Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
LMe AUMONTLaimagen MUESTRAOK
LMe AUMONTLaimagen MUESTRAOK
IMAGEN
g e r S d b m i | o a a e a | n d r
| G ua itu | Yo nte tBa oth FAQ | D | H | É ita od ía | tte ilos va oga | Vi ybe | Sa ico | To O ig B a | eg ult IA aje ps | Se tha SS eo s | | Im Im e o sk sen M Pix ir xo rup ter e 2 V In nfo D | Re os | E lor ida c | F Ve | C no iki pte o
as rt cr I o | r x g ig g i F Ja r l s t ck B er S C s m - R id o D | ic m l | | W e r n r T I V | p o o l i | g E W cl
Vi Es dia ial igh et D rde -Bo pin a D la M olo Tw I | | | D go r | C cia | P gh ra r | sf g | | M M en Si lica nfo d | | V ueg | 3 xto Vo ho Nie ad res p | t | S Co | I l Co l | la | D ital oti sm a C ea ph ter Blo ian r | rom nci |
ad s | me nd | E Blu s LC co | X op rfí de Ec o | DD | CD bre tálo tte tifi ano yri | Ba lze ctro Dig nga | PC | M ero bó is, I Ipo s X eoj nk Te ls | r | C ob iud lita um bo er | ired te ita de gía ig rot ori pi t | R Gra lot n | Br nta lep | E lor
u r u in | e m @ h og s i | m | s Li e i r o i | i P o s n g n D P rr co n n | P ió | li e 0 o
io e e e r a S o s d w a Pl op a H le | r o ay m ra th | cO id pu e ixe ta ak | C R á W | I di ió lo | e e o c o e 1
ic Hip o M uss yp cto | C b | y | Fot pic id ali da ula do | M | T cia ía | i-C tur y | | E org | Ta ism Eb Ho Pa u- ros a | V ber ar ap vis | J ur es M The n | n L ía | B ro luc eo eso es | T oto orr ilic iva a lit | T h | T 20 ia C lid
| m H Sk e 1) La ire | ó | M rre ici tíc ca da to en lic nt ra as on yb ia ur o | S | na oc Fo | M ta y eW eg o cia ye ar s | zo ió g RG ne o | Id cc at al | F T | S ct orm ue le tc - p ea F
es lis m | oy 1N ia a F l u s sc e e
n b l r r a n g o A te t p C c d
a e e i | i n n a d i 11 e D | N r | C r
t | e a M | M n V o d o a es lo |
a r D
i ev x | A G u n e | o ra nf ah ab a 95 co | R |
| t
a
it da da | Pr (H ed rd P s e ho Hip Pu e p M | D mi tel | P A | L Fa leU nir ila rv e | n
le A n D M O e Sh
s S f s | n cue t | R fon Am pr go ve | | R tri ar d Vir ció as Du te a I | N ct Sw 19 to nt hic
ap ad Mo k A TM pa eta ne Ip r | a | r d ia | TF ni In ine SID rg al b ve ig se | M nd | ició PA o | la byt | ww pso Se ha S | eo s | | Im Ima e o sky en Ma Pix ire xo up terf 2 In e l D Rea s | © | Fo rre rap Ver
o e e | í | n n a D | n t S
I e m V e
| S i a | b o r i p M h e | M í m á s a s e o p d o r a c | R e t r o n l a | b e F i t u D e e c o a c i | K i | C E d s s n d d e i g a d e | w i m a | f o - | R V i d g o D o | o i c o m i e l s d | s | | W S e o r r I n o r T V n d D V l | i p o do ó n T o n G r | A
es nc ce | G le | | S ca eg rm | L Ut era oc ido ntr Lib o O tic ten co | | S m | o d eo cr D ed kr | ele | U ión | G La je o S ólic In od X | jue k | 3 xt | V Ch N da are mp ot | | C d | l C al | ció ía | ita tot ista pci e | ico tte | C
re Fa d g IP ni R a N i | el m br E l rs té u i ts o re N no Po ir ic ir r c a in sa er b s, p s o n Te ls | ob iu lit u b er re te it lu g ig o L u as il lo g
fe a | ida oo CP| tró io | e G AD Wi Ac De Hí rd | de ive | Es y | G rón Bi -R ito ! | ec C | | W | Fl | W tte nta edi | B en m ara thi s | I cO ide rpu e | ixe tar ak | C Mi e P Ro ás Wi | In dig vo olo o D | Pr D | orr erf | S | P Blo | B
J
m vol | G | T ec Oc nt d | a | S | y | a | bo ria Un t rr ect | 64 | CD on ow i | T 3 en la er Po me im IA | M | Ho a P cu- ro Ma | V be ar ap vis a | eur es Th n | n L ía | GB ro | Re Ide ces tes l | 3 | C Int uo iva n | lito |
og ri as al el | | A a or C tif sic é Fe | igh Be El B M s N iF | W re Is th ry g lt C y S n o Fo | ta y W eg o ci y ar s | zo ió g R ne n | c a a er | D ct ió e le
