NOS

DANZA MÚSICA
Merce O funk que viu doPáx.
frío 7

Cunningham
celebra
Nearly Ninety
Páx. 6

ornal
DE GALICIA

S U PL E M E N TO D E C U LT U R A 2 D E M A I O D E 2 0 0 9. N Ú M E R O 2 1

ARTE Y PAISAJE, UNIDOS

LAS INTERVENCIONES ARTÍSTICAS EN EL ENTORNO NATURAL, UN RETO PARA GALICIA
2 nós I en portada
Paisajes para
después de un
naufragio
La Isla de las Esculturas es una de las iniciativas más interesantes en la creación de “paisajes
culturales” puestas en práctica en Galicia en los últimos años y pionera en España. En el parque
de Bonaval de Santiago, Isabel Aguirre intervino junto al arquitecto portugués Alvaro Siza.
texto de Ángel José Fernández Álvarez, profesor de la Universidad de A Coruña
Resulta evidente, y más
en un país como el nuestro, la
creciente preocupación por
el paisaje, enmarcada dentro
de un compromiso de la
sociedad contemporánea con
la búsqueda de un desarrollo
sostenible y la mejora en las
técnicas de diseño, control y
gestión del medio ambiente. El
paisaje puede y debe asumir un
papel táctico en la formación
de nuevos proyectos urbanos
e incluso regionales, dentro
del contexto de las prácticas
imaginativas y materiales de
una sociedad y también en la
generación de dinámicas y
estrategias que favorezcan el
desarrollo económico y cultural
de un país.
Dentro de este orden de cosas,
se valoran cada vez en mayor
medida las calidades visuales
y los valores perceptivos del
paisaje y se aprecia la necesidad
de gestionar adecuadamente
los parámetros económicos
y sociales que afectan a la
modificación del entorno
con la mirada puesta en la
sostenibilidad, entendida como
directriz y meta de todo el
proceso.
También se plantea la necesidad
de desarrollar una nueva
relación entre el ser humano y
el mundo físico en la que éste
último pase de objeto a sujeto
y en el que el paisaje ya no sea
considerado como entorno,
sino como el aspecto sensible
de la relación que existe
entre la sociedad, el espacio
y la naturaleza. El paisaje se
convierte así en una realidad
activa y en transformación, que
remite a nuevas ampliaciones y
reivindicaciones del territorio.
Pero un aspecto a veces
olvidado al abordar este tipo de
cuestiones es el de la relación
compleja que se establece
entre los destinatarios finales
de las actuaciones, es decir,
los usuarios, los ciudadanos,
y el resultado final de los
proyectos de intervención sobre
el paisaje. En estas relaciones
la utilización ciudadana de
los espacios y la tutela por
parte de los poderes públicos
deben ir unidas a un equilibrio
ponderado entre los intereses
de la población y el respeto
hacia el contexto en el que se
actúa.
pontevedra
La reciente iniciativa de
remodelación y rediseño
ambiental y paisajístico del
conjunto de la Illa do Cobo,
más conocida como la Isla de la
las Esculturas, en Pontevedra,
con el objetivo de solucionar
la lamentable situación de
deterioro y abandono en que
se encontraba, es una buena
prueba de las consecuencias
derivadas de esta conflictiva y
difícil relación.
Se trata de una las iniciativas
más interesantes de creación
de “paisajes culturales” puestas
en práctica en Galicia en los
últimos años y pionera en
España, en un proyecto en
el que participaron artistas
de renombre internacional
en el campo del denominado
land art, a través de doce
miradas que transformarían
un espacio espacio vacío
en un parque urbano
periférico, concebido como
un homenaje al granito como
