Está en la página 1de 48

UNIVERSIDADE DO OESTE DE SANTA CATARINA - UNOESC

CURSO: ZOOTECNIA
ANO: 2013 - SEMESTRE:

2 C/H: 60

DISCIPLINA:

Fertilidade e Conservao do Solo

Nitrognio e adubos nitrogenados

Professor: Dr. Mauricio Vicente Alves

ROTEIRO
Introduo
Exigncia / Rendimento Balano Energtico & Ambiente Relao estreita com MO e microorganismos

Formas no Solo
N-orgnico N mineral (NH4+ e NO3-)

Reaes e Transformaes no solo Adubao


Disponibilidade / Doses / poca / Adubos / Modo

Bibliografia

INTRODUO
o elemento absorvido em > quantidade.

Constituinte de grande no de compostos importantes:


(aminocidos PPROTENAS, c. Nuclicos DNA-RNA, Clorofila, hormnios, etc);

Afeta o balano energtico e qualidade ambiental:


Quebra do N2 1t N = 2t combustvel fssil, Reduo de NO3- at 1/4 da E consumida pelo vegetal, Risco de poluio de alimentos e mananciais por excesso de NO3-;

Ciclo biogeoqumico complexo e relacionado atividade de microorganismos; Altamente suscetvel a perdas; Uso intensivo na adubao levou revoluo verde;

Ciclo & Reservatrios de N


Atmosfera 3. 900.000 Pg

1Pg = (1015 g)

Terrestre (plantas+animais) 3,5 Pg

610 PgC

Terrestre (MOS) 95 Pg
1600 Pg C

Oceano 220.000 Pg

Formas de Nitrognio no solo


Inorgnicas
xido

NO N2O NH4+ NO2NO3-

Orgnicas
Gasosas
Componente da MOS (~5%) (Protenas; Aminocidos; c. Nuclicos; Alfa amina; Complexos com lignina; outras). 98% do N total do solo

Amonical NH3
Ntrica

Inica

Disponvel para plantas < 5% do total

Fontes de N para o solo:


-Resduos

vegetais (restos de culturas, adubo verde ou serrapilheira); -Resduos de animais; -Fertilizantes (fixao industrial): uso intensivo de insumos na agricultura (custo financeiro e energtico); -Amnio e nitratos trazidos pela chuva: fenmenos ionizantes, como as radiaes csmicas e os relmpagos fornecem a energia necessria para a reao do N2 com o O ou H da gua ~ 5 kg ha-1; - Fixao biolgica: realizada por microrganismos produtores de enzima nitrogenase PODE SUPRIR TODA A DEMANDA DE CULTURAS;

Sadas de N do solo
-remoo pelas culturas -eroso / enxurrada -volatilizao na forma de amnia -desnitrificao na forma de N2O, NO e N2 -lixiviao de NO3-

Nitrognio na planta
Funes nas plantas

Estrutural (integrante de amino cidos e protenas, clorofila, hormnios, enzimas, vitaminas, cidos nuclicos).
Ativador enzimtico. Desenvolvimento vegetativo. Mecanismo de suprimento (caminho) at a raiz fluxo de massa. Formas absorvidas pelas plantas - NH4+ e NO3-

Mobilidade (Solo e Planta) muito mvel.

Sintomas de deficincia
- Clorose nas folhas mais velhas ( produo de clorofila). - Pouco desenvolvimento das plantas (menor produo de protenas que contralam o crescimento).

Sintomas de excesso
- Excesso de vigor (favorece o crescimento vegetativo em detrimento da produo); - Queda de plantas (acamamento); - Retarda frutificao, diminui concentrao de acar, amido, fibras; - Favorece ataque de doenas e pragas.

Figura 2. Deficincia de N em plantas de milho: amarelecimento da ponta para a base em forma de "V"; secamento comeando na ponta das folhas mais velhas e progredindo ao longo da nervura principal; necrose em seguida e dilaceramento; colmos finos.

Deficincia de N em cana

Deficincia de N em algodo

Deficincia de N em caf

TRANSFORMAES DO N NO SOLO
- Fixao de N: a) Fixao simbitica / associao b) Fixao livre - Mineralizao (Amonificao) - Nitrificao - Denitrificao

- Imobilizao
- Volatilizao

- Lixiviao
- Fixao argilas

Transformaes mediadas por Microrganismos do Solo


Os mais importantes nas transformaes do N so os fungos e as bactrias. Actinomicetos e algas tambm tem importncia.

