EDIT0PA PPE55A, 2008

Tooos os oi:eilos :ese:v~oos s~o juLicos

EDIT0PA PE5P0N5EL
0R/ZEL/ USC
PP0JET0 6PFIC0
\T0R CES/R
C0LAB0PAD0PE5
/LE` \LL/R, /T0 MUT/D/S, DCCLET/D/, CLD0
MERELES, CC0 L/RES - CRST/E /RE/S - 0/\
/D/MS, D/EL/ C/STR0, D/\D /R\EY, D000 DE
M0R/ES, ERC0 R0C/, FER/D/ /LDU0UER0UE,
0/ 0RUP0 DE TERFEREC/ /MDET/L, 0R/ZEL/
USC, J0R0E ME/ D/RRET0, /TY/ S/DER, R/`,
RZYSZT0F \0DCZ0, L/R/ /LM/RCE0U, L0/ 0DRE
E`0l, L0USE 0/Z, M/|R/ \/Z \/LETE, M/RCEL0
CD/DE, MC/EL R/0\TZ, M\0 \0, /T/L/
0/SP/R - PEDR0 //MUR/, P/R FCT0, P0R0,
R/0UEL 0/RDEL0TT, R0DR00 C0ST/ LM/, RUDES
M/0, SM0 SE, T/T// FERR/Z, TR/S(/0
LSTR/D/, ULF SL0TTE PL//Ul, US/ E \T0R CES/R
I55N 1982-85X
/
0 jo:lo oe j~:lio~ oesle j:o|elo eoilo:i~ oi o ~:liqo A liberdade da cidade, oe
D~vio ~:vey, que ~L:e ~ :evisl~ ~:vey oee:oe o direito cidade co:o i:~ie
:~ve, ou se|~, u: oi:eilo oo qu~ :~o jooe:os ~L:i: :~o Exe:ce: o oi:eilo ~
cio~oe siq:ic~ ~ssu:i: ~ :oss~ :esjo:s~Liio~oe :o j:ocesso oe j:oou~o e
oe l:~:so::~~o o~ cio~oe
Desoe ~s :i:uscu~s medidas urbansticas oe \ilo: Ces~: ~le os e:o::es :uli
:oes ~uloqe:ioos ~ssesso:~oos je~ Usi:~, j~ss~:oo se: j~q~: je~s c~l:~c~s
oe Esloco:o e jeos vazadores oe RuLe:s M~:o, Urbnia 3 ~j:oxi:~ j:o|elos
o:iqi:~:ios oe oie:e:les co:lexlos, :~ le:l~liv~ oe estimuIar uma percepc
mais atenta da cidade e uma maicr ccnscincia das ncssas pcssibiIidades de
ac co:o ~:lisl~s, ~:quilelos e/ou ~livisl~s i:le:ess~oos e: :uo~:~s
U:~ j~:le o~ :evisl~ e vol~o~ ~ :eexoes soL:e ~ :elooooqi~ site-specic,
~Lo:o~:oo :ooes oe contexto, escuta e pertencimento ~o exisle u:~ l:~ou~o
j~:~ o le::o site-specic :o jo:luqus e ess~ j:~lic~ e :uilo :~ co:j:e
e:oio~ :o D:~si, co:u:e:le :eou.io~ ~ :~is u:~ c~leqo:i~ ~:l|slic~, siq:i
c~:oo i:sl~~oes c:i~o~s j~:~ oc~is esjec|cos oe:l:o oe esj~os exjosi
livos M~is ~j:oj:i~o~:e:le, o site-specic e u: j:oceoi:e:lo, u:~ j:~lic~,
u: :elooo oe l:~L~o, que i:jic~ o esluoo oe co:lexlos esjec|cos, e: u:~
:eexivio~oe c:|lic~, e jooe ~ssu:i: o::~s ~s :~is oie:e:les co:o o l~uoe
oe :~oei:~ e q:~:~ oe T~li~:~ Fe::~. e: Stio primordial, ~s oloq:~~s oe
R~que 0~:Leolli e: Juntamentz, o iv:o Trabalhando no Copan, oe Pele: F:ie
o, ~ :eqoci~~o oe ~ly~ S~:oe: co: o Co:seo o~ L|:qu~ Di:~:~:ques~ e
~ e~Lo:~~o oe u:~ ~c~o~ co: os j:oj:iel~:ios oo Kulp 52, e:l:e oul:os
exe:jos ~qui ~j:ese:l~oos 0s Lo:equi:os oe Lugares moles ou Butter archi-
tecturel, oe Jo:qe Me::~ D~::elo, ~ssi: co:o Lo~ j~:le o~ j:oou~o ~:l|slic~
co:le:jo:~:e~, s~o c~:e:les o~ conscincia contextual oe que :os ~~ o ~:lisl~
:~ co:j~:i~ oe /:o:e~ F:~se:, Cioo Mei:ees e RoLe:l S:ilso:, e:l:e oul:os
~ulo:es que ee l:~ou. e cooc~ j~:~ oeL~le:
Urbnia :~sceu e: oe :~:o oe ZOO1, oc~o~ :~s ~oes e oiscussoes oo u
ceo Pe:o::~lico SuLle::~:e~ 0 sequ:oo :u:e:o oi ~:~oo e: ZOOZ e o le:
cei:o, j:evislo j~:~ ZOOo, oi :elo:~oo ~je:~s ~qo:~ 0:iqi:~:e:le, ~ :evisl~
e:~ eil~ e: olocoji~s e: j:eloeL:~:co, co: u:~ li:~qe: jeque:~, oe l:e
.e:los exe:j~:es M~s li:~ u:~ oisl:iLui~o ecie:le. ~ Eoilo:~ P:ess~, oe
:~:ei:~ i:oeje:oe:le, e:vi~v~ ~j:oxi:~o~:e:le oe. coji~s j~:~ u:~ se:ie
oe coelivos oe ~:lisl~s esj~~oos jo: oie:e:les cio~oes L:~siei:~s Co:o ~
juLic~~o jossu|~ u:~ ice:~ oe iv:e :ej:oou~o, que esli:u~v~ ~s jesso~s
~ coji~~ e oisl:iLu|~, ~ li:~qe: i:ici~ ~c~L~v~ se :ulijic~:oo
/ :evisl~ Urbnia 3 e j~:le oo j:o|elo Arte e esfera pblica, co:le:j~oo :o Eoil~
Co:ex~o /:les \isu~is Mi:CFu:~:lePel:oL:~s 0 :~:ci~:e:lo jossiLiilou
que se ~:ji~sse ~ su~ li:~qe: e se q~:~sse: ~qu:~s j~qi:~s coo:io~s,
:~s esse j:ocesso :~o se oeu se: ~qu:s queslio:~:e:los P~:~ exjo: ~ co:
l:~oi~o vivio~ jo: :i:, :~ co:oi~o oe eoilo:~, ~:lisl~ e ~livisl~, juLico ~ se
qui: u:~ c~:l~ :eoiqio~ jo: P~Lo 0:le~oo, j:oesso: oe Po|lic~s PuLic~s :~
U:ive:sio~oe oe S~o P~uo e cou:o~oo: oo Ce:l:o oe M|oi~ :oeje:oe:le :o
D:~si, jo: oc~si~o oe su~ :~olj~:licij~~o e: u: eve:lo culu:~ j~l:oci:~oo
je~ Pel:oL:~s.
A maioria de ns, ativistas, iniciamos nossa militncia poltica durante os anos de estudan-
te. Segundo os socilogos, esse perodo da vida marcado por uma inquietao estranha e
atividades inconsequentes porque, emocionalmente, ainda no somos maduros e, economica-
mente, ainda no estamos inseridos no mundo do trabalho. Chega um momento, no entanto,
em que temos de abandonar esse imaturo estgio e assumir alguma atividade econmica para
ganhar a vida. Aqueles que ainda mantm o esprito inquieto tm duas opes: ou levam uma
vida dupla, dedicando-se a um trabalho sem sentido numa parte do dia e militncia poltica
na outra; ou levam uma vida menos dupla, com um trabalho com um pouco de sentido, mais
ou menos associado a sua atividade poltica. Podemos, ao invs de trabalhar numa empresa
capitalista, arrumar um trabalho com algum sentido. Pode ser um trabalho numa ONG, pode
ser uma bolsa ou um emprego na universidade ou pode ser um trabalho no governo. Como
essas instituies tm um suposto m pblico, podemos, ao contrrio do trabalho na empresa,
empenhar nele algum sentido e conseguir algum progresso em direo ao nosso programa
de justia social e liberdade. O risco neste tipo de empreendimento confundir a possibilidade
de explorar uma contradio nas instituies com realizar o trabalho de transformao social
efetiva. Isso porque ONGs, governos e universidades se dizem pblicos, mas no so ou
no so principalmente. Universidades so fundamentalmente instituies para reproduzir
classes sociais; governos so instituies de dominao poltica e ONGs so instituies de
execuo terceirizada da dominao poltica. Se podemos aproveitar a contradio dessas ins-
tituies e realizar alguns ns efetivamente pblicos, no podemos nos iludir de que podemos
mudar sua natureza. Assim, mesmo quando trabalhamos com o setor pblico, ainda levamos
uma vida dupla: uma vida como prossionais a servio da injustia e da opresso e uma vida
o
como ativistas a servio da justia e da liberdade. O fato de essas contradies no serem
claras e algumas vezes os avanos que conseguimos serem signicativos, torna as escolhas
muito difceis. Quando devemos optar por investir num projeto institucional ao invs de avan-
ar no processo contestatrio por fora e contra as instituies? Qual estratgia mais ecaz
e em que momento? Neste labirinto de escolhas polticas no h respostas prontas. Eu no
acredito que, sob o capitalismo, uma vida pura seja possvel e portanto que ela deva ser
perseguida. Esse mundo feito de explorao e injustia e todo o dinheiro que circula nele
tem como fundamento a expropriao do trabalho. Assim, enquanto estivermos vivendo em
sociedade nesta sociedade , no h um dentro e um fora. Todos estamos dentro. Mas
podemos estar dentro e contra. A nossa vida dupla a de estar dentro e a de estar contra
de pertencer a esse mundo e aspirar sua superao. Isso no se faz sem contradies, e
elas esto em todas as partes e convivemos com elas todos os dias. Esto nas nossas opes
prossionais, nas nossas alianas polticas e no nosso convvio ntimo. Fingir que vivemos uma
existncia pura a salvo do capital e do estado simplesmente ignorar uma realidade que
est a. Mas o contrrio, conformar-se com esse pertencimento, ignorar as possibilidades
de ao que tambm esto a. Eu teria algumas outras consideraes a fazer a respeito desse
dilema, mas talvez fosse mais adequado apresentar o meu problema, que o de participar de
um evento patrocinado pela Petrobras. H alguns anos, essa empresa pblica, mas multina-
cional e petroleira, comeou uma agressiva estratgia de marketing social nanciando as ar-
tes, os esportes e muitas atividades polticas e sociais. Ela nanciou, por exemplo, o encontro
da Via Campesina no Brasil alguns anos atrs, para espanto das organizaes camponesas
estrangeiras que no acreditavam que os organizadores locais tivessem aceitado um patroc-
nio de uma multinacional poluente e imperialista. Alm desse encontro, a Petrobras nanciou
e nancia um sem-nmero de atividades progressistas menores no campo das artes, da co-
municao e da poltica. O objetivo da Petrobras me parece claro. Depois dos escndalos am-
bientais com os acidentes das plataformas e da campanha aberta para a sua privatizao, ela
quis mobilizar e atrair os setores mais progressistas da sociedade em sua defesa. Talvez seja
mesmo o caso de defend-la enquanto patrimnio pblico sob sria ameaa de apropriao
pela iniciativa privada. Mas, seguramente, no o caso de defend-la enquanto empresa que
reprime os seus trabalhadores, que tem um pssimo histrico de agresso ao meio ambiente
e que justamente acusada em toda a Amrica do Sul de se apropriar ilegitimamente dos
recursos naturais que pertencem aos povos. Quando os petroleiros foram derrotados na sua
greve no primeiro governo Fernando Henrique Cardoso, dezenas de lideranas sindicais foram
demitidas. Passados dez anos e hoje sob um governo de origem sindical, os trabalhadores de-
mitidos ainda no foram recontratados e a Petrobras mantm essa dvida histrica com seus
trabalhadores. Na Bolvia, a Petrobras foi a mais ativa participante do processo de expropria-
o dos recursos naturais do pas e o revs que ela sofreu recentemente ainda muito peque-
no frente aos ganhos que j teve e aos estragos que causou. Tenho muito pudor de contribuir
para melhorar a imagem dessa marca Petrobras que est construda sobre represso contra
sindicalistas, agresso ambiental e imperialismo regional. Aqui, meu julgamento poltico es-
tabelece um limite, sem qualquer iluso de que em outra parte estou sendo puro. Convido a
todos, neste momento, para um exerccio de reexo para que exploremos com maior lucidez
as contradies das instituies, assim como as nossas prprias.
Urbnia 3 e oeoic~o~ ~ :eu ~:iqo Ric~:oo Ros~s 1'o'ZOOl, u:o~oo: oo web-
site Ri.o:~ llj.//:i.o:~:el{, que loo~ ve. que :e vi~ je:qu:l~v~ se ~ :evisl~
|~ esl~v~ j:o:l~ e jeoi~ j~:~ eu :~o :e esquece: oe sej~:~: u:~ coji~ j~:~
ee Ee oi, ~e: oe :i:, ~ u:ic~ jesso~ que ~c:eoilou que esl~ le:cei:~ eoi~o
s~i:i~ u: oi~ e le:o ce:le.~ oe que ee viL:~:i~ co: os lexlos e j:o|elos ~qui
~j:ese:l~oos P~:~ ~ BASE mvel oo j:o|elo Arte e esfera pblica live ~ ojo:
lu:io~oe oe l:~L~~: co: ~ LiLiolec~ oe Ric~:oo, oo~o~ ~o Ce:l:o Culu:~
S~o P~uo :o ~:o j~ss~oo ossos iv:os ~i esl~o, ~oo ~ ~oo, oisjo:|veis j~:~
co:sul~s e coji~s xe:oq:~c~s ou:~:le loo~ ~ :e~i.~~o oo j:o|elo
Esje:o que Urbnia 3 co:slilu~ u:~ jeque:~ ese:~ juLic~ oe oiscuss~o ou
u: contrapblico, co:o suqe:ioo :o ~:liqo oe Si:o: Seil, c~j~. oe co:l:i
Lui: co: oul:~s ese:~s juLic~s, co: oul:os juLicos e co: oul:os co:lexlos
0:~.ie~ u:sc
S~o P~uo, ~L:i oe ZOO8
A LIBEPDADE DA CIDADE D/\D /R\EY
ABEPTUPA5 NA CIDADE REDE R/`
CEPCA5 PREFETUR/ DE S/0 P/UL0
PPTICA UPBANA 0R/ZEL/ USC
INTEPPUPT0PE5 DE LUZ PAPA P05TE5 0RUP0 P0R0
P0PE TR/S(/0 LSTR/D/
PEBATI5H0 P0PULAP DA AENIDA P0BEPT0 HAPINR0
UH DE5CAHPAD0 L/R/ /LM/RCE0U
PP0JET0 L0TE5 A605 L0USE 0/Z
PAPK FICTI0N
6IPA550I5 R0DR00 C0ST/ LM/
BICICLETADA
AP0UITETUPA, P0LTICA E AUT06E5T0 US/
CIDADE DA5 PEPDA5 X PECICLA6EH D0 E5PA0 UPBAN0 R0DR00 C0ST/ LM/
PP0JET0 DE PEF0PHA DA 0CUPA0 HAU /T/L/ 0/SP/R - PEDR0 //MUR/
HAPA FAELA D0 H0INR0 CC0 L/RES - CRST/E /RE/S - 0/\ /D/MS
TPAN5P0PTE 6PATUIT0 EH E5T0C0LH0 ULF SL0TTE PL//Ul
ACPEDITE NA5 5UA5 A0E5 FER/D/ /LDU0UER0UE
5ITUA0 C0PAN L0/ 0DRE E`0 E`PERMET/L 0R0l
11
18
ZO
Z1
ZZ
Z/
oO
o/
o8
/Z
/o
//
/'
o1
oo
o
oo
O

E5TUD0 PAPA E5PA0 CLD0 MERELES

C0N5CINCIA C0NTEXTUAL J0R0E ME/ D/RRET0
JUNTAHENTZ R/0UEL 0/RDEL0TT
LU6APE5 H0LE5 J0R0E ME/ D/RRET0
5TI0 PPIH0PDIAL T/T// FERR/Z
UH LU6AP DENTP0 D0 LU6AP RUDES M/0
UPBANI5H0 1:1 \T0R CES/R
C0HPPEENDEP A PAI5A6EH ERC0 R0C/
E5PA05 DE C0NTEHPLA0 M/|R/ \/Z \/LETE
DE5ENR05 DE PEPCUP50 D000 DE M0R/ES
HAPEAND0 IENA /TY/ S/DER
0N TRE ED6E /LE` \LL/R
ACE550 ALTEPNATI0 /LE` \LL/R
KARE & KULP /TY/ S/DER
N0 LU6AP DA E5FEPA PBLICA? 0U, 0 HUND0 EH FPA6HENT05 SM0 SE
A PAHPA ANTIHENDI60 E A N00 DE 5ITE 5PECIFICITY 0R/ZEL/ USC
R0HELE55 ERICLE RZYSZT0F \0DCZ0 / para5ITE MC/EL R/0\TZ
LE5TE HAPAILR05A M/RCEL0 CD/DE
0 LU6AP EPPAD0 M\0 \0
8
'
'
'8
1OO
1O1
11Z
11/
11
118
1ZO
1ZZ
1Z/
1Zo
1Z
1o
1/1
1/o
1/
11
CALADA RUDES M/0 1'''
D/\D /R\EY
/ cio~oe, l~ co:o oesc:il~ jeo :ol~ve sociooqo u:L~:o RoLe:l P~:, e.
~ :~is co:sisle:le e, :o qe:~, ~ :~is Le: suceoio~ le:l~liv~ oo o:e: oe
:e~.e: o :u:oo o:oe vive oe ~co:oo co: o oese|o oe seu co:~~o Po:e:, se ~
cio~oe e o :u:oo que o o:e: c:iou, e:l~o e :esse :u:oo que oe ~qo:~ e:
oi~:le ee esl~ co:oe:~oo ~ vive: /ssi:, i:oi:el~:e:le, e se: :e:u:~ ioei~
c~:~ o~ :~lu:e.~ oe su~ l~:e~, ~o ~.e: ~ cio~oe, o o:e: :ee. ~ si :es:o
1

/ cio~oe jooe se: |uq~o~ e e:le:oio~ ~je:~s e: :e~~o ~quio que eu, voc,
:os e j~:~ que :~o :os esque~:osl ees oese|~:os Se ~ cio~oe :~o se e:
co:l:~ ~i:~o~ ~ esses oi:eilos, e:l~o e~ j:ecis~ se: :uo~o~ 0 direito cidade
:~o jooe se: co:ceLioo co:o u: si:jes oi:eilo oe visil~ ~ ou u: :elo::o ~s
cio~oes l:~oicio:~is /o co:l:~:io, ee jooe ~je:~s se: o::u~oo co:o u:
:e:ov~oo e l:~:so::~oo oi:eilo ~ vio~ u:L~:~
Z
/ iLe:o~oe o~ cio~oe e, jo:
l~:lo, :uilo :~is que u: oi:eilo oe ~cesso ~quio que |~ exisle. e o oi:eilo oe
:uo~: ~ cio~oe :~is oe ~co:oo co: o oese|o oe :ossos co:~oes M~s se P~:
esl~ ce:lo ~o :e~.e: ~ cio~oe :os :e~.e:os ~ :os :es:os e:l~o j:eci
s~:os ~v~i~: co:li:u~:e:le o que jooe:e:os esl~: ~ ~.e: oe :os :es:os,
~ssi: co:o oos oul:os, :o oeco::e: oo j:ocesso u:L~:o Se oescoL:i::os que
:oss~s vio~s se lo::~:~: :uilo esl:ess~:les, ~ie:~:les, si:jes:e:le oes
co:o:l~veis ou oes:oliv~:les, e:l~o le:os o oi:eilo oe :uo~: oe :u:o e oe
Lusc~: :e~.e: :oss~s vio~s sequ:oo u:~ oul:~ i:~qe: e ~l:~ves o~ co:sl:u
~o oe u: lijo oe cio~oe qu~il~liv~:e:le oie:e:le / quesl~o oo lijo oe cio~oe
que oese|~:os e i:sej~:~ve o~ quesl~o oo lijo oe jesso~s que oese|~:os :os
lo::~: / iLe:o~oe oe ~.e: e :e~.e: ~ :os :es:os e ~ :oss~s cio~oes oess~
:~:ei:~ e, susle:lo, u: oos :~is j:eciosos oe looos os oi:eilos u:~:os
1Z 1o
M~s exisle: :u:e:os~s o:~s que :iil~: co:l:~ o iv:e exe:c|cio oe l~is oi:ei
los, que que:e: :es:o i:jeoi: que :eco:e~:os, je:se:os soL:e ou ~|~
:os e: :e~~o ~ l~is oi:eilos P~:~ co:e~:, o exl:~o:oi:~:io :il:o e esc~~
o~ u:L~:i.~~o ~o o:qo oos uli:os ce: ~:os que e. ~ joju~~o u:L~:~
c:esce: oe :e:os oe 1O% ~le qu~se O%l lo::ou oi|ci ~ :eex~o soL:e esse
le:~ 0 j:oj:io :il:o o~s :uo~:~s islo:ic~s e qeoq:~c~s so~j~: :oss~
c~j~cio~oe oe co:ceLe:, e co:o cooc~ P~:, ~le :es:o oe esc~:ece: :oss~
l~:e~ Te:os, e: :esu:o, sioo :eeilos :uil~s ve.es se: s~Le::os co:o ou
jo:que Se:~ que isso co:l:iLuiu j~:~ o Le:esl~: e eicio~oe u:~:os sso
:os e. jesso~s :eo:es ou :os oeixou e: u: :u:oo oe ~:o:i~ e ~ie:~~o,
:~iv~ e :usl:~~o
/e: oo :~is, vive:os, :~ :~io:i~, e: cio~oes oivioio~s, :~q:e:l~o~s e le:
oe:les ~o co:ilo / :~:ei:~ je~ qu~ ve:os :osso :u:oo e ~ :~:ei:~ je~
qu~ oe:i:os su~s jossiLiio~oes qu~se se:j:e esl~o ~ssoci~o~s ~o ~oo o~
ce:c~ o:oe :os e:co:l:~:os / qoL~i.~~o e ~ qui:~o~ e: oi:e~o ~o :eoi
Le:~is:o e:~li.~:~:, ~o i:ves oe oi:i:ui:, ~s oesiqu~o~oes soci~is 0 jooe:
oe c~sse oi :esl~u:~oo ~s eiles :ic~s
o
0s :esul~oos o:~: i:oeeve:e:le
q:~v~oos :~s o::~s esj~ci~is oe :oss~s cio~oes, que :~is e :~is lo::~:se
cio~oes oe :~q:e:los o:lic~oos / :~io:i~ oos :e~los ~qo:~ ~jo:l~ j~:~
u: oese:vovi:e:lo qeooqico oesiqu~ ~o o:qo oos uli:os l:i:l~ ~:os oe :e
esl:ulu:~~o :eoiLe:~, l~:lo oe:l:o qu~:lo e:l:e ~s cio~oes / cio~oe, j~:li
cu~::e:le :o :u:oo e: oese:vovi:e:lo.
esl~ :~c~:oo e: oive:s~s j~:les sej~:~o~s, co: ~ ~j~:e:le o::~~o oe
:ic:oesl~oos 0s L~i::os :icos s~o ~le:oioos jo: loo~ so:le oe se:vios, l~is
co:o esco~s c~:~s, c~:jos oe qoe, qu~o:~s oe l:is e jo|ci~ j~:licu~: ~
j~l:u~: ~ ~:e~ Z/ o:~s jo: oi~, que se e:~:~:~: e: ocuj~oes ieq~is
o:oe ~ ~qu~ e:co:l:~se oisjo:|ve so:e:le e: o:les juLic~s, o:oe :e:u:
sisle:~ s~:il~:io exisle, o:oe ~ eel:icio~oe e j:ivieqio oe joucos, o:oe ~s :u~s
se lo::~: ~:~ qu~:oo cove e o:oe o co:j~:li~:e:lo oe c~s~ e ~ :o::~
C~o~ :~q:e:lo j~:ece vive: e u:cio:~: ~ulo:o:~:e:le, ~le:oose ::e
:e:le ~quio que oi joss|ve ~q~::~: :~ ul~ oi~:i~ je~ soL:eviv:ci~
/

/s c~:~o~s cio~oes qoL~is oo c~jil~is:o ~v~:~oo s~o oivioio~s soci~
:e:le e:l:e ~s eiles :~:cei:~s e ~s q:~:oes jo:oes oe l:~L~~oo:es oe
L~ix~ :e:u:e:~~o que jo: su~ ve. se u:oe ~os :~:qi:~i.~oos e oese:j:e
q~oos ~ cio~oe oe ov~ o:que, ou:~:le o boom o~ oec~o~ oe 1''O, o s~~:io
:eoio oe M~:~ll~: suLiu ~ suLsl~:ci~ l~x~ oe 1Z%, :~s :os L~i::os vi.i:os
c~iu oe Z ~ /% /s cio~oes se:j:e o:~: uq~:es oe oese:vovi:e:los qeoq:~
cos oesiqu~is ~s ve.es oe u: lijo lol~:e:le Le:evoe:le e e:lusi~s:~:lel,
:~s ~s oie:e:~s ~qo:~ j:oie:~: e se i:le:sic~: oe :~:ei:~s :eq~liv~s,
:es:o j~looqic~s, que i:evil~ve:e:le se:ei~: le:s~o civi / ul~ co:le:
jo:~:e~ oe ~Lso:ve: ~ :~isv~i~ ou:~:le ~ ~se :e:elic~ oe co:sl:u~o o~
cio~oe L~sl~ oLse:v~: o o:i.o:le o~s cio~oes oe `~:q~i, Mu:L~i, S~o P~uo,
Cio~oe oo Mexicol co:l:~sl~ o:~:~lic~:e:le co: o oese:vovi:e:lo oe u:
j~:el~ o:oe ~ve~s j:oie:~:

T~is oese:vovi:e:los u:L~:os oesiqu~is oese:~: o ce:~:io j~:~ o co:ilo

soci~ /s cio~oes :u:c~ o:~:, e ve:o~oe, uq~:es ~::o:iosos, se: co:u
s~o, co:ilo ou vio:ci~ D~sl~ e:L:~: o~s islo:i~s o~ Co:u:~ oe P~:is oe
181, ou o~s :evol~s oe 18o/ co:l:~ o ~isl~:e:lo, j~:~ ve::os o qu~o o:qe
ceq~:os M~s L~sl~ iqu~:e:le je:s~: :~ vio:ci~ u:L~:~ que :~is :ece:
le:e:le co:su:iu De~sl, que oesl:uiu Dei:ule e S~:~|evo, que e. Do:L~i: e
/:eo~L~o l:e:e:e: e que e. :u|:~s o~ P~esli:~ e: :es:o Los /:qees
~ cio~oe oos ~:|os oi jouj~o~ ~ islo:i~ u:L~:~, c~:~ e civiio~oe s~o
exceoes, e :~o ~ :eq:~ / u:ic~ je:qu:l~ i:le:ess~:le e se os :esul~oos s~o
c:i~livos ou oesl:ulivos o::~:e:le s~o ~:Los. ~ cio~oe le: sioo jo: :uilo
le:jo u: ejice:l:o oe c:i~livio~oe oesl:uliv~
Fuxos :iq:~lo:ios e: loo~ j~:le. eiles e:j:es~:i~is e: :ovi:e:lo, ~c~o
:icos e co:sulo:es :~ esl:~o~, oi~sjo:~s :uil~s ve.es c~:oesli:~:e:lel le
ce:oo :eoes ~l:~ves oe :o:lei:~s, ieq~is e se:j~jeis, os oesjossu|oos que
oo::e: :os jo:l~is e :e:oiq~: :~s :u~s, :ooe~oos oe q:~:oe ~u:ci~, ~s
i:je.~s el:ic~s e :eiqios~s, ~s esl:~:~s :islu:~s e co::o:los i:j:ov~veis
luoo isso e j~:le i:leq:~ oo lu:Li~o o~ ce:~ u:L~:~, lo::~:oo ~s ques
loes oe cio~o~:i~ e oos oi:eilos o~| oe:iv~oos :~is e :~is oi|ceis oe oe:i:,
:o ex~lo :o:e:lo e: que ees se lo::~: :~is vil~is oe esl~Leece: :e:le ~s
o:~s oslis oe :e:c~oo e ~ j:oq:essiv~ viqi~:ci~ esl~l~ Po: u: ~oo, l~is
oie:e:ci~oes jooe: qe:~: :ov~s e :~:~vios~s usoes oo lijo que ve:os
:~s l:~oioes :usic~is oe ov~ 0:e~:s, Jo~:esLu:qo e :o E~sl E:o o:o:i:o
Co:cu|:os o~| que o oi:eilo ~ oie:e:~ e u: oos :~is j:eciosos oi:eilos oos
cil~oi:os / cio~oe se:j:e oi u: uq~: oe e:co:l:o, oe oie:e:~ e oe i:le:~~o
c:i~liv~, u: uq~: o:oe ~ oeso:oe: le: seus usos e o:oe visoes, o::~s culu
:~is e oese|os i:oiviou~is co:co::e:les se coc~:
o

M~s ~ oie:e:~ l~:Le: jooe :esul~: e: i:loe:~:ci~ e oivisoes, :~:qi:~i.~

oes e excusoes, jo: ve.es e:ve:oo e: vioe:l~s co::o:l~oes E: looo uq~:
e:co:l:~:os oie:e:les :ooes oe oi:eilos ~::~oos e Lusc~oos 0s co:L~le:
les o~ Co:u:~ je:s~v~: que e:~ seu oi:eilo lo:~: P~:is ~ Lu:quesi~ e: 181
j~:~ :eco:sl:u|~ oe ~co:oo co: o oese|o oe seus co:~oes 0s :o:~:quisl~s
que vie:~: j~:~ :~l~os je:s~v~: que e:~ seu oi:eilo lo:~: ~ cio~oe oe vol~
e: :o:e oe Deus e o~ j:oj:ieo~oe j:iv~o~ /:Los os c~loicos e j:olesl~:les
|uq~v~:se ce:los e: De~sl ~o j:ocu:~:e: i:j~: seu esj~o oe qu~que:
1/ 1
vesl|qio o~ exisl:ci~ oo oul:o /ssi: e. Siv Se:~ e: Do:L~i: u: uq~: ees
j:ee:e: c~:~: oe Mu:L~il, qu~:oo esle ~:ou e: 1''o u:~ vioe:l~ oje
:~~o oe i:je.~ co:l:~ os :uu:~:os e: :o:e oo :~cio:~is:o M~~:~sl:i
~o esl~:i~: looos exe:cil~:oo o~ :es:~ o::~s seu oi:eilo ~ cio~oe Se o:
~ssi:, co:o M~:x ~:os~:e:le esc:eveu, e:l:e l~is oi:eilos iqu~is ~je:~s ~
o:~ jooe oecioi:

E:l~o e ~ isso que o oi:eilo ~ cio~oe se :esu:e Me:oiq~:

oe :eu vi.i:o ou se: ~vo o~ :e:oic~:ci~ oee
E:l~o, o que eu e oul:os oeve:os ~.e: se oele::i:~::os que ~ cio~oe :~o se
co:o::~ ~os :ossos oese|os Se oele::i:~::os, jo: exe:jo, que :~o esl~
:os :os :e~.e:oo oe :~:ei:~ susle:l~ve, e:~:cij~lo:i~ ou :es:o civii
.~o~ Ccmc, em resumc, pcderia c direitc cidade ser exercitadc peIa mu-
dana da vida urbana? A respcsta de Lefebvre simpIes em essncia: atra-
vs da mcbiIizac scciaI e da Iuta pcIticalscciaI
8
. Has quaI visc eu cu cs
mcvimentcs scciais ccnstrumcs para ncs guiar em ncssa Iuta? De :~:ei:~
~ ~ssequ:~: :esul~oos josilivos e: ve. oe c~i: :u:~ vio:ci~ se: : U:~
cois~ e c~:~. :~o jooe:os oeix~: que o :eoo oesl~ uli:~ :os ~cov~:oe e :os
~~ esl~q:~: e: u:~ j~ssivio~oe se: se:lioo Evil~: o co:ilo :~o e :esjosl~.
:elo::~: ~ l~ esl~oo e se oesco~: oo se:lioo oo j:ocesso oe u:L~:i.~~o e ~s
si: je:oe: qu~que: j:osjeclo oe exe:cil~: qu~que: oi:eilo ~ cio~oe
Exisle u: i:le:ess~:le j~:~eo e:l:e o ~:qu:e:lo oe P~: e ~s o::u~oes oe
M~:x Pooe:os :os l:~:so::~: ~je:~s je~ l:~:so::~~o oo :u:oo e vice
ve:s~, ~::~ M~:x Ess~ :e~~o oi~elic~ esl~ :~ :~i. oo siq:ic~oo oo l:~L~o
u:~:o ~ u: j~je c:uci~ ~qui, oi. M~:x, j~:~ ~ i:~qi:~~o e oese|o 0 que
sej~:~ o jio: oos ~:quilelos o~s :eo:es ~Le~s e que o ~:quilelo e:iqe u:~
esl:ulu:~ :~ i:~qi:~~o ~:les oe :~le:i~i.~~ :o soo
'
E ~ :el~o:~ :~is oo
que ~ j:oss~o oo ~:quilelo que oeve:i~ c~:~: :oss~ ~le:~o / i:jic~~o
e que :os, i:oiviou~:e:le e coeliv~:e:le, ~.e:os :oss~ cio~oe ~l:~ves oe
:oss~s ~oes oi~:i~s e oe :ossos e:q~|~:e:los jo|licos, i:leeclu~is e eco:o
:icos Tooos, so:os, oe u: |eilo ou oe oul:o, ~:quilelos oe :ossos ulu:os u:L~
:os 0 oi:eilo ~ :uo~:~ o~ cio~oe :~o e u: oi:eilo ~Lsl:~lo, :~s si: u: oi:eilo
i:e:e:le ~s :oss~s j:~lic~s oi~:i~s, que: esle|~:os cie:les que: :~o Esse e u:
jo:lo j:ou:oo. o jivo soL:e o qu~ q:~:oe j~:le oe :eu ~:qu:e:lo :evove
M~s, ~o co:l:~:io e e ~qui que ~ oi~elic~ :elo::~ j~:~ :os ~sso:L:~: ~
cio~oe :os ~. soL ci:cu:sl~:ci~s u:L~:~s que :~o escoe:os Co:o jooe:i~
oese|~: u: :u:oo ~le::~livo joss|ve, ou :es:o i:~qi:~: seus co:lo::os,
seus e:iq:~s e c~::es, qu~:oo eslou j:ou:o~:e:le i:e:so :~ exje:i:ci~
que |~ exisle Co:o josso vive: e: Los /:qees se: :e lo::~: u: :olo:isl~
oe l~ :~:ei:~ :usl:~oo que volo se:j:e je~ co:sl:u~o oe :~is e :~is suje:
:ooovi~s /o ~L:i: ~ jo:l~ o~ i:~qi:~~o u:~:~, M~:x, ~i:o~ que le:~ j:o
cu:~oo :eq~o, c:i~ u: :ovi:e:lo ulojico oe:l:o oo qu~ :oss~s i:~qi:~oes
jooe: v~q~: e je:s~: joss|veis ~le::~liv~s oe :u:oos u:L~:os Pooe:|~:os
:os o~: ~o uxo oe :~o se::os ulojicos Pooe:~ ~ co:sioe:~~o oe u:~ l:~oi
~o ulojic~ :eve~: u: c~:i:o visio:~:io j~:~ i:o::~: :oss~s je:sjecliv~s oe
jossiLiio~oes e c~:~: os :ovi:e:los soci~is j~:~ ~qu:~ ~le::~liv~ e j~:~
oie:e:les visoes o~ cio~oe U:~ cio~oe se: suje: :ooovi~s, jo: exe:jo
0 oi:eilo ~ cio~oe :~o jooe se: co:ceLioo si:jes:e:le co:o u: oi:eilo i:oi
viou~ Ee oe:~:o~ u: eso:o coelivo e ~ o::~~o oe oi:eilos jo|licos coe
livos ~o :eoo: oe soio~:ieo~oes soci~is o e:l~:lo, o :eoiLe:~is:o l:~:so:
:ou ~s :eq:~s oo |oqo jo|lico / qove::~:~ suLsliluiu o qove::o, os oi:eilos e
iLe:o~oes l: j:io:io~oe soL:e ~ oe:oc:~ci~, ~ ei e j~:ce:i~s juLicoj:iv~
o~s se: l:~:sj~::ci~ suLslilu|:~: ~s i:sliluioes oe:oc:~lic~s, ~ ~:~:qui~
oo :e:c~oo e oo e:j:ee:oeoo:is:o co:jelilivo suLslilu|:~: ~s c~j~cio~oes
oeiLe:~liv~s L~se~o~s e: soio~:ieo~oes soci~is Culu:~s ojosicio:isl~s live
:~: que se ~o~jl~: ~ ess~s :ov~s :eq:~s e e:co:l:~: :ov~s :~:ei:~s oe oe
s~~: ~ eqe:o:i~ o~ o:oe: exisle:le E~s jooe: le: ~j:e:oioo ~ i:se:i:se
e: esl:ulu:~s oe qove::~:~, jo: ve.es co: jooe:osos eeilos l~ co:o e:
:u:e:os~s quesloes ~:Lie:l~isl E: ~:os :ece:les, loo~ so:le oe i:ov~oes e
exje:i:e:l~oes co: o::~s coeliv~s oe qove::~:~ oe:oc:~lic~ e oe oeci
s~o co:u:~ l: e:e:qioo :~ ce:~ u:L~:~
1O
F~~:os oe exje:i:ci~s que v~o
oesoe o o:~:e:lo j~:licij~livo oe Po:lo /eq:e e oe :uilos oul:os :u:ic|jios
que ev~:~: ~ se:io os ioe~is o~ /qe:o~ Z1 oe cio~oes susle:l~veis o::u~o~s
:os ~co:oos ~:Lie:l~is oo Rio oe J~:ei:ol, j~ss~:oo jo: co:ils oe vi.i:os e
~ssoci~oes vou:l~:i~s que j:oq:essiv~:e:le joe:se ~ c~:qo oe esj~o ju
Licos e co:u:il~:ios, ~le ~s ele:olojic~s i~s oe oie:e:~ que excue: jo
oe:es co:jo:~livos l~is co:o o \~M~:ll e que co:sl:oe: sisle:~s oc~is oe
l:oc~ eco:o:ic~ ou co:u:io~oes susle:l~veis o ~:Lilo oe exje:i:e:l~~o e
v~slo / oesce:l:~i.~~o oo jooe: que o :eoiLe:~is:o oe:~:o~ ~L:iu esj~
os oe loo~ ~ so:le j~:~ que o:escesse: u:~ v~:ieo~oe oe i:ici~liv~s oc~is,
oe :~:ei:~ que s~o :uilo :~is co:sisle:les co: u:~ i:~qe: oe soci~is:o
oesce:l:~i.~oo ou oe u: soci~is:o ~:~:quisl~ oo que oe u: j~:e|~:e:lo e
co:l:oe ce:l:~i.~oos e esl:ilos /s i:ov~oes |~ exisle: ~ o:~ 0 j:oLe:~ e
co:o :eu:|~s oe :~:ei:~ ~ co:sl:ui: u:~ ~le::~liv~ vi~ve ~o :eoiLe:~is:o
oe :e:c~oo
/ c:i~~o oe :ovos esj~os u:L~:os co:u:s commonsl, oe u:~ ese:~ juLic~
oe j~:licij~~o oe:oc:~lic~, :eque: u: oes~.e: o~ e:o::e o:o~ j:iv~li.~:le
que le: se:vioo oe :~:l:~ ~o :eoiLe:~is:o oesl:ulivo oos uli:os ~:os Te
:os que i:~qi:~: u:~ cio~oe :~is i:cusiv~, :es:o se co:li:u~:e:le :~cio
:~o~, L~se~o~ :~o ~je:~s e: u:~ o:oe:~~o oie:e:le oe oi:eilos :~s si: e:
j:~lic~s jo|licoeco:o:ic~s Di:eilos i:oiviou~i.~oos, l~is co:o oe se: l:~l~oo
1o 1
co: ~ oiq:io~oe oevio~ ~ looo se: u:~:o e ~s iLe:o~oes oe exj:ess~o s~o
jo: oe:~is j:eciosos j~:~ se: joslos oe ~oo, :~s ~ esles oeve:os ~oicio
:~: o oi:eilo oe looos ~ ~oequ~o~s c~:ces oe vio~, oi:eilo ~o sujo:le :~le:i~
ee:e:l~:, ~ i:cus~o e ~ oie:e:~ / l~:e~, co:o suqe:iu Po~:yi, e exj~:oi:
~s ese:~s o~ iLe:o~oe e oos oi:eilos ~e: oo co::~:e:lo esl:eilo ~o qu~ o
:eoiLe:~is:o o :eou. 0 oi:eilo ~ cio~oe, co:o co:ecei ~ oi.e:, :~o e ~je:~s
u: oi:elo co:oicio:~ oe ~cesso ~quio que |~ exisle, :~s si: u: oi:eilo ~livo oe
~.e: ~ cio~oe oie:e:le, oe o::~~ :~is oe ~co:oo co: :oss~s :ecessio~oes
coeliv~s jo: ~ssi: oi.e:l, oe:i: u:~ :~:ei:~ ~le::~liv~ oe si:jes:e:le
se: u:~:o Se :osso :u:oo u:L~:o oi i:~qi:~oo e eilo, e:l~o ee jooe se:
:ei:~qi:~oo e :eeilo
M~s e ~qui que ~ co:cej~o oo oi:eilo ~ cio~oe lo:~ :ovo vies Foi :~s :u~s que
os lcecos se iLe:l~:~: e: 1'8' oe oj:essiv~s o::~s oe qove::~:~, oi :~
P:~~ o~ P~. Ceesli~ que o :ovi:e:lo esluo~:li ci:s Luscou esl~Leece:
u:~ oe:i~o ~le::~liv~ oe oi:eilos, oi ~l:~ves oe co:|cios oe :~ss~ que ~
que::~ oo \iel:~ oi o:~o~ ~ le::i:~:, e oi :~s :u~s que :ioes j:olesl~:~:
co:l:~ o j:osjeclo oe u:~ i:le:ve:~o i:je:i~isl~ ~:e:ic~:~ :o :~que ~ 1
oe eve:ei:o oe ZOOo Foi :~s :u~s oe Se~lle, 0:ov~, MeLou::e, 0ueLec e D~:
qo que os oi:eilos i:~ie:~veis ~ j:oj:ieo~oe j:iv~o~ e o~ l~x~ oe uc:o o:~:
oes~~oos Se, ~::~ Milce, o oi:eilo ~ cio~oe e u: q:ilo e u:~ oe:~:o~,
e:l~o e u: q:ilo que e ouvioo e u:~ oe:~:o~ que le: o:~ ~je:~s :~ :eoio~
e: que exisle u: esj~o ~ j~:li: oo qu~ e oe:l:o oo qu~ esse q:ilo e oe:~:o~
s~o vis|veis o esj~o juLico :~s esqui:~s ou :os j~:ques, :~s :u~s ou:~:le
~s :evol~s e co:|cios ~s o:q~:i.~oes jo|lic~s jooe: :ej:ese:l~: ~ si :es
:~s j~:~ u:~ joju~~o :~io:, e ~l:~ves oess~ :ej:ese:l~~o i:j:i:i: ~qu
:~ o:~ ~ seus q:ilos e oe:~:o~s /o :ec~:~: o esj~o e: juLico, ~o c:i~:
esj~os juLicos, os j:oj:ios q:ujos soci~is lo::~:se juLicos
11
0 oi:eilo
i:~ie:~ve ~ cio~oe :ejous~ soL:e ~ c~j~cio~oe oe o:~: ~ ~Le:lu:~ oe :ooo
que o c~oei:~o o~ vio~ u:L~:~ joss~ se lo::~: o uq~: c~l~|lico oe o:oe :ov~s
co:cejoes e co:qu:~oes o~ vio~ u:L~:~ jooe: se: je:s~o~s e o~ qu~ :o
v~s e :e:os o~:os~s co:cejoes oe oi:eilos joss~: se: co:sl:u|o~s 0 oi:eilo
~ cio~oe :~o e u: j:ese:le Ee le: que se: lo:~oo jeo :ovi:e:lo jo|lico
/ ul~ jeo oi:eilo ~ cio~oe :e:ece se: :e~i.~o~ Deve se: co:sioe:~o~ i:~ie:~
ve / iLe:o~oe o~ cio~oe j:ecis~ se: loo~vi~ ~c~:~o~ / l~:e~ e oi|ci e jooe
lo:~: :uilos ~:os oe ul~ M~s, co:o esc:eveu De:lol D:ecl.
Muil~s cois~s s~o :ecess~:i~s j~:~ :uo~: o :u:oo.
R~iv~ e le:~cio~oe Ci:ci~ e i:oiq:~~o
/ i:ici~liv~ :~jio~, ~ :eex~o o:q~,
/ j~ci:ci~ :i~ e ~ i::il~ je:seve:~:~,
/ co:j:ee:s~o oo c~so j~:licu~: e ~ co:j:ee:s~o oo co:|u:lo,
/je:~s ~s ioes o~ :e~io~oe jooe: :os e:si:~: co:o l:~:so::~: ~
:e~io~oe
1Z



N0TA5
1 RoLe:l P~:, On Social Control and Collective Behavior Cic~qo U:ive:sily P:ess, 1'o j o
2 e::i LeeLv:e, Writing on Cities 0xo:o. D~cwe, 1''o j 18
3 D~vio ~:vey, A Brief History of Neoliberalism 0xo:o. 0xo:o U:ive:sily P:ess, ZOO
M~:ceo D~Lo, cil~oo e: Cities Transformed: Demographic Change and Its Implications in
the Developing World \~si:qlo:, DC. Te ~lio:~ /c~oe:ies P:ess, ZOOo j o'
5 \e: Mie D~vis, Planeta favela. S~o P~uo. Doile:jo Eoilo:i~, ZOOo o~ E{
Je:e:y Se~L:oo, In the Cities of the South: Scenes from a Developing World Lo:o:es.
\e:so, 1''o
7 ~: M~:x, O Capital, \ou:e 1 Civii.~~o L:~siei:~. Rio oe J~:ei:o, 1'8O
8 e::i LeeLv:e, A revoluo urbana. Deo o:i.o:le. UFM0, 1'''
9 ~: M~:x, O Capital, \ou:e 1, ojcil
10 ~lio:~ Rese~:c Cou:ci, op.cit, c~j ', e~ey, P, C~:e:o:, S, D~vouoi, S, 0:~~:,
S ~:o M~o~:iPou:, /, Managing Cities: the New Urban Context ov~ o:que. \iey, 1''
11 Do: Milce, The Right to the City Mi::e~jois. Mi::esol~ U:ive:sily P:ess, ZOOo j1Z
12 Reli:~oo oe De:lol D:ecl, E:e:l:iss, cil~oo e: D~vio ~:vey, Justice, Nature and
the Geography of Difference 0xo:o. D~cwe, 1''o j/o'
18 1'
REDE R/`
R/` j:ove: oe c:~cs i: le cily
1
q:el~s, e:o~s, :~c~ou:~s :~ cio~
oe Esles esj~os ci:.e:los, esquecioos ou ~L~:oo:~oos, l~:lo |sicos qu~:lo
leo:icos, ~Le:los e :e:os esl:ulu:~oos, s~o os ee:e:losc~ve que :o:lei~:
~ i:vesliq~~o R/` Pesquis~:os esl~s q:el~s e ~s o::~s je~s qu~is oive:
sos q:ujos ou jesso~s oe~s se ~j:oj:i~: / :eoe R/` vis~ qe:~: u: :~io:
:eco:eci:e:lo o~ criatividade urbana, ~s ioei~s oe looos, e:vove:oo~s :~
:eex~o e :~ lo:~o~ oe oecisoes soL:e ~ co:sl:u~o o~ cio~oe Pole:ci~i.~
:os ~ c:i~livio~oe u:L~:~ co:ecl~:oo os oie:e:les j:o|elos e i:ici~liv~s e:l:e
si e co:e:i:ooes :~io: visiLiio~oe T:~L~~:os j~:~ que l~:lo ~ ~o:i:is
l:~~o juLic~ qu~:lo ~s i:sliluioes soci~is e culu:~is ~joie: ~s i:ici~liv~s
j:ove:ie:les oos cio~o~os, :eco:ece:oo~s co:o o:le oe ioei~s e i:ov~~o
u:L~:~ / v~o:i.~~o oesl~s i:ici~liv~s ~vo:ece o oi~oqo e o i:le:c~:Lio e:l:e
looos os e:vovioos oe :ooo ~ e:le:oe:, c:i~: e vive: u:~ cio~oe ju:~
/ jesquis~ R/` co:sisle :~ oelec~o, o::u~~o e ~:~ise oos i:sl:u:e:los
j~:licij~livos ulii.~oos jeos q:ujos que j:ojoe: souoes ~os co:ilos u:L~
:os oc~sio:~oos jeo j~:e|~:e:lo i:joslo ~ cio~oe /ssi:, s~o co:j~:li~
o~s e::~:e:l~s, esl:~leqi~s e exje:i:ci~s, co:ecl~:oo os oie:e:les ~qe:les
e:vovioos :~s :uo~:~s, :os j:ocessos e :os :ooeos cio~o~os oe l:~:so:
:~~o u:L~:~ E: D~:ceo:~ co~Lo:~:os co: coelivos e ~ssoci~oes oe oi
e:e:les L~i::os e: su~s q:el~s ou :ecessio~oes, j~:~ e:co:l:~: souoes e/ou
~le::~liv~s co:sl:uliv~s E: oul:~s cio~oes, co:l~l~:os coelivos e jesso~s
co: j:o|elos e exje:i:ci~s i:le:ess~:les, j~:~ joos e: co:l~lo co: os oe
D~:ceo:~ / oso~ i:j|cil~ o~ :eoe R/` jooe se: oe:io~ je~ ce:le.~ oe
que ~ i:o::~~o oeve ci:cu~: e:l:e os usu~:ios :~is, j~:~ que joss~ se: :e
~o~jl~o~ e :eulii.~o~ e: oie:e:les co:lexlos, sequi:oo ~ i:~ oo :ovi:e:lo
open-source / i:o::~~o, os j:o|elos e os i:sl:u:e:los co: os qu~is ~ :eoe
R/` co:l:iLui j~:~ ~ jesquis~ s~o o:q~:i.~oos :u: Ce:l:o oe Docu:e:l~~o,
C/R00, que ~:~is~ e c~l~oq~ looo esle co:eci:e:lo j~:~ que joss~ se: uli
j~:~ looos, jossiLiil~:oo ~ co:sul~ e o i:le:c~:Lio oe looo o :~le:i~ o~s
i:ici~liv~s e oe seus co:lexlos u:L~:os q:~cos, lexlos, v|oeos, ~uoio, olos,
c~:loq:~~l Esle Ce:l:o oe Docu:e:l~~o esl~ oc~i.~oo e: D~:ceo:~, :~
Ru~ P~o:~ : 1o, e :~ i:le::el, :o site llj.//:~xc~:qocily:i:eoo:q/
R/` /CC0 e ~ ~jic~~o j:~lic~ o~ jesquis~. s~o ~s ~oes e i:le:ve:oes
e: co~Lo:~~o co: :o:~oo:es, ~:lisl~s e coelivos :os L~i::os e: que ~ R/`
~lu~ Co: su~ i:o::~~o, ~ equije R/` esleve j:ese:le, jo: exe:jo, :o oe
L~le soL:e o ulu:o o~ ~L:ic~ C~: Ric~:l :o L~i::o oe PoLe ou, e: D~:ceo:~,
le:l~:oo o~: visiLiio~oe ~ :ique.~ oos oie:e:les selo:es j:ooulivos que ~ exis
li~:. jeque:~s ~L:ic~s, ~:les~os, ~:lisl~s /lu~:e:le, esl~:os ce:l:~oos
:o L~i::o jo:lu~:io o~ D~:ceo:el~, que ~l:~vess~ u:~ :eo::~ u:L~:|slic~ que
o co:ou. ~ u: j:ocesso oe qe:l:ic~~o ~ u: ~:o, ~ j:eeilu:~ oe D~:ceo:~
~j:ese:lou seu P~:o oe ~Lil~~o, j~:o oe l:~:so::~~o u:L~:|slic~ que
j:ev q:~:oes :uo~:~s :esle l:~oicio:~ L~i::o oe i:le:so lecioo soci~ Esle
j~:o j:ele:oe i:j~:l~: eev~oo:es :~s :esio:ci~s co:o se:vio oe:ecioo
~os ioosos Esles eev~oo:es s~o, co:luoo, u: j:elexlo j~:~ l:~:so::~: i:le:
s~:e:le esle L~i::o jo:lu~:io e su~s c~s~s 0 L~i::o le:e o j~:o e ~~ oe u:~
:ov~ Mi~:i, que :esul~:i~ e: :ev~o:i.~~o oo soo e c:i~~o, ~ o:qo j:~.o,
oe u:~ :ov~ :eqi~o lu:|slic~ :~:|li:~ :e~cio:~o~ ~o veo jo:lo, l:~:so::~
oes ess~s que siq:ic~: :uo~:~ oe :o:~oo:es E evioe:le que D~:ceo:el~
:eque: l:~:so::~oes e: j:o oe seus :o:~oo:es, :uo~:~s :e~cio:~o~s ~
seus i:le:esses Co:luoo, o L~i::o susjeil~ oe oul:os i:le:esses eco:o:icos
jo: j~:le o~ jo|lic~ oc~ e jo: ess~ :~.~o jeoe :~is l:~:sj~::ci~ oo ~:u:ci~
oo P~:o oe ~Lil~~o 0s :o:~oo:es oe:u:ci~:~: esse j:ocesso oe :eo::~
oculo jo: l:~s oe u:~ ~j~::ci~ oe j~:licij~~o e :eu:i:~:se co: o oL|e
livo oe oivuq~: i:o::~oes ve:|oic~s e seus joss|veis oesooL:~:e:los Co: o
j:o|elo R/` eslive:os :~ j:~~ oo L~i::o, |u:lo co: ~ Plataforma dafectats e
~ Associao LOstia, e: oees~ o~ D~:ceo:el~, ou:~:le ~s eslivio~oes oo L~i:
:o, le:oo sioo u: :o:e:lo je:eilo j~:~ l:~v~::os co:l~lo co: os visil~:les,
:o:~oo:es e usu~:ios oo L~i::o, jeoi:ooes su~ oji:i~o soL:e ~s joss|veis
l:~:so::~oes, su~s i:j:essoes e seus ~:seios j~:~ D~:ceo:el~ E: oul:~s
j~~v:~s, co:sequi:os :eo::u~: o j~:o u:L~:|slico oe :ooo ~ lo::~o :e~
:e:le j~:licij~livo
N0TA5
1 \e: Jo~: Moye:soe: e Ji: Seqe:s, Urban interventions and generalized empowerment,
oisjo:|ve e: llj.//qe:e:~i.eoe:jowe::e:lo:q o~ E{
ZO Z1
0R/ZEL/ USC
Eles vo continuar construindo cercas e ns vamos continuar derrubando-as.
Co:o se o~:i~, :~ j:~lic~, o so:o oe u: esj~o vil~ co:u: e oe u:~ co:u
:io~oe se: oesiqu~o~oe
1
E: u:~ ~u~ o~ oisciji:~ Tec:ooqi~ o~ co:sl:u
~o o~ j~is~qe: u:L~:~ e oi:eilos oo cio~o~o, :~ F~cuo~oe oe /:quilelu:~
e U:L~:is:o o~ U:ive:sio~oe oe S~o P~uo, o j:oesso: Jo:qe ~|i:e 0sei
1

je:qu:lou ~os ~u:os co:o se:i~ o esj~o oo soci~is:o, co:sioe:~:oo u: so
ci~is:o oie:e:le o~quee vivioo :~ U:i~o Sovielic~
Z
/:olei ~qu:~s :esjosl~s.
u: esj~o oesce:l:~i.~oo, u: esj~o que exjo:e o co:ceilo oe vi.i:~:
~, j:eoios ~Le:los ~o :eio, j~:~ oeix~: que os :ios j~sse: e:l:e ees
0 que o j:oesso: 0sei le:l~v~ esli:u~: e:~ ~ :oss~ i:~qi:~~o ulojic~, u:
o~:e:l~ :o j:ocesso oe u:L~:i.~~o Da mesma fcrma que um gcvernante
pcde imaginar uma caIada ncva para a avenida PauIista, ns pcdemcs re-
imaginar esta avenida inteira. Posso i:~qi:~: que, ~o i:ves oe qu~se looo o
esj~o o~ ~ve:io~ se: oeoic~oo ~os ~ulo:oveis, u:~ ~ix~ se|~ oesli:~o~ ~os
o:iLus, u:~ ~ix~ oesli:~o~ ~os cicisl~s, u:~ ~ix~ ~os c~oei:~:les e ~ qu~:l~
~ix~ ~os ~ulo:oveis e :olos, que s~o os ve|cuos :~is jouioo:es e j:ecis~:
se: oi:i:u|oos os o:iLus l~:Le: joue:, :~s exisle: e: qu~:lio~oe :e:o:
e l: c~j~cio~oe j~:~ u: :u:e:o :uilo :~io: oe j~ss~qei:osl /s cicovi~s e
~s vi~s j~:~ os c~oei:~:les jooe: se: u: jouco :~is esl:eil~s que ~s oul:~s,
:~s ~je:~s u: jouco o uq~: o~ ce:c~
o
que i:ulii.~ ~ c~~o~ ce:l:~ o~
~ve:io~, josso je:s~: e: u:~ le:cei:~ c~~o~ j~:~ os jeoesl:es, ~~:q~o~
e ~:Lo:i.~o~ /s ~:vo:es jooe: se: :ul|e:~s, le: ~lu:~s v~:i~o~s e :~o j:e
cis~: se: j~:l~o~s e: i:~ :el~ Pooe:os je:ou:~: :eoes :ess~s ~:vo:es,
j~:~ ~s jesso~s se oeil~:e: 0 c~o jooe se: oe q:~:~ /s c~~o~s jooe:

CEPCA5 PREFETUR/ DE S/0 P/UL0
Zo
le: l~:Le: ~qu:s L~:cos co:o:l~veis j~:~ ~s jesso~s se:l~:e: e co:ve:s~
:e: Esses L~:cos :~o j:ecis~: se: xos, jooe: :uo~: oe uq~: Pooe: esl~:
j:oxi:os oe :es~s ooL:~veis, j~:~ oe ve. e: qu~:oo se:e: oesooL:~o~s e
us~o~s j~:~ u: ~:oo e: je:~ ~ve:io~ /s :es~s l~:Le: jooe: se: us~
o~s jo: que: quise: esluo~:, e: u: iv:o Pooe: se: us~o~s jo: ve:oeoo:es
~:Lu~:les /qu:s l:ecos o~s c~~o~s j:ecis~: se: coLe:los, j~:~ j:oleqe:
oo so o:le e ~coe: os j~ss~:les e: :o:e:los oe cuv~ Esses l:ecos jo
oe: le: Licicel~:ios 0u :eo: ~i:o~. ~o i:ves oe Licicel~:ios j~:~ ~s jesso~s
j:e:oe:e: su~s Licicel~s j:oj:i~s, jooe:os oisjo:iLii.~: Licicel~s juLic~s,
j~:~ se:e: ulii.~o~s oe :~:ei:~ :eve.~o~ 0s josles oe u. oeve: le: :equ
~oo:es oe u:i:osio~oe, j~:~ ~s jesso~s que us~: ~ ~ve:io~ ou:~:le ~ :oile
escoe:e: ~ u. oese|~o~ j~:~ ~s oie:e:les silu~oes
os jooe:os i:~qi:~: esj~os os :~is oie:e:les j~:~ ~s ~:e~s juLic~s o~s
cio~oes, :~s ess~ uloji~ so le: se:lioo se co:sioe:~o~ experimentalmente
Su~s i:jic~oes e co:sequ:ci~s oeve: se: esluo~o~s :~ prtica
4
E i:jo:
l~:le que o siq:ic~oo o~ cio~oe joss~ :~sce: oo seu uso, :o cu:so o~ vida coti-
diana, e:vove:oo :os j:ocessos oeciso:ios ~s jesso~s oi:el~:e:le i:jic~o~s
e: c~o~ oie:e:le silu~~o
Exisle: ~qu:s exe:jos que eu co:sioe:o Le:suceoioos oe ~j:oj:i~~o e
l:~:so::~~o oe esj~os u:L~:os E: ZOOZ, ~ T:~:si~o Lisl:~o~ o::~o~
jeos e:l~o esluo~:les oe ~:quilelu:~ e u:L~:is:o Roo:iqo Cosl~ Li:~ e \ilo:
Ces~: e jeo oesiq:e: Re:~: Cosl~ Li:~l se ~j:oj:iou oe u:~ ~:vo:e :o L~i::o
/oeol~, e: Fo:l~e.~, ulii.~:oo~ co:o oc~ oe e:co:l:o e co:ve:s~ Esl~
~:vo:e c~ e: u:~ j:~~ :eoo:o~, :o ce:l:o oe u: c:u.~:e:lo /s vi~s oesle
c:u.~:e:lo esl~o se:j:e co:qeslio:~o~s oe ~ulo:oveis e :~o exisle: ~ix~s
oe jeoesl:es e:l:e ~s c~~o~s e ~ j:~~ / ocuj~~o o~ ~:vo:e liberta ~ j:~~
o~ co:oi~o oe :ol~lo:i~, revela outras possibilidades deste espao.
E: u: j:o|elo si:i~:, i:ici~oo jeo ~:lisl~ F:ieoe:~:: De:sc:iol e: 1 oe
:~io oe 1''o, e: \ie:~, jesso~s :o:l~: :es~s e c~oei:~s e: j:~~s, c~~
o~s, j~:ques, esl~oes oe l:e:, e:l:e oul:os esj~os co:sioe:~oos juLicos, e
~i lo:~: c~eo~:~:~ |u:l~s, Lusc~:oo q~:~:li: o c~:~le: pblico oesses
esj~os 0 :o:e oesl~ ~~o Permanent breakfast: the continuous breakfast in
public space

jooe:i~ suqe:i: que :es~s e c~oei:~s oeve:i~: se: i:sl~~o~s

je::~:e:le:e:le e: :u~s e j:~~s, :~s ~ :o~o oe co:li:uio~oe se o~ :~
:ulijic~~o o~ ~~o. u:~ jesso~ co:vio~ ~:iqos j~:~ u: c~eo~:~:~
juLico e c~o~ u: oesses co:vio~oos oeve o:q~:i.~: u: c~eo~:~:~ se
:e~:le e: oul:o oc~, co: oul:os j~:licij~:les Se qu~l:o jesso~s osse:
co:vio~o~s j~:~ c~o~ c~eo~:~:~ looos os oi~s, jo: oe. oi~s, ~ve:i~ u:
lol~ oe 1/ :i~o oe jesso~s lo:~:oo c~eo~:~:~ juLic~:e:le
o
, ou :~is
INTEPPUPT0PE5 DE LUZ PAPA P05TE5 0RUP0 P0R0 ZOO
Z
ex~l~:e:le o~:oo u: oul:o uso j~:~ c~~o~s, j:~~s elc Esl~ j:~lic~ ~jo:l~
~ :ecessio~oe oe espaos exveis, se: usos j:eoele::i:~oos, que je::il~:
mltiplos usos, oe ~co:oo co: o oese|o oos usu~:ios
/o :~je~: le::e:os L~oios o~ cio~oe oe S~o P~uo e :eu:ios e: u: qui~, o
i:le:esse o~ ~:lisl~ L~:~ /:~:cequi e:~ ioe:lic~: os joucos uq~:es o~ cio~
oe que :~o esl~o iq~oos ~ :e~i.~~o oe u: j:o|elo, uq~:es e: que qu~se
luoo e joss|ve, e: que o cio~o~o jooe se se:li: iv:e

