1

COMUNICACIN

LINGUA GALEGA

Autoras: Rosa Mara Cazn Fernndez Mara Jess Fernndez Fernndez Pilar Ponte Patio Mara Soledad Puente de Montoya

Revisin lingstica: Pilar Ponte Patio

Edita: Xunta de Galicia. Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria. Educacin Secundaria a Distancia para Persoas Adultas.

Depsito legal: C. 1.549/99 ISBN: 84-453-2581-7 ISBN: 84-453-2580-9

A COMUNICACIN A TRAVS DE DIVERSAS LINGUAXES

O coecemento lingstico (entre tantos e tantos saberes) forncenos de autoconciencia e fai xermolar en ns a estima crecente por todos aqueles que, dende outras linguas, manifestan a sa pertenza humanidade.
Jess Tusn. O luxo da linguaxe

A lingua o principal recurso co que contamos os seres humanos para comunicrmonos, tamn un importante medio para acceder coecemento e para gozar coa creacin literaria, tanto a propia como a dos outros. Este libro pretende ser unha axuda para mellorar o teu coecemento e uso persoal da lingua en todos eses aspectos. Est pensado para que, a travs del, poidas acadar os obxectivos que se pretenden e que atopars expostos comezo de cada unidade; pero non o nico medio co que podes contar, tamn che ser de moita utilidade a consulta doutros libros, a lectura de xornais e de obras literarias, a asistencia s titoras nas que podes intercambiar ideas e opinins, e a consulta frecuente co teu titor ou titora que che servir para aclarar dbidas e proporcionarche recursos. Para que fagas un bo uso deste material, imos explicar cl a estructura do libro e cmo debes traballar con el: Este mdulo contn materia de estudio e traballo para un cuadrimestre. Esta distribudo en catro unidades, e en cada unha delas hai varios bloques de contidos: Comunicacin, Sociolingstica, Anlise e creacin de textos, Gramtica, Lxico e Ortografa. comezo das unidades atopars informacin dos contidos correspondentes e dos obxectivos que debers acadar en cada un dos bloques. A continuacin ofrcenseche explicacins e exemplos dos aspectos que se estn a tratar. Tamn atopars propostas para que realices actividades no teu caderno de traballo. Estas actividades aparecen numeradas e, final do libro, tes unha clave de autocorreccin na que figuran as solucins. Esta clave debers consultala despois de realizar

as actividades, as poders coecer e controlar os teus progresos no proceso de aprendizaxe o que che permitir saber se podes seguir avanzando ou se necesario que volvas repasar o anterior. consultar a clave ten en conta que as tas respostas non teen que coincidir p da letra coas que a aparecen. Como vers, nalgunhas actividades a resposta nica, pero noutras moitas o que se che d un exemplo orientativo. importante que para aclarar calquera dbida consultes o teu titor ou titora. Como complemento das unidades, contas cun anexo no que se recollen aspectos gramaticais correspondentes a estructuras de uso frecuente e que desta maneira poden ser consultados con facilidade sempre que o precises. As persoas encargadas da realizacin deste libro agardamos que sexa un medio eficaz e ameno para que acades un mellor uso e dominio da lingua que , sen dbida, o vehculo esencial da Cultura.

NDICE
Pxina UNIDADE 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 COMUNICACIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 12 Os signos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
A comunicacin a travs de diversas linguaxes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Os cdigos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Claves de signos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

13

14 A linguaxe verbal e o signo lingstico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

Elementos da comunicacin. Situacin comunicativa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O texto: intencin comunicativa e contexto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15

16 Funcins da linguaxe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 ANLISE E CREACIN DE TEXTOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Clases de textos segundo a sa funcin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 GRAMTICA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Texto, pargrafo, oracin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Caractersticas da oracin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Clasificacin semntica das oracins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

28

29 Os constituntes da oracin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Oracins simples e compostas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

31

LXICO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Orixe do lxico galego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Palabras patrimoniais, cultas e semicultas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

32

33 Formacin de palabras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Familia lxica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A derivacin: os prefixos e sufixos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

35 36

ORTOGRAFA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 40 Os signos de puntuacin: o punto e coma (;), . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

Os signos de puntuacin: o punto (.) e a coma (,) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Os dous puntos (:), os puntos suspensivos (...) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A interrogacin, a exclamacin e as comias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . As parnteses e o guin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

43 46 48

Pxina UNIDADE 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 COMUNICACIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

Lingua oral e lingua escrita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Variedades sociais da lingua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

52

54 Rexistros e variedades dialectais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

As linguaxes non verbais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

58

ANLISE E CREACIN DE TEXTOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

Integracin da linguaxe verbal con outras linguaxes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O destinatario dos textos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

60

62 As propiedades dos textos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 GRAMTICA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 Anlise da oracin simple . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

Anlise do suxeito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O nome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

69

71 Outros compoentes da frase nominal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

Os determinantes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O artigo determinado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

79

80 O artigo indeterminado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
Os determinantes demostrativos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Os determinantes posesivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

83 85

LXICO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 88 Abreviaturas, smbolos e siglas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

A composicin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ORTOGRAFA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 O acento das palabras. A slaba tnica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

O acento grfico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ditongos e hiatos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

94

95 O acento diacrtico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
A direse () . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

103

Pxina UNIDADE 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 SOCIOLINGSTICA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

A situacin lingstica en Galicia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Galego e casteln, linguas en contacto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

106

107 Interferencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 ANLISE E CREACIN DE TEXTOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 O texto descritivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 GRAMTICA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 Os determinantes indefinidos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
Os determinantes numerais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O adxectivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

124

127 A frase preposicional (f.p.) como modificador do nome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

Os pronomes persoais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Anlise do predicado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

132

136 O verbo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 LXICO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154 Prstamos lingsticos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154

Neoloxismos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Estranxerismos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

154

155 Calcos lingsticos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156

Campo semntico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Modismos, locucins e frases feitas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

156 157

ORTOGRAFA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 159 O H . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162

OBeoV ....................................................... OCeoZ ....................................................... OXeoS .......................................................

164 165

Pxina UNIDADE 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 SOCIOLINGSTICA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168

Bilingismo e diglosia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Normalizacin lingstica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

168 168

ANLISE E CREACIN DE TEXTOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172

O texto de instruccins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

172

GRAMTICA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 179 Os complementos do verbo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180

Clases de oracins segundo a natureza do predicado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - O complemento directo (CD) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - O complemento indirecto (CI) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

181

183 - O complemento circunstancial (CC) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187

- O atributo (Atr.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - O complemento axente (Ax.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

191

192 A oracin composta. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193

- Clase de oracins compostas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Clase de oracins compostas por coordinacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

193

194 - Clase de oracins compostas por subordinacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196 LXICO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 O significado das palabras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
- Polisemia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Homonimia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

211

212 - Sinonimia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213

- Antonimia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

214

ORTOGRAFA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
Grupos consonnticos cultos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Outros grupos consonnticos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

215

215 Uso da minscula e da maiscula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217 CLAVE DE CORRECCIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221

UNIDADE 1

QUE VAS APRENDER ?

Comunicacin - Saber en qu consiste o proceso da comunicacin e cles son os seus elementos. - Coecer as peculiaridades da linguaxe verbal e do signo lingstico. - Identificar as funcins da linguaxe. Anlise e creacin de textos - Recoecer a existencia de distintos tipos de textos segundo sexa a sa funcin. - Analizar a estructura e elementos dos diferentes tipos de texto. Gramtica - Recoecer a oracin como unidade mnima de comunicacin dentro dun texto. - Saber as clases de oracins que existen desde o punto de vista semntico. - Identificar os constituntes da oracin . - Saber diferenciar oracins simples e oracins compostas. Lxico - Coecer a orixe do lxico galego. - Distinguir entre palabras patrimoniais, cultas e semicultas. - Saber cles son os procedementos de formacin de palabras novas. - Coecer a existencia de familias lxicas. - Recoecer a derivacin como procedemento de formacin de palabras novas. Ortografa - Recoecer e saber usar os signos de puntuacin: o punto, a coma, os dous puntos, os puntos suspensivos, a interrogacin, a exclamacin, as comias, as parnteses e o guin.

10

NDICE DE CONTIDOS
Pxina COMUNICACIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 A comunicacin a travs de diversas linguaxes. . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Os signos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Os cdigos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Clases de signos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 A linguaxe verbal. O signo lingstico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Elementos da comunicacin. Situacin comunicativa . . . . . . . . . . . . . 15 O texto: intencin comunicativa e contexto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Funcins da linguaxe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 ANLISE E CREACIN DE TEXTOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Clases de texto segundo a sa funcin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 - Textos narrativos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 - Textos descritivos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 - Textos expositivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 - Textos argumentativos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 GRAMTICA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Texto, pargrafo, oracin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Caractersticas da oracin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Clasificacin semntica das oracins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Os constituntes da oracin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oracins simples e compostas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 28 29 30 31 32 32 32 32 33 34 34 35 35 35 36 36

LXICO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Orixe do lxico galego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Palabras de orixe prerromana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Palabras de orixe xermana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Palabras de orixe rabe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Palabras patrimoniais, cultas e semicultas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Formacin de palabras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Derivacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Composicin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Parasntese . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Familia lxica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A derivacin: os prefixos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A derivacin: os sufixos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Os signos de puntuacin: o punto (.) e a coma (,) . . . . . . . . . . . . . . Os signos de puntuacin: o punto e a coma (;), os dous puntos (:), os puntos suspensivos (...) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A interrogacin, a exclamacin e as comias . . . . . . . . . . . . . . . . . . As parnteses e o guin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ORTOGRAFA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 . 40 . 43 . 46 . 48

11

Comunicacin
A comunicacin a traves de diversas linguaxes
Os seres humanos estamos continuamente emitindo e recibindo sinais que teen como finalidade expresar algo. As luces dos semforos, os sons das camps, un xesto coa man, un asubo, un sinal de trnsito ...Todos eles son signos que expresan algo. O proceso que ten como finalidade a transmisin de informacin mediante signos chmase comunicacin. A comunicacin non algo exclusivamente humano, os animais tamn transmiten sinais que lles serven para comunicarse, sinais visuais, auditivos ou mesmo olfactivos e tctiles, cos que transmiten informacin vital para eles: perigo, fame, existencia de comida, desexo de relacins sexuais, agresividade...

Vexamos o texto seguinte: Cando dous cabalos viven xuntos establcense unhas relacins de dominantesubordinado. As manifestacins de dominancia varan en intensidade, a forma mis lixeira o desaloxo , no cal o animal de maior dominancia ocupa o lugar do de menos rango. Se este ltimo se nega a moverse, ten lugar unha forma mis agresiva de comportamento. O cabalo estende horizontalmente a sa cabeza cara outro e leva as sas orellas cara atrs pegadas cabeza, pero se a ameaza non afectiva o agresor abre a boca e morde vctima.(...) Os cabalos adultos de baixa dominancia aprtanse para evitar a agresin. Os animais novos mostran un comportamento de sosegamento chamado chasqueo de dentes. Durante esta exhibicin, as orellas permanecen ben quedas e abre a boca coas comisuras cara atrs, mentres os labios cobren os dentes. Logo abre e pecha a boca rapidamente sen que toquen os dentes, considrase isto un comportamento de submisin.
Xos Ramn Girldez Rodrguez: Comportamento do cabalo, en Natureza Galega, Xunta de Galicia. Consellera de Agricultura, Gandera e Montes.

12

UNIDADE 1

Os signos
A comunicacin realzase mediante signos. Un signo algo que evoca na nosa mente a idea doutra cousa. Por exemplo, a luz vermella do semforo un signo visual que indica que debemos deternos; un timbrazo na sala de espera do mdico un signo auditivo que indica que pode pasar o seguinte. A comunicacin consiste en asociar mentalmente o sinal que percibimos, chamado significante, coa idea que representa chamada significado.

1. Indica cl o significado destas imaxes.

Aqu tes o exemplo de catro smbolos:

Os cdigos
Os signos que serven para a comunicacin non aparecen illados, agrpanse entre eles nuns sistemas chamados cdigos. Algns destes cdigos poden ser moi sinxelos como o cdigo dos semforos que consta de tres signos (luz vermella, luz verde, luz mbar), ou o cdigo Morse que consiste na combinacin de raias e puntos. Outros cdigos son moito mis complexos. Cdigo un conxunto de signos cunha materia comn.

O primeiro indica paso para pens , o segundo prohibido fumar, o terceiro reservado para minusvlidos ou dotado de accesos para minusvlidos e o cuarto obrigatoriedade de parar.

13

COMUNICACIN

Clases de signos
Os signos cos que se realiza a comunicacin son percibidos cos sentidos corporais. Segundo o sentido empregado, os signos poden ser visuais ou auditivos. Signos visuais son os que se perciben coa vista, por exemplo a linguaxe xestual das persoas xordas, os que forman o cdigo da circulacin, os cdigos de bandeiras, etc. Signos auditivos son os que se perciben co odo, como por exemplo a linguaxe oral, o tam-tam dos tambores, os sinais auditivos dalgns semforos especiais para xente invidente, a msica... Outros sentidos tamn participan no fenmeno da comunicacin humana, pero en menor medida que no caso dos animais. Polo tacto percibimos os aloumios, as apertas, os sados, as persoas invidentes poden ler no cdigo Braille... O olfacto e o gusto teen unha menor relevancia na comunicacin dos humanos.

2. Pensa en situacins da vida coti nas que te comunicas con mensaxes que sexan signos visuais e signos auditivos e clasifcaas no seguinte cadro.

14

UNIDADE 1

A linguaxe verbal e o signo lingstico

Chamamos linguaxe capacidade humana de comunicar algo por medio de signos. De entre todas as linguaxes posibles que pode utilizar o ser humano para comunicarse, ningunha acada a potencia e amplitude da linguaxe verbal. Gracias a ela, e servndonos de sons que emitimos cos chamados rganos da fonacin, podemos producir gran variedade de mensaxes. Os signos que empregamos na linguaxe verbal chmanse signos lingsticos . Por exemplo, a palabra casa, un signo lingstico. Est formada por unha serie de sons que evocan na nosa mente un concepto determinado. A linguaxe verbal un distintivo fundamental dos seres humanos que a travs dela dan a coecer a sa vida interior, e ideas, sentimentos e pensamentos.

Elementos da comunicacin
Para que exista comunicacin son necesarios os seguintes elementos: Un emisor/a, que a persoa que desexa comunicar algo a algun, dicir, ten intencin comunicativa. CDIGO

EMISOR/A

MENSAXE

RECEPTOR/A

CANLE

15

COMUNICACIN

Unha mensaxe, que a idea ou concepto que se quere transmitir. Un receptor/a, que a persoa (unha ou mis) a quen vai dirixida a mensaxe. Para construr a mensaxe o emisor/a precisa utilizar un determinado cdigo que tamn deber ser coecido polo receptor/a. Ademais, entre o emisor/a e o receptor/a ten que existir un contacto a travs dunha canle de comunicacin.

O texto: intencin comunicativa e contexto

A mensaxe que constre o emisor/a utilizando os signos lingsticos da linguaxe verbal recibe o nome de texto. Texto a mensaxe lingstica completa que se produce no acto da comunicacin. 3. Analiza as seguintes situacins de comunicacin: a) Escribes unha postal a unha amiga para felicitala polo seu aniversario. b) Adela chama por telfono sa nai para preguntarlle o enderezo da ta Pilar. Indica en cada unha destas situacins de comunicacin cles son os elementos do acto comunicativo.

Situacin a O EMISOR O RECEPTOR A MENSAXE O CDIGO A CANLE

Situacin b

16

UNIDADE 1

Os textos, dicir, as mensaxes lingsticas, poden ser diversos. En xeral xorden, como xa dixemos, dunha intencin comunicativa por parte do emisor/a que desexa transmitir unha mensaxe a algun. Para facelo ten varias alternativas, pode facelo de forma oral, se o receptor/a est presente, ou chamndoo por telfono; tamn pode facelo de forma escrita, e neste caso pode escribir una nota, unha carta, un artigo para o xornal, un libro... Elixir unha forma ou outra vai depender da situacin, isto , do contexto. Os textos poden ser moi breves (unha nica palabra, unha breve nota...), e tamn moi longos (un artigo de prensa, unha conferencia, unha novela...). 4. Indica qu tipo de mensaxe lingstica elixiras nas seguintes situacins: a) Solicitar un emprego. b) Quedar cun amigo para ir cine. c) Informar s vecios da ta Comunidade que vai haber un corte de electricidade. d)Informar s teus familiares da ta partida de viaxe da seguinte.

Funcins da linguaxe
Os textos tamn poden variar segundo a sa funcin, isto , segundo o que con eles pretenda o emisor/a. As principais funcins da linguaxe son as seguintes: 1. Funcin informativa: Cando o emisor/a pretende transmitir unha informacin. Exemplo:

- Meus irmns chegaron onte.

2. Funcin expresiva: Cando o emisor/a pretende comunicar os seus sentimentos, opinins, estados de nimo, etc. Exemplo:

- Meus irmns chegaron onte!

17

COMUNICACIN

Fxate que neste caso, ademais da informacin, o emisor/a expresa alegra, satisfaccin, a consecucin de algo que se esperaba ansiosamente. Outros exemplos poderan ser: - Que ben o pasamos! - Canto me tarda que veas. 3. Funcin apelativa: Cando o emisor/a pretende influr no receptor/a para que faga algo ou acte dunha determinada maneira. Por exemplo: - Recollede todo o que est fra do seu sitio. - Por favor, chmanos cando chegues ta casa. 4. Funcin potica: Cando o emisor/a pretende que o seu texto tea unha finalidade esttica.

Cando penso que te fuches, negra sombra que me asombras...

(Rosala de Castro)

Hai que ter en conta que na prctica estas funcins se superpoen con moita frecuencia, dicir, que se dan xuntas no mesmo texto. Por exemplo, se algun berra: Lume!, est claro que pretende informar dunha situacin de perigo que se est a producir, mesmo tempo est expresando un estado de nimo de angustia ou terror, ademais tamn pretende influr no receptor/a para que preste axuda ou se salve do perigo. 5.Indica qu funcin principal teen as seguintes mensaxes: a) Levo media hora agardando por ti! b) Cando marches, pecha a porta con chave. c) Os mamferos teen o corpo cuberto de pelo. d) Nin rosias brancas, nin claveles roxos!
Eu venero as frolias dos toxos. A. Noriega Varela

18

Anlise e creacin de textos

Clases de textos segundo a sa funcin
Lembra que chamamos texto mensaxe lingstica completa que se produce no acto da comunicacin. Tendo en conta a sa funcin distnguense tradicionalmente catro tipos de textos: Textos narrativos. Textos descritivos. Textos expositivos. Textos argumentativos.

UNIDADE 1

Vexamos un exemplo de texto narrativo:

Textos narrativos
Textos narrativos son aqueles nos que a funcin principal a de relatar con palabras feitos (reais ou ficticios) que se teen producido longo dun tempo. Cando algun conta un conto, cando se comenta un suceso vivido, cando se rememora un feito histrico, etc, estamos diante do que se denomina texto narrativo ou narracin. Os contos, as lendas, as novelas... son exemplos de textos narrativos. Na fala coloquial tamn a forma de comunicacin mis usada, xa que o habitual da conversa contar cousas. Le, como exemplo, o texto que tes esquerda da pxina. Elementos da narracin En toda narracin aparecen uns elementos que a caracterizan e que son: 1. A accin, dicir, o que sucede. 2. Os personaxes, que son quen protagoniza os feitos que se narran. 3. O ambiente no que se desenvolve a accin (lugar e tempo). 4. Tamn imprescindible a presencia dun narrador que a voz que conta os feitos.

Xuntronse os homes al onde hoxe hai unha pracia por detrs da parroquial de Aranga. En pouco tempo apareceu o Silvestre montado na egua da casa, e pxose a organizar aquela xente. Nestas estaba , cando dous lobos pasaron a correr coma se viesen do ro. Al van. E escoitronse os primeiros tiros de tantos como se haban escoitar aquela noite. Os homes saron cos cans tras eles. Os lobos suban cara Rilleira, onde estaba a casa do Silvestre, con maior axilidade cs homes e os cans, pero anda as non deixaron de perseguilos. Algunhas veces os cans chegaron onda eles, pero os lobos virbanse e, nada mis arregaar os dentes, os animalios recuaban.
Xabier Puente Docampo. Cando petan na porta pola noite. Xerais.

Neste texto cntase con palabras unha caza de lobos. autor, como vemos, intersalle fundamentalmente a accin, por iso utiliza moitos verbos que indican os feitos que estaban xuntronse, sucedendo: apareceu, pxose (a organizar), escoitronse, suban, recuaban...

19

ANLISE E CREACIN DE TEXTOS

Estructura da narracin Ademais, a narracin desenvlvese segundo unha estructura que consta esencialmente de tres partes: Presentacin: Situacin inicial. Nela presntase os protagonistas e as sas circunstancias. N: Situacin central. A partir dun cambio da situacin inicial, sucdense as accins que se derivan deste cambio. Desenlace: Situacin final. Derivada das accins anteriores e que supn un cambio na situacin inicial.

Textos descritivos
A funcin dos textos descritivos a de expresar con palabras cmo a realidade que se quere mostrar. Por iso dise que a descricin unha pintura feita con palabras. Calquera descricin, basase nunha observacin da realidade, nunha seleccin daqueles elementos mis caractersticos ou importantes, e na procura da forma de expresin mis axeitada. Todo o que percibimos polos sentidos pode ser obxecto de descricin. Pero tamn podemos describir sentimentos e emocins ntimas e mesmo seres ou obxectos que non existen e que son producto da nosa fantasa (unha fada, unha nave para viaxar no tempo, a paisaxe dun planeta descoecido...). O texto que describe unha persoa chmase retrato. Nos textos descritivos son abundantes os nomes que designan as cousas e os obxectos da realidade, e tamn os adxectivos que explican como son eses obxectos. A comparacin un recurso que aparece con frecuencia nos textos descritivos.

20

UNIDADE 1

Vexamos algns exemplos de textos descritivos: a) O primeiro destes textos descritivos o retrato de dous personaxes, Fran e Barreiro.

Fran era un home enorme: deba pasar do metro noventa de altura, e o bandullo desparrambaselle todo por fra do amplo asento do vehculo. Levaba unha camisa e un pantaln brancos e cubra o pescozo e os pulsos con grosas e brillantes cadeas de ouro. Barreiro, pola contra, era pequerrecho e mido, pareca como se tivese un formigueiro debaixo do cu e, a pesar do sol que fora todo o da, vesta traxe e gravata; e adulaba arreo compaeiro de viaxe.
Miguel Surez Abel. Turbo. Xerais.

b) O segundo texto describe un edificio, un pazo galego.

O Pazo de Eiravella unha edificacin de dous corpos unidos en forma de ele que encerran un patio rodeado por diante por un valo de pedra non moi alto, e pola capela: despois desta o valo contina lindando a finca completa. Ten todo el das plantas, ags a torre que, situada no sueste, ten tres. patio dan catro portas, a principal, situada na fachada que d nacente e rematada cun copete moi requintado que contn no medio un brasn, e outra situada na fachada norte, tamn rematada en copete. Sobre dela unha ampla balconada. Despois hai outras das mis pequenas, unha en cada fachada. A do nacente, situada no ngulo que forman os dous corpos, est flanqueada por dous contrafortes. Todo el de perpiao e a torre est almeada. No tellado, de tella do pas, vense tres chemineas. Nas das esquinas que dan patio hai dous meritorios balcns en chafrn que estn sostidos por canzorros cnicos.
Xabier Puente Docampo. O pazo baleiro. Anaya

c) Este terceiro texto a descricin dun espacio interior, dun cuarto.

Cando notou que todo volva estar quieto fixo o esforzo de abrir outra vez os ollos. Viu un cuarto de paredes brancas. Unha mesa, das cadeiras, unha ampla librera, con libros e outros obxectos nos andeis . Unha porta pechada. Noutra parede, un armario de das portas e un moble baixo con moitos caixns.
Agustn Fernndez Paz. O centro do labirinto. Xerais.

d) O cuarto texto tamn describe un interior, unha vivenda que acaba de acceder a protagonista. Fxate que neste caso a meirande forza expresiva reside na descricin dos olores da vivenda.

A casa ula como debe ulir o apartamento do demo a esas horas da ma, cerrei os ollos e uln, un dos meus xogos preferidos, ula a ps, a ourios, a roupa sucia, a corpos, tamn a leite con colacao e a algo doce, ula a moitas cousas e a falta de limpar e

21

ANLISE E CREACIN DE TEXTOS

ventilar. Al en fronte, na fin do pequeno corredor, estaba a fiestra dunha salia, asomaba unha estufa de butano, cerca de mis do faldr floreado dunha mesa de braseiro. Un tapiz decorado cun grande cervo acosado por unha grea de cans no medio dun regueiro ocupaba case toda a parede que poda ver, debaixo estaba o televisor cun xerro negro con flores de tulipn de plstico encima.
Suso de Toro. Conta saldada. Obradorio.

e) O que segue procede dun xornal e a descricin dun obxecto, un novo modelo de autombil.

Este modelo ofrece unha lia moito mis moderna, con formas arredondadas e aspecto mis lixeiro do que era habitual ata hai pouco en Volvo. Segue a ofrecer a mesma sensacin de solidez e seguridade, pero d unha imaxe mis actual e mesmo ten toques ousados, como o deseo vangardista da parte traseira. A presencia exterior refrzase cun habitculo coidado detalle que semella un saln de luxo. O cadro de instrumentos moderno, con formas suaves e limpas. E a consola central agrupa todos os mandos de climatizacin, equipo de msica e mesmo o teclado do telfono mbil (opcional)...
Manuel Gmez Blanco. El Viajero . El Pas.

f) O ltimo un texto potico no que se fai a descricin dunha casa.

A CASA DE PARADA A casa de pedra e cal vella -solaina e ventanas pr serrafeita fai cen anos mia maneira.!
Uxo Novo Neira. Os eidos . Libro do Courel. Xerais.

6. a) No texto a) (fragmento de Turbo) recolle os seguintes datos: Fran

Aspecto fsico Vestimenta

Barreiro
Aspecto fsico Vestimenta Comportamento

b) No texto b) (fragmento de O Pazo baleiro) busca e escribe todos os substantivos que tean relacin co edificio que se describe, isto , o pazo: edificacin, patio, valo, (sigue ti)...

22

UNIDADE 1

Textos expositivos
O texto expositivo ten como funcin subministrar informacin sobre calquera tema, de maneira clara e precisa. A exposicin o tipo de texto que recorren mis frecuentemente os/as estudiantes para preparar as sas materias. Este tipo de textos atopmolos escritos en obras de divulgacin de coecementos como enciclopedias, libros cientficos, libros de texto, artigos xornalsticos, etc. A linguaxe empregada nestes textos caracterzase pola sa precisin e claridade. No que respecta vocabulario, frecuente o uso de tecnicismos, que son palabras propias dunha determinada materia ou rea de coecemento. Ademais, necesaria unha planificacin que tea en conta a progresin da informacin e a articulacin das ideas que se expoen. Nos textos expositivos necesario distinguir os seguintes elementos: a) Tema: Asunto sobre o que trata o texto. b) Idea principal: o que se di sobre ese tema. s veces est explcita, isto , aparece expresada no propio texto, outras veces est implcita e necesario deducila despois da lectura do texto. c) Ideas secundarias: Apoian, reforzan e explican a idea principal. Vexamos un exemplo: A busca dun refuxio que o protexa das inclemencias meteorolxicas -a chuvia, a neve, o vento, o sol...- foi longo da historia da humanidade un feito constante na vida do home.

Estes refuxios, reducidos nos primeiros tempos da aparicin da nosa civilizacin a cabanas vexetais ou a cavernas troglodticas utilizadas no seu estado natural ou levemente modificadas co obxecto de conseguir un mellor condicionamento como moradas, foron loxicamente os primeiros antecedentes das nosas actuais vivendas.

23

ANLISE E CREACIN DE TEXTOS

Concretamente, a cabana vexetal, construccin pouco duradeira, e da que s hipoteticamente poderiamos establecer a sa forma debido carencia de calquera tipo de restos arqueolxicos, aparece como primeira mostra do hbitat construdo. Dela xurdiran posteriormente as construccins en barro e madeira e as cabanas de muros de pedra e cuberta vexetal, das que anda hoxe conservamos reminiscencias nalgunha das nosas construccins. As mis antigas mostras de construccins adicadas vivenda atopadas polos nosos arquelogos aparecen nos vellos castros celtas. Neles son relativamente abundantes os restos de fragmentos de barro e arxila que presentan sinais de ter pertencido enlucimento dunha armazn de madeiras que en boa parte formou parte do primitivo tipo de construccin da casa castrexa.
Pedro de Llano. Arquitectura popular en Galicia. COAG.

O tema sobre o que trata este texto expositivo As orixes da vivenda. Os catro pargrafos dos que consta o texto refrense a este tema e desenvlveno. A idea principal aparece neste caso explcita e recollida no primeiro pargrafo: A busca de refuxio unha constante na vida da humanidade longo da sa historia. Nos pargrafos seguintes van aparecendo ideas secundarias que apoian, reforzan e explican a idea principal: 2 pargrafo: Os primeiros refuxios foron cabanas vexetais ou cavernas troglodticas (cavernas naturais na rocha). 3 pargrafo: Os primeiros hbitats (lugares para vivir) construdos polos seres humanos foron as cabanas vexetais, as construccins de barro e madeira e as cabanas de muros de pedra e cuberta vexetal. 4 pargrafo: As mostras mis antigas de vivendas que se conservan en Galicia aparecen nos vellos castros celtas.

24

UNIDADE 1

7. Le o seguinte texto expositivo O jazz ten a sa orixe a principios do sculo XX. Na actualidade hai varios tipos de jazz: algns son doados de escoitar; outros son complicados, anda que a xente os considera mis excitantes. O jazz normalmente improvisacin ( dicir, o que se fai no momento). Polo tanto, cada msico contribe coas sas ideas cando toca. Unha peza de jazz nunca se toca igual das veces. Os msicos fan a sa propia versin dos temas. Isto fai jazz diferente do rock e da msica clsica, xa que nestas formas musicais as notas estn fixadas polo compositor; no jazz non. O jazz unha linguaxe musical especial onde os msicos falan uns cos outros a travs dos instrumentos. Falan da mesma meloda, pero din cousas diferentes sobre ela. Msica. 1 Ciclo. Galinova. Indica: a) O tema: b) A idea do primeiro pargrafo: c) A idea do segundo pargrafo: d) A idea do terceiro pargrafo: e) A idea do cuarto pargrafo: f) A idea principal (deducida dos catro pargrafos):

Textos argumentativos
A funcin do texto argumentativo a de expoer razns para defender unha opinin. Dado que a intencin do emisor/a dun texto argumentativo a de persuadir receptor/a da validez das sas ideas, ter que facelo achegando unha informacin o mis completa posible sobre o tema do que se trate e razoando as sas opinins respecto. No caso da argumentacin tamn importante a claridade e a precisin da linguaxe empregada, e necesaria unha planificacin que organice convenientemente as ideas que se deben expoer. Os elementos seguintes: da argumentacin son os

a) Tese. Que a opinin que se defende sobre un determinado tema.

25

ANLISE E CREACIN DE TEXTOS

b) Corpo argumentativo. Que son os razoamentos nos que se apoia a devandita opinin. c) Conclusin. Que un reforzamento da opinin derivada dos argumentos expostos. Os textos argumentativos desenvolven temas que son obxecto de controversia ou de preocupacin social, e normalmente aparecen escritos nos artigos de opinin dos xornais e revistas e tamn en forma de libros especializados de ensaio sobre calquera tema de interese. Vexamos un exemplo de texto argumentativo. Trtase dun artigo de opinin aparecido na revista El Correo de La Unesco. O controvertido tema deste artigo determinar cles son as causas da fame que afecta a un importante sector da humanidade. un problema de falta de recursos econmicos?, un problema derivado da explosin demogrfica, dicir, do elevado nmero de persoas que viven en determinadas zonas?, un problema de escaseza na produccin de alimentos?, un problema derivado das estructuras sociais? O autor do artigo expn a sa opinin sobre estas cuestins:

A nosa poca e o mundo no que vivimos non ofrecen moitas razns para ser optimistas. As grandes cantidades de dieiro que se gastan en armas poderan e deberan destinarse desenvolvemento e a satisfacer as apremiantes necesidades dos pases do Terceiro Mundo. Pero, pola contra, a carreira de armamentos contina. Mis de medio milln de cientficos e de tcnicos do mundo enteiro estn adicados a perfeccionar armas cada vez mis destructivas, e mis do setenta por cento das investigacins que se estn a realizar na actualidade son de carcter militar. evidente o desperdicio de recursos que esas actividades entraan, pero non hai que esquecer que elas comportan enormes ganancias a certas persoas e organismos. mesmo tempo, os pases do Terceiro Mundo sofren de pobreza, de fame e de malnutricin, males que frecuentemente son atribudos explosin demogrfica. Pero as verdadeiras causas hai que buscalas na estructura mesma dos sistemas de produccin, se a xente ten fame non por falla de alimentos. Mesmo no ano 1974, durante a peor crise alimentaria que sufriu o mundo , as reservas mundiais de cereais eran abondas para dar de comer a todos os habitantes do planeta. Pero cada vez meirande o nmero de persoas que non poden pagar polos alimentos que necesitan. De a que, mentres non se produzan cambios estructurais nas relacins de produccin, a acumulacin de productos agrcolas pouco ou nada influir no que respecta erradicacin da fame. En Asia sudoriental por exemplo, existen actualmente vintedous millns de toneladas de excedentes alimentarios, mentres que na mesma rexin se contan por millns as persoas famentas. A fame , pois, consecuencia da estructura social mis que da produccin, e non abonda con aumentar esta ltima para suprimir a fame no mundo.
Muzammel Huq

26

UNIDADE 1

Imos analizar este texto argumentativo: Tema: Causas da fame na humanidade. Tese ou opinin que sustenta o autor: A fame que sofre parte da humanidade consecuencia das estructuras sociais. Corpo argumentativo: * Argumento 1: Non problema de escaseza de dieiro, as grandes cantidades de cartos que se empregan na fabricacin, invencin e perfeccionamento das armas, poderan utilizarse para resolver os problemas urxentes do Terceiro Mundo. * Argumento 2: Non un problema de falla de alimentos. Mesmo en zonas nas que hai excedentes alimentarios hai tamn persoas que pasan fame. Conclusin: A fame non debida falla de recursos econmicos, nin explosin demogrfica, nin escaseza de alimentos, senn actual estructura social.

Le o seguinte texto argumentativo: 8. Quero expresar a mia opinin sobre as vantaxes e os problemas de vivir no campo ou na cidade. Respecto a este tema, eu considero mis vantaxosa a vida na cidade. En primeiro lugar, anda que a vida no campo resulta mis tranquila, o illamento pode traer problemas cando se precisa axuda urxente de calquera tipo. Doutra banda, a cidade ofrece mis posibilidades de diversin e enriquecemento cultural. Ademais, os mozos e mozas dispoen de centros de estudio prximos s seus domicilios. As pois, eu son partidario de fixar a mia residencia na cidade. a) Diferencia os seguintes aspectos: Tema: Tese que defende o autor: Corpo argumentativo: Conclusin: b) - Ests de acordo coa tese que defende? - Se ests de acordo, engade algn argumento mis a favor de vivir na cidade. - No caso de non estares de acordo, redacta un novo texto de estructura semellante defendendo a vida no medio rural.

27

Gramtica
A linguaxe verbal un sistema de comunicacin que utiliza un cdigo lingstico. Este cdigo lingstico, tanto na sa forma oral como na sa forma escrita, pose unhas normas que necesario coecer e utilizar correctamente. A ciencia que estudia o cdigo lingstico a gramtica. Imos aprender algunhas normas gramaticais que nos permitan producir textos correctos e, consecuentemente, mellorar a comunicacin.

Texto, pargrafo, oracin

Lembremos que os textos longos se dividen en pargrafos que van separados por punto e parte. Dentro de cada pargrafo os textos subdivdense en unidades mis pequenas chamadas oracins que se separan con punto e seguido. Todas as palabras que compoen a oracin realizan dentro dela unha funcin determinada. A funcin fundamental a desempeada polo verbo.

Caractersticas da oracin
- unha mensaxe con sentido completo. - unha unidade independente dentro do texto. - Pronnciase entre das pausas. 9. Volve a escribir o texto seguinte poendo as oracins unha debaixo doutra:

Eu son Balbino. Un rapaz da aldea. Coma quen di, un ningun. E ademais, pobre. Porque da aldea tamn Manolito, e non hai quen lle tusa, a pesar do que lle aconteceu por causa mia. No vern ando descalzo. O po quente dos camios faime alancar. Maganme as areas e nunca falta algunha rocha para espetrseme nos ps.
Xos Neira Vilas. Memorias dun neno labrego.

28

UNIDADE 1

Clasificacin semntica das oracins

A semntica a parte da gramtica que trata dos significados. Que significados poden ter as oracins? Iso vai depender da intencin do emisor/a, da sa actitude. Falamos pois de clasificacin das oracins segundo a actitude do falante, ou o que o mesmo, clasificacin semntica das oracins. O emisor/a pode querer expresar un desexo, dar unha informacin, facer unha pregunta, expresar unha dbida... As oracins, segundo a actitude do falante clasifcanse nos seguintes grupos: Enunciativas: Dan unha informacin, afirmativa ou negativa. Exemplos. Onte merquei uns zapatos de inverno. Os teus amigos non asistiron festa. Interrogativas: Expresan unha pregunta. Exemplos. Quen trouxo estes paquetes? Queres acompaarme mdico? Exclamativas: Expresan sentimentos ou emocins (sorpresa, temor, alegra, contrariedade...). Exemplos. Xa chegaron os meus irmns!, Canto choveu onte! Imperativas: Expresan unha orde ou mandato. Exemplo. Que pase o seguinte. Recollede eses papeis do chan. Dubitativas: Expresan algo dubidoso ou probable. Exemplos. Se cadra estaremos de volta ma. Quizais cambie o tempo. mellor Helena chama por telfono. Desiderativas: Expresan un desexo. Exemplos. Oxal teades unha boa viaxe. Quen me dese gaar as oposicins! Na lingua oral a entoacin ten moita importancia para precisar o significado das mensaxes. Na escrita temos que recorrer a signos grficos: admiracins, interrogacins, puntos suspensivos, etc.

29

GRAMTICA

10.Volve a escribir a seguinte oracin facndolle os cambios que consideres necesarios para que se adapte s distintas intencionalidades. - Enunciativa:

Estn construndo unha ponte.

- Interrogativa: ........................................ - Exclamativa: ........................................ - Imperativa: ........................................ - Dubitativa ........................................ - Desiderativa: ........................................

Os constituntes da oracin
Fxate na seguinte oracin:
O avin procedente de Bruxelas aterrou na pista nmero sete.

Suxeito

Predicado

A oracin bimembre consta de Suxeito e Predicado O suxeito infrmanos de quen realiza a accin. Ten un ncleo representado por un substantivo (avin). O predicado todo o que dicimos do suxeito. Ten un ncleo representado polo verbo ( aterrou). O suxeito e o verbo concordan en nmero e persoa.

30

UNIDADE 1

11. Nas seguintes oracins separa os suxeitos dos predicados. Despois mete entre corchetes [ ] os correspondentes ncleos. Exemplo:

A [maiora] da poboacin
Suxeito

[coece] o galego.
Predicado

- Os primeiros berros vian da banda do camio. - Os rapaces da vila non se esquecen do San Xon. - Moita xente marchou naqueles anos. - Miguel falou de moitas cousas. - Chegaron de Madrid os meus curmns.

Oracins simples e compostas

As oracins que posen un s verbo son oracins simples. As oracins que posen mis dun verbo son oracins compostas. 12. Sublia os verbos das seguintes oracins e indica en cada unha delas se simple ou composta: - Chegou o vern. - Agora an todos praia ou de merenda e volvan tarde. - Na casa non se paraba coa calor. - Gustballe aquela tristeza que se lle meta no corpo. - El quedaba sentado na sa cadeira. - A sombra chega agora medio da ra. - Milo ten vinte anos e estudia medicina.

31

Lxico
Lxico o conxunto de palabras dunha lingua. A parte da Gramtica que estudia o lxico a Semntica.

Orixe do lxico galego

A maior parte das palabras do lxico galego proceden do latn que foi introducido na Pennsula Ibrica coa romanizacin. Pero tamn hai palabras mis antigas procedentes dos pobos prerromanos (ligures e celtas fundamentalmente), e outras posteriores que achegaron os pobos que vieron despois da cada do Imperio Romano, (principalmente xermanos e rabes).

Palabras de orixe prerromana

- Atopamos nomes comns referidos a plantas e animais: carballo, amieiro, bidueiro, rodaballo... - Nomes relacionados coa vida domstica e agrcola: cabana, cabazo, carro, gndara, veiga, billa, burato, berce... - Topnimos: Barallobre, Sillobre, Sar...

Palabras de orixe xermana

- Topnimos: Allariz, Guitiriz, Gondomar, Samil... - Antropnimos: Alfonso, Elvira, Henrique, Lus... - Palabras relacionadas coa actividade guerreira: guerra, frecha, gaar, bando...

Palabras de orixe rabe

- Aceite, alfaia, almofada, laranxa, limn, arroz, azafrn, cenoria, alcume...

32

UNIDADE 1

Palabras patrimoniais, cultas e semicultas

Como dixemos, a maiora das palabras do galego proceden do latn . Estas palabras de orixe latina, segundo a sa evolucin ata a actualidade, divdense en tres grupos: patrimoniais, cultas e semicultas. Palabras patrimoniais, forman a maior parte do noso lxico e foron evolucionando longo dos sculos de xeracin en xeracin, diferencindose tanto fontica como morfoloxicamente da sa forma orixinal. Exemplos: cheo que vn do latn PLENUM enteiro que vn do latn INTEGRUM ollo que vn do latn OCULUM leite que vn do latn LACTEM orella que vn do latn AURICULAM Palabras cultas, tiveron unha incorporacin mis serodia e practicamente non sufriron evolucin con respecto sa forma latina orixinal. Exemplos: pleno que vn do latn PLENUM ntegro que vn do latn INTEGRUM culo que vn do latn OCULUM lcteo que vn do latn LACTEM aurcula que vn do latn AURICULAM Palabras semicultas, son palabras que, anda que a sa incorporacin moi antiga, sufriron poucas transformacins por ser de uso culto e, polo tanto, de escasa utilizacin. Exemplos: praga que vn do latn PLAGAM Como levas visto polos exemplos anteriores, moi frecuente atopar no noso lxico palabras que experimentaron unha dobre evolucin e na actualidade subsisten na forma culta e na forma patrimonial.

33

LXICO

Exemplos: Latn FILIUM CATHEDRAM FRIGIDUM VINCULUM

F. culta filial ctedra frxido vnculo

F. patrimonial fillo cadeira fro vencello

13. Completa as seguinte tboa coas palabras que faltan, ten en conta que, nalgns casos, en cada casa poden ir varias palabras.
LATN LUNAM COLOREM MOLAM TABULA VOLUNTATE CULTA E SEMICULTA PATRIMONIAL

Formacin de palabras
O lxico non inalterable nin fixo, longo do tempo vai experimentando transformacins, hai palabras que deixan de utilizarse, outras evolucionan e se modifican, tamn se incorporan palabras novas. Para a formacin de palabras novas a partir das xa existentes hai tres procedementos: derivacin, composicin e parasntese.

Formacin de palabras por DERIVACIN

Fxate neste grupo de palabras: pan, panadeiro, panadera, empanar, empanada, panificadora... Como ves, todas elas teen unha parte comn (pan) que o seu lexema ou raz. As demais palabras formronse engadindo a este lexema prefixos (se van diante) e sufixos (se van detrs). A derivacin un procedemento de formacin de palabras consistente en engadirlle a un lexema prefixos e sufixos.

34

UNIDADE 1

Formacin de palabras por COMPOSICIN

Fxate agora na formacin destoutro grupo de palabras: xordo + mudo = xordomudo tapa + cubos = tapacubos afa + lapis = afialapis A composicin un procedemento de formacin de palabras novas consistente na unin de das ou mis palabras.