material antropológicamente
gallego y convertido en el
elemento identificador de la
intervención, que pretendía la
transformación permanente de
un paisaje real a través de una
propuesta innovadora de “arte
público”.
Gracias a este proyecto,
finalizado en 1999 y
comisariado por Rosa Olivares
y Xosé Antón Castro, la
ciudad pudo contar con obras
de Robert Morris, Richard
Long, Ian Hamilton Finlay,
Anne & Patrick Poirier, Jenny
Holzer, Fernando casás, José
Pedro Croft, Enrique Velasco,
Giovanni Anselmo, Dan
Graham y Francisco Leiro.
Cada uno de ellos ideó una
obra que se interrelacionaba
con el paisaje, con la tradición
del lugar, con la historia de la
escultura y de la piedra y, muy
especialmente, con la esencia
del hombre y su relación con la
naturaleza.
El deplorable estado en que
se encontraba la Isla de las
Esculturas, con el irónico
episodio del “hundimiento” y
posterior recuperación de la
emblemática obra de Leiro,
en un insólito episodio de
“arqueología submarina” en los
fondos del río Lérez, supone
un ejemplo del abandono y
la falta de fe en este tipo de
actuaciones por parte de las
administraciones públicas y,
en un sentido más amplio, por
parte de la propia sociedad que
no es capaz de entender o de
leer adecuadamente este tipo de
propuestas.
performance
Resulta de un dramatismo
casi poético que la única obra
teóricamente no accesible por
el público de todo el conjunto
haya terminado hundida en
el fondo del río. Estaríamos
asistiendo a una especie de
“performance justiciera”
en solidaridad vergonzosa
y vergonzante por el estado
de deterioro del parque
escultórico, así como ante las
agresiones sufridas por el resto
de las obras de arte, indefensas
frente a la desatención y la
barbarie.
Parece, por tanto, un acierto
XORNAL DE GALICIA 2 de MAIO de 2009
Parque de Bonaval en Compostela
el paisaje se que se haya realizado el encargo
de la remodelación y puesta
convierte de en valor, lo que podríamos
esta manera en denominar “la recuperación del
naufragio”, a una profesional
una realidad de reconocida experiencia
siempre activa y en en el ámbito del paisajismo,
la arquitecta y profesora de
transformación la ETSA de A Coruña, Isabel
Aguirre Urcula.
Aparte de su labor docente y la
Hay que señalar dirección de cursos de la UIMP
sobre desarrollo sostenible,
el mérito de una también ha comisariado
arquitectura que exposiciones como la
organizada en el año 2007 por
deja “hablar” a el CGAC con el título Salir a, en
la naturaleza y la que se ponía en valor el hecho
diferencial del paisaje desde
provoca sensaciones el punto de vista tradicional,
social, cultural y, sobre todo,
patrimonial, centrándose en
un área fundamental para
el paisaje gallego como es el
espacio de la Ribeira Sacra.
Su intervención en la
remodelación y rehabilitación
de los jardines del monasterio
de Santo Domingo de Bonaval
en Santiago de Compostela
junto con el arquitecto
portugués Álvaro Siza Vieira
fue merecedora del Premio
Nacional de Arquitectura
Manuel de la Dehesa en la
IV Bienal de Arquitectura
Española del año 1997. Se
pretendía la actuación de
un ámbito singular para su
transformación en parque
urbano dentro de un absoluto
respeto a las preexsistencias:
restos de muros, ruinas,
enterramientos, caminos y
“sobre todo el agua y la piedra”.
El proyecto se basa en una
interpretación del proceso de
XORNAL DE GALICIA 2 de MAIO de 2009
en portada I NóS 3

