Está en la página 1de 5

Artculo cientfico

La optometra hospitalaria en la salud ocular infantil

Luis Zafra Anta1 O.C. 13.495 Javier Herranz Garca O.C. 5.386 E. Rives Fernndez1 Nicols Toledano Fernndez1-3 Miguel ngel Zafra Anta2-3 Pilar Prez Segura2-3

1 2 3

Servicio de Oftalmologa. Hospital Universitario de Fuenlabrada (Madrid). Servicio de Pediatra. Hospital Universitario de Fuenlabrada (Madrid). Oftalmlogo.

Introduccin. Los problemas visuales no diagnosticados son una de las principales causas de fracaso escolar y de alteracin en la actividad social del nio o la nia, y pueden manifestarse como cefaleas, trastornos emocionales y/o psicolgicos. Muchos autores insisten en la deteccin y tratamiento tempranos de los problemas oculares en pediatra. El objetivo de este trabajo fue describir la patologa visual en la edad peditrica derivada desde Atencin Primaria a Oftalmologa, y estudiar la participacin del ptico-optometrista en los diagnsticos y medidas teraputicas efectuadas. Material-mtodos. Realizamos un estudio descriptivo retrospectivo de los pacientes remitidos para graduacin al ptico-optometrista en hospital de segundo nivel en las consultas oftalmolgicas en edad peditrica. Resultados. Pacientes atendidos por pticos-optometristas: 1.110, de los cuales 579 eran nias (52,16%). Se encontr dficit visual en 742 (66,85%): ya conocido con anterioridad en 286 (25,76%), estrabismo en 165 (14,79%) y miopa en 650 (58,54%). Tambin se descubrieron problemas de ambliopa en 39 nios y nias (3,51%), insuficiencia de convergencia en 10 (0,9%) y problemas de alineacin ptica en 50 (4,50%). Se hizo prescripcin de oclusiones temporales en 5 (0,45%) y retirada de correccin ptica en 7 (0,63%). Conclusiones. Es importante la concienciacin en la deteccin y tratamiento precoces de las alteraciones visuales en pediatra para un desarrollo visual, social y personal ptimos en el nio.

PALABRAS CLAVE
Agudeza visual, ptico-optometrista, nios, trastornos visuales, ambliopa.

INTRODUCCIN

U
n 482

na quinta parte de la poblacin tiene defectos de refraccin. Aproximadamente el 1-5% de la poblacin padece ambliopa, que se presenta durante la infancia y solo es entonces cuando

su tratamiento resulta potencialmente eficaz.1 La deteccin y tratamiento de los problemas oculares en pediatra se debe realizar lo antes posible. Los problemas visuales no diagnosticados son una de las principales causas de fracaso escolar y de alteracin en la actividad social del nio o la nia y pueden asociarse a cefaleas o ciertos trastornos psicolgicos.1-3 Dada la universalidad y equidad del sistema sanitario espaol y la cercana a la poblacin, los pediatras y, en general, el personal sanitario de atencin primaria se encuentran en las condiciones ideales para detectar las

PTICA

OFTLMICA

NIOS DE 3 A 6 AOS
NO NECESITA PRESCRIPCIN CON GAFAS SIN CAMBIO HIPERMTROPES Y/O ASTGMATAS, PRESCRIPCIN CAMBIO GRADUACIN CON GAFAS HIPERMTROPE Y/O ASTGMATA MIOPES Y/O ASTGMATAS, PRESCRIPCIN CAMBIO GRADUACIN CON GAFAS MIOPE Y/O ASTGMATA

