Está en la página 1de 32

La Luna , tambin conocida en dialecto bant como Mposi, Ngonda, Ngondia, Gonda, Lungonda, Ngunda, Lengonda y Tngo Dilans,

y que de ahora en adelante llamaremos la Ngonda, est reconocida como un planeta de caractersticas femeninas para los Congos, la cual est ligada intrnsecamente a la maternidad; de all que en muchos casos se use el trmino Madre universal para referirse a ella, y est ligada a su vez al Kalanga o Kalunga, es decir el universo de las sombras e integrante de los siete mundos y que incluyen a todas la divinidades malficas. La luna tiene 4 fases en trminos astrolgicos y astronmicos: Luna nueva, cuarto creciente, Luna llena y cuarto menguante, y esas mismas etapas se usan desde el punto de vista de la hechicera, la brujera y la magia negra. En el caso del Palo Monte, la Ngonda juega un papel fundamental al momento de fundamentar una prenda, hacer un trato con el muerto en el cementerio, y realizar algunas ofrendas y ceremonias. Cada una de las fases mencionadas tienen un significado especial, y es por ello que existen tratados especficos, para que en determinadas pocas del ao, a horas especficas de la noche, se realicen ceremonias secretas en el cementerio, se colecten ciertos palos y hierbas en el monte, se tracen mortales firmas o se entonen poderosos cantos. Partiendo de todo principio astrolgico sabemos que las relaciones verstiles y de retroalimentacin entre la Tierra, el Sol y la Luna, generan movimientos energticos que influyen en todo el planeta; por ello no debemos olvidar, que para los Congos, la noche y la oscuridad siempre estarn ligados a las energas en que los muertos oscuros se encuentran en su estado natural; y es por ello que la Nognda con el tipo de energa que la caracteriza y diferencia del Sol, sirve de gua para que el Nfumbe (muerto residente en la prenda) sepa que camino tomar y cumplir con la encomienda que le asign el dueo de la misma. Reza uno de los tantos dichos congos que hacen alusin a la Ngonda que: La Luna es madrina de los buenos Paleros y

de los brujos tambin; y es por ello que se debe poner atencin con exactitud a sus fases para hacer cualquier tipo de trabajo en el Palo Monte.

Accin de las fases lunares sobre ceremonias y fundamentaciones.

Durante la Luna nueva no se deben realizar muchas ceremonias u

obras, ya que en este estado la Ngonda no tiene mucha fuerza y representa las cosas que todava no se han desarrollado. Durante el cuarto creciente se potencia en forma impresionante su energa para cualquier trabajo o ceremonia. La Luna llena est considerada como la etapa ideal para trabajar el Palo en todos sus aspectos, pues la Ngonda se encuentra en su momento energtico ms alto, lo que resulta excelente para conseguir cualquier mutacin, transformacin o cambio que se desee concretar. Finalmente el cuarto menguante, es el punto ideal para hacer los trabajo negros cuando se desea daar o eliminar a un enemigo. Cuando un Tata decide construir una Nganga, stas actividades siempre deben de hacerse bajo una de las 4 Fases de la Luna... todo lo que se vaya hacer desde el primer momento para esta fundamentacin, debe tomar en cuenta la fase de la Ngonda, desde buscar al muerto en el campo santo, hasta ir al monte a recolectar tierras, hierbas, insectos, Palos, animales Etc. En caso de que no se tome en cuenta esto y se realice la fabricacin en una fase lunar inadecuada, correr el riesgo de que la prenda sea dbil u opaca, se mantenga permanentemente en estado declinante y con fuertes tendencias hacia la negatividad, caso que con el tiempo influir en forma negativa en el dueo de una prenda.

Otras consideraciones con las fases lunares para trabajar con el Palo.

Los eclipses lunares tambin son aprovechados para realizar ceremonias en el Palo, pues lo espordico del fenmeno, hace que la fuerza de los ceremoniales tenga una extraordinaria carga energtica.

