TEMA 5

CONTRASTES E CONFLITOS
NUN MUNDO DESIGUAL
 COMO SE DENOMINAN AS DÚAS
REALIDADES?

• NORTE • SUR
• MUNDO • MUNDO
DESENVOLVIDO SUBDESENVOLVIDO
• PAÍSES RICOS • PAÍSES POBRES
• PAÍSES DOMINANTES • PAÍSES DEPENDENTES
• PRIMEIRO MUNDO • TERCEIRO MUNDO
CARACTERÍSTICAS DOS PAÍSES RICOS

• Localízanse sobre todo no hemisferio norte (con excepcións como

Nepal, Bangladesh ou Albania, localizados no hemisferio norte,
pero subdesenvolvidos) e son estados avanzados. Destacan
EE.UU., Canadá, Xapón, Alemaña, Reino Unido, Italia, Francia,
España…
• Neles concéntrase o capital, a tecnoloxía e a investigación; a maior
parte das actividades están relacionadas có sector terciario; existe
un alto grao de industrialización e a agricultura está mecanizada.
• A poboación, na súa maior parte urbana, medra moi pouco. A
esperanza de vida é alta. É unha sociedade cun alto nivel de
consumo; os seus habitantes contan cunha renda per cápita alta
(normalmente superior aos 10000 $) e teñen acceso á sanidade, á
educación, servizos culturais, etc.
• O sistema político predominante é a democracia.
 CARACTERÍSTICAS DOS PAÍSES
POBRES
• Localízanse sobre todo no hemisferio sur (con excepcións, como Australia
e Nova Zelandia, localizados no hemisferio sur, pero cun desenvolvemento
altísimo). Os países máis pobres do planeta atópanse en Asia meridional e
oriental (Afganistan e Pakistán), en Centroamérica (Haití) e, sobre todo, na
África subsahariana.
• O 80% da poboación mundial vive neste grupo de países.
• Teñen unha baixa renda per cápita, que normalmente non acada os 2000 $
anuais, o que repercute en que existan grandes carencias de alimentos,
medicinas, vivendas, educación e servizos. A poboación medra moito pero
a esperanza de vida é baixa.
• Predominan as actividades do sector primario. A industrialización é escasa
ou incipiente, pero que, con frecuencia, depende da inversión exterior e
está baseada na man de obra barata e no alto consumo enerxético. O
comercio reflicte unha gran dependencia económica dos países
desenvolvidos.
• A inestabilidade política, a corrupción e as desigualdades sociais son
habituais nestes Estados. Ademáis, en moitos casos non se respetan os
dereitos fundamentais (p.e. traballo infantil).
 CONTRASTES NORTE - SUR
• A desigual capacidade de produción: EE.UU., Xapón e Alemaña, que non
suman nin sequera o 10% dos habitantes do planeta, concentran a metade
de toda a produción mundial.
• A desigual capacidade de consumo: nas sociedades máis desenvolvidas
dáselle unha importancia desmedida aos bens de consumo, mentres que
as sociedades menos avanzadas padecen unha situación de auténtica
subsistencia.
• O consumo de enerxía: polo xeral, a maior consumo de enerxía por
habitante, maior desenvolvemento. O 80% do consumo total de enerxía no
mundo concéntrase en América do Norte, Europa occidental, Xapón, Rusia,
Australia e Nova Zelandia.
• O consumo de alimentos: a cantidade de calorías diarias por habitante é
máis alta nos países ou áreas con maior grao de desenvolvemento. A
maioría da poboación que pasa fame no mundo vive en Asia (60%) e en
África (30%).
• O Índice de Desenvolvemento Humano (IDH), que se elabora a partir da
esperanza de vida, o nivel de instrución e a renda familiar. Os países con
un IDH máis alto (o valor máximo é 1) son Noruega, Suecia, Australia e
Canadá. Os valores máis baixos corresponden a Serra Leona, Nixer e
Etiopía.
CONTRASTES NORTE - SUR
 RAZÓNS DO DESENVOLVEMENTO DO
NORTE
• Desenvolvemento industrial, comercial e financieiro, baseado no
óptimo aproveitamento dos recursos dispoñibles.
• Progreso técnico e científico.
• Control do comercio internacional.
• Sociedade de clases medias.
• Desenvolvemento do denominado Estado do benestar.
• Estabilidade política.
• Control do crecemento demográfico.
 CAUSAS DA DEPENDENCIA DO SUR

