Historia de Roma (extracto do cap.

VI) - Indro Montanelli

Baixo o rei Servio Tulio, as clases sociais non eran xa tan s das. Entre os plebeos diferenciouse unha alta burguesa ou clase media, bastante numerosa e sobre todo moi forte desde o punto de vista nanceiro. Cando o rei organizou os novos comicios centuriados dividndoos en cinco clases segundo os patrimonios e dando primeira, a dos millonarios, votos sucientes para derrotar s outras catro, os patricios non estiveron nada contentos porque se viron excedidos, como potencia poltica, por xente sen berce, como se di hoxe, ou sexa que non tian antepasados, pero que en compensacin, posua mis dieiro que eles. Con todo, cando Tarquino o Soberbio foi botado e no seu posto instaurouse a Repblica, comprenderon que non podan quedar sos contra todos os demais e pensaron en tomar por aliados a aqueles ricachns que no fondo, como todos os burgueses de todos os tempos, non pedan nada mellor que entrar a formar parte da aristocracia, dicir, do Senado. Se os nobres franceses do sculo XVIII tivesen feito outro tanto, teran aforrado a guillotina. Aqueles ricachns, como dixemos, chambanse equites, cabaleiros. Procedan todos do comercio e da industria e o seu gran soo era converterse en senadores. Para logralo, non s votaban sempre, nos comicios centuriados, de acordo cos patricios, que tian as chaves do Senado, senn que non vacilaban en entrar pagando do seu peto cando se lles conaba unha ocina ou un cargo. Pois os patricios facanse pagar moi caro a concesin da alta honra. E cando casaban cunha lla de cabaleiro, por exemplo, esixan un dote de raa. E tampouco o da en que o cabaleiro lograba nalmente converterse en senador, non era acollido como pater, dicir como patricio, senn como conscriptus, naquela asemblea que de feito estaba constituda por pais e conscriptos, patres et conscripti. O pobo constituano, pois, soamente estas das ordes: patricios e cabaleiros. Todo o resto era plebe, e non contaba. Nesta incluase un pouco de todo: a r t e s n s, p e q u e n o s c o m e rc i a n t e s, empregados e libertos. E, naturalmente, non estaban contentos da sa condicin. De feito, o primeiro sculo da nova historia de Roma estivo enteiramente ocupado nas loitas sociais entre os que queran ampliar o concepto de pobo e os que queran mantelo restrinxido s das aristocracias: a do sangue e a das carteiras repletas.
Patricio senador (dereita) e cabaleiro (esquerda), identicados polos seus calzados - Imaxe The Consortium na Galera de Chiron.

Historia de Roma (extracto do cap. VI) - Indro Montanelli

Esa loita comezou no 494 antes de Xesucristo, dicir, catorce anos logo da proclamacin da Repblica, cando Roma, atacada por todas partes, perdera todo o conquistado baixo o rei e, reducida case a cabeza de partido, tivo que conformarse con ser membro da Liga Latina, en p de igualdade con todas as demais cidades. Ao nal daquela ruinosa guerra, a plebe, que proporcionara a man de obra para levala a cabo, atopouse en condicins desesperadas. Moitos perderan os campos, que quedaron en territorios ocupados polo inimigo. E todos, para manter familia mentres estaban en las, cargronse de dbedas, que naqueles tempos non era cousa balad, como o agora. Quen non as pagaba, convertase automticamente en escravo do acredor, o cal poda encarceralo na sa adega, matalo ou vendelo. Se os acredores eran varios, estaban autorizados tamn a repartirse o corpo do desdichado tras habelo degolado. E anda cando, ao parecer, non se chegou xamais a este extremo, a condicin do debedor segua sendo igualmente incmoda. Que podan facer aqueles plebeos para reclamar un pouco de xustiza? Nos comicios centuriados non tian voz, porque pertencan s ltimas clases: as que tian demasiado poucas centurias, e polo tanto poucos votos, para impor a sa vontade. Comezaron a axitarse por ras e prazas, pedindo por boca dos mis desenvoltos, que saban falar, a anulacin das dbedas, unha nova reparticin de terras que lles permitise remplazar o predio perdido e o dereito de elixir maxistrados propios.

Alcantarilla romana actual - Imaxe de DivesGallaecia en Flickr

As ordes e o Senado prestaron odos de mercader a estas demandas. E entn, a plebe, ou polo menos amplas masas de plebe, cruzronse de brazos, retirronse ao Monte Sacro, a cinco quilmetros da cidade, e dixeron que a partir daquel momento non daran un braceiro terra, nin un obreiro s industrias, nin un soldado ao exrcito. Esta ltima ameaza era a mis grave e apremante, pois, precisamente naqueles momentos, restablecida de calquera xeito a paz cos vecios de casa, latinos e sabinos, unha ameaza nova perlbase pola parte dos Apeninos, desde cuxos montes comezaran a irromper cara ao val, en busca de terras mis frtiles, as tribos brbaras dos ecuos e dos volscos, que xa estaban mergullando as cidades da Liga. O Senado, coa auga ao pescozo, mandou embaixada tras embaixada aos plebeos para inducilos a regresar cidade e a colaborar na defensa comn. E Menenio Agripa, para convencelos, contoulles a historia daquel home cuxos membros, para amolar ao estmago, negronse a
2