La fundamentacin de una prenda Juda, la cual es usada casi siempre para hacer trabajos malos, obliga al uso de cierto nmero de medias noches en Luna llena y tambin tierra de un nmero determinado de medios das tambin en la misma fase lunar. Una considerable cantidad de ceremonias en el Palo Monte, deben empezarse exclusivamente en dos fases consecutivas de luna nueva, exactamente a las 12 AM. Por ejemplo, para la fundamentacin de una Zarabanda, la ceremonia debe comenzar obligatoriamente a esa hora en una terminal de ferrocarriles o en el monte. En el caso de una Nganga Kalunga, tambin debe fundamentarse a esa hora, pero estrictamente a la orilla del mar. Un secreto de los viejos y sabios Paleros que es poco conocido, consiste en manejar correctamente la energa de la Ngonda para evitar ir al monte o al ro a la medianoche a realizar ciertas ceremonias. Al terminar el inicio de la fundamentacin de ciertas Gangas, los Tatas deben limpiar bien su cabeza con un cuatro plumas especficamente del sacrificio que se le hizo a la Nganga; esto para quitarse de encima la energa de la Luna, pues se dice que el fro de ella puede matar al sacerdote de Palo. El tratado Nsila Congo, es un texto que contiene secretos sobre las Reglas Congas, es el ms adecuado cuando se desea hacer ceremoniales con la Ngonda. Sin embargo, es un rara avis, ya que contiene informacin sobre el conocimiento de los viejos sacerdotes del Palo Monte y por eso resulta muy difcil conseguirlo.

La Ngonda trabajada adecuadamente puede ser usada para trabajo blanco y negro. En obras buenas, puede ayudar a elevar la espiritualidad de una persona a niveles sorprendentes. En obras malas puede provocar alteraciones emocionales, e incluso locura irreversible. Todo sacerdote de Palo que conozca las cuatro fases lunares, puede potenciar y mejorar la calidad de sus ceremonias y fundamentaciones, obteniendo grandes resultados; incluso aquellos trabajos que estn relacionados con el Sol (riqueza, salud, empleo o evolucin), se vern beneficiados si se usa adecuadamente la energa de la Ngonda

Bibliografa: Tomados de diferentes tratados de Palo Monte.

Omoir On Yemay

viernes

26

de

septiembre

de

2008

Diccionario Congo
A

Abanico: efu Abrir: wuanka, duilando Abrojo: nguigo, nguino Abuelo: nkai, nkuku Aceite: masi maki Actividad: kianyangla Adelante: yalanga ngui Adivinar: vititimenso (con espejo magico),vititi nkobo(s)(con caracolos) Adivino: kusambulero, ngango ngombo, vititi sambidilango (vista del conocimiento ) Adorno: butan dumba, mona Africa: wankila Agua: mansa, manso, masa, mesi, ymasa Agua coco: masa kamputo Agua del mar: kalunga, galunga, masa kalunga Agua del rio: lango cholan Aguardiente: malafo, masa agangulero Aire: nkili, kunanfinda Aji: fotila Ajo: diamputo, niasa Alamo: machuso, mechuso Albahaca: medalo, guanguao Alcol: malafo mbinga, mabinga Algodon: duambo Almendra: eguinse Alta: simane, sambi, sambia, nsambi, nsambia Altar: brandiku sambi, brandiku nsambi Amado: ngua Ama: ngolele Amanecer: dikolombo dikuama Amarillo: moamba Amarrar: kuta, nkuta Amiga: nkundi, yeye Amigo: wankasi Amigos: bakundi Amuleto: makuto

Ancestro: bakula Antepasado: bakula Aqui: munankuto Araa: masu Arbol: bukua, musi yaiti Arena: miseke Artes: ngungu Arrodillar: fukama Arroz: eloso, loso, yaloso Avispa: supiwanpungo Ayudar: kawanko Azogue: fendingonde Azul: bundi

Babosa: soyanga Bailar: kina kuame Baile: kizumba Ballena: lauriako Bandera: kanda, lelensuata Baarse: minia Bao: sala Barco: kumbe, nkumbe Barriga: malusa, kibumo Bastante: mbongo Baston: tongo Basura: nsasa, ntiti Bata: matutu Bautizo: botika, gangango Beber: mu Bebida: chamba, malafo Bendicion: diangansua Bichito: bitilengo, (nfiman) Bicho (s): munfuira,(muninfuise) Bien: kiambote Bigotes: sanso, nsanso Blanco: mundele Boca: nua, nia mua, munan nua ,moa, nako Bolsillo: kuto, nkuto, munankuto Bonita: mlombe, mbuta Bota: lusango Botar: yosa Botella: fumbo, buate Brazo: limbo batolembo Brocha: sama Bruja: guenge, nguenge Brujeri: kindamba, mayombe, mumbanda Brujo: tata nganga, tata nkisi, tata ndoki ,tata mayombe, nbandoki, ndongo, ngangulero Bruto: matutu Bueno: bundu, lulendo, mbote Burro: kombo bongala

