Aardrijkskunde Wonen in Nederland 1 2 De Lage Landen bij de zee

Paragraaf 2.1 Kust in beweging

Zachte kusten en harde kusten Sinds holoceen stijgt de zeespiegel voortdurend y Bescherming: Duinen (3/4 Nederlandse kust) (zee)dijken en dammen y Drie kusttypen (van Noord naar Zuid) Waddenkust: zeegaten en waddeneilanden Gesloten kust: duinen en strandwallen Estuariumkust/ deltakust: zeearmen, riviermondingen en eilanden Zachte kusten duinen, stranden, zandplaten, wadden en kwelders Grote getijdenverschillen getijdenstroom Gevolg: Erosie sediment verplaatst meanders Buitenbocht uitgeschuurd: oevers ondergraven & dijkval Binnenbocht: aanzanding gevaar voor scheepvaart Duinen & wadden vormen een belangrijk onderdeel van de Ecologische Hoofdstructuur y Duinen Stromingen en wind ophoping zandbanken Onderscheid: Oude duinen (meer landinwaarts, lager, deels afgegraven) Jonge duinen (ong. 1000 jaar oud, hoger)  Wadden Buitendijkse gronden die bij vloed overstromen Bestaat uit zandplaten, slikken, geulen en prielen Geulen: altijd onder water (waddenrivieren) Kwelders: alleen bij springtij onder water Meer aanslibbing dan afslag, oorzaken: - Snellere vloedstroom en tragere ebstroom - Bescherming door eilanden Harde kusten Aangelegd door de mens Bijv. bebouwd met dijken en dammen Hoofden: strekdammen die haaks op de kust liggen  Pieren Voorkomen duinafslag en verzanding van de havenmond Maken navigatie makkelijker  Zeedijken: primaire waterkering Bescherming tegen zee, estuaria, IJsselmeer, Markermeer & grote rivieren Beheerd door de waterschappen NL ingedeeld in dijkringgebieden Geven en nemen Kustprocessen opbouw & afbraak van de kust onder invloed van wind en water Kustlijn is voortdurend in beweging Natuurlijke en menselijke factoren Wind Wind ontstaan golven, zeestromingen, opstuwing van water, transport van zand(sedimentatie) Kusterosie: aanvoer < afvoer van zand

Aardrijkskunde Wonen in Nederland 2 2 De Lage Landen bij de zee

Golven Diep water: hogere golfsnelheid Zand uit zee sedimenteerd aan de kust Stranddrift: ondiep water golven breken en water stroomt terug - zandverplaatsing in de lengterichting van de kuststrook Zeestroming Zeestromingen: zoutwaterstromen op een grote ruimtelijke schaal Bijv. de golfstroom Opstuwing Opstuwing: samenspel van wind en hoogwater Kan gevaarlijk zijn Kan morfologie van kwelders, slikken en schorren snel veranderen Getijden Het getij: eb & vloed Ontstaan onder invloed van aantrekkingskracht van de maan Kentering: als de stroomrichting omkeert tijdelijk geen stroming Springtij: als aantrekkingskracht van de zon en maan samenvallen  Nederlandse kust: invloed twee getijdengolven n vanuit noordelijke Atlantische Oceaan n vanuit het Nauw van Calais  Kracht van getij is groter dan van zeestroom - wandelende Waddeneilanden richting oosten  Vloedstroom is sneller dan ebstroom Bij eb kunnen aangespoelde zandkorrels en slibdeeltjes naar de bodem zakken  andere invloeden op eb- en vloedstand: vorm van de kust (brede kust minder verschil) meteorologische omstandigheden (hogedrukgebied lagere waterstand) De mens Vanaf begin jaartelling: mens in de Lage Landen stelt zich defensief op tegenover de zee wonen in hoge gebieden bouwen van wierden en terpen Later: bouw van dijkjes tussen hogere delen in het landschap afwatering d.m.v. spuisluisjes verzakking steeds meer technische middelen graven van greppels en dammen bouwen om aanslibbing op de wadden tegen te gaan bedijking opgehoogde kwelders droogmalen deel van de Zuiderzee  verschillende menselijke activiteiten: duinbeplanting, bouw sluizen, havenaanleg, dijken bouwen, baggeren, inpoldering enz. recreatie klimaatverandering