| F ut tu ra be CI ilid áf ite po ú | D F | ad yr ck s S am a | ht W is Sc a | ro ar Se Mu CM ba 11 te | D s | N fer | C are M | M en Vo ad o a res olo r | Di se rix | A | G tu ás red e 2 ra ac hu tab
t u U | | S n r
ro na ir itu Tu | T ab e Su | S | M ck M id op la ir | bC fer ig e | Wa ch am ig B | H gg a | | P o | E le | An ión AD | M O tes Sh w | on cu at | | R fo Am mp ag ve y | iel at xar ed Vi n L Wi Cor nte rm Na ac | Sw
fo d V cr ou o s | M s | d d o -Z rn | C | B | V pt e s r R lit | u b ra i g o i d c P la y | s e h S o | I m o k N M i ir o ió | l I fo | e s
In ida Es | Y rad l | U th Q loa oo a | R MF ode ía ter fía cri | W deo be té lia | To k O r | B sfe | D rin ism ed Kin CD Edi s | do de gab en ww mp a | S o-t RS ide gos D | | I ice ms ob d | s | P | W Sex res gía te TV In VD l | R ipo o |
géneros, tipos y temáticas —teoría del cine, de la fotografía,
| a g l o A n w c E S i a e | s n d i a n
un us di te Ba o | F w lly ti l | M og it so a as V Cy | S d ht ac lze ro rg Ta ur | M | d r | le U ón Gi a e | S lic nf d | | V ue | 3 to Vo ho ak d re p t | p lo | I l | la | D ta ot ism ia
l w v g | | o t o | D e | i | L j o I j x | J u a e i
m cio me In ht uet CD Do Ho | É ita e la co | T Filo | Ja ro go er ial sic yrig Bar Ho lec yb ia vad cia Po ir lick ire er ac ia in nsa er abó is, Ipo s X eo unk | Te els r | C ia | | Ci ilita um obo | Im ago GB git n d gía Dig rot ror op
i l g l | g E | t c P | c r a | W t t d B | O P i P r
el er ia Ei | B es L er x | in Dig s d di | mo DI CD e | D álo it tifi o | op ra | sy n | E ir C lan se cr 3C n | | F r | W ot en e A | Me om Par -th os ac Vid erp are pix ista enc ur s M he | R | 3D | Im r | R o d ció olo so s | Te toc rre
D ip d | o p o | t w r C n i n o a P m I H u r | e e e |
H un in pe or ord -B op fía ic Mi alis | D s ibr e | T a an ti- tu nta po ve ig co cn | W ee Isl the ry gm lti C y | | na oc Fo | M ta yb W ga ov cu oy are | T on nk to ve er olu Id cc ate al | Fo To
s | M sse Sky ect c | X Sh gr cóp e | rre ad ula o L | M to cia | Pl An era Fa eU De e V eo | Te is Scr a | ro ar | Se Mu CM ba | 11S te | D s | SN fer | C are Me | M | Se | V ad nos az pu ex ce o Din ev ix | | A | G rtu n e | o |
Libro-Ojo
d cri edi nte Ba th AQ loa wo tic EM de olo Tw I | F D | Lib Me nto te nlin éti ute rón Bit | | M ght até sic rig Bar Ho lec yb ia vad cia Po en a |I ire er aci ing | P | M ero bó is, Ipo s X eo nk | Te ls r | C ob iu ilita um bo er
(Λιβρο Οξο)
s I t o F n l y É | o c | | e I n t t 4 m i P y | | E C c r a | r e W t t r o y r a h | O d u e a k C P o s
| E erm ial igh to D | ow ol g | ital a M i | E o | DD s | C do da imi o | o O | Es y | G lec | 6 bCa era r R l | S o | Cop ra sy n | nir ilan nse ocr 3C Sc am r | Pot en Ta sm Eba om Pa u-t os ac | Vi erp are pix ist | Ja ur | s M he | R Lá | W
H n a f e a b e | H r a n a
ip nd | E ue LC | D x | pi ig e l id lism ad ula erc Da ten ibr ers ht err us E SB We os yb cia lan ti- atu nt po ve Vig co ecn | W uch O th rry egm ia uri io | S | na oc Fo | M rta Cyb eW eg ov cia oye are s | T zon sió gí R
H u n Bl s p D d M | L v g e fi n a e o k c 1 e | o |
ea id tíc M F re el ni ri kB ir | U s | id | C rti | P A ter l F leU | D de e | T ais To ac Bro Ha | S an vad ed | 1 nt | D s SN fe s | ar | M | en | V ad no ma pre gol er
M
M ei | re er Bo o a s |
o ss e to rd - Sh rfí co ne rr lic ar | T nt d U py ac | V pt a V er a ía | Li a b | N i | r | l
iF | W 1S a ig a igg igi ser | M dle | A ció PA | M la yt | S w so ec hat S | of | A Im ma ov sky
n D O e h n u R o
m Hu kyp ec co | X y | og ópi ho ipe ub e p cia | R | E ria d | Co | Bl fía cri rog o | itt cia lic IDA g | Fin um om reo w!