formación del lugar definido

como “una perfecta máquina
para la utilización de la
naturaleza” y en donde una
trama de pasos, de recorridos,
se superpone a los espacios ya
existentes.

una vista inédita

Condicionados por la fuerte
pendiente, aparecen muros,
plataformas, rampas y
senderos, dejando que, en el
antiguo cementerio, el mismo
trazado que distribuía los
enterramientos articule los
recorridos del paseo mientras
se permite el disfrute de una
vista inédita de la ciudad.
El paisaje de la memoria se
define como territorio mental
mediante la conservación de
las estructuras de los nichos
de piedra a modo de pantallas
generadoras de un espacio para
el recuerdo. En la zona baja del
huerto se recuperó además un
pequeño jardín geométrico
aprovechando la inteligente
traza antigua de plataformas a
distintos niveles comunicados
con rampas.
No hay usos prefijados.
El espacio de la forma se Imagen de la Isla de las Esculturas, en Pontevedra
sustituye por el espacio de
los establecimientos en el sus trabajos más recientes es el interpretativa por parte del enmarcadas por la exhuberante inteligente de contención,
tiempo, de los eventos, de la proyecto de rehabilitación del conjunto y en el que destaca de vegetación y que pone de humildad y respeto. Parecen
contemplación, es decir, el monasterio de Caaveiro, en el forma especial la feliz actuación manifiesto la importancia de la ser éstas, después de todo, las
espacio se transforma en un corazón de las Fragas del Eume, sobre los accesos al cenobio, reflexión acerca de los caminos herramientas más adecuadas
lugar sensible que registra los junto al arquitecto Celestino materializada en la creación de en los procesos de construcción para que, a la manera de
movimientos y los procesos García Braña y que podemos un camino de pizarra, resuelto y diseño del paisaje. modernos robinsones
íntimos de la vida que lo considerar como un ejemplo con un pavimento grafiado, Hay que señalar, por tanto, el enfrentados al reto de
cruzan. de intervención arquitectónica exquisitamente ejecutado, y mérito de una arquitectura que humanizar islas inhóspitas, se
Además de intervenir en las respetuosa con el entorno del que los propios autores han deja “hablar” a la naturaleza puede abordar la difícil, pero
obras de los proyectos de los monumento. definido como “escultura en y permite desarrollar una siempre necesaria tarea de
Parques Oeste Vale/Grande y Se plantea aquí la búsqueda de superficie” en un delicado “lógica de sensaciones”, reconstruir los paisajes después
Parque Sul en lisboa, otro de una solución austera y auto- juego de texturas visuales en un ejercicio modélico e del naufragio.
 XORNAL DE GALICIA 2 DE MAIO DE 2009
4 NÓS I LIBROS

