A prosa entre 1936 e 1976

A PROSA ENTRE 1936 E 1976. OS RENOVADORES DA PROSA: FOLE, BLANCO AMOR, CUNQUEIRO, E NEIRA VILAS.

1. CONTEXTO E PRINCIPAIS LIAS TEMTICAS: A produccin narrativa en galego interrompeuse bruscamente tras o golpe de estado de 1936. A primeira novela de posguerra aparece en 1950: A xente da Barreira de Ricardo Carballo Calero. Inicio dunha lenta consolidacin do xnero.
Lias narrativas: a) Os continuadores de tradicin narrativa do Grupo Ns, da temtica centrada na decadencia da fidalgua tratada por Otero. Sguea Carballo Calero en A xente da Barreira. Otero publica Entre a vendima e a castaeira, relatos escritos na preguerra e O seorito na Reboraina, mestura de relato realista e novela de aventuras. b) O realismo popular ou etnogrfico: lus do candil de nxel Fole. Ambientacin rural, focalizacin xeogrfica (ambienta as obras nun lugar concreto), dialectalismo lingstico, modelo da oralidade, sinxeleza argumental e humorismo. c) Realismo fantstico: narrativa de lvaro Cunqueiro. Mestura elementos culturalistas e populares, realidade coti e fantasa. (Borges, Carpentier) d) Realismo social: Eduardo Blanco Amor ca novela inaugural: A Esmorga e) A Nova Narrativa: rupturista, ruptura das novas proclamacins literarias. Infludos polos renovadores da novela contempornea, promoven o experimentalismo formal e a ambientacin urbana, folclorismo e realismo vulgar, rexeitan linguaxe literaria. 2. O REALISMO POPULAR DE NXEL FOLE:

Anxel Fole (Lugo) pon a andar revistas das vangardas (Yunque). Republicanosocialista, admrese ao Partido Galeguista. A guerra impide a divulgacin de Auga lizgaira (perdeuse, quemrona). Vivu o exilio interior.
Rematada a guerra, refxiase nunha aldea quiroguesa. O val de Quiroga, as terras do Incio e o Caurel. A fins dos 40, regresa actividade pblica participando na prensa luguesa e unndose como fundador da Editorial Galaxia. lus do candil inciase cun prlogo Terra do Caurel como xustificacin e marco para o conxunto narrativo: son historias contadas por personaxes en noites de inverna nunca Torre en terras do Caurel. Transcritor como modelo narrativo de transmisin oral. Ntrese da temtica que lle proporcionan s lendas e relatos populares. Detallada descricin da xeografa caurel.

Os 14 contos estn narrados en primeira persoa. Estrutura sinxela, argumento reducido a unha ancdota de forma lineal (a vida e a morte, o mundo e o trasmundo) Recorre mitoloxa popular tratada con racionalismo crtico que evita a Fole caer no costumismo. Terra Brava. Contos da solaina. Prlogo autoral Solaina que nos presenta as terras do Incio. O autor finxe transcribir un manuscrito realizado por seu to. O misterioso e o sobrenatural teen unha dimensin secundaria e sometido anlise da razn. Fole entra nunha etapa de silencio narrativo inmerso no seu traballo perdiodstico. nica obra: Pauto do demo. Publica Contos da nboa, 18 contos breves humorsticos e de ambientacin urbana, permanecen os interrogantes da mentalidade rural. Historias que ningun cre. Trazos da sa narrativa: a) Naturalismo lingstico: utiliza o modelo de lingua oral. b) Predileccin polo conto para contar fronte o conto para ler. c) Realismo narrativo: os elementos fantsticos sempre estn xustificados pola razn. d) Orixinalidade tcnica e estilstica. e) Compromiso moral coa sa terra e co seu tempo. f) Paisaxe como elemento diferenciador da literatura galega. 3. O REALISMO FANTSTICO DE LVARO CUNQUEIRO. (Mondoedo)

Pais Boticarios
a) Tendencia disgregacin da novela: constrense mediante a acumulacin de relatos argumentalmente inconexos. Non se pode falar de progresin da marracin, nin dun relato principal e outro secundario. b) Predominancia da oralidade no estilo: conto de tradicin oral. c) Entrecruzamento do extraordinario e marabilloso co cotin: eliminacin de fronteiras entre realidade e imaxinacin. d) Fantasa, humor, poeticidade: mestura do mundo rural e o mundo mtico pode producir o humor en forma de irona tenra ou grotesca. Merln e familia: disgregacin da novela. O mago Merln instlase ca sa raia Ginebra nun ambiente galego en terras de Miranda, Mondoedo. Van a sa casa a consultar problemas que a ciencia non pode resolver. Merln faino cando posible. Non sempre.

17 narracins de argumento independete:

a) a voz narrativa de Felipe de Amancia. Narrador principal integra e domina as restantes voces da novela. b) A Biografa persoal do Felipe-personaxe, desenvolvida nun segundo plano. c) A presenza recorrente de personaxes secundarios d) Progresin temporal moi subtil dun relato a outro ( proceso de maduracin de Felipe) e) Repeticin de estruturas narrativas. (mesma secuencia estrutural) As crnicas do Sochantre: ambiente da Bretaa, descrita a omaxe de Galicia. Organzase en tres seccins : A carroza As historias Os viaxes tcnica narrativa semelante a Merln e familia. Se o vello Sinbad volvese s illas narrada en terceira persoa. unha novela de personaxe que trata da aventura do vello marieiro das Mil e unha noites. Para recobrar o creto que van perdendo as historias fabulosas, Simbad decide facerse de novo mar. Reclese nun mundo de soos que lle permita seguir sendo o heroe que un da foi. Estrutura: existencia dunha lia evolutiva no proceso de construccin-destrucin do personaxe. Mayor distancia entre o real e o marabilloso. Silbad un personaxe paralelo a Felipe de Amancia e os dous padecen o efecto destrutor do tempo. Acaban refugindose nun mundo fantstico tecido de lembranzas, porque a memoria o nico espazo a salvo dos efectos esmagadores do tempo. Libros de semblanzas: Escola de mencieiros, Xente de aqu e acol, Os meus feirantes. Retratos de personaxes onde se retrata seres populares tocados polo extraodinario. 4. O REALISMO SOCIAL DE EDUARDO BLANCO AMOR:

Inciase na poesa. A sa primeira novela en galego A escaleira de Xacob. Na dcada dos 30 abandona a escrita en galego. En casteln publica: La catedral y el nio. Ambiente de Auria e o protagonismo dos personaxes infants.
A esmorga escrita en Bos Aires. Modalizacin narrativa. Dous narradores limitados: un narrador 1 presente na Documentacin, desde un estatus de narrador editor-investigador, abre paso a unha crnica infiel. O narrador 2, Cibrn, desenvolve en primeira persoa o ncleo do relato, preocupado pola presin dos interrogatorios, acta cunha estratexia esculpatoria. un modelo de lector activo dubidoso sobre a veracidade do narrado. Axudar a reconstrus o texto recreando as preguntas do xuz.A tcnica telefnica, sita ao lector no papel de xuz. Espazo fsico e social. Fsico: medio suburbial que rodea a cidade de Auria (Ourense) (social): con personaxes pertencentes categora social dos marxinados, prximos delincuencia e afeitos violencia como norma. Na configuracin da novela hai dous polos: cidade-suburbio, centro-periferia. Son mundos pechados de costas un ao outro.

O desprazamento espacial implica un grao maior de degradacin.

PERSONAXES: Cibrn, O Castizo O Tiica O Puchapodre: personalidade contraditoria: actos/palabras. Presenta ante o xuz un retrato depravado dos seus compaeiros.A sa nai non lle fala. Defnese como traballador e honrado. a nica testemua do sucedido pero o nico que pode ser condenado. Fala do Pensamento que a conciencia. Xan, O Bocas, Alicante Peito de Macho / e O Milhomes : xastre, homosexual e efeminado e O Bocas que e botado para adiante, van sempre de esmorga. O Bocas mostra unha personalidade ambigua. Necesita embebederse para aceptarse. Aceptacin conflitiva que se resolve mediante a violencia e o maltrato. Personaxes secundarios (femininos) A Socorrito. INTERPRETACINS: Coa novela picaresca Lectura sociolxica Interpretacin existencialista interpretacin feminista. Os biosbardos (1962) Libro de retratos Ambientada en Auria no sculo XX Son sete contos: relato de aprendizaxe ou ciclo de formacin. Narrados en primeira persoa como narrador-testemua ou narrador-protagonista. Experiencias de personaxes infants con distintos atributos de distintas clases sociais enfrontados a experiencias iniciticas. Temas: o sentido da propia dignidade, a autoestima persoal, a igualdade esencial por enriba das barreiras de clase. Os argumentos glosan de forma irnica como instrumento de pecados capitais, como instrumentos dunha moral represora que salta en anacos ante a inxenuidade infantil. Pdense adiviar neles, notas da infancia de Blanco Amor.

Xente ao lonxe (1972). Novela de apredizaxe, longa e a mis lograda. A obra inciase cun Prlogo til dirixido ao lector sobre o papel do escritor nunca cultura minorizada como a galega e sobre os problemas que debe afrontar para crear unha narrativa moderna (termo medio). Defende o uso dunha lingua escrita pra a xente e un compromiso co pas. unha nova elaboracin dos temas, do espazo e do tempo, o Ourense das primeiras dcadas do S. XX A novela narra o proceso de maduracin de Suso, o fillo de ASER e de SEVERA, irmn de EVANXELINA nunca familia proletaria de ideas socialistas.

 Vai desde que ten 11 ou 12 anos ata os 17. afrntase con acontecementos e experiencias iniciticas que van modelando a sa conciencia. Suso faise tamn consciente dos conflitos econmicos e ideolxicos da sociedade na que vive. Finalmente, debe asumir a desintegracin da sa familia. Maduracin do movemento obreiro de A. (Auria, Ourense). Episodio de Baldaquino de Ursaria. Cambio de perspectiva do escritor para mostrarnos a outra cara da sociedade galega. A esmorga est presidida por unha visin pesimista de Galiza. Modificar mediante a loita as circunstancias externas, os protagonistas cosntren un futuro. Novela coral: arredor dos protagonistas, secundarios coas sas historias e vivencias. 5. A NARRATIVA DE XOS NEIRA VILAS: Pioneiro da literatura infantil en galego: O cabalio de buxo, Espantillo amigo, A marela Taravela Traducu para o galego obras de Nicols Guilln, Fidel Castro, Jos Mart e Alejo Carpentier. Nas extra-literarias, se move nun marco vivencial, Amrica da emigracin, a Cuba castrista, moi distinto ao dos escritores do interior, sen manter un contacto xeracional. Non manifesta o interese literario renovados: tratamento realista dos xeitos da vida da Galiza rural non nun medio urbano. Concntrase nas miserias e tragedias da aldea galega nos tempos da G.36. En prosa: cultiva o conto e a novela. 5 ncleos segn as caractersticas tcnicas e temticas: a) O primeiro ncleo agrupa as obras de protagonista infantil: Reunidas polo nome de O ciclo do neno. Ofrcese a percepcin que ten o neno do mundo da aldea. Hbitat rural galego dos 30 e 40 que ofrece como nica sada a emigracin. Proceso de maduracin psicolxica dos protagonistas, sendo crnicas iniciticas en que a vivencia da inxustiza vai modelando a sa personalidade ata a rebelin. Tcnico-formal: mostran unha grande sinxeleza construtiva: breves apuntamentos narrativos (Memorias) e tcnica epistolar (Cartas a Lelo) Memorias dun neno labrego, Cartas a Lelo, Aqueles anos de Moncho. b) O segundo ncleo e do mundo rural observado desde o adulto: Xente no rodicio, A muller de ferro, Querido Toms. Tratamento tcnico-formal diverso. Nos 20 relatos de Xente..predomina o tratamento realista. Os contos de A muller.. estn cargados dun forte simbolismo. Longo monlogo alegato contra a emigracin. c) O terceiro ncleo est centrado na emigracin: Camio bretemoso, Historias de emigrantes, Remuo de sombras, Tempo novo, Relatos marieiros. Aborda a epopea trxica do emigrante en terras americanas. O mbito espacial desprzase e a aldea e Galiza un referente na distancia desde a lembranza. Remuo de sombras coniderada a mis prxima Nova Narrativa. Tcnica

cinematogrfica, flash-back, aceleracin ou ralentizacin temporal, complexidade tcnica, multiplicidade de rexistros lingusticos. d) O cuarto ncleo, o mundo urbano: O home de pau. 15 relatos centrados no mundo urbano cunha perspectiva crtica do centrado nos inconvenientes da vida na cidade. e) O quinto ncleo: coleccins de estampas lricas e de semblanzas. Lar. Nai. Pan. CHARAMUSCAS. Na primeira recranse os espazos, os obxectos, e as xentes da infancia rural do autor. Na segunda, reconstrese con breves trazos a figura da nai. En Pan, un resumo de todo o seu mundo narrativo anterior a travs dunha nutrida galera de personaxes: o cacique, o xornaleiro