14% 3% 39%

4% 38%

2%

anomalas oculares y de DE la visin, a travs NIAS 3 A 6 AOS de los controles de salud, especialmente NO NECESITA PRESCRIPCIN en edades tempranas, y derivarlas para su CON GAFAS HIPERMTROPE Y/O ASTGMATA SIN CAMBIOS diagnstico y tratamiento precoz por los CON GAFAS MIOPE Y/O ASTGMATA SIN CAMBIOS especialistas en optometra y oftalmoloHIPERMTROPE Y/O ASTGMATA, PRESCRIPCIN de atencin primaria debe ga.1 El pediatra GRADUACIN CON GAFAS HIPERMTROPE Y/O ASTGMATA utilizar CAMBIO tcnicas precisas de cribado: la meMIOPE Y/O ASTGMATA, PRESCRIPCIN dicin de la agudeza visual en cada ojo, la CAMBIO GRADUACIN CON GAFAS MIOPE Y/O ASTGMATA valoracin de la alineacin ocular y la presencia del reflejo rojo del 3% fondo de ojo en 4 24% Los errores de refraccin el recin nacido. 25% y el estrabismo constituyen los motivos de 5% derivacin ms frecuentes para valoracin 5% oftalmolgica desde pediatra de atencin primaria. 4%
34% ptico-optomeEl trabajo en consultas del trista es importante para la solucin de las ametropas, la deteccin de las ambliopas y el desenlace adecuado del7tratamiento NIAS DE A 11 AOS de las desviaciones oculares, proporcionnNECESITA dole un NO apoyo alPRESCRIPCIN oftalmlogo en cuanto CON GAFAS HIPERMTROPES SIN CAMBIOS a graduaciones, anomalas oculares y la CON GAFAS MIOPE Y/O ASTGMATA SIN CAMBIOS realizacin de las pruebas especiales que se HIPERMTROPE Y/O ASTGMATA, PRESCRIPCIN recomienden. CAMBIO GRADUACIN CON GAFAS HIPERMTROPE Y/O ASTGMATA
MIOPE Y/O ASTGMATA, PRESCRIPCIN CAMBIO CON GAFAS MIOPE Y/O ASTGMATA El objetivo deGRADUACIN este trabajo es conocer los ASTGMATA PURO, PRESCRIPCIN motivos de derivacin desde Atencin GRADUACIN CON de GAFAS ASTGMATA PURO PrimariaCAMBIO a Oftalmologa la poblacin atendida por el Hospital Universitario de 3% 2% 13% Fuenlabrada durante el ao 2010 23% y, especialmente, estudiar la participacin del ptico-optometrista en los diagnsticos y ob10% jetivar las medidas teraputicas efectuadas. 27%

NIOS DE 7 A 11 AOS
NO NECESITA PRESCRIPCIN CON GAFAS HIPERMTROPE Y/O ASTGMATA SIN CAMBIOS CON GAFAS MIOPE Y/O ASTGMATA SIN CAMBIOS CON GAFAS ASTGMATA SIN CAMBIOS HIPERMTROPE Y/O ASTGMATA, PRESCRIPCIN CAMBIO GRADUACIN CON GAFAS HIPERMTROPE Y/O ASTGMATA MIOPE Y/O ASTGMATA, PRESCRIPCIN CAMBIO GRADUACIN CON GAFAS MIOPE Y/O ASTGMATA ASTGMATA PURO, PRESCRIPCIN CAMBIO GRADUACIN CON GAFAS ASTGMATA PURO

4% 25%

3% 25%

10%

14% 2% 13% 0%

4%

MATERIAL-POBLACIN Y MTODOS 2% 15%

5%

NIOS DE 12 A 14 AOS
NO NECESITA PRESCRIPCIN TIENE GAFAS HIPERMTROPE Y/O ASTGMATA SIN CAMBIOS TIENE GAFAS MIOPE Y/O ASTGMATA SIN CAMBIOS TIENE GAFAS ASTGMATA PURO SIN CAMBIOS HIPERMTROPE Y/O ASTGMATA, PRESCRIPCIN CAMBIO GRADUACIN CON GAFAS HIPERMTROPE Y/O ASTGMATA MIOPE Y/O ASTGMATA, PRESCRIPCIN CAMBIO GRADUACIN CON GAFAS MIOPE Y/O ASTGMATA ASTGMATA PURO, PRESCRIPCIN CAMBIO GRADUACIN CON GAFAS ASTGMATA PURO

