MUOmMMMMMM tmuMtweoeaare*

LINGUA LATINA
W. K.
S.

D.

ROUSE

O.

ANDREW

PUER ROMANUS
R. B,

APPLETON
S.

W. H.

JONES

OX O NI

E TYPOGRAPHEO CLARENDONIANO

LINGUA LATIN A

PUER ROMANUS
BY

R. B.

APPLETON, MA.
AND

W. H,

S.

JONES, M.A.

Est quod mane legas, est et quod vespere Seria miscuimus, temperie ut placeant.'

laetis

OXFORD

AT THE CLARENDON PRESS

1913

OXFORD UNIVERSITY PRESS

LONDON
TORONTO

GLASGOW NEW YORK EDINBURGH BOMBAY MELBOURNE

M.A.
PUBLISHER TO THE UNIVERSITY

HUMPHREY MILFORD

PREFACE
This book is meant to fill bhe g&p Between a First Year Reader such as Primus Annus and the reading It may be begun in the of an actual Latin author. first term of the second year, but the authors themselves prefer to postpone its use until the second term of that year. It will thus probably carry one on until the end of the first term of the third year. Those who prefer to do so may even use it one term later than If it is begun in the second term of the second this. year it will be found advisable to spend the first term of that year in teaching the regular syntax construc-

by purely oral work. Although not a lengthy book, it will be found sufficient for three terms if plenty of conversation is based upon it. Those who feel so disposed may avail themselves of the exercises at the end, but a competent teacher will soon conduct conversations of his own
tions

based upon the narrative. This latter course is, indeed, Whichessential to the success of the direct method. ever course is followed, the actual reading of the narrative should be at a moderately quick pace, and it is essential that there should be sufficient rapid 'give and take of conversation between the teacher and the class to maintain a lively interest throughout. The syntax proceeds on a certain plan one section is taken up after another and there is plenty of repetiThe book has been tried in the class-room and tion. changed where experience showed that to be desirable. The subject-matter has been taken from ancient authors where it was possible, but the final form is the work of those whose names are on the title-page. Mr. Jones has been responsible for the first twenty'

two pages. The authors wish to acknowledge in no perfunctory manner the kindness of their colleague, Mr. E. Broome. With a readiness to help his friends which only they
can fully appreciate, he has bestowed much skilful care upon the illustrations. These are an essential feature of this little book. They also wish most heartily to thank Mr. A. W. Spratt, Fellow and Tutor of St.
Catharine's College, for his careful reading of the proofs.

291503

Ego
Ego de me
de amicis, de
ipso,

et vita

mea.
fratre,

de parentibus, de
vita

de sororibus,

omnlmea

sum

tibi narraturus.

Roma-

nus sum puer, annos natus duodecim. Nomina nostra IgnOras scio te Tgnorare nemo enim tibi dixit. Nomina
; ;

igitur sine

mora dlcam.

Primum

de patre.

Ille appel-

lator Sextus Cornelius Pollio.

Sextus ipsum designat, Cornelius gentem, Pollio familiam. Itaque haec habet Nunc de matre tria, praenomen, nomen, cognomen.

dlcam.

Ilia

nominatur Terentia.

Fratrt

praenomen

est

Gaius

autem

sorores appellantur Prima, Secunda, Tertia. appellor Lucius.

res tu cottldie facis, eas ego

Ego

Quas

quoque

facio.

lec-

tulo surgo, patrem, matrem, fratrem, soreres salvere iubeo, mirabile dicta edo, ludo ajdsum, ludo. In ludo tamen

non ludo sed

disco.

Magister enim, qui

!

maxime

est

severus, neque me sinit ludere neque ceteros pueros. Si ludimus, poenas damus. Heu quanta severitate

punit magister
tate puniat
!

Ego, o

me

miserum,

scio

quanta severi-

Rogasne quid in ludo faciamus ? Scrlbimus, recitamus, poetas legimus. Rogasne quos legamus poetas? Ego dlcam dum tu discis. Horati, Vergili, Terentl legimus omnia opera. Quales hi fuerint, et
quando
vixerint, aliquando fortasse disces.

Post ludum

domum

redeo/

Ut

gaudeo, ut
et

e ludo altero

exlmus

gaudemus omnes, quotiens Altero alterum ludum petimus

!

enim in

ludo, ut

iam

dlxT,

discimus

alter

Indus etiam

lasus nOminatur.

Qui slmus, ml amice, iam nOvistl quales slmus partim ubi habitemus omnlnO ignoras. Heu scls, partim nescls ImmO v6rq plurima vel omnia ignOras. Opus multa, longum mihi est prOpositum, ImmO verO longissimum. Dicam enim do Italia, de Brundisio, de Koma, de aliis
;

terns urbibusque, de mllitibus nostris, de magistratibus, de principe, de cibo, de vestimentis, de aedificiis, de

omnibus rebus hominibusque.

Pater meus est Brundisinus
;

nam

Brundisil habitat.

Magistratum tenet ille, nam Brundisium est municipium in quo duo sunt magistratus, qui duumviri nOminantur. Pater igitur meus summo est honore apud elves Brundisinos.

Sed fortasse negas

disium.

te scire ubi sit

municipium Brun;

si spectabis, Itaque iubeo te spectare tabulam Nonne vides? Ecce in videbis ubi stet municipium.

ultimo stat angulo Italiae, ad orientem versum.

;

Oriens

ea est regio ubi oritur sol occidsns ea est regio ubi sol occidit in Ocean um ; meridies ea ad quam sol media hOra.
septentrio vel septentriones ita nOminatur, in ea parte caell septem sldera conspiciuntur, quae quod septem trionos vocantur, hoc est, septem bovss. Nondiei vertitur
;

>

autem ursam appellant hoc signum. Sed regiOnibus caell relictls ad oppidum revertimus in quo habitamus ego et pater et mater et coterl. Domus
nnlll

nostra in via
nobiliores.

maxima

est sita, in

qua via habitant elves

intras per ianuam, quae semper stat clausa nisi quis intrat. Si vis intrare, ianuam pultas. Quo facto ecce venit ianitor (is ianuam intus custddit) et

Domum

ianuam

reserat.
;

deinde in atrium

Ianua reserata in vestibulum imus, sic enim nOminatur aula. Medio in 5

atrio est

stagnum, impluvium nominatum, in quod pluviae

et

stagnum faciunt. Super impluvium nullum tectum est, sed spatium apertum quod compluvium vocant. Prope stagnum est ara prope aram stant Laros. In atrio nos omnSs diem agimus. At dormlmus in cellls, quae multae sunt circum atrium aedificatae. Servl tamen
;

cadunt

ante portas cellarum dormiunt.

Post atrium
conclave.

est

Sunt autem blnae

tabllnum, quod est privatum patris faucSs, alterae ex dextra,

alterae ex sinistra, per quas in

Itur

apertum aliquod spatium quod peristylium nominatur. Circum hoc peristylium alterae sunt cellae. Pcstremo^est aliud conclave adiuntriclinium quod vocant hie cSnamus. ctum, Nunc responds mihi de domO interroganti die mihi domum intrss. Cur sedet ianitor in cella ? Cur per quid ianuam pultas ? Num ignoras ? O puerum immemorem Si Ignoras, ego pro te respondebo. Sed iube5 te attento esse animo, ut discas omnia. Per ianuam intras domum in cella sedet ianitor ut ianuam custodiat pultas ianuam ut ianitor ianuam reseret. Tu iam respond, si poteris. Cur est impluvium in atrio? Ubi dormiunt servl? Potesne mihi dlcere cur istlc dormiant?
; :

LudTis.
Sclsne quid
sit

Indus?

N<5nne tu quoque ludum

Proprie"

fre-

quentas ?

Locus
ludus
scunt.

est, in

quo

lltteras discimus.

nominatur

lltterarius.

Alii

enim sunt

ludl; saltatorius, ubi

discunt saltare, gladiatorius, ubi gladiatorSs pugnare di-

Nos tamen, ego et amid mel, ludum frequentamus ut discamus lltteras. Ante lucem ludum petimus, loculls

lacerto sinistro suspensls, et servo vel paedagogo comitante.

DOMUS

7:

Olim puer quid am ad portam

culos
:

ltldl

hos cecinit

versi-

Quid tibi nobiscum est, ludi scelerate magister, invisum puerls virginibusque caput ?
sublevare, alterum pedes retinere, dum ipse virgis crudelem caedit. Ego taceO, nS in ms quoque saeviat.

Heu eum

audit magister ipse.

Statim alterum iubet in umeros

Non male Horatius magistrum suum dixit magistrum esse plagosum Quot plagas, quot verbera patl cogimur
!

'

'.

Magister in cathedra solet sedere, nos circum eum sedemus. E parietibus dependent tabulae non procul in an;

gulo stant capsae, in quibus libri poetarum servantur. Nos discipuli dextra tenemus calamum, sinistra aut papyrum
aut tabulam ceratam,

quam

in

genu deponimus ut

scrlba-

mus.
litteras

Discimus
Graecas

scribere, recitare, rationes ducere.

;

lam

LatTnas a grammatico didicimus artem rhetoricam. a rhetore discam

et

mox

Plerumque poetas recitamus, praesertim Horatium et Vergilium. At scriptor^s rSrum non omlttimus. Olim
magister praeclaram nobis recitavit historiam, iterum recitabo.

quam ego

De
prime contra
occupat.

milite fortissim6 sed ignoto.

Sicilia bello Carthaginiensi

Imperator Poenus in terra

Komanos pugnans locos idoneos prior Milites Romani summa cum difficultate ad

locum pergunt periculosum et lnsidiis_ obnoxium. TribUnus quldam ad consulem venit ostenditque cito omnes esse perituros. ^Impera,' inquit, 'si rem servare vis, ut
quadringentl aliqul mllites ad montem ilium eant atque Hostes ubi vlderint, fortissimus quisque in occupent. illos praevertetur, atque illl sine dubio quadringentT occl-

dentur.

Sed occupatls hostibus in ea caede, exercitum

Alia via salatis nulla
'

ex hoc loco educere poteris.

1

est.'

Sed

istos,' inquit,
'

quadringentos ad

eum locum quisnam

neminem

erit

qui ducat?'

Si alium,' inquit tribunus,

Hanc meam tibi et reipublicae habes, ego ducam. animam do.' Consul tribunO gratias agit ; tribunus et Loco occupato Komanl quadringentl proficiscuntur.
mllites
terea consul

Incircumveniuntur, circumvent! repugnant. Komanum exercitum in locos tutos subducit.

Dl immortales tribuno mllitum dignam dederunt fortunam. Nam multls volneribus saucius. inter mortuOs
cOgnitus
serviit.
est.

Convaluit,
alii

et

saepe

postea

reipublicae

bene do republica meritl signis, statuis, monumentis ob virttltem decorantur; illlus tribuni haud minor est laus ; no nomen guidem usque ad
Multl

nos permansit.

Cena.
gerijpater meus amlcos suOs ad conam vocavit. Nona hora adveniunt convlvae, in quibus erant senatores duo

Komanl, et ipse consul, vir summae dignitatis. Omnes a servis deducuntur in atrium ; illinc in triclinium, ubi
conatur.

Ego tamen nOn

!

comitoi' convivas

quam vellem
;

cenae adfuissem
virls

Sed puerls in

triclinio nullus est locus

solum cenae illae splendidae pararl solent. PrOmlsit tamen mihi pater mo mOnsls secundls adfore ut aliquid ex postis declamarem. Multa enim et pulchra didicl carmina. Prlmum mOnsls impositus est gustus qupjiiagis edere cuperent convlvae. Deinde (recta enim erat cena) multa
2

Inferuntur fercula, ut pisces, capOnes, aper; neque aberant lactuca, brassica, panis. Quibus omnibus cOncontinue secundae mensae apponuntur. sumptis,
alia

Nunc tandem me

petit servus et ut

carmen declamem

intrCducit.

Statim sequor non sine spe praemil

quis praemium mihi neget?

carmine

enim
lectl,

recitato

triclinium vldl convlvas ordine positos.

Ingressus Tres erant

quos ita dispositos vldl: Medium, summum ad dextram, Imum ad sinistram. In uno" quoque lecto tres convlvae accumbsbant, quos ita a dextra numero summl lectl summum medium Imum medil lectl summum
: ;

medium imum
vlsls

Iml

lectl

summum medium imum.

His
f

convlvas saluto, salutatlsque prope ianuam sto et Ille cum risu exclamat En patris iussa exspecto.

declamator noster

Kecita nobis aliquid,

ml Lucl

nam

magister tuus dicit t5 optimS dsclamare posse'. Hoc dicto omnSs in m6 ocul5s convertunt, et ego carmen Scls ds quo Catullus Catulll haud Tgn6tum recito.
loquatur
;

de Lesbiae passere.

Veneres Cupldinesque mortuus est meae puellae, passer

LugSte,
passer, deliciae

meae

puellae,
:

quem

nam

amabat plus mellltus erat suamque nOrat

ilia oculls suls

ipsam tarn bene quam puella matrem. nee S6S6 a gremiq illius movsbat,
sed circumsilisns

ad solam
qui nunc

modo hue, modo illuc, dominam usque plpilabat.

per
iter

it

tenebricosum

illuc, unde negant redlre quemquam. at vobls male sit, malae tenebrae Orel, quae omnia bella devoratis tarn bellum mihi passerem abstulistis. vae factum male vae miselle passer, tua nunc opera meae puellae
:
!

flendo turgidull rubent ocelli.

10

haec omnes, Optime clamant, declamas.' Et convlva quldam Puto ', inquit, istum puerum, Cornell,
i i '
\

Ad

'

postam ipsum futurum esse. At aliud declamet, precor His laudibus arrectus, dulcl enim voce est praeditus.' illud quoque carmen dsclamO.
Issa est passere nequior Catulli, Issa est pQrior Osculo columbae,
Issa est blandior

omnibus

puellis,

Issa est carior Indicls lapillls, Issa est deliciae catella Publi.

hanc

tu, si queritur,

loqul putabis

sentit trlstitiamque

gaudiumque. collo nlxa cubat capitque somnos,

ut suspiria nQlla sentiantur. hanc ne lux rapiat suprema totam,
picta Publius exprimit tabella, in qua tarn similem videbis Issam,

ut

sit tarn similis sibi

nee ipsa.
:

Issam denique pone cum tabella aut utramque putabis esse vsram, aut utramque putabis esse pictam. Iterum plaudunt omnes, negant tamen s6 carmen scrlptum sit. Rogant num Martialis

scire a
sit

quo

carmen.

Ego
exeo.

aio;

turn crustulls alilsque delect amentls qneratus

Iter.

Brundisium

rellquimus

nunc

Romae

habitamus.

Quantula sententia quantam rerum mutationem comprehendl sed idem ego sum qui an tea ; idem Romae sum
!

qui Brundisil eram.

Quid enim dlcit Horatius ? Caelum non animum mutant qui trans mare currunt.
pater

Scilicet

meus Romam
12

Caesare arcessitus est

intra

quendum
dlcebam,

trlduum imperatum est ut proficisceretur. Relinerat Brundisium, domus relinquenda de qua

iter

longum faciendum.
alii

impedimenta collegimus, collectlsque vectl, alii equls impedimenta autem servl mulls imposuerunt. Mull enim clltellas
discessimus,
redls
;

Summa

celeritate

portant, in quibus reponimus impedimenta. Longum est iter Brundisio Romam ; distant
se milia

enim

inter

passuum trecenta quinquaginta septem. Hoc est iter dierum qulndecim sedecimve. Cottldie autem
sub noctem ad deversorium aliquod devertimus ut pernoctemus.

Quot loca nova

adil,

quot deversoria

et in

uno quoque

deversorio est caupo, alius benignus, alius mallgnus. Advenientes excipiunt, abeuntes dimittunt, non sine rixa

Prlmum iter est imbribus corruptum unde factum est ut luto moratl fesslque Rubos post quadrlduum demuni pervenerimus. Postrtdie Canusium vectl sumus,
aliquando.
;

quam maxime est lapidosus. Inter panem ilium lapidem vix quicquam interest. Alitor autem res se habet in eo oppidule, ad quod sexto die pervenimus, cuius
ubi panis
et

nomen memoria excidit ; hie enim panis est pulcherrimus, sed aqua, rerum vilissima, pretievenit. Hie quoque mull clltellis liberantur, et ad deversorium devertimus, ut aliquantulum requiescerenius. Ego et frater lusum imus, pater et mater dormltum. Semper equidem mlror, quam ob rem homines adultl tantO opere ament somnos. Quanto enim melior est lusus Posters die Trivicum advenimus, ubi nullum erat deversorium, sed villa cuiusdam amid nos excepit. Deinde per montes recta via Beneventum venimus. Hie locus dlgnum se nomine suo proprio demonstravit. Est enim
!

nomen

eius re vera fatale et inauspicatum

Maleventum,

et

13

nos re vera male sumus vento oppositi. Nempe hospes noster in deversorio cenam nobis sedulo in culina parabat ;
subito malus ille turdos pinguissimos in Ignl versabat ventus corripuit flammam, flamma per veterem cullnam
;

delapsa summum tectum lambere properabat, et ipse hospes paene arsit. Turbatur per domum, clamatur, ululatur. Convlvae avidl rapere cenam ex perlculo, servi aquam afferre ad flammas exstinguendas, nOs ridere

omnia.
frater

Post haec
;

Cenam edimus semiustam. Capuam pervenimus, ubi lusum iimus

pila lusimus tota hpra.

ego et Pila ludimus hoc modo.

Stant in tribus angulls tres lusores, quorum unus quisque Ubi pilam tenet pilasque quo quisque volt mlttunt.
;

lapsa ex manibus cadit pila, yitium est. Perltiores ludendl et dextra et laeva excipere possunt, sed quis potest una

excipere ? Id quod et mihi accidit. dextra excepl, alteram laeva, tertia medium
tres
tigit
;

Unam enim
nasum
con-

unde factum

est ut et sanguis efiiuxerit, et finis ludi

sit factus.

postrldie iter iterum incepimus, pater meus, homo doctissimus, multa de Hannibale nobis disseruit ; id quod

Ubi

et

mihi

et

fratrl

valde

displicuit

num enim
ille,

reda

ludus lltterarius ?

Num

pater Orbilius

cuius ferulae

manum

subduxit Horatius? Quippe nos digitls micare

cupiebamus, ille autem semper de Hannibale. Quid ad nos Hannibal ? Quid si unam hiemem Capuae trivit, quid si milites eius molles factl sunt luxuria ? Quid si vicit eum
Q. Fabius Maximus cunctator ? In discendo nos quoque Si ille cunctando restituit rem publicQnctatores sumus.

cam, nos cunctando vincimus ipsum cunctatorem. Ubi finis docendl est factus, iam licuit digitls micare.

Ludimus hoc modo. Alter

subito

manum erigit,

erectaque
;

manu

digitos aliquot

modo

extendit

modo_ comprimit

itineris

Hoc die nos pertaesum est propter Hannibalem. Deinde via Appia per Sinuessam, ubi prlmum vidimus mare Tyrrhenum, tendimus Formias, mox per Oram maritimam, denique tendimus Fundos, ubi noctem peregimus. Fundls a praefecto salutatl sumus, homine (ut
alterius est dlcere quot digitos extenderit.

videbatur) insano

nam

ita

gloriosus erat ut speciem

est,

praetoris prae se ferret.

Fundi enim praefectura

non

municipium
!

ille

auteni

nomen
!

praetoris sibi arrogavit.

Aderat igitur toga praetexta et lato clavO indutus. rem ndiculam hominem vanum Ubi Fundls discessimus, ridebamusque hominis gloriam ac vanitatem, mater nostra, Heus vos,' inquit, 'voltisne fabulam vobls de graculo dlcam ? Cul ego, Die, precor,'
'

'

inquam,

die,

dummodo non sit cognatus Hannibalis.'

At

mater, 'Favete,' inquit, 'Unguis, et audietis.

Iuppiter

regem avium creare cum vellet, certo die conventum avium indlxit, quo omnes adessent, isque avem omnium formosissimam praeficeret rOgem. Turn graculus, deformitati suae difflsus, nemora atque arva peragravit, plu-

masque quas pulcherrimas ublque videbat collectas sibi Ita pavonis aliarumque avium plumls circumposuit.
formosissimus

omnium

est factus.

Dies indictus advenit,/

avesque omnes ad Iovem graculus, vario plumarum Iuppiter hunc regem erat

advolant.

Neque aberat

ipse

colore splendidissimus.
facturus, ut

lam
dlgnis-

omnium

simum, sed ceterae Iratae propriam singulae plumam el abstulerunt ; isque ita nudatus iterum graculus, ut ante,
factus est.'
dicta tabula, 'Cur,' inquit frater, formosissimum Iuppiter facturus erat regem ? Nonne dlgnior regno erat

Qua

fortissimus atque prudentissimus ? ' i Sed nquam, creatus est rex ?

