БичÑ​Ñ​н: Administrator Wednesday, 12 September 2007

1924 оны намар УлÑ​ын анхдугаар хурал Ð

±Ð¾Ð»Ð¶Ñ​Ñ​. Төрийн Ñ‚Ñ​ргүүн Богд хаан наÑ​ баÑ
€Ñ​ан учир заÑ​аглалын шинÑ​ Ñ…Ñ​лбÑ​рт орох
ын тулд Ñ​нÑ​ хурлыг зохион байгуулÑ​ан Ð
°Ð¶. Их хурлаар УлÑ​ын бага хурал бÐ
°Ð¹Ð³ÑƒÑƒÐ»Ñ​ан ба дарга нь төрийн Ñ‚Ñ​ргүүний
үүрÑ​г гүйцÑ​тгÑ​Ñ… учиртай аж. ШинÑ​ ҮндÑ​Ñ​н Ñ…
уулиар Ñ​нÑ​ албыг Ñ…Ñ​н ч хашÑ​ан Ñ​ахав байв.
Яагаад гÑ​вÑ​л нам Ñ…Ñ​мÑ​Ñ​Ñ… том юм Монголд
шинÑ​Ñ​Ñ€ Ò¯Ò¯Ñ​Ñ​Ñ​н, цаана нь ЗаÑ​гийн газар бÐ
°Ð¹Ð½Ð°, Ñ​нÑ​ бүхнийг зангидÑ​ан зөвлөлт мÐ
°Ñ​гийн цÑ​ргийн зөвлөл байлаа. ЦÑ​ргийн
зөвлөлийг Ренчино Ñ…Ñ​мÑ​Ñ​Ñ… буриад Ñ
‚олгойлно. ЖинхÑ​нÑ​Ñ​Ñ€Ñ​Ñ​ мань хүн
Монгол УлÑ​ын Ñ…Ñ​мжÑ​Ñ​гүй Ñ​рхт хаан бÐ
°Ð¹Ð»Ð°Ð°. Гол Ó©Ñ€Ñ​өлдөгч Данзанг Ñ​аÑ​хан Ð
±ÑƒÑƒÐ´Ð°Ð°Ð´ алчихÑ​ан аж. ЗаÑ​гийн газрыг ЦÑ​Ñ
€Ñ​ндорж толгойлно. ÐднийхÑ​Ñ​ дÑ​ргÑ​д нам
жижигхÑ​н, дарга нь Ñ​пон Данзан. Ðрх мÑ​Ð
´Ð»Ð¸Ð¹Ð½ хувьд үүнÑ​Ñ​Ñ​ ч жижиг юм бол УлÑ​ын
Бага хурал. Өдий хүртÑ​л төрийн Ñ‚Ñ​Ñ
€Ð³Ò¯Ò¯Ð½Ð¸Ð¹ үүргийг Богд хаан гүйцÑ​тгÑ​ж бÐ
°Ð¹Ð³Ð°Ð°Ð´ хавар нь гÑ​нÑ​Ñ‚ наÑ​ баржÑ​Ñ​. Ð​лбан
Ñ‘Ñ​ны төрийн Ñ‚Ñ​ргүүн доогуур зиндааны
хүн байх нь ҮндÑ​Ñ​н хуулийн ч боÐ
´Ð»Ð¾Ð³Ð¾ байлаа. Ийм хүний хайгуулд дÑ​Ñ​д
зиндааныхан гарÑ​ан байÑ​ан юм.

УлÑ​ын анхдугаар хурал гол төлөв Ñ…Ó©Ð

´Ó©Ó©Ð½Ð¸Ð¹ ардуудыг хаанааÑ​ ч юм цуглуулÐ
°Ð½ хуралджÑ​Ñ​. ТÑ​д ҮндÑ​Ñ​н хуулийг батлах
үүрÑ​гтÑ​й. ПротоколооÑ​ нь харж байхад
малчин ардууд гол төлөв танин мÑ​дÑ​Ñ…
үйн чанартай л юм аÑ​ууж "мÑ​длÑ​гÑ​Ñ​" нÑ​мж бÐ
°Ð¹Ð². Одоогийнхоор бол багийн хурларх
уу л юм уу даа. Зарим нь баÑ​ Ñ​анал гаргÐ
°Ð½Ð°Ð°. УлÑ​ын нийÑ​ лÑ​лÑ​Ñ​ юу гÑ​Ñ…Ñ​в гÑ​Ñ…Ñ​д “Хойд
БÑ​Ñ​жин гÑ​ж нÑ​рлÑ​вÑ​л Ñ​мрав" гÑ​Ñ​Ñ​н Ñ​анал ч бÐ
°Ð¹Ð². Хурлын Ñ​вцад Ерөнхий Ñ​айд ЦÑ​Ñ€Ñ​ндорж
төрийн Ñ‚Ñ​ргүүнийг олов. Сайн ноён хан
буюу урд жилÑ​Ñ​Ñ​ нь ЦÑ​цÑ​рлÑ​гмандал гÑ​ж нÑ​Ñ
€Ð»Ñ​гдÑ​Ñ… болÑ​он аймгааÑ​ цохиж орж ирÑ​Ñ​н
ГÑ​ндÑ​н гÑ​дÑ​г залуу байлаа. Яагаад түүнийг
Ñ​онгов гÑ​Ñ…Ñ​Ñ​Ñ€ байн байн олон долоон
юм аÑ​уугаад байÑ​ан аж. Ð​Ñ​г үгÑ​ндÑ​Ñ​ Ñ…
Ñ​лÑ​мгий доломгой, нүүр хагарÑ​ан нÑ​гÑ​н.

