Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
22869-Texto Del Artículo-70539-1-10-20180320
22869-Texto Del Artículo-70539-1-10-20180320
COLEGIALIDAD EPISCOPAL
AURELIO FERNANDEZ
403
A. FERNANDEZ
404
LA COLEGIALIDAD EPISCOPAL
(5) Las Actas resumen así esta petición: "Claris verbis a Concilio pro-
clamatur universalis Ecclesiae regimen iure exerceri ab Episcoporum Collegio
praeeunte Summo Pontífice, ita ut in Ecclesia universali regenda Episcopi
omnes iure suo partes exercere possint". Acta et Documenta Concilio Oecume-
nico Vaticano II apparando. Series I (Antepraeparatoria). Appendix volumi-
nis, Pars I, Typis Polyglotis Vaticanis 1961, p. 57. Esta petición fue hecha
por el Cardenal Alfrink. He aquí sus palabras: "Claris verbis a Concilio pro-
clametur, universalis Ecclesiae regimen iure exerceri ab Episcoporum collegio,
praeeunte Summo Pontífice. Ex quo sequitur, ut ab una parte universalis Ec-
clesiae salutis periculum in singulorum etiam Episcoporum capita decidat,
utque ab altera parte in Ecclesia universali regenda. Episcopi omnes suo iure
partes suas exercere possint. Hoc autem fieri potest non solum Concilio Oecu-
(menico convocando, verum etiam aliis institutis creandis. Consilia forsan
nonnulla perpetua Episcoporum rei peritorum ex tota Ecclesia eligendorum
una cum Summo Pontífice ut Curiae Cardenalibus muñere legislativo pro tota
Ecclesia fungi possint. Congregationes autem Romanae potestatem tunc con-
siliariam tantum atque exsecutivam retinerent". Acta et Documenta Concilio
Oecumenico Vaticano II apparando. Series I (Antepraeparatoria) Volumen I I :
Consilia et vota Episcoporum ac Praelatorum, Pars I I : Europa-Typis Poly-
glotis Vaticanis, 1960, p. 511. La misma petición hicieron los obispos de I n -
donesia, cfr. nota 23.
Möns. Olaechea, arzobispo de Valencia, fue aún más explícito y pedía
incluso la desaparición de los Cardenales: " C u m dogmaticam Ecclesiae struc-
turam Romanus Pontifex, Episcopi, Sacerdotes et fideles constituant, censetur
admodum oportere ut "Corpus Cardenalium" non esset, aut, si perduraret,
nec incremento nec pondere, quibus nunc pollet, deinceps frueretur. Ecclesiae
Senatus solis Episcopis una cum Romano Pontífice esset constituendus. Cum
autem haud cuncti in tali Senatu partem capere Episcopi possent, huiusmodi
Senatus esse constituendus solummodo ex illis qui ab Episcopis uniuscuisque
nationls aut Patriarchatus fuissent electi, quique caeterorum gererent vices".
Ib. p. 366. Esta es, sin duda, la petición más clara, en la etapa anteprepara-
toria en pro del Sínodo.
(6) Sacrosanctum Oecumenicum Concilium Vaticanum Secundum. Schema-
ta Constitutionum et Decretorum ex quibus argumenta in Concilio disceptan-
da seligentur. Series Tertia, Typis Polyg. Vat. 1962, pp. 69-90.
(7) Ib., pp. 91-180.
405
A . FERNANDEZ
406
LA COLEGIALIDAD EPISCOPAL
407
A. FERNANDEZ
( 1 7 ) Esta nota mitiga el alcance del núm. 5 y decía así: " I a m diuturna
est praxis Sacrarum Congregationum utendi, sive stabiliter sive ad actum,
Consilio et doctrina peritorum ecclesiasticorum undique adscitorum. Nihilo-
minus per nn. 4 et 5 , vi decreti conciliaris, satis fit plurium sacrorum Pasto-
rum petitionibus ut Romana Curia magis in dies "internationalis", ut dicitur,
evadat". SDE, 1 9 6 3 , nota 5 , p. 8. Sobre las peticiones de los Padres pidiendo
la reforma de la Curia, cf. I . GORDON, De Curia Ramana renovata. Renovatio
"desiderata" et renovatio "facta", en "Periodica" 5 8 ( 1 9 6 6 ) 5 9 - 1 1 6 .