Os fungos por no possurem clorofila dependem do C orgnico pr-formado para suas snteses celulares, e usam amnia ou nitrato como fonte de N mas tambm metabolizam protenas, cidos nucleicos e outros complexos orgnicos.
As bactrias atuam na decomposio da matria orgnica e so as principais responsveis pelos processos de fixao biolgica nitrificao e desnitrificao.

Fixao Biolgica

Transformaes

Transformao do N molecular (N2) presente na atmosfera para forma assimilvel (NH2, NH3, NH4+). Processo enzimtico caracterstico de microorgaismos inferiores (bactria e algas cianofcias) que produzem a enzima Nitrogenase. Disponibilidade de N para sistemas de vegetao pioneiros nos ambientes terrestres (rochas) e aquticos (oceanos).

10 a 200 kg ha-1

Transformaes

Fixao Biolgica

N 2 + 8 H + + 8 e-

Nitrogenase

2 NH4+

16 ATP

16 ADP + Pi

Transformaes

Sistemas de Fixao Biolgica


Simbiose
Rhizobio & Leguminosas Anabaena & Azola Alga e Fungos (lquens)

Associao
Azospirilo & plantas superiores (gramneas)

Vida livre
Azotobacter, Algas cianofcias.

Transformaes

Sistemas de Fixao Biolgica

Destinos do N fixado:
Assimilado

(absorvido) pelos microorganismos fixadores; Assimilado pelo organismos simbionte ou associado; Exudado para o meio externo?

Mineralizao

Transformaes

Transformao do N-orgnico presente no hmus e resduos vegetais e animais para formas N-inorgnicas simples.

Taxa anual em torno de 10%, porm, para formas estveis < 0,6%.
Disponibilidade de N associada ao teor de MOS

Imobilizao
Transformao das formas N-inorgnico simples presente no solo em N-orgnico, principalmente por microrganismos.

Amonificao

Transformaes

Processo biolgico pelo qual os compostos nitrogenados orgnicos so convertidos em amnia.

No depende de microrganismos especficos, pois atuam ampla gama de microrganismos quimiorganotrficos aptos a efetuar esta transformao em condies aerbia ou, mesmo, anaerbia.

R-CHNH2COOH + H2O (aminocido)

R=CHCOOH + NH3 + OH- + Energia (c. Orgnico) + H2O NH4+ + OH-

Amonificao

Transformaes

Destinos do NH4+:

Assimilado (absorvido) pelos amonificadores ou por outros organismos; Absorvido por vegetais superiores; Adsorvido s cargas negativas (CTC); Fixado entre as lminas dos minerais de argila do tipo 2:1;

Oxidado a NO3- (nitrificao).

Nitrificao

Transformaes

Converso de amnio em nitrato. OCORRE EM DUAS ETAPAS. NH4+ + 1,5 O2 NO2- + H2O + 2 H+ + 66 Kcal (Nitrosomonas sp) (Nitritao) NO2- + 1/2 O2 NO3- + 18 Kcal (Nitratao) (Nitrobacter sp)

- DESTINO DO NO3-:

- Absorvido pelas plantas - Reutilizado pela atividade microbiana do solo (imobilizao). - Lixiviado - Desnitrificado

Nitrificao

Transformaes

Fatores que afetam:


Aerao: processo estritamente aerbio. Temperatura e umidade: favorvel entre 26 a 32 oC, excesso umidade retarda. Fertilizantes: quantidades elevadas de fertilizantes amoniacais em solos alcalinos inibe a segunda fase da nitrificao, podendo acumular nitrito. - Relaco C/N dos compostos orgnicos: elevada relao -> imobilizao do N mineral, cessa a nitrificao. - pH: microrganimos requerem pH entre 7 - 7,6.

Desnitrificao
Converso de NO3- em N2O e N2.

Transformaes

um processo de reduo mediado por bactria anaerbias como: Pseudobacter, Achromobacter, Bacillus e Alcaligenes. NO35+ NO23+ NO 2+ N2O 1N2 0

NO3- + 4 H+ NO3- + 6 H+

NO + 2H2O 1/2N2 + 3H2O

Obs.: Liberao de NO para atmosfera - causa chuva cida (contribuem com as reaes que destroem a camada de oznio e com o efeito estufa).

Transformaes

Reduo de Nitrato
NO3- + 5 H+
4 NADPH

NH3 + 3 H2O
4 NADP

Processo necessrio assimilao de N absorvido nessa forma. Enzima nitrato-redutase presente em vegetais e microorganismos Consome energia.

Desnitrificao

Transformaes

Fatores que favorecem

Solos alagado, uso de fertilizante ntrico; Altas temperaturas; Alto teor de matria orgnica; Compactao.

Volatilizao
Perda de N- NH3 do solo.

