SARCULUM XII. HUGONIS DE S.. VICTORE CANONICI REGULARIS S. VICTORIS PARISIENSIS TUM PIETATE, TUM DOCTRINA INSIGNIS OPERA OMNIA TRIBUS TONIS DIGESTA EX MANUSCRIPTIS EJUSDEM OPERIBUS QU IN BIBLIOTHECA VICTORINA SERVANTUR ACCURATE CASTIGATA ET EMENDATA, CUM VITA IPSIUS ANTEHAC NUSQUAM EDITA STUDIO ET INDUSTRIA CANONICORUM REGULARIUM REGALIS ABBATLZ S. VICTORIS PARISIENSIS (Rothomegi 1648, fo.) EDITIO NOVA ‘SPURIIS ET ALIBNIS IN APPENDICEM AMANDATIS, ORDINE POTIORI DONATA, PRAFATIONIBUS AMPLISSIMIS VARIISQUE OPUSCULIS AUCTA ET ILLUSTRATA ACCURANTE J.-P. MIGNE BIBLIOTHEC® CLERI UN ps SVE a : CORSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTLE ECCLESIASTICA RANOS EDITOR TOMUS SECUNDUS. a PARISITS, APUD GARNIER FRATRES, EVITORES ET J.-P. MIGNE SUCCESSORES IN VIA DICTA : AVENUE DU MAINE, 189, OLIM GHAUSSEE|DU MAINE, 1% 4880730 HUGONIS DE 8. VICTORE OPP. PARS Il. — DOGMATICA. 0 Pharaonis domum verus Salomon sdificaret, A habenda.Quia enim existimavit se in rebus tran” Ephrem, et Basilius, et Gregorius, Hieronymus, et Ambrosius,et Augustinus cum multie aliie per orbem terrarum columne erecti sunt,mira eapion- tia fabricati et eculpti in omnem formam decoris et gratim. Nam Gregorius alter spiritu plenus, et ipse domum vario decore adornavit, mi pulchritudines multas et jucunditates veritatis. Martinus, et Nicolaus, et Benedictus miraculis effulserunt in sanctitate mirabili, ot in his omni- dus plenitudo in finem properans, alios quoque omnes qui vocati sunt associans, quotidie con- summatur. Unde nos considerare oportet quanta illic gloria futura sit, cujus simulacrum est omne hoc quod cernimus, exiguum quidem excellentia decoris quo tendit ut perficiatur, quoad nobis sit consummatum. [luc animos erigere atque intimis dosideriis properare debemus,ne forte in eo quod jam vidimus speciem boni, in opprobrium agni- tionis prospexerimus, et fructum in gaudium fe- licitatis non capiarmus.Hoc enim totum imago est Hierusalem coelestis in terra, ad quam bene in gradibue virtutum ascenditur ab ifs qui presenti fmulatione ad veram pacem, stabilitatemque wterunm totis desideriis colliguntur. Multi et varli sunt sermones hominis, quia cor hominis, ‘unum non est. Nam, quia intus mens fonte veri- tatia per multa desideria scinditur, propterea foris sermo in multas assertiones derivatur.Salo- mon vits humans incertum considerans,et qua- liter inconstantia fluctuaret mortalitatis conditio, dum et foris rerum mutabilium varietate quatitur et intus desideriorum inconstantia dissipatur, utrumque hoc in semetipso exemplo pariter eru- ditione proposuit, cum se et rerum transitu, et mentis defectu toties mutatum ostendit. Audivi- mus enim jam supra quoties animum suum de alia appotenda transtulerit, et cum oxperimento rerum admonitus de vanitate presentium sem- per habite despexerit, tamen fluctibus concupis- centize sum jactatus nunquam ambire cessaverit seuntibus stabile invenire posse, ubi delectatio- nem suam tranquilla pace, inconcussa stabilitate defgeret, idcireo quoties in rebus habitis vel id quod concupierat invenit,vel quod amaverat per- didit, ad alia rursum appetenda conversus desi- derium euum vel supplere,vel repararecontendit. Nune autem tandem omnibus experimento pro- batis mutabilium conditionem agnoscit, et quod nihil ex omnibus, que transount, perpetuo stare posit, fatetur dicens : Omnia tempus habent,et suis spatiis transeunt universa (Eccles. uw). Omnia tempus habent, ut nihil perpetuum, sem- erque permanens inveniatur,eed omne quod est aut aliud subsequatar ut non ab initio veniat,aut B precurrat aliud ut usque ad finem se non exten- dat. Omnia etiam tempus habent,videlicet certum ac definitum, vel quando incipiant, vel quando finiantur. Sive etiam quandiu subsistant, ut pra- dens animus in his omnibus non putet aliquid ‘esse, quod semper alare possit, ut in eo fiduciam ponat, sed potius veris, et permanentibus bonis se conformans, ita rerum mutabilium vanitatem despiciat,ut licet unaquaque re pro tempore uta- tur dum presens est, nunquam tamen in ejus transitu animum a statu suo declinare permittat. Ile enim prudentissimus est, qui sic scit tran- scuntia in usum vertere, ut tamen non norit in eorum defectu mentem a sua stabilitatedeclinare. Malo ergo focit cum qumdam eibi (quasi potiora) ¢ ex omnibus ad jucunditatem elegit, et in eis fel com se esse posse credidit,quia et omnia suo tem- pore bene utenti bona sunt et tamen omnia,qua mutabilitati eubjacent, licet in miseria qualom- cunque consolationem prebeant, felicitatem ta- men conferre non possunt. Nihil ergo suo tem- pore iendum, et nihil non suo tempore eligondum ; sed sic animus ad usum tomporis preparetur, ut tamen ad mutabilitatem temporis non mutetur. ERUDITIONIS DIDASCALIC LIBRI SEPTEM. LIBER PRIMUS, — DE STUDIO LEGENDI, Cujus héec sunt capitula : Cap. I. Duo esse precipua, quibus ad scientiam quisque instruitur. — Car. II. De origine ar- tium, et anime perfectione. — Cav. III. Quod studium sapientie philosophia sit. — Car. IV. Triplicem esse vim animar, et solum hominem ratione preeditum. — Cap. V. Que res ad phi- losophiam pertineant. -- Cap. VI. De ortu theorice, practice, mecanicae. — Cap. VII. De tri- bus rerum differentiis. — Cap. VIII. De mundo superlunari et sublunari, Gap. IX. In quoJERUDIT. DIDASCAL. LIBER PRIMUS. 2 mo similis sit Deo. — Cav. X. De triplicibus qperibus, — Car. XI. Quid sit natura, — Car. I. De ortu logicw. — Car. XIII. Epilogus supradictorum. 1, Duoessepracipua, quibus ad scientiam tsque instruitur; et quar sit operis hujus Ueria. ® precipue rea sunt, quibus quisque ad tiam instruitur: videlicet lectio et meditatio, bus lectio priorem in doctrinaobtinet locum: hac tractat liber iste dando precepta legen- ria autem sunt precepta magis lectioni ne- ria. Primum ut seiat quisque quid legere de- Secundum,quo ordine legere debeat, id est, prius, quid posterius. Tertium: quomodo 6 debeat. De his tribus per singule agiturin ibro. Instruit autem tam secularium quam arum Scripturarum lectorem: unde in duas Sdividitur, quarum unaqueque tres habet aotiones in prima parte docet lectoremartium, cunda diviuum lectorem. Docet autem hoo », ostendendo primum, quid legendum sit ; le quo ordine, et quomodo legendum sit : ut n eciri possit, quid legendum sit, in prima primum enumerat originem omniumartium; le descriptionem et nartitionem earum,idest, 1odo unaquaque contineat aliam, vel conti- tr ab alia, secans philosophiam asummous- d ultima membra. Deinde enumerat aucto- rtium ; et postea ostendit, quae ox his vide artibus precipuelegend@ sint. Deinde etiam ardine et quomodo legends sint,aperit. Pos- 9 legentibus vite sum disciplinam prescri- at sic finitur prima pars. In secunda parte minat que Scvipturediving appelland sint; ¢ le numerum et ordinem divinorum librorum stores corum, et interpretationes nominum. va agit de quibusdam proprietatibus divine ture, que magis sunt necessarie. Deinde » qualiter legere debeat sacram Scripturam if in ea correctionem morum suorum, ot for- Vivendi quarit. Ad ultimum docet illum, ropter amorem scientie cam legit : ot sicss- a quoque pars finem accipit. '. Il. De origine artium, et anima perfectione. inium expetendorum prima est sapientia, in erfecti boni forma consistit. Sapientia illu- thominom, ut seipsum agnoscat, qui cate- milis fuit, cum se pre ceteris factum ease ntellexit. Immortalis quippeanimus sapien- ‘ustratus respicit principium suum, et quam decorum, agnoscit, ut extra se quidquam at: cui quod ipso est,sa legetur in tripode -« Nosce teipsum » ; quia nimirum homo si originis sum immemor esset, omne quod Dilitati obnoxium est, quam sit nihil, agnos- . Probata apud philosophossententia :« Ani- ex cunctis nature partibus asseri exse com- um, » Et Timams Platonious : « Ex dividua, et ‘idua, mistaquv substantia ; itemque eadem vera, et ex ulroque commista natura, quo A universitas resignatur, erste formavit. » ip- 8a namque et initia, consequuntur,capit: quia et invisibiles per intelligontiam rerum causas com- prehendit, et visibiles actualium formas per sen- suum passiones colligit; soctate in orbes gemi- nos motum glomerat, quia sive per senaus jus ad sensibilia exeat, sive per intelligentiam, ad invisibilia ascendat, ad seipsam rerum similitu- dines trahons regyrat: et hoc est, quod eadem ‘mens, que universorum capax est,ex omni subs- tantia atque natura, quo similitudinis represen- tet figuram coaptatur. Pythagoricum namque dogma erat,« similia similibus comprehendi » ; ut ecilicet anima rationalis nisi ex omnibus compo- sita foret, nullateuus omnia comprehendere pos- B set, secundum quod dicit quidam : Terram terreno comprendimus, thera flammis, Humorem liquido, nostro spirabile flatu. Neo tamen existimare debemus virot rum natura peritissimos,hoc de simplici essentia sensisse, quod ulla ge partium quantitate disten- deret, sed ut apertius mirabilem ejus demonstra- rent potentiam, dicebantex omnibus naturis cons tare: non secundum compositionem sed secun- dum compositionis rationem. Neque enim hee rerum omnium similitudo alfunde aut extrinso- cus anime advenire credenda est, sed ipsa po- tius eam in se, et ex se nativa quadam poten- tia et propria virtute capit, Nam sicut Varro in Periphysiondicit : « Non omnis variotasextrin- socus rebus accidit, ut necesse sit quidquid va- riatur, aut amittere aliquid quod habuit, au ali- quid aliud et diversum extrinsecus quod non ha- buit assumere. Vidernus quod paries extrinseous, adveniente forme imaginis cujuslibet similitudi- nem accipit : cum vero impressor ne allo figuram imprimit, ipsum quidem non intrinsecus, eed ex propria virtute et naturali habilitate aliud jam aliquid reprentare ineipit. Sic nimirum mens re- rum omnium similitudine insignita, omnia esse dicitur, atquo ex omnibus compositionem susci- cipere, non integraliter, aed virtualiter atque po- tentialiter continere. Et hac eet illa nature nos- tree dignitas, quam omnes eque naturaliter ha- bent, sed non omnes @quenoverunt.Animus enim corporis passionibus consopitus, et per sensihiles formas extra semetipsum abductus, oblitus est quid fuerit, et quia nil aliud fuisye se meminit, nil preter id quod videtur, esse credit. Repara- tur autem per doctrinam, ut nostram agnosca- mus naturam,ct ut discamus extra non quarere, quod in nobis possumus invenire. Summum igi- tur in vita solamén est studium sapientia, quam qui invenit, felix est, et qui possidet, beatus. Cap. IIL. Quod studiun sapientia philosophia sit. Primus omnium Pythagoras « studium sapien tie philosophiam nuncupavit, » maluitque philo- sophus quam sophos diel. Nam antaa, waht, S&us ent eapientes vocabantur. Pulchre equidem inqui- sitores veritatis non sapientes sed amatores sa- pientie vocat ; quia nimirum adeo latet omne ve- ram,utejusamorequantumlibet mensardeat,quan tumlibet adejus inquisitionem surgat, difficile ta- men ipsam,ut est, veritatem comprehenderequeat. Philosophiam autem earum rerum, que vere es sent, suique immutabilem substantiam sortiren- tur, disciplinam constituit. « Est » autem « phi- losophia amor et studium et amlcitia quodam- modo sapientire » sapientis vero non hujus, qu in ferramentis quibusdam, et in aliqua fabrili scientin notitiaquo versatur, sed illus sapientia, que: nullius indigens, vivax mens, et sola rerum primeva ratio est.Est autem hic amor sapientie, intelligentis animi ab illa pura sapientia illumi- natio, et quodammodo ad seipsam retractatio at- que advocatio, ut videatur sapientiw studium di- vinitatis et pure mentis illius amicitia. Hee igi- tur sapientia cuncto animarum generi meritum sue divitatisimponit : et ad propriam nature vim puritatemque reducit, Hine nascitur speculatio- num cogitationumque veritas, et sancta puraque actuum castimonia. Quoniam vero humanis ani- mis hoe excellentissimum bonum philosophia comparatum est, ut vise filo quodam procedatora- tio, ab ipsis animm officientiis ordiendum cst. Cap. IV. Triplicem esse vim anime, et solu hominem ratione preditum. ‘Triplex omnino anime vis in vegetandis cor- poribua deprehenditur: quarum una quidem vi- tam solum corporis subministrat, ut naseendo erescat, alendoque subsistat. Alia vero sentiendi judicium prabet. Tertia vi mentis et ratione sub- nixa est. Quarum quidem prime id officium est, ut creandis, nutriendis alendieque corporibus prvstosit: nullum vero presstet rationis sensuave judicium. Hic autem est herbarum atque arbo- rum, et quidquid terre radicitus affixum tenetur. Secunda vero composita atque conjuncta est, ac primam sibi sumens et in partem constituens, varium, de quibus potest capere, ac multiforme Judicium capit. Omne enim animal, quod sensu viget, idem et nascitur, et nutritur, et alitur.Sen- sus voro diversi sunt, et usque ad quinarium nu- merum crescunt : ita quidquid tantum alitur,aon m sentit. Quidquid vero sentire potest, etiam alitur, et ei prima quoque vis anime, nascendi scilicet atque nutriendi, probatur, esse subjecta. Quibus vero sengus adest, non tantum eas rerum capiunt formas, quibus sensibili corporo feriun- tur presente; sed abscedente quoque sensu sensi- bilibusquo sopositis, cognitarum sensu formaram imagines tenent, memoriamque conficiunt: et prout quodque animal valet, longius breviusque custodit. Sed eas imaginationes confusas atque inevidontes sumunt, ut nihil ex earum conjunc- tione ac compositione efficere possint: atque id- cireo meminisse quidem nec eque omnia possunt, amissum oblivionem recolligete ac revocare non possunt, Futuri vero iis nulla cognitio est. Sed visanimes tertia, que secum priores aleudi ac gen- HUGONIS DE 8. VICTORE. OPP. PARS II. — DOGMATICA. Th A tiendi trahit, lisque velut famulis atque obediew tibus utitur: eadem tota in ratione