t o W a | 1 | B B er V n a n D i | o b n w p S t S e s | I e
| S roy am b | @ ire Fo sc | Ip | H a | P r d cra rid ord | Fe ida ía | er so vaS | D log Tw en | Po | S ber o | | St -R ito No e | eli t | ra er | osf g | D de co aci | Ki | C Ed ss nd de iga de | w im a | fo- | R Vid go 3D o | oic om ie
am a P C a e r í o t o á | g c D n t d u o r | e n a S c e t
od k | ) | L d
a F s | es ás se op ado m Híb éb F ern log it Fil | Ja bre et to eli ine tica ten ni its | C o ts éli co igh at olz ctr bor eo e oc oD red kr rel r | U ció | G n L aje ro óli , In od X | oju k | ex | V | Ch b N
M oo 1N1 dia ar Plu en arm | La Ut ler | De a | | D -ZM od co | Tw DI | CD Li | M ien Int nl sté Gu tró 4 B am | M igh Sat Psi yr iter | H Ele Cy tor ! | N cn | P Wi Flic Wi tte ta dia Bi ens me rab his | Ip Os de un | T xels ar ko | C
NOTA DE ENVÍO
p | k F E o | O c a R | p i e | | n e | t c i p e i t a
eb (H Me he eta ím G N ii ce fy sic oc M a M i | o | D s | d da im o o | E y | le | 6 bC er r l | o Co | L sy n | nir on ow | T 3C n a | r Po e m IA M Ho Pa u- ros a | V er ar p is | J ur
dirigida por Guido Indij
ac e A IT | S | M Reg nte | AD | W | A oti Mú | R l | E e l id lism ad ula rca Da en ibr ers ht err s E SB e osf ybe cia lan ti- erg nta po ve M s N iFi | W ree Isl the rry gm lti C y | S | na oc Fo | M ta yb eW ega ov cia ye are
| A d ra CS Sp | a ta s d | M ea id íc e | et l L iv ig B iru U | W e C ifi P n b | | e u M ba 11 te D | N er | C r o
M P
rip | | I a o | c i t M F r e n r k | i d | t | A n Fa eU De a ht W is Sc a ro a S
l r a | M C E | | s S f s a M | M en V ad n |
G gle CP nic ci CI lida áfo ite d | ood Éti ig ico ne err blic ar ia | RT Ent a d | U opy lac | V ipt gas | V ter ar cía A | te nal b m | sfe Rig te | W uch am ig B a | H gg a | | P o | le | An ión AD | M a O te | Sh w | on cu at | R fo
T ó O | T bi et Su loa w | a D óp ho ip Pu e p ac o | | ri d C | B fía cr ro o it cia oli ID Gu Fi um o o r éli a | o b | B er Di ng mo di ind D ic | P o e l by n w ps Se th SS eo s
oo | tr | g e a | S g | t e e i T O i |
G al ec be do sa M s | n lly in rfí sc Ip | H | | r d cr id rd F id a er so a D lo Tw en P | S | o S -R id yb at el | k | | y r s f |
ar ris
e d d
| K d | C | E ess Un n d ig ad e | w Sim ica fo | R | Vi eg
a e - d o
u el u a U | Q w o p g e s r í a o o br bo | n gí tt ilo av e á | ig e a rr ic s | D V C S d ht c ze ro rg T u | M l G n d
irt ra uT egr ll | oth FA Do | H op oto nes má ase top rad em Hí Dé MF der olo wi | F | J ibr et to tel lin tic Be ón Bit | C o | r | ial | ico rig ara ol ect bo ia | ad ia PoD ire ckr ire r | ció a | in L saj ero ból s, I po s X oju nk
u o t a | | x h L | Z T I D L | M ien In n sté ck tr 4 g e s H l y v c i e a i i I e
it | Y In tB to D er o | S | F e ar | | U le | D a k | F- o Ec | D C o | O c am lo tt fic | P py | B | | E C nc er ra | | W Fl | W tt nt ed | B en m ra th | cO id pu e
cr ia al h lue LC rd X-B y us gím G N ii ce ify sic oc M a M i | o | D s | ad da im o o | E Bla le | 6 bC tá wi rti o Co ra asy n nir ila ns oc 3C n a | r Po e m IA M Ho Pa u- ros a | V er ar
g e e A r l e i |
i
ed d Ei | B es co | ir P Re nt A | W | ot M | R | e
l D ú E l i d m a
lis ad ul r D e ib er h r