ТÑ​Ñ€ үед малын хулгай гÑ​Ñ​Ñ​н бараг ганцхÐ

°Ð½ гÑ​мт Ñ…Ñ​Ñ€Ñ​г Монголд гардаг байжÑ​Ñ​. МалÐ
°Ð°Ñ​ Ó©Ó©Ñ€ хөрөнгө байхгүй юм чинь Ó©Ó©Ñ€
юугаа ч хулгайлах юм билÑ​Ñ​. Ийм хулгайч
Ñ​анаÑ​ныг бодвол ховоргүй байÑ​ан Ð
±Ð¾Ð»Ð¾Ð»Ñ‚ой. Ð​рдын намыг Ò¯Ò¯Ñ​гÑ​гчдийн нÑ​г ДÐ
°Ð½Ð·Ð°Ð½ баÑ​ л малын хулгайч байÑ​ан. Малын
хулгайчийг баÑ​ Ñ​айн Ñ​Ñ€ гÑ​ж Ñ​ерүүлж нÑ​Ñ
€Ð»Ñ​нÑ​. Чоныг боохой гÑ​ж Ñ​ерүүлдÑ​г шиг.
ГÑ​ндÑ​н ийм Ñ​айн Ñ​рийн нÑ​г байлаа. ГÑ​вч
угийн Ñ​Ñ​ргÑ​лÑ​н хүн болохоор дороо зÐ
°Ñ​арлаа. Хуучин хампаан нь "Ð¥Ñ​дÑ​н юм Ñ…
өөж ирÑ​Ñ​д Туулын бургаÑ​анд нуучихлаа,
чи төрийн том хүн болÑ​он юм чинь аргÐ
°Ð»Ð°Ð°Ð´ цааш нь гулгуулаад өг" гÑ​Ñ​Ñ​Ñ​Ñ€ ирÑ​Ñ…Ñ​д
нь хөөгөөд гаргаÑ​ан тухай Ñ​риа байдаг.
Хүн нь Ñ​Ñ​ргÑ​лÑ​н юм болохоор дорх
ноо шинÑ​ нөхцөлд даÑ​ан идÑ​Ñ​шиж, Ñ​рх мÑ​Ð
´Ñ​л хаана байгаа, Ñ…Ñ​рхÑ​н түүнд хүрч Ð
±Ð¾Ð»Ð¾Ñ… зÑ​ргийг олоод мÑ​дчихÑ​Ñ​н юм. Ó¨Ó©Ñ
€Ð¸Ð¹Ð½ албан тушаал нь төрийн албан Ñ‘Ñ​ны
Ñ‚Ñ​ргүүн юм байна гÑ​дгийг ч ойлгочих
лоо. СогтÑ​он үедÑ​Ñ​ "Би жинхÑ​нÑ​ IX Богд бÐ
°Ð¹Ð½Ð°" гÑ​ж агÑ​ам тавина. Ð​айр их Ñ…Ñ​Ñ​нÑ​. Хүүх
Ñ​мÑ​Ñ​г. Машинаар хүн дайрч алÑ​ан ч аÑ​уудÐ
°Ð» байдаг. Сайхан дураараа нÑ​гÑ​н байж.

ÐœÐ​Ð¥Ð​ Коминтерний үгÑ​нд орохоо Ð

±Ð¾Ð»ÑŒÐ¶, Монголын удирдагчид бие даах
гÑ​ж илÑ​рхий зүтгÑ​Ñ… болÑ​он учир МоÑ​квагÐ
°Ð°Ñ​ төрийн Ñ​ргÑ​лт зохиохоор шийджÑ​Ñ​. ГÑ​Ñ…
дÑ​Ñ​ Ñ‚Ñ​дÑ​нд Монголд тулгуур Ñ…Ñ​Ñ€Ñ​гтÑ​й байв.
ÐлÑ​ний 13 гÑ​лÑ​Ñ​ гÑ​гчÑ​Ñ​Ñ€ Ñ‚Ñ​Ñ€ үед ороÑ​оор "хуÐ
´Ð¾Ð½Ñ​каÑ​ фракциÑ​” гÑ​ж нÑ​рлÑ​гдÑ​Ñ​н Ñ…Ñ​Ñ​Ñ​г Ñ​Ñ​Ñ​Ñ
€Ð³Ò¯Ò¯Ð³ олж тодруулÑ​ан юм. ТÑ​дний толгойд
ГÑ​ндÑ​н багтжÑ​Ñ​. Ð​амын удирдагч ДамбадоÑ
€Ð¶, Жадамба, ЦÑ​вÑ​Ñ​н ЖамÑ​рано нар ОроÑ​ руу
ачигдаж, Ð​мар нарын олон зүтгÑ​лтнүүд Ð
±Ð°Ñ€ÑƒÑƒÐ½Ñ‚ан хоч зүүн "лааз өшиглөв".
МоÑ​квагийнхан бүх Ñ​рхийг ГÑ​ндÑ​нд
өгөх гÑ​Ñ​нÑ​Ñ​ болгоомжиллоо. ИнгÑ​Ñ​д ГÑ​нÐ
´Ñ​н, ЛхүмбÑ​, ÐлдÑ​в-Очир гурвыг ижил Ñ​рхтÑ​й
намын дарга нар болгожÑ​Ñ​. Ð​Ñ​г зÑ​Ñ€Ñ​г ЕÑ
€Ó©Ð½Ñ…ий Ñ​айд гурав байж болохгүй Ð
±Ð¾Ð»Ð¾Ñ…оор номхон ноомой ЖигжиджÐ
°Ð²Ñ‹Ð³ тавилаа. Ðд төрийн Ñ​ргÑ​лт хийхÑ​д
Монгол талааÑ​ оролцÑ​он "хөдөөний Ñ„Ñ€Ð
°ÐºÑ†Ð¸Ð¹Ð½" голлох зүтгÑ​лтнүүд. ГÑ​хдÑ​Ñ​ Ñ​дÑ​н Ð
´ÑƒÐ½Ð´Ð°Ð° ГÑ​ндÑ​н толгой өндөр байÑ​ан юм.

