e %as
sobretensiones at#os.5ri"as& son eter#inantes para %a e%e""i)n e %a a!to'*%'!%a ebio a s!
!ra"i)n $& por tanto& a %a ener,1a -!e ebe isipar i"7a a!to'*%'!%a.
:ara "a%"!%ar esta ener,1a& si#!%a#os e% "ir"!ito e %a ?i,!ra 3C para e% "aso e -!e e%
interr!ptor e% n!o 2 "ierre e% "ir"!ito en e% instante en -!e %a tensi)n pasa por !n #*+i#o&
pro!"i5nose %a ener,i0a"i)n e %a %1nea. Consiera#os ta#bi5n -!e e% interr!ptor e% n!o
3 est* abierto. En %a ?i,!ra 8< #ostra#os e% "ir"!ito e%5"tri"o en S-ICE !ti%i0ao para %a
si#!%a"i)n e %a #aniobra en e% "aso pr*"ti"o tratao.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 1G3
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
Figura -@. Circuio el&crico *ara simulaci'n de so3reensiones de manio3ra.
E% trans.or#aor es representao #eiante !na resisten"ia e 1 $ !na in!"tan"ia e
1 #> tanto en pri#ario "o#o en se"!nario& $ "on !na "apa"ia a tierra e 3<< p? 3
81
4. E%
pro,ra#a !ti%i0ao para %a si#!%a"i)n es S-ICE& sieno e% pro,ra#a "orresponiente a%
"ir"!ito si#!%ao e% ini"ao en e% Listao 2.
OB4FC#N<#$
.$(A< 0.1M 70M 20M 0.01M
.MO@#2 F<$#( BP (O<?1D (O66?100000M#M 9$?22Q 9I?3Q
OF<C2D@# R2FLR@#9FC#.2FL
OA2FAB F+91-?FNBF<
OA2FAB 9+1-?9NBF<
.4(F<$ $(A< F+91-
91 3 1 @C 0
B1 3 5 6 0 F<$#(
92 6 0 4P2 0 0 100M 100Q
$2 2 0 7 0 CO?300 $@?16.6D
(1 7 0 100M#M
93 8 0 BF< 0 20.7127Q 50
C1 8 0 3004
21 8 9 1M
(2 9 10 1
G1 10 0 11 0 G6M( S(A$FO?8.8 T
(3 11 12 1
22 12 5 1M
C2 5 0 3004
$1 1 0 2 0 CO?300 $@?16.6D
.#<@
Li#)a%$ 2. Circuio en B4FC# *ara simulaci'n de so3reensi'n de manio3ra.
A% pro!"irse e% pri#er #*+i#o /@ #s2 e% interr!ptor "ierra e% "ir"!ito. Las
sobretensiones ori,inaas as1 "o#o %as sobreintensiaes -!e se propa,an por %a re son
representaas en %a ?i,!ra 81 $ ?i,!ra 82 respe"ti'a#ente& ;!nto "on %a tensi)n e intensia
en a!sen"ia e i"7a #aniobra. La sobretensi)n #*+i#a a%"an0aa por %a #aniobra en bornes
e% trans.or#aor es e 33< =L.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1G8
A:LICACIN :RbCTICA DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO
Figura -1. $ensi'n en el nudo 2 del circuio. con cierre del inerru*or *ara ? 5 ms.
Figura -2. Fnensidad en el nudo 2 del circuio. con cierre del inerru*or *ara ? 5 ms.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 1G@
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
D!rante %a #aniobra& "ir"!%a por %a re !n e+"eso e ener,1a -!e eber* ser "apa0 e
isipar %a a!to'*%'!%a. C!ano es s!perao e% 'a%or e %a tensi)n #*+i#a& e% pro!"to tensi)n
X intensia eter#ina !na poten"ia e+"eente& #ostraa en %a ?i,!ra 83. A% inte,rar esta
"!r'a obtene#os e% e+"eso e ener,1a -!e "ir"!%a por %a re& -!e es e 4).) ;M.