A literatura do exilio entre 1936 y 1976: poesa, prosa y teatro

A derrota do bando republicano na Guerra do 36 provocou o exlio a moitos galegos, entre eles artistas, escritores e intelectuais. Os pases de Amrica, Arxentina, Uruguais e Mxico, acolleu o maior continxente de exiliados. Existan ali comunidades galegas e un tecido asociativo e cultural que facilitou o inserimento ainda que non faltaron problemas (legalizarse). En Bos Aires e Montevideo concentrronse moitos intelectuais, escritores e artistas que lograron fuxir da represin franquista. Catelao, Lorenzo Varela, Rafael Dieste, Surez Picallo, Lus Seoane, Lois Tobo, Alonso Ros.. sumronse outros emigrados que xa estaban ali: Blanco Amor, Emilioo Pita, Varela Buxn Esta concentracin dinamizou a vida asociativa da comunidade galega, as posicins do galeguismo, liderado por Castelao ata 1950. O exlio mantivo acesa a chama da cultura galega e a continuidade do galego como idioma escrito. Iniciativas: a) A organizacin de toda clase de actos culturais. b) A fundacin de editorais e coleccins bibliogrficas Galicia, Citania, Sempre en Galicia, A Esmorga. c) Publicacin e sostemento de xornais ( Galicia, A Nosa Terra), revistas ( Galeuzka, Galicia Emigrante, Saudade, Vieiros: Mxico. ) e programas radiofnicos. (Lus Seoane) d) A constitucin de grupos msico-corais e de compaas dramticas (Compaa Maruja Villanueva , Teatro popular Gallego de Blanco Amor.) e) A constitucin de organismos e entidades culturais para a promocin da nosa cultura. f) A presentacin dunha denuncia ante a UNESCO sobre a persecucin da cultura e do idioma galego no rxime franquista e a celebracin do Primeiro Congreso da Emigracin Galega.

En Mxico, menos importante, estivo Delgado Gurriarn. As revistas Saudade e Vieiros. En EEUU, Ernesto Guerra Dacal, en Cuba en Puerto Rico e en Venezuela Silvio Santiago. 1. A POESA NA DISPORA: Xnero mais cultivado na dispora. Temas vetados na Galicia dominada porlo franquismo ou problemticas dos desterrados. LUIS SEOANE: actividade variada. Tem como mestre: Carlos Maside e participou na oposicin Ditadura de Primo de Rivera. Ocupouse da ilustracin dos primeiros libros poticos de Cunqueiro. Ingresou no Partido Galeguista. Colaborou na campaa a favor do Estatuto de Autonoma de Galiza. Cando estoupa a Guerra Civil logrou fuxir a Portugal e desde ali embarca para Bos Aires. Ali desprega unha actividade de propagandista da causa democrtica e de animador da cultura galega e arxentina. A actividade incle:
a) Publicacin de xornais arxentinos, direccin ou colaboracin en revistas

da colectividade galega. b) Edicin de libros artsticos. c) Publicacin dos poemarios: Fardel del eisiliado, Na brtema, Santiago, As cicatrices. d) Fundacin de editoriais. e) Realizacin de exposicins pictricas. f) Participacin en organismos galegos. AGUEA En 1936, regresou a Galicia coa sa muller, Maruxa Fdez. Expuso a sa obra pictrica vixiado pola Polica franquista e colaborou no nacionalismo galego de esquerdas. Creou con Isaac Daz Pardo o Laboratorio de Formas de Galicia, orixe na cermica de Sargadelos e impulsou a fundacin do Museo de Carlos Maside. Publicou na editorial Galaxia: Comunicacins mesturadas (charlas radiofnicas) A obra literria de Seoane foi pouco coecida e infravalorada. Influiu ter publicado case todo na Arxentina no exlio e un compromiso ideolxico nacionalista e de base filosfica marxista que non foi do agrado do galeguismo arredor da Editorial Galaxia.

A Sa vocacin de escritor: defensa dunha poesa social e comprometida en que se combinasen a denuncia e a visin histrica a vivencia persoal e os dramas colectivos. a) Estilo realista: case xornalstico. Sobria e sem metforas. b) Temtica social, tema da emigracin tratado como a gran epopea annima e colectiva do pobo galego e contado desde os emigrantes. Visin mtico-reivindicativa da historia de Galiza com dous instantes: o celta e o medieval irmandio.(pobo galego sobre arist) c) Verso longo. Despreocupacin pola ornamentacin. d) Escaseza de poemas persoais onde fale o eu do Seoane. LORENZO VARELA Fillo de emigrantes de Monterroso. Colaborou nas Misiones Pedaggicas prvios Guerra Civil. Combateu nas fileiras do exrcito republicano. Exiliuse primeiro en Mxico e uniuse despois en B.Aires crculo de Seoane colaborando com eles en iniciativas culturais. OBRAS: Catro poemas pra catro gravados (Mara Pita e tres retratos medievais). Lonxe, com gravados de Seoane. (4 figuras emblemticas: Mara Pita, Mara Balteira, Roi Xordo, bispo Adalfo.)
EMILIO PITA Emigrou a Arxentina com 12 anos, asume a condicin de exiliado. Foi animador de iniciativas culturais e galeguistas: colaborador de prensa e rdio, organizador de exposicins e actos literarios. Jacobousland. Cntigas de nenos. O ronsel verdegal. FLORENCIO DELGADO GURRIARN: Exiliado despois da Guerra, publicou Galicia infinda, com evocacins da terra natal e descripcins das paisaxes mexicanas en clave hilozosta. ERNESTO GUERRA da CAL: Profesor e catedrtico na Universidade de Nova York e defensor da proposta reintegracionista. Emprego de imaxes orixinais e vangardistas, ecos neotrobadorescos. EDUARDO BLANCO AMOR:

Edita na posguerra en B.Aires o seu Cancioneiro, libro heteroxneo e com poemas escritos com nterioridade. Temas: o drama da sociedade e o desengano amoroso. Mestranse poemas breves e poemas longos arte menos e arte maior, poemas nacionalistas e poemas amorosos. 2. O TEATRO NA DISPORA: Durante a posguerra conviven na dispora duas propostas teatris: unha mais popular, enxebrista e costumista representada por Varela Buxn, que pretende evocar a terra lonxana (recreacin de costumes e ambientes) e manter o sentido e orgullo de colectividade galega (exaltacin de valores propios, dignificacin do idioma) Outra mis culta com temas, tcnicas e enfoques dramticos anovadores, representada por: Castelao, Seoane e Blanco Amor. Pretende dotar as obras de validez universal e formulando conflitos e preocupacins non exclusivos do pobo galego. ALFONSO R. CASTELAO. EDUARDO BLANCO AMOR: Director do Teatro Popular Galego en B.Aires. Autor de varios textos dramticos orixinais. Obra teatral: Pezas de realismo costumista: menos orixinais, calidade dos dilogos e recreacin de personaxes tomados do rural. Pensadas para a xente do nosso pobo para un pblico que lea pouco ou a ver teatro.ff

F Obras teatrais: Farsas para tteres: (1 Volume) crtica encuberta poder tirnico e peza de contidos anti-racistas, arremte contra o machismo e a violncia sexista e a outra que trata os problemas que suscitan as suculentas herdanzas dos emigrados que voltaron enriquecidos de Amrica. Teatro pr xente. Catro pezas e trs contos escnicos. Retrato da misria poltica, espiritual e dultural do franquismo.

Proceso en Jacobusland: (Fantasa xudicial en ningures) Censurada. Dursima denuncia da represin franquista e das inxustizas do aparello xudicial. Editada por vez primeira en 1980. LUS SEOANE: teatro innovador. A sa obra teatral escrita en galego. Publicada en Arxentina es espaol traducida por el. A soldadeira: de tema histrico e social coa revolucin irmandia protagonizada por Roi Xordo como fondo da accin. Influxo de Bertold Brecht e da peza O Mariscal. Funde as referencias pasado histrico com alusins presente galego. A loita dos irmandios contra os abusos dos seores feudais proxctase no presente na loita do pobo contra a tirania de Franco. Esquema de farsa. O irlands astrlogo. Despois de elaborar estas 3 pezas, apostou por unha nova concepcin de teatro: a) Conxugar tradicin e modernidade e ser un teatro vivo que se poida representar en calquera sitio. b) Xenuno e non elitista. c) Afastarse do costuismo e ser vlido para todo tipo de pblico. OUTROS DRAMATURGOS NA DISPORA: (TEATRO POPULAR) MANUEL DANIEL VARELA BUXN: un dos primeiros animadores do teatro galego na Arxentina. Actor e director en Maruja Villanueva. Escribu obras de corte rural-costumista e humorstico, non exentas de crtica social e anti-caciquil. O ferreiro de Santn, Taberna sin dono, O cego de Fornelos. De mulleres non me fales. ISAAC DAZ PARDO Fillo do pintor Camilo Daz Balio, el tamn pintor, ceramista, cartelista, editor Emigrou a Arxentina e publicou da Editorial Citania (de Seoane): Midas

RAMN DE VALENZUELA: Ensaio: Necesidade de fomentar o teatro galego. A traxicomedia: As bgoas do demo, ambientada na Galicia rural.

A NARRATIVA E ENSAIO NA DISPORA: A) A NARRATIVA: RAMN DE VALENZUELA OTERO: Non agardei por ningun (B.Aires) (Ed. Citania) se centra nas peripecias de Gonzalo Ozores (trasunto do propio Valenzuela) como guerrilleiro nos montes de Galicia e como soldado n afronte de batalla. Era tempo de apandar: complementa a primeira: un eu relata o exlio francs a repatriacin forzosa a pasaxe polas cadeas franquistas de Burgos e vila e o regreso s terras galegas de Trasdeza onde traballa nas minas de volfrmio. Relatos curtos: O naranxo. SILVIO SANTIAGO: Preso durante Guerra do 36 pero logra fuxir a Caracas onde desenvolve un labor cultural galeguista. autor das novelas memorialsticas Villardevs, sobre a sa infancia na aldea natal. O silencio redimido (pstuma) que relata a sa aventura para fuxir da Espaa de Franco e as terrbeis situacins que pasou a xente nesa etapa . ANTN ALONSO ROS: regresa a Galicia para sumarse xeira republicana. En 1936 tivo un posto de deputado por Pontevedra nas Cortes espaolas. Fuxe a Portugal e regresa a Arx. Onde formou parte do Consello de Galiza. O sior Afranio ou como me rispei das gadoupas da morte (Memorias dun fuxido) ( vinte meses q botou percorrendo Galiza de Franco disfrazado de esmolante portugus e a sa sada exilio.) ENSAIO: Continuando o pulo que o Grupo Ns e os membros do Seminario de Estudos Galegos. ALFONSO R. CASTELAO: As cruces de pedra na Galiza.

Sempre en Galiza: consideraba a bblia laica do nacionalismo galego. Comeza cun prlogo Adro que reproduce 14 artidos de Cast, durante o seu desterro en Estremadura no Bienio negro. O libro primeiro, escrito en Valencia e Bcn durante a Guerra do 36. O libro segundo escrito en NY e no trasatlntico que trasladaba a Bos Aires. Libro terceiro en B. Aires. O libro cuarto na viaxe de Marsella a B.Aires logo de demitir como ministro republicano no exilio. Composto por materiais heteroxneos. O feito de ser un tratado do patrionismo galego. TEMAS: achegamentos valorativos historia de Galicia./propostas federalizantes para a reconstruccin do Estado espaol./ aclaracins conceptuais sobre termos como nacin, estado/ reivindicacins bsicas do nacionalismo/defensas do idioma galego. LUS SEOANE: estudos e artigos sobre figuras da pintura e das artes galegas como Carlos Maside, Castelao. Artistas non galegos: O Bosco, Diego Rivera. Recolle o testemuo do que foi comezo da represin desatada en Galicia. O que fixeron en Galicia. Comunicacins mesturadas, (guins e textos que utilizou para a emisin radiofnica Galicia emigrante ANTN ALONSO ROS, LOIS TOBO FERNANDEZ, XERARDO LVAREZ GALLEGO (Vida, paixn e morte de Alexandre Bveda).