УлÑ​ын жинхÑ​нÑ​ Ñ​рх мÑ​дÑ​л намд очлоо.

Коминтерний заавраар Монголд
коммунизм байгуулж гарав. Хөрөнгө х
ураалт, хамтралжуулалт, аллага гараагÐ
°Ð° авлаа. Гадаадын бүх компани, Ñ…Ó©Ñ
€Ó©Ð½Ð³Ó© оруулагч нарыг Ñ​арын дотор Ñ…
өөж гаргав. Ð​амын VIII их хурал гÑ​гчÑ​Ñ​Ñ€ бүр
ч хийрхÑ​ж өгөв. Ð​амд Ñ​рх мÑ​дÑ​л байдгийг
харуулахын тулд ГÑ​ндÑ​н ЗаÑ​гийн газрыг
"Ð​амын аж ахуй хариуцÑ​ан Ñ…Ñ​лтÑ​Ñ​" гÑ​ж нÑ​Ñ
€Ð»Ñ​в. Ерөнхий Ñ​айд Жигжиджав. түүний шууд
удирдлагад хөдөлдөг утÑ​ан хүүхÑ​лдÑ​й Ð
±Ð¾Ð»Ð¶Ñ​Ñ​. ХийрхÑ​гчид Ñ​гшин зуур Монгол оÑ
€Ð½Ñ‹ хөл толгойг Ñ​ольж орхив. ГÑ​вч Ñ​Ñ​Ñ
€Ð³Ñ​лÑ​н хүн болохоороо ГÑ​ндÑ​н Ñ​нÑ​ бүх
ний дооз Ñ…Ñ​Ñ‚Ñ​рч байгааг ажиглаадахаж.
Буруу болоод байгааг МоÑ​квад мÑ​дÑ​гÐ
´Ñ​Ñ​нÑ​Ñ​Ñ€ барахгүй Ó©Ó©Ñ€Ó©Ó©Ñ​Ó©Ó© буÑ​ад бурууÑ
‚нуудыг ч нÑ​Ñ€ заан матлаа. 1932 онд дÑ​гдÑ​Ñ​н Ð
±Ò¯Ñ… ард түмний боÑ​лого ГÑ​ндÑ​нгийн Ñ​Ð
°Ð½ÑƒÑƒÐ»Ñ​ныг зөв болохыг МоÑ​ква ойлгов.
ИнгÑ​Ñ​д МонголооÑ​ Коминтернийг хөөж
гаргаад "шинÑ​ Ñ​ргÑ​лтийн бодлого" гÑ​гчийг
Ñ​вуулж Ñ​Ñ…Ñ​ллÑ​Ñ​. Ð​ам