/ :es:~ j:eocuj~
~o :olivou ~ ~:lisl~ e ~:quilel~ Louise 0~:. ~ :~je~: ~qu:s oos O :i oles
v~qos oe Deo o:i.o:le, equiv~e:les ~ 1O% o~s j:oj:ieo~oes j:iv~o~s o~ cio~
oe P~:~ e~ esses le::e:os s~o espaos potenciais, que jooe: se: ~j:oj:i~oos
oe oie:e:les :~:ei:~s jo: :o:~oo:es o~s vi.i:~:~s o:oe esl~o oc~i.~oos
P~:~ ativar esl~ ~j:oj:i~~o, Louise co:ceLeu o Projeto Lotes Vagos. :o ~:o oe
ZOO, e~ co:vioou ~:lisl~s e ~:quilelos j~:~ l:~:so::~:e: ~qu:s oles j:iv~
oos e: ~:e~s juLic~s le:jo:~:i~s, ~jos :eqoci~: o e:j:esli:o oesses o
les co: seus :esjeclivos j:oj:iel~:ios, jo: je:|ooos v~:i~oos / j:oj:i~ Louise
ocujou u: ole v~qo, e: co~Lo:~~o co: o ~:quilelo D:e:o o~ Siv~, ~:iqos,
:o:~oo:es e j~ss~:les oo L~i::o S~:l~ Eq:i~, o:oe o le::e:o esl~ oc~i.~
oo. o j:o|elo 100m2 leve ou:~~o oe u: :s e co:sisliu :~ i:je.~ oo ole, oe
OO:Z, que co:li:~ u:~ esl:ulu:~ oe u:o~~o L~ses oe co:c:elo e e::os oe
u:~ co:sl:u~o i:le::o:jio~l coLe:l~ jo: ~:ei~, le::~ e :~lo Ees oeix~:~:
esl~ esl:ulu:~ ~j~:e:le, co:o vestgio o~quio que exisli~ :o oc~, e e: 1OO:Z
o~ ~:e~ o:~: j~:l~o~s j~c~s oe q:~:~ 0s oul:os /OO:Z je::~:ece:~:
co:o .o:~ oe tenso, esje:~:oo oul:os usos, que j~:~ Louise se:i~: catalisa-
dos ~l:~ves oos 1OO:Z oe q:~:~ De ~lo, q:ujos oe vi.i:os j~:l~:~: o:es
e u:~ o:l~ :~ ~:e~ / ~:lisl~ :e~l~ que, e: u: s~L~oo, o ole se l:~:so::ou
e: u: jeque:o L~:e~:io, co: jisci:~ oe j~slico e cu::~sco. Foi u: s~L~
oo oe oesc~:so \~:i~s c:i~:~s se oive:li:~: i:j~:oo j~:les oo le::e:o, ou
exje:i:e:l~:oo ~s o:ou~oes :~ q:~:~ j~:~ oeil~:, ou c~::eq~:oo ~qu:~s
j~c~s oe q:~:~ que ~i:o~ esl~v~: jo: j~:l~:, ou l:~:sj~:l~:oo o:es oo
j:oj:io oc~ j~:~ c:i~: c~:lei:os, ou j~:l~:oo se:e:les Tooo o j:ocesso oi
u:~ construo de situaes
Posle:io::e:le, :ov~s ~oes o:~: :e~i.~o~s, e: u:~o oo oocu:e:l~:io
Metros quadrados, q:~v~oo j~:~ o D0C T\ o e ~:~oo e: ZOO, oi:iqioo jo:
Louise e je~ ce:oq:~~ :es Li:e U: le::e:o oe ~:ei~ oi l:~:so::~oo e:
j:~i~ e:L:~:oo que Deo o:i.o:le :~o le: :~:l, oul:o ~coeu u: s~~o
oe Lee.~, i:sl~~oo ~o :eoo: oe ou~s ~:vo:es ce:le:~:i~s U: ole co: vesl|
qios oe u:~ oe:oi~o :eslos oe u:o~~o e j~:eoes, le~oo i:j:ovis~oo oe
~:i~:lo, l~cos oe :~oei:~ :o jiso e :~lo L:ol~:oo e:l:e ~s :esl~s oi us~oo
co:o s~~ oe esl~:, o:oe oi exiLio~ u:~ j:evi~ oo oocu:e:l~:io j~:~ loo~s ~s
jesso~s que ~vi~: j~:licij~oo oee / e:e:qi~ oi jux~o~ oo vi.i:o, que :ece
P0PE TR/S(/0 LSTR/D/ ZOOZ
Zo Z
Leu o v~o: j:ojo:cio:~ ~ su~ co:l~ oe u. Louise :eve~ que ~ i:le:~o i:ici~
e:~ co:vio~: os :o:~oo:es oo e:lo::o oesse ole, e jeoi: ~ ees e:j:esl~oos
os :oveis j~:~ o::~: ~s s~~s oe esl~: Po:e: ess~ j:~lic~ oi :uilo oi|ci, |~
que ees :~o esl~v~: e:vovioos oesoe o co:eo :o :e Se livesse:os eilo
e: u: L~i::o o:oe ~s jesso~s |~ :os co:eci~: o~s q:~v~oes ~:le:io:es, le
:|~:os lioo :~is xilo De qu~que: :ooo, se:j:e ~co que ess~s cois~s s~o
i:le:ess~:les j~:~ o j:ocesso, e seu e:le:oi:e:lo E j:eciso c:i~: :e~oes,
~os, qu~:oo se oese|~ ~ i:co:jo:~~o o~quio :~ :oli:~ o~s jesso~s
0 :e l~:Le: :osl:~ u: Banquete coletivo e: u: ole v~qo j:oxi:o ~ oive:
sos co:|u:los ~Lil~cio:~is Louise e :es se e:co:l:~:~: co: oive:sos :o:~
oo:es e j:ojuse:~: u: ~:oo coelivo, j~:~ o qu~ ~s j:oj:i~s ~:|i~s l:~
:i~: ~s co:io~s ~ o~l~ escoio~ j~:~ o ~:oo, ~s j:ojo:e:les :o:l~:~:
u:~ :es~ oe ZZ :el:os oe co:j:i:e:lo :o ole e os :o:~oo:es o~ vi.i:~:~
l:ouxe:~:, ~e: o~s co:io~s, c~oei:~s, j:~los, cojos e l~e:es /s LeLio~s
o:~: o::ecio~s jo: L~:es, oc~i.~oos ~o :eoo: oo le::e:o
E: looos os j:o|elos ~j:ese:l~oos ~le ~qui, o:oe ~:les :~o ~co:leci~ :~o~,
j~ss~ ~ ~co:lece: ~qo 0:oe ~co:leci~ oele::i:~o~ silu~~o, j~ss~ ~ ~co:
lece: u:~ silu~~o oie:e:le E islo que c~:~:os oe produo do espao ou,
:~is ~j:oj:i~o~:e:le, oe j:oou~o oe u: contra-espao. P~:~ e::i LeeLv:e
8
,
loo~ j:ojosi~o oe u: co:l:~esj~o, o :~is i:siq:ic~:le e: ~j~::ci~, ~L~
~ o~ L~se ~o cu:e o esj~o exisle:le, ~ su~ esl:~leqi~, os seus oL|elivos P~:~
oie:e:ci~: o esj~o j:oou.ioo je~s prticas urbanas ~qui oisculio~s oo esj~o
c~jil~isl~esl~lisl~
'
, vou ~~: e: j:oou~o social oo esj~o M~s o que q~:~:
le ~ j:oou~o soci~ oo esj~o 0u ~ j:oou~o oe u: espao social
\e|~:os. :o c~so o~ j:~~:ol~lo:i~ e: Fo:l~e.~, jeoesl:es enfrentam os ~u
lo:oveis ~o c:u.~: ~s :u~s que :~o l: ~ix~s oe jeoesl:es e se ~j:oj:i~: o~
~:vo:e :o :eio j:~~ E looo u: j~:e|~:e:lo u:L~:o que esl~ se:oo questio-
nado :esl~ jeque:~ ~~o, ~que~ j:~~, que oeve:i~ se:vi: co:o :ol~lo:i~, co:
u:~ ~:vo:e ~o ce:l:o que suqe:e que ~ j:~~ :~o oeve se: ulii.~o~ i:~qi:e
u: :o:u:e:lo :o uq~: o~ ~:vo:e j~:~ e:le:oe: o que eslou ~~:oo e co:
ve:lio~ e: esj~o juLico, :es:o que le:jo:~:i~:e:le o c~so oo Perma-
nent Breakfast, :uil~s jesso~s s~o expulsas oos esj~os sujosl~:e:le juLi
cos que escoe: j~:~ lo:~: c~eo~:~:~ 0 Projeto Lotes Vagos, ~jes~:
oe se: :esul~oo oe :eqoci~oes ~:iq~veis co: j:oj:iel~:ios oe oles, c~:~
~le:~o j~:~ os esj~os i:ulii.~oos je~ esjecu~~o i:oLii~:i~ esj~os ~
esje:~ oe su~ v~o:i.~~ol :~o e ~ lo~ que o :o:e oo j:o|elo e Loles \~qos
e :~o Loles Us~oos e estimula que as pessoas no se intimidem com cercas,
muros, com a propriedade privada, enm, e se ~j:oj:ie: oesses esj~os v~qos
coeliv~:e:le ~ socieo~oe ~lu~, o esj~o soci~ e j:oou.ioo e esl:ulu:~oo
jo: conitos
10

/jos :ove ~:os oe co:ilo co: qove::~:les e oe cooje:~~o e:l:e si, os :o
:~oo:es oe Sl P~ui, .o:~ jo:lu~:i~ oe ~:Lu:qo /e:~:~l, u: oos oc~is
:~is joL:es o~ cio~oe, vi:~: ~ su~ uloji~ se lo::~: :e~io~oe 0 j:o|elo P~:
Ficlio: leve i:|cio e: 1''/ e seu oL|elivo oi i:jeoi: ~ co:sl:u~o oe j:eoios
oe ~j~:l~:e:los c~:os :~ uli:~ ~:e~ ~Le:l~ oo L~i::o, que o~v~ visl~ j~:~ o
:io, j:ojo:oo e: seu uq~: u: j~:que juLico, oese:~oo co~Lo:~liv~:e:le,
jeos j:oj:ios :esioe:les
0 j~:que esl~ silu~oo oi:el~:e:le ~ Lei:~ o~ ~qu~ E u: uq~: :uilo c~:o, ~
l~:e:le si:Loico, o:oe o jooe: qosl~ oe se ~.e: :ej:ese:l~: Rec~:~: esle
esj~o co:o u: j~:que juLico oese:~oo jeos :esioe:les :e~:e:le siq:ic~
oes~~: o jooe:
11

/ ioei~ ce:l:~ oo P~: Ficlio: e:~ o:q~:i.~: u: processo paralelo de planeja-
mento urbano ~l:~ves oe u:~ produo coletiva de desejos
1Z
P~:~ que ~s jes
so~s ~:licu~sse: seus oese|os j~:~ o j~:que, os ~:lisl~s C:isloj Sc~e:
e C~ly Se:e oese:vove:~: ~qu:~s e::~:e:l~s. u: ~:quivo oe oese|os,
u:~ LiLiolec~ oe |~:oi:, u:~ :~el~ oe j~:e|~:e:lo :ove u: il oe
~~ol, u: esc:ilo:io j~:~ :~queles oe ~:qi~, u:~ i:~ oi:el~ oe oese|os, u:
co:l~i:e: oe j~:e|~:e:lo T~:Le: o:~: oisl:iLu|oos queslio:~:ios e :~j~s
j~:~ o pblico j:ee:ce: Esle j:ocesso oi co:je:e:l~oo co: u: j:oq:~:~
oe j~esl:~s soL:e o ~ssu:lo, c~:~oo oe :ol~i::e:l
0 j~:que |~ e:~ ~qo :e~ e: :uilos :|veis :~ co:u:io~oe, :~ ce:~ :usic~
hip&trendy e :~ ce:~ ~:l|slic~ :~cio:~ ~:les que ~s jesso~s .esse: su~s
oe:~:o~s ~o Esl~oo 0u~:oo os jo|licos e:l:~:~: e: ce:~, ees se e:co:l:~
:~: e: u: c~:jo co:jexo, o:oe ees li:~: oicuo~oes j~:~ se :ovi:e:
l~: Po: u: :o:e:lo, :os ~v|~:os eilo ~s :eq:~s oo |oqo, l|:~:os u:~ ioei~
co:jex~, viv~ oo que esl~v~:os ~.e:oo, c~o ::e soL os :ossos jes e ees
esl~v~: e: u:~ josi~o eslujio~, j~:ece:oo e:leoi~:les e ex~l~:e:le o que
ees s~o. jesso~s que so:e:le vel~: cois~s 0 que ees oe ~lo .e:~:. e:qu~:
lo o Mi:isle:io o~ Culu:~ co:co:oou e: :~:ci~: o P~: Ficlio: :o i:|cio oe 'o,
o se:~oo: oe Dese:vovi:e:lo U:L~:o i:le::o:jeu esle j:ocesso l~o oqo ee
ouviu soL:e o j:o|elo, :~is j~:~ o :~ oo ~:o o i:ve::o, oecioi:os :e~i.~:
u:~ ~~o :~is :iil~:le, cooc~: j:ess~o :~s ~ulo:io~oes o e:l~:lo, ~s cois~s
se oese:vove:~: oe u: |eilo oie:e:le / j:eeilu:~ oecioiu oe:oi: o joju~:
osjil~ ~:Lou:, oc~i.~oo ~ /OO: oo j~:que Dejois que o qove::o esv~.iou ~
j:i:ei:~ ~~ oo osjil~, o j:eoio oi ocuj~oo jo: ~livisl~s, j~:~ ~ su:j:es~ oos
qove::~:les 0s ocuj~:les o:~: o:le:e:le ~joi~oos :~ vi.i:~:~, ouve :~
:iesl~oes se:~:~is e, je~ j:i:ei:~ ve. :~ islo:i~ oe Sl P~ui, u:~ q:eve :~
~:e~ o~ u. ve::e~, ou:~:le ~s :~:iesl~oes 0 :ovi:e:lo esl~v~ s~i:oo oo
co:l:oe, ' e:~ ~:o eeilo:~ e, oe :eje:le, o qove::o esl~v~ j:o:lo j~:~ :eqoci~:
soL:e o osjil~ e looos os oul:os j:oLe:~s e: Sl P~ui Foi eil~ u:~ :es~
Z'
:eoo:o~ soL:e o j~:que, co: :os o~ vi.i:~:~ oe u: ~oo e ~s ~ulo:io~oes
oo oul:o Mes~s:eoo:o~s s~o u:~ cois~ je:iqos~, u:~ ve. que suqe:e: u:
equi|L:io oe jooe:es iqu~is, que ocul~ ~ co:oi~o oesiqu~ oos j~:licij~:les
/e: oisso, ~~: co: Lu:oc:~l~s siq:ic~ j~:ci~:e:le ~ceil~: su~ o::~ ~
o::~ oo:i:~:le oe je:s~: e :eqoci~: o e:l~:lo, isso se lo::ou i:evil~ve e
:os co:sequi:os ceq~: ~ ~co:oos soL:e o esj~o e soL:e o j:ocesso oe j~:e
|~:e:lo que se:i~ o:q~:i.~oo jeo P~: Ficlio: Co:o q~:~:li~, :os exiqi:os que
~ ve:L~ j~:~ o j:o|elo, Loque~o~ jeo se:~oo: oe Dese:vovi:e:lo U:L~:o, osse
l:~:se:io~ j~:~ ~ :oss~ co:l~ L~:c~:i~ ~:les o~s eeioes /ssi: ~co:leceu e
:os juoe:os co:e~:
1o

E: esc~~ :e:o:, ~ cio~oe oe S~o P~uo ~c~L~ oe vive: u: j:ocesso si:i~: ~o

j:ocesso oe oci~i.~~o oo P~: Ficlio: ~ oois ~:os, e: Z/ oe eve:ei:o oe
ZOOo, i:leq:~:les o~ Dicicel~o~ u:~ :~:iesl~~o oe jesso~s que oee:oe:
o uso o~ Licicel~ :~s cio~oes, co:l:~ o uso oo ~ulo:ove ~vi~: L~li.~oo seu
jo:lo oe e:co:l:o, u: c~:lei:o o~ ~ve:io~ P~uisl~, co:o P:~~ oo cicisl~.
Desoe que co:ecei ~ j~:licij~: o~s Licicel~o~s, o jo:lo oe e:co:l:o e:~ oivu
q~oo co:o ~ esqui:~ o~s ~ve:io~s P~uisl~ e Co:so~~o /s ou~s ~ve:io~s s~o
L~sl~:le co:ecio~s, e:l~o :~o ~vi~ :ecessio~oe oe :~io:es exjic~oes 0u~se
looo :u:oo e: S~o P~uo s~Le o:oe c~ ~ ~ve:io~ P~uisl~ e ~ Co:so~~o /le
~|, luoo Le:, :~o osse jo: u: :olivo. o jo:lo oe e:co:l:o :~o e:~ u:~ esqui:~
o~s ~ve:io~s, :~s si: o c~:lei:o ce:l:~ o~ P~uisl~, Le: j:oxi:o ~ Co:so~~o
E esle c~:lei:o e:~ el ocuj~oo jo: u:~ L~se :ove jo:e: esl~lic~l o~ Po|ci~
Miil~:, o que lo::~v~ o :osso esj~o ~i:o~ :e:o: E: u: oele::i:~oo :o:e:
lo, je:ceLe:os que Le: je:lo oo esl:eilo c~:lei:o ce:l:~ ocuj~oo je~ L~se
o~ PM ~vi~ u: q:~:~oo ci:cu~: co: u:~ esl~lu~ :o :eio /c~:os o oc~
:~is ~q:~o~ve e esj~oso j~:~ os e:co:l:os e oesoe o :~ oe ZOO j~ss~:os
~ :e~i.~: o e:co:l:o o~s Licicel~o~s :~s j:oxi:io~oes oesle q:~:~oo 0 oc~
e:~ :~is ~q:~o~ve que o ~:le:io:, :~s ~i:o~ :esl~v~ u: j:oLe:~. oivuq~v~
:os esqui:~, :~s :os e:co:l:~v~:os :o c~:lei:o Pe:ceLe:os que o c~:lei:o
ce:l:~ e:~ u:~ qu~sej:~~ :o :eio o~ ~ve:io~ Rej~:~:os ~i:o~ que o l~
c~:lei:o q:~:~oo :~o jossu|~ j~c~ i:oic~liv~ co: o :o:e oo oq:~oou:o Foi
qu~:oo su:qiu ~ ioei~ oe L~li.~::os o oc~ e :~o~ :~is i:le:ess~:le oo que u:~
P:~~ oo Cicisl~ :o :eio o~ ~ve:io~ P~uisl~
1/

0 jo:lo oe o:iLus oo c~:lei:o oi L~li.~oo oe P~:~o~ P:~~ oo Cicisl~
1
e, :o
uq~: oe c~:l~.es juLicil~:ios, esle jo:lo q~:ou c~:l~.es co: os ili:e:~:ios
oos l:s o:iLus que j~ss~: jeo oc~, j:ej~:~oos jeos cicisl~s 0 ili:e:~
:io oo o:iLus Pe:oi.es/e:ojo:lo ~. u:~ ~us~o ~ oul:o :eL~lis:o joju~:.
:o uq~: oe /v Jo::~isl~ RoLe:lo M~:i:o, esl~ /v /qu~s Esj:~i~o~s /v
oO o1
/e: o~ c:i~~o o~ P:~~ oo Cicisl~, os i:leq:~:les o~ Dicicel~o~ v: si:~i
.~:oo :uil~s :u~s o~ cio~oe oe S~o P~uo co: j~c~s e co: ciclofaixas Licice
l~s oese:~o~s :o ~s~lol ~ ~~o Vaga viva, o esj~o o~ :u~ :ese:v~oo j~:~
os ~ulo:oveis esl~cio:~:e: e ocuj~oo jo: q:~:~, c~oei:~s e jesso~s
~o e ~ci :uo~: cio~oes oo:i:~o~s jo: ~ulo:oveis, jo: ce:c~s, jo: i:le:es
ses oe joucos E :e:os ~ci ~i:o~ l:~:so::~: cio~oes co: q:~:oes ~:e~s
seq:eq~o~s e excu|o~s e: u: esj~o vil~ co:u:, ~cess|ve ~ looos /s ~oes
~qui ~j:ese:l~o~s ~co:lece: e: u:~ esc~~ jeque:~, :esjo:oe: ~ :ecessi
o~oes oe q:ujos esjec|cos esjeci~:e:le :o c~so oo P~: Ficlio: e o~ Dici
cel~o~l e ~i:o~ :~o :ej:ese:l~: q:~:oes :uo~:~s M~s ~ :ulijic~~o oe
~oes co:o ess~s e su~ ~:licu~~o e: :eoe esl~o, ~os joucos, j:oou.i:oo
u:~ oul:~ cio~oe
N0TA5
1 Pe:qu:l~ o::u~o~ ~ j~:li: oe M~:is~ Fo:ioo Ces~:, c~l~oqo o~ exjosi~o Sobre(a)
ssaltos, l~u Culu:~ Deo o:i.o:le, ZOOZ
2 \e: P~u Si:qe:, Uma utopia militante: :eje:s~:oo o soci~is:o, 1''8 e M~u:|cio T:~q
le:Le:q, Reexes sobre o socialismo, 1'8o
3 E:l:e ZOO e ZOO8, :~ qesl~o Se::~~ss~L, ~ cio~oe oe S~o P~uo q~:ou u:~ jo:~o
oe ce:c~s e: c~~o~s ce:l:~is oe ~ve:io~s e e: esqui:~s / |uslic~liv~ j~:~ ess~s ce:
c~s, i:~qi:o ~:~ :i:que: o~ j:eeilu:~ :e co:lou, :e:os ~i:o~ :e co:sulou ~ esle
:esjeilol, e evil~: que ~s jesso~s ~l:~vesse: ~s :u~s o:~ o~s ~ix~s oe jeoesl:e, evil~:
~l:oje~:e:los M~s e ~ssi: que se eouc~ ~que:, cooc~:oo u:~ ce:c~ :o :eio oo c~
:i:o E os :olo:isl~s, :~o jooe: se: :~is ~le:los ~os jeoesl:es E se, ulii.~:oo :eu
Lo: se:so, eu quise: ~l:~vess~: u:~ ~ve:io~ o:~ o~ ~ix~ qu~:oo :e:u: c~::o eslive:
j~ss~:oo /s :u~s, :es:o v~.i~s, s~o j:oj:ieo~oe oos ~ulo:oveis Fico :e je:qu:
\~oi:i: e:.oql, :osl:~:oo que ~qu:~s jesso~s :~o co:co:o~:~: co: ~
o:e:~qe: o~ j:eeilu:~ oe S~o P~uo ~ RoLe:lo M~:i:o, u:o~oo: o~ Reoe
0oLo oe Teevis~o
E: oO oe :ove:L:o oe ZOOo, ~ ve:e~oo:~ So:i:~ ~j:ese:lou ~ C~:~:~ Mu:i
cij~ o j:o|elo oe ei : o8/Oo, que oe:o:i:~v~ o esj~o iv:e oc~i.~oo :o
c~:lei:o ce:l:~ o~ ~ve:io~ P~uisl~ P:~~ oo Cicisl~ 0 j:o|elo oi ~j:ov~oo
e: 1 oe sele:L:o oe ZOO
U: oc~ co: esle :o:e e: u:~ ~ve:io~ que j~ss~ o oi~ co:qeslio:~o~ jo:
~ulo:oveis le: u: c~:~le: si:Loico :uilo o:le /e: oe :esq~l~::os ~ ioei~
oe j:~~ co:o esj~o oe co:viv:ci~ :o~o l~:Le: j:oslilu|o~ je~ o:e oe
esj~o oo ~ulo:ovel, :ess~l~:os que ~ Licicel~ :~o le: ~je:~s u: c~:~le: :e
c:e~livo 0u se|~, u:~ P:~~ oo Cicisl~ oe:l:o oe u: j~:que :eo:~:i~ ~ ioei~
oe que ~ Licicel~ e u: L:i:queoo j~:~ o :~ oe se:~:~ U:~ P:~~ oo Cicisl~
:o :eio o~ ~ve:io~, jo: su~ ve., :ess~l~ o c~:~le: oe l:~:sjo:le o~ Licicel~
1o

PEBATI5H0 P0PULAP A P0BEPT0 HAPINR0

oZ
PEPHITID0 \T0R CES/R
0 C/RT/Z PERMTD0 DSSEM/ UM/ /UT0RZ/(/0 DES\
CUL/D/ DE 0U/L0UER C0TE`T0 ESPEC|FC0. / PERMSS/0 E,
ET/0, FR/0UE/D/ / /PR0PR/(/0 D0 0UTR0
l~:oo que: s~o os oo:os o~ e:j:es~ que ~. ess~ ce:c~ se:~ que l: ~qu:~ :e~~o
co: ~que: oe:l:o o~ j:eeilu:~ So sei que eu se:j:e qoslei oe c~:i:~: je~ c~~o~
ce:l:~ o~ ~ve:io~ P~uisl~, je~ c~~o~ ce:l:~ o~ ~ve:io~ \e:quei:o, e:l:e oul:~s, e que
ess~s ce:c~s e:l:eq~: :~is u: oos joucos esj~os :ese:v~oos ~os jeoesl:es ~ c~~
o~l j~:~ os ~ulo:oveis T~ve. se|~ u: j:i:ei:o j~sso j~:~ oi.e: esl~ c~~o~ :~o se:ve
j~:~ :~o~, v~:os oesl:ui~ e c:i~: :~is u:~ ~ix~ j~:~ os ~ulo:oveis E: le:jo, o que
~co:lece:i~ se osse: cooc~o~s ce:c~s L~::~:oo o je:cu:so oos ~ulo:oveis
e::i LeeLv:e, O direito cidade S~o P~uo. Eoilo:~ Mo:~es, 1''1 j 1O8
5 C~eo~:~:~ je::~:e:le. o c~eo~:~:~ co:li:u~:e:le :o esj~o juLico
/cesse llj.//wwwjL:e~~sl:el/j~sleve:lsl: j~:~ ve: olos e :e~los oe c~es
o~:~:~ |~ :e~i.~oos
7 L~:~ /:~:cequi Guia de terrenos baldios de So Paulo: u:~ see~o oos uq~:es v~.ios
:~is i:le:ess~:les o~ cio~oe P:o|elo :e~i.~oo jo: oc~si~o o~ Z Die:~ oe S~o P~uo
S~o P~uo. :j:e:s~ oci~, ZOOo o :~ o~ i:l:oou~o oo qui~ ~ ~ulo:~ ~vis~ que esses
le::e:os L~oios esl~o ~:e~~oos e que oeve: se: visil~oos o :~is :~jio~:e:le joss|
ve ~o e :ecess~:i~:e:le u: co:vile j~:~ ~s jesso~s :e~i.~:e: j:o|elos :os le::e:os,
:~s j~:~ oescoL:i:e: uq~:es esco:oioos e oLse:v~:e: ~ l:~:so::~~o o~ cio~oe
/co i:le:ess~:le je:s~::os ~ j:ojosi~o o~ ~ulo:~, ~ jossiLiio~oe oe :os se:li::os
livres e: u: le::e:o L~oio :o :eio oe S~o P~uo
8 La production de lespace P~:is. /:l:ojos, 1'/ /qui ulii.ei ~ l:~ou~o :~ojuLic~o~
oe Jo:qe ~|i:e 0sei j~:~ o c~j|luo o D~s co:l:~oioes oo esj~o ~o esj~o oie
:e:ci~
9 \e: Jo:qe ~|i:e 0sei, 0 u:ico e o o:oq:eo :~ j:oou~o oo esj~o, e: Jose oe
Sou.~ M~:li:s o:q.), Henri Lefebvre e o retorno dialtica S~o P~uo. ucilec, 1''o j
1111o
10 \e: Ros~y: Deulsce, Evictions: ~:l ~:o sj~li~ joilics C~:L:ioqe M~l. MT P:ess, 1''o
11 C:isloj Sc~e: ~juo 0:~:l esle:, Co~Lo:~~o, ~:le e suLculu:~s, e: Cader-
no Videobrasil 2 Arte Mobilidade Sustentabilidade T:~ou~o oe 0~vi: /o~:s /ssoci~~o
Culu:~ \ioeoL:~si. S~o P~uo, ZOOo j 1Oo Disjo:|ve e: llj.//www:i.o:~:el/i:
le::~jjio=oO&sec~o=~:le~lo
12 SoL:e ~ j:oou~o oe oese|os, ve: Slej~: L~:., Te jowe: o oesi:e, e: Piij
0sw~l eol, Shrinking cities, \o Z 0sloe::Ruil. ~l|e ~:l., ZOOo /e: oe ~:~is~: o
P~: Ficlio:, o ~ulo: :ee:e:ci~ o j:o|elo The Square of permanent re-creation / j:~~ oe
:ec:i~~o je::~:e:le{, oe /:o:e~s Sie:~:, que, oe :ooo si:i~: ~o P~: Ficlio:, oi
u:~ le:l~liv~ oe esli:u~: os oese|os o~s jesso~s e lo::~os vis|veis
13 C:isloj Sc~e:, Te cily is u:w:ille:, e: D:ell Doo: e /v~ D:oo:Le:q eosl,
Making their own plans. ZOO j //
1 Co:ve:s~ e:l:e Luooisl~, :esjo:s~ve jeo site /joc~ijse :olo:i.~oo
llj.//~joc~ijse:olo:i.~oo:el/ {, e ~ ~ulo:~, oisjo:|ve e:
llj.//:ioi~i:oeje:oe:leo:q/jl/Lue/ZOO/OZ/o/Z81sl:
15 0 :o:e oci~ e P~:~o~ Co:so~~o
1 C 1/
UH DE5CAHPAD0 L/R/ /LM/RCE0U
UM DESC/MP/D0 EM M/DR, ZOOZOOo
UM DESC/MP/D0 / F/DRC/ DE P/PEL PETERS0 M0SS, ZOOoZOO
UM DESC/MP/D0 0 P0RT0 DE R0TERD/, ZOOoZO18
ESTES PR0JET0S C0SSTEM EM PRESER\/R UM/ /RE/ DESC/MP/D/ P0R
UM TEMP0 M/`M0. DE`/R UM/ /RE/ DE TERRE0 /0 DEFD/ PR0TE
0D/ DE 0U/L0UER PR0JET0 0U C0STRU(/0 P/R/ 0UE, /SSM, TUD0 /L
0C0RR/ DE\D0 /0 /C/S0, SEM C0RRESP0DER / UM PL/0 DETERM/
D0 0UE ESSE ESP/(0 / /TUREZ/ P0SS/ DESE\0L\ERSE / \0T/DE E
SE TERREL/C0E C0M 0 US0 ESP0T/E0 D/D0 /0 TERRE0 E C0M
0UTR0S F/T0RES E`TER0S C0M0 0 \ET0, / CU\/, 0 S0L E / FL0R/
0S DESC/MP/D0S S/0 MPRESCD|\ES P0R0UE /PE/S ESTE TP0 DE
TERRE0, ES0UECD0 PEL0S URD/ST/S, P0DEM0S 0S SETR L\RES
C0M0 /0 F0R/M PR0JET/D0S, ELES TUD0 E P0SS|\EL E, 0U/D0, EM
P0UC0S /0S, T0D0S 0S DESC/MP/D0S / SEU RED0R T\EREM SD0 0CU
P/D0S, ESTES SER/0 0S UC0S TERRE0S 0UE FC/R/0 \/Z0S
A WA5TELAND IN H055 ZOOoZOO
EXIBI0 IH
2
! L0USE 0/Z E ES LE CABELEIPEIP0 IH
2
! L0USE 0/Z E ES LE
100H
2
IPP0JET05 L0TE5 A605! L0USE 0/Z E DRE0 D/ SL\/
ALH00 NA PPAA /TES DE RE/LZ/R D/0UETES C0LET\0S, L0USE J/ T/ 0
/DT0 DE /LM0(/R C0M SU/ F/M|L/ EM C/L(/D/S E PR/(/S
BAN0UETE C0LETI0 IH
2
! L0USE 0/Z E ES LE
PALH TPEE I5LAND P/R FCT0
AP0UI0 DE DE5EJ05 P/R FCT0
6IPA550I5 R0DR00 C0ST/ LM/ ZOO
0 PR0CESS0 C0ME(0U /TES DE MM 0S LU0/RES ES
T/\/M DES/DT/D0S P0R C/US/ DE ECETES, ESPE
CUL/(/0 M0DL/R/ 0U 0UTR0S F/T0RES EC00MC0S
C0M 0 P/SS/R D0S /0S, UM/ SEL\/ SUDMERS/ C0ME
(0U / SUR0R EM ME0 / ESS/ SEL\/ DE PEDR/ ER/ /
/TUREZ/ RET0M/D0 0 ESP/(0 DE`/D0 PEL0 0MEM
F0 0U/D0 RES0L\ F/ZER / TER\E(/0
PL/TE 0R/SS0S 0UE CRESCER/M P0R ETRE C/S/S
DES/PR0PR/D/S D/ /\ED/ EDU/RD0 0R/0 CRESCE
R/M T/MDEM /0 L/D0 DE /T00S PRED0S PUDLC0S
/D/D0/D0S 0 CETR0 D/ CD/DE 0 EFET0 ER/
0|RC0. UM L0C/L EM RU|/S T0M/D0 P0R FL0RES
E`UDER/TES 0 C0TR/STE D0 /M/REL0\\0 C0M 0
CZ/ DESD0T/D0, C/RC0MD0
/0 T/ / PRETES/0 DE PR0M0\ER UM/ M/CR0
MUD/(/ PR/ MM, TER\R 0 ESP/(0 URD/0 E UM
F/ZER C0TD/0, C0M0 UM /DT0 DESC0RT/R / C
D/DE, T0M/R P0SSE DESSES ESP/(0S S/0 MPER/T\0S,
/0 MEU \ER PR0CUR0 0S C/T0S, 0S REST0S, 0S DES
TR0(0S P0R0UE /CREDT0 P0DER LE\/R /L00 P/R/ L/
LU0/RES 0UE UM D/ T\ER/M SU/ MP0RT/C/ E 0UE
0JE /0 E`STEM M/S P/R/ / CD/DE /T0S URD/
0S 0UE DE\ER/M SER \ST0S C0M0 ESP/(0S L\RES,
PUDLC0S
P/R/ SEME/R ESS/S MUSCUL/S TR/SF0RM/(0ES
DSTRDU| /S MUD/S DE 0R/SS0L P/R/ /S PESS0/S,
C0M0 UM C0\TE 0UE DZ. /PR0PRESE D/ CD/DE,
TR/SF0RME/ E DE / EL/ 0 SEU SETD0
//
PPAA D0 CICLI5TA DCCLET/D/
A6A IA DCCLET/D/
CICL0FAIXA5 DCCLET/D/
HUTIP0 PAUL0 FPEIPE US/
MUTR/0 P/UL0 FRERE, 1OO /DT/(0ES, D/RR0 DE CD/DE TR/DETES, S/0 P/UL0 PR0
JET0 E /C0MP//MET0 DE 0DR/. US/, ZOOoEM F/LZ/(/0 /0ETE 0R0/Z/D0R.
/SS0C/(/0 P/UL0 FRERE, FL/D/ /0 M0\MET0 SEMTERR/ LESTE 1 F/C/MET0.
C0/DSP
EST/ 0DR/ F0 TE0R/LMETE PR0JET/D/ EM ESTRUTUR/ MET/LC/ E L/JESP/EL, 0
0UE PERMTU / PREF/DRC/(/0 E 0 US0 DE 0UC0S, REDUZD0 0 ESF0R(0 D0S TR/
D/L/D0RES / E`ECU(/0 D0 EDF|C0 0U\E UM/ /TE(/0 ESPEC/L / SE0UR/(/ 0
TR/D/L0, C0M / F0RM/(/0 DE E0UPES DE CP/ C0MSS/0 TER/ DE PRE\E(/0 DE
/CDETESl E PRMER0SS0C0RR0S, 0UE RE/LZ/R/M D\ERS/S /T\D/DES PED/000
C/S, C0M0 / DE US0 C0RRET0 DE FERR/MET/S, / 0RET/(/0 DE US0 DE E0UP/MET0S
DE PR0TE(/0, M/P/ DE F/D0/ E D0E(/S ETC 0 PR0JET0 P0SSU CC0 TP0L00/S DFE
RETES, DSCUTD/S C0M / P0PUL/(/0, C0M /RE/ DE oMZ SED0 UM/ DEL/S DE TRES
D0RMT0R0S 0 SSTEM/ EM /(0, 0UE T0R/ DEPEDETES ESTRUTUR/ E /L\E/R/,
PERMTE PL/T/S L\RES, C0M \/0S M/0RES E P/REDES 0UE P0DEM SER REM0\D/S 0U
/LTER/D/S DE LU0/R
HUTIP0 C0HUNA DA TEPPA D0H T0H5 BALDUN0 US/
MUTR/0 C0MU/ D/ TERR/ D0M T0M/S D/LDU|0, o1 /DT/(0ES EM /SSET/MET0
DE REF0RM/ /0R/R/ EM FR/C0 D/ R0C/SP PR0JET0 E /C0MP//MET0 DE 0DR/.
US/, ZOOoEM F/LZ/(/0 /0ETE 0R0/Z/D0R. M0\MET0 D0S TR/D/L/D0RES
RUR/S SEMTERR/ MSTl F/C/MET0. CR/ E C/`/ EC00MC/ FEDER/L
UM 0RUP0 DE E`TES/0 U\ERST/R/ D/ USP C0U / DSCUSS/0 DE PR0JET0 D/S /
DT/(0ES ESSE /SSET/MET0 DE REF0RM/ /0R/R/ PR0`M0 / S/0 P/UL0 / US/ F0
C0\D/D/ PEL0 MST P/R/ F/LZ/R 0S PR0JET0S, /PR0\/L0S P/R/ F/C/MET0 E
E`ECUT/R / 0DR/ C0M 0S /SSET/D0S DEP0S D/S /T\D/DES DE DSCUSS/0 DE PR0JE
T0, F0R/M /PR0\/D/S TP0L00/S, C/S/S TERRE/S EM DL0C0 CER/MC0 /P/RETE, C0M
CERC/ DE OMZ /S S0LU(0ES TECC/S S/0 SMPLES C0M E`CE(/0 D/ TP0L00/ C0DER
T/ C0M /D0D/D/l E / C0MPLE`D/DE D0 PR0CESS0 RESDU / 0EST/0 DE UM/ 0DR/ DES
CETR/LZ/D/, C0M o1 PE0UE0S C/TER0S DSPERS0S / 0\D/DE F0 / /SS0C/(/0
DE D0S F/C/MET0S PUDLC0S 0UE P0R S S0 SER/M SUFCETES P/R/ SE F/ZER
C/S/S D0/S, UM D0 CR/ E 0UTR0 D/ C/`/ EC00MC/ FEDER/L, P/R/ / PR0DU(/0 DE
/DT/(0ES ESP/(0S/S E DE 0R/DE 0U/LD/DE
/8 /'
US/
1
0s c~:lei:os oe oL:~ qe:ioos jeos :ovi:e:los joju~:es :~s cio~oes e e:
~sse:l~:e:los oe :eo::~ ~q:~:i~, :oLii.~:oo u:oos juLicos j~:~ ~ co:s
l:u~o oe ~Lil~oes, esco~s e esj~os coelivos, o:~: e l~ve. ~i:o~ se|~:
uq~:es oe exje:i:e:l~~o e: oive:sos :|veis Esses :uli:oes :ej:ese:l~:
u: locus oe i:ve:~o oe j:~lic~s ~ulo:o:isl~s e oe o:l~eci:e:lo o~s o:q~:i
.~oes joju~:es, co: :eje:cussoes vis|veis, ~ co:e~: je~ j:oj:i~ qu~io~oe
oo esj~o ~i i:ve:l~oo e co:sl:u|oo :uilo oie:e:ci~oo oos co:|u:los ~Lil~
cio:~is co:ve:cio:~is ou o~ co:sl:u~o jo: co:l~ j:oj:i~ jeos :o:~oo:es oe
je:ie:i~
0 e:co:l:o e:l:e u:ive:sil~:ios e o jovo L:~siei:o, que se esLo~v~ :~ vesje
:~ oo qoje oe 1'o/ e que o:~ L:usc~:e:le i:le::o:jioo, j~:eci~, ~ j~:li: o~
sequ:o~ :el~oe oos ~:os 1'O, :~:e:le esl~: oco::e:oo :~ j:~lic~ e ~ ul~
jo: :o:~oi~ e:~ u: oesses e:co:l:os E:~: soL:eluoo ~:quilelos e ~ssisle:
les soci~is que j~:li~: j~:~ ~s je:ie:i~s e ~ve~s j:ocu:~:oo esl~Leece: u:
:ovo lijo oe v|:cuo, u:~ :iil~:ci~ j:~lic~colioi~:~, co:qu:~:oo ce:l~ o:q~
:icio~oe co: ~s co:u:io~oes e :ovi:e:los e: o::~~o E:~ ~i:o~ u: je:|
ooo oe :ej:ess~o ~Le:l~ oo :eqi:e :iil~: e, jo: isso :es:o, oe:i~ jo: j~:le
oos :ovi:e:los u:L~:os u:~ oesioe:lic~~o co: o ~j~:eo oo Esl~oo, ~o
:es:o le:jo e: que oe:~:o~v~ oesle :~is :ecu:sos j~:~ jo|lic~s soci~is
0 e:~ o~ ~uloqesl~o co:o ~le::~liv~ j~:~ ~ o:q~:i.~~o oos l:~L~~oo
:es, se:j:e ~ssoci~oo ~ u:~ oisjul~ je~ :ej~:li~o o~ :ique.~ soci~:e:le
j:oou.io~, jo: :eio o~ ulii.~~o oo u:oo juLico, ocuj~oes oe le::~s e :~
:iesl~oes oe looos os lijos, ~j~:ece co: ess~ co:oi~o islo:ic~ jecui~:.
coL:~ u:~ jo|lic~ juLic~ e ~o :es:o le:jo :ecus~ ~ i:le:ve:~o oo ~j~:eo
HUTIP0 UNI0 DA JUTA US/
O 1
esl~l~ co:o ~qe:le i:je:e:l~oo: oe ci:~ j~:~ L~ixol ~, ~ssi:, u: c~:~
le: ~j~:e:le:e:le j~:~oox~ :~ :eivi:oic~~o oe u:~ ~uloqesl~o que e oeje:
oe:le oo u:oo juLico, co:slilui:oo u: c~:jo oe se:i~ulo:o:i~, ~l~:e:le
co:iluoso, que osci~ e:l:e ~ :ecess~:i~ :ej~:li~o o~ :ique.~ e u:~ je:o~
j:oq:essiv~ oe i:oeje:o:ci~ oe su~s o:q~:i.~oes Ess~ ~uloqesl~o ~ L:~
siei:~ esleve ~ssoci~o~ l~:Le: ~ u:~ culu:~ o:q~:i.~cio:~ e ~ v~o:es oo
c:isli~:is:o j:oq:essisl~ o~s co:u:io~oes oe L~se, :uilo :~is oo que ~ u:~
:oliv~~o jo|lic~ ~:~:quisl~ ou soci~isl~
Z
/ c~:~o~ :eoe:oc:~li.~~o oo j~|s, :u: qu~o:o oe c:ise o~ o|vio~ exle::~
e co:seque:le :eou~o oe q~slos juLicos, coocou ~ j:ov~ ~s j:~lic~s ~ulo
:o:isl~s oe qesl~o joju~: que, ~os joucos, o:~: se:oo :esiq:ic~o~s /s
:ov~s jo|lic~s juLic~s que co:e~: ~ se: oe:io~s :u: co:lexlo oe ~Le:lu:~
oe:oc:~lic~ ~ssoci~o~ ~ c:ise oo oese:vovi:e:lis:o e ~ i:le:ve:~o oi:el~ oe
o:q~:is:os :uli~le:~is, co:o o FM, ~ 0U e o D~:co Mu:oi~, i:esje:~o~
:e:le co:e~: ~ ve:ic~: vi:luoes :~ c~j~cio~oe oos joL:es oe se :esjo:
s~Lii.~:e: jo: su~ j:oj:i~ :ej:oou~o soci~ /o :es:o le:jo, oco::e: ~s
j:i:ei:~s vilo:i~s eeilo:~is oo P~:lioo oos T:~L~~oo:es, co: ~ co:quisl~ oe
oive:s~s ~o:i:isl:~oes :u:icij~is, ~lo que esli:u~ u:~ i:esje:~o~ ~i~:~
esl~l~ co: os :ovi:e:los soci~is e ~ i:ve:~o oe:oc:~lic~ o~s jo|lic~s ju
Lic~s josoil~ou:~, e:l:e e~s ~ oe ~Lil~~o cu|o q:~:oe c~:jo exje:i:e:
l~, co: os :uli:oes ~uloqe:ioos, oi ~ ~o:i:isl:~~o oe Lui.~ E:u:oi:~ :~
j:eeilu:~ oe S~o P~uo 1'8'1''Zl
/ j:o:ess~ oe u:~ l:~:si~o oe:oc:~lic~ j~:~ u: j~|s :~is i:leq:~oo e equi
l~livo, e:l:el~:lo, c~:eci~ oe L~se :~le:i~ j~:~ oe ~lo ~co:lece: 0 c:esci:e:lo
o~ esque:o~ e oe su~s o:q~:i.~oes oco::i~ e: j~:~eo ~ c:esce:le i:vi~Lii.~
~o o~ o::~~o :~cio:~ e :es:o oe qu~que: o:i.o:le oe oese:vovi:e:lo
~ :~o se:, co:o se:j:e, :~ co:oi~o oe le::ilo:io j~:~ esjecu~~o, j:eo~~o e
:eqocios l:~:s:~cio:~is /s :ov~s jo|lic~s juLic~s jos:eqi:e :iil~: i:~o se
oej~:~: co: o oes~o oe co:L~le: ~ joL:e.~ :u: qu~o:o oe c:esce:le esc~s
se. oe :ecu:sos o que ev~:~ ~o oese:vovi:e:lo oe :ec~:is:os ~v~:~oos
oe qesl~o oe joju~oes joL:es :u: qu~o:o oe oes:~:ce soci~ 0 D:~si
e, e: esjeci~, o PT e o le:cei:o selo: lo::~:~:se u:~ :~qui:~ oe j:oou.i:
Lo~s j:~lic~s, qu~se se:j:e i:ocu~s oo jo:lo oe visl~ oe u:~ l:~:so::~~o
esl:ulu:~ :~is ~:j~
E: i:~s qe:~is, esse e o oes~sl:e co: que :os oe:o:l~:os e :o qu~ se i:
se:e o oeL~le soL:e ~s i:ici~liv~s joju~:es oe ~uloqesl~o oe u:oos juLicos
e: jo|lic~s soci~is, co:o os :uli:oes ~Lil~cio:~is 0 i:L:oqio ~lu~ esl~ e:
se co:sequi: oe:i: o siq:ic~oo oess~ ~uloqesl~o :u: qu~o:o oe c~l~sl:oe
soci~ e oes:esjo:s~Lii.~~o oo Esl~oo e: :e~~o ~os cuslos oe :ej:oou~o
soci~ o~ c~sse l:~L~~oo:~ E::, qu~:o~:i~ ~ ~uloqesl~o ~i:o~ ~ oi:e:s~o
o~ ve~ jo|lic~ o~ ul~ oe c~sses e oe co:slilui~o oe u: jooe: joju~: :o
se:lioo oe u:~ :ujlu:~ ~:lic~jil~isl~ ou ~o :e:os oe :esisl:ci~ co:scie:le
~ esle sisle:~ ou le:i~ e~ oe:iliv~:e:le oesi.~oo j~:~ o c~:jo o~s :ov~s
o::~s oe ~o:i:isl:~~o o~ joL:e.~ e cuj~Lii.~~o o~s v|li:~s :u: qu~o:o
jo|lico co:se:v~oo: e :eoiLe:~
0 prcbIema da indistinc discursiva
/ co:sl:u~o oe ~oes oo :ovi:e:lo soci~ o:~ oo Esl~oo, se: j:esci:oi: o~
ulii.~~o oo :ecu:so juLico o que ev~ ~os seus j~:~ooxosl, e u: esj~o i:
jo:l~:le j~:~ o o:l~eci:e:lo o~s ul~s e j:~lic~s joju~:es co: ~ co:sl:u
~o oe u: oul:o jooe: U: :o que, l:~l~oo e: le::os oe Welfare, :~o oes~l~. e
u:~ ese:~ juLic~ jeo ~vesso, je~ :eq~~o o~ su~ :~oexisl:ci~ :o D:~si
Esl~:os ~~:oo e: ul~ co:l:~ ~ o:oe: e :~o e: qesl~o :eo::isl~ o~ o:oe:
Se u: j:oq:~:~ oe :eo::~s esl~ i:jeoioo oe se :e~i.~: :~ je:ie:i~ oo c~
jil~is:o, o celicis:o e: :e~~o ~o j~je oo Esl~oo co:o locus o~ l:~:so:
:~~o soci~ j~:ece o :~is ~j:oj:i~oo e, :esse co:lexlo, os j:o|elos que se
j:ele:oe: ~ulo:o:isl~s oeve: se: oLse:v~oos co:o i:jo:l~:les esj~os oe
exje:i:e:l~~o e oe joss|ve :~oic~i.~~o o~ ul~ joju~:
E:l:el~:lo, :~o~ oisso j~:ece esl~: c~:o :o :o:e:lo e: que qove::os e i:sli
luioes :uli~le:~is esl~o oee:oe:oo ~ ~ulo:o:i~ oos joL:es j~:~ ~|uo~:e:
se ~ si :es:os /qu:~s o~s co:usoes se:~:lic~s co: que :os oej~:~:os
:e:o:l~: ~os ~:os 1'O, qu~:oo o j:oj:io D~:co Mu:oi~ co:e~ ~ ~joi~:
co: e:lusi~s:o ~ ~uloqesl~o e: j:oq:~:~s soci~is, o que ee oe:o:i:~ oe
self-help P~:~ u:~ joju~~o ~ :~:qe: o~ eco:o:i~ o::~ e j~:ci~:e:le
esl~q:~o~, jo|lic~s oe L~ixo cuslo e que e:vov~: o l:~L~o q:~luilo oos Le
:eci~:ios ~j~:ece: co:o j:~lic~s ~le::~liv~s ~cl|veis e :esjo:s~veis oi~:le
o~s i:le:ve:oes esl~l~is ~:~o:ic~s e oecil~:i~s oos j~|ses e: i:ousl:i~i.~
~o D~: jooe: ~os usu~:ios e Le:eci~:ios o~s jo|lic~s juLic~s, ~o :es:o
le:jo e: que ess~s j~ss~: jo: u: e:xuq~:e:lo oe q~slos, j~ss~ ~ se: u:
e:~ oo D~:co, qos~:oo ~s j~~v:~s oe o:oe: oo ~:quilelo ~:~:quisl~ i:qs
Jo: Tu::e:
o

0 ~lo e que :~ co:lu:L~o~ oec~o~ oe 1'O, os Esl~oos ~ulo:il~:ios e :ooe::i
.~oo:es j~ss~:~: ~ se: ~vo l~:lo o~s c:|lic~s oe iLe:~is qu~:lo o~ esque:o~
P:oou.iuse, :esse :o:e:lo, u:~ i:usil~o~ co:ve:q:ci~ e:l:e q:ujos ojos
los, :~s que :eivi:oic~v~: ~qo j~:ecioo. ~ iv:e o:q~:i.~~o o~s joju~oes
e: seus le::ilo:ios ~s ~qe:o~s e oocu:e:los oo D~:co j~:ece oco::e: u:~
esjecie oe coojl~~o oe ioei~s e j~~v:~s oe o:oe: o~ esque:o~ u:~ l~lic~
que \e:~ Tees c~:~cle:i.ou co:o u: oesi.~:e:lo se:~:lico ~s :es:~s
Z o
j~~v:~s j~ss~: ~ siq:ic~: oul:~s cois~sl, e que l~:Le: oi e:j:ee:oio~ :~
co:sl:u~o oo exico qe:e:ci~soio~:io oos ~:os :eoiLe:~is ~o ~je:~s o
D~:co sequesl:~ j~~v:~s o~ esque:o~, :~s esl~ j~ss~ ~ :ej:oou.i: seu ois
cu:so qe:e:ci~ e oe Lo~s j:~lic~s, o::~:oo u:~ esjecie oe |:qu~ u:ic~,
:~ qu~ :~o se oisli:que :~is que: ~ j:oe:e
os ~:os 1''O, :~is u:~ ve. o D~:co :eco:e:o~ ~os qove::os jo|lic~s oe
self-help, e:oou:~o~s ~qo:~ je~ :elo:ic~ o~ soio~:ieo~oe e ~joi~o~s jo:
00s Co:o ~::ou Dou:oieu, ~ssisli:os ~ u: ejisooio ~ssusl~oo: que je:
:ile ~cus~: ~ v|li:~, u:ic~ :esjo:s~ve jo: su~ i:eicio~oe, e e j:eq~: ~
~ulo~|uo~
/

P~ss~:os ~ ~ssisli: ~ u: L~leLoc~ e:l:e ~s c~sses :o qu~ |~ :~o se s~Le
:~is que: e que: jois looos ~~: ~s :es:~s cois~s

E:l:el~:lo, se ~l:~
vess~::os o c~:jo oiscu:sivo j~:~ ~:~is~::os :~is oelio~:e:le ~s j:~lic~s,
jooe:os :ecoL:~: ~qu:~ c~j~cio~oe oe oisli:~o ~o e oi|ci :eco:ece: :~s
~oes oos :ovi:e:los joju~:es i:ici~liv~s que :~o jooe: se: coojl~o~s ois
cu:siv~:e:le. ~s ocuj~oes oe le::~s e o:q~os juLicos, o se:lioo oe e::e:
l~:e:lo, o e:L~le e: :e~~o ~os oele:lo:es oe jooe: eco:o:ico e jo|lico, ~
c:|lic~ ~o :ooeo oe oese:vovi:e:lo, esl:ulu:~s i:oeje:oe:les oe o::~~o
oe :iil~:les, q:ilos oe que::~ e :|slic~s que e:ce:~: u:~ oul:~ islo:i~, e:
:, luoo que oi. :esjeilo ~ co:sl:u~o oe u: jooe: joju~: co: ~qu:~
~ulo:o:i~ e co: ~sji:~oes ~:lic~jil~isl~s
Die:e:le:e:le o~s jo|lic~s :eoiLe:~is, que oeiLe:~o~:e:le l:~.e: so
uoes j:eco:ceLio~s j~:~ u:~ oe:~:o~ oc~i.~o~ e j~ssiv~, os :uli:oes
~.e: j~:le oe u: o:qo j:ocesso oe ul~ oo :ovi:e:lo joju~: :~o so jo:
suj:i: ~ :ecessio~oe L~sic~ oo lelo, :~s jo: je::ili: o o:l~eci:e:lo o~ su~
o:q~:i.~~o e ~ co:scie:li.~~o oos :iil~:les ess~ ul~, o u:oo juLico,
e:qu~:lo ~cu:uo oe :ique.~ soci~:e:le j:oou.io~, esl~ se:oo oisjul~oo e:
looos os seus siq:ic~oos
Ess~ ~~o e:i:e:le:e:le jo|lic~, e i:jo:l~:le que se e:L:e, oi coo:oe:~o~
e L~sl~:le co:L~liv~ :~ ejoc~ oe su~ ~j~:i~o 0s :ovi:e:los soci~is, |~ :o
i:|cio oos ~:os 1'8O, :eivi:oic~v~: i:oeje:o:ci~ lec:ic~ e o:q~:i.~liv~ e:
:e~~o ~o Esl~oo, e esl~Leeci~: :ovos j~o:oes oe qu~io~oe oo j:ocesso
j:ooulivo e oo esj~o co:sl:u|oo u:~ ul~ que L~li~ oe :e:le co: os j~o:oes
co:se:su~is e ~ulo:il~:ios oe ~~o juLic~ :e:c~:li, oo:i:~o~ je~ :ejuLi
c~ oe e:j:eilei:~s oo D:~si Esl~s co:quisl~s, L~se~o~s :u:~ :ov~ o::~ oe
:e~~o o~ joju~~o o:q~:i.~o~ co: o Esl~oo, j:i:cij~:e:le ~l:~ves o~ qes
l~o oos e:j:ee:oi:e:los, oi :ulo oe :uil~ :oLii.~~o joju~:, je~ :eo::~
u:L~:~ e je~ l:~:so::~~o oo j~|s /qo Le: oie:e:le o~ sou~o i:oiviou~,
co: jouj~:~ j:oj:i~, j:ec~:i~ lec:ic~:e:le, ~ool~o~ :~s ~uloco:sl:uoes e:
ole~:e:los c~:oesli:os que se esj~~v~: je~s cio~oes e: c:esci:e:lo
Autcgestc e mutirc: paradcxcs de uma fcrma futura vivida nc presente
/ ~uloqesl~o oos l:~L~~oo:es e u: le:~ jo|lico :eco::e:le ~o o:qo o~ is
lo:i~ oo c~jil~is:o Foi leo:i.~oo e j:~lic~oo jo: ~:~:quisl~s e co:u:isl~s,
co:o ~:lecij~~o o~ o:q~:i.~~o ulu:~ oos l:~L~~oo:es e: u:~ socieo~oe
iv:e, :~ qu~ exisli:i~ u:~ o::~ ~v~:~o~ oe ~uloqove::o, se: ~ qu:~ oo
Esl~oo / ioei~ oe que ~ ~uloqesl~o, ~:les oe se: u:~ o::~ oe co:~:oo, se|~
u:~ o::~ oe o:q~:i.~~o que u:e i:l:i:sec~:e:le je:s~:e:lo, j:oou~o e
~~o, esl~ exj|cil~ l~:lo :os esc:ilos ~:~:quisl~s co:o oe M~:x ~ o:q~:i.~
~o o~ j:oou~o, ~ ~uloqesl~o esleve qu~se se:j:e ~ssoci~o~ ~ o::~ cooje
:~liv~ 0 :uli:~o le: e:~:~s oess~ o::~ :~s l~:Le: su~s esjecicio~oes,
que j:ecis~: se: :e:cio:~o~s
0 :uli:~o ~uloqe:ioo e u:~ ~ssoci~~o oe l:~L~~oo:es j~:~ ~ j:oou~o oe
u:~ :e:c~oo:i~ sui generis, que :~o e j:oou.io~ i:eoi~l~:e:le j~:~ o :e:
c~oo :~s j~:~ suLsisl:ci~ ee se j:oou. u: oL|elo que c:isl~i.~ l:~L~o e
que le: v~o: oe uso e jole:ci~ v~o: oe l:oc~l, :~s que :~o oi esl:il~:e:le
j~:e|~oo co: o oL|elivo o~ ve:o~ e o~ v~o:i.~~o oo c~jil~ esse c~so ~
~uloqesl~o :~o se co::o:l~ oi:el~:e:le co: o :e:c~oo, :~s co: o Esl~oo,
:equisil~:oo u: u:oo juLico j~:~ ~i:e:l~: ~ su~ j:oou~o j~:~ co:su:o oi
:elo oos j:ooulo:es Desle :ooo e~ :~o i:le::~i.~ ~ oqic~ oo :e:c~oo, co:o
~ cooje:~liv~, e exjicil~ e :esse se:lioo exle::~i.~l o co:ilo co: o Esl~oo
c~jil~isl~, :u:~ oisjul~ je~ ~j:oj:i~~o o~ :ique.~ soci~ Esl~ oie:e:~ ois
li:que o :uli:~o oe u:~ e:j:eilei:~ o:oe j:ev~ece ~ su|ei~o s~~:i~ e
l~:Le: oe u:~ cooje:~liv~ oe co:sl:u~o j:es~ ~s eis oe co:co:::ci~ e
jo: isso j:ecis~ se: :eo: ~:~is~o~, j~:~ que joss~:os le: e: visl~ su~s
jossiLiio~oes l:~:so::~oo:~s
0 :uli:~o e u: esj~o j~:~oox~ oe iLe:o~oe, co:o ~ cooje:~liv~, :~s cu|os
u:o~:e:los s~o oie:e:les Seu i:ile :~is evioe:le e se: u: :o:e:lo oe o:
q~:i.~~o oo l:~L~o e:e:o, jois :~i.~o~ ~ j:oou~o oo Le: oe co:su:o,
:~o se ~le:~ esl:ulu:~:e:le ~ :e~~o oe oeje:o:ci~ o~que~ joju~~o e:
:e~~o ~ su~ ve:o~ oe l:~L~o :o :e:c~oo esse se:lioo, o :uli:~o :~o jo
oe:i~ se: co:j~:~oo oe ~lo co: ~ cooje:~liv~, co:o ~le::~liv~ co:li:u~o~ ~o
~ss~~:i~:e:lo E:l:el~:lo, co:o exe:c|cio oe :eex~o, e i:sl:ulivo co::o:l~:
os oois :o:e:los j:ooulivos o MST vive:ci~ ~:Los, jo: exe:jol, o~o~s su~s
oie:e:~s, oe :ooo ~ :ess~l~: qu~ ~ v~io~oe exje:i:e:l~ oo :uli:~o
o