'

'

Turn ego,
ilia
'

'

Sed
'

quis,'

Nollte

inquit

15

'

sit

nimis multa rogare. Fabula demOnstrat quam ineptum aliorum virtutes sibi arrogare, ut facit ille praefectus.
satis collocutl

Sed

sumus

ecce,

Anxur!

'

candentibus impositum, oppidum canalem lintre iter erat faciendum.

saxls
late

Turn videmus unde per

Oppidum erat nautis et cauponibus differtum. Quanta convlcia inter pueros nautasque Aes exigitur, mula adli: Hue appelle lintrem Propius, propius, ne in aquam gatur
!

'

decidamus! Quid? Trecentos Inseris ? Lintrem demerges, Sic tota hora abit. Ubi improbe Ohs, iam satis est tandem conscendimus, repitque mula per rlpam, mall culices palustresque ranae somnOs adimunt, dum nauta,
' !

mutua.
volt
;

qui lintrem gubernat, et viator, qui mulam ducit, cantant Tandem mulio, fessus ac vino madidus, dormire

mulam pastum
stertit.

emlttit,

retinacula saxo religat,

supinusque

Iam

diesaderat; expergiscimur, et sentimus lintrem nOn

rosilit,

Statim pater meus, homo cerebrOsus, ac nautae caput lumbosque fuste dolat ; et vix
pr<5cedere.

demum

quarta hora ad

Forum Appil expOnimur.

Komam pervenimus,* die sexto decimo postquam Brundisio exiimus. Die igitur sexto decimo iter demum confecimus, namque, ut dlxl antea, per trlduum prlmum imbribus eramus oppress!. Sed Romam tandem laetl pervsnimus. Per portam Capenam urbem intramus. Quantam multitudinem hominum Quotmllites! Quantum clamorem Credideram equidem similem fore Romam nostro Brundisio. Sed inter alias urbes tantum effort caput quantum quercus
Hinc
profecti
!
!

inter dumeta.

Ad portam Capenam omnibus

est

descend en dum ab

equls carrlsque ; per vias enim urbis equls redlsque vehl Nobis tamen licuit, noctu quidem licet, die non licet.

16

quia pater

meus magistratus
praeter

est

summae

dignitatis.

Ve-

himur

igitur

Circum

Maximum

ad

pontem

TiberTnum, deinde relicto ponte per arborSs Ianiculum ascendimus, ubi amicus patris mel domum magnificam habet. Intramus, salutamus et salutamur, ad

cenam vocamur csnatl in hortos eximus ut a summo monte urbem spectemus. Admlrantibus nobis hospes
;

sua composuit.

noster versus declamat, quos posta clarissimus de villa Audlte.

lull iugera pauca Martialis,

hortls

Hesperidum

beatiora,

longo Ianicull iugo recumbunt. hinc septem dominos videre montgs

et totam licet aestimare Romam, Albanos quoque Tusculosque colles, Fldenas veteres brevSsque Rubras.
illinc

Flaminiae Salariaeque

gestator patet essedo tacente, ne" blando rota sit molesta somno,

quern nee rumpere nauticus tumultus, nee clamor valet helciariorum,

tarn prope Mulvius, sacrumque lapsae per Tiberim volent carlnae.
sit

cum

rus, seu potius domus vocanda est, commendat dominus tuam putabis, tarn n5n invida tamque llberalis

hoc

tarn

coml patet

hospitalitate.

Nonne sunt summa arte compositl, summo ingenio ? Postquam hospes declamavit, omnes plausimus deinde redlmus dormitum1 quia tarn longo itinere fatlgatl cupimus
;

otio nostro frui, ut eras

1276-2

urbem propius spectemus.

1*

Roma.
In e*st omnia, quae Eomae sunt, describere. montibus aedificata est urbs Koma monte Palaseptem tini, monte Aventlno, monte Capitollno, colle Quirlnali,

Longum

colle Viminali, monte Esquillno, monte Caelio. Quorum cur duo sint colles nominatl, qulnque montes, nescio

equidem.

Trans

Tiberim

sunt

etiam Ianiculum

et

Inter Palatlnum, Capitollnum, Esquillnum, situm est Forum. In monte Palatino erat prima urbs, quam nominant Komam quadratam, cuius murus
Vaticanus.

mons

ad hue manet.

Heri in Forum descendimus. Hie ad Imum Palatlnum vidimus Atrium Vestae. In Foro sunt a sinistra tabernae veterss, a dextra tabernae novae i in medio lacus Curtius, in quern iuvenis illenobilis desiluit, ut patriam moriendo
servaret.

Adversa autem conspicimus rostra, quae pulpita sunt ex quibus oratores orationes habent ad populum. Circum Forum alia sunt aedificia Curia, in qua deliberat
:

senatus

Eegia, in qua habitat Pontifex

Maximus

tres

Basilicae, Porcia,

Aemilia, Iulia.

In Basilicls iudicia

conveniunt, negotiatores

rem agunt. Hinc per Viam Sacram ascenditur in Capitolium.

Hac

via triumphantes vehuntur duces, ut gratias agant Iovl Habet Capitolium duo capita ; in altero temCapitollno.

plum

est Iovis, in altero

Arx.

Hie habiautem lautissimi in Palatino. Sunt alia quoque fora forum lull, quod fecit C. Iulius Caesar, et forum Augustl, quae duo cum foro Eomano tria sunt fora maxima sed est et forum holitorium, ubi holera yendunt, et forum boarium, in quo bovis est statua magna.
Inter Vlminalem^etEsquilinum est Subura.
;

tant plebsil

viri

18

#
sunt fora, sic tria theatra in quibus lud5s scaenicos spectamus. In Circo Maximo cursGs sunt equotria

Ut

rum, in Amphitheatro gladiatores inter se pugnant. In thermis balnelsque lavamur. Sed de his longum est narrare haec hactenus. Vereor enim ne te tantumRomae taedeat quantum meHannibalis. Dum per urbem ambulo, vldl in Vico Tusco domum spatiosam atque magnificam, cuius ad frontem erat titulus huiusmodi DOMVS HAEC
;

LOCATVR
EX KALENDIS IVLIIS CONDVCTOR CONVENITO BALBVM
M. FRONTONIS

SERWM.
l '

haec perlegO risit aliquis ex comitibus. Cul ego Quid rides? inquam. At ille Num Ignoras' inquit Infamem esse hanc domum ? Manes enim hie habitant. Per
i

Dum

'

silentium noctis sonus ferrt audltur et strepitus vinculorum. Mox apparet simulacrum, senex promissa barba et
gerit quatitque.

horrentl capillo et cruribus et manibus catenas ferreas Incolae terrore perculsi tota nocte vigi-

lant

unde morbus Insequitur, crgscente autem timore, mors etiam. Inde deserta stat domus, ut vides, totaque illl monstro relicta. Proscrlpsit tamen M. Fronto, vir callidis;

simus,

si quis tanti mall Ignarus conducere velit '. Post aliquot dies dum per vlcum eundem ambulamus, titulum dereptum vidimus, ianuam apertam audlvimus stultum inquam, philosophum aliquem conduxisse.
;
'

'

'mox eum
comes
'de

temeritatis paenitsbit.'
certior est factus.

'Immo

vero* inquit

omnibus

Nam cum audlvisset,

quantula esset pensio, vllitatem suspicatus, tanto acumine

singula quaerit ut decipl nOn possit sed nihilominus, Immo tant5 magis conducit/ At ego, 'Vereor tamen nshominem
;

ITALIA
V \A
Co

fSA
MbhSFI.

A
<^

^v

iRoma

t'

MARE

Bmgdisiun

Sinus

TYRRHENUM

Tarentinus

100

150
J

ROMAN
MILES

1.

Brundisium.
7.

2.

Rubi.
8.

3.

Canusium.
9.

6.

Capua.
12.

Sinuessa.

Formiae.

5. Beneventum, 4. Trivlcum. 11. Forum 10. Anxur. Fundi.

Appil.

Roma.

paeniteat aliquando.'

Ablmus,

et

quid eventurum

sit

exspectamus.
Postrtdie

non cessamus
'

adlre

domum

turba adest

maxima, funus ducitur, nenias canunt, exsequias eunt Nonne dlxl inquam 'fore ut .paeniteret philoomnes. ilium temeritatis ? Herl domum conduxit, hodie sophum
'

sepelltur \
'

Statim ex turba Fave lingua^ exclamat aliquis vlvit enim adhuc philosophus, et ipse hominem sepelit \ Tunc ego admlratus Quid ergo inquam factum est, bone
'
'

'

'

vir ?

'

Ille in

hunc modum respondet

;

*XJbi advesperascere

coepit iubet sternl sibi in

prima domus parte, poscit

in interiora dlmlttit
:

stilum,

lumen

suos

omnes

ceras, ipse ad

scrlbendum oculos, manum, animum intendit, ne vacua mens simulacra et inanes metus fingeret. Initio nihil nisi
silentium noctis
Ille
;

dein concutl ferrum, vincula moverl.

non tollere oculos, non remlttere stilum, sed firmare animum. Turn crebrescere fragor, adventare, ac iam est in limine, iam ut intra llmen audlrl. Kespicit videt agno;

Ilia stabat innuebatque scitque narratam sibi effigiem. similis vocantl hie rursus cerls et stilo incumbit. digito,
;

Ilia scrlbentis capitl catenas

Insonabat

hie rursus respicit,

tollit

videt

idem quod antea innuentem, nee moratus

et sequitur.
;

lumen

Ibat

vinculls

postquam

lento gradu, quasi gravis denexit in aream domus, repente

ilia

Hie autem locum effodit ; inveniundilapsa est in auras. tur ossa catenis Inserta atque implicita, quae collecta iam
sepeliuntur.'

Quibus auditis, exclamo Et sunt tamen qui Adeant igitur, et discant ab expertis'. esse manes. negent
'

Nocturna Lemuria.

Domum
manes.

reversus patrem rogavl

'

num et apud
*
'

nos essent
o pater!'

Non puto

esse

'

respondit,

namque domo
eicis,

nostra quotannls

omnes

eicio.'

Manes

22

eiciendl enim VII Idus Maias Maius scilicet mensis a nomine maiorum ducitur et dum tu in lectulo dormis ego media nocte sacra quaedam, quae Nocturna Lemuria ap-

exclamavl.

'

Immo hodie

'

inquit eiciam

'

sunt

a. d.

pellantur, celebrabo, ne ullae larvae apud nos habitent.' Quae cum audivissem matrem oravl ut ad mediam noctem

mihi pervigilare liceret, ut patrem viderem haec sacra agentem materque benlgna veniam mihi dedit. Nunc igitur quod vldi vobls narrabo. Nam pater, veteris memor rltus, media nocte surgit, nudlsque pedibus per domum amExtenta dextra signum sacrum dedit, ne larvae bulat.
;

fecit hoc modo salutarl digito minimedium et minimo proximum pollice moque extentis, Deinde manus lavit puras iunctos in palmam depressit.

occurreret;

signum

atque septem fabas nigras or! imposuit, aliasque fabas,

voltu averso, supra
'

umerum

iecit

sed

dum

iacit
'.

His inquit, redimo meque meosque fabis Noviens hunc dixit versum, neque respexit fabas umbra
;

'

putatur colligere, et, nullo vidente, hominem a tergo sequl. Ubi rursus aqua pater se lustravit et aere tinnltum fecit,
oravit ut
'

umbrae

6 tectls suls exlrent.

'

Noviens clamavit

Manes

exlte paternl

turn

demum

respexit et sacra rite

sunt peracta.

De manibus.
Etenim poetae docent esse manes, nam meminl carmen apud Propertium legisse Sunt aliquid manes, latum non omnia finit,
:

me

hoc

umbra rogos. meo visa est incumbere Julcro, Cynthia namque murmur ad extremae nuper humata viae cum mihi somnus ab exsequiis penderet amoris,
luridaque evictos effugit
:

et quererer lectl frlgida

regna mel.

23

eOsdem habuit secum, quibus est lata capillls, eosdem oculos, laterl vestis adusta fuit.
et solitum digito beryllon adederat Ignis, summaque Lethaeus trlverat ora liquor
:

spirantlsque animos, et vocem mlsit, at

pollicibus fragiles increpuere mantis.

illl

Condiscipull tamen mel confitear mS credere esse

nonnumquam me
manes
;

els

irrldent quod autem versus Horatl

commemoro.
Somnia, terrores magicos, mlracula, sagas, nocturnes lemures portentaque Thessala rides ?

Immo
vera

vero patrem iterum rogavl quid ipse de manibus

'

re vera censeret.
sint.

Haud

scio

'

'

respondit

an manes re
pauper, e

Erat enim mihi

quondam amicus

puero claudus, qui rurl habitabat.

Olim advena quldam

fores vesperl pulsavit ; pauper ille iussit alterum intrare, qui intravit vlnumque poposcit ; ille oravit hunc ut ipse cyathum quaereret, se enim quippe qui claudus esset

cyathum quaerere non posse. Advena igitur rogavit quamdiu claudus esset, pauperque respondit se e puero
fuisse.

Cul advena

"Possum"

"

inquit

te

sanare.

Si

lauri frondes vino hoc tuo imbutas per complures dies ederis in pristinam corporis valetudinem redigeris ; sed

deos praecipue cura rite colas". Quae praecepta amicus meus religiose secutus mentem sanam, ut dlcitur, in
corpore sano adeptus
est.

Hie advena

pallio erat

amictus

purpureo, quale nemo antea ilia in regione umquam vlderat;

neque quisquam e praetereuntibus virum tall habitu amictum usquam post meridiem vldit. Mihi saltern non

dubium

est

quln imago merit.'

24

Do

somniis.

Cum
quod

pater mihi hanc fabulam dixisset valde

gaudebam

ille

quoqu putabat

esse

manes. Sed quia cognoscere

vole bam quid

alia falsa esse

somnia quoque essent vera

' :

ds somniis censeret, rogavl eum num qui mihi respondit vera alia,
;

Nonne meministl, ml

fill,'

inquit

quid

Vergilius scrlpserit ?

Sunt geminae somnl portae, quarum altera fertur cornea, qua verls facilis datur exitus umbrls,
altera candentl perfecta nitens elephant,

sed falsa ad caelum mittunt insomnia manes.'

Ceterum ut bene intellegas nonnulla somnia vSrum praedicere fabulam tibi narrabo, si modo attento eris animO.

Somnium verum.
duo quldam Arcades familiares iter una facerent, et Megaram venissent, alter ad cauponem, ad hospitem alter devertit. Uterque cenatus cubitum iit deinde el erat in hospitio alter vlsus est in somnls Orare ut qui subvenlret, quod sibi a caupone nex intenderetur. Is primo perterritus somnio surrexit deinde cum s6 collsgisset, idque visum pro nihilo habendum esse duxisset,
'

Cum

recubuit;

turn dormientl

cum

sibi vivo

idem ille vlsus est orare ne, non subvenisset, mortem suam inultam

esse pateretur; se interfectum in plaustrum a caupone esse coniectum, et supra iniectum stercus. Petiit ut mane

ad portam adesset, priusquam plaustrum ex oppido exlret. Hoc iam somnio commotus mane bubulco obvius fit ad

portam
poenas

quaerit
;

ex eo quid in plaustro

esset.

Ille

perterritus fugit
dedit.'

mortuus erutus
25

est

caupo re patefacta

Qua audita fabula

'

frater

meus
'

dixit se

proverbium

Non omnes

stertentes
;

dormiunt
'

audiisse, nescire
',

tamen
*

quid slgnificaret rum narrando somnium exponere hoc narrat somnium.

cul pater

Hoc quoque
tibi

inquit,

alte-

possum,' statimque

Trium somniantium fabula

Olim
colendl
viatica
tres

faceta.

comites,

tertius rusticus

quorum duo mercatorgs urbani, ad templum quoddam numinis quldam

erat,

causa
deficere

profectl

sunt

incipiebant.

Mox
farris

quibus progredientibus ad tantam inopiam

maneret.

redact! sunt ut vix

quicquam

Quae cum
;

urbani

ill!

callidl
'

intellegerent hoc

modo

inter se col-

Parum panis iam nobis restat comes loquebantur. tamen noster edendo nimis indulget, quapropter necesse est consilium inlre quo si quid habemus eo inscio edamus.'

Cum igitur panem aqua sparsum manibusque tractatum, prope ignem, ut coqueretur, posuissent, rusticum ilium dscipere constituerunt atque hoc modo eum allocutl sunt
:

statim dormiamus, sitque panis el praemium qui ex nobis somnium vlderit mlrabilissimum.' Quo pacto

Omnes

omnes cubitum

eunt.

Kusticus autem, fraudis aliquid

suspicatus, panem semicoctum ex Ignl extractum solus totum devoravit, iterumque se somno dedit. Non ita multo post alter negotiator, tamquam mlrabill quodam somnio perterritus, surgere incepit, alterique negotiator!

quam ob rem
sum.

timeret rogantl, respondit terrore maximaque ob somnium admlratione

ita
:

'

Magno

affectus

Duo enim genii mihi videbantur appropinquare, summaque cum laetitia me ad Elysium comportare.' Cul comes Mirabile nimlrum inquit, somnium narras
' '
'

26

mlrabilius

tamen audi; namque ego duos percipiebam

genios qui

me

ad Tartar um portabant.'

Quae cum rusticus ille audlret etiam turn dormlre simulabat urban! tamen ut dolus sibi bene procederet eum
;

excitaverunt, qui, admlrantl similis, callide rogavit Quis me vocat ? Cui responderunt urban! Comites sumus ' tul '. Quae cum audivisset ille Quo modo rogavit iam
'

'

'

'

'

redlvistis ?

'

'

Numquam,' responderunt,
vocas
ille
'

'

hinc abivimus ;
'

cur

reduces

bus rusticus

Quiqui numquam abivimus?' mihi videGenii duo ', respondit,

bantur alterum vestrum ad Elysium, ad Tartarum alterum auferre, et mecum reputabam neutrum hue rediturum
esse unde, ut poeta dlcit, negant redlre quemquam ego experrectus panem totum solus devoravl.'
' ;

itaque

Quae cum audivisset frater meus dixit se iam intelleNon omnes stertentes. gere quid slgnifi caret proverbium
:

dormiunt.'

Causae somniorum.
Postero
die,

in ludo recitabamus.
cogitant,

ut accidit, hanc sententiani apud Tullium 'Quae in vita usurpant homines,

tantque,

curant, vident, quaeque agunt vigilantes agiea culque in somno / accidunt.' Quae cum audlrem non poteram me retinere quln puerum recitantem

interpellarem magistrumque rogarem

num

re vera putaret

has esse somniorum causas.

autem magister, interrogatione mea neglecta, dixit oportere omnes, dum alius recitat, tacere, iussitque me hoc carmen ediscere memoIste
riter
:

Omnia quae sensu volvuntur yotadiurno,

pectore soplto reddit arnica quies.

27

venator defessa toro

cum membra

repOnit,

mens tamen ad
iudicibus
lltes,

silvas et sua lustra redit.

aurlgae somnia currus, nocturnls meta cavetur equis. vanaque me quoque Musarum studium sub nocte silenti
artibus assuetls sollicitare solet.

Carmen nunc

memoria teneo. Sed utrum magister poetae consentiat necne nullo modo invenlre possum. Semper enim rogatus verba poetarum alio rum ve scrlpto-

rum commemorat.
Equidem v6ro putabam eum
nesclre.

Posters igitur

die, hoc carmine recitato, iterum eum rogavlquid re vera Sed utinam non rogavissem ipse de somnils censeret. Me miserum Iterum nihil respondit sed hoc alteram
!

carmen mihi ediscendum

dedit.

Et quo quisque

fere studio devinctus adhaeret

aut quibus in rebus multum sumus ante moratl atque in ea ratione fuit contenta magis mens,
in somnls

eadem plerumque videmur

oblre

causidicl causas agere et componere leges, induperatores pugnare ac proelia oblre,

nautae contractum

cum
!

ventls degere bellum.

est tibi

crudelem magistrum
!

quam nimia

poetarum

admlratio

Magister laqueo suo captus.

et discipulls nobis magistrl haec tanta admlratio prodest. Quid enim vobls accidat poetarum nescio, sed nos saltern Komanos pueros saepenumero

Interdum tamen

discere taedet

priusquam
!

finis sessionl ad sit.

O quotiens

ludum frequentamus

Prima
28

luce e lectulis est surgen-

dum et quasi media nocte ad ludum eundum. Ut lucernae, Quam decolOres ftunt quas noblscum portamus, olent
!

librl

fumo
haeret

tot
!

lucernarum

Nigra foligo adhOc Maroni

meO

Olim plus solito discendl

taedebat

media

erat aestas et Slrius Ignibus torrentibus in caelo ardebat hoc igitur consilium inil ut postrsmam sessionis partem

omlttersmus.

