БичÑ​Ñ​н: mongolchuudaa Saturday, 01 September 2007

Монголын анхны төрт улÑ​ Ð

¥Ò¯Ð½Ð½Ò¯
Монгол нутагт оршин Ñ​ууÑ​ан Ñ​лдÑ​в
аймаг, бүр ÐœÐÓ¨ хоёрдугаар мÑ​нгÐ
°Ð½ жилийн үед Ð¥Ñ​тад оронтой Ñ…Ñ​лх
Ñ​Ñ​ холбоотой байÑ​ан тухай товч
мÑ​дÑ​Ñ​ Ð¥Ñ​тад Ñ​урвалж бичигт бий. Их
гүйцÑ​д мÑ​дÑ​Ñ​ гарах болÑ​он нь ÐœÐÓ¨ 4-
3 дугаар зууны үе бөгөөд Ñ‚Ñ​Ñ€ үед Ð
¥Ñ​тадын хойд Ñ…Ñ​згаарт Хүннү,
Дунху гÑ​дÑ​г аймгийн хоёр холÐ
±Ð¾Ð¾ бүрÑ​лджÑ​Ñ​
СүмбÑ​ /СÑ​ньби/ УлÑ​
Хүн улÑ​ болон
хүнчүүдийн
улÑ​ төрийн чаÐ
´Ð°Ð¼Ð¶Ð¸Ð¹Ð³ өвлөн
тодорÑ​он даÑ
€Ð°Ð°Ð³Ð¸Ð¹Ð½ нÑ​гÑ​н
хаант улÑ​ нь Ð
¡Ñ​ньби улÑ​ юм. Ð
¡Ñ​ньби Ð
°Ð¹Ð¼Ð³Ð¸Ð¹Ð½ нÑ​гÑ​н
цÑ​ргийн зүÑ
‚гÑ​лтÑ​н Тулух
оугийн Ñ…Ò¯Ò¯ ТÐ
°Ð½ÑˆÐ¸Ñ…уай Ñ​Ñ​ньÐ
±Ð¸ нарын Ð
°Ð¹Ð¼Ð³Ð¸Ð¹Ð½ холÐ
±Ð¾Ð¾Ð´Ñ‹Ð³ нÑ​гтгÑ​н
150 онд хаан шиÑ
€Ñ​Ñ​г
цогцолÑ​нооÑ​
Ñ​хлÑ​н Ñ​нÑ​ улÑ​ 100
орчим жил Төв
Ð​зийг Ñ​рхшÑ​Ñ​Ñ​Ñ​н
байна.
Жужан буюу Ð​ирун
УлÑ​
Хүн, Ñ​үмбÑ​ наÑ
€Ñ‹Ð½ шууд залгÐ
°Ð¼Ð¶ болÑ​он Ж
ужан улÑ​ 330-аад
оны орчим Ð
°Ð½Ñ… Ñ​мхлÑ​гдÑ​Ñ​н
гÑ​ж үздÑ​г. ГÑ​вч 402
онд ширÑ​Ñ​нд
Ñ​ууÑ​ан ШÑ​лүнь Ð
±ÑƒÑŽÑƒ Жарун Ð
±Ð¾Ð» Ð​ирун
улÑ​ыг хүчирх
Ñ​гжүүлÑ​Ñ​н Ñ​зÑ​н
хаан юм.
Кидан УлÑ​
Киданыг Лууха
(ЛÑ​охÑ​) голын Ð
±Ð°Ñ€ÑƒÑƒÐ½ талаар
нутаглаÑ​ан
Ñ​Ñ​ньби нарын Ñ
‚аÑ​архай гÑ​Ñ… Ð
±Ó©Ð³Ó©Ó©Ð´
монгол лугаа
нÑ​гÑ​н удамтай
гÑ​ж тогтоожÑ​Ñ​.
388 онооÑ​ Кидан
нар Муюн,ТобÐ
° Ð’Ñ​й улÑ​ын цÑ​Ñ
€Ñ​гт цохигдон
зүүнш нүүж,
КумоÑ​и ба КидÐ
°Ð½ гÑ​ж хуваагдÐ
°Ð². VIII зууны
Ñ​үүлчÑ​Ñ​Ñ​ Кидан Ð
°Ð¹Ð¼Ð³Ð¸Ð¹Ð½ дотор
Елюй буюу Илү
Ñ…Ñ​мÑ​Ñ​Ñ… овог
цолгорон гаÑ
€Ñ‡, Ñ‚Ó©Ñ€ Ñ‘Ñ​ыг бÐ
°Ð¹Ð³ÑƒÑƒÐ»Ð¶Ñ​Ñ​.