O exilio da literatura (1936/1950)

As consecuencias da guerra civil foron nefastas para a nosa literatura, cultura e poltica. Se ben no se prohibiu o uso do galego por lei, ademais da censura que exista creouse unha propaganda que acusaba ao galego de perigoso e antipatritico. A represin poltica durante a guerra a toda persoa con afinidade polo republicanismo, nacionalismo e mesmo pola democracia provoca que moitos dos nosos intelectuais tean que exiliarse. Dirxense a lugares onde xa hai bases estables de poboacin galega como Bos Aires e Montevideo. Al intentan continuar coa nosa producin literaria e conservar o prestixio anteriormente adquirido. Para esta tarefa verten moito sacrificio debido a desconexin cos galeguistas que quedaran en Galicia. Curiosamente, o exilio supuxo unha certa universalizacin da nosa cultura e da nosa literatura nun dobre sentido: darse a coecer internacionalmente e recibir influencias de culturas alleas. A actividade cultural dos exiliados fundiuse coa dos emigrados. Algn escritor, como Blanco Amor ou Emilio Pita, residan xa en Amrica cando comezou a guerra. A sa actuacin foi solidaria cos exiliados. O labor de todos eles, dun inequvoco signo democrtico, diversificouse en mltiples campos: - Creacin de editoriais en que publicaran as sas obras e reeditaran os clsicos do XIX e os autores de preguerra - Audicins radiofnicas - Teatro (a modo de exemplo podemos citar que Os vellos non deben de namorarse foi estreada en Bos Aires en 1941) - Xornais e revistas. Entre estas debemos citar das de especial relevancia e calidade, tanto literaria como artstica: Galicia emigrante, que dirixiu en Bos Aires Lus Seoane; e Vieiros, publicada en Mxico por Lus Soto, e Lus Tobo entre outros. Distnguense tres etapas no seu labor: 1. 1939-1950: Galicia en silencio concentrndose en Amrica toda a nosa producin literaria. Citemos, como exemplos, Jacobusland (1942) de Emilio Pita, Catro poemas pra catro gravados (1944) de Lorenzo Varela e Sempre en Galiza (1944) de Castelao. 2. 1950-1960: Fundadas algunhas editoriais en Galicia, o traballo do interior e da dispora complemntanse. As publcanse obras en Amrica que non se podan publicar aqu por mor da censura (A esmorga de Blanco Amor). Escritores das das bandas do Atlntico colaboran nas revistas que se publicaban en Galicia e en Amrica.

3. 1960-1975: A cultura a adquirindo unha certa normalidade en Galicia e as obras dos exiliados comezaron a se publicar xa en editoriais galegas e os exiliados superviventes iniciaron o regreso de forma individual, nalgn caso encontrndose con que a propia terra os tia esquecido e sen ningn tipo de recoecemento pblico da sa entrega.
AUTORES 1. LUS SEOANE - Fardel de exiliado - A maior abondamento Escribe unha poesa preocupada pola realidade humana do pas. Esta inquietude amsase nos dous temas fundamentais da sa obra: a. O mundo da emigracin (Fardel de exiliado e en A maior abondamento) b. A historia de Galicia, desde as persoas humildes, os artesns, os moinantes En canto estilo, Seoane utiliza maioritariamente versos longos non sometidos a control mtrico e por veces tampouco rima. 2. LORENZO VARELA A sa obra principalmente potica, e ten unhas connotacins de solidariedade, de resistencia e de combate, servizo sempre da xustiza e da liberdade. En galego, ademais de poemas soltos, publicou das obras: - Catro poemas pra catro gravados: cntranse en catro personaxes histricos que son evocados cunha clara intencin de os proxectar presente como exemplo de loita (sobre todo Mara Pita e Roi Xordo); son a herona coruesa Mara Pita, a soldadeira Mara Balteira, o lder irmandio Roi Xordo e o bispo de Compostela Adalfo II. - Lonxe: aparecen dous temas fundamentais: a temtica mtica e a saudade da terra. 3. SILVIO SANTIAGO (narrativa) - Vilardevs - O silencio redimido

4. EMILIO PITA: - Jacobusland - Sern 5. FLORENCIO DELGADO GURRIARN: - Bebedeira - Cancioneiro da loita galega

- Galicia infinda 6. RAMN DE VALENZUELA: (NARRATIVA) - Non agardarei por ningun (novela) - Era tempo de apandar (novela) 7. MANUEL VARELA BUXN: (TEATRO) - Se o sei non volvo casa. - Taberna sen dono - cego de Fornelos Debido gran acollida que tivo, Castelao encargoulle a sa compaa de teatro ( Aires da Terra) a estrea de Os vellos non deben de namorarse. un teatro popular, de lia cmica e sentimental cuxa ambientacin remtese ao mundo rural.

A NARRATIVA DE FINS DO XX E COMEZOS DO XXI

1.- A CONSOLIDACIN DA NARRATIVA DE 1975 A 1985. 1.1. INTRODUCIN. - O ambiente social e ideolxico dos anos 70 caracterzase pola efervescencia propia da mudanza. - O deterioro do rxime franquista nos ltimos anos do ditador e a recuperacin das liberdades a partir de 1975 permiten un incremento do activismo poltico que se traslada literatura. - A temtica de compromiso social, moderada a medida que se consolidan e legalizan outras canles de participacin social (partidos polticos) - Transicin (1975-1981) readaptacin da literatura galega: aparicin de novas editoriais (Edicins Xerais de Galicia); convocatoria de diversos premios (Premio Blanco Amor ou Xerais de Novela); preocupacin por recuperar a memoria reprimida durante corenta anos de ditadura (clsicos, sobre a Guerra do 36 e a posguerra), plena actividade Cunqueiro, Fole, Neira Vilas. - Os escritores nados nos anos 40 e comezos dos 50 evolen cara a frmulas mis complexas.