( 1 8 ) " H a c luce suffulta, quae in art. 5 textus et quae in Appendice Altera
(pp. 3 7 - 3 8 ) ad instar exempli leguntur, accipi possunt tamquam anticipatio
quaedam (a Patribus profecto scripto complenda) illorum votorum, quae Epis-
copi in Concilio Vaticano II coadunati, animarum unice inspecto et sine ullo
ecclesiasticae unitatis praeiudicio, reverenter ac fiducialiter Romano Pontifici
proponunt ad reformandam, simplificandam, "decentralizandam" ut aiunt,
Curiam Romanam et ad ampliandam cooperationem Episcoporum in respon-
sabilitate gubernii Ecclesiae universae". R D E 1 9 6 3 , pp. 1 3 - 1 4 . Cfr. Acta et Do-
cumenta Concilio Oecumenico Vaticano II apparando. Series I (Antepraepara-
toria). Appendix vol. I I . Pars I. Typ. Polyg. Vat. 1 9 6 9 , pp. 5 6 - 5 8 . Sobre la
reforma de la Curia, ib., p. 3 5 4 ss.
( 1 9 ) "Unum constituatur Consilium Apostolicum constans ex Summo Pon-
tífice aliisque Pentarchiae Patriarchis, Cardinalibus dioecesium Ordinariis, r e -
liquis Patriarchis Orientalibus, Primatibus occidentalibus et aliquibus Episcopis
a Conferentiis Nationalibus Episcopalibus designatis. ut signum perfectius affi-
ciatur regiminis collegialis totius Ecclesiae utque communae bonum magis pro-
moveatur". EDE, 1963, p. 1 1 .
( 2 0 ) "Huic Consilio Apostolico ius competit in casibus particularibus pro
Ecclesia universa legiferandi, peculiaribus officiis vel Commissionibus ad adiu-
vandum institutis, viris etiam peritis undequaque adscitis in studium quaes-
tionum hodierni ministerii pastoralium et problematum urgentiorum in di-
versis Nationibus vigentium, ita ut Sacris Congregationibus in suum proprium
munus ducendi et moderandi adiumento sint". EDE 1 9 6 3 , p. 1 1 . Cfr. tam-
bién, p. 1 2 .
( 2 1 ) "Hoc Consilium Apostolicum ab ipso Summo Pontífice statis tempori-
bus, ad minus semel in anno, convocetur" EDE 1 9 6 3 , p. 1 1 .
408
LA COLEGÍ ALIDAD EPISCOPAL
409
A. FERNANDEZ
410
LA COLEGIALIDAD EPISCOPAL
411
A. FERNANDEZ
412
LA COLEGÍALIDAD EPISCOPAL
413
12. — SCRIPTA THEOLOGICA II.
A. FERNANDEZ
414
LA COLEGÍALIDAD EPISCOPAL
415
A. FERNANDEZ
416
LA COLEGIALIDAD EPISCOPAL
(59) "Illato ilio canone 230 CIC, textui Schematis prout humiliter propo-
nitur, primo loco in art. 5 huius schematis iuste honoratur Senatus Romani
Pontiflcis et minime praeiudicatur erigendo Centrali Consilio". ADPEM
1964, p. 42.
(60) "Referentes ad hoc caput (Cap. I, n. 5) speramus hoc Consilium
Centrale citissime institui potest et quidem durante sessione III Cone Vat. I I " .
Propone estas très "rationes" fundamentales: 1) Multae sunt quaestiones quae
solvendae manent post Concilium Vaticanum II et quae meliore modo salvi
possunt Consilio Centrali auxiliante, cum compositum sit e membris Collegii
episcoporum totius mundi, quae fiduciam habent huius corporis episcoporum...
