Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
El Modernismo
El Modernismo
eci-onnic#) se &&#-#n # s' -is-os &# $,ente n!e%#( y -!estr#n s! esprecio por &os -enos "%enes y por &# &iter#t!r# re#&ist#. L# -#yor'# e e&&os ten'#n en co-7n !n# #ctit! re2e& e +rente # &os %#&ores 2!r,!eses) #sent# os en e& or en y &# tr# icin: inc&!so # opt#2#n !n# con !ct# y !n #t!en o c!y# intencin er# pro%oc#r $%pater le &ourgeois'() Se re2e&#n contr# &# +i&oso+'# positi%ist# y -#teri#&ist# e &# se,!n # -it# e& 8I8 4+rente # &# r#3n rei%in ic#n e& senti-iento) &# int!icin y &# %o&!nt# p#r# enten er e& -!n o5. 9osterior-ente se reser% e& t1r-ino e MODERNISA0S p#r# re+erirse exc&!si%#-ente # *!ienes rech#3#2#n &# -e iocri # y se interes#2#n por e& c!&to # &# Be&&e3# 4$e& #rte por e& #rte( +!e s! consi,n#: o t#-2i1n $&# est1tic# co-o 1tic#() sin co-pro-iso soci#&5 y &# 27s*!e # e !n# n!e%# +or-# e expresin 4*!e encontr#r.n) so2re to o) en &# &iter#t!r# +r#nces# conte-por.ne#5. *uan "amn *imnez e+ine e& -o ernis-o co-o $e& enc!entro e n!e%o con &# 2e&&e3#) sep!&t# # !r#nte e& si,&o 8I8 por !n tono ,ener#& e poes'# 2!r,!es#(. 9or s! p#rte M. >enr'*!e3 Cre;# est#c# co-o c#r#cter'stic#s $e& c!&to por &# #ristocr#ci# e &# +or-#) !ni o # &# reno%#cin e& i e#ri!po1tico(. E& n!e%o -o%i-iento reci2e &#s in+&!enci#s e os corrientes +r#nces#s e &# se,!n # -it# e& 8I8/ e& Parnasianismo y) so2re to o) e& Sim&olismo 4p#r# #&,!nos cr'ticos) e& Mo ernis-o es e& no-2re *!e reci2e e& Si-2o&is-o en &#s &etr#s hisp.nic#s5) pero t#-2i1n e &# &iter#t!r# norte#-eric#n# 4E ,#r 0. 9oe5) in,&es# 4Osc#r Di& e5) r!s# 4Che"o%5) it#&i#n# 4D@0nn!n3io5) etc. E& 9#rn#si#nis-o 2!sc# &# per+eccin +or-#&) &os %ersos p!&i os) e #h' &# pre+erenci# por ciertos te-#s propicios #& &!ci-iento esteticist#/ &# -ito&o,'#) &# e%oc#cin e& tie-po p#s# o o e #-2ientes exticos) co-o &os orient#&es. S! &e-# es el arte por el arte. E& Si-2o&is-o 4n#ci o en 6r#nci# co-o re#ccin contr# e& N#t!r#&is-o) y represent# o por +erlaine# "im&aud y ,allarm) pero con #ntece entes en Baudelaire: en Esp#;#) !n prec!rsor es Bc-uer5 e+ien e *!e &# re#&i # ) tr#s s!s #p#rienci#s) escon e si,ni+ic#ciones pro+!n #s *!e e& poet# tiene *!e esc!2rir y co-!nic#r #& &ector. 9#r# e&&o se sir%en e &os s'-2o&os 4i-#,en +'sic# *!e s!,iere i e#s) senti-ientos) #n,!sti#s) o2sesiones...5. 9or e"e-p&o e& ?ocaso@ p!e e ser s'-2o&o e &# ec# enci# o e &# -!erte) e& ?camino@ ser. s'-2o&o e &# %i #) etc. L# poes'# se con%ierte #s' en !n instr!-ento e& conoci-iento *!e) # tr#%1s e &os s'-2o&os) c#pt# &# re#&i # s!pr#rr#cion#&) s!2"eti%#) *!e s&o se p!e e expres#r -e i#nte &# #&!sin y &# s!,erenci# 4 e #h' &# i-port#nci# t#-2i1n e &# -et.