Aardrijkskunde Wonen in Nederland 3 2 De Lage Landen bij de zee

Paragraaf 2.2 Koffers pakken

Een veilig gevoel Nederlanders voelen zich veilig Meeste mensen niet goed op de hoogte van zeespiegelstijging en bodemdaling Overstromingskans: 1x in 10.000 jaar Waar?: Zeeland, Noord-Nederland, Zuid-Hollandse kust en Waddeneilanden  Kans op overstroming is regelbaar door te investeren in kustbescherming verhoging van dijken/duinen verbreding strand/ aanvullen met zand elke 5 jaar toetsing overstromingskans door de Rijksoverheid  Schade wordt o.a. bepaald door Oppervlakte overstroombaar achterland Ligging beneden NAP Aantal inwoners Welvaart Dus: overheid koppelt mate van bescherming aan mogelijke schade Grootste overstromingsdreiging komt van zee - weersomstandigheden slecht voorspelbaar korte waarschuwingstijd bij stormvloed Wel voorspelbaar: Wanneer springtij Hoge rivierafvoer Maatregelen mogelijk  Risico bepalen in plaats van kans op overstroming Gebied met weinig economische activiteit laag risico, ook als kans op overstromen groot is Rijzende zeespiegel en verdwijnend zand Klimaatverandering zwaardere belasting zeewering y Consequenties voor kustverdediging  Hoog water afslagpunt verschuift landinwaarts Zeereep/duinstrook beidt onvoldoende bescherming Maatregelen: duinen verzwaren land opofferen aan de zee  Kustafslag: tegenwoordig structureel proces Jaarlijks verdwijnt 6 miljoen m3 zand Duinverlies en strandversmalling Basiskustlijn: maatstaf om te zien hoever de kust is aangegroeid of afgeslagen  Wadden: zandige kust Zeespiegelstijging permanent onder waterstaand lagunegebied  Niet overal zandverlies Ook aangroei Weergeven in zandbalans Voorwaarden ontstaan/in stand blijven Nederlandse kust Zeebodem moet over grote afstand flauw aflopen Voldoende aanvoer van zand door zeestromingen Niet te groot getijdenverschil Niet te vaak zware stormen Geen snelle zeespiegelstijging

Aardrijkskunde Wonen in Nederland 4 2 De Lage Landen bij de zee

Kustverdediging Kustbeleid: gericht op het behoud en verbetering van veiligheid tegen maritieme overstromingen y Maatregelen, op het gebied van 1. Handhavingbasis kustlijn Dagelijks kustonderhoud door Rijkswaterstaat 2. Garanderen veiligheid Waterschappen zijn verantwoordelijk voor waterkering Norm: max. eens in de 100.000 jaar een ernstige overstroming 3. Beheersing overstromingsrisico s Richt zich op schade die kan ontstaan in de afslagzone 4. Golfoverslag bij harde kustdelen Zal toenemen bij hogere zeespiegel en hogere windsnelheden

2.3

Inspelen op de natuur

Meewerken met de natuur Nederlandse kust: dynamisch systeem Past zich aan veranderende omstandigheden aan Natuur kan een groot deel van het werk doen y Dynamisch handhaven: Sluit aan bij krachten van de natuur (stroming, wind) Wind en water hebben vrij spel binnen een bepaalde bandbreedte Basiskustlijn 1990 is maatgevend Vanaf jaren 80 nieuwe kustverdedigingsmethoden Verlies van zand onder de kust aanvullen met zandsuppleties Minder overschrijdingen basiskustlijn Hogere kosten  Vanaf 1995 ook onderwatersuppletie Bedoeld om kustfundament te handhaven Beter dan strandsuppletie: - minder kosten - geen overlast op het strand voor toerisme Uitgangspunt kustbeleid: zacht waar het kan, hard waar het moet - Nadeel harde kust: verlies dynamiek geen mogelijkheid te herstellen na stormseizoen Dynamiek en diversiteit Texel: slufter - Getijdengebied waar zout water onder invloed van eb en vloed door een geul in de deunen het land binnenkan dringen  Kern: - brede duinvallei in open verbinding met Noordzee - stroomgat noordwaarts: duinenrij noordzijde getijdengeul aangetast - invloed van getijden en wind handhaven duingebied - hoogwater: achterliggende kreken en plassen lopen vol - extreem hoogwater: grootste deel slufter onder water  Grote ecologische waarde - sterke natuurlijke dynamiek - grote diversiteit van flora en fauna Zuidzijde Maasvlakte: kunstmatige slufter - Gradintrijk gebied: allerlei overgangen in hoogteligging, grondsoort & waterhuishouding - Waardevol ecosysteem

