SZTUKA

AKCJI I RUCH
POMARACZOWEJ
ALTERNATYWY
Jan Przyuski
P
O
L
I
T
Y
K
A
D
A
D
A
30 DADA politics
Has the cancer of rationalism eaten up your brain? There is an opportu-
nity for the lost
Jean-Jacques Rousseau proposed that we should nd the golden means between
the indierence of the original human state and the undefeated activity of our
self-love. There was nothing about the simple state of utopia of nature, and what
was signicant was rather the active role in working out a model of society that
would let us reform our customs and re-educate our senses. Nevertheless, his-
tory only gives a testimony that whenever something as technical as model is
to be applied, its executors seem to be forgetting that it used to be only model,
and this frequently opens up the road to abuse, ination of power, and eventu-
ally to regime.
Then, as if simultaneously, in line with the principle of mutuality and com-
plementarity of nature, somewhere on the periphery the germ of another force
is budding: alternative and dynamic, frivolous and untamed, chaotic and incor-
rect. A force that exceeds the limitations of models or commands, as it precedes
and transgresses them. Gushing here is the spring of rebellion, a pre-expressive
element that will oppose the set structure of power. This rebellion, resistance,
and passion of freedom is the active unun energy. This is the heart of counter-
culture and the life inspiring breath of the great Goddess Eris.
The Orange Alternative points openly to its inspiration in Dadaism and sur-
realism. With its anti-structural and anti-rational (or surrational in the case of
Marcel Duchamp) energy of the element, unun has frequently provided the source
of the contemporary political happening. From the pre-war avant-garde it took
over the poetic of laughter, unlimited freedom in expression of thoughts, scath-
ing wit, merciless irony, and obviously provocation. All these to attack in any
manner possible through the absurd, pastiche, grotesque, paradox the dan-
gerously alienating power: of the reason, of the social structure, or the order of
norms set in stone. This precious energy of resistance that the Orange Alternative
took over from the Dadaists may not be lacking, and if it ever happened so, peo-
ple would turn into robots programmed to somebody elses will, into externally
controlled machines, devoid of will and devoid of thinking. Therefore, if anyone
feels that something is going the wrong way, he can always reach for unun.
Furnished with the pocket cosmodrome that we always have within our
skulls, we have examined a handful of facts from the border of history of ideas
and history of art to recognise the archaeology of the particular phenomenon
that has gained both fame and recognition under the name of the Orange Alter-
native. The colour with the vcv 255-165-0 carries an activation potential, and
laughter can trigger a revolution.
31 Polityka DADA
Czy rak racjonalizmu zar twj mzg? Dla zatraconych jest szansa
Jean Jacques Rousseau proponowa, bymy odnaleli zoty rodek midzy indo-
lencj ludzkiego stanu pierwotnego a niepokonan aktywnoci naszej mioci
wasnej. Nie byo wic mowy o prostej utopii stanu natury, a znaczca staa si
raczej aktywna rola w wypracowaniu modelu spoecznoci, ktra pozwoli nam
reformowa wasne obyczaje i reedukowa zmysy. Historia jednak zawiad-
cza, e kiedy tylko co tak technicznego jak modele zaczyna by aplikowane, ich
wykonawcy zdaj si zapomina, e s one tylko modelami, co niejednokrotnie
otwiera drog do naduy, inacji wadzy, wreszcie do reimu.
Wtedy jak gdyby jednoczenie, w myl zasady wzajemnoci i komplementar-
noci natury, gdzie na peryferiach pczkuje zarodek innej siy, alternatywnej
i dynamicznej, frywolnej i nieopanowanej, chaotycznej i niepoprawnej. Siy prze-
wyszajcej ograniczenia modeli czy prikazw, gdy poprzedzajcej je i prze-
kraczajcej. Wytryska rdo buntu, ywiou preekspresywnego, ktry prze-
ciwstawi si ustalonej strukturze wadzy. Ten bunt, sprzeciw i pasja wolno-
ci to wanie aktywna energia unun. To serce kontrkultury i oywczy oddech
wielkiej bogini Eris.
Pomaraczowa Alternatywa otwarcie wskazuje na swoje inspiracje dada-
izmem i surrealizmem. A unun, ze swoj antystrukturaln i antyracjonaln ener-
gi ywiou (czy surracjonaln w przypadku Marcela Duchampa), nieraz ju
stawao si rdem wspczesnego happeningu politycznego. Z przedwojen-
nej awangardy przej on poetyk miechu, nieograniczon swobod wyraania
myli, city dowcip, bezlitosn ironi i oczywicie prowokacj. Wszystko po to,
by w kady z moliwych sposobw absurdu, pastiszu, groteski, paradoksu, ude-
rzy w niebezpiecznie wyalienowujc si wadz rozumu, struktury spoecz-
nej albo porzdku raz na zawsze ustalonych norm. Tej cennej energii sprzeciwu,
ktr Pomaraczowa Alternatywa przeja od dadaistw, nie moe zabrakn,
a gdyby si tak stao, ludzie zmieniliby si w roboty zaprogramowane zgodnie
z cudz wol, w maszyny zewntrzsterowane, bezwolne i bezmylne. Jeli wic
kto czuje, e co dzieje si nie tak, moe zawsze sign po unun.
Wyposaeni w kieszonkowy kosmodrom, ktry zawsze mamy pod czaszk,
dokonalimy bada kilku faktw z pogranicza historii idei i historii sztuki, by
pozna archeologi osobliwego fenomenu, jaki zyska saw i uznanie pod nazw
Pomaraczowej Alternatywy. Barwa o wsprzdnych vcv 255-165-0 dziaa
na czowieka aktywizujco, a miechem mona wywoa rewolucj.
32 DADA politics
coun1sncuI1uns In nc1Ion, or Our appeal for the world to lie down in
a dream, and the dream in the world. Let everyone of you know that we will
not let anyone cheat us easily.
The leading principle of action art is the movement of thinking that opposes
the structure. This brings it close to the spirit of counterculture, present with-
out respect to time and place whether this is the 1967 Summer of Love in Cal-
ifornia, or May 1968 in Paris, or Wrocaw 1988. And (even though it is worth-
while) one does not need to know Richard Schechner to know that the street is
the stage, nor Sir Ralf Dahrendorf or Erving Goman to have the feeling that
the main principle of explaining social facts today is their theatrical quality and
value of participation in a social Spectacle. Spectacle here is a metaphor of ex-
istence, much like Game or Dream. What is the truth and what an appearance,
what is reality and what is dream? Following the surreal fusion of dream and
wakefulness into a single surreality, one does not need to answer this dualistic
question any more. If we only learn to dream consciously. Down with symme-
try! Long live free imagination! We participate in this Spectacle, whatever its
valuation, and we can participate in its creation, creating new situations, other-
wise it is the Spectacle that will do us. The popular slogan the street belongs
to us assumed a more tangible form in the discourse of British activists: What
the Parliament did, the Street can undo. Possibly, to add quoting Konopnicka,
because whether you want it or not, there are dwarves in the world.
The lesson of unun taught through the mediation of the Orange Alter-
native teaches that action may be art, in which case it acquires higher e-
ciency, independent from the place where the action takes place whether
in widnicka Street or in front of the White House, the Embassy of Belarus,
and in Tiananmen Square; during the Pride Parade, and at the Fascism shall
not pass rally, during the operation Follow the White Rabbit in Katowice and
at Halloween in New York. Whatever the scale of the operation and its precise
course, what is of key importance is the very manifestation of the transgressi-
ve energy of life, the joyful creative element that does not tolerate limitations.
The art of action, the unmediated and direct artistic operation is the expres-
sion of this very element.
Strangely enough, civic movements and artistic movements cannot often
be separated in a simple way. As Johan Huizinga, a classic scholar in the eld
of anthropology argues, play is the source of culture. It was so that something
extraordinary began from having fun together in a caf, from an independent
newsletter, and from happenings of the Movement of the New Culture. The Or-
ange Alternative is therefore to be analysed not as an art or creative activity, nor
as a political or civic movement, but rather in the context of art, and in the con-
text of politics. To quote the thinker and performer Jan widziski, author of
33 Polityka DADA
on1nuI1unn w ncaI, czyli Nasz apel, aby wiat pooy si we nie,
a sen w wiecie. Niech kady z was wie, e nikomu nie pozwolimy spokoj-
nie si oszukiwa
Naczeln zasad sztuki akcji jest to, e ruch myli przeciwstawia si strukturze.
To czy j z duchem kontrkultury, obecnym bez wzgldu na miejsce i czas, czy
bdzie to Lato Mioci 1967 w Kalifornii, paryski Maj 68 czy Wrocaw 88. I nie
trzeba (cho warto) zna Richarda Schechnera, aby wiedzie, e ulica jest scen,
ani sir Ralfa Dahrendorfa czy Ervinga Gomana, eby przeczuwa, e naczeln
zasad wyjaniania faktw spoecznych jest dzi ich teatralno, udzia w spo-
ecznym Spektaklu. Spektakl jest tu metafor istnienia, podobnie jak jest ni Gra
albo Sen. Co jest prawd, a co pozorem, co jest realnoci, a co snem? Zgodnie
z surrealistycznym poczeniem snu i jawy w jedn nadrzeczywisto nie trzeba
odpowiada ju na to dualistyczne pytanie. Jeli tylko nauczymy si ni wiado-
mie. Precz z symetri. Niech yje wolna wyobrania. Bierzemy udzia w tym
Spektaklu bez wzgldu na jego wartociowanie i moemy go wsptworzy, kreu-
jc nowe sytuacje, inaczej Spektakl bdzie robi nas. Popularne haso Ulica
naley do nas przybrao bardziej wymiern posta w dyskursie brytyjskich ak-
tywistw: What the Parliament did, the Street can undo. Moe, bo jak pisaa
Konopnicka czy chcecie, czy nie chcecie, krasnoludki s na wiecie.
Lekcja unun przekazana za porednictwem Pomaraczowej Alternaty-
wy uczy, e akcja moe by sztuk, a wtedy zyskuje wysz skuteczno bez
wzgldu na to, gdzie na wiecie dziaamy, na widnickiej czy przed Biaym
Domem, pod ambasad Biaorusi i na placu Tiananmen, podczas Parady Rw-
noci i na wiecu Faszyzm nie przejdzie, podczas akcji Follow the White Rabbit
w Katowicach i na nowojorskim Halloweenie. Bez wzgldu te na skal akcji i jej
szczegowy przebieg kluczowa jest sama manifestacja transgresyjnej energii
ycia, radosnego ywiou twrczego, ktry nie znosi ogranicze. Sztuka akcji,
niezaporedniczone, bezporednie dziaanie artystyczne jest wyrazem tego
wanie ywiou.
Dziwne, e czsto ruch spoeczny i ruch artystyczny po prostu nie daj si
rozdzieli. Jak przekonuje klasyk antropologii Johan Huizinga, zabawa jest r-
dem kultury, i tak od wsplnych zabaw w kawiarni, niezalenej gazety, hap-
peningw Ruchu Nowej Kultury zaczo si co niebywaego. Pomaraczow
Alternatyw naley wic rozpatrywa nie jako sztuk czy dziaanie twrcze,
ani te nie jako ruch polityczny czy spoeczny, ale raczej w kontekcie sztuki
i w kontekcie polityki. Jak mwi twrca kontekstualizmu, myliciel i perfor-
mer Jan widziski w lmie powiconym sztuce akcji: W odpowiednim kon-
tekcie kadego rodzaju dziaanie jest dziaaniem politycznym.
34 DADA politics
the theory of contextualism, in a lm devoted to action art: In certain context,
every type of action is a political.
1ns nn1 or oInsc1 nc1Ions, or the fox, the tiger, the badger, the bear.
Revolutionary Activist, poisonous toadstools, goldsh
Action art is not an invention of the avant-garde, and may be derived from the ac-
tions of Diogenes from the barrel, Chinese Taoist calligraphers, and the shaman
practices originating in traditional cultures from all over the globe. It is the source
performance of life acted to the glory of the fullness of being. This creative act,
conceived as an event, is something at the same time very easy and very di-
cult. Much like performance, action art is an opening of art to the everyday life
(Dziamski), art-life (Goldberg), and fullled action (Grotowski).
To examine the happenings of the Orange Alternative in the context of art,
it is necessary to dene the semantic eld. Usually, certain simplications are
made concessions mostly to art history as a science which dene the actions
performed in the context of art into types and subtypes, due to their form and
nature. This allows us to talk about happening, anti-happening, performance,
body-art, demonstration, and very many others, remembering that the so-called
borders between the arts (perceived usually as formal categories of the media of
communication) are uid and dened primarily by the context. It is the context
that allows identication of the various forms of human activity, and specical-
ly to dierentiate between arts of corresponding formal character (why not per-
formance, monodrama, and dance). Each of the notions has its own history and
a variety of semantic entanglements. Nevertheless, action art, which I dene as
the art of direct action allows attention focus on uniqueness of every human
action: its dynamic character, both internally and in its deep philosophical as-
sumptions. This approach is performative, spectacular, and theatrical, in the same
sense in which theatron originates from the action of seeing. It is also the sensi-
tivity to the praxis, to the real multilevel eect, as if it would be followed by cer-
tain dissatisfaction with the verbal or declarative level, or withthe idea carried
above life lacking of the quality that is provided by embodiment.
It also used to be assumed that, as a life-art, performance has its modern
20th-century roots in the Petersburg constructivist Stray Dog Caf, in the fu-
turistic Synthesis Theatre, and in the unun actions in Zrich, Berlin, Paris, and
New York. To understand the deep grounds of the connections between Dada-
ism and the socially involved alternative artistic movements, one needs to take
into account the conclusions on the subject that have been worked out by the an-
thropology of art, and perceive the broad consequences of todays dadaist activ-
ity as an inuential pre-counterculture, anti-war movement and as involved in
far-going intellectual transformations. And because unun perceived somewhat
35 Polityka DADA
sz1un ozIntnn eszosnsonIcn, czyli Lis, tygrys, borsuk, niedwied.
Dziaacz Rewolucji, muchomory, zota rybka
Sztuka akcji nie jest wynalazkiem awangardy i mona j wywodzi od dziaa
Diogenesa z beczki, chiskich taoistycznych kaligrafw i praktyk szamaskich
pochodzcych z kultur tradycyjnych caego globu. Jest rdowym performan-
ce ycia, wykonywanym na chwa peni istnienia. Ten akt twrczy, pojmowa-
ny jako zdarzenie, jest czym jednoczenie bardzo prostym i trudnym. Podob-
nie jak performance sztuka akcji jest otwarciem sztuki na codzienno ycia
(Dziamski), sztuk-yciem (Goldberg) i akcj spenion (Grotowski).