Figura -3. 4oencia insan1nea e,cedene en el circuio durane la manio3ra.
- SOBRETENSIONES ATMOSF3RICAS
En ,enera%& ebe#os si#!%ar %as sobretensiones obtenias en e% e-!ipo a prote,er tras
i#pa"tos e ra$o en i.erentes p!ntos e %a re. En este "aso& ebio a %a si#p%i"ia e%
siste#a& si#!%are#os %as sobretensiones en e% trans.or#aor a% pro!"irse !na "a1a e ra$o
en #ita e %a %1nea. La sobretensi)n at#os.5ri"a #*s probab%e "orrespone a !na "orriente e
pi"o e 2< =A. E% "ir"!ito e-!i'a%ente sobre e% -!e si#!%are#os %a "a1a e !n rato e 2< =A
e 'a%or e pi"o es e% ini"ao en e% Listao 3& sieno s! es-!e#a e% representao en %a ?i,!ra
88.
Las tensiones e intensiaes en e% p!nto e "a1a e% ra$o son "a%"!%aas& sieno
poten"ia instant*nea intro!"ia en e% siste#a %a representaa en %a ?i,!ra 8@. Inte,rano esta
"!r'a obtene#os %a ener,1a tota% -!e se propa,a por %a re ebia a %a in"ien"ia e% ra$o& -!e
es e D<< =W& apro+i#aa#ente.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1GD
A:LICACIN :RbCTICA DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO
OB4FC#N<#$
.$(A< 0.1D 30D 0 0.01D
OF<C2D@# R2FLR@#9FC#.2FL
OA2FAB F+97-?B$(OQ#
OA2FAB F+95-?$(A6O
OA2FAB 9+5-?$(A6O
OA2FAB 9+7-?B$(OQ#
.4(F<$ $(A< F+97- F+95- 9+5- 9+7-
97 1 7 @C 0
(3 2 0 100M#M
$1 3 0 7 0 CO?300 $@?16.6D
95 5 3 @C 0
$2 7 0 2 0 CO?300 $@?16.6D
96 8 0 BF< 0 25Q 50
C1 8 0 3004
21 8 9 1M
(7 9 10 1
G1 10 0 11 0 G6M( S(A$FO?8.8 T
(5 11 12 1
22 12 5 1M
C2 5 0 3004
F2 0 1 #G4 0 20Q 0 2D 8D 10D
.#<@
Li#)a%$ 3. 2isado de B4FC# del circuio de la 6i%ura 38 *ara calcular las so3reensiones
amos)&ricas.
F+95-
$(A6O
1 7
2 3 5 8 9 10 11 12
Figura --. Circuio equi!alene de la 6i%ura 38 *ara simular la ca"da de un ra/o.
La #ita e esta ener,1a se propa,a en "aa ire""i)n. Si e% trans.or#aor no est*
prote,io "on !na a!to'*%'!%a& %os 'a%ores e tensi)n a%"an0aos /@H@< =L2 s!peran
a#p%ia#ente e% 'a%or e% /IL /G@< =L2 "orresponiente. La a!to'*%'!%a eber* ser "apa0 e
isipar %a ener,1a -!e se propa,a en ire""i)n e% trans.or#aor& -!e es e #55 ;M. Notar -!e&
en este "aso& %a ener,1a ebia a sobretensi)n at#os.5ri"a s!pera %a obtenia anterior#ente
para e% "aso e #aniobra.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 1GH
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
Figura -/. 4oencia insan1nea inroducida *or el ra/o en la l"nea.
/ ELECCIN DE LA AUTOVLVULA
A partir e %os "*%"!%os anteriores& e;e"!ta#os e% pro,ra#a CNDARE para %a e%e""i)n e
%a a!to'*%'!%a. Las "ara"ter1sti"as e %a re son %as si,!ientes:
- Tensi)n no#ina% e %a re: $$5 ; /%ao e a%ta tensi)n e% trans.or#aor2.