c a n s t | s E SB e Me | T a a lan ti- atu nt po ve ig co cn | W ree Is th rry gm lt C y S | na oc Fo | M ta yb eW e
m un | e or am | @ Fa eta o | | A d | ra CS | Sp d | ca ital s d | M ea cid tíc Me F | ret el L niv rig tte iru | U s | W a | to nci | P An ter l Fa leU De e V eo | Te ais Sc a | ro Ha | Se Mu CM Eba | 11 nte | D s | SN fer s | C ar | M
M in yp t b d i I a o e i o e r i r | T t y i V t n a | i | d N i h B | P | n D h
r
o se k ec | C La a M c C lid áf it d oo Ét ig ic on er bl pa ia | R En a d | U op w a | ip ga ad ie ge cí A | L na b m o ! | iF | W uc am ig a | gg a o | o l e | A ió A | M a O yte | S w o
m us a | S roy N1) ia hep ca | e | O o | T abi et | Su loa yw g | ía D cóp ph Hip Pu de rac o d | eri ad | C | T ofí Scr ro | D nim teli oli SID rg | Fi tum Ro ore ow | W lia To Ob | B fer | Di ing m edi ind CD dic | P do e l ab en w ps
H P 1 d i s M s n ll n f s I | | c id r F d a o s a D F P | e S - it | k r s r is K | E s n d g w im a
m od k | (H Me P | S rón Tub rad | U h | Q ow Ho ppi ogr s e s | er pía dor o íbr bo F | rni gí ism ilo Jav re | RT ete | In e | ca nb ico ts | CD on ts N lite ode ht ac lze tro org | Ta ur | M D | ed r | les | U ión | Gi Lad je | o S lic
á s o a em H é M e lo l | F | b | tr ro lin ti te ón i | M h té ic ig ar o c b a ad ia o ir ck ire r c a in sa r bó s
| M o A IT | I t u eg ll ot FA D | o t e a a i
a ebo ipe | M CP lec | Yo Int tBa to D | er | ox | Sh | Fo en arm | L | Ut ler | D a | k | D F-Z od Eco rre DI CD o L ido | En Lib On sté Gu ctr 4 B am a | Rig Sa | Ps pyr | B | H | Ele Cy nci erv rac | P | W Fli | W tte nta edi | B en me ra thi
c r e T e l h e C d -B y s ím G N i ce y ic c i M | e D | d b r l E | le | 6 C r r e l | o a sy ir a s c 3C
l | r o e A M o a -
Fa | G gl l | ra i ia ig l
a u d
a
d E B
u
s L
c or X e lu g e D
| i r P e t A W | A f
ti ús o EM la di ip | as a í r de s t
R | e i d l r c H o
d
r
o
h
|
r r y
s E
S B eb sf e ia no -C u ta on en i on no
b c a i t
r
p v i g c c W e e n
I s l a
h e
r y
P
g m im I | | H a P ocu or
l t C y
o o H t n |
ad o tu rit me un | e | re m | @ Fa ta | R An d | a | CS Sp | M a | tal s d | M r | ida ícu Me a | éb eria ive rig kBe iru | U | W deo | Cy tifi | Pl An era Fa eU De e V eo Te is Scr a | rot ar Se Mu CM ba | 11S ten | D s | F
lid | G ir sc er M in yp to a b rd e io I | a or e | d ic i o e e ic rt | sic | D F n y c V t i
as V r ar a | it al bl | d N i| a h m B |H | | |P |E e n n D S
s V E p o se k ec | C a a M c C id f it d o Ét ig ic n as bl a a | | U p l a | i p g | e c í A L o | F W c a g g a l | A ó A M
ta ad s | Hi m us | S oy 1) ia L ep a | | O | T bil etá Su loa wo | a D óp ho | L Pu e p aci Mú ock F d Co | B fía cr ro o itt cia oli ID g | Fin um om re w! Wi a | ou b | Bi era Dig ng mo dio ind D ici | P o | e
au nid iou es | alis H da | Pr 1N ed Sh nic be do sa | M s | n olly ing rfí esc | Ip N a | r d cr d | | R -ZM ida ía | ter oso vaS | D log Tw en | P | S ber o | | St D-R ito No e | eli t | T ck O er osf g | ari ris Me | K | C | Ed ss nd n d
u ic t t m o (H | ó u a U r Q w p g s D í o o o a F n g t il a e tá | ig e a n ic s n s it d h a l z r r T u | d r le U
m el lan api da | M ook A ITM | IP ctr uT eg ll | oth FA | Do x | H hop oto nes má | A top rad em wo tic EM der olo wi | F | J ibr e to tel lin étic te ón Bit | C Mo ht tél ico rig ar Ho ect ybo ia | ad cia PoD ire ick ire er | ació ia |