Aby rozpatrzy happeningi Pomaraczowej Alternatywy w kontekcie sztuki,
konieczne jest okrelenie pola znaczeniowego. Zwykle przyjmuje si pewne uprosz-
czenia, gwnie na potrzeby historii sztuki jako nauki, ktre dziel akcje wykony-
wane w kontekcie sztuki na rodzaje i podrodzaje, ze wzgldu na ich form i na-
tur. I tak moemy mwi o happeningu, antyhappeningu, performance, body-
-art, manifestacji i bardzo jeszcze wielu innych, pamitajc, e tak zwane granice
sztuk (rozumianych zazwyczaj jako kategorie formalne mediw komunikacyjnych)
s pynne i okrela je przede wszystkim kontekst. To on pozwala zidentykowa
rozmaite formy ludzkiej aktywnoci, a w wszym wymiarze rozrni sztuki
o zblionym charakterze formalnym (choby performance, monodram i taniec).
Kade z tych poj ma swoj histori i rozmaite uwikania znaczeniowe. Niemniej
sztuka akcji, okrelona przeze mnie jako sztuka dziaa bezporednich, pozwa-
la zwrci uwag na pewien szczeglny charakter kadego dziaania czowieka:
dynamiczny zarwno zewntrznie, jak i w swoich gbokich zaoeniach lozo-
cznych. Jest to nastawienie performatywne, widowiskowe i teatralne, w sensie,
w jakim theatron wywodzi si od czynnoci widzenia. Jest to take wraliwo
na praxis, na realny efekt wielopoziomowy, jak gdyby towarzyszyo temu pewne
nieusatysfacjonowanie poziomem sownym czy deklaratywnym albo ide wynie-
sion ponad ycie, pozbawion jakoci, ktrej dostarcza ucielenienie.
Zwyko si take przyjmowa, e performance jako live-art ma swoje dwu-
dziestowieczne nowoczesne korzenie w petersburskiej konstruktywistycznej
Zbkany Pies Caf, w futurystycznym Teatrze Syntezy i w akcjach unun w Zury-
chu, Berlinie, Paryu i Nowym Jorku. Aby zrozumie gbokie podstawy zwiz-
kw dadaizmu i zaangaowanych spoecznie alternatywnych ruchw artystycz-
nych, trzeba wzi pod uwag wnioski, jakie na ten temat wypracowaa antropo-
logia sztuki, i dostrzec szerokie konsekwencje dadaistycznej aktywnoci take
jako wpywowego ruchu prekontrkulturowego, antywojennego i zaangaowa-
nego w daleko idce przemiany intelektualne. A poniewa to unun, rozumiane
nieco szerzej ni tylko jako zjawisko z historii sztuki, jest czym niezwykle zna-
czcym dla poruszanego przez nas tematu Pomaraczowej Alternatywy, przejd-
my do tego od razu wedle zasady ab Iove principium i przypomnijmy pocztki.
36 DADA politics
more broadly than just a phenomenon in the history of art is something ex-
tremely signicant for the subject of Orange Alternative that we are tackling, let
us follow the principle ab Iove principium and move to unun immediately to re-
call its origins.
nIs1onv, or Even Lenins novels are no match for a painting
All artistic revolutions begin in cafs, Tadeusz Kantor used to say. It was also
in this way that in well known circumstances the unun movement originat-
ed in Zrich in 1916. The multinational group of artists, predominantly poets
and painters, inaugurated the activity of a fellowship of such profound signi-
cance for the development of culture of 20th century (and possibly also for 21st
century) that this city of banks, watches, and Lenin may today boast the history
of a small yet inuential caf known as Cabaret Voltaire. We can only speculate
whether it was the name of the place that was to be considered critical towards
the rationalism presented by the author of LIngnu, or was it to make references
to the pitiless and mocking method of animating the intellect and spirit that this
dramatist worked out and applied to expose the hypocritical normality.
Nonetheless, the Dadaist launched by Tristan Tzara wanted from its begin-
ning to be abnormal and anti-rationalist, and to provoke actively and directly.
The denition of art that the dominant milieu of pretentious aesthetes used was
considered absurd and idiotic in the group gathered at the Cabaret Voltaire, and
all the theories of art and attempts at explaining artistic action were considered
uninteresting and antiquated. Nothing was left. Times of anti-art were proc-
laimed, as well as attitude of opposing all generally accepted opinions, equally
expert superstitions and popular superstitions. The function that art used to play
earlier was entirely lost. Such circumstances and this conviction needed con-
frontation. The Dadaist happeners believed that art has become solely an aes-
thetic pleasure based on arbitrary and unjust judgement of taste, which led to
a situation in which signicant for the reception of art was only admiration, and
thinking was no longer necessary at all.
For the Dadaists, the only answer to this callousness of the alleged sensitive
hard-headed people was the scandal. The method for achieving it was trans-
gression of customary norms, canons in artistic in painting and sculpture, and
non-artistic in life; through spontaneous direct action, a new and specical-
ly Dadaist form of art. The intolerable young provocateurs activists and art-
ists altogether were dangerous for every pre-established public order. And if
that order proved to be based on hypocrisy and duplicity, the fears of its guard-
ians were most justied. The group formed under the unun banner craved for
enlivening of the spirit and the intellect. Tristan Tzara, Hugo Ball, Emmy Hen-
nings, Jean Arp, Richard Huelsenbeck, and Hans Richter, were later joined by
37 Polityka DADA
nIs1onIn, czyli Nawet powieci Lenina nie dorwnuj malarstwu
Wszystkie rewolucje artystyczne zaczynaj si w kawiarniach mwi Tadeusz
Kantor. Tak te w powszechnie znanych okolicznociach w Zurychu w roku 1916
mia swj pocztek ruch unun. Wielonarodowe grono artystw, przede wszyst-
kim poetw i malarzy, zainaugurowao dziaalno grupy tak znaczcej dla roz-
woju kultury xx wieku (a moe i xxI), e to miasto bankw, zegarkw i Lenina
dzi szczyci si moe histori pewnej niewielkiej, ale za to wpywowej kawiarni
o nazwie Cabaret Voltaire. Moemy tylko spekulowa, czy nazwa tego miejsca
miaa by krytyczna wobec racjonalizmu reprezentowanego przez autora Pro-
staczka, czy te miaa nawizywa do stosowanej przez niego bezlitosnej, prze-
miewczej metody oywiania intelektu i ducha, jak ten dramato pisarz wypra-
cowa, demaskujc zakaman normalno.
Niemniej inicjatywa dadaistyczna zapocztkowana przez Tristana Tzar
od pocztku chciaa by nienormalna, antyracjonalistyczna oraz prowokowa
aktywnie i bezporednio. Denicja sztuki, ktr posugiwao si dominujce ro-
dowisko piknoduchw, w gronie zebranym w Cabaret Voltaire uznana zosta-
a za absurd i idiotyzm, a wszystkie teorie sztuki i prby wyjanienia dziaania
artystycznego za nieciekawe i niedzisiejsze. Nie pozostawao nic. Proklamowa-
no czasy antysztuki i kontestacji powszechnie przyjtych sdw, czyli przes-
dw eksperckich i przesdw popularnych. Funkcja, jak sztuka penia dawniej,
zostaa cakowicie zatracona. W tych okolicznociach i z tym poczuciem trze-
ba byo si skonfrontowa. Zdaniem dadaistycznych happenerw dotychczaso-
wa sztuka staa si wycznie przyjemnoci estetyczn opart na arbitralnym
i niesprawiedliwym sdzie smaku, co doprowadzio do tego, e w odbiorze sztu-
ki wystarczyo si wycznie zachwyca, a ju nie trzeba byo w ogle myle.
Jedyn odpowiedzi na t znieczulic rzekomych wraliwcw i ludzi z drew-
na by dla dadaistw skandal, a metod jego osignicia przekraczanie norm oby-
czajowych, kanonw zarwno malarskich, rzebiarskich, jak i pozaartystycz-
nych oraz spontaniczne dziaanie bezporednie, czyli szczeglna, dadaistyczna
forma sztuki akcji. Modzi nieznoni prowokatorzy, aktywici i artyci w jed-
nym, byli niebezpieczni dla kadego ustalonego porzdku publicznego. A jeli si
okazywao, e ten porzdek jest oparty na zakamaniu i obudzie, to obawy jego
stranikw byy jak najbardziej uzasadnione. Grupa spod znaku unun, czyli Tri-
stan Tzara, Hugo Ball, Emmy Hennings, Jean Arp, Richard Huelsenbeck, Hans
Richter, do ktrych doczyli pniej midzy innymi Max Ernst, Man Ray, p-
niejszy papie surrealizmu Andr Breton i by moe najradykalniejszy z nich
Marcel Duchamp, pragna oywienia ducha i intelektu. Wdzierali si oni na im-
prezy i podpuszczali nobliwych profesorw, leciwe damy i uadzonych modzie-
niaszkw. Prowokowali intelektualnie swoim ekscentrycznym zachowaniem,
a nie agresj. Kiedy organizowali wystaw, wchodzio si na ni przez toalety,
38 DADA politics
others, including Max Ernst, Man Ray, the later pope of surrealism Andr Bre-
ton, and possibly the most radical of them Marcel Duchamp. They gatecrashed
events and pulled the legs of respectable professors, aged ladies, and perfectly
groomed youngsters. They provoked intellectually with their eccentric beha-
viour, not with aggression. When they organised an exhibition, you would enter
it through the toilets, to prevent all possibilities of the temple of art attitude,
in its institutional form. Before they were considered entartete Kunst (a degrad-
ed art) in the Third Reich, Dadaists exhibited pigs in Nazi uniforms in Munich,
to comment upon the political situation and provide the audience with a pretext
to a serious and immediate consideration who really are the politicians govern-
ing them. At the same time they painted moustaches on inviolable monuments
of culture.
This avant-garde approach of aecting the spectator with the form as well
as with the content of the message, with intelectual and sensual guerrilla, was
the inseparable companion of the unun movement and later of surrealists, but its
origin were in unun. At numerous exhibitions and meetings, in which the space
of the gallery was to be transformed into dierent world, the openings were
always happenings avant la lettre. People dressed as fantastic creatures were
walking the halls, naked women covered with seafood lolled on the tables, and
the musical landscape was constructed of pre-noise music of unidentied me-
tallic beats. The modernist desire for a future change, which an artistic action
may bring about, was broken with another performative and synchronous ef-
fect. The experience itself was becoming signicant, and so was the event, and
its transitory aspect, which Breton later named acte gratuit a unbiased act, gen-
erated from the inside. Externally, it triggered the desire for cognition, encou-
raged expectation of what the organisers were going to do this time. Would this
mean anything, would they say anything, or maybe they were going to dance and
sing phrases from Ubu Roi and play with words previously cut out from a news-
paper and randomly draw them from a hat stolen from the unknown gentleman.
In one of these exhibitions, the surrealist painter Max Ernst added an axe to
his sculpture, believing that if his art somehow hit the spectator, the spectatot
should also be able to hit it, so as to become united with the sculpture into a sin-
gle work in the wonderful act of creative destruction.
css1uns, or Even a single policeman in the street is a work of art
As it proved later, of key importance for the transformations of Dadaism and its
further development was the person of Marcel Duchamp. Following the great
succs de scandale in France with the painting Nude Descending a Staircase, con-
sidered a mockery of Cubism, the artist made the famous Duchamps gesture
in 1915. To knock the spectators out from the thoughtless and conservative
39 Polityka DADA
eby zburzone zostao przekonanie o moliwoci istnienia wyobrae o wity-
ni sztuki w jakiejkolwiek formie instytucjonalnej. Nim w Rzeszy zostali uzna-
ni za entartete Kunst (sztuk zdegenerowan), eksponowali w Monachium wi-
nie w hitlerowskich mundurach, eby skomentowa sytuacj polityczn i rzuci
widowni pretekst do powanego, pilnego zastanowienia, kim s rzdzcy nimi
politycy. Domalowywali te wsy nietykalnym pomnikom kultury.
Ta atmosfera awangardowego poruszania widza form i treci przekazu, in-
telektualn i zmysow partyzantk nieodcznie towarzyszya ruchowi unun,
a pniej surrealizmowi, ktry w unun mia swoje pocztki. Na licznych wysta-
wach i spotkaniach, w ktrych przestrze galerii przeistaczana bya w inne wia-
ty, wernisae byy wydarzeniami happeningowymi avant la lettre. Po sali prze-
chadzay si postacie przebrane za fantastyczne stwory, na stoach wylegiway
si nagie kobiety przykryte owocami morza, a pejza muzyczny stanowia pre-
noiseowa muzyka niezidentykowanych metalicznych uderze. Modernistycz-
ne pragnienie przyszej zmiany, do ktrej moe prowadzi dziaanie artystycz-
ne, przeamywane byo innym, performatywnym i nastawionym na efekt lokal-
ny i synchroniczny. Istotne stawao si samo przeycie, zdarzenie i jego ulotny
aspekt, nazwane pniej przez Bretona acte gratuit, czynem bezinteresownym,
generowanym z wntrza. Na zewntrz natomiast uruchamiao ono pragnienie
poznania, oczekiwanie na to, co zrobi organizatorzy, co to bdzie znaczy, czy
co powiedz, a moe bd taczy, podpiewujc kwestie z Ubu Krla, i loso-
wa wycite z gazety sowa z kapelusza ukradzionego pewnemu panu. Na jed-
nej z takich wystaw surrealistyczy malarz Max Ernst do swojej rzeby doczy
siekier, z myl, e jeli jego sztuka uderzy jako widza, ten bdzie mg ude-
rzy j take i zczy si z rzeb w jedno dzieo w cudownym akcie twrczej
destrukcji.
css1, czyli Nawet pojedynczy Milicjant na ulicy stanowi dzieo sztuki
Jak si pniej okazao, kluczowe znaczenie dla przemian dadaizmu i jego dal-
szego rozwoju miaa posta Marcela Duchampa. Artysta ten, po wielkim suc-
ces de scandal we Francji z uznanym za kpin z kubizmu obrazem Akt schodz-
cy po schodach, wykona w 1915 roku synny gest Duchampa. Aby wytrci
odbiorcw z bezmylnej i konserwatywnej ksacji intelektualnej oraz pokaza
ograniczenia samego odbiorcy, zaproponowa na nowojorsk wystaw Armory
Show porcelanowy pisuar, ktry zatytuowa Fontanna.
Podobnie jak wczeniej Akt, tak i ta praca Duchampa zostaa odrzucona,
ale rozptaa si wok niej intrygujca dyskusja, o wiele ciekawsza od same-
go artefaktu. Nie tyle rozgos czy skandal (cho i tego nie negujemy), ile po-
ruszenie, efekt rhizomatyczny. Gest Duchampa mg by wieloznaczny, zale-
nie od odbiorcy. Mg zwraca uwag na rol spoeczn osoby, ktr okrelano
40 DADA politics
intellectual xation and to show the limitations of the recipients, Duchamp
proposed to the New York exhibition Armory Show a porcelain urinal, which he
entitled Fountain.
Much like the earlier Nude, this work by Duchamp was also rejected, yet
an intriguing discussion broke out around it, which was much more interesting
that the artefact itself. It was not so much the publicity of the scandal (although
we do not neglect it), but rather the agitation that produced the rhizomatic ef-
fect. Duchamps gesture could have been polysemantic, depending on the re-
cipients. It could turn the attention to the social role of the person traditional-
ly dened as the artist, to its semidivine power, but also to everything else that
was beyond the artist and what manifested in the mind of the spectator. It was
a surreal eect, active at the level of imagination. Through provocation, it could
disclose the superstitions of the recipient himself, his opinions about the sta-
tus of a work of art, artist and nally with all what was connected to the dom-
inant dualism of high and low culture. He could draw attention to the institu-
tion of the gallery, to the curators, and the criteria for the selection of works for
exhibitions, and to their hidden assumptions and limitations. It was a change of
focus from what is aesthetic and retinal, to what is intellectual and spiritual.
