Está en la página 1de 557

ERRNVPHGLFRVRUJ

Histología
Básica
Texto y Atlas

12.ª edición

L. C. Junqueira
J'rofUur t'1f11/<1r •'*' ff1>fci!1J~1rJ )' t111bnctl1)J:Í"' 1fl': il.l Fu,lJl!ttJ .:.. .\UJJiJ11oJ ck ¡',¡¡ L1111..-1.-t.Jadc JI': Sd"
/'11:1!11. f>nifc.-1>r t.1'1lrilo d. Ju l11n·tn!llátfr d~ Sá() J•1wl'1. 1\/Jet11l11u de }a •.i.ttcdetuu. Hru,1!rlt1r ll~
C1..11tl.I.• }' lle/;, ''"1dc·rnm J , C1i-111uu Ju i:.:.w1lo de St1u l'oiu/11. Jn1·a11gcid1t1 A.l1Juu1fo, U11nc11>llJ' tt;
ClnN,l;'O (IY.19). ,\.l1t"mb111d1 ( J111~111d101uil Con1m:íli:~ ltJ 81u,ittr1u...rrvu{C..u11n1 Í''""rl11• l11ll':11wlit11wI
L'11:11rt A,ga11'bJ Ct111u•1 (1960·196:'1). :hc,ur C:knti)"º de Ciba fuundu1mr. ( l961·19N.>J. ln1~/~,;du1
.·bu.Uu!.J H(n111n.1ntJ, H11nard L·11n't'r.ur1· ( 196H}. ,\Jemilnu Ho1ulf1lru> dr ft1 At1!l'rhou1 A ...,udurWu 11f
.J.mlfVflu~b I IWU,•. C111nr1:tlcui111 da On.ft'lll :\'1it1t'1!c;! J.., ,\fe'! 1Ev C et>•:tifito} ( J995J. ,\hernúru ttt,erJto1 J1-
lu Amt>ru.in $"dl'h' o{Cr!I 8ioN"gt f 1998,1. .\ hnn&ru Hnr1orurJu dr la S"dtdddc' Bra..ilt>1n1 de' Bi1•lo1~10J
Ct>Ju!ut (t!Xl9)•.

José Carneiro
J'ru/bót l:111¿11l<.1, 1'1..11Uolct ,fe' f.'lh1otu 81u1•1l<Úub. Lrun'r.>iJude J,- Scit> f>au/1-'. 1::-: lrn't'~Usudo1
:\..ód.<tdo.1. J.>c'prtrr11.. nl of :\u.dm11Y, !oft<-;Jrl Lllfr~·oitl', ,'1,ft,1nír6d, C'an~ul.u . l:;t f"ti.o(n111 •.\.dfunld
\ f~u;w. Cl11u/1111e~n!lc, \ trgil:w.

ERRNVPHGLFRVRUJ
Jtu rr.itl11. lJt:f'oríWnt.,¡l ••( A11dr1,,11,1r. .Ht1l1ull St!t1)ul, lt1aY1>1l .1· vi

6 EOIT O RIAL M !'OICA\ a " : : )


panamericana
BUENOS 1\IRES BOGOTA CAR, \CAS ~ [,\DR!D MÍ~\lCO PORTO Al.EGRE
é·111:;ul: 1nfo@n1c<l1c:-apan.1.n 1 ~ntana.<.um
"''W \~·. 1nc dit.:apanamcricana.corn
fh..ru :M ''"i.-1"' l""h't'"'"'
'""'l'"""º"'C'.••11·~•"· Ho..iu&up fl<.,,.•.._ r ...,., ~ A1b., t~ cd. 4" 1..c.,,_':I"''" vJ<....sc..-,,,.,,..

fr.o:l"""'" ... .,.....,..u"'


i. ,.¡,._ •• i. ....... l''"'"r-.... ,_.,.,,,.,. "'.::..,,,-. u..1..1..,,... g.;_.,.. Tn.i..;;., Ai:.... 11nL "' t.1.~ l""'l"-", 1... ~-....,.,..,,l'"h!ou.!a1,.,. b!u,.,. r...-i..""
1....,.,-11:1•• c"l'lnr.ltl AUl

E:l1w... e;.,,_ .,... k""t"ª Lt:U.. "Jih••u~ "'*-'"~' •11U :Ir r.u.; (';"'I'" f.:h-•I :-ia "''"!
r. ~, ..... :l<oO...o:lm.11 - it...:1. 1.......... 111- cu• ~l(\.ll).(1.1/)- ..........
r,1. -:i:iillllS.1!1.(J";:u f4a•-i:i12113.>U.<í<•Jt>
. ~;.\ 11 !;..1$(14.l~~o

..........,11110•• ~"·-••••a.u-J:,, w<o<o.~,..._._,_Joo cdoW<w.u,..¡.,•!'""'P"!'...._,_-.i...

r...:i,... 1,.,:1,.,.,i,,....... u:l<..


1"-e11- p;<• hl d" "'u f"'l.t....o -1"'..n ..,
ttf'O,,¿,., o:la "
ln.,_u.Ja " " <•n:.¡..*'' lur..a "p>< ' .,.1.,..,. o •• ,1..,, ~!•clm.,,... " "' '~'"*"u. do (VI.u•-"!"•· f)ahu nna " I"" <.&->lol"'' • •O•<- •
11, .i..,,,,.
.,,_ ,,ioy ..·•"I""..,,.,,, :l• ...--...,...;...'"' n !"',._ 11, 1.....,l,...,•r n rJ 11.....
e;..,,.,,,.!<o.,,..,..., " -·"u!"" !>J•.•Uadnl bl'•-
l.o ulu- ··11c•¡,.., ... t...-..... d't!olal
.\l1<il ... Jl)I')

r. ~,1..._........... bS.1.....1 ),to:lus t>...- .....~..·- "~'


F.f,.,.,,.,...¡, I''" .\h.... ,-;,,.,,_..,,., ! r.-.n.. ·'"'"'~""· • ,.,.,.,¡,.,-...,
""l"''"''it..1- rl o, - I·"!'' H..., ,., .,..,.., ,, 1llo¡•li-• .S.- H - olf 1. t .. ..-...mio;! dtl ""'"•""'· 11.,, ""' ,...._.,
At91111_,: '"""""' .-.,.,...,.J,. ,\d1" *" •• r. Tw1..mu11..U. M ,.._._,. f ll"""'"U..pn.t-..11"• Jt Lo J.:11!...ll d&t Mnlc11u p ("".,,,, _ :I• t. Salonl d" lo.;;,~,. w....._,~,.,, :l"""t""'~·
1
\).•._,_¡,..,¡:u•11 O.C:.. l'J..1;"! :Pn•Í•·- A,,.,.11.,;.;1,,.,'*" <11 oi lk¡u•l•m...l"d' !ll!•íl"""..,_..,. K..1l1<¡u \ I•• ...1. v(r!to:.., d"l>t f.,.,h..lldt:' .\ 1..11,.-J• I•("...,,..,,,....... ~ 111•11•.oi)•. '.\'••''"'9""
0.(., ff_iJt ·.; """""' T oh•t. ;1,.i., Ci1c:ln :1, t-1..i..1.~u) t.l...i"l.'u :1, 1..r,.,,.¡1...t <Ir e ,,..,.,. ....h..._.> :lt t.\.'"""°"'" c.,,.1,._._11. <:.,,..._ °'""
1"-·'"'-'....,"'"'' 1'.....t.--.." Tmo!.oi ;1,,
c...,.,,,__
la Cú.rJ.. :111 g,.,¡.,y. M<>-"· ..1. ;1,. i. r,., ..i...,1 :lo (.,,.,.,. .\t<>lo... :11 · la \ ,,,.,., -..:1 <•~.,¡,.,. de 1....., '"!u1\11u ~

..
L......,.__,............. h> ........ i......r..""".. ¡uu """°'"~' h·· I""".......,. drl •<>t"Vllt}<l ...~ ...."'...i ...........i....o..1.. s. '"""'"""'"'...'' .,¡,,., ... _ ,¡,J,, ......_·-!!"'u; ....... -
' " '"':........" .."'"" " 1. !"""'""ot-"""'"''* .,... ... 1................i . .... . 1.ol "''·
e;,,,.,...,, '°rc11mp.-u "' ""&i'"'..· r..,rhlu-,..c• I"''""*"°"" <1.:1 .,J".,.,,__,,.. """""°''""'"'.-"•" ..uJ.11 .i.,,.. l''"C..""""", ,¡ ll•tÑ•• .,,._.,,,~*"""- T.uop "" .,..,.,,,. 11• '"''"""' ~''""'
"'"' r.u. • '"""""''"""""º'"'v .... ,,..,., ""~"' ,,,.,..,.,,...,,. ...1.·1t11• I.,..
1... ,.,..,¡,. :I• t. ..1,,J '""'" . ,. '"'""'""'º"''-A • o-.IKI• 'l"" I• "~""'' l11w-.1'1!:'""'"'" 1 b ul''" .--h ,f-. """'""" •ni"'.,.,,.,.,_,...,.,·~'"!" ....." ••u!11 ..-.,,.,,. ..,. m lo
"""b!t<l... ln I• • ~I'' "·'""• 'f ~" 1,., ' ' a1A11u.c111... Íomu<..blil" "'- l.1n ~"*'",.. :Ir ""-'• ultu lu• • 1nio:.o1l11 1mt. la ..i,,. ,.,,._,.,., <'"' f.,,.,,., ...-...w.,, ,,..,, ""' l'lfUI ' ' :lo ...... 1t•l.o .,.. .~"""""'ªy
•.-.i,. ..,.., 11... ........u.b,,,.. "'I"'"'" "~" d "'""'"'"l" d"la~,,.,._ <;,,, ,...ii...,!>", "' ,.._,, ,1, !a¡"••ll:o!o:I.:• ,¡,_,_.,,,_,,.,....,,,,,,..¡.,.-,.u-.,.:,,,,,"""'"' 11< !. ,.:..J."' I<•• ~"¡"'"" '" !.
. :1 oc.....1,, ,..,1"""" "l"" t-"'.... ""l.,¡,.,.,1. " ' la l"'t>«••-., '• rol:to:.-.,,;. u "'" .,~""'~ !'''.."""",,.,,.lo 1..1.loLJ ,i,. la-·-•~"• ..1..1"'"""'"ºJ' ......,,,'-' • .,..,,,¡,¡,,,. , """"'
""!"'""'"''""" 1b t..•"'"'''"" la>'""""'"'"º*''' ,,..,1i.,1¡,. .,¡,,•.,.o;1,,,. .KI ""',¡,.o~,,,........,,...,,.. S. "'''""l" •S... ;,.,....'"'',,,,,¡¡...,,.,¡,•-.,..,, ru~-.1u. f'.>t "~"'!'¡"'y••,..,¡..,.¡,,, ...,
"''""""'"'"'"' ""'"·'""~ .., ...... r: r....,...a.. .i~ ...... r.........,... ,.::.11.-.m;,:!111111....,., ,~...,,, .............. "'" i . .1....... c...... .-....i.-....i. m ,.,.¡., :.i.no oca' ..... ,y r . . - - · · l"Y>'" ~- ·""
,....,... ~,, _,.,,a,.._.. '"ttol:h•" rn lu ,.,...,.'*"'-''.-" l"n ,., od-1•.uo.1<\11.l...:.o 11;;.-o..b'""' o..bn•"f'"'*'l-1"""-" ........1....... , .,..,.._.,, • .,,.,.. <> :I•·""' "'''"'*'.-....'·

f'.5PA:\:A
('~inun.i¡»Ua :-V-8 l"'b:nt:i la (100;.c)¡ M.idrid, t'(M.tm
Td.: (l-t 91) lJJil'(\1 ' r~x:: ( .~$ 9ll 15'."'(t}l9
llMIWI: inl nij!rncdicap:in:uncric.ui:i.t':I
\ ..l.'lllc m16tr;a poi¡;jn:i Wl!b:
http:.'.'--w.mcdic.apanam.:nc.1n.u111m )!C[XIC:O
Mcg1•I ::-1• l • I. 2du. pi.'lt>
Colomu Potano:1 V Secdi.on.
Deo!cg.wition ~ligud Hicbl¡p> <:.P. l W60 ~kxic•>. l)istnm rMera!
ARGf. XrJNA Td.: (!'.:l. j:;) $2;;0 ú661 3262«~1:--<l t To1..:: •;:: ;;r,1 26'.H ~y¡
tl.l:m:clu T. &· Ák'N.r 2M5 ~ml:i!: inlt1111pl(mcd111:~pmu1nt:tit:1N.o.1m.m:o;
jCl l:tlAAG) Bumo.. Ai~':'ó, Argmun:i
i·t'l.:f5S IH,t!lll 3:0-2\lf2(lf.6¡ fax(.'.il lli#Zl 1211 \"CNT..7.l' l:LA
c mail inl""-..Mtieidici¡»ll:l-tf'll::'ri¡;.a.r.a.com üiiñcio j)(1!ar, TmTc (le-ne>. Pl.'lo6; ()(.6 C
Pl:r1a \'cl'.IC"n.icl:i, L"rt>.lniucioo Üll.' (11.,)lx.,;,
C:Ol..O:\IBIA P:irroqui.I O R«:tci>. ~luoicipio libcn::idar, C:.1r.11;11l
C~r~ra 7a A N· 69 19 l!owx:i D.<:. C:1i«imbia l>.•pt1>.Capical. \ 't!ncr1ud:1
Tel.: 157 11 :u:; •l:llfl,. Jl 1301 l • r:ir(57 1111.i :.ots , :l-15 flll9 Td.: (5.i 2121 ?}l 2!157/ti906'!'.9A:ill666f¿x: 1ss 2121 ;9J -!"..~
c mail: m:l1111t1Pllfmt"(!ic:a¡xm:1mi.-Mrana.cum.(X• ~mJ.i!: intu~frncc!it::1¡xui:1merion:1"x1rn.\°l'

:;: :ii ~ 7: - eor . ,:, $- e: -: ( 1.'<0:-; ¡~r. ~t.;-et:~~e; 1


:;t:.: n: - eor-f! e ~ - $7 -' c v ;:; ~~r¡. ~-,,:; ;~ )

l\ a ,·:-: :;!• H• ~u: ' "" " 'I n~ o o : . •:. : '-'"ni •. oi.u, ;:u ·: • ~uu: ;
,~,:>.:: .: " ;·:~ l"u ~-• ,.,.H!o: 'I ,.,, .,.,,.. "'' ''"~'· - 1"'....,, : ~ :. :. · ~n~1ta ;p;inc ÓC" e:t:i pcbhcici<·1n puede~ rc¡rnidix:.da o tnr~-;mit.ida

en ~iff fmm:i o por aialqiUM- mrdi.1, clcct iiir.lcxi " ~nkn, dc


l1l11(1eop1:1, ¡;rab;\o(in n p• (.'\l:l!(¡uia ~wnu de :ilm;ao.-n:imicntn v
: ..........~., ~• : r.~n-•~•;•• ~ .. ~• • - !: u. m11pt:r:ie:i00 de· inlotmacicin. mnd permi<(l ptc:>.io>dt ü!iwrial :O.IC<!ie;1
:~:lv.r• ln:>~'<•
P,1n:1nw.nc;ina S.A. de('_\e
u:x ,.:., : ·.,:11-n.;- ( ~ un:-" :.e;u .. ~
: ;?lf , . :.H··->:ll· H-: ( 'O U t U-11 • ~H'-tl"~:.
Cdicion ~"·11tk:i <-'U xh(ln\.1 eo.¡m11ol. ptilbad;1 en abril d<' 2015
t . r.io.-:lq!... :. ~ • .,..~ .~!< - .l.«!• •· r..di0!"111 unprcg en 1d!on1a ~¡xu1l)I pcl1Hcad:a t•n abnl deo "lOi:.

; : t .t : : .• : n : : io 2015. O)ITC)l.UAf. MJl)!C:A ?ANA.\l!:RK:A.'lA S...\. Dt C.V.


Mqi.d N · 1 H 2ci1. pi•u\.til. l'olu:m V S..'IX:iciolt,
Odq:;11:iQn .\tij¡lid l lidalgi:i, <:.P. l 1~'60. ~~ir.1>. D.f .
Colaboradores

'•ult Al<1•nd10 Allnhirn<0hn


Pn1h,"M•r T1tul.lt (¡ubabdoJ. Dq>anw'k'll'' Je Bwlot't1
<:di.lur 1 do ~n1-ol•Tnwr.:!tl. lru:dut.> J. (.,,/n.:&au
~w.. l'ru\cnad..J dc." Sá:o Paulo.
lt o11r11ulu~ 1 .\l..·toJo, d.. at~rod, la lwtalorra .a r,11.W
qudW. ~o c;l.VsduL...u mJoc.mrw 2.1. ApwMo rcpntJuc
I« mJLJ.: ulmo y ~•• tp.uaio rq.rradi...Wr jcmcrrtnD.)

T•••Pr11l1."V•r.a
"""r...... Zoni
T11ul.a. Dcp.u-~ dt. lUologw (C/11'ut e
J.r.1 flck·mtil11Jnc:nf.._1, ln:.trtuto de C1._-rr.. w' B:on;.. J1o..w.
Cnn '"r... 1J.1.J Je '.lo P01ulo.
ll o11•1tul11 ~. Tl:rr.lcJ '"''Junln·o y J l. Ap..tn1J1J ''"u/i;J,•rh•.}

M11lnll<• F•gund., dos Santo


P111l ~·M1rJ · r1h1L1r, Dt•pdrtrunt'11lo tlt Btulugu1 C'1:lula1 &:
,¡,,[J,·.\l'J1\'1•lr1nu:11tu, /,,:.t1tutu dt· (~J{•nuti.\ IJ1ou11.1d1..10.
l 'nn·i.;r..1J,1J Je- Solo Paulo.
ll:11pilulo I .?, C:~/uftl) tle ltt sd11gre )' )), Jfc1ntt•UO/>O~o.'1h.)

r11rklo Gom•
Prvh.*'K1r.i .-\J1unt.a, Drpurt..imt-ntu deª'"'''>:"' (~,:lul.1r ,.
1/11 fl,~ ~J:l'll/Uf':l~nto,
bu/rtuto Je: Ú-t'ldlU BJ~~t:Jl,U)•
l 1u,l.TWJ.1J Je S.ln P..wJu.
1l..,,,.u10 l:),.~il14' d1$"0!nu ~ lb. Ór~ .uu.:i.:ul-.
ftl llflJNfcJ J~ ~tn"l'.)
Agradecimientos

~r.IJ.,;em"< 3 b l:ilitora Guanab.va. en op«i.\I •


lullliu \ti""''"· afu«a.. ' Maria ~enunJ.t L>i<11Mlo.
rn l\l.lr.t I"'°' l.i lkfl-:Kln ~- ti .:uim.fo ~ ,¡ Ol.I
nun~ tJ..:lón Je HIJlol"Jl'u b.isic.i..
.>.¡tr"'1«<mi>< LUtlbldl a los~ q"" l<><n•n ~
af're'\:fft1ll'I foU*rrni..~ para meklrar algum..' f-'M1G d<
"'"libro tJn.i l. lümur.t lffindula uroiJ.- , ~"'''"
\in.mi IM""''ª' lhil>riJ.tdon in situ\, '"'" ll.>Ur<
( \Ct'J.tJ.t..IOn J.t prntttnasl y \\'olfgang ( ,. \\ ZNn '\.1.~t..
"1ntlU10C\"l'i).

Los autorr1
Prefacio

lllJl°'' J,,, ".ip1tulos. de Histología HdSJ~l' 1ot fl"\'l\.1Jon


pMll~l.l llLlnl tJi..::lnn \ cuando ÍÍ.lt Oá:~fltl Jt..lU "°
a!Jurm .nn ~ ... ,...,i....i.,,. mas imporumn .i. las 1m...
li~IOM'i rrc mra .Wmimlo.. tmilno\ tl cuiJ.adn &
muLmn d hbro rn una dimensioo ('.ompaiblt "-on d
U<fll!'l .il'pnnibl< <k "" "51Udi:ml<°' <Ult>< pr.~
suel'n t .. tJr n1u\ ...,,.t-irf'Carg-ados..
Ltno dt Jo,, li'l'c.x-tos de es:ta nue,·a c:-Jklon qui: n1crt
ció ti n1 '1~ 1H 1.. ul ~l.\do fu e el relativo a h14! llu;;1 1.1..:hlll( \ .
Pri cti..:.uncnte hklo' los dibujos se rehi,ith\ll o pt tle..:
cionan1n p.lrJ l)Ut'. n1uesLren aun n1ejor el (fllltrnldo qut
se m.m (lon.t en d tc:\.to

U. nll.:mí<"•WZ&.>.• wnbi<n fu<roo <lbj<h1 .i. una


'1al..-i<ia nr<-°W. º" <N>«O«US pr<>cnudos m W n!l
.::..-. mniorn. """1"" Je buena ~ « otcim<
ron .:on ... O:.-.nntc.l J"IX:tl ntilrzados. en d Labnf'alnrto. l\x
t'(.O, \<' IM ;;u .. 1fú\ ••por eones teñidos. ..:on hc1n.ih1\1l•n.t

eo:ioin~. qut e' 1.:i te..:nka de lindón que\~ fth.\lcntr.l en


las cnle..:..:hHleli de en1;eñan1..a de h istoloAill e hl1;1o¡>J1C1
Jo,gia. Aunque el dhtRnóslico de las céJut.1.. dt lo' l~jldos
deba h;.1..:er~ 'qlUll l.i tlriU11ctura de 1.11r¡ (fluJ.1, \. In.. ttil
dfr.;._ \no l~'r lo' (Olom.en lapr.i.:ti~ l.1 l•~•~ .. .:uln
~ d dtapW.l1\.l' IM nlis f:ldles gr~i.h .i Ll úrnJW1d.\d
que .>Jqukr< d 00..n adoc en rebctón <OO kK miar"'
qut" \e .al ml:mk"f~
.'úiinlluna' dt1.t.a.::imos rotre ~ ~ n&l\tdi
des. d.! c t.a n11~ HL'lc~ &.sic.a. U Ui..!.t'4M.ln Jt J.,._
tipo" dt rc"u.aJ11l' l'.ud n-t..is i1rfonn.r(t1Jn 1• Hi4t11f,1:.:ta
aplinrda_ 11 prln1ero estíi destinado •1 lo' l«ttHtl\ que
desean 11 1111 1 ''~º nu\s ~tdelante de lo qut hl' JlhlJ.viunn..s
exigen c1uno hJ\ko ) fundatnental p.u.. un (lll\lt de
hi~tolCl¡:tt.t t º' re\.UJ.Jros de HistoloKt" 4-1plhJ.ld no "111
lnc:d lt'K rtm SI un perln\..tOO.UJU('flhl Je
e>..ai.;L.sl~('OIC'
b. Ultlgu<l' r..;u.dt ""' .-l¡ii<...-ivn rr..'dJ.01. l l ,-.mblo
"' titulo ~ .Id>< • qU< «!> obra <SU ~ • IOd<l<
kh <un<>< d<l ;iru J.< Ll wJud. y oo solo • ~" dr mNi
ct__n¿_ t-~,, no C'ntr.lñ.J. solo una modlf~t.'n IC'rnüno
lóp.1..:.1. ,1110 t.unhu~n die contenido. qut tuie an1pl.t;iJ.l'
d1\.er"iilh:.1d1).

}OJ~ ( (11 ll~fro


0
Índice resumido

1 Mi'lmhh tk c•lu<lio en histologia, 1


l lnl roJu.uón ul <>ludio de la, ccluJa,
( 1lopl.i"n1.a, ! 1
, :>:U<k.i.dular, 49
lqiJo <1'1kiial, 65
's lqidu ..m¡unU\U, 89

• lqi<lo .Ji¡xno. 119


1 ICJIJ1, \.Mttl.t~!JO. )!_5

1 ll·11Jo º"'"'"· 131


' lcJllln ncr\''º'º· 149
10 kjldn mmrnlar. 1 n
11 ~i"lh!llUl cin.:ulatorio, 199
12 kjiJo "lll~Ullll'O, 217
U 1km•top0)<'>1', 133
14 \~ll"m.11nmun1tario r orga..tk)). liníatillh. 251
U 'i>tm>.a J1g<'>U\'O. !79
16 ór¡µno. "'°'t.do. ron d tubo ili;:.-.tnu, 311
17 '<>tnm rnpir.ilmlo. 333

11 Piel ) """'""'"' 353


19 S1""tern.i unnario. 367
lO t..;1!riitl·n1.1 énJolrino., 385

11 ~btcm,1 11rnitul masculino, 4 1J


ll ~J,tcmu l(enllal femenino, 427
21 "i'tl·n1J\ foturre<:'--ptur )' audiom.'ct:plur. 4 17
,\tl.1> Je lll\h>ln!(I• ~6-

lnJ1... 1. 11naltucu1' S.!#


Índice general

\kl1H.lm Je c\ludlo de la histologta. 1


ln11odul"ción, 2.
Jtrc1,nri1c Ión Je 1nuestras para
t:i1:11n1~n inkroscópi,o, 2
1\111..hl<l.(Opi.t or~U(J.. 4
.\1h. h""'..:t,pl~ de ..:ontraste de fase y de
"'•utt ...~tt Jüereocial de intaferencu. i
,\111o.r1~1"PJ.J 1.:onttxal. 5
,\11 ... rflk7~ Ji. tll..IOfescaxia. 3
,\I ... ~opu. t-la.,roo.i.:a. ¡
Aut.ll'r~k•1~uf1Hn <O<US de t<tl.io< '
<:uhl•'O J< «lubs) <<ti.los. 8
t n.:"1ommirnto ..:dubr. JO
Hlik>quc,~<.>) <ilí>qwmica. 10
1lrtlC\.\.14lfl die mole...-ub.s ea eones h1~lllln~J.:1" rot
tnicr•wone' mok1.-ulares de alLJ atímd.td 11
Pruhlt:lll.l~ en la interpretación de loli corte,. I~
H1hl!OJ.tr11tla., 10

, l11lriH.lu<eltin a l ""udio de la. cclulJ"


( 'itupld,1na 21
l>1lr1tn,.;i.1...-:h"tn .:~lular, 11
l'ril1'..1r.JC", ..:omronen1es de la.li ..:aula.,. 2:!
<lh~~h -lO
lld>l iogr>J"' 4-

) ~ """'' ..lubr ~9
~u..i<o ,dubq '"-' pnnc¡p.aJcs •••1q•11tnto 50
l li\úión <tlubr. ,;.,
<l<~hdul.lr. ;-
·'rtlJ'htÜ.\., ":!
J<,N"'ll"'"'· bJ
l lq 1Ju cp11cHal, 65
Jn1rndu..:ción J tejidos del organi.srno, h6
J•11nc11,ale'i lunciones del tejido epilell.-il. ()(,
J>r in,lpJI~" ..-:ara,terlsticas de las
\:t lulJ~ t-plteli.11~~ b6
t-\l'\:"~a.ili1..L..:1ont" de la superficie ba."'"'!.uerJJ
Je l.i, ..:c:-lul.i." ~1teliales. 6S
b¡,..,1.iUz.i,u>n<> dt !.o superfide :IJ'l'al
Jt ¡,¡., ~auLt-. rrc.te:liales.. - ¡
'fipos de epitelios, 73 i:larrera he1uatoencefii1ica, 165
8iología de los tejido.~ epiteliales. 79 Plexos coroideos y líquido cefaJorraquideo.. 165
Algunos tipos característicos de Sislt?111a nervioso periférico, 166
células epiteliales, SI Fibras ner\'iosa.~. 166
Bibliografia, 87 Nen'ios, 167
Ganglios, 168
S Tejido conjunti\I<~ 89 Sisterna nervioso autóno1no, 169
lntroducción, 90 l)ibliografia. 17S
\,élulas de] tejido conjuntivo, 90
Fibms,99 10 Tejido muscular, 177
Fibras reticula.res) 104 lntrodu,ción, 178
Si.ste1na elástico, 107 Jvtús,ulo esquelético. 178
Sustancia fundan1ental. 108 A1ú.;;culo 'ardíaco, l 91
1'ipos de tejidos con.iuntiYos> 11-1 J\llisculo liso. 193
8ibliografía, 118 Regeneración del tejido nn1Scu1a.r, 19~
Bibliografía. 1%
6 Tejido adiposo, 119
lntroducción. 120 11 Sistema circulatorio, 199
'fejido adiposo unilocular; 120 lntrodu,ción, 200
Tejido adiposo n1ultHocular. 122 'l"t!jidos que co111ponen las paíedes de lo.s vasos, 200
Sibliografia, 124 Plano eslrucrura.1 )' co1nponentes de
lo.s t'a..'>os sanguíneos, 202
7 Tejido cartilaginoso, l 25 f:structura y funciones de- Jos vasos sanguineos, 203
lntroducción, 126 \..orazón. 211
\..artílago hialino, l 26 Sisterna vascuJar linfütico, 215
\.artílago e13stico, 129 Bib1iograf1a. 216
C..artílago fibroso, l 29
Uiscos intervertebrales, 130 12 Tejido =guíneo, 217
BibJiografia, 130 C.0111posición del plas111a, 219
Tinción de los elen1entos figurados en Ja sangre. 2 IY
8 Tejido óseo, J3J r.ritrocitos., 219
lntroducción, 132 LeucocilOs, 221
C..flulas del tejidoá.~eo. 132 Neutrófilos, 223
Matriz ósea, 13~ Eosinóftlos, 224
Periostio y endos.ti<\ 135 fusófilos. 226
fipos de tejido óseo, 135 l.info\.'.itos. 228
Histogénesis, 138 J\·1onocitos, 229
Artil:ulat.;ones, 1~5 1'ron1bocito...;, 231
Hibliograíla, 148 Bibliografía.132

9 Tejido nervioso, J49 1l 1 kmatopoycsis, 233


Neuronas. 151 1ntroducción, 23-1

Cuerpo celular, 153 <:élulas niadre, factores de crecirniento


Dendritas, 1s.i y diferenciación. 23.4
:\xones; 1 5~ ~ lédula ósea. 238
Potenciales de n1en1brana. 155 J\faduración de los erio·o,itos, 139
t: o111un icación si náptica, 155 C"'iranulocilopoyesis. 241
se,uencia de las etapas durante la trans1nisión f\·taduración de lo..~ granulocitos, 1~1
de Jas sinapsis quin1i,as, l 37 Cinética de producción de neutrófilos, 143
<:é1ulas de la neuroglia y acti,'idad neurona), 157 Cinética de producción de otros granulocitos, 246
Sisten1a nenrioso central. 160 J\·laduració1l de los linfocitos y lo..~ n1onocitos, 246
~leninge.s, 161 Origen de las plaquetas 247
Bibiiografía. 149
14 Sislema inmunitario y órganos linfáticos, 25 l Glándulas de la piel, 363
Siste1na in1nunitario, 252 Bibliografia, 365
1'rasplante de órganos, 259
1'irn(). 26 1 19 Sistema urinario. 367
Cianglios linfátkos, 266 lntrodttcción. 36~
Bazo.. 1i0 Jlillt)n, 36S
Tejido Jinfático a.~ociado con las n1ucosa..~, 276 Vejiga )'vías urinariar;:, 3~3
A1nigda1as, 276 Bibliografla. 384
Bibliografía, 278
20 Sistema endocrino. 385
1S Sistema digestivo, 279
Honnonas, 386
fnlroduc..:ión, 280
Hipófisis) 386
E..'i tructura general del rubo digestivo, 280
(~avidad bucal. 2K1
...\denoh"ipóflsis, 388
Esófago.. 2~7
Neurohipófi.sis, 391
E.<itótnago, 287 Patatiroides. 39-1
lntesHno delgado.. 29·1 JsloLes de Langerha11s} 399
Intestino grue.s~ 307 Tiroides, 401
Apt'ndice vern1ironne. 309 Suprarrenales, 406
Bibliogrnfia, 309 Glándula pineal. 408
Bibliogmfla, 408
16 Organos asociados con el tubo digestivo, 31 l
Introducción, 312 21 Sistema genita1 masculino, 4l J
GhinduJas salivales> 3 12 Jntroducción. 41 2
Páncrea.<1, 315 'lb;ticulos, 41 1
Hígado. 318 Vía espenuática, 423
\lías biliares> 330 (~ l á.nduJ a.~ -a..:cesorias, 424
Vesícula büiar, 330
Pene.425
Bibliografía, 332
Bibliografia. -126
17 Sistema rt'spiratorio, 333
22 Sistema genital femenino, 447
lntn)duc..:ión, 33 ~
Jntroducción, 42S
Epitelio respiratorio. 334
fosas nasales, 337 Ovarios, 4:IB
Senos paranasales, 338 ·rron1pas uterinas. 437
Xasofarinse. 338 Útem. 438
Laringe, 338 Vagina, 442
Tr-áquea, 338 (";enitales externos, 443
Árbol brnnquial, 339 Gl3.ndu1as 111an1arias, 443
Vasos sanguíneos de los puln1011-es, 350 Bibliogrnfia. 446
Vasos linfiiti..:os de los puhnones. 350
Ple1ua. 350 23 Sistemas fotorreccplor y aucliorrcceplor. 447
Bibliognúía, 351 Introducción, 44S
Siste111a fotorreceptor, 448
18 l'icl y anexos, 353 Sis1en1a audjormeptor, 460
lnLroduc..:ión>354 Bibliografía, 465
Epidennis, 355
Den11is. 357
Hipo<lernlis, 359 Alias de 1-listologia, 467
Vasos y re..:eptores sensoriales de la piel, 360 indice alfabi'lico, 527
Pelos, 361
Uflas. 361
ook/9786079356682#fPa...
booksmedicos.org
-
• Introducción
L<! ln!>lologia t'li ~I Ci.lu<.lt() <le l;u; célula:-. y lu.-. h:jido:.
del cuerpu )' dél 1nodo en que :,e o rgan u..an para l On~li +
Histología Básica

<lc lo!> Ct.·.iidu:,. La fijat.1ún ~é h.tt.«:' p()r nu:lo<lo...:; qufrn1'-u~.


o. c(>n n1t-•n<ir (rc(.'ut'ncia, por métot.los ÍÍM l'OS ( véaM." n1á)>
illld ante}. En la tijadón yuünica. ..,e surncrgen l u~ le.iido:-.
en 1>0lud()nC:o. dt.• )>U.)>laru:ias dé:.nalurdlizad ura..'i o d t.~ slL\·
t uir lo..:; (Srgano:,. Dd.nd o a fai. dhnéns10 nCl> pcqucfla:, de laru:iá:, que t":-.f¡¡i.,iJii".an hb 1nulé,ula:o. .d fon nar pucnlO con
lal> cClulas. l>U estudio i.c rea liza C<>n e l auxdio d e m k roi.· llli> n10Jé.;:uJas ad vat.·<.·nl~. E:.a\ ~ol ud ones .se t.leno nunau
. capiluJu. se p rcsCnlar<i.n '""" 'º:; 1nstrurnentos
coptos. En '-'l>le . Corn o Ía chfu...;i~)n rápida. )' Cürn pjcta <lcl GJ<U.lur
y l>C <1burdarán algunas 1nan crnli d e pn:parar las cCluJa:>. hacia el inh.•no r de loi. frng1n c11lOl> <le1nora c:iertü tiétnpu.
IOii lcj i<los r loi. úrgano~ para el .t.11i hs1s n1h.'rú$CÓp1~0. un trag,n1cnto gr<ui<lt· ~.lebc t.urlarsc cu otro:-. mt'nores. anlc..'
A<lcn1::l:.., se d c.scriln rán alguna:. dé lai. 1nctodologi<l.\ mis <le :.u1n crgirlo en d fi1adur. Dt• <.'1-l'. n1udo, 111. p<.'nt'Lra.:1ón
<ld fij.tdür en el lrng111enlo <.'.li rnás (;ic1I y se a..:;<.-gura 111cjur
utili1.adal> para invci.11gar la funli6n )' d 1nctahohsn10 <lc-
cw c:o.Lru..:tura:,. la t.OnM'rvación de su cMrut.lura. Po r olra parle, :.t:' ptit.'tle
hac<.'r l.t pt•rlm.ión 1nlravalléular t.lcl lljaJ.or, que cn!Oncc!>
Ut.-ga al inlerior d e fo:> lcjidos e.un rapidcr. pur lc1:-> vaso:-. san·
guju ros, lo que hja 1ncJor.
• Preparación de muestras para l'no <le ló:, 1.iaJ orel> 1n<ii. LL\adm para l.a n1Í<.nhcvp1a
el examen microscópico úptt( ;! t-1> una io(J1u\.1úu d e- Í<>rrnaldd\ído .d -4%: ulro fija-
dor 00,:,tantc utrhzJ<lo <.'S "CI glu tarald eludo. Ot:btdo a la alta
la pt.'qUt.'n a d 1mcn~ión de l<tS t:élulas y loi. co1n pOnt'nlci. rcsolu.:i(1n d d n1h:rosCop10 "ofe.:t.nlnico. :,c- rt·quicre .l>UHlU
dt- la rnátriz cxtracd ular {?vl.EC) contenida c.nt.n: la:-. <..éfulas cuiJ<id o al hm:cr lu íljatión para conservar nlC::JOr lo:i. deta-
hace tJUt' la h1i.tolog1a dcpenda<ld ui.o <le rnjcrosc.:Opto:.. Lall llo: J e la uhr:.1e:i.Lru1:tura de lru. c:C:lula:-. y J.i rn:ltn:1,. P<lra é:.a
1nvcstigJc1ont.-S en quilniL.11., 11:.Jología, inn1unologf.t y palo· 110.1.lida<l. !>e ha.:t· una fijación <loblc-; :-.e ulili.1.a und !>Olucrón
logia ~un Íuntlamenlale.., pará el <:'Cu101.:1n1it'nlo adecuado <le ghtl<i.raldeh ido an1órtt¡;;uaJ() y. a l'onttnuat.'i.On , ~ n-.iliu
de la b1ulogia tl:: I@ <:'éluJás. lo:-. tejidos y lo:. órganoii y de una scgu n<l.i ll.i.t.ci6n t:n 1.t•tn'>ri<lu de O!>n1ío, que co1t\l..'rYa
..:ótno :o.u3 diÍértnlCii cump<•nenle:i. IOii tnk•gran en la :o.alud )' )' da (t11tlr.i:,te a t(1~ lípido:o. )' la"' prott•ÍJld!>. b le p rm·'-•cli·
la enft.•nncX!ad. Conoc.er la, herr.un1enlai. y lus método!'> d e m tenlo :.e ha 1.'0 nvcr li<lo en la noml.á p ara ::stu1.ho:; u llr.iés·
1n\'C)illgac16 n tamb1en Cii t.'scnt.·ial para la co1npro1611 ade· l.ruclu rálc:.•
...ua<la de la C.!>Lructur.1 y J'-•t fw1cionaulicnlo d e l.i.., et-lulas,
k).' lépdos }' los úrsanus.
l.o:-. pro<t.'tlu n1::nluS tnás U)i.i(JOii en d éStud10 Jt.' lejid o.s ' Para mi< Información
al nucnbcopiu Opt11:0 con:-.t:i.k•n en 111. prl•parndOn d e \..'.~)rte.:. Quimica de la fijación histológica
hbl<1h)3icu.... En d (tarnluén Jenü11U·
L1 fijación quunicil ts un ~1 u(M oompkjo y nu muy bien eso.u~
nadt> () ). la imagen se lon ua
ddo. (1furm.ilckh!da1 el 9!t.1.i~.l!dehido son tonoddas p!M ll'Jttil)l'li11
a parlir <le I<•:. ntyo... luJnulOM)•.:; <lt-• u n bai. de IUJ.. que atra~
(()Q 11& ljll."PU~.smino iNH~I de ~ ptO!tin.t). ÚI ef til)() ~qlU~dklC·
\l'I~ u na c:-.Lructura. ('..élula:, .,·ivas, c.tpi1...; 1nuy d d gada..:; hído. w il(tfóB fljado16 )t.t reful!ttd pOtq<Je e1 un dic1!dehidu llf.ll' PfO
dt> célul.L.., (> t<..'jido:,.. 1nt·n1br<ln<1l> Lran:o.parcntc:-s de anuna· mt1e>>e li1 fo1mmn mdS cfic.u de unlO!lc~<1 uti1dd~ l'ntlt llfUtcwid~ de
f~:, \rl\·o:, (p. c.i., d Olc:'M!ttleno, Ja <.:oJa d e UU rcnacUaJO, fa Li:s<élul.n y ti mo111i1cx11i1ttluli11.
pared de una l>olsa en la mCJlll.t Je un f1Jn1M;.".r) l>Coh:,ervau
al mu:ro:-.c:optó <.'n fonna t.hrc.::ta. De c:,c n1odo, es po:-.ihle
c:,tud1ar esas t."!ilructura:i. duranu.• l.trgo.li periodos en <lite· • Jndusión
rente.!> cundic1oru:.l> Ü:i.iulógtca.o.. o expt'nn1t.•ntalés. [ n L-.tin·
bio, Ja rnil)'OrÍá <le l.i.:o. V('\."t.~, fO:o. ICJJ(J U~ )' lo:. Ór'óanOi. .)()0 P.ua obtener t.ortt's d elg.cidt•:, t.uu cl 11111:r{,tu1no. de:o.puéi.
gruc."Mt.s y no ~rnlilcu d pa!'<lje <?dc.::uado d e la lut. para d c la Jij.i.ci6n <le lo..' fragmt"nloS <le órganl):i. o tejitlt)..:;. éiitoi.
que .:.e fom1e u na 1m.age11. Pu r <.·l!o. antt.':S <le cxa1n1nar l.:>s al !>C rnl11tnm (Hn -i.uslanc:ia." q ue k'l> t.onll~r-<1.n u u<i cOn.\i.st<.·n·
n1kruscop-io, ~ lo:-. <lclx: M.~Xiuna r en cia rigtda. Lai. ~U1>landa-:-. 1ná:-. ulllii".<tda:, p.ira ese fin ~n la
tnur ddg.tdüS q ue ~ t.Xll0<.an sobre porla(lbJClOs d é \·tdriu. parafi na y (.'1<:rla.'. resind..S plá..:;lie.ts. La p.tr.illn a sud e ullh ·
Lo~ <..tlrlc."3 :.e obl1t ncn pur 1n0010 <le iit:.lrun1cnl(Js de g ran 1.ar:,e para la n1kn)i.cop1a óptica y l;1_s n:s.ina:-., tanto para la
pre('tliión dcnonutl.i.do:o. •per o ant~. los tcji:.los ópttca cotno la elt'Clrti111ca.
)' lul! 6rguno:. <lcb<.•n pa)ar por u na M.'nc d e Lra.hUlncnlu.., que [ I pn).._csu Je impregnar lo:, ICJ1th h ~on paraJ1ua se
:.e dc."M.Ttben a (.·ontinudd 0n. <lcnonu na o )'. pür lo
general, t:ll pn::c-ctfid u d e d os ct.Jpa)>:
. ;\I contit•n¿O, se extrae cJ i1gua l(UC t't>nltt."·
• Fijaáón ocn fus le.ii<lo:i. 1n cdianlt el pa.i.a.1~ por dh·crso:-. baños <lc
Tra.\ :.u t::\tNtct.iOn J d cut:rpo. las c:élulai. ok1:. fragtn cnl<1:i. solucione:-. J e .:on(.·e ntrac::1unei. .:.ret:tcnle:. Je <.'t.tn ol (por lo
de tejiJo., u <Íl1;.t.no~ ~ ~ot nclt-•n a un pro..c:o.u <l<.·numinad u cunlún , Je:i.de etanol al ?0% en agua ha.-.l.t elanol al 100%).
• qu'-' Ljc11<.' v-.i.riai. íinalídadci.: cvilar qu'-' dig.ier.tn lol> Tra~ la de:.hidr.i.ta(.1 ún. 1-e :-.usti, uyc el etanol <le lo:-. fr<lg~
te.1 1<lu:-. la) en:a n1a:. c:u.:.lcnle:-. en I;!:, proptru. cCtul<i.:. {autó- rncnlo:i. por una .)Ui.lanc1a 1ntcr1ned iana ( por lo c;c.-neral,
lbi.s} u en la:-. bal· tcn as; t nJu rc.x-cr lol> Jrag1ncnto~ ('onst'r· un .l>Ofvtnlc o rgánico} 4ué l>'-' n1::zd a tanlO ~011 c.'l etanol
\'a r en ¡;;ran J"dfle l<i C::s lructurd y la (.:Ulnpo:,11.:ión n1ole.::ul.tr <.<11110 .:on el metl10 que .se e:.<:ogiOpárd la 1ndu:-.it'in (para·

booksmedicos.org
1 1 Métodos deesrudio en Histología

M....Wela
-
Soport~ del ~oque

Bloque de para~na

Fra9mento de tejido
C~t1illa

FIGURA 1.1 Micr61~0 pa1J corla '''~ in<luld~ en pa1afin1 o mi1111. J.l ;,ctitlnilne Id 11hlnnelll IJ lt ~1.t'<ha de l.i fi~1J), d l*q1Jl' o t~o q.ae <Oflltent el !l'jido ~l!bt y
bilja. COO: udd \'OdlJ de IJ mdnil'CIJ, d ~que d'IJruJ tina d1s1M1ci11 defüm!J lpt11 lo 9~l!(I~entre 1y 10 µ.m) ) •.il pJsd1 pee li1 <11lhd~ &j\l llllJ feb111111d11 dl' tejido. 1ú111~
deMICroG'l.)

fina o rc:..ina). P;ua la inclu.)16n en paralln:i.. kb i.u:.tan· por congcladOn, ra que la in1ner:.iún en sul\'ent<.·s 0..01110 el
é1a.s 111tcr111t.-d1ana:. u1ái. u:.a<lai. i.on el xllcno o (.-1 lolut>uo. ;ulenu di....uelvc c:.as su:.taiu:w.s.
Cuant.lo el :.oh·entc orgiiui"o hnprc.•gna lu.s fragmcnlOll <le
(ejido. él.tus qut."(.{a11 trau.span:ntc:.. o tra.slúd<loi.. A conti· • Coloración
nua.:1ü11, :.e los tülú(..t en pa.ralJna dérrcll<lá (56-60 "C}. fJ
éálur evapora C'l solvente o rgánico )'la paraílna ocupa lo:, PJrJ. que ::;e lo:. pu<;'<ta t!:.tudiar ~~I m1CrOSl.'Op10, es pre-
c:..pal.'10.!> dd interiur <le IOli le.ii<lo;,. lina \'C:t. que se reti- Cti>o colon:.i.r la 1na)'ona de lo;, c:urtes bJ:i.lo l6g1t.'oi. porque,
ran lo., lragmcnloS di.' la t'lilula, la parahua :.e .!>Ohdifica y l.'on p(K...i.' C'..'<c:cpt..10nc:., los tcji<lt)i> 1>on 1nc:oloru.-.. Con c:.a
é:,lOll- :.e lornan rígidoli. l.<J:. IJloqueli <.h.· p.tnd1nd que t..on· JlnahdaU. :.t..• i<le:iron li:tTtica!> <le coloral.'1Ón que <leJ>lacan
tienén los lejido:. s<: llC\'lln aJ nnc.rOtun10 (Ji¡;. l. l }. <lon<le lus d1.,·cn.o:-. t:ornponcntt:.:. de lo:. lc_11<los, dt' la:. t.<.:luta.s y
loe los .;;Orla con un.u hoja dc acen) () de \•t<lnü d:: ntot.fo
de la 1natn.L t'.Xlr.!CcluJar. l..1 :.dCl.'lÍvidoul t.On la qt1c lo._..
dé Oblcner corlel. Je cnlr<.' 1 )' JO 1n1crómclroJ> <le clipe1>0r* -.:olür<tnh..•:. llflcn lo:. c.o•nponeulé;, de toi. lt.',iil.h):. puédt- ser
Rt.."Cuénl~i.equé un n1h:rtHnt•ln) ( 1 µrn) =O.OOJ nun : 10 6 1nayor o mcnür. ~ l ucho~ cotor.i.ntes :.e C<nnp()rlan cun10
m: un nantunc:lro (1 r1111} O.OOl µ111 IOt>nun = JO \lrn. :.11:.lant.:illi> Je.· cariclt'r <i..:11.10 o bi~ito ) t1enJt'n d IOrmar
Una \'C:t. liCC..:1onado..... J e~ t..'<•rlt'.:. .\>C ponc.•n d fl otar liobré.' u1uunc:. elcxtrí1J>tálicu:. (.!>aJ1n;;.'>} '-.Ott los cu1npu11cntcs
una ~uperflae úe d!;Uá libia } dopul-.s :.e colocan liol>re 10111.1.adu:. c.lt' los tc11d u:-.. f.01> t'On1p<>r1cnlc:. <le los tejidos
porlaob1ctO;, .t los quc se adhieren }· a conlinuát'i6n, se que :.t' rolurt'an b1t'n '--'Un c:ul oranle~ bá.:.r..o ... :.e Ucn<.11uinat1
lo;, Une. ba.\óJllus. y lo:. que tienen gran .WrUdat.l por coloranlcS
itc11.lo.:., acidófllos.
El a.1.ul de toluid1na ycl azul <le n1etilcno .!>Hit c1c1nplo:. de
• Fijaáón física por congelación colOrJ.rtlt.~ l>á:-iit~. Üln)i> col oranlt.~. co1no La hcrnatu.uhna,
Un 1nt>c.lo del lodo Jd"'cr~ntc J:: preparar Jos cortes de s.c c:ornporlan .:oruo tolüranlt.'li bál!J<:t>S} be unen a eslru(-
tej11.lo•.¡ el! el que oc.urre tlt·s.pué.s <le :.iunctcr loi> te_1iJoi> a un tura.:i. ba...til1la:. dt• la:. l"él ula:. y Jo:, h~Jido:.. l.oi> co111~111entc.'
ct1n~<.'l.un1CJHO r.ip1<lo: <le t.'l>la rnan<.'ra) lo:. léJÍtfú... se lijan pnnc.tp.i.lt.•.!> Je lo:. tc.ii<los que rc<Kdonan cou colo rante.:.
p<'r .:ongclacic'in. uu 1h~lod u físico de lljal.'.1611 que lo:. Cit<lu· básh.:w. lo hac.·t.•n porque conliencn ácidos c.•n su t.'u1n1•olil·
rece y, a:i.1. eiil~ln Li:!>lOi> para corta!"Y.:. Se t.rt."t'> un 1nit.:rólo1no o.'lUn: 3c1dus uudeko.s, glu<.·o:.an1111oglu..:J111.b )' g_lut.opro·
para léJÍ<loscun~t.ia<lw.,cl ~riOSUllo ocriómicrótomo, para tein& áci~ Por otra parle. los 1:0Jor:mtc.' áotllb (corno
hacer ~:ortes <le tc.-jir.los c;ougda.doi.. C:onlO esl.i. lé-.:uic-d pcr· nár.1nJ<1 (i, t.>tt:i.ina. lt1t."b111á <ic1da) tiilén pr1ntifxiJ1ucntc: loi.
nulc l<1. pn:parat'IÓn r<ip1c.l.1 <lt: t.urlei> :.111 pá~ar por el l<t!'óO con1pt1ncnlt:s at.-1<lúlifo~ Je lo::. LCJld O.!> C()n1u por CJ<.'lnplo,
prú<tdin1Jc.'nlo dt.•<leJ>hidr.Ual·iún e mdui>1Ún dCS(..rttOatllc:'i>, nutocont.lriás, grinulo:-. <le M.'t.rec.ión, prOlt'ilhb t.itoplai.1ná·
:.e lü ulJ!i1..i. hab!tuahnculc en hospilale~ para anáh:t.ar en tíca:. v c:of<iuc.•no.
poo..oi. nunuto~ n1tte.!>lra.' Ob(eru<l<e:. durante pr0t.t.•dunit'n- 0¿. t'nlr:tuJoi. Jo.\ o..ulorru1lc:., k1 <..Urllbtnalil'l11hc1nalOXl-
CM qu1rt.iróico.s. t\..,1mblnO. ~ loJ> Jcuom1na ''cortes por hna )' cosina (1 í.E) t.'.!> la t[Ut' n1;i., J>oC utiliza.. l....d hen1aloxihn.a
-.;ongl'ládún": Aden1ái>, c;ougélar lCJ11.los t..,_ lllU)' lllil parc1. d tinc <le ai.ul o v1olclá <.'I núdc.•u d e- las; ~éluJ.i...:; )' olJ·a~ cs.Lrut.·
c:.tudio hlstoquinuco <le eozunas) otras prolt.•ín~ en t.ortc..-. turas dlt<lall- (c<1Jno µordonc:. <ld .:ituplasn1a <;Un .i.buodan-
hiblofóStCus. [.-,to c.!> a:-ií purque la cungd.v.:1611, al contrario '",ª d e- Rt'\J.t\ )' la 1nat.nz. t.~:\lract.'lular <ld t.:J.rlÍl.ago lualinu).
de ta ftjadón quín1ku. no u1a..:ti\·a la n1ayorü~ <le lai> en:t.i· La co~ina, por otra parte. t.Jnc d t.-ih)pla:.u1u )'el c:olttf,>t.•110 de
n1a:. y ntaulienc n1ud1;:i:. proltínas cn ll-U:. fru·n1.i.:. naluralc:. c;otor rollado. Se Ul>illl lllU(.'.ha.'i <1tra' color.tciont.~ a<ltn1á...; <le
)' :.lL' Jugare.~ oric,inale:.. CuanLIC1 se Je:.can t.•:.tuJ1ar 1< 1~ Upi· la 1 ffi. con10 la:. lrlcrúm1..a.-. (p. eJ .. l..t.-,. l«ni<.'ai> <lt' ~fall o11·
do;, que C:Onticncu lo:-i léjl<lü.!>, ¿.:¡ C:onv~rnenle u;,.eu· .:.OrlCli y <le- f\·la:..~ln). tu:. lricrúm 1CJ.~. adt."1nil:. <le n10:.lrar rnuy

booksmedicos.org
-
bil!'n el núdro y el c1lupla:.111á, JJ!Cn:nc.ian el tolágeno J cl
tnú.sculo hso. Una t&n1ca en 1Spc..:1ál buena para ohl>c.rvar
y <li(cn.'11Ciar ei. d u~o dt.-1 t.ul<1ranlc ru .1 0 pit.•rol!1rto con lw.
pofari1.aJa. Aun que la nrayorid de fos l.'oloranh.•:. $Can ( 11.J-
L-=n:e ocular
Histología Básica

k.l> pard ob:.er vdr lus Jivc1su.s componente:. de lo.;; lCJ!d O:-..
Ptl~
s.uden ()1 rt."'<.".cr n1uy poca infr1rmac.iún :.()hrc la naturalcz<e
quiini(:a Je é~lU!>.
[ n 1n111:hüS- prtKt.xlimientul> (\·éa-.c )
lus rt>suJtadoi. d e una rca..-ci~Sn se rnándl~..tan por un p re·
Ctptlado o un cólür fluiln.•sctnh..•, pc.~o n o ~e ob:K'rvan l<U>
céluldll n i !.tL\ lín1ilcl>. [ n t.'":>c ca..óio, i.c- utiliza un11. culora<.'ión
de- t"onlraste . que e.<;; la aplicaéiún d e un <.'olOránlc a un t:ürte
:.c.llo para poder ver lai. t'elula:. u lo:, nuclco:,. Otra 1ua.ncra
de <lt:l>lilc.'ár lo:. cu1nponcutc:-. J '-· Id..-. células r lw. lCJi<lo:. t.'s P1anna
rn<.'<lianlc :.u irnprt>gnadón con metales, c:o1nó oro o plala,
1néto<lo lllU)' u5a<lu pára t."Slu<llar él lCJl<ló nt r\'lús(). Condensador
r.1 pro t:e<lunienlo t.:0111plt.•h>. <lb<lc la lijat.·i6n ba.:.ta la
ub:.crva<..iOn <l~ u n h.'Jtd u al rn1c.·rl)SCOpto óplko, tan.la cnln:'
F.i!l'o de luz
12 huras y 2 días. ségUn e l la.inano dd 1cj1do, <.'J fijadur )' e l
1nt.'dio de indu:.i6n que :.e uhhcc.

,. Microscopia óptica
l.oi. prcpar<i<lo:. culorea<lo:. .se exanunan al mic.ro:.c.·o-
pto óptico (ta.inbiCn d coo1nin.ado 1 nit.:ro~top 1 0 <le lu.1.) Por
durnina..:iún que alr.t.Ytc.sa l.i u1uc:.lra (lransdunuuacit'ln). 1
Lámpara Espe;o
El mkrosi:upio 6ptico cslá l<n·n1<t<lo por parles mcc<in1ca.'>
y ('plll~s <..fUl). El ('Ompu11c1H~ bptreo tuns.iste t 11 Lre-g fl<iURA 1.2 U~1,.-.;m11 dr!JllitW~vpL-.w, q11e~~r• ~U)w:ttp""a;.~o~i!lti·
1

Sl.s!e1nas <le lentt:s: t.:on<leJt-.ador, obJt'ltvoJ> }' oc.ular<.•s. El


r
pilks el tr4)\'tto dt l.l h;.! desde li f1.. c11te !umino~ hillU el"'º drl tibMl\'.tib. :C«t~il
<l?C.1l"11Uc.)
1:on<l~ni..ldor cou,cntra l.i fu¿ de uuá l<irnp<tn1 y proyct.:ln
un ha1. lunuoow i.obrc la muC¡,,Lra. [I t>bJctívo rc.:ibc l<1. lu.L
que alrav~~) Id. n utc¡,,tra y proye1.:la uu<e imagén aumen- <lus p~)r ntcnt>s de 0.2 µ.ni. Por Ju tai110, lo que dctt•rn11na
tada dt• la n1ut•.stra en <ltrccc1ún al 01:u1ar. que Jt• nuevo la nqucza cle d et.l!lci. de: 111. unagcn t 'lli el línutc de rcsotu.
amplía Lt imagc:n y la proyc.·cla a la rctu1a. una pant.tlla, <-iún de un i.i.i.tem.i ópt1t.:u )' no .!>U po<lcr de auu1cntó. El
una clmara t(,(ogr:iHca o un <letc.'t.lor clc.>t'trúnico. [ n él .i.un1énto .solo L1c1u.• valor pr<icli..:o st lo acu1npaiia Ja reso-
caJ>o d e la:- unágcrlcs proyt.xl.i.Ja3 .1 la retina, ta an1pl1<1c:ió11 ltK·lún. La rt'i.Olu-.·i611 <lepcn<le cscn l.'1a!n1~nlc del objc11vo,
total ~e .:aJLula n1ulliphcando d aumcnh.• <ld objetivo pdr pue... la lente ocul.i.r opcna¡,, au:rncnta la ilnageu que en C:.st.i
d au1ncnl() <lcl <1c.ular. prorc.~ la el ub.1d..1vo.
fj área de tll'l iOn de la 1 n1cn~up1a M" an1phcl gr.lt.iás aJ
Resoluáón u.'o <le \•iJ:co..:i1nara.-. dé aha sc.•n..1b1h<la<l y n!i.olulit')n t¡,Ut'
po.'>1b1htan k1 d igitahzac:i6n de la.., unáge1H.'S que pue<lcn
l o quC.!>e Je.:.c::i obtener ,.(1n un rnic.ro.,..:op10 c... w'a 11na·
uldi.atr.!.c con on.lcna<lurc:. o 00111pu1a<lora.s para t.•J examen
gc:n dUJllCntaJ a r Con muc:hfu dctallt'll. El J'a..:lor lll!Í..\ <-ruc1al t.u.tntilallvo, por 1ncd10 Jt< áph.;.~.lcionc!i p<tra anali1.ar ilná-
para 1.-i ohl<:•ndón de una HU<lf,ren aunlcnlada y c.un 1nucho;,. gcnéi>. OhJclu~ que no~ o~t·rvari t!n lunn.t dtn."<.lJ por el
dct.i.llcs e:. d parámt:lro d enominado poder <ll" resolución.
m ular pttl'tlcn \·isualii.ari.c por una viJt.:·ocáinar.i.. Eso:> sb·
Se: lo put.'tle definir 1.0rno la n1cnor <list.m..:1a entre du.:. letua~ tatnbi ~n so n útiles para. c:.tudi.u· ct':fuhts vh·as <lurautc
parLiLul.is o <:nln' <lo.'> liucas, d1l!laiu.ia que JX~lbtlita que
pt"riodos lart.•o..:; pt>HfUC' en1ptea.n tu:.r. Je ba.111 lntt."nSltla<l )
se f.i.<; \'(.'a co1no <los objclo!'> 3cpar.i&.>.\. D poder <le rc.'So- <.'Yttc1.n d <l.tt10 l~l ular que ,genera una dwnu1adón lntcns.:i...
luoón 111.á:-..uno del m11.n:1M:üpiu {tptil.'o ( lan1bi~n J t•nom1-
na<lo res:uluc::ión o liinile <le rt-soluc::ión} es<lc aJre<lcdor J.e
0.2 µ.nl. E..;ta r('S.u!uclón po~1b1 h ta la oblcnciún <le bu~·nas
unágeut-'.!> auJncnt;;lJ,1..., cntn: 1 000 y 1 500 \·ct.:ei.. l.u~ obJ...·· ,. Microscopia de contraste de fase y de
leh n1cnoft°!'> o n1a.., J c.·lgados t¡ue n1it.kn tncuo.' clt." 0,2 µ.in contraste diferencial de interferencia
(cotno la 111en1brana celular o un fl lan1c.11lo de acliná) no
:.e di:.hngucn con t':.lc 1n strutnl"HI O. Oc:l 1111sn10 n1tklo, do:. Alguno.., s1stc111Jl! ópE1<.os permiten observar c~l ula¡,, y
ub.ich)bo. COnlU por C.'JCntplu~ J.o:, IHilOC<.tllJrid:. O dúio LJ.~O$C:I· curh!!'> :.in coloradón. La... n1ucstra.3 lno l<)gkc1.:; .sin c.olorc.u-
1nas. J>C \·crian <.'<uno un 1ni..sn10 objc:(O i.i ~$luvícran ~cpara· ~udcn :.cr lrd.ll)pa.rcnlci.. r la obkr\·acu'in J.c dctallci. es d1fj.

booksmedicos.org
di. ~ loJ.1., LL11 parto de U u1\IC'tolrot. ltc:n~n ".," l.a mL'1'.W
U..-rh1d.IJ opt....L [n t..unbau. d mktUM.oplo ck l.Dttl.nblC'
de (;a~ uhh1.i un ~>lc."Sl\4 de lmlt'\ que f'f\~cn tm.igc'·
~ \1''1'.._ dr ob1t."lw. ~1 lrm:!ip.&n'll~ t O; 1 l \ ) 1.38).
-
Olr.1 n1ctWuL.1gi01 emplt'ada JliilrJ t.~\U ... l-tul.i.. o 1.-ortt'::o.
J.: lc11J1.., ,¡n h:ntr o l<1 nuLTI~c.up1.a JI.! ~,ntn;.tc JiJt:"R"n-
1.-1.al (n11t.ru,..:op1..:1 dt' u1h.<:rft::ren1..1J Je N'\111~). tt~ pro--
Ju1..~ un.1 lnl.l8l'll de apancnLiil t.rh.lln1<ll,nln.ll (flg_ l.3C).
f:,t.i:, llllJl)Cllt.•, !o.C ul.i:,.crvan !'.lt.'lllJ ' fC cu hl.tr1l.ll )' llt.-gro. y
(Ullth Je gr!....

• Microscopia confocal
l.uncn1..111fcrn~e. la imagen qur ul:rt."\.C'n J..,.,. mh.n"'4:o-
•""''" nv ...udc c..Ul11'0"t'ne Je: un 1-.W.10 un1... u mu~ Jdgado
Jd c..lll°k. Pur lo gc¡u."l'-cl. lo(' ~uperru11ca1 '4"•~ rf.ui. ... que
ólf'-l"'"c.·n '11nult.tnt'..mcnt..- m cl loc.c., lu'1ue~1,;1 un1.10'UJ
~1 ~J,, JcJ1.1rru.1n> dt" h. unagt•:11. Par-.i n.·...ohC"I fi.'1'C 1•roblt.'ftl..t
!ll't..l'C."'l\t:I u1icru~ropioconfcx-ul, '{UI!' h1....slJ1.J un plano IUU)
J1.:lg.uJn th.• l.1 n1uc11tra.
l .1h h11tdJJnt'nt~ <lt' e~ uu... 1'0M.opio ._.1n:
Un h.i.1 (1pu.:o n1uy cst.rt."1110 Hunuu.a. l.L 1nuc,1ra
l..i un.ig<"U ob1c1uda de l.i 1nuo.LrJ. Jchc ('.l.Wr por un "1n-
h... 1t) nttl~ ~~ut'tlO
()d,.J..1 .i <""t.i dL...pui.•1.uln n que La un.ab"'fl que -.e un-
g.in.. en cf 1.f.mu toc;ih.a.Ju u..,;. .J Jc:1'-" Wr nucnlr.L.. que
Ll_, uno.~~ Je fo,. plmm anknt-trc.'lo J rhlcnom. qut..Jm
l.. c~·.iJ.t.~ 4flg. t.4 L La luL l-"IU\'l'111<'11U- J.4• 1U('n Jd pf.mo
Ji..i 1\1~0 11< ~lun111a 1.11 gran par--tc, l.a Ji.·hnt1.-1on Jd ubJl:"Lo
"~.J11..Wu 1111."Jl~fil y JJ hx.i.l11:.l1.:ion Je hh 1..11tuponcnh.'lo. J.:
l.1 1nu..:i-lr.:1 ,.,. ha...1.• t.·o n mut.ha 1n.1)or 1'rl'i.:l'h111 1..1uc lUn c:-1
111i 1.ru~c.op 10 .)pLlll.l.
Por n1u111i:' práLtit..b, t'n nlu...tM•\ rllkrthl(l¡lJl•~ Lunfo<.a·
ll.'.\ ...e utdu.i l.i ~ÍJ;U1t'nk' JJ:.po~1..."1un (\~,L'c J.1 Jlg, 1.5 )! ( 1)
111 duu11u.t1.11.,n pnl\ ÍC:nt' J...- w1;1, tu.:nt1.: 4k: l.i.~t'r: (!> ...tunu
l'hl dJ "" punlu <le 1lwn10.K.Ju11 ruu)' •....-qUcn'-' h.i)' que.'
c.k-.rlu.u d h..u ~ f:.:; muotr.t p.i.r.t. p1.\Jcr ub~:n.u- un
~.a rtU)'r. (l) d t.nmponenk Jr: La 111~n qu~ 111k"ro.J.
úi:b: m.&r-Ul"'IC "-on un;i n!Olá.ut.. tlu.lf~cntC'(l'""'' '1grutK..i
q....: no "'°pui:Jrc.-..tuJt:ir un c.·o nr lt1f11u.nl; 141 La hu que x-
c.•tnple.a l'U3 tonnar una unzgC"ll n La ('lf\.:M\o que rrtk)a la
nlUPlr.i.:. (~)un Jt'Lc\.lor. que boKc l.tAJ.'UrllJLlcllt d~1.-tn'•n11.-J
Je l.t. lllCRJ.I rar.i. ~ue :.e IJ pucJ~ ol~t.!r\·.&r en un 1nu1utur.
""'l'turi,1 l.1 lu1. rt.'lkJ.u.Ja.
(~un10 ¡>or \C'L M>lo .!>C l(1t..aJl1...l un ¡tl<lu o hlL"l.ll n1uy
Jcls,.i.Ju (t.uubil'n dcnon1ú111Ju i.:orh.• (1¡1111..l,). Jc..~pué:.
~' r<.~l hlc n:uuir l os tlifcrC'lll<.~ pli.1110' <lt:: UllJ 1nuc:.tra y
r..:~,11hlrwrl ll'> p.1r.1 olJtt'ncr un ob_1l1.0 lthbn~en!'l 1 orwl P..wd
J.:a.cn~rur tuc.l..b. ~ luno~ lu"' Hlk.tt.N.'lfllh. 1...unJo-
1..a.lo tki~n Je b gran '-olf"ill..-"1.kl J.: La t.u1111\Ul.t... 1llfl.
e
FIGURA 1.l IMA*""""""' . . .il"J,,_,..,...*""
• Microscopia de fluorescencia ~...,cu-~~ u Pft'Pll••ot.1eiildl)yt.a-..m ctWll .,«.,
ni tedin te foti.'911fiat Olltll'IN' ~ton d~<eM p~l""' ti ua. -.p
CwnJ1i uni.1 lw. dt' una JC'tt'1"1111n.aJ.a 1un¡:JIUJ Je unJa A. ~~1ttfdlt10n•l. I Miou~d!-ts11!.i.ttccia. (,,,.t(IO~..,._
u·r~Ju '-'L·rlib >ll,lat1...1a~. e-.:.L.Lo, en1ilen h1_1 Je lung:1LUd d.t' dt C'G'nl1.is.ll' dlifr1co-1i•I d~ 1111cdt'lcnt11 'l'9wt ~t11naaki ..A. 8 y(, G1•n 1111"'l"11«1.
tindJ 111á11 l.irg.l. [.,<.• lenc\m<nu ~e Jt:nc11ni1hl lluun:.s<.enda. Ct11'1Cl111dt S. Royrfl. I

booksmedicos.org
- A!g ·JllOS: panos
focales posb1e'a
[ 11 La nucnh(.opiJ Je íluure:.... cnt.·ia, w1a íuCJllc clc- Juz. Je
Histología Básica

nlCn:urio a alla prcM6n ilumin<l los cortt."l>. Fdlros c:.1--~dak:!'I

~..
pi:rnulcn M"k<t.l.:iuna.r l.i long1tud de oncl.i cle llkl raroi. lurni-
rhh 0$ que llegan a l.i. n1ué:..lra } lanlbién de lu.., rayth. t.¡ue
"'""""" emik· la 111uc:.trJ. De <.•.!olé n1u<lo. ltii> su~Landa.., ílu()rt.~"t·ntc.s
~e o ln.cr\·an <;On10 obJclos bnlfantc:.s y c.:ol! c.·olor.
'' Lait bUiohtndas tluore.!>C-c.'nl<."S que liencn cLUni<la<l por
''
''
'' nlofCcula:.. qu~ St: h allan en las ~Club... o t'n la nlálru. é.").lru-
c."t'!t1l.i.r se ui.au t:o1no cul uranlt.~ tluorcst.'Cnl<.'i.., ..:on10 el
naran.ia <le a<.ri<li11d. t.¡uc.• M.' (._OntbinJ .:on d DN1\ o d RNA.
Ob:..~rvad('I al nu<;rúM.Opio t.l:: lluore.:.1.:e11da. el con1plt.'.iú
ONA·tl<tranJ<1 <le: a•:ndin<1 cnnte w1<1 1luon:i.c.:enl..'1J ver<le
\
ObsW:ulo
Mnatlllenld } en c.i:.o dd R.."l:\, la fluun:.:..1.t•nc1u. e:. roJU·an.t.·
ranJ<1dcL !\~í. e:.. poi.ibfc it.lentiíic.'ar y Jo,ali.1.ár loi. do:. ljpo.-.
conormc10 de á(;tdo:o. 11uc:lc1,oi> en las \.Clu1a:-. mt:tli<u1tc la nnc:roM:Op1a

Plano e'eg.do para


/ de fluorellt<..'1lt'ia (fip. 1.6).
Otra aph..:a... 10n 1mp~)rlan te l't'1>ulta <le l::i c.·omb1nadt.'111
ser foCS!.zado
t.¡u1m1c.a de :..ui.tanc.1as Uuort"'>centcs (<.:01110 el 1~l10<:1<u1atu
FíGU RA 1.4 PrQ::pó dtt.i mit:rosccp¡a (cnftül. LI lctoriginM.ttrnl'l plkOdd t«tc de.• t1uoréM:C(na • FITC:} ':011 molécula.:. que :oc wicn C!>pcci-
uua d pcqul'rio oriiOO queh.:ir ent1u1bstic.do 1 11~ il e.:n drtettm: mi~ra~ kmlo, el fic:an1cnlC a cun1püncntes <le la.s ~Clula., y IOf. Lcj1d t>S, lo que
tm!~Wlo bloqUN r~)U~ or9DJ& en ll!m pi~ !le ew modu, w.iu11W seto un ~no hac:e pollit,Jt." 1tlt'nt1hc;;ir esoi. c:on1ponc11lt":. por tnc<liu tle la
muyde~do de lairrx~tta ~ \'!!..

I___ Fuen:e de raser

Obs1ac_Jo
con on·100

/
1
1

Plano
foca. lado Mues1l'8

~ .--------"'<"+---<
FtGUR A 1.S .b:¡Ul1&1 dd ~u.1mlm10 deo uu lliO'ustqibía"lfot'lll l.a ArnhdoOO
de un1 f:.iet11e ~1 lll';u ia I• m~l!ol}' ~e refteja. Un e~pqcdirlgr la hu lt'Be)ld.i lwtJ.i ID FIGURA 1.6 Miu'cla!ogrd!i'J 6.- « lulas de riio de hllnuk1 m mlPO, l~1iid~ con !'id·
!til.!lculoqu~ t1ln! m l'lfr;, p~h. El clw.dccfo~~ lil fu? ~ror.-enimtt detf!nqs 1"\\) de &:1idimt Ento lllltn»<opio & flu61esC!r.cí.:i, el :ittA. (end 1M11~u1 deIC". nud:~)
de 14mire"raque~L!l'I por tfclame ode(rJs dd ¡:f.:i!lu foc.Jliud11-Ol.M1 ba:1tll mues.ti• emir.e lu! .im.11liJ, mienllas queel dl~~md ton .ib11nd:1rttib dt 11.N.\ .ip,w:ce de cclu1
P•.tqu~sett-.cr1e01tá11\J milfe)1ddtc1tl!. ro-}tn on<H.inj~. ~1.iu aoo>:tta {at.eSi~ &: .l;. !Ju~ yJ.M.Y.(Ul~.)

booksmedicos.org
-

~1."ni,:U ~ ~dl f\'t'.l.~ na.;b .a.Jd.imco ftd¿~Ul!'l'I
"' """.""' "' ....u. lastol..op.... ,.,. """"' "' ............,..
""""*<rJ..m "'..bol~

.. Microscopia electrónica
1 ,t\ 11111.ro""l'J't.ti. d1..xlrun1"J" Jl· l 1.111.,111h11111 y de
h.u ndo \l' h.1iu111 t.•n l,1 1ntcract:1ó11 l'ltll'l' l'll•i;1n1nc11. )' <.11Jn -
f'011u1tci- J1.· h1., tc11doi1.

• Mtcroslopaa electrónica de transm1s1on


tl aui.-n""'-l~ Mtrun.1r..•• J.: trlftllmhattn 1!&:....!.2' o
............. J.-""·"·.,,,.. ""'*"-
de-. l<Urio;o. ro...t..IJc"""
Je~ 'fl< do:..i. d -
lküun.l 10.1 nm l
Pnu C'ft La pr.¡._IJr.._¿_ l.J. ~tllO ohlctu.L J-'lf },¿ UM.'l\IRJ.
Jt- .• " ! ... 1, n• , tb~ ..e ~u.a rn klfno a .,\ mu ~
lu...1••111.1,u.. hAc l"•~bkquc nu.&o.lro1•"'1¡..1'1.1J.n Ji,¿~¡¡ "~u
J~· 4111.1 lllil \C\.1.-"'.\ ~t.' vean l UO tttJU Jct.alk. f • l.J.IUCUt.;hle-
~tll' c.,h· ~rw~lo Ltn .ifto de- .in1rh.u.ll'll \l1lu \l' pueJ..i uUlu:ar-
FIGURA 1. 7 M1UU'l{11plo rl"1*"'.o clr transmiu=G 906l lltf" 1.1 *Llf lt1n )
i'•" ·t 1111.di 1~11 11.1rl1l ulai. u mulC..:ul.11; 1-1l\l,1li_..,, ¡1ut·\ 1..urtc.i.
Jl•lgJJ11'1 J1..• \..CluJ..L., y tC'Jldoi. puccll'll l•h"L"t \ ,tl\c.' en Jt'taUc UUJ.gcn. [,e d1.-•lc1.lt1t f'Ue-J.c ".>C r Una pl1h .•I ll ui t1 t:1'1.l"llli.',
l'll .au11knh.., tk hbta. e.en-a tk t.!O unl 'c>.1..·.. unJ Jlt. h1.ul .. h11t1~ro1IH.i1. o un.J 1..~.iman Lt.J'I
1>JJ11 \.jUl'

' ---
l.J. ltnJ,ocn Jd n11~1o""ºl'IO ck•1.lJÚn !1.0 & lro1u~rnL'•IP/I '<"
proJU>.C rur d C\jYd1tif1u cnln: 13. anLtJ..i.J Jt-d.rc\h •ll ~
que 11c¡,...,.,.. .i oktt<1'"' 1 .... que qu.<'Wn"1 tttnu.i... <n
d lUbo Jd ma.;:~'IJ190. t. ~"'01 tt!>u.lu.nt(' :wcrnrrr o

tr·r=bin
L1 ~nlO dre.lir AJQl(ort'll t.1w 111 ll~ ,.._.
pla.knumped«~de.Mbrfr111 *'drnwatl" litlllt
~"'" • to1rtC1 I•~ k•nln de-Yl!tio ck\......_11 V \11 1 h•(tlof'll "°' dttlfOl'C".
W l¡I¡, ttln poi ri t.1lé111.utlil'lllO Ól'\ln fl1111Tlt'l!lll 1Tlt'IJ ":U OtlQ11d1i jlk'rlo
mr1i1du l.i1odu, p111lo gcr.n.d, hcthodcl11fYi1\lt'hul •l\l.Kill lu\tlrcl.llJ'l~
l111·1..Jt.r. r11 ti to11od11.M: ~IUe'lm • 11.n• dlf\~f.W d,· voll.' lf lk c1• 111160}
llC hf '" ·1ttcntlfdt.11ocloyftill'Gdt. q1111• <" .1.flpl111o>n1l·L1oJk11wn un
'.fttio r11 rl\dlP.I' ~l Dt ar n*,tl ltd11tr#b 11rt:t~)
...- . . ..,.....,,,.... -0.¡>ubir""" ...........
dd~ b3'1• 'W.:.%drthm Wla.3lld U.dlrt....,.....

"'"-"""*-r-pot! *"'--1
"'WiiRft• •-.a..
. . ~.u-.>O . . . . ,.~ . . . . . e.1ti,11.1i1•
. - . , . . _.. ~2-- , . .
...- ..- - . . . . J
1 ol \.\l ll hl{UfJ1.1011 úcl ITTl1.rt)\1.4•1•111 1..·lc\..ll lllll\.U l.'• lllU)'
flil"ll ll'joll lli.' ,, l.t Jd 11111.rUM.OJ' l( l tlp l l1.-u 111111\jUt.',J.'lllT lo
~l'llC I i.11. 1.·l 11 O.t\l"t.lO Je loi. 1.-•lct.l l'HltC\ C.'\i th·~dt• Ul dha h.U.ld
i.1h.11u l!.!M...J.. Hl L.t. p runer.i. lenl.t: '-" uu '-••11Jc:1h.1.Jur yuc
111..111.a l:I h.u Jt"rl~IIUnt"... en l.a 111lh.~l 1 .1r. :\l .atr.t\t.~J.t
1..-I ~,w1c ;aJl'uho_) dc.-1.trono mk r .... t11Jn """ L.ri.. ;¡1.um10_)
Je: La rDUC'-lr.1.., u:,'Uc.'Sl su tr.i]~klfa.a h.a..i.& l.&.. otr"-' kn-
lb.. mKnlt.b que Uln).) d.C'\.ln.IDO UfllJümtnk a\lU.D d
curte wa inln.b.lu.u- ..ua. ótc Lu•• da.ltuno t¡UC l.Sq;.m P-=a " loCll l ~ -t i+~
a La katc uhfrli'-u tannm uru 11mscn aumcnu.da. Jd. ~:iic".M ' ; 1 !Q ...
1~10.•m.ai:;tn'iucM'~n.t.1.cnl_,¡_,utr.1.11 blinque" .1 \U ea--. ceo---
\CI . .. u1t .!"tl11olll .aun nu.:. IJ. lffi.l.f..:U. t..Ulfl•I llUC l.til rd.m.i
no"" <o<n,1blc 11 lu)i clt'..:Lrunc:;, t• .. ot""t"\.JI u 1 ~u1: un Jclc.-1.:-- FIGURA 1.I O!klpr;oa-111.il.lo*•llllUQlQlplO rl«wlito•t1~Mm
li'r ~..ll'hº lll'> c(t."l lrt)OI.~ rar-J. ~U (' Jltl4,'J1ol oh"l:t\ 'J f llt' un.t tump..1fle11IO p-1!11 ipb\

booksmedicos.org
-
en blan co y negro. l<b zonal> oSoluras 1.h.· un<i tn icrugrafía
dc..:Lrúrut.i. :-.udcn dcnon1inar...c c-lrtlro<lensas, nuc.'ntn1s
que l.tl> zonai. 1.:larai. ...e d cn0Jn111a.11 elcclrolúcidas o clcc-
lrotr.u1spa.rcntc.s.
gcne-.s, t·a que loi. obJclói. aparc..;cn ilun1ina<los )' presentan
Histología Básica

ta.IJ.i, ~e graba o~ JOtogr.llia. f.s. fltU lnterprct.ar la-. inld·

.:.1(iu.-. .:.oinbrea<lo.), lo que da una itnprc:.1611 d t< tnd1n1cn·


btOn.lliJa<l. \'ean!>C lm cjcmpl(1:. de.• un ágenc... obtcnida.i.
Para que.' haya una buena 1nlcrát'<:i6n énln' l.i. tnuci.lr.L eon o c Lipo d t> nuérúM.upia en lai. Jigu.ras 12.3. 12.4, 17.4 ,
}' los clcc:Lronc$ y para que M' lormc una buena uuagt•n, (.'I 19.6 y 2 1. 1 l.
n1icro1Kop10 d~"t. t rtiuico u11h:ta corte:. muo.'.hO rná:. delga·
do:. qu e lo:. <le la 1 nk~c:op1a óptu.·a (entre 40 y 90 n n1 de
c:,pcsor). Para t"Cnbcguir c:,Oi. corlél>, lo:. tejido:-. se 1ndup:n
en n'!>Ína,,. plástiLiL\, a11nu l<L'i de tipo cpoxi. Lo:. bloqucll de
• Autorradiografía en cortes de tejidos
tejido se <Orlan c:on cu..:h ill11s de vi<lno o de d1ain antc y lo... l.a ~iutorr<1c.li ogralía in S1lu püs1ln li1a e) ei.tud10 tun·
cortes~ cotoc~\n i.obre ¡x:qucna.-. n:)ÍIJ<b 111ctálicai> (de unoll <.. 1onaJ d e loi. nu"{-,uu:.mui.
. b1olt\gic;·os 1.·n c;orh.~ de lc.udo:..
3 1nm de <liáincl ro). mediante I~ radiacli~·ida<l. que aprO\'Ct-ha fa capac.ic.laJ que
llenen i.:1crloi. lip;.-.s Je cn1is1<JnC:.:- ratliactiv;;i:. 1.h.• i.cn.Stbth·
1.<.r t•muls101ic;•:. fotográJit:as . C:rb talcs Je bron1uro de plal<t
• Microscopia electrónica de barrido eulut...itloi. anléb cn La cn1ubiOn JOLográGc-c1. J'unc:ionan cu1nl)
la 1n1cro M.'opia clc<.tn'1n11.:a d e barrido propun.tuna dc."tc.... hu·c:. di: r.i.<lia..:th~<lad de lu mibtna n1an er0; en que
1niágc11ci. ~t.'tlJOlrt<.hmcns1<-•nal ei1 1.k• lai. :.uperftc1cs de rcac..:10.nan a la luz e n un !11.:gall\'O Ju<ográth:u. La p rhn cra
c(<lula.-.. te-jidoi. )' órgánoi.. [ u éi.te n11cl\)!>C:l)pio, un ha.t de clap.-1 J._. la h.X:ruca con,J:.tc e n 1ntro<lucirál<JJnos o mo lCcu·
d cc.1 ront.•S c.h.· cháiuetro 11tU} P<.'<.luci\u y foah:t..a<lo .:!oúbre las radi ac:th~a... e n laii c:Clula~. La dl'-1..'t:il)n de esa..: su.stané1a:-.
fa n1uci.lrá f\:'Corn: c.•n forma .i.éeul.'ncjal .!>U Sup<.'rflt:k• (ol() dcpt•nJ:: J 1.· la huillidaJ del c:.tu<l10: an1u1oci.ctdoi. ra<l1ac:·
ci... la barre}. 1\I c:Onlranu del nuc:roscop10 ctcctr6nko de ltvm, nut:k-Oli..lo:. radi.i.l· Livl)ll. munoS<léánd(li. r.u.hatllvos.
lran.i.1nÍiiÍÓn, e n e l d e bJ..rndo l o~ t'lt'C:lrúnc:. no alnlv1c.•.sa11 e1cCtcra. Ei..a:. n10IC..ulus se <lcnonunan prc1..ur.:.On":, pon)ue
la muc.i.Lrd (J1P· j ·9). l.o:> clcclro1u.~s barrén un a (:apa Jcl· la...: c:Clula..: la::. ut1Ji:t.<ul p.i.ra i.intcL1.1.ar 111-0klt·ul a~ mayon.•s,
b"áJa de mt!lá ap u:adá prcvian1cnte- ~;obre la n1ué.:.tra y los W ll hl proteina:,., ácu.Jo.s nudct1.0\.. p()hi.ac.áridm. )' gfu..o·
iito1noi. dél n1l.'tal loi. nAlcjan. U n Jct<'t:tor . L<tplura ci.o.i. µrutcinai..
dcclroncs r lo..: lransmilc a an1pliJicadon:i. y ot.ro.i. <..01n po·
ncnlci. eltxlr0111é()i. que generan una scí'1.c.I, lo que produce
una h na~en en blanc;o r negro que ~ ol>!>crva en w1a pan· fPara m's lnfonnacl6n

Proccidimie-nto de la autonadiografia
Cstodo _ _ __ (n un ilmbknll' OStl'fO. l~u.11tc~dc tejido~ pur <1.t1J!iic11 ~e <1.1b1c<1
u>n1:.n11 em1.1t);11 futog1.íficJ. Oe~put·~ dec:n IK'mpu 11det:thldudc opu
~ition, ~ h.Kc el 1e-1l'l.i.d11 fotoytMJCo lk bo. P'J' 1.i.objcii» y'>t examirw.n
Canon"" .il mitTuil«trJa. lo~untall'S de Weroubi11n .tlanttdO'i pa I~ r:1di«iot1
e!ec;rones.
oogirun pl:queño~ 91ilnulus nl'gtru de pliltJ UK'l.itx.il <¡~ indiw n \1 pe
SCUUd dt lJdlJCIMddd l'I< el l("jido. 901lo 1iloto, ln. ~llUt ll>l'il~ ~I «ntc
q1.1ec.uo1Rncn m11k't11t.is 1.td:.itll\~ qucc».n c11ble1t.ts pm ews grJnu
t:klbna ~lea - ·
lot lse pt0<tdimien1 0~1c.ili.1 t.t1lluen\lrnkroscopii1 úp!te:ol coo1oen
COiumna Lltlcttr6nti1 ifiq, 1.tOJ.
t.sme
--- Gnic1as ~la locdH1.ac.1U11 Je la rac.hac.1n•1<lad en kt.:. cu1n·
puncntc.'b di.' lu.i. l1.'Jtdo.:.. .:.e ubL1Cnc 1nuLl1a 111lurnt.i.1.tón. S1
___.11D t'I prec:ur.:.or Cuero un aminuác1do rad1.u:tivo, .:.éría po.siblc
<..ouoct'r qué c:du!aii de un ccjitlu producen n1~ pru lciuas }'
.... Len~
<.. uálci. meno•.;. ya que d 11úmcn1 de gcluuloi. di.' plata prl'·
:.ente!> ~1--re l.L-> c-élula..-. L~ pr<>pur(,_1uual a Ja ulleni.i<lad de la
.s1nlt'\Sio <l1.· protc1n<1. Si :.t~' u11ar.i. uu pn:cursor r:t.dJac.IJ\'o <le
D>l1\ (conm t1midiua raJ1a..t1v.i.), ~ria pos1blc Jctc.•nninar
qué .:t!lul.t'> de un lc.1iJu )' en qué proporción c-.:.tán prl'pa-
rand ü i>U <l1Y1:-.iún (G¡..;. J . 11).

.. Cultivo de células ytejidos


[.a:. célufai. put.'tlcn n1anlcncr,sc vn•as )' cstuthan.c lucra
FlG URA , .9 Oib1.,;~oq1.-e1Ntito de 1111 ID<IUHOplo l'lt'(lftinilo de b•nid!l tc.n~ <ld "-ucrpo. Jo q ue.> ci. 1nur útiJ par.!! i1n •ciittgar cl elc.-cto db·
turnpont'Cf.I.'$ p~l'1. la<lo Jc n1ol&ula:. lldluralci. o l:irm<i..:().:. sobre w1 L1po di.'

booksmedicos.org
1 1 Métodos deesrudio en Histología


•J"I
r _.
~
•••I
-
·'
l

•1
':

FlGU RA 1.1O Ait-tm~og1d&!Htt yl®dul6 ~l!lcs y.,b:rilrl.lb..1.Jres de un i.1t6ó d c_i,¡,; ~ ll' m)'e<tO 11Uit.O'ld 8her~ antn d!l .wvifi(k.l A. Al mk1t1Kt1piu Cptko, st obs!'f~D
g1.im1IM ocgc~ ~ plll1a (fltt/1ttsl que indi(Mi I~ 1egit1nl'S te~Jareo. t.tdiicth.n. Ll m.f)tlf P"'tr de la rJi!iltl.Nid~ H" luc&t.! m lo)9rJrJJIOS01Uplhn\kr.~ dt I~ t~lu!M dl' IM admS
mtrus glln&.~d~. .¡Medir.o i>tm1ento). B. ll')d~ p~pil1.ido p.¡rd obmv~ di mitmtttpb elttllmOO de !r.insmiwn. t.((OO!if IM q.ínult6 & plJ!a qoie 4kf'C«U tomo ~ltl(b.tfd~
oo:ulblf.n ~fittt.m) ql.'! ~ bd!itaa p-intipilmerilr sub1e loi. giilmil!6 utoPJsm~llc~ ~b Jyen ll lut{U dt los .itill~ tú1~n dlllnEMJJ. (Ay B. Cixtrsi.i ~ 1.6. l.tru yA ~...JddadJ

célula o h.'jidu. fJ t·uhh't.) c.clutar pérm1h: taznb1én reali)..ar t'l nentes dd s11t:ro. Para prt•parar cufh\'t)i. de un lCjiJ.o o un
análb1i. thrc..-:tu <ld t.0111porlan11t'nto Jt: "Célula!'> Vt\',ll> c.on d órgan o, pruncro hay que :-.c parar la... célul.ts J'OT n1c.-Wos
1111t'n):.1.:op10; atlc.>má3, 1n \'llrú put'dcn lh:v·.u~t· a cabo djvcr· n1t·c:init:os u por un Lratamtento cnt.imállcü. Un.a \·ez ais-
:.o~ t·xpc-ri111t•.11to:i. que: :..l.'rian imposibles <le rcahzar en un ladas, se la,.. l."ull1\·a en suspcn.s16n o i>t- las .:OJ(J..:a é11 una
an nnaJ vivo. capsula c.J...• Peln o ~obrt• UJl p<•rlaobjctos <lt- \•idnu, ~upcrli­
?vftcntra... que en un urg.anbmO 1.:ompJc.io la:,. lCluJa..:; ll~s !>.Obrt- la~ qué la:, célula:; Se .aJ.bu.•rcn )' c._re... en "º'"ºuna
csl<in banada~ por <.'I p la!>lllJ. :,.anguineo que <.'u nlh!Oc ct-n- capa celular l1n1ca (Og. 1. 12). E!> obv1\l que tod\lS IO!o pro-
lt-nan::i. de :i.ust1lnC1<b ddcn:nle!>, 111 v1tro :,e la:.. ..:uhtYcl en ccdirn1enlo!o c:on c..¿lula!o y 1e.1i<lu s \'IVOS debe u reaJu.an.c en
sult11..-ionc:-. ;.k lün1¡;ut.;1... 1ón <.'onocida {sales, anu noictiJos,
0
una 1.ona c.~ténl. ...on d uS(l tk• w luuoncs y <."'tfUlpanlit•nhJ
\1ilanu na.,) a lcu. que, Con Írt."t.Uéncia, loe re:-. arla<lt' t:ún1pO- e:-.térilél>.

booksmedicos.org
- f Para mts información

linajes de celulas
Histología Básica

lu~ tvhl\'O'> w.i ll.!00>tun c.éh.. l.n ob!mldJ'> d•C'Ctamen!c de a11l


ni<lk1 se dtnominiln t1.{1t10S ~nnwrlu:i.. U rNyor\I de ldS<.éhA.s> ot!~·
niM de tejilf.:I> nu«n.ib Uc.?ncn l!llil dur:tuón de vldoi Onita, que cslJ
prog.c1m.uia en lus gcries. ML'dt«t tipo; de téh1fds QtJt' tt1 su l)(iq-!'n w
.ielaron de ttjidu-s nl!fn1.:1~0 pdli*ígkos y lC m,¡ntientn «i vlllocon'.>-
li1U)ui .i!IUr" linaje~ ~(_rmi11t«1t~ de células, qo<> pue&n m1ntt11e1~
en form.i mtkf111id.i t'n tultko~. P111thd,U'1pu~iblt'cv"hunatdid.id'dC'
in cc~lil~ nc11 1rwll'~. t'~l't'O!SlfiO~umett1lilS il un pnx:eou 11-enumin11do
dt' lt.!1'!\ÍilllniKIOO•


•o Histologfa apUcada

0 <t!?ll'IO wlular ~t' ulil!ici niur.hu Pell e! cl t'Studiu del tut>!tb1.l{Moo


de <~11.!Ds. t101n:lal~ ~· u:nCE1as.iS, .uí tomu pi11c1 la uei1aón de fJ1mc1
co~ nuevo~. Asi11.iiw11>, est11 ~n.u t"> Ulil pi11"' es1udid1 miuUUJ~i~
m~ que ~lo prolifu<1n <'ll tJ lflltr~16e I~ ceJuW~ t-Omó tol viuS, ti
My¡cpfm.irro y úefl~ p1ot"zw110S.
(n ti1ogc!i&6c11. t. 0?1m11in.iüón dchariotipo lrl nUnwro y1a fo11no1
de kl) <.rot110\0flllls ~ m ~nltriduol ¡rul·de rNiit.ar~e mcdMnte el <ul
b'10 de linfodto~ de l.i ~.mgrc o flblobl.s\los dea.. ~lt'l. llex.imm de~
cél~ dWJ~te~ divhi6n milóOca ik-stut1~ a.noo1af~ dl' lo1 u;ilid.id y
&. murfolog1.i de h~ ~nosorni1~, que pueden toud.iocmmc "'" Ydr~
enfarui:"dadd. genétkilS.. i\dem~~. tl tlJ!tlYO die r..elul:1~ es t'\t'ncii1\pi11il
l. .ipl!U(ión dl' l.i~ t~mit.is 111odl'111.is de la bloklg.w mok'Cu.111.

FIGURA t . 11 .4Ulct'ftldil'gt<!fH:>C'.' WllC~ dtó:og.ilKl'I delJfl:~!ént.1! que '!itln)lt(l6


lff.1Jlnf1fld. lb 1dlf10g1~ ~e nf>U>ielt'n t\r,)nlt un llif'll9Q atJt laiyo y, poi dio, IO'i
,. Fraccionamiento celular
nud~ 1.idi~1.1,~~ m~it.iron too h1tern1dt1d y.ipili«m. U1hil'ftt.1> lk ooi gran <Jntidtd Lo:, orgánulo:. )' úlros con1poncnlt'~ d~ la:. céfula... y lol>
de gr~ O'itums. A. Muth.ti :J.lulh cpi!{ll~ tl.l.ibin dvllrno."ic eo l.\ b,\')(' de LI'> l~Jtdol> se punfi('an y aislan rné<liantc una Li-cn1.ca Ü1.·nonu -
g~s inle)IA'.lla :flrdmt
pero nirq..N en ~'> \~Uo;id*e\. 8. Lln COftt' de qtr¿:/Jo
nada fra<.o.iunanticnlu cclu!Jr. Se trata (.k• un pro(._CMJ ÍiMcu
"'~lw mtr.llb q!3! IJ dvbr;.:a dt w> (i!ul~ ;e plt'di.Xr • 1uOO ~n lu; cenit~ guml
n.Wttti de l9.dotnxtofJ {l'ret/la}. :A)' 8.. tmiei.tdt ldr.I!M. l. Zt111, N..J111100 ~Ull) ~m. por el lual ll"-' u.:,<1 lu fu::r:t.a u:nlnluga para .!.t'parar urgánu·
lku\.J MJt Ptllc{lnm) WLS1CG90 lo,_}' C.Olnpont'ntt.•,_ .._cfulan."S t:'ll funl:IÚU de ~UÍI CoCJ1Ctl.'nteil
JI! :-.t.'tlimcnt.c.<-ii>u. El l.'.ocfiticntc Je .:.cdhn"-'11tac1ón dt' una
partícula Jcpenúc <le ~u tuinátio )' "º IOrma, ,..,.i l'Omú tk ~u
dt.•n:;i<lá<l y la ,;~"'osi<lad <ld ntt.'1.tú l~n el que c.'Slá i.uspéu-
t.li<la (fig. 1.13). Ai,f, t'S posible <--:.tu<l1ar n1 vilro I ;~ C()lttpo:o.J-
<.;ún quín11<.<1. y la!> funconc:. <lt.• lo:. orgánulo:. y la:-. n1ol&u-
la.... La... fracc.·h,ne:. ubtcn1da,. por m<.-<lío de "''SU!i l&111cai. M.:
.i.nahzan al 11ucn)Mop10 dcctrt'>ni<.o p.i.ra \·crilu.:ar su pure:1.a
(fig. 1. 14}.

,. Histoquímica y citoquímica
l.oi. t&rnuno.:, hi.stoquilnjca y citoquimh:a se ultltza.u
par.a 1nd1car técnk-as que iJ1.•nttticaJ1 y localh2n ~u:;tautJa..'
en las cdula!> y la 1natnz Cxlñlc.clular. ctt corlei. h1:-.tológi-
cc.x:-. ü cu t.Clula:i. d~ t.'tl.lt1vo. l la}' \•aru)S p-rtK.'t'<luni::n1<1i. para
ubtt'nér ~ inlOrn1.i.dt'ln, la mayoría ba....a<l~ ~n f\'aCc1on'-~
t¡uin1ica.s o t'n lnler.t<.t-iüuc:. de alla aJ1ni<lad entre nH>ll-cu-
la.-.. f:...;a¡. técn1tas :-.udcn ongu1..1.r MJ~tandai. inM1lubl.:!'> de
colon::-. (par.t llll'-'n)M:opia ópl11.· a) o ch:'-'ln)dcn...ai. (para
1111(..TH~üpi:l dc·ruúnica).

booksmedicos.org
1 1 Métodos deesrudio en Histología
..
+

l Ce!ulas.d,;;oaadas
A

'.•
.
¡;y 1!1 Núdeos
A

M110oondn.as
e y 11~.o~.omas

e B

FIGURA 1.13 0 fr.xoowmieu!o(l'lula per1nlt~btit.at b CO!!!plllll'fl!e-drl.i u~


por{ttt1if'-91dím ~reoo.il. Ld t®.1m~ de dibujos de 1.sdfttl'/lu él> !d f:.p¡¡ mo:sl!a lin
ory.inulos tddJreS oblen1dus m d ~de u1d~ tubu dc+iub ~ t;,di centn~001.
l.J fottt..1 ;:mtr.:--9,, se et.i:tt'Sd to u11id,,d~ g, equi1'Jlmlo<1 !.! li..c1t\\ & 9111tdid. A. 5e
(011.J un f1agmcnlode kjido wn u:u na'id,d ~ dfrlLM u«n b1t'JJ y00.pués sr dll«'ld <ro
un ~~riaY.f o p<r útr.isonido. 8. rl~l',llloúiíld!l prorunctt m re¡:oloo 00» ?O
minutos p!r• que losqrumils oo dilÓWdus yl.n ib!16dl' 111 m.illi!ttll?l!l!lul• prrop.tm..
C. Usub1M!dd11b? $C CMtr,f\19'.s 1COOq.ó.la:i!c10 mio. t~oiidcos se pn.'()fitlfl .1 footb
dd tubo. O. IJ S1JbrrnJd6'!1c w l'.Ullrifuga .i IG 000 g durdn~ 20 mil. las m~utDndn'")
IOOsooUs prrop!.n. l. íl sobreni1dacl1r ~ ttnui~ .l 105 000 g tlurdnte 120 mm. lOi.
miu1.w.1m.n pr~«I f. Si et ~brenl!d!clr se tr~ld coo <k~omol~o dt Kdo ~lo de 11: FIGURA l .14 ~afiar. clKtrtwt.JS dé lm. tf;)'.'.Ofte~ cdcfa~ itll.Jdifl. m U:'ll·
(ttitfifug~ti6n, lfll mlu~~ ~ disoti• f ~~an ptH ~paiddu cosno ribos:mils 1 lnli.-gwd6n ea 91~.tt dr dmsid.)d. A. Ír.Jctión dl' m~O(Ond1ti1S tOOl.Jmin.Jd,) wo !di
mtmbrdnds dE 1rtiwlo cod11plW:ko ~. l,Adaptado )' 1cp~.* too .Jtlt.o<t?IXiÓll culo ~ndoplMtil<KO. 8. fr?l.Of?tl Ó:lfliU\l~O!S!ílS.. (. fl~ttÜI dl' fiW».-11.t>. :&ae oU!ltSltl
de Bloom VI, f.lll'Ct>lt n\\':.4 fotba1to(HUfq, 91.hed. Saumlm.1958J (ortt1Í.J dt P. U.JudbuinJ

booksmedicos.org
- Iones
\!an<ll> iuuc::, {p. éJ., laJcio, h it.'rro. fo:o.fo1.Lo) put."clcn dclc:C·
ta.ri.c en ktl. h.:Jldoi. 111cd1anh: n:ac<.."loncs qufrnicas qut fUr·
Histología Básica

lllaJl producto:. inw lublel> oM.:uru:. o con ('olor (Cig. 1. 15).

• Ácidos nucleicos
rJ DNA put.'tle 1J.cntiflt.-ar:,e y cuantilit.'ari.ee11lo:-. ntit:lto$
de las ..:Clula.s pur 111t.'<lto de la n.~ac.:<:ión tlt.' íc:ulgcn, que pro-
duce color rojo en el DN:\. :\s.itni.i.tnn. él> po::>1hlc ob.:.ervar
el DNA )'el RNA p<Jr la l1ndún <lt' lai. ..:(olulal> o lo.... éOrh.•:,<lc
lt.•jidos r11cdianle coloranlel> bá:,H.'O.'>.

Proteínas
Aunque hay n1~lodo:. generalc:. para llch.'Clar protc:-íoa..:;
t·n ..:élulal> )' C()rlci. dt• lt:Jido.:., 1....., t&ni..:al> hbtoquimica:-. no
:.uden k)t-,dizar proteína:o. c::o.pcciJlla.... lo que :,e hm:c pur
inmun obh.toquími<..-a (véase tnás adelante en este capitulo}.
Ko ohlitank', har \<ano:, 1nétü<lo:. hb.loc.¡uínuto:. que
rtvt•lan con nwyor o mc.•nor c:0¡x.-tiík1<lad un grupo grán<le
de prült:Ínai.. la:. CnLJma~

' Para m'5 lnformad6n

recnicas hi.stoquimicas para'ª detección


de enzimas en cortes FIGURA 1.1S Miu'..,f(l!~;:idt~w11tfi!f11eo1r~IJOOtmd»nteuna~111G001uq•
tu~ mé!odos lL~1en c1p1om:h41 l<l c.ap.ldd.td tfc ~ eniim.h de r.mpM116?lrtW1ltmesdl?t.ñiu.~pnipn~~t1Senl.:i.°"re.teftr1t\'deli1figulilD>
1catt«i11JJ ron 1.rni1t.1c~ qulmit~~etlfiG!s. w11.l¡:mtr.dcld!h.fa111drG11óocnd~u-w1mell.w~wk:&l1b. Cnl.tut11ir.IW,t>mtv
L:i m.iyo1i.i tk l<l'> lécni.<,,~ ltbtoeniimalk.i~füntion.in del ~u~tt &! la~llhJJ 1.ej~t.1tf.JgbY.11 nuwltifudo titfüdodearllídnjml ~1:11111 a:m.:nlll)
mudo:
~e ;i;maqt'n cu1!L~ dec tejido~ en wiil soluclún qut contitl'M' e! '>U~ ·
trillo de 11 ('llZflllA cuyo1 o.is!cnlid se qui;:re comprobi11 y, de e~e
roodu. es posiblr que tt ttrui•nc1 p1escn!e en 111~ <i!h.:l;h o l.t malta
intt'fclCliie ton ~u w~tlclto
lfn tOltc~poneenc.onlactocunun.t S1&lan6o1 m.uudu1clqll('1cc1c
001i.t ton +J!W mol&ulc1 fC"-!Llinte de lo1 deC}ldd.iOOn o l.i 11arufo1
tllcltiÓn dt-hUlUdtU
L1 p1oduc10 fmill lfe l11 1cattiln. qur. dctic ~ce ins.oklhte. p1eópiL!
~h1e ti ~ltkt q1.11.> <<1ntlene l<1cnt11iwy111 delc1ta: ese p1uduc10 fui.il
Orbe ICDe'l (UIUf Ullel dc-tllUdtn)()pilli! que ~Cd vhible p<ll mk10~
copW ~lil.l o ek-ctrOniu.
Al a.imwi~1 u:nu de t~~ tOllo .11 nnuo~o~~ ~postile oh~.-
1.is céluMs: (o I~ a1g.d:nul~I too un.o rubieiu ~ n1d!i'1ic1I ~fNdo u
ektt1odm~o.

Alguuo:. CJClllplos <lt' enzunai. qu..· ptit.'tlcn <lelectar:.c


:.on:
• Fosfalasa.'t: son cnzunas muy dJJ'un J1tlai. en .(<I orga-
111:-.nlo. r-~la.-. ru111pcn la un1bn entre un grupo loi.l.ato )'

un n:i>tt.luo de aft.(1hol <le la3 mo!L•cula.$ {()i.lonJaJa.-:. D
producto final de la rt'ac:C'tón ~ insoluble y cutorcado.,
¡x1r lo gcnc.•ral. Íoi.lalo o :.uJlato Je p101no. !\'le<liante FIGURA 1. 16 ~ogrct& det11<t1ttdl?llliiot1dlMJt1 lor! ll tfulud~~l'il!'!rl
.. •
es!.& tét'111cd.-. .l>C dctt."t.lan to:.lcil:il.'>l:iS ah.al1nai. t¡Ut' lléncn p..1rJ demtGtrJf l! fl!limcl (osflll.Wdluin.1. t.n regiUm3tn IJ~ que ~enrumt1drutru1mJ
su ac:b\1<la<l 111á;\,una en un pH ak~d íno {íic. 1. 16). r..uu ap.r«w ~11rds.dcbido il 11plt'{~ol)."O ~SJIL1de plooio f~I. (Mt'dclnO ¡·,.,rm~uJ

booksmedicos.org
1 Métodos deesrudio en Histología
Jn:..:ut.•ncia. l>t' uL1hza un a reac::cit'ln J.c <lt.•Lccc16n de Ío:t.la-
tasru. al..:ahna:, pant <lcn1óslrar la presencia. de lisos.orna.~. ' Para m•s lnformadón
org<l.nuJos c1toplas1nátKüS qué t.uuticnén gran cá.ntitlád Cómo se hace la detecdó.n de peroxida.sa
de t.•:.ai. cnzuna!"' por 1ncdio th.• n1icro..,cop1a óptica o
ck"Clrónit.:á Cílg. l.17l. P.uc1 dc1ctt.u li1peroxld.1'W, ~W1ti.iii1 nLt1<E-lul.1')1>hi'>t-01 tocn un.&
solu<~Ún que f(lnti('r.c p('dxido d<' hi&Oqeno y lJ di.Jmin~zub('nli
• Oci.h.idrogt.•n<tSáS:: clinunan fu<l.rógé nO de un suslJ'ato dmi1. l:ito1 u!tuN u.6tc1nda ~ uxld.i t'fl p1ol'11tii1 de l.i peruxYJ.i~.i )' dJ
o Ju Lransllcreu a otro. 1-fay rnudias d esh1<lrogcn.<L.;;a:, t.•n un prrdpi!N.lo im.ohitile de wluc ri1s1ún o eleorodcr&o q1.1c ~osiboil.i
ta~célula:-o, don<lc éstas tic.>ncn un papel Importante cu Lr lo<J'1.:i00n de lil il<lñ<d.ldde l.s pecoxidilS.i con miul)S(~'Jliu')óptico>
váriO~ n11.'t"án1i:1noi mctabó1kos. ta <lcrno....tradón hb· otlcctRin:itm.
toquiJni..:a Je dcshi<lrogcna:,ru, t.ons1stc en iuc:ub.tr 1.-or-
lt.•.s de lCJtdo.!> no lijados en una M>lutit'in que c:onllcuc
una rnoJCcul.i que• .t.I rcc:1h1r bidrúgc1H), pr<."C:ipila con10 • Polisacáridos yoligosacáridos
una sui.la.nda ..:ol()re<tdá insolubk>. Por n1c.-<l10 de c...a Lo:-. poh.sa..::iri<los de nuestro organi:,mo :.e en<.ut'ntran
t~:ruca, se pt1l'<le l0t•alizar la i•uc"-inato d c.-sh1clrog'-'fl~a lihréb u <.onll>ina<los t-On prott·ina.' y lípi<lo:,. Cuando e:.l<iu
-e11z1n1:i lund~uncntal en t'I c1du <ld :lado t..llrko ("-ido con1b1nado:-., \.011\t1tuycn un grup(_l hcterogéne\) de rno·
de Krtb:.)- en la& 1n1toc.:ondrla:.. léc;ulas y. en extrcrn<•. cu1nplcJO. Se los detc.'l'ta uu•thantt' la
Pt'ruxidasa: la pcn.>xjda.~a, prc:,tnté é u varias c..iai>é:> de 1't'".i1..:dOn dd áut.lu peryú<l1Co·t\'<10.tivo <le Sc.JúD' (P:\S), que
céluJa..,, e:. u na c.·ru.i1na que- pro1nuevt la oxtdaoün de.'" :-.e bal>d en la tr,ln-lifr1rmac..iün <le radicak·i. f,2.glícül que se
~1erlm. ~u:.trato:. )' la lran!>Íercnc..1a <le 1u1u.•s de lu<lró- hallan en lo!: gfli.:u.los en. rc.stduo:. <le d..l<lt'lud<1. A cüntiuua·
geno a peróx1<lu tlc hidrógeno; al mi:.1n o tit.•nipu. pro~ l-tÓ11, t•t reaL·Li\'o d<." Sdufl', que produCt' w 1a t~•torat i ún pUr·
<luc.-e 1nolCculai> de agua. La ac;tivitlad dé la p<:ru:odasa pura u n1agr:nta en lo:t Jugare:. dd Lortt:.· d\.•n<lc ha)' mud10-!t
en c.·élulas :.augu 1 nea~. 11nporlanle en <.-1 dtágnl°l-l>tko <le puli~ac:iri düs. <lditt<í cws 1~si<luo:..
lt..'tlt.t'rnia..-., :.é detecta t..On ci.ta tCcnic:a. C..tnno la pcro:u- Lu pulbacándo 1nuy dtlun<liJo en el orga.iu:.n1u es d
<lá:.~1 e:. un.:1 e111.J1na en e.xtn.• nlo activ.:1 y product' con glu..·ó~cu o. que puc..Jc dcte<.t.a.r.se llll'tÍlante la rcat:"-·icSn <le
rapidez una cantidad apreciable <le prei:ipitado insoluble PAS en .el ltig:a<lu, d nlÚM:'ulo C..'>tnado y otro:.. tejido!> en llh>
llene uu a aph<.<lC.'.1011 prát.l.lca unpurtante: ~ e1nplc.-a para que:.<.' acumula.
1narcar otra... 1noléculíls. l.a:. 1noJécuJa.1o de pcruxi<la:.a :.é La:-. glucoprotcina!l .:,on rnulét.· ula:. de protcinas asuela~
extn1.cn de vegetales.. ;;1i~l ad:i:. o ac.-oplada!t á otra:. 1nolé· d<LS a ~a<lé nas p<.'tJ.tlt.'Hal>i y ranlil'ic.u.la:. de glúcidos (uligo·
c..ulas. ~ lás adelante en este: c;apitulo, se t'.'>lu<ltarán \'aria:, 5.ac:in<lo.-.). El pc.-.so y el volu1ncn de la t:aJéna pn.>teK'á pre·
aphc-<1.c.1ort{':, Je la marca-c.'!6n Je 1nul& ula!t con pero.u. d ouunan ~obrt' la t..'<1.<len;.1 <le ohgo.saciriJ.oi.. !Vhe!nlra' t{Ut:'
Jd.!ta. alguu.i:. gluc.oprolt•ÜH!.!t no cunttenen ningún grupo Jcu.JC>

FlGU RA 1. 17 Ot1ru.:iOO dl' bJ.itaw i1lid.t. Mi~(9.lfía d:ruooiw óctru ltlcl.t ~ riñtl.i dttd.irl, 1:11l.ic,w4P.J!etm lie. lisw..aw')llJ joolu .i m nudro (Ht !l dcpMti ~<uro
Mrl lnteri11 tk lm liw1«111t> ~ fu4dto dr p4umoquc ~r..'tlp11ot1> lm lugJ~ OOOOc b.tb.t fus.f~!'&f bil. ~GrMi 11urnmta (!lteiilt de LKMchb11wn~

booksmedicos.org
-
{c;.lucoprolcin iL\ nt•utra.\) ) w n PJ\S pu.-.illvas, Olr<b lit.' ·
nt'n rad1calci. carboxilo o l>UIÍatü. La Fh;ur.i. 1. 18 presenta
c:,trut·tura.' i:olort'.'.a.dai. por t:1 ~at."t. ión <le' PAS.
l.Ol> glu<:osa.ininoglui;:anos son polbac:<iridos no ranlil1·
Histología Básica

rc.•n el color <.k•I 1:olordnh.•. ()Lra.-. tét.nJC<l!> ctnplt•¡¡<las para


l.t locahzac..1Ún de Lülc.:.lt'ro l )'~U~ ~sk•reS, de fo:\(olipidOlo )'
dt glul· ulípu.lo:, )()11 úlilt.•s p.i.ra d1agno;.UC'ar cnf.:m1cdade;i.
nlctal>úli,·ascn l.b qué ~e produLc a1.un1uf<ll.1Úll 1nlr<1c.:clul.ir
cadoi., tucrten1énlc áru6nkus, que c.:onlic.ncn 1no1h):Wt'á 1i· <lt' diíc:renlcll d Jloe..:; <le lip1<lo.~.
dos an unados (an unoa.tU.l.-'arcs). C:uau<lo un gran núntcro
de ..:adf'nru. d:.- g.lut·usam1noglu1.1inoi. .:.e Jljan í.óbre un cjc-
protch.o, t-ollslituyen los prülC()glucanoi.. /\lgunos de k~ .J0 Histología: aplicada
ctnnponenlt'i> n1ás i111porlánléi. dé la 1natnzc:xtracclular del
léJldo conju.nllvo .son protc<1glu1.'.ilnoi. {\ éan.' c 1n<i:. <lctallci.
1 t/<1.1<b:ls ¡.wcedimic1;.10~ h~1oq11imic~ se U1i!it.ln tn cl dlagOC6tku de
sobn: c:sa...; Jno llx-ulai. en lü:, Caps. 5 y 7). A <liícreudá de las l.tiur¿l!;fiu de Vdn.1'> c1tf~ml<lldM.. ts ~illMI que~ .i¡¡liqucn 4 IC'd(.
ckín de ~tth- ¡Nr;& el hiem). fds 1N«ioneS- de PI.) .imililSd pa.i d gkitú
glucuprutciu1s. c-n lo:, protcoglu1:ano:im. c.:adcnas Jt' h idra·
gl'nu )' .uul Akw1u IJl!ld b qk!Md;nioo;¡htun~ i1 bio¡r..\I'> R ttjidi»
to:. <le c:arbono tu1i:.ltluytn d c.:0111poncnh.• pnndpal de la de P'f6ml~~ bS q1w-e ~ de~r.in dii1yno~1ic111 enkunedddcs cn ~ Gl.lt'
rnoU:cula. Loll gluCOloaininoglucano:. y lai. glucopn)teínai.
C11 b~ tc,do~ se *-llü!U~Jn <illltidJdo ~111d~ de hkf1u lp. e,.. hcmuuu-.
<\Ctdalo .:.011 lut'rléHlt'Utt.• aJHÚlll(.'al> a cau:o.a dé SU ~ontt.•11tdO m.rt~~ hema~itkttuhl. g!uo)gcno (g!ocogrno\b), glu~nif\OglLxc1nus
ckvado de grupoi. c-urboxilo )' llUh<1lo. Por ello, Liencn una (muco~GM:úJlh~y esf;W,1ul1p'd(IS-(~f¡n901i¡¡i~).
reacc16n inlen.i.a cun el cotor.i.nlé azul Akianu.

• Lípidos ... Detección de moléculas en cortes


rJ tnejor mt.xtiü UIJJii'..dJO par.:t JctC1.lar iipidúi. fu (UI L'>·
li Lu~cn los colorante.:. lipusolublc:.. C..url<"S oblt'ni<lus por
histológicos por medio de interacciones
éongdadUn lle .:.uu u.'rgcu en :.oluc1onclt akohólu:a~ .:.atura-
da:-. t Utl Cl>O.:> color.ut{Cl> {loi> tolor.u:11ci. Sudan rv y Su<llin
moleculares de alta afinidad
nt-gro .:.on loi. 1nái. us:idO>) [J coforanh• .loC ch~udve e:n lai. t:na 1nuli-cula e n un.i.céluláot.•n un éurt'-" t.le lcjiJo puede
1ndu_..1onci>H gotitas de lip1du.i. c1tupfa.:.1ná1Jc:Oi>. que .:u.lqu1c:· d~scubnr:.c: pur 111c:d10 de- (.Ompt1 t~loi. q ue 1nteratlúan d~
nlOd o e:.pc-t.íÍi..O r ~e: unen Con la llltil{"(.ula tfUt' <.JUt' R.'lllfl:,
dele1.1ar. Por lo gc-ncnd, é:.<'Ji> ..:cuupu~Sll)S $()n nK'üluro::: >"·
para logntr observarlo~. au tc:. ~ UL't't:':;anu acoplarloi> a un
mart.<1d or. [l ma.n:adur ci. un cu1upue:1olo v1.!>lble .J 1ntl.fO.!>·
copio 6phto o ch.'<..Lró111.:o, ~ tuando <."'>lá <tCOplaúo a una
~u:.tanua con afinidad C:llTH!c.:íli' a por una 111t.i!écula, delata
la pn:~n,:ia Je t':;a molt•C'tdu (11.g.. 1.19). (.~)) n1an:aJorc:.
1náll uldu.ado::: ltC)n la:. Mt.S:la ndái> liuon:M.'Cnlci> (para i.er
\'lloualizadru. al 11ucnn.o.'op10 Je t1uürt."S.:c:nc1a u <le láser).
á!v1no:; r.uJia...1ivo:. (para Jct~ lar por autur rad1og:ratl1.),
1nolécu)<1:; <le c:n¿nna-. 1.01110 IJ perüxidal>á (t{Ut' !>t' dt•Lccta
por la dt'1nOlltrJdOn Je la enzuna t.un pcrt'>:od c.> de lud n'..
ti"t'no )' DAB), nH.•Lc!.lei. (por lo g:e nt'ral. particul.tll <ll" oro}
que~... ub..c:rvan (.011 1tnt'.ro~op1 a úplil.'a y clect.n'1nk•.a. r,,.,a..\
tCl.'!uctts i.irvcn para ~tcclar glúctdos, prolcina:. )' ;icidos
11ude1co:..
la faloi<lin.i.. la proteína :\. lai. lt-ctin a.... y loi> anti.._uc.•rpu!>
son t.'JCinpkl<S t.lc co1npu~lOi. q ut.' tnh:r~lCllla.n ci.pec:ílh;a.
n1cnlt' <.on otra:. 111ol~uta~.
la faJoidina, que..• :.é extrae dt:- un hongo {A111unitu phn·
fiuul~·s}, tiene una 111lt.'rácciún fuerte cun la ac:tina v suele
1nart.ari.e i;un :;ui.la.11L"fa) Uuore:.c.:cnlc!> para ob)cr~-ar f()i.
1n1..:tofllaincnlo~.
l.a protcfná t\ei. una pruléi n ae:~lrai<la de Stapliyfcx·<H.'C-U$
'"'"-'"~· 4u(.' se une a la rt'gjún Fe de la) mol!Xulas de 1n1nu·
FIGURA 1.18 t.l~i1drmlu~i11~1hdl~l~tmLl~íxnkadel.KIOO lll)globulnlai. (a.nll1.uc:rpfb}. Cuandu la p1·olci11a 1\ i.c uu C' a
¡a;idt»-1MUWdtXhiff (Pl.S). ln el qu!Wo dt re~blc11tB $Implo! olinOO:~q.Je"w.'i'Zt.e un 111árcador, pode:n10:,. dc:té.;;tar unnunuglobolina!> en (.llí·
C1-Lü'i1tf~~ St«nlttf.111:1t'ct-Ji6~re10r.rstkmxo ck1i«:r11).indtJ'6~ta
~atóm~ tS!'>tdulr~ ~(Obri!dJ(oo irr.tn'llildOJ11 d FJó.d!titb.ll tat!Mdodl'AAIO
lelo hJ:;tc1l61;.1cos.
!k-p;4!wc~dtfmxo.lsa-.dti.l;~fotrruá>tffu.mbós.iel~eca;l)'(ut'tl11u!k1!
lai> h."CÜna:; Mln pru lejna) o gfucoprote(u.1..-. dcrivadaii,
11.1 p<r®ll dd&.1da,..Li UXf'('(i6rL.1.!f1i1n,_\! run tc6l!Jcmlnt.cnw tn h1kp.'!Súe delas céluli~ en ei.pcc1al. de :>Cn1iU:b vegclalci. que SI." unen <.'un alta ali·
!kl W1C'>tinetl!o tpld>Jbc d~ainadwpanttwday esW wmp~IJ p<W 1.mig:Mu1111Wd 111da<l )' c:sp<X-illd<l;ül a <letrrnunados fudn:1tos <lt· ..:arbouo.
delrilro\1.tolld.Józs mru1~~crflcich.r1 m1JCh~PJl!'..ICi1rmi.(01trS01Ql1ltbi1 tilóOOwn 01l't.-rc:ntt".ll k"(.L1na!> 1nh:rat.lúai1 <.'o n <lb1lnltb .i;fúudu...; o
~m<1l!Rf111:i íomu cdm.w!n detooti!Sttp;11i1 ob~l'l.w lus nutlM. f/Mmt1«1I>:11lal .:.ccuent.iá) th: ~,·;indo.... Por lo LanlO, se unen ::i glucopro-

booksmedicos.org
8 c... .xa..cugm.U>nu•~.i.a.-"
10.pnnnn n &¡dup.~ Je un ...._...,'l''' 'udr.a L&
..
r r - 'fll< .. ~ &te-u.. ¡:,,., ~· '!"" .. "''~
l<UU Jd>t 1..i.c. ..... ruJiú.:>.l= • a>bJa ''"' ..........;.i..i
p.in. r«r ~tt l.:n. IDUc.l.x"Tplb f..UlllT• r.u,

--- Anríwerpof mono<lonolts ypolidonaies

la
Sup1111¡t•llllh y111· \\u,·rl.'111t1-. pnKÍul.'.Lr .anli1.ul.'t¡lrl;I\ .. 1111tr.i
pro lclll,L X d..· u11u ..lc:11:n1un.i.da <.~pc..·11.' .u111u.1I lr11h111.
~r hu1n.1.uo). C111&1hlo X ~J c ..l.í .1.blat.!a., !>C l.i 111)\.\.IJ. .i.1111.i
opl.'c1c Íl•llt(.111, 1,.lll\r.. 1 1.i¡ hw\ wia <lLt1.t t1w.l.,l ..ulM. .. :nll.' "''º
rort.."\.ll14 l.&"' pnlfl\.L• li, priiti.::UU. )(." ta.01.-~i: ¡,.tlf1111 e ~lt.iiU
... d .waa..arnoJL-.:< .u1tAU1.'TJ'U"' ..unlU dW c.an1,urrpu ..k
"'''*"'" rnc1.·uu X ..k raJn u .uKkUCfl'" Je wbr-.a
,"\JOCtl)
.._om.r-_.
f"'ik'UU X Je .a hum.mo). ú.i" ....UC'l'J'ft l'C'
RU'8<" .Ad fÜ""' Jet illU=l 1 "'......_ rw• ,........,..
D .......,._
.. ,_

__ ,. ' P• ra m61 lnforrnid6n

Ttcni<at de h'munodto41u1mica
...., :l •••"*"" JuftJJISl(r.LIJt\qur se m.111 arinmunoú!OqiJrn.c..
.m
0

...
1il_iutnr..1•::z:c •
•"*""" p•<.Cf!llÑl . . . . . . . . .
CJ8J:f¡ . . . . . . . .,s~

-g,. 9C11Q.
s.-.. .. """ • .,m """ m-. -
• ...,, - '*...., .aa..a. - .. ~
AGUllA 1., , ll\~llf"lallp.-MP1 IN. . . . . . . . . ., 111• . . uli J.!!L!.:1!! "'""'"' w d mY 1!"1 .,.. d
""''llill" -.....o.i..-.J.tJildiiul.t ............ . . .....po. . . w .-:i. Llflmr1. ~ ....,,.. ti Clltr . .
,~... ' '.:l.'tk ..~ll. !trl,t
PE""""'" dl.lil:•tmlt l"IUllKQSI06'11.:JI~ ~r.ud--* ldt* ll:lt
""''*lt:rflrU"-' C.Alunateuilt,...., ·'•11 ~·'.ch'"'~~ ttnamaipt.t W..1.lhl• fllll~n«'tdt \11'>4 nnm.. foM1lCUlrndt "1l'l Wft ll!IMUdOI
uptu1•d1Qfllu ila.rtilbpiñ~unOlll'•Pllt ·at .. •"lu'lt!• ll•llC'll.'.ll!Wt:All Í\101' pt'tlillid1>1111 erll• rru:mu ~ tOIOIA cl lCll('"' lO'lltlllO ~111!
l...." 1d.i\,1 1m.,..t~ dt OIU Oun ollom111.tdl•tl....11 0. 1..! lhAfllll,/J-.t dl'l~ll!V 1:l 11DUollt1 d( rw fl'!1•m• 11rii.a de .io.t.fiw~ (Ye.ne H1)/U111J11•1ht1 'f
)t•tuH.1~1111•«1..,¡,, o l'fllJ rrutlftextria«h1!.i1 ti ~) I ~ ri111b.illb11 ltl\111 w!Wln t;'- t•tlA(1uml111'I. Lo\ Ylitl\ <11•1 (llUI! qlA' tonticn~ &li ptlllCh\il X. Q!Jl'd.111
tDlll~·m•l1ftlOlft11l•o. f\111ll'Ut"'llft. o u1l " 11.ol plll 11n pr«ip.a.idu O'tttlfQ o wn llllol di b..Ju

--1. . ._ . ,. . . . ._
• !o1ptM~lol1k t.. fl" ;1•11J o IJ~pntln..il1dt1111.
• 1".ti lftllllll • ~ ~ ( ¿. 6 . . ~ibll " ...
k•~ f'f1)11¡,'\~lu..:.11kb r glt.Aolif"~" t "''" nwy utit.iz.iJ.J.> ........ Ñ lt4J.b, Cll ... flmlUIL- ~ ~ ~"'.,
r-ar.a ..........u.ar moL~~ ..k uxttR-.uw. ..cful.&rp .¡ue ~ 1 t i lrjdlli ~ pmm * ('S....,.
ltldlO . .
, . , . _ on"""'11>~ .X..Jr~
t '-*lit ,..' * l ~t. .............. .
• lnmunocrtoqlllllli<a pa&dci44»~~ *•CWit~•
•-""*llol • llJC't'- n c. kmlf e.pn:ir :f...,_ w f111CS1 1 ...
l n lsJ"'•Jc tma-.iA...:ioo lDU\ f"'.J'"\.•hl.a ·nUi: 1 ,...s.n.u..uo "*'I U!, V•Tjl\ 111.t> ,4s,,h c:!lltWl1iela ali . . • lf ~«·
fa ~u..: k" rnlJuo;.c e!tlre unJ 1ttol1.."t..U1.a ~ \111 Lll,k.\U:'f'J''O qu...- llfl•~ 11 "lrflJ f '1"'4'U"*"<-~'llpoliJU:on Oc l.fll•N1o.l.lt'lptllt!lll
J¡,1 ,,,ou1K.c. Pur dlo, l<h méh__.Ju, t.¡U1.' ut11i1.1.1\ .inU1..ucrpu~ l'll•. 1111•rll ... ntiuw1l)O111nt1hniunogiobulilw.. A(ul'l!lWtii.«. N
114111 i.li.• gr.in ullhd.W par.a 1Jcollti1..1r t lui.1llthtr prc1tc1na> oi!!llUil'lllO ~ \1111' J llfl 1n.tl(tld01 J6eti»:IO.

)' ~lu1,.•1'••14ci11.1,. l.d. inmuntH...llo41uhnli.11 l''i un.l n1~h>Jo­ lit I• ~-.ht11·1o1l•l.ip.idt>111 tknu ind!rru.i, un wi11t df.' 1rj1de1 dr
h1~'" tllk' l"nnuc 1<lc!nldi1.-.r, f-'ºt 11M.·J1~· J1.· 11.nH1.Ul'Tpos. lollUll ... ' WF·t!l~ 11..1r ll)lllleM llDJ pro[t'l!IJ I( )f' l•1t\lb.t (lfl 1lrl 1

11u•k'-ul.a~ "l"" 'e h.ill..m en t..urk.... ,1 en,. lu~ ..!..· "'ukno. ca:1pvdtw-qt.n~i~ldrto!!l:!L~drW.o111C\.'9lOJl'le\
Cu uru fC".a....1o1C1 nuntuM.11...Ao~li L u.lful •~..:uf· • ilKÜlctll'l•l. . . . . . 11..udD:i:o.x~.. ··~·-
""'' 11 Jt "º \.tlftt Je tadoqut w: ~ 'f'IC' ......int~ Un.J
ddn'mt.a...i& protcma 'K'" mr..lbaa m vru wilUi.eun .. oJn d
anl.A"\Xf}'U &J't' ra.~ C:W. ~(Almo el mik.Uc."!l'pl)
ftl) c.'\ \1wNc- ~ ~\......... punc'IU ~ nr..nano :...o-

JÜ'ii• a wa rnu••~Jor. El .mbt.:UU'J"'• tC' une nf'C'd~


1 l.1 I""''''º" ~ •u lo.:.a.i:uai.._1un i.c ,.t_"""·''"' lu uuc.nh•.lJfl'ol
t"l•ll4..t o d1:1,.lrotu1..i. ~un '>1:4 d llW\"J.. 11 J."'\f•l.:kl..1 .11
_ -..,.
...,.._ ......... - ... -
.....- w.-...,111~41~--·m.autt
~O'CUlb\l;ta~ d .....#U~ ....,. . . " "
~lllKOUllr
......
~-.-
-..nml>-1
• !!!s...LU '""

...
. _ ......f . . llillp. 1.2ty~llq-"""""'"'
..............
~,..ti U\t di &tlilli lftO!tUl"5 1&\clli>t'IWIW.\ toni• I• t«JliW qgt
UI~~ ~hn.1 ,oi(llf\á
iU1lll Ul'I l \tl,

booksmedicos.org
- B
rro¡e.lnax A
·~
B

~
Histología Básica

A=< ~
·~ ~
~ ~ ~
~ e o

o
e
l'totl?fna x

FIGURA l .21 íérnica bdiro:1a di! inmuno<il!.'qUÍmiGt A. flté.i.xOO<i dcL;n:di(UlfpO


pclidQIWI prh1¡¡flo. l.J ~roteinadr :C.de co,o)!(l!I w lnr«'f"' 1111 .i,.-rialde «1J espe
~. tY.fe¡cmplu.. un tt111C:"· X- plllf!u(en van.u ~di! on-io coutr1 la p-ut.eínb. Ade r:!Ión.
FlGUR A 1.2 OliUIGJ dlrtcta dr lnrnum:iu~m!c.i. A. tYJJl~ul1dl' RnunogltW.w 8. Produtdón dr un dlltkllttpo wtundario. U lg de O!ro cuncp. m111wl yno inmcrJ!ddo,
ltgJ. 8. PllXtl!ti6n de dnlituerpe ~. LI proltiltd Xdt' un 1.slirl <.e ill)'«U t!ll un ~ .iúl1 e in;ietlíl en un .i11imJI 6? un,, ltttu! rspeoc, PJf ejlt.nplu, 11111 cab1.i. )e p1odu1e
On!I dr Ulr<J ~p~. pcw e~ un tourp. X prodt."0:11 \'JrrJS imstunc<Jltlbul!n~6' tgde 1c1brd 'Onli.1 lg de<ool'p.. Lb lg de uba ~epuifiun )'1( atopl!lrlil UP111linad0t.
«
tnntfo cu111a dii:ltlltes ltgicne~ ~ 1.1 p1oteina X. C. &"idtC:X!OO &1..-.ticuttptL t.-619 C. Pliflltfa taplt de 111 n:a!O!!o im1111nudtC'4;,timiG1. l~ lg & too:ju lt<IJUllU'll yu•unen íl
tOOCJ>~e o!Ol¡Un .i m míll'c~do1 \l!lbk il mbuuopiu. O. Rtocti:la ftli1111!)til>X1omJY. difecenlcs:¡ntimisde 1,t pn::t~ma X.. D. W.;r.oit ~~ de la ieacOr.ln Rnt1nuti!J!químk:1.
~ !q mai(.id~ recooocer. J ~e llflm .i ~S:>ttn!ti pt1done dl' 11 pc~t'IW Xen un cate. AJ l.!'> lg dt w~• m.rud.ls ll'Wr.(1'11 rll' unen' I~ lg de cunep. b qllt' k1dica 1.1 pn.'W:oo.1
minouopo, se retomxm ICD ~~ ddt1111e qix <t(l(imm I~ pr.:~MJ l.. ti: IA pn.<tdm1X. ,\hnOú'lOJm. Sl' R'tto:«u los \illos del turtcque«41ti11tE11 t.i ¡:«<Ctr..i X.

C..uando ~ u 11rodut·e w1 ant1gc no X en un anuual, vano:. lciu a x1. Pc)r dio, habrá (Ut'llOl> un 1 unc~ Ul t'Spc.;;illc~ ~Üll
grupó:,. {'Ion~} <lt" UnloolOli Út' eslc anirnaJ puc.'tlcu rc~o­ otra.' protcin..i.::. qut> podrían Jar n:i.ullaJu., lall>o., po:.1livO;,..
nuccr purt.·il>nC:o. dilén:nh.•¡, de X, y lo:. <lt\<t.•r:.o..: r;rupo:. <le.•
liníoctlo:. pro<lut"cn anlic..·uC"rpw. d1~1 in10•.., 1.:u11lrc1. las difc 4

.;. Histología apDcada


renlt":. por<:.ioru.~:., lo que da <:orno n.~uhado una rncz.:.:la 0
de an11cu;:rpoi.. F.;,a n1c-1.c.la Lt11i:.liluyt.• lo que :.e Jci1(l11un1 Ll i1111)Uoodtoquuut<11 <ont1ib1,,~ di! miineia ~i~-11ifltativ<1 en líl
anlic:uerpu po1icloual. irwatigaci6n del c-.unpo de l.i blrJlcgl11 tclda1 y .il pedec:<ion11micnl1>
C.-. pOl>ible-, por olrn párh:, obk•1h•r una proteína X para de lm llfO<edimic1;1os .r~~OOs!ic~. l:h figs. 1.22 a 1.26 <t1n1K'l1cn
hnloc1toi. u1anlcnidoi..t•n culh\·O (cu n.•a.hdad, i.on hulo\.'tlus tjtmpl01 die de1ctd6ri inmunoú!l.'Qmitt:.i 6e nó!ct11t.i.Sl'íCuo1dto 1.1
que :,.t: lui.iunaron ..:on (.'.'élulas de un lum..)r). Lo:. 1.hfi:-r cnlt."b p1~en1.s .ih;-uM de lóJ> ~plkild:mes bJlxlu.lle> de protcdimknto> de
grupo:. (cJunci.) de linJ<x.itu:. pródu<:1r.ín anlkuc:rpo:. di.:.· lnmt.mUUID!j!,,Jnl(_d t'U Lt pld<lic.t dillie.11.
lhtl(J:o. contra la.<; Jifcrcntci> pon.ione:o. <le l<1 prolcioa X. C..add
duu puede abl~ )' c:uJlivar::.c en túrn1a 1nd1vi Jual~ Je
1nOOu que los <li!Cn:nlc:o. anlku1.•rpo.:. t'onlra X ::.e Obltencn Técnicas de hibridación
por M'para<lu. Cada uno de c.:.os anhcuerpo:o. <.'uni.lituyé un [J <lt:~al'íó ccn1nll Je la biolug.ia celular n1o<lern.i ~ <.u1n-
anticuerpo monuclunaJ. \!<tnas .son la.<; venta.tal! del uso de pr~ndcr el lundo11an1i~nto de J~ <.-'<lulas én SlL" <lttallt<i.
un ant1c.:ucrpo rnonot.lonal en co1npar11.1.1ún con uno poh 4
1nolecuJaro. [ ..,t' oUJ'-.'livu requiere técni;.:a~ que hagan v1a·
donal~ pür t:jemplo, .suden M"r inái. <..spe1.:iJl:.u." (y, por lo
0
ble el an:il1l>iS <le I~ n1oll•culai.t.¡uL' intcr\ tencn en e l pr-Occ:.o
lanló, llenen 1nay<lf' prcci.:.iún <le rt."<.'uno.:unientu de la pro- <le.- flu.tú de- 1níonna.:16n dcs<lc.- t.i DNA ha.L·1a Ja protcina el r
booksmedicos.org
1 1 Métodos deesrudio en Histología
-

FIGURA 1.22 Mierofot013fía de~ tActJ drodu.JI di! 1.tlÚ11 dtt:nts.~ico wr.i~.tda in Vil10. l.d ~ut!Íni! Mmina, q.!J! fomH fi1b.11C:íte& inlffml'lioS qlll' ~un pdr!ir dd Citocsqu~
s..
w- dt1l~l0 mr&Jnte una 1Ccnica de ln~l"!(fntia i.ar111n11u11tq11imi<al wdifl'CW. ~buiva una 1!hllla de 61.im(tnl~ 'l'l.!'Ymcdim. ftuoresu!rlles en l.i iru;u p.111.C di?I otup!dmw.
ll 1111doo IJI) e~ & cr:b W . ;G!MaumtMo. (ur1esi.J dt fawnoG. fMt.1~

/,
;

I
¡
,/
I
\

FIGURA 1.24 01mt9mo Cdruno001brlOO.loo es1.n1 ixt-leh•qi.~scbdll~cn'IJlt>!.


tumuits mJhgn(l'), ~(' IOOo. dr fllill!lil yde ilttilmo. 8t.l miu®tog1~~ e~ un.l im.1gm
inmuoodlOlfMllCd dei!n!igcoo urmoettbiurwio en onmlcdc un admOCiJ1tb:lal1dr
intntioo911:tsClUc111Uo.1Crpo itcnac6 con pcrom!ilS!, QIJl'~mmi&nu de<-ob m.ll!OO.
P111 l11 ~ni.o. b 1ibo~ dr tolu1 m.t116n lttk'dn tmN~ que wnt1:11cn a)!lgtm CJIÚ!l«'lfl
brmirio. :Cok11.mún ~ lOOtr~!e: h~maicn.illn~ Ml':liloo l!rlfmo.l

booksmedicos.org
- Histología Básica

FíGURA 1.25 LS!iJ miuufulcqri!lfü lit<trooi<J mu~fd un <«Ir de ww c&ld l!doosa dd pmm imub~ wn dlltil.uc.rpu dlltiwLts11 y, ~ (l>n(int1:Y.ílo. ron P"tlldnl Airuj(,jdJ
too p.;111ícul~ de ero. LI ¡cmcín• ;\tienegran ~finid~ poi I~~ mclétul~ dd anoox1¡». las p..11t1tulas de «e"' t!bsi'Nttl come pun~ n~ delk4&.tSWe los qrnbdr ux1e(t'(t
!fifan .iumt':n!O. C011~ dt M. S!'tdd)'dn.)

' Cwdrt 1.1 AJlr.ad6n dt lllm11•citoqufmJca pan 91 dlilg1Mtim y


~ldtlmtamltnt&dtltg&N!enfMl'IHadH.

Aaugenos íwlid6dái.agnosucio ter.ipéu:tig


Proteínas de fil¡tnen(J)S
~ Intermedios
~ llJ!lXR$ de Ofl9fll ~di.al
6toq11e:il!lnii
• j..'··";
,..,~,
Protilna a<lda litdar~1cd(G9i'J lcmcit<S dea:eras céhlla; dela oeorogl!.I
~­ JIJTIO!l'> de.u·jdo coopwro
V1mea11na
••
·t..-./.'
Desmma fUl'l)X!S de te,domusculM
Otras ptote!nas
··.~ lk<mona; pW.ff(dS o pol't"ftxídic.as. ÍlGXl!e$ prodxlores & bOlnK'fla>
pV;f.1Ci$0
ft.IM(es de-91.indulis,. >fin tcdQ. lasdtf
lllbo~)·mam;m;n

Ruepi1'fts pa1i hormonas Tooxm de ~ánd11lii$ mam;,nas


ent10«les lpon se:le«IOl'l-del rr..umi«i10)
Alldgenos de virus ~wale

~uu trol Jl.' t'M~ ilujo. ?-.h.u.·ha~ té~n l l<L'\ i.<: bas:u1 en la h1bnJa-
<-1Ün. l.a lnbritla..:1011 t.~ la wuón cntn: <lo.-. rnoléculai. mono·
catcn.iri;u. (de cadena :o.i1npfe) <lt.• itcic.lü;; nudeii:o;; (DNA
c.:un Di\::\, RNA ..:on RNA <> RN'A l'un DNA). que ~e r<.~o·
noccn c:nlrc :o.i t.uando l>U:o. sc1:ucnl'ia:o.:.on t.01nplt.•n1cnt,1ria..,,
par..i f(irm.tr n1ul(-culru. blC'<tlcnaria.., (de i.:adcna <loblc}. IA
hibri<latiún pi.>$Íbihta la 1 th.~nlifica.:.-1ún de M.'\.'Ut:ll<.ia:t C.!ipc+
c111c:a!>de DNA u RNA.

Hiúrídación in situ
C.uan<lu \C la apht:"a t·n furn1.i directa a t.Cfuf.t.., y l'ór-
lc:o. de tcji<lo:-.. frolb o t.rú1m)st11nas <le célula.!. mllóti.::a...... l.t

booksmedicos.org
1 1 Métodos deesrudio en Histología

técnica M! Jcnonunil h1brid.u:ión in :.ilu. J::..,tc mél<H.lo <.'~ (._Ontr.tt.<-ión t¡ue produce el ll.iad(lr, t.•I ct..auül o d .:ak1r de la
c.xt.·c lcnlé para averiguar si un<t célula hénc una se... ucncia parallna uldtz<ida pára la 1nc:lusió11. J.a <.óntra~~i bn accn~
ei.pécill..:a de DNA (p. CJ.• un gen o parte <le w1 gen) o p.tra tuad,1 M: atcnl'.1<1 .:udn<lo lt1.-. h::J11.10~ M• incluyen .:n ~ína..
déllnir la Jocali1.ac1611 d<.• w1 gt.•n t.•n un c.ronH)i;01na o i<lcn- C'nd c.·on.)e-.uenwa <le la <-ontr<1u:i~Sn es l<L apanchSn <le
tifll' ar lai. cdulJ.S en la." que se lrau iicrlbe un gen ~pct"iíiL'U. t'.!ipat.ioi. artifh:ta!t.'s ('nlr<: las ..:éluJdi. () cnLre las célula:i y
AJ corntenzu. uu .:.c.;.tor del DNA debe <le:.na l urn1ilanc otro:. c.·ornJXlHe 11 h.~ <lt." lo:i tcpdoi.. ()Lra Íl!cnlc de espac1o:i
por ..:alur o JS<.' Hlci. <le:,naturalu..dntt.";!. para <.¡ue Id.' dos arclíi.:1ales ......, la pérc.hda c.h.• 111.oll'\.ula-. t¡,ul! el llJ.nlor no
cadt.•na...:: se .separen. lai. ..:a<li:n<b (dcnonunadá:. sondas) n1anlU\'O at.l:ecuadan1cnté t."n los tciidoi. o <¡uc elhninaron
quedan lb.tas pard wu r:o.c a un st:gn1~·nto dt.• DNA n1onoca- las solui.:1ont."S lh.· <le~l ndratac:iün }' ac:laran1ient<). [J gluc:ó-
(cnano u a un l>Cg.1nenlo t.lc RNt\ t¡_ue sed con1plc1ni.'ntario gtno y lo:-.. lípiJo..., sc)n ejc1 nplo~ <le nloll'\.ula., 110 toni.er-
de la se.:.uentia que <lc:scamo.!> anali1.ar. l.a wnda pu<.'tl.e vaJas.
obtt.•ncrse por donación. p<1r a rnphac.1ón <le la secuencia Todoi. e:io.s t.".!>p a<:I())> arli1Jc:1alcs r olrai. délc1rrna.::1011e.s
por mt."tlio de la PCR {n:ac1..it')n en cadena J.c la polimc· que c:ausan lw. proct"tlinlit.'nlos <le prcparadón Je lo.:. c:or-
rasa. del inglés polr1nt:rtue ,·Ju11n rtáctiort) o pür sinh."Sti., lC:i $t' dcnonunan artcfaclos de t&nk·a. ()ln>s -a.rtt.'Íacto.i.
i.1 la .:.ecucnt1a <ltst.-.1.da lucra corla. l.<1 sonda se unt' a un 111durcn phcguei. del t.urte (que se conJundt.•n <.:on t.aptla-
n1an.:a<lur. por lo general un isú1opo ra<liaclJvu {que put.-<lc ré.s sanguint.-Oi.), pnoc:1p1tatlós Je color.i.ntcs o de but:k·dad
!Ot.'ali:r.arse por .tulorra1.hografia) o un nuck-óll<lo inodiíi- (que puetlen confun<lir:it." (on gcinulo.s <-itop1a.sn1álicoi.) }
'ªdo (<l1go;\,1genina) que se 1<lénllllC:a por 11ununot.i1oqui- 1nuc:hoi. tnJ.s. Los ci.lutliantc.:. deben o tár atentos a loi. arh:-
mica_ la1.loi. y r<."t'.'t)nq..:crlth para no ~cr éngañJlloi. por Ci.t~.
1\I inidarsc." la h ibndat.ión in Mlu. sc calienlán lus por-
laObJelos que conlic11cn cortc:."S dc te.iido. células o <-rOmo-
so1rui. panl M:pa.rar lai. c:adcn<b el:.• su D!\~t\ bic:a1cnán(). De
• Totalidad del tejido
lnmcdidlO, !>e coloca una solu~16n qu1.: conhene la Mtntla Vn.i gran J11icult<"u.l que prci.-e:ntan lu~ C()rlci. <le la
sobrc la 1nu~1ra p<'r un periodo necesario para la h1bn- nntrus..:opm úpttca C'S la unpoi.ibihda<l de rcaJi1.ar I¡¡ llll·
d.a dón. Dt.•.:.puéi. de lavar el por1aul>1elos, t.'I n)an-ador ut1lJ- c:iOn d il'crént·bd <le todos Ju~ con1pt)n.:ntei. <lc la:. ié[uJa., y
zado revela la lo(.'.ahza-.ión de la sonda un ida a .:.u .st.'(ut:nc1a J~ Lcu<los en un llolo prt'parádo. Sería rnur Cón\(•n1ént1.:.
con1plé1ncntana (fig. 1.26) pero ca...1 unpoliiblc, oh:;t."rvar t.~l ul ai. al u11c:ro~.:op10 t~>llc:o
La lubndacilln tarnbiCn puede rt.'ali1..trsc con DNA o y \'Ct' bUS ntidt"U..,, laíi milCJCOndriai.. lo:.. Ji:iO!'>lllllib y IOi.
RNr\ purifkad()íi., c:olc.x.:~do... en S()porte.s StShdos. Se sepct- p<nl;\,Í.sónw..... todo~ envuclt~)i. por una n1crnbnu1a (._dular.
r.ln 1ragnu:ntoi. de rnoll-t'uJas J.c O!\' A o R~A scgU.n el y en la p.artc cxh.•nta, 1dcnlibc:ar una rr1t'mbnuta basal r la
tan1.u1u 1nctliani..· ele\.Ln1lort.'.i.1i. l."U b"t'l de ..i.garo:ia u en 1natn:r. 1.•);trat.elular que -=~)nticnc íibra:. c:o1áh~lla$. clá$Ll-
gt:"I de pohdtrilamida. :\ .:t)ntlnua1:10n. M! Lrarbtlt•non u .:as )' n-tic.:ulares. P.i.ra Cónl>i."¿;Utr c..,a in1agcn. c.-. n~cesanu
una lá1l"lina de oailon o <le nitrocelulosa ¡.>or 1ncdio de un e.~antinar varios pn.•para<lo..., ch l(•n:nlei., .:<ida uno tt.•111dO·
st1lvenlc ea el 4ue loi. á.c:1<lo~ 11u-.lekui. pueden analiian.e por ulrct t&•ni.:a. y ubtcncr así una visiún complt.'ta Je l.i.
por lubndattón. Lct lét:nit.i. <le identiík--ac1ú11 Jt· DNA i.c .:on1pói.kiún y la Cl>trut.'lurJ Je un tc11do. Púr otrJ. parte.
dénCul'1tnd frausj'erb1cu' tÍi' .~ucfu:nr (en inglé-s, Southtrn el m1croi.~opio eléttrónko de lran:.m1s1611 htet.'t po:..1ble la
bh1t11ug); cuando la c:lec:trolorcs1s ~ hace con nnil ~c:ulai. ol>scrvdc:íOn lll' .:Ctulai. <.on todo~ ~ui. u rg<inuloi. e 1n1.lu-
de RNA, l<l l&:nka e-s clent•n11naJ.:i Lrani.tC.-rent.:tá Norlhcrn :..ionc:; todeada:. J...• fa n1c1nbra.na y !os t.o01pOnenlci. de la
(l'•lortJu•rn blótt1r.g). 1n<ttnz cxlraccluJar.
Lai. técnt.:ai. de lubrh.lac16n son 111ur t.'!-pe.:iJlcai. y i.udcu
utilizan.e en un•estigat.1t')f1. <liag,n6i.tico d1n.iC() >' rncdiuna • Dos dimensiones y tres dimensiones
furcni.e.
C..ttdndo u".t C!í.lrUllurn Lndimeni.1on.i.I se M'\.'t.·ión.t en
.:orle:.. n1uy dclgaJo.), p~lft.'t.t' l{UI." i.olu existen dos <lim:.-n-
:..toneli: longilu<l y ant.hur::i. f.i.o i.uele c:onJuccr al ub.scr-
• Problemas en la interpretación vad(•r J. errOl\!i., li.I no luma cun.._1cnc1a dt.' que una e:..k·ra
de los cortes <:Orlá<la SC obi.('rV.t COlllO un tirt.ufó r que un lul.>ó Cortado
:,t: ve t.·0 1110 un an11Jo ( ü g. 1,27). Cu<1.ndu ul1li1.a. .:111111.' n1:,-
Deformaciones yartefactos provocados por la ctip1u. cl t.'~lutbau lt• dt.-lx- 1nldginar que algo pucJc lallár-
pur ddclnh.' o pór <lelf<i:, del t.urtc. )"d que rnu~ hai. t'~lruc­
preparación de los tejidos luras :i.on ruái. gruesa.., que .:~le. :\<lcrnás. ba tl.: n.~ort!ar
Al ei.ludlar i: u1tt!'rpretar corte) de tejido..,. t.~ impurl.i.nlc que lo~ ..:umponcntei. de un lcji<lu o dl" un ú rg.tJ10 .)uelen
re.:.:ordar que lo que M" olberva r ... et r<.-.suh.tJo final <l:: u11a .:ortar:i.t." al azar.
St•rie de proct.'t!inut:nl()l>lj,Ut>l'Onuc1v:a.n tou la tlja<:1Ó11 )' tcr- Para enlcnder l.i arqutlcctura de uu órgano. e.' llt'\.<.'sano
n11flan con la Lindón del 1.'\1rtc. [.a., dllcn:nlei. etap:ts de e~ e:..1uJiar corlt.'.:. ht.x hu..-: t.'n plano:, dif1.•rcnlt·~. A vece.... ~olo el
procedimu.'.ntu puedt:n ÚcÍ<Jrrtlar l(ls tt'Jido~ y ofrec.cr una anáh:iJ.-. Je lo.!> Ct>rtc.!i tonM.Xutivoi. ".su rt:.:-c•1blful't.'ión en i.u
unag,cn que po<lria dt!"cnr Jé la t¡ut.' loi. te)JdO:. prt"SCntaban volu1ncn Lndinlt'n::oi()naJ pcm1itcn·c:o1npn.•11dcr lcl urgani-,.a-
Cuan<lo estaban \:h·o:». Una 'ªº:,adc l.i. Jéltlrniac16n .:i. la ~-iOn de un ó rganu Con1plejo.

booksmedicos.org
- Histología Básica

FIGURA 1.27 (ómu M'C~l't'~difrtM!tStSl.fOOl.11.)Stliditne11\itrliles ~di'

' o e'' o'


' ' WfLIM.en u•i:ti~.e\ dclgOO..~. ¡\, !Xkrer!~(Ofl.n 6? L'ru csfu1 hUéU ydt' un !Ub9 ht1l'<O..

óü ó 0 o
'
8, Ucurte dt' un tubu unitomiot>!OOpuetlr ttl}I? tOn!O C:Orll') dt' ''d!ÍO\ tu~ t lOS<«lo

B
º' ,¡ 114\'ñ de un~ e~fo1.1 r.uou J uo oli11d10 miluw pa.'!lm ~' ;tmti,.Jll~.

~1~.._¡,; (,A: l)i-111Uu1I :\f9'N)><0;:?' {111 .tSio>fojtt..U. \\'lky•


.. Bibliografía llJ7b.
f;•lt1tr"11

r-.:a:.<t AGF.: HJ~rmht?nütrr: fltti)rd;t:,i,r artJ.4.pplied, ltl1 ~d. ChurduU


Alht:rb Bu u/.: (\loínul"1r 811>lúJ:1 tJfrl1t (',¡-(/, Jrd ...d. C~laud. 1991. Lt~·iug:.Lnn<., l'~HO.
D.u ndl í. l.uo.i1~h H. Ba.hiu1urt O: ,\-Jotiuolo'r Cdl &o1og;1t, 2nd i>d. Xi Rui.lmw TG, Tu.._l.._,, PA: tnlf~l11ctwn r&,\JiuV.>ropy by ,\fr(lrl.> efLJgl1l,
A1:1 lkw&... 19YU. f:l<·dr11t!>. ,'(. UclY..,. ,,r ..\.t)ll.-Jlu·. Me-1tum )11l'Sl\., 1991.
H:w:u ~{,\: hlnrrón ,\fic.ro:.. ttp')' uf &t:.:yr'1.b, Hlil>. l ·5. v"'., :-.lu~tr.l;1d· R~:-g~·1, A\\-'; frJmh¡iw.> o_(A.11rmt1th~1clf}1}'.JrJ ed. fJsevi~1. 1\179.
R"111holJ., l'17l·l977. Ru!i!Ji. C.f•: l.i¡,11: l11aro.-..opJ" t»tn1wl D<m~. \\1ile). 1991.
J:um.'J 1: lig,hr ,\iJi,,ü,topk t'í:,i1nil(U&-111 l~1ülo~y1Jnd l•f,<hcme. ~1ai· Sp<tllu.•r ~1: htrid1}t11t•r.r~t(jtJ(L1gh1 A1i<nMUJP')~ CMubnJ~( Uuh l't.::..,
ti11u... Nijl1off. l'IX!.
JmhJ~•~•t:l. J.Cl: .rti•L: DrjJñh:rwls.winmgoJd11'!'9,~n ryph l. f1 ~ttd /JI b> \1.uwMJ PI. l-'ulak 1~1 t.::J.~J: fli>;or!tt'rt11s.rry: /he l\fule11111g Hm-l.Zfm.>o(
~miu.• ¡.¿,,,f 1.111Jpul11ri-<il1w11Juv1.1.w..opt. An.11 fri~hlff'*I) i 97~.•1 l :Z67. 11' Appli1.-a!Wt1.> ltt $iql11,8.i<til S.li:rtu'.>. \\'ale» 191\1.

booksmedicos.org
booksmedicos.org
-
.. Diferenciación celular
lai. ét:lula$ i.011 lai> utu<ladci. fun.:iuualci. y C:Slrull uralé:.
de lc.n; :.ere:> \'IVU.'>. PéM.• a la gran vanc<laJ de" anirnale.i., plan~
Histologia Sálica

cnt..re el mc:dio intr.\o.cluJar y d .:1mbicntc cxlra.. dular.


f: n el LitopJa~tnd i.-e toca!i:atn t'I c.:itocs:quclclo, lo~ orgá~
nuJos y los depósitos o inc.:lu.sjon<.-...s, p~>r lu gcncraJ Le1n-
purJrios. (.k• hJ<.Jr.1Lo~ <le carbono. p ro tcin.i..'>, Upulo:. o pig·
ta:., hongo.... prolil>tá...:; )' bactl.'ri.i.i., hay solo dos LtpóS b..í.1'ic.os nlénlol>. Son ~jcmplo:. de o rgánulo!'> las n1itocondriu, el
de i:CluJas: las prOl.':arionlcs y li1.s éu(·ariünlts. rcticulu c11tlopla.\1nátieo, el complejo o aparato <le Golgi,
Ouranlc la én.>ludtin de lo:. 1nclaz.oano:.. <le a pl)Co, lai> lo.., lisosomli y lo~ pc.roxiso1n11:.. Los t.~pac10~ cnln: k.J,
c~l ula:. fueron rnc1di11c.:<in<losc v c:i.pi.•dahzáiu.Lo..c v pa..-.aron orgánulos y lo:,. <lep~Sl.itü:. ci.lit ocupado por la 1uatrU. c.:ilo-
a cjt'"rt.t'r <ll.'lérmu1ada:. tu1u.:io;1ei. lOn mc1.rur r:..udinncnto. plru.1n.ilic:a o c:it<1sol, de cons1i.t1.•nc1a variablc entre i.<11 )'
El procci.o de C:.pc.:1ahzación se dcno1nu1~ difl•r<>ncioción gd, qui.• roulicne di\'t:rsa:. ~u.-.1..audas 1.unld anlhW.i..:ido~.
celular. En ésta :,e obM.•rva u 1ut :;ccucnda <l~· nwWficac:lo- prt)leiuá~ otra:. 1n.a~ro1nofécu l ás , nutriente:. cnergétt(Os }'

nci> bioquim1ca~ rn(Jrli1lúgtl.'al> y func1011.d:.•.i. tJ_Ue lrilnsl<1r- ione:.-. Aw1qu<-' ~e co1t.-.1Jcre que la me1nl>ra11J. e:. d lurntC'
man una c.:-élula prtn1il1va inddl>n.•nCt<1da. que lUtnplc Sllló C:\lemo Je la céJu.la, t.•n n'ahd.d<l hay tontiuui<l..td C::ntrc
la:. fun<..'lUUt."::. cdulan:i. bá..ic..'as c:,c1u.ialcs para. su .supc.•rvi·
0
el u1teriur de la célul.i. y las n?ól&.ula:,. cxtrat.dularti.. l...t
\'é1H..ia, en una tápál. <l:.- rcahzar t.'u.•rtas Junc.1ont."S a111 gr.u1 1n<..'fltbrana plai.rnlittca c.·onlicnc protciuai. t.!1.•no111u1a<l<.l.\
eíit.ach-t. intt.•grinás t¡,ui.• :.e unl.'n a lol> fi lan1cnltr. tlel t·1ttN:squd1.·to
la <liJereru:1ad6n t.dtllar larnUién e:, un prutC:,o irnpur· l0t.-all1.ado:. en él 1.,tupl a.sn~ y a lcL, 1nacnu)1ulét•ula, extra-
lantc durante "' dtiarrullo ctnlinunctriO; por c.it'1nplo. lo:, C:<.•lularc:,. Por 111c<lio d e ésa:. uruoo~ . se vc:nJica un 1nl<."r·
prtcu r~orei. de la .._étuJa 1nt1.~l.'.ular :,e alargan. sintclJ1.a11 "'an1lno 1:(11U.ldntc <lt.• m lluc1u:iai..cn toi. <l():. .i.cnhJo:., 1.'nln.•
prott-ína... fibrilare:. cunlriicHle:, r dán origen a una célula el c1topla)!.111á y el n1cJio éxlrctcduJar.
adaptada para la <..'Unversi~Sn eficiente de energ.la quin1ic-.s. El .._itopla.,rna dé las célula., eu1.<u1<)nlC'S é~l<i <l1vit11do
en trabajo n1«ánko. Durante la Wfercnci<u.•ión, la _..íntc-:.1s cu <.'t11nparlln1t•nto:. por 1n1.•n1br.tn.t." que rc.-guJcln el tniu·
de gran canlu.la.d de detcn11111.i.t!ai.. proleinai. pr<..X't.'tie a la:, !.ttu u1tracclular de u)nt.';S y n1ott-..·uldl>. Eso~ (0111parlnnen·
n1otltÍit.' ac1ones n1urfulóg1c.'as; un eje.1nplo es Id sin lc:,.L~ de l('I:. crean m1croainb1cntes intr<Kt.•lulat\"ll., lo t¡uc aun11.•nta.
fa:. proteínas contnluJlt:"i> acl1na y rnio.,u1a por párt<." <le los 1nu... ho el rtudjm1cnlo Je la.' act1v1datll•:. cdulJrc.'>.
prcrurs<1re:,. dé 1~1 ct'lula rnui.t.:ular.
• Membrana plasmática
La membrana plasrnálica o plasmalema lll'u e un
' Piro m'5 lnfonna<lón
opoor de cnlrc 7.:t) lO nrn, y al 1n1cru.i.c:opio clcl.'.trónico
Ctlulas madre .J.part.-cc ..:orno una t.'~lrui..twa LrilanunáT t.lcnornina<la WÚ·
dad de 1nc:1nbraua l íl0 !\.. 2.l a 2.4). lhunada así puryué es.a
[n t-000~ $o:i. !ejido~• •llgu11.i:s cilu-lu <.un~crv-.m un.i gr.s'l upad
d.lnKlura ~:. cornU.n a todru. la_.. m<.-cnbruu.a:. que har t ' ll
d.id para difelt"ndaBr en célul.i~ ~etiilllucl.is dd tcpdo en el qLe ~
lcc11ttu11. ÍS6.S célul.s~ in:fifNtnci.id~. udt> d.fe1enti<1du.-i incompk>tt, la..., célulá:,. (.a-; 1nembran<1.:, ~efu l a.J'Cl> ~e c()nlponén pnnt-i·
~e deoomiiwn <.fl uli1~rn.id1i! y su prin~ill funüón es 1nuhipllc.Mw por pal1n:.-ntc <li.· doi. t.ap11:,. d e 1nolc':t:ula..., <li.· lo:.lolipidü.\ <. uyo.s
mito~ pdu ~u~tituif Ws ~e mueren po. envejedmier,10 r.onnal o que grupo~ nu polare:,. (h1<lr6Juboi.) nuran hu,ia el <.:entro de t.1
los pcote~n ¡?JtoJógx.u~ dcUru)ta. (u.indo SoC tds <uilh'J in vitru en el 1nén1br.i.lia. Lu:,. c;rupo:,. pOJarc:. (hidróJ1lo:,.} dt.• cw:, líp1du:.
l.sbo1i1tu1iu.. ~ ~0$ibk imfutir i1 ldS c~uks m.tidrt a difelt'!IW:fse en li~o~ <.¡u~d<tn en la... dos supcdlétc~ de la 1ne1nbrana (fip. 2.1). 1\I
tefuldf(l:i. de otnh ltjido~. Por cJlo, ki1 inve~llg<1dtJ1~ lr.tt.sn Ge U\dl LlS parct'er, C'l .:li.pccto trila.111111.i.r de la:. 1nernbranai.,1>e dl•bc al
céful<1s m.tidre<:lcun te~o pi11d toutgil ~iooc:i. d!'óll~~ ptro. b<1st.i el <l::p6~,to Jé tl!.1nio Juranlé lil prcparaci6n Jcl t:Vrlt.' subrt'
mumcnlo, ki:i. 1e~1.-lti1do~ pcJctm» 1od.svi<1 ~oi1 ¡¡ou> ~o11i\f<1tt1.'f!os. poi eso:. grupos h1dr6111o:, localu.adoi. en la.) supt."rf1(_'it:~ de ldS
motivos que~ lwllilri fw<1 del Jml'<IO ck Clti' & 1!11u. ts un tem.i pn>- 111t.·1nbrana.... ~· Adcn1fü, <le lo_.. fosfulip1<lu:. que, en
mbe110 y i..6-Stm.inte. pl'ro muy c.o·npl~jo. tn el futuro~ poslblc quesc
1nt·dio a..uosu, l>(' o rgani1.an de n1áncra ~~puntánea. en J.oi.
ruren rnutll.ss enfeimtd.sdb con <él1.tlch m<1d1c, pno'u u~oen U pf.'.!C capas :.in g.:i~to dé cllt'rgía, la:, mt.•1nbrJnas telularcs t'on·
tlt.t médic.i .:iúne11 muy limi!<1du.
t1cnc11 otros lip1<lo:,, 1.(Jlltu gluc'olíp1tfoi. )' 'ulci.terul.
[n l.i.s n11.•n1l>rana.-., la o.ompo~t1.'16n lipídü..i Je Lada 1n 11a<l
<le la bk·apa es <lifcrcole, lo que en-a una a!\imclria. En (l)S
.. Principales componentes de las células cntroc1tó;., por CJernplo, hay Ul<l)'Or abun<lantta <le: 1\1:.latt·
t.likohna )' c:.t'ingo1n1chna en l.i. capa c.xlcn1d, nucnlr.i.:, que
l.a:. c.:éluta:. pn:M"nlan <lo., partt.~ tun<lamcntall."...: el dto- la IOsláli<lil;.cnna y la iosfattdileta.nolanlina ~ c.:ono.cntran
plasma }' d nú(lt.'O. tos t.Hvc~ c.:on1ponenlL•s <ld atopfasma. ma, l'lt la nuta<l inlC'ma. to;. g!ucolip1d\lll ue111.•n t.a<lclla.'>
p(>r lo gt."ll{'ra.I, no .se: o~er\·an en lc1:. pr<.-paraJ:os ;.:umwtc:,. <l:: l)hgo~al.'.:iriJo~ yuc M.' prO~l't lan h.r.cia alucra, Jc¡,.Jc la
tC1)i<los cun hcnuh)iulína·t':o~ina. En t.•so.... preparadoi; e l cilo- :.upcritcie ct.•lulctr, lo que- conlribuyt a act.•ntuar la a.~in1t.•t ria
pla.smd apare~e ro~úo y et núd<..'(> lcfli<lu de .v.uJ ol.coro. <le la 111c1nbr.u1a plá:.r11át11.:a.
!'vll"<.hante d n1it.·ro;.c;opio clc1.t r6nJtu .!>e t.Onflr-nl() que
l a~ 1nolé..:ula..'> prolciéa.\ se 1n:.e.rtan en f<imia total v par-
• Citoplasma cial <.'n la 01c1nbrana (ftg. 2.3). AJgun:b <le t.".:>aí. 1uolt-l.'.ulas
[ I ~u111p<.ln1.•nh: mi-. e.xlcruo <ld t.·1toplasi11a. c.s la méln- ~on pon~ lunt.:l()JtaJt.•:. por don<lt• lran:.ilan ciertl):. i('ln<.'-" r
hrana plasmlilica, u plá!\malcma, que cu1tstilu)"C él lírnitc molécula:,., Olra:. proteína...:; Je fa mcrnbrana pla:.m<ilt(a i.on

booksmedicos.org
2 1 Introducciónal estudiodelascelula>.Citopla>ma

o.~ ¡ [: r ·:::::-.::::·_-_·_....
Q
~-
Gtupos polares ~ los
io•io1iP<dios (hn!ron!os)
-
de osmio · •
reduo.do ~------¡·········· t ~~- Cade~s de sOOos] Parte

- 1 1 T ----.. . :::··
7.5 2,5 2.5 2.5
~ ~

9
grasos

. . . . ._ Co~st~rot
lidrófoba

nm nm nm nm

FIGURA 2. 1 [Sl' ~tma ilu~l>oJ Id bica,:M lipidia ~t.l.' tooi¡¡ouc Id~ u1emlnacas utt!rc'} (dmdw). l.ds bnbS. •la lti¡\lla&7 1t¡xest~-!D ldS dus upas tlSM.ts Ct.if ~ ubSel'l.Jn ~
n1i(!oswpill elcctcooico. u~da~ ~ d d~rii<to dd u\mio en lll\ PJItes hid1o6M~ de l.i\ moltüiM.dc bfol~~os.

rétcplorci. de honnOndS o de: ólrd$ 1noléc:ula..:; sc 1i aliza<lo~ la n1enihrana vana:, \'t'~"-'s, y por <.•lle•. :o.é <liv1d1..•n en protcinü
ra:, y de n1a~n)111ol &.ula:o. CSlru1:luralc!-. Jcl nk'ÚIO cxtr.tcclu - de paso únj<."O y proteínas de paso n1últiplc (íig. 2.~ ).
lar. Una Junc10n 1n1portanlc de la 1nc1nbran.i. pla:,ináttc:a ei..
d manlcnimit:nlo <l:.• lct t.·unstanda del n1t.•1.ho 1ntráct:<lular..
que es; diícrt:nll: Jet líquu.lo é:\.tnu:tlular.
Para mis mrcwmadón
La.s protcnla:,. ~ue rcprcscntan alr<."d"t."llur <li.- 50% <lcl ¡~o
tk fa trn.•tnbrana pl.a..,mál1t.'a (c:.c pur<.'Cnlajc varia muchc• cu
olr.1:. mentbrátla...:; Ct<luJarcs), :.c dh·i<lcn en <lui. grupo~•. Las Modelo del mosaico fluido
prutc-ina.s i.utcgraft.') cslán it1corp<1rad as direcLa1n t.'l 1le C'l l Lt lllll'qf.lúÓn ~ IJ'> prolnn11~ tm lit nX>m.b1a11.i dcpcrnlc p1inc1p.ll
la c:,tru(lura <le la n11..•mUrnna, nucntras <¡u1..• las protcjnb n1cnlt'de Ll fn!ti.iu:iéin de IC6 amlnoáud~ t.,ufilic~ Ct la i'Jpcrflck-de
L! prot~llhl {011 ku 'Pida. de 11 1~dil:ll14. rn úmbio, l.i p~ld6nde 1.1..
pcrifériéas sólo sc haUan asociada' en fun na C.sLn.•cha c.:on La
polE'Í'lilS c1ucliic;:.n ron el ~l.ini> d'el.! memtf.lMpl11~tn~Uu SIJcle t~1c11
rncrubrana. J...:L., prot<.-ina:. (>t'nférka., ~ éxtracn cun ladlidad
d-:-tarnlnadJ pee Wasud"tión c-0n 11X1léruli1~ del dtoe<.que!elo !vc.i'>e
por 1111..-dio dc .suludont.'!'> :,alu1cb, pc.-n) Ja, pro tcútai. intcgrálc.i.
m~s .iikla11tci. Cuiindu lin i11111.1lsada1oesqul'lctu, .Lbpr'.llemilssedcsli·
!>~,1-0 .se: é:..lrác."n &.i.put·:, de la lkstru..:ciún <le b. t.":'!.lrullur.i de
u 1; o1 lo l.uyo del plduo de l.i memb1.t11J, ¡¡o¡que lil b!c.ip.i llpidic.a e~ H'.lid.:i
la 1ncn1brana. pur lo &lt!neral. n1&1tante dctergénte;... Algw1a.1o (r.q. 2.5}. Lt imtribuaimde~spr.:it<*i.J~ ~n m11~Kil en IJ hk~pJ lipídlu
rruteí na' u1lcgraJes, tlcnotnin.tilii.:-. prolL'Ínas lran:-.mcm· ~ lc1 ine1rli1.in.i " liiu11Jti(ol ouginó el modci:l de n!O'J.:li(O ~t.;00 pu d Ln
brana, aLra\·i-esan por cnt\'ro l.t 1nt>tnbrana y ~ rcsaJc::u tauto mcmbun.r. telul.iro 1ft95.. 2.l y 2.5). Como sute~ (On lú\ 'PIOO\, t.
t•u b t-<lr.t 1nlr<1c.:dular (c:1loplasn1l111ca) c.-01no en ta superlic1c á1H1ibtXiútt ~las pr-0!(1(1J~ t.tmbilm es dif«enle en Lt! do~ ap.rs de lit
cx.ccrrK~ de la n1rmbrana Dctc.nn1n.:u.las protéinas l.ra11.-.rn1..•1n· membt.ui.1. {orno es el u.\11 um llh g!u~ilf.tJ), .i. po1ti111 g~Jtfd!t.t de
L>rana oonticnt:-0 mulécula:. largas t' ptcgad.t..: que .tlra\ iorut ib glo<U¡.-fUICÍIWS IM11bién Sól'fl'Sd!C" ltb:lil 3fue1.i de lil <Ch.11i&.

l...t..., prolein&. <le la nu:rnbra.na :,c s1ntctb.an t:n d reliculú


ciu.loplá:, n ~llc:o rugt1Su, M:" c.:01nplt:-Lan en el con1plcJO de
Gulg1 y~ tran:-.porlan hacia fa MJ¡>erJ1ctc celular en voku·
las (O~. 2.6 ).
~1lc1c exlcrna de la 1nc1nl>ranu .se halla rec.:ubterla
pur un.t -..1pa 1nal dchm11ct<la., t.oO abun<l.s.nle:> lud ruLo~ <le
carOOno. lh1n1.i.da gtutoéálit., bi~n •;Jsibk· al mu::ru)copio
ciectn)ni.t.'~ ( 11 ~ 2j2). EJ glucücá!it:. se .:;outponc t.Jc lai> ca<le·
na:, gluc1<lu:a~ t' ª' g.lu~oprotetna.'!t }'lo!> gfu..'úhpu.lo:. de la
1nt•n1brana y de gJut:opn>tt ínas y prutroglu<.anos que :.<.'CTC·
tan l_a... ..:~lulru.. fJ gluc:o..·itli~ parllcipa <lcl ~~On0l'.11nit:-nto
entre la:. ~etula.s r d e la unión <li.- l<1:. célula:. cntrc :-.Í )'con l,1:>
n1ol¿rula.'> exlrdcd.ularc:..
El 1n1crc;unlnü <le sul>landa..: entre l<1.:> célula,., y el n1t<lio en
cl que \'l\'CU :,e rcaU.1.i! a tran~s de la rne1nbraJ1<1. La:. n1oiéc:ufa.,
prqucñ<tl>)'tt1..·rtm.ionc:..-.,cun10Na .K y\4:!, puc.'\.lcn atr.ivc·
lklr la 1nc1nbrana pl.tl>lniil!ca por k1s ..::atM.lt>s lonna<loi. por las
proleina~ u1legralc:,. C".t1ruu.looc lr.an¡,portt' no co1u.u1nc ener-
gia, .:.e <lia: que se lratd de difusión pasha Cuandü <:c.n1Su1n1..•
FIGURA 2.2 Uta mluufotogr~ff.i eltdttDk•dd <crttd!!:t ~upe16de druni<tu.I c1ll..-rgi.t. be dcn~)nu n.t transporte octh·u. Otr:i.s v<.>cCS. la trn11s·
~!dal ~~1.i d ~o deb. unidad de m:llt1dnt cm1 der; lmc~o~ur:1s v.p.ir¿d;i~ ~ h.•:rC'Jtda .l>C' rt."alh:a ..::on pa.rtk·1paaón de procein<b lrnu:.porla-
IRI• t!Jl?4! dJ1a. ( n li ~l'ffm de la fl'lt'l'!lb1dlld, el d~1o de mil!l'n1il poco drnw ~ dora:. lucafu..u.las c:n la mt.'lnl>rana. pero i.in ¿:;ru.to cncrgéll~o.
!t gluwt~lil. 1100 OCOX .) nlt'<liiu1le el n)l..'t'".t111smo de:nu11unado lrart.."ipütle facilitado.

booksmedicos.org
- A
Cadena de hidratos de c..\ lbooo unidas a lipidos y prot:oinas

Cadena g.\icfdca _
de glocolipido · --.
Histologia Sálica

ño:efna transmembrana
Upido

FIGURA 2 .3 A. U!lr~~ruo:h.111 &?Wmembr!IW uM!r, qur <oJwJS.~r en uni Upb bimdeu1!a1de kV:i!9100\ tUn mol~ p1G{wJ~ insulils en htol.l!\ 11.'tjiuues há6fobas 6C' 11&
molt"<UI~ lipidU wn Jla~'Jd:1s, mienu.u ql1' w. part~ biá6filas ~un ~~l'!.. Algll\I~ mt1lktfds pri.!tous JUJ\k~:Jn IJ b!4M li;td!CJ tn su tuulidad \protcws 1Jar¡;tni'ntb1.m.:i).
pao UIJ.ti tsUni11d11id,u solo m p.ltte. l.ti last1pttbn1~mJ dtf.J vl!J:baa¡ ha'J r.do:u;las de hld1dto-,de t«bont\ umdas aI~ pl«twitil y!Olo bpidu1. b1 lasuptrlbtw;.1~11J se ob\CSV!lrl
prtitórin <ltt?plcum.l:tiu~ unid~" bis {:rOltln.u dt la mrmlxaru. La po1t1Ón mediadr IJsmol~s pruttiüs cont~nt .imlnOdtldosháófobus qar inle1aclWn conb lfpido\ se 1.:""Mn a
tllt.'$y amltm !.is pi~l"NS m!J CJ1m1b1dn~. 8. (uando se congí·la y~ 6.iu111~ la ttlulil ~tnciilttur~), $t' ~oduu! ~ f14(11JU de '-i membt.iD.J. Obi1me <rR .:i~una-. ~ro!eÍ:l:l'> f 1! de l.i
mcmb1d&1 pr1rn.i11ecm .ms • u1i.1 ~tflll!, mimtra~ que G!1i1~ ~ 6jan.i U~11pe1fide o¡.;ue~w. A~ pa1t1tuli1 prot.eic6qor lt'be>dfo aum.:i ur6, le omeSp(ludl' uru dl>p~it'in (21
en Id OITl. L1 m~tu pa1lt de l.I\ pro~Mds yI~ u1mplejus dl' mdt<1.:l.i~ protuu~ quedaUllidl ll ~111 lv.i¡1.Wli1 c:enw u P!pco1opl.ismJtu) dt Id m~mb1JB<1, )' t,¡f) Ml'fll mJ,u1 lt"Jd~
1mitlu dfJ hilj~ l ('ltkma!. tn d lejiOO <ongtl.JOO. f.n vnloot'i hldrófil~ wn m~ ~~y ~t.ibl~, mlenti.n q-..r: IM interd<ooo!S lip:irru. qtlt' son hidNfubn. ptrmanr<m mdS Bui
dm. Poi t6n\iguit>.11e. b íraa«a se p;udutt en IHeqico bid~. (,t;dl¡;Wdo y ieproóxoh ton ~101W101t del<!sti<' ?.Y:LIJJIGflltiCfüll' t1frt.e M!utullllÍt,1Ítll'. Sprbgt'f·~l'fl¡,q. l979.}

Cadena glucldica de glucolipido Cadena gluc1dica Os g!ucoprotelna

/ 1

FIGURA 2.4 t;llcp bq:!a?1Íltitodrl1e~tructu14 mu-


Medio intra celular ll'<ti.Jf tk 11 meatie'l!n6 Ji¡s11h1biW. ctrsfntn~!.I.~ prdl'
in6 ttdmnumb1~na dr p.i~jr mro y mult9le. El dbujo
t
?~efna w .nsmembrana P101eJna iransmemb1ana
ii~IJíl tmapiult'ina ~1 ifén<.l tn I;, 1upc11iOeeltt~ui.1 de

(pssa{e único} (pa$...,.,, <' m61tipki} I¡ (lll'tnbr.uw, p:ro es.u p1~i.w~.wa mh frecuv.nt~~ en
I• wp-:i Gdc imtJnJ,(«110 se ni11es11a (Inb Fig111a 2.3.

booksmedicos.org
2 1 Introducciónal estudiodelascelula>.Citopla>ma

A * ,J0 Hlstologlo aplicada


-
.O y·Q ·
Li frbrosh qui~tlu fmucovhtmbl o un.1 énfcrmcd.l:dhetcdita1io1
U:liS&dd poi 1:.n dtfot!U dt'I :111n:spo1tc ~ ioM~ y 1Jt}Ua"' Id tll("íl!bf1111¡
pla~mJtitil, que i1fot1.i. .i 1de c.id.i 20001coén rwúdu~.ll i;tn uowilc
se IOQ!ita tn el aonio~m~ 7. tn i. f.t11osis quisliw, las seeretlenes
cxocmws ~~n muy \'Uco~J1 )' ~~ tn.')'tn lu1 cond11ct-0~ de 1111 gUnduM:s
{pJ:n(rN.~. ylándi.las s.&liV>!lcSI y IJ!t Yi.is 1rspl1a101ias, p1indpJ.lmrnt~

" •n IM!lJlquios. L.:icb'Slrucdún úrlicult.i el pi!~.ir.dr l.is wuooonesyp1e


dbp1.1~ • b1 Ófgdno~ ilfett.Jdos .i mfettttme~ locail's y fibtO\iS.

* l.d cnlr.-ida d e rnat:ru1nolCcuJa~ y de parli.;.uJa:-. 1nayt1rcir

e +
. •
en la cflula M' p rutlu.:..é en blotiuc, p<ir 1nec:aru:..1noi> qut'
1n\·üluc:r.i11 1noJ1lh:aciones \•1siblc:. en la mcn1braua pla..:;
111ál11.'a. [.-,.a entrada <le n1alcrial en ..:a.nli<l.i.d :.e dcno1nina
4

cu<locilú!>is. E.'\:OCitusis es el 1 11~:cauis1uo equh·aleulC. pero


cu !>Cnlldo c:OnLtano. th.•sdc el 111Lcrior de la L"éluta hacia
aluera. S111 en1bargo. dcMl:.> el punh' de vi~t.a n1uJc.:ular, l:i
• c111.louL.:h i~ y la exoc1to:-.1~ ::.On rr1t•1:a.ujbn1os Udt:-rl'nh:.:. que
dcpt·nc.11.'n <le la parl1e:ipacu'1n <le pn>lt'Ín.t.'> dblinta.'>. E.x1:.ten
tre!> varicda<l~!. de endodloi.b.: pinu<'ilo~is de fase liqu..ida,
tndociLOSi.S incdiaJa pór n.'<'CplorCl!t y fagocitu~Í.S.

Pinocítosís de fase líquida


• En la pinodlo:i.b de (ase líquida . .!«: lonna.n p<"<¡utña:.
FIGURA 2 .5 Uexpttimcfllbó:~tr!l la fttiié1u 6214 medir~<dcid1. l11 n1M1br.iflü
111\·agu 1 ac1oue~ tlt: la 1111.•mbrana que Licne11 li4u1do c:xlr.at:r-
~.)mdliu ap3tttr!omo ~ llneu paultl!sque icp~nLm la pete 00 lipídira en Id tu!I
gtjri SWlefgid~ ID~ a1~s. piott1c.lS. !11 ~~ cr,l'fimcnto. dos iipo~ dt c~s {A! de
Juktr r l.u. .:.u:-.tanoa:-. contcn id.!i. t'n CMe. ~ ,.<'l!tÍculas <le la
atl!\'O (111111 X'ld (00 hn prolllru) mrutddait witd.i,uoo díiniO!lilll': 16). ?ixm minut~ pínoCito.sis (de unos SO um de dJánietn>) se dc:-.pn:n<lén de
de~~ la fuMíti, lir. m1.1hk11I~ m.s1<1'ils !~Mnlñ} ~tdif~roG pt11 t·xlJ la ~u f,1 1nc111brana por la ac:Ln·1daJ del c1ttx:sque-k•lO, ~e ctnpu-
pt'lfitil' de la t~~h ff.l!!Ya !(J. ~b embl'l!gll,. l'l'I muchu t~luW~tu p¡ulcin~ tr~~aa.i .1ª" l1ac1a la J.'l'UlundJ<.lad del t·1topl.!i.n1a y, la 1mrorí.a dt: l.i.:.
~in ~<!S CD ~sillQ\ pul medio de UfllU!ll') (l)Q l'I dt~~l-0. vcc:ei., ~t' fusion.i.n ton kn. li::.oi.u1nai. {véase más .i.ddanlc).

Vesicu!a
de trS'l.spoae

~ ~Comple¡o de Golg;

FIGURA 2.6 l,r, pft~1r.Js tr.m:sm!'fflb1t1nt1~11Ml11t1n en d rttítulu •mdopltnm~lco 1ugaso. lr trdiupcrLm m \'l?~Ílulas ~ti'1 el ~lqc de ~Qlql,m. d w.il se mtdlfktm. Jfk .tlli,
dt nurrocn \'eS!l~S.. 'l:WJ hdd~ f.:i mecnbfdllJ ¡ld~!(.a. U:r ejemplo m11~11a1'1 Silltei '.> 'f tf t1.ins¡>{l11tdr 1111il ~o¡xti~init. WJll p;rci6n ~ unOOl.i tD ltroin¡ieio 0Cfc~9--

booksmedicos.org
-[n IJ.., c.dul.b c-nJotdi&Jo. Je kn. .. .apd.Ui."\
'"'IC""fud<io) Lb rroc~ill41o motora.to 11~...an l.b \C'>lí.'Ul...b.
dr: ptrl(Jll,.1\UM~ li.im La supc rth.J1c .._~Je la 1.dut.a. JunJC'
'<' 1u.. w11Wl ..un l.a. manbrana. plamt.dk..1"
...u1gUUlnl.!t.

blkr.t.n 'º i..onk·


d
11111o1ogia llillCl

n1J1, !:~" '..&el 1111.."!HJ otr.u.é'lul.tr. [n c."'M.· \.J'14~ La pln°'-.lleh.b


l lt;"O(' l.t JuJh.ll,n J e Je:ipl..u.cr la!I rn<.1lc.•c.ull1i Je l.t. wngrc d i:
In,,..._'º' í.J¡1il.J.r..·:-. b.t"lta el mc<liu cl.lril.._1..-tul.a.r J\.' lu..' lc.11Jo!I
(~Jc..•T: t n."i.1bl.' l.i dc11utnin.Jc..1ón t'llpt.~ial J1.• lr111t~itusis o Re:omo de los
recep:ores hao.a la
¡
o
'-ito¡x.•tn(l.\b). membrs.n a celular

Endocltosls mediada por receptores


la 'Ul>c'-1h ...1c .. d ular COllll.t"Dt' rttephU't') di: Jn ~)
n1ok.. uJ.t., \.OtnU bc1rmun.b pNlC'IO!o ~ Ururrutt:UW.' Je
tu;¡, Jén..;J.aJ 11.DL ' "'' d ..-r..uir l1popwh'11b). üo) n_ocep·

o
t41~ i'"'-*" ci.t.M db~ por ttid.! la ..u¡~c Je b
1..dul.l u 11-.....a~ en u~ huut.iJ.;..... ~1n11u.1d.b fu~·
la.\ ton c."Ubk-rta.. Ll mulá:ula ~ Ucnf.' gr.a.o .i.hn1J.u.l Lun
~'\t1'n'lln¡¡J11 ~1..cptor t:':. ~u ligando. l.1o1 un1uu t.kl J1gou1Jo
.....in t'l l'\'\.crlor J1.Lhot 1~ mol'-'1.ul.t, Jc.·I 4.ll<l\:Mf.Ut'fctl•; '-l
lo' rc:......11tun!:-. C'tlan .tl<:Ji!do~. ~ Jc.,¡•la11u1 l'll IJ bi..apcl
hpiJ11.a ~ ~ 1.uu1..c11lra.n en u n ;.\n.•a pt.~ucrl<1 Je IJ nlem·
brJuil ( ílp. 2.7). La cubirrta <le la t\l '>tl.t, que,... lot..i.111.a tn
/
1.:ar.i 4.ltopl.t....111.1.Ut..t de la mc111hran:i.• ....: ...u1n1,.ooc J e \J.TIJ!>
pn1tc1n,l\ en c:r.¡"t'1.1..U. Je clalrina L.l d.tlrlni& )' pn1'cu~
11,.u,,,_1.adb turru..a.n uoa malla de:- hc~ab•ono"' ) ri:ntJgonu.!a.
.\rr.. ~lr.td.t• rur-fo!> td.tfllc.'111<.b Jcl ...tlOi..""'o4.1U4"lrtu. l.a:r. JoSLLb
..un ... ubk11.a M: ..k...,rm&n Je Ll ntc."ml1f.u1.1 ¡-.1¿..,,\.iití~.i}
lunn..m Lb 'a.KuUs con cuhicrU:..
t•ru \C't t¡ur Lu \(')J\.ut?l, tub1al.a... ('rnc.1r.an (fl d 1..1to·
pl.iun.1 J'l<Ñim d rei.ourn1cntu Jr 4.lat.nru > .....- Ju.'tJOn.w
1.\lO lo"i cnJo~na;u.. un )l!>k'm.t Jc \'OU..uJJ, r l\.lbul1;., IOLJ.·
h1..1do' c11 i..-1 1..1h1Mfl, t.en:a <le la i.upcrh... tc ...cluJ.tr (cndo-
~uu.i.it lc.'l t11'1'".U1 l~) u J. rna)·c1r ¡1rol'unJiJlld (1.:n<lo!.0111.1.."
IJ.rJ111..), 1.,,, t.i>OJUHh>, fOnnan el cun1parllnu:11lo c11dOl'.Ó· FIGURA 2. 7 h plf)c11t.1udnf)4il:mo11.t.1 dt lJ ™cudotí!K.l yckln•lld~ óc lil m('tll
n1ic(I, 1-t.li r11c1obrál1.a.... de todo~ lo., l..'nJo ,on1J1, '01tlié.'llt'.n br:ie&. tos. I~ lll!llil 1.1) h111f')ct\ft )' 111) f«l!ll'e. de uromlo\11\ \~ wt(n &mtplim
'-"~~nll\.1,J1.• l I 41uc, at.clona<la:-. por l.s cnCl\!,l.a del J\TP. ;au- ~JIUl)Ó!: lo.1hlit tfilUI r~bi11lttn1illupormrdm dtYD«\Lndt'~1tUlb
i.hh1,.in c:l hitmur Je Ot~ orgiinuJ1>" (1..l,lcrn¿.., endt•.,onu· IU!bala p« dW N y uU,.,, ~llk:lllA Ir• 1' ~auón Ót' la moltr.111b dt Oillilttl.l
... ~1. l..u. l't.n1lb.t..l. .M.111 pruta~ trm'ilnl.'1nbr.u1.t tr.irurur· lb~ llr pallt.llW·, lit f16. . . <aldCCIGIP«fnnc..fllO ~l.Oflltl~fMl4t $1M

l.t.Jor.a, Je 1000 o rnolá."'Ul.b. La,, mulC\.uL.a,.Jc: J.aln.n.t que ha;itt1.M.li~.uaCM"lal.,._,.~:.1_..wU*ltti1m;i1D1a


.-,i..,u,....,..,_._IWloprul.~wo-..
~ ~.an Ji:~ ,-oiC'lll.b 1..on ... ulncru '""1 t'°"u 14. c<U3
mt"-m.a Jt' l.t mmibr-.m.a. pla\m.10...i' ~ rnitiliun.
1..i-. ll)l.!4.'\.ul.u. ...ontauJ~ en IO'\ cnJ.-h1Jtt\ol'I punkn
<Id.._....,__..
t.W!ln~lJdotldccf" **le~wR.JbatlMIN1'J11..W

~uir rn.aa ~ ltn.1 \-1.l <fi;.. 1."."I. Un m.cptorn M'.' 'l-p.lr".UI


Je 'u' llo-1u Ju, c:n ruún d r l.a aaJ:c1 Jet c:ru.loM.1111.1. ~· puc· Fagadt!Xls
den reh•r n,¡r" 1.i ~upc rll... 1c ,e-fula r p.1n1 yui;: '"' lt" rcutlf11..c.
:\lguuo:-. llpO!> ...clul,lrc:i., co111u lo~ nl<ll.nlt.1.gu:i. )' lo.. lcu
Un cJcinplo (Og. 2.8) i.on los rac plorc' pilrJ l.li; llpurro-
<:0t.1lo' polu11odu11u~ l ean:~ {ucutrUI 1lú:...;). M.' e ..pc... 1.ili1an en
tc.·ín.1;, J~ h.IJil J c:ui.ld.tJ u LDL (t:un '-Olci-1\:rol uburlllAnlt.:),
englt'>bJ.r )' clhnln.u bo11.tcrl.t.i., hongos. pn1h>1.oarht.,, \.t:lulil'
que; '-1: 11llhun ".t.n.u v«í.":!>. Por Ju ¡;l.'"nc.•rJ.I, lth llg...i.ndn~ i.e
k-s1ona<llb )' IOl•JC..,ul..u "JUe M1n tnnc<.'tiaria... en l'I n1Nhl
lr.in ..11cri:n hJ" i.i Joi. endo~11nib .. 1tu.1Jo, .1. 1U.i)C•1' prulun·
d1J.l.J C..1\ el \.JlUf1l.brtl.l (cndOM>m.u. WrJ1t"). rn i..unl... U, t'U e.tlrdt.eluJ.JJ". P1>r tjl'n\Vlcl. 1.u.anLlu una bu.lcn11 lll\"'-'"''tl
.Jguru" 1..-~~. d ligmJo ~ dc-\·ud\c .d tncJlu otr.1"""'ul.i.T :.e h}a a b mC'lt.br"'tu Jd m.k.nJÍ..:;g.u. 6.-tt' C'Jntlt' proktn~.a·
(14.t UUJii..&N." Jr nu.:-.·u. ~ kl qlK" !.u.. cJL" t.t.•U d lig.mJu c:w~ t.1tt-pb...m.uh.<l..... Jerk111un.aW!. scudópodu.. 'fUC' \4:
lnn,(crrira ww prule.'in.l dd pla!illU u.nguuk'I;• lrolrufl'UC"- o..tt~m ~ La h..ai.lnu ' ~ por 1nc.utllf1"Jrl.a en
Lu.Ji...-.i Je htC'rN \fUC' Jqa kb 1uno c.k hk'm1 J.:n&ro J< La un.a ''°'1..u!.t 1ntr.-... <lul.u-. d fagoso:na La Úf,"1-.....tu~ .. ~
.u
1.élll.l.I ~ \(: Je:\ ud\;c h.,u1Jo otr.ii..cluJ;ir r.a.r.t. rrll.•n:wr .. un mt'1...lnt..mu 41:uc dcfl\:nJc Je: la unron <le ta p.irtt... ul.t .a
l.i ..a11gr1.". A "~""'· <"l i.ouiplcJ<.> Jet L::;-,¡nJo "º" 1..-t rt'c.t'p€ur rct:CplOl'l.!:<o J.: 14 ..u~tll<..I(." i..duJar: a l1gatttfO J.dhcnJ~) ot.I
11..i~ Jc....Jr: lu:r. t'n<lui.um.t.:o ba....u l1h ll'>ll\\llll.J.'i. Jun<lc Le. rcct'pkir pronn1c,·c t11uJ.tlt...Jc1unei en IJ. t.Jp.l t.Uo1•l.1.,nw.
en1ln1;i, lho•,ú11Ut.1L't lu tfc:ilrU}Cl'L t1ca lo1.-aJ11..1.Ja tlt.:h.ijo Je IJ n~m brana , c.lcno111in.1t.Lt u.ipt1