Formacin de palabras por PARASNTESE

Este procedemento unha combinacin dos dous anteriores. Fxate no exemplo: pica + pedra = Picapedra -------- Picapedreiro Primeiro formamos por composicin a palabra picapedra e despois engadimos o sufixo -eiro. Outras palabras formadas por parasntese son: parageiro, norteamericano, tornasolado, setemesio, altofalante...

Familia lxica
Todas as palabras que teen un mesmo lexema e, polo tanto, unha parte do seu significado comn, forman unha familia lxica. 14. As seguintes palabras pertencen a tres familias lxicas diferentes. Clasifcaas neses tres grupos tendo en conta o lexema: marexada, recubrir, amarar, cubrir, maria, encubridor, marieiro, mar, descubrir, desplumar, maremoto, cuberta, martimo, pluma, descubridor, mario, emplumar, encubrir, mareiro, plumaxe, marusa, submarino, plumeiro, descubrimento. Familia lxica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lexema: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Palabras: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

35

LXICO

Familia lxica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lexema: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Palabras: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Familia lxica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lexema: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Palabras: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

A derivacin: os prefixos
Como dixemos, os prefixos colcanse diante do lexema para formar palabras novas. A continuacin citamos algns prefixos e o seu significado. [Para unha lista maior de prefixos ver o anexo.] Prefixo abibibliopreretriSignificado Exemplos

negacin, privacin amoral, ateo das veces, dous bilinge, bgamo relacionado cos libros bibliografa, biblioteca anterioridade predicir, prehistoria repeticin refacer, retorcer tres veces, tres trimestre, trpode

A derivacin: os sufixos
Recorda que os sufixos van detrs do lexema para formar palabras novas. A continuacin citamos algns sufixos e o seu significado. [Para unha lista maior de sufixos ver o anexo.] Sufixo -ame -eda -era -n Significado conxunto de colectivo lugar profesins Exemplos

dentame, enxame arboreda, alameda panadera, confitera teceln, artesn

Tamn son sufixos de uso moi frecuente os seguintes:

36

UNIDADE 1

Para expresar diminucin (diminutivo): -io/a rapacia -echo/a gordecho -elo/a cadelo -ete/a banqueta Para expresar aumento (aumentativo): -n/ona -azo/a

mullerona cochazo, bombazo

Para expresar desprezo (despectivo): -aco/a -acho/a -exo -uco/a -ucho/a -uzo/a -allo/a -oupo/a

paxarraco fiacho lugarexo casuca cuartucho xentuza espantallo casoupa

Na formacin de palabras por derivacin, sucede con frecuencia que lle engadir lexema sufixos ou prefixos, se obteen palabras de distinta categora gramatical pertencentes todas elas mesma familia lxica. Fxate nos exemplos: Substantivo pan conversa lousa Adxectivo empanado conversador enlousado Verbo empanar conversar enlousar

15. a) Contina completando a lista seguinte: Substantivo .................. venda .................. navegacin .................. acusacin Adxectivo vividor .................. .................. .................. choroso .................. Verbo .................. .................. estudiar .................. .................. ..................

37

LXICO

prata .................. .................. ..................

.................. abotoado escuro ledo

.................. .................. .................. ..................

b) Engadindo segundo corresponda os sufixos -ancia, -encia, forma substantivos da familia lxica dos seguintes adxectivos: Adxectivo adolescente exuberante ignorante infantil inconsciente repugnante obediente Substantivo adolescencia ................... ................... ................... ................... ................... ...................

c) Escribe adxectivos correspondentes familia lxica dos seguintes verbos. Ten en conta que todos eles engaden o sufixo -nte: Verbo transixir reincidir vivir seguir relucir servir Adxectivo transixente .................. .................. .................. .................. ..................

d) Escribe os substantivos da familia lxica dos seguintes verbos. Ten en conta que todos eles engaden o sufixo -mento: Verbo coecer investir revestir seguir tratar rexurdir Substantivo coecemento .................. .................. .................. .................. ..................

e) Os sufixos -ite / -te teen o significado de inflamacin. Fxate: - Inflamacin das amgdalas: amigdalite - Inflamacin das meninxes: meninxite Sigue ti:

38

UNIDADE 1

Inflamacin do apndice: ......................... Inflamacin da farinxe: .......................... Inflamacin dos bronquios: ....................... Inflamacin do encfalo: ......................... Inflamacin do colon : ............................

f) Nas seguintes palabras separa lexema, prefixos e sufixos. Fxate no exemplo: palabra revestimento desordenado reincidente nacionalismo internacionalismo intocable prefixo relexema vesti sufixo -mento

g) Clasifica segundo a categora gramatical a seguinte familia de palabras: persoal, personificar, impersoal, persoalmente, personaxe, persoa, personalidade, personificado, personalizar, personificacin

Substantivos persoa ...........

Adxectivos

Verbos

Adverbios

h) Segundo o modelo anterior, escribe a familia de palabras de fro. Clasifica os diferentes elementos da familia en catro categoras gramaticais como no apartado anterior.

Substantivos

Adxectivos

Verbos

Adverbios

39

Ortografa
A ortografa a parte da gramtica que se ocupa da escritura correcta das palabras e do uso dos outros signos grficos da lingua.

Os signos de puntuacin: o punto (.) e a coma (,)

Cando falamos, imos facendo pausas e dndolle noso discurso unha determinada entoacin de maneira que facilitamos a comprensin da mensaxe e evidenciamos a nosa intencionalidade comunicativa. Na lingua escrita faise necesario o uso de signos grficos que fagan esta mesma funcin. Imos ver cles son estes signos e en qu situacins deben ser usados.

Uso do punto
O punto supn unha pausa no discurso. Despois dun punto sempre se empeza escribindo con letra maiscula. Punto e seguido, utilzase para separar entre si as distintas oracins. Punto e parte, utilzase para indicar o final dun pargrafo ou grupo de oracins interrelacionadas. Cando se emprega un punto e parte, necesario cambiar de lia. Fxate no texto seguinte:

Cada can, incluso os que pertencen mesma raza, pose un temperamento diferente. A razn sinxela: cada dono imprime a sa propia personalidade sa mascota, de tal xeito que s veces posible coecer cal o carcter da persoa observando seu can. En ocasins, esta asimilacin tal que chega ata o extremo de producirse un parecido fsico entre ambos. Un can humaniza o seu comportamento na sa convivencia co home e aprende a non condicionar os seus actos s s instintos, senn que alcanza un alto grao de comprensin de sensaciones psquicas, estados de nimo, inflexin da voz, etc. Esta a razn de que o can semelle tomar parte nas tristuras e nas ledicias da casa. Non as comparte, pero sensible ambiente reinante
Valentina del Ro. Natureza Galega. Xunta de Galicia. Consellera de Agricultura, Gandera e Montes.

40

UNIDADE 1

Como ves, este un texto que ten como tema o temperamento dos cans. O fragmento anterior consta de dous pargrafos. No primeiro, formado por tres oracins, flase da asimilacin entre o carcter do can e o do seu dono. No segundo, formado por outras tres oracins, desenvlvese mis esta idea explicando cmo o can capaz de comprender o ambiente reinante. 16. Continuando con este mesmo texto, escribe o fragmento que segue poendo punto e seguido e punto e parte onde corresponda. Pon tamn as letras maisculas que faltan:

A relacin home-can marca o carcter do animal, que , en gran medida determinado polo do seu dono sucede que se a persoa nerviosa, o can tamn o ser; se fala moi alto e lle gusta gritar frecuentemente, o can ladrar por calquera motivo; se o dono afable, simptico e doce, o can deixar que o acarie calquera... pero, se no aspecto psicolxico adoita haber unha gran relacin entre o dono e o can, esta a veces plsmase fisicamente, non sendo raro observar un gran parecido entre ambos en definitiva, o carcter dos cans descbrenos como son os seus donos, xa que a personalidade destes condiciona o temperamento do can.
Valentina del Ro. Natureza Galega. Xunta de Galicia. Consellera de Agricultura, Gandera e Montes.

Uso da coma
A coma tamn representa unha pausa no discurso, mis breve que no caso do punto. Emprgase para separar elementos dentro da oracin. Imos ver algns destes usos: a) Utilzase a coma para separar elementos dunha enumeracin. Exemplos: - Aquel cocido tia de todo: patacas, garavanzos, repolo, chourizos, polo, carne fresca, carne salgada... - Os pasaxeiros procedan de moitos lugares, de Asturias, do Pas Vasco, de Cantabra, de Catalua, da Comunidade Canaria... - Onte tarde fixemos moitas cousas, samos cedo da casa, fomos de compras, tomanos unha copas cos amigos e asistimos a un concerto.

41

ORTOGRAFA

b) Utilzase a coma para separar as frases explicativas que se introducen nunha oracin. Exemplos: - Francisco, o meu compaeiro de traballo, presentoume sa noiva. - Aquel reloxo, que fora un regalo do meu pai, tao eu en grande estima. c) Despois de sen embargo, por conseguinte, non obstante, con todo. Exemplos: - Non obstante, non debemos arriscarnos. - Por conseguinte, xa podemos pechar a porta. - Sen embargo, segue a chover despois de trinta das. - Con todo, unha historia difcil de crer. d) Nas oracins adversativas, diante das conxuncins pero, senn. Exemplos: - Recibn a ta mensaxe, pero foime imposible acudir cita. - Non era unha novela, senn un libro de contos. e) Cando nos diriximos a algun para pedirlle ou mandarlle algo. Exemplos: - Escoita, Pilar, o mellor ser que mo contes todo. - Manuel, apaga a luz da sala. f) Separa o suxeito do predicado cando o verbo vai omitido. Exemplos: - O mellor amigo do home, o can. g) Cando a oracin se inicia cun complemento circunstancial, este vai separado por coma. Exemplos: - Despois de xantar na pousada, demos un paseo beira do ro. - Como che estaba dicindo, as cousas teen cambiado moito. - Cando chegues ta casa, chama por telfono.

42

UNIDADE 1

17.Nas frases seguintes, pon as comas que sexan necesarias: - Adela a mia vecia da esquerda convidoume a xantar na sa casa. - Meteu na mochila das mudas un pantaln vaqueiro os utensilios de aseo e un par de botas. - Mira Sabela eu non quero saber nada desa historia. - Non quero que me escribas senn que me veas visitar. - Con todo foron unhas vacacins moi agradables. - Eu irei pola esquerda. Ti pola dereita. - Cando chegamos cume do monte divisamos unha fermosa paisaxe. - Colleu as mias mans e sen dicir palabra apertounas con forza. - Camiei sen rumbo entrei nunha cafetera sentei nunha mesa do fondo e pedn un caf. - Eu quera determe pero os meus ps non obedecan. - entrar naquel cuarto percibase un cheiro a flores murchas. - O home que permanecera calado todo o tempo ergueuse da cadeira e sau do cuarto.

Os signos de puntuacin: o punto e coma (;), os dous puntos (:), os puntos suspensivos
Punto e coma
O punto e coma separa oracins cando xa dentro delas hai pausas marcadas con comas. Exemplo:

Louvado sexa Deus porque me permitiu nacer, medrar, facerme home e agora envellecer neste grande reino que chamamos Galicia; neste grande reino do Fisterre que vai dende os montes ata o mar, onde brillan os ps do vento; a este pas dos dez mil ros, do vello camio das peregrinacins, a este pas dos mil vales, a este pas fermoso e eternamente verde.
lvaro Cunqueiro

43

ORTOGRAFA

Dous puntos
Usos: a) Escrbense dous puntos diante dunha enumeracin explicativa. Exemplos: - Os puntos cardinais son catro: Norte, Sur, Leste, Oeste. - Para facermos esta torta precisamos varios ingredientes: faria, manteiga, azucre, amndoas e ovos. b) Para introducir unha aclaracin ou un resumo do exposto. Exemplos: - As cousas estaban as: tiamos que optar entre quedar ou marchar. - En poucas palabras: cada un ser responsable do seu traballo. c) Cando se fai unha cita textual. Exemplos: - O home aquel dixo: Agora direivos a verdade do que pasou. d) Nos relatos cando o narrador cede a palabra a un personaxe e despois dun verbo de lingua (dicir, preguntar, contestar, manifestar, comentar, expoer...). Exemplo:

Unha penumbra ben acentuada deixaba, a cada un dos homes, ve-la face do mis prximo, pero non a dos demais. Dixo Rij: - Seores, recibn o seu aviso e presenteime axia no Templo.
Xos Lus Mndez Ferrn

44

UNIDADE 1

e) Despois do sado nas cartas e documentos. Exemplos: - Meu querido amigo: Recibn a ta carta e dispome a dar resposta... - Moi Sr. noso: Pola presente carta comuncolle...

Puntos suspensivos
Usos: a) final dunha enumeracin que queda incompleta. Exemplo: - Ti vasme pasando o que eu che pida: martelo, tacos, parafuso... b) Cando se quere deixar en suspenso o final dunha frase, ou cando non necesario rematala porque se sobreentende. Exemplos: - Se eu che contase... - Respecto que ti sabes... Hoxe teo novidades. c) Cando se quere expresar dbida, inseguridade, temor... Exemplos: - Pois... Eu non lle sei nada... Por aqu non chegan as noticias... - Se cadra... Anda que non o creo... Pero tamn pode ser... d) Cando se quere crear expectativa antes dunha resposta. Exemplo: - A que non sabedes a quen atopei onte?... A Emilio!

45

ORTOGRAFA

18. Pon os dous puntos e os puntos suspensivos que sexan necesarios nas frases seguintes. Pon tamn as maisculas necesarias. - na mia casa viviamos cinco persoas meu pai, mia nai, meu irmn, mia avoa e eu. - pois non sei se poderei recordalo hai xa moito tempo que sucedeu. - era unha tarde triste, escura, fra. - toma nota do meu pedido dous quilos de laranxas, un litro de leite e unha ducia de ovos. - na porta haba un cartel que dica alganse cuartos con dereito a cocia. - ben querido amigo fai xa mis de seis meses que non che escribo - entn abriuse a porta e al estaba ela!

A interrogacin, a exclamacin e as comias

Os signos de interrogacin (?)
Emprganse comezo e final das preguntas directas. Exemplos: - Quen che dixo que vieses? Que imos facer agora? - Pero, como non mo contaches antes? - Vxote moi contenta... Tes boas noticias?

Os signos de exclamacin (!)

Emprganse comezo e final de frases con entoacin exclamativa. Poden significar sorpresa, temor, admiracin, nfase, elevacin do ton da voz... Exemplos: - Nunca vira nada semellante! - Ven aqu axia! - Non! Iso algo inaceptable! - Aquel da, que recordo inesquecible!, foi un dos mellores da mia vida.

46

UNIDADE 1

As comias ( )
Usos: a) Emprganse para marcar citas textuais. Exemplos: - O candidato dixo no seu discurso: Galicia necesita un novo impulso social. - O relato de Castelao comeza as: O pai de Miguelio chegaba das Amricas...

b) Tamn se usan para salientar estranxeirismos, vulgarismos ou expresins utilizadas en sentido figurado. Exemplos: - Esa cancin est nun long play que teo eu. - Botamos toda a noite de carallada. - Xa sei que est feito un bo polo. c) Os ttulos que se intercalan nun texto van entrecomiados. Exemplos: - Estamos lendo Longa Noite de Pedra. - Onte na televisin vin a pelcula de Macbeth, na versin de Orson Welles. 19. Nas frases seguintes pon os signos de interrogacin e exclamacin que sexan necesarios. Escribe tamn as maisculas que sexan necesarias. - pero mara, por que non me avisaches a tempo. - meu deus, canta xente. - poderasme emprestar cinco mil pesetas. - que medrado est este neno... cantos anos dis que ten. - cantas veces terei que repetilo. xa estou farto. - pechou a porta con forza e catacroc pillou unha deda. - certo que foi vestido desa maneira ti vchelo.

47

ORTOGRAFA

AS PARNTESES E O GUIN
As parnteses ( )
Usos: a) Emprganse para introducir no discurso unha palabra ou frase aclaratoria que interrompe pero que non altera o sentido do texto. Exemplos: - Fisterra (importante vila da Costa da Morte) vive fundamentalmente da pesca. - Esa normativa publicouse no DOG (Diario Oficial de Galicia). b) Tamn se empregan despois das citas textuais para facer constar o nome do autor ou autora. Exemplo: - Cheguei, vin, vencn (Xulio Csar).

O guin (-)
Usos: a) Ten un uso igual que as parnteses para introducir unha expresin aclaratoria. Exemplo: Aquela tarde -como eu xa tia previsto- ningun faltou tertulia. b) Nos relatos, sase o guin nos dilogos de estilo directo para introducir cada unha das intervencins dos personaxes, e tamn para separar dentro delas as aclaracins que fai a voz narradora. Exemplo:

48

UNIDADE 1

Nesto entra na reloxera unha criada. - Rapaza, ti sabes que quere dicir mastodonte? - Preguntou Pedro. - Eu que sei!...- respondeu a criada. Despois entra un seor de gafas, e Pedro volve a inquirir - Vostede poder dicirme que quere dicir mastodonte? - Mastodonte dixo? Pois... un animal.
Castelao. Os dous de sempre. Galaxia

20. No seguinte dilogo, que un fragmento dun relato do escritor Carlos Casares, coloca os guins que faltan:

A orquestra cambiou de ritmo agora. Ela xa non oe o mar. Achgaselle un rapaz e dille: Bailas? Ela mrao e sen dicir nada rguese e bailan. O rapaz pregntalle: Es forasteira? Si. Ela non ten ganas de falar. Como te chamas? Mnica. Mnica? Como Mnica Vitti. Pero ela non responde, non di nada, est triste e pensa que imbcil porque ten o vern todo por diante e a praia, o sol e o mar. A msica xira e ela xira e as parellas xiran. Cada volta que d, mira entre a xente, mira por ltima vez, porque agora sabe xa que por moito que agarde, el non vir.
Carlos Casares. Vento Ferido. Galaxia.

49

UNIDADE 2

QUE VAS APRENDER ?

Comunicacin: - Distinguir as peculiaridades da lingua oral e da lingua escrita. - Coecer as variedades que presenta a lingua no seu uso individual: rexistros e variedades dialectais. - Recoecer formas de linguaxe non verbal e a sa interaccin coa linguaxe verbal. Anlise e creacin de textos: - Recoecer e saber producir textos propios tendo en conta as caractersticas do destinatario. - Recoecer e saber utilizar as propiedades dos textos. Gramtica: - Identificar o suxeito como constitunte da oracin simple. - Recoecer elementos da frase nominal suxeito: o nome, o artigo, os determinantes demostrativos, os determinantes posesivos. Lxico: - Recoecer a composicin como procedemento de formacin de palabras novas. - Coecer e saber usar abreviaturas, smbolos e siglas. Ortografa: - Coecer as normas de acentuacin e o uso do acento grfico e a direse.

50

NDICE DE CONTIDOS
Pxina COMUNICACIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Lingua oral e lingua escrita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Variedades sociais da lingua. Rexistros e variedades dialectais. . . . . . 54 As linguaxes non verbais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 ANLISE E CREACIN DE TEXTOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Interacin da linguaxe verbal con outras linguaxes . . . . . . . . . . . . . . . O destinatario dos textos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . As propiedades dos textos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Adecuacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Coherencia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Cohexin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Correccin gramatical . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 62 62 66 66 66 67

GRAMTICA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 Anlise da oracin simple . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Anlise do suxeito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O nome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Clases de nomes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Xnero e nmero dos nomes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Outros compoentes da frase nominal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Os determinantes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O artigo determinado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - A segunda forma do artigo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Contraccins coas preposicins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O artigo indeterminado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Contraccins coas preposicins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Os determinantes demostrativos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Contraccins coas preposicins en e de . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Valores especiais dos demostrativos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Os determinantes posesivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 69 71 71 71 78 79 80 80 81 82 82 83 84 84 85

LXICO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 A composicin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 Abreviaturas, smbolos e siglas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 ORTOGRAFA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 O acento das palabras. A slaba tnica . . . . . . . . . . . . . . . . O acento grfico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ditongos e hiatos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O acento diacrtico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A direse () . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 94 95 96 97

51

Comunicacin
Lingua oral e lingua escrita
A linguaxe verbal ten das grandes modalidades: lingua oral e lingua escrita. Como xa vimos, o uso dunha ou doutra modalidade vai depender do contexto, da situacin na que se atopan emisor/a e receptor/a no momento da comunicacin. Na lingua oral o material que utilizamos son os fonemas ou sons que emitimos cos rganos da fonacin, na lingua escrita son signos grficos visuais, as letras, que tratan de ser o mis fieis posible s fonemas. Destas grafas, dezaoito correspndense coas consoantes e cinco son vocais (a, e, i, o, u). Fxate que no caso de das vocais, o e e o o, cada letra ou grafa se corresponde con dous fonemas ou sons. Isto as porque en posicin tnica poden ser abertos ou pechados. Exemplos de palabras con e pechado: mesa, neno, home Exemplos de palabras con e aberto: pedra, mel, medo, sete Exemplos de palabras con o pechado: home, rato, mozo, neno Exemplos de palabras con o aberto: roda, mol, fra E isto implica que en galego hai sete fonemas voclicos. Pero ademais, hai outras diferencias entre a lingua oral e a lingua escrita. Algunhas destas diferencias son as seguintes: 1. Na lingua oral a canle de comunicacin auditiva. O receptor/a percibe o texto co odo. Na lingua escrita a canle de comunicacin visual. O receptor/a percibe o texto coa vista. 2. Na lingua oral a comunicacin prodcese de maneira case inmediata xa que tanto o emisor/a como o receptor/a estn presentes. Na lingua escrita a mensaxe tarda mis

O alfabeto galego consta de vintetrs letras ou grafas: GRAFA a b c d e f g h i l m n o p q r s t u v x z NOME a be ce de e efe gue hache i ele eme ene ee o pe cu erre ese te u uve xe zeta

52

UNIDADE 2

en chegar receptor/a (mesmo s veces pode tardar sculos, pensemos en textos literarios escritos na Idade Media). 3. A lingua oral momentnea, isto quere dicir que a mensaxe ten a duracin limitada do momento da comunicacin. A lingua escrita perdurable, a mensaxe pode permanecer inalterable longo do tempo. 4. A lingua oral est fortemente apoiada na entoacin e nos xestos corporais dos falantes que transmiten moita informacin (sorpresa, dbida, irona, alegra, preocupacin, tristeza, expectativa...) A lingua escrita carece destes recursos e precisa substituilos por outros especficos: signos de admiracin, interrogacin, puntos, comas, espacios en branco, guins, parnteses, maisculas... 5. Na lingua oral o normal que interacten emisor/a e receptor/a (fala un, fala outro, interrmpense, qutanse a palabra, un acaba unha frase que empezou o outro, hai sobreentendidos...) Todo isto vai construndo e modificando a mensaxe no propio momento no que se produce. Na lingua escrita non sucede esta interaccin xa que a resposta do receptor/a non sempre se d, e no caso de darse (resposta a unha carta, por exemplo) estar demorada no tempo. 6. A lingua oral mis espontnea e menos coidada, abundan nela as repeticins, as frases inacabadas, as estructuras mis sinxelas, as palabras comodn... A lingua escrita mis elaborada e precisa, e normalmente require unha planificacin. 21. Fxate cntos matices diferentes pode ter unha mesma frase variando unicamente a entoacin. Intenta pronunciar a seguinte frase de formas distintas para darlle os seguintes matices: Xa ests aqu. a) - Preguntar d) - Expresar irona b) - Expresar alegra e) - Expresar disgusto c) - Expresar temor f) - Expresar preocupacin

Ademais da entoacin, pensa qu xestos da cara e do corpo acompaaran cada unha destas frases.

53

COMUNICACIN

Poamos algns exemplos. Na lingua falada normal escoitar frases coma estas: - Colle aquel. - A mia casa queda por al. - Deixa a os libros. Nestes exemplos vese claro que palabras como aquel, al, a, na conversa van acompaadas de xestos que precisan o seu significado, e s teen sentido se o emisor/a e o receptor/a estn presentes nun mesmo espacio e mbolos dous estn vendo o mesmo. Na actualidade, os modernos sistemas de comunicacin permiten eliminar diferencias e achegar mis as caractersticas entre lingua oral e lingua escrita. As, por exemplo, o telfono permite a comunicacin oral anda que emisor/a e receptor/a non estean presentes no mesmo espacio fsico. Outros sistemas como o fax ou internet permiten a proximidade da comunicacin mesmo utilizando a lingua escrita.

Variedades sociais da lingua. Rexistros e variedades dialectais

A lingua, tanto a oral como a escrita, anda sendo sempre a mesma, pode adoptar diversas modalidades que variarn segundo factores sociais como son a personalidade e a formacin do emisor/a, a sa intencin, as circunstancias nas que ten lugar a comunicacin, o tipo de relacin que exista entre o emisor/a e o receptor/a, etc. Tamn hai variacins segundo as zonas xeogrficas que determinan que existan certas diferencias entre falantes de diferentes zonas dunha mesma comunidade lingstica. Para o primeiro caso pensemos, por exemplo, nunha profesora de universidade. Esta persoa non se expresar da mesma maneira cando se dirixe s seus alumnos para dar unha clase ou conferencia que cando fala coa sa familia de temas cotins ou cando participa nunha reunin de vecios da sa comunidade. Este feito d lugar s chamados rexistros ou niveis da lingua.

54

UNIDADE 2

Para o segundo caso podemos pensar nun programa de televisin no que ademais do presentador ou presentadora interveen persoas de distintas zonas de Galicia, por exemplo das Ras Baixas, de Ourense, do Barbanza.. Mentres que o presentador ou presentadora utilizar unha lingua que pode definirse como lingua modelo, cada un dos/as participantes falar galego de acordo cunhas certas peculiaridades que son propias da sa zona de orixe e que todos podemos percibir. Este feito d lugar a diferenciar entre lingua estndar (a empregada habitualmente nos medios de comunicacin, na Administracin, no ensino, etc e que como un modelo), e as chamadas variedades dialectais, ou dialectos, que comportan unha serie de diferencias normalmente comns a unha deterninada zona xeogrfica.

Rexistros ou niveis da lingua

Son basicamente tres: 1. Rexistro culto ou formalizado. Caracterzase porque pose unha gran precisin, claridade e rigor. As expresins son coidadas e o vocabulario amplo, variado e especfico (relacionado co tema que se est a tratar e que moitas veces incle tecnicismos). 2.Rexistro coloquial ou familiar. Caracterzase pola sa expresividade e fluidez. Neste rexistro poden aparecer palabras con dobre sentido, expresins populares, repeticins, frases breves, diminutivos afectivos, palabras comodn, refrns e frases feitas, apcopes... Emprgase nas situacins de comunicacin informais, entre persoas de confianza (familiares, amigos). 3. Rexistro vulgar. Caracterzase polas frecuentes incorreccins na construccin das frases ou na pronuncia das palabras, tamn polo emprego dun vocabulario pobre e repetitivo. Hai que considerar tamn as xergas ou argots, que son palabras e modos de falar creados por determinados grupos sociais: o argot da xuventude, o argot militar, o argot da informtica...

55

COMUNICACIN

22. Relaciona os seguintes termos da fala culta cos correspondentes sinnimos da fala coloquial. Fala culta ndega contumaz miope home aloucado polgar medroso Fala coloquial tolitates matapiollos to cagainas tzaro cacha pitoo

Variedades dialectais
Na lingua galega as variedades dialectais mis significativas son o uso do seseo e da gheada en certas zonas de Galicia. Exemplos de seseo: implosivo (final da slaba): lus, des, raps explosivo (comezo de slaba): sapato, sebola, Vilagarsa Exemplos de gheada: ghalo, cighala, ghrande Existe un prexuzo moi estendido no sentido de que falar utilizando seseo e gheada algo incorrecto e propio de xente inculta. Esta crenza totalmente falsa e as das variedades dialectais son vlidas e correctas na fala das zonas onde se producen. Non obstante, estas pronuncias non se deben reflectir na escrita. Isto , anda que un falante de Bergantios pronuncie cighala, deber escribir cigala.

56

UNIDADE 2

Mapa tirado de Francisco Fernndez Rei. Dialectoloxa da lingua galega.

Mapa tirado de Francisco Fernndez Rei. Dialectoloxa da lingua galega.

57

COMUNICACIN

As linguaxes non verbais

Lembra que a Linguaxe verbal a que comunica mediante palabras (orais ou escritas). Pero na comunicacin non usamos exclusivamente palabras. Vexamos algns exemplos disto que dicimos: - Cando imos en coche por unha estrada, as circunstancias da conduccin comuncansenos mediante imaxes que son os sinais de trnsito. - Cando nos diriximos a algun que non coece a nosa lingua, expresmonos mediante xestos ou acenos. - As persoas xordas, e que polo tanto non poden escoitar as palabras, comuncanse mediante a linguaxe xestual. - As persoas cegas, que non poden ver as palabras escritas, utilizan o tacto para ler mediante un sistema de puntos en relevo que se chama o Cdigo Braille. - Os debuxantes ou pintores tamn comunican mediante as imaxes que crean. - Os msicos utilizan os sons musicais para comunicar. - Os mimos son actores que contan historias sen falar. - Na danza, os bailarns exprsanse tamn co seu corpo. Todos estes casos son exemplos de Linguaxe non verbal. Imaxes e smbolos Cando a linguaxe non verbal se fai por medio de signos visuais, estes poden ser de das clases: imaxes e smbolos. As imaxes reproducen mis ou menos fielmente a realidade (debuxos, pinturas, fotografas) Os smbolos non reproducen a realidade senn que aluden a ela e teen un significado que necesario aprender. Exemplos de smbolos son: - O raio que indica perigo por alta tensin elctrica. - A pomba que representa a paz. - A cruz vermella que fai alusin a unha organizacin internacional de axuda. - A media la que representa O Islam.

58

UNIDADE 2

23. Fxate no Cdigo Braille:

a) Descifra a mensaxe. b) Escribe utilizando este cdigo a palabra amigo.

59

Anlise e creacin de textos

Interaccin da linguaxe verbal con outras linguaxes
Os seres humanos utilizamos con frecuencia para comunicarnos a linguaxe verbal complementada con outras linguaxes non verbais. Vexamos algns casos: Na conversa coti, a linguaxe oral apiase continuamente en xestos corporais que reforzan a expresin.

- Nas mensaxes publicitarias (os anuncios) a linguaxe verbal e as imaxes complemntanse para ofrecer unha determinada mensaxe. - No cine, as historias cntanse mesturando imaxes e linguaxe verbal. Tamn nos cmics ou historietas, a combinacin de imaxes e linguaxe verbal o tipo de linguaxe mixta empregada para compoer as historias.

- Os planos e mapas que combinan as das linguaxes para ofrecer mis claramente a informacin. - Outro exemplo son os textos de instruccins nos que, en moitos casos, as indicacins verbais se complementan con imaxes. 24. Le o texto seguinte:

Haba varios indicadores de limitacin de velocidade entrada de Terra Nova. O primeiro era triangular cunha silueta de vaca. O segundo, tamn era triangular, pero representaba dous nenos con carteiras escolares, collidos da man. O terceiro era circular, co bordo en vermello, e pua 40. vista dos adiantamentos, creo que todo o mundo aproveitaba a oportunidade para acelerar.
Manuel Rivas

Os comedores de patacas.Xerais.

Neste texto ctanse varios sinais do cdigo da circulacin. Indica cles son e qu mensaxe transmiten.

60

UNIDADE 2

25. Os carteis son exemplos claros de interaccin da linguaxe verbal con outras linguaxes. Analiza o seguinte cartel respondendo s preguntas: a) Quen o emisor/ora?

b) Quen pode ser o receptor/ora? c) Cal a intencionalidade da mensaxe? d) Escribe a mensaxe elaborada co cdigo lingstico. e) Que imaxe visual aparece? Descrbea. f) Que relacin atopas entre a mensaxe verbal e a imaxe?

61

ANLISE E CREACIN DE TEXTOS

O destinatario dos textos

Cada tipo de texto ten distinta finalidade, como tamn son distintos os elementos e a estructura de cada un deles. Outro aspecto que debemos considerar que todo texto ten que ter en conta as peculiaridades do seu destinatario. Tanto na fala como na escrita haber que preocuparse de que o texto sexa adecuado s caractersticas da persoa ou persoas s que vai destinado. Isto vese claro con algns exemplos moi cotins: calquera texto expositivo que pretenda dar unha explicacin sobre un tema determinado ter caractersticas diferentes se vai dirixido a distintos grupos, por exemplo a nenos/as de cinco anos, a estudiantes de secundaria, a alumnos/as da universidade, a cientficos/as especializados/as no tema ... Outro aspecto que variar a composicin do texto a relacin existente entre o emisor/a e o receptor/a. Pnsese por exemplo como hora de redactar unha carta non nos expresaremos da mesma maneira se vai dirixida a un familiar que se vai dirixida Administracin ou a un descoecido ou persoa de respecto.

As propiedades dos textos

Cando falamos ou escribimos (e tamn cando escoitamos e lemos), estamos comunicndonos por medio de textos. Para poder producir un texto propio, ou interpretar un texto producido por outro, necesario dispoer dunha serie de coecementos e habilidades. Por exemplo, temos que saber qu o mis importante que queremos comunicar, de qu datos podemos prescindir, cmo imos estructurar o noso texto para que se entenda ben, qu o que pretendemos conseguir da persoa que nos diriximos (simplemente informar, buscar a sa opinin favorable, reclamar por algo, conseguir que se divirta, conseguir que faga algo que a ns nos interesa...), se podemos tratala de ti ou necesario empregar a forma vostede...

62

UNIDADE 2

Resumindo: Os textos teen unhas propiedades que nos permiten determinar se se adaptan intencin comunicativa e contexto no que foron concebidos. As propiedades dos textos son: a) Adecuacin b) Coherencia c) Cohexin d) Correccin gramatical Imos explicar en qu consisten estas propiedades: a) Adecuacin: Consiste en adaptar o texto situacin comunicativa. Por exemplo, segundo quen sexa o interlocutor e a relacin que exista con el, haber que elixir o rexistro lingstico adecuado (culto, coloquial, vulgar); tamn haber que adaptar o texto propsito que perseguimos (informar, convencer, protestar...), canle de comunicacin que imos utilizar (oral ou escrita), se imos utilizar a variedade estndar ou algunha forma dialectal, etc. b) Coherencia: A coherencia ten que ver coa informacin que se transmite no texto. Hai que saber seleccionar a informacin relevante e prescindir da irrelevante ou innecesaria. Ademais hai que ordenar e estructurar dunha determinada maneira esa informacin para que resulte lxica e comprensible. A coherencia, pois, a propiedade que selecciona a informacin e organiza o texto. c) Cohesin: Como xa sabes, os textos longos organzanse en oracins, e estas, sa vez forman pargrafos. A cohesin a propiedade que conecta entre si as oracins e os sucesivos pargrafos de maneira que exista entre eles unha relacin que vaia facendo progresar o texto e asegure a sa comprensin global. Se non se establecese a cohesin entre frases e pargrafos, o texto sera unha lista de frases de difcil comprensin. Para conseguir a cohesin dun texto utilzanse varios recursos que permiten repetir informacin, introducir informacin nova, conectar as oracins e os pargrafos. Estes recursos son:

63

ANLISE E CREACIN DE TEXTOS

Repeticin, usando as mesmas palabras ou tamn mediante o emprego de: 1) Sinnimos: palabras que teen significado comn ou moi semellante: Son sinnimos: acedo / acre ; becerro / cuxo / vitela; morno / tpedo... 2) Hipernimos: Una palabra hipernimo doutra cando a incle dentro do seu significado. Froita hipernimo de pera, maz, cereixa, laranxa... Peixe o hipernimo de pescada, ollomol, xurelo, sardia, xarda,.. 3) Palabras pertencentes mesmo campo semntico. Campo semntico un grupo de palabras que posen trazos de significado comn (veremos mis polo mido o campo semntico na Unidade 3). Por exemplo: cama, cadeira, lmpada, mesa, alfombra, chineiro... A presencia de palabras dun mesmo campo semntico dlle cohesin texto. 4) Uso de palabras pertencentes mesma familia lxica (nesta mesma unidade atopars mis informacin sobre a familia lxica). Por exemplo: pan, panadeiro, panadera, empanar, empanada,.. Substitucin de palabras que xa apareceron con anterioridade. Pdese facer co uso de pronomes. Por exemplo: - Mara e Alberte son irmns, ela traballa nunha tenda e el conduce un taxi. Elipse, supresin de elementos que se sobreentenden (xeralmente nomes ou verbos). Por exemplo: - Vs buscaredes pola beira do ro, ns polo monte. (O verbo buscar non se volve a repetir, est elptico). Uso de marcadores textuais. Os marcadores textuais son palabras que sinalan as relacins lxicas entre as frases e os pargrafos. Os marcadores textuais mis frecuentes son as conxuncins, preposicins e locucins.

64

UNIDADE 2

Vexamos algns destes marcadores textuais de uso mis frecuente: - Para introducir unha aclaracin: por exemplo... - Para indicar adicin: e, ademais, tamn, por outra parte, anda mis... - Para indicar afirmacin: por suposto, de acordo, sen dbida... - Para indicar causalidade: as pois, polo tanto, as que, de xeito que, porque... - Para indicar condicin: se, con tal que, sempre que, a menos que... - Etc. d) Correccin gramatical: Esta propiedade fai referencia uso correcto da lingua no que respecta ortografa, fontica, vocabulario e s normas gramaticais. Ademais destas catro propiedades, cando se trata dun texto escrito hai que ter en conta a sa presentacin: disposicin no papel, tipo de letra, limpeza, etc. Tendo en conta estes procedementos, imos facer un novo comentario do texto argumentativo que vimos con anterioridade:

A nosa poca e o mundo no que vivimos non ofrecen moitas razns para ser optimistas. As grandes cantidades de dieiro que se gastan en armas poderan e deberan destinarse desenvolvemento e a satisfacer as apremiantes necesidades dos pases do Terceiro Mundo. Pero, pola contra, a carreira de armamentos contina. Mis de medio milln de cientficos e de tcnicos do mundo enteiro estn adicados a perfeccionar armas cada vez mis destructivas, e mais do setenta por cento das investigacins que se estn a realizar na actualidade son de carcter militar. evidente o desperdicio de recursos que esas actividades entraan, pero non hai que esquecer que elas comportan enormes ganancias a certas persoas e organismos. mesmo tempo, os pases do Terceiro Mundo sofren de pobreza, de fame e de malnutricin, males que frecuentemente son atribudos explosin demogrfica. Pero as verdadeiras causas hai que buscalas na estructura mesma dos sistemas de produccin, se a xente ten fame non por falla de alimentos. Mesmo no ano 1974,

65

ANLISE E CREACIN DE TEXTOS

durante a peor crise alimentaria que sufriu o mundo, as reservas mundiais de cereais eran abondas para dar de comer a todos os habitantes do planeta. Pero cada vez meirande o nmero de persoas que non poden pagar polos alimentos que necesitan. De a que, mentres non se produzan cambios estructurais nas relacins de produccin, a acumulacin de productos agrcolas pouco ou nada influir no que respecta erradicacin da fame. En Asia sudoriental por exemplo, existen actualmente vintedous millns de toneladas de excedentes alimentarios, mentres que na mesma rexin se contan por millns as persoas famentas. A fame , pois, consecuencia da estructura social mis que da produccin, e non abonda con aumentar esta ltima para suprimir a fame no mundo.
Muzammel Huq

Adecuacin:
O texto aparece publicado nunha revista polo que non hai ningunha relacin entre o emisor e os receptores/as. O autor utiliza unha linguaxe estndar (non emprega dialectalismos) e un rexistro culto. Mesmo aparecen termos tcnicos, expresins propias das ciencias sociais: explosin demogrfica, carreira armamentstica, sistemas de produccin, estructuras sociais, excedentes alimentarios. A intencin do autor defender unha tese e convencer lector cos seus argumentos, por iso, xunto s datos obxectivos (existencia de poboacin que pasa fame, nmero de cientficos/as e porcentaxe de investigacins de carcter militar, datos referidos ano 1974, excedentes alimentarios en Asia sudoriental), aparecen outros datos subxectivos que son as propias opinins do autor do texto ( non hai razns para o optimismo, o dieiro que se emprega nas armas debera adicarse Terceiro Mundo, os gastos en armamento son un desperdicio)

Coherencia:
No texto est clara a idea principal que aparece como tese de forma explcita no primeiro pargrafo. A informacin dos pargrafos seguintes necesaria e pertinente xa que enumera razns que avalan a opinin do autor (en cada pargrafo desenvolve unha idea). Mesmo no pargrafo terceiro pon un exemplo para ilustrar o que est a dicir. A estructura do texto responde estructura clsica dos textos argumentativos: tese, corpo argumentativo e conclusin.

Cohesin:
Os marcadores textuais utilizados para conectar oracins e pargrafos aparecen subliados no propio texto

66

UNIDADE 2

Ademais: - Hai repeticins de palabras longo do texto (armas, fame, produccin). - Hai palabras pertencentes mesma familia lxica (armas, armamentos; fame, famentas; alimentos, alimentarios; estructura, estructurais; productos, produccin). - Aparecen hipernimos. Por exemplo, no primeiro pargrafo aparece a palabra necesidades, no segundo pargrafo aparece a palabra actividades, e no pargrafo terceiro a palabra males - Os campos semnticos mellor representados neste texto son: 1) armas, carreira de armamentos, militar; 2) necesidades, pobreza, fame, malnutricin, males . - Hai sinnimos (xente / persoas). - Hai substitucins, fxate no uso do pronome elas, no segundo pargrafo para referirse s actividades de fabricacin e invencin de armas; e no ltimo pargrafo o pronome esta para referirse produccin de alimentos. - Pola contra, neste texto non observamos a presencia de elipse.

Correccin gramatical:
Observamos que o texto est escrito respectando a ortografa e as normas morfosintcticas.

67

ANLISE E CREACIN DE TEXTOS

26. Imos analizar as propiedades do seguinte texto: A MSICA NA SOCIEDADE ROMANA O mesmo ca noutras facetas artsticas, os romanos copiaron a msica desenvolvida polos gregos e a adaptaron s sas necesidades. A actividade musical tia importante presencia na sociedade romana. Utilizbase para amenizar os actos oficiais e os espectculos pblicos. Estaba presente en todo tipo de festas e formaba parte das cerimonias relixiosas. Haba tamn unha estreita relacin entre o teatro e a msica, pois no teatro tian moita importancia a danza e os coros. Existan msicos de ra que gaaban a vida mesturando a msica con xogos. Podemos consideralos os antecesores dos xograres medievais. Msica. 1 Ciclo. Galinova.(Adaptacin) ADECUACIN: a)Este texto vai dirixido a rapaces de doce anos, parceche adecuada a linguaxe empregada? b)Que rexistro se utiliza (culto, coloquial, vulgar)? c)Cal a finalidade do texto (informar, convencer, protestar...)? COHERENCIA: d) Cal a idea principal? e) Enumera as ideas secundarias que van aparecendo nos sucesivos pargrafos: Pargrafo 1: Pargrafo 2: Pargrafo 3: Pargrafo 4: f) Axudan estes pargrafos a desenvolver a idea principal? COHESIN: g) Escribe todas as palabras que aparezan no texto da familia lxica de msica. h) Escribe todas as palabras do texto que poidan formar parte do campo semntico do mundo do espectculo.

68

Gramtica
Anlise da oracin simple
Imos aprender a analizar a oracin simple tendo en conta das partes da Gramtica que son a Morfoloxa e a Sintaxe. A Morfoloxa estudia a forma das palabras. As, por exemplo, a Morfoloxa dinos que a palabra doutora un nome (ou substantivo) comn, feminino e singular. A Sintaxe estudia a relacin das palabras dentro da oracin e as funcins que desempean. Por exemplo, na oracin A vendima foi no outono, a Sintaxe dinos que A vendima o Suxeito e foi no outono o Predicado. Pois ben, segundo a Sintaxe a oracin divdese en suxeito e predicado. A continuacin estudiaremos o Suxeito e os seus constituntes para despois pasar estudio do Predicado.

Anlise do suxeito
Fxate nas seguintes oracins como podemos expresar o suxeito: Elisa trouxo un recado para ti. A nena trouxo un recado para ti. A nena loura trouxo un recado para ti. A nena de pelo louro trouxo un recado para ti. Ela trouxo un recado para ti. O suxeito soe ser unha frase nominal (f.n.), as chamada porque ten como ncleo un nome (observa tamn que o nome pode ser substituido por un pronome). Este ncleo pode ir acompaado doutras palabras que son os Determinantes (DET.) e/ou os Modificadores (MOD.). Fxate na tboa que vai a continuacin.