constituta, ea- que vel in rerum presentium firmissina conc sione, vel in absentium intelligentia, vel in igno- tarum inquisitione versatur. Hac humano tan- tum generi presto est, que non solum sens imaginationesque perfectas, et non inconditas ca- pit, sed etiam pleno actu intelligentiw quod ima- ginatio suggessit,explicat atque confirmat. Itaque (ut dictum est) huic divine nature non ea tan- tum in cognitione eufficiunt, que subjectatsensi- bus comprehendit, verum otiam ex seneibilibus imaginatione concepta,et absentibus rebus nomi- na indere potest, et quod intelligentias rations comprehendit, vocabulorum quoque positionibus aperit, Mud quoque ci nature proprium est, ut per ea, que sibi nota sunt, ignota investiget. Et non solum unumquodque ansit,sed quid sitetiam, et quale sit, nec non et cur sitoportet agnoscere. Quam triplicem anime vim sola (ut dictum est) nominum natura sortita est. Cujus anime vis in- telligenti motibus non caret,quia in his quatuor proprie vim rationis exercet.Aut enim aliquidan sit, inquirit, aut sicut esse constiterit, quid sit, addubitat ; quod si etiam utriusqne scientiam re- tione possidet, quale sit unumquodque, rations investigat, atque in eo catera accidentium mo- menta perquirit. Quibus cognitis,cur ita sit que- rit, et rationonihilominus investigat. Cum igitur hic actus sit humani animi,ut semper in presen- ¢ tium comprehensione, aut in absentium inte gentia, autin ignotorum inquisitione atque ventione versetur: duo sint in quibus omnem ope- ram vis anime ratiocinantis: impenditunum qui dem utrerum uaturasinquisitionis ratione cognos- cat; alterum vero, ut ad scientiam prius venist, quod post gravitas mortalis exerceat. Cap. V. Quer res ad philosophiam pertineant. Sed ut video, inextricabilem jam ipso loquendi ordine labyrinthum incidimus, ubi nobis non per- plexus sermo, sed res obscura difficultatem pa- iat. Quia enim de studio sapientiw loqui susce- pimus, idque solis hominibus quodam natura privilegio competere attostati sumus : consequon- ter nune omnium humanorum actuum modera- tricem quamdam sapientiam posuisse videmur. Si enim brutorum animalium natura, que nullo regitur rationia judicio, motus suos secundum sola sensuum passiones diffundit, et in appetendo seu fugiendo aliquid,non intelligentise utitur dis- cretione, sed cco quodam carnis affectu impelli- tur: rostat ut rationalis anime actus cea eupi- ditas non capiat,sedmoderatrix semper sapientia prmcodat. Quod si verum esse consisterit, jam non solum ea studia, in quibus vel de rerum na- tura yol disciplina agitur morum, verum etiam omnium humanorum actuum seu studiorum ra- tiones non incongrue ud philosophiam pertinere dicimus. Secundutn quam aceeptionem sic philo- sophiam definerepossumus. « Philosophia est dis- ciplina omnium rerum humanarum atquedivina- Tum rationos plone investigans. » Necmovere de- BERUDIT. DIDASCAL. LIBER PRIMUS. uod supra diximus :Philosophiam esse amo- A actum prodit ; solo divine voluntatis arbitri at studium sapientia: non hujus, que ins- entis explicatur, ut est architectura, agri- ra, et cetera hujusmodi sed ejus sapientia, sola rerum primava ratio est. Potest nam- dem actus et ad philosophiam pertinere se- am rationem suam, et ab ea excludi secun- administrationem. Verbi gratia, ut de pra loquamur, agriculture ratio philosophi est, Ristratio rustici. Prasterea opera artificum, atura non sint, imitantur tamen naturam, exemplaris formam (que natura est, qua ntur,ratione exprimunt. Vides jam, qua ra- cogimur philosophiam in omnes actus ho- m diffundere, ut jam necesse sit, tot esse cy bie que immutabile omnis finis atque viciseitudinis expers consistit. Ejusmodi sunt rerum substan- tise, quas Grooci wes dicunt: et cuncta super- lunaris mundi corpora,que esiam ideo quod non mutentur, divina appellata sunt. Tertia rerum est, que principium et finem habent, et per 68 ad esse non veniunt, sed sunt opera nature qua oriuntur super terram, sub lunari globo, moven- te igne artifice, qui vi quadam descendit in res sensibiles procreandas. De illis ergo dictum est : « Nihil in mundo moritur,eo quod nulla essentia pereat. » Non enimessentias rerum transount,sed forme. Cum vero forma transire dicitur, non sic intelligendum est,nt aliqua resexistens perire om- sophie partes, quot sunt rerum diversita- B nino, ot exe suum amittere credatur, sed variari dquas ipsam pertinere constiterit. ww. VI. De ortu theorica, praciica, mecaniea. nium autem humanarum actionum seu stu- m, que sapientia moderantur,fints et inten- Uhoc spectare debet : ut vel nature nostra etur integritas, vel defectuum, quibus prae- mbjacet vita, temperetur necessitas. Dicam ius quod dixi. Duo sunt in homine : bonum Jum, natura et vitium. Bonum quia natura uia eorruptum est, quia minus est, exerci- parandum est. Malum, quiavitium est,quia ptio est, quia natura non est, excludendum mod si funditus exterminari non potest,sal- dbibito remedio temperandum est. Hoc est 30 quod agendum est, ut natura reparetur, ¢ dudatur vitium, integritas vero vitw huma- tobus perficitur: scientia et virtute, ques ‘cum supernis et divinis substantiie simili- sola est. Nam homo cum simplex natura it, sed gemina compactus substantia, se- im unam partem sui, que potior est, et (ut us id quod oportet, dicam) qua ipse est, rtalis est: secundum alteram vero partem aduca est, que sola his, qui nisl sensibus Prestare nesciunt, cognita est, mortalitati tabilitati obnoxius est: ubi toties mori no- eat, quoties amittere id quod est. Et hecest a pars rerum, que principium ot finem ap. VIL. De tribus rerum differentiis. t autem in rebus alia, que nee principium 4, nec finem, et hwc wterna nominantur: us principium quidem habent, sed nullo auduntur : et dicuntur perpotua ; alia que m habentet finem ; et hecsunt temporalia, mo ordine id constituimus,cui non est aliud st id quod est, id est, cujus causa et effec- versa non sunt : quod non aliunde, sed a ipso subsistere habet: ut est solius nature r ot artifex, i vero, cui aliud est esse: et id quod est,id aod aliunde ad esse venit, et ex causa prae- te in actum proiluxit, ut esse inciperet, na- sst,que mundum continet omnem. Idque in asecatur. Est quiddam, quod a causis suis rdialibus ut ease incipiat, nullo moventead potius; vel sic fortassis ut qum juncta fuerant, ab invicem separantur; vel que separata erant, conjungantur; vel que hic erant, illue transeant; vel qu nunc erant tune subsistant, in quibus omnibus esse rerum nihil detrimonti patitur. De iis dictum ost : « Omnia orta decidunt, et aucta senescunt ; » €0 quod cuncta nature opera, sicut Principium hebent, ita etiam a fine aliena non sunt. De illis dictum : Denihilo nihil,in nihilum nil posse reverti. (Pers. Stat. ut, v. 83.) Et eo quod omnis natura et primordialem habet causam, et subsistentiam perpetuam. De iis dic- tum est Et redit in nthilum, quod fuit ante nihit: 0 quod omne opus nature sicut temporaliter ex occulta causa in actum profluit : item eodem ac- tu tomporaliter destructo eo, unde venerat, rever- surum sit. Cap. VIIL. De mundo superiunari et sublunari. Hine est, quod mathematic’ mundum in duas partes diviserunt: in eam seilicet partem, qua est acirculo lune sureum, et in eam, qua deor- sum est. Et superlunarem mundum, 60 quod ibi omnia a primordiali lege consistant,naturam ap- pellabant sublunarem opus nature, videlicet su- perioris ; quia omnium genera animentium, quae in eo vitalis spiritus infusions vegetantur, a su- perioribue per invisibiles meatus infusum nutri- mentum accipiunt : non solum, ut nascendo cres- cant, sed etiam ut alendo eubsistant. Eumdem etiam superiorem mundum tempus vocabant, propter cursum et motum siderum quain eo sunt: inferiorem temporalem, quia secundum motus superiores agitur. Item superlunarem, propter perpetuam luciset quietistranquillitatomelysium. Hune autem propter ineonstantiam et confusio- nem rerum fluctuantium, infernum nuncupa- bant, . ‘Here paulo latius prosecuti sumus, ut ostenda- mus hominem, qua in parte mutabilitatis parti- cops est, in ea quoque necessitati esseobnoxium: inea vero, qua immortalia est, divinitati esse oo- gnatum, Kx quo colligit potest id, quod supra dictum est ; quod videlicst omnium humanarum actionum ad hune finem concurrit, intentio, uttur, vol hujus vite necessitndini consulatur,qua quo facilius ladi potes adversie, eo magis foveri et conservari indiget. Cap. IX. In quo homo simitis sit Deo. Duo vero sunt que divinam in homine simi- litudinem reparant, id eat, speculatio veritatis et virtutis oxercitium ; quia in hoc similis Deo est, quod sapiens et justus est, sed iste mutabiliter, illo immutabiliter et sapiens et justus est. Illa- Tum vero actionum, que hujus vite necessitudi- ni deserviunt,trimodum genus est. Primum,quod nature instrumentum administrat; secundum, quod contra molestia, que: extrinsacus accidero Possunt, munit ; tertium quod contra jam illata prestat romedium. Cum igitur ad reparandam naturam nostram inten timus, divina actio est : cum vero illi quod infirmum in nobis est, neces- seria providemus, humana, Omnis ergo actio vel divina est, vel humana. Possumus autem non incongrue illam (eo quod de superioribus habea- tur) intelligontiam appellare : hane vero (quia de inferioribus habetur, et quasi quodam consilio Andiget) sciontiam vocare. Si igitur sapientia, ut supra dictum est, cunctas, que ratione flunt, mo- deratur actiones : consequens est jam ut, sapien- tiam has duas partes continere, id est, intelligen- tiam ot sciontiam dicamus. Rursus intelligentia, quoniam et in investigatione veritatis, ot in morum consideratione laborat, eam in duas spe- cies dividimus ; in theoricam,id est epeculativam; t practicam, id eat activam : que etiam ethica, id est moralis appellatur. Scientia vero, quia ope- ra humana prosequitur, congrue mechanica, id est adulterina vocatur. Cap. X. De triplicibus operibus. Sunt etenim triplicia opera, id est, opus Dei, opus nature, opus artificis imitantis naturam. Opus Dei est, quod non erat creare: unde illud: In principio creavit Deus celum et terram (Gen. 1). Opus naturw, quod latuit ad actum pro- ducore: undo illud : Producat terra herbam vi- ventem (ibid). etc. Opus artificis est disgregata conjungere, vel conjuncta segregare : unde illud: Consuerint folia ficus, et fecerunt sibi perizo- mata (Gen. mn). Neque enim potuit vel terra co lum creare,vel homo herbam producere ; quianec palmum ad staturam suam adjicere potest. In his tribus operibus convenienter opus humanum, quod natura non est, sed imitatur naturam, me- chanicum, id est. adulterinum nominatur : que- madmodum ot clavis subintroducta mechanica dicitur. Qualiter autem opus artificisimitetur na- turam, longum esset enerosum prosequi per sin- gula. Possumus tamen exempli causa in paucis id demonstrare. Qui statuam fudit, hominem in- tuitus est. Quidomum fecit, montem respexit. Quia enim, ut ait Propheta : Qui emittis fontes in convallibus, intra medium mantium per- transibunt aque(Psal.ciu) : eminentia montium aquas non retinot : ita domus in altum quoddam eacumen levanda fuit, ut irruentium tempeste- HUGONIS DE 8. VICTORE OPP. PARS II. — DOGMATICA. imilitudinis imago in nobis restaure- A tum molestias tuto excipere posset. Qui usum U8 vestimentorum primus adinvenit, consideravit, quod singula queeque nascentium propria que- dam habeant munimenta, quibue naturam suam ab incommodis defendunt.Cortex ambitarborem, penna tegit volucrem,piscem squama operit,lana ovem induit, pilus jumenta ot feras vestit, con- cha testam excipit: ebur elephantem jacula time- re facit. Nec tamen sine causa factum eat, quod cum singula animantium nature sus arma so- cum nata habeant, solus homo inermis nascitur et nudus. Oportuit enim, ut illis, qu sibi provi dere nesciunt, natura consuleret : homini autem ox hoc etiam major reperiendi occasio prestare- tur, cum illa, que ceteris naturaliter data sunt, B propria rationo sibi inveniret. Multa enim nune magis enitet ratio hominis hec eadem inveniendo, quam habendoclaruisset. Nec sine causa prover- bium eonat, quod Ingeniosa fames omnes ewcuderit artes. Hac equidem ratione illa, quee nunc excellentissi- ma in studiis hominum vides, reperta sunt, Hac Eadem pingendi, texendi, sculpendi, fundendi, infinita genera exorta sunt, ut jam cum natura ipsum miremur artificem. Cap. XI. Quid sit natura. Quia vero jam toties naturam nominavimus: licet, ut ait Tullius, « naturam diflinire difficile sit, » non tamen hujus vocabuli significatio om- nino silentio prastereunda videtur. Neque, quia non omnia qum volumus dicere, possumue, id quod possumus, tacere debemus. Plura veteres de natura dixiase inveniuntur, eed nihil ita, ut non aliquid restare videatur. Quantum tamen ego ex eorum dictis conjicere possum , tribus maxi- me modis hujus vocabuli signifieatione uti sole- dant, singulis suam diffinitionem assignando. Primo modo per hoc nomen significare volue- runt illud archetypum exemplar rerum omnium, quod in mente divina est: eujus ratione omnia formata eunt: et dicebant naturam esse unius cujusque rei primordialom causam suam: a qua non solum esse, sed etiam tale ease habeat. Huic significationi talis diffinitio assignatur: « Natura est, que unicuique rei suum esse tribuit.» Secun- do modo naturam esse dicobant, proprium esse uniuscujusque rei cui significationi diffinitio assi- gnatur: « Natura unamquamque rem informans, propria differentia dicitur ; » Secundum quam si- gnificationem dicere solemus: Natura est omnia ponderosa ad terram vergere, levia alta petere, ignem urero, aquam humectare. Tertia diffinitio talis est : « Natura est ignis artifex, ex quadam ut prodens in res sonsibiles procreandas. » Phy- sici namque dicunt, omnia ex calore