/ e:l:~o~ oos se:lelo :o :ovi:e:lo le: u: j:ojosilo :~le:i~ c~:o. ~ co:s
l:u~o o~ c~s~, ~ j:oou~o oe u: ile: L~sico oe suLsisl:ci~ 0 :uli:~o es e
~j:ese:l~oo co:o ~ ~le::~liv~ oee:oio~ jeo :ovi:e:lo joju~: j~:~ ~ j:o
ou~o o~ :o:~oi~ ~jes~: oos :olivos oess~ oj~o :e: se:j:e se:e: oe
L~lioos oe o::~ ~j:ou:o~o~ 0 j:ocesso oe co:scie:li.~~o se o~:~ :~ o:q~
c~:i:~o~ j~:~ ~ oLle:~o o~ c~s~ 0u se|~, ~ ~~o jo|lic~ :~o esl~ o~o~ oe
j:i:c|jio ou oi:el~:e:le :o :esul~oo, :~s :os :eios e o::~s oe oLlo, :~
/
:i:|~oe oe co:ilos e jossiLiio~oes que v~o o:|~:oo u:~ joss|ve co:sci:
ci~ c:|lic~ oo j:ocesso 0 jo:lo oe j~:lio~ e oe :ujlu:~. :~:c~s, ocuj~oes,
~c~:j~:e:los elc 0 :o:e:lo sequi:le e i:evil~ve:e:le oe i:leq:~~o ~o
soicil~: ~ j~:licij~~o :~ jo|lic~ juLic~. o ~cesso ~ u:oos j~:~ :~:ci~: ~
oL:~ o~s ~Lil~oes 0 :ecu:so e i:il~oo e ~ulo:i.~oo jeo Esl~oo, que le:
~i:o~ jooe: oe vel~: oeiLe:~oes oo :ovi:e:lo e ojoes lec:ooqic~s, ~e:
oe j~:~: ~ oL:~ ~ qu~que: :o:e:lo, esl:~:qu~:oo~ :~:cei:~:e:le
/ i:leq:~~o :~ jo|lic~ juLic~ le: seus oie:~s. jooe oe:iv~: j~:~ ~ coojl~
~o, j~:~ o j:~q:~lis:o ou j~:~ o e::e:l~:e:lo, o que, :esle c~so, oicul~:~
~ iLe:~~o oe :ecu:sos C~so o :ovi:e:lo :~o i:visl~ :u:~ o::~~o jo|lic~
~:j~, c~j~. oe exe:cil~: e: c~o~ :iil~:le su~ c~j~cio~oe oe co:j:ee:s~o
c:|lic~ oos co:ilos que esl~ vive:oo :o oi~~oi~, ~ osci~~o e:l:e co:L~le e
i:leq:~~o, e:l:e :esisl:ci~ e ~ssi:i~~o jooe je:oe: j~:~ u: u:ico ~oo /o
:es:o le:jo, se ess~ oisjul~ oecisiv~ co: o Esl~oo :~o se l:~v~:, vol~:os ~o
:u:oo o~ ~uloco:sl:u~o, o~ jouj~:~ j:oj:i~ e oo :e:c~oo
/ ~ssesso:i~ lec:ic~ que ~joi~ ~ ~~o oo :ovi:e:lo, jo: su~ ve., le: u: j~
je exl:e:~:e:le oeic~oo. o oe j:ese:v~: u: co:eci:e:lo lec:ico que oi
ci:e:le jooe se: soci~i.~oo P~:~ Mic~e /Le:l, ~ ~uloqesl~o siq:ic~ que
c~o~ ~qe:le oeve lo:~: j~:le :~ lo:~o~ oe oecis~o, e islo, :~ :es:~ j:ojo:
~o e: que e ~el~oo je~s su~s co:sequ:ci~s

esse se:lioo, o co:eci:e:

lo esjeci~i.~oo oeve se: oiu:oioo ~o :~xi:o j~:~ que c~o~ ~qe:le e:vovioo
joss~ li:~: su~s j:oj:i~s co:cusoes Mes:o que ~ ~ssesso:i~ j:ocu:e se:j:e
coelivi.~: o seu s~Le:, ~i:o~ ~ i:iles c~:os :u: co:lexlo e: que ~ i:e:
s~ :~io:i~ oos :iil~:les :~o leve eouc~~o L~sic~ que e je::il~ :~:use~:
i:sl:u:e:los ee:e:l~:es oo co:eci:e:lo :~le:~lic~, |sic~, qeo:el:i~, o
qic~, esc:il~ elcl
0 j:essujoslo lec:ico :o :uli:~o, i:cusive je~ su~ :e~liv~ iLe:o~oe, e ~ ex
je:i:e:l~~o oe :ov~s o::~s e :eios oe j:oou~o e, co:seque:le:e:le, oe
j:ooulos Po:e: isso e u: j:essujoslo ~i:o~ o~ ~ssesso:i~, que :~o :ecess~
:i~:e:le e je:~:e:le co:j~:li~oo co: os :uli:~:les T:~l~se, jo: isso, oe
u:~ ~i~:~ e:l:e ~qe:les oe o:iqe:s oie:e:les, lec:icos co: o::~~o u:i
ve:sil~:i~ e jovo o:q~:i.~oo Desl~ o::~, ~ ~ssesso:i~ esl~ :ecess~:i~:e:le
e: le::e:o j~:l~:oso. ~ oicuo~oe oe coelivi.~~o oos co:eci:e:los e seus
j:essujoslos oe exje:i:e:l~~o e oese:vovi:e:lo o~ lec:ic~ e o~ eslelic~
~c~L~: jo: i:il~: ~ viv:ci~ oos j:ocessos ~uloqeslio:~:ios Mes:o j:ocu
:~:oo se:j:e o oi~oqo co: ~ ~uloqesl~o oos :uli:~:les, silu~~o je::~:e:
le:e:le :ejosl~ :~s el~j~s oe j:o|elo e oL:~, ~ ~ssesso:i~ ~i:o~ co:ce:l:~ o
s~Le: lec:ico e, oe o::~ co::e~l~, j~:le i:jo:l~:le oo jooe: oe oecis~o oo
q:ujo Mi:i:i.~: o j~je oos ~qe:les lec:icos, o que se:i~ s~uo~ve, ~i:o~ :~o
HUTIP0 UNI0 DA JUTA US/
MUTR/0 U/0 D/ JUT/, 1oO /DT/(0ES, D/RR0 DE S/0 M/TEUS, S/0 P/UL0
PR0JET0 E /C0MP//MET0 DE 0DR/. US/, 1''/1'' /0ETE 0R0/Z/D0R.
/SS0C/(/0 U/0 D/ JUT/, FL/D/ /0 M0\MET0 SEMTERR/ LESTE 1 F/
C/MET0. CDU
0 PR0JET0 F0 0\/D0R 0 US0 DE T0RRES DE ESC/D/ MET/LC/S ER0UD/S L000
/P0S / E`ECU(/0 D/S FUD/(0ES T/S T0RRES PERMT/M 0 TR/SP0RTE SE0UR0
DE PESS0/S E M/TER/S C0M / C0L0C/(/0 DE 0UC0S EM SEU T0P0l E F0R
EC/M PRUM0 E |\EL P/R/ / EDFC/(/0 DESTE M0D0, EL/S PERMTR/M 0UE
F0SSEM ER0UD/S C0M PRECS/0 /0 SEU RED0R /S UD/DES /DT/C0/S EM
DL0C0S ESTRUTUR/S CER/MC0S /P/RETES, 0UE DSPES/R/M 0 US0 DE \0/S E
PL/RES C0M / E`ECU(/0 C0MPLE`/ E DSPED0S/ DE F0RM/S E /RM/DUR/S E
T/MDEM D0 RE\ESTMET0 D/ F/C/D/ C/R0 E SE0UR0 DE F/ZER, C0M SEUS
/D/MES /LT0S E PREC/R0S DESTE M0D0, / 0DR/ F0 R/DC/LMETE SMPL
FC/D/ E R/C0/LZ/D/, E\T/D0 0S SER\(0S M/S DF|CES E 0UE C0L0C/\/M
EM RSC0 0S TR/D/L/D0RES 0 PR0JET0 P0SSU TRES TP0L00/S DFERETES,
DSCUTD/S C0M / P0PUL/(/0, C0M /RE/ DE oMZ 0S EDF|C0S S/0 TE0R/D0S
F0RM/D0 PR/(/S E \L/S F0 C0STRU|D0 UM CETR0 C0MUT/R0 0UE SER
\U DUR/TE / 0DR/ C0M0 EDF|C0 DE C/TER0 DE 0DR/S E CRECE ELE 0JE
FUC0/M, /LEM D/ CRECE, UM/ P/D/R/ C0MUT/R/, UM/ DDL0TEC/, S/L/S
P/R/ F0RM/(0ES E UM/ C/PEL/
o
e joss|ve De oul:o ~oo, e: u:~ socieo~oe ~l~:e:le coo:i.~o~ je~ oqic~
oo c~jil~, j:iv~o~ oe c:i~livio~oe ~ulo:o:~ e oo:i:~o~ jeo elice o~ :e:
c~oo:i~, oeix~: luoo ~ c~:qo o~ oe:~:o~ ou oo co:su:ioo:l, ~je:~s co:o
o::~ oe oe:o:sl:~: :uil~s ve.es ~le ci:ic~:e:le que e~ le: jooe: oe
esco~, ~c~L~ jo: :eile:~:, :~ ve:o~oe, o que |~ e o~oo, jeo c~jil~, co:o
:~lu:~ Co:o j:oc~:~ ~ j:oj~q~:o~ :~usl~. 0 so:o oe looo ~ve~oo e o
Ci:q~ju:~ jo: que e:l~o ~.e: oie:e:le
esle se:lioo, co:o ~i:o~ :~o ~ u:~ us~o oo s~Le: lec:ico :o co:jo oo j:o
j:io :ovi:e:lo joju~: oL|elivo ~ se: je:sequioo, e j~:~ o qu~ o MST le:,
j~:licu~::e:le, se e:je:~oo e i:jo:l~:le que o oi~oqo e:l:e esses ~i~
oos oco::~ oe :ooo ~Le:lo e c:|lico, :~s :~o ~:l~qo:ico P~:~ l~:lo, ~s ~sses
so:i~s lec:ic~s oeve: se:, l~:Le:, coelivos ~uloqe:ioos / Usi:~, ~ssesso:i~
o~ qu~ j~:licij~:os, e, jo: exe:jo, u: q:ujo :~oic~:e:le o:i.o:l~, e:
que loo~s ~s oecisoes o~s ~o:i:isl:~liv~s, ~s j:o|elu~is e jo|lic~s s~o lo
:~o~s coeliv~:e:le, e: :eu:ioes o:oe looos l: iqu~ oi:eilo ~ vo. e volo
Dusc~se l~:Le: u: :oo|.io oe u:oes, ~le::~:ci~ oe que: :ej:ese:l~ ~ e:
lio~oe juLic~:e:le e iso:o:i~ s~~:i~ looos :eceLe: o :es:o v~o:o:~l,
i:oeje:oe:le oe le:jo oe exje:i:ci~, u:~o ou :esjo:s~Liio~oe sso :~o
:os exi:e oe oul:~s oive:s~s co:l:~oioes colioi~:~s, e:l:e e~s ~ oicuo~oe
oe soL:evive: co: esse l:~L~o e io~: co: u: j~je |L:ioo oe j:ossio:~is
:o :e:u:e:~oo e :iil~:ci~ E:l:el~:lo, ess~ esl:ulu:~ :os cooc~ e: josi~o
oe ~qu:~ iqu~o~oe :e:le ~s ~ssoci~oes e :ovi:e:los co: os qu~is l:~L~
~:os jooe:os oi~oq~: soL:e ~uloqesl~o, jo: le:l~::os j:~lic~~
o :uli:~o, :~ ~ssesso:i~ lec:ic~ ou :~ cooje:~liv~, evioe:le:e:le, :~o se
jooe ~~: e: ~uloqesl~o je:~ so joss|ve :oul:~ socieo~oel, :~s e: ~j:oxi
:~oes, ve:ic~oes, lesles oo que e~ jooe:i~ vi: ~ se: oul:os :o:e:los, ~
:e~io~oe oo :e:c~oo, :u~ e c:u~, co:o, jo: exe:jo, :~ co:l:~l~~o oe e:
j:eilei:os co:ve:cio:~is que j:~lic~: :e~oes oe l:~L~o j:ec~:i.~o~s j~:~
~.e: ~ oL:~ oo :uli:~o ~v~:~:, e: j~:~eo ~o l:~L~o ~uloqe:ioo ess~ e
u:~ esjecie oe so:L:~ que ~co:j~:~ ~ exje:i:ci~ e j~:~ ~ qu~, e: qe:~,
:ovi:e:lo e ~ssesso:i~ ec~: os oos co: exce~o oe ~qu:~s i:ici~liv~s
que j:ocu:~:~:, :~ ~us:ci~ oe cooje:~liv~s oe co:sl:u~o, u:~ juve:i.~~o
e: u: :u:e:o :~io: oe jeque:~s e:j:eilei:~s qe:io~s jeos seus j:oj:ios
oo:os que, :ecess~:i~:e:le, l:~L~~v~: :~ j:oou~o e :~o ~je:~s :o qe
:e:ci~:e:lo o~ :~ooeoL:~
E:Lo:~ esl~s co:l:~oioes :e~:e:le exisl~: :ecess~:i~:e:le, jois :~o es
l~:os ~~:oo oe oe:l:o oe u: sisle:~ soci~i.~oo iv:e:e:le, :~s si: oo
c~jil~is:o e i:jo:l~:le c~:~: ~ ~le:~o j~:~ o que ~i e e:s~i~oo T~ve.
je~ j:oj:i~ i:je:ei~o e esl:~:~:e:lo oesl~ o::~:uli:~o, que coelivi.~
e :~o j:oou. oeiLe:~o~:e:le :e:c~oo:i~s j~:~ ~ ve:o~ oe:l:o oo c~jil~is:o,
e~ le:~ u: eeilo L:ecli~:o oe oes:~lu:~i.~~o o~s oul:~s o::~s oe o:q~
:i.~~o c~jil~isl~ oo l:~L~o, e: esjeci~ o~s l:~oicio:~is e:j:eilei:~s
0u~ ~ esl:~:~ :ovio~oe oo :uli:~o ~o se esl~ j:oou.i:oo :e:c~oo:i~s co:
o oL|elivo i:eoi~lo oe l:oc~ e v~o:i.~~o oe c~jil~ :es:o que i:oi:el~:e:le
esse v~o: oe uso se|~ soci~:e:le ~j:oj:i~oo jeo c~jil~, :~ :eoio~ e: que
~L:iq~ o:~ oe l:~L~ol o que e co:e:e u:~ qualidade oul:~ Esl~ oisli:
~o, co:Li:~o~ ~ :e~liv~ o:i.o:l~io~oe oo l:~L~o :o c~:lei:o e coelivi.~~o
o~s oecisoes, ~o uso oe :ique.~ soci~ ~cu:u~o~ :os u:oos juLicos e u:~
je:sjecliv~ lec:ic~ oie:e:ci~o~, s~o jo:los :ev:~qicos que je::ile: ce:l~
:ujlu:~ co: ~ oqic~ oo sisle:~ c~jil~isl~ o que :~o e oesj:e.|ve joilic~
:e:le Loqic~:e:le o :uli:~o :~o l:~., jo: si so, ~ jossiLiio~oe oe l:~:so:
:~: o sisle:~, jo:e:, ~s :e~oes oe j:oou~o que :ee se demonstra e expe-
rimenta jooe: co:slilui: ~le::~liv~s ~o :ooo oe j:oou~o c~jil~isl~ De:l:o
oesle o:i.o:le ee cooc~ le:~s i:jo:l~:les oe oiscuss~o
/ j:eoo:i:~:ci~ oo uso soL:e ~ l:oc~ :~o e u: le:~ secu:o~:io, jois i:oic~ o
que jooe:i~ se: ~ j:oou~o oe u: esj~o j~:~ ~e: o~s o::~s oe j:oou~o
c~jil~isl~s, :o qu~ o v~o: oe uso e ~ j:ese:v~~o |sic~ e oo s~Le: oo l:~L~o
osse: j:ejo:oe:~:les :~s oecisoes oe j:o|elo e execu~o o :o:e:lo e:
que os joos usol:oc~ s~o i:ve:lioos, loo~ ~ j:oou~o j~ss~ ~ se: j~ul~o~ je~
qu~io~oe oos :~le:i~is e oos esj~os co:o j:ooulo :~l e je~ ~oequ~~o
o~s lec:ic~s ~s exiq:ci~s oo l:~L~o co:o j:ocesso oe j:oou~ol / :e:
l~io~oe e:j:es~:i~ c~jil~isl~ oe ~u:e:lo oe j:ooulivio~oe e o~ exjo:~~o
oo l:~L~o e :eou~o o~ qu~io~oe oo j:ooulo e oo seu le:jo oe vio~ oeix~:i~
oe oo:i:~: ~ j:oou~o / oesvi:cu~~o e:l:e o::~ e co:leuoo, i:l:|:sec~ ~o
sisle:~ c~jil~isl~, l~:Le: se:i~ queslio:~o~. co: u:~ :ov~ :~:ei:~ oe j:o
ou~o, :ecess~:i~:e:le os esj~os j:oou.ioos s~o oie:e:ci~oos /s lec:ic~s
~ool~o~s :~o jooe: se: :~is ~s :es:~s, ou ~o :e:os :~o jeos :es:os
:olivos / ~oequ~~o o~ lec:ic~ ~o l:~L~o e ~o j:ooulo :~ ~. co: que e~
~oqui:~ oul:o j~je :~ j:oou~o, e :~o siq:ic~ e: ~Lsoulo u:~ :eq:ess~o,
jois ~s lec:ic~s :~is ~v~:~o~s jooe: se: oisjosl~s, oesoe que esle|~: oe
~co:oo co: ~s oe:ioes o~o~s je~ ~uloqesl~o
0u~:oo o uso j:ev~ece, ~ exje:i:e:l~~o le: :~is c~:jo j~:~ se oese:vo
ve: E~ oeve se: :eoio~ oe ~co:oo co: ~ oecis~o coeliv~ e ~s lec:ic~s ~oequ~
o~s, :~s le: j~:~:el:os oe i:il~~o :~is ~:qos :e~liv~:e:le ~ j:oou~o
j~:~ ~ l:oc~ /e: oisso, esles j~:~:el:os s~o ~l~:e:le |uslic~oos soci~ e
joilic~:e:le, :~o eco:o:ic~:e:le / o::~:uli:~o~uloqe:ioo ~i:o~ cooc~
8
u:~ quesl~o i:jo:l~:le. ~ vi:cu~~o :ecess~:i~ e:l:e o::~ e co:leuoo je:
:ile u:~ :eex~o elic~ soL:e ~ lec:ic~, o que o c~jil~is:o L~:iu oesoe su~
o:iqe: 0 ~lu~ ~j~:~lo lec:ooqico :~o :eq~ seu c~:~le: ~ulo:il~:io, o L~:uo
jecui~: o~ ~L:ic~ ~L~~ o j:oj:io je:s~:e:lo
8
~ ~uloqesl~o, :ecess~:i~
:e:le, ~s lec:ic~s oe j:oou~o oeve: se: oie:e:les, :eu:~:i.~:oo o o:e:
~o i:ves oe l:~:so::~o :u: ~ulo:~lo
Co:o e:L:~ o ~:quilelo Se:qio Fe::o, ~o co:l:~:io oo :il:o ~L:i o~s i:ous
l:i~s, ~ j:oou~o o~ ~:quilelu:~, j:oxi:~ ~o s~Le: oje:~:io, ~i:o~ se:i~:le
s~:~, ~i:o~ u:~ :~:u~lu:~, i:ce:liv~ ~ c:i~livio~oe jesso~ e coeliv~ esl~
c~:~cle:|slic~ e je::ili:i~ se: ~ :~is :~oic~ o~s ~:les, co:o exje:i:e:l~~o
oe iv:es j:ooulo:es e: oi~oqo
'
Esl~ su~ c~:~cle:|slic~ ~. co: que o c~:jo
o~ ~:quilelu:~, co:o esj~o oe iv:e co:l:oe oos j:ooulo:es, qu~:oe esl~s e
oul:~s jossiLiio~oes :uilo i:le:ess~:les co:o oL:~ u:ic~, le::ilo:i~, leclo
:ic~, ~ se: us~o~, vivio~, l:~:so::~o~, que :esjo:oe ~ :ecessio~oes |sic~s e
esji:ilu~is
/ oi:e:s~o soci~ oo l:~L~o l~:Le: ~j~:ece, e co: e~ loo~s ~s oi:e:soes
o~ soci~Liio~oe E:l:e e~s c~Le :ess~l~: ~ quesl~o oe q:e:o. ~:les oe se:
u:~ quesl~o ~ulo:o:~ l:~.io~ oe ci:~ j~:~ L~ixo, e~ ~j~:ece :~ j:~lic~, :o
:o:e:lo e: que ~s :ue:es se cooc~: a priori co:o iqu~is Esl~ :uo~:~
~L:ujl~ o~ soci~Liio~oe l:~. oive:sos queslio:~:e:los :o :|ve oo colioi~:o
oesl~s jesso~s, oo l:~L~o ~o c~s~:e:lo / sequ:~:~ :o l:~L~o, ~ j:eve:
~o oe ~cioe:les e ~ oi:i:ui~o o~ ~oiq~ l~:Le: s~o quesloes i:jo:l~:les
~ se:e: e::e:l~o~s, u:~ ve. que ~ co:sl:u~o civi e u: oos esj~os :~is
vioe:los oe j:oou~o, co: os :~io:es |:oices oe :o:les e ~cioe:les o :uli
:~o, ~ soL:eviv:ci~ e Le:esl~: oos co:j~:ei:os j~ss~ ~ se: u: oL|elivo :e~
:~o j~:~ uqi: o~s :ul~s e ~oes l:~L~isl~s, co:o ~.e: ~s e:j:eilei:~sl,
si:jes:e:le jo:que se que: j:ese:v~: ~ looos ~le o : oo j:ocesso se: o
que :~o ~:i~ se:lioo ~ ul~
T:~l~se ~qui oe :uo~:~s que se o~o e: oive:s~s esc~~s ~ soci~Liio~oe,
:~ :e~~o jo|lic~ e:l:e i:oiv|ouos, :~ :e~~o e:l:e esles e ~ socieo~oe, :~s
:e~oes oe j:oou~o e :o lijo oe j:ooulo c:i~oo ~o se l:~l~, jo:l~:lo, oe
:evou~o soci~ j:oj:i~:e:le oil~ 0 que j:ecis~:os :os je:qu:l~: e se esl~s
:uo~:~s :~o ~cu:u~: prticas :eev~:les j~:~ ~ co:slilui~o oe u: jooe:
joju~: Se e~s :~o c:i~: u: c~:jo oe jossiLiio~oes oe o:q~:i.~~o e soci~Li
io~oe i:joss|veis :o sisle:~ c~jil~isl~ e jo: isso :es:o u: co:l:~jooe:
0 :uli:~o ~uloqe:ioo :~o e :ooeo oe jo|lic~ ~Lil~cio:~ u:ive:s~ e :u:c~
se ~j:ese:lou ~ssi: Ee e u: esj~o oe :esisl:ci~ e o:q~:i.~~o, oe visu~
i.~~o oe u:~ j:~lic~ oe :ovo lijo ~o exisle jooe: joju~: que se susle:le
~je:~s e: :~:c~s, ocuj~oes, co:ve:oes, j:oq:~:~s, leo:i~s Ee j:ecis~
se :e~i.~: :o colioi~:o, :~ :esjosl~ ~ :ecessio~oes L~sic~s sso se s~Le ~
~qu: le:jo, ~qui :~ /:e:ic~ L~li:~, ~o :e:os oesoe ~ Sie::~ M~esl:~, e
l~:Le: e: :oss~s Co:u:io~oes Ecesi~is oe D~se So ~ j:~lic~ :~oic~ se o
i:leeclu~ eslive: oe ~lo ~o ~oo oo jovo, Lusc~:oo souoes coeliv~s j~:~ ~s
cois~s :~is j:os~ic~s ~L:iq~:sel ~s :~is ~l~s oo esj|:ilo ~ oiscuss~o soL:e
~:le, soci~is:o, elcl / j:oou~o o~ ~:quilelu:~ :esse co:lexlo que:, jo: isso,
:eslilui:se :~o ~je:~s co:o lelo, :~s co:o j:oou~o coeliv~ oo esj~o,
iv:e, co:o ~:le Exje:i:ci~s oesse lijo so se :ulijic~:i~:, oe ~lo, :~ l:~:
si~o :evoucio:~:i~ Po: e:qu~:lo, s~o ~Lo:~lo:ios que j:ecis~: se: cuio~oo
s~:e:le l:~L~~oos e ~:~is~oos
HUTIP0 C0HUNA UPBANA D0H RELDEP CHAPA US/
MUTR/0 C0MU/ URD// D0M ELDER C/M/R/, 1Z8 /DT/(0ES, UM/ ESC0L/ E 0FC/S DE
TR/D/L0, EM J/DR/SP PR0JET0 E /C0MP//MET0 DE 0DR/. US/, ZOOEM /D/MET0
/0ETE 0R0/Z/D0R. M0\MET0 D0S TR/D/L/D0RES RUR/S SEMTERR/ MSTl F/C/MET0.
PREFETUR/ MUCP/L DE J/DR/, MSTER0 D/S CD/DES E C/`/ EC00MC/ FEDER/L
ESTE E 0 PRMER0 /SSET/MET0 URD/0 D0 MST E TEM C0M0 0DJET\0 TE0R/R M0R/D/,
TR/D/L0, EDUC/(/0, CULTUR/, L/ZER E PRESER\/(/0 /MDET/L UM MESM0 PR0JET0 /S F/M|L/S
S/0 0RUD/S DE DU/S STU/(0ES DE DESPEJ0S E F0R/M 0R0/Z/D/S PEL0 M0\MET0 C0M /
PR0P0ST/ D/ C0MU/ URD// /S F/M|L/S REJET/R/M 0 PR0JET0 P/DR/0 D/ CDU 0FERECD0
PEL/ PREFETUR/ E C0TR/T/R/M / US/, 0UE J/ TR/D/L/\/ C0M 0 MST, P/R/ DESE\0L\ER UM
PR0JET0 PR0PR0 DEP0S DE D\ERS/S /T\D/DES DE PR0JET0 C0LET\0, F0R/M DESE/D/S /
TP0L00/S DE S0DR/D0S 0EM/D0S, C0M ooMZ, 0UE F0RM/M PE0UE/S PR/(/S, C0M CERC/ DE
1O UD/DES C/D/, C0RRESP0DETES /0 SSTEM/ DE 0R0/Z/(/0 P0R UCLE0S MPLEMET/D0
PEL0 MST / URD/Z/(/0 F0 PR0JET/D/ C0M PR/(/S \\/S CUJ0 P/S/0SM0 SER/ PR0DUT\0l,
RU/S PERME/\ES, /FTE/TR0, 0U/DR/ ESP0RT\/, 0FC/S DE TR/D/L0, P/D/R/ C0MUT/R/,
ESC0L/ F/TL E DER(/R0
oO
N0TA5
1 / US/ e u:~ ~ssesso:i~ lec:ic~ i:le:oisciji:~: que ~joi~ os :ovi:e:los oe ul~ jo:
:o:~oi~ e se:le::~ :~ j:oou~o oe seu esj~o co:sl:u|oo ~Lil~oes, ce:l:os co:u
:il~:ios, esco~s, j:~~s elcl Foi u:o~o~ e: 1''O e o|e e co:josl~ jo: oo.e ~:quilelos
e oois cie:lisl~s soci~is
2 / :~o se: i:oi:el~:e:le, jeo i:le:c~:Lio co: ~s o:q~:i.~oes u:uqu~i~s oe cooje:~li
vis:o ~Lil~cio:~ e jo: j~:le oe ~qu:s oos lec:icos que ~joi~v~: ~s i:ici~liv~s o :o:e
oe u:~ oe su~s j:i:cij~is o:q~:i.~oes oe ~ssesso:i~ |~ :eve~ ~ josi~o. /~o Di:el~
3 SoL:e ~s ~qe:o~s oo D~:co e o j~je ~:L|quo oe Tu::e:, ve: Mie D~vis, /s iusoes oo
co:sl:u~voc:es:o, e: Planeta Favela S~o P~uo. Doile:jo, ZOOo, e Peo:o /:~:les,
O ajuste urbano: as polticas do Banco Mundial e do BID para as cidades latino-americanas
Mesl:~oo, F/UUSP, ZOO/
Pie::e Dou:oieu, Contrafogos: l~lic~s j~:~ e::e:l~: ~ i:v~s~o :eoiLe:~ Rio oe J~:ei:o.
Z~~:, 1''8 j 11o
5 P~uo /:~:les, Esque:o~ e oi:eil~ :o esjeo o~s 00s, e: Zero Esquerda S~o P~u
o. Co::~o, ZOO/ E: Se:i:~:io co:voc~oo :ece:le:e:le je~ C~ix~ Eco:o:ic~ Feoe:~ e
je~ Fi:~:ci~oo:~ oe Esluoos e P:o|elo FEP j~:~ oiscuss~o oe u:~ i:l:iq~:le Reoe
oe Tec:ooqi~s Soci~is oo qu~ ~ US/ j~:licijou , u: e:i:e:le j:oesso: u:ive:
sil~:io oee:oi~ que, o ~lo oe qu~que: i:oiv|ouo o~ c~sse :eoi~ co:l:~l~: u: j:o|elo,
~qe:ci~: :~ooeoL:~, vi~Lii.~: u: :~:ci~:e:lo e ~o:i:isl:~: u: c~:lei:o oe oL:~s,
~.i~ oee u: ~qe:le oe ~uloqesl~o
/ c~s~, :o :eio u:L~:o, jooe se: co:j:ee:oio~ co:o o uq~: oe :ej:oou~o o~ o:~
oe l:~L~o, oisli:lo oo uq~: o~ j:oou~o 0s :uli:oes exje:i:e:l~: o c~:lei:o oe oL:~s
co:o uq~: o~ j:oou~o ~je:~s e:qu~:lo s~o :e~i.~o~s ~s oL:~s So eve:lu~:e:le ~s
:o:~oi~s j:o:l~s se:~o ulii.~o~s co:o locus oe j:oou~o qu~:oo os :o:~oo:es, ~ j~:
li: oe esl:~leqi~s oe soL:eviv:ci~, :o:l~: s~oes oe Lee.~, :ec~:ic~s oe ~ulo:oveis
ou jeque:~s oci:~s e co:e:cios e: su~s :o:~oi~sl J~ os ~sse:l~:e:los oe Reo::~
/q:~:i~ j:o:ove: ~ suje:josi~o e:l:e uq~: oe j:oou~o e :ej:oou~o oe o:~ oe l:~
L~o, o~o~s ~s c~:~cle:|slic~s oo j~o:~o oe exisl:ci~ :o c~:jo
7 Dusc~:oo ~ ~uloqesl~o, e: Autogesto hoje: leo:i~s e j:~lic~s co:le:jo:~:e~s S~o
P~uo. F~|sc~ PuLic~oes LiLe:l~:i~s, ZOO/
8 Mu::~y Dooci:, /uloqesl~o e lec:ooqi~s ~le::~liv~s, e: Autogesto hoje: leo:i~s e
j:~lic~s co:le:jo:~:e~s oj cil
9 E: oive:sos lexlos Se:qio Fe::o, Arquitetura e trabalho livre. S~o P~uo. Cos~c~iy, ZOOo
A CIDADE DA5 PEPDA5 X A PECICLA6EH D0 E5PA0 UPBAN0 R0DR00 C0ST/ LM/
ESTE TR/D/L0 TEM 0R0EM EM /L0UM/S 0UET/(0ES / PRMER/ DEL/S DZ RESPET0
/ PR0FSS/0 DE /R0UTET0 0 DR/SL 0U/L / FU(/0 D0 /R0UTET0 UM P/|S C0M DE
M/D/S S0C/S T/0 E`PL|CT/S E CRESCETES 0U/L 0 P/PEL D/ U\ERSD/DE E, M/S
ESPECFC/METE, D/S F/CULD/DES PUDLC/S DE /R0UTETUR/ E URD/SM0 D/TE
DESS/ RE/LD/DE /0 LMT/D/S / F0RM/R /R0UTET0S, URD/ST/S 0U PL/EJ/D0RES
URD/0S, ESS/S ESC0L/S TEM, /CM/ DE TUD0, C0M0 FU(/0 PRMER/, F0RM/R PR0
FSS0/S C0M UM C0MPR0MSS0 S0C/L. F/ZER D/ CD/DE UM ESP/(0 /CESS|\EL / T0
D0S TR/T/D0SE DE STTU(0ES F/C/D/S P0R TRDUT0S E MP0ST0S P/00S PEL/
S0CED/DE, DE\EM EF/TZ/R / F0RM/(/0 DE PR0FSS0/S C0MPR0METD0S C0M 0S
TERESSES C0LET\0S. 0 DRET0 / CD/DE, / 0EST/0 DEM0CR/TC/ D/ CD/DE, / FU(/0
S0C/L D/ PR0PRED/DE E 0 DRET0 / M0R/D/
PEF0PHA DA 0CUPA0 HAU /T/L/ 0/SP/R E PEDR0 //MUR/
0 CETR0 D/ CD/DE DE S/0 P/UL0 TEM P/SS/D0 0S ULTM0S /0S P0R UM/ TESF
C/(/0 D/ PRESS/0 DE /L0US 0RUP0S EC00MC0S P/R/ 0UE SE 0C0RR/ UM/ \/L0R
Z/(/0 D0 PRE(0 D/ TERR/, /TR/\ES DE DFERETES ME0S, 0UE P/SS/ PEL/ C0STRU(/0
PEL0 EST/D0 DE 0R/DES 0DR/S CULTUR/S, /TE / E`PULS/0 DE /T00S M0R/D0RES E
USU/R0S DEST/ RE0/0 ESTE PR0CESS0 /0 SE D/ SEM C0FLT0, E 0S E`CLU|D0S DEST/
\0LET/ TR/SF0RM/(/0 RESSTEM E LUT/M P/R/ 0UE UM MP0RT/TE ESP/(0 D/ CD/
DE /0 SE ES\/ZE /S E`0EC/S D0 MERC/D0
ESTE C0TE`T0, /LU0S D/ DSCPL/ /DT/(/0 P/R/ P0PUL/(/0 DE D/`/ RED/
/RE/S CETR/S, 0FERECD/ PEL0S PR0FESS0RES /T00 C/RL0S S/T// JR, ER
M|/ M/RC/T0, M/LU REFETT M/RTS E /DL D0DU, / F/UUSP, EM ZOO, DE
SE\0L\ER/M PR0JET0S DE REF0RM/ DE EDF|C0S, TR/D/L0S DE DESE0 URD/0
E PES0US/ S0DRE MERC/D0 M0DL/R0, P/TRM00 ST0RC0, D/MC/S P0PUL/
C0/S E M0\ES 0C0S0S / /RE/ CETR/L 0S TR/D/L0S P/R/ / DSCPL/ F0R/M
C0CLU|D0S C0M / /PRESET/(/0 DE /L0US PR0JET0S P/R/ M0R/D0RES D/ 0CUP/(/0
M/U/ /T00 0TEL S/T0S DUMM0T, L0C/LZ/D0 / RU/ M/U/l, JUT0 D0S 0U/S 0S
PR0JET0S F0R/M DESE\0L\D0S

SUD\ERTED0 / L00C/ D0 PL/EJ/MET0 URD/0 E0LDER/L, ESTE TR/D/L0 F/L DE 0R/
DU/(/0 /SSUME UM/ 0UTR/ P0STUR/. CLUR /0UELES CUJ0S P0T0S DE \ST/ E /SPR/(0ES
/0 TEM SD0 LE\/D0S EM C0T/ 0S PR0CESS0S DECS0R0S E DE C0STRU(/0 D/ CD/DE
0SS0 0DJET\0 E EL/D0R/R UM/ PR0P0ST/ 0UE /TED/ /0S TERESSES/DEM/D/S/ECESS
D/DES D/ P0PUL/(/0 DE RU/ D0 CETR0 DE F0RT/LEZ/ 0 P0T0 DE P/RTD/ E / /PR0PR/(/0
DE EDFC/(0ES 0C0S/S 0 CETR0 D/ CD/DE P/R/ REC0\ERS/0 DE US0 P/R/ /DT/(/0
C0LET\/ DE M0R/D0RES DE RU/, C0M D/SE EM STRUMET0S LE0/S C0M0 0 EST/TUT0 D/ C
D/DE / REUTLZ/(/0 DE UM/ EDFC/(/0 LE\/ EM C0T/ / EC00M/ DE RECURS0S 0UE SER/M
0/ST0S 0 C/S0 DE UM/ 0\/ C0STRU(/0
UM/ PES0US/ RE/LZ/D/ 0 /0 ZOOO PEL0 STTUT0 MUCP/L DE PES0US/ /DMSTR/(/0
E RECURS0S UM/0S MP/Rl, /P0T/ UM/ P0PUL/(/0 DE ZO/O M0R/D0RES DE RU/ EM F0R
T/LEZ/, SED0 oZ EC0TR/D0S / /RE/ D/ RE00/L , 0UE C0MPREEDE 0S D/RR0S /LDE
0T/ E CETR0 EM C0TR/P/RTD/, UM LE\/T/MET0 RE/LZ/D0 / P/RTR DE D/D0S D/ C0MP/
/ ELETRC/ D0 CE/R/ C0ELCEl /P0T0U / E`STEC/ DE 1// M0\ES \/Z0S 0 CETR0 DE
F0RT/LEZ/ S0M/D0 / PRESE(/ DE FR/ESTRUTUR/ E / \0T/DE P0L|TC/ DE RE\T/LZ/(/0
DESS/ /RE/, 0 CETR0 SE C0F0UR/ UM/ RE0/0 P0TEC/L P/R/ / E`ECU(/0 D/ REF0RM/
URD// /LEM D/ /PR0PR/(/0 E C0\ERS/0 DE M0\ES P/R/ /DT/(/0 C0LET\/, ESTE TR/
D/L0 PR0P0E UM/ ESTR/TE0/ P/R/ / /UT00EST/0 E SUSTET0 DESS/ P0PUL/(/0 \CUL/
M0S /0 PR0JET0 UM/ /T\D/DE EM SSTEM/ C00PER/T\0 0UE 0/R/T/ / 0ER/(/0 DE RED/.
/ C0LET/, SEP/R/(/0, EST0C/0EM E C0MERC/LZ/(/0 DRET/ DE L`0 RE/PR0\ET/\EL C0M /
DUSTR/ DE M/TER/L RECCL/\EL ESS/ /T\D/DE, 0UE /0 DEM/D/ 0R/DES \ESTME
T0S EM C/P/CT/(/0 D0 TR/D/L/D0R 0U PREDEEFC/MET0 D0 M/TER/L, /0 ELM/R 0S
/TR/\ESS/D0RES, P0DE PR0P0RC0/R /0 TR/D/L/D0R UM 0/0 /TE SETE \EZES M/0R EM
REL/(/0 /0S RESULT/D0S 0DTD0S PEL/ SMPLES C0LET/ E REP/SSE D0 PR0DUT0 / PR0P0ST/
E 0UE 0 C/T/D0R SE /PR0PRE PR00RESS\/METE D/S ET/P/S D/ C/DE/ PR0DUT\/ DE M/TE
R/S RECCL/\ES, \S/D0 / CLUS/0 EC00MC/ E S0C/L DESS/ P0PUL/(/0 M/R0/LZ/D/
/ ESC0L/ DESS/ /T\D/DE C0M0 F0TE DE RED/ F0 P/UT/D/ T/MDEM C0M / PERSPECT\/
DE DESE\0L\MET0 SUSTET/\EL UM/ \EZ 0UE / RECCL/0EM EST/ D/SE/D/ / EC00M/
DE RECURS0S DE /TU/R / S0LU(/0 D0 0R/\E PR0DLEM/ /MDET/L 0UE E 0 DEST0 /DE
0U/D0 D/D0 /0S RES|DU0S S0LD0S URD/0S C0SDER0USE /D/ 0 P0TEC/L D/ RE0/0
CETR/L D/ CD/DE P/R/ SUPRR / DEM/D/ D/ C00PER/T\/ DE RECCL/0EM. /0UEL/ /RE/,
EST/ C0CETR/D/ UM/ 0R/DE PR0DU(/0 DE RES|DU0S REUTLZ/\ES
0 0TEL S/T0S DUMM0T F0 0DJET0 DE PR0JET0S DE RE/DLT/(/0 DESE\0L\D0S
P0R \/R/S E0UPES, D0S 0U/S / UM E`EMPL0 / SE0UR 0UTR0 TR/D/L0 DE DSCPL
/ F0 0 ESTUD0 D0 EST00UE DE M0\ES 0C0S0S E /S P0SSDLD/DES DE MPL/T/(/0
DE EDF|C0S DE US0 MST0, C0TEMPL/D0 0 US0 /DT/C0/L

ESTUD0 PRELM/R DE RE/DLT/(/0 D0 0TEL S/T0S DUMM0T.

FC/ TECC/.
/UT0R/. CEL/ S/YUR FUJ, /T/L/ 0/SP/R, PEDR0 //MUR/ E S0PE L/CE/L
DE /PT0S PR0P0ST0S. 'o
\/L0R D/ RE/DLT/(/0. /PR0` R$ 1ZOOO,OO//PT0
/RE/ UTL D0S /PT0S. ZM - /OM

0 0TEL S/T0S DUMM0T, PR0JET/D0 E /PR0\/D0 C0M0 0TEL DE \/J/TES, TEM
C0M0 C/R/CTER|STC/ 0S \/R0S D0RMT0R0S 0UE C0MP/RTL/M S/T/R0S E D/E
R0S EM C/D/ P/\MET0, /\ED0 P0UC/S SU|TES, /LEM D0 C0RRED0R 0UE T0M/ T0D/ /
E`TES/0 D0 P/\MET0 0UE SE DESE\0L\E /0 RED0R DE UM P/T0 CETR/L DUR/TE
/ 0CUP/(/0 PEL0S /TU/S M0R/D0RES, C/D/ F/M|L/ 0CUP0U UM 0U D0S D0RMT0R0S
TE0R/D0S PEL/ /DERTUR/ DE P0RT/S /S P/REDESl 0UE P0SSUEM P0R \0LT/ DE 'M
C/D/ C/D/ F/M|L/ T/MDEM C0MP/RTL/ C0M /S 0UTR/S 0S D/ER0S E ESP/(0S
P/R/ PREP/R/(/0 DE /LMET0 E LMPEZ/ DE R0UP/S C0SDER/D0 / DRE\E PES0US/
S0C0EC00MC/ FET/ P0R E0UPE M/TRCUL/D/ / DSCPL/, / M/0R/ D/S F/M|L/S
E C0STTU|D/ DE TRES TE0R/TES, 0 0UE CL/SSFC/ 0 /MDETE C0M0 P/T00EC0
P0R 0FERECER UM/ REL/(/0 DE ME0S DE 8M/PESS0/

/ 0P(/0 /D0T/D/ PEL/ E0UPE F0 / ELM/(/0 D0 L000 C0RRED0R P/R/ /UMET/R /
/RE/ UTL D0S /P/RT/MET0S, /TR/\ES D/ CR/(/0 DE UM SE0UD0 E`0 DE CRCUL/(/0
\ERTC/L 0 RESULT/D0 F0 / RED\S/0 D0 P/\MET0 EM M/S E M/0RES /P/RT/MET0S
PR0\D0S, 0D\/METE, DE D/ER0S E PRUM/D/S DR/ULC/S /PR0\ET0USE /D/
/ C/R/CTER|STC/ D0 P/\MET0 TERRE0 TER PEDRET0 /LTUR/ UTLl 0EER0S0, PR0
P0D0SE /| /P/RT/MET0S DE /DT/(/0 EM DES|\EL, CR/D0SE UM/ STU/(/0 DE
PR\/CD/DE DETR0 D0S /P/RT/MET0S EM REL/(/0 /0 P/T0 CETR/L C/D/ P/\ME
T0 F0 D0T/D0 DE DU/S L/\/DER/S C0LET\/S, 0 0UE REPRESET0U /UMET0 DE /RE/
UTL DETR0 D0 /P/RT/MET0
0S DESEJ0S D0S M0R/D0RES ER/M MUT0 M0DEST0S, PED/M / MEL0R/ DE ESC/D/,
/ C0RP0R/(/0 DE UM D/ER0 P0R /P/RT/MET0 0U/D0 SE TR/T/\/ DE L/ZER /
P0PUL/(/0 PED/ /RE/ P/R/ /S CR/(/S E S/L/0 DE J000S D/ REL/(/0 D0 M0\MET0
C0M / U\ERSD/DE, S/|R/M 0\/S PR0P0ST/S, C0M0 UM/ C00PER/T\/ DE TR/D/L0S
0 TERRE0 F0R/M PRE\ST0S ESP/(0S DE REU/0 E C0\|\0, ESP/(0S P/R/ C0MERC0
\0LT/D0S P/R/ / RU/, J/RDM E UM/ DDL0TEC/
0 PR0JET0 DE REF0RM/ /D/ C0SDER0U TECC/S, M/TER/S E CUST0S 0UE /0 E
C/RECESSEM / RE/DLT/(/0 E /D/ P0SSDLT/SSE F/CER/METE / C0MPR/ D/
UD/DE P0R ME0 DE F/C/MET0 D/C/R0 0 \/L0R 0DTD0 EM \/R0S PR0JET0S
SML/RES DESE\0L\D0S / DSCPL/ C0MPR0\/ PRELM/RMETE / \/DLD/DE
EC00MC/ DE SE RE/DLT/R ESTE 0TEL P/R/ US0 /DT/C0/L
PP0JET0 DE HAPEAHENT0, NUHEPA0 DE CA5A5 E N0HEA0 DE PUA5 DA FAELA D0 H0INR0
CC0 L/RES, 0/\ /D/MS E CRST/E /RE/S
0 PR0JET0 SUR0U / P/RTR D/ DE/ DE DESE\0L\ER UM TR/D/L0 0 ESP/(0 D/ F/\EL/, 0UE
/LTER/SSE 0 LU0/R DESDE DETR0, DUSC/D0 TR/SF0RM/R P0ST\/METE SU/ UTLZ/(/0
E / REL/(/0 D/S PESS0/S C0M 0 ESP/(0 0DE \\EM /S PRMER/S C0\ERS/S 0UE T\EM0S
C0M \/R0S /DT/TES / RESPET0 D/ F/\EL/, MUT0S SE 0UE`/\/M DE /0 TEREM EDERE(0
P/R/ M/TRCUL/R CR/(/S / ESC0L/, EM RECEDER C0RRESP0DEC/ EM C/S/
DESE\0L\EM0S ET/0 / PR0P0ST/ DE M/PE/MET0, UMER/(/0 DE C/S/S E 0ME/(/0 DE
RU/S PR0DUZM0S UM M/P/ /PR0`M/D0 D/ F/\EL/, DESE/D0/ DE D\ERS0S P0T0S DE
\ST/ 0 |\EL D/ RU/ E / P/RTR D0 M00, / C0STRU(/0 M/S /LT/ /0UELE ESP/(0
MPRMM0S E C0L/M0S 0 M/P/ EM D0S P0T0S CETR/S DE CRCUL/(/0 / SE0UR, F0M0S
DE C/S/ EM C/S/, /PRESET/D0 / PR0P0ST/ DE 0ME/(/0 D/S RU/S E / P0SSDLD/DE DE
UMER/(/0 D/S C/S/S DESC0DRM0S 0UE /L0UM/S D/S RU/S J/ T/M 0MES F0RM/S
E SER/ /PE/S ECESS/R0 D\UL0/R 0 0ME J/ E`STETE D\ERS/S C/S/S F0R/M UME
R/D/S, M/S / CRESCETE TES/0 D/S DU/S F0R(/S 0UE C0TR0L/M / F/\EL/ / 0REJ/ E 0
TR/FC0 , C0M / 0SS/ PRESE(/ DESEST/DLZ/D0R/, /C/D0U P0R MPEDR / C0TUD/DE
D0 PR0JET0
oo o
ULF SL0TTE PL//Ul
Esloco:o e ~ c~jil~ o~ Sueci~, j~|s silu~oo :o :o:le o~ Eu:oj~ \ive: e:
Esloco:o 1, :i~o oe suecos, q:~:oe j~:le oos :ove :ioes oe ~Lil~:les
oo j~|s P~:~ co:j:ee:oe: ~ silu~~o oo l:~:sjo:le juLico e: Esloco:o e
j:eciso e:le:oe: ~sjeclos u:o~:e:l~is soL:e esl~ cio~oe
islo:ic~:e:le, Esloco:o :eceLeu u: ~lo :u:e:o oe i:iq:~:les vi:oos oo
c~:jo, esjeci~:e:le e: je:|ooos co:lu:L~oos o~ eco:o:i~ Po: esle :olivo,
Esloco:o e::e:lou oive:sos j:oLe:~s oe ~Lil~~o os ~:os 1'O, o P~:li
oo Soci~ De:oc:~l~, que oeli:~ o jooe:, oecioiu ~.e: ~qo j~:~ :esove: oe
:iliv~:e:le esl~ quesl~o Ees i:ici~:~: ~ co:sl:u~o oe u: sisle:~ oe :el:o
e: Esloco:o e c:i~:~: o j:oq:~:~ oo :i~o. e: oe. ~:os, u: :i~o oe
~j~:l~:e:los e c~s~s o:~: sujosl~:e:le co:sl:u|oos :~ Sueci~
Esses j:o|elos c:i~:~: ~ esl:ulu:~ que Esloco:o le: o|e. o ~:liqo Ce:l:o, os
~:liqos suLu:Lios j:oxi:os ~o Ce:l:o e os co:|u:los ~Lil~cio:~is oo j:oq:~:~
oo :i~o, :os suLu:Lios :~is ~~sl~oos Ess~s ~:e~s j~ss~:~: ~ se: iq~o~s
jeo :el:o e jo: i:~s oe l:e: 0:~:oe j~:le oos suLu:Lios :~o le: iq~oes
oi:el~s e:l:e si, s~o jeque:~s i~s ~o o:qo o~s i:~s oe :el:o, o que o~ u:~
q:~:oe i:jo:l~:ci~ j~:~ esle :eio oe l:~:sjo:le :~ vio~ o~ :~io:i~ o~s jes
so~s e: Esloco:o
Esloco:o e o|e u:~ cio~oe seq:eq~o~ 0 ce:l:o o~ cio~oe e :ico e ~s ~:e~s
oo j:oq:~:~ oo :i~o s~o joL:es / :~io: j~:le oos ci:e:~s, L~:es, cuLes
e oc~is oe l:~L~o c~: :o Ce:l:o E co:o ~s jesso~s :~is joL:es oe Eslo
co:o s~o ~s que vive: :~s ~:e~s :~is oisl~:les, e~s s~o |usl~:e:le ~s que
:~is :ecessil~: oo :el:o j~:~ se oco:ove:e: ~o l:~L~o, j~:~ visil~: su~s
~:|i~s, j~:~ le: ~cesso ~os oc~is oe ~.e: elc
0 j:oLe:~ e que o l:~:sjo:le e: Esloco:o e c~:o o e:l~:lo ~, e se:j:e
ouve, u:~ ~le::~liv~ Si:jes:e:le :~o j~q~: /:o~: oe q:~~ jeos :eios
l:~:sjo:le e u:~ s~|o~ j~:~ :uil~s jesso~s co:sequi:e: i: j~:~ o l:~L~o e
s~i: oe seu L~i::o E e l~:Le: u: |eilo oe eco:o:i.~: oi:ei:o j~:~ co:j:~: ou
l:~s cois~s, co:o :ouj~s j~:~ os os, i: ~o ci:e:~ P~:~ le: u:~ vio~ :eo:
E: ZOO1, os free riders co:e~:~: ~ se o:q~:i.~: / i:ici~liv~ j~:liu o~ SUF
siq~ e: sueco j~:~ 0:q~:i.~~o o~ Juve:luoe /:~:cosi:oic~isl~l, que c:iou
~ c~:j~:~ planka.nu ~qo co:o vi~qe: q:~lis |~
1
, :o:e que se:viu l~:Le:
j~:~ o e:oe:eo o~ c~:j~:~ :~ i:le::ell /jos ~ su~ c:i~~o, ~ c~:j~:~
lo:ou vio~ j:oj:i~, j~:~ ~e: o~ SUF, e exisle l~:Le: e: 0ole:Lu:qo, 0sle:
qol~:o, :o su oe Esloco:o, e ~le :es:o e: esi:i, :~ Fi:~:oi~
/ ioei~ ce:l:~ oo planka.nu e o:q~:i.~: u:~ o::~ si:jes oe :esisl:ci~ e
esli:u~: usu~:ios oo sisle:~ oe l:~:sjo:le ~ :~o j~q~: ~ j~ss~qe:, ~ ~:o~:
oe q:~~ :~s i:~s oe :el:o E:l:e o e 1O% oos usu~:ios |~ ~:o~v~: oe q:~~,
ou se|~, ~ j:~lic~ oe ulii.~: o l:~:sjo:le coelivo oe q:~~ |~ exisli~ Tuoo o que
live:os que ~.e: oi o:q~:i.~: ~ ~~o C:i~:os u: u:oo j~:~ os free riders, o
p-kassan Se voc o: u: :e:L:o oo p-kassan, o u:oo j~q~:~ su~ :ul~ qu~:
oo o: jeqo jeos qu~:o~s que coL:~: ~s j~ss~qe:s P~:~ ~.e: j~:le oo u:oo,
o free rider oeve j~q~: 1OOSE jo: :s o equiv~e:le ~ R$ Z,OOl P~:~ co:j:~:
u: Liele :e:s~ oe :el:o o usu~:io j~q~ o|e OOSE R$ 1'o,OOl, e ~ :ul~,
c~so voc se|~ jeqo ~:o~:oo oe q:~~, e oe 1ZOOSE R$ ooO,OOl F~.e: j~:le
oo u:oo e u:~ ~le::~liv~ L~:~l~ j~:~ que: :~o quise: j~q~: ~s j~ss~qe:s
Co:o :e:L:o, voc :~o j:ecis~ se j:eocuj~: co: ~s :ul~s que su:qi:e:
/ :~.~o j~:~ ~s ~oes oo planka.nu s~o os ~los j:eos o~s j~ss~qe:s, o ~lo
oe :uil~s jesso~s que :ecessil~: oo l:~:sjo:le :~o jooe:e: j~q~: jo: esle
se:vio / :oss~ exiq:ci~ e jo: u: l:~:sjo:le juLico q:~luilo j~:~ loo~s ~s
jesso~s os ~j:ese:l~:os oie:e:les ioei~s j~:~ :~:ci~: o l:~:sjo:le q:~
luilo U:~ jossiLiio~oe se:i~ o ~u:e:lo oos i:joslos soL:e :e:o~, o que ~:i~
co: que :icos j~q~sse: :~is e joL:es :e:os U:~ oul:~ ~le::~liv~ se:i~ ~u
:e:l~: os i:joslos j~qos jo: e:j:es~s, |~ que o l:~:sjo:le juLico e :eces
s~:io j~:~ l:~:sjo:l~: os l:~L~~oo:es ~os oc~is oe l:~L~o M~s l:~:sjo:le
juLico q:~luilo :~o e ~je:~s u:~s o::~ oe :eoisl:iLui: ~ :ique.~ oos :icos
j~:~ os joL:es E l~:Le: u:~ o::~ oe :eou.i: o l:~eqo oos ~ulo:oveis, oe
:eo:~: o ~:Lie:le :~ cio~oe
o'
/ c~:j~:~ se :osl:ou Le: suceoio~ M~is oe ci:co :i jesso~s e: Esloco
:o o:~: ou s~o :e:L:os oo u:oo, e o :u:e:o oe jesso~s que ~:o~: se:
j~q~: ~u:e:lou M~is i:jo:l~:le que isso. ~ ioei~ oe u: l:~:sjo:le juLico oe
ve:o~oe e:l:ou :~ j~ul~ oe oiscuss~o o~ :|oi~ / :~io: j~:le o~s jesso~s e:
Esloco:o co:ece: ~ c~:j~:~ e os jo|licos :~o jooe: :~is iq:o:~: ~ j:~
lic~ oe ~:o~: oe q:~~ e ~s ioei~s soL:e o :~:ci~:e:lo oo l:~:sjo:le juLico
A maicr razc para c sucessc dc planka.nu c fatc de refcrarmcs uma pr-
tica j difundida entre as pesscas. / j:i:cij~ c:|lic~ que :eceLe:os e que
jeq~: :el:o oe q:~~ e :o:~:e:le i:~ceil~ve, :~s esl~ e u:~ quesl~o que
:~o esl~:os :uilos i:le:ess~oos e: oisculi: 0 ~lo oe :uil~s jesso~s ~:o~
:e: oe q:~~, ~::isc~:oose :~s c~l:~c~s e :o co:l:oe oos qu~:o~s, e :~.~o
sucie:le j~:~ oe:o:sl:~: que ~qo esl~ e::~oo :~ o::~ co:o o l:~:sjo:le
e ~o:i:isl:~oo o|e os que:e:os que os :icos j~que: e :~o esl~:os :uilo
j:eocuj~oos co: o que ee je:s~: soL:e isso osso oco e, e se:j:e oi, ~s
jesso~s que l:~L~~: e us~: o l:~:sjo:le juLico os ~lu~:os :~ L~se,
j~:~ o:q~:i.~: jesso~s e: su~ vio~ colioi~:~ E:co:l:~:oo jesso~s :o :el:o,
j~:licij~:oo oe :eu:ioes co: si:oic~los, o:q~:i.~:oo l:~L~~oo:es oo l:~:s
jo:le juLico, o:q~:i.~:oo ~oes e o p-kassan o u:ool Esles s~o os :ossos
:elooos j~:~ ~li:qi: os :ossos oL|elivos
Lev~:l~:os :ecu:sos j~:~ :~:le: u: site llj.//j~:~:u{, co: :uil~s i:o:
:~oes soL:e T:~:sjo:le e :ol|ci~s ~lu~i.~o~s, u: L~:co oe o~oos, que o:q~
:i.~ o p-kassan :e:L:os, j~q~:e:los, :ul~sl e qe:~ esl~l|slic~s oe esl~oes
oe :el:o o:oe :~is jesso~s o:~: jeq~s jeo co:l:oe, oe :ooo que ~s jesso
~s evile: esl~s esl~oes, e:l:e oul:~s esl~l|slic~s, :~:le:os u: esc:ilo:io oe
~o:i:isl:~~o o~ c~:j~:~, e u: leeo:e :ove o:oe qu~que: jesso~ jooe
:os oc~i.~: ~ qu~que: :o:e:lo
Co:o :osso l:~L~o co: free riding e o u:oo p-kassan esl~ u:cio:~:oo co:o
que:e:os, co:e~:os ~ l:~L~~: l~:Le: e: oul:os j:o|elos U: oees e o
ombudsman do transporte pblico, que ~|uo~ usu~:ios ~ :esove: j:oLe:~s co:
o sisle:~ oe T:~:sjo:le P:i:cij~:e:le e: quesloes |uoici~is, co:o ~s ~:e
~~s e ~q:essoes oos sc~is/qu~:o~s ~s jesso~s que :~o le:~: j~qo ~ j~s
s~qe: 0s sc~is cooje:~: co: ~ jo|ci~, je:sequi:oo ~s jesso~s ieq~is
Z