Camiños e fisuras da (nosa) memoria

A investigadora Paloma Aguilar pon énfase das súas pescudas no centro do tema: como os políticos administraron a “memoria da represión” e como
isto se reflicte na poboación. A publicación do autor británico Jason Webster é complementaria. POR GUSTABO HERVELLA FOTO AMADOR LORENZO

C  transcorreron
setenta anos do fin da guerra civil
e trinta e catro anos da morte
do ditador, aínda constitúe un
problema falar da represión
franquista. Existen silencios
estremecedores, odios solapados
e desconfianzas que, ao pouco
que a historia furgue, saen á
luz con toda a súa crueza. Nos
traballos que presentamos,
isto resulta especialmente
evidente. As investigacións de
Jason Webster e Paloma Aguilar
refírense ás experiencias da
España onde a confrontación
bélica foi máis aguda, onde as
feridas están aínda abertas. Pero
non só é este o único espazo onde
toda esta problemática se fai
visible. O feito de coincidir nos
mesmos meses de publicación,
axúdanos para reflexionar a
partir das súas lecturas, sobre as
políticas da memoria...
O libro de Jason Webster analiza,
desde o punto de vista dun
estranxeiro, como as pegadas
da guerra civil son visibles
no territorio e, sobre todo, na
poboación: xente que ten medo
a falar ou que segue a buscar aos
seus familiares. Todo comeza
coa visita, casual, a unha fosa
onde xacen republicanos nun O campo das ratas, monumento aos fusilados polo franquismo na Coruña
pobo de Castellón; sen embargo,
esta historia exemplifica
unha de tantas no territorio e acontece en Arxentina ou facían perenne a “Victoria” na
peninsular. A publicación ofrece Chile, casos que se comparan guerra civil. Isto trasladouse
a circunstancia, que debe ter co español—. Esta reflexión á transición política dos anos
tido en conta polos lectores, trasladada ao caso galego aínda setenta. Nesta etapa a memoria
de estar narrada para que os é máis evidente. Até o ano 2006 da guerra civil funcionou non
lectores británicos —de novo un desde as institucións públicas como elemento reinvidicador
hispanista das illas profundiza galegas non se realizara ningún e de orgullo, senón máis ben de
no noso pasado— saiban porque tipo de homenaxe oficial ás exemplo do que non se quería, os
no século XXI existe unha vítimas. Foi a Universidade de dirixentes e mesmo a poboación
nebulosa, tupida e case que POLÍTICAS DE LA MEMORIA Santiago de Compostela a que, LAS HERIDAS ABIERTAS DE LA tendían a facer análises análogos
infranqueable ao redor deste Y MEMORIAS DE LA POLÍTICA na primavera de 2007 e por voz GUERRA CIVIL. UN VIAJE POR LA de 1936-1939 e 1975-1979.
tema. A explicación, e de aí vén PALOMA AGUILAR FERNÁNDEZ do reitor, pediu desculpas ante ESPAÑA DESMEMORIADA Incluso, neste intre, é cando os
a perfecta complementariedade Alianza Editorial, 2008 os familiares dos membros JASON WEBSTER sectores máis ideoloxizados
entre as dúas publicacións, 583 páxinas da comunidade universitaria Los libros del lince, 2008 polo franquismo estenderon a
ofrécenola Paloma Aguilar 24 euros apartados de servizo en 1936, por 269 páxinas consigna —que aínda perdura
no seu magnífico estudo. Esta mirar para outro lado cando se 21,90 euros nunha boa parte da sociedade—
investigadora pon énfase das evaporarse simplemente por el estaban a cometer esta e outras que grazas á “pacificación” e
súas pescudas no centro do tema: olvido de lo que había ocurrido?”. inxustizas. Aínda hoxe, ningunha e isto nunca o abandonou, nin en “orde” da ditadura, puido facerse
como os políticos administraron A explicación dálla Aguilar autoridade política de máximo momentos onde por evolución a transición pacificamente. Así,
a “memoria da represión” e como Fernández, atendendo en como nivel do goberno español pediu da sociedade e da contorna a guerra civil convértese na
isto se reflicte na poboación. O o franquismo reinterpretou o perdón en nome do Estado polo europea —anos sesenta— sería aprendizaxe crucial da transición,
autor británico non comprende pasado e inculcou ás xeracións acontecido desde 1939, algo que o máis aconsellable. Por unha do que había que evitar “a
como é posible que na praza educadas na ditadura cunha si fixeron no seu momento Raúl banda, necesitábase incrementar toda costa”. Pero aínda hoxe,
de touros de Badaxoz ou no memoria falsa e, tamén, como Alfonsín e Patricio Aylwin. A a lexitimidade de exercicio, coa democracia consolidada,
campo de Castuera, tamén en na Transición non se reparou na igrexa, unha institución esencial vender o crecemento económico, seguimos arrastrando parte
Estremadura, non exista unha xusta medida aos vencidos. da represión e do franquismo, o benestar da cidadanía, en desa memoria: será en 2004
sinalización do que alí pasou en Unha das conclusións que nunca pediu perdón pola súa definitiva, o Seiscentos e a cando por primeira vez se fale
1937: “Qué pasaba con el país, tiramos da lectura de ambos actitude durante estes anos, o industrialización. Por outra, nun Real Decreto de “víctimas”,
me pregunté, que los lugares traballos é o escaso ou nulo mesmo que o exército. as conmemoracións do 18 de “represión”, “padecimiento” ou
como ese podían simplemente recoñecemento das vítimas do O franquismo tiña, como xullo, 1 de abril, ou os fastos “compromiso democrático”.
abandonarse, como si los sucesos franquismo —sobre todo ao sostén Aguilar Fernández, a súa da inauguración do mausoleo Estamos no camiño, pero aínda
que habían ocurrido allí pudieran comparalo co que aconteceu lexitimidade de orixe na guerra, do Val dos Caídos en 1959, queda moito por andar. 
XORNAL DE GALICIA 2 DE MAIO DE 2009
5 NÓS I LIBROS