+or# y e &# -!sic#&i # e& %erso5. En &#s &etr#s hisp.nic#s) e& Mo ernis-o tiene s! c!n# en >isp#no#-1ric#. >#st# h#ce re&#ti%#-ente poco tie-po) se %en'# #cept#n o &# +ech# e 1888) #;o e p!2&ic#cin e ./zul0) e R!21n D#r'o) co-o inicio e& Mo ernis-o hisp#no#-eric#no. Sin e-2#r,o) &os cr'ticos h#n # %erti o &# presenci# e &# n!e%# est1tic# en &# pros# "!%eni& e& c!2#no Eos1 M#rt') *!e p!e e ser consi er# o prec!rsor e &# corriente -o ernist#. En to o c#so) e&&o no nie,# # R!21n D#r'o e& p#pe& e &' er y +i,!r# -.s si,ni+ic#ti%# e& -o%i-iento. Otros #!tores hisp#no#-eric#nos est#c# os e este -o%i-iento son &os -exic#nos M#n!e& F!ti1rre3 N."er#) 0-# o Ner%o y E!#n Eos1 A#2&# #) e& c!2#no E!&i.n
<
e& C#s#&) &os co&o-2i#nos Eos1 0s!ncin Si&%# y Eos1 G#&enci#) e& 2o&i%i#no Ric#r o E#-es 6reyre) e& per!#no Eos1 S#ntos Choc#no) e& %ene3o&#no R!+ino B&#nco 6o-2on#) e& !r!,!#yo E!&io >errer# y Reissi, y e& #r,entino Leopo& o L!,ones.
H.- C#r#cter'stic#s
"echazo de la vulgaridad y de la mediocridad *!e creen %er en &# socie # e s! tie-po. De #h' e& ,!sto por &o extico y &o ex*!isito) *!e se 2!sc# en e& -!n o #nti,!o) en e& p#s# o -e ie%#&) en &# 6r#nci# %ers#&&esc#) en &# -ito&o,'# ,er-.nic#) en &#s ci%i&i3#ciones #si.tic#s) y en &# cre#cin e !n -!n o &&eno e 2e&&e3# $evasin y e otismo() E& eseo e h!ir e &# -e iocri # -.s prxi-# &es &&e%# t#-2i1n #& ,!sto por &os %i#"es y por conocer ,entes y &!,#res istintos $cosmopolitismo(: s! ci! # pre+eri # ser. 9#r's) con s! %i # 2ohe-i# y s!s c#2#rets. 1steticismo) L# ins#tis+#ccin e& -!n o circ!n #nte t#-2i1n &es &&e%# # &# ex#&t#cin e& #rte y) entro e& #rte) e &# poes'# co-o -e io p#r# penetr#r en &o #2so&!to y &o in+inito. L# poes'# co-o enc#rn#cin e &# Be&&e3#/ (,&ori+ic#cin e &# 2e&&e3# -.s #&&. e& 2ien y e &# %er # () ice e& cr'tico Fon3#&o So2e"#no. 3.1.- Aspectos de la esttica modernista 1vocacin del mundo sensorial) 02!n #nte e-p&eo e sinestesi#s 4?%erso #3!&@) ?so& sonoro@5) # "eti%#cin e i-.,enes es&!-2r#ntes y re+eri #s # to os &os senti os 4%ist#) t#cto) o&+#to) ,!sto5 con &#s *!e se tr#t# e c#pt#r !n -!n o sensori#& &&eno e ,oce y 2e&&e3#. 1l ad2etivo y la met3fora se convierten en recursos decisivos. En est# poes'# &&en# e co&ori o son c#r#cter'sticos e& #3!&) %io&et#) &i&#) p7rp!r#) ,r#n#te) oro) p&#t#) r!2') 3#+iro) -#r+i&) 12#no) nie%e. 4os am&ientes -ue se recrean tienen un valor sim&lico y evocador ) t#nto &os interiores co-o &os exteriores/ s#&ones e&e,#ntes con espe"os) i%#nes) pi#nos) #r#;#s e &!3) 27c#ros con +&ores...: &!n#s y #ro-#s noct!rnos) "#r ines &e"#nos y oto;#&es con +!entes) est#n*!es) s!rti ores: #ni-#&es e&e,#ntes o +#2!