Caballero: ndo, pana Caballito del Diablo: nkombo akino, nsusu muteka Caballo: batu, nialo, nialu, fato, nfato, nkako Caballo medium: ngango ngombo, nganga ngombo Cabeza: brukoko, ntu, muluanda Cabildo: munanso Caf: kundia, kasa, kualikilo Calabaza: malampe, nale, makuke, maluke Caldero: kiso, nkiso, muluguanga Calenture: fuka, mfuka Caliente: banso Calor: banso, muyondo Callar: quisa Calle: nsila, sila Callese: kawako matoko Cama: tanda, lukuame, mfuembe Camaron: brinda, nbrinda Caminar: kiamene, kuenda, kiako Camino: kuenda, kuendan, nsila Campana: ngongo Campo: ngongo Campo: kunayonda, kunayanda, nseke, mumuseke, miseke Canasta: kawuandi Candado: matui, kumba Candela: bansa, bansua, nbansua, mboso, ntuya, baso, mbaso Canela: mokoko wando Cantar: nfindan Canto: nfinda, mambo Caa: Mikanga, misanga, muengue, marioka Caa de azucar: madiandia, musenga Caa brava: matombe Caon: matende Cara: bundi, itama Caraco: nkombo, bonantoto, simbu Carbon: etia Carcel: nso gando, kutamu labambu Carne: mbisi, bisi, mbifi, bifi Carnero: meme, dimeme Carta: mukanda, nkanda Casa: nso, munanso

Casado: nkla Casamiento: kusankana, longo Cascara: lele Catorce: kumiya Cazador: mbole, walumbe Cazar: kuela Cazuela: balongo, balonga, kalubango, mulanganga, guincho, nguincho Cebolla: molalo, alulosa, abubosa Ceiba: nsambi, ngundu, nsambia Cementerio: nfinda ntoto, kunanso, kunansinda Ceniza: mpolo kubi, mpolo banso Cerebro: samidilango Ciego: wafamensu, kanaba C ielo: nsulu,sulu Cien: nkama Cigarro: nsunga, sunga Cigarillo: nsunga mene Cimarron: pakase lele Cinco: ifumo Cintura: eluketo, munila Ciudad: mbansa Clavo:manna sonye Cobrar: igana Cocina: lambe Cocinar: ise Cocinero: mulombi, mualambi Coco: kano mputo, babomela busa, bana koko Cocodrilo: gando munandansa Coge: kuata Coger: tala Cojo: guafakulo Collar: sanga ndile, nkutu dilanga Comer: gako, lubia Comida: ndia, uria, udia Compaero: mpanga samba Comprar: kuenda suila, kita Contra: nika Content: matoka kawuando Conversando: banbangan Conversacion: burokoko Corazon: ntimate, nbundo, nchila

Corojo: ntunde Correr: lenga Corriendo: san san Craneo: kiyumba Crusifijo: nkangui, nsambiapiri Cruz.: njumbo, tanda, kabusa Cuarto: suako Cuatro: iya, tatu, efua Cuatro esquina: dilu, ndilu Cuatro vientos: kuluso, lucero Cuba: ngundo, kimputo Cubano: wanfuto Cucaracha: nalende, kalu Cuchillo: mbeleko, bele, mbelefina Cuerpo: nitu, masimenga, fumanguame Cueva: kasimbo Cuidado: kirio, nkirio Culebra: mbamba, nsima Curandero: ngango buka, gangantare Chivo: chenche, ekomba, kambo, kombo, nkango, nkongo Chusma: angara Chismoso: ndimanguiwa Chiquillo: watoko, guatoko Chino: mingango, mongango D

Dame: kuende, atuya, tambula, samba, mpandika Dar: kuba Dao: diambo, kualono Dedo: mioko, mioka, nguika Dedos: nlembo, limbo Derretir: languan Deseo: ntondele Despacio: sualo, sualo Despierto: wiriko Desprenderse: sakri, sakrila Dia: da, muine, diambo Diablo: ndoki, kimbundo, karire, miniampungo, kachanga, tata lubuisa, sampungo, doki Diente: menu, meno Diez: kumi Dieciseis: kumisabami Diecisiete: kumisabuare Dieciocho: kuminona Diecinueve: kimifua Dinero: nsimbo, simbo, simbongo, nbongo Dios: nsambi, sambi, nsambia, sambia Dioses: mpungos Diosa: mpungu Doce: kumiyole Dolo: yela, lunsa Domingo: diansona Doncella: kiwaka Donde: kilumbo Dormer: leka, solele Dos: yole, tauo, yari Duele: yele Duea: ngunda nkita Dueo: gangan gumbo Dulce: dimbo, ndiambo Durante dia: kunanga Durante noche: kuseka Durmiendo: talenkendo