69

GRAMTICA

DETERMINANTE

NCLEO Elisa

MODIFICADOR

A A A

nena nena nena Ela loura de pelo louro

27. a) Analiza as seguintes frases nominais: - Aquela casa vella. - Certos comentarios da xente. - Unha folla en branco. - Catro mazs pequenas. DETERMINANTE NCLEO MODIFICADOR

b) Escribe ti frases nominais que respondan s seguintes esquemas. Fxate no exemplo: Det. + Det. + Ncleo + Mod. = Uns poucos homes bos. Det. + Ncleo + Mod. = Det. + Det. + Ncleo + Mod. = Det. + Det. + Ncleo =

70

UNIDADE 2

O nome
Os nomes, tamn chamados substantivos, son unha clase de palabras que serven para designar persoas, obxectos, seres, sentimentos...

Clases de nomes
Desde un punto de vista semntico, isto , atendendo seu significado, os nomes poden ser: Comns: nena, home, ro, vila.... Propios: Carme, Xurxo, Eume, Cambados... Individuais: soldado, formiga, ovella, vspera, pieiro... Colectivos: exrcito, formigueiro, rabao, enxame, pieiral... Concretos: man, cadeira, libro, mar, fada... Abstractos: dor, amor, ledicia, intelixencia, piedade... Simples: croio, fume, xordo, mudo, da... Compostos: tiracroios, botafumeiro, xordomudo, medioda...

Xnero e nmero dos nomes

Fxate nos seguintes nomes: mestre, mestra, mestres, mestras. Como ves nesta serie o nome unha palabra variable. Hai un elemento constante mestr- (lexema), e uns elementos que varan, -e, -a, -es, -as (morfemas). Estes elementos variables, morfemas, serven para indicar o xnero e o nmero dos nomes. O xnero dos nomes pode ser masculino e/ou feminino. Masculinos Son masculinos: - Os nomes de homes, animais macho e cousas que levan diante o artigo o: o lapis, o pieiro, o ro, o sol... - Tamn son masculinos os nomes das letras: o a, o be, o ce, o de... - Debes lembrar que son masculinos substantivos como: o berce, o crcere, o coral (grupo de persoas

71

GRAMTICA

que cantan nun coro), o costume, o couce, o cume, o cuspe, o dote, o fel, o labor, o leite, o lume, o mel, o nariz, o sal, o sangue, o sinal...
Femininos Son femininos: - Os nomes de mulleres, animais femia e cousas que levan diante o artigo a: a cadeira, a la, a mesa... - Son femininos tamn os cultismos rematados en -ise e -ite de orixe grega: a bronquite, a hepatite, a meninxite... - Tamn son do xnero feminino os substantivos rematados en -axe: a linguaxe, a mensaxe, a paisaxe... * Coa excepcin de o traxe, o paxe e o garaxe que son masculinos e tamn da palabra personaxe que pode ser masculina ou feminina. - Normalmente son femininos os nomes das rbores froiteiras e mais o seu froito: a amendoeira . . . . . . . . . . . . a amndoa a cerdeira . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a cereixa a laranxeira . . . . . . . . . . . . . . . . a laranxa a maceira . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a maz a oliveira . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a oliva a pereira . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a pera... * Cando o nome da rbore masculino tamn o o do seu froito: o limoeiro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . o limn o pexegueiro . . . . . . . . . . . . . o pexego... * A esta regra hai algunhas excepcins: o castieiro . . . . . . . . . . . . . . . . a castaa a figueira . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . o figo - Debes lembrar que son femininos substantivos como: a agravante, a rbore, a arte, a atenuante, a calor, a canle, a cor, a dor, a orde, a orixe, a pantasma, a ponte, a reuma, a suor...

Invariables en canto xnero Son invariables en canto xnero substantivos como: o/a atleta, o/a mrtir, o/a suicida.. .

72

UNIDADE 2

Diferencias significativas O xnero serve para establecer diferencias significativas en palabras opostas por esta categora gramatical. Cando o xnero real (motivado) a oposicin masculino/feminino responde a unha diferenciacin de tipo sexual (cabalo/egua, lobo/loba...). Cando o xnero inmotivado (na maior parte das ocasins) a oposicin xenrica implica diferencias semnticas moi diversas. As mis frecuentes son: individual/colectivo: leo / lea; ovo / ova; froito / froita... meirande/menor: cesta / cesto; leira / leiro... morfoloxa diferenciada: cinseiro / cinseira; sacho / sacha... ro/comarca: O Arnoia / A Arnoia; O Limia A Limia... Regras de formacin do feminino 1) O feminino frmase comunmente coa terminacin -a, que se une directamente forma do masculino se esta remata en consoante ou en vocal tnica:

o av / a avoa; o deus / a deusa; o rapaz / a rapaza; o xuz / a xuza...

Ou o -a substite vocal final da forma do masculino se remata en vocal tona:

o rbitro / a rbitra; o avogado / a avogada; o concelleiro / a concelleira; o conselleiro / a conselleira; o enxeeiro / a enxeeira; o mdico / a mdica; o ministro / a ministra; o presidente / a presidenta; o sobrio / a sobria; o to / a ta...
2) Os nomes rematados en -n: a) Os substantivos rematados en -n poden formar o feminino en -:

73

GRAMTICA

o ancin / a anci; o irmn / a irm; o artesn / a artes; o cidadn / a cidad; o cirurxin / a cirurxi; o curmn /a curm...
Ou tamn poden formar o feminino en -ana:

o capitn / a capitana; o gardin / a gardiana; sancristn / a sancristana...

b) Os substantivos rematados en -n poden formar o feminino en -oa, lado de -ona:

o len / a leoa ~ a leona / o patrn / a patroa ~ a patrona...

c) Os substantivos rematados en -n forman o feminino en -ina:

o balarn / a bailarina; o danzarn / a danzarina...

3) Algunhas palabras de xnero feminino presentan terminacins especiais sobre a mesma base lxica:

o heroe / a herona; o tsar / a tsarina; o galo / a galia; o rei / a raa; o abade / a abadesa; o barn / a baronesa; o prncipe / a princesa; o sacerdote / a sacerdotisa; o profeta / a profetisa; o poeta / a poetisa; o emperador / a emperatriz; o actor / a actriz...
4) Algns substantivos forman o feminino cunha palabra diferente do masculino:

o boi / a vaca; o cabalo / a egua; o can / a cadela; o pai / a nai... O nmero dos nomes pode ser singular e/ou plural.

74

UNIDADE 2

28. a) Completa as frases seguintes poendo diante dos substantivos o artigo ( determinado ou indeterminado ) segundo sexan masculinos ou femininos: - Vai tenda e recolle ___ leite e ___ mel que encarguei. - ___ lume non chegou ata ___ rbores. - Cando escoite ___ sinal pode deixar ___ mensaxe. - Cruzamos ___ ponte e chegar ___ cume puidemos contemplar - Tia ___ nariz ferido e ___ sangue manchralle ___ traxe. - ___ calor era abafante e ___ suor escorregballe pola cara. - Cando ferva ___ auga bota ___ sal. Fixemos ___ viaxe moi interesante. b) Escribe en feminino as seguintes oracins. Fxate no exemplo para ver todos os elementos que tes que modificar. Exemplo: ___ paisaxe.

- Un neno enfermo foi compoedor para que o sandase. - Unha nena enferma foi compoedora para que a sandase.

- Os cidadns compostelns decidiron por referendo que cada un deles pora na porta da sa casa un cesto con froitos temperns. - Os meus curmns mis novos agasallaron a Xos cun bonito boneco de peluche de cor amarela. - O xuz fixo calar s testemuas do acusado e o seu avogado abraiado por semellante comportamento decidiu abandonar a sala do xulgado. - Cando o director do hospital falou co cirurxin xa moitos doentes presentaran denuncias contra el. - O rbitro amoestou os xogadores do equipo local e o seu adestrador amosouse anoxado.

75

GRAMTICA

Singular O singular nomea a unha soa persoa, animal ou cousa: unha cadela, un balcn, o neno... Plural O plural nomea a mis dunha persoa, animal ou cousa: das cadelas, varios balcns, uns nenos... Invariables en canto nmero Case que todos os nomes teen singular e plural, pero hai unha serie de substantivos que son invariables en canto nmero. - Nomes que s se usan en singular: millo, prata (metal), ouro... - Nomes que s se usan en plural: os anteollos, as tenaces, as cirolas, as tesouras... - Nomes que son invariables en canto nmero: o/os bceps, o/os clmax; o/os fax; o/os luns, o/os lapis, o/os martes, o/os oasis, o/os tlex; o/os trax... Regras de formacin do plural 1) Os substantivos rematados en vocal, ditongo ou -n engaden un -s: nai / nais; av / avs; mesa / mesas... rei / reis; bocoi / bocois... can / cans; dolmen / dolmens; mitin / mitins... 2) Os substantivos rematados en -l fan o plural de tres maneiras: a) Se son monoslabos engaden -es: gol / goles; mal / males; mel / meles; mil / miles; pel / peles; ril / riles; rol / roles; sal / sales; sol / soles; til / tiles; val / vales; xel / xeles... b) Se son substantivos agudos (acento na ltima slaba) de mis dunha slaba, o -l do singular substitese polo morfema -is: animal / animais; aval / avais; azul / azuis; control / controis; farol / farois; papel / papeis; pardal / pardais...

76

UNIDADE 2

Nos rematados en -il substitese esta secuencia por -s: cadril / cadrs; funil / funs... c) Se son substantivos graves (acento na penltima slaba), engaden -es: autombil / autombiles; cnsul / cnsules; tnel / tneles ... 3) Os substantivos rematados en calquera outra consoante que non sexa nin -l nin -n, fan o plural engadindo -es: amor / amores; calor / calores; comps / compases; deus / deuses; dlar / dlares; luz / luces; mar / mares; rapaz / rapaces; somier / somieres... 4) As palabras compostas, segundo a sa morfoloxa, fan o plural de catro maneiras: a) Se o composto ofrece cohesin na escrita sguense as regras xerais para a formacin do plural: vaivn / vaivns... Cando o segundo elemento un monoslabo rematado en -l, fan o plural engadindo -es: chuchamel / chuchameles; mirasol / mirasoles; ollomol / ollomoles; papasol / papasoles... b) Se o grao de cohesin non total e a palabra est constituda por dous substantivos ou por un substantivo e un adxectivo, levan marcas de plural os dous elementos: garda civil / gardas civs; porco bravo / porcos bravos... c) Se o composto est constitudo por unha forma verbal ou palabra invariable e outro elemento, s este segundo elemento vai en plural: baixo relevo / baixo relevos... d) Nas construccins con preposicin s o primeiro elemento vai en plural: cabalo do +demo / cabalos do demo; estrela de mar / estrelas de mar...

77

GRAMTICA

5) Certos substantivos de orixe estranxeira fan o plural engadindo -s:

lbum / lbums; anorak / anoraks; boicot / boicots; clip / clips; club / clubs; complot / complots; coac / coacs; fagot / fagots; frac / fracs; iceberg / icebergs; jeep / jeeps; leitmotiv / leimotivs; lord / lords; pub / pubs; ring / rings; robot / robots; round / rounds; sndwich / sndwichs; sketch / sketchs; snob / snobs; test / tests; tic / tics; trust / trusts...
Hai outros estranxeirismos que poden formar o plural engadindo -s ou adecundose forma xeral engadindo es: pster / psters ou psteres; gngster / gngsters ou gngsteres; jnior / jniors ou jniores 29. Volve a escribir as frases seguintes pondoas en plural. Fxate no exemplo para ver todos os elementos que tes que modificar. Exemplo:

- O cnsul viaxaba nun autombil negro. - O cnxules viaxaban nuns autombiles negros.
- O pardal estaba pousado no farol. - Este camin sae o venres. - Volve a escribir o final da historia. - O meu reloxo de ouro. -O caracol un animal da familia dos moluscos.

Outros compoentes da frase nominal

Recorda a frase nominal que tia funcin de suxeito: A DET. nena NCLEO loura MOD.

Ademais do nome que fai a funcin de ncleo outras palabras que o acompaan fan a funcin de determinantes e modificadores do ncleo.

78

UNIDADE 2

Os determinantes
Determinantes son un grupo de palabras que sempre van colocadas diante do nome e que serven para precisar o seu significado. Clases de determinantes: Funcionan como determinantes: os artigos, demostrativos, posesivos, numerais, indefinidos. 30. a) Nas oracins seguintes sublia todos os determinantes que acompaan s substantivos: - O carro a por un camio de terra. - A mia ta levaba sempre aquela bata branca. - Algunhas veces senta moita carraxe. - Certas persoas comen demasiada graxa. Agora completa ti a tboa:
DETERMINANTE SUBSTANTIVO

O ...

carro camio ta bata veces carraxe persoas

b) No seguinte texto sublia todos os determinantes que atopes.

graxa

Xulia espertou co bater da porta da ra. A porta da ra. Sempre. Ollou o reloxo da mesia de noite: seis e media. Seis e media. Sempre. Rosmou calquera cousa parecida a que mana ten!, virouse de novo para o outro lado e tentou de volver durmir. Era un desperdicio espertar todas as mas a aquela hora. De que lle serva estar nunha escola tan preto da casa se nin sequera poda durmir unha horia mis? A Silvia, por exemplo, gabbase de se erguer s oito, e de sar da casa soamente cando oa o timbre para a primeira clase. Ela tamn poda facer o mesmo. Poda, se non fose por aquel bater da porta todas as mas, puntualmente, s seis e media da ma. Esforzbase despois por facer voltar o sono, pero o sono nunca voltaba.
Alice Vieira. A la non est venda. Galaxia (Adaptacin.)

79

GRAMTICA

O determinante artigo
O artigo acompaa substantivo e concorda con el en xnero e nmero. o determinante mis usado e podmolo dividir en determinado e indeterminado .

O artigo determinado. Formas

Masculino o os Feminino a as

Singular Plural

A segunda forma do artigo

Existe unha variante do artigo que recibe o nome de segunda forma do artigo determinado, o uso da cal non obrigado. Masculino lo los Feminino la las

Singular Plural

Fxate nos exemplos: - Tedes que notifica-lo cambio. - tempo de actualiza-lo padrn. - Imos polo corredor. - Tdalas ras da cidade. As formas -lo, -las, -los, -las, poden ser empregadas nos seguintes casos: - Despois dos infinitivos e formas verbais rematadas en -r e -s, que perden o -r ou -s e engaden a segunda forma do artigo. Exemplos: - Imos colle-lo autobs. - Empeza a escribi-la carta. - Trouxmo-lo almorzo. * Cos participios non empregaremos a segunda forma do artigo. Exemplo: - Esgotadas as entradas para o concerto, decidimos quedar na casa.

80

UNIDADE 2

- Despois dos pronomes nos, vos, lles cando van unidos verbo. Exemplos: - O carteiro notificuno-lo cambio de enderezo. - O garda indiculle-la ra.(a eles) - Trouxernvo-las entradas do cine? Con por, mais, tras, todos/as, ambos/as, entrambos/as, que perden o -r ou o -s e o artigo nese sen que precise o guin. Exemplos: - O autobs vai pola estrada. - Deixa o paraugas trala porta de entrada. - Tdolos das viaxo cincuenta quilmetros. - mbalas das curms casaran aquel ano. - Entrmbolos dous mozos arrastraron a mesa.

Contraccins do artigo determinado coas preposicins

O artigo determinado contrae obrigatoriamente coas preposicins a, en, de, con e por. CONTRACCINS o a en de con por /ao no do co polo os a en de con por s/aos nos dos cos polos a na da coa pola as s nas das coas polas

81

GRAMTICA

Exemplos: - Fixemos unha festa co gallo de celebrar o comezo do curso. - Vai cuarto e colle unha almofada. - Chegamos casa pasada a media noite. - Helena deixou o libro na mesa da sala. - Fernando fillo dos nosos vecios. 31. Escribe as frases seguintes facendo a contraccin das das palabras (preposicin + artigo) que aparecen entre parnteses: - Limpa a cara _____ (con + o) pano _____ (de + as) mans. - Quedamos _____ (en + a) cafetera e despois decidimos ir _____(a + o) cine. - Dille _____ (a + o) teu av que corte o cable _____ (con + as) tenaces. - Iamos camiando _____ (por + a) carballeira, cando apareceu teu irmn _____ (por + o) camio que leva _____ (a + a) ta casa acompaado _____ (de +a) moza.

O artigo indeterminado
Este artigo emprgase a primeira vez que se nomea o substanivo. As sas formas son: Masculino un uns Feminino unha unhas

Singular Plural

Exemplos: - Atopamos unha casa deshabitada. - Haba al uns homes traballando. Contraccins preposicins do artigo indeterminado coas

un en de con nun dun cun

O artigo indeterminado contrae obrigatoriamente coas preposicins en, de e con. Exemplos: - Faloume dun rapaz que unha uns unhas coecera. - Onte vinte cunha moza nunha nuns nunhas alta. dunha duns dunhas - Estaba nunha ra moi cunha cunhas cunhas transitada.

82

UNIDADE 2

32. Escribe as frases seguintes facendo a contraccin das das palabras (preposicin + artigo) que aparecen entre parnteses: - Aquela muller era _____ (de + un) lugar das montaas. - A casa estaba ______ (en + unha) ra solitaria. - Sube tellado _____ (con + unha) escada de man. - Tia o lapis gardado _____ (en + un) caixn.

Os determinantes demostrativos
Estes determinantes indican a posicin do substantivo que acompaan no espacio e no tempo. Exemplos: - Esta mesa. (Indica que est prxima que fala) - Aquela mesa. (Indica que est afastada) - Estes das. (Son os das prximos, os que estn transcorrendo) - Eses das. (Xa estn mis afastados no tempo) - Aqueles das. (Anda estn mis afastados do momento presente) As formas dos determinantes demostrativos son as seguintes:
Masculino Singular Plural Singular Plural Singular Plura este estes ese eses aquel aqueles Feminino esta estas esa esas aquela aquelas Neutro isto (esto) ----iso (eso) ----aquilo (aquelo) -----

83

GRAMTICA

Contraccins dos determinantes demostrativos coas preposicins en e de Exemplos: - Nesta cidade hai moito trfico. - O coche verde daquel home.
En Este Esta Isto Estes Estas Ese Esa Iso Eses Esas Aquel Aquela Aquilo Aqueles Aquelas neste nesta nisto nestes nestas nese nesa nisto neses nesas naquel naquela naquilo naqueles naquelas De deste desta disto destes desas dese desa diso deses desas daquel daquela daquilo daqueles daquelas

Valores especiais dos demostrativos Nisto / Nestas / Con isto: poden ser usados con valor temporal co significado de nese momento, entn. Exemplos: - a sar da casa de excursin e nisto comezou a chover. - Iamos ir cine e nestas chegaron uns amigos para ir patinar e xa non fomos. - Leu os nomes dos aprobados e con isto deu por rematada a clase.

84

UNIDADE 2

Daquela: tamn pode ser usado con valor temporal e ademais pode funcionar como enlace sendo equivalente a polo tanto, as pois. Exemplos: - Cando eu era cativo os rapaces pasabamos o tempo doutras maneiras, daquela anda non existan nin a televisin nin os xogos de ordenador. (= entn) - Non estudias, daquela non poders aprobar. (=polo tanto). 33. Escribe as frases seguintes facendo a contraccin das das palabras (preposicin + determinante demostrativo) que aparecen entre parnteses: - Agardarei por ti __________ (en + esta) esquina. - Mentres eu traballo __________ (en + isto), ti estudia. - Non souben nada __________ (de + aquela) moza. - Eu non quero entrar _________ (en + ese) asunto. - Gardo as lembranzas __________ (de + eses) das. - __________ (de + iso) que dis, eu non creo nin a metade. - Non quero que me fales mal _______ (de + esas) rapazas. - A vida _________ (de + este) pobo sempre estivo marcada pola emigracin. - __________ (de + aquilo) que che contei, non digas nada. - O traballo ______ (de + estes) rapaces digno de loubanza.

Os determinantes posesivos
Estes determinantes indican unha relacin de propiedade entre o substantivo que acompaan e as persoas que interveen na conversa. Exemplos: - Este o meu fillo.( fillo de quen fala) - Este o teu fillo .( fillo do receptor/a) - Este o seu fillo. ( fillo dunha terceira persoa da que se est a falar)

85

GRAMTICA

As formas dos determinantes posesivos son as seguintes:

PERSOA

SINGULAR MAS. FEM. mia ta sa nosa vosa sa

PLURAL MAS. meus teus seus nosos vosos seus FEM. mias tas sas nosas vosas sas

SING.

1 2 3

meu teu seu noso voso seu

PLUR.

1 2 3

Con estes determinantes obrigatorio o uso do artigo, ags nos nomes de parentesco cos que opcional ou nos casos de vocativos, isto , cando apelamos uo nos referimos a algun. Exemplos: - A mia amiga traballa de avogada. - A literatura da ta patria moi interesante. Pero: - Meus/Os meus pais sempre viviron nesta cidade. - Comprar reloxos de luxo, mia seora, lle cousa de ricos. Para marcar unha relacin de propiedade exclusiva, absoluta, non por aluguer, prstamo..., o posesivo ten formas construdas co sintagma de + posesivo masculino singular, invariables en xnero e nmero.
Persoa 1 Singular 2 3 1 Plural 2 3 de meu de teu de seu de noso de voso de seu

86

UNIDADE 2

Exemplos: - Agora temos un piso de noso, antes viviamos cos nosos pais. - Sempre quixen ter un coche de meu, de momento tome que conformar co da mia irm as fins de semana. Para indicar que un ou mis obxectos se queren atribur ou adxudicar a varios posuidores considerados individualmente, existe unha forma especial de posesivo con valor distributivo, producto da fusin entre as formas do posesivo de 3 persoa e o indefinido cada. Masculino cadanseu cadanseus Feminino cadansa cadansas

Singular Plural

Exemplos: - Depositaron cadanseu sobre na caixa do correo. - Como non fixeran un fondo comn, pagaron cadansa entrada. 34. a) Introduce nas seguintes frases as formas dos posesivos que correspondan en cada caso: - El ten unha casa bonita. A _____ casa bonita. - Eu teo cousas nas que non quero que ningun ande. Non quero que ningun ande nas _____ cousas. - Xon e mais eu temos libros en comn para estudiar xuntos. Os _____ libros son para estudiarmos xuntos. - Os discos que tedes ti e mais a ta irm estn no faiado. Os _____ discos estn no faiado. - Elas teen bolgrafos de cores que son novos. Os _____ bolgrafos de cores son novos. - Ti tes uns fillos que son moi bos estudiantes. Os _____ fillos son moi bos estudiantes. b) Escribe tres oracins nas que empregues o posesivo con valor de propiedade exclusiva. Exemplo: - Onte comprei un coche. Este coche de meu. c) Escribe tres oracins nas que empregues o posesivo con valor distributivo. Exemplo: - Os tres irmns cearon cadansa tortilla francesa.

87

Lxico
A composicin
Lembra que palabras compostas son as formadas pola unin de das ou mis palabras simples. As palabras as formadas pertencen categora gramatical de substantivos ou adxectivos compostos. As palabras simples que se unen para formar palabras compostas poden ser de distintas categoras gramaticais. Fxate nos exemplos: substantivo + substantivo: boca + noite = bocanoite substantivo + adxectivo: papo + rubio= paporrubio verbo + substantivo: para + raios = pararraios verbo + verbo: bule + bule = bulebule adxectivo + adxectivo: xordo + mudo= xordomudo Nalgns casos as das palabras que se unen para formar a palabra composta non se soldan entre si, senn que se escriben por separado. Exemplos:

coche cama camin cisterna

porco bravo casa cuartel

garda civil

35. a) Relacionando as palabras da esquerda coas da dereita, e facendo as transformacins que precises, forma palabras compostas: auga mol = .............. punta lamas = .............. salvar auga = .............. ollo serra = .............. parar p = .............. gardar arder = .............. moto vidas = .............. b) Agora utiliza as palabras compostas que formaches no apartado anterior para completar as seguintes oracins: - De primeiro prato temos _______________ forno. - Deulle un ______________ pelota e mandouna tellado. - Btalle caf unhas pingas de _______________. - Se vas sar mar recorda levar o ______________. - O teu coche ten un golpe no _______________ traseiro. - Levaremos o ____________, parece que vai chover. - Colle a ______________ e vai espolar uns carballos.

88

UNIDADE 2

Abreviaturas, smbolos e siglas

Ademais dos procedementos de derivacin, composicin e parasntese para a formacin de palabras novas a partir doutras xa existentes, imos ver agora outras formacins lxicas que son as abreviaturas, os smbolos e as siglas.

Abreviaturas
A abreviatura a representacin grfica dunha palabra ou grupo de palabras con menos letras das que lle corresponden. As abreviaturas caracterzanse polo seguinte: 1. Van seguidas de punto: Sr., nov., etc. Sen embargo, hai algunhas abreviaturas nas que adoita utilizarse unha barra (/) en vez dun punto: c/ (cargo), c/c (conta corrente), r/ (ra). 2. O que se le non o conxunto de letras escritas, senn a palabra que se abrevia: Sr. non se le ese erre, senn seor. 3. As abreviaturas poden resultar de eliminar a parte final da palabra, art. (artigo), de poer s a primeira letra da palabra ou grupo de palabras que se abrevian, D. (don), ou de suprimir a parte interna dunha palabra, Dr. (doutor). A continuacin ofrecmosche unha breve lista das abreviaturas de uso mis frecuente: a.C. a.m. asdo. av., avda. c/c ca. D. D. d.C. dir. dir. dta. esq. antes de Cristo ante meridiem, antes do medioda asinado avenida conta corrente compaa don dona despois de Cristo director directora dereita esquerda

89

LXICO

etc. etctera ex.,e. exemplo Excmo. excelentsimo f. feminino gal. galego gob. goberno h., hab. habitante Ilmo., Iltmo. ilustrsimo m. masculino nm., n. nmero op. cit. opus citatum, obra citada p., px. pxina p.d. posdata p.m. post meridiem, despois do medioda p/, pr., pr/ praza pl. plural prep. preposicin pron. pronome prov. provincia r., r/ ra s. sculo s.a. sociedade annima s.l. sociedade limitada s/n sen nmero sing. singular Sr. seor Sra. seora tel., tfno. telfono Vde. vostede Vdes. vostedes [Para unha lista mis completa de abreviaturas ver o anexo.]

Smbolos Smbolo a letra ou conxunto de letras que na ciencia e na tcnica representan unha palabra ou grupo de palabras. Distnguense da abreviatura polas seguintes particularidades: 1. Son institudos por organismos internacionais competentes nos campos en que se empregan. 2. Non son de libre creacin por parte dos usuarios. 3. Non levan nunca punto abreviativo. 4. Non admiten morfema de plural (5 m).
A continuacin ofrecmosche unha breve lista dos smbolos de uso mis frecuente:

90

UNIDADE 2

a) Smbolos dos puntos cardinais E N NE, NL NO, NW O, W S SE, SL SO, SW a ca g h k km l,L m m, min $ ESC NF PTA leste norte nords, nordeste noroeste oeste sur sueste sudoeste rea calora gramo hora quilogramo quilmetro litro metro minuto dlar (Estados Unidos) escudo (Portugal) franco francs peseta (Espaa)

b) Smbolos de unidades de medida

c) Smbolos de unidades monetarias

[Para unha lista mis completa de smbolos ver o anexo.]

Siglas As siglas frmanse coas iniciais das palabras das que son abreviacin, anda que tamn poden aparecer outras letras ademais das iniciais. Normalmente escrbense con letras maisculas, sen punto e sen separacin entre as letras, anda que algunhas moi comns na lingua adoitan escribirse con inicial maiscula e as outras letras en minscula.
A continuacin ofrecmosche unha breve lista das siglas de uso mis frecuente: CIF DNI DOG DXPL EOI EP ESO Cdigo de Identificacin Fiscal documento nacional de identidade Diario Oficial de Galicia Direccin Xeral de Poltica Lingstica Escola Oficial de Idiomas educacin primaria educacin secundaria obrigatoria

91

LXICO

ETT Empresa de Traballo Temporal FEDER Fondo Europeo de Desenvolvemento Rexional IES Instituto de Ensinanza Secundaria IGAEM Instituto Galego de Artes Escnicas e Musicais IGVS Instituto Galego da Vivenda e do Solo IPC ndice de prezos consumo ITV inspeccin tcnica de vehculos ONG Organizacin non gobernamental PEMES pequenas e medianas empresas SERGAS Servicio Galego de Sade TSXG Tribunal Superior de Xustiza de Galicia TVG Televisin de Galicia UE Unin Europea UNED Universidade Nacional de Educacin a Distancia [Para unha lista mis completa de siglas ver o anexo.] Hai unha serie de siglas que hoxe xa son palabras totalmente comns, que figuran no diccionario e admiten formacin de xnero e nmero. Son exemplo disto: lser do ingls Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation, amplificacin da luz por emisin estimulada de radiacin ovni obxecto voante non identificado radar do ingls radio detection and ranging, deteccin e situacin por radio sida sndrome de inmunodeficiencia adquirida talgo tren articulado lixeiro Goicoechea Oriol 36. a) Escribe as siglas correspondentes s seguintes nomes: Organizacin das Nacins Unidas: Imposto da Renda das Persoas Fsicas: Producto Interior Bruto: Imposto sobre o Valor Engadido: Boletn Oficial do Estado: Nmero de Identificacin Fiscal: Organizacin Nacional de Cegos de Espaa: b) Relaciona as seguintes siglas cos nomes que designan: Endesa RENFE Adena IGAPE INSERSO Instituto Galego de Promocin Econmica Asociacin de Defensa da Natureza Instituto Nacional de Servicios Sociais Rede Nacional de Ferrocarrs Empresa Nacional de Electricidade Sociedade Annima

92

Ortografia
O acento das palabras. A slaba tnica
Acento a maior intensidade coa que se pronuncia unha slaba dentro de cada palabra. A esa slaba que se pronuncia con mis intensidade chmaselle slaba tnica, e s demais slabas tonas.

Clases de palabras segundo a posicin da slaba tnica

A slaba tnica pode ser calquera das que compoen a palabra. Segundo o lugar que ocupa a slaba tnica as palabras poden ser: Agudas, cando a slaba tnica a ltima. Exemplos: motor, francs, maz, papel, xamn... Graves, cando a slaba tnica a penltima. Exemplos: nxel, lapis, paxaro, fcil... Esdrxulas, cando a slaba tnica a antepenltima. Exemplos: crcere, rbore, mdico, pntega... Sobreesdrxulas, se a slaba tnica vai antes da antepenltima. Exemplos: Mandmosvolo, dxonolo...

37. a) Separa as seguintes palabras nas slabas que as compoen e sublia a slaba tnica: azul msico xantar cxegas empanada contronnolo fsil cantil

recordarmosllelo b)Agora clasifica estas palabras nos seguintes grupos: Agudas: Graves: Esdrxulas: Sobreesdrxulas:

93

ORTOGRAFA

O acento grfico
Algunhas veces a slaba tnica leva acento grfico, tamn chamado til. O emprego do til est suxeito a unhas regras determinadas.

Uso do acento grfico nas palabras agudas, graves, esdrxulas e sobreesdrxulas

a) Levan acento grfico todas as palabras agudas rematadas en vocal, -n, -s, -ns. Exemplos: maz, pantaln, cafs, patns... b) Levan acento grfico todas as palabras graves rematadas en consoante que non sexa nin -n nin -s. Exemplos: intil, autombil, lbum... c) As palabras esdrxulas e sobreesdrxulas levan sempre acento grfico. Exemplos: tmpano, crcere, trouxronvolo, lmpada... Ten en conta que: - As palabras monoslabas (que constan dunha nica slaba) non levan acento grfico, ags nos casos que veremos mis adiante de til diacrtico. Exemplos: el, meu, me, mar, deu, seis... - Non levan acento grfico os adverbios rematados en mente. Exemplos: facilmente, comodamente, rapidamente... 38. Pon os acentos grficos que faltan nas frases seguintes: - Vimolo cando entraba no salon. - Fixemolo rapidamente porque era moi facil. - O mercores imos plantar unha arbore no xardin. - Andres foi medico e levou o seu automobil. - Cesar estudiou musica e agora toca moi ben o violin. - Deitate comodamente no sofa. - Chamaronme por telefono? - Anxo e eu estivemos pegando fotos no album. - Estes son os meus avos. El ten xa oitenta anos. - A gaiola o carcere do paxaro.

94

UNIDADE 2

Ditongos e hiatos
Ditongos
Cando das vocais forman unha mesma slaba dicimos que se produce un ditongo. Exemplos: feixe, troita, moucho, xudeu, fuxiu... Os ditongos poden ser de das clases: crecentes e decrecentes. Os ditongos crecentes frmanse na unin dunha vocal pechada (i, u) e unha vocal aberta (a, e, o) nunha mesma slaba e nesta orde. Son ditongos crecentes: ia, ie, io, ua, ue, uo. Exemplos: piadoso, ien, miope, luar, fuel, duodeno... Os ditongos decrecentes frmanse na unin dunha vocal aberta (a, e, o) e unha vocal pechada (i, u), nesta orde, ou tamn cando van xuntas das vocais pechadas. Son ditongos decrecentes: ai, ei, oi, au, eu, ou, iu, ui. Exemplos: nai, teito, loito, caudal, suevo, moucho, miudeza, ruinoso... 39.Separa en slabas as seguintes palabras. Fxate que todas elas presentan ditongo: aira, froito, cuarto, paisano, ruidosa, coitelo, feixe, touca, duodcimo, rueiro, muieiro

Hiatos
Existe un hiato cando das vocais que estn xuntas forman slabas diferentes. Prodcese un hiato cando van xuntas das vocais abertas (a, e, o). Exemplos: ma-re-a; he-ro-e; co-rre-o; mo-a; po-e-ma... Tamn se produce hiato cando as vocais pechadas i, u son tnicas e van lado dunha vocal aberta. Neste caso o hiato indcase mediante acento grfico. Exemplos: e-go-s-mo; l-a; sa--do; r-a; ra--a; ba-l...

95

ORTOGRAFA

Tamn se produce hiato cando van xuntas as vocais pechadas i, u e a segunda tnica. Estas palabras levan sempre acento grfico. Exemplos: mu--o; mi--do; xu--zo; cons-tru-r... 40.a) Separa en slabas as seguintes palabras: ra, polea, poleiro, distribur, Ral, urxencia, saia, camin, avoa, formais, prodo, saa b) Na seguinte lista de palabras, pon o acento grfico naquelas que deban levalo: rio, saude, reunir, ainda, feira, Maria, construe, ruido, raiz, altruista, sinais, conselleria, sueca, caida, xuiz

O acento diacrtico
Utilzase o acento diacrtico para diferenciar na escrita das palabras homgrafas (que se escriben igual pero teen distinto significado). Vexamos algunhas destas palabras que se diferencian polo acento diacrtico: /a (contr. da prep. a e o artigo feminino a; ala das aves) a (artigo feminino; pronome persoal tono; preposicin) Exemplos: - Chegaron casa. - Acollemos na nosa casa unha pomba que tia unha magoada por ir bater contra un coche. - Colle a carteira. -Talle unha laranxa tamn, mais non a quixo tomar na merenda. - Dille a teu irmn que s agardo por el ata as seis. s / as s (contr. da prep. a e o artigo feminino as; alas das aves) as (artigo feminino; pronome persoal tono) Exemplos: - Chmame s oito que cando chego casa. - A aguia estendeu as sas s sobrevoando todo o val. - Xa che dixen que as pelculas de medo non me gustan. - Tira con esas follas que xa non as necesito.

96

UNIDADE 2

bla / bola bla (subst. esfera) bola (subst. peza de pan) Exemplos: - De nenos xogabamos s blas. - Encarguei no forno das bolas para ma.

c / ca c (contr. da conx. comp. ca co artigo a) ca (conx. comparativa) Exemplos: - A pera mis doce c maz. - Dorme mis ca min. cs / cas cs (contr. da conx. comp. ca co artigo as) cas [locucin preposicional: a cas (de), de cas (de), en cas (de)] Exemplos: - As mias notas son mellores cs tas. - Est en cas de sa nai. ch / cha ch (plana) cha (contr. dos pron. che + a) Exemplos: - Fixemos unha viaxe pola Terra Ch. -Non cha quero anda que ma deas como agasallo. chs / chas chs (planas) chas (contr. dos pron. che + as) Exemplos: - As superficies chs son mellores como terreo de cultivo. - Dxome que chas colla un momento. c / co c (contr. da conx. comp. ca co artigo o) co (contr. da prep. con e o artigo o) Exemplos: - Ela mis nova c seu home. - Corta a carne co coitelo.

97

ORTOGRAFA

cs / cos cs (contr. da conx. comp. ca co artigo os) cos (contr. da prep. con e o artigo os) Exemplos: - Os orzamentos deste ano son inferiores cs anteriores. - Cos novos mtodos de aprendizaxe de idiomas, que incorporan as novas tecnoloxas, aprendemos antes e mellor. cmpre / compre cmpre ( mester) compre (presente de subxuntivo do verbo comprar) Exemplos: - Para irmos de viaxe cmpre reservar o hotel agora. - Cando compre un coche non deixarei de usar o bus. cmpren / compren cmpren (son mester) compren (presente de subxuntivo do verbo comprar) Exemplos: -Cmpren moitos estudios sobre o tema para podermos valorar rigorosamente a literatura galega de hoxe. - Non necesario que compren nada para a festa. d / da d (presente e imperativo do verbo dar) da (contr. da prep. de e o artigo a) Exemplos: - Esta figueira d uns figos moi ricos. - Dlle o seu libro, xa abonda de bromas. - Pousa o paquete enriba da mesa. ds / das ds (presente do verbo dar) das (contr. da prep. de e o artigo as) Exemplos: - Non te sintas obrigado, ti ds o que che praza. - A divisin das bisbarras galegas responde mis fisonoma do noso territorio. d / do d (compaixn, primeira nota da escala musical) do (contr. da prep. de e o artigo o)

98

UNIDADE 2

Exemplos: - Comezou a sa intervencin na clase cun d grave perfectamente executado. - Ten d do pobre rapaz, non o castigues mis. - O nmero de habitantes do concello medra mis cs sas infraestructuras. /e (presente do verbo ser) e (conxuncin copulativa) Exemplos: - Aquela a ta mesa. - Ti e esa muller tendes moito que falar. fra / fora fra (adverbio de lugar) fora (antepretrito do verbo ser e do verbo ir) Exemplos: - Fra vai moito fro. - Ela fora a que escordara o nocello no adestramento. - Eu non fora a aquela festa. mis / mais mis (adverbio de cantidade e pronome indefinido) mais (conxuncin adversativa) Exemplos: - Queres un pouco mis? - Deixou os mis dos exercicios sen facer. - Haba de vir, mais non veu. n / no n (substantivo) no ((contr. da prep. en co artigo o) Exemplos: - Fixen un n ben forte para que non rompese. - A humidade no ambiente medrou estes das. ns / nos ns (pronome persoal tnico; plural de n) nos (contr. da prep. en co artigo os) Exemplos: - Chegou cando ns xa marchabamos. - Os ns que fixemos agora na corda son difciles de desfacer.

99

ORTOGRAFA

- Garda todo nos caixns. /o (contr. da prep. a e o artigo masculino o) o (artigo masculino, pronome) Exemplos: - Fomos mdico. - Recibn o teu recado. - Xa sei que o queres comprar. s / os s (contr. da prep. a e o artigo masculino os) os (artigo masculino, pronome) Exemplos: - Decidiron ir s Ancares aproveitando o bo tempo. -Os avogados do acusado pediron que os testemuos fosen revisados para amosar algunhas contradiccins das testemuas. - Ningun os acolleu mala o mal tempo que a. so / oso so (subst. parte do corpo) oso (subst. animal) Exemplos: - Btalle un so can. - O oso un animal en perigo de extincin. p / pe p (parte do corpo) pe (nome da letra) Exemplos: - Escordou un nocello e agora leva o p con moito coidado. - O pe en posicin inicial de palabra mantense desde o latn ata os nosos das. ps / pes ps (parte do corpo) pes (nome da letra) Exemplos: - Denme moito os ps de ir de compras toda a tarde. - Son quen de escribir uns pes maisculos tan bonitos como as letras capitulares dos manuscritos.

100

UNIDADE 2

pla / pola pla (subst. rama) pola (contr. da prep. por e o artigo a; subst. galia nova, pita) Exemplos: - Naquela pla do carballo hai un nio. - Vai pola beirarra cantando baixo a chuvia mesta como naquela pelcula americana. - Funlle dar de comer pola e por iso non on o telfono. plas / polas plas (subst. ramas) polas (contr. da prep. por e o artigo as; subst. galias novas, pitas) Exemplos: - Tronzaron as plas da maceira con tanto peso. - Agora dedcome a andar polas tardes, un exercicio moi san. -Gustbame moito de pequeno ver as polas peteirando por diante da casa. pr / por pr (verbo) por (preposicin) Exemplos: - Gstame pr moito azucre no caf. - Mandeino por correo urxente. prsa / presa prsa (apuro) presa (participio do verbo prender, presada, encoro) Exemplos: - Marcho axia que levo moita prsa. - Vai para dous meses que leva presa no crcere. - Colleu unha presa de sal e botoulla guiso. - Fmonos baar presa naquela tarde tan calorosa. s / se s (igrexa principal dentro da xurisdiccin dun bispo) se (pronome, conxuncin) Exemplos: - A s de Compostela un lugar de peregrinacin para os cristins.

101

ORTOGRAFA

- Cando se manchou a blusa nova cos morangos levou un desgusto. - Se me convidas cine, convdote cea. s / so s (adxectivo e adverbio) so (prep. debaixo de) Exemplos: - Non me gusta estar s na casa polas noites. - S me dixo que xa chamara cando chegase a Ourense. - Hai un rato so a cama e non vou ser eu quen o colla. t / te t (planta e infusin) te (pronome, nome da letra) Exemplos: - Os ingleses teen o costume de tomar o t. - Chamoute para que vieses connosco curso. - O nome deste escultor comeza por te. vn / ven vn (presente do verbo vir) ven (presente do verbo ver, imperativo do verbo vir) Exemplos: - Elisa vn clase todos os das con paraugas. - Se non ven o encerado que vean para diante. - Ven aqu que quero falar contigo. vs / ves vs (presente do verbo vir) ves (presente do verbo ver) Exemplos: - Que fas, vs ou quedas? - Sube outeiro e cntame o que ves. vs / vos vs (pronome tnico suxeito e complemento con preposicin) vos (pronome tono complemento) Exemplos: - Vs agardade aqu mentres ns deixamos o coche no aparcadoiro. - Aqueles nenos dronme un recado para vs. - Non vos fiedes das aparencias, s veces enganan. [Para unha lista abreviada das parellas diferenciadas polo til diacrtico ver o anexo]

102

UNIDADE 2

41. Nas seguintes frases, pon o acento diacrtico nas palabras que o precisen: Nos temos que marchar axia, xa nos avisaron na casa. Dame a carteira que est enriba da mesa. Anda non e inverno e xa vai moito fro. A mia irm vive fora de Galicia, pero ven todos os anos pasar aqu as vacacins. Algunhas persoas so ven a palla no ollo alleo. Vos sempre queredes mais, mais eu xa non vos fago caso. Fixo un no no amall do zapato. Se vas a praia, vai pola autoestrada, e moito mais cmoda ca estrada. Dixronlle o rapaz que baixase da pola da cerdeira, que tian moita presa. O meu coche consome mais co teu, teo que falar co mecnico. Merca unha bola de pan e unha lata de olivas sen oso. Se non nos das unha explicacin das tas ausencias, mandaremos chamar os teus pais.

A direse ()
A direse un signo () que se utiliza nos seguintes casos: - Sobre o u, nas slabas ge, gi, para indicar que esta letra se pronuncia. Exemplos:

parageiro, bilingismo... - Sobre o i na primeira e segunda persoas do plural do copretrito dos verbos rematados en -aer, -oer, -ar, -or, ur, para indicar que esta letra forma slaba por si mesma.
Exemplos: traamos, moades, saamos, oades, diluamos, construamos... 42. Nas seguintes frases, pon a direse nas palabras que o precisen: - Fernando traballa restaurando antiguidades. - Cando erades nenos saiades da escola s cinco da tarde. - Teo que preparar un exame de Lingustica. - Ns estabamos lonxe e non oiamos a conversa. - O pingun non est afeito s altas temperaturas. - Mentres ns construiamos o castelo de area, vs destruiades o noso traballo.