&osos 4cisnes) p#%os re#&es) &eop#r os) ti,re) e&e+#ntes) r#,ones) !nicornios...5) person#"es re#&es o -ito&,icos c#r,# os e erotis-o 4princes#s) c#2#&&eros) nin+#s) s.tiros) siren#s...5 ,usicalidad y renovacin mtrica) I-port#nci# e& rit-o y e &# #r-on'# e &#s p#r#s p#r# s!,erir. E&&o &&e%# # &os -o ernist#s # &# rec!per#cin e -etros o&%i # os o poco !ti&i3# os 4#&e"#n rino) ene#s'o5 y # &# cre#cin e otros n!e%os 4 e h#st# <= s'#s5) e& !so e& %erso &i2re) &#s #son#nci#s intern#s) etc. A#-2i1n #& ,!sto por &# %ersi+ic#cin # 2#se e pies #cent!#&es) especi#&-ente &os tern#rios/ .cti&os 4$'nc&it#s r#3#s !21rri-#s(5) #n+'2r#cos 4$y# se oyen &os c&#ros c&#rines(5 y #n#pestos 4$L# princes# est. triste: I*!1 ten r. &# princes#J(5. L# -!sic#&i # se not# t#-2i1n en &# #2!n #nci# e aliteraciones 42#"o e& #&# #&e%e e& &e%e #2#nico5) "!e,os +nicos
4tro-p#s ,!errer#s res!en#n5 y !ti&i3#cin e p#r#s es r7"!&#s 4p7rp!r#) cris.&i #) &i21&!&#s5. "i-ueza ver&al y capacidad de sugestin . 0 e&&o respon e &# #p#ricin e !n %oc#2!&#rio extico 4he&itropo) c&.-i es) #c#nto) p&into) nen7+#res) # e&+#s) #3!r...5) no-2res -ito&,icos 4Gen!s) 0 onis) nin+#s) s.tiros5) re#&i # es -isterios#s 4c#sti&&os) o #&isc#s) -#r*!es#s) !nicornio5. 9or otro &# o) se h!ye e &# expresin ,r#n i&oc!ente *!e !s#ron -!chos ro-.nticos y se 2!sc# s!,erir) insin!#r) no ec&#r#r #2iert#-ente &os senti-ientos: y !n# sint#xis -.s n#t!r#& y cerc#n# # &# &en,!# h#2&# #. 3.2.- Temas del Modernismo 4a recreacin del pasado y la invencin de mundos imaginarios 4&o c&.sico) &o -e ie%#&) &o &e,en #rio) &o extico) &o orient#&...5. >#y !n evasionismo o escapismo) t#nto en e& esp#cio co-o en e& tie-po. 4a intimidad del poeta. Los -o ernist#s) #& i,!#& *!e &os ro-.nticos) potenci#n e& o-inio e &# p#sin so2re &# r#3n) e &# e-ocin so2re &# re+&exin: pero) #& contr#rio *!e e&&os) -.s *!e $s! propio( senti-iento) in i%i !#& e intr#ns+eri2&e) se 2!sc# e& sentir tr#ns+eri2&e y co-p#r#2&e #& e &os otros. 0ntonio M#ch# o ec'#/ $Mi senti-iento no es exc&!si%#-ente -'o) sino -.s 2ien ?n!estro@ (. En est# expresin e& ?-!n o interior@ h#y i+erentes post!r#s *!e osci&#n entre !n vitalismo optimista) *!e &&e%# # !n ,oce esen+ren# o e &# %i #) y pro+!n #s manifestaciones de insatisfaccin) escontento) es.ni-o h#st'o) -e&#nco&'# y so&e # 4e& te-# e& o&or) &# #n,!sti# y &# -!erte) es -!y +rec!ente5. 1l amor y el erotismo. E& tr#t#-iento e #-2os #spectos #p!nt# en os irecciones/ !n#) &# i e#&i3#cin e& #-or y e &# -!"er) -!n o in#&c#n3#2&e *!e s!-e #& poet# en &# -.s pro+!n # triste3#: otr#) e& erotis-o enc#rn# o en &# -!"er +#t#&) &#sci%# y o-in# or#. >#y !n# ten enci# ,ener#& # &# e&e,#nci#) con &# presenci# e& oro y !n# +#!n# y +&or# istin,!i #s) on e est#c#n s'-2o&os co-o e& cisne y &# +&or e &ys.