booksmedicos.org
2 1 Introducciónal estudiodelascelula>. Citopla>ma

Fosita oon cubierta


(principa\nente clatnr.aj

/'• -;t Reoe.ptotes pare. LOL


-
o
LOt --- ---• • , • " . ./",,,...,.
/ -. ,¡
~~~~~~~~x...,ri1e.;1:~ Y X ~~~~~~~~~~
.,.~; t
l
Re·orno de.los.receptotesy de
~ membraoa hao•• la "'J>&rlicoe

--0 --o/ o- o
~ ~
4 ~
4
'4' ,.. 4 "'
~ ~
Las pro:efn...'\'S Veslct1!a 2ndoGoma LOt~uo li$osoma
de cub*rta we-!ven con cobierta del endosoms.
a la SUl>S'rlicie ce!u!at

FIGURA 2.8 taS'lltnwliuci6n de Lti. lspcproteínas de b.lja in!cn~id!d (lllUe~ impu rLmtt p:ira INrAllOa baja IJ co11u!ntJaUón de lll\ de&» bqddG\ ettr<1o:lulit:l's. la~ LDL, cea
ab..ndJndil di' wll'l.ttrul, ~l' untn <001Jafl .ifüud11d il ~us uxcpum en I~ mcmb1 anJ~ u.'l11IMl'S.. Csu unión atJJYa la fo1m1100nde- \!.'~K\lll~~ ~:o~G ~ parti1drld!>fo~ltilS cw <ttu'rw.
Dnpuh, lil~ ~u.il~ pl'!fdl'O la nbert..1, que~ 6?vultie.i l! t.Wi1 ir.Cal!J deo la mcmtffn1 whda. llna wz que p111dell el P!'ilr5.!1ml1mt'J. li~ 1'e~lcul<Js ~ fo~1011!1a Cllll Jo~ endoscmJ~. (n
L! l'lap.i siq13c11tt. I~ tllt ~ 1rim.fluts'l b.K"ia b liso~ooiai., en~ ql..ie wf1~n la t!~~t;.00, yl.is e:éfutJ) 4"tl~than ws melcrull>.

órgat1oi.. ?>.fu..:ha...:; o..élul.1.:. put.'Úcn t.'$l<lbk~cr uniones LóJnu-


corli<.41.I. f.:_.jla C.tpa C:()Jlliént• 1nucho.lj fi lan1cnh.>S <le actu1a )'
sude le ner cún.i>1i.lc1H.ia de gel. El con1plcjo hgando-r('cep- niéaittcli {C~p. 4) que pul!ibiHtan el intercan1bio d~ iones y
lor dei.cnca<lcn<1 w1 prm'tiú 1ncdiado por Ca2· que acliva la 1nolCculal' pequcl'la:. entre c~l ulai..('.onltguai.. Por loi. ~an alcli
proteina gc:lsolina y lrn.usfonna el gcl corljcal eu un ,:;uf, lo de l.i.i. uuionts Coit1unÍ<.1i.nltS, las n 1ol ~.;:ulas M;'ftaliu<lur~
qu(' pü....tlnlita que la o.·élula etnit<1 los ~cudOpudO:t de la fitgc1- pa.,an directan1cnte de una célula .t úlra, su1 <ltrnvc.'Sar él
cilo..~1:-i . to~ bortk:-i. de lo~ .\t:udúpodo:-i :-i.t fu:-i1ona11 )' f(Jrrn~ut
1nl.'d10 C..'ilraL't'luJar.
d fag()M>ma. La.-.11101¿.culas. scnalizad\>ra." C>.lra.:clula.m. parl!dpan <l:.·
La exocit()i.is co1i:.~le en la fui.1ón de ve.si<:uJas ..:itüplas- 11\:S tipos <lt: c.ümunicación. [n la .!.Ctlali..zación 1:n<lu-c:rina.
rnál1ca.\ t-·ün la nH.•1nbrana p la:.l'n.tlu.a )' la cxpub tbu del las 1110!1.kulali <le .scllaf se <lcno1ninan ltom1ona:. y llegan
(.OJ1lt'n1Ju tk· fa vciiicula h;u.ia aJuera de la <:élula :tltl que a la.s t.han.tli .:clul.treli tran~porl .ttlali por l:i )l,u1gr<.'. C(oluJ.i..-.
haya rotura de la !iupcrflae <:chalar. Un t:Jen1plo lÍptcO ci> d iiUl..t. MJn las ttuc tiencn rl'ccptore.s para una <ll•lcrnuna<la
la cxpuJ:tibn d:: Ja:, muléc.ulas aln1ac:en.i<las en las v<:)lkulas M.'nal qui1nil'•t [ n la St:ñaliiación paracrina. las 1nul&-ula.-,.
a(tÍlan solo t"n el lugar, MJbrc cCluJa:. cen.ana:.. y i.e uiacti-
<le l<t:. ..:Clukt.!> M.x-rClonlli, c:c1ino i>e produ<:e en la:. glán<lului.
J;aJi\'alc:. y el páncreas. ta c:\.o<.ih>:,b e:. un pruc:éSo c.orn- van c.on rap1<l::1.. Cuan<lo la~ec.·rc.•t:i(1n parat.-nna ac.tUa .sobre
ph~Jº p()rquc LO<l.i.\ lai. rnembrar1as dc la c.'tlula t1cnen c:árga el mi.sn10 ltpO cclul.tr qui.' la 11Í11lchzó. n:obc.• el nonlln-e de
négaliva dc.•b1<lu a loli r.td1cak-.s fo~fato t>n lo!i lo:.lol íp1d~>;,.. scñaliz.ación autocrina.. PJ tcn:cr t..lpu <le co1n un1cac10n
Por dio, .,;uando fai. c:.lructur.i..:; cubicrl<1:- por membrana loe pur )IC1\alc1o cxtrac.dul.!n::. e:,. l.i .sc1\all-1.1:1ción i..i.náplica,
dCen:an. c.~l.t.'> .'>t: repelen, ~a1n, .,;uando cxii.lcn 111tcraLc:10- éxdu~h·a t.lel te11<lu ner\•toi.o. en !.t que- la:. 1nuk:.Cukb 1H.· u-
11ci. 1nolc1.'ula1·cli que dctcrnnnan el procci.o <le fu;,.iún. [i. Id rolr.i.n:.1111soras aLltian en loli .;;onlác-to!i ...c l ul c1.n.~ t'!.pt'(.'lalt<.:.
que i.uc.:cde éu la éX<)C1tosJ1o. que n1c.'tl..ta1t JJvcr!>i.tS pn1lcina:.Jc.•nocuju<ldoi. sinapsis {C'..ap. 9).
.cspeo..ifl.:a... (protclna~ fusogénlcas). Cada ~.:lula lJtne un <.OllJttnlo 1.hlcrcnle dc prtHl.'Ín.i..->
En La t:XO<. i l<'Ji.1~ . la mc.·ml>rana <le la v~ícu l u c.itoplai.-rt.•fCpl(lra:. (fi~ . 2.9). lu que poillbilila que la célula responJa
rnJ.hé<t se Ílti1ona ton la 111e1nbr.1ua plai.rnát.Jca, pero en la a lai. 1nolCcuJas i.crlahtadoras <l~ u na n1ancra ci.pt•c.:ifh.a }
cndolilostli 1>1.' l(lnna una \'c.-,.ícula que 11llli1.a pcJrcioru.•i. de prcprogra1naJ.i.
lct n1en1brana pt~rnát1l.1.. ..-\si. en l.i. éxucih 1~b la 1oupc.•r(k1t." Las inúti.!1..'ulali ~c1iahz<l<lora..:; chíicrcn t:.•n c.uanh) a ~u
cdul¡:¡r gana u~n1brana. y en la .cndú·c:i{tlll>ii.. la pierde. l.a.~ i.olubihda<l en agu,L L& u1ulén.J.Ja.., pt<qtt<:1lali e hidrófo-
partci. <le nH.'1nbra11a quc r('ltr<1 la cn<lo1.1lü~1i. r~l<>rnan a la bas (li¡>0:iolubles). Co1no l.t.\ hurnlOUd.!> cslcruiJc.·~ r lali
mc1nbrana pla:,in:ittca grad:!:. a la c.·xót..Íl.oi.ili y l>t.' ei.tabhxe llrui<lc!as. se J1fundt>n a lrfivCli de la membrana <.'clular r
w1 llujo dt membrana ( llgs. 2.7}_!:!). activan prulcína..' rcccplór.1..s ulnc.adai. dentro Je Ja..~ c.' Clu-
la.:.. En <:ambi~), la!- molc!oi;ula.!> i.cñah:a1d ura~ hidrófilas.
1ndus.u lo.... ncurotr<1n:.n11Sort:11, la rnaroría Lle lai. honno-
• Captación de señales nas )' 1nu.:huii 1nc<lLtdurc.s qui micos <le ac{·ión local (i.e-cr(·-
La.... cCluJa:. de kJ~ urg.a ru~n1oi. 1nul1tcctularc:. M' lt1mun1- c1ún paracrina) activan protcind.i. rt:<."t"plurali lo..:alizada.i.
t:an para o rga1uzar c.·l ..:réc.:1nuenlo de loli lt'jiJoi. y la prolilé- en la )!Upcrll<.: i ~ Je la ~élul a diana. E¡¡o,., rc<cplúrc:.•i. liOn
raciOn nlilútt...:a. r counhnar l.;1.s fundonci. <le loli <lil<.""rentcs. p rolo.'"Ínai. que átraviei.an lú<lo t.-1 c1'pc~or de la mémbr<t.na

booksmedicos.org
- @
••
4
cclul.tr {pJ\)lC'inai. tra1b 1nc1nbn1na) y pai>an l.t iníonna*
Histologia Sálica

<.1t'ln n.~ibida a n1ol& u1.{.) intcrmt.'thariai. citopla:.1n~ti c.:al..


que retran...rnilcn l,1 ...cna.J hai.ta :.u dci.tino intra..elular

• •
final. Cnl.rc l.1.!> p rob.:ína.\ intt'n11cWanas .isuciada..:; a re<cp-
lOr<.~ J e l<l ~Uj>Crlldc ccluJar, l.tS n1ás ~stu<l.iada.!. son l.as
prottina> G, qut' r<.'Clb1t•ron c>a d<.'no111111ac1611 porqut• ~e

,.• con1b1n lln <.on nudt.•óti<lu:. J<.· la guan1u<l {GDP o CtTP).

••
C.t1;1.ndo el "'prirnc:r 1ncn.sajc.•r()° (honnona. sc:crt.X':hSn para~

o
c.:nna. 11curolra11.1>1u1M1r) se fi.ia al ra-c.•plo r, se proJucc una
¡
'{

.... 0~ tnfocmcdolde\ Sl': dclil'I\ j dcfett«i rn lo~ ~Cp!Ol't1. Puc

• ejemp!u. el U"t!doh19op.ir.ni1oldbmo y 1,111 tipo de eni1ni>mo ¡mmenen


cf<' defecto~ o de la falta de IC'CC¡¡.lort1 p111a L! bum10011 p.1ri1tiroi!Wa 'f
l.i sum11.1011u6:1.i. 1'C'l(.lc<livamen1e. (n es1-0~ cnfotmOS. h.iy producdún
de hom10M, pc1u Ja~ Cl!lul.i~ cfi!.n.i no fl'>~ondcn dcbidu o1 Wfalt.i de
FIGURA 2,9 l.J'> Ci?lu!JHt~den ¡ I~ wfwle'> QIM!lica~ K'gllll lu~ ltCes1.!!rts ~ l?ttp!')fe'S o1detl:ildU!..
tOnl'!ng.in. ln e~~ f$(fJelnl \t 1m?'>t1d11 1le~ telulíl~ <oo roo:p!(fei dlkrm!e~ Jel medio C11ocj<'mplo c~W dcfkientid de t'Xcp!011:~pc11a t1ll cnlilwpcrfkic
rtltiltt+-Jn ~ tieneml.'dm ligálldo~ q!J! ln~l'lilCttj.wi '>Olo coo lt& mcplMS tt(wdlh ce:Uli11. l n I~ lt'li1)'(11Íi1 de t'Slo; u;~ lwyuna ~l!cc.i(iÚn gmétia 111.110
Caro el Mo extr!ll:eldJ1 co11tk-r.e91.i11 vi111l'd¡d tkmolé<tfa'> w. b.lja cuntenl.f;r:.00, ~
~omKo1dom111.mtc. Alnu upt~1;e l'nl<Kteh..!.u. li1lOlltt'nl1i1uó110clOl
rscnci.il queb li~:mde\ y~"~tlii~ retep~a oo sofo '>1''10 <ooiplm1mt111w~ lino (qu><.ontlc11<'cul1?1terol) i1t1111tnti1 ent"I pliMt.! ~oqwnm
que timbiOO t~aa gr-. .ifinid.ld.

1. Ell e stado de re.poso. e4 nucl&ótido 2. C\lando una hormona u otro prirr,a


guan0$ina d1os1a:o (GDP) fij a las mensajero se une a un :ecep:or,
s-ubunidades de las proteinas G, é~:e p:omu&\•e en la subunids.6 u de
denominadas alfa. {<t), be1a @) y la pro;elna Gel csrr.!Xo de GOP por
gsma {y) y, por @"~. no tienen el p;Jcleiótido guM10Sina tri~osiato
oontactc1 con los Neeptores. (GiPt. lo que acti\'a la proteina G.

.Recep-:or Ef,;ctor ?time1 BeC'!or Rece.ptor


(,O mensajero

4. Des;>Ués de a'lgunos segundos, la 3. La pto:efnn G se disoci a. ~ GTP


:wbunidsd o iransfoonii el GT? en unido a l a subunidad u se dfunde s
GD? '/se inacwa. 2n:onces, la lo largo de la mem.btana y se iija a
subunidsd «vuelve a s.sociaiu. con un =-iecior. al que acti\•a. En ~ ts
las o:ras. COJl Jo que reconstitu~·e &l .sí:uaeón a! sist&ma e$1á ac~vado.
oomp5ejo «·~'/.

FIGURfi 2. 10 !n e~lc C\q~m .J ~ ml:!.'\lra tomo&..) proldnJ~ Gse u~n y sr stp.~u11 dr b eiao16 l11tr~luli11~ y.d.ipLIOO 'f rcprodutldo wn •11t>:&ltl611 6? l.iodn M, úJlm¡n
AG: 6¡¡roteris Su4m 1991:267;56.).

booksmedicos.org
2 1 tn:roducc1Dnal ffiuáio de la;celula~ Citoplasma

ulOdlh1.ik.tuP JC' l11 con.furmacwu en~• n:-1.t;p\dr que 1~li\<J.


r:l 1.1lCT¡pkjo J.: la pruk.1n.aG 1.un <iOP' l'i& ?.t OJ. GDP
~ &r.an~ornw. GTP ~· i.c:- hbc:ra l.& "'ubu.rud.kl iLlt• ~la pru-
lc.-trw e;, qu.c .h.lua ~~~ 1~ eÍL'L.111""'- c.:on 1rc1.-ucru.:u. d
a
-
dC\.l~'f n Uft.! en.ama que 1.00\U.TlC un J'tl..•i. tJNllf' tnac-
lJH) 1:11 un 'Ol"gunJo 1rn'1l~1i:ro ih.U\'U que 'L' JJlunJ"" ro t:.~
1.Jturl.i,11\i.1. I] ..eguuJu nu.•rn.aJt'ro J111tp.uo1 un• w~ada <le
rc.u."h1n~ m•1IL't.u!.ire~ que to111.lu1.e1111 u11.t nu;d1l1c:u.i6n
J1..•l 1.01111)1;rt.11111c11l o cc1uJar.

' Para mis lnformad6n

UIU.ktOll dt 1ifti.ahs pO< rKepttNl inUilCtkll•tts


u.~r:s&n..,es•~~~,.,,.
Mnn ~.-qr;rwbmp:ru.""i.w..-•1h1ftk1'tot~
~ Qlll peall~dd pl.rwal. tia. ~l 1"'1•00\ dt Mil pt01ttw\.
11,11\pot1.1dol•~ lm 5tlti&lt' difu~ • tlM1 dt I• ftll'lltbr•rw-
pl•>tn11lk.• de t. lf'lui. Mo1 7 ot.ibk't~ i. w111blnl(»n 1f'n'nll~
<01'1 ptOtClfl.!~ ll!ctp!Uff~ ~L'tlÍIU\ loc.11l.t11d.n ('I\ ('1 ni11:lco' d tilo
pl.il1na. (uo1ndo Wltormo:io1 se combtn.i wn ti 1c«Plllf'_ l:)clt ~ 11tlivi
y11dqulnc .ill.i .ifiniddd pd_f"- ~urncl.i~ hf1Ct1fl(d) ~I OllA que .u1Ui11\.
c11t11tJt\Urm.J.ido1e.de Id 11.snscnptión 9~1t1w) Jt.mtont11n IJ c~~~~i61\
de l}'llt\t~pNifltos. U11 miernbrudlfacntt H u11.i l.im la d( pP.!km~
tt<tpl'31J) ft'WllGU' ud.i. hmnon.s etl.'fOIOr-. ~ fiofmoo.11 ttokle.f:!i
Wfl Jl"lftO.ludt-1. l'llOl!Jiudo!I. bpol•.m. • Lill'll:>ttl .ttltbL'I YbR
ttctptOmlKll~

• Mitocondrias
L,1, n1Hu...cteu.Ina!> (fig. 2..11 ) ~m 01¡.inulo• c1ifcn...o:-. o FIGURA 2. 1 1 YiC'1ofctOJ1•f" del n·mtaklto llllmio drt ~. .t.ü tdule m.I\
.JJ.ri:;.atl,1.. ,q_Lu.- rnitk:n<li.•0.~J 10 µ in Je ianc. ht1) h.L..la 10 µnt gr~ tonbcnt:n tt11rnt10-.,u mtt'lumd1 U'.) is el~opln-u 1to1h1tt se obwl \'~ 111, 1111
Je lo11g1h1J. Su Jblribu1:ióu en l.i \.~l ul J. v.1rl.1, )' hcnJcn J ckio,. kxillil11do' (11 rt trllllll dr "'• lNt1li$.. fCJrJn 4'.mlt:llu.I
lk.u111ul.1r!lc cu lrn. lugaro Jcl Lllupl1.1MUJ Jo111k d i;.a...tó de
cnc~IJ t.:' 1n:h intenso. por t-Jc:1nph,, el p,1J,1 •lpti.i.ll Je.- l.:!.!t
\.dul.&., "J1.;¡J.J..,.1.J ptaa 1n lerme<liJ. Je lv, npcr1n;ih11i:uJ~
}' l.a b.l.'o<' tl1..· Lb 1.dul.u t.ramporlJ.Jc.\t".i:. ¡J~ unu." 1ng.
[ 'h'.h 4•1'}t..L"U!u.. tra.tr.lunu.m l.t aiagw l.f\1UIU~.l .,.,>nlt'
"'i2
m I""' rTllrl..il~,.. ~n.llk.IJ\ en nR'fr;>-a ~ 12 c:du!a
ull.hl• 1.vn l.h.tlkhd _-\ln:dc.J._11'" Jd !iol»'t9 Je-"' mcrp2 !oC'
.Jm.cn.a en !.t.-. wuono Wot.bOh"J Jd ,\TP. o illtknoiiina
triímfillo. ~ d SOt\. ro.tantc:- 1'C' d:iWt-'l "°'"º
,,oo, uulu.Wu
ro&r.1 t.OU"°"' ar la lcrn~tura Jcl l.Uc:"fl''\ l .,1 wi..ll\Ui...J Je.- LJ.
cu1.11n.i. ATPaY. n1uy cc1n1ún cu IJ' ...clul11i.. l1l'>crJ b. c-ncrgia
.J1tiou.cnaJ.i en d ATP c.uandu la ..elul.1 Ll ' """c.-.. 1lil p.trJ. rea-
ll1ar d 1r.i.h.1j1' i.ca oi.mUtic.u. mc.,J.1 111.11, <:IC::.. tri"t' quun11.' 0
u Je t•( l'-1 n1.1turalcl.11.
L.i' nutoi.:un<ln.i.!I !Jn:~cn l.an. i.J nll1.ro~t1piu clntró-
nlt..t• \llU ~lru... tura l.llr.tc.lcn.~l1 i..J. ( Ll¡;'i. :!.12 y .!. l jA). Se
.."mt-k>Oc;n Je Jo., nlCrnbrana). l.t mculhr.tnol mtcma. prr·
'4..-"tlL.I. rro~c...1..K1no ha...t.! e! u1lcr1ul" Jd ~t¡.i.nulu~ l.l!> c.rcs~
W mitO(Ondr-Wn. ~ J~ manltl".itW Jclms11m ~ Ps.~ett'~ si~-..
t..•1t11'.ll\ltnt'Oll~ 0 loc.duaJu mltc t. Jo\. ftl~ ttr-&1'táwlT-.tíCiÓ"'I d& en:.,gla)
~ dc:-t1unufu Oip<ICÍO inknnanbr..n.a.; 1..-I utn1 '-"•npartl- FJGURA2.1:Z ~ ..at.táct =tdt. . 'llllOCl...Al.OIO•~~
mc:1t1u L-i.1.1 hnn1.;.Jo J'OI' la tnt"ntl~.&n.1. Interna) c.ont1cnc t.t_ pelll1ra8d bpU ... «.upt\Jllllb1?milotoOOul ltsatu Wldz 91Cft111Jlfla~
u1oillrV mlloc:ondrlal La., c..n:!Jtll., Je J.1. llY.) unJ. dr: ~ mllu- fa-ni.in 1.1 lllloc.ulldhl yw1,.-ckmdl11n el ~pdt..CI fllltr.iltlrlbwnl. u .-r1(1( llllt!'na
""ººdnib ttcntn .l.l<pc... lo ¿plau.Wo. 1.(11110 o&naqutlCll (LTC!i.ta.... dr 1' ID.111U1nd1.,.111c~nl.I WPM"titt1l.&clcmcnl.Jlc tnld' que i# plOdl&~ u~n~fQfm,
1 .a.rnn1.lf~\), 1'1.!TO 11'> u:lufa., l(Ul' .. 111tctitilll C\ICl'Oldci., ton10 OOl!hdf 1111.'Jgillp.!I~ fú!":'ll• 4JP,

booksmedicos.org
- Histologia Sálica

A 8
FIGURA 2.1 l lltiJld.Jdet1UtturIJf de las 111t.otand1Ws <~robada pu1 14 miat&qt.i cl«lMll<d. A. lo d tcnltu de l.i mufoto;14f1a, se cl:r,crr.i Ufllmll1'<!!r.d!i~ um ws mrmb1d-
n~, o~V.o)') 1:(J) m.tll'i! :!(J.J.sinmmo, OOtcnseIJsr111mi'1~s mtem.:is 4'!1ladas &1 reií~ endoplavn~ti<O 111 ~0 ~:'«k.t <oo ribomi~ rn~ sup!!ifitie ~oplasm!tila. (59 C~ X .)
B. ¡Y,(fufott.'91i1Íia el1>cl1Ól11Cd del m~ l'.stri!OO ~qul'W~i(u en un enf11100 de ~ti¡ 1nt~UUJ:1dn.:il. loJs r.tlOOmd1ü>:. C')!d!I muy r.clfic:at!is flied11n>y1~1dn distrmi6n bt(!l-
IWdil OC I¡ mstri? IJt,\'ll!I tlt&dio>.

lai. <le la:-. glán<lula.i. ~u prarrc:nal c~ (Cap. 4 ). prcscnlan t.arn- la cantid.1.d d e nutocondna:. y et núrnero Je ..:rc:.l~ por
bíCn crci.la.-> tubulart."S. l.& creslas aun1c11lan la :.uperfit'ic o rg.J.nuto son p rupt)r1.·1onalcll al nlt.•tabolis1110 encrgélk o
de lá 1ne1nbran<t u1h:n1a <le fa nuloconc.lria y conttcnt'n las <lt.> las. célula:,. l.a.-. yué c:on:-.tutll·n 1nud1;;, cucr;;ía, C(u110 l~
cnt.irna!> y otros: t:un1 pon cntc:~ <le la t(J:..itJr ila..:1611 oxi<lativa t.'éJulas <lcl 1nÚM'.ulf> ei.lriaüo >:<trdia..·o. ttcnen gran c.:-.-:H1l1dat.l
y del i.btcni<l tr<ln:,portaJur d t• clc<.:lrunc:.i.. <le rniloC()n<lna!> t.on un uün1cro dc:va<lu <lt: <.: r<..'lotas..
l.a degradación in1c1al de la:, 111ül L~ulalo d e glUt iúo:-.. lipt- f:u lTe l.i.s c~:,tas m hocon<lrialc:. hay una 1n;Hriz atnoria,
do:, r prolcina:, l:>C lleva a ..--abo en el d loloi>L FJ proJuc:to llnal c.:011 al>w1<lante~ proteína:.)' una pt"t¡Ut.'na c.:anlld.td de OKA
de t'.i.a, \'Íalo C>.lram1locondrialc:-. p ro<lucc ac:clil-cocmima )' RNA. f\·lud1al> vece:,, la mdtn.L prcscul.t gclnulolo c.:.féri-
A (at:t.•lil·C'A>A). c.¡ue ingresa en las mJlot.'undri.as )'se l'.om- c.:ü,'l y ck'l.:tn.)dcni>l>s.. c.:on abun tlanda d e <:a:! ·, cuya Íunctón
b1nJ (Oll el acido O>.aJ,tcéhc:o par.t. Jonlldr áCt<lo t'Ílrko, lo pul.!dc ~lar rc.'lac.:1ona<l::i "-Oll I~ rt:l)ulactóu de lai. cnt..in1as
4ue da l'.t'l1nk•n.z u al ..:ido dd á... 1do c:í1rlco leid o de Krdilo). d~ lc1 matriz, o b1t•n c:un la nt•..c:,.id~1J <lt.> m.mlt•ncr b:tja la
f:.n t•se ddo cuc.rg,Chc:O se produ.:cn vanalo rcacdunl.'ll <le c.'t111tcntn1ol>n de e se ,·atiún en e l <:ilosul. i\unqut' no s~·a el
delo(."arboxdat.1tu1c.¡uc gc1H.· r.i.n co~ y c-ualnl parclo de 11 que rt-•:-.er\'ono pnnt.1pal lle t."!>e t.~alJ Ón , la tn l!oc.onJri.i. tr.a1l.;;fiere
llC ch n11nan mc<liaule n.•ac,·ionc.' Cllp<X'í(ic<b <.'alati:t.áda..' por ha\.'t.t .!>U tnalri:t. el cxcei.o..1 <le Ca -z, cuand o la cuneéntr.ici()n
dc:,h itlrogcnasas. f..Olo lúnes J-f n.·accionan c~)n el oxjgcno <le ese catión ~ clc\'a 111ud10 ~.-n l.'1 c.:110..;;of. :\<l~n1á..' tlc láio
para to rn1ar 1-f¿O. Por la ac.:ttv1<lad de loscitoc:nunm a, b )' e, <.'ll:t.ttnalo dél etc.lo dél <lc.:1do c.:1ln<.'ü, la 1natnz uutocun<lnaJ
la t.ot•nzi1na Q y l.t t.1lOt.romu ox.i<lasa. d sistema lrctnspor- cunli«:'nc lalo «:'n:t.imm. que parll<.:1p.1.n d C' l.1 íl-o>.iJal.'.ión J t·
tador de cl\'(1n1ne~ que M' localiza cu la 1ncn1br.1.na n1ilo- los :i..::iJo,-. gra:.oi.. )' <le~l.'n1peila un papel unpor(antc en t.'.l>t'
c:on<l.rial uHer na, hbcr-a cncrgi'1 tJ,Ue se ..:apturn pára !orinar 1ncc:anisn10 111<.'tabóhc.o. l.olo pcn)!0.1>0rr1ai> t.i.mbién lün1<líl
ATP a parllr de aJeno:,.ina d1fu~fato (AOP} y ll~:-.fatu Ulor- parte; dt-• la f3-u>.1<lad6n JI.' Jos ác1Jó:,. gra:-.o~. pcrl) en 111t•nor
gán1...o. En t-CJndidonclo ac n1l»:ll>, la gluc6tilob extramiLoc:on- prop~n"l.:iOn q ue lc1s milOo.onúria.ll.
drial 11lás d c:!do del <ictdo CÍlrit:o y ('( ::.istc1n.: lransporlatlor El D~1\ <le la:, nUh')(.<)111.lnas se pf"('M.'ltla como filantt'n-
de de~tn.)nt.'l> originan 36 nlok•s de 1\TP por cada nu1l <le lo.s doblt.-s y cirt.-ularelo, .:icinc.-jantcs a lo:, cron1oso1na:. Je la:-.
glut.'osa. f.....lc rcndJnut•nto e::. 18 nxe:. ntil}t1r t.tUl' ci obtcníd<• bat.leria.s. [.so)> lilálnculoll llC :,.inteli:t.a.11t."ll la 1nlloc.undria \'
por la glut.--c'1lbL'l quc !>t' rcáli.La. en t.onthc1on1.-s anacrubia:.. .l>U <luphcadún ei. tndcpcnJienlé c.Jd DN1\ del nÍl~:lt."U .::d~­
la:-. po:trlicula:. rc._xlundeatl.1:-. <lt-• má:. u meno:. 9 nm Je diá- lar. La:, n1itocondriall cunLk•ncu trt:ll llJX>-' de RKA: RKA
tnt'lr(), denumn11u.lai. par lÍ<..'Ulas Cl\'mcnlah."S, que ioC lijan nbo~úrnku (rRNA). RNA 1ncn:-.a,,ero (ntRNA) )' R...'\11\ <lt.'
por un pedúnculo a la car.t 1.ntcnta d e la mc1nbrana nulo-- Lraniolercnc1a (lRNA). Sus ril>~ht11nas :.on 1ncn üre~ q ue los
;.;on<lrial Ullt•n1a (fig. 2.12) . t'Ullltenen la:. en.1.unai. para la <lcl c.:ihii.ól } )>.t'Olej.tnlc:. a los dL• l1s bal.'.tena:.. Las nlito-
tO>.IOnlaciún Je 1\0P c:n ATP. 1.()n el uw de fo:..lalo 1norgá- t.'ondri.i.s MnlcliY..a.n protcilla:,.. pcrt~ Jcb1do .i la pcqut"ña
nh.o )' t-•ncrgia. Lá lcoría n1ás aceptada M)brc el fu ndona- c.'Unlu.lad de DNA n11loc.ondrial, i>ülo ~ produt.'en alguna.;;
nti ~nlo Je J~t> n11lu1.:ondna.-. (lroría. qu11n n1sn1ótit·a} adnuh.• proteína)> fo ,ales. La n1aplria de é:,.tas $e .i;ullt'tt:ta en lolo
que la lolllle:.i:. J e ATP se pro<luce a expensa-. <le un !lujo Je ¡xilirnbo..-.01na.' bbn~ cn L'l ctlosul. Elllall pruleinas tit.>ncn
prúlu1H:s a Lrnvt."s de lru. partículalo ctcn11.•11tales ( CT,g. 2. 14). una :,.\'Cut:ncia pc:-queu;1 e.le." .tm1no:itidoio, qué t'S u na M.·nal

booksmedicos.org
2 1 Introducción al estudiode lascelula>. Citopla>ma

Membrana
mi:ocondrial ext~m a
..
~HHf-IH~ H
Espacio H
~ 1 HH K H

t ]J ~1f
interrnerr.brana H H H \ H H HH hl- H HH ,¡.¡ H H H

Membrana
Re'lujo ho<oal• m• toz [

Unidades trar-.spoftadoras de
H

~.~1.=e<~.ro~n:e:.::::!l!e!rm!_
l_i ·
01f0 H
~

mi:ocondna! in:erna HH H HH H H H·
ADP+Pi H H H H H· H H H H

Í H H H ......_______ 'ti H+ H H
Flojo de proto.'1.;s desde la matriz hac.;a
el espacio in ;erm:..'l'lixanto. qug utiliza flujo re-uóq¡ado
;nergfa del uansport~ de $1eo:rones de- pro:ones sin
sfn:es.35 delATP

" ' ATP


SfmeS!l5 de ATP en una partfcuta
* -'nen:al que usa an&tg'.ia
deri\'sda del reilujo de prc:ones

FIGURA 2.14 llUÍll q.imMótiu dt l.i focm~ 6: AfPl11 l.is mitc<mias. bi tirtfilru y: ubserva l.i fottnm di> un Rujo~ drt'lroo~ dCSdt' f,¡ mlllrilhd<w d espa-:lo mits·
mtrub1,ma .i nptl:tS.h dtLI mergíi dtl ~hlcm.:i O.ir6pJrtdi!w di? tlet1J111111:~ 11!.ll! wIO<illit.J en !J m!Xl'lb1~1l.i lfl1(1(Cmdrr.il"1N1\l.A (a~tL>trdli,lt miLlddt la tlU''fgÍi dtn1ati def ienCJ1l
~ pruton1:1 prOOxt Al?; la cnergi~ rl9.~nle podua? ulc1. Afu Wnl:a, la ¡:ttilCÍna tnmoqr.nin~,q:ie: se h~lla en 1.i~ mllOOlnd'l.i~ del 1ejk.1o ad~11ttdi1h.1t11Wl!ip.6), fo1m1 una vlb
littt pdld ehdluju di: ~ d«troo~; e~e f~j:I ruipa IJ C\"lef9Íl oo fonru. de ulo1. ~ P"t1d11ti1 ~.l~

qul' uuhc:a ~u d l~tino . )' )C la11 lrdlbhcre d la!> 1111toco11tlrias • Ribosomas


tnt•thanh." un int' lanhmo q ui.' r<.'qu1erc encrgia. 1..(13 nbo~on1"3 son pequcna.., partkulas ck'<'Lru<l<.'nsa~
En la 1 nil()~is. cadt télula h ija rcc:1bc alrtdt'1.l.ur d e la
(.jUC n11Jeu t'.'Ulrc 20 y 30 11111, 1.'.0ntpu~·stas r()r t:ualro ll jXh
n1il::id de lai. 11ntotundna.. d<.' la cClula m.i.dre. En l<b <:éluhb.
<ld RNt\ riboi.Unuco (rRNA) y c1:n:<1 de SO prott·ína.~ clil~·­
lu1a. }' i.tc1'nprt' t¡ut' l><.'a nc\..c::.anu. ~e pucJcn lurn1ar milo-
rcntc.). !·lay <lt>s lJpüs <le nlx>so1n~1:0.-: uno se halla ('n las t-.Clu-
tundriai. nueva.... por crc.:.11nicnto.scguido d<: la dtv1s10n <ld las <le pr<>l:anuute:. (h~u:tcnas), lo.s d orüplai.L<h: )' lai. nuU)·
urg.anuto por hsiún. <.onJ.rias; el t1Lro (':.ta en toJai. l.a:; t.~l ulai. Je ('Ucanunlcs. l.os
l,.h n1ilocon<lrias p r\.-Sentan Ct<.'rt~ \.•l.rd\..lt'r Ístkas en du.s Lipos <le ribüso1nai. s.c- co1nponen <le d()s subuni<ladc'1>
to1nún con las baclcrial> y. por cllü. n1uc.hos in\·e~t ig.t<ltirei..
dé tamauo <ltl<.'rentc. f.11 las células de .cut:anonh:s. Ja 1 na~·or
adiniten que c.~stas st• origin;irou en una l>a<:tena a1u..x•stral
parti: dd RN':\ de l.i.s Jos i.ubu111<la<lci. (rRNA) .)é i.1ntc.-ti1.a
derob1a yuc ~e a<laptO a un.i \'Ída e11Jos1rnh16t1ca en una en el nu..1éolo. Tui.las lai. pf(l(t:i'1J.s .)C ~1n lelizaJ1 en el t.tlú·
célula de cucariontt.·. ta cndoi.hnb1usis t>s una i.in1biw.1i.. p l.t~nta . nugran ba<..1a el nü,lec; a travl-.) <le loi. p~lrus nudca-
111trdC<.-lut;~ r.
rc.s (C..ap. 3) y .)C .i.stK.:i.tn 1.·on loi> rRN/\. Una n:-1. li~t.ti>, la:.
i.ubuuidadcs maror y 1nc:nur, por l.t.'p.tra<lo, ~alc n Jel 111.idco
•o
• Hlstolog(a apllc.ada por lo~ p('on)S nud <.'at\'~ )' p<isan al tituplai.1na J uudc t'unt·
p lcn i.us lunci11no. Debido a la gran ~Li<la<l J1.• grupt'>....
IOsfo.to Jcl rRNA. los nbc)i.0111& M>ll bai.óíilu.s. Por ello. los
Hq1.i1ias enfc1me:!td~. ¡ior Jo ~~na)t Ci>n dhfurKi611 mu~ul11r.,
lug~ré~ de! t 1loplas1no1. yue contienen nbos.orna... abundan-
que de1ivan de defo'Clll'.> mitocun~wlcs.. POI prc~nl.t1 un me!.ibo.
li~ tno enc1gé1ico mlf]' e!e'lddo-, las <tHuL!s (1lbtos) rn•J$(t1;.¡re~ ~que tes s.t' lincn <..un tntcni.ida<l <.un 1.'.olorantei. bá.:.u:os. <..e.une• d
l~tk.i~ wu mud10 mrh ~cmibl~' lo~ dcfc<1o~ nilo:ond'níile.. Unia
aL.ul de' 1netdeno o c.·f azuJ <l<.' lolu1d1na. Esoi. ~ít ius basóhloi.
di? 111~ pime1:t~ ~eñllks de esd~ cnfcuoed.idE'S es 1.1 ptos.ñ f(afda) tanil>ién se tu'1en con hc:n1<U.o:-:.Jlina.
<ld p~1p1100 ~upecio1, d. ki que poi Jo !;l'llt"fdl ~~L~n dificul!ddcs. Lo... pulirribosont.ai. s\)n grupo.... de n l>o~om.1.... u1udolJ
pat.i dcqktu y debiliddd de kt~ mitntbr~ mfo1K11rs. ~n t:nfr1me pur unJ. molécula <le RNA mcn.s<lJCfO ( (ig. 2. ISA). El n1én·
dddes l!-e1ed:1.i11a~ (dll~.ida~ por mu:.:idon6 del OllA rnitocondri.il i.a.ic t¡ue t.unlicnc et rnRNA es él 1.-{'><ligo p.!r.i. la M.->t:uenda
o dd OH!\ m,dr,11. tn ti prim<:s t.uo. Lt hl'lenu.t t?S en.ltai'l.Llllen!t" <le aintno:k1do~ cu l<l 1noli-tula pn1t('JC<t que se ~ullelt.ta.
m.atern.a po1que 1od.» Lu m1toco11<l1idS del emhri&n derivan del y lui. r ibosoiua:, <l c-~1.·n1pc:!lan un papd unp~'rtanlc.• en la
Ovu!u. s.11 pc11tk'ipadón del t)pcimo1t1uo«le. Cn l'I s.l'gundo t:.no, l.i <lt..'C'odlfkao6n, o lJ·aduccióu. del nl<":nS<lJC para la i>Ínle!>i.s
hcrrotio1 ~;eóe ser m.ilctnil o p.&l~ind. Fl)l logC'fll'fJl en e~~ p.i;tolo· prul<:1Cd. Nurnt:rosa.s prolcjnai., 1:01110 las que se dcslinau d.l
gw, IJ~ mlt1Xundn11s ~1~cnttn o1l10.idoncs. mo1fológJ<11~ o1ten1uo1 1.-"'ltos0!. las n11ttK:o11drias y to~ pt•rOxli.únia..:;, i.e pn1dut:cn en
ddS lfig. 2.138).
p()hrr1bos.o1na.. que 1~nnant.>tcn a.i~ladu~ en el u1osol. tus

booksmedicos.org
-
pohrribosOnlas c.¡uc lrJ<lu.:cn mRNA t¡,uc co<liíic-.an prolCÍ·
na.-. para su M."<:'rei:iún en las cisternas del retículo e1u.loplas·
nuhjco rugoi.o se 1l1an a la n1cn1brana del ret..itulo por el
lado de la:. .su!Juni<ladci. mayor~~ 1.k• S\b nbl'lsu1nas cu.tndo
Histologia Sálica

:.e h.dldn en pnKt'sl) di;: elaborar b't:. p roh.•ína.l> rel>p<."t:llvás


(fig. 2.ISB). [..;as p ro tci11al> se M."Crclan, co1110 lru. c.•nzHnai.
de Ja., gl<lnc.luJa..; sttliVálcs o el pánl'Téa.-., o .i.c ahnacenan en
ta céluJá, co1no lúS cn:drnas d e los h~)S01nai. )' loi. gránulos
de Jos lcucot.1Lo:.. Ü lrru. proteínas, t:o1no las p ru lciJlas inte-
grales de las mc1nbr.inai. cclulare.l>, Larnbién se Stnlctizan en
fo:, pohrribusoillá:. que :-.e fijan al retículo c.•n<luplas1nittico
r ugoso (íig:. 2.6).

• Retículo endoplasmático
fj rélÍtulo t't1dopla:.1n:illc.'o ti. una re<l 1nlcrcu1nunu.~.n lt'
de vci.kuJas aplanadJ....,, vc:.ic:ulai. redon<lc...., }' tUbulu.!>, Jur+
rnat.W. por un.i. mcntbraná ronllnud, y tfUC <ldinlila un ei.pacto FIGURA 2 .1 6 U reoo.to cndoplíiS.."fl!lkO ~ 011.1 red dl' (.)naltS yldrul~ intc~
tnuy im::gular. la ('i.sLL'l'na del retícuJo éndoplasmatíc:o. Lo..;:;
111t111l6 . COCIV'-~º~ pur unami:mbr.irM ttmlnua. ll retntJ r~mJ'ihCOIM !ptfít'
c:urlc:i. <lan la lmpn:i.ibn d e ttue las C1M<.<rn<1:i. o.hin St!J.>.arada:... GllftrlG! d-eJ di!lt\lt'! no presenta 1lbQWn1<n. pero d 1~ o g1dnolJ1 til"Oe' m~ ribo
pero el ci.tudio de la:, c.-éluJa:,. <.'Till.•ra:,. al rnu:nhCopio de1..Lr6+ Y.'IUJS fil~,¡ w wpc1fstlc. ldrmh, n6~t ~ li!> (hlem~ del •r!lcdo roqJ$0 ll:nen
1uco J e alta roolu<.:iún re\'él(, que son ..:onllnua..:; { J'ig. 2. 16). bm:1 &~ micn11~~11l•f11 !'l liso~11 tttú.Hts.
En alguna.' n:g1011~. la :.upc:ríléit:" C1loi.ólic:a (hujuéia 111lcrna)
de la m<.>mbrana :,.e halJ.i. rt.'C'ubit.'rl<i <le pulirnboi.on1á.' que
iitlltt'lizan prü lCinas que i.c inp."-=lan én la:i. cblc.Tnai.. [ :,0 pcr- na.,). El reticuJo eudopfa:,.rn<itu:n granuloi.t> se coinpont• d e
1nitc <lJ:,.llnguirc.-111re <lu~. tipos <l<:- ret1rulo cn<lopla.srnáti\.'o : el <.blc.rna:,. en ((,nna di.' i.aco o .:1pla.r1aJa, ( fig. 2. 13). limitadas
rugoso o granular y el liM1 o agranulur. IX'r la n1cmbr<llla que Se con11nüa <.-on la rm•n1bra11a cxtcrna
de f;.i én\·ohura nudc.rr. La <lt'no1ninac:ió11 de n:tíc:ulo ~·ndo-·
Retículo endoplrumátlco rugoso plai.rnálico rugoi>o pn1vtl'Ot.' J e IJ. prc.":!>t'nna Uc polimboi.o·
r.I retículo e.iu.h1plasntáticü rugusu (RER) .::i. .i.bun<la.nll' 1na:,. en la :.upcrfi<.'le oio.-.ólica Je fa 111cmbrana fGg.s. 2.16 y
t'n la.., ..éluJa..:; t'lof.X"tiálizada:,. i:n 1-.t M."Crc.-ciún <lt' protcina:... 2. 17). t os pohrnb()sc>rnas ta.inbién á)ntréreu basoD.IJa .i. t:'S<i
cun10 In:,. at:1110:,.a,, Jd p~h1<.n.•a..¡ (c11.1.una:i. <l1g_c:i.ll\'as). lo:. 't·ant."f.!aú <ld reli.:.'tllu cn<.loplasn1Í1ltéo c.uanúo l>t' c:,tud1a aJ
fibrobln~lO:i. {colát,'t"no) y lo:i. pl:-bn1ot1h)s (1nmunoglubuli+ 1n1..:·n.1~opi o óptico.

A. Po!irribosorna libre cuya pro.:eíoa B. Po!Wribosoma unido :;.! re1fcu10


perma:iece en eol c;1op.laSma endop!asmácico rugoso cw as
pfot~lnas se segreg~n en las
c:;s1ernas de e-se re11wto

M~brana _
de la cis.:erna _ _ _ _ _ .;;¡,

Pro:ern.a ss<ire-gads---\
en b. c'sterna ele! 1eticulo
endopb.smá:ioo

--------- ----- -'~-""f--~~--...,


4'! ---.._mRNA ----
~ Pro1e!nas libres
, ____- en el citopla-sma

FlGURA 2 .1 S ~qt.ltlN.'I qur i!Ullran LI \11111?\b 6e pro-!m.l.S que qocd~n lbtts md ati.nol lA>yl.i \Ín?Oh deP'tttdnas ~ st.l.t'7l'9m l'n lis.d\tcnws.dd retíw!o !OOJpld\111.tt.«<
lli;Gw (B). tlt).11101\!ín~ no d!$!in~!> •I caosol se ~li•.'hl..ln <on l.i addcu dr u0St711t'<ll0 qll(' ~¡,,, dr \a\ll r ftjJ el poltntrncmt al f'tti(ulo eudvpl;mnállco. !o que pcmute b plill'
lriKOO de l.! in~ swotck.i room mlebl!d.3 m lt lbternit en!.J 'l'Jf ~ din'11u d ~cg1111:nt.o dr slillil 1:-f!~.t mmer;i se o11<.Lm l611i«oi&ls. qur pudo.m aciwr de INoot indesedblc
.me ti ów.ol, <-OC!lO t.h mzat~ ribilnudl'd~ f prutN~.

booksmedicos.org
2 1 Introducción al estudiode lascelula>. Citopla>ma

JH>u.lénlit.l):. 1nli:. uua rnulCcul.i de RNJ\ 7S. que (bnnan la


partÍl·ula l't..'('onücedo r.l dt! lti M"Iidl o SRP (sigrurl rt•tvg111tion
pt1rttt'le). La p.i.rtícula rt."t'onocl•dor.i. de la ser'lill 1nlube la
LOnlJnua~lUn <ld alarg,111nenh) c.k· la ~aJcn a p rulck.a h.bld.
que d c:o111pleJo SRP-pulirnbo:.on1a :.t.• une: a un rc.."<.tptur
de la nleinbn!u.t J 1:l ri.•tkulo c11tlopl3Mn<111co ruc¡,o:.o. E.:.ta
u n16u hlk'rd l.t SRP lid p~)h rriboi.on1<1.} asi po:..il>ilita que la
. . sín!t'i>is pn)h:k'a prosiga ( fig. ~ . 18).
En la c..·1-!>lerna t.ld rclicü.l'O'C'i'Klópla:..111[bt1Co r ugoM•. una
.: : .: : l. .. CJtún1a c~1~:í1 i ca, la peplidasa de señal, que JtC Juc&.li:t..t en
... .: ... ~. . . .. la :.1-1perftc:ic: 1ntcn1a <le la ntemhrana J.t>I n.•lkuló. ehn11na la

.. . . . .. .
.. . . ..i .. .. .. ~L ucn c.. 1a <le l><."nal En lai. t.isk•nK1~ :..e producen nlo<li(1c:a·
l.JUl tt.':. post n1cluL~ion.;.I <.":., tumo hiJroxda<:10n<::., gluco:.Jla-

\ ._1(1uéi., suli'atat1oncs )' fosf(J rihu' J<)n~.


Las pn)ttuul~ q ut> i.c su1lehz.iJ1 en d rctkulo cnd upla...:;-
FIGURA 2.17 ~ep:csmtaüóo csq11001Mita tddimensiunid de 1101 pcr(OO peq!IGid dtf
1nát1to rugoi.o tienen v<Jnoi. J (':)t1noi.: al1nacc11atnit!'ntu
rebwlo md11plasrn~ict1 tuguso pari ~tdr l.i form1 de~ cis1tma1e:o yLI prtunil de I~
tibCMIJW,q.<e son p..111e dt I~ p00iri~Of!1~Aunqut ll6dstttn~~reo:'!I iiSfad~ in m
1nlr.1.cdular, cuin o en lo!> hi.osoma:. y IOlt gnínuloi. d t.' ló:.
rortes p.-.i miut1Kt\)M elcctrollfc.i. en 1t':!l!dJd !mm.tu m lumf tuntiir.r.) mel tll~~ - léucoc1tu-s~ aln1a.:cna.11ué11l'O 1111.ratclular provisorio paru :.u
c.xporl<1~i6n, -.unl\1 t.•n el pánLrt.•a:. y cierta!> glándulas cxo-
t.rín.tlt. La figura 2. 19 du..~lra algunos tipo:. d e célula:. y los
Lc1. lunc16n pnnetpal <le n.:tkulo cnd()plru.tnálit:o rug~o <.k"l>hn<)i. <lt.' las p r<>h•ínalt que pn)dutcn.
e:. ~gregar dcl <.. ilow l prolcinas dci.linada..:; a l.i. éxpúrl<tc.iün.
o para w.o 111tracclu.Jar. Otrai. funt.·1oncl:>:.on la gluto51lac1ó11 Retículo endoplasmátíco lisa
1niclal d:.• Ja_.:¡ glucoprol1:in a:,, li1. i.íntc~1i. de loi. tOs(oliptdo:.. El n:lu:uto cudop1a:.máL1to h.,.o ( REL) 110 pm.c..•nta nl>o-
la sính.·i.ts d t:- prott'Ína..:; intt"gr.dcll tlc la n1cn11Jrana ycl n1on- i.un1a.Jt y. por lu general. su tnc:1nbr.u1.i. .!>t.' <l1:.pune en fUrma
la.ic de la:-. n1(lfé,uhlll prulcu."aS ton \'Jriall cadenas pulipep- de túbulo:. a.i1J.s{C11110ioa1.k.s (fig. 2. 16). La me1nbrana del
tjdicai.. Tod.i. :-.íntt•Mi. de prolcínru. co1nicn1.a en ¡x1hrribo:.o- rc..•litulo cndopla:.nuittco bJtO se cc1utu1Ua con la d d rugoM•.
tn.:b libre:. en el 1.'.llt>., uf. El RNt\ n1cn..ajcrú d e l.t...' prúlCina:. aunque cx1::.1.co <lifcrcn<: 1a~ t'nlrc lai. nl'olé...ula:. que co1npo·
dc:.llnadJ.s :l lá St."Crccibn cn el rclkulocndupl.i.s1nálk o con- nt'n <.-sas doi. \'.t.ncda<lc:. <le 1nen1brana. [ I réfí..:ulo end u-
llcni.• un<i .'iccucn<.,á ~~d i t·i<u1cl.l de basei. cn -:.u cittrc1no S' q ue- p lasn)-.i.l.k u hM) partlo:;1pa Je dn·ersu~ ntocani:.sno:. funCiO·
1.'.odill..:a una ~cct1cn..:i<l de cntr1: 20 \' 25 atninci;;ldt.lo:.-. 1.a5.i uale:.. scgtin el tipo cle 1.élula.. Por eJen1plc1, en la.' ,_·éluJas
lodos h1drú1oboi... d cnonunáda St<'u~n<:ia señal La ;;ccu1.•n- que producen ~lcr()idcl>, conK> la:. de lJ :;lándula.i.upr.trn:·
t'.'ia :."naJ 1nlt ractUa con un c<1n1plt'jo dt :..cb puhpépt1doi> nal. ocupa gr.i.n p.:i.rte <lcl C1lupfaMn<1 y ..:onticne alguna..' de

SR? l a SR? unida al la SRP une el Comienzo de


p~:ido de se&.! nbosoma a una la tratllícción
1 proteína ~ RER
d
, ~ .
rr.RNA

?.NA

"'Poipép~ nl*\'0

\Membrana
delRER
PolipéP:?id.o
en creamtento
RecsptOf M la SR? Cisterna del ceticulo
endoplaemátioo rugoso <REA)

FIGURA 2.18 l1i111~rtt de Pf'Jl'!Í11as troto \lntttlzad!! hJti.) ~~ d~k.rM del reb·ruo cndopl~tico ru~. Pt11i1 que~ ilitic bJ WltL'ltS di? li prolcba. IQ\ rlbuwm,u .K' ~11 il
{>.'A ri1m~~.ero. Pooiao ~ si111.rtil.:I el ~cg01cn10 de stNI. que ;e i'; :l llGd p3tlic..tfJ ll.>ítlni!<rdo1..1 de l..i ui1S ~~~~ l~d-ttrl.ll}°liiM t:Gfrkftj yil tm rect pl« dd rib®xn~ !O(dl!Uldu
fG la 1t9«b de L! mcm!:firu del 1etitt-. ls.n mt.c1J«1cues tiJJSJn l.i .ipcrllh dcl tJnal P:if d cwl la llU?'lil prOlcin¡ ~ mlSodutc ~n 111 mtcn::t1, dilndc && .iC(iÍll dt un.i trulmll d!'
DX111nao:b pcpllb'>i! dt ~mal fq-;t no )t ml'!l!\IJ,) en el dii:u;&l el11oi1M lf wgmcnl., dt seii~I.

booksmedicos.org
Hi;tologki B.\;ica

A GURA2.20 t - •""'-~u--~'
*
~ tsri.fulipid., WU•l!Jtltdnck m.I IMlibrW toafflÍollpilkl') ~
.... 1.1
,ltlr.ulo clllkipl•>1111ld lhlll h.: 1111n• 1M11brana «ia ~i:t dr om

• Complejo de Golgi
El con1ph:iu J1: Gulg1. liJn1biCn t.knonu u i1.J1J .i¡1.i.nito J1..•
Golg1. ~"b w11..un¡uutu ~ \'C\kul.t!t .Jpl.u'li.U.l.l..!.' lll'll.l~ ;.un
la:. pon.1uu,.. l.a.tc1'".ilc11 Jtl.d.itia.. <a!t!>- 2.ll ~.illl. tn IJ.
D
ma\'llO.il Je 1...... ,r;lul.uo. d ._llmrfct0 Je Gclfgi ""-' 1'.........hl.l ('n
'lGUftA 2. tt•tNfllhn•Wt!Wlq¡l'lllrMi,..._ rk!. ...aw~ un.,; rcgaon Jc.'kmtin..t.d.l Jd t.1Luplnma. Sln m~u. t.."ft
.... - l ulJJ . . illlll!t:..:J~Jl.aiq1'9itai ........ ·•oc' c=•m a- t.'lc:rtc» u¡:ic>"o. t..du~ c..omo ro L» cdul.u nrn ,,..,.,., ..e lu
.s.~-""~"""''"'a;'llll*"-<lúdc d•lial!><P~W pucdr h..11.&r t.••t 1.a tunn.l ~ pc.-qucria\ ..tgrup&Jc•10 JJ~·
..,.d . . .ftU..... C :ttdil;Xlt~~1Ln"""-t11o1•~
!fFlllinek wot! IGlllllp!mudr:il!tS.parj ~«wlldo \ft'o..... lt1tlul! D , J-"t'r'W." eu d ut.11"4.i,n1J.
a c..u1nplc111 Je C:C1l~1 <.01nrll"t.a la:. mod1fi,.u.lonc" 1 ~,,_
tr.u.lu.. t.:tún, c11tpo.1qu~:•~ )' ntorga u na dirt."<.41011 .i. lia." n-.c1li:·
I;.\.-. cn111nJ .. nrxt...,M1ai. par.1 lo ~u1h:'>h Je e.;Js hu rrnou.u. 4uJa:-. que :.111lct1J...L l.1 ..:dul.i, y la-. c nt:am1na pnnt.1¡1Jlnh.'nlc
El rc(lc..ulo n..u 1.J1n b1én ahund~1 Cll '"'" f.('lul.1.s <ld higad,), lia..:1a IJ.:. \'CM1..ul~ Je \C1..rc.."-.iü11, los h~<)llldio u l.1 1111:111
J(ll1JI.' M: crh.:Jrga i.lc 1 ~ pnx.t.°!>0) <le ..c•111u,g.1t. '''•n. 1,1x1da.. 1ún br.i.n;i l~lul:lt. l.J1' rrc1le1t1.1). :-..1nlctízaJ & e n el n.-1 1..:ulu
"nh:lll.11,;1,111 J. lo... (\Ult') f;b ;:élulil..' r1.'l.urréu p.-ra iuJ..ttvar endupl~..,111.l.tku f'\IJ:ji.1'4.t ..... Lr.Jn-J.icn:u .i.I .i.p.at<lll' J,. ("-•l._:,1
;...t'tll.b horrn, ·r~" nculra.h.r.ar .\UM.J.n.. 1J' Hl~l\·.i.,' l4'~u.a.'i, por tneclli.1 ~ .,.i:.,i.i.ul~" pa¡:uc!li.b que :.e ~pn.-nJc:n Je JJ
'"'"ººlo.. b.trbltUn~' '~""'~ otn1., tu"'°""~"·
Olr.a fwh••t.t•n 1~.wlt' Jd. rdk.ulo enlk•pf.Nnat.h.u
b.M' ~ l.a ..u11~ ~ to..íul1f1Ju~ Je ll~ 4,. mcmbrm<h
4-"-..¡~ l..:bo n1,1IO.ula., de lo!olubJ'ti.k.,.."" lr.uL,llcl"t'n tu.."tJ
t.iO.u ~rnux 11 por mcd.lu ck ,c,.1..ui.1.,. 'fUC '4-' Jo-
J!tl!nJcn) ,.e J..,.pl.u..m .t &o l.t.rgo J..: lo) 1ntc.rotubuJ01o por la
,a1,..,10U Je rl\Jlt:'IO:t.\ ITIOtt>r<b, 1) ptt( \.OlllU111 .. JllUQ JH'l'l\. la
\.on d tclt\.uln l.!n<lopla...,m.lh1.o rugo!'>o )' ,.\) 1"i11' n1cJ10Jc la..,
p1'0ll.'IUt1'> trJn.,pc~rtJd ora:-. d e l1J..'>ft1li¡"liJ:u:; (ílt;. 2.10).
(irJ,.1.11' a l.1 cnzuna gl uc.~a-6- hbhll .l.'l.1. ' tuc ~ halld en
~U\ lltctnhl Jll:L-,, l'f rcti1..u lu enJorlasitl.Jtl..1111'0 p.1rlll.'.tpd tfe
l.a hiJn•lhl\ Jd glu1..úgeno y pru<lui.c H104..o..1.1 p.i.ra el n.ew-
1
b\1lun10 c11t'r'¡~'<:lh.U. L..! cnnm.J. l.unb~u llC t.'fk.Ut.'fllr.i L"Tl d
ttt.1..ultt c1uJor"1.l....rru1.a..o ~"tb<.l. lo~ "C1IO&Ll que c.w.1-, de.~
,~,.. JU!kfUC <ld.(ttnl.O. tienen ;.lcrhn .L'("·''.Jn~ Jun-
\..iion.&JC' C'ft ~omUn..
[.n La .. ~ulli mu.)\:ubrei. otn.;.d.b,. d n:'\tt,.V.So ..-n&,"1..!.3.-
AGURA2.21f..- <••~ «w..,..,.OrW,.r.
m.i.b.. t• lh.o nx1h<' el nombn.-J.c." Rlku.lo ~uplilMtútico y adodrY011.1116*11~1e.taurJcndd~de~nUr-.#41o11:w
rllflll.ipJ Cll el prck.C:..O dt"(.'Olllr<it..t. i4in 111UM.UJJ.r. [)!.! Jonna pm11r.mm d tt'Jullo cnd11pl•~m.t.1LO rug!M.. lfin wl'labo!.OOn rn ~ ~lt¡o 4t fiolg1
c11¡~~1 ¿l11¡¡JJ Jd l'C'Li<.uJu ei. 1..:ipu ~ 1h.. umulJr ~ hh.:.rar floai ma1t1.1.Lu wl!btt'" ftl Wf\11.IA.I' ta I" c.uJ ll:w y~iblyen ~ ~r "i.~111n,
101·11..'li Je t.•'111..11._ lu que regula l.i lttnlr.i.l41on 1110"4.Ular. b~o~om11~ v i;tto-. Ufl'lpull~nk\ drl u~

booksmedicos.org
2 1 Introducciónal estudiode lascelula>. Citopla>ma

REA
-
REL

Mc-mbrana
<:Ch;l;.11

M9mbrana
celular

FIGURA 2.22 [n d (H;q-Jo w;:alor dtmbo, llllO'Ufotogrdff.l del <rotplrp tk ('4J dlr 11n<1 dk!la di; epidídimu some~ aS!1preyOOú611 aiy~nbf.d. (u11r dt> 1 llm. (1 lOOX). 1..1
~lb(rddÓn: IOd)« ccr~po11dr a una microfoto9111fw dettr600 del com;*¡o de C:&gi de ttil tNul1lflt>:')S.!. ~rwn~ lds \~t11la~ e~~ p~ulius., o) l.i &JKha ~ wÍU!lon•.m
<oa \~ol.n c,11nd1311pla;;td!~dd lfllt:\10 4*-t'°lgi. tn liS pí'nlinlil de r~i& \'e')itula\ gr~ ~rud,n, i,e Yen d1l11LlC1011l') wa ton1~1!009t.inul.11 fmo. q¡.rierep1e~1S11iln d p100ix1ode
scaro.:o de e~.ttt'M.:!. ~Sd\ dif.iudonesse de\~f<ilOOt def tomFkJo de~ (,?t:J;,}y<ooRll}'CO pll'iS fiYmJ1 1~K:ul.i~ de wcreó6n (1 2 JJ. Alo ~u1trda, dbplll'$!a~ en sent~o ftrtiül,
~ llltl:bana~ J,'(l'>ll1at1: 1Hcpo111an dm <elula~. ObsCr;est rhellwfo rnduplM1!'!1to con puttt !!~y, ~ ~ode-. ~1!l nb~omJ~, y p:1rlt'u11gu~.n \Rfl y :.:!.?,)•..1611}!!. .ola Mt.üi:i. ma
ml!Olt'l!ti'il. $r ~1111 t.ll!d Ü>ll'llW dlt rttltulu (~sm.itl!» 9fardir. l.)ú 000 X.)

parte <ld rcLicuJo <lci.provt.-.La de púhrnboM.J1nai., m igran en 1.._., lagót.ÍtKa:,, 1,,01no lúi. maLrtSl3go~ (Hg. 2.25) y lo:-. fcu·
( Og~ 2.2 1 .i. 2.23) )' se Jusiuuan C<-1n la.-i nu.·1nbrancts del cú<Íloi. neutrófiloi.. La.. en¿imas de lü:, l i~ variiU1 t.on
c111nplCJO <le (i<1lgi. Cn las t-élula.-. ~c n.:tor:-ts, el 1natetial ~ la céluJa. pt'íO to<la!>. t1encu ac.th·i<la<l 111á.xJn1a cu pi 1 :, y Ja¡,
(ondcu~a en vc~ícuJa.i. grandt."!> y clct.lruJcni..a;,, en\ udla:(. 1ná... t:urnunes ~on: fo:.J.i.ta)a át' ida, ribonudca.-.a, <lt.•:.oxlrrl-
por un.l n1cmbrana, y fUnna lai. \'t."Sícula.s de Sl'l..'.rcción ill.g. b.:111udca~. proteai.a, ~ulfata-loa, lipa:-.a )' betag.lut:urüni<la:,a.
2.23). El comph.·JO de Golgi es una éSLruc.'lura polariza<la, Por I<' gt'nend. loi. lisuM11u~:-. $011 csfént.o~, con diárnc·
cstu e:,, llene.- una t.arJ. ddtrenlc de la otra. Su superfti:te lro~ l(UC UM'Ílan entre 0,05 f 0,i µm, )' presentan a!>IJCClU
u .Hl\'t'Xa '-' ,;s n."'CJbc la.\ vesículas que brotan del retículo gra11uk1r en Jru. n11tru(otog rafía~ dec:Lr01111.:<1.i. { íi~ . 2.2:5).
l.'nJopla.-;málico. nticnlrct:, que l.t :,upt'rl1c1e <.ÚnCa\·a o lrans La rneJnbrana d e lo~ I L'>l•M)má.-. \'On:,htuyc una barrera que
ong111.~ \'csicula:, P~'r l.b que d 111.i.Lt'nal abandon;.i d Golg1 unpu.le quc la:, crn:un:.L.-. ataqut•n d t:1tupl.1.:,1na. I:I pfl del
(fig. 2.21 } cllú~ul (aJrt:dedor Je i .2) e~ otra <lt.•Ít-11"3 n1á:, par<t pru-
i..J.s t.'tíilCrna-. Jd contplcjo de CidJgi prcl!Cnlan cnz.1nta.."> le~cr a la c:é!ula c:-oulr.:i la a\..~íOn dé la:, cn1.in1alo qué. por
que thfiercu $egún ta pusrc10n <le la <-'1:,t(·rna cuando M.' la ac.::c..tdt:nte. pudriau c:i.l'itpar de los liloO ~oma:, h~tcia el 1..1tu·
.c.•slud1a éll i.cntido ~·i's·lrtOb. f.:....,aS CO:lllll3ll parl1Clpan J e la >Ul
gJu,:o!>ilat.iOn, la i.ulfatad.ú11. la Josf(Jrilutí<'1n r la hidr6!is1i> Las t.•nzunai. de 1():, lbüsontalo se segregan t'n et rt:Li... ulo
parcial <le la...,, pruteina:, :,1nt<."llzac.htll en el rctitulú cndoplru.-enúopla-:.máltco rugo~u )'."?>e trn11:,pt1rtan hac:1.i el <-<11npl ~Jº
rnállco rugo~>. d t.• Golgi. donde.' :.e n1odi(k.ul ) ~e empaquctau L'n l<1..; \1,,'iÍ-
culi1.s qut:> t.onlililu)·en los li'iU..,,omas primarios (ílg. 2.21).
Lall cnzutlá:, :i.1ntt'Li1.ai.fai. paro 1 ~ b:,thO!H<lll tienen n1an(1:.a
• Lisosomas JOíilOrilada en IJ po:-.któn 6' . En el rcti..:uJo endopla...málk:u
Los l b~)Mnna:, (figs. 2.24 a 2.26) :ion VC!>icul.ii> <lelhnila- y én el <.umple_10 de Gofgi ha)' rt.-Ccptorc:. para protciua:, .:un
c.la:. por una nie1nbraua, c.¡u~ t.onlJtHl.'n m;\:. Je 40 cn.1.una.. 1nano:,a lo:,ll1rdada. lo que po:.1lnlita (jUL" h1.-. cn<ilétula:,t:11:1.1+
lu<lrulítiL·á:,, con la func..'iúu <l:: digC;,l1ón 1ntra.;>1toµlas1ná- 1n<il11:a:, clt.'".'?>linada..,, a lo:, h:.osoma:. se 3Cparcn de Ja,-. OIJ'<b
lÍCá. Se l1allan c..~n tuda:, lc1.!> c:Clulru.. pCru$Oll n1ás abu 1 1danle~ prol.ein.i..-. que llegan al con1plcju <lc Golg.i )' i.e sec;r~.óuen

booksmedicos.org
- Pro:ernas da
membrs.."1-$.
Histologia Sálica

•..... Veosfcuf.3. (gránulo)


.-- de seoteciótl

r----t-- - lisosom-a
1. Empaque:am1en10
2. Condensación
3. Acumu!s.ción
4. ?ro1eóhis final Red :rans del Go9
5. Distnboción hacia si~ios
~pecificos

Vesfculas de transpone
1. Adición de g!ócidos en
las glucop:o:eínas y los
proteog!Ucanos
2. &111a:ación

?
1. Fosioribción d:o las
g!ucopro:efna.s des.:inadas Red cts del G~
a los isosomas

1. Tra.d.lcción V~.¡ii;ufa de trani~ltt del


2. Sé<uegacióo RER haci;, el comp~p
3. Etrñinación de la sef!-al de Go9
4. Com;.enzo de la glucosifación
Po!irribOGoma.

RetiCt1lo 9fldoplasmi1ico rugoso

FIGURA 2. 2 3 ~o dt I•~ pi«• en el tomplrjo dtúolg!. AI:i ~!! f"Ján nullll!r• lm p1iltlp~ P'tl!t-W'UD:Wccl.m:~ que ~ produ<cn en los tomp.u1imi!nto~
'1dicm NÚW que l.J irur~Á:l de- l.JS truini.Up;ra b ~(!IUil~ to!flienlil tft b~ thlc-rnas (l) dd <IXllplt'p f!e ~# (n lt. c61ellti!S dtl 1.Y.b IJlmS. fdS p«ti(l;l('S gl~~ de fo¡,
glulopn1l11M ~r wmbirwn confl'tl'plom rsr:o5":es de l.i tnl'lllh1.uw dr las m.tl'ml~. v. d111.ermmM1 eld!'!iotinu de M protril6. lli parrt m,Wr.t\1 dd óOC?J p11!~rnt..t d lttUllY.l de
la m~m~.rii de-G!llgi NCJc1 d n;t«.vlo eudupl.s;mdbro. !~ mi:mb1dnas~ 1\!El\'(B aIA!f Yollii~ 'KU), ptK(S') «on6mico que mJn!lrre ft tA'll.:ilo &: bs dw(rws oo~tlimen~

t'n lo:. hMJSl)tTiall.. l ó:, bwsoma:, que lóda\·ia nu parlid pan 1ngrci.an t'n el t ilu:,ul, <louJt' el me1abolis1no Ct'lular loi;
dél pr<K<.".'>l) ú1g;."!'lh'O M: dcnonunan li.sosomas pricnarios. uttl.i-r..a. En algunos t.'á.\ ll.'>. t.¡ucd.1n en cJ hsoso1na restos
lai. particula." dd rrwdto t.•xtnu:cluJar ~ u11J'odut:"cn en la de 1nalt'rial i.1n J1genr y as1 .M.: forn1.t un cuerpo n:si<lual
l.'.é(u)a por mt.•<lhJ de loi. fagosonuu, vc ~ícula:; qu(· se f<Jr111ai1 (íi¡;;:,. 2.2i )'_!J!!) qut: p u<.·<lc d.JJ111n.ari.t.• tld t'.llopl.i.s1na.
por la t.igol.'.1tol>IS (Og,. 2.17). l..:t nu.•1ubrána <le lói. lboi.01 na~ C.on c:•l ltt•n1po. en .i.lgunas .:éfulas c:o111ó fa.<; neuronas u l.i.:,
prunarioi. l>t' lu.:.1ona t.011 la <le lo:. fagói.01nai., ~la:. t.•nz1m~i. célula:- UlUM.:ularcs .:anli.u:;l.,, kb t.'l.lcrpos n::-ittfualt'i. M: acu·
se mt."Lt:lau cou el nl<llt'nal que l1t'nc qucú1gt'nri;e. La dig,c:i.· mutan y lOrtnan lo.' g.r'Jnulos Je llpofusdna.
liOu 1n1raccluJar l;C prot.lul.'.e dentro Je t."'l>a nueva. Vt.~Íc. uJa Otra 1uru.:u'1n di: le!:'> bi.o., onms St.- n.-lat.iuua cun la l't'Oü·
que .:.t' <lc1101nina llSóM1ma Sét."'.w1dario. ....a..., ÚJl de lo... org/i.nulo:- t.dularcl>-. f:..n t.1e rl,;u. t.1rcun.:.la11ciai.,
Lo.:. 'alabohto.:. que origina la Jigci.tibn i n1rali~(11111c<1 la n\ctnbrana <lcJ relicuJo c nllopla'iJUát ko lb.u cnvud\'t.'
M: diíundcu a lra\'k de !u 1ncn1br.tr1u <le C.:.c orgánulo e los urgánulu.." o pordonu' d el t'ÍloplaMna. l.oi. bSO)o(')111a:.

booksmedicos.org
2 1 Introducciónal estudiodelascelula>.Citopla>ma

FlGURA 2 .24 /Uiofo~ogr.& f!I! tUbulu\ l?ndl~. Uttitdodtf cemro¡:we\Mlil unit FIGURA 2 .26 tru nuuogrMla eletttook~ m11(')1ta Ct1atro I~~\ ~ctnd,um
kndido1J \trbc.11, (IJ(lt & s11 lt1L lt1\dl:uld.ri1es g1Jnd01.u!oplbmbll(o\ tfMb(m (O\<CteOS)rod!Jdtndt mud\nmil'tl<oodnil'>.
lll-ICfl\id!l:I \(!n ~'> !Lf. f~wtn(t'S l'll tSllS tklu!as.. ~mítll'O'> Ctlllli!W> (~l. l!mbién
aéxNdCS <Otl int!Mid.ld, ~o bioo w.i~t\. ( linool con ,w.:1dt'1i¡luldinil. ÚfJn d~o.)

FIGURA 2 .25 ~1iO'Ofott.9ilfÍllClt".lr<Xlkd dtunll\Kro-


fagi IX1,envn~ Id\ ~olo11g11tlon~ d~~llai olbun
d411h:fittk0) ymdc(r~ro.uneo:n1tltliofUrodruOOp:.tl~
m.tl'fllil del complcp dcl:IJ!gi \G:. K.ty nume~u\ liws.cu¡n
~wndJrilJi. (t\&pmoso:n dultdawt ns.ooox j
booksmedicos.org
- ~=:s~· ~------,X!~r . .____
Histologia Sálica

¡ ( -----
ff,::¡;_- - +-- --
_ Cuerpo res:dual

G1ánu!o de
_.,--(~ lipofu¡ oona
(J) (f!).I

/ . (rna:erial
parculmen: e
rg' ~ .. digerido)

VJ ~ Lososo,,..as L-~
U secundaroos \

Usosoma primario. ---


® 1
Auto!agosoma

r>.'úcleo ·

FIGURA 2 .27 kmloois O? M~mas. Lu eruimas pM.t b IU!lsum;u Y.' ~intelilan m el relKuloemrupl.:i\m.il.iico rugt1w ~RU!) J Sf esn~wLm en el ~ic-dr <iclgi. tn l'lS
hr1rrofa~.ss lt .l!<.1tJ1nh!ttrn.i), yb 6U~~~ m11C)Uan LI d!gb!i6n dlf rctkulu e~asm:iti.~o 1t9M )' ra111tondr1o1'>. l11~ <1~uíagos1111i.u y~ heltr0fagJSC(l11S ~on IM-
.mi~ ..e:und ilfW~. -~ rnolétul~ ~ult~e~ del.J d.qest.Xi ;uclm ~creunr, ptto .:i -r«~~ boYJml wctrdado urqn:i un coop!I h!~WI ~<oollr11e re~lc-s dr flld!~i.!I nodigerido.
En algun~~ (dllla>, C(IQJ lo~ O)ll'odri.!o~ l.i) ml!GllS del Jilq,om.i sr >tucwn IMda elml'<i bat1.J«lul ~1.

FIGURA 2.28 («te dr m• cél11l.J llcin~ del p1nuws. En Al prurt $:.}.'ttidf dd urtrt. dosAll4';~ qp? coofltti«t pJrtl'S det 1Yiiü1lo elldupl•~m iilf(O rt1911stl. !n lll mfrn..-v,
uni101ofJyo~otn~ toa 111n0<on4*IM- (fechoi y1clk11lo(1l~.i~111J1n1 rugo10.A la u~uitY~. un ro!rpo m.W!l quetoo!il'nr m.i~t'fial sin d~ra. U,punra IÍt ~ wñ.ilatm qrupo dr
w~itull$ oon u1hit11.i.

booksmedicos.org
2 1 Introducción al estudiode lascelula>. Citopla>ma

pnrnanoi. ~ fuli1onan con <.·~l<b C.!il ructurdi. y digieren el


matcnaJ Cünlcnido en é:.l::'l!'>. Dc c,..:;(c rno<lo i.e fUrma uJt hlio·
.soma :.c<.undano que rt-dbc el nu1nbn: de aulofagosoma
(fig. 2.28). La tl.tgoL1ún intrac1toplasn1<ilicá L'n auto(a!:,"l»
una particula reguladora• .::1 nnxlo tic tapa. [sa partkul.:1

l.1 ubKuilina. und pn>teína pcquella (76 a1n111o<ic1do.-;) que:


l>l: t:onM:'r-..U durante la C\'Olución. )'d que ~u é:,lruc.tura e:,
-
reguladora tiene ATPa.i.a y rtX·onoct l a~ prott'Ína..-. u nida..{; a

sonub ci.t:i áumc n l~1J.a en l<b célulai. que i.c aLruíhtn (co1nn prá..:tica11 1~n1c la mis-1na <IC$<lc litio b:.lc.lerias hasta la.:~~·
las <.'éluht.-. pro:o.lát1tas <lt anunalcl> <.astradoi.} }'en lru. cClu- c:ict hu1na11a. La 1nolCcuJ<1 de ub1t."'t1ilJn a nlar<._.a las prulcum.s
la..;; glan<lularti. que at-·tunularon un (').\.CW de :;ránuJo:. <lc- pan\ l.a J c3lru...t1ón Jc.- la .!>i3uicn1c.• 1nancra:: una tn(•fécula de
sccrt:io:kK1. ubit..u1tina ~e Wle •t un residuo <le lisin~ de l.1. prólc:ina que
En c:t<:rto.s éa:,u:i.., lol> li.sc.Domas .St' duniuan de la tdul.i. )' del~ dt.-grat.far~ y olrru. n10U·..:uJas <le ubu:wttna :.e h.1a.11 a la
ilUi. cn1.hnai. altúan wbr<!' <.i 111<."'1110 c.\trac:clula.r. Un c.:icin· prin1{·r~ asi, .!>l' forma w 1 <.'01nplt:jl> qu~ la partít,;uJa rt>guJa.
plo <.":'> la d t."l>Lru<.·t·iú n dc lu 1nat..ri.1. del t<.:ii<lo 0.M.-'t> por lá dora rc..:onocc. l.a J\TP..ii.a tltt.SctlroUa la 1notécula prole1c.d
<.'olag<.•nasa dhuac:cuada t'n fo:, Usosotnd.'> y S<."'i..rcta<la por ltb 111c<lianlc el U.!>O Ji: l.i t:nergm del :\TP y la introduce cu rl
thh.·oclal>Wli dunmlc cl -.·n-c:1n1it'nló <le fo:. hu('SOii (Cap. 8). p rolew.0111a. d('nln> del <.ual Me la d~con1p011t.· cu pt:ptidos,
....o n alr&.lcdor de üt.ho anunoácidu... cá<la uno. E..:;oi. pépli·
<lo.s :.e: t.k\·udn:u al t.hoi.ol La.s parti.;. uld~ rcgul<ulorai. bbe-
J·an Ja..., n1ofé...ula..., <le.•ubicuit1oat.¡uc parliC1pan 1:n el pn)cQO
4'0 Hlstologla apilado p-clr.t que .-.e: ut1lk{_"fl dé nuevo.
L.rn. pépttdc~ i::on oc-ho amln1Mt.aJoi. puede-u dcgratkr:,.e
tos lisustJmilS destlt1*ñ.ln m pi!pcl imp:irl4r.le l'l'I eJ mctolbolismode pür la ál't.i6n dt.• la., ..:· n1-11n.L.' Je! t:itosol o tener ulrm Je...,.
dbunt.6 muléu.tt-., y )'el~ deaib;:Jon di\'!!~!> mfrrmed.1de~ hum.m.ss
t1nus; p~H· <.je1npk>. en aJ~unru. cClulai. parucipan de la rC~·
p1o:lu<M por drficier.til$ eruhniticas de bs ~ndS. Un.i de O!as. pot
p ut"sta 11u11uu iwria (Cap. 14).
t'Jt~uph ""W leurodn1rufi.i 1ne1<1uomJ!IGJ, en k 11.P. ~ <umllfUcbd Li JCU·
muluiOn int1<1rel1.:lu de <«clmi!.idth wlfdt.id!.I\ dcbcckl d urw defkimtia
de Ll mlima ~clld$d. que se enu.1t•nt:ii1, m wndiú~ 11ormi1ln, en los Peroxisomas
16o~t11M. En 1.1 mc1.)00il de LJs cnkrmed.:i~ liw~miw~. unc1. en.r.11.t fil!U
l.ú~ pt>roxbon1as son orgánulo.:. c:;feiko:,.. lu11itaJol> por
o et.í NclÑ'J yno se po<fuu~ Ll diye1iún de <iel1il~ m~lilS (gl'<ó~no,
1nc1nbrana. con Ul l cli3rnt.•lro clc 0.5 a 1,2 µuL (Íl!-{. 2.39).
ccll.'brúside&.. g.ing!IW:lu~ l'\finqomi>lin.i... glu~ioogluunos). Como
c-Oró«uentid de db, ., ~us1.mda se acurn1.o1' en dlwoJ!><.élul.ss e inltrfitm Co1no la1, m1lu1.:ondn.i.... lo~ pi..--ro.sJso1n.i.~ utilizan grande~
tn ~ fL.,cioM11ien1u normilt ld ~dde b l!¡IOS tclufdcl"i i1ltc1lllild~ ..:andilit<l~·$ J e oxígeno, pero no proclu.. _c:n ATP ni lienen par·

ex¡;iui la 'r.l1iOO:l!I de ~IXflil!> tlíni(()') ~·.:idos en cws en!i:11n.."'Ckde1. 1tc.:1pac.•on dnt'lla én el 111ctaboh.:.1110 éncr¡;Ctioo. Rédbicrun
LI mfem1cd.!d de ct>lul.i!> J(de P..h.1~1 ~una ~\31111~ hclt'd~i11v eJ>C no1nbre pon¡ue o»i<lan ~u~Lrat~ org-.inin....., <.-.S~l~co:,
ldl6CVJ!.'..ecc1rd<lrrlla.en111 dinkcl, poi defectos de (ft'tinl.i:tllu )' lctr.fSo al t!.\lrat.•r ..í.101nc....., <l<." hklrt.'~rcr1 0 y t.'ú1nbinarfos c.·o n oxig~10
menr.d. ÚO!>p.Kie'n!.e'> !1f!!5mt&I unil ~fidencW de 11 cniun.aqt:ct'n wne»- 1nolccular{Oz). E.\lá n.-..iCC-1<~11 produc:{' pcrúx.idO<l<." hidr6gC110
citm~ llt.'fll\l.~ ~1umuc\'e l.i fusforililclL'll de lc!i piltcbi& en el c-01111lcj:l d-:- ( f·[1Q), ;,1.blanc:ia ox1Jantc pcryudioaf para l..i célula, eltnu·
("Olgl 1..1$ en.!irn.s~ ~rtil..id.s~ m rl 1tlkl.lb ~ndq>libn1d.!icu n.'9(1$U y ~ 1ta<l.t. ck 1nmc:<liato por la enzulw. c-.ilalasa, cúnlt.<nida lan1bién
dchc1W.i1 Stlfrt f~bnldcm. que e~ U'b1ím1.iilin' tiatiJ su ~lino en lus
e n lo:,. ¡x>l'oxL"omas.. La catala\il uLJhz.1. d u:dgeno <le• pc:r6xJdo
lboW•N$.. oo le fosfufih1n. \gu!.'n la: vil Wlit!etil yweirnin.tn ~ l.a.S teh.llc1S. de fu<lró¡;c:nu {que M" lransJC,rn1a c.•11 11 10) para oxidar dJvcr-
lds cnM1il~ lr:mómb.s Wúc!Jd.!$ Sr dclrtl1m en Ys..in91r ~ I~ cnfomttA.
:..o.\ sustr.1h)S org.ú1ic(1:t.. Esa ~ni.un.a ta1nhién J.t.•.scon1ponc d
mlr.."alt.u t¡L'(tW~ liw~ri~ csún ~uvhlos dr entimJS. ln ~ patirn
!~ Llstélulc1s ~·escnwi in<lu~iuno(it(fll.c!.m'1ic.1~91ilnda )' nL11\0;:tl.6.\. pcrúxidó <ll' h1d1\Jgtn u c.•n agua y oxigeno. ltt'gt'u1la n."<tCCh'>n:
qord.m el C>'J1~r.- d lo! enfctrncdad. ~Id p<J!«Ol1Í.I dmt!re'..11&qut Id vid 2l 1 :01 t:atala~a > 2: 1110 -t OJ
\1Xtctu14i es LI Pfi'Íl'r.da yo 111 que SCIJ"Ji~D 1.is mobulb quelh:~n ,ti wm
piejo ck-6olgl. mept-0 twndc.t1cobm i;n:i '>l'IWI dr «ie11t;itiún ¡;\lid Otlil vi.:i.

•o Hlstologfa apllaida

Proteasomas Li .itti\•liúd ~la ta1o1Wsa r~ imporl.inte dodc l't punto de mw.


Los prutc-clsOma...; wn complt:JO~ Je: J.Jv<.'rlt<L'I- prúle.a.'a..,
•'Í
medlro pu1que se uxidc1n ml,¡(b,u mt:licuW:<. 1óiko1s (-Omu mrdKa
mrntos, prill(ip.llmcntc enkl~pt'1oxMm11~dcl h1;1aéoyki~ 1iiion"1. LD!.
q;uc dJg1c:rtn prott.•ínai. n:C~)llo<.'i<l.as para la <ll'~lrucc1i>n pe1cOOsu11111s de e~os 61911nil~ 11a~fonnan o1i,.ede001 de 5CPt. dcl .ikuhol
1neclianle la rotuJadón t."'i1n ubicWLina. La Úl•gradaa6n de ~tñu-cn 11l~h1.lo ilcébto(a(et.ildehiduJ.
l ds proteína~ o. nt't'•:.i.an.i. pard chnl111.ar t~ce<lt.'lllci. tle en1.1·
ma.s )' olra~ proteina:..cuando é~la:... lra~ éJéfc."Cr~u~Ju11c1un e-.!>
norinalc::... ~e lorua.n intjtik"s para ta ,¿1uti.. Lo~ pruleJi.unla.., Lo... peruxiMnna:- prt....llc:nlau n1a)·or d iver.!>1d;,1tl que lo....
La1nbiC-n úci.trurcn nlolL·cu!as pn>tcica... yur S<.' lonn.íln <.'011 l)rgánuJo.s y Licnél1 grande:. <liferen...-ia..' '-'n.Limdll·
otroi>
dcféctus c~Lru,tu ralc~ y lai. prolc: ina~ ctitlifica<laio por virui., ca.{; en célula:. d iíer<.'lili'.s. la.s coz1 111a~ 1ná.s abundantes de
que ~críán u~Ja., p.ir.1 proJuctr nuevoi. v1ru:... La al'th·1d<1<l lo.!> pcrox1.soui.a~ c.fel Mtr htunano :,on la u r:ilo-oxtda...,a, la
<ll· lo~ prOteáscun.a.1, :!iC eft.xtúa en 1n<11Cculas proh.•ka.., 1ndh·i· D-anunoá...,Jo oxíd...i.sa y la catdla:i..1.
dualizadas. 1nicnlra~ que loi. h:,o:..t1n1ai. actúan :,obn: 1natc· La ~·O.'ttdat'l<ln <ll' lus ácidos grai.os, <lt.itonunalla a:,.Í pur·
naJ u1lruducido en .;.a11t1dt1d e n la célula)' co lus urgii1ul1b. que lJcr)e lug..t.r en d G:trbuno 1 o ~\ de la c:a<leua <lel liado
él prütca.-;on1a ltt•nc la fonna Je un b:i.rril 1.on1pur.l>tu Je gra~O. M! n:dliza en lu,.. peróxiso111tb r <.'11 ta-. 111ÍlOCündri~.
tuatro átullc.11;!; ~uperpuC~IOS. C..-u.la cxtré1nu del barril Licne Los :.kidoi. g.rnM16 .s<1n b!()1t1ot6.'ula.... unportanl.:.~ <.i.n11ü 1..i>tn·

booksmedicos.org
- .10 Hlstologia aplicada

11>.t.h~ llil~Wmu~ i.edtben 11 dd'«tos lk Ws pro\.e!IW:S de kls pert«l


lx~omái>
Histologia Sálica

Lai. cnz1n1~ <le IOl> pt'ro~1sun1a... ltC !>inl('lit.an en pohrn·


libn:s en d d 1owL [J dc.!tlll!O <l~ <."3aS ntOl&uJa;,
<.~lá dctcnnina<lu por una ¡xqucña .sccucncta de a nu11oáti·
<lus locah·1.J.<la 1.crca ú1:J C:\.lrcnui carb\'x1lo de la 1noJécuJa
wmilS, pues ese <1gJnulo. intervitne m dr1c~') \~ 1otL1Mtkiti. "11 YCl
<.'nzunáLi(a. yuc Íuncioná <.orno una .seiiu.I para la inip-ur-
el llil~turnu peKMOCniro mh<omim se-a LI .idlenoleuc<>dhtmf14 lig6d.l JI
uomOYJnv X. Úl ese wr.llOO!e hq un defroo de uni1 po1tmi1 inWQJ.il deQ la<.Jun hat·1a t'I pcruxtMllll<L Los r<.x'cpturcs <le n11.•n1brana
mcmbrilN dl'I puuxiso1rw qi.:e p:.i1htip.i en el tr..spurte dekr; ~cicb gr~o~ <le lo.lo pcru:d~1na..:; rc<.·onoccn las protcín.t.!t con c~a st-nal y
de tildcr,. Lu-911 dentro~~ crgánli'J, durde so!li1ian l.a ~·Ctdd.iclát. l.J las 1nlrot.lucco en <.-S-...• orgánulo. 8 pcrüxbu1na aurnéula Je
Olt'.Una.1.:itió!l ~~ átido\91lm en m liq1..« m dd oigllni:Srm>dcstJi,)l! La1nano r se c.hvtdc por h:,iüu.
lc1 rnhffm.i ck-1 tt>jdo nenioso. lo q.•R t.ilJSod ~ínto!N!> nruol>gáls gr.s\'€1.
U defót:nt1.l de IJ') enzirt1.:is de bs petOdS«11J') p1oduct el sirorome de
zet...\'g"('f,. que ~ mor!.11, 000 Se5.bnes 11lUU~.!lll51UUf Q1Jw:5, cWioS l'n el
• Vesículas o gránulos de secreción
híg-.16'.I yI~ OO:mcs. ydeltJ~nix.luétl 1k")islen1i1 roviiM ttntiJI '1ptAfé [.~.¡:. V<."i>i<.'ula:, (o gránulo,..) <le." :.ccr<.x1óo están t'll las célu-
r.a:o. l.í! mitrCl!olt!pM. clet1JtíoiY 1>?\'l!IÚ t¡l:'e, l'U t¡li'.i'ef'.n ~en el ~IUOIC la~ qut.• ahu.at.'<.•11;.u1 tnalcnaJ ha:.la qu1.• lus nu.•n:taJc.-S 1111.:'labó-
dt [(f.t.\'l¡O, IUs pclt((bo111.n dd higado )' lus 1iiunes CJl«M df' enm11.1s.. lh:ID, horn1onák•:, u ncrv1ows Je.:.cn~a<lc:ncn su ~ccnx i ún
(111ccaru:i.111<) :,eérctor rcgulaJü). f;..<lai> ve:,i..ula:, M.. cu t:ucn·
hu..;tibie par<i las tl-1.ula~ En d t.•ido d ~ j3-oxidaci{11l de lt"k> áci- lran lunitaJa:, por w1a n1c1u.brau a )' <.:<111lJc111.•n lai. n1olé-
<.ula;, Jt M.'t. r~ctón en formol 1.'.onc.<.•ntr.11.Ja ( 0 µ. 2.29). Las
do:. gras<llS. de cadt'fla larga (1nas <le IS ictonw.... de <.'arbouo)
\'c:,ic. uJa,.. t.l;:o :,.cc.'rt-cllSn que.• co11ltencn cnzí1na:. <ligt,slÍ\'a.'> se
!o.e cliJninan en M"<.ucn1.ia frag1ncnttl:. cun doi. álornos di.' 1.ar-
bono, lu que oencra acclll·toc11:.<ln1a :\ (acclJJ.Cu1\). t{UC .se dt'no1111na11 g rán ulos dt <.í mógcno.
t:.\purla de:,.de loi. pt"ro.'ti.'i01nas ha.:ta et cihhol. La at:Cld-C:o,\
!o.e utili.1A en varia:, t\'acdonci. de .i.intc.sis y put.'<.lc pc:ucLr.u· .. Citoesqueleto
en la... n1ilocundrias par.a pru\'t.'t"r <."11crg.ia. !.Ah pcrOxbUrnai.
larnbién licncn Olr'.t..<; l'un1.:h>nC1>. [n d higaJ.o. pur c1c-n1plo. El citut."-'>quélctu e:, una red <.'OmplcJa tlé nu"rotúbu!o:.,
part1C1pau de la :,int~b. d e ;leido:, bihart'S y clilt.-...tcrol. filamen tos Je acltu a (nucruí'ilaincnl<.,l>) y filam1.•ntos tn lcr-

FlGURA 2.29 M1Uofuloo;1i.1fí• de<trooM Ce un.i lélul¡ JM:IW del p~ntrN). ~~ I¡ .atva.saodi t!f: \'l'Sla:k o gdrr.ilm dt ~~ (SI. to:t<a Ct v~s ~ d.ir~ la\
\'lltuuliri d.; coodms4<lÓ« l(i, qor ~011 vt>sírnl~ de ~ooo tOOJvu imn.idur.¡~ t.&!~e t.mbitft 1111< un ledd u:nn~eju ~ W19i 16.I. (lb 900X~

booksmedicos.org
2 1 Introducciónal estudiodelascelula>.Citopla>ma

tnt.'tlios. f ...'>ld3 prOltinru. c:..Lrut.turi!lt.".!> in llup:n éll la funna


de la .. céluJa... )', junto con la:.. pro{t'Ínai. molor.t.!>, po:..ibilhan
lo." 1110\·1nucnh):.. <le lo:.. o rg.ánul(h y la... ve,.ícuJa~ t:tlo pla."~
rnáhca". f:J Cltoc::..qudctu se cncarg..a ldn1b1én úc la 1.ontr.u;-
,,'0139
1
2 3

-
~jbn ct.-lulc1.r }' 1:t dcsplc1.auniento <le la totalidad <le la <.élula. 'º 9 ... .;
1:.u1no ::n d 1no\11n1Cnlo a rncbotdé. 7 o

Microtúbulos
l..tJ<S microttibulo:o. i.on c:..lru1.turn~ que se hallan c.•n el
t::1toplasm~1 {fiss. 2.30 a 2.32) y tainb1Cn en l<U> prolouga-
\_·ionc:.:. écfuJ;tres. <.01no lo:.. c.iti(J:.. {fi iy 2.33) r Jo:. flagcJO!'I..
Tienen una longilu<l muy variable, tJUt.' puede alcai11..ar
alguno:.. nlicróinetn.).-., y un diámetro t.';\.tcrno de: 24 nm . ..-\
vecé!>, ~e ob:..cr\·an l>razoio o pucnlt':. ttue unen dol> u n1lt:,
tnic.:rot úhul~h ad)'a..:cnlci. {Jlg. 2.34) .
La subu111dad que «nnponclOl> mk•rolúbulol>c.S un hcle-
n)dintcro Connado por n)OMcula.' de lá,) pru tcina.s tubuHna
u ~·~.cada una <le 50 k.Da y de co1u¡m.'>Jc.:i611 n1uy part<.:Jda.
En t:ondidunc:, adt'tuada.,, tanlo in \•h·u con10 in \'tlru. Ja.,
subuntdadé:, J e tubulina ....c poh1ncrí1.an para Í()n11ar n1Kro·
túbul<):,. [ l 1nicru...cop10 tk'\.'tró1uc._u 111<):,trU que M.' organ1·
l.illl en ~pirnl y. c._'11 el t:'ortc lr.in. . \1Cr~1!1 . la parcJ dd nucro·
túbu!u :,e cOntJXJIH.' de 13 :,ubunid.ide.s ((j" s ? '\O )'..lJ.:l).
La poluncri1.at.ión de lái> tubuhna:. para formar tnit:ro-
túbulos ci.tá d1ng1da pur e:,lructura.... cdufart.~ t·onocu.la:,
t:onlo <:tntros organiudon'S dt.• nlic.:rotúbult>s u ~1TOC
(,nK'l'ütuble urganu.ing ccntérS). Í.:. '.>ta.-. é:.truc:turtts. inclu)'en
lo.~ ci.•ntriolus. lo!> {Uerpt~ bli.ales lle los nho~ y Jos. llagl'-
lo:.. ~· lo::. t.t'nlr{>1nc.>ro:. <le lo., crun10::.orn.i:.. l.o~ nucrotlt-
bulu~ .:.1.• h.iu~n y :,e <lellh.tc.::cn en JUnna .:ul'l~lantc por l<1~ Protcf!!am;nto
<lOii ...·xlrc111<):,. pero en unu Je ello:,. Jcnort'linadu cxtrt'rno FIGURA 2 .3 OOrg:nil"°°'1 mcletuli!I de un tfliCW.ubulo. ~na ~:rutllJfcl i)ddrr.t.r.M
plu,, u n1á.~ ( 1),1« puluncru...ttlún e:, 1nuchu 111á~-accntuada h.l'j uw c1!ll!rruntia dr l&1S6$S1.tulid~{Ck y~) de la mtb:<clil dt b.b:.lm.:i. Lu rml~~
de t11bcl11i.1 se dbp!Jlt'll & modo 1p; fomun 13 prut.,fd1t1rotus. rem;1 furde oliw1v¡¡1~
que la clt':l.pO!imcn¡,actéin, }' el microlúbulo cree:(! por c:,tc:
en el u111e tr<:1~vmal dt la p.lfll.' 111peri01 del~
extn•n10. En el otro cxtr~n1u, J enonuna<lo m111ui> u n1en&
(-}. la clc:·s;p<,J1111cri1.acu'111 prc\·ak«;c e unpo:.1bilita t.1 <:rec:i- l...a c:,1ab1!i<lad <le lo:i. 1n1"ro(úbul(>ll C\ 111uy vanab!é~ por
micnto del rnitrotúbulo. la p<>luncnz;1c10n <le la:-. tubulin.l!> CJcrnplo, loi. nnc._rotúbulo:, de 11.).) lllios .i.on otablc,, nnen·
Jcpcndé Je la t.:ónCcnlrat.ión Je C'...a1 · t.•n el c:1toS<•l y J,.. la lr.i~ qui.· loi. del hu~u m1Ló1ico tienen 1.·or-lJ. dura..:iún.
parl1... 1p-at.;t'ln de l<b proléinas asociadn ton los mh:rott't· La l'olt.hidna es un akalo iúi: antin1ilúlku que 1nle·
bulo> o ~lAP ('1rtcrotubult.· '1.»<J('Íllted prót<-·111s). rrurnpc la nulos:t.S. cn la mctál ~ porque :.e une a la tubu·

booksmedicos.org
- al nu.;;rotUbul(l tmpiJc la ~l<lk16n de lubuJina al exJn:ino
plu:-. ( T) Jcl n1krutúbulo. Lo:. n1it.'.rotúl>ulo:. 1n1tÓll(m ~._.
Histologia Sálica

l1na, r .:.uandu el t'Ort1pk•ju cokJUc1na·tubulin i1. M: incorpor;.1

dt."sarnldU porque l<1 <lt'.:.púldn1.a1.uin conhnÚa en d t.'>:lrt>n1u


nunu:. (-} )' la tubuJína pc.r<lid.i no .-.e rc.•.:.litur.c..•. Ülrü a!ca-
lo1dc.· <.JUt' u1tcr1u.•rt• l.'n lo:. mu.roLtlliulos rn1lótico:, ~:. d
pad ítax<.·I. que.• ao.ck•ra la JOrTiiaL·n)n <le los nli1.·n1ttibulo:-.,
¡>t'rO, al m 1S11H) tiétnpo. los ot.i.b1hza. Tuda la lubulina del
t 1 lo~1I se ultliY..a para Jorn1ar nucrutúbuto.:. estable.•:,.. t-:0010
lm. nlO\'imicnh1:. de- lc1i. cn)mo....on1all d.ur.i.nlc la m1to:.ü.
<lepcn<lcn d<:t du1anü:.rno <lt.> lo..'\ 1ntcrutúbulos. la n11lo.S:b se
1nlcrrumpt' cu la 1n<.'tatasc-. Ülro alcaJu1t1c-, la virnbb.:.una,
dc:.pul i rnt.•ri.~a lo.... m1lrolúbulo:. y a 1.-onllnuat.'u)u JOrn1a
<."Unlplc.iuit par21.' rbtali110:. Con la lubuUna.

j.0 Histología aplicad•

m. i1k.ill!IÓe'> .m!:mitoll((I') se u!il!Lin t-n lus e1ludio~ dt> bblogf;i telu


l.x. A1i, pu1ejen:q¡IQ. 111 <Ulli°l!lll ~u~ p.r11 intt'Yrnmp:t Ll mr!~ tn b
11>1.'1i1f~wu L! fm.i!id.ufdl' Vf~cll tdl YJIJpm !Cap. 3) )' l4mben ~ util
en 111 q11im10tefi!plcl. 1..1 v1111~Urw. li1 v.fltrntnf yd pddit.ixcl se tlflllc.in
11f<11lip.lltncu1c p.:.11 dif.:ull.:u Wprolifc1.!>:¡.j11 de <&1:1~ ti.r;nosdles..
tsc11 céful.r~ proliftt.\.n m.h que l.i1 no1tn.a.lt1 )', pu1ello, son mJ.~ ~en
sible~ il lo~ <1nlim1tótkos. la qui:11ioterqiii1 aún pte~enl.:i in(-0nv«1ien
t~. put"1 mud1.u ttltdn no1millt'$ l•lliit,5n ticoen ~1ofif111<1ciún i1tt1\'d,
ow10 l.M u~il'liu Íllfmdd!;faS Ge s.mg¡e en l.:. médula ó~ y~ uHc:las
del tubo di9!11iVG.

l.l>!i 1n1c.ruLúbuJos M)ll rigulos )' dt.~cmpeuan un papel


l>lg1ul1é'".th\'O en el dé:.am>Uo y la c:ort..:;c-rvaClón de- la.-: Íurma~
(Cluktrell. l.o:. prOCt."SOs c~perimcnlalc:-.qut' <lcsorganb..:1.n loi.
1n1..:rutúbufo:. t.'dtL'ian la pCrcli<la de la íornla cuando la c.•élula
FIGURA 2.32 ,V,iucl;.¡cqr~a l'kttrOnilil de 11!1 ctnle &dlul•~ f~~(l!t~iblodrt.t l1cne prolong:.1..:1onl":,, pero nü ait.x.lan lai. c:éluJ<1;i. 0 1¿.,ca.:..
relnl. Obserwse lcJ <1b1,;od.i11n1 dt mltru!Cbul!h. ui11.id11~en wntidu 11!lb'lrrwl 1~J. l.o:i mkru1úbulus con~Liluyen t•l i.lL.. trato para lo:. mov1·
.4mbQ.. aJo dctedui, p.tttr de m ~-{SO OCOX.) r
1nw111oi. 111lra..:dutarci. de orgánulo:-. vc:.h.:ula:.. ta.... prúléÍ·

Cilios

FIGURA 2.33 Mkrob'lég1da dd cp1tdio de I~ VIII~ mpratefilfl. l.d maJtln.i ~ lai ctlul~ deeir cp1Lelio pw~l'flLI olimm ~ ~e\ fn1rtM$ ~11pcncmlbl'S}. lt, llt.'1Jto ttli!r;
M. ~c1oci~ j:fc«11u1asde iro:o. toda''" eD el C4upllfirn¡ 'kiild.n de mrnro l.'l:l IJ mitrokilog1~}. '(okfilCOO 111! lltm~ltJXi!l11ll t.OmJ.I

booksmedicos.org
2 1 Introducción al estudio de lascelula>. Citopla>ma

MicrotUbu.lo
TU.OOina oe -
TuOOina ~- 0
e <J1
- - 24nm- -¡

o -flmilf-~a
Siliode

\ Corte looef.1udina! Sil bunidades


Cor.e ;rans\<ersa! de tubofn.a 1'1f!crototogr$.ffat electtóruca
{net~rodim~o)
{Subunidacles \<is-: as oon de la -sstwcturs ~ !os m:cro:úbulos
"coloración nega1iv¿") seqón e} e$q\S-il.'l'la de ~a izqu;erda

c;i;o

M:mbrans.
_. plasmi~ica

v la Entaces radiales
e&nlíaJ
Axonem...;. (pa:rón 9 + 2)

HGURA 2.J4 Flrp'rs«!.tidim r~qurt11<11Xa ~ CDUotuhulo). dlios J u:ntrc!o-. A. M1trol.l..'trJ~Y1\t~<llmk~cll<tlrecl<.o.trhl• fijJtl611 too i;lvu14lckhldoy kidtt1Jnl<o. Lis
5tb-.riidm d(' 1ut.dn.! no tu.&\, Sr ~lac.d1Hc11 ~udtí 1.ínito,. ~es ef~ttui&:n~tt !I uJl1r 11;rw1t'MI ~ ~ lUbulO\ n:-~a WI .lnlllo de lJ. \ub:nd!d.:\, ml«ilfts q« en d COl'l~
~udirul b 1ttich a;iart'(to tUm¡:u?\ti» ptn U P'lll1JfdJm1,mtos.1.!Mi miact11b11l11~ pu:dcn rnodiflti11 ~u 1mJ,111d p¡r li pérdida oLI gWIKV de umd:lda de tub11U11.:i. B. ln el rorte
t1n'l('J}JI ~un tilo se canpn.xb,) mll pa11t1 c.erttr~I furo1!dJ p111 mluullib--~ t1 .i~mt. ti .n1111cow se (timponc 6:- dos rnltroUbulo\ centr.ile\ r«i~O\ de ni.:.ew dti.ol«r~ l!1! mi
uut:bulr:u. [n t~dtb~o, d micrtl!llbAoA e">M ~{ti y\e: co~ de 13 Y.tul;jós_ m- Llnto ~ti mmel.ubulo ~ timr:dos o !1'S protofil~mto~ rn tumuo ton d (Uiuct11b11lo
A.(llimdo }E IGs4<til•l, bs br~?U\ do:dinell".d 1tlrlM ;I m1uo~~«<inU ypramf'iOil rl ~füamimwde{O) nht~l«r.Jll' Q1.l! em..~ Al~ p11r~ pr0'1to: cn~igía. {. l')S tf'!ltrlo.'«
1oe Ulmplr.i:u de UJt"il' tll!*t~ de mi!rot1.1b1.1lun11idt& entre \l rn tcldb tll?:tt>, d lll<1t1tJbulo J. csd canpll'lo y ~~e di? U~cks, mi(Jlll~ qiR 111) mkrotub1.1lo~ 8y(
til'ntt'I Sl.b-.d!&s de 111b11li1111 en tómun. to cmldo~ nu1mtle~. ele& C.¡gdr.ó~ se hilllan m pilrl?S, cm un u111riol11 p:rpendia.Mr ;il !lira

náll n1ulura,., que utilizan le energía Jcl 1\TP, in1pul:ian eso:-. lo.i. (nue\c Lriplete:-.).1.os 1n!o..' rotúbulos qu<.-<lan Lw pró:timo:.
movinlicnto)l; sobre la guia de lo:. 1n1CrolUbti.Ju,!,. que ltb o."ü11llgttlb pn.'M:ntan una parte de la pan.xi t'n to1nún.
l.ólo nucrutU.buk>S n:pn."M.'nlan latnb1~11 l<i baloC 1norl(llÜ- Las <.éluJa..;; que 111>~ c1t..ucntran en pnk:of."3C.) <.k• di.,:b1ón 111."·
gica tic v-.tnos ú rgánulo:. t:1topia:w11itk<h i.:un¡.Jcj(b.. éomo lu:. u ~n un par Ú l lll'O Je c.<.>ntriolos. En C.'.ar.la par, los ~en trk•los
c.'Ul!rpóll ba.'talo, loll c:tntríolol>. lu..:; cillós y ló.i. Oagcló:.. Los S(' dis¡x111cn <.>n lorma pcrpcn<lJ ...utarcnlr<.• si En la l'ai>e S <ld
c<.>ntríoto:. son e:,lrU('lur«ll dJin<lrkas (0,J S µ1n de d1átnctr-0 y cido i.:clular (Cap. 3). que prl.X'<.-<lt a la mitus1s, ...a da o:..cntdolu
c.•utn · 0.3 ~·e),:> fil" <l~ longitutl}, c.·on1put"~la." pnn opal1ucute :.eúuplic.·a ya.·. í l41rma <los p<irei.. Durontt' la 1nitulo1::.. c.'ada par
por nllcrutúbuk~ cortos y 1nuy Uf'§llt.it'.aJUi. (G;. 2.3-1 }. <:ad.a M.' <l1.•Splá1.a hacia <".td.a polo <le la c.élula y M.~ ..:011\~<.'fle t'n tul
t<.•ntríolo M-' compon1.· de IU!~\'C <.i'.lnJUlll{))o. d~· tr~ll nucrotúbu- centro de ur,gani1.ao6n d d hu~> 1nitólico.

booksmedicos.org
- r.n lcb CC:l uJ ~ que no c.'l>Hin en J1vbiOn. lui. pan.-s Je ecn-
tríoltb se loc<tlizan c<!'t'Ca <ld núcleo y c.'I c:o1nplt:JO d e Golgt. 1na11cras=
El par <le <.t."l1lriolos n1i... d 1nalcnal granular locah:t.atlo a :.u
alrededor <.-OnM.huyén d cilo("tnlró o ccnlrOwm<t ( Jlg. 2.35)
• Í.Jl d mú:.cu!u estr m.d oá<lopL!n una c:.tru..:tura par.t~Ti.sla·
Histologia Sálica

Lth lllanK.'ntos de: a...1-in.t put•<h:n orgauüar~c Út' <l1vcrsa.'

lillil, ast">c.' i.tc.hl., ton 11.l.un'-"lllos grue.:.oi.{ 16 nn1) <le nltO:.ina


l os c:iliós: y lo:. Oagtlos son prolongac10nt'S rnúvdc:. que
En la n1ayoria de la.., '-"élula:i., la at:lina t:o11sthurt.· una rt."<.l.
conttcucn 1nitroLübuJo.... e n .!.U partt.• ccnlraL Lás t:é-lula:.
en el t:1lupl.!:.n1a )' íhr111a un.t ..:apa tk•lgada ccrcan<t a l..i
ciJiaJa:, tienen gran nútncro <le- c1lim. <:On un.t longiluú de
.superficie interna tlt: la n1(•mbrana plas1n<ilica. <lent)-
2 a 10 µin. C..aJa <.élula ílagclada tiene un sulo flagelo cuya
1n111ada corlcu t:l•lular. la acllua de la corlc:t.a cduJar
cxlcn.s16n ci. úc 100 a 200 µm. íJ d1á1nt'(ro de los cilio.... v lo:,
partic1pJ Je di\'en.as acli\'ld<tJc.s, t:o1nu h1 cn<luC1lo:..h.. l.!
il.1gcl0:. oscila t•ntré 0,3 y 05 µn1 y cstal> <.".!>pccializaci'unc.•ll
exoo:.1l():.b )'la n1igrac16n de las (.éolula:.
de la :o>upcrlicíc celular pre.i>cnlan una c:.l!uc:tur.t M'Ull'jantc.
1\s.u11is1no, SC én~.'uénlrnn f1t:Uné11lO$ de .iCIJn.t <l.'i()CJ<l·
J..fucha.;; t.'~l ula.-. d el o rganisn10 d e loi. 1na1níh:ro.s l>On clha-
d.u., pero IO.!> llagch)ll i.olu apar«Cn en lo:-. ci.pcrrnato1..oi<lc:.. <los con or<~fululo:.. \·cs1cula.-. y gráuul\•:. t. ih)pl.l!>tnált..:o:..
[su:. fllainentu..:, al 1uterat.tuar con la nlio:.ina. produ·
[ n la ba..;c de cada cdio o fl.igelo ha)' un cuerpo basal
t:tn corrientes (. Ítopl~mállt:~ que tnu1sporl<u1 tli\'Cr:.a:.
o ciutlosoma que es :.inular a un ccnlriolo. excepto cu
n1oléc:ula:. }' e:i.Lru..:turas
:.u exln'JHO 1 ná~ profundo rn t'I 1.i lt)pla:.n1a, que Lit.•ne una
Al íinal <le fa dh·1sión ccluJ.1r, 1~,l. n111..:ru JHan1e1110:. dé
organi.t.aci~Sn ccntr.d comp l ~i a .;.01nparablc a un<L rui:da de
acLJna a~uc1a<loi. t.on la 1n ios1na Íc)rman un anillo (.U}'a
carro. En d cxtrcrno apk<tl dd (.Uerpo ba:.aJ, lo:. nueve g:ru~
(.Otlslru:<.ión produce la <livii>tún Je fa., célula!> n1it6hcai.
po~ <le- tre~ n1Íl.'..rOlúbuJ~ <.:Onvergco hada los nucvt-• grupo:.
en tlu:. ..ctula.s htja.
<le <lo:. m1crott'1bulos (nueve dublclc:.) que se hallan en lo:.
anuxt·mas de lo:. c:dius )'los flagelos. ~l u: utra.s quc la Ci>lruclura <le 10$ hlaiucnlo:. lle at.llua

•o Histologfa aplicada
en Ja., céluJá..., ntu:..t.ufMc:. e:. (.~ld.l>l e, los llJrun enlo:. Je l<1:.
<.:t:-lulu:. no mu:.t.ularcs :.e <lisoe1an )'.:.e roorgarnzan c.on gran
i ac: 1li <l~1<l (Jip. 2.36). La pohr11eri7.ac1ón Je- lo:. Jilain t."ntu..;
di: .a..:lin.i. n:l·ibl.' la inllut•ncia. Je pequcíla:. varia1:1onc.., de-
Se describieron dil'crt.s~ mi..l.«ionesq11ei1Íl'rl41l l.s~p1vtcirw.~ delos
cik1~ y I~ fl.igcl~. Alqur!ll~ d<1.n urigcc1 di sfnd1ome 6e lo~ cJios irun6'ri-
le~. loq~ concJure a l.i infoniiddd m.i~liin.i (debido a i.. in.010\·ilid.rd
del íl~gelu de lus eSpNm111oroidC'S) y• infecciones uómcas de l,is vÍilS-
IOPfd!rod$, como slm.1~itb, tdntutn d VdJÓP tumo en Id mtijc1 (pa: la
aoser.dil dela ac!nkldd l1mpotdot<1 ckb~dho; delas vfasrt~pi1dt-01lí1~) .

• Filamentos de actina (microfilamentos)


La ik'll\' !<lad c:o11tráctil <lel 1nU.,culi> ¡>!'()\'lene de l.i. u1h•ra<·
dón de <l~ prolt:Ínas: la w..iin.a y la mit)Sina. l.a a~t.ina !>e halla
en d mlt.st.·u.lu c:o1nu lila.i1lt.'11lW fino~ ((."ltlrc 5o )' 7 ntn <le diá·
u1elro) con1put'i.10:-. de- :.ulx u1ldadé:. globulare.., órg.atu:t.ada.., ~u
una h~-lk<." de Ju:. hebra-. (h8tct' dubkJ. E..,tudJo.\ cslructur.tk>s
y bioquinm.:o:. .scnalm1 tfUe hay <liv(."fS(~ lip<1i> <le aCllna y que.•
esa prok•in.a :.e en.:. ucnlra co cl d1opla!irna de hxla..: la:. célula:..
V~s::s lateral Vista superior

FIGURA 2.36 fl.!men!u de.iainJ del<ho~ol. lvs d1mcros d\' l11<1(1Jnd .wdlMden en
.,io.
FfGU RA 2.3 5 l>.bu,~ dt U!! O'Atro~uma (te ~ D'lil1C>n.il p1c~l'W q·!flulac.. ~ rOOc.i el ttlremoplu~u 111.ís ft Idel filzm• mimlrh~T. en eltXllttflt'I miuuso mcnus f-l
tm p~1 ti? tl'nltlultn pspenditul.ire~ cnllr V. l.idt cenl~ se tl!mpcne dr nul'\l' b~te. ¡xt'dornllli I• o!rdCti6n deb.tm. ~-.d fillllll'll!o p:ie& Jl!mrn!arodlW'lün11!1 )U hmgltud
de m1aollltltb, u.m ~ m11,otulxfos oo c-.ida hu (IJipleie:. segun !asmw~s~!desdcl.i<EkdJ.

booksmedicos.org
2 1 Introducciónal estudiodelascelula>.Citopla>ma

la con..:énlrát:i6n de Ca;? y ad enusut.a 1nonoJ(,i>(ato cidtc:O


(t:J\~ fP}. Las células cunt1Cuén también 1nudia:, prot<.>ínai.
capacc:. <le d,sociar~ con l.i ac.lln.i. y parlidpan en la n:gu·
lac.'tó11 dé la JWlirncriza{_'iOu y la .i.gregadún Wtcral de lo..
Pruléína fibrilar ácida gUal u GFAP (glu;I fibn'fltlry ud·

Je los a:-.lnx:tlwi (\'éa)C Te]id<J '!'•lervióso, C'..ap. 9}


P roteína~ <lt' tu~ nr:uruf1.lamtnlos: M:' encut'ntnw en los
-
dh puJJtirr): t.":' lnt(:térí.-.tica df.' lu.o;;; Glanu.•nlO) intcnni•1.hoi.

mkrofiJan1Cnlo:, para Íunnar hat:Cs. J.a grán ac:bviJ.ad <ll' fi lan1entos intcrrnt·dio.!> dt! las ci:iul<t!t 11er,·1usas..
lo,. 1nt.."t.'an1s1nos de control de la lur1nm:1(n1 )'el <lc~ru~do
Je lo:. 1ni1:rofllamento:i. q_ueda <.'lar.t cuando !>l.' con1prud>a
qué !>Olo ta mitad di.' lás 1nol&ulai. de acllna se cnc:uénlra
¡0 Hlstologlo aplicada
en forma dt.' nucrulllaincnto:..
lA ach\'i<laJ l'o ntrát-lil Je lu•.; m1crollfa.incntos Jcpcn<lc Los fi!dmentus in1ermedl1» especifiO» h~llrr!dU".o en l.!S téÑIJ'> Yn(e
de ta inlcráct.:1611 entr-~ la achna )'la 1nioi.ina. La t':.lructura ros.u ~uedcn ii:gerir el tejid-Ode e<~i!nd1:l t11mor, info1:-r1.id6111Util ¡."1ia1t
)' la al'livu:la<l d c:.-1 Jllan1ento grueso de u110:.1na se <le..-:c:n!Jcu out111.:1r ddidgnÓ)tico yel 11awm1e1110. Poi lo gl'nt1al, f.J tlenlifkJd6n
r l Cap itulo 10. de kl~ U..fl1('11l1» lrtternwdOO:~ tn biop~ de tt"jidalo ~ ?i.ttc mecti.ultc
tétni<iu demrni..110titoq111111.kol.

• Filamentos intermedios
Adcn1á:. de los JHan1cnto$ hnus de a.:ttna y lu$ filamcnlo:-. • Depósitos citoplasmáticos (indusiones)
gruéMt~ de rnioMnd, l.b t.~l uta... l.'.onliencn lllcuucntoil CU)O Por 1~1 general. el i.ih>plasrna t.unllt'I~ <l::p6s1tus lrans1lH·
th3n1ctro e.i. de unü.. 10 run. lo:. filamcntós lnlernitdios; riós cu111pucl!to.l> por re.!t<:r-vas lle nulrk·ntt.•.s u olr.J..'> .i.ustan·
(fag. 2.37). E..;o> filamentos Sé c:ontponcn <le difcn.•nlt":.: pro- ._;a..... LL... gcui1a.. de lip1dos. rc:.crva ~ncr¡;ética principal. son
tcina:,: lrt't:UClllCS {J114. 2 .38) y UIU)' abunJ.a.nl~ en (a:, célula,:, Jd
• Quera.Unas: la..:; c:o<liík:a una J'amUia <le genes )' tit.•né1'l tcjiJo adij>t>so, en la~ <le la Córtc.•ta. Jé l<t gl:inUula !tuprarrc·
1..bfcrcnt.'ia:-. qufrnk-.u. <.' in1nunitarta>. La..:; qu;:raltrht..' M.~ nál y t-•n lai. céluJ:lS <ld hi¡;a<lü. IAk'> <lep~\sJlus de h1clralOi. de
hallan én la::; .:éluhb dé 1<1:. lcji<lü.. cpilchalcl'. Asinu:.1110. ..:<1rOOno, t'll J,1 fonna JL' gninulos ,fo glucógt-110, ulra ro.t'rva
M." enc.-ucntran t.·n Clolructurai. c:-..traccluJarclo cncrgétic:a, t.a1nbíén ~ón frecuente:-. en la mayoría de Id.!>
\'imt'nlina: proteína yuc cornponc principa!Jncnle l6i. ..élula.s. [n la)!, 1nicruíotografíus dt."t-lrüni~·as. el glu,63enu l>c."
J11.uncnlo:. inlenncdios de la:. et-lula:-. originada:. en el prt.'".Sr.'nta corno ..:úrnulos <lt' partícula:-. pt:'qUetias )' élct:lro·
n1cll~nqu1n1á (un tejido c1nbr1onar iu). ta vin1cnt1na (.k•n.."a~ Oi g. 2.39). Ta1nhíf-u se c.•ncucnlran t.1~·pú.<.;1tu.s <le p1g·
t';, una protcina úuita dt 56 a 58 kOa qur pueút' copo-
1ncnlt).-. <O c. 2.40): algunos .:01110 ta n1clanjna. sinLo;:ti:t.ados
l1mc.-ri1.ar 1.on l.t Jcbnnna o con una p r-Otcina librilar ptir la propi:l célulá, )' u ln:..S c~nnu el t:aru1cno.111gcn<lu.!> t:on
.tcida ghal pan1 tOnnar filan1cf\lu.;; tnlcnné<li()~ 1n1xlo.!> lo:. ahn1cnt0:,. La mclaJ1ina es un pigincnlu abundante eu la
r
Dé."sn1ina: :-oc halla t•n lo> 6la111cnlos tnh:nncdh.>.li del cpiJt'nnb en la capa pi¡;;1ncnlanJ de la n.·hna, que apart'C.t'
teji<lo muM:uJar bw y t'n las linc<L~ Z Je IO.!> 1nUM-ulo:, ..:on ta f()rn1a de gr<u1utus <lclunilaJ.m por mcn1hrana.
csqudéhC(b y ..:ar<líaco La Upoíu.s..:inac.:. un p igntcntu par<lo que aun1enla en la:,.
t'.éluJa..\ 1.on la e<la<l. Su i:ompCb11.:i6n quí1h1Ca c.s co1npte.1a y
put:o t.unóc1da. l.o:. gninuh)s de- LipohLw:1na :.e co1nponcn
de su:.tant:ta:. qu~· los bM.>Soma... no d1g1rieron. St.4 hall.in

FIGURA 2. 37 {e e>ta mkrofllluyrafiJ ckx:lrttlK.J detflula\ qt1~ll'$ de lb p1d purotn FIGURA 2 .38 Uro:~ de LI glándula wix.wmwl pmnl~t idcnlÍ¡¡:!fgO!!llS de~
'it>~ íllamootil~ C1t>nne~ dt> ¡µ1atina olsotiWc ron ~1o~ttnh. (l) 1tnil007rhi~ (M~ o)H(lrm~. :19 l>XIX .)

booksmedicos.org
- Histologia Sálica

Pero xisomas

FlGU RA 2.39 Microft(ug1.ifii 'lcarodGJ dd u11 le de 11n~ <Clula btpd!Kd. Utilll?dSm<1 «ir.litul' mud)o gluwqenu ~r \t P'C':(lll! como tumul% illtgd.ire~ de ~ftlwldS dctlro
dm..i~ l&ttuu~ En cl campo \e ob~vm .ilgur.« peJomumas. fonruOOll?\ iedo11de~'i.{tin 1 uo
.na wgl1111 tmtrli eloorOOmY. f urnbP.fi m..'{MondoJ~ :~. ocox .)

FIGURA 2 .40 (mle de híyddu dt' on anfibio que mubtrd célula'l ccn dl'pÚsi!o de pqJflmlu~ lll11; en d dtup14Yn• oo llldáiÍÍilgo lMJ, bt'pdlochus IH) yun ot\l!~b de la iilngn~
IN/. \(illOJdOOll de <iiimisa. Mcdi!Elo <1111mmt.,.)

booksmedicos.org
2 1 Introducciónal estudiodelascelula>.Citopla>ma

prin1:1palmentc en l;.:u. c:élula.. que- no ~e renuevan. t.01110 la:,.


néurunas >· la:, n1uscularéli car<lia...m .

• Citosol o matriz citoplasmática


lu lt1..".Jtb :utJ J.i...,c:.K. :\~il :\Jt:d 1999:..;;;«15.
Barril Gf: <:-01mn1tt1i<cd1tm
1'>92.
Y1'1llru1 An11nal Ct/J,._
-
Atidu1 ~f. B.tkh \\'"E: h 11.:i::,1.lllü11 of"·u~u¡.i la.,u1i1. 1~tkt.1 ltun )iS-1ah11g

O.>.!i11J Uni\'. Ptt'M•,

B<'1..ku \\~I t>tt1!.: ·n11" \\órld oftlit'Cell,.1111t.>d. B1.llj;.t11n11r('.utm11iug.-.


:!tKlO.
1\ntc:. ~e ádn1ití.1. que el c1tuplal>1na Stlua<lo entre k~ Bllt.u E\•.' ~<'JJl\ul: 1'1arib•nn.- Striulur<! únJ h.uulmn, t .,cl'I~. \\1111..y.
urgánuloi. e lndu:,iunci. no prc:,cnt<1.ba o.lrut.lura }' cMa- 198(1-1981.
rÍá c.·oru.tiLu it.lo por una .!-Ofudón <ll.' cn:ó1na1>, mctubuhto~. 8t<'tsd1.:1 ~fS: Tt1i- 1nole1.-uJ,.;., of1he ...e!l n11tn1lna11.:.S<i Atn (On) 19'85;
253:100.
ionc~ y .i.gua. E:.a supo1>ición M~ apor::iba en l.1. tl"t..·nica de
Bnnkk) BR: ,\f1..ro1t1t..ul... ors.a11121ns 1.<nt..'tl>- Anmt RevCt'II 8101 J9gj:
hornogcneizac10n )' cculrilugadón fracc:1011ada, que- pt'f· 1: 1·15.
n1itc cf ablanucnto Je loll org:inulos, pero dc.ia un :.obrena- BtU\\U 1\1~ ~l ul.: k ..ttJing n.t-o.:pl<11:.: Tlit' nJllnd·lrlp 1lhtl.'ta1y uf n 1i·
tlanlc s<do 'ºn molc':cula:. solubles. En la actuahtlad :,e ~abe i;r.tut ~1 !.. mln.tn: p~uh.ml>. Cdl 1983:..'i? :óf.3.
C\1t)P<-' I (,).(: lJui C ~lr: A 1'-loltudtu App11,11dt. AS~f PtcWSi1\..tue-r.
que lá hu1nogcnc11.anón n)tnpe la malla m jcrolr.:tbl'<'ular
IW7.
que c:on1pn.·11dc rnicrotllamcnlW. de .ad..1na, mícrotúhulm., TkDUh'. C:: A. C:111,1Ed T1>i1r-!lf rhe li1.1:r1g Cc(L Fr..t'nla•'· lVK 1.
subun1<l,u.lc:. protciC<b de eso.-. con1pünéntcli <ld titot."S- fJeDu\t> C..: 8fot> Pnt1l for u C~IL Ow f\'.:ii.:11c und Oriiú' of Llk. :-.ldJ
qu.:lct~ m10s111a, CHl.tn1a:, r olraio n1olét·ufa.-. ((UC fonnan J~.llt~r:.uu J•ubli:.h<i:1-:-. 1991.

w1 Cc)OJUnlo t'C) n ci.lructur<1.ci611 n1ulcLular denonlithtt.hl TXDu\t> C: ~fi""itxx!k~ io 1h"'lh 111g ..."1l Su Am (~b}) l9t!J: 2'U1:7t
lJlns,I<- JT f t>J.1h)J 1: L}'l>l)){JrJltl> 111 8iulugy 11.11J l'atiwlvg,11. 6 .;oli. Ehe" lt:1/
..:-ito:.ol. matra ciloplasmli.Héa o citomatriz.. ,\..:;unbn10, N1lrtb·Hl1lfa11J, iY6Y·l9:'Y.
~n el c1toi.ol sé hall<tn 1noléculaíi mcnorci. 1.-onu) gluc:u...:;a. íJUM1n (': .'it1<nl!1:ínJtj.. 1nC ~d. Spt1 n~t·V<t1J::is. 19M.
Vllámilld.·S r aininoát'.'i<lo:.. Un <:0111poncnlc unpórlantc del f"'n.¡uhae ~{G: l'f(•Sl~l>l>UI u.11r.1\·.Jin1¡t patl1\\a\'!' u(Gv1gi llaffJ... Anml
~y C:t'Il UJ(J,' 19S5.;l: t 17.
Litosol lo con.:.tlluycn lai. protcína.... n1ulorai. que pa rl1é1~
F..t\~<-l'tt l>: ·n1eCcfl. ?nded.~11u11de~ 1981.
pan <ld transpOrlé 111lracdular dé orgánulos y vei.icul<b. fj "-(~I ¡¿ ltV: L·JtnulrtHh~tc' t>fdtt' ,\J(onm11/h1r: <7'-11. Spfl11gt'r·V..-ri;,1e,,
ciluM>I proporéiuna cl i.ui.tralo para la orgru:u.1..::u:ión de lai.- 1979.
rnúléculai. e111..itnáhcas que Junciunan rncJOT Luau tlo están loJ1!>h H tl ul..: .i\1,~t¡cu&rJ Ccll BeOl<?JY· llh <d. fn.'1.-nran, 199Y.
~t11d1i.)1t11 Tf, CAa.lnt'r Ll': A.. tm·OO:.~J u:U l ~«)hlit.,· ;U)J ..dl lvumn•·
urt.lcnatlaíi en .i.ccucndai... y no tl1i.puci.tas aJ atar, cua.ntlo
liou. Cdl JYYEí;S-4:371.
Jcpc11dt:rícu1 <lt.' lu.'> cncucn!TO:. csporáJ1cos t:on lo:. respt."<.-
Oshoru ~l. \\\:_~lr K; ínt.. n11t'Jta11: iib11wnti.: CdJ·l}J'1.·s1.w...tfi.. ru .ir·
ll.,,os sustrdto.... [ n d 1,,iloi.<il ~e lucaliütn n1illarei. <ll• <.'llZl- kt'tli in J 1ff;,. ,,m11a1ion aod ¡xttl1t>l••S:l· C:i!U 19S2;J l :J03.
rnru. qué pro<luccn 111uchos tipos de 1noléculas. ai.í 1.-unu> Ja. f'ól!a,J TD. E.lfnslu~ \>i.1C: CA'll Biuh>if. •~uude1!', 20<1-1.
rotura <l1.• mul&ula.s c11crgét1<.·as para generar ATP por la .,_.¡a l1ftO;;r SR, Ro1l1n1an JE: JS'ws,1111ht.1k protdu lr.ln.-putl anJ .•vllill~
glu1.-ulílk<t (an<1.~rolna) . A<lcn1.l~. d 1.dos~,1 conhcnc toda la in 1hi.: t!ndllplJ:.1n1t u:lltuluut. Anmr Htr 8ioúti:rrt l'Jlr.';56:~Z':I.
Ro1lun~11 J: The'-om¡.'<:oJtm{'ut..tl ur~ulu111•11 uf1l1.: Golg1 .tppoU.iluS.
rná(j_Utnana para la i.íntt.·io1S pn,tcit:J. (rRNA, n)RNA. tRNA, s.J tln1 tS..p1\ 1"85;253:7·1.
cnz 11 n~i. ~· olros tii.clorc))). ~u uon!' K. lk1ml'1l E.: Hu" ~dls hanJll d 1ul.:stl·1111. $deme ZUCKt:
2'>0:1i2L
Trt'nl kl: ,\l(.l(eo:;ulor .,.ft..J,..r•i:L• •.\11 f11JJV(f,u:J'1? tar fur Studcnfa. 01w·
.. Bibliografía ..l1ill 1J,in~f.l(\n1.. IY9.~.
T.t~vloff :\: A11todwr.dr}.;J, Pl.:111.un, 1982.
AIJ.diu., BA, El1~,,.,u R: A~dbr muUub u1 1u an : t.)u d1 .. J1duvl'-'.. \\rti>e.·r K. Osburu ~t: Tii<- 1nulüuk•!> ,)flhl ~.. u m;lltlJ... s,,
:l,m t01.tl
u.:ny of1h1. immohl<'·1.1ha '>)11d1om..-. I Llft11o!rutr Rili>-1'179;69:13.. l'J83;2S3:110.
AIL<'rb B tr od.: AJol'au/.ur 811)/flg,Yoi tllt' C:tll, 11.h "'ll. G.u-l.u1J. 2()U2. \\·ulf.: SL: ,\ff>!c111/d1 <1nd Cdlulur 810ÍQg)'· \'l'';td~'l<.'tlrLb, 1993.

booksmedicos.org
booksmedicos.org
booksmedicos.org
-.. ~úcleo celular y sus
principales componentes
U.:nina
nuclear
Histolog1a Básica

[l nltd1.--o e:. d Ct'nlro del cuulrol de toda.-. la:. acth·iJ:a-


dé:.. c.'t'l uJar~ purque 0 111ticnc, en lo:.. .:nnn0Ml1na:.. todo d
gcno1ná (DN:\) <le la <..-élula. CM.'t.•pló el pequeño gcno1na Je
lai> nl1tocún<lria:.. Se J.enunu na gt"nUn1a .i.I con1unto de la
1nJonnac.:1c'in gcnéL1t."at.·o<lil1t:a<la én t.i 0;..IA. A<l1.•1n<l.-.<lt't:on-
tcncr cJ.q1ar.i.to tnolc1.ular para duplkar:..u DN1\, d nt'tt.lt.'UM:
encarga de la :.intc-s1:.. y d pn.M."csatnicnto de tUtlo:. los tipos <le
R..'lA (rRK:\, 1nR>11\ r tRNA) (.j_UC ~ ex portan al Cttupla:-.n~.
Sin cntbargu. cl núdoo 1u) i.iotcli.J..i proteína:. y <lcpcndc <le
la:. que M: pro<lu(:cn c.•n el t.~itopbsma y .:.e hnportan d é:..te.
l<! Ion na d1:1 nucleo t.·~ \·anc1.l>le y c<1ráctcríst1t'a para cada
tipo ..:c1ul.a.r. pero en g1:ncral s1.• prc-scnla C()u10 una c;,lruc-
tura n ..J.ondea<la o alarga<la. de 5 a 10 µtn. qué se lulc con
tu:. culuranto hl.-.tco:. )' la hi•rnatuxiHna. Por f() t:ornún. cada
c:élula l1cnc un MJIO núdl'<) ltxalizadu cn :.u ctulro (13i;. 3. 1),
pero tan1bién ha)' célula:. 1nul llnuclt:ada.~. Lus con1poncnh::.
pnndpalc:. <lef nlu.:k'O S()n la envoltura nuclear. la croma-
tina. el nucléúlo, la malrU.nucl("aT r el nuclcoplasma (fi gs.
..l..Lyld). FIGURA l . 2 b1ructt11d del nud..'ll. t.:i 001-c4!ur~ 1tLdtd1 ~ clJfllnu.t u:m el 1rt.n*I
endc11llriln~ito. H(. Misouomdoo.i; l<., tuuC!lll~. b ¡mille obSttv~r lb p:irtl'S fl
«11.tr l ~l yg1~1111la1 ((í) del uud&ilo. 9 «til'tr11n1e df: heteiooum.run.1 qui' Jo IOO:J 15
• Envoltura nuclear IJ m:m.iLna ~ddd a «11 d nudtdc..~pan:<~n px<i:m dr tuCltmfliod (J'lro'sas> tu d
El <:Onten1do u 1tranudcar M.' hc1.Ua stpa1-.1do del c1to- 1111ttl11dd nudí-do.
pJasn1a por la t.'n\·ohura nuc::lcar, péro lo que sé observa a l
n1ic:n1~cc)p10 Üplit':u como cnvuhun1 nu,féar es p ru1t.·1pal- exte rna c:outit<ne pol irnl.lOi>útna~ íiju.;; en ,su ~uperli~te
1ni•11te una c:apa. dt.• c-ronml1na que la rcv1~tc e n i>u 1ntcnor <.. 1top lai..n 1:itica r i.c cuntu1Ua co n d rcticul<1 cndoplai..rn:i-
cng> ""\ 'ald). [ I mitro~cop10 clectr6nic:o J*-rnnt1ú corn- Lico rugo:.o.
probar 4uc la (·1n·ottura nu<.lcar se c:ompc1ne c.lt.· Ju~ mctn- l.a Cln·ullura nudca.r prci.cnta poros qul· t ienen una
:.l.'par<tüa.~ por un c~pa, i o de 40 <t 70 1un. la ci:i•.
br<iua:.. e-.tr ut.lun 1 dcnun1inuda complt.jo de puro { li:t•íi• .3.5 a~).
terna perinudcar {ti 1• :.. l .2 a ád}. l.a mcn1b rana nucl~ar cura J'un~u)n '-~ 1.-·J lran:,porlt> M.ieo.'.t ivo Je n.1olt!t-ula:. h.aU.i.

Figura 3. 1 ("W~drhlgadU fhtpMOOIOSJ. los nudro$C~au bien <eiiiOOs 1 ~tln vhi~t~ tacn1-uhu1a nudtdf WVt? debtl!OJ I~ tono:kt1s:xkin de la uomctl!.na m ~u pil1lr
º"
intuiw. AhlJdd, ld t1Wultu1b nutkdr w~;el'I~ di miuo1<oplo op{l(G. Müth~Rudo:o~ptl'~N1tJn uudéulo). Un ht¡;utut1111 wo.tto<IK !f0 nu~ fCok11cilm coa fot1i11.)
básiCil r aluf tt1lt11d:ma. Mtdi!IOO a-JUICllt!l\

booksmedicos.org
l 1 Nucleocelular

NUc!eoSo
Núcleo
Pn.~l a un tliárnc.'iro t.•xtcmo dt< untis 120 nm y un canal
<.'<.<ntral <le 9 nm. Lo.s i(lflC:. } la:. 1n ul6.:ula... qué mi<ll.'n ha)ila
9 11111 alra\'1c:..tn con libcr l<1<l d <.0111plc.1 0 clC" poro nu<:lcar.
pvr <l1íu....16n pai.iva. En t'amhto, lai. molét.ula!> r 10~ ..ornplc--
-
jo.... 1no k"t'ulafé¡, c.:on 1ná:. de 9 nn1 M: tratblit-ren por lrJ.Ol>·
porte actiV<), un mC<á.n1:..1n<> 1ncd1a<lo p(Jr réceptore$ que
n.-qu1en: energía Jt•rivada de la bjJrúlls1¡, <le la adcnos1n.t
trifr>:..Íalo (1\TP) }' :..e re-.t.li1..a en <lt)s clapa:.. En 1<1 prinlcra.
las prot<.•111alo c:on una scnal de locah:tac1ón nuclear ú rnfu.
fNLS. nude11r Slgnnl locaüun) S t' unen a prUlc.'ina\; c:;pc..""--Í·
llca.; d('l c!lO:..of }' ronnan un .::On1pléjo qut' se a<lhién~ <lt
1nJJ1crJ te1npúmJ a la pcr iléda tk•I por<> nutlcar. su1 ga:.lú
dt• t'Ut'rgia.. f. n la ~cgunda t'lapa, la:-. 1nof.:cul.1.:-. protcil.:a.." con
una NLS o nW.:. i.t' trausporla.11 hacia el intc.."l"io1· Ud núdto

FIGURA 3.3 bu repreu'!l1Y'.ift !rdmemioo!lt dd m.oclcu tl+J<l• i :ri.l:ríl l¡1fütrb-.ó.m 1


Para mM lnformad6n
m
de P°'US 11Udl'd"$, IJ bclefl.l(fOOOUiru :regiona~1.t:h!, l11 euU!lmillm<I {~llti~ lla-
,

11») reJw.déolCL H&tse que,,, he!l'IU(romltiru ft'acnla supfficitf'~~C'ill<I de l~«r1tt!Ufd


nG ct(u1J b ptrui. l..J uotldild di?p:t'm nudr•a \\ln.J mud1u ('l!lfl' cn.J <tlul.! yc~r~. Lamina nud~a r
Cn es11edi11 ilvxiJdón <un lil p.irtt inl('flW de la cr.wllt11'6 oodeb.
e:xce~l'J .i IJ .i!lldJ dt I~ flO'~ IUlt~E'S. se hal!J 11no1 o lrut IUld coni.b
alu<.•ra o hac:1a aJenLro tlél nú.cJ c."O. [ n el poro, lal> düs 111t!rn- 11,;ldit pOJ oni11cdde molrct1li1~ v~u-:ciYS fibi11Sc1~. lc1l.lirduo111u(1C.l1, qt.ie
brana~ t¡uc con:,tituycn 1:01 envoltura uudcar :.on éOnlu1.ua:-.. 1?$1.ibi!it& la t'11Vt1h1..1 d nudl'.i1'j l~licuc lo1 u11mcwnw inlelf~~kol
La envoltura nudcar ~ inqx.-rtnéablt' a tonel! )' n1ulécuJa.~. Jeo <fi- '!-}_J J 1fil. Ouri1nlt' IJ. intetf.slC, pu1dcrwsdtcl'Olflil!Wl.) ~lijan J
mor.lo que el lránllilu entre el nlidco y d c1topla:.1na :.e rralíi..i ~udeo11 ci11dic.:inq1.e~ aomcS0«1dSinlN Í~Wol1tO led6p1>
por los co1nptc10)> <.h: poro. nen .ti c1U1, OOo qu" l.IC'nen 1..n.1 bc.il.r.ziltión p1e<h.i der.tro del nudoo.
El complejo de poro C)i. una Cllt ru<.lura <:ilíndric:a C'l)n:,- L! IJmiiw nudeo11se cooipu1t(' de !,u ¡¡ttlteí~ estrut 1u1~e1, l.lmi11J~ .4,
1) )'(., muy serncf,int~l d l.il ¡;cotoo~ de kis í:Camenll.ll>Wltrrmedi&>dcl
Liluid.i por 1nfü, de 100 pro teiuas. de cordorr10 octogonal,
cilopl.lSm• (vé.i~t· ef~.
que ~obn:)ill t: en d intcntir dd nlidt.·o y en d <.JloplaltJna

booksmedicos.org
- Ci:oplasm$.

Cst1al centra!
Fílám.en:os
citoplasmi:loos
Histolog1a Básica

+Ae.-nbfa.n:A nuclear
axte"na

!
Cisterna ¡»ritwcleat

t Anillo nuc~r i
Membrana nuclear
FIGURA 3.S (11~!1' tsqutmbStlD:P.!.lfol')l!ISrn!m.
lxa11.b nude~e~ e:<lern11 r mem! y los u~omJ\
Cromosomas /");é~::!Sif¡ in:9f'Af. (OOus.)llru)dicrkmfl.;i•1fitirnutll't~SmJliG1;
i=i!amentos Utnbkn ~ bt1d un poro ntlllNr. compuesto pt11 do~
nuclea1es .!nllloc, prul'?ko~. uuo en el 1~ P1tn:dta1yelctro eu
el ~W tilcpl.nmMito dr la er.vdlu!d nudra. !\~
Cesta o !&1la midear
m\~tgJdu~ lllL"9;1n'TJ' hly.i m gr.ímilo dlmdikotn
d U!lllU ~ p>.Xtl
NíX;I~$

FIGURA 3.6 MlufJ~1~fi" dcc:timk~


dr mvo!ltt:on nude11~ Ulfn?Ut'S.lil~ poi dtl'>
mrmb:amu y p00t~ 111*Jrn l&diasi 1.1\
do\ im.iycue~ .supt1lo.e->ron~l'lld c«t~
lti!rlNU\"les. Clr.éf\ne~ lo\ d!3'1Jgmi1\ qut
11p;11e<en (umo estrutttr:h re:londcJd~~ m lll mi
u®1ográf•11fuier<imaampao' fCtt~us).
~ di.ifr1qma~ ben~n pemll'dblid.!d \eltt!ti&
ydl'j!lllp..l\íll ~ulooolb 'tU\li111a;tS. taut1m"11
na.~ su3! pre\l21lWrw tondens!dd dtb<\~ de
laEu~uramxlNr no &'lpdtt(e ~n l.ucgión del
P••Í&:lDOOX.) ••~i!:i!W¡:.i.;¡¡'¡

booksmedicos.org
l 1 Nucleocelular

-
"'/

>
.. .,,..",

"
~
#

1:011 el uw J.c la energía J d ATP, )'la pn>tt..¡na t..ilosOlkn pt·r· <.' n ¡;on.J.1..:u1nc.' d<.• tr.1nlicrihir lo:-. groci.. Por lo lanlo, cu..:n)·
manccc en c.•I cih>plall1llá. t:.. p1ubablc que park• J e la ener- 1n<ttina .s1~11illc:a 1.ro1n:ltina a..:th·a )'el! más .i.lml1ú:i.nte Cn la:,
gía d el ATP M.' ga....té par.t dilatar el po ro durante el pa:,ajcJc <."éluJa, quc pro<lu..cn 1n u.:.ha proléina. La., variacione:. dé la:.
la nlott!:l:'ula u d tQJnpleju mo!c-.:u.lar q ue nuJ c tnás de 9 nm. pruf'l.m.,uc1c~<lé i1t"l<.'n )cromalina y <..'\1cron1allna <.'on~l1turcn
Id 1.<l:u.'a &•I aspt:cto m.ís claro o 1n.b o.:.curo <le fu:, nt't<.. lco:-.
• Cromatina <.uand(, S<.- obi.cr van al 1n1cn,s(<1pio 6ptko o <.~c~trúuu.o.
La c ro1nai1na lil' co1nponc úc JjJarnc ntos bcht.ou:Ll·
Se 1<l:..•11t1Jh.·a n d o:-. l lai.ci. de <.To nhtllna (figl>. l.2 )'.J...i). l..á ll'.S dobl~:.s Je DN.A a'-l>e:iado:, ..:ón prolcina:,., en c:,pcd~\J
hclcrúcromalh1a Clo cfci::lrodl."nlla, .i.part.'CC t.•on10 gránu1oi. !dS histú1uti. (fi~. 3.9). pero la.u1bién t(n1ucnc prote1na.'
¡;rut::,Oio y Ci> lucn visiblt- aJ n 1Ít.-IOM:Opio 6ptit:o. La hctero- no lu~tón tt. ali. llar d n t.o l1po:, de h1Mon::1:-.. t.l~nonuna<l<):o.
~ rornatina t :. inactiva port¡uc en dla 1<1hchce <loblé de D>JA f-1 l. l·T2A. 1128. 113 ~· t-14. EJ DN,.\ y (a, histona:. lomum
está muy (()n1pallada. lu que unpi<lc la Lran:-cnpc1bn de 1<1:. Jos nLi.J e<)l>Ollla.\. (:ad.a nuclcUSoma ~e Cl)rnpOnt!' de Oébo
g.cn l~. La cucromallna licnt• ª"'J.*Clo granular r ~la.ro , y :.<." nl<•lC..::uJd.$ dc h1stonai., un par d..- t.<t<la llpu (1 12A, l 12B, 113
halla cnlrt' lo:. g:ruJno:. de h-t•lcrücrútn.J.hna. En la cu<.ro 1na· y J·f.J), que lunn,an Ull oc:t:imérO rodeado f>Or 166 p<tt C$ J e
tina, la 1nolt':ct.1!a di." DNA n<1 ::.c cnc.'l1t."11lra t.u11<lcn...1.-uJa ~·.:.-,.ti! baséf. de O.NA. Un St¡;mcnlo éou 48 partli <le lnbc:, dé O)JA
~e lij.a a la h1lituna J·JJ (o 115), q ue :-A: locahza e n la pcn·
Ícnd, niicnlra.' la., dd oc:t;.imcro :.<.' ub1can en el ..:cnlrO tld
nuclt:óli(llna (fig. 3.9). l.a:. prútcína-. no históni..:ai. c_ 1Crt:c.11
r
<ltver,s¡¡:o; luuc:tonci.. ;\Jgunalo .son c:.tru.:;tur.t.IC:."S p.~rlu.'ipan
<le Id 1.(lnth:n:,adón <le los 1.runll)M.l1nas.. u tra.' regulm l.t
.tt:tivid:ld <le loi. gene!> o ~on t.•ni.una., , como l.1.s DNA u RX.'\
p(llin1c-ra:.a..-.. Los lda nlcnto:. de nudc<1:.ti1nai. ~<.' urgauu.an
<.'n c:,Lrur:turalo <:a.Ja \'CI. má.' \.()n1pkja.' haSld ctuu,lJlwr lo:,
cTornúl>On1ai. <G&• 3 10).
En k'-' nltd t.'<):. <le la' r:t.qulai. <le rua1nílerus ck• :.cxu k•1ut·~
nino 1.~>11 J'n.-c:ucnc:ta i.c: J d i.'<"la w1a pdrti..."tlla <le uumJl1n.i
U "'"' =1 bk'!l visible, q ue no apart."l.<.' en k1ct nW.:k'()$ de .1.n1malt'S t.k• lo('x~)
1na:,cuhno, d<:nor1-U11.i<l.a cromaüna.-;cxual {fJg. 3.1 l). Lacro--
1nal1na M."xual <.':'> uno de !o:. <lo:. <.'n'lnKbOllla.\ X que :;e n1.1.n·
llene t:'ondcnS<'t<lo en d núdt.'4.> ink rf;i:.ko. F.n el \'at'Ón. cu~'().<;
c.TIJmoM1n1ru.M:x.ualc:.:.M>tl uuo X} w tu ) .. c.i Wu..::o tT01no:..o~na
FIGURA 3.8 b1eoqul'm110::I mudl'bdt? l~pr.!ttl$lil.~a:L>smuatrJijlll'IJ~ pat~ X no c:Já. t ondctba<lu, cxprc."lla :.ui. genes y no c.-. visible "-t1mo
Wnl~ inll:anu::le,u tonlll a:op~SIÑCK.I fonrun.ri~ cootmuos. <Ton1.atina l>t'xual.

booksmedicos.org
- Ocho mo~ula.s de his:ooas
(dosck? cada una) H2A.. H2'3. H3yH4

~~-.....1
His:on.;. H1

/
Histolog1a Básica

ONA~­
centraJ ------ 'º""'

ONA<* llión
(marcado en - -
...€'.Tde) --
30 1'!.'TI
.----~
~- -

1--------
'º"" .
FIGURA 3.9 l.$Qoo:ru de 11n nuclrosom.(11 l1~rte tmtr~lwytwlroli~de ~.btonltS.
H2A, H2S. IO y114 !dr.6m~~tul~de<b1.l ulla).lku IOOécul~&!. Hl oHS ~ IOC41t?.l pOI
fuuíl. en 4')1J(i~OO turu•I filirneito !!E 'N.4.

[n la:, c~l ul a:, <ld cp1tt:liu bucal. la cn,nnatln<i sexual


ap.ux:c.:c t:'o1no uu gránulo pt.•queno, pur lo b>C'ncral w1ido
a la n1t'rnbr<tn a nuclear, y se pucdt> usar él frol~ t.lc t.'.l>é epi-
telio pdra c:oinprohar él sexo genCtico. Ot.ro n1atcrbd 1nuy
t•mplc-.ulo ci. el c.~tcndi<lo <le i.ang.n:, en d cual la cron1dti11a
ap<lr«e tcunu un apéndice en Í<>rma de pahllo dc tamlx1r
nill®m1 300 M1

t::n lo:. núch:oi. d e lo:, ltucoc1to.s ncutrólilos (CT;;. 3. 11).


700 n.m

¡0 HlstoJog(1111pHcad11

(1 ~1utf.10 de Id uuMoltin.i ~xwl pmn~lt' t"Stilh~xc1 el sew genf

l
lito, en p.!.!lltU!i!J útil UU11do kl) órgiloos 9eiiit.!:k's 91toei.m dud..u en
ru11010 Jl so.u, tomo tn el hmn.!.frodithmo o et wu1fobam.ifl0difümo.
A~J11161110, .J.yl.d;i 11 OIUUIU C.!fOS. LISOS di! cr.fen;1c&dc~ l!\.'C''iddit~
1 400nm
ck .10111rt.i!fJ~ del Mim.:io de cro111<Uotr14$ sexua.le~. Poi ejnnplo, c:n el
smdtume dt IUmcl'eltei, los p.r<~ntt~ ¡x~ntan ksionh 1e~ticul.11es,
11.:'0~~rmla (,pJ~eOCiJ de cipccmJtozoide!.I y ot1os ~lg:io~ y !>lnt1m1.l!l FIGURA 3. l O (n M l1QUaru sell~rtl d7~0'!<knli' de<bm;&'jithdtk lies
drn.-:os. ihotiildos u.in dus U'OnlOSOllld'> X)' t;"!IO y (XXyJ tl'I Stl~cétula~ w.x.1111<1 dd mm~uw. Or .rnbl h!XM ~b.ljo, ap.arelt pn:'llBo lil hélice dobl! de 0.11;\. de
2nm dt• dldnlt!lro: ~pll~ I• .i~O(i~ac1 dd OWi cm l.u bstml!6 futmet noctu~um~ en
ililmtft~ ~ lCMIJ de 30m. ~1C condlniorl m fil4mc11~ 11~9ru~ de blocd~
El estu<lio de los ..:n111u,!0<.111ta:. 3\'atlZÓ JC' uo mudo 'on:.1- de 300111r1) jl'YJ nm. Poi ult1:11u, ~ n1ues.trJ un tll..~'QIJ ml'ldfrhim en d <t:dl l'I 01·.4
ix~nt.t 1oU wud~m.taks 111hi1nJ.
dcra.blt.' t.on la:. h!..:ntc:<b para tnJudr la <li\'isi6n ,dular. i>lo-
qut"ár las n1itrn.is ..:n la r~Laíal!c ~· dc..pué-s :.un1c.rglr la:. célulru.
t:u :.olu<.ibn hjpolónk·.a ~· n1J1:ttarl.u. enlrl.' d porl..1.obJt:los y el l eooocito
MOtfÓfi!o
cubreobj<.'tti:... l.<1 IOC'Jnbrana pla.\1n.álka M: rtnnpc" y lo:, cro-
ll~()MJ.n1as ~l.' Ji:.p()nl.'n <.'n un n1b1no plano, lo que f;¿¡cdttá i;u
t'..\lud10. En nucrolU(or¿rat1ai. put.'tkn or<lt.'l1an.e lo:. cron10.;;o.
n1a.\ ~-gún i.u morÍt)logía r en or<l:.-n 1.k'Crt.-.:.:tcnle de Wlnaiu.),
en pan:i. nu1nén1<los dl! J :l 22. 1ni" loi. , ro 1noM1n1a<; l>t'Xuá.k~:
XX t'll el ~x.o íc1ncnu10 oXY en t.-1 j¡C:UJ n1a.\Cuhuo ( lig. 3.J2).
El <.':!>lutl1u de la\ ba.n<la., lr.tns\ccr...:ÚCs {lxtndt'ado <.Tomó·
l!(~uui:u} hjz~) pc.~ib!é f't.'(._onó..:,•r t.i:)tt !>cgundad crOHll~orlla:.
muy paroci<lc)i. y po:.dnhtó tauilnl-n t•I cstu<l1u sna.. pn.'Ci.su de
dcrlo:. Jc:110rth.'"11U:,.gt•nCLICO.\, l:OUl(J <ldtoeiorlt.':'i. )' tnl.U.\lot"at:IO· Cromatina U-Y.Ut.I
nci.. l.ai. bi.!nd<1:1o M.' <l::kc-lan ..:011tlx.'llk'a\ c:n lai.quc loi. ..:romo· FIGURA 3.1 1 ~ncpl'OOl!il~.il:1:mirfob;l~dtl.tuum&..a~wicl!~'15de~
:.otn;1:, ~ ln:ilan con .solut.-iont:·:. !>ahna\ o cnzun:ática.. v M.' llncn iommno).Lnl~cBl.l:!iddcpl!l,;iblul.IJuum~~<"'nourull'ldY!l-~d(116í)
con lolorant6 Jluort..~t·ntcs o el melod() <le Gic:tn.~a. yuc :;e °"""
Jth:riW" lilfr,¡,cll!Jfll utd.ur,(11 d ricu!rofib. d ~~~tof1> u11115ile de bJ'!tQ 1p.> 'iú
ullbza t:n lorma haúhual para knir kn• txlcndido:. de sangre. tm.ile)'~t~d!JimkltJJutklrr:dm.q.ief?\~IÑmeltllp:l&<rl:W IMd~.

booksmedicos.org
l 1 Nucleocelular

1.,.. ;h ¡~
-
fj '?. In
2 9
V\Y
!§4
fts

~ " ~ \i 'e ...


~a .....
ij f}
~t
(1 .,.

ij~ ;;;¡ ::~ ~;a ~


8 7 8 9 10 11 12 X

~.- ¡~ ~f ~a
f1!
~ª 13 14 15 18 17 18

,.
"r p~
20
¡¡ ..
21 ~"
22
~
y

FIGURA 3.12 C..ncbpOtun~ 500'J?ll00.t 01W témc.i tft!b.indMl<I de lus llt'ln~um.r...<..tdauumumia lll!lll' un pti1rdilpropbdebudn.. b qul' f11tilb wklatiflOOl!fl yl~n
116 u:l~sdc i9.M tun .ioom.lli~ gMf(iQS. l.Os atttlo1«11l6 sr agrupdn yse 11Jmeu11. poi pdlo K"µI sus ur:icll.'nsttaunwfttójy~ ysu 1.11n1Ao.

•o
• Hlstologfa aplicada Nucléolos
Los uud~ulo.s i.un la~ (<ibrk.a:. tJUt." produt_>cn lo:¡ ribo-
5e dtnominil C!rKtlipU .il tonjlillto de I~ <ronio~omd:l. de un.HéluJa ~on1á:.. En loi. prcpáraJoi. tcilitlo:.• .tp.tn:t.~n ~:on10 fb rm<i·
019.iniz.sdo~ ~t\t'Ún 111 fmmi1 y el 1.im.iño q1.~ prc~cntan (ijg...LU). U t'iünc:. i ntrauudt."an:i. r<..'tlunde<?da:.. por lu g1..•néral basúlila.<:
i"!it11diu dd <olllotipa ofrece ~h.;~ de 91.in l111eré~ f!Qll¡Ul' pc1mi~ (Og \ 1'.\), cou:tpUéSlaS pru 1 clpali11t'11L~ por RN:\ ril:io.-.c) 4

detect.i. ¡b anei:auano cromuWmk.h ¡xi.~tei en tumOfc~ Se\¡temi.i~ 1n1<:<) {r RNA) y prul<.'Ín J.:.. [ n lo:. ~n:i. hutnJJ:tOi... loi. g1..•nc~
)"'tdli.u cnfonned.tde~ hn«fil.i1W.t qui.' ..odjfil.'.an Ju.;; rRN1\ M.' loc.:ah:i:an t'n ... 1nc.:o tront(t...,(una..;;

FIGURA l .13 ..V.wfo1og14e de~ oo:~os pd:nwita. bta\ ctlulu. lienro átq:il.i~ma d.im 7rukob.cn tcñldm. Los llKk1olas ~ \l!O wnL!<ilid~ yI~ traoosomu q-..1teUo un
Lmto lUfldm~~ .iparetl'll cerl:ldo~en !ro..~ pcq¡F.iit». (s~ <&id~ ~~kl enmeio~i1. (fuúiu~ b.í~i:.I ruul & tolut:IN. <:rJ1t.:mi0010.1

booksmedicos.org
- ' Pata rMs lfolformación

Nud<!oplasma
Histolog1a Básica

U nt.Xlt11pli1Sl'!lJ es un scluto con n1uth• itguil, ltvle~ ~1'1tuJd00~,


mekboül05 )' p1Nt1,m~ dkmru, cniir.id~ p.Md Id ~ultcsls. 6r ?.HJ. y
0111\, 1«cptoccs p1111 hllf>ttclflJS. mu$&~ de RllA dt diulnl~ lllJU'S
y otros <umpon<""nti'~. Su c.ifi1<ter1l11tión al miuw:upio elc<tlÓt'li<o ~
ho!JO$il!ki; el ln!tieoplbma se dl{ine L'OJno ri <<im¡ronentc-g:J.tt1u1.u que
Otu~'il 1;;l c~p11cio entfe I~ clcmentu1 bien <i1r.itterittd~ dl".ck el pmuo
de viSl.t murfoli;gico m el nWleo. romo t. cromatind yel mxléu-la.

un<i part..· Je éstd. Sin ctnb.irg,..J . al no h.ilier s'ldo pu:.iblé ;ull~


lar las mult':\.'.'ula:, c.¡ut> ..·oustiluirian l.t matn:i.. excepto l.t.:> <le:
la IJ.inln<i nudt>ar. 1nu..:ho~ ..:tculific:u." 1ut'gan .su t:'XJslcnc1a
en la c.::~l ula \'lva )' oc.cphu1 qué la matriz nuclear observad a
al micrc.1scopio d ..·ctrún1co en los nticlco~ aj:,l.i.dO!. e:-. un:.i
<."Slructurá artl!ld,d <.rcadá por las t& ru"''<ls <l~ prcparadón.

FIGURA 3.14 ln~•micrufol~afuel«'liaude partttfu una<!ld.i ~eun


nudfdo. ~ wel tmA urq.miz.Jdo1 ~ nudé® (t«I J, LI pdrlt fibri 11 {o!).!) fibntSa}(Pf), ... División celular
14 p.:rte Qfdocl.11 fpari gtdtluW!a) del oodfulo {~). LI <rumalmd <JSOd~ wn el nul~ltl
la <livísiún .. du!M lit' l)bscr\~d al n1il-rú.)(.:opx> óptko
IM.l.l), lil cnt'l!ltura oodcar :ENJyd cit1J11lalo.i1J (0.
<lur.u11c d prO<.'t:'.ill) <l::1ki1n1nado 1njlosis {Jig. 3.15), duranté
d c:ual una <.·élula (l-rluJa in.adre) .si: Úl\'tdc en <lo.s ífif?S• •l.16
)' 3. 17). y ca<l.i célul<1 uue..,:a (ci!lula hij.L) n."<:ihe un Juego <le
' Para mis iintorrnación <..Tomo.son1.;c. igual al d~ la 1nadre. [.-.e mc..'l::an1~nx> t'<Mt'>ble, en
c.'M.'1Kia. en lá duplit':lCtón de lu:o. ..:n11ooso1nall y ll.U J 1strihu-
Micro!Copia ~lectrónica de los nucléolos ci6n a Ja:, <.'9ula.. hija..,_ \.umdo la c(~ula no c.slá en niito:.ii.. ~
Al miuO'tl(OpiO ~tfÓll.4.:0 <r'·3ª14) \e&!Wlguen lle ¡?dfl('S.del
notk>ulo: (11la1cqiiln91JJtul,u, omhl 11 c~oclillmcntcpo1 91.l:nl.das de
<.'11t.Ut.'tllril en la inier1Qi.c:. l.a niitusL;; e~ un pnx"Cllo cuntittuo
que~ ch\'1decn las<.":) por razo11cs <l1d<lctk-as (fi~ . J. 15).
~llA: (2) lil 1ryioo 'ibfilJr, 1.MJWiéncOMtituid. ~~ flliA, peiost itOOWe La prof~ s..· cartu:tcri)'.a por la cont.k.11.sa.oón gradual <le la
i;;ue et.r.p«tu ljf•mul.u o fitmlc11df!P1mdc lk-l 1Jf<Jikt de m4!ch.1T.i&jn de mnnalina (el D~1\ ~ duplkt'I en la 1nler1k·) qut" con....11tujrá
I~ ribo~om~ yU) ~m('lltos.de OllA, dhpmc~en lil~ otf.6 parte~. ls.o~
los cromú.sOntaS mi.ló Lioos. l.a t:ll\i .ttur.i. nudcar l>C' Ír.i.g1ncnta
fil¡rtk'nlm de {)Ni\ \Ofl !J:. rcgmr¡("j, aumMmit's 111~all.i-:ler.i~ del
al tl11aJ J 1.; la profa...e por la ío..,forlla<."Jón {a<lic16n <le POi) Je
11111.kuln. Is! t'l ln1eno1~mídoo,etltNA. 1ihoW11ico '>int~bl.id:i suh~
l<i lá.inhta nudt...dJ', lo qut.• origina v<.S.icuJa., que pcnna11(.'t\'n <."11
modifouones cumplejil~ y, en los nudéolu~ ~ a~ud.i <un ~u1e.W.;u
prtmmic1t!e~dd<.itopWmc1 Jldld fmi¡,11subunidadd11,ue co~blui1Jn d .::1topla..<:1na y rt.x'úustiturcn la ~11\'ohura nudearaJ llnal tli: la
lm tiboWmlS. du.intr 11 l>intcsis de moléculas ¡xolei<A nutosts. U:>:i. (.'Cnt.rosomas y sus renlriolos, que se <luphcaron
W cé!d!~ scut101.r. de pwtcin.tS y Ms <él!M!i que ~OS!it.nen unJ c11 la mlcrf~• .se .sc.•par.i.n y 1n1grai1 <le a un par h.i.du cada
JttNid.id ni::i106t11 inte11w, cumol.!seni11iOOílr~s y lil~celu!.ib 1umc11.J pulo <le la c:C:lula. C. 01nicn1.;an a ap~ccr .rr\krollt~ entre
les rll•llgn.n, ¡.-.e~uin nudéub muy gw.indcs debrJo .d Jtlo 91o1do de lo:. <lüs pares de <..Cntriolo.s y l!C u1iua la f¡lnll<Ki6n <ld hu.so
smte~i~ de P.H..lt ñlxxómico y41 munuje de gf.in t1úmetó de Hibunid.ide~ 11111<)11~0. DurJ:nte Id pruJa.'l(.'. el nu..léül<' .!>t.' dc:.antcgra.
1lboscrnicd~. [ n 1.t rnetafasc lo.... cro1noso1naí. 111igran :;r2c1a... a la par-
hc:Jpadón de los 1.nu..ro1Ubulos )' l>t' W.spunen e n t>l plano
y. por i:Uo. la.' célula-. pu1.•dcn pr..·.seut<ir vanos nudCúlos, <.'tUdlonal di: la c:CluJ.t 01gi.. 3. 18 y3.19). Cdda cron1oi101na.
pCru por h) general hay una fuM{1n, )'la 111<1.~uria Je Ja..:; ~éJu. <..uyo DNA ya. está duphcac.lt). M" dl\'i<lc en ~ntt<lo f()tigilu-
la.s 1tc1u:n solo uno o d us nucléolos. 1lil)' una parle <ll' l.t <linal t'n <los crumátidcs. que .si: fijan a lo!! 1nJC:rotúbu1():> Jd
héh:rocron1ali11a unida aJ nudl"C.1lo c.¡uc.• >L' <l::n<•lntna cro- hu...;o m1tót1co '-'n w 1 M.-Clor c~iál, el cinclo<.'Oru, loca"-
nlllÜna asUl."iada (.'00 el nucléolo (fi•'•i.. 3. 1 r 2.li). 'l..<tdu t.t."l·ca <ld ccnlrúmcro.
f.11 la anafase, p<1r ws n11..•<:arus1no con1plc10. lw. 1..ron10--
wn1a.' h i.ioi. se .separan ~ migran hacia los P')tf>s de la célula
• Matriz nuclear b::t11) la d1rcccs6n d.:: loll mllTUlúbulustld huso. [n t.':o.<.•dcsplu·
l:! e,;lrat'<.tt'>n biuquilntca de los cotnpou ~nlt.~ sol ubl ~ 1.a1n1~nt(), lo-S ccntrUineros .siguen al trente y ltb a.:..ornpaiia d
de núcleú!. ru.sladoi. Jeja una c.structu.ra hbrilar J ..·nonii· rt.~lo <le lt:>:i. t.ro1no:.o~. El t.·en!n'nncro es una región má...
nada n1alrit. n ucléar, qut' proptn<.-lóna un esqueleló par.i <.":-.lre.:..ha Jd <..'nnuoMuna (coni.trit'<.'lÚn prilnana) que n1au-
:,c.>..~lc11t.•r los {ronn,:w1rnas intcrfd.s1cc1s r détt:nntn.t-Su ulnc:a· llcnc la:, <..Tu111.111<les 1unlás ha....1a el ('.,)nuc.•111.0 de la anaíast".
crón dentro dcl núdt.-..> ~clular. S<.-gún los líl\'e:,ttgaJon:!. t.¡_Ul' ta lclofa!ie l>t' cani...·t~rb:a por la n:con:i.lrtudón Jt> la....
adnuttn la pre~nci<1 Jt.• c~a rr1.a1rii.1 la Jánun.a nudéar .sería eovoltur.i.s nu.:lé-.1.rc:-. <le Ja.:. ...t-iuldi. hlJ<b, corno <.'On.sc..·uen-

booksmedicos.org
l 1 Nucleocelular

Ptepcofaee Pro fase Metafase -


Condensación intracelular Cromosomas más visib-!es, Cromosom.M dspues-:os en e! ecuador
a'e los Cf'Of'l'OSOl'M.S COl'l't;f,11ZO d9I huro mi:61ico. de fa o&lula; ya des.aparecieron la e.l'IVO!tuta
rotura de b. envo!':ura nvcieat ooc!ear y e1nuo'..W.o

Telofase Anafase ad&!antads Comlenzo de la anafase

F!eco.-::stb.1ción de f.a e....,voltu ra Agregsc=:ón de tos cr omoaomas Oi..'l<Sión toogb.:dinsl


nuoleGs, del nUoleo y e! nucléolo, en kos ~os de Is ~)u la. comienzo d9 los cromosomas
fin de ta división celular de la civi&ón del citcp;a,sma y migtM:ión h~óa los pd..CG
FIGURA .l.1 5 fr.es~lam!l"~h.

(.'la de Ja úc:.Jl.>i.f(,rilaci6n (cl1nunat.'iUn <le l<1!o> r.ldi..alc,; (un fa,1tidad al nucroi.>:opio )'que tienen un papel fu11da-
PC)/·) <le las prOtl.!i.ri<L" d:.- la lánuna nuclear y Út.' la Íul>lún 1ncntal eu la 1nullipl1l.tt.1ón de la:. c:é-fuJa.,, con10 J.a <lupli-
de lai. vc:,i'°"ula-. originada:. en la cnvohur.1 nudcar a l fin.t.I <.adón del Dl\l.>\ r loi. t..cntriolos, que se product' durantt: la
Je la pn)fasc. Lo!> ...Tu1no:.c)niaio ~e <l<.·~t:on<lc1l.,au en lúnna 11Ut'rfaiie.
graduaJ, lo qu(• condtKc a la rcapan..:ión <lt l.t c:nnnatin:l. l.a sint(._"lob de ONt\ se t"...tud1ó .:<)n pn.'{'uri.orcs r.;diuc-
A 1neWda que el núdt.-"() 1ntt'diÍ.:.Ko ~e vuel\'e .t Ji)rtn..ir. lo:, t i vo!) ( 11í-tiniid.ina = Liu1i t.11na tntiada) y Li:c-nica.-. bio-
nu<.·l éolu~ be n:Có11:0.L1tuyen. l(Uinura:. y aulurra<liográfh:a~. A:.1. se c.1.unprolJÓ qul' la
La dtvb16n Jd rnattnal nuclt."ár se aco n1pana de la div1- <luplicac:ilSn dt'l DN:\ !)C pr<1<luce en la jnLerfasc, período
:,1Ún del 1.1lol'la:-.Jna por un pn)cesu th:norntnado citoáne· t'U i;•I que no :.e vt>rit1cau (eno1nenu:-. v1:,ibh:s Je la cli\'i-
:.i~ o cilodiércsi.i.. qut' comienza eu la .u1afa..:;c y tcnütna _..,on ll'1ular. C.a 1utt'rfa.!>t' )' la mítoiob iiOn IJ.i. do:-. ia:.c.s
de:,pu6.\ de la tdu(a~. La lllút:inciob, co1npn-ndc la apari- del l·iclo cth tla.r, Qué es t.'l con1u11to de 1110Jjflcacionci..
..:1ún <le un anillo que <.onlicne achna y rnin:,ina debaJO de t¡uc :,ulrc una c:é-lula desde i.u :1par1c1ún hai.l.a .:-.u propia
la me1nbr.ma <.dular, en la )'.una c<.Ulilorial tic la i.-.Clula. l.a <luplicac.ión (fll¡: S'. :t20 )' l..ll). la 1ntcría.-.c se subillvi<ll·
d1:,nu11uctón gradual del <li<irnctro <lt.•csc anillo ttnnina por en Lrei. etapa!) deno1nu1a<la!) (;1, S )' G:-. la fillié G , éS la que
d1vithr el .. itopla:.rne <:'n <los pdrk•!) iguale:,, caúa un.1 c1u1 un \·1t'ne dt::.puC:io <l~ la milU.,b. En ésla. ~e µrotlucc la i.intt.•·
núdt.'t) nuem, )' ong1na IM> Jo!) <.éluJ.i.., h1J.:l.". .)IS <.h: RN1\ y prütcinas, c-on r<:cupcra..·iún <l~I votu1ncn
La n1<1yoría <le lo:, {t'jklus ~e hállan t'n n:nov-c1.c1ón c<.•lular d e lú <.-élula, que .:.é n:du10 J. f,1 n1itaJ <:n la rn1ló:.1~. En
con!)i:lllh.' P~'r <liv1~ión 1111tÓhCa para :.u...tituJr la:. t:élula:-. que lus teptlo:. d<: Tt'nova<.1Ú11 rdptda. la l ,1~e G 1 es corla. Lai.
muc.·rt'IL E:,a rencl\at.1ún e:. mu} ''ar iabh: i.t."gún lo:-. h:Jidu.:-.. <:éluJa:. de lui. tej1cloi. que 110 se renuevan :.Jlcn Jcl . _·ído
No ob.~tánle, existen cxccpaune:., corno el ttojido ncrv10M> C<:lular \'entran en la <léno1n1nad a Íá:..e G0 {fi~. 3.21). [n
y t'l mú~u!o cardiih.'U, l'.U)'dio <.'tlula:, pcr<licron !a c.ipali<lad lil ta~ <';• :.t' localizad punlo de re;Lric:(ión, 1.J.UC unp1<lt'
de realizar fa rn1tu.'iil><. Und \'CJ: d~:-.truklu:.. cl!Ol> tc:ji<lo:. no ...e t¡uc lo ...u~n:n l.t!) .:é.Jufa., .. un O~A tlarh11..lo o yuc tudúvi.t
rcgtncr.ut. no acumulanH1 la c:<1.11htl«d <lecbiva de p.rotci náio hnpür-
t anlt'io para la l.'.ontu1uac:1üu tll·1 ~u. lo. Durante la l.i.:.e
S. \e pro<lulcn la ~in t ci.i.!I Jcl ON:\ }' la Jupht..ac.-.611 Jt'
... Ciclo celular lo:, O:t'nln)!)ó1na:. y los c.cntriulos. En Ja ta...e G1 la!) c~tu­
l d~ a<.un1ufan <.·11crg1a para utiht.arsl' durante la uutoSti.
Si bien la 111110...b ei. la maniíc:-..la1.16n vb1bh.• 1.h.· la div1- )' Mntc.•tizan tubulín.t p.tra l()rmar loi. nucrutúhuh,!) clcl
:.ión celular, har otro:. 1nó:aubnH).-. que no se c\·1clen,1a.11 hu:.~) nutútic:o.

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

FIGURA 3 .16 úta\ mieroftl!ugr~fíils ~<tldas 6:nlll\'O m11ctl1MJ \\!~ r~ de l.i mj:rul'!., 1\. H11t.k'O':.cn ir.ttrf.i)I.'. Ob~k\'Cn.1t l.i uumatm• y~ nudl'tlcs. B. "';f.t~ J.usttv:W
de nud~~ ao:uolOOllA <ond!SIS4dUt C. Mrl.if,r.r. lo~ <ro:fl~S. m11yt~dos, form•n una ~Gt en fl !o..:.idu1de la U'U.I. D.¡l.11Jfdlot (p!Óum.J .i w fin). lt-4tro111CSU11tas se
bc.!Uun en b píJI~ ctlu!Jn-... fo que ~tdbu)<e pxt;wl d ~A. mtf't ln d~ tNulJsnurr.n.. tlob'..ioOO de Pt~r.o-1111mJllmhna. G1~11 .i11at11to.)

booksmedicos.org
l 1 Nucleocelular

-
A B e

D E

FIGURA l. 17 W.J~ lultrtadh yfotogu&idJ~ mm miuu~apio <oofool dt ba1rk!o J l~loef. E.7 ftl}ll ON.~. En íl/UÍ. mitrotubulos qtit mdll.in d. <t.uplh-"!11. A. l11tt'l'fd~e. <elul.t
qur no esLJ m divbiéca 1111tb!ica. B. fn.tf~. l.d Ktr.Xll.!ril .m.11 stb'r ti nudC'o es d <cnln:l!itmL Los Crot:WJiUdS 1e l<unan mk> vbittl::s d.:hOJ a 10 Olcl!l!ns&:m. ti ó!Up~snw lmw
forma ylobuw, llpi('1 i!'! ti ti~'"~ª to mitws. C. McLJf.isc. En csld í;r,e, b!rolniw;m..s w09)nu.ln m fufma ~'! ~ra cu d L"ru>do1 de l.i (elula.O. An.ilair.. l>..:trido d Ll betiw!td dr los
miuctubultb )'las ¡xot~ lfJUllJf.:JS. b trumosom.n <.01T1CnUn .i de'lptJm~ fu(IJ I~ ptbdr la «lula. l JckifM lmidafJ. tus di:.>s tmp:i!oS ti! oom~um~ )'d lleg.lrun • hn pclus
de 1,, uHul) onginll p>sid fcrtnJ• I~ dos télul16 hijb, u& lÑ too un 1ooju:'llo dec10ri1uso,rnas igu!f ;J de l.:. c~lul\l 111Jd1c F.1et'JfMC :m.h ~el~~. O(lt~Sm11 está m pll..'<l!SO de
dhiSitít (utucinois.) para bm111&.ts.Ó7> ci41..:fa~ hija'>, que suW. mcuo1rl que I~ ll'lu~ mMre. Depués, l.t>t~ul.n hijlh wmMUll'.it a trecei hl'>l.l ak.r.t.!t el mMio. lilrtlinío qur l<l u>~Jd
fl1ild11!.(<.u11~il dtR. Mn!li-Oli»d1a, ~ Cl!\!doy G. \\.Nach<ldu SclnlflliJ

FIGURA 3.18 Nj<ruful~rdf11 de<tn.lniu f!°'4: un~ <clul• c11 mcli!ÍJ~e. Sr ll'r.riran ~ pan.'S dt U'Sl!OOo-. m I~ pu~ (duls~ 11 hmi¡ mit~iw <Clh.t11ddu ~ mllru-:ubultr> yb
cltfll~mJ~ c11 d t'ttUIJbt dtb nól11li1. !.l'>J!edi\:l:s ~iiíllál la msefti611 de ltb 1ruae4ub11IC1!1 en ~tm11m~ l~.cdotti6n lk 19 000)(. <.u1 tesÍJ de !l Mdu~b.;

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

FfGURA 3.19 Mkrofotcqr~ tk<t!Óllk11ti?~ dktitiumitlade«aUo, mmetdi!')C. l~Oed'im ~lm"'lmeruóndt lusimaotuboluscn b~delt1H.l'umu~!l'llo\\
que li'!H'<cn ~as. (P.eifu«W11 dt S!l OOOX.(«!nía dcít Mc!utosh.I

, ,,
, ,'/ ® ,
,, ?rolase
(+1- 1 hora)

Metaisse
(·:: l hore.}

Te-'o~se
(minu:os)

FlGU RA 3. 20 f<hl'$del OOJ e~. La <b'iM'.b'I tk li f.i\e () ~&) '1-~ia ID'.dlo segun l:.s •i.w~ Ídtlt.ie".>, (Omo l.t dt.ml06n !Otdl Ud odo. (n d l!jdo 6Sco eo formaom.
Gd..ra 25 h. t.. fJse ~ ~inlfS6 dt DNA~ dur.i m~ 8h y~ .tlretkdm: dt 1.S a 1h. {~ IJempo~ imG!d~ ~n tatt'Sl.i di: Jt W. Yuooq.)

booksmedicos.org
3 1 llucleo c~ular

D W;.Q'' 1.11-r 1h~ ~~~o lll!lii &.


~·"""'""'' XftOWOqu<t.poiftwuonrwdl<r<'W.l«...
u~dclfttfUntttbm&l~drUD9'l.lpl)OP9rM~O
m1ri1cl0 ph)lQonUl9rll"1 ULI d«Y.lnin.t®n p~ dd dftt!Alri
mlc~wdeq11tc)0 m4mos goi~.<wnd-Jselm.r:tlv•dt mMit" 1nto
ntl1il y f!.1(1.i dd fllOftt«ilo .adecu.ido.. or19in.m \~111> Cl.-i)(') dt <•ll<lfft
~ p11\11i'I i1 )ti dl'l'O•nlnJdo) onc09'-'flc1 ftltl~ú), delg1lc90; 001111, m,1,i1
11;:m~ll - LO) dtírtlos del fu1XiOt11mlento de b protOut1(09c11() pueden
'!'ld\Jú1~e poe mudif.cJUOnes 11td&nli1lc~ en La K'tumu.1 dr bol.') dt
tlflA 1m11t.1tion•1t ilwnf!llll del numero <Ir~ ger:l'i fiifl!Slhil<IOll

.
g:IMW• o .tltC'f<ICIClll dif w ~D. cuu:do ~ t.Allt.ltl <tlt.I dt vn pro

....... __ .,_,, ______


lllQIQif9f!llC0..._M. •~w~qqratt*"'°(Ul'ttnm
p1aDcl)ll(; • f'Ob.A:I a•dtPl_.drtt"llut.ft.)'•"flilCI'*
.._.,ftO\PI -?WSW~ndDHAdr~Ulii&aqlllt-..

"'-""'"""'.....,.&."'P>l""""""'""'"
~ rfl t4 oiqrn dr divmO\- tqm dt unces y k'IKrtruü.
X dt~ t"iuron d:ienob s,u~tA!I06 ¡autrkdi, lf•tl"'° « u«J
mlcnlo) qut (')tf'IUJ"1 li r1tJl1plk.MiOn de dc1cnrri1Wd~ LIPI» u:UtJ
rci, wn10 ti fac.kl' dt' <J('(il'ller!o nervlow,. d f.laoc dt (f('(jmll'f!tO epi
~ltnlCtl yLl tfllWflO'J'tll~U:, qut e\lt'OOld la formdCiÚn de to~ cuUocl!O).
Ll• p1ol1ftt.idul'I'\ ctWli1ttl d11<11m.eles, que oo utieik<~n • los
rnttAnhrtt0 ck: <.Ofltrol, 111lcpni1n 1umore. tl término IUr.'IUf \é litlWó i>I
FJGURA l.2 1 Ui (W(ro f~mmk.n dt'I \k.19 O: diV<'\l.;n d1: 11n• uld.i li:*Cd dt- pr11t.41io p.ir.i dtnlt;!lolf <11~11-..et .wneclo ~ ygli;._mM Wl.udo. ton
Niifltrik Mtomicn.!lldrl.a~.ntG:\.t1i~..iMILll~tdrfn,u,,L1lfkM~ ~1.1 dr \t.I t.itlul. pttO ra Id .ittudb:l.dd ludt ll""'ilt llC'G
v(llllfllllUtnd ad•• Ul!J ra•eiLldotle Wlncw ._..4-.. Qffi~C:O es ........................ ariqon.rdtporl.rpmirl<r-cdrl•*'
Mrtt!Ollt tJNI*. DrmdG..-* *'
MG•t..nk -~ Orr"5
. . . . . ~ ... ~ t'!lthft ~-.,. .......... .ua.dr1KWt1b
.,.,.,,... ~"" . . _,..,""'*""' ...... o"""'
·-..adt.--1"-·-...
tlft. La~.,,,, dtua:ma&:Jlmby ~ towludo.
w4r-•_,.Dl<Au•-~llM*' ..,._ _ Le~ ..ag.., .!!!.B!!...,.u. r¡pdrl y w-
tJdt .. ~dof11f!lf.ltio<t ltlobf«Wll'\a. ~ti' .OAI .,..~""'--""tf pUlllC R., la
lwd41t:f4l1tjidot' tll'g~ • '"-~ drS&ala.) qcmilll ~
l.nur talo l'Jlí(flll» dt tirn.qr.dld y.a. 11wh9ndid twy mlldl" Jl('IO
tiMI o:r.,lt'U I• 6tsin f•~) dd Cldo ~1 h.r.11 que >e fOIS1lt9 du• ctlul.n hj,ih. .d plibll1: lOfl 1.t1' 1tll"fl)l1U\ 111trrnied1d\. Ú!Kl'I e. d ttlnmnu lll't wrll'
l!n.-ldrUm111nh 'M\. tJ11liunt1M1• dt'\l!rl.!f 1.n nt"OIJ"!i.t~a\ m.ilignd1.

FIGURA ).11 («tr lk un tumor cnibg110 ll·plldWI ttl91Aildo rn ti lfjldu qillcll' et:t ª~" d llllllL1llO d14 11.-io de ml!IM Ygran \bmldad de t.11111fi0 7 eii1.0111• llC!
leo n11dct1> td11l11n :Httr1atmtW-eoww. .,\t'd.mu ,¡w-.;ntt.)

booksmedicos.org
-
... Apoptosis
l<! mulllplicaci<)n nulÓtJca para el ..:l\'c:untcntu y la reno·
vac..iún <le lo.!> tq idoi. e:-. u 1t pnM;c.!>O <le rdcva.ncia t'i3.iOlóg.ica
t\'J<.h.'nlc~ pero el procc:-.o d e apuplusi.s. tfUC' C.!> rápido )' no
<lt:ja vestig.ioi., t.unbiCn tiene gr.1.n iniporl<ulCia c.'11 ldS !un·
Histolog1a Básica

<..10 111.:i. norniale:. dcl orgc1.nli.rnó. c,_·01110 lo ~·nalan lm CJt'tn·


pJoi. ifUC :oo.i,;;uc.•n en 1-fh'tvltJgfa u¡Hu·" da.

10 Hlstotogla aplic.ada

t..!lldyOfÍJ dcb!. tinfocilos f 1!4udu<-rJ~e-n el lirno~on(.if~(e~ dr iltilt'.Y la JPUplosis se desu1lxi6 ®1.inte 1¿ 1~i1!i?4(ión de cstudkis wllfc cl dew
y dl!~tn.1 componentes. de lu~ tcjid9~ del u.upo)' t.tu~.u q1i111dc~ d.iñu~ li notb tni11lut1.lrio, rn el que ~u ln1>91 lt11tW p~1 c1 !.i futmc1don de los licgdnU$
erit1.6rn en~ drcu"idún ~n91.1incil. En c..imbii>. c~os tmfocrt«.1eclicn~ñ.i t'5 muy d.:J1a. Má~ .Wel.tnte, tdrnbién se <Ompwbó que tn t'l .idu~o ~!'lú ti
ie'Smoll'tula1esqt<t'c!Clk.in clp1uqi.:in1o1 dpo¡:.1us.;cu tudifkaóoen ~u.'> cromó dp!!pto~sCJ.i un fooúmeoo muy f1ctLt11ll'.
s.oinil~ )'se d~!ruyi:n put c1poptus6, 4!1te~ de ~.i• del timo 11iln5pot!ddO~ por En lil .:ipop!o~i$, lil céloWy su nüdto se compd(tcin, y di':mbwyen de
&.: '><lngrc <!1t1; kn!I' lCap. 14). Otso ejemplolo cumbtuycn l.i.~ mudifiadon/!$ Lln1lf10. (n esl.i fose. Id cdu!.i .i~.opluskil se idt'fltific.icon f.itilld.id.t! m1tco~
que~ vu1dutrn en las qlJnduL:!.s m.una1i.t.s en <add <ido l'lt'Mtluctl. HJ1 un <opiu úplicupotque presen1.i. el nüdrotonf.J aumd.tioil rnuycundcn:s11dc1 yde
<1e1 to U€(.irrtic1110 de esas gtdnt!vlJS. y las cé!oJa\ c¡L-e s.t' fonnan ~ destlu)~n <ob1Jd6n irlten~.i (nUdeo picnólicoJ.O~uk,~ uon1dtin.l s.ero11.1.enpcdd·
poi dpop1osis. (n líl g!Jmf\JIJ mil!liiUW pusL1ac1dón se p1odtJ(e unc1 apoptosis. lOSJHlf .K<iún dcendo11udchM del OH!\. U mia~uplu l'lcdrónlco muesltd
mutho mJs intt'ns.t, yíl que d11ri1nl1? d emb-.!ríltl:l Lis tél111h de la 9l.mdt.!c1 c¡ct cl uiuplíl~nc1 d-:o la cdul• en 4t1upto\iS- foun~ safienuts qoe se ~cp¿r.in
prolif<·un con d fin de p1epJri11l11 ¡w1íl lc1 ~eutt1un dt lcdlt. renuln;,do ef de LI supaf.cie «+.lld1j tiq. l .24). LD~ f1~mentos que se despicndcr. ~e.¡
o1n14111.mtilmi1:n10. 111$ celulas vxe\lmte .Ktivlln el p1ogu:11a .ivoptós>to mtneril t\t,m delimiu100\ IW'I mcmhr11rwpl.:im111tiG!mOOifir.1da y los fl140Ó
1fig. l .2l )ymue1rn, ~lnlrtRM1i.1:1Ll$9l~nd!A.u1N1Nrm. fayus I~ fagodtitn ton ''V~tl (red$eclCae. SJ. Sinernbi!.1911, lo~ fl:d~tlh
tuil!quicr c&líl puedr¡.¡,tiviu su p1(1g1d!1Nde oi1.1tolle~t1Li:<iun tuiindu se ~puptósic-0s 110 lt'lduten d los ns<1clÓÍíl9us. a ¡micfuot l.i$ rnulkubs i.tf1i1lia
producen mcdifl(c1oones en \U OffA.tomo t"S <if c.isodw-.mli? el 11.i"tgim knto de dOfdSCJ'Jl' dt'$tnudm.tn l.i 1t'~~'"JOt11 inflamatu1li1 cn lm ll?fj:ll•$«intiqu~
un time«. El cJnct1~e or¡girw de <ltmeidc Ul\it c~lub ó1itt que ~e 11adtip!iG1 y la r.lLttle' ~ti:lentdfde LIS <&11.i~ un 11to<~u po11ol6qit1>, ~ dMucninil
d(umi. !.i mulacione~ M~ !Ufnilrse 111.tlignll. Ad. pc1111 formdr el doo miligno. n('(cosi:s. Str> tatM'i purdcn ~l!I mitroelqM!I~. Viltb, •Qlefll~ qufrnic--0s u
Lt cCluld piec.i.ncms.l tiene que l'Mt'.er su v1ugtdlll~ ~poptúsko. ddcm~s de ot11t Lls téNlil> 1KUÓl«:1~ ~ufren !umd.!cdun (seo hmch.ml, \lG twg.ínul~
011~ 00$1.itulus. MIKhd$ -;cm kl <Oiuiguen doi!tl«.mdo los gelK"S que regu i..111bil:n.e.un'lcnt11n de vo!Lmtn )', p111últlmo. li1 ttfu!d ~ wm¡K>y eq:11,b.i ~u
Lw lc1<1pOpt~iS. ~e-to ot1a.~Wtbno lo logi<1n,yel ~roeeso de ilpopto')isimplde (Olltcnióo cJI espatiOO:lJJtduli11. !n lil dprJll'lUSls, en comb«1,lo\ fr119111e111~
que u• focme el dtm c.i...1tCJcoo. la .ip(lploSi~ no sulo .:ictü.i wmo meuflisrno dt celul111t1 ~k'!Upree11.íu envut'll(I:) en Id ml:fub1¿,.¡1c1 pl.isl'l'l.ític.... El coutel\r.lo
déft-.n~ m l.i de$lJUtd6n de Id$ célulds tolr.<e~.:is. <.o-n fn:cucnd.:i, td1 tl'h.J11s de IJs télulc1s qué •11ue1m P°' nl'O~is tam~n lo f.:is..,ai.;in los nWi<róf~9os;
Wl\~i~ pOf viru~, que son pa1.ísitu~ lr.1r11«'kll<i11?\, l'ntran en dpop!osi~. O pc1u. 1m oe usú,, 10$ m...:rófd9C$ stOetdn niolél1:li1S que oictl\'íln o.!1.:ts <ilu
d<ido mxleko irl vru~ eseJ f.Kto1 qi:.- ¡¡oncea iltciónt'l lifccno .ipap!ósiro. lil~ de ll:S dcfonWl que Vfill'llontn l.i lnfl<1n1i1ci6n. Pu1 ello, cksµue~ de 1!
(omo to~ \•iru$ wlo $t iriutlipliun l'll l'I medio m11ciceloli!r, l.i mua le de Lt neacd:I$. ¡ml<~O p;i:cfógico, ~ p1od1Jté inflc1madón,. un ienótncnu. que 110
céluM sjgnifu &itde~t1uc<i6ode los 'lin:squc-1.i lnvddkion. se vmflc.1 en \i tpuptos~

,,



o

-
·.~.


• •

•• , ~ ' ~

'
• • •.
!


FIGURA 3.23 («tt de ~l.mdt1li1 i;:u!NIW dr und rd!il. CU/a LKL!ó&i se int,m1mpó durante Sáat U$ c&i.Js \('Of!!l.t~ e1:t<1n ollrof.i.idai (muy t.!ja$) ymudia~ se tlllf;m m lit ll!l
9lindt.~J1. cm 1iwtfoltagl.J 11udwr ~ ~" lplptt!Sis. :FwnibH.:i y4VJI dt tOOJdma. Mcd!iro 11omoo10.l

booksmedicos.org
l 1 Nucleocelular

,.
FIGURA l.24 hl.i mkrof!Jltf#:lfi~ dcctronit.l de ~11l' de 1111<1 celul! ttt~osii muesla l:i f1d'jl:r.!11..l<iCnddn10plMWen. gl~qx C«Gefo:.lnlrrunarban! pl~:Y.a. IM
mimót~g~ idljl.i(it.ln ~ frJqmenlos \IR ~Mt.ó:nJr 1111 ptlt& iaR;cnMO!iO. [n Id d??ploYS no ~ ~berd cl <.OO!tnkb ttki.!rll.lcl! el e-.p~ l'.'flroJ'-'ll!l.11.

Kutubo.·rs f.:_[), Ktu!:\ A: 1110. nu..Jw,un10.'.."u Atn ( J;lt) 1~$ 1 :2·1'1:52.


" Bibliografía Kf;.tio. nV: Ulrrtbrnuf".u'r o>frl1c .<\fi~mrnabatt Ci:ll. Sp rin~er-V...rl:i ~.
1~7Y.
Al bcrl~ B d al.: .\lofu'f.tur 811Jlt>g)' oftl1t CdL ld1 ni. Ga.1land. 2002. Ll·r.\J JJ. í'Oul\' PI\:. F.Jwa1d> S\\': f'ht Celf .On ...ton C'.yde. A1..1dcu11 ..
&11 nt GJ: Cmt11u1m11At111n wHJiin Atlinr.11 í ,d,',,,. Oxfutd l!ut\~ Pe ~\.' IW2. l>1l'$i.. IYS2.
C.ü'X" T:\{, Sin<.lait J: ..\f&!~ ult1r Hh>lll~,.v 1n ,\fe,!1dt1.:. Blad....~11. 1997. ?-iélo.·w T, Xu1. 7...; Thc uudi:ulu>: .111 Of~udl\.' ío1m ..\l L) 11!0.• ¡¡,.¡ uf
DI.' [luh' C': .'1 Gwded J(1ur oj!llL Lvmg C:tl!. Frwuiau, l ~t. liu1ld 1n!f, 3 1ilio-...1111<::. C.:11n {)pit! CdI Bil> l'JYS:7 :jJ9.
IJo}'é: V, Hui 1 E: Fr\1111 11ud.._>0po1ill ló nud~r pt)(é: u1u1pl1.-:\<.':i. C11rr f'vUaiJ T. Ea.11ru1aw C: Ctfl 810~ Sauntk-rs. 2001.
f>pu1 Cd/ 81.,/ 1 997~'nl(}I . l{m.-. ()\\': lntrvdudi11•11" .lifol:-t u.lar 1\.k>;;°1dnr, 211J o.-tl.Sv111\i:r.cr·Veda.s-
Dul..,; RC, 01~ms D'.\l, \(".ms f DE: f~dl su1..idc n) l1e:ihl1 :autl Jbe11~l'. l 'W6.
Sil •.\m lDc~"i:uht-r) 19Y6:2i5:·18. Tt~nt RJ: .Ht1Ic"1fur 1\Jtc/Jtmo:. _.\,1 lnrrod1rd11r)' lt>>J (m- .'itudl:nfa.
Fawo.:.:11 D: Tl1.: <:tJl 2ud 1.--d. S;U!ndcr(I<. t'JSJ. Chut.._h:ll Ll\'lrlS!>lon.:. lW3.
GooJuian SR: .He,b~al C:eH lJ1()/•)tY· l.ippll11..(•t1. 19'>1. \\".lbiJn Jl> tt ul: R~on1bu11.mr l>.'VA. 2nJ. u!. 5(.C:Jl!Uk Afll~tka11
Jwto.juo.••r--' lC. Ca11\.. 11u I'. 8i1>fog1u ('.ifulur e o\Jt.'1t'<'l.lfo1. Sio.·J. t;ua· Buul:.,, IYY:!.
11~La1a, :!OU:>. \\'olfl.' SI.: .\1Mt'C11.'111· ~md Cdluf,u 81or"~ \\1ldi.,..·ut1l1. 1'99.3.

booksmedicos.org
booksmedicos.org
booksmedicos.org
-
... Introducción J Tejidos del organismo
{.~)i> tc.iidtk'> ..'tt' C:Ompúl1Cl1 <le c."élula'> }' lnalnz t'XlrJc..-clulár
(1\lEC). f...,,la últ..unac.!it.Uu1h.-gr.1<la pornHtth<b ti poi>J~ rnole-
l.o:. lt:)tdm. nu
co1np~>nt'nLc:, áislados.
l>C
Histología Básica

c:n... ut:nlran en cl orgJ.nj:.n10 ~ornl1


s1nu asu;.ia.doi. uno~ con otroi. para
lonnar Jo¡,. d.alen:ntcs órg.u1oi. J-.·t cuerpo. l.o:. Óll:au o~ x-.
<unÍ<)nndll ~cgún u na asoéi<lciún nluy prcCtJ>a J e \'.tno:.
..:ula:., algw1a.' alt.uncnlc org;ani:t.aüa:., que J()r rtliUl o ln i.;;t u· leJid o:.. Esa ai.ociación <le h.'.'.iidos da con10 ro.ult.i.<lu el fun·
rru. c.'01nplc1a:.-(()nw lc13 t'ibrilla.. dc co l;igcno y ta.. mc1nbr.um.;; l io nainit•nto aJl;'-·uad o d e cad:c. ú rgauo. di: los .:.1stt:11uis Jor-
bai>alc:.. 1\ntt:s, las Íunc1oncs pnn<., p.tlc:. alribu ida~ a Id t\'I[ (: n1a<los por vanos 6 rgauo.s )' del úrg.a.i u~mu en i.u lotalklad
eran la tfc dar sostén n1Cc<lluco ,1 l<b ..:élul.L, }' ~cr un 111.c.•c.hu [I si:.lema nt.•r\·iuso ~ una excepción, pul'.:. .!.C t."'O ntpOnc C'a.!it
t."011 cxéhL.:;1v11.lad <le léJld Onér\·ioso. Asu1ui.n10. t1cui:n gr;:;.n
para lr.UL'>pórtar nulr i("n te..-. )' llevar d l• vuelta lo:-. nwlal>oli·
i mpurtan~:i u tuno;.:u1n al la.s célul.i..' que ~e h allan librc.s en los
tó :. y Jo:. proJ uc:ló:-. Je.• sccn•dón; adcnt<b. :-.é corL;;tdérJba a
líq uid(li. d d cuerpo , coino la i..u1g,rc )' la linfa.
la:. células y la n 1áln;1, c.xlractlular ..:01n o u1udade:-. indcpcn·
diento.. Lo... grand¡,::. a<lclanlüS<le la u1 vt.~llgao6 n bio1nOOka La tnayoria J e loi. 6rganoi. consta de do.:.. d <'tncnto.:.: él
dcrno:.lra.ron que la-. fiolula:. producen la (\.([C y ft'gu la.11 :.u parinquhna. c:o1npuc.slu p~>r lai. células encargada::; d e las
l un ci~)nt~ prop1M del Org.a.n u y d c:st.roma.. q ue c.i; el lCJi<lo
c~intp(htd6n y. al nui.rno t.icinpo. l.as n1ofCt..·ula.-. de Li rnatri1.
<le so~té n rcpn!i.t.!ntíi.dO<:a!>.i :,iempre por('! lt'ji<lo con1u111.Jvu.
u dluren i.uhre l':!>lai. )' l<b n::guJan. Por lo tanl(), ::nln: la~ c:Clu·
las v la 1'-H~C: har una acción mulua intcni.a. ?>.tu..:hal> mol~·
..ul~i. <le la n1álr~:t. i.e n.<t.onuc:rn y ~e lijan a re(cptoréi. d:.> la ... Principales funciones
i.upc rli i:1~ l'c h.dar. La m.i.yocía d:.· ~os 1-c.:.cp(On::. ~011 rnok'cu·
la.' q ue atran:.•:.an la rncrnbrana <le la té.lula )' l>Cl"t)Jlt..'\'lan con del tejido epitelial
nnJlt-c:ulal> Jd -.·1Loplasn1á.. A~í, .se plli.-<l.t!' ..:unsidcrar que c:élu· lai. ltuu.'.iOnc) pnndpali?s de loi.. epitcliO.s :.on c:I révcS,·
(a., y 1natrL1. e'.\lracduJar ~un c:o1nponcnlci. <ld cuerpo que
Li1nitnlO )' la SCt.:r4.<eió n. El rcvt.'Sluntcnlú J.c las ~up...·dl-
lll"Ut'n c:ontu1u1J ad fhica. funcionan t.•n c:unJunlo )' ropuir
Clt!':-. lntérna..... ~ ''x lcrn~ d(' loi. ü rgan os o J('l "ucr po c."11 i.u
<len <ll' niancra coordin ada a la.-. cx.igcnciai. del organbn10.
lotáli<la<l (p. i:;., la piel) e:-. u u<i func10n n1uy unportanlt' di:
ltl-$ cpit<:hth. \..a.:-.1 sic111prc, esta fuuci6n .sc a-.1>1.:id con otra.s
Tejidos básicos del organismo 1 ª"-Livid.idt.-.s rclc\r.i.nle.s tic lc>i. ~pitehm. Ji: rt'VC:-.l.Jn1icnlo,
Características yorganización 1<1Jt.'S cu1n() protocciOn , .i.b.:.or-.16 n d e ÍUl h.':. y n1ülCcuJas
(p. CJ.. en los ntl(Ult.".s )'Jo:> intci.linos) y pén:Cpt..,On <le c.:.tf·
Pl•_..:e a su o ran é~)TTIJ>lt.~ 1 da<l. él o rgan 1~mo hun1ano :.e rnullh (p. c:.i.' en lo) ncurocpilchos olJ¡th>no )' gu:>latn•o ).
c:on1 pf111 ~ solo <le cuatro tipos bási,-os c.li.' tej idos: cpitd..1al, Co1110 lcb c..élul<Ls cpitd1alci. ~ vi.:.lcn lo<las la-. .supcríll'ies
C:()tljUn hvo. rn u!><.ular y ncr\'lO.\U. Esa cla.i.illl<tdtln loina en i nlerna~ y i.'xtcrnas.. lOdu !o que 1ngn::-.a o i..alc <lcl cu~qx)
cucnla o;.:rilén os dé ta c:.lrut.'lu rd. J t· lai. lunliunc.s y <lcl ori· <ld>e atravc:.ar un,1 •·-'ªPª cp1Lchal. Adc111ás <l:.- Id di: 1':\'Csti-
gcu en1brlunarlo <l'-' e.sos tc,iido~. El leJÍ<lo epitcl1ctl c-st.í lor- 1n1cnhl, otrd actl\'t<laJ. lntport.s.nle del te.iiJu cpik-l1al ei. la
1n.itlo pur o;,:élula.s q ue rcv1.stc.·n ioupcrllc1c>. ;.ccn:tan 1nuk'cu· ) cCn:('J611, !>ca p~)r t:élulas d t: epitelios <le rcvestin1ic11to o
la:-. }' tienen <!'!>Ca:.a f\.·1 [('... El teji<lu cunju nttvo ltC (;ar.tl"lc ri za pur c¿lufa., ep it:.-lmlci. q ut: ~-.·reu n en p..ira cu1b tttu1r estruc-
por una gran t:anti<lad <le n1alrl·1. cxlract'lular producida ¡x>r lt u-.a.' ei.·pc~dahLa<la.' cu sc..:rclar, que .son J.a~ ~ .índ ulru..
Mt.S propias o;,:élulas> d lq1<l(I u1u>etdár se c:omponc de célu- Clc:rlás cClulas t•pitcliales, t.'0 1110 la:. célula:. 1niocp1td1.i.tc.:.,
la:-. alargá<la:-. o;.:on ca.pat1da<l d~ ~u:urtar i.u lungilu<l, ci.to e:., :.011 capacc:. de conln~c.r..t:.
de t-'Untracn,.c: al tc.hdo ncrviuso lo IUrman lélulas i:on pro-
long.acionc> largai. ern1lida.... pür d cuerpo c.:clular )' que ti('·
nen la!> lun t.ionc:. c:.pc."'C'iah:t.~t<las tlc rcdbtr, generar y tr.u1s· ... Principales características
n1ítir unpuL-.os OCJ'\'10!>0 :... Lai. t:ar a...teri:-. llca~ p rln.:ip:tle:!> de
1~,:-0 tc.ii<los se prcx-.11lán en d Cuadro 4.1.
de las células epiteliales
C.áJa uno c.k• loi. t~·Jt1Jo:.. c.st:d !Orn1ado por \~anai. cla!>c:. l os t:pitclio!>. se to1nponc11 <le c<'lulai. pohédricai.. u :.Ca.
de cClula:. t:aractcd~Lt ca.:; d~ c:.o... lCJtdo:i. y por ch:-.po:..1l io1H::. télu.Jas q ue tienen tnu1:hai. ..:ar.i....... Esta:-. c.élula.:. .se )'UXl.tpO·
carJch:risticaS de la 1natnz cxlr.i.u:lular. Esa:. a;,,oci:ldu1tt.•.:. nen y, cnLrC ésw.s. q ueda mu}· pu~..:a su.:.landa t•xtracc1ular.
cnlrc l a~ cClula~ )' la i\IEC: .suden s.cr mur pc<.:ultares )' fdc1- La:. el-lula.;; epitchak"Si suctén a<lhcnrse cü n fi m 1cza unas
ldan que loi. t."!lltttbantcs retonut..<.<i.n fo.:. rnud!ol> ) ublipos t.on ülra..-. pur n1t-<l10 <le uu1ones inlercelularc:.. W "arac-
de lCJi<los. lcrbt1"·ª hat:c po:.iblc qut.• se 'bstn b urau en c:<1pm. q ue ~ vi~-

Tejtdo Ctliillas Maulz att~t'Jlor fvlKioties pri..:lpailes


Nl'NIOSO ~ profong¡¡oones IJirgas TansmisiM die tmpulsos ne~10-.os
Epit~b:i l'cllfdm:asyunapumas """""'
fteq11em wullid Re-m:timien~ desuperfides oc.a....t.Jdes delcutrpo yseaeoon
Mcr11miento-
~-"
Aktlgiidoii conb'ilctdet Glfllld¡¡dmrder¡¡;:b
Coo)IOll'IC> Virir6t~... fijasymq¡t!ln.u J.b11ndiinte Sasúa ypn11em:.a

booksmedicos.org
4 I Tejido epitelial

lt'tl j¿ ""1-"1..Tik.lt'o.lcrna l b ...a\"IJ....Jc,. Jd t.U&.'f}'U l1 qut'~


o~.._cn wnw wuJado-'"C\.frii.)f".h..
Láminas basales y membranas bilsales
l ..a Je. k. """"du!::b q"lldi.J...... \.in.a mu...hl-. dotk-
h.lrllt.& Úllrr lb t,..d~l.,. 1.'f'&dwJo. )' d tt.1.JoUXlf'WlU\O~ok\."O~
"~u1..... t.d1uJO...b .i.lm h.u.u c:i.....unu"'-"• ;a¡_..Jan...J.n lOOlO h._,_ uru lim111.1 Jd¡¡.IJ.& J. m.~ J.n.nw...J.¡ l.omlnol
1..Jrdh..,., ..vn tuJ.a..., Lb lorm.b intt..'1'rn~.Jl.l., C'ntrc "~ ~. ~ [,W c."ttrLk.:tW'.a wlo SlL ob-.en-a d. ~n~tipt) dt..,ll\t-
Su IC1r11u polu'.'tln...J. se &be! a qui: l.h 1.~tuJ.a.... w )UAt.ipc)~ tlll~ >' :."lJ.'.lrt\t' "01nu WM l..dp'J. ck.'ltrutlt'ruw quc rntr.k -:nln: 20
lle.u) luMnJ.n t.olpa:.. o aglu1ni:r.l... 101le.. trHhn1c1L,1un.t.IL•:.. Se )' IOl) nm dc:"'J"-°"i'r, lomu<lJ. f't.- una n..-dddl..,.lJ.J W..- ltb1111.....,
11b.,cn.. Jrl.i. \UI tc11Urncuo M.'.'n1c1.1utc i.i M" 1.l11n¡1rtnlk•ran glo- <l<..il§ld.1!> (l;t1nln;, Jt..'llM~. l.as larnu1a:. b.a..i.,J.lt.-,. pU<.'t.l.:11 r1~...c11~
b(•!!. d e goli1" 1.•n uu c.~pa..:1<> lin111.uio. lar. udl·1n1b.1..Jfl•t\ cll'\.ltulú.. HJa;!, en unu o .unhoii J¡,1J~1:. dl! l.l
El OÜ4.lt.•o Je! \"Jn.b d.u.e)I tk 1..:lulall cplh:ll.ik.. IJcnt.• lunna. llun uu. <lt'l l..U. y ~1.· J\!no11tin.u1 lámims lúcida., l.<1ll "º'" l"tt>-
~J.l'Oklc,:1'i!tlil..a., \' t.~W \'~ia tk 1.~c!-rk.:i .:i illiU}t.iJ.i u cbpbut.. La IM.".lllc\ pnnl tf'4k'll Ji: JJ.., l..uumtl!> ba!'lo<lJt!ll ~>n d. t.ulá.(,•énO llpu
lt1nn1A Je 1 11~ nuJn,:. :.ude .i..1•nru1Ur t.. h•n1w Ur: ~ tdulai.: r
rv ta., sJui.o¡"f\1t~·1n.a.., laminlna enul(tina) 1~~ prulroWu·
¡i-.s, 1.1._, ~ul.b ... ~be.uro nU~:ku\ e*'""-'"'\ 1.n 1.~ ca:nw. 'P. l"J.. t'ditc...UU\ WI J-"rulc.1.isJucano Je hqw-.in·~~ll).
""""'""" """"núJ""' ~JJUJ.t,.. f.n ....~ .Lu¡:....... La Lumn.i lu~ w: hj.t .J ki•Ju U'WJo1UUl.l\o pt'lr n~ di: labM-.
d ""''" ""'''.. "º~o p;!Rldo .d « rnni-11\11 Je La. ..'dul.L bdc:~l"Jco1ot....a1bpu \11 {~4...1 L Lt\t.1n•1:i:obb.tw.
(Á111'I.• J'lt' lu ~ no o ~...wk ili'11.n~"Wr "'" bmi&.c- m&« b ~ k.Wf\L' tk u.~ t..'J!'lldiab mu\· pn~m.b tnltt »..
u,1.,dW.. t'f"ildwb ~ta rru...n-.tlf'M •irtJa. LL kwma OJmUmt.~.J'-a"'-.-.¡'UlrnLK~) kb~reaW..' t1.JJ1
J..: 'u.' nui..k."O:!I. pn"'tt~Jr: manera 1nJtn.,1.a. un.t h.k.a oo...t.J.nc.1.• m..t~ gruc:....b punr.•: !lllfl ptuJ.Ui.tO lk la lw-.ron Je L,, Lu1t1n.b
pl't\!w 'lt( 1bn: ~ tonna 1..-dula.r. :\.'\lnu·..i n1.\ La J~ 1n 1i.1 t lw pt~k.l°'1 b.b.a.lt.~ t.k 1...1JJ urw. J¡,: J¿, 1...ip~ <lió! ~t"luJoi.,t.µlduk'l'o..
Je hh nui..tt.'th "'-'ºde gr.u1 uubJJJ p..crn c't.tl,,ct 'li l.t., 1.éluL.... ~ l.am111J.' bJ~lc:' º'' \!:o.loin .M>lucn fo., lc,1itlo' Cl'lh.'11.dcs.
cp1lt'buk.<S l'...,tJu ~a.ni1.ada:. en una :.ol.l ,.UI~ n 1.•n v.i.rw...,. s1nc1 ta:rnb1én <l11ndi: oln ~:-. llp,l:. Jc\.éluta... t.·ntnu1t.•n u'nl,11,tu
1>r.ii..ti....i111cnte lo<lo:. loll t:p1teboll ~ ;1p11 y.i11 cu tc111Jo t;OH él lt'Jitlu 1.'1lllJUntl\'o. 1\ln:<lc..Jor de J~ ..élula' uub1,;ulJ
1,.1ll1JUllh\'O. tn el '-il.."O de lch cpild1u\ c.¡ui: 1,,.,.¡.,tc:n l.t..., ..:a\'i- ri'.'.:.. l.a.'i 1.-i·lul.t' .11.h1;o.,J.., ) Ll:. \:'éfula~ <le Sc:ll\utnn, l.1 l1.1n111J
J.Jtk., Je lo!> 6rgo1.nol> ltul·Co:. (en 1...,,pc1,,..wl c.:n liJ:. &.i:.lt.•ni.u ba.<..al lor1n.1 unJ l)J.rrc.•r.1 ~uc luntla u n:gula c.-1 1nt~·1>;,..unh11.>
J¡NC",thu. n.."'r1ralonu )' uruJMKJ) "-l 1.1.1pJ de 1c11dn t:on· d~ UUln,tn(1lc.'LuJ.L, c.uu.:- ~.. t:t:luh:. y d ~1Jo t,.OOIUl'lili\'tl
tunl.s\ o n......d~ d nombn:' Je bmtru propi&. U p.utc ~ la Lb t.dul.t.1o crit C"b.&.IC1>. nW!>c..-ul.t.n.-s. Ubpw.3-, y J1..· 'h\\ .&rln
f.t.-l1.1L. q'1ldJ.J. que:- Ob: oru'llt..uL tu...u cl 1q1Ju t,..OC~WlU'u .)a.n:"l..m hh t.tC'nf'l,.1elUn Jt. La:. láJmnib h.b.ilt""> [n i...mt"'
'ooC' Jcuotnuu. pu«ión Nsítt u polo~. 1ntc:1dr.a.:. quc d -.~J>. L., hbr.t.-t rdJi.W..o i pruc.fuada~ f\1-11" Lll .. clul.., Jd
e.\ltctfk• '''Puo.lllt por lu ~ unc1U.&Jc.1 h.....1.a ww. 1..J.\"J· t.epdo \.Ulljunlho) 'W:' b.Jl.u1 C'U ~t.k.JÓO Cioln-Jw \.Pfl l.t
cLJ 1..1 ~r.-..io. ~ dt'nUtU.ln.J. pon.l6n iapkid u f"'.l~U apkal LurunJN~I' t..OO,Ulu~c:nl..tLiaün:.inlicuhrf (h; .f tBJ.
1.t 111urt'1'h1..1c: <le t':!o.Lil ú!tuna n:g1un c." Jc:no1nl11""1ll ~upr:r0- La..., L1m1nJ., h,1...'-ll"-' l.1t.'T1t'n ,-ana:. lurk.tont>~; un.,¡ ~ 1.b
1..lt: llhn:. ¡..._, "upcrh..:Jt."> de l.l) 1..rlul .i~ cpnch11.ll'.' qUC' con- pn111..1pafelo t') l""11nu1,.cr l.a .u.lhc:.i.On <le la:i 1..t<lul.t.' c111h.-l1.i.lo.
Jront.u1 ...~ lufJ:.1.uullgual> lle' dC"n1.un1nJn :.upctO(l~ la.lera~ .aJ ICJtdo 1.11nJllllli\'v i.ubr.k.cntc. r.....ta:,. t.arnlnt-n ~on h11po1
h:.s. l.o 1u1ru1"1 C$ que esta:. :tuptdk.1c!i ~ t..Olltlnul'n c.:un l;i, tant..·:. p.1n1 lihr..i1 1uulé1.ul.J..), 111Jluir en fa pol;iri ~l.td de l.b
'111111Crll..:11: "IU<.' lonna Ja b.ase Jl• l.¡L' 1,;Clul.L,, y l'tth•n1..e.' i.e cclula.l!. rc..-gulJt IJ rrol1lt'ru1.1Ún }' Jc1. 1.hlÍ.'.'r1..·n~i.a1..lt~n ..clulJ.I'
Jl•11111n11yn r.uperHclc."S b.i.solakralcio {purque )(' unen 11. l,11..hu-o de t:ft(JJUtentu). 1nJlu1r en d

A
AGURA • 1 ~°"*'9r<i.rri«-.de'"P<'l'>'° ,,,.¡,. - - d lrjidoqiaWlr•-.,.-·~ ¡ir! dm"' lrunwn1LA. cA!lrn"'d<""l4' l - l
wn b.lnd.1111..nutn.iln c...U!rlSliw. hih\n rn d h:¡dQ ton¡11n-. iw«u:n n11Jr~ m LI i.n1n.11i.o.11 ..11: ll-4COO " (111rló.. O.: ~.M.{iue1u llodl'g:o:l l. ~¡tmplo 11pm dc 11nJ
n11,:mb1JN bAil fut0i.S. po1 lo1 J50Cl«ai de un.i !JmmJ b..11~11} <olt 11no1 l.u-.l l\IOOM ~ t!ln~ne: fibr.n fl'lillll.110. tn I• t.l\r ~ li c.duli cp1tdi~ rn «tll.icto (lln 11 i..11111,.
bAJl,lutV•h:abcmtd~u~trMiJtedi!b}. !SO!OO"X .1

booksmedicos.org
-
mclabOh.i>mO c:cJular. oTgani.1.ar la:-. prol<.'Ínai. en J<i:-. mc1nbra· <.élul.t.\. Se la.s encucnlrJ c.-n Ja marori.1 dé l o~ lt:Jidoi>, pero
nas plasnuititas dé c.'Clulas c.·onliguas (lo que aiccla Ja tranS· .s~>n n1uy .i.bun<l:i.ntes en lo.-. c."pitehui. )'. pur ello, se l.1.~ des-
Jucc1Un Je: senalt.~ a través de c.sas rnc1nbranas). }' scr\'ir <.nbc en este capitulo. Lu..s c:éluJib ep1tchalc:, prt:scnhui una
de ..:amino r S(btL·n para la n11graci6n t.h.· (._~l ul as. La látnina Ílll<.'n.-.a adhe.stbn mutu.i. >"• p.ira :,.cpararla..-:, éi> n\.'Cesanu
Histología Básica

ba:-.al ~11 par«tr t.ont1é n ~ la 1nfr,nnaci6n ntxcsaria para '-i~r~cr (ue1~,.,as mt't.<Ínt..:as rela1h«uncntc.- grandes. Esa <.'o hc-
oérlru. intcracciont."S tClula·t.éluJa. c.:01110 la rt•inér\'adón dé .)íon varia .)egún el tipo de cp1td10, y c."Stá n1ás des.s.m,Uada
células inu:.cularc.•.s dt.":Snc r\'<tt.!a~ en c.~c c."a.-,o, la Lí.111111.l basal en ((1:-. son1cL1<lo..; a Lrac-.·1011"-s y prél.iuuc:.... fut•rlt::., ('on10 e.s
que rodea laJ> .:éluJas muM:ulan::i. es net.c:saria para et c.sla· el <.'".i.so de la piel. La <t<lhe:i1U11 éntrt la1> céluJ.t..:; Se: d ebe.·. en
bl:.'4.'itniento de u1uon6 ncun)1nu.;;cuJares nueva:,. partt:, a la tl( t'lOn cuhcsn·a <le los tnicmbros de una fam iJia
El no1n lnl!" men1br.ma ba."'11 -lit' utilb .a pan1 <le1u)m1nar <l;:o J;ltt<:oprotein.i.:-. tran~mc1nbra n.a dc11umu1atla:?> cádltc.TÍ·
una capa :,.itu.i.<la debajo de h)S éphcbo:,, visible al 1n1cn>sOO· nas. l.a...:; <.-.u.lherinas pierden su t<1pac1<la<l de adhe..:;t()n en
p10 úphco }' q ue i.étit)c con Ja ..:olurat16n de 8..:1do pcryódico- ausent.::1a dt: Caz'. Otra 1nancra de .;.umt:11t.tr la adhc.~ibn
rca..:livo de Sd uff (PAS). La fi;;. 4.2 Ilustra u n c~rnplo de t'Ulre l.ts t.~luJ.t.., "..,.por rne<liu de p lieguci> Je la 1nc1nbrana
111crnbranru. basaJcli <le n nóu. la 111cmbran d qw: se ob:,.crva ~ut" secnc:aian cu los phcsues de la contigua; se <lc.'n<•tninau
al 1n1crúM."Op10 úphco Uéne 11tá)'ür é'.llpesor q ue la l<imina Uttcrdigilá('iónes <le las 1nc1nbrana..:; ((i' ·· 4 .3).
basal. pues induyc <.1crla:. proléin.i.s que :.i: :-.i túan en d tc.".ii<lo
Cünjunlivo t.'c r<."áno a ésta. No totl-us los auturt.~ t.·oindút'n • Uniones intercelulares 1 Uniones oclusivas
et1n d u:\O de 1~)i> dos ténninos.. rné1nbrana hall.ti y lánun:a
basal. c.¡ue a veces l>C usan cu fr>nna 111tlb..:rin1ina<l.i. y 'ªU).¡¡_11 l<l:-.1ncmbnu1a:. lalcralts<le mu,bOi>tipos <le células c.>pite-
bastánlC t.·ontw.iún. En <.'.lllt' libro. ..lánuna basal" se empica ha.lt."i> pre.-.cntan ~·ana.s c...:;pcc1alJ:a1C1<'lnt:l. <¡u~ CünSlituycn lai>
para ind1..:ar la lá1nina densa y la pr~nc1a tvcnlual <le una unlonc.~ intt.•n.:clulan.~. Lui. dln~rsO:,. Llpo:i tk• unlout.':'> .su·
lárnina rara u hidda. <.~tru..:lura:-. vbld.'> al rnn.:rü.'><.."'Opio elt\:· \'Cn nu solo t.'u111~) lugar"'S de adhc.-sjón. sino l:unbién corno
lÑllt\.'ó. ''1'.•lcn1br.i.na basaJ" i.c ui.a en cst\.' tcxlO par.t Ut<l1t:ar .sitl\)~ ocJu.sivO$ - unp!<len el Jlujo <lt 1natcria(~., por el éSpa-
la íran}a tui... gn..u:sa t.J.Ué se observa ál n1ic.::roS(opiu 6plh."O. áo 111lercdular-, pero pueden olrc..>c·e r canak-s para la con1u·
ujcación cnln." células adyacenlt·li. Dt:s<lc- c.•I puu tu e}~ ~·ista

~ Especializaciones de la superficie
basolateral de las células epiteliales
lnterdigítaciones
\'ana.\ t.-slructuras asot.·ia<lai> 'ºn ta n1crnbra.i1a pla;,iná-
l11.:a contnbuycu a la ..:ohcsión y la comun1C.adi>n cnln- l.b

Unión
comunic::.nte

Hf.mic'esmos.oma
FIGURA 4.3 ?!1nlipdlL">n1J11tnmlS q11c~rti~n de 13 OlhtsiC:a lnCll'alu~scp.~difu
Odo.ipiu;ll.t uu1tcl11la (l:iteli3ldticpilcb>R:tsr:NI ypillt'>l.k &s dlr.f.ts (OllÚ9J~~ {I
rontcnOO drl.n tffulas.Sl' r'Joopii• arnl.:!N 13 )l.lpttfmin~l!Wdcstti mmt.aM.t~$l1Jo'i
l'1! losqi.r lls hO:ucl» ec1i;m~d> l~rn:mbr.tW~ pbsm~k..ri'!k ccl-J.i~ ~·aw1!.C) >t'~tll
b1111t1 l~r.Wil1!! oo.\&:11). Cst1111lbmJ yla ll.IN.\\:Jad/ltwrd fon:wn lid~ WllUllW) ttlUIU
an~oo~rodla~1a¡¡t:.ilfkladlula,,mi:11lu$~lu~dl")m~!r>yl~tD~1~
FIGURA 4.2 futtó: timQJ! du~IT•LisID!mbrdflM b!Mln. (f:etl:osJ sitwd.!~m IOfro <-l!(mmiCJr.tts Ht&tfibU'Jmpll' ll m:mbrdn.l ~P<lt.ri.ils1Jd1'S. (MJpl:ldt1)'iq11l'ductXI
~ cptdio tic los lllholus 1milo. (P.LS llfm.imdmd. Me'diclno .iumcnto.) <011 a~i?<t!Ón dt (r~ RV:IA\'.l!ISCl'IX:.Xtult';r.fuo:.v:W.."!'>Cat ~nger·'il'diig 1'179.)

booksmedicos.org
4 1 Tejidoepitelial

funCi<)naJ. la.-. un1(1nc:-. :-.e dai.dlcan t.•n unjoncs atlh('rcnlcs


(:vnulth: rull1ere111ts. henudc:,:1nollún1.a...:; y dc.;;rr1cn.Onla$).
unjunc:, impt:rineabll-s (:onufat· tJCtiudentcs} y unlones
éomuni<:anlc:.!i (rnatulut <v111u111ce1n!cs. lan1bién Llanla<la..<.
' Para m•s lnfonnaclón
Penneabilidad de la.s zónulas oclu.sivas
y formación de compartimentos
-
u.niont.~ de hcn<liJurd o nc.'(0:,:). En 1nu<.:hos cpilcho:,,. se
cncu('nlr<1u varias tu1ioncs én un<i ~ccuéno:.ia ton:.lantc dcMl.e LI untioo.d dPs.ttiO~die f!AiOOdc meml'f.tn11~ que fom\ln l.t tónuld
od0$i\'6 de¡¡en~ del tipo y lil luuliw.ióo drl t¡¡~elio y ttencgtan Wllt'
la p.i.rtc ::0UJX'rt(1r, ~upcrllc:i1.' apical, h.t.'>la Li. base de la c."élula.
~(iÓn cun t.t pem¡Cdbili:dild lft> ~~tt'. lo~ eµ teú'Jl <OO un .úbo de ÍL'lo16n o
Lá:,: uniones 1.'S-ln..'<'.has. :onulut oa:{;ulcrrtL'S o :tónulas:
poc¡y, !p. tj., l~bukl~ p¡o:dmil!esdel 1ifQnJ son m.hperme.ttrs.il dgu11
odusivas suelen ;:.ér las 1ná..:; aplcalci, d:: es.i St,-c;uénda, c-:;to
y Ju~ sot!ltUl qw b quti tienen mucho\ {p. !'j., 'r'l'fg.i u1inMl.ll. A~f. li1
és. l.i:-. unjon;..•.i. m.6 pró:o..una:, a la ::oupcrl'ic1e apical Je l.t. fundóri ¡uiati~'Jl ét f.J t:nioo 6lleth.a e~ ~cumu'let un.t O(IUSf.in que \lifl
cdu1<1 (fig. 4.3}. EJ 1énnu1<> "z6nuJ.t indita qué la uni6111 rult.i /OU(bi>cl 111<ivrm11~ntodc materlltcstn rlt"S¡.'\l(JU QL~h'1yen1Jl' la~
íorma una laja ó dntun)n qué <.-in:unda por to1nplc10 a la eSu~ epiteliales (l.t deoomin.tdil W 1»1UeluYI). tanto d('S(ie fo r~;;n
célula y "üdus1v-.i." :,e- n:J1en' a la ~ulhei.iOn <le la.:. n1emhra- i1pitdl lwtii1 Id b.t!P. comu en ~L>ttlido imuw.1-'ot lo titnlo, l.i~ :i:inula~
n<e. en c'Sai. u111oncs, que cierra d e.sp:iKiO inl<.'rcelular. Al o:!IJSiV~S paHi(1¡)Jn dr I;¡ form,¡ciÚfl de ('JlnpJtliml"ntu~ fttndor..lt\
n1icrosc.upiu clé.;.1r6nko d<.' tn1nstnb1611 put'<k •1bscrvari;c tklimlti!do~poc cpitdio~. ft.nl!mcmn¡ue w \'C'.'ld GenuC"lo m.i\ .11kl;i111e
la lu;,iOn <le fa., hojudai. extcnl.l:. de lai; mCJnbrai1.t:. conll· «1tsleti1pjtul11.
guai. (fig. 4.4). E..;a fusión se produce cnln.• sitios sahenles:
de lai. hojudas externas de la~ 1ne1nbr.tua~ adyacénlei..
zónula ádbcr~nlc o :o-nulu utfht.'l't'Jb (fii;.s. 4.3 )'. -l.4 ). [....La
• Uniones intercelulares 1Uniones adherentes unión cu-cunda toda la (;étttl.i. y <.'o ntribuyc a l.1. aJJ1t•rcn-
En nlu.:.hOl> epttdio•.:;. el llp<) i.iguiente encontrado e n '-·1 a entre célula~ 1.:ontiguas. Una t.araclcrÍ-l>llca unporlanle
la i.t.-cu::nc1a <lesdt.• el <lp1cc héL.:;ta l.i. bá:.e de la c:éluJa '-"S la. <le c;,.t unión e:, l.i. in.1o1:n:nSn J~ nu1nero:toS Jl.tm1enl()~ Je
ac:linJ en plat·a:. lle 1natcrial elt.>t.Lro<lt'nM> tuntenida.' en el
c1topla:,1na ~Ub)'a1.:cnte a la 111t'n1brana cle wuón. ~ lila·
n1cnh1:, .son parle <lcl vclu tcmiinal, wu red <ll· ftl.unculo:t
<le ~¡,_tina, fi l;ullCnloll intc:nnl"<ltolo y t.-Spt'.:trina quc.> hart.·n el
c1lopla:,1na apic:a1<le111u,ha:> célula.:. cp1tdiaJc;, (\-éa..~ la flg.
4 .6. n1á.<: aJdaute}.
1\l .:.onjunlu <le 1.Ú11ula l)d USi\•a y zbnula .:1.<lltt'1't'nlt: que
ro<lea lO<la la par<."'d latt'ral de la región apical <le niuchos tipos
cl:.•(<'.ofulalo cpttchales :.e le da el nombf': de '-'<>mplcjo de uniOn.
()lru lJpú cle unión 1ntcr..;etular muy tomún en k1:tcé-lula:,
e pilch.i.lcs c.'s t.•I dcstuosoma. mácula adherente o nultula
(lt/lu•n:n>· ( Ci~s. 4.J y 4 .4 ) :\!'l.i1ni.-.n1u h.tr t.fc:;1n()llt1tna:. cnlre
la.' rnembránaS <le Ct.~lula~ mu'"'ulare:t cardiac.b. a tlt..,mo·
:.oJná e:, UJlá '-"l>lru.:turJ con1iJté.1a, <.'n lbrn1a de <li..:;.:.o, contt'-
1uda en la :.upt:rflc:-it· de una C:-t.;lula. y que se ~upcrpc)nea w 1a
<.".!>lru,tur.i. l<l~1)tica ol>:.cr\'"J J.t en la !iupertlt:ic de li1. t.flula
a<lyact.•nte. I.ai. nlC1nbrallas ...etulate.!> <lt' ci.a reg10n son pl.i.·
na~. para.lelas )\ por lo gl•neral. e:tt.in :.cparaJa.., por una
<lii.tand.i. algo inayor (~erca <le JO nin) que loll h.tl>lluale~
20 nnt.. [n el l.«Jo u11ernu (c1topla:.fn.ltko} <l:: la n1t-rnbrana
<ld dc:.1no:.uu1a de (.'°ada un.a dé l<b ct'lula:. har uu<i plat:á
t.·ir~ular <lt'nonuna<l-a placa dt' adJie:tión, con1pue..;ld. <lt al
rt1énó..:; 12 p ro ltiu .a:... En lai. t:tlula:, t'pttdiafc:,., lm fila.inc.>11·
tos 1ntc.•rm'-'tlio:.. <le- qucr.itina del cUopla:.1l10. :..e insenan en
la:. plac:as cl:: .tdh::...,Jbn o lonn.!n a:..,i;, que rt'l(lrnan .U cilo-
pla:..nla; e:,10 :.e Uu:,lra en el '-':tqut.•1-na <le l.i ng 4 3. Como
los filanitnl<);, int;.>rn1et.hos <le querdhná dd \..1loe:.qu<.•lc10
:.on 1nuy lucrlé~. loll delo111ollofnall gcncrall una a.Jhc;,iún
ba.,tdtll<.' lirrnc entre: lal> célula;,. ú 1 celul<b no epitdi.i.Je:.,
lo...:; l'ila111t•nto:. intcnn<."Cl10:. ancla~ en lus <les1noSOJnls no
:.onde qucrallua, ~.u10 de ()tr.1:, p roteinalo-. con10 la de:t111111a
o la \·i111c:nlina. La:. pnllCillillo Je la Í<Uniba u~· la <.at!herina
FJGURA 4. 4 Lt miuu~~ogrJfW r~I~ de c~lul!!- dtl 1m.9.im1e11lo epitcllill dd parh.:.ip~1n de: la a<lhc:tiOn provÍSl.! por fo:,Jclo UU)loOJna~. E.'i.t
irs~1n>p1omt.l 1:11 u1mplcjO&tnooumsumn:;.\1ocdudeta(ZO} y~u.-.(,Y'!JooW'lrt~ a<lbe:>h'ld aú pt1t.-<lc ah<ll1~c in viLro <.:un la elunitnK1Í1n dcl
!LA). Jde!n.l\ &: uu Ó?WM!lld iOl. X ObY.fV.f Uílil awtr1rlmld.id jM!/J t'A 1,, '>Cp:f6de C.i! dd 1n'--<l.io. D.1.1.10 que los Je:..inl)Stuna:; llenen f<1rma tlt•
3PC<1I dr lf 1d11l1. 18' OOOX.) bol6n, nuJH.a lorn1án z6nulh

booksmedicos.org
- loi. hcm.idcsnu:.soma.~ :.e hallan en la n .•g.i(n1Jt.• cc1nhu:tu
cnlrc c1crloi. hpúi. <le- c-¿lula... cpilclialc-s )' i.u lámina bas:ll
(flg . 4 .1ll}. Esas wu(n1ci. ticnc.•n k1 .::,truclura <le- Ja nuta<l de
w1 hcmit.h.•i.1nO.'ionL.i. y unen la c:élula cpilcli.tl el la hUnina
' Pata mis lnfotomad6n

Estructura nlolecular de la unión comunicante


Histología Básica

ba:-.al. En los <lé:. 11 10:,0rna~ la:. nogiuntll de adhc.s1cjn cónhé+ Lts protelrlil~ de l.i uni6n <<.1munio nlr. Damad~ toi1.:x1lU~. se or9<1·
nén pruu.'lpahnentc c-.idhcrina.... 1n1cntra~ qué en los hctl'IÍ· n~.in en §tupos de ~ch niok>wlil~ lbexáineio~) t!-11 lomo~ 1rn pOfO hidró
dc:-.1no:.u1nai. la.:. pl.1\.'a.-. cunlicnt.'"n intcgrinas, una l'anülía filo de ao~~ u men~ 1.5 mn de di~mctro. ~te mn~ntu, drn0<nilildo
de prülcínai. tran:-.nlcmf,rana que puc.'<lcn .tt:tuar cuino w:icr.ón, ~la unidad r~1nx1ur,d de WuniiXI, form.uJ.:i poi dr<'e1M~-0
rt\.'cptore:. para n1áC::Tú1noll-c.ulas <le la 1natn;1, l!;\.lrac.elular, te:'l!rn111cs de eSI~ o:ine:xunes.. Lo~ c.-01'1dooc~de: uni1 c.éltAl ~e Jfml".:m
tal e~ CUU\(I la lamhu ná r d U)fágeno lÍ¡.>0 (\~
w-n IOSt<lllC'Xllt'll!~ deun.i. \ll!trnil ¡MJJ fortndl und\.c$ hidrQfitoi tnltt !él~
dos (fig. 4.SA). 1..1~ cunedn.n torutill/¡tn IN f.unlia 6!'1.n.&.s prUll.'I
lld) UHI lfllJ d1~1ibudón difefl'lltr Cll <élt.W d!\\'f~ y fo1m,};n Cíllldltl
• Uniones intercelulares 1Uniones comunicantes wn prUpK"ddd~ f6iologlú.\dlsllílt:Jt
Lai. uni.o néS <:Omunjcantcs. n1acult1c """nunicantN o
nc.\:oS put.xl.cn apan."ltr en ca.,1 cualquscr ~ilio <le lai. 1n1:n1· <l:: céJu.la!> o.. ont1gu.l!> { Ji~. -4.SA y.1:). ~fl:dmnlc la l~c.11ica d~:
bra.nas látcralci. de la:. ct:lula.s epilchalci>. fuai> u ruOnC!> lilln· <.noirao..1ura. ~e obk'r\'<l que esas uniüné~ é:.l<in contptl<.'l>·
bién ~é h.Lllan <.'n Otro~ lCJJdOi>, <.:on éxc:cµdbn tld mllscuJ() ltl!> p(lr porc1on e~ dt n1é1nbcana plas1nállcJ en lali qu ~ har
c~qudt:lt(;O. J\1 nli~n1M:opi o d cc(rón1...,l, c~a:. uniunci> ~e áglo1ncntc1onc-. de parLícul;i.i. 1nlra1n c1nlJraJ1d rew1iú.i.:. én
cara<.ll.'ri.1.an por la gran t.'<."rc<Jnía (2 nn1) dt' la.-. n1en1bráJl<b fonna <lt: pla<.'.a (fig• .A.5 6}.

FIGURA 4. 5 Unlun c.wnunic.!c (~. A. Fcirtc~ OC ru('mb1d1W\ dt du~ ctlul~ .ldfil·


wute$qor foimm 111i.1 w~aomtmicanir. la unión ~t.I fom11d.1 p~ PJ~ de p:W!Ítular,
en CJda !ítJl.l h.J/ mrJ p.iruwLI dcud.J p.11. lo! p:1rlic.tla ~e compunede6 ~dei pru
tl"!Us qi.r .itf;Uil!!.!B I~ membrdlla de Id ctl11ti. t~~p.lt!Xdu famwwn 'tu1m' l.~t~I
&unddmctro .ipn:t111wdo 6: 1,5 00\- qui' posblitll d pJSo)jc de s:11ot11ntiasdewc.dcl.i
,) I¡ Clf,), 8. ~.:IW:lln~ (jlJ? Ullllf:U(' OOl !..llWfl (l)fllb!IKil!llt obsttv.:i'11 m IJll P'i~JrdC°1)
&: ulofr.iura. W1:r1kc C)LJ fonrud.J ~m:i ~u~ de ¡MrtKul.i\ p:tlltkas mlt~
m:irb:aaa que e\ i:-:obalW que C«1rsp.~n • Wp'.111.>Í:tiJs ~e tonbcnen fo'>"tune~'.
\~CCOX J C. Lalmealdn¡.¡ Íí.'ml.id.i pOI' LI\ lni-.n aiec..~rw~ ~mi.1 u111€m ioru1mlwn1e
cnt:e ~ celu!~ de híg.1.b & un mioo. C. b 1miím, 1!1$ «r.:mbl:oY.tt de fds do) tduta~ w-
lw!lan \lt>Jl>Jd.n ptu 1111e\piU)dt1 a:n de e19'!YX !~J. {191 OOOX J(A. ~pf!Xfl.."(lda,
<oo J.tl!OO?Jtila !IE-Stkbdm LA. Hi-13!:JoncttooSb!lwren 6;ing cclb.StiAm Jm;Zlll:4J.
(np)r~ 1918de Stientlfit Am\!fLJn, Irle. Jod~ I~ tkretho~ n~ndo\. 8. úi1lni1dc ~.
!1n!udJSlll'd. (.(u11e!ol! de M.C. Y.ia.:ims.)

booksmedicos.org
4 1 Tejidoepitelial

Lai. uniou c~ co1nunk•a nlci. pérmil1:n el u1 tc ~ainbi o de


mt>ll"lula:-.cuya 1nái.a molcc:ular e:. hasla J 500 Da. Lali n tul ~­
cul& de :.énahzactbn <.01n o A.\tP }' (i~·IP l k hcu:., tone,. y
algun<L.'> hornw na:. p ut..<dcn at rdv<.·~ar ésru. un.1 0111:~ }' lógrar
Mlcr~!loslda~t. -
qut: bs célula:. de n1ucho:. ü rg.u1():. Lrabájcn d e nunérd c:üor-
d i1Lada. en fugar d e- at'tuar c:tunu u111dad c."S u1J cpcnll1éntc::..
l..a.-. un 1 01u:~ <.·t11nun kanl<.";!., por CJt'lnpl o~ p articipan <lt' la
coonJinación d e l~li.. c.:Onlr.H'('ionc:. del mús..:ulo cardí..:u:o.

,.. Especializaciones de la superficie


apical de las células epiteliales
La l>U~r lldc bbn' de n1ut:ht)1> llpü:o. <le célula:. cp1tchalc:o.
prc:,.cnta n1odt11..:ac1o ne:. .;;on la finalidad de .nuncnl~lr :,i.i,
:,upcrllcit' o rnovc r parlit·uJa:,..

• Microvellosidades
Cuando Se la:. obscr \'a al nu cn.~cop10 t!k"l trúru~o. la
1nayoria <le lai> cé-lula:. de los <ln•e rso.:. lcJ1<lu.i. pri::.cnta pequc-
ñ.u pn)yccdone:. del nloplas1na dcnuinindtlt.\ rrúcrovcllo.-
si<ladcs. Esla:. proyccc1ont!'S en Íonuá dé <lt."<.lo...:;, dé nún1cro
ITIU)' vanado. pueden M!r corla:-. u largru.. La.. cClu1a:-. que rea-

hz<in u.na ab:.o rc ión 1ntc11M. t.'otno l.b d d t<ptlt.<110 J e reve:, . FIGURA 4 •7 ~llcrulo1.a4J.tfüldttl!út1ko.dl'Wsrnitro.Y~'.bdtUl'l dklJ del
limicnlü d'--1 intc:Slino JdgáJ:O r tlt: f<J:. túl.>ulO:. prúxi1naJc.s tpi!diomtfSlbaf,p:csmtidJ~eaw1trl!ilMll?l~l.tn~mtlfiOfhqtl.11xntosde.Xln!
de lo:. n nonc:.. p rcM.'nlan cc11lcnarc.-s de 1ntcrovcllu.sida<l~ t.xnbimtoiLJdosen H~idutrJnwtrSal. llMe.eQ"~tstl'"metthoJn~de.ilgunasm®
~fig. 4.6) . C..ada nlk:rovd lo•.:;id.iJ 1n1d c 1.dretkxlur <le: J µ.in <l~
1 v~d;,desK"ubwrv111b.cn ~~ unid.vtesdr 1ll<:mbf<Jn.t fortrud.hp:11cb~ lm~~o~t1n.D
ong1lu<l }'O.OS µ 111 Jt'.' d1.á1nch'o. )' cil .su interior lia} '1,1(._cs y unb f1.Jllj.c da1a ooclu:>nl.i0.ltmm1b1~ni1délls 11uutr~d.idotsdn•tubl11udt­
dc lilanlCntos <lt.' uéttna (11gs. 4.6 y 4.7) qui.', por medio <le qMo:.c!iHpe~retccomo 111lolup.Jgri\1111l•dclq.;ida. ( IOOOOOXJ

FIGURA 4.6 Mtrofu1nqrlfu de<tltÍ11ko1de1.i 1t~11fa apiG!I de m.r <duloJ tptclWdt hlrsbno. NÚ!ew>d "lu ltrminal (ompue!i!O P'itttipalroo"l.t deunit red~ fllEimlM f!tdCltl&.
l~blfnsccb<.eiv!RI fd:mim?u\ deaar..J qo:rewt;m d blenu1dt> Usa1~~u~.Jdes. J11i1 c.ipat'Xll•clulll' qruesJ (glUl'.OláiZ.! se h:illd 6}!{..i il l.i memb1d11J de lb~ mi(f«'Cllu~da.
Uttluto:nun.ilse ctic11poot dtt il.imcn~ de c1tlht ye:!9!<trc.i insal4~ mlil tonU.b óillim.m. ({S 000 x .)

booksmedicos.org
-
olrall \'aria:-. prolcína:,, 1nanlicnt.'n cn laC:t.'ll ~ru1.adoi.enlft.' l>Í r
uniont:. con la n1cn1brana pla:.rnlitica d e fa n1it1'0\·cUu... i<la<l.
[ I gluco, áht:. dt.' fal> <.~lul a:, con abi.on:ión Ulll'n:,a por :-u
superfic:k• apkal ~ 1n<ii. gnH."l>O~ t.-l con1un lo que IOnnau d
Histología Básica

glu('rn;áliz y las 11111.:rovdl~ida<lci. loCo~crva bien al nu..:ru.S·


copio ópt1Lo )' M.: lo dcnl>1nina ribétc en cepilló (en el nñón)
l) chapa csLTlada (en el intestino) ( fig:o.. 4.8 ~.)

• Estereocilios
lo:, c:.h:.retK"ilio:, Mlll prolongn¡;1ont.".1> larga:. y m6\•ilc:.i.
que. en reahda<l, .son mkrovello..:1<lade$ larg.ai. y ramificadas
Cf!g. ~.9). >Jo dd.>éll Cünfundirsc Con los ciUo..:; \'erda<lcros,
qu'-' M>n prolúnt4<u.:ionc:o móvilc.i.. Lo:. <.•.\lélX"tK.Ílio:, aumcn·
tán la e.xlcnlliUn <lt' la i.upcrftcic- cdutar. lo que facd1ta el
1novi1nientú de la.-. n1ollxula.' hac1a el inh:nor ~· <:I extt.4nOr
de la <.'élula. Son co1nune.i. t.4n las. et-lula.' dd n:.:vel!hniíentu
epitelial <ld cpi<lídu11() t' d COndut.:lU Jd'crentc.

• Cilios y flagelos
LOl> c:lhus son protongac1ones dota<lál> de n1üvlh<lad que
liC hallan en la supcrlidc J 1..· algunos Lipo:. de <.'élulas cp1·
tchak•.i. l llg :l 1O). ).fid t'n Culré 5 y lO µm <le lungítud )'
0.2 J.Ull dt' d.í<i1uctro. Los dho> c:.t<in envudloi> por la mé1n·
brana pJa-,1nittica ~· conhcnc:n d~ 1n1crotUl>ulos ct:nlralel>
(:.iuguk•tél>), nxl1..•adm. por nuen .•pan-,. (doblete:.) dt' n1icrO·
tltbulos pc:nl~nco-~. Lol> dO!> n1icrotúbulos <le h)l> pan:l> pen·
féri1.-os e:.t<in uJ1i<lOl> énlrt :.i ( llg. 4.11 ).
lo:i L'd10.." M." in:.crlan en lo:i cui:rpo~ basalc& .:i1tuai.tos en
fa n..gión ap11.·. al Je la.s c.élulru., por <lcba.10 de la mt'1nbrána FIGURA4. 8 5«1Ur~111ephttosim~e<ir.doooddf\>M':~jmitt'lt1EIM1Uddtt.t9.m.
Oit• -A 11). La ~lructura <le lost.ucrpoli ba.~Jc~ es án<l10ga a A. ln l.i supufióe .iptdl de ~ttltd-1$ fPl~U'*1.. hir¡ UDJ bii11darn~«ilo11:.d! fi>nomb!ld.i
la tle lo:. a:ulríoh):. íCap. 2 ). dwp.i erui.dl f8[). Nuw un.i wlul,HtCrtl«a dttoo1b~ {~tdoune ((.1, tru glkóJ.l
Lo:. t.ilio:. ~.' k'<.hlan un n1uvm11cnto rdpidu tk• \·á.ivCn. l.!l!l<elulal. lttL Ml"i!i.lnu .i11m~nl0.) 8. llll dct¡jet;k e~tttpllE!iu prE~nLI Id d'.Jpa ~tr.Jdíi
Con frt1:uenda_ el n1ov11nk•nto cihar de un conjunto <le (8(1 yU"M cdolb úlidfuf:ue m la que se ob~.J la ptudón que tmli!w Id uutúoo ((1
cClulai. t::.lá ..:uordinado par.i que una corncule J e hquldo yId pc«ión illll1911da del dl~~nJ q-Je tonlil:ne el ttlde~ f19tt&!-IHL Gf11'1 d11mentoJ.

Epitejio

Lñmlnc:i propia
de tejido
conjuntNo

FIGURA 4.9 Pa1 ll' del epildio del conducto dl-1cpidi.i1mo.5t tfdla de un cptlcütl di? tipo seudoe.ttdt!Kdi!o, pire) esLÍ ft.tlNdu P')" <tluli'l de WtwfcS d{Cfmll.'$, lo que se (omixuc--
bapi. l.i di>!rltwoo di.'. b r.OOeo~ tn dtft1enl~ .tltUs del !piteliu,_ Sin tün~lltuil Llp!6 dhlln(ill Su~ d!cLu !lmm.t~lntucilitb l.irgJS 1&c&; pwJf«lones 111rnó-1!1ts de bq;tudes
~n.id~ que aumcnldtt 111 $1.!pc1 flde libre dd t~lto. {l!L \\l'Qano .iCf!S!ttl.f

booksmedicos.org
4 1 Tejido epitelial

FIGURA 4.11 M1ut,6,togriY cll'nl6niu dt lt r~ ~ dt unil tt+JIJ epilelial


dllildJ. tig ~.ipi11ecm~iunmmS(fllitbb°.9~udhd. lt:.f!íJ(:":CSdtfir<l,y;si:ci.Jt.m
un mitfl!t'"~ttntrdl t uno paiféliw en1Ztcifl1'. U fkdrJ ~rl\lla I~ membrana pbSlNbG!
qut&!im!ld b!JIO'i. Ud.iOOu ~ 11r'91W e11 m ni!":po W 181 (S9000X.>.lnelti'ttGllt
(o~~\·"3J: 61M co1ud~ mmidtl ~·;oo.t UPdlrtÍ:l 9 -.; Zf9dctttles p.:rdéf(r..s
12 Wlgt&l?S (t111t•~) tk cid¡ dlio o b<1~Wnlt cflden!e iro DOOX .> !Rcprcdlo• um
<111t002adlfode~'i1~t(U, 5dnLM'k!S!t1:lllt!ltl1::.~au(r,\&v. !~ttl8likhtt, 19JS,)

FIGURA 4.10 f.:pitcliosc11&esr.rdl!f1VJ& dmdoco dl' la lt~quea. Se<9f'l'lpu11e 6? 1.<ut kili ca\'ldadci. inten1a.,,. la:. gran<lcl> ta.\'1<la<lt.-i> curporak'!.,
u~lulM qur tit nl'n longitudeo. dhtl'SJ\ Sii> nixl~ St disrntvjen ttt difo1t11!~ <1ltu141 la luz. de lo:-. Yd)OS l>:tnguínt'tlS, la luz dt." l()Jo...., lo:. úrgano:.
del ept~litl sio kfma1 u p,u d6titllJS. t.Js <eiulas m~ uut.h \ t' •otumnan telliu huc1.~):t. y lo!> lu.bos de clh•i: n.u.~ calibro. E)ltóS cpitctio:i i.c
bti~~ r v4rl,n die rsJ~ tClula~ wobscrun m 8. be epitelio ti cifdÓ) f/1td:asJ y tun· c.:la.:.tllc.·11.n según l.1. c.u1hdad Je c.-apas ~clulan.'l. {(Ut' I ~ <0111·
l,¡ifne~~svniu:t.f•~ dc11omint1d.n tNol~ c.alitifurnie' !O. A. Mcdi)OO a1.m1tnt~ ponen )' <.unú1nnc a la:-. larat:'h.·ri)llll.'a~ n1urto16gica:o. ~ :tlb
8, úoi..,mta.) <.~Julas (Cuadro 4+2). l!n lo..., epltcUos ).Unpll"S ('1g. -i.11), el
rcvc:-.Lim1cntó epitelial clota forn1aJ.o por un;:i sol.t .:.ap;.\ de:
c~lul as )' en lo:-. tpil(-lios cs:tralific.::aclos, por 1nás Je u na ( fig.
o de parl1t ula:. M' in11>UJ~c en una d1rt.'\.c it'in a lo lar~o de la
-l.13). El q._>Jtcho d1: tipo Sl·uclociitrotill<.'a<lo ~e en1.ucnlra en
:,.u~rll<·ic dd cpttdio. [ l .ATP el> l.a fu1.4ntc dé cncrgia para
un~I ..ategoría <.~pt•aaJ (véa....e n1á..\ aJdantc:}.
l'l movimténlO tiliar. Se cakula que ca<la t.:éfula c1hada d e la St.-g.ún la Jurma dé Ja..., et-lula:.. el c p1tch<) :.i111ple pu~·Jc
tráquea ltcnc alrc<lt>t.lor <le 250 c1h0i. .l>l!T L'k"a.llloW {o plano), <.'Úbic:o u prismáli(.'(Y. c:o.lc úJLuuo
La e.:.tru.:.:lura de lo:. tlagd o,., que rn d c;urrpo hun1.1110 1an1b1<n se dcnununá rolun1nar o tiHndric:o. Las tCluJru.
se cn.:\u.•nlrilll solo en lo" c.~pcnn.Jtüzoitlc.i.. ci. .!>Cntt:.ia.nt<.' a <ld c pitt'110 l:.lnlplc cM."alllú:..o :.on apfru1ada:.. t-01110 s 1 Jucst·n
la <l~· loi. cdto:.-: pero lv.!> Jlagdt.b :.on 1n;i:, largos) :,u núnicrui baldó:,a.:-. y Ml:i. núcleo:. son aJar3ado:.. Í.M": cpitt"ho revbte
:,e h nuta .i. uno p~> r cCtu!a. l.i. lu:t de lo:. va:.o~ sanguíni:u:. )' h uúlth.ú..., ) co11l>1hu)'e lo
quL' loé <lcnonuotl i:ndol<:Ho. •AsiiuJMnó. revl~tc Ja;; grane.les
<.J.\·1Ja<l..-s del cucrpo. co1no la:t plcu ralc~ la pcrkárd1c.a ).
.,. Tipos de epitelios l<1. pcrilúncal, }' aJem.b rcc.· ubrc loi. Organ o:. que ésta.." c:on·
Licnt'n. En ci.a locahza(.'1Ún e:.tc t'pilclio tmubiCn rt..xibc el
Los epitc1iu:. :-.c dJyiJcn en úo:-. grupo:-. pnndpalé:-.. scgUn nornbrc de tne~otclió (Cig. -l. l4). Las célula:. d el cp1tdiu
:o.u C:-.trut'tura. la Ji:.pookión <lL' .!>U:. ..:étulru. )' su fun<.i útt $tmplc cúbico ~on t. ubotde:.. y Mb nú<.lc."()S wn rc.xlondcaúo:t..
principal: t'PitcUo~ de revt-~~ Urnicnto )' cpiU.:lio.s glandu· Se enc.uentra, por ejt.•1nplú, c.·n la :-.upcrllc1e e.xtc.'n1a Jet O\'a·
lart'S. EMa <livL~1ón e$ un tanto .trbitrana )' llene un.i. fin<1.- n o )' f(1rn1.~ Ja pan-J <le lo:. pl:qucnoi. l t>nduc..IO:, e.>:.cn':tof'.:S
ltcl<1.J J1Jlic:11..:a. pul'.!> ha)' cp1tclio:-. JL· revc.':illmicnlu en lu. . de numcru:.a.., glándula.' ( 11 ~. -1. 15). En el c:µiteho ~tn1 pl e
que ló<lá:-. la.... <.'\:lula:-. :.-~·..:retan (p. L-j., el cplf<;-Jio que rc\1 1 Sl~ c i!índ n <.o, la:-. c~lulas M)n .tlarga<la:. y :.u eje mayor es pcr·
I:.! ..:a\'1daU g:6lnca) o cu lo:.. que ap.ir<.x.·<;-11 alguna:. <.ctula:-. µcn<l1t ular a la n1i:1nl.irana basal Lo:, nUdc.•o.s w n alargado....
31.i.nduJan.•:t <lbpen;a:-. entre li:b célula:-. di." revc:tlitnicnlo (p. clíp11coi. )' :.igucn ~I t'JC m.t)'Ur Je la célul.l. Cón. . .titu)'e, por
t'J.• la.... c.élula.'i <.<tliclforn1ci> pro<luc.tora:. J e n1ocu en d cp1tc- ejemplo. el rcvestin1ic:nló <le la lw. tnh."Sllnal r ht luz <le l.1.
ho de lo..... inlC:lllÍnó:. }' la tniqtit.•a). \'l'l!Íl.' ula Lii h~~r ( (i14. 4 . 16 ). Algwio.s t p1lcbo.s :thoplt':-. a hn·
<lrit:o.l> :-.on cih<1do.l>, por ej emplo en la.-. LrOmpa)I utcnn..!.!>,
clon<le ayudan al Lran:.portc.• Je loi. c:o.pi:nnat0:..:<11dt.s.
• Epitelios de revestimiento El ~p1ld1 u C::::.lrahlicad o .sc <las1Jlc.·á c.·n cUbku, cilíndrico,
En lo:. <.'p1lcb<1:. <le rtvclot1nlientu la.., <.¿lulas!><.' <lbpu 1H.'ll: plano (e:-ca1nuso) o Je lntn.!>idón, !.ef;Ún la Íonna <le .l>U!>
en capa.11 qui: <:-ubrcn Id .:.upt>rfldc c.•xlcrn;,i d el .:ucrpo (.1 1ap1- células m.b :.upcrliti.i.le:.. Los e pilchtb cstral1 lflad o~ c.Ubko

booksmedicos.org
- A Epitelo sánple p~o

!:p;_¡etio
B EpiteOO sknple cóbico
Histología Básica

Epiteio
lámina prop:a
Lámina propia

..........
Capilares $.anguineos 'flE<nbrana b-.Mal
CE.pilares
sanguineos
C Epitelo s&nple ci!fnd:ico
O Epiteio $9U~tra1fficado cil'1'1drico ciliado

Epit~.'io

i_1.,! ~=-=
Célula oilfndrica
··--·Lámina propia
o..,
Capilares Lámlna propia
sanguíneos

Célula Células Merr-$ra."l3.


basal calici:.iorrr~ b...'\Sal
FIGURA4.12 li¡mde: epitel'.osdNt\\'\timlt'nlu simples1l'pndioscuocetr111i1ic.d>. A. ~tJiO simpltjt!uo o~mlW. S. lpitdiu ~ omittt.C. [ptdiO simplt>dindnco. rambiél
lnrudo Slm¡:fo <dumlldt O. Epitdio W'.Jh>strc)tifiudo uhnd00l00.ido.1u~ !1pilt'~se.Jpu)'.m wb1tel ~cJOOtoa¡untb1J wb)•acen~•.Jmbu~ Wpa:t~ent.re ~1 PJf 11na memburw bd~lll

A Epitelio ñtra:ificado pavimen1oso


e Epitelio ,;.stta:fficado cóbioo

Merrbeana basal

C Spitril de ~ransiáón. telajado O Spi:: eflo de ::ransi:Oón. (istendido

Lamina propia
Lámina propia

booksmedicos.org
,, 1 !elido epitelial

-
A

FlGURA 4.1 S (p(r-.o~cc.i.lultlljüttlulls~w!Kmylll\n11tl~mi~.


e ti f'l91'$« dd t'Jlll'liow !ntk.i c:n ~ ~ 8. A. ~W~im1cnlQdt O\'Jtlo 8.flc:ioo<~uldL'O
(HLAkd.mo.iumtM0-1
FIGURA 4. 14 lphdlo llm~l'e~l!'f»o fo1m11do ~ 111111 up.i d..: <thi!J~ 4pli11o1
d.ü. bJ\IJ!!lt ddgiltW ~~I y(Qlll CU!ll'OS .il.Jll)id1h, lltit W!l'9fl' b del ($1llio fi!
lftt:•Um1t11toott1nodt'I pulmoa poi 111 w~l l" un ll'ltt111d111 A Mcd1jno 111mmJo.
(.U.ll UÚ.\ rn1r1l.'.'J..iJ ~plttoJju e~lr..wf'iatdO
plano UU t.¡UCnil•
1 fit#Ullll" •I
tlniadu. lA 'Ufk1111..iC" de J..¡ ptd. l-uya 11.up~r1u·1e <"' l.CU..
~ hclla n='\~k.l.a Je qiildio t"~lificado pl;ano qut:ralJ.
Ur~L"-ftlU.
,. t..ilinJt\4..\1 "4..ll r.U\berl d n t.Ul't'-l>..CaKUt'n- niudu. f.n C"iit: cf-"!\clJU la.1. l.~iulb de b,, t..~1\ llMll "upet•
lr.t. l"lf C1Cnlf'l1~ m ~ntm. .. ,m.,.. ~ l1l\ ..onJ~~ fu:t:.ilo mu.:rcn. rtcnkn ).\b urg4!1ulo& ~ 'l.U t.:U.upl.&"'11.a >. \oC
C\<l\111tt> ik W> isl.uxlulJ:. l d cdindnu• ~~" <-x.-mplo. en lkn.m J., gr""""' ....1.i...b "" qumbn.i 1 fi;;, 4 191 r"'
Lt -.t1nlw1h\-.a Jd OJU. \-~un CJé!11rlu t.:n La tia;. 4. 17.
t...i.pa tk qut'r-.aun.i \.Ollbl'fC' gr.m prutn'-1on .1 l.i 'UP''fh"i"'·
t il\ 1..tlul.1.:o. Jd epitdlo cslnlliflcado pliano M:' Jt..lnbu-
de lll ptd e unp¡J.: i.¡uc picr<lJ. IJqtudo pur t.~lll. l-.J\ .. clul.i.."
)'Cflcu \'.itiJ..\ lJpa!t, y :-.u lorn1;a Jcpc;nJ i.: J..: Li uh11..J.. 1t.1 n en
n1uc:rl.t.\ \'! (lt:-.\.llltlol.JI gf".i.Ju.Ju1c:nh: Je L.i ..upcrlh.u.•.
d "'J!t~Or J d lt.71Ju. J...a... .:t•fula-. ep1tcll.1k·.. 1ni' 4Cl'lana.-. al
tc11W1 t..llUJUnli\'u {dcnom1n.id.t..'i 1..éluJ.1, ba~.llc.,) l'IUClL·n ~r El cpitdiu Jt lr1UUi('fr'1n rc v1ioll' l.i Vl'JJSil un11i.1rl.t, ..~
u.ibi1.: a' o ..:tlin<lr1cJi.. Esa.io ..:Cluk1, 111igrotn ...on h:rtUlud hacia un'.-trr y lu por\.li'in 1u1e.i.i.I <le l.i. urc:lrc. ú un l'plh.'llo t:l>ll';a+
1.L 'lll't·rh1..it: Jd cp1h.·liu >' 1..unlnan 'U lon11.a;; Je Ut.l.ltt'r d Llhcado t.<n ,.1 4u4• 111 lonu.t de l.1.:. celuJh d t' IJ. -..ip.1 1n.1._,
gr.tJu..I "«.! ~iW r M'aplm.m 1..unu1 ll.l.lJu<W_.., Pur- lut.t.n10. ~upc."tG ..i.J \·.lfiJ "C'll.u.n 1.'I ~louio de <lbl~n!t 1 Ún o r1:lJWt1t'>11
d 1u1r1nlve Je l."!>t' cpllelio c.lt.n \1 tk l.J lurin.i J.c 14.) c.dul.b dd Urg.llt~\. (\1..iauJo j¿ \'l'j1ga c!tl.3 \ll.Cl-11. la... 1.dUlilt.. 1tÚt..
tL: 1ou '.4f'ol ~ l>Uperti"ul ú.w. t.duJ.l.!o ~ J~.ust.ul) J.n. O.h."l'lW. Jd C'1'lldM1 'udc!n .!tCI" gl~ \ Je "\!l'llC."1'hUl'
'\U"Ulu,cn ~ t.du.l.bCfJC~CO llllTn:I t.tlftllnw. mrg:r.n l.bk "on\-c."U t Os. 4.?0.\ ¡ l.tDV11m ~"'UOmln:.;.J.b 1..Ckat.b ........

lJ h.&.'4: ~•• la :.upoiiuc f r~ 4. 18). r....... cr•tdau-.. R"'-uk"n \'O'!!J.i, t\.u.nCl• Lí 'r:r•g.a. ot.i lktu. l.i ".mtiWJ Je """i'b
1..a\·iJ.aj"' h~ (p. q .. la buw el nt.r.&g-t\ La 1,.¡guw.) p;uttc.- J.t,n11nuu. d l'J-"llt>IK) !le addg.u-J. " mu..h.l... <.duU..
~jd.1' .LI rJ.:..t;.blt' > l.b lucra.' mL'\..lIUt...i..'\, )' \C lu Jcnorwnil .i.upttfi1.1.UC'o '\C,:' ~.uw.n 01µ. 4 .208).

Epl!éUo
1.ln1p1e
dl!ndtfoa

*
FIGURA 4,16 iph-w simple tlnii!cl. No!!'.t'Ll fuftn• l.n «1111,n :'lln ,.-•tcpipl'Ó:r>Jr dt 10 ~ rtiJ¡tl(.O)_ Lt bilnd.t tMV".i t11 l.i wpl'lfot drl tpltllu tlW1:'71 b .w
dup.i ntn.id• llt. tt~ll Mnl'tllo.J

booksmedicos.org
- Cuadro 4.2 • Qaslfiad'n de IM~pitefiGs dt rertflll111lntt1
Segun la ca-nudad de
capas de Wuks Segdn la founa de &isUI alas ijeioplos 6! loatizaOón funciones P'Jll<ip.ile$
Histología Básica

Simple \11na ~la c.;pal Pfano. esc¡moso opawmerdoso J.eve:stlmlen10 IClt!'mG de los m0> Prc1ec~ di! bs viscms {mesrnelD); u.mspartt
(endotelio); rewsnmento de tas r
a•~t'° P'f'~O!lS (meso.etc Ht~1eiot
mid ~s pendrd1ca, ple11ral, secreción dt mol«Ws coa au11ld¡d t.»tog1ti
peritooeal \me.so1elb) {eoj:_,¡1l1Jo)

Rn'eslmll!'f!to'tltfmo ótl ~ano; Be\?Stm!l'!l-".o~~


conduct\6acrn\tttde g!andulas.;
l'olm.1lns tioid~
)~·.;es:11m1emo & l;i lut de les !BU'S!!nOS Pl'to!e<ciMl, lubrieaaoo, ibsofo.."Q.. ~
yla '"cul¡ bl1u
Sad;es¡ra!JfiGdo (capa~ cétJ,u con CWico.. pnsma>ico octbnnsr ?ie'RS':1mlM10 .:.::eme de I¡ ;raque; les Pro1eul6'1, seotd('.l\ ir<inspone pxdios
OOde..'IS en driettrus alwns: 1o!hsfas broocpos yb c.rtldild iwsal m puticttas illt.E'~ moco ml¡s ri!s
ctl>Jas se apoyaoM la lr..;n;¡ basa, ??to res¡:m.tona;.
OOIOdaSleg!:n i\ li Stlpfffiot)
till"N.1~cado (<b$ cap¡; omis.i fbno. esc:itl'loso opavimM!oso
querat.Glzado 1111perfior >Ma)
flaao. esaox100 p.MIOO\toso no Boa. esofago. Yaglna, canal anal
queratnudo \supeñ1clf humeda)
C!ko Gl~ndulassud~ras..iollrubs
O'dntOSeilCl'fdJnl«ito>
Oe trillSbll1 Vt¡94. 11re1.em. c.alkes r~nales Pnllf'<OOO.. du;tm;ibkhd
CW'ico.. pnsma:ico ocobnnilf M<nt:te-ia conjunrnadel CJO f'JottcoXI

fJ epilélió scudoestr atific.adó :,e dtrh}u1ina así por+ (ílg. 4. 17) par.i. poder co1npa.rarlo y reconoet.•r int'.iur c:I cpi-
que, <1.unquc ~te fr1nn<1do por una w la t.-Jpá de cClula!.. Jo:, tcho .)eu<lt)C)olratificado.
núcléo:. St! \'l'U a diíerénlt•i: alturai; del epiléhu y µ-a.rece que Cn tipo t'!-.~~ial <l~ t!pllchu lo co1bllluycn los neurul'J'i ~
hay van a:, cap.tlo. T.xla:, ~ui. ¡,:Clula:. :.e apot·an en la lánun a lt.>lio?I.. ~ con1puucn de células nt'u.rucpitelialt'~ céluJa~ d e
basal. pero 110 toda:, lkg.an a la ~upcrllt:i~ dd cp1tcb~), lo t¡ut o rigen epitelial que 1nlt:g:r.u1 cp1tcJius cun fun<:llJnc)!. ~cn.w+
h.1cc vanar la J>lk.:;kiún <lc lo•., núclc(>:.. El cj~1nplo mejor nalc:, é:>pC:."t.'1ali1.a<l:t...; (p. é.J•• la)!, célula~ d e lru.. papil.i...:; c;u~lati ­
¡,:onoddo dt.• t.'lte ttrytdo e:, d epítch() sc•...1doei.lr«tifk<ulo ¡,:J!in- ~·a:, y la 1nucosa ull.ttor 1.1).
drko Liliadu t.¡ué rc,·1~11: 'ª' via.-. no:,piratoria.-. má...; grantk".ll,
dcM.lc la nanz hasta lus bronqu1ui. ( llg. 4.10). Los cilios de • Epitelios glandulares
c:,c cpllt.•hu ~un Uttlc:, p<1rquc tran:-purt.i.n hauá d.lucra tic
kk-. pulnHJrtt'.!> (en ilirtc:ción a la td.nngto) puho )' mkroor- to~ ép1tchos g)an dula rc~ :,e <..01nponcn de <.élulas <.."Spc-
gar1bnu~ a:,p1r.idu~ t¡u<: se atlh1crcn a l.i. supcrfidc epitdial. <.. i.i.hzad<b en la acli\'tdatl <l<.• :>t"(.-r«ión. La:. <.·i:luta <.•pilchak~
Í.:.l>IC t.i-11tdio.:.é t.'ltt.U:.'fltr.1. la1nb1Cn t.'U el ép1didhno (Hg. 4.9}.
\-Case dc nut·vu e l cp1h.~h o rJ>lraLillcado -.:t'1bico/cdíndrku

FIGURA 4.18 lpildio l")lfdlifitldoplmoooq11t~i>li11i!ildo de cii¡,;o. U~<dt1las uws


FIGURA 4,17 Ep1tfu e;t1dudott1k<clcAndó:'oó: m1 conduttoWfl:b..'lf de~ndull ~e$ ddqj~dlo (ll'g:OOA~ma:tQ~y{leodli11g?t1a 1ocdlil q~mig1dn biltiadtt100io
.1.JÜ\'dl u~c.tluli& de ~r t'ptdio ~ dhp01tl''1 l'll do; (lC-\1~bnld~rk-!n ó:ioid.i\:la l.J?! «! qitcto(regbl ~~se ~mnlm '1'.m 111~~ ~n~~eu 1.:i ~upCtb!,Jt'9tll1 t). l'leK1Suci6n
b.wl n dr l~lu~s uibit~ yl.l u p.i s.i;p:1füi!I,. de ttlul~ u1mdnu;. (lit. ('folll U!lmto.J &t111HtU.. WplVÍklJI :~J. (Hl failnoum~nluJ

booksmedicos.org
,, 1 !elido epitelial

SinlO.I\ CJ\ ~ • ''"' sl•.nJul.b ~~). 4.U).l "4"\.m.:il'fl ~


1.u~r: en gr.&n nk'JJ.a Je.- '!>lbtan'-'lalo lran"f•W1JJ.&., Je LI
wn~ ~ Lt lu.1 d<- la p.a.nJut.i. ~ mul(\.: uh... 'IUC' M'.' K't.ft"·
-
lar.m "uc:lc.-n i&l1n.t1;c:n.1.0e na tumw lmlpor.J en l.J.." 1o.clu&..b.
Jtntnj Ji: \C'oh.ul,,¡,_,. r.:qUr."tl.il hnul~ pt.W Wlll mt:fnhr.U1J.
<lc-nom1n.u.1J.., grinu.lo~ de &ttrn.iún.

• Típos de glándulas
Los ep11clln.. que 1nlL"gr.u1 l<1.i> gfáu<lula:. Jcl 1o.ucr1~0 "'l'
c.l.t!>dh.i.n dc ilt.UcrJo ....l~n <l.h en.os 1.nlt:ru,~. 1IJ.r gl.i.ndul.a..,
UOJtr:Jul.Jn·~ )' IHUlli1o.duJa.in. l'n 1-'Jt!.!TipJo Ji: c;J.i.nJU).} UIU·
t.dubr o LI c,dul• LaUdfunnc q:Jt' ~"' h.Jla '1t el rc\·c-.U-
m1enlt.t Jd 1nl~htt1t Jds..Jn l L1!. ,.¡n r~pJr.u110.o 1np.
1.18, U\ UOl.paud l<mUnu"gl¡indub" ><U,.111.b l'I'•
do.tgrLlt .;¡;c;-ft'ltt&il*IJO mulb1.duL.ro.. ~tJf('\ \ """'"
Lurnpf~ Ji: "-"-Cut.. cpddwl«.~ gl.rndularn.
.......... u_., ,gi.mJuf.a., pt~l.uttcnle ili1.h<b ltU:!Rtp~ ~ turn'°'n it
... partir J~ ~hc.'110"' Je ~\Ct.lu.rut"nlo .. u~ai. u:lul.i\ prulilc·
r.tn t' 1n\·aJc11 cl 1..:1iJc1 1o.OllJUnt1\·o i.ubr.i1o.cnle" deo.¡iuC"' que
ex~runl:'nllin uuJ <lltt:rc111:1a1:t<'111 a.dJ1o.u.11ul ( JlH, ..aj.? 1). l.'"
FIGURA 4.19 1$11thu ~11atif1t«b plJno qu~~lln!t.11Jo • I• ptd. Ob)l:l'lflit l.u \S.
Íl'l'l"lll•• Wp•l de: <~Ul.!L ld ÍUl!lll de IJ~ td11la1 Y•ia UV..fl MI IOl4'ldd0n. ~on lUbo~ g.lándula1' L'X uc rl1111~ 1nunhc11en ~u c..011ex1(111 L<ln e cpucll1,>
ml.i 11:911111 b.wl y, • mtdidocpe se *_jan drlJ b.nrdtl l'P!lrllo. )t: tiirnan pol~iU6 tld que M." 1lrit.:1n.1n. Í'.\J 1.oncx1ún torn1.1 la fonnlil J,. 1,.onJu.i. ·
t..)lf ~lltd• .apl.1nld.I~~ i. ~pcrlltll'q:ttf:j.11. LI upa m.li\ wpri Ali• birutlt llillil lui. wbub1t.. ~Ulhlilu1dv'° por <.t:luJa... cp1lch-lle, )'. J lr.an•.~
nu b'm•IU POf tdl.l.n mucrtll'> J<Mlicrlrmlllhtc>.Jl'IJIN A6tdtft:rNdt ta Cdp.t&: e.le Ot.'llo (.C)CIJUi.CO\ \t' cliuunan l<b ~'-.'.n«..hUlL'\ t¡t.U.' llt'e,.ut il
Wa.& .,.._Ol)A.17.ma.,~dtctWu,~~~~awcsm• L:t su:~rth..1c Jet 1-Ui.'fl'O o 4 una c. av1J.ui.
ra~* . .Glllrheddtl.'lllia. r_L~...etJ [n ...... günduW md~ b. CO.llCXMlfl ~M c..i L1ttldMt
.!>eublstna' \f! rc.W....lf'bc Jurantr d Jo..urolJ..l. P.ar lo L.u11tt.
cLinJul.&ta rueJm 31Ultduar. .tltnJ...<>n.u ~ <'ktrl.&r prult."I· o.Lb gt.ukÍul.&.. . no lacnt'tl 1.1mdmllb ) ,.U!> ~A'\."""'-' )('
rw._, (p. c1 f-1o&n1.~J.))_ lspi<lt.b fp. i;i•. g1.•u1JW.. ~urr.at"lm.J.­ \1CrlC'n en U \ool.ne,n:: .oJ. l.a 1i.m.ulac.100 ~Wn<.a ll... trw.1l....
t.:.. ~- ~b.a1.t:<l!tl u c.umrk1u... <le }uJr.Ho!i ~ "w.rbt~u.._1 >pru- port• h.u.:1.1 'u J\ti:YU"di: ..uon. &:gun L1 ill"~JJtl.L&<..hlf1 &: ~w
h.'11\J' (p. t!1•• ~l.;uuJu.Li.:. .íialn.-.tlc!i). Li,, gl.inJulJ..\ 111.un;ul.i.:i. <<lub.li., ~ thk·~111.1.u1 Jl» ttpc.ti. tk ~tandul~ t<n<lo".nOA..'1.
..c:.. 1-ct1.111 lo' In:-~ l1pw. de $US.lan..:1a... ~1l' l11 '' ~ut11Ulli.'~ llon En d pr1tni:n1 1.1,. 1o.t.!lul"1!11 lurn1.u1 ._·ürdont:i. Jt1J\h1n10\J •
l.t.' ..élul.l, Je gl.U1dulai> que ticncu unJ h111.i. lo\'Uv1tlac.l <le:- Jü.\ .s l.1 m.u".'f,t de u11.1 rc<l u reli1.uJu. cnln:n1l'1d.ld11¡, 1o.(111
..J.píh1n.'!i lWtn¡.;ui11c1,1, ~ ). l.il.l> glándula\ .. upr¡lfl'c'111d.
p:trat1ro1J'-""') l'l lúhulo anlen1,)r de Ja hipó(I,.¡.. 'un c:j1.1n¡do'-
dl' gliinJulJ\ 1o.·udo1.nnil1; rclJ'-'uJ~. Cn d .)l..1!.u1u,W hro. IJ\
c.duJ.i,. iorm.1u \i;:.. 11.u.l.a.u Juhc.ulo!> tk.up.J.Ju111o.11n nwh:flill
Je >l.X"~MIU !f\ c.'1· gLln<lub Lin111001 fit;. 4.21 J.
W... oJ..inJu4., C.\ll\.OGa.\o ~ ~orul..tn Ji: J1l'I> l'W\"
una porclón ác.'CRiünl (o ..clenómero '· ~ucr.tdu.W ¡.u--. du.
la.!. ~ar~' Jd J'f\"-&' ..a.:n1vr. y cunduclib c:u:rtlut'Q
q~ ~ptttl.l.n La 'lo«ra.-wn. qui! o ...]·~t.i.n L... to."Clut.a.... ~
glindullb ~hnpk~ Uc:ru:r1 un ~o c.-unJu...tu !otn r.i.nulk...k.kt+
no. rnrcnlr.i.., t.¡"4: lób gLindulas c:umpuc:sla.!i un1~1t ~u.nJu....
Lo" r.u1uth...u.J11' J .i l1rg..uul.u..tú11 cdu!.tr de: ti pon1un .,1..'\.rt:-
Lor.1 rc.· prc....:nt.1 un .....gun Jo 1.rlk•n<l Je d ....ili1.u1-16n \ lé l.b
gtindu l.L\cM l.. ri 1lit.\, Según IJ J(.t-rrna dc~u :1Jent.n 1t:1'i •, I1L\ ltl.i.11.
dula... i.unplc.. 1 '~1.."4..-n -.er tubul.t.rc."1' (i.:u~·:t por... 1on i.c1,.1\'(11t.&
llt:nt' l.1 lorn\J Je uu lubo), tulxi.J.iro 1."1uull.JJ.J.\ Í.;.1111ut..l·
~ 1o.on10 g~~rul.un). tububt~.. raind1.....J;o. u .ato..llk,..
~ (l.:U~.t f"ltíttc•n '4."'l..tdvr.a o oJCN1Jd o ~JunJoaJ.t)
IG¡;. 4 '' >- ¡__., gLinJW.. "'~ pu<dctt "" tubul.ro.
aaflO'!i..b u tuhulu11M.1no"'" nw.la.-. ffig. -4...?2t .\l¡,1.1ni.h ur~
nlt-t lk.'!letl IWkti'fte'> wnco ~n~1 at~ru1o1.-.... > un
M4o ~ ~ 1.clul..l J'lk.'tk IW'k.lonar de uuba.-. rnancr.i.11 -pt1r
FtG URA 4.lO Cpt• det:.mitai dtl.J w11g.t.A. Wirulo el Ofi+inu OU t«IO, nu:tw.\ <'JC!llrlo, t'fl el h1sJA.10, lk1uJc 1~ ldull.!> 4ut• ~l't1.m l)iJJ,.
ctl11l.n )!lpn"fl(wln lictwa wp:1ficle ttm'lt'Xll ~ !.llttllQ)I, t. <ir.ricio I• fl!jg.I cit.I pur un l!L\lt'rn..1de t..;111Ju.. lo:. 1..unbtén :.c.'l.:n·l.t11 pnl<lu...,lo\ ~o
ltn.1. l.11 «h1!.i1 •rllt:lo!les w '!_:iman :fil!MJ. \HL Mrdl;mo a.mrM1ll Id. '1n:ul411.u~11 Jo.1ugu1111.'il-, (n Olnll> Ur~.mil':\, 1.1crt.i.11 t.clul.L.,

booksmedicos.org
- ~~~~r....-~~_,....,,..,.,
Proliferación de las céllraó y su p¡...1etraci6n
en el iejido oonjumivosubyacen:e
Histología Básica

l3rn:1na basal .- ----------


Te.j.do cOrtjunti•lo - - --

Formación de una C«dones de ce:U!a:s que foorwt Formación de lN.~du!a


glirldula exocrina una g!ÉíltdlJla enclooti'!a cotdonal endocma fofculv
t
' t

~,' __
: ------ ~;parición
de ras células
del oonducto

Cap'.Jares

'
Porción
sec1e:ora

FlGU RA4..21 forui.)Ü:<t de gl.índulM .i ¡:.J1i. dr~ r;i1~dr rew11.incd:o. l.ds ctlul ~ epnell!!o ¡."ttiii?r• ypcnetrdn m el tl'jdo toopllho. ~dllt llldlll!mt1 C:Onl4C11.1<im11
.YJp«ttic dr l.i cwl ~" 111.:qill\111 ooo. (u,mdu ti conwuu St (omeJ\'4, ~ formMi ql.mdtdds cmdru~: urnndu el tttlWtlo )l! r.laN:11pt it' gener.m glir6J.:i~mdocdmn. u~ tlth~ dl'
las gl~sm:bo1fli1S)tlorg~Beo~~Mltil.ldr:~oe11 folbl~ Lnht}dtlm f~~ul-.g.ftcc1nl.ld.lddt~«&l. ll'lenllo1s~ L!St&fd\& In rede~~
tmdo111"'> ~uelm dbi.:~1 t.inlid.ldl'l i:<1111ei'i~ dt ~reti:in Ell d dl~d\tna. (Ad¡¡pLJd1.111ep1odutid11 wa ~Jtc!WOOu de H.m /..W-. HiYo!cg¡, 6" rd. ~~ 1%9.J

·-'
~

.,;
".

FlGURA 4.22 llpos priltl¡.\l!n de glánitJds rA•<dnh. t..u pll~ de las gNndul.:is cumpi..ll?SL!~ poi cdul.is sttrttoras .ip&!l'(en m <utu1 11tul ddro )' lus cooOOc!us ntrl'!o~. en dm:
~(L En lJ~ glti!idul~ sim¡jes ~ Ctmducto~ no se i:bidoo, .il con1I«10 de lo q.R suctdc en l!~ gl~ndul~ t«npoc~LIS. 14 Ott.1111.0 ;i ll di1~n dt> t;i pc11d6n wurtora. l:ts gi6ndul~ w
dasit..!11 m1.unf'K.llil~ )"oo r<!mft'111i!s.
booksmedicos.org
,, 1 !elido epitelial

'< Of'a.i..t.liun CD ~to •.".XOL.TUU '" ulf.l..\ en o,n,_~lÓU


mJu....nn.¡: m d ~ pm cicmJ"'--. u.. ""-~~.,~
v.'\.J'\'\.111 tn.<1ln.b Jsge..ts\~.b ~ K' \ k'11t:n Ct' La hu. mloluul.
mlc'ntr,,a:. q~ Lb"d.tm c.k lo:. L.J11.itr. <k C.o1.t1~crh.ub ~m.m
-
tn..ul.uu. )' glu1...1.gun qlk' p.ban 111.J ....1.nt;rt.
1JJ. uJuJ..&.J~ ,c...relorcb J e J.lH,UUil-'> gl.ukfuJ.b, i.urno lh
rn.HnJrl~. 1~ ~uJurÍ~'l.i.r<U ~ l<b ~llv.ill-,, l'11hhl cnvut:ll.c.
por 4·élul.a.s rnioepih.-lilillcs.. Son t.:élul.a:o nunllk.aJa:. que
1..ont1c1h.'U 111ios111.t y una gran 1.<t1111Jad t.11.' Hf.uncnlo•., de
.i..'1n.1 lk·ncn l.i. 1.·apa1.u.la<l de u1ntra1.·n< c 1nlcrvicncn en
1.t c>.puh.i.l'ln Uc l.i .!>ci:n-o6n cJc l'-..t,. &l.1.nJuJ.,__,, Condut.'!O • xorr.or
Ácll'IO stro¡,o
Di: 111..ucnlo ton el modo m d qui: lt..h rroJ.ui.:tcl:!> J....
~f\-'\.1u11 wl~n Je b 1.-duJ2. Lb gl.tnJuJ•, 1toe Ll.u.d.u:an m
1 1
~~ buk>crlnn) ~i.. r.n t.o gl.utJuLü
m..-rth.rtftb (p.. e:¡._. d p~). l.t ...cJul.t ht-c:r• 'U prodlk.t.u
•un1ul.aJi.1 en gr.inutlb tk !tt.'\.ta.11ún P'"' mcJ.li.t i.k- ~ aou-
u1-11' \UI fl\:l'\ful.i. dt' otro m.Jlm.il Ldul.u Í.JI l.a..' gl.m<lul..t\
hlllu~rln.a..' f p.~. J.i.., gfinJut.1:. M'.b.l.i.tJ\) el rt\~Uc..lo <le l.;
1

\éo..l\!t...lüli 'l.' chmJnd. JUnlo 1.on lllJ.i l.i t.Clulia. i1ru..C"!>O t¡Ut'
1.n1npn:11Jc la <l t·~lruc:c16 n Je ;..élul.1., n1>lélll:oi th.• lk"L1'1.'t10n.
L1n hp\) i11ll.!t111cd10 e,--,, Ja sccR'1.1c'l11 1t1)01.n111.1, t.0111(1 l<1 <le la
gJ.lnJuJ¡a lllJlllJ.n.J., en los que ci proJu..:tO \t,: d1.'k.lfgd. J UlllU
1.01\ r t'4Ul'O.l\ pun.101le!> Jc-1 Oll'l'Llbllla ilf'l.,,.J.
J_¿, ~Joúldul.l!i m uJt1cc.oiularo g.r.m~ 'udc.11 r.LU ª" ud-
1.t' I"'' UIU. '-.lf':wla dt! k']tdu 1.t'ICl!Unll\1,•: rn"c••FJUnnOJ.:-
IA «..lop>ul.& que~ Jmonunan bbiquo Jl\MJcn l.t ¡9.indula
m p.111~ mi:norn ~ lobuUUo._ l~h ,-..,, ~'Ui­ 1
c.nm.c:.--1
nc;..h ' ¡.,... "ª"*""' penetran en l.i glmJul.t ,- -e ,ubJa,...Jcn AGUR.A 4.2l t.....,dr1114lilllf--.Ofca~ci9llOlllrN11~
i:n C"I 1nter1c.~ Je lw. 1.atn<.¡uo. ~tlli.h1k 1.1~nJ.u,h.b nw'vrt'!> p:r 1tnftlllll88 u114ilt* .._.,.~~me~wn r*tm) • 11~ Cfl lil
1l1.• IJ1. ~L1nJuJ.u. t.11nbu:n p..bi!.n por l th l11.lilqw:... pttWI bh.11 • ~ <tW. U fl'VIOe t1p1t.tl dr IJ «iuf.! a:mtirH ~--· WUrg(lll 1..1
~ dl.!I Jtlno '~ e41tlh• yM: COrolillli-' <on 1111 ru:ducio r..re!Uf .ingo\bl

• Acinos serosos ytúbulos mucosos


0(1\ UJ~" Je glUnc.lula.., multii:dul.t1\:' 1nur 1.111nunc:. )' Algun.i .. gliindlll.1.!< (p. C'j•• l.i glánduJ.:i lMllh·.il .,.u l'11\1Uhli~
rnu1w unpl•f loi.J1le:. ~ou d ácino >Crus.u t cl lúhuJo mucuw. bular)~ o..ururo11cn t.i..nto Je oiu00> ~('rc.t"".h 4..Hll1ll Je tlil>U
Lo' .M..irtth ~o:ioi. M.lll pt"LfUt'ri~.. J'Of1.101tc11 ltt."U't'l(Jra).
h~ mu1.u'Jll\ 10; 4.Z:).
Jorn\4J.a._, ('(lf 1o.du~ uluulfll..b. u rir.inuJ....k.-... Pre"<ltl~n
un.a htl b.uuntr m.JuaJa.quc!>l." ..... 1n11nU.. r-iru.n 1.oodlk.tu
o...rctur C!lg. .{.ll)_ [u~ pn-p..:r~o.. ltt~ttilop.,1.. M:" \at
1..'•lfk)t"\tt'\kl~ rnluncJc:id~ui.tl~~. ~'\Utd .u1gulu
• Biologia de los tejidos epiteliales
Jc1.,•nc( lll! ...24..'\l. L.» núd.c.·o~ Je U,tdul.p OM...llll»..._.. wn Como \ol 'té 1nc.-11.,.¡..1nt'- h.b le-Jklo:. t"ptld1.tlc-. "C ;1.ptl).i..U
rcJonJt."JJr..•> y~ llM..i.lluan t'll b pon.1on b.t.".tl tk l.i. 1.:duJ.¡ :.00~ un lt'Uo,.lo 1.~~111urnlvv que ~s.n"C uu <.1olo p.trll ~h.'.ncr
fO¡;• .f.liQ). Lid n:1:pim b.n.al Je lit" tclula\ .u.lnc...,J."i 1.oulleue J.I e p1lc!hu. i.inu Wrnbti:n parJ. nulnrlo.. para traer i.u.,l.i.Uo,.. l.L\
1nu...ho RNA '!" ~ ürlc bien con he111.ttoJ1l.h11o1.. 1n1cntra.s que llCC.C~art.l.,. p.tri.l t¡UC l....,1.dulJ>g_f;:uuJulan:!o pn.Ju1.1,;.u1 ...:1.·rc-
hl rc~icin ,11 11t.JI C!ola o..·upa<l.a ¡x1r f~1i. gráuulu... Je i.l.:1,._1"Co..1Un c.-ión y p.ira prc1nlt1\...-r' l.1 1u.lhe\ion dd cp1td1u u l.i., ¡,:,lfU1.·
y. ppr clh., \C linc J e rusa<lu <.:w1 l.1. C<h1n.i.. ~fil., .a<ld.utle ~e lUfil.!o i.Ub)'i!.1.~'llll'\ , l ..t rcg1ún Je l.UUWt.lO CJllíe el crh(ollu >'
JnJlu..irJ ~I 1n1..•1.aui~1nu de :,.n.ri:..:1un J1; c\J, 1.c.·luJ.&....
. la liln111.t rropl.i. ru~·Jc J.un1~nl.i.r por l.a ,,n:. .cndl! Ui: UOJ
1 .A~ lubulo~ nlw."o~:,. ton10 !.U 111,mbn.: In tuJ11.<1, w n 1nh.Tfu u·n."guloll' C:lilte' lt'!o J."" lCJJJ.m,. 1.un Ul\J.~Íllüo..1<11\t'\
C."\lrU1.lUf¿_\ .J~ lubuJart°'>. 3 \'1."U.-"'i UUl1.b• .t \'a.c."!. c.ld 1.!•r1JUnll\1t Jcnt...annloKJ..t..,. papilas. La.Jo p:1piJ.i.. °"'," m.b
r.i11uh1...td.i.. lfls. 4....?St ~1d.m wu hu dil.u..ula Cf1C' <,e Jra.1.M.'fl~
0
en IC"OJc.-. q.'lltcb.tl~ Je re\'Otlnur."nlo '>UM.'1º' ol
l Ut'r.lh mo....uu...o. t.:OUW.t kt!o Je b ptd.. b kngw. ) La Ctl«.i.a.
'°''11,... "''lCI un 1.unJu...1" o.c.n:tnr. Sc.h u:lul.u '4Ka .;rn.,,_I~.
P."' lu O'CTKT".al. rir.muda!o ( fig.. 4-.16.\\. Su-. nu.,._kw, wdc:n
tener u·orru.lu1• ...,,nc.kru..ad..1 ). \c.'.' hnl.'n h1cn "°" hcrn.auxi- • Polaridad
ltn.t. r~·.. 11ud..v.. \udt'n quc.'dar Mapl.L...t.t.dth....onlr.t l.l b.i.!.c [n n1u1.ha..... elulJ..' c:p1ld1.a.lo la dbLnbu~1C.1n c1.: h"' ••r¡;..i
Je l.i ..c lul.i <l'it 4..268}. :\l ..:ontr.ino J..: IJ.., 1..c:luJ'" .i..Jn11!.a.!o, nului. en L.t pur~1011 Ji:l 1.,topl.1.!onia apoy.i.J.i en 111. l.i11111tJ.
'º 1,:1to11l.1.\IU.l ~e lt1h1rea poi.o, Je 111uJ nltlf p.1llJ". ~.al (pulo b ..Mtl Je la el-lula) es dulinl:t a la <le lo" urgJ

booksmedicos.org
Histología Básica
Túbuk> f1:a:oilo

Gránulos de secreción Basoiili!t bes.al

Lui Núci~ FIGURA 4.26 fübulu muubo {e ld plrr:d dt>I esMayo. A. to cllmpa1..UOO cai C?l.íúno
FIGURA 4.24 Úl1tt dtpltitre.n, úrg.tm fo1m11do¡x.- millunrs de ~1in0~ }(f0$Ó\.. ~~o. ti t11b11lu m1R010 es ..daig.:r.lo oomo un td:cl c~tJ formlt:b por céluld~qur se 1hicn

11.. Acin~ qU<' stw<OOnim:ll en tingulu~ dift1tnlñ y,pcr e'lo, ~drstr\'dll(Oftftrm4$)' pKoy timtll fcidilM~. B.~ !llil'JOI d~tl. ~c&,.;u Jn tkt.iles & Id\ ttlulil\t°"' su\
Ll!nJiiO~ mur disUrt.01. St lwu dolat~ o)~Ull~ ~dnu~ pdíd f11tiliW1 ~ ~tonOlirlimtu.
nM:os dt <romJ!i<la df;{lsa Jdu~m ;;ta )upufk'.it bil~I dt ldS dl.4J~. :wL A. Ml'di:IM
Ll p..,00, ba~I de ~u\ celul.ts tOntx:n~n rntllho !lii'. yst liie bil'9 con!!btmit.tmlhl. Ll i1um•:nto. B.&an.111111•:n11>.)
rtg1im ~l. de ub w.xldl\ coolimr muthll'l 91Jis11kh de wam S. Atinos mmm
1v.t~ um má~ Jtuaentc-. ~ puslblr ct:\cr1ar dti.i!!ei rn bs r:U:kus K'XOO:r;. lil b.n11f1Ua
nul():, dt:I c:lloplas1na e.le 1.i. pon:ión Jurninat (polo apical )~ a
dt>IJ rcgiOOM..11 del.n tBol,n r los 91o1nult1\dt Wut>tlOOtGIJ p¡co011 &'lptoll. Li hll de
bs itbM c..~ trutth11. (1-1. A. Mtdii® 6111111.1110. B. C:un o1unienwJ e:.lá ddcrcntc: clistrtbuc:1ón, qut' t~ ..:oill\lanle cu varias cla.-.e:,
dt: t-•pttd i u~. M.' I<." tld. t•l nombre de: polaridad Je las célufai
epitdiaJt:.l>". [,.\O Sig,ruflt:a que di!iÜlll<b parle:, tic Co!ta.\ Célu·
l.is pueden tener <lifon•nlC:, lundonc:,. La con11~'l).,1C1Un de
la n1c1nbrana pla.:.1nát1~a de J~ ~él uJ~ c:plld1aJci. pu1..Jc :,cr
di.stintJ t-n lo:, d1lerént~ polt>.\.
C.on rarai. CX<.'épCn)OC:l>. IO:, \'<'ll>(>.'i :>ilfl::',UÍl!:.-OS nó pt•ne-
Lr.Ut c:n los cpild..1oi. y. pur ende-. todo.-. lo:,. nulncntes de la:.
célul<1.-. c:pitdiale:, prov1enl'n J1.• lol> ..:apila~:. ~nguíneos <ld
léJldH éün.iunttvo :.ubraccntc:. f:...\US nutrit•nlC:, ~e dduntlcu
pur la lá111ina basal e 1ng.n.-,,.an ..-n lal> ct•luJa....¡ cp1tdia!cl>. por
- - -I I
ConduCio exc1e1or
.l>U :,upc.>rfl1..·1e l>1bal y lateral (supcrfki:: basotateral). tun frc·
- -TClbulo
1 - mocoso <.UC11C1a n1cd1anlé U)cCalliSJJll)S dc~nJ.1cntc:, <ltt'11er<3Í<i. U)$
r-..·t.·t'plo rc.~ para mcn.:.a¡t:ro:.quin111.:o:. {p. eJ.. hurn1u11á:,., nt·u·
rolran.,1n1sorú~) que: 1nJ1urc:n t'n la a..:th·1da<l tl:: Ja:. n:lula:.
epilélialt'l> l><.' hallan en la l>UpCrhc1c b.l:.()fatc:ral. El> lrt't"ucnle
<jUt" en la:. cCJuht'i :.cc~tor.!l> h.t.ya u rg<iuulo:. de ~intcs1:. en la
rc:gibn l>a~I. gráuuloi. Je M-X-re..:u\n en la porción .lpt..:a.I )'un
~ü1 nplt'j o de (iulgi cnln: c:.al> dos rcgiunC:,. Cn but."n cjé1n-
plu dc: éM: ttp~> <lt' polandad es la <l1..· l.t!t cC:luhll> de lo:. ácu1os
:.crol>(.).:;. En la.'i télulal> t'ptteJialcll que Lic:nc.n una aCb\'1c.laJ.
<le áb:.t)rcuSn intensa. la tné111br<1nct <1p1c.d puede: presentar
pnHcitHll> 1nlcgr;,,lcl> que l>tlrt cnzunal>. (.<1mo tlbJcanda:.a\ y
ConduC'!o ~xcte1or
pt'ptida:,<L.,, que cornpk1an la c.hgt:"l>tiUn tic: la.:. 111olCculal> por
1- - - -TClbu!o = = - -1
- "mucoso 1
dbst1rbcr. [$probable 4u:: la dilCrcnda n1olccular culre l.b
FIGURA 4.25 (sq-xm.idemt>.lrlonwcow. t.Jputdón~0001.it1Er.e ~111<1tubuli11 di\'cn.a., purciow:.'il> di: la rnc1nbratl<l :.e 111;;.ntcngct rnc:tli:.'lnte
~poole se1 r,¡:fllfk.r.tJ.. ••nté+J.i~ ien pir;mdilt•s upltllrW1;;~1fo~ llolil:tth de uOO>Jthl la ... un tone:. c:i.ITTc:ha:. que impiden qul• la:. prott.ín~ u1tegra·
tcrdais.111.l\t: t<JlilAll }1m11u l.1 \llptSb M.ldtlls tdull6.ta IU?drl lltd:ln ~mplia. lt."3 d:: la n1cmbran.i Je una reg16n pd...'it'll hat.i.a ot.ra.

booksmedicos.org
4 1 Tejido epitelial

Inervación .. Algunos tipos característicos


..
La 1nayúría dt: lo:. lt'Jtd ~ cpitdialt-li Liencn 1ncrv-.tl10n
abun<lanlc Je termiuaciont.•i> ncr viosa.i. provenientes <le las
de células epiteliales
ph:xoi. ncr\'l(J.)O:. ori,g.1nar1os dé la láJ111na propia. To<lu-l> Células que transportan iones
l.'on<Kcn l.a gra.n :.e..11.s1b1h<laJ. de la 1.'Ómt•a.. 4uc cubre la
.i.uperílcie anterior úel ojo. L.;;a i.c:n:,ibilidad se dt.-bc a la gr.i.n Ll C(Ul(.'.Cnlr.tt1ón de 1011 ioCKhú (Na ) del Líquido t.•xtrac:-~·
1.:ant1<lad dt: fibra:, nerVJosa:. scusit.i\'aio que .:.e r<'unjfican lular úe I\•:. man1íícrui> ci. tic l4ll rnrnol/L. nncnl ra~ que la
entre..' lai. célula:. 1.k•l epitelio dlllcrior <le- la córnea. 1\dc1ná:. <.·0 11c:cntr.:tc1(111 inLracclulart•.:. <.h: S a 15 n1n1ol!L. i\dc1noii., la
de Id u1cr\'JC1ún M'.'nSiln·a. el fun<.'lúnamit>nlo de mudtáS <.'arga clé..::trka úd inlerior d e l.i ...éluJ<1 e:. nt'g.tll\'a en rcla·
~¿l ul as cptltli.s.lc.•.:. .sc..:rctorai. depende úc l.t uu.•rvac:i6n que chiu c:on d nu.-dto cxlraL'<.'hllar. En c:i.as conclk1unci., t•l Na
c.:.timula o inhibe :.u actividad. tcn<lcri.i .:.fon1prc ti <li( w1dir:.e t.le.sdc .tlucr.t ha... i.i aJcnLni d~:
lu c.:élulá, a f.1.\'0r J cl gr.a<l1C'nh.• <.•l&lrk·o y <lt <:onccnlrac:1(1n.
• Renovación de células epiteliales Tü<l.1.s la!o célula.!> lJcn::u la c.:apac1da<l de tran.sportar
t.·iertu..:; ''-'""'S <.'n cu11tn1 Je- una concenlr.t<.-1011 y t•n conln1
La 111aruria d e los lt:Jidó.i. cp1tclialt>:. :,on c.-structura.., <le un gradiente ele pott.'nCiaJ dé-Ltri.,;O, di.: un lugar n1cnü3
1.hnáinie<l... c ura' céluld..'> .i.C n.•nuevan en JOrma ...oni.tanlc t.ont:L'ntrado hac.:1.i. uno 111tis <.:on..:cnlra<lo. f,..,.,. prot:<.'°">o ~
P~'r a..:hvic.lad n1itüttc:a. La Lru.a <le rtno\·cn;i6n es vanabfc~ <lcnon1in..1. lra.ni.purtc aclh·o >. rec.i.uicrc cnergí.a para yuc
puede M"r rápida en teJidoi. t.·orno el cpilchu tnteslln<d, que sea t.'h:clivo. Ocbcn1ü:.. di.stingu1rlo de: la difusión pash·a.
sé i.uMilurt.' en su tOLalu.lacl t:at.la M.'rnana. u l1:nta, co1nc1 en tfUt' M.' da a lavor <lc- w1 gra<li.cnte de <.:on l~nlraL 1ún. esto ci.,
el h ígado ó el plint.rt"á:.. r:n IOi. ltji<lü•.:; epilchalc.s de- rcv~· <le- un :.1tiu n1ái. l<1nccn1..raJo .t uno n1cn01. <.'Olk't:ntrad\), }
ln1ucnto 6lrallhca<lus y Séudoe:.tratdicaJos. la:; n1itosL.:; .se ({lit' no rcqu1crt: cnergia o rcquit.'rc muy ptN.'á.
produ.:cn L·n la <.'apa basaJ <lcl cpildiu, la capa nlá:i. profund a Para mantener baJas conc:cutrddOnc:. intntCt•lulnrt.':i> dt.'
Ltrcana a l.1. l<inuna basal, donde .se encuenlrJn bs t.-t': !ulas ~odu•. la:-. ,·c!lufai. ulilizan l.t ~ncrgfo alm.ttcnada en el ATP
rna<lrc Je c.soi. cp1tého:.. En loi. ep1tc:-lios c:stratitiC<t<lus, la..' p.tra txpuli><lr t.'I Na en Í<)rn1a acth'<l dt• fa célula por 1nt."<l10
c:-C:lula:. nueva.' rnigran con:.taulc1ncnlt.' hacia l.i i.11p1.•rlletc <le una ATPa..a Na / K .1.cl1vada por f\'fg!•, 111t."('<trtiS-n10
al nui.n10 tiempo que laii ..:Clukti. .!>Uperll(."iales .M." <le:...:a1nan. dcnorruna<lo boinba de .su<Uo (o bo1nba d c- i.Ot!io/potal!..Ío).
AJ¡;unai. .::élula.:-. <.'pilcliak"S {p. e,.. dé los túbuloi. proxim<1-
.; Hlstologta ap11cada k~ y distalei. tlcl rulOn y de lo:. n.)ndu1..tos c:.tn<ttll)S <lt fa.,
0 g1ánJula." ~a1J\'1lk•:.} ui...!.n la bo1nba <le .sodio para lr.tn:-Jt-dr
Metaplasi.a .sodu> a lnivéi. <ld epilch ~ dcs<l~ la región apic:.tl hai.la Ja
b.t...:;al; c:-.tc> S<: co11oct corno lr-ansporte transcdular.
ln Ot'Jt,u <Urwlitionn .it1plc.i~ m 11pu de l ~do cp11<:n.i1 puede
t1cnsform.i.ne e:R otro. be: mec.inilmu, ~ndu e~ re1cnible. se dc1t-l La i.uµerltc1c apic-.t.I de Ja... <.-élulai. <le l<1s tl1bulos proxuna·
mk!anwt.qil~"· lm ejem~~ !lguimtrs 11~11.i:i f"U' ~1ocoo: ks es pt.T1n cablc .1.I Na , que ingrc~ libn.>ntt.•nti:.• en la c~l ula.
P.i.ra tOd.llh:ncr d t.•qudibri() d &tn..:.u y üsmútico <td('(;uttdo,
• tn co1rtunlid111es d~ tab.!ro que fu"11,m g1,,r, cilnbdad de: ti~niilus, c.-uan<lo loi. 10110 út• >l"<t entran eu L1 céluJá, !o:-. acou1¡:><u\an
el e~l!l>io ~eudottSIJdlJ'fiw.lu cilwdoqi;e 1ev&te I«. brunqulos ¡ruede
1111~fooi1.ir~e m e¡¡i1ello ~l riltiflc.ida pkou o C".>C11muw. ".tnlidade:. t'qt1imolarc.!> de ~Joruro r .a¡;ua. l.i. i.upt.·rflck· ba:.aJ
• tnpc1\on;u ton lk-fick'ncli1 u6nltil dt"nl.:unio.i A, los l~~qiitelid <le <.':'>as c;éluJai. esta 111ur plegad.a fílg. 4.27) y. al n1ic:rosco-
I~ di' lo~ l'fon~ios y l.i vqlg;i ur..a1ii1 se $m.lilu>'Cn en fonníl 91i1du<1I pio t'lc.:trOuico, .l>(,' ob~r\'<lll uun1er<)io3:-. 1 11vagu1atu.n 1 ~ <li: la
ton epllello e~1111tilli:oldo ott1n1~u. mcn'lhr<lnJ. pl.a....¡n-W.lka. Adt"lliá.,, 1nlcn.lthtttation~ <.:u1nplc.iJ.!i
se \'eriílcan Cnlrc I ~ prolongat.':ionci. ba:.alc:. J.t 1~1:. t:Clula.-.
Ll meu.pla~iil es 1.1111 mucfdlUiCiOn bt:ni\j!W. fb se finuw il Jo~ tejid~
epil~liJ!es,.y tamb;en ~uede prc>:ILitiuc end tejido tonjunlivu. contiguas. Entre lai. uu·agin<1L'I Ull L~ ha)' ntuc:has uutoc.:on<lnaii
<.(lit.' pruH."CO energía ( ATP) p.ll1l Ll c.xlr'tl.lliún tt..:th·a Jcl i\a '
dddc la ba.'c de lu t.·éJula ha..::1a el 111c<lioexlr<1.-.cfufar. El a<.on1·
panamicnlo c.i.uc ha\."t.11 d c.·lururo ). el agua e:-. p.:L.'>h·o. l:k: ec:
• Control de la actividad glandular Ul\)do, M: dc\•udvc sodio a la dn-uladón \'. en <.'.I c.i.so Je le-o:.
Pur lo c(uhun. ta..:: glándula:. :.on s.cns1l>k-i> a la rcgulac:16n túbulO.\ r<-nalt:S. no~ pierde t.'11 gran C.'tnl1d::icl por la onna
tanlo 11crv1osa con1u cn<l<N.nna. Sin t•mlmrgo. uno th.• CMb La.:. unjoui:s c:.trccha~ llt.'Ul' n un papel 1n1purtantc en
mc.:.ani:-.1110:-. <.'n gcncr..lJ pr<."<101ni11a s.obn: t•l otro. La !it'Cn:· <.'I rnt.X-<llthmo <le Lrau::..porte. Deb11Ju a su rdati\'a lmpcr·
tiún <lcl pán t-rC3i> cxocnno, pt1r c¡cmplo. <lt.·pcn<lc en gran 1nc.ab1li<laJ a lu., 1onc~. d agua )' la.i. 1nlll&ul.t.'> gr.:111J:c.•:...
rncdiJa Jcl csUmuJu de la:. hurn1o na:. i.t."i.rcllna r cult.~blu· <.~ta~ u1uc)nt':. i1np1dcn el retorno por d cspat'IO tfUC h:;1y
cin111a. Por utra parle, la:.. glándula.' :.al1\·a!ci. .se h~Jlan ba.io t.'nlre l.:1-!> puretlc., laler.tJe.., J e la.s c-é luW., dt· grcUl parte- de loi.
el control nervioso {.úp-L.5). La rcguJat:16n CH.docri11<1 )' n1atena!C'S Lran~portados. por el cp1tt'lio. En el <:'áiio .::unlrn·
nerv10...,.a de Ja'> ~Jándul.b i.e produLC por la .t1.:t:it'>n di: :o.u..::. no :-.é déi.penhc:1aria rr1ucha t'ncr~i,1.
l.i.néta:-. tk•nuirunaJ•·h mc-nsajcros quimi<.'Ui., par.5 lu,, cuaJ c~ El tran:.portc <le 1on~.s} d tu11io1gu1cnlc llUJ<) <l1.• los líqw-
las c:é!ula:. M.."'Crcturaii llcucn rc:....:cpton."$ 1.•n :.lb n1en1brnnaii. <lo.:;. put.'tll.'n produ<.:1.rSe en scnhclú.\opuci.lOi. (.tpi1.-.1.I ~ ba:.al,
Í:.!>o:. u1cn.:.a1croi. ioon horrn<l11a:. o nit.•dta<lort."b qu1nuc:os basal 7 ap1t.·al} cu lhlc.rt:nlci. ti:Ji<loi. epilcli.th:.~. [n d 1nlci.·
hberaJu.:-. ~n la:-. l'l.inap::..b nt:rviosa.. é:-.Labfc..::iJas t'n IJ :-.upc.r· llnu, los túbulo:-. prux.in1.tk'S <ld rUlún. lo., "ondut lo:. C.!>tna·
íitic- d e lai. ..::élula.., glandula~ dos di: (ai. glánJuJa.; ltCt.liv.-dc~ y l.1. voícula l>ihar, d M.'nlido

booksmedicos.org
- Zónula
Diges;ión de
protsi nas
ocWsiva por lisosoma.s
Luz dal t Ubulo
Histología Básica

Na•
Tali do conjuntivo
FlGURA 4.27 Uqutmil de fd uhr~~tiuctur:1 dr una ttlula drm lubulo (l.'tlttwnt!OO ptuiim.al dd Món. L! ptrtiun bd~I ~Id tlüt tttlllCllt' ml..'dw~ m!flXtmdM li1:1~da\. ÍM.i
IS COi:J dispo!ldoo t1pita!fE 116 «lctc1s 1uraspalddur~ ó: iool'S. t1Y;> iunes iedio \I! df1mdM ea fo1m.i ptb.'lll a llilt~s dt IJ mrmbr.!r.i i4'Cdl h<id" d i111m:( dr Lu l&t!s cp~cliJ!~
1
ren~ Or!ptlé. \Al Al~udr Na ll' que~ lwlla en Lt.unmibrJn11s bdsold~i;,.-, de l!l cl+.ldst&!fll:l ti 11.mpxtt aC'IMJ. de l'SC\ 1~ h~ d ml'tlb utrdaliit. 14. G1l0<ood1ias
pruwm tJ tn~~J ¡Mtd ~la t.:tttia. dl' s6dm. t.m isGrem,u .jgi(r~n h pmufru ~ M' :JMtlbe ~1 prA<lt!fít M li 111? dti lth~.

dd íluJc• <.":, tli:i>dt.• J.i r<.-<gt6n .i.pk·cd J t.• lacé.lula bada,)u !Ja~. gcnc:ral :,e u rg<uliun en forma de!- ádnoi. ~c roso:, COb'> 4 23
El flujo tiene M.'nli<lo opucslo <:n o lroi. cp1tdiu:,.. t.onto el del r 4.24t Las cClulas scro.sas l>on poliédnC(t) o p1rantidalcs,
plexo coroi<l:..•o )' <.'I cut"rpo L'ili.lr dd glo(x') ocular. En los llenen núdt"<.t..'> rcd()n<lead(li. )' polaridad bien dcíunda. Su
do:. C:-il.\(l l!, Ja., u ruono c:,trc1.ha.!> obturan la., pon.lonei. api· r~16 n ba:,al rnuc... tra Jnlc:ni.:i. ba:-.ollha .:01110 n.·:,ultado d e l:J
calcio de lfu ci.pa-.:toi. 1ntcrcdul;:in:.!> d e lai. célula:, )' <.·stabk·· gran acun1ul.i.:16n lo.;:al <lt..• n'LÍculo<.·nduplasmlt1.:\') granul.u-
CéJl \:011tparl1Ul<:lll0i> en IOi. '<.iuJoi> y loi> Ürgan<IS {0 \,' .f 18). en f<JrtnJ. de ro1ajunt~ paruld u~ de c1~1crn.'li> a..;o<.iaJ:i:, <.'On
uwucroso:-. pulirribo:-.ntai. 'ºe:> 4 30 y..;L..U). En la n:gión
• Células que transportan por pinocitosis ~upranud car huy wt ~omplcjo Je (lolg1 bu:n <le.i.arrollado
y 1nuchab \~bku l cb rCd()n<las, Hu1il:ld as por rncntbr;)ua y
En la nt;:i)'Orl<l dé l.i.s céluf<l!i del t.ucrpo.. fa... 1no lt.'culas.
<.un \.Ontc1udo proteico abunda.ntt'. dt•nonu nacla.., \'t."SÍtullb
prts..entcs en d medio cxtrac:dular l>C tr.i.nsportau ha1.:1a el
o gr.lnulos de Séén:ción. [ u láio 1.:élul.t.ii qut: pniduc1:.•n ).@
interior dt.'1 d tupfasma por \'C:..k·ula:, <le pinOdl(.Sb que
:.e tunnan cu el pl:i::rnalén1:.1 tOg 4 '9). E..:;a acth,i<la<l .__.,. enzi111as <ligcsll\'a-l> {p. CJ.. l<b cdulas. .u:in().)<l:i d el pánCn.'a:,)
esa:-. vci.i.:uJas ,'\!;.' dcnonu nan gránulos de c:imógenu {figs.
1nlenl!a en lo:. cpilcltos sunplei. planus <.¡_lit.' rc~·1stc n los 4.30 y i.ll). l.a nucro...,c;'üpia Ópllc:a ¡xnntlc omcr\'ar la <lC:-U·
c2ptlarei. i.anguint.'Us )' linJállcO:, (d t.'nOn1inados c.nÚOlC-
1nufat..10n de gránuloio de cunógt:flt> en d Ct!oplaioina apu.:al
Uus) (véase lJJltbtfn la 111". :f '.S) () t<lpil':an lcis. c::.!vi<la<lcs
<l~ t.~lal> t:~l ulai. (fli;. 4.2.JB). I)(' lai. .. 1:.tcrna;i. dd '°0111plqo
del t.ut.'rpü (mi:solelios). Exct.-plo la.\ abun<lanl<.".l> \'t.>sícuJa\
c.IL•Gulg1brotc1.n granJé., grinulo~ de St."érec:ión inmaduros.
p111<X.itH.-& que M!' hallan t'n MI :,upcrl1c1e y ioU otupl.1..:;n1a,
<lcnón1111a<lu..:; lan1bién gr:lnuJos de t.ontfcn.sál.'u)n, l1m1tadoi.
c:,a.-.; célula:, tk•ncn pt)<:os o rg.i nuh.)i.. Obi.t.'í'lac1onc$ e:o.pén·
n1cnlalt.'ii 111d1can que esa., té.lulas. u:.atl ve~ic.'l.l l a.1, par a tran:.· por 1nt:mbran<t Uh;. 4.32). :\ n1i:.-d1d<t <.¡_uL• el agua .s<: c>:Lrat',
lo... grJnuJos se tornan nt<ii. den.so:-. y !'>e lrJ.n..,forman en grá·
portar lllOlé-t·uJru. entre una i:.·a\'Jd aJ f d lt'Jld O t.OllJUUlJVO
nulos de SCt.Tc<.'ÍÚn niaduros, quL· &e' ahnaccnc1.n c.n el <.Ílo ·-
en el qut< :.e apoyan, y que e:,tc transpor lt' put-"<lc pruducU'SC
plc1Mna api1:al ltal>la quL· la cc:lula .'it:a c:,tu11ula<la a :>C'-.TClar.
a travCl! Je la., cdula!> en lcts Jo., :-.enltclos.
\.uc1.ndo l.tl> céJul.i:-. hbtran s.u.:-. pru<luL·toi., l.i membrana
<le 101> gránultb de :,C<:r<.'CiÜu bt' (unde con la mcinbr<ina
Células serosas plaMnáLka )' el t.·onlcnu.lo del grJnuto ~ tran:;porld. haC1J
Lai. t·Clulas. acino.....1io <ld pán.. rea~ y <lL· lall gl<lndula., sab+ <llucra tk· la célula por mt•diu <le un n1i:.•taniS:n10 d<:nu1T11·
vak~ panStld.a.;., w u tjt.'tnplo:-. de ct-lulai. .seros.u.. ~l>lai. éu n~1<lo cxódluSi.io. [.) lllU\'Uu1cnlo de los gránulos de sa:ré'·

booksmedicos.org
4 1 Tejido epitelial

Unión oclusi\'a

A~luz--t--,_ If.7 _ B luz


,--,,,,,..----+,

,,,,,,.. lámina basal

• 2noo:elio de
cspilEr.r sangulneo

FIGURA 4.28 U!ri!MiJCfle de iones ytiJ,'!éo pul-dt llt'la~4 (l.io en dif~m1n dro:ooo.!~ \eqt.tn d tt¡ido. A. l.& dln'c(Y.c del 1um4lGJtt ts dnde la tw h.kla ti vaso ~nguluco.
como en lll 'lt'ii(W biku y d ut~tino. !sl' !Dl'unismo wdenomina ~«04 B. (1 trdn6p0f\\! put'<dr ~.Jltl$t' m 111 dtc<im ~~u. como m ti plexo mm.ti cue~ (i!iN 1las
gdndt.~Ji; sudunpilrJ~. tse mt'tanMIO se denominaseuroi;n. ll'> unioon ocb111~ se uetellin ~¡ r:ur.tmu lm o:qiarthimlo~ yl.i ll'guOO«t de I• «.1rhw::n de IU\ toes. O
transpxte pCI pboo!O!I$ es intimo m l;is wlull6 t ndDleliJl'-'!dt los t<1pil;r!"'> GUC' irngan tSll~ tdull'6.

u on. a:.í t.un10 <le otras ci.lruC:tura.-. ..:1topla.1,rná11..:a-., i'>C uuJncro~o:i. gránulu..-. <le gran Junc11:.1i1n, qu e:,.~ h ncn bie n
cncucnlra bajo l.t influcnc:ia <le pro téÍUá:, rno túrd.."- )' prutcÍ· y (jUt' C()nltC.llCl'I mO<.'O, t{UI.'. U~U \.'('Z, ~e;· COttlpOOC J e glu +
n<b d d c ihk":\q ueletó. :un ba~ ('ontenidal> én el t ittb~>t. 1.'X1pn 1tcinai. i nt1.•ns.i1.n1 e11t~ h.idrtSfttas.
l.&1j ~nlnul o:-i de ~..:n:ciún l>..:upan la región apttal ti.: la
<.éluf;J )' ~.'J lllh:ICO .)>Uélt: ¡_¡ucdar i.iluaJo Cn Ja rcgi6n baS.iJ,
• Células secretoras de moco
q ue lOllltcne rclk uto é11d<1pl.b111:ilico r ugo., o Jbuni..lánl'I.'
En el ó rg<l.l11:,n10 har \'ario.!> llpo:-. d e célula!> k•cn:llJ · ffiy ; \ l ). El cun1p le10 tic (fulg í. l(1Cahza<lo algo por
ra.<: J e n1ucü. Yil .)>C 11lcncio nan)n láii célu.la:. caJícilonn c:. <!'Ollm.a J cl núdeo, c~lá muv d ci.errl•tl.Wo. indicio <l1.· ~u
(fi r s 1 1 8 , 4.8 y.:W,íl}yla:.cél uJa~ d elo1>tUb u l•>s 1nu co...,oi. papel uupor la nlt' en <:i.ta , ..;iula. Los <latü:i obtcnu.los pür
fOg ; 26 j. l.a et-lula ~1.Tctora d e nllh.'.() mejor C!.ludJc1Ja c.-. auto rr.idtogrd..ll a ind1..:a n que la~ proteinas .:.c i.1nh:Li1.ou1 l'n
la ..-elula caJictÍC)nnc de lo:. u1tt."Shnus. [:.t.i. c;éluta c()nttcoc la hai.cd c la ("é lulaJu n<le:.c halla l.c1.mdyorpartcdd rclÍl ulo
cnd upli1.:..fndlt(ú. Loi. n101u)s.atárldo:. s.c: añ.dde n a la~ pro·
le111a:. por la ac:ciúu J e c n:t.u nru. {glu cusillran~.ftraio.a.s)
c;onlcnida:. en el relíiuJo t•nJo p la~n uiticu )' el l·on1plcJO J 1.•
Zónuta G0Jg1. Cuando la 1.Cluld. libera la .!técrcc16n, ésta se h i<lrala
oci\lsiva
1nuchu y fúrr na e l 1noco , uu gel \.'h<:oi.o, c.'l ástico y lu bn+
CaJl l~.
L..b l Clulá:. c-.i.Hdtórme:. .:.e halldn en loi. i nh~.!tlil h)i. v d
f t' \'<!':i.Linucu to degrall parlt' del i.lst~·rna rc~p1ratono. olros
tJpOS <l~· ...élul<Ll> produ<.:'lora:. d e nWcu :.e cncuc.•nlr.i.n l.'n ('_I
o o c.:-.ófag~>. <.•I ci.túm<tgo, las glándulas :Mi.hvalc:.. las vi<b n:.-s-plra+
lorias y el sistenl<'l gt.'ntta l. la:i. l.'ara<.:tCri:\lK<L' n1orll~l úgi.:a.'
~ r la natura(czu quirn tcd J1.• lai. :.«"rl'( IUTI<.".:> de c:,.a.... l·éfu la.,
m ut"<llwlll p rc~cntan una gra n varia.c1ón. Li.i. <.:ClulcL-. ~c.·t'l'·
, lora." <le.• enoco de ld.S g láuduJa., .sahvale$, por cjc1nplo, üi.··
lll'n u na c:.trut lt1ra iliJCrcntc J e la d e la.)> <.alic1fürmes r con
lámina bssaj lr<."t.ucncia :.1.• m.o..:u1n l""On el nu~1nu J.i:inu tJ_tt<.' kll (é-lul ~
~ct réturai. serosa.' (íig. 4 .22).
FIGURA 4.29 las<i!ula\ delo\ tpt~~1mpln pl11n01, tndcldi'.l\oltl™ttlill\ roá--
lJlld lrnip«!c p:r ¡jm.1d!.0$h Cl.'ft cn!'Jtl 111.~d. ~ul'N~á''IC!Jd~ di! 1:1 ~up1tb • Sistema neuroendocrino difuso
<elul• ~ conllt'mn ~doy molkdd~ u·d~n de IJ rnwt.ana1forman\ekdJ~
q;ie ~ tr~nspo11.:in ~... el atoeq;r.!rh> p<.11 ocaOO demotom molt«td~ tw vl">«IJ. futudt()i. n::alir..ad...,~ pn 1nero en el .s1~h.'n 1 a <l1gcl!IJ\'O
IJ~ ~e fundtn ton l! ~cl(!a &1 lit.:lo t'p.."C'ilO y de.c419!1l Wct'fl.t~M!o l'n ti.le~ rcvelan1n qut' había un .i. gr.i.n canttda J J ~ 1..<-lu.l.c1.., cn<lt..,.
:NdJ:d ¡¡1<.1ll'!O com¡.'fl!10 st tunuce tUrno<l!íl¡¡mip\b o 11dolo!is..J c rinas ai~l adai... cntrcmézclad<1.., en lai. lClula.s c pit<.·liak•.i.

booksmedicos.org
- Histología Básica

Más o menos
1 hora

?ecos

J minlltOG

/ Lámins. bsssl del capilar stinguíneo

Segundo$

Amino3c;do.s

FlGU RA 4 .30 Csi;pm.i de W.J <Ilota stros.t dr m dcino p!f'.Ordtk~ ydigan~ tlr M 111et11n~ dJ! St'l!t>si> ySfU«ion. Notm la pli.i1idJd bai.t,"[¡1l' 00-tia: el 1{110.:lo <-.·O:~th·
m.íllt11 ru;io~ o db!Diinlt en d p:m b'"JI. tk> I! o:lula; d lOm~cjo de-~ y~ §1~ de tit116ymo w hall!n en la rcqidQ .ipit.il AIO'dtm!ul w 11frec.e una ,~1¡, qut lndllil d
bempu .i¡:ratb1~ de ud~ un.J de l.r. eupas &-.srorooo.

dt rc\·~t 11 n1cnto o :.:.-.::f\'lun1:,. [ I c:llupla..... rna. tlt.• las t.elulall En ci.lu<lios má:. r~..:tenh:i. Sto cornprobú que no tutlal>.
cnd(J(:nna.ll o.onttcfl t:' hunnun~ pulipcplí<lic:<U o amina:, la..; c.:élulJ.., de- ci.c .l>t:.l<.•n1d tont.c-nlran am1nai. )'· por ello. la
biógcnaio, lotnu <1<lrcna.lin~, nora<lrenahna o S-hidrox1tnp - <l~'>tgnación 1\PUO .l>C sui.11lu~'C pür la J t.· sistema neurocn-
lanu11a (scrolu111na). En ctcrlo:,. <:<tMb. 1nás de uno de esol> <luc:rino difUl>O (DNES. dij}uJL' llí.'rtX!IUlocrine S)~lC'lll). E.'i:!!'.
tón1pu~l():. :,C' c.i1cut'nlran t'n la mh1na i:éluJa. l\<fuLha:, <le cC:luJ.t.., :.t.' originan en Ja crc:-.ta ntur.tl, un <Xunponcnlc <lc-J
cl>la:, celula:,, pero l h) todas, pueden c.:<1¡;.'iar pn:Cur:.<•rt:i> dé s-btC'n1a nervioso crnbril>ll<lno, y la tnCJOr n1ant'ra <le locali-
<!n 1i ua~ tld rnc:dio e.:tlraccluJ.tr r pron1uvcr la dt."M:arbu.xil.i.- ;-.arlai. e idcnttC.t.:;irlai. e::. r11cd1anle IJ uliliu.<..tón de la 1nrnu-
a.._ln <lt.· c1.nu.nt)át.·1dollo. A t.-:.ai. curdCtcríi.llt.d.'o i.é del.Je l.t sigla n0Ctlottuí111k-u. o de- té<..n1Cd.!o t.iloquilnk.u. t.~pcc.illcai. par.1.
APUD (f11nir1t prccurror upt(1U t.1ul dtct1rbo:>:)Ít1tiun), por a1nu1.1.:-.. ta:. céluJáS <ld .-.bt~rna que- ~n'lan pohpépttdOllo,
la <.ual M:' l<U> 1.onot.c. <:01110 algwHll> d e- c:..lllo c.:t•fufa,.. se vc.ua- '-uandu :,e la::. ob~rv:t al nncrost·opto clt."t.lrÓtHt.U. pre:,cn-
li:tan por medio <lt.• !>ak':!> Jc plala, landnén se lai. JenCJn'tina 1.m g,rJnul v~ bit:n Jcl1n11.Jos. <lt.'n:.ú!>, 4ut' mi<l1.•n t.•ntrc 100 y
célula:. arg~:ntafi uci. o ar¿Jrótila:.. .ioo nn1 de <luUnt"lrü.
booksmedicos.org
4 1 Tejido epitelial
..
GráflUIOEI
de secreción

Núcleo

JM1f<:ulo
endoplas.mátioo
Ng><o

10 Klstología aplicada

lus apud ornas ;oo tl1tooltS OO:lignm o milli~ drovd~de <tlu-


Ws s.E"ucro1.1; de po!i¡!éptidm. los ;lgno; y lo; ~intum.i; dlnlco~ rou?t.m
d!' iil h..ipc1icueci6n dl!f men;d;i'fO qim1Ku por la c&t!.i 11:mo1al Úl
17-nctJt ddl119n~l.lto~ tllflf°lflhl mC"di.inteM n:Jfü:&lt«in dl• inrnuoo
uioquímico1 rn c-0rle; et lil b1u1J5ia d~l tumoi. Son rnJs <umLnesen lo;
lnt~linot dcn~weleh.!ta un11 gr.inpobli1tión cktfh1!GA~UO.