1.2. TENDENCIAS.
a) Realismo ruralista e etnogrfico: Exploran o imaxinario popular do mundo rural galego, tomando como modelo a nxel Fole. Historias do canizo de nxel Sevillano. b) Narrativa memorialista: Centrada na Guerra do 36 e inmediata posguerra, escrita por autores que a padeceron en carne propia. Era tempo de apandar de Ramn de Valenzuela; O silencio redimido de Silvio Santiago; O sior Afranio ou como me rispei das gadoupas da morte de Antn Alonso Ros. c) Narrativa histrica: Recrea determinados momentos do noso pasado. Xon Bernrdez Vilar, Un home de Vilamen (a medio camio entre a reportaxe periodstica e a ficcin histrica para reconstrur a Segunda Revolucin Irmandia e o ambiente social da Galiza feudal na Baixa Idade Media); Vctor F. Freixanes, O tringulo inscrito na circunferencia (entre a realidade e o mito, crea un mundo literario propio, trasunto alegrico de Galiza); Alfredo Conde, Xa vai o griffn no vento (entrecruza dous planos narrativos, a historia dun escritor esgotado, e catrocentos anos atrs a historia dun inquisidor enviado a Compostela). d) Realismo sociolxico: Reflicte os principais conflitos da sociedade galega da poca (emigracin, industrializacin e recoversin, crise do mundo rural,...). Primeiras obras de Xavier Alcal e Alfredo Conde; Morrer en Castrelo do Mio de Xos Fernndez Ferreiro (prxima narrativa do posfranquismo, un alegato contra a poltica depredadora practicada en Galiza polas compaas hidroelctricas). e) Narrativa alegrico-social: Evolucin do realismo sociolxico, incorporar a reflexin sobre a identidade e a historia do pas. Pretenden mostrar de forma alegrica a situacin do pobo galego e introducen, nunha base narrativa realista, elementos fantsticos e

marabillosos. Fbula de Xavier Alcal (presenta unha situacin dupla, por un lado pretndese esclarecer a morte dun asasinado nos primeiros das da Guerra do 36, e por outro, analzase a complexa realidade poltica dos primeiros anos de transicin); E agora cun ceo de lama de Paco Martn; Beiramar de Martnez Oca (presenza do estrao e marabilloso beira do real, exemplo de novela alegrica, combina realismo con elementos do mtico popular). f) Narrativa de xnero: Resultado das experiencias avanzadas de Xos Fernndez Ferreiro que ensaia nestas datas o western e a ciencia-ficcin, A morte de Frank Gonzlez, Reportaxe csmico. g) Narrativa renovadora e experimental: Textos que rompen coas tendencias dominantes, creando frmulas narrativas persoais e en ocasins experimentalistas. Carlos Casares Xoguetes pra un tempo prohibido (narra en forma de longa analepse a peripecia vital e as experiencias do protagonista, desde a sa infancia e adolescencia ata a sa mocidade e madurez cando est a punto de morrer por un estpido accidente. Texto cheo de elementos autobiogrficos e que recrea o ambiente da posguerra franquista).

1.3. AUTORES.
- Paco Martn - Xos Fernndez Ferreiro - Carlos Casares - Xon Bernrdez Vilar - Xos M. Martnez Oca - Lois Diguez - Alfredo Conde Cid - Xavier Alcal
- Vctor F. Freixanes

2.- A NARRATIVA DE FIN DE SCULO (1985-...)

2.1. PANORAMA XERAL. Etapa de consolidacin e diversificacin temtica: - Crecemento continuo do nmero de obras publicadas - Introducin do galego no ensino fundamental. Isto explica a aparicin da literatura infantil e xuvenil. - Contina a expansin do mundo editorial iniciada na transicin (Sotelo Blanco, Positivas, Ir Indo, Do Cumio,...) especializadas en xneros e tendencias. - Os premios literarios estimulan a escrita (Premio Merln de Literatura Infantil, o Garca Barros, o Torrente Ballester, o Premio Eixo Atlntico,...) - s promocins dos 50 e dos 70 en plena actividade smanse autores novos. - A novidade temtica convrtese nun valor narrativo (policial, ertica,...). Crise da narrativa sociolxica, substituda por outros xneros que lle acaen mellor (ensaio, crnica). Erradicacin da narrativa etnogrfica ou ruralista.

2.2. TENDENCIAS.

a) Narrativa de xnero: Dentro do experimentalismo xenrico cabe citar: Ciencia-ficcin: Soos elctricos de Ramn Caride Ogando. Ertica: Aventura en Nassau, O mellor francs de Barcelona, A historia escrbese de noite, Bieito Iglesias. Sentimental: Ramiro Fonte; Surez Abel (Sabor a ti) Terror: Trece badaladas de Suso de Toro (gtica e de suspense, presenta Compostela como un labirinto misterioso no que unha escritora e un produtor de cinema se ven atrapados); Vestio de Xos Miranda. Western: Os outros disparos de Billy de Carlos G. Reigosa. Policaca e detectivesca: A que alcanza maior difusin, pensada para o consumo xuvenil; inicia esta lia temtica Crime en Compostela de Carlos G. Reigosa, que seguirn O misterio do barco perdido ou A guerra do tabaco do mesmo autor; ser continuada por Romn Raa e O crime da ra da Moeda Vella. Novela negra: Os autores introducen notas de costumismo urbano, crtica social e certo experimentalismo expresivo. de mosca de Anbal C. Malvar; Un nicho para Marilyn de Miguel Anxo Fernndez. b) Narrativa humorstica: O humor mestrase con outros elementos e permite unha fina crtica social e de costumes. Erros e Tnatos de Gonzalo Navaza; O esprito de Broustenac de Alfonso lvarez Cccamo. c) Novela histrica: Branca de Loboso, Rbade Paredes; Morte de Rei, Daro Xohn Cabana (protagonizada polo ltimo rei galego, Don Garca, que desde a cadea do castelo de La, preparndose para a morte, rememora a sa traxectoria vital e a perda do reino); Magog de Mara Gndara. Elementos histricos xunto con outros fantsticos ou debedores da narrativa de aventuras atopmolos na obra de: Xos Miranda, Morning Star (sita a accin no tempo do pirata pontevedrs Beito Soto e a sa Burla Negra); Carlos G. Reigosa, Pepa a Loba. d) Narrativa fantstica e marabillosa: Daro Xohn Cabana o principal representante, infludo por Cunqueiro e a tradicin artrica e cabaleiresca; actualiza o realismo mxico de Cunqueiro, a cabalo entre o marabilloso e o coti, reutiliza materiais temticos da narrativa artrica e da mitoloxa popular; obras: Fortunato de Trasmundi, Galvn en Saor, O cervo na torre (poltica-ficcin, no escenario dunha futura revolucin galega). e) Narrativa lrica: Caracterizada polo tratamento potico da linguaxe, anda que pola temtica podera encadrarse noutros apartados. Ramiro Fonte, Os leopardos da la. f) Narrativa de evocacin: Representada por Ramiro Fonte. Especial relevancia teen as obras que evocan o mundo rural galego en trance de desaparicin, Afonso Eir.