| D igi | C Sad cia eb ipe | M CP ele | Yo Int tBa to D | er Bo | S | F e ar dad | U ele | D lly | É l | o Ec | T DI CD o L | M ien | In On st Gu ctr 64 am a | Rig Sa | Ps py | B y | | El r C nc erv ra C | | W | Fl | W tt nt ed |
| le | |
do -V an | n ac Gr le | T a ia al h lue LC rd X- y s gím G ili ii c ify o g ita a M i | o | D s | ad da im o o | E y u H
r
bC fe r l o Co ra as n ni ila ns o 3 n a
c r Po e m IA
s e r
eo h re r | F | og al u ed d Ei B s co | ir Pl e t ab W | ot | pi ig e
i g e e A n l i d i s m d la rc Da en ibr ers ht err s E SB e os be cia an ti- tu nt po ve ig co cn | W ee Isl the ry gm lti C
id cLu cte nfe a dad Go rtu crit rm un n | pe | ore am | @ Fa ta | R | An Us ra | CS Sp Box op a D s d | M eal ida tícu Me F | ret l L niv rig kB iru | U | W ide | Cy tifi | Pl An era Fa eU De e V eo Te is Scr a | ro ar | Se Mu CM ba
o m li | Vi s e M ei y ct C ab rd e cio I l | fo te | - Sh rfí co e rr lic r | e
a a RT nt d | U p lac | ipt a | V er a ía A | Li a b
y V s r t l l | d N | a h B |H g | |P |E l
| M ra C g o s E p s k e | a M C l i d X i n e o | Fi W c am g a
d ca ele Do riv ta ad s | Hi mo us | S oy 1) a L ep a | | O | T Ba etá Su oa | y | og óp ho ip ub e p ci o | | E ria d Co | B fía cr rog o itt cia lic ID g | Fin um om re w! Wi a | ou b Bi era ig ng o dio nd
IL | T s | | F au id ou s | lis H a Pr 1N di h ic e o ht M | nl | @ ire ot sc Ip | H | P d ra id rd Fe da | r so aS D og w n Po | S er | St -R to o | li | T O r | sf | D ri ism e Ki
M ia ale ro on un lici te ita am od k | (H Me | S ón Tub rad ig h | Qs ow ab Fa | F s e s | er pía or oc íbr bo F | rni gía itte ilo Jav re | tál | T lige e | ca nb ico s | CD oni s N lite ode ht ack lze tro rg | Ta ur | M D | d |
ac r ne nf m e an p d | M o A IT IP tr u eg | E t FA D L rd us e á s o ad em H é M e lo w | F | b e to te lin ti te ón it | M ht té ic ig ar o c bo a ad ia o ire
a i
cr reb Gé y | I | Co | D igil | Ca ad ia ebo ipe | M CP| lec Yo Int ein too D | er | dia pa Pl en arm | L Ut ler | D a | k | D F-Z od Eco | T DI CD o L | M ien In On sté Gu ctr 4 B am a | Rig Sa Ps pyr | B | H Ele Cy nci erv rac | P | W Fli
e o S c e e e a m e c M a 6 y C
La
IMAGEN
Jacques Aumont
Título original L’Image
Edición original © Armand Colin, Paris, 2011
Armand Colin is a trademark of Dunod Editeur
11, rue Paul Bert - 92240 Malakoff.
Título en español La imagen
Traducción al español Silvio Luis Mattoni
ISBN 978-950-889-341-3
Fecha de impresión Agosto de 2019
Depósito de ley 11.723
© la marca editora
Cet ouvrage publié dans la cadre du Programme d’aide à la publication Victoria Ocampo, a
bénéficié du soutien de l'Institut français.
Esta obra, publicada en el marco del Programa de ayuda a la publicación Victoria Ocampo,
cuenta con el apoyo del Institut français d’Argentine.
Aumont, Jacques
La imagen / Jacques Aumont. - 1a ed . - Ciudad Autónoma de Buenos Aires: la marca
editora, 2019.
336 p.; 23 x 16 cm. - (Biblioteca de la mirada / Guido Indij)
Traducción de: Silvio Mattoni.
ISBN 978-950-889-341-3
1. Cine. 2. Análisis Cinematográfico. 3. Formación de Cineastas. I. Mattoni, Silvio, trad. II.
Título.