1. O peso do legado colonial, porque cando as colonias se

independizaron moitas delas seguiron tendo unha dependencia
financieira, industrial e tecnolóxica respecto das súas antigas
metrópoles e doutros países ricos. Esta situación en ocasións
deriva no denominado neocolonialismo.
2. O intercambio desigual entre o Norte e o Sur, que perxudica aos
países menos desenvolvidos pola diferenza de prezos dos
produtos intercambiados. A situación é maís grave nos países que
dependen da exportación dun reducido número de productos, dado
que a caída dos prezos no mercado internacional pode afundir as
súas economías.
3. A insoportable carga da débeda externa, que, ao longo dos anos,
algúns destes países contraeron como é unha consecuencia
directa do intercambio desigual e que supón un freo para o seu
desenvolvemento, porque teñen que destinar una parte moi
importante dos seus recursos á devolución desta (Banco Mundial
e FMI).
4. O desfasamento tecnolóxico: a falta de tecnoloxía propia e de
capacidade para asimilar a dos países desenvolvidos coloca os
Estados máis pobres nunha posición moi desfavorable no mercado
mundial, xa que non poden producir de forma competitiva
5. A globalización, que fixo medrar a división internacional do traballo e
consolidación das diferenzas entre países favorencendo aos máis
poderosos.
6. A falta de estabilidade política e dunhas leis claras, así como a
corrupción dos gobernos de moitos destes países e os conflictos
armados.
4. O peso demográfico, dado que:
– Existe unha elevada natalidade, pero os recursos non medran na mesma
proporción e moitos destes países non poden satisfacer as necesidades
básicas de toda a poboación, o que compromete o seu desenvolvemento
futuro.
– O nivel sanitario é baixo e as enfermidades e fames implican uns
importantes gastos para o país e causan un grande impacto a longo prazo.
– Baixo nivel de formación, a falta de poboación cualificada obstaculiza a
modernización da economía.
A XEOGRAFÍA DO SUBDESENVOLVEMENTO

Segundo o PIB per capita pódense diferenciar 3 grupos de países:

► Países de elevado crecemento económico nos últimos anos,
pero o nivel económico da súa poboación aínda é moi baixo. P.e.
China.
► Países de crecemento moderado en base ao crecemento dalgún
sector industrial ou do sector agrícola. P.e:
▪ En América: México, Brasil e Arxentina.
▪ En Asia: India, Indonesia, Filipinas, Malasia, Tailandia, Turquía e Arabia Saudí.
▪ En África: Libia e Sudáfrica.
► Países de baixo crecemento, a maioría están localizados en Asia
(Paquistán, Bangladesh ou Afganistán) e África onde están os
países máis pobres do mundo (Somalia, Sudán ou Serra Leona) e
onde milleiros de persoas dispoñen menos de 1 dólar ao día. En
América destaca o caso de Haití.
O DESENVOLVEMENTO SEGUNDO
O PIB PER CAPITA
A FAME NO MUNDO
 CUARTO MUNDO: POBREZA NOS
PAÍSES DESENVOLVIDOS
• A distribución desigual da riqueza nos países do Primeiro Mundo aumentou
a distancia que separa ás persoas ricas dos grupos máis desfavorecidos.
• O crecemento económico dos países desenvolvidos deu orixe ao que se
coñece como Cuarto Mundo, un termo que engloba a todas aquelas
persoas que residen nos países máis avanzados, pero atópanse excluídas
ou en risco de exclusión social.
• Dentro da categoría podemos atopar: anciáns desamparados, viúvas e nais
sen medios económicos, nenos abandonados, explotados ou prostituídos,
marxinados sociais (drogadictos, alcohólicos...), persoas sen fogar e
mendigos e persoas sen protección oficial.
• Polo xeral , nos países desenvolvidos o nivel de pobreza establécese en
relación ao salario mínimo. Na Unión Europea considérase pobre o que
teña ingresos inferiores ao 50% da renda nacional, iso provoca que existan
notables diferenzas no concepto de pobre entre os distintos países.
 POR QUE XORDE
O TERMO 'CUARTO MUNDO‘?
Este termo foi utilizado por primeira vez nos anos 70 para designar a
aquelas persoas que viven en situacións realmente precarias. O seu
creador foi o pai Joseph Wresinski, criado nun ambiente moi afastado
da opulencia e que fundou en 1957 a primeira asociación contra a
exclusión dos máis pobres. "O Cuarto Mundo é un pobo formado por
homes, mulleres e nenos que, xeración tras xeración, vense excluídos
dos dereitos fundamentais dos que goza o resto da sociedade. Vense
excluídos dos progresos sociais e da participación na vida asociativa,
política, relixiosa, cultural, sindical... das súas sociedades. Non se
conta con eles como interlocutores senón, como moito, como meros
beneficiarios de axudas.
¿Pero cal é a principal característica deste denominado Cuarto
Mundo? O máis curioso é que xurde dentro do que se coñece como
Primeiro Mundo. É nos países máis avanzados onde a gran diferenza
no reparto da riqueza dá lugar a dous grandes grupos que ocupan un
mesmo espazo físico, pero non social. Non son casos illados. Segundo
datos de Médicos do Mundo, só en Europa residen máis de 40 millóns
de persoas pobres.
 O PERFIL DA POBREZA EN ESPAÑA
O perfil da pobreza nos países desenvolvidos acostuma obedecer
sempre a uns patróns similares.
En España, máis do 20 % da poboación vive na pobreza. A media da
Unión Europea situase no 15 %; só Grecia e Portugal teñen unha taxa
superior á española. Deses máis de 8 millóns de pobres, uns 500.000
padecen unha pobreza extrema.
As principais características da pobreza en España son as seguintes:
– A poboación pobre é fundamentalmente urbana.Sen embargo, existen bolsas
de pobreza nas áreas rurais, onde predomina unha poboación ancián que
está escasamente protexida polo sistema de pensións.
– A poboación pobre é cada vez mais nova: 4 de cada 10 pobres teñen menos
de 25 anos.
– A pobreza incide, sobre todo, nas familias moi numerosas e nas persoas que
viven sos, en particular mulleres maiores. Tamén afecta de maneira
importante á poboación xitana e aos inmigrantes que chegan de forma
irregular ao país.
– Os pobres acaparan os principais problemas e carencias sociais, como o
paro, o analfabetismo, a drogadicción ou a delincuencia.
– As taxas mais altas de pobreza rexístranse nas provincias que limitan con
Portugal, nas Comunidades de Andalucía e Canarias, en algunhas provincias
do Levante e nas Cidades Autónomas de Ceuta e Melilla.
 AS GRANDES REXIÓNS ECONÓMICAS
DO MUNDO DESENVOLVIDO
EE.UU.:Exerce a súa supremacía mundial porque:
– As súas decisións políticas lle afectan ao resto do mundo.
– Ten bases militares en todo o mundo e conta cun exército moi
numeroso, dotado de moito armamento.
– A súa lingua, cultura e forma de vida foron exportados a outras
partes do planeta a través dos medios de comunicación.
– Na economía caracterízase por:
– Economía flexible.
– Grandes investimentos en I+D.
– Alta produtividade e competitividade.
– Educación universitaria de calidade man de obra cualificada.
– Elevado consumo.
– Riqueza en minerais enerxéticos.
– Capta investimentos estranxeiros.
– O dólar é a moeda principal nas transacións internacionais
– A poboación dispón dunha das rendas per cápitas máis
elevadas, polo o seu consumo é moi elevado. Iso impulsa o
crecemento da produción nacional e tamén dos países dos que
proceden a gran parte dos produtos que consomen
• UE: constitúe a segunda potencia económica mundial, debido a
que:
– Forman parte dela algúns dos países máis industrializados do
mundo: Reino Unido, Alemaña, Francia ou Italia.
– Xera o 25% da riqueza mundial e controla o 40% do comercio
internacional.
– Ao establecemento do euro como moeda común e a súa
fortaleza fronte ao dólar.
• Xapón: constitúe a terceira potencia económica mundial, grazas
a:
– Man de obra abundante, cualificada e disciplinada.
– Grande desenvolvemento tecnolóxico.
– Elevados investimentos en I+D+i.
– Lidera o mercado de venda dos produtos de alta tecnoloxía,
automóviles e electrónica da consumo.
 AS REXIÓNS DO SUR
IBEROAMÉRICA
Iberoamérica é unha rexión en desenvolvemento que presenta as
seguintes características:
• O sector primario ocupa a grande parte da poboación.
• A industria está escasamente desenvolvida, excepto en países como
Arxentina, Chile, México ou Brasil, onde está en expansión e se basea
no transformación de produtos agrarios e materias primas.
• A maioría dos países iberoamericanas non son autosuficientes e a súa
economía depende do mercado internacional. Exportan cultivos
tropicais, madeiras e minerais a baixo prezo, e importan produtos
manufacturados caros. Por iso pediron créditos aos países ricos e
endebedáronse progresivamente.
• Existen grandes diferenzas económicas no reparto da riqueza: fronte a
unha minoría moi rica, grande parte da poboación vive en condicións de
extrema pobreza.
• Aínda persiste a inestabilidade política, aínda que o conxunto da rexión
camiña cara a consolidación da democracia como forma de goberno.
ASIA