Un acontecer
vital con ton
autobiográfico
O manexo dosificado e xusto do extraordinario cotián fan
de Francisco Fernández Naval un dos mellores narradores
da literatura galega. POR LEO F. CAMPOS FOTO XDG

N  F X. Fernández

Naval un autor alá moi atendido
pola crítica. Unha rápida busca
na Internet dos seus dous
apelidos entre aspas devólvenos
uns resultados ben pobres:
presentacións editoriais, librarías,
prezos e apenas unha recensión
crítica da novela (O bosque das
Antas, V Premio Xerais, 1988) que
o consagrou, aos 32 anos, como
un dos primeiros narradores
en acaroarse co gran tema da PARA SEGUIR BAILANDO

narrativa galega contemporánea: FRANCISCO X. FERNÁNDEZ NAVAL

a Guerra Civil. Xerais, 2009 “Margot, a noite e un adeus”, un dos relatos que ten de fondo a cidade de Bos Aires
Hai autores que levantan 152 páxinas

ruído e outros que levantan o 15,80 euros

po. Fernández Naval é destes
últimos. Capaz, aínda que non
só, do lirismo dun Manolo Rivas;
tecnicamente habelencioso, na
liña do outro grande iniciador
do ciclo do 36, Xosé Fernández
Ferreiro (Agosto do 36, Xerais,
1991); Naval quítalles o po ás
fotografías en sepia a por de
estrañamento, aplicándolles o
inquietante ton da prosa dun
Cortázar aos recordos de noso,
para que volvan ser.
Chama a atención a redondez
e simetría na disposición dos
relatos que conforman Para
seguir bailando (Xerais, 2009).
Estamos diante dun libro
compacto, interpretable como
un todo narrativo, se non por
razóns argumentais, si en
virtude da estrutura que revela a
disposición das súas pezas. Temos
dous eixos espazo-temporais
homónimos, “Contemporáneos
I” e “II”, situados a dous contos
do principio e a dous do final
respectivamente, sobre os que
pivota toda a obra. Entrambos
falan da dialéctica urbano-
rural dende puntos de vista
complementarios. Antes,
“Noite de pallabarro” e “Noite
de cloroformo” encetan a
obra dende os dominios da
infancia e a primeira mocidade.
O núcleo duro constitúeno
os dous relatos que tratan a
política actual dende ópticas
outra volta complementarias: a
resistencia armada (“O escriba e o
comandante”) e a Administración
do poder (“Ovos de serpe”). O
núcleo brando constitúeno “A
vida secreta de L.” e “A noite de
Ith”, que pescudan, en contraste
cos dous anteriores, no ámbito
do privado, no primeiro dende
dentro dos protagonistas e no
segundo dende fóra. O colofón
lévanos até Bos Aires e a idade
madura con “Margot, a noite e un
adeus” e “Para seguir bailando”.
O libro Para seguir bailando
trata da vida. É unha obra total
que percorre diacrónica e
diatopicamente un acontecer
vital que supoñemos apoiado na
propia peripecia autobiográfica
do autor, máis ca nada porque
sabemos da súa querenza por
Cortázar, da súa militancia
na memoria histórica dende
as orixes do concepto, da súa
preocupación pola desaparición
do rural, do exquisito coidado
que pon no retrato dos
personaxes femininos e do seu
posicionamento político.
Fernández Naval, lamentámonos,
caeu no saco roto dos narradores
de fasquía tradicional que
trataron o 36, sepultados ou
eclipsados polas toneladas
de pasta de papel gasta no
tema. Nada máis inxusto. A
sensibilidade, a precisión no
uso do símbolo, o dominio
da creación de ambientes, a
transparencia da súa prosa,
que é quen de disimular o
impresionante traballo técnico
–arriscado e vangardista
por veces– que a sustenta e o
manexo dosificado e xusto do
extraordinario cotián fan del un
dos nosos mellores narradores,
e desta última entrega unha das
mellores mostras do que estou a
dicir.
Pola miña banda, só me queda
escribir aquí o único e o máximo
que podo: léano.
6 nós I DANZA
A compañía de danza de Merce Cunningham en Nearly Ninety
Merce Cunningham
celebra Nearly Ninety
Un monstro sagrado, un xenio dos poucos que queren morrer bailando. Coa súa compañía creou unha nova técnica de
danza e conseguiu corpos ó limite técnico sen proxección emocional. por Branca Novoneyra
Merce Cunningham
(Centralia, 1919) personifica
a fractura entre a danza
moderna e a posmoderna. As
súas creacións revolucionaron
a escena de mediados do
século XX e ampliaron as
bases teóricas da danza
contemporánea.
Este xoves 30 de abril
presentou nos madrileños
Teatros del Canal Nearly
Ninety (Case Noventa) a súa
derradeira montaxe. Esta peza
chega directamente dunha
estrea mundial no BAM de
Brooklyn o día 16 deste mes,
e permanecerá dentro da
programación do Festival
Madrid en Danza ata o 3 de
maio.
Atopamos a Cunningham
rodeado de prestixiosos
colaboradores como John
Paul Jones, baixista de Led
Zeppelin, a banda de rock
Sonic Youth, o compositor
multimedia Takehisa Kosugi,
a arquitecta Benedetta
Tagliabue e o figurinista
Romeo Gigli. Unha vez
máis, Merce Cunningham
amosounos a danza sen
argumento, a danza dos corpos