esl:~:qei:os se: j~ss~jo:lel 0u~:oo ~que: se: oocu:e:los que :~o le:~
j~qo ~ j~ss~qe: e jeqo jeos sc~is, os :es:os c~:~: ~ jo|ci~, que j:e:
oe ~ jesso~ e ~ e:vi~ j~:~ seu j~|s :~l~, o:oe se:~ j:es~ U:~ o::~ oe evil~:
esl~ silu~~o e co:j:~: j~ss~qe:s j~:~ esl~s jesso~s Co: ~ ve:L~ ev~:l~o~
jeo p-kassan, o planka.nu esl~ cooje:~:oo co: ~qu:~s o:q~:i.~oes :o ~joio
~s jesso~s se: j~ss~jo:le, co:j:~:oo j~ss~qe:s j~:~ que e~s le:~: u:~
vio~ :~is sequ:~ :~ Sueci~
Te:os o|e u: qove::o oe oi:eil~ l~:lo e: Esloco:o co:o :~ Sueci~, que
esl~ ~u:e:l~:oo os j:eos o~s j~ss~qe:s os j:ov~ve:e:le :~o le:e:os
u: l:~:sjo:le juLico oe ve:o~oe jo: ~qui l~o ceoo, :~s co:li:u~:os ~ ul~:
jo: ~quio que ~c~:os esl~: ce:lo E oLlive:os sucesso ~o cooc~: e: j~ul~
esl~ i:jo:l~:le ioei~ soL:e |usli~ :o l:~:sjo:le juLico
N0TA5
1 0 Movi:e:lo P~sse Liv:e MPLl ulii.~ u:~ exj:ess~o j~:ecio~. P~sse iv:e |~ o~ E{
2 \e: Fo:i~: Sc:eioe:/ei: :e:sc isl ieq~ :e:u:~ jesso~ e ieq~{, ew :ues o
le :ew ~clo:o:y oO, e: 0wui E:we.o: el ~ eol, Democracy unrealized. 0sloe::
Ruil. ~l|e ~:l., ZOOZ o~ E{
0C J IHA6IN0U C0H0 5EPIA UH 0NIBU5 5EH CATPACA? DESE0 DE /TY/ S/DER
EM C0L/D0R/(/0 C0M 0 M0\MET0 P/SSE L\RE DE S/0 P/UL0
O
FER/D/ /LDU0UER0UE
Esl~ e ~ :e:s~qe: i:j:ess~ :os j~:elos oisl:iLu|oos jeo 0/ 0:ujo oe :
le:e::ci~ /:Lie:l~l e: u:~ oe su~s i:le:ve:oes ou interferncias, co:o
j:ee:e c~:~: o coelivo, c:i~oo e: ZOOZ jo: u: q:ujo oe esluo~:les oe ~:le
oe S~v~oo:
1
E: qu~l:o ve:soes, os vo~:les co:vio~: o juLico ~ :e~i.~: ~oes
joelic~s :~ cio~oe, loo~s e~s execul~o~s l~:Le: jeo j:oj:io coelivo U:~
o~s ijel~s j:ojoe que se c~:i:Le: s~cos oe jijoc~ co: u:~ ioei~ josiliv~
e c:i~liv~ e os oe:e~ ~ u: jijoquei:o oe :ooo ~ oisse:i:~: ~ ioei~ 0ul:~
ve:s~o suqe:e que se ~:~::e: :e:s~qe:s ~ L~oes ve::eos e os sole: oe
u: uq~: ~lo, oLse:v~:oo ~s :e~oes o~s jesso~s J~ oul:o j~:elo esli:u~
o juLico ~ :e~i.~: u:~ ~ e: oi:e~o ~ ~qo ~:l~slico, :~s que |~ le:~ se
lo::~oo L~:~ :~ cio~oe, oe o::~ ~ c~:~: ~ ~le:~o j~:~ esse ~sjeclo ~~o
execul~o~ jeo 0/ oi~:le oo jo:ooso :~ D~|~ oe Tooos os S~:los
/eluos~s e :uilo Le:u:o:~o~s, ~s j:ojosl~s co:vio~: o juLico ~ i:le:vi:
joelic~:e:le :o oc~ o:oe vive:, oeix~:oo su~s :oli:~s oi~:i~s jo: u: :o:e:
lo j~:~ j:oou.i: :e:s~qe:s e ~:~~s ~o ve:lo ou j~:~ ~ssi:~~: oele::i:~
o~s j~:licu~:io~oes o~ cio~oe o:oe vive: oe o::~ ~Lsoul~:e:le i:usil~o~
Ess~s i:le:ve:oes, jo: su~s ve., l~:Le: se j:ojoe: ~ c:i~: silu~oes que
co:voque: oul:~s jesso~s ~ susje:oe: su~s :oli:~s jo: u: i:sl~:le, je::ili:
oose vive:ci~: oul:~s exje:i:ci~s su:j:ee:oe:les, uoic~s, oesvi~:les, le:
:~s ou si:jes:e:le e:q:~~o~s T:~l~se oe joslu~: |~ :~o :~is :~ ese:~
:esl:il~ o~ ~:le, :~s :~ ese:~ ~:ji~o~ o~ vio~ ~ ioei~ oe u:~ joslu:~ :~is
~liv~ e c:i~liv~ oi~:le o~ :e~io~oe / c~:u~qe: j:ojo:cio:~o~ je~ i:
l:~~o oo l:~L~o :o oi~~oi~ o~s jesso~s ool~ os j~:elos e ~s ~oes :ees
suqe:io~s oo co:leuoo vi:olico oe que ~~ /ex~:o:e \oqe:
Z
, ~o jole:ci~i.~:
seus joss|veis oesooL:~:e:los slo jo:que :~o se esl~ ~lu~:oo e: u: esj~o
o:oe luoo jooe ~co:lece: o esj~o ~:l|slico jo: exce:ci~, o:oe o esl:~:o e
o o:~ oo co:u: |~ s~o esje:~oos , :~s esl~ se esle:oe:oo ~ jole:ci~io~oe
j:oj:i~ oo esj~o o~ ~:le ~ uq~:es e silu~oes o:oi:~:ios o~ vio~
0 ~o:is:o i:j:esso :os l:s j~:elos e c~leqo:ico. /c:eoile :~s su~s ~oes
E oqo ~jos, e: el:~s :e:o:es, Dese:vov~ e ulii.e, l~:Le:, oul:~s o:
:~s oe se :e~cio:~: oe o::~ josiliv~ e c:i~liv~ co: ~ cio~oe 0:~, i:cil~: ~s
jesso~s ~ ~c:eoil~: e: su~s ~oes e u:~ j:ojosi~o exl:e:~:e:le si:jes,
jo:e: oe u:~ jol:ci~ exl:~o:oi:~:i~ Siq:ic~ co:voc~~s ~ ~qi: E :~is. ~
~.e:e:se j:ese:les e: seus ~los e ~ ev~:e: ~ se:io ~quio que ~.e:, co:
~:les :o jooe: que seus qeslos :~is si:jes jooe: le: T:~l~se oe esli:u~:
~s jesso~s ~ lo::~:e:se, oe ~lo, su|eilos oe su~s islo:i~s ~ :ecessio~oe
:~is j:e:e:le que ess~
Pois esse e o :ole oe :uil~s ~oes oese:vovio~s jeo 0/, l:~L~os j~ul~oos
:~ j:ojosi~o oe silu~oes que se i:l:~: :os esj~os oo colioi~:o e Lusc~:
j:o:ove: u: esl:~:~:e:lo, e:c~:l~:e:lo ou i:o~q~~o jo: j~:le oo juLi
co / oje:~~o :e:ele ~ :o~o oe De::~:o L~~:que oe que o j:oj:io o~ ~:le
e c:i~: uq~:es eslelicos se:j:e :ovos, que :ee:L:~: ~o o:e: que ee :~o
jooe ~Lil~: o :u:oo ~ :~o se: co:o joel~
o
esse se:lioo, ~s i:le:ve:oes
oo q:ujo :eele: u:~ co:j:ee:s~o o~ ~:le que se ~j:oxi:~ :~is o~ j:oou
~o oe exje:i:ci~s oo que o~ c:i~~o oe oL|elos ~:l|slicos j:oj:i~:e:le oilos
l:~o co:u: ~ u: Lo: :u:e:o oe coelivos su:qioos :o D:~si ~o o:qo oos
~:os ZOOO
Exe:jo oisso e o j:o|elo Caramujo ZOOZl, u: esj~o l:~:silo:io c:i~oo ~ j~:li:
oe u: jeo~o oe o:~ ~:~:e~, ~ co: s|:Loo oo 0/, e ~o~jl~ve ~os :~is v~
:i~oos usos e silu~oes 0 Caramujo e eilo j~:~ que ~s jesso~s e oe: u:~
uliio~oe, exjic~: os ~:lisl~s, que |~ vi:~: o oc~ se l:~:so::~: e: jo:lo
oe o:iLus, esj~o oe co:viv:ci~ e :o:~oi~ j:oviso:i~, e:l:e oul:~s ulii.~oes
0ul:o exe:jo e ~ ~~o No Propaganda ZOOol, que co:sisle e: suLve:le: ~
u:~o co:e:ci~ oe sujo:les juLicil~:ios co:o c~:l~.es, ~ix~s, j~:elos e
~le :es:o os c~:~oos o:e:ss~:ou|ces, ~o coo:ios i:lei:~:e:le oe
~:~:eo se: i:j:i:i: qu~que: co:leuoo e: su~ suje:|cie T:~l~se oe u:~
oje:~~o si:jes, que evoc~, co:luoo, u:~ quesl~o c:uci~. ~ j:ese:~ :~s
siv~ o~ juLicio~oe :os ce:l:os u:L~:os 0ul:~ i:le:ve:~o que l~:Le: j~:le
oe u:~ j:oLe:~lic~ soci~ e Cama ZOOZl, e: que o q:ujo i:l:oou. u:~ c~:~
co: u: su|eilo oo::i:oo e: oc~is juLicos oe S~o P~uo e S~v~oo: 0 l:~L~
o se v~e oe u: j:oceoi:e:lo c~:o ~o Su::e~is:o, ~ ~j:oxi:~~o oe ou~s
:e~io~oes ou oL|elos ~j~:e:le:e:le i:co:cii~veis jo: je:le:ce:e: ~ ese:~s
oisli:l~s / quesl~o e que ~ co:sl:u~o su::e~isl~ ~j:ese:l~o~ jeo coelivo
~jo:l~ j~:~ u:~ silu~~o ooo:os~:e:le :e~. ~ i:oie:e:~ colioi~:~ e: :e
~~o ~os :i~:es oe :o:~oo:es oe :u~ que j~ss~: su~s :oiles :~s j:~~s,
c~~o~s e vi~oulos o~s q:~:oes cio~oes L:~siei:~s
CAPAHUJ0 0/ FILA PAPA EP 0 P0P-D0-50L 0/
/
L0/ 0DRE E`0 E`PERMET/L 0R0l
0 Eoi|cio Coj~:, :o ce:l:o islo:ico oe S~o P~uo, oi c~l~is~oo: oe :uilos
oos j:o|elos, ~oes e ~livio~oes o~ exo experimental org. u:~ j~l~o::~ oe
i:vesliq~~o oe j:~lic~s eslelic~s co:le:jo:~:e~s :e~cio:~o~s ~o co:lexlo
sociojo|lico L:~siei:o, que ~luou e:l:e os ~:os ZOOZ e ZOO, co: esc:ilo:io
silu~oo :o eoi|cio
/l:~ves o~ |~:e~ j~:o:~:ic~ oe u:~ quili:ele :o Z ~:o~: oo Doco D qu~se
11 :el:os oe ~lu:~ se e lo:~oo je~ se:s~~o ~:L|qu~ oe oisl~:ci~:e:lo e
oe se: ~Lsoul~:e:le e:qoioo je~ v~slio~o oesl~ :el:ojoe 0 brise-soleil :~o
je::ile ~ vis~o oo c~o j:oxi:o ~o eoi|cio, lo::~:oo ~ cio~oe u:~ exle:s~o oo
~j~:l~:e:lo, co:co:il~:le ~os seus :u:o:es i:i:le::ujlos E :o jiso le::eo,
:~ co:l|:u~ uioe. oe ci:cu~~o o~ q~e:i~ co: ~ cio~oe co: o|~s, L~:es,
exci:e:~ e ~lu~ iq:e|~ je:lecosl~, c~es e se:vios , :u: i:i~: l:ue e:l:e
os le::ilo:ios juLico e j:iv~oo, que os e:co:l:os e co::o:los co: ~ :el:ojoe
s~o :el~liv~oos P:o|el~oo jeo ~:quilelo 0sc~: ie:eye: 1'1ool, o :~io:
eoi|cio :esioe:ci~ o~ /:e:ic~ L~li:~ oje:~ co:o u: oisjosilivo oo ~Lil~:,
l:~L~~: e co:vive: colioi~:o e:l:e seus ele:oq:eos :o:~oo:es e l:~:seu:
les, i:sc:eve:oose :~s :uil~s c~:~o~s oe co~Lil~~o soci~, eco:o:ic~ e
culu:~ oe S~o P~uo 0 Coj~: :~:cou u:~ :uo~:~ :~oic~ :os :ooos oe
:o:~: e :~ co:qu:~~o o~ j~is~qe: j~uisl~:~ :os ~:os 1'O/oO, s|:Loo
o~ ju|~:~ oo c~jil~ i:ousl:i~ e:e:qe:le e oo ioe~:io oo oese:vovi:e:lis:o
oo j~|s oo ulu:o que oeix~v~ oe se: :u:~ j~:~ se: ~l~:e:le u:L~:o Co:o
:os e:L:~ Je~:C~uoe De::~:oel, e |usl~:e:le :os ~:os oO que su:qe: oois
j~:os co:je:e:l~:es :eque:les :~s i:~qe:s e :es o~ cio~oe. ~ vis~o
j~:o:~:ic~ o~ cio~oe oe S~o P~uo oo ~lo oe eoi|cios :osl:~:oo u:~ cio~oe
~sxi~:le, e ~ oe ~:o:i:os c~:i:~:oo se: :u:o je~s :u~s, co:o e: So
Paulo S.A., oe Luis Se:qio Pe:so:
/s ~oes oo 0/ ~~:, ~ssi:, oe u:~ ~josl~ :~ joesi~, :o ~elo, :~ oeic~oe.~,
:~ i:~qi:~~o e :o Lo:u:o: co:o esl:~leqi~ j~:~ j:ovoc~: :ov~s je:cej
oes, :eexoes e ~liluoes oi~:le o~ vio~ T:~l~se oe l:~L~~: ~ j~:li: oo que
e o~oo o ~ulo:~lis:o e ~ ~sje:e.~ oo oi~~oi~ :~ cio~oe j~:~ ~jo:l~:
o que jooe se: eilo ~ j~:li: o~i :Lu|o~s oe u: ce:lo esj|:ilo ulojico, l~
qu~ ~ :o~o e oee:oio~ jo: E::sl Doc, su~s i:le:e::ci~s :eele: :~o u:~
joslu:~ ~sse:liv~ oe ~::~~o oe u: :ovo o:i.o:le co:c:elo e :e~i.~ve, :~s
u:~ joslu:~ :eexiv~, oe i:o~q~~o e: :e~~o ~o j:ese:le e oe ~Le:lu:~ oe
u: esj~o oe :~:iesl~~o o~quio que ~i:o~ :~o e
/
T:~l~se oe evoc~:, si:,
oul:~s jossiLiio~oes oe se je:ceLe:, vive:ci~:, so:~:, oese|~: e i:~qi:~: o
:e~ Po:e: :~o ~l:~ves oe ~oes que ~lu~:, oL|eliv~:e:le, :~ l:~:so::~~o
oo :u:oo e: que vive:os, :~s jo: :eio oe i:le:e::ci~s c~j~.es oe j:ovoc~:
ssu:~s, :u|oos ou cu:losci:cuilos :~ :e~io~oe, ~o j:o:ove:e:, co:o oi:i~
Doc

, jeque:~s :ol~oes oo o~:. :uo~:~s :o :ooo co:o oLse:v~:os e

exje:ie:ci~:os ~ vio~
N0TA5
1 0 q:ujo e o::~oo jeos ~:lisl~s C:isli~:o P|lo:, Eve:lo: M~:co S~:los, Luo:i~ D:illo,
M~: D~yves, Peo:o M~:iqe~ e Ti~qo RiLei:o
2 /ex~:o:e \oqe:, /l:ocio~oes M~:~vios~s. ~~o i:oeje:oe:le oe ~:le :o co:lexlo
juLico, e: Arte & Ensaios :8 Rio oe J~:ei:o. P:oq:~:~ oe Pos0:~ou~~o e: /:les
\isu~is ED/UFRJ, ZOO1
3 De::~:o L~~:que, o:Lieu el Lieux oe 0euv:e o/:l, e: LOeuvre d Art Aujourdhui
P~:is. Se:i:~i:e :le:~:ls, ZOOOZOO1 j '
E::sl Doc ~juo Lo::~i:e \e::e:, Lulojie co::e qu:e islo:ique o~:s ~:l, e: Ro
Le:lo D~:L~:li o:ql, Lart au XXme sicle et lutopie P~:is. L~::~ll~:, ZOOO
5 E::sl Doc, Experimentum Mundi P~:is. P~yol, 1'81
o
0s j~:~oiq:~s :ooe::isl~s |~ :~o co::esjo:oe: ~ :e~io~oe u:L~:~ co:le:
jo:~:e~, :~:c~o~ e: S~o P~uo jo: oesiqu~o~oes e seq:eq~oes sociole::i
lo:i~is, u:~ u:L~:i.~~o i:le:s~ se: cio~oe :~s ~:e~s je:ie:ic~s, co:co:i
l~:le ~s ce:l:~io~oes lo:~o~s jo: eoic~oes e: eslio :eoc~ssico, :u:os e
q:~oes / Silu~~o Coj~: e u:~ o~s e:l:~o~s joss|veis :~s :ulij~s l:~:~s
soci~is o~ :el:ojoe j~uisl~:~ P~:~ ~e: oe su~ qu~io~oe visu~ e j:ese:
~ si:Loic~ :o i:i~: oo cic oo c~:l~o josl~ e oo :ilo ie:eye: j~:~ os
:uilos j~uisl~:os que :~o o vive:ci~:l, ~ si:qu~:io~oe oo Coj~: esl~ :~ ju
s~~o e :ulu~ i:L:ic~~o e:l:e o eoi|cio e ~ :el:ojoe, e:l:e oisl~:ci~:e:lo
e j:oxi:io~oe, co::o:lo e co:viv:ci~, os ~:os 1'O/oO e os ~lu~is Su~ si:qu
~:io~oe e exje:i:ci~ :os o:ie:l~: :~ j:osjec~o oess~ :el:ojoe e oe su~s
l:~:~s, co:lo:ce:oo co: su~s cu:v~s e ce:l~ i:o:i~ ~qu:s oos j:eceilos e
e:l:oji~s j~uisl~:os Coj~: - exo co:o e:l:e, oisjosilivosjo:les
E:l:e eve:ei:o oe ZOOo e ouluL:o oe ZOOo, ~ exo residncias ~coeu l:i:l~ e
l:s ~:lisl~s, sociooqos, esc:ilo:es, ci:e~sl~s, ~:quilelos j:ove:ie:les oe v~:i~s
cio~oes e j~|ses, e: quili:elessluoios :os Locos D e F, os :~is joju~:es oo
Coj~:, o:oe :esioi~: oe u: ~ l:s :eses Co:o os ~j~:l~:e:los e:~: ~uq~
oos, o j:oq:~:~ leve ce:l~ exiLiio~oe e ~liv~:os oe u: ~ l:s ~j~:l~:e:los/
:esioe:les, ~e: oo jeque:o esc:ilo:io co:o jo:lo oe e:co:l:o e oe j:oou~o
0s ~co:j~:~:e:los oos ~:lisl~s e:~: oisli:los co:o::e os co:v:ios esl~
Leecioos co: ~s i:sliluioes e:vovio~s E oi co: o i:luilo oe qe:~: oi~oqos
e:l:e ~:lisl~s e ~ulo:es, L:~siei:os e oe oul:~s oc~io~oes, que ~ exo co:vioou
oi:el~:e:le /e|~:o:~ Rie:~ ZOOZZOOl, P~Lo Leo: oe ~ D~::~ ZOOZZOOol,
T~l~ /:~:~ ZOOol, ~.uo ~~:o ZOOZZOOl, 0eo:qe Duji: ZOOoZOOl, P~
o~ S~e::o ZOO/ZOOl, Eyl~yo /o ZOO/l, Syv~i:e Due ZOO/ZOOl e Pele:
F:ieo ZOOZOOl, oe:l:e oul:os, j~:~ oese:vove:e: i:vesliq~oes l:~:soisci
ji:~:es e eslelic~s, co:o j~:le oos j:o|elos oe :eoio e o:qo j:~.o So Paulo
S.A, frica-Mundos e Prticas Documentrias
E: ZOOo, Pele: F:ieo, ~:lisl~ ~usl:|~co L~se~oo e: De:i:, ~j:ese:lou je~
j:i:ei:~ ve. seu l:~L~o :o D:~si, ~ co:vile o~ exo, :~ exjosi~o A respeito de
situaes reais, soL:e j:~lic~s oocu:e:l~:i~s P~o o~s /:lesl :ici~:os e:l~o
u: oi~oqo co: o ~:lisl~ E: :~io oe ZOO vi~Lii.~:os su~ :esio:ci~, co:
~joio oo 0oele:slilul S~o P~uo Po: qu~se ci:co se:~:~s, F:ieo c~:i:ou
je~ cio~oe e :eqisl:ou oe.e:~s oe playgrounds os eu e Cecie Zoo:e:s, co
u:o~oo:~ o~ exo, ~s ve.es visil~:les ou oul:os :esioe:lesl o e:co:l:~v~:os ~
:oile e :os :~is oe l~:oe, j~:~ i:le:s~s co:ve:s~s soL:e ~:le, jo|lic~, D:~si,
elc E: u: :~j~ oe S~o P~uo, :~ e:l:~o~ oo esc:ilo:io, F:ieo ~jo:l~v~ ~s oi
ve:s~s j:~~s juLic~s que |~ :~o :~is exisli~: e viceve:s~ v~.ios u:L~:os
co: j~:ques i:~:lis que ~i:o~ :~o esl~v~: :eqisl:~oos :o :~j~ , :eve~:oo
~s oisj~:io~oes e:l:e ~ c~:loq:~~ e ~ exje:i:ci~ o~ cio~oe, i:l:oou.i:oo:os
os sujoslos oc~is ~ uq~:es e silu~oes :ov~s Playgrounds co:sisle e:
u:~ se:ie ~Le:l~ oe i:~qe:s oe j~:ques i:~:lis e: cio~oes :o :u:oo looo,
:e~i.~o~s :o oeco::e: oe u: o:qo le:jo u: |oqo oe :ejeli~o e oie:e:~,
l:~l~se oe ve: o :u:oo ~l:~ves oo j~:que i:~:li, co:o ~ ~:e:~ o~s j:i:ei:~s
exje:i:ci~s i:slilucio:~i.~o~s e :e~:e:le juLic~s oe jeque:os su|eilos
M~s ee e vislo co:o u: esj~o v~.io oe exje:i:ci~s, ou :eo:, co:o u:
esj~o oe exje:i:ci~s joss|veis
1
Playgrounds oi o oisjosilivo oe F:ieo j~:~
~j:oxi:~:se oe S~o P~uo :esle j:i:ei:o :o:e:lo
o :~ oe ZOO, ee volou j~:~ :e~i.~: u: j:o|elo esjec|co, oe:ioo e ~co:
o~oo :o :~ o~ su~ j:i:ei:~ esl~o~ Fo:~: eil~s e:l:evisl~s co: vi:le u:
cio:~:ios oo Coj~:, eoil~o~s i:le:s~:e:le ~o o:qo oe oois ~:os / ~o:i:is
l:~~o oo eoi|cio e:j:eq~ ~j:oxi:~o~:e:le ce: l:~L~~oo:es, :esjo:s~veis
oi~ e :oile jeo u:cio:~:e:lo e :~:ule:~o oesle co:jexo :esioe:ci~ Su~s
u:oes i:cue: ~xi:ei:os, e:c~:~oo:es, :~:ce:ei:os, eel:icisl~s, sequ:~:
~s, jo:lei:os, sec:el~:ios Esle :u:oo e co:sl~:le:e:le ~livo, e: co:|u:~o
co: o :u:oo oos :o:~oo:es, :~s, ~o :es:o le:jo, exisle co:o u: :u:oo
j~:~eo /s je:qu:l~s e :esjosl~s se co:ce:l:~: :~ oqic~ e :o j:ocesso oo
l:~L~o execul~oo, :~ :e~~o e:l:e l:~L~o e ~.e:, oel~es Lioq:~cos, :e
:o:i~s e j~:os oe ulu:o PuLic~oo e: oe.e:L:o oe ZOO, :o :es:o :s
oo ~:ive:s~:io oos ce: ~:os oe 0sc~: ie:eye:, o j:o|eloiv:o Trabalhando no
Copan
2
Luscou i:vesliq~: esle :u:oo oo l:~L~o, :u:~ oc~io~oe j~:licu~:
o~ :ooe::io~oel, exjo:~:oo ~s v~:i~s jossiLiio~oes oe :ej:ese:l~~o
/ exo ~luou co:o esse jeque:o esj~o oe exje:i:e:l~~o oe ~qe:ci~:e:los,
~Lo:o~qe:s, j:oou~o, e oe :ov~s o::~s oe ~j:ese:l~~o e ci:cu~~o oe j:~
lic~s eslelic~s e l:~:soicisciji:~:es, ~jic~oo ~ u: s|lio S~o P~uol e :u: :o
:e:lo islo:ico ZOOZZOOl esjec|cos Se ~s cio~oes s~o ~lu~:e:le esj~os
j:ivieqi~oos o~ exje:i:ci~ co:le:jo:~:e~, ess~s exje:i:ci~s :~o s~o :u:c~
u:ive:s~is, :~s si: esjec|c~s e oie:e:ci~o~s, co:o::e ~ silu~~o soci~ e
qeojo|lic~ oos su|eilos soci~is
N0TA5
1 Roqe: Due:qe, Pele: F:ieo P~yq:ou:os 1''ZOO, juLic~oo :o c~l~oqo o~ exjo
si~o How do we want to be governed? (Figure and Ground), Mi~:i /:l Ce:l:~, Mi~:i ZOO/
T:~ou~o j~:~ o jo:luqus oe /:eo J ee:, j~:~ o e:co:l:o :o CEUM/USP, e: ZZ oe
|u:o oe ZOO, co:o j~:le oo j:o|elo So Paulo S.A
2 Pele: F:ieo, Trabalhando no Copan / Working at Copan, cojuLic~~o oe u:sl~e D~
se D~siei~l e Exl:~ Cily /:lue:ji~l e: co~Lo:~~o co: exo exje:i:e:l~o:q S~o P~u
ol De:i:. Sle::Le:q P:ess, ZOO
'
J0R0E ME/ D/RRET0
Esle lexlo ~. j~:le o~ oisse:l~~o oe :esl:~oo Luq~:es Moes, oe :i:~ ~u
lo:i~, oee:oio~ :~ EC/USP e: ZOO Seu oL|elo oe jesquis~ co:j:ee:oe ~s
esjecicio~oes oo le::o site-specic, j~~v:~ o~ |:qu~ i:qes~ us~o~ i:le::~
cio:~:e:le e: ~:le j~:~ c~:~cle:i.~: oL:~s j~:~ ~s qu~is o co:lexlo le: u:
j~je oele::i:~:le
/ jesquis~ :o :esl:~oo se ulii.ou oe oL:~s oe :i:~ j:oj:i~ l:~|elo:i~ co:o
~:lisl~ j~:~ co:sl:ui: o seu e:u:ci~oo E:le:oe:oo que l~is oL:~s l~:Le: ~
vi~: sioo c:i~o~s j~:~ ~Lil~: co:lexlos esjec|cos, que :~o ~ oisse:l~~o, su~
ulii.~~o :esle co:llexlo :eque:i~ ~qu: lijo oe e~Lo:~~o, ou l:~ou~o U:~
o~s esl:~leqi~s oi ~ c:i~~o oo que c~:ei Melooo eq~livo, que co:sisli~ :~
~jic~~o oe u: :isco soL:e o l|luo o~ oL:~, Lusc~:oo si:~i.~: que |~ :~o esl~
v~:os oi~:le o~ oL:~ e: si, :~s oe u: l:~:sjosi~o oe oele::i:~oos ~sjeclos
que ~ i:se:e: e: u:~ :~::~liv~
/ ulii.~~o oo Melooo eq~livo oi esle:oio~ ~o ~ulo:es ulii.~oos :~ jesqui
s~, ~jo:l~:oo que seu lexlos l~:Le: s~o o:le:e:le oele::i:~oos je~ su~
culu:~ e co:lexlo oe o:iqe: /ssi:, seus :o:es o:~: :isc~oos e seus lexlos
iv:e e exje:i:e:l~:e:le l:~:so::~oos e: ~~ :u:~ silu~~o oe e:co:l:o
i:~qi:~o~ que se oesooL:~ e: l:s :es~s oe oiscuss~o
1
. Especicidade, para
qu?, Conscincia Contextual, A palavra situada E:le:oe:oo que ~ Mes~ Z se
:e~cio:~ :~is o:le:e:le ~ esl~ :evisl~, ui co:vio~oo ~ i:se:|~ e: seu :o
Li~:io ov~:e:le, oi~:le o~ je:cej~o oe que esl~:os :e~i.~:oo u:~ :i
q:~~o e:l:e co:llexlos esjec|cos, o oo o~ oisse:l~~o e o o~ :evisl~, ~ Mes~
Z e :isc~o~
E5TUD0 PAPA E5PA0 CLD0 MERELES 1'o'
81
Tis lexl is ~ j~:l o :y MF/ :~ oisse:l~lio: c~eo Dulle: /:cileclu:e
Z
ls oL|ecl o
:ese~:c co:j:ee:os le sjecicilies o le le:: site-specic, j:oLe:~li.i:q ils use
wo:owioe wiloul ~:y l:~:s~lio: T~l is so :o: le sl~:o joi:l l~l ils use qoes ~q~i:sl
le ve:y co:cejl i:jieo Ly le le::. co:lexl oe:es :e~:i:q Te :ese~:c i:cuoeo
wo:s o :i:e lo ej Luio ils sl~le:e:l /s lese wo:s ~o lei: :e~:i:q ~ll~ceo lo
sjecic co:lexls ~:o li:es, ~:o :ol o:iqi:~y lo le oisse:l~lio:, ils use i: lis co:llexl
oe:~:oeo so:e i:o o e~Lo:~lio:, o: l:~:s~lio: 0:e o le sl:~leqies w~s lo c:e~le
w~l c~eo eq~live Meloo, wic co:sisleo o ~ sc:~lc wil ~ i:e :~oe ove: le
:~:e o le wo:, l:yi:q lo ~e:l le :e~oe: l~l e w~s :ol ~ci:q le wo: ilse ~:y:o:e,
Lul ~ l:~:sjosilio: o ce:l~i: ~sjecls o il lo l i: ~ oele::i:~le :~::~live Te use o lis
:eloo w~s exle:oeo lo le ~ulo:s useo i: le :ese~:c, i: ~: ~lle:jl lo joi:l oul l~l
lei: lexls we:e ~so sl:o:qy oele::i:eo Ly le culu:e ~:o co:lexl we:e ley we:e w:il
le:, ~:o le:eo:e :ol ~ulo:o:ous Te ~ulo:s :~:es we:e le: sc:~lceo wil ~ i:e
~:o lei: lexls, o:ce oell~ceo :o: le o:iqi:~ ~ jossiLe q~i: i: l:~:s~lio: ~s ~ c:ilic~
:e~oi:ql w~s :eey ~:o exje:i:e:l~y l:~:so::eo i:lo sjeec Tis oiscussio: w~s
o:qeo i: l:ee :ou:o l~Les. Specicity, what for?; Contextual Awarness; The word in
site. U:oe:sl~:oi:q Rou:o l~Le Z sl:o:qy :e~les lo lis :~q~.i:e, w~s i:vileo lo i:cu
oe il i: ils u::ilu:e /q~i:, ~s we je:ceive we ~:e :iq:~li:q Lelwee:
1
oie:e:l sjecic
co:llexls, :o: le oisse:l~lio: lo le :~q~.i:e, Rou:o T~Le Z is ~so sc:~lceo

Mes~ Z. Ccnscincia ccntextuaI
O que a conscincia contextual? Como se manifesta? Existe uma especicidade
brasileira na sua forma de manifestao?
Participantes
/:o:e~ F:~se:
Cioo Mei:ees
i: Levi:
L~w:e:ce \ei:e:
P~uo Reis
RoLe:l S:ilso:
Hediac
Jo:qe Me::~ D~::elo

0bservac: olese que os :o:es oos ~ulo:es ~qui j:ese:les esl~o :isc~oos, co:o::e
oesc:ilo :o Melooo eq~livo :o i:|cio oesl~ oisse:l~~o slo si:~i.~ que ~s ~~s co:li
o~s :~s :es~s s~o u:~ \ERS/0 L\RE e E`PERMET/L oo oiscu:so o:iqi:~, j~:~ uso
esjec|co :esl~ silu~~o i:~qi:~o~ Po:l~:lo, :~o oeve: se: cil~o~s co:o :ee::ci~s
islo:ioq:~c~s P~:~ ~ co:sul~ oos ~ssu:los leo:icos e islo:icos l:~l~oos, ~ssi: co:o
joss|veis cil~oes, o eilo: oeve:~ :eco::e: oi:el~:e:le ~os o:iqi:~is, que esl~o isl~oos
:o :~ o~ :es~ / exce~o e ~ i:se:~o oe P~uo Reis, eil~ oi:el~:e:le :o lexlo jeo
j:oj:io ~ulo:
0bservaticn: ole l~l le :~:es o le ~ulo:s i: lis lexl ~:e sc:~lceo wil ~ i:e,
~cco:oi:q lo le eq~live Meloo oesc:iLeo Leo:e T~l is sujjoseo lo siq:~ lis ois
cussio: is ~ FREE /D E`PERMET/L \ERS0 o le o:iqi:~ lexl, lo Le useo i: lis
ve:y sjecic ~:o i:~qi:eo silu~lio: ~:o li:e Tis :ou:o l~Le :eve: ~jje:eo ~:o le
o:iqi:~ lexls we:e :ouoeo lo c:e~le ~: i:~qi:eo i:le:~clio: l is :ol ~ islo:ic~ ~cl
~:o le:eo:e lis lexl is :ol lo Le quoleo ~s ~ :ee:e:ce To co:sul le leo:elic~ ~:o
islo:ic~ suL|ecls ~jj:o~ceo e:e, je~se :ee: lo le o:iqi:~s isleo i: le e:o o le
lexl Te excejlio: is le j~:licij~lio: o P~uo Reis, w:ille: sjecic~y o: lis co:lexl Ly
le ~ulo: i:se
HEDIAD0P 0 i:|cio o~ sequ:o~ :el~oe oo secuo `` oi j~co j~:~ :~oic~is
:uo~:~s :~ u:~:io~oe 0s ~co:leci:e:los :~is :~oic~is oco::e:~: :~ su~
:~io:i~ e: j~|ses ocioe:l~is, esjeci~:e:le :~ 0:~D:el~:~, F:~:~, Esl~oos
8Z 8o
U:ioos e /e:~:~ 0cioe:l~, :~s l~:Le: :~ /:e:ic~ L~li:~, ou:~:le ~s oil~
ou:~s :iil~:es / ~:le :~o cou i:u:e ~s l:~:so::~oes oess~ ejoc~ / j:es
s~o o~s :uo~:~s q:~ou~:e:le se i:l:ou :os esj~os ioe~i.~oos e ~li:qiu
~ sujosl~ ju:e.~ oe seus oL|elos 0 :ooe::is:o e seus j:eceilos co:e~:
~ o~: si:~is oe ex~usl~o e |~ :~o ~co:j~:~: ~ reaIidade jus~:le o~quee
:o:e:lo P~:~ To:~s McEviey, e o je:|ooo Posculu:~s. josque::~, jos
:ooe::o e joscoo:i~, que :ee:e:se ~o :es:o eixo oe :uo~:~s oco::i
o~s :~ ejoc~
o
nesse cIima de crtica, ccntestac e disjunces que c termc
site-specic ccmea a ser usadc ncs Estadcs Unidcs para dehnir certc tipc de
prtica artstica que tem nc seu ccntextc um fatcr determinante. ~ :es:~
ejoc~ e: que o le::o site-specic co:e~ ~ se: ulii.~oo :o c~:jo ~:l|slico
:os Esl~oos U:ioos oec~o~ oe 1'oOl, :o D:~si, e:Lo:~ :~o ouvesse u: le:
:o esjec|co j~:~ oe:o:i:~: l~is ~oes
/
, l~:Le: se e:co:l:~: j:~lic~s ~:
l|slic~s j:eocuj~o~s co: ~ esjecicio~oe o~ oL:~ e: :e~~o ~o seu co:lexlo
oe:lico, :esles :ovi:e:los ~:l|slicos o~ ejoc~, u:~ jus~o j~:~ ~ esjeci
cio~oe oe co:lexlo, u:~ ccnscincia ccntextuaI Esle e o ~ssu:lo oesl~ :es~,
~ssi: co:o os joss|veis oesooL:~:e:los que joss~: vi: o~| i: Levi:, voc
jooe:i~ :os ~~: soL:e ess~ :eve:s~o oe v~o:es oco::io~ :~s oec~o~s oe 1'oO e
O :os Esl~oos U:ioos, co:o::e o seu lexlo F~:ewe lo Mooe::is:
KIH LEIH Foi :ess~ ejoc~ que o :ooe::is:o s~iu oe :oo~, e que co:eou
o l~ jos:ooe::is:o / :~cio:~io~oe :ooe::isl~, seu oese|o oe ju:e.~, c~
:e.~ e o:oe:, co:eou ~ oes:o:o:~: :o :~ o~ oec~o~ oe 1'oO Foi ~ ejoc~ oo
\iel:~:, \ooosloc, ~s j~sse~l~s je~ j~., os co:ilos :~ci~is 1'o8 l~ve. le
:~ sioo o ~:o c:uci~, o ~:o e: que j~:~:os oe o~: ~ ~:le co:o::e ~ co:e
c|~:os, qu~:oo :es:o ~s o::~s :~is ju:~s co:e~:~: ~ j~:ece: suje:u~s,
e :os oe:os co:l~ oe que ~s i:ov~oes lec:ooqic~s, lijic~s oo :ooe::is:o, |~
:~o e:~: sucie:les 0 l:~L~o oe :uilos ~:lisl~s so:eu :uo~:~s :~oic~is
0 :i:i:~is:o, que co:sioe:o o uli:o oos eslios :ooe::isl~s, ile:~:e:le
se oes:~:cou jeo c~o co: os scatter pieces

Tive:os ~ i:jo:l~:le exjo

si~o :~ C~slei \~:eouse, o \il:ey Museu: e. ~ exjosi~o ~:lio::~ e
~:liius~o, os earthworks se ~ve:lu:~:~: ~ ceu ~Le:lo, o co:ceilu~is:o s~iu
oo ~::~:io, e ~ ~:le se lo::ou oocu:e:l~~o u: ce:lo se:lioo, oi o uli:o
~lo q:~:oioso oo :ooe::is:o. c:i~: u: l:~L~o ~ j~:li: oo :~o~ u: oul:o
se:lioo, e:~ oLvio que ~qo ~vi~ le::i:~oo 0 jos:ooe::is:o co:eou co:
o oese:c~:l~:e:lo oo oL|elo ~:l|slico, que li:~ se ~j:oxi:~oo oe:~is o~s
exiq:ci~s :e:c~oooqic~s :iciouse u:~ oesco:~:~ :o :u:oo co:sl:u|oo
jeo o:e:, :~ culu:~ oo co:su:o e :~ j:ele:s~ oL|elivio~oe cie:l|c~ 0
ci:~ |~ :~o e:~ :~is oli:isl~ / lec:ooqi~ le: os seus eeilos co~le:~is :u:
:u:oo oe le::~s oev~sl~o~s, ~: e ~qu~ jou|oos, :ecu:sos :~lu:~is ex~u:ioos
jeos joue:les qu|:icos e ixos :~oio~livos 0 j:oq:esso |~ :~o e :~is ~ o:oe:
oo oi~ 0 ulu:o se lo::ou u:~ quesl~o oe soL:eviv:ci~ ouve, jo:l~:lo, o i:|
cio oe u:~ lo:~o~ oe ccnscincia E: 1'o, ~s :evisl~s oe ~:le esl~v~: :eje
l~s oe o::~s cuLic~s i:jec~veis, e: 1'o', os oL|elos oe ~o e j~slico ~vi~:
sioo suLslilu|oos jo: suLsl~:ci~s :~lu:~is, je~ ~:le o:ie:l~o~ j~:~ o j:ocesso,
jo: i:~qe:s oloq:~c~s, jo: l:~L~os co: ~ i:qu~qe: e sisle:~s e: le:jo
:e~ E loo~s ~s :uo~:~s jooe: se: l:~~o~s, jo: oive:s~s vi~s, ~ j~:li: oe u:
imensc desejc de tcrnar reais as ccisas, de fazer ccisas reais. /s oloq:~~s
li:~o~s ~ j~:li: o~ u~ l~ve. le:~: ~le:~oo ~ :oss~ je:cej~o oe :u:oo De
o::~s oive:s~s e i:esje:~o~s, ~ ~:le esl~v~ vol~:oo j~:~ ~ :~lu:e.~ 0 tempc
e c espac passaram a ser impcrtantes, ccntextcs de verdade ~o se iq:o:~
:~is ~ esc~sse., ~ i:~~o e ~s oesv~o:i.~oes ~ co:sci:ci~ ~ :esjeilo oo
cuslo oos oL|elos, e ~ssi: se :ecic~ e se oese:vove u:~ co:sci:ci~ que l~:
Le: e ambientaI e eccIgica 1l
HEDIAD0P /co i:le:ess~:le co:o o ccntextc vaza para dentrc das aces
artsticas oess~ ejoc~ To:~s McEviey oisco::e soL:e esl~ voc~~o esjeci~
j~:~ i:vesliq~: ~s cois~s oe:l:o oo seu co:lexlo, ~ : oe je:ceLo co:o
o::~oo: o~ cois~ e, e::, je:ceLe: o co:lexlo co:o u:~ cois~ e: si
o
slo
~co:lece :o D:~si l~:Le:, e:Lo:~ o :osso co:lexlo ~qui se|~ L~sl~:le oi
ve:so, le:~ ~s su~s esjecicio~oes / si:i~:io~oe esl~, :o e:l~:lo, :ess~
pcrcsidade que ~s j:~lic~s ~:l|slic~s j~ss~: ~ le: e: :e~~o ~o seu co:lexlo
P~uo Reis, voc jooe:i~ :os ~~: u: jouco soL:e ~ esjecicio~oe L:~siei:~
oess~ ejoc~
PAUL0 PEI5 o co:lexlo o~s ~:les visu~is :o D:~si oos ~:os 1'O e oO, e
joss|ve l:~~: l:s coo:oe:~o~s oisli:l~s, :~s i:le:oeje:oe:les, que co:
qu:~:~: u:~ oul:~ co:cej~o oe esj~o ~e: o~que~ oo esj~o :ej:ese:
l~livo oo :ooe::is:o :~cio:~ P:i:ei:~:e:le le:se o oe:o:i:~oo j:o|elo
co:sl:ulivo L:~siei:o, e: su~s ve:le:les oo Co:c:elis:o e eoco:c:elis:o,
co:o u:~ :uo~:~ oe j~:~oiq:~ oo je:s~:e:lo ~:l|slico Desoe ~s co:sioe
:~oes soL:e ~ :o:le oo j~:o ~s exje:i:ci~s co: o :~ooL|elo, os ~:lisl~s
e::e:l~v~: :ovos oes~os j~:~ ~ :eoe:i~o o~ :e~~o e:l:e esjecl~oo: e
oL:~ e u: queslio:~:e:lo o~s i:qu~qe:s l:~oicio:~is o~ ~:le 0 Poema en-
terrado oe Fe::ei:~ 0u~:, ~ulo: o~ Teo:i~ oo :~ooL|elo, e u:~ o~s :~io:es
evio:ci~s oesle je:s~:e:lo /q:equese ~i:o~ ~ le:l~liv~ oe i:L:ic~~o oo
esj~o eslelico ~o esj~o soci~, e:~:~ o~ v~:qu~:o~ co:sl:uliv~ :uss~, :~s
oje:~oes oo co:c:elis:o j~uisl~ ve: eoco:c:elis:o ve:lice e :ujlu:~ oo
j:o|elo co:sl:ulivo L:~siei:o, oe Ro:~oo D:ilol u: sequ:oo :o:e:lo, oi ~
i:co:jo:~~o o~ oi:e:s~o le:jo:~ :~ oL:~ oe ~:le que ~:jiou seu oo:|:io
oe ~~o e co:u:oiu~ co: o :u:oo 0 le:jo :~o :~is :ej:ese:l~oo, :~s
co:qu:~oo :~ oi:e:s~o :e~ o~ exje:i:ci~, coocou o co:jo oo esjecl~oo:
:~ j:e::ci~ o~ ~j:ee:s~o e:o:e:ooqic~ o~ ~:le e, co:je:e:l~::e:le,
|usl~jos o esj~o o~ oL:~ ~o esj~o o~ exisl:ci~ / :ov~ coo:oe:~o~ |sic~ o~
8/ 8
co:c:e~o o~ oL:~ oi j:e:iss~ o~ :~io:i~ o~s jesquis~s ~:l|slic~s oo i:|cio oos
~:os oO /:Lie:l~is, silu~oes e :~:iesl~oes coeliv~s co:o /joc~ijojo
lese e o Do:i:qo o~s L~:oei:~s ~jo:l~v~: u: :ovo c~:jo oe exje:i:e:
l~~o eslelic~ o~oo :o esj~ole:jo :e~is :jo:l~:le, :esle se:lioo, o:~:
os lexlos Co:, le:jo e esl:ulu:~, oe eio 0ilicic~, e C~:i:~:oo, oe Lyqi~
C~: Po: uli:o, o qoje oe Esl~oo oe 1'o/ e, josle:io::e:le, ~ j:o:uq~~o
oo / ~el~:~: ~qu:~s o~s jesquis~s ~:l|slic~s oos ~:os oO / oL:~ oe ~:le
e ~ exje:i:ci~ eslelic~ oo esjecl~oo:, que ~vi~: i:co:jo:~oo ~ oi:e:s~o
esj~ole:jo:~ :e~, ~oqui:i:~: u:~ co:sci:ci~ c:|lic~ / v~:qu~:o~ :~que
e :o:e:lo e:~ exje:i:e:l~ e jo|lic~ e o uq~: o~ oL:~ c~::eq~v~se oe u:
se:lioo oe u:q:ci~ :e:le ~os ~los o~ vio~ :~cio:~ / lo:~o~ oe josi~o e:
:e~~o ~ j:oLe:~s jo|licos, soci~is e elicos, j:evisl~ :o Esque:~ qe:~ o~
:ov~ oL|elivio~oe esc:ilo jo: eio 0ilicic~, ~q:eqou ~o esj~o ~ oi:e:s~o o~
islo:i~
HEDIAD0P Muilo i:le:ess~:le ess~ esjecie oe lijooqi~ que voc ~., ioe:li
c~:oo l:s oie:e:les o::~s oe ~Lo:o~qe: oo esj~o :o co:lexlo L:~siei:o
o~s oec~o~s oe 1'O e oO /co j~:licu~::e:le i:l:iq~:le ~ su~ ~::~~o
:~, soL:e o ~q:eq~: ~o esj~o ~ oi:e:s~o o~ islo:i~ \oc jooe:i~ ~j:ou:o~:
u: jouco esse jo:lo oe visl~, l~ve. ~le :es:o cil~:oo ~qu: exe:jo
PAUL0 PEI5 P:i:ei:~:e:le, oeixe:e esc~:ece: o que e:le:oo je~ oi:e:
s~o o~ islo:i~ Esl~v~ :e :ee:i:oo ~ exisl:ci~ o~ oL:~ oe ~:le i:se:io~ :~ l:~
|elo:i~ le:jo:~ oos ~co:leci:e:los, :~ qu~ ~s coo:oe:~o~s oo esj~ole:jo
:ej:ese:l~livo i:le:je:el:~:se :~s coo:oe:~o~s oo esj~ole:jo soci~ 0
ile: qu~l:o oo Esque:~ 0e:~ o~ ov~ 0L|elivio~oe, lo:~o~ oe josi~o e: :e
~~o ~ j:oLe:~s jo|licos, soci~is e elicos, oi u:~ j:ojosl~ e ~josl~l, o~o~ :o
co:lexlo esjec|co oo :~ oos ~:os oO e ~:le:io: ~o /, oo co:j:o:eli:e:lo
o~ oL:~ oe ~:le co: ~ islo:i~ M~s jooe:os esl~Leece: oul:os j~:~:el:os
j~:~ oesooL:~: e Lusc~: :ovos u:o~:e:los e j~:~ :esjo:oe: su~ quesl~o /s
oje:~oes oe ~j:oj:i~~o oos ~:lisl~s eio 0ilicic~, \~oe:~: Co:oei:o e Lyqi~
P~je, e: su~s si:qu~:io~oes joelic~s, jooe: ~|uo~: ~ e:le:oe: :eo: ~ i:
co:jo:~~o o~ vio~ soci~ :~ oL:~ oe ~:le e e: su~ co:c:e~o esj~ole:jo:~
Esle ~lo oe ~j:oj:i~~o e. co: que se ~j:oxi:~sse ~ jesquis~ ~:l|slic~ :esles
l:s exe:jos, oe ve:le:le co:sl:uliv~l co: o :u:oo soci~, jo|lico, culu:~ e
eco:o:ico / jesquis~oo:~ M~:i C~::e: R~:|:e. Blueprint circuits: conceptual
art and politics in Latin Americal, ~ j:ojosilo o~ ~j:oj:i~~o, ~. u: ~e:l~ i:ici~
soL:e u:~ oie:e:~ u:o~:e:l~ e:l:e ~ oje:~~o oo readymade ouc~:ji~:o,
o~o~ je~s ve:le:les co:ceilu~is o~ /:e:ic~ L~li:~ e oos Esl~oos U:ioos P~:~
os ~:lisl~s :o:le~:e:ic~:os, o que i:jo:l~v~ e:~ o ~lo oe l:~:so::~~o oe
~qo co:u: e: oL|elo oe ~:le Po: exe:jo, u: oL|elo colioi~:o l:~:so::~
se e: oL|elo oe ~:le jo:que ~ssi: oesiq:~ o ~:lisl~ e esle ~lo oe oesiq:~~o,
co:o oje:~~o i:qu|slic~, e o que i:jo:l~ P~:~ os ~:lisl~s ~li:o~:e:ic~:os,
o readymade ir muito alm da fetichizao Pop do objeto, sendo transformado
num recipiente de signicados polticos dentro de um contexto social especco
E: D~ses u:o~:e:l~is j~:~ u:~ oe:i~o oo j~:~:qoe, 0ilicic~ ~j:oj:i~
se oe silu~oes o~ j~is~qe: soci~ u:L~:~, oesiq:~:oo~s co:o ee:e:los
j~:~:qoe E:l:e oul:os, o:~: ~jo:l~o~s ~s ~ve~s, l~Liques oe co:sl:u~o,
esl~s |u:i:~s, ei:~s e c~s~s oe :e:oiqos Esl~s ~j:oj:i~oes esl~:i~: iq~o~s
~os seus co:jo:e:les esl:ulu:~is oe o:oe: co:sl:uliv~ e Lusc~v~se ~ssi:,
:~ :e~~o e:l:e oL:~ j~:~:qoel e esj~o ~:Lie:l~, u:o~: u:~ ~:le ~:
Lie:l~ o~o~ e: :ov~s :e~oes oe esj~o e le:jo 0 lexlo /:ol~oes soL:e
o j~:~:qoe oe:ece :~is ~qu:s ee:e:los j~:~ se je:s~: que :ovo co:ceilo
oe esj~ole:jo oi se:oo ~q:eq~oo ~ exje:i:ci~ co: os j~:~:qoes, e: su~s
:oo~io~oes oe c~j~s e esl~:o~:les / viv:ci~ oo esjecl~oo:/j~:licij~oo: oos
j~:~:qoes li:~v~o oe u: esj~ole:jo ioe~ l~ve. je:s~oo co:o o oe u:
esj~ole:jo o~ :ej:ese:l~~o, ou ~je:~s co:o coo:oe:~o~ qeo:el:ic~ oo
esj~ol j~:~ o oe u: esj~ole:jo :e~ vive:ci~oo jeo co:jo E jo: uli:o
o lexlo Posi~o e j:oq:~:~ :esiq:icou o co:ceilo oe /:le ~:Lie:l~ ~o
oesooL:~: l~:lo ~ j~:licij~~o i:oiviou~ oo esjecl~oo: qu~:lo ~ :eq~~o oesle
esj~ole:jo ioe~ / j~:licij~~o i:oiviou~ oi |usl~joslo o coelivo soci~ e:
seu josicio:~:e:lo elico e jo|lico E ~o co:ceilo oe ~:Lie:l~ o:~: ~q:eq~
o~s coo:oe:~o~s oe o:~s jo|lic~s oj:esso:~s, co:l:~ ~s qu~is ee se oju:~
De:l:o o~s jesquis~s oe \~oe:~: Co:oei:o co: os Pojc:elos e e: su~ co:
ceilu~~o oo Re~is:o :~ ~:le, ~ oje:~~o joelic~ oo readymade ouc~:ji~:o
e:~ j:essujoslo j~:~ u:~ j:oou~o ~:l|slic~ que se j:ele:oi~ c:|lic~ e ques
lio:~oo:~ ~ j:oj:i~ culu:~ oe :~ss~s ~o se j:ele:oi~ ~ :ej:ese:l~~o oos
|co:es ou ee:e:los o~ culu:~ oe :~ss~, co:o :e~i.~oos je~ ~:le Poj, e:
esjeci~ ~ :o:le~:e:ic~:~, :~s ~ ~j:ese:l~~o oos oL|elos :es:os oess~
culu:~ /j:oj:i~:se oos oL|elos o~ culu:~ i:ousl:i~ e oe :~ss~s ev~v~ ~ u:
se:lioo c:|lico oe ~j:oj:i~~o oesl~ :e~io~oe je~ ~:le, j:evi~ Co:oei:o Su~
vis~o oo Re~is:o ~c:esce:lou u: o~oo oe j:oLe:~li.~~o, :uilo j:oj:io oe
j~|ses je:ie:icos j~:~ us~: u:~ exj:ess~o o~ ejoc~l, e :ooicou :~oic~:e:
le ~ j:oj:i~ vis~o :eul:~ oo que e:~ u: readymade 0 ee:e:lo oe :e~io~oe,
l:~.ioo je~ ~j:oj:i~~o oe oL|elos :~le:i~is oo colioi~:o, e ~ ~~o oe coel~ oo
readymade :~o esl~v~: oesveslioos oe siq:ic~oes, jois oco::i~: oe:l:o oe
u: co:lexlo qe:~ o~s co:oioes oe j:oou~o oesses :~le:i~is /j:oj:i~:se
oe :~le:i~is, e: su~ sic~io~oe, :~o L~sl~:i~ ~ Co:oei:o, jois ees co:li:~:
u:~ siq:ic~~o soci~ e eco:o:ic~ U: oos l:~L~os :~is j~:~oiq:~licos
o~ ~:le L:~siei:~, os Espaos imantados 1'o8l oe Lyqi~ P~je, oje:~v~ co: u:~
~j:oj:i~~o suli e ~o :es:o le:jo oe:s~ oo esj~o u:L~:o e soci~ /s i:~s
oe o:~ o~ i:~:l~~o l~ve. o:~s soci~is, visl~s :u: se:lioo ~:jol e:~:
Lusc~o~s, jo: exe:jo, :os |oqos soci~is oo c~:eo ou o~ :oo~ oe c~joei:~ :os
esj~os o~ cio~oe U:~ :eu:i~o oe jesso~s :e:le ~ u:~ silu~~o i:esje:~o~
8o 8
e le:jo:~:i~ co:qu:~v~ :ovos esj~os oe se:lioo :o :eio oo c~os u:L~:o /
~:lisl~ l~:Le: oelecl~v~ esj~os i:~:l~oos e: :eqioes esjec|c~s o~ cio~oe
oo Rio oe J~:ei:o, co:o ~s o~ D~ix~o~ Fu:i:e:se ou o~ /~:oeq~ Co:u:io~
oes co: si:qu~:io~oes soci~is e qeoq:~c~s e:~: ee:c~o~s e: su~s o:~s
:~q:elic~s j:oj:i~s D~ D~ix~o~, jo: exe:jo, o sis:oq:~o eslelico o~ ~:lisl~
~j:ee:oi~ u: espao agressivo, terrvel, furioso, desesperador e belo
HEDIAD0P S~o :uilo :ic~s ~s su~s cooc~oes, P~uo, e :os ~|uo~: ~ co:
j:ee:oe: ~s esjecicio~oes oo co:lexlo ~:l|slico L:~siei:o o~ ejoc~ Pe:ceLo
que ~ oL:~ oe Cioo Mei:ees, jo: exe:jo, o~ co:li:uio~oe ~ ~qu:~s o~s ques
loes que voc ev~:l~, jois e u: ~:lisl~ co: u:~ co:sci:ci~ :uilo ~quo~ oo
co:lexlo esj~ci~ e islo:ico e: que ~lu~ Cioo Mei:ees, ~ quesl~o o~ co:sci
:ci~ oi :eco::e:le e: seus esc:ilos o~ oec~o~ oe 1'O \oc jooe:i~ ~~: u:
jouco soL:e isso
CILD0 HEIPELE5 Si:, ojo:o ~s ioei~s oe ccnscincia e oe anestesia Fo
:~: co:ceilos que l:~L~ei :~s Inseres em Circuitos Ideolgicos, e: 1'O
Esse l:~L~o su:qiu o~ co:sl~l~~o oe ou~s j:~lic~s :~is ou :e:os ~Lilu~is.
~s co::e:les oe s~:los c~:l~s que ci:cu~: oe u:~ jesso~ ~ oul:~ jo: :eio
oe u:~ coji~l e ~s q~::~~s oe :~u:~qos ~:~o~s ~o :~: :j|cil~ :ess~s
j:~lic~s esl~ ~ :o~o oe u: :eio ci:cu~:le, u:~ :o~o c:isl~i.~o~ :~is :i
lio~:e:le :o c~so o~s ceou~s oe oi:ei:o e, :el~o:ic~:e:le, :~s q~::~~s
:elo::~veis ~s q~::~~s oe LeLio~s, jo: exe:jol / :eu ve:, o i:jo:l~:le :o
j:o|elo oi ~ i:l:oou~o oo co:ceilo oe ci:cuilo, iso~:ooo e x~:ooo Esle
co:ceilo oele::i:~ ~ c~:q~ oi~elic~ oo l:~L~o, u:~ ve. que j~:~sil~:i~ looo
e qu~que: eso:o co:lioo :~ ess:ci~ :es:~ oo j:ocesso o :eiol slo e, ~
e:L~~qe: veicu~ se:j:e u:~ ioeooqi~ E:l~o, ~ ioei~ i:ici~ e:~ ~ co:s
l~l~~o oe circuitc" :~lu:~l que exisle e soL:e o qu~ e joss|ve ~.e: u:
l:~L~o reaI ~ :e~io~oe, o c~:~le: o~ i:se:~o :esse ci:cuilo se:i~ se:j:e
oe co:l:~i:o::~~o / soslic~~o oo :eio se:i~ c~jil~i.~o~ e: Le:e|cio o~
~:ji~~o o~ iqu~o~oe oe ~cesso ~ co:u:ic~~o oe :~ss~ e, c~Le oi.e:, e:
Le:e|cio oe u:~ :eul:~i.~~o o~ j:oj~q~:o~ ioeooqic~ o:iqi:~ o~ i:ousl:i~
ou oo Esl~ool, que e se:j:e ~:eslesi~:le E u:~ ojosi~o e:l:e co:sci:ci~
i:se:~ol e ~:eslesi~ ci:cuilol, co:sioe:~:oose co:sci:ci~ co:o func da
arte e ~:eslesi~ co:o func da indstria. Po:que looo ci:cuilo i:ousl:i~ :o:
:~:e:le e ~:jo, jo:e: ~ie:~:le ~ie:~ool Zl
HEDIAD0P Se:i~ joss|ve oi.e: que o co:lexlo oe ~lu~~o oesse seu l:~L~o
e o ci:cuilo 0u, o ci:cuilo e o seu esj~o
CILD0 HEIPELE5 P~:~ :i:, ~s :ooes oe esj~o e ci:cuilo se e:l:e~~:
Inseres em Circuitos Ideolgicos e u: exe:jo oe l:~L~o que ev~ e: co:l~
~ quesl~o esj~ci~, o co:ceilo oe ci:cuilo /s oec~o~s oe 1'oO e O o:~: :uilo
oi|ceis j~:~ o D:~si, qu~:oo ~ :oss~ reaIidade jo|licosoci~eco:o:ic~ e:~
:uilo ooo:os~ Esl~v~:os e: je:~ oil~ou:~ E: j~:le, ~ :esjo:s~Liio~oe o~
silu~~o jooi~ se: ~l:iLu|o~ ~o American way of politics and culture e su~ ioe
ooqi~ exj~:sio:isl~, i:le:ve:cio:isl~, eqe:o:ic~ e ce:l:~i.~oo:~ Esle e:~ o
co:lexlo o~s Inseres M~s e c~:o que :~o jooe:os esquece: que esl~ e u:~
oje:~~o ~:l|slic~ e que jo:l~:lo l~:Le: ev~ e: co:sioe:~~o o ~sjeclo o:
:~ o~ i:qu~qe:, e: oul:~s j~~v:~s, o~ je:sjecliv~ o~ islo:i~ o~ ~:le, ~vi~
~ :ecessio~oe oe j:oou.i: u: oL|elo que je:s~sse j:oouliv~:e:le c:ilic~:e:
le, ~v~:~:oo e ~j:ou:o~:ool, e:l:e oul:~s cois~s, u: oos :~is u:o~:e:l~is
e ~sci:~:les oe seus j:o|elos. os readymades oe M~:ce Duc~:j ~vi~, jo:
l~:lo, esle oul:o co:lexlo, o o~ ~:le e su~ islo:i~ ol
HEDIAD0P \~:os ~~: u: jouco :~is soL:e o co:lexlo esl~ou:ioe:se o~
ejoc~ Eu qosl~:i~ oe j:o|el~: u:~ :~se oo ~:lisl~ RoLe:l S:ilso: :o le~o
Ree:ese ~ co:sl:u~o o~ oL:~ Spiral Jetty, l~:Le: oe 1'O / :~se e ~ se
qui:le.
/l l~l joi:l w~s sli :ol su:e w~l s~je :y wo: o ~:l wouo
l~e louql o :~i:q ~: is~:o wil le ej o Lo~ls ~:o
L~:qes, Lul i: le e:o wouo el le site oele::i:e w~l wouo
Luio