Хамаг Монгол УлÑ​
X зуун буюу КиÐ
´Ð°Ð½ улÑ​ ид хүчиÑ
€Ñ…Ñ​гжиж байÑ​ан
үед одоогийн
монгол улÑ​ын
нутагт оршиж Ð
±Ð°Ð¹Ñ​ан нÑ​гÑ​н
монгол Ð
°Ð¹Ð¼Ð³Ð¸Ð¹Ð½ холÐ
±Ð¾Ð¾Ð´Ñ‹Ð³ Киданы
Ñ​урвалж бичигÑ
‚ "Мынгули улÑ​"
гÑ​ж Ñ‚Ñ​мдÑ​глÑ​Ñ​Ñ​н
байна.
Их Монгол УлÑ​ ба
Монголын ÐзÑ​нт
Монголын ÐзÑ​нт
ГүрÑ​н
Монгол Ð
°Ð¹Ð¼Ð³ÑƒÑƒÐ´Ñ‹Ð½ Ñ…
ооронд бÐ
°Ð¹Ð½Ð³Ð° Ñ​вагдаж Ð
±Ð°Ð¹Ñ​ан өшөө Ñ…
орÑ​ол авахын
төлөөх Ñ
‚Ñ​мцÑ​л нь Ñ
‚үүнийг Ó©Ó©Ñ
€Ð¸Ð¹Ð½ бүхий л Ñ…
үч чадлаа дÐ
°Ð¹Ñ‡Ð»Ð°Ð½ улÑ​ оÑ
€Ð½Ð¾Ð¾ нÑ​гтгÑ​Ñ…Ñ​Ð
´ чухал түлхÑ​ц
болÑ​он. ТухÐ
°Ð¹Ð»Ð±Ð°Ð», Ð​мбагай
хаан: “Би Татар
аймагт баригÐ
´Ð°Ð². Таван хуÑ
€ÑƒÑƒÐ½Ñ‹ хумÑ​ыг Ñ
‚амтартал, арвÐ
°Ð³ хуруугаа бÐ
°Ñ€Ð°Ð³Ð´Ñ‚ал миний
өшөөг авахыг
оролдогтун”
гÑ​ж Ñ…Ñ​лж, байхÐ
°Ð´ Ó¨Ñ​лүн Ñ​Ñ…: “Та
нар нÑ​г Ñ​цгийн
хөвгүүд байтÐ
°Ð» юунд Ñ‚Ñ​гж маÑ
€Ð³Ð°Ð»Ð´Ð°Ð½Ð°! Одоо
Ñ​үүдрÑ​Ñ​Ñ​ Ó©Ó©Ñ€
нөхөргүй,
Ñ​үүлнÑ​Ñ​Ñ​ Ó©Ó©Ñ€ Ñ‚Ð
°ÑˆÑƒÑƒÑ€Ð³Ò¯Ð¹ байгÐ
°Ð°Ð³Ð°Ð° мÑ​дÑ​Ñ… биз.
Ийм бол бид Ñ‚Ð
°Ð¹Ñ‡ÑƒÑƒÐ´ нарааÑ​
Ñ​аж өшөөгөө Ð
°Ð²Ñ‡ чадна” гÑ​ж
Ñ​ургамжилдаг Ð
±Ð¸Ð»Ñ​Ñ​.
XI –XIII Зууны
Монгол Орон
Ð¥-Ð¥II зууны Ñ​Ñ…Ñ​н
үед монгол
нутагт
монгол, түрÑ​г
угÑ​ааны олон
ханлиг Ð
°Ð¹Ð¼Ð³ÑƒÑƒÐ´ Ñ…Ñ​таÐ
´Ñ‹Ð½ Цагаан Ñ…Ñ​Ñ
€Ñ​мнÑ​Ñ​Ñ​ БайгÐ
°Ð»ÑŒ нуур хүрÑ
‚Ñ​лх өргөн ууÐ
´Ð°Ð¼ нутагт нуÑ
‚аглаж, аж ах
уйн болоод
нийгмийн х
өгжлийн Ñ
‚өвшингөөрөө
жигдгүй байв. ТÐ
°Ð» Ñ…Ñ​Ñ​рийн мÐ
°Ð»Ñ‡Ð¸Ð½ аймгууд
нь түрүү феоÐ
´Ð°Ð»Ñ‹Ð½ улÑ​ын
шинжтÑ​й байÑ​ан
бол ой тайга х
Ñ​згаараар нуÑ
‚агладаг овог Ð
°Ð¹Ð¼Ð³ÑƒÑƒÐ´Ð°Ð´
овгийн бÐ
°Ð¹Ð³ÑƒÑƒÐ»Ð°Ð» зонх
илж байлаа. ÐнÑ​
үеийг түүхчид
Ханлиг улÑ​ын
үе Ñ…Ñ​мÑ​Ñ​н нÑ​Ñ
€Ð»Ñ​дÑ​г. ÐнÑ​ үед Ð
¥Ð°Ð¼Ð°Ð³ монгол
улÑ​, Ð¥Ñ​Ñ€Ñ​йд Ñ…Ð
°Ð½Ð»Ð¸Ð³, Ð​айманы
ханлиг, ÐœÑ​ргÑ​Ð
´Ð¸Ð¹Ð½ ханлиг, ТÐ
°Ñ‚ар, УрианхÐ
°Ð¹, Хонгирад, БÐ
°Ñ€Ð³Ð°, Буриад, Ð
¥Ð¾Ñ€ÑŒ-түмÑ​д, Ð
¡Ð¾Ñ‘н зÑ​Ñ€Ñ​г Ñ…Ð
°Ð½Ð»Ð¸Ð³ аймгууд Ñ
‚уÑ​ туÑ​ биеÑ​ даÐ
°Ð¶ Ñ​нз бүрийн
нутагт Ñ​алÐ
°Ð½Ð³Ð¸Ð´ туÑ​гаар
оршин амьдрÐ
°Ñ… болÑ​он бÐ
°Ð¹Ð².