2) Si in constituendo Consilio Centrali saltern partim membra eliguntur a Con-
ferentiis Episcoporum, facilius repraesentatur OPINIO T O T I U S COLLEGII
EPISCOPORUM per totum orbem dispersi. 3) Melius in solvendis quaestio-
nibus posconciliaribus acquiritur A D A P T A T I O AD NECESSITATES TOTTUS
MUNDI. Secus semper periculum adest opiniones unius partis mundi nimis
aestimantur". ADPEM 1964, p. 56.
(61) ADPEM 1964, p. 178.
(62) " L a création d'un Consilium centrale est présentée seulement comme
une AIDE à la tâche universelle du Pape sans nier celle-ci conformément à
Vatican I, il vaut mieux parler d'une tâche commune de tout l'épiscopat (cum
Petro), selon la doctrine de Vatican II. Car ce qui est affirmé dans de numé-
ro 5 pourrait l'être, indépendament de la doctrine de la collégialité. Il ne
s'agirait que de l'internationalisation de la Curie". ADPEM 1964, p. 178.
417
A. FERNANDEZ
418
LA COLEGIALIDAD EPISCOPAL
419
A. FERNANDEZ
420
LA COLEGIALIDAD EPISCOPAL
421
A. FERNANDEZ
422
LA COLEGIALIDAD EPISCOPAL
423
A. FERNANDEZ
424
LA COLEGIALIDAD EPISCOPAL
(77) P . ROMITA, por ej., afirma que la reforma se refiere "non ad naturam
sed ad functiones", Cf. Synodus Episcoporum en "Monitor Ecclesiasticus" 92
(1968) 421., pero amplios sectores del pensamiento teológico abrigan la espe-
ranza de una evolución hacia una forma más colegial de gobierno.
425
A. FERNANDEZ
426
LA COLEGIALIDAD EPISCOPAL
42T
A. FERNANDEZ
(83) El texto aparece ya en el Textus Prior (p. 27) y pasó al texto oficial
con solo el cambio de "invitar" (invitet), por "convocar" (vocet). Cfr. nota (85).
(84) La Comisión tuvo que aclarar que la colegialidad no se ejerce sola-
mente en el Concilio universal. A un " m o d o " que pedía se añadiese "unice et
solemne modo", respondió: "...Propositio est contra substantiam textus: su-
prema enim potestas, qua collegium episcopale, una cum Capite suo, pollet,
non in solo Consilio exercetur". Schema Constitutionis Dogmaticae de Eccle-
sia. Modi a Patribus Consiliaribus propositi a Commissione Doctrinan exa-
minati. Caput III: De Constitutione Hierarchica Ecclesìae et in specie de
Episcopatu. Typ. Polyg. Vat. 1964, p. 32.
(85) El Textus Prior decía: " a d actionem collegialem invitet", el Textus
Emendatus la sustituyó por "vocet", a indicación del mismo Papa: "In Sug-
gestionibus autem a Papa missis proponitur, ut in fine eiusdem numeri loco
verborum: "dummodo caput collegii eos ad actionem collegialem invitet" vocet.
Haec ultima expressio "vocet" libenter acceptatur quia etiam in iuramento
Episcoporum admbetur". Schema Constitutionis De Ecclesia. Typ. Polyg. Vat.
1964, p. 92-93.
(86) La Comisión en respuesta a un " m o d o " afirma: "electa est vox " r e -
cipiat", quia non requiritur vox stricte iuridica" Modi. Caput. III, ib. p. 35.
(87) Cfr. L. G., n.» 22 y Nota Explicativa Previa, n.° 2.
428
LA COLEGIALIDAD EPISCOPAL
429
13. — SCRIPTA THEOLOGICA II.
A. FERNANDEZ
430
LA COLEGÍALIDAD EPISCOPAL
time habeantur, earumque optata et rerum usus huc afferantur... Denique vos
partes agitis universi catholicae Ecclesiae corporis hierarchici, quod invicem
personam gerit Christi Domini" AAS (1967) 970-971.