sen atributos, o movemento
como único leitmotiv da
coreografía.
Cunningham é un monstro
sagrado, un xenio dos poucos
que queren morrer bailando.
Pertence a casta dos elixidos.
Inda en cadeira de rodas
imparte clases no seu estudio e
segue coreografiando.
Hai algo monstruoso neles, en
Martha Graham, en Nureyev,
en Alicia Alonso, tamén en
Cunningham. Todos eles
foron ou son grandísimos
intérpretes e coreógrafos
que non deixaron de bailar
ata o límite das súas forzas.
Posúen a grandeza do mito
da Maratón e expresan un
patetismo existencial que
emociona fondamente.
Merce, como se lle coñece no
mundo da danza, foi bailarín
principal da compañía de
Martha Graham. Despois
dun tempo rompeu con ela e
conectou co músico e teórico
John Cage, do que asumiu
ideas vangardistas sobre o son,
o espazo e o azar.
Coreógrafo prolífico e
experimentador incansable,
sempre acha algún movemento
que descoñece e que lle
sorprende. Considera a danza
como un arte totalmente
autónomo da música. A danza
de Cunningham ten como
único referente o movemento,
nin ideas, nin emocións,
nin sensacións, só feitos de
movemento.
Coa súa compañía creou
unha nova técnica de danza.
Formou aqueles bailaríns
que necesitaba para as súas
creacións. Conseguiu corpos
ó límite técnico, corpos-
obxecto, sen proxección
emocional.
A fortísima influencia de
Cunningham en Estados
Unidos e en Europa conforma
unha parte importante do
actual panorama das artes
do movemento. A proxección
da danza cara ó imposible, a
continua colaboración con
grandes músicos e pintores
como John Cage, David Tudor,
Gordon Mumma, Christian
Wolf, Rauschenberg, Jasper
Johns, Stella, Linchtenstein
e Nauman; xunto á defensa
da independencia total da
danza cinguida ó acto escénico
múltiple, son algunhas liñas
de acción que abriu Merce
Cunningham e recolleron
outros coreógrafos como
Karole Armintage, Dominique
Bagouet ou o catalán Cesc
Gealabert.n
XORNAL DE GALICIA 2 de MAIO de 2009
NADIE ES PERFECTO
Los Mestre Mateo
y las listas negras
José Luis Losa
Recupero en el satélite un
excelente documental sobre
Dalton Trumbo: el más conocido
de los “diez de Hollywood”, la
caza de brujas de los llamados
“blacklisted”. Con pocas horas
de diferencia veo en TVG la
gala de los Mestre Mateo.
Recuerdo como en Galicia
también hubo “listas negras”.
No me refiero al pleistoceno
franquista, sino a hace menos
de 20 años. No llevaba Fraga en
la Xunta un verano y ya ejercía
como cuando ministro de
Propaganda. Salieron a la luz
unas “listas negras”, dedicadas
a “cazar” al personal de la Radio
Autonómica. Nadie podría negar
su existencia. Las tuve entre
mis manos en aquel invierno de
1990. Más allá de lo tenebroso
de las decenas de nombres
reflejados contra el paredón del
folio se podían leer acotaciones
a mano, cuarteleras, finalmente
muy divertidas. En mi memoria
selectiva sobrevive una: la de un
profesional del cual se advertía:
“¡Muy peligroso. Miembro de
Fuxan os ventos!”. Siempre se
dijo que el propio Fraga era el
autor de los subrayados. O Pérez
Varela, qué más da.
Mientras veía anteayer la gala
de los Mestre Mateo (ágil,
una inyección de moral y de
farra para tiempos duros: bien
planteada por Jorge Coira y
Carlos Portela) pensé que para
aquella derecha que nos silenció
no había nada más incómodo que
un cómico o un músico de esos
que subían el jueves al escenario
con el coraje moral de siempre.
Algunos, buenos amigos;
otros, distantes. Me sentí de
alguna manera insólita unido
emocionalmente a todos en la
singladura de esta nueva época
que la inanidad ha hecho que nos
toque vivir.
Ah, en la sala se sentaba el
conselleiro de Cultura. Sobre
él leí, cuando fue nombrado, un
artículo servil, pringoso, donde
se loaba su amor a Wagner.
Confío en que a este hombre, al
que hay que dar un tiempo de
respeto porque ni canalleó en la
trama civil del 23-F ni entiende
de “carmiñas burana”, no le
gusten los pesebres, los pelotas.
Y doy por supuesto que no ha
venido a silenciar a los cómicos,
esos “peligrosos sociales”. Me
conformó con que se acuerde
más de Luis II de Baviera que del
grotesco Pérez Varela. l
XORNAL DE GALICIA 2 DE MAIO DE 2009
O funk que
viu do frío
O skwee é un xénero de música electrónica cociñado nos países
nórdicos que fusiona funk e synth pop e ten como primeira figura
a Eero Johannes, un músico e deseñador gráfico da cidade de
Helsinki. POR CARLOS BARREIRO
M   sobre se
está todo inventado na música
segue á orden do día, algúns
artistas perseguen as musas
mergullándose en estilos
deostados e escoitando con
paixón discos recuperados
do contenedor de residuos do
pop. Na maioría das ocasións
esta forma de traballar leva
á revitalización dun xénero,
como sucedeu nos dous últimos
anos co italo-disco. Pero de
cando en vez esa ollada cara o