- Cone+i)n e% ne!tro: 3eutro rgido a tierra& ta% $ "o#o se e!;o en e% apartao 2 e
este Cap1t!%o.
- Corriente no#ina%: $5 ;/& -!e es e% re"o#enao para este ni'e% e tensi)n.
- Corriente #*+i#a por #aniobra: 4 ;/& para "o#probar %a prote""i)n e %a a!to'*%'!%a
a% trans.or#aor ante sobretensiones e #aniobra.
- Corriente #*+i#a .a%ta a tierra: La a!to'*%'!%a no es i#ensionaa para prote,er
"ontra sobretensiones ebias a "orto"ir"!itos a tierra& $a -!e e+isten otras
prote""iones para este tipo e e.e"tos. :or tanto& e%e,ire#os %a op"i)n e
6/ninguna2M.
- Ni'e% e "onta#ina"i)n: Ligero& e+i,ieno a %a a!to'*%'!%a !na %1nea e .!,a #1ni#a
e #5 mmF;.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1GC
A:LICACIN :RbCTICA DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO
- ?a"tor e .a%ta a tierra: 5.2+& obtenio en e% apartao 2 e este Cap1t!%o.
- M*+i#a .a%ta a tierra: $(5.5) ; /obtenia por CNDARE& "orresponiente a% .a"tor e
.a%ta a tierra 1.H2.
- D!ra"i)n #*+i#a e .a%ta a tierra: S!ponre#os -!e %as prote""iones "ontra
"orto"ir"!itos en %a res a"t(an en !n tie#po #*+i#o e 4 segundo.
- Los ni'e%es e ais%a#iento e% trans.or#aor para "aa !no e %os tipos e
sobretensiones estab%e"ios son /se,(n e% RAT2: /IL e 2)5 ;& /SL e +*5 ; $ -.
3G@ =L
e.
/%a prote""i)n "ontra sobretensiones te#pora%es no se "onsiera en este
e;e#p%o2.
- Ener,1a e sobretensi)n: :or si#!%a"i)n 7e#os obtenio -!e %a ener,1a #*+i#a
intro!"ia por #aniobra es e 33.C =W& $ %a "orresponiente a !na sobretensi)n
at#os.5ri"a es e 3<< =W. :or tanto& se%e""ionare#os %a ener,1a #1ni#a a isipar por e%
#oe%o e #55 ;M. :oe#os restrin,ir %os #oe%os a a-!e%%os -!e a% #enos sean e
C%ase 2 /2.@ =WE=L
r
2.
Tras intro!"ir toos %os par*#etros en e% pro,ra#a& %a panta%%a e atos e %a re es %a
representaa en %a ?i,!ra 8D.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 1GG
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
Figura -<. Caracer"sicas *ara la elecci'n de auo!1l!ula en el e5em*lo de la 6i%ura 38.
Una 'e0 rea%i0aa %a se%e""i)n a!to#*ti"a& e% #oe%o re"o#enao "o#o pri#era
op"i)n "on %os "riterios estab%e"ios por e.e"to es %a EGLIM /15+ P A(2*$& e A99. La
#*+i#a tensi)n -!e p!ee soportar e% #oe%o e #anera "ontin!a es e 188 =L& -!e es
s!perior a 181.@ =L /"orresponientes a %a tensi)n #*+i#a por .ase2. Respe"to a %as .a%tas a
tierra& e% #oe%o p!ee soportar !rante 1 se,!no !n 'a%or e sobretensi)n e 7asta 2<C.C
=L& s!perior a %os 13H.2 =L e %a #*+i#a .a%ta a tierra obtenia. La #*+i#a ener,1a -!e
eber* soportar %a a!to'*%'!%a es e 2.@ =WE=L
r
& sieno este #oe%o "apa0 e isipar 7asta 8.@
=WE=L
r
. La %1nea e .!,a ta#bi5n "!#p%e %as restri""iones i#p!estas. ?ina%#ente& e% ni'e% e
prote""i)n e %a a!to'*%'!%a ante sobretensiones at#os.5ri"as es e 8HD =L /.a"tor e
se,!ria e 2.< respe"to a% /IL2& $ e 3@C =L para sobretensiones e #aniobra /.a"tor e
se,!ria e 2.12 para e% /SL2. En %a ?i,!ra 8H apare"en toos %os res!%taos.