төрийн удирдлагад байÑ​ан ШижÑ​Ñ​, Бадрах

нар "зүүнтÑ​н" хоч зүүгÑ​Ñ​д мөн л МоÑ​ква Ð
°Ñ‡Ð¸Ð³Ð´Ð°Ð². ШинÑ​ Ñ​ргÑ​лтийн бодолго буюу ГÑ​нÐ
´Ñ​нгийн түрүүн нь хийÑ​Ñ​н буруу юмыг зÐ
°Ñ​ах үйл Ñ…Ñ​ргийн толгойлогч нь Ñ​ргÑ​Ñ​д
"зүүнтний" удирдагч ГÑ​ндÑ​н болж таарлаа.
Жигжиджав хугацаа нь болÑ​ноо мÑ​дÑ​Ñ​н
юм шиг "амиа хорложÑ​Ñ​". ГÑ​ндÑ​нгийн бÐ
°Ð¹Ð½Ð³Ñ‹Ð½ дарамтанд байÑ​ан Ñ‚Ñ​Ñ€ Ñ​аж үхÑ​Ñ​н
нь одоо болтол тайлагдаагүй оньÑ​ого.
ИнгÑ​Ñ​д мань хүн орнооÑ​ нь Ерөнхий Ñ​Ð
°Ð¹Ð´ болох нь Ñ‚Ñ​Ñ€. Бутачийн ГÑ​ндÑ​н улаан
хамгаалагч байхаа болин төрийн зүÑ
‚гÑ​лтÑ​н болж буурь Ñ​уун лам ахаараа
овоглон ПÑ​лжидийн ГÑ​ндÑ​н боллоо. ОÐ
´Ð¾Ð¾ түүнийхÑ​Ñ​Ñ€ ЗаÑ​гийн газар Ñ​рх мÑ​Ð
´Ð»Ð¸Ð¹Ð³ төвлөрүүлж, нам зргÑ​Ñ​д жижгÑ​Ñ€Ñ​Ñ… Ñ‘Ñ​Ñ
‚ой. ИймÑ​Ñ​Ñ​ намыг хагалан бутаргах, Ó©Ó©Ñ
€Ó©Ó©Ñ€ Ñ…Ñ​лбÑ​л Ñ​амардаж хаÑ​Ñ… Ñ…Ñ​Ñ€Ñ​гтÑ​й Ð
±Ð¾Ð»Ñ​он юм. Ð​амын гурван даргын нÑ​г нь Ð
±Ð¾Ð»Ð¾Ñ… Ó©Ó©Ñ€Ó©Ó© Ерөнхий Ñ​айд болж буй Ñ…Ñ​Ñ
€Ñ​г. ÐнÑ​ нь хуучнаар тушаал бууж буй Ñ…Ñ​Ñ
€Ñ​г ч үүнийг ГÑ​ндÑ​н тушаал дÑ​вшиж буй Ð
±Ð¾Ð»Ð³Ð¾Ð¶ чадÑ​ан юм. Ð​өгөө дарга ÐлдÑ​в-Очир
боÑ​лого дарж Ñ​ваад машинааÑ​ унан Ñ…
үзүүгÑ​Ñ​ гÑ​мтÑ​Ñ​жÑ​Ñ​. Түүнийг Ñ​мчлүүлÑ​Ñ…Ñ​Ñ​Ñ€
МоÑ​ква Ñ​вуулав. Хожим Ñ‚Ñ​Ñ€ Ñ​ргÑ​ж иÑ
€Ñ​лгүйгÑ​Ñ​Ñ€ Ñ‚Ñ​ндÑ​Ñ​ үхÑ​Ñ​н. Гурав дахь дарга
ЛхүмбÑ​д чухамдаа ГÑ​ндÑ​нгийн Ñ​анаÐ
°Ñ‡Ð¸Ð»Ð³Ð°Ð°Ñ€ "Лхүмбийн Ñ…Ñ​Ñ€Ñ​г" гÑ​Ñ​чийг зох
иож өгÑ​өн билÑ​Ñ​. Зөвлөлт заÑ​гааÑ​ зугтаж
Монголд дүрвÑ​ж ирÑ​Ñ​н 15 орчим мÑ​нган Ð
±ÑƒÑ€Ð¸Ð°Ð´Ñ‹Ð³ залхаан цÑ​Ñ​рлүүлÑ​Ñ… захиалга Ñ
‚Ñ​ртÑ​й Ñ‚Ñ​ргүй МоÑ​квагааÑ​ иржÑ​Ñ​. ГÑ​вч Ñ​днийг
Ñ…Ñ​дахын тулд зохиомол Ñ…Ñ​Ñ€Ñ​г Ò¯Ò¯Ñ​гÑ​Ñ… Ñ…
Ñ​Ñ€Ñ​гтÑ​й. ИймÑ​Ñ​Ñ​ золиоÑ​ шаардлагатай Ð
±Ð¾Ð»Ñ​он. ГÑ​ндÑ​н Ñ​нÑ​ золиоÑ​оор өөрийн Ó©Ñ
€Ñ​өлдөгч болж магадгүй Лхүмбийг
Ñ​онгоÑ​он юм. ЗолиоÑ​лох даалгаврыг ДоÑ
‚оодыг хамгаалах газрын дарга Ð​амÑ​райд
өгчÑ​Ñ​. Ийнхүү рлон мÑ​нган буриадыг
егүүтгÑ​Ñ​Ñ​н аллага гаарлаа.

Толгойлогчоор нь томилогдÑ​он Лх

үмбÑ​ буудуулж үхÑ​в. Уул нь ЛхүмбÑ​, ГÑ​нÐ
´Ñ​н хоёр аль аль нь Өвөрхангайн төв Ñ…
алхчуул байлаа.

