CURSUS JOURNALISTIEK

DOCENT: An Nelissen

Centrum voor Afstandsonderwijs Mechelsesteenweg 102, 2018 Antwerpen www.thuisstudie.be

1. Inhoudstabel
1. Inhoudstabel 2. inleiding 3. Rol journalistiek in democratische samenleving
1. Geschiedenis 2. Basisfuncties 3. De vierde macht 4. Deontologische code

4. Nieuwsgaring 5. Journalistiek schrijven

Nieuwswaarde Invalshoeken 4 W's Onderzoeksjournalistiek Checken en dubbelchecken Woord en wederwoord Naam- en bronvermelding

6. Actualiteit
Geschiedenis Politiek Buitenlandse media Context

Centrum voor Afstandsonderwijs Mechelsesteenweg 102, 2018 Antwerpen www.thuisstudie.be

7. Journalistiek genre's
Soorten artikels: 1. Nieuwsberichten 2. Verhalen en verslagen 3. Interviews 4. Reportages en achtergrondverhalen 5. Opinie 6. Recensies 7. Columns 8. Persoonsbeschrijvingen

Koppen en bijschriften Interviewtechnieken De multifunctionele journalist:

1. Soorten journalist 2. Online journalistiek 3. Radio en televisie 4. Videojournalistiek 5. De persfotograaf

De lezer 1. Doelgroep 2. Voorkennis 3. Taal

Centrum voor Afstandsonderwijs Mechelsesteenweg 102, 2018 Antwerpen www.thuisstudie.be

 Mediarecht 1. Recht op nieuwsgaring versus recht op privacy 2. Copyrights en auteursrechten 3. Bronvermelding 4. Illustratiemateriaal

Werken als journalist Statuten Bond Hoe? Nuttige adressen

Centrum voor Afstandsonderwijs Mechelsesteenweg 102, 2018 Antwerpen www.thuisstudie.be

2. Inleiding:
Journalistiek leeft. We lezen de krant, luisteren naar de radio, kijken naar het journaal en checken websites om op de hoogte te zijn van het laatste nieuws. Als journalist zit je boven op deze actualiteit. Je bent als eerste op de hoogte, doet gedegen onderzoek en maakt het nieuws toegankelijk voor een groot publiek.

Het werkterrein is erg breed. Sommige journalisten beperken zich tot dagelijkse actualiteiten, anderen schrijven graag een achtergrondverhaal, een interview, een reportage, een recensie of een column. Het is een beroep met veel vrijheid en verantwoordelijkheid. Alles is nieuws en tegelijkertijd moeten de bronnen kloppen en de beroepsnormen nageleefd worden.

In deze cursus maak je kennis met alle aspecten van journalistiek werk. Hoe vind je een onderwerp voor een boeiend verhaal? Met welke ethische factoren moet je rekening houden? Je leert hoe je journalistieke teksten als interviews, columns en recensies schrijft en raakt bekend met verschillende soorten schrijfstijlen. En dan krijg je ook de noodzakelijk achtergrond informatie om je eigen weg te vinden in het medialandschap in Vlaanderen

Wie of wat is een journalist?

Volgens de Van Daele: journalist [zjoernaalist] de; m,v -en redacteur die werkt voor pers of omroep; verslaggever (www.vandaele.nl)

Volgens Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie:

Een journalist verzamelt feiten over recente gebeurtenissen van algemeen belang en onderzoekt of analyseert die en maakt daarvan meestal een verslag dat hij publiceert

Centrum voor Afstandsonderwijs Mechelsesteenweg 102, 2018 Antwerpen www.thuisstudie.be

in een actueel (nieuws)medium. Dat wordt journalistiek genoemd (van het Frans journal, wat dagboek of later dagblad betekent). Een journalist wordt vaak gezien als de beoefenaar van een vrij beroep, dat wil zeggen dat hij of zij vaak werkt vanuit een diepere motivatie die losstaat van een directe aanstelling of opdracht, te vergelijken met die van bijvoorbeeld een arts of priester. (http://nl.wikipedia.org)