g) Narrativa urbana e experimental: Autores e tendencias caracterizados pola experimentacin formal e a exploracin de mundos narrativos infrecuentes nas nosas letras (marxinalidade urbana), infludos por tendencias contraculturais. Suso de Toro iniciou o camio con Caixn desastre, Polaroid, Land Rover (realismo festa); continan Xos Cid Cabido, Panificadora, Grupo abeliano; Xels de Toro, Non hai misericordia. En conexin con estas formulacins literarias mis actuais temos a literatura brav, movemento fundado por Xurxo Souto, autor de volumes de relatos como Fumareu, e Santiago Jaureguzar autor de Fridom Spik, s que se pode engadir Fran Alonso, Males de cabeza, Cartas de amor. marxe destas correntes, desenvolveron unha obra de calidade outros autores como Miguel Anxo Murado, Rudo. Relatos de guerra (ambientada na antiga Iugoslavia) ou Xavier Queipo.
2.3. OUTROS AUTORES. - Marilar Aleixandre - Antn Riveiro Coello - Daro Xohn Cabana - Suso de Toro - Manuel Rivas - Xos Carlos Caneiro - Francisco Fernndez Naval - Lus Rei Nez 3.- A NARRATIVA GALEGA NOS PRIMEIROS ANOS DO SCULO XXI. 3.1. INTRODUCIN.

Fenmenos caracterizadores: Contraccin da dinmica editorial consecuencia da crise econmica, do auxe de traducins para o galego de narrativa de calidade doutras linguas, ou da decisin das casas editoras de apostar por unha poltica de publicacin mis esixente e restritiva. Consolidacin das lias temticas da etapa anterior.
3.2. TENDENCIAS

a) Consolidacin de lias: Policaca, conTres disparos e dous friames de Miguel Anxo Fernndez, ou Baixo mnimos de Diego Ameixeiras; humorstica; fantstica; gtica e de terror, Carlos Vila con Grgola, ou Ramn Caride; sentimental, Manuel Lourenzo, O xardn das pedras flotantes (centrada na relacin de dous adolescentes), ou Miguel Sande, Se algn da esta muller morta (denuncia da violencia de xnero); e a da ciencia-ficcin, que trata reflexins e denuncias para o presente en Cancula de Maria Prez Rei, ou en O caderno de bitcora. Aventuras espaciais de Mara Reimndez.

b) Histrica: Momento especialmente frtil. Festina lente de Marcos S. Calveiro (ambientada na Compostela inquisitorial do sculo XVII); O bandido Casanova de Hixinio Puentes Novo. c) Guerra do 36: Eclosin de obras que abordan esta etapa histrica pola conmemoracin do Ano da Memoria. Suso de Toro, Home sen nome (novela protagonizada por un vello hospitalizado que rememora a sa participacin en primeira lia nas moitas brutalidades da represin franquista); Fernndez Ferreiro, Os ltimos fuxidos; Anxo Angueira, Pensa nao; Riveiro Coello, As rulas de Bakunn (novela, o personaxe central un loitador anarquista, a travs de cuxa peripecia se nos presenta un friso histrico do XX); Manuel Rivas, O lapis do carpinteiro (historia de amor ambientada na Guerra do 36 e na inmediata posguerra, levada cinema por Antn Reixa), Os libros arden mal (92 captulos que se entrelazan, contendo cada un sa historia autnoma; reflexin sobre os valores que o concepto cultura esperta na sociedade herculina longo de sculo e medio, coa desfeita da Guerra do 36 e a represin posterior); Sentinela, alerta!, de M Xos Queizn. d) Narrativa do conflito idiomtico: Lia temtica innovadora, exploracin narrativa de certas vertentes do conflito idiomtico no que vive inmersa a sociedade galega, O profesor de vegliota de Mauel Veiga. e) Narrativa experimental: Tanto no temtico como no formal e estilstico. f) Narrativa de mulleres: Eclosin desta narrativa dirixida pblico infaantil e xuvenil e pblico en xeral, existen distintas voces, propsitos, estilos e temas, mais posible indicar algns trazos comns:

Marcado protagonismo feminino. Afn de autoafirmacin individual e colectiva.

Cuestionamento dos valores patriarcais e dos roles tradicionais. Visibilizacin da solidariedade feminina. Abordaxe das relacins entre mulleres (nai-filla, amigas, avoas-netas, amantes,...) Reivindicacin de figuras femininas importantes na historia (Exeria, Xoana de Castro, Mara Balteira, a Bela Otero,...) Preferencia por unha narrativa de enfoque psicolxico.A publicacin no 2000 do volume antolxico Narradoras da man de Xerais serve de marco de referencia. A carn das pioneiras Xoana Torres, M Xos Queizn, Margarita Ledo, rsula Heinze, Helena Villar, Marina Mayoral, Marilar Aleixandre, Lusa Villalta, Mara Gndara, Fina Casalderrey, Marica Campo, Lupe Gmez,...sitanse novas narradoras: Rosa Aneiros: Autora de novelas como Resistencia, historia de amor ambientada no Portugal salazarista. Inma Lpez Silva: Autora da novela Concubinas.

Teresa Moure: Publicou Herba moura, ambientada no sculo XVII e protagonizada polo filsofo Descartes e das mulleres, a raa Cristina de Suecia e Helne Jans, meiga residente en Amsterdam. Mara Reimndez: Autora da novela alegrica O caderno de bitcora. Aventuras espaciais, ou O club da calceta, nesta ltima seis mulleres moi diferentes entre si que coinciden na clase de calceta constren a travs dos seus dilogos unha profunda e incisiva reflexin sobre a condicin feminina na sociedade actual. 3.3. OUTROS AUTORES. Finalmente, consttase a aparicin dunha fornada de narradores novos como Diego Ameixeiras, autor de Baixo mnimos ou Tres segundos de memoria; Marcos S. Calveiro, autor da novela histrica Festina lente; ou Roque Cameselle, autor dos relatos recollidos en O Pausias; entre outros.