ГÑ​ндÑ​н Ñ‚Ñ​гÑ​Ñ​д урьд Мөрөнгийн хүрÑ​Ñ​ний

лам аÑ​ан ЛувÑ​аншаравыг авчирч намын даÑ
€Ð³Ð° болгожÑ​Ñ​. Харин нам бол тун ч жижиг Ð
±Ð°Ð¹Ð³ÑƒÑƒÐ»Ð»Ð°Ð³Ð° гÑ​дгийг алхам тутамдаа мÑ​дÑ
€Ò¯Ò¯Ð»Ð¶ байв. "Ð​ам бол төрийн улаан булан
мөн" гÑ​Ñ​Ñ​н түүний алдарт афоризм Ñ‚Ñ​гÑ​Ñ…Ñ​д
гарÑ​ан юм. ГÑ​ндÑ​н хаана байна, Ñ‚Ñ​Ñ€ газар
хамгийн том Ñ​рх мÑ​дÑ​л байх Ñ‘Ñ​той ажгуу.
ТÑ​Ñ€Ñ​Ñ​Ñ€ Гадаад Ñ​амны Ñ​айдыг давхар хашиж Ð
±Ð°Ð¹Ñ​ан юм. Монголын Ñ​рх ашиг юунд байнÐ
°, Сталин Монголоор Ñ​аж тоглох гÑ​Ñ​д бÐ
°Ð¹Ð³Ð°Ð°Ð³ Ñ‚Ñ​Ñ€ Ñ​айн мÑ​дÑ​рч байлаа. Харин хоёр
орны хүч чадлын харьцааг дÑ​ндүү
гÑ​мÑ​Ñ​Ñ€ мÑ​дрÑ​хгүй байÑ​ан юм. Уг нь Ñ​Ñ…Ñ​ндÑ​Ñ​
Сталин ГÑ​ндÑ​нд нÑ​лÑ​Ñ​д найдлага тавьжÑ​Ñ​.

Сталины төмөр логик дÑ​ндүү ойлгомжÑ

‚ой байлаа. Зөвлөлтийн Ñ​зÑ​нт улÑ​ын алÑ​
Дорнод дахь хамгийн том аюул бол улÐ
°Ð¼ их Ñ​анаархалдаа хөтлөгдөж буй ЯÐ
¿Ð¾Ð½ байлаа. Зүүн хойд Ð¥Ñ​тадыг Ñ​зÑ​лж ÐœÐ
°Ð½Ð¶Ð³Ð¾ Ñ…Ñ​мÑ​Ñ​Ñ… тоглоомын улÑ​ байгуулÑ​ан
Ñ‚Ñ​д Зөвлөлт, Монголтой шууд Ñ​Ñ… газраар
хиллÑ​Ñ… болÑ​он юм.

Ð¥Ñ​тадын Ñ​Ñ​Ñ€Ñ​г үзÑ​лтÑ​й барга монголчууд

Японыг чөлөөлөгчөө гÑ​ж үзÑ​н машид Ñ‚Ð
°Ð»Ð°Ñ€Ñ…аж байÑ​ан төдийгүй, Ð¥Ñ​тадад байгаа
өвөр монголчууд Японы довтолгоог Ñ
‚Ñ​Ñ​Ñ​н Ñ​дан хүлÑ​Ñ​ж Ó©Ó©Ñ€Ñ​дийг нь чөлөөлөх
ийг аминчлан гуйж байлаа. ИнгÑ​Ñ…Ñ​Ñ​Ñ€ СтÐ
°Ð»Ð¸Ð½Ð´ гадаад монголчуудыг хардах, Ñ‚Ñ​Ñ€ Ð
±Ð°Ð¹Ñ‚угай Ñ‚Ñ​днÑ​Ñ​Ñ​ болгоомжлох шалтгаан Ð
±Ð°Ð¹Ñ​ан юм. Гадаад Монгол Японы мÑ​дÑ​лд
орох юм бол Зөвлөлт улÑ​ дорно талааÑ​Ð
°Ð° улам Ñ…Ñ​врÑ​г болно. ИймÑ​Ñ​Ñ​ Сталин
Монголд аÑ​ар найдвартай өөрийн заÑ​агтÐ
°Ð¹ байх шаардлагатай байв. Харин Ó©Ó©Ñ
€Ð¸Ð¹Ð³Ó©Ó© ЧингиÑ​ийн нÑ​гÑ​н адил Монголын Ñ…
аан болчихÑ​он гÑ​Ñ​д ойлгочихÑ​он ГÑ​ндÑ​н
Монголын Ñ​рх ашгийг Ñ​айн ойлгож байÑ​Ð
°Ð½ болохооÑ​ дÑ​лхийн хандлага, геоÐ
¿Ð¾Ð»Ð¸Ñ‚ик, Зөвлөлтийн ашиг Ñ​онирхлыг
ойлгохыг ч Ñ…Ò¯Ñ​Ñ​хгүй нулимж байв. "ОроÑ​,
Япон хоёр л дуртайгаараа байлддаг юм Ð
±Ð°Ð¹Ð³Ð°Ð° биз, Ñ​нÑ​ нь Манжго, Монгол хоёрт
огт хамаагүй, завÑ​ар нь манай хоёрыг дÐ
°Ð³ÑƒÑƒÐ»Ð¶ үрчих гÑ​Ñ​д байна" гÑ​ж байв. ÐнÑ​ нь
үнÑ​н боловч бодит байдал дÑ​Ñ​Ñ€ Манжго,
Монгол хоёр бодлого тодорхойлогч Ð
±Ð¸Ñˆ байÑ​ан юм.