Esl~ :~se e L~sl~:le j~:~oiq:~lic~ 0 j:i:ei:o :o:e:lo o~ sequ:o~ :~se,

~:les o~ v|:qu~, :ee:ese ~ ioei~ oo l:~L~o que se:i~ co:sl:u|oo ~:les :es
:o oe se co:ece: o uq~: o:oe ~ oL:~ se:i~ i:sl~~o~
/jos ~ v|:qu~, oecioese co:ece: o uq~: o:oe ~ oL:~ se:i~ i:sl~~o~ e oeix~
o oele::i:~: ~ ~~o E u:~ :~se que je:ou~ e:l:e oois :o:e:los. ~ ~liluoe
:e:le ~ u: esj~o sujosl~:e:le :eul:o, que se:vi:i~ oe :ecejl~cuo j~:~ ~
~~o, e :u: sequ:oo :o:e:lo, c espac, nc mais entendidc ccmc neutrc,
determina e ncrteia a ac / v|:qu~ i:co:jo:~ o :o:e:lo j:eciso oe u:~ :u
o~:~ oe j~:~oiq:~ que oco::eu :~s oec~o~s oe 1'oO e O. ~s qu~io~oes ~ulo
:ee:e:les e ~ulo:o:~s o~ oL:~ oe ~:le :ooe::~, que co:sioe:~: o esj~o
u:~ l~Lu~ :~s~, co:e~: ~ se: co::o|o~s jo: ~qu:~s j:~lic~s que ~Lo:o~:
o site co:o u: ~lo: oele::i:~:le o~ oL:~ /l
Spiral Jetty e Inseres em Circuitos Ideolgicos, ~jes~: oe se:e: oo :es:o
~:o, s~o oL:~s :uilo oisli:l~s e :uilo oi|ceis oe se ~j:oxi:~: o::~:e:le o
e:l~:lo, j~:ece:e ~ve: u:~ j:oxi:io~oe e: :e~~o ~o mtcdc de trabaIbc,
~ o::~ oe ~~o RoLe:l S:ilso: :os ~~ oo site o:oe ~ oL:~ se:~ co:sl:u|
o~ Cioo, o~ :e~io~oe o:oe ~ oL:~ j:ele:oe i:le:vi: E:le:oo que ~ :o~o oe
site e: S:ilso: oje:~ oe o::~ si:i~: ~o que Cioo oe:e co:o reaIidade
88 8'
/ si:i~:io~oe :~o esl~, c~:~:e:le, :~s silu~oes ~s qu~is esl~s j~~v:~s se
:ee:e: 0 site :esle l:~L~o oe S:ilso: e u: uq~: |sico, ~~sl~oo qeoq:~
c~:e:le o~ civii.~~o e oo sisle:~ o~s ~:les, u: oese:lo / :e~io~oe j~:~ Ci
oo e u:~ :~~ co:jex~, que e:vove ~ quesl~o esj~ci~, co:o ci:cuilo, :~s
l~:Le: ~ silu~~o jo|lic~, eco:o:ic~ e soci~ L:~siei:~ o~ ejoc~ o e:l~:lo,
o site oe S:ilso:, ~ssi: co:o ~ :e~io~oe oe Cioo, j~:ece::e co:slilui: o
Iugar da ac Esle uq~:, :os oois c~sos, e antericr ~ oL:~, e ~ oe:e /:Los
o :eco:ece: co:o u: ee:e:lo ~livo, :~o si:jes:e:le co:o sujo:le sso
oe:e u: mtcdc de trabaIbc, que co:e~:i~ co: ~ escuta" de um Iugar, e
~ suLseque:le i:le:ve:~o E :uilo oie:e:le o~ j:~lic~ oe esluoio que j:i:ei:o
je:s~ ~ oL:~ e oejois ~ i:sl~~ e: u: uq~:
ANDPEA FPA5EP P~:ece:e que, :~is oo que u: :elooo oe l:~L~o, es
l~:os ~~:oo oe u:~ fcrma de pensar, que e c~:o, se :~:iesl~ :o :elooo
0:le:, :~ :es~ Esjecicio~oe, j~:~ qu, e~Lo:ouse u: jouco soL:e o
exe:c|cio o~ c:|lic~ oe J~:es Meye: e Miwo: wo:, e co:o ees ~lu~i.~: ~ u:
~o oie:e:ci~ oo l:~L~o ~:l|slico co: esjecicio~oe :~ su~ o::~ oe je:s~:
o site specicity.
HEDIAD0P \oc se :ee:e ~ oisli:i~o que J~:es Meye: e Miwo: wo: .e
:~: e:l:e ~s j:~lic~s site-specic o~s oec~o~s oe 1'oO e O e ~s :~is ~lu~is
ANDPEA FPA5EP Si: /co que os c:|licos l~:Le: l: ~ :esjo:s~Liio~oe
oe je:s~: site-specically. A crtica cu a escrita, assim ccmc a arte, tambm
nc ccnseguem transcender c seu ccntextc. E:le:oo que esl~:os ~~:oo oe
~qo j~:ecioo ~qui P~:ece:e que ~ ~j:oxi:~~o oess~s ou~s oL:~s, Spiral
Jetty e Inseres, que s~o o::~:e:le l~o oisli:l~s, so e joss|ve se le:l~::os
ioe:lic~: u:~ o::~ oe je:s~: site-specically, ou je:ceLe: :e~s ~ :~:ies
l~~o oe u:~ co:sci:ci~ co:lexlu~ Think site-specically l
HEDIAD0P E :uilo i:le:ess~:le o seu jo:lo oe visl~, e i:jo:l~:le ~.e::os
u:~ :e~~o co: o que oi oisculioo :~ :es~ oe o:le: SoL:e isso, Douq~s
C:i:j :e:cio:ou o l:~L~o oe L~w:e:ce \ei:e: co:o u:~ :ee::ci~ j~:~
je:s~::os o site specicity. L~w:e:ce, co:o voc se :e~cio:~ co: o site spe-
cicity :o seu j:ocesso oe l:~L~o
LAWPENCE WEINEP ~o ~. se:lioo j~:~ :i: Eu :~o e:le:oo o site speci-
city Se ~que: :e oi. L~w:e:ce, le:os u:~ cio~oe e qosl~:|~:os que voc
io~sse co: e~, islo e u: co:lexlo E:l~o eu oiqo, oe, e :isso que eslou
l:~L~~:oo :o :o:e:lo, isso e o que eu josso ~.e: :eo: ~qo:~, jo:que e o
que esl~ ~o ~c~:ce o~ :~o, e:l~o eu josso i:sl~~o :o seu co:lexlo \~:os
~ E eu le:lo ~.e: o :eo: que josso Eu le:lo oescoL:i: luoo soL:e ~quee
site. o:e:~qe:, j~:e|~:e:lo u:L~:o e cois~s oo lijo, e:l~o eu instaIc o l:~
L~o ~, :~s eu :~o vou :uo~: o l:~L~o j~:~ ees ~o ~ :~.~o j~:~ isso, e
l~:Le: :~o ~co que ~s jesso~s esje:e: isso, :es:o que qosle: oe je:s~:
que e ~qo esjeci~ j~:~ ees ~o, e esjeci~ oejois que oi eilo E:l~o se lo::~
oul:~ cois~ M~s nc e site-specic: ve: oe u:~ prtica de estdic. ol
PETEP 6ALI50N E CAP0L A. J0NE5 - \ol~:oo ~o que o :eoi~oo: Jo:qe Me::~
D~::elo oisse, ~c~:os que ~ j:oLe:~lic~ oo site e: S:ilso: e :uilo :~is
co:jex~ oo que u: uq~: |sico, ~~sl~oo qeoq:~c~:e:le o~ civii.~~o e
oo sisle:~ o~s ~:les, u: oese:lo, co:o::e oi oilo E l~:Le: e:vove u:~
:eex~o soL:e o esluoio oo ~:lisl~, j~:~ oeL~le: u: jouco ~ ioei~ oe \ei:e:, oo
esluoio co:o o jo:lo ce:l:~ oe j:oou~o ~:l|slic~ Spiral Jetty e ~ oL:~|co:e
o~s co:quisl~s o~ ~:le josesluoio :~ c~::ei:~ oe S:ilso: Du:~:le su~ L:eve
exisl:ci~, jooi~ se: oesc:il~ co:o u:~ esji:~ eil~ oe jeo:~ e le::~ :~ j~:le
:~s~ e jou|o~ :ic:oLiooqic~:e:lel oo ~qo 0:e~l S~l L~e Foi co:ecioo
jo: jouc~s jesso~s, jeo ~:lisl~ e seus coeq~s Loqo e: sequio~, ~ oL:~ suL
:e:qiu jo: ZO ~:os Po: so:le, S:ilso: :~o co:ou o v~o: culu:~ o~ oL:~
~ su~ exisl:ci~ :~le:i~ Seu :e Spiral Jetty coi:cioiu co: ~ oL:~ S:il
so: e oul:~s jesso~s li:~:~: olos oe looo o j:ocesso oe co:sl:u~o, e:qu~:lo
RoLe:l Fio:e oi o c~:e:~ e so:oj~sl~, u: oloq:~o j:ossio:~, 0i~::~:co
0o:qo:i, j:oou.iu ~i:o~ :~is oocu:e:l~~o o~ oL:~ j:o:l~ j~:~ o q~e:isl~ oe
S:ilso: 0 :e, que oi co:jel~oo |u:lo co: o l:~L~o e: 1'O, oi e:l~o
:osl:~oo co: oloq:~~s e lexlos :~ 0~e:i~ \i:qi:i~ Dw~: e: ov~ o:que
S:ilso: juLicou o seu ~:liqo soL:e o Spiral Jetty oqo e: sequio~ 0 ~:liqo, ~
exjosi~o, o :e e ~s oloq:~~s co:slilui:~: ~ q:~:oe :eev~:ci~ culu:~ o~
~~o / ce:l:~io~oe oo site cou susje:s~, co:o se osse u: ce:~:io ~L~:oo
:~oo oe :~qe: que le: ~ su~ vio~ j:oo:q~o~ :o :e 0 oL|elo :ooe::isl~
se oisje:sou jeos esjeos oe su~s :ej:oouoes 0s v~:ios non-sites oe lex
lo, oloq:~~, :e, elc, e:~: luoo o que ~vi~ j~:~ s~Le: soL:e Spiral Jetty 0
:e :ec~jilu~ ~s qu~io~oes oesce:l:~i.~o~s o~ oL:~ e oo su|eilo, entidades
ccnstrudas peIc discursc e peIc intercmbic cuIturaI Dejois o~ :~qe:
o~s :~qui:~s, esc~v~oei:~s e visl~s ~e:e~s o~ exle:s~o oo jetty, o :e sie:ci~
e ~ c~:e:~ e:qu~o:~ u: esj~o i:le:io: ess~ uli:~ ce:~ oo :e, ve:os ~
:es~ oo eoilo:, os :oos oe :e |u:lo co: u:~ olo q:~:oe oo Spiral Jetty. 0
esj~o que ve:os :~o e o oo esluoio oo ~:lisl~, :e: u:~ ~L:ic~ T~:Le: :~o
e RoLe:l S:ilso:, |~ que :~o oi ee o eoilo: oo :e / i:~qe: :~ o~ :es~
oe eoi~o :osl:~ o :e co:o u: ~:le~lo co:sl:u|oo e :os e:L:~ que o :e
oi eilo e: u: campc ccIabcrativc Ess~ sequ:ci~ :~ lesle:u:~ ~ c:|lic~
oo esluoio :ooe::isl~ iso~oo e o mcdc dispersivc de prcduc ps-mcderna
/le o:oe s~Le:os, oeve:os :eco:ece: o Spiral Jetty co:o u:~ entidade dis-
cursiva, ~i:o~ iq~o~ ~os :ooos e j:ocessos oe j:oou~o i:ousl:i~, :~s que se
lo::~:~:, jo: vol~ oe 1'O, co:ilivos, je:ie:icos e oisje:sos E: su~ j:oj:i~
'O '1
:ol~ jos:ooe::~, joslsluoio, S:ilso: ceqou ~ u:~ ~:quilelu:~ oesce:
l:~i.~o~ oe oisje:s~o E i:le:ess~:le co:j~:~::os ess~ silu~~o oe j:oou
~o ~:l|slic~ ~ j:oou~o cie:l|c~ o~ ejoc~, jois os |sicos l~:Le: esl~v~:
co:sl:ui:oo u: :ooo oe oje:~: si:i~: /:lisl~s e cie:lisl~s e:q~|~oos :esses
lijos oe j:o|elos s~o iqu~:e:le i:xos co:o su|eilos, exje:ie:ci~:oose co:o
co:exoes :oveis e: u:~ c~oei~ qiq~:le oe :eve.~:e:los, que so:e:le :~ su~
coelivio~oe, co:l~: co:o se:oo j:oouliv~s o~ ~:le ou o~ ci:ci~ /ssi:, ~.
jouco se:lioo le:l~: oc~i.~: u: exje:i:e:lo co:ou.ioo e: u: uxo oe i:o:
:~oes co:jul~oo:i.~oo :~ i:le::el, ~ssi: co:o e i::eev~:le se ~ le::~ e ~s
jeo:~s que co:joe: o Spiral Jetty esl~o, ou :~o, soL ~ ~qu~ l
P0BEPT 5HITR50N /co que si:, co:co:oo co: vocs, Pele: e C~:o M~s
~co que ~ exje:i:ci~ oo uq~: |sico, oo oesoc~:e:lo j~:~ u: uq~: o:~ oo
ci:cuilo, o:~ oo ccnhnamentc cuIturaI :o qu~ o ~:lisl~ se e:co:l:~, :~o jooe
se: suLesli:~o~ Te:os que le: cuio~oo ~o ceeL:~: o ~oo oiscu:sivo o~ oL:~
Ee e o ~oo i:slilucio:~i.~oo, e jo:l~:lo co::~oo 0 co::~:e:lo culu:~
~co:lece qu~:oo o cu:~oo: i:joe seus j:oj:ios i:iles e: u:~ exjosi~o oe
~:le, ~o i:ves oe jeoi: j~:~ os ~:lisl~s cooc~:e: os seus i:iles Esje:~se
que os ~:lisl~s c~iL~: e: c~leqo:i~s :~uoue:l~s /qu:s ~:lisl~s ~c~: que
l: esl~ silu~~o soL co:l:oe, qu~:oo :~ ve:o~oe e o ~j~:~lo que le: co:l:oe
soL:e ees Co:o :esul~oo, le::i:~: ~joi~:oo u:~ j:is~o culu:~ que esl~
o:~ oe seu co:l:oe 0s ~:lisl~s :es:os :~o esl~o co::~oos, :~s su~ j:oou
~o, si: Museus, co:o ~sios e ce~s, l: ce:c~oos e |~u~s e: oul:~s j~~
v:~s, s~~s :eul:~s c~:~o~s q~e:i~s U: l:~L~o oe ~:le, qu~:oo cooc~oo
e: u:~ q~e:i~, je:oe ~ su~ c~:q~ e se lo::~ u: oL|elo ou u:~ suje:|cie
jo:l~leis oesco~oos oo :u:oo exle:io: U:~ s~~ L:~:c~ v~.i~ co: u.es ~i:o~
e u:~ suL:iss~o ~o :eul:o T:~L~os oe ~:le vislos e: l~is uq~:es j~:ece:
esl~: co:v~esce:oo S~o o~oos co:o i:v~ioos i:~:i:~oos, esje:~:oo je
os c:|licos j:o:u:ci~:e: se s~o cu:~lo:i~veis ou :~o / u:~o oo c~:ce:ei:o
cu:~oo: e sej~:~: ~ ~:le oo :eslo o~ socieo~oe D~| ve: ~ i:leq:~~o U:~
ve. que o l:~L~o oe ~:le le:~ sioo lol~:e:le neutraIizadc, desefetivadc,
abstradc, segurc e Icbctcmizadc joilic~:e:le, esl~ j:o:lo j~:~ o co:su:o
je~ socieo~oe Tuoo e :eou.ioo ~o ~jeo visu~ e ~ :e:c~oo:i~ l:~:sjo:l~ve
/s i:ov~oes so s~o je::ilio~s se ~que:l~:e: esse lijo oe co::~:e:lo /
:esjeilo o~s :e~oes que Pele: e C~:o .e:~: soL:e site/non-site e seu ~:Lilo
oiscu:sivo, ~co que oeve:os le: :~is c~ule~ ooes ocul~s oe co:ceilo
esl~o se :el:~i:oo oo :u:oo |sico :o::~oes j~:licu~:es :eou.e: ~ ~:le ~
u: e::elis:o e ~ u:~ :el~|sic~ / i:qu~qe: oeve:i~ se ~c~: :o :u:oo
|sico, e :~o le::i:~: l:~:c~~o~ oe:l:o o~ c~Le~ oe ~que: / |:qu~ oeve:i~
se: u: j:oceoi:e:lo se:j:e e: ~:o~:e:lo e :~o u:~ oco:::ci~ iso~o~
Exjosioes oe ~:le que l: u: i:|cio e u: : esl~o co::~o~s jo: :ooos
oe :ej:ese:l~~o oes:ecess~:ios U: :oslo ou u:~ q:~oe e: u:~ le~ ~i:o~
e u:~ :ej:ese:l~~o Reou.i: ~ :ej:ese:l~~o ~ esc:il~ :~o l:~. u:~ jesso~
:~is j:oxi:~ ~ :e~io~oe / esc:il~ oeve:i~ qe:~: ioei~s :~ :~le:i~, e :~o vice
ve:s~ 0 oese:vovi:e:lo o~ ~:le oeve:i~ se: oi~elico, :~o :el~|sico Eslou
~~:oo o~ oi~elic~ que j:ocu:~ o :u:oo ~, o:~ oo co::~:e:lo culu:~
T~:Le:, :~o eslou i:le:ess~oo :~ ~:le que suqe:e o j:ocesso oe:l:o oos
i:iles :el~|sicos o~ q~e:i~ :eul:~ ~o ~ iLe:o~oe :esse lijo oe |oqo co:
jo:l~:e:l~ U: j:ocesso co::~oo :~o e u: j:ocesso 5eria meIbcr rcmper
ccm c ccnhnamentc, mais dc que criar iIusces de Iiberdade 8l
CILD0 HEIPELE5 Se e e:le:oo Le:, S:ilso:, josso :e~cio:~: o que oi.
co: ~qo que eu je:s~v~ Le:L:o:e que, e:l:e 1'o8 e 1'O, s~Li~ que esl~
v~:os co:e~:oo ~ l~:qe:ci~: o que i:le:ess~v~, :~o esl~v~:os :~is l:~L~
~:oo co: :el~o:~s, :ej:ese:l~oes oe silu~oes, :~s co: ~ silu~~o :es
:o, reaI Po: oul:o ~oo, o lijo oe l:~L~o que se ~.i~ le:oi~ ~ vo~lii.~:se
e esl~ e:~ oul:~ c~:~cle:|slic~ E:~ u: l:~L~o que, :~ :e~io~oe, :~o li:~
:~is ~quee culo ~o oL|elo, ju:~:e:le. ~s cois~s existiam em func dc que
pcdiam prcvccar nc ccrpc scciaI E:~ ex~l~:e:le o que se li:~ :~ c~Le~.
l:~L~~: co: ~ ioei~ oe juLico Joq~v~se luoo :o l:~L~o, que vis~v~ u:
:u:e:o q:~:oe e i:oe:ioo oe jesso~s, esl~ cois~ c~:~o~ juLico Zl
Hediadcr E:le:oo que ~ :o~o oe co::~:e:lo culu:~ l:~.io~ jo: S:il
so: :~o ~~ l~:lo se:lioo :o D:~si osso sisle:~ oe ~:le e :e:c~oo se:j:e
o:~: :uilo :~qeis j~:~ que:e::os :esislios ou esc~j~os / Lusc~ oe u:~
iLe:l~~o o~s ~:~::~s i:slilucio:~is, que j~:ece esl~: i:j|cil~/exj|cil~ :~
su~ ~~, l~:Le: :~o ~. l~:lo se:lioo :o co:lexlo e: que viv|~:os :~ ejoc~
o~ oil~ou:~, jo: exe:jo osso e:L~le e:~ oul:o osso co::~:e:lo e:~ oe
oul:~ o:oe: ~vi~ u:~ le:l~liv~ oe ~le:~: ~ :oss~ :e~io~oe oj:essiv~ je~s
L:ec~s, je~s :esl~s, ~l:~ves oe i:l:~oes, jois :e:u:~ ~~o jo|lic~ :~
esc~~ oo Spiral Jetty se:i~ joss|ve, jo: c~us~ o~ ce:su:~ 0s :ovi:e:los oe
ve:i~: se: :~is oisc:elos e, ~le :es:o, ~:o:i:os 0 rebaixamentc da hgura
dc autcr, o uso oe jseuoo:i:os, l~:Le: e:~ u:~ o::~ oe j:ole~o :~ ejoc~
o~ oil~ou:~
si:cio{
Eu qosl~:i~ oe e:ce::~: esl~ :es~ j:ojo:oo u:~ :eex~o soL:e u: l:~L~o
:~is :ece:le, ~le j~:~ je:s~::os :~s :~:ei:~s co:o ~s quesloes ~qui oiscu
lio~s s~o ~lu~i.~o~s :~ j:oou~o oe o|e 0 j:o|elo que escoi c~:~se Jun-
tamentz, o~ ~:lisl~ R~que 0~:Leolli, exjoslo :~ q~e:i~ T:i~:quo e: S~o P~uo
e: ZOOo E:le:oo que esl~ oL:~ se :e~cio:e oe o::~ oL|qu~ co: ~qu:~s
quesloes oisculio~s :esl~ :es~ / :e~~o que ~ ~:lisl~ j:ojoe co: o site, ou o
uq~: o~ ~~o, j:oLe:~li.~ ~ j:oj:i~ :o~o oo site specicity co:o u: :elooo
'Z 'o
oe oje:~~o, cooc~:ooo soL susjeil~ 0 j:oLe:~ ~Lo:o~oo jo: R~que, :esle
j:o|elo, oi. :esjeilo ~s jossiLiio~oes oe :~je~:e:lo oe u:~ co:u:io~oe, o~
escul~ oo uq~:, co:o :e:cio:ei ~:le:io::e:le, e oe co:o ~s j:~lic~s site-
specic se ~lu~i.~: e: co:u:io~oes
0 site oesle j:o|elo e u:~ co:u:io~oe jo:e:~:~ que o~l~ oo :~ oo secuo ``
:~ :eqi~o oe \ilo:i~, Esj|:ilo S~:lo, j~:~ o:oe l~:Le: e:iq:~:~: :i~:es oe
jo:e:~:os ~jos ~ sequ:o~ que::~ :u:oi~, qu~:oo ~ Po:e:~:i~ oi ~:ex~o~ ~
/e:~:~ e ~ Poo:i~ o Esj|:ilo S~:lo, esl~ co:u:io~oe e:co:l:~se e: u:~
silu~~o oe oesle::o i::eve:s|ve, |~ que o seu j~|s oe o:iqe: oi oes:~:c~
oo / |:qu~ jo:e:~:~ ~i:o~ e :~:lio~ :ess~ co:u:io~oe, ~ssi: co:o ~qu:s
coslu:es o e:l~:lo, ~ :eoio~ que ~s qe:~oes :~is :ov~s v~o se i:leq:~:oo
:~is ~ culu:~ L:~siei:~, ~quio que se:i~ lijic~:e:le jo:e:~:o v~i je:oe:
oo os seus co:lo::os e c:i~:oo u: se:so oe co:u:io~oe que ~s ve.es e :~is
i:~qi:~o~ oo que :e~
Te:oo ~ U:ive:sio~oe Feoe:~ oe \ilo:i~ co:o osjeoei:~ oo j:o|elo o:oe ~
~:lisl~ l~:Le: exe:ce o c~:qo oe j:oesso:~l, 0~:Leolli se ~:ou e: u:~
i:vesliq~~o soL:e ~ co:u:io~oe us~:oo os j:oceoi:e:los oe u:~ jesquis~
~c~o:ic~ co:o jo:lo oe j~:lio~, o que co:e:i~ ~o seu e:j:ee:oi:e:lo u:
c~:~le: cie:l|co, oe i:vesliq~~o o~ sujosl~ :e~io~oe oesl~ co:u:io~oe o
e:l~:lo, ou:~:le o j:ocesso oe jesquis~ e o~ le:l~liv~ oe ceq~: ~le ~ sujosl~
:e~io~oe o~ co:u:io~oe, seu :elooo oi ~:oece:oo, ~ :eoio~ que ~ ~:lisl~
se ~:~v~ e: u:~ ~uloc:|lic~ soL:e ~ su~ j:oj:i~ josi~o co:o jseuool el
:oq:~~
8
0 queslio:~:e:lo soL:e ~ su~ josi~o co:o jesquis~oo:~ e ~:lisl~
:esl~ silu~~o co:e~:~: ~ ev~:l~: susjeil~ ~ :esjeilo o~ exoli.~~o oo oul:o
e ~ su~ :eou~o ~ u:~ :o~o oe oie:e:~ e ioe:lio~oes i:l:|:sec~s e o~o~s ~
j:io:i, :isco oe looo j:ocesso oe jesquis~ ~:l:ojooqico
E i:le:ess~:le :ol~: que esse c~o ~:oecioo, que oe:eci~ :esisl:ci~ ~ u:
e:qu~o:~:e:lo :~is c~:loq:~co, se esle:oe ~ j:oj:i~ silu~~o oesl~ co:u
:io~oe co:o exi~oos oe su~ exli:l~ le::~ :~l~, e jo:l~:lo oe u: ioe:lio~oe
iq~o~ ~ u: esj~o esjec|co /s c~s~s jo:e:~:~s e: \ilo:i~, jo: exe:jo,
:~o se ~sse:e~: ~ ~:quilelu:~ o~s c~s~s l~ co:o e:~: co:sl:u|o~s :~ ex
li:l~ Po:e:~:i~ /sse:~~:se, si:, ~s oul:~s c~s~s c~iji:~s oess~ :eqi~o
oo Esj|:ilo S~:lo Su~ oisli:~o :~o :esioe :o o::~lo que qu~:o~: o~ o:iqe:
Lo::~o~, :~s :~s co:es que s~o ji:l~o~s ov~:e:le, esl~s co:es :~o se ~sse
:e~: ~s co:es que ~s c~s~s jossu|~: :~ ~:liq~ Po:e:~:i~, :~s ~ e:L:~:
~ oo :~: ~.u e oo L:~:co o~ ~:ei~ o~ le::~ :~l~ o e:l~:lo, c~s~ ji:l~o~s oe
~.u e L:~:co l~:Le: se e:co:l:~: o:~ o~ co:u:io~oe jo:e:~:~
/ssi:, ~ :e~io~oe ~ se: :~je~o~ jo: R~que se cooc~ co:o se:oo j:oLe:~
lic~, jois :~o oe:ece i:iles c~:os e j:ecisos / ~:lisl~ ~c~L~ ojl~:oo jo: u:~
:e:u:ci~ c:|lic~ ~ u: :elooo oe ~Lo:o~qe: cie:l|c~ o~ co:u:io~oe e j~ss~
~ escul~: o que ou~s ~u:~s o~ U:ive:sio~oe, oesce:oe:les oesl~ co:u:io~oe
jo:e:~:~, e oi.e: esse s~lo oe esc~~ o~ co:u:io~oe j~:~ o oiscu:so oe
ou~s jesso~s, ~ ~:lisl~ o:i.o:l~i.~ ~ :e~~o e:l:e jesquis~oo: e jesquis~oo,
~o j:ojo: u:~ :e~~o oe co~Lo:~~o /:u:ci~ ~ssi: que looo :elooo c~::eq~
e: si ~ oe:i~o oe seu oL|elo, ou se|~, e se:j:e i:josilivo :~ co:sl:u~o oe
u: oul:o, e :uil~s ve.es vioe:lo, ~ j~:li: oe u: sujoslo jo:lo oe visl~ j:ivi
eqi~oo
/ exjosi~o Juntamentz ~c~Lou :eve~:oo esl~ :~q:e.~ oe j:ov~s oo que e se:
j~:le o~ co:u:io~oe jo:e:~:~ :o Esj|:ilo S~:lo Co:li:~ u:~ se:ie oe olo
q:~~s eqe:o~o~s oe c~s~s l|jic~s o~ co:u:io~oe, ~e: oe u: v|oeo :eou.ioo
~o so: que :~::~ u:~ eslo:i~ i:~:li :~ j:oj:i~ |:qu~ jo:e:~:~ /s oloq:~
~s o:~: cooc~o~s oe o::~ oesjo|~o~ je~ q~e:i~ e o v|oeo ~j:ese:l~oo e:
jo:e:~:o co: eqe:o~ j~:~ o jo:luqus :~ le~ /o visil~: ~ exjosi~o, :~o
s~L|~:os ~:~ o que e se: jo:e:~:o, :e: o:oe c~v~ ~ Po:e:~:i~, e :e:
:es:o o:oe esl~ ~ co:u:io~oe Desl~ o::~, o que :os :esl~ s~o ~qu:s ves
l|qios e: oloq:~~s e v|oeo oe u:~ culu:~ e u: le::ilo:io que :~o se oeix~:
~j:ee:oe: co:o oie:e:les, :~s que se :osl:~: oisjo:|veis ~o oi~oqo /ssi:,
o :~je~:e:lo que ~ ~:lisl~ ~. j~ss~ ~ se: oe u:~ .o:~ oi~oqic~, e:l:e ~ jes
quis~oo:~ e su~s jesquis~o~s, o:oe o que e ou :~o e jo:e:~:o e ~je:~s u:
j:elexlo j~:~ c:i~: u: uq~: oul:o, u: le:cei:o uq~:, ~cess|ve je~ co:~:~ e
jeo e:vovi:e:lo o~quee que live: oisjo:iLiio~oe
/ se:s~~o que c~ e o~ j:oj:i~ ~:ci~ oo :elooo site-specic j~:~ io~: co:
u:~ :e~io~oe que, oe l~o si:qu~: e co:jex~, esc~j~ jo: looos os ~oos e :~o
se oeix~ :eou.i: ~o :esul~oo oe u:~ jesquis~ / :e~io~oe se :osl:~ i:~li:
q|ve e ~ jesquis~ le: que co:vive: co: ~ ~:ci~ oo :elooo R~que ~~ oe
u:~ crise idecIgica dc site specicity E u: l:~L~o que oesco:l:oi o :elooo,
e oje:~ ~ j~:li: oe u: :elooo :eq~livo, co:o qu~ic~ ~ j:oj:i~ ~:lisl~
'/
PEFEPNCIA5 BIBLI06PFICA5
1l Texlo L~se~oo :os esc:ilos oe i: Levi:, F~:ewe lo Mooe::is:, e: Theories of
contemporary art ov~ Je:sey. P:e:lice~, 1'8 j11O
Zl Texlo L~se~oo :os esc:ilos oe Cioo Mei:ees, e: Cildo Meireles S~o P~uo.
Cos~c~iy, 1'''
ol Texlo L~se~oo :~ e:l:evisl~ oe Cioo Mei:ees co:ceoio~ ~ ~:s U:ic 0L:isl, Arte agora!
em 5 entrevistas S~o P~uo. /~:eo~, ZOOo, j oo, e :os esc:ilos oo ~:lisl~ :ee:e:ci~oos
:~ :ol~ ~:le:io:
/l Texlo L~se~oo :os esc:ilos oe RoLe:l S:ilso:, Sji:~ Jelly, e: Theories and docu-
ments of contemporary art o:q :isli:e Slies e Pele: Se.l, U:ive:sily o C~io::i~ P:ess,
1''o j o1
l Texlo L~se~oo :~ :es~ :eoo:o~ Te j:ese:l co:oilio:s o ~:l c:ilicis:, e: October
1OO, Sj:i:q ZOOZ C~:L:ioqe M~l. MT P:ess, ZOOZ j ZOOZZ8
ol Texlo L~se~oo :~ e:l:evisl~ oe L~w:e:ce \ei:e: co:ceoio~ ~ ~:s U:ic 0L:isl, Inter-
views Mi~o. C~:l~, ZOOo
l Texlo L~se~oo :o ~:liqo F~clo:y, ~Lo:~lo:y, sluoio. oisje:si:q siles o j:oouclio:,
oe Pele: 0~iso: e C~:oi:e / Jo:es, e: The Architecture of Science eos Pele: 0~iso: e
C~:oi:e Jo:esl C~:L:ioqe M~l. MT P:ess, 1''' j /'
8l Texlo L~se~oo :o ~:liqo Culu:~ Co::e:e:l, oisjo:|ve e:.
llj.//www:oLe:ls:ilso:co:
N0TA5
1 / exce~o oi ~ j~:licij~~o oe P~uo Reis, que :~o leve seu :o:e :isc~oo jois oi co:vi
o~oo ~ esc:eve: u: lexlo esjecic~:e:le j~:~ se: i:se:ioo :o co:lexlo o~s :es~s
2 : Po:luquese, Lugares moles S~o P~uo. EC/USP, ZOO
3 To:~s McEviey, Sculpture in the age of doubt ov~ o:que. /wo:l, 1''' j o1
0 c:|lico F:eoe:ico oe Mo:~is oe:o:i:ou silu~oes ~qu:~s ~oes ~:l|slic~s oesl~
ejoc~ que, i:le:ess~:le:e:le, le: u:~ :e~~o eli:ooqic~ co: j~~v:~ site. \e: P~uo
Reis, Arte de vanguarda no Brasil S~o P~uo. Jo:qe Z~~:, ZOOo j '
5 U:~ joss|ve ve:s~o oesle le::o j~:~ o jo:luqus jooe:i~ qe:~: ~qo co:o oL:~s
esj~~o~s jeo c~o
To:~s McEviey, cil~oo e: D:i~: 0Doe:ly, No interior do cubo branco S~o P~uo.
M~:li:s Fo:les, ZOOZ j 1
7 ~quee :o:e:lo, eu ~i:o~ :~o li:~ ce:le.~ ~ :esjeilo o~ o::~ que :eu l:~L~o
i:i~ lo:~: Eu je:sei e: ~.e: u:~ i~ co: ~ ~|uo~ oe L~:cos e L~:c~s, :~s :o :~ eu
oeix~:i~ que o site oele::i:~sse o que eu co:sl:ui:i~ l:~ou~o :i:~l \e: RoLe:l
S:ilso:, Sji:~ Jelly, e: Theories and documents of contemporary art o:q :isli:e
Slies e Pele: Se.l, U:ive:sily o C~io::i~ P:ess, 1''o
8 \e: ~ Fosle:, Te ~:lisl ~s el:oq:~je:, e: The return of the real: le ~v~:lq~:oe ~l
le e:o o le ce:lu:y C~:L:ioqe M~l. MT P:ess, 1''o j 11
EM JUNTAHENTZ, R/0UEL 0/RDEL0TT TR/D/L0U C0M DU/S ESTUD/TES
D/ U\ERSD/DE FEDER/L D0 ESP|RT0 S/T0, 0UE PERTECEM / C0MU
D/DE D0S P0MER/0S UM 0RUP0 D/SP0RC0 EUR0PEU, 0UE CE00U
/ /MERC/ D0 SUL 0 F/L D0 SECUL0 1' 0S TE`T0S RESULT/TES D/
PES0US/ /TR0P0L00C/ DE R/0UEL /C0MP//M /S F0T00R/F/S E
C0STR0EM UM/ /RR/T\/ FCC0/L D/ TP0L00/ D/ C/S/ E P/S/
0EM P0MER//S / PES0US/ /C/DEMC/ SE DEFE C0M0 STE DE TER
\E(/0 /RT|STC/ E /PRESET/ / lC/P/CD/DE D0 TE`T0 E D/ M/0EM
DE PR0DUZREM C0ECMET0
TREC0 E`TR/|D0 DE 0RU YYZ 0RU. SFT0 SP/CES, EM D/RT M/0/ZE, F/LL
ZOO, C0/UT0R/D0 P0R D/EL/ C/STR0 E EMELE C/0UR
JUNTAHENTZ R/0UEL 0/RDEL0TT ZOOoZOO
/ P0S(/0, F`/D/ / RESSTEC/ / INTERVENO FSICA MED/TE 0 PR0CESS0 DE MA-
PEAMENTO E AO DISCURSIVA S0DRE 0 L0C/L, CR/ UM DUPL0 M0\MET0 DE TERRUP
(/0 E DE ST/UR/(/0 DEST/ DSCURS\D/DE RESP0DED0 / ECESSD/DE DE REL/
(0ES TERTERRT0R/S P0SS|\ES /TR/\ES DE M0D0S DE /PREES/0 D0S LU0/RES
P0R M/0ES, S00S \SU/S, /UD0 E \|DE0, /LEM DE TE`T0S M|D/S 0UE F/CLT/M
E C0RP0R/M / M0DLD/DE ETRE SITES

ESTE PR0JET0 PR0P0E, /LEM DE SU/ \SU/LD/DE, UM/ C0STRU(/0 CR|TC0TE0RC/
TR/T/SE DE DETERM/R UM LU0/R 0U ESP/(0 C0STTU|D0 ETRE / PR/TC/ E /
TE0R/ P0REM /S F0RM/S TE0RC/ E / PR/TC/ S/0 /0U PR0DLEM/TZ/D/S / S
CR(/0 D0 TE`T0 /S M/0ES /0 E TR/T/D0 C0M0 0PER/(/0 DEC0DFC/D0R/, E
/S M/0ES E /UD0 EST/0 E`P0ST0S /0S PR0DLEM/S DE SU/S SUFCEC/S C0M0
REPRESET/(0ES
/L0US C0CET0S EL/D0R/D0S P0R S/R/T M//R/J 0 ES/0 PERFD0US FDEL
TY. TE UTR/SL/T/DLTY 0F TE 0TER 1''/l, /JUD0UME / PES/R / C0STRU(/0
D/ \SU/LD/DE D0S C0CET0S DE TRADUO 0UE TR/TE 0 PR0JET0

M//R/J DESCRE\E 0 DRDSM0 C0M0 UM DUPL0 \|CUL0 ETRE F0R(/S P0ST
\/S E E0/T\/S / 0P/CD/DE ETRE UM/ L|0U/ E 0UTR/ / S0M/ D/S 0P/CD/DES
C/D/ L|0U/ P/RECE TER SEU PR0PR0 SSTEM/, SETD0, C0STRU(/0 DE S0F
C/D0l CR/ /L00 |DRD0 P/R/ 0 /UT0R 0 DRDSM0 P0DER/ EST/R REL/C0/D0
/ DE/ DE FR/C/SS0 D/ TR/DU(/0, / LUS/0 DE TR/SP/REC/ / P/SS/0EM DE UM
D0M/ P/R/ 0UTR0

ESTE SETD0, ESTE PR0JET0 PRETEDE TR/T/R DE TR/DU(/0 /TR/\ES D0 US0 D0
MET0D0 SITE-SPECIFIC, T/0EC/D0 / 0UEST/0 D0 0UTR0, SU/ MP0SSDLD/DEl DE
TR/DU(/0
50BPE 0 HT0D0 ETN06PFIC0
/L0UM/S 0UEST0ES REL/T\/S /S PR/TC/S SITE-SPECIFIC 0UE ME LE\/R/M / PES/R
ESTE PR0JET0.

1 /L F0STER F/L/ D/S PR/TC/S SITE-SPECIFIC / /TU/LD/DE, EM SEU ES/0 TE
/RTST /S ET00R/PER 1''ol, C0M0 UM/ F0RM/ DE M/PE/MET0 ET00R/FC0, /M
P/R/D0 P0R REDES DSCURS\/S DE M/PE/MET0S E /(0ES C/RT00R/FC/S ESTE M/
PE/MET0 D/ /RTE /TU/L TEDE / DRE(/0 D0 S0C0L00C0 E D0 /TR0P0L00C0
Z T/T0 /L F0STER 0U/T0 M\0 \0 LE\/T/M 0UEST0ES 0UE SE REFEREM /
0R0EM D/S PR/TC/S ET00R/FC/S P/R/ ESTES /UT0RES /S PR/TC/S /TU/S SITE-
SPECIFIC P0DEM C/RRE0/R 0 PR0DLEM/ D/ C/P/CD/DE/C/P/CD/DE D0S /RTST/S
DESE\0L\EREM PR0JET0S PEL0S C/M0S ET00R/FC0S, TR/ZED0 / T0/ / RE
L/(/0 ETRE /UT0RD/DE ET00R/FC/ E /RTST/ /UT0R
/ P/RTR DEST/S /FRM/(0ES E P0SS|\EL E`/M/R / DE/ DE /UT0RD/DE S0C0L00
C//ET00R/FC/ 0UE /TU/ S0DRE /S F0RM/S DE REPRESET/(/0 D0CUMET/S
'8 ''
LU6APE5 H0LE5 J0R0E ME/ D/RRET0
1O1
RUDES M/0
e: seu e:s~io Looi:q ~:ou:o. we:e we ~:e, we:e we
couo Le, juLic~oo e: 1'', Lucy Lijj~:o :os queslio:~ soL:e co:o se:i~
u:~ ~:le j:oou.io~ je~ i:~qi:~~o e co:o se:i~: ~s :esjosl~s oe seus es
jecl~oo:es ou usu~:ios
1
:o j:oj:io lexlo, ~ ~ulo:~ suqe:e que u:~ ~le::~liv~
j~:~ os ~:lisl~s i:le:ess~oos e: ~lu~: :o co:lexlo u:L~:o se:i~ jo: e: u:cio
:~:e:lo os esj~os soci~is e jo|licos, ou c:i~: ~oes co: ~ i:le:~o oe ~liv~:
~ co:sci:ci~ oe u: uq~: :~:c~:ooo suli:e:le, se: ~le:~o

Lo~ j~:le o~s ~oes que :e~i.o :o esj~o ~Le:lo o~s cio~oes e j:e
j~:~o~ se: :e:u:~ oivuq~~o :~o ~ co:viles, :~le:i~s e: |o::~is, ou
:es:o ~:u:cio j:evio c~j~. oe j:oou.i:, ou ~i:e:l~:, exjecl~liv~s qu~:lo ~os
l:~L~os s~o i:se:oes sie:cios~:e:le esl:~:~s ~ j~is~qe:, j:eocuj~o~s
e: oescoL:i:, ~l:~ves oe u: j:ocesso oe :esiq:ic~~o oos esj~os, ~ j:ese:
~ oe oul:os uxos, ci:cuilos ou :~::~liv~s :o i:le:io: o~s ese:~s co:sliluliv~s
oo ~:Lie:le u:L~:o
i:sl~~o~s se: que ~s jesso~s :ecess~:i~:e:le s~iL~: se l:~l~: oe
u: j:o|elo oe ~:le, ou se:e: i:o::~o~s oe que o que ~i se ~j:ese:l~ oe:iv~ oe
u:~ ~~o ~:l|slic~, l~is j:ojosioes :~o exjicil~: oesi:le:esse ~qu: qu~:lo
~s o::~s oe :ecej~o ~o co:l:~:io, le:l~: esjecu~: ~ exisl:ci~ oe oul:~s
suje:|cies oe co:l~lo, ou c~:jos oe ~oe::ci~, e:l:e ~ j:~lic~ oo ~:lisl~ e o
juLico j~ss|ve oe se: ~c~:~oo co: ~ exje:i:ci~

l~:lo ~s ~oes je:s~o~s j~:~ o ~:Lie:le o~s cio~oes qu~:lo ~s i:~
qe:s ~ e~s ~ssoci~o~s oele::i:~:les e: ~qu:s oos l:~L~osl, j:ocu:~: evi
oe:ci~: ~ oco:::ci~ oe u: jeque:o oesoc~:e:lo j:ojoslo, j:ovoc~ool, que
:~o e vive:ci~oo ~je:~s jo:que ~que: :esoveu suLi:~: ~sjeclos i:e:e:les ~
5TI0 PPIH0PDIAL T/T// FERR/Z ZOOo
STU/(/0. 0 TR/D/L0 SE DESE\0L\E / P/RTR DE UM/ C/RT00R/F/ S0DRE 0 PR0JET0 /R0U
TET0C0 D0 CETR0 CULTUR/L S/0 P/UL0 E SU/ STU/(/0 T0P00R/FC/ C0M0 E\ET0 T|PC0
D/ FS00M/ D0 RELE\0 D/ CD/DE, /0 L/D0 DE UM/ /\ED/ DE FUD0 DE \/LE, / Zo DE M/0
0 PR0JET0 D0 EDF|C0, DE EURC0 PR/D0 L0PES E LUZ D C TELLES, /RTCUL/SE / P/RTR D/
M/UTE(/0 D0 /T00 J/RDM E`STETE 0 TERRE0, PRESER\/D0 UM 0U/DRL/TER0 DE
M/T/ \ERDE DES/ EM ME0 / R/C0/LD/DE C0STRUT\/ EDFC/D/ EM C0CRET0, FERR0 E \
DR0 EM T0D0S 0S P/\MET0S D0 CETR0 CULTUR/L, PRE\/SE UM/ C0MUC/(/0 ETRE 0 0UE
EST/ DETR0 ESP/(0 E`P0ST\0, S/L/0, DDL0TEC/l E 0 0UE EST/ F0R/ J/RDMl, /TR/\ES D/
TR/SP/REC/ D0 P/0 DE \DR0 0UE \/RRE T0D0S 0S |\ES 0 P/\MET0 D/S S/L/S E`P0S
T\/S, E`STE UM/ P/REDE DE \DR0 C0M UM/ /DERTUR/ 0UE C0MUC/ ESTE ESP/(0, EM TERM0S
\SU/S E F|SC0S C0M 0 J/RDM E`TER0, UM T/LUDE PR0JET/D0 0UE MT/ / CL/(/0 D/S
D0RD/S D0 \/LE EST/ P/SS/0EM EC0TR/\/SE FRE0UETEMETE L/CR/D/ C0M C/DE/D0,
MPEDD0 / CRCUL/(/0 ETRE 0S /MDETES E / REC0STRU(/0 DESTE ESP/(0 /TUR/L
DE/ 0ER/L. / TER\E(/0 C0STTUSE DE UM T/LUDE DE 0R/M/ C0M / MESM/ CL/(/0
D0 J/RDM E`TER0R DE DMES0ES O ` 1OO ` 18 M, C0STRU|D0 DE C/DR0S DE M/DER/, ESTRU
TUR/D0S ETRE S, F0RR/D0S P0R C/P/S DE M/DER/, S0DRE /S 0U/S SE /C0M0D/ UM/ C/M/D/
DE TERR/ E, P0R CM/, / 0R/M/ /TUR/L / TER\E(/0 PR0L00/\/ 0 J/RDM P/R/ DETR0
D0 RECT0 E`P0ST\0, DE M0D0 / C0FERR UM C0TUUM T0P00R/FC0 E C00T\0 ETRE 0S
/MDETES 0 /CESS0 /0 J/RDM /0 E SUFCETE P/R/ E\DEC/L0 C0M0 T/L ESTE SETD0, /
TER\E(/0 DUSC/\/ RE\EL/R 0 F0R/ PEL/ \ERS/0 DESTE /MDETE P/R/ DETR0 D/ S/L/, DE
F0RM/ 0UE 0 ESTR//MET0 DE 0UEM \E UM T/LUDE DE 0R/M/ TER0R REMET/ / LEMDR/(/
D0 0UE EST/ C0ERETEMETE F0R/, 0 J/RDM PR0JET/D0 E / C0F0RM/(/0 C/L D0 TERRE0
1OZ 1Oo
co:slilui~o oo esj~o u:L~:o, :~s jo: le::os co:oioes, i:oisli:l~:e:le, oe
oisjo:iLii.~: ~ je:cej~o j~:~ ~s v~:i~s oe:l~s qe:~o~s :~ :el:ojoe co:
::~:oo :oss~ jossiLiio~oe oe co:ve:s~o e: perceptores
2
, ou co~ulo:es, oe
u:~ ~~o
~ssi:, ~o exjo:~:e: ~ co::esjo:o:ci~ e:l:e ~le:~oes o~ j~i
s~qe: u:L~:~ e ~ i:se:~o o~ ~:le :os esj~os o~s cio~oes, ~ssoci~:oo~ ~
se:siLii.~~o oe u:~ esl:ulu:~ je:cejliv~, ess~s ~oes Lusc~: esl~Leece:
u:~ esjecie oe oesvio qu~:lo ~ ~j:ee:s~o o~s l:~:so::~oes oco::io~s e:
oele::i:~oo co:lexlo ~j:oj:i~:oose oe u: j:ocesso o o~ je:cej~ol, j~:~
suscil~: ~ :eve~~o oo |~ exisle:le e je::ili: s~i: ~ u. oul:~s l~:l~s :e~io~oes
e:coLe:l~s
:o c~j|luo o:oe oisco::e soL:e ~s :ov~s :e~io~oes oo uq~:
o
, Milo:
S~:los oeoic~ u: l:eco ~ i:jo:l~:ci~ o~ :e:o:i~ :~ co:sl:u~o oos esj~os
co:joslos jo: u:~ sucess~o ~uci:~:le oe eve:los u:~ :e:o:i~ e:qe:
o:~o~ :o oeco::e: o~ exje:i:ci~ e :esul~:le o~ :o~o oo j:oj:io co:jo, o~
j:oj:i~ exisl:ci~
oe:l:e os v~:ios jo:los ~:licu~oo:es oe su~ :eex~o, o :~is i:jo:
l~:le j~:ece se: o e:L~le e:l:e o le:jo o~ ~~o e o le:jo o~ :e:o:i~ :o
o~oo oe:l:o oo :il:o i:le:so o~s :el:ojoes e :esjo:s~ve jo: evoc~: ~ oes
le::ilo:i~i.~~o co:o u: oos j:i:cij~is e:o:e:os vivioos jo: seus ~Lil~:
les ~jes~: oe :o::~:e:le ~ssoci~o~ ~ oiui~o oos v|:cuos soci~is e ~ je:o~
oo se:lioo oe ioe:lio~oe, ~ oesle::ilo:i~i.~~o l~:Le: jooe se ~j:ese:l~:
co:o ~lo: i:jo:l~:le :~ ~le:~~o oe :oss~ ioei~ oe le::ilo:i~io~oe e culu:~,
~lu~:oo soL:e o s~Le: co:slilu|oo e ~L:i:oo :ov~s oi:e:soes j~:~ ~s exje:i:
ci~s co:ceLio~s :o esj~o u:L~:o cu|os ~sjeclos esl~o c~o~ ve. :~is iq~oos
~o esj|:ilo o~ oescoLe:l~ co:o esc:eve Milo: S~:los, e:qu~:lo ~ :e:o:i~
e coeliv~, o esqueci:e:lo e ~ co:seque:le :eloescoLe:l~ s~o i:oiviou~is, oie
:e:ci~oos, e::iquece:oo ~s :e~oes i:le:jesso~is, e ~ ~~o co:u:ic~liv~
/

oe u: :ooo qe:~, os l:~L~os ~qui ~j:ese:l~oos j:ojoe: ~os usu

~:ios o~s cio~oes, ~e: oe i:le::oq~oes qu~:lo ~ co:sl:u~o oo ~:Lie:le ~o
:eoo:, ~ co:sci:ci~ oe u:~ l:~:so::~~o ou:~:le o je:cu:so jois, ~o se
e:xe:q~:e: :o i:le:io: oe u:~ oele::i:~o~ exje:i:ci~, o que jo: si so |~ si
:~i.~ o j:ocesso oe co:ve:s~o e: perceptores, se:~o c~j~.es oe co:ceLe: ~
~j:ee:s~o oe :ov~s :e~io~oes co:o i:oeeve:e:le ~l:e~o~ ~s osci~oes oe
:osso j:oj:io ~j~:eo je:cejlivo
looo o oese:c~oe~:e:lo oos l:~L~os e j:ojusio:~oo e ~i:e:l~oo
jo: u: exe:c|cio oe j:o|eoes :e:l~is

i:sl~~oo e:l:e o i:juso o~ ~~o e ~s

v~:i~s i:sl~:ci~s oe:ioo:~s oo uq~: l~is j:o|eoes Lusc~: o oesco~:e:lo
oe ce:l~s i:~qe:s je:le:ce:les ~o oc~ o~ ~~o, j~:~, ~ j~:li: oe~s, :e~i.~:
~ :~le:i~i.~~o o~ exje:i:ci~ e ~cul~: ~o oLse:v~oo: |~ e: vi~s oe co:ve:
s~ol, o :eco:eci:e:lo oe oul:~s oi:e:soes ~ssoci~o~s ~ :e:o:i~ co:sliluliv~
oo uq~:
o

e:Lo:~ l:~q~ ~ e:L:~:~ oe u: oes~.e:, esse oesco~:e:lo :~o

i:oic~ :ecess~:i~:e:le u:~ suLl:~~o u:~ ve. que, ~o i:cioi: jo: :eio o~
~~o soL:e ~ je::~::ci~ e ~ co:le:~o ~Lilu~is j:ese:les :~ ~:quilelu:~,
ee ~lu~ oe :~:ei:~ ~ suqe:i: u:~ ~Le:lu:~, ou exj~:s~o, e: :e~~o ~o que o
esj~o :ej:ese:l~ :~quee :o:e:lo
~::isc~:i~ e:l~o ~ oi.e: que o que o~ :~is se:lioo ~s ~oes :~o e ~
oco:::ci~ e: si, su~ sic~io~oe, :~s ~ :~:iesl~~o oe seus oesooL:~:e:
los e: u: j:ocesso que co:e~ :~ j~is~qe:, e :eve~oo je~ ~~o, e e: se
quio~, oevovioo jo: :os :ov~:e:le ~ j~is~qe: j:ovoc~:oo u: oesoc~:e:lo
e: :oss~ je:cej~o e i:le:e:i:oo :~ co:slilui~o oe :ov~s exje:i:ci~s
vazadores jo: exe:jo, j:ej~:~oo j~:~ ~ Z Die:~ oe S~o P~uo e:
ZOOZ, l:~.i~ ~ j:ojosl~ oe u:~ oesie:~:qui.~~o o~ ioei~ oe l:~L~o, site e
uq~: ~ oesco:sl:u~o e ~ oes~:licu~~o oos cooiqos esj~ci~is que o:q~
:i.~v~: o oc~ o~ ~~o, ~l:~ves o~ oes:~le:i~i.~~o o~ co:cej~o oe oL:~
si:u~c:o o~ j:oj:i~ ~:quilelu:~ e oo j:oj:io l:~L~o ~o :es:o le:jo,
vi:cu~v~ ~ je:cej~o oo visil~:le, u:~ exje:i:ci~ cu|~ :e~i.~~o oeje:oi~
oo :ovi:e:lo e o~ j:o|e~o oo j:oj:io co:jo oesse :ooo, ~o oje:~: ~ u
s~o e:l:e ~~o j:ele:oio~ e esj~o ocuj~oo, o j:o|elo j~ssou ~ i:co:jo:~: ~s
co:l|:u~s oje:~oes co:sliluliv~s oo uq~:, ~vo:ece:oo o oesooL:~:e:lo oe
su~ oi:e:s~o esj~ole:jo:~ e ~ exjosi~o oe oul:~s ~sji:~oes oius~s e
suLi:i:~:es
co: os co:les ou ~Le:lu:~s j:evislos :~ ~:quilelu:~, vazadores coqilou
u:~ esjecie oe oeso:ie:l~~o j~:~ os usu~:ios oo P~:que oo Li:~jue:~ e o~
Die:~, j:ojo:ooes u:~ :e~~o oi:el~ co: u: esj~osi:u~c:o ~l:~ves
o~ vio~~o oe su~s j:oj:i~s co:oioes esj~ci~is ~ jossiLiio~oe oe l:~:sj~s
s~: ~ esl:ulu:~ oo eoi|ciol jo:e:, co:o |~ oi oilo, o ~lo oe v~.~: oeje:oi~ o~
co:ve:s~o oo usu~:io, i:se:ioo e: u: co:jo que :~o e je::ili~ :~is ois
soci~:, oisce::i:, e:l:e o que e:~ oL:~ e o que e:~ ~:quilelu:~ ~ssi:, :es:o
que :~o ve:cesse ~ co:us~o, e so je:ceLesse ou ~l:~vess~sse ~ j~ss~qe: ~i
cooc~o~, o visil~:le |~ jooe:i~ se: co:sioe:~oo ~qe:le j:ojuso: o~ ~~o

o j:o|elo j:ocu:ou :e~qi: ~os co:leuoos si:Loicos j:ese:les :~ ~:
quilelu:~ e se l:~:so::ou l~:Le: :~ :eoio~ e: que os usu~:ios i:j:i:i:~:
soL:e ~quee esj~o, os siq:ic~oos oeco::e:les o~ oescoLe:l~ isso q~:~:liu
u: :ovi:e:lo oe exj~:s~o e co:l:~~o :e~livo ~os oesooL:~:e:los oo l:~
L~o oevioo ~s co:sl~:les j~ss~qe:s oe usu~:io ~ perceptor e oe perceptor ~
1O/ 1O
usu~:iol, ~ciil~:oo:os ~ co:j:ee:~o oe oele::i:~o~s j:ojosioes :~o :~is
co:o oL:~s, :~s co:o exje:i:ci~s silu~oes que ~o:~: e: u:~ i:~
i:ile e:l:e o esl~: e o :~o esl~: :~ co:oi~o oe ~:le, ou oe exisli: co:o l~
co:o :os e:L:~ Mice M~esoi, ~ exisl:ci~, e: seu se:lioo eli
:ooqico, :ee:ese ~ u:~ s~|o~ oe si, u:~ uq~, u:~ exjos~o exjos~o ess~
que se vive l~:lo :o :|ve qoL~, oo i:~qi:~:io coelivo, co:o :o j:oj:io seio oe
c~o~ i:oiv|ouo o:oe, e: ~:Los os c~sos, oevese jooe: exjooi:, le:oe: j~:~
~qu:~ cois~ que :~o esl~ ~ :o :o:e:lo, :~s que e:l:el~:lo esl~:~ se:j:e
~ :u:~ esjecie oe ~sji:~~o oius~ e ~le:le ~ :e~io~oe e: si :~o e :~is
que u:~ ius~o, e se:j:e ulu~:le, e :~o jooe se: co:j:ee:oio~ ~ :~o se: e:
seu je:jeluo oevi:

u:~ ce:l~ qu~io~oe e::~:le vivio~ jeo ~Lil~:le o~s :el:ojoes se:~
e:l~o ~ c~ve :ecess~:i~ j~:~ que ee oeixe ~ si:jes co:oi~o oe usu~:io oo
uq~: ou oo sitel e j~sse ~ co:oi~o oe que: eeliv~:e:le exje:i:e:l~ e i:le:
ve: :os esj~os o~s cio~oes co:ecl~:oose ~ u:~ oi:e:s~o ulojic~ j:ese:le
:esses ~:Lie:les je:ceLioos co:o uq~:es oe silu~~o i:sl~vel
j~:~ M~esoi, loo~ socieo~oe esl~ u:o~:e:l~o~ e: u:~ uloji~ vi:
cu~o~ ~ ioei~ oe u: no-lugar sequ:oo o sociooqo, ~ o:oe: esl~Leecio~,
qu~que: que se|~, so jooe je:ou:~: se ~qu:~ cois~ ou ~que: ve: oesesl~
Lii.~~
8
u: je:s~:e:lo :uilo j:oxi:o ~o oe Milo: S~:los qu~:oo :os oi.
que qu~:lo :~is i:sl~ve e su:j:ee:oeoo: o: o esj~o, l~:lo :~is su:j:ee:oi
oo se:~ o i:oiv|ouo, e l~:lo :~is ec~. ~ oje:~~o o~ oescoLe:l~ ~ co:sci:ci~
pelo lugar se suje:joe e:l~o ~ co:sci:ci~ no lugar ~ co:cej~o oe esj~o
oesco:ecioo je:oe ~ co:ol~~o :eq~liv~ e q~:~ u: ~ce:lo josilivo, que ve:
oo seu j~je :~ j:oou~o o~ :ov~ islo:i~
'
ess~ co:sci:ci~ pelo lugar :os
oevove :ov~:e:le ~ M~esoi, j~:~ que: ~ exjo:~~o oo esj~o so v~e se o
cooc~:os e: :e~~o, se o :e:ele:os ~ u:~ oul:~ cois~ ou ~ oul:os uq~
:es, e ~os v~o:es iq~oos ~ esses uq~:es
1O

jo: j:ele:oe: u:~ co::esjo:o:ci~ co: o esj~o co:sl:u|oo e j:o
:ove: u: oi~oqo co: o ~:Lie:le u:L~:o oe:l:o oo c~:jo o~ ~:quilelu:~,
co:sioe:o que j~:le o~s ~oes :e~i.~o~s l~:Le: jooe se: e:le:oio~ co:o
~:quilelu:~
11
jois, ~jes~: oe e:e:~s e sie:cios~s, oeco::e: oos :es:os
:ec~:is:os oe je:cej~o e ~j:ee:s~o o~ j~is~qe: ~o :eoo: e iqu~:e:le
co:sl:oe: oisjosilivos c~j~.es oe ~lu~: soL:e os :~is oive:sos uq~:es, ~q:e
q~:ooes siq:ic~oo
jo:e:, ~jes~: oe se:e: visl~s co:o j:ojosioes oe oul:~s ~:quile
lu:~s, ess~s ~oes o:~: je:s~o~s j~:~ oiui: ~ c~:q~ si:Loic~ i:j:eq:~o~
:~s u:o~oes que es o~o o:iqe: e~s lo:~: jo: L~se ce:los co:leuoos
:eqisl:~oos :os oc~is o:oe j:ele:oe: se i:se:i:, j~:~ oes~.e:e: ~s ~:~o
qi~s :~is i:eoi~l~s e qe:~: u:~ oiscuss~o qu~:lo ~ i:jo:l~:ci~ jo|lic~ o~
exje:i:ci~ o~ co:sl:u~o oe esj~os :i:i:i.~:oo os cooiqos l:~oicio:~is o~
i:qu~qe: ~:quilelo:ic~ e co:e:i:oo oul:os siq:ic~oos ~os uq~:es lo:~oos
je~s ~oes
~ :e~i.~~o oos l:~L~os i:o::~ l~:Le: u:~ j:eocuj~~o qu~:lo
~os ~sjeclos |sicos o~s esl:ulu:~s j:ojosl~s, u:~ ve. que ess~s :~o jooe:
se ~sse:e~: ~ u: ~:exo o~s i:sl~:ci~s ~:quilelo:ic~s que ~s :eceLe ~ssi:,
~jes~: oe l:~.e:e: ~ e:L:~:~ oe u:~ co:sl:u~o, ~s ~oes i:cioe: soL:e
oele::i:~oo ~:Lie:le co:l:~jo:oose ~ :~le:i~io~oe oo |~ co:sl:u|oo
co:luoo, :e: loo~s ~s i:se:oes :os esj~os o~s cio~oes se ~j:e
se:l~: :u:io~s j:evi~:e:le oe u:~ o:ie:l~~o c:|lic~ loo~ oL:~ e j:~li
c~ eslelic~ esl~ ~ j:i:c|jio cooc~o~ e: le::os co:li:qe:les, se:oo jo:l~:lo,
:ecess~:i~:e:le suL:elio~ ~s co:oioes esjec|c~s oos co:lexlos o:oe su~
j:oou~o, oius~o e :ecej~o l: uq~:
1Z