Magistrum mane ludum intrantem rogavl semper oporteret nOs praeceptls parere poetarum. Ille ait; itaque ego hoc Martialis carmen statim dsclamare incepl:

num

Ludl magister, parce simplici turbae

sic te frequentes audiant capillati,

chorus mensae, nee calculator, nee notarius velox maiore quisquam circulo coronStur
et delicatae dlligat

albae Leone flammeo calent luces, tostamque fervens Iulius coquit messem
cirrata lorts horridis Scythae pellis,

qua vapulavit Marsyas Celaenaeus,

ferulaeque trlstes, sceptra paedagOgorum, cessent, et Id us dormiant in OctobrSs
:

aestate puert

si

valent, satis discunt.

Quibus

scilicet^
'

magister,

tempus

declamatis versibus, 'Quam cito' inquit Kecte scrlpsit Ovidius Naso fugit
!
:

Ipsa quoque assiduo labuntur tempora motta, non secus ac flumen neque enim consistere flomen nee levis hora potest sed ut unda impellitur unda, urgeturque eadem veniens urgetque priorem,
; ;

tempora sic fugiunt pariter, pariterque sequuntur, et nova sunt semper, nam quod fuit ante relictum est, fitque quod haud fuerat, mOmentaque cunctanovantur.' 29

Hos

magister quia otium nobis dare sed non facere potuit (ne a Martial e praeclarissimo nolebat, poeta abhorreret) quln lusum nos omnes dlmltteret.
versus recitavit
Condiscipuli mel gratias mihi egerunt quam et valde mihi gratulatl sunt quod tarn callidum
stitissem.
conflxisse.

maximas

me

prae-

Immo

vero

dixerunt

me

cornlcum oculos

Colloquium

cum

patre.
nil

Eodem

die,

quoniam magister

mihi de somniis

exposuerat, patrem vesperi iterum quaesivl, quern in Rebus nescioquibus occupatum esse vldl, tabllno invenl.

rogavi tamen
fill

num

negotiosus erat,
?
'

mihi vacaret, et pater quamquam benlgne mihi respondit 'Quid vis, ml

!

Cul ego quanto benlgnior pater est magistro 'Velim' respondi, 'iterum te audlre de somniis loquen' ' '

Nunc autem non possum inquit pater namque epistulam ad amlcum quendam scribo sed, ut accidit, de somniis est epistula mea; tace igitur et, cum scripsero, tibi
tem
'. ;

recitabo'.

Conticul igitur, et librum

quendam

e forulis

acceptum,

pater scrlbit, legebam. epistulam mihi recitavit

:

dum

Paulo postea hanc

Sex. Cornelius PolliO Suetonio Tranquillo

te

Suo

S.

'Scrlbis perterritum somnio vererl ne quid in actione patiaris, rogas ut dilationem petam et pauculos Difficile est, sed experiar. dies, certe proximum, excusem. Refert tamen, eventura soleas an contraria somniare. Mihi reputantl somnium meum istud, quod times tu,

Susceperam egregiam actionem portendere videtur. causam Iuni Pastoris, cum mihi quiescenti visa est socrus Et eram mea advoluta genibus ne agerem obsecrare.
acturus adulescentulus adhuc, eram in quadruplici iudicio,

30

eram contra potentissimos

amlcos,
trlste

clvitatis atque

etiam Caesaris

quae singula excutere mentem mihi post tarn

poterant. Prospere tamen cessit, atque mihi aures hominum, ilia ianuam famae Proinde dispice, an tu quoque sub hoc exemplo

somnium
ilia actio

ideo

patefecit.

somnium

istud

in

bonum

vertas, aut, si tutius putas

'
:

illud cautissiml cuiusque

Quod dubites, ne praeceptum id ipsum rescribe. feceris/ Ego aliquam stropham inveniam agamque causam tuam, ut istam agere tu, cum Est enim sane alia ratio tua, alia mea fuit. voles, possis.

Nam

indicium centumvirale

differri nullo

modo,
'

istud

aegre quidem, sed tamen potest. Vale.' Kecitata hac epistula * Perquam, pater* inquam,
scire, esse

velim

phantasmata et habere propriam figuram numenque aliquod putes an inania et vana ex metu nostro Ego ut esse credam respondit in imaginem accipere.' prlmls eo adducor quod audio accidisse Curtio Eufo. Tenuis adhuc et obscurus obtinentl Africam comes haeserat.
' * ' ,

Inclinato die spatiatur in porticu

figura grandior se futurorum praenuntiam dixit

offertur el mulieris
;

humana pulchriorque
;

perterrito

Africam

iturum enim

eumEomam

honoresque gesturum atque etiam cum summo imperio in eandem provinciam reversurum et moriturum. Quae facta sunt omnia. Praeterea accedentl Carthaginem egredientlque nave

eadem

figura^ in lltore

occurrisse narratur.

implicitus praeteritis, ad versa secundls auguratus, spem salutis, nullo suorum desperante,

Ipse certe

morbo futura

proiecit.'

Mater mente turbata

irruit.

Patrem haec mihi narrantem mater, quae magno cum impetu in tablinum irruit, interpellavit, atque Cornell inquit, audivistine quid Davo fratrlque eius acciderit?
'

',

'

31

(Davus
facere
tibi

est

unus

e servis nostrls qui

solet).

eedem

in lecto

cum

fratre suo

dormlre

possum quln
in
lecto

el

Mlrabilem narrat rem, neque credam. Sed omnia ab initio

fratre minore, ut solet,

narrabo.

Hac nocte cum

quiescebat. tore resldentem
Is

eodem
cultris

vlsus

est

sibi

cernere

quendam

modo
runt

admotlsque capitT sue ex ipso vertice capillos amputantem. Somnium se videre ratus iterum dormit. Sed brevl rursus

in

simile alterum

somnium

priori fidem fecit.

Nam
.

veneduo,

qua venerant, recesserunt. Ubi inluxit, ipse Davus circa verticem Fratrem quoque tonsus, capilll iacentes sunt reperti.
et,

per fenestras (ut narrat) in cubantemque fratrem detonderunt

tunicls

albls

tonsum sparsosque

circa capillos dies

ostendit.'

Haec

audlvissem vix facere potul quln rlderem, sed ne poenas darem simulavl me summo terrore afficl propter tarn mlrabile somnium, materque m6 cubitum mlsit. NeminI dixl m6 fratremque meum servorum cubiculum
per fenestras intravisse atque iocl causa capillos detondisse.

cum

Laqueo meo
Sed tabam

captus.
in

dum
' :

in lectulo iaceo

hunc

modum mecum

repu-

Quicquid nocte

accidit,
fecisse,'

nium

fuisse aut

manes

omnes putant aut somdolumque hunc excogi-

tabam.

Marco, condiscipulo et aequall meo, qui negat esse manes, ut in sepulcro quodam unam noctem dormlret. Postero die consilium meum
persuadere

Constitul

cum
cro

fratre communicavi, et Marcus promisit se in sepuldormltQrum esse ut nobis demonstraret manes non esse. Nocte igitur ad sepulcrum Marcus se recepit, ego

haec paravimus nigrls amictl vestibus personas instar calvariarum flctas capitl imposuimus quo habitu
et frater
; ;

statim

ad

sepulcrum

contendimus, 32

circum quod

sal-

tare incepimus.
ut,

Sed tantum aberat ut Marcus timeret

6

capite

modo

sepulcro

elato,
r

imperaret nobis ut
Spe" deiecti

abirgmus, neu ineptias ager5mus.

domum

ablvimus, laqueO, ut prOverbiuin, nostro captl. Posters die nOnnulll convlvae apud nOs cenabant atque inter cenam pater narrabat quid Davo, servo nostro, accidisset.

Unus

e convlvis

Deinde omnes mlrabilia commemorare incipiunt. mortuos futura portendere posse dixit.
l

'Nonnumquam tamen'
fabulam
dlceret,

inquit,

falsa

portendunt,

ut

fabula de Gabieno monstrat.'

Flagitantibus omnibus ut

haec narravit.

Fabula de G-abieno.
Bello Siculo Gabienus, Caesaris classiarius fortissimus, captus a Sex. Pompeio, iftssu eius incisa cervlce et vix
cohaerente, iacuit in
lltore
1

tstum diem.

Deinde

cum

advesperavisset, congregata multitudine petiit ut Pompeius ad se venlret, aut aliquem ex amlcis mltteret se enim ab Inferis remissum, habere
;

cum gemitu

precibusque 6

quae nuntiaret.

Gabienus

dixit

partes pias.

Pompeius ex amicis, quibus Pomper causas et Proinde eventum futurum quern optaret,
Mlsit plures
:

Inferis dels placere

hoc se nuntiare iussum.

quod,
peractis

Argumentum
protinus

fore veritatis
esset.

mandatls,

exsplraturus

Idque

ita evenit.'

Alia fabula inter

cenam

narrata.
relicto cor-

'Sunt qui

dlcant,' inquit alius,

'animam

pore errare solitam,

praesenti noscl
equestris

multaque
possint.

nuntiare,

quae nisi a
fratribus,

non

duobus enim

ordinis,

Corfidio

maiorl accidit ut videretur

exspirasse; apertoque testamento

1276-2

minor heres ex

asse
C

33

creatus

funeri institit

interim

is,

stlnctus, plan gentium sonitu concitus,

qui videbatur exdixit a fratre so"

venisse.

Demonstravit praeterea quo in loco aurum, nullo conscio, defodisset et 5ravit ut els funebribus quae comparata essent efferretur. Quae cum dlxisset, fratris

domesticl nuntiaverunt exanimatum ilium, et

dlxerat repertum
est.'

aurum ubi

Conviva hanc fabulam narrante, pater cum omnss animadvertisset finem fecisse edendl; servos iussit talos et coronas afferre. Quibus allatis, omnes convlvae rosarum
coronas,

quisque suam,

capitibus

impSnebant

deinde

talOs e fritillo iaciendo

regnum

vlnT, ut dlcitur, sortlrl

'

incipiebant.

Pater primus, quassato fritillo, 'Venus' inquit, 'exsiliat,' sed iacientl el 'canis modo contigit ; at ' ille Quam recte exclamat Propertius scripsit
' '
:

Ms quoque

per talos

Venerem quaerente secundos

'
!

semper damnosi subsiluere canes

talosque cum fritillo avo meo, qui proximus accumbebat, Hie igitur, arbiter dedit, cul Venus statim exsiluit.

bibendi creatus, servls imperavit ut diotam Massici depromerent. Itaque servl amphoram adportaverunt tanta
e

fuligine tectam ut titulus

non agnoscT posset corticem adstrictum dlmoverunt, quadrimumque amphorae pice merum in crateram effuderunt, avumque meum, ut
;

bibendi arbitrurn. rogaverunt quantum aquae adhibendum Iussu eius merum cum aqua hac ratione mlscueesset.

runt

novem merl cyathos

pars) ratione

(cyathus mensura, duodecima

sextaril

cum
tres

tribus aquae

mlscebant

interdum

in versa

men

cyathos cum novem aquae

mlscemus

deinde

vlnum

e cratera in cuiusque convlvae

poculum cyathls Infundunt.

34

Patruus meus aliquid narrat.

paratis, Sllius, patruus^ meus, 'Non Lupercl ut vidstur,' inquit, nobis est bibendum. rltQ, Namque accidit ut homo minims familiaris cenarem apud istum,

Quibus

'

ut sibi videbatur, lautum et dlligentem, ut mihi, sordidum

simul et sumptuosum.
ceteris vllia et

Nam sibi et paucls oplma quaedam,

Vlnum
;

minuta ponebat.
tria

etiam parvulis

lagunculis_ in

eligendl, sed ne" aliud minoribus

genera discripserat, non ut potestas ius esset recusandi aliud suis et nobis,

amlcls (nam gradatim amlcos habet), aliud suis nostrlsque llbertis. Animadvertit, qui a me

proximus recumbebat,
'
'

et

num probarem
'

interrogavit.

Negavl.
queris ?
'

'

Tu ergo inquit, quam consuetudinem seEadem omnibus pono ad cenam enim, non
;
'

ad notam invito, cunctisque rebus exaequo quos mensa et

toro aequavi.'

Etiamne
llbertos
'

llbertos ?
puto.'
fieri

'

'

Etiam
ille
'
:

convlctores

enim
libertl

tunc,

non

Et

'

Magno

tibi

constat.'

Qui Quia mel non idem quod ego bibunt, sed idem ego quod
tarn facete dicto
laetitiaque
;

'Minime.'

potest ?

scilicet

libertl.'

Hoc
altera

sermone
oravit

omnes plaudunt iamque omnium convlvium celebrabatur. Deinde,

deprompta amphora, pater meus nescio quern ut fabulam de Thrasyllo narraret, qui, poculo hausto, hunc in modum exorsus est.

Pabula de Thrasyllo.

monium
poterat,

Thrasyllus valde amabat Chariten, eamque in matriducere cupiebat. Hoc autem nullo modo facere

nam

Charite Tlepolemo culdam iam nupserat,

diligebat.

maritumque suum maxime

35

Thrasyllus igitur c 2

Tlepolemum, nullo conscio, interficere constituit. Hie quondam, comitante Thrasyllo, capreas venatum profectus neque enim feroeiores feras, dente vel cornu
armatas, Charite marltum suum quaerere patiebatur ad silvam densissimam cum canibus venaticls pervenit.

Kepente e" media silva immanis exsurgit aper, saetis inhorrentibus squalidus, dentibusque frendentibus spumeus, et fortiores canum comminus aggressus, dentibus hac iliac
iactatls laceravit

interfecitque

deinde calcatls retibus,

et sese in fu-

quae prlmum retinuerant impetum, effugit

gam

Quae cum ita gererentur, Thrasyllus fraudis occasionem nactus, sic Tlepolemum compellat. Quid hie dubitamus pavore perculsi et tarn opimam praedam e mediis manibus amlttimus ? quln equOs ascendimus ? quln ocius Instamus ? en cape venabulum et ego sumam
dedit.
'

lanceam.'
studio

Neque morati protinus insiliunt equos summo aprum Tnsequentes. Prior Tlepolemus iaculum, At quod gerebat, insuper dorsum ferae contorsit. Thrasyllus ferae quidem pepercit, sed equi, quo vehepostremos poplites lancea amputat.
effluxerat, toto tergo invltus dominum suum ad terrain devolvit suplnatus, nee mora, sed eum ferocissimus aper invadit iacentem, ac prlmo vestes eius, mox ipsum resurgentem multo

batur Tlepolemus,

Quadrupes dslapsus, qua sanguis

dente laniavit. Nee coeptl nefaril bonum piguit amicum, sed Tlepolemo volnerata crura contegentl, auxiliumque misere roganti, per femur dexterum dimlsit lanceam
;

ipsam quoque feram facill manu modum interfecto domino, servl

latebra, concurrerunt.

transfodit.
eius,

Ad hunc

quisque e sua
votl compos,

At

ille,

quamquam,

et prostrate inimlco, laetus agebat, voltu tamen gaudium tegebat, doloremque simulabat, et cadaver, quod ipse
straverat,

avide

complexus omnia 36

quidem lugentium

officia affrnxit.

Sic ad

nostrT

similitudinem, qui

vere"

lamentabamur, maerore ficto, manus suae culpam apro dabat. Charite autem simul atque audivit maritum suum esse mortuum, summa celeritate ad silvam contendit et totam se super corpus effudit aegre manibus suOrum
;

erepta domum rediit saepenumero Thrasyllus mantis eius a pectore pulsando amovsre, luctum sedare, blandis Sed officils vocibus dolorem mulcere frustra conabatur.
;

funeris

statim

exactis,

mortem quam celerrime

velle

vltam

flnlre

id protinus puella agebat ut obiret ipsa. Crederes earn inedia nihil enim edebat, imls in tenebrls

abscondita lucem solis vitabat.

Sed Thrasyllus tandem, adiuvantibus amTcis, eT persuasit ut aliquantulum cibi

Nee neque corpus suum omnlno neglegeret. retinSre potuit quln flagitaret earn, adhuc flentem maritum, adhuc vestss lacerantem, capillos adhuc distraSed hentem, ut prioris marlti oblita^ sibi nuberet.
ederet,

s6

a nefando propositi abhorruit, conabaturque Talia recordantl somut flagitantem dsciperet. nils umbra misere trucidati Tlspolemi, sanie cruenta et

Charite

efficere

pallore deformis, surgere videbatur atque hunc in modum Mea coniux, venl ut necem meam in Thrasyllo loqui.
l

vindices,
mlsit.'

nam scelestus ille lancea sua ms ad Orcum Deinde omnibus rebus patefactls umbra evanuit. Charitetamen nequissimum percussorempunlreet miserils
Thrasyllum igitur prima
taciturn iussit ad fores

vltae sese subtrahere cOnstituit.

vigilia

cOnscio

domum intrare.
Chariteque
el

suas accedere nulloque Placuit Thrasyllo hoc consilium ;

nee fraudig aliquid suspicatus, sed spe sublatus, cubiculum

irrspsit,

vinum soporifero veneno immixtum

dedit, quo potu sopitum eum aggressa est, acQque e crinibus depromnta oculos eius volneravit prorsusque cae-

cum

ilium rellquit. Tunc nudo gladio arrepto

permediam

37

urbem

se proripuit ac prope marltT

sepulcrum mortem
cOgnitis,

sibi cOnsclvit.

Thrasyllus vero,
se

omnibus rebus

nallo alio

modo
'

tanto facinorl
se recepit et

tantum scelus expiare posse ratus, nee gladium sufficere, sponte sua ad sepulcrum
',

En ultro vobls, Tnfestl Manes, adest victima

saepe clamitans, valvls super sese diligenter obseratis, inedia statuit flnlre vltam sua sententia damnatam.

Simonides poeta.
Quibus iam narratis alius quldam dixit fabulam de Gabieno sibi in memoriam revocavisse et aliam d poeta Simonide fabulam, omnibusque flagitantibus ut
narraret sic incepit
appulisset,
affecisset,

Olim Simonides, cum ad litus navem inhumatumque corpus ibi inventum sepultura admonitus ab umbra ne proximo die navigaret,
'
:

nam

si navigasset naufragio esse peritarum, in terra remansit. Qui inde solverant, fluctibus et procellis in

conspectu eius obrutl sunt. Ipse gavlsus est, quod vltam suam somnio quam navl credere maluisset. Memor

autem

beneficil elegantissimO
illl

quo melius

et diuturnius in

carmine virum celebravit, animls hominum sepul-

crum

constituit quam quod in desertis arenls struxerat.' Mihi quidem brevior haec tabula multo magis placuit quam ilia de Thrasyllo longior, neque me retinere poteram
ita dlcerem.

quln
cul
'

Quibus

dictls, longioris

fabulae auctor
'

dixit oportere puerulos tacere

is

qui de SimOnide narraverat

'.

neque Interdum respondit,

'

stultos se praestare,

etiam stultus bene loquitur

Comites Ulixis.

Hi igitur iurgio alius alium lacessere coeperunt neque multum aberat quln e iurgio rlxa oreretur. Itaque pater
statim
'

Ulixem

'

'

inquit,

traditum est errantem, everso 38

iam

Ilio,

Siciliae

tempestatibus hac illuc et ad alias Italiae ac urbss et Temessam etiam appulsum ; ibi de"

navalibus sociis eius unum, virgine per vTnum violata, ab oppidanis contumeliam vindicantibus lapidibus obrutum.

inde profectum;

Ulixem quidem nulla ratione mortem ulciscendi inita peremptl vero socil manes nullum saeviendi ftnem in cuiuslibet aetatis homines fscisse,
donee patriam relicturl Temessenses, ut earn pestem
effugerent, iussi sunt

Pythici Apollinis responso heroem placare et consecrato el solo templum aedificare

;

devovere
facere

praeterea quotannis virginem illam, quae Quod cum illi ex Oraculo ipsis formosissima visa esset.

eT

omnlno gravius dehinc passl Euthymus Temessam, eO ipso tempore quo sollemne numinl sacrum fisbat, re tota cognita, aiunt ilium postulasse ut in templum intropergerent,
nihil

sunt.

Forte vero

cum

venisset

mltteretur

ibi

commotum,

virginem conspicatum, primo misericordia deinde etiam amore incensum; ac puellam

quidem, si ab eo servata esset, se in eius manum conventuram, fidem dedisse. Armis igitur captis cum geni5 congressum ilium victum moenibus et agro excessisse, 6
;

conspectu prorsus hominum in mare demersum evanuisse. Fuisse memorant, civitate universa e foedissima calamitate
llberata,

narratls

'

maxime Mlrum
'

illastres
'

Euthymi nuptias

Quibus
'.

'

inquit,
;

nostrOs rss acciderint

1

mlrabiles apud maiOres nusquam talia hodie audlmus

quam
l

Sed accidunt respondit

alius,

et

apud

nOs.'

Caesar Bubiconem transit.

