Está en la página 1de 29

Neofantstico.

Teora

CORTZAR Y LA SALIDA A LO ABIERTO Por Esteban Ierar o En e! a"o #$$%& !a Re'ista E! (erse)*i or& iri)i a (or Die)o +inars,-& or)ani./ *nas 0orna as sobre !a !iterat*ra e Cort.ar. En este conte1to& ict2 !a conferencia 3*e si)*e a contin*aci/n on e rea!i.o *na a(ro1i4aci/n a te1tos co4o A(oca!i(sis e So!entina4e& E! o!o e !as Cc!i as& E! Perse)*i or& La (*erta con ena a - !a bri!!ante narracci/n (o2tica La (rosa e! obser'atorio. A3* s*r)e e! esta o e! sa!ir a !o abierto co4o 4etfora e *na (osib!e (erce(ci/n e !a rea!i a . E.I CORTZAR Y LA SALIDA A LO ABIERTO Por Esteban Ierar o B*enas Tar es. 5*isiera co4en.ar 4i e1(osici/n sobre a!)*nos as(ectos e !iterat*ra e Cort.ar 4e iante *na ficci/n 3*e no s*e!e estar en e! centro (referente o in4e iato e !a atenci/n e !os crticos. En e! 'o!*4en e c*entos A!)*ien 3*e an a (or a6& e 7899& se inc!*-e A(oca!i(sis e So!entina4e. A3*& Cort.ar *ne arte - (o!tica. A! (ro4e iar s* obra& Cort.ar se a*tocrtico (or e! (re o4inio en s*s re!atos e !a sit*aci/n fantstica (or enci4a e !a (sico!o)a e !os (ersona:es o e s* *bicaci/n en *n conte1to socia!. En Bestiario& (or e:e4(!o& se (ri'i!e)ia *n c!i4a ;neofantstico;. C*an o Cort.ar 6ab!aba e s* !iterat*ra co4o (erteneciente a! ;)2nero neofantstico; a!* a a *na tra4a s*(*esta4ente rea!ista& on e 4e iante !a intro *cci/n e *n so!o e!e4ento fantstico& se abre !a (*erta 6acia !a sos(ec6a e otra rea!i a 4s 4isteriosa& inasib!e e in3*ietante& 3*e atra'iesa e! 4*n o coti iano. A (artir e E! Perse)*i or& Cort.ar )enera *n 'ira:e on e (reten e iniciar *na inter(o!aci/n e !o e1istencia! en s* !iterat*ra. La (reoc*(aci/n (or e! s*fri4iento e! ser 6*4ano 6ist/rica4ente sit*a o. <n s*fri4iento 3*e es e! s*fri4iento e1istencia! e! artista en e! caso es(ecfico e E! Perse)*i or& no a=n e! (a eci4iento e! ;in i'i *o; co4=n 3*e es 'cti4a i4(otente e! tota!itaris4o (o!tico - e !as i eo!o)as o(resi'as. En E! Perse)*i or& e! (ersona:e 3*e a Cort.ar !e (er4ite es!i.arse es e !a inocencia i4(o!*ta e !a ficci/n 6acia e! co4(ro4iso te4b!oroso con !o (o!tico - e! contacto con e! 4a! - !a 'io!encia )enera a en n*estra c*!t*ra& es *n 4=sico& 0o6nn- Carter. En este (ersona:e& a!ter e)o e C6ar!ie Par,er& e4er)e e! c*!to e Cort.ar (or e! :a... En esta ficci/n e Las ar4as secretas co4ien.a *n a(ren i.a:e )ra *a! e! escritor res(ecto a !as 'etas 6on as e! o!or 6*4ano. Pero& co4o -a a e!anta4os& !a ficci/n 3*e a6ora consi erare4os (artic*!ar4ente es A(oca!i(sis e So!entina4e. A3*& Cort.ar *ne !a ficci/n con 'io!enta rea!i a (o!itica !atinoa4ericana e !a 2ca a e! 9$>. E! escenario e !a acci/n narrati'a es Nicara)*a. Cort.ar 'isita Nicara)*a. Es in'ita o (or e! fa4oso (oeta nicara)?ense Ernesto Car ena!& e for4aci/n :es*tica& a*tor e *na o!'i a a rec*(eraci/n e n*4erosos (oe4as e !a A42rica in )ena@ e! Ao4ena:e a !os in ios a4ericanos. La obra (o2tica 4s fa4osa e Car ena! es Canto c/s4ico. En 78B9& en e! arc6i(i2!a)o e So!entina4e& en e! !a)o e Nicara)*a& Car ena! intent/ recrear !a *to(a. <ste es saben 3*e !a *to(a en Occi ente& co4o )2nero !iterario& se inicia con La <to(a e To4as Coro. <to(a (roce e& eti4o!/)ica4ente& e *to(os& noD!*)ar. Es a3*e!!o 3*e to a'a no es& (ero 3*e ta! 'e. 4a"ana sea. Pero (ara 3*e 4a"ana sea& !os (ioneros e !a *to(a eben cons*4ar )estos (ara 3*e ese tie4(o f*t*ro co4ience a 6acerse (resente. Entonces& Ernesto Car ena! crea !a co4*ni a e So!entina4e. <na co4*ni a e ca4(esinos 3*e se a*toabastece a (artir e 'en er s* (ro(ia creaci/n artstica co4(*esta (rinci(a!4ente (or (int*ras - ta(ices. Esta 'i a co4*nitaria est atra'esa a (or cierta i4(ronta cristiana (ro'eniente e !a (ro(ia for4aci/n re!i)iosa e Car ena!. Cort.ar rec*er a 3*e *na e !as acti'i a es co!ecti'as en !a co4*ni a e So!entina4e&

era !a !ect*ra e !os e'an)e!ios. <n 4o4ento 3*e i4(resionaba a !os ca4(esinos con es(ecia! 'i'aci a era !a !ect*ra e !a ca(t*ra e 0es=s en e! 6*erto e Eetse4anF *n 6ec6o 3*e Cort.ar re!aciona con !a conciencia& a*n3*e sea s*bre(ticia& (or (arte e !a co4*ni a in )ena& e 'i'ir en *na antici(aci/n fr)i! - en)a"osa e *n 4*n o !ibera o. La *to(a es fr)i! -& en a!)=n 4o4ento& !os ca4(esinos as*4en esta (recarie a . Sos(ec6an - te4en e! in4inente re)reso e !a 'io!encia. La 'io!encia e !a rea!i a (o!tica e Nicara)*a& e Centroa42rica. Se 'i'e !a *to(a. Pero este e1istir (reD*to(ico es estran)*!a o (or e! te4b!or contin*o ante !a in4inente irr*(ci/n 'io!enta e! 4a!& a!)o 3*e efecti'a4ente 'a a oc*rrir. Por3*e& en 7899& !a co4*ni a e So!entina4e es estr*i a (or co4an os so4ocistas. Con !o c*a! se acaba o se arranca e c*a:o e! s*e"o *t/(ico inicia o (or Car ena!. Cort.ar 'isita !a *to(a antes e s* es'aneci4iento. En So!entina4e& se aso4bra ante !a a*to)esti/n co4*nitariaF !o aso4bra e! 6ec6o e 3*e e! a*tos*stento se 'inc*!e con !a creaci/n artstica - no con e! traba:o a!iena o t(ico e !a socie a ca(ita!ista. Lo es!*4bra !a creati'i a (o(*!ar& !a acci/n crea ora e !os ca4(esinos 3*e& sin (asar (or nin)*na aca e4ia so!e4ne e artes& crean arte. S* i4a)inaci/n se n*tre con !os (aisa:es e s* (ro(ia tierra. S*s (int*ras son !a ce!ebraci/n es(ontanea e s* (atria se!'tica. E! (intar ca4(esino co4(one& (ara Cort.ar& *n in)en*o canto e a!aban.a a *na 'i a 3*e (osee *na i)ni a (ro(ia& 4s a!! e !os isc*rsos (o!ticos o !os conf!ictos i eo!/)icos. Ese canto se (!as4a en !as i4)enes e !os ca4(esinosF esas i4)enes 3*e son ca(t*ra as (or !a !ente e !a c4ara foto)rfica e Cort.ar. Pero !o 3*e e! escritor foto)rafa no es s/!o !o e4(rico& !o 3*e se 4*estra en *na i4a)en fsica. Aa- a!)o 4s... *n (!*s e si)nifica o 3*e brota e *na int*ici/n s*b:eti'a& e *na estrate)ia i4a)inati'a e! escritor (ara a!terar !a rea!i a a a. Este (roceso se (rean*ncia 3*i. (or *n raro 6ec6o@ !a aso4brosa - e1tra"a corres(on encia entre !a canti a e fotos e! ro!!o - !a canti a e (int*ras 3*e Cort.ar tiene ante s (ara foto)rafiar. A! re)resar a E*ro(a& Cort.ar 4an a a re'e!ar e! ro!!o e ia(ositi'as. L*e)o 'e !as i4)enes en s* casa e Pars. Entonces& a! ir (ro-ectan o !as fo)rafas re'e!a as& esc*bre a3*e!!a a!teraci/n e !a rea!i a 'isib!e& !a e !a rea!i a foto)rafia a& 3*e antes an*nciba4os. Lo 3*e 3*e / i4(reso en !as i4)enes no es !a be!!e.a e !as (int*ras. Lo 3*e se 4*estra es !a o!orosa rea!i a socia! e Centroa42rica. Cort.ar conte4(!a as !a antesca osc*ri a 3*e sec*estra - tort*ra. E! 4a! 3*e 4ata& e! 4a! 3*e 'io!a& e! 4a! 3*e interr*4(e *na 4isa. Para 4atar& sec*estrar& confiscar. E! 4a! (o!tico 3*e atra'iesa - estr*-e !os c*er(os es !o 3*e e4er)e& en !*)ar e !as be!!as i4)enes ca4(esinas 3*e e! artista crea 6aber foto)rafia o. Y e! escritor !!ora. Pero& c*an o se 6ace (resente s* es(osa& 2sta (ro-ecta n*e'a4ente !as i4)enes. 5*e a6ora 4*estran !as i !icas (int*ras ca4(esinas. La rea!i a - !a ficci/n se 6an entre4e.c!a o. Dos t2r4inos en (rinci(io o(*estos& !o rea! - !o ficciona!& se 6an *ni o. Aan s*(era o s* o(osici/n. Esta contra(osici/n o :*e)o e o(*estos es e! 3*e 3*isiera e4(!ear& co4o *na s*erte e ca4ino& (ara *nir 'arios (!ie)*es e !a i4a)inaci/n corta.ariana. +arios crticos 6an obser'a o 3*e en Cort.ar (o ra4os !!e)ar a encontrar *na s*erte e es(rit* neorro4ntico. En e! ro4anticis4o e*ro(eo e! si)!o G+III& s*r)e !a c!ara conciencia e !a crisis e !a c*!t*ra 4o erna atra'esa a (or e! (roceso e !a 4o erni.aci/n socia!& e! ca(ita!is4oF - !a crisis e !a 4o erni a c*!t*ra! 'inc*!a a con e! raciona!is4o fi!os/fico& - !a (ri4aca e! 42to o cientfico neHtoniano. La crisis e esa 4o erni a se enc*entra en !a r*(t*ra e !a *ni a . E! 6o4bre es *n con:*nto e fra)4entos& -a no es *na *ni a . Y c*an o se ro4(e !a *ni a !o =nico que queda es un conjunto de agnicos escombros; de fragmentarios opuestos que no pueden ser s*(era os. La rea!i a fra)4enta a& sin s*(eraci/n& es !a 3*e se 6*n e en s* (ro(ia a)ona. Ae)e! a 'irti/ 3*e *no e !os )ran es 4a!es e !o 4o erno i!*stra o es (recisa4ente !a fra)4entaci/n& !a se(araci/n entre !os in i'i *os& !a se(araci/n entre ra./n - fe& !a se(araci/n entre !a !iberta interior - *na !e- e1terior (*ra4ente for4a!. La se(araci/n& !a istancia& !a fra)4entaci/n. En esta escena& !o 4e:or e! in i'i *o se is*e!'e. En Cort.ar 6a-& esti4o& *na c!ara conciencia e este efecto is)re)a or e !a s*b:eti'i a & e este 6ori.onte e contrarios& e fra)4entos& 3*e en (rinci(io no se reconci!ian. Y& a=n 4s& e! arte

4is4o en Cort.ar es *n intento e reconci!iaci/n e estos o(*estos& e esta fra)4entaci/n. En A(oca!i(sis e So!entina4e creo 3*e tene4os *na (ri4era se"a! e !o fra)4enta o& e *na *ni a i'i i a - 3*ebra a. Es !a i'isi/n * o(osici/n entre !a rea!i a socia! sin !iberta - e! s*e"o *t/(ico e !a !iberaci/n. S/!o *n s*:eto 3*e se recrea (*e e s*(erar estos o(*estos. Para as ir 4s a!! e! 6o4bre fra)4enta o& 4s a!! e !a c*!t*ra i'i i a. Para 3*e e! 6o4bre se reconci!ie o se reco4(on)a en s* *ni a se ebe b*scar *na i4ensi/n (er i a& *na i4ensi/n 3*e es a*sencia. <na otre a 3*e e! 6o4bre conte4(orneo a=n no 'i'e. Esa otre a (*e e tener istintos conteni os. En e! caso e Cort.ar& !a otre a (er i a se 'inc*!a con *na rea!i a 4s (rof*n a 3*e e! !/)os. Es *na rea!i a otra crea ora 3*e !e e'*e!'e a! 6o4bre e! (o er e !a creaci/n& - !a !iberta (ara re6acerse. Es *na otre a re(ri4i a (or !a c*!t*ra. En !o (ersona!& (ienso 3*e to a !a obra e Cort.ar )ira en torno a! an6e!o e e1(!orar esta otre a . Y rec*(erar!a. Co4o se 4anifiesta en a!)*nos e s*s te1tos te/ricos& on e esta acci/n e1(!ora ora se re!aciona con e! s*rrea!is4o& - *n atra'esar *n t=ne! 3*e (erfora !a frontera e !o conoci o (ara e1ten er e! tacto 6acia !a br*4a e1tra"a e *n !*)ar otro. E! (o er crea or e! inconsciente es otre a re(ri4i a - o!'i a a. Casa to4a a (o ra ser !e o co4o reenc*entro con esa re)i/n otra. A3*e! 4isterioso soni o 3*e in'a e !a i !ica 'i a a*tos*ficiente e *n (ara /:ico 4atri4onio e 6er4anos. 0ai4e A!a.ra,i& en *n bri!!ante !ibro sobre Bestiario& 4anifiesta 3*e Casa to4a a constit*-e ta! 'e. *n i4(osib!e re)reso a *n (araso (er i o. La 'i a e Irene - s* 6er4ano es e4asia o a(acib!e co4o (ara ser rea!. <na e !as caractersticas e! (araso es !a 'i a sin necesi a e a*tobastarse a s 4is4a& sin !a inse)*ri a e *n 4*n o e1terior 6osti!. Ese *ni'erso re(!e)a o sobre s 4is4o - a*tos*ficiente e !os 6er4anos& es *n 'e!a o (araso& 3*e se sostiene 4e iante !a re(etici/n e !as. Y Cort.ar sie4(re cre-/ 3*e& (ara encontrar e! ni'e! 4s (rof*n o e !a creati'i a & (ara 6a!!ar !a otre a 3*e trasbasa !os !4ites e n*estra (ro(ia c*!t*ra& se ebe ro4(er con !as tra iciones& con !os con'enciona!is4os& tanto e! !/)os cientfico& co4o e! (ro(io !en)*a:e I e a6& !os e:ercicios e e1(eri4entaci/n 'an)*ar ista e Cort.ar& (or e:e4(!o en Ra-*e!aJ. En Casa to4a a& !a r*(t*ra e !a cost*4bre o !a con'enci/n es (ro'oca a (or !a in'asi/n e! soni o 4isterioso. E! soni o& !a 4=sica& tienen e! (o er e (ro(a)arse& e !!e)ar a !o !e:os& e cost*4bres atra'esar !o s/!i o& e ro4(er 4*ra!!as. La otre a ta! 'e. se 4anifiesta co4o ese soni o ine1(!icab!e 3*e nos 6ace recor ar *na i4ensi/n inconsciente - crea ora 3*e no es e1(!icab!e (or !a ciencia. Esta b=s3*e a e !a otre a re(ri4i a (er4ite s*(erar !a o(osici/n entre e! 6o4bre no crea or& (asi'o re(eti or e cost*4bres& - e! s*:eto creati'o 3*e& 4e iante s* i4a)inaci/n& transfor4a ren*e'a !a e1istencia. La rea(arici/n e !a otre a 3*e trascien e !a 'i a re(eti a sin creaci/n ni trasfor4aci/n& se 4anifiesta en 4*c6as ficciones corta.arianas. Pense4os& (or e:e4(!o& en La (*erta con ena a& en Kina! e :*e)o& on e *n 'ia:ero 'isita !a ci* a e Conte'i eo. Se a!o:a en *n 6ote!. Y& en !a noc6e& esc*c6a *n soni o& a(arente4ente e! !!anto e *n beb2. Pero este 6ec6o es ine1(!icab!e. Por3*e en !a 6abitaci/n conti)*a no se a!o:a na ie. As& Cort.ar nos 6ace n*e'a4ente (artci(es e !a irr*(ci/n e a!)o otro. 5*e nos in'a e& !o 4is4o 3*e en Casa to4a a& (or e! soni o. <n soni o 3*e esestabi!i.a e! 4*n o conoci o. Y nos 6ace recor ar 3*e !a rea!i a es a!)o to a'a (or e1(!orar - rec*(erar& *na rea!i a (re!/)ica 3*e re)resa - se 4anifesta entro e! te:i o i4a)inati'o e !a ficci/n !iteraria. A!)o e este tenor ta4bi2n acontece en E! o!o e !as Cc!a as. A3*& !a otre a re)resa& - es rec*(era a& 4e iante !a e1(eriencia 4tica e !as c*!t*ra arcaicas. En este re!ato& Cort.ar i4a)ina *n trin)*!o a4oroso constit*i o (or tres ar3*e/!o)os@ T6er2se& Coran & 3*e son (are:a& - So4o.a. Este =!ti4o& (or s* a(e!!i o& enota 3*e es n*estro re(resentante !atinoa4ericano en !a ficci/n. Co4o a4ericano& (ara !a 4ira a e*ro(ea So4o.a estara 4s cerca e !o (ri4iti'o& e !o arcaico& - esto (refi)*ra e! e'enir (osterior e !a narraci/n. En *na is!a e! 4ar E)eo& !os ar3*e/!o)os esc*bren *na estat*a& *n o!o anti3*si4o. Pero s* esc*bri4iento no es *n )eneroso acto cientfico. E! (ro-ecto es 'en er !a estat*i!!a a *n co!eccionista. Pero& antes& se eci e es(erar. Entonces& So4o.a& 3*e 'i'e en !as af*eras e !a ci* a & c*i a e! o!o. E4bar)a o (or *na sensaci/n ine1(!icab!e& crea n*4erosas r2(!icas e !a i4a)en arcaica rec*(era a e! o!'i o. <na actit* t(ica4ente 4o erna es !a