~i:o~ que os j:o|elos ~qui :eu:ioos esl~Lee~: v|:cuos co: o oc~

o~ ~~o e se|~: c~:~cle:i.~oos jo: su~ o::~ oe ~lu~~o, ~ :~:iesl~~o oe
u: co:leuoo c:|lico, :esse c~so, v~i se evioe:ci~: so:e:le se os iq~::os ~
ioei~ oe u:~ j:ojosi~o que se oesoc~, ou ~. oesoc~: j:ojosi~o ess~ ~s
soci~o~ ~s jossiLiio~oes oe c:i~~o oe u:~ silu~~o i:sl~ve, :uilo j:oxi:~ ~
oi:e:s~o ulojic~ ~:~is~o~ jo: M~esoi
~ co:slilui~o oe u: uq~: oe:l:o oe oul:o, ou oe u: uq~: oe:l:o oo
uq~: suqe:io~ co: os l:~L~osl, su:qe e:l~o co:o exj:ess~o o~ ~j~::ci~
:isl~ oos esj~os ~cio:~oos co: ~s ~oes oeco::e:le o~ oissou~o o~s
ie:~:qui~s exisle:les e:l:e ~ j:ojosi~o ~:l|slic~ e o uq~: que ~ :eceLe, e ~:li
cu~o~ sequ:oo j:i:c|jios oo co:ceilo oe intervalo. u:~ ~~o i:sl~~o~ :~s s
su:~s oos uxos co:slilulivos oo esj~o u:L~:o e, ~o :es:o le:jo, c~j~. oe
susje:oe: :o:e:l~:e~:e:le :ossos |~ co:oicio:~oos cooiqos oe je:cej~o
* co: ~qu:~s ~le:~oes, esle lexlo :eo:q~:i.~ u: oos c~j|luos oe :i:~ ois
se:l~~o oe :esl:~oo, i:lilu~o~ intervalo transitivo Esco~ oe Co:u:ic~oes e /:les o~
U:ive:sio~oe oe S~o P~uol, :~i.~o~ e: sele:L:o oe ZOOo
1Oo
N0TA5
1 Lucy Lijj~:o, Mi:~:oo ~:eoeoo:. oo:oe esl~:os y oo:oe joo:|~:os esl~:, e: P~o:~
D~:co, Jesus C~::io, Jo:oi C~:~:o:le e M~:ceo Exjosilo eosl, Modos de Hacer: Arte
crtico, esfera pblica y accin directa Eoicio:es U:ive:sio~o oe S~~:~:c~, ZOO1 j 1
Z oesiq:o perceptor o i:oiv|ouo que, c~:~cle:i.~oo jo: u:~ :~lu:e.~ e::~:le, oisjo:iLii
.~se j~:~ exje:i:e:l~: os esj~os o~ cio~oe
o Milo: S~:los, A natureza do espao S~o P~uo. ucilec, 1''' j Z1Zo
/ ioe: j Zo/
j:ocesso oe co:sl:u~o oe esj~os ~ j~:li: oo oesco~:e:lo oe i:~qe:s je:le:ce:
les ~o uq~: o~ ~~o, ~:lecij~:oo :e:l~:e:le ~ :~le:i~i.~~o o~ exje:i:ci~ ~ se:
:e~i.~o~
o e i:jo:l~:le s~ie:l~: que esse oesco~:e:lo ~lu~ soL:e ~ :e:o:i~ co:u:e:le ~s
soci~o~ ~o uq~: co:ecioo jeo usu~:io co:o esj~o oe u:cio:~:e:lo e qu~se se:
j:e :~:c~o~ jo: u: ce:lo lijo oe co:oicio:~:e:lo
Mice M~esoi, Sobre o Nomadismo Rio oe J~:ei:o. Eoilo:~ Reco:o, ZOO1 j 8
8 ioe: j 8
' Milo: S~:los, A natureza do espao. j Zo/
1O Mice M~esoi, Sobre o nomadismo. j 88
11 :~o u:~ ~:quilelu:~ :equ~o~ co:o oisciji:~ ou j:oss~o, :~s ~ que ~j~:ece co:o
:esul~oo o~ le:s~o e:e:s~ je~ oi:e:s~o jo|lic~ o~s :u~s u: co:ceilo co:ecl~oo ~o
je:s~:e:lo oe leo:icos co:o q:~si oe So~Mo:~es, j~:~ que: i:le:ess~ ~ j:ojosi~o
oe u:~ ~:quilelu:~ |quio~ L~se~o~ :~ uioe., ~o i:ves o~ je::~::ci~, exj:ess~ :~
j:i:~.i~ oo le:jo e: ve. o~ j:i:~.i~ oo esj~o u:~ ~:quilelu:~ silu~o~ :o i:le:io:
oe u: j:ocesso o:oe o esj~o e je:ceLioo :o le:jo e o le:jo exj:ess~ ~ o::~ o~ ex
je:i:ci~ esj~ci~
1Z M~:ceo Exjosilo, \ivi: e: u: lie:jo y u: uq~:, e: Modos de hacer. j ZZ1
BUEIP0 IDA 5PIE RUEC05! RUDES M/0 1'''
0 TER0R DE UM DUER0 L0C/LZ/D0 0 D/RR0 D0 D0M RETR0 RE0/0 CETR/L
D/ CD/DE DE S/0 P/UL0l, F0R/M ST/L/D/S SES L/MP/D/S FLU0RESCETES DE
oO\ 0 PR0JET0 TE\E C0M0 TE(/0 \ERTER / USU/L C0D(/0 DE C/PT/D0R
P/SS\0, TR/SF0RM/D0 EM TR/SMSS0R LUM0S0 UM L0C/L SUDJ/CETE /0S
M0\MET0S DE /LTER/(/0 D/ P/S/0EM MPRESS0S / CD/DE TER\E(/0
E RECEP(/0 F0R/M C0SDER/D0S C0M0 UM ESP/(0 C0T|U0, C0M0 C/MP0 D/
TERTE`TU/LD/DE 0UE /RTCUL/ DU/S RE/LD/DES / RE/LD/DE M/TER/L D0
/MDETE URD/0 E / RE/LD/DE SES|\EL D0 ESP/(0 PERCEDD0 0U M0DFC/D0
/ /(/0 PERM/ECEU /CES/ DUR/TE TRES D/S
AZAD0PE5 RUDES M/0 ZOOZ
C0\D/D0 / P/RTCP/R D/ Z DE/L DE S/0 P/UL0, EM ZOOZ, PREP/RE UM/ /(/0 /RTCUL/D/ EM
DU/S P/RTES, PRE\ST/ P/R/ /C0TECER 0S D0S PS0S RESER\/D0S /0 UCLE0 CD/DES / PR0
P0ST/ F0 UM/ E`TES/0 D/ PES0US/ CETR/D/ / C0RRESP0DEC/ ETRE / C0F0UR/(/0 DE
ESP/(0S E / M/ER/ C0M0 E`ER0/M0S E /T\/M0S 0 /MDETE /0 RED0R TERFERD0 0U C0
L/D0R/D0 C0M / M/UTE(/0 DE CERT0S C0TEUD0S /PES/R DE C0MPLEMET/RES, S0 PUDE
RE/LZ/R UM/ DEL/S
0 PR0JET0 C0SDER0U / PRESE(/ DE D0S /TR/\ESS/MET0S /S ESTRUTUR/S D0 EDF|C0 PR0
JET/D0 P0R 0SC/R EMEYER P/R0UE D0 DR/PUER/l UM F|SC0, C0STRU|D0 0 /D/R TERRE0
DRET/METE S0DRE UM/ D/S F/C/D/S DE \DR0, E 0UTR0 SMD0LC0, PR0JET/D0 P/R/ 0 SE0UD0
/D/R D0 ESP/(0 E`P0ST\0 M/TER/LZ/D0 S0METE /TR/\ES DE UM/ M/0UETE ELETR0C/
ELES F/Z/M REFEREC/ / UM DESL0C/MET0 PR0P0ST0 PR0\0C/D0l /0S USU/R0S D/ M0STR/ E
D0 P/R0UE E0U/T0 0 PRMER0 /TR/\ESS/MET0 0 TERRE0l 0FEREC/LES UM/ E`PEREC/
L0/D/ /0 M0\MET0 D0 PR0PR0 C0RP0, 0UEST0/D0R/ D/ C0D(/0 DE /0ETES DE UM/ DETER
M/D/ STU/(/0, 0 SE0UD0 TR/Z/ C0M0 0RZ0TE UM/ REFLE`/0 0U/T0 /0S C0DC0/D0S
PR0CESS0S DE 0CUP/(/0 E C0STRU(/0 ESP/C/L
/ P/RTE /0 RE/LZ/D/ C0SST/ EM UM C0RTE DE /PR0`M/D/METE Z, ` METR0S, \/Z/D0 /
L/JE 0UE SEP/R/ 0 SE0UD0 /D/R D0 TERRE0, CUJ/ /DERTUR/ RECEDER/ UM/ 0R/DE /L\E0L/R
DE /(0 SEMEL/TE /S US/D/S 0S RESPR/D0UR0S D0 METR0l C0SDER/D0 UM/ SLEC0S/
TERRUP(/0 0 PRE\S|\EL FLU`0 D/ M0STR/, / /(/0 REL/T\Z/\/ / FRE0ETE 0FERT/ DE SEUS
R0TER0S E PERCURS0S, E /0 MESM0 TEMP0 C0L0C/\/ EM 0UEST/0 0S /SPECT0S C0STTUT\0S D0
ESP/(0 E`P0ST\0
/ DMES/0 D/ /R0UTETUR/ F0 0UTR/ REFEREC/ MP0RT/TE P/R/ 0 TR/D/L0, UM/ \EZ 0UE
0 EDF|C0 RETER/ / UT0P/ M0DERST/ DE SU0ERR UM/ TE0R/(/0 C0M SEU ET0R0 \S|\EL
/ F0RM/ C0M0 EST/ SUSPES0 S0DRE PL0TSl E 0 US0 D/ F/C/D/ DE \DR0, TESFC/D0 /
REL/(/0 TER0R/E`TER0R
PES/D/ T/MDEM C0M0 UM/ /(/0 0UE PUDESSE SE /PR0PR/R D0 L0C/L D/ M0STR/, / PRMER/
P/RTE D0 PR0JET0 RESULT0U / C0STRU(/0 DE UM/ P/SS/0EM TERCEPT/D0 UM/ D/S F/C/
D/S D0 EDF|C0 / TE(/0 PRMER/ F0 EST/DELECER / RE/L C0E`/0 ETRE 0S D0S /MDETES
E`TER0 E TER0l E F/CLT/R / C0\ER0EC/ D/S \/R/S ESFER/S C0STTUT\/S D0 LU0/R D/
/(/0 / ESC0L/ D0 L0C/L D/ ST/L/(/0 SE DEU P0R SER ESS/ / F/C/D/ PRCP/L PRE\ST/
0 PR0JET0 DE EMEYER E T/MDEM P0R EL/ EST/R EM P0S(/0 0P0ST/ / ELET/ PEL/ DE/L C0M0
ETR/D/ 0FC/L D/0UEL/ ED(/0 D/ M0STR/

C0MP0ST/ EM FERR0 E \DR0, M/TER/S DETC0S /0S UTLZ/D0S / F/C/D/ 0R0/L, / ESTRU
TUR/ SU0ER/, / M|MESE C0M / /R0UTETUR/, UM/ REFLE`/0 0U/T0 /0S LMTES DE UM/ /(/0
/RT|STC/ SERD/ 0 C0RP0 D/ CD/DE
CALADA RUDES M/0 1'''
/SSM C0M0 DUER0, C/L(/D/ T/MDEM F0 RE/LZ/D0 / P/RTR DE UM/
PR0P0ST/ FET/ PEL/ 0FC/ CULTUR/L 0S\/LD DE /DR/DE PES/D0
C0M0 / PRMER/ DE CC0 /(0ES, 0 TR/D/L0 C0SSTU EM UM/ ST/L/(/0
C0ECT/D0 0 ESP/(0 STTUC0/L D/ 0FC/ ESP/(0 PUDLC0 FEC/D0l,
/0 M0\MET0 F0RM/L D/ RU/ ESP/(0 PUDLC0 /DERT0l / P/RTR D0
J/RDM FR0T/L DESSE CETR0 CULTUR/L F0 M0T/D/ UM/ ESTRUTUR/
F0RM/D/ P0R C0DU|TES DE FERR0 0RM/LMETE US/D0S EM ESTRUTUR/S
ELETRC/S DUSTR/Sl E P0T0S DE T0M/D/S / M0T/0EM SE0UU EM
DRE(/0 / C/L(/D/, F`/D0 0S TERM/S ELETRC0S / P/RTE E`TER/ D/
PE0UE/ MURET/ 0UE SEP/R/ / RU/ D0 EDF|C0 0 TES0 M0\MET0 DE
PEDESTRES E / S0FC/T\/ PRESE(/ DE C/MEL0S / C/L(/D/, /LMET0U
/ DE/ DE SE EER0Z/R T/L C0E`/0 /S T0M/D/S PERM/ECER/M L0/D/S
DUR/TE D0S MESES E DSP0DLZ/R/M 0R/TUT/METE, /0S P/SS/TES E
USU/R0S D/ 0FC/, EER0/ ELETRC/ Z/ 0R/S P0R D/
/ P/SS/0EM SE /SSEMEL/\/ / UM C0RRED0R E EM C/D/ UM/ D/S E`TREMD/DES F0 C0L0C/D/ UM/
P0RT/ DE \DR0 SEM FEC/DUR/, TR/C/S 0U M/(/ET/Sl TR/SP/RETE E /0 MESM0 TEMP0
SLEC0S0, 0 TR/D/L0 /0 TR/Z/ 0U/L0UER DC/(/0 DE T/L ESTRUTUR/, C0L0C/D0 / PR0\/ /
PRESE(/ DE UM/ \SU/LD/DE C0DC0/D/ 0S PR0CESS0S DE /PREES/0 E REFLE`/0 L0/D0S
/ PR0DU(/0 /RT|STC/ C0TEMP0R/E/ \/Z/D0RES C0SDER/\/ /SSM, / PERTEC/ DE UM/
MUD/(/ DE REPERT0R0 P/UT/D/ /S E`PEREC/S F0RMUL/D/S E \\D/S 0 TER0R D0S FLU`0S
D/S 0R/DES CD/DES
FR/0UE/D/, M/S SEM 0U/L0UER S/LZ/(/0, / P/SS/0EM /P0T/\/ P/R/ 0 /L/R0/MET0 D/S RE
FLE`0ES PR0P0ST/S PEL/ M0STR/, PR0\0C/D0 UM RE/L EFRET/MET0 ETRE / CD/DE E SU/S
REPRESET/(0ES UM/ C0RRESP0DEC/ P0SS|\EL ETRE 0 C0TE`T0 TER0 E / RE/LD/DE
E`TER0R DESS/ C0STRU(/0 M0DERST/ /0 MESM0 TEMP0, \CUL/\/ / PERCEP(/0 D0 \ST/
TE, UM/ E`PEREC/ CUJ/ RE/LZ/(/0 DEPED/ D0 M0\MET0 E D/ PR0JE(/0 DE SEU PR0PR0
C0RP0 P0S, S0METE C0M UM/ /PR0`M/(/0 CUR0S/ MESM0 SEM TER / ME0R DE/ D0 S0
FC/D0 DESS/ ESTRUTUR/, /S PESS0/S P0DER/M /C0/R UM/ D/S P0RT/S DE \DR0, TER /CESS0 /0
C0RRED0R E, UM SE0UD0 M0\MET0 /0 CRUZ/R / 0UTR/ P0RT/l, /LC/(/R 0 L/D0 DE DETR0
0U DE F0R/ D0 EDF|C0
DETERME 0UE /0 /\ER/M FLTR0S P/R/ / RE/LZ/(/0 D/ E`PEREC/ \0CE T/T0 P0DER/
S/R D0 EDF|C0, 0U/T0, SE EST\ESSE F0R/, ETR/R E PERM/ECER RESULT/ D/|, 0UE C/D/ D
\|DU0 TR/R/, DEPEDETEMETE D/ RE/L C0SCEC/, / PR0PR/ DMES/0 D0 C0TEUD0 D0
TR/D/L0
\/Z/D0RES /0 /PRESET/\/ UM/ 0FERT/ E`PL|CT/, C0DUZD/, M/S UM/ E`PEREC/ \CUL/D/
/ DSP0DLD/DE D0S \ST/TES DESDE 0 |C0 M/T\E / DECS/0 DE /0 D\UL0/R 0 PR0JET0
E ESS/ T/MDEM F0 / 0RET/(/0 D/D/ /0 CUR/D0R E /0S M0T0RES D/ M0STR/ /L0UEM 0UE
/0 S0UDESSE D/ DE/L, 0U D0 0UE EST/\/ /C0TECED0 L/ DETR0, M/S 0UE P0R /TE(/0 0U
CUR0SD/DE PERCEDESSE / ESTRUTUR/ C0L0C/D/ /L / F/C/D/, P0DER/ SE PR0JET/R S0DRE EL/
E E\ETU/LMETE /TR/\ESS/R 0S ESP/(0S 0 TR/D/L0 ER/, /SSM, UM/ P/SS/0EM SEM TERME
D/(/0, UM/ E`PEREC/ PRETEDD/ E /C0/D/ PEL0S \ST/TES
/ /PR0\/(/0 D0 PR0JET0, /0UELE M0MET0 S0D / RESP0S/DLD/DE D/ DRET0R/ D/ DE/L,
RES\/L/\/ C0TUD0 EM UM/ PE0UE/ C0D(/0. C0M 0 |C0 D/ M0STR/ SER/ ECESS/R0 M/
TER UM /0ETE DE SE0UR/(/ /S MED/(0ES D0 TR/D/L0 P/R/ /C0MP//R / CRCUL/(/0
/TR/\ES D0 C0RRED0R EMD0R/ T\ESSE /UT0RD/DE P/R/ UM/ E\ETU/L /LTER/(/0 0 FLU`0 DE
PESS0/S, C/S0 0C0RRESSE /L0UM TP0 DE TUMULT0, FC0U DEM CL/R0, E DECDD0 P0R T0D0S, 0UE
EM P0TESE /L0UM/ / /TU/(/0 DESSE FUC0/R0 D/ FUD/(/0 P0DER/ DR 0 L\RE DESL0
C/MET0 D0 PUDLC0

/CET/ T/L C0D(/0, UM/ \EZ MPL|CT/S 0UEST0ES L0/D/S / SE0UR/(/ D0 PRED0 E DE SEUS
\ST/TES, F0 / M/ \EZ DE F/ZER UM M0\MET0 ESSE J000 PR0P0ST0 / DE/L LE\/D0 EM
C0T/ /S MPLC/(0ES C0TD/S / C0D(/0 C0L0C/D/ E EM RESP0ST/ / P0S(/0 /D0T/D/ PEL/
STTU(/0, P/SSE / C0SDER/R / MP0RT/C/ DE RE/LZ/R UM M0T0R/MET0 DESSE C0TR0
LE C0TR/TE UM/ PESS0/ P/R/, / P/RTR DE UM P0ST0 M0T/D0 0 SE0UD0 /D/R D0 ESP/(0
E`P0ST\0 C0MP0ST0 P0R UM/ MES/, DU/S C/DER/S, M0T0R DE \|DE0 E UM 0R/\/D0R DE \Sl,
F/ZER 0 /C0MP//MET0 D/S M/0ES TR/SMTD/S P0R UM/ C/MER/ DE SE0UR/(/ ST/L/D/
P0R MM S0DRE / P/SS/0EMl M/S D0 0UE UM SMPLES RE0STR0 DE FRE0EC/, ESS/S M/0ES
/ D/ PESS0/ TR/\ESTD/ DE SE0UR/(/ E /S C/PT/D/S PEL0 M0T0R D0 SSTEM/ PRETED/M
/MPLFC/R /S RE/S DMES0ES D/ /RTCUL/(/0 D0 TR/D/L0
DESDE 0 |C0 0 PR0JET0 DUSC0U UM/ P0S(/0 CR|TC/ EM REL/(/0 / CERT/S 0UEST0ES PRESETES
0 CRCUT0 D/S /RTES \SU/S PR0CUR0U /D0RD/R MPLC/(0ES EC00MC/S E S0C0P0L|TC/S
0UE PERME/M /S 0R/DES M0STR/S CDD0 S0DRE /S E`PECT/T\/S E RESP0S/DLD/DES 0R
M/LMETE L/(/D/S P0R UM/ STTU(/0 CULTUR/Ll E 0UEST0/R 0SS0 P/PEL DE /0ETES 0
TER0R D0 C0RP0 S0C/L
SE 0 ESP/(0 C0TR0L/D0 D0 MUSEU, 0U D/ STTU(/0, C0STUMER/METE REPRESET/M UM ESP/
(0 DE CERTEZ/S, \/Z/D0RES PR0CUR0U S/LZ/R UM/ PE0UE/ D0SE DE ST/DLD/DE
11Z 11o
\T0R CES/R
1:1 IescaIa um pra um!
0oslo oe c~:i:~: je~ cio~oe \e:o ~.e:oo :~is isso ~qo:~ que eslou :o
:~:oo e: S~o P~uo, :~is oo que qu~:oo esl~v~ e: Fo:l~e.~ /co que oi :~
~cuo~oe que ~j:e:oi que j~:~ co:j:ee:oe:, se:li:, vive: u:~ cio~oe ~ qe:le
j:ecis~v~ ~.e: isso. ~:o~: L~sl~:le Esluoei ~:quilelu:~ e u:L~:is:o, :~ ve:
o~oe Le: :~is u:L~:is:o, :es:o :~o co:co:o~:oo :uilo co: ~ o::~ l:~oi
cio:~ oe je:s~o. ~ cio~oe co:o u: uq~: e: que ~ qe:le jooi~ esl~Leece:
c~leqo:i~s oe esluoos j:eexisle:les e ~jic~: e: qu~que: silu~~o iso~:oo
~s j~:les oo esj~o u:L~:o /e: oisso, oi u: jouco oecejcio:~:le oesco
L:i: que u:~ ~livio~oe l~o i:jo:l~:le e co:jex~ co:o u:L~:is:o se lo::ou
u:~ e::~:e:l~ oe :~:iju~~o soci~, ulii.~o~ j~:~ oul:os :s que :~o os
oe i:le:esse coelivo Mes:o ~ssi:, co:li:uei ~ jesquis~ e ~c~Lei oescoL:i:oo
oul:~s cois~s que :e i:le:ess~v~: :~is :ess~ ~:e~ Esluoei u:L~:isl~s que
co:sioe:~: ~ cio~oe co:o u: uq~: eilo, j:i:cij~:e:le, jo: jesso~s Ees
co:j:ee:oe: ~ cio~oe co:o u: uq~: o:oe ~s :e~oes c:i~o~s e esl~Lee
cio~s jo: ess~s :es:~s jesso~s co:slilue: o lecioo u:L~:o esse c~so, e
:~is i:jo:l~:le, :uil~s ve.es, o~: j:i:ei:o o vi.i:o :eq~:oo ~ q:~:~ oo que
se j:eocuj~: co: ~ l~x~ oe ocuj~~o oo soo oe u:~ :eqi~o Po: isso j:ocu:o
c~:i:~: ~i:o~ :~is
C~:i:~:oo jooe:os je:ceLe: ~ cio~oe oe o::~ :~is ~le:l~, e isso :e e:
L:~ ~ :~se oo ~:lisl~ esj~:o /:lo:i Mu:l~o~s oe que: ~c~Lei oe ve: u:~
j~esl:~l Ateno: percepo requer envolvimento ~ c~~o~, esse esj~o que
soL:ou j~:~ os jeoesl:es e que c~ e:l:e ~ :u~ e os eoi|cios, le:os ~ jossi
Liio~oe oe esl~Leece: u: le:jo que :~o le: l~:l~ :e~~o co: :eq~i:le:
ve:oes je:s~o~s j~:~ :eo:~: o l:~:silo u:L~:o esse uq~:, ~ cio~oe se
oeix~ je:ceLe: :uilo :~is, :~ esc~~ e :~ veocio~oe oo :osso co:jo /ssi:,
lo::~:se :~is vis|veis :ilu~is, silu~oes e ~co:leci:e:los que co:slilue: ~
:~~ u:L~:~ e ~ culu:~ oe u:~ cio~oe
/ c~o~ :o:e:lo, i:u:e:~s silu~oes ~co:lece: ~o :es:o le:jo :~ cio~oe
e o so:~lo:io oe~s co:slilui ~s c~:~cle:|slic~s oe c~o~ ce:l:o u:L~:o /ssi:,
~ cio~oe esl~ se:oo co:sl~:le:e:le l:~:so::~o~. oesoe o si:jes oesoc~
:e:lo oe u:~ jesso~ ~le ~ co:sl:u~o oe u: eoi|cio, oesoe o so: oe u:~
si:e:e ~le u:~ jeo:~ que s~i oo uq~: C~o~ jeque:~ ~~o le: su~ i:jo:l~:
ci~ :o j:ocesso oe l:~:so::~~o o~ cio~oe Ess~s ~oes so:~o~s o::~: o
colioi~:o e eu j:e:o je:s~: :o u:L~:is:o ~ j~:li: o~| Dess~ esc~~ que se
~j:oxi:~ o~s islo:i~s, oos oese|os, o~s j~ixoes oe c~o~ jesso~
As medidas urbansticas
Co:o jeque:~s ~oes l: i:jo:l~:ci~ j~:~ ~ o::~~o o~ esl:ulu:~ o~s cio~
oes, ~c:eoilo que jooe:os lo:~: ce:l~s :eoio~s que co:l:iLue: oe o::~ ~li
v~ :o colioi~:o o~ cio~oe Co:o oi:i~: os silu~cio:isl~s :o Programa elementar
do bureau de urbanismo unitrio, i:ve:l~:os ~ ~:quilelu:~ e o u:L~:is:o que
s~o i::e~i.~veis se: ~ :evou~o o~ vio~ colioi~:~, islo e, se: ~ ~j:oj:i~~o
oo co:oicio:~:e:lo jo: looos os o:e:s E: oul:~s j~~v:~s, ~ co:sl:u~o
o~ cio~oe oeje:oe:i~ o~ j~:licij~~o o~s jesso~s ~l:~ves oe u:~ :evou~o o~
vio~ colioi~:~
Te:o o~oo j~:~ jeo:~s, j~:~ co:li:~s, j~:~ jesso~s, j~:~ ~s :~c~ou:~s,
j~:~ os Lu:~cos, j~:~ os c~:i:os, j~:~ os i:le:o:es Dejois oe ve: e j:ocu
:~: co:j:ee:oe:, :eu o~: |~ se :ooicou E ~qo:~ :i:~s ~oes l~:Le:
Meu co:jo :esjo:oe oe oul:~s o::~s ~s silu~oes u:L~:~s E: ve. oe us~: o
esj~o juLico co:o uq~: oe j~ss~qe:, j:ocu:o vivo oe o::~ ~liv~, se:oo,
i:cusive, u:L~:isl~ P~:~ jole:ci~i.~: ess~s :i:~s exje:i:ci~s, o v|oeo le:
sioo u:~ e::~:e:l~ i:jo:l~:le P:ocu:o :~: e :eqisl:~: v~:i~s silu~oes que
e:co:l:o :o oi~~oi~, ~e: oe ulii.~o :~s ~oes e silu~oes que j:ojo:o 0
j:ocesso looo ~co:lece, jo:l~:lo, :~ ~:licu~~o e: v|oeo o~s ~oes co:o u:
j:o|elo oe esl:~leqi~ u:L~:|slic~ 0 v|oeo, que ~ssi: co:o ~ ~:quilelu:~ jooe
le: u:~ :ecej~o coeliv~, ~:ji~ ~s jossiLiio~oes oe i:le:ve:~o soci~
o j:o|elo oese:vovi l:s v|oeos e co:sioe:o c~o~ u: oees i:oeje:oe:les e:
l:e si, :~s se vislos e: co:|u:lo, jooe: se: e:le:oioos co:o Meoio~s u:L~
:|slic~s C~o~ u: oees esl~ ~ssoci~oo ~ c~leqo:i~s ulii.~o~s :o u:L~:is:o
l:~oicio:~ e j:ocu:~ oiscul|~s oe o::~ c:|lic~. 1. s/ttulo: uxo/percurso na
cidade. lme-ao caminhando. ao encontrar uma pedra chuto a mesma durante
todo o percurso. 2. s/ttulo: rea verde/pessoa regando numa cobertura. 3. s/ttulo:
paisagem/situao construda + registro cortina
11
C0HPPEENDEP A PAI5A6EH: AN0TA0E5 50BPE 0 TPABALR0 DE IT0P CE5AP ERC0 R0C/
P/R/ \ER / P/S/0EM ESSE E 0 T|TUL0 DE UM TR/D/L0 D0 \T0R / C/DER/ / D0RD/ D0
PRECP|C0 E 0 0UE SE \E / P/S/0EM /0 E /PE/S 0 0UE SER/ \ST0 D/0UELE LU0/R T/M
DEM / P/S/0EM E \ST/ DE 0U/L0UER LU0/R E \EL/ E SEMPRE /RRSC/D0 ESS/ E / R0/
/RRSC0. / P/S/0EM E TUD0 0 0UE E C0MPREEDD0 PEL0S 0SS0S SETD0S E /0 E P0SS|
\EL S/DER SE 0 SUJET0 0UE C0MPREEDE /0E 0U RE/0E 0S 0SS0S SETD0S S/0 C/PTUR/
D0S PEL/ P/S/0EM E / P/S/0EM E C/PTUR/D/ PEL0S 0SS0S SETD0S, SMULT/E/METE
T/L\EZ P0R0UE /PREDEM0S 0UE EU E / PRMER/ PESS0/ E C0SDER/M0S /DTU/LMETE
0S SUJET0S /TER0RES /0S \ERD0S E PREDC/D0S, TEM0S / C0ST/TE MPRESS/0 DE 0UE
EU\EJ0/P/S/0EM E UM/ 0R/(/0 DE SETD0 UC0
C0MPREED0 / P/S/0EM EM T0D0S 0S SETD0S 0S D/TMET0S C/RD|/C0S, 0 PE EM C0
T/T0 C0M 0 C/0, 0 ZUMDD0 0 0U\D0, 0 CER0 D/ MULTD/0, / P0ER/ 0 0L0, / DRS/
/SS//D0 0 C/DEL0 E / PELE, 0 00ST0 D/ L|0U/ 0 \ERD0 SETR 0 P/RTC|P0 E SE
TD0 /S DRE(0ES E 0S S0FC/D0S T/MDEM ETRE EU E / P/S/0EM, /PE/S 0 TER\/L0
D/ \S/0 D/ L0U/0EM, SE PREFERR , 0UE J/ E P/S/0EM E /D/ S0U EU ETRE EU E /
P/S/0EM /0 / S/|D/ 0U T0D/ S/|D/ E DE EMER0EC/
SE \0CE PREFERE DZER 0UE P/S/0EM E /PE/S 0 0UE \EM0S, E P0SS|\EL / PER0UT/. 0S
CE00S /0 PERCEDEM P/S/0ES SE \0CE DZ 0UE S/0 0UTR/S /S P/S/0ES D0 CE00, PE
S0 0UE /S P/S/0ES S/0 SEMPRE 0UTR/S S0 \EJ0 0 MUD0 C0M 0S MEUS 0L0S, MESM0
C0M ESTES 0UE /0 \EEM /D/ 0UE SEJ/ 0 MESM0 MUD0 0 0UE \EM0S, / M/ \S/0 E
0UTR/ EM REL/(/0 / SU/ MEL0R C0M / SU/ C0M0 DZER SETM0S / MESM/ D0R, M/S
/ M/ E DFERETE E M/0R 0UE / SU/. UM PR00ME DE CC0 LETR/S, 0UTR0 DE TRES
ETEDE EM EU, T/L\EZ /0 SEJ/ D0 ETEDMET0 TETE C0MPREEDER
0 TR/D/L0 D0 /RTST/ TR/SF0RM/ / P/S/0EM T0D0 TR/D/L0 TR/SF0RM/ 0 /RTS
T/ /TU/ 0 TER\/L0 D/ L0U/0EM, 0DE C0CDEM / P/S/0EM E 0S 0SS0S SETD0S
ESSE TER\/L0 MPRECS0 E ECESS/R0 SE RE/LZ/ 0 TR/D/L0 D0 /RTST/ 0 ESP/(0 E
0 TEMP0 0DE EST/0 T0D/S /S C0S/S, 0S M0\MET0S M/S 0RD/R0S D0 0SS0 C0T
D/0, EM TUD0 0 0UE PR0\0C/ 0S SETD0S, EM T0D0S 0S SETD0S EST/ / PEDR/ 0 ME0
D0 C/M0 0U / J/EL/ 0UE DSCRET/METE, EM ME0 / T/T/S 0UTR/S, DE`/ FU0R UM/
C0RT/ E S0DRE ESSES M0\MET0S 0UE 0 \T0R RE/LZ/ SEUS \|DE0S ESS/S P/S/0ES
ELE C0MPREEDE 0 0UE \E
/S P/S/0ES 0UE 0 \T0R 0S /PRESET/ S/0 MED/D/S TECC/METE E D/TE DEL/S
\EM0S MED/T/ E REFLE`\/METE / P/S/0EM M/S PR0`M/ P/S/0EM URD//, \ST/ EM
D\ERS0S LU0/RES E / CD/DE 0UE / 0ETE SE EC0TR/ /0 T0D/ / 0ETE, M/S, /TU/L
METE, / M/0R/ DEL/ / 0UEM /CREDTE EU /CREDT0 E 0 \T0R /CREDT/ 0UE EST/ 0
EC0TR0 TUD0 0 0UE C0T/ E 0UE E D0S EC0TR0S 0UE C0T/M /S ST0R/S / CD/DE
E 0 EC0TR0 DE MUT/S P/S/0ES 0 MESM0 LU0/R
\T0R, ESCRE\ PES/D0 EM \0CE, ESSE PR00ME, ESS/ SE0UD/ PESS0/ 0UE T/T0 / PR
MER/ DESEJ/ EC0TR/R ET/0 E P/R/ \0CE 0UE ESCRE\0 \0CE, SE /PE/S. C0M 0UEM
F/L0 E /0 E EU C0MPREED/ T/MDEM 0UE EU E SEMPRE T/T0S, 0S T/T0S 0UE / EM MM
E 0S T/T0S 0UE / EM 0UTR0S E EU /C0MP// EU /C0MP/0 E E P0R0UE TEM C0MP/
/S 0UE EU SE /PRESET/ EM CERT0S M0MET0S P0R 0S EU ME /PRESET0 E 0S P0
DEM SER T0D0S T/L\EZ 0 PLUR/L E UM C0\TE 0U 0 M|M0 UM/ /RTCUL/(/0 ETRE EU
E \0CE, 0UE T/MDEM E P0L|TC/ EST/M0S SEMPRE E00C/D0 0S SETD0S EST/ MESM/
P/S/0EM E ECESS/R0
PAPA EP A PAI5A6EH \T0R CES/R ZOO/
A0 03 - E5PA05 DE C0NTEHPLA0 M/|R/ \/Z \/LETE ZOO
C0NEP5A C0H D0NA PI5 \T0R CES/R
EST/ PES0US/ TE\E |C0 EM J/ER0 DE ZOOo, 0U/D0 \STE 0 D/RR0 PR/MDU, / RE0/0 PERFERC/
DE F0RT/LEZ/ 0 L0C/L, 0CUP/D0 P0R UM/ P0PUL/(/0 DE D/`/ RED/, E C0SDER/D0 DE 0R/DE
P0TEC/L TUR|STC0 E S0FRE C0M / TR/SF0RM/(/0 URD// / P/RTR D0 PR0JET0 C0ST/ 0ESTE, D0
00\ER0 D0 EST/D0 D0 CE/R/ T/L PR0JET0 PRE\E / C0STRU(/0 DE UM/ 0R/DE \/ P/S/0|STC/ E,
C0SE0UETEMETE, / REM0(/0 DE MUT/S F/M|L/S 0UE \\EM 0 L0C/L
/S 0DR/S F0R/M C/D/S EM ZOO E, 0 M0MET0 DE M/ \ST/, D0/ P/RTE D/ /\ED/ J/ EST/\/
C0STRU|D/ 0 ET/T0, 0 PR0CESS0 /\/ SD0 TERR0MPD0 P0R0UE UM/ D/S M0R/D0R/S
DECDU /0 DE`/R SU/ C/S/ F0 ESSE M0MET0 0UE C0EC D0/ |RS SU/ STU/(/0 ME M/RC0U,
PRCP/LMETE PEL/ /TTUDE P0L|TC/ FRETE /0 C0TE`T0 /0 M/00 MUT/S PESS0/S C/P/ZES
DE CR/R ESTE C0FR0T0 SU/ P0STUR/ E M0D0S DE 0PER/(/0 EST/\/M MUT0 PR0`M0S D0 0UE EU
/CREDT0 SER 0 URD/SM0 1.1
118
DE5ENR05 DE PEPCUP50 D000 DE M0R/ES ZOOoZOO
1O E`EMPL/RES DE UM/ SERE C0M /PR0`M/D/METE oOOO DESE0S
HAPEAND0 IENA /TY/ S/DER 1''
EU CRE UM M/P/ TUR|STC0 DE \E/, FZ F0T0C0P/S C0L0RD/S D0 MESM0 E ESP/LE ESSES
M/P/S PEL/ CD/DE, EM EST/(0ES DE TREM, CETR0S DE F0RM/(0ES TUR|STC/S, C/FES,
D/RES, DDL0TEC/S E 0UTR0S L0C/S 0DE 0S FRE0ET/D0RES 0RM/LMETE PE0/M
F0LET0S F0RM/T\0S 0U M/P/S 0 ET/T0, EM \EZ DE T0R/R / CD/DE M/S /CESS|\EL,
MEU M/P/ M/RC/\/ LU0/RES 0UE ER/M DEFT\/METE /CESS|\ES P/R/ \ST/TES,
\/J/TES, ESTR/0S 0U 0UTSDERS ESSES ER/M LU0/RES DE E`CLUS/0 E /0 DE CLUS/0 EM
UM/ 0L/D/ R/PD/, 0 M/P/ DE\E TER P/RECD0 UM 0U/ TUR|STC0 C0MUM EM UM/ SPE(/0
M/S MUC0S/, 0 ET/T0, FC/\/ 0D\0 0UE ELE ER/ C/SER0, DESE/D0 E C0L0RD0 /
M/0 E T/MDEM FC/\/ CL/R0 0UE 0 M/P/ /TED/ UM TERESSE DEM ESPEC|FC0 E SUDJET\0
0S UC0S LU0/RES M/RC/D0S ER/M PRED0S DE PR0PRED/DE D/S DURSCESC/FTE
MEU M/P/ /0 E`PLC/\/ ESSES LU0/RES, /PE/S 0S M/RC/\/ UM \ST/TE 0UE US/SSE
0 M/P/ TER/ 0UE PEDR /S PESS0/S L0C/S UM/ E`PLC/(/0 / M/0R/ D/S PESS0/S 0UE
M0R/ EM \E/ S/DE 0 0UE 0S LU0/RES M/RC/D0S, /S DURSCESC/FTE, REPRESET/M
EMD0R/ ELES R/R/METE DSCUT/M S0DRE SS0 C0M ESTR/0ER0S EU L0C/LZE 0S PRED0S
C/M/D0 PEL/ CD/DE E PEDD0 F0RM/(0ES / PESS0/S 0UE EU C0EC/ 0 M/P/ ER/
SMD0LC0 E ER/ P/R/ SER C0TU/D0 PESS0/S 0UE EU EC0TRE FC/R/M SURPRES/S C0M
0 UMER0 DE PRED0S D/S DURSCESC/FTE 0UE EU DESC0DR ELES ER/M DSCRET0S,
/SSM C0M0 0 P0DER 0UE ELES EC/R/M UM P0DER ER/Z/D0 EM ESTRUTUR/S EM T0R0
D0 /CESS0 /0 C0ECMET0 E SU/ PR0DU(/0 /PES/R DE 0U/SE \S|\ES, ESSES L0C/S S/0
ESSEC/S P/R/ / F0RM/ C0M0 / P0L|TC/ E / EC00M/ /USTR|/C/S 0PER/M 0JE
50BPE A5 BUP5CREN5CRAFTEN
DURSCESC/FTE E DF|CL DE TR/DUZR E SML/R / DE/ DE FR/TERD/DE FR/TERTYl
0U RM/D/DE DR0TER00Dl 0S EST/D0S UD0S / TR/D(/0 DE DURSCESC/FTE 0U
RM/D/DESl C0ME(0U C0M /S PRMER/S U\ERSD/DES 0ERM/C/S, EM PR/0/, EDEDER0
E \E/, 0 SECUL0 1/ DURSCESC/FTE ER/M 0R0/Z/(0ES ESTUD/TS 0DE UM
ESTUD/TE M/S \EL0 0U MESURl /JUD/ UM ESTUD/TE 0UE /C/D/ DE ETR/R 0U
R/P0S/l C0M SEUS ESTUD0S EM TR0C/, 0 R/P0S/ TEM DE SER\R /0 MESUR E SUP0RT/R
SU/S UML/(0ES DEP0S DE /L0US /0S, UM R/P0S/ P0DE C/DD/T/RSE / SE T0R/R
UM MESUR P0R CETE/S DE /0S, ER/ MP0SS|\EL ESTUD/R EM UM/ U\ERSD/DE SEM
ETR/R P/R/ UM/ RM/D/DE EM 181, /S RM/D/DES EM U\ERSD/DES DE L|0U/ /LEM/
\0T/R/M P/R/ 0FC/LMETE C0TU/REM / SE0UR /S RE0R/S TR/DC0/S P/R/ /CET/R
MEMDR0S. MULERES, 0MES /00ERM/C0S E 0MES 0UE /0 SER\R/M 0 E`ERCT0
/0 P0D/M SER /CET0S C0M0 MEMDR0S EM /0S P0STER0RES, /S /TDEM0CR/TC/S E
ELTST/S DURSCESC/FTE /P0/R/M 0 P/RTD0 /ZST/ E F0R/M C0SE0ETEMETE
D/D/S DEP0S D/ SE0UD/ 0UERR/ MUD/L M/S EM 1'o EL/S C0ME(/R/M / SE 0R0/Z/R
0\/METE, ESPEC/LMETE EM U\ERSD/DES /USTR|/C/S 0UE TEM F0RTE TR/D(/0 /S
F/CULD/DES DE MEDC/ E DRET0 EM 1'o1, /S DURSCESC/FTE F0R/M REC0STTU|D/S
M/TED0 T/CT/S SU/S \EL/S RE0R/S 0 0UT00 DE 1''o, /S DURSCESC/FTE
C0T/\/M C0M Z1 ML ESTUD/TES E /0 ME0S DE 1' ML /LTE ERRE \EL0S SE0RESl
0UE /JUD/\/M 0S J0\ES 0R/DU/D0S EM SU/S C/RRER/S EM TR0C/ DE LE/LD/DE S0L0
EM T0R0 D0S RTU/S DE C/(/0, LE/LD/DE ETRE MEMDR0S, /SSM C0M0 DE/S DE
0ERM/D/DE /D/ S/0 /L0US D0S F/T0RES DE C0ES/0 D/S DURSCESC/FTE,
/SSM C0M0 0 P/TRM00 M0DL/R0 0 \ESTMET0 EM PRED0S 0/R/TE L0C/S DE
EC0TR0 /SSM C0M0 /C0M0D/(/0 D/R/T/ P/R/ 0S ESTUD/TES MEMDR0S / /USTR/, /S
DURSCESC/FTE S/0 C0ECD/S P0R SU/ F0R(/ E P0R DE F/T0 C0M/D/REM D0/ P/RTE
D0S SET0RES P0L|TC0 E F/CER0 0 P/|S
TE`T0 RETR/D0 D0 C/T/L000 D/ E`P0S(/0 D0 T Y0URSELF M/PP0 /D STRUCT0S, C0M CUR/D0R/ DE
SM0 SE \E/. DRCS /D CS, 1''
0N TRE ED6E /LE` \LL/R ZOO
1Z/
ACE550 ALTEPNATI0 /LE` \LL/R 1'''
1Z
SM0 SE
Esle ~:liqo e u:~ le:l~liv~ oe :~je~: o le::ilo:io o~ ese:~ juLic~ co:o
~qo ~o :es:o le:jo oc~i.~ve e i:~qi:~:io, ~e: oe oisculi: ~s jossiLiio~
oes j~:~ ~ j:oou~o oe ~:le co:o u:~ c~ix~ oe e::~:e:l~s co:u:ic~cio:~ e
oe jo|lic~ :ej:ese:l~cio:~ :o ~:Lilo juLico To:~:ei co:o jo:lo oe j~:lio~
co:cejoes oe j:~lic~ e oe :ecej~o L~se~o~s :~ :o~o oe u:~ ese:~ juLic~
u:o~:e:l~:e:le :~q:e:l~o~ e i:vesliq~:ei qu~is jole:ci~io~oes, j:oLe
:~lic~s e jo|lic~s u:o~:e:l~: ~ co:sl:u~o :e~ ou i:~qi:~:i~l oe oele:
:i:~oo esj~o ou ese:~ juLic~ 0:oe u:~ ese:~ juLic~ jooe se: oc~i.~o~
o|e e co:o u:~ i:le:ve:~o c:|lic~ e/ou ~:l|slic~ jooe se: eil~ :e~ Co:o se
je:ceLe e/ou se co:sl:oi u:~ ese:~ juLic~ esjec|c~, ~ssi: co:o :ooeos
josicio:~is e/ou j~:licij~livos oe :ecej~o e: ojosi~o ~ :ooeos :ooe::is
l~sl qe:e:~i.~:les slo i:jic~ u:~ :eco:qu:~~o o~ :o~o Lu:ques~l oe
ese:~ juLic~ e: u:~ ~:e:~ oie:e:le e/ou e: u:~ :~ss~ oe oie:e:les es
e:~s suje:josl~s 0u, e: oul:os le::os, o que jooe se: cooc~oo :o uq~: o~
ese:~ juLic~
T:~oicio:~:e:le, ~ :o~o oe l:~L~os oe ~:le juLic~ i:jic~ ~ i:sl~~~o oe
u:~ oL:~ oe ~:le :o esj~o juLico Sujoese, e:l~o, que l:~L~os i:sl~~oos
oess~ :~:ei:~ e :esse co:lexlo s~o oisli:los o~ ~:le :~ ese:~ j:iv~o~, o:oe
ci:cu~: e s~o ve:oioos ~l:~ves oe q~e:i~s P:o|elos oe ~:le juLic~ ~c~::e
l~: u:~ ~uoi:ci~ oie:e:le e, l~:Le:, :ooes oie:e:les oe :ecej~o Ees
l~:Le: esl~o :o::~:e:le e:vovioos e: u: oeL~le juLicol oie:e:le, que
se oesooL:~ ~:les e oejois o~ i:sl~~~o oo l:~L~o, e ~ co:sl:u~o o~ je~
:o::~:e:le e:vove u: o:qo j:ocesso jo|lico e oe j~:e|~:e:lo. o que jooe
se: i:sl~~oo o:oe e j~:~ que:
KARE & KULP /TY/ S/DER 1'''
CLUDES DE C/FE TURC0, D/RES DE Z1, 0S DE C0TR/D/DST/S E C/\ER/ DE /P0ST/S
S/0 /L0US D0S 0MES DE ESP/(0S 0UE E`STEM /S \EL/S F/C/D/S C0MERC/S DE /T0/S
/RE/S PR0LET/R/S DE C0PE/0UE ESSES LU0/RES RECEDEM ESSES 0MES DE PESS0/S 0UE
TET/M /D\/R 0 0UE EST/ /C0TECED0 L/ DETR0 E 0RM/LMETE /P0ST/M 0 P0R EU
\STE D\ERS0S DESSES LU0/RES E PER0UTE /0S FRE0ET/D0RES 0UE FU(0ES ELES TEM E
0UE 0MES RECEDEM DSSER/MME 0UE ESSES ESP/(0S S/0 US/D0S EM 0ER/L P/R/ /S PESS0/S
SE EC0TR/REM E DSCUTR /S 0T|C/S MUT/S \EZES D/ TUR0U/l, 0S RESULT/D0S DE FUTED0L
E /SSUT0S D0 D//D/, P/R/ T0M/REM C/ 0U C/FE E, 0UEM S/DE, P/R/ F/L/R D/ \D/ /LE/
/PES/R D0S D\ERS0S US0S, T0D0S C/M/\/M ESSES LU0/RES DE /\E 0U ULP /\E
0UER DZER C/FE EM TURC0 E ULP 0UER DZER CLUDE M/S T0D0S ER/M U/MES EM
/FRM/R 0UE ELES /0 P0D/M SMPLESMETE ESCRE\ER C/FE 0U CLUDE / F/C/D/ P0R0UE
ESS/S P/L/\R/S TEM UM ETEDMET0 DFERETE / TR/D(/0 D/M/R0UES/ C0M0 UM
FRE0ET/D0R D0 /\E E`PLC0U, 0 C/FE E UM LU0/R 0DE \0CE \/ P/R/ SET/R EM UM/ MES/
E C0\ERS/R, M/S S0METE C0M /S PESS0/S C0M 0UEM \0CE \E0 0U M/RC0U DE EC0TR/R,
E0U/T0 0 /\E 0U ULP, \0CE \/ P/R/ F/ZER P/RTE DE UM/ DSCUSS/0, /0 MP0RT/D0 SE
\0CE C0ECE 0U /0 /S PESS0/S 0UE EST/0 L/
EU T\E 0UE C0C0RD/R 0UE /0 E`ST/M P/L/\R/S P/R/ ESSE TP0 DE LU0/R EM D/M/R0UES
E T/L\EZ ESS/ F/LT/ DE UM 0ME P/R/ UM ESP/(0 PUDLC0 P/RTCUL/R PR0\00UE MED0 E F/(/
MUT/S PESS0/S REC0RREREM / 0MES 0UE MPLC/M /L0UM TP0 DE /T\D/DE 0DSCUR/, 0U/SE
LE0/L, P/R/ DEFR 0S /\ES E ULPS EU DECD ME REUR C0M 0 C0SEL0 D/ L|0U/
D/M/R0UES/, UM/ STTU(/0 0UE RE0STR/ / L|0U/ D/M/R0UES/, / ST0R/ D/ L|0U/ E
SUPER\S0/ / ETR/D/ DE 0\/S P/L/\R/S E / REM0(/0 DE P/L/\R/S /T0/S 0 \0C/DUL/R0
D/M/R0UES ELES E`PLC/R/M 0UE E`STEM TRES CRTER0S P/R/ / ETR/D/ DE 0\/S P/L/\R/S
0 D/M/R0UES. / P/L/\R/ DE\E SER DE US0 C0TD/0 / D/M/RC/, DE\E SER UM/ P/L/\R/
P/R/ /L00 0UE /D/ /0 E`ST/ UM 0ME, E DE\E SER US/D/ EM PUDLC0 0 C0SEL0 D/ L|0U/
C0C0RD0U EM /DMTR /S P/L/\R/S /\E E ULP 0 DC0/R0 D/M/R0UES, D/SE/D0
0 F/T0 DE 0UE ESS/S P/L/\R/S DESCRE\EM ESP/(0S S0C/S 0UE E`STEM / D/M/RC/ P/R/
0S 0U/S / L|0U/ D/M/R0UES/ /0 TEM UM/ DEF(/0 /DE0U/D/ JUT0 C0M /S PESS0/S D0
ULP Z, EU DESEE UM LETRER0 P/R/ PEDUR/R / ETR/D/ D0 L0C/L
1Z8 1Z'
~~:oo oe o::~ :~is ~L:~:qe:le, oe exje:i:ci~s e i:le:cio:~io~oes Pooe
:os, jo:l~:lo, ~~: oe l:s c~leqo:i~s v~:i~veis, que jo: su~ ve. i:ue:ci~: ~
oe:i~o oe c~o~ u:~. l:~L~o, co:lexlo e esjecl~oo: e:u:~ oe~s esl~
o~o~ e c~o~ u:~ e co:iluos~
Di:ecio:~: o :ovi:e:lo e ~ i:le:cio:~io~oe oo o~: e: esj~os juLicos e
u:~ quesl~o e: |oqo :os l:~L~os oe ~ly~ S~:oe:, que co: :equ:ci~ io~
oi:el~:e:le co: o esj~o juLico e: u: se:lioo islo:ico, o oe esj~o juLico
~cess|ve e u:L~:o, l~ co:o :u~s e j:~~s E:l:el~:lo, l~is esj~os juLicos
oLvi~:e:le :~o s~o :~is :eco:ecioos co:o u:ioi:e:sio:~is ou eqe:o
:icos, :~s ~:les vislos co:o l:~:silo:ios, :ulijos e co:l:~oilo:ios :~s su~s
siq:ic~oes e :ej:ese:l~oes ess~ e ~ L~se oo l:~L~o juLico Kahve &
Kulp, que qi:ou e: lo::o oo vis|ve/i:vis|ve e oo ~cess|ve/i:~cess|ve e: le:
:os oe uq~:es e si:~is Kahve & Kulp co:sisliu e: ~.e: j~c~s juLic~s j~:~
c~es ou cuLes oe i:iq:~:les lu:cos e: Coje:~que, uq~:es se: :o:e, i:
l:oou.i:oo os :o:es lu:cos ~use:lesl j~:~ esses uq~:es :~ i:qu~qe: oi:~
:~:ques~ e :~ ese:~ juLic~ esse j:o|elo, o :ovi:e:lo ~l:~ves o~ cio~oe e
~ suLseque:le :~::~~o e, ~ j~:li: o~|, ~le:~oo oisc:el~:e:le e se: eso:o, o
uq~: je::~:ece, :~s o si:~ :uo~
*
0u~:oo se je:s~ soL:e ~ j:oou~o e ~ :ej:ese:l~~o o~ ~:le, e c:uci~ ~Lo:o~:
esses le::os l~:lo i:oiviou~:e:le qu~:lo u: e: :e~~o ~o oul:o E, ~ssi:
co:o ~s j:~lic~s ~:l|slic~s co:le:jo:~:e~s l: :osl:~oo que :e: o l:~L~o
:e: o esjecl~oo: jooe: se: o::~:e:le oe:ioos e xos, :os l~:Le: :os
o~:os co:l~ oe que ~ co:cej~o oe u:~ ese:~ juLic~, ~ ~:e:~ :~ qu~ ~s
jesso~s se e:co:l:~: e se e:q~|~:, e oo :es:o :ooo oes:~le:i~i.~o~ e/
ou exj~:oio~ os :~o :~is co:ceLe:os ~ ese:~ juLic~ co:o u:~ e:lio~oe,
co:o u:~ oc~io~oe e/ou o::~~o, l~ co:o suqe:ioo :~ ~:os~ oesc:i~o
oe Ju:qe: ~Le::~s o~ ese:~ jo|lic~ Lu:ques~ / i:vesliq~~o sociooqic~ e
osoc~ oe ~Le::~s soL:e ~ e:e:q:ci~ oe u:~ ~ssi: c~:~o~ ese:~
juLic~, qu~se se:j:e c~leqo:i.~o~ e c:ilic~o~ co:o :o::~liv~ e ioe~isl~, e
L~sic~:e:le ~ :eco:sl:u~o oos ioe~is oe ~uloco:j:ee:s~o o~ c~sse Lu:que
s~ e:e:qe:le joslu~:oo u: su|eilo :~cio:~ c~j~. oe u: oi.e: juLico o:~
oe si :es:o, na socieo~oe e da socieo~oe D~|, ~ sej~:~~o e:l:e o privado ~
~:|i~ e ~ c~s~. j:oj:ieo~oel, o estado i:sliluioes, eisl e o pblico o jo|lico
e o culu:~l
1

E: ve. oisso, le:os que je:s~: :~ ese:~ juLic~ co:o :~q:e:l~o~, co:sis
li:oo e: u: :u:e:o oe esj~os e/ou o::~oes que ~s ve.es se co:ecl~:, ~s
ve.es se iso~:, e que jossue: :e~oes co:l:~oilo:i~s e co:iluos~s u:~s
o :ooe::is:o, quesloes co:o ess~ o:~: ~ci:e:le :esjo:oio~s oe :ooo
e:q~:oso. ~ o::~ oo l:~L~o e:~ u:~ :esjosl~ e: si :es:~ e:~ u:~ s|:le
se Fo::~s ~:quilelo:ic~s e esculo:ic~s o:~: j:oou.io~s ~ j~:li: oe u:~ :~
l:i. :ooe::isl~ si:i~:, e ~c:esce:l~: u:~ esculu:~ ~ u:~ j:~~ :o::~:e:
le siq:ic~v~ co:li:uio~oe e: ve. oe oisco:o~:ci~ ~vi~, j:esu:io~:e:le, e
c~:o, u:~ u:io~oe e:l:e ~ co:cej~o o~ ese:~ juLic~ e ~ oo l:~L~o oe ~:le
juLic~ E:l:el~:lo, l~ u:io~oe le: sioo :uilo oisculio~ e c:ilic~o~, ~:~, e~
se:j:e oi u:~ co:sl:u~o, u: ioe~, :~is oo que u:~ :e~io~oe / ese:~ ju
Lic~ :u:c~ oi ~oe:l:~o~ e us~o~ u:io::e:e:le, e os l:~L~os oe ~:le li:~:
:~lu:~:e:le l~:lo co:cejoes qu~:lo siq:ic~oes oie:e:les ~ se:e: io~s
oe oie:e:les :~:ei:~s Po:l~:lo, oeve:os ~:les ~~: oe u:~ :~q:e:l~~o e
oie:e:ci~~o o~ ese:~ juLic~, jo: u: ~oo, e oe u:~ exj~:s~o e/ou oes:~le
:i~i.~~o oos l:~L~os oe ~:le, jo: oul:o o que, jo: su~ ve., exiqe oie:e:les
:ooos oe se co:j:ee:oe: e :e~i.~: l:~L~os juLicos
E: ojosi~o ~os ioe~is oo ~lo :ooe::is:o oe u: l:~L~o oe ~:le si:qu~:,
~ulo:o:o e o::~:e:le co:jelo, co:sioe:~:e:os ~qo:~ os l:~L~os oe ~:le
oc~i.~oos e: u: c~:jo ele:oq:eo, o:oe ~s siq:ic~oes e ~s i:o::~oes
oo l:~L~o :uo~: e: :e~~o ~o esj~o, ~os co:lexlos e ~os juLicos /ssi:
co:o :~o ~ l:~L~o co:jelo e ioe~, :~o ~ u: esjecl~oo: ioe~ e qe:e:ico
~o jooe:os ~~: oe esj~o oe ~:le co:o u: esj~o co:u:, co:j~:li~oo,
o qu~ ~oe:l:~:os co: exje:i:ci~s equiv~e:les ~o co:l:~:io, ~ ioei~ oe u:
esjecl~oo: :eul:o le: sioo oissovio~ e c:ilic~o~, e ~ ioe:lio~oe oo oLse:v~oo:
le: sioo esjecic~o~ e oie:e:ci~o~ l~:lo je~s j:~lic~s qu~:lo je~s leo:i~s
o~ ~:le oesoe os ~:os 1'oO
Ess~ :uo~:~ l~:Le: i:jic~, :~lu:~:e:le, oie:e:les :ooes oe :elooos
e jossiLiio~oes co:u:ic~liv~s j~:~ o l:~L~o oe ~:le, o:oe :e: su~ o::~,
co:lexlo ou esjecl~oo:es s~o xos ou esl~veis. l~is :e~oes oeve: se: co:s
l~:le:e:le :el:eqoci~o~s e co:ceLio~s e: :ooes oe juLicos ou oe ese:~s
juLic~s sso siq:ic~, jo: u: ~oo, que o j:oj:io l:~L~o oe ~:le e: se:lioo
~:jol e oes~:licu~oo oe su~s o::~s co:o :~le:i~l e co:lexlos q~e:i~s,
:useus elcl l:~oicio:~is E, jo: oul:o, que ee se lo::~ co:li:qe:le e: u:
oul:ol co:|u:lo oe j~:~:el:os Esles jooe: se: oesc:ilos co:o espaos de
experincia, islo e, :ooes oe :ecejlivio~oe e o esl~Leeci:e:lo oe j~l~o::~s
co:u:ic~liv~s e/ou :eoes :o l:~L~o oe ~:le ou e: lo::o oee Ess~s j~l~o:
:~s s~o co:li:qe:les e: :e~~o ~ oie:e:les pontos de partida e: le::os oe
:ecejlivio~oe e :ooic~veis oe ~co:oo co: ees
0 o~: oo esjecl~oo: e, oLvi~:e:le, oeje:oe:le :~o so:e:le oo l:~L~o e
oe co:o esle oi josicio:~oo, :~s l~:Le: oo josicio:~:e:lo soci~ oo esjec
l~oo: e: le::os oe io~oe, c~sse, el:i~, q:e:o, o:ie:l~~o jo|lic~ elcl ou,
1oO 1o1
:ulijos oese|os Cu:ios~:e:le, os j~vioes oe E:q:ee:/D:~qsel se:j:e
e:j:eq~:~: ~ i:qu~qe: ~:quilelo:ic~ oo :ooe::is:o u:ive:s~isl~ e oo :i
:i:~is:o, j~:~ si:ul~:e~:e:le co:l:~:i~os e elici.~os, le:l~:oo suL
ve:le: :~o ~je:~s os usos oe esl:ulu:~s ~:quilelo:ic~s, :~s l~:Le: su~ co:
cej~o e co:sl:u~o
0ul:o j:o|elo que io~ co: o j~:que co:o esj~o juLico que e:vove oi:el~
:e:le o :~je~:e:lo e o :~j~ ~le::~livo i:sl:ulivo oo j~:que iq D:ioqe, e:
M~:~ll~:, ov~ o:que, oe /ex \i~: M~is co:ecioo jo: seus v|oeos L~se~
oos e: je:o::~:ces que e:j:eq~: esj~os juLicos co:o :u~s e :el:os oe
oie:e:les :~:ei:~s, qu~se ~eqo:ic~s, \i~: ~jo:l~ :esse :~j~ looos os uq~
:es ~o :eoo: oo j~:que o:oe se jooe e:l:~: ieq~:e:le e co:l~ co:o ~.o
Esse l:~L~o :~o ~je:~s :osl:~ :~:ei:~s oe co:l:~:i~: ~s eis e os i:iles oo
esj~o, :~s l~:Le: ~jo:l~ o ~Lsu:oo oe u: c~:~oo esj~o juLico se:oo
i:il~oo jo: u: loque oe :ecoe: U: loque oe :ecoe: que e cooc~oo ~i j~:~
i:il~: os usos oo uq~:, j~:~ :o::~li.~os e excui: j:~lic~s i:oese|~o~s, l~is
co:o i:v~soes, uso oe o:oq~s e e:co:l:os sexu~is
Sequ:oo Mic~e \~::e:, co:l:~juLicos l: :uil~s o~s :es:~s c~:~cle:|s
lic~s oos juLicos :o::~livos ou oo:i:~:les exisli:oo co:o u: ~co:oo i:~
qi:~:io, u: oiscu:so e/ou uq~: esjec|co, e:vove:oo ci:cu~:io~oe e :eexivi
o~oe e, jo:l~:lo, |~ s~o se:j:e l~:lo relacionais qu~:lo oposicionais. / :o~o
oe ~uloo:q~:i.~~o, jo: exe:jo, que :~ j:oj:i~ islo:i~ o~ ~:le :ece:le e
:eque:le:e:le u: le::o ojosicio:~, e ce:l~:e:le ceio oe c:eoiLiio~oe, :~o
e, jo:l~:lo, e: si :es:o u: co:l:~juLico De ~lo, ~ ~uloo:q~:i.~~o e u:~
oisli:~o oe qu~que: o::~~o oe juLico. que se co:sl:oi e se josicio:~ co:o
juLico ~l:~ves oe seu :ooo esjec|co oe se e:oe:e~: /:les, o co:l:~juLi
co e u: esje~:e:lo co:scie:le o~s :oo~io~oes e i:sliluioes oo juLico
:o::~livo, :~s :o eso:o oe e:oe:e~: oul:os su|eilos e :es:o oul:os i:~
qi:~:ios.
Co:l:~juLicos s~o co:l:~ so:e:le{ :~ :eoio~ e: que ees le:l~: j:ove:
oie:e:les :~:ei:~s oe i:~qi:~: u:~ soci~Liio~oe oesco:ecio~ e su~ :ee
xivio~oe, co:o juLicos, ees je::~:ece: o:ie:l~oos ~ u:~ ci:cu~~o oes
co:ecio~ oe u:~ :~:ei:~ que :~o e ~je:~s esl:~leqic~, :~s co:sliluliv~ o~s
co:oioes oe je:le:ci:e:lo e seus eeilos
/