Figura -=. (esulado de la elecci'n de la auo!1l!ula #G2FM U180;A9275 de ALL.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
2<<
A:LICACIN :RbCTICA DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO
< SIMULACIN DEL CIRCUITO CON AUTOVLVULA
Una 'e0 se%e""ionaa %a a!to'*%'!%a& poe#os "o#probar %a prote""i)n -!e
propor"iona a% e-!ipo /trans.or#aor2 si#!%ano %as sobretensiones est!iaas "on e% e-!ipo
prote,io. Las "ara"ter1sti"as e %a a!to'*%'!%a se%e""ionaa son #ostraas en %a ?i,!ra 8C&
one ta#bi5n son "a%"!%aas %as "onstantes 6pM $ 6-M para "aa !no e %os tra#os e %a
a!to'*%'!%a a si#!%ar.
Figura ->. Caracer"sicas de la auo!1l!ula EXLIM Q180 A-&"# de A(( *resenadas *or el
*ro%rama CYDARE.
La presen"ia e %a a!to'*%'!%a prote,e a %os e-!ipos e'itano %os ni'e%es e
sobretensi)n obtenios en %as si#!%a"iones anteriores. En %os apartaos si,!ientes es si#!%ao
e% "ir"!ito e ap%i"a"i)n& intro!"ieno %a a!to'*%'!%a se%e""ionaa& "o#probano %a
prote""i)n -!e propor"iona.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 2<1
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
<.1 SOBRETENSIONES DE MANIOBRA
Las %1neas -!e ebe#os aBair a% "ir"!ito e% Listao 2 para intro!"ir %a a!to'*%'!%a
son %as #ostraas en e% Listao 8.
OF<C2D@# RAD$O9R#G2FM.2FL
G7 11 #G2FMNU S9<?180Q 40?0.0329D U0?35.102 41?0.007021 U1?18.069
0 42?1.7966 U2?9.663 45?0.152391 U5?12.669 410?19.1817 U10?7.176 T
Li#)a%$ -. 2"neas de *ro%rama en S%ICE a>adidas *ara incluir la auo!1l!ula EXLIM Q180 A-&"#'
A% si#!%ar& obser'a#os -!e %a sobretensi)n en bornes e% trans.or#aor "on
a!to'*%'!%a es si#i%ar a %a obtenia en a!sen"ia e %a #is#a. Esto es ebio a -!e %os ni'e%es
e tensi)n a%"an0aos no son %o s!.i"iente#ente e%e'aos para -!e %a a"t(e.
<.2 SOBRETENSIONES ATMOSF3RICAS
De .or#a an*%o,a a% "aso anterior& %as %1neas aBaias a% pro,ra#a e% "ir"!ito en
S-ICE apare"en en e% Listao @.
OF<C2D@# RAD$O9R#G2FM.2FL
G7 5 #G2FMNU S9<?210Q 40?0.0218D U0?35.783 41?0.03908 U1?17.796
0 42?0.9362 U2?10.762 45?0.1635 U5?12.589 410?18.7770 U10?7.191 T
Li#)a%$ /. 2"neas de *ro%rama en S%ICE a>adidas *ara incluir la auo!1l!ula #G2FM U210 V A9275.