Aardrijkskunde Wonen in Nederland 5 2 De Lage Landen bij de zee

Ecologische waarde  Duinstreek - rijk aan planten & dieren - rust- en overwinteren (trek)vogels - grote voedselrijkdom kustwateren  Waddenstreek - kraamkamer voor de Noordzee  Westerschelde - laatste en volledige open zeearm zuid-westelijk Nederland Natuurwaarden: conflict met economische aarden - Bollenteelt, glastuinbouw, haven- en industriefunctie - Winning olie en gas uit zee - Zoetwaterwinning duinen - Toerisme en recreatie Bandbreedte dynamische kust: grote druk om te bouwen Bescherming historische bebouwing in 13 kustplaatsen Groot toeristisch en economisch belang Wonen aan de kust Bouwen aan zee is populair Toename welvaart, bevolking & vrije tijd intensiever gebruik kustgebied Jaarrond-exploitatie (verbreding toeristisch seizoen) Zeewaartse verbreding kust is een probleem Landinwaartse bebouwing belemmert verbreding waterkering Kustbebouwing beweeglijkheid kust gaat verloren Bolwerkvorming: kustlijn wordt een harde grens die veel bescherming vraagt Dynamisch handhaven lastig: vraagt veel zandsuppletie y Gevolg bolwerkvorming: - afname veerkracht van de kust - Toename overstromingsrisico - 4e Nota Waterhuishouding: nieuwe bebouwing alleen waar aaneengesloten bebouwing aanwezig is y Kustprovincies: bebouwingsgrenzen - Alleen binnen bepaalde contouren mag onder bepaalde voorwaarden worden geboud Lange termijn: kust kan niet meegroeien met natuur Zee- of landwaartse oplossing door storten zand voor/achter duinen y Kust beweegt door zeespiegelstijging landinwaarts Duinenrij verbreden om druk op te vangen Zandvoorraad als veiligheidsbuffer Geen activiteiten die landinwaartse verplaatsing onmogelijk maken y Zandbuffers: zeewaartse kustuitbreiding Zandplaten voor de kust Zachte of harde onderwaterdammen Luctor et submergo? Jarenlang werd de dynamiek van kustprocessen tegengehouden helmgras en rietschermen Bij kustafslag dijken weer opbouwen Werkt niet: steeds meer duingebied verloren - afbrokkelende zeewering dorpen en landerijen bedreigd - constructief van steen en asfalt bevorderen vaak het verdwijnen van zand y Traditionele kustverdediging waardevolle ecosystemen spoelden weg - Nu nieuw kustbeheer

Aardrijkskunde Wonen in Nederland 6 2 De Lage Landen bij de zee

Begrippen paragraaf 1
Zeedijk Zachte kust Duinen Wadden Door de mens aangelegde wal om het land te beschermen tegen de zee. Kuststrook die (grotendeels) door de natuur is gevormd (duinen). Door de wind gevormde zandheuvels aan de landzijde van het droge strand. Gebied dat onder invloed staat van een groot tijverschil. Waarvan bij eb grote oppervlakten droogvallen en dat bij vloed onder water loopt. Door de mens aangelegde en onderhouden zeewering, die tenminste gedeeltelijk bestaat uit bouwmateriaal. Voortdurende verandering van de kustlijn onder invloed van natuurlijke en menselijke factoren. Aangroei van een deel van de kust al dan niet geholpen door menselijk ingrijpen. Aantasting van een deel van de kust, al dan niet benvloed door menselijk ingrijpen. Waterstroming in de zee ten gevolge va getijdenwerking, opstuwing door de wind, dichtheidsverschillen of golfwerking. Stijging van de waterstand op zee/estuarium/groot meer ten gevolge van getijdenbeweging. Daling van de waterstand op zee/ estuarium / groot meer ten gevolge van de getijdenbeweging

Harde kust

Kustproces

Opbouw Afbraak Zeestroming

Vloed Eb

Begrippen paragraaf 3
Dynamische handhaving Vorm van kustbescherming waarbij de kustlijn binnen een bepaalde bandbreedte mag bewegen (basiskustlijn), zodat water en wind vrij spel hebben Zandsuppletie Kunstmatig aanbrengen van zand op strand of onderwateroever om de gevolgen van kusterosie te herstellen Bescherming van het land door aanleg en onderhoud van dijken en andere waterstaatkundige werken. Zoute of brakke duinvallei die in open verbinding staat met de zee, zodat zout water onder invloed van het getij binnen kan stromen. Belangen die natuur en milieu betreffen, in het bijzonder ecosystemen Het voortdurend aan verandering onderhevig zijn van een kust of rivierstelsel Variatie in natuurlijke processen en de gevolgen daarvan voor de biologische soortenrijkdom en landschapsvormen Belangen die berusten op de financile kosten en baten Aanduiding voor een deel van de kust waar harde verdedigingen zijn aangelegd waadoor de kust een star karakter krijgt. Het proces waarin de kust dicht aan zee wordt bebouwd en haar flexibiliteit verliest

Harde kustverdediging

Slufter

Ecologische waarden Dynamiek Diversiteit

Economische waarden Bolwerk

Bolwerkvorming