In this case inversely proportional to the ordinary character of the object itself.
The Fountain was also the rst ready-made in history, an object of everyday life,
which in certain circumstances becomes a work of art by the force of a gesture
(today this gesture can be construed as a contextual shift, thanks to the writings
of widziski). Or, possibly, one should say: it had been a work of art even ear-
lier, even though nobody noticed. The slogan of the Orange Alternative Even
a single policeman in the Street is a work of art makes a signicant contributi-
on to Duchamps gesture.
After Duchamps arrival in the Usn, his art found fertile ground. Some were
still only shocked, but others began to take a closer look, and interpret what it
was actually all about. The New York unun began to develop, and so did its inu-
ence on art in the United States. And again, it became clear what a culture-form-
ing role can be played by these insubordinate European artists. Even though ex-
ternally, Duchamp himself dressed like a proper European gentleman, he was
nevertheless one of the most radical intellectual revolutionaries. He did not sport
green hair as Baudelaire did, nor walked an anteater on a leash like Dal. But
the answer to his presence in the United States came from the American angry
young men, unsatised with the state of the art and world, who did not hesitate
to reach for new, risky experiments in the search for the way out from the im-
passe. They were Jasper Johns, Robert Rauschenberg, and John Cage.
The activity of Cage (born in 1912) was of key importance for the establishing
of happening as an artform. First, in 1948, together with Merce, Cunningham,
41 Polityka DADA
tradycyjnie mianem artysty, na jego pbosk moc, ale i na wszystko, co poza
nim, a co przejawia si w umyle widza. To by efekt surrealny, aktywny na po-
ziomie wyobrani. Mg przez prowokacj odsania przesdy samego odbior-
cy, jego opinie na temat statusu dziea sztuki, artysty czy wreszcie tego, co zwi-
zane z panujcym dualizmem kultury wysokiej i niskiej. Mg zwraca uwag
na instytucj galerii, na kuratorw i kryteria wyboru prac na wystawy, na ich
ukryte zaoenia i ograniczenia. Jednym sowem nie na to, co estetyczne, ale
co intelektualne. Odwrotnie proporcjonalnie do pospolitoci samego przedmio-
tu. Fontanna bya te pierwszym w historii ready-madeem, przedmiotem pocho-
dzenia codziennego, ktry w pewnych okolicznociach moc gestu (dzi, dziki
pismom widziskiego, dajcego si zrozumie jako przemieszczenie kontek-
stualne), stawa si dzieem sztuki. A moe naleaoby powiedzie: by dzieem
sztuki ju wczeniej, cho nikt tego nie zauwaa. Haso Pomaraczowej Alter-
natywy: Nawet pojedynczy Milicjant na ulicy stanowi dzieo sztuki, to istot-
ne nawizanie do gestu Duchampa.
Po przyjedzie Duchampa do Usn jego sztuka traa na yzny grunt. Jed-
nych nadal tylko szokowaa, ale inni zaczli przyglda si jej uwanie, inter-
pretowa, o co waciwie chodzi. Zaczo si rozwija unun nowojorskie i tym
samym jego wpyw na sztuk w Stanach Zjednoczonych. Znw okazao si, jak
kulturotwrcz rol mog odgrywa niepokorni artyci, cho zewntrznie sam
Duchamp nosi si niczym dobrze uoony europejski gentleman, bdc przy
tym jednym z najradykalniejszych rewolucjonistw intelektualnych. Nie mia
zielonych wosw jak Baudelaire czy mrwkojada na smyczy jak Dali. Na jego
obecno w Stanach odpowiedzieli nieusatysfakcjonowani stanem sztuki i wia-
ta amerykascy modzi gniewni, niewahajcy si siga po nowe, ryzykowne
eksperymenty w poszukiwaniu wyjcia z impasu. Tymi artystami byli: Jasper
Johns, Robert Rauschenberg i John Cage.
Dziaalno Cagea (ur. 1912) bya kluczowa dla powstania happeningu jako
formy. Najpierw w 1948 roku, razem z Merceem Cunninghamem i Willemem
de Koonigiem, pracowa nad prehappeningowym spektaklem Tratwa Meduzy
do muzyki Erika Satiego. Nastpnie w roku 1952 wykona akcj Theater Piece
No. 1, uznawan czasem za pierwszy happening w historii. Pod koniec lat pi-
dziesitych Cage wraz ze swoimi studentami z New School badali na zajciach
z kompozycji eksperymentalnej sztuk akcji jako form sztuki, nie tylko -
czcej inne media, ale take zintegrowanej z yciem i z procesem, ktrego do-
wiadcza sam czowiek dziaajcy w danej sytuacji jako artysta.
42 DADA politics
and Willem de Kooning, he worked on a pre-happening production of The Raft
of the Medusa to the music of Erik Sati. Later, in 1952 he performed the action
Theater Piece No. 1, which with time was considered the worlds rst happening.
Towards the end of the 1950s, in classes in experimental composition, Cage
together with his students from the New School examined action art as a form
of art that not only combined other media, but was also integrated with life and
with the process that a person operating in a given situation as an artist expe-
riences himself.
nnsnInc, or You know well that Imagination is an unlimited world
In 1957, at a spring picnic at his friends, Allan Kaprow (born in 1927), a student of
Cages from Black Mountain College, coined a term happening, and two years
later, i.e. in 1959, he performed the rst operation using that notion in New York.
It was remembered as 18 Happenings in 6 Parts, while Kaprows book Assemblage,
Environments and Happenings, published by Abrams in 1966, described his in-
vention and introduced other new forms in art, besides the happening, that have
survived to this day. Kaprow wrote, The term happening refers to an art form
related to theatre, in that it is performed in a given time and space. Its structure
and content are logical extensions of environments inuence. And: The term
environment refers to an art form that lls an entire room (or outdoor space)
surrounding the visitor and consisting of any materials whatsoever, including
lights, sounds and colour.
Following this and other experiments of Cage and Kaprow, and a group of
artists close to them, the neo-Dadaist movement known as Fluxus was born.
Ocially, the rst concert of Fluxus was organised in Wiesbaden in 1962, with
the participation of, among others, John Cage, George Brecht, Yoko Ono, Dick
Higgins, Nam June Paik, Wolf Vostel, and many other intermedia artists (term
coined by Higgins) combining experimental music and concrete poetry with hap-
pening and action. George Maciunas created the name Fluxus to dene move-
ment, ow, and life in opposition to stagnation, fossilisation, and deadness of
mental structures.
One cannot ignore the fact that at the same time when Kaprow invented
the happening, that is in 1957, the Situationist International was established in
France; its initiators, Guy Debord (born in 1931) and Ivan Chtcheglov (born in
1933), began to apply art as a political tool and embraced the neo-Dadaist tactic
of shock and cultural sabotage. It was a dierent form of social activism, refer-
ring to the modern anarchism and moving freely in the area of the art of life.
Another 20th-century source of action art is the gesture in action painting
of Jackson Pollock (born in 1912) and his abstractionist expressionism. Even in
the early 1940s, Pollock covered the canvas by pouring or dripping paint on it in
43 Polityka DADA
nnsnInc, czyli Dobrze wiesz, e Wyobrania to nieograniczony
wiat
W 1957 roku, na wiosennym pikniku u przyjaciela, Allan Kaprow (ur. 1927), ucze
Cagea z Black Mountain College, uku termin happening, a pierwsz akcj
pod tym tytuem wykona dwa lata pniej, czyli w 1959 roku w Nowym Jorku.
Zapamitana zostaa jako 18 Happenings in 6 Parts, a ksika Kaprowa Assem-
blage, Environments and Happenings, opublikowana przez wydawnictwo Abram-
sa w 1966 roku, opisywaa to odkrycie i obok happeningu powoywaa do ycia
kilka nowych form w sztuce, ktre przyjy si do dzisiaj. Kaprow pisa w niej:
Termin happening odnosi si do tej formy sztuki zwizanej z teatrem, ktra jest
przedstawiana (performed) w danym czasie i miejscu. Jej struktura i zawarto
s logicznym nastpstwem oddziaywania otoczenia (environment). A take:
Termin environment odnosi si do tej formy sztuki, ktra wypenia cay pokj
lub ca przestrze zewntrzn otaczajc odwiedzajcego i ktra skada si
z wszelkiego rodzaju materiaw, wczajc w to wiato, dwik i kolor.
W nastpstwie tych i innych eksperymentw Cagea, Kaprowa i bliskiej im
grupy twrcw narodzi si neodadaistyczny ruch znany jako Fluxus. Ocjal-
nie pierwszy koncert Fluxusu zorganizowany zosta w Wiesbaden (1962) i wzili
w nim udzia midzy innymi: John Cage, George Brecht, Yoko Ono, Dick Higgins,
Nam June Paik, Wolf Vostel i wielu innych artystw intermedialnych (termin Hig-
ginsa), czcych muzyk eksperymentaln i poezj konkretn z happeningiem
i akcj. George Maciunas stworzy nazw Fluxus na okrelenie ruchu, przepywu
i ycia w opozycji do bezruchu, skostnienia i martwoty struktur mentalnych.
Niemoliwy do pominicia jest fakt, e w tym samym czasie gdy Kaprow
wymyli happening, czyli w 1957 roku, we Francji zaoona zostaa Midzy-
narodwka Sytuacjonistyczna, ktrej poruszyciele, Guy Debord (ur. 1931) i Ivan
Chtche glov (ur. 1933), zaczli stosowa sztuk jako narzdzie polityczne i przy-
jli neodadaistyczn taktyk szoku i kulturowej dywersji. Bya to inna forma ak-
tywizmu spoecznego, odwoujca si do nowoczesnego anarchizmu i swobod-
nie poruszajca si w obszarze sztuki ycia.
Innym z dwudziestowiecznych rde sztuki akcji jest malarstwo gestu Jack-
sona Pollocka (ur. 1912) i jego ekspresjonizm abstrakcyjny. Ju we wczesnych
latach czterdziestych Pollock malowa ptno przez jego polewanie czy kapa-
nie farb w jednoosobowym tacu z materi malarsk. Z surrealizmem i jego
myl zapozna si przez wystawiajc go galeri i przez on, wpywow ar-
tystk Lee Krasner. Malarstwo gestu okrelane byo na kontynencie jako infor-
mel, ktry to termin uku Georges Mathieu w 1945 roku. Jeszcze inn nazw tego
rodzaju malarstwa, pochodzc od francuskiego sowa oznaczajcego plam,
jest taszyzm.
44 DADA politics
a one-man dance with the painting matter. He became acquainted with surreal-
ism and its ideas by the gallery that exhibited his works, and by his wife, the in-
uential artist Lee Krasner. On the continent, gesture painting was termed in-
formel, a name coined by Georges Mathieu in 1945. Another name of this type
of painting, originating from the French word for a stain, is tachisme.
In Poland, tachisme was practised by Tadeusz Kantor (born in 1915), who
went to the hells of his unconcious through informel painting, treated more
as a form of self-cognition than an expression of the person of the artist. Later,
Kantor began to bring informel into the theatre, using this way to paint costumes
and building a philosophy of new art. Art annexes life, he would say. In fact it
was an opening to the factor of chance, disclosing secret senses and the unor-
dered, dark side of reality, in which structures are crystallised from chaos, and
later become again dissolved into chaos.
1965 was the year of Cricotage, the rst happening in Poland that ended in
a scandal and dismissal of the gallerys director. Even though the intentions of
the artists were not political, the Communist authorities probably had to under-
stand Cricotage as aiming against the public order, incomprehensible for inter-
pretation, and moving, ergo dangerous to the stability of the system. The actions
that the happening was composed of (cutting hair, shaving, eating pasta, etc.)
were everyday activities transferred into the scene of artists caf, taken out from
their natural context and cast into the context of art, where they acquired new,
accidental, and unexpectable meanings.
Kantors happenings, besides the happening theatre that he ran at the time,
reinforced this medium in Poland. The photographs taken by Eustachy Kossa-
kowski at the Panoramic Sea Happening in Osieki in August 1967 became an icon
of these actions. The photograph shows a gure dressed as an orchestra con-
ductor standing on a rostrum going into the sea, with spectators behind him,
waves of the element in front of him, and baton in hand. The constituent events
of the Panoramic happening was The Raft of the Medusa based on Thodore Gri-
cault, which much like Cage and Satis spectacle made reference to the fa-
mous romantic painting. This rst ever large-scale attempt by any painter to
document a contemporary political scandal was reconstructed on the Baltic
beach and played out by a group of happeners in the presence of around 1000
spectators. The very scene presented in the painting by Gricault that provid-
ed the grounds for the action was connected to a tragic events from 1816, when
during the sea disaster of the Medusa, the ocers (i.e. authorities) escaped in
lifeboats, leaving the passengers in the grips of death. They nevertheless built
a raft of their own accord, but out of the one hundred and fty passengers, only
fteen remained alive to testify to the truth. While painting, Gricault invited
his friends, including Eugne Delacroix, to be his models.
45 Polityka DADA
W Polsce taszyzm praktykowa Tadeusz Kantor (ur. 1915), ktry przez malar-
stwo informel, traktowane bardziej jako forma poznania samego siebie ni eks-
presja osoby artysty, zszed do piekie swojej niewiadomoci. Nastpnie Kan-
tor zacz wprowadza informel do teatru. Jednoczenie malujc w ten sposb
kostiumy i tworzc lozo nowej twrczoci. Sztuka anektowaa ycie po-
wiada. W istocie byo to otwarcie na czynnik przypadkowy, ujawniajcy sensy
tajemne oraz nieuporzdkowan, ciemn stron rzeczywistoci, w ktrej struk-
tury krystalizuj si z chaosu, a nastpnie na nowo w chaosie rozpuszczaj.
W 1965 roku odby si Cricotage, pierwszy happening w Polsce, zakoczo-
ny skandalem i zwolnieniem dyrektora galerii. Cho intencje twrcw nie byy
polityczne, to prawdopodobnie wadza komunistyczna musiaa zinterpretowa
Cricotage jako wymierzony w porzdek publiczny, nieogarnialny interpretacyj-
nie, poruszajcy, a wic niebezpieczny dla stabilnoci systemu. Dziaania ska-
dajce si na happening (jak strzyenie, golenie czy jedzenie makaronu) byy
czynnociami codziennymi przemieszczonymi w przestrze kawiarni, wyj-
tymi ze swojego naturalnego kontekstu i wrzuconymi w kontekst sztuki, gdzie
zyskiway nowe, przygodne, nieprzewidywalne znaczenia.