7% 19%

2%

15% 6% 10% 1%

Se trata de un estudio descriptivo retrospectivo. Se ha realizado una revisin de las NIAS DE 12los A 14 AOS historias informatizadas de pacientes peditricos que fueron atendidos por los NO NECESITA PRESCRIPCIN pticos-optometristas para su graduacin CON GAFAS HIPERMTROPE Y/O ASTGMATA SIN CAMBIOS y pruebas complementarias (test coloCON GAFAS MIOPE Y/O ASTGMATA SIN de CAMBIOS res), remitidos por Oftalmologa, denCON GAFAS ASTGMATA SIN CAMBIOS HIPERMTROPE Y/O ASTGMATA PRESCRIPCIN de tro de los 13.256 pacientes peditricos CAMBIO GRADUACIN CON GAFAS HIPERMTROPE Y/O ASTGMATA 3 a 14 aos, ambas edades inclusive, vaMIOPE Y/O ASTGMATA, PRESCRIPCIN lorados en nuestro Servicio (con atencin CAMBIO GRADUACIN CON GAFAS MIOPE Y/O ASTGMATA hospitalaria en hospital de segundo nivel y ASTGMATA PURO, PRESCRIPCIN atencin ambulatoria especializada). Estos CAMBIO GRADUACIN CON GAFAS ASTGMATA PURO pacientes explorados por los pticos-opto1% 7% 2010 metristas durante el ao haban sido 14% remitidos desde Atencin Primaria por po25% 7% sible alteracin ocular.
10%

10% 28% 2%

A todos los nios se les realiz un estudio de funcin ocular: 2% > Reflejo fotomotor directo y consensual.
27% 0% 7%

Junio 2013

La optometra hospitalaria en la salud ocular infantil

NIOS DE 3 de A6 AOS > Prueba alineacin


NO NECESITA PRESCRIPCIN CON GAFAS SIN CAMBIO

de Hirschberg.

de los ojos o test

NIAS DE 3 A 6 AOS
NO NECESITA PRESCRIPCIN CON GAFAS HIPERMTROPE Y/O ASTGMATA SIN CAMBIOS CON GAFAS MIOPE Y/O ASTGMATA SIN CAMBIOS HIPERMTROPE Y/O ASTGMATA, PRESCRIPCIN CAMBIO GRADUACIN CON GAFAS HIPERMTROPE Y/O ASTGMATA MIOPE Y/O ASTGMATA, PRESCRIPCIN CAMBIO GRADUACIN CON GAFAS MIOPE Y/O ASTGMATA

Artculo cientfico Cientfico

> Agudeza visual. Se realiza con una escala de Pigassou en nios de 3 a 4 aos CAMBIO GRADUACIN CON GAFAS HIPERMTROPE Y/O ASTGMATA o con problemas de alfabetizacin, una MIOPES Y/O ASTGMATAS, PRESCRIPCIN escala de Snellen en nios de entre 4 y 5 CAMBIO GRADUACIN CON GAFAS MIOPE Y/O ASTGMATA que todava no conocen todas las letras del alfabeto, y una escala de letras a par4% 14% 38% tir de estas edades. 3%
HIPERMTROPES Y/O ASTGMATAS, PRESCRIPCIN

3% 24% 25%

39%

> Test de visin cromtica de Isihara. En caso de dar lugar a dudas, se realiz test de colores de2% Farnsworth. > Se utiliz como material de ayuda el autorrefractmetro KA 1000 de la casa NIOS DE tanto 7 A 11 AOS Kowa, en el Hospital como en el ambulatorio.

5%

5%

4% 34%

NO NECESITA PRESCRIPCIN

NIAS DE 7 A 11 AOS
NO NECESITA PRESCRIPCIN CON GAFAS HIPERMTROPES SIN CAMBIOS CON GAFAS MIOPE Y/O ASTGMATA SIN CAMBIOS HIPERMTROPE Y/O ASTGMATA, PRESCRIPCIN CAMBIO GRADUACIN CON GAFAS HIPERMTROPE Y/O ASTGMATA MIOPE Y/O ASTGMATA, PRESCRIPCIN CAMBIO GRADUACIN CON GAFAS MIOPE Y/O ASTGMATA ASTGMATA PURO, PRESCRIPCIN CAMBIO GRADUACIN CON GAFAS ASTGMATA PURO