Quid enim Caesari olim accidit dubitanti utrum Eubiconem flumen transiret necne? Nam post solis
occasum, malls 6 proximo plstrlno ad vehiculum iunctls, 39

occultissimum

iter

modico comitfttu ingressus

est

et

cum, luminibusexstTnctls,decessissetvia, diu errabundus, tandem sub lucem ducereperto, per angustissimos tramites
pedibus evasit
;

consecutusque cohortes ad Kubiconem

flumen, quod provinciae eius finis erat, paulum constitit, ac reputans quantum mollretur, conversus ad proximos

'Etiam nunc inquit regredl possumus quod si ponticulum transierimus, omnia armls agenda erunt Cunctantl ostentum fit huiusmodl. eximia magnituQuldam dine et forma proxime sedens repente apparuit, harundine canens; ad quern audiendum cum praeter pastores
'

',

'.

plurimi etiam ex stationibus milites concurrissent, rapta ab ano tuba, ad flumen prosiluit et ingenti spiritQ
classicum exorsus ad

Caesar
alea est

'

Eatur inquit
'.

'

'

Tunc alteram rlpam pertendit, quo deOrum ostenta vocant iacta

;

Cubitum

eo.

audire in

Equidem v6ro quamquam vehementer cupiebam fabulas summo eram terrOre ne quis m6 ds Davl somnio

percontaretur. ImmO v6ro dum pater narrat mihi conscius eram animl perturbationis neque procul aberam quTn

rubescendo omnes certiores facerem

Valerium, avunculum

me

perturban.
specie

Nam
et

meum,

foeda

senem

mihi invisum, curiose

me

spectare videbam.

Id igitur

egi ut quam celerrime e cOnspectu eius effugerem, quare hiare incipiebam et omnibus modis simulare me fessum

Quibus animadversls pater Iamdudum inquit age nunc, ml Lucl, iube puerulos dormlre oportet omnes valere et ad cubiculum abl'. Simul atque haec
esse.
'
'

'

audivi

summo cum

nam, quamquam plerumque cubitum 40

gaudio, salutatls convlvis, discessi, Tre nele, sed adulte-

rum rltu pervigilare male, neque intellegere possum quam ob rem parentis aliique adultl tarn mOrosos se
praestent ut iuniores semper cubitum dimlttant prius-

quam
semper

ipsl

dormlre velint,
dimittl.

ferebam

m6

aliquis adsit
;

tunc autem minims aegre enim serenus esse potest cul Quis terror? Beatum ilium, cul mens
sit dives.

recti sibi cOnscia

sed nemo, cul animl serenitas abest,

beatus did potest quamvls

Ut Horatius

dlcit

Destrlctus ensis cul super impia cervlce pendet, non Siculae dapes

dulcem elaborabunt saporem, non avium citharaeque cantus

somnum

reducent.

Dionysius et Damocles.

habebat
se esse
eius,

Neque Dionysius, Syracusarum tyrannus, qui tantas divitias, tantamque rerum abundantiam, putabat
beatum.

Nam cum

quldam ex assentatoribus

Damocles, commemoraret in sermone copias eius, opes, maiestatem dominatus, rerum abundantiam, magnificentiam aedium regiarum

rem quemquam

fuisse:

'

negaretque umquam beatioVisne igitur/ inquit, 'Damocle,

;

quoniam haec te vita delectat, ipse eandem degustare, et fortunam experirl meam ? Cum se ille cupere dixisset,
'

collocan iussit

hominem

in aureo lecto, strato pulcherrime

;

textill stragulo,

magnificlsque operibus plcto abacosque Turn ad complures ornavit argento auroque caelato. mensam eximia forma pueros delectos iussit consistere, eosque nutum eius intuentes diligenter ministrare. Aderant unguenta, coronae
;

conqulsltissimls epulis exstruebantur.

41

incendebantur odores ; mensae Fortunatus sibi

Damocles videbatur. In hoc medio apparatu fulgentem gladium, e lacunari saeta equina aptum, demlttl iussit, ut impenderet illius beat! cervlcibus. Itaque nee pulchros
illos

ministratores aspiciebat, nee

plenum
;

artis

argentum

nee

manum

coronae.

porrigebat in mensam iam ipsae defluebant Denique exoravit tyrannum ut abire liceret,
esse.

quod iam beatus nollet

Satisne
beatl, cut

videtur declarasse

Dionysius

nihil

esse

el

semper aliquis terror impendeat ?

Funus.
Hodie pater nOs omnes iussit vestes mutare quia avus meus mortuus esset. Erat homo provectae aetatis, facilis erga omnes cOmisque, pueris praecipue benignus.
Mihi
saltern quotiens

eum

vlsebam, crustula,
esse

vel alia
igitur

quaedam pueris
dolore affectus

grata,

semper dabat.

Summo

sum cum audlvissem eum

mortuum.

Mortem obiit nudius tertius, ^aviague mea, quae aderat, oculos eius exstantes rigentesque clausit ; quibus clausls,

identidem iterans. Deinde cadaver huml depositum polllnctores (quasi pellis UnctOres) quos libitlnaril mlserant, aqua calida lavant unguentlsque varils unguunt. Quae cum gererentur uxor, animl valde commota, hue illuc ambulabat et Utinam clamavit adhuc vlveret numquam antea perstultos mortales cepl quam carus mihi esset. qui nisi quod Libitina sacravit nihil mireminl \ At pollln1 '

cadaver inclamabat

'

Ave

'

vel Vale

'

'

ctores, cum munera sua rite curavissent, corpus alba vestitum toga in lecto prope vestibulum pedibus ad fores versis tanquam novissime exitnrum composuerunt mor;

tuum

sic

positum necessarh" lugebant 42

omnibusque

rttu

peractls et trientT Orl imposito

yiatico ablret, discesserunt ramus foribus est affrxus.

omnes.

no ad portitOrem ilium sine Turn dsmum cupressl

Postero die exsequiae. ducebantur, multlque necessaril funerl intererant quattuor yespillones (hoc modo appellantur quia vespertlnO tempore mortuOs efferunt) mortuum
;

feretro

impositum pedibus efferebant

;

accensls facibus

sequebatur, quam designator, llctoribus adiuvantibus, Ordinabat tlblcines prlml incedebant ; deinde praeficae quae ut mortui laudes, immlxtis lamentls, cane-

pompa longa

rent conductae erant, histriones deinde scurraeque, qui

et

sequebantur, inter quOs erat, qui personam avl mel agebat atque, k? ut est mos, facta ac dicta eius imitabatur. Quod tarn bene faciebat ut fraterculus meus, quippe qui non dubi-

magno cum cantantium sono

archimimus

tare posset quin

afficeretur.

mortuus iterum vlveret, summO terrOre Proximi erant hbertlnl pilleati ante ipsum
;

cadaver imagines maiorum ferebantur, deinde necessaril vestibus pullatis amictl. Tandem ad bustum perventum
est,

ubi rogus arae Instar exstructus iam stabat. Cadavere imposito necessaril ardentl face, voltibus aversis,

pyram incenderunt odOres, unguenta, alia miinera, in Ignem iecerunt victimas quoque ut manes placarent apud pyram mactaverunt combusto rogO, exstlnctOque Ignl,
;
; ;

vlnOque super cineres effusO, ossa collecta urnae sunt Quibus peractls vates imposita, ipsaque urna sepulcro. quldam omnes, qui aderant, aqua lustrall e lauri ramo iniecta lustravit et clamavit omnes deinde Iljcet
*

'

priusquam abierunt novissima verba dlxerunt mortuumque iQsserunt valere. Non ita multo post hoc elogium
in sepulcrO est sculptum
:

43

DIS

MANIBUS SACRUM
HlC IACET

M. Cornelius Pollio
S.T.T.L. [sit tibi terra levis.]

nemo
si fas

sole exoriente supra Maeotis paludes est qui factls aequiperare queat.

endo plagas caelestum ascendere cuiquam

soli eaeli

est,

ml

maxima

porta patet.

Testamentum
hredes

et lis

inde orta.
:

recitato haec invenimus Llviam (uxorem suam) ex parte dlmidia, Sllium (avunculum meum et patre natu maiorem) ex parte tertia secundum, Sextum Cornelium (patrem meum) ex jsextante. Haec patris hereditas

Testamento aperto atque

Instituerat prlmos,

fundus erat Sablnus, qui maximae molestiae nobis erat Namque in testaments Sextus Cornelius modo erat scriptum cognomine omisso alter tunc Romae erat Sextus Cornelius, qui simul atque de" testamento
initium.
'

'

audlvit

fundum nostrum, ut heres, sibi vindicavit. Amlcorum opera pater diu conabatur litem compOnere tandem autem non facere potuit quin adversarium suum
;

(Libanus erat
igitur profectus

el
*

cognomen) in ius vocaret. Domum In ius inquit, te voco sequere ad

'
'

tribunal

'.

Cum negaret ille, pater ad

'

dam <t

versus
et

Licetne antestan ?

'

praetereuntem quemhie auriculam rogavit

;

Primo tamen rapitur. oppOnit simulavit se aegrOtare n6 in ius Iret negavit denique s6 Sed pater plaustrum mlsit quo ad posse ambulare.
Libanus
in
ius
;

praetorem veheretur.

Sed etiam tunc Libanus domo"

Itaque pater,

sua, tutissimo refugio, 6gredl recasabat.

44

quippe qui sciret eum fraudis modo causa latere, epistula Libanus igitur mlssa, iterum eum in ins evocavit.
qui timebat n
latuisset,

pater in bona sua mltteretur,

si

diutius

domo tandem
'

egressus est, et pater sine

mora

eum

dies in ius rapuit. Fastus, ut accidit, diss erat his diebus praetOrl licet fasti a fando appellantur, quod
'

haec tria verba fan

DO, DICO,

ADDICO
Hoc
bona vel damna et Ovidius Naso

nam

praetor actionem dat, ius dicit,

alterutrl

adversariorum addicit.
:

poeta exponit

Ille nefastus erit, per

quern

tria

verba silentur

fastus erit, per quern lege licebit agl.

Pater igitur, cum ad forum perventum est, coram praetore litem quam in reum intendsbat, exposuit, actionem-

que postulavit.
daretur qui
leiuni
si

Libanus simul Oravit ut advocatus

sibi

causamsuam ageret. Actione data, paterlegur arcessivit qui formulam scriberet timebat enim ne,
; ;

quid in formula concipienda erravisset, causa caderet deinde formulam hoc modo recte scrlptam Libano recitavit
;

yades_quoque poposcit qui sponderent eum perendie adfuturum, cut Libanus, ne" in vincula iaceretur, yadimOnium dedit. Quibus factis domum est discessum.

Apud nos totus dies summo cum silentio agebatur; immo vero pater ita animi commotus est ut nil cenae edere posset. Omnes igitur rem componere conabamur
;

pater promlsit fore ut

reum

iudicio absolveret si

modo
,

fundum sibi reddidisset. Sed

ut hoc faceret.

nullo

modo efficere potuimus

Die constitute pater s6 ad tribunal praetoris mane 45

nondum aderat Libanus paululum videbatur contulit vadinionium deserturus esse tandem autem venit obiitque vadimonium. Ingressus forum, Ubi tu es inquit, qui me vadatus es ? Ecce me tibi sisto, tu contra et ts mihi siste.' Adsum respondit pater deinde ille 'Quid ais? rogavit, cul pater Aio fundum, quern possides, meum esse inde ego te ex iure manum consertum voco '; et Libanus respondit Unde tu me ex iure manum consertum
; ;

'

'

'

'

'

'

'

'

vocastl, inde ibi ego te revoco \

'
'

Quibus

dictis praetor

'

Utrlsque

inquit,

superstitibus

praesentibus,
'

istam

viam
'

dlco.'

Statim ambo
;

proficlscebantur
'

tamquam

glaebam allaturi ubi autem praetor sine mora Kedite viam inquit, ambo redierunt, et praetor Uti nunc possivim fieri veto dixit. Deinde hunc detis, ita possidentis
;

',

in

modum

agebatur actio.
i

Pater meus, quippe qui possessione deiectus esset, ' ad Libanum versus Quando inquit ego te in iure conspicio, postulo an siss auctor_ (id est possessor) unde
i

ius

deinde postulavit ut satisrepetere possim daret se nihil deterius in possessione facturum vel ab;

meum

'

arbores vel aedificia delendo. Tunc praetor Qua peutrlque imperavit ut sacramentum solveret. cunia soluta, pater rursus Quando negas inquit, hunc

scldendo

'

'

fundum
<r

esse

meum, sacramento
qulngentos,
'

te

qulngenario
est ?
' '

prO-

j^oco

;
'

spondesne

si

meus
si
'

Quin-

respondit Libanus, spondeo, spondesne qulngentos, nl tuus sit ?

gentos

tuus
*

sit.

Et tu
'

Et

Spondeo

re-

'

spondit pater,

nl

meus
l

'

sit

deinde ad praetorem versus

hoc

recuperatores postulo ut des in diem perendinum ', et praetor recuperatores sic C. Aquilll, iudex esto. Si paret fundum Sabldedit de quo Cornelius Pollio cum Libano agit, Cornell num,
pergit
Praetor,
'
:

modo

esse ex iure Quirltium,

neque is Cornelio a Libano 46

restitua-

tur, turn

Libanum condemna.' Omnibus recuperatoribus

hunc in

modum

addictis, pater et

Libanus inter se in

perendinum diem, ut ad indicium venirent, denuntiaverunt. Quibus factis iterum domum est discessum. Doml inter cenandum mater cum animadverteret patrem tanta taciturnitate oppressum 'Utinam' inquit,

'pater

tuus

numquam
;

esset

fundum istum
curamque nobis

tibi rellquisset

nam

nil nisi

mortuus, neque molestiam

praebet.
valle

Horatius

scilicet scripsit

Cur

permutem Sablna

dlvitias operosiores ?

Sed nescio quid nobis saltern molestius fieri possit quam fundus ille Sablnus \ At pater Nil muliere loquacius est respondit, et omnes cubitum abiimus. Tertio die iterum ad tribunal rediimus. Quisque iudex se ex animl sententia iudicaturum esse hoc modo
' '

iuravit
1

lapidem dextra tenens Si sciens fallo turn me Diespiter, urbe salva et arce, s bonis
:

'

'

dixit,
eiciat,

p
-

ut ego hunc lapidem \

Quibus

dictls in subsellils sedebat,

Ipse praetor, toga praetexta amictus, in sella curull sedebat. Ut sudabat O miser um hominem aestlvo tempore tot vestibus vestitum Equidem
!
!

quasi ad pedes praetoris.

vero mihi gratulabar quod non eram praetor nee toga Advocatl utriusque praetexta, sed tunica modo, amictus.
partis causas agunt, sed orationss omittam, ne taedium vobls moveam. Causa utriusque perorata, iudices pauli-

sper deliberant, deinde sententils latls, praetor assurrexit et clamavit Secundum Sextum Cornelium Pollio'

nem

litem do

'.

affectl

sumus

et, lite

Quibus auditls nos omnes summo gaudio tarn bene iudicata, domum redlvimus.
47

Rus
turum
esse dixit
;

Itur.

Posters die pater se ad hunc Sabinuni

et

me secum

duxit.

fundum abiquam gratum

!

mihi erat rus post tot urbis strepitus forlque negStia Mini quid em rus semper videtur urbe mults melius esse.

Ut

dlcit

Iuvenalis

nam

quid tarn miser um, tarn solum vidimus ut non

deterius crsdas horrere incendia, lapsus tectsrum assiduSs ac mille perlcula saevae
urbis, et

Augusts recitantes mense poetas

artissimos,
1

Did per vlcos vehimur et

turba prior,

raedis,

armentis c5nfert5s,

nobis properantibus opstat

magno populus premit agmine lumbos

;

qui sequitur
alter, at hie

ferit hie cubito, ferit assere

duro

tlgnum

capitl incutit, ille

metretam.

Pinguia crura luto^ planta mox undique magna calcor et in digits clavus mihi mllitis haeret
;

scinduntur tunicae sartae modo, longa coruscat serraco veniente abies, atque altera plnum
plaustra vehunt, nutant alte populoque minantur nam si procubuit qui saxa Ligustica portat
axis et
;

eversum fudit super agmina montem, quid superest e corporibus ? quis membra, quis ossa invenit ? obtrltum volgl perit omne cadaver

more animae. Domus interea secura patellas iam lavat et bucca foculum excitat et sonat unctis
striglibus et pleno componit lintea guto. Haec inter pueros varie properantur, at ille

iam sedet

in rlpa taetrumque novlcius horret porthmea nee sperat caenosl gurgitis alnum,
infelix nee habet quern porrigat ore trientem
'.

48

P. 48

Tandem ad pOmerium
agrOs apertos videntur esse rastici
licts,
!

tati pervenlmus, et, urbe revidemus. Quam fellces omngs

Ego vero non

Beatus

facere

poteram quln Horati versus in

memoriam revocarem
ille, qui procul negOtils, ut prlsca gens mortalium, paterna rura bobus exercet suis,

solutus

omnl

faenore,

neque excitatur classico miles trucl, neque horret Iratum mare, forumque vitat et superba clvium potentiorum limina.
Circa meridiem,
itinere

perfects,
alils

pervenimus.

Longe ab
;

ad fundum nostrum remotus solus in valle reintra-

condita iacebat

vllicus

nos excepit, et ubi villam

vimus prandium paratum nobis apposuit. Pransus per totum fundum vagabar, summa admlratione affectus. Vllicus mihi omnia de" varils aedificils,
de animalibus exponebat. Tota loci amoenitas maxims mihi cordl erat quam bene nos monet Iuvenalis
;
:

Hortulus hie puteusque brevis nee reste movendus

in tenuis plantas facill diffunditur haustn. vlve bidentis amans et culti vllicus hortl ;

unde epulum possis centum dare Pythagoreis. est aliquid, quocumque loco, quocumque recessa
unlus s6s6

dominum

fecisse lacertae.

Equidem

certe nil

magis cupisbam
'

quam totam

nostro

in fundQ vltam degere. ' noster culti vllicus hortl

Quam qui numquam

Sed in
49

beatus mihi vidsbatur

a fundo, nisi ad

mortem, discessurus esset.

1276-2

vita peracta

multum

erraverat, multasque vlserat clvitatss.

Multa enim mihi D

de

alils

terns nUrravit, id tamen quod praecipue mihi

erat fabula de gruibus

placuit

quam hunc jn modum

mihi exposuit.

De
1

gruibus.

Grues aestlvO tempore cum calorem Aegyptl non amplius ferre possint abeunt passisque velorum in modum
;

via Scythiam versus per aera feruntur. Cum verO parum concinna corpora vix possint llbrare (in
alls, recta

medio enim graviora, supra sunt nimis porrecta, et quae caudam pars tangit, levior est) necesse est (non secus

quam navis quae ventis iactatur) in aere flactuent. Quod cum vel sensu vel ipsa compertum habeat experientia, non prius in altum se tollit grQs, quam lapidem Ore sumat, qui illi et saburrae instar est, commode ut volet,
et salutl

ne pereat.

'

De
Haec
1

cervis.
ille

mihi

mlranti

vllicus

de

cervis

pergit.

Cervae

Sicilia

tempore, pascendi causa, ex quoque, transmittunt Khegium qui cum non exiguus sit
aestlvO
;

traiectus,

fit

tandem ut
Ergo

deficiant,

aegrSque supra aquam

capita

tollant.

Singillatim
altera,

omnes
aliter

excOgitaverunt remedium. natant Ordine, ut alteram sequatur

hoc

non

quam bene

instructus procedit exercitus.

Sequentis enim caput prioris incumbit lateri, atque ita natant donee defatigetur prima quae agmen dacit. Quod

cum fit, ilia in Utrum haec cum offendere

tergo locatur, et alia primum tenet locum.' fabula vera sit necne, nescio, sed cum vlli-

nollem, me credere simulavl. Deinde tot rebus spectatis defessus ad novum meum cubiculum abivl. PosterO die, mane experrectus, ad flamen, quod fundum

nostrum
bulavi.

praeterit, vllico comitante, piscandi causa

am-

Neque piscium

copia

deerat,

et

dum apud

50

rlpam sedemus Non eadem, qua Canius inquit vllicus fortQna Qtimur Deinde mihi roganti quid el accidisset hanc narravit fabulam.
'

'

'.

Dolus piscatorum.
C. Canius, eques
(ut ipse dicere solebat)

Komanus, cum se Syracusas Otiandl non negotiandl causa, contulisset,

dlctitabat se hortulos aliquos velle emere, quo invltare amTcOs, et ubi se oblectare sine interpellationibus posset.

Quod cum percrebuisset, Pythius el quldam, qui argentariam faceret Syracusls, dixit venales quidem s6 hortos non habere, sed licere utl Canio, si vellet, ut suls ; et
simul ad cenam
diem.

hominem

Cum

ille

in hortos invltavit in posterum prOmisisset, turn Pythius, qui esset, ut

argentarius, apud omnes OrdinSs gratiosus, piscatores ad se convocavit, et ab his petivit ut ante suos hortulos

postrldie piscarentur

cenam tempore venit Canius

convivium
;

dlxitque quid eos facere vellet. Ad ; o^are a Pythio apparatum oculos multitude
;
'

cymbarum ante
*

pro

se"

quisque quod ceperat, afferebat ante pedes Pythil pisces Turn Canius Quaeso inquit, quid est abiciebantur. hoc, Pythi, tantumne piscium, tantumne cymbarum?' Et ille Quid mlrum ? inquit hoc loco est, Syracusls
' '

'

'

non possunt'.

quidquid est piscium haec aquatio hac villa istl carere Incensus Canius cupiditate, contendit a
; ;

Pythio ut venderet.