Доктор (Ph.D), пÑ
€Ð¾Ñ„еÑ​Ñ​ор Ð
¡.Цолмон
¡.Цолмон
Ð​лтан Ордны улÑ​
Монгол хаад
мөнгөний боÐ
´Ð»Ð¾Ð³Ð¾Ð´ онцгой
анхаарал Ñ‚Ð
°Ð²ÑŒÐ¶ зооÑ​ цутгÐ
°Ñ… газруудыг
зохион бÐ
°Ð¹Ð³ÑƒÑƒÐ»Ð°Ð»Ñ‚ад оÑ
€ÑƒÑƒÐ»Ð¶, тодорх
ой Ñ…Ñ​дÑ​н хоÑ
‚уудад төвлөÑ
€Ò¯Ò¯Ð»Ñ​н Ñ…Ñ​налтÐ
´Ð°Ð° барьж байÑ​Ð
°Ð½ нь арх
еологийн Ñ​удÐ
°Ð»Ð³Ð°Ð°Ð³Ð°Ð°Ñ€
олноор олÐ
´Ñ​он их хаадын
тамга бүхий Ð
°Ð»Ñ‚ мөнгөн
зооÑ​ гÑ​рчилнÑ​.
Их Юан УлÑ​
Мөнх хааныг
таалал Ñ
‚өгÑ​Ñ​өний дарÐ
°Ð° түүний хоёр
дүү Хубилай, Ð​Ñ
€Ð¸Ð³Ð±Ó©Ñ… нар Ñ…
оёул Ó©Ó©Ñ€Ñ​Ð
´Ð¸Ð¹Ð³Ó©Ó© хаанд
өргөмжилж, Ñ…Ð
°Ñ€Ð¸Ð»Ñ†Ð°Ð½ Ñ
‚Ñ​мцÑ​лдÑ​в. ÐнÑ​ Ñ
‚Ñ​мцÑ​лд ХубилÐ
°Ð¹ Ñ​лж,
Монголын
Ñ​зÑ​нт гүрний Ñ…
аан ширÑ​Ñ​г 1260
онд Ñ​зÑ​лжÑ​Ñ​. Ð
¢Ò¯Ò¯Ð½Ð¸Ð¹ хувьд Ð
°Ð»Ñ‚ан ургийн Ð
±ÑƒÑ​ад хан Ñ…
өвгүүд ноцтой
заналхийлж бÐ
°Ð¹Ñ​ан учир ХаÑ
€Ñ…үрÑ​м хотыг
орхин цагаан
Ñ…Ñ​Ñ€Ñ​мийн доÑ
‚ор шинÑ​
нийÑ​лÑ​л бÐ
°Ð¹Ð³ÑƒÑƒÐ»Ð¶,
улÑ​ынхаа нÑ​Ñ
€Ð¸Ð¹Ð³ ч “Их Юан”
Ñ…Ñ​мÑ​Ñ​н зарлÐ
°Ñ​наар
Монголын
Ñ​зÑ​нт гүрний Ñ
‚үүхÑ​нд нÑ​гÑ​н
шинÑ​ хуудаÑ​
нÑ​Ñ​гджÑ​Ñ​.
Ðл Хант УлÑ​
ПерÑ​Ñ​Ñ​Ñ€ Ñ
‚өвлөн бÐ
°Ð¹Ð³ÑƒÑƒÐ»Ð°Ð³Ð´Ñ​ан
монголын Ð
°Ð½Ñ…ны бие даÐ
°Ñ​ан Ñ​нÑ​ хаант
улÑ​ыг ЧингиÑ​ Ñ…Ð
°Ð°Ð½Ñ‹ ач бөгөөд
Толуйн III Ñ…Ò¯Ò¯ Ð
¥Ò¯Ð»Ñ​г /ХүлÑ​гү, Ð
¥ÑƒÐ»Ð°Ð³Ñƒ/ бÐ
°Ð¹Ð³ÑƒÑƒÐ»Ð¶Ñ​Ñ​.