pasado activa a imaxinación
dos músicos para levar a súa
creatividade por onde non foi
ninguén antes. Dende comezos
dos noventa, varios produtores de
música electrónica de Finlandia,
Suecia e Noruega coincidiron
en atopar na letra pequena do
funk e o synth pop dos oitenta
unha vía de escape para fuxir da
rutina do techno. Onde houbo
máis paixón por esta fórmula
foi en Finlandia. En outono
de 2003 Randy Barracuda,
Pavan e o sueco Daniel Savio
compartiron unha sesión nun
local da cidade de Turku. Desa
noite de troula musical saíu o
nome para definir o que estaban
a facer: skweee, unha derivación
da palabra inglesa squeeze, coa
que quixeron facer referencia ao
son machacado e gomoso que
compartían. Pronto o skweee
CRÍTICA
O pai do ethio jazz
comparte os seus coñecementos
Carlos Barreiro
De tódolos traballos de reivindicación
da música africana que se fi xeron
nos últimos anos, quizais o máis
impactante foi o de Francis Falceto
coa serie Éthiopiques. Un paseo pola
producción discográfica da chamada
“época dourada do pop Etíope”, dende
mediados dos sesenta até finais dos
setenta, que deixou apampado ao ouvinte
da metrópoli, pouco familiarizado co
son do Corno de África. Como en Mali
MÚSICA I NÓS 7
POR DESCONTADO,
O MELLOR FROITO
DAS ÚLTIMAS
COLLEITAS DE MÚSICA
ELECTRÓNICA. UN
ESCAPARATE
deixou de ser unha cousa entre
amigos para extenderse polos
países nórdicos e crear unha
base de público. Xurdiron os
primeiros selos e en 2008 saiu a
primeira recopilación en disco
compacto de artistas deste xénero
que semella un cruce entre Rick
James e Kraftwerk, Museum Of
Future Sound, editada por Flogsta
Danshall. A primeira pedra da
pista de despegue para deixar un
fenómeno a nivel underground.
Pero faltaban os discos longos,
unha mostra de que esto podía
ser algo máis que unha escea só
para o mundo dos rañadiscos.
Todo indicaba que ía chegar en Eero Johannes, un dos precursores do skwee
2009, despois de que Daniel Savio
anunciara que estaba a traballar
no seu primeiro álbum. Pero Eero froito das últimas colleitas depende do grosor dos ritmos, do para saír do frío. Agora é a
Johannes, un deseñador gráfico de música electrónica. Un protagonismo que teña a melodía quenda para que outros aporten
de Helsinki, adiantouse cun disco escaparate das variadas formas ou do intricadas que sexan as as súas ideas, que parece que
homónimo que, se ben saiu ao da etiqueta, que con Johannes composicións deste antigo van polo camiño de introducir
mercado en 2008, aínda estamos pode achegarse a Daft Punk, ás baixista agora enredando coas definitivamente voces nesta
a valorar na súa xusta medida produccións do último Kanye caixas de ritmos. O Skwee non música que até o momento foi
este ano. Por descontado o mellor West ou a Jean Michel Jarre. Todo puido atopar mellor embaixador case sempre instrumental. 
ámbito académico e da etnoloxía. O paso
definitivo para achegar o seu universo
creativo a outro público realizouno o selo
que a suma de dúas visións diferentes da
música. Sen embargo, hai que destacar
que é interesante noutros aspectos,
Strut o ano pasado, convidando a Astatke
a participar nun novo volumen da súa
colección “Inspiration Information”,
como no tocante ás interpretacións
ou o tratamento do son. Atopamos
a música misteriosa e atemporal de
na que artistas de xeracións distintas Astatke con máis consistencia e cunha
ou en Nixeria, alí tamén asimilaron os intercambian a súa experiencia durante textura nítida e elástica, empurrada por
padróns da música occidental a partir a gravación dun disco man a man. uns instrumentistas máis nerviosos
das ideas, a estética sonora e as reglas Desta vez, o músico etíope comparte o e contundentes que os que adoitan
da tradición local. Pero no caso da terra seu traballo con The Heliocentrics, un aparecer nas súas gravacións. 
soñada do rastafarismo a súa situación colectivo inglés que recupera o espirito
xeográfica, a un paso do continente iconoclasta de Sun Ra construindo
asiático, levou a un cruce de mundos pontes entre o jazz, o hip hop, a psicodelia INSPIRATION
abraiante que se pode etiquetar jazz. Un ou o funk. Por unha banda, esta unión INFORMATION 3
dos héroes daquel período foi o pianista de forzas transmite a sensación de MULATU ASTATKE E
e vibrafonista Amulatu Astatke, que viu oportunidade perdida porque non hai THE HELIOCENTRICS
como a partir do traballo de Falceto a súa case diálogo entre xéneros. Semella máis Strut Records, 2009
música acadou popularidade máis alá do unha homenaxe dos xóvenes ao veterano CD
NÓS Director: Jose Luis Gómez Coordinación: Iago Martínez Maquetación: María Sabarís Redacción: Rúa Galileo Galilei, 4B Polígono Industrial A Grela. 15008 A Coruña / 981 100 650 nos@xornaldegalicia.com