Quid multa ?

Impetrat

emit

tanti,

quanti Pythius voluit, et emit instructos ; nomina facit, negotium conficit. Invltat Canius postrldie familiares
sues venit ipse mature. Scalmum nullum videt; quaeritex proximo vlcino num feriae quaedam piscatorum essent, quod
;

eOs nallos videret.

Nallae, quod sciam /inquit ille, sed hie nalli solent piscan itaque herl mlrabar quid accidisset.' Stomachabatur Canius ; sed quid faceret ?
;

'

'

51

d2

Ludi magister sceleratissimus.

Quae cum vllicus ille mihi narravisset ego aliquid in memoriam revocare conabar quod el narrarem. In mentern vsnit fabula quam apud Livium olim in ludo recitavimus. Hunc igitur in modum incepi. Ut tu multa
scis de" piscibus, cervls, gruibus, csterlsque animalibus, ita

ego multa de ludorum magistris, quorum ds sceleratissimo nunc audi fabulam: Mos erat Faliscis eodem magistro liberOrum et comite
1

simulque plures puerl unius curae demandabantur. Prlncipum llberos, slcut fer6 fit, qui scientia videbatur
utl,

praecellere, erudiebat.

Is

cum

in pace instituisset pueros

urbem lusus exercendlque causa producere, nihil eo more per belli tempus intermlsso, modo brevioribus, modo longioribus spatils trahendo eos a porta lusa serante

monibusque variatls, longius solito, ubi rgs dedit, progressus inter stationes hostium, castraque inde Eomana (Komanl tunc oppidum obsidebant) in praetorium ad

Camillum eos perduxit. Ibi scelesto facinorl scelestiorem sermonem addit Falerios s6 in manus Komanls dedisse, quando eos pueros quorum parentes capita ibi rerum sint,
;

in potestatem
"

Non

torem

dediderit. Quae ubi Camillus audivit " " tul nee populum nee imperainquit, scelestus ipse cum scelesto munere venistl. Nobis

ad similem

cum Faliscis, quae pacto quam ingeneravit natura

fit

humano,

societas

utrisque, est eritque.

non est Sunt et

;

belli sicut pacis iura, iusteque ea

non minus quam

fortiter

Arma habemus non adversus earn didicimus gerere. aetatem, cul etiam captis urbibus parcitur, sed adversus armatos et ipsOs, qui, nee laesl nee lacessltl a nobis, castra
ROmana ad Veios oppOgnarunt.
52

Eos

tu,

quantum

in ts

fuit,

ego Romania artibus, virtate vincam ". Denudatum deinde eum, manibus post tergum illigatis, reducendum Falerios

novo

scelere vicistl;

opere armis, sicut VeiOs,

pueris tradidit, virgasque els, quibus proditorem agerent in urbem verberantes, dedit.'

Qua recitata fabula Talia quidem inquam hodie numquam accidunt. Sed et apud nos, nostro in ludo, mira quaedam nonnumquam accidunt'.
' '

'

Physiognomon.
quldam, Zopyrus naturam cuiusque ex forma perspicere profitebatur. Hie quondam ad ladum nostrum vsnit, oravitque magistrum ut sibi liceret puerOrum mOres
nomine,

'Nam postremO anno physiognomon

Romam

vSnit, qui se

naturasque ex corpore vultu oculis exponere. Magister igitur nobis imperavit ut ordine staremus et capita

advenae pertractanda adhiberemus.

dictu,

At
<f

ille,

mirabile

capite

cuiusque manibus

pertractatO,

omnium

naturas recte exposuit, et nos

omnes

Macte" exclama-

vimus; etiam magister, qui plerumque ss tristissimum praestat, nOn facere potuit quln hominl gratular^tur.
Quibus laudibus erectus physiognomon magistro quoque
persuasit ut sibi liceret et ipslus pertractare caput ; et dum pertractat, pariter ac nobiscum antea fecit, mores expO-

submissa voce tamen loquebatur ut nos possemus ego autem vldl magistrum rubere animoque plane perturban. Itaque a tergO clam
nebat;
tarn
reliqul vix audlre
;

quid ^propinq[uavi[ ut quid dlceret Zopyrus audlrem vero dlxisset non invenire poteram nam simul atque ego tacito gradu ad eos perveni, magister summa Tra com; ;

motus, correpta ferula, caput Zopyrl ingentl ictu pulsavit " " " et Accipe inquit tu quoque tumorem capitis ut omnes sciant te stultissimum esse". Quo dicto hominem tot

53

Nos discipull Irae quando molestiam el postea volebamus afferre, semper rogabamus num re vera animl natura e corporis forma posset cognOsci.' Quibus narratis iam tempus erat ad vlllam redlre.
eius

verberibus onustum e ludo expulit.

nOn

oblltl, si

Advena.

Quo cum rediissem invenl amicum

patris

mel ad vlllam

Centurio pervenisse ut apud nos aliquot dies degeret. est qui bellis multis interfuit. Contra GermanOs, Britan-

multas alias nationes pugnavit. Non semel bisve sed Olim cum commllito saepe in proelio est vulneratus. quldam ab hostibus oppressus in eo erat ut interficeretur,
nOs,

centurio

illl

summa
!

virtuts succurrit, et vita

amid

cOn-

servata ipse graviter factus est saucius.

O
!

centurionem

fortissimum
turionl est

quam vellem

et ipse miles essem, ut contra

hostes patriae

meae strenue pUgnarem

Nomen

cen-

Sulpicio, Gadibus in Hispania nato annis

abhinc qulnquaginta. Quam dives hominum non modo fortium sed etiam ingeniosorum est et fuit terra ilia

Hispania

Lucanus

poeta,

Seneca philosophus,

Quln-

tilianus rhetor, Martialis poeta, hi inter alios in Hispania natl postea venerunt.

Romam

Multa pater meus

collocUtl sunt,

et

centurio post

cenam
!

inter

se

Cum

quibus sermonibus ego quoque interfui. satis din de bello Bri tannics narravissent, pater

'

inquam 'cur necesse est bella tarn longinqua gerant^ Komanl ? Nonne satis magnum est imperium nostrum ? 'Satis sane' inquit pater 'plus quidem quam satis, ut
'

arbitrantur nonnulll.

Sed Sulpicius noster melius quam

;

ego his de rebus tibi potest dlcere '. Cul Sulpicius subndens, 'Libens faciam' inquit 'quod rogas negotils

enim

alils vaco, et filius

tuus scientiae cupidus videtur.

54

Multis in regionibus nostn bella gerere coguntur, non ut imperium augeant sed ut fines imperil firmatl sint atque
dofonsl.

QuOmodo enim

incolae longinquarum provincia-

rum

socuri possunt vlvere, si

irrumpant barbarl, Non alisna cupimus, sed nostra nostrOsque dofendere. Nonnumquam tamen fitut nostra dofendere non possimus nisi contra alios populos bellum ultr geramus. Itaque et Britannos oppagnavit Gaius Iulius Caesar, quia Gallls auxilium praebobant. Mihi quidem vidstur nihil magis
rei publicae prodesse quam ut provinciae dofendantur, etiam si bella longinqua gerere cOgimur.' Cul ego * Gratias ago' inquam quod haec omnia tarn clare exposuistl.
'

omnia

semper els timendum est n rapiant, homines interficiant ?

Quam

velim d
'

priscis
'

RomanOrum
'

factis

Cras fortasse respondit narrabo \ inquam 'facis\

n&rres '.

'

mihi aliquid Pe rgratum

'

Postridi igitur ego, frater, sororos (omnes enim Sulpicium audlre cupiebamus) vesperi ad eum convsnimus. Quibus visis subrldsns Non modo discipulos inquit sed etiam discipulas, ut vidotur, doctQrus sum. Stronu mihi res est agenda, ut omnibus placeam.' Turn frater, Noli n nobis displiceas nam et historias timere,' inquit,
'
'

'

'

amamus

et to

ipsum, qui fortissimum in proeliando

to

praestiteris.

scrlbunt, ipsl
riosOs.'
'

ScriptOros rerum plorlque multa quidem agunt nihil. AuditOrOs habebis non incu'
'

Quod potero respondet faciam

Pyrrhi medicus.

'.

Olim^ ut scltis omnes, populo Roman Pyrrhus, rox EpIrOtarum, bellum ultro intulit. Nam cum Romanes Ille potentos vidoret Apollinem do bello consuluit.
ambiguo respondit Aio t RomanOs vincere posse \ Hoc ad so dictum ratus contra RomanOs venit, adversus quOs
f

55

vario eventu pngnabat.

et

Diu de summo imperio inter eum Fabricium, imperatorem Romanum, erat certamen.

Perfuga quondam ab eo in castra Fabric! venit, eique est

praemium sibi posuisset, se, ut clam venisset, clam in Pyrrhl castra rediturum, et eum veneno necaturum. Hunc Fabricius reducendum curavit ad Pyrrhum idque eius factum laudatum a senatu est.
pollicitus, si
sic
;

causa imperium expetendum est, scelus quo non potest esse gloria; sin ipsae opes expetuntur quOquO modo, non poterunt utiles esse cum infamia. Quod postea Kegulus quoque iterum arguit.
si gloriae

Nam

absit, in

Marcus Atilius Regulus.

primo Carthaginisnses pluribus proelils vlcit, tandem tamen ab iis duce Xanthipp5 Lacedaemonio victus captusque, Romam missus est, de
captlvls
fecisset,

Hie

erat vir egregia virtute qui

commutandls acturus,
rediturum.
Ille

fide data,

s,

si

nihil per-

Romam cum

venisset, in sena;

tum indactus, Romanls persuasit ne pax cum Poenis fieret

illos
;

enim fractos tot casibus spem nullam habere se tanti non esse, ut tot mllia captivorum propter unum se et senem, et paucos, qui ex Romanls capti essent, redderentur.
ipse

Senatus consult
rediit
;

hanc in sententiam

facto,

suadentibusque Romanls ut Romae maneret, negavit se in ea urbe mansurum, in qua postquam Afris servisset, dignitatem honestl clvis habere

Carthaginem

non posset. Regressus igitur ad Africam exquisltissimls Sed quam praeclaram famam supplicils interfectus est. Audite enim id quod dicit Horatius. sibi parabat
!

Hoc

caverat

mens provida Reguli

exemplo trahentis

dissentientis condicionibus
foedis, et

perniciem veniens in aevum, 56

si

non

periret immiserabilis
'

Signa ego Punicls captiva pubes. adfixa delubrts et arma

militibus sine caede,' dixit,
'

derepta vidl

vidi ego civium

retorta tergo bracchia libera portasque non clausas, et arva

Marte

coll

populata nostro.
scilicet acrior

Auro repensus
miles redlbit.

damnum

Flagitio additis neque amlssos colores

lana refert medicata fuco,

nee vera virtus,

cum semel

excidit,

carat reponl dsterioribus. Si pugnat extrlcata dsnsls

cerva plagis, erit

ille fortis

qui periidls s6 credidit hostibus,

et

Marte Poenos proteret

altero,

qui lora restrlctis lacertls

sensit iners timuitque

mortem.

Hie, unde vitam sumeret inscius, pacem duello mlscuit. O pudor

magna

CarthagD, probrosis
'

altior Italiae rulnls

Fertur pudlcae coniugis osculum parvosque natos ut capitis minor

ab se removisse et virilem
torvus

humi

posuisse vultum,

57

donee labantes consilio patres

firmaret auctor

numquam

alias dato,

interque maerentes amicOs

egregius properaret exsul.

atqui sciebat quae sibi barbarus

tortor pararet
;

nOn

aliter

tamen

dimOvit obstante^ propinquOs et populum reditus morantem,

quam

si

clientum longa negOtia,

lite,

dliudicata

relinqueret,

tendens VenafrSnOs in agros

aut Lacedaemonium Tarentum.

Theatrum.
Nudius tertius Komam rediimus et pater me sinit secum ad theatrum Ire. In quattuordecim Ordinibus,
quippe qui equestrl natus sit loco, sedsbat ; senatores ex vetere Institute quattuordecim

dinSs equestrl ordini assignatl sunt. mus, pater aurl meae ore suo admoto susurrans

namque post graduum OrPostquam cOnssdi'

Videsne

'

inquit 'senem istum promlssa barba, qui, deslgnatore

appropinquante, 6 loco suO semper csdit et quasi currit Cur, pater,' rogavl ita agit ? per ordines equestres ?
' '

'

Et iure timet respondit DesIgnatOrem videtur timere \ nam censu equestrl caret itaque non licet el inter pater
' '

'

hOs ordines sedere.

potest
cul

Nemo enim

inter equestres adscrlbl

AdhGc quadringenta sestertia'. deslgnatorem iterum hominl appropinloquente patre,

non
sint

quantem
'

vidl et

quid esset
'

eventurum mlrabar, cum

sit

'

Specta

inquit pater

quid

facturus
;

rldiculam

enim

agit

rem, et omnibus ludibrio est

ImniO vero

58

Martialis poeta

carmen
vidl (ita

sciipsit ut

eum

irrideat'.

Turn

vero

Nanneium

enim mihi pater

dixit

hominem

appellari) designator! cedere donee ad ultimam sedem quartideciml Ordinis perventum est. Sed ne hanc quidem sedem retinere potuit et a deslgnatore dlmotus est. Genu

apud hanc sedem manebat, ut videretur inter quamquam re vera nullam obtinebat Mihi certe sedem, sed extra Ordines in foribus erat. die carmen sine mora ita risum movit ut posters legere cuperem quod pater mihi dixit Martialem scripe magis legere cupiebam quod virum ipsum vldesisse ram. Et putO vos quoque qui de homine iam nunc
igitur flex

equites

sedere,

audlveritis

omnes

velle audire.

Audite igitur

Sedere primo solitus in gradu semper

tunc,

cum

liceret occupare,

Nanneius

bis excitatus terque transtulit castra,

et inter ipsas

paene tertius sellas

consedit
;

post

Gaiumque Luciumque

illinc cucullo prOspicit

caput tectus oculoque ludos spectat indecens uno, et hinc miser deiectus in viam transit,
et

subsellioque semifultus extrSmO

male receptus

alters

genu

iactat

equiti sedere Leitoque se stare.

Nunc autem ad theatrum redeamus, nam carmen posterO modo die legl. Simul atque aulaeum mlttitur histrionemque videmus in scaena stantem, quantum audio
strepitum
I

Immo
evaluit

verO

vox

histrionis

plaudentium

sonum non

pervincere.

Tragoedia

quaedam

agebatur, sed inter tot plaudentium strepitum nil audire poteram. Neque re vera spectatoribus placuit,

nam mediam

inter

tragoediam clamare inceperunt et

59

Deinde turmae poscere ut ursi vel pugiles adhiberentur. catervae trans scaenam currunt equitum peditumque
sequuntur reges manibus
pantherae,
camell,
retortls, esseda, pllenta, naves,

elephant!, tantaque

animaliumque multitude

ut

omnium rSrum me quidem tarn longae

pompae mox taederet. Nee non spectatorum clameres molestiam mihi afferunt, namque ut Horatius dicit
tanto

Garganum mugire putss nemus aut mare Tuscum, cum strepitu liidi spectantur et artes.
finis
vldi,

Tandem autem rem mlrabilem

aderat et dum aulaeum tollitur nam Britannorum fignrae in ips5 aulae5 erant intextae cum igitur aulaeum tollerstur ipsi Britanni manibus suis id tollere videbantur. E quidem
;

vero putavi vivos eos esse gigantas, sed postquam e theatrO discessum est pater mihi totam rem exposuit.

De

alcibus.

Dum domum

redimus d6 tanta animalium varietate in

scaena visa disserebamus, paterque dixit absurdum esse, has omnes feras, 6 regione quamque sibi id5nea, Eomam
'

comportare.

Mox

negantl

me

scire

alcem inquit arcessent et mihi Harum est quale animal esset alcss,
et
' ',
'

'

c5nsimilis caprls figura' dixit, *et varietas pellium, sed

magnitudine paulo antecedunt mutilaeque sunt cornibus, et crura sine nodls articullsque habent, neque quietis causa procumbunt, neque, si quo aflilctae casu conciderunt,

His sunt arbores pro erigere sess aut sublevare possunt. cubllibus ; ad eas se applicant atque ita paulum modo
recllnatae quietem capiunt.

Quarum ex

vestlgils

cum

est

animadversum a venatoribus, quo se recipere consuerint, omnes eO loco aut radlcibus subruunt, aut accldunt arbores, tantum ut summa species earum stantium relinquatur.
60

61

Hue cum

se consuetudine

sua recllnavsrunt

inftrmas

arbores pondere affllgunt atque una ipsae concidunt. Quo modo quippe quae surgere non possint facile a venatoribus
capiuntur.'

Haec dum fabula narratur

celeriter doniuni

pervenimus, ubi ego quidem tot rebus visis defatlgatus cubitum sine mora abil, et dum in lecto crura quasi in
circulum, Mis instar, colligo, dis gratias egi quod non natus eram alces.

Circus Maximus.
Postero diejutludorum spectacula viderem ad Circum Maximum me contull. Per totum hunc circum longa
spina,

ut murus, quattuor pedes

;

alta,

medium

dividit

meta prope quam spatium currus vertere solent. Immo v6ro optimus quisaurigae que auriga semper conatur currum quam proxime regere apud utrumque flnem
stat

et

metam modo non

:

rotls suls radere,

namque ut Horatius

dlcit

Sunt quos curriculo pulverem Olympicum collegisse iuvat, metaque fervidis evitata rotls palmaque nobilis terrarum domines evehit ad deos.

Prlmum
consul,

certamen

erat

quadrlgarum.
iacta,

mappa ad terram

Simul atque slgnum dedit e car-

emperunt quadrigae et sese in stadium effadetotum stadium strepitQ curruum crepitantium complebatur pulvis in altum glomerabatur ana omnes inter se commlxtl stimulis non parcebant, ut alter
ceribus

runt

alterius rotas frementesque equos superaret.

fertl

Nam

con-

equl

alii

aliorum

aurigarum in

terga
flatQs.

rotasque
Specta-

curruum sptlmam fervidosque fundunt

;

tores alii alias factiones strepita clamDribusque faventium nunc prasina, nunc russata priorem occupat incitant

62

locum
meus.

sed csdit albatae et haec venetae.

Ego quidem

albatae favebam factiom, diuque primus currebat auriga

Sub ultimam mstam iam currum agsns (septisns enim totum smstiuntur stadium) propius propiusque admovsbat rotam funallque ad dextram equO habenas
laxabat, sinistrum cohibebat.

Et hac quidem tonus

recti

omnSs
sextus

stetsrunt currus

contumaces

deinde vsro prasinae factionis qui currum vl auferunt, et ex adverse, cum

;

septimusque conficeretur cursus, frontes impingunt quadrlgls unde uno ex malo alius alium cOnfringit et incidit. Totus iam cursus curruum
caerulels
;

iam

naufragils replstus est. Quod ubi conspexit russatus extra orbitam deflectit, et frsna inhibet, dum auriga, Interea albatus ille, cul ego favspraetervehatur alios.

bam, postremus omnium ultimo loco equos agebat, namque in fine certam spem victoriae ponebat qui simul ac vldit russatum ilium solum relictum, velocium equorum
;

auribus acutum
aequatis
iugls

flagelli

ambo

sonum incutiens, insequitur fersbantur ; modo hie, modo

et

ille

equorum
reliquos

Et capitibus alterius quadrlgam superabat. quidem omnes cursus inMix ille albatus recto

curru exegerat ; deinde dum habsnas flectentl sinistrOrsum equo remittit, imprtidens in metam impingit, illo fractisque rotls e curru volvitur implicaturque lorls
;

autem in terram prolapso,

dissipatl sunt equl

medium

tamen

per stadium, russatusque ille palmam tulit. FautorSs albatae factionis ut vlderunt ilium curru excussum
rapl per terram,

modo

modo caelum

versus crura pro-

tendere, clans lamentls adolescentis vicem dsploravsrunt, donee ceterl aurlgae, vix tandem equOrum cursu cohibito,

solverunt

eum

cruOre adeO foedatum ut

amlcOrum nemo

corpus agnosceret.

63

Leo in
lator, vidl.

arena.