b=s3*e a e *n conoci4iento ob:eti'o. Este ti(o e conocer& ar3*et(ico e !a ciencia c!sica& necesita e *n 4irar !a rea!i a es e af*era. Des e f*era& e! s*:eto obser'a !a nat*ra!e.a& o !a (ro(ia socie a . S/!o as es (osib!e *na co4(rensi/n ob:eti'a e !o rea!. En este (roceso& e! s*:eto se se(ara e! ob:eto. S*r)e entonces *na *a!i a . <na se(araci/n. Por otro !a o& en !a e1(eriencia 4tica& ta! co4o nos rec*er a (or e:e4(!o Le'- Br*6! en s* E! a!4a (ri4iti'a& e! 6o4bre (artici(a e s* entorno& se f*n e con !a nat*ra!e.a& !a e1(eri4enta co4o *na co4*ni a o contin*i a entre e! s*:eto - e! ob:eto& entre e! 6o4bre - e! 4*n o. A3* 6a- inte)raci/n - f*si/n. <ni a - no se(araci/n. <na e1(eriencia otra& arcaica& res(ecto a !a rea!i a . Sin 4e iar *na b=s3*e a conciente& So4o.a (asar e !a se(araci/n& e !a *a!i a entre e! s*:eto - !o obser'a o Isit*aci/n 4o ernaJ& a !a i enti a & a !a f*si/n Ie1(eriencia otra& arcaica& rec*(era aJ. A f*er.a e re(etir 'arias 'eces !a estat*i!!a&e! ar3*e/!o)o& re(resentante en (rinci(io e *na 4ira a cientfica& se f*n ir con !o obser'a o. A (artir e esa e4(ata o i entificaci/n& So4o.a aban ona s* con ici/n e re(resentante e !a c*!t*ra occi enta!& (ara con'ertirse en *n s*:eto arcaico. 5*e re)resa e irr*4(e es e *na otre a re(ri4i a en e! 4*n o 4o erno. So4o.a se i entifica con !a estat*a con e! 4*n o 4tico 3*e (er *ra en e!!a. En *n e1tre4o (aro1stico e esta i entificaci/n& So4o.a se creer *n anti)*o sace orte sacrifica or& - b*scar 4atar a Coran entro e *n renaci o rito sacrificia! en e! tie4(o 4o erno. En e! rito - en e! sacrificio 6*4ano& So4o.a encontrar *na (osibi!i a e co4*nicaci/n con e! (asa o 4tico. Pero en 2!& e! c*er(o es ta4bi2n *n (*ente entre !o re(eti o - conoci o& !o 4o erno& - s* o(*esto& !a otre a esconoci a& anti)*a - no e1(eri4enta a. Y as se ice en e! re!ato@ ;Es tan senci!!o D i:o So4o.aD. Sie4(re sent 3*e !a (ie! estaba en contacto con !o otro;. En e! c*er(o& en !a (ie!& (er *ra !a sos(ec6a e *n 6on o (!ie)*e no raciona! e !a rea!i a & ta! 'e. 'inc*!a o con e! instintoF o con ni'e!es (ri4iti'os a=n no ebi a4ente conoci os e !a i4ensi/n cerebra!. E! c*er(o& 4s 3*e !a !/)ica& int*-e 3*e !a consciencia es !*)ar e !i4itaci/n - en)a"o. En e! reino *ni!atera! e !o conciente& nos a*toen)a"a4os& o so4os en)a"a os. Pero& e! c*er(o& co4o !o afir4a Cer!ea*DPont-& es saber (re isc*rsi'o. La cor(ora!i a se re!aciona con e! es(acio 4e iante e! !en)*a:e e !as sensaciones. Y a (artir e !o sensoria!& !o cor(oreo int*-e esa otra rea!i a crea ora& anterior a !a !/)ica. <na fec*n a rea!i a (ri4aria 3*e !os 4itos b*scaron e1(resar. Por !a 'a entonces e !a rec*(eraci/n e !o arcaico& e! 4ito& e! rito - e! c*er(o& en E! o!o e !as Cc!a as renace *na otre a (er i a o re(ri4i a. Y !o conoci o - s* o(*esto& *na 'ita!i a esconoci a& n*e'a4ente se reconci!ian. En E! Perse)*i or& 06onn- Carter es a3*e! 3*e (ersi)*e esta rea!i a otra& o!'i a a. Carter& e! artista& ser e! ca.a or e *na re)i/n e *n contin*o e'enir crea or. Co4o *ste es recor arn& en e! re!ato corta.ariano& 06onn- Carter cons*4a ro)as& so!a 'i'ir (ostra o en *n a)* o s*fri4iento - an)*stia. Entonces& es e *na inter(retaci/n 3*e 3*i. no s*(era !a s*(erficie (sico!/)ica e !os co4(orta4ientos& se ase)*ra 3*e 0o6nn- Carter es *n (ersona:e abati o& sie4(re .a6eri o (or *na 'i a 3*e no (*e e contro!ar. Sin e4bar)o& 0o6nn- no es (erse)*i o (or *n s(ero 'en a'a! 3*e !o abr*4a - frente a !a c*a! 2! se err*4ba an4ica4ente. Por e! contrario& es 3*ien e1(!ora *na rea!i a otra& 4s (o erosa& 3*e esca(a a! 4*n o (e3*e"o - se)*ro e !as con'enciones - e !a 'i a coti iana& o e! 4*n o e! inte!ecto& e !a fi!osofa aca 24ica o e !a ciencia. Por !o tanto& 0o6nn- Carter no es (erse)*i o. Es e! (erse)*i or& e! 3*e 'a a !a b=s3*e a e esa otre a & e esa entra"a in3*ietante e !o rea! 3*e borra e! tie4(o con'enciona!. De a6 3*e& a! tocar 4=sica& 0o6nnsiente 4*c6as 'eces 3*e sa!e e! tie4(o !inea!. Se !ibera e !o coti iano - s* tie4(o (re ecib!e re(eti o. Y se intro *ce en otro e'enir. En *na rec*(era a te4(ora!i a 4s (ri4aria on e !as e1(eriencias se conser'an - a 3*ieren *na briosa intensi a . <n otro tie4(o& istinto e! tie4(o (sico!/)ico o bio!/)ico& - e !a 4ecnica s*cesi/n te4(ora! e! re!o:. Esto (*e e 6acernos recor ar !a iferencia entre e! tie4(o e !a conciencia& con s* (er er - o!'i ar& - e! tie4(o e! inconsciente& con s* oc*!to (er *rar e !o -a 'i'i o. Des e !a (ers(ecti'a (sicoana!tica fre* iana& en !a (rof*n i a inconciente& (er *ra !a intensi a e! (asa o infanti! - s*s tra*4as. Pero ta4bi2n se (o ra es(ec*!ar 3*e !o 3*e (er *ra en e! s*strato inconsciente& f*era e !a te4(ora!i a con'enciona!& no es necesaria4ente !o tra*4tico& sino *na (otencia!i a crea ora sin fin. 0o6nnCarter es e! (erse)*i or e esa s*bterrnea f*er.a )enera ora.

La otre a re(resenta !o (er i o. Esta (2r i a i4(i e a! 6o4bre ser *ni a & - (or !o tanto (!enit* . E! 6o4bre sin co4*nicaci/n con !a a4(!it* otra e !o rea! ebe ser ref*n a o. En Cort.ar& !a !iterat*ra es *na (rctica e reconstr*cci/n e !o 6*4ano. En este senti o recor e4os& co4o =nico e:e4(!o& e! ca(t*!o setenta - n*e'e e Ra-*e!a con s* ec!araci/n e !a inno'aci/n e !a for4a no'e!a& !a transfor4aci/n e !a escrit*ra no'e!stica& co4o 4e ios (ara ensa-ar *na antro(ofana& *na creaci/n e *n n*e'o 6o4bre. La !iterat*ra& !a i4a)inaci/n& no se a)otan en !a (*ra !iberta s*b:eti'a e! artista. Ta4(oco& s* estino es si4(!e4ente satisfacer !a a'i e. e )oce est2tico e! !ector. E! (ro(/sito e !a creaci/n !iteraria en Cort.ar es 4s a4bicioso. La i4a)inaci/n reconci!ia a! 6o4bre con s*s (osibi!i a es crea oras 4s (ri4arias. Y !a !iberaci/n e !a creati'i a e1i)e !a transfor4aci/n (ara!e!a e !a socie a - e !a c*!t*ra. Co4o (ensaba Sc6i!!er en s*s c2!ebres Cartas sobre !a e *caci/n est2tica e! )2nero 6*4ano& !a !iberta (o!tica es consec*encia e *na (re'ia !iberta est2tica. A3* !ate !a )ran esa'enencia e Cort.ar con !a i.3*ier a& a 'eces no e4asia o a4(!ia en s* 'isi/n e! arte. <ste es saben 3*e Cort.ar sie4(re f*e critica o (or !a orto o1ia i.3*ier ista 4s *ra@ LC/4o (*e e 6a!!arse co4(ro4eti o con e! ca4bio (o!tico *n escritor 3*e crea esos inofensi'os (ersona:es a(o!ticos co4o !os crono(ios - !os fa4asM Esto (ro'oc/ !a fa4osa (o!24ica e Cort.ar con e! escritor co!o4biano Oscar Co!!a.os& e itor e !a re'ista Casa e !as A42ricas. Es interesante recor ar !a res(*esta corta.ariana a s* etractor@ 4s re'o!*cionario 3*e *n te1to e rea!is4o socia!ista& es *n te1to 3*e (er4ite 3*e e! !ector rec*(ere !as (otencia!i a es re(ri4i as - o!'i a as e s* (ro(ia i4a)inaci/n. Por3*e e! 6o4bre s/!o (*e e ser recrea o a (artir e *n acto e rei4a)inaci/n e !o 6*4ano. Por !o tanto& !a i4a)inaci/n no es *na c*!(ab!e enso"aci/n (e3*e"o b*r)*esa& sino 3*e& ta! 'e.& sea !a for4a 4s 'a!iente e as*4ir !a (osibi!i a e *na reconstr*cci/n antro(o!/)ica. En e! i4a)inar no 6a- esca(is4o& to o !o contrario. E! 6o4bre es s*s circ*nstancias. S. Pero ta4bi2n es s* crea ora (otencia!i a inconsciente. Por =!ti4o& recor are4os a6ora *n te1to 4*- (oco !e o e Cort.ar@ La (rosa e! obser'atorio. La Prosa e! obser'atorio es *n te1to 3*e Cort.ar escribe a (ro(/sito e *n 'ia:e 3*e 6ace a !a In ia& en 78B9. Se enc*entra a!! con !os restos e os obser'atorios astron/4icos en De!6i - en 0ai(*r crea o (or 0ai Sin)6& *n astr/no4o s*!tn e! si)!o G+III. E! enc*entro con este raro astr/no4o 4*s*!4n 'a a ser *ni o con te1tos 3*e& (oco tie4(o es(*2s& Cort.ar !ee a (ro(/sito e !a 'i a e !as an)*i!as. LY 3*2 re!aci/n (*e e tener e! 4a(a astra! e !os cie!os noct*rnos con *nos (e3*e"os 6abitantes e! 4*n o ac*tico - terrestreM <na 4ente creati'a co4o !a e Cort.ar no te4e *nir e!e4entos& a(arente4ente& incone1os. C*c6os se 6orrori.an e en!a.ar cosas 3*e& s*(*esta4ente& no (oseen nin)*na afini a . Pero Cort.ar& co4o !os s*rrea!istas& !as *ne. <ne e! 4*n o e !as an)*i!as con !a e1(!oraci/n astron/4ica e! cie!o& rea!i.a a (or *n astr/no4o 4*s*!4n. Esa *ni/n o ana!o)a nace e *n acto e inte!i)encia artstica. La inte!i)encia artstica e Cort.ar b*sca 6*r)ar *na rea!i a on e !os a(arentes o(*estos se co4(!e4entan. Parecera 3*e !a 'i a e !as re4otas estre!!as (oco tiene 3*e 'er con !a e1istencia e !a tierra. Sin e4bar)o& s*ti!4ente& estn !i)a as. Por !o tanto& Cort.ar i4a)ina 4etaf/rica4ente a! astr/no4o 4*s*!4n co4o *na s*erte e (esca or en e! noct*rno 4ar e !as estre!!as. Lo 3*e oc*rre a! escen er a !o 6on o e! oc2ano& co4o 6acen !as an)*i!as& se corres(on e con e! b*cear en !o (rof*n o e! cie!o e !a noc6e. Tanto en !a b/'e a este!ar noct*rna co4o en e! 4ar terrestre& se abren !as (*ertas 3*e nos e'*e!'en *na for4a e int*ici/n e !o (rof*n o. As& cie!o - tierra no son o(*estos. Son (arte e *na so!a *ni a . 5*e e! artista (iensa 4e iante s* i4a)inaci/n narrati'a - (o2tica. Entre !a 'i a e !as an)*i!as& !os (eces 3*e escien en a !a (rof*n i a e! 4ar& - *n astr/no4o 3*e escr*ta e! a4(!io rostro titi!ante e !a noc6e& e1iste *na secreta corres(on encia. <n 4is4o ca4ino 6acia !o (rof*n o e! ser. A (artir e esta *ni/n e o(*estos entre e! 4*n o e !as an)*i!as - e! 4*n o e !a astrono4a e! astr/no4o s*!tn& Cort.ar e!abora *na 3*e4ante 4etfora& 3*e a!* e a *na (osib!e actit* frente a !a 'i a. Es !a e1(eriencia e! beber !a noc6e (e!irro:a - e! sa!ir a !o abierto. S/!o c*an o e! 6o4bre a(ren a a beber e esa noc6e (e!irro:a& (ercibir !a rea!i a 4s a!! e !as a(arentes o(osiciones. E! sa!ir a !o abierto es e! no etenerse en (e3*e"os fra)4entos e 'er a & en (e3*e"as re)iones (osib!es e !a rea!i a . Lo abierto es a(ert*ra a *na tota!i a !ibera a& a:ena a !os siste4as r)i os - c!a*s*ra os. Lo abierto es (ro-ecci/n a *n ser 4s a4(!io. Beber !a noc6e

(e!irro:a es esa e1(ansi/n a !a a4(!it* & en 4e io e! )oce crea or - e! aso4bro (o2tico& 4s a!! e !as istancias entre !os s*(*estos contrarios e! cie!o - !a tierra. Lo ce!este - !o terrestre& co4o oc*rre ta4bi2n en Ra-*e!a& se *nen. Y !o abierto 3*e se e4bebe e *na noc6e n*e'a e ina)otab!e& ta4bi2n ebe trascen er !a a(arente o(osici/n entre !a ciencia - !as sensaciones aD!/)icas o (re'erba!es es e !as 3*e s*e!e s*r)ir !a ins(iraci/n artstica. La ciencia (reten e e1c!*ir a3*e!!o 3*e no in)resa a! en*ncia o& a! conce(to. En ca4bio& !a 4etfora artstica brota es e *na rea!i a !ibre e !os !4ites e !a !/)ica. Si !a ciencia a(ren iera a con'i'ir con e! otro (erfi! e !o rea! 3*e abre o 4*estra e! arte& e! 6o4bre s*(erara !a o(osici/n entre !a ra./n ana!tica - !a 4isteriosa ins(iraci/n crea ora. Este es *n sa!ir a !o abierto& a *na tota!i a e *n in4ico e ina)otab!e 4o'i4iento. Es e! estino e !a ser(iente o*roboros& a3*e! ar3*et(ico - ancestra! re(ti! 3*e se 4*er e !a co!a& - co4(one con s* (ro(io c*er(o *n 4o'i4iento circ*!ar 3*e to o !o inte)ra. E! C!*b e !a Ser(iente es *n !*)ar esencia! (ara !os bo6e4ios e Ra-*e!a& sie4(re a(asiona os (or !a b=s3*e a e *n abso!*to 3*e sane !as 6eri as e *na 'i a 4*ti!a a. En !a *ni a circ*!ar e !a ser(iente& !a ciencia -a no sera e! o(*esto e! arte. E! 6o4bre se !ibera as e! t*4or e !o fra)4entario. Y a(ren e a beber *na rea!i a 3*e to o !o contiene. Sobre e! fina! e La (rosa e! obser'atorio& Cort.ar escribe *na s*erte e (rofeca o *na 4era e1(resi/n e eseos on e !a ciencia - !os tota!itaris4os (o!ticos 3*e nie)an !a a4(!it* e !o rea!& ter4inarn. Las an)*i!as - e! astr/no4o 4*s*!4n& se con'ierten as en !as fi)*ras e *n ca4ino crtico e !os 4a!es e !a c*!t*ra conte4(ornea. Se transfor4an en fi)*ras 4etaf/ricas 3*e (reser'an *na re)i/n e (!enit* & 3*e !a creaci/n artstica - !iteraria a=n (*e en i4a)inar. As& a! conc!*ir !a obra 3*e 6a 4oti'a o n*estros =!ti4os co4entarios& e! a*tor e E! (erse)*i or escribe@ ; I...J ta! 'e. !os :efes - !os 6o4bres e ciencia acabarn (or sa!ir a !o abierto& acce er a !a i4a)en on e to o est es(eran oF en este 4is4o instante !as :/'enes an)*i!as !!e)an a !as bocas e !os ros e*ro(eos& 'an a co4en.ar s* asa!to f!*'ia!F acaso -a es e noc6e en De!6i - en 0ai(*r - !as estre!!as (icotean !as ra4(as e! s*e"o e 0ai Sin)6F !os cic!os se f*sionan& se res(on en 'erti)inosa4enteF basta entrar en !a noc6e (e!irro:a as(irar (rof*n a4ente *n aire 3*e es (*ente caricia e !a 'i aF 6abr 3*e se)*ir !*c6an o (or !o in4e iato& co4(a"ero& (or3*e AN! er!in 6a !e o a Car1 - no !o o!'i aF (ero !o abierto si)*e a6& (*!so e astros - an)*i!as& ani!!o e Coebi*s e *na fi)*ra e! 4*n o on e !a conci!iaci/n es (osib!e& on e an'erso - re'erso cesarn e es)arrarse& on e e! 6o4bre (o r oc*(ar s* (*esto en esa :*bi!osa an.a 3*e a!)*na 'e. !!a4are4os rea!i a ;. C*c6as )raciasO BIBLIOERAKPA@ Cort.ar& 0*!io& A(oca!i(sis e So!etina4e& en A!)*ien 3*e an a (or a6& en 0. Cort.ar& C*entos co4(!etos. '7.& B*enos& Aires& e . A!fa)*ara. D E! (erse)*i or& en Las Ar4as secretas& B*enos Aires& e . S* a4ericana. D La teora e! t=ne!& en Obra crtica& '7& B*enos Aires& e . A!fa)*ara. D Casa to4a a& en Bestiario& B*enos Aires. e . S* a4ericana. D La (*erta con ena a& en Kina! e :*e)o& B*enos Aires& e . S* a4ericana. D E! o!o e !as cc!a as& en Kina! e :*e)o& B*enos Aires& e . S* a4ericana. D La (rosa e! obser'atorio& B*enos Aires& e . L*4en. D Le'- Br*6!& E! a!4a (ri4iti'a& B*enos Aires& e . P!anetaDA)ostini. 0ai4e A!a.ra,i& E! *nicornio. Los c*entos neofantsticos e Bestiario& Ca ri .& e . Ere os.

Literat*ra& Co4*nicaci/n - Caos@ <na !ect*ra e 0or)e L*is Bor)es I7Q ParteJ Antonio Pine a Cac6ero I<ni'ersi a e Se'i!!aJ Intro *cci/n I(. 7J Cao!o)as bor)eanas I(. RJ. Bor)es en e! conte1to e! )2nero neofantstico@ !a n*e'a (ost*!aci/n e !a rea!i a I(. SJ. E! :ar n e siste4as 3*e se bif*rcan I(. 7#J. Bib!io)rafa I(. RRJ INTROD<CCITN E! ob:eti'o e este traba:o es i!*ci ar !as (osibi!i a es e a(!icaci/n e !o 3*e 6a 'eni o !!a4n ose ;Teora e! Caos; o ;Ciencia e! Caos;& en !os 4bitos e !as ciencias e1actas - fsicoD nat*ra!es& a !a obra e! escritor ar)entino 0or)e L*is Bor)es I7S8SD78SBJ. A*n3*e 6are4os referencias 4s o 4enos e1tensas a otros te1tos bor)eanos& nos centrare4os bsica4ente en c*atro narraciones@ ;La Bib!ioteca e Babe!;& ;E! :ar n e sen eros 3*e se bif*rcan; Ia4bas (*b!ica as en Kicciones U78%%J& ;De*tsc6es Re3*ie4; - ;E! A!e(6; I(*b!ica as en E! A!e(6 D78%8DJ& e intentare4os 'er c/4o se (!as4an istintas nociones e este n*e'o (ara i)4a e(iste4o!/)ico en !as fb*!as bor)eanasF nociones co4o !os siste4as noD!inea!es& e! ;efecto 4ari(osa; IE Har N. Lorent.J& !as 4ate4ticas fracta!es o !a i ea e n*e'as estr*ct*ras or ena as ba:o *na a(ariencia ca/tica. En este (ri4er artc*!o intro *ci4os !os os (ri4eros (*ntos - ensa-a4os *n an!isis e ;E! :ar n e sen eros 3*e se bif*rcan;. En eter4ina os casos& esbo.are4os e 4o o 4s eta!!a o a!)*nas i eas te/ricas e 4o o (re'io a! an!isis e !os re!atos& ta!es co4o !a e !os siste4as in4icos o !a sensibi!i a a !as con iciones inicia!es. La (rof*n i.aci/n en !os te1tos bor)eanos (ro(ia4ente ic6os a(e!ar constante4ente a a*tores 3*e 6an traba:a o& es e *na (ers(ecti'a * otra& sobre e! n*e'o (ara i)4a cientficoF i)*a!4ente& 4ane:are4os *na bib!io)rafa se!ecta e crticos bor)eanos (ara a(o-ar n*estros an!isis e !os te1tos e! ar)entino. E'i ente4ente& !as co4(araciones - a(!icaciones concretas se ce"irn a! 4bito te4ato!/)ico o conce(t*a!F 41i4e c*an o a! tratar !a Teora e! Caos en e! 4bito e !as ciencias socia!es o !a creati'i a artstica afronta4os *n (rob!e4a e c/ i)o - for4*!aciones& co4(!ica as e a a(tar& a ni'e! for4a!& es e !as ciencias ; *ras; I(ense4os en !as ec*aciones 4ate4ticas fracta!es& (or e:e4(!oJ a !as rea!i a es ifci!4ente 4ate4ati.ab!es e !o 3*e en a!e4n se eno4ina acerta a4ente EeistesHissensc6aften I;ciencias e! es(rit*;J. 5*e e (*es este traba:o& en to o caso& co4o *na e1(!oraci/n e !as (osibi!i a es e a(!icaci/n e !a Teora e! Caos a !a obra artstica e *n a*tor 3*e 6i.o e! (rob!e4a e! caos - e! or en I(!as4a o en e! s4bo!o e! !aberintoJ 3*i. !a 4a-or e s*s (reoc*(aciones. Y 3*e e& sobre to o& co4o *na (ro(*esta e !o 3*e (arece *n 4bito e e1(!oraci/n *!terior e1traor inaria4ente f2rti!@ e! est* io e !a si4biosis =nica - a(asionante e 4ate4ticas - (oesa en !a ;est2tica e !a inte!i)encia; bor)eana. En !o referente a !a estr*ct*ra - 4eto o!o)a& e! c*er(o e an!isis e !os re!atos ir (rece i o e *n a(arta o on e intentare4os (!antear ciertas ana!o)as entre !os (res*(*estos e(iste4o!/)icos e !a Teora e! Caos - !a (ro(ia ref!e1i/n c*!t*ra! bor)eana. A contin*aci/n& esarro!!are4os !o 3*e se 6a eno4ina o )2nero neofantstico - !a circ*nstancia e Bor)es en e! 4is4o& (or enten er 3*e !as nociones e !o neofantstico s*(onen *na n*e'a (ost*!aci/n e !a rea!i a on e arte& c*!t*ra ciencia se i4brican. La (arte 4s e1tensa e! traba:o& e! an!isis e !os te1tos bor)eanos& c*!4inar con *nas bre'es conc!*siones. E4(!eare4os e! siste4a Aar'ar e citas bib!io)rficas Ia*tor& a"o@ ()inaJ. Las citas e1tensas irn en (rrafo a(arte& con san)ra o i.3*ier o - c*er(o 4enor. 7. CAOLOEPAS BOREEANAS. Te4a esencia! e !os 4e:ores c*entos e Bor)es es& (*es& !a a4bi)?e a 4isteriosa& inc!*so !a ininte!i)ibi!i a e !a rea!i a 3*e nos circ*n a - en !a 3*e nos senti4os tan c/4o a4ente insta!a os.