CDD 778.5
No se permite la reproducción parcial o total, el almacenamiento, el alquiler, la transmisión o la transformación de este libro,
en cualquier forma o por cualquier medio, sea electrónico o mecánico, mediante fotocopias, digitalización u otros métodos,
sin el permiso previo y escrito del editor. Su infracción está penada por las leyes 11.723 y 25.446.
Índice
Como hace veinte años, dedico este libro a Christian Metz (1931-1993),
que fue mi maestro y mi amigo, y lo sigue siendo.
Capítulo 1
La percepción de la imagen
1. El proceso de percepción
Operaciones ópticas
Transformaciones químicas
El fondo del ojo está tapizado por una membrana, la retina, en la que
se encuentran los órganos receptores, en gran cantidad y de dos tipos: los
bastoncillos (alrededor de ciento veinte millones) y los conos (alrededor de
siete millones); estos últimos están presentes sobre todo en las inmediaciones
de la fóvea, especie de pequeño hueco, casi en el eje del cristalino, particular-
mente rico en receptores. Bastoncillos y conos contienen cada uno millones
de moléculas de una sustancia que absorbe quanta luminosos y se descom-
pone mediante reacción química. Una vez efectuada tal descomposición, la
sustancia en cuestión ya no puede absorber nada; pero si dejamos de enviarle
luz, la reacción se invierte y entonces se recompone (hay que permanecer
unos tres cuartos de hora en la oscuridad para que todas las moléculas de la
retina se recompongan, aunque la mitad ya se han recompuesto al cabo de
cinco minutos); entonces puede funcionar de nuevo.
Por lo tanto, la retina es ante todo un laboratorio de química en minia-
tura. Lo que se denomina ‘imagen retiniana’ no es más que la proyección
obtenida en el fondo del ojo gracias al sistema córnea + pupila + cristalino,
y esa imagen, que es de naturaleza óptica, es tratada por el sistema químico
retiniano, que la transforma en una información de naturaleza totalmente
diferente. Es esencial comprender bien que, contrariamente a lo que puede
La percepción de la imagen 17
Transformaciones nerviosas
Cada receptor retiniano está ligado a una célula nerviosa por un interme-
diario (una sinapsis), cada una de esas células está ligada a su vez, mediante
otras sinapsis, a células que constituyen las fibras del nervio óptico; las comu-
nicaciones entre esas células son complejas, y las constituyen en redes. El
nervio óptico sale del ojo y desemboca en una región lateral del cerebro, de
donde salen nuevas conexiones nerviosas hacia la parte trasera del cerebro
para llegar al córtex estriado. De forma esquemática, podría decirse que esa
red extremadamente densa representa un tercer y último estado nervioso del
tratamiento de la información; dicho tratamiento además se basa también en
la química, ya que las conexiones nerviosas se realizan mediante intercambio
de sustancias químicas en torno a la sinapsis. Por regla general, no hay una
correspondencia de punto a punto, sino una multiplicación de las correspon-
dencias transversales: el sistema visual no deja de procesar la información que
transmite.
Esta parte del sistema receptivo es la más importante, aunque también la
menos conocida, puesto que no se empezaron a tener ideas un poco más pre-
cisas sobre su estructura y su funcionamiento sino hasta el siglo xx. En par-
ticular, se sigue sin saber exactamente cómo pasa la información del estado
químico al estado nervioso, pues la naturaleza misma de la señal nerviosa,
que solo a nivel metafórico es comparable con una señal eléctrica, no resulta
a su vez del todo clara. Lo importante es recordar que si bien el ojo se parece
hasta cierto punto a una máquina de fotos, si bien la retina es comparable con
una especie de placa sensible, ‘lo esencial de la percepción visual ocurre después’,
a través de un proceso de tratamiento de la información que, como todos los
procesos cerebrales, está más cerca de modelos informáticos o cibernéticos
que de modelos mecánicos u ópticos.1
1 John Frisby. De l’oeil à la vision [1979], Nathan, 1981. [Versión en castellano: Del ojo a
la visión. Ilusión, cerebro y mente, Madrid, Alianza, 1987].
18 La imagen
elevada; la visión de esas pantallas es por lo tanto una visión diurna, aun
cuando suceda en un entorno oscuro. Los casos de visión escotópica son muy
raros en lo que concierne a las imágenes, y siempre son buscados, por ejem-
plo en algunas instalaciones artísticas.
2 Máximo Gorki, en Jérôme Prieur, Le spectateur nocturne. Les écrivains au cinéma, une
anthologie [1896], Cahiers du Cinéma, 1993.
3 Stanley Cavell. La projection du monde. Réflexions sur l’ontologie du cinéma [1979], Belin,
1999. [Versión en castellano: El mundo visto. Reflexiones sobre la ontología del cine, Cór-
doba, Universidad de Córdoba (España), 2018].