• Células mioepiteliales
1
\ ariai. gJJ.n<luhlio c.xou-ioas (p. cJ.. ,)udoriparJi., l.tg:riina-

lt.-i., .:.alh·alcl>, r11an1ana...} t:onticnen célulai. miocpiteh.tlt.":.


lu:.il(Jrn1ei. o dl· 1om1a ci.trcllada Cfi g. 4..3.&}. fua<; céluJru.
n)dcan lali un1dadcl! :.c.:n:torm. <le la gl:in<luta c:o1no un
pulpo que ubr~t1.a una rot:.i. n:don<lca<la. r\ lo largo dt.' loi.
(.Onductoi., ~ organ1zan en .scnltdo longitudinal. La... c~lu ·
l.ts nuücpitclialt.•s :.e kx.'ali1..an entre la lámJn.t basal y el
polo ba~I <le la:.: célula.'> MXrctor:.b o lib de lo:. condutlo:o..
Se t·un<..'t-lilll w 1as 1..'t1n otra... y t.on llll> cé-lul<L'> cpttdialci. por
FIGURA 4.3 2 Cn ~a m~ofol'='Jafíil dttlrii:JU de una étt.J.i ,1(m':.l dl'I pinaw
~ Yr~ vaod! de too6:n\.Jc1Ón (tJ que p111f.'tl'qul'rccbr¡xuduttu de $00ooCapo1
uniones t:Otnunk·.mtc!'S y dcsn10:.t)111a.s. El citoplaSnla '-·o n·
medio de~ fo~ion de un.i \'eSiu.M pc~ád (Otdw~ «igin11di1 m tf (tt11plej(l de fictgl t.1cnc.• nu1ncrol>o..;; llla1nent~ <le <itllna. <ll>I cornu tnllJ.l.tna.
:~l. M, m1tocm:lrla: !l!R. lt!IH.Ulo tt&..P.i~m~!J<(l 1ugi.l!iu; S. gr.inulu d! u·ueaOO m.Jduio. l.a:o. <.:élulai. miocpitc1iale~ iilllllnén ticnt.'n J11aJncntos 1nh:r-·
cco&D.S.lllu(g1.mcludc tim6g«iot f400COX.) rncdi<b dt.' la Jatnilia <lt.' la qut'rállna. lu t.j_Ut' 1.:onílrnla .su

booksmedicos.org
- Expulsión -..
Histología Básica

Ac1.1T1u1aa0n ---~~~~>j.(-·~f'~i
de los~o:Os
de secrec:éo
que cootienen
gluoopro:efnas

Comp"{lo - - - -\tia"
de Golgi
Sfn!esis Ce
pois...'\Cáridos

RER - - _ ,
Sintasis
cl:> proteinas

~~ }-.~.,
~as bssales

o o
o
o
c..,...
o
2'. 1na' nt~csariai. paru :.intc.•11.1.ar colcMcrol a partir del ace-
tato y Je o tros .i.ui.Lraloli, r tacnb1é11 pa.r;i. tr.u1:.f(1rn1ar ta
preg,ncnolona produ.:.i<l.a en l a~ nutc.K.'ondri.ts en a.n<lrú-
gcnu.s, l'slrt'1gcuos y pro~t.t:sk•rona
• ta:. n1itocon<lna.... c.•,)fCrkas o .i.largaJa~ <le esa:> célula::.
Aniroácidos. Mono.ssciridos
y sulfato ,)ucfcn c.·ontcner .:n:sLill. tubulare.). en lugar de Ja.., crcs-
l:.ti lauunán.•s que ~ ..:oinún cnc.vntrar t:n lai. nutot·un-
FIGURA 4 .33 hquema de 11111 cduh1 ulitifo1me u•ot>lctd de moca. ptt~tr.roenll? di <ln.u. <ll' otra:; cCluJa.,. Adc1nás Je ser el sttiu pnntip.t.l d::
1t1l'~1micnl~llll'S.tlni1l L:I bJSe de l.tceh..icJ e~ md~ e~lre<IM ~ IJ ~1J11.:tpi~ly«ioth.'ál' produl\_,(.n Jc cncrgia para Id.!> fundu ne.s cefuJ.tre.s, cslc
m~Otta:tl~Jtt:lk'ttoendo¡&sm.t!Ko ~o l~tRl. LI po1d6n protcit• de\.i 9ucop10LemJ: o-rgill1ulo tient:-Ja... CnLin1a.\ ncct.'S!'lriru.11() i.ófo para CM..-:tn-
se1i11!l1iLl ISl lf íelÍo.:locndoplawdtko. ln l.i 1t9ión sup1~1llllet1seNlia1m tbmplep de <ltr la cá<lcna lateral del (;olt's.tt'rul )' pru<luc1r prcgncno-
(Jolgi d1U)' de1i.1rroll.r.!t1. íAdip(ri:i u~un GorWn }' 1~~100..Jód,J tmi .:Wt\X!lilWI,. de 1-'.Jm
i{li:~, 6•ed. lippiuum, 1%9.)

.¡.0 Hlstologla aplicada


orígen t:pilclial. l.a func16n dé lal! t.¿lu!al> miucp1tt:lial ~... e:., Tumores derivados de etiulas epiteliale-s
contr.:cn.e ;!n lOnlo a l.i. pün:1ón S<."(r~lOr.t o el condut.lu de
.~ palt1 de: lo1ttWyUfi!dt11$ c.é!u!a~ epí!Wl:le~ pueden 01ig.1nil1ie
la glánduJá par.L ª)'Udar a unpuls.ar lo) producto!> de M..'t'.rC- tuml!fe~ btrugr.ol y mo1t,gn-05. U til<.lnonlil e~ oo !U111<11 ni.ttignu de
-.'tt\n hat1a el cxlcrinr. urigcn e:p!tdial (l.) dcoomizwc.ión S41COOW ~e re~ il: p<11~ tun1M:~ori­
gq<¡c1do~ en el lc,.ido <On,11m1noJ. ltr.. lumu1c~ mdlh¡nosde1i\•11doHlt tm
Células secretoras de esteroides lejidm cp1tdialc~ g!.1:1dularr5 ~ drnumi11c1n .de:nuc.aonOftWS;; é.1os
'iOO bl IU!nOlt'l :'11.J.S tomtmo en lo~ J9llJ!O~. ln loo. ü ilioS d!I h:1~!.l J0
lai. cdulai. que: M."'t'rélan é!>l ero1Ji:i> i.c hálJán <:n vano:-. o1ñtt.. li1 ni.tyuc p.l1tcdc tos CCll«C$ ~e pl'CS('nto1 (enordcndeuecien!el
6rg.ánoli Jcl cucrp\1 (p. C.J.• lcl>ticuJo:,., º''anoi.. suprarn.·na- en b~ é1g.t.111>htm;,tupo~itos., d te;_d1>r.cn•io~o. los ll'jid-0~ tonj1rnli
lc:,). Son <.éluJa., rnd0t.-rtna' c~ix-cializada.-. e n :.u1h:ti1.ar VO\ y loo cplteli.il~ (\1.! pn1po1dU-n t.imblt en fotmíl g1<1~J1i1 y, deo,,pfh
y i.ccri:tar Cl>tcn11<lts i:on achviJad hor n1011al y IJt.'ncn la.-. dcl0$ 45 .li)os, IJ mo1)'0IÍdde los 1umo11?S ~O."ldc origen epilefü1I.
:,Jguicutci. Cara<.lcrílitic:aio: lo~ c.adnom..is mmp11e.!o:1. pM c&li1 ~ difC'fentlc1di1s exµceso1n.
h.J51.! ckcri> pun!u, u1.U:tl'liltia.l miuf~g~;u 1 <-0m¡¡c1t<1mier.101
Son í.'élula.\ acJ(Júfila:, puli&lrka:. o n::dun<la:-., con un de~11~ <cldH de t.!$ que se ofigfn.uoo (p. ej.. p1odvtdó11 de qmo1Uno1,

núdt•n central y cituplas1na 1..jUt' i:on frccucrttia, rcrü no mo(O y ha1monilsl. <.on frtCt.ienciil, es difiól diaqn~1i<a1 ucctnum.JS
~h:nlprt.', .::onltcnc n1u<.' hai. gohta.:. tlc lípiJo,. (11¡;. 4.35) !11difurotrc1d1.h ~º' el dll!df«SIS mo1foluqko. ~¡ se con~l'l<l que ~o~
w1tinomo1~s1.1eien con1mc1qut1atmi1S., la dclt<dón dt es.b s~!4J1ál~
• El Cilopla:-.111a dc.- la$ télul~ i.t.'Crflor.ts <le c~Lcrútd<$ tk·uc
rt'lkulo C'ndopJa..m.ili,·o lbo abundante Junn:u.lo por pa mrm.i.Iludtoquimlu ol}'UIW o1 C\l.tblet!'i d l!wgr.6~tito y dt-Jern11na1
el 11111.inlimto dee\OS tumutc~.
1ut1uJo:. ana...1orr1usa<l0l>. be u rg.:i.nulo c-oulicnt' 1<1,. rn:a-

booksmedicos.org
4 1 Tejido epitelial

,___ Upidos

Corr-?le-P
de Golgi

R:t

••>tllitocondrias

FIGURA 4. 35 (jqixm..i dt~ tttraes1SUttu1t! ~ma ú+J.i vtf(IW! dt'o~roid~ N!Í! rs1: lt b.J:1dnw lit ntllculotnd!Jpl~m"1icu b50 {R{~\ golitH de !ípklus,. com~jo de Cri1 y
kc-.omtii. Lbó'r!.!il~ del-" rtlltlltttw~ mitoc(ll!drr.tt Y.O prir.c1p:.dmentt 111bt1liUI'). (\los '-~ll~ m l~ piOOl..«-n Uenen;t·tJ !Uffitii póríl l.:i iltlfrid11d de IJ ci!ul:t. Silltl ~td.11biÍ'l1
.,ltni-:rttn m la $1'ntesis dr hilta100l6~!C1oidrs. Adrrná~c~!.l ct'!lula Oll\(l!'DE" uni L)ntdid pt'q(ieílJ de rel!'a:lo ~)m.illro ll."9™1 ~R!Rj_

f(Jna. .su1ü también p;:era parti1.-ipar Je las rca,duncíi ulu.•. Háll f'F: C:dlul.A1 <i1 ~a11il..lllo11 fu~ :.1~1111Jogct1.:!>1,.. /11r Út1 Cyrol
198-1;86:5'.t
non:s que producen la:. bonnon.i..<.: t~lcro1 dl•:.. El procci.o
H..Tr.:ber~Et~; 1<1.: G:p Ju 11(.ll(u1~ ..omntu1u~.:ahon• •-lt1nto Rc1. f'h,P!l'll
Je i.intc~b d c e...teru1dc:i. e:. ~·rudu..:tü., pur lo Lanlo. <lt-• la IW!.1:43: 179•
.._ofahorádún c:.lrc..:ha cnlre d n.-tkulc) cnduplasmátic() Hull Bf_,, 51:1cb~lin l.A: TI11.• 1cruu11al \'<cb:;t r1.-e\~hwtmn uf 1l!> .~Uudu~
l1~0 y la:. 111Íl0<.'on<lrh1.:-.. áud fu.01..li<1n. / Cirll &11l l lJ7Y:il l :ó7.
J;a1111.:Mlrt ro.P..il...J.. GE: ln1ra~dJul:u ln1bpu1 t uf !>ñrdc11) ¡JJOl1.lfl
In 1!1 .. p:1u1.1.:a111. cxo~11m: (.l.'U. 1. ~k1 .J.iúl11. rcquitcu 1 ~·ob. / Cd/
8wl l<J68~19:5~.
"" Bibliografía K~faleJ.:..,.KA: Hiül<ttJ' ointl CIW?11>ftf r1{ 8(1.)emtn/ ,\·lcn1'1ra1tt'.•. A-.:i·
J1.mk 1'11.~.,!>. l<J:"K
&!Ja ~·15.. -:-.l .in~1 K: T~:w -1ut:111li r:"11h~ ptOkn1" uf11gh1 lu 1 1~lfon.... (~'1/ K1'!>h1.. ltV: J!lmr1c1:t,f fu11.J't!11pului. of Hitn:u.11 Huz.tlogy. Spr111g1.1·
6 o.,~.;i(lp111tn1t1I Ul.,fog:r 2000:11:281. V1.1b~. l'ilS·L
Sot1:1m IS: Cdlula1 1..omt1u.uu ..:.11imlS \'1a 3áf' /\UldlOfl!>. Sn ~ .\feJ ~1oosci.cr r..·!$: 01~11l.'¡ldo11, d1t:u1S:-tl}. Jn.J a_,;.~ntlih of~hc '-)tu
2000: 7(2): ltt !<l.dct;il app;.irJtU> llf tl~~ l11le1olin.il lu usl1 lio1J ~1. Atir11.1 Jlt~I' C~II
D:u udl 1ti .J.: .'tfl.lfn'ti/ut Cdl 810/og,. ?hd .:d. Sd.:hliíl-. Am.. 1 k.u1 J:Swll~5; l:'.:.°'()9.
Book>. 1990. Siu\vu... K. FulktSD: f:oeU MJ1fa(.1. ¡)ol.:1rltv iu "Vill1dlá. Anrm Rev Ctll
ñ1'lul1ar ,\fG. l,...1faJe GF...; fuu..tlon:il ..:omplc.,.o 111\.in1m1o1.'f'itbd1a. J:Sml IY~: L:2'1.3.
I Cdí Hn•l 196'.J.:17:375. 51:1d1el1u LA, Hu!I BE: lum..ho11s b~1\\<Xll hnt1g 1..t:ll!>. S<i Am l'~;s:
F.1\\·1..dl O: Tiit <:C!I. :?ud 1.-tl. Sau.ndco, l 'ML !38:·U .

booksmedicos.org
booksmedicos.org
booksmedicos.org
-
.. Introducción
LOll tejidos con1unlivoll Liencn la lundiln c.h.· cl!tablcccr
y OldlllCncr la ÍOm1a dd ..;uerpO. f•,Slc pápCf 1n cc.Ínko élitá
.. Células del tejido conjuntivo
Histología Básica

l.c):, tt:)l<ló~ C.Oll)UlltlVt>..~ pre.i.enlan <l1vt'J'S():, tipos Jc célu-


la..; con origcnc:, d1ferent<.'S y iu11c1011c~ que :.é rcsumén en
<lctcnuina<lu por un conjuJHo di: 1nolé1.:ulas (matriz. éxlra· la fi"ura 5.J yeJ Cuádro 5 . 1. Alguna..; c:élul~ de t:l>IC tc."jido,
<:clular) que cont."Cl:ln la:, células y los órgano$ )'. de ~la Cü1nt) lo:, fibroblasto~. se o riginan localnienh.• a partir d~
nunérd. dl:l!l M1purl<!' t.-1 cuerpo. una t.élula 1nc:,é111.¡u1n1a.I 11\Úd~re1u:1á<la y pcrrnant'CCn tod.t
A Jdtrcru.:ia <le lo,. dc1nás Ltpo:. <lt' tC-J1tlos. (epil<-lial. ~u ,·1d.1 en el te11<lo c:on1uuLh•o; utra.~. c:onu.t fo:, mastoc:iló.S.:,
n1us1.:ular y ucr\'il'lso), lormados princ1pá.lrnc.ntc por célu· lúi mac:rófay,uS y los pilUmocito~. prO\•k•nl'U <le una c~lul.a
la~ él pnndpal co111poncnte dd lejido coujuntivo é:. la madre hcnlO(itOpt)t·.éti<.·as <lt> la n1{.Jula Íl5CJ., <.'ln.·ulan p()f
1nalri:t. éxlracclular. Las 1natnccs éxln1ccluJarcs c01L.,Jt>lén la :.angre y :,.e tk"l>pfazan hada el tejido "º' ~iunti\'o en el
t'O dih.•rcnlc:. comb1nadonci> <le protcín.ai. Obro..'><15 r Wl cual dci.cmpc1)an ~U.'> lunliunt':,. l.<Ji> lcuco1.1lOS t..unbí~·n ~e
conjunto dc n1<1.t.·ron1olét.'tlláS hidnSHld:, )' atlhc:,i\':a~ que onginan en la niéduJ.i. ÚSt'<l. p~,r lo general. los lcuéocito....
ClUlllllluycn la sustancia fundamental nl!gran ha~1a el h.·.iido l'tlHJUlllt\'o, dou<lc rt•s1Je11 por po1.:oio
lai. fibras.. <;u1npucs1ai. en i.u inar<>r parle pür colá· <lia:, (Jl~. 5.1 ).
s.:nu. f(,rman lcn<lonl.'.S, ápuncuro,,,i~ t..áµ...ula... de úr¿.;anu...
y nK'mbrana:, que éu~·ut:h'cn {·I ~i1'1e1na n ~rYtoSO ccntr.d Fibroblastos
(tni:ningl"o;S). A:,inu).1no, la:, tibr.L.~ c:on!)lJtuyen la!) Lrabl"Cula:,
y los tabique:, que: hay dentro <le Váriu:, Organ ü.~ . y i()m1an t.•I Lo:. fibrolil<lál~ .11intellz;;111 la pru<eína c.ol3gt'no )' la el.u.~
Cün1p<;11cntc tná.' rcSti>h:ntc dd l~lr-Oma (tejido de: sostén)
lln11., aJc1ná... <le gltt1.<)l><lnunog,luc:anos. pn)ll"()gltttJ..nos y
de los lirg<ino:,. Laio libra:, dcl s1ste1na dá1'1.h.'ü, a ~u \<et. pre· glu1.:oprolcínai. tnulti.i.<lhcsh·:Ob que M:r.in parte de k1 ntalril.
M'.nlru1 C".trm:tt.•ri:,ltc.:b luu dunalc:, \'ari.tbles. ya que put'clcn cxcn1c:dular. P.:,.as céfu1as l<unblén pru<lucl.'n los faclures
confcnr rei>btcnc1a o el.u;tu:i<lad a lo.~ teji<lo.~. de cret'imiC'nW que.:· regulan l.i. prollfcra.ción y la Wlé-n:n·
<.i.u:ibn celuJ.ir. Lüs íibroblabh'h son l.1.:, télulas máh con1u-
ta .s.usla.ncia fuudamc-ntal l~!i w1 co1npfeju vl~co...;o )' u1uy
htdr6fllo dé n1a.;.·ro1nol&uJ.L, an16nka:, (glu<."o:-.d.n1inogluCJ.· ncio dt-l le_1idu <.011.1unti\'O (fig:,. 5.2, 5.3 )' 2:.:!) y :.on c:apacc:,
<l~ rcguJ.tr ~u 'ap.i.c.1dad rnctalxilit:.t. qu1.• !).l.' cx.pn.~.t. <.'n :,u
no:, r prt>lt."Ogluca11-os) ygl ucoprotein~l:, n1uh1adJ1t."S.iva:, (lanii-
tuná. J1bro11<.."Ctu1n yotn1:,) que :.e unen a l.i.s proteínas fl'c:cptu· n1orfulvgia. Las ..élula.s cun <1l11vi<lad u1Len.l><l dt sínt1."'Stio se
dt'nonunan fibroblastos, nu1.•11lras qui: fas cétula.$ en latcu-
n\.') (intcgrinas) que -'l' haUan en la í.upt.-Tftcic Je Las cdul.i..1-. a-,.í
Ci~ rr1ttab(!Ji..11 (~n n.·poM1) ,)\.' con\K·~n .,:(,mu fibrndtv:.
c-0n10 a ohu:, Cü111poncnlt:.... <le la n1alri:t,. para prupori.'ionáT.
de tié ll1txfo. luéri.:a d~· tCnhl6n y rigirJcit. a la 1natriz. Atletn<b
rn¡;s. 5.2 yu¡.
Je ~un1phr una función c:.tru.:tur.d t.•\·1<lt:ntc, la gr.1.u v.i.ril4l1a<l Los hbrobhblo:, atLh·os t011ht:ncn t.'lloplaio111a <tbundantc
cun n1ul·ha:. pr0Wng,<1t'1Unc:.. Su nüdc.'U e,. O\'ala<lo, granJ<."
dt' 1nol¿'\'.ulá:, del lCJld<• COnJunlivo <lt.'SC:'n1peña unporlaull-;S
papc:k~ b!olUg1ctb tOn1ú, pl)r cjc1'nplo, d de ~cr una n:.scrva
y <le t1n.. 1ón franc.:.t, ~on lrl)1.n.1ltn.t J1n:.i )' nuo::tColo pnuni-
unportantc di: rnucho:, lactott::, de c:n.x_11n1Cnlo que regulan nente. El <.itupla:..ina 1."'S ba-.ólilo <.'on abun<lantt> rctkulo
~uduplaMnátllU )' ~ornpk10 de C.ulg1 mU}' dei.arrulladu
la prühk•ratu'>n y l.t d.ilCrendauún <le.' la.~ c:élula.\. La matri7..
c~tracdular de I~>:. tcji<l~ col\ju11hVOii ta1nbiCn s1r\'t: cu1n() un (íl¡;s.5.~y~.
Los h )J"Odtos {0& 5.3) ~on 1nt•nó1't."S. 111'6 delgado:, qut"
mc.•tlio por t.-1 t·u:al lo:, nutric-11lt·:, )'lo:, tatabul1to . . :.e u1tc:rC'JJ'Jl·
lu... lilirobla:.loii y h<-"n<lcn a prc:.cnta..r w1 .bpc~to lu.')ilonnc.
bian entn: la:, ct•lula.. y :,u trrigac1ün ~tngu.inc-.a.
ta notable: \'att1.ú ad úc las .Ja.~~ dt- tcji<lus t;OUJUntivo:,
en d organtMno .se <lt'~ a la gran <lh·er.:.i<l~d dl• la 1.:01npo:-.1·
dón )'la propon1611 relativa de :.us lrciocompont:nlc.') (c:élu·
laii, libra:, y .su..,lancia fun<la1nént:.1J) l'n Jo:, dili.>n.•nh.•-' ..,iuu.') Tlpode ce'JJI¡ ktndonts mas ftpttst ntattras
del t.ucrpo. Esta:, variables ucnc:n t.01110 cOnM-"l'U<'nd.t una
fibrotfastM. w.droaios. Pnidum® de m\Út..üs Mb m;,;m a1raccM:r
gran din;:n.i<lad 1.~LrtKlura!. luncu1n.tl ~·di: cnlcnncJ«<le~ 0$1('Xl.10S ;fa¡s.y surunoa b'.ldaraw!all
qut· alc..:tan e:,o:, lc:Jidú:,. hodt1(!k$ de .;nooierpos
PI""°""
Los tcjidoi> C(HIJUnlivus :te ortginau co el ml'Sénquima,
lini>o:o {vaf'IO; 11pos) Parnopawotnfil~mm11n1L1na
que c:li un t~ji<lo crnbnona.rto turn1a<lo por t:éluJa:. al,1rg.1.·
Et.slnofilo l'ar1.cipaa(QtnrNccione-s.i6er~; dt'Slnxaon&
da!), la:, célulaio mcM:.11quin1all'$. t-,ta~ )<! caractcri.'i.:an por puásl»S; regula<Kc de la actnidill'l óeb ma~O<ites
un núcleo o\•alad\), con (f\)tnálina llna y nudéolo prmni-
~utt0610 f~tOSl_S de sustanoas )' orq;¡n1smoi e>:1ra00$
ncntl.'. Contienen mue.ha:, prolongaciono ~ttoplásn1á11ca... ) !b.;amos)
c:,tiin 1111nt•r:,a.., tn maln7. ext ra~cfular abundantl.' \' vi:.Có:..:1, faqo<s!OSIS & su...,-,;noas e:dranas »bact.:r1cs¡
con ptK.'tb fibras. El 1ncsénquima se úrigina cu lá ~u~uda ~<010mienlliy prescnucOO de allli??nos;secredon
cn1hriu11aria 1ntcnne<lia o mesodermo. Lus. céluJ.i..1; mc:>en~ de Ol«Ul.li 'J factores qll!lmictáC'JlllS q;ie Pltb.11A'IR
qwJn.t.lc:, Ultgran út· :.u sitio origJnal y cn\•ucl v~n y roJcdu e1t la inftamaoan
a ló:. 6rgan<).') <.~n út•:,.arr(Jllo. Adt:nl:is dc :,-rnerar otrus tipili ~losro!flosybucfilos Uberacic de l!decul~ con.;c;o"fad tarmilc~a.
dé ..:éfuln.!t del tt:jido con.iunllvo. la:, 1nt~t'nquJ 1 nalc,. tarnbtfn paftlOl)ioOn en reacoones alErgi<;g
dan origt•n a la:, ~CJuJa:. dc la !wtngrc, a lt.>$ \'S:W.' lianguint·O:- Ulula id1pc6.0 Alma<erunutnttt de grasa neutra rlser1a die ener40l.
p:odt1toOO de-Glor
}' .1 lo:, teJtdm. n1uM..ularc:...

booksmedicos.org
5 1 Tejidoconjuntivo
..
• ~.•ªI.',
'
',
'
t
''
'
''

~~L!ó6n ~1mpli6'.tda de lo' finaje~d>telul:1' dd lrjido LOoj1mb'IO dm1 .id~ di.' una ttlui. rne.(w;.um:.il cmboow"1 mut.1put.enlt. lll'>iTrt.'lmp1111rt"*' r...!iCJn
que hily un lipO llttfmedio & ttlol• cnltt lo) tjemplo~ Uu;(jtf.bs. Ot4r1e1e que el c~quem,, no H'i'~nl4 lil prop:'iüi reiil &I t.Jni.1ño éetls c(fuli11; PJf e~. b. i1dV.U!t$, I~
meg.u1~b') ylo) ostecbl.ull'.l) wn t&l.is b.J!L!it.r uwymo Q'.l!! l.ts dtrnh cdt&tl. b$1.Jd,u c11 et ~11111.

booksmedicos.org
Histología Básica

FIGURA S.2 Cune lltlt<il~ de wjr.b coo¡urtMI ld»l ~ mues1ra v«itll. fi':foblas..
IO'i lf) aclJYuS ron nutlco gian&. m1déolu evidcnlty ti!opl.ism.i .ibund.Jntry ba~ófJu
(w.i~t 111mbi!Í'I b Bo. S..fl. llbsérttn~r l.is nmnt10\as ~(l~fll11~·HnoplMld!k~ dr
mihobln.rm (lfttt.m) ~ M' det:!c.in Mtre-1.is fibnll~ 6nh dr <ci.igeno. ((olC111tci6ir:
h!!ru~t«&l! cu~N. M€:di.ino.J~nto. ~ag:ndr t.M.t lorn).

FIGURA S.4 Mic1okt1ogr~1 tkrtmiu d!


Fibroblasws activos Ñ>robhstos pi.<"«i;;oc de 6bWJl.b!O) 1!~gi1du) ikl tr,.'®
inacd vos (Onjunll\'0-ó:nso. t,, '1-.oimda de mil~undriJ~
(fibroo:105)
rebo:do!11dopl:r.matito 11..~ ymK-1'.Jsdbtlo
gUl'l":>tit><elt1l6dtbdhoo10~,~ot:i:th
m
) defibnQ,u~tlll~((J st OOpunmm11.>
6bo:ttssl~ (Medilr.o !U!IMIO~.

FlGU RA 5.3 lii~esqu~mátiros dt fibldllJ~ti» .:·fü~ ltll}!l.imf!i) elnKth\'\ (dtYttfl11~ que ~an Lt ~rocll;ra imWtupU óp&.i) yLI 11~racsuuctu1.i (1~.i tl!X'lrÍI
nk.i) & t'~'> tiMtS. los thobl~~ (qur tltoo1 p~tldfldd&1 acbv.J 1.11 Li ~b!el6 dt: a111Uu-mul~) wn lit.in mljul\!~ 7cm IN~ t.inudad de pcclu11gilcb'ies tl~~;un11llili6 ~
mAh?JCi!us. uu fibrobl:?i.!u~ lílmbilÍI <rotimfo rrocub cnduplwukiro rugoio 7 («llpklo de Gulgi rn:k tfu\afrollad~ J n1a-¡u1 c.inlldid de rnilO(ondráh r q.00.1,u tR hpid!b ~ IM
fib!odl~ fibfobl~m in..:!tml.

booksmedicos.org
5 1 Tejidoconjuntivo

T1éncn potai. p rúlongac1on t.~ t.1 tuplc1.l>Jll<\L1C<L' y el núdeo


e:. n1ás pc:qucn.ü. n ~:.. l).\CUro y más alargado q ue el <le: Joi,
íihrobl.Lstvs. Su cilopfai1111a llene poca <."ánLuJa<l d e rcú«.·u!o
1.• n<lupl.1:.-rn áÜ(u r ugow.
En k).,, adultoi. e:. r.UU que ltb fi brobláslo..i; ~1.· div11Jan.
éxt."'tplo t."uan<lu cl organ1MnO rt'quJerc ruá:. dé esta:. cCluJa...

Li <J~id.MI de tt~nc1i1nón de ki~ leji:los conjunlivu~ se obSEnd

..
tUf'I d.l1Clad t uJndo l11~ ~iOl"'-'S ln8Jmd!l!fi11~0 t1Jt.tmilic.:i ~ lo~ dcurn
yen. ln ese~ t.hOS, un.1 6'.itril de !tjlclo ronjLntlvo oct.11a los ~p«iO'S
q i:<t' de-j&n 1.i~R~lunc~ en lo~ ltj"xlos wyd~ célu\t\ oo wn upilCl'~ d.:' rcgi!
nNJ1~e lJ1 tj...elni*Aculu card~ul). LI tk.stlilJóón deS!cb.ion~ quinS:
giYS dqicndede k u palttild del lt>Jido ronji:nli'1'0de 1egenl'1¿u. li1 ~
célul.i prind¡wl que~ e11ttd1g.i dt Wdt.lt1iU<iún e cl fibrubl11ito. Fl<i URA s.5 Úllll' hi$1cl69itode pk;(;l\J)Ó: tMOO i!ljl'(lddO(1111 d w'91a111e ,~,,, il!UI
<.uandu ~e lo~ e~timd• en fotn1il ild<'tu.idil. tunu) du1at11e l.i ~ tnpllrlllObs&'ottSi.' quedtr> m:KJÚf;)gtt> lilttlm)Wti..\ltkr) •tWdo1 de l$i coab:top.Jn
<iut1iU<i6n. l!b fihfocito~ ~len ~u csl.idu 111 dt> fih1obli1~tos, y 1u Ct111KD!O?Jf.fgo(1t1t:oo)'4lU(11ukmtcl wl~~Hn qrJm1lt'.lH~\m~~!f:.rpomll'>~
<ilpddd.ad de sJ111í!~ti se 1e.i~li\·~ tlu1.a.ntc LI 1ep.:11:ttión de lu bNid~ (Colu1dliÚ11:fwrrut@llru· lV:roJ. G1.in4um:11C<l. lm~ dt l.'t\J. l«n.)
se ob~e,v.in cmil.i~ <ot10Cidi1s <tlmo nW.lfibro~sto~. hrm 1eúnen U
md}'Ollrd de lil~ <.lJi1c.te16tki1~ de I~ fibtobl;hto~. p~ro cunlil-ncn más
c.ir.1Jdaddc 6tdmi.:'nto~ d~ .ictin.t y demi~in.t (Pfe-leina\ del dtoc~que Cuand o :,e 1nvec.·lan en ao imale!> {tl'!orautc)o vitalei. c.:omo
ltto) y u• t0f't1pc11.:m tomo <éhJu musculare~ lhdS. Su .icti\•id.ld tofl el arul d e lnpa1~1o1<1 t111La \.11ina. los rnacrúfago..<; íago-1.:llaJ'1
lt.ittil <ic11.t ~ he1id.u. dl'!pué~ dé &n tesicne~. mt'Cimbmo tunucido )' <K:u1nulan el coloran h: en gránulos o ~·C':, kul<1.s cstopl.i.M1i.i-
C.Of'l1o<on1racOOn de~htrid.!. ljca~ vb1ble> al mit·rost."opio lSptk ü <llg. 5.5}.
1\l nu.. 1\'l:rt.'opio dcctrt'uncó, lo:, 1n,1<.Túf~1gus :.e Ca.nl<:-
téri1..a11 por una ~upt:rh t 1 e 1rn .~0Jar
. tun pron1u1c1u..1as y
dc:prcs1onC's q ue lld .awn su gnln .ttll\'id;;id J e p intx'it.o;,is y
• Macrófagos ysistema fagoático mononudear lagoc:itó:,b. Po r Ju gtnt r<ll. t:Ont1c1H:n un tón1pltjo dé (",.olgl
Los 11 1ac.:rófag~)s loe J c:-.c ubnc ron )' carnt.tcn1.aron en el bien <lc;,,arrüllado. n1ut:hu:, lisoso1na.s y w 1 reltt.ulo c-u<lO·
print:1p10 dcbn.lo a ¡,u c .1p.l.. 1<laJ. Je fugoc:1tu.'>ls. ltb mac. ró~ r-la:-.ntálico r u,:;oM.1 p ronun<nlc (figi.. S.6 µ.1).
fdgos llenen t.arac.tcri:.Li<.~ 1nórfr1lúgicas ntU)' vanablci. que [.():, nlácróJagl\:-. derivan de c~l ul as µrccur:.óras de lu
Jep<.•nJ en de -su L"st.i.J o t i:: <Klt\oiJad Íunc1onal }' dcl léJ1<.lu 111éd uJa Óka que :,e dn 1den y producen h1i. monocitos que
en d que habitan. '-irtulan en la i.atté)rt'. Úl una i.cgunda étapa lo!> n1o n0Cilo;,

booksmedicos.org
- Histología Básica

FIGURA S.7 ~tiücl'uttJgafíacloort..l df\'..!fmm~Ídg(i)1 dt:r>~l.'l'll.lnd n>gitÍ:l<ld)'M11~4 un ll.m:f, GUt 1lt1~lla L! p•tidp.tútÍn dclMaooiiÍ¡g')S~nLI re~ tle
mtejido\ d 11 tD'liMlO llm:4'1il
alrav1c:San las parcdci. de lai. vénulas pt<-nCÍttca:, y los t.-apila·
n:i. (\•é.!13<.' Cap. J 1). y penetran c1 1 cl lí.'Jtd oconjuntivo. en el
(.¡Ut! tna<luran r aJqutcrcn las C3r3 Cl~rJ.l>lk'áS ln Orlól~)gka.\
y Junc1uualcs de macróíagoo. De ese 111000, n1onocítos y ll» metuófagos .s(tli.ln como clen1cntos dr defe·mil. f49uci1.H1
n1.at.rUfagu., ~Jn l.i. mÍ.!>ma ~élula c.•n J1ft.>rcntt.•i. Cl>l.tth<h de roslo) celda~ b~ginent~ 6? fih1.n de la m.it1il exUl<ehili1. cé!i;li!~
nropl.s~K.ilS (Cdll<CroS.s\l, b.! ctc1la~ y rlement~ inr11c~ qw pcnc1111n en
nlá<luradún. Lo.-. m<u.rúfago..... e.le lü.\ h.'JÍ<lo..:; pucdén pruli(c.
el 01g.s:11lsmo. A~imhmt;, las ni.1trtlfd90~ sun tCWlil~ 'teuetu1iU (il~\'!(('\
rar en e l lugar)' produ.:._ir células nucvus.
de ~cud1.1t1 l!n.i \wi:'dad lmp(cWn.s:il<' de \U~ !Jnti.l\ qut> p&liei~\ln en
Lo:. ntat.r6i';,igo:-. st Ji,tribup:n én fa 1naroria Je kr... let~ fuociune~ de dtfen~.l yrc¡Mi4'iún de fo~ !ejido~
6rganoi. )' i.'Oll.-.lJtup:n d sistcn1a fagocíticu ntononuclcar <.uindo se lu~ ~llm'.1~ C'l fom1• .sdcctl.id11, lo~ miuófilgos .s'.lfltmLin
(Cuadr o 5.2). Son células tk• villa lar,ga y puédcn sobrevi· de 1.imaño yse .ig1'411tn pctrd fonnil1<él11l.r~ epl!do1des (¡¡a i1-')efl'ltj<11 ~e en
v1r durantc nll:sc:, en los tcp do:i.. [ n .:icrLb regíoJ'lel>, lo:. algo. .s ~ (&il.s~ r¡;.teli:lllS) o 1m1biro \'ai~ di- tlkt\ pt>Nlen fu~IK'lo!il~
n1ac..n'>fagu... reciben rh)nsbrcs cspc,,,.ialc:-.s, por ejempló, cClu- PJIil p100ui t~ gig.ir;!~ di- u1erpo t'Klrilño. ts.i~ 00!. d.i~~ t'~peót
l<tll <lc,_0 Kup(forcn el higa<ló, nucrogha cu d 1>1.:,lC:n1a nC:í\'IOllt> le\ de télul.i~ wlo ~e o~e1v.m rn ~iru.id00€S ~lli.ógic..s~ lfig. 5[8J.
central, ~éful<1s <le Langérhans en la piel}' u slt."C)CJ<l.!il.()l> en el Los m4<Wfagt6 dt'S«llpeñan un p.s¡¡el impoiUnle en .ll r hnm.s(¡jn
tc::.1i<lu l'>Sto. El pnx.o.u de Lran:-.fu rm.u.1Un d e: 1no11ot.ilo en de r!"S!l:6tdu\!r~ y<Untpcnl!ll(I'~ ~Klfdtt'h~fl'~ .ilter~do~ QtK'\C fo1Ma·
1n.i-crúlagü <la c.·. on10 rei>ull.i.<lo el aun1cnló del ta.nano <le la ron 1ii'J1dnle ~ ¡;tuteos de kmlklúóo ~iu.~ poi eje1111lu., clu1Jntc
la g~liiCióo. ñ ute10 aimenta dr tarn.ifr.i 1 H6 p::!tde\ se cngrncs.111. Dt
céolula )' cl incrc1ncnto Je la .i.intcs1s d e prolcina Durnntt· d
proceso, .nunc..•nl.ln cl ..:ompléJO de Gotgi, a:-.í c()n10 la Canb- lmnl!dJJlU de~pllé~ del pi1110, este Ó!~no ~ufo~ un.1 imtfuci&i, d111<1ntt l.i
rol} lil «ci.~ de le rn.sa6f49c~ dl?'>!1t1ye el e)X'M dt' !cji!h
J a<l de h:-.c~o1nas. m1crótUbuJt:,:o: }' nut.Tülilrunéntos.

r410 cetab.J Localiac:ioa Función principal


t.knooto S¡ngre l'ncursor delossooótogC6
.V.•uro!ago TeJldo cooj11nfl1Q.<119aoo.s finfoides F#~t~ de SllSW.:(las ~11anas yb.Mte111>; proce~» )' prESen1ae1on dt ;ar.?lgellCll;
.seaK'd:-a de citoor..as y factores ~l!<Os C(Jt ¡unitlplnf'fl la 16Simat1on
Citia dt K11pffl'r Hig¡¡jo lgillll' que tos rnaaof<l90S
MKroefra Si>wna BEfWOSO \lfmral ypE:f'l6kko lg1ul que los rnacrófilgCI>
Citia dt L1n9elhins tiel Procesamiento>y presMtaoio de anligenos
Ctidenaiw G¡:iglio Hnfátko PfOU:Samienro ypresent~ de antigoffitX
0$1etdas!O 1!11esc (fusloo deviriru irucr,!09») Res.«óGG d~I baeso
C8'Ja~nt!m11ltwduda

booksmedicos.org
5 1 l1]da<oo~tM1

0 llUW:1,. . J nwJuro O> UIU ~auh ;iul11.Jlliil. p.&nJt: UiCI


~..P...• de griaulo,..,.. >< """' ..... •........i..i
a...w...... ~........., ••=tn1> ... ~
..
......... .w...d l""'IU' """--lo ...i-. h ""'""'"
~.......... """...'"""
W lun1oh~ll f.,Hh.tp..J lit.'. lo!. ~low..1¡_...., "' .&.1111.k.1.'.U,&f
tnc<lw1..h1r,., ~uunh.,)'i Ji: Li ~put::.ta lnll.tnwtt,nJ '"º"'ºLa
h1i..tun11n.1, "IU"' pn.Ju..c ,1u.1nc11to de IJ pt·n 11c.ib1h..l.1ll \J11
t.ut i.r, )' lu.. ~tu,, 1-.,11u 1110~,lu t. .i.11oit.sul laLJc.l u.... .._u111u l.1h1..'J•.1
n n.i.} 1..•11 """ ~1 .&.1111101, '<.'\.n-lurt>. Ú.b 1n.1lth )\;th,.., hu11h1l·11
t.olJ.h11r.in 1:n lo&., l\:J..,"J1,1k'... bununtll.n.l!>) U~nc:n uu J"f ""I
JunJ.i.rncnt.tJ ,,, t. mtl..n\.IOUo. b JC.J....1.-tt•nc'l " '
b. m'nLk•~ PIJI..~
~ ;.,..bü_a Je b ....._~ •1'\ ltk"Ur..~
Jd.J.• á ...... """-mlr.lo.:Jua J. raJ..:.ib ....i.- ........
""" b g1u........._.p.-.. 1bcp<rm.. o • ......in.un ...i
t&.1) ¡.!!&..!.!' ... ~o b prurtcJ..¡J lf'C' lknt11
..krt.b m"4!..,.ut. Jit" 11...,. d \..i.:fur- Je .il.!"un•• 1.-1*""~

' P1r1 mt1 lnformadón

ComponfnU!i lllt los 91ánulo~ de los ma.nodfOl


Un ,r••1.Ul1.t di 1 f'V)1DU!m t.uubico mrt!Jt'n•• ..... ~, !li•J ll'D
1rob~ j tul ... . llliid.Cll pa• l'ul.9ll i.. wfl
- .,¡,-.,," "911 UJ
Jll, '
~ ,,,,_, _ _ ,,
1 i .......MOiia ""*- Ol'rla k
e s,
fiGUAAU Ca'lt! 'g *Ji!!.!1*811111. . _..wft&t~..,._, Dt ·' eW&~--..-....ad
aatllll n:. * ..w.a.. - ....... CDMl4ittlleft ll'Mll. . .
-.sa»•te.•
....i.................~---­
....*LUl!n.J ... -~........
-bci1Mlclol*"1b1
nWtk.1
....- .... w..~ .. .......,..i._,..,
"* illrncMl wa..,,twcwdllledioa.!rAlriMt..r ""9
f '"ª ""'' lnfonnaddft f41r1.i1i1K lvlft)bft.. llda.llJd.ft.
\o. '\ilt, pcte,¡tm.pl~ m-C'd1o1rlt
'-i .ntt
to1«.111nu1n h.s l!hr..cil.1\!•J\ Uilflo6rttJI:!. que ~d11u-11 kt, ino11l1Kll11t
P•ptl dci los manófago.s en la resputstJ hu11unltarl1 .t<lu.enClllflll "-tll'<kll'C'~ di! Upop,uiK.1ino<que 1Ului1n t'1 Í11lft'111l1K.11),

.11\ t11.1úul"911\ p.irllt pan m l01ptoc.t'M!) dr di 1..11\,. r11t111M.11.. 110U


1lil(ll '""dw!M por ~ti) CO!lll• ñruaont". p1 ~ l..ktn1,n. ~~
~·~ o.~p11~'\6,.ft!ftllnLaV6.-tmw-..
•1D.-,~-,

. ·--k-·--
......_ ..._ _
....- -..i . -... ...,...·~d­

~ 'tm....-.,...,.. M ·nn-
ki•""''
. . . . , N'''r..' \ ' i.tln--..i.~~
e~ ~a c..~
ba
M1t1rin"«Dt.11111 _ . . . . , . ,
•i;r.wrt• \a~* ÍdgO(.U r . ' ,..exM lllr.ID\n 11111
mo 1!11 ¡.. ,.. oKll\'40! dr WS fllllm.I\ b~~Or.11tfi.
Alkm.i' !in m.iug(.,go\ pd41itn '" •4 1nrc.1111h1nUi di+ dlsalh.'fl
pi11(i;I yIJ Jlll:)fUl.l(iándc ~tqcniM> (wi1wJ!ll4J. Un l'l~ripto l.lpkudc

_
c.~h1lo1~ 11111u•\o11kif,¡~ de o1nllgcno 6 el !NI 1víigU"¡¡r w h.i lll ~·n 111 cplda
111 •dt1 ll piel dr110milwdo ccllil d!' Lii~·1 h11M ·'.~: ·~I Al.l'llf't

____
b• !Pltuti!J'IG'~ WMI ~ pdnup.t~

...__, ....._....
----.-.~----·
"''*"~*lo"""'- ~.......
u.i1- pra.rtlS.,.,tl dr 4111~

• Mastocrtos
l u, ""''lu,lll.~ M:" Jblnbtt\~n P"• tuJ.1 d 'l.lr'J~ pcru
'Ion ,J.111nJ•11h:'I i:n part11.u l.J.rc n l.J. Ji¡;f1111t" 1:11 lo... " ' 'l~tn.13
-----
FIGURA U l n ..............., _ - . _ , . . , ,,,,_,.
el &:Jido ~ ~llt' 111J1,. M\ odliliri fill.IKllLm!i.y le& u·..."\ 1.illl)ll•lll:ICl. luU.al(rl
J1l/lc1o1h ·u )· r\:'J11r.ilo n u. lucmi b.oiu y ~¡11 dl' "*din.e Yitdi.l'lo •11nicn11>J

booksmedicos.org
-
bá..;icos (p. tj .. cu.uJ de loluiJ1n,1). En c:,tc ta.M>.. la t.•:,lru..:tura
quc t:onlil'nt: la n1oh.Xul<1. 1nélat.Tum<ilica ~ tir1c de un colt)r
ddén:ntc (pt'upura·v1olcta) al dél c:ofurautc ulth:1.ado {azul).
:\unquc la 1norlOJogiaM.•a ~mcyillltc, en cl tcjtdoc:onjun·

•o Hlsto1ogfa aplicada
Histología Básica

LI too.itiún lk llY.'dild:lre~ qi..ink.<J' an:iw1wd~ 1tn I~ rMtOtil0$


~1om•.l!"lt 1ea<Oxl~ .il(ofgiUsdenomi11ddJ~reík0011l1 rk hi¡:asoo>ihilklltd
livo hay a.l m::no:, <los ptibladont.•s de n1a.stoc:ito:,. Un tipo se lmoo:lkta. f)tlf'QUC 'Po!feCM ~e.abo de p-:.x:m lnl'llltm ck ~ ~('llctf.iticín dd
dcno1nu1a mas:tocilo dél ltjido conjunlivo, que se é nc.'uén· .intq<'flu en peOO!l.i~ }'.i semilXJil.id.I~ por l~ mismo 1mligro0. H.iy m'.Kh~
tr.l en la pit'l }'en la t:a\'1daJ pc:ntuncaJ, y lU)'Oi. gránuJ03 tjmtpb de tMi.bnl'~ de hi¡;mcmil!ilkl:)j i11nl'dii11.i. pero d ~k .wfi
contienen una Su:,lancia anticoagul.s.ntc . lc1. hepanoa. [J l.kbro es d l'Jttnplo ~CSp('UiKlll.11. 'Jd que p-Jedc Sl.:I raUI tdl
:,egun<lt> tipo rcc:1bc el nondn-c dé mastocilo de la mucosa. ti 1otW1is1ro de t. .ind"tl.a.-dil rn¡:[x.i la ~igt:l!n!e S«uentiid de .itoolc
y M" baJl.t. en la nnu:osa 1n!c~tioaJ y lo:-. puln1unc:.. y Stb grá· ti1nlcn1US.: la Jll'f!!efd t"Xpo':idon c1I ;cuti;icno(~tno). w1noelvtlll'nO~
nulos conttcnen condro1tín MJl(alO en \'\"t. de- hcpanna. "1leja, h.ict que lo~ pli!Sm«ilo.,~rcti::ro lgl un.1 d.i.<:c d-~ inmuno;,¡lct111i1w
Los mal>ltXitosSé ung1na.n én cClulas prc:x.ur:.ora..:; lu~má· (dntic1'Cfpo). LI lg[ se 6jcl o:ri c1vidcz .i l.J s11J1C1fsde de~ rnMloci:lu1. U
~l'gund.i ('):~ ill mhmo ant'igt'l'll) podut:e lo! ucWXI ckl dl\tÍgtoo .i 111 ly!
lopuyética:. (pro<lut.lora:-. dé .sang_n::) .i.ttuada... en l.t 111t:Jula
qtR? se ba!li en lil sl!pctfU-dd ITW'>luóto. tilt' c~hll!OO lñ:f"td Lt ~euttt:'a
tJ¡,éa. [:,o·l> n1á:,hh.:1toi. inmaduro...:; c:in:ulan en la sangre.\ c..ru·
zan Ja paretl dé las vc.'nula.'I. )' los capda.rc.!> y penetran en
de k6 gs~ndls d'e ~ m.i~W.us. qwtbct;sn hiS1.iminil, bxotliro!h. A «:r
ylq.\!1illa(tl9. 5.10/.Y ~iJ.idOO debl'll'..lodlu~ t.lmtil1'l!itlk~
kh tejido:,. dontlt: proWi:ran r ltC <liícrc11c1an. 1\unque t:n clli1JluXll!-c~mul&ulo1~ddwltllk>mc:r.1uquc:nttJ\ienent.'ft~re.1tdl}
1nu<..hos .!>enlido:, :,eán st>mt:iántci. a lo:, lcu..:oettos ba~úíilus. nt.~ 11munit.1Mqwu•mé11uoo.t:nenelC.ap1tulo 14.
los rnru.tot::itoi. se ong1nan <le una .:dula 01a<lrc <l1fere11té. l.! hfatamhw cor.Ir.le el mü:steb lho kn e!p«kll, el 6t' 111$ bruo
la ~upérllc1~ de lo~ 1na:,toc:it()i. t.:~>nlienc n:ceptorcs c..".!>1~· quiu.,J .idccn.b die dl.!t.i1 y.iumenti11l.i pem1tli!blidad, p1!nu¡r.itmcntt
cífko~ para la in1nunoglobulina E {lgE) que produéen f()i. en \.u vénulil~ pwapil•~ U!W vei ibe11d.i hilcw ~I e~ackl exl1<!-
pfaMnó.;: !lo~. la nrayor parle de lru. rn()lé.;:ulas de lgE :,e lija tc!1.1lai, .i l.i hAtamlnd lil in.!tliv.in ~ l1i~1.im1t1:1~-, que- pl'cdU(t'tl 10'>
a la :,uperfidt: de los 1nai>tocitv.1; y tu..:; graJ1ulodloi.Oasófi(o..:;; ~úfllos11r.11do~ hiltid d lug.11 pi:i IJ. .K<iúa del fdao1 <¡llJllúotíÍtlKl.l
pcr1naitt.'("e mu)' p()Cu en el pl<li>n1a. l.'dSiJel)sin06IOS: de Ll dnafdh:il (EO A). Aunque en 111.. w-t~ humdn05 \a
hqi.:uind tmgd .cci6n <1.ntiC019!.ll:nte, t. fcrmddún d~ I~ <o.íqul~ no
~e ir.-0G16t.td11ri1n1eel sbO<k dnaft.ktico.
• Plasmodtos
lo:, plru.1nut:Íhh ~un céluJa~ g.randéi. )' ovoi<lt:s que con· piejo u~ Golgi ~· lo:, ..:entriolu11o ~e lo.:al11.an en Ullil régtún
tienen un citoplás1na balo<)lltu que rcll ~ja :,u abundanda de <.-e rt.'ana al nú<..Jeó, el que apart.-re poc:ü lt'ñi<lu en los prepa·
n:Hculo enduplasrnáhco rugosó Cfig11o. 5. 11 a.5....1.:1}. El c..·on1· radO> hb.tológu:u... (t)I UUUt'lt

8 1g::
/ Receptor de lqE

,¿./ -----@)~
. e

, Heparins.
_¿ . HisialT~na
~Pro1eoglucanos
A
ECF·A

Fosfoll¡mos E
de memb1ana

¡
teocotñ~os

FIGURA S.1 OMl'(ilnhmo de iroWt.111 de los masto<illrl. A. Mulr<dasde lytse aten a rec~tte.del.I ~· irxcelul:ir. B.Oc~ de la ~F.'9-'r.d.I e'POSkiu.d d111l<;c'fl0 lp.t',l.'ltoeno
de abejat L!smolfuJd~ &: "9E fl)Wds"' lo<.oo¡:(tr..-S se une11 di an1l9rno. ú.l:i unícn acth·a ti ad~n!IMo tidas.J y fcufolila til111as p1~blld~. (. ~1 mlsmu lit:r.;». hl1 U1W cnltil& dtú''
tn lc1 c~cl.i. O. (~te Íl'11ÍJl1tm prcrr1ui-"1e IJ fu~iOn tJr g1dncfo~ U11!f!l<11rn~1t~ e~m yla cxou!lhU de su ttlllcnido. E. M:má~ Ln fu~folipri.i~ l!Ouan ~ lll) ÍO\Íflhpidas 11'! la
mtmbfdfla ~pDdoctnkutalrbw~. OpAAbOdettiMión rlJtsiOOJ ~ ttlul¡,q.itp!rtn11oeU!\i~o'i7Sintctlla ooe;i»~ánubs. (U A: ha!!l qui~atrk11p!.V1J M.006oJ dtha.""'~·

booksmedicos.org
5 1 Tejidoconjuntivo
..

FIGURA S. 11 lníl.im<KilÍD cidt»cd entJ Q7. .tp.llt{t' un ~o de plastnocl!tb (Wt!)) ur~elisti00$ p<rso 14m.iño yót~smc1 b.n6fllu olbundltlll' qui' rdkj:t l.i g1i1n f'Xltn~
de wrcti0;6) cndopl:MWi«o "'TM' ellC:Wg.rl:i & la 4ntt~b ylil ;6.'«!\il!ICXG inidi!I de 10> J!!balerp{r>. UtooPcio dt Gdgi e~~ bietl de~n.il!tdJ 1~ lf l'qJf lf,J(Jk Sr ¡nd(E 111
gli.tOlllbOOi Gn,¡delos.mtm:rpGS{gl~uteírus). los plA'llDXlttl! piodu(m m(ituttptr> qut'¡;urtiup:o de: modo impol1itlll' en l«itru«>Ona nr1ur11t.1ri.l1. f(darJtión: !~
rosiua. Mcdim bum&11i>. lmlgen de IM. T. lum.)

Cen:rfd.o El nUt:h.•u de lo~ pl.v.1nuC1h~ es t'sfénco )' c'l.céntnc:~ )'


co1111t·nc gru1no:, de au1nalina que' ~ alternan d e n1o<lu
rC'gular con .í.r'°~ªii c:faraii en una di!.pós1c1ú11 que l'C\.'ucrd<i los
rayos Je." una ruc<la de <.<trru o carrcla. l.oi. plaMr1oc.1los :.un
puco uumenhui. en cl u.·.iit.lu c:.onJunllvü nt)rm,d, cxc:t.•pto en
Jos l ug~ns ~ltJl.'tt'h d lá pcnCtrac1(1n <le bacterias )' proteínai.
<:.xtrañas. co1no la nn11..·u...a tnl<.~Linal Son abun<lánt<.~ en l.1s
inílama ck111~~ cr6n1C'<1$ (<."fl las que prcJ ()1ruJl<ltl pl<1.'in1t~l­
LO:,.. lin JOdtos y n1acrófdgos).


•o Hl:stologra aplicada

~plchmt.'<ilo~ ~un<éhrl.it~ 11~dc1i>.••11 delo~ linJ0010~ By ;e en<íll


g&n dí> Lt Sll'l!t~ii de .i:ntltucrpos. lui •:r1tlt\lerpos son 9!ix11PfOlMi1s
ck 1.i f,¡:n& ~ 1.ts inmunoglobWnit~ qui! se pvducen tumo 1e$poe~til
111.1 ptnrtr.tdón de molé<ul.i~ cKIJ.tñ.I~ en cl ~~mo. que rcúben el
númlxc dC"<intigl!oo~. (.idd .mliú.1!1 po~c ~e ~in1c1iJ:acsc~pecífko ¡:.w.i
d olnl¡grno qllt' IJ(llYUCÓ W ÍOfütddón y ~ conmina de m.L'll'lil esped
llt.l too é~!C, .i11n.q1..'t il wccs 11ucdi1 tombindr~c t00 Clro~tígC>no (ll'J'd
<.-011fiqu1.M.i6a moletula1 sea muy s.ctntj¿nfc. lo:1. cl'N'lo~ de lo1 te.i((jQrl
.mtigeno .mllt~p(I soo muy va1iado~ yvw<len ne1J1.1.tila1 lil~ i1tdooe:.
pt-1juu 11:ial~ que el .tnl igcoo ot.tWn.trí.l t'1I el oiq.i:nasmo. (u,mdo ~I tllll
<f!llO n und laOnil (ttt.inü, lf.dté1i(d.j, i'~l'1 li!lrde pt'fl!ef ~u Cd~iid.td
dt> <.:111'>41 d!ño .ti 019f:11~11t1, .d (<1mlwa1se roo rl topcttiro dllliWapu.
N6cleo
Leucocitos
FfGU RA 5. 12 &pt-~uLKiÓll ~fllitit.:1 dt la ull!al">1fl.Klu1d de m plcbmod!o. la
tltid ttlllbt'llt' un r~i(ulo tlllkpla!im!llro bien deurroll.rn, um th.!cn¡,u dilJ~~ que lnduM• i:n cf <.~la<lu norntal. fl)S lCJiJtb ..:on.iuulivt>i. c<.1n-
COnllenm m111nug~:61w Ídl!lkr.ll!rpo~!. C. bs pl.bmutllbS, la $1!tred6n prultit• ao ~ L.1cncn le!ut·o1..:1l<,~ (glóbulos blan1:us) que 1n1gran a lravC:s <le
qupJ en g1~ud~ de uueOO:i de ~.mdo dl:nmllM6. f.\d¡pl.ldo ynii1ududdll ton la pan.J
. de capilares y \•Cnula:, poscap1larcs, dt.'Mlc l.i :..ingrc
:lU!Ori.?dáUn &: ~.un IUI: HO~ 6th ed. tippi'KO(I,. 1:169}. hacia lo!- lc.1id os <.ünjunlivo)>, pur un mt.'t.-anisu10 <le1uuni·

booksmedicos.org
- Histología Básica

na<lu <liapl'tlc-:.1:. (Hg. 5. 14). E...c ptt)C.t.~> au 1n ~11lá n1ucho <lolur. ~·lucho h1.1npo <lr:spué:>, se a.grtgó la allcr al:1(111 dt la
durante l.i.:. ln\-ali1onc.•s JocaJ ~ <le 1n1cn>b1():., ra qu1.• lo:.. lun ctón V'u11ctio luou) t.-umo un qwnh) signo.
h.•uco1.1lo!> son cl·lufa~ ri.p..:c1alit..1Ja:. t.•n la <lcicn~a .:c»1!ra El prOC<."31.t 11111.unatono .:omit:n . . a 1.on una bbcnl1.'!Ón
n1u:n.)Urg.uuMno:. agrcsorei.. kk'al <le mediadores quimk.-os di'.' la inOama~lún, SUS·
la ulllanw.dún l!s una rc<Kción u.'lub.r )' \'a$CuJar conlra Landas de difér('nlci. ongcnc.,o¡, (princ.1palu1cnlc e.le <.:élula..;¡
lltt:.landa~ c:dnui a..... en la rnayoriJ. Je loi. ca:.c~. bat.:lcria:. )' proh.•ina.. del pla.\nla :-.anguínt•o) yut• u1c.IUt't•n alguuo.:>
pattlgcnas o c...on1pui:.stos quimko~ irritante:.. C..cl~o (i.igto ra:-.gus canu.Jcrístit.:t.>:-. dd 1'1.•11() 111-cno, turno. por CJ('n1plo. el
1 d. C.) Jué c.-1 prinK·ru en <lc.'SC..nbir IO;S :.1gnoi. d ást.:o:.. <le awncnlu del fl ujo sanguín('t• y la permeabilidad ~·aseular.
1nílanu1c.iún ..-orno rul>c1r, lUlTIL'r (lunH.·fac.c1ó n), calor }' la ljUinliuta.xi.s y la fagocito:.i:-..

FIGURA S.14 l\.(«lttntdógkudc;.mul?é.fl ti> iníl,11oOOOOaitw OOilqr.¡n.tt11md.t(kftdt¡Ai\m0Ül~. ~nme lo?>regb;e d111tbttrmpundk11tes di (timplqo~ ~'ji, ui.1
de l.t.CllfolCk1&kl6 de~ tdLtu :Wi»>. 8. (-011c h ~td<:ogiw de un.a wgOO de 111&.matitm .igud3 QUI!~ ldf«t€'iita pllf 1.11111 t;n.n c.iibdi1d fk 11e~filos Wect.m)que widenllk.dn
r
pm el uudro lobu!J&> d tillJ~\mll .iúdcíflla C. Coi te hb!ol~ dt> inte\lmdcfq¡.j)u11 eoWJ.16-h feethz'1Q'Jt ~ idtr. !ifl<c)n px le!i nudro\ bti±d.ido\ ylelo 91~nulm l'~
ítm.oo-. ~la ~11i1~en el <P.op~. jftl.l'di:no clJ:lll'31tt. de 1.t.1.t !ttn.)

booksmedicos.org
5 1 Tejidoconjuntivo

•o• Histología aplicada

lJ pl'1me.'.lbl:lid.id va;cul<u .iument.i ~°' lo1 cl((ioo de Lis ~u~t1mc.ia~


VdSOilctN'.i~; L
'Tl épYnplo es lil hhti1mir.t,. libe1.adJ pur milS.llXilOS y tti
106 e.1c1nplo:, princtpalei. <le loi. dherJ>()i. tipo:. de colágeno

la láunna ba:;~1I.
[J t:(llÍlf.'t:OO C!o t:I UpO niJ3 abundante d1.· prOlt'Íl\a dd
-
:;e hallan en J.i pid. t'1 hue..'~'' el .;artílago.. el 111Úi>\.ulo hso y

<0<.1tm b.nófil~ [I inaemcntu del lkljo s.ingu11c1>y l.i pern1~badi16


u rg.i11ii>n11.' )' rerre:.enla t:l 30()(1 de.' :,u pe..:;o :o.t't-'ü. l.A)s t.:üláge-
v.isc.1,¡!l1grneiil ti¡mtf.ic<-ión locctl 1~emc1), rl.b11r y wlOI'. Udolor d«ft.J, nó:, de Jo:. ''crl<.•bra<loii cunstituycr\ una faJnUta <l~ pr-Oteína.i;
stibfc lodo. de 111 c1«ión dt los med:.idore~ quwnl<o~ m lils tetmllaeio· prot.lut'.1da.... por tld<.·rc:nte.l> .:.'l áM-~ de céluJJ.i; que M: thi.ltn·
ncs M\iD~.is. Ll qi.nlol.lsh (ft>núa1cno pm el cu.il 001.i~ mol?tuln gucn por su con-¡pusicu)n quimit.'a, J<13 l.'.ar.t<.'ll:rbtk·ai. ffil)r·
i11aen tipo\ t>Spe<16cos ~ c&il.:isl p1oduU> ~ migti1dó11 de 91andc\ i'otógu.-á:., la <l1i.Lr1bu.. 1ón. I&. fun1.'loncs )' J.i.;; p.ttológ1a.s. [A)..:;
c.inlJdades de 111os whJa1~ l'~tíflros h.i<iil el srlkl de lil infi.im.i Cuadro.:. 5.3 y 5.4 enwner.u1 lo:. Ltpo:-o m;i... n•pn.'l>l'Otdlivo~
ciÚp. tomoconst'CL"€'n&dc lil quimiu1.ix~ lo~ leucocito\ at1d•kstn l.h <le prutei11.i.i> c.oJág.enü~. S.;_•o'l'1n ,su estruclurá y su íundón.
p~1edl'$ de J,;s \'ñlulas y 11» ci1pidJí!s pc11 dia~~c~h-, e invaden l.i regl6n los t.·olágenos i.t.• clasir'k'á11 en lo-s grup(1i1 sigwcntéi.:
lnflllmild.L
• Colágeno:. t¡ue fürn1an íibrilla:. l.u·ga.:-: moJC:\.:uJá) de
colágt."l1üt.k• los tipu.i; J. rt. llI, \'o XI l>C ttglómt.•r.tn par.i
Dc:.pué-:. de p<!rn1:u1cccr en cl tcjiJo conJLIHlivo, lus lcu- lorm.ir fjhrilla:-o l a~a... d e toláge.no que se ob:,.i.•rvan c.'un
co..:ito~ no retornan a ta sangrc. cxt<cptu los h nl<,c:1tus t¡UI." daritla.d al m1cru:..i:opio dcc.1rónit.·u <Hg. S.15). f:J Lólá-
cJrculan tle inodü c:unlinuo el\ \·ario~ <..i':ln1partun:.•ntos dt.•I gcnu ltpo f t.")>. cl inás abun<lanlt" y~ halla c.Hstnbui<lo en
or¿,an1i.1nc1 (sangre, linfa, h:.iido:. conjuJlh\.Oi. y Organos lin- tu<lu d organi.l>n1u. Se pre:.cnta en lonna dt.· C:.lrut.lurá:-o
l'áuco~). [n el C'.apítulu 12 se prc:.enta un .utJJi.sis <lcwllado que rcc1bén la dcnununa.c16n dá:,ka d:: fibri.llas oolágt.'·
de la c:.tructurn y lai. funtione.s Je lu:. lt:'utodtos. na:. y s,c_en1:uénlrdn en los hut."Sl1:-o, Ja <lcnti.na, Jos tcndo-
nc:-., l<b ..:<ipi.ula:. Jl• t'irgano:.. la dt"nni:., cl\.'Ctcra.
C:ofát:,'t'nos <buaadoi. cun f'ihrillas: son <'illructuras C'()r-
• Células adiposas tas que unen las íibrillai. <l~ c.:olágeuo entre :.i y 11 ólroS
La:. ..:Clulai. a<lipo:.a... o a<lipoctloJ> son c(!lulai. dd teJido 1.·ornpont-nlc:. de la 1natnz cxlra.:dular. Perlt'nccen a e...te
con1unltvo que i.e e:.pt.-cializaron en d aJmaccnanncntu dt:' grupo k)i. 1.'Ulág<:no... dt: ló.:. hpdi. lX. XII r XI\·.
cnt:'rgia en torin<i Je triát1lgbc.érule,.. {grai.a:. ueutrdi.) qut :.C Colágeno que Íonna ~Je,..¡: el C()láfi'c."tlt) curas inolét:ulas
dt:'l>Cnbirán en ('I Capüulo 6. i.c aMw..;a.n p.tra Íomt:i.r una n.-<l e-io d <lt: tip~> f\\ uno <le
to... prin-.:1palci. con1poncntc:. cslruiturak":> de ta.., lámjnas
ba!>:!l~s. tin llli> cuales eu1nple t!I J>apél dt: atlhere:nc1a y fil .
... Fibras trat.1t'ln.
• C:ol5gcno dt:' ándaJC: C:.c.Jc( tipo Vfl )'Se halJacn las fibn-
l..a:. fibra.\ lli- te,1i<lo ..:on1unttvo c...tán l unna<la~ pór pn)- Ua:. que andan fai.. J1bra.\ de.• colágeno tipó 1 a la lárnu1a
te111ai. que: i.C pc1Junen1.an )' l>C o rganlt.an en t.~IJ'ucturai. IJai..ú (\•C:a:.:.- la fig. 4 . IA).
mur aJargác.hi.:.. J.(b lrc:. t1pm princ1palcs de libra.... dd teji<lt> 1\ntt'S i.c <:uüs1clt:raba que la sínt<..~is de colágeno Se
ton1uuth·o ~un lai. oolágcn.a..... lc1.s reUrolllrt'$ y 1~ clá.stk<t.S_ protlu;;.ia t:'n un grupo luuita<lu de t.~lulai. dd con.1untivo
I..a:. fihrru. cold.génai. )' fai. réticulare:. t."!->tán lí.1nn.ada:. por IJ corno ló:. íibroblai.hb. lóii conUrobl.i:.hb y ll)s o:,lcobtai.to::..
proteína c<>lágéno. )· las Gbras c.·lá..,.tk-a.s i.c c.·01npo1lcu pnn- [u la at.·tuáhdad, .'l.in cmbar<óO, h<.1y t:\•i<l"•nc1as :.ultc..'ieulé:>
1.·1palin1.•nlé <le la protcí1la ela.'itina. d:.- que vano..:; otrui. l1pu:. de téluJas producen ei.t.i. prolcina
l.a Jistnbu\.:icJn de <..-SlOi.. Lrei. tipo:, Je libn1i. v-.i.ría en lú:. (Cuudru 5.3). L.o.i. princ1palc:, ¡uninQ;:i.:.·tdO..\ que con1pc>-
d1ferenlcs tipos de lCJldo~ l.'.on.1untivo!'!-. En rcalida<l. bar nen el colágeno M1n la ghcinc1. (J3,S%). la prohna ( 120;t.} r
solo do:. i.1btcrna:. de l1bn1s: d i.1:.h:n1d coláh>cru1, con:.tJlutdCJ la lutlroxlprollua {li.Wi•). :\Jgunoi. a11nnoác1<lul>.. c.on10 la
por hbrJS culág.ena.s y rt•Licularci., y el Sblcma d.ásttco, JOr- bidroxiprolina }' Id hi<lroxlU.sina> son carac-t..•.rí....LiC<h del
n1ádl) por la..:: íibra... elá:.hta:.. clauJlÍnica.i. )' ~'xilal<U1h.:as. En colágeno.
nutc.hos \.<l:.())i, fa:,. can'tclerí.:.licas rtlorJi.,lógt..:::i!'!- }' lunuona- Las JibnUa.... de c.olágcno se lorn1an pur la poli111t'nzac1ó n
lt::. <le lo:,. tejido:. est<in d.Jclá..:; por el Lipu pretlo1njuank• de tic uni<ladei. mulc..:ulart'S denorninada... trupocolágcno.. que
fibras.. que t:unúerc la~ prop11..Jadc:. cspt.'i.ííicas al tcjiJo. U1t 1nidc-n 2SO nm Je lungi1ud )' 1.Sn1ndec!>!pesór. O trupoc.O·
eJCtnplu es d k',Íi<lü e1:.i:,t1co. vdned.ad de tejid o ~ünjuntivo l.ígenu lit' con1pune de 3 :.ulxt1udd<le.s (cadenas polipeptiW-
dotado <le gran dc1.:-0Lic1Jad. gr.H.i.i:-o .i. la abundan~t.i de :.u:. C".t..'>) ü nlt•naW.... t'n una hi:h.:c lnple (Og. 5. 16). La l>CC-U::ncía
fibra.:; dásticai. <le arninOOdtloi. de ludo:. lo•., col.~gcno:. e:. t.'"ctracteri::.llCJ y se
reconoce porque c.onllenc el anlinoictdo glicina rept'IJ<lu
t•n ~aJa tcrt.t'ra po:.k1ó11 de I¡;¡ :.cc.ut'n~1a. f.o:. tli\·c~ tspoi.
• Fibrascolágenas <l:: (ólágt'nu :.<Jn pn)du<.t() de <lilen.•rlcia:. <le la c:>Lru:.·tura
Durante d procei.o de cvolutic'ln dt los organb1nos, qu1.n1k·a de e,.a:-o c.adcuai. póhpeptít.11ca:i.
la famiJia de un gr-upo de proteínas t:i>Lructurafe:.. b310 la En lu... ...:ülágcnos tlfXt.!> l. CT y 111. 1.i.:. n1oll1<.:-ula:-o de! trllpo-
1nlluencia del Jnt--<lió <Unbitntt" )'la~ necci.i<ladcs Íw1duna- coláfwnó ,..e l't.'Únen en ...ubunidadc:, (m1cn)íibrill.i.i.) t.JUC íiC
lc:. del t1rg.i.ru:.J110 <lt> lm arun1ale:.. M.' 1uódilicó )' adqwn6 juntan p.ua f(1rm<tr fibrilla.s. Lo:. put·ntt:S de b it.lrógc.•nu y
grad(li. Yariablc~ Je r1g1dcz.. da:.t1c1da<l }' fucr.1.a d c tensión. l.i.:. intt:'nK'o.1011<::. h1drú lol.1':i.:. :.on nnportdnle:. para la u111ún
EM1:. prüteina:. llevan el no1nbre 1.:olcttivo Je colágeno. )' dt: esa.., n1oktulai.. Dc:.pu~s. e:,ta urUlSn se rc.>lut:'ra por la

booksmedicos.org
-r1po Es.t:roct11ca
Cola9E't1osque fMnin fibrilas
Miuoscopia 6f>tica fE'}io'!ls rep(esentativos Función pnnopal
Histología Básica

1 M.olecula de 300 MI. G~matbrre~M-e; Piel. tendón, hoe-;o, dentin.a Reió=!eMaalatMSICa


pEoodio&d & 67 R111 fibnll;1snoaigrohliS

• IYAiécul¡ de 300 MI,


~&ddt67nm
A9rtl"loóR &aira de las iOOlu,
bnánngt!'!le
Cartiago, cue~1uno RtwM3i ala presión

• Penodindad de 61 MI =1ao. bmúingeodi franc.1,


6bras aigrilíli6
P11'f,. m11scul~ mos. con
ftEcuenoa se asocia con el upo 1
MiOOrllnlf'llliO &li estructura dt 101:
«ganos ap;111d1bles
V M.Glernlo dt 190 mi Coo freruenda se asocia cm TeJ.b fetales.. piel, klo?sG, ¡:t.lmila Patticipa ea la funooo.~ tipot
Do11t1nio ~·lemunil 9lob11l;r fibras de coligeno upo l

~ IJ..Giernla de 100 mi 'fGs peqllMiS Can,;iago PMtaopa en la f!..m.<!n dtlf9' 11


Colaqenosasodados con fibrilf.u
IX !YJJléculi de 200 aai No v1>de-: se dei«ta por Cartiigo. cue~nrno Stunea~m1no9lt1cac.::6;
l'lmunocnoqulmica iSOCiido con d coliqieno 11po 11
Mclecula de 300 MI, lr.tuanaa«f! totageno upo 1

No '1Slbl~ se &teca por l~embOOl\iimyp~
pm:dotild de 67 nm iamunoc1tDq11ím1ca
~V Penod1od;d de 67 m ~o Yis~le-: se dettcta pcr- Pld ter.ol y ~ndon Oesconoc1d3
r.im11nocn:oq11im1ca
Colaqeno que f01ma ñbrillas de ancta;t
V1 Ydtc11la de '1SO t1m ~_,sible. se detini: por Interfazepltiliocoo~nto•a ;!.A1a la limim bi!<il & la e¡:Drmis
Do11t1n10i gfol:dares b:nunoc1toq111m1ca 3i! es<roim ill!r¡;;c<r.ee
Colageno que forma red
IV Red b...MSicnal No 'tiSi.'6e. se dE"!tctl ~ Tod~ lii cr.embBl?ilt.ba~les Sc6tleoe la$ estrucllr» dEtlcad.lt
rimunoc1ioq111m1<a hlune

t(Jnnaclt'in de <.~nlacc:. ;:ü~·alcnle:., catah:t.adá por la a<.l1vi<lad vl1s·.:-rvaJ o en el (artilago. gcncrn fibrilla" pero no fibras
dé la (•rtttnlll fuil oxidasa, que oxida rnolécula.~ dél a nun o:'i· (ílg. S. 1S). fil colágeno ttpo " '· que sé encuentra én la~
ddO lii.in:! r t•:.tabJt"<:C pucnlci.. enln' é.'>ta:.. lámuui.:. ba:-.alti, no l om~ t.'ibnU.i.:. ni llbra:.. En clltt• llpo d e
Lai. íibrill.ts clc<."'Olágt•no :01.)n c.Slru..turai. fi nas )' dlarg~1Jtl.\ t.."Ol<igeno, Ja., n1oli-cuta:. <lt.' Lropc..1<:ulágeno !>C á)i()1. i.an <le un
de d1furH.•Lro variable (entre 20 y 90 n in), q u;..• pu;..-dén llegar mo<lo pccuJiar para ci>tablt:'(,_cr una lran1a (t1111plt'Ja que M!'
a tener vanoi. n11c.rómclroi. de longilud. C:c1111tent.•n e~lri.1. ­ a::.ctn~.ia al ..alarnbrc leJldu" o la ..lda n1t>tJlic.a·:
donei. Lra1L'ivcrsalei. <.'On una pt+n1.)<l1dtlad ll:lratlerí.:.tila J 1.•
64 n111 Jctcrn11 11~1d a por la ~upcrpos1cuSn de la.-. mol ~'t-ul as • Biosíntesis de colágeno tipo 1
dé tropo,;,_of<igc.-no ( fi ip. 5. 17). Las bandas u...;Cur<L..; i.on t•I
re... uhaclu de la pn.·:.enda de auunoáci<lO!> tun abunJant·1a f.i. probable qw:.• su bit>Sinh:Oi.J:. lo<! clotudJ.:1ra Con cxhaus-
dl.' radkalc... qui11111.:o.s librci. en ci.as partt.':. de lai> molécula:. U\ 1dad porqut.' (a~ flbnllas <l<: co1ágcno l1pu 1 :>un l.i.:-. tnás
}' tfUt.', por ello, ft'ltC Jlt.'ll rnayor ..:a.nlld.tt.f de la :.Ui.la111.1a dt' .i.bunJanll.•i.. )' lcl:i <l1: mayw· an1plhu<l dt.' Jj:,lribudún en d
CUnln1M;..• (p(lr lo general, plon10) que ...e uLdi1.a al prepar<lr or<~1 i :.n10. tui. OlrO:. coligcno:. fibrilare... qun:a se ((,nnen
los lcj1t.loi> para ci.tudfr~ al n11cn1M.'o pio elcctrón1n). ~e.gú n el 1nbn10 putn'1n del co1ágc.•1u) tipo l. solo que t-'on
[ n lo)) culáge1Hb Je lo:i llpo ~ 1 r m. C':.ib Hbrdla:. :ie pc'quc:lla:. d ifen:ntialo, La bithinte-:,J.'> d el <:olágcno cun1porta
aMKian pánt fl1nnar Obras (Og. 5.17). El colágeno tipo 11. variá.., etapa\ (fi... 5. 19), algunas tk la~cualci;son excfullh·ai.

trastorno Defecto f"tigMIS d dlKOS

ftiltts-!littbi t410 IY Falla de uwmpo:o o TI'adui:oon det cciaQeno upo m11radel¡¡l)'t~ ellllt~ ou.mbos

Q"1s,!J;,alos ~VI FW&b-*aulaoondelillislnii Aumento de- b il<!sllOGad & Ja piel, r«ura del~oculir
a.1m~a:nbst>J»Vll Cilsmloodoo de li ilttn1d;d de I• jl(OCOO¡;eno peptdasa A11mec:no dt lam1müdad arna.far.le<a0«1es frec11~
úttdl11~ falla de v1umlna ( (Ollactor paa 1-il ¡xttna bdonlasa) Ulceraoce de la ~noa. ~mcmg1u
0Xrogm&1sm:C«ftttaJbay8 ;:iponoooddosJ CamOO de uno dt k6 dos 9ffle> para procola.;t"oo iipo J Segiln fl tlpO: fr..JñOS, ¡rtfcul¡~1 d.W.PSil~
3ltiracic!nes de k esder.l, deblldad mosobr

booksmedicos.org
5 1 Tejido conjuntivo

FIGURA 5. 1S N.ludo!ugr.íl'<.1 lt.'ttltflit.) ~ lbi~ u1l~<1\ homanM en w11~ lr41'4~.lfcs r longirudaffci. <áda lbii!I~ se compuiie de bandits dJ1.!S y~ur6 ;1hi:mdda~
\ubdMdid!'> poi ~!llldun~ 1.1a11ntr..1ln. UtSpJtio c111Je las ftt1~~ ~~ otup.rlo pu1 l:l ~u;Wtl1J fond&i1(tl!al te f.i m11!r.:! cl.11Jtlt~1. {Gro111 i>uuu.'111U.J

FIGURA S. 16 tn Li Í!Jfmll m~ c1bund.inte de ool.lgim (lfpo 1), uda moleOJI.! ltropou1l:!qnc} st wmpunl' de-do\ ~~ ~p!kkd~ dd tipo o.1y 111111 de ~al, t.tdcHAI
de esLb coa la.l 11law mokx.Wr de uno~ 100 ~- US clknas alfd t.t ~11Ull!lrl en b8Ke ..dfJ <Oct 9110 b,uiJ la &:rethit 1wmantxutn p;t.is por pxn~ de lddo.~i:no e mlí'r.JC(itln!S
hid16fob;,1. (.dJ \UdLI ~·di' IJ btliu.• rerorre uru 69.~ dt' 8,6 lllll. t4'il molk.t.i.i & 11q:iocd.tgm:> brne 2W nm de loogl!ud r IJ. nm dl' d1Jmct1•Y um. n"'"1xnlll!m.

R:igón lacunar l I Rajón de superposición


,,,; Fibra de co!ágMo
,I :