*
Se juoe::os, jo:l~:lo, ~~: ~je:~s soL:e ~ ese:~ juLic~ :o ju:~ e e:
le::os oe :e~cio:~io~oe e :eq~~o, lo::~se c:uci~ e:le:oe:, silu~: e :e
co:qu:~: os esj~os o~ ~:le co:o ese:~s juLic~s 0 :u:oo o~ ~:le ~
co: ~s oul:~s E :os, q:~~s ~os eso:os oe 0s~: eql e /ex~:oe: uqe, :os
o~:os co:l~ oe que :oss~s i:le:~oes co:o su|eilos co: ~s ese:~s juLic~s
oeje:oe: oe experincias ~o exisle: ~je:~s ese:~s juLic~s e ioe~is, :~s
l~:Le: contrapblicos /o e:~li.~: ~ :o~o oe exje:i:ci~, eql e uqe :~o
~je:~s ~jo:l~: ~ oesiqu~o~oe oe ~cesso ~ ese:~ juLic~ e: le::os ~Le:
:~si~:os, :~s isso l~:Le: es je::ile ~:~is~: :ooos oe co:jo:l~:e:lo
e jossiLiio~oes oe ~~ e oe ~~o e: oie:e:les esj~os E: su~ ~:~ise, l~:lo
o uq~: oe l:~L~o qu~:lo ~ c~s~ s~o juLicos, islo e, esj~os o:q~:i.~oo:es
oe exje:i:ci~s coeliv~s E ees le:l~: :~:c~: u:~ ese:~ juLic~ esjec|c~,
:~s ju:~, que jooe se: oe:o:i:~o~ j:oel~:i~, e: ojosi~o ~ ese:~ juLi
c~ :o::~liv~ Lu:ques~
Z

Co:l:~juLicos jooe: se: e:le:oioos co:o o::~oes j~:licu~:es j~:~e~s

oe u: c~:~le: :e:o: ou ~le :es:o suLo:oi:~oo, o:oe oul:os oiscu:sos e j:~
lic~s, ~le :es:o ojoslos, jooe: se: o::u~oos e ci:cu~: 0:oe ~ c~ssic~
:o~o Lu:ques~ oe ese:~ juLic~ exiqi~ u:ive:s~io~oe e :~cio:~io~oe, co:l:~
juLicos :eque:le:e:le exiqe: o ojoslo e, e: le::os co:c:elos, :eque:le
:e:le i:jic~: u:~ suLve:s~o oos esj~os exisle:les e: oul:~s ioe:lio~oes
e j:~lic~s, co:o :o ~:oso uso oe j~:ques juLicos j~:~ e:co:l:os u:livos
je~ culu:~ gay /qui, ~ esl:ulu:~ ~:quilelo:ic~, esl~Leecio~ jo: ce:los lijos
oe co:jo:l~:e:lo, je::~:ece i:~le:~o~, e:qu~:lo o uso oess~ esl:ulu:~ e
o:~slic~:e:le ~le:~oo. ~los oe j:iv~cio~oe s~o j:~lic~oos e: juLico
o

T~is suLve:soes oo juLico e: j:iv~oo l: sioo visl~s e: :uilos j:o|elos ~:

l|slicos oe :e~oos oos ~:os 1''O, oe:l:e os qu~is, jo: exe:jo, o oe Ei: \is
l:o:, que l:~:so::ou o esj~o juLico e: j:iv~oo e ~ :oile e: oi~ ~o oo::i:
jo: oi~s :o :eio oe u: suje::e:c~oo, e: u:~ je:o::~:ce ~j:oj:i~o~:e:le
i:lilu~o~ O que aconteceria se todo mundo zesse isso? T~ i:o~q~~o cooc~ ques
loes oe :o::~livio~oe e :o::~i.~~o, se:j:e se:oo ex~l~:e:le ~ j:eocuj~~o
o~ ele:o:o::~livio~oe e: :e~~o ~s j:~lic~s sexu~is :e:cio:~o~s ~ci:~
P:~lic~s que :~je~:~: oie:e:les esj~os juLicosl, que c~:~:e:le oe:~:c~
:~: ~ :~q:e:l~~o o~ ese:~ juLic~ e: oie:e:les esj~os oe exje:i:ci~
ooes oe esj~os oie:e:les, e esjeci~:e:le oe esj~os queer, jooe: se:
l:~~o~s :os l:~L~os oe oive:sos ~:lisl~s que l:~L~~: co: esj~o juLico,
co:o, jo: exe:jo. To: Du::, E:q:ee:/D:~qsel, Si:o: Leu:q e :ul /so~:,
que l: se j:eocuj~oo co: o que jooe:i~ se: oe:o:i:~oo co:l:~j:oou~o oo
esj~o / j~is~qe: oo j~:que le: sioo ~qui u: uq~: i:jo:l~:le, :~o ~je:~s
e: u:~o o~s suLve:soes oo juLico e: j:iv~oo e oo :o::~livo queer, :~s
l~:Le: e: u:~ :o~o ~:ji~o~ oe queerness, o:oe :ulij~s oul:~s ioe:
lio~oes e oiscu:sos exle:io:es jooe: ile:~:e:le le: uq~: 0 j~:que e u:~
j~is~qe: ele:olojic~ :~o ~je:~s ele:ossexu~, :~s ~:les u: uq~: j~:~
1oZ 1oo
:o~o o~ oie:e:~. j:o|elos que se :e~cio:~: ~ u: co:|u:lo esjec|co oe
j~:~:el:os e/ou u: juLico esjec|co e: ojosi~o ~o qe:e:ico e ioe~i.~oo
E: oul:~s j~~v:~s, esl~:os ~~:oo oe l:~L~os que :~o e:j:eq~: ~ :o~o
o~ ese:~ juLic~ Lu:ques~, :~s ~:les oie:e:les :~q:e:los, c~:jos e/ou
co:l:~juLicos 0u, ~o :e:os, oie:e:les ioei~s oe u: juLico, se|~: e~s ulo
jic~s ou ele:olojic~s E u:~ quesl~o oe j~:~ que e j~:~ que: se esl~ ~~:oo
e soL qu~is j:e:iss~s \e:os ~qui u:~ j:oie:~~o oe o::~los, que v~o :uilo
~e: o~ :~l:i. oL|elu~ oos l:~L~os oe ~:le oo :ooe::is:o, :~s ~:les io~:
co: :ooeos oe exjosi~o e cu:~oo:i~, :o co:jexo exjosilivo, co:Li:~:oo
~uloe:jooe:~:e:lo co: c:|lic~ i:slilucio:~, l~:Le: e:j:eq~: l~lic~:e:le
oul:os esj~os que :~o os esj~os oe ~:le l:~oicio:~is, l~is co:o ~ ~ciio~oe
eouc~cio:~ e ~ jeo~qoqi~, juLic~oes ~le::~liv~s, leevis~o juLic~ e oc~,
culu:~ oe :u~ e :~is esjecic~:e:le os esj~os oe :~:iesl~oes, e :~:e:
le ~ :ov~ ese:~ o~ ciLe:culu:~ jo: exe:jo, list serves e :eoes open sourcel
Eso:os j~:~ co:sl:ui: :ovos :ooeos, :ovos o::~los oe ese:~ juLic~, jo
oe: se: vislos e: oie:e:les j:o|elos, co:o o o~ U:ive:sio~oe Liv:e oe Coje
:~que e o oo coelivo eu:oT:~:s:ille:, co: L~se e: ov~ o:que /:Los se
oisli:que: jo: :~o c:i~: j:o|elos ou i:le:ve:oes iso~o~s :~ ese:~ juLic~,
:~s jo: le:l~: co:slilui: u: co:l:~juLico co:l|:uo / U:ive:sio~oe Liv:e oe
Coje:~que, esl~Leecio~ jo: u: q:ujo oe ~:lisl~s e: 1''', exisle co:o u:~
i:le:~ce e:l:e o j:iv~oo e o juLico, :eve:le:oo esses le::os :~o ~l:~ves o~
oco:::ci~ oe ~livio~oes j:iv~o~s :~ ese:~ juLic~, :~s ~l:~ves o~ j:oou~o
o~ ese:~ j:iv~o~ co:o u: esj~o juLico ~ u:ive:sio~oe e esl~Leecio~ co:o
u:~ j~l~o::~ juLic~ e: u: ~j~:l~:e:lo j:iv~oo /qui, oiscu:sos s~o es
l~Leecioos e ci:cu~: :~o ~l:~ves o~ :eq~~o o~ juLici.~~o, :~s ~l:~ves oe
u:~ ~uloi:slilucio:~i.~~o vou:l~:i~ M~qui:~s sociel~:i~s j~:~ ~ j:oou~o
oe co:eci:e:lo se lo::~: suL|eliv~s j:oou.io~s ~l:~ves oe ioe:lio~oe, e:
ve. oe j:ooulo:~s oe ioe:lio~oe
0 eu:oT:~:s:ille: e:j:eq~ :ooes ~qo oie:e:les oe esj~ci~io~oe e lec:oo
qi~, eis que su~s o::~oes s~o :~is le:jo:~:i~s e oisc:el~s Ees us~: esj~
os juLicos, l~is co:o :u~s e j:~~s, e eve:los juLicos, l~is co:o :~:iesl~
oes, co:o seu uq~: j~:~ ~ o::~~o oe u:~ ese:~ juLic~ e ~ co:sl:u~o oe
u:~ co:u:io~oe 0 j:ocesso e:vove ~ l:~:s:iss~o oe :usic~ e oe :e:s~qe:s
e: u:~ :equ:ci~ le:jo:~:i~, ~l:~ves oe u: l:~:s:isso: jo:l~li e c~:u~oo
que c~Le e: u:~ :oci~ U:~ :equ:ci~ e u: je:|ooo s~o ~:u:ci~oos e ci:
cu~oos, e :e:s~qe:s jooe: se: co:u:ic~o~s ~ u: co:l:~juLico le:jo:~:io
e l:~:silo:io Po: exe:jo, e joss|ve ~ co:u:ic~~o e:l:e oie:e:les j~:les oe
u:~ :~:iesl~~o ou oe:l:o oe u: o~oo q:ujo oe jesso~s ou eoi|cios
/:Los os j:o|elos, e :uilos oul:os ~e: oees, jooe: l~ve. se: oesc:ilos co:o
~:e:~ juLic~ e: que :os, eilo: e esc:ilo: i:cusos, esl~:os ~lu~:e:le o
c~i.~oos jooe se: vislo co:o u: :~q:e:lo oe u:~ ese:~ juLic~ Lu:ques~
qe:e:ic~ ou ~ ~ jossiLiio~oe oe ese:~s ojosl~s oe:l:o oe~ E co:o e~s se
:e~cio:~: Se ~:~is~::os u:~ ese:~ juLic~ j~:licu~: c~:~o~ o :u:oo
o~ ~:le, qu~is s~o su~s oei:il~oes e co:o e~s jooe: se: e:j:eq~o~s es
l:~leqic~:e:le j~:~ se e:vove:e: co: oul:~s ese:~s juLic~s Fi:~:e:le,
~ ~ quesl~o oe co:o os l:~L~os oe ~:le e o je:s~:e:lo soL:e ~ ~:le jooe:
i:le:vi: :ess~s oie:e:les ese:~s jo: u: ~oo, lo:~:oo seu jo:lo oe j~:lio~
:o esjec|co :~q:e:lo :u:oo o~ ~:le e, jo: oul:o, e:vove:oose e: oul:~s
ese:~s oi:el~ ou i:oi:el~:e:le
/ssi: co:o ~ co:cej~o :ooe::isl~ o~ oL:~ oe ~:le e oo esjecl~oo: si:qu~
:es, ~ ioei~ o~ ese:~ juLic~ Lu:ques~ u:ive:s~ j~:ece islo:ic~ / Le: o:oe
:~o~ ese:~ juLic~ Lu:ques~ e :uilo :~is u: :~q:e:lo que oul:~s o::~
oes, se:oo ~ quesl~o, :~ ve:o~oe, se e~ ~qu:~ ve. exisliu co:o qu~que:
oul:~ cois~ que :~o u:~ j:o|e~o, u: ioe~ u:~ j:o|e~o que :~o j~:ece uli
:~ :oss~ socieo~oe :oou~:, :uliculu:~ e ije:c~jil~isl~ T~ve. ess~ :o
ou~~o o~ oivis~o o~ socieo~oe e: oie:e:les ~:e~s e oisciji:~s esjeci~i.~
o~s oeve:i~ se: visl~ co:o o u:o~:e:lo j~:~ ~ :e~i.~~o e ~ :~q:e:l~~o o~
ese:~ juLic~ e: oie:e:les c~:jos e/ou co:l:~juLicos ese:~s :~q:e:l~
o~s que |u:l~s o::~: ~ i:slilui~o i:~qi:~:i~ o~ socieo~oe, co:o oesc:il~
jo: Co::eius C~slo:i~ois P~:~ C~slo:i~ois, ~ socieo~oe e su~s i:sliluioes s~o
l~:lo ccio:~is qu~:lo u:cio:~is /s i:sliluioes s~o j~:le oe :eoes si:Loi
c~s e, oess~ o::~, :~o s~o x~s ou esl~veis, :~s co:sl~:le:e:le ~:licu~o~s
~l:~ves o~ j:o|e~o e o~ j:~xis M~s ~o oc~: o c~:~le: i:~qi:~:io oe~s, C~slo
:i~ois l~:Le: suqe:e que oul:~s i:le:~oes e o:q~:i.~oes soci~is jooe: se:
i:~qi:~o~s. que oul:os :u:oos s~o oe ~lo joss|veis

/o esl~Leece: o :u:oo o~ ~:le co:o u:~ ese:~ juLic~ j~:licu~:, oeve:os

i:vesliq~: ess~ :o~o e: ou~s i:~s P:i:ei:o, co:o u:~ ese:~ que :~o e
u:il~:i~, :~s si: co:iluos~, e co:o u:~ j~l~o::~ j~:~ oie:e:les e ojosi
lo:~s suL|elivio~oes, jo|lic~s e eco:o:i~s u: c~:jo oe L~l~~, co:o oe
:ioo jo: Pie::e Dou:oieu e ~:s ~~ce, o:oe oie:e:les josioes ioeooqic~s
oisjul~: o jooe: e ~ soLe:~:i~ E, sequ:oo, o :u:oo o~ ~:le :~o e u: sisle:~
~ulo:o:o, e:Lo:~ ee ~s ve.es se e:je:e e: e/ou :|~ so, :~s :equ~oo
jo: eco:o:i~s e jo|lic~s e co:sl~:le:e:le e: co:ex~o co: oul:os c~:jos e
ese:~s, o que :~o jo: :e:os le: sioo evioe:le :~ leo:i~ c:|lic~ e :~s j:~lic~s
~:l|slic~s c:|lic~s e co:lexlu~is
o

Desoe que o l:~L~o o::~ e ~ulo:o:o oeixou oe se: u: :ooeo uli, le:os
lesle:u:~oo u:~ qu~:lio~oe oe j:o|elos ~:l|slicos que lo:~: co:o jo:
lo oe j~:lio~ ~ :o~o oe oie:e:les c~:jos, se :~o oecisiv~:e:le ~ j:oj:i~
1o/ 1o
c:|lico:~cio:~is e oe o:oe: soci~ oisciji:~: e suLslilu|o~ je~ :o~o oe e:
l:ele:i:e:lo co:o co:u:ic~~o, co:o o :ec~:is:o oe co:l:oe soci~ e oe
j:oou~o oe suL|elivio~oe
0Lvi~:e:le, esl~:os lesle:u:~:oo :~o ~je:~s u:~ co:cej~o oie:e:le oe
~:le e oe seu juLico, :~s l~:Le:, ~je:~s :ece:le:e:le, ~ e:e:q:ci~ oe
:ooeos ~le::~livos j~:~ ~s i:sliluioes oe ~:le, que e:vove: oie:e:les co:
cejoes oe j:oou~o e :ej:ese:l~~o /qu:~s jouc~s i:sliluioes co:e~
:~: ~ :eqoci~: esses le::os oe oie:e:les :~:ei:~s, que :~is ~oequ~o~:e:le
jooe: e:oe:e~: ~ oes:~le:i~i.~~o e ~ exj~:s~o o~s j:~lic~s ~:l|slic~s, jo:
u: ~oo, e ~ :~q:e:l~~o e, co:o se jooe ~:qu:e:l~:, j~:licu~:i.~~o o~sl
ese:~sl juLic~sl, jo: oul:o Te::i:o, e:l~o, ev~:l~:oo ~ jossiLiio~oe oe ~s
i:sliluioes oe ~:le ~co:oo~:e: ~s :ecessio~oes oe u:~ j:~lic~ ~:l|slic~ que
io~ :uilo :~is co: i:je:e:l~~o oo que co: :ej:ese:l~~o Desoe 1''8,
Mic~e R~owil. le: l:~L~~oo co: u:~ se:ie co:li:u~o~ oe ~L:iqos i:~veis
j~:~ jesso~s se:lelo, c~:~oos paraSITES, eilos oe s~cos j~slicos, j~:~ se
:e: ~:ex~oos ~s e:l:~o~s oe ve:li~~o, :~ j~:le oe o:~ oos eoi|cios U:~ ~:
quilelu:~ paraSITE oesse lijo :~lu:~:e:le :~o ~je:~s ~le:~ ~ :ej:ese:l~~o
oos se:lelo :o esj~o u:L~:o, :~s l~:Le: ~le:~ e :eo:~ o:~slic~:e:le
su~s co:oioes oe vio~ C~o~ ~L:iqo e eilo soL :eoio~ j~:~ c~o~ j:oj:iel~:io
u: uxo :o::~:e:le jossu|oo jo: i:oiv|ouos :~is j:ivieqi~oos ou co:ceoioo
~ ees e e ~ci:e:le l:~:sjo:l~ve e :o:l~ve, luoo jo: u: j:eo oe U$,OO
Ees c:i~: u:~ ~Lil~~o jesso~, e:Lo:~ le:jo:~:i~, j~:~ os se:lelo, e:
esj~os juLicos e: j:i:c|jio oci~:e:le i:~Lil~veis P~:~ os :o:~oo:es oe
:u~ l~:Le:, j~:ece que ~ j:iv~cio~oe so jooe se: lio~ e: juLico

N0TA5
1 Ju:qe: ~Le::~s, Mudana estrutural na esfera pblica: i:vesliq~oes qu~:lo ~ u:~
c~leqo:i~ o~ socieo~oe Lu:ques~ 1'oZl Rio oe J~:ei:o. Te:jo D:~siei:o, 1'8/
2 0s~: eql ~:o /ex~:oe: uqe, Public sphere and experience: low~:o ~: ~:~ysis o le Lou:
qeois ~:o j:oel~:i~: juLic sje:e 1'Zl Mi::e~jois. U:ive:sily o Mi::esol~ P:ess, 1''o
3 0eo:qe C~u:cey, P:iv~cy couo o:y Le ~o i: juLic, e: Joe S~:oe:s eol, Stud:
/:cileclu:es o M~scui:ily ov~ o:que. P:i:celo: /:cileclu:~ P:ess, 1''o
Mic~e \~::e:, Publics and counterpublics ov~ o:que. Zo:e Doos, ZOOZ j 1Z1ZZ
5 Co::eius C~slo:i~ois, A instituio imaginria da sociedade 1'l Rio oe J~:ei:o. P~. e
Te::~, 1'8Z
Pie::e Dou:oieu e ~:s ~~ce, Livre troca: oi~oqos e:l:e ci:ci~ e ~:le Rio oe J~:ei:o.
De:l:~:o D:~si, 1''
7 F:~.e: \~:o, Te ~u:leo Museu:. :slilulio:~ C:ilique ~:o PuLicily, e: October
o, Su::e: 1'', j /
le:l~liv~s oe je:ceLe: e co:sl:ui: u:~ ese:~ juLic~ esjec|c~ e u: :ooeo
josicio:~ e/ou j~:licij~livo oe :ecej~o, e: ojosi~o ~os :ooeos :ooe:
:isl~sl qe:e:icos Ees o::u~: u:~ :eco:qu:~~o o~ :o~o Lu:ques~ o~
ese:~ juLic~ Lu:ques~l e: u:~ ~:e:~ oie:e:le, e: u:~ :ulio~o jole:ci~
oe ese:~s e o::~oes oie:e:les e suje:josl~s Ees :ejoe: ~ :o~o oe es
e:~ juLic~, :~o :~is :o si:qu~:, e: suL e/ou co:l:~juLicos :o ju:~ /
quesl~o e, co:luoo, co:o ess~s j:~lic~s co:ceLe: seu juLico esjec|co, su~s
i:le:~ces co: ee e e: oi:e~o ~ qu~is ~:seios 0u se|~, se co:l:~juLicos jo
oe: l~:Le: se: vislos co:o juLicos relacionais E qu~is s~o, jo:l~:lo, ~s oi
e:e:les ~:e:~s, jossiLiio~oes e :elooos j~:~ ~ i:le:~~o oe:l:o oees e e:l:e
ees Fi:~:e:le, ~ quesl~o ~ se: ev~:l~o~ e co:o isso oeve:i~ se :e~cio:~: ~
j:oou~o ~:l|slic~, ~os esj~os e i:sliluioes oe ~:le
islo:ic~:e:le, ~ i:slilui~o oe ~:le, ou o :useu, oi, e c~:o, ~ ese:~ juLic~
Lu:ques~ jo: exce:ci~, o uq~: j~:~ o je:s~:e:lo c:|lico:~cio:~ e ~ ~ulol
:ej:ese:l~~o o~ c~sse Lu:ques~ e oe seus v~o:es Co:o ~oequ~o~:e:le
oesc:ilo jo: F:~.e: \~:o,
o :useu co:l:iLuiu ~ ~ulo:ej:ese:l~~o e ~o ~uloe:jooe:~:e:lo oo :ovo
su|eilo Lu:qus o~ :~.~o M~is j:ecis~:e:le, esse su|eilo, ess~ ioe:lio~oe c
l|ci~ oo j:oj:iel~:io e se: u:~:o ju:o e si:jes, e:~ ee :es:o u: j:ocesso
i:le:iq~oo oe ~ulo:ej:ese:l~~o e ~uloe:jooe:~:e:lo 0u se|~, e:~ i:li:~
:e:le i:il~oo ~ su~ ~ulo:ej:ese:l~~o culu:~ como um pblico
7

Esse j~je j~:ece ~qo:~ :e:~:e:le islo:ico, oLvi~:e:le, e: j~:le oevioo
~os oie:e:les esj~os oe exje:i:ci~ oos esjecl~oo:es, :~s l~:Le: oevioo ~
u:~ :uo~:~ esl:ulu:~ :o :ooo oe e:oe:e~: oe:l:o o~s j:oj:i~s i:sliluioes
Lu:ques~s ~:le:io:es 0 cuLo L:~:co :ooe::isl~ e, :esse se:lioo, :e:~:e:
le u:~ lec:ic~ esj~ci~ oe :ej:ese:l~~o, e e j:ecis~:e:le ~ co:slilui~o o~
j:oj:i~ ese:~ que e c:uci~, :~is que oos oL|elos, ~::~oes e o::u~oes
oe:l:o oe~ Esse :ooeo iu:i:isl~, que, e: ce:l~ :eoio~, oi iLe:~ o~ ~:le
oe v~:qu~:o~, o~ :ej:ese:l~~o oe oul:os v~o:es que :~o os v~o:es Lu:que
ses oe co:jo:l~:e:lo, o:oe: e j:ooulivio~oe, le: ~qo:~ sioo suLslilu|oo jo:
u: :ooo :~is co:jel~:e:le co:e:ci~ oe co:u:ic~~o, jo: u:~ i:ousl:i~
culu:~ 0:oe o :ooeo iu:i:isl~ le:lou eouc~: e silu~: su~ ~uoi:ci~ ~l:~
ves o~ oisciji:~, ~l:~ves oe v~:ios :ooos oe exiLi~o, ioe:lic~:oo su|eilos
co:o esjecl~oo:es, ~ i:ousl:i~ culu:~ i:slilui u: :ooeo co:u:ic~livo oie
:e:le oe l:oc~ e i:le:~~o ~l:~ves o~ o::~ :e:c~:li, l:~:so::~:oo su|eilos
ioe:lic~veis e: co:su:ioo:es P~:~ ~ i:ousl:i~ culu:~, ~ :o~o oe juLico,
co: seu :ooo co:li:qe:le oe ~cesso e ~:licu~~o, e suLslilu|o~ je~ :o~o
oe :e:c~oo, i:jic~:oo ~ l:oc~ oe :e:c~oo:i~ e o co:su:o co:o :ooos oe
~cesso e i:le:~~o sso l~:Le: siq:ic~ que ~ :o~o iu:i:isl~ oe su|eilos
1o
0R/ZEL/ USC
/ rampa antimendigo
1
e u:~ i:le:ve:~o oisso:~:le :~ j~is~qe: oe S~o P~u
o P:o|el~o~ jo: /:o:e~ M~l~:~..o, e:l~o sec:el~:io :u:icij~ oe Se:vios, ~
j:i:ei:~ :~:j~ oi co:sl:u|o~ e: sele:L:o oe ZOO :~ c~~o~ soL o lu:e que
iq~ ~ /ve:io~ P~uisl~ ~ /ve:io~ D: /::~oo Seu j:o|elo e oese:vovi:e:lo
o:~: :~:ci~oos co: :ecu:sos oo DD D~:co :le:~:e:ic~:o oe Dese:vo
vi:e:lo, oe:l:o oo P:oq:~:~ oe Re~Liil~~o o~ /:e~ Ce:l:~
Z
Se:oo u:~ :es
josl~ exl:e:~ j~:~ o j:oLe:~ o~ ~l~ oe :o:~oi~ e oos oesje|os soci~is e:
:~ss~, ~ rampa antimendigo :~o e e :e: e je:s~o~ co:o u:~ sou~o, ~jes~:
oe se: oeiLe:~o~:e:le j:~lic~. e~ exjus~ :o:~oo:es e :o:~oo:~s oe :u~
j~:~ :eqioes je:ie:ic~s o~ cio~oe
Feil~ L~sic~:e:le oe co:c:elo, ~ :~:j~ e co:sl:u|o~ oe :ooo ~ coL:i: loo~ ~
~:e~ e:l:e ~ c~~o~ e o lelo oos lu:eis/vi~oulos o:oe ~:les :o:~v~: jesso~s
Su~ suje:|cie e L~sl~:le i:ci:~o~ e c~jisc~o~, oe :~:ei:~ que i:jeoe que
~que: exje:i:e:le oeil~: :~ :~:j~ j~:~ oo::i: C:ilic~o~ co:o arquitetura da
excluso, jooe:os l~:Le: e:le:oe: esl~ oL:~ o~ j:eeilu:~ co:o u: jes~oo
l:~L~o c:|lico oe ~:le, u:~ oL:~ site-specic
o
oe o:le i:o:i~ si:Loic~
E: U: uq~: ~jos o oul:o ~:ol~oes soL:e site specicity
/
, Miwo: wo:
oc~i.~ l:s j:oceoi:e:los site-specic. e:o:e:ooqico, soci~/i:slilucio:~ e
oiscu:sivo ~ eilu:~ co:cis~ oe Jo:qe Me::~ D~::elo e R~que 0~:Leolli,
:ici~:e:le, ~ exj:ess~o site-specic oi :~is e:j:eq~o~ j~:~ oe:i: ~ oL:~
que i:co:jo:~v~ ~s co:oioes |sic~s oe u:~ ce:l~ oc~io~oe co:o j~:le i:
jo:l~:le :~ su~ co:cej~o, ~j:ese:l~~o e :ecej~o / ~:quilelu:~ se:vi~, e:
l~o, co:o L~se j~:~ l~is i:le:ve:oes / o::~i.~~o oo l:~L~o e:~ oele::i
PAHPA ANTIH0PAD0PE5 DE PUA PREFETUR/ DE S/0 P/UL0
1o8 1o'
:~o~ jeo esj~o |sico e oee oeje:oi~ 0 l:~L~o oo ~:e:ic~:o Ric~:o Se::~
exe:jic~ Le: os j~:~oiq:~s viqe:les :~s j:i:ei:~s ~j~:ioes o~ ~:le oil~
site-specic. The specicity of site-oriented works means that they are conceived
for, dependent upon, and inseparable from their location

/ j~:li: o~|, ~ :o~o oe site exj~:oiuse e j~ssou ~ i:cui: oul:os ~sjeclos oo

uq~: ~le e:l~o :~o co:sioe:~oos T:~L~os co:o o oe ~:s ~~ce e D~:ie
Du:e: :eje:s~:~: o site e:o:e:ooqico oo Mi:i:~is:o ~ j~:li: oe u:~ :e
ex~o c:|lic~ soL:e o :useu e ~ q~e:i~, exjo:oo ~ssi: ~sjeclos oe seu u:
cio:~:e:lo e :eve~:oo ~ su~ ~s~ :eul:~io~oe co:o sujo:le j~:~ ~ oL:~ T~
~:ji~~o lo::ou ~ :o~o oe site :~is i:cusiv~ e co:jex~, ~le:~:oo l~:Le:
~ :~:ei:~ co:o ~ oL:~ se :e~cio:~:i~ co: esse uq~: /sjeclos soci~is, eco:o
:icos, islo:icos e jo|licos lo::~:se ~ssi: i:q:eoie:les i:jo:l~:les oess~
:e~~o
/ j~:li: o~ oec~o~ oe 'O oo secuo j~ss~oo, ~s j:~lic~s o:ie:l~o~s j~:~ u: u
q~: esjec|co co:e~:~: ~ oje:~: ~ j~:li: oe je:sjecliv~s oe i:je::~::ci~,
oesco:li:uio~oe, ~:Liquio~oe e oesle::ilo:i~i.~oes 0 uq~: e ~ oL:~ l:~:s
ce:oe: ~ su~ :o~o ioe:lil~:i~, x~ e seoe:l~:i~ e ~oqui:e: u: :ooeo :o:~
oe e ili:e:~:le cu|~s :o:lei:~s s~o oe oi|ci visiLiio~oe 0 exe:c|cio oe je:le:
ci:e:lo o~ oL:~ e: :e~~o ~ esse uq~: q~:~ :ovos co:lo::os :u: le::ilo:io
que ~qo:~ e uioo e oisje:so 0 uq~: o~ oL:~ oeix~ oe se: so:e:le u: uq~:
ile:~ e lo::~se u: informational site co:o c~:~cle:i.~ o ~ulo: J~:es Meye:,
que i:cui oesoe o uq~: |sico se: j:io:i.~ol, ~le oloq:~~s, lexlos, v|oeos,
oL|elos elc que :~o se e:co:l:~: co::~oos ~ u:~ oc~io~oe esjec|c~ :e:
ile:~ e que :e:ele: ~ oul:os uq~:es e silu~oes :u: exe:c|cio i::ilo oe
~ssoci~oes e e:c~oe~:e:los
0 le::o site-specic le: sioo us~oo :~ci~:e:le jo: i:sliluioes oe ~:le e
oiscu:sos oo :eio ~:l|slico, :~o so :~ su~ |:qu~ oe o:iqe: co:o e: oul:~s
|:qu~s 0 uso i:oisc:i:i:~oo oo le::o, ~ssi: co:o o oesco:eci:e:lo oo
co:lexlo islo:ico e: que e:e:qiu, j~:ece ~:o:lece: ~ su~ i:le:~o c:|lic~
i:ici~ e oiui: o seu co:ceilo co:o se osse ~je:~s :~is u:~ c~leqo:i~ o~ ~:le
co:le:jo:~:e~
o

Pooe:os oi.e: que ~ rampa antimendigo e u: site-specic e:o:e:ooqico jo:
que e~ e je:s~o~ e co:sl:u|o~ ~ j~:li: o~s j:oj:ieo~oes |sic~s o~ c~~o~
oeL~ixo oo lu:e. ~ exle:s~o o~ :~:j~ e ~ j:oj:i~ exle:s~o o~ c~~o~, su~
~lu:~ coi:cioe co: ~ ~lu:~ o~ j~:eoe oo lu:e, ~ qu~:lio~oe oe ci:e:lo oe
c~o~ :~:j~ e oe:io~ ~ j~:li: o~ :eoio~ ~j:oxi:~o~ o~ ~:e~ e:l:e u: jeo~o
oe c~~o~ e ~ j~:eoe e o lelo oo lu:e, e o :~le:i~ ci:e:lol u:cio:~ co:o u:
j:oo:q~:e:lo oo c~o, o~ j~:eoe e oo lelo, l~:Le: co:joslos jo: ci:e:lo
/ oL:~ e i:sej~:~ve oo seu oc~ oe i:sl~~~o, e:L:~:oo Ric~:o Se::~. :e
:ove: ~ oL:~ e oesl:ui: ~ oL:~

0 j:oLe:~ e que u:~ exjic~~o co:o ess~ iq:o:~ o siq:ic~oo o:iqi:~ oo

site-specic e:o:e:ooqico, que e:e:qiu :o :~ oos ~:os oO, co: o :i:i:~
is:o 0u~:oo Ric~:o Se::~ s~jicou cu:Lo u:oioo :~ u:i~o e:l:e c~o e
j~:eoe oo esj~o exjosilivo Splashing, 1'o8l, ee esl~v~ oes~~:oo ~ :o~o vi
qe:le oe oL|elo ~:l|slico, ~quee que jooi~ se: e:qu~o:~oo e: ~qu:~ c~leqo:i~
esculu:~, ji:lu:~ elcl, que e:~ ~ulo:o:o e: :e~~o ~o seu co:lexlo islo:i
co e que jooi~ se: :eqoci~oo e l:~:sjo:l~oo co:o u:~ :e:c~oo:i~ Splashing
se ~q~::~v~ ~o oc~ oe exjosi~o oe l~ o::~ que, :~s j~~v:~s oe Douq~s
C:i:j, ~ oL:~ esl~v~ co:oe:~o~ ~ se: ~L~:oo:~o~ ~i j~:~ se:j:e ou ~ se:
oese:c:usl:~o~ e oesl:u|o~
8

/o :es:o le:jo, i:sislo que os co:ceilos o:iqi:~is oe site specicity jooe:
:os ~|uo~: ~ es:iu~: o j:oceoi:e:lo o~ rampa antimendigo 0 ~jeqo o~ :~:
j~ ~o seu oc~ oe i:sl~~~o :~o le: :~o~ ~ ve: co: ~ i:oLiio~oe o~s oL:~s
:i:i:~isl~s, :~s jooe:os je:s~: que, ~ssi: co:o ~s oL:~s oe RoLe:l Mo::is
jo: exe:jol exiqi~: ~ j:ese:~ |sic~ e o oesoc~:e:lo oo esjecl~oo: j~:~
exisli:, l~:Le: ~ rampa antimendigo j:ecis~ o~ j:ese:~ e oo oesoc~:e:lo oo
:o:~oo: oe :u~ j~:~ se: co:jel~ / oie:e:~ e que, :o c~so oe RoLe:l Mo::is,
~jes~: o~ c:|lic~ oe ~:le ~~: oe u: esjecl~oo: co:jo:ic~oo e oe u: oesoc~
:e:lo e: u: esj~o e le:jo reais e que oe ~lo s~o :e~isl
'
, o oesoc~:e:lo
oo :o:~oo: oe :u~ ~jos se oe:o:l~: co: ~ rampa antimendigo :os e:L:~ que
exisle u:~ :e~io~oe :~is co:c:el~ j~:~ ~e: oos esj~os l:~oicio:~is o~ ~:le,
que se :~ q~e:i~ o esjecl~oo: le: ~ oj~o oe c~:i:~: ou :~o e: :eio ~ u:~
oL:~ oe Mo::is, oe ~.e: esl~ oL:~ exisli: ou :~o, :o c~so o~ :~:j~ o oesoc~
:e:lo e oL:iq~lo:io e i:evil~ve. o :o:~oo: oe :u~ j:ecis~ e:co:l:~: oul:o uq~:
j~:~ oo::i:
E:l~o e:l:~:os :~ :o~o oe site-specic soci~/i:slilucio:~ / :~:j~ :~o le:i~
~ eci:ci~ j:oq:~:~o~ se i:sl~~o~ e: u:~ c~~o~ qu~que: o~ cio~oe, i:
jic~:oo :o oesoc~:e:lo oe jesso~s qu~isque: E~ oi eil~ ~ j~:li: o~ esje
cicio~oe o~s c~~o~s oe lu:eis e vi~oulos localizadas na regio central de So
Paulo e que ~L:iq~v~: moradores e moradoras de rua
E: 1'o, M~:ce D:oool~e:s ji:lou u: qu~o:~oo j:elo :o c~o o~ eue 0~e
:ie ~sse, Docu:e:l~ l e oe:l:o oesle qu~o:~oo esc:eveu, e: o |:qu~s oie
:e:les, j:oj:ieo~oe j:iv~o~ 0 qu~o:~oo e:~ j:oleqioo jo: co::e:les susje:
s~s e: looos os seus qu~l:o ~oos e ~ j~~v:~ :useu oi i:sc:il~ :~ |~:e~, oe
:ooo ~ se: io~ jeo ~oo oe o:~ o~ i:slilui~o
1O
Se esl~ oL:~ :os e:L:~ que o
que esl~ oe:l:o oo :useu :o c~so o~ eue 0~e:ie, u: esj~o juLico, qe:ioo
1/O
jeo Esl~ool e j:oj:ieo~oe oe joucos, l~:Le: ~ rampa antimendigo :os e:L:~
que o esj~o juLico u:L~:o :~o e u: esj~o co:u: ~ looos, :~s u: esj~o
~ looo :o:e:lo :oo~oo jo: i:le:esses eco:o:icos o~s c~sses oo:i:~:les,
esl~s :ej:ese:l~o~s jeo Esl~oo
o Arte Cidade oe ZOOZ, :~ Zo:~ Lesle, ~qu:s :o:~oo:es oe :u~ o~ :eqi~o exje
:i:e:l~:~: o Homeless Vehicle, oe :.ys.lo \ooic.o 0 j:i:ei:o j:ololijo oo
veculo para moradores de rua oi j:ej~:~oo e: 1'88, qu~:oo ~ cio~oe oe ov~
o:que j~ss~v~ jeos :es:os j:oLe:~s que S~o P~uo e::e:l~ ~ce:lu~o~
:e:le o|e. ~ ~l~ oe :o:~oi~ oesje|os e: :~ss~l e ~ qe:l:ic~~o co:ve:s~o
oe L~i::os o~ c~sse l:~L~~oo:~ e: L~i::os oe co:su:o o~ c~sse :eoi~l
11

0s excu|oos oe j:oj:ieo~oe e:~: esli:~oos e:l:e O :i e 1OO :i jesso~s
~j:oxi:~o~:e:le 1,% o~ joju~~o lol~ o~ cio~oel Muilos oesses excu|oos
co:e~:~: ~ us~: c~::i:os oe suje::e:c~oo ou s~cos oe l:~:sjo:le oe co:
:eio j~:~ ~.e: ~ l:~vessi~ oe seus je:le:ces :os ~::eoo:es o~ cio~oe, e j~:~
coel~: ~l~s e q~::~~s j~:~ ve:oe: P~:~ oese:vove: o j:o|elo oo Homeless
Vehicle, \ooic.o e:l:evislou :o:~oo:es oo To:ji:s Squ~:e P~:, s|:Loo oe
:esisl:ci~ e o:q~:i.~~o jo|lic~
1Z
Sequ:oo o qeoq:~o ei S:il,
0 Homeless Vehicle L~sei~se :~ ~:quilelu:~ ve::~cu~: oo c~::i:o oe suje:
:e:c~oo e ~ciil~ ~qu:~s :ecessio~oes L~sic~s. oe l:~:sjo:le, oe oesc~:so,
oe oo::ilo:io, oe ~L:iqo, oe ~v~lo:io / :oLiio~oe esj~ci~ e u: j:oLe:~
ce:l:~ j~:~ jesso~s excu|o~s oe esj~os j:iv~livos oo :e:c~oo i:oLii~:io
Se: u:~ c~s~, ou ~qu: uq~: j~:~ qu~:o~: seus je:le:ces, lo::~se oi|ci
:ove:se je~ cio~oe jeo ~lo oe le: que c~::eq~: co:siqo loo~s ~s su~s coi
s~s /ssi:, o co:j~:li:e:lo :~is L~ixo oo ve|cuo esl~ j:o|el~oo j~:~ c~::eq~:
je:le:ces :~~s, :ouj~s, coLe:lo:es, co:io~, ~qu~, ~l~s v~.i~s
E:co:l:~: u: uq~: j~:~ oo::i: l~:Le: e u: j:oLe:~, ~ssi: o co:j~:li
:e:lo oe ci:~, que jooe se: us~oo j~:~ c~::eq~: cois~s ou:~:le o oi~, jooe
se: oes:e:L:~oo e: l:s seoes C~o~ se~o e o::~o~ jo: u: j~slico :e
sisle:le ~ j:ov~ o~qu~, e qu~:oo eslic~oo, esle co:j~:li:e:lo suje:io: o:
:~ u: uq~: j~:~ oo::i: Po: esle :olivo, \ooic.o le: l~:Le: se :ee:ioo
~o seu j:o|elo co:o u: ve|cuo~L:iqo Di~:i~:e:le, o ~v~:se l~:Le: se
co:slilui e: oicuo~oe j~:~ esses excu|oos. o :~:i. co:ico oe ~u:|:io oo
ve|cuo, e:L:~:oo s~li:ic~:e:le u: oquele ou qu~que: oul:o oisjosilivo high
tech :iil~:, ooL:~se j~:~ se l:~:so::~: e: u:~ L~ci~ oe ~v~qe: E: u:
:ooeo ~:le:io: \ooic.o le:lou j:o|el~: u: toilet Lioqu|:ico :~ l:~sei:~ oo
ve|cuo, :~s esl~ ioei~ se :osl:ou i:j:~lic~ve
1o

Exjusos oos esj~os j:iv~oos oo :e:c~oo i:oLii~:io, os se:lelo ocuj~:
esj~os juLicos, :~s su~ j:ese:~ :~ j~is~qe: u:L~:~ e vioe:l~:e:le co:
R0HELE55 ERICLE RZYSZT0F \0DCZ0 1'881'8'
ABPI60 para5ITE DE 6E0P6E LIIN65T0N MC/EL R/0\TZ 1''8
Co:lesi~ 0~e:i~ Leo:q, ov~ o:que
Co:lesi~ oo ~:lisl~ e o~ Lo:L~:oF:eio P:o|ecls, ov~ o:que
1/Z 1/o
DesterritcriaIizac
U:~ o~s :~io:es co:l:ove:si~s :~ islo:i~ o~ ~:le site-specic oi ~ oesl:ui~o
o~ oL:~ Tilted arc, oe Ric~:o Se::~, o~ Feoe:~ P~.~, ov~ o:que, e: 1'8'
0s que se oju:~: ~ esculu:~ oL|eliv~v~: ~:ji~: o uso juLico o~ j:~~
18

e suqe:i:~: ~ :eoc~~o o~ oL:~, iq:o:~:oo que, :~s j:~lic~s site-specic, o
l:~L~o :uo~ oe ~co:oo co: ~s ci:cu:sl~:ci~s o:oe ~ oL:~ e j:oou.io~ e :os
l:~o~ Co:o exjos Se::~, :e:ove: ~ oL:~ se:i~ oesl:ui: ~ oL:~
0s qu~l:o ~:os oe oeL~le e: lo::o oo Tilted arc co:l:iLu|:~: j~:~ u: ~j:i:o
:~:e:lo oo que ~qu:s selo:es e:le:oi~: jo: ~:le juLic~ 0 oelo oo j:o
q:~:~ /:le:~/:quilelu:~ o~ /o:i:isl:~~o 0e:~ oe Se:vios 0S/l, que ~:
le:io::e:le ~vi~ co:issio:~oo ~ esculu:~ oe Se::~ e oejois oee:oioo ~ su~
:e:o~o, ~::~v~ que o oL|elivo o~ ~:le juLic~ oeve:i~ se: su~ i:leq:~~o
co: u: site M~s o jole:ci~ c:|lico oe Tilted arc, ~ssi: co:o o jole:ci~ c:|lico
o~s rampas antimendigo, esl~ |usl~:e:le :o ~lo oe oje:~:e: co:o interrupo
oe oele::i:~oos esj~os, e :~o co:o integrao Co:o oi. Ros~y: Deulsce,
~ ~:le site-specic ~::~liv~, ool~o~ co: u:~ ~u:~ oe :esjo:s~Liio~oe soci~,
:~lu:~i.~ e v~io~ ~s :e~oes soci~is oe seus sites, eqili:~:oo esj~os co:o
~cess|veis ~ looos qu~:oo esles jooe: se: j:oj:ieo~oes j:iv~o~s ou qu~:oo
excue: q:ujos soci~is i:lei:os
1'

/jes~: oo c~:~le: :~o~::~livo oe Tilted arc, Ric~:o Se::~ i:sisliu que, jeo
~lo oe u: l:~L~o site-specic i:co:jo:~: seu co:lexlo co:o j~:le esse:ci~
oo l:~L~o, site specicity oe:ol~:i~ permanncia, qu~:oo :~ ve:o~oe ~ :e~~o
e:l:e site specicity e je::~::ci~ e :~is co:jex~ Sequ:oo Deulsce,
u:~ ve. que j:o|elos site-specic s~o L~se~oos :~ ioei~ oe que o siq:ic~oo e
co:liqe:le :~is que ~Lsoulo, ees :~ ve:o~oe i:jic~: instabilidade e imper-
manncia l / c:e:~ :~ ~le:jo:~io~oe o~ ~:le, :~ su~ oele::i:~~o jo:
u:~ ess:ci~ eslelic~ e ~ su~ i:oeje:o:ci~ e: :e~~o ~ co:liq:ci~s islo
:ic~s e j:ecis~:e:le o que ~s j:~lic~s co:lexlu~is oes~~:~: e: u: j:i:ei:o
:o:e:lo
ZO

/qo:~ :os :esl~ sequi: ul~:oo jo: oul:~s co:liq:ci~s islo:ic~s, lo:ce:oo
j~:~ que ~s rampas antimendigo se ~lu~i.e: e: u: site-specic e:e:o e
oiscu:sivo, oo qu~ esle lexlo |~ e j~:le
N0TA5
1 0 :~is co::elo se:i~ eu ulii.~: o le::o :~:j~ ~:li:o:~oo:es oe :u~, :~s eslou ulii
.~:oo o :o:e joju~:i.~oo je~ :|oi~ co:jo:~liv~
lesl~o~ Su~ visiLiio~oe e co:sl~:le:e:le ~j~q~o~ jo: eso:os i:slilucio:~is
oe :e:ovos j~:~ oul:os uq~:es j~:~ ~Le:ques oisl~:les oo ce:l:o, j~:~
L~i::os joL:es, j~:~ oul:os esj~os :~:qi:~is /ssi: co:o o Homeless Vehicle
~ulo:i.~ o :o:~oo:/~ :o:~oo:~ oe :u~ ~ ~j~q~: su~ j:oj:i~ :e:o~o, u:~ ve.
que ~ce:lu~ ~ su~ ioe:lio~oe e ~u:e:l~ su~ esc~~ qeoq:~c~ :~ ocuj~~o
oo esj~o u:L~:o, ~ rampa antimendigo, j~:~oox~:e:le, co:ve:le u: esj~o
excu|oo e: co:ecioo
Ccmc se prcduz um territric
Sequ:oo e::i LeeLv:e, u:~ ve. que o esj~o ~Lsl:~lo oo :ooe::is:o e oo
c~jil~ le:oe ~ u:~ o:oqe:eio~oe, :~ oi:e~o o~ ei:i:~~o o~s oie:e:~s
ou jecui~:io~oes exisle:les, u: esj~o :~o jooe :~sce: se: j:oou.iool ~ :~o
se: que ee acentue diferenas
1/

D~ :es:~ o::~, :~s j~~v:~s oe Jo:qe Me::~ D~::elo e R~que 0~:Leolli,
/ quesl~o o~ esjecicio~oe e: :e~~o ~ u: uq~:, que e u:~ o~s j:eocuj~
oes oos l:~L~os site-specic, ~Lo:o~ l~:Le: ~ quesl~o o~ oie:e:ci~~o oos
uq~:es o :o:e:lo e: que ~::~:os esjecicio~oes, esl~:os ~jo:l~:oo
o que esse uq~: le: oe oie:e:le e: :e~~o ~ oul:os /o l:~L~~::os esje
cicio~oe, j:oou.i:os oie:e:~ e j~:licu~:io~oe E esse j~:ece se: o ~l:~lo:
oculo oo le::o e o~s j:~lic~s site-specic j~:~ ~ ~ulo:~ Miwo: wo: u:
:u:oo oe qoL~i.~~o e, jo:l~:lo, oe ~c~l~:e:lo oe oie:e:~s, ~ ~::~~o
o~ oie:e:~ e o~ esjecicio~oe j~:ece: qe:~: s~i:ci~s :os esj~os isos
oo c~jil~is:o l~:oio :osl:~:oo jo:l~:lo o c~:~le: co:lesl~lo:io e c:|lico o~s
j:~lic~s que le: ~ esjecicio~oe co:o i:q:eoie:le
1

/o esc~:c~:~: ~s oie:e:~s oe c~sse o~ :oss~ socieo~oe, ~s rampas antimen-
digo esj~~o~s jo: oive:s~s j~:les oe S~o P~uo co:ve:le: ~:e~s j:evi~:e:le
excu|o~s e: co:ecio~s, j:oou.io~s, co:sl:u|o~s Miwo: wo: oi. que ~ ~:le
site-specic jooe ~.e: e:e:qi: islo:i~s :ej:i:io~s, j:ove: ~joio j~:~ u:~
:~io: visiLiio~oe oe q:ujos e ~ssu:los :~:qi:~i.~oos e i:ici~: ~ :eoescoLe:l~
oe uq~:es :e:o:es ~le e:l~o iq:o:~oos je~ culu:~ oo:i:~:le
1o
0ueL:~:
oo o :exo oo:i:~:le o~ j~is~qe: u:L~:~, ~s :~:j~s je:jel:~: u: esc~:o~o
soci~:e:le c:i~oo e lo::~: juLic~s l~:lo ~ :~:qi:~i.~~o qu~:lo ~ :ecus~ ~
ess~ :~:qi:~i.~~o /s jesso~s que oee:oe: ~s rampas antimendigo ~eq~:
que :~o jooe:os ~ceil~: que jesso~s :o:e: :~s :u~s /s jesso~s que s~o
co:l:~ ~s rampas antimendigo ~eq~: que :~o jooe:os ~ceil~: que jesso~s
:o:e: :~s :u~s e, :e:os ~i:o~, ~ceil~: que o Esl~oo :eli:e oess~s jesso~s o
u:ico oi:eilo que e~s e ees co:quisl~:~:. o oe exisli:
1

1// 1/
jecl~oo: oeslco:jo:ic~oo, e: No interior do cubo branco, oe D:i~: 0Doe:ly S~o P~uo.
M~:li:s Fo:les, ZOOZl
10 Douq~s C:i:j, Tis is :ol ~ :useu: o ~:l, e: On the museums ruins MT, C~:L:ioqe
M~ss, 1''o j ZZo
11 0 le::o qe:l:ic~~o oi us~oo je~ j:i:ei:~ ve. je~ sociooq~ i:qes~ Rul 0~ss,
~ j~:li: oe seus esluoos soL:e Lo:o:es, e: 1'o/ / ~ulo:~ usou esl~ j~~v:~ j~:~ oe:o
:i:~: o j:ocesso oe exjus~o o~ joju~~o oe L~ix~ :e:o~ e: ce:los L~i::os ce:l:~is
o~ cio~oe, su~ suLslilui~o jo: :o:~oo:es o~ c~sse :eoi~ e ~ :e:ov~~o o~s :o:~oi~s,
l:~:so::~:oo co:jel~:e:le ~ o::~ e o co:leuoo soci~ oesses esj~os u:L~:os /
qu:s ~ulo:es j:ee:e: us~: o le::o e:oL:eci:e:lo, u:~ ve. que qe:l:ic~lio: oe:iv~
oe qe:l:y jeque:~ :oL:e.~
12 0 j:i:ei:o oe u:~ se:ie oe co:ilos joici~is :o j~:que oco::eu co:l:~ u:~ :~:c~ oe
oese:j:eq~oos e: 18/ E:l:e 1'88 e 1''1 o To:ji:s Squ~:e P~: ceqou ~ ~L:iq~: :~is
oe ZOO :o:~oo:es e :o:~oo:~s oe :u~, que, ~jos :uil~ :esisl:ci~, o:~: exjusos jeo
j:eeilo Di:i:s, que oec~:ou. o j~:que e u: j~:que Ee :~o e u: uq~: j~:~ vive:
13 ei S:il, o:eess/qoL~. sc~i:q j~ces, e: Jo: Di:o, Mapping the futures: oc~
culu:es, qoL~ c~:qes Lo:o:es. Rouleoqe, 1''o
1 e::i LeeLv:e, The production of space 0xo:o. D~cwe, 1''1 j Z
15 C D~::elo e 0~:Leolli, ZOO/l
1 C wo:, 1''l
17 Leq~:e:le ~~:oo, ~ co:e~: je~ Co:slilui~o Feoe:~ CFl, ~ j:eeilu:~ vio~ o
oi:eilo ~ :o:~oi~ o~ joju~~o oe :u~ ~o :eli:~~ oo uq~: que co:sequi:~: j~:~ :o:~:,
:es:o que i:j:ovis~oo e j:ec~:io CF, ~:l o oi:eilo ~ :o:~oi~l \io~ o j:i:c|jio o~
oiq:io~oe u:~:~ CF, ~:l 1, l, ~o co:sioe:~os co:o :e:os que u:~:os, que :e:
oi:eilo ~ e:cosl~:se soL u:~ :~:quise ~ :oile jooe: le: \io~ os j:i:c|jios o~ e::~oi
c~~o o~ joL:e.~/:~:qi:~i.~~o e o~ :eou~o o~s oesiqu~o~oes soci~is CF, ~:l o, l
jo: o:ili:se :~ ~jic~~o oe jo|lic~s juLic~s i:cusiv~s/co:je:s~lo:i~s e jo: su~ ~~o
se: :esjo:s~ve jeo ~ci::~:e:lo o~ oesiqu~o~oe soci~ \io~ o j:i:c|jio o~ j:o:o~o
oo Le: qe:~ se: oisc:i:i:~~o CF, ~:l o, \l, jois ~ exjus~o j:o:ove o Le:esl~:
sequ:oo c:ile:ios oe c~sse os :ise:~veis s~o l:~l~oos co:o se :~o livesse: oi:eilo ~ le:
seu Le:esl~: j:o:ovioo jeo Esl~oo, co:o se ~je:~s ~s jesso~s oe Le: o livesse:l
o Esl~lulo o~ Cio~oe ECl, ~ j:eeilu:~ vio~ o oi:eilo o~ joju~~o oe :u~ ~s cio~oes
susle:l~veis EC, ~:l Z, l, jois esl~s jesso~s s~o j:iv~o~s oo oi:eilo ~ le::~ u:L~:~,
~ :o:~oi~ |~ vislol, ~o s~:e~:e:lo ~:Lie:l~, ~ i::~esl:ulu:~ u:L~:~, ~o l:~L~o e
~o ~.e: ~l:~ves oe u:~ :eoio~ oo jooe: juLico que j:ele:oe ~je:~s l:~l~~s co:o
oe|elos, co:o esco:i~ ~ se: :e:ovio~, co:o i:oese|~veis :o j:ocesso oe qe:l:ic~~o
oo ce:l:o oe S~o P~uo Co~Lo:~~o oe M~:oo, que :eco:e:o~ co:o eilu:~ A proteo
jurdica da moradia nos assentamentos irregulares, oe eso: S~ue Ju:io: Po:lo /eq:e.
Se:qio /:lo:o F~L:is, ZOO/l
18 P~:~ u:~ oiscuss~o ~j:ou:o~o~ soL:e ~ :o~o oe uso juLico, ve: Ros~y: Deuls
ce, Evictions: ~:l ~:o sj~li~ joilics C~:L:ioqe M~l. MT P:ess, 1''o j Z'
19 oe: j Zo1
20 oe: j Zo/
2 E: Z oe |u:o oe ZOO/ ~ j:eeilu:~ oe S~o P~uo :eceLeu u: e:j:esli:o oo DD D~:
co :le:~:e:ic~:o oe Dese:vovi:e:lo Esse :~:ci~:e:lo oi. :esjeilo ~o P:oq:~:~ oe
Re~Liil~~o o~ /:e~ Ce:l:~ u:~ se:ie oe ~oes co:o ~ :ecuje:~~o oe eoi|cios oe
q:~o~oos, que l: co:o oL|elivo l:~:so::~: o je: eco:o:ico o~ :eqi~o P~:~ lol~i.~:
os 1OO% oo v~o: oo j:oq:~:~, oO% oi cooc~oo jeo DD e /O% je~ j:eeilu:~ o que
c~:~:os oe contrapartida, exiqio~ jo: co:l:~lol Peo:o /:~:les, e: su~ oisse:l~~o oe
Mesl:~oo 0 ~|usle u:L~:o. ~s jo|lic~s oo D~:co Mu:oi~ e oo DD j~:~ ~s cio~oes ~li:o
~:e:ic~:~s co:e:l~ ~ irracionalidade oo e:oivio~:e:lo exle::o j~:~ jo|lic~s u:L~:~s.
/ i:~oequ~~o e:l:e :eios e :s :o e:j:esli:o exle::o j~:~ :e~i.~: jo|lic~s u:L~:~s
e soci~is e u: l~:lo evioe:le. co:l:~ise u:~ o|vio~ e: oo~:es j~:~ eelu~: q~slos, :~
su~ :~io: j~:le, e: :e~is :vesli:e:los e: s~:e~:e:lo, u:L~:i.~~o oe ~ve~s, es
l~oes oe l:e:s, :ecuje:~~o ~:Lie:l~ e jo|lic~s soci~is s~o :e~i.~oos L~sic~:e:le
e: :oeo~ :~cio:~ 0ul:o jo:lo u:o~:e:l~ j~:~ se e:le:oe: esle co:l:~lo oi. :es
jeilo ~ esco~ o~s i:le:ve:oes ~ se: :e~i.~o~s 0s j:o|elos que ~ j:eeilu:~ ~j:ese:l~
co:o co:l:~j~:lio~ oeve: se: ~ulo:i.~oos jeo DD, o que c~:~cle:i.~ lol~ oeje:o:ci~
~o L~:co :o j~:e|~:e:lo u:L~:o o~ cio~oe / rampa antimendigo l~ve. :~o se|~ ~ceil~
co:o co:l:~j~:lio~ jeo DD, :~s e~ se: ouvio~ i:leq:~ o co:|u:lo oe ~oes o~ j:eeilu
:~ ~lu~ :o se:lioo oe :evil~i.~: ~ :eqi~o ce:l:~ oe S~o P~uo e e isso que :e ~ulo:i.~
~ oi.e: que ~ oL:~ e, :es:o que i:oi:el~:e:le, :~:ci~o~ jeo L~:co
3 /o o:qo oesle lexlo vou :~:le: ~ exj:ess~o :o seu o:iqi:~ i:qs \e: Jo:qe Me::~
D~::elo e R~que 0~:Leolli, Esjecicio~oe e i:ll:~ou.iLiio~oe, :~ juLic~~o oo 1o
E:co:l:o ~cio:~ o~ /P/P, ZOO/. U:~ l:~ou~o ile:~ oo le::o site-specic j:ov~ve
:e:le o:iqi:~:i~ ~qo co:o stio especco :o jo:luqus T~ ile:~io~oe co::e se:ios :is
cos, co:o, jo: exe:jo, ~ co:us~o e: :e~~o ~ oL:~ e ~o uq~: o i:qs, ~ exj:ess~o
e us~o~ co:o u: ~o|elivo j~:~ c~:~cle:i.~: ~ esjecicio~oe o~ oL:~ oe ~:le / exj:ess~o
s|lio esjec|co e: jo:luqus qu~ic~:i~ o uq~: co:o se:oo esjec|co, e :~o :ecess~
:i~:e:le ~ oL:~, jois u:cio:~ co:o u: suLsl~:livo
Miwo: wo:, 0:e j~ce ~le: ~:ole:. :oles o: sile sjecicily, e: October 80, 1''
5 Ric~:o Se::~, Writings, interviews Cic~qo. U:ive:sily o Cic~qo P:ess, 1''/ j ZOo /
esjecicio~oe oos l:~L~os site-oriented siq:ic~ que ees s~o co:ceLioos jo:, oeje:
oe:les oe, e i:sej~:~veis oe seu oc~
C D~::elo e 0~:Leolli, ZOO/l
7 Ric~:o Se::~, Tileo ~:c oesl:oyeo, e: Art in America : :~io 1'8'l, j o//
8 Douq~s C:i:j, Reoe:i:q sile sjecicily, e: On the museums ruins MT, C~:L:ioqe
M~ss, 1''o j 1O1''
9 D~vio D~lceo: esc:eveu. ~ :eoio~ e: que os l:~L~os :i:i:~isl~s ~e:l~: o es
jecl~oo: jo: :eio oe su~ o::~, suje:|cies e josicio:~:e:lo j~:~ ~s co:liq:ci~s oo
oc~ e ~ v~:i~Liio~oe o~ je:sjecliv~, ees co:e~: ~ i:jic~: u: lijo oie:e:le oe esjec
l~oo: Peo :e:os, e: :e~~o ~ u:~ leo:i~ que co:j:ee:oe ~ je:cej~o o~ ~:le co:o
i:sl~:l~:e~ e oesco:jo:ic~o~, esse l:~L~o i:jic~ :u: lijo oie:e:le oe esjecl~oo:. u:
esjecl~oo: que esl~ co:jo:ic~oo e cu|~ exje:i:ci~ exisle ~l:~ves oo le:jo e :o esj~o
:e~ Minimalismo. S~o P~uo. Cos~c~iy, 1''' j Zl P~:~ e:le:oe: esl~ :o~o oo es
1/
M\0 \0
0co::eu:e ~ ~qu: le:jo que, e:l:e :uilos ~:iqos o~ ~c~oe:i~ e o~ ~:le,
o sucesso e ~ vi~Liio~oe oo seu l:~L~o l: sioo :eoioos :~ j:ojo:~o oo
~cu:uo oe :i~s vi~|~o~s 0u~:lo :~is vi~|~:os ~ l:~L~o, :~is so:os c~
:~oos j~:~ esl~: j:ese:les e j:esl~: :ossos se:vios ~s i:sliluioes e: oul:~s
j~:les oo j~|s e oo :u:oo, qu~:lo :~is ~ool~:os ~ oqic~ oo :o:~ois:o, jo
oe:|~:os oi.e:, ~o se: j:essio:~oos jo: u:~ eco:o:i~ c~jil~isl~ oo :ovi
:e:lo, :~is :os ~.e: se:li: oese|~oos, soicil~oos, eqili:~oos e :eev~:les
P~:ece que o :osso j:oj:io se:so oe ~ulov~o:i.~~o e L~se~oo c~o~ ve. :~is
:~ :oss~ suL:iss~o ~s i:co:ve:i:ci~s e oesesl~Lii.~oes js|quic~s oo esl~:
e:l:~:silo, oe :~o esl~: e: c~s~ ou oe :~o le: u:~ c~s~l, oe se:j:e esl~:
e: ~qu: oul:o uq~: 0ue: qosle:os ou :~o, so:os :eco:je:s~oos culu:~
:e:le e eco:o:ic~:e:le ~o ~que:l~::os e soL:evive::os ~o uq~: e::~oo
P~:ece que esl~:os oesoc~oos co: oe:~si~o~ :equ:ci~