ot humore procreari. Unde Virgilius Oceanum patrem appel- lat : et Valerius Soranus in quodam versu de Jove, in significatione ignia thorei dici Juppiter omnspotens rerum regumque repertor, Progenitor genitricque Deum verum unus et idem.ERUDIT. DIDASCAL. LIBER PRIMUS. Gap. XII. De ortu logic. quam igitur theoricw, et practiow, et me- ortum demonstravimus : superest logics e originem investigaro : quam ideirco ulti- annumero, quia postremo inventa est. » prina report fucrant ; sed necesse fult m quoque inveniri; quoniam nemo de rebus aienter disserere potest, nisi prius recte di rationem agnoverit. Nam sicut dicit is: Cum primitus antiqui cirea naturas re- t morum qualitates investigandas operum derent necesso fuit, wpe falli eos ; qui 1 et intellectuum discretionem non habe- ut in multis evenit Epicuro, qui atomis am consistere putat,et honestum yoluptate ©. ‘autem idcireo huic atque aliis accidisse estum est, quoniam disputandi quidquid inatione comprehenderant, hac in res ipsas ve Venire arbitrabantur. Hie vero magnus oF : neque enim eese ree ut in numeris, ita in ratiocinationibus habent. In numeris quidquid in digitis recte computentis eve- id sine dubio in res quoque ipeas evenire ve est, ut si ex calculo centum contigerit, n quoque res illi numero subjectas osso vest. Hoc vero non wque in disputatione ur.Neque enim quidquid sermonum decur- vonerit, id in natura fixum tenetur. Quare ve eat falli, qui abjecta scientia disputandi, um natura perquirerent.Nisi enim prius ad iam venerit, qum ratiocinatio veram teneat un disputandi, que verisimilem agnoverit, yfida, ot que possit ess suspecta, rerum upta veritas ex ratiocinatione non potest wi Cum igitur veteres sepe multis lapai bus falsa quedam et sibi contraria in dis- one colligerent, atque id fieri impossibile tur, ut de eadem re contraria conclusions utraque essent vera, que sibi discutions matioconclusisset,cuive ratiocinationi credi et, esset ambiguum, visum ost prius dis- oneipsius veramatqueintegram considerare wn : qua cognita, cum illud quoque, quod sputationom inveniretur, an vere compre- m easet posset intelligi.Hinc igitur profecta \ peritia disciplin, que disputand! modos, ipsas ratiocinationes internoscendi vias pa- t que ratiocinatio nunc quidem vera, nunc falsa : que verosemper falsa,quee nunquam ‘ossitagnosei. Hmctempore quidem postroma d ordine prima : hec enim inchoantibus ophiam prima legendaest,proptereaqueineo wt vocum et intellectuum natura, sine qui- allus philosophis tractatus rationabiliter ari potest. lea dicitur a Grmco vocabulo Aspe, quod 1 geminam habet interpretationem. Dicitur Aspe: sermo sive ratio : ot inde logica ser- alis sive rationalis ecientia dici potest.Lo- ‘ationalis, qu discretiva dicitur, oontinet TO A dialecticam et rhetoricam. Logica sormotionalis genus est ad grammaticam, dialecticam atque thetoricam : et continet sub ee disertivam.Et hmo est logica sermotionalis, quam quartam post theoricam,practicam et mechanicam annuramus. Nec putandum est ideo, logicam, id est, eermo- tionalem dici, quod ante qjus inventionem nulli fuerint sermones : et quasi homines mutuas lo- cutiones prius non habuerint.Rrant prius et ser- mones communes et litters ; sed nondum ratio sermonum et litterarum in usum redacta fuerat, nullaadhucrecteloquendi veldisputandi precepta data erant. Omnes enim scientie prius erant in usu quam in arte. Sed considerantes deinde ho- mines usum in artem posse convorti, et quod va- B gum fuerat ot licentiosum prius, cerlis regulis et preceptis posse restringi, co»perunt, ut dictum est, consuetudinem, que partim casu, partim natura exorta fuerat, ad artem reducere: id quod pravum usus habebat emendantes, quod minus habebat supplentes, quod superfluum habebat resecantes: et de cwstero singulis certas regulas et prescepta preescribentes. Hujusmodi fuit origo omnium artium : hoc per singula currontes, verum invonimus. Priusquam esset grammatica, et scribebant et loquebantur homines; priusquam osset dialectica,ratiocinando verum a faleo discernebant ; priusquam esset thetorica, jura civilia tractabant ; priusquam esset arithmetica, usum numerandi habebant ; priusquam eset musica, canebant ; priusquam easel geometria, agros mensurabant ; priusquam esset astronomia,percursus stellarum diseretiones temporum capiebant.Sed venerunt artes,ques licet ab usu principium sumpserunt,usu tamen melio- res sunt. Hic locus esset exponendi, qui fuerint singularumartiuminventores,quandooxatiterint, aut ubi,aut quomodo per 60s discipline exordium sumpserint ; sed volo quadam prius philosophiss divisione singulas a se invicem discernere. Gar. KILI. Epilogus supradictorum. Oportat orgo breviter rocapitulare, que supra- dicta sunt,ut facilior fiat transitus ad sequentia. p Quatuor tantum diximus esse scientias, que reli quas omnes continent, id eat theoricam, que in speculations voritatis laborat ; practicam, quae morum disciplinam consideret;mechanicam,que hujus vite actiones dispensat ; logicam quoque, quae recte loquendi et acute disputandi seientiam prestat.Hic itaque non absurde ille quaternarius anima intelligi potest, quem ob reverentiam sui antiqui in jusjurandum asciverant.Unde ot iltlud dictum eet : Per, qui nostra anima numerum dedit itli qua- (ternum. He qualiter sub philosophia contineantur, et Tursum quas sub se contineant, repetita breviter difiinitione philosophi, ostendamus.HUGONIS DE 8. VICTORE OPP. PARS II. — DOGMATICA, LIBER SECUNDUS, Cujus hee sunt capitula : Car. I. De discretione artium. — Cap. Il. In qugs partes dividatur philosophia. — Cap. III. De theologia. — Car. IV. De Mathematica. — Car. V. De quaternario animas. — Car.VI. De qua- ternario corporis.— Cap. VIL.De quadrivio.— Cap. VIII. De arithmetica.— Cap. 1X. De musica. — Cap. X. De geometria. — Cav. XI. De astronomia.— Car. XII. De arithmetica. — Cap.XIT. De musica triptici. — Cap. XIV. De geometria. — Car. XV De astronomia. — Cap. XVI. Def- nitio quadrivii. — Car. XVII. De physica. — Cap. XVIII. Quid sit proprium uniuecujusque artis. — Car, XIX. — Collatio supradictorum et divisio theoricw.— Car. XX.Divisio pratice. — Cap. XXI. Divisio mechanice in septem species.— Cap. XXII.Prima est lanificium.— Car. XXIII. Secunda armatura, — XXIV. Tertia navigatio. — Car. KXV. Quarta agricultura. — Car. KXVI. Quinta venatio. — Car. XXVIL. Sewta medicina. — Car, XXVIII. Septima thea- trica. — Cap. XXIX. De logica et grammatica. — Car. XXX. De grammatica divisione. — Car. XXXI. De ratione disserendi. . Cap. I. De discretione artium. « Philosophia est amor sapientia, que nullius indigens, vivax mens, et sola rerum primeva ra- tio est. » Hae definitio magis ad etymologiam nominis spectat.guaw enim Grace, amor dicitur Latino,esgia, sapientia ; et inde philosophia dicta eat, id est, amor sapientiw. Quod autem additur, « qu nulliue indigens,vivax mens,et sola rerum primmya ratio est, » divina sapientia significatar, ~ que propterea nullius indigere dicitur : quia ni- hil minus continet, sed semel et simul omnia intuetur preterita, presentia et futura. Vivax mens idcireo appellatur : quia quod semel in di- vina fit ratione,nulla unquam oblivione aboletur. Primeva rerum ratio est, quia ad ejus similitu- B dinem cuncta formata eunt.Dicunt quidam,quod illud unde agunt artes, semper maneat. Hoc ergo omnes artes agunt, hoc intendunt, ut divina militudo in nobis reparetur,quee nobis forma est, Deo natura : cui quanto magis conformamur, tanto magis sapimus, Tune enim in nobis incipit relucere, quod in ejus ratione semper fuit : quod quia in nobis transit, apud illum incommutabile consistit. Aliter : « Philosophia est ars artium,et disciplina disciplinarum, » id eat ad quam omnes artes et discipline spectant. Are dici potest scien- tia, que artis preceptis regulieque consistit, ut est in Scriptura : Disciplina, que dicitur plena, ut est in doctrina. Vel ars dici potest, quando ali- quid verisimile atque opinabile tractatur. Disci- plina, quando de iis, que aliter ee habere non possunt, veris disputationibus aliquid disseritur. Quam differentiam Plato et Aristoteles esse volue- runt inter artem et disciplinam. Vel ars dici po- tost, que fit in subjecta materia et explicatur per operationem,ut architectura.Disciplina vero,quee 4a spoculatione conaistit et per solam explicatur A ratiocinationem, ut logica. Aliter : « Philosophia est meditatio mortis : » quod magia convenit Christianis, qui ssculi ambitione caleata conver- satione disciplinali, similitudine future patrie vivunt. Aliter: « Philosophiaestdisciplinaomnium rerum divinarum atque humanarum rationes probabiliter investigans. » Sic omnium studioram ratio ad philosophiam epectat.Administratio non omnis philosophia est : et ideo philosophia aliquo modo ad omnes res pertinere videtur. Cap. 11. In quas partes dividatur philosophia. Philosophia dividitur in theoricam, practicam, mechanicam,et logicam.He quatuor omnem con tinent scientiam. Theorica interpretatur specuta- tiva ; practiva activa,quam alio nomine ethicam, id est moralem dicunt, eo quod mores in bona actione consistant ; mechanica aduiterina, quia circa humana opera vereatur ; logica sermotio- nalis, quia de vocibus tractat. Theorica dividitur in theologiam, mathematicam et physicam.Hane divisionem Boetius facit alia verbis : Theoricen secane in intellectibilom, et in intelligibilem, ot naturalem : per intellectibilem significans theolo- giam ; por intelligibilem mathomaticam ; per naturalem physicam. Denique intellectibile sic difinit, Car. III. De theologia. « Intellectibile est, quod unum atque idem per se in propria semper divinitate consistene, nullis unquam sensibus, sed sola tantum mente intel- lectuque capitur. » Qua res ad speculationem Dei atque ad animi incorporalitatem considerationem- que ver@ philosophie indagations componitur, quam, inquit, Greci theologiam nominant. Dicta antem ¢ Theologia » quasi sermo habitus de di- vinis, avr enim Deus, aiyer, sermo vel ratio in- tarpretatur. Theologia igitur est, quando agtERUDIT. DIDASCAL. lem naturam Dei aut speciales creaturas A ma parte profundissima qualitate disse- Cap. IV. De mathematica. vematica autem doctrinalis scientia dicitur. a enim quando t habet sine aspirations, etatur vanitas,et significat superstitionem. 1, qui fata hominum in constellationibus +; unde et hujusmodi mathematici appellati uando autem ¢ habet aspiratum,doctrinam Haze autem est,quee abstractam considerat tatem. « Abstracta » enim « quantitas di- quam intellectu a materia separantes, vel 8 accidentibus, ut est, par, impar, et hu- Hi, in sola ratiocinatione tractamus, quod tw facit, non natura. » Hane Boetius inte am appellat,que primam partem intellecti- cogitatione atque intelligentia comprehen- vw eunt omnium ccelestium operum superns ‘atis,et quidquid sub lunari globo beatiore atque puriore substantia valet; et postremo aarum animarum, que omnia cum prioris ntellectibilis substantim fuissont,corporum ‘ab intellectibilibus ad intelligibilia degene- +) ut magia ipsa intelligantur, quam intelli- at intelligentiae puritate tunc beatiora sint, 6 cese intellectibilibus applicarint. Spiri- namque et animarum natura, quia incor- et simplex est, intellectibilis substantim eps est.Sed quia per instrumenta sensuum B LIBER SECUNDUS. TA cationem ut semper in quarto gradu unitas emi- neat, Rectissime autem simplex animm esaontia unitate exprimitur, que ipsa quoque incorporea est. Ternarius quoque propterindissolubile medie unitatis vinculum congrue ad animam refertur, sicut quaternarius,quia duo media habet,ideoque Aissolubilis est, et proprie ad corpus pertinet. Prima igitur progroasio anime est, qua de slm- plici essentia sua, que monade figuratur in vir- tualem ternarium se extendit,ubi jam per concu- piscentiam aliud appetat : aliud per iram con- temnat, per rationem inter utrumque discernat. Kt recte a monade in triadem profluere dicitur, quia omnis easentia naturaliter prior est potentia. sua.Rursum quod eadem unites in ternario mul- tiplicante ter invenitur,hoc significat,quod anima non per partes,sed tota in singulis suis potentiis consistat. Neque enim vel rationem solam, vel iram solam, vol concupiscentiam solam tertiam partem anime dicere possumus ; cum nec aliud, nee minus sit in substantia ratio quam anima, nee aliud, nee minus ira quam anima, nec aliud, nee minus concupiscentia quam anima, sed una eamdemque subtantia, secundum diversas poten- tins suas diversa sortitur vocabula. Deinde a vir- tuali ternario secunda progressione ad regendam humani corporis musicam descendit que nove- nario componitur : quibus quia novem sunt fora- mina in humano corpore ; secundum temperan- tiam naturalem ; influit et effluit omne quo idem \niformiter ad sensibilia comprehendenda ¢ corpus vegetatur et regitur. Hic quoque ordo est, ditur, eorumque similitudinem per imagi- tem ad se trahit : in eo quodammodo suam sitatem deserit, quo compositionis rationem t. Neque enim omnimodo simplex dici po- quod composito simile est. Eadem igitur res de renpectibus intellectibilis simul et intel- is eat, Intellectibilis eo quod incorporea sit a, et nullo sensu comprehendi possit. Intel- ds vero ideo, quod similitudo quidem est ailium, nec tamen sonaibilis. Intellectibile dm, quod nec sensibile est, nec similitudo ercipitur intellectu, sed non solo intellectu, ait, quia imaginationem vel sensum habet, @, que sensibus subjacent, comprehendit. p ando ergo corpora degenerat ; quia dum vi- 3 corporum formas per sensuum passiones rrit, easque attractas per imaginationem in Lit, toties a sua simplicitate scinditur,quo- iquibus contrari@ passionis qualitatibus natur.Cum vero ab hac distractione ad n intelligentiam conscendens in unum se