Nova narrativa galega

1.- CARACTERSTICAS FORMAIS E TEMTICAS. QUE A NOVA NARRATIVA GALEGA? un conxunto de obras editadas entre fins dos 50 e comezos dos 70 (ou 1980) que inauguran un novo xeito de narrar en contraposicin s frmulas tradicionais da Xeracin Ns, conto tradicional e pupular (nxel Fole), narracin fantasiosa e evasiva (lvaro Cunqueiro), novela realista (Blanco Amor), ou a Neira Vilas. INFLUENCIAS: Asimilacin de tcnicas, temas e procesos renovadores utilizados na narrativa do XX.
Monlogo interior de James Joyce. Mundo sen fronteira clara entre o real e o soado, A metamorfose de Kafka. Tcnicas da linguaxe cinematogrfica, Manhattan Transfer de Jonh Dos Passos. Influencias do noveau roman francs.

CARACTERSTICAS: a) RENOVACIN TEMTICA:

Reflicten nas sas obras a sociedade alienante e insegura da ditadura franquista. Transmiten unha visin desacougante da realidade, mediante o subconsciente, e recreando lendas e mitos. Testemuan problemticas sociais. Predominio de espazos urbanos e da perspectiva psicolxica (lugares claustrofbicos, srdidos,..) Apelacin a mundos absurdos, irracionais,... Esixencia dun lector activo (pouco xito comercial) Contidos filosficos e simblicos (influencia da psicoanlise, do existencialismo, do marxismo), plasman angurias, frustracin da sociedade contempornea.

b) RENOVACIN TCNICA:
Punto de vista: desaparece o narrador tradicional, contan a historia os personaxes. O narrador non omnisciente, conta o que observa, escndese detrs dos personaxes ou convrtese nun (autobiogrfico, usa a 1 persoa, fala para si mesmo das sas vivencias, nun ir e vir de lembranzas) Enfoque mltiple: os personaxes dan outras perspectivas da realidade que o narrador non invade. Tempo: non lineal (prolepses e analepses) , subxectivo. Dse entrada cronoloxa vital en que todos os planos temporais estn fundidos.

Espazo: impreciso, atafegante. Influencias do cine, a pintura e o cmic. Protagonistas: antiheroes, innsignificantes, conflitivos, desarraigados, traumatizados por circunstancias que non se explican lector. Obxectualizados, cousificados (desprovistos de humanidade e sentimentos) Monlogo interior: presentan os contidos psquicos tal como flen na conciencia do individuo, sen que sexan pronunciados e sen unha orde lxica. Redcese o tempo que vai ser narrado (horas)

RESUMO DE TRAZOS DAS NOVELAS DA NNG:

Fxida da localizacin concreta dos espazos (preferencia ambientes urbanos), reducin temporal, non argumento e negacin da accin. Pluralidade de voces narrativas. Focalizacin obxectualista. Uso de monlogo interior. Creacin de mundos literarios artificiais e enigmticos, e fusin de realidade e fantasa. Tema do absurdo existencial (angustia no lector). Personaxes problemticas. Presenza reiterada da violencia, a agresividade e a tensin nas relacins humanas. Sexo e morte son ideas obsesivas. Intertextualidade: referencias literarias e culturais, textos e fragmentos doutros autores, repeticin de temas e motivos,..

2.- ETAPAS. Dificultades para marcar as fronteiras cronolxicas e delimitar o catlogo de autores e obras: - Data fundacional (1956), Memorias de Tains de Gonzalo Rodrguez Mourullo, anda que a sa obra anterior xa apuntaba trazos da NNG Nasce unha rbore (1954). - Data lmite: 1969, Cambio en tres de Carlos Casares 1972, Adios, Mara de Xohana Torres 1980, Cara a Times Square de Camilo Gonsar Para algs estudosos distnguense catro instantes: a) APARICIN, representado por Memorias de Tains de G. Rodrguez Mourullo (oito relatos en forma de carta, que representan fragmentos dunha cidade, Tains, arruinada e destruda); e Percival e outras historias de Mndez Ferrn (contos caracterizados polo clima de misterio que chega a desembocar en terror, polo emprego de topnimos e antropnimos de resonancias nrdicas e orientais, pola mistura de elementos mticos e cotis...

b) CONSOLIDACIN, con O crepsculo e as formigas de Mndez Ferrn (libro de relatos de ambientacin urbana, poboado por personaxes marxinais; trata temas como a violencia, a morte, o medo,... cun realismo cru); e Lonxe de ns e dentro de Surez-Llanos (cinco relatos). c) PREDOMINIO DA TCNICA OBXECTUALISTA, tomada do nouveau romn francs. Representado nas obras: Como calquer outro da de Surez-Llanos, Arrabaldo do norte, de Ferrn (primeira novela; un personaxe annimo procura dun obxectivo impreciso nunha cidade innominada; descricins demoradas da xeografa urbana desolada e despoboada); e A orella no buraco de M Xos Queizn (cntrase na biografa dun emigrante fracasado que regresa a Galiza e finalmente morre). Outras obras que se poden inclur con matices son: de Casares,Vento ferido (relatos de protagonista adolescente, uso do monlogo interior e mestura de planos temporais) e Cambio en tres (novela; o narrador repasa a vida dun amigo morto, obreiro e emigrante en Francia); A torre de Babel de Lois Diguez, e As ponlas baixas de Vicente Vzquez Diguez (cntrase na peripecia dun grupo de mozos galegos emigrados a Madrid). d) MOMENTO DE PECHE, est representado por Adis, Mara de Xohana Torres (novela que aborda desde a perspectiva dunha adolescente, filla de pais emigrados a problemtica da integracin dunha familia do mundo rural no mundo da cidade Vigo- , na Galiza dos 60; tcnica innovadora, uso do monlogo interior e tempo subxectivo); Retorno a Tagen Ata de Mndez Ferrn (obra alegrica de poltica-ficcin onde se explica a aparicin do nacionalismo revolucionario galego dos 70 e a sa ruptura co culturalismo pieirista); e Seis poemas e un fado de Xavier Alcal. Outros falan de tres perodos: a) FASE DE FORMACIN: predominio da temtica existencialista, influxo de Kafka e afn experimentalista. b) FASE DE AUXE: prioridade experimentacin formal e influencia obxectualista. c) FASE DE LIQUIDACIN: abandono paulatino do afn experimentalista, e entrada nas novelas da preocupacin poltica en forma de alegora. Algns estudosos non inclen a Carlos Casares e Lois Diguez na NNG (Xeracin dos 50) porque a sa etapa de madurez creativa est nos 70 e 80 baixo outros influxos estticos.