103

UNIDADE 3

QUE VAS APRENDER ?

Sociolingstica: - Coecer a situacin lingstica de Galicia como Comunidade na que coexisten das linguas en contacto. Anlise e creacin de textos: - Coecer as caractersticas dos textos descritivos e saber utilizalas na creacin de textos propios. Gramtica: - Continuar co coecemento e anlise da frase nominal suxeito: determinantes indefinidos, determinantes numerais, o adxectivo, a frase preposicional como modificador do nome, os pronomes persoais. - Recoecer o predicado como constitunte da oracin. - Coecer o verbo como ncleo do predicado, as sas formas e o seu uso. Lxico: - Coecer outros procedementos de formacin de palabras: prstamos lingsticos, neoloxismos, estranxeirismos, calcos lingsticos. - Recoecer a existencia de campos semnticos. - Recoecer e saber usar modismos, locucins e frases feitas. Ortografa: - Coecer e saber utilizar as normas de uso de: b, v, h, c, z, x, s.

104

NDICE DE CONTIDOS
Pxina SOCIOLINGSTICA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 A situacin lingstica en Galicia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 Galego e casteln, linguas en contacto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 Interferencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 ANLISE E CREACIN DE TEXTOS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 O texto descritivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Descricin de paisaxes e ambientes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Caractersticas dos textos descritivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - A descricin de persoas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Interaccin da linguaxe verbal coa linguaxe non verbal nos textos descritivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Os determinantes indefinidos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Os determinantes numerais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O adxectivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A frase preposicional (f.p.) como modificador do nome . . . . . . . . . . . Os pronomes persoais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Anlise do predicado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O verbo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Estructura morfolxica do verbo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - As formas nominais da conxugacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - O infinitivo conxugado ou persoal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - O participio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - A conxugacin dos verbos regulares . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Verbos con alternancia voclica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Verbos irregulares . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - As perfrases verbais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Prstamos lingsticos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Neoloxismos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Estranxeirismos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Calcos lingsticos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Campo semntico. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Modismos, locucins e frases feitas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O O O O BeoV ........................................ H ............................................ CeoZ ........................................ XeoS ........................................ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 112 113 116 120 122 124 127 131 132 136 137 138 139 140 141 142 146 148 150 154 154 155 156 156 157 159 162 164 165

GRAMTICA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122

LXICO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154

ORTOGRAFA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159

105

Sociolingstica
A situacin lingstica en Galicia
En Galicia flanse das linguas, o galego (por ser a lingua propia de Galicia) e o casteln (por ser a lingua oficial do Estado). A cooficialidade das das linguas est contemplada no artigo 3 da Constitucin e no Artigo 5 do Estatuto de Autonoma. A Constitucin Espaola aprobada no ano 1978 establece no seu artigo 3 o seguinte: 5. O casteln a lingua oficial do Estado. Todos os espaois teen o deber de a coecer e o dereito de a usar. 6. As outras linguas espaolas sern tamn oficiais nas sas respectivas Comunidades Autnomas de acordo cos seus Estatutos. 7. A riqueza das distintas modalidades lingsticas de Espaa un patrimonio cultural que ser obxecto de especial respecto e proteccin. En outubro do ano 1980 aprobouse o Estatuto de Autonoma de Galicia. No seu Ttulo Primeiro, artigo 5, establcese: 1. A lingua propia de Galicia o galego. 2. Os idiomas galego e casteln son oficiais de Galicia e todos teen o dereito de os coecer e de os usar. 3. Os poderes pblicos de Galicia garantirn o uso normal e oficial dos dous idiomas e potenciarn o emprego do galego en todos os planos da vida pblica, cultural e informativa, e disporn os medios necesarios para facilitar o seu coecemento. 4 .Ningun poder ser discriminado por causa de lingua. Vai ser no primeiro punto deste artigo onde se recoece por primeira vez na nosa historia legal que o galego a lingua propia de Galicia.

106

UNIDADE 3

43. Espaa non o nico Estado no que se falan varas linguas, mesmo poderiamos dicir que son minora os Estados monolinges, isto , nos que se fala unha nica lingua no seu territorio. Procura algn exemplo de Estados actuais nos que se fale mis dunha lingua dentro do seu territorio.

Galego e casteln, linguas en contacto

O mis frecuente que os individuos que viven nunha mesma comunidade utilicen entre si a mesma lingua, pero tamn existen sociedades nas que conviven das linguas distintas. Cando isto sucede dise que nese territorio existen das linguas en contacto. Este o caso de Galicia onde se fala galego e casteln.

Interferencias
Debido a este contacto, e polo uso alternado que os individuos e os grupos sociais fan das das linguas, entre elas prodcense unha serie de interferencias. As interferencias teen lugar cando no uso dunha das linguas en contacto se empregan vocabulario, expresins ou construccins propios e especficos da outra lingua. Son moi frecuentes as interferencias do galego no casteln, isto , os galeguismos do casteln. Mais as interferencias do casteln no galego, chamadas castelanismos, son moito mis frecuentes debido presin social que o casteln, visto como lingua de prestixio, exerce sobre o galego. Algns exemplos de castelanismos:

- Vai buscar unha sartn. (Por tixola) - O viernes pasado fomos a Santiago. ( Por venres) - Cerra o grifo da ducha. (Por a billa) - No curral haba cinco conexos. (Por coellos) - Xon e Mara casronse onte. (Por casaron) - Vou a mirar a ver se veen.(Por vou mirar) - Helena marchouse cedo. (Por marchou) - Lle dixen que viese s tres. (Por dxenlle) - Meu irmn traballa mis ca eu. (Por ca min)

107

SOCIOLINGSTICA

- Dios llo pague. (Por Deus) - Dime quenes estaban. (Por quen) - Comeremos calquer cousa. (Por calquera) - Cando ns marchamos eles xa haban chegado. (Por chegaran)
Observacin importante: Como podes ver no exemplo Xon e Mara casaron onte , o verbo casar en galego non ten forma reflexiva. Outros verbos que seguen esta norma son: adormecer, afogar, apodrecer, caer, calar, despertar, tremer, ficar, marchar, morrer, parar, quedar, rir, sorrir... Exemplos de uso correcto: - O neno afogou no ro. - Tropecei e can na ra. - Cala, non digas mis nada. - Enfermou gravemente, pero non morreu. - Tia prsa e marchou cedo. - Non podiamos parar de rir. 44. Nas frases seguintes hai varios castelanismos que aparecen subliados. Volve escribir as frases corrixindo estes erros: - Merquei na feira unha parexa de capns. - O prximo lunes da festivo. - Xa hora de despertarse. - Cando llo contei quedouse pampo. - Nos divertimos moito na festa. - Pasarei pola vosa casa calquer tarde. - Eu xa volo haba dito. - Quenes son esas persoas? - Imos a sar de viaxe.

108

UNIDADE 3

Le o texto seguinte:

EN GALEGO, SEN ERROS Permtome arrincar con das afirmacins. Unha, hai fraude sempre que nos dan gato por lebre. Outra: A fraude debe ser denunciada -combatida- arreo. A que cadramos conformes? Un supoer. Se nos venden zapatos de plstico facendo ver que son de coiro, debemos presentar a denuncia pertinente para combater tal fraude, non si? Eu penso que mesmo estamos obrigados moralmente a facelo. Pois ben. Quen nos vende un libro, un artigo nun xornal ou revista, unha mensaxe radiofnica ou televisiva...onde aparecen palabras como texado, tela, texido, estambre, polilla, lana, consexo, lexa, arruga, tintoreira, ovillo, calentador, nevera, hornillo, escurrideiro, cuchillo, baraxa, parexa, tixeira, suciedade, vasixa, tinaxa, lmpara, libreira, xaula, xofaina..., non est a cometer unha fraude evidente se fai pasar isto por galego? Evidente, evidentsima, mis que evidente, superevidente. Si seor. Dgano segundo lles pete, pois que o devandito en bo galego -e non hai outro- ben a ser: tellado, tea, tecido, estame, couza, la, consello, lixivia, enruga, tinturera, novelo, quentador, neveira, fogn, escorredoiro, coitelo , baralla, parella, tesoira, sucidade, vasilla, tinalla, lmpada, librera, gaiola, almofa... E no caso de ser quen as defrauda un persoeiro da poltica, da cultura ou do ensino para pr un exemplo- el anda nos merecer algn creto? Pois, o que haber, hivolos. Observando un chisco btese axia con eles. Propoo que se habilite unha oficina de reclamacins lingsticas para cantarlle as corenta, ben cantadas, a catro malandrns que andan a defraudar neste campo impunemente.
V. Arias. Consumidores n 7.

45. Escribe unha frase con cada unha destas palabras: a couza, a lixivia, a tesoira, a lmpada, a gaiola, o tecido, a fraude.

109

Anlise e creacin de textos

O texto descritivo
Os textos descritivos podemos atopalos en distintos contextos. Os mis frecuentes son: Formando parte dun texto narrativo (noticia, conto, novela, etc.). Formando parte dun texto expositivo (leccin, publicacin especializada, enciclopedia, etc). Tamn podemos atopar textos descritivos na poesa e na publicidade. Imos ler o texto seguinte que apareceu publicado nunha revista de natureza:

LEIRN, O SALTEADOR MASCARADO

A sa peculiar fisonoma ten caractersticas que permiten esquivar o seu parentesco coas antipticas ratas. Destacan entre elas o antefaz negro que rodea os seus ollos e que se prolonga tras das grandes orellas, dndolle un aire entre enigmtico e pillabn que consegue fascinarnos. Outro trazo distintivo da sa anatoma a longa e peluda cola, que case acada a lonxitude do corpo. A medida deste oscila entre os 100 e os 170 mm., mentres que a daquela vara entre os 90 e os 130 mm., sendo proporcionalmente mis longa nas femias que nos machos. A cor do corpo presenta variacins estacionais con predominio da gris no inverno e parda avermellada na poca estival (...) As partes inferiores son sempre brancas e contrastan moito coas superiores, sobre todo nos exemplares galegos, nos que a pelaxe escura do antefaz parece prolongarse nunha irregular lia polos flancos do animal, formando nas patas unhas manchas decididamente negras...
lvaro Fernndez Polo: Natureza galega. Xunta de Galicia. Consellera de Agricultura, Gandera e Montes.

110

UNIDADE 3

46. a) Sobre o texto. Contesta: a) Cal o obxecto da descricin? b) Con que outro animal ten parentesco? c) Cal o seu tamao? d) Que diferencia hai entre o macho e a femia? e) Cal o trazo mis peculiar da sa fisonoma? f) Qu variacins presenta segundo as estacins do ano? g) Busca e escribe os substantivos que designan partes do corpo deste animal, indica tamn se estn acompaados de adxectivos. b) Imaxina que perdiches o teu can, o teu gato, a ta ave de compaa... Fai a sa descricin clara e precisa para colocar un anuncio nas tendas do teu barrio. Utiliza substantivos e adxectivos. Consulta o vocabulario.

111

ANLISE E CREACIN DE TEXTOS

Vocabulario
SUBSTANTIVOS: Cans e gatos.- cabeza, ollos, orellas, morro/focio, dentes, cairos, lingua, lombo, barriga, peito, flancos, patas, bigotes, cor, pelo, peluxe, cola/rabo, poutas/gadoupas... Aves.- peteiro/bico, cor, plumas, plumaxe, caluga, pouta/gadoupa, plumn, cu, papo, plumas temoeiras, plumas cobertoras, plumas remeiras, ventre, cola, unlla...

Descricin de paisaxes e ambientes

Vexamos o texto seguinte:

Antes de chegar a Duio, vai a estrada abeirando a enseada de Sardieiro e pasa por xunto das praias de Carballeira, Estorde e Sardieiro. Pasando o marco do quilmetro 106 e unha pequena ponte sobre o ro Grande, fronte por fronte da praia de Langosteira, sae unha pista asfaltada pola dereita sen sinais de trfico que leva dereito ata a praia do Rostro. Despois de percorrer 3,3 km por esta pista, sen facer caso das ponlas que saen dereita e esquerda, chegamos xa case onda o areal. Un camio de 0,5 km baixa ata a mesma praia, nada bo de cruzar en coche. Os atrancos, de todos os xeitos, pagan ben a pena de chegar al para poder ollar e gozar da fermosura natural deste largaco areal, senlleiro, soedoso, de cara a un mar bravo, o sonado Mar do Rostro.
Xos Lus Laredo Verdejo. Galicia Enteira. Xerais.

47 . ) Unha das caractersticas dos textos descritivos que a informacin se organiza a segundo un criterio espacial. Tendo en conta isto, indica cl das das afirmacins seguintes a correcta: 1) unha descricin esttica. A persoa que describe est parada e describe a paisaxe que contempla. 2) unha descricin dinmica. A persoa mvese longo dun traxecto e vai describindo segundo o sentido da sa marcha. b) Un recurso para darlles cohesin s textos descritivos o emprego de palabras pertencentes mesmo campo semntico. Escribe todas as palabras do texto que poidan entrar no campo semntico Elementos da paisaxe: estrada, enseada...(sigue ti)

112

UNIDADE 3

c) Ademais destes substantivos comns, no texto aparecen varios tponimos (nomes propios de lugares). Bscaos e escrbeos. d) Outra caracterstica da descricin o uso de adxectivos. Busca e escribe os adxectivos que cualifican s seguintes substantivos: ponte........................................................................ pista.......................................................................... fermosura................................................................. areal......................................................................... mar........................................................................... e) Tamn se caracteriza a descricin polo uso de marcadores textuais (adverbios, preposicins, conxuncins, locucins) que serven para situar os distintos elementos no espacio. [Para os marcadores textuais ver o anexo.] Busca no texto e escribe todos os marcadores: Antes de, por xunto das.... (sigue ti) f) Busca e escribe todos os verbos conxugados que aparecen no texto: vai, pasa...(sigue ti) - En que tempo estn estes verbos? Ten en conta que os tempos verbais mis usuais nas descricins son o presente e o pretrito.

Caractersticas dos textos descritivos

Organizar a descricin segundo un criterio espacial (esttica, dinmica, do conxunto s detalles, de arriba abaixo, de dereita a esquerda...). Uso de marcadores textuais que serven para fixar a situacin dos elementos no espacio. Uso de substantivos pertencentes mesmo campo semntico. Uso frecuente de adxectivos. Uso de verbos en presente e en pretrito perfecto.

113

ANLISE E CREACIN DE TEXTOS

48. Consulta no anexo as TRES FASES DA ESCRITURA: Antes de escribir. Mentres se escribe. Despois de escribir. Fai a descricin da paisaxe que se ve desde unha vent da ta casa. Para a fase primeira de planificacin suxermosche as seguintes reflexins: - Observa con atencin e durante un tempo a paisaxe que vas describir. - Cal vai ser a organizacin espacial? Esttica/ Dinmica. De abaixo arriba, de esquerda a dereita, da impresin xeral s detalles... - Fai unha relacin de substantivos que formen parte do campo semntico Elementos da paisaxe (rural ou urbana) que se ven desde a mia vent. Non cuestin de usalos todos, selecciona os mis relevantes. - Para faceres a ta descricin mis expresiva podes utilizar algns adxectivos que cualifiquen s elementos da paisaxe (formas, tamaos, cores, aspecto...). Ollo, tampouco recomendable a utilizacin de moitos adxectivos. - Ofrecmosche unha relacin de marcadores espaciais. Selecciona e usa os que necesites. Tampouco non conveniente abusar:

Cerca de, preto de, xunto a, xunto de, lado de, p de, cabo de, a carn de, beira de, a rentes de... lonxe, de lonxe... Arredor de, redor de, en torno... Debaixo de, baixo de.../ Enriba de, encima de, arriba, derriba, por riba de, sobre,... Dentro de / Fra de.... En fronte de / Diante de.../ Detrs de, tras... Despois de.../ Desde al... Aqu, al, a, ac, al, al, ac, acol,... esquerda, dereita,...
- Tamn frecuente o uso da forma verbal do xerundio. Exemplos: Pasando a ponte...; cruzando a ra...; case chegando final da estrada... - Ofrecmosche a continuacin un conxunto de elementos lxicos que te poden axudar no teu labor descritivo. Vocabulario referido paisaxe urbana - Ra, beirarra, calzada, esquina, travesa, ra cega, avenida...

114

UNIDADE 3

- Praza, terreo edificable, glorieta, rotonda, xardn, parque, paseo, praia, paseo martimo... - Barrio, barriada, arrabalde, alfoz, aforas, arredores, periferia, suburbio... - Aparcadoiro, estacionamento, garaxe, paraxe, parada, museo, igrexa, mercado, Casa do Concello, Pavilln de deportes, escola, gardera, xardn de infancia, instituto, universidade, facultade, local comercial, auto-escola, bar, oficina, cine, auditorio, teatro, porto... - Casa, casas acaroadas, vivenda, inmoble, edificio, raaceos... - Fachada, portal, soportal, balcn, corredor, galera, miradorio, vent, tellado, cheminea, mainel, claraboia, lumieira, faiado... - Banco, fonte, varanda, semforo, paso de pens, farol, sinal, autombil, convertible, taxi, autobs, ambulancia, guindastre, colector de lixo, papeleira, cabina, caixa do correo ...
Vocabulario referido paisaxe rural - Peirao, faro, illa, cabo, ribeira, ra , praia, enseada, baa, areal, cantil, con, pena, penedo, rocha, escollo, faralln... - Ponte, estrada, autoestrada, camio, carreiro, corredoria, verea, canelln... - Ro, beira do ro, regato, fervenza, encoro, lagoa... - Bosque, fraga, souto, castieira, eidos, leiras, devesa, prado, veiga, varcia, agro, leira, chaira, braa, horta... - Monte, cume ou cumio, curuto, aba, val, barranco, cavorco... - Rueiro, aldea, vila... - Hrreo, palleiro, alpendre, pozo, valado, cancela, curral...

49. a) Tamn nos diccionarios atopamos moitas definicins que son descricins dos obxectos definidos. A continuacin aparecen cinco destas definicins que se corresponden coas seguintes palabras: arxila, bufanda ou tapabocas, buraco, mastro, perpiao. Coloca carn de cada definicin o nome do obxecto definido: * Poste de madeira ou de ferro, colocado en posicin vertical nun barco, que sostn as velas e, nos barcos modernos, as antenas de radio, os faros, etc.: ....................... * Abertura ou cavidade natural ou artificial de tamao e profundidade variables, xeralmente arredondada, que pode traspasar unha superficie ou un corpo slido: ....................... * Pedra de granito de forma rectangular, con seis caras sen picar, que se utiliza na construccin: .......................

115

ANLISE E CREACIN DE TEXTOS

*Tipo de rocha branda formada por sedimentacin, de diversas cores e texturas segundo as variedades, que se desfai con facilidade e que, mesturada con auga, forma unha pasta que endurece cocela: ....................... *Peza de roupa feita dunha tira de tea ou de la tecida, que se pon redor do pescozo para abrigalo: ....................... b) Busca no diccionario e escribe a definicin das seguintes palabras:

Mastn: Ortiga:
c) Escribe a definicin das seguintes palabras e despois comprbaa no diccionario:

Tixola: Saco: Chancleta: A descricin das persoas

Na descricin de persoas pdense dar distintos tipos de datos: datos fsicos, de carcter, de indumentaria, datos laborais e acadmicos, gustos e preferencias... A preponderancia duns datos sobre outros vai depender do carcter e da finalidade do texto descritivo: - Nun informe mdico recolleranse principalmente datos clnicos. - Nun informe psicolxico predominarn datos sobre carcter e conducta. - Nun currculo para solicitar un posto de traballo aparecern datos acadmicos e profesionais. - Nunha carta para presentarse a un amigo por correspondencia recolleranse datos fsicos, de carcter, gustos e tamn preferencias.

116

UNIDADE 3

Imos ler un texto no que unha persoa fai o seu propio retrato. un fragmento dun libro sobre o pobo saharau :

Son explosivamente alegre, algo descarada, e un tanto gordecha, como mandan os canons de beleza saharau. Teo o pelo rizado, revolto. Hoxe visto unha melfa laranxa, sobre un traxe negro, porque a que mis me gusta. Son Fatimatu, un chisco coqueta. Fatimatu Sidei Lwanat. Teo 22 anos e nacn nos primeiros campamentos de refuxiados. A mia familia procede do Aain, pero est aqu, refuxiada. Todos, ags o meu irmn mis vello, que permanece nas zonas ocupadas. Non o coezo. Nunca o vin na mia vida. S sei como a travs de fotos e casetes que trouxeron os chiujs. Cando penso nel, avergome, porque a mia situacin e mellor que a sa. El nin sequera tivo a oportunidade de estudiar e malvive de traballos espordicos. Eu estudio na Escola 27 de Febreiro para ser educadora porque o que me apetece. Eu puiden atopar a mia vocacin e xa estou no derradeiro ano. De nena, a primeira escola que fun foi a da daira. A penas lembro nada bo da mia infancia. A verdade, creo que tiven unha infancia infeliz. Anda que non poda ser doutro xeito. Lembro a mia familia chorando, cando recibiu a noticia da morte do meu to en combate. Daquela eu a Escola Mohamed Bassiri, na wilaya do Aain. Logo, lembro aterrada o incendio da jaima duns vecios. Se o penso, anda me arrepa o corpo. Pero, sobre todo, asstanme as tormentas. As que provocaron as inundacins de Auserd metronme o medo dentro para sempre. Eu estaba na escola cando nos sorprendeu o ro que se formou coa tormenta. A aula na que estabamos derrubouse sobre ns. Houbo algns nenos feridos. Pero ese ro maldito matou meu curmn. Mia ta levbao s costas e desprenduselle, caendo s augas. Afogou en presencia da nai. Logo levronme a estudiar escola 9 de Xuo e 12 de Outubro. Da infancia, non lembro mis que tristura. Agora as cousas mudaron moito.
Fran Alonso. Territorio ocupado. Xerais.

50. a) Escribe os seguintes datos referidos retrato que se fai no texto: - Nome: - Idade: - Procedencia: - Domicilio actual: - Datos fsicos: - Datos de carcter: - Preferencias estticas: - Datos acadmicos: - Temores: - Recordos da infancia que marcaron a sa vida: b) Cal a intencionalidade deste texto?

117

ANLISE E CREACIN DE TEXTOS

51. Fai a ta propia descricin. Pensa que vai dirixida a unha persoa que ti desexas que tea unha boa informacin da ta persoa. Rel no anexo as fases do proceso da escritura. Como datos previos dos que te podes valer ofrecmosche vocabulario dos seguintes campos semnticos: corpo humano, o carcter e vestiario. O corpo humano As tempas (sens) O nariz) O queixo O colo O cabelo A fronte A orella A boca O ombro O peito O brazo O ventre O pulso Os dedos O ngoa A man A coxa O xeonllo O papo da perna A canela O nocello O calcao As dedas O cabelo (pelo), a cabeza, a fronte, o ollo, a boca, a orella, a cara, a face, a faciana, o rostro, o nariz, o queixo, a queixada, as tempas (sens), a caluga, o colo, o ombro (ombreiro), o peito, as costas, o van, o ventre (barriga), o brazo, o cbado, o pulso, os cadrs, as ndegas (cachas), as ngoas (virillas), a man, os dedos, a perna, as coxas, o xeonllo, a sofraxe, a canela (tibia), o papo da perna (a barriga da perna), o p, o nocelo, as dedas, o calcao (calcaar), as unllas.

O ollo

O cbado

A sofraxe

118

UNIDADE 3

A cabeza A fronte As cellas As pestanas Os beizos O queixo

As plpebras A meixela A queixada

A testa, a fronte, as cellas, as plpebras, as pestanas, a meixela (fazula), os beizos, os dentes, as moas, os cairos, o queixo, a queixada. Calidades do carcter (adxectivos) Afable, amable, atenta, cordial, corts, xentil. Arisco, desconfiada, esquivo, insociable, intratable, tmida, seco. Bondadosa, benvolo, benigna, bo, xusta, compracente, humana, magnnimo, tolerante. Malvado, canalla, infame, mala, mesquio, perversa, run, arrogante. Delicado, afectuosa, frxil, carioso, tenra, educado. Groseira, brutn, maleducado, ordinaria, rudo, tzara, zafio, incivil, inculta. Irritable, excitable, irascible. Paciente, sosegado, constante, firme, tolerante. Cruel, inhumana, despiadado, violenta, dspota. Cachazudo, flegmtica, lento, pachorrenta, pousn, teimosa, leriante, prosmeiro. Clemente, compasiva, humanitario. Perversa, depravado, malvada, vicioso. Covarde, apoucada, medroso, coitada, pusilnime, retrado. Valente, afouto, animosa, arriscado, audaz, destemida, ousada, varudo, carraxenta. Avaro, avarenta, cobizoso, cutre, famenta, mesquio, miserable, msera, usureiro. Dadivosa, desprendido, farturenta, prdigo, xenerosa. Vago, folgazana, nugalln, preguiceira. Traballador, activa, dilixente, disposto. Atractiva, cativador, agradable, seductora, engaiolante, feiticeiro, marabillosa, simptico, alegre, xeitosa. Repelente, repugnante, noxento, repulsiva. Vestiario Abrigo, chaqueta, chaquetn, anorak, chuvasqueiro, gabardina, parca, gabn, zamarra, capa, pelica, impermeable, traxe, vestido...; camisa, camiseta, camisola, blusa, blusn, casaca, xersei, chambra, mantn, manto, chaleco, chal , estola, cazadora...; pantaln, saia, faldra, mandil...; zapatos, botas, botns, alpargatas, sandalias, chanclas, chancletas, zocas, zocos, abarcas, catiuscas, mocasns, pantuflas...;sombreiro, boina, pucha, chapeo, pano da cabeza, gorra, gorro, viseira...; pixama, camisn, braga, calzn, sostn, calcetn, bata, albornoz, media, viso...; bolso, carteira, cinto, gravata, gravata de lazo, paraugas, pano de man, anel, sortella, colar, pulseira, reloxo, alfaias...

119

ANLISE E CREACIN DE TEXTOS

Interaccin da linguaxe verbal coa linguaxe non verbal nos textos descritivos
Os textos descritivos frecuente que vaian complementados con imaxes que axudan a unha mellor comprensin. Fotos, mapas, debuxos, esquemas, planos..., ofrcenlle receptor/a a posibilidade de visualizar o obxecto ou ser que se describe. Fxate no exemplo seguinte:

A casa meridional galega, cunha planta bsica rectangular, sitase con frecuencia entre medianeiras con outras edificacins(...) Na sa planta terrea encontramos unicamente as cortes e demais dependencias destinadas s necesidades da vida econmica da familia: lagar, adega. A vivenda queda situada no primeiro andar, que se ten acceso unhas veces, a travs dun simple patn de pedra, e noutros casos, a travs duns corredores e solainas que por estaren expostos sol, protexidos do vento e da chuvia, vemos convertidos nunha dependencia mis da vivenda. Na sa distribucin non difire do resto das tipoloxas galegas, isto , cocia, convertida no espacio central da vida familiar, situada sempre con entrada directa deste a solaina ou corredor, sala-comedor, e dormitorios.
Pedro de Llano. Arquitectura popular en Galicia. COAG. (Adaptacin)

Pedro de Llano. Arquitectura popular en Galicia. COAG. (Adaptacin)

120

UNIDADE 3

52. a) Tendo en conta o texto descritivo e o plano que se xunta, indica a situacin de: Planta terrea; planta alta; a) solaina; b) cocia; g) corte; c) sala; d) cuarto; e) corredor; f) pendello. b) Tendo en conta a descricin anterior e analizando o plano que se xunta, fai a descricin da casa rural tradicional da Terra Ch luguesa:

Pedro de Llano. Arquitectura popular en Galicia. COAG. (Adaptacin)

121

Gramtica
Na unidade anterior comenzaches a estudiar os diferentes tipos de determinantes, agora vas continuar o estudio desta clase de palabras cos indefinidos e numerais

Os determinantes indefinidos
Este grupo de palabras caracterzanse por expresar unha idea inconcreta de cantidade ou de identidade. Exemplos: - Haba moitas persoas na reunin. - No patio aparcaron varios coches. - Temos poucos cartos. - Algn rapaz petou na porta e fuxiu.

Formas variables dos determinantes indefinidos

Singular Masculino abondo algn Feminino abonda algunha Plural Masculino abondos algns ambos bastante certo demasiado certa demasiada Feminino abondas algunhas ambas

bastantes certos certas

demasiados demasiadas entrambos entrambas mesmas moitas ningunhas outras poucas propias tales

mesmo moito ningn outro pouco propio tal tanto todo

mesma moita ningunha outra pouca propia

mesmos moitos ningns outros poucos propios

tanta toda

tantos todos varios

tantas todas varias

122

UNIDADE 3

Formas invariables dos determinantes indefinidos

Outras formas invariables son: algo, algun, cada, cadaqun, calquera, demais, mis, menos, nada, ningun, quenquera, ren. Os indefinidos algn e outro contraen na fala e na escrita coas preposicins de e en. Exemplos: - Tes que facelo doutro xeito. - Nalgn sitio deixei a mia carteira. - Agora o asunto est noutras mans.
DE ALGN dalgn dalgunha dalgns dalgunhas nalgn nalgunha nalgns nalgunhas OUTRO doutro doutra doutros doutras noutro noutra noutros noutras

EN

53.Introduce nas seguintes oracins as contraccins de preposicin e determinante indefinido que se che indican entre parnteses: - Miraremos _____________ (en + outra) tenda. - Carme non de aqu, _________ (de + outro) lugar. - A informacin que precisamos ten que estar ___________ (en + algn) libro. - __________ (de + algunha) maneira terei que esquecerte. - A taxa de natalidade diminuu __________ (en + algunhas) comunidades autonmicas no ltimo ano.

Contraccins dos determinantes demostrativos cos indefinidos outro/a/os/as. O demostrativo combnase co indefinido outro, dando lugar en cada caso formacin dunha nova palabra, xa que s o segundo elemento admite morfemas de xnero e nmero: Exemplos:
Masculino Singular Plural Singular Plural Singular Plural estoutro estoutros esoutro esoutros aqueloutro aqueloutros Feminino estoutra estoutras esoutra esoutras aqueloutra aqueloutras

- Esta mesa incmoda, esoutra moito mis cmoda. - Eses coches estn ben aparcados, aqueloutros estn impedindo a circulacin.

123

GRAMTICA

Os determinantes numerais
Fan referencia cantidade, orde nunha sucesin ou a calquera tipo de cuantificacin mis ou menos exacta. Poden ser de catro clases: Cardinais:Indican o nmero ou cantidade exacta de cousas. Exemplos: - Teo das irms. - Fixemos cincocentos quilmetros. Ordinais:Indican a posicin das cousas. Exemplos: - Vivo no oitavo andar deste edificio. - a terceira volta que dou rueiro. Multiplicativos:Indican o producto de repetir un nmero tantas veces como unidades contn outro. Exemplos: - Solicitaban dobre soldo por consideraren o traballo perigoso. - Executou un triple salto mortal durante as competicins no pavilln olmpico. [Para mis informacin sobre os multiplicativos ver o anexo.] Partitivos:Indican a diminucin proporcional dunha cantidade, a sa divisin. Exemplos: - Comprou media ducia de ovos para facer un revolto con grelos. - A quinta parte da colleita estragouse por causa da sarabia. [Para mis informacin sobre os partitivos ver o anexo.] CARDINAIS cero un/unha dous/das tres catro cinco seis sete oito vinten/vinteunha vintedous/vintedas trinta trinta e un/trinta e unha corenta cincuenta sesenta setenta oitenta

124

UNIDADE 3

nove dez once doce trece catorce quince dezaseis dezasete dezaoito dezanove vinte

noventa cen cento un/cento unha douscentos/dascentas trescentos/trescentas catrocentos/catrocentas cincocentos/cincocentas, quientos/quientas seiscentos/seiscentas setecentos/setecentas oitocentos/oitocentas novecentos/novecentas mil ORDINAIS

primeiro/a segundo/a terceiro/a cuarto/a quinto/a sexto/a stimo/a oitavo/a noveno/a dcimo/a undcimo/a, dcimo primeiro/a duodcimo/a, dcimo segundo/a dcimo terceiro/a dcimo cuarto/a dcimo quinto/a dcimo sexto/a

dcimo stimo/a dcimo oitavo/a dcimo noveno/a vixsimo/a vixsimo primeiro/a vixsimo segundo/a trixsimo/a cuadraxsimo/a quincuaxsimo/a sesaxsimo/a septuaxsimo/a octoxsimo/a nonaxsimo/a centsimo/a milsimo/a millonsimo/a

54. a) Volve escribir as seguintes frases substitundo os nmeros cardinais pola sa forma escrita. Exemplo: - Compre 1.984 selos para a mia coleccin. - Comprei mil novecentos oitenta e catro selos para a mia coleccin. - O premio do concurso consista nun cheque por valor de 526.432 pesetas. - Na festa do queixo vendronse 14.801 pezas deste rico producto.

125

GRAMTICA

- O imposto sobre o valor engadido da vivenda era de 709.679 pesetas. - Para a nosa viaxe a Suza trocamos 315.500 pesetas a francos suzos. - Esa marca de coches neste momento ten unha campaa limitada para a venda do seu ltimo modelo, na que che dan 765.397 pesetas polo teu coche vello. b) Volve escribir as seguintes frases substitundo os nmeros ordinais pola sa forma escrita. Exemplo: - Quedou de 2 no campionato. - Quedou de segundo no campionato. - Neste momento ocupa o 34 lugar na lista dos mellores do mundo na sa especialidade. - Van construr un raaceos na cidade, mais a min non me gustara vivir no 49 andar. - Quedamos bloqueados no ascensor altura do 8 andar. - Na carreira de obstculos do domingo pasado quedou na 7 posicin. - Ocupo a 100 posicin nas listas do SERGAS para cubrir novas prazas.

Os determinantes con valor referencial

Fxate nestas frases: - Trouxen dous pasteis, ese para ti. - De quen son estas maletas? A mia a de coiro. - Ningun sabe a solucin do problema. Como ves, os determinantes ese, mia, ningun, estn substitundo a substantivos que xa apareceron con anterioridade. Cando isto sucede dise que teen valor referencial e funcionan como pronomes. Cando funcionan como pronomes (substitutos de nomes), os determinantes demostrativos, posesivos e indefinidos poden ser ncleo da frase nominal. 55.Nas frases seguintes sublia todos os determinantes que substantivos e indica de qu clase son: - Estes das vai demasiada calor. - Os meus amigos fixeron varias viaxes. - Aquel rapaz leva oito horas traballando. - Cada moza leva a sa carteira. - Un ano ten doce meses. - Esta finca ten varios propietarios. - Dxome tantas cousas que xa non teo ningunha dbida. acompaan s

126

UNIDADE 3

O adxectivo
A funcin de modificador do substantivo pode ser realizada polo adxectivo. Exemplo: - A nena loura trouxo un recado para ti. O adxectivo unha clase de palabras variables que expresan propiedades ou caractersticas dos nomes. Os adxectivos concordan en xnero e nmero cos nomes s que acompaan. Exemplos: - A nena loura. - O neno louro. - As nenas louras. - Os nenos louros. Hai algns adxectivos que non varan de xnero. Exemplos: - A casa grande. / O cuarto grande. - A ra intransitable. / O carreiro intransitable. - A pera doce. / O figo doce. 56. a) No texto seguinte sublia todos os adxectivos e indica o substantivo que acompaan:
Non puido pasar por alto a meiga a un pasaxeiro novo con pucha bolognesa que soaba de contado con vivir nun muo. Gardou a ilusin dun trasno silencioso na carpeta dos soos con letra e msica, e pechou os ollos para regalarlle o son da roda de moer o millo, o recendo da primeira fornada de pan e os gurgullos da auga fresca esvarando por un manancial festeiro.
An Alfaya. CLIJ b) Substite as frases salientadas por un adxectivo que tea o mesmo significado: - Este home ten unha vontade de ferro. - Era unha paisaxe de outono. - Aquel da eu via con moita fame. - Tia unha moza de Ponte-vedra. - Os pobos que se dedican agricultura recibirn axudas econmicas. - As sesins da ma comezan s oito. - As terras sen auga non son boas para os pastos.

127

GRAMTICA

Graos do adxectivo
A calidade que se lle adxudica substantivo por medio do adxectivo admite unha gradacin. Fxate nos exemplos: - A pera estaba doce. - A pera era mis doce c maz. - A pera estaba docsima. Segundo podes ver, o adxectivo ten tres graos: grao positivo, grao comparativo, grao superlativo. O grao positivo: expresa a calidade sen indicar intensidade nin establecer comparacins. Exemplos: - A pera estaba doce. - Quero leite morno. O grao comparativo: expresa a calidade comparndoa coa doutros seres. Pode ser:

- Comparativo de igualdade: frmase coa expresin tan/tanto...coma/como. Exemplos: - A pera estaba tan doce como o mel. - O meu pai traballaba tanto coma min. - Riu tanto como chorou con aquela novela. - Comparativo de superioridade: frmase coas expresins mis...ca/que/do que. Exemplos: - A pera estaba mis doce c maz (ca + a). - Ten menos soldo e traballa mis ca ns. - Estudiei para o exame mis do que ti pensas.

- Comparativo de inferioridade: frmase coas expresins menos...ca/que/do que.Exemplos: - A pera estaba menos doce c figo (ca + o). - Agora mesmo non sei se menos estudioso ca eles. - O resultado do partido foi menos bo do que esperabamos.
* Nos comparativos de igualdade, superioridade e inferioridade: - Empregaremos obrigatoriamente ca e coma cando o segundo termo da comparacin un pronome persoal:

128

UNIDADE 3

- tan noitbrego coma ti, facedes boa parella. - Empregaremos obrigatoriamente como e do que cando o segundo termo da comparacin unha oracin: - Creo que menos interesante do que ti pensas. - No resto dos casos empregaremos indistintamente ca/que e coma/como: - Esa pelcula resulta mis entretida ca/que esoutra. - Este libro tan interesante como/coma ese. O grao superlativo: expresa que o ser ou obxecto que nos referimos pose a calidade nun grao mximo. Exemplos: - A pera docsima. - A pera moi doce. - A pera a mis doce das froitas. - A pera doce, doce como o mel. - A pera ben doce. O superlativo frmase de varias maneiras: - Engadindo o sufixo -simo/ sima: docsima. - Antepoendo o adverbio moi: moi doce. -Coas expresins o/a mis...; o/a menos...: a mis doce. - Repetindo o adxectivo: doce, doce - Antepoendo o adverbio ben: ben doce. 57. a) Completa as oracins seguintes coa conxuncin comparativa axeitada en cada caso: - Teo unha irm mis nova _____ min. - A viaxe resultou moito mis divertida _____ eu esperaba. - Tomarei caf que est menos quente _____ chocolate. - Vs non sodes tan viaxeiros _____ eles. - Esta nena mis simptica _____ a curm. - O tren resulta tan cmodo _____ o camin. b) Fxate nesta frase: - O meu can manso.

129

GRAMTICA

O adxectivo manso est en grao positivo. Agora escribe ti outras frases nas que apareza este adxectivo... - en grao superlativo: - en grao comparativo de igualdade: - en grao comparativo de superioridade: - en grao comparativo de inferioridade:

Fxate agora nestas das frases e tenta distinguir as diferencias de significado: - Prefiro o caf co leite quente. - Prefiro o caf c leite quente. Na primeira das frases co a contraccin da preposicin con e o artigo o. A segunda frase comparativa, c a contraccin de ca e o artigo o. Outros exemplos: - Viaxo mis co meu amigo. (Na sa compaa) - Viaxo mis c meu amigo.(Mis ca el) - Votamos mis tempo cos outros. - Votamos mis tempo cs outros. Lembra que: c (ca + a) c (ca + o) cs (ca + as) cs (ca + os) coa (con + a) co (con + o) cos (con + os) coas (con + as)

fronte a

58. Tendo en conta os exemplos que vs de ver explica a diferencia de significado entre estas parellas de oracins: - A min gstame mis pasear co meu mozo - A min gstame mis pasear c meu mozo - Eu prefiro o pastel co mel. - Eu prefiro o pastel c mel.

130

UNIDADE 3

A frase preposicional (f.p.) como modificador do nome

Ademais do adxectivo, o nome pode levar como modificador unha frase preposicional. Lembra o exemplo: - A nena de pelo louro. (f.p.) A frase preposicional comeza cunha preposicin ou locucin preposicional. As preposicins son un grupo de palabras invariables que teen como funcin servir de enlace. Son preposicins: a, ags, ante, ata, baixo, cabo, canda, cas, con, conforme, consonte, contra, de, deica, dende, des, desde, durante, en, entre, excepto, fra, malia, mediante, menos, onda, para, perante, por, quitando, sacado, sacando, salvante, salvo, segundo, sen, senn, so, sobre, tras e xunta. Exemplos: - As testemuas prestaron declaracin perante a xuza. - O rapaz non queda na casa, vai canda min festa. As locucins preposicionais son un conxunto de palabras das que unha unha preposicin e que teen a mesma funcin que as preposicins, isto , actan como enlaces. Son locucins preposicionais: beira de, a carn de, a causa de, parte de, a pesar de, a poder de, a travs de, abaixo de, acerca de, ademais de, en fronte de, en lugar de, en troques de, en vez de, encima de, verbo de, xunto a... [Para unha lista completa das locucins preposicionais ver o anexo.] Exemplos: - A rbore a carn da mia casa un castieiro. - A festa co gallo do comezo de curso resultou moi animada.

131

GRAMTICA

59. a) Substite os adxectivos salientados por unha frase preposicional: - Ese neno descalzo vai coller fro. - Merquei unha tea floreada para facer as cortinas. - O cuarto estaba escuro. - Visitamos unha granxa avcola. b) Analiza as frases nominais con funcin de suxeito das seguintes oracins: (utiliza o cadro que se achega). - A casa da mia madria moi vella. - Unha muller nova con sombreiro estaba sentada na barra do bar. - A ponte sobre a va do tren foi derrubada polas chuvias. - Aquelas rbores floridas p da fonte daban boa sombra.
Determinante A Ncleo casa Adxectivo Frase preposicional da mia madria

Os pronomes persoais
Xa vimos que os nomes poden ser substitudos no texto polos pronomes para evitar a sa repeticin. Pronomes son pois as palabras que substiten s seres ou obxectos que soemos representar con substantivos. Os pronomes realizan dentro da oracin as mesmas funcins que lles corresponden s substantivos. Exemplos: - Pilar vir mis tarde. Ela ten traballo ata as sete. - Os meus amigos recibiron unha boa sorpresa. Eles non saban nada do asunto.

132

UNIDADE 3

Cando estudiamos os determinantes aprendemos que os demostrativos, posesivos e indefinidos poden ter valor referencial, isto , actuar como pronomes. Imos estudiar agora os pronomes persoais que reciben este nome porque se refiren s persoas que interveen na comunicacin. Os de primeira persoa fan referencia emisor/a : eu, ns... Os de segunda persoa fan referencia receptor/a: ti, vs... Os de terceira persoa fan referencia persoa ou aquilo do que se fala no discurso: el, elas... A continuacin tes un cadro de todos os pronomes persoais:

SERIE TNICA FORMAS OBLICUAS NMERO PERSOA SUXEITO LIBRES NON REFL. 1 SING. 2 3 1 PLURAL 2 3 el/ela eu ti si REFL. LIGADAS NON REFL. REFL.

min

comigo contigo ___ consigo

ns/nosoutros, -as vs/vosoutros, -as eles, elas si

connosco convosco ___ consigo

133

GRAMTICA

SERIE TONA NON REFLEXIVO NM. PERSOA E XNERO DAT. 1 2 SING. MAS. 3 FEM. 1 2 PLUR. MAS. 3 FEM. lles as, las, nas os, los, nos se lle a, la, na nos vos o, lo, no se che ACUS. me te REFLEXIVO

Os pronomes persoais que funcionan como suxeito da oracin son os seguintes: 1 persoa eu ns 2 persoa 3 persoa ti/vostede el/ela vs/vostedes eles/elas

singular plural

Exemplos: Suxeito Predicado Ela trouxo un recado para ti. Vs vixiade na porta de entrada. El reunirase con ns s oito. Eu xa estou farto deste traballo. Ti ters que repasar os exercicios. 60.Substite os suxeitos salientados polo correspon-dente pronome: - Sofa vai vir esta tarde. - Otilia e a sa amiga traballan nunha axencia de viaxes. - Ti e mais eu temos moito en comn. - Xabier e ti teredes que chegar mis cedo. - O noso profesor ten moito prestixio.