Post hoc quadrlgarum certamen vSnationem, ut appelQuo in certamine homines, nomine bestiarii,

contra feras cuiusvis generis pagnant. Magna multitude, varietasque mlrabilis omnium ferarum undique collocta in arenam immittitur. Sed praeter alia omnia leOnum
Is

immanitas mihi admlrationl unus leo corporis impetu

fuit,

unlus
robore,

praesertim.
terrificOque

et

fremitu et sonoro, tons comlsque cervlcum fluctuantibus animos oculosque omnium in ss convertit. Introductus
erat

inter

complures

ceteros,

ad

pugnam bestiarum

El servo Androclus nomen datus, servus viri consularis. fuit. Hunc ille leo, ubi vidit procul, repente, quasi
admlrans,
stetit
;

ac
;

deinde sensim atque placids ad

hominem accsdit turn caudam more atque ritu adulantium canum clementer et blande movet, hominisque sese corporl adiungit, cruraque eius et manus meta iam
paene exanimatl, lingua leniter demulcet. Homo Androclus inter ilia tarn atrocis ferae blandimenta amissum

animum receperat paulatim oculos ad contuendum leonem refert turn, quasi mutua recognitione facta, laetos
;
;

gratulabundos videres hominem et leonem. Haec tarn mira res maximos populi clamores excitavit nee non Caesar Androclum arcessitum rogavit quam ob rem ille
et
;

atrocissimus leonum unl pepercisset. Deinde Androclus Cum prorem mirificam narravit atque admlrandam.
'

Africam proconsular! imperio dominus ego ibi iniquls eius et cottldianls verberibus ad fugam sum coactus et, ut mihi a domino,
vinciam
'

'

inquit

meus

obtineret,

terrae illius praeside, tutiores latebrae forent, in campOrum et arenarum solitudines concessl ; ac, si defuisset cibus,

consilium fuit

mortem

aliquo pacto quaerere.

64

Turn sole medio rapido et flagrante speluncam quandam nactus remotam latebrosamque, in earn penetro et me" recondo, neque multo post ad eandem speluncam venit
hie leo, debili
et

uno

et

cruento pede, gemitus edens et

;

murmura dolorem cruciatumque volneris commiserantia

;

primo quidem conspectu advenientis leonis, summs terrore aifectus sum sed postquam leo speluncam introgressus vldit me procul latentem, mltis et mansuetus accessit sublatum pedem ostendit ac porrexit, quasi
;

opis petendae gratia

haerentem

revelli,

ibi stirpem ingentem pedl eius conceptamque saniem volnere intimO

;

expressi, accuratiusque, sine magna iam formldine, siccavl penitus atque detersl cruorem. Ille tunc mea opera levatus, pede manibus mels imposito, recubuit et quievit ;

atque, ex eo die, triennium totum ego et leo" in eadem spelunca eodemque vlctu vlximus. Nam, quas venabatur feras, membra oplmiora ad speluncam mihi suggerebat
;

quae ego quippe qui Ignis copiam nOn haberem, sole meridianO tosta edebam. Sed ubi me vltae illlus ferinae

iam pertaesum

est,

leone

venatum

profecto,

speluncam

Non ita multo post a militibus vlsus apprerellqui. hensus sum et ad dominum ex Africa Komam deductus. Is me statim rei capitalis damnandum ad bestiasque dandum curavit. Intellego autem hunc quoque leonem
captum gratias mihi nunc etiam beneficil refer re.' Quae cum ita narravisset Androclus, cunctis petentibus,
dimissus est et poena solutus, leoque el suffragils popull donatus. Equidem vero postea videbam Androclum et

leonem
Ire
;

loro tenul

revinctum urbe tota circum tabernas

'

donarl aere Androclum, floribus spargi leonem ; omnes fere ublque obvios dlcere Hie est leo hospes
;

hominis
1276-2

hie est

homo medicus
65

leonis \

Pugiles.

Deinde currentium, saltantium, luctationis, pugilum, discos iaciendl certamina erant. Pugiles modo, dentifrangibulos homines, descrlbam.

Quam
in

latos

umeros,

quantos habebant lacertos

processit atque in
proiecit
;

Primus

arenam Entellus

medium duos
insuto.

caestus

magnl ponderis
rigescsbant
pugil,

obstupuerunt
et

spectatores,

tanto

plumbo
Dares,

nomine haudquaquam videbatur timere. Ambo statim magnos artus, magna ossa, lacert5sque nudabant inferro

Alter

tamen

gentes media in arena consistebant. Ut nolim talibus obviam Ire noctu, vel in vico tenebricoso et deserto
!

Servl paribus caestibus utriusque mantis alligaverunt ; statim uterque in articulos pedum stetit erectus, et intre-

pidus ersxit bracchia in altum iamque ab ictibus alta capita retro avertunt creberrima inter se verbera dant,
; ;

tellus

pedum et iuventute dsfensus, EnmembrOrum robustus, sed genua pigra magnitudine vacillant trementl, et difficilis anhelitus vasta membra
Dares
fortior agilitate

agitat

cavis lateribus multos ingerunt ictQs

;

e pectore

magnos edunt sonitus nee non malae sub gravibus ictibus crepitant. Entellus consistit gravis et immotus
tantummodo eludit ictus corpore et oculis Alter dolose nunc hos, nunc illos tentat vigilantibus. Entellus Inaditus, frustraque vario impetu premit.

eodem

in statu,

surgens ostendit dextram et alt tollit, alter celer praeEntellus videt ictum, et levl corpore elapsus effugit. in auras effundit impetum et ipse gravis et graviter

magno pondere

in

terram procumbit.
alii

Dlversis studils

spectatores cordiae clamores tollunt

omnes surgunt,
;

cachinnos, alii miseristrepitus ad caelum mittitur.

66

1'lioto

Alinari.

Pugil caestus gerens.

p. 67

Sed Entellus, tanto casu neque tardatus neque

surgit
;

territus

Ira vim addit ardentiorque ad pugnam redit et fortitiido sibi conscia vlrSs Tnflammat; toto campo

currentem Dareta urget, nunc dextra, nunc sinistra ictus dat. Neque mora, neque requies erat sed quam densa grandine nimbi super tecta crepitant, tarn densis ictibus Entellus utraque manu frequens verberat Dareta
;

agitatque.

quldam

Dareta

Turn demum, fine certaminis indicto, servi subduxerunt defatlgatum, genua in-

ftrma trahentem, utrimque moventem caput, sanguinem spissum ac dentes cum sanguine mlxtos ex ore exspuentem

Dentilegum scilicet eum fecerat Entellus. Caput etiam tumore magno tumebat, quern si Zopyrus ille physio-

gnomon
dixisset.

vldisset

omnium sapientissimum hominum

Gladiatores.

esse

At tuba

terribili sonitu taratantara dixit

tores intraverunt.

Ad

imperatorem versi

'

et gladiaMoriturl ts

'

salutant' clamaverunt et statim acriter pOgnatur. Alii mirmillonSs alii vocantur ; hi enim in galels retiarii, piscis effigiem gerunt, illl rete et fuscinam (vel tridentem)

habent.

Retiarius

quldam reti suo mirmillonem implicare

illl
;

conabatur et fugientl
peto
;

Non

te

'

clamavit

peto,
'.

piscem
audito

quid

me

fugis, Galle ? Piscari volo

Quo

omnes

facetias

hominis laudavSre

at ille reti iacto mir-

millonem implicavit 'Habet, habet', clamaverunt omnes, et ille victor ad imperatorem versus signum exspectabat. Imperator quippe qui intellegeret spectatores retiario
favere, pollicem vertit et

signum mortis

dedit (signum

parcendl pollice presso datur). Interfectum mirmillonem servi ex arena unco traxerunt. Neque plus videre poteram sed patrem statim Oravi ut me a tarn saevo spectaculo abduceret.

Domum

igitur rediimus.

67

e2

De

puerls in Senatu.

Saepenumer5 cum patre volsbam ad senatum ire, sed mihi olim plus solito flagitanti ut me secum duceret, pater Non iam respondit licet puerls senatum intrare Deinde mihi causam rogantl haec exposuit Antea inquit mos senatoribus Komae fuit in curiam cum praetextatls ftlils introlre. Cum in senata rss maior quaepiam cOnsultata atque in diem posterum prolata est, placuitque nS quis hanc rem Snuntiaret, super qua tractavissent, priusquam decreta esset, mater Paplrl puerl, qui cum
' ' '

'.

'

'

'

parente suo in curia fuerat, fllium percunctata est quidnam in senatu patres Sgissent. Puer respondit tacendum

mulier fit audiendl cupidior esse, neque id did licsre sScretum rel et silentium deberl puer afflrmans animum eius ad inquirendum excitat ; quaerit igitur magis vio;

lentiusque.

Turn puer, matre urgente,

init.

lepidl atque festivl

mendacii consilium

Actum

in senatu dixit,

utrum
unusne

horum viderstur utilius magisque

6 republica esse,

ut duas uxorSs habsret, an ut una apud duos nupta esset. Hoc ilia ut audivit, animo compavescit ; domo trepidans egreditur ad ceteras matronas defert quod audierat pos; ;

ters die perveniunt ad senatum ; lacrimantes atque obsecrantes incipiunt orare una potius ut duobus nupta
fieret,

quam

ut unl duae.

Senatores

ingredientes

in

curiam quae ilia mulierum intemperies et quid sibi postulate ista vellet, mirabantur. Puer Paplrius in medium curiae progrsssus, quid mater rogavisset, quid Senatus fidem ipse matn dixisset et totam rem narravit. atque ingenium puerl laudat, consultum facit posthac puerl cum patribus in cariam ns introeant, nisi ille unus 68

Retiarius.

r.68

Paplrius

inditum

est

elque puero postea cognomen honoris causa w " ob loquendl tacendlque in Praetextatus

aetate praetextata prudentiam.'

Lucius patri suo salutem

dat.

Septem abhinc diebus, pater carissime, Athenas permare Brundisio transvectus cursu quam celerrimo venti enim semper erant secundi. Quibus cognitls scio et t et matrem vehementer esse gavisuros. Mare enim
venl,
;

pertculls

plnum.

In cursu voluptate maxima affectus

solem specto clarissimum, undas caeruleas, urbes interdum Graecas in ora maritima sitas. Navigavl igitur sine timore nauseave. Apud Piraeum expositus

sum,

dum

Athnas
patruO

pedibus iter

feci,

quod cum facerem obvius

ful

mea
et

qui domum suam valent et cOnsobrtnl. Qui valet,

meO,

dsduxit.

Amita

omns
ludo.

studils perfectls
pater,

cum

els
!

cottldi

mihi placent, Urbs ipsa,

ml

quam

pulchra est

tot templa, tot statuas tanta arte

Quales erant Graeci illi, qui fcrunt Koniae Graecos

!

oderam

nunc Athsnis admiror, et ingenia ilia magna, Homerum, Aeschylum, Sophoclem, Thucydidem, melius Komae enim deteriores videntur Graeci, ideO, intellego. ut oplnor, quod plerique sunt servl, mercnaril omnes. Gratias tibi, pater, ago quam maximas, quod mihi permlsisti ut Athenls artem OratOriam discerem. Studils m ut linguam Graecam quam celerrim penitus dsdam,
;

doctus sim.

Nunc

sentio

eadem quae snsit Propertius

Illlc vel studils

animum mendare

Platonis
;

incipiam aut hortls, docte Epicure, tuls persequar aut studium linguae, Demosthenis arma, librorumque tuos, docte Menandre, sales
;

69

aut

certe"

tabulae capient

mea lumina
magis
Vale.

pictae,

slve ebore exactae, seu

aere, mantis.

Cura, pater carissime, ut valeas.

Finis.

Finis adest narrationis huius, adest quoque finis pueriNunc aut em vos omnes, qui hunc librurn^ reci; Ut enim vobis discenda est lingua iubeo valsre. tatis,
tiae.

Latina, ita mihi, qui iam

sum

Athenls est discenda ars oratoria.

bonl este discipuli.

adulescens, nOn puer, Valete omnss, et

EXERCITATIONES
Ego
et vita

mea.

A(l)
Verte in orationem obllquam, accedente idoneo verbo
principal!
1
.
:

Pater meus appellator Sextus Cornelius Pollio.

2.

3.

Ego appellor Lucius. Nunc de matre dlcam.

praenomen
est Gaius.

4. Fratri
5.
6.
7.

lectulo surrexl.
iussit.

Mater patrem salve re

8. 9.

Sorores patrem salvere iusserunt. Puerl non ludent in lQdo.

Post ludum

10. Sorores

ad ludum

domum redeo. mox ibunt.

B
1.

De quibus
Quid
scls

rebus narraturus est Lucius ?

pater, mater, frater, sorores ?

2.

de ipso Lucio ?

3.

Quomodo appellantur

4.
5.

6.
7.

8.

Quid facit Lucius cottidie ? Quid accidit in ludo ? Qui erant Horatius, Vergilius, Terentius ? Quid faciunt puerl quotiens e ludo exeunt ? Quot annos natus est Lucius ?
Quern salvere iubet Lucius ? Quid accidit cum puerl in ludo ludunt
71
?

9.

10.

c
1.

Cuius gentis

est

Lucius ?
appellabat mater ?

2.

Quomodo patrem Luci

3.
4. 5.
6. 7.

Estne maior gente familia ?

Quis poenas dat ? Quis poenas sumit ? Quot genera sunt ludorum ?

8.

9.

Quo alio modo appellator alter ludus ? Quid est praenOmen tibi ? Quid est tibi nOmen ?

10.

Num habes

cognomen

A
Redde
1.

(2)
:

Dico

ipsa verba dlcentis (vel dlcentium) mo Romanum esse puerum.

2.

Scio to ignorare.
Intellegis

3. 4.

Credo sorOres

me narraturum esse do omnl mea vita. mox ad ludum ituras esse.

5.
6. 7.

SorOres salvOre iubeO.

8.
9.

Nego licore nobis in ludo ludere. Dico magistrum poenas a nobis hen sumpsisse. PutO nOs poenas eras daturOs esse.
Manifestum
Magister
est

nOs nOn

satis didicisse.

10.

dlcit

puerOs esse stultos.

A
cum

(3)

Verte in interrogationem (vel exclamationem) obllquam verbo praesentis temporis regente

:

1.

Quam
Do

2. 3.
4.

sevorus est magister quibus rebus dlcam ?

?

sum puer ? annos natus sum Quot

Qualis

72

5. 6. 7. 8.

Vldistlne libros

ludum ? me5s ? Utrum Horatium an Vergilium mavis ? a Fregistlne hanc fenestram annon ?
Frequentasne
*

9.

Quis recitaturus est ?

Didicitne

10.

pensum suum annon

A
Verte easdem sententias
regente.

(4)

cum verbo
(5)
:

temporis perfectl

Verte in interrogationem rectam 1. Kogavit me quota hora 6 lectulo surrexissem.

2.

3. 4.
5.

Scio quot sorores habeas. Dixl el quid in ludo facerSmus.

Nescit quis hoc fecerit.

Certiorem

eum

feci

quando abiturus essem.

sit.

6.
7.

Certior6s nos faciunt quis adventurus Certior fro qualis fuerit Vergilius.

8.

Certiores facti sunt quot annos natus essem.

9.

10.

Kogaverunt me num felix essem. Kogat nos utrum ludum frequentemus necne.

B
1.

(2)

2.

3.

4.
5.

Cur est pater LucI Brundisinus ? Cur summo est honore apud elves Brundislnos ? Quid et ubi est Brundisium ? Ubi est domus nostra ? Per quid domum intras ?
Quis est ianitor ? Ianua aperta quo imus Quid est atrium ?
1
*

6.
7.

8.

ne

in interrogatione obllqua fit ' num \ annon' in interrogatione obllqua fit necne
'

'

'.

73

9.

Quid medio

est in atrio ?

10.

Ubi cenamus ?

Scribe quidquid didicistl ds

B(3) domo Romana.

0(8)

1.

2. 3.
4. 5. 6.
7.

Quid facit magistratus ? Quid est oriens ? Cur ita nominatur ? Quid est occidens ? Cur ita nominatur ? Quid est meridies ? Cur ita nominatur ? Quid est septentrio ? Cur ita nominatur ? Car ita nominatur impluvium ?
Quid Quid Quid Quid
est

8. 9.

compluvium ? significat vocabulum Lares

est

tablinum ?

10.

est peristylium ?

A
1.

(6)

2. 3. 4.

5.
6.
7.

8.

9.

10.

Cur intramus triclinium ? Cur sedebat ianitor in cella ? Cur super impluvium erat nullum tectum ? Cur ludum frequentas ? Cur ianuam pultamus ? Car habebant Romanl impluvium in atrio ? Cur ante portas cellarum dormiunt servi ? Cur in ludo numquam ludo ? Car edimus ? Cur discimus ?

A
fecto
1.
:

(7)

Rescribe has sententias in tempore perfecto vel imper-

2.

Tectum est super domum ne pluviae in nos cadant In ludo taceo ne magister poenas sumat. 74

3.

4.
5. 6.
7.

Magister puerum mittit qui sellam quaerat. Magister nos docet quo sapientiores f iamus.
IntrO

tablmum

In

peristylio lateO

ut patrem inveniam. ne quis me invenlre possit.

Simulo

me

intellegere ne magister stultum

me esse

putet.
8.
9.

Cibum

lectulo surgo

capio ne frater edat. ne serus ad

ludum

earn.

10.

Libro inhioquodiligentioremme esse putet magister.

(8)
:

Kescrlbe has sententias in tempore praesenti 1. Amicus advsnit ut apud nos cenaret.
2.

Ante lucem surrexl ut solem orientem viderem.

Ientaculum edi ne ieiunus fierem. lavi ne sordidae essent. Corpus exercebamus ne pingues essemus.

3. 4.
5. 6. 7.

Manus

Ad

lectulos iverunt ut dormirent.

8. 9.

Pater tabllnum intravit ut epistulam scrlberet. Privatum habebat conclave ne nos molesti el essemus.

10.

Mater mlsit servum qui atrium purgaret. Magister me laudavit quo magis discere cuperem.

Ludus.

B
1.

Quid

est ludus lltterarius ?

alii

2.

Quales

sunt ludi ?
?

3.

Quid gerimus cum ludum frequentamus

Quis nos comitatur ?

4.
5.
6.

7.

Quid extra ludum fecit sceleratus Quid nos facere iussit magister ? Cur ego tacebam ?

ille

puer ?

8.

Cur appellavit Horatius magistrum suum plago'

sum'?
75

9.

10.

Ubi stant capsae? quid continent? Qualss scriptOres recitamus in ludo

1.

2.
3.

Qualis est paedagOgus ? Qualis sella est cathedra ?

Qualis tabula est tabula cerata ? Qualis homo rationes ducit ?

4. 5. 6.

Quid docet grammaticus Quid docet rhetor ?

7. 8.

Qualis scriptor versiculos scribit ? Qualis scriptor historias scribit ?

9.

10.

Quae pars corporis Quid est virga ?

est

umerus ?

De

milite fortissimo sed Ignoto.

B
1.

(1)

2. 3.

Quis prior locos idoneOs occupat ? Quando Qualem ad locum pergunt Romanl ? Quid ostendit tribonus ?

4.

5.
6. 7.

Quis ducit quadringentos Num periit tribunus ?

Scisne

nomen

tribuni ?

Quid consull dixit tribunus?

Verte per Orationem

obllquam.
8.

9.

Quomodo mortem effugerunt Romanl ? Quale monumentum habet tribunus ?

C(l)

1.

Quid

significat tribunus ?

2.

Aliter exprime signum.

76

Cena.

B
1.

(2)

2.

Quando adveniunt vocati ? Qui dsducunt eOs ?

3.
4. 5.
6.
7.

Quo deducunt ?
Quibus parantur cSnae Quid prOmlsit pater ?
?

8.

9.

Quo cOnsilio postea adful ? Enumera fercula. Quando secundae appOnuntur msnsae ? Quo animO servum sequor ?
Quid vldi triclinium ingrSssus ?

10.

B
1.

(3)

2.

Quo Ordine dispositl sunt lectl ? Salutatis convivis quid facio ?

Cuius carmen doclamo ?

3.
4. 5.
6.
7.

QuantO opere amabat passerem Lesbia Quid faciebat passer?

Quo

abiit passer ?

8.
9.

Cur rubent puellae ocull ? QuOmodo carmen doclamavi ? Cuius carmen postea recito ?
Quis erat Issa
?

10.

B(4)
1.

Qualis erat Issa ?

2. 3.

Quid putabis

si

queritur Issa ?

cOnsilio picta tabella Publius 4. Quid rogant convlvae ?

Quo

Issam exprimit

5.
6.
7.

Quale praemium accipio ? ExpOne quo ordine edenda appOnantur.

Describe triclinium et lectos.

77

8.

Describe Lesbiae passerem.

9.

Quomodo

cognoscere possumus Issae similem esse

tabellam ?

C(2)
1.

2.
3.

solemus in tricllnio ? Quid in Quid Cur secundae mensae ita appellantur ?

facere

atrio ?

Quis erat Orcus ?

4.

Quid

significat catella ?

Iter.

B
1.

(1)

Brundisio relicto ubi habitamus ?

2.

3. 4.

Quid dlcit Horatius de els qui Cur Romam profectl sumus ?

iter faciunt ?