Happeningi Kantora, obok prowadzonego przez niego teatru happeningo-
wego, ugruntoway to medium w Polsce. Ikon tych akcji staa si fotograa
Eustachego Kossakowskiego z Panoramicznego happeningu morskiego w sierp-
niu 1967 roku w Osiekach. Na zdjciu posta w stroju dyrygenta stoi na wysuni-
tym w morze podium, za sob majc widzw, przed sob fale ywiou, a w rku
batut. Jednym ze zdarze skadajcych si na Panoramiczny happening bya
Tratwa Meduzy wedug Thodorea Gricaulta, ktra podobnie jak spektakl
Cagea i Satiego nawizywaa do znanego romantycznego obrazu. Ta pierw-
sza w historii malarska prba udokumentowania na wiksz skal skandalu
politycznego zostaa na play batyckiej zrekonstruowana i odegrana przez
grup happenerw w obecnoci okoo tysica widzw. Sama scena malarska
przedstawiona przez Gricaulta stanowia podstaw akcji, wizaa si z tra-
giczn histori z 1816 roku, gdy podczas katastrofy morskiej statku Meduza
ocerowie (tj. wadza) uciekli na szalupach ratunkowych, pozostawiajc pa-
saerw w szponach mierci. Ci wasnymi siami zbudowali tratw, ale ze stu
pidziesiciu pasaerw przy yciu pozostao tylko pitnastu, aby zawiad-
czy o prawdzie. Podczas malowania tego obrazu Gricault zaprosi do pozo-
wania przyjaci, midzy innymi Eugnea Delacroix.
Podobnie postpi Kantor. I tym sposobem, co dla nas podwjnie istotne,
happening Tratwa Meduzy da te pocztek dziaalnoci performerskiej jedne-
go z najwybitniejszych przedstawicieli sztuki akcji w Polsce Jerzego Beresia
(ur. 1930), krakowskiego rzebiarza i hipisa. W kontekcie rozwaanych przez
nas akcji manifestacje Beresia czy naley raczej z podejciem nieironicznym,
46 DADA politics
Kantor followed a similar path. In this way, which we nd of double signi-
cance, the Raft of the Medusa happening initiated the performance activity of one
of the most eminent representatives of action art in Poland Jerzy Bere (born
in 1930), a Krakow sculptor and hippie. In the context of actions which we are
discussing, Beres manifestations are rather to be associated with the non-ironic
approach, with their character being usually full of solemnity, as is emphasised
in the titles including The Mass, The Oracle, The Prophecy, reminding of priest-
ly, shamanistic, and magic actions. The artist usually performs them naked, em-
phasising in this way his sincerity, weaponlessness, and openness of intention.
Beres nakedness is connected to the nakedness of the hippies, yet there is a dif-
ference of eect. Similarly dierent is the nakedness of Ewa Partum from the fa-
mous photograph, in which she is standing in front of a uniformed police woman
armed in clothes. And even though parallels are tempting, they need not be
twisted action art is ruled by the logic of dierence as well as by the logic of
similarity. Nakedness may be a means of revealing the fact that it is the emper-
or who is naked. Much like the dwarfs cap may show that the power held by
force is in fact devoid of reality.
svoIu1Ions or 1ns nnsnInc, or Darwin was a biologist and surrealist
The dwarf that migrated from Paracelsuss magic to the realm of collective imag-
ination was capable of leaping from the world of fairytales into the area of polit-
ical arts. The genealogy of the Dutch Provos movement and the Dwarven Party
suggests that the beginning occurred when the Dada-inspired Dutch countercul-
tural artist Robert Jasper Grootveld organised street happenings against smok-
ing tobacco in June 1964. His anti-smoking protests must have been so power-
ful and formally attractive that two hippie groups, also enthusiastic about street
demonstrations and inspired by what Grootveld was doing, began to collabo-
rate with each other. These were groups of pacists and anarchists gathered
together by Roel van Duijn, who joined their forces to protest jointly against
war, especially nuclear. The movement based its philosophy on Dadaist kernel
and its ideas on pacism and anarchism; in questions of customs it referred to
Marquis de Sade as a crucial thinker for the social theory of non-repressive cul-
ture formulated at the time by Herbert Marcuse. The term Provo, from which
the name of the movement originated, was coined by Wouter Buikhuisen, who
used it in his doctoral dissertation in 1965, where the term Provos dened
the young troublemakers. In 1967, performing a self-provocation, Provo dis-
banded, and to continue the actions of the unconventional activists Roel van
Duijn started another formation the Dwarven Party. This, as we know, directly
inspired the Orange Alternative. It also gave the Alternative its formal grounds:
the orange colour, the pointed dwarven cap, and the happening.
47 Polityka DADA
a ich charakter jest zwykle peen powagi, co podkrelaj tytuy, jak Msza, Wy-
rocznia, Przepowiednia, przypominajce dziaania kapaskie, szamaskie czy
magiczne. Artysta wykonuje je zwykle nago, podkrelajc tym swoj szczero,
bezbronno i jawno intencji. Nago Beresia zwizana jest z nagoci hipi-
sw, ale jej efekt jest inny. Podobnie inna jest nago Ewy Partum ze synnego
zdjcia, na ktrym stoi przed umundurowan, uzbrojon w strj milicjantk.
I cho paralele s kuszce, nie trzeba ich nagina sztuk akcji rzdzi logika r-
nicy w tym samym stopniu co logika podobiestwa. Nago moe by rodkiem
unaocznienia tego, e to krl jest nagi, podobnie jak czapka krasnoludka moe
pokazywa, e wadza sprawowana si jest w istocie pozbawiona realnoci.
swoIucas nnsnIncu, czyli Darwin by biologiem i surrealist
Krasnoludek, ktry z magii Paracelsusa przedosta si do krlestwa zbiorowej
wyobrani, ze wiata bani mg wskoczy w obszar sztuk politycznych. Gene-
alogia holenderskiego ruchu provosw i Partii Krasnoludkw wskazuje na to,
e zaczo si, gdy zainspirowany dadaistami holenderski artysta kontrkultu-
rowy Robert Jasper Grootveld organizowa uliczne happeningi przeciw pale-
niu tytoniu w czerwcu 1964 roku. Jego akcje anti-smoking musiay by na tyle
mocne i atrakcyjne formalnie, e w tym samym roku, inspirujc si dziaania-
mi Grootvelda, zaczy wsppracowa z sob dwie grupy hipisowskie take
chtne do akcji ulicznych. Byy to ekipy pacystw i anarchistw, skupionych
przez Roela van Duijna, ktry poczy ich siy, aby wsplnie protestowa prze-
ciw wojnie, w szczeglnoci atomowej. Ruch przyj dadaistyczne podstawy
swej lozoi, a w obszarze ideowym podkrela pacyzm i anarchizm, w kwe-
stiach obyczajowych powoywa si na markiza de Sade jako myliciela wane-
go dla spoecznej teorii nierepresyjnej kultury sformuowanej przez Herberta
Marcusea. Sam termin provo, od ktrego pochodzi nazwa ruchu, stworzony
zosta przez Woutera Buikhuisena w jego doktoracie z 1965 roku, gdzie provo-
sami okrela modych rozrabiakw. W 1967 roku, dokonujc autoprowoka-
cji, Provo rozwizao si, a Roel van Duijn utworzy dla dziaa niekonwencjo-
nalnych aktywistw inn formacj Parti Krasnoludkw. Ona, jak wiadomo,
ju bezporednio zainspirowaa Pomaraczow Alternatyw. I daa jej symbo-
liczne podstawy formalne: kolor pomaraczowy, spiczast czapk krasnolud-
ka oraz happening.
Happening jest, jak ju powiedziaem, jedn z form sztuki dziaa bezpo-
rednich, a one zwykle zakadaj obecno wykonujcej je osoby, z jej cielesno-
ci odczuwan przez widzw i wspuczestnikw. By moe wanie sprawa
obecnoci jest jedn z przyczyn tak duej skutecznoci dziaa Pomaraczo-
wej Alternatywy, jej popularnoci i wpywu na faktyczn zmian polityczn
w Polsce. Swoj osob stawiam si, by co zamanifestowa, samym swoim
48 DADA politics
As has already been said, happening is one of the forms of art of direct actions,
which usually involve the presence of the performer with his corporality being
felt by the spectators and co-participants. Possibly, it is the question of presence
that is one of the reasons for the great eciency of the actions of the Orange
Alternative, its popularity and inuence on actual political change in Poland.
With my own person, I stand up to manifest something, with my very exist-
ence in a given place and time I speak out, I stand up for something or against
something. This is an eect that is primarily performative. For the real presence
to be possible to quote Bere the artist of manifestations it is necessary to get
to know the existing reality, preceding the act of carrying out the given perform-
ance, and the creation of an internal report from that reality. In the case of
the Alternative, sometimes it was just the participation in the happening that
created a possibility of making such a report from reality by its participants,
co-participants, and the audience. As an action in the context of art, the happen-
ing was beyond the limits of interpretations controlled by the communist sys-
tem, and therefore developed a distance necessary for free interpretation. Street
actions involving large groups of people in one joyful event gave the co-par-
ticipants an opportunity to feel that reality and to break the fear of repression.
Sometimes the border of power and authority was dened directly by the end
of the police baton and the range of the police water cannon. Yet the very expe-
rience of joint participation in as the Orange called it Karnawa RIO-Botnic-
zy (a play on words with robotniczy meaning workers, and Rio, the capital of
the carnival; translators note) was to reinforce the need for freedom and inde-
pendence. What comes to mind is the question asked by Mirosaw Pczak, who
must have been the rst to show the Orange Alternative in the anthropological
context: Can a revolt be a celebration?
Following the history of the happening, which in the rst period of its existence
was primarily focused on the cognition and secondly on the eect, the Orange
happening provided an opportunity to see how far one could go with the com-
munist authorities, and at the same time to what degree the minds of the pas-
sers-by fellow citizens in the shared police state were captive or free. From
the beginning of the happening, the need to experience the reality, the need to
examine the border between ction and reality was linked with the sense of
a crisis of this reality. Frequently, the happening rst served to detect the cri-
sis and then to overcome it.
The happenings performed in the 1980s by Major and friends dier from
the actions of other purely artistic groups (as the Academy of Movement) and
from the operations undertaken by individual artists using an event or perform-
ance for expression and communication. To perceive how the context of the his-
tory of Polish and global action art can expand our understanding of it, one needs
49 Polityka DADA
istnieniem w danym miejscu i czasie wypowiadam si, wstawiam si za czym
lub wystpuj przeciw czemu. Jest to efekt przede wszystkim performatyw-
ny. Aby moliwa bya realna obecno jak powiada Bere, artysta manifesta-
cji konieczne jest, poprzedzajce sam akt wykonania danego performance, po-
znanie realnoci zastanej, stworzenie wewntrznego raportu z tej rzeczywi-
stoci. W wypadku Alternatywy czasem sam udzia w happeningu, obecno
na nim byy dla jego uczestnikw, wspuczestnikw i widzw tworzeniem ta-
kiego raportu z rzeczywistoci. Jako dziaanie w kontekcie sztuki happening
znajdowa si poza przestrzeni interpretacji kontrolowanych przez ukad komu-
nistyczny i wytwarza dystans konieczny do swobodnej interpretacji. Dziaania
uliczne, angaujce due grupy ludzi w jedno radosne wydarzenie happeningo-
we, daway wspuczestnikom odczu t realno, przeama lk przed represj.
Czasem te granice wadzy wyznacza koniec paki i zasig strumienia milicyj-
nej polewaczki. Ale ju samo dowiadczenie wspuczestniczenia w jak to na-
zwali Pomaraczowi Karnawale vIo-Botniczym wzmacnia miao potrze-
b wolnoci i niezalenoci. Przypomina si pytanie Mirosawa Pczaka, ktry
bodaj jako pierwszy pokaza Pomaraczow Alternatyw w kontekcie antro-
pologicznym: Czy rewolta moe by witem?.
Zgodnie z histori happeningu, ktry w pierwszym okresie swojego istnienia
nastawiony by przede wszystkim na poznanie, w drugiej za kolejnoci na efekt,
pomaraczowy happening dawa szans zobaczenia, jak daleko mona si posu-
n wobec wadz komunistycznych, a jednoczenie jak bardzo zniewolone lub
wolne s umysy przechodniw, wspobywateli jednego policyjnego pastwa.
Konieczno dowiadczenia realnoci, potrzeba rozpoznania granicy midzy
kcj a rzeczywistoci od pocztkw happeningu zwizana bya z odczuciem
kryzysu tej realnoci. Czsto te happening suy temu, eby kryzys najpierw
dogbnie pozna, a potem przeama.
Happeningi wykonane w latach osiemdziesitych przez Majora i przyjaci
rni si od dziaa innych grup stricte artystycznych (jak choby Akademia
Ruchu) oraz od akcji pojedynczych artystw, wykorzystujcych zdarzenie czy
performance do ekspresji i komunikacji. Aby dopatrzy si tego, co dopowiada
kontekst historii sztuki akcji w Polsce i na wiecie, trzeba zagbi si w fascy-
nujc opowie o odkryciach artystw niezalenych, o ich przygodach, zmaga-
niach i wyborach. Przede wszystkim za zrozumie logik, ktra zrodzia zarw-
no dadaizm, sytuacjonistw, kabauterw, jak i Ruch Nowej Kultury czy Galeri
Dziaa Maniakalnych dzkiej Pomaraczowej Alternatywy.
50 DADA politics
to plunge into the fascinating tale of discoveries made by independent artists,
their adventures, struggles and choices. And rst of all, to understand the logic
that gave birth to both Dadaism, situationists, Kabouters (dwarves), the Move-
ment for New Culture, and the Gallery of Manic Actions of the Orange Alterna-
tive from d.
IocIc, or Under the sun. Even a dried-up insect enjoys itself.
The word unun that the artists of the Cabaret Voltaire chose for the denition
of the movement means yes, yes in Russian, while in Romanian it is no, no.
The logic of the happening projects of the Alternative seems to be simple, yet it
similarly remains a paradox. It is the logic of a proof that is not straightforward,
and is also known as an apagogic or Socratic proof. It is at times referred to as re-
ductio ad absurdum: bringing down to opposition. Following the nimble formu-
la of Bartek Chaciski, who wrote about other Dadaists after Dadaism, the peo-
ple of the alternative of the time of globalism, the Yes-men: instead of beating
you up, they yes-yes you up.
The logic that corresponds with this is manifested in the context of the dou-
ble performance of Elbieta Cielar and Emil Cielar (born 1934 and 1931 respec-
tively) entitled Dobrze/Staczyk and produced in 1977. The project made refer-
ence to the contrast between the interior and exterior, and alluded to the his-
torical painting by Jan Matejko presenting the sad Staczyk Stanisaw Gska,
the jester of three Polish kings, who was the informal commentator on their ac-
tions. After a nished performance, sad Staczyk is sitting in an armchair and
pondering (tradition says: over the fate of the Fatherland but we shall be more
general, saying: that it aint good.). Emil Cielar, dressed as Staczyk, standing
on a ladder with a cartoon speech bubble saying Dobrze (which can be trans-
lated as its ox), commented with his performance both on the political and ar-
tistic situation, showing the dierence between meaning and sense in art under
the rule of censorship. It also marks the tension between the double game and
the deep game of life. The Cielars frequently operated on the border of politics
of artistic experience, aesthetics, politics, and the bond between ideology and
art, creating, for example, a project of an alternative Polish pavilion at the Ven-
ice Biennial, where they presented Polish independent art along with the civic
proposals of the Workers Defence Committee (xov). Remaining in this climate,
but also making references to Pierre Joseph Proudhon, Abbie Homan, Guy De-
bord, was a number of later works of the Cielars, which were presented at their
retrospective exhibition at the Centre of Contemporary Art in Warsaw, entitled
Anarchia. Repassage. The Cielars attempt to exist without the state remains
a signicant idea to this day, as it was based on the desire to create situations
favouring intensive coexistence of individuals.