134

UNIDADE 3

LEMBREMOS: - O suxeito unha frase nominal (f.n.), porque ten un nome como ncleo. - Ademais do nome na frase nominal poden aparecer determinantes e modificadores. - A funcin de suxeito pode ser realizada polos pronomes persoais. O suxeito tamn pode non aparecer na oracin por varias causas: a) Est omitido (ou elptico) porque xa apareceu con anterioridade e quere evitarse a repeticin, ou porque est claro abondo por concordancia co verbo. Exemplos: - Trouxo un recado para ti. (A persoa da que xa se falou antes) - Levaremos roupas de abrigo. (Est claro abondo por concordancia co verbo) b) Porque se trata dunha oracin impersoal. Por exemplo nos seguintes casos: No caso dos fenmenos meteorolxicos: - Chove. - Hoxe vai moita calor. Nas oracins chamadas impersoais reflexivas que se constren sempre en terceira persoa e levan o pronome persoal se: - Vvese ben aqu. - Alganse baixos comerciais. - Xa se recolleu toda a uva. En certas oracins co verbo haber sempre en terceira persoa singular: - Aqu houbo un accidente. - Haber regalos para todos.

135

GRAMTICA

61. Nas seguintes oracins non aparece o suxeito. Clasifcaas segundo sexan oracins impersoais ou tean o suxeito omitido: - Recollede todas estas ferramentas. - Estes das refresca polas tardes. - Escribiremos unha carta director do xornal. - Recllese roupa vella. - Revlanse fotos en media hora. - En febreiro xea polas noites. - Habera que tomar unha decisin. - Vou facer o xantar.

Anlise do predicado
Lembra a oracin que nos serva de exemplo: - A nena loira Suxeito

trouxo un recado para ti. Predicado

O predicado est formado neste caso por un verbo que o ncleo: trouxo, e por dous complementos: un recado / para ti. A palabra mis importante do predicado o verbo que o seu ncleo. Mesmo podemos atopar oracins compostas exclusivamente por un verbo: - Ven! - Espera. - Imos. Fxate que o verbo concorda en nmero e persoa co suxeito: - A nena loira trouxo un recado para ti. - As nenas loiras trouxeron un recado para ti.

136

UNIDADE 3

62. Analiza os compoentes das seguintes oracins segundo o cadro que se achega: - A casa de pedra tia a porta pechada. - Recibimos un aviso de Correos. - Maria sau cedo da sa casa. - Toda aquela xente miraba un punto no horizonte. - Aquela noite o enfermo experimentou certa mellora.
PREDICADO SUXEITO NCLEO A casa de pedra ....... tia COMPLEMENTOS a porta pechada.

O verbo
Como dixemos, o verbo a palabra mis importante do predicado. *Desde o punto de vista morfolxico, o verbo unha palabra variable que pode expresar nocins de nmero, persoa, tempo e modo. Exemplo: canto, cantamos, cantei, cantarei, cantase... *Desde o punto de vista sintctico, o verbo ten a funcin de ncleo do predicado. *Desde o punto de vista semntico, o verbo expresa accins, procesos ou estados. Exemplos: - Helena bailou toda a noite. (accin) - As malas herbas medran axia. (proceso) - O enfermo permanece en estado crtico. (estado)

137

GRAMTICA

Estructura morfolxica do verbo

Fxate nas seguintes formas verbais:

levar - levo - levamos - levaches - levarades... correr - corro - corremos - correstes - correrades... vivir - vivo - vivimos - vivistes - vivirades...
Como podes ver, todo verbo est formado por unha raz e unhas desinencias. A raz permanece invariable nos verbos regulares e ten variacins, como xa veremos, nos verbos irregulares. As desinencias van unidas raz e achegan informacin de nmero, persoa, tempo e modo. O nmero pode ser singular ou plural: - lev-o (singular) - lev-amos (plural) A persoa pode ser primeira, segunda ou terceira: - corr-o (1 persoa) - corr-es (2 persoa) - corr-e (3 persoa) O tempo, nun sentido absoluto pode ser presente, pasado ou futuro: - viv-o (presente) - viv-n (pasado) - viv-irei (futuro) O modo pode ser indicativo, subxuntivo ou imperativo: - cant-as (indicativo) - cant-es (subxuntivo) - cant-a! (imperativo) O modo indicativo presenta as accins como reais: chove, viaxamos, chegaron... O modo subxuntivo presenta as accins como posibles, desexables, dubidosas.Exemplos: - Quizais ma chova. (probabilidade, dbida) - Gustarame que viaxasemos no vern. (desexo) - Se chegasen cedo iriamos todos xuntos cine. (probabilidade) O modo imperativo expresa unha orde que se impn interlocutor. S ten formas de segunda persoa: - cala (un nico receptor/a) - calade (varios receptores/as)

138

UNIDADE 3

63. Nas seguintes formas verbais, separa a raz das desinencias e indica a persoa, o nmero e o tempo de cada unha delas: Raz rematou andei coeceremos peiteabas volvedes remat ...... Desinencias ou Persoa 3 Nmero Tempo singular pasado

As formas nominais da conxugacin

As formas nominais da conxugacin son tres: infinitivo, xerundio e participio. Infinitivo: andar, coller, durmir... Xerundio: andando, collendo, durmindo... Participio: andado, collido, durmido... *O infinitivo pode funcionar como un substantivo: - Andar sentoulle ben. SUX *O xerundio pode funcionar como un adverbio: - Camiaba alancando. CCM *O participio pode funcionar como un adxectivo: - O neno durmido pareca un anxio. MOD 64. a) Substite nas seguintes frases os substantivos subliados por un infinitivo: - A bebida sntalle mal. - Sempre me gustou o baile. - Agora non teo tempo para unha viaxe. - O estudio unha forma de desenvolver a intelixencia. - Todos os domingos dedicamos unhas horas paseo. b) Completa as oracins escribindo o xerundio do verbo que figura entre parnteses: - a moita calor e cheguei (suar) __________. - A vellia mirounos (sorrir) __________. - O home camiaba (fitar) _______ a un lado e outro.

139

GRAMTICA

- Pasaba as tardes (xogar) __________ no parque cos amigos. - (ler) __________ os seus libros pasei moi bos momentos.

O infinitivo conxugado
En galego o infinitivo pode levar desinencias de nmero e persoa como calquera outro tempo, para indicar a sa concordancia co suxeito. As formas do infinitivo conxugado ou persoal son as seguintes: Andar Beber Vivir

sing.

plur.

1 2 3 1 2 3

andar andares andar andarmos andardes andaren

beber beberes beber berbermos beberdes beberen

vivir vivires vivir vivirmos vivirdes viviren

Exemplos: - sarmos do cine atopamos a Xos. (Ns) - Saron con tempo para chegaren cedo. (Eles/Elas) - Anda que eles volvan tarde, procura chegares cedo. (Ti) - Quen estaba al entrardes? (Vs) 65. a) Fxate nas frases seguintes e indica a qun se refiren en cada caso: - sarmos do cine estaba chovendo. Quen sau?... - saren do cine estaba chovendo. - sardes do cine estaba chovendo. - sares do cine estaba chovendo. - sar do cine estaba chovendo. b) Escribe en cada frase a forma do infinitivo conxugado que corresponda. Exemplo: - Para facer ns ese exercicio precisamos unha explicacin. - Para facermos ese exercicio precisamos unha explicacin. - rematar o traballo foron cear a un restaurante. - entrar (ns) na sala, apagaron as luces. - Compramos un ordenador novo para traballar mellor. - De sar (ti) coa ta pretensin de ir (ns) praia eu quedo na casa. - fundamental ter un bo lugar de traballo para estudiar (vs) mellor.

140

UNIDADE 3

O participio
En canto participio os verbos galegos presentan tres posibilidades: 1) Verbos que teen un participio regular formado co morfema -do, e que son a maiora:

andar beber vivir

andado/a bebido/a vivido/a

2) Verbos que teen un participio irregular:

abrir dicir escribir facer morrer poer/pr ver

aberto/a dito/a escrito/a feito/a morto/a posto/a visto/a

3) Verbos que teen dous participios, un regular e outro irregular: verbo cansar calmar coller comer envolver participio regular cansado/a calmado/a collido/a comido/a envolvido/a participio irregular canso/a calmo/a colleito/a comesto/a envolto/a; envolveito/a enxoito/a nado/a pago/a quente recolleito/a resolto/a torto/a

enxugar nacer pagar quentar recoller resolver torcer

enxugado/a nacido/a pagado/a quentado/a recollido/a resolvido/a torcido/a

[Para ver unha lista mis completa dos verbos con dous participios ver o anexo.] Nos verbos con dous participios empregaremos o participio regular con valor verbal, isto , nas perfrases

141

GRAMTICA

(includa a pasiva) e o participio irregular con valor adxectivo, isto , nos demais casos. Fxate nos exemplos: - Hoxe estou moi cansa. - O queixo apareceu comesto polos ratos. - Non dou quentado os ps con tanta viruxe que vai. - O pblico foi calmado pola presentadora. 66. Completa as frases coa forma do participio correspondente: - Cando remates deixa todo __________ (recoller). - Non darei ________ (recoller) o cuarto a tempo. - O galano via __________ (envolver) en papel de prata. -O galano foi __________ (envolver) pola dependenta da tenda. - O mar __________ (calmar) pareca un espello. - Enfadouse moito e non se d __________ (calmar). - Toms, _________ (nacer) no ano 1979, o meu fillo mis vello. - A rapaza non deu _________ (nacer) a tempo para que a coecese a sa bisavoa.

A conxugacin dos verbos regulares

O conxunto de todas as formas verbais agrpase en tres conxugacins segundo a terminacin do verbo: Primeira conxugacin, formada por todos os verbos rematados en -ar: andar, calar, mirar... Segunda conxugacin, formada por todos os verbos rematados en -er: coller, beber, ler... Terceira conxugacin, formada por todos os verbos rematados en -ir: vivir, sentir, escribir... Son verbos regulares aqueles que conservan a raz e engaden as mesmas desinencias correspondentes sa conxugacin.

142

UNIDADE 3

Paradigma dos verbos regulares

I Conxugacin II Conxugacin III Conxugacin ANDAR VARRER INDICATIVO PRESENTE ando andas anda andamos andades andan COPRETRITO andaba andabas andaba andabamos andabades andaban PRETRITO andei andaches andou andamos andastes andaron ANTEPRETRITO andara andaras andara andaramos andarades andaran varrera varreras varrera varreramos varrerades varreran partira partiras partira partiramos partirades partiran varrn varriches varreu varremos varrestes varreron partn partiches partiu partimos partistes partiron varra varras varra varriamos varriades varran parta partas parta partiamos partiades partan varro varres varre varremos varredes varren parto partes parte partimos partides parten PARTIR

143

GRAMTICA

FUTURO andarei andars andar andaremos andaredes andarn POSPRETRITO andara andaras andara andariamos andariades andaran varrera varreras varrera varreriamos varreriades varreran SUBXUNTIVO PRESENTE ande andes ande andemos andedes anden PRETRITO andase andases andase andasemos andasedes andasen FUTURO andar andares andar andarmos andardes andaren varrer varreres varrer varrermos varrerdes varreren partir partires partir partirmos partirdes partiren varrese varreses varrese varresemos varresedes varresen partise partises partise partisemos partisedes partisen varra varras varra varramos varrades varran parta partas parta partamos partades partan partira partiras partira partiriamos partiriades partiran varrerei varrers varrer varreremos varreredes varrern partirei partirs partir partiremos partiredes partirn

144

UNIDADE 3

IMPERATIVO

anda andade

varre varrede

parte partide

INFINITIVO CONXUGADO

andar andares andar andarmos andardes andaren

varrer varreres varrer varrermos varrerdes varreren FORMAS NOMINAIS INFINITIVO

partir partires partir partirmos partirdes partiren

andar

varrer

partir

XERUNDIO andando varrendo partindo

PARTICIPIO andado varrido partido

145

GRAMTICA

Son verbos regulares e, polo tanto, conxganse como os modelos expostos: a) Os verbos da primeira conxugacin rematados en: -ear: cear... -oar : voar... -iar: afiar... -uar : recuar... b) Na 2 e 3 conxugacins, son regulares os verbos rematados en: -cer (ags facer): aparecer, coecer... - cir (ags dicir) : conducir, producir, traducir... -ur: construr, inclur, contribur... c) Tamn son regulares os verbos crer, ler e rir. 67.Completa as frases seguintes escribindo o verbo no tempo que se che indica: - Pedanme sempre que (cantar: pretrito de subxuntivo) __________ aquela cancin que lles gustaba tanto. - Chegamos tarde e ela xa (actuar: antepretrito de indicativo) __________. - Vs xa (rematar: pretrito de indicativo) ______________ o traballo? - Se tivese tempo abondo (ler: pospretrito de indicativo) ___________ mis pero me imposible. - Quen (escribir: pretrito de indicativo) __________ esta novela tan bonita? - En que colexio (estudiar: copretrito de indicativo) ____________ cando erades nenos? - Avsame cando (chegar: presente de subxuntivo) ______________ o carteiro. - Os meus amigos (conducir: pretrito de indicativo) __________ toda a noite. - Eu (crer: futuro de indicativo) __________ o que dis cando o vexa. - Onte eu (andar: pretrito de indicativo) __________ toda a tarde comprando os agasallos para o teu aniversario.

Verbos con alternancia voclica

Algns verbos da terceira conxugacin non seguen o modelo correspondente.Fxate nestes exemplos: - A esta rapaza non lle serve a roupa do ano pasado. - Meu pai segue traballando nuns grandes almacns. - O neno dorme sempre destapado. - Elas sempre soben correndo as escaleiras. Como podes observar nestes casos mudan a vocal que aparece na raz do seu infinitivo. Estes verbos forman parte dun grupo meirande que son os chamados verbos con alternancia voclica no presente de indicativo. Para facilitar o seu estudio agruparmolos por modelos:

146

UNIDADE 3

1) Verbos que alternan e e i no presente de indicativo. O verbo modelo SEGUIR:

Eu Ti El/Ela Ns Vs Eles/Elas

sigo segues segue seguimos seguides seguen

Conxganse deste xeito os compostos e derivados dos verbos ferir, mentir, seguir, sentir e sorrir (malferir, desmentir, proseguir, asentir...) No presente de subxuntivo presentan sempre i: sirva, sirvas, sirva, sirvamos, sirvades, sirvan. 2) Verbos que alternan u e o no presente de indicativo. O verbo modelo DURMIR:

Eu Ti El/Ela Ns Vs Eles/Elas

durmo dormes dorme durmimos durmides dormen

Conxganse deste xeito: bulir, rebulir, cubrir, descubrir, encubrir, recubrir, os rematados en -cudir (acudir, sacudir), cumprir (ser necesario), cuspir, fuxir, engulir, fundir, fuxir, lucir, deslucir, relucir, translucir, pulir, prur, ruxir, subir, sufrir, tusir, xunguir, xurdir, rexurdir.. . No presente de subxuntivo presentan sempre u: durma, durmas, durma, durmamos, durmades, durman. 68. Volve escribir as frases seguintes cambiando o suxeito polo que se che indica. Exemplo: - Eu fuxo das liortas que non levan a nada. (Ela) - Ela foxe das liortas que non levan a nada. - Eu nunca minto. El............................................ - Ns durmimos nun hostal. Ti............................................ - Ela sofre unha hepatite. Eu........................................... - Ns sentimos moito o ocorrido. Elas.................................... - Eu tuso polas mas. Ela...................................... - Vs acudides puntualmente s citas. Eles........................................ - Ns cumprimos as nosas promesas. Ela..........................................

147

GRAMTICA

Verbos irregulares
Os verbos irregulares son aqueles que na sa conxugacin sofren algunha variacin na raz. Anda que os verbos irregulares non son moi numerosos, son de uso moi frecuente. As irregularidades ou variacins na raz poden afectar s presentes de indicativo e subxuntivo ou s tempos de perfecto. Irregularidades nos presentes Este grupo de verbos presentan irregularidades na raz do presente de indicativo e do presente de subxuntivo. A continuacin ofrecmosche unha relacin de verbos con estas irregularidades: Presente de Indicativo Presente de Subxuntivo

facer ir ser ver vir

fago vou son vexo veo

faga vaia sexa vexa vea

[Para ver unha lista mis completa dos verbos que presentan irregularidades na raz do presente de indicativo e do presente de subxuntivo ver o anexo.] Fxate na diferencia entre o verbo ver e o verbo vir: - Andrs vn de cear na sa casa. (verbo vir) - Eles ven a televisin ata moi tarde. (verbo ver) - Ti vs ou quedas? (verbo vir) - Ti ves o que eu vexo? (verbo ver) - Eu vin pasar uns das. (verbo vir) - Onte vin un espectculo de maxia. (verbo ver) Irregularidades nos tempos de perfecto Este grupo de verbos presentan irregularidades nalgns tempos de perfecto (pretrito e antepretrito de Indicativo e pretrito e futuro de Subxuntivo).

148

UNIDADE 3

Exemplo:

caber

Indicativo Subxuntivo

Pretrito: couben Antepretrito: coubera Pretrito: coubese Futuro: couber

A continuacin ofrecmosche unha relacin de verbos con estas irregularidades, dmosche s o Pretrito de Indicativo e o Pretrito de Subxuntivo porque o resto das formas implicadas neste tipo de irregularidade collen a raz destes tempos:

Pretrito de Indic.

Pretrito de Subx.

dicir estar facer saber ser

dixen estiven fixen souben fun

dixese estivese fixese soubese fose

[Para ver unha lista mis completa dos verbos que presentan irregularidades nalgns tempos de perfecto ver o anexo.]

69. a) Completa os verbos coa formal verbal que se indica: - A mesa estara ben aqu se (caber: pretrito de subxuntivo) __________. - Ti xa lle (dar: pretrito de indicativo) __________ as gracias? - Todo aquel da ns (estar: antepretrito de indicativo) __________ moi preocupados. - Penso que urxente que eles (ir: presente de subxuntivo) __________ mdico. - Intenteino pero non (poder: pretrito de indicativo) __________ facer mis nada. - Eu non (poer: pospretrito de indicativo) __________ aqu eses mobles. - Cando cheguen (querer: futuro de indicativo) __________ cear. - Se ns o (saber: pretrito de subxuntivo) __________ xa cho diriamos. - Vs sempre (sar: presente de indicativo) __________ tarde da casa. - Toma este xarope cando (ser: presente de subxuntivo) __________ necesario. - Aquela muller (ter: antepretrito de indicativo) __________ dous fillos. - A chuvia era tan forte que eu non (ver: copretrito de indicativo) _________ a estrada. - Cando ns (vir: presente de subxuntivo) __________ faremos unha festa.

149

GRAMTICA

b) Sublia os verbos conxugados no fragmento seguinte e despois analzaos segundo o exemplo:

Mentira se dixese que non me sentn molesta por aquela peticin que non comprenda. Se Roberto me dese algunha explicacin, podera entender o sentido do labor que se me encargaba; pero as, sen mis, non puiden evitar que me invadise un certo desencanto. Intua que algo se estaba a cocer no privilexiado cerebro do doutor... Agustn Fernndez Paz. O laboratorio do doutor Nogueira. Xerais.
PERSOA mentira 1 NMERO singular TEMPO pospretrito MODO indicativo

As perfrases verbais
As perfrases verbais estn formadas por un verbo conxugado e outro verbo en forma nominal (infinitivo, xerundio, participio). Estes dous verbos poden estar xuntos sen mis ou unidos por unha preposicin ou a conxuncin que. Exemplos: - Creo que non darei feito o traballo. - Teo que revisar os meus apuntamentos. - Deu en chover toda a ma. - Levabamos camiando un bo treito. As perfrases son complexos verbais que funcionan como un nico verbo. As perfrases verbais poden expresar os seguintes matices:

150

UNIDADE 3

Perfrases con infinitivo

Futuridade en xeral ou inminencia Ir + Infinitivo Haber (de) + Infinitivo Estar a/para + Infinitivo Querer + Infinitivo Obriga ou deber Haber de + Infinitivo Haber que + Infinitivo Ter que/de + Infinitivo Deber + Infinitivo Accin hipottica Deber de + Infinitivo Poder + Infinitivo Exemplo: Debe de ser a hora do xantar. Exemplo: Pode ser verdade o que di. Exemplo: Xa haban de estar aqu. Exemplo: Houbo que botar a porta abaixo. Exemplo: Teremos que madrugar mis. Exemplo: Debes quedar na cama. Exemplo: Imos mercar uns zapatos. Exemplo: Has (de) ver o traballo tan bo que fixen. Exemplo: Estn a chegar as mias amigas para irmos cine. Exemplo: Mirando o ceo parece que quere chover.

Accin que se est desenvolvendo Andar a + Infinitivo Estar a + Infinitivo Seguir a + Infinitivo Ser a + Infinitivo Inicio dunha accin Exemplo: Comezou a ler cando anda era moi nova. Exemplo: Rompeu a escachar co riso escoitar aquela historia tan boa. Dar en + Infinitivo Exemplo: Deu en chover. Botar(se) a + Infinitivo Exemplo: Botouse a chorar. Poer (se) a + Infinitivo Exemplo: Puxronse a cantar. Comezar a + Infinitivo Romper a + Infinitivo Exemplo: Andan a apaar castaas. Exemplo: Estou a sacar o carn de conducir. Exemplo: A estas horas anda seguen a xogar baralla. Exemplo: Agora que son a xefa todos son a me felicitar polo meu ascenso.

Soltarse a + Infinitivo

Exemplo: Soltouse a falar antes que os demais nenos da escola infantil.

Accin no final do seu proceso Chegar a + Infinitivo Vir (a) + Infinitivo Acabar por + Infinitivo Exemplo: Se segues deste xeito non creo que chegues a rematar o curso. Exemplo: A ta anterior actitude desconfiada veume dar a razn. Exemplo: Acabarei por deixala ir excursin pero primeiro que sufra un pouco.

151

GRAMTICA

Accin como un proceso rematado Exemplo: Acabo de xogar o partido da mia vida. Exemplo: Vn de rematar o curso de acceso universidade para adultos. Deixar(se) de + Infinitivo Exemplo: Deixou de ser un bo estudiante cando abandonou o instituto. Acabar de + Infinitivo Vir de + Infinitivo Accin que se repite Volver + Infinitivo Exemplo: Gustralle tanto que volveu ver a mesma pelcula no cine.

Perfrases con xerundio

Accin que se est desenvolvendo Ir + Xerundio Exemplo: Vaian recollendo que xa a hora. Andar + Xerundio Exemplo: Eles andaban buscando cogumelos. Estar + Xerundio Exemplo: Estn estudiando moito. Levar + Xerundio Exemplo: Elas levan falando unha hora. Vir + Xerundio Exemplo: Veo solicitando praza neste colexio desde hai tempo. Perfrases con participio Accin como un proceso rematado Dar + Participio Ter + Participio Levar + Participio Ir + Participio Accin que se repite Ter + Participio Pasiva Ser + Participio Exemplo: O discurso de apertura foi pronunciado polo presidente honorfico da Real Academia. Exemplo: Moito teo bailado nesta sala. Exemplo: Non dei rematado de ordenar o cuarto a tempo mais marchei igual cos meus amigos. Exemplo: Ter andado moito mundo non che fai que teas a razn en todo. Exemplo: Agora xa levo feitos seis exercicios. Exemplo: Vai acabado o tempo de xogarmos coma nenos, agora temos responsabilidades.

152

UNIDADE 3

70. a) Escribe catro frases que leven perfrases de infinitivo e que tean respectivamente os seguintes significados: - Futuridade en xeral: - Obriga ou deber: - Accin que se est desenvolvendo: - Inicio dunha accin: b) Escribe das frases que leven perfrase de xerundio indicando unha accin que se est desenvolvendo. c) Escribe tres frases que leven perfrase de participio e que tean respectivamente os seguintes valores: - Accin que se repite: - Accin como un proceso rematado: - Pasiva: d) Escribe as frases seguintes completando a perfrase co verbo auxiliar axeitado en cada caso: - Polo camio __________ falando de moitas cousas. (Accin que se est desenvolvendo) - Mostrdeme o traballo que __________ feito. (Accin como un proceso rematado) - Cando pare de chover __________ dar un paseo. (Futuridade) - Se queredes aprobar_______ estudiar mis. (Obriga) - O pblico __________ enganado polo mago. (Pasiva) - Imos descansar porque __________ camiando desde as nove. (Accin que se est desenvolvendo) - Cantas veces cho ________ dito! (Accin que se repite) - Se non me deixades en paz non __________ rematado este exercicio. (Accin como un proceso rematado)

153

Lxico
Prstamos lingsticos
Ademais dos procedementos propios da lingua para formar palabras novas a partir das xa existentes, o galego longo da sa historia foi incorporando seu lxico palabras e expresins procedentes doutros idiomas. A estas palabras que por razns histricas e culturais pasan dunha lingua a outra chmaselles prstamos. Distinguimos tres tipos de prstamos: neoloxismos, estranxeirismos e calcos.

Neoloxismos
Son palabras procedentes doutra lingua que se teen transformado para adaptarse morfoloxa e a fontica do galego e xa forman parte da nosa lingua. No idioma galego existen neoloxismos de distinta procedencia que foron entrando longo da historia: Americanismos:

alpaca, cacao, cacique, caimn, canbal, canoa, caucho, chocolate, cigarro, coca, coco, colibr, cndor, furacn, pampa, pataca, tapioca, tiburn, tomate...
Anglicismos:

bafle, bar, cheque, club, filme, folclore, gngster, leste, lder, norte, oeste, pixama, pster, revlver, robot, tenis, test, vagn, xamp...
Castelanismos:

airoso, bocadillo, boquilla, caudillo, desaire, guerrilleiro, moreno, palitroque, pastilla, picaresco, sainete, tertulia, tortilla...
Catalanimos:

baralla, bergantn, boliche, bou, cantimplora, faena, fideo, fornecer, vaixel...

Galicismos:

apartamento, blusa, cheminea, clix, detalle, fantoche, filete, forraxe, frauta, frecha, fuselaxe, gabardina, garaxe, hotel, pantaln, tarxeta, tren, xefe...

154

UNIDADE 3

Italianismos:

arlequn, arsenal, batuta, campin, cantata, capitn, casino, escopeta, folletn, fragata, fusa, novela, pallaso, pasarela, piano, piloto, romanza, sentinela, soneto, tenor, terceto...
Xermanismos:

bismuto, cobalto, cuarzo, feldespato, nquel, volframio, zinc...

Prstamos cultos de orixe grecolatina: Para designar cousas ou situacins novas debidas s avances da ciencia e da tecnoloxa, recrrese frecuentemente a palabras tomadas directamente do latn e/ou do grego. Exemplos: anorexia, penicilina, somnfero, telfono, televisin...

Estranxeirismos
Son palabras procedentes doutros idiomas, xeralmente de recente entrada, e que deben ser evitados pois xa existe no galego un termo axeitado para denominar a realidade que se refiren. Fxate nos exemplos. Estranxeirismo alto standing amateur barman crack Forma correcta luxo afeccionado camareiro creba econmica; xogador rompedor dosier, documentacin comida rpida atractivo, encanto, engado recibidor distraccin aparcadoiro tboa clasificatoria, xerarqua, clasificacin billete pantalns curtos

dossier fast food glamour hall hobby parking ranking tiquet shorts

155

LXICO

71. Substite os estranxeirismos que aparecen nas frases seguintes polo termo correcto en galego que aparece final do exercicio: - O lunch est preparado na sala. - O atleta superou o seu propio record. - Onte vin na televisin un show moi divertido. - Despois da cea iremos a un night-club. - Teo que chequear o motor do meu coche. - Este un handicap difcil de superar. - Sabela traballa de dependenta nunha boutique.

- Hoxe imos xantar naquel self-service.

Formas correctas: tenda - auto-servicio - sala de festas - marca - almorzo - obstculo - comprobar espectculo

Calcos lingsticos
Son expresins doutras linguas que o galego transformou e adaptou. Exemplos:

Best-seller High fidelity Hit-parade Long-play

xito de vendas alta fidelidade lista de xitos longa duracin

Campo semntico
Campo semntico o formado por palabras relacionadas entre si polo seu significado, isto , palabras que comparten algn trazo comn. Por exemplo, as palabras camisa, cirolas, chaqueta, pantalns, saia... anda sendo palabras distintas comparten o trazo de significado prendas de vestir.

156

UNIDADE 3

72. Fxate no seguinte conxunto de palabras e organzaas en tres grupos tendo en conta o seu significado: cerdeira, curmn, cadeira, armario, nora, banqueta, figueira, irm, ciprs, andel, av, limoeiro, lmpada, nogueira, pai. Familia:............................................................................................................................... rbores:.............................................................................................................................. Mobles:............................................................................................................................... Cada un destes grupos que vs de formar un Campo semntico. 73. a) Escribe un mnimo de catro palabras de cada un dos seguintes campos semnticos: Froitas: Instrumentos musicais: Aves e paxaros: Utensilios de cocia: b) En cada un dos seguintes campos semnticos hai unha palabra que non lle corresponde estar porque non ten ningn trazo comn co resto. Localiza e sublia a devantita palabra: Alfaia, prata, anel, sortella, reloxo, acibeche, amndoa, colar, cadea, xema, ourive Martelo, serra, cravo, lstrego, berbiqu, tenaces, trade, tronzn, pa, machado Raposo, xabarn, coello, ovella, esquo, balea, golfio, cervo, camelo, fincho

Modismos, locucins e frases feitas

No galego, como no resto dos idiomas, existen moitas expresins de uso comn que son propias e exclusivas da nosa lingua. A comprensin e o uso correcto destas expresins supn un bo coecemento do idioma xa que moitas veces o seu significado non se corresponde co que se deduce das palabras que as forman. Por exemplo, se dicimos: O rapaz sau a fume de carozo, o que queremos significar que o rapaz sau o mis rpido que puido. Outro exemplo podera ser: Estes das Andrs anda coa mosca na orella . Neste caso o que lle ocorre a Andrs que desconfa ou teme algo. Este tipo de expresins cocense co nome de modismos, locucins e frases feitas.

157

LXICO

74. a) Relaciona as seguintes expresins co seu significado:

Expresin 1. Mallar en ferro fro. 2. Botarlle aceite lume.

Significado Adular. Poer moito interese e dedicacin. Perder o tempo. Apetecer moito. Estar moi delgado. Empeorar as cousas. Ter moito coidado. Mollarse moito. Obstinarse en algo imposible. Andar distrado.

3. Estar nas berzas. 4. Poerse como un pito. 5. Dar couces contra o aguilln. 6. Andar con ps de la. 7. Poer toda a carne no espeto. 8. Facer a rosca. 9. Caerlle os ollos por algo 10. Estar como o bacallao polo rabo

b) Explica o significado das seguintes expresins: - Verlle as orellas lobo. - Ser agudo como un allo. - Botar a lingua a pacer. - Tirar da manta.

158

Ortografa
OBeoV
Usos do B
a) Escrbense con b os verbos rematados en -bir e as formas que deles se derivan. Exemplos: escribir, percibir, recibir, prohibir, sucumbir, concibir... [Son excepcins desta regra os verbos vivir e servir que se escriben con v.] b) Escrbense con b todos os verbos rematados en -bur e as formas que deles se derivan. Exemplos: retribur...

atribur,

contribur,

imbur,

distribur,

c) Escrbense con b os verbos beber, caber, deber, haber, saber, sorber , e todas as formas que deles se derivan. d) Escrbense con b as terminacins do copretrito da primeira conxugacin: -ba, -bas, -ba, -bamos, -bades, -ban. Exemplos: andaban, bailabamos, cantabas, choraba, falabamos...

camiabades,

e) Escrbense con b as palabras que comezan con prefixos bi- e -bis. Exemplos: bicicleta, bienio, bifocal, bilingismo, bimembre, bisav, bisneto...

bilateral,

f) Escrbense con b as palabras rematadas en -bundo, bunda e -bilidade. Exemplos: furibunda, meditabunda, moribundo, vagabundo, amabilidade, sensibilidade, contabilidade, habilidade... g) Escrbense con b as palabras comezadas por bu-, bure bus-. Exemplos: bucal, bufanda, bulir, burato, burbulla, burla, buscar, busto... h) Escrbese b cando este son vai seguido de calquera outra consoante.

159

ORTOGRAFA

Exemplos: abstracto, blasfemia, bloque, blusa, branco, breve, brisa, cable, moble, obstculo, obstrur, obxecto, pblico... i) Tamn se escriben con b moitas palabras por fidelidade etimolxica, isto , porque as se escriban en latn ou na lingua a travs da que entraron no galego. Exemplos: abel, autombil, baldeiro, bolboreta, inmbil, marabilla, mbil, rebentar, trobador... Loxicamente tamn se escriben con b todas as palabras derivadas das anteriores.

Usos do V
a) Escrbense con v os verbos rematados en -ver e os seus derivados. Exemplos: ferver, mover, volver, absolver,ver... [Son excepcins desta regra os verbos: beber, caber, deber, haber, saber, sorber e lamber .] b) Escrbense con v os verbos rematados en -servar e versar. Exemplos: conservar, conversar, malversar, reservar, observar... c) Escrbense con v as formas dos verbos ter e estar que levan este son. Exemplos: tivo, tivera, tivemos, tivese, estivo, estivera, estivemos, estiveches... [Como excepcin lembra que o copretrito do verbo estar, como todos os da primeira conxugacin, se escribe con b.] d) Escrbense con v as palabras rematadas en -ava, -avo, -eve, -evo, -eva, -ivo e -iva. Exemplos: cativo, conflictiva, escravo, leve, lonxeva, oitava, suevo... [Son excepcin a esta regra as palabras rabe e slaba .]

160

UNIDADE 3

e) Escrbense con v as palabras rematadas en -voro e vora. Exemplos: carnvora, granvora, herbvoro, insectvoro... [ excepcin a esta regra a palabra vbora.] f) Tamn se escriben con v moitas palabras por fidelidade etimolxica, isto , porque as se escriban en latn ou na lingua a travs da que entraron no galego. Exemplos: av, avogado, chuvasco, covarde, esvarar, esvelto, garavanzo, gravar, pavilln, varrer, vasoira, vasureiro, verniz, voda, vulto... Loxicamente, tamn se escriben con v todas as palabras derivadas das anteriores.
75. a) Escribe tres palabras derivadas de cada unha das seguintes: Recibir: Prohibir: Servir: Atribur: Contribur: Ferver: Conversar: Atrever: b) Escribe unha frase con cada unha das seguintes palabras: Observador: Marabilla: Adversario: Envolver: Baldeiro: Esvelto: Verniz: Albanel: c) Completa as palabras das frases seguintes escribindo b ou v segundo corresponda: - O a_ogado convidounos sa _oda. - O autom_il do _icerrector esta_a aparcado diante do pa_illn. - O meu bisa_ un home moi lonxe_o. - Esti_en _arrendo a cocia cunha _asoira _ella. - Cando fer_a a auga bota os gara_anzos e _ol_e a tapar a pota. - O porco una animal omn_oro, come de todo. - Ti_emos que facer un tra_allo _re_e sobre o ciclo _ital das _ol_oretas. - Era un home alti_o, pero co_arde. - Eses papeis a_ultan moito, van re_entar a caixa.

161

ORTOGRAFA

OH
a) Escrbense con h todas as formas dos seguintes verbos: haber , habitar, herdar, honrar, hospedar e humillar. As como todas as palabras que deles se derivan. Exemplos: haba, haberes, habitamos, habitante, hai, herdanza, herdarn, honradez, honraran, hospedara, hospedaxe, humillante, humillou... b) Escrbense con h os seguintes prefixos: hecto-: hectolitro... hemero-: hemeroteca... hemi-: hemisferio, hemiplexia... hemo-: hemofilia, hemorraxia... hepta-: heptaslabo... hetero-: heterosexual... hexa-: hexgono... hidro-: hidrxeno, hidrografa... hiper-: hipermercado, hipermetropa... hipo-: hipdromo... homo-: homosexual, homoxneo... c) As seguintes palabras que levan o h intercalado: adherir, adhesivo, anhdrido, coherente, cohibir, deshidratado, deshonesto, deshonra, exhausto, exhibir, exhortar, inhbil, inhumano, prohibir, rehabilitar, vehculo... d) Por motivos etimolxicos escrbense con h palabras como harmona , hasta (corno dun animal) e helmo. Tamn por razns etimolxicas non levan h palabras como:

a, ala!, ola!, baa, ermida, irmn, inchar, ombro, oso, ovo, mero...

162

UNIDADE 3

76. a) Busca no diccionario e escribe das palabras, distintas das anteriores, que empecen polos seguintes prefixos: halo-: heli-: hemi-: hepta-: hexa-: hipno-: homo-: hecto-: hemat-: hepat-: hetero-: hidro-: hipo-:

b) Escribe das palabras derivadas das seguintes (podes consultar o diccionario): Adherir: Habitar: Harmona: Heroe: Hora: Humidade: Hbil: Hbito: Herba: Historia: Humano:

c) Completa as frases que veen a continuacin colocando as seguintes palabras no lugar que lles corresponda: hipdromo - inhumano - exhausto - ermida - inchei - a orfos - ola! - __________ a balsa e agora estou __________. - Atoparmonos __________, na porta da __________. - __________ non axudar s __________. - _________!, Pedro, queres vir comigo __________? d) Escribe unha frase con cada unha das seguintes palabras: Coherente: Herexe: Hixinico: Horta: Humilde: Humor:

163

ORTOGRAFA

OCeoZ
corresponderse co mesmo fonema, estas das letras poden presentar dbidas no seu uso. - Escrbese c coas vocais e e i. Exemplos: cebola, cereixa, cspede, cicel, cidade, cinceiro, cocia... - Escrbese c diante das consoantes c e t. Exemplos: accidente, reaccin, diccionario, recto, dictado, pacto, didctico... - Escrbese z coas vocais a, o e u. Exemplos: rapaza, zoco, zume, azul, zorza... Fxate cmo forman o plural as palabras rematadas en z. Exemplos: noz / noces; luz / luces; verniz / vernices; paz / paces; xuz / xuces... 77. a) Escribe tres palabras nas que figuren as seguintes slabas: za: ce: ci: zo: zu: b) Busca no diccionario e escribe das palabras das seguintes familias lxicas: Construccin: Destruccin: Detectar: Director: Proxectar: c) Completa co substantivo correspondente: - Unha persoa que redacta un __________. - Algo que serve de proteccin un __________. - Algun que se dedica conduccin un __________. - Unha muller que traballa na inspeccin unha __________. - Dicimos de algo que instructivo cando nos proporciona __________. - Unha persoa correcta cando acta con __________.

164

UNIDADE 3

OXeoS
A grafa x ten das pronuncias distintas: 1) Pronnciase como x en palabras como: paxaro, xamn, xente, enxame, xuz... 2) Pronnciase como ks en palabras como: exacto, exame, excelente, extremo, texto... - Emprgase x (con sonido ks) en palabras que levan os prefixos exe extra-. Exemplos: excesivo, excitar, exclamar, explotar, expresar, exquisito, exterminar, externo, extramuros, extraordinario, extraterrestre, extraviar... - Emprgase x en palabras que comezan co sonido ex- seguido de h. Exemplos: exhalar, exhausto, exhibir, exhortar, exhumar... - Emprgase x en palabras que levan o prefixo hexa- (seis). Exemplos: hexgono... - Nas palabras nas que o x aparecera das veces entre vocais (unha vez con sonido ks e outra con sonido x), o equivalente a ks escrbese con s. Exemplos: esaxerar, esixir, osxeno.. . - Emprgase x en palabras cultas. Exemplos: axfisia, axila, clmax, conexin, exacto, flexible, lxico, saxofn, trax... - Fxate nas seguintes palabras que se escriben con s (e non con x): escavar, escusar, espoliar, esplndido, espremer, estender, esterno, estranxeiro, estrao... 78. Completa as palabras das frases seguintes, escribindo x ou s segundo corresponda: - un profesor e_celente, pero moi e_i_ente. - A e_cavadora est traballando no e_terior do recinto. - Se falla o o__eno prodcese a_fi_ia. - Pasei con _ito o e_ame e ma poderei ir de e_cursin. - moi e_trao, parece obra de e_traterrestres. - A tarde foi e_plndida e a comida e_quisita. - Teo dificultade con ese idioma e_tran_eiro, o meu l_ico anda e_caso. - Recolle o e_premedor e e_tende o mantel.

165

UNIDADE 4

QUE VAS APRENDER ?

Sociolingstica: - Recoecer a existencia de situacins de bilingismo e de diglosia. - Coecer en qu consiste e cles son os obxectivos da Normalizacin Lingstica. Anlise e creacin de textos: - Coecer as caractersticas dos textos de instruccins e saber utilizalas na creacin de textos propios. Gramtica: - Recoecer a existencia de distintos tipos de oracins segundo a natureza do predicado. - Recoecer e saber analizar os complementos do verbo: Complemento Directo, Complemento Indirecto, Complemento Circunstancial, Atributo, Complemento Axente. - Identificar a oracin composta e as sas clases: coordinacin e subordinacin. Lxico: - Identificar polisemia, homonimia, sinonimia e antonimia. Ortografa: - Recoecer e saber escribir con correccin grupos consonnticos. - Coecer o uso da maisculas e minsculas e utilizalas en textos propios.

166

NDICE DE CONTIDOS
Pxina SOCIOLINGSTICA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 Bilingismo e diglosia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 Normalizacin lingstica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 ANLISE E CREACIN DE TEXTOS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 O texto de instruccins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 - Caractersticas dos textos de instruccins . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 - Interaccin da linguaxe verbal coa linguaxe non verbal nos textos de instruccins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 GRAMTICA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 Clases de oracins segundo a natureza do predicado. . . . . . . . . . . . Os complementos do verbo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Complemento directo (CD). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - O complemento indirecto (CI) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Colocacin na frase do pronome persoal. . . . . . . . . . . . . . . - O complemento circunstancial (CC) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - O adverbio e as locucins adverbiais. . . . . . . . . . . . . . . . . . - O atributo (Atr.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - O complemento axente (Ax.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A oracin composta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Clases de oracins compostas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Clases de oracins compostas por coordinacin . . . . . . . . . . . . - Oracins coordinadas copulativas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Oracins coordinadas disxuntivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Oracins coordinadas adversativas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Oracins coordinadas distributivas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Clases de oracins compostas por subordinacin . . . . . . . . . . . - Oracins subordinadas substantivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Oracins subordinadas adxectivas ou de relativo . . . . . . . . . . - Oracins subordinadas adverbiais. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 180 181 183 185 187 189 191 192 193 193 194 195 195 195 195 196 197 201 203

LXICO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 O significado das palabras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Polisemia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Homonimia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Sinonimia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Antonimia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 211 212 213 214

ORTOGRAFA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215 Grupos consonnticos cultos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215 Outros grupos consonnticos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215 Uso da minscula e da maiscula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217

167

Sociolingstica
Bilingismo e diglosia
Nunha sociedade con das linguas en contacto pdense dar das situacins: a). Unha situacin de bilingismo, cando o uso das das linguas se leva a cabo en condicins de igualdade. b).Unha situacin de diglosia, que o noso caso, cando o uso de cada unha das linguas est condicionado. Neste caso unha delas considerada lingua de prestixio e cultura (o casteln) e a outra considerada s vlida para os contextos coloquiais e familiares (o galego). En Galicia a lingua habitual da maiora da poboacin o galego, pero ademais a prctica totalidade dos galegos e galegas perfectamente capaz de dominar as das linguas presentes na sociedade, anda que o faga con diferentes niveis de destreza (hai quen entende as das linguas pero soamente se expresa nunha delas, hai quen ten destreza oral pero non domina a escrita, etc).