A
~~~~~~~~~~--7Moléou1'.sde
~ ....----- vopooo!á~no

B
~=¡¡ij•¡'L¡L¡~¡¡
~ ITT- ' 1·
i.L2so nm-!

\
; -200 n~ , . . . - ¡:¡brilla~ c&igeno
e J. ,. lll MI ~ "'
_ -r - ~
~ ,.. ~ ...
i-1 _ - - 1""11
vis-.a al rr~n?scopio
e!ec'!rom??
- - - de tran..srr.:;.s16n
: :
Región b.cunar.~ ~ Reglón de s~rposición (C9f~ de 10< ~ Haz de fibras c1;;. ooligeoo
~ de b. b:'l~:ud d~l tropocolágeno}

64 nm

FlGU RA S. 17 (1 dibup ~.111.llito llu~1ra <Or.Gt.ls mcll'CulJsd.> cnlég!'m ttropocddgoo:i) ~e ¡ql'9Jn¡w¡bma1 fi'xillas, ibas ytu<c1. Gidil un1deLht.:rirudts«trepocolágenu
mide 2aa nm de luugirud; lils 1Idi:Wli6 ~ w;icr¡;ioom unils «~ 1111.:n.. (A). bu di>puitm p100utt ~de ~11pr1pmil.itrl 'J iv:w~ 1:1(~!.a f8) qlll' gf.'ni'fitl ti r:striJdoo !Jd!l)\<m.JI
(Mlltlen~kd de LI ftb.-.IJ detol)gemton luadJs dJr:\'> yOSl:llldi que Jl!~raan c.ld,¡ 6-4 mn, tomo~ oblCfVd .il l'KfQ')(t90 dec.t1ooko (( !. ~ JglOrndoli.~ dr: fihilllS (or:nan IJ~
fibrds ~ D.+. qJe vud'1M a "9lo111eid1~p.1r4 forro•~ boc~ :El di! lib111s ~ <d.tgt'M

booksmedicos.org
- • No biL·n ~ h)nna fa h 11ln)xilbu1a, conu~ nza i.u gluéo-
Histología Básica

s íla<.."ÍÚn. DifértnleS liJXIS de .:..,lágeuu ltencn di.stint<>i.


gnu.lus <le glut.o:,tlac:1ó11, p<.4ro l<•dus L·onllCJlCU gahi.,tosa
u ghtl'OSd gálaclo)l.d. uru<la... a la hidroxilb.1na.
• C:a<la c.:adéná alfa Se sintetiza con do...:; pCptidoi. de regis·
llU én c:a<la un<> J.c lus éxtré1nos anuno ~· c:arbox.ilo.. Una
Ut.• la.:. J'utn:1unt':, dL· elltcls péptld tb. 1.~ 11h~cctr lai. taJ1.•na.\
peplidtl'a:, )'. por clJo, se loi.dcno1nina }Xpüdos de rt.~_s..
lro o de cohtt:idcncia. r:..-.l-OS a.scgu.ran quc la... cadcna!'.
pt>ptjdi1.'a:, :.e ordenen d1.• mar1t'ra aproptad.i para Íonnar
la hi:hcc tripk, de la que resulta la molkula de prOCU·
hig1.·110. E.sla es w lá molécula 111á..:; JJrga que el colágeno
tnaduro, ~olublc t• C.)Ut' no !'.é aglon1era.. k> que iinpu.lc la
1t~nua.::16n de llbnllai. de (olágcoo c.>n el inlcnor Lle la
<..éluJa. El pro1:olágéno M.• tr.uhporla en vc.'SÍl.'.ul& dt.'$dc
el .i.parato de GolgJ ha....ta l.i mcmbrar1a pJa....m.í.ttca. de
<lundc it' expuba ha(:iá la 1natn:1: cxtraccfuJar. r,.)lC mcCa·
u1s1no dcpeu r.lc <le los n1icro túbuloi.. que l>on uno de lóio
c.-k•tnento:. <ld atoe.-.quck-'tu (Cap. 2 ). [ n el mcd1u cxlra·
<.'c lular, prúlcasas- ~SpcX::í(iois lkunadas proool:lgcno
pcptídasas cllmuHtn loi. péptklos <lt." regi.;;tro. Sin t.'llos. la
rn<1fécuJ,1 pa~ a <lenorrunarse lropocolágcno, )' t'S capa"

LI llole!>ls de <ol.lgeno lkopeOOe de lil \'XpR">i6n d~ vo111.l~ gen~ y


dt";J1iM fonómeOO'i po~1¿d1,.<0ot1Jlei.. 11J1ello. no ~1¡11.-nde que 11t111
g1Jn t1mlldt.1dde «J.trllos ¡Mtuklgico~ loe lltib11y.1nde m.incr• diJct!.i "
Id ~lnim imufider1eo anuunalde lOÜQtno.
u mrrogb~ im¡Jtrfetlo pl!l'licnc lk l!IUQOOltOt"P ki~ 9'""1CSde
li1<.1!00li1a 1{ll oa2(11), y mudl.i~ \'C(cs ~cdt'bed l.idcs.ipo11ición loul
u pi11wl dc-1 gen l (1). ~In eml.\Jsyo. d w11blod~ 1.m su!o d!lll[Hl.sc.idtt. en
Jh!rlltlll.it 111 glkhw., r~ \l>fü:Sente para ti11A1!1 <lc1t.b cnfttme~e~t({I
Sli<tde llUfqlle Pª'" 1¡t1.:0 Whclkt llipk ~e fOfme de m.ine1& alt«ui1di1,
el .am\rl~(fdo gl'cind debe eSIM m tddJ !etttf.i puwi6n er. 1.i <.iden11
~olipeplf.~j(.¿,
Aik-m.isde e~.J$mf<'m1ed11de!., '<J1i11~01111'i prunenen ~la dCl)tflU
li1óón cxdgnadil dl' to!ágt"flo l'n lo~ tejido~. [n SI tsdctOSb múl1iplc
pcOqm.fr.i. tJ5f todol. lus 61g.inu~ p1~wnLln IRie! .ictl'll!.Aacm ocM.i
d~ <fJIJgcno Ui1ro1is). li!o \lKL'lk wbt:r to:li? ea LI pie~ d tubu digts-
ltn:i, kls ruwWos y lol>1i11m~. y c.su1i1 i;n l1dsl-0mu f1."1dondlg1.rtc en
dd 1nl.'d10 C>:Lratdular. Las princ.1palc-,. '-''ªPª" de li1. bio:..in·
los 61g.i100S .ikdlldos. Otro li;:lu de flbrosh es el en91~c1rnicn.10 lo<11U
tcsb <le.• colágeno wn: udu de fo pi(·I !quc!OOe~l d<llldo J un ckpchl10 excesivo de ~~gmu
Segúu l.a co<lifkuciUn c.lcl 1nRNA. lus puLirnboi>()ma" wu- q•Je se fo1ma en líl~ du.ltket tus qud:llcb son mfi; freruentes en la
Ju,, .i lu mc1nbrana dd rt'lk:ulo cn<lupl.1.:..inállt"t) n 1gos() ¡i:oblitOcin J1t:gti1 y 1t11incn!Jn un probkin.1 de muy dificil tMhxi6n
tlr d<d,. nGSulo puc L! de~figu1«ión c¡llc prod1.'tcn $ino l¿mbiénputqve
!111tcLi1..an t.'ádcnM pulipcp(í1.hc$ (pr~p ro<:úlágeno) que
\~1 1;:1i1:p.1tect'f 11ni1vei OO.irp11doo..
t.ra:cn h . u.ia el 1nlcnur de l.tsc:1.i.ternas. Trn;i. la hberación
lJ ddér:lcnd.i dc'lit.imiiw.( l"'i®¿wXbitoJCODduce MnCOfbuto..
tk• la ca<lC'na én l.a 1.i'ttl•n1á del rct1<..ult) cntloplas1náticó. cnfo11oed.sdtJIMtt1iuda par li1dc~netc1tXi11 dcl tcj~tHcnjY1tl\'a. Sin
el pCpttdo de :.cñal ~ c:-.C11u.lc ~·se Í<1rma<.<I pn>oolágcno. c~t11 lJl¿n¡_mi1. l!b flbrnbli1~t01> ¡.wd11<cn litl O>Ugcoo dckcti.-010. (ne
A 111t.'tltda que c~la<> cadenai. (alfa) i.c s1ntclr1..an. :i.c pru- llfUt~ <o1us.1 b dc-qentt.:i<ión ~r.ttil!iz11da. dd tcjlOO con;'!lnlm. qtR
tlutl.' la hidruxila(.·u)n <le: prohnas )' dl• bsina:-.. La h i <lro~: i ­ se 11tmrú.i en Ll'>rcq:10IW:\dot1decl coligeao debe rmuv~r~e too md}'QI
lb111á )' l.t h1clroxiprohna librt:i. no i>C incorporan a las ftecvl!ncia. CI pt1iod"'1to que ftja l~dil'>1!~ o1I ttue~o.\l\'eOl.11 pre~entc1
cv.tlt'nas p<ihpl.'plidkas. El proceso de lu<lrox1lac1b11 .:.e llild ICllOYJ(iÚll 1~l;Uiv¿¡¡¡e.:1te .itl.i de <°"9eno; POI tOllSl(jll1C1lle, c-1
1n1cia una \<eZ qui.' lo: \..tJena pc:plíc.hca .tlcan1.a una Jctcr- cutifbuto .Jftct..t en yriln mcdidd esl.il es1JuClt1iJ, .tlgoq11c- rondu(t' • i..
m1naJJ. lo11g1tud c.uandu lodavia 1:i.l<l un1da ..i.I nbo~oma l!Üd:d" de lo~ d.lmtes del p.Kientc-. El iícicb .&sv5tbl(ú e el tnÍilll~ de l.i
~· p ro.)1c;uc dc.!<puC:, de i.u libcracton L'n la .::1~lcrna Jd
cnilma ptolilw hldroxilJs.t. t"M'nci&I p11ra la '5Íntt:~b 00111\!I de wUgcno.
rclk:ulo. Do,. 1.• nz.1m.t-. 1ntcn i ~ncn en c:,tt' procc:,o: la ti Cuad10 S.4 ofr~í! 1.11a liSlJ ck-ejcml!b deal'ft.n ¡¡..i!~uuw
d.b pu1la: biO'Jntc\is dell::icnle d~ colilqcno.
prúlina bidnlxila>a }' la lisina lúdrúxil.ua..

booksmedicos.org
5 1 Tejidoconjuntivo

Compartimento
intracelular
~

Núci«> ~o-~-t·-~ .,..· .. t....···. Formación del m.RNA de cada tipo de cadena aHa

-:"'\r-..!. Sinteisis de las cadenas a.'ia del prooo;.ág:eno con los

l OH
pjp1idos de re9stro. Corte detl péptido de registro

~ Hidroxilacióo ele residuos e~ifiros de proina y isina en


el rs,lfC\lb eadcplasmáG:ico {deperdenta de la ~ C)

Gal·Glu OH
Adición de galac:osa y glucosa soklbles a res<ciu06

~ OH Gal-Glu
especfficos de hidtoxilisinas

Fonm.d ón de !a (l'loléétlla dec prooolig~o (hélice ;ripie)

Alneación de los péptidos

Vesfcul~ -------· Tran ~e del proco!ágeno soluble hacia el co~o


de transpone de Golgi
Complejo de
Golg1 - - - - - - - - Empaquets.miento del procoi!gMo so.\Jb:e en \'esfculas
de s.:crec-.00
.__ Cen :rr~o

- -- --l>Vesfculas - - - - - -- Las vesi01.rlM de secreción que 0001ienen el proco!ágeno


de sea eciM soluble se nanspooan hacia la ¡ uperficie de fa célula
l~~ & los mícr01übulos)
Compartimento
extracelular
o
~
P•oJ.igeoo
peptiéasa
l +
Proco'..ágie110
pepttdasa
Descarga de las m®écl.!12',s de proociá.~o en e! espacio
extrace!ular. la €'nzima proooli.gMo peptidMa escinde
la mayorfa de los pép::idos de regis;ro y ::ran~torma el
proco!ágeno 'efl tropoco!ágeoo ine®b'6 que se ~ga
en forma efe, fibrilaS

~=
Tropocoligeno
Microióbulos

La es;ruC'iura ¡ibrilar se feht~rza_con t.a foonaci~ de


1
1
':Z: ,.l.
enb.ces oovafent~s en:re las rr.olku!as de uopocoii.geno
(cataizada por la enzima isil oxidasa)

<lt.• polunc ni'..ar:.c p<tnl lon11ar t'íbrllla:. de t:oláJ;;cno. t o:, geno. 1.a li'IU o.xi d~:.. (c1i:1.Jn1a que o.xid.1 la i.~ina}. que
n.•.su.Juo:. <le h iJ rux1prol1na Jurn1an put>:nlci. J e hic.lró· t.amb1t-n .it.túa <.'n el "-.spa..:10 cxlnu.-clular, c.-ttalu.a "":.le
geno entre la:. cad t na:. alfa)' contnbuycn .i. <:.!>labillur la prúCCM>.
hCli1..c: triple del lrupucolágcno.
Í:n llb ..:olágcnt'Js d~ los tJpOS 1y 11. las fih ríUa....; :o.e: aglomc 4
La J>iutc-:.h. Je colác;<.'no n nplit..i. uu d. l.'.a.:-.ca<la prtJpta <lc-
ran de rnanera é:.1x111l.in ca para tom1ar fibrai.. Dctt.'.n n i 4
1no<lilic<K'lóncs bioquiiuh:a:. po.lltraduccJó nak•s (que :.e
na.doi. pn)tt.•oglucan o.s (<leccinna. libro1nodubna) )' g1u- pn.K!u(.cn dc.·"'pui.'::. dé la s 1 nl~1s) di: la t·adéna pohpeptiJtt:a
Lop rotc:Ín& ci.lr'utlurafc:. 1.h:ll<."mpcn.ln un papel irnpor 4 o rigin.d. To<la., '-"Sa:. n1odific.'ado11c:. :.on tk•(.·1:..h·a.. par<t la
la.nl~ en la aglun1cra..:ión dcl lr-optl<:olágéno al J <.'tCrm1- e:.lructur.1 > l.;1. fuu dón del c.olágeno. La gran ..;anhdac.l <le
nar el groi.c)r )'el p.11ron de a:.ot1atión J e la::> l1brilla:... pa:.oi. <le la b10:.i11te:.1s del col:.igcno sutn t'nta la posilnJi<lad
*
La t.•:.tnu.·1ura librllM n:ÍuerLa nu.•d.i.anlt' la l'onnaetón <lt: que bdya dcd1cienciai. J urante d prOc. e.So, por falla:. cn:d 4

d ~ <.'n lacc.s .::-ovaltnlc.). cnl.11.! las molc.\ :ulas J ¿o trupuc:olá 4


n1átlc:as, c.lt.f~._tos gcnétkoi> u otras ano1nali~.

booksmedicos.org
- Por lo gé ncr.d, la renuvacu)n <ld <ulág1:nu cs m uy lt'nla .
En <lelcrmu lada.. ci.L.ructurai., c:orno lo.;; lén<luuc:. ü lú!'!-hga.·
n1c11loi., cl colá:;cun Cl> n1ur tSlJblc;. en crun b1u. con10 :-.:.•
mcn ctonó anlci., la n:no\'ad ón <lc1 colitgi•no t..,. rn uy r.ipid a
Histología Básica

ha('c,:, de c..:olág1:110. Lai. fibra.. col;igt•ndi> son c:)lructunt...


l.irgas de t urSo sun10.so ~·a t-clu:,a úe dlü, tS ddk il <.':.lu-
<liar .su i. c.:ar..tllensh.:ai. 1norlulogicai. ph.:na.:. en Jo.s c:orlci.
hii.totógk-u;; (fag. 5.20}. Para c.·l>la íiualiJad. 'u11v1cnc n1ii:,
en el pcriodonto. Para-que el colágéOO:.(' rcnucvC", primero un prcpara<lo hii.tolt'>gko por ~·:-.tir.1.m 1 C"11lo (f!Jj. 5.2 1 A
ci. nccc:.ar10 que se <lcgr.i.dc. La J cgradac.1ún d d col:igcno )'.Jl). í.J IOCS.CnlCrtO Sud e UlÜU.arSe p ánl eSé p rup{1l11ló y,
cum1cu:r.a <:un la:. cnd 1na:. ci>pt.~íf1ca!: dcnú1)lu1-.1.d.i... colagc- c.uanJu o(.Í. cxlt·n<lidt1 wbrc d portaobjeto:-., :,u <.'.!>true·
nasas. f:'>ta!> cn1..in1a... escinden la nw l&-ula <le coláge no en tura es ha~antc íiua co1nu p.tra que la luz lá atravi~e. r... . le
d()S parte!.. quc .son :-.CUbibl:!s a un a pOl.tcnor dcgradaciún prcpar.u.to pul-<le tel'1in.c )' ('xam1nar:.é al nuc:nn.t.·optü en
1nc3pCcillca por la:. p rolca:.a.-. {cn1.hn<1.!> que degradan pro· 1(1nna dirt<ela ~1u ncCt•:,J t.lad t.k• ..:urtá.rlo ..:on el nlicr6tomo.
teíuai>). [J n1e:,CnlCrio c:<111Sti.lc en una pürcu'1n ...cnlrá l <lC' tejid o
cuujuntt\'<) r('v~t i J.<) <le a.rulx~ lado:, por epitelio i.hnplé
plano llarnaJo n11.::wleho. En e.stm pl't'para<lu:o.. la... hbr.ll!
• Fibras de colágeno tipo 1 Cúl ág~u as aparc.xcn l'Otno e:,trutlurai. c ilindrica!'.. alarga·
Lai. llbrai. C(lfágenai.. c:~>n1put."Sta... <le t.ülágcno tipo f, MJn <las}' sinuoi.a:. <le longitud in<l::Jinr<la. curo dtán1C'lro \'aTÍá
lai. 1nál. nunt("rolt<l.!> dd tc.·.1ido c:onjunllvo. En ci.tad o t'.rc..c.:o, enlrt: l y 20 µnl.
cslas fibr~ son de ;.;olor blanco, y ..:onficrcn t<Sc color a los Al n tkro.scopio úpl1ld, la:; ílbr~ c:ol<igeu~~<)n a.:1dólllai.
léJ1<los én lo:, que pret101111nan. corno en Ja..;; apon curo:,iS y y se Lif1cn J e rc.13áJO lon la .c._"l)su1a. J e az.uJ t'<Jll la tCcnu.:a
k>:. lentlottel>. tricrórnu.a dC" ~<f.alk1r \', <lt \'Crclt' ..:on la lu1tit'ln Lncr{unita
f,,'ifai. tlbr~ son birrefnub->Cnlci., pues :,e cornpo nen <le <lt• ti.1a.,:-.u n y <le ru;o (on ef rüJO i.irio.
1noléculru. alarga<las djspucsta:, én illn.:'ct:it'tn paralda unai.
c:uu otra.-.. De ese rnodo, cuanJo :.e- lai. cxanuna al 1n 1c ro:.~
Cüpio de luz pofari1.;a.Ja, c.•ntr~ íiJtro:, <le ¡x1lan:1.a.::iU11, l:ti .. Fibras reticulares
fjlJras colágena.' apal\.'(:en bnUank'S co ntra un fundo Osc.'un1.
Alguno:. tol()rantc-1> iu..'HJoi. c.01npue:.-lo:, 1x1r 1nolt:..:ula:.- .dar· la:. flbrai. rch1.ulan::-. :o.e t on1punen, ~u lurrnJ pr<.'tlo1nJ·
t$fc.I&. Cün10. por cjémplu. d rujo .s1Tiu.. M" u1H.'11 én scnhdo nante, <le colligeno tipo nr. So n n1uy Hna:.. \.UH un c.hán1c·
paralelo á las rnoh':..:ula:, <le colagt.'llt). inten:,1ílcan <le 111tK!u tn1 q ue 0:-.('Uá entt\' 0,5 y 2 µ Ju, y Í<lrn1an una rc<l extensa
ctlns1<léra ble ~u b1rrc.•frin gént:ia nunnal )' pro<luct'n un ..:<1lo r t'U detcrrninatlo:o. 6rganól>. Ei.tai. fibra~ uo ~ u~crvan en
anta.nllo 1nlen:.o. lkbi<lo a ci.ta p ropkxlaú, -el róJO l>in o M:' prcpar<1Jm tc111Jüs t'On hc-rnatüxihna·co:.ina., ptru puc<lt•11
utili1.a co n10 1Ccn1ta é:,'p<."c.'Í lica pa.r.-i la deh."t.Ciúu <lecof;,\gc.•110.. \'tsualizarsc de t o1ür- negro por in1pn:gnJciUn <irgént k~.i..
E11 alg uno:, lugare:o. d d o rganb 1n u. la.-. fibr::i:. Jt: col.t· f)'--ln<lo a .i>U aíu udaJ con lai. :,ak~ <le plala, ~ t.:i.:. clcuonuna
g.:no i.e organiz.an en diretción paralel.t entre ~i )' fOrrnan argirOIÍla-. {fi~. 5.22).

FIGURA S.20 lt>.f'." ltq'".nli\u&nw oomocief.id11 de l~~mis t."e l.J piel qol' pre~mt11 hcllts9n.>est&dt 6br.n de tclqoo«ltrdaohtn~dm dfrrt!llrs. f,unblCn~ ~fl oxkC\
dt Ílb~.s\1.0S~Dtr.1""'5l. (~lt1cj00 ~pwu grdr.00 ll«uun~ tnáStblb dlNetiuncs.1(obtiY..OO:: bema!tllilinll w~in&. MedUoo r.i:nmlo. lm:1900 di' l.M.f. l<111.)

booksmedicos.org
5 1 Tejido conjuntivo

FIGURA S.21 A.. f'npa1.!do ~eo 6e m~tml'iio ~ ldlim j<Ha:ub·.Q> d ' C9> piuosi riO tffie too. hatt~ de lb:~ dt tddgeoo de rojo; S,h flbr1" el.i~IK'il~ «luoc1'd~ de cM<uro po1 l.s
urtórw•.ip;11ecm turnu rstrull'-'.I~ fuw~ ym:t1lu.J). Úds fb:11s oflttl'n tt~trntia yliut:ooddd, rep:tll1M'lmle, li 1~1JiO. !McdUoo JOZlfr.to.) B. Omioo pn:p~.100dMn\ldu
11 m1o~io depiirruóím. ~ vbu:lb!u hoces cd.í9efl«l dr 6wu~ c1p:-1Cm.; nb~ 1egbtie~de supupink.00.. 1111: b.ltcs col~fl~.sp.iie<Cg c1Ct.1~ ••n Ah1r>dr tol!gme lC<I cl
lompunm!e e1rutPi1il p-loqU( dd wripo. \Mcddnu Jum!llto.)

1\i.unb:1no, t.i.s libras n.-llí.'ulan.>:. son PAS po~il h~a, Se cun- <le t:t>láge1n). Se.• <.'urnponen de JlbnJlai. fl nai. {<liásnclro d e-
:-.1dcn1 que tanlo la pó..,lUVJdad al PAS e.orno fa .argtrol1Jia :,e J5 nm en prvrncdiu). de dispoi.kiún laxa (fag. 5.2-3}, unh!ai.
J d>i.-n ill alt(1conlctudo J;:c..<idl-•na:.Jc ll<l<:<indos dt-• t.'~la' llbr.b. pur puenlcl> que <..'.i. p rob.tble tJ.UC !>C.:lll ú1.• prut<.."U.glucanui. y
Lai. fibra:. reliculan.':!>C011tiei1t."ll cntrcd 6 )'el 12~><lt.' ht'x~>:.ai... glucopro leina.s. Deludo á i.u diá1nctro pcqueno, Ja.., tlbro1.:.
1111t.'1 1tr.1.s que la-. ubr.1.;. <let:uhigcno t.onl1cncn :.olo l%. rclkularci. ~ Linen <le vente <..'<Jfl el fl)l t> ~1ri o 1.uau<lo .se lai.
E:.tud1c1i. 1.nmunociCuot¡uin1k•oi. e hbloqujm11.>t•i. :-.t•nala- ob)crva ul m1croi.<.'1)pto Je polanzáo.1~n.
ron que él ..:ümponcnle princ1paJ <le la:. llbrJ!> rclicul.i.rt'i. ci. l...b libr.ll> relu:uJart'.i. !>l)n abun<l..t11léi. en parlil·ular en
d <.·.o hig;1.'00 Lipo ffi <bOo.iado ~on glucoprOlt'Hlai. y prolCO-· él rnúi>eulu IL.:;o. el cn<loneuro )' lo:. ó~¿anc.>:!> l!crnalopoyé-
:;Ju(.'.;i.noi. en Cl)UCClllrá<..1Ún clc\•a<la..-\ 1nd crol>t:opio dc.'Ctn). lJCo:-. )' Hnfopurl-Lko:., o.unw el bazo, l1li. ganglio:. hnl<ltko,.,
nictl\ pn.'>:.'nlan la e!>Lriac:iún Lrai1i.~·cn..1.I típit:a de l.t..; Jibrai. la nlé<lula &.ca n~a . La,'\ fi nas fibnts rclh:ularc) con~li luycn

booksmedicos.org
- Histología Básica

FIGURA 5.2 2 (tllr he.~ d(I ~ tc1t~lf dt lo) glkcktd wpr.iniwl wmcllOO .i tnpicgn;ilr.'ll dl9'!f'!.U p.n.t llW\lt.11 l;u ~br.is ll•bt111i11i:\. (J <011<' fi grorsu • po¡l4h'.!o P''
d!'Stkar Ll red qui' fonn.Hl es~ lib:1\l.J~ füws de ccl~mo l~ IU. ~ ru.lcus dt las <eluli6 <1pan:u.t1 m n~to yel tiinvla1o."11il no csLi trílidu. t~ 6br6 rr!itularl'S )(in 11 «upnnle
b.!ll.'dt.11<11 p1inupal *n!.d glkó.J.J }'I~ árgi:mos belu.i~tl.K~ }'<re<r1 l.i~ <cmikiona 1oc~ .i&tu:rlas p:!llil I'" dClMdm dd p.:tmqul'n! ylandu~ f~ia..10 .iumcnio.t

FfGU RA 5.23 MIOW1og1i1fía elt'd~ de cort~ l1•11ne1s.ilis de lb-a mkú.ls ~''r.-&;) y flb1.i (dJ9ooil (t1tit<Jro'}. Ob!ot'mSe ~ w!J tipo&? fibia se<~ dr m1merow
fib!l!l,u delg'1.is 6:' o:L.!geno. Las ftt¡f.d~n'l1wla~ fMbcnm un dúmttro b.nwnte mtt1t1 queet de l«i> fibrtlt.n & 1.as ibi~ de u:iljgeno !C>,oomo m~ll.i el hbWganu. i\tlcm:)\ 111'>
6brih11s ~1tuür~ se it:iOC?dn ~ un m~!'ri• gMn!Ji11 ~irte fput..'Oglul"1.QS) q.ie nu ~u pnY.ntit m le) S1.>p:1 Btie de f.JS fhihl!Sde (alíqno ídoufla). (úian .411mcntoJ

booksmedicos.org
5 1 Tejidoconjuntivo

una n.xl <lt.'lk•ac..la .i.lrcde<lor d e lai. cClula.-. <le loi. úrg.u1oi. 1cnti1. <lt.' libra.. cl:i:i.h..:ai. i.e Jc~rrulla cn i.re.-. c:i.la<l.iO'i ~'ucc:.J·
p<in.•nqutmalol>OS (en lc>S tualéi. pn.xl:omtnan lai. ci!-lulai.), \:Ol> ( fi~s.. S.24 ~~):
corno la:. g!áu<lula.-. cndmnnas. El <liá1nclro pt'qucno }'
• En el prltncr ci.taJ10. las fibra..1. <le oxil.dán cóns1i.lcn en
la <lispoi.idún la..\.a Jt.' las Jlbrai. rctk'ulan::i. c:rcáJt una rct.l
h.it~' JI.' 1111...rufibnlla:. Je JO nnt tk• diámelru .:<11npucll~
flcx1bfc en órganos sujetos a 1nodillc<.!<:tOllt:S tli.íolbg.K-as de
la:. <le dj.,·cr.-.m. glutoprúlcÍl~ai.. entre é:,tal>. una ntol ~­
fonna o \'Oftuncn, t.01no lai. arlérla~ e l bat(1-. <.'I higaúo. cl
Úter o)' la.-. <.dpai. mu3C.'ularC.-. <ld Ul lt'l>tino.
culá muy grande dcn<.un111ada fihriHna. L~ti. (lbnhnas.
forntan d annaz6n nc<:csanu p.i.ra el dcpib1lo ú1.• la
cla~Lina. Lib tlbril1n.i..." dtíc.:tu~a.' pn.N.lu1.·cn fll>ras <:lá..,.
,.. Sistema elástico ticas frdg1ncntadá). l..is l'ibrall oxilalánit."as M." encuen·
Lran en la z<'.i11ula ~ilJar J cl ujo ). en ciertos Mltus de la
ru l1J~tc111a él:istt<:ó se é01n¡.>oné c.lt' ln:s da..:;ci. de libra~: Jcrrnis. donde ccinet·la el l!b teina t.•lállll<'.O t.'l)n la lánlina
oxilalánira.-., daunínu.:ru. )' c1<bttc<t:.. l.a t':.truc.:tura del llÍ.S· bas.al.

FIGURA 5.24 llneí6n selL'<bVd p11a 6brdsdJ~ws cn 1.t ~mh ~ 1.1 p.'(I. l:!S fib1ds d JillCds'*ur.tsv.-m1rc1mud111 tun l:1s fhn cul~s tdelffd.., de Mildtt pálm hs 61xir>
ti.hl<W(mfittm eld~Ki:dJd b 1:) ¡jel (,ViedtiinO JUIW!lt!O.~

booksmedicos.org
- [ 1t cl .scgundo c.sw.Jiu d e Jcsam>llo ~ p ro<lutl: un dcpÚ·
.Silo im.-guJarJc prü lcina clastina énlrC las nuc:ro ftbrillas
ox1tala1uca~. lo que Í<>rma la.!> fibras Je claunina. Estas
c~tn11:turns l>C t'Hlut:ntran alnxk·J.or úc la.1' glándul.i..:;
A~11ni :. n1 0. la t'1a~1n1 a Lienc un a 1o rma no Cibrilar) t()n·
IOnoa las membranas ítneslradas (láminas dásti<.'aS) <¡uc
Histología Básica

~e eu..:ucutran en la.s µa.redel> de algu no.:. ntso.s :.<UlJ:',UUle."t.h.

.suJorípanb y en la d t'rmi.s.
• [ n d tc.rcer csta<.Ho .!>tgue la acu1nulac16n g raJual d e

•e> Histología aplicada
c l.t:.lnia h<bld ocupar todo el C1:nln) Jl•I haz d e irurnJ·
l.is motolciontSdl'lgl'nde l.i ftbfihru, localitldo t:neluurnosonv l5,
fibn Uas. t¡_uc solo qut."C.lan lib res en la rtgi6n perif¿rica.
111oduom l!I ~indromedc M.arfan,und cr.fo11t'IE'd11dque ~ ca1Wrilil 11°'
lt..tai. :-.on la..:; fibra..:; cláslíc:a.~. d t."Ornponcntc nt.á..:; nun1t· l.i f.dt.J de: re$6lrn00 de: iu~ tejido~ ton g:riln wnltd.td ck 61xil~ ~hcd5.
ro..'io <ld .i.islt'ln.t clá....t ic:u. UebiOO' la 4111.tndJnciil de (0!~UCIM'l!tS dc4 ~IMhl E'l.h1ieo. 9i.1ade:~
Las libras de o:otalán nu t1cnt.'l1 t.4aSticida<l) pero son nlU)' illl!'Ji.i~ como IJ .i1111i1, que s.e lw.!ltn sumetid.i~ i1 lil pinión .i!tJ de l.i
ru.-.btcllh.'s a IJ:. fucr/..<b dc lrdct:iúu, 1nk•ntra.-. q~ la... ll.br<b )iJ1191a. se fl.'{l!pefl too f4!ilid.id en IO\ padcn!e'S qLC wften di' sírvJ1ome
de fl.-fi1n. un.i ¡hltollH]Ja con illto 1~0 de muc1tr.
d~ticas, cu u abundante protcind d~t1n.i.. .!>t.· Ciilir.tn con Ía..:i·
lida.<l t."U.unlo i.c llr.1dé t:lla!>. Por ..:ontcncr propur.:tr.iucb <liÍc·
n:nto dcela.-,.tula )' tn KroflL>riUa.,, t'Is1!'itt'nl:a el,l:-.llco con:.lltuyc
w1a tdtnilia de fibra:. <.'on ..:arai.·tcri:.1-kb JwK·ionalc:. variable.:. ... Sustancia fundamental
capa..c::; J e a<lap(il.l'M.' a la-. ncé<.-sida<lt.-,. toc'alc..:; <le le:>:-. tCJi <lo~.
la:-. µru1c1palc:. célulru. procluctorili> de el@tiua :o.un lol> l.a :>U!!olant'iá intercc-lulár luru.hunent.i.I C!!o u na n1cz(.fl!
tlbrobla:.tO> y l.<b fibra:. 1n u>eulares lisru. <le k1:. v a).()$ Sánguí +
Cú1npltjá 1nu y h1<lrata<la <le rnoll·éula... ::iniú ni•.:as {gfuL"OS.a·
neo:-.. :\ntel> <le la ela.:.t1na 1u.u.lur<l. se lonna la proclaslina, minoglucanos )' prolcoglucanos} r g.lucoprolt.'inas mul·
una n1ok'-<.ula globular <le 70 kDatle n1a:.aquc, en '-.¡ t."!>pacu) liadl1t.~h·as. r:.....ta mt."aia m<)!Ccu1'.tr co1npk1a c:.s inculura y
c.;;lnt<.'t•htJar, .se pohml'ma para lormar la cl.t::;tina, un.t glu+ Lránspar<.-nté. 0t.·upi1. k.s c:.1>ac.ios t:·ntre la:. cClulai> r fib ras
cupn)téiua con co11...:;1l>lcn<..ia Je gurna que prédonlina e n lai> <ld tc}i<lu .;,·0 11jun11vu )'. ~on1 u e:.. \'l:.t:USa, actlia .ti 1ni:.sn o
fi bra::; t'lástrca:. rna<lura>. La elastína t'l> re;_iStt'11lc a la cbulli+ l1t:1npo cumo lubric.mtt• r cumo barrcr.i c:onlra la pcnelra+
d6n, l.a cxtrac:c:i~)n c:on álc.'ali:. v á~idol>, así c:omo la dhto· ciún de rn11.'T(M)rgan is1no..-. h1~·aM1ré:.. Cuando se la ll1a <le
lit'lu con rrotcili>a:. comun~. pé~() la clastasa panc.·reáti~ l.t 1nant.'ra ~d t."C. uada para r~dh iar el auáliSl":. b1!-.tOlógku. sus
hidroli1.a con lacd1d .t<l. cuinponcn L~-. ~e aglon1éran y p rcx:lpilan en Jo~ h.•jit.lu:. ,·01110

Cuino l<t pruléÍn.l col:igcno, la d a:.tiua tic.'nc g.hciu a }' un mater ial .c;.ranulár q ue se 1<l::1Hifit-a e n las rnlcrol()togra~
prnl111a .i.Uut'l<lanlc.~ A<lt.'m<:i:.. la elastina ..'<uHicn&do:. ~.nu ­ lia:s clcclr6n1l'a'.\ (fig. 5.li).
noitd<lo..:; pc.H.:u <.l11nun c.-s, la dcsn1osina y la lsodesrnosiua,
fc,rrnad rn. por un íunc:. c.-ovalcnlc:. cnlre ..:u.1lru n:.s1cluo:. de
lb111a. Al part.'\..cr <:-~tm cn lac:<.~ c..Tur.ados lc conlll'rcn lc1. <.'ó n·
s1 ~tc11 1. 1a c..-l:btJc.a a la cla.,llna, que t.~ c111-c:o V<."Ct.";!, 1ná:. cxtcn·
sibte qu~ la gu1na. En la ft~. S.26 ~ nutt•:.tra un n1odd o q ue
du:.Lra l.a cla:.ltctcJa<l <l~: la cl.:1i>l1na.

Ern•d• !l Rel•¡ada

F-IGURA 5.27 MkroK~ rk-ctlÚnltbdf IJ m.ilf.i r.ar.v.dulu ddtoo¡1.11t:vo 111r1111ude


FIGURA 5.26 L~lldéut.is~d.ulilla'>t'lt'lrnplrtntaf:ts(l!\'~U'i:rsq;?'i'!ntf~tad OOJ h..,.il de r.Jloa domktilO 1l'S!r~t-r.dmlttriaft lf.))1,i 6jl!Oi.'fl <t.11'1 glotuili:bído
1l'll llll.tt(OO«tid! >' rxltm1tic. (00111uda1..n.16? la<> mulki:tn ~d.!~~ que1011Q'ne ~i1f1.inliw O. ~r;oe que. En ttt.s\ t«dioo~, b prol$.i11U\ dl'l.i sust.111111 Íllll
L! red~ 6'14116~ oo 11alqui« diK<ciún. LI lll(flld..iddE- la 1~ po!dt ~ha1St yEll ddment.11¡:foo¡j~a11 fonrun ma tl'dque:OOLU&:ISt-~ilCi\6 il1CrceluL!1tS. Nort\eque10'.
tt.9tf)e-tom11 im b!loel~1iu1.. (~xid.J ton olulOOuoGu de ,\Jb:J l'> Yy<d: Mcm-i.W i1m1m!u~ dep:G1t't9•.x.in0'> fhm.m)t\Wnm.r1 ~.i lasupttfitiedelos ftbc~11S11»
«Mi1olr11tltilwr!Jnd, 198.1.l (f l.(, fb:ol el.ísli<a. (Mt'á.lno.wm~nlC'. .im~cn dl' lM.l. lom yt Grecil.~

booksmedicos.org
5 1 Tejido conjuntivo

U:.:. glut.-osaniinog:lu('anos (que al pnn(:ipio se <lt•no1ni-


nan1n n1ucopolisatáridó~ ácidos) J>(Ul pulírnt'rüS h ne-.tles
fonnadoi. por urnda<lc.s rCpt'lnlas <le dilt<'l.cándoi.. por to
general, <.01npuc:.tu..1, de ácido urón1co y una hcxosruui na~
l.J hcxo:.arn1n.t puede :,er la glucosa.mi.na o la g:alac:tosa-
ntlna, )' el ;)cu.lo urónko pul'-dl.: ser el ác:i<lo glu<.'uróni<.'O
o ,~1 OCido idurúnic:o. Exct.•pto el hJal urouan~ loda.~ c:ttas A
i:a<lcna.... h nt.'alc:, se: u nen 1ncd1antc citl.u:l·s covalcnlc-s a u n
eje pro lci...o (Ji& 5.28) para Í<Jn na.r la molécula <le prolt."O·
glu('ano. CMa 1nol&ula Ltéue un<l estructur<1 lri<limcni.1uüal
qu~ puede unaglnarsé corno un ccp1llo lunp1ador th: tubo:-.
<:n el et1.i.I d m.s.ngo n.-pn::,cnla el cjé ¡.iro lt'1c:o y las cerdas, la:-.
cadcn~ de glu1.'C1:,..un1nuglut<l.!1l>i> (fi g. 5.28). Btu<liO$ realJ+
1..a<lo:. en cartilago rt:\'Claron que, en e:.te tejido. la~ n)OJc'.''(.'u-
la:. de prutt'Oglucanos :.e unt.'11 a la Gu.lena dt h talu ronanu y
fonnan grand<.":. agl<1mc:rac1onc.:. <le prOlcogluc.u10:..
Debido a l<t abuu<land<t de grupo~ hi<lr<>x1lo.. <.arbo:olo )'
sullitlo en la:. '-'<t<lena:. <l<.• h1<lr.u<n. de carlxH\Oh.dlctJas en fa
mayoría <le ltb glucol>Clnuuoglu<.-ano:. y prot<.-uglucauu.s>~lb B
rnolécuJ.1.s ;'>011 n1uy huJró llla:. y actúan co1no puli auio u e~.
C'.on excepción del hiaJurunano. lodOl> los úetná.' glucc>i.á·
m1noglu<.<u1.0i. llenen alglu1 grado <le .suJÍalaciún. l.a pur+
t.·1611 dt." ludralo <le- <.<trbonu <le lo:. prott.'og.lucanoi. t'Olll>lt-
luye cnln' d SO)' t<l 909") <ld pt.'M> <le t~la'> niacru1nul &ulc1.s~ FIGURA 5.28 ~~l'!'l366n ('s(¡lnn?bGI ~ latSL.11CllJ'.l mde-0.tlrde ~ltr,;inth
[ n ráiOn d C'e:.ái. rurJ.cterí.i.licas. lo:. prolcuglucanoi. pueden y~op¡olc1nltS. A. to~ p:olt!lgb:.J~ (Onllenm m cjr di? p111ttinil (bar~ \'Clti.;.JI m el

unir.:;é a una gran canll<la<l <le <.ahOn<.~ (por lo general. al ijW,o)' que w11111!11 c11bma00\"dltnttl.i~ mdi'rul~deprotwg!uc.i~ !úítli l. t~úAG
son pllb-.ir•:b~ m 1dsrrf'K.tlh (On\utuid!h p;.r unidadel. reptti&n de i!scit~i!ku: ooo
::.o<lio) por rne<ltu de enlace::. cl C(.ln~láttco:. (1ón i <.~). Lo:.
I!! ltu tompuncntn is llftJ hew\<l:l'UllJ y d «ro l'S ri ~ddu llímicu. t~ pr11tr11ghfülfltll
pn)lco3lucanoi. .:.on ~lrutlura., 111uy hidn11a<l.t.'> por u na
renb:H{!l llll¡UU!!UdiridfhD~df(d~tlO QUlll~~~rotd!ilt8.. l.f,~f\'h.i
tapa gruci.a d e agua Je :.ol\'alaciú n que rod<.•a a la mulc!<.ula.. M socunolewl.u di! ~tl'ID!s~.ire\ dIJsque\ t' .noó:tnmfonN tcv5Ent!'U&nn
[ u ci.ta lun na lndrala<la lt()n mu) \'l~t.'~o:. )'ocupan gran· rJmifil~dt' 1110nusai:.tr~
J es csp.u.10:. en lo:. ICJt<lo:...
Lu.., proll•ot-i.luc..'anus ~e compunt.•n tic Wl <.'je p rOléll.'(J a.~(). AJ.ctn<li. <le a..:tu..i.r ...c1n1u ..:orn¡1c1ni!'.11h.'.'s <.~Lru(tural o dt.• la
dado lón uoo o nlái. de lu;'> cualru tipo..., Je glu<.·üsai1uno· matriz cxlracelular y ani:lar la.., célula.., a la maln:t. {(ig. 5.29).
g ltKanoi.: dérmalan sulfalú, condroilÍn .sulJUlo. queralá.n Lantu los prole()gJu.:at10;s <le ~uptrfidé cú1nu lo:. <le la matnz
sulfato y hcparán suU8to. El C uadro 5.5 prcseula la (."íJllt· c..11;trat<. hdar t<unb1én :.e unen a la<.:lon:i> <le l fl"<.' iuucnh>
1

po:.u.'.l0 n dl• to:. glu1.:osa1ninoglutat1m y lo:. pn.Jt<.-Ogluc.an o.:. (p. i..j., TCi F+ ~, fal tor de cre...·unicntu Lran~fonnaJ.or d e llpo
)' :.u d1:.trihudUn en loi. Ll'_tt<l ~. lo:. grupú:.. <Í<:idos de 101> beta).
prolc~1gl u(:a11c1:.. dclcr-nun.ln <.jUl' c:.::i~ 1nofi.'cul::i:. .:.e unan a Lá M nlc.St~ <le lo:. prolcoglut:anui. l>C utlc1a t:o1no la-Sintc-
rei.h.luu., <.k Mninoác.·idOl> bá:.1<.o.., del cul<lgénu. ;'>l:. e.Id eJe p rO(cito en .el n-ticulo cn<lopl<b.1nitth:o 3ranuJar.

U~dadesdls.a«a1idas rePflidas

Gluco;arnlnogh1<ano Arillo huuronlco Hmisamin.a 94strib11dót1 lntetacrión ell:ctJostiltka con el ulage.ao


~1alun:111ano h!io~l:o ~amina Cor&lt\ umbHltil. lqJOOsirllMal ?o?de mr;eiactsrcon c4;.geoo t~ VI
~nlotvt~GUl&igo
Cood:IM1n sdflt~ 4 J.aclo~k"O °'90lanosamma O.rtíl~ bueso-, Oll'iW,pel. :f'e(uMk'menttOllt colii?:r.o 11po •
OO:oet1r1da. ¡oc;¡
ú.cidloc111salino6 .io:bo~,.:.o l).gal~ctGSC1m1na Caml;,.~ 1endoo.aoru ¡m.,.dlil P-~mente coa cnl¡qeoo npo 11
'lep<nnStllúto J;nj:, l+1duron1co o aai» 9+gal;c;eiSatl'lsoa Ple~ let!dl.'n. ~ (ad\'E'nOOO) Pnoopalrneme 004rolat;~no 11po
l).~nico
-!ep.nn.sdútv J;ci» ().9'>.."UOnk-o oaodo 8+galaaGSamlna >at~pulm;on.~r.iaunabdsil Pmop.'llmemt coo ccl~s.ttpM• VN
l+iduroAICO
Q_aeratin sulfalo 0-§ifano;:; l).gal~mina c..... Nriguna
Qoeratan sulf111ri 0-g~to;:; l).qbosam111~ isqueJrrHO H1t1g_UR&

booksmedicos.org
.. Histología Básica

FlGU RA 5 .2 9 !Wpm~nldci6n t"SqXmi:ica tcl sbdt"W.o (¡rulcog!u(.~ou tic> Id ~upab cclttdr>. U'?! dr la prultÍPa ~111\<iC\a \1 11um1bracw pla~mfi!J('J ytt.tim:11' ua domulo
d!cp!,brnib<O h11tiael iot~riu1 &?I til~.:t~m.l. lo.~ protr¡gl-.Jcirm 6t fil íamilia; dt los sind tt~ <OOlil'nMen. ¡;:enrr.il t1rscad1A1~ dt h~•ac ~Mo qllc pulO:.n ~il~~ ~
coodrcibll ">ulfato.

Lá g.lu.::oi>il ac:i~Sn ....0111icnL<1 en el réti~ulo e11J.opla!'>n1<itico y 110 :.olo en la 1nlcratt.'ión entre c:Ctulai. t.untiguas en lo:..
:,e t:Ontpll•ta en el cu1npkjt) de Golg1. do ru.lc ta1nb1én Sé pro· leJido:. ;;.Jultus y t'.mbnonánóS, sino que tamb1Cn a)'udan
duce el 1nccanb1no d e :.uJÍalad~)n (\'éa~ el Cap. 2). .i l.a:. t.t:luJ<L., a .u.lhcriri.c a :.m. i.uJ.tra1.o:i.. la flbrunc("lÍna e~
una glu.:oprott•ína que su1tt<liLa11 W.:. fibrublastt» y illguuai.
téluJas l'p1ti'liah.-s. E-,l:11nofécu1a lie!ne una n1J.~ que ostila
c nLre 222 )' 240 kD.i y p re:.enta MlÍoi. Je u1u6n para céJu.
las, colágeno y glu~os.¡unin oglut.tuoS. l..a.<: 1nlcrc1cc:io11e:. cn
V.iri~ Llplbde c<W!.i~ p1oduu:n li1 !Xq1.tdJ<i6nde los pto!eoqlu<.J
r
t.'Sl()i..s iltoi.arudan" 1nternu:<liar <I ruan tener ltltnn;llt.-s 'ª"'
m1gr.:1..;:1<1ne.:. y la.:. adhes1on<.~ cdul.irc.:. (figll.. 5 .30.'\_r 5.31 }.
n~ que dc~nde de \'.Hias cru.n.n ~o~6miiei!'i droomloadd~ m fofm.i
§ienikiuglu<u~ld.is.:.s.. La la.minina c:oo ulr.i sJucopruteiua de i1.h:a ntasa 111otecUiar
Se ~nv.iMp.il'olcgí;u en l.ií.quc li1defidmd.i del.i~l'flml.l'> que p.i.rlicipa en la adh<.'!i1Ón dc lru. (._-élulas c p1tcli:alC'$ a :.u
l&O">oouc,hblcqLr.! lo d((J1.tdi1uón. y" <OllSE.'(11tnN. l''> l.i k 1m1ula&Jn láJnu1c1 bai.al, t¡ue e:. una c:.truclura <.un granahunda1t<.ia de
de: esl6.1 mo1€cul.i.. m 10) trjiOO\. L6 f.ih.i ~ 9l1K0\~'1Si1"> e~Cifiw en ~ta p ro tein<1. (11;:.s. S.308 y 5.32}.
los füusomo)s uuw ~1c11ia:s~nfo1111t-d11éoen los st1es hcm.rno~como el
~l.flÚM'llt' dl' Hurle1, et ~ndromt' de Hun!o, ti ~WltftOCfle de S,mfippo y
d1ltldtomedeMon~~iu. ' P•ra más lnforma d6n
Ot>b..do il su .r.ltt Yb.cosid.id y w louliu<iún f'Sb.JtC~ic.t en los
espacio; ln1er«'ful.11et csl~s~t.rnül'> .lt!ó.ln como b:lntra; «mlril l.i lnt~racción entre cClulas y matriz extra<elular
penct111aón de bdctm&.1 )' ot10~ m!ul!Of9111; Mno~ inrMm.. la~ IM<te
1ia~ t:apace-.. di' PfOclt.<i1 ti erulm.i hl.llu1onld~. glOCO'>id.!S.. q~ hid10·
t.rs <t?tul.i\ in!et.i,tutfl ron ki~ componenll~ de 111m.ilflt011a
hla el iml1.1ronano. lll'f'len 91.tn poda: ir!Jd.SOI, yil i¡ue pueden rcd'-'!1Id cdu!.u por mtdio dl' PfO!cmn 11.inst11C'mb1.i1ta l~a\U!l!.:J). bll
~ruleln~ \OU 1cxei;lo1a de tlwlnz dtrornlnitdo\ i111-:g1in,u que se
vi~O~cld J.rLI SUSliln<i.i fundamcr-1.ilde Jo~ t?jidos<onj1.1nth'o1.
tmcn il <oUycno. LI fair.:int<llinJ 'J l.i ldmmin.t ¡figs, S.ll 1 S.341.
1.6 unión d<' Ll\ mlt'(jrin.&S con ldl m11IC.Cul.:i~ lk J.i nt.il1U extr.iceh~
l.u (ig.indosJ es de b.lj.i ¿fmid,11f y lkpe11dlcnte dd tah GMg11 • W
• Glucoproteínas multíadhesívas int1:91ir,as \l' 1..nen 'I \1.' sep.irilndt l.t m.illu eU1.1<.etul.st lo que bact>
po11blc q1.1e lilsce!ul.is eqilon~n w .unbll!lltt' sm pcrda b. lntcr.J<OOn
Se lr.tla <le protcin<ll> uJut.lai. a c.1<lenw. <le glúc:tdo:-.. !\ n1qu1,1de1 o1dhaid11~ .i 61<1~ en f0111\.l ~t'11n"1ndl!c. ()el laC:.:i ut~pla~
ddt.•rcn.. ia de h_)., prut cugluta.no~. en ei.ta.\ m(1l¿'tula.., pre· miltico, l.is mtc91in.i.~ ln!er11ctu.in con lusdcmento~ dc!Cit~ucl{'to,
donsina t i c:c)rnponéntc protd..;o )' no <:onltént'n t.'á<lt"nai> poi lugcm1al. ton fll.i.mC"ntus de .ict/n<l. V.iri.is proleIn~ int1,}(d1Jli-
hnt.•alt.•:. <ll' pulb.icárldo:, fonnu<lo:. por unh.l<ide:. d1.:.ac<in· lt'$, cat1t< 111 ~
<i.:..lc\ se MCt.umlJ.in la ~auhn.i. la •1lnrulino1 1 t.:. ~.il ln.l,
da.. nopctida~ provb t.l:. J e bcx<)$anuna... Í.Jl lugar J e C-:.ti1.:;, median Lu inU!laCCiunes t>nlrc l.is lntr9J'fli15,. l.1 millril cxt1acdu~1
el compunenlt• g_fu.. id1co <le las gluc:oprólcina:. i.uch.•:.er una }'el liloe\~clot-to. l.t:. lntei.icciune\ m11dl:ld4S poi lntcqiuws enrie
ci.tru<.Lura n1uy r.untllcada (fin- 5 . 30A y B). cl mL<diio a1 1~<eful11~ y el titoe\qoclt>lo opC1Jn <:n ambos ~!Idos )'
dcser.ipeñ.in 1..11 ~cl smpucl4n~~ en lil ot!C'nt.id6n de~ uHu!Js y
\Jna:. glut.·opro t..•ínas ya :..: a1:.IJ.run Jcl tejido ..:onJWl·
luSt'll'mcnws éc 111~ t11.tlnces.e:ctr11t~!ul.un ca lo\ tc-~do\ ~l.
tívo ~· ac (ornprob6 que Je:...·inpcnan un papel i1hpürtantc

booksmedicos.org
5 1 Tejido conjuntivo

A Fibrooectirls. dim&ñcs -
Sitios de unión con:

• coligf-.'10

• su¡mifcie celular

• heparan

8 taminin;, ::rimé-rics . - Reef>?1ores


~ de rn-e:nbrsna

Colágeno Co'~o
tipo IV tipo IV

/
Cadena ~1 Caes-na ~2

H-rb{ FlGURA 5.3 1 Rcaco~1111WJ111ootitoqwnL1 que muh!r.t ~ dis1rib111F.edo? la red dt


bttt<t!111enel ~ltt<lu dd 1J.erodt<n1bt-1nb1d6: ratOO d:m!ili!l>.l'm!~i1a11enw.
lm.!qtsl ~ l>.H. lrrt:f10 y lM.l lomJ

Adcniá:. de la i>lbtauc1a fun<la1nc ntal. t'n loi> tcpdOi> <.on·


junu~·o:. hay un.i. pe-quena <.-illlthlad de líquido, dénü1nu1aúo
liqujdo Cbulár o hislil.:o, t¡u~ c... Sc."n1tjanh: al pla:.n1a sau-
guint'o <.'n cuanto a i.u conlcn1Jo de 1unc.-. y ~u~tautia~ dtlu·
btbk.:.. l.us líqut<lm Lbularc:. t'Onticncn un pt'qucJio pOn.'e11·
Stlp&rtfcie celular La1e de proteína!> <le bájo p<"So mok.,.ular t¡'Ut' p:l:.án a tra\'é:.
<l:: Ja.-. párc,_"'tlt<:. <lt' lo..-. c,·_.ap1l<Ln:.... ha.:1a lo.... tc11d0::. ..:ir.. un<lanlci>
FIGURA 5.30 A. Rqwesa1uoon f~11emilit.i &: 1:1 olnlCt¡radr la muli>tulldt< ftb~ <.onl<' re~uhadu de la prc:.iún hi<lru:.táll<.<L <le la sangre. l.<1.:.
ttdN. !~ld ~00:¡;1ci:u·níl adhM'<J e~ tm drro~mtfuprA d(I) yi~S ~ t.i mel&!l.J ~ prOlciu.ts pht:.1niiticas (.·onsliluy..·n solo un<1 pcquena prO·
fi11Unl<cllru n!J wmput')!d ~ ur.J 1ttr dr m(d.~U'i :duminiosl que~ uncn .t ctligeno por..:u)J1 de lcJtdo ...:011_1u111lvo: Mn cn100rgo, c,_c.11nu c:on:te·
tipo l. l>:¡:\lr.in )1J!fol0, o1ros ¡¡re(Nqluunos y1cu-p!Ull?) de mmtif.:1111. 8. U es11ut:tt1a c,_ucn.. ic1 de la Ycbla di.stnbu.. 1611 de e.:.tc l<.'j i<lu, ~ cal1.ula tlUé
dt ll l11minin._ f.llJJ g\J:q:moni idle:i\'rJ, isli film.ida P.lf 11~ ud::n.n pjipcpti!J"t.i)
111ás de un len.ic> de las pn1lcinas plásntáli<."ás de.'! orgán1sn10
11tnudi1) cultt ~fenhm.i dt: ou:. U&op btrd b )ibíl) de ll mol00;4J <ea ~il .i6ni
~e a1rna...:cn.t11enla1nalnz exlrai.'t'lularc.h.•I te_1idu ...:on.iu11ltvu.
<ild poi reu¡,lclt'S dr mcmbr.ir:J yurnporllfll~ die L! mcmbr.lnd b!i.il !tollqmo 11pu N
y hi'plf.ÍR )Ulf~~De esr rro:b,L! I~ p111m~-e la i1dh~11 ootre las. u!~) l su~ La sangre tran!>¡:..'Urta hacia <.'I tejido 1.0nJunll\·u lo:. tll\t.>r~
L!mtnJ) b~lct ~proi!oodo cun JUl«izadun !k Junqu.-alA úmr'lro J:S~ Ctt\'Gt sos nutnenlc:. nc..:c:.ario:; par& ~ul. cClulai> y lkva de vuelta
1Mii(rwíot, 7~L-d.C~tt.tú\Uá.l~r.-iloogiln, 1tbd~ Jftiro. 1~1.) hat::a lo:. brga1u1i. de.• <le.s1nto2u..:ac1011 ). cx..:re.;.1Ón (Jugado,
nilón. t•tc.) r rodultili tic Úcl><.'diu úel 1nclalx1lbn10 t't.'lufar

•o• Hlstologlo opllcad•


(fig. 5.35).
Dos luer1:as áctUan en <.'I agua ct1nlc1ud.l c.•n lcñ. <.<t¡nl.u-ci.::
la prc~1ón hu.Lrw.Latka Je l..1.sangre. 1,.01no t\)n:.<:1.'\tc1H.:ia Jt•
lJ Gbn:mectr 1o1yLslamln&1i1 4lpi11ecet p.l1ticip¿n de mudo irnpur li1. ac:c..i(1n de bon1lx."<.) del C()razón que unpuha el agua :'.! lrá.·
l.mte en efdes.uro!lode l!b lcíklus m1bmn.l~. Asimbm&, .u;mcntiln \.:t'S <le la pared d~ tus vaso:.~ la olr.i. Juc1-r.a. <lt· M.'l!l!do c:on-
l.i up.iód.id que Lencr. Id?> c~'.11.is. tiln~wsilS. de in•1i1lf1 ut1os !ejd~ Lrari u~ e,_•:. la pré:..i6n ~mtllica (\."Ufoido:.T1u'\(1ca) Jet pla:.nw
Ls lnllt IWJUÓll die .. filaooectifld t-11 IU!> printttl& e!>ldtliG!. IX-1 de!><.!U!JllO sanguhk't). ~uc <1tr;.1c el agua d e vueha ha(ii!. f().-. <.'.·.ipdarc..:;.
de c1n1Miooes de 1111-0n doméstiro pt0'ftll:6 li1 ntuc1tt de e~~ emtlttmc\,
f.sta prestbn o.\111btu.-a :..e d~bc pnu opalnu:nlc a la.... prolci-
kl i¡t1e demo~lló lo irnp111to1r,lrq11e~ el ll'Jprl dt' esi1 m~lli¡ rn ~Id
ua:. Jt:J pl.t.:.013. pue~ los IOllCS )' I&..'> OlOlét:ul..t.... pé(JUcnai. que
fase del dc\t.Utolo.
pa.sa.n con fa<.'1 1ida<l jw1tu c,_:un t.'f agua pur IJ. ~r<.-J <..".lpdar :.e

booksmedicos.org
.. Histología Básica

FlGU RA S.3 2 fedcdtti lnrruxd:uqumica quernu™rd LI dh1r~ dt "'mlnind to l.w l.índn~ t>.l~'*" & la mmi;lia:iil epl!el:i.!I, k4 Glpilr~ ~MYl.llJ!US. Id~ fibras iv.rrk1111$ y
mu'ttuls~tli!liJ~ dl' la k>n911a. (Yiedlano .i11mc1110J

Sito de unión para molkulas lwJJan t.mlu fut-r.i. dd \'<btJ cu nlo en su in h.•rior, t'n t"'On((.'n-
de la ma:riz ex.trace!ular lr«<.:tóncii muy silnilarés. ta.. prt:Stunc:s ..:olu1d u::.ru6lic:'ul> <¡uc-
t:)Crccn lus 1011i::.) la.., 1nolt"1.ulas 1X'4llt.'1ta.s son rni'> o 1ncn<1:,
igwlc..-. dentro y luc.r.i. tlc tos apdcrc;., por lo qut• ~e anulan
t.."liln' Sl. (:unlu lru. ntiU..'rOlllOk~·lJ<\s p rolciCalt no p.;:,iln htKJ<l
t.of e.spac.:10 extr.u.:elu!ar dd lonjunlJvo, la prelil<Ín o:-.rn<'ioc-.i
(t.•o kJi<lu.sm(1tica) que t>jen:cn en ef interior de ll~.S '°.tpilan:lt
Cadena n no C!ol.l t.Olnpt'n.sada por uná presiún ltÍn1ik1r lucra del o,;;¡ptlJ.r.

Cilosol

Ta!ina

Ptoti-lna d9 ~,squet~

Acti;M:. F
FIGURA 5 .3 l l?~lWl!;)'JÓll esq-xmálka ii? la l!)(JUtl\r4 ~lairt~ lm 11.'(f'¡:(« dr
l.! ~1fD' O!l>Alf pll~ twp:r.Cllles de!! mi'llltlo:lldtl.j¡AJI~MtO. )' lm LttJaii:dc;nes.. ..il FIGURA 5 .34 lllml".l!ÍloorertrooJ 411e mul'Stf<I la lnt..-gnnJ ilfa- 2(im.'t)~ul'S!6 oo
~iruka!iol1aromot11cl.b:ctMn\munllaruql.ll!k'urr,pt11mediodewó:dm11rx IJ )llpNfoe .ipi~ )'blStil de unllgl~c~ttifl<ldetlll1m ó;uistl(l)hembia. l.a. Q(feo~
1J.:icd11h1, a lJ irol!"CL~a'*la \',te.yp!I' ~u d~'lldoth~Jlel)Jl!W, ..iJ 0: itfrJna.a jl.m'flll.'6 t.ro,.:.1) ~ti!iuun <en rl (f!k>rdntrfl~l!Y.tt~l' rodtro de prop:®. ~l\"iia dr J. ÜJ)lJ 1P.
~ :ldinil íot.Mqocll'!o). la lnlegrni C\ m hlftttdaro fttmddo por cc&ma> ili.J t' ~a. J.a..ihwn~. Mcdi!m nnM!uJ

booksmedicos.org
5 1 Tejido conjuntivo

-
-

FIGURA S .35 Mtuimit'nlO~ b'> liqukm atfii'I~ drl l'?~d!I (Cll¡ijG{tlU. ~!mi' la dbmiuu(IÓn ~Id ¡xt.'lOOn hid111sLIW OOdc Id pero: t.:n illtti' haliJ la ptuúOn ·...:rma ~mm JI
&bv.imupl.ires (p•tt )llpl'fitl! de" f~111i1>. tus líquid~ iifn ddos <19.IJ1~ .i tfdtis de I~ pO!tiJl1.)rlefllfypmrlt.-i 111.r.ntz en dhn pc11 li puttibn 'HMi.I ttrminA lu) upil:r1~
"1L!!k0$ d1rn.ln el bi'300 remilutT!.t>..

En con<lit:lonc:. nonnak-s. el agua pa.~a por la pan.J . de Se vcnhca un !'qwlibrio entre l.t t.antitlad d e- agua que
lo:. ...apdar(~ hadd lo:. h:pdo:-. \'CC>nu:-. a lr.i.n.~:. <le :.u por· e ntra y :.ale Je: la :.u.:.tdn~ia u1lt•rcdular y. por C(m:o.igwente.
\:iUn arlcrial. é~lú ~. en la parle del 'ªl-'1Jar qut." se \.Onlt- hay n1uy poca canti<laJ <le agud libr<.' en d t<.•.ii<lu.
núa c<111 la ar tenol<L E:.::i i.ahda d~ .agua <.'~ t()llM'<ucnc1a.
J e 41uc en c:.tc lugar la prc... 1ón h1droi>lál1ta i.upcra la prc-
i.ión c.'o!o!d OS1nbllca. Sin etnbargo, la prc.:'.:.ión hu.lnbli.itica .,lQ lllstotogla aptlaid1
d1:.111JflU)'<' a lo largo J.cl <.'áp1lar\ éi. n1inu na <.'n '1.'I é.xl rt1no
ti !'de11» es prodixt-0 dt l.i «tlml!.o!OOn de .tgUJ en lo~ c<11npilrl.s111en
\'CllU.:.O, Cl>h) Clt., CH el c:dn'JIH) en c:'l ttUl' d lapUar ~e conU·
tu~ a1té'l(eh11ue~. Cl .iyw .re l.i $U.'ldncW in1r1cduli11 d:.~ tejido (llfljtJnlivo
núa t:()n uná n:nula. CuauJ o la pre:,ión hidro:.l<itÍl'a <le la
pc.~ilmt'dl' lil ~nqic, o111i1vll5i1 l;i~partdts ck-b~ upil;irC")s.inguínM y ~e
:.augn: :.e n.-<lut.c, fa pn-:.iún coJoi<lu...n1ÓIJca ~uuncnta t:ü1no iKumula m Ll$1\"9b11~ intM«+.ilo10.de kl!o !ejidos. .Wrque Y.'11 poc.Upl'I
lOlt:.é\."UC'llt.ta d:.-la :.ahtla dt.'agu:i., lo qul' gcnt.'ro una cun- rne.iL*il ~ nw:1omolé<uli1S. l.r p111ed ife.b Cilpidu~ ~mitrel p.:i~je
~enlrat.16n prüg~:,.il;a de la,, prolcina:. Jcl pla..:;rna sangui- dt< .ig>J.i ~· molécisl..t$ pcqucr~ lnduw p:utcln4'1 de bdjO pcw m11lett ~
néo. El aun1cn lu de la .;.Once11tr<1dó11 Je lal> prott:ina-l» JUllh) En \\lri.11 silwtÍi.llleSp.1:1ttigl'i1~ M<o1ntitli1dde llq_vido en I&.> ltjh!-OS
lOll el dc:.ccnlwU de la prcll.it'ln hiJroi.látii;a detcnnu1a que en .iLmrnl.i de rnar.n.i romid'ttal* y uu~.i tdeira.i. Cs.!e ~ o~Y" en lo)
la parte \·Cnu:..a Jd 1.:.apilar la pn:!iiOn u...n1UUt.a pre\H .:tk•zca col'lc'>dc tejido cumu &e.u cu;os ~aó~sun nv1111ti dcliidod! i11:mrn1u.
sobre la pre:.16n hi<lroi.tática, lo que atr.1t.' el agua hacia él de lquido enlte los tum1100l'11tes del tejido ccn¡unlh'O. OC'ñl~ d ~ll 11to de
inlrnur del l'apilar. .,hto1111cJCJOsd¡lko. d edema se ril1.u:tt1i:!il p:ic el Jummto ~ vo!uml'n
Eu i.intc.:.1:.., <.'n la mlla<l a.rlcrial t.11..• lo.~ c~1rilarei. cl .t¡;ua que H'<le tun Í4dlit.1Jd" li ptl'~ bo1llLldf y dtjil tin.t dcpiciOO q.ie
des.i:pclrcct'ton1i1p.dez IC"Clefn.i b~rxlu).
pa:..a d<.'i.dé éi.h>~ hada el cun.iunth•o.. y en la n1ílad venosa El ~em.i puede !!(uduti~e pu1Lr ubslti.tcion ~ IJ1 \'ttlil~ o t1do.o 1il
pai.a dt.":.d<.' el conjuntivo hat.' IJ. lo~ c-.i.ptfar<.'s, <ll' vuelta dam111utión del flujo wn911inro, tumu romo!t'Ocncw, por e,cmplu, ik l.i
hada lo liangre (Og. 5.35). ~·leJiante CM! mecan1..,,mu. l~h iooft:.lencia wlillu am9e.stñ'il••~11b1t'u). segenrr• jlCf Id obnruu:ióo
mt.'tabolito.s cirt.uk1n en <.'J leJido 'onjuntivd y ahmenlan de kts \~ 1i11f¿11t«-, cumu en tittLlS pM.i~!O~is (p. ej., lc1 füi11iMU)yL!.,.
la:. cé lula!i.. rnet~t.r>il dr llilllOfeSm.ilgn~
La t.antidad Je agua que vuel""-' há1.:1a la i.angre e:-. 0'!1.a U:Usa de l'di'mil o L! *5.m.. tndún aén.1t.<1, po11.s SoCf 11\b f'41etÍ!'i
me1h)r qut.' la 4ue :.ahb <le luí: ,·.apdarc:o.. El agu<t qut pcr· <Cb. Li ddkiellW putcicit. ta t.iltil de proll!Í!Wi en lc1 c11imrnt«.Jn 9l'IK'fo1
n1a11ecc en <.'I leJido cun1unt1\•(1 rctorn;:i a l<t :.angno por L! dt-flcienci. de pru!clncn pfdsm.itiCJ~ ton lc1 wn~igc-blt.c aldi! de 111
lo:-.. VaStb hnl<ilto..c,.i.. l o:o. vaM1s b n1"31u:u.:. ml'núrt'i. i->on lo.:. pe~ún tobldUS.nÓ1k.i yú JtL'111t&d6n ~ .iqw. en cl trjldu CUl\fJ!IUro.
capilares linfá.tit o:o. q ue: .:.e orig1nan t'n el tcJi<lu <.onjuntivo Adroi~;. el cdeni.t pul'de puxl<Jcioe por ef .t'Jmmlo de 1.c pctmec1hi

con10 1(u1Jos Je i.acu ,k~go!i (v~ai.e t:l Cap. 11). l~ va~ Id.MI dd l!l'lOO!clio de~ -.úrul.i~ p.')Supiliiro romo lt'dtdún o1 IJS <191?
Wxle; químic.ils y met.ÍllUS o p:11 ü liht>1t!<i:indc oot.u ~ustdnciil~ que
lin l'iilléO:i. <lr1..•nan hac1;1 los. \'a:i.o:-. :.angu1nt."l>-" ~1tu,H.l ó..'> 1..•n la
p-udutc t'I crg.m~ll)) (p. t.'j.. hisld:m.wl.
baM! <lcl t:uello.

booksmedicos.org
-
• Tipos de tejidos conjuntivos
11.&~ J.i.\"'-~"-.m~Jctq1J, ...... unrunlt\thk1rnwJo..
pvt h~ c.ottip•11mto f>á..u.~ C{UC" )'.J >C tk,nb11."f\111 l\.~lu­
l;h \ 11\.ltn.< c.\Lrarelular)_ I~ nor~ J.JJ.,,._ 11. t')º" \·Jt10:,
t1¡~1, cJt la1Jo~ n."-Jle¡.w ~u 1.:umptn~k rrn!unllUJ..ntc o la
l~rg.11u~J... k•11 1:11olru1.-Lural del lCJtclo. Cn lo1 flt;ur11 S.36 se
prc~cl\IJH lo' pruu.1pi1.lc:. L1pu:. <le lCJ1<lt~ <;H111u11lJ\'th.

• Tejido conjuntivo propiamente dicho


! l.a~ Jui. i..lollK".!t Je l1..7idtb. u.m1unli\'(h rn"l"i.Ulk't\lc
J~1..: cl l.u.t• l d Jemo ( fii:. .S.37).
íJ k'uJo t,:onJu.nlh"D Wo .wi.tcntot ~n..lur•" ~a
J"ft"M•n ' ftk\.kJn lno. ü un 1ci1Jo1..t'lllW\ll\o mu} c.vmUn
'flc '"'Uf"'•"' op;k-~ t:ntn- b 8turl"' Je- u:tul.ü rnw...u-
1.un. '1<11'\.ll"'U(' 1..dul.a.:i. q'llehafe"I ,. h•11u. .....,..._, .&Jralc:dorJc
L.,, ...·"'4'' \.at1gu111..-C.)'i. fuurusmu_ ~ h.lllJ. c:n l.1.> r.apll-'> w.?.r-
nli1.11..,. 1.i h1ptw.11:rnu~ la!> n1cndJr.m.-h M:rth.l' 'IUC n....-1.:dcn
l.t.!> Lil\ l\lilJc~ pcrllonc.-.1.I ~ plcur:al, )' l.h gf.i1htulo&)
rJ ti:Jtdo c.ouiunllvó laxo ( fi,;. S.JKA) c.011Uc11c ludo:.
lo,, c.•lc1ntnhh ci.lru..:turalc~ Líp1to' Jd l~Jl<.lo c.onjur1Uvo
pnlptJHlc.·ntc Jkho; 11.in embargo, no hJ) rrcJ011UtUU Je
n1ni:u111) JI.' lv.s -..osu.puncntc.... 1.-.ll> \.C-luJJ., 111.i... n.u 1u~•NL'
~)U k)" 1tl1n1ttl,&),lU!> y lo.!. tll.ilc.l\lla.;:;,t,.., pcn• loJo., k,, úc-m;b
llf"k ,ctul.arn Jd leiido con.runLno LU1t.l,,¡cn c_.,t_.u¡ f'R."!tm-
te-.... .aJm.,_. Je Ubrb J..- b. ~.. c.ul.1.e"C'fh1 ) d.i...'>lk.u. D AGURASJ7únr............ _ ...~... .,.~-·
1&,':f•Jo c.c;.111 Ntd.l\ o l.uo l.Jcne- c.uo~bk'1k. u JdK..&d.L O Jla.t.. ..
-.~.,.-•k _... ._.~.,..,.w-
bli:. '< twJJ.i l-re:n 'tl.'M.uf~ ,. no n;:iu!La mu) ra1~t.a1tc ~lon.JD~\q;-~'"'~ ';;~""-llmr ,.,,..
_ ..
al l.a lr41.1o..MMt. lua.ai.ftlb.adrr~:.Aó:•llWl,.....,Wtmnpmrdr:•lt¡IWQ....-0
rl h."ilJo con¡unthv denso i.c t'n-..ucntr-J .t<l.ipt.ado f'.lrJ. é::ruonumcdt!G: :Cpk9•lr.ick:111n*LV~1i:ai:)lc.:K1tr..:.Jp:rl¡Pfbt11CW¡J,,·jl0ll6.
ulrc.'\.CÍ l\.'~i\lCllUJ )" prOkti.IUll ..1 JU, lt)ldc.-., f 'lol h1nu,.ac.J\l laob~ y m11dt.n f1b1.n 9hl(W) O. «'ígtoo (lfjm¡Jd"" e:n d1Ítrenl.(l dr~ 'n.
pc•r lo' 1111MUO!> '"01nruncntt'.s que hJ)· en el ti.:11J(1 \.U111un- W:'iOS:l!91llltll !Cdol'Juirrk1ll.lluclil.i l'll~ftt. McdrJno aom:ntl.\ lmqn dl' l.M 1lvm 1
li\·1) la.xo: llú ubi..ta.ntc, L1C1H.' meno' .. ~tuf¡¡, y un ..:llttü pn:<lo-
n1lnl(1 de hbt~ c.olJgcn~ (Jlg. 5.J8B). t i ti:jlJo C..llJlJUHlJvo
mcni.iunal. In q\ic le' c.onlicrc: cu.-.rw. re.:.:1i.teru.a.1 i.1 111.' lr,1'"-
J'"•n ...o es nu.·nu.. 116.Sblt.· y ni.i... Tahtcntr: J li.1 h.:n,101\ que d
c..J.On~t.',crutJ.,1., 1.•n luJJ., Jire.;.1.1...111c..~. Gtc Llpo Je t1.·11Jo 1i.C
l,a>;o <:U.utdu l.0..1, hbr~ t.tiliigt."n.i~ :.t" uri;,41111J.n en h.JA.('(. "-In
un;i uficnL•4.ittn <ldl.ru<b. d tc1uto ~ Jl.'uonun.a <kru.o no en'"·ucntra, 1•1)r CJ1.""'J~'· c.,11.t dnml!t prulunt.la Je l.t r 1d .
D l~tJn L~l!Ullh\11 dcniti modttado ptt"ol."tU.l h..k.o Jt
1nodc.Udo r.
n ole k'J.dO. Q!. imra, tumun un.a mi lnJJ.
1...ullgmo ~.ic1,,.. tnltt \l , . .al:u11eado!i cun loo.. hhn'11J.a,h.I).
$c:o tr.ata Je W1 ''lf'llú.nU\U qur: lumlÓ~U> libr.u\.uf.ig.<n-.P CU
roplk.~l.i 01 h.._.,.,...... Je U-o1t.uun c_ten.,~ en wu J~mu
n:u.la. d.trb..""10n. r:.n C.-..k\..ol.~\ kn ltbn.ti~lA~, 01 r~p.K.."\L&.
tUt.TJ;<b que C"rt 1..onJJ1,,1tnln nonnal~~ a1..lU:m ..oltl"t' lo.. tcil ·
do:.. \irlent.Ln La.' hbr.as p.u-.i. ufrfier Li. rt'~blenc.. 1 .a tn.J.x1nu. iJ.
cM..u lut:r1.J... lflg . .5.l9).
Lo~ lt'nd(•lh.'' rcpt\:M:nt.in d tJl.'nlplo lip11.o Jt' 1,.onjun.
r
ll\'O tlcn!t.U 1n11Jc.-l.1.do. Son 1..-S.IJ'UltUr.l:, :i.larg,.ulth 1..11indri
CW. tjUC 1..~lll\.IJll f(1'io lllU~\.uJl1s C!itnJ.~ c.·o n J e~ hllC\t•\. rJl
v1rtud ~ IJ ahunJ.uu.:aa Je hbrru.. "ul.igc:~. ltt\ lc-1M11.1n..:'
'-"1)11 olru..tur.t\ hJ,¡JM:•• e uie>.lcriS1~ ú.l.in lt.lm1...J111ri l'IClf
tejimracwro lu.1..0 JcUlt4.bl' r.¡r¡Jdu\ Jé t.ul.ifi,"t"UO ~J.~ ptr nlU)
ne: 1 , )«IOO poa wnhJ.iJ Je \.l.Al.IDLU lwKl.unc:ntal Dock d puntu Jco
~.~ \"lMOl tn1.1rtol..ig11.11 t.i......~lul.D Jd tendón pua.lcn U.....1h.. .&r'\IC
como hbnJl..:1h~. )~"!IX ""''nl1~lk"n 1túc..lt'I:~ ~.. f'l'.l
lckh .t u, ld'f:b Je t.vl.tf!"--"ltO ) d t.'Jwpf~ Jd~.tdu "º"
po..2., prolouc;J.1o,.h1ll('. "!U'-"'"º" tm.u..-ncu nkÍc.ln h1.,. h.1\..:-.
FtGU RA 5.36 lo,<m• I< dobdi<.ioon dolo! pr-lft
~ 1'\111d1a1rn11>'. t•ulcu mdic.tdir..
""°'litl•Jldo '•""'"" c.k· c..:oligc.'110 (Cig. .5.<10). [ I üh•pla:-..nra <le c~t.b 'clul~1:, r.i.rJ:t
n."lt'~ put'JC" \..;r..c i,1.I n11.;.n~u¡•10 óptico.

booksmedicos.org
5 1 Tejido conjuntivo

FIGURA S.38 ¡\, (om h1~l~W dd UllJll dr IW hcmbr. di.o IJIÓn OOmnlXO tp 111~11~ el l'J:ldtl'!lrtoo \tm1puoto ptl ep~cho y1i.;ido «qldh'O la:w}. IJJ..'<bos mkleo~ dr
fti1ubl~10~ u• db11ib11rrn & irunelil Jlt.i:tria U111~Li~ ftr.is di! tol~. H1¡ 'tMS~ngufooos peqatñus ~!'(tib). !út-x.;OOtt: bmu~lm·roiíri.tMediano b11moo1U.J 8. C~t.e hG--
tultf}Ko dr Mf.lgo di; fdtoo QUI' p1csl'd.i tejido<OlljUlllli'O d!JMIXI modlildo. en 11 imq:n stVID 11udrosó: flm1bl~10~ (p;tast.'tfitthc). C«m las fibraide wl~cno <nmpr1fllM l.n.
<dul~ dci~Slnll no sitsnpre ~ di:.ti!lgtlt'tr.Jt>lts flbr~~ ~~·1.:i un \'~O~~ p:.qtK'fu (I?«~ ftt.&:.lKié-<1: ~fl!Jbl&ilifla E'OSi11a..,'ttdi;1110 ~n.lmJ«p?n de 1.M.l ltFu.)

Lo:, hact.-s <le col<igéno dd tcnd On {haces pd1narios) <lo:. capa:-. se h)rina w1a .:a\•1da<l rcvc:ót1dil. de ct'lula-l> apl<i-
se <1gn..--gan en ha.;:t.•-l> niayor~~ ( haces secundarios) éuvut.•J. na<l:tll clt: Ort¡jt'n n1c:.t•nquuuát1co <.(Ut: cunhi.:111: un l1qu1dü
lo~ p<1r lcjiJu 1.:on_1unt1vu laxo l.IUC cunl!C'nc vaMJo" ~n4 \'b(..()l>O M"n1cjantc al líqu.ulo .!>UI U\·bJ e.le la.-. artu.ul.i('iunc:.,

guínt.'Us y nervios. Por Ultio10, una vaina <lt.> cun.iuntivu provi.slu de agua. pn)tcínas, g.lucosaminogluc.inoi... iunci..
llcu.)o t-n\'Uch·c la parte extcntJ. dd tcndt'in. f:.n alguno~ r g,luc.•uprotcina:.. fue liquulo ai:tt'ta corno un lubncanll•
lcndo nc:t.. <."lila vound loe divi<l-.• en do:, tapa~: una fijad a aJ <.(Ut: fac.'ibta el <lc.~h:t.anut."nlo <lcl l<.•ndún rn el u1tcru1r Je
lC11dón y la otra un ida a ci.lrullura:t ad}·acc ntc ~. Entre <.".S<i:o. la vaina.

booksmedicos.org
.. Histología Básica

__ s;¡

S2 - - ·4
[
'

B
FlGU RA 5 .39 (ortr loo9>11ld!nal dt t-tjdo tunjun!NO dlmO rrnfol•do dt ~'"'- A. li~ g~ yp.Kdlclos dt a.mil'> lit ~n11 ocupan b e~p~ cnln' Joo..lbrobl~a>
.11Jf11JdO~. 8. G1d1t .O:Ul'fllO de ll dhpMiéu !lt lo; &tt~~ p;,itklo~' ltrs h:s!~ dt> ittl!S de col)?:i». ({ohmtclún: ilUAJ b.i%1 y l.f'>j de ttbJ1WJ

• Tejido elástico fibroblai.lo:-. (':-.pc..'<..tali1.ado::. <lcnc11nindili•S t.."élul.i.s rclicuJa.


íJ lt'j1<lochi.:,ltco .SC compont.• J1.4 ha(.!.'!) grut.'$OS )' p<tntlcto::. rci. (Ílf;. 5.41}. El Le11do reltcul<1.r proporciona una (.~lruc­
tura urqu 1 1cct ó111~a tal qul' crea w1 an1b1<.•nlc c:-.-pc(:ial par.l
de fibrdi. dásth:-as. 1:1l>ra..\ ddgada.!> Je .;.(1fitg1.•no) ilbrocito:.
lo!> órgano:-. ludoi<le3} hen:u.topoyétttoS (méduJ.t l):,Ca. gan·
oc:upan d t:i>pacro e ntre la.., fibr.L\. La al>undaul.·1a <le fibnt:,
glioll linfált.:oi., núduloi. linfá11..:oi. y bat.o). La., ~Clulai. rcti-
clá.-,ticai. en c:o.lc lc.udo lé ..:onJh_•rc un color aman llo lip1<:ü y t..ula.n::-. (.°l>lan di:..pt:n.<i.-. en la n1alri1. )' ..:ubn.-n en part<.., ;,;on
gran cla....;tJddad. D tejido <.•láslkü nu ci. mu> frt:(:ucntc cu
...u., prolongadOnél> l-itopla.\'llUÍllC<l.\, la.' fibra.\ relt..:uJarc~.i. )'
ci organ1:..1no y :.e haUa '°'" lo!> ligaJnt'nlos a.inarilJoi. úc Id la i.lLi;lancia funda1nc11tal. [j ré:-.ultado de esta <lísposit'il)n
culu1nua vérlcbrnl y en cl llbia111cnlo ~uiopen:.ono <ld p<.'"nt".
~la fonnación dl' w1a l~l rtKtura lrabc.:ula<la i.1nnlar a una
C-'>pOn)d (ft~. 5.4 l) <lt:'nlrO Jl· la tua.I lai. céJula!. y lluu.los :,e
• Tejido reticular 1nucvcn cun libertc.<l.
El ll'Jid o rclu:ufar el> 1nuy J:d1cado )' IOrma uua rt<l tn· funlo a las células rcucular<.-s :,e l'tU:'Ut"ntran cCluJai. <ld
d.nni.·u...io ual t(UC MtMJenc 1a3 cClul<t:-. <le alguno:, t'>rgauO:,. Se Silttemi.t fagtX. Íl1;.:"C1 monunudcar. qu<.• M: <lbper~an <l~ modo
con1ponc Je librai. relkularei. en c:-.Lrtch.t JMJ<..1ac10n con !'"!>lratCgico .i. lo (aff¿,u <le lai. trnbécul.t..:;. ü tas célutaio vigi·

booksmedicos.org
5 1 Tejido conjuntivo
..

.,
.\,· .J!~ ~: ~:14i··
·~-
FIGURA S.40 t.U:rofot~fM ell"<trdn!Cil deun COl1t' ll'~'l1nide1lYdn$e !JdltJ de
Uld im.q:n 1U1Ji:lfüx.ue11te.m1Jqr.r pur4ewiwd~1m1de los fib1Utllmm(')le l.pl
detstnJ:tur~. El dt~sm<J es(asodtb fib1odt~1ethldt Mn1111wr1..">il~ pMong11(m~
fl11~ qn> )l' r.l!'lpJi!en mire len flbr.J~ decNg!.'ntl. Obsl!!vee quelJs ~~!'> ~uews dl'
<ol.Jylm liSt.n al microwJpio 6plico~ lOmpuncndef1bnll.n tul~n~ p11itl•~ dt\".lliUS
dJm(IWS. tll'.tdi.wo1111111-:uroJ
FIGURA S.4 1 lkl)lf._;xi de ttji!o oo~un!h'O rrlltula1qJt sülu mue~l.f• Lt~<Nula!
se
retic11l:i1e~ ylii~ fib1a\ foo dibujM(ln !~ <élulil$ .a~i. Oot~b$1nl ~ 116 d lulm. re
til.ul•~ cmuk'! las Gb1~~ 1tbtul.1!1!); S1C1 f'mb.irg:>. lh lbr.t"> SIJA l!tt1tldl11tn~ ye~!n
la.u (..¡ ílujo de rnalcriaJc)o qut:" l"!ll<lU con lcnhtud a lra \'é s c.lt· sep.ird&n dt!'I <ilt1!1<Jstnd poi f.l mfll:bi;,naplm:t~k,,. de~ celula. !ll el int.:rit.f de lu)
C..\p<l~1~ scn1~j<Lnk'S a i.CllO)o r i.'1Ít11i11an lo:-. 1n k roorgani.S· eip,x.rn. f!il!11us}, l.s l~!Jd~ •' I~ hquld!6 6Scl<11~~ ~ mut"IM umibe11.itl.
múlo 1n~·ai.0n:s por Cagodlú:,is.

<;é lulai> prc:donu nántci. Je ei.e tt'jtdo son los J1brübl a~t<4. [J
• Tejido mucoso lC:Jt<lo 1uu1.:o;,cH.':.: (.-1 p rtJK1pal cun1pc1ncnto..' dd t:urdón urnbt+
El ICJld<• m uCOMJ tiene '°011.... b l1:nt1a g<.•lat1nw.a d cb1du a liL':i.J, en el que rc:c1bc el nuinbn.~ J c gelatina de \\11arton
la p n!pt111J.cra11t.'Ía <l~ n1.alri.1. fund;irocntaf ..:umput"sta, én "'º (tlf;. 5.42). A<lt in.á.'>, M.' eucut•nlr<i t'n l.1 pulpa joven <lc los
n1ayor parte. por lualw o nano <.c1n t,-:,ccv.1:.1n1a:. flbrai.. Lalo <líc:nh:.i..

FIGURA 5.4 2 Utrjdo muww &: un cllCfitb pn'Sl.'nW los lawb~~O> inmtooHs 1.t mi:ot utrauüu rtNJ Llu enl.! qur ¡ndlJmlti.1 el hl~naoo (~mlnuylucaoo di? Ll
~h:U í1mddflltnwl;i. í~em~ltUlllna ffiina. Mediano ñ'llm!O.!

booksmedicos.org
..
• Bibliografía Kdili&it \;A n.J J41J....tuolq· aad1~ufl1;u,,,1111;tll l'QL1••
be.u."- h$ Rn C)r.I. 1 t6:"'. Ir.Y.
Ñ'ili... k\ '· llL>h.JltJ t nt. ,......... •.f tt-. .- Hutuio.v- 'f-utp\'\'1'
P. 1J7•.'4...11.,.1;(..(o'~lné' í.w.:it ~'le c"JwM,f,.t,,. ~-'
la~ l'fftL
l'fio ' ,., lb&. IWJL
lhu \_ ~1111,,.., EJ: CJL~"" M rh'l' f'fr_nl.i.•p .,,,J l\dltoi..'tr 11/(~...-C:nn·
l.LU..:.. ~ ~IR·("~ tity ,....,,,, -''-.nmiokt..d.ar Srn...!»rw- ...¡,J t.,...
,.,, ,l,N.. l-. loU.">lJ.~ fb..ha.1'1'."ti. fl!J'ft. f>.rru11n.t· \'..'fl,1~ 1-r.'~
l.1••r....d.at~ D(J, El.t1.t;11 IJ.~l...L.11t Y: ~L_,1.._Jl, Phf'lJLllJú1 • r. to.V.
l11.,:y\ I'. ~u H. [J,..u10. bCP.A1'1 ah.J111'1o!~u. I~ l•1<11 l.\l l..b.r.1...1111r...-
t1.1111lt.lh11o,.l1u11lo.Jl d1.ir.1...t"' i.iatluu ur ....11.i¡.... 11 ,... ..__1.._1.11.:J 1•r.1ho.1·
,.,..-
Wio..\1\11 ,,. 11 ... ...nJ11u1.. llN.UJ uf Ult..o., n...
An1Jt itt\, 25)1:11 J. IOtlU. ~iu11l.t~ G\ d ;J/.: l .11U.1g1.:11 Jl~lt1!JuHuc1 il\ l1~1o1.1..·'- {ne (.,'ftrd.>ft w1 h1tt
Huv f'l1 /\•J1l11d: C.d/ 81olf1gfO{b.tr,utll11f.i1 ,\.I¡¡¡,/_.,_ !nJ o.d. l"luuuu. tJ[rJ~ (",,,,.,,, ¡¡¡' hMU• .. ftdtr.\. Russi o:ri A, ;\Ion.- J•M (~JU 11 h),
11,1\11 ~1a1 U11ui. S1¡\n•ll, lo,IK 1
H~•l111111u C Kuhkd SLd ul.~ :'4(»J uA1.: t)f 11.m,1110.mbr.ath. SC.F ki1 ti.1urU..:!o G\, Jun,1u\·h,1 1 et 1110.. lb<.' ofl1k fk H1'Uiu..•11t•l.1.1i1.,11.11u
111,..,j o.di .\o.b> ;1H11U .wJ d>l:0.1.U rn 1J..i...,ll<110 in Oltl •l .,JI. f1brul.ilb1 uh·th1•J fur lh\: •lU1h tlJ ltil'J'"'thlilu~\· l•f~1Jl1..1.1"\U ,\Jfm J,. .., lh·
Ult•'l.,M.l.•111 I tnrrnM'nUI, 160.'6l06., l9WI ,.,;JJ,, Cru_ Sól~¡'Jil:I. J~l
'.1,,11J1 .\lf rt.J..:. Jd..-nllf~~ u.ul..i....... ~.. r4t p,¡,.,. na.tru•-1.!c.· r.n ...L.•r nJ tr ..~ . Tht.· 1... ,,,,lllhct.u u1 &.~ M1o11h J1-."..t.1L ·'
'"~ ·~ "'º' "~ tlM: uu:.r ..dl-..¡>t.'t..dii. ........... ..wtabv..h b¡;I J.'-lt.I. 01 1 J. St'N
A.\-l / ffuJdl!Jww.C:,;J.t111,_--19 lt:::x. :.'<111 ~!- Lild.d.: fJ-Nu•~r-.tw .... L.us.~n~.a..J r1bon 1P.S...
"-"·~.,.. 1 et• d ..r.: Plri..Nl'Wm..> ~~ ,..., ~....,.,..._.._• .....,"". ~..uh. ,'\ """'' ' \kJ. 1.356. 1''81.
"17• J. 'l"'11i.. •rtbod fur ..ulb.-1:..:n J..:t....ovn lh ln•lW ~ ..t...._ \-:iu Fwth k jo:ú.t..c \~M.,, ~wyto: i-wk.r.....w/ .A.pnra.1
HraJ... lir.,. f.1111".", 1"7'>. \lib. ~luhll\h '\1 liull l'#"ill
llln..,l.llU'.I l<:t'. .\L.•hh..'1 C.S: fs1olyt_;~ t.il .....fl.t.¡i.n 1·.,-,.¡,,.(l,h ._;111 lut..:rA- Y.1.nuJa IUI, ~t1,•1111lf11 \: lnlo:f.t•b tt1uio.mcU.bt.u1.. l>lt;11.d11>~ .,¡J t..)
!11111 Affl1 Ho.tvl Jpn. 6:3~'>1. l'Jlil. ,.,,J,.J.. ul t..t1t1l1uL t:w11 Optn C:dl &1.il. I U:l.JlJ. l'#'I-\

booksmedicos.org
booksmedicos.org
.. Introducción
• ,,'
n lqil' iMI.... ~ a
un llpt Of'C'ul Je ,,11\Nhlno m d
""'"" ,,._.. d ~""""" .I< .d....
IÜ"lo \ J,t .... .,,rf..J~~b.!Jbn~••t'fl~
od>pod- ..s.¡.....
~'\ '
• "'\ '
-
J&:nlflt J..--1 lc:11Jo .. umunlJ\O l..u.v S"."'
11 nw,un.1 h10n:i A
llll.l111111.·r.u,h•1h·11 ~rJnde:. lJ~ l\'ll"'U'U)..:11 el h:1n.h1 .M.h(l\l'•º

••, '
,b .. 11 ihuhlu 1)1>1' lt\Ju el ..uerpo. [ 11 Jl\: I ..1111,1.. d e fh h. 11 1u 1r-
111.1I. f l t~·t1tlo 11.d 1p<•..u n'p'l"O\'.nl.i. c11lr1.• el ~U''1• )' c:I .?='4" J cl ~
I~"' c u t.,, 111u¡ ..·rt."l'" entre d I~'\, \ el ..!11' 11 1:11 11•" \·Jron1:...
( 1h ...1,1.,..llro ..u n d rtla)'-'r ..kr.1<o1tu '"'''l'º""-1 ~ cncr-
p.a "' r111 ua .,.al~~-ib. la.-. ..dul.b hcJ..U.h.::.l") d Jnu ..... Wu
~·· urntWu .i..umul.m '-IJd'P'o ¡t('l'u m funN Je
glu..up:ia• 1.->..,. ~ J.t
iu. .i.¡.;..i. .. p-.....i.c. .I< ~mole.
P..·-·drl...,....
. . . .°"""""'
. ,. , , ., RGIMAt..1 ......Ao* ........ -t..-loa...... I
...... t.. pn~ rncnnJcm~ del ·~·ui C.'lihh.
lipd-• u11pk·,. -...n nu._.,. dJoal&no t.•ICllll t\'"1 W'l cncrc<"·
....,,_ ..
\.lmt. .....
.,_~*~~ae~.--.~...-.
1(*11!1!111i6r. . . . . . . . . . - . J
º"" 1"' 11~u..· rnna."n 'l.3 L...!J. t..s .. vrllr• w •lu .e .1 t....J ¿, qLle
u1~•fl11 1 I ~lu1.-1•~no. l.m Ln.u•.'lfg.ht.cl l•I~" 1.h:I h.·uJu .id1
p11"0 1111 ..un tlcp11..,1toi. e.,tJ.bk~ ....1110 ~1 uc ..l. i.:ru.u..•\Jn <le
la glan Jul.i. 1ou¡11.un: n.tl íL'l:llil.m t.<:.lt'. <lcpl•~ ill) ...,.f1.:1o.tt\o ,k
111,u 11.:1<1 1.(•11111111.1, )'to!\ c!\lÍlnulo'i 11..: r vlo~11.. y lu•11n1•lhtlc.'.!t g:r.t.""J..
CICf\l'U uu.1 14r.1n lnllut:ncia wbn: c\t(' h:1lll1• .~k1n.1 .. J d
r
Lo~ JdJpot.ihi, u 111h11..ul.1r,... 'O\lO gr.uuk.~ nuJ,u tlllrc
l"I'\; ·ncrki..:tc..o, el l~tdo ailipr•··O U..:'1( l.,,., IUOl.ILIOC.._ 50 ~ l~U ~HI d~· Ji.1Ukl(tl ("u.UlJU e.tán ¡p.-,J.w.l.i'l IJ.\ lu
!..v. .wo. olct1i1..1• 1"-·r11 ~ lurn..lll pol~'-'ob cu el t~1Ji• '"11
l.att.OLll~u ...torc li ("Id muJd.¡ b ~icrlk.k t '>\; ~r¿-.l.
P'-bO ("'W l.& t.limpR"'Í'JC1 kl.lf"l)l.:.L. ~ ~>l"Vcnln ,~,..._
en parte J... La.,. di~ Jr: umlurno \Id.re'•- t.Uo:~
dc u mw<r ) rl .-.uun. hxma ........,. ..,...ugu...i...., que q"' "' """""1 en t. "'-~ bt....i..pu cbmiA.ln i. p>UU
Jc,;r-..w. Pl•dk,cn a. .. ~~ ..<.~<adl
......_ ....¡un. rrn•n¡dmcq1< m t.~ J.t .... I""'
.aui. ~,. .Joww ~ ~.I< ...., - . . como
, i. """" &- ... nunu.. c..-. i..sr-.... wnJu. ...-.. si l!X"JC LID MUO..• na klll"llU ;d ~ -qur Jni,1 la mdV'•l~
Jt ..U. rtk:"l1J.1.-lrrb01.un~-c.IMJ.unkUut<Tm"-" b1--"klk.& "fUC w r~unu'º U!¡. 6..! l Pzn Jda.W l1b l11111t.iil'I
J..i nrp.111..,1111 _\Jcom.h.. o.upa o.¡..... 10\ ~-nin· •<un l4"1iJue. ~ uttlu..n '"'h• h1i.i11l11~1'"1,.. til'!t~rudo~ por"º'º¡,:. L11..1•111,
'' ú,J.i • .t•1it'1le'r 1.k"rto~ úrg.ino' en '"'lle"'" 1011 ounnal pi. qut' 110 «.""- lll'1.\·~.1110 "!UC' l,•!I. h"JtJu~ pJ.!<n l"l'f lt'" • •hl 11
A'111111i1111,, d U:JIJl, .i<l1po~.. U4·nc uno1 a~tu1d.1.1.l "4"\.íctura, Le:, org.iu h.O\, )' ~1 1h1n·JJc.., 1..nn Sudan fll (11.11J1;a111.idol o
f'UC~ 1rt.i11lcll11t 1h\·cr..1h tipo~ J e nu1f\:l.11l,t... negro SuJ.111i l'u 1011 11n:r i,1r.1du!I h1:..tológt1.:ul\ 1..t11n11114·1i. lw~
11.l) "'º' ••.lt1cJ;.uJ1..-.. tk tcj1<lo JJ.1p11..111111~· j'l l"•l'llhlll <l1'>- i..ap.i.!> l\o.a_., Jé -.il11rt.i .. 1n.1 '-l\lc quedan, unJ \CL .:11111111.h&u..
u1hv1..l(•ll ~n el 1.ucrpo, C'i..lru1..lur.L l1'>1ul1•~'" ~ 1i.1t11li.>g,1.t.... ~ lrt""'-1~h1..cn•lo.:~. 'º""~º rumpcr!>t'. lu \.jUI.' "'°h11111. Li
J,,IC'ri:u&•• tn.. ,.uu.-J.i.Jo el tciidu .MIJ~ 1.unlu.n iun.a- ot.ru..iur-.. J.;l 1CJ1J.1 \l rn1'"n-.upodci..lrú1-.:'• w 1ibitt'fil

-J.
rtlluo •n.dc.k.-.b:ri.u~.._,,1..dul.&.,,. 1o.u.u1J.1 C'\t..an ~ qur:. JJ....-m.i, Je La 'uULa ~ pnn...lpclllu\ u&r.&a llWLliu
.. p1cn., 1o.llftl.ldlcll ,...aa Un.t ~~ J;r J'&"" lfJC ''\Zf'l ~ ~ f,-"' NA t&.hN&ine.... ..un ~U &
..,.¡., rl ....p........ ! r.. otn ... d ...... .Jira- pudo o ..u....,., ....... ~-&un. .............. .,.. i..
..i..r ',,,..,Jo FO< ,a.a.."'" ........... ......,..,. m.utK-. . <...si ... aw.. ~.a n.u. ~p.• un.11.unuu
.._ "'m..lu~onn l1p:.1....u. ~·mur.Jau. ~1nlriu. tw.wlrUminant.nru),' M.1 llkirtl•au~& ("IC'M"nla
numcnJWla; ,-etiÍ(UJ..¡' J, r11•1'.-1lUW3o.
[J u.·u1Sa1 u.11111-.ulu ¡~c"<Pl.i Labtquo <l< 191J,, ~u11ju1
.. Tejido adiposo unilocular lt\O que "ºlllklllll \ olMI\" llCT\.h.b . De C'!>IJ\ lo1114U\"'\ hl\ I'·"
libra., n:u... ul11r"'" (1..l•IJ~t:no lllJ qu~ M>~l• encn l.1, t..:1111.111
11 t.Hl\11' <ld léJrdo u udo.;;ul.t.r \'iJJ lll \'Utrc d hl .11 1~0 )' d ad1pu~J.3.
i1.llWrtlli1 o~uru. ,,¡:gÚn fa J 1clJ.. [,.t t.1 •l~ 1r.11.i1'•11 ~ Jt.·bc, L.i 'J.."1..uJ.1n1.&\.1~1 11 Jd h:uJu .JJlpl•lttl ..-.. tllU) ialiu11\IJ11h
..,1bt'° hi..l•1 -a l.1 .4.umt.daoóu <le 1.-.at\tld".,. Jh\~ h..... en I~ i.uanJo ""'.:' (nnw cll i.u..·nlJ. 1.t i..mlldi&J pc..¡u"'""" J.: "'tu
p.Ul.PJc1tü.L. l.J.!>J t...Kk>d lt.~· ~-,J..·l ...r twm..mll ~ lun.;k•J..nl~ f\w '>to:mrlu. b rd.k"'" <nin.""'' \f•l1.1
alulw"' d< 1'1"' wulo..'U!.c 1llc • . I rl '°''
T t. ,.,J.,J .I< mcn dd t.4"Lar wn¡w1"")" d Jd. \.l~ a "''l''' en
b f'CTW'IM inllin en .....lbre .lloll ~..... en J.:tnman..&J..-.,. d "".... .,¡,¡....., qu<<D d .........w~
la ~JOn Je lt.. tipJ....._ en Q ...ac."' & nn;N
lufl'<'
Í>I< tq>.kJ ........, d pmioalu • i - ""'que"' Ji~ JaJ cnnyCtL;L. niJ W" ~.. ~ übu ~ en 11.:.Jl"' b ""'°'"'
P'lftC ~1 Je b pid ~ que' llC'Dt d 11U1111ktOf"C'Mlf "1 tA.Jo Pnmcn\ tiC' lllU'ihoh
'°' '"'°
Jcr.hllU!i. ~-\4,il1('VI•• kMi drf
11.·u1irc-r1tclllk".do. nuc."'Olr.o ~UC' t1 kuJ.11
t.'4 \.Ul11"' J.d UCIMl..110. C..Oll La nt..J. d J~h.uJ11 .¡¡,J_¡f'hO mo<ntctlo '
lit 11Jc • Jl'"-'J...U L"1..cT de oc:rtm 1o.1t1••' ) lcic 111.,¡1 ..e en <•Uu~ ad-tpu~· lc~ll1...&J11 \"'11 l.t.i. ntJ.lll.1!1. y ~ 1"'' """" n:,i..h· rt·n,Jo,
1"' h1u111011.1.. )IC).u.d~ y l<1.!> p n>Ju1.itl.h I'"' l.a "orh.•t.J tic rruJ u n~Jo11 ÜI.• <lt·.,nutrh.Ulll.

booksmedicos.org
6 1 Tejido ad poso

' Para mú lnfonnad6n

Dt""'º r amilimiól dt lo< i.ldo<


-
In lpolwo,.." °"1='"' .. "'' <&1J1 <di...............
IN!ltr lfW<il9fKtroles,. t:~to l"~ 's!ero de de.Ida, 9f.iW$ J qllutof. lm
ti ..i<llt¡fcerJln .ilm.i«n.ado~~ arigin.m dt 1.. $llflllel'lt mo1fll'1.:
• St,;i,,u11:tn lt lll\41mm~ylleg.tn ~t•i., Cl!l~.n urna IJl.ió~
U''l'*t.dl' ltJ\c¡llll«H«.IJ~
• SC'Ol~ilLln cnrl híg«loy se 1111mpo11.111 h.1.)Llf'l ltJido .idlpow en I•
f1111N dl' 111autgli«tm c11ns11tuyentc~ de¡,., 1Jpop1oteif\b dll muy
~ drlhidild. o'i'llJLI~ fuw Ctm.!ry f"""fl.ll"m 1
• f°IO'f1t'tlrn de t. witt"Sh C'fl Lll mi:m.i~ u lu!G «ill*U. • swrt11 Oto l.i
1 """'·
~ ~ !iCD pa11C.WA W,0 difttJo pdt oltMtt.tf
..... J.., """""'...... aw., qil<Mnid -ddgolo
.....llf *b nwánlft~ ~ lOlll9lllf9 "1'tit dt
¡1.....,_....• ...-<1r-.. 1'.~11"­
* "'°
Lllf90••N:danMl.l)ctf.Jiilt'pird.ilf". la\qt,. ~poc11.­
t11 lo\upl.Ma knf.lbcO\ dtl .iceitino y La u111M:11lt urifo1uco1 'en Do1m
p111to1 ~1.1 lo1 wnglt', que lo~ d"t1it1~ FCll lodo l'I Of9'116fll(L tn 1111
<11~.ilb lomg11111L'C\ dd t~pdo i1dtpi.~11. g1;1i(lo1) ,¡ lo1 tn.:lm.i 11~®1\ll.:tOA
..,il\d pto<loodi1 f:U b •dlpoU!OS¡, lo~ quil1w1luor11:' yI•~ Upoptl11t'inih
lVlDl) µii\mil"'1~ ~ bldr~;lfl (llll libl'f,¡(.1011 lk> iU) Wlñpo!ICl'!C$,
,\!Jdo' ~r.t~i ygllmot que~ d.:fundcn lwdi1 el U1gpl.nt11i1 dr Lu tt:lu
"'' •d.POWi. C1I Lb qul' ~re<om~11i.in p••• form11 r 111·v.u 1nolrtul~ dt
lli.t<llQii.nolc. qut Y.' illm!wn..n .rtt. 6.1\. '·•"«'~A.o oldlpiow~ put
d<n,,.1rUIM~9'""'Y~...,;,Jl'flidrk~ ,_..'!'<

. . .-16
k-«tilu.!>11 ..........._......,,k_dadrk
""' ... Ctl d~(J ....... 8CltW tilW:t\.
<......toomm.-•flF"'l', mM~ieim±'Lf

.,--·Dl~l<lt-
_ _..,.,.,...,á>lm"""'""'""""dd""".i;.-

'J ~Lln kn r«qllXRS dt " rmnk.m.t dr lo\ ltlijXl(lt..'6 qll' llUIW'! 11:
tl.IW 1(!' -blr i1 il. 'll:fl!'Y.'lld ;lllb.ataul.if~ i1'14. prol!'IU\'\IC U~l:tl.okioñ de FJGURA6.J (of1~dtk1dotdlpawt9o1i«lllJ1deun11Wmrf\oropwn Lo«tt'Ao>v.•IW
jck!O\ 91.1.WS y gllU'rol,. G.IR~ difundm hJCW lo!. (J¡)\\ltl:') dd lrildO ..Ji lan.DJd(«i dr •dciooio' ~t~ili .fdlpú)i)I qul' l.i ?"SIC" dt ~ ~ tomp•mt lllllb•
Jlll)0, l») b lU\91M'.\.tol\i in...:iful:laf'!l ilqtl4, wUllCI\ .1.. p.111 le hldwfoN la mmil1111• 1cUJ( lu\ '1')ttr0<0 wb.lllMI K!bre d ltjiOO (Oll1tinlr10 de \li\1~. (1llUlll•
dr IJ\ ml>li:tu~ de .dbúmin,, dri plit\m• WnQUlfll'U \fl! 6.31 y~t 1111U-
p111 r..n h.l.UI oll ~ ttjl:b~ en l~quc ~e 11Ulil.i1.&r1lúll'IU e11ltdetflL'fiJW..
b~~l:.i y6l11I ~ llll11ijtu Mtdr.ino o11111te11l0.)

Ul~wpudglittrJl mtiy wlublrt'fl elpl.t\11\il.) b~o11.11iliti11.

en J• Wlllif'!. )' lJ Upoprolñna 11¡~ f Lp.aw.


.!oc." lr-.n1 ..p-.tt1J.n

°""1•uo d< rcnodo!. ~ .tlimmL.1t.-1on l.(lft mu...lt1 Jdi- de U,, hJX'f~ll.b l ).t n~11.1na.Lb. que t¡0c..l.1 unid.• U.
l..IC'fh.LI Je wktn.h. d 1c:pJo ..J1pow unilo,.uJ• prenk WdJ !>Uf'LTh~~ J.:- 1,¡,, i..d~ mJ01.dJ:.tlo ~ L..,, t...q"lluc-. wn·
~ ~r..w' '4: tr.trulonna c.'tl un lt<1"'11 <.k ""auLt... r.iWrk.ob SUUk'U'o ~t~... .&lrc.Jrdur Jr 11.ho adipo..1ll:r.._ L1 lcpdna a
u tu..tklftt........_ '-l'" mu' ~ gl1'.tt.1..1o llrtdJ11i.<lA. una honnun.i ptutct.. .a i..lKL\l1twda ptr lf>.l .muno.¡.,1Jn,
í.I ll.~1Jo .aJ.ipuw uniloc.ul-ar w1nbil'tl ~... W1 úcg.mo Ot\"C.'r....:.\ i..dul.i.~ Ji.-J i.C'ri..-bru ~ti(~ t~>anl~ l lL'lll'll f\.'\.1..1"-
..c.. rch1r. Su1t«:"lu..J. \'atla:.. tnoll-,ul.h, "1tn1c1 IJ. h.•pUna.. que turrj, p.lfU lcrtllliL f,,,... IJllllá,.uJa parth.,pa l!D J.l ~¡;,UI J...iun
tic:" 1.t lJtttlú.tJ Je tcj1Jo .utip\J:>C.t en <l 1.ucr pu )' lil 1.hg1.·.,tlon
de alilncnlth. l,11 kptin1.1 1.11..lUa rnnt.tpalnU..lllé l'U ~· hipu
f Par• mis Información táJJn10. JcM.k Junde J1 ~111iuuyc la ingcl.ta de 11lhnc11hh y
,JUIUl!tllJ el gllllhl J«:" «:'llt'Jl!,Ía.
l•erva<10n del te:jido Hipmo
La kJ•b ~ milorul.ir' multiloo1i.11 ~11 I• lllln«illn • Histogénes1s del tejido adiposo unilocular
..,,_
....... ~..i-.... -
kjdo . . . . in l;'tei'W"'n Dehaw\ ~ ....... d .. ~ •
~ojdt-
_...,.._,...,._i.~

...... _ _ _ _...........
...- ~llad
.. l.m ;1J.tpu1...1lo' wuh.kw...ita x Ofl'bJn.dl t'tl d ('1111"1•~-'­
a p:utlr Ji.• Lt;"h,tl.it J.m., "'1u Jd O~UU.¡,, PU~
Los. Ü.u. c..ilul.h se: p.&m.;cn • li.~ fibroblu.tn'I. pcn• luco•o
lvf1!wdcr«U~ID• ~ J6l\~c.otno•l.o ctfú°"~ a;.umul.i.n gr.¡.....a Cfl .. u ...1lt\'l..bmJ. ..:\1 '"-'Unuc."flJo., l.a-. e,otri.i>
U \btrm.l llCY• IOSO ..,rooomct (~l:lpllieo.1 °""'""'l\.t 1.1n p,¡pr:f lmPJI
hr11J1...h "'"'ti.In "'"T.U-oiJ.b un~ de olr.b, ~ru n1u .. 1~~ K
!4nh' tn l.a ~a.1woon re 91&D w.111d!I ti llflj.ttinmu r~111 wjcto .i
Jw.1un.in )' lorrn.in u1u. 111du.<,1on úrut.<1.1..UULlcrl\llW Je l.a
•l llvldMl!!i fult.1! intrm.is.,. olJ'.lllm proll!'l'lq.id11) 1> 111 f11Q.
ccilub Jttlp1hi.l u11lht1.1.d.1t lllg. 6.4}.

booksmedicos.org
- Terminación nerviosa _ _
°°'' "'"ªº'..,...,,. 1w~
~ Ao poc1to
r
Histolog1a Básica

Up-
.S3 S"1SIC ; _ QQQ í m
ª M<mona - -- cAM{!' ) - W.ro!eo

" m ~---
Go1s oe G ~vl
tr'sc !g!!ceroi fooioreado
(r=ser.-aj ___..,__
.()C<:;
Trlso!!g'"'.~o!e$ Acldos grasos ~re.$
FfGU RA 6.3 M&~ dl' dcpc.islio ycllmina<i&i de ~00-. m le\ !lfipxílos. lm 11Yolq!lmolrs wt1dmpu1Lm ~ d lnl~ yel hlgm rn fonN de cpluml~ yroas
~Oletl!,\ «m> I~ lipop1otdnl!S dt OCnM~~ muy b.Jj¡ fYl!IL.1WJ l:Jwdtmrty®úp.~tau). &i lus wpilar~ dtl t~;do ildipoM\. I! mfrnll li~1eín• lipasa .i!«J 6n llpoprot><Índ~
r ~ hbC'f<lll ~QldW\ J gknd. b.i\ dus. adetul~ Sf: tifundoo lfe\de el t;ptJ1 lwti4 el <J!Upla"m! del ddipotill.). ó:OOc-furn111Q lnJolgll:.tide\ qw U' dlllWUnOll b.bW QUl' ~ l::i\
nkoit.e. la fltri)il'Nlina qut libt!íl> las klitlirucionl'Hltr\10Si6 l!\lnr~ l4 Si'.lan..i inlJ~lub1 dt Jdl\'l(l)QI monOfo\f..ilo tidko itAMP.) qct «fü"J 11hp.n! \en~~ b !d bt11111Jfla.
Ga Upa~ hr.tulila ltl$ trl~1ttnlll'$ab!tcuad~ p~.i forrnltl Jddos grasixlm\y~i:crol (~!6.d~ su\Wtai~ u• difündt'n IA!ti• d i11t~~ del lolptli, OOidrb.ió&--. gr~stw.n
a lol p_l(aro hidrefub.:i dt I~ mc~éttd!f> dt .ilbumina ~fd dh.trfwse en tep$ db1an~}. en loHwlrs ~e lest111llLJ'.~ (Ofll') Íltnlt de encsgU. Ug!i<mil p!mur.t(t l!brt en la ~ngrf t
~! tapb.Wld> p1ir.op.1l111l'fltl' p;r el h9Jdó.


•o Hlsto1ogfa aplicada

Obesidad
!n C'Se'llc.iil, Lf 11~d.td ~ 11'1 descquilit.1t1 de lm ~C.lí'.'tn.i:s n•gulil
dOle'> del p~O cucpor.!I cun pMtci~'JdÚn dt• for!OI~ qrnet!c-0s, ¿mbien

~J:-f-
t.d~ y de t01t1'0fld:nienlo. ts produtlu de l.1 inge~IJ de uloriil~ por
c11dmi1de1u BE'tesa:ia~ µ~.i l.s!.1ltlwid4dó n11nn.1)e\ dd indft'lloo.
(on fitlc'>p1Jcticos, \t co11~k11'1.1q11e1! peno11d e\ OOl!Sd UM.nt!o tiene
...< ,,....,.- 20% o m.h del pr~o COIU.ider,¡do mmn.il ¡?dfil ~11.thu1J. Y.'gl.'TI lil~ t.1bln
Fibrol>l.;:.~to ~j
Upoblas-: o dcpe~u muyconutidd~ ln<11mbiQ, el fOOiccde maSd <01p0Jill esmtjv1
\ ~.ir.i <c1kul.11 i. n1i1gni!!.id de i. obc~Jdad. Ese indice \e ~1.W!eu~ dhl
dlrodo el pe~ en tg 11« el rui1WJdu de ll .i!turil m mclM. U valoi
nom1.d ~ ent1c :ro y 25. CJ inlbce de n1i1--w co'llOJJI tJmti~a se Lllila
mud1opa1.i ev.tluu C"I C}ldÓO de de~1111ilión. tn los ¡¡.IÍs('\ CiesarroU.i
doo,. Lf oboidJd es mJs frtw.11te que loddS lc1~ deflt'.iencid.$ .ilinenll
1~ s11m.id!~. l n o1dt1lto}. l.:i <ibesidJd wcle- ddic~e .si lumento dr Ja
wntid.:id tk tW<ilg!itet11le\ .ilm11«11c1do'> en <ild.i ldlpoolo uni10<11l.r1.
Sin que ;n;mentt• d mlmuodc <fl11Ms .idl>os.&S. LI'> <cilOlfd'> di? lo\ !li
OEr.t~ que oo ~e g.s~!oln en líl'> o1cl.md11~ fu!<,u de l.i~ pclSOIM'> se
.1lma(«l.in en 111~ cClul.!s it¡)¡p!M'> 1..nlloculire~ lo} ubt'>OS, 'tllbrr todo
qui~n~ pi~'fltíln tejido ddipo'>O luu.litaducn lo1 tcgiUn ílbdominill. }Ofl
mh proprru~ ,¡ lcsiunes i11tlrul.ue}, h!pcflrniion dt!ai.11, dio1bt'tes.
Ad'pocito ate1oWe.U'>t:., 1r.ra111> de ro~ti1rd;1) e iSq~1Y caetfi1l Li ube~ld.«I
mulci~ulat
e~ 11n ll.hlotno mu1 llCfJu.j!u.il p.i1il el orgi1M100. Pc1 b gcntJ&L la,}
ptr~11.ss af«t.i~ 'iNen rnooos )' ~ pe1}u~:1 mudlu lc1 ea!id.!.d de vkl.i.
FIGURA 6·.4 Origcnyev&!utioo dr la\ ctiuld~adJ~~ td qJJe il' enl'l*ttl:il ma~
•nibd e\ una cth1l.i mes«iqulmal 111difr1e11dt!da que. adi:m.hdr fotmdr oll'O$ l;p(I)
!tlt1l.i1~, Cfi9S1al~ fib1obld\tW. !i14'C::ÍIYdal y 111\ lip~t.!GS (tkJt<.bO/. ~lipttlldS·
!O\ Y. di!c1endai m tflul.i\ "dipows.. (U4111fob 91.n.i semtwilili1 p~ra Sdtbía<n la}
.. Tejido adiposo multilocular
nete~id,¡drs mc!.dlXAta} &I 01q..¡nt>mu, ~~ télulJ\ bd!p0\'1\ cnadu1~ pookr. \dfc1 a
p1aer.1.i1 wt11 .ilgum1s gat1Ln en su ti~opl.iwi. (n ~e eas.o, e~ta vuelve .i 1111 estor.!lu f.J tcji<lo 1nultiloc:utar tan1bién ~e Jtnun1ina tcjiJ:o adi-
p111 el Cf.M' ¡.\ISÓ dJ1~nte la ti1Stogé11e1b ffteiíltn m le-. 4llS unlfdin). Ln c(llJ.as RO !it poso pardo., por l>u 1:olor t:ara.c:tt<rii.uco. f.:.<.• <.olor se debe
d1hl)dft1n rn 13 m~a~ila. U.id1pxitom,¡d11roesml}o1 m lt'latror.ro11I!$011.11 a Id. \'dM.ula.ri·1.cKiOn abun tla.nlc.- )' d. lai. numcro...ai. nnto-
ctl11IJS dd dl~o. contlna.... qu<' ha~· en ~u:, t.t.'luJ<1..-.. t<ls m iloc:ondriai. Lic.ncn

booksmedicos.org
6 1 Tejidoadiposo

,¡0 Hlstolog!o aplicada

Tumores del tejido adiposo unilocular


los <1dip:1átos u:iilOOSldre~ ~elcn 01igitli11 tumlJ(l'S. bcngr.o~. los
li¡¡omd$, crJc ll' l!xthp1m Con ft<ilid.!d rncdW.ntc Df\lgÍil. ~ tumurn
m•lignu~ de los d<lipoti1US unik1u.:la16,. o lpos.)KO!fllS, son rnudxi
mt'tl!J\ f1cu.ll"'nlc~ que 11» li11on14 pc1u ~u ll.it.imhmlo es m.!s difítl
p1.11quc generiln mcr.i~!J~~ ton Íildlid.:id. lu~ li¡w$clt(OmJl ~ofo o1p.31e·
<.en en penon.il r.1i110res de 50 <1ñu~.

colur ro11zo p<•r Id ahundáJ1c1a de <..itoc.:ronH.t..,, :\J c:uutranu


dél h.'ji<lo tu1ilocukir. qué :,.: halla en <.üst todo el cuerpo.
d LCJtdo pardo es de dbtnbuc16n lunlLada y i.e locali1..a en
n:giuncs dclcrnun.u.lai.. E-se tc.ii<lo abunda en ,mi1nálc.:. que
fubeman, en loi..cualc-s .'>t' dcnonunú ~lándula de bi.lx:ma·
ción (dcsignaciún inapropiada).
En d Ícto hun1.i.no y en t'I noc1én nadt.lo, la fucahz<u:1ó n
del tcji<lo adipúM> n1ullilot:ular ~muy especifica (fig. 6.S}.
(:orno la Cantidad de ci.lc leJIÚO no Cn.~e. :.•n él adulto t'll t'U
extremo n ..Jucada.
Lai. céluJd.S <lcl tt:jitlo adJpü:.o 1nuhdo..:ular i.On n1enOrt.•.i.
que lru. del undocular y (ienén fonna poli&.lrka. El c1tO·
pla..rna ci.tá t.d.rt4<u.fo <le gutilai. hpidi..,'1.s <le difcrcutc:. tama·
1105. (Jigi.. 6.6 y 6.i) y contiene numcrosalO n1ilocon<lna....
cuya.'> c.rc.slas son en particular larga.... y llega.u a oc.upJ.r
to<lo el ci.pc.~or <lcl org.<inulo (Ci!-{. 6.7)
En el tejido a<lipo..o m ulhloculM. la-. céluJ& adoptan
una dispoi.idón cpddioitlc: fonnan 1na>as <.01np<tclai. en
;:il>U("ia:ubn U)ll capilan::. ~•.anguint't~. u :.enu:janzJ de.- la...
glándulas cnJo..,1'1na.... F1GURA 6.6 Miá'cÓ)lúg1.lflil dr lepdo 11dl;xnomuhdu(ulai lp,'!'ir.!trlotJ; )U\cdula>
cclrdll.CmH:.is cc111.i1!11r11 un IUleo ~ritountul ynr~ yub~asdthpidtb en d t:«u
pl,¡ima._ P.-~ cam~1~1. IJ ;.wft l~ f!r ti mioflfolcqi~! 1~11~ el ttjido ui:ík<ddL
(fuuln11 MK4 r lllul de tuluid'-w. M!'dunu <!L<r.ll:nlo.)

El lcJidu adiposo muhitocuJ.tr .se ci.pccializa en la pro-


du!.'<.' ión 1.h.• (;alor }'tiene un ~'d.pd importante en lo~ 1namí-
leros que hibernan. La cantid<:d de este tc.1ic.lo cn la ei>¡x.·ne
hu1n.u1a solo es :-.1g n1lica11va en el nctinalo, en el que l.Jeut.· la
J'unc.1ón t!I.' intcr\•C:n1r en Id lern1orrcguJ;u:.·it'1n.
.Al M!r c.i.titnulallo por la libc.'"r<lción Je nor.idn:nalina en
lat; tcnn1na<.iunc:. ut.•rvi o~a~ abun dantes t{UC <-""tin en Lon1u
a :.tli. c:élula:. (rig. 6.6), <:l tejic.lo adipu~o 1nufülocular tu:elcra
la bp6fh,b )' l.i. ux1daciUn dt: lru. ildt.los gra:.oi.. I..i oxiJaaón
de esto~ UILinlOi. pro<lutt' calor }' no A1"P. co1nu lcl de loi.
tcjsJoi. ('O g<.•ncraJ, ya que las llUlUl'OllJn.ts dd IC)ldU tnuJ-
Ufo._uJar pre.:.cnlan, 1.•n i>lb n1cmbrau á..., interna:.. un~ pro·
tcina lrani.1ncn1bnwa <lt!!10111u1.s.Ua l('llnugcnina u UCP 1
{uncoup/,,1g proteiu 1, prutci:na Jei.aeopl.tnlc 1}. t..,tá per-
O Tejido ~o mu~ocular poro nutc que Ju. . . protoJH.'.s tran:.purt.tdo:i hadad ci.pacio 1nh:r-
• Mezcla e!:; te.)dos mulll'!ocular y uni!ocuW 1nc1111Jrana rélt1mcn a la matrlt. nntocondrial ~in pa...ar pur
FIGURA 6 .5 Ois?l\ttxt1,.'(1dd1eydoi1d1pow mllt1b:<Jdf dd fotoh'.l11ni. ln 11W!V11b'. Ja ATP ~inlctasa que e-st.l én las particula.s eletnentalc:. de
b!jKb ~u mdtlb:'tf.11. blrop.m.!d.t 4E ttjidu; mli~ibnl41 ytlii?o.Jd1. (Ad~y la.s tnitocoudnai.. Por t.ons1gu1cnlc, la cncrgta qu:: g<.•ucra
u:p16d11údo too <!l!.mi:ild:O dr Mt'1k!n RJ: (-tul'.111 dllddb.trib.rtilXI u( human ÍWI l>IUl'.'ll el Uuju Je.• prolt1nt.~ no M" utiliza para :..int1.•t1Lar ATP y:<
fd!.Aoo:r.~tt 178:617, 1974.) di.i.1p.t <.01no talur. fJ c.alur '-.tli<.•nta la ~angrc t't.~ntcntd.s. en

booksmedicos.org
- Histogénesis del tejido adiposo
multilocular
Histolog1a Básica

Su JOnná<.ión e~ diferente d t" l.t obscrva<lá en cJ lt'Jtd~~


unil('lculá.r. '-•~:. célulru.111t':.é1u.¡uinmlc:. t{UC' lun nan t!'l lt'jido
n1ultilcxular !'>!..' lor nan cpítclioidc:.} .11.Jqu1<.·rcn d a:.pcctu
dc un¡¡ gldndula t ndo.. rina f\'tkular, a.11lc:. t.lc la J.\.umula-
c 1ti11 de g.ra:.a. No hay uoofonna..:1(111<lt> tcJido .at.l1poso rnul-
tdo..ular tl:::.pul~ <ld 111c:i1n1ento ni tran.slorrnatión d t!' w1
hp<J de lt:Ju.lo adipo:.o en c>tn>.

.. Bibliografía
Alig_d A el 11!. (..'<!lló1S): fhe ..\dtp«yu .utd Obn1z7: C:~lrulu.r 12r1d ,\J.,.
I.:uil..u ,\ü.J1i1.m.>t1D. Rav~n Pn.~s. 1983.
At~) 1upuulosG. H;úJ-'d, ?-1F:: Uu~oupbu~ f'hlC"du.• auá 1h.:1111ur~-gul;1·
t1<111. / .J,pt/ PhJ')i&l92{5):2tl'l7. 2-002:.
f-.:nbt:.. (';&": Th... .;.0111p;u11un:.h111 o( kiu ;u1J f..u. Bt.1>1t Li(t> Sd 61):).
199J.
Gi:.kubiuo JJ>: t.:1h.i>Ui1lu\l( 1n~h:l1 1:>. ltptu1. ;,u<l: ob.::.il): ao up~t..tl
1.. \·i~k. An" .~Y ·°''ªJ Sd %7 {}1.11\):39.11. 2002.
H~u1 T. ViJ"l·f>uts,A: ti.111v..h1)111.lnal 1.1t1<.uuphn~J'nlll."1J1.i.111 la11nan
ph)r<iultrgy and Jisea.so:-•.\f1ncr1" Afril 'J3( 1): 11. 2002'.
Ha,\t."I'. \\'A el ul.: S.. 11.un ;u!ip<111....iln :uwl l ~ptln k\ J...iu palidlL~ °"'' ith
llpod\•:.11oplne!-. / Cl1 fndm.1-inor ¡\Ji1i.lb 87(5}:2J~5. 2'l02.
Ft GURA 6.7 1n ntt~deldlill.r.1est1tttisa:dt~<flul ~~ m!Jlti~1 Llm H...l\d PJ:C':un1rolof\1:1.:ll(\' l101:ieox:u.. ani! Jti.:.uliu;t,.lK1nb-.·u.d1potp.:
bio'!"seUt..')ba unil lerminb:laldd~mru amieo.u ~imp"lico, um\1?\icul~Wltlp~ fll.'C búrllll•fl.:..: kpl111• .i.. yU111111 ,•Wnul:nin.g ¡n(lldn. aoJ aJiti<1n.... 11n.
toolirntn 1nM!'nJI t4tttro6:1ml. Uti~.iSmJ dl'I adipuciti, tiene rn:G~ m1ocond1i.h Curr 0{'111 1-ljmlctl 13( l):Sl. 2002.
(lt¡.mmtdJicn tolur rror<1tlil tn(fe l~;«n.is lipA!us t1~!Jd3'>~11 wlor <1m.iri!lo}. ~fJIJto;>,,_ C.: Lq.11111 a11J tlu.. uu.iuun..• \\'~h:u 1: bu" 11ut1 il1(t11al
:.1.11us n1flut:11C.:.• 1!1,,_ li11111u11~ r.:.,.pótl\"- }:,,, C}tO.l:nt' N.:w.>
11:7. 2CIOÓ.
n.'tl ..:apdar cxtt'n~ Jcl tejido 1nuhllocuJar y .!IC d1i.lriburc ~1ot!M1n C:A ,·r al : L:-pt.m ;1nd 11!sufauon oíbody ;,;d1po~d)~ .D:U~'r'·"
por lodo el cuerpo ¡x1ni calt·ntar hls thl~rcnlo t'1rganu~. IU-1 ~.:-UCtl, l 'l'J9.
~1.. 1Uln f<f: \.toW1.lt am.l J1~1rlLu1i,10 tll1u1J1.lU fd:J btu\\-U fa1 . •.\twl
En I~ <.'l>Jk."<.iC.:. hjbcn1anlél>·, el d<.'l>pcrtar <le Id. h1bcr- 1u~ 11s:6J;.1911.
na.;.16n obc.'CJéc.c a Ja a<...:ióu <le lo:. csti1nulo... ncn·t<l!M.~ <ld 'S"..ipc1lilaub l.: TI!,,_ JlrTu ..'nll:.llillll of \\'hit~ ad1¡)ust' <di..: Au d,,_~lro:ln
Lc11<lo inultilmuhtr que, t.'n ci.to.:. cas0:-., JI <.h~Lrib u.1r 1...t.lor. 1u1...1v:.•.u¡;at :.tUIÍ). / Cdl tliul 18-:M3. 1':163.
btimula () t.lt:sp1t.'rla loi. tc.iidoi. lubcmanlc:,.. Ni>J~rt_\a:tr.! l. lm<!enbL'f~ O: Tl1ch111wtl fot1.dl . 1111 H,l. Cytr~l.f:.310.
En loi. :.<.•rt.•i. hun1anos, 1.i. Junción de CM.' Lcjr<lo :,e hnula IYl\l..
.i. los p rimeros tnc."M-~ <lt' la \•1da pó:-.n.ttaL Duranh.· Ci>C
e
~dmlJfin!:' a ul.. U:.'lt.111. tlh.· ob tt~""' pf1>du<l. in fun~l.: h~;Jdt a.od
Ji,t-a~. l:~n / ()b)ta G,vm:tol Re/)fód &o/88:12 1. 2000.
pcrio<lo. el tcji<lo .i.úipOS4) muJljloculc1.r produce calor, <.:un S1.a.u1 JS. Grc~nwu1Jd ~1R: A r,,_·.,.1~--v. ••I J~·,,,_•lop1 :1<:111 of adi.¡:o:.c.- ..dlu·
lü que prút<.'gc al nt.-onato tonlra cf lnu. lanl} i!I n 1 ~11 ~ud auim;ll:>. fi!i'l /)f(>( J.3~1952. llJ71.

booksmedicos.org
booksmedicos.org
-
.. Introducción
El lcji<lo cartllaginl')so es una ftJrina espc-:1ali1.a<la d e
lCJll.lO c:onjw1llvO de Cons1.slcnd.1. rígi<la. De.sc:1n¡x>na la tun-
HistologíaBásica

cít>n de so~lén de lo:. ft'ji<ltb blan<lu.-.. rcvbtc sUJX-ríicib arlt-


cularci.i!n la\ que,_• abMJrbc c..hoques r fac.:ilila cJ c.k-sli:t.amÍt!Ul(I
de ltb huesos en las art1cul<1done.l>. El cartílago es c.':l.cncial
para la {()rruac:1<h1)'ti <.' ret 1.nuenlo d e los hueMb lar-3ot~. cn la
vi<la intnn1lt'.rtn<1 y <le.i.put':s del n.it:irn1cnlo. Al igual que los
dcn1ás llpoi. dé c..·onjunti\'o, el tejido t.'artilc1.g.¡1Hbü conhcne
c:Clulas. los t."t:lndrocilOS. y rnatcrial Cxlrá<X"Jular abundante-.
que..• t.-uustiluyt!' la malri:t.. La.... c-..i.vi<la<lc.>!> Je la n1atnt. ocupa-
dai. por los co11dro.::1tos :.e denominan lagunas o condro-
plaslús. Una laguna puc:xlc,_· c(.111téncr un con<lroc1to o má$.
la:. funl.'1ó11cs <ld l CJld U t:arl1lag1nu:.o <lcpcn<len princi-
palmente de la estructura d e Id malriz. qui: :.e rornpune de
colagen() o colágénO 111.ii. cla.:.lina. junlo c:on 1n<!CT01no!Ccu-
lai. de prott.-uglucano:. (protcina:. 1 glucu:.a11n1H..>glut:anoi.},
h1dluro11ano )' dJvCn.a:. gluCoprc)(eÍlllli>.
C'.01no el coláSénO y Id ela..:;tina w n llcxil>Jc_.., la con...b·
lt.'rl(IJ tin11t.' d e tos cartilago:. se úebc. en 1nayor n1edu.la. a
la:. un iu n1.~ ck•c.tro:.tál1C-<b enlft' lo.:. gluco:.annnugluc-.u10.!.
:.uJlatado.:. y el tOlágtn(). y a la gr.to t.untidad de molC:t·u l11:.
dé agua íi.1adai. a e:.o.i. gluco.sanlinoglu<.<in us (agua <le .solva·
lat.'tón), lo que confit•re turgencia a Id m.tlri1.. [ l tC)l<lO 4.'ar-
tilaginOM) no conth:nc: \'ásos sanguíneo:. y .se nutré pt1r los
captlarc!i del conjunli\'O que Jo enruelvc {périt.ond rio). l.oi.
car,tilagoi. ~u; rt•visten Id i.upc~l1é1e <ld huc:,~1 en la:, ,1rticu·
lat.1011c:, mov1lc:, no llcnt•n pct1lo11Jno r rt.>t.tbcn nulncnlc.'>
1 1

del liquido MllU\Í.~d de la:. cavid<11.h:s al11cularéi... En atgun()l>


cai.o.:., Ju., v.1.:.oi> :..tnguint~oio .tl ravi ~i.a n el ~.trtítago >. van a F!GURA 7. 1Mit!Nxq.\6~ dl' ort,. N,Jfbtl. ObKtwW que loS tondrotit0$SI? loa~
nutnr otru:, leJld U.:.. El tejido lárLilas1no:\O lainbién t.árt•te m (#lhtdgiN>& lc1 rrut1;11aiuchos form:111 pJ11J? fkgrupos bUg~ ldnto-m 1! pj:;l'
de vaso:> linfáticus r ncr\•Íol>. ~oc' oomt>m I! 1<1ftllllf,.lp.Jf1Ctt! el peñcootioteñ.md!to~<Xto. un tNul.ts depalton
C:onfonne a la.~ <ltversa.:. nt•Ccsit.lad<.-:. lunc:1onale:, dt l ttio ~ d!ÍNc11d:m m fotma 9c11du.il c11 u:od1ootos. fútlt11~ci6n: k'l Vt-qo.'fu 1t.1ml'nto-.>
urgaui:.n10. lo:. c01.rtila&'Ull :,<.• dll°tortnc.:1an en lre:-. ttpo:>: t:arti·
la_go hialino, que es el nlá!> connin )' t.· ura malri.1. conlicnt.•
fibra:> dcfk.adai. c:on1pucsta:, principalmt.•nlc dt· colágeno [ n el a.<lulh,, t.•l \..<lrlílago h ialino se hulla pnncipaln1cnle
tipo 11, lotrlíla8o clis-lh::o, t.¡ue c<1nhcne poca~ tllndlru. de e11 la pared <l~ la:. IO:,.i.S ll á.)ak~. la tráquea y l o~ bronqu1os.
cohigeno tipo 11 y tli>ra:> clá:,licai. abund11nt<.•:,. )' carlUagü en d cxlren10 \'Cotral de lai. ._·w;¡illal> )' ret:ubre 1<1~ :.upcr-
fib roso. que prescnla w1a 1natn..t conslilu1<la t.•n su n1aroría llt1cs .irti..ularcs Je lu.:. hue:,ú:S fa rgoi. {<irtkulaciunci. con
por libra~ de culág.euo Lipo l. gran movilidad).
Lt'h cartílago:. ( txCl'plu lo:, arliLu1are.:. r el tlbn):.o) M.'
h<1Uan cubierto...:; por u rla vaina tOtlJUUll V'"<l que rcdbe él
noinbrc dt.· pcricondrio (fip. 7.1 )' 7.2}, 1.¡uc: i>C conlu1Ua
• Matriz
en lumia gradual l.'on el .;:Jrtílagu por una c-.ira y el con.1u11· fj cartílago h i.:i.lin() .se l.'c)mpunc. c:n cJ 40% de :,u pci.o
tivo adyacente por la otra. EJ pcn~oll <lriu contiene ntr vio:.. i.eto, de librllla:. <le t."olág,cno tipo U dM-~iadas ...<in lu<'!Ju.
\•a.-:o:-. :>anguiuc.-us y c<tp1lnn::, h ulállcoi.. ru11ano, protcoglul·anu.., 1nuy ludralaÚo:, y gluc:<1prutein.1.:,.
En tos preparaJoi. ,_<1n1unc:., ef cul:igt>no no .:.e Ji!>l1nguc
pt)rque, t:'n ~u ruayor párlt', tonn,1 fibnlJa.-. d e dunens10 11c!>
.. Cartílago hialino .:.uturuc:roi.c:t'lpu:a..: adc:1ni'>. el inc.ltcc de refr..tC\.'1Ón tle las
llbrillai. e-:. muy .'>l'lllCJattle al Je l.i..-. mal ru1nol& ula:. que.>- J.i.,
f.:> d hp() rnás frc.. uente-dct cuerpo huntano y, por ello. Cn\'uelvcn.
et 111á:, c:>tud1a<lo. [ I t.ártllago tualino ÍreM"o e:, bhu1co-azu- Otro c:oinponentc u upürtantc <le la rnalnz Jel c:arlib¿;o
ladu) lrJ:,lúc:-t<l<'. Forma d prirncr c.squck•to J1.:I c1nbn6n hiahno é':, Id g lucoproleína e.:.lruttural c:ondronl•t:Una.
que con pu:.lcn<)riJad M" :.u:,tlturc con uu ~qucfe to ll..co. una macroJ'nolíxula con :,Íliolo de unh)n para t.ondrut.·ilúi.,
Enlrl' la diáfi:.is )' la:. epifl.su. de lo:, buew~ largos en <.rt.'(.·j. librlllai. col:lgcnas llpu rl y gluco:i.arnin<'gluc.ant•$. A.si. la
n1il•nlo M.' c1u:uc11lra t.-1 d.iM.o epillllario. Je t.-artílago hialino, condru iu.•ctiua parllcipa Je la a~uci.u:it)n enlrc c.-1 ci.quell•lo
cnc.argaJo Jl•f cn:i::inuc.u lu del hut.':.cl en longitud. n1a... ron101c.:.ular de lá m.alri.t. r los condroc:1lu:..

booksmedicos.org
7 1 Tejidocartilaginoso

Fibn1la
de colágeno
tipoll

Prote~n.:. centraV'··

Colágeno tipo ti,....

Matriz C3.P$U!ar Condroci10


Condros;rn
FfGURA7.2 bquMlr!•l.:itrdnskJCftmredpttKmioydY~Jgohi8A11~ &J.lla:o
que )l' diforenu.m en tm*oüt~ l.u télulM .ll:1!g:r.L!~dd paiccmdf'.1) wt.crnJrl glOb(I)~ r
su Su¡>('f f~. im:gulu. lb ruatri? dtl(ifllillq) tc("J.itn:> fibnll~«f4qtní6 !UIJ)' fiuh fwlllgc FIGURA 7, 3 Pcp~.)tión tlquemalktl ~ l.i utgKtl~6:e mei('(Uf.ir dr ~ ~ni
110 L"PJl l, t\ti:plOfia:ne aI~~ to11dsutit1». donde ~t cimpim wtwu1do dt p101«1g!ut1tm; dd e.u~~ biB. Lr1> ¡;t01t!mu dt tnhl!t cr...t:n dr m11nt1~ mi-:c:..ie hu~ muy
IS!il 1egOO en la perir:iil 6! ltr. ccn&oc~O'i l'S lil mMru upwldt larq.Js dr htdluroruno •Id prutesntl lttllr.il de~ prott'~lulaot6. L!S ti>doo6 de <oodroi
lb sdi"!.to d¡j !'lllcugluuino ~3bll'(e111m1un~ rlett1~.\1lc~ cea lds 6h11s tul~tr.JS y
<011tnblyte.idurigidl'1d l,11ru:nL

' Par• m6s lnformadón


~Ja., tfcnu1ntna ch.· m.u1 ~:rd 1nt:OrTc."-la capsulas porque JJ
Esttuctura d(! los prote~lucanos
p-rindp-iu i.e creía q:ue <.Onslituian una pan.-<l t{Ut" envolvia
Adcmdi. del wl~gc.nu, la m.itriz tontitne ¡p:uwwmim.'Qli.~.ml)!¡ un.. la.s (C'lulai.. La ba~ofiha dé fa n1aln1t <l::- t:artalago .se <lcbc a la
d1»dern.wc1¿(0\'dktett<On¡.'lo!Ei:lil~ p.uit focmi11p1 .,troy!U1..in!I~. (ad.!
pre:.c11t.1a d e lo.s gl uloitam 1 nugl u.::anu~ que C"onllt.'Ot'n radi·
mol&uki de ¡uuceuq.luuno ~ <O."flpoM de un.a pJrte troluJ prott'itJ ctdes .!>ulfalo.
•nudro), des~cbndc ~e in.uliiln num~ inokcul.ss no 1a1nifi<i1d.ls y
1cl.!l'.'l.tmrnte cort..s degluc.owmino;i!tr..ioos sulfiltilckis (tOf'ldruilíllsul
fJtu 4, tundroitln lulfat!l 6y querill.in wlf~!o). l.f)molrc'.*Jli1~ de< ~r.u1eu- • Pericondrio
9loci1nospi!Rtrn ceplllo) p.)1i1 timpia1ti.busck' eM.l)"O,cn queLt pct!t'ln.t
cer.tra! 1epraen1.i el eje ueso~én. y1.ssrnolécu!ds<le gruros.im!nog!L(c1 Todo.-. lt>i. ca.rtíl11.gm. h1ahno.s. t.':<.tcpto lo!> cartílágu.s ar·
ti..ularc:.,
e.slán <:n\'udto:. por una capa tlc tcJido l"ütlJUO·
n~ cu11e-:.pooden .i lols u?1da~ del cepillu. Halt.i 200 de e~ p1ote~u
hvo. dt"ra:.o t"n :.u 1nayur p.tr,t", úcnü1n1nado pcrlcondrio
n~ pueden dtableca unlt111>eS no <.UVdler.tes ton un.i scla mUlkul.i de
( figs. 7.1 >E). 1\dt"n1.ís de ser fucntt.• <lt" uucvoi> cun<lro·
hi.s\lronilno !fig. 7.3t que es un.i ~c~ilmin.i r.., uif.itildd ~·de .sho
1..'llos pattt él (.'TI.'t.irnil.'nto. el pcrkondno bt' en(arga <lt" I<!
peso m-0letul;11, pa1o1 focma1 un.t o1gbme:tJdun m<1lccu!a1 enurmr que
llry.i a medir h.i)!.l 4 1rim, mu~· im~!Qlt.tfllc plld <unse1u 1111 rigidez de
11ulnC1ón, la ox1gt"nadi>n y la clunlnac10n de loi. n:!>1<luos
l.i m.1t1ir arbWqinosi1. Cs.ss i1~amNttiancs de pro!e09!oc11nm se unen i1
nat•lábólt..oi. Jd ..artílagu porquc- Conl1t"nc vasO;i, :,..mguí·
las ftl1illc1s c.oijgeJW y fouu.tn el esquelete moleculai de 111 m-.i:!rit.
Ht.-"O:. y hnÍáltc.Oi., just'ntcs t'n el Ct:jido ..:arlil.igino:.o.
U cunlenido eletñdo de .sq!Jd de sol+r4!ilutm de Ms mo)C-wli1\ de El pcru:un<lno c:.til Junnado por lc.h<lo c1)HJUllll\'O ton
glucosaminog.!11<1100\ 11ctUa como i;n iiucrna óe c1mostig1.1aclón de IO!I
gran :lbundauCJa úc llbr-.:i~ Je \.Ul.Í!,"t"OU t1po 1 en la parle
1m¡r.utosma.inltos. o re~ort.-biornt'c.inlco. de ~.in ~¡ignlfKaOO fundo
111'1s .:.upcrfic:1al. pt"ro a n1cd1da qué iJ.e' acerca ál cárlilagu
n.i!, wbic ludo en lu~c..irtíl490\Clt1K.ulnies ICap. 8}. presenta un i!UHl{'rtto gradual dé c:élula.... Üt";.sdc él punto de
vi1'.la 1norii,lóg1t·u, las t.·élulas del pcrl.:onúno i.on M.'rncjan·
En tun10 .s. J u~ t:undrocito) h;.i~' zOuJ..) ei.tft'Cha-' ( fi~~. 7. l tt"s a los flbroblei>h~. pero lasque se sitúan a n1a}'Of profun·
YE) con abunJanto prutcogJu(;i.n\):. y c~sa can11Ja<l <le <lida<l, o~ca , t:crcá <lcl t:arlllago. se 1nuhiphcan .:l)n lat ihd.~<l
coltigt.<n(.1. E.o;a:-. zona:. pre:.cntan ba.i.ulllia, mctacroma...1a )' por ntihJ:..b y ongi11.ln ~ontlrot·itu... que así, por :.u fundón.
P..\S ¡x)s11n·idad m-6 ullcn~a:. que t•J n.~tu úc la 1natnz, y i>e canlt tcri.z.an tonto condrubJa..,tos.

booksmedicos.org
- Condrocitos
En la pcriícria dcl ..:arlílago hiahno, los <.oru.Jrm·iluS µn:-
l.énlán Íorma alargada, .::on el c.it.• 1uayur paraldo a fa super-
' Para mM lnformadón

Citofisiologia de los <ondrociros


Histología Básica

flt.· ie. 1\ 1nás pf'(Jfunc.lida<l, i.on redondeados )' aparcc:én en U fonóon¿mil'n1ode lu~ cond1oti10~ drpende dclcq1;il!l:ftt1 her.no
grupo:-. de ha:-.ta ocho célul<L,, dcno1ninadoi. grup-Ol> i$ó- n.11.idecu.idu. L6tirosln.i'J1.i lt'1tus1e1un.i ilt~le1~n l.i untt1islk pwtro
gtnO.!> (Jig,. 7. 1) porque.• sus célulctli .se originan de un solo q'uc.mot mwn1ti1~ qur lil to1thonA. LI hld'líxo11ison' y el c1lf.ltfiol li1
condroblasto. d<Smmuyen. LI bo1m-On¿ dtl crN..if!llC"nto (s-oJmi11011ufüw) que prodL'<.e
l.i ~.lpóf6i~ pion1t1C'le l.i s.íntc~s de sanw~un1...:d!1T o1 ( (tlder: cono<ida en
l<1:. ct-lulai. y la 1nalnz c:artilaglno~ M: rclrac.•11 <luranlc la
li1 .it1u,Jlldo1d toin? J(,~ t, 1mut:rw-IW! growlh foa/,)f 1, fac1<11 de u«.i-
prépard~1Un hbh>lógh:a.. lo que éxphca. Ja JUnna c.-.trclla<la
mitl'llO símll tnsubnil 1) t'n el hj;iadu. U 1oini1tomediu.i ( ili.mentil la
de lü., cundr0tilos y ~u .scparac:tón de la .c.áp!ouJa. En los léji-
t.1pi1cidi1d de ~iutcsi1 de I~ tondrobk11us y Llntbiikl 4 mullip!k.i<ióo
d('li. v 1voi. y en loi. cortci. t¡_Ul' ~prepara.u c:<1n .::uida<lu., IO:s de-cw (é)u!.i~wo lu· too11 ~limtd. elurtimJC"ntu ót 101 u1l1li1901.
cont.lroc1tos Ol'Upan J..., lagun11.s en .!>U totalu.J,u.l ( fi g. 7.4).
La supcrllctc Je loi. con<lrocth>.-> parece lii.<t al n1h.:roscopio
6ptko, pero el clct:trt'in1c:o revela que prci.c11h1 dt'preMOnc~ Histogénesis
y pr-0m1nendas rnayun.>s y inái. fn.xuentt•i. t•n fo¡, C01H.lroci-
En d Cn1l>nó11, k~ e:.bu....rn. dé J~ '-",utílagos !>urgen en
to.:. jó\'cne.l>. [.;;ta thi.¡x).)n.'t6n au1ncnta l.i :..uixrllcie con<lro-
d 1ncsl·n\.¡uuua (flg. 1 .5). La ¡.iriinér<i rnoddie.tdón que se
cihc:a, Ju que facil ita el lntcn:an1bio t·on el 111edio cx.tra(.°e·
Obl><.--r\'a Cünstlttc: Cn el r:."tlunJ1."U de lJ.., céluJd:i. rr1~·nqu1-
lular, algo unporl.tntc para la nutrit16n <l:.• t•.:.ru. <:élula:., tan
mak:. qui.- rt'trucn Stb prolünga1.ic:inc:.. y. al n1ulltpb(.'anie <.'On
alcj.u.la:. de l<i Cürncnlc sanguineá. rapi<lt."1,.. lonn<u1 aglon1t"r.tuon:.';:.. l..t:. c·Clul.1:.. que:~ gencr.in
Lo:. condn1«:ito:. s<1n :.·élula:. .),ecretoras de colágeno. en
<Ur.Í lJeUCJl O.:ltOpla:.m:a lllU}' basútitu )' ra.Jben Ja dt.>U(lJll llü!.~
C:.¡x.x-iaJ del hpo íl, prOll't>g_lu:.uno:. y gfu<:opruteina:.., c'Omo
dón de condrobláSlOíi. A continua~tl>n Se: uucia la ilÍnlc.~is
la ..:ondr()néc:tiná.
t.le la m.itriz.. lo que alc.ia lo.., c:on drobl~lt)íi unrn. di: otros. La
\.orno Ju.:. cart1lago.:. ..:ara ·en Je <.:apilares :.anguineo.!>, la
<lilcrc:n..:1adt'ln de lu~ c.:arü1agu:.. ~ pru<lul·c <l:.'Sd~ d ..:entro
o:dgenadón Je lo:.. c:on<lro(1lo:. e:. <lcíioenll:. y t'Sa~ célu- !}<u.:i.J. l.i. pt-riíena. de 111<,do que la:. .:éluláS iná.s lt'ntrales ya
la:.. viven l<)H b<ij.i len:..iúu <le o:dgt•no. El cartilago hialino
pr<."M'nlo.tn las é'arac.1t·rbtk'a..... Je: kn~ LünJroulo:.. n\1C:-ntra-.
degrada la glu..:osa ntc<liante un u1ccaui.s1110 ana(.•robio,
que las nlás pcrdCrka:.. loW.via :..on ..:ondn,bl ~lo~típk<1:,.. [I
cuyo pro<luc.to final c::. el áti<lo lác€ico. Lo:. nutnenlc:.. que
mc..,énqwu1a su~rfJ<.'ial fortn.l d pcrkou<lriu.
lransp<Jrla la .:.a.itere alr.t\·i:.~an el pcricondno, pcnclrán en
la matriz del ..:arühib'º y l!egan a lo:.. c:ondrO<:llO!> má:. pre)·
fundo:.. l.o:.. 1ne...a.11bnlO:.. de e:.c <lcsplai..atuJcnlo de rnulC:-
• Crecimiento
cul~ !'>OU, pnn1.'1p.drncnte. la dilu:.ión a LravC:. del agua <li.- [j t.Tt'd.n1ienlO <lt.-l l<1.r1J1ago.:.c debe a dO:.. prt>L'C:M)s: d Cf('•
:..oJvatación <ll.' la:,. 1na1:rOJnolé-(ula:.. )' el bu1nbcó que pro- ci111iento in ter-sücial, por da11siún nl1tbtka de lo:. coutlrod-
mut'vén la:.. JucrLa.' Je ...on1f•reii1Ull )' d~~compreMÓn éjerc1- lo:- pn:c:\.llltentes; y d t.Teéimjcn to por 11p0$idón,quc t.C" Ucva
da:. :.<•bre lo.:. L'artila,go:.... La falw di.- •:apilan.•.:. linuta el e:.pc· a C:abu a r>artir de la:.. .:dulá..'i Jcf pcnliJndrio. En lo.s d():.. C:il.'.O!'>,
:..or 111áx.in10 de lo.;; tartilago~. los nu1...,·<).'i conJ.n)dto:. fonnados pnxluc:en <l:.'í>pués Cibrillaii

FIGURA 7 .4 b!it m1u~fu1u91.iíil derubiktddcoo.r dr urtl!i¡ofbiuw de un dmm.il ~ \'ell 1IrJ"~t1a tres tondfl.'<ilm l'$UUS laguaas..Mdttie la ilbund«H.u dd n1iculu cndopl:ntnii>;lto
fUl?..'W m ~I t~cpl,nmil de-lo; cmi'odt»~. Gu1 «lula; ~Jo $intt'!!undo lts matétul.t~ G:e I~ mi1t1U. C.1<1 mil!rl! hl/ Qtiln untidild dt fibrl!l:l:S <Ol~!'N}. UlS{IX .)

booksmedicos.org
7 1 Tejidocartilaginoso
llD
..
ti o ~
..
ID ".,
,, .••
,•
flp

.•
••
.• ...

,, ..
~

..•
i
•"'
,. ,e
o

- ·- e o
FIGURA 7 .S H.1'1.ogirlcii!. drl urtilJQO tr.J1100 J p<1111r dtf me~~ulma (A,\. ~ m~~iuulm ét 111~ u•lul6 ltlt!:>tr41blall'$ fo1m1 1..a tejida 1ru;y trlular (Bl. Atonmu~. 10)
londretiJ'>{l)') '>e .iltjaa debidu al.1 ~du(ti6n de lll m.v.ru (C). ?tn uhxno, l.i tr1til~dan 11ut'6!1td de l!M'> lNull'> Ul1iJIW los gtupos dr c6ndroatu~ {gruptn ~n~) (O).

En lo bli:.it.u, e:-. St>meJ.1.ntc al C.i.r1ílago luaJh)(1, pero


10 Histología aplicada
111duye. ~~demlli. <le laii íibriUa:.. <le colágeno (en espt.x'ial. lai.
dt." hpo n}. una rt•d abunda.ntc di: hbra.. elá:..t1ca:.. ( fig. 7 .6)
Alteraciones degeneratjvas que iie C'l)ntinU.tn t·on 1...., <l:..·l 1X'rkonJrio. l.u <:lai.Lu1a con·
[n OOntpdtiKión tun b dem.b lejjd~ el Cilt!il.lyo liil!ino w t!ll'Xfl!ld licre <..uJor a1na.rillo a t.-Sk llpú <le- carLiJago. cuando se fo
~jtlo <m rel.iW~ frcw.."flc'ia d p~ dcgef11J11lt10S. Uni,h tumtlll es Ll
exarn1na lrt.'l>CO. talo l1braii. de <..'lai.tlna l>e detectan lon iiUS
t~kifK1r:lin 00 la l'l!dttl?.. qoc c.cm~MI! en el drpfiliro ~ hifa!D WCillW en
co1orantc.)I ui.ualt•ii, co1no l.i. üR.'t.(na.
i. (cmw de <fr:~dl! hidl'OOfpillit.I, ~r~ dd .iirill!lllu d-: j vWn1rn y
11.mul'fle~lil\C~
.Al igual c.¡uc: et hialiu Ü\ el t.'dl'Lílag,oelái.Li.::ü prCl>Cnta ¡x-n-
c<111driu y 1.:rc.x<..' en 1uaror mt.'tlida por apo:.it.ión. E....tc t.ar-
l os canil.agos no se regeneran bien 1ilagü .l>t: halla mcnoi. l>Ujl'lH a proc:e.l>o:-.. Jcgent·raltvtb que
Uurlíl!igo que sufre UN lc~i!in se tl'QC!rli'IJ ron di00..11.id y, ntutlw~ el hiabuo.
wces, de modo Rofll.lk'lq. aq:ito m nlios de corl.i «llld. (n tf adu~ Li
n>gcoou.ma PfU\'ier.ede l.i dtlivdtd lfd pttiwfdi!u. Wimdo untol ld.iyusc
lrsltrw..~ dlul~ dcrn-.id& ddpedwl!Oio lllV..:lcn d ~lill ck-itlUÓJ illi-r .. Cartílago fibroso
9!11.m el b.iiOO urtllg¡mso que rep«il Uk'iiOO. ú"t!r.-do i. p.w1r dl.'~llcid.t
6 t'.lb.'llSJ, o indU'>O, m oc.i~One, peqlll'ñ11, d paiWlidii4 en''Ctde f<rmlll
ll.'jitlow:tilvJir1usú ntK'roj.1'ud1i<eu11<1<kdlru~ttjiOOwn~!iW,1~ El cartílago fibroso o fibrocartllagu t:ll un tejido cou
caractcrÍ:Jt\.a.s 1ntcrmet.liai. entre el Lc,iido c..onjunli\'o
coláb>i:na:-.. pro<t.·oghKallili )' gJu(uprott.•frta:-.. <le mnJo (jut.~ deni.o y el t.arl il a~o lualino (Íltt. 7. 7). Se encuentra en lw.
cf tn-<t.11111ento real e:. r11ud10 mayor que d prutlttt-'iüo por d dbcm 1nlCJ'\•Crtcbralt.•:i,. en lo~ puntoi. en que afgunoi. tcn-
aunk'nto dc1 nt'tméro úc celulru.. [I crt.'ünucnto Jt1tcn.1u:1al Cllo donei. y hgan1entói. :.e 111.i.crlan en lc1:.. huesos y en la iiÍn-
menlll> i1nport.i.ntc y<.-asi solo~ pro<lul-C<.'11 l<b pnn1<.T<L." ta\C~ hi.is del pubb. El fihroca rl ílago .s1e1npre c.·,:,tá a:.ociado con
dt: la "i<la dcl Cárt 1Ja~•o. :\ nu.xlic.la que la n1alriz M:" torna n1á... el l<:jid<1 lUl1JUfllh 0 <ll'nl>U, )' los (ifnite,:, entre los Jo1> Wll
1

rigiJ'a, cl t.n"'<.'.iuncntü u1tcr::.lJc1aJ de.1a J:C' ~r \'Jable)' el ~arti· 11nprc.xiso..


,. L ... muy frecuente que fu~ ¡;on<ln,cíh):.. Íonncn
111lera:. alargada:-. (fiJ;• 7.7). La matriz del t:..brocarLHago
lá¡;o pa:w .i. lrttc.•r ,:,ólo pür a¡."(bkit'ln. f...a:-. <.~l u.I~ <lt.· la part<.~
t'.)I .u:1dúllla porque cunlicnc una gran cant11.laJ dt" fibrnii
prolun<l.J del perkondrlo ·lit' n1uluplican y .se <lift.•re1u.-ic1.n en
¡,:ondn,ctto:... que lle Mtman .d carlilagu. Li parte ::.upcrfidal <.Olágcna:... La sust:.111c1<1 fun<lant~ntal (fu,duronano., pró-
tcoglucanos r gfuc:oprute1nall) (.':. t'M.'a.\~l )' ..e lun1la a las
de llh cartílago::. en t.'J'Cctn1it.~11to ¡nX.'M..'Tila tran~u:iunC:-l> eut~
ccrt.·:ulla:-. Je lai. ldgunall que t.Ontiencn a lui. cunJnx1tQS,
laii t."t.'luJa:..<ld pericon<ln l> y lo,; con<lrm iltb <flg.'>. 7.1 G,_2}.
rl',gión en b.qu(' 3t' forn1an <.'áp:..uh1ii baWíilás, nl<~tacronui·
ttc:<Ls y PAS p().i.ttiva:i. En el .:art1lago hbro~c1, lai. nwnt·ro·
.. Cartílago elástico s.ai. íllu11.)I c:of<igt•n<b {LIJ>O [) Cl.)n:i.lltuycn haces yuc :-.1guc-n
una uricnla<:tcJn, en ~pane 1 1ciu . lrrt'gular entn! lo:-. tontlrc)-
El <:artilago clltitjco St' cnlut•ntra en t•I paJx.·llOn <lt• la C:llúi. o llenen w 1a dbpoli1c:1ón para.Ida a lo largo de la:.
ore1a. d t:onduch1 audill\'U cxh.•n10, la... trompa:-. audlllva:.., hilera.' <l~· 1.:undrtx.itw. <fig. 7.7). [ n cl Gbruc.arLílago uu
la ep1gfotb y loí. cartílagolo cunclíurmc;!o de: la laringe. hay pcncónt.lrío.

booksmedicos.org
HistologíaBásica

FIGURA 7.6 Yitrokc17dfia d!- ooctftedtt.!rbl.1go d.ISfl(oS1Jmcldo111n1 liallt.i pilril FIGURA 7. 7 Mltrct,109r.iff.t deGbrcGl111l.igu. ~/Jt:er~ l.n hHrm de rdot1!1)) -.tp!!B·
fibtd'dd~.Ll~t~UdSM~liit.rt1flbli:'uttíl~g~~·\.l'(l!Ull!t1U,~t ~)lnplo. Ct» Plf fihU~<dágMK Uft«!Rntt,nú:lnltM IP.?«r,~gorn id inWrti6n di! los t~n&n~
mdp..itdl6n de lil «l')ol }'en LI q¡ijom. '.tob~ kln ron resorttW. Mrdhm A.r..rnmlo.I en el uit1li1911 hlBdr l.i C?fhb del0 ~. f(ole1.idtm de pitru\ino bemJtadlmil.
/l,.i:di.lllOlllme~o.J

.. Discos intervertebrales 111c11tc grande, pero .:.un ló..'> ado:., el llbrot:arll1.c.gu lo !>U.:.t.1 -
tuy<.· en fonna grn<lu.tl )' p<tn.:u1I.
lo~ali1.ado t'nlrc lu.., cuer po:. Út' la!> vCrlcbrai. r uniJo a
cltai. pl)r ligan1cntüs. é;:11Ja dlsro intcrvertcbral con:.ta <lt.' l o:. <.liM.oi. 1nlcr\Jcrtc.•bralci. lunc1unan ..:orno a1nc1rtigua·
<lorc:, lubric:<tdu:, que previenen <.•I d csg.i.stc del tejido Oseo
doi. l'ompün t•nt<.•i.: l'l anillo fibroso )' w1a parle central.
<l::- lcb \•érlcbr.t.'i duran!~ lo..; 1n()vi111ienluS <le la <..ulu1nná
derivada Je la uotocord.t <ld c1nbríón, el núdco pulposo.
fJ anillo fibrtl:'M..I cunllcne w1a p...irciún ixnícrtca de k-:jido vcrtcbraL El nú.:Jco pul po~o. <..'on abundante hialurunanu,
C'.')tá mu~ ludraLidu y ab:.orbc la!> prc:,io1H.'ll co1110 ~¡ fuc.•sc
Cün;unl!\'() d~:n;i.o, ¡.x:ro~'H :.u 11láp.ir parlé itt'<Otnpünc<lcGbrü·
cartílago ~uyo.s h,1ct.'.:. c:ol<lgeuoi. iorman c-dpas c;oncé ntnca..... una alrnohttda, para pn,tt>:;cr la..~ vért('bras i:Htttr.t nnp<l.L lo~.
En lit n:gión ¡__entra! ú~l <llliJlo 11bro!>o h.tr un tc:.iid o tur-
tt).t<lo pur t'élufai. n:dondtada:., <l1i.pcr~i. en un liqunlo
\'bcoso Lun h1aluru11anu abun<l.tnte )'que cuuticnc peque· .. Bibliografía
ila:. cant1d<1dc.:. de t'Oli:\gcno tipo 11. &e tt.'jido coni.lltup: el
Ch~!..c:i.h.itll B. l•:i1k f\\': C.l~<.o?>.1rnmo~\1.a11S;: ~l1UdtJ 1 1.• :mJ hlh:t.J<.·
núc:léo pulpO:,(). En el .iuven. el 11Udc....:• pulposo ci. rdallva- tlvii. (:/(C Cnt úe1 H1od1em 8:1!5; Jl})o\l).
F.)1e DR. ~...luu H: Thi: di\tnLu!l()11 uf <liff.. 1..-nt n1<"1~ud:i.1 .•~c¡e-1, oí
..ollas.:n 11111hroln Ja.,11.. :1.nJ by:ahu..- urulat-~.. .:~f pil.(. 81uú~r.1 I
,¡0 Hlstologío •pllcad• 151:595: 19;5.
li:l!I Bf..: t1.ditut\: Ct1rii11tgi'. Vol T:Srruatt1t·, f«nd~1)11, ¡¡r¡¡f JJ.i11.1'1b1to1ry·.
Hernia de dis.co intmertebral A~ad<tnd" (Jtci.~. IYSJ.
f11.1n1oura LC:U d 111.: Qu;iub1:'!1i,ln of~ulh~n~¡)1 úl1.'0~ya1 11ul tr.Kll00
la 11.1-11.11• ckl .inilto fil!tos.ci, m.is frccuenll' en su p.iflr postNit11, h1 u~uc ~c1.tmtu. Ct>n.ntd!tt li»ut RK) 7:91: 19l'IO.
ruyos h.icei tol~gl'nos wn menos dtto~M, tr~e wmo tonS«L'itncia l.i P.:rl...i e d df.: ~1.tf1 b.+n11.xed &.ullu11:: n\:W mNhóclology fu i c.J1uud(O+
t'~P\llSióndel nútku Jl'J!pm1>y l'llp!l5tamicntocooto111Jtllnle dt'ldi~u. <.~'l<t<.llhllfi: aod µi.-p-;1r.-111on úÍ..:.\rlll:l~.: lr.tuspl.111b. J 81t'lmtti i\'k1lh
>. mtnudu éite se de~14l.i 6e su ubX:a&\n nOfmlll entre lo\ <.uapos lt1t~ •l',1::305; 2000.
vc1tcbr.dc~. (c,,ndo el de'íp4i.i..-nK"11tu e~ Mti.t l.1. méduW. es~.il, los R..-clJ.\' AH (.id11<1-1 ) : b.-.;tntc.l:'!lu!u.r ALlf.ru 5rnut111~:und hmt.1101'::.. Aku
nc1vlos ¡rordl'n <.omp.¡Wn•í.e ~e~ poslileq!Jt' e~to <.i1use mcllw dol01 )' f{ l.hi., 1 9~5.
1111~1ornos fb."'Utolcí-g!to~. ln l.J rll4)'>:11lil lk 10\ ~su~el cf.oloi: \f! cx.tieo&- St,,..l.."'~11 kA: iS1'ol~'Y rifC,,rtifu~ c~a.. C;1mb11q_..- L'nh P":.•ii. lWY.
po1la ¡idJ ~ 1nfcrit11 de ti región lumbill. 7-3tt1biaov ~z t'l til.: Cól t~"n :u ra1ig..-uuml m (a1t11asc.\. Acta An111
J 13::.?b: 198'.!.

booksmedicos.org
booksmedicos.org
-
.. Introducción
fJ lcJido Ó.M.'O e:, c.•I cornpúnt'11lc p rinc:ipal úcl CMJUdclO,
lllfVC d e :o>o.Stén de IO:, tejido:, bland o..:;)' prút<.-gC lü.;; 6f'3~tnOS
con ~ui. laguuaio ~· t.anaht.ulu:.. heuc ,,u luutla.inenlo cu !J
Histolog1a Básica

l~':nk<L' e:,¡x.>ti.tl<!':.. Lno d~ lo:. ntét odo~. qut" no pre:.C"r\'d


lillt céluld.S pt'fO pcm1itc el e~ud10 n1inu.:10M) de la n1atru:

ubtcn<:1bn d~: l<1njd.l> Jlna.~ de tejidu tht<t> preparada.... púr <lt"l>·


v1talc:.. t.'01110 lo:i. c:unlcni<lt>:. en la-. CaJa~ t:rant'ana y turá- g;l>le Uig. 8.2).
dca. ru.í .:.:01nü cn el condu1.·to vcrlcbraL r\luja y pn>lt.1,~ la Otro h~cflt"ª' 1nur uhhzada porque pl>l>1b1hta el eJ.lud10
111&.lul.i. 6~a. li>nnadon1 <le las c:Clulai. .!>angujnc:a.,, propor- th: l;i.:, célula:.. loe basa en la Jc-Stct.lctficación dd léJÍ<lü b:.l'c1
cu1na apoyo a l o... nlU:.c ul tb c:;qudt>tkolo para t ran:,lorn1ar y ·l>U fijat.. i t~n en un fijador h1~lOJ6gÍ (O ~()mÚn. la t"Xlnt.;;-
Mi~ conlra1.c.ionc:-. en n1ovinlicnltts úlllc:, 'r' C:,ta!Jlc<..c un <.ÍÓrt de la pá.rt~ rn1nt'ral de Ja rna1n1. se real.u.a cu soluoón
l>i:..tc1na de p.i.lancai. que: arnplfo la." fuer.ta:, Scneradai. en fa ..id Ja dJluiJa {p. t'J .• ác:1d o nitno..o al 5~>} o t.<n und w ludún
1.'unlrac..:ión inu:...:ular. {{U<!' c.ont1cne una suslanc;ia qudanlc (p. CJ •• I:.! :.al ioÓ<lka Jt'I
:\<lcn1"6 <le ti<L'> lunCtl>ncs, lo... huL"Mi:o. fundunun con)() áL1Jo <.'liléod1aminotttrat:étit:o, ü EDTA).
dcpúsito de <:aldu. ((,sfato y otro:-. 1onc.-., y Jos almacenan o
hUer.i.n <lt.' 1nancra 1.·uutrola<l.s. para ruantcncr co1istante la
conc:rnlr.:11.:1ón <l1.• t'.:l>Oll ltnporl antci. lOrtl'$ en lo> liquit!os <.;or- .. Células del tejido óseo
porcks. AlihnL;;rno, son capao..c:, <le ab:,orbér to.xiuas y 1netalc.'
pc.,ado:, pant re<lucu> asi, i.u.st.<lt.'<.los a<lvcr)i()io en oln~tc.iido:.. Osteocitos
El tejido Ó:,c(• e:.. un tipo t'.spc<.ic1.lizado de tejido conJUn·
l.oi. Ul>lc(Jd lt)S ~on lcL' o..éluJa.., que .M.' cnc;ucntnin en cJ
tivo funnado por <.'élulas y n1álérial éxlracdulárt'alcdl1.~ddO,
inlérior d:: la malflt. úsea y Ot.' up.an la!t lagunai. de la:, c.' ua!o.."'1>
la malri".t ósta. 1.<is cCtuJa.:. :,011: los O.Sl<.'OCitos. ~uc se hallan
p.irt~n ~:m alkutoi. (fig.-,.. 8 .1 a 8.3). Cada laguna .:onticnc
en lai. ('avi<ladt::, Uarna<l.J..:. lagunas u t>sl<.'()plaslui. en el 1nlC·
M>lu un OSll'Oo..'tto. !Xntro de- lo.;; canalic.uloi.. las pr~louga~
nur dé la 1natnz ( fig. 8. 1); los ostcoblastoll>, que s1ntt:ti1..an
ciunc:. de lo~ OStt."ot..ito:-. Ciolablt-ccn t.'011lat.to.;; por nlcdio <li.-
la parlé ()rg<inu:·a <le la 111alrb. )':o.e ubicán en su !*nlcna; y
los ostt."Oelastos. céJulas g.igant~J.. 1núvilc:.. y nlttJhnudc.at.la..,
que re:..ürbcn el tc11do ÚM."0 )' parlid pan <lc h)s proc:cM't.) de
rc111oc.lefado de lo.;; huesos.
Con10 no :,e produce <lilu.:.i6n <l~ :.u.:.lanctaio a 1ravé.:. de la
1natriz calallcad:J del huc:,(),, Ja nutridúu <li.- lc>i. oi.leOt'ttol>
dcpcnúe de los <:analic:ulos lle la 1natri1_ f....,os canalkulo....
poioih1.lit<u1 el inlcr<..i.mb10 <le 1nukxula:. r iont•:. cnln: IOio
captlan:i. i.anguínech )' llh Ostt•odló:,. Tod~):, J~)i. huoc.>.:.
c:,tán rt.'tubt(."rtos en J.ui. ~upcrhcic:, e).ltma <.'interna por
nH.'11lbr,u1a:. 1.:u11.1unth·ai. que <:onllcn::n tc!lulas ost~''b't'na~.
ci periostio y d cndo~Liu, respc<:ll\'J.1ncnlc.
l.a rnatri:r. nuncralb.ada lón1.a d1fi<:d el <:orle dd h.'Jld u
ÓioeO con el mic:ró ton10. Por ello, para i.u cstu<liu ~e utih1.an

FIGURA 8.1 NiC!ufoli;qr.tS.tlt'Cl,;t\nk.>J, <-00 pmo aumro10.. dt' 1111 (tftrdr 1ejkbóv.1> FIGURA8. 2 MIC111fQ(~·ilfw di' Ull! lknrw. de tcjkbósto~Ul ydesg!lo?«b h~Ll QUI'
l'lll.'I~ .1t u~tt\'a 1111 m.1coa.ocon~us~OonC'$rt'*dd3)dt' m:)tnt U pf.\?.iEf.! se t<JJn6 muy füw. ~l.Jg1111as rlo~ <.tuíiwl~ lk's:!lf>tk-1"1l'. desviln IJ lu? y.J¡;..11cctn
ur.!idad de tr11culo c11~iplll1rni'!ito rugo~u mdKa Q3t ~ tr.tia de una cdul~ wn una ~in ouu1~. l.D\ liinllhu1lo~ M'canooi<.111 yumtitl."j(JI Ll 'lil6: mttftdmbiodr mc6!tul11& l~re
li.'St protB:utl':l".oil. l'l'> W.«d~~ ylil ~nyre 00 le& c:lpl~fh dd pttithlltl 'J ,¡ ~b. IM.cdiaoo il\rl'lttllr.1.I

booksmedicos.org
8 1 Tejido óseo

FlGU RA 8.3 úqulmadc l11mifil!OOI i!IJanel!b!11:1uw. los u~twbl!'i.!us ur~n.incs d! ld!.<tlul;t) m~~a ~m!Eli!llll la mdlriloty.1niGt (m l'!l;ieda~ de wllq:nolipo ij ~
fom11 una bilnda foste~idt!). Aror.~buaac11.~I ~ed& se aiDcrllltl y.ipnwna algunu~ ml~ubl!)(o~qut' ~e: difererlCia.i e111Y>teodt.os. t.J p<111e i11k111.'f del dibujo lluJola tm osi:octtd~IO
que tomie1u1111 rtir*JM de m111tii re<Wn ftlmJda.

uniones .::01nun1~a.i 1 lc:,.. por dún<lt.4 put.-dcn pai.ar moléculas Íonna da, .tdr.:ltfnté a l()ii Oi.lt."l)blaiitOi. athvo.s )' (jUt' ttKla\•Ía
pcqucllas y 1c)1u!!i de un osteot.ilO!> a otro.. no está caldíicada, real>C' el 1u)111bre <lt- OStéoide.
Lo:-. o:,tCo<.ilo:. M>n t·éluJai. .apfa.i1ada.-. tfUt.4 p rc:,cnlan una
Cantit!a<l pc"fUCÚa d e rclkuJO t."nd oplibmátk o rus~)l>(>,
co1npk·10 <le (;olg1 poc.:o desarrollado )' nlu.:tco con C:-rú·
.¡0 Hl<tologla apll<1da
n1alithl condt"nl>ada. :\uuqut.> csai. car~1th.•rilll 1 Ca!i> uhrac.~· LI 1et1.tdcfini1 lt' d~o~lil wr1gr.in ilt'izt\:lild ~olm: J11 tn41rll óita.
l ru1.t urali.•s uu.htan que la at."tivlJ a<l <lt: síntcsil. e:> t"M'a~, Úl1?i1nliiió1Jcu e~ fh.'O~en!e~ pmnl!~ 1r:1Uz,u uiw tCcnil:.d pi1r.1cvo1
fos o;,.tcodtos ~011 u 1 di~~~11~bl cs par~ la conscrvaciún llM1' vel0ti&d de IJ f-0rnldá6n 6~. po11iimet:io impo1limh~ p.t11 d
de la rnatnz ó~ca. :\ i.u 1nuerlt.' le sigue la re:-.orc:tón <le la ~!UÚKI dcl lll'U!lltl':ltU ÓSCU y p.tld d~IWSliu.J <.icl IJ~ t'Jlfel ~d.tdt'~
matru_ 6s.eat ti metudo m1p!ic.1: do) i.nyrtlY.ln<'.1 de tcll«idhw. con vn ln!ct
vo1lo Gr s did~ Cn!lt! w. dus. J. <.Onli!HJill!Ó!I, ~(.' INll?.l Wht t..o~ de
hueso, J lo~ (Olk'S ~!! CXilmlrwn ill fll~~copiode fl1HJfC'~l'H(ii1. lol Ó:~
Osteoblastos t.inci.t 1!llb~lc1~dO\b.lndi1~ fi11oroumlOt'${:llt1poRiilaJI .t 1.r Vl!hXidJd
Lo:. o:-.h':()bla:.-tos MJn lru; c.Clulai. que- .:.u1te-ll1.:.1n la parte dr JpMidoo lac<imienlol ck-J huC"..U. be procedímle111u dr bkipsia
orgá.tuca (~ol<igenl) tipu 1, prottoglu1..in0!> y glucopro<cí· Ó>l'a es -Otil piuil úMgnmlic.n llt"l lds E'11fef 111edi1&.tl tumo lit 'l>~leo11M.lcl' ·
na') lle la n1~1tnz <be-a. A<l::1n.is. :o.lutelu:an u~tcú1H.'tllna y tiil. en lo1 cu.il k minl."f4fuo1don c~ti o11'1n.1da, y 111 o>tl'itii filNos.a quÚ·
tiGl, ('f'l ta <¡IX' el a1.Wn«1tu de líl .tetMdad &.'> los osteudastus. tlitnitlil
o~<."Oc:alct n a. La pruut<ra J.idlha el Jepó:.1to <le catc10 }' la
matriz ~co1.
se.'.-,'Wl<la Cl>limufa la cLClJvidad de lt)i> t>Sk•obJa..,tú~ l..1>1nu
parte <le la O-Slcocakina M' protluu~ y ;;e transporta <.'n la
l><lng,re. ;¡e-lúa ta nto en luJ> o:-.tcol>lai.toi. h.M.ak•:. .;(lmo en lt1:-.
locab:t.a<lo.\ a t.lbtan~ia. Lo., o:i.lct1bla:>toi.. Mln C-.:lpa(.<..., de • Osteodastos
..:otKt:nlr-.tr loJ>fato J e cak10 )' participan ::n la nunerahza- Lo:-. O.slt.'l)(.la.iitü.;¡ MJn célula~ nu'wilt:i., g1ganl<.-s. 1nuh1nu·
ctón dt.' la 1n:itr11.. S1en1pre :.<.' ul>1cau en fa:-. superfk ies ó.,ca.:-, i.Jt:aúas )' n luy ranu.licada:o. ( H~. 8.3 Y. 8.-1). La$ ra1n1llcá·
uno al lado dcl otro. en un.i. dii..pui.11.1611 t¡u~ n.>cucr<la a un c:i onc~ Mlll n1ur irrc:;ularc:,., l·on h)rrn.i. }' cspesur vMiablcs.
cpdclio ~unpl e. (fi& 8.3}. Cuando hay at:L1vida<l tl<.' i>intesi:o. Í!b frt'Cucnlc qut: en la:-.. zonas d e roon:ión <lcl lcJido <)i.co
1n h:n:i.a, i.on cúbu.:o:i.. <.·on c.·1toplas1na inuy l>ai.ófllo. En l·•un· haya pore1oncs dda1a<lall de loll o:-.lcoda:-.loio que se halJan
b10. t'O C:>latlU.\ pt>('ó aéth•o:i., ~aplan an y I~ bai.ot111a ólU· cn J.~pn-i.1 01 i.e..' Je la inatn z excava<l.aio por la a..:tivtd..td <le
plallrn<lth.:a distninuye. Una vé'.1..~ul.! quc<l.i aprii.ionad ot<n la c:-.ta;¡ lClulas y ..:ono<.:i<lai. como lagwias de Howship.
111.tlri.t. rc..:1.:n sintcti.t..J.<la, d osl("t.lblasto pasa a Je1101runan•c El t itop1ab1na de Jo3 ostrodastos ci. gr;.inuJar. a Vl'tC~
úsh.'()..:1tu. l a 1natnz loe J.cpusila aln..Jt-dor <ld CUl' rpo Je la pru\'b.lo <li: vd.il·ula.:-. ..:on tranca ba:.ofilia ~1 son jóvt.•nc11 )'
..:(!lula )' de ~ui.. profongalinnc:-.. l'OH lu que ~e !o rinan .i:-.i <1t.itl6flJo~ 1'1 son n1a<lun's. Csta.;; células S<- originan cn pn>·
lui. l.tgunai. )'los <.<lna.li<.:uloi.. Los o:.lcohla.~tos en la la.i.c <le cUl'!\oOrt'i. n1ono11udca<los pro~'t'n1entci> de la u1l'tlula bi.ca
i.Ínlci..b pn:.:.cntan la... caraclérÍShca:-. uhra~~lrUt.'lurales d(.'. tfUI.", di 1.onta..:tu con el lep do ()St."ttl. :.e unt.•n para lurn1ar to.,
lal>. t:Clnla.:. produ~toras <ll~ proteína)>. t...i. 111atrlz óst.•a rt"..:1Cn 0$U!'oll@tu.s multinu<.:lt•ado.!>.

booksmedicos.org
- f Pata rM:s lnfotmadón

Origen y dtofisiologi'.a de los osteoclastos


Histolog1a Básica

U 11..11e1fx:iev.tiVJde kli<U!t'll<l6sto~ q1.'('~eu1irn1~ h.idaü m.mu


6'>Ñ, ptl'~U llfUlon9'KiOoCS "•1o1.1- i n:giJl4fl'i (f'iq~ 8.4 y..!J). LI
IN)'9rÚ lk e~.i~ prolfHlg.i<kl~i tiene fumv ~hoja e> p(ieg!X1 que i.e
ll:bd.vkltn. hlr wcrur d!! psolong.ioonc~ es!J rodr.ido pur u:iil zun;¡
tihtpl11sin.ítia,. l.i zooa d.ir.i, con tsC4Y.li urg.íltUIOS pew n1ud1~ fil.!
llll'nt~de .itlin11. L.1 rond d;u• e. u11 h1<;¡a1<le11dhemn del os1rodi1~!u
il 1.i nwlrit ÚSN )'uea un nikrro.m.tiiente reutduen el qot ~e p1Udute
la 1c~U'fuón ów.i (rffJ·aª·~>- to~m1~1as lie(le'LUl, hi1cu ~ mkro-
11mb;n'ltc <en11do., d(i o tH 1I, tolilgcni1~.:i y oltilS h.ld1ol.JS16 tfiq. 8.S)
i¡w iltlUdO l'O el l119a1; d'i.I,. dig,cwn 111 111<1l1it UCqJflit..i y d!~~ktn lm
uiS!i1lcs de ~.ilc~ &-u.Ido. Li1 •c!Widtd de l(r) 01trOd&ltu~ estít coo1
ditlddJ µoi ci!OCmd!> lp,utclrw.1 sei1ilii;iOOrit$ peql.Cñ.i~ que <1ct\1isn en
fcn n.i local) y pu1 l10tmooil~ como Wc.c1lu1oohW. hun:iooa p1odt1dd11
¡¡or L! 91Jr;<l1;!. 1.1oldes. yld pc11dlhu1munc1. scoc111d:1 po1 Ll~9l.mdulc1s
J:.lt'illilUido.

,. Matriz ósea
l." parte in~)rgáni'a r~pn:sen t;i t:~rc·a Jd 5()%, del peso
d~ la ltl:!tnz Ü•.;(.•a. Lus 10111:s que tnás :-.:..• t'nc.:ut.•nlran son d
fo... fato y d 1.'ak io-, pt'ro t.JJ111Jién h.ay b1..:arbonato, rn:tl;!llt:MO,
polaJ>iu, :.odio y t:itr.ito en ¡x.~ucilai. cauti<ladt'J>. En cJ>lU·
<lio-ll de- ddn1c<.1Ón <lt: raro:-. X .J>C <lt'illO-lllrÓ qut.' lo.\ trtl>l<t·
k•-ll que l>t.' furman 1:00 ..:aJc1u )' (6~(oro Licncu c.'l>tructur.i de
ltidrt>xi;;patil;\, con la c.on1pü.t;kicJn .!>iguientt': C:lw(P0-4}"
{01í)z. l.oll iunt.'l> de l.i supérlide Jet cri$tal úc l'i<ln\uapa-
FIGURA 8.4 bt.i mi«t4ulugr~w nu'>!r<1 tlricr>!eoc~oi. ~titrh."S) quC'd~iermLJ llla son hi<lrat.tdo:-. y. por lu lanlo. ha} un.a ~:apa <le agu.t y
llU1111.l ~r¡_ (l tlikodNo ~ twU Clü.J g1<111dc «lO m~ n11dc-.:~ yp1e~mt,¡ poi~ iunc:-..ilrt'dt-<lur del t:n:-.lal. f::sta St' dc11om1na capa de hidr.i.-
tkcifSatupl.riin.Ut:dS.t1umt1us.n uru de l.i nulrit~a en rooOOn. ObscNr el tum¡:'dl 1ac1Un } lacihta el 1nlc1t:n1nb10 de ionC'S énln: ti <..rt:-.la! y el
tim~nto da:o &JMe ~ p1od11cc lil crc.sión ~ la IPJltiL Una too:ñi dr protoots buli9d! litjutdo 1nlenttc.'1JJ. Lo:. tni.l:ak~ dt' n)alrb. Ú:.1.'a n1ut':J.r:;¡u
en 1.1 mr:ub1.in.1 dd os!WdJ.s.to i1ddifi(a nt ttap.trlimentt\- quc n duntlt ~ prudutt LI i1npcríccc1<•nt."á ~ no :-.on C'xat..t.irnt'n!c 1guaJt's a la hidroxia·
diSt.fui:wn de IOi mcc1al~ yl.J dge.\.ll!lll de la irul!it tfgM!kd. J'dlila qué ~ Cnt.uC'nlra en lo.\ 1n1nérali::-. d<.• la:-. roca:-.. La

Os!eoc\a.$tO

Prolongaciooes
W-llosas

FlGU RA 8.5 bqutml de Id <i.SatOO 6s&1. l..i\ tru!ald~ u1111tnida-, m !1)$ llswJfn.i) «lgi'larh m cl ~ 6! (-clgl) lm ion~ lud~cnu ve Llml:Wn ?iudUU' l'I ~.nro 1ot
rn min«alesyp opoftion.l
11a«lief'Etl hlt:lol ~I im:u.tnbim~e rardd(I pee- lil rona Ofnáutnó!I dKc\ dondr <li:l\.~n aiSI~~ re~tu dd !(\!l!o. Li~iÓn hóllt.t ~ dl!Ol!,;(fon de:
d ph idNI p.11d ~ •<l«l di? ll~'?nzmJ)h>±o~ticas de lu\ 6\01i:rnas. ML 11111Mtlil:~d1111inil y la upt".ril el dt~.:i~ma ~ 1~ ™«:d.i\I~ ~ ~ pJ11ble qol' lit dgc~110n ~!lll9J p.Jra
qucd~!ie 1tlt6flaae~U\p\du<IO$:llo~c.lpilai!~\~\.

booksmedicos.org
8 1 Tejido óseo

parlé orgánic.t úc la 111alriz c:.t<l Jonn.i.J.a por fibra.. i:olá·


gt>na:, (9:,%) C:()n1puc.·.sla:. <lt' ..:ohigtuo t1p~' 1 )' cantidáJé:,
.. Periostio y endostio
pequena:. <lt' proleoglucanos r glucopn )tt.•ínai.. La.s gluc:o· lAS St.ipt>rildc~ tnlcn 1a y exltma <le- los h ué:.l).'i ~e hall;1.n
proteínas del huC'.:.o pu:.'<.lcn lcucr t1trta parlldpad6n t'n rt'<.'ubtcrt,lS <lt" c.:élubb o:.tcbgenas y lcJldo <.<1njunlh·u. que
la nuneraJit.ad ún <li.- l<i nlalri1_ Otro:. l<.'jidos con n1u..:ho <.ons!tluyt.•n el cndc,süo )' d periostio, rc.-spCclh·anli.'nte
cohigeno tipo l. pero que no conhcnc:-11 é i.a:, g.luc."Oprotéina:.. (fi¡¡. 8.6).
no :,uclcn c:al..:Lhc.'ar:.c. [ n \'lrt uJ <le .su abund.s.nc1a de Gbra.-. La ..:apa 1n;;\i. :.uperfldat del perlu.~üo t:<Hlhene pnnc:1pcl-
c~)li!gena.s. l<i tnalr i1. úsca <li:s..:alcili:ca<l.i. lié t1ílt Cl)ll lus colO·
n1c11ll' J1br.t:.t.'.olágc11.t.i. y tlbrobl.t~tos. l.a:. fibras de Sharpe)'
runlci. !>tk"<..LI Vi>.' tld colágcnu. .)();i ha<.c:. J e fibra~ t:ofá:;<.•nas dc1 pcno:.lio que pcn<.•Lran <.'n
La a..soc1at16n de l.t hi<lro:-..1apatila con la..; l10ra.s c.uligc· el k'Jhlo úseo y wt<.' Ot:ou hnncza <.'I pcn<):.l1t1 al huéi>v.
nas J..i. rigidci. y rei.btcocia al h.jido ú..;t-o. Trilit la dunina·
Cton del atlclo. lo.s hu:!SO:-. .:on:.crvan int.tt'La :.u fúnna. pc.•n)
:,e tornan tan Jlcx.1blci. ..:orno lo.s tendont!'lt.. La <l~lru..:cu'111 .. Tipos de tejido óseo
de la parle oQ;átuc:a, t¡ul.' t'~ <.'TI su mayor parle c<ihigeno,
puéd t' rcah.1..ar$c por inducr.:tdtln y land>ién <leja el hué:.o \.u;";ndo ~ obscr\·a a sunplc \'1.Sl <l l.i.
~upcrltctc de un
tu lacto. pero tan qucbra<li1.o que dilJdln1c11h.• ~e lo pu1.."'tl.1. hut'~O :.cc1..·1<111a<lo, ~ 0.:()lltp rucba t¡,U<.' c:.tá lorni.ado pur p ar-
manipula r ~i n parllrlo. ll'.S ~In r
t.il\'J<.l.i.<lt.4..<; visib)e:., el huesó t:On1pa<.-tO, por- rcg.ur-

./ Vsso sangu!neo

Trayecto _
r.ek oidal de las - Sist~. de Ha\<ers
fibras coligenas

__ laminif.as circunierencfa!es
ex;ernas

ConOOc:o
deVo!knwltl

FIGURA 8.6 UqutJthl: dt la p.irt'd de I~ ti<1fi)ls dr lti) butSCI'> la!Qtn••~pifietm t~ !llJ(ls dt' tc,000U"O1.iminill~: I~ ~s dt' HJ\i'I~ )'lis limill.is ti1ti:n6m:11ó.ls txk'.mf.S t'
ElrllMS. (l 'ilSteau dt' H!'~n dihuj~o tn !l?'i dalo".Mlnl'S (ou.W yq fu illl!JlfJ'da'¡ imesba !.l «icrA;i.tOO del.is ib~ (ttl~r.cl)tn 1:6 l«nllln ~W\luw l,n lamini!ld~ iftle~i€i&Jn tn
1~:. U~is11:m.i ~ Hd..m 'JR sr:tn").llt',o la ~vittdo. 111a>~I!;, lc1 dtt(á~ dt' In fbi$ rol~gu-.c1s m c.ttla lc1111iui11A..4 !d d~\'tdt!i. wtW?oa m ~t~m.i dr Hawtt .iklPJ que
muc~ra un upla1~ (tctlr.il ,ldmtién tuy nEl\lo) ~ ou u•íl11)1JiX! enti dhij)) ymud111) l'Sltodtos ton ~ p1uking.iotlt').

booksmedicos.org
booksmedicos.org

'OUl'llllU'-"" tt.,.,o op1l.ll f:l .-mh ·\110: HI tf'l11'1"Jlt 1'111 ltl! U.),( '(Jl'llllntUT'f Otl. OUl'lU! 11t 01.lll ,'Ir
~>11 'llllt.l,..U ·"'r lll"H'UodoJd Jo\rw \ (f""Plll""l ~PUi IU'"'I Ui"i oi.i 0...,.-u.1 1.i1nh1rn' u:t ~'"'l.11'.h! .mb <~~ O['!l:'ll .t.11111 hl [
,,,,,J... u¡\ ~o.~P.J '-ll) Q.{7.DUTJ..U "'f""'f"IU..., JOl&.'W .>U.~
OJnptwU! OO!Jl'Ulµd ~\> op1~1 •
~~ U1' ~"'"I' uµ?.\ ll-l wrcnJ
=f"l'!,._pP
"" ~" ""l'.l .,..,..,...i .,..._,., . -.' ......,. a ~q .4N:D tak......,J..rp n:lft w -
-..Xllt'J'WI"" • .'!"\UWl ~ ~ ~ aunowv1 u.> ar~,..~"""'"' Jl'UIVfan1 n nu
'tOWI-" CD" ~~-'f' ~'f IU ~J., pr ~ 'QIJll --7""-~ p m 1@ ~ ~WUll tm "J1'f'd;aaA wi
ttJrt-" .., 'I' r...o:t "!"':ir-,~ .( "1'1lft.~ º"""J .\nu
.;I('
u •'ll"r"' ,,, uJ ·,tlltjlOllV' 0J1111111""1 ·~.' ••r,P.1:a ~.\nm
q-w,;fyf'l" l1'J•1•.1~""'Uil..,...... Jdc;:ip11 ~JJ cQ\\\ "f"'""
p U] .... ~U1'"~ ·~l:tt p :iür¡qql<;; º1 ( f"""itu .. .... U:"t•l
~ ·,rJlll'lf'J I ''º1 .,,, Ut-1-,l'Jf'd;u r1 u:i OWCl"t ntJf111•uqu1> un
-0JJ1•1;:.r l·' u., 111111·1 ·11J.i1111Jd ;"l;>;).ndr ;lnh 1i ,,, u111•111111I
('l'p1'111r~m1 1til> op1f:it 1:.1 '/ll ll'UI t'I :i¡t ll:'llU.'ll lrnhuo:i ' fllU\ IUI "ºI ( 'illllll·'"
l'lj~l~ll~ll!W llfJ\01'.td 4'o.1Jp 000f'Jl1f01l """~1dl'f<'J' ir111•1•1rrÑll! ·~·o!Y4J~!Pffi "l'!Ull;llU \1'1 u.111.111110' "1d11 'iOf! ';<'1 "Jl!111UflUlll n "1"11'
1111111'.il(•,lld•.ltufl't JCl~OO!BP4 JlJC') "1 1,..,.~ M0~1p "~.1u1111 O<nhJ(lduOQ'lq Un~ -OJftpl:t.U !·l.\ O!J1"Uµd O rutip~WUI f-1 o>-1'1.I ttrfl:"1
,,_,__P•-"" """""'"fUOll ""l"f l'IVllll!>H "f' U._'Jl ._.,r
_\r11 •u_"t~•1'f''rft{ ~I\ ;lf' llJUn..t .~ lr-1\
e -( "11!""" · - "1"1'1"' .......

, -~ "
-au'rp ~'lftll.lq ,.,.._'".., q .i r..nr-1m q ...... C'("~
p '~ '1 Ut1., "U"1id T O:'JC\i 1_~1 ,.. O 9'fU N4lft
;l"""
.. 11:1 ~~ q • ftll'P."'1 ;11(' 1:.'Q'"C! """.,~ud ,, " '

'""
.T
~. .,
.• l. . '.: . • •-.f·:
~
)\ '-
Q111~U1U" "f' ~UR.'I O'JI" I"' Of"'4lr ·dru "'f''" Oll('..., .."'°.'
r¡nr-~u -1 l'"1 'rl·~ u~'lf'\,U p U]~ qnp>W '111J ~
-ndn"'ln Ul".Jlll:•n"'u' 7"" ..o)Ur1 o;oo,;;'ltl~ .,..., :tp ''"lr•r ri ·'r -~
:>
¡
' ' '•
'·.
. ·-
.....
. -np:.u1º'"'nr•"'"' I·' \ ,1..111uod"i <K:in4 pr
,..,.l,\"r1 '"" ~l'l'I
¡ ; • • , · ' ' " •;,41t<l)p .1p 1u.n.leu¡tu o u;ir 111 :i,111:i 1•111,11i1t1
', 1' ·- •, '. -11r~11 ti111.1 11,i •.inh tti.il(u11d'\:i 11<.::inli Jod o¡r¡wJ1•1.t.i"' 'f!tu:.1Y3

· ~s:,,
1., -, •'
.>r .. r.ll'l \C~
.,,. ,""'
-"'.· ) ;.. •'f'l"l '"I

' ""\ /f " '• ·.j "-


tl'Pnt1
~
{ l!W.;ll UJ '0)1 ...twü"'I \Pll
; .·. """°."Jllt'.J" rr-, u"'l r¡ 11.•111'1Jn10,. ;>nh °"°ur1J "111.:m1¡ ""l u
'
' . .....
..,·-.Ju101 rJr.l run .-...:1 vWjlDd f'I<; .,.."'I t1-1 t11a.J.'!lfR'11

·· ~· ' -~
vn..:1 A: mt_'4J.._~ (llJ'Q:'.' p wu:;Jq •1;0).Jl..1 ' •ll&JnCf "'")
' ,

a: ~ ..!í t
~~ . .
...., ...-
....... -
........ •'!'!!» p -"-! """""! "" u>
"!'"""""' p "'ll'" """"'"
U']
-.ll"'i"{'-'W °''nruo' p 1'll'8ftPI' ;inb Cf"Ul"J<u.I U1."1!J.1 mu>
,..u.tu
1 ~ · i.-· o..o&.. ~ t1'.lni1 ~r nµtnNJd fq'~ run ·uo1 ~~.UU)
ru31u~ ,,.,,,_, ,...,.,':a ("~"l'l"T'' ~·u?d) q~u'1P" 1 ""l"'''•'u ,,.,
.,. I V~~ rr.1'.l1p:-1Jn, \"~11''1 r-r~l·"fl uo-, O"nturh:I".:. o~.11111 J11~1 1.11r
·- .
rtm
-1!UU1•1 Uf)\,, ,.,1rtt11d;, 11 .... 1u1.l,llx.l 0:0¡ •0:~1ff.n·t '''""'""' ..,1111;J
rm
. J'.:~
't>l1..rq r:iiRv101i¡1111· 1opnJ1,;'I

••'··
'I . l'Uf\IUI 1111 u.111.in 0\4~11tlo;f.;:i pp QPCfll \('., \1'1 111")1',I."'- ,inh

....
••
prf,kfl'l "'•l \' lll"'r~ho1•'1 oru.i1 p '>.lTtd ·r-w~i''~º' 11\1 \ fl"KJ
'
...• ~~U""ftU u ~I)
~
Ul.J!W'ltll""I' f'C] 1 8 .\ '\·.:41t Mo:°MlKkfQ
• ~q p '''1"'...umuo1~m ~\!'~ ~rmu un' llXI
'
y
-.....pp~'l,.._

-P•.. - - .. ~ri•-"lll.llllO
~ ""°'
~1.ldp' tr1..,.a p;i~ ~tdout.S ui
11"~~!1\\~~ { ucg,"H ilp fOIY\PICI) 'O! -.,.J~lll
:ipf'C!Utl) ~ 'n\l'Íllt'ld'.A O\;"I~ IJfl 'l"JIP('llW? SI'¡ ll.l1Q"1J )'lb \l'J':lf!ll'ldl'

_ . . ._i'_. . .
SP~IW ll'lfW) 1lp Pdl'J """Y.Id op¡n1qwn> "I~ .1p!\ tiiTiñ

"l_l_
r.111(JCl1 1~ 11.,~;·nw-1~ w1 np U\)11',Nl;u l'I ( tnwa11w1<>Pfll\l.1!•11!)~1 , lil
u.1 illlll'lll'ilWI Aniu 1.ltt 1i.11 wry.J(ltuilt.Jpa11b ~Oi'""'1ro1ui w ur1H1.11
~il 1' /. ·,¡W'lllll llld ltil''llf4!11t..1 J11; tPIC~~·· •'J'·¡J1 \f'l °'01
...... ~.,,,_~"' ---"~ ~MUJ

-"'"~"'-¡

flllnl 1J6t1m1~
eqpew..,.,,... ••4
.. •
8 1 Tejido óseo

• Tejido óseo secundario o maduro


El 1cJ1do 6:.co ...cc:undario Oamu1illar) e:. la ~·arit!dt.c.l tJ_ue.
por lo gt-néra.I, se cncuenlra en el aJultü. Su ~a racu.•1íMica
-
p nnctpaJ ~ la d e <.onlcncr fibra:. <;olágcna.-. orgatnzada~
1:n lan n nilla:. de 3 a 1 µ m d e <.".spci.or. par.dela.-. entre i.í o
dh puc:.láii en CápáS c.unc:énlrica:. .tlrtd t.-<lo r d e- con<luclóli
con va:.os para fonnar loi. s is lCJ~ de JiavtrS u ostco-
uas (fig~. 8.6 y 8.8}. l.cb lagunai. qu1.• conltcnen oStt.•ódlo~
sud en <:'rtCOnlr arsé' entre la:. lamin ilJ~ b.'i<."a:,, ~ro a \'C1.c:.
c:o.t:in dentro dt.• éi.La:. ( llg. 8.8). En cada larn utilla. I~ fib ra..:;
coláge nas :.on para lela.-. cntn: :.í. [ ntrc lo. . gruix~ de larn uu-
lla:.. co n Írt.-cueru.:ia ~e JC:umula una s ustancia <:émcnla.nle
(fi¡;. 8.8) qut.' ci, nialri1. Jnincrali.tada. p<."r<> con csc.t~í.si 1110
c:olágc110.
En fa J ialli.u. de los huc-So:,, lá:, larn uulla:, Ó:,eJi. tt~:­
nc-n Ullil d bp(hÍdÓn tÍpt~a r Có ni.hlU)'en los SiSte111W. dé
Ilavcr_.., los <:in:wifertncialL~ i.nlc-rnos y externos )' loi.
intcr..,Licialei. ( lle . S.6 Y. 8.9). E...ú!'> cuatro s1stenUL.: se i<lcn·
liíh..i.n :,111 d1i1(.'ultad en losc.'Orlc!'> lrausvc-r.:,ale,., de la<li<ifLSill.
El lcj1dt> Ú!.co M."<-'Undano q ue- <.011llt!11c- :,bte1nas <le J J<1ver:,
és t.'arao.terisll1.:o d l• la d iátl.sis tll· toi. hué)o(b largo.... aw1quc-
sc- en,ucntren :,iSlcn1a:, de 1fa\·ers pt.-qut rtoi. en él huo.o
con1paclo <le otros Ml.ioi...
Cada >ii>lcma de t-Iavcn. u OSlt."t)na es un ciJJn<lro lar&'(~
a \'('t.'t.";!. bifurcado. paral-.:lu al tjc de lá d1álls.1s y ton nádo
por 4 a 20 lauu nilJru. 6sca~ conci.'-ntrit:as. En -cl c:cntru d e
CM' cilin<lro bseo, hay un t:ónc.lui.:lo n.·.,.·c.>:-.lJdo tlt.< cndoi.Lio.
el .:()nd ucto de 1l<1vers, qw.- ..:ontienc vasos )' nervio:,.. Estos
conduclói. .se éOn1t1nká11 cntrt" si. c.on l.i. Ca\ridad 1nedular dut:lós <ll' \'olkntaun alra.\·1e:.;;n las lamuuU.i.!> ósto.s.s. 'fiJd<1i.
y 1.:011 l<1. :.u¡X.'fhi.:1t" t!.Xtcnw dt: huc..o por rrtt.-xl:io de 1.:ana· len. t."011J uc.:los qut' h.t)' en c.'l LcjiJo t'>sco apan'\.'t.'U <.'Uan <lo la
lci. tr.i.n..'>\'cn.ales u oblil'Ulli-, lo!> conductos de Volk.mann rnalri1. ó:,eu :.e IÜrma alrt.x!t.'tlur Je lo.s va.st~ p ra-xblente..
(Hg. 8.6). t.\h>i. ~ chstinguc.•u de lú!o con<luc1os de f'lavcf'l> E.>;;a.t'ninado:. c:on luz polarl1..J.<la.. lo:. s1slc1nas J e l lavcrs
porque uu p re-.entan lam111iJla:. bM."<l.-. C:<1n,·éntrir.t.-... lc.b con· 1 nu~i.lr.i.n un a ait<.'rnant"t.i. <le lanu111Has: clar<1s, por cu J c

FlGURA 8.9 MiWJÍO-!D1ilffa6.> ltjido Ó':CO LHoollld1 htOJl'JS.,Hil) flH'I qllt' bis fibl!s <dJyooAS j)l.ll.'Óm aLU p.ir•liti tlMS j otr.JS, «m3 d la iz11mdu de Id figt11J, fo1tt1l:n00 el
)is!l!!la dm.'nf!Y(oo..ll ek1í!mo. ut119anl:mm IE!hl~ tornn!litas Jhcdt"b: dtuo 0011d11do nc11!9\'Jstul 11~r1 tomlilul bs s~!d'llJ:S h.r1ll!si~ ut.1~ro1tt1s (m l.i mJ)'l!f par.e de
I! mlut401ug1Jfia~. tn!1t ~ numc1~us ShlemJsde lintl'$ wcbuJvan algunl6 li!nbll.I~ ~l'ntloJlts. !lkdiim clumít'llú.J

booksmedicos.org
..
ani~oLrOpit."a.,, r laminill<l.,) oscura:,, isotr6picai. (fig. S.11),
pl>rquc la:-. lihnll.tS colágenas :,011 lnrrcfnngcntcs c.·. uaudo el
Histolog1a Básica

haz de lw. polanzada forrna con ésta:, u11 ingulu de t.·crca


de 900 (ilumina,1611 Lr.u1i.vcrlkll). E.\C á.óipcClo de Ja101nilla:-.
d ara:. r oscuras ahérnad.is se debe a l.t <lbpo~icn)n de la:,
ftbra:; <."(1lágcnas en la:; lanuruUa.., O..~é:li.. Un corlé lran:;vt-r·
:-.al. a a.1al4un.·r altura del J;):,lcn1á de 1ra\'t'~. huna l.t... llbra...
culágcnali de una lanu uilla e n .Scnlu..lo l r .Ul:.\'Cn>al y las de
la larnu ulla :.1gu1cntc en .:.cnlido oblkuo. ca:,i Jong1h1d1naL

f Para rnAs infotmadón

R"modelación dcl tejido Osco


UdiJmetro de lo~ toodutlU\o W Km>r~ e' muy 'tJrtdbll' pOfque C'I
tejido m«i se bi!ll.i en remodcl:t<i6n con~:.mte. lofl10 c.ldd s~tcrn~ se
t-011~11~ poi dcpOsitu wtc~IVo de lamin4.lin ~M de~de l.i pe1ifi'l;.a
holti.i l'linte1i'J1 del ~lernd, ki~ sistesn~cnh jÓ\t'nes.liclK'n tondu<to~
m.h clntho~ y lcb l11mimllil~ m~s inlttM son Wl m~ rl'&nll'~
lo~ ~b!Crn.l!. tirwnft•1erilwlcs inl~u y C'le~crno ~l' com¡lOOCB 6'?
l~tllinillasó~ecls p111Jlclcl~«1t1~sí. que fonntn do~ b!ndas: 1,;na ~i!uad.i
en l.i p.r1tc ei1rrn.1 del hueso, .11n:lkdU1 del c<111ducto mectul.u y en
contcl<to ton t'l endixOO. y LI otr.t en lcl p1111e mds tXl«na, p1óium.i ill
pr1n~ti1> lfigs. 8.6 Y.M). El sbtema dmmforendal O:l<"ftlO esY má~
lk~uolli100 ql.X' el ifllano.
Cn:1e los d01 ~btcmi1s mtunfo1end&les, ~t> e0Cllil'llt1tn int11.TI1eti1
b1es sis1cr.1i1~ de Hi1vcrsy grul!O'» iu egula1ei de J,unini&s. pUt Jo gcnt1~I
de fo11na t1iímgut.. ~ l11rnlnlll.1s l11ltn!lth!.lo t~tc:cn.u lnk1'11«1l11sJ
que d««Jnde res1os de ~t.1001.isde Hctt~sque sedctbu)>aon dw.;nte
clu«i1nientu dcltu..'C10 lfig. 8. tO).

.. Histogénesis
FIGURA 8. 11 Corti'~~ un sincmJ deH~w~u~lctflil. lt:(C'sit lil<lhr<n~Ati•dtlus
El lcjitlo ó~co M' f<Jrma por un pn>~C~o dc11u1ninado oS-i· Clfl: ul~ d.Ji~ yl)S(t'J(I) 1c~ull:lnlesde Li ,ih~roc'flOJ en I! dbt«100 de I~ ltif~ td.)gr
fic:a('.ión intramcmbranosa, que~ produce cu el u11criur de- n.I\. {si.ti ~reten dtrdS. m cl<l'flf l:o;ltudinal, yCStUldS, en lf lOI ~ tuM'iitM. Ln ti
una n1t.>mbr.u1a 1.onjunllvil, r pt.1r el pn>('.e:-.o J 1.· os.i.fit.l l(iÓn cent.o de l.l ~Ir~ cu negn\. el condutt> ~ Ki'.tr1. ~&lju pbo~ino. fotugr.ifu cun lu
éndocondral t¡uc se huci.i. sobre un n1odclo de- ..-:arliJago l'Jliln~ildl. bl:.m ,111me111U.l

Laminillas inte-rslic1a!es Ststffl'las de Ha-.."ers Sis:ema.s de Ha\•ers


de segunda generación de ::eroara gMef$.dón

FIGURA 8.1 Obqumvs á ffmodcl!OOn dd hutY.1 iS!Mc\rio.~iUW5l ln')1T-nl.'íd~tk ~~remas de l'J\'CISysu~ contribuckoo p.irJ !a fucmftlOO 1.1' kls lam.11.u int.cN.b.lle':.
t~~l(!nJ E{l'fsllial}.1.J lcmodWcióu ~ k<$ huem es un procoo tunl.ifll.IC dur1111le !od.i IJ vida, J<.f'lqur sw muthO rn.f, inll:nsu en d l!cW1:t1W del orcini~!l

booksmedicos.org
8 1 Tejido óseo

bj<d1no que M' <lt•i.trup: en Jorm.i. gra<lual y M' :-.ui.L1tl1p: 1..on En lo:.. httt.'l>U.\ plathli. <lcl l rán.::o, en c:.p1.·d:ll Jc:.pu~i> c.lcl
tt•.ii<lo Ó:,cO li.)m1a<lo a partir <ld lcji<lot:'<lnjuntivo ad~acentcN nadrnieuto, se vcnJlca un predominio acentuado de la for-
Tanto en Ja osiJicau ón u1lr<unc1nbrano""1 cuino en la "'n<lo- n1~t~1on :.obre la r<."M.ln:1ón de lCJl<lo Óll.t.'O t.'n las supcrllc1l'S
.:ond ral, d prin1L'r tejido 4u1..• !>oC" fvrma c~ dt• tipo primano, 111lt.'md y extema. A:.i, M-' IUrn1an l:L\ J o., 1.LIJla:. tic hu<.'SicJ <.01n·
al que <lespuCi. i.u~l iLuye. p<>.;~) a JXICO. el tejido -M.."t.un<lano o pat·10, nl1Cnlras q ue d 1..entru penn.i.ut.'<(;t cspOnJ~)su (<líploc).
lruniruUar. Por lo ta nlO. <luranté d crt'Cuhténló de lo:, huó.o~ Lt parte de la n1enll>rana con1unt1va que 11<1 se o:.allta
:te Obl>t'rvan una:-. al lad o d t• o tra:... R"gu1nci. d e ICJtdo p rhna- pa!oa a 1..·onM1tuir el énJulllio )' d pen~1i.lu1.
rio. zona.-. de re.-.orc16n y áréai. dt tejic.lo M.Xundan o. Duranl<:
d c:rcci1n1cnlo Je uu huc:\O, pcn.ii>te la ton1bu1.ac.:ión dé Jor- Osificación endocondral
madón y clunlnaoón d el tejido Ói>t'O. E... tu también ...e c:um-
ptc (·n t i a<luho.. aunque t'XJn un ritn10 n1ud10 rn.i.-, lento. La O.Sific:ación c:ndocondral con1ien.1.a sc:>bn: una pieza de
é.i.rtilago hialino, cuya J()n1w. d. pan'l.'.'.i<l.i. a la <lt.i huc.:.o tt.uc i.c
va a iun nar, pt.•ro dé n1enor tainar1ú. Í:M:' tipo de u~i llcadún
Osificación intramembranosa e~ d pnnc.:tpa.I 1..~itll.'><lnle de la lonnadt'ln de l<h huéMll> l."ortos
La usU:h:ación intramcmbranosa se produce en el lnlc· y l.c1.rgu.-. H1u. 8. 13). La usiGrnción endc1(.l)11tlral ~(' i:on1pu1H.'
rior d e la:. mernbranas <le te.ii<lo conjuuln'O { fig.. 8 . 12). Esél dt.• dllii prt)(.\:l!OS. Pri1ncro. <.~ t."c1.1·Lilag(I hhdino :.e 1nod1fi1..a. hay
proc.-...'!>o qui.' lonna lo:. l1uc:.Oi. frontal. JM.nelal ~·parte!> dcl lupc."rlrofia <le lOi> L·uu<lrocitoi., n'tlucdún <le la 1n ,1ln l <.'Brti·
oci:1pital. d len1poraJ. el tna.\.dar y la mandihuJa. J\JC'rni..;;, l.agino:.a a talnques <ldgatlt)i, i.u nw1craJu.adli111 } l.:1 nntcrlc
contnbuyc- t:on d <.n.."'t'.i1nienlu <le' lüs huesos t'Orll>...:; y el de los Ct11uJrudto..:; por apOplosis. St.1',und(1. loll .,;opilart'S :.an·
aw11cntu d e c:.pc:sor de los hue.;,,oi. largo:.. guineo.-.)' lai. cClulai. o:.lcogi:uic:as prov<.."J!ll"lltcb del c.onJunlJvo
El lugar de' la nlC'1tlbr<1n.1 t.UllJUnhva <londc t.•ornicnza la .i<lyal·entt.• IU\''1dcn la., C<l\'ic.k1<lcii JJllC:S ocupa<l.as por kn <.'Un·
oi>iltei«.ibn se <lenom1na cénlro de osifac.acii>n primaria. El. d roc 1toi1. C.<;a:. cCIuJ,t., Sé djJ\:rcnd an t"n (>..\lCobla.;to)i,, ({Ut depó·
pro1.'C)i() se inil'ta C.:(>n la <ldCn'.111..·iadún de lai> c.:Clulas 1ll<.'M."f1qu1- :.1lan\n rna.lnz blit'a :.tJbrt" ¡¡,,. tab1quci. de cartilah"'' c.alc.: 1Jk~do
n1a1cs que liC lran:.ÍClrman en gru~ <1: <htCobla:,tO:,. los que (ílg. 8.14). De c.'le ruodo, aparcc..c tc:.i1<lo ÚSl"t> tluuJc antt.-,,
sinleti;-.an el °'looidc- {matnz aÚJ1 no miucr.iliza<la) que.> des- habm Le.ii<lü c;artdag.inú:.<.~ sin t¡uc o~urr<1 l.i. lra113(brmac:1ón dé
pués se 1nincralv..á y englobá algunas dt- t.'l>las (_élulai. qui.' ~ t.'~lc Lcjttlo c.•1i aquck l0i. tabk¡ucs de niatnz 1.-.i.rtdag.intK'><l l-alc.:iJi ..
lraJ1i,.funnann 1OMOOdlos (fig. 8.12). CA>ino vari()Sde rs.0..1; gru- é.td..t ~<'>k> !o1rvt'n <le punto <le dpóyu a IJ t.b.iÍltan{1n (l'ig.. 8 .. 15).
p()l\ ~;;en ca.,¡ al nusi110 tk"lnpo en el ~<.'11 Lru dc os1ficación, la:.. La (ormadón de loi> huc:)i(li. largo:,. t."S un pn.i:oo t.'OlllfJkJO.
trábé~:uJ.1:. <i.-.ea.' lonn a.t!as 1..'tndlurcn. lo t¡uc <."onJlere al huc....._> 0 mu!dc cartilagi11ü.\O pre!.cnla w1a parte lht.xha O lrt<c:ha y lo:.
:.u ;t\pt.X1o e:,ponjOll~>. Entre b .., trabéc.:ul.u, se lonnau .::avkta- cxLrcmo·:. <lil<11.J.do:,,. yue corre:.pun<lt'n, n.-spec.:Liva.1nC'llle', a la
de.., por In:. t¡Ut.' IA"nctr.tn va..'u..' sanguint.Xh } célula' n)t:"llt'n· <liálh.is )' lai> epífisis <lcl IULuro ln1t.>S4.">. El pnrner k.,1d<l <i.~'tl l(UC
qui1nal~ inúiltrcnda~ que J.arán origen a la 1né<lula <)sea. á{XIR'<."é.' en cl hueso lar;;o ~ lonua poc oi:;1tlc.aaón inlr.uncrn-
Lo!> d1Je.rent<.•:. cenlro!o <le o !o1hca..·16n lrt.X"Cll e n scnl!do br<ln<1sa <l partir <ld pc.·rlt.011drioqt1c n'C'ubn.· la. parte n1rtl1a <le
r.aJhal f acab.tn j'llr l>USlilUlr a fa mc111bran.i COOJUllli\'U pre· la úiáíiil-. {fig.. 8.13) y tornia u n (;iHn<lruo colla.reté óseo.
éxisk•ulc. f.a palpáctbn <ld cninro de lull nt."Oualo:-. ~nnilc Cuando se lurn1a el c:ollárt'tc Ó:K->t)., la., célutai. carlda·
dctC"1..·lar reg1011e:. blautlu:-. (l:t:. Ju111.<u1d.tll) donde el te.iido g1nu.,a:. t¡Uc." él!tC t•nvudve i.c: lupc:rtrulian (aumC'nl.tn <le
Ó:.t.•O tu<lavia fi ü i.ustilu)U a la... n1en1brana., c.·on_1w1lJ\•a...:;. volumen). 1n ut'n:n por apuplOi.b )'la n1atn1. J e c:arliJago be
1niJ1(•rnln:a.. l.()li va.i.o:. sangujn ~us provt.•n 1c1H~ del pcn ~­
l10 atr.n ic.•san c.:I d linJru ÓS.t•o )' penetran c.'! 1..--arlilago c.:afa.
íi~acJo; estú.' V<l.SOl> llevan tc.11L-.igO .:éfttla5 Ul>{(.'tlprugenilOr.:l.S
o rigin<.lrias del pt.•no:.tto, que pro liferan y sé dilérenc.:1an c.•n
Ol>léobla..,tt1i., lo., que Jon11an c.:<1p.b continu.a.-. en la.s :.uper-
llljei. <le l o~ tal:uquc.~ car1Jlag1noll(>ll calcdli;a<ll)li e 1n1t.·1<1.n
Ja l>intcsis J e la. nunriz óst-a. que <lc.>i>pués lll! n1iné ra11.1.a. Oc
c.:.te nlUC.lo :.e gc11C'r.1 tejido Úsl!o prunario Mlbrc lm resto..'
<le' t.<lrti.lago c..i.kitlc.'ath1. [n le):. 1..' orlt.•:. lul>tofóg1c.:t1'> l>l' W:.lln·
guc el <:artílago c:at~:i fit~d<1 por :.cr basófilo , n11entr.1s que t-1
1e11d u ÓM."O dépt>S1wJo cn~1n 1a es ad<lól1lu.
El lcnlru Je o:.i(il11uón <lr.:.crilo, que ap<1r«l' en l.a parlc
inedia lle la. tliMi!o1i., :..e <lt'nl1111ina centro primario. Su Crc·
C:1nuenlO c.•s r<ip1do, en l!c11t1du loug.1ludi11aJ. )' o t.upa. h)da la
<liáli.lii.' c.¡ué a::.í quc<la h)rn1aJa por lt.'jiúo óseo ( li~ 8.13).
[.-.a txpan.-.iún e.Id l'.entn> prim.ano ~e ác:oinpail.a del t rt.'C'i·
nut'nlo del t.-thnW·o t'>~co qu:: .se fon nó a partir d el pcntun-
<lnu y qut< ~ret.e lambién en la tl1ft'~t.1 Ón <le Ja., cpillsb.
Desde el (.Orn1enal <le la h'>n'lla.1..tón <ld cenlru prin1a·
n o. ~urgen ol>tt."Ollá:.to..; y l>l' produ<.:e la re:.tirt:tón del tc.iido
fuco generado c:n el t.entro del ~·ártílago. lo l(U<.' da h1¿;ar a
l<1. aparic.:u)n Jd cón<luc.:lo mC'duJar. c.¡uc.> larnb1én crece c.•n

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

Ciindro -.._ OOicación


(oo!larete)
ósao endooondral

M® e de .-
cartilago uíl 1 1,
1

.~
Coltare~e
ós.o
1

o o Ma:riz cartilaginosa
cakificada
Cen:ro
secundario
de osmcad ón

Dii:isis

·-{ Tejido óseo


esponjoso

Cen:ro secundario
de osi' icación
Huesosdu?:o

FIGURA 8.13 Formll'Jdnde m hUM W911 ~ pllti deoo modlilC«bidginusu.G11blo1go bliloo, rn,lL\'tf!I; (Jf1d~ t*"46>, ra:~7p!lllft\i"lfo:tqduésoo, en oll.l!l'ib. losúmu
db.tfa'> deIdhk1a(tti!1Jl 1tprt:wntllll w11n 11~~wrsbln dt !~ pan~ medi~ dt ~ d1bu}~ deIJ bkta supl'iitu. HúleseLl ftr11Wci611 del cWo (ooollc1re1e: 6~ l'll Id pa1lt medil
dd modtio dr c.tíl.J~bti!lnu.. dundt wlnid.t d pnxe10 deusif'i!.on Uequem.i ilusl.ri& qur laIWoo dt IJ dliA:lis coo I~ tplilis.q:itdrtnmmll l.i dctenu6ndcl ul'OlnEnlo 6KO. yo_
prudu(eenm~m!Cls !iktm::c. m el IJllllOO huel(\ .¡~..C:.i~t!~ f reprudu<idu «m !ltllOl'illdt.'mdt? lll!)Xtl W. fawt.ett fJW: Afwtoo>:qf~~. rf' ed. ~undt•n. 1968J

booksmedicos.org
8 1 Tejido óseo

Cartlbgo articuf.ar
..

FIGURA 8.1 S !Xrup ~m.ill(O~rn11~tfd I! otruttu1dllDrnimit.111al&:id~l!S·


pwtil~ ÚU\1S del di'!tl ~is.too~. c111ta!DlG. sim f)Jredt.~ qut .ip.ireeui u:imu tlpittAl\
"lu> "n" htl.<1!.9<0> [~~ljadr11<n~,¡. t~11lgo hl>'I~ m•iolaa;.,rul'?)«lofi1m
tn mwodo; tlJOO ~ tn a;~ll'i&. Eu l•I dbujo i1tNtL'v:, w- indil• Wloc.il!~ dr t.1
r~1q11e$(':nWdi1entra dii!l~in m el dl'l~llt di.' .t\Jju. (fl.d.ipwdo y n:p1~
FIGURA 8.14 ~li<!d"ottg¡Clfía dt' l1osilco!l(ÜI mdut(lndral Nt!tMSl'b,es1~& cmolllc.mudónde kfln ~.\\~Ht.rul~, 6º <d. Uppnc'ctt 1%9J
m<1111.t<Jrtd119inos.i t11ltif1C.id.1 l'1olet•e&u10) emutitu~ paf lt¡ldoewo qoc ..tpaitll'
lOn ttb d..u. ub:jido w.'11 room fonruli> l'UrJ 1!J6:adt1 p:f O>!tub~O). {n I,¡ roatrrt
dd tt¡ldo ÓSEO~ tblefVJD \'ll!J:6 tn!tOtilCS f/kr.ba51. lfuuin¡ bá~lt.\ y.Uul dt !Oloofü1J. <le .::on1un.::i(1n qut..--da <."llln" <.•l léjldo úst.•o <le 111.s epífillis y d
Ml\i.Jno oY.mool!lJ <le l<1 J.iálisi.:.. Su dcsaparidt'iu por Olldlc.i.t:1ó11, t.·cr'l..a d e los 20
a.no)! <ll' cda<l, tlctcnnu1.i la tlclt•ndón d el trt'cirnicnlo longi·
tudJnal d e: lus hue.sol!.
:.cnltdc.> longtlu<linaJ a 1ncdi<la ttuc la t>.\ditacilSn pro:,1gue.
En ~l l arlílago de CúnJunc1ún. J dde la. cpítis1s ha,1.i la
A 1ncc.hda t¡uc .l>C lonn:i. el condut:to 1ncdular. lc1.i. c~l ul a!-i
l.ánguínca..., dcnvaJa.;, én la...¡ .:i-luJa... hernat6c,>t11á.' n1ul llpo~ <liáíi.i.b, .s<: J1:.t111guc11c.1111..·o zona.... Cftg. 8 .16):
lcnléi. ((.~lula.:. n1adrc) que lr.ie lc1. .sangre, <la.n o rigén d. la • Wná <le: reposo: en la cual h ay curlilago ltiahno sil\ .t.!lc-
uu:dul~ 6M."a. La.!< ..:c':tul:ii. n1a<ln: ht.'rnatúgcnas ii<.• lijan en el r.tdóu 1norJulúgK<1 aJgw1a
n11crot!tnb1t."nlc J1:l in tcriór Je lu.... h uC"sO:... <londc v.in a pro 4
• Zona dt• '-'Vlllago ('tl prolifi:rac:ión: en fa 4uc !()!'> con·
du;.;ir H><los lu..:; llpO:o. de t.-..Clula:. <le la :.ang.rc, la.nto en !a v_
l da J l'OCllü:-. k d ividen 1.:011 rapi<lt":.-. }' fon11an h ilcnJi. u
u1trauh:nn:l co1nQ t.lcspué-_.. <ld nacitnicnto {C,ap. 13). t·olumnas p:u-aJdai. de n:lula.... aptana<lai. y apiladai. en d
!\ I~ tarüc se Jorrnan los c:cnlrós secundarios de os.i.fi· M:nt1d o fu ngitu<lin.i.I d d huc:.o
c:aciOn (fig. S.13), w1ó cu c.a<la t.'pifi~i.s, pcru no Je nianct"a: • Zona dt• carliJago hip~r lrófico: Z<>na que pn-llt:nla con -
Mntultánca. li.-;os tenln)..¡ :,()Jl M-'n1t.j.u1h:.) al <.'c:11t ru prirnano de druoloi. muy volw1unows. ~un th:1•ól!1to... <.1h)pla... 11t:.il1-
la JJáJbb~ nu ob:.tdnlc, su \.'R't:imJt!lllu c.~ radk'IJ en \.'<."J: <le lun- L'oi. <le glu<.\>:;<.'no )' Hpidt~. La n1alrit..)e n:ducc J. lab1que.s
gilu<lin.aL La porc.:t6n t·tnlral <ld ltuc.":!-41 lhrmadu en lu.) c.'<."lltrus dclg<t<lo:i. cnt~ l.i.s t.dula:i. hlperlrófiua..... Lo:.. {ont.lrúcitos
l!C<:undano:-. (en lru.t:pí1t..1l!) tanlluén t;()Ut ic."11e medula Ól!Ca énlrnn cu apoplo:iii.
(:uau<lueJ tcjitló ÓlteO Jun naJo en l o~ Ccnli•b.)CO.:UU<lanol! • Zona dt ca.rlilago calcífica<lu: zond. c-n la que .i.t' pru<lut. t.4
ocupa las cpiíi.s:is. el tc.jid oc-.i.rlilag1nó:.u se n."<iu<..C a Jol! luga- ta nu ncrabzaci6n de kl$ labiques <lt'lgaclo.s de matnz car·
res: el cartilago arltcubtr, t¡Ut!' pt.'rs1i.hrá <lurante toda l<i vida y lilagino:-a y t<.•n111na la apoptoSts úc lo... t.oru.Jro citol!
no <.-'Olllribuyecon la Ct)nnadón Je tc.ii<luó....cl) ( ílg. S.15), )' d Zona de osificaclón: 'l..Ul!a en J.i. que apan-c.:e t<.'jido óseü.
..:artilago <le c.o-n1untiún u di:-.eo cpifi.sanó (fiSs. 8.15 l' 8.16). (:.tpilare:;c ;,.anguín~·o:.. ~· c~lul as oslt"t>prügcnitor<l.l> o rigi·
fu.le co1t...La d e un d1~c:o <artilagu10M.> t¡ut· no Juc pcnt:tra<lc. na<las t:n el pcrio..~Li o invaden lal! c:a\'ldadt:l! t¡u<.' dc.1au
por d huc:..u t'Jl CXp.:tnsiÓn )'que lit Cllt.'.ar3ar:Í., Je ahora Cll! lo:-. coru.l.ruc1tt~ n1ut!'rlo!<. La:-. "élula... Ulltt-upn,g.c111lora...,
adelan te. <ld i:rcd1n ienlu long1Ludiual Jcl hut-SO. f:.J <..i.rlil.1gt> M' Jlll•rcnd.i.u i:n olitrobla...10~ t¡ue lorin<1.n w1.i. '"<IPª

booksmedicos.org
- 7-<lonlldlt
Histolog1a Básica

¡.i1 0iií~1i1ción

lona de
.rartllag<:>
hipl!r1:16(1Cu

7-:"1Mrll'
Cilrtllago
calcificado
7.{madit
osiflcadóo

FIGURA 8 . 16 Mt<.rufotciqrSu dd tk.cu ~ne wu !.ts doto lrodl. l n ltt1i1loon


que titnrn lug111 en el u111lllgt1 yl.i fC(m.J(ltÍn !fu lqido 6~00. (Fu:wl!ba$it.J y.id&!
IOluidin!. Poco IKlmMIO.I

eununu:i. :>Obre loi: rei.tos tle la n1atr1l carhlagu10:;.a ..'31-


''":.l'
c-ihcada. Sobre e.so:, r<"slus. lus oslcobla.\lOi, <lcpoSiLa n la
FIGURA 8.17 Niuafu1eg1& de~ ~rtrdel di!itacpiflsaii"- ~ mul!'>tld algunu~
1n.1triz ó~ca (flg ~. S. l í a1.J.2).
'°"
dcl411l'~ de li1 ~ci6n endl.'<Ond141. l¡ mJtdz ó:I c.w{!ji;o .ibundillti! dr wlqr.o
l<l 1nátn.1. <'Jsea se caldhca y apriS1(ula <)$LCoblaSloll que tipo IJ ~ b1ie de v~ta oKuro y~LI rtcubil!lol 6: lefttlo ®:o u~m.ido qae wnl!Cue
se lran:-.lurm:tn t:'n tt'.lcot.'ilo:.. De c,-.t: 1nuJ1>,,..c forman c:-.pÍ· <0Ugc1111 ~ I (ro,o). f11ulll~ drLi IJidulJ 6~eay i>dP!ltitos llcnaa ete~pado 1!11~1.b
CuJa:. 0~Cd.:,., lUU una j-."'<l.rte t.Cfl l f"d.I <le t'3 rl ÍIJ.go ~aJ~t11cado )' tsdbOCululnEJt (t:tt,c pi~i110--her11dl11.Ulina. MedUno ~o~
una l>upcrl1c1aJ lle ICJido óseo pnntano (íig. 8. 14). Las t-'Spi·
cuJ.u. re1.1bu.•ruu e~ denu1nu1aCh\n dr:l>hlo a .!>U .lspt.'<..to en .•.ol>n~ lai. 111Jnlla:> t.ulágcn<L.,. pnxe:.o que párcc:e 1nduu<lo
los corle~ h1~1ol Og1cu.:.. [ u rca11d.atl rcpre.i.t•n!aJl i:or h."3 de por lu:. pro(tugluc.i.no.' )'la.' gluc:oprotcín<ii> <le la 1n01tn:t. La
parede-,.. que dchm11,u1 ~a.,·1da<li."S alargad,\.,, coi no~ 1nu~· <.-o n<.<.'ntra1.:i6n de la-. Sále.s de caldo én lai> \'C:.Ít:ulas dd c.1tu-
(r.len la ag. 8.15. pl.1:.111á tlt.• loi. t>..,lt."Ohl a.,lt~ lanlbi~n 1nlluyc en d <lc:pl)i.1to
Tot.la\'Ía no hay uua lupót<."":tL..; pa.r.i el mttani~mo de caf. nuncr.tl. Esa:. vc:.kl1J.a..-. l>C' c:\.pul:.an hat>a ta malnz. (\•csí-
c1tlcaci6n que se accplc <l<.• 1nt:>do u n1v<.•rsal. Sé i>alx qut• la C"ulai> 1nalTit:ialc:.}. A<lf'tná..<!.,, lan1biCn µartic1pt1 1.i. cnt.una
c:akdlc~c16n co1n1en1.a con cl d~'itto de s«lci. <le cuk10 h.>..,Jatai.il .i.lt.<1.hn~. :-.u1lcliY..a<la por lo:. u:-.lt.•oUlastm.

' Par• núis lnfonnadón

úedmi<!nto de los huesos lnee ci11i0..dp1occw no gwrdJ rel.idOn con riCll.'dmien!oy l''> ITIL~hom~s
ll ueum1e11to di' k.I~ b11CY.1uunshte en N fo1111«iOn ~ tl•jldo uwo llllC"IO, k-oto. Se uJu.iil que li1 rctnodl'f4<iún en kl'> rtiíilb prqucíl~ es 200 YtltS. m~~
1clO'l qL;e" de lu~ c14ul10~
JUn1ocon Lt rescnió11 p.i:rcial del tcjdu ya formddb; i1)j, lo; huewsttm'>i~ul'n
mJnlC!ltt su fü1ina m.K'nlld'> ueU'n.
lu los hu~os la19c)S, Ns e~dl'l6 dtlmer.idn * Li.mlile en rillür. del acti
mimt'l i.:i&I del Wb'\!.go, <¡IR ie «Omp.&í1i1 de¡,. 1™6(4<iúa c11doc11nd1.lt
lO!o hueso'> ~dna'> ciecen poi p1ocl1:<tión dl·- leji:fu. usoo pu1et paio'>tio
\iluc100mtwl.n.'>Ult11o1\yen'4C.dfJ l'xtcm.i ddhue'>,O, mie11.1t.b que Ltc~OJ la diJfuis á!Xt' en ~len'>iún pur l.i ck!ivid~d de los dht'O!. epifi"W1iO'> y, en
ci6n~1roliu er. Id t.ltil mteind. Poi ;ei m•Jyp!á~tico,el ICJ1:1o ~responde,
cs:pcci.d.p111¡, fü1m11cim delejidoón'U en li1 ~i,pcdkle t'.tllZfnadc ~dl.ífGb,
con 1eocci61; en ~ ~t;pc1fkie intr111.1. b!<t 1l'S01ciúo ink111c1 aumcn!il <'11).!
por t'Jl'mpb, .it ue<imkntfJ dcl mcCfalu con l.i fomhttiún dl' una c.:iji1 u.i
ril'.iiw ~ t.unaOO .tdeeu!do. Si el utU11m10 drl roeHalo es dt'f1d~n1e, li1 mctni defrondu<ta mtd11.1!1.
!1"e'>e il ~1.: 1l'Si$!en6} .t lil~ pn:siones y U! 1ig>1ez. el 1e;do óseo n muy
caja u .illll'.&n.! ~..,,í pcql!cic1. l» cc1mhio, et CIJUl'O de los Mios <on hldructf•
pl~stlto '! ~ <lllhft dt remodcW: ~u C'>t111chui1 intc1nJ m re.\ptF.~lJ " modJl
ll!,<uyu encéfalo e'>m117 vuh.mi!lim.~muclw !N:)QI que l.i 1to1tn4l
uúone~dtf.ls foe1.i~ il lllS !?JI" e~!~$umeti00.
ln kt~ ddul:!O'> t.imhién ~ 111u6utc l.! 1c-modt'Llciun de- fo'> h!.iO~. un
rnea0M10 fij,j0l6gitG ~t· i'S '>irnultiÍnco en d!m~.i-'> p:l1te'> dd ~1;@10.

booksmedicos.org
8

,.
1

.
Tejido óseo
-

FIGURA 8.18 ~úóu~altnli!P?glímw­
pc11011k la ttdt«ula~ ubi.tr\'l 1.m.i hiltta&! o~r~~
um tit.;pi1m16 mu)' tw)Ofilo. en tonwrdindíl «o l.i OY.ll\1
d~d dcaas célu!~ p1odut,ti':l5 d~ ¡:«it!'W), en tSpcd( &.-
tulql'Q tipo l. Lllll'dnt~<JI& un ~ltOOla'>!o ~Id irutlil
íaploro no hace rn..id1u. Wrc l.J t:ipil dr OSlcoblM~ y la
m.ilftl m1C1Crdl!U1da b.Jy vnat;\.jnl.i d.w-11 de autn! ~odiT1!1
1111 inner.ili?dd.i, dro:GWd~ml~e.1~1<) b.iw ya.'4
dcto~.Jdrn. W<J1.iff11Zftto..)

B
Hueso primario neof.crmado

===""*=C=a=
l'º==g
'V
e ~
Te¡ido ós.sosee<md.~no recién fOOTlado

o
Fracr.ura oomo!idada (::ejido óseo s:cundario)
FIGURA 8. 19 (u11r d!'l l'ltrtmttde un hceo l&:g11, q¡a? ar.l!'Sl.lt1 lt1f$d'~ ti diSto ip--
lwr., ytl ttJ®o~u de foon&:100n'<'.i<'*. ;tolu1.Kiun CCC11!1)0 pb:ollrio. .V.aofo1.a9".!il FIGURA8.20 ~dibu,(t)esqJemálit0iilut.ti1Gd~Mdo?1tparo100fld> unaf14mt~
tco lu? pd.Kit.ida. Axo <1~to.) pxbllld(1ÓDdr 1cp:biuto1111M0<11"1lldtl tr~byelp;llOStw.

booksmedicos.org
-
¡J0 Hlstologlo apllcoda

Plasticidad del tejido óseo alveolar


Histolog1a Básica

lotlJ f1.i<tur.uk responck.n <OI) unil ixolifn-.:tc;ion intenscJ y fo1motn un tejido


<on ahundolntes.téh.J~.; ~looprogeni101o1S q11ccomponro lin i1nillo en tetno
t.J~ p1cwne~ t.J1er<1~ qlX' cjeKea los :1~'<!1<110\ deC111udunóa p1.i.'t'dt>n mo:li
de 111 í1:1ttui. y ¡wacll'.in €1lllt lo~ a11e1TH)~ roto~ ~ b11eso lfig, 8. 2OA '!! ).
flta1la pmidún de M 1f.:s116 en el drto dC'fl!dL H.q re~uctióo Ústil m el kdu
ln e~ a-nillu conjuntivo, d$Ítorno rn el ltjido conjuntivo que se 10Ufltl cnln>
ro el que M p1esiún de la 1m ckl di"fl!t' .td6'J sotne ti bu<-~o~ y neo
brm<i(ión ów del Ll6'J 1Jpubto, somtlldo .i L! t1.itti6fi lfd pe1b!lu1ttoivé11w lo~ ub~ frnl!UIJdtb. ltltge tepdo o~co p1in~1io o mmi1du10.. 1.intc. 11oc Ll
o~ifiQdón cndolutldri1I de fléqueños f1¿.gmenti»de Cllt&goqucw fof"01.in
"''º
Cap. l Sl. Dente mo&, el dier.tl.' ~e dc\pWa u 1~ den1<1l el medit.tl qtR.d
0cllí como por o~lflt.idón in11.imc1nh1.100~.i. .~t rn el !c9i11 ~ lil 1cpJsJOOu
bue~oMm.ifdr w ri:model.t.. Ut~ l.'!> t.n ejemplo de p!:lstidd.id del tejido ú~eo.
pese' l.i~ <..11.Ktal.'>!ius ~ rigidel d~ lfxhu 1ejkhl. pl*"denrntonll&Be.il mumo Uem110JrMde ti11ti\sgu, zooilS lk<i\ifki100n
Otro ejemplo lowns.tituyen &u f1v.tu1.ft dekls h~\ l.1190~ de lo~ niile». int1<111'1C1nb1ano~ y regiunt~ de u~ifi<.idú:i tndurondrú. Úlepn:U'So cvoh"
t'.Wldo b 00~ (ragmtntus de hueso no SI' 11jlli1iln i1 lil pcrfrtdón, el defecto se cioo.i de modo que d~!h de <ie1lo tiempo i1pi11«e un cM.lu ó~ que lo:lc.i
»~ ex11eroo\ dt los huw.t\ f14'!.t111.it.ios. l.<.!e u.llo ~componed!' tcjiOO úsro
e<lfi~ dur.:mte el tft'(hfli€-11to ck-1 niito g1.aci!s .i 1111c1notieli100n ck.-1 !ejido ó~ci>,
ron neofurw.s(lÓn yll'$(11\.itÍn coonlnlldJ~ de 1NJ1erd que b fom1a dd htx10 se 111m.ilh111l q11eunr de motllt'1J p1ovbu,i.1 lol di.'!> t.tbo~ del h'J!'~o. f1.lr!u1.Wo
retuRSll'!l,;)tbil•n.
{fig .8.20CI.
-,:;¡j.j«iooc~ )' Lu p1t\hme~ cjc1cid.\ \11be el lwelo duwnlt:' l.i 1ey.1
1.iclún- de lj frd<tur.i. y ~11ués dd 1ciofoo dd pc1cill!nte a H6 .tictivld.ldn
Consolidación de ñacturas n11nn.i!es, ci11.~11 l.i 1C>11odl'!Jdún del <cllb ~eu l' su ~~lituúón 001np!C'l.i
tn lo~ sl6o~ de f111t1ur<1 óse.:i, ~eprodL'<C h.emon.i9ii1 (11~ Li ~iónde I~ poi tejido lhl'O letur.d~1io u l,11ninilla1 lfig. 8.lODJ. St ~ lt.itdooes wn
'fllSOS-S.lngu-.e~I. dt\trutciúnde 1:1 m4:b'i.:ym1.-«lede Lll<clulil\ óws. idéntit.i!> a 1c1~ ejcrád!l ll.ibr~ d hueso l.!llh d..- Id 6.ict11r.1, la e~11u<t\11il úscsi
Pi11i1 qlK' li1 rept1.1<i6n CO!tV'.llCt', lo~ 11\luúfagus ddien elimlrw.1 el <-0~ voh\'tJ .i \~1 la mlS:maq!X'habW .mtr:s. Alcur.b'111i1>1f~fos d12:nj~ !cjid:i~ton
u
911!0 'f luS 1e\tOS <eiuli1te~ ymiltriódl'S. pc1io\liO yt'I e-ndoiliO t:efCdIIO~ ,¡ la junliM, cl lcp:IO 6soo. p~l' .. SCI (.gido. ~e (fJ!ISO!id.! ~in fo11n.u L(l;) óti!lrtl.

f Para m.is info1madón

Papel metabOlico del tejido Oseo son~ qlll.' re<"ilx-n y t.«len (di1 ron ITW)u fd(ilidtd. ÚLIS l.iminm.s len nWs
impllf1.lnt~ en et :11ornte11Suimto de-&lti1ken1id que Lis lamiltlllas dnbgw\
ti esqueleto contt«ie el 999b dd r.ikio del cu«po y fun<ion.i <omo urw
n?Stna óee!ll' xin.tuya <ontent1uión~n l.i ~.inq¡I! (ti1!ceruil)debec.a: tons muy c.ilofiud.:i~ y ti.')'.lS funoolle'> pnncip.ile. wn de W\tén 'l ll'Cle«ión.
tcmlr, pdld d funtiondmiento ílOflildl lk'l o~nbma. ll segundo meu.nis.mo lk l.i moviliUiCiilfl del t.dOO fi más k-nlo yse debe
~ l.t«.t9:in de \a bllfmooo1 p.irc1UroldN.opi11:tl.hUfn111;1o1, \oh1ed !ejido ~u.
tJ...iy un illll'JQnilio wntin111> entre el wkkl dd ~l.i~1t\! s.inguínl'O ytt dt' bs
h.Jcsos. !l u.~»~ se olbs111be de~ altt1ento\ y qtX> hJJÜ ilwtll.!nt.u Ll Wfl(m Uti huimuiw c.111~ lifl dumento de ll unti&d de u~1eud.i~l0\ y1ewf(iÚn de
trd00<1~flgonNdt>t'St'iooSe<f..i>:6l!.1con1dp.óul'!ldteydoówa,.)'..cJlo1hwa~. l.! miltriz 6se.i, con li~«ilCión dt' fosfd10 de ukiu 1 iltmmto de t.i ukrmic1. L1
d t&<Ddc lusbuesus semcwi~ wilr.00 )U conomt1.idón en ti $.!lt.gre á&ilifluye. tonumlr.ltkín de 1'PO,)~ no ilOOK'nLl cnlr.t ~ngre putttUt l.i p1cpla Jt.!t.itho-
txi~len oo~ m«.iniSmu~ di:o muviliud6o del t.akiD depo!iLldo en los molid .Jc~1c1a llc:ccttOOn ren.ildt' ki~ ione~ f~fJ10. la.fi01mo..ia ti1rc1tiroh.."N
t111eS-O~. El i:timcfO o li! ll<111\/t1€f1tW ~imple de ros ionn de I~ CfhL!!cs 6e «llM sublc I~ 1«:tp!UfC\ loto11iudi»en los o~!eOO!.i~os.. Cn tciput~t.i i1 e\<1
hldri;xi.lp-.i!tl.l bd(ia d tiquJdo inler~ tic~l des1fo et tu.il d c.iklo p.u.i .i i. ~ St!íl.d. lu\o~tt!ubl.iuo~ d!!Ji1n deslntctitM colJ9c110 e inkiíln lit ~ccre<ión del
gre. lil gi.:m w¡¡ecfitie de lo\ uhlalE'\ ik dpo1tlta fororec.e Cl!t' n1«an6nio, fo1<to1~-11ul.ido1 dr: l:i~ usi...od.r}1l'S.
fondJmroudo m li1 fi~ JlL'!d. que ~e pruduc~ de m.tnm pJ!n<ipal en el Otrd hu1mu1111. l.i c.ddtu11.111i1, prodt.l(:iifu p111 lis <&l.1spa1•fdklttr<sdl!
hu~ ~onjO~ la\ Lunm&ts 6se11s. mds jó>Ulelp(J(o alC1fltad.i~. que IJm k bnlldes. lnhi~ 11 1cY.11tión de lil m.ifJTl y, P'JI ende, fa mo\•iflud6n del
bién ~ Cftotl.·?Otrr1.n en d h11e\o0 .td1.otto d!'ludo " 1.11er.:icdcl.i06n <onlim.111, <Jita L! wk!!oolnil epercc1.:n cfedo inhibtdilt u1b~bostel!Clastu'>.

.;. Hlsto1ogfa aplicada


0
Importancia del caldo en la alimentación Efecto de las deficiendas nutricionales
<.umo W. curor:en1ri1cDn de Gtloo m 111 sangre)' los dl!m.S~ t~ld~ debe 0 tC'jiOO óseo l'S \CIWblt' .i: d 'la'~ f4itlllfl'\ nulrititlnil~ S<tre lt1do
m.i11tr.m:1~ tt1~li-nte. lo1 t.1rmlW Jhment.uia det'~tc mincr.il tduS.. dc~~I d1:1'1'1te l! cii!pil de aetimicata
Cílüci6nde lusltue~.qt.'ll'~to1r..tn 11.impm11l<s.tl1» 1.iyos.X y.t<lfiUlcren Lt def'lUendil detalciotondute .i li1 t.dr:ifkauón lnw..11p!cL1de l.i milt1u
prcdhp:iSióón il 16 f1Jtlu.is.. L! dl'SCdkifc.idón lhe11 !llnbién puede ¡:fu org~Dk.i producid... (J dHkil del <c1lckl pueée p1!hcnJ1 d~ lc1 t.ilt'flci.I de:
'lcni de un.i prtrJl:ltdón e-Aetslv. de pa1dltlt111'lunil (hiperpar11tiroiclh1110J, lu
t'>l' mine1•I en M alimí>n!IJ\ u~ f.d ld de~ 111obo11no11a viLlln.in.i O, que es
que p1flwu l.i tf!~f(ión ~.i 1111rn~<1. ilLmcnto de ti' y~PO.~ · M tr. wngie. m1p1111o1nte pu<! l.i tb~mión de 10\ lone~ de C.i~ 1 ., !POJ 1· en cl l"ltt'\tloo
.is! com11 depósitu il!Klrrn!I de lt.<llcs de ukio en variO\ úrq.ino'>. \ubro ltloo en
dclg.!dO.
louiñcn~ )' kp~1ed !IC'LISMl«lils.
lo op11ei.!osecompnidi.1 c1JL1 ostooptl1usb,.cnfaroo:lad c-.rmildcJpl)f el (n lo~ niñus. lil cietf:icnda de altic> cau~.i (ilQ'llitiStllO. [li etil i:nfc111)(1·
d1:fe1:to deW fuiOOn lkki\ os1cor:lc1~lll\.<un s11pt>1p1odtJC.dón ee !efldoúseu *
d.id, L! w.kifkil<i~o l.J m11t1u Ose.i no o n111 m.!I. de modo qui.' 1:1~ l'lpkul.as
mU'J' wnp11ttoy ugido. Ll ~lcopetlO~h CJL'lc1 ublite14(iÓfl lk l..c~<íwld.ides 0H?J\ que s111get1 e11 d disco epil'ulo ~ dclwniln p111nu supu1t111).i\ plt'Slo
que contienen rn«l11~ chcil fonnuJor.i de céh.: b.s de LI "'ugr~; 111odt.ice d!ll' nes n0tma!esejl'1til!.ls subr~óla~ poi el ¡:<So tu1por.tlf ~ ilttión mu~!Jt.
mi.i )' defltie1:.c.l.i de lc1.i:itouto~ lglOOubs bl.ir.~J. lo que 1«111ce k tl'\ isloocid l-n wn~ccue~tid, et ucoirumto de 1~ hol!Su\ 119 t'l 1101m.il 'f llY.. cxt1e100\ de
dcio~ ¡Mden1es.i lalrlf~li:lnc'>. )o~ h.ueW\ lugu~ ie dcfoon.in.

booksmedicos.org
8 1 Tejido óseo
..
Ln el '41.i.tlo, l.i f.ihJ de c-d!c.iu pn>dure o~!com.:d.Klil, que s.r c.u.ictt'lllil t.& bd,. ronct nl1o!l(.i6n dor e~11u9e:r1us t.smb1'n ~la cílus¿ !!fir.dp.il dt la
l'Of lil c.ddfv.aóón tkfitientc de l.! mi1t:ru ósea nt'Oform~il y r. de~ukifl ~!eopurtll6. Cn eu cnfo11T'll'4.ld. la 1&10:110. ~ los t11.t€'SOS dht11ln11je.
CJtión p.u<i.i! de l.i m.itriz y.i Wkifit.id.l. wn lit c-011~1...irntc ho1911i&d Ó!Je¿_ pero el 011gen nu e~ la dcícien<i.l nutridufkll de co1ldo ni •1Wm ni1 D. tn l.i
Sin eniid1go,um10 el aduho )'il no tiene los (l)rtíMqu~de <unjUll(ión. nu se us1ci;p:srúli!$, Ll COU(tnt1.iOOn de Ql(io ~ líl m.illit 019.í11k:o1 t'S nurr!li11,. pero
~rul!utc ü dcfonNdlrn de lo~ huc~os l.i1glb ni el reo.su lk-1 Ul'<Íilli¡efllo. l.i untlddd lil' tejido u~ e\ r.umu1y el hucw pc~t.i conductos df?'l('":,01
ro1ilclerÍ\tic<is dd r.aqultbn11>. dún .:impliul. h le 1r.i..1ocoo, que ll'JCde.lpilreCe1en piltlentc'> it1mo\•!liudG\
)' penoM c.:icWl.is., wl:fe lodo en t11~1e\ pt1~'11map.lu~.u. pruv!eQt' de
Hormonas que actUan en los huesos un dtset¡uillbm de la remLrdC'l.sOOn de lo~ bu('!,Ol, cun ~rrOOmiruo dt' l.i
Además dr li1 hu11tX11ld pi11.n.oidéa ylc1 cc1lcilOnlni1 {p11.wenien1cde L! liroi- l'E'S111doo iub1c 1.s llE'QIOnn~ión dt."'I 1ejido Ó\ec.. h l.s Situ.itiún se 1ewie1te
dc~J. qw y.i u• nicneionaroil, u!IJ!> OM.'1W~ hocrnon:1\ «lui1n en cl !ejido ówa.. llll'di.intr el w~~ruentu de C.UCio y~iltnÍlil D)'. <'n c~pcti.il, por mcd.io de 111
Cl lübuto.mtn:io1 de la h;pUfbi~prod11ce h0fmu-ni1 deacdmientubomd- K"pll\idOOde es11ógC'Slu~
touofinii), que c~timuL! el uttimiCPlO en gt-neral y tiene un efoc1u .iceatu.ido La tkfldF:ndt~I~ horn1on.i 110-.:le.i<:n nilCl t.i~acrc.llnhmq, ta1,)('!cri-
en l)d:l Lk.uLu soli1eel cc11tíl11go t pifüi11io. Aunq1.:e b \ tfcttu~ do:' es.a hucmllllil udo pus rellJlO rm:n!AI)' l'IWl'l6mo. twndu hily déficit de ~~lil honnooíl di~
no YJn drettot btimu\I ciertU\ ún;rnos. m <S¡ied.ll cl h~i>do, ~'drd que ~ mmt1)'l' lo! produui6n de som.ttotro.flni1 put: la hlpóflfts.. Ade1Tt:tl., 4 ltormon.i
ttb<en pohpé11-1idu~ denomin1100) ~lt'fntdi~ (o IGF, Imu.lm-l;A·e growll1 l•oide.s pottnd.i las c-foc-101 de k somilt-Otroflnil ~lt lo~ teji®l. Cn rdtone\
fu<.rtvs, fil<ltlrts ~ uttimitnt-0 -Jmil iosuli1WJ, QtR )IX!etl efecto wl'fr ~ .sdull'Jl se comprobó que el \h!etn.i 11Cf'IJO$U (('nl1:il p111titipd en IJ rcgulJ
creOO!ierlto. l.i fíltt.i de r~l.i hormonil d1.."l.int(' el aemrumtu produre el dún R k 1emode!tdún d..-~ tejidos. (\e mcunblllo1egu1.ldur comp•<-udc
rn.:inism1> h.,Gfl~rio. ~o prodU(<.iún cueW.., oomu en algur..o~ tumcm.>s de li!I l.i ll\lfliü1Muón de li1 hcsmoi1i1 lcptm.i,que ~pro:l1.xc en ef 1epdo .id;pu'>O, y
hipúfesh. uuM <'l gigolnlhmoen b nii11.1\.1&. aoumcg.dia. ruando ilp.!fe<e ¡¡Ud1iil cxp!ius poi qué l!bb1..-e..us di> la~ IX'fYJ!ld$o~.tS tienen m~s t11i1s.. '(
rn 10\ .iduh~ ÚI d g_igílnl.iSmo \t <Um¡.'ft.'tb.l un dr\Juollo tM.t*'o de lit llVJOI oon(enlld:ción de~k1de <.i~Jo.
lung1!1..-d dck!S hue~°' ld19us. tn el adulto, como l'I e>Xe~ode l.i ho11no1M de
tre0011m10 11ctú.I <1.Mndo ~no hily m~~ wrlÑgOS{'flifh.i1ios, b huesO\ noo Tumores de Jos huesos
ll'J<"dcn uctct en lung !ud, pc10 uecm en c~prSu1 (u~c.imicnto ~«IÓ!lltO) )1 L<l"J ld•.di!~ del hueso pucdl•n C':ol;.ip.!d .i ki'> met.inhrno\ 11oc1'1.1les q1.~
urig.11an l.i c1uo:negali;i, 11.stomu en et lt\ll' lus huhOS. rn especial b~ largO\,. ttrrgul.!n ~u protifcr.itión y urigltl.:i1 tum(lrrs de 1Ny01o met1111 m.:i.llgnid.id.
l1,;frc11 cro<J1.:iwmicnta Como lu~ b~SO\ contier..en ltfid!b 6!.eo y<.util.sgmoso, kis t1.>mo1rt. de cClulas
!Al hormonas sexu.iks, 141110 m.t!.tulin.1 (tCllU~!erulWl como fom~nin.t. w1 lil.iginos.:is umbién pul!den .rpd1cccren ello~_ los benJgnoS Sol' ll.a.111.ln cun-
(61Jógcoo). bieflen 1rr1 efecto compk,b subte los huelos, y, en 1«minol 9!!1K' tbomil\. y IUl. cialigt10\ (0rJrO~Cl1(D(IWS. l.os IUIOOICS ÍCNttldOO~ ~« e&!~
1.a.le~. estimul.m l.i ÍOfmJdón del tejedu ó~ro.. es~ bo1muiws m.fluycn Y.lbtr lit ü~e.ii soo lm ú'>ltonktl (ustt'-Otllill1001i1~ )' 01codo1si1M1i.ú) >' lú'>O'>lt.'Wno·
a¡Mfiti:Ín ~1 el dufolkl de b cenuo~ de o~ifKJtY.m. La rn.idur&OOn seru.il IDM. lo~ pi:1t11«~son bl!S»gftO\. l)C1'.ola! ~troYr!Ornds wn nuigl!OS. h10!>
¡itttol, tdU~.id.i pu !1.'Jlloresql.!('s.euetan ho1munis wxwtn, rclJ.l~J cluc últimos~ c.u.icl ~i:z,¡n pea l.i pP."Senciil de mtecb.l!slm p!romo1fos (6e fonn-4
cimiento corpu1al, pu~ rn otos cilH>S. el e.u IAtgo e~~fu.lrio- se ' ustiluyl' di! ln(9uSu y v.iriíld.tl t¡I;:(' se Qrridei; ¡;oi mi'losb ron cuuthd fre<ueoci.i y es!Jtt
maner.i !crnpríl!lil con tejido Usro.. ln los <c1~us de dcs.urollo iri~1.fidtnte lk- dscdi!de6 con et ouooide que \lnlcii:to111. li1 md'}m.i die kis casos de 0~1ein111
lil'> gón.1dd.s o ca~lrclOOn de anim.des en CR'otnimt-0, kiStcJ1Ul.s90~ e¡;:.fü.i•i~ Cornd.11.' produce en 11dolcumto otddtos Ptmes. !.Os litios dÍr!tilOOl con
~umJl!of'(en pc1 un peOOdo rnJ'> fago, dl' modo que el .inmu..J 6k.s1Ui1 lif'I 1Ms frccue11ci11 s11ncf ext1~mo mfnk11 del fürni¡r y le~ extrcmossu¡x'1bresde
Wtwiio SU¡¡uicl .il 001ilhll. 111 lilla yel h.:muo.

c:o11.1untivo d enso. Son CJcmplm: la -">Ínll:,Ji. del pubi.!> y la


"' Articulaciones articulaaOll Ltb1úpcroneu 1nJC.-rior.
Par<l 1.:0n:..trulr el C'.)..quclcto, h):. bue:,o:.. :,C unén eni..n: si Las diarln)sts.i.ún arti1.:ula.Ciunt.•s <lot.adab de grán 1nov1h·
rncdiantc e:.lruo.:turai. lonnada:. por leJido:. t:OllJUntivO:,, <la<l; p<1r lu gcncr..d, :..on la:. que unen lo.s hucso.S J.u-go:.. (figl>.
hi.:. arllc.uladonc:,.. S.C.- l.a..\ put.'<lt.' t. l~ifkar en Lliarlrosis, <.¡uc 8.2: 1 y 8. 22). [ n Id.' d.iarlros1:,, hay una cáp!>ula qut• un e Jo.s
pcnndcn grande:, nH)vin1icnto...; <le loi. huci.o...:;. y .sinarlro~ c:drcmo.'\ ti.:;eos y dcfinula un c:.pat.'lü c:crra<lu. la c;a,.·idad
sb, t.•n las L-uafei, no hay muviu u enlo <), ~l los ha)'. son ruuy arlit ula.r. Esta cavida<l conhl.'nc w1 fiquJ<lo u1roloru. lran .'i·
lunita<lo:.. Sci;ún c1 lt:Jido que unt.• la.s pieza., tSM!'a:., M.' di:.· p.Lrcnlc y \'bt.'óSo. cl líqWdu .slnoYia.l ~ tul dWi.1.adó Jd
hogu<."n ln""l> clai.e:. <lt' i.inarlru:.1:-.: las sinostosis, la:,.Sin1.."0np pla1>nlá saugujut.•u con aJto L'nntcníc.h) de luaJurunano que
dro:-.is y lal> ~indc-.s1nól>is. .)..ll1lch1...a.11 las célula.... de. la capa :..inov1.tl El J eslit..inncnlo
En lai. Mn(1:,lo:-.J:i., que c:.arc1..t.·n Je todo rn()\'lllncnlo. lo:. Je las :.uperho:1c:. ardculan:i. rt.'\t.'.!>l1<l..s..... Je cartílago h ia.Uuu
hut-:,oi. t.~lán untdoi. por tc-.1itll> ú~có. Se cnc;u~ntran cn la (fq:;. 8.2 1) :-.in ¡xricontlrio lo<! fa1.:1hta graclá:. al cft.'\.'to lubn·
wuón o.le lo:-. hut.•So:-.. plano:, <ld cr.lnt."O t.'11 anciano:,. En c:anle Jel lua.luruna.no. El líqwdo ...u1ovial e:, una YÍa tr.ms·
rtl lll•.li )' otlulh):, jóvcn~. el tejit.lo cuu.iunlivo Jcn..'o t.~ cl que portado ra Je i.u~tu.11L·1a:. c:nln: t.•I (·artílago Jrticular (ava..-
une los huc~. i.ular) y la .:.angre de los c:apdare:. d~· la n1trnbrana sinovi.al.
La:. s1nc:ontl.rú:..1:. wn arlic:ula.:tont."$ en las t¡,Ul' ha)' rn0Yi- Lo:. nulncntt"S }'el O~ pa.:.a.n <lt-sdc la .;a.ugre luttia el o.:artÍ·
m1l"nlo:.. hmitaJu.... y la:, p1c1:a:, Osca... c:.1<i.u un1J.a:. pür ta.rti- lago articular ~·el C()¿ :.e <lifunJc en $C:nlsdo "l>nlrl:lrio.
lago hiaJino. Se euéucntran, por e1c1npln. en la artkulaé1Ú11 La n:stlicno.:>a del cartilagó ci: una tíiticnLC capaci<lad
Je l.t pntucrd cosliJla <.:on e l c:,téru ún. amorli,guadora de l .t~ prc.su1nc:s 1nL•c;!nlt.'a.1i. 1ntc:nruten-
La:-. :.indt.•Mno...i.s t.~lAn, t.'omo Ja, :,incondrosi~ Jotada.~ lci. 4ue :.e c:jerc.:n i.obr~· d t.arlílago <'l rtit.ular. Un n1co..a-
lle t.Í<'r(ü moviniiCnlu. y el h.'Jido que une su:. huc~ l.':.. d n1:.n10 :>i1111lar :..e procluc:-c tu k1:. <ltst.(J.) intcr\'értt.~bra.fe:.

booksmedicos.org
...rt"ao¡-i.i...nh 'lUC' 1-~.:ur2r.in Lt.-.. mc.lfn'Ula3 Je .igu.t. C.u.anJ..*
Ln prb!.vno J~.an:..é'n. d .iglU ,·ud'~ .1 IO!t u1kN,.,_1t...
atl.Je ~ f'.wtilK-*.lllJ\C., Je lo~ glucownuUt.'"SIU....ltMh.. ÍJ
'"", de 1a .u1u.ul.u.1on dL~2Jcn._ d mO\ un1mto Jd
at,'tl.1. "oo nutnrnll" \ i:,.uo J13'"1.Jéltl.b. L!.I.' n101o·un1rob Je
liqu1Ju C'!o t""roc-Uc.:1J.I J'.J.rJ l.i nutncton dd c.:<!rlllilSJ) ) r.1ra
---C¡pa.fblOU c-1uJh:n..uohu• J,,. {). )' (01 cnlrc cJ carúJa.gu y d Hqu1J11
de la ctp1u't. ~l ll U\'l<JJ.
r.~1:. c.:.1p1,ul1:1:1 di: l.i.,
di.1.11ro:.1'!> (fig. 8.21 } 1Jc1u:n C'llr\14·
tur.1.:. <ldc1-c11h::o ......·gun l.ot uru... ul.i.uón. y, ..:n 8c11cro11. ~
c.:.urnpuocu <le Ju., 1.01r••'· un.i cxtenu. la c.apa flbru31.i y 1,.1 1111
lnlemJ.. L.r. up.a ó rnen1br;ana sinovial (fiµ:. S.l.&).
t:1 mntuni<.niu Je U 1...tp.t ~tnO'\w.J l.".SL.i ..01t\l1lukk•
por J&b llf"l"' ,C'ILat..un. l!nu patté' un íibrobl.bhr. d vtru
t.tenc d ~lif.'\.U.1) La .k..lt\.kilJ Jun...ond w-mr~ulo • kn. Jd
n:w...rUl•t;o (0¡:;,. ~ t L.a up;a llb™dc b c.i.p)ul.t .itltLubr
1
o. dr lc;i1Jo l.l•1iunll\" J_cn.,.,_
FIGURA 8,11 l>buJ1nq-<lrun•-l<......U-pora..
P•lnt•uP1l.Ji1wntt"'ll•t•ltupa~ mr.mb1M1~~mon.l... tNhl~IJC4l!idiJd
•~, ettpti>ltts9'Q10nodrurl349u.

~o Hlstologf1 aplicada
(fig. H.lJ). Lo., 1nolécula-. Je ptulcoglu1..wn•h l.li..ludas o
LI M'llitb IMJ'!Wlollk.r. ~ un.1 mfmni!&d aóok.l •1ttlint11111lt.irw
lo.JU&: "';Jsf,un.:r.i.n 1..un:.llturcn w1 hltro yuc 1..unhcnc un.i. wr.1ttc11lold.l pur un pllK~a lr;8Jmilti:il» qi:e wntJlonu m 111 f!ltfllbr.dl.I
~r-.u1 ~.uu1J.iJ J~ rn,>1&ul.1:i. ~ iltju:L Gu~ 1,.(11t1pon~nh."l.
lillorWl 11oduc:t LI ~ll 'fl.J detntdoa cftlilliflrnllllW\ 4'tl
~ La ni..tln~ ..un iliwl.Úth.la Je ~Uo1.l•Ynt1nuglu...uu.u """"""... ,.......,...,._...__ « ............ J"'
mu\ r.amU11•.iJo~ e fudrat.a.Jo.,.. lun.._ u•rY-n 1,.umu un nn.•r- ~ J'll'I ip11e1m • \t •txú«áM. Pct .. gmn.4 AY .stn
llstÜJur btunm..inko. La aph1...kaon ~ P"°"'""" 1mpu!'loa &áafttfMWfrn 1~JV4.\0CW cm a-*1' Í1 ""~
La; "lo&hJ.I Je .t!,,'UJ Jc...Jto d urul.i30 h.u.1• d hqu1J.o ~nu­ .-f4'l<i . . . ~ 1 pa\ák do""" <otn<1a ..-pw>o wr
'1.i..L 1... ir:.);pul ..1t..M1Jd.a.i,_-ua1..ond11.u)t1o1 li1 "l'.lfkM)n Je olro •aumOI~ \«W!Jll. páal:inft.1111C11. t!LI. '- llClt.~ e Mif'JI.
nk"\..1..nhnh• t.¡uc: 1..ontnbuye tun J¿ rc!idi1:11c.1i1 11 ..:l.a,t 1uJJJ ,t._fat,, rnü ll'llUJrl("> 11'.A'I ~.llot"\ y~ iOOOOD:.Y fllnl'l1' COll Yfl.'W.
(on t. p109t15IU11 ck I; tnÍ«m!!d.i~ d p~n1t' Drq.i • pcldrl W lolJI•
Jd 1...11 lll12¡:,t•. Du.ho mt"L'anliiU\O t-s IJ "-"l'Uh1ún de1..lnbL.t-
tkJ t\:{,.ipro...,1 cnln.- lus grupolt 1...i.rbux1lt1 \ \ulJ,uu de los tld.ld lk dl')('ft'tpcf\ill 1.u .itLMd•dn dl.um yw prof~. p111lo q11~fl
dl.11¡.i1Ú'i1lu1 ptcl.ol yd tnltlll mmed:.110 del l111L'.11111ChlO wn l11111t.ltslM
glu1.o,.1111i11uglu1...1nus, arnbos e.un 1.ll1'g'11.:l1:1,..1rka negativa.
Llk-1. p.MJ plt"ICIWI o llnjl((ll1 l~ICfK'S illtlwiu~ p('llN!ll'.IHC\ f !m.:vc1
ú_..1,1, ¡,:1.1rg1h ncg.1t1\.t:. tamhi::n .!>011 l.1. LJU\J. Je lil :.c1,ar.u.lón
~íbh
<.fo 11., rurnlh,.ttionci. <le lo.'!> glu<..O!!.Un111ttglu...1111~., . In que

booksmedicos.org
AGUAALll ~*·•-*-C....*~llk
GR~ •tf~ •b:s....-.itlEllClll'9''----*'
~:do------Jlli""-~J&Tl.blc­
.. - - .. . . "'«.Mo~•i. ..... 11r---msna.•w
.-..::~wllllt~'r= e,._.~

flGtMAU• ..... tibbh:I '••*11........WU..-


_ _ ....,_._._á
----aíla>. . . . .-."""""""'
-·-·-dd•-~w--··-
...,..... blclljlloa&l...
1dlljllo

-""'°,_.....,..u... ·-
!ea\.,.. .,.• •f:!' lrJI**• .....~... ,

--
c •1u1111 dt ltv+sr.mento ~- -

o
a .
• •• • •
• ••

--- ----- •
o
¡:;
~

.••: . • ~
~


~

() e
, ..,
~
Q)

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

"!lef!ll.~fl~~=

un 1111Jauf:,ogu

5J~i.:.il'Cl:I --
º¡¡n:J::1rnmbl

CCl1."'-: - -
::crn1.'¡..::n1~ ·=
utl l'iLvuLJ~·.lu

Fl'GU RA 8.2 S Repie»11MOO l.ódb'ltth<l..'t.1! deLl ~1r.1cstrt1tltti1 de bl membrMa:YM"IÜl. líri c&4u ,'-\ í,scmejaci!c) • mJCÓÍilgOS) y1himillt!S ofiliict1;h!U!o) St ha!Wn wp..iradas
llf t.intdid ~íi., ~ fllalliz 'ro~cluln ~ kPd1.1 coc~1111Lr;o qui?, dr rse modu. qul•da en mocll? too el~• 1m1.t. No h11 Lunn.! bawl tmn: d rew)lliru:nto )'el tr;;dl
pt1 U
ctt1,.oofü\\ ~ tcr;xlares SdnguíntM dC'I conjunl>'to wn fmallild~ {<dala endoldijl too poro).!. lu ~ f.x*-a el iut>:rumtio t~re ~ \dm,Tt:tti lr+rdo 110:t1i.i. ;Ad.lplddodc 8i1rlllnd.
lvl'lli!iff yH.r.F.1moln./CtíTBit!J14:1%2. Sl'gun Cm.)ttmdll W:~ar~a&15it:o, S.P.:iulo,.s.tnlt'f, 19n. ~~umc111l«~ik:lá!J

L.,.,,i.;k JR: Synu' i.tl lluiJ hr<l.1auli~1'. ~. 6- 1\1~ 3{5):52. 19%•


.. Bibliografía ~1:u l.., J1 S(;: ;111d l\>puff S}\: Bo1t"C c.t..11 L1ulos,~: 1h1o c...~ul..11i<m 11f J~..
\'dv;imc1H :-.tn.tc:;tur<. au J (uudio n u1 1h~ skdo:tun. ·"·ti!!''/ Attül
Colit!n ~{.\f: T!1..• 1h'W bo~1 <' b1olc)j)y: 1 ~.t1hólul'k, 111<.>lu.uUr. :·m J dlnt· 183:1, 19AA.
1.al 1.<111~1.11"!\. Amtd1;111 /0:1rmd ~r AJr:ditül C.tn.erie.~ ({•an A) r.1w1J } GRerü!.: TI,~ dkci,)\IÍ ~)'h1kiue-.a.rnlsro.,.,•1h factun(mfhk·o·
l iUA:2616, 2006.
bb.."tlt.. t.YUi.. 6tJnt 17:71. IWS.
n.. 111~rs C. H;.tnJv kC: Bo11... 11101 pbc~l.'"1 1di< p1•1to.·u1s.Sd 6-.\ft-,f6(6):&, Roa... b Hl, CL.u l S'~l : J>h~-..;ulo;skod (.,.-1) J.:-J!l1 uf...h1>1l..lru~ ~ 1..:, 111 n1>0
lllW.
is fl()I <Ouli n~d tu apuplosl;>.. Nt..w obs._>l\alioO.• un 11t áUU11.t!i.l11
Dut.r I' él al..: t.:vun 11111íb1t." l•Uflc k>rnt;it1011 tluoutJ• a l1 yyod1:1J:uuk
~u·~ tl1 pl:tt.:. / 8u!lt' jtJml SuJt & 82:601. 2()00.
1d:l) : :a ..ttuiál , 0111rul ofbu1w ul:b~. C:éll 100: 197. l UUU.
Dut.l I• d ,J.: Tltt:oii..-ubb.~r: J .•UJ~1!)(1t.al~d fib1uhhbl und~1 u:nlr.il Rolilmtr. AG i'f 1J.: fhu111t.'<.h::.ru...;d ::i.oJ r1wl......1.1br 1q;:ula1iun o f bono.
.•tt1\<:1Uao..\:. Se1enu· .?A<J:t 12l. :!(IOO. 1... móJJ1ns. •-tnnu Rn· ihomt'd i:n,g 8:155. :?<!06•
(~!1.adlall~ FN: l-1n.: Srr1ururt'ofS:1tH1'·tlll /ublb. Bul1cr\\lltll1, 1'9S3. RoJao ('..A. ~fa 11.it1 Tf.. T11cr.\~t.itk :tp¡'n~.;~ hts to buot: J.ii>l."J'¿'- Su ·
C'Jtu' 289: 150!, 1000.
Gu1'1111.'Si. ~1. H()'k P,..1: Au;1holi.. <.'ÍÍúl ()( J)arJt!'.rrou! lm1111l•uc uu
w m..cllrn.1.... :u1J úulx.al IJom: Ju,,.1,,);1~;¡. &mr 14:?7;, l~J. RoN> PD o!I ol.: f!.(11u• ru :b'S aoJ bl!")'\l()d: tb.k t'u!Ot'\ flir fra..t.u.11."i. Cd!o..i·
H:1.n..ul. ?\').(: Hinlúg)' o/ lklnit. (An1Lti.d~ Univ PC\.:'i.$, 1m . fft.d 'f:;.>1•'t' ln!en1,11io1t1~ 53:S 131. 1993.
Hultt(Jf ?••IE: Thc ultr;1i.t1u~1u1.-of110111.•. A1:r. Clrn l.aftS.:i 5:2&1. 1975. Tdtdbauu1 Sl: Bun~ l<'MH¡Jltuo h\ u:.t<\•...l.hb. Sduue 28.ll:l501,
Joh .¡l"JU rv. l~IJdU:l!lll ;-.¡?-1: TI1i.> 1.fo-.dupu11:111.al n:fat1uu.•ldp b..""l\\o.-eu 2Cl<IO.
\IM.:O..) lt'i. a111) O'>t.,>u~ la.~i..: :\ "EuJ~ u>•n!:( tl1c .¡uall·~h1 ..k 11udl.".t1 T~1 mn11: rtJ d .d. :{)i.teuu~'l:.Lln••1 bonc·~'<..i.fl~ p cl)ll'lU lmll ngu1m.:-:r.J
m:ltko:1 ;,, .:ndo~hundl'":cl u;i.)tlk.all•ili. 01!1· IJuJ 63:153. 197~. to ...uU~<u. C:dJ 26 9'. l9''l L
Kolld O d ••!.: Tl1e t11ult1pl ~· rúl<~ fJÍ O!>tcu..J.nt~ in !iu,t d1:f~o~: bont- Urw ~Ut: fmufu111n1t1J ur.J Clmhül &mr l 'irf>l úlogJ. Lippin~ou. l ~HO.
H'1!11)JÚ111~ .l11d hua'1hlJ.ll1!t..ll~ i.k1l1 ldl 1Uf•bile.ia11011. !in.mi J(ev \'Jr1T, U l.: 1111.'. st.tlll ~di 11:d1<:·.o. in Lunt:-. ll1t: lüurtwl o/<~U11tú1I ln•-c'>·
lm1111mul 25:51. 2007. l~l<ll1 •11 J6(5):119S. 2006.

booksmedicos.org
booksmedicos.org
- Dunmte la <.'vuludbn <le IO.!> 1netaroarieh .\urgieron <loi.
s.1.\lc1ná:. de 1ntcgr.i...:16n para <:<>ordinar la:. fun<.'lónt.!> <le k~
chvt-r:.oi. ürgauos c.spt.~J.sJ1 zad<l:.. t(Ut' apan:'ct<:rou t-n t•.i.ol>
anin1a1ci.: el sistema ner.,.ioso y cl endocrino.
Histología Básica

l.lb nt'W'Hlld..'> tit•nen l.a prüpied<1.<l dl· reipon<lcr a Jite·


rát.·1-oné:, dél mc<lio én que se t.•n.::uentr.i.n (c.sthnuJo:.) .::on
1nodific.:~1ctont.-s <le la <lifcrt'11c1a de potcnciaJ clt-.::tnt.o qut.•
hay t:ntr~ la :.up<.•rtlt.ic c.:dcn1<1. y la u1ten1a út· la n1t>rnbr<11ui.
O tejido ncrv1oso se dislribuyé por todo el orgauL.;n10 )' t't.'lut.1r. 1\ las ..:t>.lula.' que pn:seutan t:l><l propit.-<daJ (néurü-
:,e u1t<.•rrdacJuna para J(,rn1ar tu1a n.xl dt: <.'O n1untea..:1ón que ua.~. ct'lula:. n1u...culil.rt..,. )' ctcrl.t:. .:éluk1s gl.:indulares} se las
cunstiturc d :it:.tt.•:i-na ncr\'lOSo. Dt•Sdc el punto dé vbta anatÓ· 11.:Uüá ..cx<."itabl(.'i": La:. ucw'Oll.d:. rcac:c1on;1.n t.on rapu.lei. a
n1kú, c:,tc: Ultimo M: di\' id e en: ( l) sjstcma nérvioM> t.'Cnlral f():,. (·Stíniulüs, )' k1 modiíic:<tdón dd pOlencial puc:-<l.t.' re:.ldn-

(SNC). Jorn1a<lo por el encéfalo. los con1ponentc.s nerviosos girse et! lugar del c:.Lilnulo o prupag.ar:.e al ~LO de ta t.·élula
del slstcma fi)lorrt..:cptor y la 1nédul.t c.spinaJ, )' (2) sistema a IJ'a\'éi. Lll• la mc:inbrart.t. f,..,.;i. propágjc:ión 1..0n'tlitU}'t' I'> l{Ul'
ncr\·ioso pcriftrit'o (SNP), l'ú1i..:;titu1do p~>r los nervios y St cl('nornina in1pulSi> nervioso, cuya fuuc:tón <.•;; trani.1nítir
pcqucnm. ;;;g.lu1ntrac1011cs de células 11crv10:.aii tlt'nornu•a· u1lonnacjOn a otral> n curona1lo~ n1u,.c:uJo., y glándulm•.
da:. ganglios ncn·ioso> (fa¡;;. 9. 1) Lo..., ncrVloi> M.' c:(11nponcn l.ai. neurona:.. por 1ned10 de i.u:, prvlonganunci. por
pnndp.tlrncntc di: proluug:.t~u)ncl> dt.4 lai. neuronas (célula.' lo general largru. y nun1t'roi.ás, torm.i.n c:i.rc:Wlo.'1. Dt.• ta
ncr\·io:.a.'} i.iluadai. én d ~1\'.C u én lt>.' gangho:.. ncrv1Chtb. t111:.nl,1 1nancra que los c-1n:uito:. cléctric-os. los cir(.'uilos
El tejido ni.>rvubo prcst.•nla úm (.Omponcnte:. fundamen- néW"ónale~ i.011 tic d.ivérsos tanláño~ )' co1nplcjit.ladc..\. El
tales: ( l) la:. neuronas, célufai. que ~uek·n tt.•ncr prolonga- .. in.tul<) neuronal puede >t'r :,imple. p('rt) la m<1yo1i<1. de la..,
c1ortt.-,. Jarga... y {2) \'arios tipos de c:élulai. de la neuroglia o vt.~ci. Sé lrdla <le la c.:·01ub1nación dé <lu..:; o 1n.-i., .::1rt:wlO:,
1u.•urúglitas. que su:,lentan a la.-. neuronas )' parltc:ipwt <le que 1nleraéhian para CJCéUlar una lun.:1ón. ?vlut.-hc1:,. .:ir-
otra:. funcione.. 11npt>rtánte:.. cuiluS elcnienw.lcl> ~ éo1nunican en un grado i..'Tt"l'icnle
[11 el SKC. ha) una :,cgreg.u.:lón cnt~ Ju:. c:ut'rpc)i. celu- <le t.un1plcj1datl para de:.entpéJlar J'uuc1onc.s cat.la vt.•J. más
larei. de l<b neurona:-. y .i.u~ prulong<1.dune:,. futu <leolcrnuna i..Olnple¡as.
que en el encéfalo y l<1. rnt.'<lula espinal ~e idi.-ntiíl:qut'n do~ tai. l un~ionci. básu....ili> del i.btcma nt'rviow son: ( IJ
p()n.."lont':S d1:-.Llnlai>, ll<un<1d<t., sustancia b lan(·a y suslanc:ja detc.:tar, IJ'ani>1n1tir, analizar y utilizar la 1nlonnac1ón que
grli.. gt'ncran lo:i. c:i.límulc.>.' sen.,uriafei. rcrrc:.enl<1.<loi. por el
La ~w.tw1cia gris .se denouuna a.-.i port.tut.• en l<1. niac:rus- c:a!t1r. Id luz, la energía mt\:oinit.·a y la:. n10Jdic--.t<'J(.1ne~ quí-
copia presenta c:.e color. Está l(Jrn1ada en 1naror n1t..J1da n1iCa:,. d(> lo:-. an\bienlc.S exh.'.l'UO t: tnlcrnO; (2} Of!iani:tár )'
por los cucrpoi. ct'l ub.~i.de lai. neuronai. )' céluJas ncur{1gli- c:oordin<tl\ de 111anera <lirt.~l.t o u1tltrcc:la, la ac:tividaú de
cai.) }' larnbit•n (.'()ntit•nc pn)longa1.:1on<.".:. ncuronak•i... 'ª'1 hJ<lás !.d.:, funt.1ún6 <ld orga.nilln101 l'nln- lai. <.u.del> M.'
la MJSlanc.:1a blan.:a nü hcut.• t.'ltcrp<>.~ t.clulan:::. de ncu- h.tllan la.~ func: iooci. nlofora..:;, vbc.::rale:., en<locnnal> )' psí·
n)nd.'- )' l>t.' (.(1mpo11c <le prolUllgill.:lUll L~ llt.'UrOll.llt''- )' c:·f lu- quJc:a.-.. :\31, t'I 'ti.tenia ner\' IU~O t.'Stabihza las t.:UlldJClUllL"S
lai. dl• la neurogha. Su Jc1wnuna.::1t')n ~e origina dt' IJ. grall 1ntrfn:.cea:. del or3ani.:.n1u. con10 l.i len:-..1ún arlen al. Id prc-
canlid~-id di: m<1.l('ri;tl blan<1ul'c;:ino, la mielina. t¡ut.• cnvuch•c i.ión pardal de()~ y dé C02, )'los valort.'S de glucosa. hor·
déh.•nntnatla,. prolongac1onc:. de Jru. neurona:. (axont'S). lllOR<lS y p( Í J~ la Sangre, y partÍl.:1pa Je Jos patrones <lt.4

Recepc..'00 d-s S istema Trsns.-nisión hacis Is


informa_ción del medio nErrvioso central (SNC} periferia efe impulsos
amb:M~e generados en el SN-C
Entradas (af9renc1aa> Cerebro
Salidas (sfsf'8ncras>

t...Wcosa 0Jia:o1ia >M o ...


P.etm;, ( SNC) > o ... ~ Gl!ndulassa!ivales
/
Gang!io.s del sis;_ems
nel".~oso autónomo

1 >-- - - ---<J-- - ---,-- ~Aóstulos lisos


Nervios/.,,,,,,.
motores ~
Pie!, mCLsculos,)-- - - - - --C>-- - - - - -... >--- - - - -(}----'--... MUsoo.los esqueléticos
Micub.cion es, Nervios salSoria*'5
vfscer~,s

NeMos y gangfos
lJ
Cete~ro y médu!a espinal f'¡eMos y g anglios
FIGURA 9.1 hq11&11! simpl!B(,)00 t!cM crg.vfüinéfl fonounal Ó?I s.'9.cm.:i 11eniolb.

booksmedicos.org
LllCnf'lll'tmlimkl. úmlO l..b ~bia.iJi"' ''ª ... IL,&J;ICbL..r-
1,kln, "Rf'll~
N'Tn \t"'°"-.
.....
Li...k:trn...a, u~ ......n ...... ~~
• 4\..wn ~.. .,. wa¿ oper-•J'•''·'• en a. mnJui.
,. .i.imp..1....... t r - . o """'-'""'"" .. ""'
..
" ¡¡ uen. ...ctuw j ntn-.ai.h mtbr..t6rn. gbndul.arn)..

u~ J11n..--ruuino 1 .. "...,..._Je~ t.dul.u nc'f\ttlM.ir,, ibl


• Neuronas "'unll· ''"'' J"' I~ WQ mU) l~ ,~)
11¡;.k.h '0(.' rJ
1.ucrpo ...c¡uJ.1r f>Ut.-Jt. '<.r ~kn...o. prnlormic u o1.11gul.l"lol,.,.
1¿., l1.:lof1D 1u,..,.,,¡~ u nt.-un1nL-. \\111 l.1.-. f\·'l"'""'"'-bl1.:!> dr: Por lo ~icnt·ro1J. J.. , 1o.1.:luJJ~ 11crv1w..t.' -M>n gr.1t1Jt<,) d ...uL·r1•~1
l.1 1t.\.c••, lú11, IJ lr.1.u:.inis1ún )' <.~ 111·0.,,,•,,111lll'nlu t.k l11•l•,t1111u- ...ctul.1r putdc llcK"' 1.1 1ncJir li.J!'.L:l ISO µ.n1. lJnJ ...chd.1 d~·i·...1
l11' Atk-1n,S,.. t.'Jl'r1.ei1utllunilla \\•hl\! \b\ 1,•r'.J"' 1.11,.0\ldJJl..., Jd ll1mc1ht1\ll, ... u.u1..l11 ''-' l.1 11.fsla. ,,."" \'isLble a i.itn¡1lc \ h l.1 ~111
••J~Ui•IUH \ l1ha-•n nt."lln.JtranlrilUJ'lilfl'\ ,. 1111.i, ntok"'-uWi. Je c'ntb..1.rgo. l.1... lll'llR•ll•• Jc:11011>111.ud.u. "-dul.h p,111nulo\ol\ Jl.'I
111l1c-n..-.1••t t.. uturu1lc!!o bc:Tk"n un,ucrpu <.du.Ju_ MJrna o ...acbdo "" ..-rh.Utlllr.;.n &.'nltt ~ t.dul.i~ rn.&.• l"-"fUllY\
.,..n.....~ .................. dnu.iro) J.i,wlJWh'>l'n.......- deloi.1tM111Ü(1<111l.) lo!olt.w::rr1.._du.Jarm.Jc mtrc -4 ) ~ .,.mJc:
........ I\• "'_..... d ,.......,,, k>&.d .i.-i.. ,..... '°P"'...., duar!IU.
Jr: utM: nauun. ~ IM'IOr' qtJC d \ubncu dd t.ua¡"lJ a.iubt. s.,. .. aaW.d """' *-'":;-"""""' ... .,.,..,,..... "'
1 -...n...'111' J. ¡,, """""" .. ,...,.. rcru ..... ~1... "nk•~ll¡-""'o:o. ~9J t.!.!
.......... ""'•"""""""4... ~ • s...._ mulllpu&.rc., q.a: pn:><nUn m.b J< Ju. 1,,.•
lkndrlto.i~nu-rncr,llt.u,,, ,,'C.'\.wJ.~en Ion~·"''' "dutirc.
Lt lun,1••U lk n:.. abtr (u_, c-.ttmuJu, J.·l 1111.'\.llu outtb~nk. ?\~run•~ blrol•ro. ~uc ll<nc:n un:1 J.:.nJnu. >u" u1u
de 1oct\1IJ..' cpill'h.tk".S .:.cni.on•.dc, t• Je'''' .a.. nct11·v1ua.~ Ncuroni.\ \t:uduunlpol~ - que.> pn-..cnt.111, t.\:l'lll dd
C:ucrl'o 1.dul11r u pcri1.<1riu11, <tuc: l'\ c:l ...c 11IHl ' ' úlKu dt' ..:ucrpo ~ dul 1u, Ull,l pro louH,1uOn ún11..1 tfUC dl'"'l'ttl'' \C
lo11.l11ul.1 \ t.unbu.·n c-.tpa1. lit- r~:,Jhir ¡.·..uu111lo11 d1v11!1,• \'tl c.11•1; \' dlt lgt: Uthl ran1a h<11.i.t Li j)\!fill•Jlll \' UlfJ
h:!LlJ 1.:l 1;1 ..ll'lll i& 111:1 \jl"l' lClllral.

L-.ncunt4~" jJ.1"1Uf'l111.u-o ~:Jn'.\._t'fl l·n ~ 1J.. l.'11J-. k•


iunao. ~ i..-.. m.a Je ne,.,....,
~~ c.•lfl un lli'11 " ut1a
JcnJnu 'fK'k' 'n¡tnadt a..ln."IUoi!o~-. Jd ~Mtc•
Dur.mtc-d~1. ID4n~~""~---cr..m' w
lt..~ C'ft W1 lt..&m11 ~'\ ...a:.To..an..J.:J it.Cft.I, Dl:'Wtnll,
Lb J,,. prulunpu.,._ d. lo, a.'!uh, «ud.>WUp<>l.un.
por '>U\ \..&rák'fl'8k:IH rni·~~k..-.:0 \' clc.. lrufa.uufl~¡¡.'•
lKJn J.1on1,.·.._ t""·ro w.. vboru.i.o.JUne. ~n.JL., Jl· l" r.1111o1
~nlcn1..1 r...·1o.1l'l'11 c~11 1nu l,~ ~· •un"-Jorw.n ,.,1010 Jt•nJr ttll'
Cn 1.-i.f.._· tipo lk th:urun~. el c~l1n1ufo que '-·1111•111 111.1; c.k11
llnLh i.c lr111111111ill' 1.•11 h)l loJ. duttla h.tdJ li.1 tl"1111i11.tll1111
a.·ú>llllJ, 1i1n 1•.t\.&I 1-.11el 1.Ul'rpo 1.dular.
t... i;.r.in 1n.t\•11l.a Jt• l.1~ IM..-un~ o 1nultip•1•l.u- 1.... , n~·o
run.1... .,_,,._.a.., ...,.. llC'J1.JLM' en lo.!t ~ '-'"-lc-.ar) ''°'ltl"
J.?t. U rctift.I ) ll IDLM:ll'lil . . . . .IOL U,. neurona.-. ~
pohrn. v: m..uc'dnn ft1 ,. ~ ~Nkt.,, ~ win
~ IC"llMlf wb ~b C'D h.. r-.u..n J.:-.rwln, de lut
""°"" ~ f .......CD b. :;"1E~1'o.
LHnnut1111.D1C"~ ...-.u1t.m:lb..-n.:...e"llnwl'""-•"' Lit,
"""'*"
nai.ron2.. mutur•<t ,,ui,tL..n kr... ~.ilkh clt.'\.\•>fc: 1o1•1111•
Ja... gl.lllJUL. c;11,r1n~~ ~ c111.ki..nnO:' loi... hhrJ .. n1u'"'",i
ro.. l;a, n<uru11.t\ "en\Orlw.lo n:1.-,bcn est1mul1h M."U\\ •tl ill ~·,
lid 1ncJ101.1111hh:nh:) J,. 1rru¡i1u organ1:-.1n11. l.i.l~ lnlcrncu
runai. 1:.. 1;.1hll'1.l'U \ 1111~·>..h111cJ1 ..·uln.· utrai. nl'uronJ'i )' lonll.illl
.:in. utfc.ko 1o-c.11111•h-Jc"'
Dur.11uc w \"\nhw.1"11 J...• k.., m.undcro'-. Lt ".&nUJ.J) ..a
'--'-wmJ'lcuJ,:.J J... l.&\ lllk'fUIC"l\.va.b 411ltnt'DLU'lll\. l.a. (un..:MI
nGUllAt.J - - ~ - 1
- . . k_ __ no. mi.... ,Jf11J4tj.b \ J.:o mi_,.Jau lU'd Jd 1o1\lmu nft"'t'an.11
..........
....

........... w ·,~·~·*f.._. Jq'<lkkn Je U. inlnM.uano J. 1"' mil-,...•<><> d<


:2' •
O ; vMs•llwQllll!lta-":'
..
llA••~baitilltk mu.:h.! .. nnarua.a...
L.,•
..o..,.......
.._________ ...,..lild~:.w.. w... .. c. .........,..._
"''""""'-"*' Lo.. '"dct'J""' 'dl.al.arn Je~ ocurun.?> J..i ''.\:< IC'
hz.in d i l,¡ W'41.U.:14 P°*'"' (.,;,¡ "'""" i!l·ll bL:n..-1 p,, \.UfUll:UC'
""*iac~U.~mlitlrlP!lllilád:t~ U•••n&.1~111!1-.n pt"f1\..i:non,·-. .. ,,.,, .. ~.., \UJ J-'fUl.ong;JL"lOnn... rn
d \\:P, f1Bt
tnpl.t<.11111Ltl!i11~• lfwllllknf'l11npr;ho11rrr111M;Jh«.•,jl• ~blt1m11\tul.lb~ p<n1..i:r1unc"' "<' ,.11.. u~11tr.u1 en kb g.m3l1,1.. ' cu .1.l~lllM"i
nq11c:k1AJ1t. wn ""·''flMNl.inid direruc.'n dd~ ~KM. úrga.thh \l..'ll\tllt.lk· ... ~111t11• I~ ITlUCC.k.3 olldlon.i

booksmedicos.org
Histología Básica

Célu.Ja de ¿:·
C-elu.la pirarrr.dal de la
oor.eza cer:-l)ra! Puridn;.~ Neurona ~
(cw.O.lo) .i.ieaópUa

., ..
~
, NiUrona cen:<ól

N
eu5
hipota'Wca \
r ~ del sis:ei:na ne...,".oso
e r- autoncmo

qu.., secreta en
la neurohipófisis\.,
'~
\
·i;ií
<· ~1
~~
,
Neurona gang!iooar
d&l Q:Steroa nM'ioso
Neurona motora au:ónomo
de la rnédl.l~ espinal

~rooas
bipolares

Fl'GU RA 9.3 ~lltd ~~ ~ de 1H.>ufl!u!\. l.d nl(lrlblogil de tslas ttlr.d:tt es tllllyttt'.llpf$. Jodasl<ls 11(1j!t\'.WSqut se ilu~IJ•n. w:cpto 16d~ r.c11rortds lipolarts1k uo·
d!Y.11~11. qor no soom1.1¡~md l'!'¡ld11 aeroow. \IJfl nmt1ni&dcttp11adlpollt.

Tipos de neuronas
Seudounipotar

l ! Di:ección
del impulso

- - - Axones - - -

_¿"'~
.L::li..~
Terrnit'lal axóflica T!?mlinal axónics. Terminal axónica

booksmedicos.org
9 1 tejido nervioso

... Cuerpo celular


El cuerpo celular, .soma neuronal o pcricarion t.-S parte
de l.t nt•woná que ,-unticnc el núdeo r t'I cilopla-.ma que
M.' \.On1¡x111c de un Crtl111uso1na X que pérm;.tncxe conden~
i>a.Jo e 1n.iCll\'O t'n la u1tt.•daM" (C.ae. 3).
El 1:ueqxJ cdular dé lai. ncurun~ ( Ji~ . 9.5) li-cné .i.bun-
-
<.jUC' LÍ<:n(' tl•r rnJ <.h.• un gránul~> Cl>Í~ri..:.o. La cn )mattnd :.cxual

rodea ul núCk"O (fig. 9.2). Es. en esencia, u n !.'entro t rúllco. danlc retículo éndoplasmQ.tk:u rugoso, que íbn na ag.re-
p-eru l<Unbién fit:né Juno:.1Un rcci:plora e integradora dé g:i.doi. de c."t:.tcnlali pan1JelM. c11ltX' l.ts que ~e cucucnlran
ci.Li1nulo:,, put".:. n:dbc cJ.Li1nulo:. c>:<.'ila<lurt.~ o inhibitlórc:. OUIJ1Cl'O!>Ol> polirnl.MJ3llma..'i Libre:.. f ..., 0:-. t 'OtlJUUtOl> Je ..:1:-.·
gcncr~Jo,. en ot.rai. ..:éluhb nérvíosa:,. lcn1a:-. y nlX'li.onla' aparecen <l11nicroM.'u piu t'tpl1CU cun10
El núcleo <le la 1narllria Jé la..-. neurona...; éi. csfénco y 1nat1t.ha..;; bas6lllas <l1.:.persa~ t-11 d C1lupla.;;111a. lo:. 1."\1rpúscu·
<1part."'C"C pOCO teñid o, ra <.JU<.' l>U..\ 1:rumOM)l tl.:1~ Ci.lill lTIU)' los de: Nh.l>I (Jig~. 9.2 y 9.6).
d t:"Scn rollados. ul<licio de la .i.ha áCtividad de sinlc:,ÍS; dce:.a,. W 1:antidad de rclKull) c1u.lopla:.n1<itit.:O rugow ,~.iría
célula.;. C'..a<la nUck-o :.t.1de tcnt'r un i.olo nudt:.Olo grande 1.:~1n el ttpo de neurona y ~u t.'!>tado fw1c:1011al; t~ n1á~ al>un-
} <.'Cutral. C:cn:a dd nu..léolu o <le.• la 1ncmbrana nudcar dáulc <.'n fai. 1n .a yoro. sobre toJ~l. en la!!t. nt•ttrunil.l> n1olora:.
inh:rna St" obM.>rva, en cJ i.c:o.o Íc1ncn1no. c.romallna stxual, ( fig. 9.6).

F!GURA 9 .S tJibop b~do tn mit"ro~t9fdfí.to. ekxitmu~ lia )Cf."'C1ritle de LI 1KUU11a e~d <d.wrW m wle-!~C..id p:c !tllflll'ddu11l'lo ~:J!Jp~s dt alto» 111.•uruncn o p1ufongatJo..
no detclulcb de lJ ot'Quglia. ln lai. ;i11ílll\ls. I¡ mcml:J.w de l.i OCllrMJ t~ mas gtue\J, y: wll dl'nammll l?l!mtfaru po~sin.lplitJ. li 111clonq.Jtl6n O! IJ naut11i1 sín nlxuUmll~ \partr
i11fom de i.i Bgu1J) e~ ti {to) :llÍllllUL u~ Olfo!S p1olong:XtoM & lb c~luU ~011 di:niki!as.. Nó~e l;i <IUWl"nJ dl' IUJb?rUI 0:11«clulk.

booksmedicos.org
.. ... Dendritas
Histología Básica

ta mavoria Je lai. <.élulai. ncrviosru. tit'nt'n numerol>~


<lcndrlt~ 'fUC aun1cntan lle modo cons:i<l!!rablc la supcr 4

Jicii: c:dular. l(l que hat:c pu:,.ihlc rec.i!Jir e integrar iJnpulso:.


.;..unduutlus por gnm canlliliu.1 de tcmlinac.1onci. .t~ónic.·a~
d e utras ni:urona:i.. Se t'<Lkula que hasta 200 m1J Lcrnn na 4

c1one.s <lt' a.xone:. d.Lable<.:cn conlactu lunl1onal t:on la:.


d cn<lrita:.. eu untl i.c1la c;élula <le Purk.injc ( Cig. 9.3}. Las neu 4

roud..:; que llt'n~n una .sola <ll'n<lnl.t ( ncu rúnas unipularcs)


Mln pu..:o lr<."\.ut1no y ~e to~ahz.l.11 :.olo eu álgun.i.' regiom.."'l>
Cl>¡x·cific.•a.i.. Al cunlrariu d e lo:.ª'º"'-~ (fibrll.l> ncr,•tosa~J.
que rnanl1CJ1t'n tonstanlt't.'J Jjfunetro a lo h:r30 Je su t.'xtcn·
:i.1ún. las d:.-ndnlai. :i.c allnan <1 1né<li<la qu~ se rauuJli:an.
-.01nu la.., ran\as de un :irbol (fig . 9.4).
ta co1np<):,k1ón <lt.'I olupl.bn1a <le la lxiM" <le ld.' <.kn<lrit:.u..
1:t'r'Can<1 al ix-rit.anon. ~ M:-rrk:jántc a la dct lUC:rpo celul.ir:
pero 1<1,... Jen J:nta.'i no prei.<.'11tan ton1plqu <lt.' lr<1lgL l.<1 gran
ntayuría <l:.- loi. unpulli<» que Uc~<t.n a un.t 1H.'tlro 1n1. M' rea·
ben en ¡x"quc1'tas proycccio11c.' d e lai. den<lnta...:,, las L~"(>ináS o
gémuJas. f~:.t'Sp1na:.., que Uth.lt.•ll t'ttlrc 1 y) f.l.IU de fongilud
y nlcncb de 1 µm de ili:itnct.n>, pur lo gt'neraJ lit' compoci<'n
de una parle alarga<la ll,ia .s. l.i. dcn<lri1a } terminan L°on una
pt'tjUCSla tlilalac:t6u. Da.crnpt.•1uu1 lw1<.'i o1K·~ unpurla!lh.":1 )'
M.' cn.;ucnlrnn en g.ran c-.t.nLidad Son d primér lug.tr <lt• pro·
cci.arnk·nlu de las :>e.'nalt.'.s (1n1pulso:. ner,iü.sOi.) qué llegan a
la neuro na. Ese 1uécan1:i.n1(¡ tk prmesanuénto ~ locah1.a en
un <.'ornpk·.10 <l~ dl\'ersa:- p rolt'1tl.di. Jij<I.\ a la :.upcr Jidt' tn(crna
<le la nH."!nbrana púi.lstn.iptka. 4ue ~e ve \.'on el nu.:roi.co-
ptü ck<c:trónku y f'(><.:1bió la dcnominaclón de 1nen1bran<1
(l'O">bu1lipt1i:a, u1ucJ10 <111tc.s dd Jci.c:ubr11111ento tlc i.u.' Jun·
FIGURA 9.6 &U:rofotug1Jf11:~tmot1.'tuna lllG.~or.i, Ul'J cNul.t muy grdMe Ct IJ
médula e\piu<sl rtrj11 d~~111i1 p1e~enw m~ <ttpuuul6S de M!ul. L.! prolon~ón ..:1onei.. Lai. CliflUIA:. tfondrih<.'<l:, participan de la pla.,IJ<.'td.1d
utuL11 lplltr wpEltOl'I e>l:IW dmdrila. [n ti lOOlro delmu ocucur.il jptlrele el 1111de11 d<' la..:; nt'uru11.dS reladona<la Cün la ad.!pl<1<.ÍÓ1t la 1nc.-mona
91~1ldf.'.. tonun n.-:drolo~fb1to. QNY leiiiikl ) c.•I aprcn<li~tc. S\>11 ei.lruc:lum:i. <l1n:in1k-a~. \'.on plal>ll,tda<l
n1o rlológ1ca Jt.·bi<l.t. <t. l.t protdnd ..1<. lln<l. un <ü1nponentc Jcl
cttik.'S(\Ucleto que t'l>tá n.>fao:tonado con l.i. (orrnac;1611 de I ~
[ I ~on1plcjo de Golgi se locah:t.a c.·on exclu...iv1dad t:n él i.1napMi. )'.su a<laptac1un lunounal. 1ncllbo en los a<luhu:;.
périt:anou. )' cslá curnpuc.-.lt• por grupos <le c1l>1cn1a:. ubica~
da.. aln."tl.t..·1.h)r dcl núc:lro (Gr;. 9 .5).
Lai. milU<.'Undrias aparecen en t.'anlid.i.dcs n1o<lcra<las en ... Axones
el pcnc.<1.ru1n, pero se k1i. c1H.ut'ntra en gran nú1n cro en la
tcrnu n<kÍÚ11a..', bnn.a. C...it.la neuro na hCnC' un :.olo axón, qw.' es un ~Hu t<ln)
Lo:. ncurofilaménLOs i>On lilaitK•ntos intcrn1cdios <le lung1lud y <li:imt.•trü variable.!! i.cgún t'l llpo de nt!urona.
(10 nin d<.~ d1íun1.:tro). abundantes lanto en el pc."rll<Lnon Algunos axune:; i.<•n -.orto:., pt.•ro en la 1nayoria <lt.< tui. t.a:.Ol>-.
cómo c11 la.:. prol()11ga<.1011t::.. Í.ll dcrh>:. preparad us de eJ dXÓJI Cl> md~ largo qu<.• la.l. <len<lnlie> Je Ja mÍSn1a -.éfula4
1mprcgnacu)n .s.róéntk<t, <.S.t1i. nt."urofila.inc1Ho:. se agloti·
0 Loi. dXOnC'.S <le ld:i. neurunai. n1otüra.... de la t~Jula Cl>pinal
nan }'• i>ul>rc éste"-"• se <ll"pm1ta la plata tnt>liihca~ a:IÍ. apa- que 1ncrvan l o~ 1nÚM-ufoi. út'1 pii:, por c1cn1plu. h cnt•n c.·t•r1:a
n:c1.:11 Ja..:; ncurofibrillas vJ.i.1bJci,. aJ lllJCJ'(Jl>éup io ÚpllCO. 0 <le 1 1n Je luns11ud
C\ltlf)l<bma dd pCrit:anou )' la:. prúJOnga.:tótlC.s ll:Ull1>1én Pür lo geucraJ, ~1 axún :>C flng1na en una Cl>lrU<.:tura ptr.t·
pn:i.enta microlúbulo~ s<.'IUéJ<llllt:lt a IUi. halhu.los en oLrm. uudal del <.ucrpo celular que ....e: J cnu1nina cono axónicl) o
tipo.' 1:dular<.-:,.. c.'ónú de iinplantaciún {llp. 9.1[·
En tkLi:rmnlltdo:i. i.illo:., lo:i. J't':fll'ariont'i. i:ontt~ncn L:,1 parte del <1.x611 <tue i.e h.;1 a eütrc el cont> de hnpJun -
~ránufo~ <le n1dan1u a. pi31nento de .s1gnit'itudo Junt·1unal tac:u\n y el con1K'l!:t.ó de la va.toa <l~ 111téhu a <le lai. ncuro-
tudavíJ d'-"M:"0110-.1<lo en la:, neurona:.. Otro pig1ncnto 'fUC nai. '°uroi. axont.') .:-on rn idini c:o ~ :. ,e Jcnu1n1na &<.'gtnt:nlo
M: Cni.-Ut'fllra a \'C(Ci. en los sóntll.' nt'unntalé:i. cs l.i. lipofUS· húéial (fis . 9.2) . fute St"gnt:.>nto redbc 1nu('.hoi. eslímutos,
<.ina de color par<lo, qu~· c:onttcne lip1d(1;,.. .i.c 11.<.·wnula c:on tanlu e.xc.iladun:s c:ontó 1nh1b1<lurei., de t 'U}U fl.':.uha<lo
el tiempo y :.C t.u1npone dé rt:.stduo~ <le m.th:rtdl digt-ri<lo éfl puc.xlc on g1nari.c un polcndal Je ª'""'-iUn ~ura p ropag.idOn
tónnd parcial pur ICJ:. b.sosvnia..,. e~ d impulso ncr,•ióSO. t:I M.-gn1enlu inicial con11enc ..·arios

booksmedicos.org
9 1 tejido nervioso

c:an alc:. 1ónic(h itnporlanlc:. par.i gcn~rar el tmpulsu nCr·


vio:.o. En ló<la :.cu cxlcnsi6n, lo.... axünc:. tienen un <liánlctro
(.:(10:.lanlc r no :it' r amilt<..-.in 1nud10, al c.uutrmiu <le lo qut'
i.ucc.\ilc con la." dendrila..-.. Lo:. axunci. pueden orig_tnM nmii-
nor negativo en rcJat..iún tón el t>xtenór. E:.tt' t'1> el polrncial
de rcpo.so<le la membrana. C-•.u.and() .se c:,11u1ula la neurona,
-
<le P')lt'ntJal dt· -6S m\' a lran.'::,<l<.' l.a. mc1nbr<1nd, lUn el i11le·

los. candk'!> 1U1uCth :.é .i.br(.'n y :.e produ1.c w1.i cnlr.i<la rá.piJa
Jicaciones perpendiculares dénonuuad~s <.'Oláte ral:es. que d e Na ' c::dracclul.tr. f~., lC ílu10 <le ~ulra<la rnu<liflc;a el potc."n-
;.on 1n.l.' Ít\'éucnle:. en el SNC (fi~. 9.2). D c1toplas1na <lt-l oal <l::- rcpoi.cJ <le -65 111\' a ~ 30 in V. El rntcnor del axún se
a.~~)n o axoplasma toulit.'nc muy pOU):, orgánuJos. Prc.".l>t'nla tran~.rorm<1 t.'n ¡x)Sit1vü en rck1c1ón tuu el 1nt•d1u extraccluJM
pota:, 1nitocon<lnas. algunai. cbtcrnai. <lel rcLkulo c ndo- y ungin.i <.'! potcnci.al de act..'ión o iinpulw ncr"íoso. Sin
plasmáuco liso y 1nucho:. mkTuhlan1cnto!> y mknnúbuJo:.. c1nbargo. el pulcfH.tal de i 30 1n\' c1crr4 IO"S canalt.-:. dé !\~a
La .tu:.c1u:ia <le retículo c1u.loplai.1n<itko rugoi.o y poli1Tibo- } la me1nbran .i. axónk'a :,C. turn:t. de nuevo ir:np<.'rmc.ablc a
i.u111a.3 <len1uci.tra que l<i ac:ttvi<la.d <le sintc:.i.s del pencariun c:,lC 1011. [ n los a..'\Onci., t-n poco:, milisegundos, la :.tpCrlura
e:. lo que 1nanltt'IH.' d axón. P(lr lo gcncra.l. la pun.1Un llnal d e lo:, canált'-:. <lt." K n101.hf'k:a c.'><! !\1luación ión1ca. Dt.-bi<lu
J eJ a.ltÓU C.'l> muy ramitJc:add r M.' <lcl1Óllli na l<..-ll"<fcndrón. a l.a alta conccnlrdt.·i,Sn inlra~dular de pota...,iu.. c:,lc ion l>41c
J\ lo largo de los á.'\unc... :,e realiza un muvirn1c11tu 1nur e.Id axón por tbJuiJÚn, r d pOCcrtciaJ d t: mc1nbrana \'Ut'l\lC <t
a..;Ltvo <le nKtl ét.ul ~ y orgánulóS. El Ct'ntn) d e prt)duct·it'in <le :tt'r de -65 in\', {<111 fo que tcrnuna ,.¡ pl)ICnt.·ial dt: atac'ln. La
prott'Ín.i.:, t:.ll t'I pcrk.uiun, y la...:; tnol¿x-ula:, proldc-.t.i• ~ullelt ­ <luntt'Í6n <le eso:, cp1~odi<1~ e:, n1uy tOrla (a1rt.'tlt:<l,1r <le 5 m~}
;.:a<l.,ll> mjgran por los. axonc:, ( flujo anleróg.rtdc>) a <lh~rSa> y :,e product.' soh) cu una rt"'_;;ic)n pt•quéi'la d e la ntl.'n1br<1.na.
vck1tida<lcs. pérú hay <los oorncntcs pnnc1palc:,: w1a rápida No ob:,tánlé, el pott:1u.1<1.I d e at1;.· 1611 l>C propaga a lo largo del
(c;cnlcnas <lt• milírnclrol> p()rc.Ha} y olra lenta (poco:, 111ilin1c- a.,bn. C:u.i.ndo d pott.'ncud de nttmbr.u1a 111.1;-a a la ternuna·
tn)s por día). ciVn :ubnica. prornucvc I¡¡ t-.:\puf.)iún d e ncur<itra1L'>ffilSOrt!.
Ade1ná.." del 1lujo anlerógra<lo,. ltunlnén ex.bte un lráns- que~sti11n1J an o inh t~n Olra:. n~uron<t:>UCél ul a.., no UCf'\'!ú·
portc de .i>u:,tar1t'lal> en :-.eull<lo contrario. E:,te ilu10 rclrÚ- i..as, <.c.nno la¡. n1u.i••:ul.:lrc~ r la:. tl~· <l~lcnn1nO?d.1!> glá11<lula:t.
grado lleva rnok'c:-ulas <lJycrsa.. para .;-u rt"t1hlit.ad6n en ~I
CU<.'l'po celular. El llu.io centrípeto (de la ¡x.nfori.a h•~l.'ia et
cenln>} ~usa en neuru lls1..,fugia para c..:;tu<liar el lra)'t.'t"'.lo <le ~O Hlstok>gla opJ;ada
Ja., fibras ncr, iusas: .se inyecta pcrQ:(Jdas.a u ulro 1nan:ac.ll}r t•n Los dnt'SltsiW1t de .l(ticw 16<.41 .ic[ÍIJ ;'I wllfc lo~ axrJl!fS. 5on m®ku
lai> n."g:10ncs con tcrm1naks axúuku:~ )' ~ <.'xanuna la d1stri- 111~ l{UI' ~e unen i1 lu\Un.t.lr.sde uidiu e inhibenel 1t.i~pc11tedet~c lun;
buc160 Jd inan.:adur cierto 11en1¡x1 <lc:.pu~s Je la 1nyccc16n. 11or (onü<J!Mlll', t11mbién Inhiben el putrmiill de ac(tÚl'I CAISJ;itr drl
illipuho ncrviu~ A~~<> ll1queiln tn impulso:, que ~e1fi1n fltapr~le.ID'.>
en d <utbro tumo ~cns.:ici6n. de dob1.
' Para m~s informadón
Oineina y dnesina
lo~ mlu0-1úbul11~ y lu p1urrlrw:i. motc11<!:5 son len r~ore~.tbl~ de lus • Comunicación sináptica
fluju~ itW111.:~ l.&I p.01e1n.i~ motora~ se fijan d ~ vc1írul.i~ los oigo1
nu!~ u Ms moléwl11~ y se t1a.sl.it!.w ~obre ki~ miu0-1Ubi.Ju~ Una de r~~ La i.in11.p....i:, n:ahza la tran_-.mi:.ión w1id1n-cciunal <l~ lo~
pwteiM es ta dendn.i. qot> l~n.i: ¡h!t !~en el Rujo 1.;1J~1 .tl:fi>, y'Jtt.t e~ la uupub(h ocrvit>..,ús. (..4(S ~i11aps1:, son lugarc:, Je c-Onh1Clo
dr~llT.t,. quc ¡MJ!id¡N dd ftw,o .rn~c1 :191.id¡¡. Amh.i~ sun Al P".l~d~ irnn.. entre las neuronal> o cnlre nt-urona.. y otr<lil células ek~lorai>,
pen unrnl11tedel i\IP y lilX'.1.i:nenay.wl. por eJcmplo. cél u l.J~ 1nus1.:ularc:, y g1an<lul.trl'!.. l.a tunt·ibn de
la :,.¡nap.sL.:; d lra1L(,Ú1nt1ar una :,<:ñ;tl eléctrica (hnpul'lú ncr 4

.;.0 Hlstotogi• •ptlcada vioso} Je la neurona pn.\Sin.lptica t.'n una .st·naJ quin1ka qué
.1ctúa en la celul.t post!>in3pLku. l.a n1ayori.:i Je 1a:. ssnapi.a:.
U f};jo rcttuq,r.tdt>pirede 1J11mpo1l111rnol'c:uW y p.i11írul11~ rxl1d tnu1:,1n11e infonnadúu por mt'<lio <l~· ta hbcrach)n de neu·
iM~ y ~'<fju:liáillts. ha™ el cuerpO tE"lo!.u s.ilu11d'o en l'I ~. E~ p!H e5d rúlr.u1i.·miSórCS. Lc:.s nt"l1rulra.1lStnisun:s son su...:;tandaS qut,
v11, p111 e:jcu1~.b. que el v'11us de la tJb~. dc~puk de penctrJ1en lu~ na cuando.r.c:{'Ofnb1nan t:on protdn.i.:. rct.cph.1ra ..,abrcn o ¡_'tt•n·án
vlos. se l1.a:ispo111100 haü;i el C'Jl'lpt>de W$ t&li:is nco b~~ y VHl\'OU fo:; can.tlCl> iOnitt~ o Jesc:nt.<i<lenan u11a ca...cttda n1u lcrolar
en<efd!il1' muy91•~- en la t.éluJá pu•.,l.!>111.iÍ.pllca que produce M.'gun<lcb mt:lll>,~icrC-1:>
ultra.:du1a~~. Lo~ ncuromOOula<lon'S i.on n1ensa1crus c.i.uí-
1nko:. que no .1c:ltian <le Hlllnera di r~'(..la Mlbrc lai>inap:,tl>. pen1
... Potenciales de membrana 1110J.it1can la st·nMb1hdad neuro nal a tos e:.t..i1nulos sioliptl co~
c.xc-il.tdorc..., o ul11iln<lon.""!>. :\lgunol> ncuro!nuc.lula<lc.ire.:. :.t1n
La lélula ner\'lOi>a tiene mol& ula, en la mcn1bruna, t¡uc 111.'uru¡>Cplldo:, o C.'>lcrt11dC:t pru<luci<leb en el tejido ncr' imo.
M1n bo1nbas o ..:an.tlt:s para d lratbpurt<.'tk 1ónél> i1ach1 a<lt:n- Olru.' ·iiOn c:,tcruid t.>:,. t'lrculanléS en la sangn:. l.a Stn.tp:'tis ~e
tro )' hac1a afuera del c1tupla~n1a. El a.'\ole1na o u1t-1nbr.u1a COl11J>Ollt' J.c: una ternundl a.'\6ni..:a (región pn.-sináplica) t¡uc:
pfa..,m::iltca Jd axbn bonll>ea Na lhKja afuera J d il.\;op1aMna. lleva la .l>Clial. una purc16n dt• l.i. :,upcríit.it: Je la utr..i. célula en
ló t¡Ut' 1na.ntténc un.i. ~oncentrat:tún <le Na <.¡ué t.•:, apeoa...:; un la que ~ h"l'ncr.:i ur>.a 11uc''ª M.:1ial (región poslsináptic:a} )'
décimo <lt: la <;<111C<.'11LrlltÓn t•n el liquiúo éxlr.1cdular. [ .n un c:.pat."10 1nuy ddg.<1.t.IO 1.•ntre lo.., do:, Lcrnunalel>, la hcnili 4

c.tntbíu, la 1.:unt:cntnu'JÓn Lle K· ~ n1anlJcne mud10¡, 1ná:,. dura sin<iplic.a (Jig. 9.7) l.a :tinap.'>>ll Je un axón cün el tuer¡:..>o
aJla que en t'~tc liquido. [)(- C!>lc n1o<lo. existe una tlift.•r<.'nCía. <.dular i>t"<lcnonunaaxosontática. la que :,e t-S-tablec<.'cun una

booksmedicos.org
Histología Básica

Regi ón presináptica

1.~=:s~::a }-
presiná4).:ica induce... ---. ,f
I
2 .... la bc&\•e ap&."!Ura ti.e' I 7. Reocuperscióo
los C31l~s de ca'Cio -~ de mer¡;bl'ana
portas vesktdas
con cobiiw.Ei

______ • •
::;:,_
~~ ••
f.;•••<,.-._..-r,:Hendidura sinápt'iCa
4.... la lberación d&J
neurotransmisor

(5. El rs-1uoaansm1sOI' rea'CCtona '


l OO:l los recep:ores y... 1

6. ··*promu-eve la de~rización
de la rn'i<nbrana postsináptica

Regió/11 postsináptica
FIGURA 9.7 Pfincip~ lnpi:<1U\ fur.óei1.ilk de I~ lb p.11kS dtt Id 10~-k lil IBmlri.tl hÓnil¡, rl'q!Óll ~~llclp~. r'" mtmbr~iw d~ ~ r~btoo:i pu~blndptkd dl'l 6.'lbi~. lo~
numciu~ 110<.in WU'o:OOK!d dP I~ ÍE11611W:11t1~ 4'..li«itr l.i .i-:11\:dld ~ lilil!~!IS. RU.. «'litulo c11dt1plM1~Ko Íi\tl

déndnta s.t: C011occ cü1nu axudendrilic.-a y la qu(_' se produce ltéa p~lfC-XOéltO.!ilS dunutt<.• la lransrub1Óll <ld lJnpul$~). Ef
t:ntrc dm a.xonc.-:,., a.'l:Oa..'\:ónita <ns. 9.8). la región pn:i.J11áp- ~·xcoo <le.' n1<.'mbr.:1na que se lorrna en la región prer.in<iptico1.
lica contk·nc \'CSÍculas sináptic:as con 11cur0Ln1.nsnti~órt.":!. )' se capw porc11d()C1lus1i. para n::utilh:ark en la forn1aciún de
t.unb1én 1nuc:hali 1n.1tO..:(ln<lna.-. (figs. 9.í y 9.9}. nt1t'\ as \·cskulas ~tnápL1Ca.s ( Jl ~. 9 .7). 1\lguu o..-. nc.'unnran.'>-
1

Por lo gc.'"ncraJ. lo:-. 1 1~·u ro transm i.:.o n::,. se !:>Íl\tet1:t.an ro el n1b(1fC.!> s< sintetizan c.-n el con1parlitnc:nlo pr<.·.s11 1 ápt1 co~on
.:ucrpo de fa néuruna )' M-' afn1<1.c<.'nan ~·n lai. vé-s k·ulas <le: la la parlu.'"ipáCs6n <le cn1;11uas y pn:-.urS<•n':s que .-,e tr.i.jcrún
n-g1ún prel>ln<iptka. para hbcrarsc en la hcn<l1dur.i. s1náp· <ld cut<rpo de la neuro na pur Lransporle a.xt'.intc:O.

Tipos de sinapsis
Axoocomá~a
oaxodendrftica Axodendritica

booksmedicos.org
9 1 tejido nervioso

~~~
.,.
-~ .. .._
FIGURA 9.9 Mbofoll:gl& !W<tiúnica de tl'lb \in~ plt'p!r~ cun l.).1hnia de criufr.Ktura. Ap.rll'Ce un ll'minll ~con tU'llrálW> ws~ map1ila) y1111.t tnhocvndrW
IM:. t2S OCO)(_ it.d.ip!Jdo, ron ~u11t.1d6n, &: Jku~n. Jt. S<Jlpl1l'I SR: Ckgnufüru1f ~h¡lthellor r«cpl!..'f~ In q..id: Í1!l-ll.!n. &rp rlthed,.md rut~iy rcpk:.itof lcrp!'OO pu~~ynll¡?til
m.:mlx#!C'. J(r.VSb'82:1SO, 1979.)

La m.i)·ur i.t de lo:-. n('urotransn1i:.l)rc:, son atniua:,, Una ve¿ utilizado:,, lo.' ncurotra11llrnh.ort::. ~e t'lirninan
au1111oá<.'idúll o péptido.... pequeño!'> (nt*uropCptidos). Sin con rapkk"1. pór <lcgrad:«:1611 t'nl~1nlitica. chfull1Ón l) cnJü-
c1nbargu.. la:i. néurona:. ullli.1.an c.:01no nt'urotrau:,in1wre3 c1lt.).';t.,, por 111lt'rtncd1u de rtteplorc¡,c~pcci lic():, h.Kaliiado¡,.
otroi. ltpl'lll <le inol&ulai. y hasta t.:otnpue~toi. inorgánt~os, t'U Id 1ncn1hr.ana rn:.~i niiphc:.a.
éorno el gas úx.1<lo 11Ílricó.
Adciná:, de t<U .sinapsb q u f.snicas, <-n la:. cualc:s la trctni,,-
1111:-.iUn Jd unpubo M.' nudc por la libcrao.'16n Je detcnnina- ,. Células de la neuroglia y
da...:; su;,llUH.'.ia:,. ~xi:.tcn tainbién la." si.1u1psts eléctricas. En
é:. t~. l<b ncuronru. :.e cnla.1.au pcir ~u:. u rnouc:.•s curnurnc..·an-
actividad neuronal
tc.' (C..ap. 4}, que pc)i.ibilit.i.n el pai.á.lt: Je tonei. <le un2 célula B<t.ll• fa dcnl1n11nadún gc:ncraJ di: nl"uruglrn.• :,e induycn
a lct otra y pn.unue....eu. ª"'·la <.onc~1ún clétlnca y la lnu1s- \ 'd.nd:. cla~.!>
J<.• i:C:lula¡,. dd .Silltt'm.t n<.•rvioi>o i..cnlJ·al que .!>t'
1n1i.iún Lk 11npubói.. l..ru. Stná~'!>JS c..•lt"(..lrkai. :>on rara.~ en ló:-. cnt'ucntran .d lado de la~ neuronas.
1na1niíeroi> y~ Ja., c11cut'nlr.i n1ás cu \·crtcbradu:. inJtrion::-.
e 1nvcrh:l>radó!t..

,. Secuencia de las etapas durante la


transmisión en las sinapsis químicas
Las alteradon~ qut' :.e produl'Cn <lurantc l.i. lransn1.1~1t'ln
dd 1n1pubo en I ~ s1napi.is 4uin) ic:-a.s:.c du..lran t'n la llgurá 9.7.
La dei.p<'llan1..icic\n t(UC *" prupagn .a lo largo de la 1nt•mbrana Neuron<:
mo;ora
celular ;dm- canalt's <lc 1.-.1.k·10 t'n la rc:;10n pn-s.uiápltca ~·pro­
muc\'c la t'nlr.tda de c'*.t.ldo que <lbpara la C.~ódlos.i.!> dC' la:.
v~í1:ula:. :-.ln.í.pucal>. l.os ncurolran~mii.t1~ lilx.-rádo.\ por
exuc.:110!>1:-. n:acc1onan ton lo:. rl'ccplorcs <le la n1cn1brau.i.
pc>Sl:tináplu.'a )' r rOVUC.'an la dt."Spolart'Lación Je CS-ta mt'JU·
braná. E..;.a.., ~inaps11> .son cxtiládoras ponJUé h~ncra1 1 in1pul-
1>u•., c11 l<1 nie1nbra.na po¡,ts111<lptu.a En cl{r>li> :,Ínap.,b. la 1nh.•- pos;sin:i¡xic:a
rat'<.iún del 111.•ur0Lran..;n1L,or c.·o n loll ret.<.•ptt>re.!> pnn:oca una
hipl'.rpólarit.ac..:ión, i.u1 tnu1~nusl(1n Jet in1pufS() ncn·1ol0(1.
Ei.la.s stndpi>l i. ~ dcnonunJn inlúbidora~. De ~h: tno<lo. FIGURA 9. 1O t¡cmplu de ~nt!pSis eld~i6 t i11hlbido111s m t.nl 1w11rona motera.
kll> lllll.tp:.b pueden c.'thnular u rcpnn1ir la lrán.,'rnl~illn Jcl ! ~t,:ud-JOOO. um Ju!oo.tldóu,de G.:mtmg \YF: Ri:ñtl"li.~P!ifSiá'cqy 19' etl Applt'
1n1pulso. lo ~ué rcguJ..i la atllvidac.l nt'T\'tosa (fig. 9.10). l«i &Llngr. 199 U

booksmedicos.org
- En lo:-. prcparadm lcñidoi. <.un H-E, lai. c:élulaii de la
neuroglia no sé destacan bien y i.olo ápareccn sus núd~)3
entre foil nt'u.:lt't>:. de n1aror <lirnc..•ns1ón <le las neuronas.
Para c:.tudiar J.i tnórfcilogia <le la:-. células ncurOghcas, :,e
Sdt\\'ann fonna 1niehna e-n totno a un .st--grncnlo de un
Histología Básica

loi. axunci. del lll.\lCJl<a nt•rv1<)M> ~nléri.:o. Cada <..éluld <le

a.xün uulav1<luaL La fig ur.i. 9.25 u1uestra có1uu la célula d t'


Sd1\\•a1u1 ~e enrolkt alr&ieJor del clx6n.
utihzall tc..'•t:nka:. c~pc<..ialcs <lt lnipregnación t.ün pl.tl<i u
oro. Astrocitos
Sé c.<i.kula t{Ut' 1:n t'I sbtc1na rtt'f\'i()J>O l.'.t·ntral hay 10 célu-
la:, ncurúglil.á..:; por ~aJ.a neurona. pt'rO (j_UC, en virtud d e :.u L()S a~ln)c.. 1 lo:. M1n cé-lul<!i.dc fonn.1estrdlada<.on mu.:;ha.s
taman u rnenor, ocupan t.cn:a dé la 1nttad dt'I vulu1ncn dcl prol u-11gac1ont.~ yue i.t trr.tJ1a11 <.l~:.de d ..:ut•rpu t:elular.
tcji<ll>. El tcpdo nervioso ti1:nc i.olo una canltdac.l rninitna E.'>tas ..:é-Julas prescnlan hac.cs de Jllalnt:nh):, inle-m1e<lios
de n1alcrial <..''.\.tnu:t:"lular, }' kli. células de la ncun)glia pro- c:on.:.lltutdoi> pur la prott'Ulá 1lbril.tr ác11J<? glial {\iFAP}, que
porc1onan un rn1cro:unb1cntc adét:uado l><lrd l.t:. ncu rouas y 1X:lucr1.an la c:.lruc.-lun:t c:élul.ir. l.o:. al!tro.:it~ :.e u nt•n .i. los
déM'.1npcilau. ad".'más. utr.t.-. lundonci.. capilares s.i.nguín(•ü:;. )' á la pian1adrc {una cap.l <ldg_a<l.t <le
h.<jido cOnJUUllYt) que relubre el 'iiStc.>ma rtérvioso 1..~ntral).
f.<1., i:Clulas tün pnilongat:u•ncs nlt·nos nun1e rOS<b } n1J:-.
• Oligodendrocitos ycélulas de Schwann larga:> :-.<.' tlt."non1inau áSlm<:ltos fibrosos )' lit lo1..aU1.:an en
Lo:, ohgoJ:cndn~c11m:. (flf;s. 9. 11 y 9.12) pro<luc:c:n I~ la sustancta blanl'tt; los l!SlróiCitO~ protoplasináti<.:os t¡_ttC' ~
vaiuai. de midina que .\ir\'t•n de .i.bla.1111:.:. déc..·tricl)S a l<L.. h.iJJan pr111l·ipa2mc.•nte én la slblJ.n<.:ia gn:. prc~en lan tnaror
neuronal> <lc:I Sl.\le-ma n::·rvtóM) <.enlral. r....lai. <.·élulas tienen canhdá<l de prttltlnga<.iont:s.. qué ~on 1..orta.s y nlU)' ra1nJJl,'a·
prolong-a.;;Jonéi. que <.'U.\'uclvtn loi. axone:, y pn.1<.hu:en l 1nit· da...., (fig...;,;. 'J.11 a 9.1-l).
hn.a, t'omo :,e obl>érva en la f!.!.!ura 9. J 3. Alk·mái. de la lu11.;:16n dt• .:.O:-.LC:n. los aslr<J.Ciloi. parltt:I·
lai. <.élula:, d~ Sclu~·ann c..utnplén ta n1ill1na J'un<:iúu pan t.lel C:üntrol <le la c..·t11npo~i dón 1ónu.·a y nlol(."(·ul:tr del
que lo:, ohgoJendroc:ttu...., pero ~e localj1.an aln:'dCdor de J1nbiente- cxlracduJar de Ja.:, neurona:-.. :\lgun():, a:,lJ·oc1tús
pre11>enlan prolonga1..iu11e:, Llcnon1ir1.t.<lüs pi<.~ ,~.a.scularci,
que St.' (!xpanclcn :.Obre los C:ápilare:o. s.ingui11c-us. &.- adrnilc
que élta:, prolung,H:ionéll lran:.licrcn 1 no!CcuJ~ )' iunci.
<lL"Sdc: la :.angre hac:m la:, neuronal!. A:.iuusrno, p roJunga..:10-
ne:, c:on <litalationCl> Sunifa.rc:-. á f( li> pie:, \'a:M..ulárt':, y qut'
Jú rrt1an w1<\ capa c:ontinua s.c h.alLtn en ta superJl..:11.> th.·l S~:,­
tc-n1a nt<rvio...o Ct·ntr.!I.

.J0 Hbtologla apilada

~ esp.10~ que d<'f.M 1.i~ neurtin.n dd ~iUcin.i ncrvlosu cm11.d,


m11enc1s JK)f cnk1me&d o .:icddcnte~. se oc'.ljlc1n l!OI Ll prolifl'l~iún
lbipciplí!S.WJ y 111 hipc"11Jofi.i (c111mmtodc >'Olumm)de lu~ :1S!1ucllos, un
pr~o d~>r1on1r111dogll~~

Asttocito fibroso
Llh al!trúcilo:, parlK'1pJ.n larubit'.•n Je 111 rcgul11cibn de
diversa.-. aLLiv1dade-f. <le Ja.., ncurón<li>. [ n C.StudiO:, in vlln) .:,t'
dt'1no~ró quL• los <1~lrUC1loi. lJcnt'n rt.'t'eplort.-S para noradrc·
naJina. ar111nuát1t.hb (c.01110 el ódLlu gamnui.·anlinobutírico.
GAB•.\), honnona natnurélu:~ . angiulcni.ina 11. endotehn<ts
y otra:. 1nulC1. ul.ts. La pr<.'St'ncia <le l.i.nloi. n:c:t:plOrt's :.ug1t.'n.•
c¡uc lo:, w.lrucito:, n::,1x n1de11 a <livers~ .!>en.i.I ('~ qul1ni1.·as.
[.(1l!astroulos pucdt.'n u1íluir en la <1C'lJV1<lad y la .supcrv1·
ve11c1a <le la:, 11cur<>11-:t:, grac1as ~ su capaot.lad <l ~ cuutru l.ar
ll>:o. .;.'omPonent~ dd mc.'tliu c.xtracdular, abl!Orbt•r"·xt:t•den·
tes loe.alizados. <le neurotran:-.m1:,u1·c.s )' !>intell1.Jr 1notéculas
neuroac.:hv.a.... , co1no lo:-> pepltdo:i. de la íauuha del ung10-
lt•n:.inllgeno )'Id:-. t•ntcfJJina~ (prec.-ur,;.()rJ.'> dt.· op1oiJc:.). St•
c:ucnl.i. c..011 e\•1d t 1!1.'Ja:o. cxpcrin1c-nlalc-s <le t¡_ue los <!:.trocitos
Oligodendroci: os transporta11<.·ompu1.::-.h1:-. t"on ruutha cn~q;ía desde: la ~angn:
h.a<.ia las neurona... r mctaboh1.an gluc.-oi.a hi.t:,la el cst.:ldo <lt·
lac:lato, q u:: pas:;i a la:, ncuruna:...
FIGURA9 .11 Dibujes de <Elttls de li Mruglia. bNlh en c11r1~ ptqMr:!Cb p:1 Por ú lhruo, Jos a~lrf11..·fl(1:, f.e c.urnw1i..:an entre s1 por
1n1prei;ru~me'1A!ltou.Omérw\e que wlo los '1'>11ootu~ pre~ntilll pie~ ra~tul11res, n1tx!10 <le unionc:, Ctnnunit.i.nü:.\ }' 1(,nnan una red pur
f1cnle al Upl.u •xmgumro.. <lunde l:;i inforn1a.;;16n puede lr.iu:\n1iljrsé <les<.lc un lug.i r

booksmedicos.org
9 1 tejido nervioso

··.....
-
-
.J

~· . -'-~-' -~ .
·~
...~'r- • '

·_;_,.._.... . __
..... ... . - -
-. - ·~·
:. V'-· ''.

., '.
... ,~
¡'
. - ~·
. . . .,. . ...-;,,
• (
.
• '
·'.l~ '·.
-

¡
I'
1

.. . .
B

e o
FIGURA 9.12 MKttd'o~r•h dl·~r~~alll•po1 lm~n mcLfli(iidt !idqi. dunde~ !!bwrwnd!ulás~ lar.tui~ tk>l.i toP.ri~ccrebrJl.A.M1roo.1t1s fibro)M,.
ton p1clung~~ ea ttlnu J IM Yaia> ~gil~ l\'~!. 11 OOOX }. 8. ÑllUl'.i!Olo piutq;ilJ\mJb«b una & lJ ~upukt.e dlf trwbto J»tdto). l19tl0 XJ Cth!l.i dt lt muogN.11700><.)
0. Oligtlámao<~!Y.i. (t S@X .l ii\l!Jp14do. (OfUiúlOlilMiún, dr .~ l,. Cow!D VI~ lhe mn\.1J~ !~Sue.1:11 H&~\'ogyJduwl liw>t8."0A1¡f, S~ ed. Wth' t l!ñto11. (bn~ 1981)

haci<i otro)' akan1.ár g.randt."$ J1i.tand.a.... dcnlro del :i.il>l<:rna Microglia


n l•f\'IOliO ccntr.i.L Por CJC1nplo, n1cd1a11tc Cli<l red r la pr<.>·
ducc.:iOn de Cttodna<., lu:i. d.)lrOCtt<>.!> pueden 1ntcn'tt.:tuar -.on La.-. c.:t:h.da.:. de la n11Lrogb.i son pt•quci1a:i )' ala rg.t~ . con
lt)i. uHgodcullro<.:ill)." e int1uir en IJ. rcnovad ~)n J e- J;i Hité· prolo ng_.ic.:n)Ht.'!> corta.,. é im..-gularc.'S ( li&"· 9. 11 Y. 9.1 :?). [;.,.tas
l1n;:i. Lanlo en co11d1c1ont.•S norrnak~ to1nu patolúgu.•.·as. c.élulas se 1th.•nti.lic.:an en los c.·ort~ la:.1ulóg,1t.'W> tt·111do:, o..on
hcma1oxdutd·t'ú:,Í11J pi>rquc ~u:. nú..:tc~):-. ~on w..:urm y alar·
Células ependimarias ga<lo:i., en t.:onlrai.tc con lus ut'tdt.•os t."l>férkos <lt.4 l<i!. dén1:ll!
célula~ ncun)ghca:.. L~:. cClulru. de la 1n1crugha l!O!l fagoc:itt-
Lali ('fluJ.a.., c~ndimaria:-. :.ón c.ilínJno..«:-.. .:.e parcl.'.cn a la.:. ..:;,l..' y denva.n <le prel.'u rsor~ tfUC.- la :.angrc tran:i.J>Urla d ~de
cpitctialc~. y rcv1)tcn lo.s ~·cntritul os del .:cn:bro )'el tOn· kt n1édula O..wa~ n:pte:.enta t•l 3ist<.'n1a l'ag,01.:ÍlKu 1nú!'H)l'IU·
dutto cculral d1..· la 1nCJuJa e:.p1nal En .a.lgurttb :i-ilJ():>, l.u. .::lcar del stslcnta 1tcr\·to:-.o c:cnln1I. cu <lu!'ldt- p.trth.:1pan Je
c.:élul.'.b é¡Jt'ndtmaria:. ~on c iliada:., lu qut· fa1.:ilit.i. cl tlc.•lipla· la 1nJlan1ao.1611 y la rcparat-10n. C.t.1.in<lo :.e at:tiv·m , la.-. té-lu·
La.i1ncnto dd liquic.lo c.·t.'fa!orn1qui<lt.<o (LCR). l:J3 <l~ la n1h:rogl i~ retraen i.u.;; pn)lung,advnl'S, adoptan la

booksmedicos.org
- fornu de k•!o m.kn>4.a.g1'\) !tC' tr.unJUnn.m c=n i.J;,tt-..1h1,...,)
~Uc.lur.a' Je .ant1a,'l."tM~ (~J. La mt...rughJ -.a."f'd..1
d1\-l.':'t'W.-. 1.-Ul)l.ln.u, n:gui..Jur-'" dd pnxo.u mmunit.1r110 '
rrl.IJ"a f,t-. rnh-~ ""..ful.&ta 'IUC' Wíb~ en La> bkUk•., Jc.-i i.L-.·
lF!UW. nc.'.nU•\41 u:-ntr.al.

tn l.a hlkisltlo m~h.,IC', un llX'tiltlbmu que lOd.ivl.i no C'1IJ d~

-...""
lado nd.ul'tidU cft".lli.")'t l.n ., ....n de mleina, li> que t11in.• dlvrnos.
llultim°' nt1.m1k)Qtt01. Ln. tw: C1tfcrmf.'d.td. Ir.! t11u::igbl, U.I).., (~11.;,
6dq11 ...,cn """ t11oif~lo91ii lil'1ildf • i. dr mmaaof.t~. rhr11N 1111
ll'!t.11» de •-""• lo t1'IUIWl tlt lcg ~ U-.ettn. "' ltilal dt

........-..
.. Sistema nervioso central
AJ ~,. \c..'l..1.t1.Jn.1J..1-.. t:.I 1.t'nohn11. el i.:cn:bdo >· U 11M...Jul,¡
csp1n:t.l Pf't:"'-'HtUn rcgu; 1r1C~ blJU(il:, (sustan,ia blant.4.) )' Sr1·
~ {)u:.lw.nt:Ll grb). 1 J Jblf1buc.1ón 1.h.• la m1clu1J e:. IJ 1.:i.1u~J
de i.'ll3 d i11..·rc1\\.:11l t..k \Ol\1r qut' l!I.: ub:.crva en lih tc11Ju, Jn:..
,-.'())>.tu!> c:o1n1-c1nc11lc11 r ru1up.tlc:. de la :.mt.111d,;i bll\n1.a \110
lo:..J..'\Ulll.~ 1n1d11u'-u" <Os. 9.1Sl. lO!t ohg()denJ.nJic.it~h y olt.t.'
1.'.¿.lu.W, 11t•t.uugh1...1' N'o "untk"ll('U "~Je 1u."lln1itui..
La 'w..1..::n'-u ~rh ot.i Jt"\ftllólda por- 1.uapcMt Je ntuto·
Olio &ndnt.a_.... l.1. r1."'l'\•1J1 uuu.tl anuduuc..i &:- kr. 4.\Ul'K'\
,.. i.dul.b Je u "'"unigli.l. [n J.¡ .iotblilnO<! gn . . ...:- rn..Ju
\."\.'tl b!> !lln-'1-"'1 • dd ..bt.cnw tk"r'\·1~ c:cntral L& '-lht.an..u

gni. pn'\kmun.i en l.a -.upcrh'"ie Jd i.:crt.'bru ) d t..c.n.-b..iv.


FIGURA , ,1) Vwtlr mltW ddWstem.i M\11M lt!CrA. i.\CfO 11P7Jlknd~ )' \.urulllU\-C 1.- c.orl~.L• tucbr.d }' IO? cu.rtc:u t:"i:n:bdow
por mcdlo• •FNl1.'fl~ ftt11t.1 ~audie m1'-"'tu jU!.i d!,flW) hbt..Dlll'f'fh.n.ts.. {fig.?.. 9.16 aJLU), n1ii:nlr.b que t.i ~ul>lanc.la. blan...,i pl'\.'\iú-
Unlldulo dl' Ranm•1. dd 1c.11.111' lll!tnO)O «ltJ.ii, p;ielft! rfQlbclM dr Jll'~aunes dt m1n.:1. 1.•n la., p.u-lc\ 1n.h t..t'ntr.ilci.. En l<1. :.u:.lJ.lll.l.l hf<!ll1,J ""
011.i... (ct\I.;\ dr 1.i ntVugh.l (l quro.ir ~ .il medro crllittlulM (1111 ~.Wlt wp:Rir hall.i.n grupo.. Jt· ncuruna!lc 41uc lorrnan 1.slcnc.. Je ~ll\lJ1 k.l1.1
ltq11lrrd; de l1 lig111• t.1p,11l!tc um1 lm.igcn di.' l1w~t•fidttkkrn• dd ~fldiudl.Q_ gris, dt1 1 u1 n11 1 ¡1.dl•~ Jlt.'H.lt"UJ.
Le, ut~~ dd olqodf~o: (t L'!?JOO.tXIH«l111.i1. (Ad411.1do yn~ududlkt ton [n la -.:urtcJ.4 u;~lw.d 1.i w~lau c: w gn~ c~1J. urg~111.1J.i 1.·n

-
Jl:lll11.:•tkl11, de S11t1gc ycob..: I &optys BaJm!yJJJl 10:67.1961. <.J.r..u. diJcrt'n<.1.tJ..i,. J'Clf IJ ILmn.a) d Wtunu tk- 1.J,. ""~lu
l>(.".b

~ -- '

'
.-

....,

~j:,
< ~
-~;¡·~~ -~:; ~
*
FtGURA 9.14 Cortr du 00tbio scme'.ido • llltP'Q)Jtion i1n¡tnt11.111cu.w ~I,,.. hc1l~a~. qur muc,b'J illlnXili.b fibnl)ln lOll w. prolum;.t<iolll'Squr b:17!11W1m I• t11pef1Lit
r.tltm• de ~w; 1.1n911111CO!i.. lt.~ufi Jnu .Jumen.,.'

booksmedicos.org
9 1 tejido nervioso

FIGURA 9 .1S(011c ll.in~ll'rwl de L:! m~ul.J npmil en la t1.111sluOO cnllt I¡ s~!Jfldl FIGURA9 .16 («tt dr «<ltu <erdx.11 impct'1drll> O!!l pW.,),. «CI mud-tJs ncuro--
g¡~ {!lb~) rIJ Stl~l.dllllc) bl1"4 (a.r1ti¡,). >tOt~nM>b o..;c~ & las OlUO~ y I~ ptO nJS dr imllld pli~mijaf. su~ p~OOKS yJl9u11J~ tit:llitt ée lb 1Y.cr091il. (Media®
ltmgi)t~ telukie numcrows m l.i su~i1nti:J i;rh. inerJ.1J~ qul' l.i ~ust.m<i~ 1:4int.i ie 111111tcntoJ
tUmpllll! ~m(1p11bil'Pll' de Gb1.i; nt'fri7..ils <ur.i t(iidm.i s.edi~ió, rn P'Jfl~. d::r,mtJ? L!
111e¡>61~d6n ~ob;it:.1. (~ b&ltu) .i.!d de ~obldlu. t.\fdl,)no aoorntoJ

unüriJioO, <.ortedd t:O!ldutlo ét•ntral d~ l.i. médul.a., n'\'t:lti!t.lo


por lai.célula.s epcn<lirnaria.\ . f.:....;lc <."on<ltu..Lo rc¡..Y<.'l>t"nl::i la luz
lalt ncrvi-0...;.a.,. La~ ncurón.t.., ck ckrt.a..-. rt'gion~ de la 1.urtc:t:a <ld 1ulx> neural l.'.mbnonano. La :.u:-.Lancta grb de- ld.l! b:i.rras
ccrcbrál n'Ctben y procc:;.,111 lu:~ impul.solt Wertnlt.'S (scnM>· vcrt1ade:-. ti...· la H thnna la)! .tUlas \·énlralo u anlcrion."S, que
r1ak·~). y en otras rl-¿;1onci. 'ª'neuronas cfi:•rentt.•s (nlutora..'} c:unti~nen neuronal. tnolora.... }' tuy~ axont."l> J.m <¡rigen a l<b
gt.·1 ~ran impulso:. que.- con[ r~arán 1<1,. rnovun1cnlOi> votunla- r<U<:"<.'l\. \'l'ntralcs Je toi> nervio:. e~pinates. r latnb1<.~n In:. a.~ tas
ril)i;. ~este n10Jt., la., 1.Clula.-; <l1.• la t.ürtcz.a lcrcbr.tl Integran <lursak"S o postcriuns, <.fUC rt-ctlxn las llbr;.;:. d~ lalo 1k'urouai:
la infurmaci~)n Jt1.'n..,oria.I é.' iru..:1an las rcspu~tá.., 'olunt<1na... ~ituada.,. en lo.... gáughoi. <le las. rain:)! úur:.all'.S dt: lo:. nt•rvio:.
La córlé't.a ct'rt'bt.'losa. licue tr es capas (Ji¡;s. 9. 17 y 9 . 18): e:.pin.de:. ( llbras sen:-.Oriáles}. ta... nt>uro n a.s <le la 1ni-dula i.ón
la t..i.pa mufr:.. ular. la 1nás txtcrna; una cap.1 .::enlr.i.I t.un la.., 1nuh1polan·i. y volu1ninoAflS. en ci.pé(1aJ ta-. ncurún.:!i. 1n('ltO-
grandes célula..; <le Purklnjt'; y la cap.a granulosa. que~ lu r~ de lai. a....w. vcntrale:. (fi~s . 9.:!.0 y 9.21).
n1á.,; 1nlcn1a. La~ céluJai. d<.> Purlunje i.un rnuy volununül><!)i,
i.e 1th:nllfic<1n t:un Jacthda<l )'.sus den<lnlas c:,tán muy <lesa·
rrol hukt~. con allpa..lo <le ab:lnit.1) (íig. 9.3) Ei.a.... cJl:'ndrila...,
.,. Meninges
ocupan la rnayor partt." <le la tap.a ml1lccular. Pur eUü, Ja...,
cé-Julas <le ci.ta capa :,e encuentran 111uy ei.p¡ln.ida.).. La t-apa El .s1S.lén1.a ncnr1w.o central ei.1 á Contenido y prot<.-g_1du
granulosa c~t á k1nna<la por neun)nai. mur péc.p.1 ~tlali (litli en la 'ªJª t-rant.'ana r en d conducl<1 •.:t•rtcbrat y lo t•nvuel-
mt•nuro Jcl urganlsn10} y organtl<l<lai. de w1 1nodo 1nuy ven la..., 1ncn1brana:. dt." tejido 1.:oujuntivo <lcnununadai.
cümpacto ( lle . 9.17). men inges (111{. 9.22).
En cor1t·s lr.ani.v<."rs:tlci. dt· la 1Hl~ula ci.ptnal, la i.ui.tano..1a La..., u1cn111gcs M: compon~n de i..rel> <.apai. ttitc, <lt.-s<lc
blan..:a ci.<le ubiCat.'lÓn alern:i., y la gris. tn<ernit, tün Id l<1nna dlocra hada adt.'ntro. sun l.i.:-. ~igwt•nlt.':.: duramadre, a.rac:-
de la !etr.! H (fig. 9. 19). l a bárr.i honzontal de la H pre.st•nta noh.lc;. y piwnadn: ( fi g. 9.22).

booksmedicos.org
Histología Básica

ta dur.unadtc e:. la n1cruugc má..,<:.l.tcrna, c:on...titukla por


tejido <.ónJuntivo dcn:,.c>. quc.· :.e ...onlinUd. con .el periostio úe
lo:. hucMJ..'> dt· la C:<lJ3 cr.111can:i. l.a <luram,1drc, que en\ udve
la n1&ula t.-,.puiill. C:.(.Í .!><.'pa.r.uJa del pcn\)~IJo di.· l a..~ "érh.'·
brJi. y G,rn1a entre IU$ Jcb cJ t.-spaciu epidural. fülé ..::;pació
contic.111: venas <le pared 1UU) ddgad1. léJ1do t.'tMlJun1h·o laxo
y tc11do a1.h¡>O:o.o. La partc d1.· la <lunurw.<lrc ..:n ~on latto '""'n
la arJt1 1 oid~ <::-.un lugar <le ídcil i;cparadúu, don<lc 1nutha....
vt-cc:... en i.1luac1oncl. pátnlógk'á..'i, se pué<.lé tll"l.lmular ildngre
por luer<1. de la ar..t1.-n o1del>, en el <lcnunnn.ulu cspatio .sub-
<lur.d. [lite cspaoo n<1 t'.:Ul>lC' en c.ondicu,nci. nocn1afc.s.
la i.upcrlk1e u11crn:i. <le la dur.uua<lre )" 1.•n la dur.unaclre
del ....n1úutló \'c rtdnl. llunbtCn l.1 .i.upt>rlide l!ltl(•nt.t c.!>t.i.11
n:vcMi<l.ls <lc un <.'Jnleho :o.il nplc plano tk on&,><.":ll rnc.!i<nqui mal
La áracnojdcs p-reSénta <ll)S partes. una tn cunla<.lo con
la tlurrunádre )'en túrma J i.· n1cmbran.i. y 01..r.i 1.on:.lttuid~
por lralxX.ulai. que uiu.•n lá arat.· nuídc:. con IJ p1álnadrt'.
La.~ t"d.\'Jdadei. entre la..~ Lr<iliCcul<b l.'ónJUUl1vai. f<>rrn.u1 él
t.'Spacio )>ubarucnoidt.•o que t.:ouütnc lCR, ~e Con1u111.:a
con l<Ji. vc.>nlrkulo5 ctrél.>ralei.. pero no tiene co1hunkadún
c.on el c.<1opado subdur-.tl. FJ ~pac1u i.ubarac.'tH>id<.<t't.. Uenu de
lk¡uitlu, co1blilure un cukhón hu.Jráulku t.¡u~ protege el ~ii;.­
(t'n1a nt'rv10:.o <.'enlJ'al de traunUtl1i.nu)i.. La. aratnoir.lci. Ci.lá
IOrmáda por lcJ1th) coujunti\'O i.1n \'W.t)S sauguiucós y :o.u~
i.upcrfi.:1e:. :.t.• hallan rc\'C~tidd.i. del m1;,tno tipo J.e cpilchu
:.in1pJc pl.u10 <l~: on¿.><.•n n1c.senqwrna.I que.• n:'\'J.slt! la dur.3·
n1adn:.
En alguun.'i i.1ltOs la ara<.tundei. lunna expa.11.s1ont-,:, qu~
pert(Jr-.in IJ Uuramadn: }' provouu protubcr.i.1u:1.a.-. 1.•n lo.'
s.tttúll veno.:.oi.. d undt tenninau conlu thlalt.1.Csonci. <.erra+
d&: ta.-. ~·cllosidades anu.:ru>idca),
FlGURA 9.17 Mkrof«og1..efiadt la~ llt~ lap.l~de lt SU5ldndi1 g~Sll¡K!fr:wl ddce-- l.a Junt.1ún dt t'loai. ~'t'll o.Mdatlcs ci. lr.i.n:J"•nr ef LC:R d l.t
!!'belo r 1..e sust:!IOCi!blanca, con~tduidJ stllíl pC1 6b1.is. wvio}~ 1 u'.lula~ 11e111eqti<.:i~ :.angre. [ I fiqu1<lu .uravic:.a ta pareJ de la vdlosú.hu.I ~· l a dd
tHanacmihna ni~lnA. !ldju t.11JIF.nt1>.) i>eno ven~o ha:aa Ut.•gar a la i.angre.

FIGURA 9.18 Cortt m qut' ot!Wf(m ll> lit$ t~ ~ IJ tu-tru cerebtiuw. lk.I <tfol:l di.' fulkkl}:rnuooa ¡»!tl' de $11 íruw.luw r.Y.ti!adoo dcrnl11111'.a. (~m41utiina·t'\!\l!ld. ~\rduuu
IUiltll40J

booksmedicos.org
9 1 tejido nervioso

Fibras nef'lle<Sas

Sus1anci.s blanca

FIGURA 9,19 b? rfrtnrru ~c'e Mm~dula ~ m un tMt lra11nt1$.!I, ooim ww- m la ~11)')(~••Ha Ui¡u.f'fda ~ muhlrJ la rs11untsa de" su..iand.t gr~y,of:t dr1ntio,
l~f!elJ ~t1s!Jnd:lttm1a.

FIGURA 9 .2 O('Xttdetc1 ~11.duóaglMtl.i m«lul11 !!'ipiiwl que mC'csltadtm~ lllV-- FIGURA 9.21 (Mtdt>LJ ~"llS1<1ndagrtc'eld médulit>$pinal ~ru~~i>lil)prth;t.
ltfW) mOlci.rstoo (ifcplMUW~filu debi'j)J ~ muchtG t01puut1l!J)dc ~. E.n iqsrJ. g.:iliooe dt' I~ nl'UOnl$ ydr l~t&i.is oc11reglica~ lb!ew qur l3ii u'folJs OCl.i oewtqli.i
miclros St'llt' ttn11déelo. ~ ~uiumn rs.t.E rudetdnpa1¡nclOng~ ~11et11f1Pi1S yd! (nudl~ .z4~rk~ y pequeños}$Cfl 11\is ncm1JoS.b ~ en 116 acuon~ (l'c1ru!«ttfü1~
t~lul.Y> ntuOg!itas. ~ b!siCJ y a.id dr tolul.irw. Mtdunu Jcmnto.,I l'~.Mt'11dnu.Jt.!100!~~

booksmedicos.org
- Histología Básica

2spacio wbdural

Cspi!ar sangJ ineo

FIGURA 9 .2 2 b1J11ctur.i ~ Ln mer~ni;r.s, ton Li ~rpo~«fon ~la plmw6':, lit dí«rr.tdcs y111 ti:f.midrr. lus asU!::itl{us b manw«m.u6nin&11(n~iomilm11p,,OO poiowrOOds
!que nuse ilusllm!.•ll'>p-~IO!l~ deb~~1utibY. b ma.n1111• c.ipacoMln11• qur rm!H'hr bsvllmsan~ta'11(1(r), bcpe<or.(liW¡t.J Li eslJUCt«~._-o de~ bJ11tJ& hl'lll~!t.11:no:ef.Jlkia.
!Rep1cduddo, oon ol'Jluuud6n, do? t~~ií .i:t'tMicm!Wp! llum!N1At/Ol\1my. S;fingl'f·Vrtl.q. l 99 IJ

l.a piamadre c.s n1uy \'aM:"ulan a tla )'se adh k•rc al lCJ1d11 p1a1nacln: :.e cu<.uentr.a n.::n:~:.tida por <."<;lul.a.s aplan.uil.S q uc
nervi o:.~>. aunq ut' no <.(Ut'tlt' t'n <.Onl~t<.. lo dircétot.un la:. neu- M' o riginan en d ntt'sCnt¡ulnl<t cn1bno11ano.
rona..-. o las llbrru. ncrviU:.a.~. [ nln: la p1arna<lre y tui. elcine n~ l.~)S Vd.-.o:, :,a nguíncos JX'llt'lr;in en d tcjit.fu nt•rv1oso por
to.... ncr\, O:ion..:; :,e sitúan ta:. proloug.tduncs dé los a:.lrocitoi., 1nl't11c) de 1ún dc~ rt"\'c:,h dós por la p1a111ádn:, lo ... tsp~ios
que lor rna n un.i ' ªPª IHU)' dd g.itla )' ~ t u!cn con flrrneza a pt:rh".tM:ularcs. La p 1arn.ad rc Jes.aparcct' a ulc:; J e q ue los
la t.-ard interna d e la pia1nadn:. la .!ouperfk k· exte rna Je la V-.t.'>Oll. .!>C tJ·an:,Jb rnH.'n en c:ap 1la n ..•.s. :\ loi> l:apilan::. <ld .!>t:.·

booksmedicos.org
9 1 tejido nervioso

tcm.t nervio..;,o (cnlntl Ju:. cnvudvcn por t<)n1plt'lo f;,ti pro-


longac1011cs de lo.-; á·Slrüdlc.).-;.
..
cp1td.tl) Mntplc cUbii.t• u t.din<lri ...o l:iaju. ~uyru. c<!ful.ts trdlls-
purlan tone:.. (Cap. 4 }.
La luución pnnc1paJ clt:' los plexo~ c.uro1dt."os ~ ~ccrctar
cl LCR t.¡u<: t.ont1cnc l!Oiu una JX't¡ucna c.:aull<laJ de WliJo:..
.. Barrera hematoencefálica y ut.:upa la:.. ~'av1dadcs de k>.'\ ventrículos, el i.ünductu ccntr.tl
de: la 111éJuJa, c.-1 c:..pac.·u) subaracnuu.k<t> )' lv.1' é:..pat.10:.. p<:ri-
Es uua b<trti:r.i. lun...'Jonal que <lilit.ulta 1:t pas<lJé de <lc1cr- vaMulan."l>. E:.. 1mportantt.• paru cl 1netabolis.mo dcl ~1:..lcm.i
n1u1a<lal> .-;u:.tanc1as. cuino a11Lil.nbt1co:i.. agcntc.s qu.in111.'o.l> y llt'r\'tOW <.cotral y lo prou-gc <le lráun1ali:..nh>:...
to:dnal>. <ll•:.dc- la :,a11grc h.ida d lc-jido nCr\•io..:;o. Secal..:ulaqucla cw1tu.la<l<lc l.CRen él a.dullOt.~tlt 140 tnL
La IJarrC:rd hcrnat~occf.ílit'a se debe ~l Ja 1ncnor pcr- Se tr~l:l dt• un líquido t..l.tru1. Je ha.Ja dcn~1JaJ (én!re J,00.; y
n1cab1hda<l <le lo:. capilares :,ang.uint'Oli <ld tc.ii<lo 1u.•r-v10M>. 1.008). C,1nticnc n1uy JXK<I!> c:Clula:.. déM.'álnancl;;i:. y c:-111.re 2 y
Su principal 1..01nponcnlt.• t.•:.truclur.tJ c:.tá t.Ol)Milui<lo por ;, linloc110:-. pur 111din1rtro. Se lo produce t•n fónua. t·oullnua..
la:. uniones tK-'lush'tls entre la:> células cn<lotcbalci.. E...:;tas } t•:i.o i'xplit·a Li l>ali<l.1. c.l)nStantc de líquido en la;. lc:-.Í,)né:..t.ra·
cé1uJa..:; no ilOn Ít'ltCl>tr.u.LL.:; )' n1rá$ vccci. pn.~cnlan \'éi.ku- n~es que al.:an1.a11 la ;:ira.:..noiclt.~ La:.. \'c.'IJo:,i<la<lc.... ar<"u:noi-
la:. de pn1tu:1lo!oiS. E:. p<>:.ibk que la:. prolongat:ionci. úc lo:. dc.•as abiúrbcn el LC:R, que: p<i:.a .i. los.:.cno:.. ~·....noso:i. 1.en:br.des
astrociloi.. que cn.,:uclvcn por co1nplcto loi. captkirc.s, tarn- (en el .l>btc1na nervioso .:cntral, no hay .,_.3:.<):, hulJ.tku:.}.
b1é11 :.Can parte <lt: la bar rera hcn1áloénccí<ihca. A<letulis de
w1a ~tbk· p.trlidpadón <lirc..:ta en la barrera. h<ty e:-.lut.ho:i.
que se1lalan que la:i. prolungacionc:i. <le lo:.. a...tn>.:tto..'\ indu- ¡0 Mlstologi.a aplicada
cen las un1ont:::> t>1..lus1vas Je cso:i. captlan.--s.
LI ~ltuu:m del lü!. tu.ilqul'1'.i !IN ':ti c.lt.'5d, prudL't~ el lr.i~tonto
dc111X11in.Kb hDoc:ddi:I. W ~ ~ t0r4Ch'ri:u ¡:a Ll dl.t1.1CIOO fk M
\t11tn:.ul11~ del mlrf.ikl, ¡xudWd.s pm lil .ttU!!l<Jlb:.itf1 de ta. whiátocd;i
• Plexos coroideos y líquido IW 1.imhién vuo:ie deobls~ .s t11\1 lisrni11wón de la ~sor.m de t(f\ en ib
cefalorraquídeo Yel:lwt.ld-~oraoouidea~ o. en mi> 1.!:l'itHY.ailincs. d lll'OVlíl~i~ (<~1Ka) del
fllcm ulroi::klo qw pl«lun•n ottli\\I <cl!llkl.id ~ n !c ~.lldu. Ur; .sig~
Los plexos c.oro iclt."(>~ {li t;= 9.23) son pliégucs de la pia- y 1~ Slflll)flli!S nt'l.10lógicos )' ¡r,aquk:o~ puwi111en de l.t unnp1ciún d'? l.1
n1lldre con abw1clc1.11c1a de t:apilare:.. lé11t.-Strado:.. y ddalado:.., t111tr:u um:lx.il y otrd~ l1lrntt1;1J'í <k-1 slStrnlil m1io~utmltill L1' ltidlio
que .l>Obrél>dlcn en el inlt.·riur <le lu.... \'CnlrÍéulo:... Fornlan el cef.did inir.i.td.d O.."lh.'s dd n:iómien!lu1 l'll nllus muy ~iius.puduce ll
tech() clcl lcn:t:r r (.U.;lr{O ~·('ntricul o.s Y part(' de ki:.. partdC'S lt~.s1.iüm de la~ ~11t'Urds de b hutw\ del uJneu yet i1t."l11:nto ¡»og1l'Sivo
d@I um.mo de b tiiwlJ. ~'tlf.'dm ¡m'Sm1JM «1ni.~1$brw~ rc{rJ~ mental
de ll>.' n:ntriculus lah:rak~. S<: componen dd tcjic.lo cou1un-
)'d~mu~wi..
tJ\·o lc1..xo tlC' la p1c1.ma<lrc, revc..,,tido por lo qul' p.ucxc un

"'
F!GURA 9.23 Mltrohlog1~fid de 11n <«ttdel~<Gft'.L"eo, for.nm?"I'. ur..i p.11r:e cr nlul de itjkfotonjunll\'?f.l~tm 1m;dm~upil:tres s~ (~ tubl!!;o p111 loq11ep11r<r
Ull rptltlJ srnplr Ulbi(tl :,OWlfadt$tW). IH«n.lw:11ina-~t-Si11a. M~>dilrr.o a'S!lmlO.l

booksmedicos.org
-
... Sistema nervioso periférico
lo:. cu1nponc11lci> del s1:.lcn1a iu.· rvJo:,o pcrl(érico !ion loi>
ncr\'ios, los gan_glios y l.a.' Lcrmúuu:iont.s nerviosas. Lo:,
Tód~b
cnvucl(o~ en plic1.4ue~
Histología Básica

lo:, axones tlcl LCJtd(1 nervioso del .i<luho lll.' hallan


Unkos o 1nt'thiplt!'S Íonnad()i. por und
c:Clula quc tos rodea. En l.!.s llbra.i. pcrLft- nc:ai.. Ja t:élub. qut.•
lo:i. <.ubre ci. l.i céluJa de Sch"•ann. [n et SKC la:, célul a.~
nervio::. :.On hat.c~ <lc libras ncrvio:->a:, en,•udtas p<>r tc11du cn\•ülvcntcs .!>l)n ll)::. oli&O<lénlrocílos. Un Sl)lo pl i ~guc­
C:OU) Ulllt\'0. dc la t.'Clula cn\·olvénh: rodt.•a los axones Je- pt"queno d1d·
n1clro. 4ue c:on:i.l.1!up.·n l.i.l> Hbr~ nc.r \'iosas amidlni<.'U$
( Gi:;s. 9.24 , 9.26 y 9. 27). [u a.\.oncs de m.ayt)r calibrt'. la
... Fibras nerviosas c.-CtuJa de cuh1t•rla (onna uu phc.--guc cnro!la<lo en c:,piral
La~ fib ras nerviosas -'>C c:ou1po11en de un axón y Ja.-. vai· aJrc.•th.•dor <l..·l axón. Cu<1.nto 1náll ¡;ruc:,o é:o. d iLx6n, rnayor
nas que lo en,•ueh·en. G rupu~ Je fibras ner vioi;a.i> (()r1na.11 es d núnK.'rO <lt c.ubicrtas c.on..:Cntrira.-. provcn1cnlc:i. de Li.
lo:, hace:.. o lrac:toii Jcl SNC y lo:. nervio:. del SNP. c:Clula tk· fC\'~(HlllClllO. F.I t:'OllJUUtO <lt." Clo.'lS cub1crlas l.'OU ·

Nóc!eo
de Is. célula ....._··-._
de Schwann ••••

Citop~ma ~---f
de lacé!u!a
de Sch\vann

FlGURA 9.24 Ud¡bup ;11pttio1 mtJ?~llil ti ti;io llld~ f"Cl.ll1ftl~ de flbr.1 midio«.t, mIJ l!Ul' wt.i .u m lirnr wpccpo m~. Cudndo w.i rnuy m (dba,» infomrt, l!n &taeS
put&..11 1euml'St' t:n 11n mbtl'lo o.~n¡:..11b111e11b de l.i tftdJ ~ Sdrir.1m1. úi l'!\.lt' ww. hq 'llllio~ ~mne~ t111Jn1':fu ml'Uit..a..

1
M&saxón 1r1.: M"10 •MGsxón externo
FIGURA 9.2 S ~ 6! tu,,!ro fa~~ WU'S:.'HS dl'.IJ ftrm.iuon de midin.i pw l.! membrdCd dt' la ttlf.i dr Sthri\lra. l.n cl ¡:riml'1 t'Y.fJellld hupt>nu1 i?qult'!do}, d til·~·l\md dt la
titltl de Sdr~nn t«fli!OU arock<11 d .utin. (nd uhum fllllttfw dttetkii. se cb'xn•dn los.1ne~.nones intttoo y&tono.

booksmedicos.org
9 1 rejido nervioso

.. 3
\. • B
a op...~.- Je ... \ ...... Je nuebn.l \"m2 ~'Wl d Julntt.n~ Jd
aMX1.. pouo. C.l.W.Utii: .& •• ~ti: lD tl9SlllO ¿,\&In.\¡ 'C't
.. °""'.
la midtna .al nur..n-..,_.. opta.U "ti! '~ }~.w. en
Jurmatkur111111t,, L,, •lmUrbJe Sdtrm..l·Lmb.n1:wua j ~ 9.JO
} 9.31 ). t.{UI: \l.•I n:giotlO '-'U t...., quedw~ Je l.&~
Sc,h,,~ f"'.Trl'l.U1t:0l1 i.kir..n.cel Clll'dLnuc:nt..1 j fiq. 9JI ).

• Fibras amielinícas
Ta.nh• c11 ~:1 ,1._.,tt.'OlJ. ncr\ lo:,o t:<.>nlraJ 1.cu110 en el 1 ~ri l c·
n1.u, no toJ.u.. lth ol.\t•1l c~ oLln rt'c'uhierloi. J t inichn.a.. L.a
1.éluJ.1. Je <:\. hY.J.nn IJJ11h1en t1nuche l.:1:. hbr.t.. iamldbtit..:.a.,:
pcrifb-iau.,. f'C'\' en ('l<' u.,..o no x- enrulJ.J en C'!IJ~r.J l 1rw
!tUb ..duU J~ '11,.,.mu anud'c- , ..m.b bbr.i1, 11L1"\-..~
O~. ~.24 f"\"fU ~ hbr.a uo.c w prup110 mL-...uun, l.b r.n
hhr"b .unid11U"4nt '"' h•) nOJWu:. de R.m\ k'r. f'UC'I en c"-b
~ "-duLL.. Jr: '11".UUl Jorm.m wu va:uu 1.onllnUJ..
(n d sri\(~. l1'l'rl JJ.vno .uruclin11.·U!. ~n m.i> nomc.-1\t.1,,.,
10- En el ~ne.él.ti u)' IJ n1cdlll.s. i..'!'op1r.ll, oo:. a.wnt..., qutiJ.in hbrc:'
enlrc lo., Jcn-i.h 1:f1:111"·11lu; ncr-\·to l>U!> y l.t.' pn¡lnng.11.1un1::.
dt! l.b 1.élul.i, néurúglii..J:..

}-1 ~ Nervios
[n d '\blt'll14 1\4,.T\IO;O ren.Jmco ~ bbr-" ft(l'\M""8..,. \oC
.igrup.in ns h..1.0.. lo que on~~uia ~ ncr"i~ t n;.;~ 9.l :" >
.!::!!>.. Dd'IJu .a \U \.OIUaudo Je m1dma ' t:~tl.!t;~ lv-.
nm~ )Ol'l bl.inqun1r~ ª"tTlº f();) pll.tn ncr\1th rnu~
f lGURA9..261.,....alM-..._*'qurllm\r"'l,tulJ.,....,A. . .lir.t
<lclg~ lurn'-tJ,.,. '4.Jh1 por libra.. amrd.in1...a!lo.
mthnlu A yun.ifitu...irmu B 1 ..XOy<•11pl.i'll!l.lclrL.ttlid.i•~
2.acii: 1 hftllabi.:W;4. ~;s_ Ut1t.1demc!in,1 6 lfll::loUlln,7.~di: [ ( lr:_uJo Je "14,,t.._,, Je IU:o ncn·1~ \flJ;:.. 9.JQ ;l ~.J" l w
R..inv.:1 l. IN11d91Adclldel.a~nadl!l.b«:lulAdt~h"'""" C9 dn,d11htii! <.on1punc de lJ.l hl "-ol)1J Llbro:ML m.b. C).lt'rn.i d(! lcjiJ:7:('11*
RJll\ (r t. -r.w llll'l.il dr un tJ:U .imldn.~'. 1O,1..immJ b.lwl ·Ad¡¡p1o1d11 y 11:pfl.lcl11tldo. JUllll\'O Jcn ..O, eJ tplncu_ru, que fC\'ble eJ fk:í\'10 y Oc.Uf).1
U.111 Jlltor!OOOA • l'.nti<' KV: UIL'lUlltl!íi.YI! ofrhtMllllWll.\\'Oll CtlL ~IU~ty \lr:rlJ'! 1979.) lo:. c:,pit~h)\ t.'lllf\: lo"i hJ(.Cl> de Jllnct:, ncrvioi..h, (\Jd.i 0110
de C)o(b h.1.1.\'lo L''IJ. l~\·c..udu de una v-.unJ Je \'Jrhl\ o,;Jp.b de
cé-lub.... .tpl11n;1JJ11 v ) tu.l.ipue)la.!>. t<l pcrinC'uro. 1..s." ~cluJ ~
1.cn111c..i..1, w Ji.,,101n1na vai.tlll de ntidhua )' lot." hbr..., que b. dC' h1 \'.UOJ ¡'\.Olh:ur.i.J ~unen n1cilianl~ UfllUllt'lotl<ll.l1ol\'.l,. \
llenen rnU\C."l'a d 001.nbre iLk fihr.ü nen Jo,WJ. mjclink.u.
lumu.n un;.s. lMrrcr.11; '"'1ulr.a el pót>O JC" mudla:. m-Kn..,.nolé
fi&· 9.l.5 .i 9~27). Tanto en Lb bbr.s" 111idi11h.:.b c.tM:nO t."tl
"-uJh ~ un 1111p1-rt.wtc IJIC'\_annmu de dclab.1 "'º"' r.t .l.!-Tlt&a
J.i., ..ntd.u~ parto. de ll ~u JC" t...td.a c.d.ub
nocn~ D11:ntn1 Je: La \.Uh.& pcnntun.l lot' h.lllm l1t\ .u''°°'"
cn,,lf,cnlt'. 'iUC ~ ÜJm p<.>r c.rntn1 .al .t.Mllt) por luera a Lt
~upttlk.~ J< LI \.dula m\·ol,·t•n1e. '\.OfhUlt.t,cn lo~~
wJ.2 uno <n\ uchn en Wl.& \ .&JrW Je. ¡._dula,. Je S..h\\ .ann., "''"'
!'>U tinun.i 14.,..J) UJl.L \.Ubttrt.t ..vn;runtnd "IUC <'11 \U UW.)Ut
no UUcrttO y t';\.lnt1u) l fi~ 9.2-t a '*.!6)
parle M' LU111f''º'"' Je hbr.u rett(.U~ !iolntclrr.1JJ\ P'•r IJ.)
cduJ.i.., Je.• ~h\\ .u1n. el J~uonun<1J:o l'nc.loneun, ffiJt 9•.ll ).
• Flbras míelmicas l.c.lb ncr\hh 1,:..t.ibféc.e11l.a.1.umurutu1.1(•n cnll'I.' 1••, 1.élllJ\1)
l.n 1111' 111.lC"J.) Utk'LUlkTu. <ll'I S.bklll:l ll c."f\'t(I\\) rcnti:n...\l. la ll t'r\'lOMh )' 1(1\ /1r g.1110:, Je l.:i ~étl,)o.ibi l idJd , y l ih i:lco.IOICI!
lllt:IUhl'JHll f1la:-.n1.ÍIJCa de la ...Clul.J &,.• S~h\\,UUI l!C t"l1n1ll.t en ( nlÚlof..U.h1:., gl.s.ndul.t!ri), l-:oulJcncn fibr.t:, alc.·rcnlL'll r c:lt'·
corno ul .a.~t10 fltµi.. IJ..25. 9.26 >2,d!). F...\J n1cu1bnu1.t cnn>· rentt.'ll; l.b J.lt.'tcllh:i- lle,·¡¡u l-uu.1a lo:. \.Cnll'W. Li. lnl1lrn1J.,,;u1n
lt~ \é hbk•1.a f-\lr.l t.i!r on~n a IJ 1n1dlna. w1 "-umpk1u tJbtt'nuh c.·n c:l inh:rwr Jd LUl.Tp'O y a i d nu..J."1 J JTibll.'11h.-:
h¡"'i !'MCkl.l l\j.u1..u que ID l<.'\..llK..:b h•i.&til~ dl1111n.m en la~ t'krenl~ en w.nl'l1o. tr.u1~m1tal 1n11"lll"'u" J .....Jc In)
tonn. f'\&J\.:wl ...\.'il. b nudu 1,;1 ~ o.urnrortf..• Je Jdé'J'C!hln "-.opa."> cl!Dlr'CI!. fk'r\ío,,.,• .. li.M.W lo:. o~ ~fet.turn tnctanJ•Jo..
Je ""'1abr.uw 1o.dulu modtfiw.h. ú.t ~... lkrtt" ml'tr por°'°' ..eran"- 1....... na,fuo. que rocntm -.on hht.o ""*•
J'Rf"llf'-klflJclarü_'b~la...mc.~.. c.c.-lul.&tnm~ de snb.1b1h~ (~h:m14.l'~l )e!' c.kuomnun "Kn>arbdc:a. \ ka-.
1_. \·ou.o• Jir 1rud1uJ M!' mtcrrumpc .a 1nh:r' .i.l"'-• l'l:'b~ que N..in knm••J.,.. 'l.llo pt•r libra!. tllk' ltxH.h.11a:n d nlil!tt·
\ lumu lo:. nóduJu~ dt" Ran\ icr, ttl.Ub1.crto... pc•r- apJ:ll)lO- !'.a:JC J(._~ lo~ ~~1101•.., lw..1.s. b ctaloro ,._;n 1,.,, nc:hlm
nc' l.a11.-r.ll4."'> d< J.t. "-duJa_.. de S..h".lfln (Ob"· 9.26 y <J. 29). motort'S.. lu UJIJ>ürl.a J~ ll'' ncrYJos l1euc:n li.br.l\ Je llb J;.t1.
CI inh.:f\·~Jo t:11ln: Jo:. 11údultb ~ dc.·n111n111.l intl.'rnódulo) d<bt'l> ) '• ¡x.1r t'OJ¡;, MJU nen loi m:ÍXLOS. Úh~ Ucl"Y'Mh (.011·
c\l,1 f'\'\.ublt'rto pur una :,o lJ célull.I Je Sc.11\\ "º''·
hcnc:n libí;L\ 1nJclin1'-ol~ y UlllJ\'(inka:t ( f1g. 9.27 1,

booksmedicos.org
- Histología Básica

.. Ganglios Ganglios sensitivos


Las ª '-um ulac;iunc-,¡, J e ncu n)na... loc:aJiza<laio lut'n'I d el l..o... ga.ngliu:-. Tl.'1.:ilx."11 tibralo ak•rcnti:s que: co1lt!ut.(.'fl 1n1puJ-
:. 1 :. l~1 na
ncr víoso 1..:culraJ rcdbt.•n el 1101nbrc dé ganglios ~ had a el iobl:.-nla nt rviol>O Ct."lllráL Har <l(b tip<-'S <le gan-
nt.'r v1ui.olo; en :-.u 1nayor parle, lo:-. gang,hos :rl.)11 úrgan o:. gh<">:> .s<.'1 bonc1.k':'>. 1\ lgu110:-. lfo:ncn que vt r- con lo:-; lH."rv10:.
c:..l'C rie<•s, p rolt<g1<loi. por t.:dp:-;ula:i conJunhv~ )' a.M.h.:ia- (r<1S1calc:-. (gauglim. cra.tll all'S) y .JLNS ~ kKalu.an c-n la.'
0

do~ c;()Jl n::rvio:,. :\ lguno:. .:.(' rcduccll a grupos pcquc1lo:. raicc:. dorlia~~ d<." l«h nerv1(h c:;p1n.Uc:. (gangl.i(ll'. (Spiu.alc."S).
de 1:élulai. 11crv i ó:..a:, :-.1lua<l<t:. t"n el rnh.· n ur <lé c1crto:-. UJ:o. ganglio:. c:.ptnalc:. :.on grupo:. de (ucrpo:. ncuruu a.lt.~
órgaooi.. ioobrc Lolill e n las pan:dc:s e.Je( tubo tl1geioth·o. gntn<le:. (Ci¡;, 9.35). con n1udh» c.i.)rpÚ:.cufos <l<." Nb..tJ )' 1.ir·
dontlc t.On.i>liluycn ló s ganglios 1nlran1uralcs. ScgU.n la .:wuJatloi. por cCluJa., nrun)¡;;hcas dcf'lomina<la...; células sat~...
dJrcc:aón dd unpul.so u cr\'I Ol!O, I~ ganghuio i.on scnso - Uté,.. Las lll"\Jn,na.., <l~ lo....; ganglios cranc;:dcs )' cspinale:. lton
riali.•:. {aler<.•nle:-o) o ganglios del s.~lcma ncr\riosu aulÓ· M."Uclúun1polart."lt y lrun,mJl<.'11 aJ .si"' tcn1a lll'n'UbO <l'ntr.d la
ntnno {efe renlcs). 1níurmadún que captan la:. tt.T1nu1::t(.'iOn;:.s scn:.oriaki. de.• ~u:.

booksmedicos.org
9 1 tejido nervioso

Mosaxóll e:ittetno
FIGURA 9.28 Mioufotoglicf'las d«tiooiGn & 6b1<1S midllitd~ fMiuufow;t:llfi.t supuiu1, .iumcnlo de 20 OCO)( . NMofu1Ug1dil Ctk-ziur. dumcnlodr 80 OCOX.J

prolongat.'iouc.~ pcníCnca~ El gauglio<kl ner vio a uditivo (n. de ..:üp~ul.1 c.""t111.1unth·a. Uc rnodo que su ~1.rt1nia lié t.unllnUa
vo.lil>ulot\>l·kw) t."S d Un11.·o gangho c:rancal t."Uya.~ célula:-. ~ün con d propio c:.ln)ITI<l del 6rgano cu d quc c:.lán alt!j:tdo:..
bipolart:l>. Un cslrun1ac.lc h.~.i1d\J LúryunLsvosu.stienelas nc.'UI\)~ Lb neurona<; de lo!. gan~;ho..-.<ld ~btc1na n<:r v10SoáUlÓ1lunio
n<b y íonna una <.'<lpllula t¡uc ~• u·udve t.'a<la ganglio sen.'>oriat. M.ték•n scrntufLJ¡xilart.-,. }' t'n lu:. corlt.~hllllOhJ.¿icos prcstnta11- w1
.isptoelO c:.LrdLt<lo. ~ ín_"'l.'UCU!t' que la .:.apa dl• c.'Clula:. s<ltéli t~
q~tn\'lJd w 1.t..... nt."Wl)na:. dct.'~gangbU.\st."'.i lnco1npkia, y kr..
• Ganglios del sistema nervioso autónomo ga.ngho.;; 111trarnurdlb L1~1 eri ,s;ofo una" p<>C<b c:l~ula-..satél1le.ot
Lo:. ganglic.K <lcl si"h.·n1:1. ntrvioi.o autún·t'ltno apart.~cn.
por lu gcner.t.I. 1.un10 fi,nnádon t.~ .tbultatla..' a lo IJtgo de los
1h.'.rvios tld M~en1a nt<rviw.ó aul<l1u)1nu. 1\lgunos :.é loc;.th:t.an .. Sistema nervioso autónomo
en d ullenor dé t.'lcrtoi. úrganos. i.ohrc toc.lu ~:n la parc.-d del
tubo dagt."l!>llvo, )' Jcu·1nan Ju~ ganglios lnLramu.rales que nJn~ El sislcma nervioso au tónomo !>t.'" rclaauna cou la rcgu..
tlcnt.·n una pequc1la <.'antidad <le céfula:. ncr.,ifha.;; } Cllfct:cn ladOn úc fa n1us(.:ula1ur.i IL.,.a, Ja 1n()Jul.u..ión d<.·I riln10 car-

booksmedicos.org
- Histología Básica

FIGURA 9.2 9 Udibujo dd anrnt 1tprec11L1 11n.1 fibra ncrW"JW pttifC-1\cd 'lbLl il i .
trosccpiu Qp~(O. lc) ¡:.11!e «nbil! f~1formc (ro ~> a (i 1'ím. ~~NI!.> c11\IX1to p111 la
m1dru yel li(l)¡l,hnu dt' IJH~lllil'> de ~n. Ap.ln-tt un m.'deodc ttlil<> de ~dll'.'llfln.
~11'Cn~et..:nbiín IJ>lioo-iut6de Sdrnidt Urtem1.ln11 fo..~'1t M~tb) y1111
o6dub ~ ;!ilml ¡c,,'llthlthc'r.bdM'l'illll. tn d dlbujodetivfl~ .srhw1la11h1dntr11t11X1
de 11btiS.ttb de Xllmidt ·.~tmndnn scñ.tada rn d dibujo dtl uotro.l! i:ltW~se fonru
porque Uuta t~tld.d de cit.aplmia dell <~111.idc ~Kiuin qi.'\'da ¡p-Umtd~ du1d11tel.i
futtt1aooo de la miclio.i. Ud'/:ujJ.WtrkrIW!.slfd ~el ri..&lode R«riilY!Stf rt\tubl~
de t!igiL!dcc1c~ IJ~1.Jlr.s de lJ tíiol.i dt XlrA".lim ;(~).

lncisur;;.s de
Schmio'.:·lsntarm..~"\O
J Nódulo
de Rmvier
Jía~u y la .)t'Cf<."tÍOn <le alguna.... g1:in<lulal!. Su func16n ei.
ajw.lar c:tCrl.u; <u.lividacles dd organ1Mnu Cün el fin <ll" nlán-
t<.<OCr ..:oni.tant:.:: d 1ned10 u1h::rno (homeostasis).
c----CJ~~ Aunque por <lef'in1~i6n .!>éa un lllllk'nl~ n1olür, Ubra..; qut.•
>> EJ E3 f re<.ilx•n .!>t'll)o.at:ionci. origtná<la)o. en el 1nlérior <le! organis1no
acoinp.u'la.n las ubra:. iuotora-, <lel sbtcrna autúnonH>.
{ Axoi.ma El térn1iuo autónutno put•dc Jar la Ílnprc:,ión Je l(lU.' cw
JXlrlc.• Jt't :,htt:rna ncr\ io."o fundllna <lt.• ntanc nl 1ndt:pc11·
ditnlc. lo que no Ci> <bÍ. La.-, lundonci> <ld sbtcni.'l nér\•10.<;()
<1utú11omo llUl r~n 1.•n Jurm.t c.'Un:..tantc la 1ntlucnda Jé la
atllvitlad ..:On:,-.it.•nt<.• del si.:.1cn1a ncrvio:..o t.enlral.
[j COl l Ct'plU de s1lttc1na Uet°\'IOMJ autÜll Oll lO t."S, CH ~CO·
..:ia, lun...1onal Í)e:-.dc d punlú <le \' i~l"1 anatú1111C<).. ci.Lá lor·
1na1.lo pur agrupadonc,. <l~ nt.•rviu:. lc'.>CaJi:i.ilJo:, en c:I sii.lema
nt•rvi<.>l>o t.'Cntraf, por 11bra:. que salen del lo1i.teni.'l uervuw
~cnlral a lr.lv{~ de k>ll ncrvioll crancalcll ~· o.pirrn.lt.'.ll, y por k~
gaugfu):, ucrviUM.b i.iluad U!> t.•u d r<.'t'.'Orrhlo tk.· t."Sall fibr~ El
i.b.lcnm autUnu1no ell Wl<I red tk• d th nC'tl rl>n ~. l:J pn1ncrl
nc.•u1'01n1 dc la <..t<lt'na autóno1na lit' halla en t•l i.blenta ner-
vio.loo ...cutral; w axOn entra t."11 ~oncxu:m ~inapllé::i con la

FlGU RA9 .30 Reprr~111rui ~ra.st..\.l~un 11Bvlti mitlíl ydrl :i:co tt&:ju md~$1mpht. en d rpn¡.iot'il'<'.;:b, l;i Qii¡¡ Sn'IS«i~p!rtt&t.tp:tl y,~ medio dl•uua in~ou~
.acli\•a t1u nlutm~ mctiril 'k"fi' ;mm in.:ru un m~ ~ruado tesqurlttko}. ~ r,iemplo de 1! iltbVld!ddr r~t au.u rdtj11 r~ cl 1~uro 1Jpido dcl.i rruoo ro.do"' 10'.d 1111 OO!t'lomuy
c~enll!. ¡Adaplddo J rep1Ududdu,con a11,:eizacKci.&! HJm A\'t.HUiOÍ!lf/. 6'1 td. UppinWll. 1969J

booksmedicos.org
9 1 tejido nervioso

M."gw1<la neurona dé la (_adt'nd, que :,e lot'alil.a en un gan·


..
glio del :,blcn1a autúnOnlo o en él 1nt<'.'riu r <le un ü rganú. Lti:.
Jlbru..s ner\'lo:>as {a..,.<1nci.) que unen la prlmcra ncuruua c.:on la
Eplneuro 1><."gun <la i>C <lé1101n1rwn p rc~ngUunll.J'b y las qué part en Ú'-'
~ la segunda néurona hacia lo:-. ckcto~;. :-011 l.1.s posgangHu-
nares (fig:. 9.~6l. 8 UH.J.iaJür • quun1c() Je la,;¡ SUl:tp!<iS de lus
c:éfula:. prcg~ng.11~>narti.t.~ la J.t.cldc.:olina {fibra.... "Col1ndg1...:ai.J.
L.t ruc.!dula J e:- lu e.JánJula ~uprarrcnaJ ci. él Unko órHauu
'u~·a.., ~:élulai.elc,tura.., rcetbcn libr.'l:t prégángliun~ y no
poi.g.anghunarci..
El i.1Sl(.•rna 11cr\·ioso autú11<nno.i.c tu1h punc J e dos partés
dilcrcnlt'i., por .-.u a notlouua )' pur su:, lw1c:tonc:,: cl sistema
~impático y él parasimpático (fi& 9..36).
Loi. nú1.-lt•oi. ncr\'IOl>OS (grupo:, Út' <.'élula.~ ncrviusa.s) J:d
simpálic:o se localizan cu las p<)tt10né1o turádca y lu1nbar de
la de la mCduJa é:o.plu..tl. l os a.-:.tin<:i. Je c~a., nc."U.rnnall (Gbra..\
prc:ganglíon..i.n.·s) :.a.len por las rakéi. \ cntralc..., de Ju:, ncr-
' 10!'1 c:o.p111ált.•s de t:sai. n:giúnci.: por élk>. el :;btctn<t .i.1n1pdtko

~ <lcn(11nína la1nbién divisit'n1 lóracolumbar c.k:l si"tcn1a


ncrvioM• autúno1no. Loi. ganglius del sistc:-.ma shnpátu:o
IÍll'man la ...:adena p.lr.lvcrtc.~bral )' plexo.!> s1tuadoi. c:erca J~
lai. \'i)>.{'~rai. { G~ 9.36}. El 1ncdu1doc quínuc..'ti úc las Jlbr:h
p(ti.,g:'lnglionanoi. <ld ~impátil.u e:, la noradrenuli.Jw (fibras
á<lrcn~rgk·a~}. l.,1 adrcn<tJina y l.i norn<lrcnahna tarnbié-n i>e
hbt."l'an Je la rnécluJa :.uprarrenal en n::,puo.La a e.lin 1utu~
prc.>gang.lio narc!>. La ltt'Crc...:i6n <le la n1&tula :,upr.1r~ndl llene
cJt."<.-tO par«ido ~' l.t t.~tuuula,tón tkl i.L'ltérna i.impJth.'t).
loi. nüc:ko~ ncrvi cl!ios (grupo!> de nt.'tfn)11<1i.) del para-
FIGURA 9 .J 1 Miuufo!ogi.ifii elt'(ltCwliu de- un mtt tr.mmwl df oo nuvlu, qur
mL'!~tu el epml'".JO. d pftim:~-xo yrl tnd!lnM!O. U!pln~um8\KI t~~do «l\l.'lltño denso
Mnipálico i.c ~tUan cn el t•ncéía.lo y <."fl l.i pún:iún "«<.TJ <le la
tOn .ibundllll(~ di.' fibfJS tul~°" f((fj yfbu.1blN!6 :tierboJ. 0 p!llllCllfOSC 1ompOAI'
111é<lula O;¡;ltnal. Lai. Jibrai. de C!>á, néun>ua; sal~u por cuatro
de rf4M (<.tp.» de t&Ms .iplír.lld.J~ yunida-. p~ forcmr ur..i b.Jt?uart1:11ULtpeuell'b» nt."l''i:tO$ t."n1t1calo (TTI. \ 1l. rx y X} y por d St-gwaJo. lt'rt.-cn' )'
de cnocrornol~tld~ m el nerm. Ul"lldnuro eMJ fonrudo m IJifl iocdid~ ~ ~ 6br.J~ 1.w.rtoncrvlO!>Ci.pinak'l> sa..n>$. E.I parasimpátu:o st' Ucnun1uw.,
rrtk.Wres!J'.R)sinll/tit.!d.upa:W l&IJ\ci'! Sdr.tlnn :CSt(l :ZCOX' .1 ,1~n1is1tlo, dh isión crJ.rK."ÜSa.cru dd sisltmá aulhnumo.
1

FIGURA 9.32 Ccm tnnm"~I ~ 111111avb m.!o «a el cniOtiK~b bpOO>, qx pNmt.r ldt'nbiw d tpncuro. t>I pt'nnl".ro y d cndoorum. t.. prep;nátll ~~Cd d1mn». tn
pa11e, I~ V!IW demlclbi que cm1.>'t!l1t ta& <1JOO. ff1.1ui111) b.nka youul de IOluidina. f.!l'di.r.o ir.11'1«40.I

booksmedicos.org
- Histología Básica

FlGURA 9.33 Ccrte llim~wrwl de un nc1'1io dtd.$mctro gnJM, leliído par-o1 rno~ltil! ~u wnlec.r.do de wl¡,;tno. !(oDacOOdf' lq.OpÜ'GSA'io.M.aufutcqnR• dt IUL pol.in:udl.
Ml'd:d110.icme11~)

l~i :.t"gun<la neurúna del pan1:.u11pállco :.e cnt'ttt".lllrn uln- 1..•011 rapidez t!Ma i>U:.tanc1a, y C.!>lá t:i> una de lib razoné:. por
caJa en ga11gl1oi. rncuort's q..w los <ld ...nnp,\tko y $te1npn' lai. cualt.•:. h>...; e:-.lin1utOii pan1Mmpáhcos son Je a1.:1.160 1nJ~
ccn.'á <le to., 6rgáno:. cl't.'1.'..tort!S. C.on f reCUéJH..'ld., ci.as ncunJn<b bn:vc y rnai. locaUzaW. que la tk t~)ioei.lÍmul~ del i.1n1pJ.t1co.
M: locali.1.an en el u11cnor de los Or&anú:t.. 001110, por cJcru- l<l ma~·oria de- ktS órsano.s in<:r\'ilÚo..-. púf el si-.lc1na ner-
plo, en la pare<l del ci.lb1nagu o l'l u1tc..,.t1no. f.n e,i;o.-. t;l.:vo..-.. la:. vioso aulúnotnO recibe Jlbral> del Mtnpáltco )' d par.tMtnpá-
libra., prcgangliunarci. pcnc."tran en lo.-. Organo:. y allí 6labh.·· tt<.' () (Cig. 9.36). Púr lo g.¡;•ncral. en fo:-. órgano:-. que d ~tn1·
c:cn ...inup:..i:.. ~on la :.tgunda neurona de l.t 1.'.a<lcna (Ji¡.;.. 9..36). p<itt-.'o ci.limufa. el paral>imp<ilíco inhibe )' Vh.'cversa. Al>Í.
[! rnc<liador quimh:o que lilkr;,in lai> tcnninal:tonc-i. por c}t.•rnplo, la til1u1uJadón del .si1np:ltic:o acelera el nttno
nc.r\ io:.a¡, preg.lngbon.i.n:.s )' po:-.g_anghuná.rc:. del parasun- ...ardíaco, 1n1cntr«L.-. qui.• li! c:.tunulac:i6n di.• lai. libra:. para·
p:itit'o t.~ l.i. accWoolina. La at'C lilc:olinc~lcr'<L'ta th.·...tr uyc :-.intpáth:a:. dj:.mh1urc 1.·:-.c nttn~>.

V:si;o ;;;inguineo

FIGURA 9 .34 (IJfte lrn.vmll di? dtr> r.tl\~ de dlAml<llO pequOOo. lt51~ elcdpildl !Q. loo. nutl~ dr ~n ~t.~4~ dl> Slh\lñlllll (p:;.'!.:n dr tuba¡y I~ <lX'lf'A'~ ~1~.\.""J.j. Jf«m,¡_
b~ y421.i dt ttb!r.a. Meó.:1110 4111mml>.~

booksmedicos.org
9 1 tejido nervioso

FIGURA 9.3 5 <>onglo sen~M rom¡x:esro


p;< nrt1!00d'> ~uiroun,ol.r~. :léaw:.t i!e 1m
~ci6n,ugtmila.Medi.moA1Jmcnto.)