Edad: kisoko El: muena, muana Ella: ndumba Elefant: nsacho, insane, bondantuei, pakasa sao, nsao Embarazada: loyu Enamorado: yambisa Enano: ndundo nbaka (evil) Encender: ntuya Enciende: songuila lumuine Energia: wanga Enfermedad: kuankumero, yari yari, yemba ,yembo Enfermo: yera, yari, yanyara, tubelanga Enojarse: fula botan kando Entender: tukuenda Enterra: kunfunda Entierr: lucamba nfinda ntoto Entrar: kota, kuenda Envidia: kimpa, kimpalu Epilepsia: nianga Ereccion: nfia timbisi Esclavo: mabika, mubika, muika, mbaki, musensa Escoba: monsi, nmonsi, kamba, baombo Esconder: kabansiero, kabanchielo Escopeta: nkele, kele Escribir: masanika, chikuere, mukanda Escuchame: guisa Escucha: sikilimambo E spanol: musuluwandio Espejo: vititi menso Espejuelos: lumeno Espina: kere benda, kunai Espiriyu: nkuyo, nkisa masa, ngunda, ndundu, dundu, indiambo Espiritu: kindoki, kilumbo Espiritu: nfumbi Espiritu: musanga Espiritu,(malo: ndoki Esposa: nkana

Esquina: pambian nsila Estar: diata Estoy: year Estomago: puan boane, monalusa Estrellas: buetete, buete, tetenwangam tetemboa, tango bonansisa, bunansisa Estudia: kundilonga Excremento: tufe, tufi, ntufi Extranjero: lunwanda, lunwando F

Faja: fanda, ponda Fallesio: tondolo kuame Fama: bango Familia: kanda Fantasma: kinkindiki Favor: sofeka, nsofeka, masikila Ferrocarril: guio kila, nkumbre kunayiere Fiesta: sikiringoma, kisobiakia, kisingokia ngola, bangalan Fiesta,(baile): kuma kia ngola Fiesta,(msica ): mumboma Firma: patibemba Fecha: fendinde, yilo Floja: tui kamasinda Fogo: kuta, nkuto, munantuya, muyaka, maka Fornicar: timbe, fifigita oyongo Frijole: guandi, nkita lumbe Frijoles colorados: guandu mayonda lele Frijoles negros: madenso, mandenso Fruta: machafio Fruta bomba: machafio kisondo Fuego: lemo, bukula Fuerza: basuke sunga, munu suke nsunga, fatibenba Fundamento: songue, munalanga, pungun banso, yaya wanga Funeraria: yemba, fua nso

G Galleta: pogitana Gallina: nsusu, sunsuketo, susukeke, wanambolo Gallo: nsusun kokoro, sunsu ketu, susunwere, nsusu Gancho: samio Ganso: wankala Garabato: mombala Gato: kimbungo, chiwambe, fumancano, fundiankane, guai,tualengo Gata de magi: bumba Gordo: buamato Gracias: ndondele, ntandole, tondele, ntandala, moana, nkimandi, wanka, nwanka, ndoso Grande: ntukua Grupo: krikoria Guanajo: nsawawo, asonwa, asowa Guarder: nbaka Guerra: mulonga, gongomakarira Guitarra: lambrile matoko, sansimatoko H

Habla: bobandinga, boba, mboba Hacer: kuila Hacha: krengo, bele Harina: diba, ndiba Henbra: nkendo, nketa Hermana: mpangui yakala Hermano: mpangui Hermosa: boloya Hernia: mulungua Hierbas: bikanda Hierro: songe, nsonga Hija: moana, guandin Hijo: munanfuto, munanu, munana Hilo: babuso Hinchado: mabimbi Hoja: difue, kuku, nkanda Hombre: muana, burumbano, mabumboa, yakara Hormiga: kiniomi, miasiman nfitete, fuila Hospital: kuanso, kumanso Hoy: kuangui, guaki Hoyo: kuko Hues: matari pemba, mfansi, yesi Huesos: kongome, kanguame, musombo Huevo: lele, mankima nsuso Humanidad: bantu Humo: disi