51 Polityka DADA
IocIn, czyli Pod socem. Nawet zaszuszony owad cieszy si
Sowo unun, ktre artyci z Cabaret Voltaire przyjli na okrelenie swojego ruchu,
oznacza po rosyjsku tak, tak, po rumusku za nie, nie. Logika akcji happe-
ningowych Alternatywy wydaje si prosta, a jednak pozostaje podobnie para-
doksalna. Jest to logika dowodu nie wprost, zwanego rwnie dowodem apago-
gicznym czy sokratejskim. Okrelana bywa jako reductio ad absurdum, sprowa-
dzenie do sprzecznoci. Wedug zgrabnej formuy Bartka Chaciskiego, ktry
pisa o innych dadaistach po dadaizmie, ludziach alternatywy czasw globali-
zmu, czyli o Yes-menach: Zamiast zaatakowa zatakowuj.
Korespondujca z ni logika przejawia si w kontekcie podwjnego perfor-
mance Elbiety i Emila Cielarw (ur. odpowiednio 1934 i 1931) wykonanego
w 1977 roku i zatytuowanego Dobrze /Staczyk. Akcja nawizywaa do kontra-
stu wntrze zewntrze i odwoywaa si do obrazu Jana Matejki przedstawia-
jcego smutnego Stanisawa Gsk, bazna a trzech polskich krlw, ktry by
nieformalnym komentatorem ich dziaa. Po wystpie siedzi on smutny w fote-
lu i rozmyla (tradycja mwi: o losach ojczyzny, ale my powiemy oglniej: nie
jest dobrze). Emil Cielar, w stroju Staczyka, na drabinie z komiksowym tek-
stem-chmurk: Dobrze, komentowa swoj akcj zarwno sytuacj politycz-
n, jak i artystyczn, pokazujc napicie midzy znaczeniem a sensem w sytu-
acji cenzury, ale i midzy podwjn gr a gbok gr ycia. Maestwo Ciela-
rw wielokrotnie dziaao na pograniczu polityki dowiadczenia artystycznego,
polityki estetycznej i zwizku ideologii ze sztuk, tworzc na przykad projekt
alternatywnego pawilonu polskiego na Biennale w Wenecji, gdzie razem pre-
zentowano sztuk niezalen i propozycje spoeczne xov-u. W tym klimacie,
ale i z nawizaniami do Pierrea Josepha Prodhona, Abbiego Homana, Guya
Deborda, pozostaje take wiele pniejszych prac Cielarw, ktre zostay poka-
zane na ich retrospektywnej wystawie w Centrum Sztuki Wspczesnej w War-
szawie zatytuowanej Anarchia. Repassage. Cielarw prba istnienia bez pa-
stwa do dzi jest propozycj znaczc, gdy opart na woli tworzenia sytuacji
sprzyjajcych intensywnemu wspistnieniu indywiduw.
Innn suewsnsan, czyli Przygotowalimy dla Waszych uporzdkowanych
wiadomoci niezwykle perdne sztuczki. Nie liczcie na nie
Pomaraczowi happenerzy, jak przed nimi sytuacjonici, provosi i inni dadaici
po dadaizmie, opierali swoje akcje na potnej logice reductio ad absurdum. Obok
innych logik czy poetyk twrczych jest to bardzo szczeglna, wyranowana tech-
nika surrealistyczna (czasem czysto subwersyjna, czasem za zupenie niekon-
frontacyjna), ktra przypomina podwjn (a niejednokrotnie potrjn) gr. Jest
technik czca zaangaowanie i dystans, gorco i zimno w bardzo subtelnej
kombinacji formalnej. Zwykle stoi za ni bardzo zoona gramatyka twrcza, bo
52 DADA politics
A oIrrsnsn1 suevsnsIon, or We have prepared for your ordered infor-
mation extremely perdious tricks. Do not count on them.
The Orange happeners, much like situationists, Provos and other Dadaists after
Dadaism before them, based their operations on the powerful logic of reductio ad
absurdum. Besides other creative poetics and logics, it is a distinct and sophisti-
cated surrealist technique (sometimes purely subversive, and at times absolutely
non-confrontational), recalling a double (and sometimes triple) game. It is a tech-
nique which combines involvement and distance, heat and cold, in a very subtle
formal combination. Usually behind it stands a very complex creative drama, be-
cause even though it seems that such subversive forms are frequently used today,
I wouldnt like to reduce them to pure irony only. In somewhat more rened form,
it is successfully used by a number of artists, mostly performers, among whom
worth mentioning are Cezary Bodzianowski and Oskar Dawicki, but one could
also speak of it in reference to the theatre of Piotr Bikont, and the painting of
Andrzej Urbanowicz from the series Letters to Eris.
A similar poetics, making reference to countercultural ways of dealing with
censorship applied by the dominant current, can be perceived in the happening
techniques of the Orange Alternative, in the texts of its yers, manifestoes, and
the scenarios for its operations. The generally known motif of the absurd that
provides food for thought, a model of provocation in thoughts, acquires a more
subtle extension in the form of a multi-level message. It is preceded by the phase
of disorientation, of profound importance for the eciency of the communi-
cation itself. Its essence is purposefully mistaking the tracks, being cast into
the deep water of meanings, and triggering the message: cope on your own,
read the context. In the happenings organised by the Orange, the purposeful
change of the context and shift of senses may be signicant: giving away scarce
toilet paper, organisation of the Eve of the October Revolution, and announcing
the slogan Free Isaura, after the authorities imprisoned another group of oppo-
sition activists in the wake of civic protests. Today, a signicant part of the uIv
culture, eciently competing with the ideologies of mainstream and structures
of the reality of semi-products, thoughtlessness and haste, is based on a similar
communication technique.
In a situation of groups non-violence principle and the obvious threat from
the police, the happenings of the Orange Alternative must have been discussed
and prepared in detail. Potential reactions of the authorities and the behav-
iour of the security services had to be analysed; the entire dynamic course of
the event needed thinking through. Circumstances imposed necessity of nd-
ing other, artistic, imaginative and intellectual ways of opposing abuse, to nd
them in the spirit of developing alternative culture which resisted dominant
53 Polityka DADA
cho wydaje si, e dzi tego rodzaju subwersyjne formy s stosowane czsto, to
nie chciabym redukowa ich do samej tylko ironii. W nieco bardziej wyrano-
wanej formie uywana jest z powodzeniem przez kilku artystw, gwnie per-
formerw, sposrd ktrych warto wymieni Cezarego Bodzianowskiego, Oskara
Dawickiego, ale mona mwi o niej take w odniesieniu do teatru Piotra Bikonta
czy malarstwa z cyklu Listy do Eris Andrzeja Urbanowicza.
Zblionej poetyki, nawizujcej do kontrkulturowych sposobw radzenia
sobie z cenzur ze strony dominujcego nurtu, mona dopatrzy si w techni-
kach happenerskich Pomaraczowej Alternatywy, w jej tekstach ulotek, manife-
stach i scenariuszach akcji. Oglnie znany motyw absurdu, ktry daje do myle-
nia, model prowokacji mylowej zyskuje swoje subtelniejsze rozwinicie w po-
staci przekazu wielopoziomowego. Poprzedza go zasadnicza dla skutecznoci
samego przekazu faza dezorientacji. Chodzi w nim o intencjonalne zmylenie tro-
pw, rzucenie na gbok wod znacze, uruchomienie przekazu: rad sobie
sam, czytaj kontekst. W happeningach Pomaraczowych istotna bywa celowa
zmiana kontekstu i przesunicie sensw: rozdawanie decytowego papieru to-
aletowego, zorganizowanie wigilii Rewolucji Padziernikowej czy ogoszenie
hasa Uwolni Izaur, gdy na skutek protestw spoecznych wadza interno-
waa kolejnych dziaaczy opozycji. Dzi na podobnej technice komunikacyjnej
opiera si znaczna cz kultury uIv (Do-It-Yourself), skutecznie konkurujcej
z ideologiami mainstreamu i strukturami tej rzeczywistoci pproduktw, bez-
mylnoci i popiechu.
Wobec zasady nieuywania przemocy i przyjcia jeszcze innych zaoe wia-
topogldowych oraz oczywistego zagroenia ze strony milicji happeningi Poma-
raczowej Alternatywy musiay zosta szczegowo omwione i przygotowane.
Zanalizowania wymagay moliwe reakcje wadzy, zachowanie sub; cay dyna-
miczny przebieg zdarzenia musia by przemylany. Narzucona zostaa koniecz-
no wynajdowania innych, artystycznych, wyobraniowych i intelektualnych
sposobw przeciwstawienia si naduyciom, w duchu tworzenia kultury alterna-
tywnej wobec wzorca dominujcego, przez akcje w obszarze sztuk performatyw-
nych. Do znaczcych poprzednikw i inspiratorw, pracujcych na pograniczu
teatru neoawangardowego i bada antropologicznych, nale Jerzy Grotowski
i Ludwik Flaszen oraz idea kultury czynnej. Dla dziaajcych w czasie studiw
zaoycieli Pomaraczowej Alternatywy we Wrocawiu, teatralnej stolicy Pol-
ski, idea ta i dziaalno Grotowskiego miay duy rezonans w rodowisku kul-
turotwrczym. Wsptworzca tak zwan Drug Reform Teatru, inspirowana
duchowymi rewolucjonistami w rodzaju Stanisawskiego i Artauda, dziaalno
Grotowskiego w poowie lat osiemdziesitych nastawiona bya przede wszyst-
kim na sztuk performatywn, tyle e rozumian inaczej ni w przypadku arty-
stw wywodzcych si ze sztuk plastycznych. Parateatralne dziaania Centrum
54 DADA politics
model, through actions of performing arts. The major predecessors and inspir-
ers operating on the border of neo-avant-garde theatre and anthropological stud-
ies were Jerzy Grotowski and Ludwik Flaszen with the idea of active culture.
This idea and the activity of Grotowski were of profound resonance in the cul-
ture-forming milieu of Wrocaw, known as the theatrical capital of Poland,
where the founders of the Orange Alternative were studing. Grotowskis work
in the middle of the 1980s, co-creating the so-called Second Reform of the The-
atre, and inspired by spiritual revolutionaries of the like of Stanislavsky and
Artaud, was focused primarily on performance art, yet perceived dierently
than in visual arts. The paratheatrical actions of the Workcenter in Pontedera
(focus on intense technical development work, involvement of the entire human
being in practices and exercises integrating the person and regaining the body)
attracted many and radiated not only to Wrocaw and Poland but much further
aeld. The art of Grotowski, experimenting with the anthropological theatre
in an area totally alternative to the mainstream, was initially formed as a thea-
tre laboratory, and later it developed into a paratheatrical ritual workshop with
performative actions.
Similarly Bere, one of the most active Krakow hippies and an avowed paci-
st, in his mystical manifestations explored the spiritual territories of develop-
ment of the human being and potential of communication with others. Aldona
Jawowska, the author of the famous Drogi kontrkultury (The Roads of Counter-
culture), showed a number of parallel activities at the time of the most inten-
sive operation of the Orange Alternative, listing in a single breath: Grotowskis
Laboratorium Theatre, Pracownia Olsztyska, Action Group from Toru and
Bydgoszcz, the Gardzienice Theatre, and the Repassage Gallery; and describing
them as: more than theatre.
Yet events in the microscale could play a signicant role in the transforma-
tion of consciousness. The Cielars organised ritual tea parties that need to be
treated from the perspective of time as independent works of art. The phrase of
the Kwiek/Kulik duo associated with the Gallery, saying that you are an art-
ist of behaviour, tells us much about how they ran the Repassage Gallery in
19701977 in the spirit of Oskar Hansens Open Form theory and new formula of
direct presence in culture. Shifting the point of semantic gravity, the claim re-
sulted in a fusion to use a simplication of the artistic approach to everyday
life and the lifes approach to art (I intentionally use the term approach in-
stead of confrontational notions such as strategy), taking its root in the 1970s.
In the following decade the approach showed itself through operations of the like
of Cielars Dobrze/Staczyk, vested with new creative, anarchist energy, orig-
inating from the Erisian spirit of objection, which is usually manifested in
the form of a trickster or jester. The dwarf of the Orange Alternative is obviously
55 Polityka DADA
Poszukiwa Aktora (nastawienie na skupion prac warsztatow, na zaangao-
wanie caego czowieka w specjalne wiczenia integrujce osob i przywraca-
jce ciao) przycigay wielu i promienioway nie tylko na Wrocaw czy Polsk,
ale znacznie szerzej. Sztuka Grotowskiego, eksperymentujcego z teatrem an-
tropologicznym w obszarze alternatywnym wobec mainstreamu, najpierw przy-
braa form laboratorium teatralnego, potem za przede wszystkim parateatral-
nych wicze rytualnych i akcji performatywnych.
Podobnie Bere, jeden z najaktywniejszych krakowskich hipisw, zdeklaro-
wany pacysta, w swoich mistycznych manifestacjach eksplorowa duchowe
terytoria rozwoju czowieka i moliwoci komunikacji z innymi. Aldona Jaw-
owska, autorka synnych Drg kontrkultury, w roku najintensywniejszej dzia-
alnoci Pomaraczowej Alternatywy pokazywaa si tego rodzaju aktywno-
ci i jednym tchem wymieniajc Teatr Laboratorium Grotowskiego, Pracowni
Olsztysk, Grup Dziaania z Torunia i Bydgoszczy, Teatr Gardzienice i Gale-
ri Repassage, pisaa, e jest to wicej ni teatr.