• SUDESTE ASIÁTICO
O sudeste asiático é unha zona de encrucillada, que presenta unha elevada taxa de
crecemento demográfico, un claro despegue económico e unha certa inestabilidade
política.Indonesia e Singapur son dous dos países con maior potencial de
desenvolvemento.
• ORIENTE PRÓXIMO E ORIENTE MEDIO
Esta rexión presenta enormes contrastes socioeconómicos.Os países do golfo
Pérsico rexistran os maiores PNB por habitante, superiores mesmo a 20.000
dólares. Pero aquí sitúanse tamén algúns dos países mais pobres de Asia e do
mundo, como Yemen, Afganistán e, sobre toda, a Autoridade Palestina: a súa renda
por habitante está nuns 600 dólares e o 60 % da poboación vive na pobreza.Estes
países contan cos peores indicadores do nivel de benestar da poboación: por
exemplo, unha esperanza de vida ao nacer moi baixa (que magoas supera os 40
anos en Afganistán) e elevados índices de mortalidade infantil.
• CHINA
China é o país mais poboado do mundo e un dos mais extensos.Debida á medra
económica das últimas décadas, ao seu poderío militar e á súa influencia
xeoestratéxica e política, é unha das probables potencias do século XXI.
Sen embargo, pesar dese boom da economía china, subsisten problemas. Así, por
exemplo, o incremento da poboación é un obstáculo para o desenvolvemento
económico, por iso, aínda que é un dos países con maior PNB, a renda por
habitante é aínda baixa: uns 5.000 dólares. Ademais, existen grandes desigualdades
rexionais.
ÁFRICA
MAGREB
Se denomina O Magreb á rexión situada no norte de África. A súa economía está
en proceso de modernización, debido á extracción de minerais, petróleo e gas
natural; na actualidade aporta a cuarta parte da riqueza do continente.
Sen embargo, a taxa de alfabetización é baixa: entre unha cuarta parte e a
metade da poboación é analfabeta na maioría destes países (o problema é maior
entre as mulleres).As desigualdades sociais son enormes e boa parte da
poboación vive na pobreza e vese obrigada a emigrar, sobre todo a Europa e os
Estados do golfo Pérsico.As divisas que envían os emigrantes se converteron
hoxe nunha das principais fontes de ingresos de moitos dos países da rexión.