Ð​Ñ​гдүгÑ​Ñ​Ñ€ бүлÑ​г -
Цагадайн УлÑ​ БÐ
°Ð¹Ð³ÑƒÑƒÐ»Ð°Ð³Ð´Ñ​ан
нь
Цагадайн УлÑ​
Их Монгол
улÑ​ байгуулагÐ
´Ð°Ñ… үед түүний
өрнө Ñ​тгÑ​Ñ​дÑ​д
хоёр хүчирх
Ñ​г улÑ​ оршиж бÐ
°Ð¹Ð². Ð​Ñ​г нь ХоÑ
€ÐµÐ·Ð¼Ñ‹Ð½ (СарÑ
‚уулын) хаант
улÑ​, нөгөөх
нь Хар Кидан
(Баруун ЛÑ​о)
улÑ​. ÐдгÑ​Ñ​Ñ€
улÑ​уудын газаÑ
€ нутаг дÑ​Ñ​Ñ€ ЦÐ
°Ð³Ð°Ð´Ð°Ð¹Ð½ улÑ​
зонхилон бÐ
°Ð¹Ð³ÑƒÑƒÐ»Ð°Ð³Ð´Ñ​ан Ð
±Ð¸Ð»Ñ​Ñ​.
Хорезмын Ñ…Ð
°Ð°Ð½Ñ‚ улÑ​ын үнÐ
´Ñ​Ñ​лÑ​гч Ð​Ñ​тыз (1127-
1156) Ñ…Ñ​мÑ​Ñ​н Ñ​уÐ
´Ð»Ð°Ð°Ñ‡Ð¸Ð´ үздÑ​г. Ð
¥Ð¾Ñ€ÐµÐ·Ð¼ нь ДоÑ
€Ð½Ð¾Ð´ Сельжук
улÑ​ын Ñ​ултан СÐ
°Ð½Ð¶Ð°Ñ€Ñ‹Ð½ харÐ
°Ð°Ñ‚ байв. ГÑ​вч Ð​Ñ
€Ð°Ð» болон КаÑ​Ð
¿Ð¸Ð¹Ð½ Ñ‚Ñ​нгиÑ​ оÑ
€Ñ‡Ð¼Ñ‹Ð½ нүүÐ
´Ñ​лчин аймгууÐ
´Ñ‹Ð³ Ð​Ñ​тыз захиÑ
€Ð³Ð°Ð°Ð½Ð´Ð°Ð° оÑ
€ÑƒÑƒÐ»Ð°Ð½ Ñ​зÑ​мшил
газраа үлÑ​мж Ñ
‚Ñ​лж биеÑ​ дааÑ​Ð
°Ð½ улÑ​ын үндÑ​Ñ​
Ñ​уурийг Ñ‚Ð
°Ð²ÑŒÐ¶Ñ​Ñ​.
Хоёрдугаар Ð
±Ò¯Ð»Ñ​г - Цагадайн
УлÑ​ын Хөгжил
ЦÑ​цÑ​глÑ​лт
Цагадайн УлÑ​
Цагадай 1227 онд
Ñ​зÑ​мшил нутагÑ
‚аа очÑ​оных
оо дараа Ó©Ó©Ñ
€Ð¸Ð¹Ð½ ордуудыг
байгуулжÑ​Ñ​. ЦÐ
°Ð³Ð°Ð´Ð°Ð¹Ð½ зуны оÑ
€Ð´ нь Ð​лмалиг
хотын хаÑ​анд
Или голын х
өндийд КуÑ​ш (Ð​аÑ
€) нÑ​рт газар бÐ
°Ð¹Ð¶Ñ​Ñ​. Өвлийн оÑ
€Ð´ нь Или
голын Ñ​Ñ€Ñ​гт
Мераурик-Ила
нÑ​рт газар бÐ
°Ð¹Ð¶Ñ​Ñ​. Зуны орд
КуÑ​шийн ойÑ
€Ð¾Ð»Ñ†Ð¾Ð¾ Кутлуг
(Жаргалан) нÑ​Ñ
€Ñ‚Ñ​й хот ЦагадÐ
°Ð¹ байгуулжÑ​Ñ​.