Nawet zdarzenia w mikroskali mogy spenia cenn rol przemiany wia-
domoci. Cielarowie potrali organizowa rytualne herbatki, ktre z per-
spektywy czasu naley traktowa jako samodzielne dziea sztuki. O prowadze-
niu przez nich w okresie 19701977 galerii Repassage w duchu Formy Otwartej
Hansena i nowej formuy bezporedniej obecnoci w kulturze wiele mwi sfor-
muowanie zwizanego z galeri duetu Kwiek/ Kulik: Jeste artyst zachowa-
nia. Przenoszce punkt cikoci znaczeniowej stwierdzenie sprawiao, e na-
stpowaa fuzja mwic w uproszczeniu artystycznego podejcia do ycia
codziennego i yciowego podejcia do sztuki. (Celowo uywam tego pojcia,
zblionego do angielskiego approach, zamiast konfrontacyjnych okrele w ro-
dzaju strategia). Wywodzce si z lat siedemdziesitych podejcie w kolejnej
dekadzie zamanifestowao si akcjami takimi jak Dobrze /Staczyk Cielarw,
obdarzonymi now energi twrcz, anarchistyczn, pochodzc z eryzjaskie-
go ducha sprzeciwu, ktry w kulturze przyjmuje zwykle posta trickstera czy
bazna. Krasnal Pomaraczowej Alternatywy jest w sposb oczywisty trickste-
rem politycznym, ale taka zdaje si kada sztuka zwizana z intencj rezulta-
tu spoecznego.
su1scznn ncan znnncnownnn, czyli Mio, jeeli jest spontanicz-
na, nie przeraa si adn barier
Temat aktywizm i sztuka jest zbyt rozlegy i zawiy. Ale skoro wspomnia-
em o efekcie Pomaraczowej Alternatywy, o skutecznoci tych form happe-
nigowych i ich przeoeniu na rzeczywisto, to trzeba zniuansowa samo za-
gadnienie skutecznoci akcji i unikn nieporozumie. Jak pokazuje historia
happeningu, zdarzenie realne nie moe by waloryzowane wyej (czy uznane
56 DADA politics
a political trickster, yet all art associated with the intention of social eect seems
to have tricksters qualities.
srrIcIsn1 InvoIvso nc1Ion, or Love, if spontaneous, is not discouraged
by any barrier.
The subject of art and activism is too broad and entangled, yet if we have men-
tioned the eect of the Orange Alternative and the eciency of these forms of
happening, as well as their translation into reality, it will be necessary to exami-
ne the details of the eciency of performance itself, to avoid misunderstandings.
The history of the happening gives evidence that a real action should not be con-
sidered more valuable (i.e. more ecient) then an imagined event that has not
been externaly executed. This may be easily understood if one examines the ev-
olution of the artistic activity of the author of the notion of happening, Kaprow,
who, at a certain point in time, practically ceased any external actions in favour
of conducting internal ones. The criterion for judgement may be the actions level
of intensity in experiencing causation and its as we would say today rhizoma-
tic quality (to what extend it moves the network of mutual combinations of signs
and events, how much it consctucts senses, and to what level it forms a singula-
rity). Personally I conrm Kaprows opinion saying that performance which is
not executed but experienced internally can have a powerful real eect.
Therefore, happenings of the Orange Alternative performed only conceptu-
aly or verbaly may also become interesting. Performance, as mentioned, usu-
ally roots in presence, albeit it is not a necessary condition of it. The concei-
ved and the embodied are dimensions of one single reality. Following the psy-
choanalyst approach of Julia Kristeva: a metaphor becomes a metamorphosis
through the growth of intensity and condensation of meanings. Categories be-
come blurred. Yet the experience remains. The virtual and the real are no long-
er a pair of oppositions. In this case, the question arises how to evaluate the e-
iciency of social actors. Which one would be more inuencial: the one, whose
direct action has a visible external eect, or the one whose non-action but pow-
erful internal transformation results in a movement eecting the entire network
of senses (as in the buttery eect). It is rather a provoking problem and not ori-
ginal (something similar to a dillema What to use: sword or pen). Sometimes
one simply needs to move and to do something with his presence; personally
and performatively. This may be worth remembering, especially today, when so
much can be done with a single movement of a nger on the mouse. The source
of movement, therefore, lays elsewhere.
Possibly some of the actions of Orange Alternative, too risky or too dras-
tic in confrontation with the police, considered potentially inecient and for
that reason abandoned, should be included in a full curriculum of the groups
57 Polityka DADA
za skuteczniejsze) ni zdarzenie wyobraone, a niezrealizowane. Mona to zro-
zumie, wnikajc w ewolucj twrczoci autora samego pojcia happeningu
Kaprowa, ktry w pewnym momencie praktycznie zaprzesta zewntrznych
dziaa na rzecz realizacji wewntrznych. Kryterium stanowi moe raczej sto-
pie intensywnoci samego dowiadczenia sprawczoci oraz jego jakbymy
dzi powiedzieli rhizomatyczno (czyli to, jak bardzo porusza i tworzy sensy
w sieci wzajemnych pocze znakw i zdarze, do jakiego stopnia jest osobli-
woci). Osobicie skaniam si do opinii Kaprowa, e take akcja niezrealizo-
wana, a dowiadczona wewntrznie, moe mie potny efekt realny.
Interesujce mog si sta dla nas take te happeningi Pomaraczowej Alter-
natywy, ktre realizoway si podczas procesu ich mentalnego czy werbalnego
formuowania. Performance zwykle zakada jak wspomniaem obecno,
ale nie jest ona bynajmniej jej warunkiem. Pomylane i ucielenione s wymia-
rami jednej rzeczywistoci. Wedug podejcia psychoanalitycznego Julii Kriste-
vy metafora staje si metamorfoz poprzez wzrost intensywnoci i zagszczenie
znacze. Kategorie si rozmywaj, ale dowiadczenie pozostaje. Wirtualne i re-
alne nie s ju par opozycyjn. Jak wobec tego odpowiedzie na pytanie, ktry
z aktorw spoecznych jest skuteczniejszy: czy ten, ktrego dziaanie bezpored-
nie ma widoczny efekt zewntrzny, czy ten, ktrego brak dziaania albo silna
przemiana wewntrzna powoduje ruch zewntrznie niewielki (efekt motyla),
ale bardzo wpywowy, poruszajcy ca sie znacze. To raczej problem prowo-
kujcy (co w rodzaju miecz czy piro) ni problem rdowy. Czasem trzeba
si po prostu ruszy i zrobi co swoj obecnoci, osobicie i performatywnie.
By moe warto o tym pamita szczeglnie dzi, kiedy tak wiele mona wyko-
na jednym ruchem palca na myszce. Ruch zatem jest gdzie indziej.
By moe do antologii akcji Pomaraczowej Alternatywy naleaoby w-
czy te te, ktre nie zostay zrealizowane, bo byy na przykad zbyt ryzykowne,
mogy by drastyczne w konfrontacji z milicj albo uznane zostay za potencjal-
nie nieskuteczne i dlatego zarzucone. Podejcie performatywne dopuszcza takie
ujcie. To, czego lad istnienia pozosta, wskazuje, e efektem dziaa Pomara-
czowej Alternatywy czsto bya bardzo istotna transformacja afektw, przemia-
na zoci i strachu przed systemem komunistycznym w radosny protest aktywi-
zujcy miechem. Major Fydrych i jego legiony krasnoludkw przekonali ich,
e sytuacja jest za, ale nie jest powana. Zaledwie dwa lata pniej komunizm
cakowicie si rozpad. wiat by zadziwiony tempem jego upadku. Jednak fakt
ten nie powinien zaskoczy nawet odrobin nikogo, kto kiedykolwiek zobaczy,
usysza lub dowiadczy Pomaraczowej Alternatywy w jej akcjach.
58 DADA politics
art. Performative approach enables this kind of treatment. Evidence prove that
the eect of the actions of the Orange Alternative was frequently laying in a very
signicant transformation of feelings, a transformation of anger and fear of
the Communist system into a joyful protest activating laughter. Major Fydrych
and his legions of dwarves convinced them that the situation was bad but not se-
rious. Just two years later, communism collapsed entirely. The world was shocked
with the pace of its fall. Nevertheless, that fact should not have been even a bit
surprising for anyone who ever saw, heard or experienced the Orange Alterna-
tive in its operations.
1ns ms1noo, or The only solution for the future and today is Surrealism.
There are questions that should not be avoided and must turn up in this text.
What can the Orange Alternative signify to these historians, anthropologists and
other researchers who know the subject only from its documentation, traces of
actions, or from records provided by oral history? What might the Orange Alter-
native mean in the future, and what forms of operation that it worked out can re-
main something more than just precious record of the past? Is there something
more? What do the signs suggest? Future inquiry is vital, contextual as well as
specicating and positioning examination. The interpretation of the archaeolo-
gy of the Orange Alternative and its relations to other artistic creations involves
opening of the path to acknowledge signicant dierences, portraying the art
of action in its more radical political forms that correspond to todays potentials
and circumstances, as well as to regard artists focused entirely on the politics
of internal experience and its eectiveness.
The actions of the Orange Alternative may also provide the grounds for fur-
ther interests in the context of actual discourse about grassroots movements
and self-organisation. Employing performative experiences of counterculture
enables to develop new forms of social interaction, based on the desire to cre-
ate situations that favour an intensive coexistence of individuals. These forms
designed in the post-productive communications society would probably have
to be more subtle and more sophisticated than in times of communism or even
in consumptionist phase of neoliberalism. Yet it may draw from the Orange
Alternatives approach, and from its means of participation and engagement.
The so-called workers of art and areas of their operation, including the social
context of art, political art, aesthetic politics, and collectivism are inscribed in
the formula of applied social arts in Poland, developed during the evolution of
counterculture, and its development in the art of the 1970s. Primarily through
the contextual art of widziski, to which for unknown reasons todays art-
ists unfortunately dont refer too often. Because of that, the question of what
does art do? receives a too narrow interpretation in the circumstances where
59 Polityka DADA
ms1oon, czyli Jedyne rozwizanie na przyszo i dzisiaj to surrealizm
Na marginesie tego tekstu pojawia si musz take inne, niezbywalne pytania:
Czym moe by Pomaraczowa Alternatywa dla tych historykw, antropolo-
gw i innych, ktrzy znaj j wycznie za porednictwem dokumentacji, la-
dw dziaa czy historii mwionej? Co w istocie Pomaraczowa Alternatywa
znaczy moe w przyszoci i jakie formy akcji przez ni wypracowane mog
by dzi czym wicej anieli wycznie cennym przecie zapisem przeszoci?
Czy jest to co wicej? Co sugeruj lady? Konieczne s przysze dociekania
kontekstowe, dookrelajce i lokalizujce. Okrelenie tego, jak wyglda arche-
ologia Pomaraczowej Alternatywy i czym jest ta sztuka wobec historii dziaa
artystycznych innych twrcw, to otwarcie drogi do poznania znaczcych r-
nic, ukazania sztuki akcji jeszcze radykalniejszej politycznie, form odpowiada-
jcych dzisiejszym moliwociom i uwarunkowaniom oraz twrcw skupionych
zupenie na polityce dowiadczenia wewntrznego i jego skutecznoci.
Skuteczno dziaa Pomaraczowej Alternatywy daje take podstaw za-
interesowania si ni w kontekcie dzisiejszych rozwaa na temat inicjatyw
oddolnych i samoorganizacji. Korzystajc z dowiadczenia performatywnego
kontrkultury, da si rozwin nowe formy oparte na woli tworzenia sytuacji
sprzyjajcych intensywnemu wspistnieniu indywiduw, ktre w postpro-
dukcyjnym spoeczestwie komunikacyjnym bd zapewne musiay by jesz-
cze subtelniejsze i bardziej wyranowane ni za komunizmu czy podczas kon-
sumpcyjnego stadium neoliberalizmu. Ale mog czerpa z podejcia Pomara-
czowej Alternatywy i jej sposobw zaangaowania oraz angaowania innych.
Tak zwani robotnicy sztuki i obszary ich dziaania, jak spoeczny kontekst sztu-
ki, sztuka polityczna, polityka estetyczna, kolektywizm, wpisuj si w formu-
stosowanych sztuk spoecznych w Polsce, wypracowan przez kontrkultu-
r wanie, i jej rozwinicie w sztuce lat siedemdziesitych. Przede wszystkim
przez sztuk kontekstualn widziskiego, do ktrej z niewyjanionych przy-
czyn dzisiejsi artyci niestety nieczsto si odnosz. Przez to zbyt wsko ro-
zumiane jest pytanie: Co sztuka robi w sytuacji, w ktrej jej rola jako rodka
przemiany dowiadczenia wewntrznego jest zmarginalizowana, a w wymia-
rze publicznym jej funkcja ograniczona bywa do zaatwiania pewnych kwe-
stii politycznych czy spoecznych, wyznaczonych przez wadz systemem do-
nansowa. Dlatego staraem si podkreli efekt antropologiczny happenin-
gw, czcy to, co spoeczne, z tym, co psychologiczne, w jedno kontinuum
wspzalenoci.
Na poziomie performatywnym, gdy wielka grupa ludzi wychodzi na ulice,
automatycznie tworzy si sytuacja widowiska, S, czyli spectaculum. Uczestnicy
wiedzieli, e bd widziani, a wzrok widzw energetyzowa ich i nasyca zna-
czeniem ich dziaanie. Na pocztku happeningw Pomaraczowej Alternatywy
60 DADA politics
its role in the capacity of a means for transforming the internal experience is
marginalised, and its function in the public dimension may often be limited to
setting certain political and social questions dened by the system of cultural
management and nancing. This is the reason why I tried to emphasise the anth-
ropological eect of the happenings harmonizing the social and the psychologi-
cal aspect into a continuum of mutual interdependence.
At the performative level, when a big group of people goes out into the street,
the situation of a spectacle the S situation (S for spectaculum) automatically
develops. The participants know that they would be seen, and the gaze of the wit-
nesses adds energy and charges their actions with meaning. The action of set-
ting the main point of attention was the beginning of all happenings the Orange
Alternative. It was followed by the polarisation between the group of happeners
and the group of spectators, which was later to be abandoned to involve activity
of the co-participants to play the leading role in the event. This is a basic struc-
ture of involving the passer-by and a phenomenology of a majority of Alterna-
tives surreal-like happenings.
Initiated by a historian, the Orange Alternative can be considered a move-
ment aware of the history of the avant-gardes with all their political and so-
cial entanglements: from the futurists support of fascism, anti-fascist activi-
ty of the Dadaists, communist engagement of the Surrealists, and anarchism of
the situationists and the Provos. This awareness built a distance towards politics
as such, and connected the Alternative to other movements referring sceptically
to all the forms of power games. This is why the initiative of a group of friends
from Wrocaw purposefully based on ambiguity, not only due to censorship intro-
ducing the dissociating of meaning, and blurring. Its achievements such as tac-
tical frivolity and its eect on the existential plane are hard to overemphasise.
The appearance of dwarves in the street, their operation, and their disappearan-
ce, it was leaving the spectators with a strange feeling of nonsense. Moreover,
they provoked a consideration of what the cause of this feeling is: the break-
ing of the rules or the experiencing of the illusion of stability and stagnation.
This is the unun eect: being kicked out of the groove, a provocation that makes
use of surreal poetics.
1ns mns or sunnsnIIsm, or Let us not be afraid to be honest to the end.
It is very important to remember that the notion of surrealism, used in the con-
text of the Orange Alternative, was applied to express strangeness, unusual, un-
real and fantastic character of an object, and this was the rst and basic mean-
ing of it. In this sense a term surrealism is used in common language. When
writing his introduction to the Anthology of Surrealism, Adam Wayk did not
omit this point.
61 Polityka DADA
nastpowao wyznaczenie gwnego punktu uwagi, polaryzacja akcjonerzy wi-
dzowie, ktra nastpnie bya przeamywana, aby gwn rol moga odegra ak-
tywno wspuczestnikw. To podstawowa struktura angaowania przechod-
nia i fenomenologia wikszoci surrealizujcych happeningw Alternatywy.