Iglesia: munanso nkisi, kunanso Ignorer: Dialamenso Incienso: mpolo nsambi Indio: minganga badigaso, yamboaki Infierno: lurian bansa kariempemba, yenda kumbansa Iniciacion: mpangui sama, kirano, malembe goganti Inteligencia: ntu Irse: mbakuako, mikuenda J

Jabon: saba, nsaba Jarro: disanga Jefe: mbansa, ngumbula, fumo, nfumo, npangala Jengibre: ntua, tua Jicara: wata, nputo guankala, futu guankala Jicotea: nkufo, guru, fuko, sarakunseko Jimaguas: basimba kalulu masa Jimagu: mpansa Jorobado: guatekama Joven: matoko, baleke, muleke Jubo: anka, unka, ioka Junto: ambiantsa Juramento: kimbo, Kimba Justici: dundalonga, fuambata, nfuambata Jutia: ngunche, kumbe, nfuku L

Labor: kebula Ladrar: mufe Lagartija: diansila Lagrimas: masosi Laguna: mungane monsa, tuale lango Largo: mboriyandi Lavar: sankumali, sukula Leche: magonde, nsunka Lechusa: minian puango, fungo masuka, muni nfuanga Lejos: tanga nkanda Len: nsombo, kiandongondo Levanter: sangula Levantate: sikama Licencia: gonad dariyaya, gueyaye Limon: koronko, kiangana L impiaza: nsala, sala Limpio: nsaku L oco: fuati Loma: sumulongo Loro: nkusu Lucero: tetemboa, kimango Luna: ngonda, gonda,ngunda ,tango dilanso Lunes: nsala Luz.: tuya, munia LLover: mbula, nfulanguisa LLuvia: lango LLanto: masanga, samba, sambiayaya LLenar: kumbre LLorando: dalan kuame, dalan kuami M

Machete: mbele Madera: nti, miti Madre: yaya, ngua, yeye, kuandi Madrina: yaya, nsumbo, ngundi Magia: kimpa Maja: mboma, oka, bomboma, kimbamba Mal: ari, nguame, kombo samba Malo: ngongo, yela, malembe Mandar: tuma Mano: inkuako, blanki, nguika, mbemba, mbembo Manteka: mansi, mense Maana: masimene Mar: kalunga Marido: masuako, nkana, matoko Martes: nkando Martillo: ndungo, bungo Matar: bonda Mayombe: mayombe Mayor: tata ngango, tata nkisi Medicina: bilongo Mentira: bamboo Mentiroso: bambunguei Mesa: brandiku Mile: buke, ndambo kinkolo, wemba, dimbo Mirar: nsinde, muene, bika Mire: kili Misterio: limbo, nkui Montaa: kunalemba, mongo Monte: nfinda, kunanfinda Morir: kufua Mosca: boansi, bonse Mosquito: lulendo, kangoma Mucho: bobe, ingui Muerte: malala Muerto: nfumbe, nganga, nkula, bakula Muje: dimba, nketo Mundo: bemba, panguila, npanguila

Mundo: ntoto Misica: gungafuto, minwi, pungui

Nacer: sapunto Nadir: guanbinda Nalgas: fembe, bungonani, matako, nfembe Naranja: balala, muamba, nbegfo Nariz: masuru, masuri Negocio: mbembo Negro: mifuita, kulu, yandombe Ningun: mune pun Nia: mdumba nene, ndumba bakala Nio: moana luke, basikanda No: nani, ko Noche: kalungo, buna fukua Nombre: lusina Nosotros: tutu Nubes: yalanwa munanlusa Nudo: nkango, gango Nueve: fua, mendako Nuevo: lulend penfialo Numeros: uno-yesi, dos-yole, tres,-itatu, cuatro-iya, cinco-ifumo, seis-isabami, siete-isubuare, ocho-inona, nueve-fua, dies-kumi

Obispo: fumo, nfumo Ocho: inona Oidos: mato Oigo: mo wa Oir: kuto, sikiri mato ,nkuto Ojos: mensu, mato Oreja: tuto, nwenga Orinar: lango banga Oscuro: tombe, mfuembo, mpimpa.