Сталин ГÑ​ндÑ​нтÑ​й олон уулзаж, аргадаж

нÑ​г үзÑ​Ñ​н, аашилж нÑ​г үзÑ​Ñ​н, айлгаж нÑ​г
үзÑ​Ñ​н. ГÑ​ндÑ​нгийн зÑ​вÑ​Ñ​г техник Ñ…Ò¯Ñ​Ñ​Ñ​н
гуйлтын хариуд Сталин ингÑ​ж Ñ…Ñ​лжÑ​Ñ​. "ЧÐ
°Ð¼Ð´ 12 мÑ​нган намын гишүүн байна. ГÑ​Ñ‚Ñ​л Ñ…
Ñ​зÑ​Ñ​ мөдгүй чиний Ñ​Ñ​Ñ€Ñ​г зогÑ​ож магадгүй 100
мÑ​нган лам цаана нь байна. Чамд өгөх Ð
±Ð¸Ð´Ð½Ð¸Ð¹ зÑ​вÑ​Ñ​г Ñ‚Ñ​Ñ€ лам нараар дамжаад маÑ
€Ð³Ð°Ð°Ñˆ бидний Ñ​Ñ​Ñ€Ñ​г ашиглагдахгүй гÑ​Ñ​Ñ​н баÑ
‚алгаа хаана байна?". Сталины зүгÑ​Ñ​Ñ​ харÐ
°Ñ…ад Ñ​нÑ​ бол аргагүй тавих Ñ‘Ñ​той логикÑ
‚ой аÑ​уулт байлаа. "Чи өөрийгөө ЧингиÑ​ Ñ…Ð
°Ð°Ð½ гÑ​ж бодоод байгаа юм уу? ЧингиÑ​Ñ‚Ñ​й Ñ…Ð
°Ñ€ÑŒÑ†ÑƒÑƒÐ»Ð°Ñ…ад чи түүний гөлөг ч байж чаÐ
´Ð°Ñ…гүй" гÑ​ж хүртÑ​л дайрч үзжÑ​Ñ​. Хариуд нь
ГÑ​ндÑ​н "Чи муу Ñ​Ñ​лмÑ​н хамарт гүрж ОÑ
€Ð¾Ñ​ын царь болчихÑ​он байхад би Ñ​аÐ
´Ð³Ð¸Ð¹Ð¼" гÑ​ж томорчÑ​Ñ​. ГÑ​ндÑ​н өөрийнхөө
муйхарлалыг дан ганц Ñ​Ñ… оронч үзлÑ​Ñ​Ñ€
цагаатгана. "СÑ​лмÑ​н хамарт гүржтÑ​й
Монголынхоо төлөө үзÑ​лцÑ​нÑ​ дÑ​Ñ​ Ñ…Ó©Ó©"
Ñ…Ñ​мÑ​Ñ​н МоÑ​ква мордохынхоо өмнө дÐ
°Ð½Ð°Ð»Ð·Ð°Ð¶ байв. Лам нараа цөөлөх, Ñ‚Ñ​днийг
улÑ​ төрийн хувьд бүрÑ​н идÑ​вх
гүйжүүлÑ​Ñ…, үүний тулд томоохон аллÐ
°Ð³Ð° зохиохыг шаардÑ​ан Сталины шахалтыг
ГÑ​ндÑ​н үргÑ​лж муйхарлан Ñ​Ñ​Ñ​ргүүцÑ​ж, Ñ​дÐ
°Ñ…наа үгийг нь Ñ​онÑ​ож байгаа байдал гаÑ
€Ð³Ð°Ð°Ð³ÑƒÐ¹ юм. СүүлдÑ​Ñ​ дайллаган дÑ​Ñ​Ñ€ Ñ​огÑ
‚уугаар Сталины гаанÑ​ыг булааж хугалÑ​Ð
°Ð½, Ñ…Ñ​Ñ€Ñ​лдÑ​Ñ​н, ширÑ​Ñ​ тойруулж Ñ…Ó©Ó©Ñ​өн зÑ​Ñ
€Ñ​г Ñ​вдал болÑ​он тухай Ñ‚Ñ​мдÑ​глÑ​гдÑ​Ñ​н байдÐ
°Ð³. 1936 онд Сталин Монголын ЗаÑ​гийн газÑ
€Ð°Ð°Ñ​ аÑ​уулгүйгÑ​Ñ​Ñ€ өөрийн цÑ​ргийг
Монголд оруулж байршуулÑ​ан ба ГÑ​нÐ
´Ñ​нг өөрийг нь Ó©Ó©Ñ€Ñ​дийн шууд оролцооÑ
‚ойгоор хуÑ​аж хаÑ​ад ОроÑ​Ñ‚ дуудаж авчрÐ
°Ð½ гÑ​рийн хорионд оруулжÑ​Ñ​. ҮргÑ​лж дÑ​Ñ​Ñ
€Ñ​лхүүлÑ​н дарамтлуулдаг байÑ​ан намын Ð
´Ð°Ñ€Ð³Ð° ЛувÑ​аншаравыг нь Ñ​нÑ​ Ñ…Ñ​Ñ€Ñ​гт ашиглÐ
°Ñ​ан юм. Ð​амын нÑ​Ñ€Ñ​Ñ​Ñ€ өөртÑ​й нь Ó©Ñ€Ñ​өлдөж
магадгүй Ñ…Ñ​мÑ​Ñ​н ЛувÑ​аншаравыг үргÑ​лж Ð
´Ð¾Ð¾Ñˆ нь чихдÑ​г байжÑ​Ñ​. Түүнийг томилолт
өгөн хөдөө Ñ​вуулчихаад Ñ​хнÑ​рийг нь
Ñ​зÑ​мдÑ​ж Ñ​уудаг байв. Ð​Ñ​г удаа Ñ​хнÑ​ртÑ​й нь
нÑ​г оронд Ñ…Ñ​втÑ​ж байгаад баригдÑ​анаар
Ð​үхтÑ​д Ñ‚Ñ​Ñ€ хоёрын хооронд Ñ​вгүй зоÐ
´Ð¾Ð¾Ð½ цохион болÑ​он баримт ч бий. СтÐ
°Ð»Ð¸Ð½Ñ‹ нөгөө нÑ​г ашиглаÑ​ан хүн нь ЧойбÐ
°Ð»Ñ​ан. ҮргÑ​лж хоёр гуравдугаар зÑ​Ñ€Ñ​гт Ñ
‚ооцогдож Ñ​вдаг байÑ​ан, дуртай нь муу
юманд гар хөл болгож ашиглаÑ​аар байгÐ
°Ð°Ð´ нÑ​Ñ€ нүүргүй болÑ​он гутарÑ​ан нÑ​гÑ​нд Ð
¡Ñ‚алин гÑ​нÑ​тийн том бололцоо гаргаж
өгÑ​өн юм. ГÑ​ндÑ​нг арваннÑ​гдүгÑ​Ñ​Ñ€ Ñ​арын 26
буюу Монгол УлÑ​ Бүгд найрамдах заÑ​Ð
°Ð³Ð»Ð°Ð»Ñ‚ай болж анхны төрийн Ñ‚Ñ​ргүүнÑ​Ñ​Ñ€
нь ГÑ​ндÑ​н Ñ​онгогдож байÑ​ан Ñ‚Ñ​Ñ€ өдөр нь
МоÑ​квад буудан хорооÑ​он юм. ÐнÑ​ бол
Монгол УлÑ​ын туÑ​гаар тогтнолд СталинÐ
°Ð°Ñ​ зориуд өгч байгаа лут Ñ​ануулга байлÐ
°Ð°.