Poniewa wolno przypuszcza, e zapocztkowany przez historyka sztuki
ruch Pomaraczowej Alternatywy od pocztku mia wiadomo historii awan-
gard, to mia te z pewnoci obraz ich uwika spoeczno-politycznych: od fa-
szystowskiego futurystw, antyfaszystowskiego dadaistw, komunistycznego
surrealistw czy anarchistycznego sytuacjonistw i provosw. wiadomo ta
tworzya dystans wobec polityki jako takiej, czya z ruchami sceptycznie od-
noszcymi si do wszelkich form sprawowania wadzy. Dlatego te inicjatywa
grupy przyjaci z Wrocawia nie tylko ze wzgldu na cenzur sigaa po celow
niejednoznaczno, rozsunicie znacze, zamieszanie. Trudno przeceni takie
osignicia jak taktyczna frywolno i jej efekt na poziomie egzystencjalnym
odbiorcy. Pojawienie si krasnoludkw na ulicy, akcja i ich wycofanie si pozo-
stawiay widzw z dziwnym poczuciem nonsensu. I prowokoway do zastano-
wienia, co powoduje to uczucie: zamanie zasad czy dowiadczenie zudy sta-
bilnoci i stagnacji. To efekt unun, wybicie z toru, prowokacja wykorzystuj-
ca poetyk surrealistyczn.
mnsn sunnsnIIzmu, czyli Nie bjmy si by szczerzy do koca
Bardzo istotne jest, aby pamita, e w kontekcie Pomaraczowej Alternatywy
pojcia surrealizmu uywa si na okrelenie tego, co dziwne, niecodzienne, od-
realnione czy fantastyczne, i to jest pierwsze, podstawowe znaczenie tego sowa.
W tym sensie surrealizm wszed do jzyka potocznego. Nie umkno to Adamo-
wi Waykowi, kiedy pisa wstp do Antologii surrealizmu.
Jak wspomniaem, pojecie surrealizmu uywane byo przez happenerw
nieortodoksyjnie i wielokrotnie nie miao nic wsplnego z postulowan przez
Andr Bretona lozo realnoci zintegrowanej, czcej sen i jaw w jedn
nadrzeczywisto. Byo raczej sposobem na zakamuowan krytyk, mask,
w ktrej mona byo zachowa spontaniczno. Jeszcze w 2004 roku Fydrych
mwi o powikszajcym si surrealizmie, przywoujc baagan na scenie
politycznej i korupcj. Z surrealizmem sensu stricto ma to oczywicie niewie-
le wsplnego, ale dawao podstawy skojarzeniowe, bo znaczenie potoczne si
przyjo, uzus jzykowy zarzdzi. Nazwanie czego absurdem (jak w zda-
niu absurd goni absurd) miao podkrela dystans do rzeczywistoci rei-
mu. Podobnie byo z happeningiem ycia codziennego w Polsce, ktry czy
si z dowiadczeniem happenerw z samych akcji, kiedy to potwierdzany by
schemat relacji z milicj: im ostrzejsza reakcja, tym wiksze omieszenie. Naj-
synniejszy jest oczywicie przykad z zatrzymaniem inacji przez milicj
62 DADA politics
As mentioned before, the notion of surrealism was used by the happening art-
ists in an unorthodox manner, and frequently had nothing to do with the philos-
ophy of integrated reality postulated by Andr Breton, combining the dream and
wakefulness into a single superreality. It was rather a mask used to remain spon-
taneous, and a way of undercover criticism. Still in 2004, Fydrych spoke about
expansion of surrealism, when pointing on the advancing disorder in the eld of
politics and corruption. It hardly had anything to do with surrealism in the strict
sense, but provided bases for associating it with the meaning that the colloquial
language gave it. Calling something absurd (as in the sentence one absurdity
was chasing another) served emphasising the resistance against the reality of
the regime. It was alike with the expression of the happening of everyday life in
Poland, which was linked to the happeners experiences from their activities in
which a basic scheme of interactions with the police was established: the harsh-
er the police reaction, the more ridicule its eects. The most famous example of
this was during the famous stoping of ination by the police. (During the acti-
on police started chasing an object with The Ination inscription on it, which
was passed by the crowd from hands to hands, and nally halted by the ocers.)
When saying that there are better happenings in the parliament than the oper-
ations of the Orange Alternative, Fydrych ironically pointed to the spontane-
ous character and the improvisation of what politicians do instead of work-
ing. The verbal puns, its transversal character (doubletalk), allowed sincerity and
critical directness, which would otherwise have been repressed. The language is
at the service of intention, and not the other way round, while some categories and
words retain their exibility and internal versatility which the artists frequent-
ly nd highly suitable. This is also a reference to social stereotype of an artist as
the other, a weirdo, a madman. Yet, there is a method in this madness.
InrIusncs, or Which of the philosophers, Im seriously asking, would dare
say about the being from I think therefore I am I enjoy therefore I am?
Mohandas Gandhi, the most famous promoter of nonviolence, once said, Be
the change that you would like to see in the world. In the process of crystal-
lisation of the common dream about a world that we desire, it is predominant-
ly the internal practice that seems be signicant; nevertheless, there are situ-
ations when one must suspend the non-action and perform an action ecient-
ly and with joy.
When asked about counterculture in Poland, Krzysztof Lewandowski, a wri-
ter and owner of legendary publishing houses Empty Cloud and Flying Kite,
said the source of political happening lies in the ridiculous character of power.
The more ridiculous it is, the more intensive the political happenings. This is
just the point.
63 Polityka DADA
(podczas happeningu nastpi pocig i przejcie przez suby przedmiotu z na-
pisem Inacja). Mwic, e w sejmie s lepsze happeningi ni akcje Poma-
raczowej Alternatywy, Fydrych ironicznie wskazywa na spontaniczno
i improwizacj politykw zamiast rzetelnej pracy. Gra sowna, czy transwer-
salno (podwjna mowa), pozwalaa na szczero i bezporednio krytycz-
n, ktra inaczej byaby represjonowana. Jzyk suy intencji, a nie odwrotnie,
a niektre kategorie czy sowa zachowuj plastyczno lub wewntrzn nie-
ostro, ktra czsto jest bardzo na rk artystom. Jest to rwnie oczywiste
wykorzystywanie spoecznego stereotypu artysty jako innego, odmieca, wa-
riata. W tym szalestwie jest metoda. Obserwujc przemian ruchu i jego dru-
gie ycie po 1989 roku, przypomnie naley niektre zdania z Manifestu sur-
realizmu socjalistycznego (choby Wasze pytania staj si natarczywe. Niech
bdzie Biblia, ale tylko na moment), wskazujc na patrona provosw wiel-
kiego rewolucjonist obyczajowego, de Sadea, przypomnie jego apel o podj-
cie jeszcze jednego wysiku.
wtvw, czyli Kto z lozofw, pytam si powanie, odwayby si powie-
dzie o istnieniu z myl, wic jestem na ciesz si, wic jestem?
Jak mwi najsynniejszy propagator nieuywania przemocy Mohandas Gan-
dhi: Bd zmian, jak chciaby widzie w wiecie. W procesie krystalizo-
wania si wsplnego marzenia o wiecie spoecznym, ktrego pragniemy, istot-
na zdaje si gwnie praktyka wewntrzna, jednak bywaj sytuacje, kiedy trze-
ba zawiesi niedziaanie i wykona akcj skutecznie i z radoci.
Wydaje mi si powiedzia mi Krzysztof Lewandowski, wydawca legen-
darnego Pustego Oboku i Latawca, gdy zadaem mu pytanie o happeningi
kontrkulturowe w Polsce wydaje mi si, e rdem happeningu polityczne-
go jest groteskowo wadzy. Im wiksza groteska, tym intensywniejsze happe-
ningowanie polityczne. W istocie trudno o lepsze okrelenie.
Pomaraczowa Alternatywa to yesmeni Solidarnoci, bezkompromisowi pro-
wokatorzy, do inteligentni, by posugiwa si metod non violence i osiga
wymierne skutki. W tym sensie to ludzie konkretni (konkretny people),
w znaczeniu, jakie temu terminowi nada Padraic Kenney, piszc o karnawale
rewolucji w Europie Wschodniej. Ksika Kenneya analizuje dziaania zaanga-
owanych alternatywnych ruchw artystycznych w caym regionie, grup, ktre
walczyy miechem we Wrocawiu, Lwowie, Lipsku i Cieplicach. Autor wykazuje
niezwyk skuteczno spoeczn i efekt polityczny tych akcji, osignite gw-
nie dziki niekonwencjonalnym formom artystycznym i otwarciu na komunika-
cj spoeczn i bezporednio. Happeningi Pomaraczowej Alternatywy i po-
dobnych grup miay zdaniem amerykaskiego badacza znaczcy wpyw na hi-
storyczn zmian ustroju politycznego. Karnawa, rozumiany przez Kenneya
64 DADA politics
The Orange Alternative are the yes-men of Solidarity, uncompromising pro-
vocateurs, intelligent enough to apply the method of non-violence and to achieve
measurable eects. In this sense, they are konkretny people in the sense
given to the term by Padraic Kenney, writing about the Carnival of Revolution
in Eastern Europe. His book analyses the actions of involved alternative ar-
tistic movements in the entire region, groups that used laughter to defend free-
dom in Wrocaw, Lviv, Leipzig, and Teplice. The author points out the exceptio-
nal social eectiveness and the political results of these actions achieved mostly
by unconventional artistic forms, opening to social communication and direct
manner. According to the American researcher, the happenings of the Orange
Alternative and paralel groups had a signicant inuence on the process of his-
torical change of the political systems. Carnival, which Kenney perceives accor-
ding to Bakhtins theory, proves a strong inuence of countercultural activities
of the Orange Alternative, as well as activities of the Czechoslovak John Len-
non Peace Club, and the Peace and Human Rights initiative in East Germany.
Today, these actions can be examined in the eld of the anthropology of per-
formance, and compared to the recent political happenings, like happenings
against the politics of Bush or Kaczyski, or performances of the Free Hemp
Movement, which can be a great example of initially small and local inuen-
ce group gradually expanding their impact on social awareness. Isnt the Spirit
of Rebellion eternal? The Orange Alternative is unun, and as Tzara once wrote,
Dada is political.
1ns cIosInc, or Let no one dare argue with the last sentences. no ons.
No one is allowed. No one.
Although unun is habitually associated with the nonsense, it should be linked
with the paradox instead. The power of familiarity is mistakenly trying to con-
vince us that we live in a certain dualist system: nonsense sense, from which
there is no way out. In this juxtaposition, it is the nonsense that follows the sense,
yet let us not be so scrupulous in repeating this doubtful hierarchy. For it seems
that it is rather the sense that originates from nonsense, much like everything
that is generated from chaos, and not the other way round. unun sounds child-
ish, because it has a quality of being primal, close to the beginnings. It draws its
power from the frivolity pitted against the structure of mature shells and masks
of personas. Sense is connected with reason, understanding, logic and order;
like in expression to make sense where it manifests in a singular form. Alter-
natively, the senses are multiple. The artist introduces the new and uncom-
mon, adds something to the resources of culture, transforms and enriches it, and
therefore acts in accord with the principle of n1+n (where n1 stands for remov-
al of the present order of ideas, +n is the enriching element).
65 Polityka DADA
po bachtinowsku, udowadnia faktyczny wpyw kontrkulturowych dziaa Poma-
raczowej Alternatywy, podobnie jak czechosowackiego Klubu Pokoju imienia
Johna Lennona czy Inicjatywy dla Pokoju i Praw Czowieka w Nvu. Dzi mona
te dziaania widzie w kategoriach antropologii widowisk, a jednoczenie po-
rwna z happeningami politycznymi z ostatnich lat, na przykad przeciw po-
lityce Busha czy Kaczyskich, albo akcji happeningowych ruchu Wolne Kono-
pie, ktre bdc pocztkowo wyrazem myli niewielkiego rodowiska, promie-
nioway silnie i poszerzay pole wiadomoci spoecznej (tu take przypomina
si akcja samych Pomaraczowych pod tytuem Marsz wyksztaciuchw). Prze-
cie duch sprzeciwu jest wieczny. Pomaraczowa Alternatywa jest unun, a jak
pisa Tzara Dada jest polityczne.
znonczsnIs, czyli Niech nikt nie way si polemizowa z ostatnimi zda-
niami. nI1. Nie wolno nikomu. Nikt
Przyjo si sdzi, e unun zwizane jest z nonsensem, ale naleaoby mwi
raczej o paradoksie. Sia potocznoci bdnie usiuje nas przekona, e istnieje
pewien dualistyczny ukad: nonsens sens, z ktrego nie da si wycofa. W tym
zestawieniu zwykle nonsens wystpuje za sensem, ale nie bdziemy ju a tak
skrupulatni w powtarzaniu tej wtpliwej hierarchii. Wydaje si bowiem, e to
raczej sens pochodzi z nonsensu, podobnie jak wszystko z chaosu, a nie odwrot-
nie. unun ma charakter prymarny i dlatego pobrzmiewa dziecinnie. Czerpie si
z frywolnoci przeciwstawionej strukturze dorosych skorup czy masek-person.
W jzyku angielskim sens wie si zazwyczaj z rozumnoci, rozumieniem, lo-
gicznoci i porzdkiem i co, co ten sens posiada (makes sens), jest jedno czy
jeden. Zmysy natomiast (senses) s mnogie. Twrc jest ten, kto w zastany po-
rzdek wprowadza nowe, niebywae, dodaje co do zasobw kultury, przekszta-
ca j i wzbogaca, a wic dziaa zgodnie z prawem n1+n (n1 to usunicie z pola
zastanego porzdku idei, +n to element wzbogacajcy).
Tworzy si wic sytuacja mnoga, w ktrej ju dominuje nie jeden sens, ale
wielo sensw, zmysowo-estetyczna fuzja sygnaw. Nonsens suy sensow-
nej sprawie, wystpuje na powierzchni zdarzenia, formalnie je okrela, ale w tle
dziaania znajduje si rnica polityczna i to ona deniuje kontekst. Kontekst
ten moe stanowi samoodniesienie do alternatywy, do tego, co inne (do innych
tekstw), a wtedy z wieloci o wysokim stopniu skomplikowania uda si moe
kwantowy skok ku dowiadczeniu sensu. Sens wykrystalizowuje si na chwil,
zyskuje form, aby znw rozpuci si w rozkosznym chaosie wieloci, z ktrej
powstanie nastpna struktura i nowa alternatywa.

66 DADA politics
A situation of multiplicity is developed, no longer dominated by a single sense,
but the plurality of senses, the sensory and aesthetic fusion of signals. Nonsense
serves a cause that makes sense, is present on the surface of the event, denes it
formally, yet in the background of the action there is a political dierence, and
it is that dierence which denes the context. The context may be a reference
to the alternative, to what is dierent (to other texts). From that multiplicity on
a higher level of complexity a quantum leap can be made into the new experien-
ce of sens. The sense crystallises for a moment, acquires a form and is dissolved
again, into the joyful chaos of multiplicity, from which another structure will
be formed and a new alternative will be born.
I. All the quotes dividing the text into modules come from Waldemar Major Fydrychs Manifesto
of Socialist Surrealism.