it, fit beatior intellectibilis substantie par- stione. Cap. V. De quaternario anime. jus quoque progressions regressionisque tem ipse etiam numerus docet.Die ter unum mu: dic ter tria fiunt rx : dic ter novem funt dic ter xxv ; flunt 1xxx1.Eece in quarto 2 tibi unitas prima occurrit,idemque evenire ais, ai usque ad infinitum duxeris multipli- quia prius naturaliter anima potentias suas habet quam corpori commisceatur. Postes autem in tertia progressione per sensus jam extra se pro- fusa : ad visibilia hme que per xxvrt,qui solidus numeras est,et trina dimensione ad similitudinem corporis extenditur, figurantur dispensanda : per infinitas actiones. In quarta autem progressione, soluta a corpore ad puritatem simplicitatia sus, revertitur : ideoque in quarta multiplicatione ubi ter xxvur, in Lxxxz, exerevit, monas in summo apparet, ut evidenter clareat quod anima post hujus vitm terminum qui per Lxxx, designatur : ad unitatem su simplicitatis redeat,a qua prius discesserat, cum ad humanum corpus regendum descendebat. Quod autem in octoginta meta hu- mane vite naturaliter consistat, propheta decla- rat : Si, inquit, in valetudine [potentatibus] LXxxx anni : et amplius eorum labor et dolor (Psal.uxxxre). Hane quadruplam progressionem illum quaternarium anime, de quo supra locuti sumus quidam intelligendum putant : eumque ad differentiam quaternariicorporis,quaternarium anime appellatum. Cap. VI. De quaternario corporis. Nam corpori quoque suum assignant quater- narium. Sieut monas anime, ita dias corpori congruit. Dic bie duo funt rv, die bis rv, funt var; dic bis vin, fiunt xvr : die bis xvr flunt xxi. Hic in quarto loco ; similiter idem nume- rus, id est binarius, a quo multiplicatio initium sumpeit, tibi occurrit ; idemque ei in infsiteanTS processeris, indubitanter continget ut quarto A semper gradu binarius emineat. Et hie est qua ternarius corporis, in quo intelligi datur omno quod a dissolubilibus compositionem accipit, ipsum quoque e240 dissolubile. Vides nunc satis aperte ? ut puto, quomodo anime de intellectibi- libus ad intelligibilin degonerant : quando a pu- ritate simplicie intelligenti» que nulla corporam fuscatur imagine, ad visibilium imaginationem descendunt : rursumque beatiores Sunt, quando se ab hae distractione ad simplicem nature sum fontem colligentes, quasi quodam optima figure signo impresam componuntur, Rst igitur,ut aper- tius dicam, intellectibile in nobis id quod est intelligentia : intelligibile vero id quod est ima- ginatio. Intelligentia vero est de solis rerum B principiia, id est Deo, ideis, et hyle : ot de incor- poreis substantiis pura certaque cognitio. Imagi- natio est memoria sensuum ex corporum reliquiis in herentibus animo, principium cognitionis per se certum nihil habens. Sensus est passio anima in corpore, ex qualitatibus extra accidentibus. Cap. VII. De quadrivio. Cum igitur, ut supradictum est, ad mathema- tieam proprie pertineat abstractam attendera quantitatem : in partibus quantitatis species ejus querere oportet. « Quantitas abstracta nihil aliud est nisi forma visibilis secundum lineamen- tarem dimensionem animo impressa,que in ima- ginatione consiatit, » cujus gemine sunt partes ; una continua, ut arbor, lapis, que magnitude ¢ dicitur ; alia disereta, ut grex,populus, que mul titudo appellatur. Rursus multitudinis, alia sunt per se, ut tres, quatuor, vel quilibet alius nume- rus: alia ad aliquid ut duplum dimidium, ses- quialterum, sesquitertium, vel quodlibet tale. ‘Mognitudinis vero alia sunt mobilia, ut sphmra mundi, alia immobilia ut terra. Magnitudinem ergo que: por se eat,arithmetioa speculatur ; illam autem que ad aliquid est : musica. Immobilis magnitudinis geometria pollicetur notitiars. Mo- bilis vero scientiam astronomice disciplinz peri- tia sibi vindicat, Mathematica igitur dividitur in arithmeticam, musicam, geometriam, astrono- miam. Cap, VILL, De arithmetica. ‘Apers Greece,virtus interpretatur Latine: ith- mus numerus ; inde arithmetica virtus numeri dicitur. Virtus autem numeri est, quod ad ejus similitudinem cuncta formata sunt. Car, IX. De musica. Musica a moy, id est, ab agua vocabulum sumpsit, eo quod nulla euphonia : id est, dona sonoritas : sine humore fieri potest. Car. X, De Geometria, Geometria mensura terre interpretatur, €0 quod hme disciplina primum ad Agyptiis reperta sitquorum terminos cum Nilus inundatione sua limo obducoret, et confunderet limites,perticis ot funibus terram mensurare coeperunt, deinde a sapientibus etiam ad spatia maris,et coxli,et aeris, et quorumlibet corporum mensuranda deducta D HUGONIS DE S. VICTORE OPP. PARS Il. — DOGMATICA. fuit et oxtensa, Cap. XI. De astronomia. Astronomia et astrologia in hoe differre viden- tur, quod astronomia de lege astrorum nomen sumpasit, astrologia autem dicta est quasi sermo do astris disserens. Nomar enim lew et Asyer Sermo intorpretatur. Ita astronomia videtur esse que de lege astrorum et conversione ceeli disserit, repio- nes, circulos, cursus, ortus et occasus siderum, et cur unumquodque ita vocetur, investigans. Astrolegia autem que astra considerat secundum nativitatis ot mortis et quorumlibet aliorum eventuum observationem que partim naturalis est,partim superstitiosa. Naturalisin complexibus corporum, qu secundum superiorum contempe- rantiam variantur,utsanitas,egritudo, tempestas, seronitas, fertilitas et sterilitas. Suporstitiosa in contingentibus et in iis, que libero arbitrio sub- jacent; quam partem mathematici tractant. Cap. XII. De arithmetica. Arithmetica materiam habet parem ot imparem numerum. Par numerug, alius est pariter par; alius pariter impar, alius impariter par. Impar quoque numerus tres habet species. Prima est primus et incompositus, secunda secunius ot compositus, tertia per se secundus et compositus et ad alios comparatus : primus et compositus, Cap, XIIL. De musica triptict. ‘Tres sunt music : mundana, humana, instru- montalis, Mundana, alia in elementis, alia in pla- netis, alia in temporibus. Que in elementis : alia in numero, alia in pondere, alia in mensura. Que’ in planetis : alia in situ, alia in motu, alia in na- tura. Que in temporibus; alia in diebus, vicisei- tudinoluciset noctis, alia in mensibus, crementis, decrementisque lunaribus; alia in annis, muta- tione veris, estatis, autumni, hiemis. Humana musica : alia in corpore, alia in anime, alia in connexu utriusque. Que in corpore : alia est in vegetatione, secundum quam erescit que omuibus nascentibus convenit. Alia est in humoribus : ex quorum complexione humanum corpus subsistit. Qua sensibilibus communis est, alia in operatio- nibus ; que specialiter rationalibus congruit, quibus mechanica preest; que si modum non excesserint bonw sunt, ut inde non nutriatur cu- piditas : unde infirmitas foveri debet, sicut Luca- nus in laude Catonis refert. Huic epula vicisse famem, magnique penates Submovisse hiemem tecto : pretiosague vestis Birtam membra super, Romani more Quiritis, Indusisse logam, cte, Lucan. lib, u, v. 388 et seqq. ‘Musica in anima, alia est in virtutibus, ut oat justitia, pietas et temperantia; alia in potentiis, Ut est ratio, ira et concupiscentia. Musica inter corpus et animam : est illa naturalis amicitia qua anima corpori non corporeis vinculis, sed affecti- bus quibusdam colligaturad movendum et sensi- floandum ipsum corpus, secundum quam ami tiam nemo carnem suam odio habuit. Musica hmeERUDIT. DIDASCAL. LIBER SECUNDUS. TS t ametur caro: sed plus, ut foveatur,corpus, A @ves natura interpretatur, unde etiam supe- verimatur virtus. sica instrumentalis : alia in pulsu, ut fit in anis et chordie; alia in flatu, ut in tibiis et tis; alia in voce, ut in carminibus et cantile- dria quoque sunt genera musicorum : unum carmen fingit, alind quod inatrumentis agit, mm quod instrumentum opus carmenque icat. Car. XIV. De geometria. mmetria tres habet epecies : planimetriam, etriam, cosmimetriam, Planimetria, planum ur, id est, longum et latum, et extenditur at retro, dextrorsum et sinistrorsum, Altime. ‘tum metitur, et extenditur aursum et deor- riori divisiono theorice, physicam naturalem Boetius nominavit. Hacetiam physiologiadicitur, idest, sermo de naturis differens quod ad eamdem causa spectat. Physica aliquando large accipitur wequipollens theorics : secundum quam acceptio- nem, philosophiam quidam in tres partes divi- dunt, id est physicam, ethicam, logicam : in qua divisione mechanica non continetur; sod restrin- gitur philosophia cirea physicam, ethicam et lo- gicam. Cap. XVIII. Quid sit proprium uniuscujusque- artis. Gum vero omnes artes ad unum philosophie tendant terminum, non una tamen via omnes ‘Nam et mare altum dicitur, id est, profun- B currunt, sed singule suas proprias quasdam con- et arbor alta, id est eublimis.Kéejer mundus yrotatur, et inde dicta est cosmimetria, id rensura mundi : hac metitur spherica, id Jobosa, rotunda, sicut est pila et ovum, unde La sphera mundi propter excellentiam dicta smimetria, non quia tantum de mundi men- agat, sed quia mundi sphera inter omnia rica dignissima ait. Cap. EV. De astronomia. 3 contrarium est, quod superius immobilem itudinem geometrie attribuimus, et mobi- vstronomis quia hoc secundum primam in- onem dictum est; secundum quam etiam etria mensura terre dicitur. Vel possumus siderationes habent, quibus ab invicem differunt. Logica consideratio est in rebus, attendens intel- lectus rerum, sive per intelligentiam : ut neque aint hase, neque horum similitudines, sive per ra- tionem, ut neque sint hase; sed horum tamen similitudines. Considerat ergo logica species ot genera rerum, Mathematica autem proprium est, actus confusos inconfuse per rationem attendere : verbi gratia, in actu rerum non invenitur linea sine superficie ot soliditate (nullum enim corpus sic eolummodo longum est, ut latitudine vel alti- tudine careat; sed in omni corpore hac tria simul sunt) : ratio tamen attendit sine superficie ot crassitudine lineam pure per se : quod est mathe- 2 quod id quod geometria in sphwra mundi ¢ maticum, non quia in re ita vel sit, vel esse pos- derat, id ost dimensio regionum et circulo- coalestium, immobile sit, secundum hoc quod sometricam considerationem pertinet. Geo- 8 enim non considerat motum, sed spatium. autem astronomia speculatur mobile sit, id cursus astrorum et intervalla temporum. ve universaliter dicemus immobilem magni- em geometri esse subjectam : mobilem nomie; quia, licet amb de eadem re agant, amen contemplatur id quod permanet, altera od transit speculatur. Cap, XVI. Diffinitio quadrivti. thmetica est igitur numerorum acientia; a est divislo sonorum et vocum varietas. , musica sive harmonia est plurium dissi- p purum scilicet actum ignis: min unum redactorum concordia. Geometria sciplina magnitudinis immobilis formarum- Jescriptio contemplativa, per quam unius- que termini declarari solent. Aliter, geo- @ est fons sensuum et origo dictionum. nomia est disciplina investigansspatia,motus \itus ccelestium corporum certis temporibus. Cap. XVII. De physica. ysica causas rerum in effeetibus suis ot effec- \causis suis investigando considerat : \ tremor terris; gua vi maria alta tume- ‘Vinatt. Georg. lib. 1, v. 479. arum vires, animis irasque ferarum : 2 genus fruticum, lapidum guoque repti- we, sit; sed quia ratio expe actus rerum considerat, non ut sunt, sed sicut esse possunt; nonin ge, eed quantum ad ipsam rationem, id est, ut ratio pa- teretur esse, Secundum quam considerationem dictum est continuam quantitatem in infinita decrescere, ot discretam crescere in infinitum. ‘Talis est enim vivacitas rationis ut omne longum in longa dividat, latum in lata, et catera : utque ipsi rationi nihil carens intervallo intervallum generet. Physica autem est proprium, actusrerum per mistos, impermiste attendere. Actus enim corporum mundi, non sunt puri; sed compositi ab actibus purorum, quos physica cum per se non inveniantur pure tamen et per se considerat : ve terr@,sive aeris, sive aque, et ex natura uniuscujusque per se conaiderata, de concrotione et eficientia totius Judioat, Hoc etiam non pretereundum est, quod ‘sola physica proprie de rebus agit, eaters omnes de intellectibus rerum. Logica tractat de tpsis intelleotibus, secundum predicamentalem consti- tutionem. Mathematica vero secundum integralem compositionom, et ideo logica quandoque utitur pura intelligentia, mathematica autem nunquam sine imaginatione ost : ideoque nihil vere simplex ‘est. Quia enim logica et mathematica prioressunt ordine discendi quam physica,et ad eam quodam- modo instumenti vicefunguntur, quibus unum- quemque primum informari oportet antequam physicw speculationi operam det : necesse fuit, ut non in sotibus rerum ubi fallax experimentum7 est; sed in sola ratione, ubi inconcussa veritas A Civili manet suam considerationem ponerent, deinde ipsa ratione previa, ad experientiam rerum des- cenderent. Postquam igitur demonstravimus quo- modo divisio theorice quam ponit Boetius supe- rioriconveniat, breviter nuncutrasque repetemus, ut singula utriusque verba divisionis invicem conferamus. Cap. XIX. Collatio supradictorum, et divisio theorice. ‘Theoricadividiturin theologiam,mathematicam et physicam, vel ita : Theorica dividitur in intel- lectibilem, et intelligibilem, et naturalem ; vel aliter : Theoriea dividitur in divinalem; et doo- trinalem, et philologiam. Eadem est igitar hac theologia, intellectibilis et divinalis. Eadem ma- thematica, intelligibilis et doctrinalis Eademque physica, philologia, et naturalis. Sunt qui has tres theoricw: partes mystice quodam Palladieno- mine, qu dea sapientie fingitur esse, significari putant. Dicitur enim tritonia, quasi epire yes id est tertia cognitio, videlicet Dei, quam intel- Jectibilem nominavimus, et animarum : quam intelligibilem diximus, et corporum quam natu- ralem appellamus. Et ab his tribus tamen sapien- tia vocabulum sumit : quia licot tres reliquas, id est ethicam, mechanicam, logicam congrue ad sopientiam referre possimus, expressiua tamen logicam propter vocis eloquentiam : mechanicam, et ethicam propter cireumspectionem morum, at operum prudentiam sive scientiam appellamu solam autem theoricam propter speculationem veritatis rerum sapientiam nominamus. Cap. XX. Divisio practice. Practica dividitur in solitariam privatam, et publicam. Velaliter : In ethicam, conomicam, et politicam, vol aliter : moralem et dispensativam, at civilem. Una est solitaria, ethica, et morali Una rureum, privata, csconomica et dispensativa. Eademque publica, politica, atque civilis. CEco- nomus interpretatar dispensator. Inde econo- mica dicta est dispensativa. Grace, Latine civitas dicitur,inde politica dicta eat, id est civilis. Quando ethicam partem constituimus practice, stricte accipienda est ethica in moribus uniuscu- Jusque persone, et est eadem quae solituria. Soli- taria igitur est que eui euram gerens cunctis sese erigit, exornat augetque virtutibus, nihil in vita admittens, quo non gaudeat, nibilque faciens peonitendum. Privata est, que ref familiaris off cium mediocri componens dispositions distribuit. Publica est, que reipublicw curam suscipiens cunetorum saluti sua providentie solertia, et justitiee libra, et fortitudinis stabilitate, et tempe- rantiw patientia medetur. Solitaria igitur conve- nit singularibus, privata patribus familias, politica rectoribus urbium. Practica actualis dicitur, eo quod res proposites operationibus suis explicet Moralis dicitur, per quam mos vivendi honestus expetitur vel acquiritur, et institute ad virtutem tendentia preparantur. Dispensativa dicitur, cum domestioaram rerum sapienter ordo disponitur. HUCONIS DE 8. VICTORE OPP. PARS II. — DOGMATICA. 