M~s o que e u: uq~: e::~oo Co:o o :eco:ece:os e:qu~:lo l~, e: ojo
si~o ~o uq~: ce:lo 0 que :e~:e:le que:e:os oi.e: co: esses ~o|elivos
oe qu~io~oe Esl~: :o uq~: e::~oo e ~ :es:~ cois~ que esl~: o:~ oe uq~:
E qu~is s~o os eeilos oe l~is oescoloc~:e:los
Z
j~:~ ~ ~:le, suL|elivio~oe e
ioe:lio~oes oc~is Co:sioe:~:oo o i:le:so l:~:silo oe co:jos, i:o::~oes,
i:~qe:s e j:ooulos oe u: ~oo e ~ c~o~ ve. :~io: o:oqe:ei.~~o e ~c~
l~:e:lo oos uq~:es, oe oul:o que, ~ j:ojosilo, ~ciil~ ~ su~ve, oesi:jeoio~
:oLii.~~o e ci:cu~~o oesses co:jos, i:o::~oes, i:~qe:s e j:ooulosl, eu
co:li:uo ~ :e je:qu:l~: soL:e o i:j~clo, ouj~:e:le josilivo e :eq~livo, o~s
exje:i:ci~s le:jo:~is e esj~ci~is que l~is co:oioes e:qe:o:~: :~o so:e:le
e: le::os oe j:~lic~ culu:~, :~s :~is L~sic~:e:le ~s :oss~s jsiqus, :osso
se:so oe i:oiv|ouo, :osso se:so oe Le:esl~:, :osso se:so oe je:le:ci:e:lo ~
u: uq~: ou ~ u:~ culu:~

LE5TE HAPAILR05A IDETALRE! M/RCEL0 CD/DE ZOOo
1/8 1/'
De:l:o o~ i:il~o~ oiscuss~o c:|lic~ :o que oi. :esjeilo ~ ~:le o:ie:l~o~ j~:~
o uq~:
o
, u:~ le:o:ci~ le: sioo ~ v~o:i.~~o o~ co:oi~o :o:~oe Ree:e:
ci~:oo ~ esc:il~ oe 0ies Deeu.e e Feix 0u~l~::i co:o sujo:le leo:ico, ~qu:s
c:|licos j:io:i.~:~: o l:~L~o oe ~:lisl~s co:o /:o:e~ F:~se:, M~: Dio:, Re
:ee 0:ee: e C:isli~: Piijj Mue:, e:l:e oul:os, jo: le:e: ~L~:oo:~oo o
:ooo e:o:e:ooqico o~ ~:le site-specic :~is Le: exe:jic~o~ je~s es
culu:~s oe Ric~:o Se::~l Esse e u: :ooo que j~:ece esl~: o~l~oo ~qo:~
:oo ~e: o~ co:cej~o o~ ~:le site-specic co:o ~qo e::~i.~oo, xo :es:o
que e:e:ol e si:qu~:, os l:~L~os oesses ~:lisl~s s~o co:sioe:~oos :o seu
~v~:o e: oi:e~o ~ u:~ :o~o co:jel~:e:le oie:e:le oe uq~: e:qu~:lo
j:eoo:i:~:le:e:le i:le:lexlu~, co: oc~io~oes :ulij~s e oje:~:oo :u:
c~:jo oiscu:sivo
/

Ess~ e ~ eilu:~, jo: exe:jo, oo islo:i~oo: e c:|lico oe ~:le J~:es Meye:

que cu:ou o le::o site u:cio:~ j~:~ oisli:qui: j:~lic~s :ece:les oe oL:~s
o:ie:l~o~s j~:~ o uq~: site-oriented) o~que~s oo j~ss~oo

Ess~ :uo~:~
co:ceilu~ ~L~:cou ~ ioei~ oo siq:ic~oo co:o ~qo ~Le:lo, oesj:e:oioo e jo:o
so ~s co:li:q:ci~s u:~ ioei~ que ~ :~io:i~ oe :os ~ceil~ e ~coe M~s, :o
oeco::e: oo j:ocesso, ~ ioei~ o~ uioe. oo siq:ic~oo le:oe ~ c~: co:us~/co
~o~ co: ~ ioei~ o~ uioe. o~s ioe:lio~oes e suL|elivio~oes, :es:o os co:jos
|sicos, ~ l~ jo:lo que u: ce:lo :o:~:lis:o oi ~c:escioo ~ i:~qe: oo l:~L~
~oo: culu:~ e: l:~:silo ~o e so:e:le o l:~L~o oe ~:le que :~o esl~ :~is
~:~::~oo ~s co:oioes |sic~s oo uq~: E o ~:lisl~su|eilo que esl~ iv:e oe
qu~que: v|:cuo ~s ci:cu:sl~:ci~s oc~is 0u~io~oes oe je::~::ci~, co:li
:uio~oe, ce:le.~, e::~i.~:e:los |sico e oul:osl s~o co:sioe:~oos :el:oq:~oos,
jo:l~:lo joilic~:e:le susjeilos, :esse co:lexlo E: co:l:~sle, qu~io~oes oe
i:ce:le.~, i:sl~Liio~oe, ~:Liquio~oe e i:je::~::ci~ s~o co:sioe:~oos ~l:i
Lulos oese|~veis o~ j:~lic~ ~:l|slic~ oe v~:qu~:o~ e joilic~:e:le j:oq:essisl~
M~s :~o :e co:ve:o o~s :~:ei:~s co:o u: :ooeo oe i:le:j:el~~o e siq:i
c~~o s~o us~oos j~:~ v~io~:, ou :es:o :o:~:li.~:, ~s :e~io~oes :~le:i~is
e socioeco:o:ic~s oe u: eslio oe vio~ ili:e:~:le Te:o ouvio~s ~ :esjeilo
oess~ l:~:sjosi~o ~:~oqic~ e oo c~::e seoulo: que o :o:~ois:o l:~. e: si,
l~ve. jo: :i:~ j:oj:i~ ~:Liv~:ci~ e: :e~~o ~ exje:i:ci~ |sic~ e js|quic~
oe oesoc~:e:lo e oesesl~Lii.~~o que l~ :o:~ois:o exiqe

/o :es:o le:jo, :o e:l~:lo, :e :~:le:o ~e:l~ ~ josi~o j:ev~ece:le, o
~:qu:e:lo ~:li:o:~oe e ~:lilec:ooqico, co:o o j:ojoslo je~ islo:i~oo:~
o~ ~:le Lucy Lijj~:o o seu iv:o The lure of the local: senses of place in a mul-
ticentered society, e~ ~j:ese:l~ u:~ vis~o o|slic~ oe uq~: co:o u: lijo oe
lexlo o~ u:~:io~oe, ~s i:le:secoes e:l:e ~ :~lu:e.~, islo:i~ e ioeooqi~
que s~o co:j:ee:oio~s co:o l~ o~ josi~o oe u: insider
6
0 uq~: e, oe ~co:
oo co: Lijj~:o, u:~ jo:~o oe le::~/ cio~oe/ j~is~qe: visl~ oe oe:l:o, u:~
:esso:~:ci~ oe u:~ oc~io~oe esjec|c~ que e co:ecio~ e ~:ii~: o :u:oo
exle::o :eoi~oo ~ j~:li: o~ exje:i:ci~ u:~:~ suL|eliv~ j/l

~ oji:i~o oe Lijj~:o, ~jes~: oo ~lo oe :osso se:so oe ioe:lio~oe se: u:
o~:e:l~:e:le vi:cu~oo ~ :oss~ :e~~o co: os uq~:es e ~s islo:i~s que
ees i:co:jo:~:, o oese::~i.~:e:lo oe :oss~s vio~s oe u: oc~ e u:~ culu:~
esjec|c~s ~ j~:li: oe :iq:~oes vou:l~:i~s ou oesoc~:e:los o:~oos
co:l:iLuiu j~:~ ~ oi:i:ui~o o~ :oss~ ~Liio~oe oe :os oc~i.~::os Co:se
que:le:e:le, ~ :o~o oe uq~: je::~:ece :e:ol~ j~:~ ~ :~io:i~ oe :os T~
oeci:ci~ jooe se: visl~ co:o ~ c~us~ j:i:ei:~ o~ :oss~ je:o~ oe co:l~lo co:
~ :~lu:e.~, oesco:ex~o co: ~ islo:i~, v~.io esji:ilu~ e esl:~:~:e:lo e:
:e~~o ~o :osso j:oj:io se:lioo oe i:oiviou~io~oe E~ oee:oe que oeve:os
:~o so:e:le j:esl~: :~is ~le:~o ~o j~je que os uq~:es l: :~ o::~~o
o~s :oss~s ioe:lio~oes e :ossos v~o:es culu:~is, :~s e:co:~|~: u: lijo oe :e
~~o si:qu~: co: os uq~:es :o i:luilo oe oive:qi: ou :eve:le: ~s le:o:ci~s o~
culu:~ oo:i:~:le \~q~:e:le :elo:~:oo ~ oso~ e:o:e:ooqic~ oe M~:li:
eioeqqe: soL:e o ~Lil~: e o uq~:, que oi~q:oslicou u:~ co:oi~o :ooe::~
oe oes~o|~:e:lo exisle:ci~ oe ~co:oo co: o osoo, o :u:oo :~o le: sioo
o uq~: ce:lo j~:~ ~ u:~:io~oe ~ L~sl~:le le:jol, Lijj~:o ~j:ese:l~ ~ :o
~o oe uq~: co:o u: :e:eoio le:~julico. ~ :o~o oe uq~: e o co:jo:e:le
qeoq:~co oe u:~ :ecessio~oe jsicooqic~ oe je:le:ce: ~ ~qu: uq~:, u:
~:l|oolo ~ ~ie:~~o j:eoo:i:~:le jl

esse se:lioo, ~o :elo:~: o co:se:v~oo:is:o oe eioeqqe:, ou :~is j:ecis~
:e:le o suLseque:le co:se:v~oo:is:o oe seus i:le:j:eles, co:o YiTu Fu~:
e C:isli~: o:Le:qScu., Lijj~:o j~:ece i:co:jo:~: ~sjeclos o~ ~:~ise
:~:xisl~ o~ j:oou~o oe esj~o E~ co:e~, jo: exe:jo, co: ~ j:e:iss~
L~sic~ oe que o esj~o :~o e u: :ecejl~cuo :eul:o ou v~.io :o qu~ i:le:~oes
soci~is ~co:lece:, :~s si: u: j:ooulo ioeooqico e u: i:sl:u:e:lo e: si
M~is esjecic~:e:le, e~ ~c:eoil~ que o c:esci:e:lo q~:~:cioso e ~ l:~:s
o::~~o oo c~jil~is:o oc~sio:~ o ~j~q~:e:lo o~s oisli:oes e:l:e oie:e:
~s oc~is e culu:~is e que ~ j~:licu~:io~oe oos uq~:es esl~ co:sl~:le:e:le
se:oo o:oqe:ei.~o~, qe:e:~i.~o~ e lo::~o~ oL|elo oe co:su:o j~:~ :eo:
~co:oo~: ~ exj~:s~o oo c~jil~is:o vi~ ~Lsl:~~o oo esj~o ou :~ouq~:es
co:o ~qu:s sociooqos j:ee:e:l Esses j:ocessos, jo: su~ ve., ex~ce:L~: ~s
co:oioes oe ~ie:~~o e o~ je:o~ oe uq~: :~ vio~ co:le:jo:~:e~

Co:co:oo co: :uilo oo que e oilo jo: e~, :~s ~o co:l:~:io oe e::i LeeLv:e,
que :os o~ ~ co:sioe:~~o dialtica :~is j:ou:o~ soL:e ~ j:oou~o oe esj~
o su~ :~sel, Lijj~:o j~:ece i:c~j~. oe :esisli: ~o i:juso :osl~qico o :,
~ l~:e~ oe u:~ j:~lic~ culu:~ j:oq:essisl~ oe ojosi~o e j:oleslo e co:ceLio~
co:o u: :esq~le e :essu:ei~o o~ :o~o oe uq~: u:~ :o~o que u:~ ve.
1O 11
exisliu osle:siv~:e:le :~s que ~qo:~ se je:oeu Seu j:o|elo i:jicil~:e:le
c~:~ j~:~ u: :ooo oe exisl:ci~ :~is e:lo e :~is seoe:l~:io /jes~: oe
seus ~:qu:e:los, su~ vis~o ~vo:ece o :elo::o ~o ve::~cu~:, ~ soci~Liio~oe
:~ou:L~:~ oos uq~:es oe jeque:~ esc~~ e ~s i:le:~oes ~ce~~ce ~o
que l~ vis~o :~o se|~ le:l~oo:~ 0 j:oLe:~ l~ve. se|~ que e~ e le:l~oo:~
oe:~is, :~o so:e:le ~ :os i:oiviou~:e:le, :~s ~s :~qui:~oes oo j:oj:io
c~jil~is:o

0 que se je:oe :o je:s~:e:lo oe Lijj~:o s~o os i:jo:l~:les insights soL:e ~
:e~~o oi~elic~, :~is oo que oe ojosi~o e:l:e os j:ocessos oe ~Lsl:~~o e:
exj~:s~o oo esj~o e ~ j:oou~o oe j~:licu~:io~oes oo uq~:, esjecicio~oes
oo oc~ e ~ule:licio~oe o~s culu:~s u:~ j:eocuj~~o que u:o~:e:l~ :uil~s
j:~lic~s o~ ~:le o:ie:l~o~s j~:~ o uq~:l / j:oou~o oe oie:e:~, e: le::os
qe:~is, e e: si u: ~livio~oe u:o~:e:l~ oo c~jil~is:o, :ecess~:i~ j~:~ ~ su~
co:l|:u~ exj~:s~o Pooese i: :~is o:qe e ~::~: que o oese|o oe oie:e:~,
~ule:licio~oe e :oss~ oisjosi~o oe j~q~::os :~is jo: isso ile:~:e:lel, so
e:~li.~ ~ j:ojo:~o :~ qu~ islo |~ se je:oeu j~:~ :os, e jo:l~:lo o jooe: que
esl~ je:o~ exe:ce soL:e :os
Too~vi~, ~ quesl~o :~o e lo:~: u: oos j~:lioos e:l:e :ooeos oe :o:~ois
:o e seoe:l~:is:o, e:l:e esj~o e uq~:, e:l:e i:le:~ces oiqil~is e ~je:los oe
:~o, e:l:e os uq~:es e::~oos e os ce:los Meo: oo que isso, u:qe esl~:
:os ~jlos ~ je:s~: ~ ~:jiluoe oess~s ~j~:e:les co:l:~oioes e oe :ossos
oese|os co:l:~oilo:ios. e:le:oe: ~s ~j~:e:les ojosioes e:qu~:lo :e~oes oe
co:je:e:l~:io~oe Co:o o~:os co:l~, jo: exe:jo, o~ excil~~o c:esce:le
e oo le:o: ~:sioso qe:~oos, oe u: ~oo, je~ :ov~ uioe. e co:li:uio~oe oo
esj~ole:jo e, jo: oul:o, je~s oesco:exoes e :ujlu:~s oo esj~ole:jo
E o que ess~ oujicio~oe oe exje:i:ci~ siq:ic~ E: :oss~s vio~s o :osso
l:~L~o E: :os

Eu qosl~:i~ oe e:L:~: ~s ioes oe ou~s ce:~s ou uq~:es e::~oos :esse
co:lexlo U:~ e o ~qo:~ ~:oso :e~lo oe F:eoe:ic J~:eso: o~ exje:i:ci~
i:l:iq~:le e oei:~:le oo esj~o oo \esli: Do:~ve:lu:e ole :o ce:l:o oe Los
/:qees E u:~ exje:i:ci~ se: j:eceoe:les islo:icos oo ije:esj~o que,
j~:~ J~:eso:, se:ve co:o u:~ i:sl~:ci~ e:Le:~lic~ o~ o:qi:i:~io~oe oo
esj~o jos:ooe::o / sequ:o~ ce:~ e ~ oesc:il~ jeo :oveisl~ Do: DeLio
e: su~ :ece:le je~ oe oois ~los Valparaso 1'''l, :~ qu~ o j:ol~qo:isl~, Mi
c~e M~|esi, u: o:e: oe :eqocios co:u: sujosl~:e:le L:~:col, e: u:~
vi~qe: oe :eqocios :oli:ei:~ ~ \~j~:~iso, :oi~:~, ~c~L~ e: u:~ oul:~ j~:le
oo :u:oo, e: \~j~:~|so, Cie, sujosl~:e:le jo: e:q~:o, j~:~ e:l~o le: que
co::o:l~:se co: o ~lo oe le: se lo::~oo u:~ ceeL:io~oe oe jeque:o jo:le
qu~:oo vol~ j~:~ c~s~ 0s oesc~:i:os exl:~o:oi:~:ios oe M~|esi, ~c~L~:oo
:o uq~: e::~oo o que :~o que: oi.e: que ee se je:oeul, e o jo:lo oe j~:lio~
j~:~ ~ c:|lic~ ccio:~ o~ co:oi~o jos:ooe::~ o l:~L~o oe ~:Los, J~
:eso: e DeLio, ~ :ujlu:~ o~ exje:i:ci~ esj~ole:jo:~ co:u: oo su|eilo
oelo:~ ~ oesco:sl:u~o o~ l:~oicio:~ :o~o oe i:oiv|ouo

P:i:ei:o, o Do:~ve:lu:e ole P~:~ J~:eso:, o eoi|cio e co:o u:~ :~ve ~ie
:|qe:~, u:~ c~jsu~ esj~ci~ E u: esj~o lol~, u: :u:oo co:jelo, u: lijo
oe cio~oe:i:i~lu:~, que vi:~ oe cosl~s j~:~ o :~~ o~ cio~oe j~:~ c:i~: u:~
.o:~ iso~o~ :~o :uilo oie:e:le oe u: shopping centerl que jooe:i~ :uilo Le:
esl~: ulu~:oo :o esj~o esle~: De ~lo, ~ visl~ ~ j~:li: oe u:~ ~Lo:o~qe:
co:u: oo ole silu~oo j:oxi:o ~ Ti:o Sl:eel e ~ oe u: j:eoio susje:so ~ci
:~ oo soo, co:o u:~ :i:~qe: oe u: oi:iq|ve L:ioso slo e, o e::elis:o
|sico e ~ ois|u:lu:~ s~o ~ce:lu~oos je~ jee oe vio:o oo j:eoio, que :ejee ~
cio~oe ~ o:~ / jee oe vio:o exle::~ co:seque u:~ oissoci~~o jecui~: e
oesjosicio:~o~ oo Do:~ve:lu:e e: :e~~o ~ su~ vi.i:~:~. :~o e :e: :es
:o u: exle:io: :~ :eoio~ e: que voc le:l~ ve: ~s j~:eoes exle::~s oo ole,
voc :~o co:seque ve: o ole e: si, :~s so:e:le i:~qe:s oislo:cio~s oe looo
o seu e:lo::o

jl

Se ~ jee oe vio:o ~j:ese:l~ u:~ exje:i:ci~ je:cejlu~ oissi:u~:le oo j:eoio
co:o u: looo, o se:lioo oe oeso:ie:l~~o e ~u:e:l~oo jeo oese:c~ixe e:l:e
os esj~os i:le:io: e exle:io: J~:eso: e:~li.~ ~ exje:i:ci~ oe e:l:~o~ :o
j:eoio. ee le: l:s e:l:~o~s, e:Lo:~ :e:u:~ oe~s se|~ :eco:ec|ve e:
qu~:lo l~, :~o so:e:le je~ ~us:ci~ o~s Lo~svi:o~s ~:ii~:es o~ si:Loo
qi~ ~:quilelo:ic~ :~:quises, ~ix~s, jo:l~s ~u:e:l~o~s elcl, :~s jo:que loo~s
~s l:s qe:~: u: lijo oe le::~oe:i:que: se|~ :~s o|~s oo sequ:oo ~:o~:
ou :o sexlo ~:o~: o~s qu~l:o lo::es i:le::~s U:~ ve. oe:l:o oo j:eoio, le:oo
e:l:~oo oe o::~ l~o jouco ce:i:o:i~, o su|eilo oeve j~ss~: jo: eev~oo:es,
esc~o~s ou esc~o~s:o~:les j~:~ ceq~: :~ :ecej~o oo lobby 0u se|~, ~s
ie:~:qui~s l:~oicio:~is o~ o:q~:i.~~o esj~ci~ oe :e:le e u:oos, oe:l:o e
o:~, ce:l:o e je:ie:i~l ou ~ co:eoq:~~ o~ exje:i:ci~ esj~ci~ o o::~lo oe
u:~ e:l:~o~ que le:~ u:~ :o~o oe ceq~o~, jo: exe:jol s~o esquecioos
:o Do:~ve:lu:e ole

J~:eso: co:li:u~ co: oesc:ioes co:o co:us~o l:ilu:~:le e i:e:s~o ~lo:
oo~:le oos oos e oo co:jo, qu~:oo oe:l:o oo ije:esj~o oo ~l:io oo lobby,
co: su~ q:~:oe cou:~ ce:l:~ :ooe~o~ jo: u: ~qo e: :i:i~lu:~, o v~.io
josicio:~oo e:l:e ~s qu~l:o lo::es :esioe:ci~is e: si:el:i~ co: os eev~oo:es,
e :ooe~o~s jo: s~c~o~s :eveslio~s co: u:~ esjecie oe le~oo oe eslu~ oe
j~:l~s :o sexlo ~:o~: l F~:u~s susje:s~s e esj~~o~s :esse esj~o
v~.io oe o::~ ~ oisl:~i:, sisle:~lic~:e:le e oeiLe:~o~:e:le, oe se|~ ~ qu~
o::~ ee oeve:i~ le:, e:qu~:lo u:~ co:sl~:le se:s~~o oe l:~:silo oe jesso~s
1Z 1o
ocuj~o~s o~ ~ i:j:ess~o oe que o v~.io esl~ ~Lsoul~:e:le ~L~::ol~oo, que e
u: ee:e:lo o:oe voc se e:co:l:~ i:e:so, se: qu~que: oisl~:ci~ que ~:le
:io::e:le j:ojici~v~ u:~ je:sjecliv~ ou vou:ej/ol

/o oesc:eve: e: oel~es v|vioos os ~sjeclos oe i:le:sio~oe e oesesl~Lii.~~o
oo lobby oo Do:~ve:lu:e ole, J~:eso: l:~. ~ lo:~ ~ oisj~:io~oe e:l:e ~ o:q~
:i.~~o ou oeso:q~:i.~~ol esj~ci~ oos :ovos ije:esj~os jos:ooe::os e
~ c~j~cio~oe oe u: su|eilo j~:~ co:j:ee:oe: e :~je~: :e:l~:e:le esses
esj~os 0 i:le:so esl|:uo visu~ e se:so:i~ :o lobby oo Do:~ve:lu:e, jo:
:~is v~.io que joss~ j~:ece: soL ce:lo ~sjeclo, u:cio:~ Le: j~:~ oLscu:ece:
~ je:cej~o ~j:oj:i~o~ oo e:lo::o De ~co:oo co: J~:eso:, :~o ~ u: jo:lo
oe visl~ ~ j~:li: oo qu~ se joss~ le: u:~ je:sjecliv~, :~o ~ jossiLiio~oe oe
u:~ je:cej~o oe j:ou:oio~oe, so:e:le eilu:~s oe suje:|cies soL:e suje:
|cies /e: oisso, ~ :ovi:e:l~~o ~l:~ves oe l~is esj~os lo::~se ex~qe:~o~
e lol~:e:le co:l:o~o~, oi:ecio:~o~ e :esl:i:qio~ jo: :~qui:~s oe l:~:sjo:
le e: u:cio:~:e:lo, :~ vis~o oe J~:eso:, co:o siq:ic~:les ~eqo:icos l~
co:o e: u: ~:liqo c~~o~o, :~s :o qu~ :~o jossu|:os ~ je::iss~o oe le:
co:l:oe soL:e o :osso uxo j/Zl Po:l~:lo, ~o i:ves oe co:sequi::os ~.e:
~qu: se:lioo oo esj~o, e o esj~o que ~. se:lioo oe :os, ~lu~ soL:e :os,
qu~se co:o u:~ vi:q~:~ Ess~ :ul~~o :o esj~o ~o :es:o le:jo :os
~sci:~ e :os i:c~j~cil~ ou :os i:c~j~cil~ ~l:~ves o~ i:le:sio~oe oe su~ ~s
ci:~~o se:so:i~l 0 ije:esj~o jos:ooe::o :~:e:le co:seque l:~:s
ce:oe: ~s c~j~cio~oes oe silu~:se oo co:jo u:~:o i:oiviou~, oe o:q~:i.~:
seu e:lo::o i:eoi~lo je:cejlu~:e:le e :~je~: su~ josi~o co:qiliv~:e:le
:u: :u:oo exle::o :~je~vej//l

Se J~:eso: :~o ceeL:~ uq~:es/j:eoios co:o o Do:~ve:lu:e ole, ee, oe
o::~ :e:o:~ve, l~:Le: :~o os co:oe:~ Ee esl~ :~is j:eocuj~oo e: ~:~
is~: ~ :~lu:e.~ oe u:~ o:oe: o~ exje:i:ci~ esj~ci~ co:jel~:e:le oie
:e:le co:o u:~ o::~ oe ~cesso ~ ess~ oqic~ oe u: c~:jo :~is ~L:~:qe:le,
que e ~ eco:o:i~ jo|lic~ oo c~jil~is:o l~:oio Ee v esse ~~::~:le jo:lo
oe ois|u:~o e:l:e o co:jo e o seu ~:Lie:le co:sl:u|oo l co:o s|:Loo e
~:~oqi~ oe u: oie:~ ~i:o~ :~is ~~oo que e ~ i:c~j~cio~oe oe :oss~s :e:
les, jeo :e:os :o j:ese:le, oe :~je~: ~ q:~:oe :eoe oesce:l:~o~, qoL~ e
:uli:~cio:~ oe co:u:ic~~o ~ qu~ :os e:co:l:~:os j:esos co:o su|eilos e
i:oiv|ouosj//l E: oul:~s j~~v:~s, ~ oesco:sl:u~o o~ exje:i:ci~ esj~ci~
e: le::os je:cejlivos e coq:ilivos o esl~: je:oioo, oeso:ie:l~oo, ~ie:~oo,
se:li:oose o:~ oe uq~: e co:seque:le:e:le i:c~j~. oe ~.e: u: se:lioo co
e:e:le o~ :oss~ :e~~o co: o e:lo::o |sico e o si:lo:~ culu:~ o~ :e~io~oe
jo|lic~ e soci~ oo c~jil~is:o l~:oio

Co:o :uilos c:|licos ~jo:l~:, ~ v~:ios ee:e:los :~ lese oe J~:eso: j~:~
se:e: co:L~lioos e c:ilic~oos. seu oele::i:is:o eco:o:ico, su~ ~liluoe oes
c~:l~ve e: oi:e~o ~o josesl:ulu:~is:o, seu uso :~slei:o oo co:ceilo oe
:~je~:e:lo coq:ilivo co:o u: josicio:~:e:lo ~:oioso e: :e~~o ~ u:~
co:sci:ci~ oe c~sse M~s u: jo:lo oe j~:licu~: i:le:esse :o co:lexlo oesse
esc:ilo e ~ ioei~ oe que u: :ovo j~:~oiq:~ esj~ci~ oese:voveuse :u: :il:o
:~is ~cee:~oo oo que ~ :oss~ c~j~cio~oe oe je:ceLo e e:le:oo Pooe
se oi.e: que ~s :uo~:~s eco:o:ic~s l: co:sequ:ci~s :~is oi:el~s e u:
i:~jclo :~is :~jioo :~s o::~s culu:~is, co:o ~ ~:quilelu:~, e que :ossos
co:jos, co: seus ~Lilos |sicos, e :oss~ co:sci:ci~, j:es~ ~o co:eci:e:lo
~oqui:ioo, je:seque luoo isso co: :el~:oo Po:l~:lo, ~qu:s esj~os jooe:
se: se:lioos co:o e::~oos, :~o jo:que ees :~o co::esjo:oe: ~ :oss~ ~ulo
je:cej~o e vis~o oe :u:oo, :~s :uilo :~is jo:que ~ :oss~ ~uloje:cej~o e
vis~o oe :u:oo esl~o o:~ oe si:lo:i~, ul:~j~ss~o~s, j~:~ ~.e: co: que ~ :ov~
o:q~:i.~~o eco:o:ic~ e esj~ci~ que :os co::o:l~ le:~ ~qu: se:lioo

Eu suqe:i ~:le:io::e:le que o uq~: que i:sliq~ u: se:li:e:lo oe i:sl~Liio~oe
e i:ce:le.~, o:oe ~l~ co:o:lo, u: uq~: jouco ~:ii~: e esl:~:o, jooe se:
l~x~oo co:o e::~oo E, jo: exle:s~o, u: uq~: :o qu~ :os se:li:os e:
c~s~ jooe se: l~x~oo co:o ce:lo M~s isso esl~ e::~oo Dele::i:~: ~qo
co:o ce:lo ou e::~oo :u:c~ oe:iv~ oe u:~ qu~io~oe i:e:e:le ~o oL|elo e:
quesl~o, :es:o que ~qu:s ~Lsoulos :o:~is j~:e~: j:esioi: soL:e o oL|elo
M~is oo que isso, ce:lo e e::~oo s~o qu~io~oes que u: oL|elo le: em relao ~
~qo o:~ oe si o c~so oe u: uq~:, i:oic~ ~ :e~~o oe u: su|eilo co: o :es
:o e :~o u:~ co:oi~o ~ulo:o:~ e oL|eliv~ oo uq~: e: si Po:l~:lo, :~o jo
oe:os co:sioe:~: o Do:~ve:lu:e ole co:o u: uq~: e::~oo ~jes~: oe que
c:|licos co:o Lijj~:o je:s~:i~: ~ssi: e, ~le ce:lo jo:lo, co:o co: ~ :~io:i~
oos qeoq:~os e c:|licos culu:~is :~:xisl~s, J~:eso: l~:Le: j~:ece l~x~:
l~is esj~os co:o joilic~:e:le e elic~:e:le j:oLe:~licosl 0 jo:lo :~is
i:jo:l~:le ~qui e que ns esl~:os e::~oos j~:~ esse :ovo lijo oe esj~o
Te:os oeci:ci~ j~:~ e:le:oe: ~ o:q~:i.~~o oe su~ oqic~, o que que: oi.e:
que so:os su|eil~oos jo: ee se: seque: :eco:ece: ~ :oss~ j:oj:i~ su|ei~o

Po:l~:lo, soL l~is ci:cu:sl~:ci~s, o que ~.e:os P~:~ Lijj~:o e :uilos oul:os,
o oL|elivo e c~:o. :elo::~: j~:~ o ~:liqo :ooeo oe exje:i:ci~ esj~ci~ j~:~
que :os si:l~:os co:o:l~oos, sequ:os, jooe:osos e i:lei:os :ov~:e:le e:
:e~~o ~o :osso e:lo::o /s co:oioes oe e::~i.~:e:lo e co:ex~o s~o lio~s
co:o :esisle:les ~s o:~s o~ culu:~ oo:i:~:le M~s, j~:~ ~ :i:~ :e:le,
esse lijo oe jo|lic~ ojosicio:~ oe u:~ esco~ ~:liq~ j~:ece i:j:ooulivo, i:i
l~oo :~ :eo: o~s ijoleses, ~ j~:li: oo :o:e:lo, co:o oilo ~:les, e: que
~~ e: :eco:ece: ~le que jo:lo l~ ojosi~o sustenta ~s le:o:ci~s o~ culu
:~ oo:i:~:le Co:l:~:i~:e:le, j~:ece se: so:e:le ~ j~:li: o~ josi~o oe esl~:
1/ 1
o:~ oe uq~: que co:sequi:os ~.e: u:~ le:l~liv~ oe oese:vove: u:~ :ov~
~Liio~oe oe je:cej~o e coq:iliv~ j~:~ :~je~: os :ovos ije:esj~os
o:oe le:os que soL:evive: M~s eu :~o que:o ceeL:~:, co:o ~qu:s c:|licos
l~ve. o ~~:, ~s co:oioes oe ois|u:~o, i:sl~Liio~oe, i:ce:le.~ e esl:~:~
:e:lo co:o L~se j~:~ o ~uloco:eci:e:lo ou j~:~ u:~ j:~lic~ culu:~ c:|li
c~ Po:que ~L:~~: l~is co:oioes e lo::~:se vu:e:~ve ~os :ovos le::o:es e
je:iqos o :|:i:o, le:os que ~o:ili: ess~ vu:e:~Liio~oe De ce:l~ o::~, ~
je~ Valparaso oe DeLio jooe se: i:le:j:el~o~ co:o u: esluoo oesl~ silu~
~o oLscu:~ oe:l:o o~ le:o:ci~ oe que l~ exjosi~o :ouL~:i~ ~ i:leq:io~oe o~
:o~o oe si :es:o

/ je~ i:ici~ co: o je:so:~qe: Mic~e M~|esi :ece:ceq~oo oe su~ vi~
qe: co: o oesli:o l:u:c~oo, ~ cio~oe oe \~j~:~|so e::~o~ :o Cie exisle:
qu~l:o \~j~:~|sos :o :u:oo, ~le o:oe eu seil Co: o seu :elo::o, ee e co:
:o:l~oo co: i:u:e:~s soicil~oes o~ :|oi~ :~oio, leevis~o, |o::~is, :evisl~s,
oocu:e:l~:isl~s j~:~ co:l~: su~ exje:i:ci~ E u:~ islo:i~ oe q:~:oe i:le
:esse u:~:o, ~:~ oe co:l~s l :os looos que:e:os s~Le: o que ~co:leceu
Co:o jooe:i~ ~que: se e:q~:~: l~:lo Ee :~o :olou que esl~v~ i:oo j~:~ ~
cio~oe e::~o~ 0u~:oo :olou Po: que esl~v~ i:oo j~:~ \~j~:~|so, j~:~ co:e
o oe co:ve:s~ 0 que ~co:leceu ex~l~:e:le 0ue: e Mic~e M~|esi Co:o
ee e:~ qu~:oo c:i~:~ 0u~is s~o os seus so:os Ee ~:~ ~ su~ esjos~
SuL:ele:oose ~ l~is je:qu:l~s, ee o~ sesse:l~ e sele e:l:evisl~s e: qu~l:o
oi~s e :eio e e: l:s cio~oes e :ei~ jeo :e:os e isso que su~ esjos~ :os
co:l~l, se:oo o:~oo ~ :ejeli: su~ islo:i~ v~:i~s ve.es e: :e:le ~ :ic:oo:es
e c~:e:~s, si:ul~:e~:e:le co:sl:ui:oo e co:ess~:oo su~ ioe:lio~oe, su~
islo:i~ oe vio~, i:cui:oo su~s ul~s co: o ~coois:o e o ~cioe:le oe c~::o
qu~:oo esl~v~ LL~oo e que oeixou oeLiil~oo seu u:ico o

Fic~ L~sl~:le c~:o, co: ~ :~io:i~ o~s ce:~s ~j:ese:l~o~s :os j:oq:~:~s oe
~uoilo:io living rooms, que ~ j:eocuj~~o ce:l:~ oe DeLio :~o e l~:lo ~ o:i
qi:~io~oe oo esj~o jos:ooe::o co:::~oo jo: su~ ~:quilelu:~, :~s ~ o:i
j:ese:~ o~ lec:ooqi~ oe l:~:s:iss~o co:o u:~ o:~ o:q~:i.~oo:~ e :oss~s
vio~s e :e:les De ~lo, o co~jso o~s :oo~io~oes l:~oicio:~is oe le:jo e es
j~o e ~ :~q:e:l~~o, oesco:li:uio~oe e i:le:sio~oes ~j:ese:l~o~s jo: :o
v~s :oo~io~oes :~o e oesc:il~ so:e:le e: le::os oe o::~s |sic~s co:o
:~ :~::~liv~ oe J~:eso:l, :~s exe:cio~ jeos je:so:~qe:s ~l:~ves o~ i:qu~
qe: 0 oi~oqo e ceio oe esil~oes l:u:c~o~s, ~~s ~e~lo:i~s, je:s~:e:
los i:co:jelos e :ejelioes queL:~o~s, co:o se os je:so:~qe:s :~o eslives
se: :e~:e:le ~~:oo e:l:e si, :~s ~l:~ves oe si :es:os Su~s co:ve:s~oes
oesco:ex~s so~: :~is co:o se c~o~ u: livesse su~ j:oj:i~ l:i~ so:o:~ Su~s
j~~v:~s :~o ceq~: ~ co:slilui: seque: u: :o:ooqo e :~o exisle: ouvi:les
:e~is, :e: :es:o u: eu i:le:io: Tooos ~~: j~:~, e :esjo:oe: j~:~ u:~
o:e~ i:vis|ve que je:le:ce ~ u: co:jo~:l~s:~ oe u: juLico leevisivo

Ess~ :~lu:e.~ :~lu:~o~ o~ i:qu~qe: oe DeLio :~o e oie:e:le o~que~ que
jooe:i~ se: ~~o~ jeos i:oiv|ouos esqui.o::icos jos:ooe::os oe J~:eso:
que, e:vovioos e: u: j:ese:le ~Lsoul~:e:le i:le:so, ~le l:~u:~lico, e:co:
l:~:se i:c~j~cil~oos oe :~:le: qu~que: coe::ci~ co:ve:cio:~ ou :eco:e
c|ve, oevioo ~ queL:~ o~ le:jo:~io~oe L~sic~ o~ co:li:uio~oe :~::~liv~ M~s
~ je~ oe DeLio l~:Le: le: :uilo j~:~ oi.e: soL:e ~s quesloes esj~ci~is,
:es:o que so i:jicil~:e:le P:i:ei:o, o esj~o oe :oss~s co:ve:s~oes ju
Lic~s esl~ o|e i:lei:~:e:le ci:cu:sc:ilo je~ c~:e:~ ou, :eo:, je~ :|oi~.
~ vio~ esl~ esje:~:oo se: :~o~ / exje:i:ci~ :~o e :e~ ~ :~o se: que se|~
q:~v~o~ e eqili:~o~ je~ :|oi~ E :esse esj~o vi:lu~ :ioi~lico :~is oo que
:u: ije:esj~o ~:quilelo:icol que :os ~~:os u: co: o oul:o o|e Ess~
e ~ o::~ co:o :os oi.e:os ~s cois~s que :~o ous~:os oi.e: e: j~:licu~:
l oi.e:os e: juLico, ~:le u:~ ~uoi:ci~ oe :ioes
8
E: sequ:oo uq~:, ~
exje:i:ci~ esj~ci~, co:o ~ le:jo:~io~oe :~q:e:l~o~ o~ i:qu~qe:, e oes
co:l|:u~ e oesco:jo:ic~o~ oe o::~ ~le::o:i.~:le /s j~~v:~s :~o q~:~:
j:ou:oio~oe, e~s ~.e: co~qe:s :~jio~s c~us~:oo i:j:essoes suje:ci~is
/ vis~o :~o co:seque oisli:qui: e:l:e o que e vislo e ~ :eoi~~o o~que~ ce:~
M~|esi oesc:eve o i:|cio oe su~ vi~qe: j~:~ u: e:l:evisl~oo:.
Estou assistindo decolagem ao vivo no vdeo. Estou no avio, estou no meu assento.
H um monitor frente. Eu olho para o monitor e o avio est decolando. Eu olho para
fora e o avio est decolando. E ento? O avio est decolando fora da cabine e o avio
est decolando dentro da cabine. Eu olho para o monitor, eu olho para a terra (p.32).
E: le:cei:o uq~:, e i:jo:l~:le e:L:~: que o e::eoo o~ je~ e L~se~oo e:
u:~ i:sl~:ci~ oe :~o:eco:eci:e:lo oe u:~ oc~i.~~o, :~ je:o~ le:jo:~:i~
o~ :o~o oe oi:e~o oe u: je:so:~qe: Co:o isso ~co:lece M~|esi s~i oe
c~s~ ceoo oe :~:~ j~:~ e:L~:c~: :u: voo j~:~ Cic~qo De ~, ee v~i se:
jeqo e ev~oo j~:~ \~j~:~iso, :oi~:~, ~ qu~:e:l~ :i~s oe oisl~:ci~ M~s
:o ~e:ojo:lo, ~ ~le:oe:le oo L~c~o o~ e:j:es~ ~e:e~ :ej~:~ :~ oisc:ej~:ci~
e:l:e ~ su~ j~ss~qe: j~:~ Cic~qol e o seu ili:e:~:io i:j:esso j~:~ Mi~:il
E~ le:l~ ~|uo~: e ~c~ u: uq~: :o voo j~:~ Mi~:i, j:o:lo j~:~ oeco~:, e,
:es:o que ee eslivesse i:lei:~:e:le j:ej~:~oo j~:~ ~ vi~qe: oe Cic~qo,
M~|esi, se: que:e: se: :uoe co: ~ ~le:oe:le, ~. u:~ :~jio~ :~ooecis~o oe
i: j~:~ \~j~:~iso, Fo:io~, vi~ Mi~:i U:~ ve. e: Mi~:i, e: ve. oe e:L~:c~:
:u: voo oo:eslico, ee ~c~L~ e: u: voo i:le::~cio:~ j~:~ S~:li~qo, :u:o ~
\~j~:~|so, Cie Del~es je::~:ece: v~qos

M~|esi e:L:~se o~ exje:i:ci~ e: u: j:oq:~:~ oe ~uoilo:io :~ leevis~o.
Sim. Foi estranho. O avio parecia grande demais, largo demais para um vo inter-es-
tadual.( ...) E eu no disse nada. Fiquei intimidado pelos sistemas. A enorme sensao
1o 1
de poder minha volta. Sendo carregado e respirando. Como eu poderia me impor
frente a essa fora? Os sistemas eltricos. Os motores funcionando... A sensao
de sustento da vida. O oxignio nas mscaras... Eu me senti submisso. Tive que me
submeter aos sistemas. Eles eram todo-poderosos e totalmente sabedores. Se eu
estava num assento marcado. Pense a respeito. Se os computadores e detectores de
metal e a equipe uniformizada e os cachorros cheiradores de bomba permitiram que
eu chegasse at o meu assento marcado e me deram um cobertor da empresa que
eu podia tirar do plstico, ento era a esse lugar que eu pertencia. Era assim que eu
pensava naquele momento (p.86-87).

M~|esi ~c~L~ :o Cie :~o jo: oisl:~~o, :~s jo:que ee :eco:ece u:~ i:u
sil~o~ oqic~ oe je:le:ci:e:lo U:~ :o~o oe je:le:ci:e:lo que :~o esl~ i
q~o~ ~ :e:u:~ oc~io~oe esjec|c~, :~s ~ u: sisle:~ oe :ovi:e:l~~o
M~|esi :~o :esisle ~s o::~s :~s qu~is os co:jos s~o c~:~i.~oos ~l:~ves oos
ceus e: l:~|elo:i~s j:esc:il~s je~ e:j:es~ ~e:e~ co:e:ci~ Ee ~c:eoil~ e:
su~ oqic~ i:li:io~:le, le: e :os seus j:oceoi:e:los, :esjeil~ os seus o:~
:ios Ee ~l:iLui qu~se que jooe:es :|slicos ~o sisle:~ Pooe se: que ee le:~
~c~L~oo :~ cio~oe e::~o~, :~s, oe u:~ ce:l~ o::~, ee esl~v~ :o uq~: ce:lo
o le:jo looo T~:lo e ve:o~oe que qu~:oo ee ceq~ e: S~:li~qo, co:jel~
:e:le co:scie:le oe seu e::o, |~ :~o i:jo:l~ :~is o qu~:lo ee se je:oeu Ee
esl~ c~:o E: ve. oe vol~:, ee esl~ ce:lo oe co:jel~: o seu e:q~:o, oe i:
~le \~j~:~|so :o Cie Pe~ Lee.~ e jeo equi|L:io / :esou~o o::~ De
~lo, se M~|esi osse u: ~:lisl~ e su~ vi~qe: livesse sioo u: j:o|elo j~:~ u:~
exjosi~o, eu le:i~ :e se:lioo co:jeio~ ~ je:s~o co:o u:~ c:|lic~ L:i~:le
~o site specicity).
Co: :equ:ci~ :os se:li:os co:o:l~oos ~o je:s~: que u: uq~: e :osso, que
:os je:le:ce:os ~ ee, que l~ve. ~le le:~:os vi:oo oee, e jo:l~:lo esl~
:os iq~oos ~ ee oe ~qu:~ o::~ u:o~:e:l~ T~is uq~:es uq~:es ce:losl
co:o que :e~::~: :oss~ je:cej~o oe :os :es:os, :os :eeli:oo oe vol~
u:~ i:~qe: oe ioe:lio~oe x~ Esse lijo oe :e~~o co:l|:u~ e:l:e u: uq~:
e u:~ jesso~ e o que se |uq~ je:oioo, e :ecess~:io, :~ socieo~oe co:le:jo
:~:e~
E: co:l:~sle, o uq~: e::~oo e qe:~:e:le je:s~oo co:o u: uq~: ~o qu~
se:li:os que :~o je:le:ce:os esl:~:o, oeso:ie:l~oo:, oesesl~Lii.~:le,
:es:o ~le::o:i.~:le Esse lijo oe :e~~o esl:ess~:le co: o uq~: e, jo: su~
ve., je:s~oo co:o se:oo j:e|uoici~ ~ c~j~cio~oe oo su|eilo oe co:slilui: u:~
:o~o coe:e:le oe si e oo :u:oo
M~s, q:~~s ~ je:ei~o e ~ Lee.~ o::~ oo e::o oe M~|esi, :os jooe:os
je:s~: soL:e o uq~: e::~oo oe :~:ei:~s co:jel~:e:le :ov~s M~is oo que
le: se je:oioo jo:que ~c~Lou :o uq~: e::~oo, o ojoslo j~:ece le: ~co:lecioo
e: \~j~:~|so. E ~ j~:li: o~ i:sl~:ci~ oe esl~: :u: ~vi~o :u:o ~o uq~: e::~oo
que M~|esi co:e~ ~ :eco:ece: ~ si :es:o, ou :eo:, seu j:oj:io esl:~
:~:e:lo, e se e:q~|~ e: u:~ |o::~o~ j~:~ oescoL:i: su~ j:oj:i~ ioe:lio~oe
E e qu~:oo co:l~ su~ islo:i~ i:u:e:~s ve.es que su~ :o~o :~lu:~o~ e l:~qic~
oe si :es:o e :eve~o~, :~o so:e:le j~:~ :os, ~ ~uoi:ci~, :~s j~:~ si :es
:o 0 que que: oi.e: que e ~ e::~:ci~ :~is oo que ~ ce:lio~o oo uq~: que l:~.
M~|esi j~:~ o oco /e: oisso, :~ :eoio~ e: que ~ je~ se oese:vove, lo::~
se c~o~ ve. :e:os c~:o se M~|esi esl~v~ j:eso ~ u:~ vi~qe: :u:o ~o uq~:
e::~oo ou se ~ vi~qe: e:~ u:~ le:l~liv~ oe esc~j~: oo uq~: e::~oo su~ c~s~,
seu l:~L~o, seu c~s~:e:lo, su~ ~:|i~, su~ vio~, ee :es:o U:~ i~o ~
se: suLi:~o~ ~qui e ~ oe que u: e:co:l:o co: o uq~: e::~oo jooe exjo: ~
i:sl~Liio~oe oo uq~: ce:lo e, jo: exle:s~o, ~ i:sl~Liio~oe oo j:oj:io eu

0 j:eo oe l~ oesje:l~: e |:q:e:e, :o e:l~:lo, co:o::e e :eve~oo :~s ce:~s
:~is o~ je~ oe DeLio :~o oeve:oo se: oivuq~oo ~quil E sucie:le oi.e:
que o oesj:e:oi:e:lo jsicooqico oe M~|esi, que :esul~ oe su~ vi~qe:, ~o
:es:o le:jo iLe:~ e :~q:e:l~ / u. o~ co:cus~o i:co:cus~ oe DeLio,
co:o oeve:os c~:~cle:i.~: o e:q~:o je:eilo oe Mic~e M~|esi Esl~v~ ee :~
o:~ e :o uq~: ce:los ou :~ o:~ e :o uq~: e::~oos os co:u:e:le us~:os
~s exj:essoes :o uq~: ce:lo e :~ o:~ ce:l~, ou e:l~o :o uq~: e::~oo e :~
o:~ e::~o~, j~:~ oesc:eve: ~ so:le ou o i:o:lu:io, j~:~ i:oic~: oe o::~ L:eve
~ :oss~ Lo~ ou :~ so:le, e j~:~ c~su~:e:le :~s oe:iliv~:e:lel co:ceLe: ~
j:ese:~ oo ~c~so ou oo oesli:o, ou l~ve. ~le Deus, co:o u:~ o:~ que oi:iqe
~s q:~:oes e le::|veis cois~s que ~co:lece: e: :oss~s vio~s E o :o:e:lo
qu~:oo ~o:ili:os que ~s cois~s esl~o ~e: oo :osso oese|o, co:o M~|esi o
~. qu~:oo co:ceoe o jooe: ~o sisle:~ oe :ovi:e:lo

Se :elo::~::os ~ u:~ co:sioe:~~o soL:e ~:le :esse :o:e:lo, c~ c~:o que
~ ioei~ oo uq~: ce:lo e oo uq~: e::~oo le: :e:os ~ ve: co: so:le ou ~c~so e
:~is ~ ve: co: ~s oisli:oes oe j:oj:ieo~oe e i:j:oj:ieo~oe oil~o~s jo: co:
ve:oes soci~is, :eqi:es ioeooqicos, oilos :eiqiosos ou ~ ~:ii~:io~oe ~Li
lu~ Pe:s~:oo soL esse j:is:~, jooe:|~:os oi.e: que ~ islo:i~ o~ v~:qu~:o~,
ou o~ j:~lic~ o~ ~:le c:|lic~ ou ~v~:~o~ se|~ ~ co:o se quei:~ c~:~cle:i.~:
ess~s j:~lic~s que j:essio:~:~: o status quo o~s i:sliluioes oo:i:~:les oe
~:le e soci~isl jooe se: oesc:il~ co:o ~ je:sisl:ci~ oo oese|o e: silu~: ~ ~:le
e: uq~:es i:j:oj:ios ou e::~oos 0u se|~, ~ ul~ o~ v~:qu~:o~ le: sioo,
e: j~:le, u: lijo oe jo|lic~ esj~ci~, oe j:essio:~: ~ oe:i~o e eqili:~~o
o~ ~:le ~o silu~~ e: oul:os uq~:es, e: uq~:es oul:os que :~o ~quees ~o
qu~ je:le:ce: M~s, ~o :o:je: co: o seu soo l:~oicio:~, eu :e je:qu:lo
se l~is ~liluoes :~o o:e:l~:~: u:~ o:oe: oie:e:le oe je:le:ci:e:lo. ~ u:
sisle:~ oe :ovi:e:lo e oesle::o que e oe ~qu:~ o::~ ~:~oqo ~o co::o:l~
oo jo: Mic~e M~|esi oe DeLio

18
o j~ss~oo, ~ v~:qu~:o~ e:~ ~o:i:~o~ jo: su~s i:j:oj:ieo~oes, jo: seus ~los
oe l:~:sq:ess~o co:l:~ ~s c~leqo:i~s oe ~:le e i:sliluioes l:~oicio:~is e
x~s Rece:le:e:le, ~ j:oj:i~ ioei~ oe v~:qu~:o~ e seu j:oq:~:~ oe co:oul~
i:j:oj:i~ l: sioo visl~s co:o islo:ic~:e:le ex~u:io~s, co:l~:lo que l~is
j:oq:~:~s le:~: sioo coojl~oos ou, ~o :e:os, ~s co:oioes soci~is co:l:~ ~s
qu~is l~ co:jo:l~:e:lo oi i:veslioo :~o esl~o :~is i:l~cl~s :j:oj:ieo~oes
e:oic~s s~o visl~s o|e co:o i:j:oj:ieo~oes j~lelic~s M~s ~ j:~lic~ ~:l|slic~
c:|lic~ :~o e :e: e:oic~, :e: j~lelic~ ~o ~ :e:u:~ oul:~ oj~o ~ :~o
se: o co::o:lo oe u:~ silu~~o j:oLe:~lic~ e:qu~:lo l~ E~ c~::eq~ e: si ~
~:~::~ o~ :ecessio~oe e o~ i:jossiLiio~oe oe :ooe~: :ov~s o::~s oe esl~:
se :o uq~:, :ov~s o::~s oe je:le:ci:e:lo Ess~ josi~o, j:ec~:i~ e ~::isc~o~,
l~ve. :~o se|~ o uq~: ce:lo j~:~ esl~:, :~s e o u:ico uq~: oe o:oe jooe:os
e:c~:~: os oes~os o~s :ov~s o:oe:s oo esj~o e le:jo

0 lexlo o:iqi:~ e: i:qs oi juLic~oo :~ :evisl~ Art Journal, Sj:i:q, ZOOO
N0TA5
1 / l:~ou~o oesle ~:liqo lo:ou ~qu:~s iLe:o~oes, j:i:cij~:e:le :~quees le::os
que i:exisle: e: jo:luqus Duscouse co: isso o~: u:~ ce:l~ j~slicio~oe ~o lexlo,
que l~:Le: e u:~ c~:~cle:|slic~ oo o:iqi:~ o e:l~:lo, ~qu:~s sulie.~s e: :e~~o ~
|oqos oe j~~v:~s :~o juoe:~: se: :~:lio~s, jois :~o e:co:l:~: equiv~:ci~ :o jo:lu
qus T~ e o c~so o~s j~~v:~s site, site-specic, site-oriented elc, co:ceilosc~ve oesle
~:liqo / esle :esjeilo, ve: ~ oisse:l~~o oe :i:~ ~ulo:i~, Lugares moles, oisjo:|ve :~
LiLiolec~ o~ EC/USP, e: S~o P~uo oo T Jo:qe Me::~ D~::elo{
2 Do o:iqi:~ e: i:qs mis/displacement ~ ~l~ oe u: le::o equiv~e:le e: jo:luqus,
cu:o o le::o oescoloc~:e:los, ~ j~:li: oe oesoc~:e:lo e esl~: o:~ oe uq~: T~
oje:~~o co:slilui u:~ transcriao ~:ooo oe C~:josl e se:~ us~o~ e: oul:os :o
:e:los oo lexlo oo T{
3 o o:iqi:~ e: i:qs, site-oriented. oo T{
\e: :eu ~:liqo 0:e j~ce ~le: ~:ole:. :oles o: sile sjecicily, e: October 80, 1''
j 811O
5 \e: J~:es Meye:, Te u:clio:~ sile, e: Documents, : F~ 1''ol j ZOZ'
Lucy Lijj~:o, The lure of the local: senses in a multicentered society. ov~ o:que. ew
P:ess, 1'' M~is :ee::ci~s ~ esse iv:o s~o cil~o~s e:l:e ~sj~s :o co:jo oo lexlo
7 F:eoe:ic J~:eso:, Posl:ooe::is:, o: le culu:~ oqic o ~le c~jil~is:, e: Post-
modernism, or, the cultural logic of late capitalism. Du:~:. Due U:ive:sily P:ess, 1''1
M~is :ee::ci~s ~ esse iv:o s~o cil~o~s e:l:e ~sj~s :o co:jo oo lexlo
8 Do: DeLio, Valparaso. ov~ o:que. Sc:iL:e:, 1''' M~is :ee::ci~s ~ esse iv:o s~o
cil~o~s e:l:e ~sj~s :o co:jo oo lexlo
PEI5TA UPBNIA 3
ENCAPTE5
Ateno: percepo requer envolvimento /:lo:i Mu:l~o~s
Permitido \ilo: Ces~:
TPADU0E5
A liberdade da cidade
0~vi: /o~:s
/joio. Culu:~ :qes~
Aberturas na cidade
Um descampado
M~:i~ :e:e Moi:e:o D:~sso
/joio. Ce:l:o Culu:~ o~ Esj~:~
Transporte gratuito em Estocolmo
D~:ie Te:lscilsc
Revis~o o~ l:~ou~o
0:~.ie~ u:sc
Mapeando Viena
Kahve & Kulp
Roooo \~. \~e:le
No lugar da esfera pblica? Ou, o mundo em fragmentos
C~yo o:o:~lo
Revis~o o~ l:~ou~o
\ilo: Ces~:
O lugar errado
Jo:qe Me::~ D~::elo
Revis~o o~ l:~ou~o
D~:ie~ C~sl:o
CPDIT05 DA5 IHA6EN5
Too~s ~s i:~qe:s o:~: j:oou.io~s jeos ~ulo:es :ee:e:ci~oos, co: exce~o oe.
j ZO 0:~.ie~ u:sc
j oO E::io D:~u:s
j // Ti~qo De:iccio
j / Vaga vival M~:i~:~ C~v~c~:le
j / ciclofaixal Ti~qo De:iccio
j 11 C~:oi:~ Miosevic
j 1oo 0:~.ie~ u:sc
PEI50
0:~.ie~ u:sc e \~oe:~: Lui. u:sc
Esle :u:e:o o~ :evisl~ Urbnia e u:~ o~s ~oes oo j:o|elo Arte e esfera pblica
llj.//~:leese:~juLic~o:q{, o:q~:i.~oo jo: 0:~.ie~ u:sc e \ilo: Ces~:, co:le:j~
oo jeo Eoil~ Co:ex~o /:les \isu~is Mi:CFu:~:lePel:oL:~s
Se voc live: i:le:esse e: co~Lo:~: :~ oisl:iLui~o o~ :evisl~ Urbnia 3 esc:ev~ j~:~.
co:l~loG~:leese:~juLic~o:q
I55N 1982-85X
7 7 1 9 8 2 8 5 6 0 0 8