De n!e'o in$e"ta#os !na intensia e 2< =A e pi"o en #ita e %a %1nea& a!n-!e en
este "aso %a sobretensi)n en bornes e% trans.or#aor /prote,io "on %a a!to'*%'!%a2 a%"an0a
!n 'a%or #*+i#o e @D8 =L& .rente a %os @H@< =L -!e a%"an0aba sin prote""i)n. En %a ?i,!ra
8G apare"en %as sobretensiones a%"an0aas en e% %ao e a%ta tensi)n e% trans.or#aor. En e%
"aso /12 e% trans.or#aor no est* prote,io& #ientras -!e en e% "aso /22 7a sio intro!"ia %a
a!to'*%'!%a EQLIM F21-A92L7 (e A//.
:or tanto& "o#proba#os %a prote""i)n -!e propor"iona %a a!to'*%'!%a es"o,ia /EcLIM
Q21<IAL28@2 .rente a sobretensiones at#os.5ri"as en e% %ao e a%ta tensi)n e%
trans.or#aor. E% 9IL e% trans.or#aor era e G@< =L. Sin a!to'*%'!%a& %a sobretensi)n
a%"an0aa /@H@< =L2 s!pera a#p%ia#ente s! ni'e% e ais%a#iento. La a!to'*%'!%a %i#ita %a
sobretensi)n /8DG =L2 a ni'e%es in.eriores a% 9IL e% trans.or#aor.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
2<2
A:LICACIN :RbCTICA DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO
Figura -?. Bo3reensi'n alcanzada en el rans)ormador sin *roecci'n +1- / con auo!1l!ula #G2FM
U180;A9275 +2-.
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
CRITERIOS DE SELECCIN K DIMENSIONAMIENTO DE :ROTECCIONES CONTRA 2<3
SO9RETENSIONES EN REDES DE :OTENCIA: ESTUDIO K SIMULACIN
!D"D!D3-'/&
COORDINACIN DE AISLAMIENTO. MIGUEL GARCA-GRACIA. DTO. INGENIERA ELCTRICA. U. ZARAGOZA.
1 34 ?. Crespo& USobretensiones en Rees e A%ta Tensi)nV& Asine% 1GH@.
2 34 W. A. Mart1ne0 Le%as"o& Santia,o 9o,arra Ror1-!e0 /ETSEI9IU:C2& USobretensiones
en Rees e Distrib!"i)n.V& L Wornaas Interna"iona%es e Ais%a#iento E%5"tri"o /1GG@2.
3 34 A99& USe%e"tion T!ie .or A99 S!r,e ArrestersV& >L SAit"7,ear SESYTEA X 23<<E
/1GG<2.
8 34 A. TreenAoo& UE%e"tri"a% Transients in :oAer S$ste#sV& Wo7n Yi%e$ d Sons& In".& 2^
Ei"i)n /1GG12& Cap1t!%o 1@& pp. @<1I@<3.
@ 34 AT: 'ersion o. t7e EMT:& T7e Le!'en EMT: Center /1GCH2.
D 34 ASA CDC& UA#eri"an Est*nar .or Meas!re#ent Lo%ta,e in Die%e"tri" TestsV& AIEE&
N!e'a Kor= /1G@32.
H 34 N. Po%"io& W.A. >a%%aa$& T.D. A%%en& E. N. ?ro#7o%t0& UTransient O'er'o%ta,es an
O'er"!rrents on 12.8H =L Distrib!tion Lines: ?ie% Test Res!%tsV& IEEE Transa"tions on :oAer
De%i'er$& Lo%. H& No. 3 /1GG22.
C 34 A. TreenAoo& UE%e"tri"a% Transients in :oAer S$ste#sV& Wo7n Yi%e$ d Sons& In".& 2^
Ei"i)n /1GG12& Cap1t!%o 18& pp. 8DC X 8C8.
G 34 D. A%'ira& ?. Soto& W. L. San"7a /Re E%5"tri"a e EspaBa& S.A.2& UE'a%!a"i)n e% Ries,o
e ?a%%os Debio a Ra$os en L1neas A5reas e A%ta Tensi)nV& L Wornaas Interna"iona%es e
Ais%a#iento E%5"tri"o /1GG@2.