IDona! S6aHJ La 4era i ea e 3*e Bor)es 6a-a 6ec6o e! !aberinto s* s4bo!o 4s istinti'o Ico4o 'ere4os 4s a e!anteJ es *n b*en ar)*4ento e base (ara co4en.ar a tra.ar !as (osib!es ana!o)as conte1t*a!es 3*e (osibi!iten *na !ect*ra cao!/)ica e !a obra e! fab*!ista ar)entino. No obstante& !as afini a es entre e! (ensa4iento - !a creati' a bor)eanas - !as n*e'as teoras e !a co4(!e:i a trascien en !o (*ra4ente te4tico& entran o e !!eno en c*estiones e(iste4o!/)icas - a=n fi!os/ficas. Para e4(e.ar& - si)*ien o a I!-a Pri)o)ine& !a teora e! caos se re!aciona irecta4ente con !as ;ciencias e! e'enir; - !a fsica e! noDe3*i!ibrio& 6ist/rica4ente re!e)a as (or !a ciencia Icfr. 7889@ SJF centrn onos en !a i ea e! e'enir s*r)e *na interesante re!aci/n con !a obra e Bor)es& 3*e 6i.o s*-a en 4=!ti(!es te1tos - (oe4as !a fa4osa sentencia e! to o f!*-e e Aerc!ito& a e4s e estab!ecer constante4ente !a i entificaci/n entre e! tie4(o& e! (ro(io ser 6*4ano - e! f!*-ente ro e! fi!/sofo (resocrtico. E! Bor)es 4s 6erac!itiano es consciente e !a inestabi!i a e! Ser& - se enfrenta a !a (ara o:a e encontrarse con *na con ici/n 6*4ana 3*e es a! 4is4o tie4(o 4*tab!e Ies c!sica !a i ea bor)eana e 3*e so4os 4*c6os 6o4bres en e! transc*rrir te4(ora!J -& a! 4is4o tie4(o& (er4anente I!o 3*e (ro(orciona e! s*strato (ara !a i enti a 6*4anaJ. Caos - or en& Aerc!ito - Par42ni es 'ia:an :*ntos en e! 4*n o e Bor)es. Pri)o)ine ta4bi2n an*ncia *n n*e'o or en cientfico on e caos - or en con'i'en@ ;La consi eraci/n e! VVcaosWW !!e'a as a *na n*e'a co6erencia& a *na ciencia 3*e no s/!o 6ab!a e !e-es& sino ta4bi2n e s*cesos& 3*e no est con ena a a ne)ar !a e4er)encia e !o n*e'o& - (or consi)*iente e s* (ro(ia acti'i a crea ora; I7889@ SD8J. Para Antonio Esco6ota o& e! a.ar - !a isi(aci/n son caractersticas e! *ni'erso fsico 3*e& esta 'e. 4s cerca e Aerc!ito 3*e e Par42ni es& nos ofrecen *n 4*n o co4(!e:o estr*ct*ra o e 4o o i4(re'istoF *n 4*n o in4ico -& es e *na (ers(ecti'a c*!t*ra!& (roc!i'e a !a creaci/n& a *na n*e'a (oesa& 4s a!! e !a !inea!i a @ Este 6a!!a.)o i4(!ica *n retorno a! conce(to e tie4(o co4o 4e i a e *na acci/n Io ;n=4ero e! 4o'i4iento; se)=n !a conoci a efinici/n aristot2!icaJ& en (er:*icio e! tie4(o co4o 4arco eterno e in4/'i!& 3*e caracteri.a !a fsica e NeHton. Pero e! retorno a! tie4(oDener)a i4(!ica asi4i!ar e 4o o ra ica!4ente istinto e! se)*n o (rinci(io e !a ter4o in4ica& con s* a!ternati'a e siste4as re'ersib!es o 4*erte t2r4ica. Irre'ersibi!i a no si)nifica in4ersi/n en *n (ro)resi'o esor en ais!a4iento& sino (oiesis& obra (rctica IEsco6ota o& 7889@ R$J. S*bra-a4os a (ro(/sito !a (a!abra ;crea ora; en !a cita anterior e Pri)o)ine (or3*e consi era4os 3*e es *n b*en 4arco e referencia en e! 4bito on e 'a4os a 4o'ernosF *n 4bito 3*e a 4ite consec*encias irecta4ente c*!t*ra!es si se)*i4os a Esco6ota o@ *na rea!i a 3*e se se(ara e! raciona!is4o orto o1o& - 3*e se ref!e:a& -a en !a esf*n a4entaci/n e! (ensa4iento e !a Co erni a tar a& -a en !a n*e'a ciencia e! caos& -a en !a ri3*si4a obra creati'a e *n a*tor co4o Bor)es& 3*e 6a abierto n*e'os ca4inos en !a !iterat*ra e n*estro si)!o. Pri)o)ine ataca !a 'isi/n 4ecanicista - cartesianoDneHtoniana e! si)!o G+II& (or constit*ir teoras s*(era as Icfr. Sor4an& 7887@ RXJ@ no 6a- re!o: I4etfora e !a I!*straci/n (ara *n 4*n o 3*e se consi eraba escrito 4ate4tica4enteJ& ni re!o:ero& s/!o *na s*cesi/n i4(re'isib!e e aconteci4ientos. La (ro(ia ciencia 3*e a re *ci a a s* faceta creati'a& artstica Ino otra cosa ir Bor)es e !a 4etafsica& (or e:e4(!oJF e !a 4is4a 4anera 3*e 'isiones fi!os/ficas co4o e! (ra)4atis4o IRort-& (or e:e4(!oJ re *cen !a +er a a 'er a es contin)entes& Pri)o)ine rec6a.a e! conce(to e 3*e !a ciencia nos ofre.ca e 4o o ta1ati'o ;!as !e-es oc*!tas e! *ni'erso; IPri)o)ine& cita o en Sor4an& 7887@ R9J. Las * as bor)eanas sobre !as (osibi!i a es e! conoci4iento no estn 4*- !e:os e !a n*e'a sit*aci/n e !a ciencia a(*nta a (or e! antro(/!o)o Eeor)es Ba!an ier@ De !a ar4ona neHtoniana a! or en oc*!to en e! caos se)=n !as teoras conte4(orneas& e! tra-ecto con *ce a !a es4en*.aci/n e !as re(resentaciones e! 4*n o& a !a 4*!ti(!icaci/n e !as (re)*ntas 4s 3*e e !as res(*estas& a !a i entificaci/n e (osib!es 4s 3*e a !a ca(aci a e for4*!ar *na e1(!icaci/n 'er a era I788R@ XBJ. La 4ecnica c*ntica 6a re'e!a o 3*e& en *n 4*n o 4icrosc/(ico& e1isten !4ites 4s a!! e !os c*a!es !as certi *4bres se con'ierten en (robabi!i a es Icfr. ++AA& 788B@ 7%JF na a 4s a o a !a (robabi!i a & !a con:et*ra - !a (er(!e:i a antiD o)4tica 3*e !a obra e 0or)e L*is Bor)es. As& s*r)e otra ana!o)a e(iste4o!/)ica c*an o consi era4os 3*e& a! i)*a! 3*e !a ciencia e! si)!o GG

ref!e:a en s*s istintas teoras !a i4(osibi!i a e a!can.ar *na ob:eti'i a abso!*ta& !as ficciones bor)eanas s*e!en estar fi!tra as isc*rsi'a4ente (or *n ;e itor; o co4entarista intro *ci o (or Bor)esF es ecir& !a s*b:eti'i a 6er4ana ciencia - !iterat*ra& esterran o ine1orab!e4ente to a (retensi/n e conoci4iento ob:eti'o Icfr. Yeissert& 7887@ ##8D#R$J& e! 4is4o 4o o 3*e e! (ensa4iento conte4(orneo& e Niet.sc6e a Rort-& 6a (ost*!a o !a inco)noscibi!i a e esa +er a 3*e !a fi!osofa Ienten i a 4*c6as 'eces co4o cienciaJ (ersi)*i/ *rante si)!os. De i)*a! 4o o& e! 'ara(a!o 3*e 6a s*(*esto !a teora e! caos (ara !a soberbia e !a ciencia - !a fi!osofa e !a ciencia c!sicas Ib=s3*e a e !o (erfecto - esec6a4iento e !o 3*e no entraba en !as estr*ct*ras racioD 4ate4ticas estn arJ& es an!o)o a !as crticas - !a irona bor)eanas en re!aci/n a !os siste4as fi!os/ficos Ief4erosJ - !a 4etafsica o !a teo!o)a I3*e e! ar)entino& con !a 6abit*a! irre'erencia 3*e !e caracteri.aba& ca!ific/ a!)*na 'e. co4o ra4as e !a !iterat*ra fantsticaJ. Para Pri)o)ine& !as teoras cientficas son (ro'isiona!es - (arcia!es Icfr. Sor4an& 7887@ RSJF (ara Bor)es& !a fi!osofa !a !iterat*ra son ef4eras e inco4(!etas. No 6a- na a a6ist/rico. ;E! *ni'erso -a no es *n re!o:& sino *n caos;& ice Sor4an I7887@ %$J. Esta frase& 3*e (o ra 6aber!a escrito Bor)es& co4(orta *na n*e'a i ea e !a co4(!e:i a & !e:os -a e! (ara i)4a c!sico. La 4ecnica c*ntica I(rinci(io e in eter4inaci/n e Aeisenber)& constante e P!anc,& etc.J abre *n 4*n o e incerti *4bres - (robabi!i a es& 4ientras !a teora es(ecia! e !a re!ati'i a nos ofrece n*e'as escri(ciones e! tie4(o. Estos (rece entes e !a teora e! caos& :*nto a !a 4ate4tica e Can e!brot& )eneran )rietas en e! (ara i)4a 4ecanicista I eter4inista - (re ictib!eJ - s* 4*n o or ena o. Cs bien& !a teora e! caos e'i encia 3*e 6a- otras i4ensiones s*b-acentes a! 4*n o or ena o e Ze(!er o NeHtonF i4ensiones 3*e se confi)*ran en !a 4ate4tica e! caos co4o es(acios e incerti *4bre& (robabi!i a & i4(re ecibi!i a & noD!inea!i a & co4(!e:i a & irre'ersibi!i a o bif*rcaci/n. To as estas caractersticas a(arecen en !a obra bor)eanaF (ense4os& (or e:e4(!o& en !a caracteri.aci/n e! *ni'erso 3*e e1(one en e! (r/!o)o a E! infor4e e Bro ie I789$J@ e! atrib*to 4s notorio e! 4*n o ;es !a co4(!e:i a ; IBor)es& 788B& II@ R88J. Por otro !a o& si ;e! con:*nto e Can e!brot es *n (ara i)4a e! bino4io or en - caos; I++AA& 788$@ %9J& !a esencia e !a teora fracta! es (erfecta4ente a(!icab!e a Bor)es& 3*e e a!)=n 4o o 6i.o e ta! *a!i a *no e !os e:es I3*i. e! =nico e:eJ e s* obra. Cs a!! e !as for4as )est!ticas& (!at/nicas casi& !os inconcebib!es estinos e !os (ersona:es - tra4as bor)eanas ib*:an fi)*ras contra ictorias& (ara /:icas - !abernticas& (ero 3*e )*ar an a (esar e to o *na ri)*rosa si4etra interna. ;La )eo4etra fracta! es& en (ri4er t2r4ino& *n n*e'o !en)*a:e. Pero s*s e!e4entos no eri'an e !a int*ici/n irecta& !o 3*e !os istin)*e esencia!4ente e !os e!e4entos e !a )eo4etra e*c! ea& co4o !a !nea recta& !a circ*nferencia o !a esfera; I++AA& 788$@ %BJ. LAa- a!)o 4s ;fracta!; 3*e e! A!e(6 I*n (*nto e! es(acio on e con'i'en to os !os e4s (*ntos e! es(aciotie4(oJM E! conce(to e or en en s es otro (*nto e con'er)encia. C*- a s* (esar& Bor)es no (o a creer en octrinas fi!os/ficas co4o e! i ea!is4o& 3*e (ro-ectan e a!)=n 4o o !a noci/n e *n 4*n o or ena o. Por otro !a o& !a in4ica e! caos s*(one arrancar a! s*:eto e! so!i(sis4o 3*e 'a es e Descartes 6asta e! i ea!is4o (osterior Icfr. Esco6ota o& 7888@ 7#9J& !o 3*e s*(one otro (*nto en co4=n con Bor)es& 3*e ec!araba en 78%B 3*e ;e! 4*n o& es)racia a4ente& es rea!;F as& ;La Bib!ioteca e Babe!; o ;T!Nn& <3bar& Orbis Terti*s; se confi)*ran co4o re!atos 3*e nacen e! eseo e! 6o4bre e 6a!!ar *n Or en raciona! en e! *ni'erso. Se)=n 0ai4e A!a.ra,i& Bor)es constata 3*e !a inte!i)encia 6*4ana se 6a esfor.a o (or encontrar *n or en o e! or en. La 6istoria e to as !as ci'i!i.aciones re)istra esos esf*er.os 3*e& c*an o a(arecen (or (ri4era 'e.& (arecen reso!'er to as !as (er(!e:i a es - sinra.ones 3*e (!antea e! *ni'erso. Pero co4o e! 6o4bre& a tra'2s e to os !os tie4(os& no 6a cesa o e tra.ar ia)ra4as - (ro(oner es3*e4as& esa so!a (!*ra!i a es !a (r*eba e s* fracaso I78BS@ %9J. La (*esta en entre ic6o e! raciona!is4o - e! i ea!is4o 3*e i4(!ica !a teora e! caos es e1(resa a ta4bi2n (or Antonio Esco6ota o en t2r4inos e ;bancarrota; e !a ra./n e1c!*-ente@ La r*ina e! siste4a c!sico es !a bancarrota e *na ra./n 3*e constante4ente tro(ie.a con !o e!e4enta! - sa!e 6*-en o. Ceti o en s* est*fa& Descartes e *:o 3*e s/!o era e'i ente e! ;-o (ienso;& - e a6 a! i ea!is4o a!e4n& con !a (ro(*esta e ;concebir !a s*stancia co4o s*:eto; s/!o

6a- *n a6on a4iento I7889@ R7J. Ta4bi2n nos encontra4os !a (rob!e4tica e! tie4(o& co4=n a Bor)es - a te/ricos e! caos co4o I!-a Pri)o)ine. Para e! ar)entino& e! tie4(o es e! )ran (rob!e4a e !a 4etafsica& - a=n e to a !a e1istencia 6*4ana Irecor e4os !a i ea& ref!e:a a *n (oco 4s arriba& e 3*e e! 6o4bre est 6ec6o e tie4(oJF an!o)a4ente& (ara Pri)o)ine ;e! tie4(o es n*estra i4ensi/n e1istencia! f*n a4enta!; I7889@ 7BJ. Kina!4ente& a(*ntare4os 3*e e! carcter inter isci(!inar e !a teora e! caos Icfr. Cartn Pere a Eon.!e.& 788RJ s*(one otro (*nto e con'er)encia entre ic6o (ara i)4a - e! a*tor 3*e a3* est* ia4os. E! *ni'erso te1t*a! e Bor)es es si4bi/tico& fronteri.oF (ense4os& (or e:e4(!o& en !a 6etero)enei a abso!*ta e s*s (r/!o)os& e ica os a !ibros e 4ate4ticas& (oesa )a*c6esca& cienciaDficci/n& ensa-os... Literat*ra& fi!osofa& crtica !iteraria& ciencia - 4i! cosas 4s se f*n en en *n a*tor 3*e& si)*ien o *na fec*n a !nea conte4(ornea INiet.sc6e& Antonio Cac6a o& Cara Za4brano& <na4*no& etc.J& 6a e4o!i o !as fronteras entre !a (oesa - e! (ensa4iento& e4(!a.n ose trans isc*rsi'a4ente en *n cr*ce e ca4(os c!sica4ente irreconci!iab!es. En s*4a& e! n*e'o (ara i)4a 3*e e4er)e en e! 4*n o cientfico )racias a !a teora e! caos& on e ec*aciones - creati'i a con'i'en& es (aran)onab!e a! esf*er.o e !os escritores co4o Bor)es& 3*e esarro!!an *na i4bricaci/n (rof*n a entre Ra./n - Cito. Si e! caos e4*estra& se)=n D*(*-& *n ; eseo e (ensa4iento - e co4binaci/n si4*!tneos e! or en - e! esor en; Ien Ib"e.& 788R@ B$J& en Bor)es con'i'e !a estr*ct*ra s*bterrnea e or en Iba:o s*(erficies ca/ticas - entr/(icasJ con *na f*si/n e fi!osofa - !iterat*ra 2(ica& 4ate4ticas - (asi/n& e4oci/n - raciona!i a . #. BOREES EN EL CONTEGTO DEL E[NERO NEOKANTSTICO@ LA N<E+A POST<LACITN DE LA REALIDAD. La c*!t*ra occi enta!& naci a en Erecia& 6a )ira o *rante to os estos si)!os sobre e! e:e e !a ra./n. Con e! es(ectac*!ar I3*e no e1c!*si'oJ esarro!!o 3*e !os )rie)os i4(ri4ieron a !a fi!osofa Icreaci/n s*-aJ& !as 4ate4ticas - !a ciencia& e! (ara i)4a raciona!ista co4ien.a a f*n ar e(iste4o!/)ica4ente !a in a)aci/n occi enta! e !a rea!i a F rea!i a 3*e se s*stit*-e& en *n 4o'i4iento e abstracci/n& (or !a i ea e !a rea!i a & 4ientras !as cosas son s*stit*i as )noseo!/)ica4ente (or no4bres. E! s*:eto co)noscente se se(ara e! ob:eto conoci o& 4ientras Par42ni es - Aerc!ito co4ien.an a (re)*ntarse (or e! Ser - a!*4bran& se)=n Gabier Z*biri& to o e! esarro!!o *!terior e !a 4etafsica occi enta!. E! si)!o GG& a!*4bra o (or !a crtica e4o!e ora e Niet.sc6e a !a ra./n& co4ien.a a c*estionar !a 'a!i e. e! (ara i)4a raciona!ista e4(!ea o *rante si)!os Ico4o -a se 6i.o& (or e:e4(!o& en !a crisis esc2(tica e !os si)!os G+I - G+IIJ. La antro(o!o)a& !a 6istoria o !a ciencia co4ien.an a 'is!*4brar !a isociaci/n entre !a rea!i a - n*estro conoci4iento e !a rea!i a & 4ientras !a conce(ci/n e *n 4*n o ar4/nico - raciona! I6erencia e !a Co erni a J retroce e ante !os crecientes in icios e ininte!i)ibi!i a e! *ni'erso Icfr. A!a.ra,i& 78SRJ. Por s* (arte& e! )2nero !iterario (or e! 3*e Bor)es ser recor a o& !a !iterat*ra fantstica& nace co4o ta! en (ara!e!o a! a 'eni4iento e! or en raciona!ista - sec*!ar e !a Co erni a i!*stra a& a(a rina a (or Bacon - s* ;fi!osofa e1(eri4enta!;. Ya A. P. Lo'ecraft I*no e !os )ran es c*!ti'a ores e! )2nero fantstico en n*estro si)!oJ 6aba obser'a o 3*e !a !iterat*ra (reternat*ra! se a!i4entaba e !a creencia en 4*n os - i4ensiones 3*e 'io!aban e! or en cientficoDnat*ra!F a e4s& se)=n e! 4is4o Lo'ecraft& e! )2nero fantstico - e 6orror se a!i4entara notab!e4ente en e! f*t*ro )racias a !os n*e'os esc*bri4ientos cientficos e !as (ri4eras 2ca as e! si)!o GG. Ro)er Ca!!ois& (or s* (arte& obser'a 3*e !a !iterat*ra fantstica (ro(ia4ente ic6a nace en E*ro(a tras !a i4(osici/n cientficoDraciona! e! or en 4o ernoF a (artir e ese 4o4ento& !o (ro i)ioso a 4ie o& a! atentar contra !a se)*ri a e *n Or en 3*e e1c!*-e e! 4i!a)ro. La !iterat*ra fantstica& 3*e (ro *cira (osterior4ente e! s*b)2nero e !a cienciaDficci/n& ;a(enas a(arece antes e! fin e! si)!o G+III - a 4anera e co4(ensaci/n e *n e1ceso e raciona!is4o;& ice Ca!!ois Icita o en A!a.ra,i& 78SR@ #%J. Lo 3*e 0ai4e A!a.ra,i 6a eno4ina o neofantstico es *na 4*taci/n conte4(ornea e! )2nero fantstico c!sico& 3*e& sobre to o a (artir e Zaf,a& s*(one *na re'isi/n e !os (ar4etros