5.
6.
7.

Quomodo portavimus impedimenta ? Quantum distat Brundisium Roma ? Quo devertebamus sub noctem ?
Qualis erat prima pars itineris nostrl ? Quid igitur nobis accidit ?
Qualis est panis Canusil?

8.
9.

10.

Quid pretio venit eo in oppido cuius nomen memoria

excidit ?

B
1. 2.

(2)

Quid ego hie feci ? Quid fecerunt pater et mater ?

3.

Cur

4.
5. 6.
7.

ita nominatur Beneventum ? Quid hie fecit hospes ? Quid attulerunt servi ad flammas exstinguendas Quomodo ego et frater Capuae lusimus ?

8.
9.

Quomodo accidit ut sanguis e naso meO effliixerit ? De quo narrabat pater in itinere ? Quomodo rem publicam restituit Fabius Maximus?
lusum quern
digitls

10. Describe

micantes ludimus.

78

A(l)
Scribe personaliter
1.
:

Turbatur per domum.

Clamatur.
Ululatur.

2.
3.

4.
5.

Concursum

est ad dSversOrium. est acriter.

Pugnatum
:

Scribe aliter
6. 7.

Servl

aquam
eo.

attulerunt ad flammas exstinguendas.

ierunt.

Lusum

8.

9.

Pater et mater dormitum Cubitum ibimus.

10.

Impedimenta colligimus ad

iter

faciendum.

A
Kescribe has sententias

(2)

cum

coniunctione 'cum* inlocO

vocabuli
1.

'

'

quia

Tablinum

intra vl quia

patrem in venire volebam.

Togam praetextam gersbat quia speciem praetOris prae ss ferre volebat. 3. Discessimus quia satis ederamus.
2.

4. 5.
6.
7.

Tacul quia magistrum vlderam.

AddeversOriumdevertimusquiaitinerisnOstaedebat. In ludo hiabani quia nOn satis dormieram.

Quia fessus eram matrem oravl ut mihi cubitum

Abil

Ire

liceret.
8.

quam

celerrime quia

mater

mihi veniam

dederat.
9.

10.

Magistrum timsbam quia librum meum amlseram. Tabernam petiit quia isiunus erat.

B
1.

(3)

Quis Fundls nos excepit ?

Qualis erat hie praefectus ?

2.

79

3.
4.

Quid mater nobis narrabat dum Fundis discedimus? Car iussit Iuppiter omnes aves convenlre ?

5.
6. 7.

Qualem

creatUrus erat regem ?

8.
9.

10.

Quid igitur fecit graculus ? Qualem speciem prae se ferebat ? Quid facturus erat Iuppiter ? Quid fecerunt ceterae aves ? Et quid graculo accidit ?

0(1)
1.

2.
3. 4. 5. 6.

Quid slgnificat vocabulum clUellae? Cur ita nominatur deversOrium ?

Quid
est culina ?

vehimur in itinere ? Qua Cur ita nominatus estQ. FabiusMaximus Canctator?

in re

Quid

facit praetor ?

7. 8.
9.

Quail habitu amicltur ?

Cur favendum
Quid Quid
est
facit

est Unguis apud sacrificium ? conventus hominum ?

10.

caupo ?

Iuppiter regem avium creare voluit.

(3)
:

His in sententils insere verbum omlssum 1. Accidit ut Iuppiter regem avium creare 2. In eo erat ut Iuppiter regem avium
.

3.
4.
5.

Nulls

modo

Iuppiter

nOn

6.
7.

Quomodo Avium interest

potest ut Iuppiter regem avium efncere potuit ut regem avium fiebat ut Iuppiter regem avium ?
fieri
. .
.
.

ut Iuppiter regem avium

. .
.

8.

Restat ut Iuppiter regem avium Accidit ut Iuppiter graculum regem facturus

80

9.

Nullo

modo

fieri

poterat ut Iuppiter graculum

regem ...
10. Accidit ut ceterae aves

propriam singulae

plumam

graculo

B(4)
1.

Fabula

de"

graculo narrata, quid rogavit frater meus?

2.

3.
4. 5.

Quid deinde ego rogavi ? Quid mater respondit ? Quid demonstravit fabula ? Cur ego et frater fabulam reprehendimus ?

6.
7.

QuOmodo inde

8.
9.

Quale oppidum erat Anxur ? iter fecimus ? Cur dormlre non poteramus ?
?

10.

Quid mane experrectl sensimus Quid igitur fecit pater?

A
Coniunge
in
:

(4)

unum

has blnas sententias addito pronoputo te esse praemio dignum.

erat
;

mina
1.

relative

Praemium tibi dabo

2.

Iuppiter graculum avium regem facturus

putabat
3.

eum dlgnissimum

esse.

Magister reprehendit puerum;

putavit

eum non

attento esse animo.

4.

5.

Mendico cibum dedi putavl eum esurlre. Praefectum irrtdebamus putabamus eum
; ; ;

esse

gloriosum.
6. Magistrum timemus cundum.
7.

putamus

eum

esse

ira-

Magister

me

laudat

putat

me

bene

fecisse

pensum
P

meum.
1276-2

81

8.

Magister

me

laudavit;

putavit

me

bene

fecisse

pensum meum.
9.

10.

Magister irascebatur putabat discipulos ladere. Magister a fratre meO poenas sumit; putat eum
;

esse

Tgnavum.

(5)

vel

Fenestra mini aperienda est. Oportet me aperire fenestram.

vel

Omnibus est descendendum. Oportet omnes descendere.

:

Scribe aliter
1.

2. 3.
4.
5. 6. 7.

Ianua mihi claudenda est. In liido nobis est discendum, non lGdendum. Iter nobis faciendum erat.

Komanis pueris prima

Oportet

luce ad

ludum eundum erat.

me

clara voce loqul.

facere.

Oportet te pensum tuum Oportuit nos tacere.

8. 9.

Oportuit eos pecuniam solvere. Festlnandum erat omnibus.

10.

Hie

liber

omnibus pueris

est recitandus.

B(5)
1
.

Estne

Koma

similis Brundisio ?
facere ?

2.

Ad

3.
4.

5. 6.
7.

portam Capenam quid oportuit omnes Quando per vias urbis licet equis vehl ? Cur nobis tamen die licuit ? Ubi vlllam habebat patris mel amicus ? Cur in hortos cenatl exiimus ?

8.
9.

Qualia dixit Martialis pauca sua iugera esse ? Quid videre potuimus ex hoc loco ?

10.

Cur in tacente essedo vehitur gestator Flaminiae Cur cupiebamus otio nostro frul ?
82

1.

2.

C (2) Quomodo sunt culices nobis incommode ? Qualis est homo vino madidus ?
Car stertunt nonnulli homines dum dormiunt
Quid
fert

3.
4. 5. 6.
7.

quercus ?
helciaril ?

Qualibus vehiculis utiniur in itinere faciendo ?

Quid faciunt

Qualis est hospes cOmis ?

8. 9.

Quando Otium agimus ? Quando negOtium agimus

10.

Quid proprie slgnificat carina ?

Roma.
B(l)
1.

2.

Ubi situm est forum Romanum Ubi est Ianiculum ?

3.
4.
5.

Quid est in foro ? Cur in lacum desiluit Curtius ? Cur vehuntur duces per Viam Sacram in Capitolium?

6.
7.

Ubi aguntur cursus equorum Ubi nos lavamus ?

8.
9.

10.

in loco pugnant gladiatores ? Cur ita nominatur forum boarium ? Ubi spectamus ludos scaenicos ?

Quo

A
Scribe
1.

2.

3.

4.
5.

cum tempore perfect verbl principalis Vereor ne taedeat te Romae. Timeo ne fessus sis. Nos discipull veromur ne magister Irascatur. Timent ne gladiatores so laedant. Timet ne in balnels summergatur. 83
:

f2

Scribe
6.
7.

cum tempore praesenti

Timebamus

Timebam

ut possemus emere holera. ne orationem haberet.

8. 9.

Verebar ne in colle ascendendo laberetur reda,

10. Veriti

Verebamur ut possemus ranam in palude invenire. sunt omnes ne multitude hominum lintrem

demergeret.

B(2)
1.

Quid rogavl

eum

qui ridebat

dum ego titulum frontl

domus afflxum
2. 3.
4.

domo ? Quid dixit esse simulacrum ? Quale Quid dlxi cum audiissem philosophum hanc

perlego ? mihi dixit ille de

domum

conduxisse ?
5.

6.
7.

Quid postrldie putabam cum funus viderem ? Cur poposcit philosophus ceras, stilum, lumen Quid audivit media nocte ? Quid
faciebat effigiss ?

8.
9.

Postquam philosophus locum, quern demOnstraverat

quid invenit ?

effigies, effodit,

10.

Quid deinde fecit?

C
1. 2.

3.
4. 5.

Quid Quid accidit in Basilicls ? Quid faciunt negotiatores ? Ubi est Subura ? Quales hie habitant ? Quid est forum holitorium ?
fit

ex rostris ?

6.
7.

Quid

Quis locat domum ? est contrarium verbl

'

loco

8.
9.

10.

Cur proscribimus domos ? Quid est nenia ? Quando exsequias imus ?

84

Nocturna Lemuria.

B(l)
1.

2.
3.

Cur non putat pater et apud nos esse manes ? Cur celebrat Nocturna Lemuria ? Cur oravl matrem ut ad mediam noctem mihi liceret
Quid
fecit

pervigilare ?
4.
5.

mater

6.

Quando surrexit pater ? Cur faciebat signum sacrum dum per domum
?

ambulat
7.

Quomodo

8.

9.

10.

faciebat hoc signum ? Quid deinde fecit ? Quid dicebat dum fabas supra umerum iacit ? Quid putant homines his fabis accidere ?

B(2)
Describe Nocturna Lemuria.

C
1.

Cur

ita

nominatur mensis Maius?

appellantur ceterl digitl ?
est

2.
3.

Quid

est digitus salutaris ?

Quomodo

4.
5. 6.
7.

Cur lurida

umbra

?
?

Quid proprie slgnificat fulcrum Ad quid homines efferimus ? Quid

est saga ? alio

8.

9.

modo appellantur lemures ? Quo Qualis est claudus ?

Quid
est

10.

cyathus?

De manibus.

B
1.
2.

Car putat Propertius manes esse ?

Qualis el videbatur Cynthia ?

85

3.

Car nonnumquam condiscipuli me

irrldent ?

4.

Qualis erat patris amicus qui rurl habitabat ? 5. Quis eum vesper! visit ?

6.
7.

8.
9.

10.

Cur non poterat cyathum quaerere ? Quid rogavit advena ? Quid respondit alter ? Quid deinde dixit advena ? Quid praecipue* imperavit el ut faceret

De
1.

somniis.

Num

2.
3. 4.

omnia sunt somnia vsra ? Utra ex porta verae veniunt umbrae ?

Qualis est porta altera? Quid hac exit ?

Somnium verum.
1.

2. 3. 4.
5.

Quid fecerunt duo Arcades ? Quo deverterunt ? Quid deinde fecerunt ? Cur alter alterum oravit ut
sibi

subvenlret ?

Num

alter alterl subvenit ?

6.

Cur recubuit ?

B
1.

(2)

Quid
Quid Quid Quid Quid Quid Quid Quid

alter

alterum oravit ubi iterum cubiculum

vlsus est intrare ?

2.

sibi accidisse narravit ?

3.
4. 5.

ex altero petiit ?

mane
fecit

fecit alter ?

6 bubulco quaeslvit ?

6.
7.

bubulcus ?
accidit ?

mortuo hominl
deinde accidit ?

8.

86

9.

10.

Hac narrata fabula quid dixit frater meus ? Quomodo potuit pater proverbium fratrl meo B(3)

expOnere ?
Scribe sine libro fabulam

de"

somnio vSrO.
faeeta.

Trium somniantium f&bula

B
1.

(1)

2.
3. 4. 5.
6.
7.

CQr ad templum profectl sunt comites Quid els progredientibus accidit ? Quantam ad inopiam redacti sunt ?
Quale consilium inisrunt urbani ?

Cur posusrunt panem prope ignem ? Quid deinde proposusrunt ? Cur ex igni panem semicoctum extraxit rusticus ?
Quid deinde fecit ? Quid fecit alter negotiator ? Quid alterl dixit ?

8.
9.

10.

B(2)
1.

2.

3.
4.

Quid respondit alter negotiator ? Quibus audltls, quid fecit rusticus ? Cur eum excitavSrunt urbani ?
Quid rogavit rusticus? Quid responderunt urbani ? Quid deinde rogavit rusticus ? Quid responderunt urbani? Deinde quid narravit rusticus ?

5.
6.
7.

8. 9.

Hac

audita fabula quid dixit frater

meus ?

10. Qualis est fabula ?

B
Scribe sine librO de tribus

(3)

somniantibus fabulam. 87

c
1.

2.

Quid Quid

est viaticum ?
est

contrarium verborum deficere? inopia?

3. 4.
5.
6.

Qualis est negotiator ? Qualis fabula est fabula f aceta ?

Quid
Quid Quid
Quis

est far?

Qualis puer

praemium

accipit ?

7.

interest inter
est dolus ?

Elysium atque Tartarum ?

8.

9.

Unde negant
est

poetae

quemquam

redire ?

10.

redux ?

Causae somniorum.

B
1.

2.

3.
4.

Quid de somnils apud Tullium in ludo recitabamus? Quibus audltis quid ego fscl ? Quid respondit magister ? Quid mihi faciendum dedit ?

5.
6. 7.

8.

Quid accidit venatori somniantl Quid iudicibus ? Et aurigae ? Et poetae ?

9.

10.

Consentitne magister poetae ? Quid putavit Lucius de magistro suo ?

Magister laqueo suo captus.

B
1.

2.

3. 4.

Quid causidici videntur in somnils agere ? Quid imperatores videntur in somnils agere ? Quid nautae videntur in somnils agere ? Quando saepenumero discere taedet pueros Eoma88

nos?

5.

QuOmodo

et discipulls prodest magistrl

admiratio

poetarum ?
6.
7.

Quando 6 lectulo puerO Eomano est surgendum ? Quid secum portabant puerl Eomanl cum ludum

peterent ?
8.

Qua

re decolores frunt librl ?

in-

9.

Quid Lucius rogavit magistrum mane ludum

Quid deinde
fecit

trantem ?
10.

Lucius ?

C
1.

Quid

est

msta ?

2. 3.

Quis est causidicus?

4.
5.

6.
7.

Quid est fuligo? Quid facit calculator? Quid facit notarius ? Quae sunt sceptra paedagOgOrum

Quando

ardet Sirius ?

8. 9.

Quis erat Marsyas ? Quid accidit Idibus Octobribus ?

10.

Quid

significat

proverbium

'

cornlcum oculos con-

figere'?

Colloquium cum patre.

B(l)
1.

2. 3.

4. 5.
6.
7.

Cur iterum quaesivl patrem meum ? Quid eum rogavi ? Quid me rogavit pater ? Quid ego respondl ? Cur non poterat pater ds somniis loqul
Quid promisit pater
se

factarum esse ?

8.

Interea quid feci? Quid timebat Suetonius Tranquillus?

89

9.

10.

Quid Oravit patrem meum ? In somnils interpretandis quid maxims refert?

B(2)
1.

2. 3.

percepit pater Quail in iudicio erat acturus ?

Quale somnium

meus

Sed quomodo cessit actio ? Quid est cautissimi cuiusque praeceptum ? 5. Quid interest inter iudicium centum virale atque indicium quod Suetonius Tranquillus agebat ?
4.

C
1.

2.

3.

Quid est tablinum ? Quid continent forull ? Car nonnumquam petunt homines ut

actio diffe-

ratur ?
4.

Quomodo

appellatur socrus maritus ?

B
1.

Hac
Qua

2.

epistula recitata, quid dlxi me velle scire ? re adductus est pater ut crederet esse phantas-

mata?
3.
4.

5.
6.
7.

Quid accidit Curtio Rufo dum in porticu spatiatur ? Quid dixit se esse haec figura ? Quid de Curtio Rufo dixit ? Quid accidit el dum e nave egreditur ? Cur implicitus morbo omnem spem deposuit ?

Mater mente turbata

irruit.

B
1.

(1)

Quid rogavit mater mea ubi patrem

Quis erat Davus ?

interpellavit ?

2. 3.

Car non

facere potuit

mater quln DavO crederet

(2)

Narra quid Curtio Rafo accident.

90

Verte in tempus perfectum

1.
2.

Non

facere

possum quln
est

el

credam.
sit

Nemo

dubitat quln dlligens sim.

3.

Non dubium

quln Iracundus

magister.

Magister non obstat nobis quln lusum eamus. 5. Magister nobis obstat quOminus lnsum eamus. Et in tempus praesens
4.
:

6.
7.

Non

facere potuit discipulus quln rlderet. Nemo dubitavit quln vera narraret Davus.

8.
9.

Non dubium

erat quln gloriosus esset praefectus.

10.

Nemo me impedivit quln domum redlrem. Quis me impedivit quOminus domum redlrem ?
B(3)

1.

Quid
Quid

sibi vlsus est cernere

Davus dum

in lectule

iacet ?
2.

effecit

ut somnio crederet ?

3. 4. 5.
6.

Prima

luce quid vldit ?

Quid mihi accidit cum haec audiissem ? CQr simulavl me summo terrOre esse affectum ? Potesne exponere quid re vera Dave accident ?

Laqueo meo captus.

B(l)
1.

Quid mecum reputabam dum

constitui facere ?

in lectulo iaceO ?

2. 3.
4.

Quid Quid promisit Marcus se facturum esse? Quid imperavit nobis circum sepulcrum saltantibus ?

B(2)
Narra quid DavO accident. 91

B(3)
Narra quomodo conatl simus Marco persuadsre esse manes. Fabula de Gabieno.

B
1.

2.

Quis Quid

erat Gabienus ?
el accidit ?

3.
4. 5.

Cum

advesperasceret quid fecit ?

?

Cur Pompeium videre voluit ? Quid amlcis Pompeii narravit Gabienus

Alia fabula inter

cenam

narrata.

B(l)
1.

2.
3.

Quid Corfidio accidit ? Testamento aperto quid

fecit frater eius ?

4.
5.

Quid dixit alter, plangentium sonitu concitus ? Quid oravit ? Quid nuntiaverunt domestic!?

B
1.

(2)

Hac
Quid Quis Quid Quid

narrata fabula quid facere pater servos iussit ?

vlnl sortimur ?
contigit patn meo talos iacientl ? arbiter bibendl est creatus ?
servls imperavit ut facerent ?

2. 3.

Quomodo regnum

4.
5.

6.
7.

avum meum rogaverunt

ratione

servl ?

Qua

vlnum bibimus ?

Patruus meus aliquid narrat.

B(l)
1.

Cur putavit patruus meus sordidum

?

et

sumptuosum

esse

Lupercum 2. Cur aliud genus vlnl amlcis,

?

aliud libertls, appOnebat

Lupercus

3.

QuOmodo

sine

magno

pretio Silius

omnibus eadem

apponere potuit ?

B(2)
Narra quid patruo meO acciderit apud Lupercum cenanti.

(1)

Rescnbe has sententias anteposito aut non multum abest aut hand multum aberat in loc5 adverbil paene. 1. Paene in Humeri cecidit. 2. Fenestram paene fregimus. 3. Paene adest. 4. Paene adsunt feriae.
5. 6.
7.

Hominem
Paene

paene

interfecit.

Magister paene
perfeci.

Irascitur.

8.

Romam

paene pervenimus.
praeteriit.
est.

9.

Hora paene

10.

Orus paene fractum

A
Scribe in tempore perfecto
1.

(2)
:

2.

Magister discipulls persuadet ut attento sint animo. Magister facile persuadet pueris ut domum redeant.

3.
4.

Nemo mihi

persuadere potest ut mentiar.

5.

Quis ignavo persuadere potest ut open incumbat ? Quis avaro persuadere potest ut pecuniam largiatur?

Scribe in tempore praesentl : 6. Nobis persuasum est ut ablremus.

7.

Persuasit mihi ut redlrem.

8.
9.

10.

Nemo el persuadere potuit ut pecuniam redderet. Marco persuasimus ut in sepulcro dormiret. Illls persuasl ut mihi crederent. 93

c
1.

Quis suo captus est laqueo ?

Qualis est classiarius ?

2.
3.

Quantum

4.
5.
6.

patrimonii accipit heres ex asse iacimus e fritillo ? Quid

7.

8. 9.

fiiligine tecta fit vim amphora ? Cur pice adstringebatur cortex ? Quantum interest inter cyathum et amphoram Quid est cratera ?

Quomodo

10.

Quale

Quis est llbertus ? est dictum facetum ?

Fabula de Thrasyllo.
1.

Cur non poterat Thrasyllus Charitae persuadere ut

Quid
igitur facere constituit ?

sibi

nuberet ?
Qualss feras venari ?

2.
3.

numquam

patiebatur Charite
et

marltum

suum
4.