y !n# resi enci# en B!enos 0ires tr#2#"#n o p#r# e& i#rio L# N#cin) &o *!e &e io !n# rep!t#cin intern#cion#&. En 1898 re,res# # Esp#;# co-o correspons#& e& -is-o i#rio: en est# est#nci# en E!rop#) #&tern# s! resi enci# entre 9#r's y M# ri : es #*!') en 19==) on e conoce # 6r#ncisc# S.nche3) !n# -!"er e ori,en c#-pesino) con &# *!e t!%o !n hi"o y %i%i con e&&# h#st# e& resto e s!s '#s. Con%erti o en !n ,r#n poet# e 1xito en E!rop# y 0-1ric#) +!e no-2r# o represent#nte ip&o-.tico e Nic#r#,!# en M# ri en 19=M) &o *!e &e o2&i,#2# # %i#"#r y e #h' *!e est1 consi er# o co-o e& Ne-2#"# or e& -o ernis-oN en e& -!n o. D#r'o er# !n ho-2re *!e no h#2'# o&%i # o s!s r#'ces pro%inci#n#s #!n*!e se h#2'# tr#ns+or-# o en !n cos-opo&it# tot#&) pero %e'# *!e e& -!n o "!2i&oso e E!rop# est#2# #c#2#n o. Inici &# c#rrer# &iter#ri# en Chi&e. S!s pri-eros poe-#s son !n# -e3c&# e tr# icion#&is-o y ro-#nticis-o) #& esti&o e& poet# esp#;o& F!st#%o 0 o&+o B1c*!er) con !n# te-.tic# co-pro-eti # con &o soci#&: Abrojos 4188M5 y Canto pico a las glorias de Chile 418885. Este -is-o #;o p!2&ic# Azul 41888) re%is# o en 189=5) o2r# to #%'# ro-.ntic# so2re &# ex#&t#cin e& #-or co-o #&,o #r-nico con &# n#t!r#&e3# y e& cos-os. E& &i2ro est. i%i i o en c!#tro p#rtes/ 5Primaveral5# on e es#rro&&# e& te-# e& #-or sex!#& co-o #&,o s#,r# o) en &# &'ne# e& C#nt#r e &os c#nt#res: 51stival5 ,ir# en torno #& #-or co-o instinto: en 5/utumnal5 e& #-or se c#nt# co-o nost#&,i# y) por 7&ti-o) en 56nvernal5 #p#rece !n #-or -!n #no y -o erno) c#p#3 e es#+i#r &# c&i-#to&o,'# y &#s est#ciones) y# *!e &os #-#ntes se re+!,i#n en $&echos #2ri,# osO c!2iertos e pie&es e 0str#P.n(. 0 este &i2ro e2e R!21n e& ser consi er# o cre# or e& -o ernis-o: escritores co-o R#-n M#r'# e& G#&&e-Inc&.n) 0ntonio M#ch# o) Leopo& o L!,ones o E!&io >errer# y Reissi, &e reconocieron co-o e& cre# or e inst#!r# or e !n# n!e%# 1poc# en &# poes'# en &en,!# esp#;o&#. S!s %i#"es por E!rop# y 0-1ric#) #c&#-# o co-o ,r#n poet#) &e &&e%#n # 9#r's y # entr#r en cont#cto con &os poet#s p#rn#si#nos y si-2o&ist#s *!e tr#ns+or-#r.n s!s concepciones po1tic#s. En Prosas pro anas 4189L y 19=15) es#rro&&# e n!e%o e& te-# e& #-or pero y# no 2!sc# &# #r-on'# con &# n#t!r#&e3# sino con e& #rte. Q en Cantos de !ida " esperanza 419=55 expone c-o e& 0rte s!per# # &# N#t!r#&e3#) *!e se -#ni+iest# # %eces co-o !n c#os) y es c#p#3 e poner or en) e rest#2&ecer &# #r-on'# i%in#) y co-o te-# e +on o s! preoc!p#cin por e& +!t!ro e &# c!&t!r# hisp#n#. Otr# +#cet# e &# o2r# r!2eni#n# es &# e poet# c'%ico) y# *!e co-pone poe-#s t#nto p#r# ex#&t#r !n ,&orioso hecho n#cion#& o !n h1roe) co-o p#r# re#&i3#r !n# #-#r,# cens!r#. #l canto errante 419=M5) !n &i2ro en e& *!e #+ront &os eternos pro2&e-#s e &# h!-#ni # ) es s! o2r#) concept!