Baiona

1. EMPRAZAMENTO

DATOS XERAIS Comarca: Ras Baixas. Sector: Ra de Vigo. Municipio: Baiona. Parroquias: Santa Mara de Baiona, Santa Mara de Fra de Baiona e no extremo sur Santa Mara de Baedo. Extensin: 1,84km2.

06_07_412

2. CARACTERIZACIN
ELEMENTOS NATURAIS ELEMENTOS ANTRPICOS

AS FORMAS DO RELEVO
Unidade formada por unha franxa costeira baixa, en xeral acantilada pero con enclaves sedimentarios que se corresponden coas pequenas praias concentradas en torno ao monte de Monterrei xa que o resto da lia de costa est moi transformada pola expansin urbanstica. Cara ao interior desenvlvese a chaira costeira, na que se localiza o ncleo urbano de Baiona, enmarcada entre unha serie de elevacins granticas que configuran unha paisaxe de relevo ondulado caracterstico do modelado grantico con vertentes de forte pendente que contactan de maneira mis ou menos brusca coa parte baixa da unidade. Neste sentido o propio monte de Monterrei constite un exemplo de relevo residual grantico que sobresae na chaira costeira.

USOS DO SOLO
Unidade fortemente antropizada na que a maior parte do solo soporta actividades residenciais e aqueloutras propias dos ncleos de poboacin. A actividade agrcola practicamente inexistente, conservndose tan s pequenas bolsas na parte interna do val, vestixio do que no seu momento foi unha ladeira fortemente traballada con terrazas de cultivo. As ladeiras dos montes que delimitan o mbito (a Anunciada, Lombn, Fontias e Monte da Rocha) acollen usos silvcolas mediante plantacins de pieiro de reforestacin con destacable continuidade, tan s interrompidas por determinadas infraestruturas de comunicacin. As terras mis prximas aos cants costeiros na pennsula de Monterreal estn cubertas por vexetacin costeira de matogueira, sen un aproveitamento produtivo especfico. Nas augas desta unidade desenvlvese a actividade marisqueira, con bancos de berberecho e ameixa entre outras especies.

AS UNIDADES LITOLXICAS
A unidade componse de granitos de afinidade alcalina que presenta algns diques acedos de pouca potencia e zonas de heteroxeneidade acusada (migmatitas). No centro da unidade destacan tamn os depsitos coluviales que desde o centro do ncleo estndense ao interior, as como as areas nas praias das Frades e d Concheira.

MORFOLOXA
O ncleo urbano de Baiona (considerado ncleo de identidade do litoral) ocupa boa parte da superficie desta unidade. Atribese a fundacin da vila a Diomedes de Etolia no ano 140 a.C. Tras resistir sculos de embates por parte de romanos, visigodos, rabes, ingleses e franceses, convrtese o 1 de marzo de 1493 na primeira poboacin europea que ten noticias da existencia de Amrica, coa arribada da carabela Pinta, xa consolidada como un dos principais portos da fronte atlntica peninsular. A fortaleza de Monterrei (anteriormente Monte Boi) acolleu toda a poboacin de Baiona por orde dos Reis Catlicos, anda que o desenvolvemento urbano da cidade antiga realizouse paralelamente lia de costa, aos ps do porto, cun armazn residencial medieval ao longo de das vas case paralelas. Na actualidade, os crecementos xa ocuparon toda a fronte litoral da unidade, e tenden agora a crecer cara aos montes que a delimitan polo sur mediante tipoloxas pouco compactas, predominando a segunda e terceira residencia.

A DIVERSIDADE CLIMTICA
Ambiente climtico Clido e Hmido. Rexstranse entre 1200mm e 1400mm de precipitacin acumulada media ao ano. As temperaturas, suaves en xeral, acadan valores medios por riba de 15C e a oscilacin trmica media sitase entre 12,5C e 13,5C. Na cabeceira da vertente recbense mis precipitacins, delimitando a rea de dominio Moi Hmido cun rango de 1400mm a 1600mm anuais.

OS SOLOS
A metade norte da unidade est densamente urbanizada xa que nela se localiza a vila de Baiona, polo que dominan os solos modificados de tipo antrosol. Na fronte costeira pdense encontrar exemplos de arenosois asociados aos pequenos depsitos sedimentarios que rodean o Monterreal. O resto da vertente caracterzase polos solos tipo cambisol dstrico, al onde as pendentes son suaves e regosois ou incluso leptosois lticos, nas ladeiras superiores e na cabeceira mis expostas dinmica erosiva.

INFRAESTRUTURAS DE MOBILIDADE
Tradicionalmente as comunicacins neste mbito realizronse pola zona mis prxima ao litoral, al onde os condicionantes xeogrficos eran mis favorables e onde se concentraba a poboacin. Deste xeito, a PO-552 percorre toda a fronte litoral da unidade, de onde sae o viario secundario mido para dotar de accesibilidade as partes interiores do territorio. A autoestrada AG-57, de recente creacin e que une Vigo con Baiona (Puxeiros- Val Mior) seprase con todo da lia de costa, cortando os montes da Anunciada e Lombn. Son numerosos os paseos martimos que transcorren pola costa, como o que circunvala a pennsula de Monterrei ou o que percorre a fronte portuaria. A tradicin martima da vila de Baiona reflctese na actualidade na importancia do seu porto deportivo, un dos de maior soleira e tradicin das Ras Baixas, que conta con preto de 300 amarres e substituu case por completo as actividades pesqueiras.

AS AUGAS
A demarcacin na que se enclava a rea urbana de Baiona, nunha pequena chaira costeira rodeada de suaves elevacins montaosas, non conta cunha rede hidrogrfica ben definida debido ao seu escaso desenvolvemento continental. As Augas Costeiras que afectan esta unidade divdense en das masas a partir da praia da Concheira: ao este a 20102, e a 20103 ao oeste.