.¡0 Histología aplicada

Dege-neración y regeneracióndel tejido nervioso (n el muñOO dl5W~ Lrnto el .ixún. •h0td ~.uado de ~u tcritru troh:.u
(orno l.u neurUnilS de: lus numtÍCIO'> poi lo yenetcil no U> dividen, lil !pNit'Mion). <0:110 la vJlnll de mielinl s.e degl.'ooJn puc <.UmpklO.. y los
d~trucdón de uni1 n~1una 1ep1t'Sent:1 un.t pérdid.i pcn?ldnentc. ~in mtcrófagos lo~ fogodl.in !fig. 9.378). En<.uwtu e~ .i.ltc1.KiOOe\ Y.' pro<c-
tmba go, '>U'> prolung.ioo~~ ¡lUCdcn 1c9enc1 J1~cden11ode cic1tus limlh!~ lim, I'" <fluMs de ~tv...•J.nn fl'oifo1iln'f fCfmJ ncofufTln&S <~li11t'S t<lmp.ic
debicb aliadctirid<1d d~'>in!C'>iS de:ki~ r~~pecli\'OS po-iu1!o11es. Po. cllO, la'> 14 bon tolu-;ntlil~ ~l\'i1.én dl' QU;.J 1-'dfa lo» d:wtlt'\ (!L't Ut'tctJn dUl411le &¿
nertio~ i.e: re9mefJO, Ubien ton cfiflu.!t.id. t:L!:pJ de rtgrnc16dón..

(U.indo linJ h4ul.i ntl~itn.:i w dtSblJJe:, lls q~ t5tJn vfitdd.S bti1 no LI 1«Jlnl!nlG proximal del n»nuece, ~e umifica yf<i1mA v<11iO'> t'Umemu'>
sufren. ('X(l'p!o en kl'> r&ro'> <..IS.O'> en qui! un.1neu1ónc1 re:ubc impuf!.us !fe que.i•;an!.lnen lfre«iún .i Ion ~ll'lnd$de u::aJl.i~ de S..hw..nn !fiq.9.37C).
oll.i en ÍOfi'll4 extlusi'r.. Cn l'í.til S.irua<iú.n, l.i ncuronJ que qucd& del tod-o )in tml!.ugo, solo l.is fillfil~ que penet1~n c s..i\ tolumn:ss tienen lis pos.bil.:lad
p1iY.tdo1 dt impul'>O'> nen1ot1'>1». pu1111 dcstructitm de la ut1J, sufre l.i deoo dl' <lk.1111111un 019.i;iu cfrctai ~). tu.imfob p.irt ~ di~.il ~perdió,
min.1:d.i dcgenc1ddOO t.rMbne..onal. <o-:no es el caso.i.1 ilm.ptiLu un miem~io. lilS6brJ'> nerv10~s U\Xen ~ &l.!J y
Al tont1.uiode los ell.'ruenlus n«riows., l.u «'lul.u r.r1mx;lic.d\del SH( Íll'tnJn Ull.1 difJ1.i.ti1m mtl'J' dobro~.i t'1I t'Iex.tremo del nervio. d-:'flt1111in11dJ
yclWP(télufa\ dcSchwtnn yu:lul.is.s..lcli!l'\de lo\gangiio~I c~l in dot.s nc\1Wfl•dedm11111Adóo Jfig. 9.37E>.
dd'.> ~ g,,m <il¡wdd.ld de J!folife1<1tión. L.u célulíl\ de lil nc1,;1ogfia ocupan Llef1dendil full(ion.11de1.i. regena.i.dón dt-pttnde dcqbe lt\ ftuil\ ucu
lo\ ~p.idOl que dejl:n IJ\ célu!11s. y Id'.> J'lb1d\ na t,tlO\t.fl del sl\lemd nerm~ i; pcn lll\ toltm11.1\ di.' o!~Jlíl\ de Sthw.i.nn du!l~c1d.r\ • lo~ silio~ <OfR'ClU~
ccnlldl destru.tlupl!f íl(<idenl~o cnfcrmOO.id. ln un navio mixto, por ejemplo. si l.:is fibras wn~i1r1.is. 1ege11C1J\IJ\ OltrpJn
Oebido i'l que~ lwl!Jn dhlrilllido\ poi: todo cl t~e1 po. ldSl~1uno & uJlimnJs dCSltn.i~ .i pld:Li~ 1110101a:1o de un músu1h1 t'$11i.!.do. LI Ítt.ndón
lo\ nc1'rios no !oOn ln f1ecueo-1e~. Cuilndost ~e<tion• un nmio, \tfl1ud11ccn del mWuto nu se ra!L!bk(e1J.. L! posibIDd.r.d de reruptt.r<i6n funuosi.d
cllte1<1do11.tldegi:net"dti'rtt ~egu~.hde 1.tltd <>!dJM de 1e¡uJd<ión. .rument.t poftiue tao.. lli1;1 oo 1egene1ik1ón orfgin.t va1iil\ proloogJ.<iuoe~ 'f
[n i.n nervio k-liooddo, o ptc&o dbtinguir ta ¡¡.ate de l.i fibu que, p111 c.:rd.t t11h.1mri.1 r~dbc proloogdciUr..rs de vo11l.n fina\.
lcl lrsión. w~ligo des.u neun>nJ lp111te dhtJn y 1,, p11rte qui:> sigue tmldir
• IJ ncuonJ (p~1te p101umc1I). (J segmento p1oxf!lldl, pu1m.lntcno el lOTI Plasticidad neuronal
IM:to<On el pe1iunon. qtir e\t:I centro trdft<.u. s.urlc reger.aatse, mien11~ Al tuntr~rlo lf.e kl i¡til' )e su~onw hJ~!it h.itc pocu tiempo, el s6tema
qtat'IY."gl!lt!fllodt\till ~edegcnnJ en\u 101.ilid.idy .udbclplll 1Mlwrt11:c~c.
na•iíl~ ¡w~nl.r dnlo grd\lode pl.i)!idd.id i1Khno en t'l .ilful!a. Ll ~s
Ln 11 figura 9.37 ~ exv!iwr de modo fSGLTIUdlito l.u modifl(ilciu~ q11e lkidi!d t·~ muy s;r.inde dur.:rnte el des.iuollo embfiorwuo. cu.indo se fo1ml'!
se pro;luc('fl t'n M.s fila.'6 nenio~ lesi11n.1d.ls yen I~ 1espectNO~ pé1ilc1rlon~
un eut\O dtnci;ron.a.s. y IJ.\<lti(' noatdbleten \tlldp~& coucclJ'.><un utl.l\
ll cucrpu<WJI# ai)~ awnes sele'>iun.mp1tsmL1 16 \ig1imlt'!. .i!tcc11ti11111.' ~: telulds ne1vi~.i1 ~e t•!lmi11íln. (n dr;er~s e~!u&o\ 1e~liudo~ en mc1mífo
• Uoow !~1,. ~lo ~ La di~uu611 de lu) c<1rp~ttAos 6l' Hcs~I y l.i u>O\l- 1os cJdultin. se demo\111! ¡¡ve. despue~ c!c urw: IC$b6n del ~!lt ki~ C.tlfrlos
~'1licnte dbminuc.l6n !!<' 1' ba~o6íUC'1!o¡;ú:sm.ílt.i nc'\11unc1les ~e rwrganizan dcllldo .il a«lmiento dl' l;u proltmgí!Cion~ dl'
• .lit111K11to ck> wtumcn dd pcrlc.aoon 1111 ntwon~. ~l' fusmiln ~inilpilS m.1e\'cl1 pin~ si;.stl!ull la~ ptrdid.i~ poc
• OhpLuJmlertlo del nútko hadi &¡ pcrifmi del pait.-kl!L t.i l~ión. AY se es1i1bie<l'n rom1.mkíldune\ nuevil~ ¡¡ue, dcntnl de- OO!oS
l:n u~nlo ' LI fli1a ncrvlUY. es p1c<iw d6lmg>Ji11's .tlctJdunts dl' ~ lími!l's. pucckn fl'S.L&t!le<l'I lil~ •r!Hldd de~ fu11<ionJ~S Ll.e IOS{iftlJitU') pei
p.it!e q1.:<> que& tmid.! .il pcfi<Mion, \U cct10 trofioo, de l.h de lol palle di~ dldus.. [\Id proP'J('dJd dri tej.tdu 1!ffviow \e deBOClllílil plasllddJd neuron.ll.
Lll. de~flgJdd dl'I pe11c.11ion, GUI! no lk'nc tOmo ccp,¡r,u \U\ wm11<111en1 ~ l1 PfOte~ reqoenc.:itM'.l rs.1.t rtgu!Jdo pe» di11e1;os !Jttcres de oeei;mil'nlo
(e1a 11J. J. Wherid>!, uncl pequeilJ extrnsi6n d.e l.r. flliu ksiü1wdJ. .t-UfXll.""!' qc.e 111oduccn~o1~ neutonJ~ 1.i~t~h...'la\nctsógtk.i~ yks dirdn.ii tetulJ1E'\dc
urüdd .i.I paic.ariun !muñón 11ruxlm.il), M> lftgcnt•1.i. pnu ~u credrnicnl<I l.i .itlividJd dt IJ~ nctuon.h. b O!> f11t!orrs de at'C'.im ttnlo<o-n~bluyrn u.n.i
corn1enu de~pué~ ~e IMrn.1oófJ.go\1efüin losrc\!IJ\Jl!er.idth. Ídmili11 de m-Olk.tda\ ~nUITlinad.u 11euro11ofrt1.:rs..

booksmedicos.org
- Histología Básica

Meaenc9falo

Mie!encéfalo

C.l
2 GSl!gfo
3 cen.ical
S'Uperior
4
Cel"liCal Gsngfo
5 CEl!'l1Cal
6 medio
7 Gangio
ce,,.ical
8

Torácica
Médula
espinal
NeNio ~pláclico
mon0<

Neqvio p&~vico

FIGURA 9.36 bqumiagmcr'll del.ti Yl.I'> df~cs dtf sb!cmb Dl!fliu'>u Jllltro?K'. L.u ftns nc1V10Sd:i.p:eg~re'> ~ ft?&llllrl lOn /int'J) tnfil!U ylas poo.g¡¡g!~ <.tG
.l\wasdrpunri». la>Al!f'í."> oia'o satla~ Gb1Jsp.ir~l.IC.d'>yla'>T1\\X. I~ ~m;;.ttii.d'>. f~.f.lp[t!d>yltpf-t.itf.itboofl l'.lt~dóu drY«rmdlb W:lond~dHu111111P.~.
l"'.J.TNrlk<i, 1%1.I

booksmedicos.org
9 1 tejido nervioso

A B 2 semanas

<'~
·. . . ,'
e 3sel'l'W\M O 3 meses E Algunos mest>-S -
"'

~~~1·
FIGURA 9.3 7 ModifKaeitml"l ~ pi;cden pn1«11i1M tu.ndo it secáon) UU itr:-1 Clt'fVio:M. A. Fh• Ol'l'\'™ mo:ora nomwl. lt:ilen~ pmilión dtf otdro de li M~ ylt '*
db!Jibutión dt l:l SIJ\ldlkiJ de: Nb.* B. Ú'<lndo Ufib1~ suftt unil fo\iOO, el mítlro de IJ nt'Utl!l>l \t ~~pi.ual:wda l.i perifcti11yGsmw¡e1-l \t!S.tíinú~ de ~"\! ~Olllrut~ t11 pord(11
dbWI de~ fib1.i (llf\~ ~ dl"?:r.er.i r hlj ÍIJqtm'.tb:lOO de l.i lflidini, que ltl\ mAaófa g~ &igoULlll. c. Oro,,to 6,.. fW de u~ 1! iha ~' l?\IJl-1! 'te 111tafla. L! p1difo14t!{m
de l.Js dlul~ de Slhwa1111 pitxlu(c w tili:'ldro qa!pmcltan 10\ d~\ en uetimi{tllu. (~!O\ Ut(en d una \'.~oód¡tj de 6,S il l mm poi dit O. ( nel.e¡í'mplo qut k of1tt.c. la~:1i00e
lUfll éxito)' I• ~brd m11~wl• 1ttti;im¡ ~11 dilmtlJO mmnd. E. (u11d11 d AIJ)nr.o;i mw:c, 1• un dr11dro 4": ~~11111~ de S<hv.'mn. 1.1 uronu•mto odoiim\:1?11d11 yar.rJw~YLUY.'!iQIAl lD
lllrnldJ~~neu101N\ dt '1El'lp1Jl.td6n': fhi!ptkb y1~ ton illllttiwm de \Wlh /if: !lit l'IN!'<~OlPcfts<J!!l:Jj Olltftxroicb;f. J••t:d But~iw«lll,. 1972.}

1...:..111 lt: Cem H!!lul~ de 1\'n1rlinl11.). Comt>1W.> J-untfona.'_


r lfuu de
... Bibliografía .'lír.un.1db1dcL Adien.:u, 2001 .
.\{uuu11a S a ttl.: G..:t to L.nuw )'1W stc:1u .:dli.. Cttrr Op-m i"iturübfol
Bulll'I\ ..U~ l: Fuud Ion.si Uih't:h.'.tlull~ of l'ft:utól rupluti.• ;uid. 11lu1ot.ro ph· l<l<Kl;ló:U.
1n r,¡ü~'l"h••"· A.111111 Rti• N(tlr0>!1 1995:1~:2 2.t ~lurdl P. ~.,.u,u \\I: ~1)'<'li 11. Sd /on (~i:iy) 19il0:.212:AA.
C:brk l>l Lf tJ.: Gen\lr~1'.b..'>d poh•n1i:.d of..ulull n~ural st.:-.11 .:dls. &1· .\(wpl1y S:{o....Iilurl: .4-Mrmyló: l1lwnt11.11ofo~y un.1 h1nt1ltm.. A1.acku111.
dU&' 2000:188:!6óÚ. I•a-ri.i.. IY'i>.l.
C:11n\pa~1\uu~ :\A. ~kU.>n :\H: N>.w11"1 ..r\1Kbtitu,,~·1ilt;...,¡,.'1nJ fofK!klfl: k~ld1.,n!t lF. Kdlt RB: A 1111.illo.ula~ J~rl¡•hvu <lÍ 111oJ \.: 1.. uu1flal
uf1J11, llll'\d U<'utt.tn tlodulalcJOr.>. 1-tunl NturoaidMrin1;l 2000;21:1.
Íw1<.~un .•"11:111.1 lkv &rJilkm l98J:5!:71.
Eid>. FF ti ciL: Nlllt<)llllpl1111> anJ tho.lr 1 c..;~ph1t1> - Cu11l.'l\I C(1U~1.p1s Sall~ll n.d aL Al.u1141~ª'"'111 111uii.lL1.J L)· <.lll aJh.:.•h.111 rnolo.'1.uks
ánJ linphi.al ioll!o. ¡j,r lll uroll!~k:l) .,¡ j,,.?".lW~. Nl.'1l1uf 1993: 12 1 ;~ 1 ¡ . tequu,..,. :«..U\'iillon of tilnobJa.,.1~r..1wth fa1.t<n 11.'C.l)J!("S. HJt.11.htrrr
G.t¡:.~ fH: t>.·fanuu.d1ao 1~u1ul ,,1cu1 '"'11. Sc1t'1lü 2000;287: 1133. -~ 'fr•lll> 1995:23:469.
Giuli.tu l>.C;u J'llx.\l: NlUrl•slta.I ,.,,,... ~1Mu p1 odu~ l ):t.1lJ ll11o1r l1up,.tC1 Sd1wa.iu f}I; Al.1+11'11 ua11.•¡t0rt:(~omp1>1l1.hl~ n1c1.h2u11>1lb, .iuJ >~I·
un t!.1: ui.'.J• l•Ul• "}"h:m. Ad1· Nrurulog,v 1995:59:.JiS. tk11y. A111m Rel Nn1nl>d l 9;':1~?:·167.
}blpáui S: Adm.u1d 111, a~11~,,p1 nc:h11\\' .Jnd wl1) d1• J .. od1111.. 'l"u.:$ Sa1s TA Íl"<!1ti>c): .'liwrunal-G!la! CtU Jnrt-rreJurcon:.lup>. Sp1Cnttcr-
J.Jll>.i'~ tiffl1Ú Ni:wV:.u 2000a.3(4):11. Vul.1~. 1982.
flaa,er ~1 d ul.: Dh\'.nlt) ;,u1C d) 1 l;u11k~ oí dH1dr1tK ¡¡1gnWios,. F.d· Sl1<'ph1.1J G:\f: ~fi..to.:h .. 1111"' 111 tl1e n~nous !>\')tt·111.&1 An1 (f,,;bl
.:1tte 2()(11.la90:739. 1':17S;2.l8:9J.
1-kusl'J rE. lt.:.:...... T& Sl1t1d ur.'1.J1an¿:.l-:.. ;1.ft..1 ll'llU.•IU !UU ' ..-1......_.~ <.!l l.ho. S!l'\·~·u~ CF: TI~~ N"t:W'C•u. ~' Am (,\ farchl 1979:24 1:55.
ful~ n\:u111111u::.-.ttl.:11 11.tnd111n. J <-:tlf &o! 1981:$8~56-t TI\11.:?l<.'fl H: N1.•u1t•lr11~lu11> .lnJ u..m1l111:1J J)la!o.!Klll·· SutriH 1995;
1\;J~n ~tA. J.,• Vdl1l' J: Gfv1o.1h fa~i.u,. ln sh .. CXS auJ tl1dr o..ffl'\.b uu 270: 59.~.
ulis<xkndroti-lla. f•rrlf, 8,.1/r1 Rt>s lo,195:l05: 115. T.~ul!.uJ l\ ef i;l: Nnvd hñltl fullo.t"1n: btfl"\'fllho.-:.J~ :lild l\>.IM)f1;~ úÍ
Knuri.:tt11~111 1 G. (;;i~.., FH: >:ew fü:rh' 1.dl.> f<u aduh b1;,1lu. 5'i Am u ..·uni...lcn)iJ.~ m ii.:urou.). Nt'lltóít e Ro 2úl)(};J6;.261.
l\ol91J:280;..l~. \\T:i.xm:u1 SG: Tl1..· nl'uco-n a.... a dnlauno. dc4f1Ug1.n:~ 1)•3dm1c: muJ 4

l\.:u1t1."1.h· .\fB: Sig1ul·ptllu:...11l~ m.ithiol.'~.tl 1111. ¡>•)!o.l •\'U~pl !<. <ll'fl,,.!f.\. ula11on of M•dium·<liauud i:-:>.pr.:s,.11.111 :b a b:i~1> fo1 fuuU1(1U 4

S1re•tre 2000:290:750. u
.il rhMidl)' UI Ut'UHtn.>. i-'htW> 'lrllll> S.u.. L.imlon 8 ª'"'.'id
M)no.., JU) ; lm11.h.;ino..t~u1 ll1c n.. 1,·.:-~dJ n1.:ni1J1;11\~.FieiAtt1 (.\l:tr..h) 1()()0:355 :1~.
IY79:? •10: 126. ZiS-l1l·:1 T. S-lnhi:-rs PR: :'lft:ura.I ~k1n ..en for br<11u ll'f""'lr. !id e- ,\1td
L.u«..1., tu h IC: ~11(1.._ OMde 111 o.dl.. Am .\u 1992:SO:l·tk. 1~;6: 18..

booksmedicos.org
booksmedicos.org
booksmedicos.org
"' Introducción "' Músculo esquelético
0 h.i1Jc.• hlU1o1..UÜT ~ ..ompmc' Je- 1.du4\- 3.Larp.l.a:. que." a lculk• rnu.""uLar aqudéu..u k compunt Je h•Ct J.:
1.""0illUl'1\Cn g:r.m <1.mlJJ.i.J de tilamn1to. \:lll'f,(..'"1.d9l.t"> Je t.c3ul.b u1u~· llty,.L"' (h.i...t.i JO 1.m). l'.dindn"-.b. rnulhn~ le.a
rrutC'Hltlll c,.OlllTJ.\..UJe.. lli cuaks .a )U \ 1:.1 h"L.1lCt.Ut l.!.\ lt~· dib } qu\! 1.t•nhcn...11 n1lk.ho~ h.Junenlin•• la,. miuObrUlu,
, ........ 111.."'\.1:1o.1r1.t-. p.ira l.! "-mttra<.<.Jún Je c'4.'.' u~JiJ11 ..~in cl tl!>l.l a J.sJ-.mt.·Lw Je l¿i. Ohm m~an"S otri..Jas oquc::lfti
Je IJ. tth'~l¡l lllmat.cnada en la.'> nu\ll~ul~:,. Je :\.1"P. c:ai. vctriJ cnlrc 10 )' 100 µ.1n. C..:;::ií. flbr.:1s. se urig.i11it.n en d
íJ (lMtt,t:U Je 1-13 <·tJulru. mu!i._ulJl\:t. o 1111.'l'>tM.k:l'lniul y ltU cmbnu11 por loa 1u ..1ú11 de 1.duldll ah1ryaJaj,, lo.-. rnlubl:i~
d1k1\:11d.1i;.it1n ..e n!ahl..d mc1.hun1e lu !>lntc.'l'>I\ Je prt1tcin.b lu.s. En l.a..\ lihr.1't 111u~ul.H\:s t:M¡udélit..J.-., loi. 11un1"--rt1\0~
JllJ.Hk:nlv...t.'t JUUln con ~1 11!arganucrilo <le l..D 1,.1.ifu!as. Sc.'g.Un núdeoi. M.' lü\.JlilJU en lll pcrilcrLi. <lt' l.i..s ilhra..i., 1.<:rt.:ll J.:I
l!U.\ ...irok.tcrl~ti...:t:.\ n1urlologi..~
y tunlion.¡_k,, ~ Jhtu1g~n ~olcni..t.. [....a. h1~o1J11..:id.ún c..i.r<1.1.lcrbll1.11 Je los 1H.11.l..:u.,.
tn:.!I hl"'~ Je t1.11Jo nlt.IM.ubr lfii;.J !t_ c-1 11,U."'41.liU \......tn.Wu .ayuda. .t J.ut1ngu1r d nlÜ"'4.Utu c~ud¿u~tt <lc1 n1UM.ulo \•lr
°"l"dclh.O,. el ntt.bl.ulo ot.ri.tJo o )' d 1nu.~ulo h:~u. Jiat..~ ~.tuhl~ 1.vu "tru..tunt.... lr~\'t'ni..llo. ~-J. ~Uc;" d'I: C'l
a rDl.IM"llio Qlrbdo aquclétko ot.t "--nwJo l'"' ~~ tk '.'>C°h'UDJo. k~ nu..k."lh. "">n 1,.t'nlJ'ílk..,.
u.iul.l.._.,uJ1nJn...i..,~~.. ylDlkt~~~
0UU..1&•e1C!io tr.ut1o\~ G.b t..dul.a.\. n ,.,,._....._Je u111rrai.;_~
uoo r.a¡1ki.I, \lb"iM'UW.. ~hallan ~dalt .d 4-•llllntol ,ufunLmo.
a mWlí.'11<> Qlriado ca.rd.ixu, c.uy.b 1..dW...,. t..unhu.•u pre~
•o Hlstologlli aplcada

W v.triltJtllln drl a1111!\tt10 dt lc1~ &bu !Dll)(Ml6ro bqlirkl•


i,cnt.a.n ~u;,;i._ tr'1lb'CT~t"S. i.c t.--olllJ--'Ollc &: c.duJ.,111> .d.i.rgad.t!> us drprndtfl de~"''°~ f.a<1ara, tomu: nu.arulo wn~tr11011, e!Wd,
y r.a.rn1l11..1c41ro4u.:llé wlt'npormcJioW: lthdl ....:t»; tnll·n.~111· ~el~. blo100 di' 11111,.r.ion yf'!ltrenamlenttt flSitQ >r wbt qut et l'l'1
re,.., e1;tru...lur.i... cxdU.\l.IV'~ d t."c.i.h.' Lipu Je: h.jiJu nl\1:-...:u!M. La tkio .ii.ml'l\I• ~ 1t1U)CUl.i1u111ydctmlnuyc111 t.1111id11d .Se ltjldo .idl
1.'t•11lr.1......iun Je la.\ t.'~luJru. JtruM.ul.in.~ 1..arJi11i..:.1., '-°' Juvoluu· ¡;o\O. u .iumtl\IO de'~ ITIL\lUl~!Uld POI m<'dlo del cjtJUUO >t ddlc
wri.a. v1gortl\J )' rtlHlll..J.. a múst'U.lu l.isu C'\IJ h1rnu.Jo P~)r l.i fortn4Ulln de l\llf'l4\ mmfibcíll.i~, co.n 111!11lt'nl!> de dllimcuo de
il

1..01uunl"'"' Ji: <.;~(uJ...a._., lu:.t.lormcl> 'l.Ul.! t10 t.h:1w:n c:-.tri.u:luno l.i~nbfill IT\11.M.\ll,jtt~ Úl plOtl!.ill, t«.tt!n:l.ldO pClf fl ol\11'1el'IO ck
lr.Ul.,\\..N~" Cn d mU...,.:ulu lt!>O. cJ 1~.uu ..mi• J4! umtra...· \ION~ dt t.u Cthol.i\ u cknombw blputre(lif,. mimU.ü qllf:d Ull
UIH'llO~I· pot llll polifr:Cio0edrliil5 trtut..i t«lllt rl 1-k'
l.tún o k-ntu ~· no~ hdl:a. ~Uf\..'1.0 al 1rounlrul ''ilunt.u-kl.
dt ~ LI lli~loi.I a C0111U.A m vtsm ~ pttO N ti
°'1<r1tutu.b ..umpono.'tllo J.: i... ........, .-...um.
~' Jc:nocmn.........no.~ t.. n..-d~.e 1.dulu~
........."""""'"' ,.-c...-d...........,_
11~* •d'!•IXM•<rill•yp:ltdr.,......,. 4c: .......
Jm..nnuu "'n:okml: d alil>OI. w.:upl.bnu. t d tttJCU!o ""liiprl~ ......
,.~11Jo¡,..1....n\Jlh.o h!>Oo rtiJ<ulo MJ't'1)phwn.tUt-o

Trpos de musculo ActiYid.ad

Cotnraca® fu: ne.


ripida. cfscoctinu3.
'I \'Olunwi-s.

COl'l'ttacaó-\ f.J~rt~.
ráp!oa, conMJ"i.
y lnvolunt.s.M.

AGUA.A 10. 1 úl"llCbll•dtil!i~ ~Ól'••mu1i.-' 111~ tt~dremttJ;;emU11n '°"fli.61•11'\ rcilr&r«M,.enmno Ita.,,,,._ U•lll(•
ow;l111tO~ QllflP* dttiln11de ~ g1<111dc. •t.9.d.n ~ Mln111.I~ 11utll":Sm 11 pcnfciw dt La hb•A. Un11no1.11lo uldr.Ko "~~e p:r tDa 1.wndud.n ,. 1inld.e
pci kY!~ lrt.11til.l1~. t..S. tdula lf.flc ~olo un adro olfo)_ Ubil11~ mrf tt'Dltode lia tclula. U1t¡ldo n1u~11l•I iMI ~ _, JQ~OOO dtctlul~ l\?,cfOflll~ ud.! ilN <Cllt un 111#11
Odo) tn I¡ p.itr mJ) ~110.I dt I• «lulL

booksmedicos.org
10 1 T~jido muscula1

• Organización del músculo esquelético


En múi.c:uloi. c.·o nlo el bkcp.s <) el údloidci., por t>je1n·
pló, lai> fi!Jralo n1usculares i.c hallan orgauit.a<la:o. en gru·
El tejido ~on1unuvo <lcl 111ÚM:ulo cúutieuc. <1<len1ii> • .,:aW!!>
lutfátJC:Ol> y llt'rVIOll.
1\Jgunoi. n1Usculo, M.' afinan hacia fo:, cxlt\'n.OS, )' puc.. Jc
-
c:apilarci. quc t"Orrcn entre l.t:. íibra.. 1nu:.<-ularc:, ( 09. 10.5).

poi. o bacci>. }' el t:o n.1u11tu Je 11.'tcci. c:.tá cnvucho por una ob!>t'rv~ una lr<llll.tt ión gr~Jual entre d 1nú:..e.ulo )' el
capa de l('jitlo con.iunlivo <lcnum1nat.la cpiniisio (figl>. 10.2 tc1u.lún. En cw n:gi6n <le lr;.ini.it.iún. lai. fibr& <lc t.ulágéno
y~ . qué rec:ubn:- la tólaJi<lad del n1Usculo. Del cpirni· <ld k•n<lún (fig. 10.i ) se lJlM.'rta.n t.· n p!ieguti> conlplc-jo.:o del
lllU parlén talnquc:, <ldga<lu.-. <lé cc.hdo conjunll''º q ue :.e ban.Ofenkl..
d1rige11 hacia el 1nlcrior del ml'i.i>culo y .scp,1r.1.n loi. h.u:c:..
f:.., (>i. tabiquc:s t:ún.i>liluycn el pc-rimisi.o. Ai.í, el perunii.Jo
t'UVU:.'l \'t' f()i. haCCl> J e flbra:-o. (:ad a t'ibra ttllbCuJa r u 1<liv1<lual
• Organización de las fibras musculares esqueléticas
é~<l .c."nvucha por el cndumj.sio { (j o~. f0 .2 .t~ ). fonuadu ()hscrvatla:. al ni.i c:ro~·tipio 6pltc.u, li1.' Cibra:, mLL\Cularo
por la l.tn1ina basal <le la fibra m u!>(ular a:-.0t.·i.1.tla ton íibras esquelética•.:; prei>t"nlán é.i;lriacioncs tra1\l>vcn>aléi. <l<:bido a la
reticulan."S. fJ cnd ouu:.io pn."Sénta una publadtln celular altemant.'1<1 dé banda.~ ~lar.t.~ y •.t...:.tunl.s <fi;.pt Ut6 a 10.9 ). 1\J
éi>éa...a con:,titui<la por alguna.' célula.-. <ld t:ó1\iuntivo, prin· nn~n~:,c.op1u J e lw. pol.triu<la, la b.:irkl.a. l):.cura t~ :l.n hotrÚ·
~1pahnc ntc íihn>blá:,tOlo. pica)\ por cllu, f't.'dbt d n<Jmbfé de ba.nda A. n1i('nlr.'lí. .que
El tCJl<ll> <..ünjunll\'0 1na.nt1cne las flbr<ti> nlube.'.ularcs uru- la bJn<la dant., u ban<la l. t'.!> bo1róplca.. En el c:c.~rttru de atda
d.u., lo qlu.~ posiUibta que la fuc17.;a <lt' .:.onlrac<..'iún gt.•ncrada baiufa 1.i.p..s.n."<C una línea Lra.nl>n.•r:.al o~ unt, la linc.'!a Z.
pur cada llbra en íom 1a inthvi<lual at·túe .sobn: t.i 1nÚ$<..ulo L..t.:. <.•l>triai;:toncs J (' la miuJlbrilla :,e dcbi.:n a la rt.•pclic.ión
ent~rO. Í~l(' papel <ld COllJU.llllVU tiene gran hnpOrlanl'ta <le wudath:i. iguales. <ltno1ninadas sartómcroi... (..a.da sar·
furtélOllaJ p(lrt¡UC la maroria de J~ \'C('Ci> la.\ fibra.'> 110 .i.C <..'Ó1ncro, que roid c aln-dt..Jur de- 1.~ µ111, c:,tá JurmaJo por
Cxlle1u.len de un cxtre1110 <ld ntÚM:'ulo al otro. A<lc1ná.s, la la parte d e la n1iotlbnllá que quéd.t entre Joi. line~ Z l>UCC·
van<K16n de la ~anttdad de Jlbrai. csti1nul.tda:, por l(t;)o ner· .!>l\'ClS )' c.'ontit llc w1a ba1u.1a 1\ que separa <los hé1ni!Janda, 1
vim. puede regular la lucrl'.a <lc la contratc:u'1n u1u:,t.ular. (flgs. 10.10 y I0. 11).
E:, laJ 11bi~n por ntt.'dio dd lt'J1d ocu11Juntivo que Ja fuer:r.a L.t ba.i1t.la A prci.énla u na 'l..ooa m~ dara en su ccntro. l:i
de et1ntr.1.~ctlSn dt'1 inúsc:ulo se tran~nutc a otra:, c:,tr ut.·tu· band.i li. l.a dii.pusi..:.ión Je lú:, .!>an:6n1ero~ coind<lc: en la.i.
r<b, ~OlllU lo :. h:ndOnC'S r lm. hut•:,():.. •.:aria:. nuollbntla.. de la libra 1nui.c.ul.tr. .,, l<l.i. banJa:. !orinan
Los Vá.\di..i.anguinco:, ptnctran el mús<.·ulo a trav(•:,<lc lo:, un :.isk'1na de t.·.:.tno.1t1o ne:. lrJn.,versate~ p:lraJdJ.s, que c..s
tabiquci. <le tejid o e,_unjunli\'o y h)nnan una exten:,<t rt'c.1 de c.';tractt:'riíi.lltú <le lai> fibra.' 1nUSc.'ularc~ é:,Lriá<lal>..

Encfol'Nsio {en~\l el\is


es.da fibra muw ;Jarj

FIGURA 1O.2 lstt ~~ ilus?rd lb ~19:1ni!illi00 .XI mu~tulo e~td:!IOO l'Sq'Rlcbro.•~ la6mxl:i1,:.ib-1}~. d l'500.."J de un mwtfo dd qul' <.e w11ro un ~l'g"!lm~o ~rr..'Jrh~ fW¡m et
p~osl. ~ta®ntrl&bcy.im!l91dnde,;;/d.1f4Uitrdl1.

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

FIGURA 10.3 Cvrte lr!rur>:IS!i de rnustulo


M!OddU C)qudoi~ko. tn ,1 qlll' pul'deo wrn: el epi
mhic., d penmbiu ¡ffet.kG'J 1el ~ll!t.'O ¡p.;.mm
dt&cho).(úikt"11Jn:10ppaoiino-hem.nusllb.t
~f!ill3U!llOllO.)

FIGURA 10.4 Co1tf inruwrul dtt muúula.


bq.Jdébco Y.metidu 1: in."tlunuhbli.'f.\t;'Jll(,J p.Jr.l
drtixla l.Jn1:mJ.1111a ~rotEmi del endtlC!Wo.
tn d .s11.ooilr ~·.~. un Wflt obllande 1.n
nl'MOpequlfu 1~11 hd)'l,mlinN .slred00.'f dr
ll66lad~llD'YiCt,.n. \Grdn Ml!lmla.)

FIGURA 10.5 <.cclt lcnqiludhwl de must1•.W


oiµlétiu1. . Ol Yll~OS ~i!lrpneos lC ittJttl.Jron <oo
m1ru pli->tlttdnles dr ucn6u1.ddnirni. l'twlr
~ I~ red OI~ ~ t,pl.Jlt) \&lgll~."!l1C1Jl'llt11
dt' la'> fh,u muuul;m. :te101dutc:GiemsJ. YJtrf)
fot~Mia con b:. puhiitada. Poco ;m1ro10.1

booksmedicos.org
10 1 T~jido muscula1
..
C:ada Cibr.i. mu!>(.ular t.onlic!'nc n1ul'ho:, h.i.'-c:-. t. ilíndrh:o~
<le 11.lanH:nl.Oi., las nih>fibrilla.ot., que mj<lcn entre 1 y 2 f.Un
d:: Jji1nclro, ~on paralela::. al CJC n1ayur d<.· la h.bra 1nu.\CU·
lar y C..'>tán tormadJs por w1a M.'ric rcp1:1hjva <le saoc6mcro..
(na~ 10. ro r..!.!!:.!.!>·
El 1nu.rOM.-op10 élé('lrOnico f'C\'Cla lá prci.cnc.Ja <lL" 1l la~
n1cnlu.!. linos <le actlna }' fll,uncnto~ grucM>s <le mio~ina
t¡uc i.c dti.puncn en M>ntido long1tudjnal en lai. nliotlbrilJ.:i.:,
y ~ organizau én uua dilitnbuc.i6n sunétrka )' pJ.ralcla.
f)istinlai. pn.1Lcioai. c:un10, por CJC111plt1, fa J.ci.nuua Je lu...
1Harne111.u...; int1:n nc<lh>S, que unen lai 1níofibriUa.i. t'nln,o sí,
1n<lnlit'nen c.sa uq.;ani.1.ac10n dt.> las 1n1oh!Jrill1.\..,., A ~u v~J:.
<l1vt'r:,a.' proteína." t.un .1.lln1da<l pur lo..., rn1ul) Janu.•nl~ ~·
lai. prolcina:t de la rnc1nbra11a lefular llJan el Cl)l~iunto dt.>
lo:, 1niufilarncnlOS (acllna }' HUO.!>ina) aJ plasrnah:1na <le la
cC-luJa n1ul>cular. Una Je t:i.a:. proteina:,, 11.unaJa dhlro·
fi na. lija los illámcntos de di:Lina J. Las pruleínas del sar-·
<.'.tllen1.a.

10 Hl.stologla apHada

loJ d:~trufia mwtla ~ l)ucbennc ~ 1.11i1 micpatía httciitalld


ligold.i al u umosom;1 Xqt::i' au~ IMnes plO'JI'1iv.J~ d~ l.:i-s 1lb'J~ mtiS
u.d.lre f, ton fre(ucnda, wodute.i l.i muntc ~tl'm.itut.l . [n 8 111tAUJJO
t'~ut:léii(Q de ~!os enf~nnb~ se <omptlt'b.:I qul' no h.11 dhtrofl'ld -0
hk'n 1umo4rt..i. ~defetto~"·

De la linea Z pñrlcn los lllarnt11Lo1> finos (al1ina} qul' 11('


Jirigt•n h.tda ef IJOnJc C.Xlt:m(J Jt.> la (,,u1da 1f. lu!, tJl<lnlell·
h1i. gruest)l> (n1ioi>nla) O\.'.upan la r1..•~10n u .•OLral dét !tarcó-
FJGURA 10.6 (ooe.~r41u\~ ~~tt\11 yt~~1Jditl11l~b~) demil~ulo olnddo n1cro (íly. IO. l J).
oqt.1.'lt1ilu. LM 1111tkmw loull?Jn m b penkru dr lb cNuld. lo Ol.J! ~ ~1\'<1 me,1J1 en (:01110 rc~uhadt1 dt" 1.!ltd Jh.pu~1 dón , Ja l>an<la 1 qucd<l
ti (()llt tril!t~\~~I. '.kirulo:din.:i W>Al. ~00 4UlllCUb>J lónna<lá Milo por filamentos lino.-.~ la ban<lá 1\, pur fila·

FIGURA 1O.7 (r.rte ~udin.:A dr ml..)(ulu nlti!tb ~ll11tu. Cn 14 p:Wtr ~dtl! mltrefo~cJfi! put'deott.nl' fil:t«»toi.tgcn~ qor u· inat..m m d muuolo. {Ctlttaoóo
de rtjo pkrosiu. ~lmcfutt91afia Cún fw ~imudl. Mrdidco lltll\~o.l

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

FlGU RA 10.8 (Me- IOngitidiCill de fbr11~ rnuY:ul!lf$ tSqJelc6u~. Mtttemc l«i> bJnd~ .~. mos.s. ylb b~as l tlai:;», dll'i\'11;"i.11!-ds pw IAS lmei'> Z. fin~ y uwtu. 0Ccit1rd11te de
~il'l'IM &;wi iluruenlo?.)

n1cntcJ.s llnoi. y grucstb~ y la bant.la i 1, .sl)lo por filan1entos .!>in;:i, rnieuLras qu(' las otr.i:. tn:s protcín.:1.). se hallan en los
g r UCM).\. fil:.U1lt'nto.s fin~'"· La mio.;;tna y la actina .iuntai. repn:i.Cnlau
~ Í.U la región laLcraJ <le la band:o1 :\ , los t1kuncnlos linos )' el .">S°'ii d1:l total <le l<b µrotciuai. del tnu~ulo t."l>tna<lo.
g,rue.sos S(.' 1ntcr<l1g1tan. Un curte trál1s\'Cr:.al r~al i 1..J.<lu en c.!>a la a<:Lin:.t se prcíicnla bajo la ft,n11<1 de polin1t•roi> lar·
ttgión lalt>t.J muolr.t uüa <lb¡xri1ción sundnc:J. Je ulOtlo góli {ac.:ltnd f.) c.On1puci.tth pór <los c.'<t<lL'na-. de lllt)ll&nit·
que ca.J<? llJa.rncnlo grueso queda rmk'a<lO pur sc1i. 11farncn- ros glubulilll.-s (a1.:Ltna G), cnr~..:ada:. una sobre la otra.
los flno.-., foque! 10 rma un hcx<i&>ono(fii.:,lt. 10. J1 y 10.12). en hChcc doble lfiS."· 10.11 y l!l.1.1). C:ada 1rwnómcnl tk
ta:> 1niofibnllds del mús..:ulo ci.triado ..:onttcncn " º ª 'n' atllna (at.hna G) Llene 5,5 nm úc dján\etro. Lái. 1nolCcuJ.'l!>
prott.•ínai. pru-u.ip.i.lcs: miosina.. ac:llna, lTúpomiosi.na )' <l:: at.·tJua G :>t111 ai.11nCtn..:a:.. (un lud o ci. <lifcn:nh: dél ()tro).
Lruponina. ~ t'ihuncntos gruc:Ws se coinponcn <lt' mjo. C'.t1:u-.Jú ci>o:.. nlonótn cro.i. ~e poli1ncrit..an parn JOnnAr la

FlGURA 1 O.9 futc~d!n.tdr musculo ~qui*tiro. ron u~ nlliad:ne~ !r~IU\'Cíldlo bitst ~bles. K!y una pequ!'ñ.I untldad dr 6brJ~ (tf,}gm.»<pe- ap>1c(oo amanllA (PJ;,i
piau~i:io. f.1iodc<1:9aflaton ~J! ¡::clil1Uad.t {<f<:ft JunumwJ

booksmedicos.org
10 1 T~jido muscula1

Relicllo
~J\'l.)plf$Sn'l(l!ioo

TUb\llo r

Triada

FlGURA 1O.1O~ofoluqr.lf.! tll'ClnÍni(d dd ltrtr dr un ~™ri.tdo de ren:1tt1:).». Ob\in<fW eh111lt'tmcru wo ~tl'9~ Jd.2 yfl. in LI l)lfle inflfltr, 1ot ltis.tial!¡:ooci6n
de: I~ llimrntvs. finos 1g:uem l'fl <'I ~1t6mr10. lomu ~ 1t rn ~a mkrofu:1ogr<i(í:1, l.n t 1Mdas de los .wiftw: 1e loull!:ln.i I¡ i\hurd dr las b11e11e>l de: wd~ ~ro)mero. ~in ~rg¡. en
I~ m.11n1Te1~ c.dd i.vttvl!'l'o.st :1~otil u.in~ 1tildds.1.0J tfH:lda onitin 6: ~ bol()" Atui lil blnd.i l(\IN'>I.' td Ao. 10.16). f-12100X. (t1tr~ dc-l.R Pullrr.>

actln.:l F. t.4 tr('nlc Jt• un rn<Jnúntcro :.e cornbtna coa la. parle prud.th.""° la hi<lrúlisill <ld ATP para hbc:rar La c1H-rgía . utili;o..a<la.
pO>lt'rior e.Id Otro r .!>t' produCé un Jllarnclll(I que, \_(l!UO en la t..'tn1tra.:óón. .-\...inu~mo, aUí i.c encuentra t.-1 lugar <lt.>
cada P.10110.n1cJX) de a~lina G, tan1bié11 es pulan.1ti<lo (fi;. <:u1nbi11ádón Con Ja a1..hna C:uando M' l!OITiétt.' J. una pt'Ok'Ólt·
10. 1.\). l..ad3 n1ouó1ncru globular <lr: .u:t1na G ll'-'HC una :-.b k..,.·c, la rnok~ula <le 11111>.!.111.1 :.c dn'td«." en Jo~ l ra~nh)ll:
región que intt<ractt'ta \.: un lc1. n1iminu. l.O:,. Jllamcnto .., de n1cromioioina Hgcra (o liviana) r u1crunúosi.Jlá pt.•.sada. El
actina <UlClJ.d(J:-. en l>Cnt1do pcrp<.•1i<l1.;:uJar a .:;~da lado dé la lr.igml°.'ntü ligt."r<) cOn't'~On<lc a la m~1ror part«." de la por\.'it'1n
líuca Z tienen j>Olandacl oput.·:.la en ...a<la lado <le c:.a lu1c:s. t'll ~tóu de la mo!Ccula, 1nh:ntr<l.) que d p1..'l!<ldu (ontk"lu.•
La lrupomio).i.ná <.-s una inulécula l.c1.r_ga y l1na. Lle uno:-. Id. prutubcran1..ia globulM (cal>c:.1.a) ntás uJla parte del ba:.tón
40 nn1 <le longitud. coustilui<la por do.-. t.·a<lcn~ pohpepli- (lig.. 10. 11). l.a!'I. n1oli"Culas<le 1nio....ina$e<ll~p~nu:n en íHamcn·
dKtb, una enrollada i.übre La olra l.ai. 1noli-cu!n~ <le tropo- Loll grU<."l!O:. de ntau«."ra tal qut' ll-U!> j><Lrtel! en b~1!'!.tÚn lit.' ~uper­
mios1ni1. :.e unen entre: ~i por lo.-. cxlrCmo:> panl formar Jlla- poncn, )'la.. cabc:t.a:.M: !'l.ttlean h.~(.'t;:i afucnt. La pc1n·1ó11 l l'ntral
1nt.•11lt))> qut.· ~ f(l•:al11.an a lo largo del sun·o
. t¡Ul" hay cutre <ld .sa.ocún1Cn), qut' Cüm~ondc a la banda H, repre:,c.11lá w1a
lo:-. Joi. fila.n1enlo:-. de ~\cllna Í' (fi;.;. lt).13). rt'gi~)n <le .:.Uµt'rpol!11.:1ón <le la n1io:.ina conlititu1da t.'11 Í<ln1w.
La lróponina es un l:(mtpfcJO <le lr<."S ioubunida<lt.·~: ToT, c:\dtbt\'a por l<i parteen IM...lón Jt> la!'!. n1oli-luli1.~ (íic;.. 10.11).
con un1(1n luerte a la lr(lpo1nioll1na~ TnC, que llene grm G.11- Encll'c.'nlro t.lc fa banda 11.scent·ucnlrJ.la Lin(~ ~t.quccom:s·
ni<lad pur loi. 1011<.":> calcu1> y T11I, que (;ubn: el llitío at.Uvo<le pc.11uk a wnont's la1.er.de:.t.>uln: JiJ..uncutos gru{~>.' ad)'aCl'nle:.
la acl1na c11el1..Uál lit.' produc.c la 1ntt.'rd.ct.-1ú11 con la ni.i.ó:.111a. (l1g. 10. 11}. La principal prc.H~Ína J¡,_• la línt.•a i\·I e:oo la .:rea·
Cada rnolt-cula <le lroporniohlna prcM.'nta un :t.illO é::.¡x.•cí- ltna dna-.a E.'it:l t.'111.in1a <.:alaliza la tr.i.1blCn.•tu.'.ía tk• un grupo
(ko cu el qut.' M: 11.ra un (omplcJO (ln.•s :.ubunit.Jadci.) de tro- losfuto de tol!IOc.Teatin1n<1 (uua forrna de ahna~t·na111 1 «."11lo d«."
ponlna (fig. 10.13). rae.liado Jlhfatu U)n t'ncrgla abundant~) ha-.:ia la atknül!lna
La 1nólécula Je ndoshu1. o ~randc (1na.sa rnolccular <le tliÍúllldto (ADP), lo c.¡tic prupon:tóna adt:nostna triÍchl'alo
500 kDa). Tiene Jor1na <le ha..tún con 20 11111 lll" lc1ngilud (A1.PJ par:l la:. tl)Jllf a('{ IOllO JllUSc:ulan.'S.
y cnlrC 2 }' 3 nm de diármll'O, Ct)nn.aJ.o por <lo..:; fJll'hÚo:- La 1n1t..1'Ul!('opia clei.;t_n)n11..a pt.•rmih: i<lcnt1fkar put:.'ntc:.
cnrolta<l~b ::n héiicc (fi¡;. 10.1 4). En uno de i.tu. e.xtn."lllt)ll. Id lr.tnl!v<.<rsaJc,:, entre lu... fifan1«."11t<b flnoi. y lol! grtté'l!O:oo. f,..,:.t~
11110.:.ina prt."SCnla unJ proltd)t:r<i.ndá globular o atbc:t.a, qul· pucnk'!- cl>l<in lunnadoi. p()r la calx.·1..a de la miu:.1na rná,.;
cunlJcile Mlich l'llpt:.:.ifk:úi. para t:Unlbinán.c <.'on el :\TP y e!>l:Í un M.."gnH~nto p(.'q_U'--'i'1u de la parte alargad<1 (~LcSn} <l:: l.a
dolJ<la t.lt' aCll\'1da.<l 1\ TPá...ica. [n c.sta parle <le la nH~i-.:ula ll~ 1nólt't.:ul<L la activ1<laJ :\TPii!'l.i~a. obíit'rYada en l<L, t.~be-~

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

: -. Fibra muscular
'
''
' :a.anda UM-a
.. -

, -H--¡,
~~~~p~~
""""=---~Y--:--
• h i
oa!¡" e • o ..

1
- ------ go&gggeosgg~ggoeg=
'
e d · · 7; .. ,' FiWne..'t<o de aclina ¡
z '' z


.' (! J
Fl~tr.:o de miOSlna
' ~
'' Cadenas ligeras de ~ mios.'l'IG. ~O
' ~ o rn6"
.......
•'

•• Cadena~
'.
. • •
o o
o o o

: : ..
: :: • •
o • o o
o o ••
ºº
FIGURA 1O.11 htr equem• !Mtr~ 11 ~nx!ur• yLf po~ltiW'l ddO'I filamen~ fintn ygu~ &I s..:cólllero. l~ ntnx1111UJ~?t11la1 de~ elmmtt-us df.\llOO' ofu deredw.
ltluS1.i•titt1 deS~ffi! Cdaid U'er.i!. ?.e~li. con :.utool.!<l611, dt 61ottn WJ~v.ttlt 0'1'1: A ittrbóokc!Hl!~y. r:J! ~. 1%8.)

de nliu.~ina llt'"né parlicipadúu dir<..x-la en lc1. lransdut'<. ·it111 sarc.:opla:.rnático ahnuccna )' rcgul<! d íluju de ióne~ C:a~ ' .
dé la energía qu11nka. dd ATP c11<...o.nergi.1 n1l'Cáruca e.Jurante E!>ll.' n:Lkulo e:. una rc<l d e dstcn1a:. d~ .relic:ukt cndt1pla.s-
lal.onlracdl)n nu1-.c:ular{fi g. 10. 14 ). mátko lbo qu~· <.'nvuch•c grupc» Je fil.tmt:'nhh )' lo.i. :.cpara
~n ha~t:l> c:tlin<ln.::O:.. C:uando el ~Stirnulo nervit)~O <lc:,pol<1.·
Retículo sarco plasmático ysistema nza la n1cmbrauá <lcl rctilulo !>-J.rcopla:.1n:.ilktl\ lo:. o::anak•s
<lt." C.al .l>t: abrén y ci.t):> ionc~. que l.".lolaban alnw.cl•nac.J~ en
de túbulos transversos 1.-u. ci:iolt'rna..., J.d rcticuto. se <liíundcn t'n lonua pas1\'d (sin
L~1 cuntn1c:c:1ón 1nui.cular depende dt" la tlb.pun1bihdad gasto de cncr¡;ia) y at:luan wbrc la lrop(1n111a. lu quc p<k'>t~
de ioncl> Ca! . y el n1ÚM:ulo !><: relaja cuan<lt1 la cunc('nln1.· Uililu l.a fc, nn<tc:iún Je puente;. l'nln: fa <tllln.i. }' la 1niol>1na.
dbn <le {"$e IUll l>C rt.°tlU\.C en d ~arcoplal>lt'l<l. fj r<:lÍtulo C'..u:u1úo <.'e.sa la dc:>polanzadón, la men1bran<i del n.:tfculü

booksmedicos.org
10 1 Tejido muscular

FIGURA 10. 1 2 (~11im!tisalc.'!l~ml06-


lllill~ddmtriw111 oqudl:d!O. qllt'ttlit:\lrldlgu
n(l')ó:ldl~ í:<pb:.:iOC~rn I~ ffourn 10.11.1,00n
datA. hmd~A: 1\ ~mW H: l. lmt'J l.(360COXj
Componentes de los filamentos fiooa, desarmados

JAon6meros (rooléculaa) de actirta

Filamento fino, armado


Regiones que se G.a!iUo del Tnil
lijan a la miosina fila.memo fino '~. I
TnC Subunidac!es
de la uoponina
../Tn~

5 6 7
FIGURA 1O. l 3 Dibujo l'Sq!ll'IN.ti:o que m.otr.i l,u tres protlÍba}ptindp~laa:iN~ !~na ytil•p<mina) d> k6 61dt»ml~ yWt~n.:rturd dt l'SO">filMxr.~Arnto. ~s tlt'S
voldn.t>.il)l!dn, ydJaju.d~~ tl> pOli:n!'JIZirlls. t.t.mt6éu:I~ !mroótocW>) de «llnit l.1!nC'n pobridld7Y:p111imuü.ln lit un11dlR'tlbldt~imlni1di.Ob..trww que tld,, m~ul a
~ ~1bSiBtJ OOJPJ d ~u1t11 qoe tOlieponde .:i sieti: mtkOJfdS 6! ~<lina. !'.Ya wdil m:léu.tladi' trop:.'lnu..'Sio~ l1i1y una de troponin11 Cllffl~~t.J por 111s ptfipqit~ glubuU1~!ld.
fn( rí.oll. Cwuduwo1.1mt11J ú muuulo. l.i molOON~ ~ moáflc11 ~u b ma. ~U!11(~1.J lropoou'»in• en wYstO yhbtta en LI <1ttbb ltr> crnltC6 de ,Jtbvk\Jd qlll' ~ tumblnie
cm las l4btoldsde mk!Slna; poi Elo, l.i llC9JOll?d wcooxt cooiu el g.:itillode" la<uul!~ctón mUS<ci.it

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

Cabeza globular
Mioma

\
Sitio de u:nron
als miosina
FlGU RA 10.14 t.i OJnlu(ó6n musatlr St mk:id por LJ combha<ioo 6! (.)'· tbn Ll ~rtidlld lnC 6? W~.tila, !U qor t'll):«' d lugu dCfrto di! lJ ldin~ (~\'t'J ~, g.:tt -.e
tmbrw wn l.i 1JUi!ld. ln LI ewpa ~g;.e111r.. l! tma dt> lJ m~n¡ '>t' 11nt ,¡ lo1 :l!.:lino1y d Al P'>t' dl-so.11npune m AD? ymetqÍot. lo que prudutr d rnutmicnti>de lJ ubrld n!OOnk'd. /HJll
de t')c) modific;ióoo de liJ mio1n1, el fdam:r.to fino St desliz,¡ sb d fNmlXl!o qDM [Se p1t<~ que St n;i'le muth~ "-"«~ 6.:t.lnte un tKbdttool:Jl((}Ón. condiu.i iru ~lpO\i:.Jco
t~W ti> lt6 fiUin:nOO\ de r.tinay mmN yJI .x«Lunimto de Lt tlt.unlMlll:iL 1He¡rotb:»1l. too iQ:tril«xín, dr!-.1irngW•: .~wti~WroJPfyilo.bqy 2C'1nl. IJ&rdw-ti. 1001.,1

:,an.oplas1ná1Jc(), por µr~o a..:lh'l) (qu~ t'(Hl~Ulnc ener- ,,,u:. long1tuJcs odgu1atcll. La <.'Onlrai:uún .)e <ld>c: a.I dt...,,liw.·
gía}, lran!.fierc: \..a~ hac:1a el h1tcnor de 13!> cb.lcrna,, fo que 1n1cnto de lo~ fila.111Cnlu..' uno:i, .i.obre otros. lo que a.un1e11ld
interrumpe la ac:tivi<lad cunlrát.lil. cl tan1año <.lt' la z~•na <lt.' !tUpcrµo:,'Joón entre lo•.:; fl l.¡1nentos
l.a <l~'Spolar11..<tttbn <le 11 t1h'1nbrana <lt'I r<!'líruJn sar- )' <lismi nure el tán1a110 <le:I .sat'i.'t\mt>rü.
copfasn1át1co. t(UC rci.ulta c:n la hbcntd6n dt 1ont.".S C..a2', l.a L:ontracctón <.u1111t'nza en l<1. band.~ A. <.'11 la que' lo~ fila·
1.:0Jn1c11MS. en la placa motora, una w1ió11 Jniont.'ural mentos gntcMh }' finos :,e :.upcrpOnt•n. Dur.mle el ddu <le
ioÍlu.túa en la ioUperíicie <le la fibra mu:..c-uJ.¡r, que loe dci.cr-i- c.ontra.:<.ibn. la .i1.'t1na )' l.a n1iosina intcra1.·túan de la :.igwenlt'
bJrá n1.ás adélanh.'. l.a t.l1.•:-.po!ariza1.16n 1n1c1t1da en (a .super- 1uancr.i; durante d reposo, <.of 1\TP M!' w.H' .1 la :\TP<1:ia <le la.:i,
fh.1c tcndnd t(Ue d11un<llr:;c .1 tran~l> dd ei,¡>C:,<1r tlC' la libra <..ibcza.' Je nucl'l>Ht.l.. Para atacar la mote:1.ul.J de ATP y hber.ir
p.ir.1. lograr la bbcratiOn Je <:a2 ' .en laio (.,Slcrna.<t proJ'un· la 1.-t1crgia. la n1ios1n.t. rtt."l."'l"!>ila la a1.tina, que a<.:túa coi no cufac-
da:-. del relículo san.:or lt1s111álu;o. [ n la:-. fibra:-. rnuM:ulare:. lor. En <.-l 1nÚM.ulo <.•n rtposo lá n1iu:,,iná no p<.Jt-<le ai.ot.,arM"
1nii:-. grue:.a:-., t.'.io(I cou<luL·tria a una onda <le <.ontr.iccu)n t'on la d<.11na J.dndo a la n'pn.-:.tón <ld :.1llo tk· unión que prt,..
lenta. <le lal manéra tJUt' J.i..., nuoftbriUa.:; pc:riíénca... ,se con· c.hll."'C d ~ompk·ju lruponin.t·l1UfX)m1u!>i11d fiJaJl-, M)IJfx: el tila·
lnH.•rian antes que lru. :.1luadi1.'> a mayor profu11J1dad. El mc11to dcactina. [111.<i1nbi1i,. cuando se di~pcJ1 tc:úc Hn1cs c:a1 ,
SÍ!>lt'1na de túbulo.s lrans\·ersos o sU-te111:a T ( fir;. 10. 15) éslos :.e \:on1b111.m 1.011 l.t :,ubwuda<l TnC: de la tropo1un.a, lo
e:, el n..""lipon-:.ablc de la contra..:c16n wuJurn11.~ dC' <.:at.la tibr~1 <.J_Ut.' mo<liJl<.<1. la l.'ouJlgur..\..:i()n c;,pacial <le lJ..' lrc:. .subunu.Ja-
nni.:.cular e~qucl t:t ica. fue i.isten1a :.e cumpune de una n.>d <lc.s de esta pro4dna )' <.>mpuja la rr1olécula <l<: lropOmÍúltlnd.
de Ín\•Jginacion1..•:. tubuJ.¡rc:. <le fa rnc1nbrana plasn1átia 1uá:. hacia adentro del i.un:o<l:.-la hdk1.• d(' a~ tu1 a (fig. 10. 14).
(Sdr1.olc1na} de la hbra n1u:,cular, cuyo:, ra1n(li> e1n·ucl· Pür ('oti.,iguiC:nli:, :.t.' expon1.•n lfl:. .Sil1ol. de unión Je la a~lina
ven la..:; uninne-:. de l a~ banda.:. A e 1 <le ..:a<la sar'-'Úmcro <.'On la 1nio:,j11;1., t ~ proJut.e l.t. 1nlcrncc1.6n <le la' <.«bcza:. de
(fi¡¡<. J0. 16 y IO.I;). 1n1.o.Mna con la aclu1a. l.a oombu1.tdóu dt> loi. iones L"<l-kto
A cada lad() <le catl.t tubulo T h.tv una d 1ldladón o 1.1-S· ron la !tuhutt.iú,u.f Tn(: 1.·orrc...punde a una la:.c en l:i que d
te.ma lc."m11nal dd rclkulo san.:oplas;nátku. E:.te C"o1nplc.iu. <.'On1ptc10 m1osu1a-ATP i.c a('ti,,·a. C:on10 rl.'.\ulladu del pul.'ntc
J()rrna<lo por un tUbulo T y <lo:. dilalaltllUt'io <lcl n:litulo. <.'11lre ht cabeza <le la 111k~ina )' l<1.!>uburudad &• acli1ta. él ATP
:.e 1:onutt c.01no Lriadá Cfigí.. 10. 10,~ )' 10.17). En la ljbcra ADR Pi (lo:.fotu u1tirg.U-11co)) energía. Se produ.:c una
lriadá, la de:-.pulanzaciún <le lo:, túbulo:. T, denn.ulo~ del <lclÓ1n1a...'it\11 ll~ la <.'4hcZd )' <l1.• parte del ~t6n J.e 111iu..:.ina,
:-.an:olcn1a. :.c.- lrdu..,1n1lc al relkulo .san:opla!tn1dt1co. lo qut' aun1t'.nta la 1.'Ul'v.itura de la cabeza (Q_g. 10. 14). Cc1n1<>
l.~ ~ictln.a <.".:.loi co1nblnad;J ·l·on la nuoi.ina, el 1110\·unk11lo de la
cabe;:;) Je 1n1u,,.tnd cnlpuJ3 el lilamenlu Je acllnd, lo c¡uc pró·
Mecanismo de contracáón n1ucve ~u dcs.hz<unicnto i.obrc d fll<un<.•nto de mio~ina.
[I i.ar..:Ómcro <.'O n:poi.u L:Otlllt.'llC flla1ncnto..\ JirtC)!t r Aunque d 111anlCnlO gruc:.o tenga ul'la L~auli<lad <.ofev-J.<l.a
gruc:.O.!> qut' se .ioupc:-rponé:n Cll fum1a pa.ro.iJ. l)uranh.' el <le calx."lª' Je rtllt))!Ula, en l.'~ldd ntürneuto de la <.'onlr<1c:dtSn
d~k) JC" t.·untrat'·d ón. lol> do:, llpos de t1Jamcntu ..:onserva.n ~olo un pct¡uetlo núrt1Cn) de cabeu:. :.e ahuea con k,_.:; :..itilb di:

booksmedicos.org
10 1 Tejido muscular
..

FIGURA 10.1 S Mkrofut1.'9r;1:fiadcctrouicade-lllOJ11t11mwe1~I dd m:6Mo~ 1111 prl.Ll tii~~a l1~ 6tir~ dos(~) que~n un ~ v.cu;xw.ld1m
ÍOOllJ deb!'lldlb!. ~rwiue 115 !n 1~cio11cs del ~a1tolt'l'tla queformim lo~ tuhulo~ del~bltm.i l.[11 IJ pnttemftrJX !l'..p.'tl!fo deIdb!C1g1dfia p..icdm \~negiánul~ deg!ut6gm!I.
:;acoo x. fr<ll4•;., u fll~'r.I

FtGURA 1O. 16 h11crufotog1&l dl'Cllími<..adc un «1lt ~11din;I del mUsoJot-Squcl(~ico de ur. sinitt ObSB:'lltY.tLn tnl1ottmdr.d~ (M)t'Oll! b hac~de mi<1GbnllJs. Lu p.:r,1~
(¡le fl«llü ~ lri~~ -2 mG1~WtÚ1lml- localltlidils c11 ld~mooa ~n !lt' IJ.S b.!nda i\ r l. \ bMdd I;;\ ba:ld~A:1lMJ Z. (~O 000 X. ~tdxidd,<oo if.l!ont.)ó(jn, di? M.cy.ci!d
tW, SI.e tMM: !IJ'r~~W!ltf'~b!IÚl!á."Y. tdgMd ~Jer, IWS.J

booksmedicos.org
.. . Histolog1a Básica

~
......._ TübubsT

---- _ __.RS

- - -r óbub T

lámioo. basa? ....

··- -•• fibf$,'S


re:Cu!ares

o
o
G

'------.____·- -----
FfGURA 1O.17 bq:Y.ma dl'g uh.1ae~ttxtu10 de tN ilxi ~ n.qudl~kl ée ma.mífuro. Us~ul!IÑ r r.s~ miufibr.Uas CiUn <ort.adat en p.irte, para mcsllo)! los ~n!in
loo1punm10 ó: 11 tba: m~p1Jdo1~ di!I sa.1mia 1cu l'I VJ:ilu de o~n~lútlt ~r.t1r l.s~ band~ Ae 1, dtn -;rus l'll lad! '>clltOmcru. (J sl!.!mi.i l ~ l\IX!a tm Ln tbt.cm.n dd rt1flulo
lod/~Sm.ib(O ras;para forma l:ÍlÓI'>. tl;!re b'> mi!tfib1~W tuy mfllT!W'> m1toccatln. l.d Y.IJl'rfidc dt (Ol1l' de I~ mcfltvld~ dd:st.J los f&1t1:11toS fms.,. gfU~. 11 '>ll<<':mJ
~' cim.:d!i) Ptf 11na ltl1m.i b:)wl yfibtfl.ll rl'litullle'),,_ {?.qilUlb:íd~. CIJO i><J!t11rUtión, dt Kr1.tK ~~ fll'ilc.llr;.'\!!J!t o(l1irIJ!l'i.w111,\!m ül Spnogcr·Yttl~ 1919J

booksmedicos.org
10 1 Tejido muscular

1:u1nb1nadón c.l1..• la actioa. A 1n1..xliJ.a qu1..• lal> cabeza:-. Je tnio- nen por lú1nplcto c:ou lw. grut::,.():i.. Co1nü rc.llultaJo. 1.tt<la
Stn<i 1nucvcn la acllna, aparéc:cn :-.ilius nuevo:-. p:.tr<1. la forrna- ban6n1-Cn) >"en ''on.sccucnc1a. la l1bra n1us..:ut<1r c11lcra M:
u ún di." los pu1..•nl<.i. <le a1.·l u1a-1n10:.1na. Los pucnlci. anllgu<J:> at.urtan.
lle at:Lin.i-mt(bÍH<l :.ol u~ <lc:.haccn dé:.pu~~ <l1..• que la 1n1ul!1na
se une a la nueva rnok~1.:ula d:.> AT~ c.'ta át:t:-i6n d dcmiina. • Inervación
lantl.nén la vucha <le la cabc-1.a <le nuo:.ula á i.u pos1dún pn- La contrtu:<-iOn <l~· las 11br.1.s 1nusculares esquclCtJu,!:i. Ol<i
m1li\~d. 1.-·n preparat-ión para el nuevo c..-i.Jo. Al no ha~r ATP. d regida pur nervio..-.111otor~qut.·~ ran1it'ica11cJ1cl Lcji<lo con·
1.'0n1plt.'ú a..:tiua.-miol>ioasc cMalnhza. loquc explica l<'l rigi<lc1.. juntivo del pcri1nisio. en e~ que l.'ada ncr\•to orlgtná nuJnt'·
rnu:...:ufar que~ prodw:c déi.pué:, <lt la 1nucrlc (n~r m(Jrlis). rl).\3.\ ra111al!. En el lugar de cunta..:to con la hbn1 mu:-.éular.

Una :.ola <.onlrat.dt'ln n1ul11:uJar c:. cf rei.uha<lü <le tnilla- la ra111illcac1ón final dd nervio p1t.•rtle i.u vaina Je nuch na
rci. <le cidos <le funnacuSn y dcl>lruCctón d e lu." put.•nlcl> tk• y t(>rttla una <.hl.ilac1<)n <.¡ttc .!>(.' fo(aliza <lcnlru <le un.i Je..
al.'.lina-m1ói>ina. la at.Ltvi<lad conlnk.'ttl, que éonc.luct' á una pr~s 1ón de la superíkic Ji.- la hbra 1nuM:ular (flg. J0.18).
.:.upcrpos1dún conlplcta cnlrc l oll filarncnloíi llnu.ll y gruc- Ei>a C.!>lru..:lura :-e dcnon1ina placa n1otor-.t o unión ncuro·
.l!Oll, ,-unlinlia hai.la que los ionD> de cai llC"dn clhninado..., y n1uscular. En ese l>iljo, una capa delgada <le- chuplai.nl.J <le
t i ..:ontplc10 de troponina-tn>po11lit">Su1a cubra dé nuevo el l.b ..:duh1:i. Je &h\\·ann c.ubr~ el axón. l.;:i Lcnntnd<.·iún a.xi>·
.llttll) di.- (;01nbi11ac1ón de la acl1na con la rnnl.l>lna. 1n<--.i procnta 11umcro..1;a:i. nutocunclrias )' vcllkuJas :t111;ipti·
Durante la C()nlrac.dUn. l<1 banda t distr1inuvc de latna.ilo é.a..1; <.'on el ncurulranMniwr ac:c.•Ltkl1hna. En la unt611. el &tr·
p~>rquc lo..;; tll:.uut-nlo.S <l~ ~1c:t1na penetran ·la bánd::i 1\ t.:olt."ma fürma l(>ll rcpht'gues e.le unión. [ I sarcúpkl.!>m<i que
(fig. 10.18). Al nib:ntO llcntpO. la banda 1Í (parle de la ~e cn<.'uenlrá t.h.~bajo <le c."M>íi n::phc.-gucll. conlicné nüc.k"t~ <lC'
banda :\ que c:OnlJénc .llolo lil.:uncntoll grut:l!o~) larnl>il·n la libra n1ul!c.ular, ntuncro:.a..-. miL01.ü11Jnai,., ribc)Sont.!..\ y
.lit' ret.l:ucc a nu:•<l1da que loi. Cilaincnto.s Hnos :.e .supcrpo- gránulo:. <le glut.6geno.

Endorr.is.:.'o Mielina Placa mo:ora

Endoneu10

Rep!ieigues
de unión

RS

TUbulos T 7 H HIH
~
Conuaido RelajSído
FIGURA 10.18 Lu\ !'>QUl'H!l1Htpre~e11L111 l! uhr~lructu1d y d lll('tam!OO dr OJMril((i{r¡ ~hnu~(ulu ~udtbO>. A'1.b1, e J:.r dwrdso, w im1.1d11 lu 1JmilkdCiMfi di! un ml\ID
p:q.-tilti ql"! 1L'(mmol 1!11 Las&f.sws mo!ill. tll i,)pMlo de lb:.i iru.n:l.i1 <Oll PJl!I! ~Li plJCJ $1.' ¡.vewnu m el dihujo (tr.fmi U1, llt~n·.i on .nón c:u,;itlto pu1 mldlll, tn 1umo
ó:: lll cwl 11.,., 111111 ll"IE:m':l:ool de tcj;» cen¡1mV10. !l .imi. ~t 6:1111.d ro 11.! P'"tc:Y.n u1t11inllt. donde 11e o!Mva una .i<l.UlWciÚn dr inttltond~s) \'eSitub~ ~iulip!i<111- [I e11dl.llle11ro Sl'
.idclgw }'se torifondt! <.co d tr.b.mW. El s.sltdi:mJ. mId pmm ~ mtl'il en <m'lllCl.O um la tttminar.m 6lc1wda 6?I aún. tlmr pll~. ~lllJ!c LI umtrJ(ch!a, los fl!ment~
~ ao:tin11 wdnliz~ lwci.1 el «ntlo di!b ~tOOluo~ y, m (l)n~ocllt1XW, cx«pto l.t b.md1.1 A, tocldsüs m.&) dd s.rttene"o dl~mlnllJ?A dr timllio. l4 dhldna.:a rnt:l' lilS lfot~ l (q-.r.
<k6ne lb airnsOO de un Sá!l6íllt'fol dummuye.111 q.R tKmt.J LI miílfibrilJ »roi11.rae d ntuKulo. lnlír kls mio!ibrill~ se ubloff\'aD las tul!otond~s r rl n1ftul11 Sd~sm~l!(o fl!>),
<rJe tv.&t el <c.tl.Xlltl'$t1e<bO <m lf ~is~mJ f.(1 dibojo ~ptriol.a l:J ll'./!l'c!lt!. mx~ra un ~.n6mtl0 4 niqo1 .milf1.o, <011 ~ fil~u\, lrt~ ~WplllS.'Ntilo y~iS:t<mil f. la
c«t.riluitri ml&UIM ~ tnitl¡drQA3i1 IJ llbBcX100dr~o:likulin1m.Ll1umln.1dia nlñlt$.J. ?111<tm.'gt.1r111l:,111 pn111e!ibl1d~d dd s:Yttfm.i .i11tnc11w, p.oct~Cl qur~r p111p~. llldiM
luw el k1te11ttdel ~h~ma l 1 wUdll~Íft1e JI relittli ~•copllllru:iro. AtcllU.t dd .i1.1ner1lo ~ la pcnnei1bilCad del r('!itulo 1Jr~~111Jb<o Sr p!i)':t.xt> lil "-'litl! p.isit.l !sin gf)10 «
~«qi.l)dl'ioooulóu~wi!J!cmo1.luqt.11!&:u•audtnoldpllXeso&IJttill1~uoo111uscd.l1.[nlllldeL!p.;1PJS~rwf.boocsY!lh".irl'leGal~u~tl'111tndcl1t1Kúo~t~m1111ro,
91aci!s ~un mrunblno de l!ill~t .Y.ll·n. ~oo !J<Ulóde-ÁJ~

booksmedicos.org
- C:ud.ndo un a fibra del nt'rvio rnc1tor rcctbc u n in1pub o
ncrvio.;;o, la tcnninadún axúníca hbcrá .icclilcohr"1. que: .!>e
difundc: por la hcndJ<Jura ~n áplit'á y i.e lija a lo~ rtt.'C:plO·
rci. .1oitu.ado.-. en el san.o lc1na de lo.... rcphcguci. de uníún. La
Husos neuromusculares yórganos
tendinosos de Golgi
Histolog1a Básica

T.xlu:. lol> rnt'tM.ulus cslnados CS(j,Ut:'leLJc.:ol> <.01 1llcn~·n


uJ1iú11 tün eJ ncurúlransrnii.or tktcnnjna qui.' Id mt'ntbrana n.·LcplOrtl> que L·aplan n1oclitlc.aL1nncs del propio mús.t.ulo
séa n1ás t>Cnneábl ~ aJ sodio. lo que dtipol<tril.á el sarco· lpro¡.n orn.:ccptüre),) <lcno1ninadus h usos neurumuscuhtrt'S
k•1na. la <.'olin i!Sler asa que se halla e n la hendidura síuáp· (íig. 10.19). Esa.s ci.lrut:tu ra:; .:.e con1puncn de una c-.íp,.;ula
lita lu<lru!it.a ...1 excedente de ac~tilcolind. L.i. úcstnK<.iún <lt' t<.•ji<lo conjwll1vu que ddim1ta un c.:~p;tL'to qut.• t.onlicnc
dé a\.X'Ldcohna ci. ncC:Cl><lna pa.ra é\'tlar el c:onuu.' t() pro lun- líquido y fibra" n1u....:.ulart':. n1oc.lifkadas.. tlcnununadas
gadn c.k-1 ncurotran. . 1niwr -.· on lm. rt"t.'cph>r\':-o <lci itarcoll•tna.. fibras intrafusale), una:. larg:i..-; t• g.rucl>a.S, y ulras n1enorcl>
la dcspulan:t.a~iún uuC'lada en la p1ac.i n1oh>ra -!>C pro- r m..b <ldg<uJ.i.:.. Dtvcr~~ 1lbr<b ncr\'ioi.a.s .!oCJt...onaJC!> fXtlC·
paga a lo larg~') de ta 111e1nbrana <le la libra 111usc.-i1lá.r y pene:· lran t'n I ~ hui.o:. néuro111u.S1:ulares, <lündc <lch .'c{;u1 lt\()Jj.
tra en la prnfundi<lad de la flbra a través dd sJSlc1ua dé f1c:ac1u11c.:-.s JL• loug.1lu<l (d.i.stt.•11s1t1n) <lc la.. lil>r;is n1u:.cularc:.
túbulo:. tran..-.\'cr..oi>. En tadá tríada la :.cual dtipOlarit.a<lora iulnlllbalt.'!> r Lr.tlliolllltt'n é'lKl 1n1L1rrna.. 1<Ín hada t.1 médula
pa:.a hadad réliculü cndopla:.n1.ilícu y se libtra Ca~ , que <::.pina!.. En Ci.lc <'irgano M.' J.~lh·an dt\'én.~):. 1nto~a1u:.mt-.S
1nida d cidu <le <.'<)ntn1cciOn. <:uandu la <lc-!>polan1..acit'ln rcílL'Jº~ de cc11npleJic.la<l vana.bit• que acHian .-.ol>rt.' <ll'l<:n nJ·
termina, :.e rcabza el Lntn:.portc a.:th·o de Ca! dt• nuevo nado:. l,'TUpúS tnlbl.. uJ~. tJUé partil1pan dt.'l mt.'t..a.n bnlll
hac-1a la:. <.btcrn<L-. dt-1 rcticulo :.an.üpl.bn1állcú, )' la fibra <lt:' c.:on1rul <le la postura y la Cúúrd1nact6n tic lüi. n1fu.culúl>
n1u~cular ~ rda_1á. opuei>tos Jur.i.nle l<b at'tiv1<laJes 1n(ltvra.' Cún10, p<1r t•jt:m·
l'lc~ t.-.J.1n111i1.r u <:urrér.
[ n lal> c.cr<.<unía.-. de l.i. inscrt-il>it muscul.1.r, lo:. 11:nJon~·.i.
prt':.cnlan haos <l~ hbr.t.<; <.'Of<lgcna.-. encapruJadas, en l a~
<.ualci. penclran Jlbr.t.-. 1 1cr\'to~:; lit'nsonaJc:. qui: C()n:.lltu-
U mi0letlia gro1-e, enfC'fm~ad dUlolrllttJnlt,uid que~ tilr.iaerild
~n los órganos lendin osos <le Golgi (Gg. 10.20}. E.-;tas
poi dchi°v.lild mu~culM prayi~i'fd, ~e debl: •la rcduedón df L5 antidu.I
y, ~re ructo, ~Id eficlt'ncW lk I~ rtttp!Ofc:i. ¡lilld dtctiltl)(ind ubkc1
00~ e:n ti ~Jtolemil dt ldS 1.;11i004!~ nl'\I0!11UKUl,11e~ !pliltdS m~!Uf1b).
ld llll'fitdcia !W IU'S ltlCl'p!oie !)IUd 111 dtt!tíltulmd ('5 C.oUISdd.i
pul .inU
cué1Jl'05 <J1<u~ntts ea a. ~nQfl' que se Ulle{l •esos rc«p101cs. b que
lmposib11i1c1 fJ OJf'llUD:J:aliln mue el Dl'IViU y liJ fibfii llHIX\lldl ldS
fibt.i:i.muKtJl.ue; ll.i!cln dero11e9i1 cl defoclo m«li.uuek f.lg«i10\i.b. y
Id di~"Stión lh~ómiGt de lo~ rccqitt11cs Wui¡ucal!-0~ pur el ¿ntirue1P1>,
y1' 1Mod11((iÚfl d'C mil•vos rcc.t11ta1cs pa1i1 ~u\litu!f Jo~ in.itln'ddiU. Sin
crnbd:19U.. el .m1ii:ucspo t(.!n!enido en l.i sangre t.imhllin EliltbVi1 los
1etcptores nucvu~ POf cllu, Wenfcrmcddd. i1tmque leng.l C'lllllti:ón
!rota. ~IA"'~sc1 pf'Cl'l1esiv;i.

' P•a mis mtonnadón


Unidades n~ot oras
UN fllx.i pul'<i<> toe1v-.i1 una ~ot.i. ftbf,¡ mU5<.1;.~1 o ami
ne1 Yki~.i
fiwr~c e lneh~I h:1~!o1 160 fi.11.rs. u m.i~. l;1 filir• nc1vios.. y Lt.s fib11i
muswJ.irrs que inc1v-.i fornWI aiil ooid.!d n:i~Cta. Ls fib1i1 musctd.ir
nu es up.u dt gr.id!Uil ~ <.oolt.iu.iOO. Un• flhN ~e tontft'E' ton lod.i
intenWild o 01> ~e <Cnlrile. Lts variaoone\ de lo1 Íl!Cflíl d.- rontr.itCDn
lkl mlhculok dctirn o1 la~ mudiR(«il.l'le~ 1m cl 11U1nerodr fibc.i~quc ~e
tontr.K'n en un dctermin.ido momi'Jltu. Como b mtl~wlC\ ~e dividen
en unid.idr~ r.:1ú1u'"~ d dhp¿:10 de uno1 wla nt"ll1011.i dettm1inil u1.i
con11<1cc:i6n Ul)'ol Ílit'rl.i ~ ~tU901cioclill 11l 11Uml·ro de f,t11a rnu~cul.t
re~ qut se ine1van m la unidad mo.!(1(11. Or rse muOO. Lt ci nliddd de
L-:nid!dt'!t mo!Of.i:i. ~tion.id;n y el lamaño de c.id11 1mid.id 1cqu!.m l.i
i11temidad Gt> ronll..ctión dd móscuh ll td.n~o de l.i~ 11nid.des muto-
' "~ !ieae ~ión ton l.i dclic.ideti de muvimicnl~ qur u• 1equicredcl Fi6ras C-ipsuls Mós.culo
m!hu.-lo. A~ POf tj('mpb, romo los mll$O:!osolU!ilres ejecutan muvi in>rt.iu~.s!es ex.i:ema esque..~~ico
mientos p1ecisos. cc1d.i U"ld de sus ra11.u mui,rul.irc~ e~til mcrvad.J poi
...-na sola flu o1 nervma. SL<t'dc ki tonllff <un loi mUsculus mJs q1111\ FIGURA 1O. 19 liMMurcm..isatu m d qur~rw:n las fib1d.'i aEruo~ ilttmttS t
de~. tumo los dri rn;unb10 ll'IÍ«D. que Jl'dfiiiln mO'íullll."nt~ meoo\ cfefl!nl~ ft'n rd!OOn too d Shtctlllt rltrnlMtl ttnlt.il) quc~n sin~~ lUP AU.b!D'JSOJIJ
res1nt:r~!~(f¡b1J;111u~1obCJ!dctxd~mudiwd~J.~el.i1mnin~nm.nic)!
pce<hus. (n esol> müstulo\, L1ld ~Id fila.i ncH'ios.l ~e iamlficil e inavcl
tompl~ en li6f1b!il$ i:d1.sfusilel. y~ó:>it~ó; il:t4~. ltl bpu time 1111 diMo ~d1u
mud1.is fibfJ~rnu~culil1.n. po1 lc> cu.11 lwyl!nldad,11mul°'dS<on m~~ ~
1001ih1.n mui<utues.
yd ot10.11nad1l!~«l0i1 ~ wn!Jcnr m111.htl\ n11ckc!.. !m 1-J.M¡ 11l\111m11sculm p.tllidp~
d.:I ro11trol de 111 po~ll.ra (Ol!Xfdi~ WO!din.in ~J cootratutÍ'J de los mtMJos qo? se ~vuncn.

booksmedicos.org
10 1 Tejido muscular
..
ntá:. r.í.pit.Ja:. y Jcpendcu, 1.•n :.u 1nayor parle, dt.' la glu1.'blb1.!>
con11.) Juentt.' dé cne rgí.t. Est-cld.t.llillcación dé las fibra.-. rnu:.·
cul~:. el!. lmporlánlc para 1.·arac:tcnzar l<b cnlenncdade.s
nlUlltulatti. {1niopatí.i..-.) en la:-. biúpllld.l> Jt' leJido n1u~(u.l.1r.
Ló:. 1nÚ.S("u10~ e:.yuc:li:hColl de- Jo:, .Sen!:, hun·1ano:, lluelen
prt":.cutar dilen:ntes proporuont:s úc c.:.to~ llpo:. d~ hbr.i..-.,
!>egún d n1l!M:ulo l.'un:.itler-cl<lo. l.m. ner\'10<.\ t.onLrolan la
difcrencíai..·ión de lu.:, 11lnas n1u.-,.culárcl>- en los tipo..:; ro~>.
bl.anc(>" 1nlénnédit). Cuando en lü:. experimcnlt>ll con ani·
1nalcll. ~t· t.'Orlan lo:. ncrviol! de la:. 11bra-. blant.-a:i y n1j.i..-. r
.se rcah:ia d rei1nplanlc crut.a<lu, la:, llbra.'> rnusculares cw11·
bian ~u carát.""kT durante la rt.ti">tnér..tt.-tún porqui..· obedC...t'n
a l.1. nuc\'a incr \'atibn rct.'1b1da.
Órgano tenc5noso de Gol{i
FIGURA 10.20 Ófg«io 1cndi'IDS1J ~ (-dqi ú.lb etMtL'f• <JpU lnbm.iüUn ~!trr
y"'
lJS difor~ntia<> & leo.si611 Mm t~ lri1nSmile al W.etru ncr1iOW CtrJ1ill pat:il ' P•ra más lnformadón
w rltbGrduón. Oe este m:dop111XipJ11 en IJ tMdinbOOO dr I! inlrn~idad de l,u conlr:ll(
<ioneS ll'ltll(Ul.UCS.
Otro-s con•ponentes del sarcoplasma
U ~i1rcoplcum11 contiene q1Jn11Jru de ~JOO',!l·oo q~ com.lllu~'cn
tntre el 0.5 'I el 1%del peso d<'I músculo) Sir'tl!n c.<imódcpósi!O di' tll(>J
('i.tructura:. .:.un proptOrr«epUvai. (t:aplan t'l>ljn1ulu:. gént'· gw. O!Ju c.om~oncnlt' ~I 'i.11roplamii1 e~ LI miog!obln.1 ~ fi9. 10.21).
radOJ> por c.'I propio o rganb1nu} }' n:i.1Jondcn a lai> Jift'rcn- una p1otdn.i ~eud.i ! ~ he1oogklbini1 ~ ~ que w debe el co.b1rojo
1:iái. t(·n1o1unalci. que CJCrt'én lus mÚM.'U[o:, :o.Obre IOJ> len· o~<t1111 de .ilgoJM fihr.u mu;<ul~1~. la mioqlubinJ 'in't' ¡w.i .rtm.i
doncl>. r..sa inforrn<tdún l>t' lran:-.nulc al ~t:.tc1ua ncr,·iu:.o cmil1oxígeno y~ enu:entr~ m gr~ <i1ntidi1d tn 10\ músrul~ de- los
mdm1fo1us<¡1Jot''l'M:n en d oteJnú y \C ~U!nl'rgen de m.m~.i ronll¿¡¡tc,
ccntnú y participa <le la n.:guladlSn <lt' lai. fut'rLalo ncccl>anru. romo lilS f0t.u y la~ ba!l~i1~. Los mU'.)(.tlla~ que ttill~an iltlWid!d~
ton lo::. d1vcrSch 1nO\'tn1it•ntos. ~'folo~dd'> ti1mbitr1 ~uri rnjos 'f ticnC"l muthil milglob!M, c.Uml? 1Xf
ejcmpki, ri mUutilu petto1111 de l.is ""ts migrJtudJ'>-
• Sistema de producción de energía lil~ fti1.6 trl1JStul;11~ oq.uelclic.tS tienen p:".¡IP.i!J~ c.i1llid.1dtl 'lle
rr!ku!.o enOO~militu 111go~o y OOowmi1~ un !!petto que <oV!cide
La. ..éfula n1uM.ularoqudétic:a clotá a<l.apt;i<laa la produ-:- ton l.i ~iGle5.i!. vroteic.i 1ed1:c.i~-.t de('$(' lcfld<l.
dón d.l• trnbajo n1é(ánko U!lén.so y discontinuo: pa.r.! ello.
nccc:-.Íla <lep(1J>tt<J:S t.fc c:ornput."Slúlo t:on energía abuntlantc..
f.a t•ncrgia tJUt' ~ 1nov1Jiw t:.ün 111ayor l:t..:dtda<l '°~ la atu-
mulada en <:I ATP r la l()Sftx.rC.aljna. arnlx>S con1puc.•.SlO~ con .. Músculo cardíaco
rnucha c111:rg.ia en .sull u 111uncs fo:.latt), qui." Se.' .ilm;;1(Cn:tn en
la cdula n1uM..ular. Ta111b1Cn hay cncrgia en lo:. Jcp6si10... El inú.-.cuJu del c:urdZÓn :.e ...-ornpone de (dulai. alargad.a.:.
:.an.:opl~mdticus Je g.lucúgenu. El t1.jiJo 1nuM:ulc1.r ()blicnc y ranuíkad:.u, de unos J Sn1md~t.hiunt'lrvpl)r8~a tOO 1-.un
tncrgia 1u1r.i. Í()nnar .'\.T P y lo:-.l()c:rctttina a párhr de.• loi.. <le ku1g1tud. que :.e adhicn:n por 1ncdio de uniu1K.~s intt•rCt.'·
ácido~ grai..u:. )' la glut.Osa. l.ai. cn1.1mru. dt la f'3.-ox1dadún lula.re::, co1nph.·1a11. f,,.,-cl:. l.'éfula~ prcsenlau ClJ.lriac-loni..~ Lranr
loc...ili:tad<b cu la málri.t. nutocundnal nJtnpcn la:-. n1olécu· vcrwle.s :.emc:j~mlt'-' a J~ del nnU.:ulo ci.qudétko, pc:ru. ;1.
la.-. dt> :ic1dos ~ra:.t~. El cu.:lu del ácl<lo ci1ri.:.<1 üx1da el acc· Jifon..•nc1a J1.· lall Übra.s i."M¡-uclél!ca.s qué son 1nuh..inudeá·
lato pro<lu..ido, y l.i. cnérgia rt.":Jull-clnlc llC ahna~:cn.i. en el dall. l.tll fi!Jra:. ...-.irdí.aca:, cc1n11cneu un :,olo 1n'u.:k•o úe ubi·
ATP ~· Cuando el n1Ul1Culc1 c.ien:c ac:li\,dad inten.-.a. \;JéÍÓn .:cntral u <loll {fi ... 10.22.). l.d.!> Gbra..:; ca.rdiaa:. '°""láu
puédc halx:r 1nsuJlc1cnda pn1longada<lt• oxjg~no, )' la<:dula ruc.lcadas pür una vain.1. de tc.iido t.onjuntivo. rqutvalcnlc al
n.•c.:urre .il mctt1.b(1h:.rno .111;u-robio dc.- ghu.o.sa (gluc.:óh:,1.s}, e11don11Mo del n1Ú.!>l.:uJo t:loqudCt1c:o, que ..:ontlenc uua red
L""Un proJu~dón <le át.i<lu l;ictit.o. El exc'-"M.> di.• :.'tci<lo lá1.:1ku ..tbund.t.nlc dt•t.ap1l.ir1.'ll ll<l1th'UÍnt'o:..
puédc t.<iUll.U" cal.unbrcll. con <lvlor 1nul!Cular intt.•nso. Una t."araClt"fÍ,)Lka t•xd u.siva J d n1ti!>culo (.':Jr<liaco la nnb.·
Segl'ul i.u e:,lruc.Jura y t."Olllpl>...:;1.::1{111 rnolc-..'Ular, la.-. Hbr~ ltturt.•n. !ali bnt.•as lran:,vt.•n..tlt•.i. t¡Ut' lié Unen 1.ou u 1tt.•1ol!ld<ld
muM:ularélo CM(Udéhi..a~ ~ 1d~·nl1 fkan (._'(>n1u dt.' tipo ], u )' apan.-<tcn en u 1 lt•r>r.il~ 1rrt.-gulart.~ a lo largo <le la t.Clula
fibras lentas, )' de tipo ll. o fibrall rápidall. l.as fibrn!i Lipo (f¡.¡;;. 10.2Zl.. Esos disco...;; inlért.<tlarcsson roin plcjüs <le unión
1 .son dt.' <.<)lor rúJO oscuro y t1ené11 abundant·1a de :.arco· tfUt' ~e haJtan cn la inlcrl.u. dt· l<t,t·i:lul<b n1uM:ulare:. ad)'".lCcn-
plaSlna \.'(in mioglub1na. E~, 11bra... ~t' h.tllan adapt.u.11!.'1. lc..-. <Ogs 10 ""'13 i1...ill:l.§}. E,.;.a., uuiünt~ apart.'Ct.'n t·tnno Jin i.."'".:b
para rcah:t.ar contraéc 10nt~ 1.ontinud)o.. Su energía M!' obl 1t.11 ~· rt:<.:lall o prcsi."nlan aspt.\\.'tu di.> cM.'alcrn. En la ~.sea.l era M!' db·
pnnclpaln11.•11tc de kl<S a<:1JO:, grru.ol! que l>t.' Ulétabohzan t.'U ungucn <lui. n'g_ioncs: l<l parte lra1bvcrlla1, qut• .:.rU1.d I<! Jlbra
la.-. m1h,..:undriai.. l.a.-. libra:. t1p<• 11 ~l::\11 a&ptada:. p<1r.t. r
en :ll1gulo !'C'thl. l.a parte lati.•ral, que t",) p.uaJda .J le~ mkJÍila·
t:unlril.l.'t.:ionc:, r.iptd<LS )' d1:!(:onlinua~. Conttent.'n t'SCaw 1nentos.. [n lo:-. <lisi.·os inli."rl.'.a.l arc~ lit' en.:.'uentntn t.rci. c....pccia·
m1oglob1na y. por dto, ~onde Ctllur ro10 t;faro. Elllall 11bras Ji1...11.:1011c::. <le uniúu pnu.dp;:iJc:, (fi¡.;. 10.26): iascJa a<ll ~rcns,
se ~ubdJvidcn en lo.!> ttpo:. llA, lTB )' 11\., Je acut'rdu tUll :.lb <l1.>.smosonw. }' uniont.•.s comunicánlcll. l.a:. laiil.'iuc .1.Jhcrcnlcs
t'aract;;ri:.llca.s tunc:ionale:. y lnoquim1c~ La." ffB son l.tll (~'.JT: tu.11 cünlpos1ción scn1epntc a la de la:. 1.onulai." a<lhc·

booksmedicos.org
- FIGURA 10.21 CuttdrkngM. oo~no(onmuth~fk6mlbQJ.iltS~~~.ú.h
Histolog1a Básica

lhifi .i~ii!l'«'D de <d~r (,ni.de» p6r~ d wf1l' ~ lit6 ton b !i(lll(,J i!Wllt1110lib;q11Ímita
PJ!il raogl!tw.l~n'!p!Jnatltrd}tC11bl!nm 1e¡m~fio. !n l.i p.11w m~~JW 6!
l.i roktufoteoqri'll ~re<l' d cptdio n11atifl(Jdt1~.mu~1e1b~ t.J. ltfllPJ. ~ r,r:d!o~
o;lul~a st lileroe um btm1tw:fftl. ~Po.o Jt1111crito.>

rc11lL'S perü en lugár<lt rodéár ..'<nnc> un cu1lu1"Ón íonnan w 1a


-!>upi.•rllc:1c de .;.ont.t<.lo .i.mpba) rcpn.::.cntan la pnn<.1p;:iJ ci.pc·
oahzac16n <lé l..i rncmbr.ma <l:.· l.i. parte Lr.an~\~r:,al Jt:I W~°'
St.· encuentran lalnbiéu c.>n l:a:. parlci. lalcr.'llé:, )' ::>1rvt"n p:trd
andar IUs 6laJ11t·ulo3 <ll" .u.llna <.lt.• lo!> ~n:o1ncru. lcrnuna·
lc:t... Uh dci.m():.oma:. unen la., LClul<L' mLL..,~tdarcl! ..:ardia..:a:..
e in1pit.kn que Ci.us .!>t' M:pa.rcn <lur.1ntc la .:1o. tiv1dad conlrá<-·
ut. En la-. part<:S lah.•ralt."S <le lo!> <li.:...:os ~ cnc:t1c.'11lra11 un ion~
c:-0111unh:a111.i:s n:spunsabk~ <le la cuntlnuillad 1(11uc:a entre
célula." n1usc:ularc-s con lt~uas. IX'Mle el punto <le \•S:;ta J'un.(.1l)·
nal. d pas.;.jc<le iüncs ~mtte que las cadcn<!s<lecéluh~ n1t11>·
l'lllar<."S ~ Cútnportt'n cú1no Mf uest-n un s10(.itto. pt1C1t lá scuaJ
par.l la c:untracc:iún pa..,-.i. ...on1ú w1a un.da de.' una céluld a ítlr.!.
l.<i Cst.ruétura r la lunlÍÓn de la.;; protc-Íná:> Cüntrá(.lilé1t<lc:
!~ l"élula... 1nuM:ulares canHat.'.i.s ~on ca:.1 fas nlisn1as qut" las
<ld rnúsculu t.•:.quctCtit:o. pero d :.1stcnu T r d rt'tjlulu ~­
<'tip l ~m.íttcu de las pn1ncra.., no Csl<in tctn bien ur,::;ani1..ac.los
l-'tllnc> en las s.c.-gun<las. [n t.•I n1Us..:ulv de l<1:i vc>nlric:uk.s lus
túbulos T son 1narort's qut' é-n el léJidü 1nuscuJar esqud::O-
lu.o. Lo.s tUbu l o~ T c:<ir<lía..:os ~ locali.1.d.u a la .i.hura <le la
banda Z y 110 en Id unión <le l<b bandas A e (, con10 ~ulc..l e
en el n1úM. ulo t!Squ~IJtieo. Pür ello. en el nuíscullJ cardiaco

C¡¡pl.:ir CC-\il a mosc1.1\1r Ntidoo


FlGU RA 10.22 ObUjO dt llDoxtt de fl!U~Culo 1Md1ato. ~\'tll~ I~ ftX~ Cl'llJI~ <et!lldl~ li>~ <ttin 11\m(ufJI\') 1~m1~~ ~ e~trlaocoo tunn\'"""ll'~ y lo~ d&~
Cíte1tilli!u~ lt1piC(g de e~ie aiunulo).

booksmedicos.org
10 1 Tejido muscular
..
<le lo:. c>.trcn1olo J e l o~ nlh...lc."O.i. L"clularc.':l!. La hpolu:,c..ina c.".ll
un p1gn1enlo que apal't."<.-e en la.., cClula.i. t¡,uc 110 lit: 111ulllp li-
c..1.n )' l léllt'U v1 J~ larga.
U.:. lil>r.b ..:anlíaGL'> l ié nen gr.\nulos de M'crc.' (>ÓI1( lig. 10.28)
luuitach. por n1en1brana. lJ.Ué n1i<lc.>i1enlre0.2 )' 0,3 µ.in y :.i.•
k•..:ali.'l.ru-1 c<.-rca de lo.' n úd c.'()~ c._"t'lularc."S.. t.'tl la 1t:g.i6n del apa·
ralu<lc C'lll!gl f,,.,.;))o gránulolo ~on mcb abw1<lanto en la:...:Clulai.
1nusculá1l.":. <lcl &no 1:tquicrJo (alrc.'tl<.'tlur<lc 600 gránuldi. por
<-'Clula). péro lan 1b1eu se cnc:uc:111.ran l.'11 el alriú dcn."<.'ho y lui.
~·t:'utriculo,). Son gr.í.nuloll que ...uultcncn la n !Ol~('ula pnx'ur·
~ora <le IJ ho nn oua cw1oc1da como pCpltdu n.it riurélia.1::iLri.ál
(1\NP, atnal 11rt!nuri1ic ptptule). E....la hu n nona atlúa t.'11 k~
rln(11~ parJ auméntJ.r la cluninac.ibn Je so<lio ( natrlun--sl~)
)'agua {diun:si.s) en la orina. l .ct ho rroou..i. natn urélldl cjér<:l'
la .inuSn opuc.~ta a la de la :.\ldü~lCnlna. u1)a hon non a .i.nll<liu·
rel1CJ que r::-Üeuc agu,1 )' i.OdJ() t.'11 lus nru)UCll. ?-..fJCtllnb que: la
al<lostcrona aunlt'ttla la ll:nstbn arteria!, Ja hu n nol'la natriuri"-
ltca proJrn:e u n eft."(to <.'<-lfltr.i.rio y la di.i>nün u~e.
En d corazón hav u na n•d de cCfuJa~ 1nul1Culart.•s ..:ardia·
t.all moJ.ilh:.a<la:.. a~opla<las J. otra~ 1.élul.tll 111uloculan.::. <lel
ó rgan o. que.• c:uJnplcn w1a tunci6n unpurlanlc en la geuer.a·
t iún yl.i. conduc.c.iún del Clllirnulo c:ar<líai.:o. J e 1nod ü la! quc:
las coutracaonc.s <le los <Un os y lo:. vcnlríi.:ulú~ m.inh c.l'l~n
un<i <lctcn 1u11.i.Ja M."<.ucn.. ia. lo q ue pernutc.• que el 1.ora.1..ú n
c.umpla l'ün cllca..:t<I su fu nc.ión c.le b\nn bc.--o J e la s.:1n gre.
E.~LC :.1:;te111;l ~e c."Studi<)rá en el úipilulu 11 .

... Músculo liso


El 111.úsculo 100 ~e ionn a por Ja al>l>l.iad ón J e c.éJu l<b lar·
FIGURA 10.2 3 .Y.iuofutcg.lfii 6! mu~culo t1!di~ ~eme la~ ~na~ lran't-
gas, má.-. grub~\ll é n d i,.<!'lllru }' máll atin ada!> en lo:. e.:\trc:-
"~~y I~ diu~ intnc.tld!l'~ ~~!n t1t Crctüi.
nu);,., ..:0 11 un sul o nltdeo c:culr.t.I (íig,. 10 .29). l?J la.inauo tk
la t.·dula n1u:.cuJar lb<i \·aria t'nlrc 20 µ m c.•n la, ~'ld.n.•di:i.<lc
los va:.t~ ~nguint.'t-..S pc.><¡ueñ();,. y 500 µ.rn en 1.'l U.tero ¡:,r<i·
apc:nas har una c:-xpanl11ón del lúbolo T por sa.rcún1cro y no \•tdó. Duranlc cl t'1nharn.zü aurncnta n1u-.h<> la i.:anh dad
dolo, t:onlo t:n .:( mÚM..ulo ,•squdétu.:o. El rc.·lk'ulo ban:opJa..,. (lupcrpla.\1.:t) y el lan\atlo {h lpí:rtroJ'i.i.J Jc la...<: ti!Jra:. lllU!oC:U·
máltco no c:.tá l.tn d c-.!>:u:roUa<lu )' ~u JJ~lribuc:16 n cnlrc J o~ ldrt':. Úl·l útero.
miol1lan1.:11lós 1..'1> irregular. La..~ t.'élulalo nluM.nlan::. hl>ás {".)tJ.n rcvé:~ltd á.~ por la
Las lriada-. no l!.Oll frLx ucnlc.' c u la..-, .:élu la~ ..::1.r<l1..1.c:a.,;, lá1n u1..1. b~\i.al y~ mantJencn tu nda~ por una n.' tl rn uy dth·
pues los túb uJo~ T suden .i:.o.. 1arsc ~olo <:011 una tltlat.a· \;.t<la J e llbra.' n:licularc:. Cligs. 10.30 J JO.J2). Í..!>.tll fibra:.
1.ilin la tc-raJ Jd rctít·ulu san.:oplall1ná:.t1:0. Pór esa razün. unen lai> c:él ul~s 1nuM:ulárc:. hl><ll> entre .i.í. <le.' n1a1lc.'n1 que la
al uucru.."""opto t.'lt:."t.trünko. una de las c.:aractcri~l k-á$ Üi.'I co11trac.c.·ión ~lnttdtiinca <ll.' i.ol<> algunai. u de 1nud ~a.i. t:¿lulall
mÚ:i.Lulo t..u·dia<.o t'S el h.t.llaih>t' th.•c.líaJas, O)n...,lJlu1da.' pur :.e lr<lttl!JOmta en l.i. ..ontn10:1ún <ld 1ut'ti>Culo éTilt'n).
r
u n túbuJu T Wlá o..Ílllt'rn a dd rctít:uf() .\Cl.JX'úpla~nalk o. U.:-. El ~n.olcn1á <le ~".!>ali ..étulas pre.\l'n la grc1.n Cánlld.l<l <lc
Lríadas tk·I nlÚ:.<.ulü 1..~udét 1 Lu se t.:u1n ponc11 tlt> un túl>ulo <lcpn:io1ó nc."S C()n el .aspecto y la.' d11ncn.l>iuncll d c las ve~i·
T )'Jo:-. .:1:,h.:n1as dcl rcticulo. tula:, J e p u1oc1tosb , ill·nununaJa:. C.'a\'t.'Ula.s. l1:i.ta:. cunllc-
El múM"utu t:ardia1.o cooticnc nun11:.'rú:wb mitocondriail ncn iüncs Ca! q ue se ulilit.arán para 1nk:i.tr el pro~cso <le
(lig:-.. 10.U y 10.27} que ocupau alrededor <lc.>I 40% úel cunlracdt'>n. El> lrt.'CUt'nle que <lo:. '-'él ul a~ n1u:..c.ulart:. hsas
volu1n cn dh)plu:.nKh k o, lu que rctlcy.l el inlCllllO n1ec.;.- .a<lyaceutc:. t'lolablt":t:c.·a n un 1011 ~ ..0111utuc:<lnlclo qu~ par-
l>ulb11)u aerobio <lt." c.i.é lt'Ji<l(J. [ n 1:an1bio, en cl m{L~ ulu lkipan <ll· lu tr.i.n.,nlL,j6n J d impuli.u <lt: una 1.'.élula hacia
c.i.queléttCt) la.i. ntilO<:On<lria.i. ~ólo ocupan u.lrcdcd<.>r Ú<.•I 29(, o tra. l.a n:gión )'tlXtanudcar del sarcupla:.rna p-re:.(•nta
J cl \'olunlt.•n ..1lopla:.rn.át1co. El 1n ú)(.ulu car<lía..:o .i.lrnan.•na algun a:. mJll)c:ondna.i., c.1lotcrnas d el rehcul<1 t:'udoplallrn<i-
ácido>g.r•~:.o;,. baju la l<)n na <ll' ln.1.. dgh..crulci. que ;,.e halla.u Llco rugoso, gcinulolo d t:" gluét',geno }' .el t:omplcJO d e Clolg:i
en l. b indu:.1u1·1cs hp í<liCall <lcl ctlupla.'>md d e SU.l> cCtula.i.. pt•t.ú dci.arroUad u. l all télula.-. n1u...i:ul:Jrc.•.i. hila:. ticncn los
r. .~1:.lt' una pcquci'la <.<tntiúa<l <lt> glu<:6gcuo. que aporld glu- llá1nad u> cuerpm dc.·nws. c.'i;Lruclu ras clectro<lt•n i><e. que
i.:o:.a c.uan<lo el! nl'C<.'sanu. l.a;,. ~c'.·l ulaio n1u:.cuJaré.!> t:anlia..a.-. .ipárc.•..:cn U!>..:u ras en l :i.:, 1n 1.:ru lolografí.állt'lc.xt..r6nka.,. futo:.
pueden p rc.!ll:ntar g ránulo:. de l1pofusl."'1 11.i., :.obre todo ccrCá c.uerpu$ se Jocali1.an pnnt. 1 pal mcnl~ ..ontra l.;1. mcn1brana de

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

FIGURA 10.24 (olli!\ lo!lg1tudi11altl.dt p.nte


&: do~ <iloli6 ~ ordik.aS. lil i'-'900 de~
~'.l'>11'1e1t.ila1e\ onc11tt):IJmse11tido ltaru\'enJI
d I~ celul.& mt11e.ulJ":i. u• tompoor dt 11 foJS<lu OtJ.-
lw't'ftj. y~~ Hq numcnxasmOOndti~
(M}. Entte tu de» dkl..is purden idcnb6t.snt flb'ae:.
rrtilUÚ1u.l1SCOOX. ~,~ ltl'llJJ!!lril3tai.
ck J1111ir.d1~ !!U, Salles IJJJkl.Otro-bf~Ufll tlt.~
Fibras •~ticu!ar$S. Disco inte1calar (tl'uí!Y. ldga!d81ikllB, 1975.l

FIGURA 10.25 Ullt•1$!ruuura dlf


IWKUIO td!ÓillO 111 IJ P.eio l'.kf dJ')(Q
mtttt.lbn. UconlJ<to cnlll'id\ dtG «liJl.b
oonirow; )t tJr~ltti!;} !l!W irieg-J.Jodlda
,. Reticulo qi,;t; e:1111tl.st.o 0:11 la rl?ér. llilM\1!1'Wl
S3tCOplssmático E11 el ¡iano p:uakb~ llsfibidS, el (OnWtto
n lb.o. b~ itemaruiJ 6!mn.n b:1m'fer»
ks 1kmgitudm1'es Ítlrtnl !u; dM!hintrf(¡)
Disco irr.ercalar; &iio ele
l.:i~qur~~V!ndl~pioOpliul
unioo:is com.micames
,!,, b~1A; l b!JI& t l. ftJ l. (/id~11d11
1!tp~ttc\~L1ctiL"lilll. dr.Yd™"..:tl
sitio cie unio!'IÑ JM:lheh!'a1LCAMtdicá!'~y, U"
adtte1en:es ~. rul l ~\:t:n1co1)tle'f3 ledi1«). r.toi;b)'.
¡91•.1

booksmedicos.org
10 1 Tejido muscular

Fascia
a<:iterens

FIGURA 10..26 Un~<t'Jt<nr&ltll)~n ll'\ di~o~ i11t«C'4la1CS. l-.w.ilc a-:h:rut.l"> l!\l


~~u~~tn la p111tr 1Jn1wil del dhco \t' fi¡J11 .il p.¡\m.ilmia lt!i fil.\ml'OIO\ de Jttila de
bsi4r'~tc1111Nles. 0.:-:\m'JS(Hnil~ (8}, ~setnO.'tnlJill pmóp.l!mcnlr en 11 pule
t1Jnn'l:rx>lddd&q unmlu cclli!s, loqut~ wW¡ldraoiln ~1<1ntel.n t!mlr~t!iOna.
Umunet 0Jm1J111Unles fQ ubic.»ds tri IJS p:tuooes ltrigltudin.:ilcs., m IJ~ qot I«> 11.xoo
11~ YJClr.ll'lnl'~po!lbb!!lild pnajtm ionr~ deu11a<ElufJ il lact1d, l11 que faultLl lil
¡:wop~uón de IJ desp6~1izaoon de la n11n1brd11~ qui! promL~vt1J coctr~tdirl muscula1.

t:ll~ c:tlula:,., pero tanil>ién lié c.•nc:uenlran en el c..itopla:-.rna.


l.os cuerpo.." dcni.O>. coulo .se: cxplicár-J rná.. a<lclanlc cn c:.ti:
1.:apítuto. tienen u n papel 1mporlanlc en la <.:outrat.<..iún de FlG URA 10.28 bLI miOllfotogafu de<tníniGl presmw pa11rde mt t&ladtmu~·
la:. célulai. n1w.culatti li.iia:,. ulourd11':0 Jtrul. ton grJm ~t «otienen hormona 11~111111\Ítv.d, ~ J11111en1.i I¡
clitniniEbl dt: $1ldiu pur IJ «inb y~ fil !rm& 111tui.i. Kortl!IW de JL t.uqi..'ti1i1J
1\unquc dcp<nt.la <ld dci.B1.•un1é1HO <le lo:> Hl.in1cnlo:.
J e ~i<:ttna )' Je nuOliina. d m<..'t.'a111:-.1no uaoltX'ular de- con-
lraü.·l~)n <ld n\ÚM:ulo Hllc• ci. d1fc.•rcnlc: Jd obllcr\'ado ~n lulo lroptnn10:-.ina. pt'fO no M." cntucnlnm :.ati..·~:11ncro:. nJ Lrn·
mú:.<:uloll Clotriatlo. . l.'squcfétu:o )' c.·a rdiaro. pu1una. l.(b filainl.'nto.s tic nuosina .solo se t()nnan en el
En él :wn.;opkt:-Jna de lá.s cClulas rnuscular~·:- hsas ha}' n101n:.<nto de la c.011l.r:u:c1on. f.:w1.s c.·Clulall rnu.M.:ulare:. tOn·
íl1arncnto" de- a.::tina c.•lotabihzadm. p(1r la i:o1nbinac1ún ..:un ltcncn nuo:.ui.t ti, cuya)o 1nulc.lcula)o ~ manllcnt:n c.•n rulla-

FIGURA 1O.2 7 Mk~091ilfia d«1t&ik.i de m COfle lo:igl!udinal dt muu11lo tardl 1ro. Cb~kw:r.$(' Id~ o.tf6K'.ltlf11'i yl.l .tlcm.tnd:\ cnt:c hdce\ dr mu!fi!Jmcnl~ y mitoctedrlN>
coo mL<d'..J~üe!>!as llU'J fle<ltUde<:S.h. "6ltW ucubicod U!oo.ib ~t~sm.il!ro. un.a ~~?fild<lón dd tcl!Wlo tn&.~a>m.)!ilu luo ;RS>. floreox .t

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

FlGVRA 1 0.29 tr'Kroft11u91J!i'J &! <élula!.mu~tulM~ 11$.nen tbrtt lfan~~ lamM) ylong!tOOAll (~'JU}. Jfu.!™' q.;c lin ~ wubkan en d ctnlro dr li1!8ul.n. L"\ lidro\
de mixtws c.elula~ no st indu1l'fil!l cr. d co11e. (<.ul111~titó de: fuoN bW J a..'!I dr t~ ..'mt<1no .iumcu!.O.)

dai.. <.":<Ct'plu c..uand o i.c C<•m lnnan c:un un ra<lt<.~al Jb:.Cato. rila ta-, 1nc.ilé..:ulall llt' iniosina 11. Una \'Cl J{):~.íoril aú.i.:. , Cll"lli>
n101ncnto en que se é.Sliran en filamento$ grueso:.. En lo:, 1nolrti.1l <L-.~t' ClllÍrc1.n }' a<loptan la 11.irma filamcnlo!'>il. de¡an
olrus lt:)i<los 1nuM-ulari::. la 1n1os111a t1pu U M-' halla cshra<lá <leM:"ubit.TlOio loll ~l lJOll tf-UC lll'tlCU ac.:Uv1d-:id <lt< .ATPa.M }'yo:
de tno<lu pcrn 1án1:ntt:} lonu á lui. 1ifain<.•11to:. grucsoi.. "..o n1hu1an ton la ª'bna.. f.i.ta ..:on1bínaci~)11 hbcn1 ..:nc.'Tgia
la tonl ríti;t:iUn <lt: la-. i:~lula:. mu:.i:ulan."$ Se próduéc Je del 1\TP, que pl'ün1uc.lvC la tf;:Í()n'1\a<..1Ún Je l:.i ...abeu <l~ la
la. siguiente 1nanc.•ra:
• Al n.'t"ib1r d c:-.timulo dd ~b.tcma ncr.,.·iow aut6nu1no, lo:.
1ünc:. Ca2 1nigr.!.n dcl n\(.'tit(> t.•x.L.racd uJar aJ sarcop1a.<;:ina
(1.1toi.ol) por lo:. c:analL-;., Je la 1nt'rnbr.uw pfa:.,.inátit.'.a... cspc-
<.1.tbxa<lus ~n d tntn'porte <le ocx.. 10~:.. út el mú:...utu li....o
no ha}' n:ljc:ulo :,:árcúpla:.rnihtH. (j_UC <.'!. tu1 i.itiú de ahnacc-
narn1cnlo Jcc.--aldot"ll lo:. olro:-. do., l4)o:-. de l'-'j i<lo 111u.--.c. ular.
Ub iont.'S l.a2 loé t:01ubina.n con la.-. n1olt-cultlli <lc oJ.
1noduhnJ. uuá prul~Ína con all1udad por ""'-"º:-. iont::-... El
con1plt.'}O calrnod uhn a..Ca:? .u.:t1\'a la C."llt.una c1n.i.'a 1.k· la
\."3.<lma Ugcra tlt.• l.i. 1nio:.ina rr. La CIU:lma atll\'<\tla Ío:.fo-

FlGU RA 10.30 ~ 1.lidimcnsloo.a de un 1111zo dP mCWJ6) llso. Lai 1.dt1lh o · FIGURA 10.3 1 M.luufol~i\fía dr un <«ti' IJd~vcml dr 1ruM11ki lbo ~ldu a
Lin rudtJ&:lS px 1lbrrJS mltula:is que ~n 116 céluln Ml!t ~l Obsínie~r qr..:c, ro ti <mlf lmpil'gn.ulón .11yén!j,:j p.Md lkltxL111ib1.h re1it11l.lret {s.u fih1d~bruitusu r!'d<¡lll'
1t«11-vm.-A. I~ t~~.ti~ bcnm ti<11n~1Jth .Sforeu~ bcgun l! ii!u1.! ¡ 1.1IJ7.se1.01L1100) y crawkel.t:\ <illlli6 ml.llCWIC\. que no se l!iim con f.J t~rnkia ulA!lJda.A .bdmrba. lf we
que mar..diJset c1111c no IOOIO d nudro. tr..s .lrtcri..~J trwudea poi f¡UJ~uti~nas..

booksmedicos.org
10 1 lt¡ldo 11"1SOJlill

F-tG URA 1O.Jl N.aofoll.'l;fafu elK!rdoc.I di: 11n (Qftt 1ri1n~wtwl dr lllU\tulo IM.~ el dl*"ttlOtliltl.iblt dt 1.w di.J.a\ wqutl.I.OO'Ml'.i611tn111 que KWWf!Ofl l1~b.:ndJnd•
dt ,,,11;111.i> dli:f):l.rl!l!Ulicl) dc~c ~ lo1 mrmb.. pl.wtutu r¡, ~.N! ll'Lttlu d!' mltixoodr.ol.'i :1'it Ülllr I• ltllllA h,,, fibr.t. dr tulJQmo l h P.~; QlfUd.n (n W'l"lklo
U~.Jl1totl~tUO /.ltqcl.•Mrlia.inua.o~llo ·~· 127500

h"l~ul.aJe mK~na ll )' d Jo.lu..am¡ddVJc ke lit.u~ e.Juta musculst


Je .klnU: \'Je nnusma a UllO' ~-.'lf( ººº' t..011110 >ua:dc ha no coatraicb:
en 11~ clln~ J.~ kJldt:t!t. uru~::uJ.1..1n. l ..&A.' prutan..b 1:no~
r.i.1o (.a1;.tln.l) nuusina Il) ol..m unJJ.a... .a hLl.mentt1 .. 1nkr·
nk"t.lhh Je dcs:innw y di: vu1w:nUu.1L que, i.1 'u w::t • .,e íljan
Ult)S lo'.ucrpolo dcn:.O.!. Je la n1e11i.J't'.U11& l.C:IYIM. r ..,((1 gt•nera
l.1 l.tllllr.t1.-t.:nln de la c.Cfula en MI lottll<lu.i.l ( Jl¡;. 10.33). Lo,)
1.ut;r¡'I~ <lc1h0\ 1.onl1c11(!'11 c.t·.i....tLuln.1 )'&oh 1,,.ornp:JrJbl~s a
lob hni;:il.> Z dt- 11.b 1nú...,.._u1o, t-s.qudctko )' \.JJt.11.u.:o.
()•n•' li&;..turci.. a<lt'~ Je I~ 10111.":111 1..tl1.tu• .1....tl\~..tn Id
1.ln..._.., Jt.: l.1. 1.J.l.lena llh,>rra Je l.l n111ti11ru ll )•Je" c.~ n1odo.
aumul.an l.i \.ont.ra..:QOO. Je U> ..dul.;.a. rno."4.uLre. hsb..
ta t,.UUlr.kt.-IOn pucJc ~ .i <lllRIC''.'UlU \41'".. oplbm.ilt..;_O
J.c: A~IP '"1J1 ..u ('-'\~IPl. qut- .k.ll\.a l.t t.in.a....t de b c.~
hgt:r41 Je l.a P1Ht"'1.na JI y J.. h.n.k.JnJ.w.ntl'\ J.c n.t mkl!illliL cetula muacula r
.Algu11.¡:.. ltunnon.1!> h<.1.ualc:i .J1..b.i:.m Ji: <'4 1n.incn ""J.1"~ lo!. li.aa contraida
n1u"""ulu, lhu .. Jd úti:ro. u,:.. i::slnigcnu:i.. .ll i..:t1rnh111.in.e co11
h•!> n.o...:1Hl1rc:.. c...ixxifiC'U!>, .s.wueub.111 IJ 1o.(11l1;.cntr.u.iún Jd
";\~I P i.:11 l:h 1.élula:-. mu:,c:ularei. 11'.t.' uterina' lo tiue Cllli-
u1ul.1l.11.ontra1.... 1ó 11, mh:ntra:-. que t.i pro~c...tcru11.i 1•n >llucc
d cl c:~to Of'l\lt°'\Lo: :i1.l1\'<l nx-1..-plun.'! que Jl\rnutu)en l.11..i1.u-
u<l.a.J Je. ~A~ I P" rda1.i. d n1w.1.uJ1.1 ll'"-• Jcl ulcn).
U 1;.duL1 m~.....ul~ l.b..i, J.~nú:~ Je 111u t.••P""-kiad u>n-
U-&bl. loirnbc.TI runk smlrltar .. ~•l"Ffk• tlpn rn H1brial. 1
rrt11;.ul~,. llbr.b d.litt...-2!. ~ frult'\~otlkn. C.umJo la ~'°' Óf"'!O;S N"!deo
.k.t1,-MJ..J J1.: ~1nlob de ot.b .. dul.l.... ~ 1nll.'1tio.I. d n1h.ulo
AGURA 10.Jl......... - -..........1 _ . . l a _
e11Jorf.wn.d1u1 gr.anular oLi bien J..,....,.JTuUJdtL c·wjl·s ·1.1.a ,._ olól"...atMt'ltnmepm&.mdrll. . ..-.allM1 eDllítt•
11 mu...._ulu b:-.o m:sbe ltbrob Jd W\h."fn.t nc.'1'\ ...~ "lm- ~Utdllf.,..ftll\~!t'~•t._..,,rw.1o
l\llh.•1 ~ del p.!ri..unJ'iÍ-Ui.O. pero ne• ph.:!M:lllJ b ... un•ont:i.
n1..-uro•11u\4..uJ.1.n::-. 1..'tMnpleJa:-0 (rl.u.::.L!I 'º~'Ulf.i.") c.fUC ha)' :oot,lu
"".._.. cl L•l'lo dr IAtcMd mt0tulwlr»)' proaint &1 uawwan •111~!1111 *'
en um)iseo drbdt • ~ ~"''"°' qat unm LD celul& mu~uUm t111Jt •I 1,.1111.1111' I•
1:n c:l 111u'4.ulo c:-.ttud éll""º· Cun lñ."\.Ut:nr..1.t, 1~"' .u.une.!> Jor· ttlr'.tl~tti1•ut P'Odlllt 1• dcío111U(lrJll pi!l'*I dt'f nulleti.

booksmedicos.org
..
mdn <lilal,1dunc:. <.'nt..rc la:-. células. n1 u:~t:ularéio. liioili>. El>t.h
<ltlatac1on..:i. c.onh cnén vc:sicul.i.i> c.:on lus ntun)transmiM1rcll
acctik:ol!na (lcnuutac101u..•.s <:olin~rgkaio) o nora<ln.•naJina
n1i<1bfai.lo:-. 111.i.tln'O!>. {)cspufs J i.• una lc:-.1ún u Olro c.':!>fÍ-
rnuJo. lai. c;éhJhl!> sál~hfei: se activan, proliferan por divii11<J11
Histolog1a Básica

m1tÚL1Ca )' ~ luSÍün<tll t'ntn.' SÍ par.a Jonn.ar l1Ut'\'3l> hbras


((erm 1n.!,10 nc:i. adrcnCrgica:.). Alguna.-. Je c:.<L' ddataclo - 1nuM.ularc:. 1.''.!<qudt°'htalo. Lb c.~luJ.ts :..aLéhtes entra.u en
nci. a.~tinit.-m. b lá n muy pró.xunas (cnlrc lO y 20 nm) a ta nuto:.i.-, c..uando t.•I n1ú~Wo real1u un e}crcH.'10 1nlén:.U. [n
cdula uu1i.cuJar. péru ha)' otras locah:t.a<lá.'> á una dislan-:.:ia C'.!ilC ca.M), se Íui.iuna.11 t.' on las libra:. n1u.-,(.ula.res prec.·xii.lcn·
<le too 0 111 o ma~. La... tcrnun.tdúnc:.. ncr\'iOs.a:, adrénérgi- té:-. y contnbuyen .i la h ipcrtrofi.t del 1nú..:;cuJ<).
Cá!'>r colinérg.i(.a.!> acctian <le n1o<lo antagónku. ci.tunulan fj 111US\;ulu h.:.u 1.'ll c.·.apcu. Je d,u uu<i rc'.!<pue:.t<i n:gi.·nc·
o dcprlnH.' n la ac·t1v-idad c.:üntnh.'ld <ld 1nú:.culú. f.J1 algu· raltv<i 1nálo cllc1cntt.·. PrüdudJa la lo.ión, In~ télul:i.." ffilL'>·
noi. órganos la .. lér m 1n.t( tOn c:i. ..:oliuérgicas c:.luuulau y la:..
culc1.rc:. lisai. que pc.>rmancccn v1ablt::. cnlntn en nul<J:.b y
adrenérgica:. t nlubcn l<i contraccibn, nlicntrai. que en ot ro:,
rcpar<tn d l<'Ji<lo <lei.truidú. En la regencrai.:1bn <ld lé.u<lu
iouc.:c-<lc In cont rario. El grad o d~ control dcl s1:0.1c.41na ncr-
1nuM.ular hw <le l.i. pared Je lo:. va:-.oi. .)<lnguint.-us, Lan1blcn
\'l(J.)O aul<Sru)1no :.o bre loil n1 ú~ulos hioO,) ci. tnur variable.
participan lv!> pcrlcitu.s (vCa:-.c C'.ap. 11 ). qué se 1nuluphc-.tn
La rnui.culatura b~ del tubo d1gc<l>tivo lli" <.:Onlra~ en ondal!
lenta..... P<>r olnl parle, el 1nÚM.ulo lbü dél 1rill del glübo por 1n1tos1:. y orig_1nan nuev-.tlo t.'élula:. n1lL\~ulan:s Hsai..
o.:ular $(' -..'.OJllrilC () )lo(' rdaja de 1nancra r:iptda r Pl\:'\.°ll><L El
d1iunctro d e la pupila .lié adapta 'ºn
cxlrcn-1a raptd C'.t. a lall
\'<triacio n t.~ <le la iutcni.idad lutninOJ>a. .. Bibliografía
Ca.u11•l11u DR: Tlw 1nu;.d'<' l>.ltdJ11.._ ..dl: A'"'' 1C\'I . lnI Rell'C\!tc<l 87:215,
IY~<l.

.. Regeneración del tejido muscular Ca111t11 ~1. Gitrtc';.t f: TI1L he;ula.' a11 1:.1:1Ju1..rlu'- t<l..11ld.Sce Am ff..--b)
2.~:76. 1986.
LOll ln:i. lipm Ji.• tejido 1nul!tu lar <lcl .i<lullo pro1:nta.n Culu.n C: T l11: f"l•ll, 11 l>'i\U.._h ul IBU.'>d~ \-llOlf;iLIJ(Jn, Su A111 233::36.
dtl'eréntc capacidatl r<.•gcnen1th·a J:c:-.pués d e u n:1. lt.'.Síón qué ;.,;c>V l\liS.
Í).l\ k~ KF.: D) '''º•1l u11·a;.~xuh:J p 1u1..u1s .im.! mu...ul" 1 J )·l>lrupllii'.>.
pn>duc.:e la de:-.lr uct-1611 pan:1aJ dd 111t't:.culo.
.'>~( é- .Ht>:I S(6):30S, ~OV·Do:.. :!002.
El n1ú:-.cuJu cardíaco no M' n:genera. [ n lil:-. lc:-.ionl.':-. -..:ar- G iuunJ;. ~ll>: A~.:·a.,;.oAr:'ll...~.._ha.iisu 111 th(( l '-'Sf)clll~of ,\..d.:tal nlu;.-
díJ.t."<l.), éon10loi.1n(arlo:-., por ejcn1pJO; lo:-. íibroblaslos p rO· .._r._.l.._n,.10...x..'t'1.b.. at1<.l: ' '-1-'t'.u.. 1at•v11. Ami ,"/1 A.lúds... 8S•l:7-ll. lYYil.
ductorc.-s Ji.• libra... C<1l:igcnai. u1vade11 lai. p<trl~ dei.Lruid,1i. y HU).k) HF.: :\foln ufar l1:LO.b uf ~u 1 lll :llUU11 111 uu.¡;.·l>lriJfél.1 1utodl~
forman UUD i:h:i:llrir. ~h.· l*.!JH.lo O:OUJUDh\'O dcn.'ri), ;,1.11J r\.·l\."'1';1U.¡,\. l'1 lll\1l1k1ll\.".hoa.nb1n:- m olh\.I 1.LO:i. In: .~f141"1- "'1.J
Aun que !:ti. Jlbrai. n1uM.ularéi. CMJUclé111.:as no i.ulr.u1 A'l.'1lFrm.-tk /l.J1ot:f1r,_. \'~>l l.$11'\K.h.!r A (1.'1.lttu).A...:.3Jcr111.. Prt.."", lYíU.
1nítoi.1s, lm n1llscu!Olo h~·nt:n una pequena capacidad Je Raip t"°;: Ctll und 1\Jo/n11!ur U1ulogy. l~ih11 \'{il<')' S: Suos.. 141'96.
S<>mntu· TR. lohn,uu EA: A ..:c>1::pa.i·a1h'\' ;.tuJy o{ Pu1k111I.: í1!J<:11> ~nJ
rccon:.lltu-..:1ón. Se ad1n1te que la:-. células satélites M" c.•ntar--
~lntrJ.. ula1 r~n. / Crll BiM 36:-197, 196~.
g,an Je rcscncrar el mÚi:c.:ulo t:M.{Udflko. Í:l>d..\ c.:éluJai. MU1 \.~1\:n.l I dar.~ S.udJi!..- lo.:ll 1 ~-s'Wa.t100 ro!I0\'1 111$. nl)'OltllW».1 ;.;.IUM'd li}
1no11onuclc:':Jda.s, lui.ifonnc:.. parak•las a las Obras 1nu'.!<.:ula· ll"'b!.tu ~~ <.Xl l~ b... f':dl Bi!Jl Jnil 2·1:163, 20C:Kl
rci. <lt"ttlro tlc I~~ tiunu1a ba'.!<<i.J t{tlt" t'tlVUeh:c la:. Jlbru:ir )'MIJO )':l11 7..: Skd1.1al 11 11.1.,..J~ ad:iptatiou ao~! ~1.U ,_~<l.. ll1¡.ula1.iun. t::<tTt 1.-t'
lié las iJcnltlK·a al u11c:roM.'op10 dcctrúnico. Se l<b C(Ul!>tderá lm~l.~rt $lit>rn6 at'1·1....•.. 280 ,:21. 2000.

booksmedicos.org
booksmedicos.org
-• Introducción
a .........
lk"\I )'
.inui.....o..i..r~d- · - " " " - ·
d H'i&i:n:llii ~'UIJ hnL.;;lir..u. n l'rtflkfl) \.l'lllf-'UQ(' I('
prt.lr ~ <I
\.Ur.utm (•~,.
Ji."" '~"' T ln:a:r- lo.ltrfn" Je \ udLI 11'
,--nu,, Jt•OIB.b~\ y ama .U..rv
drcub...iua \tuiH 'F" .....tr. IDC'DO> Jr 100 """ ' kilo
~ '~ id rnl\.l\ll..;l'J.'IO ( .artttd.n. t..lJ"ll.an ' \inula.'\
JIL'o l.& UI• ~ N.nklurü lUr~ 'O. t&ll l.i "to¡ Yf-'I· f""U!"'-'m Uic...U.J ~ W. •..,.,, d.. u m..m .. ar.. ul.i<wn
l.tf\·., 'f 'fc"ll :..t•n de p.¡n...uJ.-r h1111<t1tl.&n\.J.l en ll.b m1.'t:.i11h!Th ,., "'' lut..:r
fl \.Ur.a/ Óll t:<- UU Ól"g'J nU L'tl~J. IUOi.10 11 C'' h\1UJb\:¿r J.i ~a:tubto c n u·c. ¡, '"'"~''-' ~ l1Y~ l é1H.foi. '"-1.n ..-unJ.1n1~... 1.illh • l'll
... !ll ~ I C u l r ,l\'1.'' J e h 1s \ill.Oii SdJIJ;_U llll,.'O\ 1..on<l11..1unc' 1101111.1lt.·•1 t.0111u c.:n lo~ pru1..c.\ (h 1n11.1111.1to1 lu\
l.u .. 4u•u :rl111s so11 w1.t st•rie <lt· \'ll\ih 1o.U}O l1.1111.a1lo Jhnu·
nu't'c.' .a 1111.·J1J J 'iUC ite r<ln nJ11.an,) 'º l ulk. 1ún <.-.. lt.aJl'l"XJtl.u- • Tejidos que componen las
l.a JU¡.tl L'. 1.1111 oulnt*lúe'i> )' c.w3<.·fll1. Jtof 44•1.. •11n" J1"' k1l·
J.,. paredes de los vasos
1.. .,, ' ~ l .p1.u"a Xln \..:..>tb ~w~ rnuy ~
QU< bmui - mi •uorpcu .k tw.... """ ddplo.. A OnJc. d r , Je -Jt .... ~ qu;:- t.. ...tmll&&n-m.
lr..t> de"" p.&mlc.>< ~e,.,.., ~dci _,_...-. 1.:. ~Je b \'~ aLÍ lwm;¡J¡ por b ~~ C•ll'tf'..
cnlt<"""""" 1 i.~ L<aJ.J. ...l.~·~
l.&-. "<"n.b l'C' kannm por f.! '"'1111\"t"r¡rn..:u ..k- l.n "~
"""""-...~...... "'"'""' dcpildio~ ......
tio d ldido> - ..i.r y d lcjiducoajantho. I~ ...,.....,;,i,,
\..olf111.un n. Wl ""'('UU. di.- UWkl~IO• 'I'" •w1...11t.w <le: Jto N....... t..iü" ''' nu ~ Lllf*! o tlink.:n Je L .... '·· ... • a.an
Ji.i11u:tn l1k"\.fiJ.¡ ljUC ~ a1.er-1..tn .il ,ur.11• •11. """''"" Jon Jc gwn~,.,, 1 "•llllhLJ' La (..8"ifllGlUUn J~ C"Mh ~.-1tJ.., "ºti
tri&.n' l'~·n.&11 l.a ...u tl)TC pru,ten1cntc: ,k t~ 1' ((: jhL1o¡ ~lcn1..11..1r"uJo1lur1, 1 fl'1...ll"-'.n Lt utlluerk'.u. ~ t-.1on.- . nl\."lli
l'.l i.i i.h:u i.1...111.. ulllluno e•., pu r l.into, u 11 1i1~ h;11 1111.i:rr.u.lo nic:o:., rl·1,r~"'·nl.1Jo, cu 10.¡yol' 11H.."tl1da pur l.i Pf\.'\l\•11 J ..· l.1
l.'11 t i l11h•1lor d~l l u.t.l la 1.ir<.ula1.:tón c.h.• l.t 11.111!ll'l:t.'1o1.unlluua.. l><U1gn ·. r fu1.:1or"" 111c111lH.i.Ut..m. que: n·lleJa.n l.1 "'-'"''"ld.uJ 1~11,;itl
ll 1J1oh.•n11 '11!-l'U.lar- linfático 1.-1•n1k1\1.a ('U lo' ,.aws de h11o h.i1J1.1i.- 1,.J.,., \'11h.._ lciicJ.,~ ltCcn1..-u1..•ntr.i.n c."'t l J 1h:1c.·11I!.'\
" ..' il•tt"I linfiilil.ttl- )iludo" m IO!o ttjlJu• '••U ll.-ll•uJ(l!il de propl•rU••llc.~ l l1 l.1 J'.ilc.<J Je lii•\ \<™.D, 0:'-.C.'J'~.OC11 l1•1o \ .i¡•ll.il l"I>
0

lurhlo ""»' \f'K'.: runt..m p.ua -..,,,..., 1ul111111 Je Ja..mi:w ~ ~ •c.!nu.l.1.-.. J"' """"4"Lu".... na Je..., ..-ualo k"13rt un14-u" .,--&c.·11tc.,1l<A
.,ra;tcnlC'; •"" ,._1§ ~uro. ..k t...,.i:t' ~ ktnUn;&n m d ouu...tur.... ~ t1'Adc..~} .:.U mt-'ldtt.w lt.llr.ill
..btn.. ' .-..u.-~"' b .¡tu.-• & La curd2ucacil de
1;¡, 'm.l" ~ 7 ..ab...L'\ u_,.. ('ft ~ ~ dd ...a..-.. \;m. • Endotelio
lk t.<,.,,.....,.. d.! W>kml !mUfJ.:tlC'\ .............. ~
a tlklldloC'\ W1 """~ de<pllda•ljllt"lumu mi
d hquiJo "'"11c:r11Jv m bc-..pai.tt)oo, 111l..-rM~1.J~ l:JwnT.¡ K'mlf't.•nrwflk IHk:~ alltt J.r. \.t>Ull\UU
1 "'-'I"- rl"-.u; inkrn..i JctoJu.. &.,., '" •.,.,, ,,u1~u11"' ,., 'L.n- maUth J.:l 11.,...J1111r11~·nh• c:l plJ.<>sna i.att,C'UUl('U" el L,1u.J.
1.&11.. 11\ l .... l.i rC\'l_•ll<lJ <.k una ....ip.11..I.: c:1·11c:."11i11111•I..: t1'JJIU u1lc,....t1... 1JI Uls. 11.ll f-.ll,: i:pitd1u olá rnu~ d 1h:n.·111.l'"1u
ungl11.1tlu t n t i 1nc, c:iu.¡uuna, dc11111n 1111LJ \, \'11Jot-.'lh.1. po.rJ nli..-..h.11 )' t.t•llln1J.i1llc 1ttJner.1 a 1,. t1\< . 1 et ull'-'11\\l llllt.·r
l:ll l.1•111u11 Ji\·1dlr el M.:.tcn1.l 1..Jr"-ul1.\lol'lo tu unia 1111u..nr cau1biu bi~hrl.'1.. .. ic111¡1I d\' 111ok~ ul.u. pc4ul•1\.1, y, .ti 1111" " º
1,Jrc.u l~ 1.ltln \·;1,0M,.. <lt' rn.ayor (J.hb~ y l'll \..1lt~o' Je lr.au~· ti1..•111po. rc ...tn11;:11 l'l l 1 .trh 1~11·1c d e nwcn)n1o lc... 11IJ'

FtGUlltA 11. 1 ;t10~peque1a.· t.1111CJ1Jt~..:n (Mt~r ~


*"""" !(...,.,...,..
d~ W,._, ltllll• mus<ul.r~ liSaH011.iil6l'11wn14u1tW>;11\.fl
!!nutltol. flS ClllllP*'Íf' dri lc1dl wflj1111""9. Us 11td:m Wi!.iJn ftbfo;;tl.,¡lJ<A AW
1-!.A. h<o o111mcnto.'

booksmedicos.org
11 1 S¡¡¡em¡ OICuiatotio
..
--
ltánr.J.
r :sms
'""""
Urrtr:a El'\IOolteil> i

\
,l0 Hlstologla apllcada

11-lóo·"-Por
u........ ~ &l:IW . . «tft.mlUa:OOgn.iqlilt IR!pdeo
.,.,,,P.-16~ .........
h\l(dJl'W1tlMl•llO•~¡;:i111~porLio1~tC­
con;¡u1tt1'1~ \t.bcnch11cl• i;ul'IW t'Xf:'lt~{e, lo qur lrÚIJ!r ~ i191tgo1wn
dto plo1queto1) wt1~uint.D. W jl_JrogJdOn Cliu.l un.a Co1\ti1M de f('l'llll'llt
a~ que t11l;.fl111\ fil fd:rlf\o1.ap.11U1 del fíbnnógcoodc 1.a 1o1"19tt,
Oc l!\f mudo. M' fui1n11 un (o.ig1. lo tntlJY.Uc1;.k1, o oumb!l, qix- 11(9•
J O<U'f h11~1.. otl)llU'l "°'<Omp:leto el flujOYolY.:ULM klwl i'<ll(ilJllt) Ot
m.i~ 16Hlt4 dl.'l 1J0111bo p!.ltdt't dr'lp1eqdmf y t1.impor1Jf'w-en a. w.n
91~ t(ln lo q~ ll\lt'dttl úbl.t.nil1'rM) ldllCJun~ db.tdnl.ft lll('dl.iftlC'
lll mrunbMO lk1lonl ,.lki fdia!W. b b dai C..Wll. n pCl\.blr qut 1
t! l'qo Vlk'l:llt.I lf delo.• lo qllt ~ tln. ~ poUfttwl dt
""'lO<kndLA». l<m,rldlédri.up>- ""' ..""""'.
""..... _ i.. _ , .. l t j i d o . - . . - . . (....

flGUlU 11.l ÚCJlrWdrllW.a'lmd.~*llltlUOYflrrcoo••~ 9ftA\MQ.... .....~- :".iw!:!f:.!!. J


....... "'l)t.~~hil!ltll.>ie.l.i\'4ftM:Wlt111.b gn.wsell: lo~
\t ~t.i • «I dabll¡o n:plt"tmU W.an¡uUt:IDU 611 U'lfl " ""' (A d lllGllllCllllO dr 1.1
m11l.'nt t. .11tcri.. ~11flf 11n.1 «f. tr.hdOn illleru• y, poi conilgWl'll4t 1.1 lut <kl <.ntl osa. por un..i ..,;iuh<l.i.J ~·iari.abk <l< t~jldo \.UUJUOtl\''~ prc~du"1Ju
n111~. l.1 ltllutw.in• d~IC• inwru ~r and11l• 11.1 t1mki1 !hl'.<~JI ~1drt l1'9'0~MTl(nb. J'Uf 1!111.1:. rn1,1nJ.'J. l..i"' '°Cful~ 1nu:,.culan:-.. h!W,,.. \<Jlit..Uliirc)I¡,
Shbrt' Lodo ~·n .1rh.•r1t1l,b )' arte.-ia:. pcquerlul>, l>l1ckn ,.,,111:\.·
L::1r:.c mc<ll.intc u11ioU1.:1i <.omun1cantc:..
1 J lunuuo Je Li.., c.·t'Julai. ~ndótcl 1l.l t•1, ~·lrl J1\'t'n..l M."gun IU!t
\.l.">' que t-!.t•!o. f'C'\'1i.h.~. lL~ Vib(l'\ 4..l.J"1l.1tc!I .. tk...icn Jcno· • Tejido conjuntivo
nu1~ \ .. ~1'!1- Je.o utlC'rt:ambu... ~a que en C'\;\1" w lr.uL..i.JCf'C'
Un c.~UllJ'º"cnlc• Jd ltjiclo cunjunth o i.c Ju.11.J.n en l.&.\
O).t~'-·nn . ..hu.UJu de c.:arbum>. ..tgu.:. . MJIUIO\, m.&nw:nok"-u-
p.!n:.k. Je k111 \.iMl~ ...anttutnco.?i en LmhJ.JJ ,. Pn>f'"''"'un
u... "-U"lr.&ll"'t) rnru.bohlO). Jo..k 1a ~eh.a~., IU!t. lrudo:. que , ..tn.. "'O.lln 'U.\ uC\.ntJ.t.Jc.i. tun..ltllloai~ La,... fibr.u
l J,-,J, lo.1<11J0> h•••• ¡, ,;:n¡;rc. .\Jan..,,J, •• J'"l"i en d
cobt,"t"n~ clrnknW ..bund.s.ntc en l:a p.tttd del t.1,tn1'o1
tll~\.•&.rnblocnlre l.t 'kmO'n'. )' le" l&!itJi"". l.a,-. "'"'iuLu. cnJotc-
,•.._..-.ubr. ~ t.'n1,.ui;ntro1n enlre W c8ulb mlh-.ulan-..., cu l.a
b.Jc.~ ...urnplcn utr.A:. "'ªn~ Junc.1une.., c.unu.1
cJpa .. d,·cnll..,ti.1 >· t.unbu:n \:n la t..apa !'>ubqnlt'ÚJ.I Jé .il~u
(:011\·Cr'illlU J~ angiolCJ:bUld f c:n .u 1giti4t'J13.IU.a fl (V~ol~ nu!'> '\-a:.u... Lo:t ..l1f.it,"l'nu1, e.Je lo... upos í\~ lf( y 1 ,..: h.,H.an
.c.w...w en l.1... 111~1nbrJ.JtJ.!> b.i.....ilt:'), v l..1S tUnt<:J..) uu.:J1.1." \.lth•i.:11ll·
<.U.t, rci.pc,,;Hv,unt·ntc. L1Lll nbra... tlái.Llnl:. dJn rc~ lltl1.•111..1u 111
0

(:UllVC l'l!IÓll di.' broldJCllliJld, SC:J'OlOlllllol, pro:.lugl1UtJi11a:..,


1101;aJrc:nalu1.L, lronib1n.i t o tro .. 1.•n ...,unj )U~"'º" 111t:rle:s, e-.sllr.;un i ~nto r r,•n1ov1tlo por l..i. tlilata<.11'1n de.· l.1 l'Jr<:cJ d1.•
Ji.,Jc el rwalo de \'hla b1ólóc;.ko IW-> \'l.bO\. [ltJ.. hl'lfWI rn:Jo1n1nan "°
l.b MIL'rlJ.. ¡.;,r1.1nJci..
l.Jpúli.)U Je hrx~•rutrinas pcv <1llJ11U\ k1i1,;.w1u..d.a!i en ID en lib que"< ''J'S..Uli:t.o&.u rn Jam1na.s par.tlt:W"' n-guJJ.r('" Jb
'411"'"-"rikll" Je la!> caul>b ~t....... pilltl tr.W.Íunu••ui.b tnbutd.u. mln.- J.a,. c.dulo&. 1nu~uf.un a. todo d r"l'C"''r
1.·n lr&&d~"crulcs y u ..&ot.er\ll ,..ll'tr.ituo. f'U".a LI "-U~ de Je l..i .. ..tp3 mcJ.a.&. L.t •U>litnclil funchmrnll.I lunn.a un
tKll"llktflob O.lcn.b )- p;:.ra l.J o&.n.Ji.._lun Je LI rnC'lnbr.uul ,gd hdém-~'<lk"\t CU lo' Of"'OO.!> O.tri!l.clUl.m.°!'o Je l,1 r.arcJ
Pn~o..111 Je ia.;turd. \J::!.C.\:!t:.tl\'(b 'fUC" uallu)al m d Je lo:.,.._.,.•. _ <:•~Httabu'c- \.OO ~ pruptcJ.¡Jc., lha..,.a .. J(' l.l
hif\41 ".r..."-4.ul.i.r "umo ~ cndutd::n.h .i~cr1tc.. ,.....,,kom- p.iraJ .Je lu. ~J."°'> a prub.:ablc que ;tlñ.l~ l.l Jllu''º" ~
tr1.1.ton:~. 1.umu d úx1do rutn ...o. t' l"""t.~1rt:"I Je.• n:lolfoli.10n.. la peml<'.d:nhJ.iJ 11 lro&.\'i')> Je la pared l.J 1..tlO\.t't1lr-,a1,;_1un
1 th liJ1.h1r1.'ll Je 1.n-dm~ntu, 1.01111.1 el Vf".<iF {v,u.cu/ar <lt" glu..o,a1n1nt~U\.0Ulo~ o m.J.i. .!.h.J. t.'n la> pMCJ~·" J1.• lo&."
t•11rlutl11:/11urr gnn.,·tJJ ftlctor, la.::tur de 1,.1'\'i,..lnuc:nto J ...-11.•od t>-- arteru.i. que' .:n IJ' Je ha vcn.i.....

tdlo \ri&~...ul.tr), c.-iunph.·n un.i. luu...ión 1.cnlro\I en 11.1 lor1na·


~•un del M'\l c11111 va'lulat Jur.i.ntc 1.-f J1.'fl.trrOllll en1brlo1101·
rlo. l.1. rc.-gul.i.1.kin cJd \.rc.x:11n1cnh) c.1¡,ila.r i:n 1,;uru.h..__1one~ ,l0 Hlstol1111!• apllcada
UClfUWIC"'\ )' f1.llolúgt~ C'U adulLu..., )' el i-n.afltC'lllll111:11JO lk-
la Ol,•rm.Jkl.aJ ~U "~-ularUJ... 11.1n 0....116111• t fi~ll'.ll10. t.i 11Wru mtatHJIM :.e d~IU

• Musculo liso
cktado ~ - - -
ó;.mm f\1101
* ..
~ Jm. CUi.lgmol.
1 * l y 11 1
;1 ,... lma w plldlxr9 Jieuc.....
"'° *
<1:Ulllllr::clut•.-.dr&.ddlwyo1MS1' .. ' ;ltll.l\ltCllf
ll tcuJv n1u.x.uLu-lbO ~ p~ ck \uJ..~ ic_.. \'.l.'º'" ...att· - ........ *l'Ólil*~ ,u1oo ..... ..,.... ...
lib ....i.p1Li.rb ~ f.b \.t'fl.Ul.a.." ~"'CN(l\h..U.. ~
b'Ultk'1.h, r&i.l1-1CO W: paWriOI cMdfkoM>Qll l.U moddkiK~ dr ~ tom~ Lt *
cétul4l.' Uh&~ul.ll'C'.s Usa~ i.e t:n.. uenlr.a.n en 1.t. lu111(.J nH:Wa 111o1trl.: ''tt.«tlWt, ll*lold.o toa otim f.!C?l:m m.is compll'IO'o putdcl\
Je !u .. \.'il.'tt•"· Juudc M"vrg..ulu.in en '--J.PJ." hclu. tud.Jt:'). C..ad<i condt<it • Lt lttr1Ntlóll dl' ~) dr: .il«tm.l l?n 1.1 p.iltd de In"~
),Ul;!Jll'of'O\.
\.é(uf.1 IOUk.UIJ.r !)4• h.iJJa Cn\.'Uclla por Utl,J l.Uillllll bJ.-.af )'

booksmedicos.org
-
.. Plan estructural y componen-
tes de los vasos sanguíneos
de tipo di\h.:o, la:, láminai. de ntatcrial elá.stk'o o.:;upun l.t
Histolog1a Básica

esa:, nw lt-o..ulas <l~ la nlatriz cxtra1..elular. En l.lll arle.ri.ii>

111aror partt' dt' la lúntca uicd.Ja. Eu arlcna:. 1nuM.-ulan.-s, <.l::


nu..•nor l.llibre. la túnii:a ntc,.ha conlicnc una lámina 1..oJ.i,tJ1..<1
l~i tnayoría <ll' loi. vai>os l1cntn t."á.raCltri:tlléas Clltrul Lu- cxtcru::i en cf luni1e c;on l.i. tt'tnjca advcnttda.
ral(':. en c:urnún y prt:!-cnlan un plan ~wncrnl <le o.'~)Jll>lrUt.·
cu)u. S1n cn1bá.rgu. d rni:.1no llpo de va.-.o Jnut·slr<i varia..·10-
• Túnica adventicia
nel> Ci.lr UL'lu ralc:. a lo largo de su n:c:orrido. De Cl>-1." 1no do,
la <ll.sllnét6n entre los llpus dilcn .•nt<."S de va:.o:-. no :.1t'1nprc l.a .!th·1..·nti1..1a M: componc pnnt.1palm.:nt(' <lt' c..ulágcr10
ci. dara, )'ª t¡_uc la lránsidbn cnln• un tipo y otro t.'.s gn1<lual. tipo 1)' fibrai>elá..;;lica:-. (Cigs.. 11.2 y..!L)). La capa .u.fwnlicia
lo nonnal cloque los vasoi. fiang.uinc.'()i.:.t<:o tnpu ngan<lela:. se tontun'1a en furma gradud.I con cl le.Jldu ..:on.1uul.Jvu dél
stgtucul~i.-dp<b o túnic-a~ que M' n1uc:.lran en la.~ fi¡.;unt.o; 11.2 órgdn~J por d t ual pasa d va.so .!>anguint.'O.
Y. 11.3: túnica intima. t única inedia y hinic-.i. advcnt1ua.
Vasa vasorum
l.o 11om1al que los \'<t.:.O~ gra.n<lc.!> contt4ngan Vtbtl
Cl>
• Túnica íntima l'tUurun1 (va.;;o!'. Je:> los va,,,.oi.), que son artt4nola.!>, c.-. ;1.p1lares
t<? túnu:a iutuna prt.'St'nla w1a capa de cCluta~ cntlotél1a- ) Wnulal> que .:.e rainif1t'an ttin prulu!>i ~)J1 t'n la ad\·enltt:1c1
lc:. aporad<i en una Cápa de h.'JHJo t.'OUJUntin> laxo, la capa )• en m.c nor cantidad, en la pun.hSn externa Je la nlC'tlta.
i.ubcn<lotclial, t¡ue a ~t.~ put."<.le contener célula.;; llllL'iCU· Luí> vasü vdsorun1 proveen 1net<1bulitoi. a lá a<lYtnHc1a y la
lan-:. h~a:,. [ n lá:, artéria:,, la lÚ1u' a inluua e:,lá :,epa.rada d t" rne<lia, ya que cn l u~ va~oi. rnayOrt':, l.u. ..:apru. i.un n1ur grtit..
la lúnica me<lia por un.i. lin1ina el<tilica inter na. t(Ut." ~el :ta.\ 1.. un1u par.J :,cr nutridas i.ofo por 1..bfui>.ióu dci.dt: la 1>an-
c.i.1nlponente 1nai. externo J e la inhn1á. r:..ta lánuna. t¡ue se gré q,u1.·. c.:1n:ula pur la luz ,·a...::t:"u1ar. Ei>lO:o. váSú:o. <l< l e~ va:-.o.s
curnp<ine pnnt·1palnl't:'nle dt" da..lu1a, t.:unllcne abcrlura:, Mltl nv!a:, fre..:uenle:, en \'Cnas yue en urtc.'nas ( fi~. 11..l
(feut.'.l>lra,tonc:.s} qui." po..\1l>1htan la d1luMbn de i.u:,litnéta.\ } fil}. Úl '1.rl<."riaS Je <lifuuClro IUICnned.Jo y grande, Ja
para nutnr la-. célulai. :,1lu:l<l<L;; u nl<t)'Or prüluJHhda<l dentro inlÍln;~ y la r~g.¡ On nl<ÍS inlcn1a Je la n1~d..ta canxi:n de t'!l.<ü
de la p:i.rt.-<l del vaso. (Auno r~uhu<lo de la Jalla d:: le ns16n 1.:~uunun. Ü ai> capa.~ r<c1.bc:11 r1.xjgeno y l!.lL"lanc1as nutri-
1
arh:rial )' la OOnlr.K'<..'it111 del va:,O en lit Ollll' rtt.-. la lánuna tiva!> por Jtlu:,tún <lt:.!i<lc IJ s-.anbrc t¡Ut" l'Jrlula pur la luz del
elá:;ttca 1nlc:>rna <le- l a:,árteriai.~uclc p n:scnta.r a:,pcclt' on<lu- \a.;;(),

k<lo en lo:, cortt"!i ln:,tológicoi. (Op, 11.2 »!!2)·


Inervación
• TUnica media la m.Jyt>ría d e fo:, \'3l>Ó..'>.sangu(neo::. qut.•oontk•ncn nui.o;tu.
ta tú111ta mt.'tlia t"lotá fonn¡u.l:.:i po r c~pa¡,. . ::on,éutri·1.:all de t~) li..;;u en Mti J>tl.ri'dci> pn::,cnlán una rc."tl protusa <le l'ibrai.
cc.:lula:. rnuM-ula~ hi.as o rgan11.<1.tla:. en <l1spos1c:u'1n heh<.01- a1111di.tucai> Je la u1crvat.-tt'>t1 :,unpitJ.c.·a (ncrnos \'aM.unoto-
dal (fip. 1 J .2 yfil). lnlerpu1::,la¡,. entri: lruo céluJ<Uo nlus~u­ n:i.) i uru n1..·urolrdn:,n1b or e)> lc1 nt>r.1.dn'nalioa. la dcM.'a.rga
lan.•i. hi.J.i.. hay ._·anttdi<lé:!> \'Miablci. di: maln.1.. extracclular de nor<i<lrcnahna por cli<li> fc."rmui:tc..iunc..\ nervtOll<l.l> p rn<lucc
éünlpUt'i>la dt' Jibra.'> )' lfün111as eJá...\tka:., flbrai. l't'lilularé:, va:.~>._·onllt.rtél..'.ión. C".01nu e¡,.lai. lem1u1.i c.'I011~ ncrv10:.as ete-
(t.:olágeno tJpu lft), protcoglu.:an tt'i y glui:opro tcina:,.. la:. l'Cnh::... por lo g1..•ncral, no flt'.111..·tr.i.n en la tUnka nlt"tha de la..,
c~l ula.\ muM.uhm;¡,. Ib a.... M" cncirrgau úe la protlu......1ón Je arleri<Llo. 1..-I ll<.."llrótr<i.n.snusor nc..c:.ita <l1fundjn.t> .i. una <lis·

- Endo:elio
ln:ima-
·"' .... SubenOO:e6o

FfGU RA 1l .l tsqlla.'.OOdtwar(mj rmruldrdr oo prep:t11du hb1uló9ko'*"'Jdu (Oíl h<:llliltbiilinai-reina(H(J \l14',;.ir.·11J yde 11n1111r.1tia ti.h~ Uf.i61 ccnLI téaik:í \\e~rt
plr" 1'50VC!i..1'igtl~l.IC.is (tkwhaj. to laIUr.kJ meii.lde un.i arteria m~1pci..'6x1111loltlm~tulu liso, nwatl.tdl qur la t;'.nc,Hnt1...li.i ~las af1t'i~ dJSl.LI\ nta fonn..td.i pu1 ~\de­
mull:dulso i11lc1GJIJ!D lon IAmnls (olJ;tt(A l..:I úlpba~tntló.i yld p_'(OOnettt'!n.uSrld t1111ica moJ,¡ cixi!IOO:nvasos \~O\ Pl"ltl"il~fwisa 1\i'Sl.vum>. y6tf.i~elbs.W.:b y(djgl'U*'-

booksmedicos.org
11 1 Sistema circulatorio
lan<.ia de van o;; n1icr0111clrui. para poder 11<.og.tr a la... célula:.
m~cularcs Us.ru. <lt' la lúuica me<l1a. La at:ciOn de c..:;o:. nt-u-
... Estructura y funciones de
rolran:.nusorc:. abrt la... u1uunt.":!> 1ntcn:t•lulan::. c.:0111wucanll.'i. los vasos sanguíneos
de l.u. et'lul.i.:-. n1ui>cularc:. li.!><lll di.' la ttin1ca 1ncd1a )\ dé <.'-"lt'
modo, la r<."l.puCSlá al ncurutrani.rtliMir .lit' propaga haci.t l<LS .A lo:, hncs didác.: li~oi.. lo.> \·<t.<itkl; s.i.nguín(·üi. .trterialci. se
cClulas 1nuJK:ul.i.res de la:. capás 1na:. 111tcmru. de t"Sa Lún.k:a. c.:·l ~1fican
:,cgU.n i.u tl1áuletru é'n arte.na:. clru.ll<.11.!o gr.tndci..
En l.u. vcnru., lai. tt'nninadí111c:-. nt'rviu.\a,') llegan a la:. drtCOdlo dC diáJn<.'trO lllt'dlanó O arl<.•ri.it:. lllUloo..Ularéi. r :trte-
ttin1..:a... ad vcntida y tncdia, pero )U d t'nllidad tola!<.'.!> menor nolai..
que la de las arteria.... La:. <trk•na'- <le lo.... mti...cuJo:. c:.qut.-lé-
ticos también n."t:il>cn tcrm111a.:1onci. nc.•rvto.i.a.'> vasodil.tla· • Arterias elásticas grandes
doras dc u po colin érgico. l.a hlx:nu.:i6n de a..cükolina d e
Clla.S h~rn1i nac:io n c.s colinérgt\.'a:. Jeten n ina que la.. célula:, Las .trtt'rtai. el<l:i.l1cas grande:. <."Ot1lribuycu <t cstalnhzar el
t•n<lutchal~ pro<luzc~\n Oxido 111 lrk~ que .se diluu<lt.' a lra- l1uJO ~nguinoo. La..'> .i.rltriai. effu..t10..-.a:i. 1ndu~<.·n la aorta y i.u.'>
\-é)> Je la:. 1.élul.i.:. 1nu:,culare:. lb•.t:. ~· ac:tt\'d un .sti.h.•tna <le gra.ndci. rJJn;.;:,. l::.luS \ 'á...o:. licJH:'n c.::ulur an1ariUt'nlü tld>i<lo
m::nll<lJetu..'> intracdula.rtl>, el <lel Ci~·iP c.:ídku. [ nloncci., la:, a la acumu.lac:ió!l de ela.stina cola túnica rncdia {ügs. 11.3 y
cCluJa., 1nuM.uláre:, Se: relajan y la lw. <lel va.;;u :,e dilala. La:, 11.-l). l..<1 intun a, c<111 abuuJ;.inlHt <le libra!> elá:i.lJC"d$, (.~ n1á:.
lcrn1inac1unt'S ner\'it._..a., a.1t-renlt.'1> (:.t'n~onal c1;) de la:, arle- gru<:.i.at¡uc la túnka C()rré.!ipon<licnte en una .utt.'ria 1nul!CU+
r ias incluyen loi. bttrorrec1:ptun.-s (r("('t'ph,rci. de p~i ún). el lar. La l<iuuna dU...t1ca interna. ~u nquc ~cnlt.'. no .M' di.i.-
:,eno <.'arolid<.'U y el arco <le la aurla. corno tamb1én quirnio- tinguc c.:\)11 c.::l.i.nda<l ~k l.o.:, detnái. lánuua:. elástica~ cxj3len+
r r<.•t:cplorci. dt la carótida)'!<>:. lUCrptb aÓrhCO!h te:, entre lru. c:apai. n1uM.u!are.-.. l.a líuuca tncdja i.c .:ornpone

Túnica media

Túnica adventicia

FIGURA 11.4 Ctistr Ir.nvtnalqlll' ml:\'Str,a pilltrde 1111'1 arteria dastk1 (.wm ~Q'il!I CJl!bir); pll.'Wl1.a una tunilf medid blm d!.Sotr.o!Ud.t ~cootitmY.rlas IA.11i11~ dihuu~.
Ln lltdic.s srñ.t!n ~ 1'(.')11 \050!"..o~ dt lit tunica Jd\-Cl!l!áil. ~«ddóu: fuaiu! b.iio t Ad de «:tudnt. NP.dli!no dumcntt>.)

booksmedicos.org
-
de una ~cric de lánunas e lál>tic:a:. pc:rlOradas, 1:uncC11Lrka,,
c:uyo nú1ncro aurnt-nla con 1.i. cdall (hay unas .JO lám i n~ en
et re1:tCn 11at:1do y 70 en el adulto). Í..J1lre lai. Já1nu1as dái.!1·
ca:. se úi:.ponl.'n <.élulali mu.!>t'ulan:i. hi.a..... libra:-. de <.'olágcno.
.J0 Hlstologla aplicada
Histolog1a Básica

Lli,. a'lcrl.u wlíi!ll mod!flC.Ki011~ vrog!t$lu.1 y gt.ii!'ucllc~ dt'sde d


nJtimier.11) l~N !11 1m1Ntr,. ) t~ difü:il ~1&.c-1 el µuoto €".n el qur temd
prol<.'<181ucanus r glu..:oprülCÍll.l.\. La lt.inica advcnttda Se nlln lu~proce~u~ nurmil!CS del de~.111ollo yet mommt.o en rl ~ COfllierwm
halla n:.iativan1Cnh.• JXXº dt.~anolláda. líJS pO<~ de- inYOIW:.n. lada ilrti:fiil ueJu: 11! proJOO poltrón de en\'tj«I
La tluuc-a nH:tlia de la...:; arlcri.t..'> gr.u1dci. con1icnc \'<lnai. mienta
lán1inai.-tlástit.'á:, que parti.:ipan en 1::1 in1porL~1nlc fu1u.:1ón de Ln k-Sioncs iltcro;duótl(,u ;e tadclcril'.ln µoi eng1u~Jm OC"ntus
tornar él ílu10 tfc $anf;ré 1nás urufumu~. Durante la C('lntn1c- foc,ilcs de 1.i mlhrw. pt11Id µ1uhfc1<Kión de l.i~ u?~Jl.is mu~cul.uci,. ru.i~
dóu \·Cnlricular {siMolc}. la:. l.írn1na:. dá....tu.'a:. tll.' la!> arlt•ri.i.:. y de ciernen!~ <.c!u1l~ y cx11.uch.tJares del tejido ton111ntt."o. pt11ti
~randes ci>tán <lb.tc:ndida:, y rcdu1:c n la \'ariac1ón tk prc:.it'>11.
dcp6mi>de tulc)lecul en~ célubs muscu!tló lhdS y I~ 111;1uúftgos.
Durante la n'lapt1:1611 \·l'ntncular (di.U.tole). la prc:.iún t'jt.·r· Cu.mdoprcscnt.m ur.c191an cagad~ lipid~. ese1s <.élu~ se dcnumlnan
telulas e!ipl.(111.0M~ 1 fot1ili1n ~.Y.c.nde g:re1s.i 01M1\·aW~ • ~up&e vii,.tc1
dda en cf vcnlntulo cae hasl..l ruvdo tnur baJO!"' pero Id
q~ wrc1<t«l.ldn l.i e1tct0\deroi.b. ~ e1!1c1o1uones purden tKlmtkM
proptédad d.ística de la~ ar'lcrias !:'.r;uuk~ ayu<la a ntantC· bo1s14 l11 p(lr(ión Slt~rncl de f.! tiln1(e1 m<'i!iil, 1 el et!Qios.lmll'nlo pt.'tdc
ner la lcni.iún ártcnal Como conl><.'<-ut:nckl. élota úlli1na y la dcsm~ h.i~lil ob~!IU!f l.t k¡¿ d!'I \'~U. loh a1 tc1'6.~ tOIOOi!lid~ e~!Jn
vcfoc:idd<l de la $augn: dbntiuuyc.•n y vanau n1cnoi. a tnt.-dida entre 111\ q•Je91esen1i1n lnll)"OI predbpo~id011 e1 Id .uennOO~b. Se (f('(!
qut..• aurntnla la d1i.lat1t.·1a al corazón (fi¡;. 11.5). qur d cng1!)~4111;01tti ur.ifoonc de IJ irtlimol e~ un fonómtrio 11011lhf:I del
t'11'll.'jct1m:1cn1a.
• Cuerpos carotideos Ue1tas e11trdc1i,. irugan rt-giooe~ defüw:lc1~ de Ctgan°' ~cc:iflro,, y
lc1 ink'frlipCion del .ipurte dt $i!lligre ~fudute lii nt"troSi\ lmUl.'rtt del~
l l)!'I tucrpo:. ~drolidt."t),,\ .i.on c.¡uinu11rreccptOn."i> !.Cll!'otbl e.~ lcjida1opLlf 1.Lt1 pcoc~u pdolóq.i<.o). bu~.-ifa1l-0~ ruelenpwdvdue eGcl
a la <.'On<.enlrdt.'ión Jt..• <libx1<lo <le éárOOno y oxígeno en la Cllfe1z-On. los. uflur.c~. el tc1di1u ~ea .tlguu01. olrus ói:gímOS. (n utr•~ pi11
!'langrt, que i.e hállán écn:a de la bifu.rcádón de la arh'.:ri.a lt"Sdel 01g_lo!.t1h.rno(to100 le1 ¡:di ldSi1na~!utu01b .i1ttri11le~~• fn•cwm
c:aróli<la t:u1núu. E:.ai. e:i.lrut..lura:. C!'lt:in inur 1rnga<las por l~ y 111 00~1r1.Alión de un.l í1rtcri11 oo wnducc 111.J ne<rosls del tejido
~'Olque el ftujo de ~191e se m.iolk'fl('.
v.u.os t'apilan:i. k•nc!'ltra<lm t¡_ue rodcan la.' célul~ ltpo f )'
ü.1i111du M1U1hlCil cncd;,i dt 1v1i1 .-11tc1i1l l'! i!&ildrbido e1 un ck-ft.clo
tipo H. l..i.:. <le lipo 11 MHt t:élulas de !'l(bh~n. nli(·ntrai. que
cinbrioaariu. unil enfü11ned.ldo 11no1 lc~ión. Id p.ued d~ld .i11e1ia ¡:ticde
la:. de tipo f conttt..•ncn numcro.i.ai. vesicula.!> que ah nac:enau di!ldt~ en form.i imporL!utt'. (u.:mdo ~ proteso de ddrd:ld(iÚn
dopan1ina. .i.crolu11u1.i.) a<ln:nahna ( Ct~. 11.6 A r B). l.a .u.in:u. pt.Y.'de 11ilnsfom'l.ir~e en un .wielé.ln.):_ La 1itttJ1.!-del 11oo.i1i~Ud
n-w.~·oria d e loi. ncrv1oi. <ld cu(·rpo <.'arOlidéO suu fibras afe. 11.'llCtOnY.1!.'tíl\1.llgllm yp!IC!f.ZUUWJ l.t m1itHt.
n·nh.'.!> (llc\'an unpuboi. al s1i.tcn1a ncrv1oi.o central). F..,1os
n:.:."eptorc... w u M'tL'i1bk·!'l .t la baja tcn.-,iún de uxigeno. I~ con·
Ct'ntr.i..:1tSn cJcvaJa úc <li6x1<lo de carbouo y la dh.1n1nw:iún
dd pi [de la .Sangre arlc.•rial. Ati.n e:i.til SUJ~lo a Co11troverS1a Le~ t.uerpo.~ aorticos ·lié 101.:altt.ail en d art-n d<.' fa aorta. .:.on
el tema <le !'11 :-.on la.., lt.Tmu 1acu)nt."S nervioi.J~ aforcnlt..·s o \a., ~lrut.. l u ra:-. !'lt"lncJanl<.'.i. al c u<.'rpo ..:arotideo y c!'I po~ihlc que
c¿;lufa-, upu J los d crneu to~ quim1urn'C<.•ptorc.i. princ:1palci.. tt'ng.an luut..ionc:; M'tllCJ.:'llllci..

Presión

Aneria ds Art~ña de Capilar Vénu:a Vena


gran caibre mediano calibre

«
FtGU RA 11.5 {id'ro deId ltlatitii miro Lb caracte161kh &: I• 6~6611 ~~ (ar11~~ yl,j ~l'.1Wza & lcg V<lSl)S ~11n911bros (ct\:l}oJ. l.d presién 111 ~ni;re al1t'!i•I y la
1ilpi7.:tdel ~odi~111111t1)'l?I! y~t' tcrnJn m~tt™ar.!cs • ml'Ó:dl.I qir olltl•m!a I• d~l.ntu ill U11.ut'in. C>.I &inud6n coiutide<.ro lJ 1l\tx.dlmdcl nu;rnHYfb~elil~ilai l etJumc-111.0
'*
de l.i untdJd de «lul4'> mwol.111.'~ En I~ oll'leriil~. O1Jil'Ko ilu;l!a lo~ ül?Íll>S gr~du.to dt' I• tilrll<tu1J lt» v~ r ~U) prupicrl.Jde~ bcfisit.n.1 Rep:tdat~ con autixl:i!OO"~ de
Ccv.d'y :'V:ftx1'b.:Aitw'H&otw.l.2J&•cbi9tt 194tl

booksmedicos.org
11 1 Sistema circulatorio
..

A
FIGURA 11.61.as dm miuufolog111fil!S!Ay8) i,mtlt«tt.e~ dt• 1111 tllt!ptlurutitko. l~a etruil\lcl l')rrt.J/ Vd~u!driud~ y~n~I'*.i la h9;«i.1. lm ~dm ~en ~nóa; ~~. 1'11
A.ooa~dMa~~11911tto~ Pl~xñU1. _,_~~lutn):(bopJll"'>!i!nen ¡;tJr.dos f'"~. cm 1rwJM)Cn<~1111bf6:m!lqur<attienr <:Jl((dclmin;IS. y~NU.n 1odrud.is pu¡ d>ki:i\ de ~tf)lm
S!lncj.lnt.n dn 11~W. LI &th.:i~ñ1'.i u11 pttklbq.c l:nT.ll!hc d tndtlldio drmupltr.'>dnga:n«L~dtklt Lclnahhit.J yM.i de ll!lui'i11i1.A. f'oco «.1ne~u.8. Nro.Jnoar.r.rntol

• Seno carotídeo Arterias (musculares) medianas


Lo .., l>t'nOi. t:arotíJ~ son <lili1.l.lc.:iunL.!> PL"i.lucn~ de la.'>
0
l..b árlo;:na!. mu:>o..ulart:, de <ll.lnk'lro 1nt.xliano conlic-
arter ias t.11.rúti<l.i.s intcrnai.. [.-,.1c1i. senos ~01111crK•n l>arorre llt.'U w1a l{u1ka n1l'tlm lormada. en cl><.'nda, por t.~lu1ui.
4

.;:epture.!> que d clcC,cln van;tdtlnci. de la lt'Ji..,ión artcrial y musculatt:. Iba:,. En l<ll> wiéna:. n1uscularc,. (ftgs. 11.2 )'
Lrani.mllcn e.i.ta 1nt(>n11<!.;;1ón al .!>Ílit~rn<i ncrv10.....o <.<:nlral. l.a 11.3}, la inthn.t tiene una t'<lp<i ~u~n tJotd ial un Pº'°º m:li
capa 1nc<lh1 de la pared \'<1J>Cuh~r t•.,.. ndb <ldgada en los i.c11<1l! grut.'Sa que la dt la:, artt.T1ol.is. f.a l<inunJ. cl.bt1t'a 1nlt'rna.
c:a.rotídco:-. )' rcllp-OnJc a lal> 1n<K11l1c.:acíonc:, J,_. l.i. ten:,iún el t.·ompunt'nlc n1á:. cxtcrnU Je la inti1na. t::, pronuncnle
arlcrial. ta.-. capa!> inluna r a<ln:nüda Ltent>n lcrr1u11<1.ciun(')> (Og. 11.7), y l.a túnica n1c<l.ia put.'tlt conlcncr h.a.sla 40 capas
nt.•rvio:.ai. 1nucho 1na., abunJ.i.ntc:i-. El Ccrt'bro proc.:c.sa l<1:, Je c.tilufas n1u.." -ula.r-t.';S liSai>. Esa.' c:liuta.-. se t'11lrt.•rnc:t.dan t."'iJn
u-npulMn1 oc:r.,<1M>:. aícrcnlél> p;ira rcguJ.i.r l.t va:,ocorL'ln'--- un utitncro \'<!.nado c.lt.• támiua.... clá~tt'a:. (:..t.>gUn d l.1J1)añ<•<ld
..:1611 y n1;tntc11cr la lcnsic\n arterial nomlaf. va:,o) y támb1Cn 1.'0n fil»-<t..~ rt.•llculan::. y prfltt.<t~lut.anóS , LolÍu:,

booksmedicos.org
..

FIGU AA 11.1 U< rt ~•nm-MI ~" o.ltk dl'-.. ••W1W 11• ~ 111•11411~1;,i dr mt'tlim c.illlur; l.J !.a t1m11.1 .el" MI. .. 4'otif(tn 11nol ~ngu11ll~ Pl~ 1..-W ~\;.l'll!!!)
!t~ IOt'll: 1110111• b~>ic.I ; !!UI ~ t11luldi11. ML>áo.1111> •1.1 111 ll I

,.-.,.,J........ b pn'fU..dula - - - - liw. '" ......... c!i.-


- ......,... d " ' - ''"'1"_.... do b
'IC'cnt.umltacn.La,.~m.n...~ ~ l.a.aJ,m-
.-a .....ita. >ú1u

IKMtie "''ftlJ"O: Jek"IJl.1~1 l.ua.l l.n ni.i IUDL• >e


~p,nbtc.'n'.1-"""'~lwJ.il.ktr..1'iiJlll •'ll .. """'", ncr tu ·"'"~ •ltfll'lftos.b 1m ~
4

dirttk\
"..., •• Jt· l.a .khc11h1.u (n,TI'J \'IUt.IOf''tl. '""''"' ,-..1n-.1ur.:i11 llq;.m 1$.llt•111ol'.'ll•~r, tn ~.Udi..nJo•WI"'""'
a s-~:11dt..i1 ho11ot.i. l11 p11roon mcb• c.Alc11•• ~ l.t 11.101-.....l nk.'J.12. v.tw~ llc< l.t '"'\lvl'll~· ·• \ia111 lon "' r~1.tifo fa.iolQgl(o dtl é'o.1911110.
1.h ,1rh:1i.a.' nnl,1.UI~ ¡:oue<lt:"J11,.1.111l"•l1u t:l llu¡o J1.• li.1 '..ngre lo\ t..ir1bll>\ dt d!il'llfll\I dC' nu\ v~o-~ 1tgul11n 111 p11'UllPI dt l.i
de , .•11111, 1'11}1.llllh 1n 1.•d1an lt.' l.t llllllN\.1.h•n r l.1 n:l.1j.1... 1un <le s.111t111:. l'l tlujo, l.a wmpti.a!llU) 111 (on~e1vi1d6n dd <11lor l'n <il'f
l.,¡,, ...dulJ '> n1u,... uJ.:i~.,, hsa.i.<le a.u luu1...o1 llM.'\11..l. 1 n L1' r.11nJ..., ''" 1tgl1,1nr) dd <vl·1¡;u. Adcim.i~ de e-.~ toocxlol!t'' d1ffll•O f'llll'
;1r k1 " ,¡1 J w11vii11 r1htr1t r.lructurob mh l(lll"$<lf)I.. ((lt!IO lu\

-,-................
1n.h lin. Lb tunkiL'o !tlln m:h ~l~;,¡J..... Olar l l 8 " ~).
~ ~ •r luo.•IW,... ''*'~••Ir ta 1.t:i. ,_w * ,,...t,
11 ti tirc.llo MLA •e... J e.o L.• lft'i'!-ll.W90il k • tfrioll
kn IHo\.
.t l.
• Arteoolas ..
...,..~ ~....,_.*' ............ -...........
~,
..............
k> gmcr.J. ........, un .W-U.. oakrU •CU mm y
,....., rd.i&n-o<n:U.. fi;,. 11,!01.lll!~ 1.a"'!"'
~utwl ~ mtl• Jd:~ [a."' i111Cf1.;:U. JIU) J't-'IUC-
~·-ftl'li~--
.,...l'ullt'< "~ft-
... _ .. ~ ddht>•lo .......... '
fl,¡¡
l'urw.·
t.J1 Lal.ul!'l'TUcl..uuc.?m&a-n.1\ La,~"'mi;J.lttadcu1m­
U-IU\-4'.!.kcd~1~u&an: .. hw.. ,1&1... t"'!?"I-
J
MNc.• atl!llOaW _..e,
" ...... .rutwl '"" Ln 1&111t9ese. .rtaGll'!lC!Ml..... " ..
poi~ llf1'in,n •r.¡
lUlo y '4' 11.aip•hc.O
,~. l'tl 1111 111.t ,..1r'-ul~ n<) J1f'Ol'11Wt IJn1111i1 d.t~li. A~krnii.

booksmedicos.org
11 1 Sistema circulatorio
..
FIGURA 11.8 Cút1e lfclll'i.'4.:WI atr~\ts tlrllfil «lfr~ pl'QUIÑ }' ~ wrmpcudimb?
vw.J muuulill (6m11 c.:~tuootU dela Yll)td«:ltJtiún, k llitttili~ \e enwcnlt1 !~ de
$.!Ugre, fü1161w:flo lnusu.(. yLi l.lminít dJ>l!U iut~l7lo1 IY.I e\IJ btcn dd'rilil. !n d w;:b
«r.;or.<1111 ~umda-."llr t&nblm pueden \'trst mud1i1~ e<1.ist:trl~ de<11b?rrdspeqoeii~ y
YASC1t:lp.l.ira. •'.(olurJtioo:b3ni bW 7.1DJI dt' t~dm ~. M.'tdl:mo iluml'nt1>J

-<
~

:;;f "' '


'~ FIGURA 11,9 C<.li'USlrilr.M'!l'Sdlb dt> .icti:isdtprqutilu rab:e.A. La laminad!Sleá

l .r ' '
~ ~
' _, oo.w blóton~ bY.h!M dt tcfotd111i1 y~ ubSi.-1'1• wmot11• (')lliY.lllri pl:dd, dr
JSptxtc~du. d~¡o del en& tdiufp.H1!0 dt &uta>- fMi.>dl~ oT.rncn!o..l B. La Umiw
, 1m.1lt.1 e\Li bim k ftnidil y~ l!óo de r.fgro wnint~d t°poora dt Redia) im!l:l'lle LI
100 dm lur!li«l tlkli<lt! d• loMI. (!loo> mmt<I

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

_..__.:ro.L ~
-
FfGU RA 11. 1O'ta~o~ dt la mil"l(X'iro;IJtitÍn dd ~mi dt C11J httnbrJ dt 1c116n doméstiw ton !Mf'i t1.Jnh'el'Sdlt!S 6: t.l'.>1 arttriW yw;11Ídf atunipiiiinte. ObMÍ\lt\t d nOOw
91.inde y.il.wgi!Ó) (p,:.r,rodeJ!edllf} de un ptlricit.o qur re<!ea p..111c de~ p~ de uiw 'tnula posuplJ1. Kclur~l6n: .i:lll dr lduiiimt. ú11ln Jumr.nlQ.)

• Capilares énlrc 1 )' 3 célul.i.i. (fi1.:.. 11.13}. [l>As ..eiur~ !>e <iporan en
um lámina basal CU)O!!> con1p<>11('"nte-s n1ol~"ULu-cs pn)du-
lo:. va..;;os capilan.-s i.uJ'rcn v-.i.riac1ones (."SlructuraJcs t¡uc ccn la:. prupt.t.s c<.llulas t.·nduldiafc:..
lü:. J<laplan pará ejercer diícrcnlc~ gr.idoi. de inten;:;unb10 Por lo gt:ncr.il. lal> et-lula:. cn<lolcli.tJo. :.on puli,gonak·b )'
n1clabóhco entre la :.angre y Jus lcJidu.i. c:ircuJu.lante~. Lo:. :.u c_ie ma}Or .-.e uncnla en el sentido de ta ~orricntc .san-
capihi.re:o. i.c <.u1npuncn d e una sola ...:apa de células cndolc· ~uint.•a. El 1nidl·o Jé la tClul.t c udoteliál suele provc:ct~
lialt.>s que Se: c.•1uullrul en fornla Je lubo. fj di.lmctn\ de lo:i h.u.ia d lutcnor J e l.i lu:.r. <ld (;apilar. Su t"il.oplsM~a <.'Un·
c:apilarci.u.-..:tla enlrt.• 7 y 9 µ.in.)' :.uc.'\:tensión no~udc :.upc- th:nc po<.u.-. urgánulOll rcpr~:-.cntudo:i. pnnt-tpálnu.•ntc por
rar kn :.o µ.1n. Siu c1nbargo, pc'~C a la pt.'tfue1ta exlcnslün un .:01npk",iu de Golgi pequcno, nlilO\.'On<lna.-. y pulirribo--
de <.-v.da .;.apilar :.<1.llguíneo cu fr1nna 1ndiv1dual. :ie caJcu· st11na:o. libre)!, a.si co1no c1.fguua:. ' btcrna:o. tld rctít.ulo cn<lu-
la tfUC 1::1 longitud totaJ del l.'.'ünjuntu de lo:, ~pi l are:-. Jcl p1a.:..m.ltl.;.i:J rugo:.o ( lig. 11.1'4). l<l'.> (;<'lula:. t.•n<lolchale:. ~t.·
cutrpu hun1ano ill.can:t.<a lo:. 96 000 km. En un corle lrai1S· fijan wla.i; a otra:. pot 1ncdio de!- :tónulas ócfU.Sh'llS en :-.us
\en.al p ut.·J'c vcr:ic q ue la pared <lt." los c<tp1l<1.rcs i.udc ti:'ncr :o.u¡.n:rllt.1cs latcralc:..

FlGURA 11• t 1 (or1e trdnS\\'~I dr ~ \'l:llUI~ ~~y 6Js amwld~ fam'td). HUIN' ~ as pa~ de~~ • 111i«. ~un mh 91ues.1\ qu!'l.u ~ las ~s. u lfjiOO (1;11Jl!n!.MI
llm !Oika lu~ 't~ {(di:f4ó6n:.:ittf de ttta:dN. &T&no .iumcnroJ

booksmedicos.org
11 1 Sistema circulatorio

Lámina bas"'I

\
..

FIGURA 11.13 ~nl4Ci6n tñdimtmlo11lldtW.1t~lit1tlll'11 desi \'.i'iO upl;womti-


P.OOli&,;"\iWcl:lJ yun va:sou pti1t.00 frorst1 il<iM~en }llp.tttd. Om-~t1dr~wn.1! moc')lt.l
ql.ll!, ai t'l.tt cjMlplu, li pilitd u p!lar e;t~ fotm6d6 piledM<flul!i endtlldulo. N6it~· l.i
1.imillil bJ~!i i;_O!C!l\IY.~ I~ tc+"h~ caiM.efllles.

LL' zonuJae uc<:ludcntes .. urnpfcn Ull á lun.::16 11 u n¡xir~


tanh: en la lls1ología úcl !>istc.!n1a (.lri..ulatoriu. E_., ta., uniunci.
pre~t:nhtn pcnncab1h<l.aJ van .i..hle a Ja., n1.a1.1'-0n1t!lé..."Ul.a..:;,
.'>t:gún 1:f llpo <le va:.<> l>.t.nguíne~) C(>n:o.i<le-rado. )' J csc1npc·
n:m un papel fli.10!6gko :.1g111Jlcalh·o, lanlo en condt..·u 1ne~
nónnalc:. como patolOg1..<1:t..
FIGURA 11.12 llpo~ dr rnkt0<i1tulKiáD fonru~os poi v~ <;.)n911ín00i ¡xqueñu~ En vanosi.il1os a lo largud t" loi. l.'ap1lar<.'S y las \-énul~ pól>
A. St'«Knd.i ~~I dr olrtl'fiul11-rnrlb1lt'nOlb-c.ipili.-. ttnu!~ y~m!IS. 8. ~JW~to <.:tpilarci. o pc-rKtll<.d..'i, .:élulai. d1: u ngen 111ci:cnqu1mal dota·
m!M a1tcoc:ttmtM. C. S6tC>m~ poi Id .ut.trillcmio ~t'plti(fll.l en d glumt1ulo renill. <la:, Je p rulonga.:u 1n~ t: tlop1~1 n,il icalo larga... cu.,,uclvcn par·
O. Si~1t'ma p01!4 'itno:.u«'rno ~roo.i enel lig.i.&>. (l.da;i111do.coo ".lll.l!Wdtfo. deJ.rsti te dt> l .i.s<.·éf ufa.~cndótc-lml t'll. EsasééfuJru;$1.•J c1u)n1inan pcri 4

RV:.t-~"''d !n<J®><lii> oflillmiw lf<:.'o'¡y.l¡<inga·l~rwi 191-1). rilo; (tlg. 11.66) y >e hallan mdmla' por mm lámma bi!>al

FlGU RA 1 1•14 Millllfotcq;Mlatft<tro.tiG1 &I<Ctl~ lr.inswl1.!t de unc.~!i11 lmbnoo. Mólew d nudeo rlaumlones l'nllr u\JldHoo.~9u!6 ~nroi dtl/«M).Se ~r1.tn nmtt'·
1th :rs wsitul~ depnodto'!h ;r.etlx;) «Nli1't L.i~ J!rdla~ ltl1gm \(Qalm pllti;CfS dtl ú!upla-.:n:l deceluli\') mdo:lS.det IMrdiliio dt!Ul('nli>.~

booksmedicos.org
- L.n " """"n.11~ &a~ mfctrÍrft'\ ~ tn 1'fllll6 "°" lr.ft. aa.6
0 4.JJ'lll.ir fe nc;.ln.ldo (t ' Ucc-ral, ~ cane1cn14 ~ir VH
liCll.)> o poru• SJ"¿,nJ.c, (tcnotracu'fln) ro lb p~.. Je la>
"-duW. cnJ.itclY.lC"o 'fUC nLln (-".lwóo> pur un d.blngnw
pt""4tAn *' W..lltll.I: '~ ....,,....,. [n ~-- >IClo\, da.tmrr W:
leil)úlhlil 1ri1.._~.a<on.a, ti k.ufdo ~ P'ftllM \lit~ wlc Ml.I 10
nc.b <lcl!-'aJo 'llk' I• mc:mbr.ma. ptbm.itt1i..:. &.k l.:t nu ..m.i
t.dulo1. (fig. 11.16). f.)h: <lWrJgma no \Jc:nc l.l t.".'>ll'\A.lut.J
tcjldos, li> qiut ptUÓUtt W.icwnUi1t1on dt lquldu Otnum!Nd.I ei:.cm.&. tnL1m1n.tr 1lr1w Je W1J u n1J.iú Je mt'.mbr.-i.na. l.11 l.11n11l.1
º'
b;:u..d t.L.• luii \.i.1l>O:o. 1...1¡ 11IJtc.!> leuci.lr.t<lo:. e... 1..t-111Lhu.1J 1
..:apilan::o. ll'n<.•, tnHJu ....e co c.ucntn1n en tej1J o.. t.•n 101' que
pru¡n.i <tui:. J. :i.u ve¿, pu1o--<lc llL..,1<111<1rM: t-on 101 l1lrt1111a l.ia+.al
M' produc~ un 1nlcl\..u11l'10 r<ip1d o <lt: ~u.,l.111..:.1 J' cutre
Je liJJo t-t:lul.a.... 1:n<lol1:balc~ Di:iopuC~ i.k qu1: ~ pnxlu.. en
Cllh'~ )'la , a ngn:, t.lll tl(• el nuuu, d 1u loln u1 }' lJ .. gl.inJu
lt•\1unc.-.. en cl tcil<lo. lo~ pt·.rk::tlo~ iol' <l1fCrc o4111.n 1'.U-J lunnar
nut"\1•.. \.l"''"' "-lllgUUl<."t.b y n tw\·a-. c..clul.1.11 en d h:uUn <-tlrl· la~ ent.h.1t."ni1.;u.. L1b l1t.11.ru1nt•l1.•1.uJ.ti> u1yc'1.. L!.d.J.., de Ul!in~r.a
rmtJ\tt )+Je ole modu. pa.rth.rpan t"n c..i rn""c:"' Je n-p.a· CXpér nn cnblJ ~n l.1 t.1r1..ul.tl"Kln wngw.tit>.a puL"tlm 1.ru;ur
rai.íún h1-.tu.a. La proc:na:a Je mkhltl.l. ..k.Lln.1' lntpt"mJt_,. la p.araJ 1..Jf'''-" f'l" n.n kntS.n.<.tono ~ c:nlr.i.t en lv\
"n.1 ai 1~ ¡._'Cf'1.l.1~ ~ n:ruy ukfi .. .ru1ra ~que: C"~ ,duJ.&:. opau~ lnlcr..llt.Wln.
Llni~ ¡..iunl.n tener wu httk.ttln ,onlr.k.lll. a tm.er l1pi•Je \o&Mlc...apd.uod fcnotndo ) arcnltck
l.o.. c...ortlolll."'.\ ~'Ultl('O-> w- ft'.'Uftcn en t-tw.ln• gn&r4~ dWr.agnua, 1.Jn1..k:ri~'-O Jd glt.lltleruJO n.-n.tl t 11;. 11.IJ),
~Un l" ~onllnuW.kl d e t 1 t .tp;! cnJ~4d 1.tl ~ .,u L.unutil En c..'!ltc upu de i.:~ll<.11'• .a lo1. a.hura d.c l:t:.. lmt."-.lr.1.1..h"IO-...,._ 1..
b.l.,.al. c..•I \..i¡lll.u tonlinuu u M)málh.u, el '-4.P•Llr fcneilr•du :.angR" t'.'.\l..1. -..c::poLr.i.J.a Je lo!'I k"jl<lo:o. ~oto por w 1.:t IJm1n..1 Wwl
(ti \--1).t trlll ), d i.<lpdar fcndlnl<lo y cw.rtnlc Je d.loaír•wr•a y mu)' gru1.."\.J }' l \ln1lnu;\{\e4'..\..: Cae= 19).
d 4-.tpll11r i.IJtU).uldt:.
rJ t.ipll.&.r r unUnuu o sonuh.icu fCigs. 11. !.\y .!.1.!i) i.c f.l 1..u<trto lit'º• ~I 'ªl'ilw..r &iuusoide~ lh:n<.· f11i. .. 1gu1c1111.·s
uarac.h.•nt..1 por l.i uw.cnc.·1a <le: Jcnc:.tr.u.111ne:.. o pit1·0~ en \U!> ..:arat-lcni.t-11..i.i.·
r .1rcJ4,, f:J<h! Upo de Y.bO atpi.Lt.r k' Clll.UL'nlrla co h><l~ Jas • Un n.xorndt.' turtuo..u ) J Jo1.metro m uch\1 n 1J)'O t que d
\.tr1cJ.iJt" Je t...,tJo J nu~c.-u)J.r. tcpdt" -..onjunli\'(h, P1i.nJ u. Je lo.:..dcmJ\".s,¡ til~ (cnltt 30y -W µinl, luquckJui..c
bi. ~"-MfW.• ~ lt¡uJo ~·1olo0. C:n c.K'r1~ K¡;•nneo.. pero ou b \d1x1U Je l..& t.1r1.ulJt.11H1 ~:.,'Uinc-.t
c-n d '-1-dcttu. ~llbO. m la!> Je..,, 1'Uf'<'1l4i4"\ ~Lo ,duf..b Sw. t.'-.-:luki 1:nJucdh&ia lunn.m una up;i Jt\oC..uflllnu.t \
~di.;ilc.. . Li 'f"iiÜ y b ba:.oi.JtCT.il. tu, nw1~.. '°'· Olán 'lit'}'-1.r.AJ..u cnt~ \f rur ~ :unpb1~
'-U!".a ~ •1 Uhx.l\Utii). ~ Lunbtm X l:ull.an '-VUMJ \Q:H.uJ.u U u11ipL.,m.a Je 1.uc.d.ul.b. cndotd:clo ~nl.i rnu"ll.h
.:u ..LLJ..,, t:n C'I 1..tll1rl.1MtU. de o;;tJr, LduL.l-. y ~ C01i.~ Jd h:nolrJ.L.1un~. Jc..,¡irma~:,u. Je.o dut.rag.nu
tnan"f'l•ttt' <le rn.u:nnmtla. uLt.~ h"1L1.:s l.b 'ºrt'fll1..10 .tpJLli }' • Hl} 1nik.nJlilgo, c:utn: l.t> 1..elut.JS c..-ndotd1.J.!o
lullol.11cr-.d J e IJll i.;¿(uJa)I. t!o<lulch~dL"- • 1.:t lái111n.; bJli..1.1~~ tlb1.ouh nua.

tui dol oaptlur

\
'1 f :~_..,.,._ ....
ftGURA 11 .1 SN1aoiulug1i1fi.i de:t111n1ta tkl tiwtt' !ir 11n C4P1l.11 um1.N1 11.med .uperui .u~ dr \U~upcrft<iil! l'lll111~. Lu raic~ dt po:xt~N grdlá\) """'N'-)
bl n11mc11»0\ lf'IClllfil"'1!Cfl'IO~ en!I d!uplM11. ~ tfedl!ll sen,,.;n 11 l;mll!.111 b.1WI. ;Mcdidrw Mnwlu.I

booksmedicos.org
11 1 Sistema circulatorio

, -
'--~J\ ;~

FIGURA 11, 16 Cdpil11 fmcsuado de nioo. l.dHlttb:zs wiwl.m l.J~kr.e~l.ra~tt" ad~ pw 6Jftai·¡1i.1.\. ln e.ta trt..Atpu!'Ó.'n wknti.t1t~rú ttimp!rpdr~algi(GJ, cl !Weo (IO
>' d ten!rOo t(). Ntt!esr lal~min• bils.il ltlnlmw en h1 ~Upt'fiol! cxll!cwr tk LJ téhlla endoleli~ {lkttio dob.ftt. (Nt6iirl0 .i11mc1110. Cortl'$W dr l lihoctn.)

Loi. val!o.S c.aptlarc.!> i.inui.uidc.s .)e hallan p rincipal- (art<.:riola.i.) cun vena.<: <le Cb<.'<:bo éa.libn: ( n~nulru. poscaptl.t·
mcnlé t'n el higado y los úrganoi. hcn1atopúyl:hc;o.;;; (for- rc.s) (fig. J 1.12). l.as a.rtcnol.t.;; Sé' ra1n 1fi..:an en vasm. J)ft{Ut!'·
n1adurci. <lc las c:dula!-> de la sangre). corno la médula 6M."a no1> cn~·uclto1> por una <..tpa th;.o.:ouUnua <l<.• nn'1:.culo li:.o.
y el ba.1.0. La c:slru.:. lura Je la.:- parc.·dt.·~ <le csh1s \•ru.oi. fati· l.t.\ nu:tarteriolas (Op. 11. 12), 'luc lern unan por JOrnlar l o~
h la. en gran 1n c<l1dá. el 1nl<.•rcarnbio entre la l>angrc y lo.so Cápilarc!t. ta contr;:t<.c1{1n <ld 1nú:.culo Ji.su <le la:. mélartc·
h.'Jl<lüi.. nolal> ayu<la a regular Ja c:tn. ulacu)n <.'.apilar .en Sslu<1.uonc1>
Lo:-. va..'iOl> c.aptlares ~e a.11a :.lUITI()!>alt i:on hbcrlad r Cor- en J.i.:. lf.lC no :.ca nt.<t:<.~ariu que el flujo :.anguínco ~e pro·
mc1.n UJla r"t"d amplia <¡_uc inle-r('onecta artc."na.:. pcqucila.:,. <lu:r..:a .i. lravé:. <le toda la rc<l ..:apdJr.

lámina ~ás;icairt-:ema

intima

Achientfcia -
=
~-

= -- ~ -
=
- ..
--~

=
FIGURA 11•17 t1 e~q11t\'.f16 wcnp.¡rJ l! o1iu:ltr4 de trM «tuia ~' (.lq.W/431 )'~u vtru atoosp5\!nte tt.!v«haJ, la tunila lntma ytc1 !t.mita add estoWI imkt m;b d!~·
rrolddin ai 1.1 ~l~rid que en l.J 'll'!U.
booksmedicos.org
.. [n algunOl> léji<lúll h.i.r ana.,tu1noiiis arlcrio~·cn(J:i.¡i.:. ( Gg.
11.12} que polo1b1htan el ,~acian1ii'nto <lírCt'Lo <le las artertol.i...:; las pcdcítka~ prcl>énlan vana!> cantct1:rbtk·ai. fundonali::,
Histolog1a Básica

le:. i.On las má:. laxa.... <le tui.lo cl 3j:.1e1na vaM.ular. [.loa..., \•Cnu+

cu la... ,·Cnulas. r......lc e:, otro mixani:,1no que ...ontn!J.urc a n::;u- cu cu111ú.n con loi. ca.pilal\.':,; por t•.1i:n1pl<1, p~trla.1pau t'll
lar la dri.::ulaL·ión en 1 ~ c.'"ápdan.,.. &a,, n1lc."TC(1ncxiu11t.".l> :i.on proé<."M)S inllan1áh)rÍtb e 111tcrcumbios dC' n1oléculai. entre
abund::inlCll en t.•I ml1:.cufo CM¡ut..iético )'la piel <le los pie..:; y las la s..i.ogrc y lui. lt'Jldt)s. Los mt.xltadun.'l> <lt' la iníla1nJ.tiú11,
umnu:.. C:uanc!u k>$ va."'1:i. de: una a.nao;h)n10::>1s ark·no~-enosa \.(>100 la histanuna que pro<luccn los 1n& lOt'1lo.lo <ld tt'jtdo
se conlracu, lo<la la :,angn: e:. f<,r..:ada a atrdvcsar 1.:1 rt.'tl capilar. ..:01nunlt\'O.. altC'rau la IX'nnt:al>UiJ.ad vaM"ular de 1...... \'l..·•uul<1:.
Cu.ando .i.c rda.ia.11, un poc:o <le sangn: !luye en forn1a dtrt.>cta puscaptlarci. )' tacilitan el pal><l.ie lk lai. <.·é-Jul<t:> <li: deft'nSd
hac:1a una n.:!na. en lugar Je t ircular en los \'a:.o:i. capilares. clei.tlt• la .'>illlgre h1:1c1<1 lo:, leJidoii.
La:, Ci.LiJnuhlt't(JllC:. ncrviu.i.a r hurmonaJ n.•guJa1l la c:ircu- SUl t·mb.i.rgo. Lt 1nayorí;:1. <le-lal'I w:nula:. .:-011 <ld tipo 1nu~+
la...1611 <.apilar. y la abundanda <le \'<lW.!> dé lá red C'dpilar t1.Llar. puc~ t(>nhtnen al mentb algunas c:Clulai. 1nu.'>t.'Ulan::,
:,e r<.•l<tnuna .:on la activ1daü n1ClallÓlu.-cl <le los h.:)ldoi.. Lo... lisa." en i.u pared. l.ai> \•CnuJa~ ta1nlnCn purtli:n 1nflulr en el
teji<llh que tic.•ncn lru..as mct.s.bóhca:, a!tai., .:orno t.-1 ri.nbn, Jlujo de .llangn.' en las arteriola.:. pur nleoi.Ho dt• la produc(1Ón
el hígado r los músculoi. car<líaco y c-iiqucléth:o. conltcnen y la M."lft't-iún <lt." .:.ustanda..... \'<lwac.Jiva..; diÍu!>iblei..
una rt.'<l capilar abundanlt.<; lo opue:,to t."S v<ihd1) para lCJldOS
con talÑl.S n1ct.t.b0licai. 00.Ja:., t.'0 1no cl 1nÚM.ulo l.tw r c-1lcJidu • Venas
Ct)OJUnlivo Jc-ns<t
El d1á1nt'lro total dd c.:on.1u1110 <lt' \'a:.US <.<tpilaréi. t's de Di:sdc las \•énuWs. la i.o.ngrc pa:..1. hi1.tw vcti<b <le n1ayor
alrcdc.'tlor de 800 veces nw.ror que d diáinetro de l.i aorta. cahbrt. d&if1cadas de 1nanc:-ra arbiLraria cun1u vcn.t:. pt.-'C¡Ut?'·
c:......o hace qui.' la velodr.lad pron1t•r.ho tle la ~ng,rc en l.i aorta lUb, rnéd1ana.' r grande!!.. la llla}-Orld. di: fa:, \·cna:>Sún de calt+
:.ca <lt.4 320 1nrn/s. tnjc.r1Lra.:; qué en l o~ vru.os capilares es de brc pl'qUcño y ml-d.iano. con diáint.·llu~quc c."&Uan i:nlrc J )'
111ás u rncnu.... O,J nul't/~. El iluJO i.anguínco en eso.... vaso... l.'i. 9 m1n <fa ... 11.8 ). )' conllcnt.-:11,al 1ncnO:,., algu11as cClulás snu.~·
l<:nlü. El lluJO lento de sangre y la pared delgada de lo..:; cupi+ cuJarci. en "us párt."4.-S. En cou<lkioll(.'.)o nonnale..:;, la ínlu11.a
la.res hat.'t.n <lt.4 éMn> vai.o& un lugar favorablé para el uller+ pn:i.<."llla wr.i. cap;i. ~ubentlotd.1al fina, t:oinpuc!>la <lc li:pdo
~ainlno t•ntn: la .:.augrc )' lo!> tejido::;. con.1lmlivu1o que mud 1a.. \t.'CCloo put.-<lt' tah.1.r. La túuit-.i. u1<.'<li.i
ci.tá lün nada por ha1..:cs di: célula.;, rnuscularts lü.,1.:> pt-"t(Ut'f1a,. .:;
entn.•n1ea-J.r.<la:. ('Un libra:. cl<i.-~hcas y una rt:d <lchtada de
libra... rt"hcularcs~ (n las v1:uas. la .:H.h't'.nlkia c.s la nliÍ.ii g.ruei>a
y mej(lr desarrollada <le la:, tÚJdCili> {lig. 11. J7).
Otras funcionesde los capilares U.>:. grande!> trunt'os venosos ..:cn.;_ano:. at corazi>n :.on la...
venai. de gnut i.:abbrc. l..ai. \·cnas gr.u1dt>t. lti:ncn una tú1uci1.
ls Ífe<tH>nlc qoo ki~ '1'6-SU\ u.p!l<tu•s ~ dcnOtU,;irn v.isos de mtc1
umbiu, ~·oque en el!l».se1ei1&.!i111111.11nfmndi1 d~Ultlgcnu, dlQxidodc íntin1a bien <le~am•tlatla. pt.oro l.i 1111.-'tlia. <.>s inur fina. t'Ull
C«buoo, YJ;t1.ni») me14bulil0\ de la ~ng1e h~i.i ki~ ltjdi>S y d~de poca~ capa!> <le cClulas 1nuM.ulart.":'> bi.as y abunclau lt" lcJillo
íislix. ltd.<.lil l.! sd1191~ lud.ni.I se ~ronu<en hs mct411a.mos dtl ir.la con1unlivo. C'..uu J're'Cut.•nch1, l.i a<l\'entkiáconllenc h.a.t.o. Ion+
*
w1biu rn.itc1ii1I~ mlR 111 s.mg1c ylo~ lcjid~ tkpcndCfl del tipo de gil~du1alci. <le múM:ulO hMt y fibr~ col~'>cnai.. E....as venas.
mo&k~ ll'* se ll:lM.potld y1<trnbitfo de lds<..il4tlc11~IU\ c~t111ct11til tn partttular lai. n1a~on:i., <.·unli<.•ncn \·Jh•ula.~ i:n ~u 1nli:n<1r
lá y 111 cis.JloSJ(ión do:-lil'> télu~ endo1eJii1!CS tk tild.i Upo de t.1pili11. ( lig. 11. IS). J..a.., vál"ulas suu pltcgut.'l> dt' la lÚliJ(a íntima. t'n
Lu moléru!as h:drófl.ls o l.i..s h.id1ufobaS peqL'eili1S. corno el O:Ó!t{'nG, fon na <lt' ltl.!'lniluna. que si: proyectan h.J.<.'Ía él inltnor de la
el dió•ido de culxmo 1 Wgh;u:i~. se difondtn o bien '>l' trompu1tc1n de luz di:l v·.:lso, Se: ..:ompúncu <l:: le)ldo cun.1un1.Jvo t.on alx.ir1Uan+
m,m(>1 .¡~tiv1111t1d'ii:sdc1.i membrMlíl p~mátKil de 111~ cé~Jl.t.Sendo
t~ filir<t:> cl<ii.tiCaii ~· .l>C' i:nt.·ue11lran rc\;1;.°:.tida!> en ainbo~ lad~>~
tcli.i~ iko los r.ipilMb. OesJltts, ~ w~ !dnliJS se 1ri111SplfWn pUfd!fu pür endolt.-lio. fut;.,. cslru..tur<1i. i.On nuJnt.•rosa... t.•n C:·3pi:dal
»Un J 1111\'Ó :kt citupl:1~md óe \u céluldSMdolclíales h~Cid ~ w~rfl en la:. ven.as <le los nut•1nbro,S u1lénom;. Ws válvulus, junto
t~ 11puest.1.,. donlk se 11$ dt-st.J1g.l en el eSpc100 cxlf,¡,(_ch;li!1. U aguot y
cia:~ mulétuias hJdtó:fM.s de menusde 1,5 nm de lfiinxtro yde peS:i
con la LOntrau.:i011 del mt'1M.'tf!o ciiqud¿t11;.o c.¡ue rod~a l.t....,
molecL.,,,, mfc1b1 " iO kOd pucdt>n auz.u Wpi1rcd <.dpd.u m«!Ji1ntc ~u venas, d1n!i't'n la :,angn: \•e nüsa Út' retorno hacia d cor<1zbn.
difuo.ión" 11o1:"1é'> de 1.:is cnlooe~ intc1relulart5. <ví.i pilti1<c*ul.ir). tos poro1
!Se- lt» v.i~ <..ipil11ra fenr..o c1dos, I~ ("SJIJUO'> cn11·e 111~ ctlu!.is t'lldotr
hah ce los 'l'd.SO~ ci1~~es.sinu~kli!s y¡¿~ ve~1tuld'>dc pmocitlbiS son " Corazón
e-11o1s vii1~ poi dundi:-p.o.m l<ts rnolCo:las d(' Y'"º 1.imdiiO.
fJ c:ora:t.ón o uu {1r!)dll O n1UM.-ular yut· i.c:- t.Unlroe <lt.'
Hhlllt"r.a ríln1.iC'a 1nientrai. bontb<.''d la~ngre pt:1r d Sti.tcn1a 1;.tr+
cuJatorio. A~11n1:..1110. M:t.·n~argJ c.k Ja produ<.aón <lt' una hor·
• Vénulas poscapilares 1nun11 ili·11u1n1nad.i. íaetor nalriu.réUro alrial. Su.... p¡tn·c.k~ i.e
la tra1oi.k1ún dt· C<tpil.tr~s :a \•CnuJa...:; él> gradual. Las v~nu ­ componen de trCb t.apas: la intcrn11 o t.'t1dücárdiu. l.1. mcd1~ o
l~i. tj:UI.'
s<1n <.ontinuadt'>n 1ntuc<liála dt• los <.apilare:, (~·C nu + uuuear<lio )'la i:.xtcrn.:1 o ep~card10. La rt.•g1ón .:.t.'11lral tlbn)Sa
la:, po:,uapilárt':. o pcricitkai.) nudt'n t•ntre 0. 1 r o.s m1n dcl ':ora.1.6n. c.¡uc:- :.udi: <lc1lt11uinar~c eM¡ueli:to libroi.u. :;Jrvc.•
de diá1nctro y !>U 1:xtcn.:-.ión ei. J.é 0.S a iO n1nl. f.o part.'tl de ptmto Je apoyo para la~ válvula:,., "Jen1á.:; dl• i.Cr tainbiéo el
dé el>as \•énuJ~ IJeue lo()lo una cara <lt.' cClulas cndüli:halci. l>.lht> <li: ongén t.4 in:,i:n:t6n <lc.· lru. <.·é-l uJ~ n1uM.1llan."SC'lr<lí.i<.ai..
( flg. 11. 1O} alrah.xlur dt.• la:, cuati:!> $e h.tUan Ja.:. cd.ulai. peri+ El t."ndo..:ar<lio C!> el hu1nblogo <le la iullma. Je loi. \·a:.u.:.
CÍlkas Ct\nlr3ctili:s. La-. uu1011C'i. i:ntre las célula... t'n<l\Jlt'lia+ !klnguíncos >' * ccnnpouc de t"ndotclio que se ápc)ya sobre

booksmedicos.org
11 1 Sistema circulatorio

w1a capa :>ubcnJotchal <ldga<la dé t~.Hdo tOnJtullivo laxo Lcho. l:ai. l><"L.;cli <lt: laii válvulas :.e lijan a lo.:. anilJus llln-oso:.
que c:-onttcnc ílbrai. t.•l.í..,lÍl.a:. y colágcn il:.. así C(nno alguna~ <lcl CMJ.Udctu cardí.u:o.
cClufai. m~ularci. l is~l~. C..ornó COnc..\.tÓn c nlrc e l n 1it>eardio
y l.i. capa :.u~nduldial har w1 cstralu de tt.·.iido 'ºnJunl1vu Sistema generador y conductor de
{c:oJ1 1re<..ucrh.'td Uarna<la <:apa subcndocárJ..k·a) que 4.0ll·
tiene vcnai., rn'r\'toi. r rdJlld.S Jd s.i.i.kma <le c-0n<lut<1.ic)n de los impulsos del corazón
los nnpul:.o:.. car<líato:-. ((.'.Clulai. de Purku1jc). El oorat.611 ucnc un :o.isLt:1na propio para generar un <.'SCÍ·
Ef UlÍOardio Cí> lá tn;b grt1t:M Je )á$ tápa.$ Jd Cúrd.l.Óll }' 111ulo tÍ Luuco que i.c- d1fundc pur totlo d uuocurúto. E...tc.-
se t:Ompooc <lt.• célula., mu.-.cul.ir~ cardj;u.a.. {,·éa...c Cap. 10) i.blcnm (fig.\. 1 t.19 ~ ~) ~1a con:.titui<lo pur do:. nO<lu·
()rg.ani1.aJ.á... en ci.1n1to:i.quc-cnvudn.•11 la:. cavi<lá<lt.>S del corJ.·
zón con10 un a t':.piral Co1nplcja. Gran p.trlc <le C:.<)!t C!>lralo.ll
se- iilM.'rta t.•n el t.'M)udt:lo t."ardfau:o flbnho. La <lbpo:.ic:ión de
ci.a'> células 1nUS1.:ulan.•.., t.':t cn cxtre1no \'<lnada. de m~'d o que,
1ndu:.o cu un <;orte hiiitúlbgin' <le una n:g1ún ¡...'Cqut"na apa-
n:.. co célula-. ~)ncntaJ:as tn n1ullta.., <l1rc.-c<-ionc.":}..
Por lucr.l, el t:orazún c:;l<i 1..ubierto por uu cp1lclio :;un- ; a5cfculo
Vena cava - · .OF ,, //w ar.:erior
plc plano (1nc:.v1dio) t¡ue iiC apO)'ª sobre una c.<tpa llna de SUP*'"Of
tejíd(I c:onjunti\'Ot(UC.- con:;lttuyc el cpic.".a.rdio. l.a capa iiltbc:--
pto....ir<lii..a de l.t'JH.lo ' '011.1u111ivo laxo o.<1nttcne ven..!.), ncrvtOii
y gru1ghoi. ncrviu:;os. El tcjtdo a<l1poiio1> que sude roJc.•ar el
coraz6n .:;:.• ci<;Utnula en ~I~ capa. El epkardto 1.orrt"l)pon<l:.-
a l<t hoja vbc:cr.:d úcl perltardio, 1ncmbrcina M.•rosa que
...u, udvc el corazón. [ u t:re la hu.ia \ bccr..11 (eptcar<lil•} y la l'lódU<o-~~Q~~J...
s.:no~oin::ricu!ar
hoJa panc.·l~1 hay w1a pcquena ''"anl1<la<l <le liqu1do que h~a ­
hla Jo:; n10\•1micnlu:t J.._•l Lora:t.~Sn.
El ~quclcto L.trdiaco l!e compone de Lt1u.lo O.:(Jnjun-
l1vo dcn:;O. Suii pnnc1palc-s compt1nL•nl("ll son el tabique
n1cn1branoso. lo.' trígonos fibrosos y loi. aiúilus fibrosos_
E..';(a:. C.!>lru.::lurai. Clol<.i n f{ffrnadas pur un lcJidü c'.OnJuntíVú Rñma derecha /
del h az
denso, ' ºn fibra:. <le: colág,c.-nu gruci.as ork•nt<1.tlall en vanas
d1ra:<..iun~.:.. En .:1crl~ n:giünt•:t de t.~c c:.qudctu lihru.'o i.c-
cnt-uc.-nlran nOOulu:. de i'ibroc."'artílago. Fascfcu!c
La!'> valvulaii <.·.ar<liac.a:; con:.bl~n cu uu anna:t.Ón c.:cnlral poste-rior
de tejido con1unt1vu dctbo {que LUllliCné t.'olág<-no y 1H1ra.:. fl GURA 11 •t 9 hlM?SQUCll!d del uu.mm i!u~trll d S&!r.l'!llb gmttlldtr )' tmd11cw1
d<i:.llt.'~). rcvc:.tido en an 1b(llo lado.:. por un a cuµa de.· cnlli>· d.:»'>irnpulws.

booksmedicos.org
Histolog1a Básica

lu.-. lotalh:ado:. en t.•I dlnO <lt're<.ho. d nódulo sinoalriaJ )' el [J hu alriovt'.'nlricular t:slá funl'1atfo por c:élulai. sénl~·
nódulo álrio,·cnlric.."Ula.r. y pur d ha:t alrio\'cnlri<:ular. li;,lc: Íd.11tc.' a la:-. <lel 1h)dult>. Siu embargo. en M"nli<lo c.hi.tal, e:.á:o.
úhunu :.c ung.ina en d nó<luJo hotnbnunu y :.e ran1illca en et-lula:. se a.gran<l.tn r adqu1t-rc.'n uu a h1nna .;:ar.u.Lt•r1.:.t1m.
ambo:. \'t.'lllriculo:.. ta:, c.:élul.L" clcl i.b.tcma o'l.'.ni.'ra<lur y t<•n· Se la:. dé1101nuu. célula.' de Purkinje y cunt1cn1.•n un ní1dcu
dut:lOr de lo:, impulsoi. c:ar<líacu:.. éstán t.'o nl"Cta<lili. <lt..,.(fe t.of ccnlr<1I. o do:i., y dlúplasma <:On abuntlan1.1a <le mitt)c:ún-
punlO de vi:.La fuJ1t."10nal por la:. w1i11nci.<lettpo ('(111ruJt.k""á.11h.'. dnas y gluc.úgcn(>. La, 1n1olibrilla.!> son t';;Cai>a.:o. y Sé bm1la11
El nódulo su100.tnal e:. un conjunto de célula:. 1nu...cularc:~ !.'ar· a la ¡xn!Cria dd i.hopla:.1na <fic. l 1.20). Dc:,pu~s Je: ciérlo
diocas c,...¡pcd.di.t..:1da... St'm c:éfulas fu...1formc:,.,. n1cnun::. que la:, trayco.tú én cf tejido subé111.ltk.~.ínJit.'.().. Ja,, rruna:. J.d hat.
cdula:. ru~·u(o.re,. alriafe.... y prt:M"ntau ntt'l tt~ canli<la<l 1le atriovt.•11Lnu1!ar si.• M.1bc.l1v1<lcn y pt.•nctr.:ll1 1.•11 d c:.pc.•sor del
miullbriU ~. t i nódulo alriovtnlnéular e:-. ~mc1antc al :.inoa- vt-nlrícuJo, J.onc.lt' :.e turnan 1ntramiocárd1.:a:.. r... .ta dii.pthi·
lrial. pcru :.u:. cCluJa.., :.e ran1iíh:an y ernilcn pn>long<'1<:Íonc.' c:1611 e:-. in1porlantc pürquc pc:rnutc qu(' ('l t.'.l>lÍmulo pcnt!lrc
t:1lopJa..,1n<i.Ltca.-. c11van<b t.lir«o<inc:,. lo que {ornla w 1a n.'ll. loi. 1.'l>lraloi. 111:\:. 111ler11oi. de la Jnu:.culalura vcnlrkular.

9
FIGURA 11.20 A. llbrJ~ de Pulkbjeó:I~skmd de cundutta.óe bt<v..&s. t(ok!rb0011:lil i'«od1.11ncnlG.i B. ~llt'Sdr&il célu!l6def'uámje,. que ~wacurlun JQcl numero
1ed11tD' de toobillJ~ loc.il!t.itl~ um p;dltmoJ, eo la prnk:iw df. lia o!lul.i. ld ~ mcb da1J frel!I<? JI midro 1Ct-.hn) de l!~t&:fJ~ ttOOXll.lfd~ ~<cr:Mtti:ndll d~IJ .wnrJdtión
de gluc6grno m ew siro.~ oo wwn~!Va tu me bpO ~ pr,;pMMOO. f(oloi11Wlt heu1:1tuillinil Mini). C:l.ri J111ncnt1>.t

booksmedicos.org
1111
' ........-
Shl_ _ _ ....................
lmt !n u•n det timpifU aMN W:• Mt lfll'.,,....ko
dw~ !kl .;~mu m..,.wt .-1aa.·" ''''"ti r ,,... ~
'lnw11iot1 dr1 to1a.:.on y f111nw:n llfl plr 111 tih ,, .o n .¡, t¡,,, LP
LI.\ tq)IUAC'\ 'rHAIW-\ d m nód\llQ) ;11\114111.i 'f t1Ui1ncnU1cul•I \t'
ti.1 l.11'1 <tlufo• nl't~llt!ulS 9,m9lio11.l1r1 y f1bu\ n' l\' llU)1U. i\i.nque
f\l>"I l\l'IV•ll\ 114 p.ulit1p.ln t'n lo1 9tntc.H•U'1 dtt Lu u1nl1J<c111rie'>,
p11ktw 11uib1.ldo.tJ noóu.0$.10'1.ili•.il ·n.,f\t1P•\ol 11'~\loll'I c:l 1 tmu
(o114Wdl fft '"'w 11ti:.ooon ,(JO'.iUQ. <t*ilJQn l!Wo~
~Ualdl.l.i.t..*1 ...Up.¡t~•fJrfftOt~lfU:t
uttlo!llddourdl.Km. =-a• . . knrrlr*clrt . ...,
·~ pd¡icl ti fl«_¡, csa:tM:'.L

tnu lo tibu~ rnu~c11l11rc-\ del l'l10t•1dio ~ .. , nu111r10\a1~ FIGURA 11.21 l\1·111l11••~lln(..lpd•hn!rurocmax 'r•mlt1UM:11pi111 111mltu
1c1111ifl11llo11c\ nerviO\ilS libre) y o1ft111nlt\ (c11nduu•n lr11puho\ Hólf~ l~wPlYPll>ltiOll ~1111» Wldo bbm dl' li'>cdufo1~ mO.ttd.¡I(), IJ 1.1111in.l b.tul
ti.ic.. i:I \l\ltln.a Ot'l'flU\O ccnlJoilL llll) lfimlthl(•lll'!n flCIVIO\.l\ tb<ol11J11W IPftlVJl 'I ),.¡ wd df l1bllil.D 1c1~, dd Mdlje :IA •fúi1t.:>li di' J lt1J'11t· 1
•t tr!.itlQAJfl ccn IJ \l!!l'sibUid.Jd •l dt1IOf l• ob11t\1(~111n pJ1ci.il
d•t lol 1 .illtl!j\ lOfO-~ t\ lo ""t
c.lln.I . , tll)IJfll Na.\i.~dtlllf
t11t s:;tto • .,., tt 9111XM4io r ti c•ll.ir*•U
* '*' I~ "'
a.u-... illtf14dM ........"'°'et
pdt Owca:t fl lll'•rt11 ~ (11~ n.w Lm UD1 kp&raaNI 11.LarA .:ntn: -.w. llln~ ( u•Uma. mcJi.a J'
ti.U M f".unf'.I b neto C~ .ahelll.a.ML A\ilfllNtll\ .."Ud~ ~ur llUlnftl.• J..- ,;&t.11
d...., n _, atnsa, . _ ia Mt.&1 ll9\Ul.ilr\ ana UM' lb 1n ••..ll 1- r.a. b• ri-•UIJllO ~ b!i> 11.ih-"11a. k.. '°'"
oua;r&U•&ntwJ11$.,...TtM19wt.fltc'• lmül>.<~ ..uii dWl...i..) ll!!INral un"""'"" ,....u, o
-en 11.tlW Jt rc1t.i,•
(A•n<Jc:ttl&\\l;n.i .. l.t.k1.ktnJelbtuiau.-.c:Atcn 1•htc
!>w. p.1..r-1.-Jc• 11'·, 1 1.1111tr~.._...h,n Je loll muxul1~ ~~tkldt"'""
.. Sistema vascular linfático <.1r1.ullJoLnh."1<) ll)·UJ!l .a 1.a 1.1n.;ulat..1011 hn14tk.a.. l .liJ\ h1t1 /J\,
t{UC' .1... h _Mll \t l ll 111kr1111tc:Udl}, en 330CtJ... l\!ll \,\111 1.1 1-11.tll
¡\,Ju111J, de hh ,.alloS .!>JJ1guí11L"tll!, 1,.'l Lucrpo hu1nano "anll<l.aJ JI.' ',ll\·uJ.1,. l1npu1...an la lultJ en W' llu~' uu11.ll
tlL·UL' uu ,¡,tc.:1n.1 Je Lonc.lu...to'.'I Ji: p.u\:,I, ~ llHJ.\ ri:\•c..,u<.L:a..,
rt'\.\_iu11.&J. l.•..,cnllr,,., ... ~,n nlrn1...a dc: l.. rnu.,,uJ.alur.l h...i. J..:
fl\tf t"rk.l••h.-l1l• l!Ué ra.oge d ln.1uJJ..1 J.,· 11...., • ,,1,,...1u' 1rllt'r>--
Llpui:J.Jcl \\1.11.i hnl.ilk...1..'0llla}WQ;ol\uJ.a•U1 lll rLl
lk.i.&k-t ~ ,,, ~-\uche c. La .wrru1:'
r ,,. . lktu•J.11(' J.:nc.mana lmJ.i h....14 d 'orW•fi..
OnLI )'.a Ja1 ..-n:n..o Je l:. ~· .._U\.¡J,¡ M.f.1 h.k-u d ¡,,_,.,.-,.,_
'l"'- '"' .._4pbtulinfilic:_._ teonpn.m ((!lnlJ ''"°" lm..-... f
wi~w-a~tk.mJu.k-.au).~tc""' -. ""'
.k un.a .. ¿¡ "'1'1 J.e cnJutdiu y "*' Unuru N.~ m.. om--
rf<t-1 m••. 11 1 J.!d! ! 11.ll~ ¡,.,.e~ hnf.Wm,,,..
tn.antJITM.·n .-.iocn,,.. p... ñWiii Je OWtk"fuW n1at.."lfahnll.ll.
...-1..~11.... , t.f"'-' t.unh!m !>t' .t.nt...1.11 1...011 hn111.:1..e .a1 lruJlt ...\1n- btrvctw11 h1P<ion "ios YISOS liaüti<os
JUllll\o ljU4' 1.-... c 1n"Udvc ff.tg. t l.l l ), t.1h '11'º' hnl11tit.."O!> LI l'>llUllll.; di! jg¡ 91~11dn <llni.11.t:~ Wn 111l1tlli (Hlr«IUtlll 1111.I
th11,~ ''-111\·c.:rgcn en lonua graJu.i.1f 1~1111111.111 l'll ll•h g1-.i.n- <.KU ytUl'l!V(lll lh1f,1Uco dri("(ho) (\ semeµnte •U di! l.u w·r1,11, 1011
t.lc·· tfOlh,I,, t:I conducto lo0:..c,;ILO y el ,onJu.._to llnflillco \11111w¡w1neJl1111:f\11,11d.i p111rnUKulu lbn. btc» hoKO 1m.1"vl.ur\ •IJ
d~n:l.hO ~U!: J~mboc.an t'l1 l.& UIUÚll Je ... \Cl"U )Ut:;Ular Ul!fotnl~,,. en 1,,\ d!!~'ll'1>011<\ h.ng-lulir:al ydru,,,., tun ~rdr,)11• !l1•1 U..
'''*º''-"®
1.on la 'en.o ..uV.,..1.,1.1 11~11.:rJ..l 1' en la .a ~ mi:qt"11J1Nlr\ U .ov.aw,,_ ~ mlll'lllU ftl.ICl'il.tmrltll' pout

-. -*'--.
1nh.111o1
. . . _ ............ _ , .... _ .. _ ... llnli•

_ __.-·"-d
"'irliluc:n..u. J.: L \t'n.!. ~ ... J.:m.-h.l J La \c:n.& .. uguhr
&ntnn.a Jcm.h..a. rc-.pa.lt\<iJlldlk'. \lo brp, Je 'aU tr-•O.W. •*P~ ...... -..~--rwftmrllllW
'~ hnQl:k.O'lo .!lriPJOolll ~ ~·"' lant.&ti..l.. IL.\J\:;a
... "
~&tm~ me~ ,.. mliA:•~ w -.llfnC1ttl.n m
d Ú M'ul.a l .f IJaT "~ ~<~ nt U IDil\°'IM Je b
... g.¡no""• "'"' r-.lr.1.-. o..uix.....a~. t,._••111'1 d ,.l\kltw ncT\lr.bU
........
1.-.-. .-.ie.r,t
....
.... _.............
.....
·-~~Mfn J.. eaa.rs.la . . . """3~
ce" l.lnil.Kiliila * ....._ r..., e.e,_,
-.m11.ll' t. mcJub l~;!.. ~4', . . ., p&'ll(1t411 tn .... Jl:io!l~lem~ ~··.,. tn
1º' ''i""' bnl.1IJ1.o:. lleuCI\ w'.a C:\tlu-.lú1.t 1ounil..ir a b. ~ lf11!uilk'l.
1.l1.• l.&\ \CllJli, 11ir..·ro i.U:. p.irc.'tle\ \tJ11 111•" llllll\) n1l p~sl.!U -

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

VL

{
,,,,.. ....
FfGU RA 11.22 Vus ""~tts Witilus p:qudios {Vl). Ur,bo ó: .mi!J¡ E\LÍ l(lfl:ldu m ')Cl!lÓ'J fo~1gltu:WI ym11ot1~ un1 v~~ulit, Id eruuttwa WJ'iOtnte dd aip ll!ll!ireccionill dr
lJ linfJ. lJ lfNkl tnftJll n'é.dla Ll. dire<Ci6n def ftc¡o de k linfo y 116 Ced,-m: de 9~ ii&"c.rn <ómu l?t> ttál\~.id~níllll el n.flujo d! lll i:ÍJ. K61~ l.i p!ll'IS IWJ ddgdd.J dr e~ \'~S<l
lltbao611: futSin1bd~itd )' ol?ul !k tuluidrta. M<didnodl.lmlla.)

1.1 X, f.r!\lu1n l.'; N\1\J Yf\if fil.mil)" u11:a11b"·r.t-: \~f.Gf·B, Vf.GF·C


~ Bibliografía .tnJ VEGF·D. /11; / Bhxlittm Ctll JjkJ 33:,,21. 2001.
~Lhu.J.l H, Kall..a C, :\.whaia T: Eu<.!l•lhdbl P'"t<<'l1iturt. d1s ti.o.1 ••'f.•·-n·
t~dh1ld ~{Ad ul.: Sh1:".U·del'cndc::111 1 d~~ uf \'cnulai nitu1. O.\.· ..:r.u1on. Hum C<.11 I J :tSJ, lOIX).
1,1~ .. n~1.. to11 :arlttnul:u 10111.: lu r;lt .,1, 1:11.:J mu_,._1,.. '°'"' / l'h1~11tl lUh1<!u1 IAG: A1 ... h1k.. tu1<.' ut thl.' \~!>d wall. HuudboJfM. dff'hy.1t(ll·
:?i t:HJS7. IW 6.
C.olnlln ).{J tr ul: ]1u111u.nl)Cftom('1!li..il to..~ilaUOn o fatr ial natnu1 ..th. ugy. St-l tlun 2. ('..ai<l10Va.>l u lar S~M•'fll, ~1,,J. 2. Amt:r lll•flltul-OSi..oal
fac.1,11 lO tl11. be.u! ..\nJl<.lb\'.u) tj.l.\u&•. Hl.>rO.ltt!mtXr.Y~O:l l .), l<J!M_
Sud<'h , 1980.
Ot.<111...: CE. \ 'nagl1S frditor,..); Vlrn~u 11~ !iut of;J~ ,\Jt..n1mal1ari HtillL lUJ1 :ird~>n JB. fh:;11.11iO..-!> A:~ ~dlul.:ir .~~ll.. •>I .s... 11110 111 a1~1vh.'.ll!>111..
A.. J...!..mk P re:.:., IY7J. J Cdl Hlvl 51: 119. 1971.
(Jiff\\.l: t1/01X1 \'oM'b. C'..á111L 1 :d~ UnivP~\..,, l<Jj6, ~h:u~un....... u N: Cdlul:.ir ~p.... bol 11a11!>~ar1!1..lt)'.:1d1aitb<'· J'Jry,/11! Rn·
Jol1usou PC'.: j•tr1pl1~11J C"1 ul.iu1m. \\''iky. ¡~;a 63-:1536, 19 8.t
lu~...<' :sé ~1111.: Couti-ao;.lill.' ptut~Jn..~ In P"'rk )1.:i.. J Crll b1t1/ l-OO:l lfli. TI11n~1r...-..1JJI fi. Robl.'rbíJn AL Jr: TI1 .. •·a....ul~r 1.nJotl1..Uum: l1ad111·
1Yl55. h11)lo~i' Mf,f1ifi1.aun~• ..\m f f'ulh1Jl '/.1:802. 11)73.-
l "....l LV: l'\01t!l:1I a11;ib•1!I} oflll.:. I}1u:J~1!... \"3!>!.Ula.r .•)".>ll'tn. Ju: H1111Jl11t· \\~S"~' O, ~J41J..1 J: 8'tby11d1~'.:'.,!>1i{h)11 \'f'Ul..-L1"ndpn•ldob)· liUJll.t.11
1J1 d~r Aflpmnne f'ti!lm!o"¡.k. ~1""'-'~n H (~Jdor). Spcl ugtr·\'"rl:ag. endó1hdi.tl ~dh: P111...t!i.., Jns>kjh· a.nd 1he-ir mt: a-.~Uul:u ll•<<ili.w·
1Yi2. til:w . f Cd! S1nl9Y;.?J:?3, l'illH.

booksmedicos.org
booksmedicos.org
- fj tejido i.angui1h.'O (la :,angre) C:?>tá conh.•n1<lot.'n un c:o1n·
parlimcnlo t.crrado.. el ,)iiiten1a ~,n. ul;;.lorio. que lo 1nanticnc
en n1ovu1uc11lo regular)' unu!ira·t.·1onaJ, en t'l>t.'l\t.'la delndo
a lai. contra.:.\.:Íónt.•i. ri1n1h:a:, del cur.:11.0n. El volunH.~n tul.U
Histología Básica

de i.angn: de un<L pcrson<i san<1 ci. alrededor de 7% dd p<.':.<) 'º


corpu ral, cercad(' 5 Len un in<l1vu.luo que pc:.sa ?O kg. 8 8
La i.augrt.' l>C .:cnnpunt.• de clé1ncnlo:-. figurad o'.!> r plai.tna, 8 8
parte liquJ<la en la t.ual lo:. p rin1crol. se hallan :.uiipcndtdü'.!>.
Los ck•1ncntoi. J1gura<los son los crilr()(:itos, hcmat.it.'<S o 7 7
glóbult>s rojo.s. l e~ t.n:unbocilos u plaquetas (Írag1n1:ntoi. 6 6
del ci1opllli>n1a <le IOli mt."gaCariocilo:. de la nK-"<lul<i ÓM:a) y
djvc.•r:.al> da:,c,) <lc lc utocito.s o glóbulos b lancos. 5 5
La i.angrc obtt'1u da porpw1dón n:no:.a, Lrata<la C<)n anl1·
Ct)agulantt..... {p. ej .. hcparina) )' t.tnlnÍug,<'tda d:t 1n1nt.-<liato 4 4
:,e Sépara en vana.-. capa..:; c.¡u:.• rtílcp'!n su l1eh:rugeneídad 3 3
(ílg. 12. I ). fj rei.uha<lu obtt·nido de esa :.ed.hncntadón. que
i.e n.•ah:ta e n tubo:-. <le \'idrio <ll· tluncnsionc:-. estándar, l>C' 2 2
dcnu1nu1a hcmato<:rílo.
f. n el bt'1natocrilo, el pla:-.1na corre:-.pondc al .i>oln\'na·
d::tnlc lr.bhiad o y amardléulo. l.<):o. dt•n1t'nlU:. Jl3ur.ldu...:; *
M:dinH.'nlan c:n dm> tapas que )>.(' <lblu1gut'11 con ladlidad. FlGU RA 12. t Om tl.bJ\ de bcmatou~o ton ~imgn:; d dtf.u.qJerda. ,);lle di' la utllli·
L..t capa infcnor (entre 35% y 50~. dt:I volurncn total de i..an· fuqdd6n. yti de lil derecha, d~ [ 11 d tubu de llldl'rethll í<tntri~~J ~e ub~UN~
gre), k)rrnada por lo:; cnlrü..:ito•.:;. hCne color rt'ju. La t.'ápá lus 1J1!;otil!ls wn~llu;-en el 01:\i dd \lllumen \irlyuiMo-. llflreberitrOO\us ~r.J.~
u11ncdiata :o.uperiur (lq.¡• dd \t>lumcn <le :.augre) tiene col()r ycl ~ni.1 dso wb!fttJd.lnl'e hl'J wia upa &lgada de k u<OOti»..
gn:-.ácco )' ..:óntiene lo.... lt'uCo..:110:-., que :,011 rncno.l> dcn.soi.
que h)S critroatos. Sobre lm lt.•uéocito:o. se a... i1:nla una capa
dclgad.1 de plaquetas que uu ...e dji.llnguc a ...ilnple vi:;ta. La i..augrc é::., en CM':n~ ia. w1 nu.·'tlio Je l.l'an~portc. Por .l>U
[J ht'1nahKrito pcnnJte calcular el \'Olwnen qut' oc.upan u11en1lt.-d10, !u:-. lcu-.:odtúx. ...élula:o. qut' dci.ctnpenan .,·aria..
loi. cnlrtktto... en n.·lc1.t'ión ... on l.i i.augre tOl.i.L (.l)i. valon:i. fua...·ionc... <l:.• dc(t•1l!Mf (C.uadru J 1.1) y run.)IJfurcn Wla tk
11orn1ak-... son éntn: 3:>% )' 39%. {'ti la mujer. r c:nlrc 409-i. y lai. prunt 1·a:.barrerasanlc la:. inf<.>t<.-1un~-s. rt.~l)rr~n el cUt.•rpo
:)..ll)(,, en d varón. de n1a11cra <.<1n~tantt', <1lraV1oao por dlapCdt:sb la pare.U <lt•

Tipo di! eleS1e11to figu.rado PtindP*IES JltOdlKtOS Prinopa1es fu.ndones


tmrooto Hflnoglob11U íti05p0nedtO? yCO¡

""""'
• NMttllo (di.Ja terr;i1a3'1 Granulo.!. espedftros yeosonus !grio'Jlos awró.~) fagoc1~d!'baewia>)·h~
· ~((i11ia~noo;I) CBtulcs espe<1ficot s11st~s con act1\md )efMsa coolr.l~SpUiSl<~mGd;Uoondel pr«:w
famiocdóo;ia mi.amatorio
f'anldp,on6Qen re;i..¡~alhglus.
kcr.t1 <111tl'llr.al
• 9.xófilo tctl11la tí!mlnal; Gritlulo; espKlfiros i:!!X'cormenen ll;.tamin¡ y lbeiadXI dtbi>tamlna y otros med1ild0Jl'.S dt li
htpanna lnhmd.ón
PanidpaoOn en reai:oooes a\!rg1m
•nomodulaoOO GE llilfodtos l
Olfe.~fl!1acoo en mocrofagos 1isuloruqc:1t fagorJtil\ m.ata.1
y"'1tran prcaawarbs,. denas h.Kterias, •irus f Ubl»
en1~jeodas:

f'lesentwco de an!ig·eoos p;,ra iiGfuClt.3~


'!lcferfflOdClon !& plasmocltcs rct111laspod&Kt:i:im de
anOOO!fJ!OS)
• l.lillfoC1tl>f fo.»to~. s~IWl'.Sybd,tw) ~quem~andlulaL Sl!StaOOas Ot>trouloa 0t cffubs ilfe,tad.u. .Vo:t!lioóa de ta
q11e«4'l11tbn li ª'tMd;,d d!- ri1ros-le11coc1tos actmdad &ottos le11coow;.
C..telteu<1nas}
lttfuc1to NK (nattirollMercdl A!ocaceJ11li> lnf~aad;r; por \'irUs ycéblss. Oeurucc100 6t cfüils cawrales yWulas mfictad<4 por
anceroas, sin nl"C.E'Sldad dt ~imi.taoon pra~lia
Ho llene las moWcdas rniltild!'lrn di ''" lilliotitos T1 8
Pfaq11etas Factore; dtooaqdaoon de la sangre '""
Co~delas.an.;it

booksmedicos.org
llD
Lb wnula.' y lt."' 1.~ ! ~ 1.LO.mlr.an ''10 r.ipiJ.:1 t."n •u.a¡;ut..aa...SCmb .... ~ rl.>qucu>. ..............................
b,~~lll>O~pl.W mt.;R•~'lt'?­ ~ ... .iJ ........ 16 ~ p'
J.a .S,.mds .yrrrl"'1 cl> fun.am Jr~ U~ ~y ,,i,a.;\«nC1Uuttil.Li.b.:¡oc' ~lftKD tD la kif•
ol¡;un.l• =·· ...
("l.& ulk1i ....u,-a J.t- ~ lcu..<'*"' Jd ~ ~•r...~ ma..wn Jd ~ \JcnW,. u... Cll.lJJD&_.. ~- rn·
P'f lnlHllfik"11lU'l>.a:mdx.Jo.. l.a1i.Utt."tt lf&ll't"'llft.. t•UJ;c'nU ~~ Jit la Jnlr1.k.1o-1un ~ dd t.o.tgulo umhK'n
'Utt ll.l l. un.J..1 a la bcmi.p.l_,,¡1'4& Jr "" c:flU\k..1lo~ ~ ~t 11nrn1..n "t 11 l.t r°C" lo41Jf".kl0.t JWk."lUu,J Je M~ \.1. 11i.
J10\JJ0 Ji• 1..U1111.•nO (C:O.J. uruJo .a t. h1..·ruc~i1i'41i..l) .J Ulr.l!.
¡1n1klllJ" t1,+ lo" t.TllnXllti:.., u J.l\UCh11 L'll 1.•I pl.1 ..1n.1 f_..l~ .. Tinción de los elementos figurados
11hl1u11 lun1ht1.•n t..ra1L..purl.a nutrlctlll'li )' 1111.•t,1l1\1hu1,-. tll·..dc
lo .. h.1~.u\·ti lk ¡1,(hun.::ión U.loÍtllo1.., )' 111., dhtt iliU\oC l"ircl oq;a- de la sangre
111\rll~• .~k11lol' tr.u~1)rta n:MJU&.1.., Jél 111i1ii.1l'lt•l1 ,f1l.i l..(u.!lo)
P.K h• ~11~ .11 In.. ('l~nh.'1111\.'> hguraJo.. Ji..:I \"7¡¡J.1 ...,.n
1l'f·~JU.. >t<l..·r:u.n.'\..1&.ln R"llranJ.:-1.. W\Vl' t •111 •\ch.1i1.uludc.-
.;w.n"' ""'c,tu..11_. t:n ....ti;nJ.Ju> p.rcp.u-.J.."' n.cJ.i.anl(' l.1
J1ttrib.i.:1'0 ..... tx~ la~ ,.. ..ps,1.1 d 1n1.«..Jt'l'D.>
okmti.W. Jr w1.& " " " ' Je w.ngtt :wbrc \1111 J".~""""
~ mm'"*" ~nu.:u-.. CDla' °'PI~ Ja~ \'6.mtt-~ Jundo: "" dnno:nlu> "'!'"""""'· b 'f'&' ..,.,.,... i.. ...,_..i.m
"""'un J"!'d ••--;-~cu i. ~ Jrab. d <>fDh- ~"at._M.1Q ... mar..rm.,..'FS>'~
. !...e ci~ - · .... ~.1q1.1.... ~ c.1.&mJ.di• k" Uf1en .. on tDCA.ia ~~ llfr
cc.u•lrnm ñ.NIY (c..nkllf.&nlc ~). :uul Je mdlk1kt (1.1..ao-
... Composición del plasma rani.r I""'-."') '
.a1u1,·• t..olt..-m~ ~~o-. Je f'Uf ..,,..¡,,,
pura). ~ uhh1~n 1111.... J.u l.H. m.eu-1~ Je l.4'1 ..h111.u1, \\'n~ht
1.1 pJ.a.. nw '"" u1u ~ut.:1on .ti.u,1..¿ ~u1.• 1.11nth.·n~ '"')rnp<...- y G1t"ni ..11. Jt..•\i~nJddli "''C!.Un lo:i. nombre-. <l~ 1,h 111\ ''"hti..1
1u:11h:ti d1.• l'\:\tl 1nolc1.:ular bJ.10 )' dc\·,1J11, qu1.• 4•fffl''l>1>nJc:111 do re:. '-lll'-' l.i!i 1,1,..11011. (~,111 l.'l><L:. 1uc1.c.l<1' J e ..., ,\or.111h•.,, IJ\
.il 10'"• dl.· 11u volu1ncn. l ..t..\ 11n1tcl1111~ 1•L1..,111Uti .. lill 1..orrc:.- e5.lru1.tutJli .... 1J11Jllll'i '>\.! tlncn J .... . .-otorruwJu . J,¡, h.l\11Hlia'i,
l"'''h.kll .a.I '11 11 )' l.1:i i..11.e:i. 1nori::Jul~il' .il ll 1)1 ••. d rc,tn C">Ú <le l:ulut .11uJ \ l.I\ 'tu1.· 111.iu l1h .i1.~ dcnv111lno1dJ.'I iat111'\'\·
t..tu1.&Ju f"'' ~1mpur:,to:,, ~...,~. J1\\'t'ol 1• . .,11m~1 .im1- fi.loü.. J.: ...,.1.1r l'urru
U• ...... I~~ ' . ·• UJmtru:,. lwnnoo.a.' • gl&M.l"J.
loa ''"''f..~ Je bno ~ ma*=" MI.u Jrl f!lbm:a 'o<' ... Eritrocitos
luli...m~• """''Je¡,., ...,..X.JcP•~!
a.. •émU>.•"" d hqo...Jo m!<nü<YI J.:'"' LcpJ..r.. PI,..&, [a.critnAÍIOLO~ Jciof.= [ rlh'tdn ......h ·
... a-lllU.k.. Jd pt=>¡¡"' .. ~J.. ... ·""'l""'- c1<.. , ,mumm .aúhl .ir bcmLr.:lrhia. """ ,........ u•
t.k'll del l1qu.iJ-• cxl.nl.duWr. ~l(.a&.· ~), l:O:-f.nt.....i..:IQl"\00f1~«'W,'6
1... l'""''r-Jn pruh'UU> Jd ¡Uwna ..., U. .lbumi- ....-¡"""u,k..., al"'"'_.,..,,,· Je k~ lc'lk.O...."ll"-" no '°"'e" Jd ,.,,..
"ª'· l.o ~obulillb 4llfa. bc-lll y g.1n1tn•, 1.t" Uropmteuw;; tcin.a \.lt\.Ui.h'I tll ~ 1~:1 '11.IJlL"\.nl ~t'Jllj-'n: m cl U1h:rtuf J~· 11""
} l.i" 1•n•ll"IJ\,1" que p.:irl11.lp.u1 c111.11,.11,1~ulo11..\tll1 Jt: b. ~;m­ '~º~· 1º' \.1 ilru1..llll\ hu111.1no:'> llt:nt:n futn1.a J.t; Ji""'o li11.•111
~r..·, ... ~11110 l•I protrombina) d Obrl11ÓS'-'"º 1 ,L..: •dhUn1h1..tll, 1.avo <J.b¡.,JJ..l). S\"l'"'''dkl.•, en :.t1luc1onci. i"'4!4t'111l~4,. 11Udcn
yu~ ""' '>11111.'.lit.a.n e n 1...f hig1u.h1 ) ' "n 111ut .1hu11~li1.ntc.·' e n el

. .... . . .
¡l'l.1,n1.1 ,.111¡,;uln1.."4' <lo,ton1perw1 un.1 IUlh.h.•n 1..11u.Limcnt.J
....f\1n 0~1tk.1
t:n\'.I 111.llll\'Plmic=nloJc Lt pn... J..· l.i w.tt~'Tc:. W ' hra mi1 lnfonnaddn
J..: lic..knc..M ~ ~c:.w:!iool ninaM ~111,.-r.al11..aJu. W .. g-.im-
~N.." ,..in .1.Db..Ul!'tJ-"'"" l· J"'ll' dL., \iC' M" ~
Umbitn IAmUJ J ....i'Pl!o (,,~ C"!l':: l 4 ' 0 ~Je ------·~­
n~- ---15'11.J'•
\lc;iSCIW*~*in.wa.\ :
. . . . . . . . .ñ * l a
.;nr-.ns.c::111e1rb:i~y:C.an; ~*"
--·· _...i._.i......................""""
.,....._,,._,.,~~ar.uw,....._o•fllkmr
._..,IJltllnll.ilMll Ullll'll"l!IH"l!Wdo«~muqur u,-.
~t111n dh11 ~lllllM di: «tOOU'!O\. ÚI e!.lr t41'0, Wmllff•.•IJ9iif de -.. >l"i
1h~_rlu\ C"n d C'tttr1dil» wnQUffleo e llttlf imp:1tJ11tr JA!''
el d~111n1iu1
tv1ttlt111tllll\ 111.JINlnJ;;tn un.fames ynlidcnc1tlrt 1y1,, rn·11lk1t,0•11•

_
bo. la ~alul.i\ 11111 "" dl,1m.·!kl \11pnlo1.i 9 mm 'tl' dc1111t11h1.11· ·11.1111 ~ 11 •
rn""''~ qi.. " , de t..m.illo lnftfklt il 6 mm riecbtn ~ nw1~· • " • 11 .•
ai gf41 lllil'W~if r,.~l!I ~C!ftbr¡,¡o¡,'J.INd,e WCPICtlCO!IO.mtd>

... ~. * ........ .... ...


til)1'~•'-'n•ftdid6~ ..... . . . . . u.......
_,,,,._.....,..........,..__ lt~ lll'JldlM • ........

__ ......... _.....-¡oa._ . .
1lllt'l•~~*-Yftiilll.*...-mtl•n...._b

~-•.c.wa-• .,...o:~.-.*•"'*'­
Hr.llM.11.2 :.Udel9'•dt....-•kWICJ'~--Ul(D.~ t.le~iltctl!Wdl...,ndltl.l1Í5Cllil:W . . . . .(', JV:Or
... _ .. _ -drDJ_............ ~ ... -
tln*ni l.i 111t·rl•~ 1M..,r m lm tAp•ollo p.:·11t1Alr\ drt 1url!ll GoliOr ~ produce
dfrú 1'" ........... "'""""ÚIt.~ri-""
dt-.id, 11> q!A l'lllu t•l i1"'11~ dtl whmlm ~ iltl.f#I b ('I nrutlt<ll
rl 111t111•mlih1 flt.le IJ ucqm yb lcjidtu,

booksmedicos.org
Cl1 s
r"ima1a1 7 ..,in Je Jwndru. íOll ~_,, ~ o. ~
.;L:'tY&MI b..lf1kt"0' jl.JD.CD d~ 14 bmitli..t"ft..3\.J.
J< .... <rlln''"'" ;.....,w... ~ Sf"" ~.... ..... t.a~•c.&W,., .. bil¡,it riir*k : t '
m ft"l.&iUn "m M1 du:mro. lu "f.IC' i.kil.sU d lnkn.1nilio Je •kY9'flltpnl'llCMetk J .• ,~--......~"
ptc" ¡... .,. mtn"Llh"' ~ fku~ y.,......, ..
l:.. ~ l.ical...s..J f'JI"
.. ~-·biq.to. ............ " . . . .""""'
W,., lttlur".-.~ot•' ~ L.,,. ~¿ro nw... hno"- Juo1Jc "iU.lrtn a.GUIO. .. ~dCl~Orasxit~ll!~lltd
J1.:h1tnt,14100~.. tr.1Jhstün.u. pcru no "I: 11'1u1•1..•n d.Jd dr tt•llcxll..- p11rck ""' ~,¡ pcti:>Uldd cnodt: nl1n ~ l.Sl'llal
t ..1 i.111h.i.'llllJ.1,.h>n norm.i.I <l.: c 11lr11"n1.i1 cu li& 1o..1ngre UJl"I PQlol hrl'lu~ A11!1i1 L11 ru1 c..e\o. m mr.rocn~ ~ tif1rn p«.u .,, p1.1 tlu,
1
,1,"ll.1t'lllfc 4} ~.·I unllúnt.'1'> por µl. l11u11 ), l'I\ IJ tuu¡c:r. )' l'\k: lfll> dl' •nrmlO l( d•'IWlrl•fl11 ldpru«nia. U~ <lhl'll'Íin pul'lkf\ \tf
wi.wd.u !!'JI 1) 1"'~11..-1~1o1 11 prodt1<.d6n m~1l1dcrtc di! r1it1111. IU\ f'I
l'tllh.' l .~~ tt 1u1llt•llt.... ror µl.. en el ... J.tllll
lol rntdul.i Gt- ..._ J) ' ' .Jw. "-'l'«if ffltflXfl«i «ra poc.i hcmu~lll-4 1.i ·

_._
Pt~r l..1. Jl•unJ.tn-...u u~ hc.4moglul1'H.i.. \ll'-1 rri. .. ·1n.i h.!.'>ll..'1.