antro(o!/)icos - e(iste4o!/)icos e! 4is4o. Nos encontra4os en *n conte1to& e! e !a ciencia - e! arte conte4(orneos& 3*e& se)=n <4berto Eco& (ro(one *na 'isi/n e! 4*n o 3*e no obe ece -a a !os es3*e4as e otras 2(ocas& 4s co4(!etas - se)*ras& sin 3*e (or otra (arte se (osean a=n !as f/r4*!as (ara re *cir a c!ari a c*anto est acontecien o a n*estro a!re e or IEco& cita o en A!a.ra,i& 78SR@ #SJ. Los a1io4as ina4o'ib!es - !as !e-es eter4inistas se 'en s*stit*i as en !a c*!t*ra (or obras co4(!e:as - e1(eri4enta!es co4o e! <!-sses e 0a4es 0o-ceF *n (anora4a (areci o& (or otro !a o& a !a si)nificaci/n e !a irr*(ci/n e !a Teora e! Caos en !a ciencia. Eco& a! 4encionar !a obra :o-ceana& a(*nta ta4bi2n !as nociones 3*e !a crtica 6a to4a o e! 4*n o cientfico (ara e1(!icar !a estr*ct*ra e <!ises. Se)=n e! se4i/!o)o ita!iano& no es *na cas*a!i a 3*e Po*sse*r& (ara efinir !a nat*ra!e.a e s* co4(osici/n \se refiere a! *ni'erso e 0o-ce]& 6ab!e e ;ca4(o e (osibi!i a ;. Aacien o esto& *sa os conce(tos transfor4a os (or !a c*!t*ra conte4(ornea e1traor inaria4ente re'e!a ores@ !a noci/n e ca4(o !e (ro'iene e !a fsica - sobreentien e *na reno'a a 'isi/n e !as re!aciones c!sicas e ca*sa - efecto *n'oca - *ni!atera!4ente enten i as& i4(!ican o en ca4bio *na co4(!e:a interacci/n e f*er.as& *na conste!aci/n e aconteci4ientos& *n ina4is4o e estr*ct*ra. La noci/n e (osibi!i a es *na noci/n fi!os/fica 3*e ref!e:a to a *na ten encia e !a ciencia conte4(ornea& e! aban ono e *na 'isi/n esttica - si!o)stica e! or en& !a a(ert*ra a *na (!astici a e ecisiones (ersona!es - a *na circ*nstancia!i a e 6istorici a e !os 'a!ores IEco& cita o en A!a.ra,i& 78SR@ R$J. Des e !a (ers(ecti'a e !o 4etaficciona!& - sa!ien o (or *nos instantes e! )2nero fantstico en senti o estricto& Peter Stoic6eff se"a!a !a re!aci/n (rof*n a 3*e se estab!ece entre !os siste4as ca/ticos - !os te1tos 4etaficciona!es& e inc!*-e a Bor)es I- a Nabo,o'& Bart6& P-nc6on& etc.J co4o *no e !os escritores c*-as ficciones o(eran co4o siste4as co4(!e:osF ficciones caracteri.a as (or eter4ina os ras)os I;non!inearit-& se!fDref!e1i'it-& irre'ersibi!it-& an se!fDor)ani.ation;J c!ara4ente incar ina os en !a ciencia e !a co4(!e:i a . En este senti o& - frente a eter4ina as 4anifestaciones artsticas IStoic6eff cita !a no'e!a eci4on/nicaJ caracteri.a as (or !a !inea!i a & en !os te1tos 4etaficciona!es& ;!an)*a)e is reco)ni.e not as a ne*tra! occasion for t6e irect transferra! of 4eanin)& b*t as a c6aotic )enerator of si)nificance H6ose inter(retations are 4*!ti(!e; IStoic6eff& 7887@ SBJF *na 4*!ti(!ici a inter(retati'a bastante acor e con !a (ost*!a a (or e! neofantstico. A!a.ra,i ta4bi2n rastrea en s* efinici/n e !a ;(o2tica e !o neofantstico; I78SRJ a!)*nas e !as transfor4aciones cientficas - c*!t*ra!es 3*e con'er)en sobre esta n*e'a ace(ci/n e !o fantstico& 3*e se (!as4a a !a (erfecci/n en Bor)es. E! esarro!!o e !a )eo4etra no e*c!i iana Icfr. 78SR@ X8D B#J& (or e:e4(!o& es *n 6ec6o 3*e abre n*e'as (osibi!i a es en (ara!e!o a !a nat*ra!e.a e !o neofantstico. E! 4a-or )ra o e co4(!e:i a en !as for4as es(acia!es se con:*)a con e! fin e !a *ni a e !a ra./n a(*nta a (or Cassirer& ebi o a !a (!*ra!i a e )eo4etras e1istentes I(or e:e4(!o& (o!ie ros e 'o!*4en inca!c*!ab!e& se)=n e4ostr/ CNbi*sJ& istintas a !a )eo4etra ca*sa!. S*r)e& en sntesis& *na n*e'a rea!i a & 4s co4(!e:a& con !e-es istintas a !as raciona!es I3*e& no obstante& no son e1c!*i as& sino co4(!e4enta asJ. A!)o (areci o a !o 3*e oc*rri/ con !os n=4eros irraciona!es& ta4bi2n 4enciona os (or A!a.ra,i& co4o e:e4(!o e *n siste4a 4s co4(!e:o e re!aciones& 3*e e:/ (er(!e:os a !os (ro(ios 4ate4ticos )rie)os. ;E! arte;& obser'a A!a.ra,i& ;I...J ref!e:a !a 'ersi/n e !a rea!i a (ost*!a a (or !as ciencias en *n 4o4ento a o; I78SR@ BRJ. E! )2nero neofantstico& 6ere ero inte!ect*a! e! con'*!so si)!o GG& a(*nta *n or en transraciona!& 4s a!! e !a !/)ica& o& 4s bien& *na n*e'a !/)ica ; e !a a4bi)?e a - !a in efinici/n; IA!a.ra,i& 78SR@ RXJ. La a(ert*ra si)nificati'a e! neofantstico& frente a !as e12)esis e corte *n'oco - !os corre!atos (recisos entre obra - rea!i a Ic!a'e en !os 4o e!os c!sicos& e !a 4is4a 4anera 3*e !a ciencia c!sica (ost*!aba *n or en (reciso 4ate4tica4ente a(re6ensib!e en !a rea!i a fsicaJ& abre *na 4*!ti(!ici a e es(acios n*e'os tan a4(!ios& re(!e)a os - a4bi)*os co4o !os *ni'ersos (ara!e!os e !a 4e:or cienciaDficci/nF *ni'ersos co4o !os bor)eanos& 3*e se caracteri.an& se)=n Dona! S6aH I78S7J& (or !a a4bi)?e a sobre to o. Las si)*ientes (a!abras e A!a.ra,i nos *bican (erfecta4ente en !a rea!i a co4(!e:a e! fantstico conte4(orneo@

A tra'2s e! isc*rso neoDfantstico se (!antean (osibi!i a es e (erce(ci/n !iteraria 3*e esca(an a! isc*rso rea!ista. E! re!ato neoDfantstico no se (ro(one *na escri(ci/n o re(resentaci/n ca*sa! e !a rea!i a F b*sca& en ca4bio& estab!ecer re!aciones n*e'as& 3*e& a*n3*e en a(ariencia nie)an n*estro siste4a e re!aciones !/)icas& (ro(en en& en e! fon o& a *na e1(ansi/n e! ca4(o e (osibi!i a es e !a !/)ica rea!ista. Si s*s 4ensa:es res*!tan in escifrab!es es (or3*e nos e4(e"a4os en escifrar!os se)=n *n c/ i)o 3*e no es e! s*-o I...J IA!a.ra,i& 78SR@ 9$J. <na n*e'a rea!i a & en s*4a& necesita n*e'os c/ i)os& as co4o n*e'as for4as e1(resi'as@ !a 4etfora neofantstica. Si !a a(ert*ra si)nificati'a era *n ras)o efinitorio e! n*e'o )2nero fantstico& este ti(o e 4etforas Ic*!ti'a as (or Zaf,a& 0*!io Cort.ar o e! (ro(io Bor)esJ )ira sobre !a i ea e <4berto Eco e !a ;obra abierta; - e! n=4ero i!i4ita o e !ect*ras. <na a(ert*ra si)nificati'a& 4=!ti(!e - a4bi)*a& 3*e atenta contra e! 4is4si4o (rinci(io e i enti a - e no contra icci/n 3*e sostiene a !a Ra./n. Por otro !a o& e! (ersona:e 4s efinitorio e !o neofantstico se a!e:a e !os es3*e4as c!sicos I4onstr*os& fantas4as& es(rit*s& etc.J - se acerca a! antro(ocentris4o@ e! 6o4bre - s* sit*aci/n en e! 4*n o 'an a ser !os n*e'os ob:etos e! )2nero. En s*4a& si e! arte es *na ;4etfora e(iste4o!/)ica;& se)=n Eco& e! )2nero neofantstico 'iene a ar c*enta e !as n*e'as (osibi!i a es - rea!i a es e *n *ni'erso n*e'o& a!*4bra o (or !as n*e'as corrientes fi!os/ficas - cientficas. La i4ensi/n )noseo!/)ica e! arte fantstico ref!e:a !os 42to os - conc!*siones conce(t*a!es e! (ensa4iento fi!os/fico - cientfico& crista!i.an o en 4etforas e i4)enes !o 3*e en a3*e!!os es es(ec*!aci/n abstracta o ar3*itect*ra for4a!& ofrecien o e 4o o sint2tico e inte)ra or !o 3*e !a ciencia 6a esco4(*esto ana!tica4ente. Las n*e'as rea!i a es re(!e)a as e !a Teora e! Caos& !a noD!inea!i a - !os fracta!es tienen corre!atos (erfectos en !os 4*!tiD*ni'ersos si4*!tneos e !a cienciaDficci/n o en !a re'e!aci/n entr/(ica e a!)*nos c*entos bor)eanos& co4o ;La Bib!ioteca e Babe!; o ;E! :ar n e sen eros 3*e se bif*rcan;. Entre4os en 4ateria con 2ste =!ti4o. R. EL 0ARDPN DE SISTECAS 5<E SE BIK<RCAN. En e! tie4(o rea!& en !a 6istoria& ca a 'e. 3*e *n 6o4bre se enfrenta con i'ersas a!ternati'as o(ta (or *na - (ier e !as otrasF no as en e! a4bi)*o tie4(o e! arte& 3*e se (arece a! e !a es(eran.a e! o!'i o. I0or)e L*is Bor)esJ C*n os in4icos Co4en.are4os n*estra ;!ect*ra cao!/)ica; e ;E! :ar n e sen eros 3*e se bif*rcan; con *nas consi eraciones te/ricas (re'ias 3*e& (artien o e !as i eas e I!-a Pri)o)ine& (*e en a-* arnos a conte1t*a!i.ar e! conce(to e siste4as in4icos noD!inea!es - otras nociones co4o (robabi!i a o irre'ersibi!i a & a(!icab!es a! re!ato. Se)=n I!-a Pri)o)ine& e! n*e'o 4arco )enera! e !as ciencias e! caos se asienta sobre *nos conce(tos Icaos& (robabi!i a & inestabi!i a J 3*e nos intro *cen en *na n*e'a in4ica. La inestabi!i a Ica/ticaJ co4o (*nto e (arti a )enera sit*aciones (robabi!sticas& - 2stas& a s* 'e.& co4(orta4ientos eter4ina os 3*e son irre'ersib!es. [ste es e! es3*e4a conce(t*a! bsicoF es e *na (ers(ecti'a 4s a4(!ia& (o e4os obser'ar 3*e es !a sensibi!i a a !as con iciones esencia!es !a 3*e (ro *ce (a*tas e inestabi!i a F (a*tas 3*e& en (*ntos concretos a os a !a (robabi!i a I(*ntos s*sce(tib!es e f!*ct*aciones - bif*rcacionesJ se (ro *cen i'er)encias 3*e& en s& son irre'ersib!es Icfr. Pri)o)ine& 7889@ 7$RJ. E! 4arco )enera! e !a teora e! caos es !a teora e !os siste4as in4icos@ (artien o e! esta o inicia! e *n siste4a& se (ro *ce *n (roceso e e'o!*ci/n in4ica 4e ia a (or e! factor tie4(o& bien a tra'2s e *na e'o!*ci/n contin*a If!*:o contin*oJ& bien a tra'2s e *na e'o!*ci/n iscreta. En este conte1to entra en :*e)o !a i ea e atractor& *n e!e4ento Ien e! es(acio e confi)*raciones 3*e ro ea a! siste4a in4icoJ 6acia e! c*a! tien e e! co4(orta4iento e! siste4a. La e1istencia e (*ntos crticos& on e coe1isten or en - esor en I++AA& 788B@ 7BJ& es *na noci/n 3*e nos !!e'a a !a 6i(/tesis e !a frontera e! caos - !a i ea e transici/n e fase. Se trata e *na 6i(/tesis 3*e res(on e a estr*ct*ras fracta!es Iotro conce(to c!a'e en !a n*e'a ciencia e !a

co4(!e:i a @ !a 4ate4tica fracta!J - 3*e )ira sobre !a i ea e r*(t*ra e !a !inea!i a & -a sea 4e iante (ert*rbaciones en /)enas o e1/)enas. La coe1istencia e or en - esor en en !os (*ntos crticos& s*:etos a ic6as (ert*rbaciones& se esarro!!a (recisa4ente en !a frontera e !os (*ntos& (re'ias a !as transiciones en e! siste4a& - se caracteri.a (or !a noD!inea!i a & !a e4er)encia - !a sibise4e:an.a. E! caos )enera or en - esor enF (*e e for4ar tanto estr*ct*ras co4o se"a!es no (eri/ icas& irre)*!ares Ies e! caso e! caos ; isi(ati'o te4(ora!; o ;caos es(aciote4(ora!; Ucfr. Pri)o)ine& 7889@ R%DJ. L/)ica4ente& to o esto s*(one *n ca4bio ra ica! en e! est* io e !a in4ica@ !a escri(ci/n 4icrosc/(ica e !a rea!i a ebe 6acerse a (artir e siste4as in4icos inestab!es. La inestabi!i a & e! caos& tiene& (*es& os f*nciones esencia!es. Por *n !a o !a *nificaci/n e !as escri(ciones 4acrosc/(icas - 4icrosc/(icas e !a nat*ra!e.a. I...J Por otro !a o& !a for4*!aci/n e *na teora c*ntica irecta4ente basa a en !a noci/n e (robabi!i a IPri)o)ine& 7889@ 7$SJ. Ba:o e! i4(erio e !a f!ec6a e! tie4(o& irre'ersib!e se)=n Pri)o)ine& !os n*e'os es3*e4as ca/ticos inestab!es 3*e s*r)en (*e en )enerar tanto (a*tas e or en co4o e esor en. Los siste4as a*toD or)ani.a os son *n e:e4(!o e fen/4enos 3*e no ca4inan necesaria4ente 6acia e! esor enF fen/4enos 3*e esca(an a! se)*n o (rinci(io e !a Ter4o in4ica Ie! or en& 4erce a !a ten encia a !a entro(a& e'iene esor enJ - 3*e se re!acionan irecta4ente con !a fsica e siste4as noD !inea!es e Pri)o)ine Icfr. D*(*-& cita o en Ib"e.& 788RJ. A*toor)ani.aci/n& siste4as co4(!e:os teora e! caos se confi)*ran as co4o tres conce(tos 4*- re!aciona osF conce(tos 3*e 6an si o (ro'ec6osa4ente a(!ica os a istintos ca4(os e! conoci4iento cientfico 6*4ano@ cibern2tica& econo4a& socio!o)a& etc. Estos siste4as co4(!e:os a!can.an es(ontnea4ente !os (*ntos crticos 3*e se"a!ba4os 4s arriba@ se trata e! fen/4eno e !a critica!i a a*toor)ani.a a. <n e:e4(!o i!*strati'o es e! e !as ac*4*!aciones for4a as (or )ranos e arena 3*e caen 'ertica!4enteF a! !!e)ar a *n n)*!o 41i4o& !a ca a e *n so!o )rano (*e e esenca enar a'a!anc6as e 4*- istintos ta4a"os@ es e *n )rano a to o e! 4ont/n e arena Icfr. ++AA& 788B@ #$J. E! (*nto crtico s*(one& as& (2r i a e si4etra& e! 4is4o 4o o 3*e !as bif*rcaciones e! :ar n bor)eano ro4(en !a !inea!i a te4(ora!& n onos !a i ea e *n tie4(o entr/(ico. E! :ar n - e! centro e! !aberinto Probab!e4ente& e! te4a 4s i4(ortante en !a obra e 0or)e L*is Bor)es es e! (rob!e4a e! Or en. Antes 6e4os a(*nta o 3*e !a confi)*raci/n e! !aberinto co4o *no e !os s4bo!os bor)eanos 4s (er *rab!es co4(orta *na )ran re!aci/n e entra a con !a teora e! caosF no obstante& 6e4os e (*nt*a!i.ar 3*e en Bor)es ;Laberinto; - ;Caos; no son sin/ni4os e1actos. To o sea ic6o@ e! caos& en !a c!asicista 4ente e Bor)es& tiene connotaciones ne)ati'as& a 4en* o en!o3*ece oras& (ero !a in4ica e! caos 3*e se es(!ie)a en s*s ()inas se acerca e 4o o fascinante a !a co4(!e:i a e !os n*e'os (ara i)4as cientficos& - cree4os (or e!!o 3*e 4erece *n est* io a(ro1i4ati'o es e !a cao!o)a. Krente a! caos entr/(ico& e! !aberinto s*(one& e a!)=n 4o o& !a (osibi!i a e 3*e e1ista *n centro& *n or en& *n e:e ar3*itect/nico en e! *ni'erso. E! !aberinto re6*-e !a !inea!i a & -& es e *na (ers(ecti'a 4tica& si4bo!i.a e! 4*n o on e !a ra./n se (ier e& intentan o 4antener s* 6i!o e Aria naF no obstante& !a 4era estr*ct*ra !aberntica enota (er se *na inte!i)encia or ena ora& a*n3*e 3*i. s*(ra6*4ana. As 'e Bor)es a4bos conce(tos& se)=n ec!ar/ en *na entre'ista te!e'isi'a@ En e! !aberinto 6a- *n centro& a*n3*e ese centro sea terrib!e - sea e! Cinota*ro. En ca4bio& no sabe4os si e! *ni'erso tiene *n centro. Posib!e4ente no sea *n !aberinto& sea si4(!e4ente *n caos& - entonces s esta4os (er i os. Pero si 6a- *n centro secreto e! 4*n o& ese centro (*e e ser i'ino& (*e e ser e4onacoF entonces esta4os sa!'a os& entonces 6a- *na ar3*itect*ra. En c*a!3*ier caso& ; e !a 'isi/n ca/tica e! *ni'erso;& a(*nta 0ai4e A!a.ra,i& ;e4er)e esa i4a)en fa'orita e Bor)es@ e! !aberinto. E! !aberinto re(resenta Uen 4a-or o 4enor 4e i aD e! 'e6c*!o a tra'2s e! c*a! Bor)es !!e'a s* cos4o'isi/n a casi to os s* re!atos; I78BS@ X#J. Efecti'a4ente& !os c*entos - (oe4as e Bor)es estn (!a)a os e (ersona:es (er i os en !aberintos I e (a!abras& e 6ec6os& e i eas& etc.J& 4ientras intentan a!can.ar s* centro& on e& te/rica4ente& se escon era e! Or en& !a Cifra =!ti4a 3*e conferira *n senti o a! 4*n o. En *na 'isi/n e con:*nto e !a obra e

Bor)es& 0ai4e A!a.ra,i 6a obser'a o 3*e ;e! caos e! 4*n o - e! or en crea o (or e! 6o4bre (o ran consi erarse !a or ena a - !a abscisa e s* 4*n o narrati'o; I789S@ %#J. I)*a!4ente& Cara Zo a4a I'i* a e! a*torJ 6a ase'era o en a!)*na ocasi/n 3*e !a fi:aci/n bor)eana era e! (rob!e4a e !a ra./n (ara ar c*enta e! senti o& e !a cifra Iconce(to 4*- bor)eanoJ e! <ni'ersoF e1acta4ente& e! 4is4o (rob!e4a e !a ciencia e !a Co erni a & obsesiona a con !a (retensi/n cartesiana e *n conoci4iento c!aro - istinto e !a rea!i a 4erce a! Raciona!is4o. En este conte1to e raciona!is4o !inea! 4o erno - *!terior 3*iebra e s*s (ar4etros& (resenta4os e! re!ato ;E! :ar n e sen eros 3*e se bif*rcan;& escrito en 78%7& co4o e1(onente (erfecto e !a r*(t*ra e !a !inea!i a -& 6asta cierto (*nto& e! or en. Dentro e !a (ro *cci/n bor)eana& este c*ento es consi era o& co4o narraci/n in i'i *a! - :*nto a ;La 4*erte - !a br=:*!a;& ;e! re!ato e Bor)es en e! 3*e !a tra4a es 4s co4(!e:a; ICar!os Ca"e3*e& 788X@ X8J& 6ec6o 3*e !o acerca e entra a a! enre'esa o - fascinante 4*n o e !os (ara i)4as e !a co4(!e:i a . Bor)es (!antea e! c*ento co4o *na ficci/n (o!icia!& (ero& en rea!i a & es *n e:e4(!o cont*n ente e siste4a ca/tico - noD!inea! centra o en e! tie4(o Iotra e !as )ran es obsesiones bor)eanasJ. En ;E! :ar n e sen eros 3*e se bif*rcan;& !aberinto - tie4(o se f*n en en *na tra4a ca/tica e infinita e rea!i a es (ara!e!as - i'er)entes. E! re!ato se a(o-a en *na ec!araci/n ficticia e! octor Y* Ts*n& cate rtico e in)!2s recon'erti o en es(a e! I4(erio A!e4n *rante !a Pri4era E*erra C*n ia!. Perse)*i o (or !as a*tori a es in)!esas& Ts*n narra c/4o !o)ra contactar - asesinar a! sin/!o)o Ste(6en A!bert& con e! fin e ar!e a! a!to 4an o a!e4n *na se"a! 3*e in icara *n ob:eti'o 4i!itar a estr*ir. Ese ob:eti'o 4i!itar era !a ci* a !!a4a a ;A!bert;F Ts*n no encontr/& se)=n nos c*enta& otro 4o o e co4*nicar!o a !os a!e4anes 3*e asesinar a *n 6o4bre 3*e se !!a4ase i)*a!. Tras *na con'ersaci/n 3*e )ira sobre *n !ibro escrito (or *n ante(asa o e Ts*n& e! es(a c6ino 4ata a A!bert - es ca(t*ra o - con ena o a !a 6orca (or !os in)!eses. E! :ar n e siste4as noD!inea!es [sta es !a sino(sis e! re!atoF e! e:e te4tico e! c*ento& e! tie4(o Ien si4biosis& co4o -a 6e4os a(*nta o& con e! s4bo!o e! !aberintoJ& se centra en e! !ibro e! ante(asa o e Ts*n& *n 4on:e !!a4a o TsW*i P^n 3*e escribi/ *na no'e!a tit*!a a E! :ar n e sen eros 3*e se bif*rcanF *na no'e!a ;4a! ita;& in escifrab!e - con ena a (or !os (ro(ios s*cesores e P^n en 'irt* e s* con ici/n ;ca/tica;& 3*e re6*a !a !ect*ra !inea!. Se)=n narra Bor)es& !os 6ere eros e P^n s/!o encontraron ;4an*scritos ca/ticos;F c!aro@ co4o ec!ara Ste(6en A!bert Itan )enia! co4o e! (ro(io P^nJ& e! te4a e! !ibro no era sino e! caos e! Tie4(o& s*s infinitas bif*rcaciones entro e *n siste4a en e! 3*e !a corriente te4(ora! i'er)e incesante4ente& estab!ecien o *na infinit* e tie4(os a!ternati'os. As& entra4os e !!eno en !a in4ica e! caos - !os siste4as noD!inea!es@ se)=n c*enta Ste(6en A!bert& E! :ar n e sen eros 3*e se bif*rcan es *na enor4e a i'inan.a& o (arbo!a& c*-o te4a es e! tie4(oF I...J *na re creciente - 'erti)inosa e tie4(os i'er)entes& con'er)entes - (ara!e!os. Esa tra4a e tie4(os 3*e se a(ro1i4an& se bif*rcan& se cortan o 3*e sec*!ar4ente se i)noran& abarca to as !as (osibi!i a es. No e1isti4os en !a 4a-ora e esos tie4(osF en a!)*nos e1iste *ste - no -oF en otros& -o& no *ste F en otros& !os os. En 2ste& 3*e *n fa'orab!e a.ar 4e e(ara& *ste 6a !!e)a o a 4i casaF en otro& *ste & a! atra'esar e! :ar n& 4e 6a encontra o 4*ertoF en otro& -o i)o estas 4is4as (a!abras& (ero so- *n error& *n fantas4a IBor)es& 788B& I@ %98J. Esta 'isi/n se inscribe (!ena4ente en !a reconsi eraci/n e !as ;!e-es e !a nat*ra!e.a; 3*e te/ricos co4o I!-a Pri)o)ine 6an (ost*!a o. Se)=n e! 3*4ico r*so& en !a (ers(ecti'a c!sica& *na !e- e !a nat*ra!e.a estaba asocia a a *na escri(ci/n eter4inista re'ersib!e en e! tie4(o. K*t*ro - (asa o ese4(e"aban en e!!a e! 4is4o (a(e!. La intro *cci/n e! caos nos ob!i)a a )enera!i.ar !a noci/n e !e- e !a nat*ra!e.a - a intro *cir en e!!a !os conce(tos e (robabi!i a e irre'ersibi!i a . Es *n ca4bio ra ica!& -a 3*e es e esta (ers(ecti'a e! caos nos ob!i)a a consi erar e n*e'o n*estra escri(ci/n f*n a4enta! e !a nat*ra!e.a I7889@ 7RJ. Co4o 'ere4os& ;E! :ar n e sen eros 3*e se bif*rcan; no s/!o sec*n a ;!os conce(tos e (robabi!i a e irre'ersibi!i a ;& sino 3*e fra)4enta a e4s !a ;f!ec6a e! tie4(o; en 4=!ti(!es f!ec6as e! tie4(o. Co4entan o !a tra-ectoria e !a f!ec6a e! tie4(o en esca!as 4icrosc/(icas& Pri)o)ine obser'a 3*e ;nin)*na 4e i a& nin)=n c!c*!o& !!e'an estricta4ente a *n (*nto& a !a consi eraci/n e *na so!a tra-ectoria. Sie4(re estare4os frente a con:*ntos e tra-ectorias; I7889@