1< 34 R. 9. Anerson $ A. W. Eri=sson& ULi,7tnin, :ara#eters .or En,ineerin, Ap%i"ationsV&
ELEP 12< /1GHG2.
11 34 ?. :opo%ans=$& U?re-!en"$ Distrib!tion o. A#p%it!es o. Li,7tnin, C!rrentsV& E%e"tra
NS 22 /1GH22& pp. 13G X 18H.
12 34 W. T. Anerson& ULi,7tnin, :er.or#an"e on Trans#ission LinesV& E. Epri& 2^ Ei"i)n
/1GC22& Cap1t!%o12.
13 34 T. Uo& UEsti#ation o. Li,7tnin, S7ie%in, ?ai%!res an MiIspan 9a"=I.%as7o'ers
9ase on t7e :er.o#an"e o. E>L Do!b%e Cir"!it Trans#ission LinesV& IEEE Transa"tions on
:oAer De%i'er$& Lo%. 12& No. 2 /1GGD2.
18 34 IEEE Yor=in, Tro!p o. Li,7tnin, :er.o#an"e o. Trans#ission Lines& UA Si#p%e
Met7o .or Esti#atin, Li,7tnin, :er.o#an"e o. Trans#ission LinesV& Trans. IEEE& Lo%. :ASI
1<8 /1GC@2& pp. G1GIG32.
1@ 34 A99& UE'o%!"i)n e %a te"no%o,1a e %os pararra$osV& C!rsos e 'erano e Lareo
/1GG22& Cap1t!%o 2.1.
1D 34 A. TreenAoo& UE%e"tri"a% Transients in :oAer S$ste#sV& Wo7n Yi%e$ d Sons& In".& 2^
Ei"i)n /1GG12& Cap1t!%o 1D& pp. @13 X @1D.
1H 34 A. TreenAoo& UE%e"tri"a% Transients in :oAer S$ste#sV& Wo7n Yi%e$ d Sons& In".& 2^
Ei"i)n /1GG12& Cap1t!%o 1D& pp. @22 X @2@.
1C 34 SIEMENS& Cat*%o,o "o#er"ia% >T 21 /1GC12& pp. G.
1G 34 ER[ Nor#a%i0a"i)n NS G<2@H@& U:ararra$os e resisten"ia 'ariab%e "on e+p%osores
internos para rees 7asta 3D =LV& /1GG22.
2< 34 A99& UE'o%!"i)n e %a te"no%o,1a e %os pararra$osV& C!rsos e 'erano e Lareo
/1GG22& Cap1t!%o 2.2.
21 34 W. E"7eberr1a& T. T)#e0IA"ebo& ?. Arit0i& W. ?%)re0 $ ?. Castro /CEIT2& UDiseBo $
Cara"teri0a"i)n e Laristores e [nO Uti%i0aos en :ararra$osV&L Wornaas Interna"iona%es e
Ais%a#iento E%5"tri"o /1GG@2.
22 34 E. Lees#a Ri"a& UDes"rip"i)n $ Co#para"i)n e %as Cara"ter1sti"as e %os :ararra$os
e Carb!ro e Si%i"io $ e +io e [on"& $ T5"ni"as e Dia,nosis para %a E'a%!a"i)n e s!
EstaoV& L Wornaas Interna"iona%es e Ais%a#iento E%5"tri"o /1GG@2.
23 34 A99& UE'o%!"i)n e %a te"no%o,1a e %os pararra$osV& C!rsos e 'erano e Lareo
/1GG22& Cap1t!%o 8.2.
28 34 [. :. Pr$stian& S. Tr0$boAs=$& Y. Pe7%er& U:o%%!tion :er.o#an"e o. 11< =L Meta%
O+ie ArrestersV& IEEE Transa"tions on :oAer De%i'er$& Lo%. 12& No. 2& pp. H2C X H38 /1GGD2.