CON GAFAS HIPERMTROPE Y/O ASTGMATA SIN CAMBIOS CON GAFAS MIOPE Y/O ASTGMATA SIN CAMBIOS CON GAFAS ASTGMATA SIN CAMBIOS

RESULTADOS

De los 13.256 pacientes de edades comCAMBIO GRADUACIN CON GAFAS HIPERMTROPE Y/O ASTGMATA prendidas entre los 3 y los 14 aos de MIOPE Y/O ASTGMATA, PRESCRIPCIN edad, 1.110 (8,37%) fueron valorados CAMBIO GRADUACIN CON GAFAS MIOPE Y/O ASTGMATA por los pticos-optometristas para su ASTGMATA PURO, PRESCRIPCIN graduacin: 531 nios (47,83%) y 579 CAMBIO GRADUACIN CON GAFAS ASTGMATA PURO nias (52,16%). Se encontr dficit visual 3% 4% total en un de 742 (66,84%): 395 nios 25% (53,23%), en 183 de los cuales (46,33%) 25% era ya conocido y en 212 (53,67%) no; y 347 nias (46,77%), en 103 de las cua10% les (26,07%) era ya conocido y en 244 (70,32%) no lo era.
HIPERMTROPE Y/O ASTGMATA, PRESCRIPCIN

13%

3% 2%

23%

27%

10%

14% 2% 13% 0%

4% 5% 2% 15%

Las causas ms frecuentes de problemas visuales ya conocidos con anterioridad fueron el estrabismo y la miopa, con unosDE porcentajes del 14,79% y 58,54%, NIOS 12 A 14 AOS respectivamente.
NO NECESITA PRESCRIPCIN

NIAS DE 12 A 14 AOS
NO NECESITA PRESCRIPCIN CON GAFAS HIPERMTROPE Y/O ASTGMATA SIN CAMBIOS CON GAFAS MIOPE Y/O ASTGMATA SIN CAMBIOS CON GAFAS ASTGMATA SIN CAMBIOS HIPERMTROPE Y/O ASTGMATA PRESCRIPCIN CAMBIO GRADUACIN CON GAFAS HIPERMTROPE Y/O ASTGMATA MIOPE Y/O ASTGMATA, PRESCRIPCIN CAMBIO GRADUACIN CON GAFAS MIOPE Y/O ASTGMATA ASTGMATA PURO, PRESCRIPCIN CAMBIO GRADUACIN CON GAFAS ASTGMATA PURO

Se encontraron problemas de ambliopa en 39 pacientes (3,51%), de los cuaTIENE GAFAS ASTGMATA PURO SIN CAMBIOS 23 eran nios (2,07%) y 16 nias HIPERMTROPE les Y/O ASTGMATA, PRESCRIPCIN (1,44%); insuficiencia de convergencia CAMBIO GRADUACIN CON GAFAS HIPERMTROPE Y/O ASTGMATA MIOPE Y/O ASTGMATA, PRESCRIPCIN en 10 (0.90%), de los cuales 6 eran niCAMBIO GRADUACIN GAFAS MIOPE ASTGMATA os CON (0,54%) y 4Y/O nias (0.36%), probleASTGMATA PURO, PRESCRIPCIN mas de alineacin ptica en 50 (0,45%), CAMBIO GRADUACIN CON GAFAS ASTGMATA PURO de los cuales 26 eran nios (2,34%) y 24 nias epicantus en 8 (0,72%), 7% (2,16%), 2% de los cuales 15% 7 eran nios (0,63%) y 1 19% 6% nia (0,09%), espasmos acomodativos en 5 (0,45%), de los 10% cuales 2 eran nios (0,18%) y 3 nias (0,27%), y se tuvieron 1% que prescribir oclusiones temporales a 5 (0,45%), de los 10% cuales 2 eran nios 28% (0,18%) y 3 2% nias (0,27%), y se procedi a la retirada de correccin ptica en 7 (0,63%), de los cuales 4 eran nios
TIENE GAFAS HIPERMTROPE Y/O ASTGMATA SIN CAMBIOS TIENE GAFAS MIOPE Y/O ASTGMATA SIN CAMBIOS