B%JF e! 4is4o 4o o& en e! :ar n e TsW*i P^n& !a 'erti)inosa re e tie4(os in4icos nos a(orta *n in4e:orab!e e:e4(!o e con:*ntos e tra-ectorias 3*e con'er)en& i'er)en - transc*rren en (ara!e!o. Los siste4as in4icos inestab!es se basan en !a incerti *4bre& - 6*-en e !a !inea!i a Ise bif*rcanJ - e! eter4inis4o Ise basan en e! a.arJ. Pese a to o& en estos siste4as e! caos acaba )eneran o (a*tas e or enF (or e:e4(!o& Pri)o)ine 6ab!a e estr*ct*ras isi(ati'as 3*4icas& 3*e& (artien o e! ese3*i!ibrio& (ro *cen confi)*raciones or ena as Icfr. Sor4an& 7887J. Aenri Poincar2 (!ante/ a fina!es e! si)!o GIG e! (rob!e4a e !as interacciones 3*e ca*san (ert*rbaciones en !os siste4as& - e4ostr/ !a i4(osibi!i a e e!i4inar!as. Ta! - co4o !o 'e Pri)o)ine& ;estas resonancias entran en e! c!c*!o e !as (ert*rbaciones - !!e'an a VVinfinitosWW& a i'er)encia; I7889@ 9RJ. No otra cosa s*ce e en ;E! :ar n e sen eros 3*e se bif*rcan;& c*an o !a (ert*rbaci/n 3*e oc*rre en !a 'i a e Y* Ts*n Ie! ca(itn Ric6ar Ca en !e (ersi)*eJ !e !!e'a a entrar en *n r(i o :*e)o e ecisiones 3*e !e 6acen e!e)ir *na i'er)encia concreta& 6asta !!e)ar& fina!4ente& a Ste(6en A!bert. Co4o este =!ti4o e1(!ica en !a cita transcrita& s* re!aci/n act*a! con Ts*n es s/!o *na e !a 4ira a e re!aciones (osib!es en !os ;infinitos; IPri)o)ineJ *ni'ersos (osib!es. Es !a 4is4a i ea 3*e !a e !a teora ZAC@ en eter4ina as con iciones ener)2ticas& en !os siste4as a*4enta e! n=4ero e tra-ectorias a!eatorias& res*!tan o e! caos Icfr. Pri)o)ine& 7889@ 9%JF *na sit*aci/n ta4bi2n 4*- (areci a a !a e! !ibro e TsW*i P^n& 3*e re)istra !a a!eatorie a abso!*ta e to os !os f*t*ros (osib!es en !a tra4a no'e!stica. La noci/n e bif*rcaci/n es esencia! en !os siste4as noD!inea!es& es e Kei)enba*4@ sit*aciones on e !as bif*rcaciones a(arecen c*an o& (ara *n cierto 'a!or e *n (ar4etro eter4ina o& ;*na e !as 'ariab!es c*-o co4(orta4iento se est* ia a! 4o ificarse e! ante ic6o (ar4etro& (ara *n cierto 'a!or e! 4is4o& (asa a tener *n n=4ero ob!e e (osib!es esta os; ICartnDPere a Eon.!e.& 788R@ 77#D77RJ. En este conte1to& e1iste *n (*nto e ecisi/n I3*e (o ra4os 'er co4o *n ;(*nto crtico;& (re'io a *na transici/n e faseJ on e se o(ta (or os o 4s so!*cionesF ic6a ecisi/n I- a3* entre en :*e)o e! factor a.ar - !a teora e !a e(en encia sensiti'aJ es a (riori i4(re ecib!e. En Las !e-es e! caos I7889J& I!-a Pri)o)ine sinteti.a e! co4(orta4iento e !as estr*ct*ras bif*rca as Ie1istentes& (or e:e4(!o& en !os osci!a ores 3*4icos U*na for4a e estr*ct*ra isi(ati'aDJ@ (artien o e *na sit*aci/n !inea! e e3*i!ibrio& e1isten (*ntos e bif*rcaci/n I(*ntos crticosJ e !os 3*e e4er)en istintas so!*cionesF en ta!es (*ntos& e! (robabi!is4o es f*n a4enta!. 0*nto a esta c*a!i a (robabi!stica& e1iste *n co4(onente eter4inista en !as tra-ectorias& esarro!!a o entre !os (*ntos e bif*rcaci/n. Co4o 'ere4os 4s a e!ante& es !a 4is4a estr*ct*ra e ;E! :ar n e sen eros 3*e se bif*rcan;F a e4s& e! isc*rso e Pri)o)ine nos ofrece *na i4a)en constr*cti'a e! tie4(o& e! 4is4o 4o o 3*e e! tie4(o bor)eano e:erce co4o crea or& co4o *n )enera or 3*e te:e !a 4atri. e! *ni'erso. Deter4inis4o - (robabi!i a & en to o caso& 'an *ni os. Ae4os 4enciona o ta4bi2n !a i ea e !o i4(re ecib!eF esta noci/n& bsica en !a obra bor)eana& rea(arece en 4a)istra!es te1tos e senect* e! a*tor& co4o e! (oe4a ;Doo4s a-;& on e Bor)es I788B& III@ %XXJ 6ab!a e !as 4=!ti(!es (osibi!i a es conteni as en ca a instante e! tie4(o& ro4(ien o !a !inea!i a - abrien o !a (*erta a !a 4*!ti(!ici a (osibi!ista - a !a a4bi)?e a @ Oc*rre en ca a (*!saci/n e t* san)re. No 6a- *n instante 3*e no (*e a ser e! crter e! Infierno. No 6a- *n instante 3*e no (*e a ser e! a)*a e! Paraso. No 6a- *n instante 3*e no est2 car)a o co4o *n ar4a. En ca a instante (*e es ser Can o Si art6a& !a 4scara o e! rostro. I...J To o esto 4arca e! (aso e !o !inea! a! caosF in'ersa4ente& !a estr*ct*ra ca/tica )enera a (or !as bif*rcaciones e iteraciones (o r )enerar& a s* 'e.& (a*tas e or en Icfr. Yeissert& 7887J. Des e esta (ers(ecti'a& to o en ;E! :ar n e sen eros 3*e se bif*rcan; (ost*!a *n entorno noD!inea!@ !a circ*nstancia e *na )*erra Ies(acio entr/(ico e estr*cci/nJ& !as intri)as - s*bterf*)io e! es(iona:e& !os es(acios e !a tra4a I!aberintos& bsica4ente& co4o e! :ar n bif*rca o en c*-o centro 'i'e Ste(6en A!bertJ... to o sir'e e 4arco (ara e! centro e !a obra& *n !ibro noD!inea!. A este res(ecto& Antonio Esco6ota o obser'a 3*e& con !a 4o erna ciencia e! caos& ;!o 3*e brota (or

to as (artes son !os 4*c6os esta os (osib!es eri'a os e *na noD!inea!i a )enera!i.a a; I7888@ 89JF ;esta os (osib!es; 3*e son an!o)os a !os tie4(os (osib!es bara:a os en !a no'e!a e TsW*i P^n. E! res*!ta o& en c*a!3*ier caso& es !a r*(t*ra e !a si4etra& an6e!o c!sico e !a fi!osofa - !a ciencia occi enta!es. En este conte1to& (o e4os citar ;T!Nn& <3bar& Orbis Terti*s;& otro re!ato bor)eano on e se re'isa ir/nica4ente e! an6e!o e or en e n*estra ci'i!i.aci/n@ ;T!Nn; es *n (!aneta or ena o& si42trico& confi)*ra o fi!os/fica4ente se)=n e! I ea!is4o. ;Aace ie. a"os bastaba c*a!3*ier si4etra con a(ariencia e or en Ue! 4ateria!is4o ia!2ctico& e! antise4itis4o& e! na.is4oD (ara e4be!esar a !os 6o4bres. LC/4o no so4eterse a T!Nn& a !a 4in*ciosa - 'asta e'i encia e *n (!aneta or ena oM; IBor)es& 788B& I@ %%#J. Se)=n 0ai4e A!a.ra,i& T!Nn es ;e! antiD caos so"a o (or !a inte!i)encia 6*4ana; I78BS@ X#J. La ;no'e!a ca/tica; e TsW*i P^n es& 6asta cierto (*nto& infinita Ico4o infinita es& (rctica4ente& !a !on)it* e *n fracta!J& -& en !a in4ica e! tie4(o cons*stancia! a !a ref!e1i/n e a*tores co4o I!-a Pri)o)ine& (ost*!a ;'arios (or'enires;@ e! tie4(o se ra4ifica. <n :*e)o e bif*rcaciones 3*e& a iferencia e !os !aberintos fsicos& no se esarro!!a en e! es(acio& sino en e! acontecer te4(ora!. Co4o en *n siste4a in4ico noD!inea!& ;e! tie4(o se bif*rca (er(et*a4ente 6acia inn*4erab!es f*t*ros; IBor)es& 788B& I@ %98J;. La reiteraci/n e! a :eti'o inn*4erab!e en e! re!ato no es cas*a!@ !os inn*4erab!es f*t*ros (osib!es& !os inn*4erab!es 6o4bres en !a 6istoria& !os inn*4erab!es ante(asa os conf!*-en o sobre Y* Ts*n& e! inn*4erab!e cansancio 3*e e! c6ino siente tras 4atar a A!bert... to o 'a intro *ci2n onos en *n !aberinto intrinca o& tan enre'esa o co4o e! rec*rso 3*e e! es(a e4(!ea (ara trans4itir !a infor4aci/n Ie! ;secreto;J a s*s s*(eriores. E! 4*n o e! ;cobar e; Y* Ts*n es fr)i! - osc*roF transita (or !aberintos tanto en s* 4ente co4o en e! es(acio@ A!)o entien o e !aberintos@ no en 'ano so- bisnieto e a3*e! TsW*i P^n& 3*e f*e )oberna or e Y*nnan - 3*e ren*nci/ a! (o er te4(ora! (ara escribir *na no'e!a 3*e f*era to a'a 4s (o(*!osa 3*e e! A*n) L* Cen) - (ara e ificar *n !aberinto en e! 3*e se (er ieran to os !os 6o4bres. Trece a"os e ic/ a esas 6etero)2neas fati)as& (ero !a 4ano e *n forastero !o asesin/ - s* no'e!a era insensata - na ie encontr/ e! !aberinto IBor)es& 788B& I@ %9XJ. A rin A*ici obser'a 3*e Y* Ts*n est en e! ;!aberinto 4enta! 3*e 6an constr*i o s*s tort*osos (ensa4ientos; I788B@ %RJ. Efecti'a4ente& Ts*n se enc*entra en e! centro e *n !aberinto tan ca/tico - con sen eros tan ;inn*4erab!es; co4o e! e! tie4(o& con !a 6istoria a4(!ifica a a c*estas. Tras esc*c6ar *nos fra)4entos 2(icos e !a ;no'e!a ca/tica; e s* ante(asa o& e! es(a ec!ara 3*e es e ese instante& sent a 4i a!re e or - en 4i osc*ro c*er(o *na in'isib!e& intan)ib!e (*!*!aci/n. No !a (*!*!aci/n e !os i'er)entes& (ara!e!os - fina!4ente coa!escentes e:2rcitos& sino *na a)itaci/n 4s inaccesib!e& 4s nti4a - 3*e e!!os e a!)=n 4o o (refi)*raban IBor)es& 788B& I@ %9SJ. Y *n (oco 4s a e!ante@ +o!' a sentir esa (*!*!aci/n e 3*e 6ab!2. Ce (areci/ 3*e e! 6=4e o :ar n 3*e ro eaba !a casa estaba sat*ra o 6asta !o infinito e in'isib!es (ersonas. Esas (ersonas eran A!bert - -o& secretos& atarea os - 4*!tifor4es en otras i4ensiones e tie4(o. A!c2 !os o:os - !a ten*e (esa i!!a se isi(/. En e! a4ari!!o - ne)ro :ar n 6aba *n so!o 6o4breF (ero ese 6o4bre era f*erte co4o *na estat*a& (ero ese 6o4bre a'an.aba (or e! sen ero - era e! ca(itn Ric6ar Ca en IBor)es& 788B& I@ %98J. En *n conte1to onrico - casi a!*cinatorio& Ts*n !!e)a a 'er !a ;tra4a; e rea!i a es a!ternati'as i4ensiones si4*!tneas te4(ora!es& 4ientras !a ;(*!*!aci/n; bio!/)ica 3*e siente - !a !!e)a a e Ric6ar Ca en Ie! oficia! in)!2s 3*e !e (ersi)*eJ ace!era !o 3*e en Teora e! Caos sera *n (*nto crtico& e! instante (re'io& a!eatorio& e *na n*e'a bif*rcaci/n te4(ora!. Co4o obser'a Antonio Esco6ota o I7888@ 7RJ& !a i ea e bif*rcaci/n es *n conce(to c!a'e en !os siste4as abiertos& - se enc!a'a en !os anterior4ente cita os (*ntos crticos e inestabi!i a & on e es (reciso ;e!e)ir;. E! 4o4ento en 3*e Ts*n& eses(era o& ;e!i)i/; a Ste(6en A!bert f*e *no e esos (*ntos& - con icion/ to a !a tra4a e! re!atoF en esta ocasi/n& Ts*n se eci e e n*e'o (or *n sen ero - asesina a A!bert& a! 6o4bre 3*e 6a es'e!a o !a nat*ra!e.a e *na obra 4aestra !iteraria e !a fa4i!ia e! (ro(io Ts*n. Si !a ra4ificaci/n res*!ta a!)o esencia! en !os fracta!es )enera os (or !os siste4asDL Icfr. ++AA& 788$@ XXDXBJ& ;E! :ar n...; nos (ro(orciona *n tie4(o i)*a!4ente ra4ifica o& no necesaria4ente !inea!.

Ae4os 6ab!a o antes e !a infinit* i4(!cita en !a 4atri. e i4ensiones te4(ora!es bara:a a (or Bor)esF *na 4atri. 3*e (o e4os re!acionar con !as confi)*raciones 4ate4ticas e !a n*e'a ciencia. La 4ecnica b*sca ca!c*!ar& 4e iante ec*aciones iferencia!es& e! 4o'i4iento I!a ace!eraci/n en f*nci/n e !as (osiciones - 'e!oci a esJ e *n ob:eto en e! tie4(o - en e! es(acio. A (esar e 3*e ca a *na e esas ec*aciones tiene infinitas so!*ciones corres(on ientes a !os infinitos 4o'i4ientos (osib!es e! ob:eto e est* io& s/!o *na e e!!as corres(on e a! esta o e! ob:eto en e! 4o4ento act*a!. Este eter4inis4o e !a teora c!sica& 3*e (er4ite ca!c*!ar e! (asa o - e! f*t*ro e! 4o'i4iento en f*nci/n e! (resente& 3*e a abo!i o en e! :ar n bor)eano@ a! (ro *cirse& en !a 4atri. te4(ora!& infinitos tie4(os (ara!e!os& e! ob:eto no (osee *n ;esta o; es(aciote4(ora! concreto& sino infinitos& a(!icn ose!e ta4bi2n infinitas ec*aciones e 4o o si4*!tneo. A )ran es ras)os& - a(arte e !a s*so ic6a transfor4aci/n e *n 4*n o 'isto !inea!4ente en otro noD!inea!& e !a fb*!a bor)eana e4er)e to a *na conce(ci/n sist24ica basa a en !a interacci/n a!eatoria e s*s co4(onentes. To o este :*e)o e interacciones& ecisiones - es'iaciones nos (one en contacto irecta4ente con otro conce(to 4ate4tico& 3*e Pri)o)ine& co4o -a 6e4os 'isto& i4(*ta a! es3*e4a bsico e !os siste4as in4icos@ !a (robabi!i a . ;E! caos no i4(i e *na escri(ci/n c*antitati'a& (ero re3*iere *na for4*!aci/n n*e'a e !a in4ica a! ni'e! e !os o(era ores e e'o!*ci/n& es *na escri(ci/n a !a 'e. (robabi!ista - rea!ista. E! !eit4oti' e to a n*estra ar)*4entaci/n es 3*e !a n*e'a for4*!aci/n e !a in4ica (ara !os siste4as ca/ticos se tiene 3*e 6acer a ni'e! (robabi!ista; IPri)o)ine& 7889@ B%DBXJF !a 4is4a con ici/n (robabi!ista 3*e te:e !a re e! tie4(o& - 3*e !!e'a a Ts*n 6asta A!bert. De 6ec6o& !a (robabi!i a e 3*e e! 6o4bre esco)i o (or Ts*n I ebi o a s* 4ero no4breJ f*ese *n sin/!o)o 3*e 6a est* ia o - escifra o *na no'e!a enosta a e *n ante(asa o e! (ro(io Ts*n& es cercana a cero. Entre tantas (osibi!i a es& entre esa 4ira a e f*t*ros e 6istorias a!ternati'as& L(or 3*2 esco)er (recisa4ente a! sabio Ste(6en A!bertM A6 se cierra e! crc*!o e! re!ato& - entra en :*e)o !a noci/n e estino& tan 3*eri a a Bor)es@ e! a.ar I3*e s sera ca/ticoJ se esc*bre co4o 6erra4ienta e *na tra4a necesaria& !o 3*e se(ara en este (*nto a !a narraci/n bor)eana e !a !iberta in6erente a !a ciencia e! caos. Probab!e4ente es !a i ea cc!ica e !o 6ist/rico& 4ane:a a 6abit*a!4ente (or Bor)es& !o 3*e s*b-ace a ta! conf!*encia necesaria@ tras 4s e 7$$ a"os e .i).a)*eante 6istoria& !os ecos !abernticos e P^n a!can.an a s* bisnieto& Ts*n& 'irt*a!4ente reencarna os en !a fi)*ra e A!bert. Con to o& !a i ea e! estino en Bor)es ta4bi2n res(on e a *na i ea in4ica e fon o& estr*ct*ra a en torno a !a re infinita e ca*sas - efectosF as& Patricio E*fraccio I788SJ escribe e! conce(to bor)eano e! estino co4o ;ine'itab!e& consec*encia e acciones anteriores& e(ifnico e inter4inab!e co4o f*er.a )enera ora;F *n ;4o'i4iento e !as ca*sas - efectos 3*e an for4a a! infinito;& e 4o o 3*e !a inter4inab!e f*er.a crea ora& irecta4ente co4(!e4enta !os e!e4entos e! Destino. Ca*sa efecto son& en rea!i a & esta os e! 4o'i4iento. En e! caso e Bor)es& esta os e! 4o'i4iento 6acia e! Destino I...J. Las ca*sas - efectos son& 4s 3*e !a (er(et*aci/n e *na in i'i *a!i a & !a contin*i a e *na es(irit*a!i a & e *n infinito IE*fraccio& 788SJ. Otros 4*n os La ref!e1i/n anterior nos intro *ce en *n :*e)o e i enti a es 3*e ta4bi2n esca(a a !a iferenciaci/n - a !a c!ari a & entran o en *n 4bito fascinante - co4(!e:o. En e! e1ce!ente artc*!o ;Re(resentation an Bif*rcation@ Bor)esWs Ear en of C6aos D-na4ics; I7887J& T6o4as P. Yeissert s*)iere& e 6ec6o& 3*e TsW*i P^n - Ste(6en A!bert son e! 4is4o (ersona:e& n onos ta4bi2n *na a ec*a a sntesis e !a tra-ectoria - conte1to e a4bos te/ricos e! !aberinto@ I...J t6ere are efinite (ara!!e!s betHeen Cr. A!bert I...J an Ts=i P^n. A!bert 6a been a 4issionarin Tientsin before 6e as(ire to beco4e a sino!o)ist. Ae )a'e *( t6is 'ocation in !ife to st* - t6e !ife an Hor, of TsW*i P^n. TsW*i P^n 6a a!so )i'en *( 6is (ast !ife to create ;T6e Ear en of Kor,in) Pat6s;@ ;A stran)e estin-... t6at of TsW*i P^n UEo'ernor of 6is nati'e (ro'ince& !earne in astrono4-& in astro!o)- an tire!ess in t6e inter(retation of t6e canonica! boo,s& a c6ess (!a-er& a fa4o*s (oet an a ca!!i)ra(6er. Yet 6e aban one a!! to 4a,e a boo, an a !ab-rint6; I...J. A!bert !i'es in so!it* e& an 6is 6o*se is s*rro*n e b- a )ar en Hit6 .i).a) (at6s I...J. Ana!o)o*s!-& TsW*i P^n 6a ;s6*t 6i4se!f *( in t6e Pa'i!ion of t6e Li4(i S*n; H6ic6 Has ;set in t6e 4i !e of an