ГÑ​ндÑ​нгийн дараахан 1937 оны еÑ​дүгÑ​Ñ​Ñ€ Ñ​аÑ

€Ñ‹Ð½ 10-нд Монголын төрийн удирдагчдыг Ñ…
оморголон уÑ​тгаÑ​ан их Ñ…Ñ​длага Ñ​Ñ…Ñ​ллÑ​Ñ​.
Зөвлөлтийн До Ñ​амны Ñ​айд ФреновÑ​кий
өөрийн биеÑ​Ñ€ хүрÑ​лцÑ​н ирж их Ñ…Ñ​длагыг Ð
°Ð»Ð±Ð°Ð½ Ñ‘Ñ​оор Ñ​хлүүлÑ​н удирдÑ​ан билÑ​Ñ​.
Үүнийг Ñ‚Ñ​гÑ​Ñ…Ñ​Ñ​Ñ​ Ñ‚Ñ​гÑ​Ñ… гÑ​Ñ​Ñ​н юм шиг "ГÑ​ндÑ​н-
ДÑ​мидийн хувьÑ​галын Ñ​Ñ​Ñ​ргүү Ñ…Ñ​Ñ€Ñ​г" гÑ​ж Ð
°Ð»Ð±Ð°Ð½ Ñ‘Ñ​оор нÑ​рлÑ​Ñ​Ñ​н юм. Ð¥Ñ​длага хоёр
жилийн турш үргÑ​лжилж Монголын айл Ó©Ñ
€Ñ… болгоныг шахам хамарчÑ​Ñ​. Ð¥Ñ​длаганд
Монголын наÑ​анд хүрÑ​Ñ​н Ñ​рчүүдийн 20 гÐ
°Ñ€ÑƒÐ¹ хувь нь амиа өргөÑ​өн. Олон арван
мÑ​нган Ñ​мÑ​гтÑ​йчүүд Ñ​Ñ€ нөхөр, ах дүү,
Ñ​цÑ​г, хүүгÑ​Ñ​ алдан өнчирÑ​нөөÑ​ гадна шууÐ
´ амиа алдÑ​ан нÑ​лÑ​Ñ​д хүүхнүүд бийн доÑ
‚ор жирÑ​мÑ​Ñ​н нь баÑ​ байÑ​ан юм. Хувь пÑ
€Ð¾Ñ†ÐµÐ½Ñ‚оор нь тооцвол хүний түүхÑ​нд
Ñ‚Ó©Ñ€ нь өөрийн ард түмнийг ингÑ​ж ихÑ​Ñ​Ñ€
нь уÑ​тгаÑ​ан Ó©Ó©Ñ€ тохиолдол үгүй биз.
ҮүнтÑ​й дөхөж очих их аллагыг хожим
коммуниÑ​Ñ‚ Кампучид л нÑ​г удаа давтÑ​ан Ð
±Ð°Ð¹Ñ…. Түүхийн өндөрлөгөөÑ​ Ñ​ргÑ​н харÐ
°Ñ…уйд үүнд ГÑ​ндÑ​н нÑ​лÑ​Ñ​д буруутай. Ð¥Ñ​Ñ€Ñ​в Ñ
‚Ñ​Ñ€ Сталины үгÑ​нд орж олон арван мÑ​нгÐ
°Ð½ лам нарыг хүчÑ​Ñ​Ñ€ шар шувтлуулж,
олноор нь хорьж шийтгÑ​н, цөөн Ñ…Ñ​дийг
нь буудаж орхиÑ​он бол ийм Ñ​мгÑ​нÑ​лт Ñ…Ñ​Ñ
€Ñ​г гарахгүй байÑ​ан байх. Гол нь Сталины
Ñ​анааг л амраах Ñ…Ñ​Ñ€Ñ​гтÑ​й байжÑ​Ñ​. Монгол
УлÑ​ыг өөрт нь хал бал болохгүй, Ð
°ÑŽÑƒÐ»Ð³Ò¯Ð¹ байлгахыг Сталин Ñ…Ò¯Ñ​Ñ​Ñ​н. МангÐ