7% 25%

1%

14% 7% 10%

2% 0% 7%

27%

n 482

PTICA

OFTLMICA

NIO QUITAMOS GAFAS 3 a 6 aos 7 a 11 aos 12 a 14 aos PACIENTES CON MS DE 2 VISITAS 3 a 6 aos 7 a 11 aos 12 a 14 aos ANISOMETROPAS 3 a 6 aos 7 a 11 aos 12 a 14 aos PACIENTES CON AMBLIOPAS 3 a 6 aos 7 a 11 aos 12 a 14 aos INSUFICIENCIA DE CONVERGENCIA 3 a 6 aos 7 a 11 aos 12 a 14 aos EXOFORIAS 3 a 6 aos 7 a 11 aos 12 a 14 aos EXOTROPIAS 3 a 6 aos 7 a 11 aos 12 a 14 aos ENDOFORIAS 3 a 6 aos 7 a 11 aos 12 a 14 aos ENDOTROPIAS 3 a 6 aos 7 a 11 aos 12 a 14 aos Tabla 1. 5 0 0 1 2 1 0 2 0 1 9 5 2 4 0 14 8 1 0 0 0 4 2 3 0 2 2

NIA TOPOGRAFAS CORNEALES 0 3 0 3 a 6 aos 7 a 11 aos 12 a 14 aos TEST DE ISIHARA 0 2 3 3 a 6 aos 7 a 11 aos 12 a 14 aos TEST DE FARNSWORTH 2 0 0 3 a 6 aos 7 a 11 aos 12 a 14 aos CAMPOS VISUALES Y/O OCT Y/O HRT 7 8 1 3 a 6 aos 7 a 11 aos 12 a 14 aos ORZUELOS O CHALAZIN 1 2 1 3 a 6 aos 7 a 11 aos 12 a 14 aos ESPASMOS ACOMODATIVOS 3 4 2 3 a 6 aos 7 a 11 aos 12 a 14 aos OCLUSIONES 0 3 0 3 a 6 aos 7 a 11 aos 12 a 14 aos ESTRABISMOS 2 4 0 3 a 6 aos 7 a 11 aos 12 a 14 aos EPICANTUS 2 2 2 3 a 6 aos 7 a 11 aos 12 a 14 aos

NIO

NIA

1 0 1

1 0 1

2 4 1

1 0 0

0 0 1

0 0 0

0 1 0

1 3 3

0 1 0

0 2 0

0 1 1 0 2 0 1 1 0

1 2 0 3 0 0 2 0 0

5 2 0

0 1 0

(2,16%) y 3 nias (0,27%) (ver figuras por edades en Tabla 1).

DISCUSIN
Los errores refractivos y los problemas de alineaciones oculares no son exclusivos de un sexo o de una determinada edad, sino que los pueden padecer tanto hombres como mujeres en cualquier momento durnate los primeros aos de la vida. Un tratamiento efectivo, a tiempo y precoz, resulta fundamental para la deteccin

de ambliopas en la edad ptima y la creacin de estereopsis, as como para alcanzar una perfecta agudeza visual en ambos ojos de los pacientes, como se ve reflejado en las figuras. Los mayores problemas con los que nos solemos encontrar en el gabinete optomtrico son las ametropas, que dan lugar a visiones insatisfactorias, a las que hay que poner tratamiento cuanto antes para conseguir el mximo desarrollo visual en aquellos casos en que se pueda, y el mejor resultado posible en los casos en que no se
Junio 2013