intrincate )ar en; I...J. Kina!!-& at t6e en of t6e stor- A!bert is ,i!!e b- Ts*n& a stran)er. So& t6e rea er is to! & Has TsW*i P^n a!so ,i!!e b- a stran)er IYeissert& 7887@ ##9D ##SJ. La ana!o)a entre A!bert - P^n ta4bi2n 6a si o a(*nta a (or Ion A)6eana& 3*e se"a!a 3*e !os !aberintos on e 6an 'i'i o a4bos 6o4bres ;son conce(t*a!4ente c6inos. A!bert 'i'e en *n (abe!!/n c6ino& - !a 4=sica 3*e !e !!e)a inter4itente4ente a Y* Ts*n& tra a - !!e'a a (or e! 'iento& es ta4bi2n c6ina; IA)6eana en Ca"e3*e& 788X@ B%J. P^n I6asta cierto (*nto& *n te/rico e! caosJ escribe *n !ibro on e& (or e:e4(!o& en e! tercer ca(t*!o 4*ere e! 62roeF en e! c*arto est a=n 'i'o. Co4o ice A!bert& ;*n in'isib!e !aberinto e tie4(o; IBor)es& 788B& I@ %9BJ. A s* 'e.& e! (ro(io A!bert intentar teori.ar e! caos - restab!ecer ;e! or en (ri4or ia!; IBor)es& 788B& I@ %98J& e! 4is4o 4o o en 3*e e! te/rico e! caos trata e e!i4itar e! 4e:or con:*nto e ec*aciones noD !inea!es (ara re(resentar *n siste4a fsico Icfr. Yeissert& 7887@ ##9J. Las si4i!it* es entre a4bos (ersona:es - s* a(ro1i4aci/n a siste4as fsicos no !inea!es - no neHtonianos a 3*iere ri3*si4as resonancias c*an o nos (ercata4os& ta! - co4o a(*nta Yeissert& e 3*e e! a(e!!i o e Ste(6en A!bert es *na referencia a A!bert Einstein. Yeissert obser'a 3*e !a Teora e !a Re!ati'i a estaba -a bien if*n i a entre !os !ectores e ciencia en !a 2(oca en 3*e Bor)es escribe e! re!ato I(rinci(ios e !os a"os c*arentaJ& - ;consi erin) Bor)esWs (ro(ensit- for scientific t6o*)6t& He 4a- safe!- ass*4e t6at 6e Has fa4i!iar Hit6 it; IYeissert& 7887@ #R7J. La cone1i/n con !a Teora e! Caos es e'i ente& si consi era4os 3*e *no e !os antece entes e este n*e'o (ara i)4a es !a fsica einsteiniana. E! (ro(io Ste(6en A!bert i!*ci a !a s*(eraci/n e !a ciencia neHtoniana 3*e s*(one E! :ar n e sen eros 3*e se bif*rcan@ La e1(!icaci/n es ob'ia@ E! :ar n e sen eros 3*e se bif*rcan es *na i4a)en inco4(!eta& (ero no fa!sa& e! *ni'erso ta! co4o !o conceba TsW*i P^n. A iferencia e NeHton - e Sc6o(en6a*er& s* ante(asa o no crea en *n tie4(o *nifor4e& abso!*to. Crea en infinitas series e tie4(os& en *na re creciente - 'erti)inosa e tie4(os i'er)entes& con'er)entes - (ara!e!os IBor)es& 788B& I@ %98J. La referencia a NeHton -& con e!!a& a to o e! (ara i)4a fsico c!sico en!a.a irecta4ente !a fb*!a e Bor)es con !os n*e'os (ara i)4as e !a co4(!e:i a & (or no 6ab!ar& co4o -a 6e4os a(*nta o& e !a Teora Es(ecia! e !a Re!ati'i a e Einstein 3*e& se)=n Ber)son Icita o en Yeissert& 7887@ ##RJ& (res*(one !a (!*ra!i a te4(ora!. La r*(t*ra e *na estr*ct*ra te4(ora! abso!*ta& as co4o !a referencia a *n es(aciotie4(o o a !a i4(ortancia e estr*ct*ras s*b:eti'as Icfr. Yeissert& 7887@ #R7J son 6*e!!as e !a obra e Einstein en e! re!ato bor)eanoF 6*e!!as 3*e se re!acionan c!ara4ente con !os siste4as in4icos& en tanto en c*anto 2stos s*(onen ta4bi2n (a*tas e i'er)encia bif*rcaci/n& frente a! *ni'erso esttico e! (ara i)4a neHtonianoDcartesiano. En *na conferencia e 789S& tit*!a a (recisa4ente ;E! tie4(o;& Bor)es efect=a ec!araciones e1(!citas sobre ic6o (ara i)4a -& !o 3*e es 4s interesante a=n es e *na (ers(ecti'a cao!/)ica& sobre !a fsica conte4(ornea@ La i ea es 3*e ca a *no e nosotros 'i'e *na serie e 6ec6os - esa serie e 6ec6os (*e e ser (ara!e!a o no a otras. LPor 3*2 ace(tar esa i eaM Esa i ea es (osib!eF nos ara *n 4*n o 4s 'asto& *n 4*n o 4*c6o 4s e1tra"o 3*e e! act*a!. La i ea e 3*e no 6a- *n tie4(o. Creo 3*e esa i ea 6a si o en cierto 4o o cobi:a a (or !a fsica act*a!& 3*e no co4(ren o - 3*e no cono.co. La i ea e 'arios tie4(os. LPor 3*2 s*(oner !a i ea e *n so!o tie4(o& *n tie4(o abso!*to& co4o !o s*(ona NeHtonM IBor)es& 788B& I+@ #$%J. Sobra a(*ntar 3*e esa ;fsica act*a!; e 789S est -a antici(an o e! n*e'o (ara i)4a e !a co4(!e:i a & - Bor)es !a 'e& en cierto 4o o& co4o *na afir4aci/n e s*s anti)*as int*iciones. A e4s& !a referencia a ;*n 4*n o 4*c6o 4s e1tra"o;& a!*4bra o (or !a ciencia& (one en cone1i/n irecta a Bor)es con e! )2nero neofantstico - s* n*e'a (ost*!aci/n e !a rea!i a @ 6ai4ensiones n*e'as en n*estra i ea e! 4*n o& - e! artista se 'e i4(e!i o a ref!e1ionar!as ref!e:ar!as. Aasta cierto (*nto& !a (retensi/n e Y* Ts*n e (ercibir e 4o o abstracto e! co4(!e:o :ar n es an!o)a a !a b=s3*e a e! cientfico 4o erno& neHtoniano& en (os e !as !e-es ate4(ora!es e! cos4os. I!-a Pri)o)ine obser'a 3*e ta! b=s3*e a t*'o I-& ira4os& tieneJ *na f*erte inf!*encia teo!/)ica@ Para Dios to o est a o. La no'e a & !a e!ecci/n o !a acci/n es(ontnea e(en en e n*estro

(*nto e 'ista 6*4ano. En !os o:os e Dios e! (resente contiene e! f*t*ro - e! (asa o. En este senti o& e! sabio& con s* conoci4iento e !a nat*ra!e.a& se acerca a! conoci4iento i'ino I7889@ 7SJ. Con *n fon o 4*- (areci o& ten ente a abo!ir e! tie4(o& Y* Ts*n ir !o si)*iente@ Pens2 en *n !aberinto e !aberintos& en *n sin*oso !aberinto creciente 3*e abarcara e! (asa o - e! (or'enir - 3*e i4(!icara e a!)=n 4o o !os astros. Absorto en esas i!*sorias i4)enes& o!'i 2 4i estino e (erse)*i o. Ce sent& (or *n tie4(o in eter4ina o& (ercibi or abstracto e! 4*n o IBor)es& 788B& I@ %9XJ. Yeissert 'e en !a a(*esta bor)eana !os in icios e *na int*ici/n )enia!@ ;T6*s He see t6e inf!*ence of 4o ernist (6-sics in 6is Hor,. B*t 6is narrati'e a!so in'o!'es non!inearit- an a t6eor- of bif*rcation re4ar,ab!- si4i!ar to a for4a!i.e t6eor- e'ise b- c6aos t6eorists so4e t6irt- -ears after t6e (*b!ication of ;Ear en;; I7887@ ##XJ. E! 4is4o crtico obser'a *na re!aci/n irecta entre !a fra)4entaci/n - noD!inea!i a 3*e este re!ato (ost*!a - e! a 'eni4iento e! or en IL esor enMJ (ost4o erno& con s* retorno a !o concreto - ta4bi2n fra)4enta o@ ciencia I(ostDneHtonianaJ& (ensa4iento I(ostD4o ernoJ - !iterat*ra Ita4bi2n en e! !4ite e !a 4o erni a J se i4brican. A *n ni'e! e(iste4o!/)ico - te/rico& Yeissert estab!ece ta4bi2n interesantes (ara!e!is4os entre !os ni'e!es e ;rea!i a ; 3*e Bor)es 4ane:a en e! re!ato - !os tres ni'e!es 3*e e! ana!ista e !os siste4as in4icos e4(!ea en s* traba:o. La e1(eri4entaci/n fsica& tan)ib!e& sera e! (ri4ero e !os ni'e!es& e3*i'a!ente a !a 4era escri(ci/n e !os 6ec6os 3*e s*ce en *rante e! a en 3*e Ts*n 4ata a A!bertF e! se)*n o (aso& !a abstracci/n 4ate4tica Icon e! fin e )enerar ec*aciones 3*e re(resenten !os e!e4entos in4icosJ se corres(on era con !a abstracci/n e inferencia 6ist/rica 3*e Ts*n - A!bert e:ec*tan (ara narrar !a 'i a e TsW*i P^nF e! tercero& !a re(resentaci/n )rfica e! co4(orta4iento e! siste4a fsico en *n (ero o e tie4(o& es an!o)o a !as re(resentaciones 'is*a!es e! caos en !a ficci/n bor)eana& co4o !a (ro(ia ;no'e!a ca/tica; e P^n. Los tres ni'e!es& en to o caso& 4antienen consistencia interna& -& co4o en *n siste4a e ca:a c6ina& a"a en infor4aci/n a! siste4a tota!. Esta estr*ct*ra e ca:a c6ina 3*e e'i encia e! !aberinto e !a narraci/n bor)eana Iestr*ct*ra (areci a a !a sibise4e:an.a fracta!J nos (one a! bor e e otra (ers(ecti'a e acerca4iento a ;E! :ar n e sen eros 3*e se bif*rcan;& 4s a!! e !a sntesis e !o noD!inea!. A*n3*e e 4o o no tan (ron*ncia o co4o en ;E! A!e(6;& 3*e 'ere4os 4s a e!ante& !a estr*ct*ra te4(ora! e este re!ato e Bor)es es 6asta cierto (*nto fracta!@ !as (a!abras e A!bert sobre e! e:e4(!o 3*e cita4os a contin*aci/n contienen s* 6istoria con Ts*n. En to as !as ficciones& ca a 'e. 3*e *n 6o4bre se enfrenta con i'ersas a!ternati'as& o(ta (or *na e!i4ina !as otrasF en !a e! casi ine1tricab!e TsW*i P^n& o(ta Usi4*!tnea4enteD (or to as. Crea& as& i'ersos (or'enires& i'ersos tie4(os& 3*e ta4bi2n (ro!iferan - se bif*rcan. De a6 !as contra icciones en !a no'e!a. Kan)& i)a4os& tiene *n secretoF *n esconoci o !!a4a a s* (*ertaF Kan) res*e!'e 4atar!o. Nat*ra!4ente& 6a- 'arios esen!aces (osib!es@ Kan) (*e e 4atar a! intr*so& e! intr*so (*e e 4atar a Kan)& a4bos (*e en sa!'arse& a4bos (*e en 4orir& etc2tera. En !a obra e TsW*i P^n& to os !os esen!aces oc*rren I...J IBor)es& 788B& I@ %9XJ. Este fra)4ento& sin es(er icio& nos (ro(orciona !as 4=!ti(!es !ect*ras 3*e tiene este re!ato bor)eano es e !a ciencia e! caos Ic*a!i a creati'a e !os e'enires (osib!es& (*ntos crticos e ecisi/n& 'isi/n in4ica e! 4*n o - e! tie4(oJ& -& sobre to o& nos a *na i4a)en 4s o 4enos )rfica e !a re e! c*ento. I4a)ine4os !a no'e!a e TsW*i P^n& 3*e ref!e:a e! re!ato e Bor)es& co4o *n in4enso fracta!& on e ca a arabesco o c*r'a est (!a)a o e 'ariaciones 6ist/ricas (osib!esF *na e e!!as es& e 6ec6o& !a (eri(ecia e A!bert Ies ecir& P^n re'i'i oJ - Ts*nF a s* 'e.& !as (a!abras e A!bert 3*e 6e4os cita o contienen otra 4*!ti(!ici a e f*t*ros (osib!es& e otras 6istorias& e:e4(!ifica as en !aIsJ 6istoriaIsJ e ;Kan); - e! ; esconoci o; Ies ecir& A!bert sera Kan) - Ts*n e! ; esconoci o; 3*e& efecti'a4ente& ;!!a4a a s* (*erta;J. <n !aberinto entro e *n !aberinto 3*e esc*bre otro !aberintoF (*ra sibise4e:an.a fracta!& si (ensa4os 3*e e! retorci4iento !a antiD!inea!i a e !a )eo4etra fracta! rec*er a a !os reco'ecos e *n !aberinto. En e! sibisi4i!ar te1to e Bor)es& !os (ersona!es 2 a!os e Ts*n& A!bert - 6asta P^n) con'er)en en f*nci/n e !o 3*e (o ra !!a4arse *n atractor e1tra"o& ca/tico en s@ !a no'e!a bif*rca a& 3*e foca!i.a !os (!ie)*es - re(!ie)*es e !a narraci/n -& se)=n Yeissert& 4etafori.a !os otros ni'e!es e re(resentaci/n ca/tica

Icfr. 7887& #RBJ& antici(n ose e facto a !a conte4(ornea teora e! caos@ C!ear!-& Bor)es antici(ate t6e tHo essentia! c6aracteristics of t6e bif*rcation t6eor-Ws 4et6o of 4o e!in) nat*ra! s-ste4s Ui.e.& t6e fre3*ent occ*rrence of ran o4 s(!ittin)s in a s-ste4Ws -na4ic f!oH an t6e ine1orab!e non!inearit- of nat*re. Ae *se a str*ct*re H6ic6 is I...J re4ar,ab!- si4i!ar to t6e str*ct*re of t6eoretica! 4o e!in)& c*rrent!- *se in c6aos t6eor- IYeissert& 7887@ #R9J. De 6ec6o& !a (ro(ia a!*cinaci/n e Ts*n 6acia e! fina! e! re!ato& cre-en o 'er !os infinitos tie4(os (ara!e!os coe1istien o - entrecr*.n ose en e! 0ar n e A!bertDP^n& res(on e ta4bi2n a !a i ea e! atractor e1tra"o e Lorent.@ ;an infinite n*4ber of (at6s in a finite s(ace; IStoic6eff& 7887@ S8J. Efecti'a4ente& en *n es(acio !i4ita o se (!ie)an& es(!ie)an - re(!ie)an& a! 4o o e *n fracta!& infinitas i4ensiones te4(ora!es. La inte!i)ente cone1i/n 3*e Peter Stoic6eff rea!i.a entre esta i ea - !a e! !aberinto bor)eano Ita4bi2n se 6ab!a e !os !aberintos e 0o6n Bart6J sostiene& es e !a (ers(ecti'a e !a 4etaficci/n& n*estra tesis e! 0ar n co4o siste4a in4icoDca/tico@ T6e !ab-rint6 is one of t6e 4eta(6ors t6at 4etafiction s*44ons 4ost fre3*ent!- in t6e face of str*ct*reWs absence. In its crossin)s an recrossin)s t6at r*(t*re strai)6t !ines I...J it re(resents 4etafictionWs isr*(tion of !inearit-& an 6ence of fictionWs (re'io*s 6ierarc6ica! s-ste4s IStoic6eff& 7887@ SSJ. Para Yeissert& sin e4bar)o& !a estr*ct*ra or ena a - eter4inista 3*e& a (esar e !a 4ni4a (robabi!i a con 3*e c*enta& !!e'a a Y* Ts*n 6asta A!bert es *n si)no e !a ne)aci/n e! caos& 4s a!! e !a a(arente 6er4an a e or en - esor en@ Kor Bor)es t6e eter4inist& 6oHe'er& t6is a((arent 4er)in) of c6aos an or er co*! on!- be a fictiona! )a4e I...J. In fact& c6aos in ;Ear en; is ne'er )i'en e3*a! )ro*n . Bor)es *n er4ines e'er- instance of it t6at a((ears in t6e stor-. As A!bert e1(!ains t6e bif*rcation t6eor- to Ts*n& 6e escribes TsW*i P^nWs no'e! as ;c6aotic;. B*t 6e is t6e one fina!!- to *n erstan t6e or er of its bif*rcatin) c6a(ters. Ae is t6e one H6o isco'ers t6at t6e !ab-rint6 an t6e no'e! are one an t6e sa4e. T6e !ab-rint6 t6at Bor)es *ses as a 4eta(6or for !ife an t6e *ni'erse is a c!assic s-4bo! of 6is eter4inis4& for t6e !ab-rint6 is a co4(!ete!or ere 4a.e& a((earin) c6aotic on!- to t6e *ninitiate I...J. TsW*i P^nWs no'e! is co4(!ete!- or ere b- its a*t6or& an t6e a((arent c6aos arises on!- fro4 nonco4(re6ension of its or er I7887@ #RSD #R8J. A=n basc*!an o 6acia e! !a o e! or en& !as ref!e1iones e Yeissert sobre e! re!ato bor)eano no se a(artan e !a (re4isa bsica e !a teora e! caos& ta! - co4o 6a si o e1(*esta (or istintos a*tores@ e1isten (a*tas e or en oc*!tas en *n a(arente esor enF *na i ea 3*e Bor)es e1(resar e 4o o 4s o 4enos e1(!cito en otro te1to ob:eto e n*estro an!isis@ ;La Bib!ioteca e Babe!;. Lo co4(robare4os en *n (r/1i4o artc*!oF (or a6ora& - en !o tocante a ;E! :ar n e sen eros 3*e se bif*rcan;& 3*e e !a ref!e1i/n sobre e! caos co4o *na n*e'a rea!i a e fascinantes (ar4etros e or en co4(!e:o ba:o !a t*rb*!encia e !a a!eatorie a . E! tie4(o irre'ersib!e En sntesis& ;E! :ar n e sen eros 3*e se bif*rcan; es& si)*ien o a Le4 Icita o en Yeissert& 7887@ #R9J& *na narraci/n t(ica4ente bor)eana on e !os :*e)os e contrarios e! ar)entino se basan en e! e4(!eo e !as nociones e caos - or en& 3*e se i4brican - s*(er(onen@ ;Per6a(s Bor)es saH& as c6aos scientists are be)innin) to& t6at bif*rcation t6eor- f*nctions !o)ica!!- to :oin c6aos an or er;& obser'a Yeissert I7887@ #R9J. Este in'esti)a or& a(o-n ose en Kei)enba*4& rastrea ta4bi2n e! eter4inis4o 3*e s*b-ace a !a narraci/n@ !as ecisiones e bif*rcaci/n son tota!4ente a!eatorias& (ero e! e!e4ento 3*e transita (or ca a *na e !as ra4as Ica a *no e !os ;sen erosJ !o 6ace e 4o o or ena o - sin (osibi!i a e sa!ir e esa ra4a ICfr. Yeissert& 7887@ #RSJ. As& es e e! (rinci(io& Ts*n obser'ar 3*e ;to as !as cosas !e s*ce en a *no (recisa4ente a6ora. Si)!os e si)!os - s/!o en e! (resente oc*rren !os 6ec6os I...J; IBor)es& 788B& I@ %9#JF es ecir& to as !as cosas !e s*ce en a *no en e! sen ero& ina4o'ib!e& (or e! 3*e an a4os antes o es(*2s e ca a bif*rcaci/n Ica a (*nto crticoJ& - !a coe1istencia en *na s/!a i4ensi/n e tie4(os si4*!tneos es i4(osib!e& a (esar e 3*e ic6os tie4(os se e1(!a-en en !a 4*!ti i4ensiona!i a e !a 4atri. te4(ora!. Esta *a!i a inte)ra a entre e! caos Ibif*rcacionesJ - e! or en I eter4inis4oJ es a(*nta a en e! (ro(io re!ato c*an o Ts*n obser'a 3*e s* ni"e. transc*rri/ en *n ;si42trico :ar n;& (ara 4s tar e ecir