#&-ente) -.s !ni%ers#&. En e& poe-# 5/ !oln5 expres# e& esp#nto *!e s!p!so e& esc!2ri-iento y en#&tece &# in,en!i # e &# 0-1ric# in ',en#: en 5/ "oosevelt5 e%#&7# # &#tinos y #n,&os#"ones -e i os por e& p#trn -#teri#&ist# e estos 7&ti-os. 0 p#rtir e 191= c#e en !n #2#n ono %it#& *!e &e &&e%# # &#s -.s %#ri# #s excentrici # es y #& cons!-o excesi%o e #&coho&. En 191H) entre en !n pro+!n o -isticis-o y es c!#n o se retir# # &# is&# e M#&&orc#. 0&&' e-pie3# # escri2ir !n# no%e&#) $a isla de oro -*!e n!nc# &&e, # conc&!ir-) en &# *!e so2re to o #n#&i3# e& es#stre h#ci# e& *!e est. c#-in#n o E!rop#. A#-2i1n co-pone Canto a Argentina " otros poemas 419145) !n &i2ro
5
e ic# o # este p#'s en e& #;o e &# ce&e2r#cin e s! centen#rio) en e& *!e *!iso se,!ir e& -o e&o e& $C#nto # -' -is-o() e D#&t Dhit-#n) pero es !n# o2r# -enor) c#si e co-pro-iso) sin &# intensi # e s!s ,r#n es poe-#s. En 1915) en+er-o y esc#p#n o e !n continente es,#rr# o por &# I F!err# M!n i#&) re,res # 0-1ric#. M!ri en 191L) poco esp!1s e &&e,#r # M#n#,!#. R!21n D#r'o es !n hito en &#s &etr#s hisp.nic#s. E& -o ernis-o s!r,i con 1& y es p!ente o2&i,# o entre &#s &etr#s e Esp#;# y L#tino#-1ric#. En !n -o-ento en *!e en Esp#;# &# poes'# ec#'# y se repet'# # s' -is-# so2re c#&cos %#c'os) #port !n# s#%i# *!e) "!nto con B1c*!er) inici e& c#-ino p#r# &# rec!per#cin) c!yos +r!tos -#s 2ri&&#ntes +!eron E!#n R#-n Ei-1ne3) &#s %#n,!#r i#s y) -.s t#r e) &# &&#-# # Fener#cin e& <M. En L#tino#-1ric# s! in+&!enci# no +!e -enor. 0!n*!e &# cr'tic# hisp.nic# sie-pre t!%o en !n #&to concepto # D#r'o) es e e& centen#rio e s! n#ci-iento en 19LM s! o2r# se re%#&ori3 not#2&e-ente. Se &e consi er# &# -e"or represent#cin e &# expresin #-eric#n# e hisp.nic#) y # 1& se e2e e& es#rro&&o en &#s &etr#s hisp#n#s e &# 27s*!e # const#nte e n!e%#s +or-#s y &en,!#"es.
cro-#tis-o) con t't!&os co-o %1l alc3zar de las perlas'# %1l rey 7alaor'# %4a leona de !astilla' o %*udith') o )alle-*ncl+n. Co-o poet# &'rico) p!e e ser consi er# o -o ernist# 4#!n*!e con +rec!enci# esc#p# h#ci# !n -!n o propio e #&!cin#ciones y esperpentos5) con in+&!enci#s en s!s %ersos e B#! e&#ire) Ger&#ine) Ri-2#! y D@0nn!n3io. S!s t't!&os -.s est#c# os son $0ro-#s e &eyen #( -19=M-) $L# pip# e Ri+( -1919- y $E& p#s#"ero( -19<=- 4%1#se t#-2i1n) en e& te-# correspon iente) &# n#rr#ti%# -o ernist# e G#&&eInc&.n en s! pri-er# et#p#5. Otros poet#s -o ernist#s son 1milio !arrere) /rmando Buscarini y Pedro 4uis de 73lvez) pertenecientes # !n n!tri o s!2,r!po &&#-# o e &os $2ohe-ios(/ +#-1&icos) noct!rnos y so;# ores) constit!yen !n# #tr#ccin -.s e& M# ri e &# 1poc#. >#y otros #!tores *!e se -!e%en entro e &#s ,r#n es &'ne#s -o ernist#s y reconocen por -#estro # R!21n D#r'o) co-o !rist&al de !astro) /ndrs 7onz3lez Blanco y 7regorio ,artnez Sierra. 9or 7&ti-o) po e-os consi er#r co-o $se-i-o ernist#s( # !nos c!#ntos poet#s er! itos *!e oponen # &os excesos y +.ci&es &o,ros e& -o ernis-o s! +or-#cin c&.sic# e r#i,#-2re c#ste&&#n#. Los -.s not#2&es son "amn Prez de /yala 4en s! +#cet# e poet#5 y 1nri-ue 9ez: !anedo.