ÁFRICA SUBSAHARIANA
Aquí localízanse o maior número de países subdesenvolvidos do mundo,
exceptuando Sudáfrica. Moitos problemas impiden o seu desenvolvemento:
- O rápido crecemento da poboación, que fai que o número de habitantes
aumente máis rápido que os recursos.
- A incapacidade da agricultura para alimentar á poboación, o que provoca a
fame en algunhas rexións.
- Os conflitos bélicos e as catástrofes naturais, como secas e inundacións,
agravan a situación e provocan migracións masivas. Case sete millóns de
persoas se viron obrigadas a abandonar os seus fogares.
- O baixo nivel de vida da poboación: os servizos educativos e sanitarios son
deficientes e grande parte da poboación é analfabeta.
- A débeda externa
 A COOPERACIÓN PARA O
DESENVOLVEMENTO DO TERCEIRO MUNDO
► O mundo subdesenvolvido depende diariamente da axuda dos países mais
ricos, pero esta axuda é insuficiente.En 1972 a ONU estabeleceu que o 0,7
% do PIB dos países desenvolvidos estivese destinado a axudas
económicas ao terceiro Mundo.Pero:
• A cantidade da axuda vai diminuíndo.
• De todos os países ricos, soamente catro (Dinamarca, Holanda,
Noruega e Suecia) superan o 0,7 % estabelecido pola ONU.
► A Cooperación para o Desenvolvemento non significa soamente dar diñeiro
para alimentación ou axudas; esta cooperación tamén ten outros obxectivos:
• Promocionar a educación e a formación profesional.
• Promover a asistencia sanitaria.
• Permitir o acceso á auga potable.
• Estimular a actividade empresarial.
• Incrementar relacións comerciais dentro do Terceiro Mundo.
• Promover a emancipación da muller.
► A cooperación para o desenvolvemento realízase por dúas vías:
• Gobernamental: lévana a cabo os gobernos e os organismos
internacionais.
• Non Gobernamental: lévana a cabo as ONGD.
 GUERRAS E CONFLITOS INTERNACIONAIS
Na actualidade os conflitos divídense en tres grandes grupos:
• Conflitos intraestatais ou guerras civís que enfrontan a diferentes faccións dun
mesmo país e desenvólvense principalmente no seu territorio.nestes conflitos
poden intervir outros países apoiando a algunha das faccións en loita.
• Conflitos que enfrontan a dous ou mais Estados. Estes poden provocar unha
tensión diplomática prolongada ou dexenerar en auténticos enfrontamentos
armados.
• Conflitos difusos. Son aqueles que non están provocados por un Estado, se non
por grupos de difícil identificación que se engloban dentro do denominado
terrorismo internacional. Estes conflitos son moi difíciles de resolver porque non
dan lugar a un enfrontamento bélico localizado, se non a atentados e actos de
sabotaxe espalladas.
As causas de todos estes conflitos son moi variadas e a miúdo non existe unha soa.
Destacan:
– Os intereses das potencias.
– Os desafíos nacionalistas ou étnicos.
– As liortas económicas provocadas polo dominio de recursos naturais ou por
motivos comerciais.
– Os litixios territoriais a causa do estabelecemento de fronteiras ou de
conquistas.
– As querelas políticas por cambios de réximes ou por cuestións ideolóxicas.
– As diferenzas relixiosas.
 PRINCIPAIS CONFLITOS INTERNACIONAIS
1. CACHEMIRA: Desde hai décadas, tras a división da India británica en 1947 en dous
Estados, India e Paquistán, ambos se disputan a soberanía sobre Cachemira. Este
enfrontamento é especialmente grave porque ambos os países son potencias
nucleares.
2. PALESTINA E ISRAEL: En Oriente Medio, o conflito entre Israel e Palestina que se
prolonga desde 1948, deu lugar a varias guerras. Nos últimos anos provocou
continuas intervencións armadas de Israel e atentados terroristas de grupos palestinos
radicais.
3. ÁFRICA: No continente africano, desde a década de 1990 sucedéronse guerras que
provocaron enormes catástrofes humanitarias: Ruanda, Sudán, Eritrea, Etiopía, Serra
Leona, Alxeria e Liberia, aínda que houbo moitas máis.
4. CHECHENIA: En 1994 estalou unha guerra moi virulenta entre o exército ruso e as
guerrillas independentistas da república rusa de Chechenia. A inestabilidade
estendeuse por todo o país, xa que os independentistas levaron o conflito con ataques
terroristas a Moscova e outras zonas do *Cáucaso.
5. AFGANISTÁN: *n 2001, unha coalición internacional, dirixida por Estados Unidos,
invadiu Afganistán e acabou co goberno integrista do talibán, ao que consideraban
colaborador dos terroristas responsables do atentado en Nova York ocorrido o 11 de
setembro.
6. IRAQ: En 2003, unha coalición internacional liderada por Estados Unidos invadiu Iraq
sen o apoio da ONU. O goberno de Sadam Husein foi derrocado e os exércitos
coaligados ocuparon o país, comezando unha gran inestabilidade e continuos
atentados da resistencia armada.