... . ··-.i
~ ICftt..S. ik•cmfll!l:it..a.(Jd.t umdta..M:: 1·1Q\pa-Jt
a...,, allr1111.,1h.-. ....ci ""iJolikb' "< lluc.n "ººLa "".,,in.a.
Proh·1n.n ~lJu..ILtnio JcÍ t.'.tt&JOCP·kttt q.ae' ""' Un&'ll .a
- - .~ J ""nt .-.... la lllllldw!otftn
?sn*•.6•1fr;zt.du.....,,........ u....-•••*
...t.n o

__ .. ...._...-.-.....
,..N>=a...
t
" ............ Jd """"""' !"'< ~-" <>f'<''".... h
_...-a. ......... r. ~ ~• 1 t.......U J. - -
111 . . . ., _ _ ....,_.._ .......,
nm 1'. b1ru Lb~ udd"11;lftk.~ de~
bi...:Jlk..on-L
•-•-•1d..,..Cl!l-•--u
lJ.W.11_*_ .. _ _
p1U"tn.a.' ti.(iadu...cn .a b IOrm.k"llO Jtc11110.1U" ddunru-
J. '\ i.un•• C'lo el "-._..._l por qa.npfo. tn l.t C\.kru...•lU.;.ü ) la
, _..... d.-~

""""irltM..ilU\l• hcn-ditarb.. C..en.• Jd ~' " J.c L.t g:tu...'"'ª ~ ~·---01'.' .,!"r ·-lbN*""11iit!Jl~Of1111fU· Üpl 11
J1..·~1 ,hl.a f'4ot 1.a \ JJ .m;;;cnJb1a h.i....,t.l cl c,µJu J1..• l.i~'.,lhl, ) el ú.I dr 11v;ll'U\ 1,.. iu.ri11111111"' c:awl1111M mdu u11i1 wldl •rom tlr'
pi ~lll>lll tttrilllAll.lil<U\ dc-111 u'lkl11l.e chco1, 11<.r>«:mt1d.I ~ loill.'\!Xll'\U
1(11 -· ll''ihUllC "l.' 111cl.iboh1,a porlJ \'ilol Jé 1.1 .. 1"'1."IHtl'\iL\ Jo ..1..1to..
1!'1l'd11l,¡111u1·.a 11r11.·mt.1 ~l ~il\i l(Qll frcu.:mdo1, l1C:mu1ttlc.i Oil'IOl'.liKl,111111
1\l l'l.'lk:tr.i.r 1:n In c.omcnlC' :-Jnguinl.'J, 11111\<t.:llil'llh.'... de Id
11n tu1T1111! lfl tit• IJi p.11"lt<.l\b. tomo rl p.dud:srl10."' 111) 1:111wl1Cu\ pw
n1t..'1ul.1 ú~iL n11J. en lJ. que :o.e h1n1w.u. 1.,, 1..•rlln111.lh~" 1nm.i,
dr:P,llUl'lf,.,. In '°' ~ "'"'~pcwn! erfl?!o :1 lap.¡rotJ,1•
Juo• (rl·l11o.uJ11\.tlil'ol i..onlk:-ncn 1.iJtl\1.1 i..k"rt,1 -..1110J.ld Je.'
rJo!••oUl'lo In-, lJnl:., ptt'\C"Ü· ,, .... ~1u1.AJ..
( u,inJ.o Jo.e
~ il t.. b.bt•li.W Jd R.X.\.. l:.,..,u- ,,b.an&n., "'umo d u b<ttaogl•*<n.1 .\ 1 lllb .\1) "'!'"'""""" ett«& Jd ~ ""!
-.lf-<iJl.mkJ<,~~d R."A! onpwnUNral la bcmooglobin.1A:11 lh A:~ .w.Jol.r Jd !'lo d< "lxm<•
~olc""'""'........W~ ......,..i-...w...i. .uW. ;;lol-Jd ........ r. .m& Ot<"ro.<rupoJ.:~obuu"'"
u uu-..i. .i. ~ t ffol•ll1' •""f···J.. ""' m¡J .,, ,.va,.ll'n'lla dd fM ) ""l.:,...,,_._, wmo hrmi\'.lo
hkn11J "° "-'otnf'-:C!c Je c.""Ualru ~~. -.-ad;; Uft.I UID- 00.. fcul u 1 ; l lb I ). ~u d IOU'lo J< la hano~OOi
Umc' UU GíUp.• hono untJo • un f'"' 11\f."l'ilJ.t ÍJ :..'Tll.J'l.I na Jc.i Ido ) .....""".Jet l'lJ • Je U banoglnl111~ ~-t l4.'\.k'1\
h1..1nu '"..,un J\'O\.uio porftnnK.<1 que i..t1rtlll'l1' l l· na.u...k.1. ~ ti.1'lk.i.'nl1.h.1•1n J11onunuyC' t'n lu11n• 1'11'~'""""'"
(J1..·h1d11 .1. l.1" \J.nac.1unt.'l> dél.a..., ".u.Lc:n.1., 1.. •lil'C.'l'l•Jh.J.,,, ~ ha...,t.i el cK. IJ\ O 111~· "' ,lt• ,,Ja, .,.u;uldo at....1.111..a d 1 •,,, l'\•h4.'ll
Jl .. 1111~11 l'll \·.ir1t1~ 11pt.b tlc hcr11ogh•hi1111 dL.' tu .. i.o.1k·.. lrc....., láJC' ;.,uulhir ,1l ll1tll.1d 111..•u l..'l uJulto.
'L' 1..u11 ..ldc1 !ln tK•nn.llC'S: l.a.' hc11M.1Ltlohl 1 h1~ A l. 1\.? ) F. lJ ht1tl(•t4l.-h111.J l~',¡l "" lllU)' .hida J e: \•Al~llU y 1.unl
ple un.i luJli..ll'U 1111p~•U.i11tc t<n b. \"1JJ. let..t.I. pu~' el ¡._.,., 11u
llaa<' ok.t.C'4.I"' .. r~ 'f' , ......... o.: u,¡.lb't..'UU di;: l.& ...u~n: JIWl•'fO
• tn>Ó J.: .. 1.i..niu.
Dur- ..................... u midut. . - d ...........
~ .. _

-.....-_"'_.....................
..., .rJ r¡¡wl .,..... J=i.., ............... ) ... J""d<

' .,...............,._ ..
hcnugiub"I W,t t."lifoPll l""' (W!r'O ll'Clll'tul.n dl-0, hN muin,tJI dt 0;
put tot\11fr·'1 d1• 11 hi-111ughibliwlykrn1.i loloahcl'1!1Q111b• ,J lw u1rnlJrw
tltlf\CI ll"ll'r~ ytlUi:l¡jCllO~ 1..mp:fto1 .. tlt-mggki!ll1o1 )C lf11n1f•:lt' J
hn tl'jld111,cl,i111W ~PI ,'()lldt O. !':'o~ t..Jcuriil1JtU'I·" ht"l"l. .W
Ull'l9 (.t)J cp: -.r pl\dw ti'~~ m - kjlcM crk¡l1-.t"
~lw~ r..mtn.w.-tCllLaAl.W
....... _.119' ........... ,,........,,~..,..,.....ilD
,._.._1n.,... .... ..,,,_,_ .. 11i1r-u
-•.-m ......... i. ........ ~
r ; +.· a....w•11
...,.,..tt(l)....&10,
o•.....-... -
D_ilo_,........d .,.,, • .,""'
..... lllln:glGbo¿....,..., .... .
dlail*"~0re1$tmot:""J1o~<GMO•ll~ t..

FIGURA ll.J M1c~1~MdrctmllllfcklMrridodru 1•.;(11Dth11"""1a.ft!flll.11!:1.


"'-odQtM ........... (1)....""""' og.tillo ' "'
l.eCOt11W~q11119.-1,,·1.1 11b 11~Clll'"f'Jw'io.
""*""*
~nr l• l111m• bf.Qll(J\J d1•ol~ l~ 16~~ ~ ,

booksmedicos.org
rmtAiU' Ma ndi,.;.lll..b. .\1 ~. Jit I~ JW (t·u rn-wncJao.._
la nu111u" ,,. nün ro d. m1CI ~' d rmJ.i.IJllCl1tO Je b.
. -u.
. ..
s:nculkb:oi. ~··".f1cr~Juro dr: C1KfbY e-. '"""" t:T' ? ls.b
nu. ";u¡,. .llf'C'<D d ""l""-"I" ~ m d tu.w.

"' Leucocitos
º'
1 • ~~u:oi.lto .. fíl¡• 12.,5) M111 111t.oll1ru1i, lk• l\11111u ci.lélita
1,.t.1.111Ju ~ lu ll.111 \U~"ll<lidu!i en t.. '-lugri: ~· tkucn l.i. llU'h..1Ón
~ l•n•h:~c1d'")::MU.~mu 1..ontr.a 11dé1..1..1t•n,, ~.. pr1.Juu:nm
La n"'lt.1.l.1 '"'~- t.l.'I uimo kib r:nlr•,Mhl 1 l'll \oin1.t.,. L.nlut-
Jn I~· ' •u~ en l.a 1.ui¡n- n kl1'1f-1'...d
11p... Ji; le-..-.~ ~La ..an¡:n: ... ~ ~
J'ln"C'nll'll>
J.: """'f"ó<........1.m=....ic.a.... tm.i. .... lrjio.ko.. ..., ¡,,.,
.w....... ~_.,,_,,,..,. .... ~ ,i.. ~
IJ ....i... J.: i.~ ¡;ra.nalocil... o in<¡uW en d ........ r
rlNIU tic.·Uc."'ft gr-.muJ.oi. ~'-lli,ull 'f'k"• &I nu11,.RMoL.tl("U
l'lt.•t.11\llU~l•. .IJ'\ln."\..CD hm1t.1..k1<. l'-'' un.11111 uihr"n.t. ~""b-ún
FtGURA 1J ,4 Nw:l\llut.11h1tlt·tltUHIUCkbalfdodr:1111 tt1l111t1lu111l11111•• hu:
de 1N pclWll.i ,_.1111 ly11t11 ~1• rl ~11 de IJ !l~ :dre¡;-Joutil.O'ill.I. i6 lCO <.¡
4'0 Hlllologl• apllcado

"' •(! W\ 4fl~r«loorslsdd"it.1~1k' lf ll'IUll11.il..i d,· t11·in~ln.iu11 t.i .i.luUJJJ l111l1•t1J.I Je lo" gr.inul.m c~("l'-IJ.k.•h, ""' J1,Cln •
.....-.....1"'..,,.... G<_.....(_.... ca. guro tn;. llV"~ ill- ttr••.nulo•. 1h~ nrul.nltalu~ N .• lnuHlm )
IAi.o:.b"""
llbdd orµ. *'g!>U~w ... •~-·""h>-
t11 pa.1 u. c.dmlMM * li ..r / " ' Oudaa basufd.» ,\Jan,b dC' &..r. l=r.u~ opcut•...~ cw' "~~
p~ UW\IÜ~.. qur ~ twm J.: rutl""A.. J
"°"'""d-~w.-•llil ~~-:; ..
.. J 'flRstbat :frS .................... ~
2
1;.Ullil.lm(n
:!JIL8 ...._~llNI>. rJ <"".&udnt 11.2: mtJC'.'!oU""' u. ..-vmp.NL.k'Jo
. . . . . . tr:dr Jtdl:~tl!lkr-n.n' * '8uriru.k"'..i*
ma&...u!.i .t.i...p.lau!<a~•""J uuncok"
.... /'NW~IB~OrN~lirdt
•Oiftet&id-J•~U.:.ltlt~W~19.lcnC...P.
lñ. '111' . . . .e. r fomw ~ • c:m!QC'll • tM tll1tot.4at .:JM
iorlll• -.Mf)ll'll' • i.. de i.ru \lerll...,,..
o !JIW l!Ol ..!l.e.J.2,.l>.LW' t'tftrOdlo
l,1ll l111m( no dcne ned!Hld.id,. n í1;g1! y w Yld.l f\ (llllol Y )J"'i!~ )(!
Cnn.il•1 tapt<•fic. ir•....., .,,,..r l•'

..
__.._,
10111101 •k•hn1 to•t&1,n•tC1d~
loAl\.l mJ.\ 1\'¡(0\d, yl.i .tlt~.iuOO dd n1110 Wtlgt m1•11 lk ~ (11pl.l1t') q~

-
C•h~tntu lttl•uaau~ u~\\antr-C-lll
\I' piodutf g1'1\ft.& un.¡ def'ldenw de 111:-<Jl'!ll> !h.l~~I•) lo1r1t.tn p¡OOc
.-
.._..., ,... l~"""·
hJbce lr\lo1t ck- i.. p.iltd c.pildr y cao1gul.Kkin dt 1.1 wtti1r
&11k~lli.1lr~~oor:Jtc.w11rlNtJ~¡,,,, 1dt ~1fl10pr11
4IKrl......., •<l'lOllíu'lor hit '
,i.._.._,,,,..
"ur.alirfZA.llfU' rrG!IO-
__
_
........
_.. ..,._""""""'"" ~-"
ll Ci 11rh·•
c.-.

--
_ _ IOl _ _ _ ........

-a,b~¿LalatSfrA . . ~OrbnlQ.µ• • - r
*
--.~
M!anü .. . - s ' .....,, . .
.. e¡,.~ta...nJidt .......,,,,~
5 .... sadr llldu a.
ft
~
lbt!;:: ºre
cm~Wldo11t~"aoaµ """'*P1".a. . air.o.1o~
poit..tlfMIJID'W.iot11dcblmocn 11 m-1':" .,, .. dt~ f"troutm m
~fftltllllíl\
dl·,.111 ia,{.!J.irdo~ ICG tolUfC!• lUfl ..rvldC' ~'n,\i•. 111·. dt 11a.1tu\ de h.tt-
11'11"<ltf~ll;ll
Ut> 11plll«tn wmo 1..11 GnJ!IU .ilrcdt'duc dirl n~lrodrf\1n ttlllOJt 1od.iv1a
rrol tm~ (jtltlftl(l df f011no6to
l11 111o1d11•~.._ LI bloqL<'o de V 111(<11IJ(lf•dón d\" ~l1•1 i.1 11ul•ltf dcbt~e •
di.' flc•·llt i.\ dt l.i oldf'fiddd de c1!1i""J) q11,· l111< 1yi¡•otri l'll IJ \J 111Cl6 del ~ tM ••ultt01riolll11

-·i.-..--···-·--- --_.__
\jtl.PQ lll'!l'NI ~1 lk.-..Jltirnd,n1:'lll:ck11 w 1 ltt·rrlf lil "!P r. pclfl1t1J ) tJ '"''''"~ ~ U ~M<l~
•*1i>"""' ~ .....- '"'"""" ~lrff;·* ....
"""'
... .....-..... ......
--·
WDQl:;QA •ir~~_,, VYXllGll f" tlOU05.

-·~-
w..-.,-Ubml.~.-..Ua~•*~
""
* \apt:tall*f
-~
WWWS::iils* llaO--.....,sn-n _
..... -....:._,..._*1 ... _ <. e ... ,

ewlft'P••~2"~~~dtOl9""
1\ J
tOfllft ~· U!ltdld dt ~ f ft f4 \!lo p!ftC1,jf ftl tf lfllt' V
..,, •ublt lld~truta:an:icn:wf Otlm c1"rutJlll\ lthw rlC..e.141.
"'°' :iu
~ftllnntitltttr{l'.11 :.t'JdM

booksmedicos.org
- FJ nlidt.•o de los agr.i.nulocitos tiene fonua má...:; rcgu·
lar y (.'t <..Ílúplá:.1na no pré~nla granulitcíonc:. csp<.-cil1cai.;
puctk• conlcncr gránulo:, a.turóllfoi., lnt'sptx_íllc..:os, que
:-.e c ncut.• ntr.tn l.unb1én en o LroS tipoi. t.dulare:.. 1lay do.s
en el aduho núnnal <."!'> <le 4 500 <1 11 500. El C.uadru 12.3
Histología Básica

ta c-<llltiJ:!d <le IC'uCc.1t.1tus p<ir rnJ.:rolitru (1nJn 3) <le Mi.ns~

ntut'stra las <:anl11.Ja1.h.·:. y loi. porc..:cnt~c:. dC" lu.!> d1.•111t'11lu.s


figur.uJo)> del l<.•ji<lo :i.anguint.'O..Sc <lcuontina leucodlu.sh. al
tip<)S de ~gránul ocitos: lo•.:; linfot:itos y los mOn()('itos aurncnto del nUmc.-ro J e lcu.:m itül!. en la l>angrc y lcut:"l)pC·
<ns. 12.s). nia, a su <l1suUnuciún.

Gtanulocllo neuttóftlo Granu100..10 eosinóillo

IJnlOQIO

Monoct10
MOOOCltO
FlGU RA 12.S tlibuju~ di! b tintu tipu~ ót-IEm«:o~ de Li \dng.n1dt> l~se~ hum<1ou~. lm 11cuij6fd11~ c~inóf!lo~ yb.n6f!lu~ ticom gt~ que \ttliitn é'!tn~u• npt<cific¡ tun
~rlm tolor411les.)'le de.flOflliflan l}:!aoo001us. l(g Unfodtt6 ~· l(lunooocb~ soo ay1~11ultlti !O\ prtS«il.'ln f1.Ínulo~ 4turofil~ !lMscmas}l.t\-~ \t bi&!n L!mbcén m ollus tipo~ cdull'Wc)._

booksmedicos.org
12 1 Tejidosanguíneo

CUADRO 12. 3 · Cantidaffs y porttntajH dt tMt:•t.i ftguradM dt


lasan9re(1lll1tb)
f Para mis lnfotmadón
..
Lis. leutocil ~ sdbi de k& <-apil.ires y l.r1o 'féool11s de m.ine1c1 wruLmle
EJe1r1ento Canhdad aptoxlmad,¡ por Pon:en.taje P'J' diap.:cl"S&,es!Ocs,. p.1~rient1.: ~ c~ll.!sMdob'li.il~p.ll.i perwt1.i1en
figurado mkroh1ro, ml' apio.timado d 1ejk!uro11j1C1lr1u. doode l'lLl(_h&.i nm«cn ptt JP"~to~b b~.i~!i¡U).
tn11001os Mujeres: 4 aS,4 millont'$ Se wk\Jlét qu.~. m un .idu!tu nttm.il muf.'1tn mh di' miGonc~ d:~ g.im
•/;;rones: '1 .6 aó m1llone; loe. !th pct IN m d ltjido<on,lllntl~ lb'.m.taúfilgOSreti.in coo 1.t:pitkl
P.í'!mlloc1t0$ b tell-OS <tl11l111<S. W. dcsenudtnJr ic~~l!Sld Stll11m.ttofii1. Hll' c~1i1n1~.
O.S a2.S~ del ml'l'lff0 cuarufo lm miuoo19~:nbmu~ in~en lo~ ltjidm, I~ foucocitos son o1111idu~
&entf0dt0$
P"' quimiuLlm, o i:ti•. p« ~t.vitiil~ que ~e 9C't'1cra11 en b tt;do~ en et
teucootos 4SOOa 11 sro
pLm11i1 ~nigu!rot'O, cn 1;tro5 ~Oó!u~ y en miuooKJtnbmu~ qL~ llfU\'OtJn
~tutl'Ofilos 2300a8 Jea,, SOaT~
m lo~ lc1Kotitos L'tlil ~estc1 mig1t1JJ1ia qu: Je& ditige hllia ~'1gcl1~
fos1no61os Oa.:>l 1ali\ OOndc b.iy rn.:iyu1i:o11C«111.-itión de ~u;t&'lliii~Qliliinhlt.i!tiCd:...
aase.fllos
ºª~
!lalCO
linfoo.;os 800a.f800 lS;HNi
\\ooocnos otla 1300 J:a 11~
tad o c:i1 lóbulo!- y ~e la dt·nonuna nculrófiJo con nU<:lt"O en
••qorus 150 000 ~ 450 00) ca)•ado, o :.in1plt•n1l'11h:. cayaúo. O núcJco de e:.t.lf; células
ttcue lonna <le IJoa:.tón corvo por la. parte !>Upcnor. <."01110 d
ultlit.dt.lo por lOll p<1Sh1ro (fi ~. 1).5).
En loll núc. le-o.. Je lo:. neulrOfilo). <le las pcr:.onas Je sexo
El rtc:tu.•nto Wlcrt'1u.:1,1I i.liaemáhc:o de lcuc:uc.tlos c1n:u- JC111t'UUU>. aparec.·c \.'.(lll ln.'CUt'llCld un pef.fUCllO ~1pé 11 dt..:c ,
lanlc.~ en d hcrnogn1n1a p ut.-dc 1nd1cur Ja pn:i.cncia de una n1ucho n1cnor q ue un lóbulo nu..:Jc.i.r, con la (onnu <le un
gran ...arh.•Ju<l d e- enJCrme<ladc:..; d el nu:-.1no 1nu<l<), el análi- p alillo de tan1bur. f.stc \.ünlienc l;.1t nlfnatina sexual. cOnl·
i.b morfulOgu.:o del u ú d t~> y d t•tlop1~rna <lt' los lcucocilos put•!>ta pur un t n l1noi..o1n.:1 X hett'rocru111<ilko {cont!cn·
purtlc i.1.."'T J clernu nanlc para Ji.agnosticar difi.:•n: nh:i. cnJCr- i>ado) 4uc n o tr.1n~cri!X' llU!> gt'nci..
1ncdaJc•s )' :.indromés.. El \.iloplasma <lt>I ncutt'ólllo prc:.cnl.i. prc::<lomhuo d e::
gránul()S c:.¡x.:ifiLO!> )' azuróliJo~. !vllcnlra:. loli gr.í.nuJoi.
u uróíllo!> {liso:.l11nas} c.'(Jllltcncn próteinas y ~ptt<ll)S Ü(':, •
... Neutrófilos hnac.lo!> a la di~é!>lh) n y la n\uí:rte <le nnc.rourgani:.moi.
(Cuiitd ro 12.2). IO.i! g_r-dl1u!os cSpt"Cificos, ade1n.i:o dé prt'Setl·
Uh ncutrófilos. o lcutoc:ilo.s polimurío nuc::lcarc-.s, MJIJ; lar- c nzuna:, 1mporlantc). para c:c11nbatlr lo). nuc.ruorgani1>·
céluJa.., rc.-don<lca<las que n núcn Je JO a 14 µ1n Je.• <liá1nclro~ l'nú!>, t.J.mbjén tit•ncn componente-:. par.! la repo:,ic.iún d e li1.
Su:. 1nh:l('os llt'ncn t'ntre do:.. y cincfl lóbulos (eón n1aror 1nctnbraná y ayudan en la pru lc.:c10n celular c.'onlra agcnl~:.
fn::cucnda. lrc:-s) u nitloscnlrc i.i por puCnk'l> li no!> dé cronla- dx1tlantC). Lo:. gráuuJm :tzurúll l~>:. \.Onh cncn en 1>u u1tcriur
ttna ( fig . 12 ,6). La c¿lula JO\ en 110 LÍC'nc cl núdé~) M."g1ncn- una n1aLri1. C(1n .Wun<ltutud d e- protc.·oghu:a.nU!> s.ulldta<lu....

FIGURA 12.6 U trlilfllfl.){og1Jfía deunali'odidu de saogro immr.i tri:\ r..A?lllílÍfiltts y m1Xhc$ ~r~IOOtu\. úd.I OOlt!ÍÍftkl timr un wlu nudct1,ptroum 11n numt.tu v.irial* ttkl:d~.
Lt fo1ma biwex4\'il de lo~ e1nroatíl\ 1e ttide11Ci11 poi el cdaf ll'ldS dan1 (I! ~u <tnlt~ tfrk<.uo de (ilo.-n~ C:ran 4llU'Rl!lo.)

booksmedicos.org
- ~o Hutologlo opllaid•

(n Id ~.rnqi~oo1mal h.iy solo uno~ pot~<i1yi1dos, ycl.iumenlode la


u111idi!d de í!~ds tekl!il~ ind'.ic.i un wuernCflto de la ¡aodu<tíón de nro
~A.I 1ui<.rús.:opio cl.:ctrOnh.O (flQ• 12.7), los gránulo~
at.urcJfllos S<Jn mayúres )' rn:!s. cAc..:tr<Jdensos que lus t."Spc-
c1hc:us.
O nt•utrólllo es unil célula en d <:swdi~) íinaJ <le <life-
Histología Básica

trúfilosm lit médulc1 6sN ro,._ los neutJófikts t'.l)'OS nUdros lieocn m.h rcnciac1ún, qu<: rc:álua u 11t1. sí11tc.'s1.-. proteica n1uy lnuita<la.
~ cin<u lúbukis se denomlncln hipeistgment.1dos y suden ser uHul.is. Pr<'scul.i. pocas .s1luet:as <le rcL1l'ulo cu<luplasrrr.itic:o rugo~o.
vitj&:s. Aunque en condkio~ normale~ existe un p111.!lclt.mo C"nt1t l.i éi.t:a.\Os r1bo.s~•n1ai1 librc11, pi.>..:as n1itocun<ln.ts )' cu1nplt'.IU
untid;id 6e létul~ y 1' ed11d dt-1m:1..1tófilo, tn cic1tas. cnfamcd;idcs.. d e Golg.i rutluncntario.
tomu la .mcmid m~oblá~tla. ei. pu~lc cr.<onlt.ir nrutrófiki~ júve
nes, pno con m:deo hipenegment11do.
los ne111rófll«. con~t ~t u)'tll Wprimcr.i ltne.i de dcfcn~ det <11911
nbmo, donde f.tgu<iLln., mc11.in y dlgic1en b11<1ttiit!. y hungO!.. ti
.. Eosinófilos
.iumenlo del nóunode neutrúfllos u• denomin.i tieuttofllW y sude~ tos c:osinófllos S..)11 n1ucho n1enú:t nuJnt•roso...:; que los
1..11 indiOO de infoc.dón bJCll?ridnil. Sin emb.uqo. un.i fo:rn.1 de lt("lltro n ~u1n·11Uo:, yconstituyen !>()fo del 1% al 3% <lcl total <le leu-
fili.i h<'ni911.i e~!.Í clsoeiddil oon el e~trk, cl ejcrdeio ÍÍ\'ko inlcnso o~ ...o..:1to:,. Esta.i. céluJas ll<.' ncn nt.ís o 1ncnth el mismo tan1ailo
ingt>SU de ciettos m«llc•mcn!OS d N.u• de .idimalini y to1thoni1. l.1 que: tos llt<utrüfil(JS o M>n algo 1n<tyon.•:,. Por to general . .su
dhininu<.iún tkl mÍ!l1e10 de l"'l'011úfilus 1tcibe el 11ombce tle r.eullOpt'·
nUt:k"U ;:>:, btlobuJa<lu cng I? $}. [ J n:ti.:uJo CJi<luplás11ut'<),
niil y!>u ttu~d wclcser un ll<l'Ltmitr.1" fi11maocol6gicoprolong.ulo oun.i
i11f«tión vi1.tl. la~ 1n1tUc:unJria:, )' d t.'u1nplcJU J e Cio lg1 úd <.'U)tuóíilu ~stán
po<.O dc:,arrollado:,. La p!'in.;.ipal carat:teri.i.t1<.' a para iden-
tificar d Cúsin(1Jllo Son f()!. gr<inuJo.i. Ovalados qut: se Li1)t."ll
..:on L"'t)sin.i. (gniuult)s co.i.inól11us}. f!...,Lels .son n1á.-. ¡;rantlc..\
1111¡>0rtantc.'s pártl mJ.nlcncrcn cs(ado lálcntc <livcn.os com- t¡ut: fu:, de fo:, neultúlil<>.s )' ~u cj:.- rnayor 1n1d ~ cnl~ 0.5 )'
ponentes <lct gránulo (Cuadro 12.2}. Los gránulo:. alipko~ l,S VJU.
o la~ n..\siculas en d ciloplébn1.i. úc los ncutrótllo,) pueden ParaJclu al <.•Je maror Jd gr.í.nulo M:' halla un .:rbt.s.lc1idc
:,ugcrir ddcrcntcs tuát.ltx)s palo l(1gicos.. coino in ll't:tiuncs o úrte.rnun1 .ti argado, clt'clruúcnso (fig. J:?.9 ). FJ principal
bactc.>nánas ..: tnflaJnacío11cs sjslé1 nka..~. <.'<n'llpuncntc del es l<i protciua básica princ:1pal.

FIGURA 12. 7 Mt<tufott191a6acktltOOKadt· m ne111r6fllo l'ilnM!O dcS?tl~ de 1.1 rNtd&1hbtuqufmlu $.\)r-a peroii6ls;s. ti Ci~t;l.tSirN tontiencI!~ ti~ de gráno!GS.: I~ t~pcaft<r>
.son ltll'OGfts ypJlidtis pe<~' pc_ll00d!$.l llt.'9J~l,u\; m awroib wn au•¡o1cs yy.rmidll5J po~il:vo1. Ü ridro. lcbcl.ido, <1p.l1~tr 1.111 tllll(fll' p•tt) ~p.:uadn. {17 000 x .íleproduo.»,
(tr1.iutod.!3tiU11. l7. UifillOll Of:Sn\r111~ttbnut1mnYtitluf&:.\'~1J1Jd sprofiq,v!llc.\'r.s ofbwmia 1100\!rop~ lrl1cury:o. .trd Prúc 40: 1443, 1981J

booksmedicos.org
12 1 Tejidosanguíneo

con c1.rgín1na <1buntlanh.\ que consLitU)C el ;,o~, lle IO:b pro·


lrin.t..' <lt'I gr.iuulo y <.":S l:.1 cau~ de su aci<lolllia. l..s. capa que
..
cnvuch•e d u1tanutn es rnc.•110~ t-lt."t.·Lro<lt<nsa, ~e <lc.•notuin~
f.!Xlt'rtnur1 <) n.tat.rb. y conLtcne grdJ1 c:-.inLi<lad Je prottína
cattónk'a <ll" <.~t nOíilo. pero:\:1<lasa d e é0:.1nól1lo )' ncuro-
to:\u w. dcnva<la <le <."t1:.1nólilos. La protc1na tallón1\'a y la
1H.•urotox.i11a i.un ribonu..:lca.l'll~. cún a~livi<laJ .tnllvir.s.L
A<lerna...., la pn)teína catión1ca pro1nucvc la upariétt'ln de
puros eu la:-. 1.hanas céluJare.s (at·t it'>n .:.· ttolÓxl\'a), 111ducc la
<l ~grant1l<1.cil>n J e nl.i:.toc.' 1lull.y ba.sót.lJo!>, y dt.'pnn1c.· la ac.U·
vid.u! J e lt)S linJO.dtO.lt.. T<111lo la prútcin.s. <.'att6nk'a t.ónlO la
prolt'tua l>a..-.u.~.s. pnn..:1pál ltcncn aclividad ;u1ttbactcnana
} ant1para.1,ttan.s.. la ¡x.'roXJdal!a intcr\ icnc t..•n la gt'nc-
rac16n de é:.pc..-ies reao.:ll\'.t:. dd oxige1tt), un uupurta.ntc
FIGURA 12.8 MitrofulQ«;itoiÍ1,) de un C'Cl~io6f111l con 'ill riicll.,bictdd«toy y1nilo!. Htécanistno de <lttcru.a. Sin éntbargo. ella\ pnHein.all, ~1 se
dlqilmi.ill(~ eowoofll~ gr:ndes. :t«-x.>:r.ci &!(iicm-,a. (i,¡n .um:r.tu.) hl>t'ran. :.un ..:apJ(<.':!> Je ..:au.:.aT <la.no en lu:-. lcJido.i.. f.nlre

F!GURA 12.9 ,\liuufut~rdfia de<t!UfllCd dl' en eo~inofilti. Mcteme lo~ g.i.'.lul:6 típicos dt> cu ttltJc1. Wda 91dnul111.1c11t> un¡ ¡Mllt tmlJal Gscoidr J d«t~ lt1¡wrett> ™ªª
t>n Lt fot09'~6a} d111Clmi11ad1inttrlillm. !reir.e o1! fr.tttt.WI ~t ebstn-.i U'lil m.ilrit o~mm, cn\vt:l~b pl!f meiñaná. l~. g1d1111lo rosiuOfJo; 11,. mXleo; .\\ m:ltJCtmdliil. flO O:OX.>

booksmedicos.org
-
olra:. :.u:,tanda." que M."t'n:lan loi. t.'O:.inüflloi. ~ cncut.•nlni.u
la:. .:1tüdna:. (p. tj .. al 1ncno$ 11 u1lcrlcu.:ina..:; difcrtntc.!>
e u1lcrlcrú11) y n1t.4thadore:. inJlama!orioi. lip1dkos (lcu-
COlricno:.}, qui: cxat:'crban la rc~puc:.la inll.inullona. Se
Al-0 Hl•tologfa apilada
Histología Básica

tm ro1in6frlos fagodt.ln y dfglEfen cump!cjo-. de ¿ridi;tn'» tun


ilnl!(uctpo~ que ilpii1('(en en ll:So~ d~ ille19t-:i, poi ejemplo, el 11~11<1
sabe lainbién t¡uc lu::. ('():..inbfilos prt:.tontan anljgcnoi. el lo:, htunqulal. lo d cJmjlO expefimenl-!I se oti~W qvc el rosioúf!lu no
ltnfr,c., tos. f.igodtd SuOJliUmm.i b1.Wtno1 (.in1íycnuJ ni su .inbeuerpo f9i1mmo1glu
h•Jlhw opedllt.iJ en formo ~l.i!W, \i!;u el c-0mpleJ0 de ele anlígl'no
uro ~u ilnlot1..-'t,po. lc1 hiswnun.:i, ptodLxicWprmu~\liintntc ~os l'4S6filus
f Para mis Información y tn.t'>ltltilcc., iltlde e~os91dnt.tl0€itO'>d U~ re-;ione~ de inAo1rndción alé1
g~i1. AJllegc1t .tlb,.pcomw!vl?o 1.i cfogc.inWtióndc c~i1~cClulo1s) libsoill
l.twnt1e1~ eo.tJn en 111 ~1191e titculJote, los ncuttllfilos ~ ~féuc.o~ m~MdUfe~ intl&mdto1ius.
y no f<19udl41l, ~«o se 11JfOJn ameboidr!. 'f fo9001Xos una vez qt1c ÚI eJ lqt.tidO brU!lt¡_UiO.&hrol~I dl' pdutllll'S JSm11lkO; h.iy (01Kl'R
encucntt.in en w~t1.stu s61ido s.obreel quepi;td,m ernilic \eudilpodo~. tr~iu1e~ cleYi1di1'> tfcpt0la11.1S ptownicnttsdí! gr.ínuJos to~n6-filos. St
[I miaoo19.inhmoinviso1 e~ roikAdo p0t 10'.o scudúpuOOs, que ~fu'IJo uce que el eu~mófilo de1cmpeño1 un pdpd lmpo1to111!1? en Lf ¡M1oqerüo1
nan •su i1!1!Nlcdtn. A~1. d miuuocganismo. poi úhirno, Q(Upil Util ve». dd .ism,. príndpalmtnlc tlebiOO .e su función ea lil dcSg1d1;ulaci/Jn de
cul<J (fdgO!IOmil). dcl1.m!l.idi1 pot una mc:mb1JN deriv.id.i de 111 \upt1 m.ututitos yb.iSólil(J~, y1.i hbt•11100n de dtOCJ11<1~
ficre dd r.e111rúfll1>. Ocspuó, 10!. 91d11tJlos cSpetifl(t1~ ~itl.MdO\ en ~ Atr.ivk de b proteín.i Wsko1 yotr~. los cuj¡i!l6.ftbs p~1 tiápo1n de las
p10limdli1iks fu~ioni1nsusrnm1b1ln<1sconN de los fogosom.is y v.:ieiln d1?fcnsa-. con11o1 par.t~itos, (JJ(llO ~01umo mo:i~cmf y Ttypontl!umo
d<OOten.klo en su interiOI. Atcmtin.t1il(~11, los ytJnt.Jos u1:1ófikis des. uuti. l.into en &.-s p;i1;hi!o'SO como en los t.MO~dc 1k!rgi.i. lc1 cJnlid.id
urq.in lU~ enzim.u en t!'I fagosom.i, donde se ¡xodocen 1.i muc1te y lo1 d\'cmlnófilu~ ento1 ~.illgte illlmentc) ("'ooofill<1J.
dig>:'Stión di!' I~ mlc1oag1mismo~. Lu bomb.ls de prot!llK'S foc-.ilzildil'> los rosi._iofilos 110 ~IJl'l <éluli1s espcc.WHud.i~ p.a• lt filgocitll-'>iS de
enL!mernbr.tnJ dcl fogo~umd o1udJIUJ1 el mte1il!fde ew \<eskul.i.CI pH miuo0t9an~1no~ ~u dtlWKldd deícn~i't.i ~l' ¡('J1tu med.vsl<' 1' libt'1il
~<ido llfJl'lk matc11b.!.<1e1i11'> y ton\b.lui1el•mbic-nte o1dl'tu11do p.Md l.i d&I scleCbT4 del tOnll'nidode sus 91inulos liiltlcl t'I mea:10 ext1acc~lilt
ol(tivid.!d de Qs hidrolil'><!S de 11» 91Jnu!os dl\116filo~ )'pu< IJ fagodto~ yli!dl">lnJ(tión cku\{t1plejm<1.nli9cno·ifíllK1.""p1>.
0111.tule LI f.ig.:idt-O'>iS. h.:ry ton d'JllX'nto trtnto )' .icrn!'..lddo del cofl. tm <Ofti(Oidcs (hornwM de l.l cu1lt'U SL"p1o1nro.d) indu(tn uri.i
YJmo ck oxigeno dcbidu .- lil p100Lir:d6n de pcró:licfo tk hiaúqeno (H;O,) y d~minución i11t11t'dii1t11 dt' la (ilnlid.:id: ~ rosinófilus en l.i ~.iogsc y ell
.mitin 1upcrúxklu to1-), que o un ril&c.al lilxc nur/ 1eo1<11'0. fowwcb po1 lo1 lo-. Sitios de lnílo1m.i.ci6n. ~ bo1monil~ •et.tnl.m cl p.iWJe ~ 11» e~
iléK'tÓn de un ell'tliin cll Q\Ígenu ~01~ L.! enl'.ima KA.Of>H aidd.i~ es ftn:dil· nofiru dade k méd1..-\t ó~eil, dOndc ~Sos pocluce. hJ<iil cl t<luó'nle
mentid pil'ri1 lil gmt1i1Crin dt E'Sd'> )' o!r~ e~pccie~ re1e1;{41 de OUJ«lo. lus únuli1Iurk1.
.inkml~S'Jpcrúd:fo yel perúúlodc hidcógen11, amb:i'> tttidJnles tné19k~.
~011 muy m1pon,llto p111i1 LI. nu:a1c di: l~miaoo1q11Mos filgot!111d<li,
junto con Lt\ cnzin1i1'> ron!E'fliú.i'> m ki'> yránulo~. U f!SOlimil i11i1a m
pqiUdogh.i~~I.! 1-'!led de Id~ hilt1t!l'~9fdltl~rtJv.i\. Ls lilt10farin.i lclra S. [ I c1lupl.l.:.n1.; M.• halla c;.rgado de gniuulo.:. mayo-
~tinil prut<>ifla ch..:lcldc hiaro, y comofS€' m.tleftl ~lrllpxtilr.!e p.1111 lo1 f(.".1> que L.>~ t.h: los \>lró..., granuloc:ito~. que mut.ha~ \'t."t(.'"
m1t1Wn bc1tll'1M."lit w elir1ini1úon pes}U'litil d met.!bulbmude !.i~h.itlc ot.uflan .i.I núdeu. :\I n1kro.!>\.'op1u t lectr6nu:o, Joi. Hrá-
11.n.. LI lisollJl.i y l.i lu11.1farmil son wmponcnt~ de b~ 91c1I111I~ ~p:<ifl nulo,. tk· loi. bai.óJUos :;on 1uuy d ectn.kicn:>os ( l1!j. J.!. 12)
cosde lo~ l'l<'UIJ6f00~ ifu;u!m 12 21. Muc1to el lnKIOCfqilnhnTJ, &a~erui
md~ lbo~OO!it.I~ pontuevi:n w hid1ólisb en mole~ pt'<lllci\as que w.
y ~udt'n ct111lcncr llhunt.'nto..., o particulas alarg.u.las. l.o:;
difunde11 l1o1dl afo·.""fd del fi1qo$0m.. (omu no todn \!$ Nttcri.is muflen y ba.i.6fifo:. consl1turcn n1cnoi. <ld 2% d::- 1\>S Jcui:oclloi. <lt•
~ digi«cn ni !l!Cb~ ki!. nL'Utrotilo~ S1Jhtn'Wc11 all atólü hlil~ pJl'<IC la ,.angr<-" y. por ello. ci. <lif'ít:il cutontr.irlo:. cu lói. e:o.tendi-
.ip.uoo:1 un líquido vbro~ .imdrtllt>nto que- toíltkne batltOO'>, nrouGfil~ du,:. Se.- caJcukt t¡uc :.u vid,1 n1Lxha en la sangre <lur<t t:nll't'
mL'tt'tth, malcr~ ~emid(j(tido y IY.¡11ióo Olld~l.a, y ~e denomW put 1 ~· 2 llia,i..
·Sus gninulos rni<lcn entre 0. 15 y 0 ,S µm de <li:inH:lro y,
C:oJhu lúi. granulo~ Je loi. 1n•l:.Lo1..1tos. son 1nét:Jt:nun3tkos.
Al-0 Hlstologla apllcada (:onltCllt'fl hJ.~latn i na, Íat. b)J\.':. t¡Utnuolát.tkos par!! t:OloUIÓ·
J1loi. y ut·ulrbCiloi.. y hcparuw, cau.-.antt• Jt· la rnc.•laéru1na."ia
LA g1a.nlbn.11U~OÚ<lki1 e~ un.i enfermedad c.iwtf.J p:11 k dhfun 4 dd gr.inuf().
tbn de lo1 entim.i llAOPH oxid.i~ y<ar.id~iadi poi uiw ptof.Jn~ lrm1u l;.i 1nt.'mbra11a pla:-.1niitiu <le loi. basúülo:,, ct11no la de loi.
notk.'6: ienOd y¡xcdhposlciÓfl i1 ~ lnfl'lOO!lo bi!UcrW:ia~ ymicót:ki11. ~in 1nai.toc.1to:., t<1.mb1én prei.cnta rt.'1.cplon.•:. para la ininunu-
cml>.ngu, lo~ p:i11.id:ll'l"> de es.is p.e-iokqí.G to1hiyuen <ombdti: di'K'í~ globuhna E (fgE). l.o:. bai.úf!ltb liberan i.lL\ grá1tulos al
mia001<,1im1Jt110$, "difc1er1tii1 de t.ls pmosw.s ton ne11 !ropeniil «.cn!L'ilct... 1n1.'tliú éxlr.ttt'lular por la ::1t.'... iún <lt' los mi:.mos c:.tí111u lus
~J quiNU?~ h.!si.i mklOCllgiini!lfM nopil!ógen~<o1~litu)<e:n 11rw Jn!l'
que pron1Ut.'\'t.'n la expuJ,.iún <lt: tus gní11ull)li <l1.' loi. rnru;ló--
nu.i. úo dell'llle'>lfd ~t.. <!l.'.!lque b. r.idiCdle!. l!l:<t'l de OlJQCTIO 'tl:iln muy
.;itw.. Sin cnlbargo, pcM." u la.i. )t(.'mCJan:t.ai., b..bótllo:-. )' n1a.-,,.
impr.iln~ en ~ fund6odc lus rci.."\.tttó6bs, r\il~ cél1..-1as l:rnl'l'l. i1d«ild.s,
0-lrru meunbm~ de dcfciu.:iefitil'l\leS y'l.iliidl.l~ tuulos no i.on a:.pcctoi. <lite rente:; ele un m i.:.n10 tipo cclular.
pttc:s (.'ªla 1n:."duJa óka iiC originan <l-:: pr~"l."un.orc:. <lilcrcfl·
lt:i.. A<lt.•1ud:. <le l,1:. prote111a:. que conticnt.'n cu loi. gránul<1:.,
loi. ba:-.OfiJm. M.'c.·retan c1tociná.' (p. t'J.. 11 4. l. 13) r leuc(1-
4 4

... Basófilos tncnoii, que son ntt-<liadurcs de la inJlan1<1.t"ión. Se.- <.rCc qut:
por 1ncJio Je tu ),.(."'<.f"t'ctón <le t.1ux.•1nas los bai.bhlos nn><lu 4

El bas6filo ( fig> 11 !O yJb..U ) tiene nUdco vulumi· tan l..i. lunt.'1CÍn JL' <ll-'lcmtina<laii pobl.u:iono. <lt.• Unl0t.'1Lo.:. T
110:.ó, f\' tt)rtilh1e lrrcguJ::1.r. pur lo general cou a~peé lo <lt.• }• p<Jr ende, llenen una .t..:c16n 111n1unon1u<lulaJora.

booksmedicos.org
12 1 Tejidosanguíneo
..

f IGURA 12.1oL'<ll l<UWÚllll 1dl<!IOI rtl~Ol. l!<dula dt11-'"" Mófil., 11 él! ll l!qa<iilJ, un 111'!1,,,flb. l<l>m ti nútl«! 11!1 b!1€Jfilollly gM lllttid>d ginulOI.
Kulor~d6n dr f:lcms.i. ~rdn .iumentoJ

booksmedicos.org
-

FIGURA l l.12 ._,iCrdviogrdfw drctroeiu di' ia gt'allllloubl bMifilo dt l.Olll'jl Otbid e 11. e«te cl o..tdt"O !h ! ._,r('(t tt; trtt ~ ~~dat 91411ulm t\Pftlr~ b.~!111ko. ;b J.
nutou. i.1M' rQlltlpltjl•f:alg1 fL. u xew _Ca1iow H•.W'bt., bf &1i11u rr.ib ~'Glllut i.at ~ 21 tS t"!ifJ

'º Hlltologlo apilado


Ü t.:ttupl.i.~nU. Jcl hnlOl.llO ~no O mu, ~.l.WI )
en 10> nt•nJ1wh .i¡t.tm.< wmo un n:bonlr ddg,iJo .iln:-
<lcJo.r <lcl nU.Jco Prl."!'lt:"l• ba~oWL! dt>..ma ) \e lUk de
Alllll;\lt M biN61m )l'JD m lc~l;JS 1'1(111) .tii.nit.aia dr
l.t <lt<11iicion >ll l'IUl'Tlcro olfJlnenl• con r.ipltk: '"a. nk'd\il,; Ow.a t:n
.uul ...J.1ro. PucJ.:- ...uut... nt:r g.ranulu.-. azu.rútdtk, l.jtu: no wn
cx1.lulltVO!\ Je Jo.. l1nJodlo.,, pu~ i.lp.irt•1.,·n Llmbu.·n cu lu't
11!\PllOI.& 11 )Cl\.lll') ln8.ttn4!1Jllc, Cll)d <Ofl,tcll~CW b 1.i l!'JOvilit.i
u611h.lcl.i1.1 i.tDglc. el b.JM. lt» pulmOflr~) f'I hig.idu. ~11\ crolwt.,u el lllOllO'-.ll tb )' l\1, ~r.u 1u!11(.lh•::.. 1\I lllt<..HJoloL'.(IJlHI clt.'\.lrún1t.O,
11u111~1111> pt'f)blrnl~ de 111 c.:intld.i<l de b11Wftil) en 111 )Jl'lqll' n. r.11111 el 1.1tupl.:1 ...ui.l J1,.• lu11 l111lo...1to" ntUt.'lltr<t c-.;L'.a ..11!\ (1rg,\uu.
)f dcn111Y1ll'• b.J)061iJ, qll!' pi;edc pmdudn(' dtb•dO .i 11".I enfcnricd.i d loi. )' IJent' un.t 1..1nhd.u.l nni.J.L·rada d t.' rlbu:.<11n~., lih ~"
htm•tll1U9k..t. por rjempfo. l.i lct.<rmii1 ll'lrlode u11111t.1. A~i<116mo, (fii;. 12. I ~ ). 1:1 th:rnpo <le supervn'~lL'. l d Je lol'! luth~ilo"
purdt '*-"i)C wo t' bi~v o l.i cr.fttmrdtO rr!Wl e.. ntU)' \aruhl...: .Jgw.u.1\ viven. ap.:n:?!\ uno:.. Ji'"''!!' ,11ro...
1nutho~ .1no""-

• linfocitos :\w1que u,..


hn1u..._1lt~ tmg.w una mm1\l&ugi.J 1o1..11h;..uUc.
nh>ln.ul.b ~UC' !JIC loulk.cn ~MI 11up.-·r·h... 1c. 111(' lo•
'9C"'0"tin U,

lo.. U.n(odLOs 'IC C'1"21Sªº Je. ll Jetr:n'".i 1n111Un.it.Lrw Jd portie.* <ln'1<l1r é'n Jo.. ~ pnn...-ip;;..to, linflKhM 8'" T
t"S-l"h•no üc..., t..clulb raunu..cn nu~t.'\:Ul.t\ utra:n~ Je
d1lt'rCfllt"' W.h""nlt"~ 1ult~uo:.o.., ~ LL,, 1..t1nlh.&h;11 rut.'11.tnle l.a
n:..r1.u:'>t11 hu1nor1ll (pm<lu..:..:1un Je: 1nmunl.l~l11ohul l11.L:..) )' l11.
n!71oJ'Ut:.,tia i.lhllu.\ILJ. mcdtad.! por Lélul.1...
l,l\' hnl\)\.llo!t c..onshtuycn un .i. hun1hi.1 de ..:Clufai. c~lérl·
i-lll!, ... u) o <li.ut1t'tro varía c.nlrc 6 )'A µ 1n: t.:011 c.,¡,;¡, Junén~10·
lle\, )C' lnl'! t.:llJlU4C' t.OJTIO hn1Ú<.ilu!\ J1Ct.jUt."00.... Íll l.t wngn:
Lln..1,11,1.nlt', Lwv un f"C'qut'ñó PL'n,cnllllé J,. lull1•.._1h.~ u1.ayo·
~que llt'pn t11unltr 18 µ.1ndc Ji.i.mt'1n1.
0 ULK.ln.1 Jd bntoLJto pcqu~ld Q C'Jc.."f11i.1-. • \C\.C), 4tHl
un~ '-"'"-"cAJur,.t J'O".O pn.,_Wld:a. Su c.n1Cn.1hn,.t """ J1~ponc
C'l'I g.rwtk.., MJ~ tk moJo tp.IC' d RU1..kof1 .a¡\11'-'C l~uru
en kh l"'~r~h LOmWlO.. ...:u-dLICfl ..lh..ol "~ l.a\·Un.'\.C' Li
1~nhhc..""-hlU Jt aLl 1i.cl:lula l fi.. l ! 1J) [n i:..o~ p~0&·
raJ1l\ t'I n\u...lc.."t•lo Jd bnhx.1tu no ~ \ 1...1blt.', ~Jo1:n1 put:Jt'
Jt.'tt'1i.l.1r~lo pt1r tne<l10 <le lln1.tont:!t c'lpt.'LtJlc, u lill 1n1lrúi>· FIGURA 12.13 Del\
1..op111 clc.'\.tl'u11ko.
'"'°liba
P(ljloCóO'.. uin 'us llUdtos t1erit0\ 1lblt t-t!Wo:..
llulorad6n dt Girm\.i. Ci1.in Mttnlu 1

booksmedicos.org
12 1 Tejidosanguíneo
..

f !GURA 12.14 Miotl01t.19rjfi:l cll'tltunica de m linfueittl. l-u <flulJ lltftt est.M r~itl.llO C'JldoplMti!i(U ~eso 'J l!l!d (int&d rttó?r~ di? pulinibo)Ofl1 •) libft'S. tk(('fltt' d
ntldo:11 :NI. cl &.dlfolu :tCu1)'1.1) roitoumdrU~ !MI. 111 -OOOX .)

1.:o n d 1 ~·t'n.oi. ~ubttpo:. {'éa:-.c Cap. 14}. AJ t.ontrario d t' los d en:.idad d e i.u cr<unatina, ci. n1<li. c1áro 4uc· el núcleo d e
otro:i. k·ut'oc1h)-" que no retorn an a ta sangre u na V<.'i'. qut.· los U1úoc.1tm. El ntictco del 1non1x.·ito co nhcu::- d o.. o Lres
rntgran hat.1a loil tt."jido:i., foil Jjnl.t)1.1lo:-. vud n::n dt' Jo., lC.J1- 11ud éc11oi. (.(LIC. a vcc:c_.., µuc.•dé n \·cr:.c en loi. cxtcndulo:.
d 0:. a l.a sangre y tt.'étrt.ulan en (onná 1.onsla nlc. Para un Cú n1unc.:..
corncntariü n1á::; <:oinplcto :.obre l<)i. h n l oc il o~ ..:on~Uh~" El c1toptai.ma del monoc1h> ei. basú11lo y ht'IH.' gninu·
el (',apftuJo 14. loi. a:t.un'>l'i lu..-. {h:.o:.cunas) rn u ~· hnu:.. alguno~ de lu,1. cuales
ci.uí.n en <.'l límilc <le rc:.o ludún d d m1Lros..op1oóp1.Jco. Esu:.

'º Hlstologla aplicada

U c1umcn1D del numcru de IS!focfl~ t'll 111 ~ngre ~e dem•m-.i1


gr.iJ1uJ()S put."l.!en o.. upaT todo el Cttupla!ol fl<l yconfer irle un
Cólor gn sá..:t:o. El (; Í topla~m.a 1.:(1n 11c n t' una pc(j_1.1 c.•11a canh-
d aJ dt.> poh rnb,>i.oma~ y rctí..ulo <.'n dopla.!>'tnállc:o granular
poco d e:-arro llalfo (fií;. 12. 16). t la}' n1uchas n1ilocondn a.....
tinfo<it<™S 'J sudt <11i0ci4l\í' e-un infoxdoM~ virales. (n (!sos uso~ hily pt-queña.i. )' el con1plt'.iO de Crolg1. t¡Ut' par1ic.·1pa Je la h.>r-
.iummto ck llrfU<ito~ (un d~mcl(()mt1.yo1 yuomaliu.i. m~m cunden nut..JÓn <le loí. g ráuuJ,>:. :tzurOlilos, ~ granJc. La su!X'rtlcit:
sa&. (n la le11ccmiil Hnfo«lc oOnia hq llnfotitusis. pc10 ~!~ c~h...1t~ cclul.i.r prt'ltt:nta nuJncroi.as n1ilrt>\·cll(>su.ladci. y \'Ci>Íc.'ulru.
son fX\lL~íiJ) y ~e iompen oon f.icllid.id .il 1t11tiuf cl cxt~¡"(jido, loqL~ d t" p111oc1tos1.:..
gencr~ un .upet!G "bo11one.idoº. L1 wntidod rcdutid.i e!~ llnfo<iluS:
ccdhe el n11n1bre de lir.fope111o1 o llnfodtupcnW )' ~uele ~óo11~ con el
1Ji1l.unicrlto f.a:im.i<l!Ulgkó ~rl!Wngildoo U.'li! inmunodcfluendil. .;. Klstotogia aplicada
0
(1 :IL1t1-cnto de l.l unli&d \le nw(l(Jtitos (ittul.i nl~ íe deoomin11
momx.itu~6 y ~~cd!' H'i111l.w uni1 t>nfcrme&d herni11t46gk11 {p. E'}.,
"" Monodtos k-uctini4 m.1tlomonoc:1tia uó11i<:i1J, cnc1. lnf('{OOn uu~d.i po1 l1gunru
tip~ de b.icti"ril~ y par~~i !os o UN c11fcin1ed.id i1ut!l<nmon.l.t.1i&. L!
Loi. monocltos .so 11 IU6 lcucc1ciló :. cin:ul anl~:s d e n1ayur
dhmir'ludún tlcl nUl!Wro de moooal05 tirtul:rntt!i, llamaGlmonoóto
t ~n1a !l o, ..on un d1<irnctró que o ....::ila cntn: 1S )' 22 µ m. Su
pl'ni4. o infl'WY.'n1c y p!R'de OOben~ i1 1Jo11.Jmk'11t01o <.on (<lftitmtl'
núd co c.":\ ovoide, en for ru:.i <le TitiOn o herrcdu ra, y por
cukk~.
lo gene r;il. t'X<.'"én1n c<1 (11i.t. 12.15). Debido a la Cl>tasa

booksmedicos.org
- Histología Básica

FlGU RA 12 .1 5 MK1ufa1og16fía dr u:i mcrnuto. ™ª ir!ola tienr uu mldco dt bmrJ Jrnñoxud.J, tm &,, uum.ilina oo dttnasilOO teiild.J. Uu~'IO! e fo\~l\!l' b.ttófilo.
l(th;xari de CiiMl).t (1'.an Jcmroto.I

FlGU RA 12. 16 Mit~ugrdfu. d«t!!ll?lw dt un awnot'ito hum.inu. l:,. tomph.•Jo di? 6ol9t :"'. 1nitocmili4'. ~... y1~oofo~w~fifo~. Uu1fculu tr~·nlfl~llto e1.1~ pxo dlw111ll!Ol.
11.J1 illgunuulb~omas lill1~ ~!. fll {)OOX .C<:ttobl de OJ. SJ!r.tonyNi.6. fcJfllt1hJ1.}

booksmedicos.org
12 1 Tejidosanguíneo

Lo.... nmnoc:ilO:, de l.t :.angft' n.•pre:,cnl.tn un.i. Cru.c de la


1nadurac1ón de l::i tCluh1 n1unonut:leár fago..:itica que se on-
... Trombocitos
..
glna en la 1né<lula ói.ca. r.... ta célula pru.a a la .sangre. don<lc- [.os tro1nl>oc.1LOi., o plaqueta~ son c.orpÚM.ulüi. anud <:<t·
penuauc..:c ~()lo a lgun o:. d 1a:.. Atravici;a por d1apé<l:i,1:, l.i. dos, .:011 Junna de d1s..:o. que 1ni1.k•n 1:ntrc 1 )' 4 µtn de
párcd de <..i.pilan.:i. r vénufal>, pc:nctrJ en alguno... órgauoi. r <liámclro y denvan ú1: <..éJuJai. gigc1ntc4' puhploi<ll.'..'> c.k• la
M" lran:,fonna en 1na.::rúlago. qu~ con:.lJtuyé una fase n1ái. inédub. 6sea, lo.s mC:g-d<."ariucilos. Lai. pl<1qucta:; proJnue-
avan1..1<la <le la vida de la c~l uJa n1011011ut:lc.•ar fagoc:ilica.. v~n la <.oa,;;ulac:1úu <le la :-..ingr~ y cola1x1ra.n en la r~pa ra­
1\i.í. el monocilo forma parte del sislcma íagocílicú 1nónu- t ión Je la pared <.h: los vast)l> i..anc;uinC'u~. ld que e\'llJ l<l
11u( l\.'ar o .sisten1a histio<:ilitó (\·t!:a'>e C..ap. 5). pérdida de i.angn'. Lo lH)nnal es que hara entre 1SO nul

Lu plilq-uet.s~ <cmliencn vn sh!1m1.i de cani1Je~. et 'htem.i <.lni!litul<11 glucqirotcl~~ )'q!u<ownn1109IL-ti1nos, es re1po~c1bk>de &. 11dhe~lv!d.&d pi¡.
11~·10.que ~((lmuniu. con in-ri19in.Kio-11l-ttk Ll mec'llb1~nél plil~m~tiuplcl ~1..~ldria y plledl' .:1bs-01hn com¡we~ t~ diven1».
quetilrlo1 ffi9, 12. J7). ki,. el intm-:11 Ud trumbocito sc.c-Om1Jr1kcl l!bcM1mte ln el 91.ui1116fucro, mh oul.l'o-, b.r¡ L'n.i vi11Y..'d.d W91.!nubs dellmit.W~
con su YJ~fide. lfisposicitjn que tient 1m~o1ti111da fun<iOl'l.dpor f.iuliti11li1 JHJ( UX"mbi.ui.:i. ~1¡¡1.r!ld~ t1\Jloc:andti.l~ r inW~itlr.tS de ghxógeno. lo~ g1ánL bs
l!bef«iÓl'l de n'llJt.étldd~ J(li\'JS que se J fll1de.l'lli!P t'll 8. [n li1 pe1ifc«J de h dcnYJs u ddt11 miden er.l.r 25Dy JOOnm dedl.lnirllo ~· •lnt.iceu~n A.OP y Al P.
pf.sqc;clil.. com1> pale dit-1 hi.skímero, ~ ctiservJ. f¡fl hd.t 111i119ilwJde mkio Úttl')gtdlllll~StcJmbién ron!Eflen 1t101oniru (5 hid1uxill'í¡¡1i1minil) ft'lf14dadel
túbulos <¡L~ C01tl1ibuye ~ Cfldntenec lif ÍOltlld O'IUidl' de l'~OS Ctllpú~t!IOS. 0 plilmiill<!l;gci:iro. lm:<Jloll!Ub ,ilfil son ,figo IN}utes (entre lOO y 500 nm) y
h:.SJómeio 1.smbién wntient micro.fitammtus.de <1Ctilw )' nulki;l.u de mi& en ellushq fih1in69enuy fliC.101de ue(ifll.ailoplíiQLlt'li1riu, qllt' r)til!l&n l11s
siiw, •C'loPO-n~.ible~ d"' L! fonnación tic fJlupodiu~ (~rok111911óones fü0&s) y lit m1~ ea d mmuJo fiso de lth \'il~U1 ~1gli:ltleu~ y "- <ici1tf!U(.h'.111 ~ m l1e1l
cun11.l-c0011 de li1s. plilqul'!ilS. Uus. Ct11¡iúuuloi. pn!~cntiln un.a <oJ~ situtda di1s. lu~ g¡.ínulu~ mcooic~ ~de 175 i1 250 n.m). ll3Mi1di»g1o1.ru..bs lanii&. s.:m
por fll't'f.tde Limcmht.iiw,. Q'lle mide tnlJe lS)' 20nm, 1)e1ie .ibLnd.t.rldil ~ li$0S«11i1s. ti119i1d~<on l:G ettruélil~ uY.Jll!'S ~ ~ crg.iiwki~

booksmedicos.org
- .10 Hutologlo opllc.oda

<.uando Y.' lesi11.n.i l.i pared dt un Y.iso ~.mgulnl'C), ~e i'lltW un pro(C!¡o


dé11omin.:ido hcm11>Ll.Siil, que tiene por ~je!!} impedil D pttdidJ de ~·lll·
Histología Básica

pl11qlM'!t1iu. Un di'ÍCtlo hf1Cd1t..11io en l.t fuun.idón de un.s de l.1'>p101ei


niti.oel ¡¡ú.ms.i (ftt!oiVllll p1odvtel4 enfe111udt<1 htmtm.íg.lt.t conoud.i
gre (hcmondgi.il. Lt htino~LJsi.i es un fM&neno t0>llplejo que <Utllpreade curac>hcmo~.i
L! mUKul~ttltil füc1 del 'r.lw lr~ionildo, W,~ pldQl!eLu y di'1!rSOS Íiltlor~ del • R:ttratdón del co~gulo: al pdncipio. d <oJgulo wl"lt'Sdk hlleid ti in1ttloi: dd
pli1w1o1 '>t!l!j.Ulnl'l>t¡Ul' pcornuevenÑo<U<19uM<iúu deU\1&119~. U ~rolonmi1 v-.i~ pcrodc.14>L°0 w tunt14eg1d~d L! .i<tión dclJ .ittJn.t, Li rroo~in.i yel
quehbc1ilnLl:S pldqc:cl.t.S btimliJil lc1 cont1.iic.ci6n dtl mús.tolu lho. Ai~ de ld:spldql.'t'~
lil p.ulki~uón d<" Ln p!dquel.is en l.i to.agulitdón 6t 14 !illnqre purdc • Climinaoón ~ cu.!g~u: ~ru1c9itf.I µ°' t~ tc.igulo, l.i p.ired tfd vílw ~e
1tsumi11C deLtsigulentcmil"ll'fit res.1 ~u1.l med"1tlte l.:i fo1mi1ción de lejido nuevtl. Cnlonu·~. el cu.ígub ' e
• l.gtc~lón ~1irn.irio1: i1 lil\ diu-ontinuicl.i!ks del cn.dotdio que produ~ IJ dimin.t, ~ob1i' lodo. pl'f Ll. JCOOn de IJ cnlim• pt.Jsmin,,., que ~e formdpor
kosión v.i~t!ldJ le ~ique l.! i1bsuccKin de prott'Ín.iS dtl pluma :i.ohre cl to.U W.ctiv.iuúndl' 111 p1oeniht111 plum.itiu pl11:.1111069L'OO ¡i'Ol to:. Jttludom
91'00 .id~·.icrote. L,h pli1que1.as t.imbi~n Se .sdhitr("n o.l co!JgiE"no y forman del pl.1st11in69í!no prnducid~ !JO' d end0c:ek La-. erufa1.ss que libc1l!l b~
un t.1púnplo1qut'1<11Jo lbosom11:. lkW pVqi.fW ldm~ tontlibu~'i'n" chmlfliH el tG.tgttlu.
• A.gt~ión SC(unduW:: l.i~ plilquc.t.ii del t.)pon li~An AOP. un irnJuaor 0 11~11UO ell!\'«IU de plilqi.'\'lilS t'f'l l.I Simgr'C (trofllbodW~) ~11: ~
potenle de t.i .iyregadón pl.iqi;et.aW que p100L-<e et aumcnlo de l.i t.mli h1A.im111.iún o t1~:uma, ¿\jnquc !\roe P'JW ~igntRt.100 clínico. Sin enii.Jsgo..11!
dad de l!ldq1..el..M def 1ilp6n trornbod:O~'> o {l(l(llb.'titl'rtlM t:senWI o tl'lil l.'1:fomKditd ci114 qtJC ~ urilc-
• (N>gt.il.:id6nde ~lllgre.: du1.in?e Wdgreq.auónde 1.i spl.iqlR'~~. los f.i c!O· 1c1iz.ipu1 LI 1KudtKtiÚ~dl~tUPl11t1li1dd de vl.iqr.ie~L"ll llil~ltimo hem11to'6giro
re'> del plil'>mil ~119L lnco, lo~ VdSOS leshJr1o1dos )' ~s pl4queus p1om•.ie !f1d.,..:' y mo1W en pu!Cill'W. lil <lmtidild 1roi.:cido1 de pl.iquc!JS,. lf.enomin.i~
'll?fl o1 inl<'l.itc:ión st'tue1aW.l (rn c.uud.i! de 11!1et!..-do1 de 16 p1u1e,nil'> tlombo(l(upc!!i.!,. o un.i «Vl~'tul'no.i oomlin dd 11.alilmie1110 í111c1o1tutdgico
pl~m.íli~. lo q1..~ 01i9JnJ un pl.M11new. lil fihiin.i. y fo1t11.i un• red ~"loktlg.sao y también de mfcrmrdadesi'lfctdosin, cumo el dtr.glle hemoo.i
fibro~.i tridime.iuon¿I que 11p:ision.i e.i1111ci1os, ll'utoci1os ~· pUqu\•t.s'>. q.:q.q1:cpurck> iltur "líl mm le ddlidu .i l.! propt11ui00 ddp;1d1:u1e 11 ':-Ufra
Se fo1ma ~el coJ91..Ju s11n91.;.inro. m.h tonS.isU!nlc )' trmt' que el t.ipón lni:rl~vi1'>tllla1l".> y hcmon.ig:iai.

y .J,S.0 nül plctquclai;. por mkrohlro {rniliinctro cúbico) dl~ C.omp..itt. S. Stu... l l.. y RA. h11l;i.nun:1tJ~m - nll... ofdk' nuu1·<>pi11.I :-mJ
lhc 1.."'l1Mn1.1¡lh1L Si:1t1in Resp Jllf~-..1 IS: 111. 20l)IL
:-.angrc. EM>:-. corpú)>1:ulu~ pcrrnanc.:cn en la ,-ircuJact6n
l.ou!lo 01. kd11ur). ,\tl >i~ ufhcoe áll•fos~ auJ ..u1:ll)-.i.> uf ¡>c."t1phn:1I
Ullt):-O l 0 día)>. b l,10J •l ll~ .l.f~~ luuududn111. ln: H(urll;,n'.~ Pr111Hpfe.• 11/ lt1!unul
[ n lo)> C.s.lcn<l1d()Sde sant¡re, la:. plaqueta)> ticndt'n a ap.i.· AJrdhuft'. l~l11 \!d. EIM.'\k~ 2012.
~l:'ll1k A el ~J. .A.11tuu!... rllLta.l a ...ti~d~ ot'l1u10.u1 ('v'-iuophi! gram.J1..
re1:cr agrupa<la:. {.tgluhuatión). Pn:M.•nlan u r)a parte lranll·
t•1..:it<:h :!>: m\tU1v.:ul~lll in f1<"t Jeft:11.>1.. ;i8'linM p.\!hog~ 1iS. C.r11 R1»·
pnrcnlc, de tX>lor .i.zul .d aro, o hialómc.ro- qu~ conl 1cne ~rá· AJkr(Jlncl/ .IB(2):l6S· 1*11. 2ÓJ .?
nulo~ lc1hd():. d e píerpwa que con:.-t1tuycn el c:rtnnórnen>. ).{u1 Es- t:l al. l'ud~t)l.JuJ e ntt tl1c rolt·l' t!Í L:i:-opluh: br.::iJ..!ns J.\wn.
l1n11111111ii~J' 135-:192·197. 2012.
k<1d:l\, BF í1 td. (l!diton): H~miJtolut.>~ Clir1tuJl Jlnntiple.. úttd Appliul·
111111.>. 3td ~d. $;.,unJ~1:. f:l~'<it-r, 2007•
... Bibliografía Ruthi:ub~
2006.
1s?\1'E. HOf:t\\11 SP. T1...:eu~1i.)phll.../;Jmu Rn· lmt1t1t1wl '.!4:1•17.
Ú)l!u1:. í. Adh~:-,.,1'1 mol......uk·,o iu kuL..1..~'lei ~ m iSf:Uiun. Sri do /lfn/ S:itu¡:.utl Al'. Th~· to!... uf~"(l\\tuoph1h :inJ 11<tulf~'pl ub,u 1 u 11lammátkln.
2:2S. 1995. <::t11 l::~pAH~rs r 3ói~'t:lwf 1):22. zoou.
S1:s:iJ A\''· How ut:utroplul~ k1l1 1ukn>b1:-.. .~nn: lttv lm111urtr-,I :Z.l:l 97•
Co1nm\'n1.u I<L. El-1:rku1a11 E.\L H~nulupoi.:Ui. l>ldn .HlJ prui:;.~nlWr 223. 2()(13.
<tlh f1uu1 blooJ. lhl1uf1~11)ri 35:.tJ5. 1995.
\\11lh:u11~ \\l cr,,1. h'<l.itu!"I•. Het11U!(J/r1w. 31.h ~tl. M ..G1-aw·H11l. 1995.
C1l\'1..ll:11u E ,·r ill. Th.: h1~t\ll 'f oitl11.·u.mlru1 l.'tM:J 11..l.u1-0n.~h1p hl't· Zu ...k.:r·Frankliu O ti ul AJ!rbef Blwd C,el:S: fur1lti(11t rmd l·"'l1!1:1'lhJg>.
\\<:~u tna~t ....Jl~>inJ b-4 ..ophell'. ln:r111111ol Li'tr l •H ( 1): 10-7 • ..?0l l . Vc;h J .luJ 2. l.1,c·.\ & F1..-t"n~1..'f. l 9'S 1.

booksmedicos.org
booksmedicos.org
.. Introducción • Células madre, factores de
t.. hcmat~oh odf'N'.OUü>diftUOJ r~1Jc
crecimiento y diferenciacion
rn~' ton JC' ,C'1ul""" Je l.i """'1l~tY ~ \.~•lllfTCUJc:o ttn..._
\·1c,.111n, r1ul1fcr-..._111n dJJc."J'etk._1"411.ln 't ni.a.Jura&.tt\n ti.dU-
L.. ......... .....sr. ... ,.,... .,..dula,, luw> .... •'&""" Jo<
dottJIU'i ..lltuu ... 1"·rtn..11"cn .. orrx1 ...dul.b nwdrc ' di
l~U. 1.111 "'·lul.a11 Je l.i ...an,:.>n- tJenl-n \1J.a "''"• ~ ""n."fhJC'· llt'.lll:Ji l.i. 1"1.•lwl"\.t1111 J~ ,....t" 1.clul.1~ fautonttM.1\•\.l4•1l) ~ lo11r1
\'olll J,- lll1&11cro1 t..1>n ..wntc por Li rn•llh.'1J\1011 u11tliotJ1...t dcJnU!i ,é J1lcrt:ntl.u1l'll t•l nh ltl"lh cdulatt., LOI\ LJ1J1. lc n 11
JI.' l1&1i lLluJ.1, l11\dh:t..1tl.u. t.•n loi; úrlt.1110' h l'n111lupo)éll tu:a:, c~l 'l>tllh..i.,, \~· .. 1\:c 1o1uc l.1 d c.~ i.ston u 1141ul de lo\Utc111 4•1111
C..O\. ¡1d1ll(.'f.,i\ ;.;élul a~ i,anguiucw. Jd c111hrlci11 ,urgen
1 11.11 v-.tdóu u J1li:rc11... 1.1.d1111 e~ ufcJturia (modc-lu t:!ilO,ll<i!ll\ul.
n1u~· h:1nrt.an11 C.Jrl!'Je<lur tkl l~ Jj.i Jl· l.a .,c~l.it.hin l en rrucntr-.b c.(Ut 1.i J1h.•1cn1.l'"-h•n f'O'll'Tlo r !>CTl.t. i.klt.:rn11n.14LJ
d ,;,l. '4•l~·r101. Jcl '"""º ,,ldtnt•. [,¡.; .,.,, cllnicr• Je U pw .¡gcuk."'\ rqc.ul.1.J·ir~· J.,:l mi...room:h&.:n~ n-.-Jul.ar J..
h:1n.m1"••C'J>.. Jc&'fntn.:d.. mo@bl.ütlti. 4' IC 1i..at.1,u.•ru..t a..ucrJ..1"''1(1*na;nad.IJnJ..-t,~1~lnJt.K. •
I""' t. "1<nwo.ilon Je <nUubl.>l"' prtouU""' (rrin.ip.J fuv~ [.IU r~aáa, lo(' f"lJu..<" por SIUl."t.a.."\.•lC"" l"UIJ("
mmk~ l\ot lo~"" rr...SU..< rn d IPktiUt d< '""' u3ul. 7 ~o J"l-11' meda> Je l-1<.~ ~... ~ i..ttofn
~.,, d<wnulio ! P"'"'fll< ha&. t. 6'...,...... Je ck ......................... . y d roclL.lo o .. _..w.~
,¡.b 1ntr.artcnn.a... fnln' la.;.. -,. LI ~ ~ ,umrru.... b OLX1 O la f""""L•llfl dt I¡ C'i.~ Je ddcrm_~ ~
b.·1n.ut1,..,n.a11 dchnllJ\C. ,un·i.. u~:ah ca 11.&1. l.t d hi;aJu ~'""''" l.ddt-icni.u...1,in 01 \GBbll~
..,,1. I J, l.a• .._l·luJ.u, un~en 111' \41wn c:n Jc· .... rh•IJ" l.a c:.cg,u.n J...¡.,,. ,.,r,·11111..-nt~lo.. 14-> ...-dul.i." ni.ad.r1: .... , ...,...
f\.·11-11111111.u1h•1Jt.•.1 JC' la pl2<enl.1 en llllln,.,11•11 ~· l.1.1~'rL.1ún leru.an I"'" I >\.oll '~1.aJ.iJ ~ .tutorttnuvauc.111, .z1 .. i.1r.i.. 1J.LJ
J.llh.'t iur tlt:l t.')4' ,1.ur la-gu nada-n1t\\1H~·1 101¡ l.l l11w,.1Jo lun- de gener.u' Ull.J ,11t1ph1.1 \·.irit·J~J <le llpo.!t ( Clul.t1i:.,) .l) l .•l'J.·
1.:hlll ll. , .u uu vr~>lno hl•t11atorurCL1...o tc111p11r.1L J',t.1 1.ht:, ctd ad J e ri:1.vni,lt uh' e l ''~h.' lllJ. hc1natopu)'cllc.o ~u¡Ulllu IK'
J~ 11u111i OJllJ. tu:p dl lca . lle t.J.r.11.tcri1J, por e l dc ...1fhlllll <lt' l.:i!'t Ul)'l"\.I J cu l.i n1l•..lul.1 Jé ratúne.-. lrr.u11JJ0 ... "'\!11 J,..,,.,
\.'f"Urol,I. ''º' ltr.inul•>1."lto:. ,. u.w11l•'-lh1~. Jp.irl''-L"f1 l,1., prt- lrtollli.'.'.'t t.-.. . L\'lul.1• 11.,.Jr~ tr.:s,pl..t.nLac.la'.'t J..! ""'" 111.t11 1:r..
n'4:r •. i.. ·lu hnlvu!o. ~ m~...u111,u,~ I • h.:rn.atc:•l"'~t'· ~ 1,l'lt•t11.1• l•~- ,.duU... hcomo;!Opu~dk..L., ~' 'l lwu
ll" h..-y.au.:.a.. c-.tr.n-:b.uJ.u:_ o mu~ U111"'wt.ultC' Jur.1ntc L. Jca..-...r....10M.~UT~
.,iJ.a tcul. .. un u:n J'k-0 Je M.tmJMi ~d.:- li.n. J .. ;-
~ Je gt"U..~ .. Jc.Juw CD ÍSXttU. p.J..&.d b,,t.t d • Celulas INCil'f pluripotentes
n&Umm&n. ')ln~ Üi-.2Dl.b en ~ t.--umo d ~ ' Se .Jmik.,.. ,•..i,, b· ,dulh Jr b "'"P"< .im.... Jr
d Unkt ) ""' g¡n-::,1 ......~hnl.ñh.m Larnbcn "'"°llthu-tm ""'"1 un~ urct "duUI dt l.i méJuh ~ r• cli1. 'iiC' ... Jn1'1
·t11.aL1'r't~C''l' m opo..ul. ('fl lu f\"'h:trRIC' A L.1 f"R.. milW ttluU mMif'C' plurlroknk :fu:,. ll . 1 ~r .....,1,tiu1 !\
1

Ju...tii•n JC" hnli11..1to!>. [u tctml•11t, l'll t•I M.~uoJu 1n~ de pruhler-•1 \ lv111\iJI J¡.., Jul.<*n·..: de la., cüuLü llnlnldt"t ~u..•
\IJ.a 111llJUU.·ru 1J. "Umlt.>UJ:.J. ......i11uH~I.' lo1 .. 1.1 ..·1 .. 1.1111 y a JOrm.ul h11 lo'-1hh. ~ Jl' t.,¡, .. clul~ mitfoidc•, c.¡uc 111t~ili..11 1
Jo1111.1r1>1: l.i 111(•Jul.1 Osea hcn1.1t<1)!¡t:ti.1 C• oJJ) l'll 1111 1nte· t:nlrmih)ll, ll,l ;lllUhl1..it11<1. n•11no.:.11u..:; )' pl.i.4uctll!i.
rlu1, lu ' l'K' 11111,1.1 l.t la~ meJul.aJ' J .. li.1 li4•u1.ll11l1o~'c:.h.
\ 1t1t•J1J..t 1¡11c Ll 1>-.1hw-ción pr.:u.it..J JL-J rc .. 11• J,.•t ..-..quc.-- • Células progenitoras y células precursoras
k ""''" '"' ' ntcJ.ulJ: .uJqu..:n: ".aJ.t. \e / 111.4, lltlf•1 •r\.in.. 1.t u
rrul.kr ·"' J.. l. t,l·lulli ~ pfun¡11t lC.111.n un
\.OfHOOl'~f111h<~~dJ,.,, ,,- .&1.;,.r,L.14.•I runtn rnJ.,uno ssn- \.dul.l_.. lut
"'"" J ' :-n...uh..LJ lUO)l.>c,_ r ._. "rlulu
Jit &lJ\JJ.iJ mcl r-=noJo t..CT~' 41 n.k.1 11Wn&O " - - i... .tlulü pn>p<lon> mtltipolcltlO qut pr<>-
r,. .. uJ• r"""'"" .... .........-¡:r......i...-i.n,;.,_,_ ~t.. .ct.i.. f-~ C...,... lilu.m. ""'ª,_..
.,., ....,._,k,.' ¡Uqad.n><onpMIUl"'Ü' d<t.a..<hlh> ap.i.m.m 11'• rnm:r• '~" Lb ...J.O<.~\ n.di.iii:'P"º
n..Ji< Jo: l. mCJoL """' .,,,.. """"" d l>I" Je dc.......W JU""""wlnd<•fthl>•l<»'i;;> 11 t !.U.S ~ ru<'t.>.tluW
,.,,n..]~ t "'"'"c-.o "-'lbe lü ••t-°""·n1t11 Jt·uam1"4t0· ni.dn= ,~unrutt-rd"' \ Lo rn.•;cmtor'al. ~.. 1nJi .•u loit;
111:.. rrilNJ'0)-.:114. gnnulodlupo}fil• lltifmltO('U)oh, do.JI." d 1-.Uf1l0~\1~1• tt'tOriolú•.;t1.o, ~· ~ r.an'\.t'.11 ~ Uh\I..~
tnonotllupu)C"I\) m«a:ritH..;toJJoU~l")I~ 1 1it+111 t.c:lulJ.\ alr.l- t~ gr.i.nJl', 1...i" 1..i·lu l.11i n1J.c.lfl.! plunp ulc:nli:i. K u1uhlrlkJ.11
\·h.·1,,111 JJ\ocl'.,,1, , ..,l<ld u.h d e Jllcrcnd.ti..11111)'11i.1tlur\.\.._t\1n en

__
IJ 111..·..Jul .L •\'L'ol Jnlc.-!> d i: pa...ar a lot <,J ll¡,tf"C.

_,.._
1º'11rg.1111" e n lfu que ~e f'h•JULC L'I \h.·,,1rr\1Uo hn · ' Par• mAt lnfonnaclón
1iJ1 ' .. 1.1. ..111,Jn .. uml> pnn,.u-10.. e111c,lulJ º""J )' tunol
'"\C'LMnJ..t••" (\C.l-"" Gt.p. 1.J ~. TvJ.1., l.at> ..ll\il.b t.lcrl\m
en f'ftrktpu~ L maluli: b linl1-.1k~ R w- J.tctm"Lt.D
i.,r.•· ...i
......... _,,,__
___.......
tspfClc:m.-ni•~,-~-·
... ~~~plletim-.....,~.-.k•lo'.lt'of
_.~~-...-

+rau ~t.
e11 U mCJula,. mlC"DtrZ> qt:r ~ lirt.1,-.UOll> T rru"W1e11tn &
,&t.... que r:u~r.m & Ll mCdul.I .al hmu 1 .ali 1C' chfc-
"°"'°
llll.lllt--ln-'
rtrl.,..••lillM.....,
----
ft·r...-:UA [n '°1. ÍlrfZOU!o hofu.dt,. ~UD~fK""-
b.uo, l1t\ S'"i-'¡."... hnld.K°"' .... A~IUl"i\.IOftn hníu1Jo.
d
..a•~·-dMA•f
-i..--..........-.. -.....-...
J..- J1h·rrnh-. •"l;.illu.., lü!o huJl.klhh l t>' I' rrol1IL'f'.t.ft tOtl ............... 1 ....
pon•du•a * di1~n
~
P'fObVll\Jo m
")ICQ>Ullt'll "*"*'
Mio
. . . . .' "
,.hm-·P- l').. aithott1 W'f
11111·0.. 1J.1J. rc•r lo Séllc."ral n.Uu1ul.1J~1\ I'~'' .anll~t'nU:o. wlidQ. u,1101.! f1'11'1ikl'!ul1114 ~· NudW1 l.ifurmaclundrwiu11w\I
((" .tp , 1·11'

booksmedicos.org
13 1 ijematopoyesis

,..,'o s? dislinguen por la morlologfa.: Comienzo de b. diferenÓ$.Ción Oiterenciación


p-a.recen linfocitos grandes morfo~ca comp..W. moliológica comp!e;a
Acti:vidad Acti\'idad mitó-:ica Gran ao:Md3d mitótica: Gran scti\•idad mitOO.ca; No se multiplican:
mt:6tica baja: :;,r.orrenovabff ; auto<tenovab~ ; mono;>o!s.l'es o no av;orrenoi.'&.b!eó; frecuent-es en
poco numerosas en b.'poiares; frecuentes &n 1a monopoteo:es; fa mé®!a ósea y


la médula óseEi médula ósea 'i los frecuentes en la médula los órg.:.nos linfá:iCO$
órg:-.."tOS iniáttcos ósea y los órg..VIOS iniátcos
-
¡ Lin!obls6':o Linfocitos
• • TyB

C4ruta foona dora


de colonias • Er,:roblas:o Emroc.-:o
eritrocfdcas ( : CFC} • o herr.aife,

CéhJ!a fonnadora
de megacariocit06 ~ Megacarioblasoo Megacariocito

<!) Ptomonoci-:o

~~
-
""-.:.:..
fAielocr.o
neo:rófi!o @ Granulocito
eosinófüo

~ Mieloct:o Gra1Wbcito
\~ ecGinófito eosinófl1o

1 IAieloci:o
b-asófib

-

ápcnai. lo i0uhC11.'nlc 1.:ü1nú para. 1nantencr i.u publa<..it'>n. que


t.~ rcdudúa. l.a frccucntiJ. t.11.• l 1b rnil©b aun1cnta mud10
en liL-> t:élul.u, progenttOnll> )' prccurll<>r<L., (CuaJ.ru l .l. J).
t(UC.- prod:U..:1.'il ¡;;raiu.k-s canli<ladci. de i;:Clulai. d1ltrcnt.Lad:b
1nadurai. {3 X J09 cnlnK.·iu1~ y 0.85 X lrf granulcK.':itoi./kg./
<lía) en la mCduJJ Úl>é."á hu1nan.J. ~na ta, ..:t-lulul>. p r(JgenilO·
rai., t. u-ando se dividen. pui.<dcn orig1n.:i.r o tra' cCtuhtl>. µroge·
n1tura.s y ta1 nb1~n <.."élulas pn:c:url>úras, pero Jai. pri..x-ursora.\
~olu ¡>ro<lu.:cn céluJ<t~ sanguint."""dl> Jc.,lina<la., a maJurar.
l..J hcmat(>poyc:,.i.., dt.')X"llclC- dcJ 1nkn>eunWcntc .u.kx:wdo y
de lil.C.10re."' de cr<.-.:nn1e11to pM'l!>-t.OS por ta... 1:Clu1a.-. del Nrom.t
<le l<1l> Óf'¿,ano:-. hcm.itopoyt.~kol>. E...o:-. fac((1rc..., dcnurmnado:-.
fa1."lon.<> de <.T<-x.'Ín1jentu bCJnalupuyélk'Os regulan la prubíc-
ra.t.'ic'in, l:a Wl l!-1\.'nda<.1~)1 t r la <ipOplól>ll> <le la..., O::luJ.t., 1nniadura...
d::.Í L\Jn10 la <ll.'.U\1JaJ h.1nc101tal de J.1l> ..:CluJa.'i n"lÚura... Entre
Vénebta con huero espon¡oso
<..-llo.., ~ halJan ~I nu.-n ~ IS <liJ~nlc.., inlC'riCud.nas (It.), tllr.i.'i
<liv<:'ni3.l. dtoc.-in<l.') (p. CJ•. inierfCrón) y íacton.<;s t.~limulanh.'S
de eulunia..-. (C..<;r:. c.'-Olany S1un1Jatingftutcns) (Cua<lru 13.2).
:\un'iuc w1 la.:.t(1r &.- c:n.-01nicn1u t!n párti<-ular putxla pr~n ­
tar e....peci1k·1<l.ád para un <lc.'tenni11a<lu linaje (Cuotdn) 13.2).
FIGURA 13.2 !Kruibuüúndt' l.i r.ió.i.i l"il'll IUj:l ft".t1nc1~1!nll~tB d ldi.P.o. l.5lr tipo en &1e:11(-raJ tan1bit11 <.-:-. C-'aPJ-1. d1..• inlluir cu otn1l> llrl<lJCil y actúa
de mtX!ul1lbro tloodr 1lutalu1w-ra d hueso ~:t'..J»G 111.i.·pnlduddo, um .iutoXll~ en ltirma l>.lni:q;JG! 1.w1 olru.!> falh)lt."l>. A-.í, por tjcmplu, aun-
de Kri.lifl!Y: Hu.w!l1Mir.IW(cp.lc Ar,'lj~. Springrr~'/ulaJl 19911. t¡ue d f;.)t.lór o.tin1ula.i1k• dé colón1iL' de.• grd11uluc1tos (G~CSP.

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

~trc11u1Wc)1~<0!any stunufatingfiittur) t.'.iiUtnule la proliÍér.1.c1ón Vua vbiún panurJnu...a de l.i hcnulóp<J)'1:.i.b (Cuadro 13. 1)
de pn'gcn1lOn...,. granukx.'itJ<.o:., a.:lúa en sint.-rgia c.on la ll-3 n1uc::.tra que- en c...tc pt'(K~• la pO!>ibih<latl dé <ldc:n:lll.iacil)n
JJJ.ra aumcnlar la Ji.1n1tat.16n de Hlt."'¿_acdn(x·1to:t. y Ja ('<tp:J.~1tlaJ <le aulo r H'llOV'a<:.JÚll <l.blllUlU)'t'U t.'11 lonna
[ n h:rnuuoi. b'l:'ncr.lk•.i., loi. factor"-'.:. <le cn."("ttn it'nlo g.ra<luat La re.i.puei.ta rn1híli..<t .i líb Ja"ton"i. de ~n.'\.1rr1icntu
ht:ntalupú~'éhéoli. lle pued en <lh·uiir en íh.:..1órci. "'uJhpótérl- al1..'an..ca Su punto 1h<Í..\:1ml) Cn la!i clapa~ rnedul\ dd pr<1.:c:.c.). Oc
t<.'l- que a.:-ll1an d~ 1nancra p-raoz )' lacton.•i. quc- ac.1U:u1 "L'n alú en ~tclclank•. llí.' acentúan las cartu:tt't'bl1t.';b Ull>rlolügk as de
G)rrna larJia, pero e:.pt."t-ÍÍtco:o. para c<t<la linaje. la ._.t:luJa )' aumt'nla :.U 3él1\'iJaJ IUlltiO.mJ.

• - •

booksmedicos.org
13 1 ijematopoyesis

Proeritr~

•Eritrob!ss;o
basó!ilo

?rom:e.locito
Mie!oblas-:o
••
·. :~
.\·...
?tomielocl:o
ba.sófJo
neo:rófi!o

?ro.mielo&.o
eosinóf,!o
Eritrob-'&io
po!icromático

~Aieloci~o
neottófi'".o
....•t. •
.....
..... . .


••••
••
• • ~.i. ~ . ./
....:
. .··1·.:.··
·...: .....·.. ·~·: ..•••••••
••

Mie!oC:;o Mieloroo
Eriuobls.s;o eosinófflo
00..óf.lo
ortoc1omá:ico
Mewnieloci~o
neo~tóñlo

o G
Neutróiilo con
n6$o en cayado • Me :amia~ito
eosinóMo

.
Eritrocito • • Eosmófilo
maduro
Basófüo
maduro
;
.

FlGU RA 13 .5 OfllNSC f<1~ dl' m.idur.i<i6n de ~ lil~c~tod~oygrdnulodlko. Lt....., ~j('S Hnf(XÍl.(O J~Glr1.'6tm t«nbifu deriwdu~~ 1d cilula m.idrt~iputclll~dt f.!
médu~ 6sl'4 1t1ja. oo 1.'1-liln fl?l'Sel! \!rh m e~e ~'lll!. •lb cdulb ~e d:b..¡~iun urifQimt 4llrl'«ll m les eio:tendida~ t~ con Id~ ml'ldtt 11111it:ld:JS p1l14 ext.i.11did11\ & s.rqr,
~tt(o el1etituloc~o quét.imbiín e~d cd<Jttildo a:n a.~ bnAiute de cresilo. btc u1lo1itnb: pii.'(\iU el !ti.\ del rdilulcuio ydt t1igl'll il a 1l'll ik fillnm!~ que <.1pi11~'ll' en.w:L

booksmedicos.org
-
Celulamadre CfliJlas peogenitotas CeJu las ptecunor¡;s. (bfastes) Ct:llllas mad:ilras
Histolog1a Básica

,¡0 Hlstologlo opllcodo


,. Médula ósea
La médula bséa ci> un ,)r"óano dbpcn.o-. pCn) \'ollu1u·
ln ~ ptJt!Ka médica, kis f¿.c_1orcs de ercórnicato ~e uti!itao.n p.!l.J
n~o )' n1uy activo. En el a<luho :.ano, pru<lu<."t' pur <lta uuo:i.
l'.rl'!Jt enfcrmc~es qizc afeddn &. médul11 Ú\.CL ~stU) .iumcnl.in l.i
Cdlltido1d dt célula~ hcmiltúgen.l-) en la médula y el nlinero de cé!c~ 2 500 n1iJlunc..' ú:: <.'rtlrocilOí., 2 S-00 1nilk•nt.-S <le- pl.tquc-~
en l.i s.inqr~ u<ul.m!e. lus fMtu1e~ de (1edmhm10 te\uluron -Otiles p.11.i y 1 000 n111Jonc:i. de grauuloctU>S p<ir kg. de pei.u cotporaL
torr('g~ poi ejcmplo. l.i <.imldad de <éh:lu So!nquí~s dbmlnui~
E.'ita proJucc..tón ~e aju....l.a <.:on gr.ut pr<.x:is1,)u a la:i. ut.x"<S1<la-
~'°' q1.i.inuatN49ic1o 1i1d~let~pi.i. ~nis1no, seuti!illln pilr.i .iuinen!ilr <léi. Jd ürganj3mo.
l.i tfidcn<i11 de los lld~pl.lntes de medula CÍS61.. poi t'I estimulo dt' lil'. l<l 1nC:Jula úi.ca :.t· localiz.a en cJ conduelo 1ne<lular lle Jo:i.
mito~i~ ~· ~(J e!e~a1 !,u defe~~~ inmum!dciJ~di> pJ0011t@~ too tdr.w1. hut"X)'.\ l ~t>S )"en lit:\ cav1datk~ da: lt)) huc:iio~ c::iip1.n1Jol!c1;,.
cnfo11oed.idcs In focdU\ols t' Stmonuikfklcnci.i~. ( li¡;. 13.2). Se: <lbdngucn la n1t-úula ():,e;;i ruja hcmatógcna,
U. cauxi de t.n rnfouned.lde\ d~ be:m.ilt11G'.fl'~6 suele se1 el que debe su color a numi:rüSoi. cril11Xllo:. t'n iliver:.m. o la -
i!lllllmto o la di~ rmción de la producden de l.u ti:lu!i1s m.i~e. ron dius Je n1áJura(_ió11, }'t.'! nut<luta ó~a amariUa, c:un abu.n·
l.i consigi:1tnlc wi!(rproducdón !Jo svbp1od>J((ión dr ctJu!d'.> de bs Janc1a Jc ádlpoc1lo:, y que no produce ..:elulall i.anguin;:all.
lin4,1es brmt!OPl.l'Jl'Uoos. ll\ledc •focwse 1111 Upo de <.tJof.ls madre o En <.-1 nt·onatu. tutla la mCduJa ilica ci. ro,ia y, po•cndt:, .tclJva
vu1o~; tamtin ¡;ued~ lwlic1dismmukíndtt tm 410 ~célul.i madu1ay
en la pn)du<.í:icl11 dé célulai. de la sangre. Con cl currcr de
aumentQ ~lll1u!U11ro dcot10. Un ejecn¡t.o lu<.oo~Utuyen 1:1~ )ruc('m~
en la~ qu(> se com¡m..did 111 ÍOluw<i6n e·.uesivi de leucoci1~ .i ncnn.i!C'S. lo;!> rtf10S. la n1ayür rartc ck la m&iula Ósea llC lr..HLllform.:i
en la \'<lricdad iU11.ardta. y e n el adulto la médula ru1a ll<Ílo

Ctiulas p1odortoras ''hulpalffatrirldades hiologtcas


V..cróéqo t.11mi.:ra b lnmuóón )'el metoboh;;mo de9ran11loc11os
ÍAll(!tttiO ~n mo e WI v11~1. p:inop*n~me de tosoeccof.I~.
ilbrohl~10
&umola macrofagris., dlWs wlQ);liales. fibroblasios y
célula.l~sm~des
~CSf (g7t111balo ....-maw;fago) 1mfoc~fyB dumcla h forrru-m-fl de 9raGIJcdt.ll'l.. monootos '¡<tl11lais
indtitilio diendriucas., IQ vi'10 e in Vlll'"l. .tsum11la cekhs iMium1cas
ilbrobl~10
Micro!~
"'"'"""
,~cl'CQqo úl!mola b fumuooi de m(!nodt* yt&l..!s de.mucas.
intGuüo kdm€:ftla la aci:io1fad deS!x m.ocroiagos cattra «lolar
iibrot:l;,;:10 canceros~ m \\(fO)
Unfoot·~ f y B
tinlndtMT fslmda ll vi'tO eIO w;10la111'Cáxocn de Cf'i'Jas mlebdes,.
emrootos )' me93!:.af)xt:O>
tnr.ropo)~lma {Ei'(l;. •ta
Cel11las btirs<1dales r.onua ren:il '"ema :St.imula in vlw e"'vruo la~ de en.;roci1os.
ftorn~eilllifWO )
....
ú.kt!s ri1erukWts del rinon, brg¡;do. baro. médula tsbRIUla b formaooi de megacanoow

booksmedicos.org
13 1 ijematopoyesis

,¡0 Hlstolog!a aplicada

la médula ósea esuna fuente de célulasmadre .l\dcmJ~ de p1odullr lis cclU!J'> dir l.s Sc1nqR, IJ U.Wd1; 111 ÓSl!cl .i1tnd>titn.i

para otros tejidos hic11oen font» de 4'm1u111 y ltemosidattt.s, \.Obte todo en el<ituplasma
dt> tr, mJuóf.!gu~. lcl feu!linJ ll' <umpoll(' de ltOru unido .i urw pro!Cl!lcl
Al con11;ulo de lo qut' ~ugcrí.in oW.rvki~c~ m~\ Jnl.ig!M.\. la cP. pt~o molccui!r de 4&1 rml dilltlrv. (O) dcoominad.i ~po~1ulinil. lil
m&h.1• Ó\t'd cootil'nl' rnutlws célul.i~ m4'drt que ~ucden prodlitir hem~ide1md l'~ 1mtumplcju he11:1~eo qut• tusitlene luc1t!J'• .spofe
deferente'> lepd~ y no sola ll'lil11'> '>.lnguinc.ilt.. <.on !U gun p1Kie1 de uit111.1 y uo~~ vr"uteíM.9hlc:idos. l1pidos. y 1J.!1il~ moletuW.. Ott.i fumiún
difermciddún. esiS céh.:lls pc1milcn la prodi."ción de t.éh.. li1s es~«ia dt' lt moklu!.! &ecl IOJil ~ l.i del tti..xuón dr I~ tuliOOlo~ ew,ejed:los..
lit.!dil! .¡¡1.'!' et org.i.11i~110 oo tct'h.iiil po1qw ~ os¡gin.in tn lil rned1.. ~
de lo1 n1ti.md proon.i. Unil 'll'l cbt"nida.s de i. mcdul.i Ú!N y c1.6l&1d.rs
m«li.ln~ n1.i1c.ldfXc~ c!pl·tiflcot 111~ c&ilíls rnild1e í.e <uhhan en un El éndOldio de lus capllarC"S ~· la., c~lula!'I r(·L1cular<.~ lo<.>n
mfdio que di1ige LI difoJOOd.!dun flilfJ odgin.u 1.is té!tJ.1.u c~t'Cidli luént<..._., <lt.• t.:1t0Ct11,1..., hc1nalopoyCtk.a.). l.a bc1nalop~)rt•i.1:, :.<..'
lild•! <¡L't se lk'>t'.t 1Jd:.pl.it116';1. tntonce!. l~d'> <~lulas !toC' uti11an para prOl.lutc en lóli t.':.pá.d0$ yue h.ty enln! I ~ <."ápílaro y la.'c¿lu-
1uswuil ~<tH1.1.l.n quet'J p.ióe:nte nccesiu. (n c!cc.t!.Q. t'lduaJnte y el l a.~ retkulares. y la n--gulan C1lúcu1a...; cstitnulantt."$ é 1nhibido-
1e<qitu1 !Ofl li1 miStllil persucw, )'la hi\1ocot11p¿1ililidoJd es 1u-14l ki que ras, ..:onl<K"IOs intcf\:dulart.•s y prolcina.' <le b. matn:.: c..xlr.i.<.'c--
euluyc 100.i p~tiihd11d de 1cth.Uo. Y.ilo entre el 0,01>1 y el O,OlQb de
lul.tr pn.•M"ntc:.. eu eslc cstrw1lá. [n ei.le ainbit>ntc c:.pec1aJ,
1.:1; dlul;b ili~.is poi g1t.dientededcnsiddd• pi11til de u::i~vif.:icki de
la., célula!>o rnadrc prólHcran y se <lifcrcnctan én lódol> los
mfdult ú~ '>Ofl cétul.:is. mv.he: ~in emb.ugo, 1u millll'ro .tu'11cnt.1 500
me'> en 1.11pcnodode12 hOfil'>OO un<ut!Wo in'l'11u. 11po:,Ú1:1.'fluJa.:. :..u1guineai. (fig!tl. 13.J a.J.l,,2). U1!>odÚi¡>OCilA1:.
AliIIQill' l"SU'> estudlu'> tod.iv1i1 olén m des.1110!10, ku re~ul1c1dos OCUpiln .tin.•tk<tJor d d 50~ <lé la rr1éJula. t)~a fOJa <ld adulto.
pa11'(el'lp1-0mbucim.. Uuso 6l'célt1Ll'> 1iúd1!>p10\t"Ricn1esdí! lc1 médi;lll C:on el envejco:. u·ui~nlo !'le oomprud,M un ~tttmc n ll> gradual
dk1tm bucr'IO'> tí!~l. l~dQ\ en p.idl'Ull'S <OU ~ICOQCfll'Si'> ir11pc1fc<la t dd lcJido a<lipo:.o. Lo~ aclipo~ 1t<t.., mt<lulctre.:. l>C tk~-arrollan a
mfi11to de m.iOldt-por qttuplu. los bcDE'fitkl.. '>l' .i.1f'buyc1on il dos µart ir llc céiulai. Ghrobla&loiJe..;, prubablt.·nu.•nte <é-lul<b reli-
m«i11ttsmO'> lk .it<ióa. ,;un no t~cJ1ecidm del lodo: efecto pa1.aoioo <.·ulárt."S. :\ d1fcre11dá de t)ln):,á<li¡..'l>eito:. dd organiSJllÚ. U.ti!.:>
di!: füClM''> ql,;l' lí!at!.tn l.i.. <duli1'i m.idre >' áJNenct.t<ióri dr t~... ll:ll céJuJ.u. lleucn u na rd allva rcs1!'otcnt·1a a la bpOlil>b que genera
<é!da~ in s:tu pi11.& rcpur,e, ttjid9 leli6nJ00. KoolY.>1.inte, !tldJVÍol fdh..tn d dfUUO proloni:r.i.do. la 1nalri:1.ex.1ra-.du.lar, aJ.t'ni.l'i <le colá-
rewlt.idos m.b vretiws. gt'no hpl)!I [ }' 11(. CülllJC'OCf)l:1C'Oi\t'clina. laminu1<1, tCnaM."iOa,
Un ollJ)rtll> irltrie.a.ntl!: del uso dl' (dUldS 111.v.l1e en ddutlos F.Jfll
lrornboi.p1n1d111a, v1lront.•t:llna. glu1.:o!'lax1unoglut.·a11os y pro-
p1omu\•c1 t. rcqener.iuón tiv.1li11 o lcl tu~ci! de <On811:1os. ctkos
tt.•ogluc.an os. van-a.., <lt.• t'.)l lll> rnoJécula' )' Ulrcl. n1olCcula \.(.111
y técnitoS, ~ menudo .sscdildos <On L! obten(iÚn de <é!Ws. mulle de
t-mtuiuncl. dlht.i<la<l puf ra!'o célula.<;, la lsémun<.°"Ctina. inl<.'r.tcl6an eón
rt.'t:cpl(lrt.·S c<.-lular1:!'o., fl.ian cu ftm11:.i lcrn1x1ral las <.élulal> C'
intcrll<.-rcn cn .lot!rttido po:,iltvo u ntgilll''º la lwtcjbn Je clife-
rt'llll..'!'1 <.ito1.·i11a.... Esw u1tcrac•.'ióne..; IÜrman 111ého!>o {n1iCf\)·
se u1antl~nc en el c!Jf.crnú u, In~ v~rtebrali·, la:. <.ololdlai. )' d
diploe Je lo:. huc:.w. <ld t-r.í.neü; en la persona JO\•cn :.e la rrcgiuu<.-S} c:..ptt1ali.1.<1<los t(Ut" put.·den facUitar el <lt.•$1ITT\1llo
cn<..u(>nlra en l<b epiíi:,iS pro:d1n.llc:, <lel l~mu r y el hU1n<:ru. <le lU1c1Jt.':, sanguíneo:) c:.pt.>cÍht.t>..; y ld\'UJ't'ccr l.t :.upcrv1\~n­
La 111<.~u.J a ao1anlla todavía <.UJl)ot.'rva cé-lulas ina<lre ~; cn <.·ia <le la.' <.élula:. nuu.lrt' o la latc:nda <.cluJar. La 1n~úul.i pn.·-
.!.t'nla 1n1c::rorn:i:;1onc!'I cu la::. que pti"dumina u n nu.sin() h pt)
Ctcrto:.. t..t., O:.-. con10 cu L i.;, ht.•1norr.ig1.1.:., alguno:, L1pu:. d e
ÚC' clt.·nK."l1lo ílgur aÚl>, e n <livt'rsa., Í.i.::.c.s úc nmJurau6n..
u11ox1t.1'1<.;uuc)o y la 1rraJJ adón ~ pur<le lr<l.n:.IOnnar~c l.'n
La liber.i<.;ón de células nutt.lur<b dcMli.• la nll-úula hada
111C::-<lula ú:.ca rúJd )' \•olvcr a prOOuctr cdulas <le la :,au.g.re.
Tanto t.•n la ntédult ó_,ca roja i.:Ul llc) t.•n la atnJ.rilla ha} l.i. s..tng rt.' :.e prod uce pür rnigraciOn a Lravé:, del cfldc1tdio.
nú<lul ~ Hnlií.úc<.):,. qu~ i.on acutnul.tt-·1Hnc)o J t.• bnGJtiló)o
ccn._.a de J.i.., uniont.~ u11erct.•lulan:::... En lérrn inos gcncrale!'I,
(vé-".t.'-t' ('.ap. 1-ll. l.a inéJ.ula Ó!>oca 110 bcne v.i.so~ h n fátk~>..:;. d procc:.ü úc maJuntci011 1.on1prtn<le la pér<lida <le rt.>t.ep~
torel. de adhe.!'o1Ó11 "élula-céJula y cétuJa.111<1tn:t.. Al prt.K'c.'>O
lü n:gufan Cacto rt."i. de Ubcradt\n, n1u!éru.Ja.., pruductda.s en
• Médula ósea roja re!>opttci.ta J. la, nt.'~l..'l!JdaJc!'I <ld uq;.anbnu). lo., difen:nlt.•!'I
[..J. méd ula Ó.\Cd ruja (Jig. 13.:l) :.e con1p1.1ne Je cciufa:, lin<tjc!'I !'lauguíneo:.. n:i.pondcu J e inancra <liiercndada a
rcticuJan."S aMX.'iada.\ con fi br.!i. retit.ulare:.. (colágeno tipo c.:.o:. fit<.·torelo. fn la Gg.. 13.-4 :.e dui.tra d pas::tJe Út." Ct.quJa.:. <le
TTT). -E..:;ta!'I t.dula., )' llbrai. Jonnan un a red, recur rida pur la 1né<lula ósea hat:ia l.t ¡,angrc (liberaclUn).
nu1nen)W.., capil.Jn•.., ~snu.soiJaJc:.. que t.h.•n,·an Jt' t.d¡.>iJárt:!i
dl-1 <."ll<lólotto y ternuuan en u n ' 'd..l>O ccnlrnl grande. t:uya
:.angn.· u~)oc rnboca en la orculac16n !'obtc1 n1<.~d .,·eno:..a por
" Maduración de los eritrocitos
mt.-di.o de \cna:, t'mbana.... [ 11 la n1Mula t.imb1~n :.e h<1.Uan Célula madura e~ la qut' akanzó un 1.;!'ola<l.tc1d~ d.i1;:rcn-
arleria..;, sobre todo, en la región cort1~aJ ('<.•Kaná al endt>.<;- c-ia1.·i~)n qu:.- le pói.iliilila ejerccr toda., !'1U$ f uncu"1cs c:,~~·cia­
tit). La iucrvac1611 J e la 1nédulo1. l>C' debe t•n su 1nar<1r 1nedida llLilda:>.. E( proU':..o bá.... icó u~ 1-a rnaJurndlÍU de la Sc':nC cn-
a libra:. nCJ'\•io:,a.' n11dink..i.., y amitlír11i..<1~ tjUC M" cn t.uen- IJ\)(.IUca o ruj.i. e:.. lasii1h::!'IJ.:. JC" hctnoglolnna )' la Jorm.r.<.íón
lra.n en l.i. part..J de: l.t!>o art;:na.s. 1\ lguna:. fibnb anticlínit.-.u <l~ un (órptis...uJo pcqueno y bkónca\'<.> quc ofrece b. supcr-
tem1inan cn reglune!'I <l~ ht.•1natopurc:s1i.. y algw10., ueun1- lic1c ntáx.1n1a pará el utlcn:au i.blo de o:dgt.•no. l.a diJCrcncia-
lran-'>m1,sOrc!:. (p. c:j .. ltlL,l,lnt.·1a P) Cúntnburt.'n .i. la rx.ogula- <.ión Je lo.)<.'nlf'o í.'itu:. ~ proJw:e cn ni<.ht>..; que cunucnC'n
c16n de cldc! proce:.o. ma..:rófag0.:. t'n .su <....,tro1na (;t'.nlr.J y <.'élu[a., critr0t.1lka..;

booksmedicos.org
-
en tlcMlrroUo a liU alrededor. El>Oli ma<..rú fagu.s ci.Lablc..:1.•n
cuntaclúS tún lai. ..:élul;t.} en lr\)citkal>, n-gufan .su prohl'era~
C16n, lago<.Ílall c.:éluJ<1:-. Jélct:luu.sa.s r Jcn. núdt."'OSexpuJ:,..iJ:o,\
dur.u1tc d procc.':.o de JnaJuradón.
Histolog1a Básica

La Lrans:ferrina, proh!'ina pl~rná1.ka tn1.n.1.J>0rladora de


lucrro. Uc:n1. el luCmJ .t W:-. pruc.-ritn>blastos y a lo:. otn)l> crilm-
bla:.lm. l.os mtrubl ~to:. conucucn ra l.'plOr<.'l> pura b1 trnniJc-
rri1kl en la nl<."'lnbran.t. L'u.i. vez que ~ -.u1nb1nan. d t't.K1tpk jo
Segt.'tn d grado Je 1nctJurad,'1n, 1a,.célula,.entrücititas se re.::(vtur·lrdJll>k'lTina pcnclr<t c.i <.it()pl a:~ma pdr cndodlosL.,..
déno1n1nan: proerilroblastos, érilrobla.stos baM'>filos. cri- rJ erilróblaslo ba... (1fdo e!> una cr!ula 1ncnur que la anté·
trublaslOl> puUcromál ico~. critroblai ló.!o ortO(romitticos rior. La .:ro1uatina >t.• c.on<lcrba en gninuto:. gruesolo. No h ay
(o ac.id6fllus), rcHcuJocilos r critrocilo.s (fifj. 13.S). nu\..léolo:. Vll>il>lci..
El p róerilróblasto es una c.'Clula g.ranJc {<.•ntr(' 22 y FJ érilrobh1slo policrómálic:o o pó li(ró n1alóftlui.~s una
2-R µ 111) que pr<.~Cnla todo.!> IO:, clc 1n1.:nto ~ caractcri:.Lico..-: -.•."lula aún mcuor. C'on un núdcu que <.Onl.Ícnc t.ru1n.i.hn.t
de una célula que i.intctiza prútcin:1.,. <:un inlclllitda<l. El n1á1> c:ondcn:.a<la. L:i canlfdád <le hc.•1noglol>i11á es suflctcnh:
núclt.'> t•.s csíCrico, central, tiene .:ro 1nah na ('ón (';,true tura para que ap.t.rczca una ad<loh!Ja <.llopla.S11'!.tl1C<t (cOl()r
delirada y uno nudCoto g ran<lc o dúi.. El l.'1 lopla.,n1a e:. rol>J.th>) que, :,wn;t<la a fa IJaM1t'ih<1 pn.x<XblCntc, conlicre
n1ur bai.ófiJo. t ún una r<.-g1ón <.lar<i alrc<lt-<lor dd núd co. uná C"olorát.ión gril> al cihJpl<i~nia de cMt ,ctul<i.
La inh.:rus-:opia clt'Clrún1C'á n1uClolrá que el halo p(•rinu- FJ erllroblal>lO órtocromáüto o ntJrmob~ló licue un
d car conllcnc 1nilu<:onclna:i., ct11nple)U de Crt1lg1 y un par dJámctn > qut" osula cnlt\' 8 y lO µ 1n. D nUdc."C.._ lún .:ro-
de centriotos. f.n el rt.".Slü úcl citoplas1na hay nun1en>So~ nlílllna mu} <.On<lcn:..aJa, t'S pknl)lk o. Por su abun<lán<.ld
polir ribosornas, ~n) el n.::ticulo cndoplas1uático é-"lá poci> de h~1n ogll">bina. t'l •:1lópla:.rn<l <ld crilroh.lru.lo Orlo<.ro n1á-
dt:l>arrolla<lo. tico o ª'id61lJo. JX'ru puNc prco1>cnlar w.:l>tigio:. Je b.i.~olilia
l.a)o prt)lt'Ín<b que l>IUlclit.:a el prút.Tilrol>l.tslU llC dél>Ll- dcbtd u a los n:l>lOll de RN:\.
nau a n.~ou.stitui r t'l latlláuo d~ la c:élu.lá que~ divid e en Pür nll'<llo Je la n1k1Ut:inernalografía se dcn10:.tró que, en
Jónna activa. Ai.11n1ll1no, h.ty 1>ÍUlt'S b de hé1nogl()bina qui! -.·ierto 1n un1t"'l1to. t.•I n unno blalllO con11cn1'.a a t"lntllr un.a M.'1'ic
i.e deLt"cta por 1n1-.roespcctrofotu111clria. En Cl>lc Cl>t;.;<lio., l<t de prolubcr.u1..:1a:. <.1toph1.smÜlJca:.. Una lle clJ<l$ L·únt1enc d
cantidad de hcmoglob111á Cl> pe<juc11a corno p<tra d cLCctárlle núdl'í~ quc ~cxpull><t con una c.qxt delgada tle-.'11.oplásma .i..:.u
lll'-'thantc tl'<.'tucru. <le -.o1oraciiln. alm.k...Jor (Hi.;. 1.3.6}. La p.lrte :i.nudeada. que pasa a dcnonu-

20horas

·.. ...
0
ro eo 40 20 o
lh.Curación
{ár~. nuc$a~ en y.rrr)

FIGURA 1 3.6 Foummdd¡EO!fStl d!ll!lcldtrao!.4'delJHé~..tas«-I


Eritrob'.:ssto lit1:i, '! t'l'iltoo.litu_ Opuutill.Jdo otop~~Uto finu tt?esen ~ I• hcmo

P2~~~º----- globinb. tU)'.I OJO«ntriY.im«ti1MI~ conl.i mJib.000. de la tifW.11


m~tit'Clpo. cl l'Olum~n mxfoai dr.mi1t1..jt!. el nudlWdeS:iplrM
y111 u«nMin.i sew.dc1~ Ll'>wntidtdM.miu'im.i~ dt h~iw y
30 horas !!NA se i!ldk'•oo wme IOCAl,)'enl.b O.VVJS""'n1unt1d Lt \~n<itiOO de
l'SLIS ~liln~ ltJUllCl'lil mi1dllldli6n dd l'll110dto. ollmp>. d..sdli
Eritrob1<M;o
ortocromá~o
la apanu6n del piocnt!OOl!sto h.isLJ l.J 0011ad1 dd lttlltilout~ ro Id
urwl,mon.es dt 11nos 1di.!'>.

picnó:ico Eritrocito

booksmedicos.org
13 1 ijematopoyesis

nJJ'Sc rcliculocito, p~>i>Cnta aJguna:. 1nih)Con<lrias y n1uch~


polimlx)sorna:,. t¡uc lan1bién :.inkti1..an htmogJobiua. Como
fos puhrr1lx)i,on1as no lié renuc\'an dcb1Jo a la aUX"ncia dd
núd t.•o ClofulM, lil :.Últt.~L' protdi:a -.·c.sa en poco ucrnpo.
' Par11 mM lnfwmadón
-
t>u1.inle Id ~itropo)CJ~. I~ f.ictom ttguLtdcce~. como el GM (~f
y ¡,. IL 3 son muy impcxl.in!e\, ~ob1e todo C"ll l.h el.lp.d ini&~. Ll
En lm. cxh:n<li<lo.;; di.' .sangre colorraJ.u..:; ~ün lill. t¿x:rucá:.. hormu~ mlnlpo)1f'Un.i <Cuadro 13.ZJ, pnxluddd y li«li'LtdJ poi l.u
U.'!>ualc:i.. d r(•Ltculoc110 apar..-ce con10 un cor¡)Ú.<kulO 1naror ctlui.!s intentici.i~te1Mles, ~fe11iene&.c1pop1.,1h delo~ ¡:tl't1JM1t~ yes
que d cntrocito, Je uno:. 9 µ.m Je dJáincln). Lo.:; n:ticulucitoi. .:id~em:11* !MI" l.i ád'eri'ndKión ea11uutkcJ, pm¡¡ue elimu!.i la sinte
también <lit'icrétl de loi.Cnlrot..Íll)." port(UC 1jcncn ve-.stigius dt! Si)de ~<1gklb1t1:e. Adctn~s,l:ia:i1t<lpo)'tfin;) ir;chu.I' l.i ~c11d11 µtccol de
RNi\ y n1uc:.tr;,in un.a ba:.ofdia ho1nogénca, rupc.>rpue..:;tá a la los retltuluolo~ de la méd11"111 l.i ~!JJt'. Un e~t•nulu p.lta qt.~ l.i~ c&.11.i\
ac1dohlm intensa <le: la hcrnoglobuia. tcn.ih }l!aeten critn>llO)"dlna es !11 b.ij.i tensión de O¡ m I• ~ng~
(:uandó M:" Uñen <..'Ull CiCrlOs '-UIOr<lJllt.'S, l'ÜlllU a1.ul bn-
Uanté de: <.. r<.-silo.. las rilxinudcoprotciua.-. dé lól> re11culoo.10:,.
pn:ctpitan )' frfftnan una re.id dt.• .:olor a1.ul tOg 11 5). l.o:i pruncro da COnlo n!l!-uft.1..k• J¡¡ l-'ro<luCCLÓn Lk: µánulos u u·
n-tkuludtos salen d-~ Ja médula lSSca )' •,:an hacia la l><lngn:. róülos. que .se titien <.·on los Cüh.lf'dnks. básxu:. dé las n1t'Lda..~
dondé pcrmru1t'CCO por po¡.-U 1nás dC' 1 día antt."S de c:onvér- u:.ualo ((i1t'1nsa.. \\'righl) y l.'.onlit'nt'n ct1:1.u1ra:. <ld S1~n11.i.
lir:.c en cnltOdt0.'> 1nac.luros; por l!M.' motivo. :,u purCt'nlaJC en li~1nko. [n <.-1 i.c.-gun<lu o ladJ<l M.' prodtKc uua mo<litlca-
la i.<1.11grc dt:- I~ aduho:, nurn1álc:,o bajo (c.'nltt'O.S )' 2.S%<lc.L <. i(1n de la dt.'lÍYtdad de :,Ínte.sis de la c:Clula, cun pnklu1.-...':i<'in de
tcl4ál de entr()dh):,). l.ti. prolclna:, dt.• loi. grár1ulol> c..-.pt"CÍÍtc:o:t.. E.-,ttlll- uhuuu:-, con-
llt•nen úilercnte~ proteína-.. <.'onlun1lt' el Lipu Jt" gr.!nuloc1to
~). f.o.-. 1."3Jnl>1os tntirllKógkos qu<' ticllt.'11 lugar<lurru1te
,.. Granulocitopoyesis Id madura,1ó11 ~Ilustran en I& figs. 13..S..!l.] }- 13.9.

En d prúCe:,c> de rnadurddón <le lo:, g_rdJlulodtos M.' pro·


duce.u n1o<lilicaooncs otopla..-.niátit.i::tS t.'arát.'tCrit.adas p(>r la
:,Íntt.~b dé rnuchas pt..Xtoin.i.s. que :,e ac:on<liCJ<1nan en <lo:.
... Maduración de los granulocitos
t1rx):, J~· gránulos. Jo:, at.urófilos y los <.<>JX.'4.-'ifiros. l...is pro- El n1icloblaslu e~ Id célula n1á:, hun.aJura )'ª tlctcrnu-
teinai. <lt-· CM>S gránulo:, ~ prüdu<.:en en el rdículu e ndopla:,- nadá pára ll1rn1ar con cxdtL\1v1dad loi. Lrcll- llptb de granu·
n1áttt.u flll-,"l)..-.t) )' m.1bcn d aCal.>áJo Jlnal )' el J~lUO en C:J lut.1((1:, <Gg !l 5). C:uan<lo en é:.ta Mtrgen grnuulac:1onell-
curnpltjo de \rolgi, Cn do:, 0Ladi0i. MJCc..-.n't)$ {fig. 13.11). El cilopla::.rn:itit<1.S ci.pt"t:iliws, la célula pa:,<t a <lcu umln~lrst>

FlGURA 13.7 Mrmal!Jp(l)\'Sr...Od lrilflu~l«Íticosc~anp!'OlTl~st~~.ot'Yraíl.<ilblasqra-.des u"mdl'O'lt11mli"®yót~m.1m11rba~unattroN;u10


basóib (l!t-.b:110;1?1}. 6"1' 11111'/Uf que lus tl'ilroól~ que pre~t'nW utuplr:r.u ~.y mtlttWl!J\ p!Mtn:n~ktllo (ltrdia~ w-!desJ, <elul.rs pt'qlllÑ~ qur !Knt'n lit dtqili~m.i dt tcb
1111dt1 rntll! '™do yarul ();l lrtaje yrdo.'bitko put-d!n verse.ilgt.n.~ tnido<lt~ fffér.füu WM.\'!W,~). célu~sgrJnd~ qur ¡xhtnt.m núdco t'S(ot,,:b (id!nto!OO) yg;iklubi 1füur·
1~-s ro d cilqlla~ma. y tllmhlM un mrwmii'bóto Ao:utiófllo (6nhGata(;, cd11la 1ncuo1 qu-e d nclOOIJ>qllt' llene oo 1111déo .iun m:h cscO(,ó,. Cqlu140611 de: l.mhaua.1Gr.1nd!311.nb.
Cixteia li? 'P,¡ulo J... ~ilh~ MicftS(~pia Onlbt lhttp://www.kb.u~p..br lmo!L 1

booksmedicos.org
.. Histolog1a Básica

FIGURA 13.8 Hl!flat~M. Od ln.Jjtttilltt1.kO, d.....:r~our~pjjd>li..~ e1bl®1ru.t~ Jfk<l.\1!> . Ll p.ilJl:c:) tr1((1om~llG )ignif1Ca:dt<<b!lde111ta111.il 11 W!lt<U.. U1: A:ÍCtOOÓj al
ttf.cr &1 litcPJ>rna. »pfic.a q-ielutoplasiru y¡, llene d totc d\' un ttilfl.'Qto ktmadu purc.cqW10.1f1J1? ~lu le fJ!IJ kl eJ?.Un dtl ll!dcu. Ccfor<Kiún ~truhnwn. (f:rln luroi:nn
C«1.e~íi de Po)ub A. >.tt~ll'MM. Mim."':ICOpii' Odil:e !M1p://www.ilb,c11p.btmtl}.;

FfGU RA 13.9 llemlll!I~&. Od lrujc erilnlttllt~ ui~~ pci<rtl"ll~lttl'> (!lttb•:~ mg.im!.Od 1ru12 g1.W-OO'bcll, un iw.loblli.to (IWJ¡¡ ~!. tilula grantkt di.•l'lutlronférto
too oorulN lau. que p1~enl4 d n1oplhm.1 Jlqot-.!~61u. y1.1n ~omi(bl!-o ncu1.16!111.1 l4rdt!I wdrJ, tdula gs~rLccoo 11udro un pxo Mltddoy ó!oplMú Ñ;p b.Mtlc. (~.tóCG
dr lrbbmíl!I,((i1an iU!ll'l'ltll ttd~cl á: ?.n1lu A.1.blah~>ttm. Ni~ On!me fbltp:f."'«wWihusp.htmol]J

booksmedicos.org
13 1 ijematopoyesis

pro1niclo<..'ilo nculnJfiJo, cosinófilo o basófi.lo, ll<."gÚn e l El mctamlclocito l>t' c.·iU'a<.leri:t..a por ioU nl1c.:h."t• i:on una
tipo de granulación prC:.énlé. l.o.b t.'$l<t<lios de madu ra~16n hcn<liJurJ pn)luuda. que indk.i. el cuniicn1.o d(.'f pn.J«"3~) J e-
que siguen i.c.111 el mic:lodto. el mct11.nUclocito, el granu1o- lonnactón de fo:. lóbulo:-.. La:. rnodil11.:<t(._1Unt's propias <le lo:-..
cito <.:on núc::loo en cayado y e l granulotilo maduro (nt'u- nlCtamicl1x:1ld:. ....on di1ic1k".l> <le 1clcnltfic.:ar en lo.' prc.;.1.1r:.()·
lrófilo. cosinófilo )' bas6filo). res de- lo:. ¡;,ni.nu!o<.;h>:-. bas<J!llt)s~ por ellu, nu ~ucfc Jes<.ri·
él mjc:loblaslo é~ w1á cClula c.'011 c1liJ¡.>la.;;Jna ba:.úl'ilo que lnr:-.e el rnetamidoc.:tlO b~:-.óhlo.
1:ontic:nc gni.nulo:. azurólllo:.. El níedco e:-. grándc, c:,Je.rtco, 1\rllc:. tk .;ul-qutnr la furmd nuclear l<Jbuld<la tipu.:a Je
con ~ro1nál111a 1nuy ddicada )' un nudéolo, o do:,. Id. <.'éolulcl. 1nadurcl, cl granul<X:llo nculn)íilo pR..a por una
él promicloeito (':, 1nénor qué el 1n1clob1a•a-0. E.I núcleo i'a~ intt!'nntxlta. Jcnu1n1nu<la <k néutrót11o con núch.-o e n
é:, c,.féri\:o, a n.•ct:.i. con una C.bCOl adurn. l.a crom,1tina e:. Cll)"'."tdo U :-..impJt.•JnC'nlc tayado, en J.t que el núcleo lJCIH:
má::> gruesa que en la célula .i.nlcriür )' Joi. nucléolo:. :.on l()nna de- bát.ulo pa.Sluí.tl de obi:-.po (fi¡.;. 13.5). C:l)mO Su
visible:. en los c.:\.tcndi<loi> 1.c1liúo::. l'on mezcla-. <ld tipo d e 11.lt.·n1Hit.<u.lón éS dificil, no i.e <lt'~cnbc.- 1u él b<1sülilo ni cJ
Ron1ánowl>ky. ros1nólllu <.·o n nUdt."O en t.·arado.
En L'tl1nparác:h)n con el midobla...l u. <:I citopla:.tna <ld
pro1n1dodto Cio 1n<is ba..-;c.'>filo )' t:onl1t11c gninulos e.:.p~·cill·
co:-. (ncutr6liJoio. c~hinófilos y ba.•.úl11o:.) JUlllo .i la:. gr.1.uu-
la..u)Jlt."S át.uróíil.ts.
... Cinética de producción de neutrófilos
El núdco del miclocito puede ioCr C:.lérico o tener lonná la dnét1t.'n <le los n<.'Utr6filos $'~· cunoce n1e-;or que la Je los
de nn<in. y la uoinalina es gruc.:-.a. Lcl ba:.uliHa .:1toplas· utn):-. ¡g-.i.nulocilo:.. :.ubre lodo. porque :-ion 01áio nun1t"TüMb
mática c.lc:-.apartce y la tánliJacl <le gnínul<):. <.•...,pc<.iíico~ en la S<tngre )\ por entle, mis (;i._·tfc-:-. t.lt- cstudJar. El ltt.•n1po
aun1e111a. (._UH lo que :.e (orn1an lu..., miclocitos nculrófdu LotaJ de:.<.le la aparkiOn Jet n1idobla:-.lü háslá el finill <l<.'" :.u
( figs. 13.7, l j.9. 13.12 y 13. 13)) basótJlo y cosinófilo rna<lurat.·1ón. que llc\'a a la enlra<la Je lo.., 11eulrúlllu., cn la
(fi~. 13. 13). -- sangre. éS de unos r l dia-,.. Durante el prüC<."M> ..\é ¡.m:i<lut.'e:n

FIGURA 13.1 OMlc1ufctt91afíadrct1tmcoJOOmM:Al™alO¡\l.Apilft'ttn tti~~losmdiwrws fir:c,fkmaihaoOO,.señ!lado~cnÍOlmd1'«~ii·~coo IO\n:lubsU, t2, O yt4.


Anlt'd:dl que lit al11l1 mJdurJ, ll t1t.~11c11A1 ~ loodm:sd y d dl.Cjllmia ~e tmn~ mh •t11xk1uo ó:bido c1 L! dómddó(in d>: hur111glm.. M. !Mutoodncl.{11 ooox j

booksmedicos.org
- Mieloblasto Promielocito Mielocito
Gtátwlos
~pecfficos
{rosados)
Histolog1a Básica

Metamielocito

- ---~

Au69l"ICia Los prime1os Can~dsd mode1ada Gránulos


~ gránulos uurófilos de GA y comienzo específicos
gránulos (G.A) secretados de la ucr.:ición abundsntes y
citopfasmállCos por&tcomp~ deGS ene! pooos grinutos
deGOC-91-- complejo de Go9. azu~ilos.
Crecimlento del Complejo Complejo de
complejo de Golgii deGor9 Go!gi reducido
aumeo•ado

FIGURA 13.1 1 Obuj:t dt' Id scCul·nüa di' lllddur.aóún de los gr~ C-rJ~fo~ .iW61e& c>n ¿¿!JI, 91A11ult1s espl'Ci(os. m Clllt11 lll~

FlGU RA 13.12 Mir'.«1~0 &111.>ófilo hl:nwr.o S0111t.'!ldo d 11ni1 tfu:au últ!q11imir• pdltl. dml'.611.u pc~11 ywrnlllddu .U mkmcupitl d«!roRto. ln Olil !~. t.i l6ult1 too.1i~
lb~ de-916111dQ!o: wuG!os ((¡¡\), grcmdes ycon wnt~®de~i!. yesp;tffion \~t;, rnLma. Sin ptroxlda!d. J.wnbtoo, ~005c1YJ11 el rttkulo rtd~l.'im.il!XOruQiho fqffi),
IJ~ ds1cmJ\ OCI "f'!ldlo de~ ((G), lix:llllfd.I~ ctf'GI dtf u:nlrl® ((). yel llUtfeo {N~ 1SOOOX. {(«?Ne! de !>.f. ~~c.~unJ

booksmedicos.org
13 1 ijematopoyesis

FIGURA 13. 13 Hml~tlptrjl"Si\. Dd knl.'-' rriltOCÍli<Q un cotn.tblt>!O b.t~6fllo (lktbtt tH';»'ll) ~u> l.li1'0bl~o polOumdlófüo fllrd!oro.lll>.Ocl llu¡t! qr~ko, UD.mll'loúl'O (,'ltt,~
rr.·4ei, un cnt1;:imidt<ílo etrillÓlo{l.'td;a á?i:te.<,jmf:i>r un mct.w.l(lálo nt'11!rdilo ff.tth<J1J11)/J.ll mrt<'fmtlo<tt0ro-.1!16Glo C) ur.il ttllll.! pE'qtJlil~ tl1't g1áid~ E1.~lnúfilos 11b'1~ en
d cil!J¡.Um:l.(tbaooo de l~bhmJn. (i1dn lfm:li.tl ÍÚ.tl!"IW ~ P.iclu J;. J.b1Jhilm~t1hn , Yt:rtlKop.i Onlmr (ht!p:liW.trw.kh.u~.b1 fmcl).1

c:u1eo <lÍ \'lli!01 1i..~ 1nitúltca:.. Algunos l acton:~ c.lc crec:un1énh) men to mt.'tlular de n.-s.cna.que t-<>11ti<..'11C netitrúflfos nia<luru..i;
hcn1átopo)~l11.:oli unp~)rtantc~ p.i.r.t el <le.!>arrollo de lo)> ncu- c.¡uc ~ qui...J.a.n aU1 durante pcriodol! V".trmhk·.s (pur lo ..:unnin.
lrúfllos .i.on L'I lac:tor cstlmulanlc <le c(,1~)1u~ <le granulüdto:-. 4 Jiá....) antc)I tll.' cnlr<1r c.·n la .!>angrc; 3) d <.:Ornpa.rümcntu
y n1acrüfagos o GJl.i-C,.-t;F (1.Tttrrulm:yte n1acrophuge t.-olcn1y- circulante, cou..,llluído por los nc.· utrúllJos Su.'ipc:ndi<los en el
stirnulntfr1g fi1n"r), d lactor <le céh..d~ 1na<lrc u SCF ( steui
(;clJ j("·tor) }'el f,u::tur csl.Jn1ulanlé tlr colonias dt: grJ.nuluot(),¡,,
o (J-C:sr: (grt1nuloryte 1.vlany·st1n11,f111rrrg.fttctvr). Médula ósea
Duran!~ .i.u 1na<luradún. k~ ncuLr6fllo..;, pasan por dt~·c.•n.cr.-..
Mitoajs: Célula madre
COlTip.trlimCntOs dOal(unJCOS }' ÜUK10nalc.) ((ig. 13.14). t-...J~
Mielobruto
::.on los slgwc.'flte:;.: l) d <:mnparlimenlu int."<lular de íonna· Promie!ociio
<:itln. c.¡uc putde subdii:idlr~ en co•npd.rllnlCnlo ntit(1bco Mielocito
(uno:. .3 <lía..,}, en d t.--ual !>t' p1u<lu..:cn l<1s nu~nh nt.'\1trO&'Uo:., )' Maduración: Me<a:mielocito
t1)111p.trUmcnto <le 1nadun1d.ún (uno:. 4<lías); 1) d con1parti· Cayado
Granulocito m..~ro

'
.J0 Hlstologl.a aplicado
~
. 2

l.:s .ictwickd mu~uL!r Intensa o .rl)IXtione\ de i1&enc1lirw {l-.9rt1101w t


de la ntéd1..:Ll\11pc.ir1t1Mll. poi e]E'mplo. movi!i:un l~ neutrúfilo~ margi Sangra
nílOO~. que p.t.~iln.!l tompa1tilnrn~o<il CuLu1te. ln~s.c.a1~.i:umenld
lc1<o1n1Kl.id de nrol.lónlooen l.i ~nglt orrul.mlc(ooulrofilW)sin que sr
h/!y.l incrernmt.idow ptod-u«iún.
Cn l.r. mfocdonn se Y1?lif1Cil 11T1il nttllJOfilid como <.unsccucnd/!
• . ,•. Pa
-~ - 3
di1ee1il óe un dtm>rnlu óe S. producúón de 11eir11u-fllos y ik u11J. pe1
ml.OCRtiíl mM liUtJ de CS.!:S <élt:Ms t".n el (Ofnp¿,1fimt'll!U ml!dtil,11 de Migt.;i.ción h!cia las Migración y nwert.;i en
ca-Ad3.des na:u ra!es elt~do c~o
res.en-•. Cn esos e.is.os. <1pi1rrccr. en 111 ~n9recil w!i1n1e form11~ mds
j{l\'Cne~ <otua el Ol'!!lt11filo <on m.<lt!o ea u~·.ido o rl mcti1mielodtu
nt...1.r6füo y h.J~I• el rni>loblds1-0. lo t!Xnp¿rdciún tun t. ntL1tuftli.i muy FIGURA 1 J. 14 Clq11emo1 6! lu) cum;i.utimcn!os fu~w~ tfu lu~ ltl?Utrth 1:
llle\'t' qL'C' $(' ~cudutt> <lw.Jnte cl cjcrcióo mu~tulu illtcnYJ, U de Lis «Jfr\'. mldJ.s ~ fonruciún: 2: ttimp. m~d11l:i1dr 1 escr1a; J: tomp. ltwlo1ntc: ~:wmp de
mfo(tkm~~rcL!tiv.:im1m1ed'U13dero1.
IN~ l~aA!J~dr,OOJ1amp11b.:ocn»mddlb11jo~mmk.omtrm¡.v~n~
i1l rr&u110 6? cilul~ qL'f? <cdlMr.

booksmedicos.org
..
pla.Mn;i. yen ('.in:ulaci6n por lo:. va.sc.ii. ;Sat1g.uincos; )'·O d t."Om·
parthnento marginal. ÍC)nna<lu por nculr6ftlos tJ.UC, !>i bttn
f Pwa ""s Información
Histolog1a Básica

rilán <lt.'11tru <le lo:, \'a.Su.) :.angujucos, uo cin.·ulan. bit>., ncu·


A!guno!i. f.i(1u1~ lrnpu1t.tnl~ •m el de'>illtul» C.:'1 lltl~je linfoide en l.i
trófilos l>t' ci1rucntr'.i..n: a) c.•n el interior tk ~ ca1---iJan."!> fuLT..-1 médulitóSeíl ~0:1 ll 7(c.folu!i1 Pfetunwa). ll 2(iofodte l),JL 4{linfodtu
de c:ux:ulllLi()n t'n funna tcrnporal. por \'a.'>()('()11.)tncdU111 <le la:. 1$1ell15 l(éluW. u101ó:tico1n.itur-,11CI11011.11CI tifktJ. L.n U!oc.in.i'> tl-t,
arlcnolás. )' b} unido:. ..:on llnné:r.a a la:. moMt."ttla:. de intt"gri· ll J. ll 4, ll· 7, Uif a y S(J wn llnpoll~nte'> ¡l'diíl el dcs.luuUo de l,u
na:. Jcl cn<lu<dto de I ~ \'a."4.>:., Mn tJ.UC los arrd~ el tom.-!utc tc~lil'> der'l!Üd1t11s (p1e'>i'nlddu1i1~ de .mtlgenu), que lie'11en el rnis.mo
d rt'Ulatún l>. f-lar un 1ntcrcaJ111J!l) L'Uni.tánLL' dé cClula..o; entn.' el urigcn l!'Jl'~~ l!nfocitos ylo'>l!'IOOtlCllOi.
conipartin1cnto t.'ircul.;1.nlt: y e l n1arg1nal t\ntbo:. tienen niá:. o
n1cuo:, la u11....1na <.<tntldad dt." ncutr6fllu.:.. l.os llt.'t1trOfllo:. )'lo:.
otro.. granuloc:1to:. <.."lltran co el tc.iido c:'OnJunt1vo al pa.~ cnl.n' de anlíg.eno:.. En Ju~ te.iido:.., t•I hnl()C:tto B :.t• ddcrcnoa t'U
pl&mcH.ilu. t t'-lula produclorn de- 1nn1unoglobuh1u:il>.
b..) <.'dulas cndotd1 a1~ dé loii c:apilan.'S y la.-. "énula:. ¡x"&<tpi·
l.;; céfuJa n1i~ Jl)vcn tld hnaJé es el hníobl,i.-.tü. que origina
lar<."- (diapédesis). fj leJic.lo c:on1w1t.ivo <.'unlitilU)'(' d quinlO
d ¡JruhnlOdlO. que a :.u vcz lúrma los linf('l\:tlO.lo n'!á<luro:t
.:uJnparlimcnlo para loio neulnlfilo.lo, Je Lanutno dcsc:onocM.to.
f.I linfublai.lo t.~ la rnayor d:fula de la ~cric lutÍoc.:itk'a.
donde pcnnancct'n aln."'llOOor <le 4 Ji<b y n1ucrcn por apoplo· Tiene forma el>Jenca. i.'tHl c1toplasnla ba;.ú(ilo r ~in granu-
si:.. hayan CJ<.-n:itlo :.u lundún Je: tag('lc1Lu~is o no.
lac.:1011l"$ a.turórllas. La t.ru1natina e:. rtlatlvarncntc dcti.Sa, .se
d1:!>Lribuye en platu:.., y re..:ucrda a la t.romaltn<1 Jc.--1 linloc1tu
111;;.Jurú. [J linll)blastu prc.•scnta <lo.<; nud(<olos, o trc:..
.. Cinética de producción de FJ prolinfocilo es 1ucnor que la t.-éfti.l.d anlt'rtor; l.len:: el
otros granulocitos cilorla:..nia ba.'iúíilo }' putxlc cuulcnc-r gr.mulal.'ionclt ai.un)-
lllaio. l.a cro111alina del prúlu1k)<.ilo t."51.á con<l~nsa<la , pero
LOl> éo:.1nútilfu pcm1an('cen n1enol> de una knlana ~n la nttnolt que la <l~ lo:. hnlút'tlW. No t."S t'át.il \'Cr lo;. nul'.lt.~il 0.<;
:.<u1gn\ pero hay uu a gran reserva ahnacen.i<la en la n1éduJa debido a la t:"uuden.sacu'1n Je l.:1 cromatu1a. los. pn)linlodtm
qu1.• puede- 1n<>viliwr:.e <.'on rapt<lez cuando e;. ne1.cloanu i.eCnCaQ;an de- la ~cul.'r:.1.c.iOn dinxtadd linJOdlOt.in.ulante.
(p. <."j .. en el ca..o <le rc<1c..:1ones alér<óá:a;. o pilldl>ilOi.iS). l.o:.
Íat.IOn'i> imporlanlt'l> pílrn la fornl<1:<.1Ún Je IOl> <.~:.s111Ulilol> Monocitos
1.·un<I (j.~·l-C.SF. el SCF }'la 11.-5.
Al Cóntrario de loi; gr.tnulodto-1, que ~un t.t~l u l a.:. tlilcrcn-
la tC:irina.:1611 de t.,a:.(1Jllos C.io tncno.., conocida (.k•Oido a
c>a<la:. )' tt""nu¡na.lc:., que nll ~ Ji~·iden n1á:., lolt n1on0(.'ilt~
que l>U canhdtid t.'i> 1nuy esca:o.a -en lu loJO¡;rc. Se S!'!.IX" que
son ~{-lulas inlCnnecliá!., dc.stina<l:lll a furm;1r los 1nacn)-
algunol> lti(lo!X':. hnportaul(."l> para la lonnac1ón Je e~:.
Íagoi. lle loi. tt.'jidw.. Su ungt•n i::. la. ~.-él u la tnit.-I01de muh1-
céolulal> :.un el Cli\f.('.SF y el s.c·F.
putentc qut' origina lodoi. lo:. olro.s lcucut.ill)ll, e.xccplo los
linloc1tos.

.. Maduración de los linfocitos y


los monocitos
Ll pculifc1,ulunnc11pl~~<Ga lk-1.i'>t&l.i~ ptett.1~ut.isdelos lcutod!O\
El e.:.lud10 t.h.• 1ai. cdulas prt'\:un.orll:. tlt' lo:. hnJ()<.'tto:. y ron!i.titlí)tn lin letKro!W. lílS mJ:s <01nu11.o, de 3Cu!'ldo<Oll lu origen,
lu:. murnh:ill):. Cb d i(ídl porque ¿"!>l<ll> no pr~nlan gr.ínutos l"OO la~ linfotfti~ UWlldo ~ adgin.1n l!l1 un lin.ije linfoide;~ gtilll'l.do-
cspc..:iíicos ni nú1.:k't>;. l obulado~ (.'aractcr(:.tk·as <.(Ue J'a-d Ulan Úlie4$, g<'flCt.a~! p11rtl1 de oo linaje ~ki'> gr.anut-Oc:it~yW.S 1!'IOOOd-
la. <lb.luH. IÚ H entre lo::. di\'cr..oi. t.\lolá<l1os <le lo:. granuJ01.ito:o.. tiC11s, <¡ut der!v,m de Ju~ pretwoin de kl~ monodto~ tn ln lcoccml.i'>
Lo:. pr«Urson."j, lle lo:-. hnlocÍh)si.c it.lcnlillc.'an :-.obn: t1K.lo por si:cle- hi1hff t!nl ~l..(tim t.1'.<éSl\"i 6? cClutu def«lUi&S. en lo fi;n
l>U LaJnru:lo, la e-slruclu ra <le la 1. rlm1.tlJna} IOl> nuctColos vLi;i ..
lion.il yfo cmnfukig:ro, origmild.t.<. de un wiu tipu de téfu!.i prix:ur~.i..
bk~ en los cxlenthdír.i.. A u1t'di<l.i. que ft)l> liníocit°"'"fna<luran. yplio!'dl' trduit~e !J fo1m..000 6e otr.n <ch.d.u wiyuine-.u. U ftccucntc
su t.rü1natina !w!: .:ondc."'S1.s.t, los nui.ll:olu.., ~ tornan tnc:no... que I~ ¡hldentn p1twn1cn o111i'111i4 )' f!OC.il resiSlmW ~ líl~ infi'Woncs,.
.idan.h de mocho\ 11!11b s.lgnm y ~intom.u. l.i~ ti1u!:oM de&,-, lcL'<cmi;u
ol>\·iu.<; r la céluJ.i db.uunurc de l.ilnuno. A<le1ni1;, la.' ~ubpo­ no c~!J<i dl'l l-0do c~lílri'li&s: pcr·o. ,;;n muthOO ~U'>. ~ (umpruel»n
blat' ione:. <l:: linJóotus adquieren n..--ccplore:.- loUpérlldak•s IJJ nW!:.lcion~ cwmu~ómJC.,)~. Asl~ptu tjl.'lnpb, et 95% tk kl'> p.i~lcn!e~
*
c..1;pc..::iíkus <.(Ue l<li."llllílt.<tn por rnct.110 de h!c:iut.11$ <.(Ue uti- WJ1 kotittcniJ 9rd11.ulücitlti1 uó1i.xa SC'll {10lli1düte~ de lldn'>IOtd(iones
lu.an aulicut:rpu.., <.(Ut: se unen a t."SOS r<.xq.ituft:b. cnlte Jo~ tt!lmuwm.n 22 y9:y en WleutemiJ mhtlOldc ilgt.1dd se 11bs.e1\'il
lil llJ.n~b:d<ión cnlrl" los (IOflY.l~C<ucl'> s y 21, y cnue los (wmosomas 15
y 11. lOl extcndld~ de mM1,;J. Ú~e.i .1$~ifi1Ñ dd !ejido O~eO ~oojlM
Linfocitos \C 1.i11Tuan mud'loen el di11gnú~l«t1 de Ln leuctmi;u y cu11~ eafo:med.i
loll h11Joc1to:. ~tn:-ubnte:. en ta ..angrC' r l~i liu..la :.e ong1- d~ dr LI mcitul.i il~.i. ~e inlroduce 1111.i 4guja, pm lu ycncr.d en el <'Sl"1'.
nan pnndralrncnlc 1.·n el lltnu y lo:. 1lrganol> h ulotdci. pen- non, y ¡:o1 J!plrJilin, se-0h11e:11c un~ ulUeS1'il de <éhl~s m«lclc1res. q~
~e tubw ~ubc un p111t:1ubjctus yi.e t'Olc1t>cJ. Wutltzi1uó11 de an(¡(ucrpos
tCricos (p. eJ·•bazo. ganghoi. linf.hiros }' amígdnl<t.\), a ¡xtrtir
c~pedfl\:Q\ (monodur.o1I~) Olf'lll4 protl'iuasdt mctnb1an.i di' l.is c&!as
de células de la 1nédula ó:.ca lr.utspurl.i.tla:. por la saugn:
llfCUIDUl:I\ di.' lo~ k-utO(ilu~ púsllill'!J la idoE-11tifr.11tión de» té-fuld (jL't
(vé<t.l>C: Cap. 14). l.o:. hnf<,c1los T y B ~e J.ilcr1.•ndan en el
urlg11i1 l.i lcL"Cl'mi.i, lo que .t)'UIM41diag!l6~btU )'c:l lr.iLlmicnlo.
tirno )'la n1édula ú:.ea. n:l>pcctivanu.•ntc, éún 1n<lc¡~ndcm:ia

booksmedicos.org
13 1 ijematopoyesis

L.t c.:tlula rn.ái. joven dd linaje é!> el p rOJnt)n Oc.:ito., que ,. Origen de las plaquetas
lit:t'ncuc1Hr.l :.()JO c.•n la 1nédula úi.ca; l>U 1norfología e:, C<Cil
1dt:n11ca a la J et 1nictobla,10. *
Uc.plaqueta~ ung1nan e1t la rn&lul.i Ó!'lca ro.1.:i por la trag·
El promunocilo <.i. w1.i. ct·tula que.• rnidc uno.;; 20 µm de mcnladón del l itt1pl~n1a tic los n1cg.a.:-.s.no1.:lltlS. loi. yu1.-. a ~u
d1<imct1·0. Su cro1nalina es delit:a<la y d citoplasma, bastliilo: \<t:Y.. :,e fonnan por la diJ~nda.;.ibn <le los nlC~canuhl11..,lo!'i.
pn:St'nla Ull coniplcjo<le Cs0lgi gnu1dé y rrlÍ(ulo t'l1<lupl.i.sn1á· El 111<:gacanóbl<l.)lú ei. una célula c:on un <lifunctró de 15
tko <.k~rollaúu. y llene 11un1:.-r(1MJ:» gninulo:.azur6Gloi. fi rttb a;,() µ.in. núcleo granJ~. O\·al o arnnonaJu. y varioio nut.·ll"C>·
(IL~osOrnas). ~ pron1unoc11oi. lit' d1v1dcn dos \"Ccc.:. )':.e lrani» lo$ Oi¡. 13.15). a núdrt) é!'I puliplo1de, <ladó que Cóllltcne
fonnan t:n n1onoc11.oi. que Pª"ªº a la san:;rc. en la cual pcrn1<1.· hál>la 30 ,~·e~ la c:anttda<l nunnal Úí.' DN:\, )'t'I c1l()pkll>1ua
11c1.' cn cc-n.a <le8 h. OcspuC:., 1ntgr.m ha\.' iad tt")1do c1.n1junthxt es homogC-n.:u, .:011 hai.ollha 1nlcnML
at.ravc:,a11Jo la pan.J . <le Ja:. 'énul;.u. yt.k.apittr<.":'t, y M: diJC:rcnc1un El rncgatanocho ( fig~. 13. 18 )'..!lJil 1nidc cnln' 35 y
en mai.'n)lagos. Alc,'Un tte> l ac:to~ rck'VanlC'.!> ¡xtra el d(':;MruHo lOO µin <le t.lii111(•tro y IJén ~ núdco lobulado 1rreguJar. con
Je lui. n1U11oo toi. en la m1.'odula c°>l<'a son el ( lJ.. l.QiF. el ~,1-CSF '-rum.tlh1d g:ruci.a y :.in nud~·~>tos \'l.l>ibli:s <.'ll lt.b c.xlcndiJm...
(1rw110C)1!' t't.•luny·st11nulrdirrgj(u1úr} y cl SCF. [J <:1tóplal>n1a (.~ abundántc )'algo ba.Wfllo. Contiene nu1nc-

FIGURA 1l .16 (l;fte dt mM:IJ 9SN que mueJ.r~ lUb!ro ~ddit& dkn:r.~a &: I¡ dikre116atilki dt lus mtytc.ltlOOl.01 U • {1, .dgun:is «:lulJs Jdipos!5 (•I yc.ipil~i:s sil!IMid~
~t."í dr&W!l/. lfunind bhiGI y a..td detoblcfr,.t ~\t<ác11\0 41.lmenloJ

booksmedicos.org
..
rol!~ gmnulactonci. qué ocupan. a \.t"C<.~ , la mayor parte del
dtupla~n1a. Esai. gránuJac1onci> íonnau d crornún1éro de
Histolog1a Básica

c:I t'ilophbn1a. Conllcn<.•n <l.i\'crsal> l>Ul>Land.i..' con a<.ll\'t·


dad b1ulógica. cun10 d t:KlOr de c:n.xioucnto derivado de
lall plaquctaio. (NdcT: En can1biu, t•I h1álú1ncro corrc~poude lm. plaqueta:.. d !actor <le c-ret-11u1t!11lo de tolo librobla:~to:..
a la pt•n (cria pláqucla ria p:iJida r carCn!c de gninult>s. pero el fa,h>r de \'Un \\"dlcbrnud (qui: prt>\'1)(.'.t a<lh<.•s1<',n dt: fa,
pnl\'i.~la de nlÍCrotúbuJo...r;, <Kltna y miusina.) plaquc:lm. a a lgu n o~ sustratus} y d tll(lór (\T de lu..; plaqucl<I!->
FJ c1topla.sn1a del 1négatanoblaMO llene abundan cia dé (que fa\'On.'C(' (a c.'(W.guJa<.1\tn Je la sa.11gn.:). C:c)n {a U!atlu-
n'tícu1o cud:oplai.n1.:itic:u lis.o r rug,o,\;0. Dur.utlc Id m.aJu. rac..it'>n Jd m("g<lcark~1lu, ta1nluén aunicnta la canti<li1.ú tic
nu:-ión del 1ntgacanocito apare<:t'll gránuJ(J:. ei1opla-.m:i11 + nit+mbrana:, hloaS. que \'3ll a tárniar lólt canalc.s <le clcrnar.:.a-
Coi> <ldiln1t.i.do:. por n1t'n1br.u1a. E..:;o:. grJn ul o:. M" IOnuan c1ón fng. IJ. 19). [.sas n1C;nbrana..:. h:nn111an p<tr co11flu1r )'
en el to1nplt'JO de Go!gi y. dcspué:.., M" d1:.Lribuyén por l()do orign1.i.n la mc1nbrana de la:~ p1aqi1 cla~.

FIGURA 13,17 l11 l111rit~uyr111i'.! pt.'Cdt' \'t'.rsc un ~;,;iOúlO<oo ptcll;ng~!tlfi ddi;.id~ qu!I ¡xn1•1tm en l.i hsz del 1.ap!lar smusoi~ in d tual ~StXl!t!D'b ~ fr~-irl
p~! o~lldf I~ pl~UC'li11. l ~ernll!Ctilltl:I f'.r..ina. Clan .iumcnt~t

booksmedicos.org
13 1 JlenlatoPO)'esis

FtGURA 1J.19~4i'oldettonkJlkt11~W11tfll&ldt-t3illcb:A.ltbJ~fl•ulnG\~Ln~ilü& IX~ . .CUllvt11


_ ... ,_49'X)X. ,,,.,,_ .................. Wf. \*'_llll:~tloodf'-~- Jfüj

Un rnrgA.lrl\,1tlh M•n J.d)<i.C.:C.Ult.~ J. J<_,._ 1.JpdJ.R."' ""U


' P•ramJis lnfonnadón l>OlJ<..°', ju ljtk! IJ1.d1t,¡ l.& libcrJ.1.tún Je t..i..'> rliquc(J\ h.J.1.l.l l..
.sangrc:(l1g. l.}.4).
U f•llOr 1fo ctlulil rn.t:t1c l5'em ce» fuaot, ~(F) t l.i ll l rctlUtdn
h.1< .. 111 ntedul.i l.ii. celu14's VH1\Jl \Ol il\ di' IU\ ntt'go1w1iob<i1i.10~.
OIHl (,1u111 muy tmpo1tdnte en 1.i fo1m11dól\ de IV\ rne9i1w1loulo1 • Bibliografía
t~ '" uumb119~1ino1 q11e ei. un.t bo1m11n.i prudvcid.. tn ti h;yddo
que tu mil.• Wprolifor.iciun y la ctrfc1cnd•tJÓI! dl' p1 u9ct'lilort~ de- ~d...·1 nr• Ttckruyu J•p lla·t•.lU!>IU\JIJ.I p;t!I.>.,\~~ uihlo11J ..t:lt\ ihh•
me90L.t1IOC•loJ1. Úl• h.01mon• 1dlrl:.ll>l'I MIU.1 tft fQlil'lol 1 lltl ljl(d ru1 Ju1.! \lh\J ... •hii. •114 lh.: u11r~ oi platd.. u. U•lu 111.._· ..1111.1 ... ·l~.iJ
COCI º'"~ t1ltK.i'1•i. ¡w1• es.timu:.u et dnwollo dt lo\ hn.ijti. tr• ..i r.. u!...1...u
"''" / .-4n..t 1-tS J.!t..l. ICJ76.
trotdt y t11cil.i.4r. (!.lilaco tw htlrlltOILI \t ild~llllotr• • 4fl;JtH:n.
Buiuanl. TI11. ull1"'"'\k.f~" 1•IU'\1.tuuhl;.r..o,.. 1J..ukh..a.J 1..i..,.ul&1 t.dil~
l.UJl.l('o¡;... b:... M. 01.llhN./(.b,~tb/"''1 /lb lí~'Jll. J%~,
. ., •IW OJi••wot dr ~ pt09"3 tOH'\ ~lt>PQJ(ll(Q'lo t11 Jode ~~~pu.. t' '4•\,l '.\T ll)"ILl~fuC.ot<.~r IJtct..L f.4.1,,.,
In ....in' . .«f'Á'f«ftcif'.. proclo...c.c.m dt pl.t111Jt&a.. lJ<• h 11J!roh~ t'?.1u•..J Hnadl..W¡•. 11 lh cd.. Lpptno..l1CI \\"iliM111 &
t.o. &I 6t"lt';acW dr h~ <.ndl.(t • \llU triu«iDn ~ \\"dJ..1.11-.. IY5 .i .:11\ ª"''U I.
Pft9C11 ll.lrn tn 1od0 los irwJt'S r ti poduc<.ut1 tlt p&.~i.n w [,:.;a8L, l.c:,111o. kF \\&L.,11) '"T. ,\~lk .rt
. l:ltl:lfu(,·~ll'Wnrhdh:
ptt¡lidic.o1 tri ll"IU<tiu.. Or nre 11101k1 tn 1,¡ i1du.t ikd >« <011~1~u m utn.1 fJ,.,,.1.(a>1J( .~ J\'vpvrtu. Et~l<.f "l1wtl1-H,.fl.1.uJ.1~1
que I• uor1bopo)dlr.o1 n el p:1in04>o1.! rtguJJóot dl'l l'!'IC"g.ac.u 1U<.itó)' Fl<1.... l1111.11Ul RA ,., .iJ Tvl1._,,.knt b... 1:ita!('f'UkU... 1oh.:1n u..lt. Sotm.d
d(' I• produ<Cil)t) de pl.iq1,;eto1.). ~lf·H.11<.'\\.I) .iuJ JUft..1\:llU.HtOU 11Íté.'t lt"2h.1opl.1ft1.d11111 bd... ,.·dl
111uuu. klu'"'' r .tU )0 .t~ l. l '/82.

•o Hlstologla opUcado
r-om.•1 ~. Uinu• j\l,111111<1· /\1tl11of,11i1.y. Amt:<iuu ~u.. 1,.1 y 11( Cllml:il Pa
d1t"1ut¡hh
f•u )~1et1J,
(,\St.Pl l•11,:....., 1wi
1{;:1,...-111,1,J• .1flu:1> 11110111.o.: wK!..-r1.1~11d1 n11, ••' Ul~•o; n~I·~ 111.d
1<k111 ..cll 11.alli<r,.l.Ju~ JJ. I Htmu:oJ 137:19 l. :!(l<li
b .alg~l!CG 1.4J~ de pUrpm• t1ombo:.itopbllc.. t'flfcu~d.id m Id Lo11~ulll ·LJ1t11fl H,111u.onll"'tt1•11.1f'l.botl'l!t"M.il.\frJ1,fo::,.. l*'lh,J...
qW' cl ll\lll'ltlO dt p.l•Q'.JeLfl ni W!wl'llgl:C ft b•jO. ¡, <•lltJd.td Of' C~10~ FJ!<.o. ••~1. :lll.!.
<Ol°P'IK•ll'lti.r'tm.it<it~dPm~°'._..._ ÑJl...t DLBoo!-1~~ l (., a.. ..
,.~.-rwul l1i.u:.i..mduUt1~'*toi·~-... b..1
........ ·~al.!il.UM.9C)drJhr«at. &.:..; .11.J ......u.•• u{ ~&11-..J liW..!ou.. HlAW IOOJt;': !tU~
lnllft~ftlk&~Vtt...dl'lll~-W ........ Ri...t.i Br ,1.,l .,~k,.,,). ,....._~ amu..t PF-if'lrs.-.l """1&•·
, 'h (Ol IQIOpn wlfwcbllo1 J V
tolrnftl'lt _, "JftlM W CDq:dio ... :Alfb. l1J i:d ~.. flwc.Un'. ztQ:".
WcfLl<K•dttm~ndrmm 10d"'1. L.~il.1'-I \4:4q f\t &,..... \W..MtStruduf't'.r.Jh.iic..r11...._ l....,., l"1i.'
\\-Ul1.1.11h \\'lrti.1L t~lr.ur' ~.r.Slhc.-.!.~f...C.1.1 .. ·H•l, IY'f\

booksmedicos.org
booksmedicos.org
booksmedicos.org
..
.. Sistema inmunitario
Histología Básica

li\'O. {)tro .:on1poncnlc nnpúrtan!t.' J1.· t.'.l!C ll.btt'nla :.on hti.


c.Clut,1l> prtM.'nla<lur-ai. J.c <1nligenos: que M! hallan c:n nluc.hti:.
FJ .sbtc:1na in1nun.ilaru.~ <.'t•mpuci.to por Joi. órg.:t1llb Uufa- lugarcl>, <-~>mv Ja pid. UJ I órgano n1uy cxpuc.!ilo a .:11111gcnúl>
t.u:Oll y céluld.s aislatla:,, <ldlcndc d or3an1:,nw l'úntra mic:ro- y m1cn>organ1:!.tn<•i. del 1ncdio cxlcmo. l.a... célula.... dd :,1i.-
bith y lll<lll:Cula.. ('xlr.ulas. lúllto las lOxu1<b que pro<luttn lo:. tcn1a uu nun1táno se t:on1unic~u 1 entre si y <:011 l.tll cClulJl>
de ulro.... MStt'rna.s, en t"spéci.i.I, púr 1nlcrn1t.'<l10 de 1n ol&•ulall
111k"roorg.uli..:.1no:-. u1vasorc.s. Lb t."élula:. del sistt."lna lnn1wu -
prutc~lcall dcnununada:. cílm'ina:..
wio son <::apacc-:. de thi.unguir la\ molb.:ula-. Jd cut:rpo (pro-
pias} <le- la... mok"c.uJa... l'xtra11as (110 propr<1s) que c.;¡l¿n Jisla<l.as
o sean parte <le un v1rui.. w1.t l'actcna, un hongo, una c:itlulcl • Órganos linfáticos
m.t.ligna (cat1ccro. .a) o un p rotoroano. E:.tc i.i~ll'lllá lrat.i. Id.lo l~b print'lpak-s ~tru~( ura.-. que: parllc1pan Je la l't.'ll-
célul.b cancerosa... couu) c.d raña-. pun1uc l~LaS l.'onlit:11cn pt1t."i.h1 1111nuuitana Mln lol> Óróanos hufátitu....: timo, buu,
próh:ina:. nut:Vd.'>, que no apanx:tn en lai. c:Clulas nürrnalcll. gangUO:S y nódulos llníálico~. Ú.l0$. nódulos w u aglon1c·
Una n..1.qut: iJcntdlca a lo:..i.grcSoJ\':.. d :.1i.tc1nd irunw1itano rác1une:, d e lcli<lo linf<itko locali:r.adai. t'n la 1nu.;;oi.a de loi.
coor<l111d ta inal.'tJvadón o la dc:,truldt'ln t.11.' t:Mb dt."tlit:nlo:... i.iste111as <ltgéi.ll\'O {cu é:,pc-<.·1al. cu lall. omig<lála..,, lal> pla~a..s
A \'CCCS puOOe re-<tc<..'tOnar c:OnlrJ mol ~'tl l áS <le:I propio u rga· de Pcyc:r <lt•I itc(111 }' 1:n el .s.pi:n,jjcc), rcllp iralorio y unndJ·10.
nii>nn), lo qut> caul!a c:nfcrml'tladl"S aulOinmunitarias. El éxlcn:.t> con1unlo Je tcJldO linlíllco do:.• la.' rnuo:.·usai. -i.c
[I s1i.le1na 11unun1l.s.no e.!>lli Jurmadu por C'l>lruclural> denomina ~l.·\LT (muCQS.(l-(b'lóCudtrl l11npho1J flS$Ue). ta
1n<li\'idu.i.li1Adal!-, t.'u1no lo..-. nú<lulóll linfáüc.ol>, los g.ingliol> an1plia <lbtnbu.:tbn de l a~ c~Lrm:turai. linfál1C-.t.S y la c.Jn.u-
linl'átko .... )' c.•I bazo, y por c.élulas librcll-. 1.·onlo los linfudto:.. Ja..1ón ('unsl~U1lc de lai> c:élula$ inn1unilariás en la i.angrc. fa
los granuk>cttOS y la:. ct'-lulai. dct ....b tc1ná fagocitko 1nono - linf:.1 y el tejido t:o1\junll\'ü propt)rCtonan aJ orgá1us11u) un
nuclcar pre.-.en t~s c:n la ll<'l ngre. la linJa y el lcJido con1un· M.slc1na Je <leÍt'ltsa nn1)' chc.'lculé (fh;. 14. 1).

Gm~li:i~ linl:t!W~ m.,.ncn.::d:l'r.'""""'- -f--:o+.f


u~ 1:wi;:OO (::d1:-<1mr.::~li::~) JJ!:f
1:: &o1f1..".:t:ii.'f1d::I d::dl.' ¡;ui<l ~ t!l:!I pe

D<_...X, ~"(!f::.U dt:l.___


pie d::n...:ho
• in.k:ct.Jd:1 -

FIGURA 14.1 Ol~líibucfu W!?tfo!I. de m\.mi ylo~ltg.i!M linf1itxl3. (omu t1;'mplo dit ~ Í\mlloo dtl S1$!em11 lm&l;(o, l,! figmdbtrduna lufotdón m t•I «dt! gttdo di!!~.
loo cl OJOSitjuil:'Olr .iumcn!l) de tdlN6ode ~ g.inglitr. llnÍ.lllOS que retibm lahuf.1 dtt 11n;gi6n Jfotud.J t9'mglltu 'lcllth!i'Sl. tse .Jumento ~t dl'br, \cOe tttb. d la pfd'ifüriltiun dt bs
li0fot1!~ S)' .i su difu1cfllioocn m plcbmucilU\ \Cuct°'cs de lllrrr.ro;fobclin ~\.. DdG3o infcttadi> }(' tttnll rop,u llm!e,. doltmno yedooi~füad!l

booksmedicos.org
'M 1 Sistema inmunitarioyorganos linfáticos
Toda~ la:. <."élula:, linJi'!Ltca:. ~· origi nan en li1. JnCduJa 6:,ca,
pero lói. linfocitos T c:on1plela.n MJ Jnadurád On tn el t..iJno.
1nic11lrai. c.i.ue le~ linfmito.s B ~alcn dé la 1n~<dula ya 1ntldUn'):,.
Por cllo. l.t mCJula r d un10 M-" dcuu1ninan órganos Unfáli-
Tipos básicos de respuesta inmunitaria
En la inmwúda<l ('<.-lular. I~ el-lula., u u 11unoct11npcle11lcii
(célulall l.'un "-<tp<lt.idad de dt:i.arr(1Uar un~ rt:ll-puéi.la 1nn1u1ú-
-
éól> <.-cn lral(.~. Ut."\·a<lü,.:; pur la ~ni;.re y la linfa, tvs linh>cil()íi tan<1) rt."a.c:dtinan )' O'ldlall ..:dulas (j,Ut: lJCnc n éll lill iiUpcrftdc
1nigran <lé lo:. t'irgar10:. hnfátkID <.c.'lllndcs a lo5. 6rganos lí.n· iuollx ul as~xlrana:...1.:0010 la...;; l,,ach:rias. lru.<-'Clulas lráiipl<u1la·
fátk-oll periJi:dcos(bazo. gangltoi. U11fáih.tJ:.. nódulos bnfáti· d a.,, liL" n1ahgnali (..:anct•ro:.<1i.) y l.i.:. i.nfcc!adaii por viru.' (ílg.
cu..:; .U:.latloi>, amígdala.ll. ap61<l1cc, pl:tt.'a.-. d e- Pcytr del ik"'C)n}, 14.2). La;, célula!'> parns:ilada'> por' irui.conticnenensu mCnl·
dondé probJtrau )' con1plctan su c.Lfcrcneia.;:ic'.ln. brnn a p rOtC'Ínali t:odlh..:adn~ p<1r el fi't'11(l1Ua Vlral. c:unlra lai.

Reapueata humoral Respuesta ce1ular

Antigenos de-1 tin!ocr:o a Célula in:eC'!:;.da


microorganismo in.activo po;virus

~/) ~
u :r: ~ Fl ~( ~60)
- -An<fceno
?.eceptor en -- - proc"ésado
s-1linfocite T

LT. ,

linfocito T
c"totóxico
Enuan en una serie de mitosis

linfccitos ~ la
mM!ona in.'Tlun!U.ria T

A-:.tfge-oos n91.Jtralizsdos
§t
,..--
,- ....) 0
-~~ a
I
••
·~?P&rionnas
>;•

por les anticuerpos <.: o o o-~


) ó f;>Í
'- ~ ._ __o ' / _

um {ro:ur:;, ymuene)
de la célula ¡nf~tada
FIGURA 14.2 (OO'lp•«toA mtre !d mptl'Std 1n:11unil.iril ~bd!il' hurr.of yde bastcdul.u. ~ !akqwma,n":~v:~ hum11h1!: h.~ .inLv.nC'.o dtl rniuooig~nbmo h1\'dw1 re3':<l11n.in
Cil!I bi Jub:ttf?» !): la $1.."?'f6de ¿<e lo~ lnf¡,; ko~ y11ttrlifl estas. (clal:1S. Csos linfOOtOS. J(lÍtiidtt> itoliftun) St dM:rtOOJQ m <EIL.cU ~la memoria i::lm1miLJW y(n plaa11t.1tko\,
soorture\'" .iubtuerpt& p:1J..1 ncuta~r d moo:g.nil.'.!lo. Alac.\>nt/,'7,r~.i:s~~trl:••.•.11: lus !lnfoó!~ r0101e)J(C\ :(i!IJ~Li<O">j se Jcttfan pt:f d <oJnl:'lt'lu <00 un! c&t.J qut' piesl'Dla
m14 suped"xie dnllf;cnos vi111ticooibiru6ls om muliwLh Mí!C l. (~ ai:b~oo ~ .J b p.-odU«.io:o de líilf4\ f u~<Oxk.J~de LI tll!Jlltciit immmll4fil r.i la ap..inoón dtlaftd~ 1
ci10t@to-,p;11d1111i:re~&:p.:1forín.1~. qui! 1~111pm 1-l m:ml:f11B1 ~mJbü li? l.is l~Js 1nfcttidlspcr ttwui !\o D\ltd ~.,¡~ ¡x.oesbl%)Olu poedtn .;\y en el in~nor de l~(iiul.i\.

booksmedicos.org
-cuale:. .l>Curgaruza una f\'ac1:ión U-ununtlariá. La cJc:..tnH.\:ión
de la <..'élula ho:..¡x"tladora es un nlédjo <le cli1n u1ai· lo:. virui.
anlci> de que otC:u li:>tu-. para inh."'llar olra.-. t.'t!lutai. (tos Vlru.'
i.olo M.' nlultiplkan <lcnllü de la.' <.."élulas). En la íii;u rá 14.3
:.e Jcno1uinan inmunoglobuJiu~ (lg). C:eda una interactúa
Histología Básica

c:,pet:íll<..'m't'K.•n tecon d <lc:tcrm1na.ntc á11tib>éniL·o (t.-pitopu) que


ellllnrulú su form.!dón. Las cdulas pl.c.111állca... u ~a1iu1 uc:1-
tt1~. qut• ~Ur~en Lit' l.t pn"iforaClÓU }' Ja Ji.fm:n.._1adÓfl Je !O.\
se prci>c ntan .i.lguuas t.-Clulai. que participan de la ré1.puei.ta hnfocill).lo n St.'Crt."'lan ::sn lk"ucqxh. l:na lundúu ilnpurlante
u1u1urutana <.clular o innata iw110 t.On 1o... unroc110:.. T. <ld anLKu::rpt) t.~ coutlxn.u"loc ci.peclíluum"l1tc \.'tm d éptlopü
Otro ltp() <le rc:-.puc:.ld. ~nrnunilaria el> la inmunidad <.JUi.' ret.'onot<e y. t'nton..:c..... pru\u.:arla ap.1.rk1ón de :,criak~ qui-
h urnorul (Hg. 14.2) o adquin <la, que <lcpende de glu...oprO· 111ica... que alc:rte11 sobre la prt.~1 cia d<..-1 1nvawr a lih <lt.'1 1ID
tcinas <.. irculantéi. <.'n la i.angrc y otro:.. líquido:... <lcnornina· <.01npt)nc·11t<.":> <ld l>iitteina intnun1l<UÍO. 1\Jgunos anlit.'uerpo~
d.a... anlicuc.rpos. l•Ji. anlicucrp<>:.. ncutraluan n1olécula:. put«ll·n agluljnar ""-élul.L., )' pn.."'Cip1tar anlÍb>éno:, $Olubk-s. La
cxtrat'ia:.. )' parttttpan de la J.c:,trucc1ún dé l<Li; cCtuJa!> que la.'l .iglutuml'r~Sn de ntitn)Ul'ganhn10:, ld.abta i.u fagod1osL.; )' 1<1
Contienen. lo:. produtén lo:. plasmocitos. céluJas Origutá· prct.·ipit.aci6n de 111of&.'\1fas extrañas noeiva.s (p. c::j., toxina,.;;}
<la:.. en lo:. h nfc>éltoi. B, o céluJ<b B. put.* lr.m sJonuar!a... <."ll 1n c>1:uob. lo:-. .u1tigcnoi. qut' ~unen
a kh ant1<:ucrpo:-. l¡,>G e fg~ t (\·t.~á'><.' más ndcfantr) acll\'<ln d
• lnmunógenos yantígenos <.01npl~n1<.."l1to, un grupo <le protcín:b <lcl pla.srna sa.nguíue<)
que cauloa.ll l.i lb,1,i. (rolur.a Üc la 1ur1nbnl.na) dt' loi. tnlc:ruur-
l.a:. 1nok'x:ula' é.\lr<U~ qui.•pruvocan una l'CllpUt:lll<l irunu-
ganil>ln~. lJna \ 'l!L at.' tivaJo. <.-11..u1upfcmcnhl t.unbién lac..·1Uta
ntland S(.' clcnon1ir1<1n inn1unógc n~. ta n:i.puclola puOOc st1"
celular o hurnond o, t:on iuay<>r (n_'t.'U t.".l1da. la:> dti:. a la vez. El
la fo.f,>ut.'il<bJS tll.' bac.teria-. y ulroi. nu.._·r ourgaiii.;;mos ¡x:tl<S:;cnO:,.
(eát1:.<1.11tt.~ <lecnk'1TIKxl.idé:,). loi. ncutrOíilch y Jos 1ná(TI\fago:,.
1nmun6gcno :.<: t."11\:uenlra e n el-lula., cnlt'ras. t.·on10 bacteria.'>
l1c:nc:n n:Cépto ~ para la n.--giOn Fe de la %<(l l• <le t.~ 11\ill1era.
y t.'c!lula...; t..tJ1ccro~;;. o put..JC'n fom-iar parte <le una m.i.rn>·
n10!lx-i1Ja. ((>lllO prúlcina. púliMt.'<ÍndO O llttCkX1prOl('ÍJtáS. fj el t.<.nnpk:iu anlib<cn<)·antkucrp~) .!>t: ftja a l.i supcrllne de <.'.!>a.'>
anügenu e:> una 1noléc:ula que rcaoci\111a con w1 .111tlc:ucrpo, célula:.. Se aJlrma que la\ boctcria.i. t.i:Jn fgG unid.a a anligcnós
di: !>U .!>Upl.'rli..:ie c:.t.ín opsonj:wda.... ta op:><,1tu~.Jn fütUita
aunque nuscá é.apaz <le <lt.~ncadcna.r ur1.1 r<."d(..'dOn iumunila·
ria. Corno por lo general lc.l(o, uunu1K)&tt1uh tan1bién s:oi1 antí- 1nu..:ho Ll t3godle)SÍ:.. [n Ja <..i.¡1cdt.• hwnana. hay d 1K.'o t.Lbc.'>
geno~. en t."l>tC' lil>ro :.olo ~ utihl.üfá el tc.'ruuno ru1li!,tt•no. En la
pnn...'lp;t.lcs <le innn.1nüglúbuhna:,: lf,-G. Jg:\, lg~. fgD e lgF..
ru'pu<.'Ma hun1or.tl (lul1(1<.1túll B). la parle <le la rnolb.:ula dlllt· La uunw1o!;lububnd n1á.. :iliundan-lc t."ll t.'4 pl ~1 11a c-.s la
gi:nu:a qué detcnnina la res¡:.'\lél.t.t uunw1ita.ria M." & nü1nina l&<i. que con-J..ilU)'e c:crr-.i. Jet 75% de la..; 11m1utio~obulina~
d(1.t'nninanleantigénico oepilopo. La rcsput:lola uunun1la.ria dd pla...n 1a .s<uiguíntü S1r\'t: de rnv<lt.ofo .i. la..;; olr<b d<1:;c:. )'· por
ta
ldular (linftx-ltu:~ T) c.... dt."terminada por ¡xÍ>f-i<loi. pt:t.JUt'nO:. l'flO, ~(• fa dL'Sc..·ribu"á (011 nuror tk.1.al!C". l.11 [g !.e t'OHllJOllé de
1.krh·aJt).., de la d1gl!.'>t.ibn paroal <.k-1 antígeno y a'ioc.aJ03 o.)n dos 1.--adcn.;1..-. ligc!'r.b idén!icas y <lo:. cad1..•na... pc.,.aJ.a.i>, ta1nb1Cn
la._., uwléLul& del (úrt1plcJU m:.t}tlr c.l:: fu:,ltK01tlpálib1h<laJ. 1dCnlJ1..'a.\ Hig. 14.4), unitlas p()r cnJacc:s <lillull'un> )' fuer1.ai. no
l'o\~,dentc:,.. Cuando se las ai:Ja. la:, dt)i J..>Ul\.'lOne-.s <..arbó~l k'a:-.
(~ íf IC. mnj<JT' }1Í:i/<JHJ1JljJflfilnJify Wlnplc.\':), lfK.ttli.zada.. (.•n l.i.
n1cn1brana <lt I ~ célul.i.s prcscnt.ldóral> de illllígenus. l}n anti- tC111111ulo <lc la,., adt."ll<l$ (-.'t.~ai.<..Ti:.tali:lan .:on fa1.:ihdad~ por
ello, lK.' las dcnondna lragn1cnlOi. f-t (fragni<.,,rfo uida6.tttbk).
gcno Cün dt\·crN.D epitc1pos. cou10 w1a célula b:tclt."'n ana, <lcl>•l-
m )Ua un éSpccln>arnplio de ru.'>pU(.°:'ota butnóra! y t-elul.s.r. La\ n._-giont.-,. r.... <lt' div:.'rÑL' uununoglubuhnas n:at."\.Í(Jnan t.'On
n:c<..•pton:s opccifi1..1.>.'> loc<tli:r.a<loi. en Ja :.upc.-rC'tc..te <le vario:-.
tip<h t.<..ofulan.'lt. L(~ 1:u.1Lru lit:grn~nlt).l. Jd extremo dlltú1ko
• Anticuerpos (Jo:, eorrei.pü11<lt.'l1 a J;u. i:a.Jena:. lig.t•ra.... y do:. .i. la... pt."Sadai.)
los antK't.lerpo:, :.011 ghKtlprott.111<b ¡>la:.1n:át1ca~ d.n:ulan- <:onsutuycn l<b lr;;yn1c11t0l> f:W (Fnfii.'71ltnl t1Jll1~oa1 bn1dfng,
lc:, <lcl tlJXJ <le la... gamnmgl obulin~ 4ut, p<Jr dio., lamhic:n J'r.1.gmento Je uni(jn al antic;.t:nu} tk· l.t mn1w1oglubulina. ta

Célul as participante s d e la anmunidad Innata (cel ular)

Leucocitos

Mae.toclto Gni nulocitoe Agtar\UIOoitos


' Neuuótl!o

~:---~ ~
EoSinotdo

r:.--~
Monocito

('\Me.crótago L!nloclto NK

.
(nalUraJk~'ei)

"~ ~~ ~ ~l
FfGURA 14.l P;indP"~ pliltk~~B dt !ti ~su im~il ó.> ~ (flcla1. lm lil.lSroc;.~ ~irL!n mdéruhs qul' ~n la inft;jm.J(kÍn y Ll re•t{OI lnlltlJ:li!ari11 (1\i~
~o~ neutroflk& filgo(i!.ln )' dcstu.•ym miOt«gmm, pnndpclh1l'tllr btKleriai tus~ pbrtkftdn dr lll MllllltitA fk pdrd~~ mcllk~ul11l'~ de l.i micdon ,tl\>llji(a
~aciOOéelJrOce<.oltdlitn~ono.

booksmedicos.org
14 1 SiS1ema inmunita1ioy&ganoslinfáti(OS

L1 lgi\1 c:unstilU)'C d J(~» Lle la.' lnnlunoglubuf1nd!-I del


..
plamia sa.uguincó )• ¡.x:1r lo gt'ncr.1.L .se.- prc.~'11 ta en lonna <le
penlillrto:.'fO (c.•n<·o n1ol&u1as cor11bi11,1da..). \.on una tnaiia
1nuk-cul.Lr Jt' 900 kt>a. & Li.1nmunuglubulina quc prc<lo1nina
al cc.11nit>1t1.ó <le la.s n:.:.puestas inn1un11.<1nas. Junto ...on la fg.D.
NH, e:. Ja priud¡xd in1nunoglubuhna de la supcrt'ic1c<lc.-lo,., fu1f<>c1-
ló..' B.dun<lc lundU11an c.'01no rc."<.'CplOrt."l>tjUe M.•c..._1nlhinan con
antigc."lU."t:-. c.,;pccífll'os. E....a condñnac..·ii1u Ja c.:omu resultatlo la
/
Cldena lig~ra
prolih.Td.C1Ón <le los lullOútOS 8 y l>U <lJJen·ndat:lon CH pla:,...
111ootos. l.a (g~1 dn.uf.lnlt' pul-<lc <tCdvar d cumplcmmtú, uu
fmenor) -- C..~a pesada
(mayor)
grupo Út!' Cn.1.1111.aS dd plasni.a sa.nguinoo cura :k.hvaciún C<UJS<l
la bsts <l~ la:. 00;."t,·ria\.. tidérn~ dcuLro•.:. t'k'\ L1>S.
La IgE. qw: i.ud c hallarsc corno 1no11Úlrtt"rtti tiene h'r..u1
aJlnkldJ J'Or n'1:cptun"l> loc.tl.i:r.ádth en Ja membrana de ld!-i
COOH= C O OH nl'~l(>1..·1 toi. y J(l:. basbíilus (\{·a..--.c." .!-.1a.'\toci.Lo~ ('11 d C'.áp• .5).
Recep:or en la membrana En scgw<la <l~pufu tk• tJ.Ui: la., s.._-trt."tan le~ plasrnoC1los, la:-.
utulét'ula... <le IgI: :oc fi.1an a c.'SOs r1.-'l·q:.itores y c.a..:o:i <lcsapartxen
FIGURA 14.4 P.ep'l"')CnLK.iün ~umia!ic-!dr una nwlOCu~de Mti(Ul'WpU. Su pOtóón
del plasn1a. l..a aCllv1<l.ad de la lg.E )' de kb anlÍg('tlúS (alé<rgc:·
v-.Ji.lblr, p-étd111<J ~ a1rcmo NH;. se to.11ponr O? 1.1 táfw ligall Ímelll.'f) y parte de lil
nos) que ciit.Jrnulan MJ pnx.luniún nlt'tlia la rc."a.:•:ibn a!Crg.Ka.
u~n~ ¡:es:ldd Íl!U)'«l. ~Lí &tadd ó:: eo.p:Ofiurfad y~ d 11.'!io OOndl? SE fij~ d ilnllgeno.
C:uant.lo Sl' Ctlt'Ul."lltra de nuevo d álé'fgeno que desetll.'at.lcnU
la produ<.'t:kln ck lg.E. el cOnlfll~jo ant1geno-lg[ que se JOmia
.i.1.."t.u1.."J1da <le aminoá.c.idOl! <le Jo:, M-"gmcnlo.-. f.ab e,.., n1uy \'ana- en la :,.upcrfidc <lc lo!. m.t!>LtM:ll~ y !o!-1 basóil.1 11:\ c.lctmnuia Id
blc. )' <.k'tt.'T1n1na la t.~pt.x)Jl.::klatl dé la t:o1nbtn~1dún con ...t proJuc.·aón y la hberadó11de Ji\~ li.Uiildl1rias <K'tiva.s dUM!c
cpitop~>. l.a lgG e.. la útnca u1n1w1ogfubuHna que alra\'~M la d punlo de "L.;t.t b1ultlgko, i:ónlü lti.!>lam1na. héparuJ.-t.. lt•1.1cü-
00..rtr<} pl.u·t.•ntana hw1w 1a y p.t...a had.1 la :.ungft' ll1al, k> qu1..• trit'nib ) lai.:tUf' quitn101acll.:o para <.:"(~inúJ11os d(! la <111.alllaxia
contribuye a la ddt.'l1l>á innn.uutana <leJ ret.'tCn naodo. {EC.F·A, t:ili11;opl11J ,·Jim1ofttcttL'fi1t't11,.uj'unaplfJ11tlXU).
ta t.ant1<l:!d dt.• lgA éu la sa.ngrco.0<.<L'od. Bajo Id. tonna de La IgD rc."(OntM:e á nlÍf.'1."110.S }' «<.'ti1;-.1 los hnfi,dto$ B. &•
StgA. es t.-! principal anti<.'l.lcrpo que :,e t'tKu<."lt!ra en l.t:. lá3Ti· C.'11('.Ut'tllrd t•n. (•f pla.i.md <.:on10 turma rno1io11liTk'a. en conc<:n·
rnas.. la ltX.ilt\ la-i;aliva. la:-. s-.:x.--re..:i<>n<..,. na.,ale.' y bronquiale:., la lr.tción muy baj<Li <le Milo 0,2% del tuw.l Je inn1unoofobuJj11a"-
sc1..'n:'dú11 ct1nlcn11.1a en l.t IUI. dcl u1lcslu10 delgado, la :.ccrc·
c1ón <le l.i. prÍl:\Lalá y lanibltn Jcl líquido tJ.UC lublic."a la \~.s.gtna.
l.a Slg.A o lgA $('<.Tt't<u··d. prci>cn«: én Ja., itecri.'t.tonei> :.e etun·
• Linfocitos ByT
punc de dm n1oll-..:ulas <lé la lg.I\ 111ot1<)tnénca, u1u<l.a.' p1>r una Ub hnloc.'1l1.),, sé das1!lwu e n Jo.,. ''1-"h> princ1palt'l>, con
1.'.ulcna¡xllipc:pt.íd1ca, la proteína o cadena J, y1.ombinaU...,·011 dh-crso~ suhlip0:>{Cw.dru J . t J; Jig:.. 14.5 y 14.6). dt:acut:r<lu
olra pn,leína. cc.mt1o.Kla c.'( 1mó t.X.mponcntc si."C'n:lor. pil"'.ta con el lugar donde i.c dilt."l'C1K1an )' los dt~S n'C:c:ph)rc:.
secretora o J>IC:r.a de lnu1i>p<>rtc. E..,w U-ununoglubuhna t i 1nuy prt.'M."ltte.s en l'Uii n1e1nlJr.i.na:t. f.t1 lo:. linfocitos B é'sO.-; n~cp·
n.".!t.i.slcnlc a Ja.. cn:l.lma:-. prull'(~Íh~a... y, ¡x1r ello. c.·.:.tá ,11.Japlada loro son 1n1nu11uglu1Julina:;. y en le~ linfocitos T, nl(1Jé1.·ula....
pa.r.i. a1..·tuar t.'11 la-. :k"t.n.-..:u)1K'S sui sulnr iu.á<.1 1\"at:lÓn. Los ptas- p-n)ldc....ds &.>11on11na<la..; TCR {T·o?IJ rea•ptors, n..'t'l-p(ur<.:'S de
n1onto.s Je~ 111uc..osas foc:ak·,s s.i11tt."l1.1.an laii 1noléculas de: lg:\ c.élulas T}. Las c.élulas pr<."t."UT!>Ont.s <le los b11Joc1ttb se ong1-
mono1nCrh:a y la proteína. f. l.<L pica st~n·tora ,;,e pruJucc en 11an en Id méJula ÓM.'3 ít:·ta l r l.Óttllullan -SU prohferac1611 en la
la.-. céfulas epitdialcs de f\'\'cslintit.'11to <le las n1uc().:o.cb. 1nMul.1. dur-Jntl.4 la \'tda pi.i:,n.;.1al.

CUADIO 14.1 • ~ll de~ ti,.n4f! lmfedlns J ws tu.IKSIMS


P11ndpale$fwaoorws
Unfooe.>8 Pftse;ita :e>:fptore> (lgld, ea la r.wG'.lkala.!tJndob ocuwi ef ariligeno espeafko, Pfoltímp.lfm:OS3 yse dlfmnda en ifasmodtos que
>eQe!in 9uo can11d.ld & illicuerpos
Celda Bp!pra1.oda pua respooderCM ma,or Uj)ldez y1nhmnsi:iid a1111a ~1cin dlerio1al mtSlllO'aMig~
Pte-.er&i mf'¡ltcres TCR. quf nos.:ia IM'fllnogloblirias. ~aliudos p¡ra rt<onoce1 aflttyf':I).)$ a;o<1ados COD el ccmplfto t.IHC 1tn li
>llpM~de dt ouas UWas. P-rodu!t:!:I i><dorln¡s y ()tlas,prot~ q11e m1an cel11las extOO~, cd11las lflfecud~ P«Y1ros y ilqu'li> ctlulas
uncetnSas
Unfooto t Mpfr flts.entl ~cns TCR. Mc6.lla otrucf111la Ty 8-; tst1mula la; aaMdodesde es.a.s<e!dis
lmfoooo i supltil.V Presentl ffilJAOfe:> iCR. MOO:h cr.rasc~11l11> t y8; drsmlOV'}ttn a<\l'lldade>de tW$ c&J.u
llnfooto r coo mear.ro Presento re<eptores TCR. (efula l Pffpara& p.;ta respooder coo ma¡« rap,;lez y m~ in~Sldad ~ 11i11a aun·• t"lpOOOón al mismo
1migeno
linfoorota "'io dmt trl la superfi:i! la; reupt~rescr.ie ~BWI a: las célW$ By T. !tao ttlulas infectad.u ~ .,¡n.;s yú6ús<.ano:rosas. sin
f'S11muloc00 jU'f\\O
!(f. 'e!:::tl1r.1maqm:0Jt baUi !" !if,J. l.<Ul~HStflll'dehl#le$l"llllltarlld.:t ltt.Y.tl: •.Mlt'd.b"'.

booksmedicos.org
- Origen de los tipos prlncipales de 1i.nfoc1toa
y aus fun ciones en l a respuesta i nmunitaria
Histología Básica

a
t.Wtioci:o inmaduro

Médula Ó86S y
órganos l infáticos
aecundarioa
.--t-- M&dula ósea

Tomo

1a
tin!oci:o
--+-- linfocito T
1
linfocito NK

© 8
t.Stioci:o T

©
citc:óxico

G
Plv>moc®

AC1i...ión

1
Ami<Xl&rpe< 0
5f;'¡
l r~rófago

~1
Á '
Respuesta Respuesta
Fagocitosis inmunitaria inmunitaria
adquirida innata

FIGURA 14.5 l\lgm 1acliv;iid de bs ¡xincip:lfcs llll'J~ de lr.kdus. los lmb.110~ NK deri\'ill) en fo1m161«t1dt1.i mM<.fu lhN ydlttHn c11 l.i ~t.LinmLGUtii <d11l11 ~
mll!:\1 u\111116 infotl~~. lus lbfut~o~ l lnmadulll~ .se t1 ~11sp11rliln p<r I! smg1 ~ dr ü médu I~ ósea 41 !Joo, donde c~?n su mJduraóón. )' IJ "11!.gc IO'i Um l'w<~ &urmin~d~
.lllios tt I!» ((g!!U linfJb:~ puif&icos !ncó.>los Unfillttos 6t 1.is m111uw~ g~ linf.ilH:os ~ b.UoJ. ~ linfocilM HsHeudr LI méduli 1.";W )'i! m.idU!lli, r 111 SJ!tl1f' hn lt.llbp'JILI
hbó.l b 01gi111oslinf~00» pttifiYitoi.

Í'.J1 expcr unt.•nlú:.. t:on énthriouc~ <le pollo, rc--.tht.iu.fo:. a a<lquic.-rcn su:. l<iractensti..:a:. en t.1crtos n1u:roan1h1c111e:. Je
cumlt.'.11:1.U.<\ J(' l.i. JCcacJ.1 <le 1960, :.e idcntilll·ó und dt- I&.'> la médula ósea.
cstrullUr'.ts <in.tl6nlit.·a:. r<.•.spon.sablo J e la dilt>n:nl.'1aciún d e La extltp.ttiúu éxpcrin'lcnt::il t.lcl ln no en ratone¡,. nt'O-
to:. lutlúcttos. La bolsa de: fabricio é:. una 111a:.a <le lcJi<lo nal<1¡,. produlc una <lclick•1lt..·1a prolund<1 en lai. rc.spue.Sla.;;
l1n1a1ko cércanu a la t.lu..i.C<l Je la:. a\'6.. C:Uandu :.e Úclotruyc hununjLaria.<\ de ba.'ic celular, c.¡ue Jc.+pt-ndcu en fúnna
esa él>lruclura en él embrll>n. d pollu que! M.' ,genera no d1ret.'la úe l:ll>tilulas h nf'::itt<.'a:., d <lifcrcncia <le la:. r<:.i.pucl>l<ll>
puede prúduc1r n1111unwcilubuhnas. Por lo tanto. la inmu· hu1nor<1k";!., <.}lle.+ J epcn<lt:n d e l.ts gainrnaglobuhna.i. Ctnu·
nidaJ bun1or.1J, c.¡uc n.x¡uiére áltUcucrpq:. e n la .:.angre. $t.' lan l c~ que p ro<luten lo:-. pla:?>nu.x:ilo~. La." .:dufa:o. c.¡,uc 1nter·
pcrjudi~a. En esui. pollo:.. la ..:anlidaJ <le h nÍ<)Ctlu.s en t.icr· vic:ncn en la.,. respuc:.ta:, de ba:.c cdulár :.o n lo:. linfocitos
tas rcgionc¡,. de dctcnninados órganOlo hnfálJcUS ~ lllU}' To células T. Oesput.~s <le e.~>li c-xp<:rinu:nlOS C(ln ral()n<!~
c:.o..<lsa. Los h ufoc1tos aleclado:. por la exlr<u.:t.'iún de la bolsa i.e ro1nprob6 que en olro:, ma1nifeni.'>. indum en et s.i.·r
de Fabn..:1d se dénununan hnlcx::110:. B, o t."~l ul as B. [ n lo.s human o. cJ tin10 tiene el mii.mo papel que t.lc:,cn1pt:i'1a en
1na1nilcro.<\, incfu~o e n. l.t Cltpé..:te hu1nana. los h nloc1tos B c1ratón.

booksmedicos.org
P>pol ectiwdcr del infocilo T -
..

FIGURA 1 4A i.ililhlmf~tw<KlrJjptrl.tdtfolll.U<Dllfl#Cy:11t1plOt!~1to«.idotaW~11pnfluro.t11nm,.M~ClllllÍOOllOlac!ifaOO:a:d.ctl111altlA!neqal~n
.. «ll1o1C.01 l••r....io0n yW ~ drb---l bl Uflliiu' •t.l pn:dut:ms d'.Arlltoolm HdtlJ mtm(Jw ~1111un11w. 1•LI gmttxmd> plomooblf!CMWG* •'te~

''" lmk~~ 8 ~ onginm en La 1ni.-Jul.¡ '*'.1. rcn--tnn wdut.."l:ll~ "-dul.,._,. Jwn.t•attrarm d ~"00 Je mUdtc I"',..
nt llir. f.~ wng~ por tnlJ\tU~l"' .und"-llJo.. .!>e gr.umd.. .i.............i.. ~ ¡,;,,,,.,~-
1r.111~•11W1 """b \Jl1Jf" l ,, 1ru.ul.111 <11 k» liq¡J11<1!. luili-
U...l1'. 1.·M.~rt.1 c.•n d luno. CAJ.tnJo kb •ll\.&11 J,,,.;111lJh~·
!"'I ohltr.UI )' '>C J:ilcn•nt.'lm t'O pl.iWUodtOS.. c.¡UC 11on Ll~ 1.-.!lu-
l.:a." ¡'l't1J.1u,.lt,r.t~ Ji: anlt1.tJ1:rpo~ Ui- ..t.·luJ.t.., O n:rre....cnl.u1 l'! 1ruO'f1r14HV Q'\lt<atñach1r-&omr<ksil'11#10dtfidcl'IUl;dq,.d
c::11l 1\: el )C\. )' t."I tOf!.b ck loi. l1nlo1.tl('' Je IJ 'it11grc. t.a<l.1. uno •~• ((ll!Odcki (Olno lii:IJ, INIJ. I~ Hr,foc1to~ 1 bri,:lw. Gtt llf!drcrnt
p.i1.illu ri ~1tm• ~1n1mlt..!no de J~ p«ien1e~ yJo\ luuwtul.!) ptOPl111
1..uhicnu lllil 1.t·n:n J.c 150 nul 1ool~'-t1l.L'> <.h.• 181tf. que ..un lo~
)US d h,1) lllllQUl'~ cklu;. n10001gilr.ftmo~ l01rn6lll(l~ ~WPlll to9\!l'rl~I
r1.•1.cptuN..'°" ¡t.1rJ .u1ll!,"C:"ll0i>. 1\tguot~ lu1lo1.ht"'- 8 ui..tlvado.11 lll) no PtodlXtll tf\f\·1mecMde\ d IJ1 pmcilW~ !.olnA-
..,t: J1tCNn..w1 1.•n pl.c.moctt~ }' lun11..u1 l.i" -.'éiullb 8 d.c: b
nw1nuri<l hununilaria. que .rt'a>.c..1on.u1 4Un \UUW r.ipLJcz a
WM \Cl)UnJa cx~'O!ltt..Mlu '11 murno .i..uh~dll• 1hp. 132>. u_,..,. l.tnh 111..1\t..., B y T n..l -K Js!llnbu}l:ll """ uruforrwJ.J cu
W. linLociW> T """""""" adtt el M'll> ) ;;•._ úc loo, c.b\CN.t-- 4ic¡;u'k~ hnl.llh.~( úwlru 1-l. l ). »Otl f.fUC Ul,.U·
k1111 lint.111..lh& Je lJ ~ 5f.l'J pm.UNtr'O "= t1'1,¡;m.i.n m l.J p;m ~~ Jc-1uuJ.J.:o. en am úrgantb. "-un o.crpuvn Jd
1nñkJJ •hC.l. ptnrtr.m en b uriLlll..." (!".C' m1'1'\111"11C'l~~­
t"--.l.' ~ lr.msrort.m por la ~-re~ '< R.1.k.1"'11 m d tunl\.
tunu. ~ """"" "'1nhcni: hn.Jot1hK T.
(.""LlT
'°"'
n pc'°"l,¡C' ddcn:11 •
~ lu1'tll..1lv1i B ck• ln1i T f'Jll.lr ~ OXX1ulogw ..t rn... S\9'40-
tkic1Jc rnlldrr.m >. .cJ:.knona.ü'lm bnktUb,.., T.\fllc1r.u1spor- ptO Opl.JlU •ti .al cla. tnnu1..u. Sin mtbJ.rgo. ru'*
c11tA'"lc'l...1..T"<
wJo, Je nw.·\O r-•r Ja !>.Jng.n.'. \"<UI ... o~.U§'o11' "'WººCS tklJ.ruJ..i.i: la c.lil~cn1..i11 c11lrt' .:w. ,éfuta.... )' taml>i..!n i:ntn.• .!>U~ 'llUhllJ14Yot
cu utnlh ul'gat•h hnJit:i"-0:.. En d UnlO k•"' bnllh.ilus T 1oC c.lt(l.'- porque 1..'ll 'w. n1cntbran-'i. pn:l!Knlan pnltc111a:. u11t.::;rah..,,
n:1K.iJn t.'1• Lt" :iubpolilaooncs de la,, lClul.1¡. T t.onperat.lor.as o c:..pt."t.l1°i1.il.ll l1UC M: iJt:ntlllwn Jl(•r 1rt.n11.:u.' i11n1u1104.ihK(UÍ
l1C'l/>-T. T •Uprt..*i¡,O~ )' T citulOxie.'AI~ En olru,, ..1ul'll M! fonn:.m n11Ca:..
I~ u::lul.a.-. T Uel.:t mt.'lnori;i. (Oi.;. 14.2}. l..o-.hnJodhis T '-úU\X'· c:uan<lo '"'" t.:..tuuuliLn lt.)) :ml 1gcno~. t....... i.:éluliili ll ) , •
.-~Jure... t\limtd..in U lr.ubtunn.;w._t4·ic1 Je lo., llnhklk• B ~u prollh.'r.U't ) r.t-...itl por J.1._c~ ad'"- miloti(O\. J'f\11.CW
pl.a..vnt)!..lf.1ft.. l..O:. bn!°'-'!tos T ~)ro tohlbc:n Lt~ rnpt.k.~ iknomn•.M.lt1 c.a.p.•uuló11 durual
hwl'lltr-.J ~ 1.duhr) Ad«.ut d lirwl Jt La ~l..t mnuuuw.- AJttn.t.., Je lit.. hnhi.._tlm. T '' 8 cu:o.tc: ~u1ID1n11 l.& ~dub
ru.. f.&nht ..~ lm.k-=itoi. T 1.uopcrokktro 1.•cno 1i ... ~ !\1' ( rwdur&J lalkrt. 0 hnf~o ~°'K DO f't~Ulil t'n •U
~t ,,..¡w,. ft."'~ Lm lu1b:W.."' T 1.1llik11h.l."' ..w.Wom ~pn11oc M U.Ut.....Sor-e... 'I~ ~ h2t1an en l.b i.dul.b 8 111
nt lumu Ji.m.t.t ~ ~ (.dutb 0.11'.ilM~ l Lt.. ulla.udu. b. que 4.U-.1.f;.lc.'ftl..ul La"' 1.dulb T. [n ~ wns:n: ~lft.Ubnt~.
!""• 'jn.i,, mcJunk t.h. mt'l..l.lu~no,.. l:tk• Je~,... n:n¡il.._a b. mtrc d to " ' d 1!\'\. de 1tl\ hnt.X'"llCb "°'1 Jd bf-"• ~K. ~-t'
I"" idl.kA. it'in di.' pruksn.b dmunun.u.l~ l)C'f'(orl nü, qut abren lo.!> Jenum1u.a rt(itur.11 krlf1:rs (C\.lt'rnlln.d.dt1r,u1 n.i.tur.i.I~·-"')
ue1lkJO~ éU ~ 1nctlÚ.'r.l.ll<b pJa'JJl.Í.Ut.ol\ )' rn.1\oC"-IJU fil bs1!io de pon:¡uc .i.l.k.J.11 1..duloh -.an.:.cn:l !Kb y ~dul.l!I' uJ~,c~J.t-' ('\lf
IJ..-. ...~l uJ.1ll. Por el otro H1t'CanJ!io..11io.. lo.!> lu1htt11u' T 1.1to1JU:1to:. 'Hru.), i-ln nc"é~i tl.1J Je un c:.ti1nulu pre\·au.

booksmedicos.org
• Ctlut.s p¡esentadoras de antigtnOS tm:d.a &..... hnbJhti. T. La =Ontu•-... m.Ju..c La nwJur"
.cU... ~~Je .U~n (\Pe.~
....- Je lb .. tlub.. ~ que. C'nloo.."' map-m r•
b .....,.,."" ..... ll04 ' "' dui¡t<a ba.:u .... ~..............
f'o<"""ll •l'L) "' m.."""""'1 "" ... mqm. Jr k• . . _
On1vm de La mtJulat.l!:<'.i ! UJR.~u~C'ft urw t~in hdc· \.'U> ~"''' dunJc "" .. ~en fr~)(Jnn CfUl" mm
:tu11111 ~ 11"-lu~c i..dub Jc..01kln11"'.i, m. .. n.1.1~·'"'· ,duL.,,. .ibunJ..n t.....-1..... 1 r,, "".......oo.
ptrnkn i. •'!"'•.i.J
c.k ...iptur.ar iLnb~'t·11•1-o f'l\.'fu ~ ,.ud.. m mu> c.-t1.. k'111,, f'·
,,J, ( 1llll', ·rh•. fh J..- 1J. cpt<li:.'111U~ )' liHh-..1h'°' (t 1\k..J.L.&.nk' d
llk.\..i111--1t111 Ji.:1h1n1u1...Jo pnx.t.'1Qlntlcnto de 0&11tfucnos, t').d..\
a..l1\.1.r ...~tul.1' T ~kJ 1.i.nlc "; 11ugr.u.,t'm, ,~lul.i., "k11Jnu,
1.d11l,1 \ lllltll!ti.:U l·ll J<lnna p~tal l1h jll'O tdll,t'! t lol\ tn.IU:O.· t11..:a ... pui.:d1.:n Jlll:"''"''''
*' I(•~ h11tuc1to:. T iolluJJu, .1 lllil)·1•r
'1•1111.111 &'11 1ll11U<lt~ p<..x¡uc1lo~ 4Ul' "". UllU I .. ll lOfl·...ulob <lc-1
pntluntliJ.1J 1.• 11 d 01 ~..i 11h1110, an tigcnth ....iplUl'old o.. l'll 101
i.upt'rl1u~· Jd c.u1,•1 po. 1J c..i.p;&udad de l.J.\ ldul,h dt11Jn
\1J J<' Í1i.~ltllf'IC.~H ln.l\or Je> lu!o.lOt..tlllllJ\.,lh(\11iJ.aJ l¡a11 ruolci..u-
llcaJ. Je 1;ulr11 .1u.1~ .. •1.1n lw1.w lo!> s¡Ut.1io. J..: uul,un..i"un1 o
\ J..· \11 iC '-l'.' o.pi.~ rtU3t Ai•M~· c."11.!la....li; )' m la
k"\.-.k..I lr~Jt.~ l~.\l'{ ' llC'\.Moh.1ctl.&&n~'l.. ~"'-•º 1Jc.·•ohi'-~'' 1 Jcnub'Taf ~1.a. lt ... 01.:,-""" lin
tib..v11 ~ U1M IW\t,.llct unpon..D1C dC" Ob ""!iut.u.. .Av. put
i. ''i'""'"'.., ~ ~nic. ttr• 11. al"'...-=·-
.i.- ~ .. ....,..,.¡ !"" b >.ln&•W1 Jr .... w ........ ~"' '"""' d< w.¡,c.i...,, ~ .... ~ <jUC'
't""' .... ,a.i.., ... .........,.,.,. i.. "'°"..... ..,.,.._... pmctrm p.• la plct. ~· lfl."\lllmk' Jcb.Jt, Al .. ,....._to Jito
UIY.P {oo f"''~'· Lh. ..~ T tulu m.•llk--.m ......_. oLl cltiau ((14~ d mn1ai Cl.lcmu. "! pt.- J..¡ \U. di: ..~ \Blh
r•~ il"'-'w.J." ..u.1 mula.-ul...,. ~n lt.11 , r1u1:111r.h 'f'A' La ,du. lmliti..u.. Y,111 il ..... :i;.an¡tl1..a '4ébto de u ~tdl'I d..n.lt
L. (1 r ·'"•'ª'"" mub.~ .mtll-"'-·1u.,,1., CJlf1>h:u~ t"ql'll- ~unth."!l.11 UJ1.l n:•f'\u 1nn1wuun<t \.ontr.i. d Jnll¡.;-:no_ 1 u
Ju, J'ti.'\.j\111.'fl\r,, liriJoei., poh:.a....inilih )' 1oulc1.ul.l' llklk'r'r...) ~ úr.,.in11, .1 \.1.'lu.o J\.'.11Jntr..a:.1.dp(.l:n .inll¡.¡~nu ~ 1~1-
en l\111114 dUl.\.l.1, :-.iu 1M:1.: 01ú:t.<l J¡: l ratJtllh.'uto p1\:\-lo,1lguu(L l!c\<an lt.:hlJ \.'I h.llo por IJ. 1.in.uLi~·1on :wn~tunc~
1¡,ji¡ \..:·1 11111~ f'l\.',COIJdor.L... <ll.' J Hh t-'t.'0011 hll hxhu.c11 l'll d [n lo¡; \4'111fllli ~1 1 111! 11.t.h\·o!I <le ki:. ganglio, lh111·11lu1!-o,
t.lh,1l1..,1n.1 ¡1roC4i11.b C.\ógen.1.,, )' J.tw,K'fl'll ¡:..,11; r11..•b: ll \J..\ c.•u d b.u.1.1 )' 11111.., '''!-!•1111.., ltul..i.lkos. 11..t) célula,. lolllul11rc11
l11r11\o1 p.ih.i.d cu k" c.-•n.diu-,oul<b y to" lhchotn,., l 11, l"-11liJ.;1!> deudrillc..u. 1-u\ .a 11101lv~•J)W ~ ~mtj.mk" .1 IJ Je 11111 ...du
J'~'ftia n.'\llt.,i.uir... u.m JO .t lO .muoo .. , J." J.. •11~ la:. t.knJnh.,., Jt ,.,1J.JJc:1.i... J1nl.1 "ºº tunaon J1k·n·11t, 1
'lfm.artt.1'"1*Ji.,_,_,uiad :\OiC c.hrc n. l-.P'4ti1i;1, .kn,r "-duh. J,..a..,.1 :n.'"' JmJJil....,. ao dcch;an dr-b mkluM t111oN
du d< b "!O"*' ~ (•uu.. <klmiun.db """""" ! Dt.J ilWl ~'"' . . ~...... ~~ f1'.lí dkk-.i&cN1o ni
y 'amta J!IW.'b.wa... qtk" \"J«n m d drnt.lf dt la i..élaL. Je~ Jd J"t' • & ~... AW. au. . no
tahudo ..- ~¡u- t ~..... d< """'*1• ..r.lili.;u, ,,,..,,,,....,QIDi,,~J'fC' t"r.?"tdrii!'!!!l.~So·h·
7

.nU!llfClCC"•ll.'-• (~} b~ tc..m.ar ·~~Ji:~ ... bur_ lh .a.....


ful..ui.tn ~ ""' dMc""" !'"•
ta .-nar•~•L .... ~ :w:- ll'.ll.nJi.b.cn m ~,*"'.,'"" Jd Mll.ukt ~ d ""mfilq.• .¡11h1'C01' ..X...Ul.Tf!O ! 1..... korn t&i ..,m
c.-nJ.•1".a\lfw.tk(•r\&t;'-~Jonc.k~uni.'11 .& l.i." n._.,.,,,v,l.i.., \U IC L plc..'tt11atto ~ rt•lt'f1('f ...,.,.,rk,.. m ~u ~upcrll..,,. ror l"'·rli.J..111
lo111h1 hMt\.llCllj!k:j(" \.Un J.c. muit.-..ul.i:. :\11 h•. 1\.t•111u lo~ que !IC prolong;.iJ,~ .,1,11u.k· a.,, l11111....._1to.o. B 10!> n.X.<-Nl~lo,.t•n
f(lflll.111 ""º l.111 !\11 re [( ~ lran,,piirt.111 l1.1\.lol l.1 \up1:1h..1... \.clu-
l,11, J\.•llJ\.• lth ll11hx.lll.1:. T lo.. Mcx.u111111u1·· 1 .1~ ""d11lo111 i· (lJ-t • Complejos de hlstocompatibilidad
u1l1:r.w.tu..n \.Ull Jo, u.lfnpie_p.. de pc-1'11J11\ \11 lt ll.1111,·ntr-~
qu l~• IJJtl11ut1 ... TCOS ot!bk..cn ww .1r.... tu1t 1\.'-lf4\U\.llllt 0 ltl,lt'UY llllllUJIJltlfld J.lioUu¡;~ Jb moft.\.-Ul.i\ l'h'l 'l.l'
bp:¡<iJ.A ltpJ..... i..,moir..w....i... ~lfk : [ W •• ,,,_....., dd ur:;.i.1u ....1l!I. Je.•!..., 1"1•14.'\.Ui.b alr.w.ai. gr-aLl.11 • J.1 pr,...-11
1 tM ) CJ~ ..... "' lu!u<?a ... t '"1'"1"*' d<, .................. .,. Jd .. ~,.....,..,,.... ~ ( \lllf:)""
ka 1 ~CtlfW.aP....4-r~d-.,.Jt-,d•tm&ih·b k >-~k dr b11 cC'ii.&W ~ Jd: orn~ fl ,om
pb.> \OlC uan.!n"' '"°""' """"'
HL\. ~ '"-oo-
• Ctlul¡s dendrrtícas ..iunn hunw>o. lor.._"'
do..lll>nó"" i...1n.; ......... .i...
la~. '"g\1111,¡, fftl~*'qucloUXbL.Jtu'i:n. K' J1<il1n·
lb ,,·lu "'-nJnt1t...u. !>C' ltngJft.lJt c:r\ "'(lula ft'\.'UN:>- guro Jt .... ~Je \.111\: l'I :i.IJIC 1 se cn..1.K:'nlr.1 ~·n 11..J.t,
r.1 .. 1•r 1 \·111..:111..-, Je Lt ok'dub l,...1,:J (\1111.1.a 1,1 1nor11t"1lo:..J. la:-. \.duJ.i.,, OUClltt.i" tl\ll' .. J.i._mbth.lÚO Jd ~mC I f l'\ 11IJ.\
f J\\.('lul.1 .. \k1tJril1~:i.t'h.tlb.ncn rnu...h\ l\\1rg.tlhh r11l(l:O. n .":l>Lrtng1J.1. pc.1..: .. "!: lt• hil\Jl.1 \.'11 l.i.\ t..éluJa.._ prt.''>l:lll1.1Jo1 J.\ <l..:
nr~.11 1111o H11iiuh.11' ~un n u uli.'rui.<li. en 11•!\ ~il h1 , J1111JL' ul>t.i11· antigcno, lHlll\I 111~ 111.\t..fulllH"-''· l\J:i. h nh>t.1tu' U.1.h \ dul.111
J,u1 h11i l111l111.:1lt•!> T. l.w. c:tlula" dt"11dn11.._~,tll· l.1 ¡11c,;I n.'\..1bc11 dcnJriti.;.," t li.1, 'l11ulJ~ Jl'. l.••u1gerhan!> d C" l.s cpl\l1..•fln1~ ¡_,,.,
Ll J1:1ut111i1111... 11'.i1 Ji: tClul.ib de l ..mg~:I ho1Jl\. Sc.· 111 \.llU~iJcrd n:iullxul"'' Jd \Hit ll 4.Hl l\Utu\cn un ll.l"'lcinil lnlr.&i.dul.u
u.·luJ..... HllllUIMIC"4timuJ~. j\\•r-quc: ..Jt·1n..- lit l'n'.><OL.l.r par.i "'olt~.ar .4 'º'ºl-'C1o \tlk: · pcpbdo ~ l.a lf't.•ruht.ui..
i. ... ui11h"'"™""'•'°'•:.hnl~hll> T. wm ~-~Jcntunul.&r-lu,. ~u.... C'lut..~rr~·"'"J.:.mtt~&.inJ..-• nh-.
\flC' llJi\U no l"f'ILnirl;•.n ca ümU...tu ,un n&npm Grpni1 kb TltA ."'"l"'"''"-n.art t . ~Je J...n. ~11 lfº ~ l.IDK"•
(hrW.,..,. T ·~t Oln..aub.~-Jt-­ ¡=-•...U J'<ti'- ) n d........., f<U>->p.!I Jd mhuu Jr
grnt-. ,uno b ~ ;¡J, p.aa.n no MJin ,.zr-~ Ji.. loo, llUCf'k• O lR~ Jt \~ C1UJ'(•I ,u...uii.i1 W ltl'l
nbmuf.u- 4, "tw.., T '~ lSnJ.:i"~ftllrt~...,,ldmo!. ,~iJi."llli..:t..,)
La wnttJt lt..,..~... lf\a. b:i. ..Cfub, &k-n..ir1111.. u in~ t.."tn¿ ..llm('l~w.\u mila.-ul.ar y .\ltlC wn •eú.Jk....
h....~.t 11u1 h "'úrg.u1l.~ no lmf..u...1" J.~11. .J..'IOU'1. (.w). L ... pn.a~,,..,. \ll k. ! '° .\11 IC 11 . .tl 13u.tl lp.-.: L.. tJ\.'l1W
1,.dul. "" ,Jr.a.ti:rv.<l.u P'K !!U gr.in .1.pl1&uJ p.1r" ui.ptur.ir ~ pr<)(ciru' 1t1t,1!,fO..·' J.· ""'""-'NnJ..
lit' lllnh.1J10LO ~·n t~i.. poh
l'""•c:".u Jnti~cuo,, ~ru llt.'nt'n c""·;hJ \..t p .1.... 1d.1J polr-;a cst.1- rribtbUUlJll > ""llH10Jil\.C:l1 \."11 loll> ll!>tt'rna.... dt.4 rcll1-\IJ\ I ~·11d~·

booksmedicos.org
14 1 SiS1ema inmunita1ioy&ganoslinfáti(OS

pl<L.,mJtko rugUMJ. Una \'C:I. tcnnnia<la.... la.' ..:adcna:. prOLt'I·


hacia el interior de las c1:Jernas del retículo;.
Cilio l>C!' pJ"O)'t."('laJ1
.su:. grupó:. c:arbox1lo quedan dd lado .::11.opla:.rnftlico <lt' la
mcml>r.u-1á Ud rctkulo y lo:. cxln'1nw. NH2 sobresalen dén·
-
<le." la~ Jos da~e~ de ~UiC: :..iguc.'n vía.' d1fi.•rt"f1le!!o par.a ak<LnLar
la StJpt'rlldc c.clula.r: La~ prott:irlás ~.fl re 1 no pasan por el
i.i:.Le;na <le.• lo:, cndUMJntJ..:. y lo:. li:.~):.on1a.s, pero las prolei-
n.t.' ~n IC H ~igu~:n éi.a \ 'I d, donde M.· v.i.n .i. c.•n.:onlrM e.un
tro de la-. cbttrna:, (fil!. 14.7). 1\ c;onllnuac:i6n. la... n1olé.:ula:. lú~ anti~;rnúS pruc..:ci.atlü,\, t:On kk!> cu.i.lcs fonnan Cünlpk:Jo~
( Q.. 14.7) l.a., pn.>lcu1a:. f\a-rc 1 se incorporan en vo.ícula.'
M-'IXlraJa.:.. f..,la..\ ,~csi..-i.da~ ..:on la-. proleína.' )iflfC rectbt•n
Etape.a del proe&8:8miento de antigenos en laa oélulae puhp¿;plid{,).,) pn)Ct'~ádo:, en los prult"aS()n1ai. )' cn~egui<la M!'
u 1lt·~ran a la 111en1brana Célularyc:\.ponén en la s.upcríl-t.it." lus
Derivados de mic~anism0$ Introducidos por fagocitosis antígt•no;,. prt>t·esaJo:. ~·unido~ di ~fl·TC 1 (11g::>. 14.7 'i' 14.8).

.. Trasplante de órganos
Los lnJi:rlO:, <l:: lCJldúl! )' los Lrallplanh::i. de úrgdnó:. pt1t~
den M'r: aulólogoi., cuand o el teji<lo t) el ó rgau u se lr.L\·
pJanla en el m1srno 1 ndi\• i<luo~isó logos. cuando d trasplanlc
proviene Je un l-)élnélo idéntico~ hóinólosos, cuando se
realizan cnlrc in<liv1<luo~ <lifcrenlc~. pcro de la n1 1.-.1n<1.espe~
t.'ie. y hc.•(erólogo>, cuan do St:' cfec:tUan c.'nlrt' e~prt:i<.·~ <lifé-
renléS.
Lo:. trai.pla.11lcl> autúl~o0i. e 1slllc1goi. 1 nuc~Lr.1n buen
rc.~ult.ic.lo, y-.c que é:.tablt.<c.cn un a dn:ul.cc.ión i.auguinca et1-
.. 1ent~. [u c~l<~ Laso~ 1lO hay r-t.'ti1a1.u, puc~ la.s t:t!-lulas Lra,.
planla<l.J.:. heUt."11 M'rtlt')anta ~t."ll¿lÍla t.Oll la> Úd .r-t."t-eplor r
prc.-scntan t:I rn1:.1no f\fHC: en su i.upt•r ll(.·té. El org.Jllb1no
R'CUllü~c l a~ cC:lu1a:. lranslt-ndas corno igualé:, a las i.uras
{lo~ 1n1l>t1tos ~ll·rC:}; por lo tanto. no <lc.•scnca<lL•na uua n-s-
put.".St.t 1nmtuuldn.:1..
Lúl> lra~planlC:.. ho1nól ogo~ )' hclcrúlogos. a :.u ve:t., inclu+
yen (.'éfulal> cuyas 1nctnbrdl1~ cvnl1(•ncn {\fl IC 1 que c.-s
cxlrano aJ bo~pt.x!ador, por lo ..:uaJ i.c l.t.!> rct:onot'c )' tr.it.i
contt> lalti. El rc.:.ha1.u de !oi. lrai.planlt>s :,e J ebe prindpal-
ntcnte a la at-llvidad J..,• lo.' luth,.:.1tos ~'1( y c.1lúlÚ>:.1 L'os c.¡ut."
pcnt•lnlll en 1.:l lr.i..,ptante )' tlc:.lru)'Cn ~u~ a!lul.:i:..

• Gtocinas en la respuesta inmunitaria


La alt.i. c.\1n1ptcJtdud de la n.~puesl.1 u1rnun1tdl·ta e.,t..<i M1rnc~
tu.la al 1.:onln>i <le di veN.a.' ml)fé~.·uJ.a.., •.sobrc todo la,dlucinas,

FIGURA 14.7 Ahill'qult'((.\¡,i«umw deb.ito11b..'timi1.111a'i poi los qutp,;ts.ln k&


.Jnb9;11t1\ &n\'.ld~ dl' l!UIOC~ni~ que iní~Lm f.h «lu!Js (wu~ ;tq-.mas tu<ttru~1
<X'lttl\ i:roto.~~ ;-, que du\llJ el pt(eumento lk> ~ <lllligtn~ \ti UlllJfl tm 1.n mo
~ul6,\1Ji0 m. lJs'tMitula'> ptl\(<:!m~l'pd:?Gu~ ~ lJ ~~uwdtíl ml:noperfideufWL
l l) lobp1uteM&:n\;id~debp.11.niltl\qurya~lindl!lro&ltiluplYWwdlgif1cn~n
~ ~tN)Umas yw t1an~1t114 Ln d\!fm~s dd ll'lllulo ~cl$(!lkko1ug¡oo, 6Jndc u•
<tu'tirun {tft mclt<ulon h'i'K L(2) !I <atP1?f.1 de m3et11~~ Mil Irru~ 11& fr4~enl.C\ OC
lu protun.u «itlgmk.h w11M!ik1en JI tontplqoó: (i~. 13~ Ln \1."i~S 'llJl' bro1111 dd
<a:Pejo d~CiolJ k1iln el tooip~ h.ttu Li wp(';fioi! de Ucflol!,6:00I? wp1eserllJn.ib
•nbile\. A'3dtwr!xi, L~~ «! pumaait:nlo de E1Íyt1lOlo»'l!!OdUúd!6 m l.t Ú'l-J.i p!l'
Í'1\,'«ill.~is,q¡ie ~p!OO?i.m en dlis1rmatld»tmdto lbOloo'iCO. Ptt 1$14 na, lt'6 ~9<no~
fc.lllill co:n¡tieji:& too mtru11lasi't'.."ll 11. (1) lJul retiwlu mXPaw;tkl>r11~,.1e}(td:«
ll lÍl!e\6 de &di molt«f,h >.IK 11. !2) {);6 imewl~ 'iL' tMn~fic1e11 al comvltjl de (JO~
6:c& lt la"> cmp.:iquer.i en tt'll!'fil (3}Ll~ \UOOf,n st fu~ii:ruii ton lm lisom:i.M, ~ lm
an111;Ent1~ pro<rs.>do~ s~ 1mu lh m:.f&IAH MAC 11. HI (1 urnplejo M!4( 11m.bd1r1!1gtn'l COOH COOH
11.' l'Xp;t.I? m.LI ~u~r6r& 1lt;l;)t 00.ndrp.r~ita-:.oorur un6nfo<ht1> 1piridCl!\il!I~ :~J La
l.uiC 1 rr.ncu
(UOO:il~uJ.:•mcruwgMbnl!bptdl:rfagomu~ :b>11!.cllli'tu~ ttnkridn dd<<.•npltjo
& ('l?lgi J I~ lnmomn pawn hocia el fogO':iOIN, dllde di¡p:11?11. m p..1111'. lll~ .intx;imos. FIGURA 1 4.8 11.(pll~l'111itt.lacsq-~l.!G!dt~<.bllp~O:in*wl.6Ml(.l.i1roo­
k} l.us fr.igncn~ dd alllíga"Dp&E h.xi.a IJ~ \~~ L'f9n»as en el tumplqo~ (:o'g. l&uU J.IH( 1!imt~un ~11tolntramt'lllb1~u.t

booksmedicos.org
-
un grupo de pCpljdo:-. o glucop1Utci11<1...' d e bajo pc:,o mole:·
culd.r {entre S y 80 kDa). l.a:, citOo.inas influy<"ll tanto la rt:S·
puesta. hun1or<ll ..:otno la celular (fig. 14.9). Tarnbit:n actúa.u
:,oUn: la., célul<L' <le 01.ru:-. ~istt."lnas que conll·ngan lo~ n•ccp·
Factores de necrosis tumOfal

tin:OCito T
fl~!p~
Histología Básica

(()l\')o a<lc:.: uadús r participa.u <le la re.,pw.~l::I inílanwtoria, k1

d cátn.1.ad6n <le bcn dai... la hernatúpO}ClolS )' otros 1111..--c:ánb-


mlh biul6g.i1..o:,. La mayoria th: la:. c...ituc:1na.-. :-.e pro<lu<.'\:n cn
las télul<b dd si:,tc:rna uununitano, como m~1cróíagOl> y lcu·
co1..·itl~. pén:1 1nucha, ~ ~1 ntcü1.an en otr.i.s célula:.. ~uu10 la..-.
cndl')tchalt.~ r los fihrolJla:.tU:!o.. l.& t'itodna:-. qu1..• fwl(ionau
cun10 mediadora:. éntre léucodtü..:; se denonunan inlédcu-
tin.as. (Tl). 1.a.:;: que producen tos lu tíodt<~ se (."onoct:n c-01no
linfoclnas y la:. que s1ntcli1,au l•..'S 1nu11ocito:> y los 1nacróla·
go:, hlJn las monoc.:inas. Las qu.imiotarlnas .sun la!> otuduas
qu:.• atr.u.' n léucodtos hál' ia Ja:, reg1oncs tk u11lan1ac16n.
Uh intcrfte'TOn1.."S son cit<)cina.<: glucoprotclca:, produckla...:;
por •:ualquicr cClula Ín\'adida p<)r un v1ru.... Ló:. 1ntcrJ't.ro11e....
actúan :,ob n: Jo:, n:t.·e pturt."$ de Ja supcrlidc: de lo:, n1.i.t.Wfa.
go:.... lo:. fjb.roblru.tos y lo.;:; Unlix itu.-. e inducen a c.sa.<: células a
pro<lu1.-ir n1ol:.~ ul:b q ue inhd.>cn la 1nultipliC'<1L'ÍÓn del viru:..
l.a:. ~1toci11ai. pueden at.luar en lai. ..:Clula:. q ue lai> produ-
cen (:.ccrrtiún auto..:r ina), las lo calii'..J.Ja:, a curlJ dis!anc1a l isis (rotuJ.rs. y rr.u~e) lisis (rotJJra y muerte)
{sccrcxiOn paracrina) <) (¡b lc1anas (....ccreción endocrina) de li ce:ura t!Jmota! de !a célula ::umoral
(liy 14 .9). FIGURA 14. l Oh;iKi!!nesf!cl~étlOOnas, f.xtcusdi! noomta:'!I01ilf1HfJ,p;ud11-
La:. d ttK.ina... deno1ujnada:, Ílli'lOrcs de: nt."t'róSis tumo- r
tid:tS poi los iruu.;f~ los llufotit~ r.'.$1
ral (fig. 14. 10} <lci><.'1npc1l.tn nu1ncro:;ru. .i.ctiv1d a<l~ loc:alc:.
y gent!rllc:,. E:.oi. factOre:, toi>timul.tn la cxprt:sión de 1nolé-
cula:-. Je lldht.•n:uc1a t.•ntrc l<b célula:., la se<:rt."Ciún <le otra:. sblcnK1 ÍnJnuntt:.irio para 1.h:.t111guir ~ nlre la:. n1ol~ul .t:. <lel
citc1ci11a:. en lo.... mat.r Ufa:¡m r la aportusb; de las diana:. or¿,anii>rnú {t111l1j:tru.1.S p rn¡nol') }' las t.\.l r.ut.i:, (tmtígt·nw; no
cdularci.. Adc n~ái>, pnxfu..:en cJ<."(.'.toi. :,b{émtco:-., corno la propios). En J.a... c-nfcnnC"t.la<lc..-. autouun wl.ttarias parlk ipan
apanc.:u'>n de héb rc. los hnfhtJt~ T y B. aunque lo:. tra...tornm cdufa.rc.., yuc: t.au·
l>dl1 oas enfi·rn1é<la<lc:-. tó<la\'i::t nu Se." c:.dan.'-ietün. 1\ lguna:.
de cst..1.1> p.tlt)lugii1.s :.on l.'·llpccífit.-ai.. d e t.tcrto.:. Organos y otra...
• Enfermedades autoinmunitarias w n ....bténut'a..\ (gcner.d1.1.ada::.). Son q cn1plu <le Ó lm;:: la d1a-
la autuinmunid.a<l cío t.u1a rci.put.'Sla 111n1un1l<1r1a ..:on· bete:-. ntdlitu:. inMJbu udcpen<lieulc. d dJ1do a la p rc:l>t!1u.' ia <le
tra autoanttgenc)!>. Se pro<lu<.'C und tillla J e la ~:apat u.Lu.J del antkuerpo:, t:ü nlra la..-. t.élula.:. 8 tll· lcb 1:,lOlc:. ÚL' langcrtian:-.,
que :.intr.>l.11.an 111:-.uli1w. (véal!c C.:.lp. 20), y la ni.ia:.tenia grn\c
(antkuc:rpoi> contra los rci;l'plun::. Je at~hh:tllin.t de lai> fibra.;;
nlu~ul art.~ CMJUt'lét1t.·a :- l \'~ase C".ap. 101). En d erl<J:o> ca~.
Efec:toe de las citocinas sobre las céklle.s del sietema inmunitario .;.omu tn d hi~'>(.'rllruid1s.1no J e Grave.... (v~a:-t.' C...an. 20), loii
antk·ut'r¡Xlll .tch\'JJl el Óf""3ano al un1n.i' a J u:~ rcceplorc."::..
Efecco autocnno

f Para mAs l nfonnadón

Slst(!ma d(!I complemento


Ut-Omplt'ml!ntU ~ <OOlpor.c d(' IJllJS20 p1oteir\ilS<¡t.~ piOd\.ltl', en
ui llU'JllfJd. el ltig.ido. ud.a. u:i.i des.1gn11dd ron la klla ( ~11X111 ~\In
ntlcncro.. Cu &•11c.mtoi10ón \e ódie .i. ql>:' el ~t.l«fl.l '<001plezne111i1·
c!lg\lnOS prlXeso~ lnnl.'Jlt>litrim Uii..liJ.l.).
[) SiS!rm' dd <umpjtmcntu putlk d<li''«Se pur d~ mc-:a116mm
c¡OR mudrf.:..n 11 í!~ !1 11<t11111 de i.11 wmponenle mid!I. lo que de:!.rnc.c1
dena un p«octsu qui! \I' p1o~'dg111 los ot1os <omponE"llt~ del ~i~tem.l
(f;g. 14.12).
1.4 «liv.itión del cumpk-mrntu det!'lmmi1que' 111 SUpet6dc dt> lil
h.ictm. mv~~!Jfil ~lri1d~ mo&:cul.t.spc1111 la~ctii!le\m m11u6f.ig0$
Ocnro ll'<i!j>!ot~ luq~ f.lcilita IdÍdtf.ltil!bis (fig. 14.12). (l curnpk>·
urr.to w1nbiffl p1odL"te un toruplcjo que lt•Sion~ t. membi.i.n.i de J.u
FIGURA 14.90ús cj~d!L!~fo{l(b>e~~Ll\ ólOON~ (~y par«rilW). Lls
lhl<lcdaifig. 14.12).
tltoM\ Ltmt4áu(t!Ua a&wntia f.t!ótoualooin~). lL W:dto I, ~K. ui~Ja ll'!lfl.lll!'f1\ltt.

booksmedicos.org
14 1 SiS1ema inmunita1ioy&ganoslinfáti(OS

Uni ón de los anticuerpos al complemento y a los


antigenoa pe.re proteger el organiamo
..

Virus Bao:eroa Toxina


FIGURA 14.11 ~de~ml'<~do?wctlt.:icitlndednb!i(m1sp.1rd~!l'gtrelu~nb1nu: l !Enl.l.iglt1lbad6n,m•1tlkuttpuurr~.m11l(l),m!1q~nu\ÍUlll'lmqeg~
y.:i~1 redu(M la t«Ytid~ de .nt1goo~ lb~ 2)~ci6n: OJJndu la union di' losao!!(Ue'~ a lo~rriuocr~ ftdli1alil f~m-.; UriM1.ili!atioa.Cf.Je<oosütetn ti l.l'~n dt
~o1ntttu:~•l~ tt1~nbmo\loqur~~wdiesitm.il~u:lul='if1.a1 frn6fO?nC1ne(~noPtJrJlclp1UtrJdmtdl'mmlmlo:g~cnlJSCÜS},ycnlaln«tl\'.Jtf6ndt'~
tiKinAt 4}c:itf!~itldld~ pY C~\ qut' inpkd la uniún dt' !0$.ntbler~• ..mt.~nin dr lasq::o?rlltii!-Ó! p;ir~s~.in 111ull!tcl11!~~111 !KliW<iOO detüulit.dd Wtm.i inmooit.mo
im.J~~ yl~os). que SI' b:futm' \Coetbf mdéwli15 que.lt!ttdnId ~1fltiedd p;ri)¡to fplu geuu;t un wrmr): SJdUh'iltÜI dd umpltmtntu pu1~-., dcd1'tit11ttpm
;¡ 111 prm;ra protem• dcl.w.uru dd cuuiplemcntQ. IU q.it i'IW ~ ti61.4da de «liv~dUn dt ese Wtml yt.YM 11'1 li\6 (1ub.lt4 de~ ~anll dt 13 ct'.tW. tn tltjE~, uru bbtten<1.

... rimo
que el rclkulo presente: en ~l lnno y en cuyas 1uallas pro·
El Li1no e:. un Organu hntocpltdial ::.1lua.do en et rnt.•i.ha.:.· lilcran )' M' thfcrt.·nc1an lo.-. b11to.:1lü..; T t.~l<Í lunnado \:OU
(jno, <lclr.Í:. <ld ei>lcru,Sn rala .i.hura Je lo... grá11<lci> \'<l!>t)!. t!.xdush•it.lad por prólongacíunci> cdularci> unid~ por dc.~-
Jd t.oralÓn. Tiene dc>i> lóbulos t.'nvt1t.•lh>s por una cáp~ul a 1nó:.01nas <fig. 14.I S).
Je lcpdo i:-onJunli\'O denso. La t.á~u)a ongina tabiquc.-:. tJ_Ut.' 1.a.., céhJa.-. reu..ulart.4'> epitd.mles tienen nút.lcos grande-...
ili\'ul~n el parénqu1rnacn lobuJiUos (fig. J -1..13) quc.- :.ct.on- 1.To1nat11)a fina y cilopla.-.ma con numerosas proh)ngut.•ionci>
huúan uno con ólro. qu¡: Se: unen ~1 las <le lá;; c.Clul<is cunllguas por dcs1nósumas
A <.hh..·rcnda dt.4 f(1i> olró:-. brgano:. h nhilh:o.... , el litno no ( lli;.. 14. 15). Put.--<len preM'nl<lr gránulo:. ~c l'llt'Jantcs a lo.s <le
presenta 11\)dulO!>. C,uJa toi.>uld!O .:onSla tic.- una parle pcri- M-"Crc..:1ón r haéci> tic Jltanti:nldi> u11t•rmethc)i> con1puc::.los úc
Íérit.a. dcuümJn~da c.:c>rlcu. que cuvuclvt' la parte c:enlrill qut•raUna (tonuftbnllas). lo que <ldála el origen ep1ldial dé
rná~ t.iar.1., la medula. (fi¡.:. 14. 13). La lona t.·urtk:.al ::.t.' linc.- esa:. .:.:éfuJa.-, (ftg. 1-t l5). Divcr)t>.\i cstudJo:> rC'iélan <llféren·
ma~ ..:on la hcnlitlú.xilina p<lf lt'ncr rn..tyur <.'u111;enlrad6n de C1J...-. cnll\' la:. t.'élulai> rcl1t.ulan.i. cpitdialcs Jcl hn10. pero nu
linhx:iloi> (fig). 14.13 }' 14. 14). En La 1n Cdula :.e hall<u1 lü:. ha~· una111111id<1<l e n c.·uan10 al nú1ncro di: tipl>S y al_guno:.
t.'órpUscu.JosJc lJa;saU (JJg. 14.17). auhlrt's ::.ugu.•rcn que lc1s 4 .a 6 Ltpos tft::.cnlos putXfcn :.cr
1'.1it."ntra.. que tói> otros Ur¿:aiH>i; linJuiJe.., :.on Je \)ngt.4n va.rlantei. Junciunálc-s dt.• una canlldaJ n1á:. f\'dut i<la.
c.·xdu..h·amt'nh: 1néw<li.'.nntC(), el ongtn c111brionario <ld tas- .:.titulas rcll.:ulárc:. t.4pilt.i1<tl(.-s IOnnan un.a capa por
lnno t.•s <loble. Sus linloc.11os M' Jonnan a partir de t:í-lula:. <lc111.ro <lél lcJlc.IU c.;(1n1untn·o de Ja cápsula )' los tabiques~
méM'nquun.alc::. qu~· uiva<lt.•n un c.~bozu cptlchal dt.·n~·ado funna.n el reUo.ulo de lacortt.'i'..a )' la mé<luld. don<lc .:.1.-• 1nul·
dt."l <:-ndódcrmo de la lért.'.Cr-a r la {U<trla bub ai> fariugcal.. hphcan y ioé dilC.rcn,1an loi. hnf(1o.'1lo..., T; (onuan u na t.'apa
L::1 .:c1rh:za )' la 111é<luh1 tu:uen los nni.tno:. ttpus cclu· en ton10 a ltb \'aso..:; sangutncos del paré11qwu1a t1m.1co y
larc.l>. pero en propun:1unc.:. t.l1fcrcnlt.•s. L~t:.. t.t>lula.:. 111<1.:. Con.slJtuyen Jos. corpfu..:u1os dt.• 1-Jas:.all. ya mc111.:io11.tdu-.,
abundanlci. dd ttmo .son lt).-. hnfuc.-itoi. T. en Jn•crS(J~ que se hall.i.n sólo en la médula <lc.i timo.
C:.tdt.ho::. de 111~H.lurao.iún. y la... t·Clulas rclic.:uJarcs cpilc· Lo~ linlodtos se 1nuhlplk-an cun intc11.s1dad en la <:or·
liaJes (fig¡,. l-l. 15 a 14. 17}. 1\dcmá~ de ci>tos e.lo:. tipos teza. en l.i qut• se a1.:umulan por .1.lgún llcn1pu. L.~():. linlot.·1·
L·etular<:-s, el linio .:onlieuc n1at.rófagoi., sobre todo, en la to:.. en :.u 111.iyoría, mueren por apopto::.1s y lo.i. rnat.~rüfagt)S
l,'.()íh.../.,á. IOi> lagodtan t.011 rapidc:t., pero n1uc.ho,i; rnigr.i.n h;:i..:1á lá
Lai> ..dula::. rclit.ularc:-. cp1tclialt.•:.. a d!lC.n.•n.:1a <l;: l.ts 1nt'CJula )\al atrdvCJ.ar la parc.o<l <le la::. vénul:b, mgr<.-s<lU en l.t.
n1cM"nquunalo. no prot.lut.'cn fihr~ rclt1.ulan.~. Je 1nudo c:orncnlc sanguinca. ta :..angrc lr.i.tL'>púrla csoi. liu!iJtllóS T

booksmedicos.org
.. El sistema del compt&rnento

Vis alternativa
Histología Básica

!
Activación del complemento
~

O Modulación de la inflamaci ón Opeonización €)

f) Ou1m1otax1a

m
FIGURA 14. 12 LIS Ws vti'i «.Jcti1aoún 6?1 <cmplmr.nto. ln fJ vi! 1'ttrrul.Wd m~n&ll!Oi acll.Íoln cn b:ma dill!{l.a scbre cl ó~mpOnlrt!' O !'Inician 1.1 GIS!add. l..! «tí1.nin
dei U jmO'.l.'W la ~00 deb7hlos de~ rnll'>ttUos, loq.!E libtu ,..,ri~ c«n¡r.ol/Jlo qJll «rodul.n 1.1 inl.!1!lbGlin. ?u1 ti 4ltimad del U, I~ bb:1ui,i;seq:-WniU yl'\ mttrof.i~
L:s Íi>?XJLm llll INjtH f«ilid!d l.i .Jttbaciiln ó::I O ¡ru111uM!' I~ ll!tJttOO dr D?1.1llOOI~ !l-euCCt:t.05 muy Jtll\~ m la iig~·~b 6! lu<tttlJS). pm: d pnllt'.O &nom&!& (pGIULl.th. li&
octit.xioo de los cooi~n~ (6 (9 l:Ylld la rohl!a lli1t>) de l~bKL"tla1. t.i \i.i ;>~trn~1taarJ!dLl. pu!S sc6:Smud111rl p<11 4 ~mple pi!Y.ntbdtm udnoo.wni~!I. ~n j.\lllicpuimdc
bs dKW!p01. Ll \1il dW de .ithbdón &I tumplrmmto ~ :d!pWl!\'J flCF.l'J! depllOOe dl' la 1miOO dd mluoorg;n:mt1 • lln .Jn00Je1pt1. lk f.J «ttJ«m dcl U m ai~r. In OCis llli
11q11'1I dni'.mu tamm Lutti1.KJ011ddrom¡:Muentodd twoo1esult.Hlo ,;ldUspi;<e~eµe 1118.11bJttfri;t,emftu)l?Uuttd in6.nucilo. tthp-F.1C1p.M ~ 1J cnodliJlk:Gd:: lil tl&im.Q;n
¡r.t l.J U'Ul'(IÓfl.'-'ha m.»1~cr,; 2) .itr«ólr.I de los no..!166~~qui11~ h«w d lug5«1"1 mftif!Udú1t ll ~liud611 fi! las bi.:1u:W; '1) '11•" Id m<mbidn<l de!! b~11li (l!S:s).

FtGURA 14.1 3 Mu~l&idl> 11RUJl11'


dt lblo, ~ mLoa:SL'il ~ lob11ldlus. (n do~ &
dl¡r, ¡oojm WIW l•mMda. CIMJ, yll<«ltU.
(l';(Ufd. Últf.i~ll.bs~i¡;1tl~ipdl!tll'I
rort~de 1·am sa:q.wos ytt\ido cenioon10,_
'Cclo1il00!1 &fi..tj,jn.tbhlt•~ arul detuk!.ón.t
?uto.tmtiloJ

booksmedicos.org
14 1 SiS1ema inmunita1ioy&ganoslinfáti(OS
..

FIGURA 14. 14 Corteza t!d timu. l.ds !&l.is ~etitul:t:o l'fl'lttlidles se i&:Rtiian pOI ~ 1100& d.lllh :,0!.l!ltO) r!tf/u.1,\1l la'> (UfVMbJ> iltfdmxll'•L\ ~{s:icos ybien 11.'iit:m son
~ 1111tk'dct ;111 uu d.lro plt'dcminb de linhi!o~ con W> nudroi r»turu~. «.oknrlti6n ifu futSin~ b~w ya1!J de tot.ldru. MtGki110 .i11mentoJ

hacta otro:. ürgauos linfálkó:s, <lon<le )>(' C.!ltabfc..:cn t"ll án:a:, • Vascularización y barrera hematotímica
cspc.;;il'ica1>.
Lo:. .:urpti....,.:uloi. dé' f-[a.si.a U (fig,. 14.17) curo t.hárn~ll'o IAS arteria!> pcnclráJ1 <.'n el tifl)o por IJ .:áp:,ula, M: ranu·
o;;cda c:ntn: 3-0 )' l.SO µm. están fon na<lus por célula:;. rcti· h..-an y se profundi.1..i..11 en el ü rgau o {Jlg. 14. lS) ssguicn<lo
culcirei. cp1td1alci.. Orgaui1.adá.-> C1l tap<b tun u.~nlricai u1li· lo~ tabtqul.'~ C'.OllJUnllvt.tS. cJuuJc ongínJn art~nola~ que
tia:. por n urncro~os <lcs1nt>St11n-ttl>. :\lgunJ.i. d1..· c:.ai. cClula.-., ¡x'-llt'lran ..-.u eJ paren4ui1na por -.·l linntc entre la turh:'1...1 y
C'n t'!>pcciaJ lai. rná.-. t.:cntrafcs. :.e <l1..•gcnéran, ntuertn )' d C"jau la nK'<.iula. Ú.\w. arlcriula:. IOnnan c~µilare:. que cn1.r.u1 en l.i
n:~~ 1..'.elularci. que pu('dén .::akiltcarM.'. c..orléza, :.e rainilican y :.e ana:.ton1ú:>ttn> dl'l>put's d t."!.t:ribt"ll
u n arto al ding1r..c bal.'1a la 1né<lula, don<lt· <locn1lxK:a.u t•n
la~ \·éuula:.. L.a n1~-<lula li1n1..-a Tt'(:ibc olros cap1!.u'C'S di r~t lu~
cl ~bdc la:,artcnolas <ld lirnitc ..-orlkon1t'<.lufar.
{.():; ~apilarti. dél Litnu l'onllcnco cn<loteho 5.tn poro~ y
Desmosoma
taJ111na ba:,,al n1uy gruesa. La.s .:l-lula.., n:ti culan.~ cpth-'li:!·
I le:, en\·ucln."n lo:, aipdw-t•.:. ¡xtr tuera r 1.(111tribup:n ..-on la
barn:ra hcrnalolúnka, cuyo:. olros co1n¡.>ond1Lei> ~)n los
s1gu1entt~: d pcn .::1to de k~ taplla~. la l.!un lna ba.....al <lel
en<lotdlu. la lánlu1a basal lh: las cClula,) rt'tkul..i.ro )' l.b -.Clu·
l<i:. endotdialc:s no fen-e..:;tr.ttla..:; <le la partxl .:apita r. La barrera
hcrnah')Lunu;a, ((\Je $(>lo Se: encuentra en Id t.'tirteia.. d1ti:c:ulta
que 11.).) aJ1tíg,.é110lo <:ontcuj<le,r..,. (.'fl la .!>angrt• peu t>ln:n en d
pan!J1qu1m.! t.\1r1.J.:al {do nde ~e origi 11.:u1 lo:. liníodto:. T }.
la:. vén uJas n1cdulan.":S confluyen para ÍCJrtuar .,..,..,t<'l.., qu~
pcnccr.u1 en k"' tabiques lOllJ U• ~Í\'t~} salt."11 dd l 1.r110 por la
C<ir)!>ulaJd ór~o. Ni>hay barrcrahcn1atulimica en la ml-<lu1a.
El llnlO no cunlleric \~cL'iOS hntlillet,,.. afcrt."tllt'"I> \'no t:un.~i·
lur~ un 1!Jtro ¡x:trJ la Unla. 1:01no Sut.cde en los g<;1-¡gh ci:.. hnJií..
ltCth. L.o:i p~x:ti:. \'<lso:, linÍálk·o:. hall.ti.k)s t.'n d lirno son tuclo:.
cfcn-ntc...; :>t' k>e.al1zan en l.u. pen.xlt':> J..- fo., va.\CA sanguíneo... y
en el tejido túllJUnth'\> de los labiqut':'> )'la c<!~ula J.d úrganu.

FIGURA 14. 1S ~o dt-I• wtw dtf timo-. b!llJdu m miucfu-~~r~f1as tl...aroni- • Histofisiología
CJ$, que muct.11~ I~ reiltiooes ~ntre bS. lékilJs. ret11:\l.J1es. epnr.Mei. y lo~ ll;.;fou1~. Lb
p;oloug~ l.J1g11~ dr les; c&f4~ re~liulA<a cpiltíl~~ ~ unm pm drs111uwm11' y ~l' En rcladún t:on d pé~) '-~'rixiral, d ltmt1 ah..uua su Jcsa..
u11e11dm e111tr los lmÍOOl.t<S.. rroUo más.iu to en d leh> Je tén nino y d fl(.'Onalú, y t.r«é ha:Ja

booksmedicos.org
- Histología Básica

FIGURA t 4.16 MiuufolC91afiadt la roíd:N del 111110.1" color.x& mJ\ d.!ra de la medM.l ~ ~ f'intíp•m.w.e.el 9''* numeiodr c&l.1~ ltb(11!111a tpitclial~ omsus llOO('()S
gr~nd(':') ypxu tlñ<h. lfuotru b~.i y.ibJf dr lda.J11i1. f.!tdiaoo ill11ml1lllo.I

la pubertad <.u.u1do intda :.u involoci6n. [n d n::dl•n 11.a-dclo, l.a:. t.\<lu.la'i n1.'ldn: n1iti.1Tan cal lun na c:onunua dt.'Mle l.s.
pesa cni..re 12 r IS g. U1..-ga a pcsarCnlrc 30 )'40 gen la pubertad, ntOOuta ú~. lránsporta<l.t.-. ixirla :.ung~. y M" alojan en el lun0i
yen pcrsc.>1MS de uuo:.60 anos lo'tl ¡.x.~>t."l>ai-x·1HL.' <l:: JO a IS g. <londi: probforau )' ~ di1trc:1K'fou eu hnfódltb T. El Utnoes un
la involución rdadonada ..:on la t.'tlatl t.01n1('n1.a por la lugar de forma..:iOn r selc1:1.-iOn <le linft·x:1 lt~ T. D1.u-.u1lecsc pro--
corte1..a ~uC', p<K't) a Po'º· se lon1a m:ls <lelsada. Las t.·élula:, ccso.. ltP.. lb'1lotjtós pl\:licnlan una pn:ilíft'rauón :.11.tiv<l. r pai.an
reltcuJares epilcha!C's y lo:-. t.:orpÚM. uf()S dt: Ha.ssaJJ son n1.á., pór dlkn·nk'.S ctdo:. n1ilúlko:... .Sin crnba!'h>o. rn<ls <ld 95~. de
rei..L,lenlcl! a la 1nvoluct6n que los linJocilOl>. fj Luno 1n\·olu- los ludodlos Jomia<lu:. ~ d11n1nan por apup(o:,.1s. Se J~lru·
don;1, pt'n) no Lk.'llápatt.'\.e dcl loe.Jo. lndu...oa una t.-dtd lllU)' yen k~ linfocitos q1.11.• no rc.."'.:Kcaonan .i lo:,. aJllÍti>cn<>:. )' tu:. qu1.•
a\·a111..ada e.\t<Í rt>prc:,cnLado por i;us c~l ul a:. n:tit:ularcs, los rcac..:-ionun \..únlr.1 autígcnl>s del prupi:ó org:u11sn10 (autoan·
corpúsculo:. d1..· 1ra~n. alguno:-. linluulos y oran c.aut11.h1<l 1 1h~'11t.i:.). (-:uan<lu pcrsC.lcn lbd uc.'ltOs T qu:!' J\!acoo;¡an ttNl
de lCJÍ<lu 1.on1unlivu y a<l1po:.<1 <fig. 14.19). auh)anl.Ígcnl)s. proJuccn cnícrmt.-dades a uluirununilaria.'i.