°Ñ​Ñ‚ баталгаа, золиоÑ​ Ñ…Ñ​Ñ€Ñ​гтÑ​й байлаа. ЕрÑ
‚өнцийн байдал, хүчний харьцааны тухÐ
°Ð¹ ойлголттүй ГÑ​ндÑ​н Ñ​нÑ​ золиоÑ​ыг нь мÐ
°Ñ…чинд өгөөгүй учрааÑ​ Монгол орон Ð
±Ò¯Ñ€ аймшигтай шийтгÑ​л хүлÑ​Ñ​Ñ​Ñ​н юм. Хожим
нь Сталины гол махчингийн нÑ​г ВоÑ
€Ð¾ÑˆÐ¸Ð»Ð¾Ð² ЧойбалÑ​анд "700 мÑ​нган
монголчуудааÑ​ 30 мÑ​нгыг нь алÑ​ан нь аÑ
€Ð°Ð¹ Ñ…Ñ​трүүлчихжÑ​Ñ​" гÑ​ж зÑ​млÑ​ж байÑ​ан юм.
1981 онд Польшид "Ðв Ñ​анааны үйлдвÑ​рчний
Ñ​влÑ​л" Ò¯Ò¯Ñ​ч коммуниÑ​Ñ‚ Ñ​иÑ​темд аюул учиÑ
€Ñ‡Ñ​Ñ​. Зөвлөлтүүд Польшийн хил дÑ​Ñ​Ñ€ танк
жагÑ​аачихаад өнөө маргаашгүй орох
гÑ​ж зÑ​Ñ…Ñ​ж байв. ИнгÑ​нгүут генерал ЯÑ
€ÑƒÐ·ÐµÐ»ÑŒÑ​кий улÑ​ даÑ​ардайны байдал зарлаж,
Ðв Ñ​анааны нÑ​гдлийн удирдагчдыг бүгдийг
нь гÑ​рийн хорионд оруулÑ​ан юм. МоÑ​квÐ
° тайвширлаа. Хил дÑ​Ñ​Ñ€Ñ​Ñ​Ñ​ танк буцав. Өдгөө
польшууд ЯрузельÑ​кийг аврагчаа гÑ​ж үзÐ
´Ñ​г, түүнийг үндÑ​Ñ​ний баатраа гÑ​ж хайрлаÐ
´Ð°Ð³. ГÑ​ндÑ​н ингÑ​ж болох л байÑ​ан.

ГÑ​ндÑ​н Ñ​рх мÑ​длийн ихÑ​Ñ​Ñ…Ñ​н Ñ…Ñ​нÑ​Ñ​Ñ‚Ñ​н учиÑ

€ байÑ​ан газар болгоноо Ñ​ргÑ​ж Ñ​амарч бÐ
°Ð¹Ð»Ð°Ð°. Ð¥Ñ​дийгÑ​Ñ​Ñ€ Ó©Ó©Ñ€Ó©Ó© Ñ…Ò¯Ñ​Ñ​Ñ​гүй ч гÑ​Ñ​Ñ​н баÑ​
Монгол орны гадаад бодлого, түүгÑ​Ñ​Ñ€ дÐ
°Ð¼Ð¶Ñ​ан тогтвортой байдал, аюулгүй оÑ
€Ñ‡Ð¸Ð½Ð³ ч Ñ​амарч орхиÑ​он. ГÑ​хдÑ​Ñ​ түүнд
өнөөгийнхөөÑ​ нÑ​г том Ñ​лгаа бий. ТÑ​Ñ€ Ñ…
үн туйлбартай мÑ​таршгүй Ñ​Ñ… оронч нÑ​гÑ​н
байÑ​ан, Монгол Ñ​Ñ… орныхоо туÑ​гаар Ñ
‚огтнолын төлөө өөрийн алтан амийг бÐ
°Ñ​ өргөÑ​өн юм.