Normalizacin lingstica
No momento actual existe no noso territorio unha clara situacin de diglosia. Ante esta situacin necesario poer medidas correctoras mediante un proceso de normalizacin lingstica que en Galicia comezou hai xa algn tempo e que anda contina. A normalizacin consiste na recuperacin do galego en todo tipo de situacins e en todos os mbitos (familiar, profesional, medios de comunicacin, administracin, ensino, cultura...), dicir, converter a lingua galega no vehculo normal de comunicacin da sociedade galega. Este proceso de normalizacin implica a participacin activa de toda a sociedade, desde o poder poltico a quen corresponde promover iniciativas que fomenten o uso do galego en todos os mbitos, especialmente naqueles directamente relacionados coa administracin, e tamn,

168

UNIDADE 4

de maneira moi especial e importante, accin individual, isto , a todos e cada un dos cidadns que teen nas sas mans a mellor maneira de contribur normalizacin da lingua usndoa en todas as situacins comunicativas. Con todo, e anda que moi de vagar, a situacin sociolingstica de Galicia evole cara a unha mellor consideracin do galego que tende a equiparalo na conciencia dos falantes co casteln. A este labor contribuu de xeito singular a implantacin do ensino do galego e mais do ensino en galego. Tamn as institucins pblicas, os medios de comunicacin pblicos (as como tamn algn privado) e unha multitude de colectivos concienciados na defensa da lingua (Mesa pola Normalizacin Lingstica, etc.) estn a ser fundamentais no desenvolvemento e normalizacin do galego. 79. a) Analiza a situacin lingstica no teu concello: - Que idioma fala a maiora da poboacin? - Cal o idioma que utiliza oficialmente a corporacin local nos seus documentos e nas sas manifestacins pblicas? - Respecta con esa actuacin a legalidade vixente? - Consideras que o teu concello leva a cabo unha poltica que favorece a normalizacin lingstica? b) Analiza o emprego do galego nos medios de comunicacin: - Nos xornais. - Nas radios (pblicas e privadas). - Nas televisins pblicas. - Nas televisins privadas. c) Analiza agora o teu propio uso do galego. Marca cunha cruz a opcin que reflicta o teu caso. - En que lingua falas? S galego Mis galego ca casteln S casteln Mis casteln ca galego

169

SOCIOLINGSTICA

- En que lingua aprendiches a falar? En galego Nas das - Cal o teu dominio do galego? Entndoo Floo Loo Escrboo En casteln Noutras

- De ser o caso, en que lingua falas coa ta parella? En galego Mis galego ca casteln - En que lingua falas cos adultos da ta familia? En galego Mis galego ca casteln - En que lingua falas cos nenos? En galego Mis galego ca casteln - En que lingua falas no traballo? En galego Mis galego ca casteln - En que lingua falas cos teus amigos e amigas? En galego Mis galego ca casteln En casteln Mis casteln ca galego En casteln Mis casteln ca galego En casteln Mis casteln ca galego En casteln Mis casteln ca galego En casteln Mis casteln ca galego

- Sempre falaches a mesma lingua que falas na actualidade? Si Non

170

UNIDADE 4

- Se fixeches un cambio de lingua, cal foi o motivo? Por propia vontade Por influxo do ambiente

- En que lingua falas cunha persoa descoecida? En galego Mis galego ca casteln En casteln Mis casteln ca galego

- En que lingua falas cando mercas algo nalgn establecemento? En galego Mis galego ca casteln - Cres que o galego serve...? Mis c casteln Menos c casteln Igual c casteln En casteln Mis casteln ca galego

d) Analizando as tas respostas no apartado anterior, que tipo de situacin lingstica cres que te definira? Unha Unha Unha Unha persoa bilinge (falas as das linguas indistintamente) persoa monolinge en galego (falas s galego) persoa monolinge en casteln (falas s casteln) persoa diglsica (falas unha lingua ou outra dependendo do contexto)

e) Elabora unha lista de cousas que podes facer para favorecer a dignificacin e normalizacin do galego.

171

Anlise e creacin de textos

O texto de instruccins
Dentro do texto expositivo, o texto de instruccins presenta unhas caractersticas peculiares. Cando lle explicamos a algun unha receita de cocia, cando indicamos a maneira de chegar a un determinado enderezo, cando ensinamos a facer un punto de labor..., estamos a producir textos de instruccins. Tamn son textos de instruccins as indicacins para montar un aparello, os que amosan a maneira de facer un exercicio ximnstico, os que indican como cubrir un impreso, como administrar un medicamento... Este tipo de texto moi frecuente e pode aparecer nos libros de estudio, libros especializados en determinadas materias, nas revistas de divulgacin, nos xornais, en forma de folletos acompaando a determinados obxectos... Como ves, a finalidade dos textos de instruccins a de mostrar a maneira de realizar un proceso para obter un resultado. Vexamos un exemplo de texto de instruccin. Nesta ocasin trtase dunha receita de cocia.

Crema de castaas (Chantada)

Preparacin
En primeiro lugar, pelaremos as castaas e poermolas a cocer. Xa cocidas, unirmolas co leite e faremos con todo isto un pur. Por outro lado bateremos as claras a punto de neve e xunto co azucre unirmolo pur, engadindo tamn a metade da nata. Logo de unilo todo ben, metermolo na neveira para que endureza. parte relaremos o chocolate e xunto co coac e a auga, poermolo bao mara. Unha vez formada a pasta, vertermola sobre a crema de castaas e adornarmola coa outra metade da nata. Garca M. E Casalderrey F. Repostera en Galicia . Xerais. Receita recollida da Festa da Castaa, Chantada, 1993.

Ingredientes 1/2 quilo de castaas, 1/4 quilo de chocolate, 1/2 litro de nata montada, 4 claras de ovo, 4 culleradas de leite, 4 culleradas de azucre, 4 culleradas de auga e 2 culleradas de coac.

172

UNIDADE 4

80. a)Cal a intencin deste texto? b) Se ti quixeses facer esta sobremesa, que o que faras primeiro? E despois? Cres que importante seguir unha orde? c) Busca no texo e escribe as palabras que van indicando a orde na que se ten que levar a cabo o proceso (marcadores textuais): En primeiro lugar,... d) Busca e escribe os verbos conxugados que aparecen no texto: Pelaremos,... En que tempo estn estes verbos?

Caractersticas dos textos de instruccin:

A linguaxe debe ser clara e precisa, que non leve a dbidas ou erros. Debe establecerse unha orde rigorosa que explique cl a secuencia na que se realizan as diversas accins. Nalgns textos, esta orde indcase mediante numeracin. Exemplo: 1. Descolgue o auricular. 2. Insira as moedas na regaa. 3. Agarde ata escoitar o ton de marcar. 4. Marque o prefixo da provincia. 5. ......... Esta orde pode establecerse no texto mediante o uso de marcadores temporais. ( En primeiro lugar, despois, a continuacin, finalmente...) Exemplo: En primeiro lugar descolgue o auricular, a continuacin insira as moedas na regaa... As oracins deben ser sinxelas. O tempo verbal mis utilizado neste tipo de textos o imperativo: Collede unha tixola de ferro. - Tamn frecuente o uso do presente: Atravesamos a ra e seguimos ata a encrucillada. - Outra forma moi usual a do impersoal con se: Ccense as castaas en abundante auga. - Tamn se emprega o futuro: Tomaremos unha cpsula cada oito horas. - E o subxuntivo: Marquemos despois de escoitar o ton, o prefixo da provincia correspondente.

173

ANLISE E CREACIN DE TEXTOS

81.a) As frases seguintes forman parte dun texto de instruccin, pero estn desordenadas. Ponas en orde numerndoas do 1 5: PARA COLGAR UN CADRO NA PAREDE - Coa axuda dun martelo introducir un taco no buraco da parede. - Elixir o lugar da parede onde vai ir colocado o cadro e marcalo cun lapis. - Cravar unha alcaiata no taco. - Colgar o cadro. - Facer un pequeno buraco no lugar elixido, mis ou menos grande segundo o tamao do cadro e o seu peso. Para isto pdese utilizar un trade elctrico. b) Segundo o exemplo anterior, escribe ti, numeradas e colocadas unha debaixo da outra, as accins que habera que ir desenvolvendo para realizar con xito unha das seguintes actividades (elixe unha delas): Poer a funcionar a lavadora; facer unha tortilla de patacas; poer un coche en marcha; sacar tres mil pesetas nun caixeiro automtico. A continuacin imos ler un texto no que se dan instruccins para xogar a un determinado xogo:

AS CADEIRAS MUSICAIS Caractersticas: Participantes: Pode participar un grupo numeroso de xogadores/as. Lugar: No exterior ou nun local amplo. Material: Tantas cadeiras como xogadores/as, equipo de msica ou calquera instrumento co que se poida producir un ritmo (serven as palmas). Desenvolvemento: Primeiramente deben colocarse tantas cadeiras como xogadores/as en crculo. A continuacin soa a msica e os xogadores/as brincan redor das cadeiras. A un sinal convido (interrupcin da msica, palma do animador/ora, etc.), todos os xogadores/as teen que buscar asento.

174

UNIDADE 4

Cada vez que se recupere o xogo, qutase unha cadeira e todos/as os/as participantes teen que sentar nas cadeiras que van quedando, uns por riba dos outros, para que todos/as se mantean no xogo. Neste xogo non hai gaadores, final, todos/as os/as xogadores/as que comezaron o xogo acaban divertidamente empoleirados uns nos outros enriba dunha nica cadeira.
Suso Jares. Tcnicas e xogos recreativos para todas as idades . Va Lctea. (Adaptacin)

82.Escribe as instruccins para xogar a un xogo que coezas. Axuda para a escritura: - Antes de empezar a escribir fai un guin (mental ou por escrito), no que vaias dando resposta s seguintes cuestins: nome do xogo; nmero de xogadores/as; lugar onde se xoga; material que se precisa; maneira de inicialo; cmo contina; cmo remata; ten este xogo algunha frmula, frase ou expresin propia?

- Organiza esta informacin en dous bloques: Caractersticas / Desenvolvemento

- Utiliza marcadores temporais para ir desenvolvendo o proceso. Ofrecmosche algns destes marcadores: Primeiramente, en primeiro lugar, para comezar, antes de nada, inicio... A continuacin, en segundo lugar, posteriormente, logo, logo de, despois, mis tarde unha vez feito, inmediatamente, cando,... final, finalmente, para rematar, como remate, por ltimo, en ltimo lugar...

Interaccin da linguaxe verbal coa linguaxe non verbal nos textos de instruccins
Coa finalidade de facilitar a comprensin das instruccins, moi frecuente que os textos de instruccins vaian acompaados de debuxos, esquemas, fotos..., que complementan a mensaxe mediante a utilizacin de imaxes. Fxate no texto seguinte, pertencente a un manual de autombil, no que, por medio de linguaxe verbal e imaxes, se dan instruccins para cambiar a roda dun coche:

175

ANLISE E CREACIN DE TEXTOS

- Aparque o coche no bordo da estrada de xeito que non obstaculice o trfico e poida traballar sen problemas. - Comprobe que o vehculo est en terreo chan e firme. - Poa o freo de man e meta a primeira ou a marcha atrs. - Introduza a parte plana do berbequ entre o disco da roda e o tapacubos, xire con coidado para facer panca e soltar o tapacubos.(Debuxo) - Afrouxe media volta as porcas da roda.(Debuxo) - Levante o coche co gato ata que a roda non toque o chan.(Debuxo) - Afrouxe e quite as porcas da roda e extraia esta. - Meta a roda de reposto nos esprragos e aparafuse as porcas.(Debuxo) - Baixe o vehculo co gato.
- Aprete con forza as porcas diagonalmente.

176

UNIDADE 4

83. Nas guas para viaxeiros/as e turistas tamn normal que a informacin verbal, na que se mesturan instruccins e descricins, se complemente con planos, debuxos e esquemas. a) O plano que che presentamos representa unha determinada zona da cidade de Londres. Consultando este plano e seguindo as instruccins chegars a un dos lugares mis emblemticos e frecuentados polos/as turistas que visitan esta cidade. Sigue as instruccins: - Ests diante de St Jamess Palace, pazo estilo Tudor e centro oficial da Corte. - Colle a ra Pall Mall, clebre polos seus famosos clubs exclusivos. - chegares primeira esquina, xira esquerda e mtete pola ra Duke of York. Camiando por esta ra deixars ta dereita a praza St Jamess Square, dominada pola estatua ecuestre de Guillermo III. - final desta ra desembocas na ra Jeremyn Street, unha das ras mis exclusivas de Londres, repleta de tendas para homes elegantes. Xira dereita e camia ata o final da ra.

177

ANLISE E CREACIN DE TEXTOS

- Desembocas na ra Regent Street, colle ta esquerda e axia atopars o que buscas ta dereita. Responde: Onde ests? b) Fxate agora neste plano. Representa unha zona da cidade de Santiago de Compostela. Seguindo o exemplo anterior, d ti instruccins a un turista que se atopa no Pazo de Bendaa e quere ir Praza do Obradoiro. Explcalle tamn qu son e qu lugar ocupan na praza os edificios que al vai atopar.

1. Catedral 2. Pazo de Xelmrez 3. Hospital Real 4. Pazo de Raxoi 5. Colexio de Xan Xerome 6. Colexio de Fonseca 7. Casa do Cabildo 8. Casa da Conga 9. Casa do Den 10. Pazo de Monroi 11. Pazo de Bendaa

178

Gramtica
Clases de oracins segundo a natureza do predicado
Segundo a natureza do predicado, as oracins poden ser copulativas e predicativas. Oracin copulativa a construda cos verbos ser , estar , parecer e semellar, mis un complemento que cualifica suxeito. Exemplos: - Mara veterinaria. - Meu pai est enfermo. - A casa pareca deshabitada. - Pola sa cara semellaba canso. Oracin predicativa a construda con calquera outro verbo. Exemplos: - Henrique vive en Chantada. - As nenas xogan co can.

Clases de oracins predicativas

As oracins predicativas desde un punto de vista semntico poden ser: Transitivas: a accin que realiza o suxeito recae sobre outra persoa ou cousa. Exemplos: - Alicia coma unha maz. - Os nenos recolleron os xoguetes. Intransitivas: a accin do verbo non se realiza sobre outra persoa ou cousa. Exemplos: - O atleta corre velozmente. - As rbores medran con lentitude. Activas: o suxeito realiza a accin do verbo. Exemplos: - O director recibiu os traballadores. - Os bombeiros rescataron o accidentado.

179

GRAMTICA

Pasivas: o suxeito non realiza senn que recibe a accin do verbo. Exemplos: - Os traballadores foron recibidos polo director. - O accidentado foi rescatado polos bombeiros. Reflexivas: o suxeito realiza e tamn recibe a accin do verbo. Exemplos: - O mozo peitase. - Mara feriuse. Recprocas: dous suxeitos realizan e reciben a accin do verbo. Exemplos: - Xulia e Xabier qurense. - Os dous curmns carteronse. 84.Clasifica as seguintes oracins predicativas desde un punto de vista semntico: A nova lei foi aprobada polo parlamento nunha sesin ordinaria. Chammonos e xa quedamos para irmos cear o venres noite. Comprei unha saia nova nas rebaixas. As tartarugas nacen en ovos soterrados na area. Adobiouse, xa que aquela era unha ocasin especial.

Os complementos do verbo
Lembra a oracin: - A nena loira trouxo un recado para ti. Como ves, no predicado ademais do verbo (trouxo) aparecen outras palabras que completan o significado do verbo. Son os complementos do verbo. Na oracin que nos serve de exemplo o verbo ten dous complementos: un recado / para ti. Os complementos do verbo son os seguintes: - Complemento Directo (CD) - Complemento Indirecto (CI) - Complemento Circunstancial (CC) - Atributo (Atr.) - Complemento Axente (Axt.)

180

UNIDADE 4

Complemento directo (CD)

Os verbos transitivos necesitan completar o seu significado indicando en qu ou en qun recae a accin do verbo. Fxate, se dicimos Celia mercou precisamos completar a oracin: uns zapatos, un paraugas, uns libros... A este complemento chammoslle Complemento Directo (CD). A funcin de Complemento Directo est representada por unha frase nominal (f.n.) Exemplos: - O xuz anulou a orde de detencin. - A actriz non recolleu o premio. - Esa empresa ten unha importante rede de oficinas. A funcin de Complemento Directo tamn pode estar desempeada por unha frase preposicional (f.p.) introducida pola preposicin a cando se refire a persoas. Exemplos: - Atopamos a Felipe. - Xos saudou director do banco. - Atende ta irm. A funcin de Complemento Directo pode estar representada polos pronomes persoais da serie tona, que poden ir antepostos ou pospostos verbo. 1 persoa singular: me 2 persoa singular: te 3 persoa singular: o, lo, no / a, la, na; se 1 persoa plural: nos 2 persoa plural: vos 3 persoa plural: os, los, nos / as, las, nas; se [Para a tboa completa dos pronomes persoais ver o anexo.] Exemplos: - Carme sada seu amigo. / Carme sadao. - Recolle a ta carteira. / Recllea. - Espera os nenos na porta. / Espraos na porta.

181

GRAMTICA

- Miguel lavou as mans. / Miguel lavounas. - Peitase todos os das antes de durmir. - Chmame cando chegues. - Qurote moito. - O noso amigo visitounos onte. - Vxovos moi cansos. * Nas terceiras persoas as tres variantes distribense de xeito complementario: - Empregamos lo/los, la/las cando a forma verbal remata en -r ou -s. Exemplos: - Quero comprar un bonito agasallo. / Quero compralo. - Ti sabes a historia tan ben coma min. / Ti sbela tan ben coma min. - Empregamos no/nos, na/nas cando a forma verbal remata en ditongo decrecente. Exemplos: - Leu o libro que lle prestei. / Leuno. - Convidou a Solia a saren. / Convidouna a saren. - No resto dos caos empregamos o/os, a/as. Exemplos: - Tocaron aquela meloda tan bonita no club. / Tocrona no club. - Estudia os temas tan axia como poidas. / Estdiaos tan axia como poidas. 85.a) Substite os complementos directos subliados por un pronome, fxate no exemplo. Exemplo: - Quero ese disco para o meu aniversario. - Quroo para o meu aniversario. - Ti recibiches unha chamada. - Colleu o libro e marchou. - Eles comeron os pasteis. - Ti trouxeches os paquetes. - Fernanda escribiu unha novela. - Bebe o leite. b)As frases seguintes levan todas verbo transitivo, como ves, o seu significado est incompleto, compltao poendo o correspondente complemento directo.

182

UNIDADE 4

Exemplo: - Ma faremos ____________ campo. - Ma faremos unha excursin campo. - O sbado pasado comprei __________ para ir praia este vern. - Despois de beber _________ non se atopaba en condicins para conducir e decidiu coller un taxi. - Busquei __________ entre a roupa vella para me vestir de choqueira polo antroido. - Nesta avaliacin lin ________ para a materia de lingua. - Os cans atoparon __________ despois de buscalo toda a noite.

O complemento indirecto (CI)

Este complemento expresa a persoa ou cousa a quen vai destinada a accin do verbo. Exemplos: - A directora enviou unha carta s alumnos. - Otilia mercou uns bombns para Francisco. A funcin de Complemento Indirecto est desempeada por unha frase preposicional (f.p.) introducida polas preposicins a ou para. Tamn pode ser desenvolvida polos seguintes pronomes persoais da serie tona que poden ir antepostos ou pospostos verbo: 1 persoa: me 2 persoa: che 3 persoa : lle 1 persoa plural: nos 2 persoa plural: vos 3 persoa plural : lles [Para a tboa completa dos pronomes persoais ver o anexo.] Exemplos: - Vouche explicar cmo funciona. - O seu amigo deulle unhas entradas para o teatro. - Flanos dos teus proxectos. - Fxenvos unha pregunta. - Mercoulles unha bicicleta. - Que vos contou Branca?

183

GRAMTICA

86. Nas frases seguintes substite os pronomes que fan a funcin de Complemento Indirecto por unha frase preposicional introducida polas preposicins a ou para. Exemplos: - Trouxenche un regalo. / Trouxen un regalo para ti. - Escribirmoslle unha carta. / Escribiremos unha carta director. Sigue ti: Mercarmosche unhas boas botas. Dxenlle que viese cedo. Por favor, recolldeme as entradas do cine. David truxonos un cadelo. O cientfico deulles unha conferencia. Non lles mercamos nada. Lembra que: O pronome persoal de segunda persoa que funciona como complemento directo te. O pronome persoal de segunda persoa que funciona como complemento indirecto che. 87. Segundo o que vimos de ver, completa con te ou che as frases seguintes: - Vin______ onte no concerto de rock. - Xa me contaron que ______ deron unha boa noticia. - Non ______ dixen nada por non molestar______ . - Chamron______ por telfono e dixronme que ______ dese o recado. - Cortei_____ un pouco a perna do pantaln porque ______ quedaba moi longa.

184

UNIDADE 4

Lembra tamn que: As formas tonas do pronome persoal de complemento directo e de complemento indirecto cando van xuntas contraen da seguinte forma:
ACUS. O/LO/NO A/LA/NA OS/LOS/NOS AS/LAS/NAS ME CHE LLE NOS VOS LLES mo cho llo nolo volo llelo ma cha lla nola vola llela mos chos llos nolos volos llelos mas chas llas nolas volas llelas

DAT.

88. Segundo o que vimos de ver, substite coas contraccins pronominais

correspondentes os segmentos subliados nas frases seguintes. Exemplo: - Meu pai comproulle a Xerardo unha moto. - Meu pai comproulla. - As rapazas dixeron s seus pais o acontecido. - Compra s teus irmns dous lapis. - Puxeron teu vecio unha multa. - Quero a ti os cartos porque tes abondos. - Trouxo un agasallo para ns. Colocacin na frase do pronome persoal O pronome persoal ten das posicins, pode ir anteposto verbo ou a continuacin do verbo (e unido a el). As normas de colocacin dos pronomes son as seguintes: a) Nas oracins simples e como norma xeral, o pronome colcase sempre a continuacin do verbo. Exemplos: - Flame dos teus intereses. - Mara envavos un sado. - Recolle as carpetas e mteas no caixn.

185

GRAMTICA

b) Vai diante do verbo nos seguintes casos: Despois dunha negacin. Exemplos: - Non lles digas nada do asunto. - En nin a coezo. - Xamais o crera. - Tampouco me viu. Despois dos indefinidos algo, algun, ningun, ambos, calquera, todos Exemplos: - Todos mo dixeron. - Algo lle diras. - Ningun a trouxo. Despois dos seguintes adverbios de dbida (seica, quizais, tal vez), de cantidade (moito, bastante, demasiado), de tempo (anda, sempre, xa). Exemplos: - Tal vez o faga. - Quizais cho conten. - Anda me doe. Cando a oracin est introducida por un pronome exclamativo ou interrogativo. Exemplos: - Que me dis! - Canto lles gustou! - Como o soubeches? - Canto che pagaron? Nas oracins subordinadas o pronome ten que ir case sempre diante do verbo. Exemplos: - Dixo que nos axudara no traballo. - Seino porque mo contou Csar. - Ti fala cando che pregunten. - Ven cedo se o queres atopar aqu.

186

UNIDADE 4

89. Segundo o que vimos de ver, volve escribir as frases seguintes colocando o pronome
correspondente conforme se indica nas parnteses. Exemplo: - Sae da casa en canto chamen. (a ti) - Sae da casa en canto te chamen. - Nunca puxeron unha multa. (a min) - Non comerei agora. (o biscoito) - Onde atopaches? (a ela) - Ningun dixo a verdade. (a ti) - Xa contara. (a min, o ocorrido)

O complemento circunstancial (CC)

Este complemento expresa as circunstancias de tempo, lugar, modo, cantidade, finalidade... da accin verbal. A funcin de Complemento Circunstancial pode ser realizada por un adverbio, unha frase nominal ou unha frase preposicional. Exemplos: - Uxa chegou tarde. (Adverbio) - Os luns vou clase de ingls. (Frase nominal) - Esprote na porta do cine .(Frase preposicional) O Complemento Circunstancial pode ir situado en calquera posicin dentro da oracin. Para preguntar polo complemento de tempo usaremos a pregunta cando? Para preguntar polo complemento de lugar usaremos a pregunda onde? Para preguntar polo complemento de modo usaremos a pregunta como?

187

GRAMTICA

Para preguntar polo complemento de cantidade usaremos a pregunta canto? Para preguntar polo complemento de finalidade usaremos a pregunta para que? Exemplos: - Sairemos de viaxe o prximo xoves. (Cando?) - No meu barrio estn construndo unha biblioteca. (Onde?) - O ancin camiaba pasenio. (Como?) - Adela come pouco. (Canto?) - Foi centro de sade para unha revisin. (para que?) 90. a) Nas oracins seguintes localiza e sublia os Complemen-tos Circunstanciais e indica de qu clase son: - Este coche consome demasiado. - No paseo martimo instalaron farois novos. - Todas as tardes imos dar un paseo pola carballeira da vila. - Fai o traballo ordenadamente. - Beber moita auga bo para a sade. b) Nesta oracin hai varios complementos circunstanciais, localzaos e indica de qu clase cada un deles: - Moitas tardes os dous amigos tomaban o sol placidamente nos bancos do parque. c) Completa o significado das frases seguintes engadindo os Complementos Circuns-tanciais da clase que se che indica: Helena traballa (CC de tempo) .................................................. Helena traballa (CC de lugar) .................................................. Helena traballa (CC de cantidade) .................................................. Helena traballa (CC de modo) .................................................. Helena traballa (CC de finalidade) ..................................................

188

UNIDADE 4

O adverbio e as locucins adverbiais Recorda que a funcin de Complemento Circunstancial realizada frecuentemente por un adverbio. Os adverbios son palabras invariables , isto quere dicir que non teen xnero, nmero nin persoa. Serven para modificar un verbo, un adxectivo ou outro adverbio. Exemplos: - Vermonos ma. (A un verbo) - Levaba un abrigo bastante vello.(A un adxectivo) - Pilar conduce moi ben.(A un adverbio) Existe unha forma moi recorrente na lingua de formar adverbios que mediante a adiccin do sufixo -mente s adxectivos na sa forma feminina. Fxate que estes adverbios son palabras graves rematadas en vocal e polo tanto no levan til. Exemplos: xenerosa -> xenerosamente calorosa -> calorosamente digna -> dignamente... Clases de adverbios De lugar: aqu, a, al, ac, al, ac, al, acol, dentro, fra, preto, lonxe, enriba, embaixo, diante, detrs, arredor, algures, ningures... De tempo: antes, agora, despois, antonte, onte, hoxe, ma, pasadoma, antano, hogano, entn, daquela, despois, sempre, nunca, tarde, cedo, anda, xa, axia, xamais, asemade... De modo: as, ben, mal, peor, mellor, pasenio, adrede, engorde... De cantidade: abondo, algo, case, s, soamente, xusto, moito, pouco, bastante, mis, menos, tan, tanto... De afirmacin: si, abof, tamn... De negacin: non, nin, tampouco... De dbida: disque, seica, quizais, acaso...

189

GRAMTICA

Locucins adverbiais As locucins adverbiais son conxuntos de das ou mis palabras con significado unitario e que desempean as mesmas funcins que os adverbios. Clases de locucins adverbiais: De tempo: a coto, de momento, de seguida, de contado, pouco, raro, por veces, de contado, de cando en vez, outro da, a mido, de coto, a deshora... De lugar: a carn, a rente(s), p, redor, lado... De modo: chou, mantenta, a modo, prsa, s prsas, de speto, de balde, dereito, xeito, a escape, de socato, a propsito... De cantidade: de menos, de mis, a penas, de sobra, de todo, a medias... De afirmacin: de certo, as mesmo. De negacin: non xa. De dbida: se cadra, tal vez, se callar... [Para unha lista mis completa de adverbios e locucins adverbiais ver o anexo.] 91. a) Substite os adverbios subliados que nas seguintes oracins realizan a funcin de complementos circunstanciais por locucins adverbiais que tean significado semellante: - Faino rpido. - Fxoo adrede. - Presentouse repentinamente. - Chegou tarde. - Quizais non deu co sitio. - Espera preto da casa. - Queda moi preto. - Fala irreflexivamente. b) Substite os Complementos Circunstanciais que aparecen subliados por adverbios rematados en -mente:

190

UNIDADE 4

- O gato sobe s rbores con axilidade. - En realidade todo resultou moi ben. - Con franqueza, eu non teo nada que dicir. - Instalouse con comodidade naquela casa. - Recolle todo con coidado. - Este un traballo feito con rigor.

O atributo (Atr.)
un complemento que normalmente aparece cos verbos copulativos (ser, estar, parecer e semellar). Exemplos: - Mara est enferma. - Estes libros son de moito interese. - O viaxeiro pareca cansado. - A paisaxe pintada no cadro semella outoniza. A funcin de atributo pode estar desempeada por un adxectivo que concorda en xnero e nmero co suxeito. Tamn pode estar desempeada por unha frase preposicional. Exemplos: - Lusa de Cambados. (frase preposicional) - A casa estaba sen tellado. (frase preposicional) - Este coche alemn. (adxectivo) - O leite estaba quente. (adxectivo) - A novela parece interesante. (adxectivo) 92. Substite as frases preposicionais que fan de atributo por un adxectivo que tea significado semellante. Fxate no exemplo: - Xulia de Pontevedra. - Xulia pontevedresa. - O neno estaba sen peitear. _______________________ - Este can de caza. _______________________ - Aquela muller era de Ferrol. _______________________ - A cantante estaba sen voz. _______________________ - O home estaba sen roupa. _______________________ - A ma era de inverno. _______________________ - Este artigo parece de interese. _______________________ - A nena estaba con febre. _______________________ - A caixa era de metal. _______________________

191

GRAMTICA

O complemento axente (Ax.)

Este complemento aparece nas oracins en voz pasiva e indica quen realiza a accin do verbo. Exemplos: - A estacin foi inaugurada polas autoridades. - Os marieiros foron rescatados por un gardacostas. A funcin de Axente est representada por unha frase preposicional (f.p.) e a preposicin sempre por. transformar a oracin en voz pasiva en oracin en voz activa, o complemento axente pasa a ser suxeito e o suxeito pasa a ser complemento directo. Fxate nos exemplos: - O libro foi comentado polo autor. (Pasiva) - O autor comentou o libro. (Activa) - Os estudiantes sern recibidos pola alcaldesa. (Pasiva) - A alcaldesa recibir os estudiantes. (Activa) 93. a)Seguindo os exemplos anteriores, transforma as seguintes oracins en voz pasiva en oracins en voz activa, e lembra que tes que conservar o mesmo tempo verbal: - O equipo de ftbol foi recibido por unha multitude. - A aterraxe da nave espacial ser retransmitida hoxe pola televisin autonmica. - Os libros de consulta son utilizados polos estudiantes. - Os restos arqueolxicos foron descubertos por un equipo de investigadores. b) Realiza agora a operacin inversa e transforma as seguintes oracins en voz activa en oracins en voz pasiva: - Os membros do xurado dronlle a ese atleta o premio mellor deportista. - O conductor por un descoido rompeu un farol. - A novelista recibiu os aplausos do pblico. - Compramos unha gua de viaxe para as vacacins. - O ordenador gardou unha copia de seguridade do arquivo.

192

UNIDADE 4

A oracin composta
Lembra que as Oracins Compostas son as que teen mis dun verbo conxugado. Fxate nestas das oracins simples: - As ras Sux .

eran estreitas.
Pdo.

- A circulacin Sux.

resultaba difcil. Pdo .

Se as unimos mediante un enlace formamos unha nica oracin composta: - As ras eran estreitas e a circulacin resultaba difcil. E (enlace) As frases que perderon a sa condicin de oracins simples chmanse proposicins. As Oracins Compostas estn formadas por das ou mis proposicins.

Clases de oracins compostas

As Oracins Compostas clasifcanse en dous grupos: coordinadas e subordinadas. Na coordinacin, as proposicins que forman a oracin composta pdense separar suprimindo o enlace e manteen o seu significado transformndose en oracins simples. A relacin de coordinacin establcese mediante un enlace que unha conxuncin ou unha locucin conxuntiva. Fxate no exemplo: - Sairemos cedo e chegaremos hora de xantar. Podemos transformarla en das oracins simples que manteen o seu significado completo: - Sairemos cedo. - Chegaremos hora de xantar.

193

GRAMTICA

Na subordinacin as proposicins que forman a oracin composta perden o seu significado completo porque pasan a depender entre si. Fxate no exemplo: - Xabier quera que Pilar o acompaase. Das das proposicins que forman esta oracin composta unha delas segue a ter sentido independente: - Xabier quera. ( a proposicin principal) Pero a outra non ten sentido por si mesma, isto , non ten sentido independente: - que Pilar o acompaase. ( a proposicin subordinada) A relacin de subordinacin emprega como enlace subordinante as conxuncins, os adverbios e os pronomes relativos. As conxuncins son palabras invariables que fan a funcin de enlace. As locucins conxuntivas son grupos de das ou mis palabras que funcionan unitariamente e realizan a mesma funcin que as conxuncins. Iremos estudiando estes elementos cos diferentes tipos de oracins.

Clases de oracins compostas por coordinacin

Segundo o seu valor semntico e a clase de conxuncin que serve de enlace s proposicins , as oracins compostas por coordinacin poden ser: Coordinadas copulativas: Chegamos tarde e non puidemos entrar. Coordinadas disxuntivas: Irei a p ou collerei o autobs. Coordinadas adversativas: Chamamos porta, pero non abriu ningun. Coordinadas distributivas: Ora traballa, ora fai o lacazn.

194

UNIDADE 4

* Oracins coordinadas copulativas Son aquelas nas que as proposicins suman os seus significados. Levan como enlace as conxuncins e locucins copulativas: e, mais, nin, a mais, e mais. Exemplos: - Fun a Santiago e visitei a tumba do Apstolo. - Fixemos os recados e mais fomos cine. - Non vieron festa nin chamaron por telfono. * Oracins coordinadas disxuntivas Son aquelas nas que as proposicins expresan significados que se exclen mutuamente. Levan como enlace a conxuncin disxuntiva ou. Exemplos: - Podes escribir un telegrama ou enviar un fax. - Remata axia o traballo ou teremos problemas. * Oracins coordinadas adversativas Son aquelas nas que unha das proposicins contrad o que expresa a outra. Levan como enlace as conxuncins e locucins adversativas: pero, mais, anda que, anque, as a todo, con todo, fra de que, inda que, nembargante(s), non obstante, quitado que, sen embargo, senn... Exemplos: - Agardamos por el, pero non se presentou. - Estamos no mes de agosto, sen embargo vai fro. - Buscou o reloxo por toda a casa, mais non o deu atopado. - Qurote anda que non o mereces. * Oracins coordinadas distributivas Son aquelas nas que as proposicins expresan accins que se producen alternativamente pero que non se exclen. Levan como enlace as conxuncins e locucins distributivas: ora...ora; ben...ben; xa....xa; nin...nin;... Exemplos: - Ora chove, ora sae o sol. - Xa entra, xa sae. [Para unha lista ampliada dos enlaces nas oracins coordinadas ver o anexo.]

195

GRAMTICA

En moitas ocasins, as conxuncins que serven de enlace s oracins coordinadas poden suprimirse e ser substitudas por comas. Cando isto sucede dise que as proposicins estn xustapostas. Exemplos: - Fixemos unha boa viaxe, todo resultou moi agradable. - Esperei das horas, ti non apareciches. - Chove, sae o sol... - Quentaba o sol, os paxaros cantaban. 94. a) Identifica de qu tipo cada unha das seguintes oracins coordinadas: - Nin quere estudiar, nin quere traballar. - Treme a faria que che encarguei ou non poderemos facer o biscoito. - Eu non cambio de equipo de ftbol, anda que este ano non vaiamos precisamente ben. - Onte noite ceamos fra da casa e mais vimos unha pelcula no cine. b) Escribe completa a correspondente oracin coordinada, engadndolle primeira proposicin outra da clase que se che indica, co enlace axeitado a cada caso: - Sube terraza (coordinada copulativa) .............................................................................................. - Helena xa maior (coordinada adversativa) .............................................................................................. - un home moi lacazn (coordinada disxuntiva) .............................................................................................. - Quere estudiar unha carreira (coordinada distributiva) ..............................................................................................

Clases de oracins compostas por subordinacin

Segundo a funcin que a proposicin subordinada desempee dentro da oracin, as oracins compostas por subordinacin poden ser de tres clases: Oracins subordinadas substantivas, son aquelas nas que a proposicin subordinada est facendo a funcin que lle corresponde substantivo ou frase nominal. Exemplo: - Quero que me digas a verdade.
CD

196

UNIDADE 4

Oracins subordinadas adxectivas, son aquelas nas que a proposicin subordinada est facendo a funcin que lle corresponde adxectivo ou frase adxectiva. Exemplo: - O autobs que trouxo os viaxeiros aparcou fra.
MOD

Oracins subordinadas adverbiais, son aquelas nas que a proposicin subordinada est facendo a funcin que lle corresponde adverbio ou frase adverbial. Exemplo: - Iremos onde ti queiras.
CCL

Oracins subordinadas substantivas

Como dixemos, as proposicins subordinadas substantivas equivalen a un substantivo e fan dentro da oracin a mesma funcin que lle corresponde substantivo ou frase nominal. Hai varias clases de oracins subordinadas substantivas: Subordinadas substantivas de Suxeito (SUX) A proposicin subordinada ten a funcin de suxeito da principal. Exemplos: - Alegroume moito que vieses. - necesario que deas unha explicacin. - Preocupounos que chegases tarde. O enlace subordinante a conxuncin que. Tamn fan a funcin de enlace subordinante os pronomes relativos quen, e que precedido de artigo. Exemplos: - Quen tea fro pode coller unha manta. - Os que chegaron tarde non atoparon sitio libre. Fxate que a proposicin subordinada pode ser substituda por unha frase nominal: - Alegroume a ta presencia.

197

GRAMTICA

- necesaria unha explicacin. - Preocupounos a ta tardanza. - Os friorentos poden coller unha manta. - Os atrasados non atoparon sitio libre. Tamn pode ser substituda polo pronome isto: - Isto necesario. Fxate tamn que a proposicin subordinada que fai oficio de suxeito concorda en nmero e persoa co verbo da proposicin principal. 95.Substite nas seguintes oracins as frases nominais por proposicins subordinadas substantivas de Suxeito. Exemplo: - Os denunciantes son vecios do inmoble. - Os que presentaron a denuncia son vecios do inmoble. - Inquietounos a ta reaccin tan violenta. - Os aprobados poden pasar a recoller a sa documentacin. - As testemuas do crime deben prestar declaracin. - Gustoume moito a ta interpretacin da mia cancin preferida. - Os asinantes da nota de prensa pedimos unha maior presencia do galego nos medios de comunicacin de masas.

Subordinadas substantivas de Complemento Directo (CD) A proposicin subordinada est facendo a funcin de Complemento Directo. Exemplos: - Dxome Agostio que queras falar comigo.
CD

O enlace subordinante mis frecuente son as conxuncins que e se, pero tamn pode facer de enlace calquera pronome ou adverbio interrogativo. Exemplos: - Non creo que cheguemos a tempo.

198

UNIDADE 4

- Pregntalle se recibu a carta. - Dime qun che conto u esa historia. - Explcame cmo se fai este problema. - Eu non saba nde estaba a sa casa. - Buscan s que se perderon no monte. Fxate que, como sucede sempre co complemento directo, a proposicin subordinada pode ser substituda polos pronomes persoais o, no, lo. Exemplos: - Cntalles o que viches. - Cntallelo. - Dime se che gustou o regalo. - Dimo. - Xa sei que aprobaches as oposicins. - Xa o sei. - Dixo que vira cedo. - Dxoo. - Pensou que se perdera. - Pensouno. 96. Substite nas seguintes oracins as subordinadas substantivas de Complemento Directo por pronomes tonos. Exemplo: - Quixo que o levase. - Quxoo. - Into que non me queres convidar . - Pola ta carta sabemos que ests moi contenta a. - Acordamos que sers un novo membro do grupo. - Ma lembrareille a Xon que lle toca fregar os pratos. - Souben que foras admitido na nosa universidade.

Subordinadas substantivas de atributo (ATRIB) A proposicin subordinada ten a funcin de atributo da principal. Lembre que neste caso o verbo da proposicin principal ser un verbo copulativo (ser, estar, parecer e semellar). Exemplos: - A razn que perdemos o tren. - A nosa preocupacin era que estabades agardando por ns. - O noso desexo pasar as vacacins no Caribe.

199

GRAMTICA

97. Indica qu tipo de subordinadas substantivas (de suxeito, complemento directo ou atributo) aparecen en cada unha das seguintes oracins: - As escritoras queren que a sa literatura non sexa considerada feminina. - Semella interesante que asistas a ese curso de ofimtica. - Que veades festa do meu aniversario moi importante para min. - Os pacifistas piden que se busque axia unha sada conflicto blico. - O problema que non temos o carn de socios desa biblioteca. - Os que vimos a este curso estamos moi satisfeitos co seu desenvolvemento. Subordinadas substantivas Modificador (MOD) con funcin de

A proposicin subordinada est facendo a funcin dunha frase preposicional que complementa a un substantivo ou a un adxectivo. Sempre van introducidas por unha preposicin. Exemplos: - Teo confianza en que todo remate ben. (MOD dun substantivo) - Explcame a causa de que chegaras tarde cita. (MOD dun substantivo) - Estou contento de que veas con ns. (MOD dun adxectivo) - Fomos informados de que houbera un accidente. (MOD dun adxectivo) 98. Completa as seguintes oracins cunha proposicin subordinada substantiva de MOD. - Non mia a decisin ____________________ - Anda que tivo moita sorte na lotera, semella farto _________________________ - O comentario _________________________fixo que rexeitase o premio como sinal de protesta. - Non estamos moi orgullosos _______________ - Os prognsticos ________________________ fixeron que decidisemos adiar a viaxe.

200

UNIDADE 4

99. Indica qu tipo de subordinadas substantivas (de SUX, CD, ATRIB ou MOD) aparecen en cada unha das seguintes oracins: - As noticias do xornal dos ltimos das prognostican que a guerra vai durar mis do previsto. - Os agoiros de que a coecer estes das home da mia vida, resultaron ser certos. - Xa estou bastante cansa de que me fagan sempre as mesmas preguntas. - A mia mxima ilusin facer un cruceiro polo Mediterrneo. - Que decidades pasar as vacacins connosco marabilloso.

Oracins subordinadas adxectivas ou de relativo

Nestas oracins compostas, a proposicin subordinada comprtase como un adxectivo e, polo tanto, fai a funcin de complemento do substantivo. Fxate na seguinte oracin simple: - Os artigos roubados estaban agochados no monte. Agora imos substitur o adxectivo roubados por unha proposicin subordinada adxectiva: - Os artigos que foran roubados estaban agochados no monte. As proposicins subordinadas adxectivas son doadas de recoecer porque poden ser substitudas por un adxectivo. As palabras que fan a funcin de enlace das proposicins subordinadas adxectivas son os pronomes relativos: que, cal, quen, canto e onde. Tamn poden ir precedidos de preposicin. Exemplos: - A muller que atopamos na ra a nosa directora. - Xa venderon a casa da cal che falei. - Gustariame presentarche rapaz a quen saudei. - O ano cando se licenciou fixo unha viaxe por toda Galicia. - Visitaremos a casa onde naceu a escritora.

201

GRAMTICA

- Os compaeiros cos cales fixen este traballo axudronme moito. - Esta a vila na que pasei os mellores anos. - Ese un traballo para o que estou ben preparado. O pronome relativo que fai a funcin de enlace sempre fai referencia a un substantivo que aparece na proposicin principal e que o seu antecedente. [Para a lista dos pronomes relativos ver o anexo.]

100. a) As seguintes oracins compostas inclen unha proposicin subordinada adxectiva. Sublia esa proposicin e volve escribir a oracin substitundoa por un adxectivo que conserve o significado. Fxate no exemplo: - Coecemos unha rapaza que de Catalua. - Coecemos unha rapaza catalana. - Visitaremos un castelo que ten moitos anos. - Xurxo mercou unha cazadora que non deixa pasar a auga. - Pasaremos un da que non poderemos esquecer. - Esta unha terra que d boas colleitas. - Atopamos auga que era boa para beber. - O meu fillo un neno que non para de falar. b) Agora vas facer a actividade contraria. Transforma as seguintes oracins simples en oracins compostas substitundo o adxectivo subliado por unha proposicin subordinada adxectiva. Fxate no exemplo: - Atopamos unha casa abandonada. - Atopamos unha casa que estaba abandonada. - O libro premiado vai ser editado. - A literatura infantil conta con prestixiosos autores. - Leva coidado con ese producto inflamable. - Ponlle ta bici unhas marcas reflectoras. - Ten unha forma de ser riseira. - Nesa tenda venden productos artesns. c) Completa estas oracins cunha proposicin subordinada adxectiva: - A ministra __________________________________ prometeu a Constitucin. - A vila _______________________ moito mis grande que na que viva antes. - Os parafusos ______________________ estaban enferruxados. - Xa vin a pelcula _____________________________ .