Transformaes

Origem de N- NH3 : resduos de animais de plantas em decomposio, fertilizantes (uria ou fertilizantes amoniacais que se hidrolisam rapidamente). NH4+ + OHH2O + NH3

Fatores que afetam


- Adubao na superfcie: principalmente uria maiores perdas devido a menor reao com os colides do solo e temperaturas mais elevadas na camada superficial.
Incorporao - reduo de 25 a 75 % de perdas de N-NH3 - pH > 7

Imobilizao

Transformaes

Assimilao de NO3- pelas plantas ou microrganismos e converso da forma inorgnica para orgnica. Processos biolgicos - assimilao por microrganismos e converso para formas orgnicas. Processos no biolgicos - fixao de amnio em certos tipos de argila.

Fatores que afetam


-Relao C/N alta : imobilizao do N disponvel do solo. -Temperatura: maiores taxas em temperaturas altas.

Transformaes
Lixiviao
Processo de perda de NH4+, NO3- do solo atravs da soluo do solo.

Fatores que afetam


- Utilizao de fertilizantes N-NO3- = 5% do N aplicado - Elevadas concentraes de N-NO3- no solo - lixiviao atravs do solo para os rios, lagos e guas subterrneas (altas precipitaes).

Desfavorvel do ponto de vista da qualidade do meio ambiente!!!

Transformaes
Eroso
Processo de perda de NH4+, NO3- do solo atravs da perda de partculas de solo.

Fatores que afetam


Solos sem cobertura e sem prticas conservaconistas.

Fixao em argila 2:1


Reteno de amnio na entrecamada de argilas 2:1 (smectita, vermiculita, montmorilonita), em ocupando lugares do K.

Adubao / N
Necessidade
Exigncia da planta.
Tabelas originadas de pesquisas.

Disponibilidade de N solo (N fornecido pelo solo).


Teor de MOS. Estimativa (clculo).

Dose (kg ha-1)


Tabelas Clculo: kg ha-1 = [N nec. (N do Solo + Legum)] / Efic.
Eficincia: 0,3 a 0,6

OBS.: MAXIMIZAR USO DA FIXAO BIOLGICA E DA CICLAGEM

Fornecimento de N pelo solo a partir da M.O.S.


M.O.S. contm 5 % de N Taxa de mineralizao: 2 - 4% ao ano (12meses) Ex. solo com 4% de M.O. (considera-se a camada arvel, 0 a 20cm):
2000.000 kg de solo/ha x 0,04 x 0,05 x 0,03*(4/12) = 40 kg/ha N
Teor de M.O no solo Contedo de N na M.O Taxa de mineralizao equivalente a 4 meses.

Tabela 3 . Interpretao dos teores de matria orgnica para os solos do RS e SC.


Interpretao Baixo Mdio Alto Faixa % 2,5 2,5 5,0 > 5,0

Pg. 50.

Pg. 140.

Pg. 150.

Adubos Nitrogenados
Processo industrial: N2 + 3H2 (400oC e 200 atm) 2NH3 - Fixao ind do N2 atmosfrico - H: gs metano (CH4) ou H2O NH3 + 2O2 HNO3 + H2O

2NH3 + H2SO4
NH3 + H3PO4

sulfato de amnio Fosfato de amnia Uria

(NH4)2SO4

HNO3 + KCl
2HNO3 + Na2CO3

Nitrato de potssio Nitrato de sdio

KNO3 + HCl

NH4H2PO4

2NaNO3 + H2CO3

NH3 + CO2 + H2O

CO(NH2) + OH-

HNO3 + NH4+

NH4 NO3

Nitrato de amnia

- Todos so altamente solveis. - Alto ndice salino exceto MAP e DAP: 30 e 34%, respectivamente.

ADUBOS NITROGENADOS
ADUBO %N % outro(s)

Amnia Anidra - NH3


Uria - CO(NH2)2

82
45

Sulfato amnio - (NH4)2SO4


Nitrato amnio - NH4NO3

21
32

23 S

Nitrato duplo - NaK(NO3)2 (Salitre do Chile)

15

14 K2O

ADUBOS NITROGENADOS
ADUBO Nitroccio - NH4Ca(NO3)3 %N 20 % outro(s) 6 Ca

MAP - NH4H2PO4
quamnia DAP - (NH4)2HPO4 Orgnicos
Outros: frmulas: 10 30 - 15 de liberao controlada: uriaformaldeido, super N (NBPT tiofosfato de N-butiltriamida), Aria-argilomineral

10
30 17 1a5 30-40

50 P2O5

45 P2O5 Todos (0,5 a 4)

Nitrato de Potssio (KNO3) - composio: 16 % de N e 44% K2O - baixa higroscopicidade - uso na fertirrigao e culturas que no toleram Cl-.