Centrum voor Afstandsonderwijs Mechelsesteenweg 102, 2018 Antwerpen www.thuisstudie.be

3.
3.1

Rol

van

de

journalist

in

een

democratische samenleving:
Geschiedenis:

Dag- en weekbladen en pamfletten zijn ontstaan in de 17de eeuw. Journalistiek in de huidige zin van het woord groeide met de opkomst van de handel en de noodzaak tot actuele informatie. Tot eind 18de eeuw bleef het gesproken en geschreven woord het voornaamste communicatiemiddel. Begin 19de eeuw kwamen daar de fotografie, de telegrafie, de telefoon, de film bij. De twintigste eeuw werd gekenmerkt door massamedia zoals de radio en televisie.

Vandaag spelen media zoals radio, televisie, de krant en het internet een belangrijke rol in onze dagelijkse nieuws- en informatievoorziening. Hoewel internet een groeiend medium is en daarmee de aandacht voor dit medium toeneemt, blijven oudere media van belang. Internet functioneert niet alleen als medium voor eigen inhoud maar ook als transportmiddel voor andere 'media'. Zo kan informatie van

Centrum voor Afstandsonderwijs Mechelsesteenweg 102, 2018 Antwerpen www.thuisstudie.be

radio en tv of gedrukte media via internet een nieuw bereik en dus een nieuw publiek krijgen.

3.2. Basisfuncties van de moderne media:

Vier basisfuncties:
1. De krant biedt haar lezers voornamelijk objectieve informatie. Opiniestukken worden duidelijk gescheiden van de nieuwsstukken, waarin bericht wordt over actuele gebeurtenissen of informatie die verbonden is met deze actualiteit. 2. De moderne media plaatsen actuele gebeurtenissen en ontwikkelingen in een bredere context. Een krant, tijdschrift of nieuwsprogramma geeft ook duiding en levert commentaar. 3. De functie van ontspanning wordt de laatste jaren steeds belangrijker, zeker voor meer populaire media. 4. Bedrijven, organisaties en ook private personen gebruiken de media ook als advertentiekanaal.

Vanzelfsprekend zijn al deze functies niet in alle media gelijkmatig aanwezig en zijn de verhoudingen doorheen de tijd ook sterk gevolueerd.

Centrum voor Afstandsonderwijs Mechelsesteenweg 102, 2018 Antwerpen www.thuisstudie.be

3.3. Vierde macht:

De journalistiek wordt vaak gezien als de vierde macht van een democratische staat, naast de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht. Voor een goede werking van de media is het van groot belang dat journalisten onafhankelijk van deze andere machten kan opereren. In de 21ste eeuw is iedereen het er over eens dat journalistiek onmisbaar is voor het functioneren van een democratische maatschappij met algemeen stemrecht. Om doordacht te kunnen stemmen moet de kiezer beschikken over voldoende juiste en kritische informatie over de mogelijke vertegenwoordigers. Iedere burger heeft nood aan vrije en juiste informatie over elke vorm van macht, zowel financieel, economisch, militair en sociaal. Een bekend en passend voorbeeld daarvan is het Watergate-schandaal, waarbij leden van de conservatieve partij en CIA-leden werden opgepakt toen ze inbraken in een campagnebureau van de democratische partij. De affaire werd door de journalisten Bob Woodward en Carl Bernstein aan de kaak werd gesteld in de krant, de Washington Post. Uiteindelijk leidde dit tot het aftreden van president Nixon. politiek,

Centrum voor Afstandsonderwijs Mechelsesteenweg 102, 2018 Antwerpen www.thuisstudie.be

De persvrijheid is de beste garantie voor vrijheid van meningsuiting, die de beste garantie is voor de bescherming van de andere fundamentele burgerrechten. De pers moet het recht hebben ongehinderd gegevens te verzamelen, informatie en commentaar te publiceren om zo de vorming van de publieke opinie te verzekeren.