Гуравдугаар Ð
±Ò¯Ð»Ñ​г - Цагадайн
УлÑ​ын Задрал
Цагадайн УлÑ​
Ð¥III зууны II хагÐ
°Ñ​Ñ‚ Их Монгол
улÑ​ задралын
шатандаа оÑ
€Ð¶Ñ​Ñ​. ÐнÑ​ байдал
Мөнх хаан нÐ
Ñ​ у Ñ€ Ñ‚ а л ч и л г а а
°Ñ​ барÑ​ны дараа
улам ноцтой Ð
±Ð¾Ð»Ð¶ Хубилай Өнөөгийн
Юань улÑ​ыг үнРМонголчууд Ñ​Ñ​дÑ​вт Ñ
´Ñ​Ñ​лÑ​н бР„ото зургын үзÑ​Ñ​гÑ​лÑ​н Ð
°Ð¹Ð³ÑƒÑƒÐ»Ñ​наар ¥Ð‘Ð​ГУлÑ​ын Берлин хоÑ
Монголын ‚од 2007.11.26-28 өдрүүдÑ​д Ð
Ñ​зÑ​нт гүрÑ​н заР±Ð¾Ð»Ð¾Ñ… гÑ​ж байгаатай Ñ…
´Ð°Ñ€Ñ‡ Ñ​хлÑ​Ñ​д туÑ​ олбогдуулан хамтрÐ
туÑ​даа бие даР°Ð½ ажиллах Ñ​онирх
°Ñ​ан Ñ…Ñ​д Ñ…Ñ​дÑ​н олтой байгууллага Ñ…
улÑ​ болж хуваРувь хүмүүÑ​ Ñ​аралтай
°Ð³Ð´Ð°Ñ… тийшÑ​Ñ​ хРхолбоо барина уу?
°Ð½Ð´Ð¶Ñ​Ñ​. mongolchuudaa@yahoo.demongolchuudaa@yahoo.de
Монголын www.mongolchuudaa.blogspot.com
Ñ​зÑ​нт гүрÑ​н
ийнхүү улÑ​ Ñ‚Ó©Ñ
€Ð¸Ð¹Ð½ Ñ…Ñ​мралд
орж, алтан уÑ
€Ð³Ð¸Ð¹Ð½Ñ…ны доÑ
‚ор хаан ширÑ​Ñ​,
Ñ​рх Ñ​мба булаÐ
°Ñ†Ð°Ð»Ð´Ñ​ан Ñ
‚Ñ​мцÑ​л урьд уÑ
€ÑŒÐ´Ñ‹Ð½Ñ…ааÑ​ улÐ
°Ð¼ хурцаджÑ​Ñ​.
ИнгÑ​ж
ЧингиÑ​ийн
Ò¯Ò¯Ñ​гÑ​н бÐ
°Ð¹Ð³ÑƒÑƒÐ»Ñ​ан Их
Монгол улÑ​ын
туÑ​гаар Ñ
‚огнолд аюул
учирч Ñ​Ñ…Ñ​лÑ​Ñ​н Ð
±Ð°Ð¹Ð½Ð°.
Цагадайн Ð
£Ð»Ñ​ын Хаад & ÐÑ… Ð
¡ÑƒÑ€Ð²Ð°Ð»Ð¶
Цагадайн УлÑ​
1. Цагадай (1227-1242)
2. ХархүлÑ​г (1242-
1246)
3. ЕÑ​өнмөнх
(1246-1252)
4. ÐргÑ​нÑ​ хатан
(1252-1261)
5. Ð​лгуй (1261-1266)
ХIV-ХVII　Зууны
Монгол Орон
ЧингиÑ​ хааны Ð
±Ð°Ð¹Ð³ÑƒÑƒÐ»Ñ​ан
Ñ​зÑ​нт гүрÑ​н Ñ
‚үүнийг залгÐ
°Ð¼Ð¶Ð»Ð°Ð³Ñ‡Ð´Ñ‹Ð½ үеÐ
´ газар нутгаа Ñ
‚Ñ​лж, дÑ​лхийн Ñ…
амгийн том
Ñ​зÑ​нт гүрÑ​н бÐ
°Ð¹Ð³ÑƒÑƒÐ»Ð°Ð².
ЧингиÑ​ хааны Ð
´Ð°Ñ€Ð°Ð° хаан ор
Ñ​ууÑ​ан ӨгÑ​дÑ​й Ñ…
ааны (1229-1241) үед
ОроÑ​, Зүүн евÑ
€Ð¾Ð¿Ñ‹Ð³ байлдан
дагуулах Ð
°Ñ​ныг Бат хаан
удирдан Ð​лтан
ордны улÑ​ыг　Ð
±Ð°Ð¹Ð³ÑƒÑƒÐ»Ð¶,ã€
€Ð¼Ó©Ð½ умард Ñ…
Ñ​тадын Ð​лтан
улÑ​ыг　1234 онд
Ñ​злÑ​н авчÑ​Ñ​.ã€
€Ð“үег хаан (1246-
1248), Мөнх хаÐ
°Ð½Ñ‹ үед (1251-1259) Ð
´ÑƒÐ½Ð´Ð°Ð´, дорнод
Ñ…Ñ​тадын Сүн
улÑ​ыг Ñ​злÑ​н авÐ
°Ñ… хоёр их дÐ
°Ð¹Ð½Ñ‹Ð³ хийжÑ​Ñ​. Э
нÑ​Ñ…Ò¯Ò¯ аÑ​н дÐ
°Ð¹Ð½Ñ‹Ð³ Мөнх Ñ…Ð
°Ð°Ð½Ñ‹ дүү ХүлÑ​гү,
Хубилай нар уÐ
´Ð¸Ñ€Ð´Ð¶Ñ​Ñ​. ХүлÑ​гү Ð
¥Ð°Ð»Ð¸Ñ„тыг Ñ​злÑ​н
улмаар баÑ
€ÑƒÑƒÐ½ Ð​зийг бÐ
°Ð¹Ð»Ð´Ð°Ð½ дагуулж
ПерÑ​Ñ​д Ил хааÐ
´Ñ‹Ð½ улÑ​ыг бÐ
°Ð¹Ð³ÑƒÑƒÐ»Ð°Ð².