La optometra hospitalaria en la salud ocular infantil

logre llegar al cien por cien de visin. El segundo problema, y no por ello menos importante, es el de forias y tropias en edades en las que se pueden restablecer las alineaciones oculares.1-2, 6-8 En el avance de edades de los pacientes, se puede apreciar cmo van remitiendo los problemas de alineaciones oculares y cmo, a su vez, van aumentando las graduaciones pticas con predominio de defectos mipicos. Esto debe llevarnos a ser ms exigentes con los controles oculares para impedir encontrar ambliopas en edades superiores a los 7 u 8 aos de edad. Los problemas visuales no diagnosticados son una de las principales causas de fracaso escolar.9 Los errores refractivos no corregidos o aquellos en los que no se ha hecho satisfactoriamente pueden ser causa de cefalea,10 en muchos casos dependiendo del estilo de vida del nio (consolas, ordenadores, distancia al objeto de lectura, etc). La descripcin realizada de los problemas oculares remitidos desde Atencin Primaria a nuestro Servicio durante el ao 2010 no abarca todos los problemas oculares valorados por nosotros en la edad peditrica. Otras patologas seran:
Artculo Cientfico

patologa neonatal y, especialmente, del prematuro, enfermedades congnitas, afectacin ocular en urgencias (sospecha de disminucin importante y rpida de agudeza visual, traumatismos, sospecha de hipertensin craneal, papiledema) o enfermedades sistmicas, remitidas desde otras especialidades hospitalarias (iritis, uvetis, episcleritis), etc.

CONCLUSIONES
Se puede considerar que la poblacin infantil que sustenta nuestro servicio de Oftalmologa tiene una visin sana en general. Sin embargo, no debemos descuidar por ello la deteccin y el tratamiento precoz de los problemas oculares. Cabe destacar la importancia de un tratamiento a tiempo para una buena visin ocular, que redundar en unas actividades escolares, sociales y personales ptimas para el paciente.

AGRADECIMIENTOS
Al personal del soporte informtico del Hospital Universitario de Fuenlabrada. A Concepcin, administrativa de Especialidades. Los autores declaran no tener conflicto de intereses.

BIBLIOGRAFA
1. Delgado Domnguez JJ. Deteccin de trastornos visuales. PrevInfad (AEPap)/ PAPPS infancia y adolescencia. 2007. Disponible a fecha 21 diciembre 2011 en http://www.aepap.org/previnfad/pdfs/previnfad_vision.pdf 2. Toledo CC, Garcia Paiva AP , Bittencourt Camilo G, Ribeiro Sotto Maior M, Gonalves Lette IC, Ribeiro Guerra M. Early detection of visual impairment and its relation to academic performance. Rev Assoc Med Bras. 2010; 56: 415-9. 3. Handler SM, Fierson WM, Section on Ophthalmology and Council on Children with Disabilities, American Academy of Ophthalmology, American Association for Pediatric Ophthalmology and Strabismus, and American Association of Certified Orthoptists. Joint Technical ReportLearning Disabilities, Dyslexia, and Vision. Pediatrics. 2011;127:e818e856. 4. Kelly NR, Drutz JE, Torchia MM. Screening tests in children and adolescents. UpToDate 2011. Disponible a fecha 21 diciembre de 2011 en www.uptodate.com 5. Holmes JM, Lazar EL, Melia BM, et al, Pediatric Eye Disease Investigator Group. Effect of age on response to amblyopia treatment in children. Arch Ophthalmol. 2011; 129: 1451-7. 6. Drover JR, Kean PG, Courage ML, Adams RJ. Prevalence of amblyopia and other vision disorders in young Newfoundland and Labrador children. Can J Ophthalmol. 2008; 43: 89-94. 7. Perucho Martnez S, Toledano Fernndez N eds. Actualizacin e interpretacin de las tcnicas diagnsticas en oftalmologa. Ene Ed SL. 2009. 8. Nema HV, Nema N eds. Procedimientos diagnsticos en oftalmologa. Jaypee Highlights Med Publ. Varanasi Uttar Pradesh India. 2 ed (esp). 2010. 9. Krumholtz I. Results from a pediatric vision screening and its ability to predict academic performance. Optometry. 2000; 71: 426-30. 10. Martn Montez V, Garca Porta N, Gonzlez-Mijome JM, Parafita Mato MA. Cefalea peditrica. Gaceta ptica, 2011, 465.

n 482

También podría gustarte