3.4. Deonthologische code:

Beroepsjournalisten Belgi telt +- 6000 beroepsjournalisten Om zich beroepsjournalist te kunnen noemen moet men beschikken over een Nationale perskaart van beroepsjournalisten uitgegeven door het Ministerie van Binnenlandse Zaken.

Journalistieke zelfregulering De journalistieke sector heeft op eigen initiatief een beroepscode opgesteld die spontaan wordt nageleefd door beroepsjournalisten. Een zelfgecreerd orgaan (RvdJ) treedt op als schakel tussen publiek en media. De burger kan met klachten rechtstreeks bij de sector terecht. De journalistieke sector legt zichzelf aan banden zonder overheidsinmenging.

Centrum voor Afstandsonderwijs Mechelsesteenweg 102, 2018 Antwerpen www.thuisstudie.be

10

De regels die door de journalisten moeten worden nageleefd zijn neergeschreven in een aantal ethische codes: de verklaring van de rechten en de plichten van de journalist (1971) en de Code van journalistieke beginselen (1982).

De verklaring van de rechten en de plichten van de journalist (1971)

Verklaring der plichten (code van Bordeaux) 1) De waarheid schrijven. 2) De vrijheid van informatie, van commentaar en van kritiek verdedigen. 3) Alleen informaties publiceren waarvan de oorsprong gekend is, geen belangrijke informatie schrappen, tekst of documenten verdraaien. 4) Geen oneerlijke methodes gebruiken om informaties, foto's en documenten te bekomen. 5) Het priv-leven van personen eerbiedigen. 6) Onjuist gepubliceerde informatie rechtzetten. 7) Het beroepsgeheim bewaren en de herkomst van de bekomen vertrouwelijke informaties niet verspreiden. 8) Geen plagiaat plegen, laster of eerroof.

Centrum voor Afstandsonderwijs Mechelsesteenweg 102, 2018 Antwerpen www.thuisstudie.be

11

9) Zich bewust zijn van het gevaar van discriminatie en al het mogelijke doen om discriminatie op basis van o.a. ras, sekse, geaardheid, taal, godsdienst, politieke voorkeur of sociale afkomst te voorkomen. 10) Het vak van journalist niet verwarren met dit van reclameman of van propagandist. Geen enkele rechtstreekse of onrechtstreekse instructies aanvaarden van adverteerders. Elke drukking weigeren en slechts redactionele richtlijnen aanvaarden van de redactieverantwoordelijken. Elke beroepsjournalist, zijn titel waardig, moet het als een plicht aanzien de hierboven aangehaalde principes strikt na te leven.

Centrum voor Afstandsonderwijs Mechelsesteenweg 102, 2018 Antwerpen www.thuisstudie.be

12

4.Nieuwsgaring:
De belangrijkste bezigheid van een journalist is de nieuwsgaring. Een goede journalist is in de eerste plaats een nieuws-'gierige' persoon. Hij of zij wil alles weten. Hij stelt zich altijd en over alles vragen. Hij is verslaafd aan weten. Een journalist kan zich in de lezer inleven. Hij stelt zich de juiste vragen, op het juiste moment. Hij laat zich niet makkelijk afscheppen. Hij bekijkt het nieuws van verschillende kanten, en is niet vooringenomen. Een goede journalist laat zich niet overdonderen door de grote stroom aan informatie op het internet. Uren in de koud staan voor een goed verhaal, het hoort erbij. Lang wachten voor een commentaar of tientallen keren bellen voor een wederwoord, het hoort erbij. Hij of zij is nieuwsverslaafd. Op zoek zijn naar de waarheid, zonder vooroordelen. Een journalist luistert naar zo veel mogelijk meningen en standpunten, zonder zichzelf op te dringen. Een goed journalistiek stuk begint bij de zoektocht naar een sterk verhaal. En daar bestaan geen pasklare opleidingen of cursussen voor. Nieuwsgaring is een reflex, een gewoonte. Een journalist is altijd aan het werk. Ogen en oren open, dat is de boodschap. Kritische vragen stellen en goed kunnen luisteren. Nieuws ontstaat overal. Telexen, perscommuniqus en nieuwsberichten in andere media vormen de makkelijkste bronnen van nieuws. Maar ook lezersbrieven of rummoer bij de bakker kunnen de grondstof vormen voor 'nieuws'. Ogen en oren altijd kritisch openhouden, is de boodschap.