FIGURA 14. 17 bld 1111ocl0!og1.Ñ dd tisnu mu~t1.i 1.ma putE de Mcu11ea l'kn~ ttt ~ w ut« m~s tWJro (do1ttiwj, yur.J pt1tti6n ml'd-JM nx~e puHtao~ mAs
ü~ru y~' Ull(«fuSu1!0 00 lj,hMll f~ (hjoina b.biu yalul 6: 1utuidinL Mt'dl.inoa.immto.)

booksmedicos.org
14 1 SiS1ema inmunita1ioy&ganoslinfáti(OS
..

FIGURA 14. 18 Cutm dC>I timo. LI miuub!ogr.ifi.i m11~1B tep!o crojunlUo. ~ ..-.~ trllf C).1C'~loa dr la d;tid.f del &ya:w. (n d <Qfljurt.!ni ~00:11 11n1 l't!Yi• y 1111a '11?11!.
!f!riD.l b.isita y.irul de llJ!uidinil. Medi.m llU'llmto..J

Tras atravl'.'ar la pared e.le la:, vénul.a.s po:-.o:.:ap1larci. y i.ahr de-la l>'<lngn' }'la linlii. r k!.'i t¡uc J0 n nan parle <lt'- la.i. rcgtollél>
dd l1n10 por la.sangn.·. h'>ll h níodtos TM: c;)tablt.'tX:n c n l tt•r la) titno<lc~n<licnlcl>.
part<.":'> dé otros 6rganos hni<)ido, clcnunlinádOi. secundario::. Es pro.babi ~ t{Ué el tilno, por su~ céluJai. rcttcuh1res (.,,_¡.
o J'('fiÍCncos. E:.w rt.-g1onl"s .son, por lo lantu. Limodepcn· td1atcs., prod tu-<.u \.·1u10." tacto~ <lt· crcc111ucntol> prolt'IC:Ol>
dientes (ruu hníocitos T abuntlanté$) y están repr~::nwda:., quc~~Li mulan la p rolifcr.u:-iún y la dil~rcnd,;1.dún d e linJOCi·
sobr-~· todo, por la zuna paracortical <le l()S gánglto:, hnf;.ilJCOs, to:. T, al acluarén Íurn1a l o~ p~)rM-"t'n;-dón paral.'nna (\•é.t..'>é
l.L.., V-<llll<t:. pcnartcrlalt"') tk la pulpa blanca <ld baa> ~· cl l<.")1<lo C.ap. 4 l. E'.ulrc c.ws laclOn:l> se cncu<.•nlran la ln11osu 1a alfa.
h11lá1de la.'\o .i.tlu:Jdú <."ll lre lo:. uúc.lulu... hnfltu.:m Je la:, plac:as la limupoycllna. Ja dmulina r d ía..tur t..hn1..:o huntural.
t.le Pcp.:r r <lt.' las a::nigdald:.. [l íel!tO tk•I h:jitlo hnf<nJc t.:On - El tinto se halla sontcli<lo a la inJlucnc:ia de \':Jriai. hor-
llcnc linl(H.-ito:. By Cll timoi.ntlep<.·ndicnt~. ruon<b. La 1ny<.<t:~·i On de \.tcrloi. i.:orti co~lt'ru1 tl-t)I'. de In gl:.in·
Lu.-. bnh)l.itol> T i:-onsl tluycn un lundo i.:omtin que com· du.l.i. l>l.lprarn:nal cau...a la r<.-<luct'tón t.l.l· fai. nutos.íi., <lcl>ccn~o
prende lüs bnJoato.i. ú d l..uno. la ma~uría Jt• k>l> hnlOt.,Lo~ cld núu1cro Je h nlo.. 110..-. ~"por coni.igu1entc. atrolia al.'cn·

booksmedicos.org
-
tuada <lt.' la c:urlC"t.a <lcl LiJn u. La born1ona adrenocorllc:u-
tropina (ACTH} del hSbulo anterior de la hJpóíi:.J.1> pro<luct
Ull clct·lo scmcJanh.•, pu~ e.!>ti1uuh1 la ll«°f(."tJÚn de los c:,tc-
ro1<lci. suprarre1\alc:-.. Las hormonai. .scxualé:. lambiL•n acc-
Histología Básica

el 1..ut•rpo. .stl.'Otprc en t•l t n!)'Cctu Je lo:. Vil.l>< )!\ linláli.-..(1s


{Og. 14.1). Sce-ncucnln:ul en l.i iL\.Ua, l.i. iogl~. a Ju largo d e
lo:.. gran<lc:. v~1:..os tlt•l t. ueUo y. en gran cantidaJ, en c.>I tórax
y d abd\•nH:n, en o pc:...1d.I e n el nléScnh:r iu. Uh gang_lioi.
k ran la 1nn.llut...ión d e.l u n11.>, r la ca...lrác:iún {éxpcrirnénto:, liní<itkos llenen fom1a a.rnf11111:.ld<1 )' prcscnlan un lado
cun anunaJcs) proc.lucc t i cJ<:cLO opuc:.st<.>. convexo )' Olru <.'Ónt.".'t\'O, el biUo. ix~r d 1.ual pcuelran la:.
a rltria:-. nutrida.."\' .salen la.'> ~·t'na.... (fi~ 14.20). El tam.anu
de los gangl10$ e:. lllU}' varl.t<lo. (,1.)i: n1en<JJ"e~ miden 1 n1n1
0

.. Ganglios linfáticos de !ongitutl. y los mayün.•s ..tlcru11,ai:1 hasta J o 2 u n. C:o1nu


~uc-1.•J.t> (.ºU el lc':Ju.lu h nf.iu1.~l t'U gt>neral. d p.t.rényuuna del
Loi. nodos o ganglios Hnfáti<.'os son 6rgano:. ""1"11p..,u- 6rgano St' S(J~hcnl! en un ánna1.ún úc ..~lula::: l\'Licul.tn':. v
l.ukn. dé léJi<lo linloidc qu~ ~halla n distnbuJ<JOS en to<lo Jibrai. rctli.:ulare-s qu1.• sintcl1Latl csa.s <.'¿lufa.i...

Ganglio linf81ico

Corteza intema ,
(lnfocito T) '-.......

Nódulo col'ticsi-·

Ganglio linfático
Vaso linfá:ico
A ete1e111e
/ Váfwla ds va.so imáttco

Coo:e.za extsma
(iinfocitCG 3)

Coneza
. int~ma
/ (linfcci!os T)

Capilares
sangufneos
alred:rciot de
un nódulo
fniát:co
FIGURA 14.20 bQ7.111jdelaUwladmdrlf
ünyre )'lil lint.I mtlg,:r:qio lntilko. tiwu•qW
wp:"°'
l.! Ir.fa c111ri por la wneu y~k pti la
B
tM<a1.t. OO:ndr se ef!(lff'dft.1 d hflo tk:I W§l~ t4
\dt!gre t lllt:) )'\die POI d hlio. l.J ¡Mf!l' mt.1~ OU\I~ 1
AAeris V~.
a:im, •t'?tSl'fAI b m~ dd9!1'41G !ud~o.

booksmedicos.org
14 1 SiS1ema inmunita1ioy&ganoslinfáti(OS
..

FIGURA 14.21 (orlt deg«ig!b liní~litu <fJt mucslra l:H'Sl!Ulb.ra de LJ urtru lttn ~~nt\duk& linf.ilJcus) Li W.rutl1.il'.t dela míicl.i, (n la que.ipaWttP lus ~s y mK'm'5
rnl'lM.lres. (fuéinab.Jsiu yawldt wluidinl. ~IX'O ilun1tfllo.I

La cirt.uJ.u.:t6n <ll l<1. bn(a en h'lsgangho:. lioJd.Llct)S t.~ uni-


0
l...!. C:órh.'1.a ~upcrllcíal :.e conlpQnc Je tcjilh> hnfoi<le
<l1réc-('1onal }' los atraviesa. dad o que pcnclrá por los valo't)i. l.ixü<.¡_uefonnalOb.Se11ossubc.'.llpSular(fig. l4. 22}ypcrilra·
hnfállcoi. t(Ut' <l~·.scn1l,uc:an eu el borde éonvc.'<o del t'>rgano b<.'('ularc:,., ~· por nóduloi. o folic:ulos linfátic.:os (con·
r ~aJc p()r fo....; Úcl htl.to (vasos cfertnh.'S}.
( \'<l.SC:lS aft'rCnlt.'S} d::n.i.ac.ionc:, c:,Íéruidales dc.• l!nÍo<.itn.-.). Lo:, nóduloa hn-
La 'áp:.ula <le: tc:jic.lo conjunlivo cleu.)>0 q ue envuelve loi láli<.ol> (fig. 14.23) pueden presentar wla región <.'-tnlral
gangho,. linfáucus en\rí,a lrabéculru. hac1a .i.u 111teriur para clara. el l't'Ulro germinali\·o {ílj:!;. 14.24). ta~ te lulas que
lll\·u.lir et parCnqui.t1t:J c.11c~>mparlimcnto i.1 nco1 11plclm. preJornina.n en Li. curtical .i.uperl1<.'1c1.l :.un lt)S li11fuc1to:,
El párCnquuna ganglionar prei.cnla wta turteza, que se ll, pero tambieu hi1.y algun<•!> pla...n10<.1lo.), rnacr6Jagoi.,
lóc.'ahza d(·ba.it) <l~ la capsula (fip. 14. 21), au.icnte so.lo en o..éluJa.., relt<.ularc~ )' c.:élula:-. lólicuJare.., dcnJsíticas. E:-.la:,
el hiho, y una mCdula, <.j_UC' <x:upa el <.'e.ulro dd 6rganu) ~u úhtma-. no :,on pre:.cnta<lura.i. J C' antígeno:. (uo lói. p ro·
htho. Entre c&l.s Úó:, rtg1onc:,.., bC cn<.uculrd la wna c:orlical CC!>.-tn). COlll<) )"<I SC éxplt<:Ú t'll C.)lC C.tpÍtulo, pero lo:,
profunda, región parac:órlicat o paracor-tc.".ta.. n.•t1c11cn en i.u :,upcrhc1c. donúc Jos hnli.~clló)o B los '\::xa-

FIGURA 14 .22 ~ lditko. L.s mbtlfolt9'aii.t mub11a IJ ~ dt 1rjkb u1nju11b'l'O dooso. d S«.o ~b..d¡w.ila1 yunb pt'qlltñ.I p:noo de IJ p.!lle~ t•. dtmd de I~ to11e~a.
~ 6-.Jl!ld dl' la c.1pwl• ha-1 un11 pl'qtl!fu untidirl 4e u•}OO ~ lfuoina ~Sk•) t1tul d: tullid~. ~11.'ÓJl!O dU?Y.!1~)

booksmedicos.org
- Histología Básica

FIGURA 14. 23 Micrufoltq:ilfü dtQi!m;liu lir1fJll<O. lf&.M m ntd-.63ilrl~ko«ti\\ldo pt¡1 lairr¡(n:lln 6: m«tígem. l~ 01.ruau1~ da:~ scm m~uúfagus Pli!c..mdE ~
l111fotitus 8. th1tsita bM.l 1 W dl' toüdna. Y,!'Yi.Jno tlumcnto.)

nlinan''. tus :WC:JH)li de tol> ganglio:-. hnfáti..:oi. Mln c:.pac10i> T, JUnto ..:vn <.:étula:, rctlculan.•s y algu1H)li pla.:.tnü,110:. )'
irrcgularc:. tlc1in1ilados dt• n1údo in..:omplt'lü por ..:élula:-. n1a(rófagos.
cnJotclialc~ . c:élulali n.:hcularcs con fibra:. rclh.:ulure:,, v l.~ médula se co111ponc <lt tos cordones mc.-dularcs (Jig.
111acrúíagos. lo:. i.cno:. tienen a:.pc<..lo <le c:,ponja ( fig·. u...l:i), lormad o,, principaJrucnle pi)r Unl(1c110.., B. µero que
14.22). reciben l:J fj nfa que traen los ~·aso:-. alcrenlé:. t' latnh1Cn t:onticnt•n l'ibr.1..,, Lélului. rclu.ulart:i> "h''S: 14 26 y
~duc."cll hat·i:.; la n1Cdufa. Lai. p n1longac:1oncs <le las l.:L.2Z) )' 1na..:r6fagü:,. Lo!i plaMnúci10...:; Sut'len ser n1ás nu1nt 4

cCJulal> rcLJcuJart':-. y de lo~ rnacrU(ago" ¡wnclran en el roso:. en la rnOOula que en la l-Ortt."t.a. [ nt.n: lo> <.or<louc:,
c:-.patlo 1rrcguJar <le lo:. M.'núl> Je lo:. ganglioli linliit1Ct1:.. 111-1."tlula.n:i>, M.' c1u.' ut•nlr<1n lo:. Sc.tto> medula.ni~ (fig. 14.26)
La región cortical profunda o par-.u.-urtt'Xa no prt:senta que. Jc:,de el punl<) de vi...:;ta h1sh)lógu:o. S()n >i111Uare.' a lo:.
nO<luloii Ln flilt<.os, )' en é:.la prcdomin.u1 lo:. linhH:tto:, dcináli sc1u1i. tk• los ganglio¡, liuldllc(1>. l.<» Sc110~ rncduh~n~

FIGURA 14.24 Ymfotogrdffa de la <cflilza de w gi1<l91u lr.fd!i«I e\llm11l!IÓ> P'-' ~ lrt1e«rtín dt un 4ll!Íg<m. Ap<rl'O.'tl lf.ldtrofd_Q!5 que C:JplL'f~U yprotesan anlly!rr$ yllníoe#.t6 B
.ictt1iÓJ\, 1.,unbiin&uomi:udlS imuun~ btth lftinos;oa<rlll.J~ 91Jude.. u.mtiltlpUsma b4'>00IO}'w:irt&d.111J\ <«1 nudoioltr>~m.>\ rtrUJ WJbk t\il <íidi6~ lwt..!11en111«M
~mu~ipktltOO pu.i ..mn plJmióli!us.tiflll.i::.q.1tS1nlEWJS1 anlilul'l'par.. l.~H&J.ss b!áo C'll pro<MO di! iro:rlr poi ap:ip!Olois. lfooi!l.i lu*it<!mld: !candina.GrJn 4Umtr:.O.)

booksmedicos.org
14 1 SiS1ema inmunita1ioy&ganoslinfáti(OS

rcétben l.:1 hnla que viene de ta ..:urtc:r.a y :,e cúntutucan <.011 • Histofüiologia
los ~os linhitiCth élC:rt.•ntt.•_.., por los <;ua.les la h nfa sale dd
,gangho. Loi. g.anghoi. linÍálkWl !'Ion .. J1hrus" Je la bula <.JUC' cH·
1n111an partícula!. cxtr.ul;c, ai1 tc:, lle' qué é;i;t~ los dc\·uclva
aJ :,i3tc1na V<bt:ular sanguíneo. C:o1no fo:i. ganglio...:; linf.ítJt:us
..:i.liln <lislril>ui<lo... en todo el or~i<u1b1 no, la linfa Jtravi~a al

•o Histologl. . pllca"" l'llt'rl():> un ,ganglio l1nl'áh1.o antci. de.- r<.-lun1ar a los lcJidos )'.
<le <tlJi, a l.1 sangre.
U 1M9cl d~ los DnfodtO!> By i se e1empjif1c.i ton líl!> inmt.tnudcfl
citnti.f\ c.il!~.tt!.t~ poi So1 defettus de l.&': célul.is ti, 1o. .imb~ tomu
~ p1esenta en la figura 14.28. btc1 ihn11aúó11 !Jmblen mu~11.i la • Recirculación de los linfocitos
cou.el.idón Nitre los (1Ud1~ p.i!o.luc¡j(O) y &. dlsltil!i<.ion tclu!.1.1 en
Jo~ ganglio!>I nf~lico~.
l.o:: hnto1..'.ilo.-. sált:'u <le JO$ ~glio." liníau..:~ por lo~ v.i.Wi.
l111Ját1col' cíe1t::n10.. que cunlluycn c.on otn.).' \':-t.'l'loS BnJátk-Oll

Mac1ólago

Moc<O"¡p· ~

FIGURA 14. 26 Y.ttruío!QgrdJ de un ~no medi..i.t1ile un 9U"Jf111 Hnl.itic-:-. t~ tlttJ~p;lndp.Mm mtlll6fJgu~ (~lu~ ielkW1cs yliufudl>:h. {k.tGlc.i N~c.i yarul • 111lu;fo.i.
Grandames:to.l

booksmedicos.org
- ~O Hlstologlo apHcoda

úd.l.ga:KJfrJfrif.irtora~·~wa Oc 1JW1tgñrl ~!t.tmmJdaiJN wtrp""


IX" b (uill se lodl'Otl1nit111 ~!io i r f~ ~Hte. LI IWlfJ ílÍl'll'l!t~ cn1rc1 tn
Histología Básica

La.. vénul.t.l> t.'Un cndolt.-110 ..:úlnco taiubíé-n :.e cnrut.'111.rall


en olros t'lrg.anos linf:ático.s, ..orno el apc!nJk\:, Lis aniígdald:-. y
I:.!:-. pJ.i.t.'<li. de P<!')'-t:I', pero 1iu en d ba1.o. Aunque haya n:..::ln:u·
Jac1..)n de linfodtui> por h'li.h.1:-. la... "~nuta.i. de (.'ft<lotclio t.ú()iu),
el~ $1.bc4pH1l111, p.L<J a lus S(OOS pcril1Jbetulan y tilrrbm px b> nódu el Íc:nt'>1ncn<J c.:. n1á.' 1ntcnso en loi. ganglí0$ llnt'át1..:o:..
I~ lmfJ!XoS.,. l1e9! i1 bs ~cl'IC6 r.itdulillt~ y,¡:a últinQ, ~le ddún),loo ¡;« kls Pilr la n:c1rtulac1bn. los h 11t(>c1tos <.-.stunula<kl'l> eu :::l g:ln·
y~ lrif.ílk~ cblmte. t.. .u¡¡citrtll.l'.1 wn11ltjd dt' mW001 hnf.i~ de glio hnf111ru .satéLitc. pttr <!'jcn1plo, p..)r un dedo in1C:..ta<lo,
IUS91mglio~ lntítilusáismir.u)l'll vcloódír.1 ~fluju de l.i linfd, b q~ Íi!liltt.i pu<lr.in 1nfocm.:1r .i. (1tto:. ú;~a.n~ lin fáL10.0:. ~· !.Ontribuir ;i
lc1 lq.i.:il~h yl.i dq.osti:ln 6'!mc«tu~ extti1ñ.1~po1 p.511c de~ m.ioúfago~ que el urg.a11b1n(1 dabore una rc.:.puesta lnn1un1tana 1ná..:;
l11 l nf. Wltbi:m se infal!ríl ~ kls cofdunes-y lus núdLl>S liflf.í1~de elltiente c..Jntra la i11fccc1ó11. La rt'(,'jn·ulat'1<)n Je loi> LinÍo·
el fluj.:i l~ dik'I m.K lí!nto. ~ V.Íl\lJ!it.s de m'l'd~O~infJ1ici»ditenl~ yefCfen c:1tus es un s1!.te1na Je ..:ünlrol ~01l..:;tante <le toda... la:, partes
te$ aseyw.in cl fbjo uni:lill'<dOl!ill de ~ linf.i. desde ~ Slp."tfa? cim'1l'M dl'I
g.mglio linfJtk.o h«>1i1 w ~i;Pt"'fb tÓlltd\\l otilo (fig. 14.20). del <.."\Jcrpo, l.f_l!é 1nlonn-R a la tutaJitlad del St:,terna inmwu-
El p¿si1je de !a llnfa pu el gancfr;i linf.íUtu rc~ol. pc1fagodtuSiS que tano acerca Je la prellt'n..:ia <l1..• antígcno... lmali1,adú:,.
1ci1!1Un lu~ 1no1uúf.ty1». ,llredcdl!f dcl 95 de li!~ molécu!.i~. minooc
q.\n6n10~ Vcclul.iS tXlfolili!S. Lis infecciones y b e~dmuloS 11nbgénlto~
pro..-ocdn Wdivi~ Milútlu de ltb mmi:nobl1~1~ t11Cd191d1» de l.i ,. Bazo
.ipa(Kiúo deiegion~ me~1~ Jeftid.i'><'n el tt11t10 de los n&h.Jo~ linfJti·
co~. dcr.oinin.idil~ emi.Jos gc111w1i1tivo~ [n los ganglio.. no estt111Ul<1dos., íJ buo éi> la maror acun1uJac:ion <le ICJÍdO llnfo1dé <l..-1
los pl.i11noál~con~!ituycn<1pcnas cnlte d 1~ )'el 3C!r; de l.i poht.Kiún oro¿a11bn10 }~ <!'n d .set hun1Jlu~ d Unko ú rgano hnf.itko
cclu~r, pe10 ~ pu1wnldJE' .iumcnlil mud10 en b!. 9.ingli«. linfdocus. ultc.•rpuc.sto t'n Ju c1r..:ul.ic16n san¡;uincá. En \'irtuddc :,u abun-
C'>l:i'llul.ido~ pu1 l'l ¡xU<t$0 infecciow.
dan-.'ia <le células tagoliho.'aS }' dcl cóntacló e:,ln'<lio esHre la
l>oangn- y~ ..:éJula.,, e( bazo rrpn.·.s~nt,1 w1 órgano <le<lelt'nsa
ha.,ta que .:.e fonnan los tondut.tm bnfátiCoi> grand:.'S qu<.• de.,. uuportantc contra nuo.roor¿,anL,nH~ qUI.' pent.-•lr.w en la .san·
ctnbtX.'Uu <.'11 la)o \'Cllá\. Por la saugn:. los l i.nfo(:itu:~ n:toman a grt' dn.ulmtc )' fánlbién e:, d princ:1pal úrg,anü délltructúr
lo.... ga11glio... bnliíli1..·o:, a través de la.' ,{':ltula"> dccndoteUo alto, de t:ntruulo.:. (ht."lllalÍei>) d~·!>g.li.lu(lo.)io por d UM>. C:o1no lo!>
que ~hallan en la n:giüu par-<tcürlic-aL Tu.as vi-nula_, MJn 1nuy <lcs11á.' ()r¿,aiws bnfáht:o.,. 3cn<."J'a linfrk:1ttl:!> qui: p.t.'Mln h.iaa
delga<las. y ...u cn<loteln> c.,.:; c:úbko (f'i¡;. 14.29). Las 1ncinbr.1.na.'> la l><'l.ngrc: c1n::ulanlc. Por su loc:.lliz.ao..Sn t'n l.i C()mentt' :,an-
dt.- ltl:'> hntoc1to:, conhcncn gfucuprote1na:. para la... c;·u.tlc:, hay guinca.. d l>aw rc.spondt.' con r:;_¡.i1Jt..-¿ a ID.:. antíg1..•uoi. tfUC la
n'('<.'Plores en l!'..,a:, cClulJ., cndütd1a!es..Sc las fi'llt•nc 1n1.."<.lian te 1n\1tdt·n1 pür lo ..uaJ o un IHIJ\J la¡;o..itÍ<."o e inn1u.nitanu para
un1011"C!> dt·bik')o Ctln t'i><lS rt-<('t¡>ton.s )' 11ugra11, IXJf d1<!pt-<ltSiS... k-1 .:.ang.re y un gn'ln pnx:Juctor de áultcuerpt"-'.
al pa.:!>itr cntt'l.' l.i.... t.ii:iuli1.!. t.·u.Jtitd1alt'l>. Un.:1 vci: quL" a.trav1es.au fJ ba.t..c) cünlli!-nc una cápsula <lt lcji<ló C'UllJUUll\'O den.i.o.
fa.\ \'Cnula,, Ws linlÓOtu... lngroan en d teji<lo bnldll..:o y. por que 1..• n11tc Lrabéculas t¡_ttc dh'tdcn d p4n:Onqu11nd u puJ¡ru
úhtmo. i.alcn dd ganglio liníátu.'t) purd \"JW bnJd.li0:1 cfcrcnlc. c.ii.plénica en có n1p·.i.rtiH11.~ntos. 1ncu1npk•to:-. (fig. l-l.30).
•Mc<liulltc 1..'lolc prot'<."Mi.. lo.. lul1(xilo... rt."Ctn.uku-11nud1;.b. V<.Xt.'i> La superhc:1c u1i:d1~J del b:izu prt'iieula un hilio, donde la
por d ganglio bn.1at11:0. c<ipi.ula licnt.• l..i. nu1yor ..·antidaJ <le trahé.. ulai> por la., que

FIGURA 14 .2 7 Cl!rlc ~ l.i rrq100 ml-d--hl dt> 11n9?C4olinl~ko tdiido OJ11 ~11jt1 pi!mirloy fo1ug1~fwdo too~ pul~ilitda. l..is eslluctte:» bllll.intcs y6E ftrmd dl~gild~\oo 61x.t!>
1e-1Xcli>~ de(d,jgmo t"°
111. {Mcdüno krm'l'J.O~.

booksmedicos.org
14 1 SiS1ema inmunita1ioy&ganoslinfáti(OS

-
- - Méduhccn
p\Mmoci":os

Respll6$\SS humoral y celular Hay respues:a


humoral pero no cehl.lar

Inmunodeficiencia combinada

Hay reacción celular


pero no humoral

FIGURA 14.28 Alur~ ma1fo~delc' g~linf.itit'.Os,«!Jdon~con~ deficitacw drbuí~l I o~ lkti~yrt;t~ucr;:b. u~a..mtl?atOO,di? üwa..
drili«nb P. l!'Jt. C.~ (O!lrutPar~«]f. Appll1tm &l.dnge, 1991J

penetran ncr\'ius r arlcna:.. Por cl lnli<1 lHll cn fa:-. \'"'"ª" on~ po<.X> nu111l.'ru . . a'>. Sin c1nbargo. en ciertos man1f(en>:. {gato,
ginad.t:. en el l'arCnquimn )' loi. \'<bO.i. bnfá.tit.:óS t¡ur .i.c uri~ pt'm), caballo) <."Ml> fibras ~on abwu.fant<."S )':,u contrac<.iún
g1nan <."U la:. Lrulx:"t.ula~ ya que, en él ser h u1na.110.. la pulpa expulsa la :,ang.rc <\<. un1uJa<l.i. t'll d bat..o.
r:-.plénil.i. no <.onltcnr' a:,oi. b nf.it1co:.. Si >t." ob~cr\'a a :.iJnpl~ vista la :.up1:rlicic <le <;Oflt' del
En l.t ~pt'étc hun1.t11a, el lt.'Jido ~Ol1JUnl1vo tk• la cii.pi.ul<i bato, frei.c:u o t11a<lu, en d parénquima apan.'ten puntO.!>
)' 1ru. lrabéc.'ulal> pr<.•:.enta alguna.-. íH.lraii 1nu>t..ularCio hsá:. bl.1nqut.•unoh. que :-ion n ót.tuf(J~ h uíittico:. que lorrnan parlt>

FIGURA 14 .2.9 Wt1uli dl' p1idatcllu i1!lc de un 91r.efto llOf~ito. l..i\p;.nWHít&dio wfill.tn 1~ c&.:la\ tndoteh11~.«~ (tlb:u~~ Y•k6 linfoó~ ~1J111M1 lap.¡rcd dt la \t1111l.:i
~flrtl.us}. (fuuiníl bJ~ia y.uul & 1oluldba.~Wll unmtU.l

booksmedicos.org
- Histología Básica

FJGU RA 14.30 ú.111e &! h.w en d qul' \t '" la cip~ula,. que em~ 1.1.tw:o.dJ~ fl~J d inltn".J «161~.mu. l-~ pjpa timc.i, uri ~ ll!i1.tlOl16, wlr.d!Os tm l\111\.ll di.: wnru._fTr'O/l\'e-
tlWl\'\W. L! pulpA ruj.i O(up.i 1.1 mr,o1 p.irtt de la k(!l91aíía. ((oloriJót'a cu111ojo piuWrb. Pool da;'(l!ttl.)

de la pulpa b lanca. que es discontinua. E.n lré los nóduJos • Grculadón sanguínea
hay un lcjido rojo o...curo, con 1nucha sangre. la pulpa roja
<figi-. 14.30 y 14.31 }. l~ arle na cs.plc1111.:a M" <liv1d~ par<1 pt'ltCtrar en el tulio)'
[I é~<1.01cn 1nic.ro:.cóp100, con pcxu au1néntú. 1nué:,líd originar.una:. que.' ~igut.•n el lrayc..:to di." la:, trnlx.tcula:. c:~)n·
qul' la puJpd roJi.l l':.Lá lunndda p(1r c.:ilruL'Lura.s alargatbt~i junhva.' (artená..ó> t..rabecuJare-s:}. Al dcJar la:. Ln1.~1.ulai. p.i.ra
fu:. t."úrdunc.s <.-sp1Cn1<:os u c:ord(Ut('S de Billrolh, entre lo:, u1tro<lucirSc en t.•I par<nc.¡uuna, una vmua de hnJoCtlU.\,
c:u<ik_') * Sttltan los si.nuS4.'tidcs (.')'plénic:-os (fi W·· 14.34 y dcuumutada vaina hntátic:a pcrtarh..'nal. cnvud,·c Je u1mé-
J4.35l. J1.ito la.' a.rlcná:.. E..:;o,; va-.o.... .!>t.' cu110t.cn ..:01110 artcrhts ,·cn-
Toda la pulpa oplén1C-d contiene célula.' y fibra... rclli.ul a~ tralcs o arterih de la pulpa hlancá 0 1¡;s. 14..31 y 14.32). ,.\
re:., 111ac:rúlagus, ..:élula:. prc:>t:ntadora:. de antíycnus . .;;Clulai. f(1 !<Jrgo d e ~u Lrart."<.l.o. la vaina li..nloL·ít 1t"a, qui.' cii parte de
hnláticas r algunali otra:> célulai. en incnur propon.ión. l<1 pulpa blant.-a, .i.un11.~nld llU groi.or va.ria:. \'t'Ct'll y fonn.t ló~

FIGURA 14.31Corte 1tb.!ro. Abllq.it!d,, 01111 ~¡ dr ll pulp.l blanta. wn YJ n0d11ki y~u 4Cten&. Atu dttn!io tatlt>n Vtnl' l.i pulpa ltl):I Jun tune&! 11~t«11la ~c,Coum~
b\'O). !fuaio~ b.hitll y.uul dt !Oluidina. Medidoo a:ril~tt .1

booksmedicos.org
14 1 SiS1ema inmunita1ioy&ganoslinfáti(OS

PALS
(linfocitos T)
Circulación Trabécula
..
Í
Periferia de.___
la pu ~ blanca --...___
{ln' oci:os 8) - --- - -

Vena :¡rabecu!ar

Ven;, de la pulpa

Aneria uabecu!ar _,-

FIGURA 14.32 bqulm! dt l.i ói!tul•kct \1Jll9L11ll'i del bazo. Sr ll';'Ml<tb LI d1«:~ti6n u~1df!.I r1,) .tre1t.1. S. ~iuaidl'.. Pi'!S 't!itt1!rftr!dJymp(iatk li!rarh,1, \'Jiu~ 1irJ i:1il:
p:ri&rtcrwl. (Ad11pLJdoynpudutido. unJut«kaoou, drf:leep RO. Wci~l:H~t 3•· rd.MCÚ'l#·HI. 1913J

n6d u.ltb hnl:itko:. en lu..:; cualt.':S d va...o (.dtord una arteriola) cl léJi<lu d e la:. tr.ibi:c.:uJa...; JOrrna l>U:> pan:dt'l>.. Se la,,. put'd e
ocupa una po!>kiún cxcénlrica CHg)io., 14.31 y...li.l2). Pe~ C<uu.idcr.i.r Co 111ü Cl)n<lucLO:tCX<:J\ládo::. e n él \'."ó-niunth·o tra+
a ello, ~•guc deno1nin<inJ ose arlt'na ccnlraL Durauté ~u bccular )' rcvt.':.lldos por t>nd otdio en ~ti tntcno;.
lrayl·cto en la pulpa blanca. la arteriola ong1na nurnc ros..t:.
t.lma:. que irrigat1el tc:jiJo lirtfáh.:.d que lu rod::a.
Una v<:>1. q ue $alcn <le la pulpd blanca, l.1:,. artcnola..<: .i.c
:.uhdh·1d c11 r (orinan La:. arteriolas pc1tic.:.ilada.S, con <l.iá-
mctrocxtcrno <l<.' uu os 1S µ n1. Solo en cii:-rtal> ueas1oncs, la..
arteno1as pcnu.:1ladru. cont1cl\c11 n1ti..\ c.:tdó li..'io. f~'!>lán lnr n1a·
Ja¡, p(lrt•ndotd io t¡Uc."se apoya :,<1bn: la l.irnum b;i:.al gruc-...a
)' u na ad,cnLJ<.'la <ld gttd a. J\Jguna...:; r.unal> Je la artcnola
petucilae.la. .."<."re-a <le l>U lcrmu1ación1pr~scnlan u n cngn~a ­
nu enlo, d cllproi<lc (!i g t4 )2). ron:o.lllu iJo por macróÍa·
go:., célul;;.:, n:tlc.ularo y l!ntl1t.1llllo..
i\ los elil'-'ot<lc.':!> siguen cap da n.~ artcn alc.~ que Uc"an
la sangre a lo:. -S1nu...,OJdc:t ( Q,.. 14.31} o :,cno:. dé la pulpa
ro1a, :tiluad us c.•nlrc: lo:. cordoné:, d e Billroth. Toda\·ía nd
:.t; conoce con cxactilud ...ómo pall<l l.1 :.ang,n.' tf:.• ll>.'> capÍ·
larc:o. arlcnalé:o. <le la pulpa ru_1a al u1tcn t)r d<.' los :tinu:.01·
J eio. ScgUu alguno:, 1n,·e:o.11gaJ11rt•:o., loi. ...apilare... ~l' abren
J e rnáut·ra dirclta en lo:o. :r.lnu.:o.ui Jc~ ul-""i sü:.l1e n ~n que la
::.augrc pa.i.a a los cspado:o. 1ntct\"cluJares dé la pulpa roja. )'
J e:o.pu b. lo:. .s111uw1t.lc:. l<i rcc.:ogen Ui~. l-l.33). En el p rin1c-r
~ibCJ, la Clr<.ulaCtÓn ~t'rÍa Ct'i r.tda r la Sangn:! pcrmdnt't't'riJ.
:o.té1npr.e en el 111tcrior <le los ,~.tw.-.. [ u ~I segund o. l.i. ·d r- 5n.lsoicle
i.:uleción ~ría abierta ). f;..¡ i.angre ll<1h1ria de lo:. vallt.li> p.ir.i. (circu~.c:ión cerrEo:da)
llc:o.pué:. volver aé,.tos (a lo.-. !'l.inui.oitl:.•:o.). l.Óll tnd k 1os db po-
tubJc:, en la .iclualidad (;1vorc..o.c.-cn l.i. intc:rprctadún <le que. FIGURA 14 .31 h11ut1Ul dr llplp! ro,ld delb.uo. qurm11estr.i }jnuwkk~.y tu!OOilrs
e~n K(i~ (de Mv.1.h)tootíi.4.n ri::taci .11.;1 ym.icnif~911s t4lg1mos m..mufagus tonbrnt'tl
t'U la t.~péCtc hurnnn:i, l.i t.in:ulación <lel bazo e:, abierta_
mJlen.:I Í.>p:1tdOO;,. Tamblrn ~ n:p1~ IJ dbptllkióndr lJs&na~rt'tkuJfl..>) m rel!OOn
De:o.dt.> lo:, :o.inus()id c.',!., la :..tflf,'l\! pa:..1. h.idi1. la.-. \"cna.-. de la
u.ml~«lullli. (11 b ~ ~uictn. nc&fb~s fonn!n 111111 mJJ.J t:ridirrn!.n>i-:t'.dl y
pulpa rüjJ., t.¡ue i>t' reúnen Cnln.• :o.i )' ¡xnclran en la..-. Lr.abé· en m ~inus~. v.n p:1p:11di{ul.s:t~ .il t¡e ma>/OI dr las <dt1l6 cnd!llcfüles./,;r.b?, ab
l'ulal> para tonn~~r la:. vc.•nw. Lrabc.:ularc:t ( Hg . 14.32). f4l<l!'t 11',t«'trOO•.ipan.'lt' d (O;~ lr~m,'tl'WI dr un 'iillllS«Ó!. l.J f19wd mul'$.11a las óKW!iofl(')
dan origen a la vc1ia c:,pl~111..;a, que.sale pc>rcl hdto J d bazo. i)ls-1WftUF~.L<'6L'fetJ"7S fudiun mthlj't'tl>J\ & lawr41ey l~~O!lt'Sde0)'.'ltll.'lllO!o
l.a-. \'CrtaS ln1hec.ularc.-. n ó LlCJtcn paredes propicL..,, o Sc<i q ue dt.' lll~ dcmel\lll~ figurad01..

booksmedicos.org
-
• Pulpa blanca
la pulpa.blanc:-.i. iiecompunc<lc tejido Uuf'áttco que C"UI L\-
tituyc la:, vajna:. pcriarttriaJéi. y lo:.. nódulos linfáhcoi. que
Histología Básica

l.o:. su1uso1dcs csplt:n1...os Cst<in rtn:i.tu.lo:-. di: t.¿lul.!:.


én<lOlL-l1<1lcS .ilarga<lds 1..up.> <."je: nta}'(Jr- ci. paralcf(J al i.inu·
so1<le. E:-.a pa.rt:ú th.•lgatla e u1c:0Jnplt.1a cstácJt\'Ut'lta por una
lilnlin,1 ba:.a.I d1l>t'tlnlJnua )' l 1brn~ 1'<."lu:uJar-1.•:-. quc M' dispu·
:,e lonnan por cngroi.anul'nlo de e~ váinai. (fig.l>. 14.31 }' nen prin1.·ipalmerue én sc:nlldo tr.u1:.\'c:rSal, ...oino los aros
J 4.32). [ n el tejido linfático <le las vaind.ll pe-ri.irlenalci. prc- de un barril. l.as (l.bra:; Lr.1.n:,v~rsaJes y l.ii. que- corttn en
do1ninan loi. hníocito~ T. pero en ll~ 1uS<luloi.. loii linftkiloi. dn·....r:.ai. ú1n:i.'~1uru.•.1, M' unen para formar una n:J en torno
B. Entre la pulpa l>lanca y la pulpa rúJa :,t• e nt'uculra una a las células <lcl i.iuuwide {Jig. 14.33). a la rua.l se asot1:u1
zona rn.i.l Jchmtla<la, con1put.•:.ta por lo:-. "inusoidcs n1ar- tnacrüfagos. l.os: ci.pado~ entre: la.;; célulai <le ren::stunk·nto
ginalcs. En é:>tos .se hallan linfc.c:ilOS, n1at·:rúfagos y célu+ de tui. l>inust'>idC':-. ci;pl ~nii.'Oi. Cíi;;. 14.J)J n1jd...·n t.'llll'C 2 r
la:. <lt<udrilJC-d.' (pn:M!nta<lurai. de ~u1tígcn o:.) qué rellc1H.'n 3 µJll o lll t'tlOS.
y procci>an antigt'no:. que trae l.i :,migre. La tüna n1arginal
Cünti~nt.· muthos antíg,enü.'i que lrani.purta la sangre y <lt:ii-
én1pe.11a un papel itununllario unportantc. ?-.~ucha..:; árltrio-
• Histofisiologia
lai. dl•rivac.la.-. Je la .s.rtcna cc111..ral <lrc."tlán en ló:-. .:-.1nlboide:-. l.a:-. lunc.tonc:s niá:.. t.·0 11m·IJa:. <lcl baz.o son la lonna...·u)n
ntarginale:. )' olrá:> .se extienden ntá:. allá <le 1::1 pulpa blanca, de linl'cxilo:-.. la dc:slnh.'l.ión de <!ntrocil& (fi•). 14.36), la
pero n.-corren un tr.:1yec lO curvo. retornan )' d~1nbOt'<ln dék•n:-.a dd org¡¡_1ul>mo tontra inva:.orcs }- J'
alinatt•na·
t.unlnCn 1:n lo... :.inui.oi<lc:-. margin.ik.•:.. ¡\i;í, e.:-.a w na c:un1plc niit•nto de :-..i.ugrc.
uná fundOn in1portantc;" én 1<1 "fihráción.. <le la -i>angre y lá l« pulpa blall<."a <ld bazo prúdul'C l1nlo..:ttt>.i; que migran
u1idadón de la re.:-.pu~la u ununilana. hat.ia. lc1. pulpa rOJct. alc:;uuan la lu1.. de lv.s su1w.01dés y se
1ncurporan a la :-.ángrc que t-sl()i. últin1p:. conhc:tlén.
• Pulpa roja
la pulpa rüja {íigs. 14.34 )' 14.35) está Íunnada por ('ór·
dones csp1énlc:os separdJu..:; por su1uso1déS. Lu~ c:()r<lunes
c:.pténic:os. lanibíéo dcnunnna<lo:. (ordont."-l> <lt." B1llroth.
:.on cuulinu(>:-. y dé esp·.:sor variablt.", <le;' acuerdo con el lnt'I fo.to.1':1lwo1.óm.bién produc.: gJ.mu!odt~ (nrutróflo~. ~Y.it
C:-.tado luc:al <le- ddátaci6n de los .:-.1nu~oldc:.. & cütnpt)nt.·n los yt0~ir.áfiios) y l'filroúto~ U! dl'f!O\ w11d1~po1tológit0!. (p. ej., leu
de una rt.•d lax.i de t.~lul a... rc.'licularts y libras rclicularc:.. u~mi.isl, l'l IM._XI purot> 'luMr • pod1Mi191dt1L1.:lei1os ycril1un1os, y H,of111

(colágt'nu tipo ffi) que: t.u11hcn1.•otras t.élula... cuino rnacr6·


u11111ott"SO lkn11mt1ildo mr14J1l11V. mdalck. MC1i1plilsW t')l• u.m~fü1·
l!lldón patol6git.:1 de un !'J)(I de 1ejicb en o-tro. Se Jlamo1 me!Jpia~io1
fagos, IJnJtK.it(>:. By T. p la.io111«k.itui.. n1ontK"iloi.. l ~uc:udtüi y
micloil:fo• b o1p111idó11 dt?tejido micloid~ focto1 ~Ñ méd11I~ W.a 1oj.a.
granuJoc1to...:;, .idc:m.b <lt> plaqut'hl,) y cnt.rudtoi..

FIGURA 14.3 4 \\SU gent!ll delo1 ¡:r.tp.J roja dl:I Mu coo m1ut&1lPIO tk'ttdmr.o de b.lr.ido. ~~n~t' !~ \lm.~uklo ~)y~ ro;dono de lc1 ~ ruja(().160x. (Rr¡ct.1d1Jd00
tti1o11.11«ilauón deM)~ M,fti)Q f:Ald!H'U:o.l.q, 33::225, 1971.)

booksmedicos.org
14 1 SiS1ema inmunita1ioy&ganoslinfáti(OS
..

FIGURA 14.3 5 l.d mlCrt«IJpia clttldriü de bdrridu dr la~ ro¡lil del b'1:.".>1rr.mt1a '>l&Nlides, (Ofticoo ~nitos{de tllt«h) y uooófagos (M). J 600X. (f'Rpredbúdo tun
40~i-JldtMyiO!hM, fujtt.i l:.4rd1M\Tolb;il l:lli, 1971.)

Destlucción de eritrocitos to.\ y la:. nHxliltc.ac1unc:s <lt.· :.u 1nembrana son ~cñalc..; para la
l.merilro..:iló:. lÍc.'11Cri una \•1da mc<lia de 120 Jia:. )· cuaodó dc.~lnlCCIOD <l~ hlS erilrOOtO!t l!R\\0.ft!dtlo..\.
<:llVCJt."'t.X' ll , ~ dt'SlfU}'C ll t.'U gran I U<.'t!Jd.'I <:'U el b.T/.(). f ....c lc nÓ ~ ldi. n1ácrófagos tic lo:. cordonc.:. Cllplén1éolo íagodtan
meno Je chntinac:iún <le cnLroCitüi. en \'Ía!t <le J<.1',<.'nt'r.udúo ht'matícs l:'ntt'ro .... )' parlt':. dt.· C.:.tfu qu~. .:on trl:'c_ucnda, ~
i.c <lt·nonün;;i hcmocalén:."Sis: }' la.inL-íén se produce:, aw1quc: lrng111cnlán e n ~J c.~p:u.·10 e:-..t racctu!ar (l11t 14.36).
1..on una 1nh.'n:..1<la<l 111m.ho 1ncno r. cu la n1cduJa 6sca. 1fe}' Los h:.oson-ia:; <l:: Jos uw.<..n'1lagos ú1gicn:n los cnlJt1c.'1l<>:.
Ln(.hc10:. dc: que b rcJu(dÓn <le la Jlc.ulJibJa<l de ltb cntroci· Jagoc1tado:-.. y la hc:n•oglol1111a :.ctl1:sd~>bla t'n diícrenlc:-. lnl<"·

FIGURA 14.36 Mbufotogra.fli di' cmc!l m!J(tÚfayus dl'I bam q:le' íai~anm cn1!00~ ~ tr~~ ,~bles cn f'I clloplamu de lus macnlf~ st> h.Ddn m dft1t11t~ ~?f..b:
~d~ rfuuinab~~kd >.uulde !Uluár:l.f. G1.mnnm!tLI

booksmedicos.org
- ..u...... din •nsm a
l olin....._ "" .........
~qw Lla...ntm"-umoLA•.k-f. .....~doJ...
un~· Jnrn111obhl Je lwmt
;¡f.¡ ...... ... , .. Qf'<in i..

.. l>ilA. • llA· ....,..._..., Jd Jc.Jul>l.im............ h.m..?>-


.a...,
m.h.3..lnU.nt ... Ltp-.~Jc ~...... '
l.?>""""' i"'" pmnr.a ..... ~
J'Uth.-U

t .. m n U pnican.ai ~:ltbtn..!: ~..: J.~w:lt c-n lu.. n.....ru&.l:¡.t-~ • Tejido linfcitico asociado con las mucosas
h. ei c ..1..J.1 Jll:'&11WJl_~Jo.... ljlk" ~ fl·.r.rfl"". h.1.n .
r1 t·.1~ 1r1• "º" \ C lvrma pur el J .:JM.l.-lil.1n11 ..·1uv J 1,.• IJ L>-. "'h:rn... , .l1¡i1.: itlH~ rc_.,par.itono y gt:rutuurin.1nc1 \dll
' ulner.ihk, ;.1 111~ .&'!11111,.·1; utli.r11b1<l.tt.<b Jn:.. ul·nti:' 1:1-1.r l'fh.1•11 •
h ... ll tt•~l\1hi111l r ucJ c illmat.eri..1~ J1,.• 1111111..·d•J h• ~11 lu:.
11 1 .1u ·1 1l 11~u,, ._,11110 Íé.rritina, u p•h Jr .- l..i ¡r.J11>1,rc, Jün<lc iie lrü.n.t> fi.'.\pt1l'\ to1; "l 111clli il t·xtcrno. P..tra ~1t\1h.·gl·r t:I º ' K.-1•
1.on1l1111.t1.li 1.011 l.a transferri.na. r1,.1h.·ln.1 ¡tl1h1n,)tl.-11 1.J·.1.u.... nb.mo, h .i) ..:u111ulu \ th.• h11lu..1to.s (nO<lulu, linl.11u 11\) 111;11•
l\\•1l...Jor.a J1.• lucm1. L.is ct!lula ... qu.: .... •nhl'lh.. 11 cu •U' u~n- ,;Jatl.h "ºn h·liJo hnl.!l ito J ilu-.o. Jocalu.iJ11., c-n l.a nllii.ih.I
1.. .,,,.., r'"''"l't·~ 1-....r• Lr.an!Jt."rrttu:. \1•rn.c1 ¡.,, n11n.lllbloo.. } b .,uJ"1Htk-••..,. J, , '"''.. ,.. . . lcn1,u lfie!loo. l.&_J:" .t~ "4\i.l',
"4¡oC.4J!n l'lf 1._1..Ji."--"'.Josb d ...omrk,;i• l,,.·uo lrMNCITllw 1 en .!.lgutk" lu.,:,u,·, '•nrwn ..~ Nm Nru..--wndtn..
•• r<Uliliuua JW> i.-.,,.. .l< hcm•'Sl<obiru. .......... u.~ l ... """" ... ~ ... Jd """""'' d.-1
~ ..... ~ 'l""Wi"• J<11...,.. (npic- n
.;~ l il....•1). ~' t&nti.&kodc b ~ 1C'4ki.111U1U
la"-1'.lrnl.I.). m iLh ntcnl., i. & Je ...mpc- 4"fl'rn mln.-.:llul. U\LT, .,......, .,_..,,.,¡ ,,,,,,..,,,._. «>=, l<ji.ko ho'*lr
Jr:íarm.aJm. ) .. l.(O.cnlr.!...loft t<otftfUI~~ Ji: ...., ~ ~•• """'°"'-')
•nl'..·u• • 1nJ.k._91• Je qu.:- ot.c oq;.m.1.,, 1t'1·n1ii1-. ~ .k"\U\Ur L racl 1...s1~n prnrnu ~ .. c:1u1.1.. Jd """lcrn,1
~·nwlh La111'11"11"'-Uuuru tnrn1ho."-'h'" UUllURll.ln.~ "''"'" linl<-..ll~. ma..:rul.ig.·, ) \.CkJ.i\ ~
(.angcrh.1..rh. 11 ll'11J.1 l1nl.&tllU Je ).t.!> mu..o~' ~ ~t~ l.1 fll\."I
Defensa <Ofltro Invasores ~ cn..ucnlr-.1. .:o u11.1. l '"' 't.lllfl c:-.lratégi".1. par.1 prnlcK"' ~I
(,,•hjd11.1"º' linlod l o.!> T ) 8 , lll.&t..f<•l'.tH\'' \' l~lulu1, prc- Ol"~.in l\mc1 "11u11.11&K\'11tt:' p.llÓl(fi.'U O~ <lt.-1 1nt·~h11 .11nliit' llll'.
1oc11l11d oi.1\ JI.' .u 1u~cnolit. d b.110 t'" uu 111 ~.J llt• ln1p111t.J.u lc
t. Jt:IL-n ... 111u1uni tana •.\!.1 .. , .Joo lo\ l-'.•111~j1t\ liol.&U'-4-~
i.·n
bhr.u ..1; l1nJ.i. d b.u.u ~lÚ3 um10 ·hltru J, ~ 'WUlbK .De
• Amígdalas
ru&n."4,.~ Jd twT>~lltinkl. l•M> Jd b.uu °W,'11 I~
11..Joir,. '"'
Lo nni;J..al- "ª
4-rp.I•.. que!<' Je .. ~"' u-.....,
.l<i<PJ,olu:íJli...,,~~m"""",...~ ........
b.Jl!m ~· dd C l - ... La puru.>nc> -me. dd ""''
""·~
$IC' ÑI "°"""......... """""' .... _....,_,,.......
IS gr.a P5Jl.UI J k "'10M ..... ltlv'I Ú9'f
<lr.;;'e'IU\o " en '"1l•IP "'-10 d. ~ :oa.u a-.::;Ju.....aa en La
~- ' L f.utn¡C".!IC'dNmpam.t...,;'C..!...i.Ll.z:nnkc.a. l..P&nia¡
~ p-.iLtu..n y Lb fiJ1FlWlo Gt.b otru..tur.h 'O(' ' • 11
im ~i.plrn "llk Obin. Org.iem dd .nir...i tr1mlll" t.Mll .i Mlftrjll Ll1
t.' fl f'U'.'l•...tuni.·1¡ (>olt.ali..lh .l .. ti.u-.a.dclmclc.'Tcl orD.tnhtno "'''"h.l
h11\lltt1l'l d1: ddrtt"W. ln e14JeC>.! llcl mtdLf,. ~t'<I) el 111~.t..fo, <119.i111n
Qtjc luttl len( n mulh~ m.iaofdQO\. ~ en<ll«Jllll IM 1.1 11t111111<111n d~ t(u
anl1gcno.. t.llll· l1 .11 l~¡•nrt ,&U t..-1 ill.J\:' >lo:,. aluncruu -... 1nL·1.h.1otc
1·1111 111ti~ (f'!W'jt'lidti~.
fa: 11111.1.1tiú 11d(..' 1111i.1 l"t'lol' lll'\IU h tr1tuJuliU1J. Son iH·~.uh11; p 1t1
du\.lon.... J i.• h1lh 11. llt\\ \llit: rut.J.c-n intillrar c:-1...,,ildlo.

FtGUlltA 14.J7(orled\'pt¡llOC11 mdqot41oJ1tttlllltllh11lodrlillbiibric11d1r;iida~t1Wde!J11WM*•---l11. r;tc•c1t~Wb:oiW1.iJtl1H1111M1..aN1


oMA ll. hur<J b•.i 'r .i.:111 de tJutóna.Gr.in iJ11mcntoJ

booksmedicos.org
14 1 SiS1ema inmunita1ioy&ganoslinfáti(OS

FIGURA 14.38 O~ de inlesbD'J dc9ado (1llw> mueStr.! p!f1t de llliil r:fdc.i dt Pcytr ~mplu dt ~ViU1. Ot d1'!?dt9alJytnaéo<1¡M1ttU1 enteroo~ (tpitl?lio dftrll')!1micl1!0)
yunatClu~ t:irobme. ~ h«O:kcil Ell d (1'11110 dell futl.lgr.iS.., qur b l.itit delki!W.ino, ti JN!!!l.imitt'llo e¡íteli' de Ll pliu de Prytt <taipul'SU l!fi1nl!imenl-e por t&ill My
p:t t«imo, ml.l<hos llllfutiius. lnt>r lo~ hnfOOtm hJ)' nudcos gi.mde~ yd Jll'\ i:pe: pt't'tf'llttl!nd '"'dfol.n M.. (fouiu b~»:a y a.llJ d1: tobónd. úc~n ame~Q 1

La.;; wnigdala..., p.1-latina..:o son dlb, ysc lóc'aU1.an en la parle lil ami&>dala (aringea o única y se ha.IJa e1t la p<lrtc puStérO·
ural <le l<1. fanngc. En i:~l <b, el h:.11do linJahco lorma una W.nJa i.upenór de la fannge~ la rt.'Cubrc d cpttd.io canu..·tc1í~tKo<le l.1ll
.sobre d: cpitc.•ho ~traldl ca<lo plan(), éü n n6duk>-'> linfütkoZ>. vía:. rtiplrJ.h)na:.. t.'Pildio.!.c.'\td(le:.tratlll.¡;ado ..:tlírtt.lrko cllia.<lú.
pur lu gcner.tl. con cenlrt~ fi't.•rntinalivos. c:ad:.i ~lilígdaJJ Put"lle hal~r algun.a zonJ <lt' t'pitl'fh) f!.\lr.lliílcado plano.
palallna l 1c.111: e ntr e JO y 20 in\·aguiadunes cpih.·liak•s que La .uuig<lala (aru1gca ci.lil Jorni:r.tl.i pur pliegues tk lJ.
penclrán en protun ditlad <.'tl el parl"lllJUUna. tu que 10nn.a fa.;¡ muCi.ha y cunllcnc h:p<lo !inJati..:o tJjJ'u:.o y n6Julu:. linBu.
c.ript.a~ La,, t.Tipla:, contienen célulai. cpih:liale.'> d &'aJ1w<la:-., c..oi.. aunque can"<!' de ..:npla,.
littÍ<)..:llU:-. VIVO)! )' mUCrtl>ll r lxlClt'rli!l> que put.xk•n <lJxtft.'\.'ef La:. aiuigdalas linguales :.011 de <li3Juclro pequellu. pt'f O
~·01r10 pun tos purulcnhli. en lib runígdalall (am1gdalit1ll). "ºª' llutnt'rOSru. q ue la.., Je1nált.. Se sitúan t.'n la b.i.'°" Je:.• la

FlGURA 14. 39 ~i\l'Milu tle una placd ~fqn«o t~~INO'Úf~<m b.v.tc.ri.n filgoelbld~ AhtdL"«t ói! Ju~ lllrl<lt{!qOShl» lklíotit~. Ouuim1bkikd yatul de tdoidina.
G1<111d•;1;:ier1.u.)

booksmedicos.org
.. En:erc.cito
Histología Básica

lin:ocitos a y T

Conducto _.. Circulación


torácico
FIGURA 14.40 .t.tllVldad lmnooit«ia dd d.~ino tklgbth Lis cdul~ Mde~ ;,Wcas di? ~)<el G:1ptwo1n .mtiger.os lk> la h¡.r inl~I ylos t1Jn~fieie11 tldcia ~ li:lfOdlO'S, b lltd-
(1iifJ9us 1&.t~ tttJIJsckll61bcds dd'J!tc!!I~. t.l hn~ lll'i:J: ~lb t1n tipos ctlulirt'l ~ e;nn ul>t1 bnkiat(lf) en 0!1•1> lugai~ sob11' tud~ c11 t.J p1f.lllill ~ dd l!!l<!)IJno. ~us lm!ootos
B~ Id muCO!ocl ct¡qir.m pldwxit~ proi:b:tores ti> ~ ~lg>. Stul1UfJ o S~i Los ~smeoll)) di' IJ mmbSd dcl lotobnG pnidutt'rl gr.Jo C.JlUd!ld dt «..(ltul'!p~ &bido .i h l'Xttn~iisl
rn
dt' l'SJ IUUlth!I y~IJ {)<Odmidlld Wfl ítlbgt'fl(lj ~ce ~Sllfcdxcll tQ (f tubo d1ghll\'O (tlll t111.1 <ilinv:nll.lS.

lengua. )' la:.. recubre epitelio c::,tratitic.tu.lo plant1. En t.'a d.a p;¡_, ,J..·... TG t't ul.: i\1td1.t1l tmmunofugy. 10111 lJ. ~{cG1aw-Hdl,
an1ígdala. e l t pilctiu Íünna u na 1nvaginac:i6n que i.c profun· 2001
U"f.t\\'l>kf K: B-..dl J1l1~r.:Oh.lhu11: d••m:l .~d..-~t"'º anJ 10::111\tu\:. 111
dt1..i mucho y llega a lonnar una cripla .u1td.1uJy:.).•!"nt. ¡\'¡¡/;ot( JYY6:J8 l:i'51.
R"\' lob E. Ri!1Uu\ ~k~· ~fJ: f.~·rJ.. 1\1,_..: G)I .1 bki1.1d·1h~11 1\US ba:rk1 Ul>U)l(
.. Bibliografía dl-'\.lron <>¡•J..¡u..• 1.1:1 ...:b. J l:.xp Afed l')l;2; JJ6:4M.
S:run...~Lin1.c G, Peus FS: Hs~b ,.·uJ01l1..!ul \<."!tul<:. <1ftho: 1'3t l)'m¡.ili
nUdt!, ;l I C:\ i<.VI Jtsd ;l <\UC:l>11()11: {~ thl"lr :l<.11Yll) ;,Ullig~ll l>f.'•'tlll,,.!
Abba:; AK a al.: Ct-!1'i1fur t111d AJt>Iet.ulur f1111m.u1.t>l•>g)'. 2nd <J. 5:aun- ,.t,w, Utt l%6-.243:S9J•
.Ur.s. •'000. Sl.:\•rtt• SR. \\'eb.•OlotO 11., lSut<.hcr EC: Oiff..-1uu..:~ 11) the llhf.1al1uu
AllX'fl> a 1
t'f ;,f.: Tln.· l.UUllU(M! >Yl'>ll.:'m-1n: /lfuJi'ndt1r 8iP. t>¡._'I' ti/ lllo'C..tll
oíB ;and T l'f'l'npho.:.n~..: 0~1 l·kk\.t1~.: lü.2h.1:;Hlon m 1•111) ;auJ
.irJ eJ. ·Ga1l.u;J. 1991.
th,,_. iuk of l~·1uph<1.. tll ·l:11Jo1hd1.tl .. ,U 1u.ug.nl1m11. / ltt1n1unul
:Ubl\ ll P•f, \\~)!)J Kf: J'1111uplbuJC:i1/11lm ,mJ ftll>!t1ud1Jr lnm1ur11>l"S)!
IYS2':1 28:KH.
Ox.f1wJ l.:111\:. Í'N!>S. 1993. r..,u~h DF. '!Jr.:nl 1: lif,·!>p.u1 ofl'fmpln)lVlo:!>. /m,,11111Jl Ut.- 19!15;
(~IJa ~1 tr l!J.:0rl8,in, 1u:i!t!.ro1.lio1l, ;¡nd aot1~1 \ prl!M'rtlul~ fllno.li<lll ~1{
1-4;2.52.
d~:ndrltk "'dh. Curr~nf Opfn '1ntuunúl~) 1997:9:l0.
(Jtnia.11 H~: Tii..- l.11ul11~\ óf tl1.: 1m11\u11l H-'l'º""t>. (AJ\·JA O<w.
\ 'uU, J•. )(~~·' l.~1: llll hntolui:;l uf 1~<.19'.: h 11tph m)c.k:i.. :\111 I Ssirg
Pll!livl 19Ai;l l :~b6.
l'J'il1:268:27\IO.
\\tdgo:nl DA. Bl:.J.'od.: fE: lnh.'t'atltt)!h b~l'<n't'n die: n\'u s\•~11do...11nl
Dan1dl J, L11J.a...h H. ~al11n11>1 ~ IJ: (1mfüJ111l)- lu.:.:\Jtt.le.t 1dolt Cd1 Bwlüty. 11uJ u111nurh: •r:.k1n~Ct•ru11 1 011 h1.111:11111k:.:..nJ l•'\.cptu¡-,,, /n1mwtu!
2m~ ..:.d. Sdenblk ..\1nl'r.~au BooL.. 1Y90.
ue~· 19S7:lOO:>Y.
H,,,f"wt EO·f: ~!a..ropltas~. l.:u1s,.:rha.c1-, ..dl,,. 1n~1-J.1t-1t:111ns, :utd J...11-
J 111!.. ..!••óM)I'~ ••di,.; A MJJUUl.2f'<. Atlv J:.~p Nlcd 811)/ l W\2; l oi9: 16J.

booksmedicos.org
booksmedicos.org
-
.. Introducción
[] i.iSttrna <ligc~li vo :.e t'Ompuuc del tu\Jo J1gci>tivo (c:avi •
Histolog1a Básica

tran:.funnar en .:.c1n1M>hdo el C011lcn1J o de l.i lu1. c.iuc no


seo d1giriú úd tv<lo.

dad bu<."al. c;;óíagu. esló1n<1go. 1ntci.lu10:. Jclgado y gruei.o)


y :o.ui. gfá.ntlulai. ás<H.iada..: (glán<lula., ~lival cs, higa<lu y .. Estructura general del tubo digestivo
pointrcai.). Su ÍunciOn e:. oblc ncr lál> molCc:ul.t." 1u.•t.'c:,<tn~ Tü<lo:. lo:. co1nponcnle!> Je1 lra-tlO dJgc.sth·o pr-.::.t.'nlan
para e l tnauh.· nunicnto, él crec:1n1iento )' lai. <lcn1ás n ~e· o..lerta..., 1.'aracteri:.lit'a:.
. c:.trultur;i.k-s én <:ü1nt'tn. Sc trc1.l:J de
sulá.dc:-. cncrgé-1.Jc<l.'> <ld urg.aJ11:-.nu> a p.i.rttr de loii alhncn- un tubo hueto ton una luz de <lián1c:tro variable y Wld pared
ttti ingerido:,. ~(()ICc:uJa... gr.lll<lc.!>, con10 pr()tcina.-., Jipi· JOrnl<1<la pór t.uatn..l t·ap.t!> t.liJCrcnto-: rnu<:osa, s ubmu<:oS<t.
doi.. hnlr;.ito...:; <le <.'arbono c:omplcjoi. )' :ic1dus 11udc1.:oi. l>C n1u..;eular )' serosa. La cS.lnl1.'tura <le esa:> capru. ~ resunlf: a
deM.loblan en molécula:o. 1ncnurcs que .s;: abi.orlxn pur el c:ontínuru._iún y :.e Hu:,tr.i t-n la llg. 1S. L
rcve... ü1nicnto <ld tub~' <ligc.-sth·o. ~ubre tut.lo en e l 1ntc:,llll t) La capa mul"OSa ~ tu1np<lnc- d e: .1) un revl-sllmicn ló
dclg.td(). [ I água. las \'tláminas )'los 111incralc:, La1nbi~n $1: c:p1ldial; b) una lámina propia Je tejido c~UlJUnlJvo la.'1'.0
ab:,orbcn a partir d e lo.-. aJi1ncutoi. 1ng<.•n<los. La capa 103:. c:c)n abunJ.anCla de vaso:-; :.ánguíoeo:-; }' bn (<it1('().1¡ y celuh1:.
1ntt:rna J t•I lubo d igci.Livo es un<i barrcrc1. prott·~ lor.'l entre nulS<..'tll.trc!> hsa... (.i. \'ele:-., l:.unbíén hay glándula.:. } tejido
el <:Onteni<l<) de la lu:t. (1nedio externo) y el medio tnlenh') h nl()1dc). y l } una n1u.o.cular de la ntucosa 4ut· sep:<rti la
dd organ1Mr1u. capa n1uc'"'ª J e la .:.ubmucti...a y. ¡.>or lo gcncr.d. con1pn'11Jc
La pruncra etapa del procc~o cuinptejo tunocidu turno d e~ l!Ub~apa!> <lelgad~ tlc céluJall mUM.ulanoi. hhllll. una
digei.l.JUn !'>'l. p rüdui:e en hi l.>01.:<'l. <lon<li.! l.i. :tall\•a huntt!· ¡,_in.ular intt'n1<1 )' o lrJ lt>nc;itudinal exte rna. C.w ~ub1..:apa:t
dccc el ahmt•uto y loi. dicnlei. Ju Lnturan pdra fon u:.lr lro-· pru1nuc, •e n el movhntento d e- la (._1pa n1u<..cl:ta, con inde-
zoi. menores; la i.alíva también inicia la t.hgt':.ti6n Je lo.i. pct11Jcnli.;1. de i>lro.... cnuviuuC'ntúi. dd tubo dJgcstl\'O, lo que
hi<lratos de c.:-arbóno. la digci.Liún co ntinúa en el e~túrnago awncnt.a el 'ontac.to de la nLul·osa con d ali1ncnto.
y el intestino delgado, Ü(ut<le <.•l aluncuto .i.c lr.tnsfom1á l•~ <."ápa submucusa se c:cnnponc: <le b:.'Jtdo t.'t>1lJUJ1tivo
t•n .su.'> con1poncnté-:. bá.liJCC.b {a1nino..i.ddo:>, tnono:.<u.'ári· con n1u-.htb \·a!>C):t ~nguínt-'C.):> y h níáttC()i. y Wl plc.xo nc.r..
»
doi., ádc.loi. grá-liO:> librci.. nu)núalilghcérulc:.. Oln)!>) )' vioM> ~ub 1nu¡,;o:i.o (también <lenomu1.u.lo plexo tle A1ei:.~ncr).
i>C ab:.urbc. En t•l 1ntc.stino g rut."Sú ~ absorbe agua para Adc1ná). C!>ta CO.pá plli..J(·Cú11lt-nc r glán<lula:, y h.'Ji<lo liníoide.

Estórztago - - -

Seros.'
lt,,l},,- '---- _,_--J_ C..~a rr.cscuhr
lo1'9~udina! exi:ema
- Plexo m'efltéricc (Aue!b3.cll)

C3;1s rnuscu'GI
cirourar interna
- !
J=-hrJ--¡fl,/J../.~ - SUbmucosa
._ Plexo submucoro (M&issoe:)
v...sos s..'\nguineos de la subrr..uoou.

1'>Jóal.ilo linfático ,,

booksmedicos.org
15 1 Sli1ema digesuvo

t "''""t"" ntux:u..l.M<.'i.m.timc<.Clul.i_, mu'"'~ l~unm­


uJ.&., en C>f-'iral w\~ m &.n. wb...&1"-'· Jr: ~uado UlO la
Jt~.. llolO Jlm''"-'fMl [o la.SU~ Jn.l\. tnlcrna (1,.n\..Ul.t •la.
il0 Hlstologla aplicada
..
hu 1. t. oncnui.:aun ~ \c.'!'" on.:ul..lr, en Ll cAlrtn.a. o.. m w """~
nu~ "-"' r.m~. longatuJs.n.d. fnlrro.t..'i J.._¡., 'ul.~41~ ~~a.
,.......,_..~''><""'~
(ft • ,ua.D UMlle "
J.mferm<dlifct.ilw9'11er..i.oo.
pcr rrllk-,"O'J""' lAtlll 1 Lt dibtc~ 10$ ¡:trl!JS tlCl'f~ del , .
d r'C'~U 11c.r\ iow mjcntrrko (o plewtie A¡,¡cr b.ida),. ltj1do digalfyo nWI ti.ui1itt•ltr1.idm y mudw:s ~ Wl5 neuron.l"i. dotrul
1.onjunl"o qu~ c.:unllenc va.so... ....-inguin..:o' ~ J111l >1lJ..:tr.-._1\J.1. da't. Uo 9en1•111 t1.uto1""l dt tnot11ido1d ton dllar.iuone\ ft«u<·nh'' r11
IJ\ \.HlllN1.1•.tunc.·!i Je: Ll ..:a¡J.l mU!->t.:ul.ir, l:)t..'n~r.141.L... r 1..ounltna· dc1tJ) «'QiOU t~. Adcttlif!\ d tllbo dlg~t1YO tl'til:t' w1.1 g1i1n t-lll'hd.id
du.\ 1.)1.11' lul! plexo.~ ncr.•10:.0:,., 1111puh•.1n y111c:-ld.l.n c.~ ál11ncntt1t dr fib1.1~ .,1i1lc111• ftttvl())O Juló11omo. yt$J d1Slflhuoon Wfllti.bll)t
Ull!.CfiJo ¡J lu 1<1-'b'º <ld Lubo Utg l'!!l l\'0, r--~ pll'Á0\ )IC t'OrllpttM con ti\ 1•fl'llt1\ que dol'fl(ildl:n.a t'I ~t1é~ rruodon.il ltClbf~ er lti1<10
n1.•n l1r111"11'\1..11uL"nlt' Oc agl11.1 1lol.•ra1.:1un1,....., Je u:lul.L., 11t.-'T\ 1u:...i. . ga~11 of'lthl•'1JI frl\C>ITll'l\.ll n:i.)' ttllnirn l' imp;:i1L111.lt en 1nr01llrlol
(~*Uftl0.1..\. \ &M-er.ili:!io n1uJlJJ-" iJbrn) <4U~: k1nn.at VCqu1.'llll.!>- p~lco~•Uu.

H'Jl&ft1.1\ JW".WDlf'Alc.."<b.. l~na l't."J Je ¡ ¡~, rrq_y.m¡;lu~ ~


r."~·~-Wundanto Jd "'ton.a nt..T' 11Mot1 .wlulkllnv
' .;,lcwl.6 fibr'" \('ruonalo ,·~a-A--. f"t<o1hd1l.ln W. UlmUlU· .. Cavidad bucal
,;;a..H>n cn&.rc ~ g:¡ng{Kb.. l.aan1.LJ Je g.&n8'11h •lo l.w~>O
Jd tubo Ja~""'''º \dJ'labk, p.-:ru••n ro.a.' nurnc:-nbl~t'n Lb la u,kLJ bu...&l v: h.alLl K\.\."!ltKh de q:itldtu e..trlUllK.oa.lu
rci:;ldllO ~ UIJ~Vr m..lltbda.J. plcu" qucr.tltn11...lJo u no, M:gun la ~.óJutL 1..1 "-.Jr.a qu.:r;a.
1 J &-en>.!-.& t.!>t.á Íomtitda por unJ t..i:pJ lir1.i i.IC' lCJ1d.o con · h n11.•ula rrolt:l)t.' l.1 tUui..u~a bw:.af de .agrt"S10flc.... tnC....!nl.....b
JUílll\-11 Lu•t. revt'stida <le ''V'h-·lio M11111lc 11l11r10 1..uuuudo J ur..uitc: l.i rn.~1olh;•.it,._1t•n )' ~ l.i. obi>er\'3 en la cnd.a )' d l'Jlad..I'
1.lnno n1~obdio. En la 1.a:\'idaJ ~bJ 011 11 n '1.I , l.i .;.cru~ que <lunt. l.J l.in1u1J 11n;rlll ~t.~.. litliíh <.-unllL'tll' \ .1rl11.1o p.111tl.Lli
re\ IJ1tc lo.. úrgatJu, ~ <lt>rh)n1ina p~·rilonco \"bccraJ y M- r !>C aror.i «.k· IU..lflCr-.1 dlrect.a. sobrc: el pcnc~lhl, El CJllh:ho
t.nnl111u•l 1..on el mcknlerio ( 1nt"1 nbr;1n~ J.._,tg..i.J.a rc, ...~ud.i. HQ qul!ratiul1JJ41 f'C\'bt~ d ri.\JaJar blanJ._,, fo, fJl~l tJ'i 1 ¡....._,
pt1r u 1ic....(1lclltl cu .unba.., i.UJ"'t!rh1.u")), 'ti.le 'º\tiene lo!! anh."1.. mr:¡:ill-'l!I ' d l''"''
Je I• bc)(..t. La l.lnn n.1 prur1.i llc:nr l'-ll~H.i...
lino .. , v 1.t•u d ~rituneo pvietal, unia Uk:mbr.uta: M.'Tosa ~lmJaro ~ 1.i.. ck 4 di.·nnl!I ,. !te' ..uutinw .. un lJ ""uhntUi.O....
que R:\ 1..1c Li 1\ID.J de- la 4.-it\'lJid .!bJocnuW. Srln L"f11~0. que: •.ont11:nc ~nJul.n ....W"·~ mmom. t.U)'.t Jt,tnl""'-H'-1
en to.., ~bo\ m que d uro~1 dtgN1\o ~ unJJo .i l9ln» o J.ttuw. ÍJI le.., wi_,...._ h.} un.t tram.k.'lÓn Jd ~pKcbu bu.,.__01I
~l'\Uolru..l~la~~ ..u~lt!J'C'"-tlftWM iild\ cn· nc.1qtter.!t1ntr~1;J~~Jcbp1t.i.
Ocia ¡¡;rlk.-w. coro¡..~ pc:n- lt.'11Jl) c:oruunU\·,i' l~iJo ildt· [n "'º 1..cntn•. d p.iLufJT bfando lortlll'llC rnu...:uln
ptrw, ~u:e t.'l'tlllcrk'll \ª""'°} lk"r\'~. ~1n 1,.of nk°',•teho. Wi..t oln.:illt C"'luclctk.o ' UUI~ gJilnduLL.. mu..t~J\.1l...
1i..1J•J \!: c:..t.blc1..I." durante U entbrtu1:1,c:11 ...... 1... M.);W• 1.-I M.'8- ra:. ,. núJulo, l&nlcnJc'.l t:f1 l.i ~ublnU-.tbil.
ntl."nlo \> "" orlcut.u.ión.
l 1.1s rr11 1..:1pJJ~ iunCHHtt::. J t'l rt.'\1.',.lllHU:UtO c pitchaJ dC • Lengua
la Ulllt..0 1>.1J cl lu00 JJg~'Sti\'o Mln: rropo rt,.il)Ol.IJ u u 11 b.urcra
L.a lengua 1,:11 un '-.Olliuntu J:c: 1nU:.culo c:.lr laJu '=M(ll~
pcrOlCJÜfC "l'lc,livJ cnlre d ..o nlt'I UÜl.t ,J¡,: 111. ful.)' loll. tcjiÜo!!
dt>I tH\l,.i.n1:.nn •~ IJliJ1tar el lr.trup11rté \ lJ JJgc11l1011 Jt" ltb
l ~lKU l"C\IC!>lldo ..JI! U.OJ ... ,,J 11"1Uí:O.!IJ i. U)•J. t"i.lnu t ur.i \'Jrl,j_
:>tgUn la n·~hJU. L..L11 hbr.a~ m u:.i.ula~.!> !te t'nt.rc1.r11.1..m en
itlunélllil\: rrolllll\it."r la alnon.tUn Je hlo) llf'\l\.i~t..b dé C'.!>la
lfO pliUl O\ ) ...,,,t.ln ia~ur..J.¿,, en haco 1i>ep.JraJu, ror l ('j1Jo
J1gc--uon' d.abur.tr ho~ que R):Ulcn J.a. M.ü,.-K.L.J dd
..m1Junl1\u. l ..t 1.-..pa nuk.UY ~ halla n1t1~ .ulhc:nJ..a • La
'-1..td'lt.a J.i~,n. .\1,!.'Ull~ o:.Clul.lJo ..un1c1uJ.a.t. C'l1 o.la~
~uLtur.s l'"í'fUC' d t11-.Jo &.OO_Jtmln·" de l.i l.inun., l"tf\J
rruJu..'"9t tl'k'O para lubrk.u ~ pntl~""-"f
pu pendra J...., np.kl°"CflX' lu.) mire' lo._. lut.:c<o rnt.N;.u~
c.1.. ,.n..i.r que .. limm.. !"',.,... k....!v...ta '""" por
la:..~i....c '\trolt.d (1nlcr1t'f") tk b kngw o h.w:. mr.:lllt.&'J
J~1Jd t-¡-'ltdau.o una .runa 1:.onJbunJ.uk.1.i<lc u1.&1i.-rüt.a·
que la -.upcrh1;.1(" Jurwl t.'i lfl'l"Sular. nxubl-('f{.J <n l.t p.arlc
go.. )' 1,."tlul.t.1i lutlu1tk).. al¿,•u.na:.. JI.! l.L.'1. 1.UJk.".'I rruJu..m .Ulll-
antcn1.-r por \HU }l.fJJI \.J.JllJdJ.d tk dt."\'a.. lUllt'' pc<.¡U(it~
1.1.1..:rp11., dt" 11a.u1cra .:h.llva. Í--MY.-o .t.nlh. llC'J~h. en 'IU 1no1~·oria.
Mlll J.:I Upo Jeo 1.i lUHIWUJglobuhn.i 1\ (Jg.\ ), \&UC \C ),C(.:f'C'l.t
dt'nunun.1JJ.., pJpU<il- a lén,o po:.tcn ur de l.1. "llflil.:rll..._tc
<lor11al <le l.i. li:nguol 1.•!-tJ. scp.1.rudo J e lo.s tfth tcr... tu.. J.J1lc·
h.1<.i.1 lu lul u n ld.t ;.i una proteína ' IUl• p1\1du1i.c:11 IJ.\ cl-luta.s norcl\ por 1.111.J n:glcin en lorn1a de"\ ··: Pt1r <lt'lf1h J e \!ll..l
cpudlalc., del ren~!>Um 1cnlo 111ft:!>li n:d E:.c 1,.u1uplcJ~ I (Slgi\) reg.1ün, l.i 11u11o1.·rt1'-I'-' llnt;tJJ.I pn.-...cnb protu hcran1.-1..._, t.0111
pn.1Ci.~1i.· 1.1•nlra 111vasiooc.!I \ 1.-alc:. y h.L1i.h:·ri.an.L1o. l.J SlgA
FUL"Sl:I:. rnn1..1pJl11 ~oh~ pt•r do~ u~ <l1.· .i.gi.1n1t·ru1.u1111,... ._
1-fUc.' h.a) cu lull ~1!>1ental> tt<.p iralonu. Jil)1."\U\'U ) utm.in o llnJoulo: pa.ruco~1, grupo.!1 de nódulo)!.) .:unig<llll.l) ltngu..1-
l.'ii rc1.hlC'llte .. l.1 dc~-:,.tlón por b ..,. <ntJtnJ' r1 l'"'"''lllH...d>; l"ll Jo.. m l.b ~uc 1011 nuJuJc"' lutlátu:ui. !>e d ..wnuJ.t.n en ~tflllt .1
l\Ylloñ.UCl\\.W. pu~ l~ltr t..un l.i\ proluloob rrot•nto
l<b ln,~g1n......h1rta J.: La upa muCUlWl tknn1runiciou &."J'C.b
t,."ft ·~hu.. .\Jrn~Je Lb<.éluf.b~Jck'n ... pc~ m d w. . ffi g. IS.,).
i..-uJo. '.uflh.cn tul nódukb lmk1klñ en Wl.i.rnuw. ~ >
it.•n La i....., .....ubmu..o!><l~ pruh."'0'C'fl d ~tt.,n"M• l.1unLot..uu
it.of cpllcli••I J.c l.l tu,·.:i:su)n 00.1.t~n.m.a. U nc"'"-"'J.J Je: e:..c la!. p;a:p1L&,., "''" d1,._"\.U.kffk'i> <ld cpttd:iu l'll,.J >l.i lJ.muí.a
~')ll llUllUIUlllllO t'~ oh\ ta porque to<lu 1.-I 111h:ri.or lk.i tubo propia_ qu" .u.lopl.in Ji,,..._r..~ Ju~} Jun.. 1...1r11..· ... I f.1~ t.U.&.·
J1g\....th11 -<it1..t>plo l.i. cav1daJ bu..lll. d t:''llh.l~'f.) ) d 1,,; u1.J.I Lro Lll'°" (\·C.a.>< O¡;. 15.2}: ldJtvnru::.. íung1lom11:;,, foli.J.Jii~
anJ.1- c~1.1 t'CVC'sUJ..1<le cpilcho :.unrli:, b.hl¡¡ulc \'Ulllt:'rublC'. )' t..d ltdJúrn1cJ1..

booksmedicos.org
.. Histolog1a Básica

fj :.cr l1un1an() e:. ..:ap.u. Je pcrdbtr por l(J nit'.nt))> cint.:o L<tJj.
dadé:. de :.abor: :..lfádo, á1.. ido..duJcc, a.inar¿,o}' unu"n1 (cénníno
p~puub. que pul.Je tr.u.luCu"SC c:o1no ..:.ahroso" )' ~ aphc:a para
t4 :-.ahor <lel glt1tan1alo n1011WK.l.ico). Tt.X.!..u. C.\a:. nmlidadc.-.
se pcrlibcn en toda... las n'gioncl> de la lengua qu:.- runttcncn
hütoncs gustalh'C>S. E..'o:. b()lOn~1> son O.lruCluni.' en IUnna de
P.,,<'a ..:cl.dfa (Og. 15.3} y l<l<la unu t.'Onticne éntre 50 y JOO célula::.
fungifoor..e El botón lit" .;pfl}'~ sobre una l<imina ba.\al y. t.'11 s.u pur'-i6n ap1·
cal.~ <-'Clula.s gu..,ttttiva.;; utnen micruvclhhhLtJ('.!> qué :...e prú·
ycctan por- una abcrlur.1 dc1u1nun a<la pc1n) gul>ta!ivo. ~ lu.:h<lll
c:Clulai.. i:-utnplc."ll una Íun\.'t611 gustalj\'a. n1i<.'ntras que olr<u. lk..._
nen furu.:iün de M~tén. ta~ cClula\ ba.sak,_ u1\.hJl"rcnciadas :.()U
la:. t."ll L<trg<ttl~ de rq;i.:1n<:r lodos los ttpus ..:dulare:..

FIGURA 1S.2 Sup:riórli>fdkng:um1.lrtgbl<tftdnaaldY~Wl,,111reld~~dll·


llJbyp:¡Sltri:Y. KIJtur.eh. ntd.i~W!llt~b)illll~llSlngwles.ll~~i~yih~~

La:. papilas filifurm'-''S l icn<.'11 JUnncl éónic:a alargada, wn


numcro:;us )' ei.tán en tudd. la :iuptrllde dori.al de la. lengu~ :.u
func1ón es ux"clnka~ de lrkctbn. Su cpitdJo <lt' n:vc:,tinut.•ntu.
que." no t.·onlicnc bolOOci. gu:-.w.tiv°", es quc:r.1.li1n:1.ar.Jo.
las papilas fungifo rmc)> :,e asc.•n1t'Jl!ll a hongos o setas,
con ba.-.t.• estn."t'.ha y una porción i.up-~nur má.-. supcdidal
dilatada y hi.a. E:,.tl!:. papda,:o,, que.• ..:ontÍl."ncn poc.'tb boto·
nci> gustall\'O!> t'n la i.upcrhCtc i.upcrior• .:o.e dbtnbuycn de
1nancra irregular entre la:. tle Lepo blill>rn1c.
La:-. papilas: foliadas t.•.:.lán pot:o d till.tr0Ua<la1, 1.•:n lo~ sertil-
hun lanu:i., pero 3t' haJJan c u conc:jo:. y n1ónO.:o.. C..ont1c n ~n
1nud1os b(lton~s gu:,iativos ~· M' <.:oinpunen de d()!> o mib.
arrug.¡1:. parnJda.-. ~epa.rada:, por :-.un.:os c:n Lt :.upcrl1e1c dor·
s.olatcral úc la lc.·ngu.i..
l.a:. p.apilas caliciformt.'ti son entre 1 )' 12 ~Lrut"turas ar-
cularc:. grandci., i.:U}'a.-, :.upcrlld<.•:, .;pl<1.nadai. l><!'cx.liti1t.kn p•ir
cncin1:1. <le I& olr~ pápdai... S.:.-dislribuycn .c.•n la región de Ja V - Poro g-..ista:ivo
lingual. en la pclrlc posterior Je Ja lengua. ~fuclM!> glándula¡. ---------- tv.::croveCosid~
i.cro:>ia~ (glándulal! de vun Ebncr) i.t.'Uctan ~u t::un1t•n 1tkJ <.."11
d 1ntt'nor Jt.• un a dcpre:.16n prulu n<l.t 4uc ro<lt.•.t t:ada papila.
[~ d1~kk'1.n Snrlilar d. un Íthl> pcnt~ilc u n tlu}o t.'Hnllnuo
de liquido :.obre un.i. gran \.:a.ntit.!ad <le- boto nc:. gu!>l~llh'oi. a
lo lar30 de la:. i.upcrfici ~ latt:ra1c:. Je c:,ai. papil~. L..-..c Jiu]<>
es importante- en la cliuunadón de partículas J1..• alhncntoi.
de la a<lyac:cn.::ta dé f().,. botone:. gu.\lah\'OS.. par.:i c.¡u1..· pul-<lan
n:dbir y elaborar ttUC\'()!> c:.tírnuto:.. La..-. glándula.\ .:.cn"l:.a~
t.i.mbién secretan una lipai.a qui' t.':. probabfc que.• pre\'t:n~a
la. lurmJctón de una t.·.np<i ludn\fuba sobre lo:. botones gw.~
lalt\'l):,, lo que podria pt."rJlU.1tt.:ar .:.u fundtin. .Adcn1á.:. Je: ole
p:.1pd ltK·al. la Upasa lingual es aeti\·a ~n el éStiunag,o )'puede
digerir hai;tl! el 30% cltt lo.:. Lriacilght.:erol c~ tk la dictd. ( ) tra..-,
glán <lul<b 1w1.livale:. me1u)rc.-. <le !>ei.:1Cé1~)n muCó.:.a. dt!>pi'r:.á!> B
pür l:t cavidad bucal, altUan de la m1~ma manera que l~i. FIGURA 1 S .l N~uGÍU!tQ'.lar~dl!un~~~LJl1ra9nqr.madu~ll't1d~
gl:.Uu.lul.t.\ M:rt».11.i. a..\OC1adru. .::on lili> papila:. calic1tonnt.-i., en bposulub!O fdijasba~gu)Lllmu ••&>sO'iM!)yfih1.i~ nmlU!.aS .ifmuies ~. dl'S¡!Ut$
auxilio Je la Jun1.16n lh· boto n ~ gw.lath·os de olr.JS. parte.-. de dde,bmulo. t1dnim!.m.LI infomucr.a'<Cllll:fiJI ,i l~r.Eu10.'U~ tmtrJles.i\00.du um l1pe1
!.J. boca.. por c1c111plo, lo:,. de l.i. p<)r..:1ón a.nlcnor de l:t k•ngua. ttpión dd9'Jlf.O. iúb<1ó611:hurut®liru etlliua.. fiMn <r.mlll:b)ibn.ii;t:nik M.r.~uu

booksmedicos.org
15 1 5ii1emadigesavo

' Pua mh lnft><mad6n


u. - '!"' .. - .. i. ..... """"""' ~,
"d~l!iMI pc1 m ~ ' ~ CM \a\ t«tphlft ?oZ~!ltmn.
.ti!pll) 1y11ft\1.1 ricnbwlw~ ybüw1r1.i•.,. ~11. 00
ICU$1lllln ~ unm • ll!W protc1D1' :~11>1du111•) y K'qlNI l.i .Ktt*lild
dt t'1111k'\ IOrut~ qoettutdL'lt' • l.i dopol111iudOe dt Ln t(t.lla~ gia
11111o.1\ q11r .a 1:11 YC?, liberilll n~1t1Uo1mMl\OIO q11t e tonulJn fil1oi$
nl't'llO\d\ o1fo1tnt~ \fiq. 1S.3). Se ucc q~ tod.I l'\tlmuto gu\t11livo
9Cl'ltll un p.11tón Urutu de .ittttd.id que .ilMI'<• mulhil\ ll~'\lrolld1, lo
q1.tf'lPllCJn.t Ll:dhuinuniltion de hn wbof'ft. lm 1tccpl01l'\ dtl ~bur
Mido pl1tell((en o1 urw t.um.11.l qlll! \e ultul.i q11e tlcnt ttltn! 40 ~· 8J
protr11W1

• Faringe
L.t Llnng.c l.UU"'-ttu~e un.a n_"S'uu d4: tr..~tl.ton cnlrr 12
1..o&\·1J..W hu~J )' d J't'j,tO <ld ~l ..k'ln.& J.¡gi...-...tl\o, )' mlrc Lu•
.._.,1J.i.J..-, n.i!o<tlb ~ d nsto <ld 1ibtt:1u.a n."'p1r.1h,no. Su
!oUl"'='li-.:1c interna C1Jt5 n.•\-c~lld.L f'\4.N' c:p11t-lio ""'Lrabhcado
rtiano no t !Ul'rlllilu:t..HlH t'n la r..·g1Ú11 que \t,: 1.1)ntlnuJ l·on el
..:~c'1l¡1,g,1, y 1)1..11' cpild1ú seu<lO<!'stnHll h..uJo t.Jlf11dr11.o <-iliad(),
yuc c.outic11t'.' c:élula.~ ~'a111..tlvm1C'l> . e11 l.1.ll r~wonc" "cr1...tn..t.'>
,¡ 111 "-J\IJJ.<l n~L
l .t litnngc <-onlicnc.' l~ mu~.J.i.1..L., tür . t4J. La ruUJ..ol!a
FtGURA 1S.4 ~111ri•ttvg!Ulidt•di!l&t.....-. ....•d.___.
- . ~,.,,.... ... Mlln:J<la"'~n ""'"<1:-.
l.uinc;c• 1.ambten ltt'nt' nWl.b.b sl•nJ.ul¡¡_~ ...Jn al~ tnéUO--
n." t,,k \C\.ínlUO rlllkt~ CU~ lol.lllU"" rn>f".t• c.tmpuola
!"~s.....n ll?QJ
Je t1;"11Ju u111fW1ll\u. l.tb mu:'loc.ul(~ 1o.OCbltt\.lurl-...) long1lU·
J1n.d'""... J.: 12 t."!.nng_I! \t" l0i.clu.m moa. l\k.'U .l.lum. ~ ota
"'!"- lJ\..) «tfl h.t1,.('\ t:.fUL"l•Oj,; dt' hbr.1.'o cQ!.a~w:, m."'-"fl~J.a., l"n t-i
crmento} el lnk'"'' iah-"t1•M. que 11_1.tn d dt..·nle '-tt11 l1rn1c1a
• Dientes yestructuras asociadas .iJ al\'t'Olu.
1 o llllrtn.;il e" que loi. scr~:t hurn.11101; .11,lulto" k•ngan 32 Dentina
tllcnlc'I pcrrn•tnéntc).. &to~ se: dhlrlbu)'Cll cu <los ur..:()!> L..i. dcnttu.i '"' un 1c11do n1u1t'ral11..ado n.1o1..\ Juto que el
!\ÜU~trt1o.O'l hll.:itcr:!lc:. e n lo:-. huoolo 111.uil.1.rc" )' 1nandi.· hut'w.. Jt'L11Jo ¡,¡,u "11ntcn1Ju nw.:. dc\'ili.lú Je ~ l e' J'-' "'Jl1.h•
bul.lr. "º"
ll.,.bu c.hento t'n 1,,.¡J.¡ 1;u""-Lro11lh:: J.1h 1n1..l'll\'Ult.
(';'~ Jii;!.I ~~· ''-'"º'·Se ~umpune pnn"-1p.1.br1ic:nlt: Je ltbn
wi t,..LfUn..i. Jo-. prtm<ila.ro " lrl.,. molJfC"'I pcrnuncntc.~ :\ U.a... de ...~eu-.1 Upo J. gj&tb..utun-Ogl~ar111>< llWorrult'l
\t'lnlc J...-~ Jic:nto lm J'f'C\.a.IL-rl diente; dtdcluüi (de l14. knlt•ll{'1Ju~ )- ....ic.-... Je 1.-.d'-.lU m La. lurm.1 ~ crbl.ak..°'
r.
l«l1t 1._J) rN.t.nto ( molaro pcnn.mcnln) nd ltC'ncn pn-- de hidsu:.úq•lll.11 I~ oduntobt-utos, c.dul.n lút..ili1.W.
""'~~ Ja.....llllb. et1 U pcnJctW JI: J.i J'• .tunl.O C la Jcnli"L. trq:tL~·l1 l.t
t:..J.t J.i~tr IJmt' una parte que te rn.~'C\lil )'U" c."'l'kUTI.:l m.Jtnl' '"' ~uu J.: U Ja.Un.J ' º A 15.5 )"...ll.6). [J u&-trt·
l.k J.i. tntbt - IJ. curona- y unJ raU o u1J,. ~L.-h.i:to ~la CULia.. tof1l°"'tu '"-' u1w .,,..:ful.t .i.IJT10-:u.l.i que J~~l\_.a La J11.Lln1
que lu h1..i en d t'OWJt' O:!.ru J~nolll11lo1Jo ahl.!olo, unl' urgánt"..1:tolo11ohre l.i ..urcrlide c.1e l.i denl1n.L f...'ill! ......~lulJ,
¡'Jr.& c..iW diente lfig. 15.4). l..l lUll!ltJ C!itá ri.:c.ub1t.·rta Je prcl!CnWJ1 c'lru1. lur-J Je ~t-lula!> polJn1.ad.Li. 114''-rctui .,, Je
u11 lcJIJu n1u1crah1.Jdo en c~lrc1 uo duro ttuuwJu ~malle-, prole1n.l\>, c.011 ~l'.¡nu l 1.,., d e ~c-:rc.~ión en el 1.1to ¡\l,l\lll.t ~1JU
y lil.' ri.\ic..ci. i)t)r Olrü leji<lo 1nhu.•rJ.bZoldO, 1.·l ,c1nenlo. ll;;as 4~..J )' UH nudl."0 ™1..,11. (:..1J.u. odo1llobfa~lU t itile Ullol t.•Atl'U·
J,,, c.ubscrlil:i. ~cn~ue-nlr.i.n en cl ...udJotlcl Jicnh:. Lfbk-:1W .st<JH.i.p1lal tJJtlihLJ<lJ. que pcnt:lr.5 l'Jl <l.tn:«.\.IOU l't'ff't'lldl·
JU:th1 por ill.-b.:i10 dc-l l!lllll.t.llc yd c.ctrtc11ll'. l..i denl.1n;1. l..., olru '-uf.ir .i IJ Jcnuo.i" JJ. r"'ºrrt' en to.Ja :.u o.tc~IL,u. ''11' l.i.,
td11Ju lntncr.ihi.u.lu l(U.Clompoc1< l.&. r'IL&~ ,,r r.i.rt.c J.d Jknte. prolungfl4.lunts odont~iblica.!. (fibra.\ de Turuo). r.,,.L,
R4..Jr:.a unc.ra~u>, f.i.a,·ic.tld puJp.u.o...up..Jv por un lt'Jldo .:t< .,¡l.a..q;.u1 • n~..Jkl.a qur ll c.knltna ilWnml.a Jr ..._...J'l."'Utr
""lft)UOll\O l.uu mu)·'\.l:lo\.-uLan:.uJu C' .,.,,,.MJ,,
qur reubcd ) ULUJ-'<111 le"' 1.,ttklu-.ltr- ot..n.~ JMonuwJ.,.., hibuloií
nuruhrc-dc pulpa tlmUJ. Uh ; IS... }. U ,.nuJ.aJ ruJr.u Lun- dcnUn.;alo. Lo, tUbul1b ~ ram1ftcan 111u..ho c.c:n...s de U
UnK un.a ri-1n.ton en la 1.wtHU .c.ú:narw pulp.;tr-) )"uro t'D
1 w
wuUnenlñ: Jcn.tuw l d L"'tmdtc Uj ;. 1$.AI. w rndun·
L. r.111 c..onJ.u..:to radlculu). qlk" '< nUcnJe h.t-.t.t d .!J."'4u.• gaL1l1no odoruuhl..i~bc..h tlc.'nal un dJ.uudro ~e 1N.d.1
JL.. JlcHlt'. JonJe un unh"-10 (Íununcn &¡)lQ.I) ro:.1b1ht.i la. ctn~ J ,. 4 1,1.n\ '-t."'f...:11 J.d c.uerpn c.elul.ir, )' :w t11n1.tn fo.'..LJ.l
cn1r,lJ~" IJ aahJa Jt va.si» ~.1nguJnL"t)!., hni.H•~' ' ' )' nerv10" n::t: Ul.J."I J.dgJ<lOll t'll \\.1 por..;1<1n tlJ~taJ, Cen..I Jcl c,m.Jll: )'
<Je l.L l'Ull'J. íJ ligatt~nlO pl'riúdonlál Clo Uli •ejido t:OllJUll- '-'I «.cnlcnh)

booksmedicos.org
.. Histolog1a Básica

Esmatte

P1edenbn:i

OrJonl<;tJl~$10$

FlGVRA 15.5 Mt<rob'!Ogr.ifi:i 6! un roite de diin!l' inm.idoro m el ff.ll? p-xdcn .,Me el t:\m1illf! yL!. dmlnl l11> ir!l!.fotiuiu~ <c&&i~ prodotltn'> de o.malle} ylos cdontdtlSlc~
fcdulir> produ<toro1; ~ OOilhO 1e dispor~n <.:B mipalndll. (CclorJtión:fuc!W b!siú ~ toluld"a. Llcdi.lt1G~1.w-:11to.)

:\I pru1apiu, la rnalriz ~uc producen los odontobla:.lo:. no Bmalte


es n1u1::rah1'.ada y;,c <leuouuná pn.'tientina (fit.,"S. 1S.5 )'..ll..6). f.I e:,maltc c."!> d matc.<naJ má... duro dc:l 1.uerpo h umano.
La 1nu1cn.du:alión c.k· l1t dc:11una ru dc:W.rrollo con1it.·nza Alre<lt'Jor Jcl 960.0 de SU.!> lo1hpunel'llc.'.!> ~on m1nc.<t.-tl(-.S,
..:uandu apan:<.cn la.., vc:-.kula..:; lin1itada.' pur lltt·mhrana (la... ccn.-d dct l~.~malCriá orgánica) d 3%.agua. Asi;;o1nocn
,·e situlas de la Jnatriz) pro<luci<las por lo:, odóntoblaslo.s. otrui. LeJn.lo~ nüneralizadoi., c:I t:ü1npúnt.'11lc 1uorgáruco <ld
Dt•bu.lo <ti c:onterudo <.·h.•vaüo d:..· 1nnc:. de caldo)' toslalo en e:,maltl' c.1,tá repre:.ent<1dO en n1ayor n1e<li<la por crbtall·.S Je
:-.u Interior, t':i.la.. Íac:ililan la aparu..'ión d e cn:,talc:-. pcqut.·~ h i<lroxi.tpat2la. f...stoi. pueden 1n;;·o r¡.x)rar u ab:.orber otro:,
rlth <lé h i<lroxiapal1ta que c.r<..,én y $tf\'t'J1 \.Orno :til10~ <le J<1ncs• ..:ou10 c:.tror11.:io. tt1ag11t.'.i;10, plo1nu }' lluoruro. s1c:,lán
nuc:lcatiOn p.~rd d dcp(~iloadt~tonal de 1nu1cr.1.lt.•s !>Obre: la:, pr~ntc:. <lunmlc l.a t.íntt"Si:. <lcl e.Mnálh:.
i)hrW;t:-. ..:olág(.'11.!.:-o ..:tn:unJ,u 1lc:,. Sülo dur.:llltl' d <lei.arrdUo <ld diente, fo:, a1nclublas·
la d c:-nlJna éi. ~cni.1bl c: .i. djvt.'rM'li. "1.'Stín1ulos, cuin o 'alor, lO).. c::éluJru. <le onb>rn t'l.'Lod~rnuco, producl'n d t."Sln~lte
frío, lr.turna }' pH ac1do. UH.tos (.-"S(~ ci.Lin1uk>S ~ pc:n.:1bcn { fig. J5.51 (l.a tUd}'t)r'Ía <l:: la..;; otr&..; ciotru..:lurd:, <lenlales<leriva
como J ulur. :\un4ut.• La pulpa tenga n1ucha u1en·adún, la dct 1n:..•sodcnno o eMula:, d e Ja eres.la ncur.\.I). La n ialnZ <•rgá-
dcnlina t.·onlh:nc pu.::as i'ihrá.li n:..•rvtoi.a.4; a.nnclinu.:ái. t¡ut< n1la úd t.-S.n1alte no :.e «nnpone <l~ 11bnJJa.-, <.'olágrnas.~1110 d e
penetran cu loi. tuhulc:~ en i.u por;;1t'1t1 pul¡.>dr. De <it.·ucn!()
doi. ti a.~:, hc..'tl.'rogCnea... di.! prutcio.a... tleuonuna<la... amcloge-
con la tcoria h1<lrodtnárnicct, lu:, c.hfert nk'l> ci.tü nulu...:; pue- ninai ) tn:uncllnas. [J papel d e csru. proteína:, en la orgaui-
den c..aw.ar el n10Y1nncnto dt< líqu1doi. en el lnteri(Jr tld
za..:tón del ..:on1ponrnte 1nn1e-ral dd <."l>1naltc :.e enc:uenlra t'n
tú bulo d cnt1nal y a... i cshmular la:. fil>ra:. ncr,•iu..:;a:. locah.1..a- intensa invclltigac1t1n.
dai. ,iwtlo a la;; prulong.u.:iüOc:-. odontoblá...,th•.s.:,..
0 o rnaJte loC co111ponc d e t:olu1nna.:. afarg.<1d<1.:, ( priS·
mas del e,;rnaltc) unidas entre :,Í por el csi.nallc.- interpris·
.¡0 Hlstologl. .pllcado m3.t..ic:o. Tanlo fo:, pris1na.." con10 el C:.llrn.ahc 1nlt:rpnsn1á-
t1C~) c:,tán lonn ados por ~ n:,l.s.lc:, <le h1druxsJpaltta: <lific:·
¡\ difctcnúil Ocl lmeso. Li dcntlr1o1 pmbte rrudto oon¡;o u1mo tejO¡l rc:n solo en la oncutaO:lC'Jn de lo.-. t.Ti:.l<dt:i.. C:aJ a pri.sn1a :,<.>
minerdfU<IQ. lndu~ cfepJé~ de lo11outste de lo: OO:mtOOli!SkLS.. Ptc lo c.xllt'1l<le por t<ido <I e:.p~sor Je la ..:apa de csnwhc y licue
Llnto, ~ pu~iblc ni.mti:ni:t áimto otJa pulp.1 ~· OÓ'Jntdil~l~ se de~lll.."}l' un tr.1yt.'t.lo s.inuo~: la dbpoi.idón <le loi. pni..mai. t'n gru-
ton.i: ti1u~ de ink«ión o ttdl.ill1J. LI t'r.dtdJncY (l!Milmioot.o& <on!MlO) po.,) e.\ m uy unportantc para la:. propic..-IJad C'l> tnt"t:<Ín1c~ J:cl
elimina les 1c~as ¡;t.1~.lcedrl wndlltto 1i1dnda. tn ÓClllc~ dd!lltos. la~ l'l>lltallt·.
tJtKdúndcl es.tudt:-e QIX'f1S.t11:fi• l.! (uroflb pt.;f croi.On ddtdo .i! u~opiJ1 l.o:, .i.mclobfa:,hb (Gg. 15.5) son céJuJa.., c:JUnJrk:i.:. aJta:,
wics kd.d ~ol!lc ~hnuki ur..i wattiín en lu~ OOui;H1~d~t<1~ que b llc\'d que ..:onticncn uumeruS:'ll> milo..on<lriru. en l.a n:g i6n que.' M"
il retomdr o .ill!lcr.ir lit síntc'.6S de <.umpuoen!~ dtn<inllm'l. U. 1tKOO!i cuct.wntra dcbd)U del nlld co. El n:ti..:ulo 1:11dupla:,nlii.tku
pquttge los~J11~ubLl'ito~ .ti dM.1n<.i.!flu~ de l.:i t-:!én. )' l.i .1d.mi~!1d<..D:l di> granular y c:J ..:01nplcju de (foJgi bien Je:,arrullaJo:, .s.párc-
ml'tlic.um,•nk& i;Gilc) t¡L"t wntienrn ltidro.tic!o detdkiupurdc t'S1icnulilrt...
l"Cn pur encu na úcl nú1::lt.•o. C:ada an1clobla...t1) pre.lienta. una

booksmedicos.org
15 1 Sistema digestivo
..
P1edenbna

Odpntoblaslos.

...);' -
~· ..."=...... ;s '
• .~ '
• .. . . , .."' -.....,. .....(
' ~
' J

Pulpa


'

Prolongación -de
odontobf"-i;IOG

FfGURA 1S .6 A. Miu~ugiaffa di? ll pulpa dct1Wl en lit qur lt.b ~ubl~us Sl.!n aba\dJut!S. l.n líl p;ró&1 wpl-riu: wMl11tn11ai1 l(I') udu11tOOl,nll!),i:'dUIJ; dl' l.n qJ! dttil'dn lJ~
piclong:XJJM qul' pent'!1~11 en Wdcn!ir..i.ta tapl & ptli'nl!AI i:~l.i ttñdJ de.u11I yla dmtlna. de rujo ((11lti.:.:f:« llia~miudeMi!lctr. hmr..otm ml'didnu !nrr.t-ol ygr~nde íd\JJ11l1.
8. Mll::rüfotog1~fu de un <e~ d!-di!~~ doode seob~:!n los tubukis dt'.'n!malt-s..mtesowpaó:is poi !~ p1ulo11g.'(!(li;c~ di; bo:b:l1ubll!l.10i. Ab il.j'\Af'.*: pord6n lridal pito:xna ~
esmi~e tmiiba~. AladNttfl!l:pcrOCn m(ldi.J. l.ds ~b<qlocnrs y: urnilic111 en l'l'lrl!SOOn dclieadM (~). ;wan :1umc11te.) lh\:1~11 dt M. t S<ml~

booksmedicos.org
-
c.xtcni.iún .apk'.al conocida corno prot.'é$o de Tomes, que
tiene gran canttdad dé gránuloi. de M.'t.·n.."t.".ión que contienen
la:. protcina.-. qut' co1npúncn la ni.atri1. <ld ~rnaht:. t.:na ve-1.
cundutdd l.i ~íntc.sti. dd c:..ruaftc, lo.., ainck>l.>111.:.tu., (()rrnan
Periodonro
Histolog1a Básica

El pc.riOOonto C.l•1npre11dc l.i.:. c:,trucltira:, qut· se cnCar·


gan Je 1nanlC11cr IOS d1C11lc:,en foi; huci>i>S lH.á>:ifan::. r 1nan-
<.h buJar. t~t.b :,01t cemento, ligaménlo péd odonta.J, h ueso
u n cpildio prütc..:tur t¡u(' rt.xubrc la corona ha.-.ta la crup+ alvc:olar y e ncla.
..:uSn tlt'I diente. f..sa Íun..:tc)n prOlCCtura él> 1nuy intpurtanle
en la prc\•t.·nct~)n tic \'arios úcfo... toi. Jcl t.•i.maltc. Cemento
fj t:erncnlo rc..ubre la dcnlln.i. radtc.ular y su con1pusi-

•o Histo1og(n aplicada
c1ón i>c :;ist:·mt.•}a a la del Lej1do l)st.'11>. autlque no cOnlii'nc
va:.<)l> .lo~u1gu1 neo:. ru s1~le u 1a:, <lc 11.ivcri. <lli,:. 15 7). E_., rná:.:
grut'.loO en 1.._ región tlptcal <l:: la ra11.. donde i.e hallan lo.i.
La su~c11 tibi!id.&d dC' los ubt.!le\ del esmi1!te .i di!ulrsc t'n Ln pfi
~<.ida~ L:! but d~ IJ c.aM den 141. Algurnl\ tmldks (p. ti, de ftullt'i1¡»- ccn1cnh'J<'ilol>, cCluh'ts c:on a:;p..:.::l() <le íbl<.."l.l('iLOS. C:on1u tol>
li1a) son mcn11> w~cqititb qL'l' Whidwxi.ip.tlt'IJ. OZ>lcodh)l>, '-'.staJ> ..-étuJa~ t.¡ut'd.!n t'nu.•rTaJa.... cn lagunas: Mn
c1nbargo. fo:, (.c.tncnto1.·1(üs ca:.J no ~c. tumuuicau e nlrc .!t.Í
a través de lo:, ..ar1afi..:uJo.it }' :,u nulncibn pn wlcnc, .sobre.
Pulpadental todo, del ligan1cnto pcnodonlal. C..tnno el Lcji<lo bi.ro, el
La pulpa dental ci. un tc.Hdo con1unlivo laxu. Sul! prin· cc1n cnto e:~ IJbd y rca..:1.iona a la:.. 1ut'rt.al> .i. la.;, qu<.• ~ halla
.:1palci. cuinponcntcs w n odontoblai>to.s, librohlal>lú:. y una l>C>1nctJdu con la rci.orción <l-d tc.n<lo áuliguo }' la Z>Ínte·
uuitri.1. qu~ c~n1t itné JibnUas íina., <le coli.igc:nü y diverso.'> sLs dt'.' léJ1<lo UUl.'\'O. l.a prodltt:'<.:1lin <.:unlu1ua dc Ct'UH.'ntu
glucosatninoglut::auol> ( fig,. 15.6). en el á¡Jt..t ' (;Urnpcru.~1 el <lc:,g<tstt• tl:.iui6g1.:o Je: lo:, <l1cn·
la pulpa ei> un leJi<lo muy \'aM.ulari.1..aJ.u t' tnt'rvátlo. te..:; )' 1nanllcnc: un tOnta<.:tO C:c.tX..ino cnlr<..· las ralee:, <ll' f(1Z>
Va:;os sanguínt."fu )' Llbr.i.' uérviOJ>ai; m i dín1c.~dS 1x:nctran en d icntt.•.) )' .sus ah•<'.:>olos. [n coniparauúu cuu d hueso, el
el diente por el loramcn apic-.i.I )':-oc ramiO..:an. Algun a:. Jlbrai, t\'1ncnlú !Jcnc una a(.' h\'1dacl n1cl.tb6hca má..' Ua.ia porque
ncrvilhill> pier<lcn Su:, wina:, de mielina y .loC <..'Xhén<len por no presenta 1rnga..,ú11 d.: va:.m. l>il.nguint"t>::>. Esa cara..té·
una c:orw. dt:,tanda en d intenor <le los lúbulos dentina lelo. n::;t1..-a pcruutc <.'I d~pl a:r.oun1 ento de loi. dJClll<..~ 1ué<lia11lc
l...® Gbra:. pulpare.i. son scnl>ibk~ al dolor. ún ica nuw.lalidttd aparalU\'. Je o rlo<lo11c1a, i.in que huya rc~orclún raJ1cular
l>Cll.i.Onal que re.;;onoi.:c el dténlc. Z>ig.iufi(ali\'a.

Hueeo a~ecl ar

Cemento

- c ementOOlasto

Os1ecc110

Atte1lola

FfGURA 1S.7 Lt mkrofo!OgrdÍÍd ~t'll~f mul.Strd b 1r.s.cld6n dEI Gente en d ~~ti 11b<'<tlr,1*metliodd lig"1Kf'!tt pl!iOdun!.il. ~ Ya<"kl~ ~li'Odll'I.~ tiSiblistrtd p~p•o!Ó'J
.lt ddleA" qt.l('d:t mMcnJI p:!Uime de un ®"111' it11cn NJO b.'\"$0 ~ hallJ te ll!FlllJdd.t<ión <tmlilntl! d-.rllml' l.i ~upt:it'.m Cd i.knlt. w~ fh:oblas.!os ¡J:~~U!')!U~ ~n form~ 01ku!ddit
p1t'ldu<m yINMimcn d llgm:nttt. f(tf«aQoo: ÍUhinil ~;kt ytdddina. Medi:"«> 1111mm1.0.I

booksmedicos.org
15 1 Sistema digestivo

ligamento periodontal
El hgaincnlo pcnodontal .!>l.' .;.on1púnc de un hpo c:i.pc:c.:1al
... Esófago
..
de tejido conjunllvo <..uyas fibras, dJ:.pucslas en hacts g.ruc- El c:sllfago es un tubo 1nu$<.uJar cuya fun..:ic)n (.'í. tranS·
:,os (fibr..tS de Sharpcy). penetran en d c.-crnenlo dcl diente purtár el ~tl nnc.>nlo <lc:.dc Ja boc.'<1 hacia el cstú1nago. En l~r·
}'la:-. par<." tit'll ÓM'a:. dd alvéo lo, )' pOsibililan mO\'UO lClllO!> nlinu.' gencraleJ>, ,•I t's(1fago ...:ontten ~ las n1ismaio <.·ap~ que
l1111ilá<lo.i: dd d1énle. tas libra:. <lel hgamcnlo Se" organiza.u d resto del tuhu <ligolJvo (Hg . .15. J). L.t mucosa cw í:.igic-11
para i.upurtár presiones éJér<-i<la:i. <lurunté la ruai.ticac.:1on. lo está n::vCSlJdá por cpiteliu <.'SCnttilica<lu pla110 no quc:ral1ni·
que c~·it.a la l11:U1.i;1nis 1~)n <lin:t.:ta de lct prc:,ión sob1t: el huc:,o, 1..<u.10 (íig. 15.8). En la lihnu1<t prup1:1. <le la región C<."rcan::i. ::1J
procc:.u que po<lria oca...ionar la rei.urc1ún úsca loc:Jhzada. ,·~tÓJ1 1.a30 11<1}' 1.ÚnlulCll> glanduJaro, l;1..., glándulas esufági·
El colágeno <lcl hg.uncnto péncklontal presenta carattc - Ob éardialc~. que .St•crétan 1nO\.O. f_,n la iouÍ'>lllUCC)SJ L:lmbiCn
r ístkas qu(' réo.l.l<.'rJan a l.i:. <lc.• uu h:.1ido uut)aduro; ltcnc un ~e ('fl(.Ut'ntr.1.n grupos dé gfin<lulas :tt'C'n:tora...:; de n10(o, las
d.:-va<lo indice <le renuvácu)n )' grJn c:anltda<l de colágeno glándulas esofágicas propiamente Wchru., cuya M"t'.rc·
:,o lublc. El <!'l.pacio cntn: loi. hace:. de tilx-<ll> éstá ocup.i.<lo c.:iún Í.it·1.lha et lran!>portc <le alirncnt.o.-. y p rólcgc la mucosa
por gluc:osaJninoglucantb. (fi¡;;. 15.8). En la pon:uJn prÚ:\J1U<1 del es6fago la capa n1u.o;.
cular ~t· c:on1pcnu.•con cxdus1v1t.lad <lt' t 1bn;,s é~t ri:.1das c:.qut'·
léli1.....t..'> (Ciol'iutt.•r ~upcri or, unportanlc p.u-a la dcg.luc1tir1}; en
10 Hlstologfa apHc.ada IJ. por<.·iún n1cdia, hay una 1n~icla <le 1nu~(.ula, ura Ci;(n.:1<la
Cbquelét1,·a }' l b.~ en la purc1ó11 <lbtal, hay c:éluJa:. 1nu:.1.ula·
la t.i~ elevad.i de- 1enew:lóón del <oli9eoo en el fig.:iment·:i peno re.' hi;a., ( no l)C tk•ll r1c un t.~fi utcr an.:1túnuco, pero :.Í uno luu·
dont.:il dc!c11nind que lo\ procr~ 11i1tol6gic~ q!R 4foCldn lcl sínlM
ciunaJ). Solo la poni6n c.k·l cSt'>Í...;go que se haU;1. t n la cJ.\' I·
p1oteic.i ocolJ9c1w (p..cj.. defttictltid. de \1it.t:m111.:i C.aoibt.lo) uusen
l>U d!1of"-. FUI ton~iguXinlr. lu~dientri. se mueven en ~us .ilvculm y, en
dad pentoncal t.~tá n:cub1t•rta por uua mi.'mbrana SCn>io.i.
t.i~os alfem~ U> pódrn. W pla~liód.id rel.Ui\'.t del lig.a.mento peti& [I rci;lo cstol en\•uchu en una t.:apa úc tcjidu <.011.iunth·u, la
du11to1l e~ impo1tlntc, )~<!"'~ pusliilit.i Id intenmliOO u'tod61rtkd, que J.Ü\'C:nh1..ia. qut1 .se 1ne1.1.:la con el <:ünjunti\·l) (.lrCun<lantt'.
p!i«le p1ud11(11 modifitilCkmao.l en~sm la di!¡IUSlciún d~b: dimtes
t:n l~.i1t~dent.tlr~.

... Estómago
Hueso alvedar El t'i;lÚ1na¡;u .1,:: enc~irga dt• la dig<.~l!ún pan:tal d e lo:. ah-
El h ut.~o alv(.>olar e-l>Li c:-n cuntai.:lO dJrcéto (.On (.'l h3a· n1enh')s y la :tetrcd..Sn Je c1u.-ima.... )' hom1un.a.... (función(."$
mento periodontal (fig. 15.?). Se lrala d t:- un tipo <le hue:,.u exm·rinai> )' cntlocrinai;). Se trata de un sc..-gn1ento dil;1t<1<lo
Jnnhtduro (hueso prunar10) en el que las llhra...; coláseua:. <l<."l tulxt <libcs.llvtl\ t.U}'3 luut·it'in pnnc1pal e:, lransfor1n.-tr el
no ticnt.· n Ja disposrcu.in d el patr6n lanu1111Jar típico dtl bulu .t.litnt•uttc.io en una m.i:.'R vi ~co:..a (quimo} pur medio
hue:.u adullo. ?vlud ~a:. J e J.:1:. tlbraio tol<igcna.,;, del liga- d:: la aclividaJ mu~ular )' quilnicu. La <li,;;e:.lión 4uún1t'a :.é
m::nto pt>nodunwl i.i: dJsponl.'n ,•n hace:. que pent.•lran <lt"be a la t.u11Linuac1611 di.' la d1g(.'Stiún <le hidrato;, de carbono
en cst~ huelo.o y tn el cenl~'!1 lo. )' Ji>rnmn una Cl>pccie de huc1a<la en la bot.'a , la aJ1.. 1ón Je un líquido :i(.·1<lo ( f'JCJ) aJ
puente 1:onec: tor entre la.' d üJ> c~Lructun!J> . [I huc:.o m.i.l> .tlu·ncnh) 111g_t•ri<lo. l<1 1.ltgo.tión pan:1.tl <le proteína!> {<1.(.(.ión
cercano al.u. ra1teJ> d e IOJ> diento iorma ti h u(•s<1 alveo1ar. <le la pepsina) )' IJ. d1ge:.u6n pan., al de los lriacilght<.• rok·s
Los "ª"üi> sanguín(.-c.h aln1 ..·1t san t•I huésü alvcular} pénc· (li¡...'«s.ts g.i,lnca )' h ngual). A:.unJ.'l-llH.t., eJ e:.tUn1ago prOOucL'
lran t 'll d hgarncnl.o ixriodonlaJ a lu largo d c la raiz; !>Un el fac:tor intrlnseéo ( vC:asc n tá,1; addantc) r honnona>.
los lla1n<1<loio vasos pcrfonintes. Algunos vasos )' ner ..•ios En el t:blÜn1ago ~ iúenli4ican cuatro regJOnc.:>: cardias,
s<.' dtngen ha<.i,:i. el Íor.lnlt'U apical J~ l.i. roi:t. para cnlr.i.r en íon<lo, cuerpo y píloro o antro pilórico ((ig. 15.9 ). l.as
la pulpa. reg1onel> <lel JOu<lo )' el ...:uc rpo pre~t·n lUJ.l un.t c:.lnt(.'lur.1
nucrtbcúpíca idéntica; pur lo lanto, delo.de t.•I punto d e vii.la
End.l hií.tolt\.gu.·o. s.ulu s.e cous.1dcr.1.n lrc:. rcgione..:;. l.al> capa..:;
La cnc."id. ei. una n1cmbrau.i. muc.olKt <ttlbé1ida t.:on Jlr· nlttco:..a y su!Jrnul:os.a <ld el>tórnago no ddata<lo ~e apuran
nH.•1..a al pt.'riostio <le los huc:SO!> 1naxilar~s y m.:1nd1bular. ;sc1brc plk-guci. lóngiludiua!Cl>. C..uanJo el e:.tú rnagu se 1.hfata
~ co1npo11c tfe cpttt'lio t'J>tralilJ.;.<1<lu plano y látnina pro- r>ur la ing<.-Sla de ahn1c111os. c;_'S()..\ phcgues se ali~J.n .
pia que: t'Ontit.•nc nun1t·ro:..aio papila.' j,'OUJUJtlJ.,.·as.. lJn.t par te
n1ur el>pt'(.·ializada tic e~ epi Icho. <lcno1n1nado epitelio de
unilln ()de fijación, cst:.1 wu<la aJ diente por u1éillu <le una
• Mucosa
1.:utit.:ula que :.t' a._,t·n1c.ia a un.i lán1ina basal gru~·~a. LiL' t:é-lu- La ntulus:l. gá:.tnc.a esta i'onri.ada por epitelio glandular,
lal> cpildmk~ l>C u1h•n a c:..a '·utítula por rnedio úe hen11· (..U)'ª unidad l>(."t.ft'tord es tubular y ra.nuHcada y dc:..e1nboca
J~mt1i,on1~:... I:ul.re d CMnaJlc r t.•J ep1lcho, lucahzado por t'n la ~upcrlicte. en un.i. dcprcioiún denununatla íusita o
arnba t.lel cpitcliu de un1ún, se halla el ~un"U _giu_gh'al, de fo\·éola gá.o.tric:a (ftg. 15.9). La~ gláu<lula:. de cada región
hasla 3 n1m J e prufun<ltd.ad alr(-dedor d t:- toda I~ ¡;orona. dt-•I estúm:.iti•o p r~nta.n una 1nórlhlvgia 1.:aru\,tcrhl1C<1.
Durautc el t'XartH.'n <.ii111co, l.t nt(.xlidd de esta prolun<l1da<l Todo t"J cp1tcho gistn(.'O St' halla cu contacto con d tc11do
<lcl ~ur.:o ging1 ...aJ <.':!. n1ur unporlantc )' p uOOt" 1nd1car la «.:011.1unt1vo laxo ( lánúna propia) 1 que t'unticne c¿lula:.
prc:,cnc1.a de cnJenuc-J.ad pcr iut.lontaf. muK ularc... hs.a..:; )' 1..dulru. lu1ío1dei.. Una cápa <le 111úsc..ulu

booksmedicos.org
...,._
--- Histolog1a Básica

Lsmma propia

r.tUscuto es1riado
9~1ilX>

FlGU RA 15. 8 Mitrofu.'tq"~fía de un ccrte m 1.l 1egOO p;o:limJI dd esid'agJ. !Jit idtn!ik.111 glil."!dul~ !mX<Ml.'Crel«as en ~ subml..XOS<i; ua l.:i t~ mt6Cilld1h.l)' muso..0 ~llillÓ'J.
Orrugen de-t('>lmJ. Cul!fillblt hcrn.Jtu11l!m1 oxina. ?bco aumento.!

ltso <lcnuuunada n1uS4:ulardc la muC:(.Sa ~tpara la u1u cu.~a J1c1atcs y, tlt' ésa 111áncra. Ítuu.iona c:ou10 ull ía<.'tor 1n:is de
de la ~ul:tmucu&a t.X1nllgua ( ílgll-. 15.9 y..ll..l.O). prulC-1.«.:ÍÜn.
Cu.uu.Jo ~ t'x.amn1a J<i super(kie lwninaJ <ld c:Jón1.igo al Al igual qut """ ádt.lo ..:lorhídri(.o {l ICJ). Ja pcp:.ina y l:b
111u:ro.\copto ..:on püco atuncnlo, M-" nOt<tn nu1ncn1;,.aS u1va- lipa.sa~ (hngual y gfu.lric:a) Larnlnéu deben <:OnMdCrnr:.c lac-
g,1nfü.:uJ11t.-S. dd t1'itd10 Je n.•\'Ci.Lu1ut'ntu: i1(111 l.u. alX'rlurai. turt<s cndúgcn•).l. qu:.- agn."tlcn la 1nuc:o:.a <le rc\-c~llnucnlo
de la:, l<llll la~ gáMdC-.b. <ld c:.Cotn.i.go.
El e-pí1dio que: n.-cubn: la~upcrllc1c del cstúsnago y n•...·i:.t(.'
la:, losilal! es :.inlplt: ..:ihn<lnto. )' todai. la;; cCluJas ii.txrc:· . .Q Hlstologla aplicada
tdn moco alcahnu (íigs. IS.9 a...!1.!J)) C(J111put'l>lo <le agua
(9S~t.). glucopruh:inai. )' lipido:,.. fJ bicarbonato. que taml>i<?-n 0Wl.'f~ ÍKl~IC'i c»:Íg(l.!11,1~ de .igcd& ~~ <ll'lo19i1111l.u k up.
i.ccrcl.in t."l>a:. <.élu1a.:., íonna un gra<licnle de pf 1 t¡uc \·aria l!Jli!d.11 )' au~ i1ril<r.ión (gdS!Jlh} y ukc1.tü!m, put' rjenipb:e ~ cmo
tion.tt f.)t1L'f~ p!.teo~üfniti<i».: 11.61.inc~~ ing."tidd;, <.umcfármc1oos anliin
entre 1 (pon:1ún luntinal) )' 1(ltUj>érti.::tc1.elular). la parte Je Rilmd!ofios no ~tmiides; cl.sooJ; óg;rñlm; hlpcimmoLuiddd' en l.i dreu y
111ot.'U t¡Ut' se aJJuerc C(Jtl Jlrmca .J glutocalit. dt' la.. c.~lula..'i alijo~ mnoorgani11no~ {p. ej.. Htl<tJbo¡_fe1t->•k.vi).. líl b.tctuiol H. pyixl o
t•p1tclialcs ~ 1nU}' <.'ÍtC:az en cuanlO a pn.)h!cc16n, 1ntcntra:. cl fdct« i<Kl11<10J Jlinc1iill ~ Ul<c1.e.s g.11tr:(dS cn Id rcgiOO ddt.ntropllótito..
(jUt' la p<>rc1ún 111cno:. a<lhcnda (fum1naJ) e~ rná:. :.olublc; la Su .iccka se ~KKIL'(tpOI t.i gell(1~kín de""•Of'liaco (fa~ ~l. ~gud:t
pcpi.ina la digiere c.•n lonna par{'ial )' lucg:o :.e 1nc1.c.la '°'('n el de Vim.nión de LI t'dJW de 1notu yl.i cl>dbc~lún el LI mcmbr.tna ct*.Air (fase
Ctintcrudo <le la luz. Ai.í, cl 111oco fonna llna capa gruei>a que 0L100tl11ril). lí> que puo,ih!lit.t lil m.nrklún y la multlilkilóún ~ b biKle
protc.-gc las t·~lul ,b dt• la addc:t tlf'I c~lónutgo. 1..i jfili,c de o:bliuCJJn). LI mucrR dr l.is cClul.n w¡;a~ q.i~tn<.t.
la:. uniunc.~ oclui.1,....i.~ énln• la~ t't;lulá:, i.upcdidalc!> y Je tur.ducc 4 Id 11lce1t<Kín hennr.i9lci1. con rotu1a de ei!pi urs dt>Li U:mm
la fui.ila huubit'n :.011 parh.' dt' b. barrera protc.xtor.:1 <l:.• la p1~id. L! IN)'lll.. de' l!Y.> po11.:11totes de H. pyh•l11111 .ninltllNU~ t> j.'Jdr-
cen ga~trJfü. ll'fl:. luS pructWS qL-c 104bi11.in l.i m•.1t11s.:i gáittlc.i c1 repa1a (o
mut.oM htá..,lrica Pur t.iltuno. la r<.-d de vaM.>s Je La l<imu1u
lt"it!rui) wn 1cl~~t.\>t lc~ur.e> wpcrfKidlc~ qt.I?' 111110001 b di\\~ Íd('!O-
propia y l.t :.ubnn11.:o:.a posibilila la nulridón r la clunina· r~ dc11tm~dl.in oo p.¡pel nn..7 m1p:ir1.i1t.1c m el me<imhmódr ddcnw.
dón de 1nclabohtos lcSxko.:. de la.s t:élula:. nnttüSai. s uper·

booksmedicos.org
15 1 Sistema digestivo
..

lárnioo. propia·
G~®b.sen .
corte trans..'e1'$&1
Muscular áe-
ln mucos.a Estln:er
pilórico

Ouoden

Célula nt\.I COs.a


de revestimiMto
de la fosita

Fositlil.

Glándula

Gli.ndu!s.
Nóduto
lirrfá~ico Sase

~-- Muscular de _
Is mucosa - ----
--- - - -. SlJbmucosa - - --
Antro oilórico Cu&tDO

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

Glándula

FIGURA 15. 1OMkro6'1.ug1.i6.:1 & uu «rte dr es16t11Jgt1 <f7." m~tr¡ las qldndu!ir. q¡n:llit-4\ en LI regián tkl ruerpa. l"bsé!Wse rl cp!!dlo wpc16lillf que scmu. mocu. l!6.c&tn
pJ"il11*.$ leo\in66!!6) píedómit1;tn m Id) 1eg00e$ del ~mu 1cl wito gl~ndul': I~ célu!~ ci~n,u :bJWfil!4) pri>dof!!ifl!E ea lol base di! b gl&idula. {(blu1aci00:bm!amiW
ro$ina. Puco .iumcnt.o. knagcndr P. t:dm.i.)

• Regiones del estómago tienen ln:'lo rcgioné:. difcrc."nt1:.:.: istn10-, rudlu y lrne {fig. 1S.9).
La dhtnbudón <lt.' lo!. <likr<.'1ttc.) ltpu.s 'duJ;¡rus cpitchalc.-. de
Cardias la:. glándula' g.i....tm'.t.li no o. w1ifrwrnt• íO&... 15.9 ~· 15.10). El
fJ c.·ardíai. t•.s una banda cu'\:'ular CSlrecha. de 1,5 a 3 t.1n i:,tmo lié lle cdulas ntuc:osas en thfcn-nciadón t¡uc Stülitutr.ln
dt: <Ulclto, Cll la lrani.tc:'iÓn Clllf'C el CM'ií<1gu r el t':.lÓntago la:. c;._;luJ.b de la los1La y la..; :-.upcrfi<:tab. l.'élulas madre ~· <:élu·
(fig. 15.9). Su ll1Ut:Ul>3 C'oulicnc glántlula.'i lubularc.s sint~ las p.arictale~ (uxinüc.-a..:;). D c ueUl) 1.·onl11.•n1.• células madn:.
picio u nuuific:aJai.. <l~non1ina<l<1.s glándula:. <."árdi.::i!ci.. la:. muc..'Osas <lt..-1 cucUo (diícrenlc t.lc l...s n1uc:u..;as <lcl i.sltnu y <le
p~ut:1u1u.-,. tl.'.nninalc:l> tlc Cl><l·S glándul.ts ton lr<X-'ui•nci<i son ta .supt'Tlú.:k•) y pari.i.'lalc.s (oxínllca..:;); la ba"-• dt' lm. glin<lula:.
cnrullada:,) tienen luz an1ph.:i.. J...1u1.h.i.i. <lr: l.J.) cc.~lul ai. i;C;;-rc· pn::-.mla cn su grm mayoria l.éluld.' panetalc:-. )' cinu.igc.nas
UJrai. producen rnoco y lbozu11.1. (una cn:t.inia "IUé' dt'Stru}t (17rincipah:s ) <Og. 15. 10 ).1.a.. cClub:-.<nlc:ruc.•ndocrinal>c...,;t<in
la rar'..xl d-:: la:. OOc:tcna.,). pero tan1()11!n ~e l.'IKUCtllran .;1Jgu· d11>1nbui<lá.i. por el cuc!lo y la base dt· ta:-. gl:itldula..:;.
na.) po(:!!o. céJuliL.:; par ictak";l, productora.' de T1 )' CJ (que
fo rmarán áddo dorhidrico en l.i. lu.t.). Células mad1e
Pn::.cntcio t'n pcqut:lla 1.J.nlidad en la región del 1.:-.tnlc'I
Fondo y cuerpo )' t<I cue11o. f<b l.~lul a:. madre i;(1n i.:din<lrica:. ~..t..... c.·on
Lt mlK"<ls<:t Jt.' la.' rt.'"¿,t<>IK'l'> dd fóndo )'él cuerpo !>l.' halla nUck...,.s ovalt'S c.·crc:anos a la ba:-.c de la., t·élulai.. E:-.t<l.' ccht·
01:upatld por ~.<i.n<luta~ tubul<tn.."'>.. de lalo 4.-"l.laléS t.'11tn: Lré:, y Ja., t11.•nen una elc\•a da t<L...a Je n11tu.' i!>. i-\lg:unas célula.o\ ya
Siete dcllt'n1bocan en l.~.tda k1:1.ilá gi..trka. La..'\ ~<induta... con· (.Ornprorncttd...t.., con d h naj~ de l.a..:; ..:Clul.i.i; :,upcrliciale:i

booksmedicos.org
15 1 Sistema digestivo
llD

C«i.ias muco:Hls
SUpt':rlici.3ld

Cétt.tas mucOOM
del cuello

o
FIGURA 15.1 1N!<nd't11i'g1d5.i~ de IO'i dif1JmteS ti¡M <fluir.is di! la~ g~rféd. A. (~bW. m1.i(IJloas sqx1flti~. ~bl~ cd mebmlcnto r l.i sC'Ut'OOn de mo~ 8.
telul~ pll!ii'!.llb. produtttcas d.:- H(l tbir~k'd c.:iru&'o.iodbl.>1til (•>t•latill!id;sd ~r11:11Jtond11.:i~ C. Cdul~ m~~ del <O!'.llO. b"K19Jd.i~ dcb pruduc(ión dunu«> tn l.J p;f(t<1
gl!rJitlaLN11le~mro se c1111emt'.ld.:iu oon líl~ úiul,r,p.iiwldl~O. úl!las tl'!'lig::n~~tum dtp:ps~no. ((ul!lf.i00i1:~.tmtl!«tinl·Mint.E:rJn .t.t:n!llto.) l!m.:igmdeP. G.lma.I

booksmedicos.org
-
m igran en t.•:.ta <lirecc1ún {incluso hada l.h ÍO:úla:i.) para
reponer células nlucoi.as, que .i.c renuevan c:aúa 4 y 7 diai..
Ülrai. células hija:. migran a 1nayür prolun<ltdad cu las
gJándul,i.:. }' l>é <lifert:'nC1an t'U 4:.Clulru. t1lUt.O:,dl> J et cuello O
Histolog1a Básica

Son 1.:élula:-. r<.'t.londca1.l.1:-. o pirami<l..i.k"!>, c.ón nti1..k'\t c:.1Crk"ú


qut ocupa la po:.1c.,6n centr al )' dloplai>1na rnuy eo.~nOlllo
{11~. 15. 11). Las ca.raclcri:;ttcas 1n<Íi> rde•;antt$ vistbk~ aJ
1ni1.Tu:>cup10 d c..'\.Lrónko Je fa:.ceJuJa:. que.• M."(.relan en 10 rn1a
paric.>l.tlci., dn10gt·n.a..' o c:ntcrocnt.lo<.:nnai.. E~., t·élula:. ~e a..:tiva :.on b _abund:tncia <le ruilóCundrias {cosin 61lJa..,) y Ja
sustiluycn con rnayor lénhtuJ. que las n1ui:osa..:: supcrficia- invag1n.tl it'>n on.:ular prolun<la dé la tnt.'111brana pla...m.itica
b (llg. 15.37). up1cal, que lorn1a ur1 <.-anali<:uJu lntnu:dular (fLgs. 13. I 1 a
15.IJ). [ n la célula en repo...o se oh.~cr;an n1udl.<b t."Slruc·
Células mu<osas del cuello tura:. tulx.1!ov~i c.,_U<1 rc."l!> en la R."gttin upk<il Ju:.lo Jtbajc) de la
f .....as C¿lulas aparecen en grupo:. O <U:.ladai. t'llln' la:. rnc111brana pla.\lnátJc.<1 (a la cqurrnla. cu la fig. IS.13). [n
c-élula... parict.s.li.'.S del 1:udtu <le las glándul~ gá:.Lrita:. <::.ta fa:;c la c.Bula c.unllc.·n~: poéá.\ n1i eruveflo:.Jdáili.~. Cu.an<lo
fig. 15.11). Tlc:nt'n fonu a 1rr~guJM, con los ni.ideos en la :.e las r:.tunula para tJUc.' prtkhrt.t.'<ln li y(]. Ja...:; c.:.truc:tw·ai>
base cdu!ar y llb gránulo:. e.le ~l.'(n.'ctbn cerca J e l.t i.upc:r· tubul uvoi culart.~ .i.c tU.:.iun.an 0.:(>n la n1t'nlbr.ma "-Clular par.i
filie áp1C-.tl. El tipo <le rnu... irw :.cc~tada ei. d1(cf\'11lc dt: la lo-nnar cl can., dkulo }' 1ná:. n1it.nh·cUo:.iúadc.' (~1\~ <.'11 l.i
provcnit•ntc de la.i. c:élul<L-. cpitclialt:-.i. mu...o~;; de la superi'i- fig. 15.12). y <llli f,>(-nCran un aun1<.•nlO nnporlantede- lasupcr-
dc e induso tiene pn)picdadt.'S ánllbióllca:.. Jldc del pla.,111alen1a <Hg. 15.13. n la derl!du1).
l.a .ictividaU M.'<.rctora <lc.• l.i:.t.élufa:. parkwlc.' ~ 1mpuli..1.
Cetulas parietales (oxinticas) nK•t.hanlt.' vano~ 1nt.'C"<1.n1Mnoi>. 1..01110 el e.:.tu nulo para..in1p<i-
La:. C'élulas páriclok-,. apan.'t."t."ll , .sobre lód(), Cl l él 1:.lllló r el tico {tt:rnünaciurtcs nervto~a..~ c:olin~rgic.as). la histamiua )'
cudlc> de J..., glánJulas gli:.lnca:. )' 3()U rn<i:. ocasa... cn lct b.i.:.é. un polipépli<lo út:nc1n unadu gaslrina. La gai.tnna y la hJ:.-

FIGURA 15.1 2 t.llrn.1fo-~fi¡ detldinlu « una (&.f.l p11dt1al pdftitlmmtr JCl1til. Obs~l'H'JIW l.n mknm:llw.d!des IM\'J qur Y.b~n dtf (Jfld!ítulo lrtJ.Jlt'lubr >'la gran
t.ntld.ri & ml!Otoodna~ (M}. 110 200)(. lo1telitl ). !ID.~

booksmedicos.org
15 1 Sistema digestivo

FIGURA 15 .13 O!'SQOON doblt de cr..i (dula p.intldl i~J1.!r<1 ll$ difc1cndl'. C'>truttuile$mn: ana tÍM.I ro 1tpuW l1t.¡'l.i1'ci7J y una attrYa (dt!rcha). H61eo.c qce t.i.s ~1rut1Ul4S
s.
t~ruldrt~ dd: O(opl:!.Wa lk la cdula en r~ (Ullfb'Jm p.ua bm.i1 ldS m1trwtf~idada eta' 0tupc111 if c.lnJlilulu l'llri1«lt1lil. l4.ditpL!do de lro Sdrlkld i.:t... Jera Bftll
1974'6.l~&l.)

' Para m~s lnfonnaclóe't 4'0 Hktologla aplicada

l.i~ célul;n pilrictc1fo\ t1 tn~po1to1n H ~ yO , q~ en el ~niilent~ lwi»- en ChO~ de ~tllliS .itrófKa, t.inro lil~ <élu1a\ parkWct uwnto l.is
n.il tomponen el •tido tl«l'il&ko. 0.16 rnolll, )' ld rnbhm p1odutcn <lir w11ogMc1~ wn mrxbo mimos numero~"~· y el ;uyo g~~ltito ~fl'~erttl.
rJrodc pol.l.~io. O.OTmolll. vcslig;o~ dcotJus ele<troliro~ y f.iuo1 wiuwi P'JCol o1cúrKl11d. o nlngu.:ia. de ácido o pep!il'ld. tn lo~ Seta hul"t.ioo~.
~eoo q.htN.o (ve.Jse má\ c1d0011e).tl ion H' ~ crig«iol pur la üisotwdon Lis u~lu~ pd1il'ldlc~ ~teli.lan ri f~clDC intrimcw. Lrlil: 9lucup1otein11
de K¡(O¡ (#.ido ucbónlcoJ p1uduód11 puc lcl .icdóa de IJ en..:imil .:inh que ~tlot<Otl i1'1i.1et .t lo1 vitamind 80- Sinemba1go., rn utl&S eSpetil'\
d1,n.i t.i1tó11ic.a, "hwuMnlcen lc1s c&l.i~ ¡Nlield~.Ut!J \~producicb. LI p¡odL'Ccióu del foctl.lf inlnmeco puede e~tii1 a u.19u de u11.s~ cetul.-i~.
cl H>COl ~ ~uó.! en el citop\:isma y forma H' y CG_i. lfiq. 15.141. l11 LJ~ célula~ del tíloon absorilcn p;i1 ~#lot11mb el roc11plcjo vl!4fl'llfl.J
téh,-1.i '1Cll\'C t.:rm~ ~IN.& kCt ~tid el c;indtk1.:1o, ~e se di;od! en Bl) fil(lo1in11ínseti>, lo~ l.')(¡¡fika poi qué l.i !i!!t.i del ~unOO ¡ruede
4

«• yO":yd K1 w111tc1t.imbu<On H+ po1la c1ctiiindc la AlP.i~ H*rl. 1, conduci1.i LI dcfi:iend.i l!eli p1imc1L btedéfkit ~to<hlceun t1.s~ttnno
m~ntrns qu!' el CI form.i Htl. LI p¡eY.'t'lt:d. de m11-0u.mdri.r.. .ibufld.in1e~ cP.I tnccc11iruno de foonació11 !fu los uitl~ótM.. que ~ccooore tomo .me
en l.i~ c~uLls pí11iet11le~ indiu qll"C' w~ PfOCt".S~ mewbó!ko1. en pd-1 mi.i pemiuosc1, poi lo 9l'fll'hll tc1uwdi p111 g.i~trith ~tniflti1_ Cn dtrto
lKulM l'I bombeo de H•IK', tons.umcn mi.dw entrgÍd. po1ttn1c1¡.e de ws~ J.i .t:1tmiil pern;ckl~.i ¡¡aete quet-S 1.1n.t enft'•mcdc1d
i1utoinmun.t.:lfio1, P'JIQ!il'~n 111 w:igrc deki~ cnfouno~ ton fn.'tllmtid se
deL«lcJn.inticuapos wn1111p1utdn4Sdc 111 ti~lu!il pilrkt.il.
lamJna :.on éslln1ulitnt~ potcnh."$ de t<i pru<luco..1<\111.lt: Jci<lo
.:lctrhidnC(J, y an1ba.!> M.' S«rtlan én la mU(.'OJ>a gál!tn.:a4 La En d JU~ó g.á"rttu hun1Jno h.iy :,ictc pcphlna... thlcn:nle:.. y
galllrtna lainbi ~n t:)ef\'.c u n clc-.:to Lr6llco en la mucú:>a g_i-,- toda.~.son ,-tcliva... en un pi 1 inJcrior a 5. [ n los M.'rt."S htun;i.nos
tn..:a, Jado yuc estimula :-.u \":rt.•umienlo. l<L., célul.a.i; ch nbgt.'11 ~ taJnhi~· n produ.:cn l.a en1.1Jn.1. lipasa.
Células cimógenas (plindpal5) Células emeroen<locrinas
La... <:éluLls C'l tntSgcnas o cunt>f,>l•iuca:-. pl'(.-dunutM.n ~n la Las o..éluJru. cnl.:rocntlo... tin<t!> liC haJl<1n pnnt1palmcntc
región l>a.-.<1.I di.' las glándula... gálllriCáio C li~s. 15.10 x..!2J._1) y ~erca J~ la baioe e.le la:. glándul:b g3~lnati; Cfig. 15 .5). 1\ lo
prel!cntln tudas l<is .:arac.LcriMic.as de lall e.dula... que l>i11lcli1..an largo del lubo ga...tnnlllc!i-1tnal .i;c ll("'U'c.'La.n d1vcrsai. horn a> 4

y expurt..a.11 pruteinas. Su bai;oli!i.a ~ <lt.•!Jc aJ n.'(Ít.'ulo c11<ln- nuli- {C uadro J 5.1 }. En lít rcg.1t'ln <ld cut•.r-po <ld c:,l61nagt'
pfai;nláL11.;o rugoso abun<lan tt:. Ut.o. gnluul ~ conlii:ncn <.."!1su Jos p n nt.ipak•s produ1.lo~ i;.cg.rcgado!i- sun la S dilddr oxj. 4

c1lOplJ.s1na una procnzuna, el pcp.sinógeno. El pc.-p!>uu)gcno triphunina (!ieTülon1uá) )' 14 ghn..4ina. En cl anlrú pihSr-ko,
:,e ...~)nvlcrtt· .:on raptdcz cu la cn.1.JJna proleolíllc.a pcpsin11 l.t ga~trina (céluJ.t.., (i} t'OJt.\.lJ(uyc la principal hormona
una Ve'/. qui: N.' lo M."Cl't.'ia t'n d au 1b1en1c itt1do JL'I <..':!>tOmago. 3c(ret<1.d.::i y t':. .:sencial para <l.i\'t'ri...b l urKiúne!i- gái;tn1.~as.

booksmedicos.org
- H
Histolog1a Básica

HCO~· Na'

FlGU RA 1S.14 ti C1oQ'J'1N del.! tdllll paril'IJI lltu!n ltll. p!'mpl'inlip~s 6? Id 4nt~sb de Júdo d\lrtídrm. Pur .l(ú5p df ti tn.unt.anbídr.i':4 !.tctY.dca, (O~ f tlglid ~x~n.iódo
t•b6nico {HJ(OJ.1!.11' Jddo ~ disixiil en w wn bK4rboo&o (ll.Ol J) w pv.611 ~ 1, q¡ie sr bombea h,nil la 111: dtib!Om19u en "'!'«ir.libio (;Ju lm ioo pMasb (( 1J.p:.tll('d¡t)de1ma
AlPI.sol H1,');* IMbJ g.r:.ttKJ;. t.i <di.:lii «th Jda tr.imparw KO en furma p.i'l!\\I; et &• ~ i:!li'r(.imbia PJf 1' 1 r.a:nu.:is q¡» cl et cs. fiQO!t«lll' PJSol l<1 fomwwm del H(I. la boolba
h\i 1Jt•loG!!iada en la mcmOO!nil ba..al 1N11ticae ta dnilllilttill(t!'.llraóú11 m r.i«U!1 de(•. Ulila bkarbcrlr.o ~ intcruim.:i pa O en Llrnmibr.inab.llal yrl'IOllM a I! ).w;n";b lf
rel?X6Jblrdeaucle,-at&ldl't1Xl.iblrdd pt! ~n9u!11ro d-.ci\i:f.e la dir-stñ. la-. tikfos mil tosa$~! fldlil~ u!Al:ln ew-bl pira wi&l'liz..- cl IDXO¡:tll!IX1CI' dl> IJ S"ll.'d 611 esloin.ign.

• Píloro (antro pilórico} ttjido eonJunt1vo. ~hall a 1nhltrada p()r célulái: linltlidt.-s y
1uac:rótago:.. l.ai. 1.:apa:. ntusc::ularc$ se co111ponc11 <le J1bra:.
[J píloro (dt.'I gn~--go. portero. guar<liin) <.."úntk•11e l os1ta~ n1u:.'-'.u lan:.:. lisas uncnlada.' t'n Lrei. d.in.•t.t.ioue:. pnn.:ipalci..
g<i.,tn~a> profuudaio en t..., qui: dél>('1nbucan las glándulas El clltr<1to cxlcmo e;; tong1tud1nal, el 1111.·djo. c1n:ular, y el
pilóricas tubularc.'.) sin1pfcio o nurufit.a<la..:;. En c:ó1npar.iaón 1ult:r110 obhc.uo. En el piloro d ciotrato ntrtlio t~ 1nu<.l10 t11<1.s
c:ün él t.'an.lia..:¡, li!. rcgit~n pil6nca ¡.>r&nla ro:.1tas n1ás larga:.
g.rut."l>O pan1 lormár d l.:'SCinlcr pilóric.'O. El c...tú1nagu c:.tá
y gl3nd ubio n1<b c:ortd.s (fig. 15.16). Esa~ gl.Uu.lul<L<> i.ecrclan revt.•.sl1do <ll~ una mt'1ubran.i. scrosa<lclgac.la.
n1ué0 •.J.:,.i ..:01nó canti<l.a&::. apn.'Ciablcio <lt' l<1 t'n:áma lillO:t.J1na.
lA n:giiin pilOrit'a t.'ontit"nc muChdll células G. il1lércala<la:.
(l)ll la.... (élula:. 1nuc:o~ fJ :-01lott'rna par<U.irnpállc:o r J<1 pre· .. Intestino delgado
:.cnda dt" .tmtno.icidolo }' árnin1L<> <.'n l;i lui... a...:;i <.'<-uno la dihtla·
dün <le la pa.rl-d U.el e:.tt'llnago, Clltilnulan en íonu.i. <linx.ta la fJ u1lt."Sll110 delgado t."!'i d Mtio tcruuua.l de la chgéi.ttún <le
l!( Lh iúa<l de Id,) .:dulas l~. <-¡ue libt.-r.tn gitllln na. la c:u.c.I, a ,, u lll... alirnt•nto:., la abi.ortión c.k• lo... nulricnh::. y la St'\'.r<."Ción
\'Cf., a-.J u1a la produc:uón Je áddo <."TI ldll ._.¿1u1a.., p.ir1c.-La1cll. énd(KnnJ..
Lo.... prou-i.lJ." <le d1gclot.1 011 :-oc l:Hntplctan en d lutollno Uel·
gac.lo. t.•n d ...udl l.L' ...Clulall t'p1t<.•hale.ll de ft!Vc~imh.•nlo ab:.or·
• Otrascapas del estómago b..·n fl)i. n utncnl~ (producto:. de la digestión). El u11~u n o<lcl­
l:! s ubrnucos.a .i.t.• c:ontpunt' dé k'JU.lo con1unt1vo ntodc· ga<lo l'l> rda11van1cnte largt• - n11dL' u1ios :> 10- y M: t(>tnpo11c de:
rad.amcntt• <lt•nllO que t:OlllJenc 'cL\Oll ll<lngufrlco:. )' linliÍ· Ir~... ~g_n1<.'11l0".>-: duodeno, )'Cyuno e flt"tln ( lig. 15.3 1), loi. C1Ja·
tit.'t~~ adc1ná:. th.• lall et~l ula:. q ul.' lltlt'li:'n cnconlrar~ t'n t'l k·s presentan n1uc.iia... tara.clcri...tka' CtHnun t.'"I> que: l>I.' ~pun·

booksmedicos.org
15 1 SiS1ema digestivo
..

FIGURA 1S.15 Mi(lo~ogrd6adt1111<cf'tedtl.imJt~g.h11kasooit1idoaimm.n>­


hltoqur:u>:3 p.:io1 Wliu• <-dclc1s sumfXIApiodu(ICf:l'> de qhntru. ~Ml•dUoo au:nooiu.I
(lm<lylt'l di? ~ . M. &l.Wt =b$i9uM yP. fum.J.J

CllADI01S.1·"lnd¡iaigdlu!n-
del Moa dig&ttwo
r90 ceiull11 Hormona
iocHizaóón pro.dudda Hectoprhtcipal
6 -~!lfP !pilero) Gas1naa Estiw.hbse:~~3o:b s.
FIGU R.A 1 16 Miuufol~~ ~ ID cnrtr 6? lill R'9b!I dd .mlro pilúnco del !'S.!O·
S- lntt>llAO d~do 5w~t.Aa. Stiaeooo pcnaeaw <oo
¡n
lnlgi. Obslfwme 1.1) W.t> giislJK:~ pn;fwxU~ ton <;1.fodul11s CtlfLI~ ~G). 1tolorddot1:
~iEmillllmru -~N. ?\.>tu dlID:nlll) (lm:lgm de~ GlllC'l1AJ
bicalbooaf~ ra~) y agua
abund1"tl!'!>
K- m~e:s.tino delgado Pdipfp~Jlbibid:c lnbibeb~d!I :JO del <lr.ín t'n ..:oryun!ü. li! longiluJ Jcl Organo c.i. unó dt' lo!> lad<.1rC!>
gW!ro(6if'I ts1fm<q1X ~nmula 11~.o:f> unpurla.ntt.'i. par.;1 el dUll'lt'nh> <lt< Ja l>ltpt'.rllci._. de l.Ontaclo l.'t111
deindna t.•I .i.lbnt:nlo. co1no ~l.' c.'plic.ar.t a ..:onl1nuac.,on.
L- 1Mesuno def~ 61knma &mbr al lnbcbeb s.earoon deHO dd
g!u~ - 61.i'll estc.mago:estiidl la ~ • Capa mucosa
deimiJma
1- lntatlilo delgado ColeastoMw fC(JJ SeoeoOn de (>."lzimas La p.i.rcd dd i nlc.~llnu ddgatlo L1l!'nt' v-.t.nai. C.l>lruc:tura:.
pancrea1lc.n. Coo.ir.uC1on d? 13 qut' a111plian i.u t<xh:ni.ión }'así .tumt'nlan l.i .i..UJk.'riidt- t.hi.-
vtsirulabllas- porublt' p.i.rn la ab..:;orctón de nutnt'nlcs. \.uau do .se.- obM.'rva
D- es.omago (Df«ol. Y.ro¡1ru:1Mina lnbdltoon b:.11100.. de otras "- .!>1111plc vbta. <:I rcvC.i..Lu-nt1:nto <ld ltttolinu Jdg..i.du prc-
duodM> celuli6 tr1iero«OOalr111s >'deb
St'nt.a una llene t.k plie-guc.i.. ~nuaucntcs , l<>.i.. plitgu.:s
ptOOS&won ct11.tu g~nca
drtu/t1rt•t, Jé Íonua $C1ndw1ár. C:lrt-ular O t.'H t'Spiral, qut.•
Mo - intallibO de~do Nt.:ubn;. ~a lamGtildad l'ties11nal
cou....il>lt'n t'n p lcgatniento.!> Je Id muco~ y la i.ubmul.olta.
E<-111bo~tMI Seroti.-..a, AumM!a la ironlldld intestirul
r~t():. pl.Jcguc:.e.stán n1á.-. <lc.'iarrlllla<lü.i. en t'f ~~runt) »· aun·
s11>1anruP
t¡,Ut' t:on frt'cuenc1a pu(._-xleu cn<:onlr.:tr:.t' en el üuodcnu r d
O, - rubo <igesb\'> l'ol9tPi:.br~I EilwruciOn dt ;.µ yiooes.
vamaoort.71 ~.ooies:r.a la irotilidód in12stwl
ílc:un. no M•n ~ar.tc..lt'rÍ:.Lico~ de cíieh ~tgmento:. <lcl i ntt.~·
Sit.'nf X/A- o:o Ghrillna E:s;.iwla bfiberadin ti> hccmooa tino. [ n la l'.apa muco...a. la:. vcllosjdade~ intcst.i.nalt.'$ son
profer~oa, en el dd~mo;~wi proy('i:t:tOUC'> álafb'áda:. l('lnnild<b por cpttChn )' Jáunna
2>1oma90 ~lltGy lalllgestl akni?maru pn)pia. cun una longiluJ de alrc.."tledor de O.S a 1.5 m1n
•~-naomígE!lill (fig.s. 15.17 y 15.18). [ n el Juodcuu tJenén fonna<l:! hOJ.<:.

booksmedicos.org
- A
Histolog1a Básica

1
Mvscular lámifla Crip1as
de la rr..ucosa propia= intesiinales

B e

Células - -
musC'!Jlar.es
lis...~

Células madre

FlGU RA 15.17 hqucma Q:tf ilUSIT;) Id f'..li<KIU• Cd intesllm dclg!Co. A. trtes1mo d~ ~u <m p¡xo .unt'tllo. f'm r.t IK1i"iirud mt~óbca (Wlmua de l4s ttrut.u r.xJlilad~
m li1s u!pLn 1 l! mlg1.idc-0 de l'ild~ctlul ~s h.id.:i l.i ~filir, la mm,106n dd ~it.db ml'l?Slh!l 1.'1 corut.intr. ~n'l'nse lasúipLn r.tatlnta. B. (pltdiu mtt~IJI ron dl11las ú ·
~kmo 1ttrisk Lh uipld~ b!tstin~la (pcr(is.111 SUpN~. Ln la p<!f(OO inftiwr (Qft Íl!<Uenti1' apJ'l'Cffl títids tpildiittS Ontd<.1ih ~ m~u~ l!iÓlt!ISC 111mbim l.ls (élulas dr Pant'!h
yú•Jul!S rntcrocndo~ Amcdld1> qtie mly1aa. l.is citil.i~ imni1dorJs 1t diforcnóan. LJ p1ollfo1Jtion >'la&fttlfl04d6n llÜlf ~n $1mcl!.'oN~ mLn ~as.. C. UClq'..Y.m.i deLI~
rtlrnlé.-ldfs rrui!~l.la el 1!:'1l'Slimicn!i>q:l;(diJI ~ choctilo <oo su <-h!pl es.\rwda. un.:i etr1tid:d irokt~dil dr ta.ii.i~ulicibme' y~o~ 11ll1.i<'p!tkiles (no ie¡:mcuw~). !fl
IJ l:Dba pcq.-.J So! K'll u¡:tli11r.s ~mgum~ 11n uptJ1lmf~llco.,celul?6 m!JS(lj.i~ i'Jds y mfoutos. l~ te~~~ dc1<inua t nLI 1q'IJ~ dt I• 'Kllo~id!d. f.ld!¡:U:b )' K~.oil.
coo .it1tlil'i.?aáoJndeHr.tl.\'t~ 6""fd. Llppinttitt 1%9J

booksmedicos.org
15 1 SiS1ema digestivo
..
\'a:-., ..:élula... ..:alidfi>nncll, c.<lulall cnlcroén<lot.nna:-., c¿lulu.:.
<le Paneth )' <-élula... n1adre (lig,<.. 15.J7 y~}. La t.npla
llene lunna tubular y rcpn.~nla el t.on1partu11c nto pn1hJe-
rath·o d('( intc:.lluo ( fi¡.;. 15.21 ).
L.t.:. c::C:luJas absorth•as i;on cilíndrka:, altas, tad.i una
t:un un nú.;.ieó O\•aJ en su ¡x1rt.iOn basal. F.n el ápice <le <..'á<la
<.'é.lula, l.i. 1nt:1nbran.i. pla:..n1álit"d M" prü}t:...ta baei.i. la luz
(microvcltosjJad) )'crea una éhapa éslriada (fig. 15.19).
qu~ se üb~crva al n1h.ro:.cop10 óptko. Al u1k~..:op10 d<X'·
Irónico, e~d. c:,tntclura :.'-' \'Íl>uah:t.:i -.orno un .:<)nJuntu Je
n1i1.:r ovcllosjdadt.-s <le: dh posldún densa ( ügi.. 15.19 )'
15.20). Cada 1uicrovtllo:th.lad m1<lt <iJrc<ledur tle 1 µm lle
altura pur O.J µm d1á1n~·1Iu. La 1ne1nbnu1a celular cnvul.'h·..·
un ejc<le n11.::rofilan1cnl<•i.tlc 3lllna aM>t'iadoi.con 1l1nbn11a
y viJlina {pro lcinas d('I c1to:!'Squdcto} (fi~s. 15.2() y IS.22).
St: t.'alcula t¡ut.•caJ,1 '-dula .ibWrliva benc. en prí1n1t.J u,. ln::.
1niJ n1icron:.-llo:tidadei. } t(UC 1 nun2 de mucosa c-unlicn..·
cerca <le: 200 tnlUonc:. de t.·:.ai. éi.Lruél ura:..

f Para mis Información

L'I fun6ón ru1\ imjXlfl4'11!l' de las cctul;s\ •bson«il e~ tntt>rn.dil.11


Lis mu!OOl!ds ubll!t'lid.ts d\i11ntt' L! di~;tiim de lu~ &lhncnl~. lit<h
d:fo~ prod1Xen mziold~ (<nnu lil~ tf&li11id.lsc1~ yt.s'S dipt'$tidJ.s.1:~. q~
pueden Mt pi11le de&. m~ntb1011<1 p!:1m1J!lu !ghxudlizl ~ lc1s m!un
vcll~ido1dl'~. Lis t'ltllmas hidrufu.:m los dii!.«drido~ y lo~ di~ptidos tn
m!M'l1MCJ1idos yimmokiOO~ que se i~fben poi mccflo del tr.in'SIK' le
.lcli\O. Ll diqt~~i6'1 fi¡?<l:liu se pruduce.sollfe todo, l'O!no re~u!tatfode fo
dcdóo UJ!ljLnt11 dcfd i.41il~ pi11KrtJ1Ka ylo bii1. tn loo ~1ti h'Jm1moi,
91.111 JhU!e d~ Id .ib$(1fli!ln l!pXl!Gl ~ prodt.<e en el ~odeno )" el yc)'Urto
pKOOrual la~ fi911fd' 15 21 y l S.24 ih:'Slrolnt'Stttprocesode ;ibs0tüón.

l.ú:,. pl1L-guei. l1rcularé:., las n.::llostd á<lt:.s )' las 1n1cn)\•dlo·


~td.i<lci. atu'llentan n1ut:ho la :.upcrfic:1c de la u1ucQsa ulle:.~
uual. ScgUn lo:. cák·uios realizado:,., h •:,. pli:!'gu~ mcrL·mcn·
l<tn la i.upcrfic"IC int~.sli nal .:erca de 3 \'C<:c.:;; !asvtll osida<l~.
lO VCCt'.::., V la:, nul'r<IVl·U~uJa<lt.-s, 1nás o mCllUl! 20 \'él'..e:..
[ n '°º"JW;lu, e:.ta:,. c:t1rut.lura:. aum~nlan l.i cxll.'n.::.uSn dt•
ht :.u1x-rllde 1nlcsl1n.i.I unas 600 veces. fo que s1g1ufic-.t u na
~upcrlide aproxu11~Ja d..• 200 u1?.

.¡.0 H.istologla aplicada

5c' d!.":Uibi1!1on lkílciend;i~ d~ dho1c.nidit'1eh en enfermed.i~s


h11n1i1n11s <.11.iderilild.l~ pu11r11s1exoos d:ge~livos. Alguiws de es.i~ tkfi
órmóu en¿i1n.íticíls. JI po1Nei, tieDM cri~ yc-aelito. LI at-s111ti6n de
FIGURA 1S . 1 8 Y~•d>upltt<id>l-Jdq¡d.(b.r""1~1 •-rd" nutrlcn!C°) titmb-Qi ~ h,111.i muy pcr1udki1d.a en mfcrmed!do <o.n 411~
'fll;tn¡fid~ M~ r.a.(l)W. LI wbmU<os.tro.ip:!Cl'(t mote~ ~61tmi! l.ti.capn m~1A11es. fi~ de l.i mtl(US.l ir..1i:-s1iníll, ru~·u 111iyen lOO infecoon~ o defkieocl.i~

bmd0tntilcdti.\C4)':Xlin:l:.o:m~IW ~bd. Medimau:neflb>J fmtgm&> P. b!md.I nulliuon.itcs que qieneritn el !oi.nd!u-mt ~ (lldll_~ciúll.

qut'dc 1naneragradual adoptan lonnade<lt'do:.án1c<l1da que Las célulai t.aHdfon ncs se d istnbuycn enlre lus téluJas
.iiC apruxunan aJ iJcon { íl~. 1 5.J 7 y~}. al.i.i.orb\'as (Ges. 15. 17 )' 15.19). S.un rncnos abun<lanlcscn
El cpitt.•tiu tk• rc\'C:;ttmicnto de bb \'t.-llmic.ladc:i. e:-. Jcl el úuodc uo }' aumentan en nUtneru ~n clirc\.c.1ón aJ ík"On
tipo sln1p !c ciliudrko. Eslá li.)rnta<lo pnnc1palin-cnte por (fl~. lS.31 }. ES<)S células p roúuten g.lucoprotcinas ácidas
t•¿lulall al>Mirti\'as (cnlcr<Kitos) \' célula.-. t:alicdormt.":'> <l<.<f llpo d~ l.i. 1nuclna, qué M' hi<lralau )' Ít>rman uJu onei¡
Cf'i;:µ.. 15.17. 1S.19 )' 15.20), y :,e 1.:0~hnúa \.(In cl cpttdio d e t.ruzad a!. entre l!.Í para onginar <.<I n1oco . ..:ur.i. lu n"it'ln pn n·
lcls t.Tiptai t¡uc, a :.u \'C:t, c:onllcnt"n aJgunui> célula.'> absorli- <.' ipal es prolegt.•ro lubricar l.i n1uo.:O!od 111lt:i.hnal.

booksmedicos.org
.. Histolog1a Básica

Célula calld I01fl"* Célula mu$Cl.Jlaf 11$a en ta veMoglcJad

llnlo:lto ln1T3eponellal

____ c~ur:i

calcilcrme

FIGURA 1S. 19 ~ufolcg1'ÍÍJs ó:I t',i'lrlo dr tl'mllmtnto &:I trt.cstm drlg,»,. A. Glul~ cpllt~I~ filírnlnul ~trias coo d-..tp11 ~ridda !punra ór CrdM), tr.tciwl.td!'>
(lll tclultl\ c.llitifurmfi \l!trel!Jr6 dr IDXD. :tdcuóoo wu aado pa)Oito rtactil'O dé St11ifi f~ASJ yb!:1rutcx1l11j,. que etSLIGI Lb gl11tuprllldrw\ ~es en d muto ycfl la thilp.i
b.truda. M~110 o)';mm~J s. N11mc1om ttlcl.n ~ron coo ~ ~ atri!da\ ~.,...., 4t fkdio~ ytos :um~ i~Wrcs ben 1'1.Wlb. ((del'~óa: b:s.w bdsita y a..1\t &
tJ:luidin11. 6Mn ar.rncn1u.1

booksmedicos.org
15 1 SiS1ema digestivo

FIGURA 15.20 &'.at1fologr111fw dtttronl(,) di! mt ttiuld tpil!lial .lb~rtiu df k!les1moddq.idu. ~'~ 11 oJt11m1.!111tDI dl' m!utMd~ (n su pOkl .ipitil L'I wxrflÚe lumindl
eslJ u1bil'ill de mau1tfmdad!!> lc11 el detae.: ~e ml!e1T;cu.•1Hccle- 1ranwi:,>Jl). ln dder~t sr (amptutt.i que le.is ~~n~ dl' d(li:'lif, ítrtados ll'I scntm 11:lftS.'fl'tiA, <t1n1b
tu)'En la ~I urdctu1s1.t..1 t'Sl11X1111.il en d tcnl!O de l.i mknnrlm.t!d. (6 JCOX. (at~ de f..lt P;ttl'l)

booksmedicos.org
- Célula
Histolog1a Básica

calicilorme

FIGURA 1 S.21 M10'tlfoiog1d.i df l.i ~ci6n tMs.il dt dos tñpllt> del r.11!i-tino ddgado. Obsémlnse b útit mtcroMdooiua. La de t'd!ll'!h, lcl caliCifurme y un¡ tdul~ tn milt1i\.
!Cottc ~1ifino. g14n am:11.o.)

Lai. célula.~ de Panelh. ubicad~ en la porx:1ón b~1sal <le


ltf) rnpta:, 111lc;,l111ak3, :-ion L't:lula'.lc cxtM.rurn.:, co11 grande:,.
gránulo!> <le se,_.nxiUn oo~i1u)Jll o~ en .!>U cilupla::.1na api·
caJ. t::.to~ .:l)nlic:nén liso:c.imll )' dc:ICn::.ina, n1ol&ula:, ((Ue
.! - - - - Membrana
pta.srr itics pueden pern11:abihzar )' d1gcrir la pan:d <le l<L~ bacterias
( llg.s. 15.li. IS.21 y .!2.Já}. :\~Unb.nu.t., )'en \'trlud th.• -!>U
.u.llvida<l enzirn<itica .i.nl1b.a<.lériana, la li.so1.ln1a éJér<.'e con-
1rol sobre el 11uo::rob1onw inle:...1u1.i.L
r..a~ t'élula!> madre M.' focaliian 1:n el tt.•ruo basal <le J..1
cripl.i. <.'nlre las céluJa., de Panclh ( Ji~. 15.3i).

- - - Unión a la
mem.bfa.'la
f PM• más l:nfofmad6n

plasm<áti~.-= Se~abr qi~ la:. <éld:ih di.• P,inclh o!)t1d.ln d <reo. un uidto ¡t.iti1 U:!.
t.élulíl~ mad~. ~ lduli1~pul'den id1:n1iflc.irw m«lii1ntrun lf1dJtd<IOf
Filarr,~10
c1peoc.íf-1to. lg1S(/eu<in·1kh tWb'J:í·tomair.W:ig G-prafc.'r1 WIJfllltd rW!p·
ds ae?ina (tx, fl.'<t'pkll d(O¡:&ldo" PfOWlnil 6 ((lfl IC~idont!. de lcudn.l Jbun·
d.tnte!. 1 dtn origen i!I !o:IM Sos l!~'OS (eluWe. prest11H!~ en&. aiptd
y li1s. n-Bo~ad('.. 111-tr~ak!~ Cu.indo ~e Lis tultlvc1 in vltft>, 111~ <fh,.W
m.!dn! fort11~n pci;ueiioS º'ga..ioide!. y lo~ dl?<luminad~ mirtl-N1tt1.!iFWS.
AdetT1á~ de l.i pobUd6n l91S•. t.tr.tbtén Nyun segundo fondo tomlln
<001pu~to pos ~dds ml<lre liltente~ qU\• s.:- kiu!U.in algo pCM et100ld
de 111 bgl'dc l.i ulp1i1 (po~itiv.n p.u-11 el mdK3dor 8mil).

Fi!an:~mo Ltermedio La-. t'.'l4ulas ~1 (1nicruplítgut) :.on ct'.!iulascpllchaftscspe-


<.1alu... u.1a:, que r<."t.ubren lo:, lulilu!Oio l1nío1dl-:, <le las pltt(."'.;'t~
Fl'GU RA 1 S.2 2 ~roctUrd dema lfliOC''i:llt1si!!dtit!n (llf.lt'->G°"ll'lu fkrnkroft1&11m--
<le Pcrcr. ulJK<tdalo e n <.•I ik'i.llL f:,la:, cefuJa~ ~e caractenan
1Us dr tJttillf Js!ltié cun 1111~ prolcbib llWllL<ne li bma dt l.i 1111uu,dl!nr.i.Jd. b.111\
mkrotllam!!nlll~x> C61ltoíi:m wn I«> &l ,eb tl"lmmJl qw Llmtkn toot1tnt ilamellb)S.
¡wr !>U:, nwncru,a:, iuvagilli!.(.'tonc:i. bai.al ~:, t¡U(.' 1.onticnen
btcll'OCdios. ObWrn~s.e ~. me)ld loc.:ali!- lus mitreSt<1mcnl~ dE .xllriJ tumpkn abun<la.nlcs linfcK.ilO:, )' té.lulall prcM.'nla<lur.i.ll <le anLigcno.
unafunoón ~ttuuui.11 ynogwrdl111d.lócíncm el mo1111ue11to, <OlnoSOOI' suteda P.irl co1nu lo::. 1nacn.'•lagos. l.a:. cctu!a.-.. J...t pueden captar auli-
tumplil ~ fondtfl de so~!en, l;i ~ 11n11 ~ .i~lia oon ¡x11ldn6 qx u¡i:n lus fil~mtn!fb geno:, por t-nc.lo<.1lO:úlo }' lran~portarl<1~ hacia 1<1~ ma1.'rÜ·
m:tu? sí)' "1.111P.lttrat1a u+J.u. Jago~ r la:t ..;éfuJu~ linfoiJc:, MJb)'i!.Ci:tltCS que, t:'UlOll\'.'C'~,

booksmedicos.org
15 1 SiS1ema digestivo

Ácidos biliares----- Lipidoa .,._......,.... Lipasa La extensa :.upcrl'i.;:1é d e la muco:.a J cl Lulx1 gd:i.lrou1lc:.·
/ .Ácidos+9!$.'SOS
Glicerol
.......... Moooao::lg.'fceroles Linal M.' halla cxput•:.ta <1 1nu, hoi; mh:roorg,an1:.oh)l> invai.o·
res en ¡.x>lcuc1a. La:. 111n1unogl ubul uta~ d(.• clallc íg¡\ (que ya
~ ~ ~ be C<11nen1ú} M" c n1.uenlr.1.n en lá..' i;é.._t\'c1tl.JH.'..\. La., :.lntcll·
l.illl lo:. pl.bmoc.iloi; y íonnan la pn1nl.'.ra línea de t.l.cfC.-11.sa.
La.~ wuo1u.•l! inter~~l ulare:. oc.:Jw.ivas qu~ hacén <lc la 4.'apa
<le c.:éluJ~ e pitebak-,. una barrcrd contra la pcnclrndón Je
1ni..:roorg_a.nhnu).S <.unMiluyt"n olro 1111.•1.:aoi.!>mu prote~>
lor. A<lc1nID.. )' 'JUJL.á <.tlmO barrtra prúte-<.·l()nl r nnc1paf. d
tubo ga:..tru1ntc:·.!>l111al la1nbiCn .._ontienc m.t<.rúiagos )' gr..tn
<.'anti<lud <le." liníoc1to..-. (fig. 15.28), locali1.adoi> tanld en Id.
1nucos.a co;no en Id. :..ubn1u.:.d:i.a. En <.·onjw1l<>. ei.ta.' ~·¿l ul a:;
lorn1an d tcjiJo hnfói<le a:.ocJatlo l.'.\•11 d inle:..Lu1u (G.'\1.T,
por su:. :..igJa., <.'n ingl l~. gul·11ssOCÍtlled ly11 ipl1tnd 1u~1u!').

Células endocrinas del intestino


AJc1ná.' de las ~ciuJa:. que ya~ cxplk'<lnn1. d in.h:~uno ...:on·
ucne otr.i:, <lé di;,tnbución rnuy amplia con lai. car.u.Jeri:.tk:.b
<lt'l sistema neuroendocTI.no difuso. Lo:.. prind~cs rc.suJl.i.·
<lo... oblt."Jlí<l<i:.. ha.\la d rno111entuM." r<.'M."JÍJnt:n d Cuadro 15.1.
8tin1ula<l.as, el>d.' <.éJuJ.i.í. libe rdn :.us gr.i.11ulo~ d e :,,e... re·
ciún por cx.o..-:ili>.sb }' la:. honnuna:. pueden entonce:; ~j<reér
clecl(IS para..:nno:.. {loe.J I<!>) o cndocr1110:,. (vía :.anguin~).
La, ..:élula~ .ll;:crcturas de polipé-pttd(l:.. tk•I tubo ga:,lro1n·
tc:.hnal se ctu,._íltl'dn ('n J ü:. \'a ried~dL".l.: el lipó abierto. en.
l.t.." que la regiün celular apu:cl prei.enla 1111crovelloM<l.t<lcs
)' ci;t:! t'n Cunlacto c.:un la lu.t. dcl Órgan\1 Olg.. IS.29}, )' d

·• tip-0 c:erra<lo, en la:; c.ualés d ápice de !a ci.':lu1<1 está rubic:rh>


por (llr.!:i. c.«:lula:. cp-ilchalcs. En el 111tcblUlO delgado, l.u¡
<.:élula.' endot.nna:. <le llpo alnerto son n1ái; al.i.rga<la..-. que
l.t..'> <.éluJa.:. .i.bi>(1rt1\'d.'> <.On1tgua$: Lle.nen nu t.ro\·d lt)Sida<lt:.s
t.amina bias.al • irn."gularc:.. e n la supérfk1<: <lpKal y pl"qu(•fi(Jl> grinulos <lt!
•...._____,,.,--
!----~-~-
_ ../
7~
M:..:rc... ión en d cJtoplall1na. Se pui.tuló que e11el (l¡>O alnt:rto
la:, m1cruvdJm1da1.k-s pu(."<.lcn t:onh'.~n c:r r«epton::.. para l>lL"·
r-------_Cspilar iniá~.º '* t.an\.-,cil> pn:i.c11tc:, en fa lut. dd intestino. lo que po<lria régu·
~~ lar k1 .)lt'Cn:xi1'111 <le c::.ai. t.·c."luJal!. Awu.¡u~ lc 1~ <.u110...:1n11en!o:.
~(1brc c11<lvcnnolt1g.ic1. gaj,lr(IÍntei;Llnal to<lavía son IM:.tantc
FIGURA 1S.23 .4bi~ci6n lipídica en d ~t'>~ino !klgd!h Ll cnum.i-'p..1~ proim.>i!\'t
L! hk!rlil!sr> 6! lípid11~ m mGnu.nilglilttolei y 'ddM 91.JSO) m Ll h:l del lntntina t':Ar. incompleto:.., está d ar<> que el sts.tcnm ner\·io:..i1 cHnlrola
tOO'lpues.loi wtv.!bl?.Ht en una un11bíón gr.idit> .i lil a.:<00 dt I~ Kidm.bel:ues. lm la attJv1<lad Jet :.hleina dige:.llvo, y la rnodula un :..1:.lc1na
p:11d11tt0idrLI haE .ib'~ic-wn ti mernlwan• dr I~ mioon-lbsid.ida m form1 pastva (01nplt:.io <le honno nai; peptiJi..:a.<. de pro<lu.. t.i6n local.
o coo la d)'td! depro1Bndi tralb¡xitU6Jll-i~l'ql.llld llW!laóo3&ll ndecula) y_o,ej.ri1>lll l'SI
1.n cbl~m!i&:l re~Wotn&iplMu!kofrM, donde se~l.'(iU.rulc nuMu le& 1ti6-:ilg!it(Ytl Lámina propia a serosa
'*'
~. Und upd ~il prottíM 1odr.i 1$10i IMilglit\!rOO )' il' bm.mpartkWS'Qllt'
1ro6c11 elncrlte dr qu&:uluot'IO !de 0,2a 111m dtd.tmctro!. {st~'>ie tf.tn\f1crcn ¡.-Júa La lámi.Jut propia del 1nte:.t1nu ddga<lu e:,.tli coinpue:.ta
d CM1plc¡odt6ulgi ylul'9' mlgfdn h..cw LI cmmbrt1n,) l~t'tat desde iJ que ~r 100" plil pür lt'J ido <."onjunll\o la~ó t:ou vaw~ .sanguint.~~ )' linl°ál1·
u:ndl!M. .V~ qoilomicronei pl~ J Id lofa pecop:<i;~ !( inucdo:~ mlus Upila:ts. \.US, fibra..:; ncrTtOl!<LS y fl bra:. rnu:..culan:::. l b>,l.~. o .. upa el t.c.-1'1·
~ngumre&.. tos ~ grdSUi dt t.idm.J lt:ga ( > (12) Stg11l'n. ld m">""d, h:n1 ~ \'4~ Lru de la.:. \'<!lk>i;Jda<lc:-i 1utoli11alcs, <lundc la:; c:élula:; tnu,,.
~!kOi. .us dl' numo~ &: 10.i 11 :1.M'ltis de t.iiOOl1om ~e lfe:ittfifiun .:i tna(.i~1.t<~rok>s. ..utare,,. h:,.a., (<ltb-pucl!tas vcrtk.i..lmcnle .cnlrt.• la n1u:...."ttl.i.r úi:
w difondtn h!cib .tÍ1m-d de l.i <dula yw dlrtgtn d las YdSO'i <;Jl!q.!Ínm. f,f.d~.idu de~ l;1. rntKOi.a y lu punla de las \'<.'iJ<)~i<ladei>) se en<.arg.au del
1es.té.ó::s de kic<t11111 HI, Caíd~ RR.k:A!l~! !fe! 19n:1~77..
111ovi11ucnlO nluuco, lrnportanle para la abson.1un dé lo..-.
nulne11lci. {Ci15?. 15. l í )' 15.30).
m1grnn ha<.~ia Olro:i. com1:><trhmcnloi. del MSle111a linfáuco La muscular dé la. mu1.:os11 no pn:l>t'nla pccullan <lad
(n6<lulu.,}. t!ondt- :;e in1c1an t'l:i>pue:.tai; in1nurulan.t:. ...:on· .tlh'Ulla cu e~tc ürgano. La :;ubmucosa <.:on llc n ~. c.-n la pOr·
lr.l c:tto:. antigct1( 1~. Por lu tanto, la.' <.éluJ,ls ?\I rcprel>t'nlan t.iOn 1nklal Jel cluoc.11.'.no , grupo:. <le: glándula:; tubul.are:..
un ci;lálX111 1mportanlc de l<i Jc.'lc:'nsa inmun1tana inh.•i;l!nal t'n roll<ida.' ran1iíica<lái; que de:.<:1111>0...:an en la~ glándul ~
(fi}ts. 15.26 y 15.28). La lfuu1na biLSal <lfüaJü <lé la\ células int~Llnalci;. Ei.ta.' -.on la:. g14.ndulas subn1u<.--osas duodc·
~I c.:. d1:i.t.unl1nua. lo que lauhla t'l lrán:.ilo ccluJ.Jr cntn: el naleio {glQndu.lw. de Brunner) {G¡:.. 15.31), cuy.i~ t'.élula.\
lCJi<lu conjuntivo y éi.lai; céluJru. ffig.s. 15.26 )' 15.27). 3ccrcti1.n nuM:o ak.i.lino (pi 1entre8.1 y 9.3). EM.' nu)Co pro·

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

FfGU RA 15.24 .'t'iierufo~.íu «rctnínita dl' cn.s dlultJ cplt.clilildel ifl!~lilo Ul l.t fa~r de .Jb~ol<icÍn lpí&i'!. Obloéo~~e la c1<1.1md.1t'.iú:I de qi:r.iw~ lipídkas. en 'lesÍ<lllas Ó!I r{'(Ítulo
tTJi~.ism.J11<11 iw, locillt!~~ ro d pulo .ipk.t. ~s 'i'e!o.dilS ~ fu~ro.in U11ol del ~o y f11m,m 9MILl~ m11u1n que 111191.111 eo diroc.cko l.M1Jl illtNllt'Sdn LI ml!fibf<!lhl <dullf 1
~ inlrOO!ltatm cl eo.p.Y» ctl:fatthA.ir iíkth3J!. lSOCOX. (tllt~ de h. l. ! nedm.mJ

booksmedicos.org
15 1 SiS1ema digestivo

FIGURA 15.2SMK&<iforoJ&f'1i1 lkaiCnica de ooa cü de ~n!h. Obsif~ cl nu (lfn ba131 <!El ll!Jdeul11 pmirwett, reOO.~e rn«9.i$mAlíeo ~o ~b11nd'cl111ty gr.inllk!Hte
scueuón ~d~<Un t11 telllrO p1e!dco r un hdlu d!ro que bmJ el mblá'ill ltln p:ol1'>ilt.!l!'ld11\ Jb11fld~!~ (~ g1dndt1\ ti:o.tlmcn lis®IN ydl'tlf..-WS. UOCOX.J

Superficie de C\Jef)l06 de Cetulas Marnbrana trregularldaóes d9 la


la ciélula M las ~!alas M Macró1ago inloides bil$al superficie de las oü.Jtas M

FtGURA 15.26 hrofut.ogr&fu de una WJOO dtl trllrltino m Nque d epltdio dt liunutow (l.tf! oo 00d11lu li:lfáutu. O~uv~ l:J. cdul.r> Mfl'..le f0tmaa m «mp~tnmiu
~pt'ti!lqxm111mt<Elulas liufoid~IJD.tn&:tUbgo (tclulA p1~\l'lllildtt.i de ibbgem:isJ ta mbl&i .,.rru ~ c\le ~rllmrnto. !Col:tt ¡;¡,;m!fm;91.-i tt.1mto. ktl~• de M.Nootr.i.J

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

FIGURA 1S.27 l• mio«o1ograf111 tloorOOiG1 dtbduidfJ ti> Ll ~pc1f1c:itiri!efünill d~dtn:1t11;1 d l'Sf.ldodef.I cnuu)»,. mu~!f.Jld t.mnna bssii ~!"le qut ~'iU (/pi es C!!lr
lmwruando rri:L~t li& rernanl'rl!rs de I~ 1tllosid!des i11tntirules. pe:o adupLI !A! nlrutt111J semej1r.~e a1111 t11mltcwudo roo.he lus fol1rnl~ liriflidis que t6rubtu)-.:n 1.n p!!ll~ de
Pe~. bu wnffgurddtinfd<di!J ~I aintJ<to 1r.11~~.inb1m1s y~ ci?!Ulas li'!fold.?\. ,ni tomob ciwiltioo dl!l'St~ úhlmd~ fnltedi'pil~!iU ylJ !.11nina ~•· IÚlflei.l ~ t Nt.Uug~.)

A B
Capa~moco
qu ~ produOM Unión linfocito
las cét\das calicifonnes oc!usi\!a in:ra~p.1e!ia!=

(~~o·~'lllt~1 ~1\J'J\i lll~


1 linfocito q_ue migra
hacia el nódufo
linfotde subyacente
'/ s. o:r~ region$S
del i:ubo dí~stivo

FlGU RA 15.28 Algune\ ~1cs iR Id pi&e«IÓn inmlm1t•i! 6:1 i11!i.~lf"A A. Situaoo curus fr«u!lltt en I; ~6::tl p«almill 6:1 tubo 9fst1Ui111~blWI rouw.. sn r,rinplo. m el
)~'S.O. l\J~' IDKh~ ¡:tnmodtos wtretores de lgA, c!üSll'i linfod~ y4lgu110l milttúfi1gt1L Ob~(111ane lo~ iofCY~to~ m d rptlto de 1cl'\'slimknlt>, pnu bc.:ildJd11~ pcw ÍL'Cfil dt fon
tdcl.b ep~6ilk ddldj11 del.u~~ ~as. B. ~tJiltkfl m.is Ílro.'t:ul~ Md 1loon, donde hJy ~pu~~ linfodt*- poi &bap de 'h cít&n M. t.1 c~lula .\\ t14nsfi~1e ri mdtcriJI
~uo lmboorg:1m1rosomai:tl'-'tlti«11l~I bdtia bslof~t6 ybn1Jcr0f~l«<lll!ddi» d mJfflf p1ufo11didad m ~ ttiid:YM i11t1.xtlul•a. -~ rofl!O!tu propi)'}ln~ lnforauOÍln
K'(bi} dd mc1trndl exúgem> bdti6 Cll:.» p.l1 les lkl tubo d'.~bVQ. )'e> problblr qui' t~biin hatü otre& 6cq.¡n11~ o1 tlJ\<t:. dt 16 s:rigie yId I~

booksmedicos.org
15 1 SiS1ema digestivo

tcge la 1nuo.Q:w <luudcnal conlrd lo... cfi:ctt>!> Je J,1 ad<lc1. dd


..
jugo g¡li>Lrko ~ nculrali1..1. el ptl <lel quunü, adt.'111ái. de ac:cr-
<..'á rlo al p i r t'>pluno par<l lci át.'<..iún di.' la.-. cn1.im~ panc~áh­
t.as. l~ glán<lulas !'>ubn1u..:o>as duoc.fcnaJ~ i.on 1 1npl~rtante.,
en el d 1agnOstko dJft.· rt'no.i<LI lle lai. reglon~ dd 1nteslfriu
c.h:lg.<i<lü.
La IJn1111a propia y la i.ub1nuco:x1. <ld ullcMu10 dd gado
conlu.•ncn :J.olu1nl.'r<iciuncb <l:: nú<lulos linfáti<:<h ( GAlT},
t¡uc son 111~ nun1ero.;;ru. en el jJcun ffi;;;. 15.3 1) y fn t:.le
ó rgano se <.-o uut:t'n 1.:<1n1u pla<:a.-; <le Pc}'Cf. C:ada pl.K-a se
(;01nponc <le 10 a 200 nódulos.. y .i. iiunple v1i.la ~e \ 'C .. 01110
un t),·al\l én d lad o anllntc.>SCnli-r-ko del uuc::-.Llno. r:n Li.
~pec1c huulána ha)' alrt.•Jcdor Je 30 placas. 1... maroria en
el ik"On. C:uan<lu !!4' u~crva dcMlt: l.i. l>Upc."1'fié1e luJnui.i.I.
c.'áJa plal.'.a <lé Pcyi:r apart-xc .::onu) un área úc Íónna redon·
Jeada ó chpltca l>lll \'cllosa.la<lc.l> en la :-.upcrhCtC. En lugar
de célula:. al:i:-.orlü«b, ...u cp 1 ldi~) M" .:ornpunc de c.-élulas ~l
'º(' 15 1 6}.
La..:: capa... 111usetclarCl> L'l>tán lllen d C'~rull.ada,-, en los
1 nt<.~Lutol>, t-ornpl!cl>ta:-. de un Cl>tr<tlo <.1rt:ular u1lcrno y otro
iOng1lutJinal C.'\h.'Tl\O (fig. J 5.32). 0 <l.'lof.lt:..:lo lu:o.lológu:u J::
lc1.,. .::~l ul a,. n1u.i.culart."S i.,.ai. dC' csó.S ei.lralú:-. J cpcndc del
plano Je <.·orle (lrauS\'t•rsal o 1ong1tu1.hnal).

• Vasos y nervios
Lú:.. va.l>ó:. l><l.nguin~ que nulrcn el intc.stino )' cxlr.t<.'11
lw:; produ<.lOS de la <l1g.c:-.l1Ón .rtrovtél>illl La t'áp¿ rTIU$1.'.Ul.tr )'
lorrnan un graa plt').O r n la ;,uh1nuco:iJ ( H~. 15.30). Dr la
FIGURA 1S.29 M1uufottiqr<1flil tic<~ dr urw cclula cn~mimdocooa fdt U- sub1nu<.o~a. l.as r.und.S l>C <':\.licnJen a lravé~ <le! la n1LL-.cular
pe 11biertu'.1 del fb6?no huiruoo. OWrwn~ b~ rnoowll!llldl&1 ta w~i:e .i¡:twl. <lt.> hl 1nu.::<1sa. la lárnina prx•p1a )' i:.~nctran én laii \'t'llo5.1·
169:.0X. l.O!t~a l!tA.G.l ~11~.l dadcl>. C'...i<la vcll o~1JaJ., Je acuerdo ..:on l>U la1naf10, recibe

_ es.pilar
ir,ii.tico

Vénula-. -----:;::,.. G.elu1$,i


-- muswhr~s
lisas

Plexo nervooso
ITo.."S«Ué rioo

FIGURA 15.30 últWciém ~n~m:·a (i.AjY¡iE·1~bl y8nf.iw (e~ t inuvaoón (dtwtl.'lil dd inli!~lilO dl.·lg~. AJa r!ri'tdla st ilt1~lrkt IJ~ 1.d1.1l.n m1nu1l.Yb li~ ~ t*Mn I!
<ret1aul6nde LI "'l~d.

booksmedicos.org
- una rama ü má:-. que (onna11 w1a n:<l <:apilar en la lámina
Histolog1a Básica

propia. tld>aJü <ld epilclio. En el cxlrCl'nu <le ld..S vdJo;i<la-


dcs, d:: los <.'apdo.re~ surge una ~·énuta o 1n<Í'S, t¡:ue sé orien-
tan en la din.::~.. 1611 opuci.l<i y al.,,.ant.cu1 l.i:-. \'t'na... dd pfcxo
i.ubrnu.:;()w. loi. val>O_.. hní:ilkos (quilíferos) Jcl 1ntt-sljno
se ongtnau <.'ou10 C-.tpiJarci. c.lé L\,ndo <.iég<> en el ..:énlro de
J,u. \'dloi.i<lade:-.. l.a 1dcn11fh:a1:16n ú1.• t:.:.oi. <.apilan:s, pcsc a
s.t-r 1nayores que kl$ .sauguíncO:,., ci. <li(icil porque su... pa.re--
d('S iit-Cncue11lrán tan ccsx:a una dt· otr<1 qui: ap.i.rtnlán e...1.1r
<.ofap:'.l>aJa:,. l.oi. .:;;1p1lar<i. hn l<!tn:us corren Cl l <lin:ct.:16n a I~
A
IJulina pro1•ia ubit.<t<la JUSlo por cnónu1 <le la mu-M-ular Út'
1<1 1nuC(>sa, <lonJc forma.u un plc:xo. Dei.Je alli ~ c.hrigcn
hat.ia la subn1uc.:u.sa, en la que n)dC<tu ll)f; n<~<lulüs liofáu-
.;,.os (flg. 1S.30). Estl>$ 'a.sos .se anastomo:i.an \·an.is \'c.'<.'<.".!> y
aban<lonan el 1nltili110 junló ~ün lü::. vasos s.anguín<.'Os. Son
<le unportanria cspc:c1aJ p.i.ra la absorción <lt: to.s lipi<los..
pon.1uc la cir... ul.i.1.1l1n sanguínea no «<:"cpta t•un lat.i!iJ..i.<l las
lipoprolcinas que: proJu,cn Ja.., cClulai. 1.ilíndriGts absor-
tív<b Jurante este proc.·cso. La conlract.1ón ríuuica <lt.4 la.:.
\'CJltbtda<lt'"\ llllt'.s!Ínalt·s aruda a propul.silr 1<1 hnJa t.UlllC·
nida t.'n cl 1nlt<rtOr de los 1.apilar<."~\ linlát1co.,., h.a..·ia los ' 'a:.os
hnf<i1 1 ~0.s n1<·1>C:ntérf4.'o.s.
l~ 1ncrvac1ón dé los 111\<."Slinüs pn-scnta un ro1npO·
ncnh: inlrinsccu y w10 cxlrínst.'4.'0. [ ( u1tríns<.-co está
.;_·un.i.tilu i<lo por g rupos <l<..' n~urou.as que- form1.1n d plexo
ncrvjoso 111icutCricu (<le Auerba<.~h) { fiu. 15.12) éutre las.
cap.i.., nlu~ularci., tin:ular inlcrna )' lon::;itu<lin.t.f ex.terna..
y t i plexo nervio.su ~ubn1uco.so fde f\.1ci.ss-nér), cu la bub-
lf1Ul.\)!W. (fig. l 5.33l. l.oi. pl~xus cunlient'n algunas neun'l·
nai: :.c1 1i.onale~ (jUl.4 rt.•..:1bc111nlonnat.'iÜn J1.4 ténni11ac:1u11c:s
ncr\•tosa!- p ró.xin1.i.:.. u la l.t.pa t4ptldial ~·la capa Je nub.:ulu
lho cu rdat1ón 'ºn la ClUnpu~1.. il1n dc.I tonten1do i utc.s~
tinal (qw1n1orn.'él'ptorcs) y d grado de <lLlat<u.-ión de la
pared dt'l int<."sttnu (nlL'Cauor rc.;.c:plore.::.}, rc.-.pc,hvarnt:Hl<.".
e Las ütras célula... nerviosa.., ac'n clt:tlura:. e inerv-.tn las
FlGURA 1 S.l 1N.aoíu!Ogrilfi.i de ltl!'!~ A. doudmo, (t111 'il!llu~!ru~ Ol¡X~lltt~l­ capa:. nlu...c:ulart's y las t.élufas sccrchu'as de hornn)ua.s. ta
n!le\ y9Mndulii$ duudm!le cn 1.i ~00r.x('$.). B.Ye);.m. {. ilroo que nwesla un tt!d:lo 1ul.4r\·a1.1ün 1ntriui.t't<1 Í<'rma<la pur t.'$0:. pl cx~ cs. la t..i.us<1
lin6idc mla mucOSJ. i;<,obadÓn:~.cm.ti.«lru· ~na. Po<o .Jun!Mu. !m.tgC'll de P.6.wru.) de J.t..., 1.onlr.t1.cionc.s 1nlcs!J11cllc:. que );e produ4.'cn 1.·on

FlGU RA 15.32 ~lltrofull.~.tffa 6? vn rorlt


lt~olA de í'lto111106<lgi1dt1 qut munlf~ (} Ciit'J
mu~L~dl t•n.i.11 lrlll'llN, IJ lcng111Jdlnal ttttt n.i 'I
ll u1ou. ~n~t' lm gao;.6o dct ¡iew rnitntb"ko
m{n; ltG ntJlllu~ mu~tul:)IL"S. Ll ~rtl)a se <amp11114!
dtturu c.'lp~ d~ld.i de tgjido tonjtmtNo rcml.Jj)
p-.1 mcwtd1o. f(t&f;ruOO: htmdtoolin11 ~ru. &.m
:unent11. lm11gm de?. Gamtl

booksmedicos.org
15 1 SiS1ema digestivo
..

FIGURA 1S.l l N~ugr .ifí.i dekl ¡Miro 1111.es.tinal qatmuest1doo 911nglb dd pll"ROsubtnu<U$O (a blLlju!Nda) youo del ¡¡l~tl mitntt!l(I:; ~a In d1rtt.ho~. lso~ q,¡ng!iús ctml'-'nrn
<Wpe& crlu~mdr ncuromu (too ni.Xlcos 9"illdes) )' dluln ~~Bl~es (cun nUdtt4 p~4 ((olor«ioo: ltem:1l1.1t1hnil C':!Sl11.i. UkdlP.11tumct1t~ lr.úgtn~ de P. Gllm!,I

in<ltpcndcncia <h.' la int'rvactc'ln c xlrínscéá. Í'.$la últin1a t.¡uc, lU.tndl' i.c d1Jatan e n exc:cso y w n \'arko~a\, provocan
corr~púndc JI s istema nervioso autónomo y se coJn· lás hemorroides.
pont:- de fll>ral> ncr\·10:..a:. cohnérgica:.. p.i.ra:.nnpáhc:ru., q uc
t'.:.ttmulan la dclivid.a<l tlt.' la 1nUl>l·uJnlura Iba 1nlci.llnal, )' • Renovación celular en el tubo gastrointestinal
fibra:.. ncr v1o:i.as adrenCrgtclli> .:.im¡>átic:.a:. que úcprir'nt.•n t.•sa
actividad. l..t.!> t:élul.ti. t:pitelialc:o. de todo el tub() i;a:.tro111tc:.tinal
~e cxf."Jhan o dcs.c:áfn,u1 y se rtpüncn tlt: 111ant.•rcl e,_·o n.stanlc
*
<..Ull l'.élul.1.:. nue\·a:. qut.• Í()rtll<'lll por d1vbu·,n <le la.-. célu·
l.L.\ 1nddré. ub11.'Jd & <.-n la <.'apa 00.ital J.cl cpitdio e.:.0Jiig10:.i:J,
... Intestino grueso el 1:,.ln10 y el <..uello de las. glánduh\S gá:.tri<.'<ls. y la porción
1nl~nor di: la:-. cnpta:. <le lo:. 111lt':?>lino:-. dclgádu r g.ruei.o
Loi. .::ornp<>nt:nh.".!> J cl tnt\.~Lino ¡;ruci>o .:.01): cit.-go, colon
! ílips. 15.37). 1\ partir <ld <:t11npar-1.Jn1t'nlu prulil'CrJLl\'(,l <lt"
ak'endcnlc. ('ólon lrans:,·c r.so, colon<lc.'M'tndcnle.tolonsis~
1noidco,n."t'lo)'ªºº·tac:apau1u<.'o~anotitncpl1cgut's,e.:\C(·p­
lo en :.u pon.:1611 <lhtal (n:1.to). n1 vd lo:.id!<lt-s {fi¡.;. 15.34).
La-. t-ripLL<> inlc:;linalcl> son larga.., y ~ t:.t.r.ich.•nzan por l.i.
abund.s.nc1a d e e,_•é fula:. cahcdunucl (Hgi.. 15.34 y 15 ..35)
)' una pt•qucna canlld.td de t:l-lulai. ('11h:n'Jc11<locriua.-.. Las
l'élulai. alJ:..urtÍ\'ili> ~on cilín<lrk-..i.:. y prcilCntan tn1<:TU\'t"-llO.'>l·
Jadcl> t:Orl.u. e 1rn.-gularcs (fis;. 15. 36).
Et intestino gruc~ t.";flt.ii bien adaptado para e1tn.'.tr su:.
lunt.'l(lnel>: a~on:u'in <l~ agua, ft'rn'lt.'ttladón. tonn~ctó n de
la tná:;a k"'t.al }' pro<lu..:1.1Ón <le 1nvco. La absun:it'in de agua
C.l> pa:.iva y s.iguc el tr.s.n:o.pflrtc .itlt\•o de wd10 por la wpcr·
ht:1c bai>.l.I <le las <.."t'tula:. «-1>1tch.tlt.•¡; (G& 15J6).
La Jánuna p ro¡na tu~ncgr.1n cant1d,ul de c:'t.;lulas linJoi<le::.
y nód ulos (GALT) q ue :o.ltC:'lcn t•.\lt-n<lcr~t' ha:o.ta la .:.ubntu·
t:o:.a. [:.a copuhidad de tc.ii<lo lintUidc ~ n:ládóna cun l.t
poblactón bactcn..i.na abun<lanlt.' <ld 111tes1Jno gruc:.o. La
~'apa ntttM.:ular .!.e compone Je lo:-. <.~lratoi. cire,_·ul,tr )' longi·
tud1naJ. Sin t•1nOOrgo. e.lota t.:Jpa Cl> <lttcrenlc de la dd intt.'S·
lntO dt:lg~do purquc la~ Obras del e:.Lrálo long1tu<l1nal ;,e
w1cn i.mra ionnar ln:i. b.uida,i, lung_1tuú1n ak•$ gruesa..., deno-
minada.:. lcnU.s del colon. [ n la:-. partes l.Jbn:~ Jcl t'olon, la
capa Scruf.a ~ car<lc.h:ri1.a por la prci.encta <lt: pcqueucls pro·
tubcranc1as pcduntulada.!> Je tc1u.lo ádtposo.. lo:. apéndict·s
cpiploic."ó) u omcnlal<.~.
En la n:gtón clnat. la G!.pa mut:osa h')nri.a u na ~ric Je
pli('gut";fl longitudínalc)>.. lúS c.:olumnas recta.le:-.. t>.1á." o
n1cnus 2 t Jn por C't11.:una del on.hc.10 an al. la 111u<..o.'>a u1h.'!>- FIGURA 1S . 34 Mkrofo00gra!TadcLlpaftddel mlt)lmuy~Sá.Sr-woow.~emcs
lln:i.l :-oc i.ml1luye <..On epitelio ci.trattíkadu plan o. En t.•st<1 ylaohxdtud~drdidastatrofoum.~~produtt.t~ddmxo~h.bnue~teu-;:u~odtf
n:gión la liin1in.i propia conlicnc un p lt.'..'tO de- vCJ1<1.s graitd<:ii Ulbu~\~Ol il'!IUCil~i!..l'><OOttil'>lt<scfbVl6. 1 f.iL foitoolumt111u.I

booksmedicos.org
Histolog1a Básica

FIGURA 1 5 . 3S Uwr.rd(t.wu¡;io1ddlol~ioug!lrSOm!IOtr.l~\(fW.h~'d.S
yc.ihtifor!llt1. ObWN~l' qi.~ las <iMI\ tahcdo~ e\!Án en proce~o de le<re<~ 1 d
mou.1 QO!' )t p1uducr l1Jm1l'nla" on.>p1J1 la hudt 11 gl~. w~ r.mcudbld.ida dr 16
tél>Jd~ .M1t1~ PJl1KiVill co el jWtm de .itr;orú6n de agua. tc«a"~<ión: PAS.fu::siru
b.bcd yAtd dt tl!bdlla. ú1~n atr11ttto..)

' Pu• más i:nfot'm1dón


$e ~dbeqire L! t~.i elrviliM dl' 1tnoY.ici6n<rl1.1l.11 cq:iliw par qtic Id
ildmllbll.itióil de f.i.imd<tl~lntlml!ÚU0». cumo f!n el uso de Id qu1mt1
ta41io1 <tln!t.i eJ dn<i'f•.:ifüc:l.f lOn r41ldC'Z et in1es1iflo d~.gi1do. l'"<élL•
111~ c111eL!~ <.tmlfa.Un l'I proceso de nfol..,<i6n m la pi11lr supa:to1dt>
Id~'lt'Qus.;¡jat.fo, pc10 cS-!OS tém<1<M inhiben M. piolffet:.:iOOn ct&.11~1. [~Ir
efo<to ~coo1ue\oeko1t1ofi:l ddcpitellu. yel 1esult.ldo ~la m.il.lbso100n
de lw. nL11ien1t1,. l.t p~tdl4' mei.ii.·~ de flquldos y L! dio111c.1.

~o Hlstologla apllt.:I•

cancer del rubo digestivo


Cntre d909it y d 959i. de lus 1 umu1e~ dcl siS!emil lf.1ges.1r1ode1if&fl
d~ceh!ids e¡:.ildWn ~OkJ~ o ill1~fmillc~ \limt1<1S que el unces de
est6maq~ p1c\'i11L~ en v.iron~ ti t.inw dt <()Ion y rttto tlroe ll'I~
incidoocW .dgo r.'lilyo1 m mujl!R'\. pe~ en términ0$ dt ú~t1ll1.dun
1e9ioal!I en 61.rsil, ésJ~rwup~siil~ s~p1eW11tim el!' distinto m~du. A~(. el
unce1de e">!ó!l1o190 cvolu<iuoó mJs en rcgiítnei mentn cfo(l):IJro!IJd~.
mien!tin G"Je lo~ Úl!<nes de tulon y 1ct10 "l' dc1ec1.tn m~s rn io11J~
111~11lWJS.. Ua v,¡1i'3tión ~ ddie a hdlktos dtlli1ren1Jción, <001po1
L!rnlt'nl0$ Y 1.tnibil.'n o1 IJ~ cur-ditbne\ ~.inilM~ tt cad.i l119i11. P<11d
de1ttl• es10$ (1,;m-010 se lltiliun difu1cn1e~ mil1<ddo!~ mo&ec:ula'~
ye-ldiilgmhis.:u temp1dno Íol\'Qf !Kl' muthucl ~'fl>ll~iCo.

com~jo de GO(g

FIGURA 1S.l6 ll\ltrofrtog1.rfi11 tfeumnit• dt' len dl!J<» rpt-tt.11~ dd 1111.e)lioo qiuM. lt.1i!nsr 1.rs mitl'IY.tello~id*w11,n mfJ wpll'fU h.1mini1I. el wm~jo de ~ben
de.>no~ii>y ~ l!'lpdOOS mttt~ilres dlJLJdus OOJptldus p:A" P"tl'jetum?s de- lb! membr.rRJ Lltttal que se ml~\M, 1111J ~ii,il ii; 11<1Mp?tledr i~ y~ (l 9..XIX J

booksmedicos.org

1

·--
rip.Ga .,. ia

l4-7dTll)

w~
~.ncno-acot;n
.ac r'i>da
(3..6 diU)

- = - - -Ci.v'...uabloft.....
R~ot... o&r .::-- yca;~
,.,,,.,,\,& an a_~.~....aac.on
gíjnoJ!•
iS~l 1

l Ctv'of.I Ot ,..,..,, CMf.;as t::.aiere

"""*..._ __
Fte.&MA 1 s.J7 (it:::¡w:::W* ........... drlll*llMn111Mi;tJ"m:CNt1dpllD,.1Wr'wla._.11L. __......~":n....t.._ ._._.

..:al.a órpn..t. ~ ..r:u.i, mrsr.m tu..u l2 .rm.a Jit Ja.lcnnül:· r~ k.: Mn.J......., ~lt-.lfJ- u~ "--ba-lft,...,,
.. kJA. Jun&k tt.ul«.'11 Ll fTl.M.Íura...•in ~lu.roil >nw.rua...:i... lflQt! 11•
fr-.'1.unlfl í..&1.JdJtJI._ '1kt.ll.~mtl•~~h't•.t.l..
\' J'fll'"• t.'t 11 un.1 rohl..i.. 1"t1t ,.duLr IUflt.-ki'fl.ll f'll'• 1,....J.l, f\.'gll.U
""'""'t. .. 1 i u 1 t.¡ 11 t il 1t1f>-"'tlu.l 1.¡•1tl..JW uJb J..u111. la! .11'111 I'
''"'' .. ,1,' ;111~• 1~1m111..1t"tl t•l lhn, prtX'-1\; • 1u111.•ln•t11f'iio.i1l i11•J
'º"'•"'"1!1•1111. \hl•h ~r1wt ltn l'J'."7;liUl77.
• Apéndice vermiforme l 1 :1J~ll.a (, l1111•H.tll1111 11111!1. 1:1:utt\)IOl~tm.1I t1ad /rtf Jlo• 1 t•fvJ
llt:'\1;119 l IU
El ilp1.•ndli.1.· \<cr1111t11r1nc 1.•\ un Jh t'l1Íl..ulo Jc:I .-1c:g,11. Si..' t.11'Al•l J 1 ~ j,, ~11tl1,. 1·U• 1."-~l\(•I d1~W!>,'\Sll\'1. ") .t1.1a.: .i1111111. '· •" l'lhf\"
1..iro1"k1 i1" 11~ 11 unJ lu1 rd..llh·.uncntc 1ttc1;ul.Lr, t"""'lucn.i i11kl ,,.,.,_:l,, 1 ... 111111 -~•1w.t bflbt.vO'i 1Si>11l l~~-11_, 1~1
\ n.ln·i.tw. J...-t1tJo .t lt..., ahunJ.mln rll~UJo, hnl.i.lt"-l'' cu H\N\kr11,..:lr1 1·1 ",., rurlh"-' tn\~lb;1ho•IH •houl .... 'ªC
1oU f'.i.l l-J. ,\Ulkt'Jt." 'u c-.lru...tura b_'l..1l~r.at -c:4. •1&.nw.lilr ._La. Jd ' ' ,.11.lu-l-"'fl .. 1 t.o1.11tll'.• ..A<olfh.. ia.t.nn"'1. f;1,.lóf U~ lllfftd
lW.1\ll•J
tntN1nu li~" 1.t"1llcnc lll4"nllf'" ~~ Je ~ laauau S...iuul Jea..,, r..... ..\ka..;u C...-.n ~ w..... f.a.
~ ~ ~ .oa llk"ftl.Wn. -~· nu J..-C-• -..tJ ":OIJ t....S..-.W.Jc ..~-.1.l' ..,,_~ b..lllc~
~~Jd,c4..-.n... 1-..a. • 11 ltn¡...,.,I dD'. hn¡r:: 1'v111frt..W..11Jc-fll"J.r t.n,,. .
"'* .........
J.a'-°tLAdfll. ~,J.....mlllllN.iU~ f...,
' - · tUu..tsc ;anJ ~..._ t-.r tW·t.J_;._,l.
Jo.M.n '-\f fado• 't H..•.a \\"'ll. lcblu..J CP: o.;a.-.. .....,.,,
,,,_ . . . "'9l~<-M. . . . 11w,,_,.,.. a...1,,1 ptu¡t.n"'" la lbc liwa.ao Ol.•nlt.. atw.,.u...I ~.. (.•I•
,_., ,tt t•9"1f w<Ofl11ntr tn W1 WI• dt iflf.olNll.iOI ~16) :tJl1'll •.:.:
i.ifUtrr tt.. U •fl.ni•o:m pwdt ~ N~s.t de.ttv11 ftW OIVC. x..,.1.lwh11 ,\l 11111 \•lu1o11 •utt1•1vu.._ fundt(•ll ot • lu.111111.on l'"'
11 ¡,. 1·1u~111 •IA u•l H1 l1o t•J..,.~tcr ,,,.11Jrt u-11..djun_ ~ •• '" 1
hrol, UMI lf ~~lt'lllP in.ff-ltlOtldr 1'U\'le.ci pm!.OMfl.
:oot '°' IUUj
Kl.11.l.t• ~1- Jt,-tt1.1nuli TW.u, d;..uh.4.mulhw•t\1!... bl usau / Uu
'•"""e )f'"M...._. 141:'~ iJ :Vl1.
• Bibliografía t •.
11Ju ,\[Id
l1oJ.ii ..\f(
\\l.alJr.llf•d•,uei.._._~ufM-m-.dui..h tall\
ll'"*tJ :01: IO:JY_ lfupuaj1J c.m: 111
J111M.-
• .._..
Al \ 1 rtk1 \ . )rJ•-#i..1..e E.: f•ruSi....s...l mu- .....,..,J.;ftill•l41""1l'" ll "'º;
10: 19'.'l-.
,........t 1 ....1.._rr.,-M1, IWJ:TJJl!J ).t...lal• 11 l1 .. 1 I' Tltt: fUñrr..lt>n.d '*K~I üfdw nu.s- u(lfw
Ltln S tt.J. M.:n111iuh11nt>I W: ..til ..Jh 1n \liul "*'*•w.....t .....a..>tt vNlllllll•~- la ~·o(rhrl~,,... , \"11
,.,. ..... L.. ~"·-1.ti•' ;\..twrt :i:cr.:-t-W':lll!J.. llll•· Julot.WXI ta fn1d1•I ... ,,,,·r.~-,t.. l'HI.
l'lkot1lt 11.lilutnit t:tl1-.,1.11,Jdfcr1.ulLllk•t.....Srcni..-...J••fll,.ar,..,., ).l..t Ju!-'l'-' §.(; 11 .. t 1~._,n..10 ••C thc. ba.:.cen.rtt ......,,..i ,.,.,, '"'t
nu.Ut t'J!id""lwl '4'll hi'" lo d. Ul&IU-c; vo.ill lnt..>W•w. \. l"not.W• hinf' l'')'r' f'-'hl~' IU r.1b ~n.! aklaic.\,._ (1o1.-Zrw1tt1rJ'1"11
1.a.1' dNlltY 1•I d~ "'~'" 1•I di.. k>UI "-J"'cli..li.J ""11 h •'-'- A1t1 J .4n..t l911&'JI 11.:'-
'" 1 111 , , .. ""''! f 11•~ l.11111t11 t 11..: "' ..O lnh:!>li:rk• .5.J _\ift 19111 211 1 ! 1

booksmedicos.org
..
~lut>i.ek.. r t-.IS, Tiln<ty LG: C>rsaoí.i:;tllou of ..u1 a~liu iilan1 ..nt·
mu:1bran.. u.imple.\.: Fd:unent pol.ant}' alld u1unb1:uu.: all:lth·
1:11.•ut 111 th.: 1nkn.1• 1lli •>f u11e:.11nal .. p1thdi:i..I <.db. I Ctll tsiol
Histolog1a Básica

RnU:t G. Túr!>tUu A. Lu...-aidb V, Solda F.: Ghtdi11 .:l;pt.::...luu auJ a.. •


llúii:,..: a 110\d ¡x·pt.11.l... fur a.o <ilJ u:II l}pcoftl1e Ciffu!>t' <:odo1.t1111.
:.;r.,i...in. t.:r.p liittl .\fe(t 21Xl-l:l?<l:U)(}7.
1');'5;67:725. $adb G: TI1.. s,a_,t11<.. H, KATP..ue 1..sulat1on.u1J,,tl'ut.IUJt./lill1.._t1utt.if
Ú\\O:n O: ~urnl~I hbtulo~y uf !he storn;tdt. A111 J Surg l'ailiol t1ttc 3,¡J pcunp uf¡]"- '101n;·1..b. ln: l'hy~i1>.~>g>·ofthe<;a>tr1>mtbrmal
19A6d0: 1S. l~11~l. Vol l. )<il1n:.u11 LR h.>.di.ta1l. R.n<u l't\'S\. 1991.
P..Jr.-t k : TI~ 0111J.1\11ai..al b;l>b ¡._~r t].., im.mu1k fu1khOll úflh1.- ~ul.A1111t Sai1gh•r~ E.C:a_¡.~~..111 ~{J(: Bnlll l>1cxrr~-.. ...:J iu \ in1In1ulc!>lm.J ~kul
f.múry1'1(fl.1:11)19AA:l 7b:l35. .c.dh. Nat Gtnrt 2<.IC~-t0:9l3.
Pt~1ffr:rCí t:l t1l.: GuMr{1it1te"tuwl L'I1rtulructu1~. At.ac?.. 11111. Pt.:llll. Stnitb DV. ,\b1soh.L.... Jtí: :\bllu~ ..en '~ uf tL\k. .\d Am :\ f:u~h
197 l. 2001;'.!ó.

booksmedicos.org
booksmedicos.org
-
... Introducción
l oi. ó r¿anoi. aMK'lado:. c.:1) n el tubo digci.ll\•o u1du ~·t'n
~i.as )' 1nut'Ui..t.' (fig.
Histolog1a Básica

16. l }, <ltk'lná.'> de lai. cClulai. 1 1 1lucpit~·


b.alt.-s qw.: nu SCCn.'Wn. Lis uJ1idátlc:i. stX'lX:tora.-. pn't.:«l.t.'n a un
l>'15ilt'n1á <lt t<n1 <lu~h)..:; c:uy<>:.<.01HJ'llll(!O!t'S n1o<lib..:an la saUva
a n1edJda que- la c<H1<lu<.'Cn h.K'la la <.'"J\'i<l.l<l bucal.
la:, glánduld.i sahval ~s. el pá1tt:n.':b, el híg.i<lu r la \'t':.jculd
bihar. Las Íu11c1onci. pri11c1palc.s de la .!>ahva 'luc :-.:.• pro- tai. células l>t'fUSll.S :.uden tener fonna piraJuíd:lJ, con
una base an<.h .i. que )e apuya en la lá1n1u .i. bai..;tl, r un
duce en la.-. glánd ulas .-.abir.sJes o : hwn t.."<.h'.CCr r lubn cár li
:ipice .. un mu:rovélloi.id~vJCi. pequc:n.1.:,. e urcg,ularu, q ue se
nn1co.sa but.al y lui. aluncntui. ingcndm, it1idar la cligotiUn
ori cnl~1n há<.i.i. la lu.t: {fip.. 16..2). Presen1an c.i.ractcrisL 1cti.s
de ludrálóio de C'drbono )' lípitloi. (p()r 111ctlio <lC' la al.'.tiv1dad
de (éfula:. polan.1.atla., M."<.rclúr.tS <le proteínai.. La.-. i;.· flula:.
de la rundasa )' la lipa'ta h ng ual. rcl>pcclivaJt1cnh:} y .st'cTCtur
s:ec._n:tOr<b t:onl1gu::e:. :.e unt.•n e nlrc si 111cd1du le <.<nnpleJOl>
lltblant.·talo gcn n1ti<la:. pro lt.~lo rds• .::<1n10 la 1n1nu11ugf()bu· e.Je w1i6n y Í<)rtnan un.i n1a...a cslrn<.'J dcnununa.da ácino,
hnu A ( Jg.A). la lboZ1n1a y l.i lat.tufcrn n 11.. La i.aliV".a tan1lnén
que: Contiene una luz t·e nlral ( Hg. 16. l ).
ci. 1n uy 1m¡x1rtan1c en t.•I 1nánttnunit'nto de un pH uculro las células mucosas t~tt gc:neral prclténta.n w1a lon na
é fl la cavidad bucal (fu.ncilSn lle: atnortiguat.ión) r fom 1á ..útu01.1>aliu<lnl-.i.; i.u 11tkk:<) c.. o~·ui dc-y M.' h..i.111 t1)tnpnnu do
una pclk u la .i>obre lo... d icnlci. n1cd1á11tc protcin as ¡,.¡¡Ji"alt':. c.ontra l:l mcinbrana ...etul.1.r basal. Presentan t.-a1:t<.le ri:,.L1t-c1.S
Cún p roliua ahunJantc: que se unen al caJ.:10. En alguna.)
de t:duJru.:.ccrctord.lo Je 1nOC•>(ll ~~. 16. 1 )~) y c<)!1tic1ie11
Csp<X-k-S, perü no en la hu1nan<1, l.1. Sccrt:(i6n <le .s:thvtl Lalll· glut;Opn>h:in<b irnp~>rtanlcs p ara la:. íun<.iunt.•:. e.le lubric:auón
bién e:. unpurtante para reguJar l.i. 1c1npcratura CürporaL de la saliva. La 1nayoría de csai. f',lucoproteínai. pcrtcnt'«" a

•o Histologfa •plkada
la lamJ!i::e de la.:; n1u<.·lnas, c.uy.i. c..;ln tt:lura <'(1111Jé1'é entre el
i oi::tb y el SO'tti <le: cadena.' de h1t.lrotol> de carbono. las cdu laii
muC<.l:kl.'> .!>ul'lcn urgani7..anie en lúbulo.i.. q ut: s~Jn é:,tru..:lur.i:.
(n lu gl~ndu!.is salwilltS,. sobe 1od~ e:n U. ¡:arulid.4,. ~e e119l1W11 c:1lin<lrica..; d é: t:éluJa, :.c..:rctc.wa' que rO<lt:"".tn u1ta luz.
dueuos lt!MUfl'\. L! hipofunc.i6r. de l!s gf.int!uldS ~alivíl!(") 1rayore~. En el scr h wnil.llO~ t.'éluJa:.. lllUtOSá.\ r sénha.;dela... gl<'u1·
dcbidd .i cr.founcdddcso radklles.'!pt.i, ~e .isud.tconcaiies, 111Jofi.i dtW dulru. .subrnandíbulares )' .sublinguuk.,_ .!>e disponen ~eg,Uu
muco~ bucilly diflOJ!lldesdel h.iblc1. u n paLnín <."aractt'rí:.tko. l.as n1ut'O.sa.'i forman túbulul>, péro
en :.cui. cxtr<.•mos put.xh:·u apare..:er grupo!> d(: <.'Clula:. serosal>
La..:; fun<.1únc...:; pnn(.;1pale:. <lt.<f p<itu:re~ sun produ<.,r cn.t:1· que Cocbl1tuyrn la:. ~cmiluuas serosas {ílg.... 16.J y J6. 3).
la:. células niioepi lclialt.-&,qut.~ :.c dcstt1ben cl Capítulo 4.
n1a.\ digestiv<b que acttiaJ1 en el intestino <lélgado y M."t:relai-
hacia Ja sangre hom1ona:, ..:01n u Ja io:.ultna )' ci gluc:agOn, M!' háll<1.n juntu a la hlnun:i. basal dt• los: atl('númeroi; !-.éCre-
turcs y los cunducto:. 1ntcrtalan'l> (en n1enor grad o).
arnl>c.>$ vitales p.tra el m<.1alx1li.smo de lüs nulricnt<.'l> a.bsor·
bidc.):o.. El higád ó prüduct.• bilis, un líqwd() dé t;fdl l 1mpor1an- que it1rman la pón:i6n 1n1L'ial <lel :.c i:.terna J.c: conduelo:!>
.;.' 1a para W. <li!:,~sltóu <le las gra..a:.. El h íg--.u.lo dcse1npcna un
(11g. 16.1). Do~ o trei. cC:luf:lit 1111ocp1td iales cnvuel\'en la
pápc.I <..~m.ial cu et mctabohi11no dt· fo..¡ lipkllb, I ~ h1dr.tto:. unícla<l .s<..~~:rctora y. en ei.ltl JX)n..·it'lu. o ti n bk•n dcwmJtla·
d ~ )' ranlifli.-.u.la~ Cn los t oncluch):-. intcn.'alal\'s, Ja.-. ct•lulas
de 'arbonó y la.<. pn>lelu:t.'>. «<k1nlis <lt• 1naéUwr r rnt•tabülizar
n1ui.:has ~u.,lan.:;l<ts Lú..xk';:!i.. n1txlk:;uncntu:-. yttroga.s. ;\., 11n i:.n10, n1ioep1t<.'Ji-c1.k•s son 1nfü; alargada:.)' llb tfúrmes., paráld .i.) a l..i
c..;;1e órgano partk'ipa dcl n?Ctabúlb1no <lcl h1t'rr(:i.. la dab(U"B· longitu<l dt'I condut'to. [ Ma-. c:Clulas tit.·ncn ,·aria:. ca.ractcri~·
tiQ.:, scn1CJi.!ntc:. a J.is Út· JJ.S nlt1Mulc1.rei. IJsa,,,, 1ndu:,o la <.'C llt·
dún <le pr(Jteina:. del pfa.s1ná sanguín <..XJ y la l>ink>:,1,..de lii.ttü1'és
nct.:.-..... 1.río... ¡xt.ra la ' oagul<K"!Ón de la i..1.ngrc. l.a \'t.':.kula btli.1.r tn;c:tdida<l. pero e.:.tablcccn w1iúnc:; n<lhercn te.s {&•sn10:.o·
ab..-.c.trbc t1gua <le la bú.L, y la alma..:ena conCt'nlnida. n 1a:,) cnln: si)' l:.11nbi ~n ((ln la..~ . -:Clul<1i. S<."\."rClor.1s. :\unq uc la
<.;ontracciún de lai. célula~ 11uoep1Ldialcli a1.d t'ft' la ~ecft'cic.ln
d e saJh·a. i.u Íu n.. 1011 prtn d p.il par<.'t.C' que es la p rcvt•nc.iún
... Glándulas salivales de la ddata<.·1ún t.•xc.c:.iva Jd a<lcnór11t.•rt>gland ular J unullt'
la :.ecr<..X'."iú11 1 d clnd u <ll .1un1cnto d(: la pre:.1611 dcul-ro <le Ja
$()n glán<lub.;; cxocn ná:. que pniduccn .:.aln·a. líquido luz. Al n1btt10 1te1npo, la Contract1Ón dt• L.1.:. t'élufa., m1ocp i·
que Ul"rtC IUllt.'.ione:i. J ige:.hV<t.'>, Jub rlcantc:, r p rOtectvra:,. tdiatc:. focahz.u.l.i.s t.·n lo:, c.ondutlCl.'i intcrc-.tlarcs auJn entu d
Atle n1.ÍS de la:i. glánd ulas pequt.'lla.'> <li~pC rS.a.'> t'll Ja CaVÍ· clLl.1n etru lunu nal. lo C-J:U<.' contr ibuye a dJ~1 l11 11 uir la presión
dad bu<..i.I. hay lr~ pan::.. <le: glándula:.. i.ahvalcs n iarort.•s: 1.i. en la uni<lad i.c."t:n:lora y f,u.·iht..i. l:l sa.n."<'iún.
parúü<la, la ~ubma.ndibular y la s uhUngual. la:.. glánduJa.., E.n el it'ttc1 u del ~jS LC'nm de t:ondu ctu~. lo!l. adcniimcn)l>
sttll\:ales incnort':.. d c lo:. :..eres hun1,lno:. :.e<..'rcl.ln el JOO(. d(·I ~ cu11linUa.i1Cl)n loi. conduclos lntc-réalar<:i., Íom1a<los por
volun i::n total <lc saliva. pero i.c encargan de rr1ii:. o tneno.'> cClula:: ep1td i.Jes cub<11de:... \tano~ e.Je:- t::.Ol> .;.0111.lut.·lol> é()r-
el i 0% d cl totoJ Je n10l·u M.'<.rela<lo. lt).'> ~t· unen para JOrmar un cond uelo \.·strlado <ne. 16.1
lJna l.'áp.sula <lc tc'jido '"ºnJuntivu <.On abundancia de y 16.J). É:.tos se ti:\ralteri.1.an pur cstn ad ones rad1ak-s yuc
fibrai> colábtt."11-&S rodea y rt.-cub re l::b glándulas.i.alivak.s n1aycr M:" cxlleu<lcn J:e ~d e la b.a."t' cl:.- lai. ct·lutas hal>l<'I I<! altura de
fe). [J p~ut n quin1a de ..~... gli!ndula... ci.ta Ji1n nado por u1 U· t~li. oú~leoi.. C:uanJo M.' fa:.. o[)serva .i.l 1nicn1:;.¡;opiu d t.•LlnÍ·
dad:::. :.eO::n:toreb )' un Sll>ft'.ma Je ConJ uclOs r.an1illc2do.'> que llit.·o, es.as c:.lri.a..:to 11es <.urrci.pon<lcn <11nva¡;1naLt0!1CS d t.> Lt
se <l1:.IJ'ibuyen en k>bohllos, :.epar.1<loi. entre :.i po r talnqucs 1ucmhr.i.11a plaMltáLi..:a basaJ\ e.un ntutlt:fl:)l>as ru1to<.011drias
dé lt"Jido conjw1lh·o qu~ ~e ong111an de la tá?>ula. Lus adé· ala.rgada:. paralela.-. a la:, 1n vag1nac:10nel>-; esta CSlru<.tura :::,
nónk"rOl> g.l<1u<luJ.t.R.':-> l1<.."11cn <lo:.. t1 ~ de <.-t-lula, ~cr~tora." i.'ar.tt lerí.shca de la\. células tran.sporta.dor<b dt• u1nl"'· l.o:.

booksmedicos.org
16 1 Óiganosasociadosconel tubo digestivo

Aeino se to'lio

Condu~ in1erc;4f.:lf •

FlGURA 16.1 bltUll\Jlidl?ld1'1r.i.'l.1.i~b:Nr.dlbultJtla'>pú1tlon~U'(f\'1lifct\~USll¡IOlll.'D drctlul!$~pffmidM:\)ta111'"~\. l.d~st~~~JSttl11l:»\C<'.tl'­


l<J(4Sdeprolem~ ton nudeo redood~OO. a<IJmulaO".Gdt rel;(t6Jtrdl~sm~llto rugw:. m d 1C1óo b.!;~ yd pOO ~l l!P(oLod\>gr.luul~ di.' lWooCcl qurtonbe1100 prott'llld1. ~
nutlcos de I~ U'l1116 m11u1~ ~Jn.idm >' ttln ui:imal!nJ oooécnsadd, se loulz.:tu (tf(i dr la b.ne 6? Lis tel11lr>.. LlH.élula\ ~; amttnen flttJW ictufo a:d~)mJt;co ~11
f91~nt.do~ de ;ecreu(a cctf~(tef~tito~ !H. wndx".i» inltf'Gll.J10 ccfl•.» ntaB 1ntS:lldo; PEf c:pntlb~kupleu.tbko. l.f.b 1t!nductos rsll¡J~ se~ dt>ta.riJ; 0!111dwsom c.-oc
1.emtko1S de cH.Ln 11npxuctcr.ss de mes. mm in\'Jgln.>:bio dt l.l mo:mllf•iw ~~I y.ic11m1.~JtlB.1 demltuttuidri,u. lii IJs Wldides ~trel«Js .ip.11ctc11 IJHel11l!S mloqrldi.11~

conduit:h)s inlcrcaJan:s )' Cl>LTiaJoi. tambn:n ~é Jcno1u1nan proJu.1;.·e un.i. pcqu~·1í.a antidaJ dt.· saliv-ct v6Co:,<1, con .i.bun-
1.·ü11Juc:1oi. 1ntrafc)buhll<1r<.-S, debid o a .)U Ju..:ali.1.aciún <l<.>nlro danda <le nutkrial org.lni<.'o. E.<.lc t.iptl tlt.• :,éCrt.>o6n a tncnu<lo
Je 1( 1:, k>buhllo:, glandul~. :,e a.:.octa ..:un la ~nsáélÓn <le "boca st.x:r (xcrosto1nia).
Lo,. t:ondu... hh c:-.lri.idos <lt-• cad,1 lobulillo t.fll)\'e'b~" )
Jc:,c1nbocao ra t.'On<lut:to,. n1arurt.•i. ulni.a<los en ltb labi· • Glándula parótida
qu~ ti:.- leJl<lu conjunll\'O que ~paran lt~ lobultUo,., donde La glánduJ.i parUli<l.t e~ n1.trll»a C()n1puc-~1.a : :,'U pon_1ún
St!' <.111n·lertcn en t.'ónduclos interlobulillart.-s o excreto- M,_~rctora se C()rnpuné t.:t)n cxdusn•idad <le c.:élul.i.s :,cnha'>
res. 1\J pnnd¡.>io cSLán Íl>nuado:, por epítdio <::,tratlficado { fig. 16.2) )' t:onl1e11c gcinulw de.secn:c16n con .tl>Undancia
cúbico, pero fa:, partes 1ná:, dbtalt.~ <le lo:-. c;(nu.luctos cx-1.:re- d e pn1tc:í11a.' y a... U\'1Jad dt.•\'a<la <le a111ilal><l. f..i;a 1t<:th·11JaJ
lor<.~ cstan rc\'C:!-ht.la:-. c.k• epitcho ~lr<tllht.adu cdiuc.lnt.·o . [.J causa fa h iúr6h:.i.s Je bttcna parte <le lo:, hidratos de c-.i.r·
conduc.to principal <lL· o..:ada gt<.in<lula :,aJi"aJ n1ayor c.h.!.:.cm· bono 1nger11.Jós. La t.hgt.~1.t Un ilC' uuua en la boca y continua
boca en la ...avi<lad bucá.l )'. al final, s.u n"vesthniento e~ dt." por un pcríoc.lo ..:orto de licrnpo en el t.•:,t0111ago. ha.sla que
cpttchu C:-.lr.ihli~ado pkno no qucrallni1..a<ló. c1JUgü gi..Lrit:o ~u:-i<lifi<1UI.! t.•I b(Jlo a!uucntit.tl> r IJ. acth·1daJ
U1:-. \'a'MI:!> y !o:, ncr,.ios pent:lrñn en ta:. gl;inJul.L' sah\·ale. dt." la anlil.1.:.a d1!>tn1nura en Júrrna c:on:,.1c.lcrablé.
mayores por el J1ibo y. en lunna gr<1dua1, i.c rannfiL~.s.n lia....w lo:, (-:tllOl) en Olra..' gl~ntlldd., :,al1\-.i.l<.-:., d lCjidu t.HllJWlllv~)
lobuhll(k).. Un cx(cuso plc.xo \'a:,..:ular )' ncrvius.o circunda hh contiene mud1<h pl.t....:;n10<.1to.., )' bnl(>..:ttc.>:t. l.(),. pla:,.1nodto:,
curnpi>nrnte' sct.rt:lorc.-. )'los (.onJu,10.s de c~ltla lolx.ddlo. t u., MXTI."la.n lg.A. que turma un t.on1ple:::¡o con un C:OilljJUuénlt."
capiJare., c.iuc roe.lean la,. unida<le:. ~t.'Crrlor.i., wn cnuy UlljX>r· l><."t.Tt.'tor que ~inlcl1.1..an l.d.-.'i célul.a.:, a<-i11ósa:. r Ja:,. ~l:lt1la:. Je Jo:,
lanlc.:. para la :.cCn.'(iÓn de :,alh-a tras él c:,tjinulu del :,i:.t<.'11ta c;onJuc:to:, utlcrtalan.-~ y c:-.tnados. E.I <.-Ontple,o secretor Cl>n
ncn·itoo autónon«J. El c:.tunulo para'>nn¡><ÍIK(), por Jo gt.'lH.-rill lgA abundanl~ (Slg..\} l>L' lilx.Ta en la ~liva; <.•:. r<."Sblé ulc .i. la
uuctu.lu J'Or '°" sabor u d aru1n:i. dd alitncntu, pTO\'tK."<1 una dih,'CS.llÓn Ctl:t.lmáhCl. }' (.'tHbt lt U}'t.' un m<.X<UlblltO tk• Jclen:.<1
secrcdúu abun<lanlt." Je sah\'a a(.uu:.a D <.o:,LÍ!nulo :.unpiitk('l 1umututana (.Untra agt·nte:-. pató¡;,ci10,. dt• la t.·av1dad bu<.al

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

FIGURA 16.l MK:roforogr:& de i;l.índ11la ~11..'tkld. ~ ~ ~l'Crel«d ll' cumpme de. c&tn ~s p1udu<l~dS & «aid~ q:.t o!lrrucenan c~td l'ftli:nll. enl5l' ut<,b tw\l'bas.
m lth g1dll:d~ &:: v:utti611. ltrnbiln le olntt\'<!n («ÓY.l~ mt1dlobu!l.!res \int.eltill.rl'l )' ~trudo~l. ICorte umifüm. Wl1uadó1t t.rJlru bnM yo)itll de~.ldlrw. ftl.td!ir:lo .umltllO.I

_ Ct)lu1a
serosa

FlGU RA 16.3 cYi(ll)f01og1<!ri.l ~ I! glnluLI submandOul.!t ~r;l'llie I~ c&Ns S(w.i<I\ to!((.\'33'.J q.:r. form!rl scmilun~ yl:t> tclul~ m1Xow<. (<Án'J'!) Jg!tp!d.n en hfd~. en
l'9.J glAndulJ ttdlNUnt11<1 cumpu~l.i. Kd111~uón: MslN b.i6Ki1 y.uul. de ltfo1din.). Alcdiam o111uusdo.I

booksmedicos.org
16 1 Óiganosasociadosconel tubo digestivo

Glándula submandibular lolo. 1nucus1h (fig. 16.4 ). A.:.i ct11no en la gláu.JuJa .liubn1an-
..
dibul.1.r, l<1.:. t:t:lulai> <¡ut.' lon nan las Sc:milun:b sero.Sa:, de la
l...a g.l<indula :o.ubmanJ.1buJar e:. tubulüadno.sá compuc."SlJ. i.ubhngual sc,rclan h>1.>1.11na
lfi g 16 l l; su po~iún secretora contk•nc tantc> célula.s scro ~
:,as co1110 cClula:. muc:o.salo. t~ célulu.s :.cn)sa:o. son el t:u1n-
pont.'nlc pnndpal de c:,.ta glándula y M" <l1fcn.'nc:ian \'ot1
• Glándulas salivales menores
f,u.:il11.lu<l d e- k1.s células mueosas p(Jr él núcleo n:<lo udca<lo y Esta:. gldndula:. no cn<.'dp$uladas :.t <lii>tribuyei-1 por tud<i
el c1toplaMna ba..óhto. [ u los .sen:¡, huruano~. aJrcdt'dor del la n1u;.:o:.a )'la :..uli1nuco:,a bucal. J.a io.áhvn ~e produlccn u111-
909t, de la:. uuidade:. :,c..·rctura:, Je l<t glánduJ<L .subman1.hbu- dad<.':. :.t·cn1urn:, pc<.¡uc..-Oa:, }' la cu1i.t.lucén a la <.av1dad bucal.
lar .son <id110:0.Sc:'r\)i,os, m1cnlr~qucc1 l0%c.unsi.slccn túbu- con eM."a:.a mo<liti<.·á•:i~)n de su éontc111do, .:.<indut"tOi. <.<1rh):..
loii 1nu.:u:o.u.s cun M'•niluna:-. M"roii..L.'>. ú 1 la:. <.'élula:. M.'Cretoras. Aw•tjUt.' h.iy vanaciont·s, lo non1w.I ;,;:, qui." lru. glándul.:i.s :i.ali+
1nvagh1al.'1on<.".!> cxlcn.s~dS ba.:.ali.'i. r lalcralc:. o ricntdda, ha.:1a vafe.., mcnorc:, pro<lut.l'an nux:u. f.a:.. glán<lul.t.'> ..'>crOSa:, d.c la
el plexo \'ai.c-ul..c.r <1un1cntán la ...uperllt:ic lrd1l.Sportadora dt"' parte po.:.Ctrior de la lengua. (Ca.p. 15) Sün la ex<.tpclÓn. En
1011<."S cu una.s 60 vécé:., lo (j_UC' tao lila el trJrL\portc de agua la.'> gláru.lula.:; :.alt\'ak:.s ménort."S i>c encutrHra.n aglu1nér.idu-
y t.'k~lrohtu:.. Oébido a e.S<l!> inv.ig.1nadonci., uu t.•:. poí.ibk• HI!.'> J t· linfodtc1:. que :.e a:,ut'lJJI ..:un l aM:i:rt.'<'i ~)n Jt• tg1\..
1dcnldicar los li nult.~ entre las células. Lc1.s células serosas
son rt.'Spúnsal>lt:.:. de La o.cti\'1dá<l <l~bil <ll' arnda.sa que .:.<:
\.'.OlnpruCba CU t.•:.ta glándula)' loU.:.aJin:l. l...® ct•lulai.ttUt' c:om- -'o Histologla oplkada
ponl'll la:, :.énufuua..:; de la glándula :.-ulnnandibular :.éCrt.'l<in Lt m0!.101n~\u"'buuwca")nun.J.1fccción.uuci&da tundltx:Wud
la cn:1.1n1a hi.ut.ima. <.· urti a~li \'1<la<l princ1paJ e:. hidrolu:ar la..., pu~ ll'liUtiLlf, diegl1>1-, sabo1ec11 y lt.Jbli11, o1sí u1mu <un t.lrle~ denL!k$
paretlc:. <le úctt.•r111ína<lt1~ batlt.'Tia:.. :\l~uua.-. célula.... ac.'ino- y ottroflit di' w. U11J(O)it b l.{cll. t.n t.t'J~d~ mit~ Hl!Oll.:ll'~ ~un tuStOIU\b
~ )'de lú> conducto.:. 1ntt.•rcaJart> ttUt"' seo c.ncul'nlráu en l<lS SiS1émkus.(cspl'd.itl1rntt'tn Jr.dilr.OS), dó~iSiltlo!Sdc 1idiaoóu y .ilgi.i
glánduJa..:; salh·alci. 1narorc:. tuinlnén M.'Crelan lactoícrnna, nil~ ("Af('1111edi11!-M. comu el stndlome de ~j6gren. btc ~ndJc-mt' e~ dC'

que .:.e une al hierro. un nulnt:nle c~cndal par.1 d <.rt:'Ci- oslqt>n A11tuirlm1111iu1b y se tdr.Jrlmtíl po1l<1 Jnfilt1~iiir1 lrifoliliu de
m1cntu b:i.ctl'nano. Los co111.luctos ci.lriado:. .se 1úentiík·a n lb yUndulít~ exuain.1~,cn p.l1U:.L'1~1. en gU:ndu!ass.:iliv~k·~ y Wyiim.s
con fatilidad t.'n la gllinúula .sulnnandibular htunana, n1i<.·n- fes. Hq u:im~-iocnho de lit piel, lus ojos. lit u1idi1d but1I yLn glJ..-id\llJ~
~.ilh, i1si torno lo~ sbtemas <1e1viil)O, muscufoesqurlélito, t11Qgc ni
lra:. yuc los <.'undu.::to.:. inlt.'rcalare:. 1.on 111uy c:orto:.. t.tly'(d~(uloll.

• Glándula ~ublingual
L.i g l.í.nduJn . '>ubbngual. c:úrnct la :.ubn1anúibular. t!'S lltbu-
loacino..a )' e:sl<i formada pór cClulai. !>t'rosas y n1uco:.a..... La..,
.. Páncreas
'-'dulai. mucolias pn.-<lun1u1.i.n en C:,la gl::~n<lul ci, nljt>nlrtb El pá11cn:m. ~~ una glándula nuxla cxocnn a )' cn<l0trin.i
que lai> St:rOita~ M.' pre""nlan con t.'x1:lui.iv1<la<l c:on10 lOn1po-- qu<.' produce C111..i 1n~Jig,c:.lj\'"d.lo y húl'llKlll<)s. lá..:; cnú1na:...sc
neutei. efe lai. scntilun,1.s !>t'ro:.a)o. t.'n el t.:\trcmu Je lt•)o. túbu- ah nac:cu.an en la:, i:élula.-. <.k la porción cxolnna, org.a.n1za<la

booksmedicos.org
-
t'n a.:'UIO:., anlci. de :>é <.'f<.'tan.<.'. l a.s hormoHdlo St' .i.ÍfllCÜ/4U
en g rupoi. de c¿fullli> cpitdiatci.<.'O.d úérinai. C:ünod <lai. c::on1ó
1slú lt:s paru:rc.Htc:o:. (1.doft) dt· Ltu1gi:rluuu·) {v~asc C.ap. 21).
L d pomúu cxocnna <ld piln cn.•all Cll unc1. glándula acintba
U:nina basa!
Histolog1a Básica

c:ompuC'.!>l:'l, <le <.";Slru<.tur<i i.inular a l.i. <lC" k1 glánd ula pan) ~


l1<la. En loi. cortC'il l ulotOk'>g.1 <.~. la d1i.l!nc-iún <.>l\lr<.' la:. Jos
gl.í.udulai. M: hac.:e !>Obre..• la bai.c de la áuscnda <lt.' c:on<lut:·
tf~ c.striadoi. y la p rt.":St'ncia d e loi. i:,Jutci. de l..angcr han:i.
t'.:fl el pá1u.-rea:,. Olro d etalle cardclcn;;tit'o Jet paru.:reaíi e:.
la pcnclradún J e l.h pon,011<."!> iu1.. mJc-!> <le J o~ <.'o n<luo.tm
1ntcn:alarei. en la lu.1. <le Joi. á,;inü..-.. l.tJi. núd oo:. n)dcátlOlo <le
c1topla:.1na claro c-or n.'.spon<len a la:-. célula.~ cénln)acinosas,
que c:oui.lttup:n la purd6n intraac111osa de lo i. cunduc:tos
111ten.:alarcs ( Ji~l>. 16.5 y 16.6). Es~ células se c n.::ucntran
io()JOc11los ácinoi. pancrcalico:i.. Lol> <."Onduc:tos intc-rcalarc-.s
l>On tn b utano.) dl~ lol> eonduc:tos inlcrlobulilla.rcs n)áyore~
revesti do~ J~ epitelio cilin drit.u. El ádno pancn:.ili.::o ..:xO·
crino s.: cun1ponc <le vaná..:; t.•élula., M'rOl><h q ui.' ruc.lc:an una
luz (figl>. 16.6 a 16.8). Esa.:. t:éJulas son polan1.d<la.1,, 1.on un
núcleo 6 h:rko , lipíCáS células l>C'Crcto ra..:; <le pMein@. l.a Célulasac1nosas
canhdad J e gFd.nufo:. <le :..i."1.'rCi.'tÓn (gránulo.. de ..:unógcuo) FIGURA 16.5l us1r1tio dr la~rum.a dr 1111 ~oop.troÑ~. U6c8d.n ac:muldS.
en cada c:élula varía .:.cgU.n fa lai.C <ligci.t1v-.a, y ak:an1.a el (~~) \Cm ¡¡iramiW!t\coog:ítdosl'l1d:;dui1pkdl7 11:f)(ulu~~rK-orugosoen
punto m<lxin10 ..:n <tnirnctle.i. t.•n .ayuno. ll bast. U0011duao int.ert ll• pcull';) enpi111t' enel ~dno.Uin t~lila~del ttvJ:t.x.10 ~ co-
Vna c<ip!oulá <ld ga<la d e tc.iido conjunth•o n:' istt.· el p<in · 11utmur11otifd.ls tttl!roiltbtl!.lS tcJor~ t.~Ne!.tld 1111~00il drt&lds 1~1;)~
\.'.rea> )' envía t<1.bi 4u t.~ haciá .:.u 1ntenor para l>l'pararlo en
lubulillo!o. t:ua lámina lhl:.al soi.tcnida por una vaina J d i· an1ilasa, lipasas (Upa...a de lriaéilgliccroles, c:ulipasa y
C:lda d.: libra:. rclkulart>s ro<lea loi. á..:1nos. El p<iu trcas tanl- ca.rboxilc:stc:rasa). fosfoHpa.sa A2 )' nuclcasas (ribonu·
b1t•n tk•11c una n!d capilar cxk•ns.a. u1<lbpc11:.ablc para el éleasa, de~xirrlbo n uck•a...:;a}. l..a rnáyoria dé la.(; t ntJJnai. se
prúCéSO de MXrt."t-ión. dlmaél'nd tn IJ. lonna inacth·a (proc111.1111a1>) tn lu..., bránulo)
:\J cmá.., <lc agua )' i on ~s. t.-1 páncn·a.;; cxocr1110 hun1ano de M.."t..n•c1l1n <le lai. télulas <lé1nus~~ r se atllva en la luz del
l.C<."rCl.1 clJ\'t'fWli p nllCIU:'IÑ!S ( lriplli.nógcnO> 1, 2 ) 3: qW- uHcsllno delgado lucfi•o Je la SCCl't'c1Ón. E."1-lO t.'S Jnuy irnpor-
1uiolrip~inó,genu; prm-:lw.lasas l y 2; p roteinasa Eo "-'ali~ tante p.s.ra la r ruttxciún tld pá.ncn:.a.:. conlr.1 La a-:lh·,<laJ Jt:
crcínógénll; procarboxipcplida~as A l . 1\ 2, B 1 }' 82), cl>il... cn:t.una:,.

Conducto Luz do
in~~IJl~1 un ticlno

Células
centroacil'l;)S<'l.S

booksmedicos.org
16 1 Óiganosasociadosconel tubo digestivo
..