202

UNIDADE 4

Oracins subordinadas adverbiais

Nestas oracins compostas a proposicin subordinada est facendo a mesma funcin que na oracin simple lle corresponde adverbio ou locucin adverbial, isto , funciona como complemento circunstancial. Fxate na seguinte oracin simple: - Tareixa chegou tarde. Agora imos substitur o adverbio de tempo tarde por unha proposicin subordinada adverbial: - Tareixa chegou cando xa pecharan as tendas. Vexamos outro exemplo: - Saron a fume de carozo. (Oracin simple) - Saron como se os perseguisen os cans. (Oracin composta) Clases de proposicins subordinadas adverbiais Segundo o seu significado, as proposicins subordinadas adverbiais poden ser das seguintes clases: De lugar De tempo De modo Comparativas Causais Concesivas Consecutivas Condicionais Finais A palabra que serve de enlace das proposicins subordinadas adverbiais unha conxuncin ou unha locucin conxuntiva. [Para unha lista completa das conxuncins e locucins conxuntivas ver o anexo.]

203

GRAMTICA

Subordinadas adverbiais DE LUGAR A proposicin subordinada responde pregunta onde?. A palabra que fai de enlace subordinante o adverbio onde ou a locucin onde queira que. Exemplos: - Vermonos onde quedamos outras veces. - Atopeino onde ningun o buscara. - Dille onde queira que estea que o hei atopar. Subordinadas adverbiais DE TEMPO A proposicin subordinada responde pregunta cando?. O enlace subordinante mis frecunte a conxuncin cando. Pero tamn actan como enlace outras conxuncins e locucins conxuntivas: mentres, namentres, en canto, ata que, cada vez que, antes de que, despois de que... Exemplos: - Cando saias da casa, pecha a porta con chave. - Mentres eu fago a comida, ti vai poendo a mesa. - Samos do cine en canto rematou a pelcula. - Despois que remataron de cear, puxronse a contar contos. - Non podo quedar con vs ata que non remate o traballo. Subordinadas adverbiais DE MODO A proposicin subordinada informa da maneira na cal se realiza a accin do verbo principal. A proposicin subordinada responde pregunta como?. O enlace subordinante mis frecuente a conxuncin como.Tamn actan como enlace outras conxuncins e locucins conxuntivas: segundo, conforme, de modo que, de xeito que, coma se... Exemplos: - Fai o traballo como ti sabes. - Todo sau segundo estaba previsto. - Colocaremos os mobles de xeito que non atranquen o paso. - Explcame esa historia de maneira que a poida comprender.

204

UNIDADE 4

101. Clasifica as seguintes oracins compostas segundo contean proposicins subordinadas

adverbiais de lugar, de modo ou de tempo. - Colocou os libros no andel de xeito que fose doado atopalos polo seu xnero literario. - Mentres viaxas en tren podes ler unha revista. - Os ltimos anos da sa vida pasounos onde tia toda a sa familia. - Non hai quen o ature desque gaou o concurso de contos no colexio. - Anta cando era nena viva cos seus avs. - Non ben entrou a traballar, xa comprou un coche como o dos novos ricos. - Sempre que te vexo levo unha alegra. - Facer, farei o exercicio segundo ti me dis, pero eu non o vexo nada claro. - Onde ns estabamos non podiamos ver a estrada. - Cada vez que o vexo vai mis vello, mais xa ter os seus oitenta anos. - Faloume como se me coecese. - Dedicouse a pasear polo paseo martimo, mentres nos iamos ver unha pelcula s multicines. - Agora que xa est fra do crcere acta sempre conforme manda a lei. - Logo que deixou o instituto, pxose a traballar co pai. - Estableceremos a nosa residencia onde teamos unha vida tranquila.

Subordinadas adverbiais COMPARATIVAS Nestas oracins establcese unha comparacin entre a proposicin principal e a subordinada. Esta comparacin pode ser de igualdade, superioridade ou inferioridade. Nas de igualdade os enlaces son: Tan.......como Tanto ....como Igual ....que/ca O mesmo...que/ca Exemplos: - Gasta tantos cartos como gaa. - Recibn a mesma cantidade que lle deron a el. Observa que cando o verbo da proposicin subordinada o mesmo que o da principal, normalmente est omitido: Exemplos: - Traballamos tanto coma eles (traballaron) . - Eu podo facelo igual ca ti (podes).

205

GRAMTICA

Nas de superioridade os enlaces son: Mis......que/ca Mis .....do que Maior.....que/ca Maior ....do que Mellor....que/ca Mellor ...do que Exemplos: - O avin mis rpido que o tren (). - O asunto resultou mellor do que pensabamos. - Ela mis constante ca ti (es). Nas de inferioridade os enlaces son: Menos...que/ca Menos...do que Peor....que/ca Peor....do que Exemplos: - A min correspndeme menos parte ca a el. - Tivemos peor tempo do que esperabamos. Lembra que obrigatorio usar ca e coma cando o segundo termo da comparacin un pronome persoal. Exemplos: - Ela mis forte ca min. - Vs nos sodes tan fortes coma ns. Lembra tamn que obrigatorio usar que e do que cando o segundo termo da comparacin unha proposicin, isto , ten un verbo. Exemplos: - peor ver moito a televisin que vela pouco. - moito mis importante do que vs credes. No resto dos casos empregaremos indistintamente ca ou que e coma ou como. Exemplos: - Este libro mellor ca/que esoutro. - Este libro tan interesante coma/como esoutro.

206

UNIDADE 4

102. a) Completa as seguintes oracins compostas subordinadas adverbiais comparativas utilizando o enlace correspondente segundo se che indica: - Xos __________ traballador __________ ti. (Superioridade) - Xos __________ traballador __________ ti. (Inferioridade) - Xos __________ traballador __________ ti. (Igualdade) (Fxate que nestas tres oracins o verbo da proposicin subordinada est omitido.) b) Agora escribe unha oracin composta subordinada adverbial utilizando cada un dos seguintes enlaces: comparativa

O mesmo que: _______________________________________________ Mellor do que: _____________________________________________ Peor do que: _______________________________________________

Subordinadas adverbiais CAUSAIS A proposicin subordinada expresa a causa ou razn do que se di na oracin principal e responde pregunta por que?. O enlace subordinante mis frecuente a conxuncin porque. Tamn actan como enlace outras conxuncins e locucins conxuntivas: pois, pois que, como, xa que, posto que, dado que, por mor de que... Exemplos: - Non podo parar porque levo prsa. - Teo que ir banco pois estou sen cartos. - Como est chovendo quedaremos na casa. - Dado que ti agora es o seu mellor amigo, deberas convidalo. Subordinadas adverbiais CONCESIVAS A proposicin subordinada expresa unha dificultade cumprimento do que se di na principal, pero non impide que se realice. O enlace subordinante mis frecuente a locucin conxuntiva anda que. Tamn actan como enlace outras conxuncins e locucins conxuntivas: anque, por mis que, por moito que, mesmo que, pese a que, malia que... Exemplos: - Anda que xa era tarde, as tendas estaban abertas. - Non te creo anque mo xures. - Por mis que o intentaron, non deron chegado a tempo. - Enviareiche un pequeno agasallo malia que non me convidaches festa.

207

GRAMTICA

Subordinadas adverbiais CONSECUTIVAS A proposicin subordinada expresa a consecuencia do que se di na principal. O enlace subordinante mis frecuente a locucin conxuntiva polo tanto. Tamn actan como enlace outras conxuncins e locucins conxuntivas: tan/tanto...que, (as) que, conque, daquela, entn, logo, xa que logo, por conseguinte... Exemplos: - O tema complicado abondo, polo tanto temos que estudialo con calma. - Estaba tan canso que quedou durmido axia. - Non fixen unha copia de seguridade, daquela agora terei que volver facer o traballo. - Hai moito traballo, conque non perdas tempo. - Eu xa cumprn, as que agora fai a ta parte. Subordinadas adverbiais CONDICIONAIS A oracin principal expresa un acontecemento que para ser cumprido precisa que se dean as condicins que aparecen na proposicin subordinada. O enlace mis frecuente a conxuncin se. Tamn actan como enlace outras conxuncins e locucins conxuntivas: como, con tal que, en caso de que, sempre que, a pouco que, a non ser que, a menos que, salvo que, salvo se... Exemplos: - Se vs por aqu, acompote ta casa. - Como vea moita xente non vai chegar o sitio para todos. - Non chegaredes a tempo a menos que vos deades prsa. - A pouco que prestes atencin, superars as tas dificultades de aprendizaxe. - Con tal que non chova, iremos de excursin.

Subordinadas adverbiais FINAIS A proposicin subordinada expresa a finalidade para a que se fai o que se indica na proposicin principal e responde pregunta para que?. O enlace mis frecuente a locucin conxuntiva para que e para + infinitivo. Tamn actan como enlace outras conxuncins e locucins conxuntivas: que, a que, a fin de que, porque... Exemplos: - Levarei o plano para que non nos perdamos. - Saquei as entradas para irmos cine pola tarde. - Veo mdico a que me faga un recoecemento. - Sae fra que che dea o aire. - Levamos o coche taller a fin de que estea en boas condicins para a viaxe.

208

UNIDADE 4

103. a) Completa a proposicin principal engadindo en cada caso a proposicin subordinada adverbial que se che indica: - Chegaremos a tempo porque (causal) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Chegaremos a tempo as que (consecutiva) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Chegaremos a tempo para que (final) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Chegaremos a tempo anda que (concesiva) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Chegaremos a tempo se (condicinal) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b)Nas seguintes oracins compostas, sublia a proposicin subordinada adverbial, mete nun crculo a palabra ou palabras que funcionan como nexo, e indica de qu clase cada unha delas (causal, consecutiva, concesiva, final, ou condicional): - Anda que o ano non foi bo, tivemos unha excelente colleita. Clase: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Chameite por telfono porque desexaba falar contigo. Clase: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Xa est todo feito, xa que logo podemos marchar. Clase: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Se ests canso, sentaremos un anaco. Clase: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Le o texto de vagar para comprenderes o seu significado. Clase: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Non san da casa pois caa a auga a cachn. Clase: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Pese a que instalaron unha alarma, entraron os ladrns. Clase: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Coloca ben os traxes a fin de que caiban todos na maleta. Clase: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Se fixeses a ta parte do traballo poderiamos entregalo hoxe. Clase: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Poerei a gabardina xa que comeza a chover. Clase: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

209

GRAMTICA

104. Rematamos escribindo poemas. a) Imos practicar a construccin de oracins compostas que inclan unha proposicin subordinada adverbial final. Por ti Contarei unha historia abraiante para que soes con outeiros verdes. Plantarei unha estrela entre as flores para que ilumine sempre o teu ollar. Afundirei as mias mans nos ros para que .............................. Sigue ti ...................................................................... ...................................................................... ...................................................................... ...................................................................... b) Neste poema practicaremos outra clase de proposicins adverbiais, as condicionais. Escribiremos versos que sexan oracins compostas de xeito que todas elas comecen por unha proposicin adverbial condicional: A mia esperanza Se me ds as tas mans, direiche un segredo. Se te sentes triste, falareiche de soles. Se a noite negra, traereiche un facho. Agora sigue ti: Se ...................................................................... Se ...................................................................... Se ......................................................................

210

Lxico
O significado das palabras. Polisemia, homonimia, sinonimia e antonimia.
Polisemia
Fxate nas frases seguintes:

1. O merlo tia rota a dereita. 2. As oficinas estn na esquerda do edificio. 3. Unha do exrcito dirixiuse cara norte. 4. Eles pertencen a mis moderada do partido.
Como ves, a palabra ten varios significados. unha palabra polismica. Falamos de polisemia cando a un mesmo significante se lle poden atribur mis dun significado relacionados entre si. 105. Relaciona agora o significado da palabra que aparece nas frases anteriores cos seguintes significados que lle d o diccionario: - Cada un dos membros do corpo das aves, dos insectos e dalgns outros animais que lles serven para voar. Frase nmero..... - Tendencia dentro dunha organizacin, partido, etc. Frase nmero..... - Cada unha das partes que se estenden s lados do corpo principal dun edificio. Frase nmero... - Nunha formacin militar ou similar, cada unha das partes situadas nos extremos. Frase nmero...

106. Se buscamos no diccionario a palabra cabo, atopamos os seguintes significados: 1. Extremo, parte final dunha cosa. 2. Parte sante da costa que penetra no mar. 3. Calquera corda en terminoloxa marieira. 4. Mango. Parte dun instrumento ou utensilio por onde se agarra coas mans. 5. Individuo que no exrcito ten a categora inmediatamente superior de soldado. Como ves, este un exemplo de palabra polismica. Escribe agora ti unha frase con cada un dos cinco significados desta palabra.

211

LXICO

Homonimia
Fxate nas frases seguintes: - A prata moi usada en xoiera. - Coloca a carne e as patacas nunha prata. Na primeira frase a palabra prata ten como significado metal precioso. Na segunda frase a palabra prata ten como significado prato grande onde se serve a comida. Como ves, os dous significados non teen que ver un co outro. Cando isto sucede dicimos que son palabras homnimas. A homonimia prodcese cando coinciden dous ou mis significantes pero os significados non gardan ningunha relacin entre si. 107. Busca no diccionario os distintos significados das seguintes palabras homnimas e escribe unha frase con cada un destes significados: Pregar: Pregar: Plano: Plano: Baca: Vaca: Bago: Vago: As palabras homnimas poden ser homfonas ou homgrafas. Fxate agora nestoutras das frases: - Tira esa carne que xa ten balor. - Os bombeiros deron mostras de gran valor. Se buscamos no diccionario, atopamos: Balor: Especie de peluxe constituda por certos fungos, que se forma nas materias orgnicas coa humidade e contribe descomposicin destas.

212

UNIDADE 4

Valor: Calidade de quen se enfronta a unha dificultade ou perigo e trata de superalos. Estas das palabras pronncianse da mesma maneira, pero a sa representacin escrita diferente, son palabras homfonas. Fxate agora nestoutras das frases: - Eu quero un polo con sabor a limn. - Eu tomarei polo asado con patacas. O diccionario dnos estas definicins: Polo:Cra dunha ave. Polo: Tipo de xeado cun pao que sobresae pola parte inferior. Estas das palabras escrbense e pronncianse igual. Son palabras homgrafas.

Sinonimia
Prodcese sinonimia cando a un mesmo significado lle corresponden dous ou mis significantes. dicir, son sinnimas aquelas palabras que se escriben e pronuncian de maneira diferente pero que teen o mesmo ou moi parecido significado. Exemplos de palabras sinnimas: Vago, folgazn, nugalln, preguiceiro, langrn... Orela, beira, bordo, marxe, ourela... Insn, enfermizo, insalubre, malsn... 108. a) Escribe carn de cada palabra da esquerda o seu sinnimo da dereita. Aboiar ............................... Destreza Aloumio .......................... Caricia Abraio ............................... Rectificar Conxura ........................... Flotar Dorso ............................... Asombro Humildade ........................ Costas Maa ................................... Confabulacin Emendar .......................... Modestia b) Volve escribir as frases seguintes substitundo a palabra destacada por un sinnimo. - Regalronme uns guantes de la. - Mndoche un forte abrazo. - Limos a noticia nun peridico estranxeiro. - Ti podes sentar nesa butaca. - Non puidemos conter as lgrimas. - Xos vai comprar un vello muo.

213

LXICO

Antonimia
Son palabras antnimas aquelas que teen significado contrario. Exemplos de palabras antnimas:

Novo - Vello Abrir - Pechar

Avaro - Xeneroso Fro - Quente

Anda que estas parellas de palabras expresan significados contrarios, necesario precisar que a oposicin nunca total xa que o normal que exista unha gradacin, isto , que existan termos intermedios. Por exemplo, entre fro e quente existe no medio morno e tpedo.

109. a) Escribe carn de cada palabra da esquerda o seu antnimo da dereita. Sosego .................... Baleiro ..................... Doce ........................ Afrouxar ................... Lembrar ................... San .......................... Tirar ......................... Bo ............................ Cheo Esquecer Enfermo Malo Desacougo Empurrar Apertar Acedo

b) Volve escribir as frases seguintes substitundo a palabra destacada por un antnimo: - Hoxe vai moito fro. - Vxote triste. - A casa est lonxe da estrada. - Este exercicio non doado de facer. - Cando chegamos era cedo. - Deitouse tardia. - Merca todo o que poidas. - Non me gusta o caf fro.

214

Ortografa
Grupos consonnticos cultos
Existe un importante grupo de palabras cultas que conservan sen alteracin unha combinacin de das ou mis consoantes. Fxate nos casos seguintes: -bm: submisin, subministrar... -bs: absolver, substancia, substantivo... -bt: obter, subttulo... -gm: flegma, pigmento... -gn: ignorante, pugna... -mn: alumno, himno, solemne... -nm: inmigrante, inminente, inmoral... -ns: constitucin, instituto, transcendente, transporte... -pt: adaptar, ptica, rptil... -ps: pseudnimo, psicoloxa, psiquiatra...

Outros grupos consonnticos

Palabras nas que aparece o grupo br- (nos seus derivados tamn aparece este grupo): brando (brandura, abrandar, rebrandecer...) branco dobrar nobre obriga Palabras nas que aparece o grupo cr- (nos seus derivados tamn aparece este grupo): cravo escravo recrutar

Palabras nas que aparece o grupo fr- (nos seus derivados tamn aparece este grupo): frouxo frecha fraco frauta

Palabras nas que aparece o grupo pr- (nos seus derivados tamn aparece este grupo): cumprir praia praza regra pracer prancha prazo soprar praga prata pregar

215

ORTOGRAFA

110.Escribe das palabras da familia lxica das seguintes: subministrar: substancia: obter: pigmento: ignorante: adaptar: psquico: solemne:

111. Escribe palabras da mesma familia lxica de cada unha das seguintes nas que aparecen os grupos consonnticos br-, cr-, fr- e pr-. Exemplo: branco: brancura, branquexar dobrar: nobre: obriga: cravo: escravo: recrutar: frouxo: frecha: fraco: frauta: cumprir: pracer: soprar: pregar:

216

UNIDADE 4

Uso da minscula e da maiscula

Uso da minscula
Tendo en conta os usos mis frecuentes e comns, escribiremos con minsculas: - Os nomes dos das, meses e estacins. Exemplos: sbado 29 de marzo, maio, xullo, setembro, primavera, vern, outono, inverno... - Os tratamentos, cando non aparecen coa forma abreviada. Exemplos: don, dona, seora, ilustrsimo, excelencia, seora, monsieur, frei, monseor, vostede... - Os nomes e as denominacins de ttulos e dignidades, cargos oficiais, oficios e profesins. Exemplos: alcalde, conde, conselleiro, cnsul, emir, rei, raa, presidente, ministro, directora xeral, gobernadora civil, secretario, conselleira, deputada, rector, decano, delegado provincial, xuz, xuza, fiscal, capitn xeneral, arcebispo, interventor, porteiro, notario, garda civil, polica... - Os nomes de accidentes xeogrficos. Exemplos: ro, lagoa, mar, ocano, cabo, monte, illa, serra... - Os nomes de centros, establecementos e entidades educativos, sanitarios, culturais, etc. Exemplos: asociacin, centro de sade, escola, colexio pblico, instituto, facultade, hospital, residencia, confrara, estacin, mercado, lonxa, almacn, empresa, cine, restaurante... - Partidos polticos, coalicins, grupos parlamentarios, sindicatos, etc., cando non se cita o nome concreto. Exemplos: o meu partido, esta coalicin electoral, o noso grupo parlamentario, aquel sindicato... - Os documentos oficiais e as sas tramitacins correspondentes, cando non levan o seu ttulo ou denominacin especfica ou cando aparecen en sentido xenrico. Exemplos: esta lei, o dito proxecto de lei, aquela interpelacin, o decreto-lei, a mesma orde, unha resolucin, a sentencia, este informe, un regulamento, o cdigo... - As partes ou divisins dun texto. Exemplos: exposicin de motivos, prembulo, ttulo, captulo, seccin, artigo, disposicin transitoria, anexo, letra, punto...

217

ORTOGRAFA

- As denominacins da ordenacin territorial e urbanstica. Exemplos: pas, provincia, mancomunidade, bisbarra, concello, parroquia, aldea, ra, praza, dicese, partido xudicial... - As denominacins de vas e obras pblicas. Exemplos: autoestrada, encoro, presa, porto, peirao, estrada, autova... Os puntos cardinais. Exemplos: norte, sur, leste, oeste... - Os nomes de institucins, organismos e entidades polticos, administrativos, econmicos, educativos, sanitarios, militares, relixiosos, etc., cando non entran na composicin do nome dunha entidade formalmente constituda ou cando aparecen en contextos xenricos. Exemplos: cada deputacin enviar..., esta corporacin estima..., a documentacin presentarase no rexistro xeral dentro do prazo..., as conselleras da Xunta, os gobernos civs galegos, os gobernos autnomos, as universidades pblicas, as corporacins locais, as delegacins provinciais,o hospital comarcal da Barbanza... - As denominacins de grupos sociais e polticos, relixiosos, tribos e razas e mais os xentilicios. Exemplos: a burguesa, os negros, os nacionalistas, os ecoloxistas, o proletariado, o funcionariado, o profesorado, os catlicos, os lugueses, os espaois... - Unha serie de nomes xenricos moi comns. Exemplos: asemblea, autoridade, banco, dbeda pblica, dependencia, directiva, entidade, funcin pblica, hemiciclo, institucin, lexislatura, nacin, orde do da, organismo, perodo de sesins, pobo, poder central, poder pblico, prensa, rxime local, sala de xuntas, saln de sesins, sesin...

Uso da maiscula
Tendo en conta os usos mis frecuentes e comns, escribiremos con maisculas: - comezo das oracins gramaticais. Tamn despois de dous puntos nos encabezamentos das cartas e cando se fai unha cita textual. Exemplos: Querido amigo: Hai tempo que non che escribo... - Na entrada haba un cartel que dica: Coidado co can. - Os nomes propios e tamn os alcumes ou sobrenomes. Exemplos: Mara, Antn, Xurxo, Betanzos, Laln, Eume, Fisterra, Pedro I o Cruel, Cid Campeador, Eric o Roxo...

218

UNIDADE 4

- Os ttulos nobiliarios e as altas xerarquas. Exemplos: Conde de Lemos, Duquesa de Alba, Seor de Andrade... - As iniciais de documentos oficiais cando van citados coa sa denominacin especfica. Exemplos: a Lei de normalizacin lingstica; a Orde do 10 de agosto de 1990; o Real decreto-lei 14/89; o Regulamento do xogo; o Proxecto de lei de orzamentos da Comunidade Autnoma de Galicia para o ano 1992... - Os nomes de organismos, institucins e entidades formalmente constitudas. Exemplos: o Goberno galego, a Deputacin Provincial da Corua, a Consellera de Pesca, o Concello da Pontenova, a Universidade de Vigo, a Federacin Galega de Baloncesto, a Real Academia Galega, o Tribunal Superior de Xustiza, o Banco de Crdito Local, a Caixa de Aforros de Galicia, o Bloque Nacionalista Galego, o Colexio de Doutores e Licenciados de Ourense, o Hospital Xeral de Galicia, a Empresa Nacional de Gas, a Escola Nutico-Pesqueira de Ferrol... - Os smbolos dos puntos cardinais e as abrevitaturas das formas de tratamento. Exemplos: N, S, E, W ou O, D., Sra., Ilmo., Excma., Vde., ...

112. Escribe: Dous nomes propios de persoa: Dous nomes propios de accidentes xeogrficos: Dous nomes propios de localidades: Dous nomes de institucins: Dous ttulos nobiliarios: Dous cargos pblicos:

219

CLAVE DE CORRECCIN

Unidade 1
ACTIVIDADE 1 A primeira imaxe o smbolo da xustiza, a segunda o smbolo da muller ou do sexo feminino e a terceira indica a existencia de vixilancia aduaneira. ACTIVIDADE 2 A modo de exemplo:
Signo timbre do telfono un sinal de trfico de direccin prohibida a bandeira galega a bucina dun coche erguer a man nun sitio pblico un brazalete negro no brazo Tipo de signo auditivo visual visual auditivo visual visual Mensaxe que transmite algun chama que non se pode circular nesa direccin a represetacin de Galicia para o resto do mundo chamar a atencin, ter coidado pedir a palabra, chamar a atencin loito, ou manifestacin de dor por algunha causa alegra por algunha celebracin, dor pola morte dalgunha persoa ou un sinal de alerta para a poboacin que os pens non poden cruzar

as badaladas nunha igrexa

auditivo

semforo en cor vermella para os pens levar o dedo s labios

visual

visual

que se garde silencio.

ACTIVIDADE 3
Situacin a O EMISOR/A O RECEPTOR/A A MENSAXE O CDIGO A CANLE Ti ( a persoa que escribe) a amiga Adela a nai Situacin b

felicitacin polo seu aniversario preguntar polo enderezo da ta Pilar lingstico unha tarxeta postal lingstico fo telefnico.

222

ACTIVIDADE 4 a) Forma escrita. (Carta, instancia) b) Forma oral. (Chamada telefnica) c) Forma escrita. (Nota) d) Forma escrita ou oral. (Nota, chamada telefnica) ACTIVIDADE 5 a) Expresiva. b) Apelativa. c) Informativa. d) Potica. ACTIVIDADE 6 a) Fran Barreiro Aspecto fsico: home corpulento; altura un metro noventa; bandullo enorme. Vestimenta: camisa e pantaln brancos. Aspecto fsico: home pequerrecho e mido; inquedo; adulador. Vestimenta: traxe e gravata.

b) Edificacin, patio, valo, capela, finca, plantas, torre, portas, fachada, copete, brasn, balconada, corpos, contrafortes, perpiao, tellado, tella, chemineas, balcns, canzorros. ACTIVIDADE 7 a) O tema: o jazz. b) Idea do primeiro pargrafo: os diferentes tipos de jazz e a sa complexidade para os escoitar. c) Idea do segundo pargrafo: a maneira de executar o jazz. d) Idea do terceiro pargrafo: distintas versins dunha mesma peza de jazz e as sas diferencias, por esta razn, con outras musicas. e) Idea do cuarto pargrafo: o jazz considerado medio de comunicacin entre os propios msicos, tendo como canle os seus instrumentos. f) Idea principal: flase do jazz como dunha msica non regulada, e as vn sendo algo que se vive no momento e que depende do seu executor. ACTIVIDADE 8 a) Tema: as vantaxes e problemas da vida no campo ou na cidade. Tese que defende o autor: opina que mis vantaxosa a vida na cidade. Corpo argumentativo:

223

Argumento 1: o emisor di que o illamento do pobo pode producir problemas cando se precisa axuda urxente por calquera causa. Argumento 2: o emisor di que non hai posibilidades de enriquecerse culturalmente e que os centros de estudios dos rapaces estn demasiado afastados dos seus domicilios. Conclusin: que partidario de fixar a sa residencia na cidade.
b) A resposta a esta actividade de creacin persoal, para a sa correccin consulta co teu profesor ou profesora. ACTIVIDADE 9 Eu son Balbino. [son] Un rapaz da aldea. (Aqu o verbo est omitido) Coma quen di, [son] un ningun. (O verbo est omitido) E ademais, [son] pobre. (O verbo est omitido) Porque da aldea tamn Manolito, e non hai quen lle tusa, a pesar do que lle aconteceu por causa mia. - No vern ando descalzo. - O po quente dos camios faime alancar. - Maganme as areas e nunca falta algunha rocha para espetrseme nos ps. ACTIVIDADE 10 Enunciativa: Interrogativa: Exclamativa: Imperativa: Dubitativa: Desiderativa: Estn construndo unha ponte. Estn construndo unha ponte? Estn construndo unha ponte! Tedes que construr unha ponte. Quizais constran unha ponte. Oxal constran unha ponte!

ACTIVIDADE 11
SUXEITO Os primeiros [berros] Os [rapaces] da vila Moita [xente] [Miguel] Os meus [curmns] PREDICADO [vian] da banda do camio non [se esquecen] do San Xon [marchou] naqueles anos [falou] de moitas cousas [chegaron] de Madrid

224

ACTIVIDADE 12 - Chegou o vern. simple - Agora an todos praia ou de merenda e volvan tarde. Composta - Na casa non se paraba coa calor. Simple - Gustballe aquela tristeza que se lle meta no corpo. Composta - El quedaba sentado na sa cadeira. Simple - A sombra chega agora medio da ra. Simple - Milo ten vinte anos e estudia medicina. Composta ACTIVIDADE 13
LATN LUNAM COLOREM MOLAM TABULA VOLUNTATE CULTA E SEMICULTA lunar, luntico color, colorado/a, colorante, colorar, colorear, colorete, colorido, colorismo, colorista molar taboleiro, tabulador, tabular voluntario/a, voluntarioso/a PATRIMONIAL la, luar cor, corar

moa tboa vontade

ACTIVIDADE 14 Familia lxica: mar Lexema: marPalabras: marexada, amarar, maria, marieiro, mar, maremoto, martimo, mario, mareiro, marusa, submarino. Familia lxica: cubrir Lexema: cubrPalabras: recubrir, cubrir, encubridor, descubrir, cuberta, descubridor, encubrir, descubrimento. Familia lxica: pluma Lexema: plumPalabras: desplumar, pluma, emplumar, plumaxe, plumeiro. ACTIVIDADE 15 a) Substantivo vida venda estudio

Adxectivo vividor/ora vendido/a estudioso/a

Verbo vivir vender estudiar

225

navegacin choro acusacin prata botn escuridade ledicia b) Adxectivo adolescente exuberante ignorante infantil inconsciente repugnante obediente c) Verbo transixir reincidir vivir seguir relucir servir

navegable choroso/a acusado/a prateado/a abotoado escuro ledo

navegar chorar acusar pratear abotoar escurecer aledar

Substantivo adolescencia exuberancia ignorancia infancia inconsciencia repugnancia obediencia

Adxectivo transixente reincidente vivente seguinte relucente servente

d) Escribe os substantivos da familia lxica dos seguintes verbos. Ten en conta que todos eles engaden o sufixo -mento: Verbo coecer investir revestir seguir tratar rexurdir Substantivo coecemento investimento revestimento seguimento tratamento rexurdimento

e) - Inflamacin do apndice: apendicite - Inflamacin da farinxe: farinxite - Inflamacin dos bronquios: bronquite - Inflamacin do encfalo: encefalite - Inflamacin do colon: colite

226

f)
palabra revestimento desordenado reincidente nacionalismo internacionalismo intocable interinredesreprefixo vesti orden incid nacion nacion toc lexema -mento -ado -ente -al, -ismo -al, -ismo -able sufixo

g)
Substantivos persoa personaxe personalidade personificacin Adxectivos persoal impersoal personificado Verbos personificar personalizar Adverbios persoalmente

h)
Substantivos arrefriado arrefriamento frialdade friaxe frieira frio Adxectivos fro/a friorento/a Verbos arrefriar Adverbios friamente

enfriar

ACTIVIDADE 16

A relacin home-can marca o carcter do animal, que , en gran medida determinado polo do seu dono. Sucede que se a persoa nerviosa, o can tamn o ser; se fala moi alto e lle gusta gritar frecuentemente, o can ladrar por calquera motivo; se o dono afable, simptico e doce, o can deixar que o acarie calquera... Pero, se no aspecto psicolxico adoita haber unha gran relacin entre o dono e o can, esta a veces plsmase fisicamente, non sendo raro observar un gran parecido entre ambos. En definitiva, o carcter dos cans descbrenos como son os seus donos, xa que a personalidade destes condiciona o temperamento do can. Valentina del Ro. Natureza Galega.Xunta de Galicia. Consellera de Agricultura, Gandera e Montes.

227

ACTIVIDADE 17 - Adela, a mia vecia da esquerda, convidoume a xantar na sa casa. - Meteu na mochila das mudas, un pantaln vaqueiro, os utensilios de aseo e un par de botas. - Mira,Sabela, eu non quero saber nada desa historia. - Non quero que me escribas, senn que me veas visitar. - Con todo, foron unhas vacacins moi agradables. - Eu irei pola esquerda. Ti, pola dereita. - Cando chegamos cume do monte, divisamos unha fermosa paisaxe. - Colleu as mias mans e, sen dicir palabra, apertounas con forza. - Camiei sen rumbo, entrei nunha cafetera, sentei nunha mesa do fondo e pedn un caf. - Eu quera determe, pero os meus ps non obedecan. - entrar naquel cuarto, percibase un cheiro a flores murchas. - O home, que permanecera calado todo o tempo, ergueuse da cadeira e sau do cuarto. ACTIVIDADE 18 - Na mia casa viviamos cinco persoas: meu pai, mia nai, meu irmn, mia avoa e eu. - Pois non sei se poderei recordalo... Hai xa moito tempo que sucedeu. - Era unha tarde triste, escura, fra... - Toma nota do meu pedido: dous quilos de laranxas, un litro de leite e unha ducia de ovos. - Na porta haba un cartel que dica: Alganse cuartos con dereito a cocia. - Ben querido amigo: Fai xa mis de seis meses que non che escribo - Entn abriuse a porta e... Al estaba ela! ACTIVIDADE 19 - Pero Mara, por que non me avisaches a tempo? - Meu Deus!, canta xente! - Poderasme emprestar cinco mil pesetas? - Que medrado est este neno...! Cantos anos dis que ten? - Cantas veces terei que repetilo? Xa estou farto. - Pechou a porta con forza e catacroc! pillou unha deda. - certo que foi vestido desa maneira? Ti vchelo? ACTIVIDADE 20

A orquestra cambiou de ritmo agora. Ela xa non oe o mar. Achgaselle un rapaz e dille: Bailas? Ela mrao e sen dicir nada rguese e bailan. O rapaz pregntalle: Es forasteira? Si.

228

Ela non ten ganas de falar. Como te chamas? Mnica. Mnica? Como Mnica Vitti. Pero ela non responde, non di nada, est triste e pensa que imbcil porque ten o vern todo por diante e a praia, o sol e o mar. A msica xira e ela xira e as parellas xiran. Cada volta que d, mira entre a xente, mira por ltima vez, porque agora sabe xa que por moito que agarde, el non vir. Carlos Casares. Vento Ferido. Galaxia.

Unidade 2
ACTIVIDADE 21 Esta actividade para que a fagas oralmente. Recorda que tes que a acompaar cos xestos da cara e do corpo. ACTIVIDADE 22 Fala culta Fala coloquial

ndega . . . . . cacha contumaz . . . . tzaro miope . . . . . . . pitoo home . . . . . . . to aloucado . . . . tolitates polgar . . . . . . matapiollos medroso . . . . cagainas ACTIVIDADE 23 a) Unha casa encantada de servir. b)

229

ACTIVIDADE 24 Triangular cunha silueta de vaca: precaucin animais soltos pola estrada. Triangular con dous nenos con carteiras escolares collidos da man: precaucin centro educativo prximo. Circular co bordo en vermello,e pua 40: prohibido circular a mis de corenta quilmetros por hora. ACTIVIDADE 25 a) Emisor: RENFE. b) Receptor/a: a xente que non viaxa normalmente en tren. c) Intencionalidade da mensaxe: persuasiva; influr no receptor/a para que se convenza das vantaxes da utilizacin do tren fronte s inconvenientes doutros medios de transporte. d) O tren un medio de viaxar seguro e cmodo. e) No centro da imaxe aparece un tren que semella forte e seguro, un tren desafiante e firme ante as inclemencias do tempo (lstregos, auga, fro, etc). f) Que a linguaxe verbal e a imaxe se complementan para ofreceren unha determinada mensaxe. ACTIVIDADE 26 ADECUACIN: a) Si, porque unha linguaxe sinxela que os rapaces e as rapazas poden entender sen dificultade. b) O rexistro culto. c) A finalidade do texto informar, polo tanto, trtase dun texto de carcter informativo. COHERENCIA: d) A idea principal que a msica unha actividade que ten unha presencia importante na sociedade romana.

230

e) Ideas secundarias: Pargrafo 1: Os romanos copiaron e adaptaron a msica dos gregos. Pargrafo 2: A msica tia moita importancia na vida social romana. Pargrafo 3: Existe unha estreita relacin entre a msica e o teatro. Pargrafo 4: Existen uns msicos de ra que son considerados os precursores dos xograres medievais. f) Si, porque longo do texto se nos van ofrecendo diferentes aspectos da msica na sociedade romana. COHESIN: g) Msica, musical e msicos. h) Artsticas, espectculo, festas, cerimonias, teatro, danza, coros, msicos , xogos e xograres. ACTIVIDADE 27 a)
DETERMINANTE Aquela Certos Unha Catro NCLEO casa comentarios folla mazs vella da xente en branco MODIFICADOR

pequenas

b) A modo de exemplo: Det. + Ncleo + Mod. = Un libro divertido Det. + Det. + Ncleo + Mod. = O primeiro xogador da liga Det. + Det. + Ncleo = A mia cadela ACTIVIDADE 28 a) - Vai tenda e recolle o leite e o mel que encarguei. - O lume non chegou ata as rbores. - Cando escoite o sinal pode deixar a mensaxe.

231

- Cruzamos unha ponte e chegar cume puidemos contemplar a paisaxe. - Tia o nariz ferido e o sangue manchralle o traxe. - A calor era abafante e a suor escorregballe pola cara. - Cando ferva a auga bota o sal. - Fixemos unha viaxe moi interesante. b) - As cidads compostels decidiron por referendo que cada unha delas pora na porta da sa casa unha cesta con froitas tempers. - As mias curms mis novas agasallaron a Xosefa cunha bonita boneca de peluche de cor amarela. - A xuza fixo calar s testemuas da acusada e a sa avogada abraiada por semellante comportamento decidiu abandonar a sala do xulgado. - Cando a directora do hospital falou coa cirurxi xa moitas doentes presentaran denuncias contra ela. - A rbitra amoestou as xogadoras do equipo local e a sa adestradora amosouse anoxada. ACTIVIDADE 29 - Os pardais estaban pousados nos farois. - Estes camins saen os venres. - Volvede a escribir os finais das historias. - Os meus reloxos son de ouro. - Os caracois son uns animais da familia dos moluscos. ACTIVIDADE 30 a)

DETERMINANTE O un A mia aquela algunhas moita certas demasiada

SUBSTANTIVO carro camio ta bata veces carraxe persoas graxa

232

b)

Xulia espertou co (con + o) bater da (de + a) porta da (de + a) ra. A porta da (de + a) ra. Sempre. Ollou o reloxo da (de + a) mesia de noite: seis e media. Seis e media. Sempre. Rosmou calquera cousa parecida a que mana ten!, virouse de novo para o outro lado e tentou de volver durmir. Era un desperdicio espertar todas as mas a aquela hora. De que lle serva estar nunha (en + unha) escola tan preto da (de + a) casa se nin sequera poda durmir unha horia mis? A Silvia, por exemplo, gabbase de se erguer s (a + as) oito, e de sar da (de + a) casa soamente cando oa o timbre para a primeira clase. Ela tamn poda facer o mesmo. Poda, se non fose por aquel bater da (de + a) porta todas as mas, puntualmente, s (a + as) seis e media da (de + a) ma. Esforzbase despois por facer voltar o sono, pero o sono nunca voltaba.
Alice Vieira. A la non est venda. Galaxia (Adaptacin.) ACTIVIDADE 31 - Limpa a cara co (con + o) pano das (de + as) mans. - Quedamos na (en + a) cafetera e despois decidimos ir (a + o) cine. - Dille (a + o) teu av que corte o cable coas (con + as) tenaces. - Iamos camiando pola (por + a) carballeira, cando apareceu teu irmn polo (por + o) camio que leva (a + a) ta casa acompaado da (de +a) moza. ACTIVIDADE 32 Aquela muller era dun (de + un) lugar das montaas. A casa estaba nunha (en + unha) ra solitaria. Sube tellado cunha (con + unha) escada de man. Tia o lapis gardado nun (en + un) caixn.

ACTIVIDADE 33 - Agardarei por ti nesta (en + esta) esquina. - Mentres eu traballo nisto (en + isto), ti estudia. - Non souben nada daquela (de + aquela) moza. - Eu non quero entrar nese (en + ese) asunto. - Gardo as lembranzas deses (de + eses) das. - Diso (de + iso) que dis, eu non creo nin a metade. - Non quero que me fales mal desas (de + esas) rapazas. - A vida deste (de + este) pobo sempre estivo marcada pola emigracin. - Daquilo (de + aquilo) que che contei, non digas nada. - O traballo destes (de + estes) rapaces digno de loubanza.

233

ACTIVIDADE 34 a) A sa casa bonita. Non quero que ningun ande nas mias cousas. Os nosos libros son para estudiarmos xuntos. Os vosos discos estn no faiado. Os seus bolgrafos de cores son novos. Os teus fillos son moi bos estudiantes. b) A modo de exemplo: - Non quero discutir contigo, son pacfico de meu. - Xa tes casa de teu e podes convidar os teus amigos. - Xon agora xa ten coche de seu e non depende do dos pais. - Os galegos temos unha lingua de noso. - Desde que tedes negocio de voso non se vos ve o pelo. - Os galegos teen unha lingua de seu. c) A modo de exemplo: - Cada rapaz via con cadanseu libro clase. - Os meus cans colleron cadansa perdiz. - Saronlles cadansas espullas no nariz. ACTIVIDADE 35 a) auga salvar parar punta ollo gardar moto b) - De primeiro prato temos ollomol forno. - Deulle un puntap pelota e mandouna tellado. - Btalle caf unhas pingas de augardente. - Se vas sar mar recorda levar o salvavidas. - O teu coche ten un golpe no gardalamas traseiro. - Levaremos o paraugas, parece que vai chover. - Colle a motoserra e vai espolar uns carballos. arder vidas auga p mol lamas serra = = = = = = = augardente salvavidas paraugas puntap ollomol gardalamas motoserra

234

ACTIVIDADE 36 a) Organizacin das Nacins Unidas: ONU Imposto da Renda das Persoas Fsicas: IRPF Producto Interior Bruto: PIB Imposto sobre o Valor Engadido: IVE Boletn Oficial do Estado: BOE Nmero de Identificacin Fiscal: NIF Organizacin Nacional de Cegos de Espaa: ONCE b) Endesa RENFE Adena IGAPE INSERSO Empresa Nacional de Electricidade Sociedade Annima Rede Nacional de Ferrocarrs Asociacin de Defensa da Natureza Instituto Galego de Promocin Econmica Instituto Nacional de Servicios Sociais

ACTIVIDADE 37 a) azul msico xantar cxegas recordarmosllelo empanada contronnolo fsil cantil b) Agudas: azul, xantar, cantil Graves: empanada, fsil Esdrxulas: msico, cxegas Sobreesdrxulas: recordarmosllelo, contronnolo ACTIVIDADE 38 - Vmolo cando entraba no saln. - Fixmolo rapidamente porque era moi fcil. - O mrcores imos plantar unha rbore no xardn. - Andrs foi medico e levou o seu autombil. - Csar estudiou msica e agora toca moi ben o violn. - Ditate comodamente no sof. - Chamronme por telfono? - Anxo e eu estivemos pegando fotos no lbum. - Estes son os meus avs. El ten xa oitenta anos. - A gaiola o crcere do paxaro. a zul m si co xan tar c xe gas re cor da r - mos lle - lo em pa na da con t ron no lo f sil can til

235

ACTIVIDADE 39 Aira: ai ra Froito: froi to Cuarto: cuar to Paisano: pai sa no Ruidosa: rui do sa Coitelo: coi te lo Feixe: fei xe Touca: tou ca Duodcimo: dou d- ci mo Rueiro: ru ei ro Muieiro: mui ei - ro ACTIVIDADE 40 a) r-a dis-tri-bu-r sa-ia for-mais b) ro, sade, reunir, anda, feira, Mara, constre, rudo, raz, altrusta, sinais, consellera, sueca, cada, xuz ACTIVIDADE 41 - Ns temos que marchar axia, xa nos avisaron na casa. - Dme a carteira que est enriba da mesa. - Anda non inverno e xa vai moito fro. - A mia irm vive fra de Galicia, pero vn todos os anos pasar aqu as vacacins. - Algunhas persoas s ven a palla no ollo alleo. - Vs sempre queredes mis, mais eu xa non vos fago caso. - Fixo un n no amall do zapato. - Se vas praia, vai pola autoestrada, moito mis cmoda c estrada. - Dxeronlle rapaz que baixase da pla da cerdeira, que tian moita prsa. - O meu coche consome mais c teu, teo que falar co mecnico. - Merca unha bola de pan e unha lata de olivas sen so. - Se non nos ds unha explicacin das tas ausencias, mandaremos chamar s teus pais. ACTIVIDADE 42 - Fernando traballa restaurando antigidades. - Cando erades nenos saades da escola s cinco da tarde. - Teo que preparar un exame de Lingstica. - Ns estabamos lonxe e non oamos a conversa. - O pingn non est afeito s altas temperaturas. - Mentres ns construamos o castelo de area, vs destruades o noso traballo. po-le-a Ra-l ca-mi-n pro--do po-lei-ro ur-xen-cia a-vo-a sa--a

236

Unidade 3
ACTIVIDADE 43 A modo de exemplo: Alemaa.- A nica lingua oficial o alemn, conviven con el os sorabos ou wendos s que a Constitucin recoece o dereito defensa e promocin da sa cultura. Blxica.- Este territorio est dividido en catro rexins lingsticas por lei desde 1962: holandesa, francesa, alemana e unha bilinge na capital. En canto reparto de funcins na escola e na administracin s se utiliza a lingua propia da rexin na que est situada. Finlandia.- As comunidades lingsticas maioritarias son o fins e o sueco e catro minoras: lapn, ruso, alemn e estonio. A constitucin s recoece como linguas nacionais o fins e o sueco. De entre as linguas minoritarias s o lapn goza de certas vantaxes. ACTIVIDADE 44 - Merquei na feira unha parella de capns. - O prximo luns da festivo. - Xa hora de espertar. - Cando llo contei quedou pampo. - Divertmonos moito na festa. - Pasarei pola vosa casa calquera tarde. - Eu xa volo dixera. - Quen son esas persoas? - Imos sar de viaxe. ACTIVIDADE 45 A modo de exemplo: - Cando colleu o xersei do armario non lle serviu para poer porque estaba cheo de buratos feitos pola couza. - Botou lixivia roupa de cor e estragouna toda. - Dme as tesoiras que teo que cortar o traxe para o Entroido. - A lmpada do saln era de cristal de Murano. - O paxaro escapou da gaiola mentres a estaba a limpar. - Comprarei un tecido de veludo vermello para facerme unha capa para a ta festa. - Est moi asustado porque cometeu unha fraude na declaracin da renda e teme que o descubran. ACTIVIDADE 46 A) a) O leirn. b) Coas ratas. c) Est entre os 100 e os 170 mm.