Centrum voor Afstandsonderwijs Mechelsesteenweg 102, 2018 Antwerpen www.thuisstudie.be

13

5.Journalistiek schrijven
5.1. Nieuwswaarde:
Essentieel voor een journalist is het 'nieuws'. Maar wat is nieuws en wat is nieuwswaardig. Hierbij enkele vuistregels, elementen die een verhaal een hogere nieuwswaarde geven: Wat voor het eerst gebeurt of nog niet bekent is (primeurs). Waar bekende mensen bij betrokken zijn Waar grote hoeveelheden mensen bij betrokken zijn of zullen zijn. Wat de gewone of gangbare mening tegenspreekt. Conflicten, meningsverschillen en controverse. Waar de gewone mensen zich kunnen mee identificeren of naar opkijken. Seks, sensatie, drugs, records, bloed en drama. Dichtbij huis (in tegenstelling tot ver van mijn bed) Foto- of filmgeniek, goed illustreerbaar.

5.2.Invalshoeken:
Ieder verhaal kan op verschillende manieren en vanuit verschillende invalshoeken verteld worden. Het is gemakkelijk om voornamelijk de aangever van het nieuws aan bod te laten komen. Na een persconferentie van een milieuorganisatie zou het voor de hand liggen om vooral de schade aan het milieu aan te klagen. Een nieuwsbericht van de werkgeversorganisatie over meer werkgelegenheid betekent niet altijd goed nieuws op de werkvloer. Een onafhankelijke journalist laat zich niet leiden en kiest zelf de invalshoek van zijn verhaal. Het algemeen belang, een ongekende, onderschatte of ongewone invalshoek; de journalist kiest zelf. Wat wil ik met mijn artikel bereiken? Wat is het

Centrum voor Afstandsonderwijs Mechelsesteenweg 102, 2018 Antwerpen www.thuisstudie.be

14

doel? Kiezen is kunst: een invalshoek betekent niet dat er maar een standpunt of mening in het verhaal voorkomt.

5.3. De Vier W's:

Kranten en tijdschriften hebben als doel lezers goed te informeren. Een handige manier om geen belangrijke informatie over het hoofd te zien is de vier W's altijd aandacht in het achterhoofd te houden. In nieuwsberichten worden deze vier elementen al behandeld in de inleiding en/of in de eerste alinea.

Wie? Wat? Waar? Wanneer?

Er zijn nog twee belangrijke extra W's, die niet altijd beantwoord kunnen worden:

Hoe ? Waarom?

Centrum voor Afstandsonderwijs Mechelsesteenweg 102, 2018 Antwerpen www.thuisstudie.be

15

Niet elk van de W's is even belangrijk voor ieder verhaal. Voorbeeld 1: GENT- De leerlingen van het vijfde leerjaar van het Sint Pieterscollege testen deze maand het nieuwe opleidingsprogramma van de Vlaamse overheid. Wie? De leerlingen van het vijfde leerjaar Wat? Ze testen het nieuwe opleidingsprogramma Waar? In Gent Wanneer? Deze maand Hoe en waarom kunnen niet beantwoord worden. Voorbeeld 2: Om vier uur zaterdagnamiddag hebben twee gewapende overvallers het postkantoor in Brugge overvallen. Over de wie kan niet veel verteld worden. Over de overvallers is er weinig informatie beschikbaar. Vooral de hoe zal in het vervolg van dit nieuwsbericht aan bod komen.