70 icitur; per quam totius civitatis utilitas administratur. Cap, XX1. Divisio mechanic in septem scientias. Mechanica septem scientias continet : lanifi- cium, armaturam, navigationem, agriculturam, venationem, medicinam, theatricam. Ex quibus tres ad extrinsecum vestimentum nature perti- nent, quo seipsa natura ab incommodis protegit, quatnor ad intrinaecum, quo se alendo et fovendo nutrit, ad similitudinem quidem trivii et quadri- vii; quia trivium de vocibus ques extringecus sunt, et quadrivium de intellectibus qui intrinsecus concopti sunt pertractat. Hm sunt septem ancillm quas Mercurius a philologia in dotem acoepit ; quia nimirum eloquentim cui juncta fuerit sapien- B tia, omnis humana actio servit, sicut Tullius in libro Rhetoricorum de studio eloquentim dicit : hee tuta, hee honesta, hee illustris, haec eader vita jucunda fit. Nam hine ad rempublicam plu rima commoda veniunt, si moderatrix omnium presto est sapientia. Hinc ad eos qui ipsam adepti sunt, laus, honos, dignitas, conuit, Hine amicis quoque eorum certissimum, tutissimumque pree- sidium ost, Ha mechanicw appellantur, id est adulterine : quia de opere artificis agunt quod a natura formam mutuatur. Sicut ali septem li- Derales appellatze sunt; vel quia liberas, id est, expeditos et oxercitatos animos requtrunt, quia subtiliter de causis rerum disputant; vel quia li beri tantum antiquitus, id est, nobiles in eis stu- + qdere consueverant : plebei vero et ignobilium fli in mechanicis propter peritiam operandi. In quo priscorum apparet diligentia, qui nihil in- tentatum linquere voluerunt; sed omnia sub cor- tis regulis et preceptis stringere. Mechanica est scientia ad quam fabrice omnium rerum concur rere debent Cap. XXII. De lanificio. Lanificium continet omnia texendi, consuendi, relorquendi genera, que fiunt manu, acu, fuso, subula, girgillo, pectino, alibro, calamistro, chi- lindro, sive aliis quibuslibet instrumentis : ex quacunque lini vel lan materia, et omni genere pellium erasarum vel pilos habentium, canabis quoque vel suberis juncorum, piloram, floceo- Drum, aut alia qualibet re hujusmodi, que in ‘usum vestimentorum, operimentorum, linteorum, sagorum, saginarum, substratoriorum, cortina- rum, matularum, filtrorum, telarum, cassium, funium, redigi potest. Stramina quoque ex quibus galeros et sportellas texere solent homines : hac omnia studia ad lanificium pertinent. Cap. XXIII. De armatura et fabrili. Secunda est armatura. Arma aliquando quali- bet instrumenta dicuntur; sicut dicimus, arma delli, arma navis, id est instrumenta belli et na- vis. Cesterum proprie arma sunt quibus tegimur, ut secutum, thorax, galea, vel quibus percutimus, ut gladius bipennis, sarissa. Tela aulem sunt quibus jaculari possumus,ut hasta,sagitta. Dicta eutem arma ab armo, id est brachio, quia bra,ERUDIT. DIDASCAL. LIBER SECUNDUS. 762 niunt, quod ictibus opponere solemus. A xd) quod est omne, quia nullum convivium bo- n dicuntur a Greco telon, id est lon- uod longa sint hujusmodi, inde et pro- eat prolongare dicitur. Armatura igitur trumentalis dicitur scientia, non tam \ instrumentis operando utatur, quam prejacenti alicujus masse materia ali- ‘ndicam, instrumentum efficiat. Ad hanc Mteria lapidum, lignorum, metallorum, ; argillarum pertinet, Heec duas habet rehitectonicam et fabrilem. Architecto- Utur in comentariam, que ad latomos atarios; et in carpentariam, que ad tios ot tignurios pertinet,aliosque hujus- neque artifices, in dolabris et securibus, num sine pane ducitur, vel quod pascat. Panis multa sunt genera; azymus, fermentatus, eubei- nericius, rubigua, spongia, placenta, clibanicus, dulciarius,siligineus,hordeaceus, amolum, simila, et cmtera multa. Obsonium dicitur quasi adjune- tum pani, quod nos cibarium dicere poseumus. Hujus multa sunt genera. Carnes, pulmenta, mulea, olera, fructus. Carnium, alie sunt ase, alien frixm,alim clixe, alim crude, alie sale. Alim dicuntur succidia : Lardum quoque sive taxea ; perna vel petasunculus; axungia, arvina, repum, adeps. Pulmenti item sunt genera, lucanies far- cimen, minutal, afrotum, mortisia galantie, ot cxtera quiecunque princeps cocorum excogitare asciculo, serra et terebra, runcinis, B pottiit. Mulsa habent lao, colostram, babdutam, trulla, examussi, polientes, dolantes, ‘8, limantes, scalpentes, compingentes, in qualibet materia, luto, latere, la- 20, osse, sabulo, alee, gypso, et si qua uillia operantium. Fabrilis dividitur in slam, que feriendo massam in formam itin exelusoriam, que fundendo massam m rodigit, Unde exclusores dicti sunt, nfusione masse noverunt formam vasis °. Cap. XXIV. De navigatione. itio continet omnem in emendis, venden- indis, domesticis sive peregrinis mercibus onem, Hie rectissime quasi quaedam sui butyrum, caseum, serum. Olerum et fructuum nomina annumerare quis potest? Saporum alii calidi sunt; alii frigidi, alii amari, alii dulces, alii humidi. Potuum alii tantum sunt potus, id est qui humectant tantum, non nutriunt, ut aqua ; alii potus ot cibus, id est qui humectant et nu- triunt, ut vinum. Rursos qui cibus sunt, alii na turaliter sunt cibus, ut vinum et sicora queelibet, alii accidentaliter, ut corvisia, medones. Venatio igiturcontinot omnia pistorumlaniorum,cocorum, cauponumque officia. Cap. XXVIL. De medicina. Medicina dividitur in duas partes, oecasiones et thetorica est; eo quod huic professioni C operationes. Occasiones sex sunt : aer, motus et ia maxime sit necossaria, Unde et is qui 2 presse dicitur, Mercurius, quasi mer- quios, inanitio ot replotio; cibus ot potus; somnus ot vigilie,et accidentia anime.Que ideo dicuntur vue id est Dominus appellatur. Hac esse occastones, quia faciunt et conservant sani- vundipenetrat, littora invisa adit; deserta .tatem, ei temperate fuerint, si intemperata infir- Justrat, et cum barbaris nationibus ot mitatem. Accidentia animm ideo dicunturoccasio acognitis commerciahumanitatisexercet. sanitatis vel infirmitatis, quia aliquando vel con- tudium gentes conciliat, bella sedat, pa- moventcalorem impetuose ut ira, vel leniter ut ant, ot privata bona ad communem usum delectationes, vel attrahunt et celant; idque aut immutet. Cap. XXV. De agricuttura, altura quatuorspecieshabet; arvumagrum # dationi deputatur, et consitum qui fruti- t arboribus, ut sunt vineta, pomaria, ‘ascuum ut prata, tempe, tesqua, saltus ; 4, ut horti sunt, et rosaria, Cap. XXVI. De venatione. do dividitur in ferinam, aucupium, et tam. Ferina multis modis exercetur. Reti- dicis, laqueis, proscipitiis, arcu, jaculis, , indagine, pennarum odore, canibue, ibus. Aucupium ftlaqueis, pedicis,retibus isco, hamo. Piscatura fit sagenis, retibus, tiis homis, jaculis. Ad hanc disciplinam t omnium ciborum, saporum et potuum tus. Nomen tamen accepit ab una parte ia antiquitus plus venaticis vexei solebant, hue in quibusdam regionibus ubi rariesi- iis est, carnem pro cibo, et muleum vel pro potu habent. Cibus in duo dividitur : mm et obsonium. Panis dictus eat, vel quasi quis omnibus mensis apponitur, vel greeco Parrou. CLXXVI. ‘impetuose ut terror et timor, aut Ieniter ut angus- tia. Et sunt que commovent naturalem virtutem intus et extra, ut est tristitia. Omnis operatio medicine, aut intus fit, aut extra. Intus ut ea que ore, naribus, auribus sive ano intromittuntur, ut- potiones, vomitiones, pulveres,clystera, ete., qua p bibendo, vel masticando,vel attrahendo sumuntur. Foris ul epidimata, cataplasmata, emplastra. Chi- rurgia, que duplex est in carne, ut incidere, suere, urere. In osse, ut solidare, et juncture reddere. Nec moveat quampiam, quod cibum et potum inter attributa medicins annumero, que superius venationi attribui, quia secundum di- versos respectuis hoc factum est, Vinum quoquo in botro agriculture est; in penu, cellarii; in gu- stu, modici. Similiter ciborum apparatus ad pis- trinum, mocellum, coquinam pertinet; virtus sa- porie ad medicinam. Gap. XXVIII. De theatrica scientia. ‘Theatrica dicitur scientia ludorum a theatro quo populus ad ludendum convenire solebat, non quia in theatro tantum Indus flaret, wed. quis. ce =763 lebrior locus fuerat ceteris. Fiebant autem ludi A alii in theatrie, alii in atriis, alii in gymnasiis, alii in umphicireis, alii in arenis, alii in convi- Viis, alii im fanis. In theatro gesta recitabantur, vel carminibus, vel larvis, vel personie, vel oscil- lis.In atriis choreas ducebant et saltabant.In gym- nasiis luctabantur. In amphicircis cursucertabant vel pedum, vel equorum, vel curruum. In arenis pugiles exercebantur. In conviviis, rhythmis et musicis instrumentis, et odis psallebant, et alea ludebant. In fanis tempore eolemni deorum laudes canebant. Ludos vero idcireo inter legitimas ac- tiones connumerabant, quod temperatomotu na- turalis calor nutritur in corpore; et Letitia ejus reparatur. Vel quod magis videtur, quia necesve fuit populum aliquando ad ludum convenire, vo- luorunt determinata esse loca ludendi, ne in di- -versoriis conventicula facientes, probrosa aliqua aut facinorosa perpetrarent, Cap. XXIK. De logica quee est quarta pars philosophia ; et de grammatica. Logica dividitur in grammaticam,etin rationem. disserendi. Tpduyx Grace, littera interpretatur Latine, inde dicta est grammatica, id est litteralis scientia. Littera proprie est figura que seribitur; elementum sonus qui pronuntiatur. Ceterum hic large accipienda est littera, ut et vocem et seriptu- rom intelligamus utrumque enim ad grammati- com pertinet. Quidam dicunt grammaticam non esse partem philogophim, sed quasi quoddam ap- pendicium et instramentum ad philosophiam. De ratione autem disserendi Boetius dicit : « Quod ars esse possit et instrumentum ad philosophiam, sicut pes, manus, lingua, oculi, etc. partes sunt corporis et instrumenta. » Grammatica simplici- ter agit de vocibus, id est secundum se inventio- nom et formationem,compositionem,inflectionem, prolationem,et eztera ad pronuntationem tantum pertinentia pertractans, Ratio disserendi agit de vocibus secundum intellectus. Cap. XXX. De grammatice divisione. Grammatica dividitur in litteram, syllabam, dictionem et orationem; vel aliter grammatica di- viditur in Jitteras, id est in id quod seribitur; et ‘vocales, id est inid quod pronuntiatur; vel aliter : Grammatica dividitur in nomen, verbum, partici- pium, pronomen, adverbium, prepositonem, con- Junctionem et interjectionem; in vocem articula- tam, litteram,syllabam, pedes,accentus, posituras, notas, orthographiam, analogiam, etymologiam, glossas, differentia, barbariamum, solecismum, vitia, metaplasmas, schemata, tropos, prosas, metra, fabulas, historias. Quorum idcirco expo- sitionem transeo, quia prolixior easet quam hujus schedule brevitas expetat, et quia etiam in hoc opuseulo, divisiones tantum rerum et nomina in- vestigare proposui,ut tantummodo quoddam prin- cipium doctrine lectori conderetur. Qui autem scire desiderat, legat Donatum, Servium, Priscia- num de accontibus et de duodecim versibus Vir- gilii, et Barbarismum, et Isidorum in libris stymologiarum, HUGONIS DE 8. VICTORE OPP. PARS I. — DOGMATICA. cy Cap. XXXI. De ratione disserendi. Ratio disserendi integrales partes habet, in- ventionem et judicium; divisivas vero demonstra- tionem, probabilom, sophisticam. Demonstratio est in necessariis argumentis, et pertinet ad phi- losophos. Probabilis pertinet ad dilecticos et ad rhetores. Sophistica ad eophistas et cavillatores. Probabilis dividitur in dialecticam et rhetoricam, quarum utraque integrales habet partes inven- tionem et judicium, Quia enim ipsum genus, id est artem diseertivam, integraliter constituunt, necesse est ut in compositione omnium specierum ejus simul inveniatur. Inventio est quoe docet in- -venire argumenta et constituere argumentationes. Scientia judicandi, que de ulroque judicare