Historia de Roma (extracto do cap. VI) - Indro Montanelli

procurarlle comida; co que, tndose quedado sen alimento, acabaron por morrer eles tamn, como o rgano do cal queran vingarse. Pero os plebeos, duros, responderon que non haba eleccin: ou o Senado cancelaba as dbedas liberando a quen se converteron en escravos porque non as pagaron, e autorizaba plebe a elixir os seus propios maxistrados que a defendesen, ou a plebe quedaba en Monte Sacro, anda que viesen todos os volscos deste mundo a destrur Roma. Finalmente, o Senado capitul. Cancelou as dbedas, restituu a liberdade a quen caeran na escravitude por elas, e puxo plebe baixo a proteccin de dous tribuni e de tres ediles elixidos por esta cada ano. Foi a primeira gran conquista do proletariado romano, a que lle deu o instrumento legal para alcanzar tamn as demais polo camio da xustiza social. O ano 494 a.C. moi importante na historia da Urbe e da democracia (...) Os galos eran unha poboacin brbara, de raza cltica, que, vinda de Francia, alagara xa a chaira do Po. Repartiron aquel frtil territorio entre as sas tribos, os insubrios, os bonnos, os cenomanos, os senones: mais unha destas, ao mando de Brenno, dirixiuse cara ao Sur, conquistou Chiusi, desbaratou as lexins romanas no ro Alia, e marchou sobre Roma. Os historiadores contaron despois, envolvido en moitas lendas, este captulo que debeu ser moi desagradable para a Urbe. Din que cando os galos intentaron escalar o Capitolio, os gansos consagrados a Xuno puxronse a berrar espertando as a Manlio Capitolino quen, fronte dos defensores, rexeitou o ataque. Pode ser. Pero os galos entraron igualmente no Capitolio como en todo o resto da cidade, de onde a poboacin fuxira en masa para refuxiarse nos montes circundantes. Din tamn que os senadores, con todo, quedronse, ao completo, solemnemente sentados nas bastas cadeiras de brazos de madeira da sa curia, e que un deles, Papirio, ao sentirse tirar da barba por Brenno - Imaxe wikipedia broma dun galo, que a cra postiza, arroxoulle cara o cetro de marl. E por n narran que Brenno, tras pegar lume a toda Roma, pediu, para irse, non sei cantos quilos de ouro e impuxo, para pesalo, unha balanza apaada. Os senadores protestaron e entn Brenno, sobre o prato de pesalas, arroxou tamn a sa espada pronunciando a famosa frase: Vae victis!, ai dos vencidos!. Ao que Camilo, reaparecido de milagre respondera: Non auro, sed ferro, recuperanda est patria, a patria haber de recuperarese co ferro, non co ouro, porase fronte dun exrcito que ata aquel momento non se comprende onde o tivo escondido e pora en fuga ao inimigo. A verdade que os galos expugnaron Roma, saqueronna e marchronse perseguidos polas lexins, pero cargados de dieiro. Eran bandoleiros robustos e zaos, que non seguan ningunha lia poltica e estratxica nas sas conquistas. Asaltaban, depredaban e retirbanse sen preocuparse en absoluto do ma. De poder imaxinar a vinganza que Roma habera de sacar daquela humillacin, non deixasen pedra sobre pedra. En cambio, a devastaron, si, pero sen destrula. E volveron sobre os seus pasos, cara Emilia e Lombarda (...) Pero mentres suceda todo isto na fronte exterior, a Urbe alcanzaba no interior unha importante meta coa Lei das Doce Tboas.
3

Historia de Roma (extracto do cap. VI) - Indro Montanelli

Foi un xito dos plebeos que, desde que volveran do Monte Sacro, non cesaron de pedir que as leis non fosen deixadas mis en mans da Igrexa, que sa vez era monopolio dos patricios, senn que se publicasen de modo que cada un soubese cales eran os seus deberes e cales as penas en que incorreran en caso de infrinxilas. Ata aquel momento as normas en que se baseaba o maxistrado que xulgaba foran secretas, reunidas en textos que os sacerdotes conservaban celosamente e mesturadas con ritos relixiosos cos que se pretenda indagar a vontade dos deuses. Se o deus estaba de bo humor, un asasino poda sar de apuros; se o deus tia mal da, un pobre ladrncio de galias poda terminar na forca. Dado que quen interpretaban a sa vontade, maxistrados e sacerdotes, eran patricios, os plebeos sentanse indefensos. Baixo a presin do perigo exterior, dos volscos, dos ecuos, dos veientos, dos galos e a ameaza dunha segunda secesin no Monte Sacro, o Senado, tras moitas resistencias, capitul, e mandou tres dos seus membros a Grecia, para estudar o que xera Soln neste terreo. Cando os mensaxeiros volveron, foi nomeada unha comisin de dez lexisladores, chamados polo seu nmero decemviri. Baixo a presidencia de Apio Claudio, redactaron o cdigo das Doce Tboas, que constituu a base, escrita e pblica, do dereito romano. Esta gran conquista leva a data do ano 451 a.C., que corresponda, aproximadamente, ao tricentenario da fundacin da Urbe (...)

Texto da primeira das XII tboas. Fonte: Biblioteca Augustana

Historia de Roma (extracto do cap. VI) - Indro Montanelli

Cuestins sobre o texto 1. En que consistira a reforma do rei Servio Tulio? Cal foi a primeira opinin dos patricios sobre ela? Por que consideraron logo un mal menor aceptala?

2. Como tian que devolver os plebeos a honra de formar parte do Senado? Tian a mesma consideracin que os patricios nel?

3. Con que outro nome coecemos ao mons sacer? Que divindade tia o seu templo al? Por que pensas que era a favorita dos plebeos?

4. Cales foron os logros que conseguiron os plebeos trala folga xeral?

5. Que foi o que sucedeu realmente cos galos e que contaban ao respecto as vellas lendas de Roma?

6. Investiga sobre algn dos preceptos contidos na Lex XII tabularum, acompaando o texto en latn e a sa traducin.