(93) "Vos cementes circa Nos congregatos iucundi animi Nostri sensus vo-
bis patefacimus; qui nos agnoscimus Fra tres delectos ad partes sustinendas
universae Catholicae Hierarchiae, qua Pastores totius Populi Dei, in Synodo
Episcoporum, cuius primum coetum hodie auspicamur". AAS (1967) 963. La
representalidad de todo el Episcopado fue afirmada también por el Secreta-
rio, Mons. Rubin: "II nuevo organismo ecclesiastico denominato Synodus Epis-
coporum, appunto perché esso rappresenta ed esprime l'episcopato cattolico
mondiale... I vescovi partecipanti al Sinodo, quindi in virtù di quella rappre-
sentanza episcopale di cui sono portatori, influiscono efficacemente nell'eser-
cizio dei supremi poteri per tutta la Chiesa", citado por F. ROMJTA, art. cit.,
pág. 405.
(94) Cfr. Motu Proprio apostolica Sollicitudo", artículos V-X.
(95) Ib. art. V i l i especifica el número de obispos asistentes, en represen-
tación de las Conferencias Episcopales.
(96) Ib. art. I X .
431
a. fernandez
432
LA COLEGIALIDAD EPISCOPAL'
433
A. FERNANDEZ
434
LA COLEGIALIDAD EPISCOPAL
435
A. FERNANDEZ
436
LA COLEGIALIDAD EPISCOPAL.
437
A . FERNANDEZ
Aún más, aparte de las respuestas a los diversos modos que ma-
nifestaban un temor de que se creasen competencias que pudiesen
restar al poder Papal, es preciso afirmar del Sínodo lo que la Nota
Explicativa Previa afirma de la colegialidad episcopal: que por ser
el Romano Pontífice Cabeza del Colegio, puede él solo llevar a cabo
algunos actos que en ningún modo competen a los Obispos; por
ejemplo, convocar al Colegio y dirigirlo, aprobar las normas de
acción, etc. Al Papa corresponde, de acuerdo con las necesidades
d e la Iglesia, ya que van cambiando al pasar el tiempo, determinar
la manera en que este cuidado se deberá llevar a cabo bien de modo
personal o bien de modo colegial (117).
Aquí es preciso conjugar el Primado con los "signos de los tiem-
p o s " a que hace referencia la introducción del Motu Proprio. Sin
que obste al poder universal del Romano Pontífice, el gobierno de
la Iglesia puede adoptar nuevas formas que se acerquen cada vez
m á s a una forma de gobierno colegial.
Pero en mi opinión, es preciso ir aún más lejos de un plantea-
miento de ejercicio táctico de gobierno. Partiendo de la teoría del
" i u s divinum" reformable (118), parece sostenible que el gobierno
colegial constituye una necesidad teológica eclesial de nuestra épo-
ca. Y el Sínodo de los Obispos, supuesta la debida competencia del
Papa para convocarlo y ratificar sus decisiones, pertenecería en la
actual coyuntura a la realización de la esencia de la Iglesia: "El
Sínodo de los obispos, escribe Schillebeeckx, aparece como una
forma determinada de orden eclesial que, en la situación histórica
de la Iglesia hoy día, en el siglo x x , es intrínsecamente necesaria
por razón de la esencia misma de la Iglesia. El Derecho Canónico
actualmente en vigor no duda en hablar —repetidas veces y como
si se tratase de la cosa más natural del m u n d o — de "ius divinum"
refiriéndose a tales necesidades históricas en cuanto consideradas
a partir de la esencia de la Iglesia" (119).