Монгол УлÑ​
Монгол УлÑ​
нь Хүн, СÑ​ньÐ
±Ð¸, Жужан Ñ‚Ñ​Ñ€ бÐ
°Ð¹Ñ‚гугай ЧингиÑ​
хааны Их
Монгол улÑ​ааÑ​
нÑ​г онцлог
Ñ​лгаатай байÑ​Ð
°Ð½ нь өрнө,
умар талдаа
монголын алÑ
‚ан ургийн хаÐ
°Ð´Ñ‹Ð½ Ñ​зÑ​гнÑ​л нуÑ
‚гаар хиллÑ​ж бÐ
°Ð¹Ñ​анд оршино.
Зүүнгар УлÑ​
1671 онд ХоÑ
‚огчин ÐрдÑ​нÑ​
БаатархунтÐ
°Ð¹Ð¶Ð¸Ð¹Ð½ VI Ñ…Ò¯Ò¯ ГÐ
°Ð»Ð´Ð°Ð½, ойрадын
чуулганы Ñ​зÑ​н Ð
±Ð¾Ð»Ð¶, хунтÐ
°Ð¹Ð¶Ð¸Ð¹Ð½ зÑ​Ñ€Ñ​г зÐ
°Ð»Ð³Ð°Ð»Ð°Ð°. ГалдÐ
°Ð½ чуулганы Ð
´Ð¾Ñ‚оод Ñ​Ð
°Ð¼ÑƒÑƒÐ½Ñ‹Ð³ Ñ​цÑ​Ñ​лÑ​н
дараад, хоёр
удаагийн х
ууль цаазаар
заÑ​аг захиргаÐ
°Ð½Ñ‹ шинÑ​члÑ​л Ñ…
ийжÑ​Ñ​. ÐнÑ​
шинÑ​члÑ​лÑ​Ñ​Ñ€
ойрадын
чуулган оÑ
‚гийн хувааÑ
€ÑŒÐ´ орж, их бÐ
°Ð³Ð° хунтайж, Ñ‚Ð
°Ð¹Ñˆ, аймгийн даÑ
€Ð³Ñ‹Ð½ цол, тушаÐ
°Ð»Ñ‹Ð³ уÑ​тгаж, оÑ
‚ог захирах зÐ
°Ð¹Ñ​ан гÑ​дÑ​г албÐ
°Ð½ тушаалтныг Ð
±Ð¸Ð¹ болгожÑ​Ñ​.
Үүний үр дүнд
чуулган х
Ñ​мÑ​Ñ​Ñ… нÑ​Ñ€ Ñ
‚омъёо уÑ​таж, Ð
—үүнгар улÑ​
үндÑ​Ñ​ндÑ​Ñ​ буй Ð
±Ð¾Ð»Ð¾Ð².
XVII - XIX Зууны
Монгол Орон
XVII зууны Ñ​Ñ…Ñ​Ñ​Ñ€
хүчирхÑ​гжин
Ñ…Ñ​тадын Мин
улÑ​ыг түлхÑ​н
унагааж
БÑ​Ñ​жинг
нийÑ​лÑ​л Ð
±Ð¾Ð»Ð³Ð¾Ð½ төвлөÑ
€Ñ‡ улÑ​аа Манж
чин улÑ​ Ñ…Ñ​мÑ​Ñ​н
нÑ​рлÑ​Ñ​Ñ​н Ñ
‚унгуÑ​ овгийн
нүүдÑ​лчид Ñ
‚үүхийн тавцÐ
°Ð½Ð°Ð° 267 жил оÑ
€ÑˆÐ¸Ð½ тогÑ
‚ноÑ​он юм.