Xornal de Galicia S U P L E M E N TO D E C U LT U R A 2 D E M A I O D E 2 0 0 9. N Ú M E R O 2 1

A dobraxe ‘bilingüe’ I Carlos Caetano Biscaínho Fernandes, profesor da UDC

A verosimilitude como argumento negador de normalidade

No século XIX, foron moi frecuentes as pezas de teatro bilingües en que os vilegos e “señoritos” se expresaban en
español, en contraposición ao mundo rural e ás camadas máis baixas da sociedade que falaban a lingua do país,
un galego reducido a un patois perfectamente acaído para a ridiculización da ignorancia e o embrutecemento
dunhas personaxes que, certamente, non se presentaban como un modelo atractivo.
A pasada quinta feira en pleno século XXI, a Televisión de Galicia emitiu a longametraxe Mar adentro nunha
versión sorprendentemente bilingüe en que unhas personaxes se expresaban en lingua galega e outras en castelán.
Unha verosimilitude vestida de normalidade, finalmente negadora de calquera pretensión normalizadora para a
lingua propia de Galiza. Coa escusa do reflexo fidedigno da realidade, rompeuse a convención da ficción narrativa
e forneceuse un modelo consagrador da diglosia. Porque, lembremos, non se trataba dun documental, mais dun
produto artístico.
Se o argumento for que esa
é a situación lingüística
que se daría “na vida”, eu
pregúntome por que non se
estreou na España a versión
orixinal coas personaxes
galegas a se expresaren en
galego, como probabelmente
farían nun contexto real.
Haberá, aínda, quen
argumente que no resto
dos lugares onde se estrou
a versión orixinal o galego
non é lingua cooficial. Certo,
como é certo igualmente que
as ideoloxías imperialistas
contrarias á ecoloxía das
linguas sempre se refuxian
no aparato legal, razón que
nunca empregarán para
defender a diversidade.
Moito infelizmente, na
nosa sociedade aínda se dan
situacións flagrantemente
machistas e a violencia
contra a muller documéntase
case todos os días do ano.
Imaxinemos que, en aras
da verosimilitude, se nos
ofrece unha gala ou un
telexornal presentado por
un home e unha muller,
en que o primeiro denigre
verbalmente á segunda
con f ra ses como “est á
calada, que é como máis Fotograma da cinta Mar Adentro, emitida na TVG cunha dobraxe bilingüe

guapa estás”, frase que

todos recoñecemos como
real e verosímil. Resultaría
insoportábel, porque é
outra a normalidade que
desexamos, a que queremos presentar como referente.
Para que se dobran os filmes na Televisión de Galicia? Por que non se emiten en versión orixinal? E versión
orixinal non significa “en español”, mais en todas as linguas en que se realicen produtos audiovisuais de interese.
Lembremos que se trata dun ente público que ten entre as súas razóns de ser propiciar a presencia social da lingua
galega, mediante a emisión de produtos de calidade que se vehiculen na nosa lingua. Mais agora comparece a
verosimillanza como argumento contra a fluencia normal do noso idioma, impedindo así que o galego se mostre
como unha lingua extensa, culta, útil e moderna (potencialidades que non son privativas de ningunha lingua,
senón atributos que se lle confiren). Un argumento pretendidamente neutro que, na verdade, serve de refuxio
para os interesados en manteren un idioma sometido e subsidiario.
Talvez nunca poderemos evitar totalmente que medios de comunicación foráneos teimen en deitar sobre a nosa
realidade lingüística visións pintoresquistas fundamentadas na verosimilitude, mais o que si debemos é exixir á
Televisión de Galicia que trate con total respeto unha das nosas máximas riquezas, o noso maior atributo como
pobo. Doutra maneira, estamos a desfacer a casa, pedra a pedra. l