Nitrato de Clcio (Ca(NO3)2) - composio: 14 % de N e 19% Ca - baixa higroscopicidade - uso na fertirrigao


Salitre do Chile (NaNO3KNO3) - composio: 15 % de N e 14% K2O

Nitrato de Amnio (NH4NO3) -composio: 33 % ( ntrica e amonical) - alta higroscopicidade, empedra, explosivo - solubilidade 118% - ndice salino 105%

-Fosfato de Monoamnio MAP (NH4H2PO4) - composio: 10 % de N e 48% de P2O5 - baixa higroscopicidade - uso como fonte de P - ndice salino 30% - solubilidade 43%

Fosfato de Diamnio DAP ((NH4) 2HPO4)

- composio: 16 % de N e 46% de P2O5 - baixa higroscopicidade


- uso como fonte de P - ndice salino 34% - solubilidade 43% Sulfato de Amnio ((NH4)2SO4)) - composio: 20 % de N e 24% de S - baixa higroscopicidade - ndice salino 69% - solubilidade 71%

Uria (CO(NH2)2) - composio: 45 % de N - mdia higroscopicidade - ndice salino 75% - solubilidade 119% - (volatilizao de NH3)

70 % dos adubos solveis utilizados: uria, sulfato de amnio e DAP.


Eficincia de 40-70% - primeiro ciclo

Perdas de N (diferentes fertilizantes) volatilizao Aplicao superficial x incorporado

Fonte: Cabezas & Yamada (1999)

Adubos Orgnicos
Adubao Verde - Gramneas: 0,8 1,5% de N - Leguminosas: 1,8 3,0% de N Estercos - Slido: bovino - 1,5% N sunos - 2,1% de N Cama de frango - 1,6 - 3,8 % de N Vermicomposto - 1,7 % de N -Lquido: bovino - 1,4 % de N suno - 2,8 % de N Resduos - lodo de esgoto 3,2% de N - composto de lixo - 1,2% de N C/N = 30-60 C/N = 15-25

ndice de eficincia dos nutrientes contidos nos adubos orgnicos


Tabela 1. ndices de eficincia de N no solo de diferentes tipos de estercos e resduos orgnicos em cultivos sucessivos
Resduo ndice de eficincia de N 1 cultivo Cama de frango Esterco suno slido Esterco bovino slido Esterco suno lquido Esterco bovino lquido Outros resduos orgnicos Lodo de esgoto e composto de lixo 0,5 0,6 0,3 0,8 0,5 0,5 0,2 2 cultivo 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 -

ndice de efecincia adubao verde = 0,5

Dose a ser aplicada:

Exigncia das culturas - espcie vegetal


- produtividade esperada Contribuio da cultura antecedente Fornecimento pelo solo - teor de M.O.S.

Eficincia da adubao

Eficincia da adubao Ef = N absorvido N aplicado Adubao solvel: 40 - 75% Adubao orgnica: 5 30%

Dose calculada (DC):


DC = Necessidade cultura fornecido pelo solo Eficincia da adubao

DC = Necessidade cultura (fornecido pelo solo+adubao verde) Eficincia da adubao

poca
Fracionar a dose em direntes pocas (perodo vegetativo) 2X a 3X Evitar perodo secos (estiagem) Milho: 20 + 40 + 40 %
: 0, 30 e 60 d

Perenes: 3X aa Pastagem: Aps cada corte/pastejo Cereais de inverno: no afilhamento

Modo
Distribuio a lano ou linha; Para uria, preferencialmente incorporada; Frutiferas: distribuir em faixa, na projeo da copa;

BIBLIOGRAFIA
SANCHEZ, P.A. Suelos del trpico: caracteristicas y manejo. San Jos, IICA, 1981. Capitulo 6, p. 187-225. TISDALE, S.; NELSON, W.L.; BEATON, J. D.; HAVLIN, J.L. Soil fertility and fertilizers. 5 ed. New York, McMillan, 1993. chapter 5, p. 112-188". STEVENSON, F.J. Cycles of soil: carbon, nitrogen phosphorus, sulfur and micronutrients. New York, Jhon Wiley, 1986. Chapters 4, 5, 6. p. 106-230. CANTARELLA, H. Nitrognio. In: NOVAIS, R.F. et al. (eds) Fertilidade do Solo. Viosa. Sociedade Brasileira de Cincia do Solo, 2007. Cap VII, P. 375470.

También podría gustarte