La percepción de la imagen 21
Nuestro ojo también está equipado para percibir los límites espaciales de
los objetos, sus bordes. La noción de ‘borde visual’ designa la frontera entre dos
superficies de luminancia o de color diferente –cualquiera sea la causa de esta
diferencia (iluminaciones diferentes, propiedades reflexivas diferentes, etc.).
Hay un borde visual entre dos superficies de las cuales una está detrás de la
otra, por ejemplo, pero si el punto de vista cambia, el borde ya no estará en el
mismo sitio; es lo que a veces se llamó ‘efecto-pantalla’ (pp. 132 y ss.).
Hasta alrededor de 1950-1955 se consideraba la percepción en términos
de isomorfias sucesivas, del objeto al cerebro a través del ojo, y la retina se
concebía como un simple intermediario que se contentaba con transmitir la
información punto por punto sin interpretarla. Actualmente se piensa que
la codificación es ininterrumpida de la retina al córtex. Un mismo receptor
retiniano forma parte de cientos de campos diferentes, que se recortan mutua-
mente, según lógicas variables (conminatorias o inhibitorias). Sin entrar en
detalles, señalemos que el sistema visual está equipado con instrumentos capa-
ces de reconocer un borde visual y su orientación, una hendidura, una línea,
un ángulo, un segmento; tales perceptos son unidades elementales de nues-
tra percepción de los objetos y del espacio. Este mecanismo complejo en
extremo da buenos resultados, puesto que somos capaces de distinguir bordes
visuales de tamaño muy pequeño.4
Probablemente en virtud de la importancia de los bordes visuales en
nuestra percepción natural es que se desarrolló, en todas las culturas y desde
el Paleolítico (p. 214), la técnica del dibujo al trazo. En efecto, no es evidente
que se pueda establecer una relación entre una línea dibujada (o pintada) y
la percepción de objetos reales en su entorno5, y la precocidad de tal conven-
ción hace suponer que se basa en propiedades innatas del aparato perceptivo.
gama de luminancias que debe percibir rara vez excede el factor 100 (de 1 a
100 cd/m² en una habitación iluminada, de 10 a 1000 en el exterior, de 0,01
a 1 de noche…). Cuando se enfrenta a una variación brusca de la luminan-
cia, el ojo deja de ver durante un tiempo determinado. La adaptación a la
luz por otra parte es mucho más rápida que la adaptación a la oscuridad: es
molesto salir de una sala de cine para encontrarse bruscamente a pleno sol,
pero uno recupera su capacidad de visión en pocos segundos, mientras que al
ingresar a la sala hacen falta de treinta a cuarenta minutos antes de poder ver
bien (fuera de la pantalla, generalmente bastante luminosa). Esos fenómenos
de adaptación, mal explicados en el plano teórico, son muy conocidos en la
dimensión empírica, y han suscitado numerosos ‘trucos’ destinados a paliar
las lentitudes de la adaptación a la oscuridad. (Uno de ellos es el siguiente:
si queremos leer un mapa caminero de noche, sin perder la adaptación a la
oscuridad, basta con leerlo con anteojos de vidrios rojos; pues el rojo esti-
mula sobre todo los conos, y los bastoncillos seguirán estando adaptados).
2°, ‘la capacidad de separación temporal’. El ojo no percibe dos fenóme-
nos luminosos como no sincrónicos sino cuando están distantes en el tiempo
en suficiente medida: hace falta al menos de sesenta a ochenta milisegundos
como para separarlos con seguridad, y esa duración pasa a cien milisegundos
(una décima de segundo) si además hace falta distinguir cuál ocurrió pri-
mero. Esta duración puede parecer corta; pero de hecho es muy amplia si la
comparamos con otras performances sensoriales (el sistema auditivo tiene una
resolución temporal de pocos microsegundos). En el mismo orden de ideas,
el ojo no es muy rápido para contar los fenómenos luminosos (más allá de
seis a ocho flashes por segundo, por ejemplo, ya no percibe acontecimientos
distintos, sino un continuo, por un fenómeno de integración [p. 26]).
la forma, una especie de niebla que acaba por velar la imagen poco a poco. El
movimiento de la retina ‘es indispensable para la percepción’.
Los movimientos oculares son de varios tipos:
oscuridad, será más breve, del orden de una fracción de segundo. Un ejem-
plo citado a menudo es el del “círculo de fuego” (observado ya en la Anti-
güedad): si se hace girar con suficiente rapidez una antorcha en el extremo
del brazo, se verá un círculo luminoso, sin poder distinguir las posiciones
sucesivas de la llama (sin embargo, este efecto se debe solo en parte a la per-
sistencia retiniana –y ‘no tiene nada que ver con una percepción cualquiera
de movimiento’).