237

d) Que nas femias a cola mis longa. e) O antefaz negro que rodea os ollos e que se prolonga tras das orellas. f) A cor do corpo: vai do gris no inverno ata o pardo no vern. g)
SUBSTANTIVOS fisonoma antefaz orellas cola cor partes partes partes pelaxe lia manchas ADXECTIVOS peculiar negro grandes peluda e longa gris e parda avermellada inferiores brancas superiores escura irregular negras

B) Esta actividade de elaboracin persoal, para a sa correccin consulta co teu profesor ou profesora. ACTIVIDADE 47 a) 2) unha descricin dinmica. A persoa mvese longo dun traxecto e vai describindo segundo o sentido da sa marcha. b) Elementos da paisaxe: estrada, enseada, praias, ponte, ro, pista, ponlas, areal, camio, mar. c) Topnimos: Duio, Carballeira, Estorde, Sardieiro, Grande, Langosteira, Rostro, Mar do Rostro. d) Ponte: pequena. Pista: asfaltada. Fermosura: natural. Areal: largaco, senlleiro, soedoso. Mar: bravo. e) Marcadores textuais: Antes de, por xunto das, fronte por fronte, ata a, despois de, xa case onda, ata a mesma. f) Verbos: vai, pasa, sae, leva, saen, chegamos, baixa, pagan. - Estes verbos estn en Tempo Presente.

238

ACTIVIDADE 48 Esta unha actividade de creacin persoal, para a sa correccin consulta co teu profesor ou profesora. ACTIVIDADE 49 a) * Poste de madeira ou de ferro, colocado en posicin vertical nun barco, que sostn as velas e, nos barcos modernos, as antenas de radio, os faros, etc.: mastro * Abertura ou cavidade natural ou artificial de tamao e profundidade variables, xeralmente arredondada, que pode traspasar unha superficie ou un corpo slido: buraco * Pedra de granito de forma rectangular, con seis caras sen picar, que se utiliza na construccin: perpiao * Tipo de rocha branda formada por sedimentacin, de diversas cores e texturas segundo as variedades, que se desfai con facilidade e que, mesturada con auga, forma unha pasta que endurece cocela: arxila * Peza de roupa feita dunha tira de tea ou de la tecida, que se pon redor do pescozo para abrigalo: bufanda ou tapabocas b)

Mastn: can de raza, moi forte e robusto, coa cabeza grande e o pelo curto; un bo gardin. Ortiga: planta silvestre que est cuberta duns pelios que, tocalos, producen un prodo na pel. SIN. Estruga.
c)

Tixola: utensilio de cocia redondo e pouco fondo, cun mango para agarralo, que se usa para fritir alimentos. SIN. Frixideira. Saco: 1. Especie de bolsa grande, aberta por un dos lados, que serve para meter cousas dentro. 2. Cantidade que contn un saco. Chancleta: 1. Zapatilla que non cobre o calcaar, usada para estar na casa. 2. Calzado que s protexe a planta do p.
ACTIVIDADE 50 a) - Nome: Fatimatu Sidei Lwanat. - Idade: 22 anos. - Procedencia: Aain. - Domicilio actual: un campamento de refuxiados. - Datos fsicos: algo gordecha, pelo rizado e revolto. - Datos de carcter: moi alegre, algo descarada, un chisco coqueta, preocupada pola situacin do seu irmn, atrranlle os incendios, asustadiza polas tormentas. - Preferencias estticas: a cor laranxa e negra. - Datos acadmicos: estudia para ser educadora. A primeira escola foi a da daira;

239

cando morre o to estaba na Escola Mohamed Bassiri. producirse as inundacins estudiaba na escola de Auserd; e por ltimo, despois da morte do seu curmn, levrona escola 9 de xuo e 12 de Outubro. - Temores: ten horror s incendios e s tormentas. - Recordos da infancia que marcaron a sa vida: que non coeceu seu irmn mis vello, remordementos porque el non tivo as oportunidades que ten ela, a pena que causou sa familia a morte do seu to en combate, o incendio da jaima duns vecios, as grandes tormentas que provocan inundacins e, como consecuencia das mesmas, a morte tremenda do seu curmn que se desprendeu dos brazos da sa nai, caendo ro. b) A emisora trata de presentarse a si mesma. ACTIVIDADE 51 Esta unha actividade de creacin persoal, para a sa correccin consulta co teu profesor ou profesora. ACTIVIDADE 52 a) Esta unha actividade de creacin persoal, para a sa correccin consulta co teu profesor ou profesora. b) Esta unha actividade de creacin persoal, para a sa correccin consulta co teu profesor ou profesora. ACTIVIDADE 53 - Miraremos noutra (en + outra) tenda. - Carme non de aqu, doutro (de + outro) lugar. - A informacin que precisamos ten que estar nalgn (en + algn) libro. - Dalgunha (de + algunha) maneira terei que esquecerte. - A taxa de natalidade diminuu nalgunhas (en + algunhas) comunidades autonmicas no ltimo ano.

240

ACTIVIDADE 54 a) - O premio do concurso consista nun cheque por valor de cincocentas vinteseis mil catrocentas trinta e das pesetas. - Na festa do queixo vendronse catorce mil oitocentas unha pezas deste rico producto. - O imposto sobre o valor engadido da vivenda era de setecentas nove mil seiscentas setenta e nove pesetas. - Para a nosa viaxe a Suza trocamos trescentas quince mil cincocentas pesetas a francos suzos. - Esa marca de coches neste momento ten unha campaa limitada para a venda do seu ltimo modelo, na que che dan setecentas sesenta e cinco mil trescentas noventa e sete pesetas polo teu coche vello. b) - Neste momento ocupa o trixsimo cuarto lugar na lista dos mellores do mundo na sa especialidade. - Van construr un raaceos na cidade, mais a min non me gustara vivir no cuadraxsimo noveno andar. - Quedamos bloqueados no ascensor altura do oitavo andar. - Na carreira de obstculos do domingo pasado quedou na stima posicin. - Ocupo a centsima posicin nas listas do SERGAS para cubrir novas prazas. ACTIVIDADE 55 - Estes (demostrativo) das vai demasiada (indefinido) calor. - Os (artigo determinado) meus (posesivo) amigos fixeron varias (indefinido) viaxes. - Aquel (demostrativo) rapaz leva oito (numeral cardinal) horas traballando. - Cada (indefinido) moza leva a (artigo determinado) sa (posesivo) carteira. - Un (numeral cardinal) ano ten doce (numeral cardinal) meses. - Esta (demostrativo) finca ten varios (indefinido) propietarios. - Dxome tantas (indefinido) cousas que xa non teo ningunha (indefinido) dbida. ACTIVIDADE 56 a)

Non puido pasar por alto a meiga a un pasaxeiro novo con pucha bolognesa que soaba de contado con vivir nun muo. Gardou a ilusin dun trasno silencioso na carpeta dos soos con letra e msica, e pechou os ollos para regalarlle o son da roda de moer o millo, o recendo da primeira fornada de pan e os gurgullos da auga fresca esvarando por un manancial festeiro. An Alfaya. CLIJ n

241

SUBSTANTIVO pasaxeiro pucha trasno auga manancial

ADXECTIVO novo bolognesa silencioso fresca festeiro

b) - Este home ten unha vontade frrea. - Era unha paisaxe outoniza. - Aquel da eu via famenta. - Tia unha moza pontevedresa. - Os pobos agrcolas recibirn axudas econmicas. - As sesins matutinas comezan s oito. - As terras secas non son boas para os pastos. ACTIVIDADE 57 a) - Teo unha irm mis nova ca min. - A viaxe resultou moito mis divertida do que eu esperaba. - Tomarei caf que est menos quente c/que o chocolate. - Vs non sodes tan viaxeiros coma eles. - Esta nena mis simptica que a/c curm. - O tren resulta tan cmodo coma/como o camin. b) en grao superlativo: O meu can moi manso. en grao comparativo de igualdade: O meu can e tan manso coma unha lebre. en grao comparativo de superioridade: O meu can mis manso do que ti pensas. en grao comparativo de inferioridade: O meu can menos manso c teu gato.

ACTIVIDADE 58 - A min gstame mis pasear co meu mozo: Que lle gusta mis ir co seu mozo de paseo que soa. - A min gstame mis pasear c meu mozo: Que lle gusta mis dar un paseo que estar co seu mozo. - Eu prefiro o pastel co mel: Que lle gusta mis o pastel que leve mel. - Eu prefiro o pastel c mel: Que prefire tomar pastel no canto de tomar mel.

242

ACTIVIDADE 59 a) - Ese neno sen calzado vai coller fro. - Merquei unha tea de flores para facer as cortinas. - O cuarto estaba s escuras/sen luz. - Visitamos unha granxa de aves. b)
Determinante A Unha A Aquelas casa muller ponte rbores floridas nova Ncleo Adxectivo Frase preposicional da mia madria con sombreiro sobre a va do tren p da fonte

ACTIVIDADE 60 - Ela vai vir esta tarde. - Elas traballan nunha axencia de viaxes. - Ns temos moito en comn. - Vs teredes que chegar mis cedo. - El ten moito prestixio. ACTIVIDADE 61 - Recollede todas estas ferramentas. (Suxeito omitido vs) - Estes das refresca polas tardes. (Impersoal) - Escribiremos unha carta director do xornal. (Suxeito omitido ns) - Recllese roupa vella.(Impersoal) - Revlanse fotos en media hora.(Impersoal) - En febreiro xea polas noites.(Impersoal) - Habera que tomar unha decisin.(Impersoal) - Vou facer o xantar. (Suxeito omitido eu)

243

ACTIVIDADE 62
PREDICADO SUXEITO NCLEO A casa de pedra [Ns (suxeito omitido)] Maria Toda aquela xente O enfermo tia Recibimos sau miraba experimentou COMPLEMENTOS a porta pechada. un aviso de Correos. cedo da sa casa. un punto no horizonte. aquela noite certa mellora.

ACTIVIDADE 63
Raz rematou andei coeceremos peiteabas volvedes remat and coec peit volv Desinencias ou ei eremos eabas edes Persoa 3 1 1 2 2 Nmero singular singular plural singular plural Tempo pasado pasado futuro pasado pasado

ACTIVIDADE 64 a) b) - a moita calor e cheguei (suar) suando. - A vellia mirounos (sorrir) sorrindo. - O home camiaba (fitar) fitando a un lado e outro. - Pasaba as tardes (xogar) xogando no parque cos amigos. - (ler) Lendo os seus libros pasei moi bos momentos. Beber sntalle mal. Sempre me gustou bailar. Agora non teo tempo para viaxar. Estudiar unha forma de desenvolver a intelixencia. Todos os domingos dedicamos unhas horas a pasear.

244

ACTIVIDADE 65 a) - sarmos do cine estaba chovendo. Quen sau? Ns - saren do cine estaba chovendo. Eles ou elas - sardes do cine estaba chovendo. Vs - sares do cine estaba chovendo. Ti - sar do cine estaba chovendo. Eu, el ou ela b) remataren o traballo foron cear a un restaurante. entrarmos na sala, apagaron as luces. Compramos un ordenador novo para traballarmos mellor. De sares coa ta pretensin de irmos praia eu quedo na casa. fundamental ter un bo lugar de traballo para estudiardes mellor.

ACTIVIDADE 66 - Cando remates deixa todo recolleito. - Non darei recollido o cuarto a tempo. - O galano via envolto en papel de prata. - O galano foi envolvido pola dependenta da tenda. - O mar calmo pareca un espello. - Enfadouse moito e non se d calmado. - Toms, nado no ano 1979, o meu fillo mis vello. - A rapaza non deu nacido a tempo para que a coecese a sa bisavoa. ACTIVIDADE 67 - Pedanme sempre que cantase aquela cancin que lles gustaba tanto. - Chegamos tarde e ela xa actuara. - Vs xa rematastes o traballo? - Se tivese tempo abondo lera mis pero me imposible. - Quen escribiu esta novela tan bonita? - En que colexio estudiabades cando erades nenos? - Avsame cando chegue o carteiro. - Os meus amigos conduciron toda a noite. - Eu crerei o que dis cando o vexa. - Onte eu andei toda a tarde comprando os agasallos para o teu aniversario. ACTIVIDADE 68 - El nunca mente. - Ti dormes nun hostal. - Eu sufro unha hepatite. - Elas senten moito o ocorrido. - Ela tose polas mas. - Eles acoden puntualmente s citas. - Ela cumpre as sas promesas.

245

ACTIVIDADE 69 a) - A mesa estara ben aqu se coubese. - Ti xa lle deches as gracias? - Todo aquel da ns estiveramos moi preocupados. - Penso que urxente que eles vaian mdico. - Intenteino pero non puiden facer mis nada. - Eu non poera aqu eses mobles. - Cando cheguen querern cear. - Se ns o soubesemos xa cho diriamos. - Vs sempre sades tarde da casa. - Toma este xarope cando sexa necesario. - Aquela muller tivera dous fillos. - A chuvia era tan forte que eu non va a estrada. - Cando ns veamos faremos unha festa. b)

Mentira se dixese que non me sentn molesta por aquela peticin que non comprenda. Se Roberto me dese algunha explicacin, podera entender o sentido do labor que se me encargaba; pero as, sen mis, non puiden evitar que me invadise un certo desencanto. Intua que algo se estaba a cocer no privilexiado cerebro do doutor... Agustn Fernndez Paz. O laboratorio do doutor Nogueira. Xerais.

PERSOA mentira dixese sentn comprenda dese podera encargaba puiden invadise intua estaba 1 1 1 1 3 1 1 1 1 1 3

NMERO singular singular singular singular singular singular singular singular singular singular singular

TEMPO pospretrito pretrito pretrito copretrito pretrito pospretrito copretrito pretrito pretrito copretrito copretrito indicativo

MODO

subxuntivo indicativo indicativo subxuntivo indicativo indicativo indicativo subxuntivo indicativo indicativo

246

ACTIVIDADE 70 a) A modo de exemplo: - Estabamos a chegar noso destino cando se estropeou o coche. (Futuridade en xeral) - Teredes que estudiar mis se queredes aprobar en xuo. (Obriga ou deber) - Estes das, anda s oito estn a amaar a estrada e por iso chegamos tarde s clases. (Accin que se est desenvolvendo) - Rompe a chorar sempre que o can entra pola porta. (Inicio dunha accin) b) A modo de exemplo: - Vou lendo este libro unhas cinco veces e sigo sen entender ben o asunto que trata. - Empezade o traballo xa mentres ns iremos consultanto outros libros. c) A modo de exemplo: - Bastante tiven calado sobre ese asunto tan sospeitoso. (Accin que se repite) - Non dei chegado bar a tempo para a festa do teu aniversario. (Accin como un proceso rematado) - O accidentado non fora asistido a tempo e por iso morrera antes de chegar hospital. (Pasiva) d) - Polo camio van falando de moitas cousas. (Accin que se est desenvolvendo) - Mostrdeme o traballo que levades feito. (Accin como un proceso rematado) - Cando pare de chover iremos dar un paseo. (Futuridade) - Se queredes aprobar teredes que estudiar mis. (Obriga) - O pblico foi enganado polo mago. (Pasiva) - Imos descansar porque levo camiando desde as nove. (Accin que se est desenvolvendo) - Cantas veces cho teo dito! (Accin que se repite) - Se non me deixades en paz non darei rematado este exercicio. (Accin como un proceso rematado) ACTIVIDADE 71 -O almorzo est preparado na sala. -O atleta superou a sa propia marca. -Onte vin na televisin un espectculo moi divertido. -Despois da cea iremos a unha sala de festas. -Teo que comprobar o motor do meu coche. -Este un obstculo difcil de superar. -Sabela traballa de dependenta nunha tenda. -Hoxe imos xantar naquel auto-servicio.

247

ACTIVIDADE 72 Familia: curmn, nora, irm, av, pai. rbores: cerdeira, figueira, ciprs, limoeiro, nogueira. Mobles: cadeira, armario, banqueta, andel, lmpada. ACTIVIDADE 73 a) Froitas: maz, pera, cereixa, uva, melocotn, cirola, pexego, laranxa, morango, etc. Instrumentos musicais: guitarra, piano, violn, violonchelo, frauta, violn, pratos, tambor, batera, etc. Aves e paxaros: andoria, pega, moucho, aguia, gabin, voitre, falcn, gralla, corvo, pardal ou pintarroxo, estornio, etc. Utensilios de cocia: cazola, ola ou pota, prato fondo, prato chan, tarteira, culler, cullern, coitelo, cazo, tixola, xerra, relador, etc. b) Alfaia, prata, anel, sortella, reloxo, acibeche, amndoa, colar, cadea, xema, ourive Martelo, serra, cravo, lstrego, berbiqu, tenaces, trade, tronzn, pa, machado Raposo, xabarn, coello, ovella, esquo, balea, golfio, cervo, camelo, fincho ACTIVIDADE 74 a)
Expresin 1. Mallar en ferro fro 2. Botarlle aceite lume 3. Estar nas berzas 4. Poerse como un pito 5. Dar couces contra o aguilln 6. Andar con ps de la 7. Poer toda a carne no espeto 8. Facer a rosca 9. Caerlle os ollos por algo 10. Estar como o bacallao polo rabo Perder o tempo Empeorar as cousas Andar distrado Mollarse moito Obstinarse en algo imposible Ter moito coidado Poer moito interese e dedicacin Adular Apetecer moito Estar moi delgado Significado

248

b) - Verlle as orellas lobo: Ver a tempo un perigo prximo. - Ser agudo como un allo: Ser moi listo, moi xil de mente. - Botar a lingua a pacer: Falar de mis cando sera mellor estar calado, falar sen tino. - Tirar da manta: Descubrir que pode ser prexudicial para algun. ACTIVIDADE 75 a) Recibir: recibidor, recibimento, recibo. Prohibir: prohibido, prohibicin, prohibitivo. Servir: servidor, servil, servidume, servicio, servicial. Atribur: atribucin, atribudo, atributo, atribuda. Contribur: contribucin, contribudo, contribunte. Ferver: fervedoiro, fervenza, fervor, fervura. Conversar: conversacin, conversador, conversa. Atrever: atrevemento, atrevido, atrevida. b) A modo de exemplo: Observador: O observador viu dende a torre como arda o souto. Marabilla: A paisaxe que se divisaba era unha marabilla. Adversario: Loitamos con bravura contra o adversario, pero todo foi intil. Envolver: No daba envolvido o galano da forma que eu quera. Baldeiro: Cando demos chegado auditorio estaba xa baleiro, marchara a xente toda e non puidemos dar a conferencia. Esvelto: A mocidade de agora soa con estar esvelta sen ter en conta os riscos que poden correr por facer unha dieta inadecuada. Verniz: Meteron os mobles no cuarto sen ter en conta que anda o verniz do parqu non estaba completamente seco. Albanel: Cando reparaba a parede o albanel decidiu que sera mellor facer unha pequena reforma para que quedase mis segura. c) - O avogado convidounos sa voda. - O autombil do vicerrector estaba aparcado diante do pavilln. - O meu bisav un home moi lonxevo. - Estiven varrendo a cocia cunha vasoira vella. - Cando ferva a auga bota os garavanzos e volve a tapar a pota. - O porco una animal omnvoro, come de todo. - Tivemos que facer un traballo breve sobre o ciclo vital das bolboretas. - Era un home altivo, pero covarde. - Eses papeis avultan moito, van rebentar a caixa.

249

ACTIVIDADE 76 a) halo-: halxeno, haloideo hecto-: hectmetro, hectgrafo heli-: helicptero, heliocentrismo hemat-: hematlogo, hematoloxa hemi-: hemiciclo, hemistiquio. hepat-: heptico, hepatoloxa hepta-: heptaedro, heptgono hetero-: heteroxneo, heterodoxo hexa-: hexaslabo, hexagonal hidro-: hidroavin, hidrocarburo hipno-: hipnotizar, hipnotismo hipo-: hipocorstico, hipottico homo-: homgrafo, homfono b) Adherir: adhesin, adherencia, adhesivo Hbil: habilidade, habilidoso, habilmente Habitar: habitable, habitculo, habitacin, cohabitar Hbito: habitual, habituar, deshabituarse Harmona: harmnico, harmonioso, harmonizacin Herba: herbvoro, herbario, herbceo, herbal, herbeira, herbicida Heroe: herona, heroico, herosmo Historia: historiadora, histrico, historial, historieta Hora: horario, deshora, Humano: humanidade, inhumano, infrahumano, humanismo, humanizar Humidade: humidificador, humedecer c) - Inchei a balsa e agora estou exhausto. - Atoparmonos a, na porta da ermida. - inhumano non axudar s orfos. - Ola!, Pedro, queres vir comigo hipdromo? d) A modo de exemplo: Coherente: Tedes que ser coherentes co que facedes en cada momento. Herexe: A persecucin de herexes non un episodio da historia do que a humanidade deba estar fachendosa. Hixinico: Non hai nada mis hixinico e saudable que lavar os dentes despois de comer. Horta: Mia nai sempre soou con ter unha casa cunha horta na que poder plantar algunhas leitugas, pementos e outros legumes e que tamn tivese algunhas rbores froiteiras como pexegueiros, maceiras e figueiras. Humilde: Sempre se caracterizou por ser unha muller moi humilde, traballa moito mis cs seus compaeiros e nunca se gaba dos seus logros. Humor: Debemos levar a vida con humor para ser mis felices e facermos tamn mis felices s demais.

250

ACTIVIDADE 77 a) za: zapatilla, cazador, zamarra, zamburia, zanfona, zaragozano ce: ceo, cear, cegoa, cereixa, cerrume, certame, cesamento,cesto ci: cidade, civismo, pacfico, cidadn, cirurxin, cirrose, ciste zo: zoca, zooloxa, zorregar, zoupn, zorro, zorza, zombi, zcolo zu: zume, zunido, zuna, zurcir, zul, zurdo, zurrar, zurrn b) Construccin: constructora, constructivo, reconstruir Destruccin: destructora, destructivo Detectar: detective, detectora, detector, detectado Director: directiva, direccin, directriz, subdirectora Proxectar: proxector, retroproxector, proxeccin, proxecto c) - Unha persoa que redacta un redactor. - Algo que serve de proteccin un protector. - Algun que se dedica conduccin un conductor. - Unha muller que traballa na inspeccin unha inspectora. - Dicimos de algo que instructivo cando nos proporciona instruccin. - Unha persoa correcta cando acta con correccin. ACTIVIDADE 78 - un profesor excelente, pero moi esixente. - A escavadora est traballando no exterior do recinto. - Se falla o osxeno prodcese asfixia. - Pasei con xito o exame e ma poderei ir de excursin. - moi estrao, parece obra de extraterrestres. - A tarde foi esplndida e a comida exquisita. - Teo dificultade con ese idioma estranxeiro, o meu lxico anda escaso. - Recolle o espremedor e estende o mantel.

251

Unidade 4
ACTIVIDADE 79 Esta unha actividade de carcter totalmente persoal, analiza e comenta os resultados da ta enquisa co teu profesor/ora. ACTIVIDADE 80 a) Transmitir as intruccins e os pasos de cmo facer a crema de castaas. b) Se ti quixeses facer esta sobremesa, que o que faras primeiro? E despois? Cres que importante seguir unha orde? Primeiro pelara as castaas, despois poeraas a cocer, fara un pur con elas e o leite engadindo a metade da nata. A continuacin poera este pur a arrefriar e por ltimo botara por riba o chocolate xa diludo coa nata a modo de adorno. importante seguir unha orde porque non de facelo deste xeito non conseguiremos o noso propsito, neste caso, realizar a crema de castaas. c) En primeiro lugar, xa cocidas, por outro lado, logo de, parte, unha vez. d) Pelaremos, poeremos (a cocer), uniremos, faremos, bateremos, uniremos, meteremos, relaremos, poeremos, verteremos e adornaremos. Todos estes verbos estn en tempo futuro. ACTIVIDADE 81 a) 3 1 4 5 2 -Coa axuda dun martelo introducir un taco no buraco da parede. -Elixir o lugar da parede onde vai ir colocado o cadro e marcalo cun lapis. -Cravar unha alcaiata no taco. -Colgar o cadro. -Facer un pequeno buraco no lugar elixido, mis ou menos grande segundo o tamao do cadro e o seu peso. Para isto pdese utilizar un trade elctrico.

b) A modo de exemplo imos sacar tres mil pesetas nun caixeiro automtico. 1 -Primeiro introducimos a tarxeta de crdito pola regaa do caixeiro segundo se indica no debuxo que ten seu carn. 2 -A continuacin marcamos o nmero de identificacin persoal (PIN) da nosa tarxeta. 3 -Marcamos a operacin que desexamos realizar, neste caso, retirada de fondo. 4 -Despois marcamos a cantidade de dieiro que precisamos, tres mil pesetas.

252

5 6 7 8 9

-Logo confirmamos que a cantidade marcada a correcta. -Confirmamos que non desexamos facer ningunha outra operacin. -Collemos a nosa tarxeta. -Collemos o resgardo da nosa operacin. -E por ltimo collemos as tres mil pesetas.

ACTIVIDADE 82 Instruccin dun xogo. Actividade de creacin persoal, consulta co teu profesor ou profesora ACTIVIDADE 83 a) Ests na praza de Picadilly Circus. b) Esta unha actividade de elaboracin persoal, para a sa correccin consulta co teu profesor ou profesora. ACTIVIDADE 84 - A nova lei foi aprobada polo parlamento nunha sesin ordinaria. Pasiva. - Chammonos e xa quedamos para irmos cear o venres noite. Recproca. - Comprei unha saia nova nas rebaixas. Transitiva. - As tartarugas nacen en ovos soterrados na area. Intransitiva. - Adobiouse, xa que aquela era unha ocasin especial. Reflexiva. ACTIVIDADE 85 a) - Ti recibiches unha chamada. Ti recibchela. - Colleu o libro e marchou. Colleuno e marchou. - Eles comeron os pasteis. Eles comronos. - Ti trouxeches os paquetes. Ti trouxchelos. - Fernanda escribiu unha novela. Fernanda escribiuna. - Bebe o leite. Bbeo. b) A modo de exemplo: - O sbado pasado comprei un traxe de bao para ir praia este vern. - Despois de beber varios whiskys non se atopaba en condicins para conducir e decidiu coller un taxi. - Busquei o sombreiro de trasno entre a roupa vella para me vestir de choqueira polo antroido. - Nesta avaliacin lin catro novelas para a materia de lingua. - Os cans atoparon o alixo de droga despois de buscalo toda a noite.

253

ACTIVIDADE 86 A modo de exemplo: - Mercarmos unhas boas botas para ti. - Dxen a Uxa que viese cedo. - Por favor, recollde as entradas do cine para min. - David truxo un cadelo para ns. - O cientfico deu unha conferencia para eles. - Non mercamos nada para eles. ACTIVIDADE 87 - Vinte onte no concerto de rock. - Xa me contaron que che deron unha boa noticia. - Non che dixen nada por non molestarte. - Chamronte por telfono e dixronme que che dese o recado. - Corteiche un pouco a perna do pantaln porque che quedaba moi longa. ACTIVIDADE 88 - As rapazas dixeron s seus pais o acontecido. As rapazas dixronllelo. - Compra s teus irmns dous lapis. Cmprallelos. - Puxeron teu vecio unha multa. Puxronlla. - Quero a ti os cartos porque tes abondos. Qurochos porque tes abondos. - Trouxo un agasallo para ns. Truxonolo. ACTIVIDADE 89 Nunca me puxeron unha multa. Non o comerei agora. Onde a atopaches? Ningun che dixo a verdade. Xa mo contara.

ACTIVIDADE 90 a) - Este coche consome demasiado (C.C. Cantidade). - No paseo martimo (C.C. Lugar) instalaron farois novos. - Todas as tardes (C.C. Tempo) imos dar un paseo pola carballeira da vila (C.C. Lugar). - Fai o traballo ordenadamente (C.C. Modo). - Beber moita auga bo para a sade (C.C. Finalidade). b) - Moitas tardes (C.C. Tempo)os dous amigos tomaban o sol placidamente (C.C. Modo) nos bancos do parque (C.C. Lugar).

254

c) Helena traballa (CC de tempo) polas mas. Helena traballa (CC de lugar) nas aforas da cidade. Helena trabala (CC de cantidade) demasiado. Helena traballa (CC de modo) s prsas. Helena traballa (CC de finalidade) para o seu desenvolvemento persoal. ACTIVIDADE 91 a) - Faino rpido. de seguida - Fxoo adrede. a propsito - Presentouse repentinamente. de speto - Chegou tarde. a deshora - Quizais non deu co sitio. Se cadra - Espera preto da casa. carn - Queda moi preto. lado - Fala irreflexivamente. chou b) - O gato sobe s rbores con axilidade. Axilmente - En realidade todo resultou moi ben. Realmente - Con franqueza, eu non teo nada que dicir. Francamente - Instalouse con comodidade naquela casa. Comodamente - Recolle todo con coidado. Coidadosamente - Este un traballo feito con rigor. Rigorosamente ACTIVIDADE 92 - O neno estaba despeiteado. - Este can cazador. - Aquela muller era ferrol. - A cantante estaba rouca. - O home estaba espido. - A ma era invernal. - Este artigo parece interesante. - A nena estaba febril. - A caixa era metlica. ACTIVIDADE 93 a) - Unha multitude recibiu equipo de ftbol. - A televisin autonmica retransmitir hoxe a aterraxe da nave espacial. - Os estudiantes utilizan os libros de consulta. - Un equipo de investigadores descubriu os restos arqueolxicos.

255

b) - O premio mellor deportista foi dado polos membros do xurado a ese atleta. - Un farol foi rompido polo conductor por un descoido. - Os aplausos do pbico foron recibidos pola novelista. - Unha gua de viaxe foi comprada por ns para as vacacins. - Unha copia de seguridade do arquivo foi gardada polo ordenador. ACTIVIDADE 94 a) - Nin quere estudiar, nin quere traballar. Copulativa - Treme a faria que che encarguei ou non poderemos facer o biscoito. Disxuntiva - Eu non cambio de equipo de ftbol, anda que este ano non vaiamos precisamente ben. Adversativa - Onte noite ceamos fra da casa e mais vimos unha pelcula no cine. Copulativa b) A modo de exemplo: - Sube terraza e treme os lentes que deixei enriba da mesa. (Coordinada copulativa) - Helena xa maior mais conserva a inocencia dunha nena. (Coordinada adversativa) - Ou un home moi lacazn ou se est a rir de ns. (Coordinada disxuntiva) - Xa quere estudiar unha carreira, xa quere poerse a traballar de calquera cousa. (Coordinada distributiva) ACTIVIDADE 95 - Inquietounos que reaccionases tan violentamente. - Os que aprobaron os exames, poden pasar a recoller a sa documentacin. - Os que viron o crime, deben prestar declaracin. - Gustoume moito hoxe que interpretases a mia cancin preferida. - Os que asinamos a nota de prensa, pedimos unha maior presencia do galego nos medios de comunicacin de masas. ACTIVIDADE 96 - Intoo. - Pola ta carta sabmolo. - Acordmolo. - Ma lembrareillo a Xon. - Subeno.

256

ACTIVIDADE 97 - As escritoras queren que a sa literatura non sexa considerada feminina. (Sub. Subs. de C.D.) - Semella interesante que asistas a ese curso de ofimtica. (Sub. Subs. de SUX.) - Que veades festa do meu aniversario moi importante para min. (Sub. Subs. de SUX.) - Os pacifistas piden que se busque axia unha sada conflicto blico. (Sub. Subs. de C.D.) - O problema que non temos o carn de socios desa biblioteca. (Sub. Subs. de ATRIB.) - Os que vimos a este curso estamos moi satisfeitos co seu desenvolvemento. (Sub. Subs. de SUX) ACTIVIDADE 98 A modo de exemplo: - Non mia a decisin de que sexades expulsados. (MOD dun substantivo) - Anda que tivo moita sorte na lotera, semella farto de que todo o mundo lle pida cartos. (MOD dun adxectivo) - O comentario de que o proceso de eleccin non fora completamente claro fixo que rexeitase o premio como sinal de protesta. (MOD dun substantivo) - Non estamos moi orgullosos de que foses elixida para a bolsa de estudio no estranxeiro. (MOD dun adxectivo) - Os prognsticos de que era probable a declaracin de guerra, fixeron que decidisemos adiar a viaxe. (MOD dun substantivo) ACTIVIDADE 99 - As noticias do xornal dos ltimos das prognostican que a guerra vai durar mis do previsto. (Sub. Subs. de C.D.) - Os agoiros de que a coecer estes das home da mia vida, resultaron ser certos. (Sub. Subs. de MOD dun substantivo) - Xa estou bastante cansa de que me fagan sempre as mesmas preguntas. (Sub. Subs. de MOD dun adxectivo) - A mia mxima ilusin facer un cruceiro polo Mediterrneo. (Sub. Subs. de ATRIB.) - Que decidades pasar as vacacins connosco marabilloso. (Sub. Subs. de SUX.) ACTIVIDADE 100 a) - Visitaremos un castelo que ten moitos anos. Antigo - Xurxo mercou unha cazadora que non deixa pasar a auga. Impermeable - Pasaremos un da que non poderemos esquecer. Inesquecible - Esta unha terra que d boas colleitas. Frtil - Atopamos auga que era boa para beber. Potable - O meu fillo un neno que non para de falar. Falangueiro

257

b) A modo de exemplo: - O libro que recibiu o premio vai ser editado. - A literatura que est escrita para nenos conta con prestixiosos autores. - Leva coidado con ese producto que pode prender lume. - Ponlle ta bici unhas marcas que reflictan a luz. - Ten unha forma de ser que moi riseira. - Nesa tenda venden productos que estn feitos a man. c) A modo de exemplo: - A ministra que vn de entrar no novo equipo gobernamental prometeu a Constitucin. - A vila onde vivo agora moito mis grande que na que viva antes. - Os parafusos que deixei nesa caixa para tirar estaban enferruxados. - Xa vin a pelcula que me recomendaches. ACTIVIDADE 101 - Colocou os libros no andel de xeito que fose doado atopalos polo seu xnero literario. (Sub. Adv. de Modo) - Mentres viaxas en tren podes ler unha revista. (Sub. Adv. de Tempo) - Os ltimos anos da sa vida pasounos onde tia toda a sa familia. (Sub. Adv. de Lugar) - Non hai quen o ature des que gaou o concurso de contos no colexio. (Sub. Adv. de Tempo) - Anta cando era nena viva cos seus avs. (Sub. Adv. de Tempo) - Non ben entrou a traballar, xa comprou un coche como o dos novos ricos. (Sub. Adv. de Tempo) - Sempre que te vexo levo unha alegra. (Sub. Adv. de Tempo) - Facer, farei o exercicio segundo ti me dis, pero eu non o vexo nada claro. (Sub. Adv. de Modo) - Onde ns estabamos non podiamos ver a estrada. (Sub. Adv. de Lugar) - Cada vez que o vexo vai mis vello, mais xa ter os seus oitenta anos. (Sub. Adv. de Tempo) - Faloume como se me coecese. (Sub. Adv. de Modo) - Dedicouse a pasear polo paseo martimo, mentres nos iamos ver unha pelcula s multicines. (Sub. Adv. de Tempo) - Agora que xa est fra do crcere acta sempre conforme manda a lei. (Sub. Adv. de Modo) - Logo que deixou o instituto, pxose a traballar co pai. (Sub. Adv. de Tempo) - Estableceremos a nosa residencia onde teamos unha vida tranquila. (Sub. Adv. de Lugar)

258

ACTIVIDADE 102 a) - Xos mis traballador ca ti. (Superioridade) - Xos menos traballador ca ti. (Inferioridade) - Xos tan traballador coma ti. (Igualdade) b) A modo de exemplo: O mesmo que: Comn do pastel o mesmo que comiches ti. Mellor do que: Porteime moito mellor do que vs esperabades. Peor do que: A pelcula resultou moito peor do que nos dixeran. ACTIVIDADE 103 a) A modo de exemplo: - Chegaremos a tempo - Chegaremos a tempo - Chegaremos a tempo - Chegaremos a tempo - Chegaremos a tempo b) - [Anda que] o ano non foi bo, tivemos unha excelente colleita. Clase: concesiva - Chameite por telfono [porque] desexaba falar contigo. Clase: causal - Xa est todo feito, [xa que logo] podemos marchar. Clase: consecutiva - [Se] ests canso, sentaremos un anaco. Clase: condicional - Le o texto de vagar [para] comprenderes o seu significado. Clase: final - Non san da casa [pois] caa a auga a cachn. Clase: causal - [Pese a que] instalaron unha alarma, entraron os ladrns. Clase: concesiva - Coloca ben os traxes [a fin de que] caiban todos na maleta. Clase: final - [Se] fixeses a ta parte do traballo poderiamos entregalo hoxe. Clase: condicional - Poerei a gabardina [xa que] comeza a chover. Clase: causal porque anda cedo. as que non teas prsa. para que poidamos tomar un caf antes de entrar. anda que a min non che me apetece moito ir. se marchamos axia.

259

ACTIVIDADE 104 Esta actividade de libre expresin. Consulta teu profesor ou profesora para a sa correccin. ACTIVIDADE 105 Cada un dos membros do corpo das aves, dos insectos e dalgns outros animais que lles serven para voar. Frase nmero 1 - Tendencia dentro dunha organizacin, partido, etc. Frase nmero 4 Cada unha das partes que se estenden s lados do corpo principal dun edificio. Frase nmero 2 - Nunha formacin militar ou similar, cada unha das partes situadas nos extremos. Frase nmero 3 ACTIVIDADE 106 A modo de exemplo: 6. No cabo do discurso se dar opcin de facer as preguntas oportunas auditorio. 7. Cando o barco chegou cabo de Gata todos os pasaxeiros estaban xa mareados pola marusa. 8 .Os marieiros non puideron atar con tempo os cabos e a barcada caeu pola borda do barco. 9. Os obreiros non foron quen de coller o cabo da ferramenta e, caer esta chan, rompeu a baldosa. 10. Aquel cabo tia o costume de poer nun apuro s soldados que chegaban por primeira vez. ACTIVIDADE 107 As frases que se achegan coas definicins son a modo de exemplo: Pregar: Dobrar unha cousa de xeito que unha parte dela quede sobre a outra. Frase: O meu home moi descoidado, prega a roupa de calquera maneira. Pregar: Pedir algo como favor ou gracia. Frase: O orador pregou auditorio que gardase silencio. Plano: Sen curvas, sen ondulacins, sen desniveis. Frase: O firme quedou plano de todo despois de pasaren a mquina niveladora. Plano: Representacin grfica da estructura dun edificio, cidade, rede de estradas, etc. Frase: Os turistas que andaban perdidos tiveron que mercar un plano da cidade. Baca: Especie de plataforma que se instala na parte superior dos vehculos para transportar equipaxes. Frase: Cando baixaron as maletas da casa decatronse de que non caban na baca do coche. Vaca: Mamfero da soborde dos rumiantes, femia do touro, que se cra para aproveitarlle o leite, a carne e a pel. Frase: Cando estaba a limpar a corte a vaca deulle un couce que case o mata. Bago: Uva, considerada individualmente. Frase: Este ano a colleita dos acios deu uns bagos moi pouco saborosos.

260

Vago: Que non amigo de traballar, que se d vagancia. Frase: Como sigades sendo tan vagos non aprobaredes ningunha materia do curso. ACTIVIDADE 108 a) Aboiar - Flotar Aloumio - Caricia Abraio - Asombro Conxura - Confabulacin Dorso - Costas Humildade - Modestia Maa - Destreza Emendar - Rectificar b) - Regalronme unhas luvas de la. - Mndoche unha forte aperta. - Limos a noticia nun xornal estranxeiro. - Ti podes sentar nesa cadeira. - Non puidemos conter as bgoas. - Xos vai mercar un vello muo. ACTIVIDADE 109 a) Sosego - Desacougo Baleiro - Cheo Doce - Acedo Afrouxar - Apertar Lembrar - Esquecer San - Enfermo Tirar - Empurrar Bo - Malo b) - Hoxe vai moita calor . - Vxote leda. - A casa est preto da estrada. - Este exercicio non difcil de facer. - Cando chegamos era tarde. - Ergueuse tardia. - Vende todo o que poidas. - Non me gusta o caf quente.

261

ACTIVIDADE 110 subministrar: subministracin, subministrador substancia: substancial, substancioso obter: obtencin, obtenible pigmento: pigmentacin, pigmentada ignorante: ignorancia, ignorado adaptar: adaptable, adaptacin, inadaptado psquico: psiquiatra, psiquiatra, psiquitrico solemne: solemnidade, solemnemente ACTIVIDADE 111 Dobrar: dobra, dobraxe, dobregar, redobrar Nobre: nobreza, ennobrecer Obriga: obrigar, obrigacin, obrigatorio Cravo: cravar, descravar Escravo: escravitude, escravizar Recrutar: recruta, recrutamento Frouxo: frouxidade, afrouxar Frecha: frechazo Fraco: fraquear, fraqueza, enfraquecer Frauta: frautista Cumprir: cumprido, cumpridor, cumprimento Pracer: pracenteiro, compracer, pracer (substantivo) Soprar: sopramocos, soprete, soprido, sopro, soprn Pregar: pregamento, prego, despregar, repregar ACTIVIDADE 112 A modo de exemplo: Dous nomes propios de persoa: Anta, Xos Dous nomes propios de accidentes xeogrficos: ro Mio, serra de Outes Dous nomes propios de localidades: Carballo, Betanzos Dous nomes de institucins: Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria, Xunta de Galicia Dous ttulos nobiliarios: Conde de Salvaterra, Duquesa de Alba Dous cargos pblicos: presidente da Xunta de Galicia, alcalde de Allariz

262