2@ 34 W. I0a,irre& UAis%aores para E+terior. Materia%es $ Ensa$os e Conta#ina"i)nV& L
Wornaas Interna"iona%es e Ais%a#iento E%5"tri"o /1GG@2.
2D 34 M. :orti%%o& L. W. ?ern*ne0& R. Tar"1a& R. 9arrio& W. M. M!Bo0& UE+perien"ia en Re
E%5"tri"a "on Ais%aores Co#p!estosV& L Wornaas Interna"iona%es e Ais%a#iento E%5"tri"o
/1GG@2.
2H 34 IEC @<H& UArti.i"ia% :o%%!tion Tests on >i,7ILo%ta,e Ins!%ators to be !se on a.".
S$ste#sV /1GG12.
2C 34 UNE 21I12G /C<2 UEnsa$os e Conta#ina"i)n Arti.i"ia% e %os Ais%aores Destinaos a
Rees e A%ta Tensi)n $ Corriente A%ternaV.
2G 34 Re,%a#ento e L1neas A5reas e A%ta Tensi)n /RAT2& De"reto 31@1E1GDC e% 2C e
No'ie#bre.
3< 34 SIEMENS& Cat*%o,o "o#er"ia% >T 21 /1GC12& pp. 1<.
31 34 UNE 21I<CHICG /12 & U:ararra$os e Resisten"ia Lariab%eV /1GCG2.
32 34 :.9. Wa"ob& S. Tr0$boAs=i& E.R. Ross& UAn Esti#ation o. Li,7tnin, Ins!%ation Le'e% o.
O'er7ea Distrib!tion LinesV& IEEE Transa"tions on :oAer De%i'er$& Lo%. D& No. 1 /1GG12
33 34 A. TreenAoo& UE%e"tri"a% Transients in :oAer S$ste#sV& Wo7n Yi%e$ d Sons& In".& 2^
Ei"i)n /1GG12& Cap1t!%o 1D& pp. @32.
38 34 A99& UE'o%!"i)n e %a te"no%o,1a e %os pararra$osV& C!rsos e 'erano e Lareo
/1GG22& Cap1t!%o @.2.
3@ 34 IEEE Yor=in, Tro!p 3.8.11& App%i"ation o. S!r,e :rote"tion De'i"es S!b"o##ittee&
S!r,e :rote"tion De'i"es Co##ittee& UMoe%in, o. Meta% O+ie S!r,e ArrestersV& IEEE
Transa"tions on :oAer De%i'er$& Lo%. H& No. 1 /1GG22.
3D 34 D. Y. D!rba=& U[in"Io+ie Arresters Moe% ?or ?ast S!r,esV& EMT: NeAs%etter& Lo%.
@& No. 1 /1GC@2.
3H 34 Le!'en EMT: Center& A%ternati'e Transients :ro,ra# X R!%e 9oo= /1GG<2.
3C 34 A99 >L SAit"7,ear& U[in" O+ie S!r,e Arrester. EcLIM R.V& Cata%o,!e :!b%.
SESYTEA 221<E& 1^ Ei"i)n /1GG<2.
3G 34 A99 >L SAit"7,ear& U[in" O+ie S!r,e Arrester. EcLIM Q.V& Cata%o,!e :!b%. SESYTEA
222<E& 1^ Ei"i)n /1GG<2.
8< 34 A99 >L SAit"7,ear& U[in" O+ie S!r,e Arrester. EcLIM :.V& Cata%o,!e :!b%. SESYTEA
223<E& 1^ Ei"i)n /1GG<2.
81 34 A. TreenAoo& UE%e"tri"a% Transients in :oAer S$ste#sV& Wo7n Yi%e$ d Sons& In".& 2^
Ei"i)n /1GG12& Cap1t!%o 13& pp. 83H.

También podría gustarte