docet. B Queri potest, utrum inventio et judicium sub philosophiacontineantur. Videtur enim neque sub theorica, neque sub practica, neque sub mecha- nica, neque sub logica (de qua magis videretur) contineri. Sub logica non continetur, quia neque per grammaticam, neque per dissertivam. Per dissertivam non continentur, cum integraliter eam constituant; nulla autem res esse possit simul integralis et divisiva pars ejusdem generis. Sieque philosophia non omnem scientiam continere vi detur, Sed sciendum quod scientia duobus modis accipi solet,id est pro aliqua disciplinarum, sicut, cum dico dialecticam esse scientiam, id est artem vel disciplinam ; et pro qualibet cognitions, sicut cum dico scientiam habere eum qui scit aliquid. cq Verbi gratia : Si seio dialecticam, scientiam ha- beo, et si scio notare, scientiam habeo; et si scio Socratem esseSophronici filium, scientiam habeo. Et univerealiter omnis qui aliquid scit, potest dici acientiam habere, Sed tamen aliud est, cum dico : dialectica scientia, id est ars vel disciplina; atque alind cum dico : seire quod Socrates est Sophro- nici flius est ecientia, id est cognitio. De omni scientia qum est ars vel displina, vorum est dicere quod sit pars philosophie divisiva; non autem universaliter dici potest, quod omnis scientia, qua est cognitio, pars sit philosophia divisiva. Est tamen prorsus omnis scientia, sive disciplina, sive quelibet cognitio pars philosophie, vel divi- siva, vel integralis; disciplina autem est scientia, qu absolutum finem habet, in quo propositum artia perfecte explicatur, quod soientiw inveniendi ‘yel judicandi non convenit; quia neutra per se soluta est, et ideo disciplina dict non possunt, sed partes discipline, id est dissertiv. Rursum que ritur utrum inventio et judicium ewdem partes sint dialecticw et rhetoriew; quod inconveniens videtur, ut duo opposita genora eisdem prorsus constituantur partibus.Dici ergo potest has duas voces mquivocas esse ad partes dinlecticw et rhe- torice, vel (quod fortassis melius est) dicamus inventionem et judicium proprio partes esse dis- sertive et sub his vocibus univocari. In inferiori- bustamen hujusgencrisquibusdam proprictatibus se differre, que tamen differenti per has voces non discernuntur; quia per eas non secundum hoe quod species componunt, sed secundum hoc16 ERUDIT. DIDASCAL. — LIBER TERTIUS. 768 quod partes sunt generis, significantur. Gram- q Rhetorica cst disciplina, ad persuadendum quas- matica est acientia loquendi sine vitio. Dialectica que idonea. disputatio acuta, veram a falso distinguens. LIBER TERTIUS, Cujus he sunt capitula : Cap. I. De disciptina et ejus divisione. — Cav. II. De auctoribus artium. — Cap. III. Quee artes pracipue legenda sint. — Cap. IV. De duobus generibus scripturarum. — Car. V. De artium coherrentia. Cav. VI. Unicuique arti quod suum est, tribuendum esse. — Car. VII. Quid sit necessurium studentibus. — Car. VIII, De ingenio et memoria quar duo pertinent ad na- turam. — Car. IX. De ordine legendi. — Cav. X. De modo legendi. — Car. XI. De medita- tione, — Car. XII. De memoria. — Cap. XIII. De disciplina. — Car. XIV. De humititate. — Cap. XV. — De studio queerendi.— Car. XVI. . De quatuor reliquis prevceptis. — Car. XVII. De quiete. — Cap. XVIII. De scrutinto. — Cav. XIK. De parcitate. — Cap. XX. De easilio. Cap. I. De disciplina et ejus divisione. Philosophia dividitur in theorieam, practicam, mechanicam, logicam. Theorica dividitur in theo- logiam, physicam, mathematicam. Mathematica in arithmeticam, musicam, geometriam. Practica in eolitariam, privatam, publicam. Mechanicadi- viditar in lanificiam, armaturam, navigationem, agriculturam, venationem,medicinam, theatricam. Logica dividitur in grammaticam et disertivam. Dissertiva dividiturin demonstrationem probabi- lem et sophisticam. Probabilis dividitur in dialecti- cam ct rhetoricam. In hac divisione eolummodo divisis philosophie partet continentur; sunt ali adhue subdivisiones istarum partium, sed iste nune sufficere possunt. In his igitur si solum nu- meram respicis, xx1; al gradua computare volue- ris, triginta octo reperies. Auctores harum scien- tiarum diversi leguntur. Alii ineipiendo, alii au- gendo, alii perficiendo artes invenerunt, aicque ejusdem artis plures smpo referuntur auctores. Ex his paucorum nomina subter annumerabo. Cap, II, De auctoribus artium. ‘Theologue apud Greecos Linus fuit, apud Lati- nos Varro; et nostri temporis Joannes Scotus ; de decem categoriis in Deum physicam natura- Jem, apud Greecos Tales Milesius unus de Septem eapientibus reperit, apud Latinos Plinius descri- dit. Arithmeticam Samius Pythagoras invenit ; ‘Nicomachus scripsit. Apud Latinos primum Apu- leius, deine Boetius transtulit. Hicetiam Pytha- goras Machematetrados fecit, id est librum De doctrina quadrivii,et V.ad similitudinem vite hu- mane invenit. Musice repertorem Moyses dicit fuisse Tubal, qui fuit de stirpe Chain; Greci Pythagoram, alli Mercurium, qui primus tetra- chordum instituit; alii Linum, vel Zetum, vel Amphionem.Geometriam apud 2gyptum primum dicunt esse repertam, cujus auctor apud Grmcos optimus Euclides fuit. Hujus artem transtalit Boetius; Heratostenes quoque sagaciesimus in geometria, qui ambitum orbis reperit. Dicunt quod Cham filius Noo astronomiam primus invo- B nerit.Chaldwi primum astrologiam docuerunt, se cundum nativitatis obsorvationem. Josephus au- tem asseverat Abraham primum docuisse apud 2gyptios astrologiam. Aatronomiam Ptolomaus rex Hgypti reparavit, Hic etiam canones insti- tuit quibus cursus astrorum invenitur. Afunt qui- dam Nembroth gigantem summum fuiese astro- logum, sub cujus nomine etiam astronomia inve- nitur. Groci dicunt hane artem ab Athlante pri- mum excogitatam, proptér quod etiam columeu stinuisse fertur. Etichm inventor Socrates fuit, de qua xxrvlibrossecundum positivam justitiam tradidit. Deindo Plato discipulus ejus libros mul- tos De republica secundum utramque justitiam, naturalem seflicet et positivam, conscripait. Dein- € de Tullius in latino sermone libros De republica ordinavit. Fronto quorue philosophus acripsit i- brum Stratagematon id est militaris subtilitatis, Mechanica diversoahabnitanctores. Hosiodus As- cereus primus apud Grecos in describendis rebus rusticia studnit. Deinde Democritus ; Mago quo- que Carthaginensis xvu, voluminibus studium agriculture conscripsit; apud Latinos primus Cato opus De agriltura instituit,quod deindeMar- cus Terentius Varro expolivit. Virgilius quoque Georgica fecit.Deinde Cornelius ot Julius Atticus Enilianus, sive Colnmella insignis orator, qui totum corpus discipline hujus complexus est. Palladius quoque De agricultura seripsit; Vitra- vius autem De architectura. Lanificii usum apud DGrecos primam Minervam monstrasse ferunt. Hanc etiam primam telam ordinasse, lanasque colorasse, oliviy quoque et fabrice inventricem fuisse credunt. Ab ipsa Daedalus didiclt ; et ipso post eam fabricam feciase creditur. Apud Ayp- tum antem Isis filia Inachi usum serendi lini re- perit, ot qualiter inde vestimenta fierent mons- travit. Similiter lang usum ibidem ipsa reperit. In Lybia primum usualane exortus est a templo Ammonis. Ninus rex Assyriorum primus bella movit.Vulcanum primum fabrum fuisee credunt. Divina autem historia asserit Tubel. Prison Pre787 HUGONIS DE 8. VICTORE OPP. PARS II. — DOGMATICA. 78 methoue ferreo circulo lapidem imprimens,usum A Cap. III. Quer artes praecipue legender sint. annuli invenit. Navigii usum Pelagi primi inve- frumenti invenit; Isis in Agypto. Pilumnus inIta- Tia usum frumentiot farris,et ritum molendi et pine sendi. Tagus in Hispania ritum serendi. Osiris apud Zgyptum cultum vinearum reperit, Liber apud Indos, Daedalus primus mensam fecit ot sel- Jam. Apitius quidam Romanus primus composuit apparatum coquine,qui tandem in ea re consump- tis bonie morte voluntaria poriit, Medicinm auc- tor apud Gre-cos Apollo fuit. Hane filius ejus Es- culapius laude et opere ampliavit qui postquam | fulmine periit, diu medendi cura intormissa est, latuitque per annos pene quingentos, usque ad tempus Artaxerxis regis. Tunc eam revocavit in Tucem Hippocrates, Asclepio patre genitus in in- sula Co, Ludi a Lydis initium sumpsisse credun- tur, qui ox Asia venientes, in Etruria consede- runt sub Tyrreno dueo ; ibique inter emteros, su- perstitionum suarum ritua, spectacula institue- runt ; quem morem Romani imitati sunt, accer- sitis indo artificibus, indeque tudé a Lydis vocati sunt. Litter Hebreoruma Moyse per legom i tium sumpsisee creduntur ; Chaldzorum et Syro- rum per Abraham ; Algyptiorum litteras Isis in- venit ; Grecorum phoenices,quas Cadmus a Phos- nice in Greciam attulit. Carmentis mater Eva- dri, que proprio nomine. Nicostrata vocabatur, Latinas litteras reperit. Divinam historiam pri- mus Moyses scripsit. Apud gentiles primus Da- thes Phrygius Trojanam historiam edidit, quam in foliis palmarum ab eo scriptam esse ferunt. Post Darhetem in Grecia Herodotus historicus primus habitus eat, Post quem Pherecides iisdem temporibusclaruit ; quibus Esdras legem scripait. Fabulas primum invenisse creditur Aleinon [al. Aleman.Crotoniensis. Zgyptus mater est artium, inde in Greciam; deinde in Italiam venerunt. In ea primum grammatica reperta est tempore Osi- ris mariti Isidis.In 6 quoque dialectica primum inventa est a Parmenide, qui civitates ot caotus homiium fugiens in rupe consedit non modico tempore, sicque dialecticam excogitavit, unde ot rupes Parmenidis appellata est. Plato autem post mortem Socratis magistri sui, amore sapiontie in Agyptum migravit, ibiqui perceptis liberalibus disciplinis. Athenas rediit ; et apud Academiam villam suam coadunatis dis- cipulis philosophim atudiia operam dedit. Hie primus logicam rationalem apudGracos instituit, quam postea Aristoteles discipulus ejus amplia- vit, perfecitet in artem redegit. Marcus Teren- tius Varro primus dialecticam de Greco in Lati- num transtulit. Postea Cicero adjecit. Demosthe- nos fabri filius, apud Griscos rhetorice princeps creditur. Tisias apud Latinos.Corax apud Syracu- eas. Hee ab Ariatotele ot Gorgia ot Hormagora in Greco scripta est, translata in Latinum a Tul- io, Quintilliano et Titiano. Ex his antem omnibus sciontiis supra enume- ratis septem specialiter decreverant antiqui in studiis enisad opus eradiendorum, in quibus tan- tam utilitatem esse pre ceteris omnibus pers- pexerunt, ut quisquis harum disciplinam Armi- ter percepisset, ad aliarum notitiam posteainqui- rondo magis et exercendo, quam audiendo perve- niret. Sunt enim quasi optima quedam instru- menta et rudimenta quibus via paratur animoad plenam philosophice veritatis notitiam. Hine tri- vium et quadrivinm nomen accepit, 00 quod ii quasi quibusdam viis vivax animus ad secreta sophia introeat.Nemo tune temporis nomine ma- gistri dignus videbatur; qui non harum vir scien- B tiam profiteri posset. Pythagoras hane in studiis suis consuetudinem servasse legitur, ut usque ad septenium secundum namerum videlicet septem artium liboralium nullue diecipulorum suorum de iis ques ab ipso dicebantur rationem poscare au- doret ; sod fidem daret verbis magistri quousque omnia audivisset , sicque jam per semetipsum rationem eorum posset invenire. Has septem qui- dam tanto studio didicisse leguntur, ut plane ita omnes in memoria tenerent,ut quascunque serip- turas deinde ad manum sumpeissent,quascunque questiones solvendas aut comprobandas propo- suiseent, ox his regulas et rationes ad definien- dum, ia de quo ambigerotur,folium librorumnon quererent, sed statim singula corde parata habe- ( Fent. Hine profecto incidit eo tempore tot fuisse sapientes ut plura ipsi scriberent quam nos lege- Te possimus. Scolastici autem nostri aut nolunt aut nesciunt modum congruum in discendo ser- vare, of idcireo multos studentes, paucos sapien- tes invenimus, Mibi vero videtur non minori cura providendum esse lectori no in studiis inutilibus ‘operam euam expendat,quam ne in bono et utili proposito tepidua remanent, Malum est bonum negligenter agere, pejus est in vanum labores multos expendere. Sed quia non omnes hanc dis- eretionem habere poscunt, ut intelligant quod sibi expediat, idcireo que scripture mihi utilio- res videantur, lectori breviter demonstrabo, ac deinde de modo quoque disserendi pauca adnec- tam, Cap. IV. De duobus generibus scripturarum. Duo sint genera scripturarum. Primum genus est earum que proprie artes appellantur. Secun- dum est carum que sunt appendentia artium. Artes sunt que philosophia supponuntur, id est que aliquam ceriam ot doterminatam philoso- phiz materiam habent ut est grammatica, die- lectica, ot exter hujusmodi. Appendentia artium sunt, que tantum ad philosophiam spectant, id est que in aliqua extra philosophiam materia versantur; aliquando tamen quadam ab arti- bus discorpta sparsim ot confuse attingunt, vel si simplex narratio est, viam ad philosophiam preparant, Hujusmodi sunt omnia poctarum car mina, ut-sunt tragoodise,comoxdise satire, heroica quoque et lyrica, et iambioa, et didascalica que-ERUDIT. DIDASCAL. LIBER TERTIUS. ™ dam ; fabule quoque et historia ; illorum etiam A sunt capore possis vel retinere. In qualibet igitur seripta quos nunc philosophos appellaresolemus, quiet brevem materiam longis verboru amba- gibus extendere consueverunt, et facilem sensum perplexis sermonibus obscurare, vel etiam diver- sa simul compilantes, quasi de multis coloribus et formis, unam picturam facere, Nota que tibi distinxi. Duo sunt artes ot appenditia artium.Sed inter hwe tanta mihi distantia esse videtur, ut ille ait : Lenta salix quantum pallenti cedit olive, Puniceis humilis quantum saliuncarosetis. (Vine. in Bucol.) Ita ut quicunque ad scientiam pertingere