PATRIMONIO HISTRICO
A Zona vella de Baiona foi declarada conxunto de interese histrico-artstico pola Direccin Xeral de Patrimonio en 1993, coincidindo coa celebracin do V Centenario da Arribada, a chegada da Pinta ao porto tras o descubrimento de Amrica. Entre os edificios de interese histrico destacan o convento das Nais Dominicas da Anunciacin, do s.XVI, o Santuario de Santa Liberata (s.XVIII), a colexiata romnica de Santa Mara, construda entre o s.XII e o XIV ou a capela de Santa Marta, do s.XV. A fortaleza de Monterrei, onde hoxe se sita o Parador Nacional, conserva partes orixinais do s.XV, como a Torre do Prncipe, a do Reloxo ou a da Tenaza. Conta, ademais, con numerosas bateras como vestixios do importante papel defensivo que xogou na contorna. O resto do patrimonio etnogrfico componno casas de tipo tradicional no casco vello e cruceiros. O castro de Monterreal figura como patrimonio arqueolxico de la unidade.

O PATRIMONIO NATURAL
Pertence ao IBA Contorna maria das Ras Baixas. Unidade fortemente transformada pola vila de Baiona e o seu periurbano turstico e de segunda residencia. Anda que gran parte da fronte costeira est cementado, existen tramos de cants marios atlnticos (1230) en Monterreal, desenvolvndose tamn o hbitat 1210, vexetacin anual sobre refugallos marios acumulados (este tamn en Punta Sansn) e algn sector bastante degradado de matogueira costeira. As praias do interior do porto presentan unha estreita franxa con bancos areosos intermareais e submareais (1110 e 1140). No interior, o alto de Fontias e nas vertentes interiores de Percebelleira aparecen zonas con breixos secos europeos (hbitat 4030) e o grupo 82 de hbitats, pendentes rochosas con vexetacin casmoftica. Por ltimo, en Santo Antn smanse pequenas formacins de frondosas en proceso de recolonizacin a partir de campos de cultivo.

O CARCTER E A ORGANIZACIN ACTUAL

Paisaxe caracterizada polos fortes condicionantes que introduce a presenza do ncleo de Baiona, que ocupa gran parte do territorio que conforma a unidade. A densa urbanizacin da fronte litoral, que se estende nunha franxa sensiblemente paralela costa colonizando as partes baixas e mis planas do mbito deixa as terras de cultivo como un fenmeno case anecdtico, relegado s a unha zona de terrazas que anda se conserva no fondo do val na parte suroccidental. Tampouco abundante a superficie dedicada a explotacin forestal, en franco retroceso ante a forte presin que exerce a expansin urbana do ncleo urbano. O intenso crecemento en base a tipoloxas pouco compactas que xeran tecidos pouco densos propiciou a apertura de multitude de novas vas, algunhas das cales cun impacto considerable no territorio.

DINMICA DA PAISAXE
Baiona foi tradicionalmente un importante enclave portuario, que se desenvolveu en ntima relacin co mar, envorcado cara ra e onde a pennsula de Monte do Boi e a fortaleza de Monterrei xogaron sempre un papel urbano moi importante. As terras interiores, na valgada de Santo Antn, eran reservadas para tarefas agrcolas, con terrazas das ladeiras. Os novos modelos de asentamento, as facilidades de mobilidade e os usos tursticos aos que se enfocou recentemente este territorio fixeron que Baiona funcione na actualidade como unha cidade extremadamente dependente de dous factores: a cidade de Vigo, a tan s 18 Km. de distancia, e os fenmenos tursticos, altamente estacionarios. Isto xerou importantsimos e traumticos cambios na organizacin deste territorio: abandono de usos agrcolas e pesqueiros para a sa substitucin por novos fenmenos construtivos, modificacin de tipoloxas residenciais, aumento da altura media da edificacin, crecemento exponencial da poboacin, xeneralizacin da especulacin inmobiliaria e multiplicacin do nmero de vivendas baleiras.

RISCOS E IMPACTOS
A completar durante a elaboracin dos catlogos e directrices da paisaxe litoral.

3. AVALIACIN
VALORACIN DA PAISAXE
Paisaxe que contn diversos fitos paisaxsticos de especial valor, anda que o desmesurado crecemento do ncleo de Baiona compromete a excelencia e calidade paisaxsticas que podera alcanzar. A pennsula de Monte do Boi, e o conxunto que esta forma coa fortaleza de Monterrei (hoxe convertida en instalacin hostaleira) supn o elemento paisaxstico mis singular deste mbito, xa que ademais entra en relacin estreita coas non afastadas Illas Ces e as anda mis prximas Illas Serralleiras, vez que define un dos extremos da pequena Ra de Baiona. As relacins visuais son, por tanto, moi intensas con diversos puntos da costa prxima: ademais das anteriores, xranse conexins coa pennsula de santa Marta, a Praia Ladeira, Monte Lourido ou a Praia de Panxn. A fronte costeira est o suficientemente alterado como para que o que podera ser un dos maiores valores naturais da contorna non tea especial interese paisaxsticos. Esta unidade conta cun miradoiro chamado Virxe da Rocha. Desde o interior da unidade pdese disfrutar de amplas panormicas.

4. PLANIFICACIN
OBXECTIVOS DE CALIDADE PAISAXSTICA
A completar durante a elaboracin dos catlogos e directrices da paisaxe litoral.

ACCINS
A completar durante a elaboracin dos catlogos e directrices da paisaxe litoral.

MBITOS DE RECUALIFICACIN
Nesta unidade non se contemplan posibles mbitos de recualificacin.