A mi modo de entender, Schillebeeckx no disminuye el poder
del Romano Pontífice, ni quiere afirmar que el Sínodo de los Obis-
pos, en cuanto tal institución hodie et nunc, es esencial a la cons-
titución divina de la Iglesia, sino solamente que la institución del
Sínodo de los Obispos es una forma que, fácticamente, viene exi-
gida hoy para que la estructura fundamental de la Iglesia se exprese
438
LA COLEGIALIDAD EPISCOPAL
439
A. FERNANDEZ
440
LA COLEGÍALIDAD EPISCOPAL
S. Cipriano y la Colegialidad, Ib., pp. 251-281. Para los siglos posteriores cf. en
la misma obra, los trabajos de G. MARTÍNEZ, J. ORLANDIS, E. OLIVARES, J. I. T E -
LLECHEA. Así mismo J. LECTJYER, Etudes sur la Collégialité episcopale. Le Puy:
Ed. X . Mappus, 1964, p. 107. También la obra en colaboración L'épiscopat et
l'Eglise universelle. Paris: Cerf. 1964, 831 p.
(126) " A n a iure divino deducatur, papam ad petenda Consilia teneri" G. Pa-
leotti proponía de este modo la cuestión en el año 1596, citado por G. ALBE-
RIGO, Lo sviluppo della dottrina sui poteri della Chiesa universale, Roma:
Herder, 1984, pp. 106-109. Vid. también CH. LEFEBRE, Les origines et le rôle
du cardinalat au Moyen Age, en "Apollinaris" 2 (1968) 59-70. El Panormitano
afirma que el cardenalato era superior al episcopado, " n a m cardinalis débet
assistere pape quia residentia sua est sibi magis utills quam in allo episcopatu".
NICOLAS DE TTJDESCHIS, Commentarla super Decretalium, lib. I. hub. De postu-
latane prelatorum, Bone Memorie (ed. Lugduny), 1531, n.° 6 ) : "Cardinalis
non potest esse episcopus", p. 111. Y en nota marginal as), comenta: "Quia car-
dinales nedum consulunt romane ecclesie sed universali. Sunt enim unum cor-
pus cum papa sicut canonici cum episcopo".
(127) " I n quocumque casu vacaret sedes apostolica, manendo in tale iure
divino, electio spectaret ad omnes episcopos christianitatis. Probatur: Quia
ipsi sunt pastores gregis et curatores et tutores, et tota administratio eccle-
siastica citra Summum Pontificem spectat ad eos... Dico ergo quod quomodo-
441
A. FERNANDEZ
cumque sive institutio sive casu omnes episcopi christiani convenirent, in tali
casu proprio possent eligere unum Summum Pontificem tantae auctoritatis
sicut fuit beatus Petrus". Obras de Francisco de Vitoria. Relecciones teoló-
gicas. Editadas por T. Urdanoz. Madrid, BAC 1960, pp. 401-402, n.° 21.
(128) "Ratio eligendi Summum Pontificem, quae nunc servatur in Ecclesia,
non est de iure divino. Haec nota est ex praecedentibus, quia exclusa humana
lege spectat ad episcopos. Item, numquam invenitur in toto iure divino... Et
ultimo, quia ordo cardinalium qui nunc sunt electores non est ex iure divino".
Ib., p. 404, Proposición 24.
(129) Fueron muy numerosas las peticiones en este sentido, cfr. Acta et
Documenta Concilio Oecumenico Vaticano II apparando. Series I (Anteprae-
paratoria). Appendìx voluminis II. Analyticus conspectus consiliorum et voto-
rum quae ab Episcopis et Praelatis data sunt. Pars I, Typ. Polyg. Vat. 1961,
p. 336-337. Así, Mons. Radicioni, obispo de Montalto (Italia) pedía: "Circa
Romani Pontificis electionem opportunum videtur ut mens Episcoporum totius
orbis catholici audiatur, forma quidem, magis apta et idonea". Ib. voi. I I :
Consilia et Vota Episcoporum ac Praelatorum. Pars I I I : Europa, p. 407. Mons.
González Moralejo pidió alguna participación de los arzobispos " i n ipso R o -
mano Pontífice eligendo". Ib. Pars II, p. 435. Asimismo Mons. Ferreira, obispo
de Oporto: " i n eligendo Summo Pontífice aliquis totius orbis catholici influxus
Archiepiscoporum salubriter ánimos afficeret et ut ita dicam oculos omnium
obtunderet catholicitate et hierarchia ordinatione totius Ecclesiae. Ib. p. 606.