3*e este :ar n e s* infancia ;.i).a)*eaba;. Is!as e or en Isi4etraJ entro e! caos& o e!e4entos ca/ticos entro e! or en& !o i4(ortante en re!aci/n a !a e(iste4o!o)a e !a co4(!e:i a es 3*e e! or en - e! esor en coe1isten en *n *ni'erso 3*e -a no (*e e ser e1(!ica o con !a *ni!atera!i a e! (ensa4iento cientfico c!sico. En (a!abras e I!-a Pri)o)ine& e a!)*na for4a nota4os e! (aso e! tie4(o. Ya se trate e !os s*cesos 3*e nos an *na n*e'a 'isi/n e E*ro(a occi enta!& o e !os s*cesos e! Este& a 'erti4os 3*e nos encontra4os en *n (ero o e ;bif*rcaci/n; a! 3*e no se a(!ica e! conce(to e !a !e- c!sica e !a nat*ra!e.a I7889@ #BJ. Presenta4os& co4o *n eco 4e!anc/!ico e !as (a!abras e Pri)o)ine& e! fra)4ento fina! e! ensa-o ;N*e'a ref*taci/n e! tie4(o;& escrito (or Bor)es en 78%B e inc!*i o en Otras in3*isiciones I78X#J. Este fra)4ento sinteti.a& (or *n !a o& !a irre'ersibi!i a e! tie4(o Ii ea bsica en Las !e-es e! caos& e Pri)o)ineJF (or otro& e! eter4inis4o e !a s*cesi/n te4(ora!. Con este te1to& 3*e ref!e:a !a 'isi/n eter4inista - a! 4is4o tie4(o a!eatoria e ;E! :ar n e sen eros 3*e se bif*rcan;& cerrare4os n*estro traba:o. En este ensa-o& con e! fi!/sofo i ea!ista Ber,e!e- - con e! e4(irista A*4e co4o (atronos inte!ect*a!es& Bor)es se is(one a a(!icar ar)*4entos i ea!istas (ara e4ostrar !a ine1istencia e! tie4(o& intentan o abo!ir !a s*cesi/n te4(ora!. Este te1to es *no e !os (ocos ensa-os (*ra4ente ;fi!os/ficos; e Bor)es& -& a=n as& s* irre(arab!e con ici/n e (oeta af!ora a! fina! e! 4is4o. E! contraste entre inte!i)encia e int*ici/n es tan f*erte - est2tica4ente i4(resionante 3*e e! (rrafo fina! e! ensa-o constit*-e& 3*i.& *no e !os fra)4entos 4s 4e!anc/!icos& e4ocionantes e ino!'i ab!es e !a (ro *cci/n bor)eana. +e4os!o. Des e s*s (ri4eras ()inas& e! te1to se esarro!!a co4o *n ensa-o fi!os/fico estn ar& (*ra4ente raciona!& basa o en e! enca ena4iento !/)ico e i eas@ *n ar)*4ento nos !!e'a a otro& 2ste a otro& etc.& e:ec*tan o e! (rinci(io raciona! e i enti a 4e iante !a a(!icaci/n e !os ar)*4entos e A*4e - Ber,e!e- a! tie4(o. Ne)an o res(ecti'a4ente a! s*:eto IA*4eJ - !a 4ateria I!a rea!i a & en Ber,e!e-J& e! ar)*4ento i ea!ista se e1tra(o!a a !a s*cesi/n te4(ora!. E! tie4(o no e1iste& (or3*e e! 4s 4ni4o instante e !a corriente te4(ora! 3*e se f*ese i 2ntico a otro bastara (ara an*!ar ta! corriente e 4o4entos iferencia os. Ta! es e! ar)*4ento bsico e Bor)es& s*stenta o con *na anti)*a e1(eriencia 3*e t*'o en s* :*'ent* Ire)istra o en *na ()ina tit*!a a ;Sentirse en 4*erte;& on e e1(one *n instante en 3*e !as barreras te4(ora!es se if*4inaron a s* a!re e or - se sinti/ ;(osee or e! senti o reticente o a*sente e !a inconcebib!e (a!abra eterni a ;J& - refor.a o con istintos ar)*4entos e 4etafsicos co4o Bra !e- o Sc6o(en6a*er. En s*4a& Bor)es :*e)a a ser Par42ni es& a ser *n e!2ata - estr*ir e! 4o'i4iento& con)e!an o !o rea! es e !a constataci/n e !a i4(osibi!i a e e4ostrar raciona!4ente ta! 4o'i4iento@ !o s*cesi'o !o conte4(orneo son ne)a os.No obstante& to o ca4bia con e! =!ti4o (rrafo e! ensa-o& 3*e transcribi4os a contin*aci/n@ An -et& an -et... Ne)ar !a s*cesi/n te4(ora!& ne)ar e! -o& ne)ar e! *ni'erso astron/4ico& son eses(eraciones a(arentes - cons*e!os secretos. N*estro estino Ia iferencia e! infierno e SHe enbor) - e! infierno e !a 4ito!o)a tibetanaJ no es es(antoso (or irrea!F es es(antoso (or3*e es irre'ersib!e - e 6ierro. E! tie4(o es !a s*stancia e 3*e esto- 6ec6o. E! tie4(o es *n ro 3*e 4e arrebata& (ero -o so- e! roF es *n ti)re 3*e 4e estro.a& (ero -o so- e! ti)reF es *n f*e)o 3*e 4e cons*4e& (ero -o so- e! f*e)o. E! 4*n o& es)racia a4ente& es rea!F -o& es)racia a4ente& soBor)es IBor)es& 788B& I@ 7%SD7%8J. A! i)*a! 3*e oc*rre con !a teora e !a co4(!e:i a res(ecto a !a ciencia c!sica& Bor)es se re'e!a 4s 6erac!itiano en s* int*ici/n& rec6a.an o fina!4ente I- 3*i. a s* (esarJ !a i4a)en& 6ere a a e Par42ni es& e! *ni'erso co4o a!)o esttico. N/tese !a i ea 3*e a e! tie4(o Ic*a!i a ;es(antosa; a(arteJ@ ;es irre'ersib!e - e 6ierro;. No (o e4os ne)ar !a s*cesi/n te4(ora! Ino otra cosa ice Pri)o)ineJ& no (o e4os e!i4inar !a f!ec6a e! tie4(o& 3*e es *n ro 3*e nos arrebataF e! 4is4o 4o o& no (o e4os e'itar 3*e !a !nea te4(ora! I*na e tantas& co4o 6e4os 'isto en ;E! 0ar n...;J sea eter4inista& e 6ierro. As& si !a teora e! caos a 4ite ec*aciones eter4inistas (ero res*!ta os no eter4inistas& Bor)es nos ir i)*a!4ente& en 'arias (artes e s* obra& 3*e e! f!*:o te4(ora! en 3*e nos 4o'e4os tiene *na irecci/n r)i a entre bif*rcaci/n - bif*rcaci/n& a=n sin saber 3*2 nos e(ara e! (or'enir. Es *na i ea (areci a a !a e !a ;ri)i e. estr*ct*ra!; e !os siste4as

co4(!e:os& a!i4enta os (or 4ecanis4os e retroacci/n (ositi'a@ *na 'e. 3*e a!)o s*ce e& s* esarro!!o es e 6ierro& 3*i. a*torrefor.a oF !o 3*e no sabe4os es (or 3*2 s*ce e o a /n e 'a Icfr. Ri'era& 7889J. A (esar e (reten er abo!ir!a 4e iante ar)*4entos i ea!istas& !a s*cesi/n te4(ora! es rea!& e irre'ersib!e. Pri)o)ine - otros te/ricos e! caos 'en en !o te4(ora!& en !a irre'ersibi!i a e !a f!ec6a e! tie4(o& *na 4*estra e !a in4ica constr*cti'a e! tie4(o& e !a )eneraci/n e 4*!ti(!ici a - co4(!e:i a . Bor)es con:*)a esa irre'ersibi!i a con e! eter4inis4o -& a*n3*e es e *na (ers(ecti'a 4*c6o 4s (esi4ista& se ecanta ta4bi2n a fa'or e !a s*cesi/n. Lo i4(ortante& en to o caso& es 3*e& es e e! (ara i)4a e !a co4(!e:i a & se c*estiona !a 'isi/n ate4(ora! e !a ciencia& e! 4is4o 4o o 3*e e! fina! e ;N*e'a ref*taci/n e! tie4(o; no !o)ra sostener e! ar)*4ento i ea!ista 3*e (arte 6ist/rica4ente e! 4onis4o (2treo e Par42ni es Icfr. Bor)es& 788B& I@ 7%%J. Si e! escritor ar)entino f*n e en s*s ()inas (oesa - 4ate4ticas& fb*!as - 4etafsica& !a n*e'a ciencia e! caos& en !a 'isi/n e I!-a Pri)o)ine& nos abre *n (anora4a e(iste4o!/)ico e1tre4a a4ente rico on e !a ciencia c!sica eter4inista I6asta& a! 4enos& !a teora e! caosJ - e! anti eter4inis4o e !as ciencias 6*4anas se an !a 4ano. LAasta 3*2 (*nto nos otor)a !iberta esta 'isi/n e! tie4(o 3*e 6er4ana a.ar - estr*ct*raM Lo 'ere4os en *n (r/1i4o artc*!o& centra o en otra narraci/n e Bor)es@ e! esca!ofriante ;De*tsc6es Re3*ie4;. NOTAS ;<na octrina fi!os/fica es a! (rinci(io *na escri(ci/n 'eros4i! e! *ni'ersoF )iran !os a"os - es *n 4ero ca(t*!o Uc*an o no *n (rrafo o *n no4breD e !a 6istoria e !a fi!osofa; IBor)es& 788B& I@ %%8J. # Cfr. CartnDPere a - Eon.!e.& 788R@ 778D7#$. R To a !a obra bor)eana )ira en torno a! !aberinto. En *na conferencia (*b!ica a en 78S$& Bor)es confiesa 3*e s*s (esa i!!as 4s rec*rrentes son e! !aberinto - e! es(e:oF os s4bo!os 3*e& en s*4a& se !i4itan a !o 4is4o& a !a estr*ct*ra !aberntica I!2ase& ca/ticaJ& (*es ;bastan os es(e:os o(*estos (ara constr*ir *n !aberinto; IBor)es& 788B& III@ ##BJ. % Es 4*- interesante 3*e A!a.ra,i (!antee !a te4tica bor)eana referi a a! caos 'irt*a! e! 4*n o *n or en 4s o 4enos fabrica o& (*es es !o 4is4o 3*e a*tores co4o Antonio Esco6ota o I3*e ce!ebran e! n*e'o (ara i)4a e !a ciencia e! caosJ i4(*tan a! Or en for:a o en !a c*!t*ra occi enta!@ ser a!)o i ea!i.a o& s*(!anta o (or *na - e1c!*si'a 'isi/n e! or en Icfr. Esco6ota o& 7888J. X Persona!4ente& in icara4os ta4bi2n e! 4a)istra! re!ato ;E! in4orta!;& c*-a fact*ra Bor)es caracteri./ co4o ;traba:osa co4(osici/n;& - 3*e es otro !aberinto entro e !aberintos e 4=!ti(!es ni'e!es e !ect*ra. B Esta noci/n e rea!i a es a!ternati'as& 4*- e1(!ora a en !a !iterat*ra e cienciaDficci/n& en!a.a ta4bi2n ;E! :ar n e sen eros 3*e se bif*rcan; con !a 4ecnica c*nticaF sobre to o& con !a inter(retaci/n e A*)6 E'erett& referi a a ;*ni'ersos 4=!ti(!es; IDa'ies& cita o en Pri)o)ine& 7889@ S$J. 9 ;Bif*rcation t6eor- is one of t6e bestD*n erstoo 4o e!s of 6oH or ere str*ct*res can arise fro4 isor er. T6is 4o e! (osits intricate!- bo*n !oca! sites of ran o4ness Hit6in !ar)er (atterns of or er& H6ic6 e1e4(!ifies t6e co4(!e4entarit- of c6aos an or er. Bif*rcation t6eor- is a !oca! t6eor- beca*se it s(ecifies t6e be6a'ior of t6e s-ste4 at !oca! sites b*t it oes not escribe t6e s-ste4Ws be6a'ior aHa- fro4 t6ese re)ions; IYeissert& 7887@ #R%J. S Co4o a(*nta Ts*n& e! ca4ino 3*e !e !!e'a a A!bert ;ba:aba - se bif*rcaba; (or *na !a era IBor)es& 788B& I@ %9XJ. 8 Bor)es escribe en 78%9. 7$ Ta4bi2n (o e4os enten er !o ;inn*4erab!e; co4o a!)o i4(osib!e e n*4erar& e 4ate4ati.ar& o& a! 4enos& e 4ate4ati.ar con 6erra4ientas c!sicas& !o 3*e se re!acionara irecta4ente con *na n*e'a 'isi/n e !o 4ate4tico& 4s cercana a )eo4etras ;inn*4erab!es; co4o !as infinitas !on)it* es fracta!es.

77 Esta noci/n nos !!e'ara a! conce(to e ;efecto 4ari(osa;& nti4a4ente !i)a o a! e! tie4(o. En e! a(arta o ;E! efecto .*r Lin e; a(!icare4os ic6o conce(to a! re!ato De*tsc6es Re3*ie4. A3*& baste ecir 3*e e! :ar n bif*rca o e! tie4(o conf!*-e sobre Ts*n en *na at4/sfera o(resi'a -& sobre to o& e1tre4a a4ente co4(!e:a. 7# Yeissert 'e en esta e!ecci/n cas*a! ;a bif*rcation in Ts*nWs !ife !ea in)& coinci enta!!-& to a con'er)ence Hit6 t6e f!oH (at6 of Cr. A!bert; I7887@ #RXJ. 7R De to os 4o os& 6a- 3*e es(ecificar 3*e esta 4*!ti i4ensiona!i a si4*!tnea se ara s/!o a ni'e! 4acroF es ecir& si (* i2ra4os 'er e *na 'e. !a infinita tra4a e tie4(os (ara!e!os bif*rca os. En e! 4*n o e !a !nea te4(ora! on e Y* Ts*n contacta con A!bert - !o asesina& s sera (ertinente *n an!isis 4ecnico c!sico& (*es ca a !nea te4(ora! es i4(er4eab!e a! resto e !neas te4(ora!es. 7% En ;E! :ar n e sen eros 3*e se bif*rcan;& Bor)es 6ab!a e ;infinitas series e tie4(os;F en ;La Bib!ioteca e Babe!;& obser'a 3*e !a (robabi!i a e 3*e& co4o 'ere4os 4s a e!ante& *n bib!iotecario 6a!!e s* ;+in icaci/n; entre e! caos e !os !ibros es ;co4(*tab!e en cero;. I!-a Pri)o)ine a(*nta 3*e& en e! ;caos c!sico;& !as istintas tra-ectorias i'er)entes e !os siste4as in4icos no son co4(*tab!es esta stica4ente Icfr. 7889@ 7$RJ. Sa!'an o !as istancias& !a i ea es 4s o 4enos !a 4is4a@ en entornos ca/ticos 3*e e!* en !a !inea!i a & e! infinito (robabi!stico i4(osibi!ita to a escri(ci/n o !4ite. 7X En ;E! :ar n e sen eros 3*e se bif*rcan;& !a i ea e !a (robabi!i a corre (ara!e!a a otra noci/n 4ate4tica@ !a co4binatoria. De a6& (or e:e4(!o& !as referencias a! a:e re.& 3*e ta4bi2n es *n :ar n e 4=!ti(!es co4binaciones (osib!es (artien o e *nos e!e4entos concretos. 7B Aasta cierto (*nto& !as crticas 3*e en !a ficci/n e Bor)es recibi/ TsW*i P^n (or 6aber esarro!!a o *na in4ica ca/tica (*e en e3*i(ararse a! rece!o inicia! con 3*e f*eron recibi as !as teoras e! caos (or !a orto o1ia cientfica e n*estra 2(oca& (or no 6ab!ar e! es(recio sin 4s 3*e recibieron !os fracta!es I;4onstr*os 4ate4ticos;J a fina!es e! si)!o GIG - (rinci(ios e! GG. 79 Estas ref!e1iones nos !!e'aran a *n ebate 4*- 'i'o a=n en torno a Bor)es@ !a ;4o erni a ; o ;(ost4o erni a ; e s* escrit*raF *n ebate crtico e! 3*e a=n no 6an s*r)i o conc!*siones co4(!eta4ente satisfactorias. 7S ;0*st as a 4at6e4atica! 4o e! can be ,noHn on!- t6ro*)6 e3*ations& a 6istorica! (erson can be ,noHn on!- t6ro*)6 6istorica! Hritin)s. T6e secon narrati'e !e'e! in ;Ear en; is t6e stor- of TsW*i P^n I...J Uan it too 6as an e(6e4era! 3*a!it-. O*r ,noH!e )e of TsW*i P^n an 6is !ife is 4a e o*b!- *ncertain& first b- t6e 4e iation of t6at infor4ation t6ro*)6 Ts*n an A!bert& an & secon & b- t6e e(iste4o!o)ica! barrier of 6istorica! con:ect*re itse!f. T6is infor4ation 6as been (asse oHn ora!!- an & He 4*st ass*4e& t6ro*)6 so4e scra(s of C6inese 6istorica! oc*4entation. T6e rea er U as He!! as A!bert an Ts*nD can ne'er ,noH TsW*i P^n irect!- b*t on!- ,noH abo*t 6i4 t6ro*)6 6earsa-; IYeissert& 7887@ ##9J. 78 A s* 'e.& !a re!aci/n 4orta! e A!bert - Ts*n tiene *na (ro!on)aci/n !aberntica en e! tie4(o@ e! ;eni)4a;& (!antea o en !a (rensa - !a o(ini/n (=b!ica& ; e 3*e e! sabio sin/!o)o Ste(6en A!bert 4*riera asesina o (or *n esconoci o; IBor)es& 788B& I@ %S$J. #$ E! !aberinto e P^n fascina a A!bert I*n 6o4bre so!itario& 3*e 'i'e en 4e io e *n :ar n !abernticoJF a !a 'e.& e! a.ar en !a 'i a e Ts*n te:e otro siste4a noD!inea! 3*e !e !!e'a a entre4e.c!ar s*s re es con !os otros !aberintos. BIBLIOERAKPA ALAZRAZI& 0ai4e I78BSJ@ La (rosa narrati'a e 0or)e L*is Bor)es. Ere os& Ca ri . ALAZRAZI& 0ai4e I789SJ@ ;0or)e L*is Bor)es;& en ++AA@ Narrati'a - crtica e n*estra A42rica. Casta!ia& Ca ri . ALAZRAZI& 0ai4e I78SRJ@ En b*sca e! *nicornio@ !os c*entos e 0*!io Cort.ar. E!e4entos (ara *na (o2tica e !o neofantstico. Ere os& Ca ri . ALKONSECA& Can*e!& - ORTEEA& A!fonso I788XJ@ ;Kracta!es;& en In'esti)aci/n - Ciencia nQ ##7& febrero e 788X. Prensa Cientfica& S.A.& Barce!ona. ARANA& 0*an I788%J@ E! centro e! !aberinto. Los 4oti'os fi!os/ficos en !a obra e Bor)es. E*nsa& Pa4(!ona.

BALANDIER& Eeor)es I788RJ@ E! esor en. La teora e! caos - !as ciencias socia!es. Ee isa& Barce!ona. BARTA& 0o6n I78S9J@ ;T6e Literat*re of E16a*stion;& en ALAZRAZI& 0ai4e Ie .J@ Critica! Essa-s on 0or)e L*is Bor)es. E. Z. Aa!! _ Co.& Boston. BOREES& 0or)e L*is I788BJ@ Obras co4(!etas. % 'o!=4enes. E4ec2& Barce!ona. CA`E5<E& Car!os I788XJ@ Con'ersaciones sobre Bor)es. Destino& Barce!ona. ESCOAOTADO& Antonio I788#J@ ;Sobre caos - or en;& en C!a'es e ra./n (rctica nQ #7& abri! e 788#& ((. #SDR7. Pro4otora )enera! e re'istas& Ca ri . ESCOAOTADO& Antonio I788RJ@ ;Caos co4o re)eneraci/n (o!tica;& en Arc6i(i2!a)o nQ 7R& 788R& ((. RXDRS. E itoria! Arc6i(i2!a)o& Barce!ona. ESCOAOTADO& Antonio I7888J@ Caos - or en. Es(asa Ca!(e& Ca ri . E<KRACCIO& Patricio I788SJ@ ;La (resencia e! VVDestinoWW en Bor)es;& en Es(2c*!o nQ 8. <ni'ersi a Co4(!*tense e Ca ri . Att(@aaHHH.*c4.esaOTROSaes(ec*!oan*4ero8abor)efin.6t4! AAYLES& N.Z. Ie .J I7887J@ C6aos an Or er. T6e <ni'ersit- of C6ica)o Press& C6ica)o _ Lon on. A<ICI& A rin I788BJ@ ;Infinito - Entro(a@ !a in=ti! in4orta!i a - !a bib!ioteca 4*erta e Bor)es;& en Anti)ona nQ 7& ((. RXD%X. K*n aci/n L*is Eo-tiso!o& C i.. A<ICI& A rin I788SJ@ E! 4ito c!sico en !a obra e 0or)e L*is Bor)es. E! !aberinto. A!far& Se'i!!a. IB`EZ& To4s I788RJ@ ;Or en& esor en - a*toor)ani.aci/n. Entre'ista a 0ean Pierre D*(*-;. Arc6i(i2!a)o& 7R& 788R. E itoria! Arc6i(i2!a)o& Barce!ona. 0<RADO& A!icia I78B%J@ Eenio - fi)*ra e 0or)e L*is Bor)es. E itoria! <ni'ersitaria e B*enos Aires. CARTPNDPEREDA& 0os2 A.& - EONZLEZ CARCOS& Ana I788RJ@ ;Re(erc*siones e !a Teora e! Caos sobre !os (!antea4ientos e !a Ciencia - !a Tecno!o)a@ LInter isci(!inarie a o es(ecia!i.aci/nM;& en Arbor CGL+& X97 I:*!io 788RJ& ((. 7$9D7#$. Ser'icio e (*b!icaciones e! CSIC& Ca ri . CcAALE& Brian I78S9J@ Post4o ernist Kiction. Cet6*en& NeH Yor,. PRIEOEINE& I!-a I7889J@ Las !e-es e! caos. Tra *cci/n e 0*an +i'anco. Crtica& Barce!ona. RI+ERA& 0*an Antonio I7889J@ ;E! efecto 4ari(osa;& en C!a'es e ra./n (rctica nQ 9R& :*nio e 7889& ((. R#D%7. Pro4otora )enera! e re'istas& Ca ri . RODRPE<EZ CARRANZA& L*. I788RJ@ ;R23*ie4 (or *n fin e si)!o;& en Ant6ro(os nQ 7%#D7%R& 4ar.oDabri! e 788R& ((. S9D87. E itoria! Ant6ro(os& Barce!ona. ROLDN CASTRO& Is4ae! I788XJ@ ;Kracta!es& corr*(ci/n - arte Icaos IIJ;& en E! Correo e An a!*ca& #% e no'ie4bre e 788X. ROLDN CASTRO& Is4ae! I7888J@ Caos - co4*nicaci/n@ !a teora e! caos - !a co4*nicaci/n 6*4ana. Cer)ab!*4& Se'i!!a. ROLLASON& C6risto(6er I7888J@ ;Bor)esW ;Librar- of Babe!; an t6e Internet;. Att(@aaHHH.r().neta3*ai!a!ib-rint6abor)esabor)esb(a(ersbro!!ason.#.6t4! SAAY& Dona! I789BJ@ Bor)es@ Kicciones. Erant_C*t!er& Lt & Lon res. SAAY& Dona! I78S7J@ N*e'a narrati'a 6is(anoa4ericana. Cte ra& Ca ri . SORCAN& E. I7887J@ Los 'er a eros (ensa ores e n*estro tie4(o. Sei1 Barra!& Barce!ona. STOICAEKK& Peter I7887J@ ;T6e C6aos of Cetafiction;& en AAYLES& N. Z. Ie .J@ C6aos an Or er& ((. SXD88. T6e <ni'ersit- of C6ica)o Press& C6ica)o _ Lon on. +Z5<EZ& Cara Est6er I788RJ@ ;Ref!e1iones acerca e VVLa Bib!ioteca e Babe!WW;& en Ant6ro(os nQ 7%#D7%R& 4ar.oDabri! e 788R& ((. 89D7$%. E itoria! Ant6ro(os& Barce!ona. ++AA I788$J@ ;E! !en)*a:e e !os fracta!es;& en In'esti)aci/n - Ciencia nQ 7B8& oct*bre e 788$& ((. %BDX9. Prensa Cientfica& S.A.& Barce!ona. ++AA I788BJ@ ;Co4(!e:i a en !a frontera e! caos;& en In'esti)aci/n - Ciencia nQ #RB& 4a-o e 788B& ((. 7%D#7. Prensa Cientfica& S.A.& Barce!ona. YEISSERT& T6o4as P. I7887J@ ;Bor)esWs Ear en of C6aos D-na4ics;& en AAYLES& N.Z. Ie .J@ C6aos an Or er& ((. ##RD#%R. T6e <ni'ersit- of C6ica)o Press& C6ica)o _ Lon on.