Centrum voor Afstandsonderwijs Mechelsesteenweg 102, 2018 Antwerpen www.thuisstudie.be

16

5.4. Onderzoeksjournalistiek:
Onderzoeksjournalistiek is kritisch en diepgravend. In gewone journalistieke stukken stroom de informatie snel en gebeurt informatiegaring. Bij onderzoeksjournalistiek gaat de informatie pas de wereld in als het verhaal volledig is. De research is tijdrovend en gaat vaak door als het verhaal al gepubliceerd is. Op basis van dossierkennis worden verklaringen van bronnen bevestigd, of ontkend. Journalist beschikt over mr info dan bronnen en deze worden vaak niet publiek gemaakt. In tegenstelling tot objectieve nieuwsstukken neemt de journalist hier een persoonlijk engagement. de research snel op basis van beperkte

Verschillende vormen van onderzoeksjournalistiek: Onthullingsjournalistiek, schandalen blootleggen Toetsing van beleid en functioneren van de overheid, bedrijven en/of organisaties Signaleren trends Reconstructiejournalistiek

Meer informatie over onderzoeksjournalistiek en mogelijke beurzen op

http://www.fondspascaldecroos.org

Centrum voor Afstandsonderwijs Mechelsesteenweg 102, 2018 Antwerpen www.thuisstudie.be

17

5.5.

Checken en dubbel checken:

Het is de plicht van iedere journalist om toegestuurde informatie goed te checken (eerste controle) en te dubbel checken (natrekken bij een tweede onafhankelijke bron). In theorie zouden gevoellige feiten de krant pas mogen halen als minstens 2 onafhankelijke bronnen het hebben bevestigd.

In praktijk kunnen natuurlijk niet alle artikels of feiten gedubbelcheckt worden. Bij de dood van een kunstenaar, een milieuramp, een groot auto-ongeval of een brand nemen journalisten vaak genoegen aan n betrouwbare bron.

Persagentschappen, andere media, politici, de overheid, erkende instellingen zoals de universiteit worden doorgaans aanzien als betrouwbaar. Betrokken partijen in een conflict worden beschouwd als 'niet betrouwbaar).

Alles wat niet officieel bekendgemaakt is, wordt best gedubbelckeckt. Media n de betrokken journalist kunnen verantwoordelijk gesteld worden voor fouten. Verkeerde onthullingen of beweringen kunnen leiden tot een strafrechterlijke vervolging.

5.6.

Woord en wederwoord

Bij het schrijven van een zo objectief mogelijk nieuwsbericht moet de journalist proberen de verschillende betrokken partijen aan het woord te laten. Zeker als een van de twee de andere beschuldigd of in verlegenheid brengt, moet de journalist zijn uiterste best doen om van de tegenpartij een reactie te krijgen. Als de beschuldigde niet te bereiken is of niet wil reageren, meld je dat.

Centrum voor Afstandsonderwijs Mechelsesteenweg 102, 2018 Antwerpen www.thuisstudie.be

18

Iedereen die met naam genoemd wordt in de krant of in eender welke publicatie, heeft recht van antwoord, ook al staan er geen fouten of onjuistheden in. Het recht van antwoord is een wettelijke verplichting. Wie met naam genoemd wordt heeft recht om een welbepaalde hoeveelheid tekst (dezelfde lengte) op een welbepaalde plaats(dezelfde plaats als het gewraakte stuk) te publiceren, zonder inspraak van de redactie. Het recht van antwoord moet binnen de drie dagen opgenomen worden. Er zijn welliswaar ook spelregels voor de eiser: de eiser moet met naam echt genoemd worden, mag hij geen nieuwe elementen aanbrengen in zijn tekst en mag hij geen derde partij betrekken bij het incident).

In de meeste gevallen zal de krant de eiser voorstellen een lezersbrief te schrijven.

Centrum voor Afstandsonderwijs Mechelsesteenweg 102, 2018 Antwerpen www.thuisstudie.be

19