cupit, ai relicta veritate artium reliquis ee implicare vo- arte duo nobis maxime discernenda suntetdistin- guenda : primum, qualiter oporteat in ipsa arte agere; secundum, qualiter oporteat ipsius artis rationes quibuslibet aliis rebus accommo- dare. Duo sunt agere de arte, et agere per ar- tem. Verbi gratia, agere de arte, ut est agere grammatice. De grammatica agit, qui regulas de vocibus datas, ot prescepta ad hane vocem perti- nentia tractat ; grammatice agit omnis qui rogu- lnriter loquitur vel scribit. Agere igitur de gram-~ matica, quibusdam tantummodo ut Prisciano, Donato, Servio,et similibus, convenit. Agere vero grammatice, omnibus.Cum igiturde qualibet arte agimus, maxime in docendo ubi omnia ad com- luerit, materiam laboris nedum plurimam sed B pendium restringenda sunt, et ad facilem intelli- et inflnitam eustinebit, ot fructum exiguum. De- nique partes sine appendicii perfectum lec- torem facore possunt; illa sino artibue nihil perfectionis conferre valent. Maxime autem cum nihil in seexapetendum habeant undelectorem in- vitent, nisi traductum ab artibus et accommoda- tum ; neque quisquam in eis querant nisi quod artium est. Quapropter mihividetur primum ope- ra danda esee artibus ubi fundamenta sunt om- nium ; et pura simplexque veritasaperitur; maxi- me his vit quas predixi, qua totius philosophias instrumenta sunt. Deinde cetera queque si va- cat, legantur, quia sliquando plus delectare so- lent seriis admista ludicra, oi raritas pretiosum facit bonum.Sic in medio fabule cursu inventam sententiam avidius aliquando retinemus. Verum- tamen in septem liberalibua artibus fundamen- tum est omnis doctrine, quae prae ceteris omni- bus ad manum habende sunt, utpote sine quibus nihil solet aut potest philosophica disciplina ex- plicare aut definire. Cap V. De artium coherentia. He quidem ita sibi coherent, et alternis vicis- sim rationibus indigent, utsi una defuerit, cw- tere philosophum facere non possint. Unde mihi errare videntur qui non attendentes talem in ar- tibus coherentiam,quasdam sibi ex ipsis eligunt, et cteris, intactis,his se posse fleri perfectos pu- tant. Cap. VI. Unicuigue arti quod est tribvendum esse. Est rursum alius error non multo minor isto, quem summopere vitare oportet. Sunt enim qui- dem, que licetex iis qua: legenda sunt nihil pra termittant, nulli tamen arti quod suum est tri- buere norunt, sed in singulis legunt omnes. In grammatica de syllogismorum ratione disputant, in dialecticainflexionescasuales inquirunt,etquod magis irrisione dignum est, in titulo totum pene legunt librum, et incipit tertia vix lectione expe- diunt. Non alios docent hujusmodi, sed suam os- tentant scientiam. Sed utinam quales mihi, tales omnibus apparerent! Attende quam perverea sit hiec consuetuco; cum profecto quanto magis su- perflua aggregaveris, tanto minus ea que utilia Capituli hujus partem priorem, qua in edi- i Qelddrabauun! evuigavit D.Mabillohias Vete. gentiam revocanda, sufficere debet id de quo agi- tur, quanto brevius et aptius potest explanare, ne si alionas nimium rationesmultiplicaverimus, magis turbemus quam edificemus lectorem. Non omnia dicenda sunt que dicero possumus,ne mi- nus utiliter dicantur ea que dicere debemus ; id tandem in unaquaque arte quaras quod ad eam specialiter pertinere constiterit. Deinde cum le- geris artes, ot quod uniuscujusque sit proprium agnoveris disputando et conferendo, tune demum rationes singularum invicom conferre licebit ; et ex alterna consideratione vicissim que minus prius intellexeras investigare. Noli multiplicare diverticula quoadusque semitas didiceris: eeou- rus discurres cum errare non timueris. Gap. VIL. Quid sit necessarium studentibus, . Tria sunt nocessaria studentibus. Natura exer- citium, disciplina. In natura consideratur ut fa- ile andita pereipiat, ot percepta firmiter teneat. In exercitio, ut labore et sedulitate naturale sensum excolat. In disciplina, ut laudabiliter vi- -vens,mores cum scientia componat. De his tribus per singula modo introductionis pauca perstrin gemus, Cap VIII. De ingenio et memoria, que duo pertinent ad naturam, (7) Multi sunt, quos ipsa adeo natura ingenio destitutos reliquit, ut ea etiam que facilia sunt, intellectu vix capere possint,ethorum duo genera esse videntur. Nam aunt quidam, qui licet suam hebetudinem non ignorent, co tamen quo valent ‘conamine ad scientiam anhelant ; et indesinenter studio insudantes, quod minus habent effectu operis, obtinere videntur affectu veluntatis, Ast alii quoniam summa se comprehendere nequa- quam posse sentiunt, minima etiam negligunt ; et quasi in suo torpore securi quiescentes eo am- plius in maximis lumen veritatis perdunt, quo minima quo intelligere poasent, discere fugiunt. Unde Pyalmista: Notuerunt, inquit, inteltigere ut bene agerent (Psal. xxv). Longe enim aliud est nescire atque aliud nolle scire Nescire siquidem infirmitatis est; scientiam vero de- testari, prave voluntatis, Est aliud genus homi- rum Analectorum editionis nove, pag. 182, ex ms. codice monasterii S. Taurini eyud Ricca.™ HUGONIS DE 8, VICTORE OPP. PARS Il. — DOGMATICA. Tr num, quos admodum natura ingenio ditavit A prmfort. Sententia est profundior intelligontia, et facilem ad veritatem veniendi aditum pre titit; quibus, etsi par sit valetudo ingonii, non eadem tamen omnibus virtus aut voluntasest per exercitia et doctrinam naturalem sensnm exco- lendi. Nam sunt plerique qui negotiis hujus s2- culi et curis supra quam necesse ait impliciti aut vitiis et voluptatibus corporis dediti, talentum Dei terracbruunt,etex eo nec fructum sapientive, nec usuram boni operis querunt, que profecto valde detestabiles sunt. Rursus alfis rei familia- ris inopin et tenuis census discendi facultatem minuit. Quos tamen plene per hoo excusari mini- me posse credimus, cum plerosque fame, siti, nu- ditate laborantes, ad scienti fructum pertingere videamus. Et tamen aliud eet cum non possie, aut ut verius dicam, non facile possis discere, at- quo aliud posse et nolle scire. Sicut enim glorio- sius est, cum nulle suppetant facultates,sola vir- tutesapientiam apprehendere, sic profecto turpius est vigere ingenio, divitiia affluere, et torpere otio. Qui doctrine: operam dant,ingenio simul et me- moria pollere debent, que duo in omni studio et disciplina ita sibi cohwrent, ut si desit alterum, neminem alterum ad perfectum ducere possit, si- cut nulla prodesse possunt Iucra, ubi deest cus- todia ; et incagsum receptacula munit, qui quod recondat non habuerit. Ingenium invenit et me- moria custodit sapientiam. Ingeniumest vis que- dam naturaliter animo insita per se valens. In- genium a natura proficiscitur, usu juvatur,immo- derato labore retunditur, et temperatoacuiturexer- citio. Unde satis eleganter a quodam dictum est: « Volo tandom tibi pareas; labor est in chartis, ourre per aera. » Duo sunt que ingenium exer- cont : lectio et meditatio. Lectio est, cum ex his que scripta sunt, regulis et precoptis inform mur. Trimodum est lectionia genus docentis,dis- centis, vel per se inspicientis. Dicimus enim lego librum illi, et lego librum ab illo, et lego librum, In lectione maxime consideranda sunt ordo et modus, Cap. IX. De ordine legendi. Ordo consideratur alius in disciplinis, ut si di- xerim grammaticar dialectica antiquiorem, vel arithmecam priorem musica. Alius in libris, utsi dixeré Catilinarlum Jugurthino priorem. Alius in narratione, que est in continua eerie. Alius in dispositiono, Ordo in disciplinis attenditursecun- dum naturam ; in librissecundum personam auc- toris, vel subjectam materiam. In narratione se- cundum dispositionem, que duplex est - natura- lis, scilicet quando res eo refertur ordine qua geste est ; ot artificialis, id est, quando id quod postea gestum est prius narratur: et quod prius, postmodum dicitur. In oxpositione consideratur ordo secundum inquisitionem. Expositiotria con- tinot : litteram, sensum, sententiam. Littera ot congrua ordinatio dictionum, quam ctiam cons- tructionem vocamus. Sensus est facilis quedam et aperta significatio, quam littera prima fronte que nisi expositione vel interpretatione non in- venitur. In his ordo est,ut primum littera,deinde seneus, deinde sententia inquiratur : quo facto, perfecta est expositio. Cap. X. De modo legendi. Modus legendi in dividendo constat. Omnis di- visio incipit a finitie, et ad infinita ueque pro- greditur. Omne autem finitum magia notum est, ot scientia comprehensibile. Doctrina autem ab his qua magis nota sunt incipit ; et per eorum notitiam adscientiam eorum quae latent pertingit. Preterea ratione investigamus ; ad quam proprio pertinet dividere, quando ab universalibus ad particularin descendimus dividendo, et singulo- B rum naturas investigando. Omne namque uni- versale magis est determinatum suis particulari- bus. Quando ergo discimus, ab iis incipere debe- mus que magis sunt notaet determinata et com- plectentia; sicque paulatim descendendo, et per divisionem singula distinguendo.eorum ques con- tinentur naturam investigare, Cap. XI. De meditatione. Meditatio est cogitatio frequens cum consilio, que causam et originem, modum et utilitatem uniuscujusque rei prudenter investigat. » Medi- tatio principium sumit a lectione; nullis tamen regulis atringitur aut praeceptis lectionis. Delec- tatur enim quodam apto decurrere spatio, whi li- beram contemplanda veritati aciem afligat ; et Caune hes, nunc illas rerum causas perstrin- gere, nunc autem profunda queque pene- trare; nibilque anceps, nihilque obscurum relin- quere. Principium ergo doctring est in lectione, consummatio in meditatione. Quam si quis fami- liarius amare didicerit, eique sxpius vacare vo- luerit,jucundam valde reddit vitam, et maximam in tribulatione prmstat consolatiouem. Ea enim maxima est, quae animam a terrenorum actuum strepitu segregat, et in hac vita etiam wternw quietis dulcedinem quodammodo pregustare fa- cit. Cumque jam per ea quie facta sunt, eum qui fecit omnia querere didicerit. et intelligere : tune animam pariteretscientia eruditet lwtitia perfun- dit,unde fit,ut maximum sit in meditatione oblec- p tamentum.Tria sunt genera meditationis. Unum constat in circumspectionemorum, aliud in scru- tatione mandatorum, tertium in investigatione divinorum operum. Mores sunt in vitiis et virtu- tibus. Mandatum divinum,aliud precipiens,alina. promittens, aliud terrens. Opus Dei est, et quod. creat potentia, et quod moderatur sapientia, ef quod cooperatur gratia. Que omnia quanta sint admiratione digna, tanto magis quisque novit quanto attentius Dei mirabilia meditari coneuevit — Cap. XII. De memoria. Dememoriahocmaxime in presenti pretermitten— dum non case existimo, quod sicut ingonium di- videndo investigat et invenit, ita memoria colli gendo custodit. Oportet ergo ut que discendo di- visimus, commendando memorixe ea colligamus. Colligere est ea de quibus prolixius vel scriptum78 ERUDIT. DIDASCAL. LIBER TERTIUS. mH vel disputatum est ad brevem quamdam et com- A Quid erubescitis? Platonem andistis,audietis et pendiosam summam redigere, quae a majoribus epilogus, id est, brevis recapitulatio supradicto- rum appellata est Habet namquo omnis tracta- lio aliquod prineipium cui tota rei veritas et vis sententiz innititur, et ad ipsum cuncta alia re- feruntur: hoc queerere et considerare colligere est. Unus fons est, ot multi rivuli, qui anfractus fu- minum sequeris, tene fontem et totum habes Hoc idcirco dico, quoniam memoria hominis hebos est, et brevitate gaudet, et si in multa dividitur, fit minor in singulis. Debemus ergo in omni doc- trina breve aliquid et certum colligere, quod in arcana memorie recondatur, unde postmodum cum res exigit aliqua deriventur. Hoc etiam sxpe Chrysippum. In proverbio dicitur: « Quod tu non nosti, forlassis novit asellus. » Nemo est cui om- nia scire datum sitynec quisquam rursum cui alf- quid spititualeanatura accepisse non contigerit. Prudens igitur lector omnes libentor audit, om- nia legit, non seripturam, non personam, non doctrinam spernit. Indifferentor ab omnibus quod sibi deesse videt, queerit ; nec quantum sciat,sed quantum ignoret considerat. Hine illud Platoni- cum afunt: « Maloaliena verecunde discere,quam, mea impudenter ingerero, » Cur discere erubes- cis, et nescire non verecundaris ; pudor iste, ma- jor est illo, Aut quid summa affectas, cum tu ja~ eas in imo ; considera potius quid vires tum fer- replicare, et de ventre memorim ad palatum re-B re valeant. Aptissime incedit, qui incedit ordina- ‘vocare necesse est, ne longa intermission obso- lescat. Unde rogo te, o lector, ne uinium leteris, ei multalegeris,sed si multa intellexeris nec tan- tum intellexcris sed etiam retinere potueris. Alio qui neclegere multum prodest, nec intelligere. Quare superins me dixisse recolo, eos qui doctri- ne operam dant, ingenio et memoria indigere. Cap. XIII. De disciplina. Sapiens,quidam cum de modo et forma discen- di interrogarctur : «Mens, respondit, humilis,stu- dium querendi, vita quieta, scrutinium tacitum, paupertas,terra aliena: hae reserare solent non- nulla obscura legenti.» Audieratputo quod dictum est : «Mores ornant scicntiam.» et ideo preceptia legendi, pracepta quoque vivendi adjungit, ut et modum vite su et studif rationem lector agnos- cat Mlaudabilisest scientia,quam vita maculatim- pudica. Etidcirco summopere cavendum est ciqui queerit scientiam, ut non negligat disciplinam, Cap. XIV. De humititate. Principium autom discipline: humilitas est, cu- jus cum multasint documenta, hme tria preseipue ‘ad lectorem pertinent. Primum ut nullam ecien- tinm,nullam seripturam vilom teneat; secundum, ut a nemine discere erubescat ; tertium, ut cum scientiam adeptus fuerit, cmeteros non contemnat. Multos hoc decepit, quod ante tempus sapientes videri volunt. Hinc namque in quemdam elationis tumorem prorumpunt; ut jam et simulare inci- piant quod non suntet quod sunt erubescere ; co- que longius a sapientia recedunt quod non essesa- pientes, sed putari volunt, Cujusmodi multos no- vi,qui cum primis adhuc clementis indigeant,non nisi summis interesse dignantur, etex hoc aolum.