2°, ‘la respuesta rápida’ es el conjunto de los efectos de respuesta a estí-
mulos que varían rápidamente. Entre dichos efectos, dos son especialmente
interesantes para nosotros, porque conciernen a la percepción de las imáge-
nes móviles:
• El ‘centelleo’: todo sucede como si al sistema visual le costara trabajo
seguir las variaciones periódicas de una luz, cuando su frecuencia es superior
a algunos ciclos por segundo, pero sigue siendo bastante baja. Se produce
entonces una sensación de parpadeo que se denomina centelleo. Cuando
la frecuencia de las apariciones de la luz aumenta, este efecto termina desa-
pareciendo, más allá de la “frecuencia crítica”, y entonces se percibe una luz
continua. La frecuencia crítica es del orden de los diez hercios para luces de
intensidad media; puede alcanzar los mil hercios con intensidades elevadas.
El centelleo se produce en el cine cuando hay poca velocidad de proyec-
ción. Para eliminarlo, entre otras cosas, la velocidad de proyección (por ende
también la de las tomas) no ha dejado de aumentar, pasando de 12 a alrede-
dor de 16 y luego progresivamente a 24 imágenes por segundo. Cuando la
intensidad de los focos de proyección aumentó, la frecuencia crítica se vol-
vió superior a 24 hercios y el centelleo reapareció. Para eliminarlo sin seguir
aumentando la velocidad de proyección –lo que hubiese ocasionado serios
problemas mecánicos–, se utilizó un truco todavía vigente, que consiste en
‘desdoblar’ e incluso triplicar la pestaña giratoria del proyector, cortando así
el flujo luminoso del proyector dos o tres veces en cada fotograma. Cada
fotograma es entonces proyectado dos o tres veces, antes de que la película
avance al fotograma siguiente. Se pasa así, con 24 imágenes diferentes por
segundo, a 2 x 24 = 48, o a 3 x 24 = 72 imágenes proyectadas por segundo,
por encima pues de la frecuencia crítica.
• El ‘enmascaramiento visual’: unos estímulos luminosos que sucedan
a poco tiempo uno del otro pueden interactuar, y el segundo perturbará la
percepción del primero; es lo que se llama el efecto de enmascaramiento.
Tal efecto reduce la sensibilidad al primer estímulo: se percibe menos con-
traste, la agudeza visual es menor. Este fenómeno, investigado a menudo
La percepción de la imagen 27
2. De lo visible a lo visual
La constancia perceptiva
6 Julian Hochberg. Perception, 2ª edición, Englewood Cliffs (N. J.), Prentice-Hall, 1978.
La percepción de la imagen 29
La geometría espacial
7 Erwin Panofsky. La perspective comme “forme symbolique” [1924], Minuit, 1991. [Versión
en castellano: La perspectiva como forma simbólica, Barcelona, Tusquets, 1999].
La percepción de la imagen 31
que hace que los objetos parezcan sólidos. Todas estas variables proporcionan
una importante información sobre la profundidad, aunque poco precisa, y
no existe una modelización de ella tan simple como la que existe para la
perspectiva.
10 Max Wertheimer. Experimentelle Studien über das Sehen von Bewegungen, Leipzig, Verlag
von Johann Ambrosius Barth, 1912.
La percepción de la imagen 37
12 Hugo Münsterberg. Le cinéma: une étude psychologique et autres essais [1916], Ginebra,
Héros-limite, 2010.
13 Christian Metz. “Le cinéma, langue o langage?” [1964] y “À propos de l’impression de
réalité au cinéma” [1965], en: Essais sur la signification au cinéma, Klincksieck, 1968.
[Versión en castellano: Ensayos sobre la significación en el cine 1, Barcelona, Ediciones
Buenos Aires, 1983].
14 El término ‘ilusión’ no debe tomarse aquí en sentido cognitivo (no se trata de un engaño).
Algunos autores (por ejemplo, Gregory Currie. Image and Mind. Film, Philosophy, and
Cognitive Science, Cambridge/Nueva York, Cambridge University Press, 1995) recha-
zan la idea de que se trate de una ilusión perceptiva, y prefieren hablar de movimiento
real sobre la pantalla, pero condicionado a su percepción. Esta distinción me parece más
sofística que otra cosa; lo que está claro es la posibilidad de integración del cerebro para
producir una sensación de movimiento.
15 Joseph Anderson y Barbara Anderson. “Motion perception in motion pictures” [1978],
en: Teresa de Lauretis y Stephen Heath (directores), The Cinematic Apparatus, Londres/
Basingstoke, MacMillan, 1980.
La percepción de la imagen 39
El abordaje analítico
16 Frederick Talbot. Moving Pictures: How They Are Made and Worked [1912], Filadelfia,
J. B. Lippincott Co., 1923.
40 La imagen
El abordaje sintético