ZILIO& Eio'anni C. I788RJ@ ;La en*4eraci/n VVca/ticaWW en !a (oesa e! =!ti4o Bor)es;& en Ant6ro(os nQ 7%#D7%R& 4ar.oDabri! e 788R& ((. 7RSD7%$. E itoria! Ant6ro(os& Barce!ona.

Sobre Literat*ra Neofantstica Bre'e entre'ista a Ana Rosa Do4ene!!a La in'esti)a ora ar)entina Ana Rosa Do4ene!!a& (rofesora e !a <ni'ersi a A*t/no4a e C21ico& es *na est* iosa e! fen/4eno e !o fantstico en A42rica Latina. S* traba:o !e 6a 'a!i o e! reconoci4iento e co!e)as - escritores 3*e traba:an sobre este te4a. Yo& ab*san o e s* a4ista tie4(o& !e 6e (e i o& (ara esta co!*4na& *na (e3*e"a entre'ista& con e! fin e ar a conocer *n (oco e! (anora4a e !as n*e'as (ro(*estas& - contin*ar e! 'ia:e 6acia territorios a=n no esc*biertos. DLA 3*2 !!a4as !iterat*ra NeofantsticaM DTo4o e! t2r4ino e ;neofantstico; e! crtico ar)entino 0ai4e A!a.ra3*i en s* est* io tit*!a o@ EN B<SCA DEL <NICORNIO@ LOS C<ENTOS DE 0<LIO CORTAZAR. ELECENTOS PARA <NA POETICA DE LO NEOKANTASTICO.IEre os& Ca ri & !8SRJ . Este crtico sostiene& a (artir e !as (ro(ias afir4aciones e Cort.ar e 3*e s*s c*entos son fantsticos (or no 6aber *na 4e:or c!asificaci/n (ara !as narraciones 3*e se a(artan e *n rea!is4o a ocena o 6ere ero e! si)!o G+III I!o (arafraseo& no es te1t*a!J. Pero ta4bi2n ice o escribe ;Sie4(re ser2 co4o *n ni"o (ara tantas cosasI...J Esta es(ecie e constante != ica e1(!ica& si no :*stifica& 4*c6o e !o 3*e 6e escrito o 6e 'i'i o;. A!a.ra3*i consi era 3*e !as (ro(*estas c!sicas 3*e se 6an escrito sobre !a !iterat*ra fantstica & sobre to o en !os escritos e Lo*is +a1& T.'etan To oro' o Ro)er Cai!!ois& insisten en !a irr*(ci/n e !o ins/!ito o !o 3*e ate4ori.a (or ine1(!icab!e& entro e! 4*n o coti iano. O sea 3*e e! (osib!e terror o 4ie o 3*e aco4(a"aran a !as narraciones fantsticas I!nea )/tica& o e fantas4as& o 6ec6os sobrenat*ra!es o ine1(!icab!e es e *n es(rit* raciona! o cientficoJ no se 'inc*!aran con e! 6*4or 3*e s est (resente en !os c*entos e Cort.ar. Escribe 0ai4e A!a.ra3*i en e! te1to cita o@ ;Si (ara !a !iterat*ra fantstica e! 6orror - e! 4ie o constit*an !a r*ta e acceso a !o otro &- e! re!ato se or)ani.aba a (artir e esa r*ta& e! re!ato neofantstico (rescin e e! 4ie o& (or3*e !o otro e4er)e e *na n*e'a (ost*!aci/n e !a rea!i a & e *na n*e'a (erce(ci/n e! 4*n o& 3*e 4o ifica !a or)ani.aci/n e! re!ato& s* f*nciona4iento - c*-os (ro(/sitos ifieren& consi erab!e4ente& e !os (erse)*i os (or !o fantstico; . DL5*i2nes son a!)*nos re(resentantes e esta corriente !iteraria en C21icoM DEn c*anto a !os re(resentantes en C21ico I(as 3*e se)=n L*is Lea!& en !os a"os X$& eca no tener casi c*!tores e! c*ento fantsticoJ seran a!)*nos c*entos e 0*an 0os2 Arreo!a - e !os :/'enes 3*e -o 6e traba:a o& co4o !o sabes@ tres escritoras naci as en !os B$& entre !as c*a!es& te inc!*-o@ Ana )arca Ber)*a& con E! i4a)ina or& A riana Eon.!e. Cateos con C*entos (ara :inetes cic!istas - Ceci!ia E* a'e con T2cnica4ente 6*4anos& In'enciones enfer4as - s* =!ti4o !ibro Re)istro e i4(osib!es . Este traba:o se inc!*-e en e! !ibro Territorio e !eonas. Carto)rafa e narra oras 4e1icanas en !os no'enta I<ni'ersi a A*t/no4a Cetro(o!itana& I.ta(a!a(a - 0*an Pab!os & #$$7J. Se)*ra4ente 6a- otros e1(onentes (ero no 6e contin*a o !a in'esti)aci/n. DLPor 3*2 te interes/ est* iar este )2nero e !o fantstico - a6ora e !o neofantsticoM DCreo 3*e 4e 6e e ica o a est* iar!a (or3*e es 4*- i4(ortante co4o corriente !iteraria e! Ro e !a P!ataF (or e:e4(!o& en !a act*a!i a esto- ictan o *n c*rso o(tati'o en !a <ni'ersi a en 3*e traba:o I!a <ACIJ sobre ;Literat*ra fantstica en e! Ro e !a P!ata; - 6a- 4*c6os a!*4nos interesa os en e! te4a& no so!o e !iterat*ra sino ta4bi2n e fi!osofa. En c*anto e! (or 3*2 4e enc*entro con !as :/'enes narra oras ;neofantsticas;& (or3*e (ertene.co a *n ta!!er e teora crtica !iteraria I ;Diana Corn; J& 3*e es e 4e ia os e !os a"os S$ traba:a4os escritoras escrit*ra e 4*:eres - est* ios e )2nero en !iterat*ra - en *na in'esti)aci/n sobre fina! e si)!o& 4e encontr2 con estas es(!2n i as narra oras.

DL5*i2nes son t*s a*tores fa'oritos e esta n*e'a 'ertiente e !o neofantstico - 3*2 !ect*ras reco4en aras sobre este te4aM DCreo 3*e !os escritores 3*e 4s 6e traba:a o no (ertenecen a !a corriente fantstica IA!e:o Car(entier& 0or)e Ibar)*en)oitia& 0osefina +icens& Cara L*isa P*)a - otrosaasJ& sin e4bar)o co4o narra ores fantsticos si)o re!e-en o a! ine'itab!e 0or)e L*is Bor)es& A o!fo Bio- Casares& 0*!io Cort.ar - Ke!isberto Aernn e. I3*e icen 3*e no es fantsticoJ& a*n3*e (ara e! c*rso 'o!' a !eer !os ;c*entos e1tra"os; e Leo(o! o L*)ones - eseo (rof*n i.ar !a obra e Si!'ina Oca4(o An)2!ica Eoro isc6er& entre otras escritoras

E1(onentes e! re!ato en Latinoa42rica& (or B-eon)DS*n Son) 7. Tres fi)*ras re(resentati'as ar)entinas e !o neofantstico Aab!ar e !a !iterat*ra ar)entina es esbo.ar !a !iterat*ra neofantstica& (*es Ar)entina oc*(a *n !*)ar 4s estaca o - (resti)ioso e esta ra4a !iteraria. Sobre to o& a! 4encionar esta ten encia& es ine'itab!e ref!e1ionar !os 4*n os !iterarios e tres no'e!istas reconoci os a ni'e! internaciona!@ 0or)e L*is Bor)es& 0*!io Cort.ar - A o!fo Bio- Casares. As 4is4o& e!!os son !os for:a ores e !a )ran narrati'a !atinoa4ericana conte4(ornea& 3*e se consi era co4o e:e (rinci(a! e !a narrati'a 4*n ia! e !a se)*n a 4ita e! si)!o GG. A3*& (o e4os (re)*ntar c*! es !a caracterstica 3*e co4(arten estos tres no'e!istas. C*c6os crticos !iterarios 6an se"a!a o 'arios as(ectos co4*nes& (ero !o 3*e 4s 6an atra o !a atenci/n e !a crtica internaciona! es !o neofantstico. Pero& L3*2 es !o neofantsticoM S* res(*esta se (*e e 6a!!ar en !as (a!abras e! 4is4o 0*!io Cort.ar. Precisa4ente en e! artc*!o tit*!a o cA!)*nos as(ectos e! c*entod& 0*!io Cort.ar escribe@ cCasi to os !os c*entos 3*e 6e escrito (ertenecen a! )2nero !!a4a o fantstico (or fa!ta e 4e:or no4bre& - se o(onen a este fa!so rea!is4o 3*e consiste en creer 3*e to as !as cosas (*e en escribirse e1(!icarse co4o !o aba senta o e! o(ti4is4o fi!os/fico - cientfico e! si)!o G+III& es ecir& entro e *n 4*n o re)i o 4s o 4enos ar4oniosa4ente (or *n siste4a e !e-es& e (rinci(ios& e re!aciones e ca*sa a efecto& e (sico!o)as efini as& e )eo)rafas bien carto)rafia as. En 4i caso& !a sos(ec6a e otro or en 4s secreto - 4enos co44*nicab!e& - e! fec*n o esc*bri4iento e A!fre 0arr- (ara 3*ien e! 'er a ero est* io e !a rea!i a no resi a en !as !e-es sino en !as e1ce(ciones a esas !e-es& 6an si o a!)*nos e !os (rinci(ios orienta ores e 4i b=s3*e a (ersona! e *na !iteratr*a a! 4ar)en e to o rea!is4o e4asi a o in)en*od Si (ara !a !iterat*ra fantstica e! 6orror - e! 4ie o constit*an !a r*ta e acceso a !o otro& - e! re!ato se or)ani.aba a (artir e esta r*ta& e! re!ato neofantstico (rescin e e! 4ie o& (or3*e !o otro e4er)e e n*e'a (ost*!aci/n e !a rea!i a & e *na n*e'a (erce(ci/n e! 4*n o& 3*e 4o ifica !a or)ani.aci/n e! re!ato& - c*-os (ro(/sitos ifieren consi erab!e4ente e !os (erse)*i os (or !o fantstico. #. Bor)es - s* Kicciones Kicciones a(areci/ (*b!ica o en 78%%& inc!*-en o e! 'o!*4en E! :ar n e sen eros 3*e se bif*rcan& e ita o en 78%7& - *na n*e'a co!ecci/n e re!atos tit*!a a Artificios. En 78XB a"a ira a esta =!ti4a !os re!atos cE! find& cLa secta e K2ni1d - cE! s*rd. Des e e! tt*!o& 0or)e L*is Bor)es re'e!a s* conce(ci/n e !a narrati'a@ !a !iterat*ra no (*e e i4itar !a rea!i a F 4s a=n& no ebe 6acer!oF s* 4ateria! no son !os 6ec6os& ni !os !*)ares& ni !as sit*aciones rea!es& sino 3*e ebe 4o e!ar eficcionesf. E! narra or e:a as e ser *n cronista& *n testi4onio& (ara transfor4arse en *n 'er a ero crea or e 4*n os i4a)ina os. Bor)es rec*rre a i'ersos eartificiosf. <no e e!!os& es !a 4enci/n e a*tores conte4(orneos o anteriores& e (ersona!i a es e !a fi!osofa& e !a 6istoria& 3*e a(arece conti)*a a !a e! (ersona:es a(/crifos& e e1c!*si'a creaci/n bor)iana. Probab!e4ente (or inf!*encia e Dr. 0e,i!! an Cr. A- e e Ste'enson& Bor)es incor(ora !a i ea e es ob!arse& tan *s*a! en s*s (oe4as e !os =!ti4os

a"os. E! narra or Bor)es& se 4ateria!i.a& (resentn ose a !a 'e. co4o (rota)onista e 4*c6os e s*s c*entos& es ecir& co4o (ersona:e e ficci/n. Otro 4e io *ti!i.a o& es e! e inc!*ir citas o notas a (ie e ()ina& a !a 4anera e !os ensa-os o co4entarios er* itos. En a!)=n caso& s/!o en !a !nea fina! e *na !ar)a cita& encontra4os !a c!a'e e! te1to. De este 4o o& e! escritor es(ierta n*estra e1(ectaci/n& instn onos a *na !ect*ra 4)ica& a !a 3*e a4os cr2 ito (or s* 'erosi4i!it* cientfica. Bor)es no se (ro(one ser *n fi!/sofo ri)*roso& con (!anteos e1istencia!es n*e'os - ori)ina!es. S* ins(iraci/n fi!os/fica e Sc6o(en6a*er - Ber,e!e-& entre otros& (ero !a fi!osofa e s*s es(ec*!aciones es s/!o *n instr*4ento (ara atraernos& (ara e!eitarnos - esent*4ecer n*estro ni4o con !as s*ti!e.as 4s a)* as. En e! fon o& (ara Bor)es& c!a re!i)i/n& !as !etras& !a 4etafcad son s/!o c eri'acionesd e! !en)*a:e. To os !os re!atos e Kicciones encierran a!)=n co4(onente es!*4brante - aso4broso. Nos (*e e sor(ren er e! trata4iento e a!)*nos e e!!os a !a 4anera e !a no'e!a (o!icia!& es(ecia!4ente si es(era4os a *n a*tor 4s bien c4etafsicod. En cE! :ar n e sen eros 3*e se bif*rcand - en cLa 4*erte - !a br=:*!ad& encontra4os transferencias e! es(acio a! tie4(o& - e !o sobrenat*ra! a !o terreno& trata os con *na estr*ct*ra e intri)a (o!icia!. cE! acerca4iento e A!4otsi4d& cPierre Cenar & a*tor e! 5*i:oted& cTres 'ersiones e 0* asd cE1a4en e !a obra e Aerbert 5*aind& son re!atos constr*i os a (artir e re!aciones con otros te1tos !iterarios& ta4bi2n in'enta as (or Bor)es en s* 4a-ora& (ero 3*e 2ste atrib*-e a otros a*tores& en !os 3*e se ins(ira o a !os 3*e critica. Le:os e res*!tar 4orosa& s* !ect*ra nos i'ierte en interesar& es(ecia!4ente (or e! (roce i4iento no e4asia o 6abit*a! ni e1(!cito en !iterat*ra e !a a*torreferencia - circ*!ari a e !os te1tos. cLa bib!ioteca e Babe!d es *na )ran 4etfora e! <ni'ersoF es en este re!ato on e se concentran a!)*nas e !as i eas 4s rec*rrentes e Bor)es con res(ecto a! tie4(o& a! es(acio& a! estino e !a 6*4ani a & ta4bi2n (resentes en cT!Nn& <3bar - Orbis Tertei*sd& 3*e (!antea !a e1istencia rea! e *n (!aneta crea o a (artir e! i ea!is4o e *n con:*nto e (ersonas. R. Bio- Casares - otra ()ina n*e'a neofantstica En 78%$ A o!fo Bio- Casares (er(etr/ con s* obra La in'enci/n e Core! *na e !as 4s a* aces inno'aciones e !a narrati'a conte4(ornea. Eran !os a"os e !a a(oteosis fa*!,neriana - e! tri*nfo e Pro*st. Sin e4bar)o& Bio- Casares centra e n*e'o en !a tra4a& en !a a'ent*ra& en e! ar)*4ento 4e iante *na for4i ab!e in'enci/n@ !a 43*ina e i4)enes e Core!& *na 43*ina ca(a. e crear !a i!!*si/n e !a in4orta!i a . 0or)e L*is Bor)es e!o)i/ en t2r4inos abso!*tos esta obra co4o ci4a)inaci/n ra.ona ad A !a 'e. 3*e rei'in icaba e! arte e contar 6istorias& e! narra or ar)entino escriba *na ()ina en !a 6istoria e !a !iterat*ra fantstica - se 6i.o co4o *no e !os (rinci(a!es 4aestros en *ni/n e s* fraterna! Bor)es. Bor)es - Bio-& o 4s bien Bior)es& co4(artieron 4*c6os (rob!e4as !iterarios& as 3*e s* 'isi/n !iteraria no (*e e se(ararse e! 4*n o e Bor)es. La conce(ci/ n 3*e Bio- tena e !o IneoJfantstico se 6a!!a !e:os e !a (o2tica s*rrea!ista o e! 4isterio ro4ntico. S*s narraciones *san estrate)ias - 4o os t(icos e !a no'e!a (o!iciacaF se esen'*e!'en se)=n *n siste4a !/)ico e concatenaciones. A 'eces se (*e e ecir 3*e es *n c!asicista 3*e 6ace !iterat*ra fantstica. Sin e4bar)o& Bio- f*e *n escritor (reoc*(a o (or !os eni)4as - c!a'es e !a 'i a 6*4ana. Aa escrito 3*e cA! bor e e !as cosas 3*e no co4(ren e4os e! to o& in'enta4os re!atos fantsticos (ara a'ent*rar 6i(/tesis o (ara co4(artir con otros !os '2rti)os e n*estra (er(!e:i a d. %. 0*!io Cort.ar - s*s c*entos neofntasticos 0*!io Cort.ar 6a si o& sin * a& *na e !as fi)*res 4s 'a!iosas e !a !iterat*ra !atinoa4ericana& co4(arte con 0or)e L*is Bor)es& A o!fo Bio- Casares& Ernesto Sbato - Can*e! P*i) !a 41i4a re(erc*si/n internaciona! a!can.a a (or *n escritor ar)entino. La obra 3*e !o consa)r/

efiniti'a4ente f*e Ra-*e!a& no'e!a (*b!ica a en 78BR 3*e inter'iene& :*nto con Kicciones e Bor)es& Pe ro Pra4o e R*!fo& Cien a"os e so!e a e Earca Cr3*e. - La casa 'er e e +ar)as L!osa& en *n (roceso e transfor4aci/n - reno'aci/n e !as t2cnicas - rec*rsos narrati'os& a:*sta os a !a n*e'a te4tica. La obra narrati'a e Cort.ar co4ien.a con Bestiario I78X7J& *n !ibro e re!atos fantsticos en e! 3*e -a se 'is!*4bran !as caractersticas centra!es e s* *ni'erso (o2tico@ !a icoto4a entre *na a(ariencia fa!sa - *na fantasa 'er a era& !a trans)resi/n e !o 6abit*a! (or !a inter'enci/n e e!e4entos ins/!itos& !a e1(!otaci/n 4etafsica a(enas isfra.a a (or !a a'ent*ra fsica e *n (ersona:e. Bestiario inc!*-e a!)*nos c*entos& co4o cCasa to4a ad& en 3*e os 6er4anos so!teros se 'en arro:a os e !a casa e s*s ante(asa os (or *nas f*er.as inno4ina as. La a4bi)?e a si)nificati'a e esta (e3*e"a obra 6a 4*!ti(!ica o !as inter(retaciones acerca e s* 'er a ero conteni oF as se 6a 3*eri o 'er en !a inco4*nicaci/n e a4bos 6er4anos *na a!e)ora e !a socie a ar)entina *rante e! (eronis4o. cCarta a *na se"orita en Parsd - cCirced f*eron e! res*!ta o e *na eta(a e ne*rosis bastante a)* a 3*e atra'es/ e! escritor& -& en cierto 4o o& ese4(e"aron *na f*nci/n tera(2*tica. cBestiariod& 3*e a tt*!o a !a co!ecci/n& inicia *na !ar)a serie e c*entos (rota)oni.a os (or ni"os - a o!escentesF en e!!os 6ace a!ar e e *na sensibi!i a finsi4a en !a ca(taci/n e !os tra*4as infanti!es - e! co4(!e:o 4*n o e! a o!escente. En 78XB se (*b!ica Kina! e :*e)o en *na (ri4era e ici/n e n*e'e c*entos& (osterior4ente a*4enta a 6asta iecioc6o en 78B%. Cort.ar -a es *n 4aestro e! )2nero e !a !iterat*re fantstica - e1(!ora to as !as (osibi!i a es t2cnicas e! re!ato bre'e. Por :e4(!o& en cContin*i a e !os (ar3*esd se (ro *ce *n caso t(ico e !as re!aciones entre !as fi)*ras ret/ricas - !o fantstico. En este re!ato& no se trata e1acta4ente e! a*tor& sino e *n (ersona:e 3*e re(resenta e! !ectorF en efecto& tene4os *na rea!i a (ri4aria re(resenta a (or *n 6o4bre 3*e est absorbi o en !a !ect*ra e *n !ibro - *na rea!i a sec*n aria constit* a (or !a escena 3*e se esarro!!a en ic6o !ibro. Ce iante e! sa!to e *n ni'e! a otro !a rea!i a sec*n aria se f*n e con !a (ri4aria& - a! fina! e! bre'si4o re!ato e! 6o4bre 3*e estaba !e-en o e! !ibro es asesina o (or *no e !os (ersona:es e! 4is4o. X. Si)nifica o e !a !iterat*re neofantstica ar)entina Los tres escritores ar)entinos 4enciona os tienen a!)o co4=n@ rec6a.an !a escrit*ra rea!ista b*scan otra rea!i a 3*e e! rea!is4o tra iciona! 6a o4iti o. Este ras)o consi)*e ca a 'e. 4s f*er.a ba:o e! no4bre e !a c!iterat*re neofantstica. En bre'e& !a !iterat*re neofantstica es !a obra abierta 3*e traiciona sin cesar n*estro 6ori.onte e !a e1(ectati'a (ara in3*ietar n*estra se)*ri a & 4ostran o 3*e en este 4*n o no 6a- na a se)*ro. Entonces& L3*2 (ersi)*e este ti(o e !a !iterat*reM Es !a !ect*ra abierta 3*e no b*sca *n senti o efiniti'o e !a obra& sino 3*e e! !ector (ro *.ca s* si)nifica o e! te1t*a! con !a (artici(aci/n acti'a. Esto es e! ob:eti'o e !a !iterat*ra neofantstica.

También podría gustarte