2. See: Johan Huizinga, Homo ludens. Zabawa jako rdo kultury, transl. by Maria Kurecka, Witold
Wirpsza, Warszawa I985. I will add that, contrary to some opinions, it seems that the Orange
Alternative has its source in the meetings in the club Indeks (fun) and in happenings (performance
art), and the gesture of painting dwarves on the white spots with which censors covered the slogans
of the opposition came second.
3. The DiFerences, a documentary lm prodused in Poland in 2007, 50, dir. by Jan Przyuski. There is no
space here to dene what politics is for widziski and for his particular understanding of the nature of
politics, so in these matters I need to refer you to the higher doctoral thesis on widziski currently being
written by Kazimierz Piotrowski, and primarily to widziskis book Art, society and selfconciousness,
Calgary I979.
4. Grzegorz Dziamski, Performance, czyli otwarcie na codzienno ycia, [in:] Awangarda po awangardzie,
Pozna I995; Roselee Goldberg, Performance Art. From Futurism to the Present, 2nd ed. expanded and
edited, London New York I988 (Ist ed. I979 titled Performance: Live Art. 1909 to the Present); Jerzy
Grotowski, Teksty z lat 19S199, ed. by Janusz Degler, Zbigniew Osiski, 2nd ed. expanded and edited,
Wrocaw I990.
5. See: Leszek Kolankiewicz, Eleusis. Oczy szeroko zamknite, [in:] Midzy teatrem a literatur. Ksiga
oarowana Profesorowi Januszowi Deglerowi w S. rocznic urodzin, ed. by Jan Miodek, Adolf Juzwenko,
Wrocaw 2004, pp. 3I9I.
6. See e.g.: Crisis and the Arts. The History of Dada, ed. by Stephen C. Foster, New York London I996.
7. See: Pierre Cabanne, Dialogues with Marcel Duchamp, transl. Ron Padgett, London I97I, pp. 4344.
8. Many years after the historical Dadaism, the precursor of performance, Zbigniew Warpechowski,
showing the uncompromising character of performance art and radical qualities of truth, made
a performance in which he also exhibited an axe, yet it was he himself who was seated on a chair in
the place of a sculpture.
9. Let me add that the authorship of the anonymous article that caused the scandal has not been determined
to this day; The Richard Mutt Case was written most probably by Beatrice Wood or something which
cannot be excluded by Duchamp himself.
I0. Quoted from: Adrian Henri, Environments and Happenings, London I974.
II. I wrote about this in the brief history of performative actions in Poland entitled Sztuka akcji, Supsk
2007.
I2. Klara Kemp-Welsch, Zrozumie manifestacje Beresia, [in:] Jerzy Bere. Sztuka zgina ycie / Art Bends
Life, catalogue of an exhibition at Krakows Bunkier Sztuki Contemporary Art Gallery, Krakw 2007,
p. 25.
I3. Padraic Kenney, A Carnival of Revolution. Central Europe 1989, Princeton 2002. Note also the work by
Lisiunia A. Romanienko, Antagonism, Absurdity and the Avant-garde. Dismantling Soviet Opression
through the Use of Theatrical Devices by Polands Orange Solidarity Movement, International Review
of Social History 2007, No. 3, pp. I33I5I. It is a part of the lengthier publication Humour and Social
Protest, ed. by Dennis Bos, Marjolein tHart, Cambridge 2008.
I4. Jerzy Bere, a video recording of an interview, Ustka 2007, from the authors archive.
67 Polityka DADA
I. Wszystkie cytaty dzielce tekst na moduy pochodz z Manifestu surrealizmu socjalistycznego
Waldemara Majora Fydrycha.
2. Zob. Johan Huizinga, Homo ludens. Zabawa jako rdo kultury, tum. Maria Kurecka, Witold Wirpsza,
Warszawa I985. Dodam, e wbrew niektrym opiniom wydaje si, i Pomaraczowa Alternatywa ma
swoje rdo w spotkaniach w klubie Indeks (zabawa) i w happeningach (sztuka akcji), a dopiero
w drugim etapie w gecie malowania krasnali na biaych plamach, ktrymi cenzura zakrywaa hasa
opozycyjne.
3. The DiFerences, lm dokumentalny, prod. Polska 2007, 50 min., re. Jan Przyuski. Nie ma tu miejsca
na okrelenie, czym dla widziskiego jest polityka i specyczne rozumienie politycznoci, wic
w tej kwestii odsyam do powstajcej o nim pracy habilitacyjnej Kazimierza Piotrowskiego, a przede
wszystkim do ksiki widziskiego Sztuka, spoeczestwo i samowiadomo, tum. ukasz Guzek,
Warszawa 2009.
4. Grzegorz Dziamski, Performance, czyli otwarcie na codzienno ycia, w: Awangarda po awangardzie,
Pozna I995; Roselee Goldberg, Performance Art. From Futurism to the Present, wyd. ii uzupenione
i poprawione, London New York I988 (wyd. I w I979 r. pod tytuem Performance: Live Art. 1909 to
the Present); Jerzy Grotowski, Teksty z lat 19S199, red. Janusz Degler, Zbigniew Osiski, wyd. ii
poprawione i uzupenione, Wrocaw I990.
5. Zob. Leszek Kolankiewicz, Eleusis. Oczy szeroko zamknite, w: Midzy teatrem a literatur. Ksiga
oarowana Profesorowi Januszowi Deglerowi w S. rocznic urodzin, red. Jan Miodek, Adolf Juzwenko,
Wrocaw 2004, s. 3I9I.
6. Zob. m.in.: Crisis and the Arts. The History of Dada, red. Stephen C. Foster, New York London I996.
7. Por. Pierre Cabanne, Entretiens avec Marcel Duchamp, Paris I967.
8. Wiele lat po historycznym dadaizmie prekursor performance Zbigniew Warpechowski, pokazujc
bezkompromisowo sztuki akcji i radykalizmu prawdy, wykona performance, w ktrym take
wystawi siekier, ale zamiast rzeby on sam siedzia na krzele.
9. Dodam, e do dzi nie udao si ustali autorstwa anonimowego artukuu, ktry wywoa ten skandal,
The Richard Mutt Case, napisanego prawdopodobnie przez Beatrice Wood albo niewykluczone
przez samego Duchampa.
I0. Cyt. za: Adrian Henri, Environments and Happenings, London I974.
II. Pisaem o tym w maej historii sztuk performatywnych w Polsce, zatytuowanej Sztuka akcji,
Supsk 2007.
I2. Klara Kemp-Welsch, Zrozumie manifestacje Beresia, w: Jerzy Bere. Sztuka zgina ycie / Art Bends
Life, katalog wystawy w Bunkrze Sztuki, Krakw 2007, s. 25.
I3. Padraic Kenney, A Carnival of Revolution. Central Europe 1989, Princeton 2002. Warto zwrci uwag
take na prac Lisiunii A. Romanienko, Antagonizm, absurd i awangarda, International Review of
Social History, 2007, nr 3, s. I33I5I. Stanowi ona cz wikszej publikacji: Humour and Social
Protest, red. Dennis Bos, Marjolein tHart, Cambridge 2008.
I4. Jerzy Bere, zapis rozmowy wideo, Ustka 2007, z archiwum autora.
I5. Mirosaw Pczak, The Orange Ones, the Street, and the Background, Performing Arts Journal,
I99I, t. I3, nr 2, s. 5055. Karnawa RIO-Botniczy to nazwa akcji z I6 ii I988 r., ale w tym kontekcie
chciabym okreli tym mianem szersze zjawisko happeningowe.
I6. Zob. Happening, czyli o realnoci, prba hermeneutyki akcji Tadeusza Kantora i jego myli o kryzysie
formy /kryzysie realnoci, w: J. Przyuski, Sztuka akcji, op. cit., s. I2.
I7. Zob. Elbieta Cielar, DZIKA LEWICA, ANIELSCY ANARCHICI, w: Elbieta i Emil Cielarowie.
Anarchia. Repassage, red. Maryla Sitkowska, Warszawa 200I.
I8. Ten wpyw zauway Pczak w The Orange Ones, the Street, and the Background, op. cit. Na temat
kultury czynnej zob.: Leszek Kolankiewicz, Na drodze do kultury czynnej. O dziaalnoci Teatru
Laboratorium w latach 19701977, Wrocaw I978.
I9. W I986 r. Grotowski przenis si do Pontedery we Woszech, ale jego praca w Instytucie Bada
Aktora i w Teatrze Laboratorium w latach siedemdziesitych i do poowy osiemdziesitych
ksztatowaa niezalene podejcie przez cae nastpne lata, opieraa si bowiem na budowaniu bardzo
silnych podstaw na bazie praktyki teatralnej czcej prac ezoteryczn i rozwj osobowoci. Por.
L. Kolankiewicz, Na drodze do kultury czynnej, op. cit.
20. Aldona Jawowska, Wicej ni teatr, Warszawa I988.
2I. Czowiek przypomnijmy raz jeszcze warszawskich performerw, maestwo Kwiekw zacho-
wuje si zawsze i wszdzie, jego bycie przyjmuje pewn zalen od wielu czynnikw form, ktr ten
68 DADA politics
I5. Mirosaw Pczak, The Orange Ones, the Street, and the Background, Performing Arts Journal, I99I,
Vol. I3, No. 2, pp. 5055. Although Karnawa Rio-botniczy was the name of a happening held on I6th
February I988, I would like to use the context for denition of a broader happening phenomenon.
I6. See: Happening, czyli o realnoci, prba hermeneutyki akcji Tadeusza Kantora i jego myli o kryzysie
formy /kryzysie realnoci, [in:] Sztuka akcji, op. cit., p. I2.
I7. See: Elbieta Cielar, Dzika lewica, anielscy anarchici, [in:] Elbieta i Emil Cielarowie. Anarchia.
Repassage, ed. by Maryla Sitkowska, Warszawa 200I.
I8. Escravara Isaura, (The Slave named Isaura) was a Brasilian soap opera broadcasted at that time by Polish
state television and an extremely popular.
I9. The inuence was noticed by Pczak in The Orange Ones, the Street, and the Background, op. cit.
On active culture see: Leszek Kolankiewicz, Na drodze do kultury czynnej. O dziaalnoci Teatru
Laboratorium w latach 19701977, Wrocaw I978.
20. In I986, Grotowski moved to Pontedera in Italy, but his work at the Workcenter and the Laboratorium
Theatre in the I970s and the rst half of the I980s formed an independent approach in the following
years, as it was founded on building a powerful base on the grounds of theatrical practice combining
esoteric work with personality development. See: L. Kolankiewicz, Na drodze do kultury czynnej, op. cit.
2I. Aldona Jawowska, Wicej ni teatr, Warszawa I988.
22. The person let us bring to mind again the Warsaw performers, the Kwieks behaves always and
everywhere, his being assumes a certain form dependent on multiple factors, which he may control
and shape. This is true both about art and life. Everyone is an artist of behaviour; or, rather, should be
one. This is the live art, from: Jan Przyuski, Performance, historia i gest, an unpublished text, in
the materials of the Institute of Polish Culture of the University of Warsaw.
23. Allan Kaprow, Assemblage, Environments and Happenings, New York I966.
24. Performer Zbigniew Warpechowski developed a notion of the moment Zero: the key point for the whole
event which may occur before, during or after the action. See: J. Przyuski, Sztuka akcji, op. cit.
25. Anne Applebaum in The Washington Post, quoted from: Waldemar Fydrych, ywoty Mw
Pomaraczowych, Wrocaw 20I0.
26. In an interview, Ludwik Flaszen, co-creator of the Laboratorium Theatre, formulated a precious
remark, namely that in socialism one needed to ght against external enthralment. Capitalism is less
dangerous. In a free state, where you dont go to prison for your views, where anything can be said and
done, one needs to struggle with internal limitations and nd a smart answer to the question what to
do with freedom. Otherwise, it may prove great boredom, quoted from: Gazeta Wyborcza (Bydgoszcz),
29th June 2007.
27. Artur mijewski, Stosowane sztuki spoeczne. Manifest, [in:] Krytyka Polityczna nr II/I2, 2007, pp.I424.
28. M. Pczak, The Orange Ones, the Street, and the Background, op. cit., See also: L. A. Romanienko,
Antagonizm, absurd i awangarda, op. cit., and: Humour and Social Protest, op. cit.
29. According to Naomi Klein, The Yes Men continue the cultural strategy of Jonathan Swift and other
scathing satirists. In the history of anti-globalism no Molotov cocktails have been thrown as accurately
as the satire of the Yes Men. Quoted from: Bartek Chaciski, Atak ludzi na Tak, Przekrj weekly, 2004,
No. 47, pp. 5I53.
30. P. Kenney, A Carnival of Revolution, op. cit. Kenney builds the notion of konkretny people, speaking
about people with an initiative: activists of the alternative stage of the Eastern Bloc.
69 Polityka DADA
moe kontrolowa i ksztatowa. Dotyczy to zarwno sztuki, jak i ycia. Kady jest artyst zachowania
lub raczej powinien nim by. To wanie live art, cyt. za: Jan Przyuski, Performance, historia i gest,
tekst niepublikowany, w materiaach Instytutu Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego.
22. Allan Kaprow, Assemblage, Environments and Happenings, New York I966.
23. Warpechowski wypracowa pojcie momentu Zero, punktu kluczowego dla caego zdarzenia, ktry
moe zaistnie przed, w trakcie lub po akcji. Zob. J. Przyuski, Sztuka akcji, op. cit.
24. Anne Applebaum w The Washington Post, cyt. za: Waldemar Fydrych, ywoty Mw Pomaraczowych,
Wrocaw 20I0.
25. W jednym z wywiadw Ludwik Flaszen, wsptwrca Teatru Laboratorium, sformuowa cenn uwag:
W socjalizmie trzeba byo walczy ze zniewoleniem zewntrznym. Kapitalizm jest mniej grony. W wol-
nym kraju, gdzie za pogldy nie idzie si do wizienia, gdzie mona wszystko mwi i robi, trzeba si
za to zmaga z ograniczeniami wewntrznymi i znale mdr odpowied na pytanie, co zrobi z wolno-
ci. Inaczej moe okaza si wielk nud, cyt. za: Gazeta Wyborcza (Bydgoszcz), 29 czerwca 2007.
26. Artur mijewski, Stosowanie sztuki spoecznej, Krytyka Polityczna, 2007, nr II/I2, s. I424
27. M. Pczak, The Orange Ones, the Street, and the Background, op. cit. Zob. take: L. A. Romanienko,
Antagonizm, absurd i awangarda, op. cit., oraz: Humour and Social Protest, op. cit.
28. Wedug Naomi Klein Yesmeni to kontytuatorzy strategii kulturowej Jonathana Swifta i innych citych
satyrykw. [] W historii antyglobalizmu jeszcze aden rzut koktajlem Mootowa nie by tak celny jak
satyra Ludzi na Tak, cyt. za: Bartek Chaciski, Atak ludzi na Tak, Przekrj, 2004, nr 47, s. 5I53.
29. P. Kenney, A Carnival of Revolution, op. cit. Kenney tworzy pojcie konkretny people, mwic o ludzich
z inicjatyw, aktywistach sceny alternatywnej bloku wschodniego.