- modo se magnos fieri putant,si magnorum et ea- pientium, vel scripta legerint,vel audicrint verba. ‘Nos, inquiunt,vidimus illos ; nos ab illis legimus. See nobis loqui solebant. Ili summi, illi famosi, cognoverunt nos.Sed utinam me nemo cognoscat, et ego cuneta noverim ! Platonem vidisse, non in- tellexisse gloriamini; puto indignum vobis est deinceps ut me audiatis. Non ego sum Plato, nec Platonem videre merui ; sufficit vobis ipsum, phi- losophis fontem potastis, sed utinam adhue siti- retis ! Rex post au:va pocula,de vase bibit testoo. te. Quidam dum magnum saltum facere volunt, pracipitiun ineidunt, Noli ergo nimis festinare, hoe modo citius ad sapientiam pertinges. Ab om- nibus ibenter disce quod tu nesels ; quia humi- litas commune tibi facere potest, quod natura euique proprium fecit ; sapientior omnibus eris, si ab omnibus discere volueris. Qui ab omnibus accipiunt, omnibus ditiores sunt. Nullam deni- que scientiam vilem teneas, guia omnis scientia bona est. Nullam si vacat seripturam vel saltem Jegem contemnas, quia si nihil lucraris, nec per- des aliquid, maxime cum nulla scriptura sit ee- cundum meam existimationem, que aliquid ex- petendum non proponat, si convenienti loco et ¢ ordine tractetur ; qua non aliquid etiam speciale habeat quod diligens verbi seructator alibi non inventum, quanto rarius, tanto gratius carpat. Nihil tamen bonum est quod melius tollit. Si om- nia legere non potes, ea que sunt utiliora lege etiam si omnia legere potueris, non omnibus ta- men idem labor impendendus est; sed quedam ita legonda sunt ne sint incognita, quadam vero ne sint inaudita, quia aliquando pluria esse cre= dimus quod non audivimus, et facilius existima- tur res cujus fructus agnoscitur. Videre nunc po- tes quam necessaria tibi sit hee humilitas, ut nullam scientiam vilipendas et abomanibus libon- ter discas. Similiter tibi quoque expedit, ut cum tu aliquid sapere coeperis, czeteros non contem- D nas. Hoe autem tumoris vitium hine quibusdam aceidit, quod suam scientiam nimis diligenter inspiciunt, ot cum sibi aliquid esse visi fuerint, alios quos non noverunt, tales nec ease nec po- tuisso fieri putant, Hine etiam ebullit quod nu- gigeruli nuncquidam nescio nnde gloriantes, prio res patres simplicitatis arguunt, et secum natam, secum morituram credunt sapientiam. In divini eloquiis ita simplicem modum loquendi esse aiunt, ut in eis magistros audire non oporteat ; posse satis quemque proprio ingenio veritatis ar~ cana penetrare. Corrugant nasum, et valgium forquent in lectores divinitatis, et non intelli- gunt quod Deo injuriam faciunt,cujus verba pul- chro quidem vocabulo simplicia, sed sensu pravo insipida predicant. Non est mei consilii hujus- modi mitarl. Bonus enim lector humilis debet1 HUGONIS DE 8. VICTORE OPP. PARS Il. — DOGMATICA. 7 esse et mansuetus, a curis inanibus et volupta- A mori cerneret, dixisse fertur : « sese dolere quod tum illecebris prorsus alienus,diligens et sedulus, ut ob omnibus libenter diseat, nunquam de scientia sua presumat, perversi dogmatis aucto- res quasi venena fugiat, diu rem pertrectare an- tequam judicet discat, non videri doctus, sed es- se discat vel queerat, dicta sapientium intellecta diligat, et ea semper coram oculis quasi specu- lum vultus sui tenore studeat. Et si qua forte ob- scuriora intellectum ¢jus non admieerint,non sta- tim in vituperfum prorumpat, ut nihil bonum ease credat nisi quod ipse intelligere potuit. Hoc est humilitas disclpling legentium. Gar. XV. De studio quoerendi. Studium querendi ad exorcitium pertinet, in egrederetur de vita quando sapere ccepisset. » Plato octoginta unius annorum scribens mortuus est. Socrates nonaginta novem annes in docendi seribendiquo doloreque labore complevit. Taceo czteros philosophos, Pythagoram, Democritum, Xenocratem, Zenonem, et Eleatem, qui jam eta- te longeeva in sapientie studiis floruerunt. Ad poetas venio Homerum, Hesicdum, Simo- nidem, Tersilochum, qui grandes natu cyeneum nescio quid et solito dulcius vicina morte cocine- Tunt, Sophocles cum post nimiam senectutem, ot rei familiaria negligentiam a suis accusaretur amentie ; Oedippi fabulam quam nuper scripse- rat, recitavit judict, et tantum sapientio in mta- quo exhortatione magia quam doctrina lector in- B te jam fracta specimen dedit, ut severitatem tri- diget. Qui enim diligenter inspicore voluerit,quid antiqui propter amorem sapientise pertulerint, quam memoranda posteris virtutis sue moni- menta reliquerint, quamlibet suam diligentiam inferiorem esse videbit. Alii caleaverunt hono- Tes,alii projecerunt divitias, alii acceptis injuriie gaudebant,alii prnas spreverunt,alii contubernia hominum deserentes et intimos receasus et s0- creta eremi penetrantos, soli e philosophim de- dicaverunt, ut eo contemplationi vacarent libe- rius, quod nullis que virtutis iter impodire solent cupiditatibus, animum subjecissent. Par- menides philosophus quindecim annis in ru- pe Aigyptia consedisse legitur. Kt Prometheus bunalium in favorem theatti converteret. Noo mirum cum etiam Cato censorius et Romani ge- noris disertissimus jam senex gravcas litteras dis- cere, nec erubuerit, nec desperaverit. Certe Ho- merus refert quod do lingua Nostoris jam vetuli et pene decrepiti dulcior oratio fluxerit. Animad- verte igiturquantum amaverint saplentiam,quos nee decrepita stas ab ejus inquisitione revocare. ete igitur tantus amor sapienti, tanta in seni- bus abundantia congrue etiam ex ipsius eupra- dicti nominis interpretations colligitur. Interpre- tatur enim Abisag pater meus superfluus vel patris mei rugitus , ex quo ostenditur abun- dantissimum, et ultra humanam vocem in sensi- ob immodicam meditandi curem in monte Cau- C bus divini sermonis tonitraum commorari. Ver- caso vulturi expositus memoratur. Quia enim sciebant verum bonum non in astimations ho- minum sed in pura conscientia esse absrondi- tum ; et eos jam non homines esse, qui rebus pe- rituris inherentes bonum suum non agnosce- rent, ideo quantum mente et intelligontia a caste- ris differrent, ipsa locorum distantia demonstra- bant, ne una teneret habitatio, quos non eadem sociabat intentio. Quidam philosopho cuidam re- ferebat dicens : « Nunquid non vides quod te de- rident homines. » Et ille : « Ipsi me, » inquit,« de- rident, ot 008 asini. » Cogita ai potes quanti ws- timaverit laudari ab eis a quibus nec vituperari timuit. De alio rursum legitur, quod post omnia disciplinarum etudia et artium acumi figuli desconderit et alterius cujusdam discipuli cum laudibus magistrum suum efferrent, inter castera, nec sutori peritia enm carere gloriati sunt. Hanc igitur diligentiam in nostris lectori- bus esse vellem, ut nunquam in eis senesceret sapientia, Sola Abisag Sunamitis senem David calefecit (IT Reg.1), quia amor sapientie etiam marcescente corpore dilectorem sui non deserit. Omnes pene virtutes corporis mutantur in seni- bug, et crescente sola spientia decrescunt caete- ra, Senectus enim illorun qui adolescientiam suam honestis artibus (a2. actibus] instruxerint, wetate fit doctior, usu tritior, processu temporis sapientior,ot veterum studiorum dulcissimos fruc- tus metit. Unde et sapiens ille vir Greci@ The- mistocles cum repletis centem septem annis so ad opus D bum namque superfluum in hoc loco plenitudi- nem non rodundantiam significat. Porro Suna- mitis in lingua nostra coccinea dieitur, quod sa- tis convenionter fervorem sapientim significaro potest. Cap. XVI. De quatuor reliquis preceptis. Quatuor que sequuntur sic alternutim disposi- tasunt, ut altorum semper ad disciplinam, alte- rum ad exereitium spectet. Cap, XVII. De quiete. Vite quies, sive interior, ut mens per illicita desideria non discurrat ; sive exterior, ut otium et opportunitas honestis et ulilibus studiis sup- petat ; utraque ad disciplinain pertinet. Gap. XVIII, De scrutinio. Scrutinium autem, id est meditatio ; ad exer- citium, spectat. Videtur autem scrutinium sub studio quarendi contineri. Quod si verum est superfluo repetitur, cum in superioti parte an- numeratum sit. Sed sciendum est hane inter hase duo esse differentiam, quod studium querendi instantiam significat operis, scrutinium vero di- ligontiam meditationis. Opus peragunt labor et amor, consilium pariunt cura et vigilia. In labore est ut agas ; in amore ut porficias ; in cura est, ut provideas ; in vigilia, ut attendas. Isti sunt quatuor pedissequi qui portant leeticam philolo- gize, quia mentem exercent, cui sapientia preesi- det. Cathodra quippe philologire sedes ost sapien- tise, que his suppositis gestari dicitur, quoniam in his se exercendo promovetur. Unde pulchre™ ERUDIT DIDASCAL. LIBER QUARTUS. 78 juvenes propter robur a fronte lecticam tenere A id quod sunt divites videri laborant, Nec jam dicuntur ; videlicicet, girs nal xiau, id ost amor et labor, quia foris opus peragunt, a posteriori puellee, videlicet fxipéAsa nal aypuevie, que intor- pretantur cura seu diligentia et vigilia, quia intus in secreto consilium pariunt. Sunt quidam qui putant per cathedram philologie humanum corpus significari, cui anima rationalis presidet, quod ministri quatuor portant, id est, quatuor elementa componunt. De quibus duo euperiora, idest ignis et aor, actu ct nomine masculina sunt. Duo vero inferiora, id est terra et aqua fo- mina, Gap. XIX. De parcitate. Parcitatem quoque lectoribus suadere volunt, quid didicerit quisque jactitat, sed quid expende- rit, Sed fortassis suos magistros imitari volunt, de quibus quid digne dicam non invenio. Cav. XX. De exsilio. Postremo terra aliena posita est, qua ot ipsa quoque hominem exercet. Omnis mundus philo- sophantibus exsilium est. Quia tamen, ut ait quidam : Nesvio qua natale solum dulcedine cunctos Ducit, et immemores non sinit esse sui. Magnum virtutis principium est, ut diseat pau- latim exercitatus auimus visibilia hae et transi- toria primum commutare, ut postmodum posit etiam derelinquore. Delicatus ille est adhuc cui id est vuperflua non sectari, quod maximo ad B patria dulcisest.Fortisautemjam qui omne solum disciplinam spectat. Pinguis enim venter, ut dicitur, sensum non [gignit acutum Sed quid ad hoc scholastici nostri temporis 1 pondere poterunt, qui non solum in studiis suis fragalitatem sequi contemnunt, eed etiam supra patria est, perfectus vero eui mundus totus exsi- lium est. Mo mundo amorem fixit, iste sparsit, hic exetinxit, Ego a puero exsulavi, et scio quo morrore animus arctum aliquando pauperis tugu- rii fundum deorat, qua libertate postea marmo- roos lares et tecta laqueata despiciat. LIBER QUARTUS, Cujus hae sunt capitula : Cap. I. De studio divinarum Seripturarum.— Cap. II. De ordine et numero librorum.— Car. IL. De auctoribus divinorum librorum. — Cap. IV. De bibtiotheca. — Car. V. De interpretibus. — Cap. VI. De auctoribus Novi Testamenti. -- Cap. VII. Quid sit apocryphum. — Cap. VIII. Ra- tio divinorum librorum. — Car. IX. De novo Testamento, — Car. X. De canonibus Evange- Yorum. — Car. XI. De canonibus conciliorum.— Car. XII. Quatuor esse principales synodos. Cap. XIII. Qui bibliothecas fecerunt.— Car. XIV. Quce scripturce sint authentic. — Car. XV. Quaz sint apocryphe scripture. — Car. XVI. Etymologia quorumdam ad lectionem pertt- nentium. Cap. I. De studio divinarum Scripturarum. C slic Scripturve que velde Deo velde bonis invisibi- libus loquuntur, nec omnes, nee solm divinm ap- pellandw cunt. In libris siquidem gentilium multa de mternitate Dei, animarum immortalitate et de virtutum premiis sempiternis, ponisque malo- rum, satis probabili ratione scripta invenimus, quos tali yooabulo indignos esso nemo dubitat. Rarsus Veteris et Novi Testamenti seriem per- currentes, rotam pene de priesentis vitw statu et rebusin tempore gestis contextam cernimus,raro aliqua de dulcedine wternorum bonorum et cw- lestis vite gaudiis manifeste deprimi. Tamen has seripturas divinas appellare fides eatholica solet. Philosophorum scripture, quasi luteus paries inveniunt, ut nihil veritati contrarium continere probentur, « Scripture divinesunt, quas catholics fidei cultoribus editas, auctoritas universalis Keclesiz ad ejusdem fidei corrobora- tionem in numero divinorum computandas rece- pit, ot legendas retinuit, Sunt proterea alia quam plurima opuscula a religionis viris et sapientibus diversis temporibus conscripta, que licot aucto- ritate universalis Keclesis probata non sint, tamen quia a fide catholica non discrepant, ot nonnulla etiam utilia docent, inter divina com- putantur eloquia, qua fortasse enumerando me- liue quam definiendo ostenderimus. Cap. IL, De ordine et numero librorum. Omnis divina Scriptura in duobus Testamentis dealbatus, nitore eloquii foris pollent. Que si p continetur,in Veteri videlicst et Novo. Utrumque quando veritatis pretendunt apeciem, falsa ad- miscendo, quasi quodam colore superducto lutum erroris operiunt. Contra, divina eloquia aptissime favo comparantur, qua et propter simplicitatem sermonis arida apparent, et intus dulcedine plena sunt; unde constat quod merito tale vocabulum sortita sunt, que sola sic a falsitatis contagione ‘Testamentum tribus ordinibus distinguitur. Ve- tus Tostamentum continet legem, prophetas , agiographos. Novum autem Evangelium, apos- tolos, Patros. Primus ordo Veteria Testamenti, id est lex quam Hebrei myn, thorath nominant, Penta- teuchum habet, id est quinque libros Moysi. ts