Монголоор
манж нарын гÐ
°Ñ€Ð»Ñ‹Ð³ хамнигÐ
°Ð½ Ñ…Ñ​мÑ​Ñ​н нÑ​Ñ
€Ð»Ñ​дÑ​г. Манж наÑ
€Ñ‹Ð½ анхны удиÑ
€Ð´Ð°Ð³Ñ‡ нь Ð​урхÐ
°Ñ‡ бөгөөд 1599
онд хаан Ð
±Ð¾Ð»Ð¶
монголооÑ​ Ð
±Ð¸Ñ‡Ð¸Ð³ Ò¯Ñ​Ñ​г авч Ñ
‚өрийн бичиг Ð
±Ð¾Ð»Ð³Ð¾Ð¶Ñ​Ñ​. 1624 онÐ
´ Ð¥Ñ​нганы нуÑ
€ÑƒÑƒÐ³Ð°Ð°Ñ€ нутÐ
°Ð³Ð»Ð°Ð´Ð°Ð³ ХоÑ
€Ñ‡Ð¸Ð½
монголчууÐ
´Ñ‹Ð³ Ñ​злÑ​н ÐœÐ
°Ð½Ð¶Ð¸Ð¹Ð½ Ñ​зÑ​нт гүÑ
€Ð½Ð¸Ð¹ Ñ​уурийг Ñ‚Ð
°Ð²ÑŒÐ¶Ñ​Ñ​.
1911-1915
1911-1915
ТуÑ​гаар УлÑ​ бÐ
°Ð¹Ð³Ð»ÑƒÑƒÐ»Ð°Ñ…ын Ñ
‚өлөө Ñ‚Ñ​мцÑ​л ба Ð
°Ð²Ñ‚ономи
Мөхөж байÑ​ан
Манж Чин улÑ​ыг
хуваан хагаÑ​
колони хараÐ
°Ñ‚ орон Ð
±Ð¾Ð»Ð³Ð¾Ñ​он том
гүрнүүд, мÐ
°Ð½Ð¶Ð¸Ð¹Ð½ хаÐ
°Ð½Ñ‡Ð»Ð°Ð» халагÐ
´Ð°Ð¶, ерөнх
ийлөгчийн заÑ​Ð
°Ð³Ð»Ð°Ð»Ñ‚ай Бүгд
найрамдах
Дундад ИргÑ​н
улÑ​ 1911 оны арвÐ
°Ð½ хоёрдугаар
Ñ​ард байгуулÐ
°Ð³Ð´Ñ​аны дараа ч
нөлөөний Ñ…Ò¯Ñ
€Ñ​Ñ​гÑ​Ñ​ өргөÑ
‚гөхийн Ñ
‚өлөө Ó©Ñ€Ñ​өлÐ
´Ñ​Ó©Ó©Ñ€ байлаа.
Буриад
монголыг Ó©Ó©Ñ
€Ñ‚Ó©Ó© нÑ​гтгÑ​Ñ​д, Ñ
‚ариачдаа Ñ​ууÑ
€ÑŒÑˆÑƒÑƒÐ»Ð°Ð½ ÐœÐ
°Ð½Ð¶ Чин улÑ​тай
хаÑ​а нийлÑ​н Ñ…
иллÑ​Ñ… болÑ​он
ОроÑ​ улÑ​ 1907, 1910
онд Гадаад
монгол дахь
"туÑ​гай Ñ​рх Ð
°ÑˆÐ³Ð°Ð°" Япон улÑ​Ð
°Ð°Ñ€ зөвшөөÑ
€Ò¯Ò¯Ð»Ñ​н байр
Ñ​ууриа бÑ​Ñ…
жүүлж, улмаар Ð
£Ñ€Ð¸Ð°Ð½Ñ…айн Ñ…
Ñ​згаарыг авахÐ
°Ð°Ñ€ Ñ‚Ñ​мүүлж бÐ
°Ð¹Ð². ГÑ​вч Япон,
Ð​Ð​У, Герман зÑ​Ñ
€Ñ​г орнууд
мөн
монголын газÐ
°Ñ€ нутаг, худÐ
°Ð»Ð´Ð°Ð°Ð½Ñ‹ Ð
±Ð¾Ð»Ð¾Ð¼Ð¶Ð¸Ð¹Ð³ Ñ​уÐ
´Ð»Ð°Ð½, Ñ…Ñ​тадын
худалдаачдаÐ
°Ñ€ зуучлуулан
бараагаа боÑ
€Ð»ÑƒÑƒÐ»Ð¶, оÑ
€Ð¾Ñ​уудыг шахÐ
°Ð¶, алт нүүÑ
€Ñ​ний уурхай Ð
±Ð°Ð¹Ð³ÑƒÑƒÐ»Ð°Ñ… Ð
±Ð¾Ð»Ð»Ð¾Ð¾.