Padre: tata Pagar: futeno Pai: nsi Pajaro: sunso, nui, sunsun Palabra: dinga Palabras: mato Palacio: munanso Palero: tata nkisi Palma: lala, mamba Palo: kunie, nkunia Paloma: Nsuso nsambia Pan: mbolo Pantaloon: mbati, lele makate Pantera: yamakara, kombo bongala Pauelo: mbenso, dilanso Papel: katkan kanda Para: duala, nduala Pared: lumba Parir: kabo angasi Parto: mpasi Pato: nsusulango, bandango Pavo: nsusu asogue Pecho: nturu Pegar: tati Peleando: monongoya, sambulam Pelo: nsefu, nsuke Pellejo: kanda Pena: nfia, magate Pensando: bosando Perdon: sambia ntuke, ntuke Permiso: kuenda banguanta Perro: bua, mbua, jimbia Pescueso: nchinga Pescado: sonse Pie: mumalo, ntambe, mioko Piedra: matari Piedra iman: fumanda kimpenso

Piedra rayo: nkita simpungo Pimiento: ndungo, tuola Piojo: tatu Pia: miengue Planta: nsiama, kongue Platano: makondo Plumas: nkanda, mukanda Poco: kukako, mune yole Podrido: nfua Pocicia: gando, mucuaputo, cabo ronda Polvo: mpolo Polvora: fula Porqueria: ntufe Pozo: longue, kamatoto Prenda: nganga, ganga, munganga Preso: nena luande Prohibid: nlongo Pronto: tuimini Prostituta: nkuna nwako, mbisi labana Prueva: walenga Puente: masa lamba Puerco: misunguru Puerta: munelando

Rabo: sila, biokoncila Raiz: bugule Rana: sire Rata: mbinda, matutu Raton: ntongo Rayo: nsasi fula Recoger: kuabilanga Recuerdos: samuna nkenda Redondo: kuyerere Regresar: lurie Relo: ntiele Resguardo: makuto Retrato: dimbo Rezo: mabungo, mambo Rey: nfumo, nani Rico: mbongo Rincon: kasuako Rion: mbanga Rio: lukango, mbelesi Rojo: mbuaki, mengu Romper: diboa Ropa: nguelele, bebe, mbeke Roto: kitutu

Sabado: wengue Sabana: muna, beko Sabe: bika Sabiduria: ntuan, bundanga Sabio: nfumo Saco: ntutu, fuko Sal: sukre mpolo Saliva: mete Salud: lumbo ,nsalamalekum Sangre: menga Santo: mpungo Sapo: nkuila, nchulo Saya: lelepum Sembrar: nfuri, nfurintoto Seor: mpangui Silencio: mambe Silla: kimbundo, luando Soga: musene, mukolo, bulo Sol: ntango, tango Soldado: mubuonga, masoari Soledad: moana kaka Sombrero: musumbo Sube: banda Suelo: ntore Sueo: kuanda, nsoyi

Tabaco: nsunga, sunga Tambor: ngoma, ngoma mputo Taro: mbinga Taza: ponda Techo: lulia Tela: kangu Ttempl: nso Tener: simbanka Tiempo: mbu, tango malanda Tierra: ntoto Tigre: ngo Tijera: nsama Tinta: fiota, menga fiota Tirar: takula Tiro: munduko Tokar: takalunga Todos: lumbo Toma: ntuala Tomar: tambula Tonto: soe Tormento: mbula Trabajar: banga, nsikila Trankilo: yeka Trece: kumiyate Tren: nkumbre Tristeza: kikenda Tropezar: munantansila Trueno: kuankila

Uno: yasi Ua: kiala Uva: mamputo

Vaca: naa, naja Vago: salantuwa Valiente: yen yen Valla: kuenda Vapor: nkubri, kalunga Vaso: nchuta Vela: muenda Velorio: tambi Venedo: sansamu, sombi Vender: ntuenda Venga: mbanga Verdad: mambianga Verde: mbi Verraco: guangangulo Vete: kuenda, kuisa, diata Vieja: kienbomba, kiboba Viejo: nsula, okulu Viento: nfinda, impenso Vientre: munaluza Vino: malafo, mbaso Vira: bilula Virar: biringuer Visita: sensa Vivir: buriri Volar: kakuisa Vos: ndinga

Yerba: nfita Yerbas: musanga

Zapato:nkandu,mamabo

También podría gustarte