5.
6.
7.

Cur una profectl sunt Thrasyllus Quid e media silva exsurrSxit ?

Qualis erat fera ? QuSmodo canes interfecit ?

Tlepolemus ?

8.

9.

Quomodo deinde effugit ? Quomodo Tlepolemum allocatus

Quid deinde
fecit

est Thrasyllus ?

10.

uterque ?

B(2)
1.

Aprum

consecutus quid fecit Thrasyllus ?

?
fecit ?

2.

3.
4.
5. 6.
7.

Quid equo accidit Deinde aper quid

Quid Oravit Tlepolemus ? Sed Thrasyllus quid fecit ?

Tlepolemo interfecto quid fecerunt servl eius ?
Interea quid simulabat Thrasyllus ?

94

8.

Quid

fecit Charite

cum

audlvisset

Tlepolemum

esse

mortuum ? 9. QuOmodo
10.

servl earn domum reportaverunt ? Postea quid frustra cOnabatur Thrasyllus facere ?

B(8)
1.

2.

3.
4. 5.
6.

Funere ducto quid egit Charite? Quid de ea crederes ? Car hoc crederes ?

Quid tandem el persuasit Thrasyllus ? Sed quid deinde earn flagitabat ? Cum ab hoc propositi abhorreret Charite quid facere
Quid el accidit talia recordanti ? Quid dixit umbra ? His dictls quid constituit Charite facere

conabatur ?
7.

8.

9.

10.

Quid

igitur

Thrasyllum

iussit facere ?

B
1.

(4)

Quid dedit el cubiculum ingresso ?

Deinde quid
fecit

2. 3. 4.

Charite ?

5.
6.
7.

arrepto gladio quo se proripuit ? Quid apud sepulcrum fecit ? His rebus cognitis quid putabat Thrasyllus ?

Nudo

Quid igitur fecit Quid clamabat ?

8.

9.

10.

Quemodo mortem sibi consclvit ? Hac narrata fabula quid dixit alius convlva ? Quid omnes reliqul flagitabant?

C
1.
2. 3. 4.

Quam

pater tuus in matrimonium duxit?

Cul nupsit mater ? Quales sunt canes venatici ?

Quid facimus in

latebris ?

95

Simonides poeta.

B
1.

2.

3.
4.

Simonides in litore ? Quid Quid eum monuit umbra ? Cur hoc eum monuit ?
fecit

Itaque quid

fecit

Simonides ?

5.
6.
7.

Quid Cur gavisus

accidit els qui

est

iam solverant

Simonides ?

Quomodo

gratias egit pro tarn praeclaro beneficio ?

8. 9.

10.

Quid ego de hac fabula dlxl ? Quid respondit fabulae de Thrasyllo auctor ? Cut quid dixit is qui de Simonide narraverat

Comites

TJlixis.

B
1.

E verso iam

Ilio ubi

appulsus est Ulixss?

iniit

2.

Quid Temessae

accidit unl ex comitibus Ulixis ?

3.

Num

Ulixes consilium

ut

mortem

eius ulcis-

ceretur ?
4. 5.

6.
7.

8.

Quid postea Temessensibus accidit ? Cur Delphos miserunt nuntium ? Quid respondit Apollo ? Quando Temessam venit Euthymus ? Quid oravit Euthymus cum de virgine sacrificanda Quid in templo accidit ? Cur adeo illustres erant Euthyml nuptiae ?

audiisset ?
9.

10.

Caesar Rubiconem transit.

B
1.

Quid dubitavit Caesar ? Quid post solis occasum fecit ? Luminibus vehicull exstlnctls quid 96
el accidit ?

2.

3.

4.
5.

Quomodo sub lucem pedibus

Deinde que contendit ?

evasit ?

6.

Cum

reputaret

quantum mollretur quid adstantibus

dTxit?
7.

8. 9.

Quid repente apparuit ? Cur concurrerunt omnes ?

Quid deinde imago fecit ? Quid dixit Caesar ?

10.

Cubitum

eo.

B
1.

Quid timebam dum fabulae narrantur ?

2.

Dum pater narrat cuius rel mihi

conscius

eram ?

Quis erat Valerius ? 4. Quid vldi eum facere ?

3.
5.
6.
7.

8. 9.

Cur hiare incspl ? Quid mihi dixit pater ? Cur plerumque cubitum ire nolo ? Cur illo tempore nOn aegre fersbam me" dlmlttl ?
Qualis

numquam

potest serenus esse ?

10.

Quid

dicit

Horatius de talibus ?

Dionysius et Damocles.

B
1.

Quis erat Dionysius ?

2.

3. 4.
5. 6.
7.

Quid in serm5ne commemoravit Damocles t Quid eum rogavit Dionysius ? Quid deinde iussit servos suos facere ?
Quales iussit ad mensam consistere ? Quid oportuit hos facere ?
Describe cenam totumque apparatum.

8.
9.

Mediam inter cenam quid accidit ? Quae cum Damocles videret quomodo
Quid denique oravit tyrannum
?

se gerebat ?

10.

C
1.

2.
3.

Quid interest inter iurgium Quid in pistrtno facimus ?

Qualis via est trames ?

et

rlxam ?

4. 5.
6.
7.

Quid

slgnificat Jiarundo ?

Slgnificatne alia ?
et

Quomodo

alea ludimus ?

8. 9.

10.

Quid interest inter avunculum Quid faciunt assentatores ? Quale est aurum caelatum ? Quid est lacunar ? Quid est stragulum textile ?

patruum ?

Funus.

B
1.

(1)

Cur pater nos

iussit vestes miitare ?

2.

Qualis erat avus

meus ?
?

3. 4. 5.
6. 7.

Quid faciebat quotiens eum vlsebam

Quando mortem obiit ? Marito mortuo quid primum

fecit

avia

mea ?

Qui sunt pollinctores ? Quid fecerunt hi postquam cadaver humi depo-

suerunt ?
8.

9.

Quae cum gererentur quid faciebat uxor ? Deinde cum munera sua curavissent quid fecerunt
Quibus
factls

polllnctores ?
10.

quid fecerunt necessaril ?

B(2)
1.

Cur trientem

orl cadaveris

imposuSrunt ?

2.

Quid postrsmO

est

factum ?

98

3.
4.

Cur

ita

nominal) tur vespillones ?

5.
6.
7.

Quis pompam Ordinabat ? Cur aderant praeficae ?

Quid faciebat archimimus

8. 9.

putaret fraterculus effecit archimimus ? erat rogus exstructus ? Qualis Cadavere rogo imposito quid fscerunt necessaril ?

Ut quid

10.

Et quid

fecit vatss ?

Testamentum
1.

et lis inde orta.

B(l)
2.

3.
4. 5. 6. 7.

Testament o aperto quid invenimus ? Quid erat patris hsreditas ? Cur molestiae initium nobis erat ?

8.
9.

10.

Quid primum conatus est pater facere ? Quid fecit pater cum Libanus in ius ire recusavisset? Quid deinde fecit Libanus ne in ius Iret ? Quid igitur fecit pater ? Cur denique Libanus domo est egressus ? Cum ad forum perventum est quid accidit ? Quid oravit Libanus ?

B
1
.

(2)

2.

Cur leguleium arcessivit pater ? Cur vades poposcit ?

Quid promlsit pater se facturum esse
Postero die quid putavit
si

3.

fundus

sibi

redditus esset?
4.

cum nondum

adesset

Libanus ?
5.

6.
7.

Car postulavit ut Libanus satisdaret ? Quid spopondit uterque? Quid dixit mater inter cenam ?

8.

Quomodo

iuraverunt indices ?

99

g2

9.

10.

Quail habitu amictus est praetor ? Quibus verbis fundum patrl addlxit

Rus
1.

Itur.

B
2.

Postero die quid dixit pater ? Cur gratum mihi videbatur esse rus ?

3. 4.
5.

Qualia incommoda Iuvenalis dicit urbl inesse Quid nobis accidit dum per vlcos vehimur ?

Cur

dicit

Horatius rusticos esse beatos

6.
7.

Quando ad fundum nostrum pervenimus ? Quis nos excepit ?

Pransus quid feci ? Cur beatus mihi videbatur esse vilicus
?

8. 9.

10.

Quomodo
Cur
ita

intellexl

eum multum C

erravisse ?

1.

nominatur dies fastus ?

2.

3.

4.
5. 6.
7.

8.
9.

10.

Qui erant recuperatores ? Quid est sella curulis ? Quid est metreta ? Quid guto inest ? Quid faciebant Eomani strigilibus Quid est pomerium ? Quid est faenus ? Quid edebant Pythagorel ? Quid proprie significat lacerta ?

De
1.

gruibus.

B
Cur abeunt grues ex Aegypto ?
2.

Quomodo

per aera vehuntur ?

?

3.
4.

Cur Cur in ore tenent lapidem

100

fluctuant in aere ?

De

'

cervis.

B
1.

2.

Cur Rhegium transmittunt cervae ex Cur accidit ut deficiant ?

Sicilia ?

3.
4. 5.
6.

Quale igitur re medium excOgitant? Quid faciunt cum prima cerva defatlgatur Cur simulavi ms vilico credere ?

Quid postero die

feci ?

Dolus piscatorum.

B
1.

2. 3.
4. 5.

Cur Syracusas se contulit Canius ? Cur voluit hortos emere ?

Quis erat Pythius ?

Quid fecit cum audiisset Canium velle hortos emere? Cur ad se vocavit piscatores ?

6.
7.

Quid postrldie vldit Canius in hortls ? Quid igitur voluit facere ?

Quid postero die fecit Deinde quid accidit ?
?

8.*Quanti emit hortos?

9.

10.

Ludi magister

sceleratissimus.

B
1.

2.

Quid solebant Falisci facere de pueris educandis? Quis erudiebat principum liberos ?

3. 4.
5. 6.

Cur solebat pueros ante urbem producere ? Quomodo inter hostium stationes progressus
Quid Camillo dixit ? Quid respondit Camillus?
101

est ?

7.

4}uid puerls dedit ?

8. -Car lias res puerts dedit ? 9. Qualis societal erat inter Komanos et Fallscos ?
1 0.

Adversus quos habebant Komanl arma

Fhysiognomon.

B
1.

2. 3.

4.

Quid physiognomon ? nostrum oravit Zopyrus ? Quid magistruni Quid nobis imperavit magister ? Cur non facere potuit magister quln Zopyro gratuQuid deinde Zopyrus magistro persuasit ? Cur non potui audlre quid diceret dum

facere potest

laretur ?
5.
6.

caput

magistrl pertractat ?

Quid igitur feci ? Cur non invenl quid dlxisset ? 9. Quid deinde fecit magister ? 10. Quid semper rogabamus magistrum quotiens molestiam el volebamus aiferre ?
7.

8.

1.

2.
3.

Quid Quid

facit

argentarius ?

est

cymba ?

4.
5.

Quales sunt hortl Instructl ? Quid significat nominafacio ?

6. 7. 8. 9.

Cur opus est scalmls in cymba Quid agimus ferils ? Cur nautis opus est saburra ?
Quid
significat

made ?
magister ? 102

Qualis est physiognomon ?

10. Qualis est trlstis

Advena.

B
1.

Cum

ad vlllam rediissem quid invenl ?

?
ille

2.
3.

Cur venerat advena

Qualis erat
?

4.

mllito
5. 6.

Quid olim fecit cum non multum abesset quln comquldam interficeretur ? Cur volul esse miles ? Quid post cenam rogavl patrem ? Quid respondit pater ? Cur bella longinqua gerere coguntur nostrl ? Cur Britannos oppugnavit C. Iulius Caesar ?
Quid maxime
rei publicae interest ?

7.
8.

9.

10.

Pyrrhi medicus.

B
1.

2.

3. 4.

Cur gratias advenae egl ? Cur omnes postndie convenimus ? Quae cum vldisset quid dixit Sulpicius ? Cul quid respondit frater meus ?
Quid olim fecit Pyrrhus ? Cur Apollinem consuluit ? Quid respondit Apollo ?

5.
6.
7.

8.
9.

Quo response

audito quid fecit Pyrrhus ?

Inter quos erat de

summo

imperio certamen ?

10.

Quid promisit perfuga ?

Marcus Atilius Regulus.

B(l)
1.

Qualis erat

M. Atilius Kegulus ?
?

2.

Contra quos pugnavit

3.

A quo victus est ?

103

4.
5.

6.
7.

8.

9.

10.

Komam missus est ? Quid promlsit se facturum esse si nihil perfecisset ? Quid Romanls persuasit ? Quid de Carthaginiensibus dixit ? Quid de se ipso ? Quid el conati sunt Komani suadere ? Quid respondit ? Quid postea el accidit ?
Cur

B
1.

(2)

Cur

dissensit

Regulus condicionibus

2. 3.

Quid

dixit se vldisse in delubris Punicis ?

erit ille fortis

Quando
Cur ab

qui s6 hostibus perfidis

cre-

didit ?
4.
5.

se natos parvos

removit Regulus

Cum ut exsul properaret Carthaginem quid

C
Quid est fucus ? Quibus rebus cervas capimus ? Quid facit tortor ? Quae sunt clientum negotia ?
Quis litem dliudicat ?

sciebat ?

6.
7.

8.
9.

10.

Theatrum.

B(l)
1.

Ubi sedimus

in theatre ?

Quibus licet his in ordinibus sedere ? Quid facit designator ? 4. Qualis erat Nanneius ? 5. Cur timebat designatorem ? 6. Cur de eo carmen scripsit Martialis ? 7. Cum ad ultimam sedem perventum esset quid Nanneius ? 8. Car hoc fecit?
2.

3.

fecit

104

9.

Ita

10.

mihi risum movit ut quid facere cuperem Cur puto vos quoque carmen velle audlre ?

B(2)
1.

2.

Quid in theatro agebatur ? Quomodo intellexl tragoediam non placere specta-

toribus ?
3. 4. 5. 6.
7.

Quid Quid Quid Quid Quid

Quid

poposcerunt spectatores ? trans scaenam cucurrit ?

mihi

accidit

omnia haec spectantl

tollitur ?

aulaeo erat intextum ?

putavl

dum aulaeum

8.

Quomodo invem

gigantas non

esse vivos ?

9.

est cucullus ?

10.

Quis erat Leitus ?

De
Adde vocabula
1.

alcibus.

B
Tanta
erat

(1)
:

lacunis idonea

animalium varietas ut ego

(arbores).

(mlrarl).

2. 3.

Alces pro cubllibus utuntur Venator animadvertit quo alces

(se recipere).

4.

Tnfirmae tanto pondere amiguntur arbores ut

(decidere).

B
Describe alces.

(2)

C
Expone quid
significent vendtor, cubile, pellis.

Circus Maximus.

B(l)
1.
2.

Describe Circum.

3.

Quid facere conatur auriga ? Quid factum est antequam cursus 105

fieret ?

4. 5.

6.
7.

Quid primum erat certamen Quot factiones erant ? Date factionum nomina.
Quisvlcit?

B
1.

(2)

2.

Quid de aurlgls die it Horatius ? Describe curruum certamen.

C
Expone
/actio,

tuis verbis quid slgnificent quadriga,

aurlga,

ferrepalmam.

Led in arena.

B
1.

(1)

Quales erant bestiarii ?

Qualis erat leo

2. 3.

maximus ?
facit leo ?

Quid Androclo vlso

4.
5. 6.

Cur servus animum

recipit ?

Quid rogat Caesar ? Quo consilio Androclus in arenarum solitudines

concessit ?
7.

Qualem speluncam

vldit ?

Quid pro leone facit Androclus ? 9. Quamdiu simul vlxerunt ?

8.

10. 11.
12. 13.

Quid pro Androclo faciebat

leo ?

Quo

consilio profectus est leo?

Quid intellegit Androclus ? Quid dlcebant homines Androclo

et leone vlsis ?

B(2)
1.

Finge

te esse

Androclum.

Describe quid in arena

accident.
2.
3.

Qualis cibus in solitudinibus reperlrl potest ?

QuOmodo

gratias leo agit ?

106

c
1.

Describe venationem.

2.

3. 4.
5.

Qui virl erant consulares ? Quae erant leonis blandlmenta ? Quid significat gratulabundus ? In latebrls quid faciunt homines ?
Spelunca quid significat ?

6.

Pugiles.

B
1.

(1)

2. 3. 4.

Describe pugiles. Quid fecit Entellus ?

Quales caestus gerebat

5. 6.
7.

Quid prlmo fecerunt Entellus Quid faciunt servl ?

Confer Dareta

et

Dares ?

cum

Entello.

Quid fecerunt spectatores cum Entellus procuQualis rediit Entellus ? Qualis erat Dares post pugnam ?

buisset ?
8.
9.

B
1.

(2)

2.
3.

Describe pugilum pugnam. Cur vlcit Entellus ?

Finge

te esse

Entellum

et

pugnam cum Darete

describe.

C
1.

Quid

significat caestus ?

2.

Enumera

et describe corporis partes.

Gladiatores.

B(l)
1.

Quae verba ante pugnam solebant clamare

107

gladia-

tores ?

2.
8.

Post

ilia

verba quid fiebat ?

?

4. 5.
6.
7.

Quid gerebat retiarius ? Quid mirmillo Cul favebant spectator's ? Quid mortis slgnum erat ? Quis interfectus est ? Quid factum est mirmillone interfecto

B
1.

(2)
:

Verte in orationem obllquam (a) MoriturT te salutant.

(b)
(c)

Quid

me

fugis, Galle ?

Piscarl volo.

2. spectatores gladiatorem interficl vellent, quid faciebat imperator ?

Cum

C
1.

Cur

gladiatores,

retiarii,

mirmillones

ita appella-

bantur ?
2. 3.

Ubi pugnabant

gladiatores ?

Spectaculum cur ita appellatur ?

De pueris

in Senatu.
(1)

B
1.

Quid pueris non

licet ?

2.
3.
4.

Licebatne antea ?

Quomodo

vestlti introibant ?

5. 6.
7.

Quid rogavit puerum mater ? Quid respondit ille ? Da ipsa verba.

Quomodo animum matris puer

Quale consilium capit ? Eecita senatus consultum.

excitat ?

8.
9.

Quomodo

s6 gessit

mater ubi consultum audivit ?

10.
1.1.

Ceterae matronae quid orant ? Cur mirabantur senatores?

108

12.

Exposuitne rem bene Paplrius ?

13.
14.

Quam

Quidplacuit? ob rem cognomen Praetextati puero

est

datum ?

B(2)
1.

Quid faciebat senatus Komanus

Scisne cur pueri

2.

cum

patribus in curiam introire

solitl sint ?
3.
4.

Qualis puer erat Paplrius ?

Narra quid in curia factum

sit.

C
Quid significat curia? senatores ?
1.

Quid

in curia faciebant

2. 3.

ExpOne quid sit mendacium. Quando est puer praetextatus ? Lucius patri suo salutem
dat.

B
1.

(1)

Quando Athenas pervem ?

Qualis erat cursus?
?

2.

Quales erant venti?

Quale

est

mare
3.

4. 5.
6.
7.

Quid video in cursu ? Quid aliud ? Quomodo Athenas Piraeo iter feci ? Quomodo se habent amita et consobrlnl ?
Qualis est urbs ipsa ? Quales Eomae sunt Graecl ?

Quales Athenis ?

8.
9.

10.

Quid Athenis faciam ? Cur ita faciam ? Quid Propertius Athenls

fscit ?

B
1.

(2)

Describe tuls verbis iter Luci Plraeum factum.

2.

Cur

prlscl

admlrandi erant Graecl 109

3.

Quail vita Athenis fruitur Lucius ?

4. 5.
6.

Cur minus placent GraecT cum Eomae habitant Cur ad patrem scribit Lucius ? Quid de Platone, Demosthene, Menandro scis ?

C
1.

Quando

est

ventus secundus ?

2. 3.

Quid facit nauseam ? Quid significant vocabula amita, consobrim, patruus?

Aliter verte studiis perfectis.

4.

Finis.

B
1.

(1)

2.

3.

4.
5.

Quidadest? Quid me oportet facere ? Quid vobis, quid mihi, est faciendum ? Ubi iam discam ? Quid discam ?

B(2)
1.

2. 3.
4.

Quid debes facere cum ad finem libri perveneris ? Quales puerl de Puero Komano discunt ? Cur Athenis potissimum discenda est ars oratoria ?
Quid imperat Anglicls puerls puer Komanus ?

C
Quid significant vocabula narrdtio, pueritia, ars oratoria ?

OXFORD

HORACE HART

M.A.

PRINTER TO THE UNIVERSITY

14 DAY USE RETURN TO DESK FROM WHICH BORROWED

LOAN
This book
is

DEPT.

due on the last date stamped below, or on the date to which renewed. Renewed books are subject to immediate recall.

*Ms8ri

w
VU3

TH df /Ad

U.C.BERKELEY LIBRARIES
iiiii

CDMS^17SE C

291503

rr

UNIVERSITY OF CALIFORNIA LIBRARY