1921-1989
1921 оны хувьÑ​гал Ð
±Ð° коминтерн
1911 оны үнÐ
´Ñ​Ñ​ний Ñ​рх
чөлөөний х
увьÑ​гал ба 1921
оны үндÑ​Ñ​ний Ð
°Ñ€Ð´Ñ‡Ð¸Ð»Ñ​ан Ñ…
увьÑ​галын үзÑ​л
Ñ​анаа, түүний
өөрчлөлт х
увьÑ​ал, улÑ​ Ñ‚Ó©Ñ
€Ð¸Ð¹Ð½ үйл Ñ​вц Ñ‚Ó©Ñ
€Ð¸Ð¹Ð½ болон Ñ…
увьÑ​галын туг
далбаанд Ñ…Ñ​Ñ
€Ñ…Ñ​н туÑ​Ñ​ан Ñ
‚ухай аÑ​уудлыг
хөндлөө. Хүн
төрөлхтен Ñ​Ñ
€Ñ‚ цагааÑ​ шүтÑ​н
биширдÑ​г
зүйлÑ​Ñ​Ñ​ Ñ​үлд, туг
далбаандаа
шингÑ​Ñ​н дÑ​Ñ​дÑ​лж,
аз хийморь Ð
°Ð¼Ð¶Ð¸Ð»Ñ‚аа дааÑ
‚гаж иржÑ​Ñ​. Ð​ливÐ
°Ð° Ñ‚Ó©Ñ€ улÑ​ туÑ​гÐ
°Ð°Ñ€ тогтнол Ñ​Ñ
€Ñ… чөлөөнийх
Ó©Ó© бÑ​лгÑ​дÑ​л Ð
±Ð¾Ð»Ð³Ð¾Ñ​он, Ó©Ó©Ñ
€Ð¸Ð¹Ð½
онцлогоо Ñ
‚уÑ​гаÑ​ан туг дÐ
°Ð»Ð±Ð°Ð°Ñ‚ай байдÐ
°Ð³.
1989 онооÑ​ Ñ​дүгÑ​Ñ​
хүртÑ​л
Монголын СоциÐ
°Ð»Ð¸Ð·Ð¼Ñ‹Ð½ мухардÐ
°Ð» ба нийгмийн арÐ
´Ñ‡Ð¸Ð»Ñ​ан өөрчлөлт
ДÑ​лхийн II дÐ
°Ð¹Ð½Ñ‹ дараа ЕвÑ
€Ð¾Ð¿, Ð​зийн Ñ…Ñ​д
Ñ…Ñ​дÑ​н орон
Ñ​оциализмыг
Ñ​онгож,
олонхи орон
колониоÑ​ Ð
°Ð½Ð³Ð¸Ð¶Ð¸Ñ€Ð»Ð°Ð°. Ð
¡Ð¾Ñ†Ð¸Ð°Ð»Ð¸Ð·Ð¼ дÑ​лх
ийд Ñ​лах нь мÐ
°Ñ€Ð³Ð°Ð°Ð½Ð³Ò¯Ð¹ мÑ​Ñ‚
Ñ​анагдаж байÑ​Ð
°Ð½ Ñ​нÑ​ үед
Монголд И.Ð’.СÑ
‚алин, Ð¥.ЧойбÐ
°Ð»Ñ​ан нарыг Ñ‚Ð
°Ñ…ин шүтÑ​Ñ… Ñ​вдÐ
°Ð» аÑ​ар хүчтÑ​й Ð
±Ð¾Ð»Ð¶ байв. СтÐ
°Ð»Ð¸Ð½Ñ‹ Ð
±Ð¸Ñ‡Ñ​Ñ​нийг бурх
ны ном адил
Ò¯Ñ​Ñ​гчлÑ​н
цÑ​Ñ​жлүүлж бÐ
°Ð¹Ð»Ð°Ð°. ХүүхÑ​ддÑ​Ñ​
ÐœÑ​лÑ​, ÐœÑ​лÑ​чой Ð
±Ð¾Ð»Ð¾Ð½ Ким гÑ​Ñ…
мÑ​Ñ‚ нÑ​Ñ€ өгөх Ð
±Ð¾Ð»Ñ​он.(МаркÑ​,Э
нгельÑ​,Ленин,Ð
¡Ñ‚алин,ЧойбÐ
°Ð»Ñ​ан) 1950-аад Ñ​Ñ…
Ñ​Ñ​Ñ€ Сталин,ЧойÐ
±Ð°Ð»Ñ​ан нар таÐ
°Ð»Ð°Ð» төгÑ​Ñ​өний
дараа нÑ​г Ñ…
үнийг тахин
шүтÑ​Ñ… тогÑ
‚олцоог
шүүмжилÑ​Ñ​н.
ГÑ​вч ÐœÐ​Ð¥Ð​- ын Ð
´Ñ​Ñ​д удирдлÐ
°Ð³Ñ‹Ð½ Ñ​рх мÑ​дÑ​л
ЧойбалÑ​анг зÐ
°Ð»Ð³Ð°Ð¼Ð¶Ð»Ð°Ð³Ñ‡
Ю.ЦÑ​дÑ​нбалын
үед улам
нÑ​мÑ​гдÑ​ж, нам Ñ
‚өвтÑ​й төрийн Ñ
‚огтолцоо Ñ
‚огтож, захиÑ
€Ð³Ð°Ð°Ð´Ð°Ð» газар Ð
°Ð²Ð°Ð².