Otros propusieron que lo eligieran los obispos delegados: "unus legatus pro
50, vel 70, vel 100 Episcopis". Así, dos obispos brasileños, Mons. Amarai y
Mons. Lafayette, Mons. Daraní y Tanitan, cfr. Ib. Pars VII, pp. 241-242. Más
numerosas aún fueron las peticiones para que tuvieran parte en la elección los
Patriarcas Orientales. Por el contrario la Congregación Consistorial replicaba:
" L a S. Congregazione Consistoriale, che ebbe la ventura di redigere, per augus-
to ordine di Pio X I I , la Constituzione Apostolica "Vacantis Sedis Apostolicae",
è del sommesso parere che le richieste dei Vescovi circa gli elettori del Sommo
Pontefice non debbano essere accolte.
A prescindere dal fatto che constantemente nella Chiesa di Roma quello
di eleggere il Sommo Pontefice è stato sempre un diritto esclusivo ed una
prerogativa dei Cardinali, ai presente l'Episcopato di tutto il mondo è larga-
mente reppresentato nel Collegio Cardenalizio, felicement aumentado ed
aumentabile". Ib. Series I, volumen III. Proposita et Mónita SS. Congrega-
tionum Curiae Romanae, p. 37. Posteriormente concluido el Concilio, el tema
ha vuelto a ser planteado y a ello hizo alusión Pablo VI señalando la conve-
niencia de no adoptar ningún cambio. En todo caso, según se vayan clareando
las instituciones a la luz de las verdades teológicas sobre el episcopado, pa-
rece lógico que sea el Colegio Episcopal quien vaya asumiendo las responsa-
bilidades en el gobierno de la Iglesia. La misma aplicación cabe hacer a nivel
de iglesia nacional (Presidente de la Conferencia Episcopal-Primado) y dioce-
sana (Cabildo Catedralicio y Curia-Consejo presbiteral).
442
LA COLEGÍ ALIDAD EPISCOPAL
187-236.
443.
DE S Y N O D O E P I S C O P O R U M ATQTJE E P I S C O P A L I COLLEGIALITATE
viae.
Collegialitas est realitas quaedam ontologica quae fundatur in
sacramentali episcoporum consecratione et hierarchica communione
cum Papa atque Collegii membris. Haec realitas ontica in multípli-
ces modos exìstentiales collegialitatis deduci valet.
Theologia de collegialitate, quae in n.° 22 Constitutionis contine-
tur, tres modos enumerai quibus extra Concilium actus strictae
collegialitatis datur: dummodo Caput Collegii vocet, approbet vel
libere recipiat actionem collegialem, quae putari possit actus su-
premae potestatis quam Corpus Episcoporum in universam Eccle-
siam possidet, talis actio ut stricte collegialis habenda erit.
Si ergo Synodus ad actionem collegialem a Romano Pontífice
quandoque convocaretur, vel eius conclusiones approbarentur ab
Ipso cum valore deliberativo, haberetur actus stride collegialis,
universae Ecclesiae validus.
Synodus aliunde posset fieri ea institutio iuridica qua communio
hierarchica existimaretur, ad normam Notae Explicativae Praeviae,
non ut quidam vagus affectus sed ut realitas quae hodiernis desi-
deriis de moderamine magis collegiali in Ecclesia vere responderet.
Signa temporum, de quibus in Motu Proprio agitur, commendare
videntur, ratione maioris efficacitatis faciliorisque acceptationis, ut
maxima Pontificis Consilia ab Ipso una cum coetu qualificato epis-
coporum capiantur. Immo, iuxta theoriam de iure divino reformabili,
Ecclesiae status, pro eius conditione histórica, integre manente su-
prema Papae potestate, formam moderaminis magis collegialis exi-
gere potest. Haec episcoporum corresponsabilitas, iuridice statuta,
ad universalem Ecclesiae gubernationem, ab ipsa structura funda-
mentan Ecclesiae nostra aetate vindicaretur.
444
N O T A S