FIGURA 16.7 Micref«ugraffa tle-tlttínit1: & unil t!lul~ <!<ll!C\il ~ p.ínmas dr 1dld. Ctlsl.J\1?" ti mídL'tl !10 Wadu p:r numt:ru\6 chttm~ Ccl relhilc rndop\fwatKo ruguso
i?.!R) ~n.s ~ 11 b.tw dr latélul4. U<omplc,ode &'4i;i f6Jet.l ~lt:Jdo en d pob apK.dl, w; I~ w-.Ítu!~ de CC!ld~aóéo {Q y~grJnulu~ d'! ~(~tión mló..!r\IS: fS). t¡ 111! 1U
lDnlll'nr prott11'AS q.« IJ c&it srutlo pOl l'XOt~U\b M haitt-muthu. (8 OOOX.)

a•:t1vic.l:.ld cnl.Ímáttéa ,, mu...ho btcarbonato. Ei.ta :.Cl·n..<c:ión


j,0 Hlstologla aplicad•
aJt.alina. produc11J.a pt;r las células de- lo:. t.ontlul·tos 1ntcn.a·
lan.".!>, loJí\'C' pa.ni nculralii.ár la acidez dt:I quilno (alin1en10
ln lil p.lntfNliti1htoinon ~ .igud.i, ki ~ioe1ui~ ~ <1ct«.ui y¡:uc.·
den d'9('ff toOO el p-.1ni:1N:,.. lo t¡b1' gt"óle•d tO!l1píx.;itlufl('S. muy91.i.w~.
digerido en furn1.t par-.ial}. de nio<lo que lai. t'nzin1ai. pan·
h l.i pdtobgld pul'dcdchn~r il .ilcohüliuin>. (V.tora metitólltcb. tJku creáhcab ptit."tlan lunctunar t.'ft i.u Jrun1,1 ópti1na de pJ1( neu·
ku b!li.ires, tt.nima, infccciln yconv.nno dt> <.it'l lm f.im1d(~ y drogeis. lro). Los ácido:. gra:.~ <le ..:acle.na l.i.q;.:i. t:l ácido gá:.tril:o y
algun o~ an nnoác:i<loi. esc:ncl<iJo en l.i hu úcl inh::,hno c.sti·
n1ulan la Li~rac 1(11 1 <le- coltx.1sltx.i1una. É:.ta pru1nucvc- una
La scc:r~lina y la 1.'olt.'Cbtoc.in.ina. d os horn1011al! pro· M:'lrt'l"t.)u ptM.:u .!bundanlc } t:on ~ra.n can11claJ tlc c:n:t.i1ua-,.
du<.1dall por t.'Clulat1 cnlcruc.•ndo.:;nn.:b <le la n1ut.o!><l intcs· E~a honno na actúa pnndpalmt:nlc: en la cxpulsit'>n <l:: k1.s
tinaJ (<luodCnO )' reyuno}, l:URlrOlan la .!>et:rec1(\n panLrc.•á·
tka cxocnna. [J <..!>tÍmulo dct n~rv1u vago ( parJ~in1pál1.:o)
0

la1nb1én au1nc:nta l.i. M't:rt."t'ión pauc:n::Jhca. F.u c:li.:cto. las 10 Histología apllaida
hunnt'1na.\ }' d :.i:.lc:1na ncrviu.'o a~1lian en ...:unJunh1 par.:1
controlar l.i. sc:crtciUn ¡x¡.ucrt.iilica. tn t~t11dm de danL'1do0n&ltl!mJ, <t1mo el lwi1s~Ju1ko1, ~ <&!·
~ J<fnOSilS paoueJ:1ttc1S yO!tilS céNIJS que ~ICl.in p1Ctcin:i$ de folfncl
1.-J. prc~·nc1<1 de ácido (pi J < 4.5) c.•n la llu u1lt:-llllnal t's un
.iclit'.a wf1m .attofla y pic1ilm p.i1te dt? w fC'ti'ulo mdopl.i~nJl~tl
c:.timulü luerlc para la M."(..n.'t"ic'in de ~t.·at"hna. E,-,ta hurmon:i
n."q()<.o. hi1 b !Jlllo, ~ pc1judki1 l.i PfUdu«Jón de cn.lim~ díq~tiv.n.
pro1nut:\'C: una i.1:.•crcci(Sn líquida abun<lante. con c.i...:a:..ct

booksmedicos.org
.. Histolog1a Básica

FIGURA 16.8 MiuufotC'ql'~G! rltc.rer.iCil de lut·900 .ip1t~Ó?~ cdu!ao;dáuuw.~mcn:-..\1~ !A) ytru ttlula®t1~Y f() de)l!OON~ de fdlmt Olnén>:u;c- L!. faluÓ!~lrr.6.~
de stt.lt'C);B r lil C1(.'ril:':! tte. n:bwlottlfupknmhbt11 t1190t1 tn LI (fld.l o:nltokl~. en <001p:11~ um l.i\ «lul~ 1tbls.n. t. h! cid .id!ltt. O& OOJX.>

gránulo~ d e c:unógcuo. l.a ac:c:16n 111Légrada <le la li<X'rcl.u1a )' bdtl>. una i.t'C rcdOn t:'l.Oi:nna dd higa<lo. importante para la
la .;:c1fc(.'i~to.:.u 1 ina prupon:1(111a una M."t.·rc."ltbn .i.bunJ.;1.11lc de.~ cligt.~l1Ón <le lipt<los. f:.....lc úrgano ta1nb1Cn t'jt.>nc una lunaún
jugo p<tn t-rcálh:o akulinl), ~oo n1u<.lta.' ru:1.1ma..... nllt)' ~igruíit.dltv-.i en la produt.Xión de prolcín.ai. pl.ai.mátk·.a:.,
cü1no la albtimina y otras pn,tdnru. transporLadorai..
fj h1gaJo c:.-tá n:c:ubicTlo por un<! t.'ápsuJa d-dgaJa de
.. Hígado tejid o conJunthu que i.e ton1a má:. ¡;rU1:i.-a en el lúlio. por
J(.)ndc pent•lJ"dJI la \ 'Clla porta y la artcri.a hcpáltt'<I, )' i.áll'n loi.
El h ig.i.<lu e:. d .l>1:gu11<lo úr3<u10 1nayur dt"l cuerpo (el pn- conducto:. hcpillko:. derecho e izqu1 ~r<lo, ai.í c:o1no loi. \'a:.o:,
nH:ro el! la pit·I) y la glinduJa rn.á.' grand<."; pc:,a WreJcdor de hnfál1cui.. E.-,.o:. ~·aso:, y t.onclucto:. están ro<l..-aJo. . . por tcji<lu
J,S kg. f:.sl.i :.1tua<lu (."fl la ..:av1da<l abdominal, p<lr dcba.10 <ld con1unlivo a lo largo <le toda i.u t'Xtensiún. hasta la lcnnina-
d1afrdo.1na. El higa<lü t-:. d órgano en el que lo... nu lnCntc~ Ctón (o el ong,cn) en lu:, ~"pactoi. p<'rtalt'.!> $tlua<los t:nln.' Jo:,
ab:.orbi<los en d lubo <ligc.:-.U\"o M: prm'e.san y :,i.• aJ1nat'e11au lobuliUoi. hcpáhto..... [n csle stlJ<1 M." fom1..1 w 1a rc:<l dchca<la
para f.JUé.' l1b ulJh(_cn otro:. 6rganO..'i. Por fo tanlo. <.':'>una inh:r· clc J1bra.' rclt.:uJan::, que :,os.llene kt.!> hcpa.1.txhoi. (..:élukLi. tlcl
f~:r. entre t.i s1.sletna <ligésth·o )' la sangre. <irau parte d c la hjga<lo) y lai. li-fulai. cndolchatc..... <le lo... t.-aptlar~;¡ !>Ínull<>tdcs..
sangn: tranSJX)rtada had.t el hígado llt.-g.i. por la \'Cn.t porta
(-cnlrc el 70% y d 80%}; l:i. arlt-•ría hepática :.iporta un pon-t:n-
t.ty: u1cnor. lO<lus !oi. nulncnlc:> que." Jbsorbc d u1lc....1u10 lle· • Lobulillo hepático
gan al hígado ptlf la n.~na porta, au.•pto loi. Up1<l 0:>i..On1~c)O:. fj COfnpunc:ulc ci.tntc.lunt.l b~kx' <ld hig..i.clu e:. la célula
(quilomicronl-S). t¡ttc U~an por la <trlt!na hcpálica. La ptbi· hcp<ilk'<t <) hcpakw:ito (Gr. l:e¡xrr, hig.adu -t k)'tu5, lélula).
cibn dél hígado én el slstt.'1lla c:1n.:uf:ilOno o. u.leal parJ. t.-ap· &a:. téJul.u; cpilt.-IJalc:, llC agrupan en plac:al! 1nlt..,.conc..:ta<l:LS.
lar, lr.tri..;.,f<)nn.ar y ai:uinular n1t.1.aboliU~ }' jMr:t. nt.•utrali1..i.r ~ En lo:. t.·orll::. hi:.toh)g1co:. M." llb:.cr\·an un1J.uJc:, \.".!>lrutlura-
dimiuar .!>U.'>t.tnda.... IÓXJ\.'a."- La chm1nadOn i.c product.• rn la lci.<len-01111n;;\cl.L' lobu!illos hepátiros (Og. 16.9}. a lobuliUo

booksmedicos.org
16 1 Óiganos asociadosconel tubo digestivo

é~á JOrmado por unct 1na...a puhédrica de lcjitlu ¡;uyo úíi.imé· tk-O.s (fii;:>. 16. lO y~) . <:Onlo .sl· co1ncnló en ~A C",.apilulo
l ro oscda c nlrt- 0,7 x 2 n1n1 f fig~. 16.9 y 16. 10). En dertoi. .Jl, ktS. capdan:.-. :,iuusoidc:t i>on va.~)S d.dat:ud(>J> c.'11 forma Jm'.·
anu 1 ~ks (p. t.:1.. cen.los}, los lobuliUoi. se hallan :.cparndoi. gular t(Ut' se (;01nponen de wia capa di1'Ct1n1.u1ua <le célula:,
1:nlre :.í por una i:apa <le h:.ii<lo i:onjunlivo. E....to no ei. válí<lu cndotc.iialc-,., fcn~:str.td.t...-.. L.t... fr:nc..,tr.1.<.i(lOC.., 111idt"ll ccn.a de
par.l ltb seres hun1ano:,. cuyol. lobuhllo:. están en t.ontacto en 100 nJH dé tli.ánll."Lro y .suden estar ~i:;rup.i.<l..ls (fi,g. 16.12).
gran p.trlC' de i.u ('xtc:-1 ~it'1n, lo t{UC.- úil:lculta d t.';!.tablet:iouéntO L.L:. célula..:; cudotdialcs se t<nc.ucntr.;in sc.•panídá::> tle los
Je Urnitci; L'xa"-t~ entre lobuJdlo:. <lit'"cn..•ntc;,. r.11 algun<L.' hl•paloutos a<lra'-''-'nlcs por WHI. l:iinina basal JL...cc•nt1nua
n'g¡ont."l> de la periícna lobuhllar hay lcJido t.'OllJUntiv-0 que {:..c.•gún la eSplx.1c} y un c.~p;;.~IO .subcndOlt.-lial cono.:ldü
conlléne conducto:-. b1hares. vasoi. UnJátko!>, 11C1T10s y Vili>Ol. C(l1110 cspa.:io de OiSM". qut< <.'Ont1c11c Ja.s mscruvdlosi<ladc:.
:,anguinco:-.. [~:. rtgiúrtt::., los espa<.'.iOS portales, M: c.11cu~·n· d e los hc.•p.s.tocit~ {Ci;;i.. 16.12, 16.16 y 16.19). L~)s li~uidoi.
lran en los ánguloi. de f(>l> lohubllos. El higaJo huJnano tiene pro~~n 1cnlés de la s.1.ngrt> tr.ii>pa:,an e.un rapidci'. la JMrcd
entre 3 )' 6 c:;pac1os purtalé:, por lobuliUo. r cada uno de dio:. cnJ(,léh al y e nlr.i.n en .:ontaclu 1nuy t.'strcd:o c.011 lc1. parc<l
conllcnt.- una rarna Je la vena p()rl.J., una r~una Je la ru·lcrla d~ 1~,:, hep.itodtos. lo que J>Crlllile un interi:;unbio f<idl de
heplitit.-a. un c:o11dut.lu (parle <ld sií.Lt'rna de <.'On<lu<.-t(b IJtha· 1nacnunoléculás cnlrc la lu.L ~inul>ui úal y l o~ hepatodto:.. y
res) y vtbO::> linfátit.·<-IS (fip. 16.9). La vtna porla transporla vicé\érSa. [..,e u1ten.'a.n1bio é:. unportante <lt:sdc d punlo de
sangré pn)\'t"nu:ntc <ll'l tubo <lige:,ti\·(), d páncn:a:, y t.'I bazo. vil.ta fls1~1lú31co. no solt> t.lebiJo al gran nún1cro Je ma~ro·
Ll arteria hc:pittic:a contiene ::>angrc provtruentc dd ln)nt.o 1nol&ulw. (p. ej., lipoprüteínaa, albUn1ina. Jlbnnúgciu•l que
C<'I Ía<.'~ rauta de Ja aOrla alxJ01ninaf. [J <'únduC:to, J\:V<."-ltd(I :.:..<crclán los hcpaLO<.itOii hacia la ~angr<.'. ~•nü la1nh1én pur·
de cp1tcho iii1nplc cúbico. transporta la l>ilb que :,111tclt:r.an lo:, qued higado capta y 1..tlabol1t.a nn1d1a:-.1nolé-c.·ula:s ¡;randc:...
hcpatoatO:. y~· vicrlt.• <.'11 d condutlO hcpáltC:-0. Uno o ll'l<Í:, Una vaioa ddic-.i<l-:i de llbr;i:. rcli<.ulitrCs r<Mlc.•a y Su:,tcnta el
\~dM.b hnl3Lic.:os lransport.an linl~i que, por tilli111u, ingresa i.inu:.01<lt' (fig. 16. J 1). :\denl<b<le las t."élulá::> end(l(eliaJcs,
en la dl\..uladón sanguínea. Una \·aina <le lCJtdo .::on1untivu lo :. ll Hlllti(JJdes contient'n niacr{1fagos c:uno..:1do:s co1no célu-
l'nvttdvc loda.'o esas <.~lruc. lUfiL.'> {Ho. 16. 1 l }. las de KupílC.r (Jlg. l6.13}. Ésta..; i.c- halk1u e n la .!>UpcrGci'-•
Lo:, hcpalodhh iiC uramizan en Ion na rdd1af en et lububllu ltutunál de las c:é-lulas c11Jold 1alc."3 y su.-. funciones p rinc1pa·
hcpátti:u. tlbput>.:.lOS corno IUt\ ladriJJos de una p::m"'<l. E..:;a_., pla· lc:i. son Jcs1nll'¡$rar cnln,dtu:-. \'lcju.), útgcnr hen1oglob111a,
ca..:; cduJare..-. :,e <-•nl'nlál1 do<lc la pcrih.'na úd lol>ulilJo h.icia sc.~relJ.r pro h:Íilas rcla<.tunadas 1.-011 pro.. e:,os 1nn1un.il.i.nu:-.
SU C:Ctltrü )' ~ d!la:,tOnlOSan C()O hbcrtad para IOnnar u n la~· y de:.Lru1 r b.tclcnasqut' pucdc1t pcnt:lrar en la ~ang~ pórtal
nulo .st-nlt:janlc a una c.<1pon.ia (fi¡;. 16. 10}. !A espa.cioi; c.i.ue dc.~dc cl 1nlé:slu1u grue:,o. l.asc.·t'lulas<l<: Kupllcr t.'onstituyt.'1l
hay entre c:,as placas <.11nt1cn~n <.<s.p ilarc.";S1ffu sinusoidt.~ hc.1nl· Cén."<l del I S~. de la poblactón ll'tular <ld h1J)a<lo. {\lucha:-.

Vena sub1obulillat

Ve-M. oe<l.U'olobuli!lar _
·-....::: ..

lobuillo
h~:<o
W.sico

FJGURA 16.9 IA.ttujo elf.Rm!tiu:i qui' preu~ntd I~ lliloclil!O!> hc!='lt.(~ úda lt611l!llo w<ooiptme de ~u~ Q l.umnd~ de hrp~tleí!~ Q'Jt' w cntn?mud1m um upU~~ ~ln­
uS61des :no re~~ildtl~ me9.a blrl!OO'I). qiJJ? desa:nboc:1n m 111111 vtfl:) <t!ltroktd&!t (n la puifc1lj dd lubulillu h<l}' lr;±i <00)un1t1.o, t'n l'I que ~ baU.i d $tiu pu1ta,
que (On~ue la tri?d! plftdl (a1tenctJ, \~ y<onduttu bili•). f4mhiio lwy va~o~ lhí.lU~ yuetvio~ lno te;ire~oowdai!. lki!p!ildO dr t!lume C:i: .411 l'!lrn.~!ic11 feltmít'ílri>."I'
ms:n'oy¡ (honhill. 195-lJ

booksmedicos.org
-
Canallculo biliar

R.am& de ~ Conduc:o =:an'.a. de ta.


( Mffl• JofOi:lc.a bilíar vena pon¡ 1

Trfada porta!
FIGURA t 6, 1O01b11jo n qlK'mMko dt 1111 lobuB~ b~pM1u1. Ucsptti> pol1• t1.ti en I• perikrl.t y, • p.1r11r dr lo 1111~1101.i r l,a YbiJii lf ~119w Du)'c h!ó.1 li. W!U'tllitlt1 "9: clo-
tmbouo ""11 'ltlW «igrulubul&n. ~ ¡.'4a!.6 dehcp.itt1tt111o te <JV..U" ta b mo1 r'6.11 y, desó: t~ lfU.i, ll bf4 p111a11dd.a lw1t hau.i I~ t.l:nJln:I~ bl.itM ~ UllY~('fl c:n ll
¡KT1forl1 ll~ lob.tbll11 p.!1• ltim.Jr en d ~OO!t.K111ll.J1.

lliC lo~...1Jv.m r..'11 I,¡ rq;.JOn pcriJécn'-.1 Jd •nhulsUu hq'.i;U,o.


• lrrigadón sangumea
JonJc """ 4U\.i.!> m la J~"OC"lllbb.. [o d ~J'M.U• Je Ol»C
(r..~ 10 J"'-TIWUWiOIJ..d). 0 cdul.t... .tlllt.k.cn.ad-tr.u Je 1it-~1· a hiS>'J.1 n un 'lf'&"1'.' pu.o ~-umUn. por ~ir """t-:n:
Jo"', l..Lfr\l..,ctt U.WJ.lJ.b dlub:.sdr hu. C.:CW1Ufflid1 tnrJ\bauno <lt du-. lttr11lé'oi Jah."f'CrUa d SO'\. Je:" la ~sn= \len( di: W
hp<lk..u "º" .lbuntL.ml u tk '1tarm11.! 1\. f".11 l.'l tu~J..• wno. \dla port.1. t.tuc: lro1.th1~.n.. t.~ poco uu:icrur..l.J )"'"'in
c-1""' ,dul..b J.c...cnlpC'lUll \<trt.t.'t l utklUlll."o. r..Vfno 1...tpl.:I· mu...hc>"J nutnc.-ntn.. pt\11 aucnte de fb. ,,_....~r~ ;abJl)fnln.&
1..1ún . oaln1J.1.cnJ.nu~nlo ~· hbcr-.i'--tó n tk n!hno1Jc.... MU~b Je,., d 20 'o n:...t.uui: Jc.:n\.¡ Jt> l..i. ark>-rta ht.'J'<Ílt...>l. \.jUe il(•orti1
y "-'.f'l,"l.1Ún JI.' \'J.riai. Prott'UW.... de.• Lt rn.1tn1. t:Xlnl1.duW.r l:>d.tlgre l \10 ( t.i..IO,~ IU t .ii)\OI JOllllt' ( º U> l<i 9 ~ )' 16. I-').
y prolcoglulJStu:-, :.c...·re<.1bn JI.' l a..;tor1;, <le i.l\:o..111uc11lo y
1..1l11o1;1111\li, y 1i•i::ul..itJón úct diillnl'll'O <le l.t lu/ !IHIU..\UtJJI e n
la \&.'na porta'~ r.u11ll1t.<1. \ ·arl.J.s \txe~ y t.•11\'iJ l\l.."<(Ut.--il~
rci..1>ui:,l.i 1.1 <l.11l>renlc!> Ja.cto rc.·.. rt.,;ut.iJtlft."\ (J"Hht.&.gl.1nJ.1-
"é:n~ purlalt'.'I flntt.'1'1ubu1U.b.Jb) a lt.~-(.."'ipa1,..t1b ("l<lrtu.Lc:,,
11.1", tn•n1l,ox.1.nt.1.o\2,eh.... }.
La,.,, vénulti. p1,1l.Jt..' lt(' r~nufic.Ul en \--énuh> dbtrlbuldorb
que.- ~ ili!o.punl•n .Jn..JcJi,.. Ji: l.i p..-nfm.a dd lubuLJ lo. A p.tt
lU'" Je '"~ \'C1UJ.l.t, rcqucru.' ~ m tu.. capiiatti;
•o
• Hlstologla aplicad• si:ow.oit.b. L.r. 'ln&Dc~do. <.um.-:n en fomw raJs;¡J ) '"~"
gt't1 l:i.z\.U d 4.d'Un• J...-C lul-...1.Wlo ~ tomur b \ oua "l!ftl...J
tal.o --&.>ulld.>dob,......•J'*"""" o cm:t.rolobu.tílbr Ctip. 16.9 ~ Ih.11). Li p.;!RJ d.: ~ll; '.l."'-t
t111•11Ct»tc.edr~~<•'61Dc~tpidic.aollil~ o délgad.l }" C':\l.i ltintl.JJ.t, wilo por t.iolul.b mJotc:halc.' -.o:r..k
(19 Nl (Of!Jc:lcmn, eta ((Wld.\ W f'!Kll1!1lb.lll CflU ~fo lv\ ht¡:o.tlOtlCIA
lt1~t011.1~ y '°"
mi.y ltllpur1Jnlt'$ ~ ti dewn.ollo de l.t bbtu:t.h, 1n<h.oo
n1da.., pur tuu 1,.o1nt1'1.id l'>Ul.W J.: hbr..1.-. u.Ü_b~ru...-... A m~J1J.a
qui: ;.iv-.trtQ a ki l.argu Jcl l'ibuhUo, la. vena ...enlr.d n:..:1lx: ....1J.1
dit l.i t4t1o'h Wt11rido11l.i .i 1.i enforltll'd.ld del h.g.Jdo p111 11lwllufr.m11..
\'t."L m.ís. .i.u1u-.cHdc .. )' J.u111cntJ Je- Lunafiú en Jonn.1 gra.Ju.LI

booksmedicos.org
16 1 Óiganosasociadosconel tubo digestivo

Rama de
la .arteña -ii'!"!~~
hCpMic;s

Fibras_,,;...,¡~~:..~~
fQtiWl ;l/9& ~

'

FIGURA 16.l 1 ~t1!}1i1Íldd?b1~. 't\>nare11imt1«1tlttCcbu!IJa1ft'().Utisir~


n>1&rl.u ¡j.iti1lodfillcp.t?citc1qi..l! liolt.i~cp.id~ oo;p;1!bpa1 bsc.1plires1mscl~~
(Cdor.Jlia.1 huruw»li11) Cil\AI. M~oo ~-1110.l~!m~ MJ. Sdn~l G¡¡.>:~P-'ft.1
qurtmt'=:r,.; 111111 IJ!lhl dclJ <1rtrriil hlf-lllt.1, un!lilm• deLI wna pmta701cooib!t1 b!i.11,
rodl'dM& !Ejido ron¡untwu. ((o0000n: hl'lS'IMo.dlba eo~aa. ~«o .r.rnmiu.I (lm.1qcn
de MJ. SJ!l(plJ filad!> rl'liltll!tl'~ ton~tlta:d!~px wl.íglro llp,> ll que fcnn«i llnd rt~
de lOStÍ'a ~a I~ hl'Pd~OOlC61\l dktdillo. l.1mp1C9'1aoen d~!llKa.A'<di:rio a.:mat.o.l

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

Microvel!osidades
FlGU RA 16.12 Nk!W1ug1.:ifi.:I e:loon.'r.ic'd & to.mido que: m~lta d rt1e5!imienw~ndc-tcliil de: 1m (.)pi!~ si1111soido!dd~do&: t~lln. wn fl'B(\ll'itt~dgrupddd~ en }U _rultd.
•m
Cn lu~ bcn!e~ se1cn OOLJll~ bt'pdlOO(i& turwdos. tumo Ltt mlt1t11\'ll~d~ que wbr~lm m I~ ~iltltG de OG~. :6 .SOOX. (~lM de!. í'fMe.)

Espacio
de Dls:ie
~ ....
endcteOaJ

FIGURA 16.131.a 1111<rof!ltt91itfhl de hlg!-


do mllhl:} Cilpd.J1es Si~cuo MdM.1s
EñttOCilO
1!11dt1tc!Ulo <WIM\ b ltl\ b!p.ill..'OlO':>.. L! htni
dcu pl'Q'..'litb tr.!re lo~ hep.itcd~u~ r l.i~ tNuli6
tnd111cll.:ill'$ wmtil<IJl' !l cspé de Ob:se. tn d
ilsti!rb'dd ~e.:ip.:11ecoo~l11lificdC>~
(C.111t umirtnc-. (d!Jf~ fuuinab~c.i yJU:
de: <oh:ldiM.G14n atrnro!o.l

booksmedicos.org
16 1 Óiganosasociadosconel tubo digestivo

Región periloboltar ?~ cen1colobulillar


-

Oxigeno

Enztn'IMi iundamema!es de la \<fa g!ucdittca


Enzimas fundamer1ales de la s1ntew y la degradaaón.de' g!uOógioo
Enzunas fundarr.:-n1a!es de h oxidaC"J6n de jos -ácTdos grasos

Enzimas fund3memales de ta sintsss dt' los ácidoG grasos

FIGURA 16.14 HtctnqeocidM de le\ brp;itoUlV> m t.is re~nl'\ pcnklbuli!IM y<flil1ultb:lill.ir. i(crb!\iade A. Brl'Cfll.! LI\ <&las della~ ¡Kti111bul:&11 \Un Lis m~ pro~
al t'!lpJciu p;ruf y. P:f ~11iooll', las p-i:rll'f~ en J!ltrar el corAmOO de 111 Sclngre o MoJÍctL!o.t p<w wclltitÍl WS.1ipJ:utes"" I~ téluldi dr lil 1E9ii.m in1«mcdi~ mii:ntr:& que I~
tét.ld\ 4' l.i región (O:t1ti!tid'I0"11lv.t'En Ll s.:mgreyA""adade lJSU"1fJl!e\ .intefi«a. Poi l::>:'mJ.'IQ. d~d>:>uru <cmd.i, l.:t1cclult(,dt1J ~ltia de I~ ktrJib.-.. wu l.ls p:inK'fi)!.
m reob!1 liJ qh.itos.t .ib\uri:.d.i) lnld~n i'.rlll en formi de qlccdqenu. b ~bh.> qott b glutuw que est.ds t!lrM ro ca:pLm la u~ LI\ u'.i.d,h de lurgl6n SIJU!Cnk. úi d ayooo, l.J\
C~\pcnfívil~ (J)':rkb.'1111.m!wwn 116 pñmer.i\ m re\pondu al d~fl\U di! Id gluc lmJ medrdnle el dMX?Jntic.'1111) d!'I gluc6?fflo )' I~ librsaotn de qluul~ h.W1: la oro.i.id611
s~.:i. tn rs~ 51t11M. I~ célulM. del.r. regk111~ inlttuxdla y<t?111tUl:tr.ill.11 nu ~11den .il t~Lldo de a¡uno lwiw q'.l! ie ~la r!SCl'1<1 iio glccógeno ik i..~ tilul~ p~ubuli
ll!~~ hu dbtrW:~ m mrus n Wt~ ó:: 119'".cwsde I~ difc1entm oo la swrpb~lidbd de le..~ bq.'tlt~ ' diw:rsos aQW!tS floti10~ o ~uac~ p.i~C(og.(<I~.

1\l fi nal, ahan<lonacl luhuhlloen i.u ba.'>I." \' tcnn1na en la \'Cna h llar1.-s} difiere <ld <le la:. cc.=fulá.1> 1n.:'b ~cnlrálc-3 {c:c.-ntrulubu-
sublobulillar, c.lé <liánic{:ro n1ayor {Hg. 1·6.9). f.as Vé-na.~ .sub~ l dl .u~) CHg. 16. 141 Esla J:ualJdá<l <lt> con1¡x>rtanut'nto de
lobuJillarei. con\'t'rgcn y ..:ontluyen de ma.uera gradu~d pu.ra loi. l!cpatocÍb)l> e:. olJ\•ia en parltt.ular en ..:tcrta:. p:.!tologia:.
Í<Jnna.r J<h \'Cnas: hcpállca.~ gnuule..; o n1i..:, q~ tlescrnhocan t•n la:. que IJ..'> aht'r.1.donel> ~t· Jct<.'t ldll en l.:1~ célula:. ~nlC:­
en la vena CR\'a inforíor. rica:. o en la... Cc.·ntratc:. del lobulillo.
El SJ~lctn.:1 portal conlit.'llt' ~ug.1~ que prt)\'tene del pán -
c..·rca:;.1.of IJ;1.zo\ 1.-l 1ntt":'>l1nu. L.):,nulncntt':!>ab:.orbo.dol! en d 1n - • Hepatocito
lt.":'>llno .\(' acu.1nulan y .)iC lran:,lllnnru1en cJ h iga<lo, en el 1.·ual
lmnbién ~ nculrali:a1.n )'se: eluninan ~U:.lallt.ias tóx:1ca:.. t....):, hepalo.::1to,., Mln célula.... poh~<lnca:. , <le ll<-"b :..upcrfi-
c.1C'i. o 111á:., <.Ou un <l1á.111 ~lrü dé 20 u 30 µ 1n. [ n c.ortci. t<.'rn-
Sístema arterial d os cou ht.•1natux1hna4<.-~1MnJ., el c1h1plas1na tld ht::pa.lOCito
La arlt:ria hcpálh:a :;e ramjl1ca \'ana..; vett» y Í<lnna e:.. coi.inlSfllo <lcln<lo a la gran c:antiJ.ad Je m ih)Contlna:. y
arleriólas inlcrlobulillan:i., 1 oc..~.t1.t.au.h\ll ~n los c:.pacfos algún reliculo c.-ntloplai.matu:o li.so. (,.03 hep:.;tucitos, que lle
pürlalci.. Atgunni. de c:w.:. arttr1ofa.., irrigan la:. c:.tnu:lura:. IOt'<d1.t..<ut a 1.hl>t.1.nc.'ias \a.nablc~ d~ lo:.1.-:.paétol> portalc.!s.. pre-
dt--1 ci.pa.:.1ú portal ). otrai. funn<1n arteriola:. t¡uc dcM•1nbo- :.entau <lilcn:ntial> en :.u:.. \.itr,tt1.cr:i~t 1 c.<h c:.lructuralei.. hb-
can 1.k• 1naner.1 d ir.c\.ta en l u~ :. 1 11u:.c1i<l~. po r lu que p rovc.'t'n toquinuc.a:.) biuqujnucai.. La l>UJXrl1t:1e d:: c..<ttla h<.'palutihl
Ulla mt::.:d.1. <le :..angrc: arLcrial r venosa porta ! a esos cupi· el>l<i en c.•ontactu con la part•d tlel .c..apilar ioi11u)>(>1cle, a tra\'C:.
larei. (fig. 16. 10). La función p rinc.1pa1 <ld i.istcn1a a.rtcnal clt•l t.":'>pac:10 de Dil>M'. }'t.ún Ja~upe rficic de otro:. hcp<1.toc110:..
Cll l>Un11nh.tr.i.r a loi. hepatodtO:, una t·antiJad a<l«uada e.le S1t•1npre que Joi. hcpatoc..ilOi.l>t' enc..ucntran, <lch uutan Cnlre
o.,jgeno. La i.angn: fluye <le,Jc fa périÍéria bat~ia d centro sí un 1.'Spac:t() tuhulár que l.c cuuo'e t'o nl() t.'analiC'ulu biliar
del lol>uUUo ltep5til'U. Pur COIL'\1gu1cntC', d oxigc.•no r lu... <nss. 16. 10 ~· .!!:!2,aili.2.). 1... u:.c.i.nalkulos. qucc:c)n:,lttu·
m::1aboh1os. a ...i cú1no tuJ.as la.. !>U:.tanc:.i.i:. tó:'l.ica.... y t10 Lóxi- yen la prhncra pordón Jcl :,1.stt'm.:1 <le t'onc.luLloi. bili.arc:.,
~ai. abl!orbi<la:. en el int<:'l>llno, lk"g<ln p rin1cro a la:> cClulai. i.on ~sp<td03 tubuJ.m.•.s o.On un d1illhclro <lcl a 1 µ1n. Están
pcrifC rit·.as y del>pul-s. a J.1~ ,¿•lulai.<.t-nlralcs d~ lo•.:;fc)buLUo ),. <ldinutado:.: :,o Ju por la rnc.:1nl>ra.11<1. pla~rn.:lti ca de <lo...; hcpa-
E...ta dlrttc.·iúo. Jd lluJo :.anguin<.'O c.splka, rn parte, pur quC todtos y ~ünt1 cncn poca)> 01krovcUus1d.aJ~:. en i.u 111lcnor
t•l a 11nportam1cnto <le I~ ~Clulw. má.:. penli.tnc:ai. (pcrilobu· {figs. J6.16 )' J6.17). A la <LlluTa dd c:an a!ícuJo. lá..'> rnétnbra-

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

FIGURA 16.1S Mk'.rugr-á,) tl«lronk• ~ h:mido que muntt-• LI


111mific11tién ~ lo~ t.Wlíu;los tdJ1n (O el higado. ~rrttiie l,u tlli
t1tl\dmid.Jda de lol ~rliüe inU>m.i ddc.ioalí<Ulo. t~~"ÓW, COf1
!'Jlur~OO. de Mntt¡ Pet ,!l.: lkt n ff:AI? kla)-OfS<aruring&earo.1
.4\i<ro-..tvp¡. lg!lu-Sl'..oil\ 197!.)

Mrtocondñas

--Unión ockts1\'ii

.._ Corr.ple10 de Go1g1

FIGURA 16.16 Ud1b11.Pllus1t:lladlr~rua111dik11n


htpitixilO. Ra,tl"lllubeOO;plbSm.IL<or~{.llL 1ttKt6>

Glucógeno Endo;e!io
~Ynitkolni>. IJrabü~ rep1C5C11tetéfd.is de m
uplaies siuu~tlih no coo 1( .1

booksmedicos.org
16 1 Óiganos asociadoscon el tubo digestivo

na.' pla:.1nátk·a.., de lai. télulc1.i. 1:onltgual! ci.táu unida... con


fim1e1.a por u ni<>nci. oduSi\'<IS (;:onul<1L' oc,·/11dt11ltS) (<les~
c:rilal> en~. l.a1> un1u111::. <le ht.•1u.hdura {ncxó!) :.on
fn-c.::ucnh:.:. énl~ lo:-. hepalo•._.1to:. }' Licuen 1n1portanc1a en la
-
co1nun1cac1ón intercelular. ya que partt.:1pan en él prOCCM:>
de t.oordu1.i.ción Je la:. at.llv1dadc.-.s Jh.1otógica.'> de e!iai. célu-
la:,.. Loi. canaliculol> bihan."l> l()m1an una red c:omplCJa que
st• an;t.)tun1usa de 1nai11..·ra prógr<.-shr.i a lo lar<60 <l~ 1::1!'> pla+
cai. del f<)buWlo hcp<itko )' lénntná ell l.i n.•g16n del espaoo
purlaJ cng,., 16.9 y.J..§..19). J\... i. ld bd1.-, ílu)~ C.'11 Sé"nti<lo con-
trario al de la s:u1gno. <lcMl.e el centro del lobuhlló hac:ia i.u
períl"eria. [n la pt>nlt:na.1a bilb pénclra en lo:. t:Onduclillos
bilian.·-s o colangiólos (<.'únduttos de Hcring) (fl gi.. 16.10•
y 16 . 18), .;.'oni.lJluidos por<.·éluJa..:; .;.'ubuitltS. Oeilpu~ de una
Cl)rtu d1i.lancia. (.°'SOí. tóndu"lO:. lénnJnan en le):. (."Onductos
b iUares locaL.iaJo.., en el e.i.pacio portal (figs. J 6.9, J6.10 y
16.18). Ll)s <.0111.luctos bihares est<in IÚnuado~ pür cpilého '
Hepstocitos Condi.:ctol lo biliar
:,ilnplt" <.úbku o 1.·Llíndn co )' co11l1cnen una vaina <lefintdJ
de lcJ1clo t.'onjunllvu. Esto... <."C..lndu"'tüi. aurnenlan de larna1lo FIGURA 16 .1 8 U~1h1st:o1litonB11cntiadt~<lr.dlículo~bilo.dmyl.ifuf'maoCn
de manera grJ<lual y cunflurcn pára JOnnar "'I oonduclu de I~ wnduCbJO\biH.:.l'$ iewstldos de ~el:r.l.titilo:u. l!J\ «nóxtdbut fo;m:in
pl114 ftrm41 lo~ l.Olllbto~ tjli~h louiludos en ml"41.lóOS ~lila.
lu:páLlto. que dt.":'>puCs abandonad hígado.
l.::t l>u¡:.-cdl<.'ie <l<.-1 hep.tlocito quc .se onenta liada el c:,pactó
Je D1~t.· pr(."l'>Cnla n1ucha.. mic:rovdlosidd<.lt.':'>. pero .stcn1prc
hay un C.!>padOc.."1 1lre~iil.'ll> y b pan."<ldcl i.inu.:.oi<le (fig). 16.16 l"'Struéturaio su11etu:an divt."rS!lS prutcínru. (p. CJ.. albUmina,
y 16 . 19). c:.t hq:>aluc110 hen\.' w1 núd el) rOOundeadó u Joi... Jlbrinl)g.cnu). Vdrio:. proct"So... hnportante:, :,e JcsarrolJ.u1
con uu nudéólo o <lu.t.. Algunos núdt."U.\ ,:,On pohpl o1<l~ )' en el rtliculo cndopla:,n1áticu lb.u. que tiene una <listrilm-
Cü1ttJene11 1nltltipl(>:, dc1 nÚJ1lCró haploidc de c:n)n1ói.o1nas. cicln <lilu.sa en el t.·ilopla...;ma. Este ór¿ánulo t.-S rcsponi.ablc
Loi. nt'Kleoio pohplo1dc:-.* carat.·tenzan por i.u lanlllno niayor, de- lo~ procoo.t.-. lft· oxtdac1ón. 1nt'1.tl.i.dón )' c;on1ugactún que
propon:1011,;LI a la pl<>idia. En el lu.'Patocitu hwr alJunJa.nlc M.~ reqwcn:n para 111.i.c-1.Jvar o JcMntoxicar varia" .i.u'itani.:ub
rt'lk'U.lc> endopla"iintáticc~ tanlo liso .;.'óml> rugüw ( fi;.;,.s. f6.16 antes de que las CXl'T'Ctl." d org.uúSn1ó. [J n.•lic:uJó endopla:,.
y~. íJ rctícuJo rugchO dt>l hcpatOcilQ f()nn.t c:ÚrnuJos rnáltl.'.o l.15>0 e:, un Sl:,LL•1n<J labil qu~ reátctona t.·un pronthud a
que ~ dJl>pt'l'SOJt en el t,;1topla:-.nw ) ...on l'r(.'(uenaa Tti.:tben Jalo m<>l&.ula... que: n:dbc:d h.t'pal<>dlll. Uno<lt.• Ji» pnndp.1IC:,
\.'l nómbrc <le cuér¡xJ.\ ba:i>íllt.b. l.Oii pohrril.1u~ümai. de t.·. . .ta~ pr'OCeMJí.t¡UL' loC.' l't'"áhzan en t.-1 rt'lÍculü .:ndupl:.ti>!náltt,;o liso es

FIGURA 16. 17 l.J m1trobtog1Jlii1 ti.ctll'ci1i<a UIUOll<J un [dllb:do till• dd ~1J de 1.nó11. llbsér1\'ru.t' Ws !lll(IO'/dluskúdes tll i..111z yb ~jos dr Uf'd<IU (&t!llU> ~
~1411 d taYbullu y, -t!l.1(1 sep111:11a del op!Kie rxt1:1!RIL'la1. (St OOOX. i:o1toib. de S. _ \\'i:WgJ

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

FIGURA 16.19 MioefC(ograffa&ctronia dt' hfg«b Oblirwnse ~ dus h(?!~OO'IO\.id/.tltrlrs, (mua liln.'líOJlo~I!• cnt>'t~os. ~ hcp~Ullb.IS oonticncn numEft'!SdS mitt«n-
dn11~ (,' t\j) ietkth ~J~11111bto\ Ü\o y1~ tkl t.Omplf'P de ~olgi (G}p!Ominenle $tb.:i~li u1uddt!AllÍlul1.1 bi!IJr. O3111Mide e¡.L) lt'\'t\bÓ:I po;: ctlul!\:tnnli.tltS tuii ampli~
Í1.t1l'Stf<1lion13 lk1LIS. Humeros.» mtuwdlosid~squr Y' pro~ 6? b htpdNO\ otlJpan d e~iltio de Oi~ ro> . 19 ?OOX. (w1e!l.J dt l>.5duruht.I

FIGURA 16.20 ~ui,-afiatll'(1ri.!ftt,uk1..1'.1 bep.i!otitu. Cn


d dti;¡U\111,¡, dtb.Jjo 6!t uiltleo. puelk'a 'ltne t11~u(ond!I.)\ {h'Ji.
1díti& rndoplMi111.KU ~{R!R.1, glutor;>:nu (Gl, lbCllllr.w\r~:
) p!<m"'nl> f?J. (6 éOO X j

booksmedicos.org
16 1 Óiganos asociadoscon el tubo digestivo

la con.1ugac1ón de la bthrrubina. h)x.1.:a e lu<lrúJOl.J;.1 {iu....oluble


en agua). o..on el olucuronato tnc.'tliantc k1 enzima gtu.:uronil·
tran:,fb-asa, parn lorniar g_lut:uronato de bilirrubina, no
tú:xk"u e hi<lros.olu!J!t.•. Lo:-. hcpato1..·1to~ t'Xl.'.rclru1 o le t.'ónju+
' Para mis lnformadón
-
Uretículo endopl.ls.mJtku li!.o tilinb-:...1.n pati<ip.i: de 4 inildir.tdÚll
~ VdliUS Í~llllt~ droga~ y u.'Sl¿ncia:s; C~IU \l' INÍllil pa oxiduiUfl,
ga<lo(·n Ja bihi. (Oq. 16.2 1}. l.a b11irrubina t.-.,. producto, sobre meti!J(tón o conJUq.6tión. M.ud'lils s~Wlda:S ~on l41ofü,u.• up.ite. de
to<lo~ <le la <lcsc.:c:nn¡x~idün de la he1noglobina y la lorrna él J!til\~l lii memhr.irw de f.J!>célulílsin!C'Slin.ileo.. y, de e~íi l!lilnl"!d; lht
:,.Ji.lema fago~illco mononlKlcar (<-1u1.• 1nduyc la:-. ct•lul.t..-. J.c g.11 JI h19ado. (n I~ htll'dlOOlOl e.111 su~Lma.c Y.' tOllWJI mJ:!. hilftdf11111
Kup llc:r tll• lo...:; capilart.~ s:inuso1dcs); luego :.e transporta hal:1a memm11e protes.0~ aódllti\'OS. bu~ Pfuducios (on &E'tui.'ntiil se tun,iu
lo.;; l1cpalOolO:.. (".uan<lO nO SC C.:\C:rt'ta la lnh rrubina l) el glu- l}:ln ron gÑlu1tmi1to, lulfat:J o 9ltJ1.1:00n, y se l!qlllfl.in .U plasm.l o 11
cun>n<l{O de bilirrubina. aparecen \'Un<b c:nl~·mu:<lad~ que Lt bilis poi l!ledb de ptOteír.tS llim$p01UdOf11~ i¡ue ~e louiiza..'1 en la
:.é canu..tcriza.n por la 11.:tt.>rida (fly. 16.21). ml!~1br.t.'1il de los hep-.itOOlos. k.1. W. tJUeción de es.is. susl.inctds se
p:O!IL'<~ en el 0000 o ec; cl 1.tdclo 9':Sttointc~lilbM. (omo e¡m1pla, la

•o Hlsto1ogia aplicada
enoo1d gfuummil 1tJMÍi1JW,que tooj1>9.ig!1Kuooa1oc-0nlnllnt1b.n:i,
1.:imblén promuc\'C 111 ron}u~iún dedivtrs.~otro!i compiml o~. to1m
E\!etaldes. ba1h!'IL'11to~ .i.ritilihti!mimtu~ y .inll(-Onvvblvi1n1cs. [n uec
ta~ tondidoncs, S~tdnc~s <¡lit w in11cti'l.in en el higadu pucckn md11t1
Unc1 defdstitl.MS más frrcucnl~dl.' ittetiCY!piyment-0s !hfi.kfC°)efl un iumenlo ~:11e1ítulú<":1100pksmátKo lüo det hcpatud!~ lo qLx> et>Y.i
l.u11119l'E'l de los rccie'n ndtid~ o t'I es<.i~o dewirollo dehttíu..Jo endo
p!JsmJ1ito frsu di! sus ~""°llJtO<ib>S (hlpNho:tdiiDem ¡, n~!AI). !l IJ d lJ. r.ipiltF.l.ad de desiatUXic.iOOn lkl órgimo.
l.41!11e11tu «hw.I pu.t ews pJocntl's es 111 ex¡¡osiWn él Wlw de lám1tc1r.i~
Ruu1esl.mte. cornu11es,p1uccdimien1oqlllt' 11ansfoflll¡ 111 bll1nJ1irv nu
J.6..ll). La t.<1111.ltlatl de glucógeno en el higaJo varía :,t'gÜn
tOf'lj119i1dJ oo un fu1obómc10 ~!WJ~m agu.i qL~J)IM"de C)X.ICIMY.' put
t.•I r it1n u (.'\r'°.u.liano y latnb1én Lk-pt.•nde dcl c...1c1du nutnckJ-·
lus 1iílone~
nal J.e !<1 persona. El glu.:.<'•gcno hepálico e:. un dcp{1i.itu de
glucu:.a que :.e 1nuv1h1.a cuando la g!uc:cnna db1nu1uyc por
Es habitual t¡ue 103 ht>patocilo:, ._•onté11ga11 gluL-ógcnó. cl<.·b.i.io J<.•I nivel adc..'tlc1Jo. o._. c:,t._• mc1Jo, los hepatodtch
E..i;tc poli:,c1'ár11.lo aparLx'~ al nucru...i;copio cl~:ctri:lnu:u éu fa cc)nlribuyen a n1ántCnt'r c.slu.ble la cónc.enlr.u'i(·111 Mtll1$UÍnea
fonn.a Je cU1nulo:, ck"(.'tro<lcnMts en el c1to3ol, a n1cnudú de la glu'-1).\a, que rcpn:stnta unu dé las pri11-.111u.Je.-. lu..:ntci.
awtia<lo:, con el n.:tkulo cndoplcbntáttco b:,o (fip. 16. L6 )' de cnt-rgia que utiliza el or<3ani:.1nü.

Sfnaotnes de
~gler-Na~ y d.e
h1~ttñrruwiem1a

8iinubina formada en
otras pan~~ sistema
iagoctnco ITIO't'.onuc!ear

FIGURA 16.21 Xu-e<l6n &:Whrubin:l. l.d bir~nd. in~ulublt oo agua, d1thJ tkl im~kmode LI hMl~...i en b 111,,qÓfog~ LJ ~uo.'fOOil·tli!nsfcr,ui de lus brp:!ud!O~
se emagi de la Clll\L~Kr:i t'E bhnubinll «'ll gluturufl~u er. lf n:tí:W ~JMR.llito IM p;rc1 fomur m tomp."sto ~~ m o19ub, d glucu1UttJID di.' bill:ftttnl. Cwndu LI secrt
litÍ:t de bfü !E' blocpu. L! b6mJllld dmJriilJ, o glutUll..lfldlo de bilurubN, 1111 lit'.o:u~a: eslil se at•.xnul.i m l.Hc1ngre yclmd kleOOa. Oi,t1Y.» p:!I(~ 1r.«mo1m m lus bqi:11Udtos
put-d:n p!m'OC;i1 UlÍlfmedm q.¡e-producm lttlTirW: un dcfotto m l.1 c.lpilciddd dr la tl'Ül p.¡r.lt~ilf bftrn±ílld Hl: la int~od.Jd & béh.Jo1 de C«.¡111}11hili:ntm.l ckl:idod un1
dtfioc11ti116? LI dct!rtd.:id ti; Li ~onil ~1dmfcr4~a !2!: o 1.1~1u1ro> m ta t1.wf1.ttn1o1 '1 ü rrul•c.X. del g!ucull:fldlO de bililnbsw b.:M el ulldlitulo bi!Ut (l~. l!llJ ~ ~<IU!d~ rroJ~
ftroienlt\de t:11:-11cw. aunQUI' no relaooo.tdi um b at'!IW!ld de kt hepa?otill». ~ iJ 00!.!iu:wr. ~ ftli,o bi!J1 lClmo (ocast•uJtUU dt r~kum t1 tumum.

booksmedicos.org
- ~O Hlstologlo aplicada

Algun.is ~!Atd:nti&s. pueden sa tóñ:.n pa1o1 el híg.idu y, C<m f1c


C!.1".11~. leSion.in I~ hl!pl!OCituS. ki qut> t.llJSil un Cui1d1odíni1:0 que se
~.s. halota 50 por \.'.¿lu la. L1b funuunc:. <le c~lO.!> t)rgá.uulóll
1ndu~·cn l.i. lonnacu)n Üé lisow1ual> )' la sccrc..:1611 de pn)-
Histolog1a Básica

t1,_•1nas phtllHt:.itka.s (p. c.1.. albununa, prott.•1na:t <lel ~1.!>h:nm


..:01npk1ncnlo}. glu1."t1prUl<•ina.-; (p. t'J.. tranloJt.'rrina) }' hpo·
a~l!ml?jd .il lk LI helh!titi~ v!ral. t i11i1t tetiudo poi mc1 le!.1111Wblto e idr
pro<cínru. (p. 1.•j.. \ 11.01..).
ricii1, con .iCli'ñ:fod ele-1atb de amlnolJ.imfu.s-.M. (add med'ic:.11nen10
~lfl'~enü un ¡tdl1ón 11"! biUn,. wgi:n el p1edum'rliu de l.i le~n de IU\
hepi1toci1os,. la .ifoCLl<i6n dt l.is vW:S bili;11es o l.i~ rNcticnes .tlérgius.. if Para mAs infonnación
t.. iraufiómd.i hcp.!!l(:c1 pucck prc~er.!~w dmtro de 1.semdtlil o m.is
deWc el tomieniode li1 cnfermcd.4.d, eruspedill ~¡el pd.denlepersb~ m
V.u ..~ l'nk1medddo; Ql'Ol'lk.d~ ql.'<' 11fcd.in"' Í'J!IUOO de pc!UXl>u
en l.i lililuilCIÓn d..-1 mt'diament-0 unil'tt't ini&di»lo~ sínto1116. IM se ¡xudutt!n en la o~ hli11hlfW.. mut~~ dcOO:lu .l rno!dOOOO de
eltbm.is de eso~ etgdriulus. torno ejeio~o. b.i:dl'r'*"J~ud\itufwH¡¡ildd al
Uü!lltMin• ~ IX ll!J)) lale <umu uiigcn un.i imap.lodW ~ ml't.abolit.!r
lu~ .ícid~ q1i1W> t!ll fomi.e <Olteaa, lu qiJe §ffll'Jd d dl't~iurn de t.r; v.ti
n.b die mtdhw de lu~ clJ»llf!'. de S..S nt'tmm.l~ ti ilKJUrol'ntu de li1 pd{ulcl
C:aJa hcpaloc.:tlO (.'out1C1u.• unas do:. mJI 1ntlot.undrlá:. !o.rm.~li Olf (U11 ~ pom W!t11...uJ, tk 1992. 1ut~ ~me el Witent-0 de
<fu;,i.. 16.19 y 16.20). Otro cúnlp()ncntc ct<lular fretut:ntc e:. cmonl.I u un t1dt.im~nto cfotti\~ p.Md csu.mk1mOOad.
la in.Juliiún lipi<lica• .,;ura <.<1.nli<la<l varía n1u~ho. Loi. liw-
ii()tna::> tld hcp.ttodto son i1nportantc:. co la <lcg.r.aJac16n y
la n:nuvaci6n de loll org<inulth intra..:dulare:i.. Ali! coino lu,)
li:.osc.una., , los peroxilo01nal>, abun<lantes en los hcpato<.ilos. E..., probable t¡uc c.-1 ht·patoctl<• .!>ea l.1. ~éi ulu nih. versa.
ii()ll org:inulO;S t¡uC' c:unltcnc n (."ltt.in1a.-.. t\Jgunal> <lt> llUS ( u1t- hl dcl or~isrno. C..wnple luud on..:s endocnua.s y é.x()Cri-
donc:i. llOll lit oxi<la...:160 <l~ lo:. :iddos gra...o::. cx't.·c<lcntc:,), ta rw...-:, )' también anunul.i., <lt.~iutO.XJCO )' trá.n sporla djvcr~s
dCloCü111pu:.k-i011 t.ld pcr6xiJo Je lu<lrúgeno generado por s:w.tJnda$. 1Uknt:b d e Mnlcliur proteínas par.! su propio
Clota o:d1.l<K·ión (por 1ncdio <lt.• la aétivida<l <le lá e nzi111a 1nanh.:ninuento, '-1 IK'palodlo proJuc~ \WÍ<lli pr olc-ínas pla~
..:at;;llasa), la <lellt.ó111pos11.'1Ón <le puri r~ll cxécdcnlell (A~,11~ mátic;as para exportación (p. c.i .. albúnuua, prutrornb1na.
Gtv1P) 'ºn la (.:O!lS1gu1cnlc: Íonnacu)n de Ud<lo U.neo. )' la libri1u'>g.:no y li¡;.->oproteíua.s). Está..:: pn.x1.•fo.a.s se ~inlctit.J.n ei1
parLIC1padún en la $Ü1l!!..,t:i. <le <:ok-sterol, ~~ctdol> biliá n.'ll y pohrribo.sonw.s a<lheri<los .i.I n.•liculo t.'ltt.lopl ~mát k-o rugt~~o.
algunol> lípido..-. ut1hJ:a<los para la ::.intclol::. <le 111idina.. Los Por lo general, e( ht>p.!loato no alnta..:cna pnl<tína.ll en grá·
compli.·10:. <lc Golgi en el hepato(.·ilo también s.on rnuncro· nulos J~ loCCn.'i.'i6n t'll 1:l ntupfaii1n111 .sino que la..' :.1.•..:réta en

FIGURA 16.22 Slntl'\b JXl'11)(.f y11lm~mi1'11to dt> ~.Klt.tl~ di' urbtoo en ti híg:ldo. UhitbJto de~ w41m.t<eN tnftlm.i dt> t;!uuígMO. l'tJI lu genc1<1I. J~oóado tond
1r11tulu c11d~Y11.l1.1<0~ (lllU.(c.:mdu ~ IK.'(~14 glLW6. ~ drgr.idlcl~ut6gcm ~1 t:i\i:MJ\ p;itulugu~ IJ éegi.ttlaocndel gbol~no ~!~ dlsminuldolJ elreiulwdoc\ l<l «mlul¡
t& 1111,ulul:ll .:mucraal de-c\te ~-11~.Jntb. (nel ret:doEnó:'flla;m~ko ~(11!.Rht smteti!:9 lo'IS~otcínas qllt'p:udutm IM hq>dtro\!6.. bqur expitd PJI' quél.6 lc-Siont~dr las
tlicl.Js ltlip:s!it~ ytf 6JU!1tl Pftkcgddo cooih<:n<1 ll dlítnb'xi:n dr l.J wntid.Jd &! .ilb111111u.i. lb.·ln6gmo )' protr11mb1ti.l m li! ...ing1e. Obloque? di' es.i f1mti6n <;EUCU ooinP1t6ckai?>:-
d>trn;», )'d qoe muthJS6! tSds ~eNs m tramptwt.ióx~ ...npo111111~\ p.11~ 1111111tcnu l.J p!Ma, osmÓI>(,) di: I; ~ onocc~ai1~ p<11d lfc~gu1a(•:a

booksmedicos.org
16 1 Óiganosasociadoscon el tubo digestivo

f(,nna con:,taulc h,u.1a l.a c.'in.uladún sanguínea (fh;.. 16.22).


1\lrcd1...J.or del s~.cJe la prot<.'111.i.qucexportacl hígado M:" pro-
duce cn l.1.s céluJa... <le KupUcr; d reosto se i.u1lclJza en lo:. hcpa·
llk.'1lOS. La :k"Crtción de bilis ci. una funcJ6n exocrina. ya <.JUC
Lo~ lipidos y lo!. hidratos de carbono ~e ahuaccnan
en el híga<l(J en la Íonna <lt' tngl k~ndos y glut:t'>.g(·ntt. res·
pct:tivan1cntc. Esa capac..1dad de aJu1accnar n1el.aOOlitoio e~
1mportau1t• porque .!ou1nin1:.Lr.1 al organ1:.mu ~u:.tratos encr·
-
lo::: hepatocllos captan de la .sangre. tranJ"onnan )' <!Xl'.ft'la.n géLu:o.s en cl pc..•ríc)do entre las cunud.ts. [I híg.tdo la1nbiCn
varios co1nponénlt."S hacia d u1t<.•rior <le lo... t'a.nalkuloi. bilia· l>irYc..' con10 un unpurtant~ 1.:omparll1ncn10 de alt1ntccna.~
n':-.. AJc1na., <le agua} tofc1..t n.ilitt~. la bilb tiene J.ivcr..oi. •ltrt).<, mjc.ulo Je alguna.' vltantlna~. L'll t:.\pec1.i.I la vitairun.t !\.
cun1poncntéi.<-st.·ndaló : áci<lo:~ bib.m:i., flhfr1líp1doi.. cole.-.tc- Eioá \•it.unina proviene: de la <liéta r llega aJ hígá<lu 1unto cün
rol y b1hrrub1na. La .s('cn.:dún <le át'i<loi. bthan:::; :.é ilustra en Otróll líp1<lo~ ab:.orb1dOio corno quilc)nÜt-'róUCl>. En el Jugad~)
la fig. 16.23. r..erc.i. <lcl 90% <l1..• ll>.\ ád<lo_.. l>iban:> dt"JÍ\'011 d(: la vilamin.t A :-.e almat' t•na en I~ .. loluJru. <le llCJ.
la ab.'~'r.:ión i¡ue llcVá a <.<Ú>O el epitelio intc.;;tin.i.I t'n el íkon El hépato.::1to t.ambién M" éncaróá de la ~ó11\·.:n116n tk
y que t.•I hqn1tOc.'1to tran..-porta dc.-.dc la sangre hat.1a él <."<'!.na· amu1o<iddos en gtuC(>í:a. rned1dJ)lt: w1 rné..:atu:.JnO cnzulUÍ·
liculu Lnhar (n<t:in.:uladúu t'1tkn,hcf.'<Íl1ca). El IMi1 ré.,lautc lli.·o l:rnnp!ejo que i.c dc11ú1nui.1. gluconeog&icsi.-. (Cfr. gl;yk-ú.
se llUHclJZa en el rt-·Liculo cndúplasnuíti.:u liw <ld hépatocito duJ..c, 1 11(·&. nut'\'(J, t ~>h1csb.., prutlocciOn). A1;ilnismu. e:.
porn1t'<liudc laton.iugadón dd áddocOhc:o (qu~,¡;t' ll1nttl1:1:a él pnndpaJ :.1tio de <ll'll;:lJn1n~1c1611 d(: an1u10.lc..1dus. prt.>L1.'So
en d hígado el partir <ld 1.:olc:.terol) <.'On d a1n111oit..iJo gli· cuyu n>:.uha.<lo c.' la pnxluct-·iúu Je urca. &ta Wun1a M.' tran.\·
dna )' t...f áddo orgánko taurina. para producir lo.-. <iddOi> gli· porta haci;;i lch ritloneS-t•n la...angre y se ta excreta por la onll<L
coc:úbco o taun.rOhco. n.':..:;pcclJvamcnte. los á<.•1dt6 bilian."';!,
dcloe1n¡x11an un papd hnportanlc en la c1nub16n de liptdulo • Regeneración hepática
t'U d tubo d.igtStivo. lo q,ue fa..:ihtd Ja di¡¿,t:,tión tJUé ha..:cn la:.
bpalhb y l.t p(Jstcriür ab~rcu)n. Pese a lt•ner un ritn1olcntu Je re11ovac..ióncelular.cl hlgatlo
prtM.11la una <.'apa\.'l<lad c"traord1nariá <le reHéner,'l\.'ic)n. [n
algun()ll m11u1alcs. la l*rdl<la Je leJido hcpátko púr C..xltTllil.·
ji0 Hlstologla aplicada c1(1n ljWrúrgic:a o por la ata6n <le ~u.,tanl.'ta.' tOxica:. &sen·
caJcna un n1c..:a1uanlO pur d cual los hépaltM.'Ílt)..:; (c)1n1cn.l3.l1
P1opt1rcio11e~ Jno1male~ de .ídd:i~ bi1lo1cn ¡¡urden <.oodtXi1il li! for a n1uftiphcan.c y tOnhnúan haio1a. que .se r1."lotaur6 d volumen
m«iÓn tfeGilctilus en IJ ve1fruli1,quele<jan• bloqlK'u el RLju de bili~ .:1nginat de tejido. ÍJ:1 loa ~re:, huntitno.:. 1."'Sa cap;u.:idaJ. elo balo·
yprcrroc..11 illecia.dl'b«lu J IJ 1otu1J de Lt"S unio11esoc.t:nki1~ .drí>dro111 t.t.nté hn1ilada, ¡:>t"n> ,¡;u unportan..:1.J re:Jdc en q,uc: es po.)1blc
de l~YnCl!ic:uk.i~ bke1.
ut11iza.t· parto <le uu hígado én traspl.J.nlc:. quirúrgico:...

90~~ de b s ácidos -+---;;,.i., --~,,,,. _ __,_ 1 0 ~ de los ácidos


biliares recilcutan biliares s& sUlt~1izan
de novo

'
Ll\,'\JUUU\J
~r ~ .f,¡t~-_:_
Ácido& b;li;.res
ce:.abrorbidcs

FIGURA 16.23 ME't.tnhuiu di? )('Úl.'Chl de I~ itioh biWr~ ll ephelb bte~bn~I c.tp L! .ilredl>dut: dd ~de las .md0 b!l.dm, ql'e lt.irgu ~ t1Jn~purt:r1 al higitb. ll 10!6 relil.dnl.t
~ siull'bLI EB ti híg.rio poi CúnjugiKl«I dd .itido Ctilito ton d ambruódu ~"" ytf ki6J t1g:!ftito L!r.miw. Lstr pllJC~ Ulunl' en el ll1iO.du endu~l~flfüo luo (HU).

booksmedicos.org
- .10 Hlstologlo aplicada

Pt.11 to qe".lll'l.!l el higbdo 1rgcncri1du e~á bien 01g.mllildo, ~1cu•111.i un.1


CSIJ1Jttu1.i lobr.tli!l;u 1;pi(:a y, p:i1wnSigulr111e.1.'tlil Ílineiún 11ormaliuck. Sin
Histolog1a Básica

et.mol f.in1wu1s. drog.i~y OCl.!.lio ~iAl.i.ritiil~ qi;;ttlitd'>, hcpt1ith 'li1c1I (en cs~ie<Wt,
de IM li~ B. ( u f)¡ ~· crifu1mrdad lttpd:l.U i11o11li11.nvJfllti11W.
c1rbi1rgu, tu.mdo I~ hcpltOc'tu~ 1tdbm l.1lil .i.g¡e~ 1qie6:1i1 du1ollllr l.iiq:i tn ckrw regiooes del rncndo, l.i lnfo.!i1dóa pt11 d p.11,bito nl~hwl
t~mpa.. ~su mu!!iiliución le Sig'Jl' un dumtttto sign1f1Ci1ttlo de b (dntiddd de SciÑ!rowmc ~ t.ri.l tcl!M iecumtc de <irMh. LO\ htá"I~ di?t~tm. p.i1.bit\IS St
1tjf:lu to11j1;n1r,u. tnvtt de Li o:!Jtniuuón o-J1mJf de lus lobu!ílku llt!-pdtku~. trimpoc l.in PUf l.i ~.i:-gr~ woosa )' qt:'ttlan rctmkl~ en I~ liofll!Widl°'s h,ep.íti
se fum1dn nódulos de diforentes U.'"lld00S. muctius de los <u;ile~ seiden1ifkclfl <OS. donde le~an tus hq.'>d.1u<il~
il simple 'l'l'>!.i. C~Ul. nódi:b 5€' tompoot'n de una m.i~ teílltc1I de1cider.tdi1 de L! les:On hep.!!Kc1 picduu:l.i p:;1el l.ltL>bolt'S l.i c.c1uliod. d~ m-uui~ de los
h~!Oúl~ rod('.id.i pa 91ilfl t.1ntid.ld de lrjido tmjur.livu denso. E~tc1 des· ~us de mo~ 11«quc e-1 ct.ar.ol ~e meti1boliu en cl h¡galfo. Ajg1.: n~ de kis
019.tn,J.d(iúu. drnr.11nin.id'd cWrolois, ~un tWdru proyic~i\" e inttvmllk Q'.K! ;u~uesl~ mcCJ"limu» Pll!OgéniCOlio de l.i k1i00 hcpt!ia ltldud~ por cl
tomlt•(t' • &.insufic:icnd! ck>Jó~noy,c.on ftetuL'f!Ci.I, .i Id mmte. Se ll.il.ldc .ikuhol son t.i fomvdéa de 1c1dic.des litlrts iql!t!J d1tbklo c1 l.i pcratkli1Ucín
urA &iros~ difus.i qu~ .1.fott11 lodo cf h&}t<IQ. 1e:wltN.!ode dhnws 1Ji1~1UrltbS l¡pfdii:il) yId. grnc1.KiOO de .i<~lil.klebldn. citueflillioproinflam.itofiil~ 1 ó't()(i
Q>F.dañ.tn lo!411pJi!l?((UJd lwpátic.t.. non <un .it<i6n fibc6gcni1. UC1i1riol l'"'1bién .ihcr.i LI 1tger.n.id6n hc¡MtlGl
Ll dno~h puedl? p1escn~~ <UlllO comctuenó.l de k1i006 p«1grc~i\'d:S y ltlccfldllll' un 1ntCilnhmuq1oitt c1i.n ~e descono<e y q0t fa1Uete el de~.urollo
duri16...,,b q\Jl' liouftcn lo~ hc¡w1ocil~ s:ruvrx.l&s poi w~ll!IM cfr1c1w~, (Omo lfot>Ll(itt~b.

.. Vías biliares en el t<pitdio de n!\lc:...tinucnto Je Ja Vt'1'Kula. La <.uli:ch.lO·


<.inina. hurn1ona qw: producén tas célula..:; c ntcrucn<locrinai.
La bili.) que !I: produ.:c t.'n lu:. bepatt.C1lo~ tluye a travé.!> de1 tnteslino Jelga<lo (c:éltdat. [), u1<ltK'e la Cl)ntrat.<:iOn d~ la
dé Jos <.'analícuJos biHan-s. lós condu<.'üllos biliares (de mw.culatura lba <le la \•cliicula. 1\ ....u \'C:t., lu:. nulricntc,)> <ld
Tlcring) )' !os .:unduc;tos b illares. Esm. estructura.:; c:onl1 u· tnle.!!llno <lclg.i.<l~ en pa.rll.;'tdar lo:t áciJCl~ gr~ <lt.• la dieta,
yen de 1nane.ra grndu.s.I y lonnan una red qut.· .:on\<crgc para c:,tirnulan l.t :.c..-crtc16n <lt.< cokx-btod1u na.
(orinar los conducto...:; lu:páticos dtrc<.i10 e i~ukrdo, que
c::unllup: n para íon nar el c::ondu.:to hepáti.:-0 co1núu que,
dei>pu6. <le n'<.'tb1r el co1u.lut.lo CÍ:lol ko proveniente <le la
\ Ci>Í<:ula biliar, conluuia há..'ta él duodeno corno <:ol(-doc:o o
conducto biliar común.
Loi> 1.ondu1.·h.1i> hep<itic.:0-'>, <.'I c 1sticu r d .:ol¿Jo1.o c:,tiin
rcvc.!!l ido~por w1.s. .;-apa n1ocu-;a con ep1tcho s1n1plt.' c.:1lin~
drico. La l án1 i u~: pr(lpia <.":, Jiu« )' Ci.tJ ródt.•ada pür un.a
capa d e ntÚ:,<.ulu hllo tlL,crcta. E..:;a c:.-tp.t 1nul!cular awnenlcl
de C.!>pci.ur i:crca dd Juodcno )'• por U.huno, t.'n la pon.i ún
tntramural forrna u n esfinler que n.-gula el tlujo dé bihs
(csíinter de Oddi) .

.. Vesícula biliar
L<l \'C~il·ul a lnhar t."S un órgano hueco con lonn.a <le pcr.i..
adhcndc1a Id .:.up.:rlicic ink•riur Jcl h igad~'· Puede aJrna..c·
nar enlrc 30 )' 50 rnL de bihi.. l.d pan.'ll de la \'ei>íc:ula está
(onn;;ula por una t.<tpa m ut:o:,a cun1pu(·:,tc1. d t' eptlcho ...un·
pl1.· cilinúnco y lá1n 1n:i. propia, una c.i.pa de rnli:,.c:ulo hMI\
un a .:apJ Je te;ido ('uujuntivo pcnn1ul1Cular r u na n1c111~
bnma M"rusa (fi g. J6.24).
La .:ap.i m u<.·osa i:untien1.• phcgut.•,. abunJ.tntcs qui: '-t'll)
otn11~)i> t'n parlJ.. ular 1.·uando la vc:,lcula éi>l<i "ac:ía. Ub c.élu·
la:, <.'JlÍtchalci> llenen milcKOndn,1b abundanlCi> }' un núcleo Epi!$. o cilindrico
lo..:ahz:lclo en d lcr.:10 b~1i.al (Hg. 16.2.5). Ti)da.-. esas céfu·
Lli> .S()n .:apacei. de iicc.relar pequc.:".lla:i <.'anliúadéi> de m0t.o.
Ccrc:a Jd ct:Hu.luo:'lo cb.l1<."<1 h.ty glándulas ntucol!as tubu·
luactnOi>llll que .-.ecretan b. ruaynr parle Jet 1110..:0 prc:.eu tc
en la bih)>..
de labil1• ..6
A;r.ib!;orció<l do ionc:S
y agua; ooncen!tadóh

La tUno6n pnudpal de la v~:.kt1la biliar IS abnau.•nar FIGURA 1 6.24 Cw1rdevc~~li;,;<oowtpi~tbo<dindrtroylos1t~ePt~Bm


bilh, l·unt·t'nlrarl~~ ntcchantc W.ab.!>ordOn J.: .aguar M'UCCarla que desunS3a kl'<t e! Lcjldu <«.,tK!.iw. f~~ cp~diHiOOt 11n sh1rn11111aalp:(Cili de
hacta d tubo digt.'ll.ll\'0 t.-uánd~J <!°.) IH."'-t.":wlliu. [Me." procc:so m•
don.>ro di! ~ldo hati• d !cjkiu coo;l!f((r10, tp tr.J difol\'tKia osmctoc.i. tau\Jntt' d\>
dcp1.•ndc <le un 1üccan1i.1110 de tran:,p~)rtt.' acth·u de i.()d10 I~ tonteult~ de la ttlit l?oo> iuneigo..l

booksmedicos.org
16 1 Óiganosasociadosconel tubo digestivo

FIGURA 16.2 Sti miuclU{tq:ilfÍA d«trenKa mt.~lt! li ~lit\'1WMrdtm t'Ob!'J(lObs~ fil~ mlaulttcsldió!s\MV) cn lil supe1fKit<Stt.l!><tlt1las-1k6 gr~nults~ dt k'Orooo
(61 qur (IJnll::nen moto. l.J) 1ltaW \di1l.m lo~ op~ inlcfttlul1'1'S. úas t:di:ld~ 'Plltli.m lrnpaltm km~ de wdlO y d001ro dl"idr li luz h.Wll rl tr,do tUllfJ!ltl\,, ~ub,.itmlr.. ti
i\9tld 'ilf.le estt6 IO!le\ en bmil pttkJ, to q1Je (6ntmtr..i: 111~~ l.i biu. \S6CCX.I

booksmedicos.org
~ l~. l .......... IW Wn-, a...b 1111: tt.1111..,, l~
....i..-.1r...
~ ~1 d tlll; (.ytul~ - .clJ":io. -..!c. .. W ... aee.t!:rp
-~,._J.at4Mlild~ I L!L
lumomdtm; •••clgeslnas
...... ~~&, ~ ........ 1"11 .. ~ Hígado 11'1GS,,,_
---1111 o'- '""~f1"tdlladt ............. tia.n 11 ~ G.xr1~A rt.J· l 11 "'"' M.: df••' HI hkik'!!>r- lu: Uwf... ,, ,.°"ti _,.,
fl ' , nw ~iAlf no 0o1..i dd 1~v '4J• · *· p. fO"" ott 1

1•..wla.•l•1•'''''' A•¡,., 1)1.f. lt-l•t•'' 11. T....~o :-.1. J.U..v \\-h. "•h•dtl• 1
qur \I' 11wu• <un dlw-no~ ~111;t11roo~ o1dq~•d11\, p111l'jt°ff'l lo hcp11lll~ l>A, S.haJ1111 l )A1,.t1h•h'\I lt,.,u.11 l'1<:•>, l'il'll l.
v11 ~l l111ril1.1 UI o(), d1roih, ci(élcro1.. l n t i pim,1ci1' l'Mll l!f\O mudlo~ G crlJ.. 1 ~tA, !\\\1111 ?\ 1 l l 1 ~h 1luK~ ul th.. la\·ct. Aitt t \-''.t: f'1dl11•Í
l\l!'IUll'\ ll(fll'" ' " 111lgni m f.is c.C.lulJ>cp li:lr.lb d11 IV\ lQnituu~: W. l'ill>"'."111 "'ll\I
t.>~ dr MijllJ~JdbOO.id.itooOM U1Mllfn ""'llllC.11110\ f'¡ tlttH!lJ !tu T. ~lul>.i.-.ll.1' f ! •. 111111 110,,, .........,..._ ~tuJ\ un Ll1'- l''-t"'ll .. ~111w:.,.•I
.la •.all 11.11J u ... '"' ~r."u't "' 11~ 1n 11-- ll!.l.l!M.11 n.•111..& ll-•r ~"""
HOldl ,,.. a"611 l'J 1 J 1

• Bibliografía .....-

l.a\\"l.I
............
a.,,..,. .\L f.,...uu t \\ Ht~ .itlbc: ~ ~

... ··=·,
t.Jn.f....-.Wtt,
~ ... ~,--
De'• -.y;._,~-<f/Mllll:oo.!:.:»9t••
Aliwmll1;'1 lllfNfes l.~\\l"_~•
....-Afl',,......la .....-hc:r&....uc.a.,,,...llb!'Ql'.1.1 t lll.
ti '

C.-.41.JC.t.c. ~·t. dat.- ~ ~' d.Z. Thc •'* d,,,. ............... e-.. ..,.,r..kup:-.wa
'4tltt (~....,. J•-L \"Jol .. fól1""" U (..takw} lta•Lft
• ..Jüif~ ...... ""''·· ~Jtt 191'J:J-.3!i't.
l'I'--. , .... lttoWln'*1~11i.· lJuoLi'l#::-''-~·&o.' 1w11,.1'hpd."t-1.Z
JJ1.,,.., ~IC 11.. •ll1o1..1w .. .u.Jluud.•Wu•lt""'º"''',.11. ,11n1 ...., h.:11'.i·..t- ··ul.Ai...i.!.1"''' '""• ltfl.\. IWit
''"~"·'' 1lit(;,,.,,,,,,,f, >luwI ,,,,,,_,, \'l•I ¡ l1i111•..11l k luL1111r). Jt.i1 ..i:1 Trullu..u \I, '11• 1~ l 1 11" lp11¡•h ...11u1 ul LIJ-= 111 d ~ 111•f J 1•11•111./
l'il'il l:l\llJ .:111.
''""'· 111'11

booksmedicos.org
booksmedicos.org
-
.. Introducción
f'J sJslcrn<1 re:.pir.tlurio t.~lá .,:()n:,t1lwdo por lo:> puf n1ü nc-s )'
un ~onjunlo de lubu.;; quel'n1nunkan d pan'-nquuna puhno--
Histolog1a Básica

3ronquio primario

Í
nar <.."'ún cl medio C'Xlcnu1. En o le M:,tcrna ci. éúll.lu1nl>rc úb--
lntgujr ( Jlg. li . 1) una porción <..'Onductura. que:.· <.'.omprende
lai> lh:.a:, na!>J.léi., la nasoíannge. l:t Í<lringc, l<i Lráquea. ICJ!i.
bru111.¡uios y lo:, bronquíulos.. runa porción rc-.spiratoria (en
la t¡_uc iiC pn>dU4-C cl 1ntcn:a1nbiu <le g<LM:s}, l.'on1puc:.ta por
lo.., bronquiolo..1, n:::,piraturios, lu.s conducto:-. alvt.<t)la.n."S y lo:..
aJ,·~olos. btos últitno:. son<..·:.lruC'lurasd c parcde.., 1nuy<lclga-- Porción
daio que ti.'tcilitau el inlcrcantluo dt.• thó:u<lo de carbono de la conductora
sangre cou e l oxigeno del aire i.ni.p1rado. l.a tHa)ur parte dd Bronqur®
(diá,rn9:ro hma l mm)
parCnqu1ma pu1111u1lar M' (úmponc úc alvéúlúl>.
Ade1ná:i. tle po~i biJit:i r la entrada )' la ~hda <le aire, la
pon:1ón 1.undut:lora cjt.•rcc la:. irnporlánle:. tu1u.:1onc:. <le
lunpiar, huJnedccer y calentar el .i.1n: 1n.spirn<lu para pro·
tc.-gt•r c.>l t\'V<.-Sl11nic.>nto delicado <lt' los aln.~üló:. pu hnonare.~.
Para aM.>gurar el pa:.u c:unllnuo del run.•, la pared <le la por·
Bronqufoto
dón l'onduc.lord M.' compone <le una l'omb1nat.·ión Je t.dJ'tÍ·
~espi.ta.:01io
fág~ ICJ1do .:onJunhvo y tc.Ht.lo muM..ular liso. lo que le prO·
pon1oná ~Ol!tén c:.lnJt.lural. llcxdnhdad y cxtcn...ibibda<l.
L.t n1ul.'ol!a Je la parl1.' t.unJuclora :.é baila rc"'ci.tida por un
cpitcJio c:.pixtaliz,u.Jo. el epitelio n:spiratonü.
Conduo:o a!\!eo!ar
Porción
reepiretofi.a
.. Epitelio respiratorio
la nwyor parle e.le la pf•rclOn condu..:tord c.1;lá cu~crw
por epitelio M:ud0t.~ln1tdié.td() cilindnco t.'ibado con 111ud1as
c1.~lulas<.'aht.'.ilunn c.s. y lit: <lénc1n1111a epitelio rt.'Spir.tlório
<l1g. 17.2).
0 epileliú n.'iiplrdlOrio t.'ár.tt."terÍ~llc:'O ~ WlllJX'ne Je ClllCl) üermmación del condu010 atveolar)
opos cduJarcs 1dcnttllc<!l.>lc!i aJ n1icn1!'.copio ék't:lrúnjt:o. El FIGURA 17 .1 V!lncip~~~ddsiSkm.iitSpirdlúfb.f'aiaqueddb.qlsumt.
tJpo 1ná.-. u.bundanle t.":'> la t.""3:uhl cilíndrica ciliada. c:aJ:a una ddtoy dld!ittiCO,)ttntóf!r..df'Otl l!tSp:tpxt~ }\)1 ejemplo, k6ti.011q1100Sr~udltt~
tiene unoll 300 cilio:. en ~u :.uixrfid~ apical ( Jli:g.. J 1.2 ~· 17.3) wn mutho mk><011os de b que .ipairttr. l'n el t!ib;,1.1•

.............____~---~ - -r~~-"~i•.".'"-·---""·'
FlGURA 17.2 ll:t.a mioclJ'logr<IÍlll m;0.~1d ~ pr.nop.ihs COmP'W~U~~ del l?flill respi1a1Uoo (~odoe.ttdlfKdéll ub.!douX'l cClul~ C.tlb:fo:nw,~. fOOloJ bAslcil y.a!d d~ tului
dha. (&an .iumcnw.J

booksmedicos.org
17 1 Sistema respiratorio
llD

FIGURA 17 .3 MicrufO!ogra!i'a tlc<tr6n1U dr tfli.~.u úla.iri(as cibidd1. OMwmr •~mm~ O! l0Hfil».tu1~ en ~mld1111•1wmal yoblkuo. ln Id• (\.'\Yaf de
116 télu~ lm O."t~ b11!dlcs, e\Ullttur.u ~Md) tft fcsma de U,en Li~ que~ i!:MrLm lm dio~. A~. 11n (úmulo dt mil~it}. Se Sl'l'Wta t11 cooiple¡u dr 1nt.tt1 oot~ dos dfol16
torrllquas. 1lOOOO:X .~

y. ddJáJO de 1<1:. cuerpd:. ba-;al1:...¡ <le él.tul>, hay nu1ncrosa.-. nutu-- g<.'no, glut:oproleincl pr("<.' un.ora Jt.• Id muc111a <ld 111oco. UL!>
cou<lrias qut." apOrl<lll A1'P para el batitlo ...:iliar. <lc1n<ii. céluJa., cilindru.:as M.: t.tnu)cen como células en .::epi·
En ti•rrtunol! cua.nl1lalivo:-., en M."gunt.ló lugar. 111gut"n l<b llo deb1do a ta~ nu n~n):,a~ nu-cruvcU o~i<ladt:-$ -c.x1~lc: n lci. en
céluJru: calicHOnncs <Hg. 17.2), S<.X-retor.:i! Je n1mo. que i.u ~uperfidc- apkal Oig. 17.4). En la ba..;1.• <lL· <SW...., ct'luliLli se
se <lc-i.trilx:n el Capitulo 4. La rt.>gión apit.'al e.le cs.a.s célufa!o- cncucnlran tt.'nninácut.nei. 1u:ri1h)ltá.s a.fcrcntc:s por lo qut.' l>C'
conlit"nc vc:-.kul.i.:. <le M"t:rc..:1tin abwu.L-inlc)o. ..:on n1udnó· cons1cler.u1 r<..oecplore.s scn:wrialcs.
A<lc1ná:o.. hJy ('élula~ bw:alt'S que MHl pcc.¡ut-ñas )' n.'dtio·
j,0 Hlstologla aplicada dea<lás, fán1bíén .ipuyada.,.;; en la J;hnina b.L..al, pero no se:
c.xucnclo-i ha:.la la .i.upcrlidt> bbrc del cpth:ho. ft.,tai.M>ll (.élu-
OSÍ'lcftOO'I<' defosrilm"m~qtteaus.i e~tetilkbdcn dv-Jtún l.b 1nadn• que: $1.• multiplk3J1en lom\á t''Ontinua pc)r niil('li.li.
~ iníetdtÍn aónlc.t de Id~ vf,h fc1p1d!0ti.i~ en lu~ du11(';(0S, S« debe .i. N
'f originan l<>i. d cini;; tipo:.. a:lulan:::. del epitdit) n.~pi ralon<>.
mn11.r1..,Ji1d :fe IU\ dio~ y fk.9clos, i1 '((.'(es. <.omu 1C'\ulti1d-J de &t defi Por Uhuno, :.t.' halla la célula gr.utular qu<.' :.t.' par.;..•t:e a 1a
<.hmci.i del.! pro!t'rn.i d:ne1r¿ ~ pro1r1nJ ¡.-atkii»dcl 11itwimleutude céluLl bii..,.ll peru 'onuc:nc numt."J'OMb ¡;r.í.nulu.., \:.o n (.hánu:Lru
<ilm yflago?lo; (Cap. 2).
d e 100:'1300 11111. que prc~t<nW.n una parle (_éntral m:i:.<.ofCé·

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

FlGU RA 17 .4 Miu,,..(opial".«trúnica dr Nnido de l.J ~rfide de l.i m:Y.C'.a ~i1dl«iade ldt.:U. Lo l.i mióti01og1dfi'il f{,\91'!1!.V. la mrp ¡M1le dtÑY.r}'!rllde se hJ!I¡ wbirru de
~~l, liüd c.ilidforme.) (n 111 mia«t11u91c16ainfrriw, ~!OO!I cumulL'lo &rntmw!in• c&lds ulidfoltllfii~!:'fllt5). Us fktiJQ$ !F~ ~ii.llJGtdulJs en ttpil!o. (Rtpnldutidu.
too .iu1«illl(i611, de Atld:tcws ?: AK:\"lnilg ckxlt~ ioooY:qjc ~NÓ'/ of thr ~llilp11!mo11llly 1epndtay t1i1ct Am JAMri 139:-421, 197-4.1

' Para mis Información


Función fnmunitaria de la porción conductora desui~tnlll\ Capí!J!'m 1• yJS. Sootd!AMqut.'<..1pt.1r1M1ijgen~ykrs ttiíi1s·
fim-n ~ bs mduof.a,y!l> y linfudtos db1X1l'Stos en las tJV>:l.idL~ am!!&lis éd dr~
t.. muWSd del.t p111t'6n tomivciu,. com.tituye untbmpOOCntt> impc11t.tnle pli1smc1. tws.lir..focilosrniqJi111 ylii!'fan .i u11as úr.,¡an~ rmf.nk~t. itlfucmadÚfl
dcl !iot1cn'l:1 in1nurj!J1io. debido 11 ~u <1bL11d.tntii1 dr línfodtos .ii!J.1.d-)s f OOd~ sol:tc 1.s~ l1Utlt'fl1ck<tilí1S antigéniit.n ll\Jl'. pu!'dcn ~e1 pule de un miuuaga
l:afJticu~. tdrmh de 111.:i~moctttl'> ymiluóf~go~. l.is rtgi>ncs di-1.i LimlW ptupw nhmu. l..:i muws.i dd ~i': temil rei¡Srakl» e~ ww inlct (u entre el mtdb intl1fno
que cur.tirnE<'l nódultl~ f1J1fJ1-.~ ~1Jn 1«11blet!il~ dl' (é!ut.Js M~nK)lnlE"l. el~ y el 1ie lmcdb extu:ntl) ypro!''9t' d t1911r~\mo di' lil~ ilnp1..tez.h del ailt'.

booksmedicos.org
17 1 Sl;1ema resp ratono

mu1~.. comrlc'_. U Unwu prop-"! &:-- J.,., t.U0141.C'\ anlC't'lUr


~o Hlnologú apllcada
~ mc.W 1.or\Uc.11(' u.n rfoc•
_,...,.....,.....,...,.. w•"'l'lvt .......
tHUt - . . F"'flll, m 'll!l de tpldlO ~_.acr;u 0 tpirhD 611.d.
*""""' 'tCDJW d>unda.n&c.
A1 p.i.wr J"llf Lb 11~ Dobido.. el ;urc ~ .. J.hm1.1, ~ hltr•
~ .!><' hu1nt.~\', Al rlau \('Ol»O .>e k 21nbu~r Ull.,l hil11,..111n
e.ido pi.Ir.o x h.J~ m ~ dl' ~lotl diM:t.i .i 111.fO de •l'f 1 • tmpurla.nk cn C'"oC! \..Jlcnl.a.micntu.
14 ~~.id.id dt .brdSioo (p.ei, oruf.w.nqc. t-pl9lo111. p<\tg!;Cj 'ftXJlt~I.
Utt Upo de c¡Mi::io oím:c l:llil ~' p~tcu,1on 1ot1U• l.a ft<dOtl qut ti • Región olíatoria
tpllcllo(('tps•tewlo. Wtndo h11y moli.Rt.Miooe\ d.; l.i (QUl('l'lltdc.il" y
looctt!lf.iwn d~li1~ v.ist.1nd.n•b1.1\IY11\ d<'f 11mblt'111e,dc1111} ton.n dtJ La reglón ulr-.1orl11 C.!olJ. Mluadt1 c.-n la parle ..upcfior d e
tplldh> )o('U6ot)t1.it.Jltddo clrndrico u• tlJJ1\Ítltll''hln (11 tp•lclio atri las hlll<b llá\Jlt..•" } h\:nr 11 llU ....irgo la ~ nsihilid.a.d olí1HO*
hfü•.tdo-p&,t.nv IHOCI: fenómeno conotido unno n1é"li1plo1w cx.i:mUtO ria. Ei..l 1.01\1.1 M: h.iU..1 n: ...cstJ<la por c-1 t'pilclio ulí~torlo qu1.•
tuf'!ll'olll l11 b\ f1Wt.1dom. aomcnLI f'l llUl"ll'IQ dt 1~1.t) t~hc.iÍClm(') t:c.1nttc:nr ll)' quhnlorrKcplom de la olfaaión.
u
-uw. -•....,.•<o
1 db"''""" "- Ul!~.dld do:- G-llM, ciU.dü. llUIY'lt"l'10 dl' "~
dt fllX.O n • bu:iom.tdill il ft1tflt1:111 6r tonWIMlllla. pet 11
- ...........,..,11r ...
. . . pcif lm. ~ irdtn"d•1lalic110 ft dr mu.,
klCllitt-'r. .ntp1111t,&6a-.r.M lludtl&P**'<IXldix
a..
D olhLUrio c.!fo un HC\l.Il:k."P1tdw ~dt"tClot.rallfi4JJl• Ulin·
dni:o 1onn.;.Ju p1•r lea. upus "-duJ.arn tGg. 17.S).
Lb cduLu )U.)lthl.atul.a.ro o de s(b\én oon L.lhnJn".ü•
an...h~ ~ "u .a('t.. c ~ 11...,,, oln'\.h.b m su~ en 'U -.uptt
wr.. drrl ll:iastW K'541lcabfio. h1..~. r~nfJJI mh.1\J\Cl~t)Ml;tcb qUé !I<' pru)c:'\..t.JO tl.oii..a.l d
tnlutor Je Ll Lolp.l ~""'""ºque t:ubn- t:l 't'th.-l10 Hj; li.S)
G...s.!. Li-lul.1~ t.kfh.'11 un (oigtllt'ntu ittn.a.rn1n~ú:o c.iuc d.&. d
1..oJ(Jr ~.l!'!.h! n o i.11n.ir1U(.•11tu" l.i. rnuLusa uU.1.lon.1. J.J.. 44.."lu.111.\
lrod1:11'J. E.'1u<l1o!i lu5L()qu.lnut.v' pcn11111cr..i11 1.urnprubar ba!<!.alell '1011 l>t"\IUt1IJ:., rcdon<lt<.ida.> y M' hallan..._,,,., rt..·~h)u
1.jUt.' l.L' 1,._dul.i> grJ.nul.:1.rci. pt•rtt:nt.-..cn JJ .,1.,l1..•ri1.a 11t.•urocnJo- b.:i,,.al del t.•pitl.'.tlo. t.:ntrc tu,. ullatonai. )' l<l., de "'>.."t\'n~ "'111
~n1111 <ll l u~• ( (".ap. 4l. Toda~ la.. t.CluluN del ~l'hdlo .\oC'U does· fa_,, ..:~luJJ, 111.i.J ~ dél cpilcho o lfato n u. f.a., ({..fuJ41¡. olía.te>•
lr.tlil1,••&l.)o 1.:1fu1<lrko ci!J1<lu se i!poym e n 1.a IJ.in111.i. bJ!i.d. riru. 'ºº ncurt.)U¡,t.\ brrulitrei. que ~..- <lH.t111gucn dt..• I~-' 1.~lu
lJ.s !ilblcnta.. ulelf~ f''f4UC ..w. núcJ~ x lck..tll11.Jn t."P uo.a.
¡>(bl1.lÓn m.ti. inftflltr Sm C'.l.lremo!. {tk:n<lntai.) p~~ni...n
• Fosas nasales d.t.bw....1e•1n d" .J.il-.. Je cko.lc.< JJ211-c.-n ~ntre 6 l 8 "thoo,
anmcf\tk:'> C'l1~ " ' " ~mturra.:cptoro que LL,. 'llU'-W'lw..ir.b
Í ·l.dl ft:'~ pur lllUl.U:W, 4U~.a t:'\tnA.lur.. ~ odon!cr.ll> eu 1i.ut. l...a. ~-u Je b. ...thtt!. .un1"111.1 c:n
~t>,UO l.i. tt}!ll'fl \.oru.~ f.n l.i, to...a\ 11.u..a.lo }< ÜbllU- mu..:ho Ll ..upcrh1.JC fi.'\.1.-plor.t. f.n.. a.'ooo '{\le" n.i1.cn Je l.b
gUt:n u·c, ¡1rt1t\_1Un1.'!I.: el "-au'bulo, l;i rtgló" ropln.luri.i. y pon.tune-. b.L,.d1.·, de o.L.' nairouai. M'fbOn..tlc.-.,. .,._. reunen
111 1"t"gl6n ulfllluria. en hJc.Cll l'"!Ut'fi~... )' ~ J 1ngm hat.l.i d '>1-.tc.rn4 O(t\ lo'ln
\.c:nLr.tL
En Lt l.11n111,1. l'ropl.i Je ~~J n1u<.·o:;.a, adc.111.Jll <.lé ... U,\llll y
• Vestíbulo y región respiratoria nervio...thunJ.ullc,, '>é cnLuct'llran glánJul.1.,. LubuluJhc.·ol.t·
íJ '\C.!illbuJu t'll la pon:tlSn Jll.:Í.!i 1.1nlcrlor )' J1l.tLJ.tJ..i. de lo.'! r<.~ r.ln1ihL.a<lJ1o.
l..1.i, llol.l.ndul.Ctdc 0.,,111:n.a.n (11c..To•..1.,.), lJ>'I \.l •I\·
to·.,¡¡.\ 11.illl.ilt.': .l>U 1nu...c)~ o , ,,nltnu.:1.1.. 11·~n J~ l.i. ¡ncl Je la dtk.ltt'><le C"4• gl.iJ1JuJJ.\ Uc\att Li ~c1.'.n..'-uin h..u.1J l.1 "Ul'Cf·
n:U'il f\'."fU d t'f'SidJU o.tJ-.tdk..adU ¡'l.JOO Je: L¡ r1d pK°nl~ ~U tlt-1~ LV1Ld.iJJ ~· """·'"· dr Clllc.- m.-xJu, wia t.omc.·n.t.r UqukJ.e
""'1f"' J<qi.u:r..un• ~ d t1.y.Jucu111unto-0Jc 1'i J.crun. ~n.i
l.i Umw.t rrof"l.a.dc la nnlL.O!J.. U,,, pelo,."''"'.,, f 't ibrb.;n.) y
b "'"""" ~·n Jie ~ p.inJul.b ~e-""~ ,uJun¡w-~ praen--
~en d ""-"lrubulu \.o:ru.&Jl~cn un.t b.a:rrC'f'.ia .a.nlc W1-~uelra·
\.111fl Je (\lrli1.uloL\ s~ro Ll> \'1.1., R:'>ptrJtun"""
t ..i. rq;ión n~pi.raturia i:oinpn.!tuk lot rtl;l)'Of p.tr~ de Lb
10~1' UJ!W..lc.~ La 1nmtlba di.' cw rc~1<111 "4: h.dl.i rt.'\.t1b1crl3.
di.'. i.:pttl.'.h~1 wuJoolralHi1..1Jo 1.ili11Jn1..l) 1.di1ldo 1..1)n 111udw.:.
1.t.!lulJ;. 1..1&IJ1.llur11u:.!> (cpilcfiu rt:llJ11f.tlorlo \jUt: )'.t ..e <lc!'>U't·
b1úJ, l .n <.'!te lug.i.r. l.t J.í.mu1.:t pro¡.-..,J c.ontlcn1,.· gl.l.nJuJ.L" nLixtas
(M!r\''.l.") n1u ..,1~) cuya .lil.!1.tt'1.1on M! v1t.:rk 1.11 IJ 'UJ'\(".ri1oc
Jdq11ldh•
fl nk-..1~ que prodtk.m ~ gl.inJul.1-. mh.1 ..i." ~ c.duJ~
a.b..1htf'ntn. 111.&11 k.~ micrtJOt?l"n""' ~ 1.a.\ ¡'Al'lic.u.ibulCl'"-
tc.... ~ 'loC' doJ_~ J. Ju~ de J.s J!Ul'C.'f"h4f(' q"lh:h,d h,ic..Ll 12
J.anll.b"° mi.-J&.u•r cf lllU\o'lmk'Dh> 4 Ú1.U' r \(' Jc..1-t.u..unk'.ntu
Jet n"'º f'COldlOf hcu.u d Cl.lt'nt'r ~ Ultf"Jl"l.Ullt' rar.t
pt\l(~O'éf d \blMLl rt'!tptrJ.h.ll'lO.
r J ...urcrlluc de J.i. pan:-J lak-r.t.l Je c.AJ,1. t,.;L\ 1J..i.J n.bJ..l C!o f IGURA 17.Sta M C\qilC'f!l,I dr:l rp.llii.ldfüiv..c-se mue,ltJn I~ t!r\ tipo~ dr<.C:llll.e
1rrr1;tul.i.r Jd111Ju ..._ IJ prc.~nll.t Je trc\ ,,lf1c11I\::... ,.,......a.... J.cno- (dt~Cll, ol!JllltU~ 1btwlOI >1111• gl.Jndul• dr &Yllthln.

booksmedicos.org
wnlulu.a t.j\ll'. lin11,..1. ll'a ulloc-.de Lb i..Clul.D •"1.tlnn.L-.. u111 lu
'flC' i....._1(1t.Ln d .a.... nUJc Ol.:'\-Ob ~w._\.(iJun.11..TA
~ Traquea
La lr""'fw:.&"" ul\.l 1.unllnu....tón de.- Lt lum~) h:nnln.i
por ranulk~ nt Jo" bnmqwt1!1. cxtnpulmon.;1.~, r' un
.. Senos paranasales tubo r'C'\"C'!iuJU f"Or Jcnln• por t."pllc.•bo dt" llJ-10 n-..¡11t..tufiu
tn:;. 17.2t
Sl•ll \Á\'JJ4d(.~ en tm. hlli.~l'l> 1rvn1J.l, nu.A1l11r, chno1 ~ y la l;munJ rru¡•lia ("\ c.h.· ttj1Jo t.011.1unll\"l) l.t..\ll, 1..-un .i.l>un
1..·.,f..:11111tlc... íl.'\'t.,t1d.t.. por epl1d10 J e li1•0 1~~111 1 ,tll;no, 4uc ~· <lar1o;.1a i;lc> IJhtJs dá:-.110.J.\, \.c111ltc11c g.lándulall .!>Cf\ll llU ~H\:1:.
prc..1..•ui.1 b.1J11 )' <.On po<.:a.. d-iulallt.dh1,,.dln 1ni:i¡. l...1li 1n111.1 pre ~ {íi¡,;.. l ?.6), ""uyo:. 1;.l1nc.h1l lO' 'iC .tbrcn en IJ luz J e lii. 1r:it1uco1.,
pla t..ontlcn..: -..;lo afgu1u .. glá1~duJa!\ pcqui:il.1.., y 'l.! ..:0111.iníu ta *l.r<.'..:lún, U&.nlo Je: l.1.' glándula' c.'tJmo <le J,1-.,: 1o.l'.olul;.1'
'ºº 1;.'l f'l:no'itttl \Ub)'<h.t'tl{C. f.u~ !!oeUU.. po1r.aJ1.&....tk'\ "( \..lll1lUTil - t..t11cilormc!f, j,1r1n.l un tu hu''"'º)>.º 1,.unlu1uu que el 'º~'' i
t.oLn 1;.on Lh lt"'1 .. n.balo pur nial.to Je onJ¡.._¡¡,,, ¡<ic.-quei\u~. íJ nucnlo u.ILU l11o.-..·ot ho1.1..-J.l lil L.1ru1~c p.u-d dmuUJ.1' lb f'-l"ll
n1o,,.0 e.tu..''>(: pnidtk.c ro OJ:> t..a,WJo drc-no1. l\.A.i.t 4' lt~ t.-ul.n de f'\-"1'o t¡uc Hl(:n-....10 LVfl t'l :u.re rrup1r.Jo. AJttt4'
~ rfk'dl.ill~ l;i .a.l.n"rdad de Lbtdulibq:•1~dt.lb 1..-dll:4lb.. ~ ~ b.arr-cr.& de'"'""º·'""" .. ~ ~.ratocw. pn.~•tLu• vts\1
~C'UU Je t.klan..t 1,..unlr<l el nk'tho o:ldW..1, rq.trnc11\.J.Jo
JXK b b.&rn:-r.a hnh9'.1lau Jto l.i IWk-"tUO uunun-.....UW. ~u.e
.. Nasofaringe t:c•~r L.&.nhl hnkl(,.thh .u>bdc~ L\-tmO 1,.umul1t\ Je 4.clu
1~ hnJunb 'º1' 1nui.hc" pla...moatoi. (nOOuktlt l g.u1gllo"
ú. l,a rrhncrJ pMlt" Je la fu-Lnge) \.UJIUllUJ C"ll J1rt'4.'4.'lün lenfahi..u:,), J,.. u1l>u!J~,,, .:i lo l.JIHO Je la puruón lunJu1,.h1r.,¡
,..¡uJ.il 41>11111 on>fari:nge, la porción huwl t.li: e~ úrg<Ulll. La del lo1i.lt'n1.i 1'Cl>l'ln1hWh),
JlJ'iof.:11 lngc. ..c.:p.u-.i.tl.1. en k1rm.1 u1c...1u11•lc:-IJ Je l.1 orol.tringc La t r.i.qul'll P''-"'cnt.J una 1..:tntiJi1.i.I v-.i.nablc (c.• 11l~ I~) ll)J
purcl 1•.lli.14.l.i.r ldJn<lo. c:,t;i rc\'Cl>LiJJ pvr cphi.:hn <le tipo rc..- <lc 1;·.i.1'Lil.i.~)s h iJ.l11 1 f~ ~1 1 l tW'ln.t. de C. i:urm c."ttn:1 1l\1~ hhn." l><:
r1r.ttunl• r n IJ. tH"Ul:tnngc. d cp1lcb(J C'i é"'lr.illfk11Ju plano
u~" yu4-r-Jtuli1.1.Ju•

.. Laringe
ü. wt lul•• clr Jurnu lfll",,'Ul;r que un• I• lmn.., u•t b lri-
quc:'.a. Sy.. r.sn=~ ~1M1.Ucn~n pseu." ~l"•"-''t un..-gul;i,sn,
uni~ 1.·ntrc ... por lL1tJo wn.1wt1J\·o hbl'oc1J1'h1.1a. Lcr. ..J.rtl·
Ll_glJ11 1n.1.1111cncn la lw de la LITTngc !!Jc111rrc.• .iblc1l1J, 1>J.rJ. a:,c.
gu1'JJ' ,.1p.1-'ol• hin\: dd .ore. I~ p1 ~LJ~ '-•1rLd.igi1MhJ.' nl:t)lWO.
(hh 1.01rlil,1(1<l.. l.Jrt11Jclo, .. n~.'01dc.-;, y l.t llLJ.~lll r.\rlc Je hl<l> .tnh.··
1R•1J..·¡¡) 'ttln J ..· tipo tu<1lcno; Ja., <li!!n.i" !.l)n Je •lpo d .1...tko. L:t
c:t_n~otl!o c.. un.a. proltllti;ación '(UC ~ c.li.UciWcUt:~ la lanJlb't
hJ.'1-t¡¡ I,.¡ l.inn~ )' pro.enla una ....trol úo~ \ UHJ 1,..tr.1 \'t"td.ral
La m~v...a luma tkb paro, Je rliec_uc.... ~ ....m':t..!lro
m w IUt Je t.i im"b"C.. a pruntt p..u-. ..Ur'L"'aur, L.Ofl:J.du\e
J.,.. pUcgu~ "ótibula.n:s (~ \\A.i._, f.&l~l; La Ltnuna
rcur"* J.: c...a ~uo 0t l.u.i r runtkn: Pwlle'fl ·~ ~Ju~
J.... n "'Oun.Ju r.t.r.1n!enur. .._un~lv~'C ,,..._ pllq;uo \()('.a.lo
(1; ui:rJ.a., \·.-.:1Jc.-.. \"c."rd.J.dc:I0.3}. l.(Ut" pn.-'X1tl.t11 un c1c Jc tci1Ji)
1..11nru1U1\·\1 d1i...tsul al que: !tJ,SUt'n, por lui:r.i., J,l) 1nUM.u·
lo' 1ntn11.<oc._,, .. J t" la lanngt!. Cu.indo el .111i.: [1.l~J. por la
LL1111c;i:. "''''" 1n l1i.<ulolt i.c c;onlr.u.>n )' 11h1Jl11o,;un l.1. .tl.J.Crlurn
lld111llt.1.J11. pl-)r lulo pltcgut.':)! voo..JJC"'i, t.t\11 lt' LlllC rt'~ul.1.n la
c11u,1on Jcl ..unido t.un tlttcn:nll'lt tollo\.
rJ O:\'l;\.1Untenlo cptlt.ofiaJ no Clt UllJIOl'mt' ol (u l..1.r¿o de:
t.oJ.& IJ 1.tnno"· [n b. L.ml \'<."fllr.tl ~· 1-'U'li: J< l.i i;;ua llcir...al
Jé 1oL '-1"¡;1't1.1\. ni .... mnu m kh 1->bc.-gucs "'""-;)~ el rptk-
hv N.l ""'k1kl1> .i l.. tn...'"OÓU y d ~..te: rur J., t.anw. o
Ji: Uf"* etolr.thh..i.Ju plano nu qlk'f".i.Uni.uJu. Í.n J..&, &.-:tnh
n.iµoc\C'I>. ~ Je llpo roptT.llonu. ''in ...
11Jtt\ ~ b.ilcn m
FlGUftA t7.6CndtU••'"d"""""""'dq*tt•··-..,
Ju'c.'\.t.1•11'1 11 l.i lanngc. La Ja;irull.it rn"J'1.l \.tilllldtc td-,r.l\ cb· u1tk:.~1u:Wau¡,,.u,, Yrlbtt.T!sm~~~(nl4ii.ntiu
tJt..a." Jbun~t.intci. \ p~uc:u.n glá.ntlul.u m11t.i.1o (."4::n1"~" y u
¡r.ip•~ 1 UllÜgO h1.ill1111 l1Qlliclo m>&.ttiO ~d11a6:i por la ttluW\ UllUÍQl'lllt'• t 1.0
JllU\(...,il\). E...J, zt1:indul~ n..1 ~ t."lkut·ot.ro1.n Cll lo\ ¡1ht.'gUt'lt Ql.mdulb bmJ unt wp• qi.it pctlfll1t .d mo1tmento cii• pn:pu~ pM1lu1l.o tt11olll.u
\'t•\.ollc ... rn ta b.nngc, 110 bay UJ W ~UIJllllllU~ blC ll Jclln1Ja. lwtii M•dt'I ~1tlll.1 IC)~i1.111111> ;fuoln.i biwu yW dr111tut\N, iY.«111111 ~11111t1tto.i

booksmedicos.org
17 1 Sistema respiratorio

<)ncnlan hada .ur.t-.. l.ú!-. ligdmCnto:. fibrocJá:.LiL"th. y fus hace:. en cl t¡uc i.e rarnt11ca )' lurm.i entre S y 7 bronq uio-loi. ter-
mu.'><.'\1lan:i. IÍMI!'> .se Jijan .iJ pcrk'ondrio )' u rtt-n fo:. cxtrt'nlóll minal.e>. Lo~ lobulillox tienen form<1 piranudal (flg. 17.26}.
hbro <le la.i. p1tot.a\<.<lrl1lag1no:.a.. t"tl lonna dt l .. Lo:. bg.arnt:n· c~ 1n el ápKc unc.•ntado bac.1a el luho y Ja ba:-.c <ltngid:.1 had.d.
to:i. hnpi<lt.'11 la Jdatadún cxco.iva Je la luz}' lo:-. lia<:c:; mu.... la .:.upcrli1..1C pulmonar. Su dl.'Un11tan6n ci.l<l úada por tabi·
l.'ul.an-s po:-.1bilit.un .su rcg,uJac1ón. I.a c.'Ootratci6n ckl n1ú:.culo quci. c.oniunL1vos Jelg.ados t¡u<!' puc.'tlt"n vcn;c c.un lácthda<l
cau:.a re<luc:ctón dé la lu:.r. lraqut.·a.I )' parllc1pa en el n...JléJO de la en d teto. En cl a<lullo, c."StOX talnquex :-.ün lOC'úntplctos y.
to;,. El c:,t;n.'1:.:han1icnto Je Ja lui, d1.•bido d la \.'()nlracc16n nllt..\· por ello. foi. lobuhUo:-. c:-.t:in mal <ld1m1laJolt., c.on e.x....1..·p... iOn
.:ul.ar, aumenta la \'Clodt.lcu.l del c1.ireespira<lo:; c:;to hact.• que." la clC" l<1 n.>g1bn ...crcana a la pleura, don<lc hay gran <lcp6s1lo
to:-. éxpuli.~ con nu1yur (acihda<l Ja .:.ccrt.-ciOn alumulada c.·n la de 1uirlkuf.1i. de carOOn en lui. 1n:.H.'rólago:. <l~ loi. talJJquc:-.
tr<Ítjuca )'Jo:, e UL-rpus cxtrano:. que puc<lrui hat..cr pénclra<lü iulcrlolniJ.u·~s. c:aJ.t bnu1quio 11..•rnun.il origina. un brún·
Por fuero, la tr.iqueá M!" halla t.·ubicrta en .su lólalidad por qujüfo re.!>piralurio, o 1nás. que n1arca la lransic.iún hac.'la
un tc.ji<lo t.ünjuutivü la-;.o, una capa a<lvcnth.'la. que une el la pOrcton re:.pinnoria. la 1.:ual. a su \'C:r.,. Cl);nprc.•ndc Ju~ c:on 4

órgano a lo... 1e1uJos adra..:entcs. duc:loS alveolart.s) lo.:. S:.iOOS alveo1are.s y l9:-. ah·éolu>.
Loi. bronquios prim<lnos.. en IJ pór1.:u)n c\:trapuln1()ndr,
llenen ta misuw ei.truc.tu ra de la tráquea. A rncdiJ:'l que~~
... Árbol bronquial avanza hac.ia la pori.'iUn resp1raton<1, sé L't1n1prud)á ttu~· la
c::i.lructura de i:.:-.e M>letua <le c.on<luc.tos .:-.e' sitnphlic.a, .t:>i
La Lrá<¡uc.•a M.' rarnillca r origina Jos bronquios que. <l ~· C<uno diMn1nuyc la altura t.lcl cp1tdio. C'..<1.lx- dci.tac.·ar, sin
puéi. <le un lrayccto e.orto, enlran en lói. pulmones P~'r d cn1bargo. que e.:-.a i.unphhcacíón t'.l> gra<lual. Sin lraruidonei.
h11io. C:.•,.os brunqu1os st.• &no1n1nan prunarilh. Por el hilio bru:..::a'io. Oc e~ n1o<lo, la <l1vbil)n <lt'l árbül bronqui.il en
tarnbtén cnlnw arh.'ri<li> y i.alcn V"'d$os linf<iticos y vena)>.. ditcrcutéS .'>cgm('nto,, ci., hasla t"ie.rto punlO, ártifld:1.I. pér<)
Tod as cstai. <.'.i.lru...tur<t~ están té\·Cshda.' por lcJtdo co1tjun· hene valor <lidJ..:llco.
tivo <lCnM).. r el tOTI}UJlh) ~e lOllOCe ('tllllO raú. del pulmón.
Los bronquio~ p rhnarios. al penctntr c.•n los pulnwncS-,
se <lin,b'l.'tl h.u;ia abajo y afuera. r originan lti:l> brouquio:.
• Bronquios
en t'I puJrn6n dcrec::ho y <lü., en el i1.quicrcl(). Cada brun- Lt 1nuc.o~ de las rama.s 1nayti1't':-. ci. 1d~nl 1t'<1 a la. de la
qwo aba!-tc.'t.·c un lóbulo puhnonar. Ei>oi. ln onquioi. loban::. trát¡ue.a.. tnienlrai. t.¡u:.> en la:. r.unas tnenon:s el 1..•p1k•liu
o lobularei. se djvidcn rnud1ai. ve<~ y o riginan bronquios puc.~~ :.er .suuplt- c._ifíndn1..0 c1lia<lo. ta lámina propia tiene:
cada vez n1enon:i.. cuyas tillunai> rarnas :.t:c.k•ru)1nin<tn bron- llbrai. él<i:-.tic:as. abundank•:-.. .1\ la n1ucosa le i.igue una capa
quiolos. c..:;.uJd brunquíolu penclrdcu un lobulilJu pultnun.tr. 1nuscular hsa lornmd.1 ptir hai..:es rnuscularei. Jbpucslos cu

- ·· Te{roo co:x.:rnivo

/ M!lsC'Jlo liro

-- Bronquio

Bronquio
FlGU RA 17 .7 !n ~e ~ll.i O? bmxµo r b'ooq11~0 ~ ~l.clr<1n lt611.tu!HMlin um del mlh<ulu lbó. L! conlf.i«fCn de e~ muKulM1m1 llw fcrma ~ues dt l;a muuw. Ws
flh1<1S muu1.d<11t~ 1 l'tb!L!~ di' l.! p~!Xt dd bmnqdo )!' <cnlliilln en d ~q.Wjo. ln b 1m!Gdidator del dibuju -,e tim.D m1 pii!tl' ~ lcjOO ~Í\'U µ«a rncr.tr.u b b¡¡u~ de
6b14S muKulirb Iba~ r 16 fibrd)el~~li<ils. No c\Li repreimuda li cilpa :dimlitiil.

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

FIGURA 17 .8 ts.1t cortt' de L. p.tmf dt un tctmquo m~fJ l'I tptelio 1espi1~10fit1 f~1100otHIJ~) ron cí~ultHilrld!l(Js yctilula~ u liófttmo . OtfP:b (tqunlno dt b
lkn111>J p11Jpld tunl~ne ql.li*Ji~ ~'™" 1 mu~L>to l'lO (MLJ. !u lit pwlt in&rlot df 11mK1a6:i1ogr.t!l• .Jpí11tte !Sl.l llie<.I dr urtílilyo hi ~ioo. ~kit1bi bjYU y a.u! de IOl1.1tdi1W.
Mtd.Joo ~Jml'nlOJ

esp iral (fig. 17.7). qué rodea purt.-On1plclo d l>n>nquio. En ci.i, :.e coot1núa <.on l.i.ll flbr~ <.lH1_1unl1~~.i.:, J t•l lc.11do puhno·
u n corle: hi.iaollSgic.'o, t.~ ..:apa mu.M:ular apan::.:.c inlcrru rn· nar adyact'nlc. T.tulo l.'n la aJvcntit.ia corno e u la mutoi.a,
pid.a (fig. 17.8); la contrncc1Un J e ese 1nÚ.';('ulo, después d e ~on írccucnlé:. los <.. Utnuk~ de l i n J oci lO~. Eu parlil'ular. en
la 1nut:ru.-. ung11H1 lo.., plicgut·:. carac.tcrblkw JL' la lnurosa l<b punlo~ de nuniticauon cld árOOI bronqu1ill. ca tuu1U11 la
bro nquial. que M!' vt•n c.n un t ortc h i~tol6gi1.:o. Po r l ut'ra de p1~:.c n('i<1. <le núJ.ulo:. hn láti1.:ü.,• (fi;.;s. 17, 10 )'E :!.!).
ci.a t.<tpa n1ustular. h ay ghínduJas (fig. 17.9} :,cr-01nuco:,as
cuyo.... con<lut.·ttb M.' abren e n 111. lui. J e los bronquios.
la~ pÍc.'Z<Ls ~art 1lag.i 1wsa" ffig. 17.7) ci.-tlin Cn\·udlas en
• Bronquiolos
tcji<lu conjun tivo ..:on abun <latlCta dé libras cl<i.iiljt.•<L-.. Esa lo. . bronquí.ctloi. :,0n :.c:gn lt"nl~ intndobulilla.rclo que n1tJt.>n
capa cunjuullva. <lcnon1111.itla t·on lrt.~tcrH.'1 .t c:<tpa ac.h't•nd- 1 n un de <l1<imélro <) uit•n th.. No prc)oe.'ntau <.'artíl a!,."'>.gf~n<lulas

FIGURA 1 7.9 hwdde11n brtop0de 9!.:t1 dlkn~ro. "6!cstldqunuotld.lddebm 1now.U1es lis~('.IJ¡ tulllt,,,;OOninA:r/r m d flupdtfd!re enel slsiemare~pifdl~m (l11uk1i1
b.ámd 'I ~ul dt lduidmil. Mediim ol11mm!o.1

booksmedicos.org
17 1 liltem.i respiratorio

,._.
FlGURA 17.1OConedt lapartd dr_, ~ton O'tllit'°""' drtr,tm hnr.tu
1~11 l. q11rfiPJI 11' dd ll'P,hnfJtr:o.i~t(Wdo w11lat11111.1r~.o11 Mli.1111'.IA'!'Sll ;~td FIGURA 17. 11 Umhmo u11" drl.t flgt11d 17.10, poo ttn'f.I' lllllU\10 Otµlt.tG11
>Jmp.'¡a,4 hUI() ~tbtnblltlirl JCW~imw!l!'S M!(Oltlfl!Ull (11 ti Colpi~I> 14. lfOOAI
bib!Y 1JN de t~..tár..i. Vt'dii111t1 Jt1me11io.I
~~p•~11ri11 yw..<11111~ lOQin• vt~~ in lctpMerltef.1:1y eo li/r..Vilv di: I; mlCJUf0111Qf11fl•
~e \tfl mt!111 L;)ttlul.D dli S•U. 1,.i, "Qklnl"t tlM~<-'Xlll!Mlpmllp*'•(ll4l' 111.KIOÍ4U°'-
li1.1ui11t b~~u r .wl dt 10111~ ... t rm 1r1111m1a.1

t11nt.1dulo.. tmJ.u1.._U!í.,_ O cptlcllv J.: Laa 5'lt1n.Jt'lfl'--"" 1.nt.._-clo o. qlk' f".-'lh.1.rJtl en d puhnún. ~ .a<lrnlle que- ~u :'l(_"\._n:"'•·,., h1:nt
wtt'f)k ,1hnJn.:.i1.._d~ pt"n> ~.a Wn~-4c ...ut!k:u. 1...1.n \.:Woi.,. "'-"'"'' b:.al. L;a Lum1t.1 ¡""f'Ll de tu. brooqua~... "' Jd.,..U
v "" dk.... en b por-o,._'llXl tuul 1"'" '-Oui.i..' wl-.donno JNru- \' lk'nc niur..I~ hlvoiitd.Utk..ni. ~\ ~unllnua...lUO Jc-La.11......irw.
mnl.'t1 en \.2nlkLJ. e m..:bo pucJrm Dq;.. .t Wur por \.00l- ha"
ww '-"I• nt""""ul.w h!>.! '°u' .ft '°-alll..-b X" mlttl.&un '"'"' Lu
~L1u 0 \,..tdK, .r J~ bronqwok-. ~"t1U tq;u.ICk""lo OJ-~­ Gbr<b ~uu... W ql.IC '< o.t.lc."ndm haa;a dlucr• \ w utnti·
u.d1t...J.4.._ que W'.' &rulllltu.m curr¡m Dl.'\lttK..'PitdWcs. C.ada nuan uwl l.t. c..U'Ul.tur.t ~~O!o.l 1.koJ pan·nqu.un..i rulnll.,nar.
1.uc1•pu C'f'lld1.il ~t:ompunc Jc-80 .a 11)) 1.-dul.i., ~.._~,nomen Cu.u1du ?!>C .,.,1n11'\lra d o pt'.':.or <le L.ti. r an...Jc.. Ji: lt1...
gr.u1ul1.'' Je :.Clrt.'\..l (JO y nx..ibt:n ('-'f111ln1M.lo110. nc:rv1u-.;t.\ t:olt· bn•nquu':i. tltn d J1.• lu~ brün4uioh.)l>. !.C nuLl quc l.i. 1nu\4U
nCrc;¡...ob. r:., probJblc qut.• Y.' tr.i.le <le! yuun1orrt\.·q1tnn!... que latur.1 bn1Ju.¡ulul11r f.''\tlÍ rdJL1vamenlc 1ui.1> J.ci..1.tn1Uo1d.a t(llt'
f\'Ji.~IHn1.1.n .iutc 1.dh:rocionc:, de LL -..orllJ)(J\1...11\11 Je loi. g.J.')(.~ f;;i brouttul.tl. 1...i... "n...1, .L\nti11...a:-. ~ proJul.'.1.'n por I~ 1..\)n
trat.uU11 J~l 111u...._ulu l'irunquJo1.i.r <.ou un.1 ¡-x-iaui.·tt.1 l'Jf11
1..lpJ"'-lun Jet tn\L'"-ulu Je.. lo:. brunqutt>!o.

. . -·do . .
.d,_11« ...... _ -f"'M)Jd-~
i..o.- ' ..........\)> ...........
1.-' etml.am \~ l.p!IMüpU.u.1 . . . . . rt ttr.illlldlll &ll& *
B!Oflljufolos tttminales
Se- Jclal-lftlln.&n bronquiolos lrnnin-0:$ .t kli \&ka"°"'"
porouno Jd ~ l'runqwi Su o.lru-.tur.i& a '°'"mc,.uac
a la Jo lo> bn""fW'ol"'- l"'ru u=n b p.u-cJ """' J..~¡;.i.b
_ , , , ....... que .. ""'"""""' d<i """"''" poadu« d Og. 17. 121. "·"'"''•UJ.t en ...u 1nter11.• por "l"t.cl.Jv \J1nplc
rin.l.Ottll!llSllQ. LI.llcq:iliu pcr l¡!Jl'iQii Úfll"loKIAVl'flolllt.ontimetJt~ ~ 1.:dunlr1<.o b,¡1n o "'uln-.(,, "-"n "-dulb aJnaJ;u. y no "'dkld.u..
<"llCllCol'I (Oft {1t'UA'ft«I: !'111.i~ ui!>G dr ·~"'· p;r" 1t41j11J .. fl!UKU!11l11t6 Lo.!> bfonqu1n1~,, lcrm1n..i.lt:> Lu.•nt'n, a<lentcL\, l.J)rl, cdul:u de
lht1r16(1111..u (" p.no c...-.t.uc.
Clara <Oy>; 1z 1 ' )' JL.Un. no a h:::i.<laii, 4uc prc~nt.a.n grl·

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

FIGURA 17. 12 Micrók(ogr.ifia 1'r un (ttlt t1.inswlidl 11n brc~lo lttmi11~l Ob'ti!Yt"Se lf JOSrnó• dr u111l~o ylapestr.<W d~ un !nlllo de 6brof!o muso.:f.ires I~ 1,Junini
b.i.Slti) 1dl¡j dl' ldl.ildiU.J. ?\i(O <l\l!ílCl!l').)

nulos de 3t•c:reclúu en i.-m pt1rt.knu:3 <1.pii.11.lt'l>-. La...; t.éluJJ.S c.i.<lo, ~'-'" olrutlur.t !\Cln~Jante a la <ld bnn1quiulo h.'nnu-1al,
de C lara SéCrétan protcin<b tfUt" protegen e l rcvcstimit>nlO cxccplo P~ 'r la prci.c ncia d e nunwro:.as d da tacionc..., i.aculi •
bronq uJal Je: tk•lcr uu na<loii conlanunctnlci. Jd aire 1 11~pt · lum1c:s coni..tt{uu.Ja:i. por lo. . alvéolos. <lundc ~ produce d
rn<lo y de 1ntlan1a.:tonei.. inlcn.'anllno J e ga~:.. La:, porc101H.~ Je lol> bn1nquíolo:. ~:. ·
pirah.trÍt>5 que rn'> c~tán oCupa<lai. p-Or lu..r. ah•¿"<Jl u~ Se h.;1U<1.n
Bronquíolos respiratorios ft'\'C:o.l!d a... p()r cp1td 10 3tntplt: tfUt' \'ari.i. tk 1:ilin<ln,,;o ba10
(:aúa bn)fllJl-llOJUlcruunaJ :k !-Ubd1v1clccn J u-s bro nq uio· .i ct.ibi<:o, y c.¡uc lan1bi~n pttt.'1.le ¡>rc..,eni.ar (-Lliü,., en la pnr·
los re~piraloriu~ o m<b ( figlo.. 17 .14 \' 17~t.· c-on ..lltuyc n é10n in1..:1al. ~ t-pileho l>ln1ple con hé n ~ t:un l>ién c~hll a.., Út'
la lra11...:1c1ún Cnlre la por~i6n (ond uclora )' la ~spirulona. CJara. El 1nlii.c ulo hi.o y la..: Jlbras ctil.sLk.as fonn.an u na e.upa
-i:.1bronquiolo ré:Spiraludu e!- un tubo corlo, a veces rJ.Jndl~ 1n:ilo. dt"JgruJ.1 que la d d bruuc.¡uíolo lcr1n u1.c.I.

Células de Clara

FIGURA 17,13 (&IJs dl•Cla:b c11 l11 p.!!ed de un bro~o !Cl1blMl. l'JitS «lul~ Pf""'lll.m yrduclus de U'Ul.'tOO yw pdll\' ~CJI t$ cumw y ~t.1b1t>wfo. ~fuoin;s b.iSicil) M.J
de l·:ilcidina. <:tan d1.tm.:nlo.)

booksmedicos.org
17 1 Sistema respiratorio

FIGURA 17.14 O«11le & p11lmcín mu~rd un biunqufob 111mifli1I ~llldo &? tm lnrlqukllo ~pi!11000 qur <.t <{n~lnua <un uniil<udli'!UliJI '/ .m''Ofos.{F«Slw baSiCo1 y~ld d(·
tcluldin!. Poco¡umcnll>J

Conductos alveolares h i...lot~)g¡c."<J:... c:,<J)o <. Urnuloll de 1nÚ.\..:ulo bso put.'tlt'n \ Cn.c t.--on
facilidad cnlrt hl'l> alvéolo:. ad ract'nlc:t. Lo.-. c:<Jnd u..'tos ah'é'\>-
1\ 1ncd1da q ue el árbul n..-sp1ralorio se prolonga en d 1arci. 1n<is<li:.lak-i. no pn::.entau mU...c:ulo 11:.<1. l:n<! 11oalnt...:on
parénquuua puhn ouar, auincl tla d núrncro d e .i.lv&1los t¡,ue H:bra..-. d á:.til'".u. .abundanlci. q ue la1nUién <.<Jnttcné li bra~ rcll·
se .Wf\'n cu el bronquiok1 n.·...virálurlu. l1<bt:l t¡,ue la pan:d ¡__u l<trt.-S <.on....tltuyc d i.0:.l~n de los ~onductm y lrn. al\'t.;.)lu)o.
pai.a a estar l.'o nfon nada solo pur ah·é<ilos )'el tubo se J cnc'>- La..:; ftbráll cta...uc:.tl; Stiu irnpurlantes <lestk- el punto de Vlsla
u tiua. cnton<cs. t.-onJuctu alvt.'Ul:tr Hlg. li. 16). Tanto lc1ll lunc1<1nal porque ioC éi.llran durante l.~ u ~pirac:ión y~ 1.on-
Cond ui:lus alvcolan:.... 1.'0rnu los .s.h•éol o:~ ...c hallan rc\'c:.tiJui. tracn cn tOm1a pa!o.h·a dur<Lnlc la c:tpirad ú1L La... li bra:-. rctl-
por t>pilcho simple pirulo tuyru. ,;,Clulit..'> .son. en cxll\'1.110., del~ c:ulare.s sirvcr1d e so::.t¿n a IO.!> dt.•fi..:ado:. ..:apilare..:; :.anguín(:Oli
ga<las (figs. 17.l7 )' 17.18). f.n lo~ bor<lt.s<lc w_., akColos ~ la u1lcrulvc<1lan:::. y a la.\ pa1\."'t.lts <le lo:. al\.~C)!()s, lo q ue unp1<le
fán1u1J. pn)piá pn.·....cnt.i hat.c.'.!> tk• nlÚM.ulu Lbo.. [ n I~ <.'orles la d tl..ttac16n CXl'<.•.siva d ec....t.t.\C"lructuru..' y pos1blc,:; lc:-.1u11C'.....

Srooquíolo lennlnal

Saco a1'w la1


FIGURA t 7,1S (s1.., mi(rof:tugrafl.i dl' <~!t>g¡uL~ depulmOO muL-strd oo b~ tuutlodltµ \j.'<ividr m do~ ~oo:pdout~t:toous fi'.X' ccr.!lw:uc1h't'Jlm. Lt runxtu1d
~C'i~ 4d p.uenql!ilnd ¡dntNt se El!be ~ bi innumcr ~blesc .!I~ r s~ »1rolc1K".1. ll{. '\leo <Jum:nlo:>.)

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

Mlscuro fso

Alveolos

FIGURA 17 .16 úqumside I! purOOn !ct1nl11.1I ó:I .Jrtd brum¡ulllfl~eo.e q...~d lnJICt6:i liscdo llegd b.J1t.f~ l'M'hll..'S Jkcul!t1$. ao \l' l'Xlttr~ ha\t.1 bihrol~. t.411~.WO
!Ir lla!lhbeiy1!1.l

""
FlGU RA 17. 17 bnJyen pant!!Amit~ dt un (()111' de pulmón, p.ird ~r<11 branquíolt6deóviswst.:ai:Ub11.s4). y..i~os ~y if;fulos. l~p:.w::isdt!?ro'.u~ii;ilan dmúsc:ub
IM. :kicui~ bi~ita y.mll ~ 1cluldi11i. PolO <111mmroJ

booksmedicos.org
17 1 Sistema respiratorio
..

FfGURA l 7. 18 IHnskn ~ bror~clo lt'I~ .l tooduao .i!reoll' (/ktb:i). llO!en~l' l,JS lfl.jd~ dr 0drd ~ 41' li«ha) m d ~ l!'ftniflil 11uUinabMii'.il yJZl.ll de
tcluldin~ MC'duno ui1l'lf-O.J

Alvéolos Por lo gcnt't'af, 1.as J.oi. lánun.;.s ba...alc.-.s :..< frbtun.ut y fonndn
una 1ncrnbran .i. b<l:-;.i.l Unk'a ( fig. 17.20).
Et t'ondu~to aln"Olar lcrrn1na en un alvéolo único o c.n El ox1gt'no del aire alvt"Olar p:t.sa hacia la sangre <:apilar
s:ttcoi. alveulari..~ co1npucstüi> por \'ario.;; alvéolo!-... a trav¿.s dt' l.t.' mcn1.br.1na.-. mc.udt)n<\da...:;• t'I C()1 :.t' <lllunJc.
Lo'.\ al\'éOIO~ (fisrs_ 17.15 y 17. 16) Mlll e~tructuras que se en kntiJo t.'Onlr.i.nó. La cnZuna .i.nhiJ.ra~ <.."il.rb~)n1..;a prt-
t'nc.ucntran én los i.ill'W. at\·c< 1lar~. lo:-. 1.:ontlu..:to., alveol.a.-
n:i. y fos bronquiolo:.. rc~pir<Jtorto~ :.on lai. Uhirntls porcio-
nc.'S <lcl ful>ol bronquial )' Ju~ responsal>lc.•s <le l.i. ci.Lrultura
t:llponjoi>a tl1:l parénquima pufn1(mar. Son bul3a.., pequeña:-. ·> __.
scrtlCJanle:. a la:.. 1.'éfdjJias de.• lo:-. pana.le:.-. de uu .i. <.:ohncna ~
N<jcleo de - - - - ~~
~la e~ial Luz :~0
abu:rlib úc un lado. t.u~·as pan.•dclo Se .:01npu11cn <le una t"dpa
epitelial fi na que l>C ap<iya en un tcpdc• 1.:0nJunlivo i.ldka<lü, 1
a.\ieolsr ~i;.
en t.'I t•ual hay una n.«l Üé c.ap1 f~ saugu111cos abt.tndanlC:...
Esa parc<l ah·colar e.:-. cunlún a Jos alvéolos. adyalX'nh:i>; por
•'
lo lanlo, i:o1bliluyc urw p.:ln.'tl o tabique inlerah·oolar (figs. co, :\
17.19 a l í .22). El Labique inlcral\·colarcS:l<i k1nncu.lo por<lt)S '
'
capas de lk'untot:iloi> (én t•spccml <lt•l tipo() St'para<la.." por el Sou..'V!cia - - - - - - ! (>
tensio.~r.-a •cobre it. __..--{ '
intcr.!>liciu de cej.iJ.o CHHJUnlJvu <:<1n fibras reticulan:~ y 1;.'lái>- superlicie Mted.M) '
t1ca.... sw.ta11c1a Jun<lamcntaJ, célula?. cun;unti\'<18, y una red '
Ep(:~Jo al•,'$01.Y·---- ~ .. e
de c:i!p1larei. :.anguínt.·o~. El 1,lfnqué 1nlcr~lvt>ulár c~nll<.'1~ la
red de ..:aptfart~ sanguíneo~ 1n<!s cxlCrb.i. dd organi.s1no. •
Uminas - -- - - - - - - :\ ~ !
El aire alv('(Jlar :..< hallá i.cpara<lo Jt• la 3angrt.' t-i!.¡.nh1.t·
__.. --·,,
tmsles fusionadas ~,
por .;:ualro c~Lructuras.. qul' .M>n el u lopla...n1a d d n ~umo­ ..
~1lu llpo 1, la l.í.1nu1.i. ()as~i l cle es.a céJula, la lárruna b..ts:d <ld
2ndor.ei:o··--- O., ,::>
capda.r y el c1tuplas1ná <l~ la tClula c n<lotchal ( fig. 17. 19 ). El .>
cspt-sor tot.11 cle t".!>aS ..:uatro t'.!>lructura.. es de O, t a 1,S µ.1n. •I '
L-..J
0.1 ·1,5p.m

' Para mjs lnformadór't


F!GURA 17 .19 V.ntt de un ldb!quc illrm~'rd"'~~t:ril ll b.Jrma mre l;u.
Sup~rfide total de tos alveolos yel .:silc imf:nJOO. ?.i.r;e heg:ai h1&n lu~ (ri\Jrot~ tt OJ dtr.riitld ll til¡\I dr su~tdlltia too
Secalcul.i qoc lu~ p11lmonc~ tonlleocn un«. J.OOrnllur..es de al•ié& \IOldJ\\l ltpcprot~. el o~~m.J delo~ oc11modtoi. bpo ~ b~ b.nil. d t~(){llM!a
ki~ lu qoc dumen!d en íormd <on~r.lc1<1hk> Id ~i;pe1 fic.I(' eid.i que ~e pro· de l1ut.~a trnlob.•NI yd plascru)Jnguineo. tn a~'ld.i:& hlJ 11n tt:ltolntmticil!ffd»3
dtxe el mt1:1ti1mbiode g.ises.eslimi!d.t cn<.e1ca tre 140 m>. enllr d t'Ptdlo yd endoldio. (R~111dutidu,. eco 1111!00ljcil;11. di! ~.lnony Ylf: .~'nll'lt' llf
MrdkdPl'lpit\\Jgy 81•cfi LJnge, 19nJ

booksmedicos.org
- - - - -- -- - - - - Fibrol:&l..sto
Histolog1a Básica

Lt.iz de:! ~pi!;:ir

FIGURA 17.20 lt.liuufo.~ogra6a !k-tl.lóuica del ldb:cy."\' inw.ika1IM. O~lY'tl'MI! la IU! dlt upil11.- ~ np"'> alw~~ luuitcmxt~ lipo 1, I!'> 1,mun~\ btwl~ fü~itnidd~ y
unftlobU~t1. llOOCOX.(c.1eslldtt.1. (. V/.lidm~.~

:-.enlc en loi. critrocilui. t.-.1.1 aliu la libcnH.iU11de c:o1 a partir citoplai.1na. fui. núdt.<t>S l!C hallan n1uy !>t'pJrad()S unoi. <le
de 11,co,. otroi.. fj citoplíL.:¡Hta Cl> 1nuy <lclgad(J, CXt."Cplú (•n la rcgióu
El lah1quc 1ntcraJv<."i1Jar ci.t<i tC1rrua<lo por lrt.i. llpo:. c:clu· pcnnudcar < n.~ 17 10). y prc.!>cnla dt'S:mu.!tomcL., que unl'n
lat\':, pnndpaléi.: ct-fula.-. cndutclialc:. de loi. l."ápiJarc:... ncu- 1.;éluJa.;; <t<lyaccntc.... [n n1ui.:hai. regiones, el c.iLopla....1na <le
1noc.•110:. hp~) (y llC'Ullltx ilOl> tipo H. los n~uin<k ilú:. tipo [ ci. lan <ldga<lú que i:olo cun el uw <lel
la:. célula3o e.ndott:Hali:s dr lus capilar~ son la!i 111a:, 1n1tnbCupio t'lct1n.'1nil'o e:,. pu:-.11Jle trnt>r l.i t1:rlcza de que
11u 1 ncro~ y llenen d ntidt.'O 1nái. alargado ffiS· 17.22) q,uc 10rn1au una cupa .. c.tnllnua.
<:I <le lo:, ncu1n()C1tn.:;.
• El endotelio es Je tipo continuo , 110 A<lt1nái. <ll· fo:,_ déi.1noson1ai.. lús ncu1noC1lW. tipo 1pre·
tCncslr<>.<lo (fu;. 17.20) scnlan tóuula:- m lu:.1va.s (::onultu· ucclu<le111es-) que in1ptdcn
FJ ncumoc::itu Lipu t, Uunbt¿.u llruuado t.•élula Al\'CO· el pa.;;ü Jt• liquiJus dd ci.pádo LbuJar (11Hc~Lll10) ha.. 1a d
tar <.-SC:ttno~a. l1~·1h• u n núcleo aplanado que .-;()brtsa!e un inlt-riür de los alvi."l.lloio. ta 1unc1ó11 pnndpal de l o~ ncu·
poo..o h;1c:1a el tnlrnor del alvéolo. Dcl>idu 11 la cxtenMÓn <le! u1oc1tu.-. lipt) 1 es <:u11i.t tlu1.r una barrera de c:-.pt.~or tniluntu

Tipo ti
t ¡sm.tancia ten&ioacti\'a
- (,, .
FIGURA 17.21 loo..J!~Olt6 ye! (.tl7.peiritflht:d.i1mim.11.ioui:'lares s~s ym.vmr.b\I) L.polJ tipo U(ltq.&n~ffi~ ullim~w~..ill!n deilaUÓ~pct b:'tm drfíA'l!c.4.
~ b&lic.i yarul de tdUdiua. N..edia» ;)ummlOJ

booksmedicos.org
17 1 Sistema respiratorio

Céluloo lipo 11
..
¡~u$!&~!a 1ens-.<>adtwl)
{>

Capilat

Eo~~!·~,<J
M.act61sgo
tntraa!VOOW

FIGURA 17 .22 Coctc de p.ilnm fi;\!ldo paf ln)'«(ttín mt1dib~1 de fi.Wde1. Ob~tsvmeen d t~ K111J.t~1 es1tut1tras trilolminllt5 Ípl.NX'J! d! &tlia) t11ns!l111dn pu1 una
mtmb1dnJ ba~c11 cenital ydos upa~ lnJJ fm~ de óltfi,hmil ~ nM10Cilo tipo 1ydt cil111J. m±i!dül dd t~JI. (k?óinii ti.bita y<1t1JI ~ 1nlt1idi11a. C:.:.iri Jumenw.~

para pen111tir el 1ntcrcamlno de o"á.Sclo y. a la ve."/.,. 1111¡xd1r él c.1ón aptcal Je loll nt•unlUdluS t1pt> H. Los cucrp~):. lanun;.irei.
pa.!><!jC' de liquidu. or1gu1an el material que l!C <lb.pcr~a :.obn: la :i.upcrli..:1c <le
Los ncumoclló> tipo 11, tambiCn dtnóminados t.•élulas lo:. alvéolos. Í....e IH<ltcri,;J funná una (apa exlrac..c.•Jular C:n ló:.
de lo!> Lah1quc:.. s~ uhi~an unlrc los 11eun10.tilo:. tipo l. ron <t.lvt'-Olus. dct1l!1 11111ad~ susta.nriá t~n.sioacüva o s urfft:ctanl~
lo:,. qui.' Jurmán dc.".!>t1ll~nn<1~ y olntll un1unc:. ( fi!-t). li.23 a puJn1onar. Lac.-dpa de i.ustanc1a tcn.1>1oac:tivac~ unah1p(1fa.sc.•
_J_?_.~?J. l.os neumoolo:, Llpo íl .son ci:'.lulall redvn<l::-adas que: ac.uo....a y proteica.. cubicrtct por un.a cápá n1011on10Jclul.i.r<l\:
~n i.i::n1prc sobre la nK'nlbrana ba..:;aJ úd cpilcho aln:o- fusfolip1dos. con1puei.w prindpalmctllc de <lipah11i 101Uo~t'a­
lar. ..:~1mo parle de CM' cpilclu1. 1\pan:<..en , c:on prcJcrcnc1a. ltdik (1fu1a y lo~Jall<l ilghcl'fiJL El :i.ur(a.clanlt• C-JCrcc <livcr~a:.
t'n grupós <le.' d<1~ o lr~:. (.'.éluJa<., l.'n lo.) punto" en 4uc I~
¡xlrc.'tlt.~ al vé~>larc:~ )><.' h>Can. El nUdc.•o <:".) 1nayor r ma~ Vt"-
:..tcu!oMh en <.on1parac.1ón con las dénti:. cdula:. <ld talnqu<:
1nlc:rall'c.'Olar. [J c.,1uplai1na 110 se alldga:r.a y. a la micro:.co~ ,10 Hlstologla aplicada
pia óptka. aparece \'á<.'Uol:.1do. Ew <.'élul.i.:. prci.entan rclit:ulo
U~áidfotnc dC' lfiflrul!ad tl'Spirdtori.I dd tcóén n.uidc> eS: un.a akc
cnJopla:.111dltc:o grd.nular c.ki.arroUatlo )' nni.:n1\•cJloi.i<ladé~
dén G!'!l~ddil ptlf 111 6!ficit'nc4l dC' .su.sl.ino.& tcnsioJc.l.Na y puedt produ
t'TI ~u i.upcrG.::1c l1bn:. Su C'cll'attt>ri:..tn:a prinCJpal ~n lo:. U Id f!IL.'ft!edtl 1le011ato. h mua.o má) f1e<ui.'nl~ennifio~ ¡;<em.ltu1us
cuerpo:. l anunare~ clccll'o<lcn:.w <le J a 2 µrn Jé <lián1c:- que m IU\ nc!tldos de 11.i"mir.o y e~ l.t tul!lc! llflntip.11 de nwrulidJd
tr o {lig.s. l7.24 y.lL,ll). 4uc S(1n re:.punsable:; del asp<!C"IO eril.le lus vi!mcroS. U irKi~ de t'Ste sindlOtui' \'illÍil C'fl propufCi:ón
vcsit·utar del cilopla:.ma vb.iblc al n1u:ro:;copio bpt1co. t.:.1.0~ E\m.a.il tiempodl' t¡e'ltai&l. [lp1,¡lmón1t11n11duroe"Sdtfidcnle, 1ar.10
Cünti<:ncn lu:.IOlípiJoi.. pn>k•ína:. )' gluc:o:.an1i11oglucano.): m lil co1n1idad tumo en &l uJmpuSi<i6n de la suuandil t~n~u.itlit'd. (n
ll<.' 'llllt"ll/..aH dé tnancra Continu.i )' ~ lilx-ran <lcSdt" la por- et 1edF!n n<Kido norm.i.l. el mi<rJ de l.i 1opl1auon <O>r1cidc ton \a libr
ri1dón de gran <11n1id.id de s1:1fattdnlc alm.icen.idu en t>I utoplihmd
de I~ 11rum11<i't1» ti¡;o 11, lo ~(' dhminuye 111 teo~iOO w¡wrflcidl de
b .ilvé~. tso 1edL'<l' fJ fue11i1 ncccstr..- lhlril lflíl.w lo\ th>éolll\, y el
trilhd,o respi1dt11do Ci mC'no1. (q c~e ~i11d1ome k microsc.opia ptunite
&cnm .igc+ntcs tbil,tm.ts.; ww; tiCJ!~ melkilmcnl0$; d1og.is <OIP!lf!.lbas que lusi1h~olos csl.tntolaP54dU':\. y loswnductu~ 11!veul.ire~
11iáldS, <Gn10 hcruinil) que le~ndtl los 1tN11)()(i!OS Upo 1 y lil~ télu So\' mcuentriln dilatados y<()fll1("flen bqwdo. Un ma!C'fiil! cminófikl,<~m
l.Js endo!elWlrs de los <o1pdain j!Ulmurwin gmt1.&.n el sínd1omc ~ fibrhv dbunrl.inlr,.denomrn.idu mrmln.111• bialllliit., <11b~ los <ondu<lo~
dificultad l'l:S41ildt01iol del ildullo, d1:1»:10 di edema it11Jd.th'eol~1 y di ~cotltes.. Puf die\, en un plincipi" eJ~~índromC' ~dl'f..ominó enfot
o.iJd.idodt' fibr1nil, se!illido~ ton fr~rucP<ii1 di? ftllftM inlé~liti.:d(i1cu mei»d di? bi membr.ina hld.1in.t. l..J \mtC'ils de wstanciol ttn~clt!fr.i
ntul;idún de fib'J.s colJ:gMinl que se iMtala ton 1.ipidcz. Cn e~ sit11i1 pucdor indudlS<' mc&tntc lil .idmin~tociún di' 9ILt·:lt01l!<Oidt'S, la
t iún, ~e<Omp111bb u11 dUl!ll'nto de RNA mtru}ero IM'" cltuldgcno dd t111'dic.1tión utllz.id.t m Jo~ t.iYJs de s11xllomc de d~finilwd R'iP'Jilltl
pi.:tm6n. lu que<!lnfr.11;¡ el dumrntoél.-1.i.sintel.$de e~.:t pro!cini1. Es!e ri.i del 1é<itn n.;.<iOO. Hcltc pou> tiempo ~ <omprohO que esLd sus.i11ocia
síndrome tdusa c1lti1 in111tcll!d:1d, ~bre Jodo, en pcn1rnd~ mdyu1es de t.imbtn lieM'pcdc1b.!clrwkid.i y p.uliupa en &.climi11ddündc Mtc
66i1ih1~ tiJ~ p.t!ógcl!iil qi;r llegcln h.i\IJ I~ 4.1\~lo~ pukno-nJ1t~.

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

' ·~
FlGU RA 17.23 hlil microfotogrdfíJ tlN't!McJ, dl> l?ldttridlsomcl!Ó'Jaú iM1d<tUfd, llU?'>tra l.uuna61.Ju)r;a Clou!k«tiuOOts),i;~re lo~ m:umudt.os tiµo l. (25 DXIX. liep1ududda
too JUl«l!ociot1, de ~dmet~1yci H: lu'.>; ú'qu.rb. Cib.l !uundlltionS)tllptrl!ir.138. OsNic111H«lil·ilcllMld..l976.I

funO<•Ot."S itnporldnlt.':!>, pero la n1<is obvia C3 n:<ludr la ten· nas I ~ éhrninan de 1nanera cont111u<1 los <lúll ü po.!> <le nc'U·
:,1611 :.up¿-rtl"-'ial <le IOl> a!véotoi.. lit c.¡uc lámbi~n di:.nu nup: la n1oc1tos (1 y 11) por p1no citusii> )'le>..:; n1ac:ró(;.igos ah·colan::-..
Íucr:i:a ncce:.ana pard la 1n:.¡nrat.10n. <le n1odo que lac1lila la a liqutd o ah't."Ul.tr ~e cxpuJ;¡.a ha..:ta la ¡>0n.:1ón condut:·
rci.pirá..:1(111.1\dc:rn<ii.. ~in lit llU:i.tancia lcn~ioacliva, loi. al\'t'O· lord 1ncd1.s.nlc el n1ovirn1cnlü c1h.ir. qu1: C:t\'a unu t.'X>rnente
lm lt'111.lcrí.i.n á t.(~;lp.sár~é durante: la C:,pi1·acu;n. <lt: liqu1<lo. É:-.tc :.1: n1<."L.(;'la (ún el m°"'º de lu.s btónqult\os )'
l:? ..:apa tcll.'ilOat.ll\'<l no es cslal1t.'a: fXJr el t.~)11 ln1n o, M' lunnáél liquido bront."óah·colar, qut: ayu<la at'Jinuuar par·
n:nueva en f(, rma .:on:,lantc. 1\ ta:. molet.ula.., de hpoprotcÍ· lÍt.uJa.., }' f dl> ::.U:-oland.i.:-o pcr.juÚtl.'.Mlt.-,,, que puedan penetrar

Swi:tancia tensiotteli\'3 e,xpu",o.aé"'3


Ce ta ve.sícit?a oon fpoPfo:~ina

/ Peq;eOO coerpolamnar en ptOOÑO


de fusión oon una '>>es!cula de !ipcprotefna

MembrJna basal Co!i'la '


Aminoác.dos

FIGURA 1 7.24~Ml de~'"llmd "=llSiofftí;!flH1lflftill!Olhll bp>I.(19SiKt~e~ tlll (Umput'itol puprolciCO<rJ! ~ flml'ti?1'tn el relÍtllluu:ooplwní!Xbnr;;..'SO ''"el
tornpltjo
dt>('Cl9i, yse .thlW<oo• mh mat:~111 cn!a11 <U!:rpos. lnb;re:.. .a~sldinJ 11mt\!Cti1a ~e st'uew m fomu cou~WnteP"f tmdttlll> {l\\'l:l:ói) ybina W'A pdiculairer.,cmcfo1.ulMde
fmfo!~ sOOre Uld h!pOfoit.Kuu~a coo proleÍnhdluii!drilcs. Ln unlollricd.61\'~ en tctn uale& m~tn!S&:los 11eu111t1c~u~ i111pi!k11 d PJSC deliqur.bfüul• h•tid ll lwd! I~ .tlrétb.

booksmedicos.org
17 1 Sistema respiratorio

FfGU RA 17 .25 MKrohug1afía el«1to:w di' en nr11mudl0 que subre~ m la ~ dllt<6dr. lds &dm ~1i.!n (Ui!pO~ L!mlfUl!M <pe' con!K!11m W:SIM<W tcnWdah·d ?Js1~
rn
de smteb nxkr.lle'. !i(R, rettwlu m0Cp.nmi11ico 1ugoso; G,<ooil*ió dr úttJ; f ~ fh;u rrdull~ n;1~ I~\ mau1th!d~di"'> di!Inl'\ilroO:lo tipu l y compleps, lk un& (til)
ton~fllcal~ ti¡:o l. 17 COOX_((cr!c~u dl' M.<..Will>Jm:..)

con d ;iin.• 111.,pirac.fo. El hquu.to bronc:oal\'colar cont h.'nc htan la ..:LrtuJadt'lu .;;ofatcrat <le aire ..:uáu<lo un bronquiolo
J1 vt:r:-ia.' c.'ll:tllnas, '-'<llllO lbozuna. ~olagt:n .tSa y bctáglut.·o~ M: ob:.l ruyc.
roni<lc1.sa, t¡ue e:-. probable que p ru<luzé<tn lo.-. 1nacn)fago:,
aheul.trt."S.
En lo~ lclu..,, es.a pelí..:ula lipupro h.•i.:a tcn:-iJú:JclJva .i.pa·
• Macrófagos alveolares
rece en llli> últin1a.s :.<.~1nan..t:. d t" gc;;La,iún, en eJ nusrno Lo:.. n1<1.lri'ilago.s ah•t.'tilarl.".s, tambi~n <lcnun1inados célu-
111t:11ncnlt) en quc- aparecen lo:, cu c:-rpo~ trurunan.•.s t:n lt)i. la:.. del pol\'o, M" encu1:ntran e n el lnll'nur de lo~ t.ahi4uc:.
neun1oc1lo:. Li¡x>IL 111tcralvl'ólan::. )'ro la supcrflck• de lo:..alvCdl<>:. (fi¡;. 17.22).
Lo .-. n1acrt'IJago:. <1.ln:<1lan::i. ltx.a.hza<los t:n la capa tc 11s1oac -
llv-<L. yul· limp1an l.i. :.upt!r lt..:tt' Jel c p1td.to ahcol.ir, i.c tran:.-
• Poros alveolares potlán h:,;c.:ta la Íárin~>c para -su d("gluclón.
El tab1qu1: 1ntt'r.1.h·colar co11ltc1u: puros de JO a 1S µ.in 8 probabli: yuc lo:. nun1cn»o~ rnacróíagos cargailos <lt:
de <liárnctro. que t.'Qmurncru1 J u:. alvéolo:.. .u.l)'a..:cnlcS. E...o:. partíl-ula.. Je c.i..rbbn o d e µoh·o qut· .:.e h.dl<Ln t'n el lt'JH.lo
poros t."<¡uiJih ran La pn.".Sibn Jcl a.i~ en losal\'t··olos )' ptbihi- con1unttvo, aln."tlcdór tk loi. \~J~us .sa.nc;uíneo:. )' en <.'l lOn-

booksmedicos.org
"""'"' Jo .. ~ ... >=> .......;up ... """"'"' ""'
mi¡;r.uun• lm'C>Jd <pkhu.d..-w INlm..I 1.1g..iuJo

..,....,.ft
i...... d """""""Jo k... ~ ~ p.-
a
.,..-~ccn d ...ttt,.csnu Jc.C"lil.k, rn.kTilf.a¡i.11of'IM'1dc t.."'

-'*"'"'°La •t1' 1J.l.! pmouu....a Jir loi. nau1...,iti .. 1~• l -*1. .,.
t.~~ uil.lcJ Clll)e:.bl ~..--it ~
......,..... ,.wli* ..~*"~*
forf1U _ _ _ .. _
wpMiow 1 ¡ r9 r
¡,...........
tnC'I•"'"' WtsUlplJI lwlw d sstn1111 dr ta
•I~ doadC' b NU6!"p"IW\Jlol~ ~ f.l!rJl.lwi i\r.1._ "'""'
f191» .)l' IV\ lUlli.o;tt lul!ICI c.tflAt1\ dit I• ir.wftóe'ltw lol~dwu. 1siutdrl\
" Vasos sanguíneos de los pulmones ilpJtt:ltf l'lt el r pulu bl•' <tluli1')p('ll(':llti1n1111.i 1t.1u.lón hh1¡¡qu ml(.11
PQ)iti~ j).11.1 l'I hll'll 1p11ql.!fcon11i!11itn p¡gmentu fttrllotkf•"il~ du Ll

_.. . .
l.,1 t..lh.ul.l\.M,11\ \-1Utgu1nC'J. Jd rulJHOU t.Hlllrr..·n..li; \d.\-0:-o
!H:-11uglulllN d11 lu\ rr!U•.I( llll\ f.igvdLlib.
nuu-1'"·11tc'" (,.h~uu-..u'l \ v.t.'o:-. lu11;.h•1wlt.'' (\J.\~i' JHllmu- ~ 91"'1 tu.se ·ft•·. c.1,,Jt,.;.r• • un•umer.ID dr W\¡!l(ti11 U1J •I
tw.r~I. _ ... tHIC;<lo-oit&a.ldllcur>-..lo ...
1.. .,,,.,.J..M,.ktn íu.ndom.l oLí h."f"'t"'-111.&J.I r-• Lt~ art.:·
""' ' l¡., ~ ~ ~ .vtnM.• rulmun.u~ 1IOll ~---·lo--
.Id llf"• .u.a;." .!< p<mJo ~ l""'I""• en nU>. l.
J"~1P &-Li. Nn~'r.: o~ ~ Mleri.&' ttainp.d&ft ..itl·
pc-•-mii-Wpilr• ~ ..e~"ak" en lt._,..&f,n*"' 1Jmi:wuro... lo> 'AMb nutrd•n JM...m b:s artC'IU." ) &... '\t'"fl.P
Oi;uon Jt·I ~nk•n. hll ~ l~"wrn "" 1.un1h.. .lll bn..m~ ~« n..,m la "'.n;..-tt a.>n ~.ilkw.' nuuttn~"
"1¡.:.u1l'lhii• c.·I .Lti'i.•I brunqu1..J 'ºr 1¡ 'o)~ J.a 41J,cni ...w de ~ UMt:,t.'1lO l1.t11..1.a ~t 11.1r,·1.q1•.unu pulmotwr. L.i." r.un.1" '4·
loo' l'l1'u~ui4") lth brun4w11lo. . t'J J\ uch..- l.1., f4111'"'" .11 h:n.i· la artc:Th1 l1r111u1u1.1I 1.11.c•111p ..tl.tn aJ .:i.rbul 1'n11lqu1.J h.i ..t J
k., A l,1 11l1u1.i J~ lih ..:onc.httJ o-.. o1hcul.11'·'· 11&1; 11un.1' ;irtc- lo:. bn u 1,1uiol11.. h'"l1fro1torio"• donde M.' a11J..\h11110",111 1.1111
t l.th•¡,¡ llll!'lll.IU IJ r-c<l c:ap1f.ir di: lo" 1.1bh.¡1u'' i111c1'1&h·c1>la- ran:u..!> pcyuct\.lli lll· l.t •1rh:rla puhnun.tr.
r..:~ I' ~" , ...,.J t..&ptl.ir cnlrd en i.:onl;it..lO J1 t~,10 1.11n ti c111tcbo
.,,~,ijr 11 puhntin pri:.!>mtJ.1.a n.'1,.¡rll.ir1u. J,·"rroll.id.t
Je lo.Jo d orprtllomo. • Vasos linfáticos de los pulmones
O-: l.& rcJ '"~ ~ tmg;¡.iuo \Cnul.&.t. 'PIC' 11.&rDo.\lTft'll
...S..U•J"" d ~~·~de ........ Se ..a... 1yrn u¡wca...i L~ brun~ J """ •CM•
Jy.,ka tr.amp.JCUJ..~& ~- 'pmdr&n m li,._ ~ pulmoNtt> U!¡ l:.J•I . ..- lcllzn umt.én cn io. i.N
,,,...¡.~ <n;. 1-26 e 0.-.rol-' de Mhr de b S..i.ili-
qtJO lUIC'1 ~•buL.il.un.. ) "¡J¡,.,, ~ Jingcn b...~ L.~ ,JAl1
lo)lii., l.a.t. \("UA.\ \fu: lle: . .uJ ~O.U~ (J.rtC.1 i.IJl ;a,¡_olm~
;ia<h lual.i.1."' ,, Je l.a r'ºn Jd hibu. r...... r,.J hnl.&h••
11
pan.111 aJ 1&1i-.~ l"'"'qw.d ~-.!>e Jan~C1i ill t11hu '<' di:nom111.1 rnl f't'O(undi, p.tra dbllnt;uJ.rli& J,· l.1 rc:-<l
~upcrnt._lal . '"!Ul' l.411Uf'l \'11JC In¡,, hnl JlJtHll <le 1... rlt:ul.a
\'l~tcral. l.uli \,l\C1\ l u1t.lli 1.0~ <le: la re<l .!>upctlh,ii.ll .H1\1ll
p.i.ñiln l.i. pll!uri& \'11 tu1l11 "º t'.\lcni.iún o btcll p~11c:I 111n 1•11
P.J11,,1i-..1., _ el pJ..renqu1111.a pul11111u11r d trJ:\c::. d<- lo.) t<lliiquc .. 111 tctt~•

--
\l>''lt.'f•.tj,llollt'!"'"'' - ·
buLu-~ ~ -.e J1r1.: .,, lo1n1l11.;n h.,h..lil lo~ g..w~ll1"- llnl.1ll "
dd b.t.ú,• 1•Wn"•'"'
[n i.&A J'tW\..M1CK"'k'fftU~Jd ~bnDp.ai,. C'n lia
... .it..nilot nt• bn ...~ hni:fj¡.:A

" Pleura
f,IU•lf• ' - (.a ¡-.lct.U• e--. f,¡ '"1.'.lll~ 'iUC cn\Ud\"t' d rulJnt•H, '4.' lC•I U
•!1(•1lul.li.. l!,11 pune Je Jo.. h,•JJ,, l.1 1\.ancl.11 y IJ vblcr.LI UlL'. 17"<>l,11ul·
son t·onlhlUJ~ ~·n 111 H.'gh1n dél luho tlc l pul111ú11 •\111h.111o
ht>IJ.)! \.....IJll 101111.11.IJ\i por 1111.-..,)lt°ILO }' uttot 1,.~1.1 l h hl Jl·
tcnJo 1,.tllljUnll\1t ~lh 1.1•nl1i:uc hl>r<b 1..ol~i;U• ~· cl1'lk..i
... ..- [...l.'t llbr• '-'"'••••J.. 1.Mf\I \b..:c:ral loé" «..onunu.u1 1,.11n L ..

~u'""""'""
Jdla .... ~' .ldimiun. !""' .....i:. ~ ...., .... J.aJ
filGU'aA 17.lt (ioYilll ~' .................... , ..... ~) r't'~J"ll"a.....•dwmw.a'º''b'h 1 [n
..........rew:tsz.*lil............ la,.....,••_.._ ~inn nnrmdn. &"Y •.:.1uJ.!J pkunl o 'inual) (•IQ
i.aw.n . , ''ms~9tiai:1•__.,._1111am bml: ......~u uzu rcf..:;ul.;: Je lkfmdo <.p:'" l~c & luh-1i,.anlc'
. . . . . . . . . . . . . .'*-1im6W.....-m8..tr6quin_......
lo Cf.lC J"l"fttuk' ,.¡ do¡t1.il1'tmcnlo "!IW.\C Je~ J.n hc....-
-'"""''""'""--...
1~e:!lu~
Wi1 hl\.a
"'*'......d..-,d_.
*"'~·1:1lrparttL .~r11rpi•10.t•~!llli:elk-
oi.m
duranh.• lo\ Jfti1\11n1~·nh•1i rC"r1ratono~ e 10111uk· l.a ll 11.1.1•tn
•w .¡ ··• 'uw 11• tt llpplnwn. 196~.: e-111.re el n1t••4Jl1.•h11 \ ¡,., 1.·r.11 )' 1.·l pJ:r1c.1.al

booksmedicos.org
17

'
1 Sl;1ema resp ratono

Pua mi1 inform.ad6n


MMndtatos tes¡;il ;tocios
Ou&.tnlt" epir.lcb. _., <mbM.tdl dt kn ~ lfl(ntm.•
La pkw-.1. ~V f.un-., d tt'\'o.&.nn~o Je.! Ulr.h• -...&\1J..klc,
~ (pmtunul )' ~u). o un.t C'J.Ni.lUT4 muy
parneahk. lvtf'A" c:~r•"-• I• ltt\.'UC002 i.un qu~-.c J.i.umul.a
lkfludn entre l.i.." Jv-. h~ pleura.lo (Jar:!mc rC(Ur,ah.
-
ti<w "''"'"' J LI del m.&"'ll"l bi,o rl ~. . . ,, "'""4
lo !!"" ""mmu d tdra.Jño de ~itJ , pl'MV<r 1.1 rxpo1rnlc111 pu..imona.
"'""°' G.e bqu1Ju Jt."fl\4 Jd pJ.wn.J. 1,.mgui:na, pur tr.i...uJo$1t.tOil .1
tra\(.., dl! J;;i (\U\"J Je lo~ 1.JpllJn'lf.t prt.MM.ild.i pur prl1""'-~..,
lm l:f11rq1,;.,Q) y lu1 tm:mqutOO\ J1.s11t'!lt<111)(1d,,,111(1111y111 longitud p<tloh'>HU.th, Í U 4,unblo, en dct~nrundd.:t.., tt111J1...H HI ~~. lo\
di.t•11tr Wit1ijllld(i6n. l.d purdóa 1~!111101 14 IJ mbitn st txp;ndir., pero Uquidos (1 g11..,c~ que Jf'.&IC\.Cn ~n Ja t.avtdaJ tk la plcurá .,i.:
p1hKllN nttntc dtbidu 1du1 condul loi. M.toldlC'\ )'ti QUl' lus ollvfol~ tn ul.~.111·bcn con rop11J1.·1..
il 'IJt!.in pllUI w tolumt?rt. l.d~ flll.i\ rl.iUIUJ d1•I pilt~11q11"1•• 11.1lmun111
111111_.n l'n ew cxp.i..~ión, dt: modo que ea l.i ~ll•w.11 (cu11rdolol
m
fll\l\C\ile& w lt'l.lj.inl. l.a l'e'l.lo!L!ioe dr pi.l1110Dn C> ~jy.. ftl 91.tn .. Bibliografía
Pllllt lkbl0o• l4S6W\Mti..n a>J!! tiUIMll lw,o 1~.
Ar·,..U,th- Ji,. tt 1o1l. (1"1• ,...:_O 1-l>cL-IÍN.. prutcin !CChtl t.·1.rh'''""
.&il.:t .... uh. 1.u1, 1rJl.u1-1.a.•.f1 la.du.... .! lr1 a.a1,-~,-~h,al l•f"'it>
p<•hu.... L.11u.!t .tdxuriblT.tlKIP. A.. I lh•ftr C:ur t''oi•I' lifol
!Ullll:l6t lf'>!I
Mt<•nlsinos dt deftnsa 8'..~AA ~-..\.: Lt.~ fda .. ilbnax Ebc..,ta;S.0.-th+l-t.ill...nJ. IY-:"&,
81~-« JU~ \\'IK,!~tfl EG; Tlw ...Jb uldi..: puhu..n.uv a11~·º" A,,.
U »lll'1N ~r.dl!r» mr a-..t u.~ n1u,- ií.andc! qur &1 N.n H&-lj••t Ll11 l\j7: .l 1&.-05.
ftp.lbt.l it las mi:PX1g.10bllXIS dt'l cHI! y t.tmtlitn 11 ~ GIA ~ ptl 11 C:anuu... r r rt wL ~'kl.t.:.ti..\: fllt ..unt1,etul.d nt-•níu11.,c1,1n.J .. 11t.. ttl
iilll~tf.. U.1t )i\Ctl'Hd tri p.lllnl~ W h.1!111\4'{011 U in.obilll\ ~Cf llgntl!!o t11~ t1 ..,.1 •.._11hh•U"h~I hi.l"I tu hn• .,u!J1.....w.. Álfl Re~ Hn¡t11 Vb
lflfcf.i..G)l.l')f t1ll.int~ 1nlrudix.m, wn cl .tkl' ln'pt"®. ji(!! bto. p:l')t'nU l~'.'3, 11 2:1'11>1 .
un 'Mt•N de lkfm~ muf lOO'lplcjo. Lu porllut.i)dl' ml\ dt 10 µM ~ Cu111mi 111".~ (', (,J¡1111.I: ('d/i.1l11t biPI~· o{t}ie Lwn:. Fn111._ \!111'1""11"
l1.'lo.1W't'l l'I\ l.n ~ llol\dh,. )' lctl l¡'Jl' l.lm!'rl Cl\llt 2) 10 J&.t!Ot ~rnctYlkliln Jui..:1llJlllU1.d ~l~Uu' ~... \'IU. 19-IS2.

f'll d tpedu mJdlll!Sllilúfv._6jo ciio1:!o.1l!C1Jt.lcfta dr fllOIA U1dtJo ck Id


EL.a f c/1.J.; J.4..._,~.,'''" \•J li11u1J,idou Cbr.iu•.Ui; lndu...·dh) .t Ja1111n.lk
to-. ~l,att wdimlnatilln Wll w.~.... ~ ll\IOof.tq.a•lw.d.ilt'".o
lu~..tJ.. ,J, .\n•l)'"•I• •" ('.( 10 U.\i prt•ldtl .. u11t1.n1. H1,:,11l111·"1 frfJ
&-i/.'\11.J1.1' ll ) I!\
1'90<UO .. ,...,... ,.sr...... """"""- ld<Nl <lt - ......... E'"'" \ti T1.u•..i..,ll1.4•,.1..o4h¡~·11Ldh.1'.I "•"" 1 "11• l•.... '-''tl<l·
- - -. . ." " " " ' - - . . -.. dojdo-
........o:t.wbuiqg.i. J*1' •b.W.W.w& n• f""Uk kl Sll,,. I q ,U.il tt..Utol 19".'Y.l?:l ·C.
C.du l' r1 d.! TI.., lk>f•..rfuam..n lwu; L11rutru..tu1c .nd en11111'4u..
ft•·ln.. c,..wal.lllua ol Jau...,.. ........~,~~ MJ~ Ir.JU?..
..""""""'
........"",.__,,........,..
'"" - """"'ª' .•l """i..d'*'--
' - - -..... l~I
.... ,&.!.!.!!l ....... ª>.Ll--&""""11<- Gru.n....._..,J '.\I _H,.u..,.J l.. TI..., ni.uiuu:a.L.i., kl>pllillu, tr"'' tu.rl,...e:;.
A llt,..UlllUlj/, """""lf\•U blhlV"'-•1111: .aut.!\. w lmcl l97!;l1:..:•J6
lumOftS dt los pulmonts Kllli\\J y \1111111 r. \ ·lh.IL..t ..nJ lituJb.'lmw.I .arLLh 11f' 1•uln11111o1n
lJ lll(hkntltdl' Utlca: ~6Jlmol')ar n 11i..r¡ot rn lo\ Nlmbfc\, JWllf\lt! ~urr.1~Llr1t in h...Jhl1 •t•'1 JJ~·'-'~ Liih lrn~ l\Jt<J:•I') l ll,
tUb111,11ntn11111do l'n 1.1.s m1,;j!'~ qulzJ droldu •I t<lll~\llflll 111.' dg..uiJcl\. R..:\ oolJ\ !'[.) f'f 11/: ~~u«K:¡111hdio1.l IJ\•d1d uf pulmo1111rv 11.1"'"Y' •4' ""
:..... ;1 , ....,.._,,..,¡, 11l j•fllt1>\:ll!l1.trtdl~ Lap.iblt:ol.c1.111hdul 1..¡.;.._n~r11th •h
Híly lndltQ l'Xl)C'lwi1mt.5leS y epl~m10l69ltfJ\ lko qut ti <~1dooma dt
<elul•~ tw.111T1CWl lta1tioom11 cp~c1 molck>I . t•I p•ntlfl.Jl lipg dt tJ~r
·°''" f l'..i:twr 20fl0:156:Z6V.
l'l("J'I'"' ce.. ~ l¡¡tl~!I (¡\\ d 41/._ EIL"-'11Ul.IO l1' 1ou1oup11l.1ll!y ••• "''""'·
dr pulmllfl. ~ i1')0ti.I um il~ t'k-l11Y,) del lliulflt dC'I U9111tilio \obl~ rt tuJu,.o;J .I• "'' lr.iJl\1•hfvhd1l.J 1.01wy U' lr»h(i."'11'"' Ul•u. J, fj._¡\hl
qiildlo clt In bttmquie& y ti! t:Hlnqlllob~. lJ 1.1lwqlllv110 ~gtdo ut.CLr•~ll ..,, 1._111n f'll4un. Jiwi.J Appl l'li.ffm.1uol ~t•VY. ~ IJ< 1)
.....~"' trAbawáan dd q;Gdia ~.i1tat111 C'fl qi~rllo ea.tifi TJ..aJ.iwu T Aiu••,T \n.trt.,..:J"b~ IJwoM rik' ('..o•r.tr,lf 1'
<• ~ _,
f'14i' im.ilqor -W9) W<DfllftW t• l. \flt\.'ll'.t
cUtm<#!pWaic&ws~
.\t.;, 01u H'1'• 'M't.ltfio ''· ~Lm.J DJ..1..:t. JW-L
Thui:l1u.L \\').1 • .\1.d k),.ffÑ!b ..t lbt ~Srnti.l'wt'. ,..._,......,.....,
V!JülX;. ..........,.... \\ Ai•. 19:"&.

booksmedicos.org
booksmedicos.org
booksmedicos.org
-
.. Introducción
La pid n."t.ubrc l.a i.upt•r11..·1c Jd t.ucrpu y c:.ta t"onS-lt·
(uida por una purdún cpllt'lial de origt'n l"t.lOdénnu.'o, l.1.
Histologia Básica

cpidcnnls ~ y una porc1ón cunjunllva Je origcn 1nC"wdér-


mku. la di:rmh.. Dc-at'ucr<lo c.on d <."!>pcwr <lc la <lcnn1l!, i,t'
dtl>l1ngucn la piel fina y la g,-uesa fO ••s. 18. 1 y 18.2}. L.t piel
gruCl!A se éUt..u:.-ntn11..\tl Ja pahna Je la:. 1nanc>s. Ja planta Je
k>:. pic:. y a la altura de alguna:, .i.rtkula~1ont:'lt.. f.I rcslo Jc1
tucrpo c:,lá pruh:giúo por la piel J1na. Por dcbaJO. d c.onll 4

nuaciún J e la dcrnu:.. :.e encuentra la hipodt.'r111is u tejido


celular subcutitnt."O. <.¡_Ut' no fonna pc1.rcc <le la pid )'solo le
:-.1rve de w1iún t:on lm órgano:. :.ubyacenlc:,. l.a hipo<lcnnb
es u n tejido cOnJuntivo laxo que pued e c::unh:nt..T mucho:.
ad1pmilos y C(ubL1tup.: d panículo adiposo.
La piel e:. uno tle los órgant>S más g.rcul<lci.. .t.kan:t.a <.i 16%
d::-1 pc.'>t> <.:ürporál y <lt."M"!u:pcna numcrusas fundúncs. Cirac:la:.
a l.i ..:apa qucrdllni:1.a<la <le la epk!cnnis. prolt.'gc d orgá1u ~nt0
c.k la dt.•.:i.l1i<lralac1bn y l.t frkx.-ic'in. F\1r rncdiuclc sus Lcnninaoo·
ne..: ncrvtúsa., setll!únalo.. rt."t.11x inlor1nadón conslanlc ~obre
d a.n1btcnlc y b <."lt vía al S¡:.fcn1a nc.TVkÑ) <.'éntral A t..'<lul!a di."
l!Ull v.i..;o.s sanguíneo.~. glándufas y lejidu atlipuso, <.X>lalx)ra con
la lcrmom:guladón <lcl cuerpo. Sul! gl.induJa.., l!Udúrii:,'<lr.i.:.
p:i.rlic:1¡:.'lilll de la tt.Tm(>IT<.>gulacaón y la c.~c.-n:d ún de ,~ana... su..,.
1.anc1as. Cn pig,1nt':11lo que lit' produce )' se <ll.'urnula <."ll la cpi-
dt':rnui... la mclanina. hcnc fuuo6n prúk'Clora -.:ontra los rd)'O....
ultravtolcta... [n la piél sc: IÓnua vita1nina O_;por la acción de
la r.i<liación ultr.iviolcla <lcl sol sobre pn.'<--ursOr<...,. su1kti:1.ados
t.'U d organ1slllO. :\SUlUM!lO, r rt."loClllai.-Clula.., cJ..:J SblCIJla UU'llU-
11llan0 qut• actt'1.:1n "untra la in\-a:.tc.'111 de n1Íl':roorganistnos.
La uni(1n entre la e pidermis y la dcrmlb ci. irn..-gula.r. La Figura 18.1 ~afu demttde piel g1v?nd!la ¡i.mLJ ~I pitb:in.ino. en lacwl
d(·rm1i. tiene proyc.....:10n<."S, la:. papila..:; dCnnk:a:o.. que enca- ¡n>Xn'.tMl~t5w~úpasdtk\t¡.idttmi>}1lil®-mis{mf.11~IJ1C>OCn:it&&QUtp.nt
Ján en 11u.lcntac1oncs de la cptdcrmi.s dclun1tada:. por l.ts tr.wic11 la~p1drom.00M'OlW' ~~'><l:qÁnto\ tf.a,1,mJmt.ts l"PCiil. llq)Uíl&'.e'i plfa
cre!>las cpidénnicas, lo que awncnta la c."ul:csi6n Cnln' esas l.> rtJ!ritOO& IJ¡;U!ntn!i~W\Úlb'.lll'futju ~., ht?rulUl:ilru. Ytdiilnu ~m...,_>

FlGU RA 18.2 NJoGfolQIJlfM de wl'le dr pccl dd .ibdomeo (.l)lcl find). Úl CO!!!p.l!d(itl!l tOO Lt li¡ura 18.1, li epldl.'11?16 ~ l!ll'll!li g!lle» y I~ p.lpdiY> dtmikl> ~ll IN~Wl1tli.
IHt111ll!tuilE1b-et1ii3a. M~noJ~°-'

booksmedicos.org
18 1 Piel yanexos

d():. t:apa.... l.o:> pcl():., la:. uña..-. y la" glándut,1..... :.udor íparai.,
seW.(.cas y nl<unaria...; i.ün cSLTul'lu ras .i.néxas dé l.i. piel ta:.
glándul<L!> 1n,unar1as :.e <lc:,.cribcn en el Capítulo 22.

,.. Epidermis
Se con1po11c dé cp1ldio cslrntit.lc'ct<ln plano ttucraluu-
J:ado. La:-. c¿.luJas rnás abund.i.ntc-.!> d e c:.c c.'pilchu .i.on lo:.
queratinocit<>i.. 1\dc111ás. la epidcrnu:. pn:itenla l.rti tipolo
in á.." di." <.:élulas: lc.ts m<:-Jan(H.itus, las células de langérhan ....
y lai. el-lula:. de 1"1c:dt.-l.
El c.i.pci.ur y 1::1 clttnu.lura <le k1 epidermis nlrian :.cgún
d lugar cstudJ<t<lu: es 1nás grue:.a )' l'on1plcJa en la pahna de
la:. lTianO:., fa plan la dé lo:-. piéi. r Cll alguntl...'> ár(it:ul<KIOllC:..
En Cl>a:. rt.--gione:., el é.'>pci.ur llcg<t baslá ) ,S m rn y prci.ent:a. si
lit.' examina de:.Jc la dcrm1l> ha..:1a la i.upcrtict(\ cinco capai.
o c:.lmlo:. ( fig. 18. l}, ba.;;al, é:.pino:.o. g.ranuloso. lút:ido y
cón1t.'t), que Sé <les..:ribc.•n a cónlu1uac1ón.
El CSlralo ba.;;al e:.tá c:on.;;hluuJ() por c:CluJai> cllin<lrka~ O
c:úbic:a:.. basUl1Ja:.. que~ apuy.:ln sobre la ntt."lnbr.:Uta ba-,.al ttue
separa l at.k>rmL~ Je la cpi<lcnn1s. [,\ta"-<ipa. ~()n abwn.landa de
célula.-. n1c1.<lrc <le la c..•pidennL..,, t.antb!Cn se tkno in.iua ~strato
gcnni.uativu. Pn:~nla una inlen.' a ac..1.ivkla<l nutótica y c.;; la
encargada, JUnto c.on la ca¡xi que s:iguc (é:J:r.1.to o.¡nno:.o), <le
la t\'ttovad ón éonSlanlt' de la cp1dcnni~. Se <.akula que l.t épi·
dcnnii. <ld ~r hwnano St.· n:OUC\'a cada 15.30 <li.i...,, :.cg,Un d
Sttio )' l.1. edad <le la pt.-TM1na. Las cétulas <ld c:.tralO basal U)n·
llenen l1J::inlCnC0:. 1ntennt.xbO:. de quer.1tina, que St.' tornan rn<i:.
nwnt."l'O:.OS a 1nt-'tli<laque la 1.: 8ula avan:r.a hoci.t. l.t supcrtt..:1c. FIGURA 18.4 Gr!ln .uumto 6? ~~ cdi.'D~ del r~tro/fJ t~pino~u dt latpidNmS.. 15.tc
El cslr.ttu c~pinoi.u (fi.-.:... J8. 1. .J.8..i y .J.&.:!) t.>:.lá fur· u111c ~ real® p!I!~ de:i1tr.t1<11 r.i quni111nil p:t h'nuntl!ilcq11imKít Se wn Ll'> prefl.mga
1nádo por célula:. c.·ubo i1.k•:. o algo aplauadai., Je núdco dOnt.$ U'lulue~ t IM h.it~ de fi.lmenlOS d! qunatlna enti 01opla1t11A-

FIGURA t 8 .3 Ü11<1lo~· ~ pkt gn;<('W (tttnl!dtt piel~ 11111011.J Id~ prulo119nr.~ <dul.Ya m Ir, qul' ~l' loc.Jtldn kloi: dmw.mias que unm l.i!n flnn?u ~~ <tlol:& de
r
C!.J ü¡::.l, plf! rosh.111la Jbr~si{ri. (foQin~ b.h~ awl 6? tuluidina. M~oo .unrottl.1

booksmedicos.org
-
l't'ntral, d lop1a.sn1a c()n prutubcráncia.s t:Orta.-. que tunlic·
nen hat'CS <le: fikuncnlO.s de qut'ratína (lonofilamcntos).
&a.s pro)-ect.101u...,. ttloplaMn<Íltcas :.e apro.xhnau }' ~ n1an·
Uc:ncn unida.s con la:, de la:. célula:, adyaC<'nlc.s por 1n:.-d1u
FJ <.'Slratogranulosotlt'nc>ulueulre 3 y 5 hJ!er.u;<lt·t·tlu-
Histologia Básica

<le lo., t¡ucralinl)CÍlos; l.alo n1it03ill se prü<lucc.11 en t•I ci.lr.i.lo


basal>'· en menor nluuero. en el csptnt).'>~).

la..-. pulil•Jnc-.t!- .iplanada..... ..:on núdeo tcntral }' ~ilopl.a:.ma


Je dcMnOM)rna:o.. ló que conllcre a ca<la t.'élul.s. un a.spéCto <..'arga<ló de grdnulo10 ba.....tifllo.s <íii;,:. 18. J}, <l<.'11on1inados
espino.so. Al 1nic.:n)scop1() d t·ctrúrnco, M" COl'npruéba que gninukn; Ji: queratohialina. qu~ 110 se hallan Unutad(ls pclr
lo.s l<•nolllamcnlO.s M" m:,.crtan en lo.s cngro~1t'nlOlo una m<.'1nbntnd. Í-\lo:. gr:inuJw.: cunlleni:n una prulc:ina (;Ull
pmtopla.smáltco.s (placa:. de adhi:.s1C:1n) de lo.s des1nosonub n1u;,;há h islidina fu. . ll•rilad<1 y tru:nbién pn)leíua... que 1ndu·
(ft.A. 18.S). [,o;; íiJan1C'nlo.s <le qucraLJ11a y lo~ dtsn10M11n~ ~·::n c1slu1u. l..c1,. nuJnérúíi(~ grupo:. loslalO <le: esa luiit1d1na
li ~ncn un papel ln1purtantc en el n\ántc111nut•ntu de la {Jusan la ba...uGJi.i de la 'l.Ut.'rttluh.iahn a. Olra <-ar.'lclcrislJcd
cuhcl>iún c.•ntrc lai> c¿tullli> <le la cp1clcrmi,i. y su rc:.istcnt·ia al <le: falo cefulas del <..~(ralo ~ranulúsó. que solo Se Observa al
dc:.ga:.tc. En el estrato cl>plnl>.so, lan1lnén ha)' células 1na<lrt mJCnbCliplo <.'lc:.-clró11kl). .íiOn lol. grán ulos o cuerpos lami-
nare.~. que 1ni<len cntrt• 0.1 ~· 0,3 µ.in y contit'nen thsco....
lam111ádos form<1du.s pur bietpálo l ipíd1c~ y l1nutados por
metnbrana E.so.., gr.ánulo~ l>C' Ju:iionan con la mé·1nbrana
pJ.tllmáll...--a )'expulsan llU t.'011lt•1111.lo .1J cspallO in1.é1"Cdular
<ld clotr<ito grauulO:.l>. donde se lh.'poSJl:l el 1nalená.l lipidico
'f así t:Onlril>up.:: a forn1ar u na bárn:ra contra la penetractcJn
<lt.• loU~lan;,;1ai. e unpt•rmt'ab1h:t.ar ta pid al agu:l par<1 itnpe·
<lir 1::1 <lei:hí<lrat.ic._túu dél organi.s1no. DurJutt' la evolución.
<"!a unpcrn1c:--..i.biliz.áciOn (•µiJCnn1.;;a surg16 t·n los rcpliles, y
e.:.c fue un aconlecim1cnto unportante que po!-ilnlil6 la \•i<la
Íuera <lel agua.
fj t'"Slrato lúcido. n1á:.t'.vi<li:nte en la piel gruesa, St• c:on1-
puue de un.a ..:Upa <ldgacJ.:1 <ll' ~i!l ul -.b .iplanadalo, elb n16íilalo
r lr.1.n:Jút.it.las_ (.'Uyos UÚCIC'Ol> y orgánulos \:llO¡•l aloJH<Í.IÍ~OS
<ltsapan:.;;1éron P~'rque tos digíril'run l all en.1.i1na.-. lisosÚ·
1n1c:ai.. El cttopb.:.u1a pre:.cnta nw11<.'ro~o:i. hla1ncnto..., de
ttut:ralina, t u1npat.t.t<lo..;; )º C'll\'Uéhos en w11nah'rial elt.'(.00-
<lcOM.>. Adt'n1á.s, es poi.ibh.• 1<lentdicar délolllo:....<1n1as cut re la:;
téluJas.
El t.,,,tratu c.'ÚmL"U lJt'tlt' w1 C!:>pe$Or niur V<!n ablc )ºse c:om·
poue<lt.•(;-cHulru..ip!a.nat!J.s, muertas y~in nltdco COg. 18.J}. fJ
titopbi.1na de t.'Sas t"élulas se pn::ienla repleto de q u,:ratina
E:.ta últin1a c:onltene, al n1c11us. M:'i.) polipCpti<lo:. ilift'rentcs
cu~·() peso niol<"t.·utar varia cntn: 4ú y 70 kDa. ta <.'o mpo-
.)lé1Ón t!c loi. tonoblan1énto..' se 1nüddic:a ..i. nlfxhda que loi.
l¡ut.•ratinl,.;.'lfolo se t.hll.orcnt,.UL f...t, ~el ul Jll dd elotral.o ba~al
preiicntan queratjnas de baJO pcM.> 1nolt'~ular. nncntra.. qut>
lw. qut>ra1.inoc11m 1n:is d11en.•nt'la<loii íi111l<:t11.an qu~rJtina.~
<le pé:.u n1ukxular mayor. En d e:.lralo t(SnK'O, los tunotj l a~
tncntos ~ .t@utinan junlo .;;un unJ m.ilnz lhnnatla por lt).$

.J0 Hlstologia aplicada

tn lol p~ud.:i~ c1;fo111wd.id de la 11-rl qlt<' afo<.lil Id dt1mh y lil t'Pi


e d«mh, ~e ¡xochKe un 111rmcnto oKcn!uild-o del número de mn~b r11 h~
e~t1 íllr» bilWJ y c1pi11oso.. ~ d6mimxi6o de l.1 dtni1Cim del ddo mt16tico
FIGURA 18..S NJtrofctogratl el«tnl11it1dd oUdto ~pm@cn la pkl ~ h11111~ .
de\11~ <.th.;l.:1~. f'OI umsiguienll?, 1' cpldr1mb wfie eriyruumknlu y SE'
1\. (~U-J del ollillu tspnO'.tl en la fZl.'l' u· llll•nlif~n el ad>u '! d d:~WJ lun h~ rMit.~s.i tO..'I mit}'Or 1a~l'l. t.Js ~te.u at.iudds. p1esen1an .:icumcJ.ldón
de fl!i\.11m111s inl'Eml~1qiikr.t~de q11!!b:i11.t. ~ udJ f.Kl)deLtcl'lula. \C \'l;P twn ld~
de pl«il! blanc¡ueCmd.\ ck- qu«.illM dl":CdJUJdol. Hll}' ur1<omptombo
p:qrñ~dl.:l!atb!e lih1plMUIXd~ que~liltM'.Hoo.Lh de l!\<~lllli&toot~~J.
de lu~ <.dpil.ilt'S &o l.t deunh 'I rmg1.Jtio11 de ncu116Alus, y se esLlbl«e
04 COOX.) B. ~ucó;n 'lme L!s.pcquliws.dii1Ltci\l'lbd!:~'>111.ÍliGD (qoo)l!ñ~n las du~
un ~'fU<'cso mfl11m11t<i1kl. Mudi.ts n·c~• .ip.t1~c un.i ~-Of!ll l'NOJKid.J
~rdw.s ~nocts.) ~ i.b.t&!Js Ml}'dtcllle\ («l IOS dtsmo~mili ykis npacbs inlntclu·
o1!tOOedo1 de Lis h1'nq¡Jl'tll'lilt olJils v«es, Pfc&lmlnd.n l11s hlr...S en10
bits. l~üal~ poi l.:is ~ &ict.!n klfui61\'1. (24 ooox ~ C. ~e~ nlll.l\ dl'SltrnOmcb jecid11\. Aur«¡ue 1.is ll'~t.:ineo.. vhiiles. ~l' klutkl'n CB l.i ¡:«(. l.i ¡MrWsh
tn k-s que se n•n <ta d.mdld du\ IO?as ttgr.J~ p.rr.lldJ\ }'g~ úit:e é\LJs ol\U!~n puede ter.a tcpawsiune~ ro.is gencr.ih Pc1ejempto.. .dle~duc dcl
llt$ lmei6 6ru). ldlitten pai~IWs ím.b visibl~ l'U d desm~nld que SC1\l!a b f!dl!a). 70% de lus. p.ader.tC".o <:in pW~iil)!S prt'Scnldn ¿¡ 1ufü, (ir,íf.imJciim de !,u
lll lil p«lc w¡x:ru11, I~ b.ices ~ fi.imeuW\ iriti:mr.d.os le mw11a11 mloo. dt'lDIMNs.
.i1titt1liKio!lrs.J. lud.rrW ~de~onote IJ tJ•J~a &o Id ~111iaUS.
fJ5 OCOX.1 (k<t:Sl<1 « L 8.lnos.)

booksmedicos.org
18 1 Piel yanexos

~ní.nulo:. <le qucralohialina. En <.':!.a t.•lapa <l~· J.s. diícrtut'ia·


...:16n, lo.!> qucrallnu1.:ilos ya~ lran:.lhnnaron en e~cama:. .!>In
\•ida)' ~e cxluhan cn forma cOnltnua.
l..d dcM.npc1611 <lc la cph.k•nn1s 1:lla<la c:orrl'sponJc a la
-
Gránulos de
rr,.,.1a.-Voa
&n fooro.eión

c:.tru<..lura en su rnáyur <.--on1plc:jida<l, que cs l.;1. hallada en la


p1él gruesa. La cpu.lcm1is dc la piel tina es ulás sunplc, pues,
Con Ln.•cu~·nt.1a, Íaltan lo.!> cslr.llos granuloso} IUt.:ido, y pre·
senl.:1 un <.--SlrálO t:úrnt.>o muy n..J.u,,;1do (fis. 18.2).

... Dermis
Es t.•l lcJido t."t111junlh'<) (fig,., IS.I y 18.2} c.•n el que .se."
apoyn la cptdt.•mli.s y unc l.t p1cl al lCJ1<lo.!>uhc.ula1h.'Ou hipo·

' Para más infonnaci6n


Melanodios
(J tolur de l.i poelohedete el VdiltOS f4(torcs. tmdl' mayor i:npo11i1n
tia ~n.:su t(m!cniOO ~ rnt'Jd11.i1<1 y Y roten~. lc1 untiddd &- tdpfü11e:s
en it damti y el<olo1 d{' lcl s.iny.ic en (ISO~ <.dpUc1rei. lc1 plgmenLKiÓl'l
de li1 piel ~li iegulildd pa: f.i<tu1e~9cnélko~ <nolxrotclle~y er.do<rin!Y.l F!GURA 18.6 Dibuj:o d!ui md.tnildt.o. Si-A prulocg<ióun~(lluplMldti:.n se llmn
qLT modukn liHi1nli!li1d. et lipo y l.i disuibutión de mcldnini m &. piel. ruttt ll6dfd<is ~ eStEil!O blsal de lc1 ~pldamh. ú~ p1don9atmrs ot.in llm.i~ &91~
cl pelo y 111.> OJU~. nL.fil~ de mddni11d qtie ~ 11nf11:1tO' Lil~111<1 dr l:G qut):al1mlcib».
LI meli1Ma ~ un piymrnlo de tob mi111Ó!l o~n110. poduci:fo
pu' lo~ rnclJnO<t:o~. (ltP. S{' cnrueio11d11 en lil uniOO d\" t.¡, dt>fmi~ con~
qiidttmb o entr{' los quer.itmt.'ct!os del 0111110 ~ di? 111 epidc1mi!. dermis. l.a clcrmi:. pn.":!>1.'nla un o p<::,or variabk·, M."gÚn la
ffiqs. 18.5, 11!! ttil. ~ meli11:o~i\,n son célulds que ~ oligil?dn m reg16n que ~e cxatninc. y alcaná su Ci>pt"SOr má."tuno de
~ ue~t.o ncumdcl eml.'flOO e iuvi1den la piel cnllc l.i~ <,erU.tr'lllS Uy 3 irun en la pl.tnla dél pie. Su :.upcrlici<: exter na es irrc·
14de11 ~idc1 mt1a1.11nilw.. Ptesenli11\ ci1cplas~ globuw, de doodc pi11trn guiar, y :.t' ob~r\·an pn)yecc1011t'S. Ja;i, papilai. dérmica,.,
prolungi1úooc~ que p1me!1d.n en tetc~u~ de kts té+-Jl11~ de ll.IS c~lldl~bi1~I
que .i.con1p.ui.i.n lá~ 1nt.lcn ta~1onci> cortc!>pondicntt.-s Je la
y e~pimM. y ttilnsflcren lo~ 91.inub de rnd.inm.i il Lu dluli1~ de es.is
<clpdS lfig. 18.6). los nlcl.!t'IUdl:o~ nu fomw.n ~llY.lwma~ ron lo~ que-
"ª'
1c11i11odto\. peto~ fija.n • Li t.iP4 ba~c1I m«liude hcmidewow1Nt
U mrlc1r.mi1 ~e ~it1te1Ua en los md.1110010~ t00 lil p.i1ti6p1100n de li1 •
•o Hl:stologfa aplicada
t'nlhn.1 tir0Sini1~c1-. Debido c1 lil i1t<ión dt ~Id. mzxn.s. d i1mi00Stido tiro
sin~~ 11.-i~ionrw p1ime10 en l,4 di·hid1uxtfonili1l.-ini11a (dc¡¡d). ta tiro· l.i def11:it1:<i11 <le <01tbol 11na ha1muiw qtll' prodi;:<e 4 tO!lC'l.J ~u
iin.&ScJ ldmbién ~ !Ua ~hrc W. düp.i yproduté dnp.iqvlnon• que. dt\puh p JueMl, c1umertl-" la lintl?'Si~ dt< Whom1011íl .idl':'fluco1 litut16flti1 de li1
de v11116s lld.fl~nn;>tiones. !le <!ln'rit11~ m melcJnini1. L! li1"~iro4W ~e tti¡..Oflsis,. qu<' .ic.fn('flt.i la pi(fmentc1cíó;1 de lél !*'l c<.\mo SL'<td<' en fJ
slnletiu en lo~ pul~1 il:osomi1~ ~ inllodou· en las <~trmi1~del r·l'tkulu mfetmerud de/iddbun, u11:1 dls fonOOn de l.! gl~11du1' Wf."·Uren.il
t1100¡:t«>1alítieo ruyosu y ~e c1um11,;lil en ve~ku!.i~ íou'UJdascn el com (J l ll:iniYno e~ ll i1:<c1pa.cid!d hereditiriil de kl~ nid.woút"; de
pletode Golgl (ti9..J.Lll. ln c~d~ ve~ulas l md.!~1nc1~) toll'.le1uo1 bt prodL'<il mdan«icl. l'llf lu gieneri1I, el i1lbin61no ~ debe a la .w~enCld
sin!~ de m&nhw.. Al principio, rn to~ rndUIO\tilndS<rethtm k ml'la de t-C1ivi1.t.td ~la twl1.Jn<1w o Ja inCi11!Jciddd d<' I~ u~!1.iJa; de 11.:inspa
nln.i y Wtl1oma~i1 lfi2. 18.8). <.u,111dut11 !IKlte~ls de mdamiw <t~~i1. el t.11 1iru~i1 hi1til ~u Ir.Jera. Por IJ fatld de mel.nWIJ, Ja piel cc11~c de
mclilnosum.i ~1.i repl<'lo de mel.lr.inc1. )' plm:le ~u d<lividdd trmin.isitc1; po!e<úOn tonllf k 1c1diac»n solar, y le» 1umure:s de pitl (ti11<lnomi1
tii:Un(e~ 1etibc Wdeoominddúr. de 91:1n<Jl1> ck mcldllin.1. b!.sOCt'luf.u, <afciuom_¡ l~pi11occlul.111 niE'!JnO!I~ mdÚ',ll!'J~) lOB m.}~
tlnil vez fo1mc1dcr,, lus q1J11ul~ de melo1ninri mlgran pú1 l.1~ pro f1tt1Jt1nt~ ql>t' en Jus no •lll"1o~.
Jvnq.itiones ~ hn mclanod1os y se in)'C<lan,. poi 1:.n mecanhroo puto LI degC'!le1.J<ión !)t.. do.qia1itió11 de los mrlaooci1osers óerta~ 1e
tooutido. en el U'lijplol\mJ d~ los queratlnotitl>\. que fon<iüllln tomo g1t1r.l."!o de La ~ uu~i1n 1..n.1 dtspigmmtadón bufiz.d!M que 1ecile t'I
dcpósit~ de meldtlinJ y tOnlK'nen m4}'0! <clnt!dtd de e~e piymeflto noml:fe de v!ti!lga.
1&..l1.llque las mdc1noólos.. w~ g1~nulus de md.Niina ~ fusio- Un tcrtb de b 1umu1E"> ~ lY> íldvl!m Sl' C!1i;l11i1n en L! prl. y mutbu~
nan con les lb.:.l~urn.h de b q11eri11inod10~ y, poi el». 1.-is tét.11.n m&s de 6t-O~ prori.'IX'n ~Lis cel~ tkl esllilt-0 b:?Sill de ta e¡i6:nnls (ur(#l().
supl!lfJti.iles dt lc1 ep«lcmui. no Ornen rnd.!.nh». (n ~ t(.lut.ls q:iitc m.i de télul.i~ b.n.dn) o~ d;f e11.i.1u c~¡¡imso (t.:1Krium.r. ~inuct'Ül·
lidl~ lo~ 91Jndo~ de melaninJ Sl' diiw1en1¡11.i pu~id6o ~11pr.Jm:de111 ~l. Cwndu :.!.' ~ <kll'Clol IU'l\p:ill!Ó, ~ ¡¡OSitk lÍl'lbldl (00 hilD los d~
dlq. 18.,l. Cnesa IU<d.liudón, ofrec'-'n piu!cC<liM'l rrW:u!iw..dtm.Aron 111mures, en ep«W el t.11ón11na dr ctlulc1\ b.Nles. W lumttc\ dt< piel
lid lm ef._ic I~ 9e1juditid.lc~ de li1 11td'..Kiún wl.11. son m.i~ ftl'<.utnies m J)('fmitS dt p}et muy d•.i t¡l.'t' $1.' l'Jponl'll él m•.rlli1
ti t.oncov.lodc la ¡.>dpuc ex¡.'O!ldón a Wluz ~l luht•p101.i\iw, en r.r.lii1tiú11 wl~1. lo~ flll~dl!OmJ~ nw!lgoos son t1X1101l") muy hwil'>i~ i¡ue w
p1in;.i~lo, debido l:I ouure<lmlenlo de W. melmirw p1cexistmlt y a !a csiyindn en los rnelanoü1us. LI~ <fillln dto:i~tum111es se dftictro too 91an
~te!craOOn de la lf.¡n:Je1en<itde rneli1nilw haCJJ lol ~1.!l«1iKitm. En 141ider, ll1a"Jlewn L! tnccnband b&l se incrodutrn ro li1 dtfrnb y muy
UIW wglm~t'ldpd 11u·ncribl WSul(e\ISde mcl.&Mlc1. punlu tlfddfnb.~sc111911mM ylinU1icosp.11c1 ~111 fl'lrl.Í'>lil;iS.

booksmedicos.org
- Histologia Básica

o ueramocltO

FIGURA 18.7 N.aufoll.'(jfdi.l ell'Clsunka dr inela<M!á1tb yq¡cri11JcC61~ lw.rse~ m11oi Gl~idad de qr.im O: m~N:n.i en el qutt"1inuúwdr ladtrtfkl qut en d mebnoúto
!bt4.tlt•. Omaten.ti d1ro dt' I• !).111t idtrirJt de la im.igen es <djgim de IJ tkrmiS. (1 800X.)

cpidcrmJ.!> (fig:. 18. 1). l<L:> papilall dun1cntan la .!>upcrlletc


de 1,;0ntfü.:10 <l~ la dcrnu:i. <..on la cpidcrmi...., cun lo que :;e ' Para nYs Información
n'Íucr1:.i lá un1U11 de c:,;;i.:. clo:i. c:.apa:.. Ll.s papilas llün ma... Células de langerhans

,
frt."t.ucntc.' en la,. i.ona:, i.u.icta'> a pre.iunc:. }' jncc:ionc.....
Ls~ttluld' de l1111gi:1hdíl), muy 111mifiwck). ~ llm1!ildn en tOOt11!
l'~idermh entle li» quec.ilinoc:itir.,, pao son m.h frecucnles rn el t)!tc1t~
cspin!M. (s.1$ c~h.las \l' originan de dlul.i\ ~ccwD111i1~ de li1 nll!dul.i
6~ que !l.IM~'«ld t.l\dllQlt'Circu.Llntc. l.l~ tét•Jl,h 0~ Llogc!h.rm SO<\
~1;i,11:kldc
md:.~lin:i cilpclu:s de c.ipta .mlÍ9l'll0S. poces.rdos y p1t'Se111.:ir!os o1 los linfcoro~
... j!llin frur.i1~~) f; d~ C~lt mcdu, parlidp&n de lf C~tl~!L lildÓ!I de~ mu!.1\r. lll (Ufl
serueoci.i, ti('uen un papel impu11.m1e en tu re.ic<iU1.'lh ir.namiLHidS
ttllní.'a~iCap. 14).

Ct.'lulas de-Merkcl
!s1~ cé~li1!> dpar«tn ~n mo1yu1 lc1nti:l11d en f.! plel grueS.l de la
ll'!?fl1.1 de lds m.rnas y la p&.uita dt> .io~ ple~ ~obr~ b:du en !11\ p1mt.u cr.
lu!>dcdos. Fre~1J:11 yunulo~ Ci'!Cpli1sn1c1tico~ ,11'ct11xlen:sos peq~ñ~
de compcGiuón ck-swnuo:li1. l.1~ cflul.D de Mclicl !>C luc.lllun l'll l.i
pJrtc pcufon.d.i de l.t tpXlcrmiS. cst~n ilp:l)'&lilS en Umcmlx.inil b.iY.l 'f
se f11,tn .1 l~qt;·::1'.tti1:oaú'!i>\ pur m('d"JOde d~mo~on1d..._ tn urnt.ttlucon
l.i base de l..s <éh.llls de Mc1~I h11y 1.11.1 rsuuct\l.t en fonn.i de dl!.tu.
donde ~e in~erl.in filit11~ ncnio.!uU o1fcn.'1~!l'~ !rond!Kl'n i1rq11,;h1JS bJ(i.r
el ~u tcm.i nmio~o ctnlfd11. Lb c~lu~ di! IJ.ekl son met.u11111i'tep1u
,e; 1sens.liilid11d tilC!ifl,A11tqL"f'.dg1Jnos híll!igo~ indian q<Je tambf?n
RcliuJlu ¡¡.ttl«ip.indl'I ~!etn~ IK"UIUl'nda<.finudt!U$O.
cn:Xipb:;w~tii:u
ru:,:<i:-.o

l.a Jcnnu. áC t.'0111ponc J~ <lui. ¡;>apa~ éon llm1lc:. p('ICO


FlGU RA 18.8 Oibujodl' 111Wnotiloqur*1!!.rc1 cl pn.xeso dr I¡ meldr.oger11"1is. l• füo-- cJaro:.: la papilar , superficial, y la reticular, mái. prú-
~$<1 u• ~bl('bLJ en el 1el~er.d~il~mililo nqY>OJ de o1l1i. p.1~ '-«mple¡odt(,~
lunda.
dm ~ iX'nt11la m \'eloítlllh- ~!°).vna \\'l itfe m lf titopl.Umil ~· 11~ dr bro5lr.l~a,.
La capa papilar e:. Jdga<l.i., có1btltui<la por lt'Jl<lú eón·
itt«:tJ<t:fl como melar»ScftlJ~l. laSlr.(~ ~la mdllliltil winitU en esm mtl.nmnas.
dtbOO•la Jtu6D tklt ~nJ>a ~obre LI 1mini1. l~ \'C'íltul«>to11 ~i!l)li!ll!'iJ} m(t,jllilw junt1vo laxo que forn1a la:. papilái. dénn1ca!o.. [u é~ta ~ªJ.M M"
.IOQ b mellln!Utrna\" ym. L1 e:apa Sigcielll.e ddptlCl"SO 1111¡.iiGJ la de~llpaiiti6n dt la
J~·:.cribieruu fibnlla:. c:.pc.::1a.lt.~ de co1:igc:no quc ~e u1:.t"rtan,
~m1ny d i.st11b~oa»i:nt" dr lo\ yrdool~ de mWnmJ. t~ prolorlg~~ de~ me pur un lad o, cn la rnt.'mbrJJ1.s. ba.:;aJ: por el Olrn, pt•nclran
hm<il'» IJ~~fü.TCD ('~ y1~nuft1Sd b> QUtr.llmodb)S. en la prui'u ndidad Je la Jernn:-.. r~as fibn llas c:ontribuy~n a

booksmedicos.org
18 1 Piel yanexos
..

FlGURA 18.9 Cultt?!i'l~rdtocspmoqul'mui.s1rdlO'i&.'p(&tis~rlL!~demdd­ FIGURA 18.1O(.¡p,¡ ~t«Wf de la dmni~<t«.ail.IJl.!J plf lEjldo tOnjuntiltl dcn~11 ltm
nirwq1.1C"(Ulue11 ki$fideo~cdul 111l~ UIOO:tnl protl'.gr d DV. deta 1~&len cltt11'1ilttt4 ba<~ ~uew dr ~16 dt rol~gMo tipo l. !(i:boKióa dl' ro,<0 ¡ju~io. Microfoh.:1J!lfü.
dd sel. LJ md.!llirw sr <or.«nlli, fXintipbntr. wbre los ndeCS de: las u'.t..M que w: <en ltl! PJ(arizada.I
ditidcn mucho ltl DN.4 del.is <tlctJ~ ~ plcliferdtt de mido mJ~ íKlhl:I wn ~es m.
plieticul11 -1 bs q.rles lql"')(ll)I. (MMwno.iC1TY.1to.)

JXbú 1no<lda el <:ucrp(I, ei. una rt'lltr \' á <le: cncrg1.a r pn>lcgc
fijar la dcrrnh a la t'pt<lcrnu:.. Los va,-10:. i;a.nguíncos pequt.·- <ld Jrl~) (la gras,1 es un bucu a i3lantc tén11i1.'o).
1ltb que aparcccu en t.,,la t:apa :.e \'ttcargan de la nulrid6n )'
la o~g~nacic'i n clt." IJ cp1dcnnis.
Ld. t.-apa retic.-ula.r Cl> n1ás grul".:.a. de lCJu.lo con1uu hvO
dcrbo no n1odélado ( fig. JS.10). Las do:, capa!> cunlicnen
muc..'.ha:. fibrJ~ del :.L'>lcma cl.i~lÍt'o (fig_... JS. 11 y JS. 12).
•o Histología apilado
U mil;'<?rí.l dr les. !rxlido~ de l.tS ilC<fo:nl.'S tk los t'Srró~mx r;i l.I
rc:.¡x1n:,abk.~. e n parle, dé la c lastlddad d~· la p1<.•l. Adtn1ái. pi!!I p10\·iene de e~tudbi rodludoi ron mupe-i po~menop.l~it.a.s..
de loi. va~os l><l.nguíncoi. )' lintdttco:.. y de lo:. ucrvu1:-., en la lM ;¡fl~ que SiQIJl'D" Id menopi!U\ia ~on un perfodo d~ ca1endcl tk
~ll0geílos, que p1odute l'Í~!~ d.tfun~ en \'<11~ 111g.rn~ y~!!'
dermis se hallan también Id..., ~igui entCi> l'slruclura.s déri\'a-
mJS, como lo~ hueso~. cl ~l('ltl.l genit<.111n1111iio y el n~nomdouinu.
das úc la tpit.l::rnu~ fulí1:ulos p du.!>ó.,, glándula.-. i><.•bán-a... }
l.J~ <.11t1~et11mdM dir la tuntcnti.ulón biltd de e~trn9eno~ ec1 l.i piel
g,l.ándu la... ~udo rípara11..
11duyen o!lrofi.i, p&áid.i de t>la~lxid.td. 1t~cc.11miento )' <iUIJUíld6n
defiáen!t. ~l t1:lt.11niento ten W~1ilot«in bUfru(ll1.i! pli(ldt' .immc..iJ
eit-0~ eÍl'llOS.
,. Hipodermis (1 p1acci.o lf.r ót;)1Juc1oón (l.fLWICa l<Udtldo ~e i:toduce una du111-
t1ilción <K<idrntdl ck> un &.igml!ut1>de piel) secc11.Kte11z.d, pcimcro ~
E:.t~ Jorrna<la por lcJldu <..onjunlt\'O laxo qut' une, dé un i:nfilb e-do illflamatouo, leguiOO de l.i fucmi1<1ón de 1tjido de 91.J.n11
n1.Lnera po..:o Ji.nnt'. la dcrnds a 1t1i. (irga.110!1 !lubraccnh.·s. lil<ión. Clte tejido, lt'.IJl' surge dcti pro!i(CY.i<iúndel conjuntivo, c1 \impk
E.... La <.d.J>d n.~pon...abl e d el déll.IÍi'..i.mit'nlu de la pid :i.obr c las Yhlct ti!'f1e lolu11usc1du y l.Old y1i1w;li1óón kun<!dil poc l.u 4:!>1U de lo~
u.plli11c~ wnyufneoo qlK' uc<.i11, p.u.i Uev.u 111~ nutnentl": ne<e~.11ie;s.
ó1tru<.lur.1.s en lai> que sé apoya. Stgún la región y el gr~do
de nuln<:1611 clcl urgan1~mo. la h1p<><lt:nnb puede lent<r una tkspLi1. ho1yreepl1etili1<;'.my, P"-'' úhi:110, iemodl·l.ición dt>l 1tjidu. l-0~
~lr1l9enos. o!J.t~ lv.t1moltds '/Id~ dtOot1i1~ desempefid.n un p&pdi1npc1
t:apa \'a.riablc dt< tcjidú ad1poi.o que, ~uando l>C.' dél>arrolla, 1.m!t'enl.l<.iu11iución.
Cün~lltuyé e l panit:ulo adiposo {C.-p. 6 ). El p.i.nú.:ulo adJ-

booksmedicos.org
- ,.. Vasos yreceptores sensoriales de la piel
Histologia Básica

t oJi vasoi. arlcrial<."S t¡uc.• i.rriga.11 la piel furnlan tloi.


ph.•xl'>s: un o que :..t~ silúa en d liJ-nilc énlrt" Id dcrmlll y la
lupo<lcnnJ:-. r el otro, entre las capas rclKular y papilar. De
<.':!->te ú ltuno plc'.'!.o, plrk·n nunai. h .u.ia la... p.i.piJ.t., dénn1C<b.
C.a<lá papil.i. hénC' un.a. .1>ola <L\a vd.S<..ular, ~<>n una rárn<i arle·
riaJ asc:cnd<.-nlc y und venosa desc:tndcntc.
!-lar ln:i. plexos venoso,. c utáuro.i.: tlm ('tt las po:.ktuncll
<lt'.l>Cdta:. pára Lt..., artcriru. )'uno nut.. en la rc·guJ.n nlt.'tli;1. de
l.t dcnr1ill. En la pit.1 t'll t n,_"t.'u~n te hallar an<bt<.Hn0:.1 ~ arlé·
noveno.Su!'>, t..omu el glon1u (Cap. 11), que llene w1 µapd
impc1r tw1lt.' en lo:. rnc..:anbn1os út.· tcrmurn.-gulaliÜll.
Ü :>l~Ok'l Je V<blb linlálito:. t.'tJrnietl:t.J. Cn (a,., pápila'> dér·
mtt,_'<b co1uu ~pilan."S en tondo de ll<ICo <:)C."f,•o que c:onvt..,..~C'fl
h.i.t.13 un plexo. entre Ja.. t."3pa:. papilar y not1cular. Do.de "'*
p!e.\o. parten raow hac..ia (Jlru pl(.'xoque .!>t' halla en el lú111le<l(.'
la tÍt.'nnii. 1.:on l.i. hipodernu~, No ~. en la nU~na locah.taeión
úe loi. \'iLM>:. i.anguu1eos arlcrialci. que .se do..Tib1cron anlt..">.
t..:na dé ta:. Juncionei. mi;,, 1n1J--x>rldntt.•s Je la ptél, Jc.·ln<lu
a !.u gran c.'\h..'U!'>ÍÓn y su u1crvacl611 licnsunal abundante,
°' la Je rl.!c1b1r c.:.lin1ulus dt.1 mcd10 ounb1cntt.•. la piel es el
rt."t-<:ptor :.cu~onal má:. <.'Xlenso <ld urgan111mo. Adcntá:. <le
nun1Cl't)...ai. tem unaduncs ncr\'k>:.as lillrt'..'> lotahzada:. en la
cpi<lern1iii., Julu:ulos piJusos )' gl ánduJ ~. aparecen n·ccpto·
n.•s cncain.ul.id()io y no c nt:dpsula<lo:. cu la J.cr-rnb y la lupo·
<lcnnis.. pero son n1á:o. frc('uCnlei. c.'n lá:o. papila.\ dénn1t.b.

-
fo.' - ~~~ ~.
- ~.~
FIGURA 18.11 Mltrofol!lgr"61:de ~I a!Y.it111dnal (~'1.'I fuw) li:1ildb p•.i \~I flbr,n
Las Lc rnlina..·1011t.-i. ner' iosa... hbn::o. w n :iens1blt:i. al lacto y
a la prc:o.1ón (rcccptun.•s táttilc:.}, a...i c('ln1u a v;u-ÍaCtont.'l> <le
la ten1perutura, al dolor. el prurih' y Olrai. sen~..1onc:.. Lo:.
d.lSliGh. HOll..~ qued ~?ti« ~e bs fib1~s u• m!Ke detn.nra g1.iduJl <1 lflfdtd.l ~se
ai:.crt.111.i la rpd-:1tT11s. l.Js má g!L'l'S~ soo l,u ftf16l'Ll)ll:.IS,1.n &d!timclt!i lnletml'do rec:cplon:i. cn-.:.i.pMJJ.u.k)S w n los .:~>rpúikulo:o. <ll• Ruffmi.
~ l~dalllllVIC4i y las mJs fill4S. ttfUll:idSil ~j rpidennis.. soob::.~OKh·il~n. que se Vatcr· Pacini. ~feiss ncr y l<raUS<.' (fi ,i;.. 18. 13). Hay lndJ-
fijllO" 1,, mmib1~nil b.tWI lotd!Udte t'fl!re J¡ &nnb y la epidt.nm. (lmdón de Yklgc1t c.11.>:o. Je qut· lo:. corpti:.culo:. mcnt.:tüna<lus no ~n ncC.:6a-
~\oli<11111.itnncnto.) rio:o. para la ll<ns1b1Ji<lad t.uláne<L t>.fut.ltás <irt"a.'> Je la pid

FIGURA l 8. l 2 Coite~ g11..i;w de pid kñ!du pau ~r.11 las ~as dd Sil.'Slrma elW.it4 fotcog:~füCo wn filtro .11n:111U11 p.ira au:nmur el (tr!ril~le. ln e~l' (~tt grwso
pul'de vcue QJe lu fibr.u roc1~llll)"n un ~mu coohnoo llo q'.I! no es vkr.4r m el cu1te fao del.i Í'!1Ut1 18. 1 1~ fllncitlndtWttqel1. ~ano .i111ne11toJ

booksmedicos.org
18 1 Piel yanexos

Corpóscu!o ~ Paccini o:-tÓn Lemun.i.J. el bulbo pilóSO, en CU)'"U t:cnlro M' ol>:,crva l.t
papila dém1i<."a (fig,. 18. (4}. (.aS celuJaS (j,UC recubren la papila
..
dérrn1<.·a fornuu1la r.1.b. del pelo, dt• <lc1ndL' c1ncre<c t.-1 tullo de.~
pdo. En la Ca:.e úcrn:cinucnto. Ja., .:CluJai.dc la raí1..i.e 1nullipU·
..:an )' ,;e d1fcn.-1u:1.;u1 ~n .,..arius tipo.;; c.·dulRres. [ n ciertos lÍpo.s
de pclo gnicso, la:,. cétub.., teu tntle-:. de la r.ti:t. pmdwx:i1 c.-¿ofu.
la:, grande:.. \'a,uoliz<ida:, y póc.:o qU<.•ratin1:.-:atla..,, <.JUt' lt1rn1an
la n1éúula del pelo (11i.:. 18.14). 1\ln.J.Nor de la nlédulá, )i(:
<lifc:reu<.1an celu.l.;1:,. rn.á.s tJ.Uér.itinu..a<lai. y de J1...:ipó:.u.Jún com-
p<ict.i., que- Í<1mtaJ1 li1. <.'órlt.""a dcl pelo. La.' cCtuJill> nib. penf~.
tit<b <.'onMiluyen la cutícula dd pt.-lo, Cü1n pui.';!.la púr cdula.s
1uuy querali.nt:t.Jt.la...¡ quc- envuelven la cOfLC't.a rorno escarna~ .
P()r Ultiu)O.. de la.." ..:f<lulai. qnteliu.lc-.:. rná:, p.: ri l{"J'i<..L~ d-c tod.t.,,
Krause se urig1nan dt)j Y.tinas c::pilcliúlt..~ (una 1utt.•n .a y Otrd ~x tenm)
que en\·ueh-cn la rajz )' el talló del peló en ~u p~)rdón inkial.
La vaina ra<lkular t.•xlt r na M! contiinia t:on <.-1 ep1td 1otlc la t!J>I·
<len11b, rni~ntr.t.' qui: IJ interna <le-..apan_«.r a Ja ahuni tlt' l.a
n:gión tlo1Kk dc:.cn1bo..-an fa~ glándul:b .!>C'l><ícea:, <."ti el lo lku·
lo. Si sc- :,cpant ...·l 1u lic.:u10 piloi.o dd h.·.ii<lu qué lu c11\'t1dvc. M!
cn\:tténtr.t una nl<.'mbr.1n"d. l~al muy dél><tfrollada que rt.-..lbt·
la dcnonun::ic1~)n de mt.mbrana vílréa (Jig. 18.4). fl c:on1un·
ln'u quet!nvuclvet.-1 lulkulo se pn'.lot:nla rn:i:. grueso y Ion na la
\'U.Üut conjuntiva del fulíéulu piJo.su. D1spl!~~tu.' en dut:Ct iún
úblku.i. e in.,ertadui.. por un 1.i.<ll._ en esa \'aina y. por el otn),
en Ja <.-apa papilar de la tk.Tnu:. (fig. 18.15) se encucntr.i.n lo,,
FIGURA 18.13 Oiwoo~ ~de wt~fll\'S ~nso!Mlrs ~ I• p-...cl. ;Rcpn.'!Ju(ido_ <ro mfu4:uloi.crt'Cton..~t.lcl pdo.<.ura u1ntrat:ci(1n c1upuJa d pdu
:r.11oriz.id611. de ~.im /l:ll:HiSru.bw, f:P ed. tP?b:otl,. 1%9.J hacia una pc.bi..1~Sn 1n~ \'l.'rtical y k> h)n1a rn:t.a.<lu.
El tuklr dd pclt'l c.kpenc.k de loí. nld anodtos qut< S<.' l oc:ah~
:r.an cntrl' IJ p.:lplla yd cpil.:liodl· Id raíl (Ji 0 , JS:l-l)14urapor-
carc-..cn d é c...~ corpú...c;ulos. pero t1cnco M:'nio1ln li<lad. $111 tan mcl.i.nina a litio ..:Clul..s <le Id e.o~ y la inl"<..luJa. mt.'t.bautc
w 1n1t."'t<lnillJ1to :.untlar al que~ pruJ0<.'Ci:n la cpidt."l'rnb.
cn1bargo, <.uand o >1.• lo." c1H.'tu~ntra. íun.::tonan corno 1nc...a·
nor~._.cpltlrt.';!.. Lo)', 1.orpU:.c.ulo•.-. Je \talcr-Pat.uu y lo-" <le Awl<.¡ue part.'"aan i,c1nc.1 anto. loi. procc.-.oi. de quer.thni-
RuJn ni tan1bién :oc haHan co el tejido <.ortiunLh•o d e t'lrgano s :t.aoún de li1. cp1<l:.-m1i:. y el peto <lit'i<."ren en ...Jcrto~ alo.pt.'Ctos:
li lluac.h~ en las p arlt'li pro luntla.l> tkl cut'rpo.. don<lc ci> p n1- 1'.1h:ntr.tll la ep1<lcnuis produce una capa :.uperíh:ial Je
babl1: que :.can lit'Til>'lblci. et lo:. m0\' itn1t.<nloi. <lcl 6rgano )'a .:Clula~ 1nuerla.:. qu<." tuutiencn queraiua rdallvamentr
l:b pn.>:o.i on~·:. de lt).-. órgano:, t'nt.re ...L bland a. ~ón pot..i. a.tlhc:,iv1da<l, y que M~ <lt·scrunan en
tórma tonl111ua. en él pclu :.u,<.<dc lo coulru.no. lu$ pt.ioi..
tienen wia c.:.tru~tur.:1 ~omp.icta con:.Lttui<la por 1.1uera·
" Pelos lln.:1 n1á.s J.urc1.
• Eo la cpi<lennh d pnN."eSO <lt.' dlíerent.'°iaci6n )' <.JUi'rat1~
Lo:. pelos (flg. 18.14) :.on estructura:. delgada,.:; y qut·ra~ n i:-.adón e:. t:Ontlnun y en tuc.l.i. la lourcrllcic. En el pelt)
tini:t.atla., ~ut' sé <lc:.arróllan .i partir d e una
i11vug1nacu'1n úe clo 1nlcm 1itt<ntc )' loc.ahza<lo en d bulbo piloiio. Ll papila
kl (·p1J ern11¡,. Su cOl<)r, lamano y d1Slnbuc.n\n .,·arian i.c:.•gúu Jcl pclu llene an.·1t'ln 1ntluc.:th·a wbr{' d cpilelio (j,UC la
el 1.ol<1r <le la piel y la región del "-ucrpu. Se lo.., óbi.cr v-c1. n:c;ulne, lo <.JUe exph~a la .i.~en..:ia de pdo .;ua.n<lo l.i
en ca:.i toda lc1. :.upcrlu.:u: "-·orpt•ral. t·xceplu algunai. regló· p.ipd<l ioL' <l<.'bll'U}'é
nt.•.!> bten dd unita.<laii. Los pelo~ loon L'l>lructuras que en."· !vl1cntra:. la dlCercnciacJón dt: las cClula..:i de la cp i<lc.nnb
ccu en for nw. d1~011Linua e intcn.:.alan la.sclo <le rcpoi.o t:on ~s un1Lonn1.· y pni<lui:c un r:.L.ralo <:Úrllt.'ti.. la.s t.'éJulas ept·
fa,ei. de <.rcanuento. La JuntLión <l~· l;i.!> f.L,ei. Je n:pol>t> y tt.'li.1.lc.:. de- Ja rui:t. ll·d pe-Jo :.t' J.dC.·r~n..:ian en n1ud1oi. llJltb
'rte. im1enlo varia de acuerdo uJn la~ :t.c)nalo conl>i<lcr.i.<lai>. c.:dulare~. t..ada cual con $u ultrac~truCluni. . h ibttlot¡ui1nica
Pór CJé•npló, en el C:ut."ro c.alx.·lludo la la~c de <.Tt.-c.·nntcnto }' lunctonc'> t.·u.nu;tl!n:.L1~.l.'i. l.a:,. bom1ona.-,. an<lrogt'llt·
Clo mu}' laq;a y dura variID Mio:.. mientra:,. tfUC li1. fa.,e de ..:a:, {1na:.t:ulind.•.} 1n llur t·n L'tt la i!.llivtda<l m1tót1...J d<.' la~
reposo t.~ dd on.h:n <le lolo 3 1ncM.'li. La:. é<lfaí.'.terh.th:.t.:. cdula:, de lú:. folit.·ulos· µiloi:O:i..
dé loll peloi. <le .::1crtá:. rcglone:,. del cuerpo (éara )' región
pulnana) reciben l.i Jntlut.•nc1a de la5. born1(l1W:., wbrc todo
de t~1i. :.CAualci..
\.ada ¡>t.~o na<.c de una iuv-.i.g1nadU11 de la cpulem1is. <.~
" Uñas
fulíéulo pilu~ (Oglo. 18.14 y 18.15), qut:, en el pelo <.¡uc $!! La:. una:. .sun p l.a,a:. Je t.'éJula\ qucr.u.in1:1.1:uJ.li. que M!'
halla en la la:.e de C.:n'(:im1!.'.tlh1, ~ pr~nla <.On10 una dtl.i.ta- enc.uc-nlrd.11en la superlt...1c <lur:.al de la:. fd klnge:. tenn111.tle:,

booksmedicos.org
- Histologia Básica

Vaina
racf.cular Men:brana Corteui. Cutirula v. ...
einéma vítrea / del pelo de.tei1do

\ CO!t"Jft:.\'O

Bu!bo del pelo

FlGU RA 18.14 ti~ de aa b'k~o p!IClv.\ Ufoli(u!o pluso f<IS€ll~J !Jr';.J di:.tUóOn ~l\!lbdl d bulbo plr.oSó, ~ tonlleoeor..l p~i1 dttmita. A!ltdl'd>Jtde la ptlpili dclml(d ~
ba1,mtd~ q.r ÍOltlUO l.i r:U dcl ¡xltL Ln caW,n ttntrillo del.i «ilil dtlpelG fAt plt?d.tio! 111.(bj,u Q'aotle\, vacu<i.t.tda~ y(t'!l pot'.d q:.ietaLN, q11r b man L! médult dd pdo. J,r,:u
?A l.r:b .ipac--.m l.t> céliJl:ll. que0t9Nr. l;1 oxt.eLJ (8/ 6!1 pelo. l~ t~~.k l'f'!riiJIK m.ss ptYiít'Yic,u etqnln IJS Yillr.d~ tdntlf~ inlNN (C) 1 t•.<tcma. L! n:t-ern" wtnctimiacon d
qltd111 dr I¡¡ epldt!rnb, yLI inleiru ~Pin'<!' al.i abir.1 de bl regi6n ~ 1.ii gl:tiduW. ~tt\itrll dr~n !SI el fllila.eo lno sr tih1.:-¡a1tm!. ( nllr el kt'ojo p~ yd co11j1mwo
qurloltde.l)e~uali1mc$a:ia\"it1'1.

booksmedicos.org
18 1 Piel yanexos

MOtc:ulo MeCtOt
ótl pe!o

Vaina tejido
conjun!l'Yo

AGURA ll.ISOlojo"'-,.i. . .- -. .. . - . -
d.....Cl<dol.SpdoJ1Mqlal.M1......m•...i.i. ........ _
wkbtOIU44:111tWS b tpdtnm. O<D11~18CD1flt• 1.t;.-ui. idwu• w.M
- G1'ndula

rad ililklilu pdino. "'i.. "911n mrtelJ ur.enloldrl inVirMnmor rt.J q11dnmis. !.I
m1nt1ilUfftdM ddprio}C\MetU. de un IJOO, mlJ ucw M*Jt 6t l1dttlll1ydd ulJO. FIGURA 11. 16 Ml(nl""'°'tlw • 5f,lndulf l€-hltt<t, ¡:µ Mdt bpo !1.cl0t:nno. Ua'Wi:
rt 1.1 i.·Jilh1 dt tG11111n1"0 dd bocio pUo9)-e\ un muxuh; lho ~. p.1 t'*. inwuhmLlrb. r~I \oodtf.bi.cop11lw<on1~e&<tlul•D. Ln crlt&ti rrudll! fl«bn) lowh•.1dn t~'ft.• de
1.i memttn.1 h.J~t )t mu!~n tn fo11TU <-~kili' pu1 mitmhSUtJ llti.litw l.u «1111•
~ lOlllllltCM\ Ull.I d pelu.
qut 1.t pP.fdtn d111Jnk (f ~\11 dr H'(l'lU)f1 Obsl!m•l( qut> IJ ~nll:IJ ~ !Mlpl'I~ de
un 3dctii11nchlw(.lll.11. ;Lo101.K1'n dt iulo pu~ hemJ!Wmll.Ntdln 1111mt111U 1
J~ ~ .... J1.•Jo'.!I.. l.a pon."")oo pn>l;un.J de: IJ. u1'-': "'<-" dt"J101n1na
rai.t. ung,u.Ltr. [J C'f'ltdi.u dd pllrgUc! de ¡~d f.IUI: '-tal'"' la raíz
tk 1.t u11.1. '<" 1. omponc- <k Job mtiom . l), t..lf\l~ ~~ La q"IJc.•1nu).. bot.ar c."!l 1'h iulu.ulo .. plkbm (fls. 18.1.i>. ~. t,l"HtJ.nlJ:. m
íJ t"'>tt".Mn 1..t.tnlt.'O Je C!llC c.'f"td.Ju lornu L1 culklib de b u..m oefth n.""gtuno (IA1,.01i•. pcruno., sfandt- \ l.1hu~ nktton."'
u q>tmlqu.Jiu ú. cu la rai2 unguhr Jorkk-< \'C'f'1Í1e• >U íur- Je la \ uk.i), ¡..., "'inJu...t~ x- .ibft":ll m fonn.a Jlf\"'\.I• en
m.&1,.ton. ttkda.ank un f'l\kOO & pn•ltl~ltlft ~ Jtlcrt!fll..-u- Ja ->upa-li...1c JC" La pkl. Lt y.el Je- l.a. palnu Jc- ta... m.wc~ '
1r.u\f1 J...· lob ,-du!.b cpttda.!lo en c:-ie ..1lh~ qu~ ~ quen.ll.1111..t.an J.a planla &: J.,.. p~ lk'rwe gl.i.nJul.r. ~.. 1:.u.. Li,, i;i.&nJu
~ nun~r.1 gr-.WuaJ ~- produ..t.'fl un.1 pi.1'..tt,.Ol'IJCoL tu ..~m\:l.l­ J.J.., l>t.-b.í..c:·.t\ ~on \.M.U~ (C.p. 4 1 y, por L> gc{'k.'f4d, ..·-.rh~
l1.1111t.i ~ 1.0111punc Je 0t.--an1a:.t.Urrt1.:..llo 1..01np.41.l.b .&.Jbcri<W.:. a~nc'ullc'ro"' Je;..cuslxh...a.n en un con<lu .. lu ..úrhi. J.i., por·
cnlrc ~l 1,.\lfl lucf'tJ.. l.a r lat:á 0-t.'t'.C p,1rJc,rl.11.un1c1Uo :,.ohrt.' (;1Unt.'.i. lt-t!\.rc(or,L.., C'l.i.11 1.~1n..,U1u11.Ja.> p<tr unJ '"'P•• C'-lcrnJ
t>l lc,h~1 u11g,ul.1.r. t¡uc lJ<."llt' la c!ltru1..tur.t 111111.:1.1 tli: IJ l'ld y n u tlC" téluLs... c¡1ih:h.1lci. .i.1>IJ.nad.a!> apoy.i.tl.i:-o en la 1ncu1hr.111J
p.1r11¡.1¡>.t cu 11l lunu~ctbn <le la un,;i, l.~t tr.ut~l)J.l'Cn\.1J (.ti: Id. b.i~al. r...i.i .. t"t:IUIJ., ptt~lih.•ran } M.' difCrc111..·1an en Ldul.i."'
uH.i )'el ~"""~º &.·~p...'"f.<.•r del eplLcho <l1:I k'\.ho uugutar pcr· retlunde.1<l..a.\ ffls;. l lJ.101 que ..... uniulan C"n ..u .. uopJ.a....,nu
n1111.·n \Ct el ,u&ur dé l.awngre de ltt.., ,.~.,,11 .. t.k.'n1U1.tl.lt. lu quL' el pnl()ULIU Je ~"l\"\.lon. JC' naturalet.a 1Jr1di.. J rJI Í(UIUJ
...,n..,lltu~·c un n1odo Je C"o>lluar la u.>J~>t.·ru\.11111 iw.ngwnc-.i. grJJu:JJ, J, ~ nuJL"'('' ""( lUflJern..m }' <loap.m."<.t."n, l ...i... l clul.u.
mb ..cntr.iJe-o. Jd '4M.UJU llU.lltl"erl} ~ romrrn. lo que ÍurnU.
la ~n.'\..Pl k'l\ok.e&. U .kli\.,J.ld ~ Jc "'\gl.ú-iJu .
... Glándulas de la piel b o ntu)' "'4..L'-1 li.nl..l J.¡ pubertad mummto en que ~
hl•nntm:a... \c:\u.tlc-. i..., Nwtul.an. ~~l:e.b ..on un C'JC'ln
plo Je gl.m.Jul.a il4•IO(.rlJU., ruo (¡¡ IUnn.:k'IÚn Jé i.I "-""' t\'\ l•ltl
• Glándulas sebá<eas pnklu1.e 1a rnucrll: J..- IJ.ll. "-dub~ la M:1..re.. 100 ,lfi.kc.a. e::-.
(A.... sJ~n<lul .... >ebát-.:as ~ lw.ll:!n en l.i Jcruu~ r:-.~ l~'"· una t11c¿1..l.s 'ornrll..·111 Je l1¡,1dui. que' cuulJcucn Ln.i.1.tlgh... c
Ju..to..,, rt\lc.,lJJu~ pur cp1td10 t...,Lr-.at11t.. .tJ o. '-Udcn Jc~n1- rult.~. J1.1Jo, gr.1.."•'- IU1r'-'h, 1.·olci.tcrul y é..t~rt•:-. de .. ul..-,tcrol,

booksmedicos.org
- .¡.0 Hlstologlo aplicada

IA ~eueOOn wbáCN n tll<lúnuty .wmenl.t mucho en kpi.beitad.


debió:i d lil pifodt1ctiú-n i1cek1ddi1 tfch01morna:s ~cxuaks. íOOO llJ~lttnO
Histologia Básica

t.t:lu.l<L.\ M.·~:rctura.-. . ~uro y daro. L!i. célula~ oscuras ~on


c:onllgualo a lc1. lu1..; kili cJc1.rall se h>;.'alizan éntrc las tbcura-.)
l<b miuep1 1chak~. L.i..-. regiones :.!ptc:a!C!'> de la:i. ct:lulas oM.u-
rall prci.<.•ntan n1u...ho~ gr.:inulo.) <le 1r1.•t.rec1~)n que cunticnt•n
del Rujo de ~ooedúns~b.kciJ ha~iil 111 YJpccfi<k deld qiidefm~p....OOe glucoprott'Íl~a~. y el t'llupla.;;m,;i. tJCue mulho retí.:ulo endo-
pcO"t1XM t. mfl.tm.ttiOn uúnitd del~<ondi.xtM005l1u!do~ ~o.mini! plaSu1'ílko rugo:.t). Las <:C:-lulas <.'taras no contienen gninu-
cW dtné. Aur..:¡iR puede .ip.¡.1ecc1 • w.dqule1 eddd, cueptu en IJ lr.r.m. lo..-. r pn:M!'!ll311 (:~..:ai.o rt'tií::ulo ru¡;osú, pero tienen 1nu.::ha.-.
(i¡, <'I 0<né ~mucho !Ns ftetuenle en Li puba ttd. mttocondnai.. J:.ntre éstas, cx1~tc11 <."l>pa..:u)S 1ntcrcclularci.
ddg_ados (canalicu!o:;). [n las células <.iani.i. se encueutrán
nw11ert>.sol!. pht'gut'i. dt la rncrnbrana pb.:.rnaltc<i, una t.~c1.rac­
lt'l'l.stka th.• la.-. -.t-lulas que participan del tntllsporle lran-
• Glándulas sudoríparas Scpileli<tl de liqujdo y i..alc.!> fCap . 4 ). í..,)as cardClerísticas
lai. g lándula..;; sudurípaTas mcrocrlna..;; {lig. 18. 17) son estru..:turnk'!> indk.an que la funci6 n <lt' las <:éluJas daras es
muy nun1l.'rosai. y :.é hallan en lo<la la piel. c;u:cplo l.'n ..:icr- prothu."tr la parte a..:uo:.a <lcl ~udc)r.
tas rcgiuncl!, C:UOlO el ¡;landc. f~l<tS gjánduJa., .l>On tubula~ [ I tondu<.iO e:u.TClor de la glándula se abre en la sup('r-
llllllplt's enruUada.<. y llUS c:ondu\.'.tOS i.~ abrc:n en l.i. :.upcrfi- ht'lé de la pid y !>lgu<: un lra~·cc(o bchcotdaJ al at ra~·ei.ar la
dc <lt." la p1d (fi 1;:. 18. IS). r~to:, ú ltiu1u:. no :oc rantiGc:-an y epu.lcnnb_ Se prci.enta co111pul•.)to tle epitelio lnc:.lrattl1-
tienen uu <lián1ctro n1cr1ur t¡ui: el de la porcuSn M"<:rclorá, c.i.<lo (dos tupas de ,·t:lula:.) cúbico que se apoya i.obrc la
que i.c em:utntru en la dérm1~. Las cé-luJas ~crclora:. son meinbrana ba'Ml.I (fig. 18.17). Lal!. c~lula~ de la topa 111i3l!.
ptrauu<l.i.lei. )' cnlrc éMa.-. )' l.i rnt1nbrana basaJ i.e hallan la..-. t'.:tlt'rna del reve~llrntento de lc 1~ condutlc1~ en contatto t·on
c-élulb n11ocp1tdialcll ( lir IS 17) t(UC' ayudan .i. cxpTinur el la tnctnbrunc1. b.i.l!.aJ prei.enldll 1n\•<1.gu1it.::1ünc... Je la n\t'ttl-
producto dé ~-reciún. ú 1 esta.'> gl:índuJas hay dos llpo.s <le brana pla:-.1nd.dca )' cstuplasrna con .i.btu1d;u1da de nulo-
t.'011<lnc1.s. que l><•n lo,. rc1.sb<O~ carat-térístu.:u.;; de t.X·luJ.i..;; que"
Lr.uti.pt)rlan ionei. }' agua.
O i>udür SeCl\:ladu por eSl.i..\ gl.i1HJul:.!~ es una solu<.1611
muy ddutdá que contiene l."l>Casísuna' prútt'lll.ls, adé1nas Je
~odJo. potct:.10. i:loruru, urt.•J., .i.trhJnÍat'o y ácido ú.nto. Su
('óncentrac1c;n Je so<lu) (85 mEqlL) Clo mu.::ho menor qut.• l:i
<le la .sangrti ( J+J mEqfl.). l.dí. tuntluctus t':Xtreturei: :!bsur-
lx.·n Na , que se <lt'vuelve a la ~ngft' para e\·1tar la pér<l.klá
t'-XCt':.lYd de Clolt' ion. El liquido de la lu...: de I& glándula!>
!>UdOrÍt-'IClra~ es, <.'"n e:.enda, Wl ultr.U1hraJo del plasmá san-
guhtt.'O, dt'nv-.1do út· lol!. <.-ap1larei. abuu dantt..,.. qut· ro<ll·an a
lc1..-. ptl:r'-10111:.-. sccrcttira_,. At lk-gar a lu :.uperfictc <l:.- la pid.
<.>I sud\)T !>t: t'\~<1pc:1ra; e.stu hac:e que baje la tt'rnpCrátura <.:·o r-
porat. 1.oi> C;.,labohtu.:. t.•nton1rados t'n él :-.u<lor de1nue~trá11
<¡ut• l,t.-. gliuulula~ :,ut.loripar.i.l!. parlttipan -.·11 la cx<.r«ión Je
.:.u:.tándu.-. inúllk'.s par.1 el o rgaru:.1110.
:\dt.'m~\s de las gl<lu<lulai. $.udoripara.-. n1crucrina,. y.i délo·
<.:nla.i., en lw. tegu)nc~ axilar, penanaJ y pul.nana, ai.1 toni.1
<.>n la aréola n1.1maria_ hay glándula.-. ÚC' 1n<1)'(•r tamaño
(entre 3 y 5 rnin) Cün unidadc~ .!.c.:retüra.-. IOU)' dila1a<la~.
lc1.s glándulas sudoripar.1s apoc:rinas, que se ubican en fa
<l~nnb )' l.a hipodcrmi~. J_..,)~ UllÍl<..1\b r.Jt: que <..,..l.C. g!<i.nJuJa~
sc..:rt•tan por ef pru..:eso n1er0t.r1110 son mu~ lucrtei.. pero la
<ll·notnina.;.'ldn Je glándula.;; :.udoripara:. apot.'nnas qut.-<lú
('c.111!>agrada pt~r el u~.
Llh ...,indulto:-. lle lit~ gláftdulai. ::tp(it.nna!> ÚCM.'rnllocan
en uu íoliculc1 pdo:;o y I~ lu~ <lt' l!.tb pc)rc1ones se..:relora~
e~tá dil.ttada. La :.c:.•crecton de 1:sa:. gl3ndulai. ci. algo Vb..:oi.~
e uu)dora. pero adquicrt' w1 o lur dc.:.agradabJe )' cara<: t~rl$­
ho::o por la anic'ln th: las l.M..:tc1'1a~ tk• l.t f>ICI. En la nlUJér las
gl3n<lulall apocnnall a;.;jl.i.res suJren rnu<l1fkat.io11ei. du.r.inte
el c:ido mt'n.!>lrual. La:; gldn.Jula., apot-r itid.:. recibt'n i.u u1c.r-
FIGURA 18.7(1111r dr9\!1!d.l111.ltr.b'~ril m;roo-At(gldrA'l.4~ o.C:U.Jr~m¡jr miU!d- vac1ón de fibra.-. adrenérgic;a:.. niientr.u. t.;.uc en l.i.:. mérocri-
dli Los tcrd!a:t12>oxtcltmwn de rpt.di:lt~1titliud~<u~ l.ds lddau:nixphl't.llrs. na:.. la~ llbra.-, .!>on cohr1érgkai.. Lm. glándula~ dt• rvfull del
tll)'il tontiií(tlVI il)'IJda il c;,¡.-cl~1 d ~udo1, 111de• Lt~ pf.'fuoocs uxret.«J~ l<óluriloOn: bor<lt' de lo~ parpados)' l.i_-. <."'t'rwn1no~<b dcl uíJo son glán-
hew?ttdkW-etllilld. Ml'dlii11u ilr.11nc1tl'l.) dulas M1<luripar.i...-. rn<J<lil'icadá..-;.

booksmedicos.org
• Bibliografía
f.at-ltl. r• DL no:- ir......-JO.. &. S..1"-
~1A.('..-tP1-~1· ~--~~tr.amJ..'lilia•
ILttliL~ 11\ 1!! su.~.
lhaP1'.C-.-:SrmtM"L...._..a..~.¡SU..-..J...._I~._
y= e Pf. ~,......_ R: Sta C.zdlc:.Jsc:_ t.Wft r--. lttJ..
-
tJ.-l W•. t9'X5.
<.........r lkarlllf \"l H..muPJ...ill 1 to ,,....,. ...1.1.. -.,~sx.!- ,...,,., ,.,...
' ' t-C"t \\ Jlw Sb.i:,_. 11.J hia.""tiM ~ ""'-· ~ al ~..

_.i.w .iu1~ .:nh-"1---- i._,~,-. IA'iil,. I !l§i.. ;.m ~.w~'-" llol K n..,
,~1.o1•.,, .. m "'!-..nnc ~.. l:.12 i.::...·· ,.h.: IW•••n. /.
t ,.JJ:'l1S1ll1 ' " (\ ;Jht H~w.,·""" ,.., 1V. ' 1 '~~L.. \l:1t. \'ob. ztl¡e, .. ,, 1, ',/,l.rw' ~· ,lf Nt llJ:" l ~;..
Jt,'VoJo:ll (•; 11111•11•1111"111,lo •11111... r.>.....uri.. :.lu.l.k-.Hl "4l1 l.i.t. lhlf'hlf"
l 1u1•I: \h.l1•J lot~ {'r~!-.-. IYSJ
a1nl 1111l1f'''11• 1·l l1um,1,11 l .1n¡.¡,1l1l11.>o ~t-11'>. Ht I LJu'!Ull••f Y1.W.t,
~·1u11 l l 1f1if IJ¡lf"1':n1la1ed :il1u1.lu1•I "'j'"'l"11 1 ~ul11 ••l llu l.c1 ..h-
11••,>h• ( ,,f,J .\pflng H.ubur.\1'hrpQ1l1i'll tllo•f •lft 11'1 11 J<l.l, tVI\!. 1m.
Sh~u,., \\:¡i t~111u11I 1 ll1~ t .u1,;~·1ha.n!I ,di: hl> 11111'-lh 11 ..1111\ uuJ
11.ill t, 1'1111111·· rl F"'''!f.~I\ .uiJ ,IJn: ti•" -.IJ.·, I• •·I • -11•"'11. 11,..110· fwi..t.,111 l¡,!o1 lJr1"' \,,¡H,,¡l,toJJ.hl ~:":' . IY":'lll
P"*• .utw IMllfll• ''"-' n:pl~~.,.._ lt~1.a1• 1111 lh"' l¡¡, I A."' A...wJ !t.."'1ur.; f d•' .i~~.., ·•t-•••'°''I .~1h,l,¡l ......J..wdmww"11t"'4'-J:i
J.JrniNM' ' ' '""' .:m.s_ ...s. ..
111Ul&....; -
Hi111ub>J.tJ.:. f,qir..~~t'Jl ..dl "'"l....Sw9 lalltufm..· ~J<. r-Ml'f. lli•1i111flJT· Thc ~ga..it.:t•_,._..
..w-1.&"('..J ... J~ úll a., •• !50, »».
IUl,...,_.~,~---~~'~llo
:ot.t :w. :001.
~· ..-.n-' llndl l~6:::9Q.19':"11.
laJio·""''"lrilUl~#llll IJDnd,~-.;a._ll.ili ~6wl...,. . .
l•IT r-..Dt.. 'lcbm...•ic.~"*.i.1 f trt•· -~ .Li.~.t..IL~I\ JJ.~
l t\ r:! •U, :tr. l\"leL' Rli.; 11w M.--r\dutl ~.a.! .a ,...,.,..,. a..t'-..
l~MA ........,.,,..,,.. ..u.ldN:npy_.r-•i.Ph.~1 ttS I::,. • ...,, ....... ~..... ' .. AK.L'l ..J ~ ..... '6itlftl' ,..........
IN\. lUO" f:N::ll , 19"7.

booksmedicos.org
booksmedicos.org
booksmedicos.org
-
.. Introducción
fJ ~1:o>LC111a u rinariú cSl:i f(lrn1a<lo por loi. Jo,.:¡ ruionci..
dos ur~Lc r<."S, la vejigá y la u rclrá. la ~lnna :.é pro<lut:e en
Histolog1a Básica

L'i ltraJü, de: 1,)i. c:t1<1le:." 124 mL .st' abi.orDcn t'n lo.!> liibulO!.
rcn:.tlc:,. r i>olü 1 rnL.sc' ierteen lo.s cá.hce:,.Utnlo orina. C:a<la
24 hura:-. :,.e Junnout unoi. 1 500 1111. Ue unna.

lo:. rirlon~. pai.a por loi. uréh:res hai.la la \'CJJga )'la uretra
la expub.i. al cxl erior. EMt' lllo!>h.'Ht.a .:ontribu)'C' con e l man· .. Riñón
h~ni1ni enlo d e la hon1éo!'!.la:,i.s al producir orina. por 1n:.-dio
de la cual ~e .:lunln;;tn <lh<t:n.tli. re:.1Juo:. dd 1nctalx1lbr110 )' El riñón tlt•nc G1n na <lc hJbkfluel.i, «.'un un borde con-
a¡;ua. dc.:frl)liLOS )' no c:.•k'l..lroliloii c.¡uc sobran en el mc.-<liu •.-exo )' ulru 00ncavo, en d qut.• ~é Sttúa e l h 11io. por don<lc
1ntc·n10. f'.....:¡l<L-> lunétOnC'.!> se realil..an én loi. túbuJós urhti- enLran y i.alcn vaso:-. Sianguint.'th>. cntr.1n nervios y -~en loi.
J'erus por 1nc<l.io de un proccw contplcjo c.¡ue coinprcnclé urétt.·n.~ {Cig. 19.1). [I hiho lantbitn cOnltenc tejido .i<.li·
filtración. absort:i6n ac:üva. absóocjón pash·<t )' St.-Credón. po.•.:;o y lu.s <loi. o lrci clliee.s (.(UI.' M':' reúnen para ft1rrna.r la
Adcntás de l.i. func.ión n-gula<lora <le la compoi.k·ión dél pelvis renal, parle hllpf'nor Jdalá<la del urCter. El rit1ún se
n1t."tlio u1tcr110, (oi. nnoucs :..t.•Lrctan horn1<u11s. c.:omo la <;u1npone d~ una c:<ipsula de lCJld U .:on1unlJvo dcu~o. una
rcnjna, que parlic:ipa de la n.-gul;;idún <le la Lcn.')iÜn .a.rtcr1aJ, OOrlt."t.a y Ulld ntédufa ( Jig~ 19. 1, 19.2 y!2:.!!).
} la ~rilrOp-O)'<: lÍná. w1a glucoproleína co111pucsta por 165 La 1néduJa éi..tá tonnad a por 10 a IS piránti<kl» me<lu~
an1liu),\c:i<lu.i. ~ <:on ni.a."J de .30 kDa, t¡uc ci.ttn1ula la pro<luc- lan:.\ (de Malp1ghi), cuy<is \•érLices ~obrcsalcn en lo:. c.il1cet.
dón Je t'.'ntroc:ito:.. Junto con otroi. órganos (higaJo, piel) rt"nafc~ [...,ldS p royet,ionci. S<Jn lai. p.apilas. y cada uni1. de
loi. n1lo11ei. lanibién parlkipan en la activaci(1n de la \·tlá· tila..:; ...e lid.tia pt>:rforada por JO a 2:> ()riík1os (ári.•a cribús<I).
1nina D.;. una ¡.m1hürn1ona éSlérú1dé, hon nona inaChva. {)~ 1<1 b;l.'>c dc i.:a<la p1rán11<.h: parten Jo,.., racUos mc.-duJart;'S
1...):. do:. ririo11t".s lonnan, pur n1inulo, t:en:a de 12S n1L de {Ogs. 19.1 y 19.23) qu~ penclr.t.11en lac:ortcza.

A e
Coneza Mécilla Tóbulocon:omeado TUbulo comorn&..Wo
pcoximal dsl31
\

/
;Y Cor.eza

T!Jbu!o coleC'lOr
de una nefrona
adyi..oente

A
!
I
I
FIGURA 19.1 tr. Ase pm~uw un cate ~cnluro de riii~r1<00 la !opogr.ifia g.ioei.tl dd 61q<1nt1. ~ eloCprmil 8 y Crnuo.!1611 too det.JU~ Lt IOC4hwio:J mttG!I )' 111'.'dtdll dr
bs tompUnl'lllt!!o del tuhulu ulinileru qor Dt~m tn:J t1'60nl )'l«l~r. >' ... bl!ub y el conducto ~l'tllltn.

booksmedicos.org
19 1 Sistema urinario

Venas es.re!!ad..~s
f\

As::eriola e!erent.; - - --l:l'i.-'"11


Arteriola S.:erent.:i - - --f,
- Cor:eza

Aneria y vena "'--~


a rcuatas
---Jr-----
------ '] j
Asa de lien!e •.--!""""
_¡ .' 1

_
descenderrta _
Asa de He-nle - - - - 1 1

~::"::;: ) ~ J¡
Conduo:o co!eo:or ----
- - - -.

u 11

lf
r '"
- ----~'I'l
' '
~ ~-
FIGURA 19.2 lkp~cxOO csq11001kic¡ OO. un l~ tri:ifwo ~ indu)~ la nefr-mil L~ la !!Jlla tOl1iuAo.Ut1111, d ttibulu <dect~ yel cOl°d«IO rokx1c111:ie~o\L IJmtwn se
mut'~Ti' ~u titlO.llJ1Wu(m 1Jllql.:lneL

C:a<la lóbulo renal cSlá JonnaJu pur una piránu<lc y el <los oipa:o. u h~1a..., <l~ l.t t.'á~ula de Bowrn.a.n sc cncut'nlnl t.'I
t<.·.iitlu corti<'<ll que rc~ub re :..u baM.' y :,u:. IJ<lo..\. L'n lobuUUo espacio capsular. tJ_Ut· recibe el llquh.lo llhra<lo a lr.ivé:. <le la
se c:o1nponc d.:.- un radio mcJular y el h:p d o cortical que pared de lu..;; l._tpilan:-:-. }r l<i hoJa v1~..:crJ I de: la t'ápi.ul.s..
qu~da a ~u alr('dcdur ( fi g,. 19.23). ddü nilado pur Ja.;; arte- (".ada corpú:.ctdo rcual tienl• un polo ' 'aS<°ular por ~I
r ias 1ntt.'rlobuldlan:i... c ual pcnc:trn la arter iola all:rentc y :.alt• la ,1rlt.•ri~)l a cícreute,
Cada túbulo winilCru <ld riUúu t< co1npo~ Je dui. y un polo urinario en el 4ue t:()m ir:111.a el tUbulo tü1llor·
pun.ion<.-,. Juncio naléi.. c:on díft."n:nte ongcn ~1nbnol c'>gK'(), la ueado pmxhnaJ (11&'· 19.3).
néíroua y él tUbulo <.'últ"€:lór. [ n t.<tda n .1lún hay entre 600 1\1 pCnclrar en el t.orpúi.t ulo renal. la artc:riula alere nle l>t4
y 800 rniJ ncfro n<b. l.a nefr1:1na c.,la tOnnada f'\)T una parte <livitlL' en vario:-. t:ápilarc.., quc...:on.Slltuye11la-. ai..l:.. AJemá:..
d1lal:.ida. t.•I corpUscuJo rcnál o de i\1aJpighi. d túbulo oon- há)' .,;(1!1CXtOne~ t.hrcCtas énln:. el "ª'º aJ;:re-nte y CI c:k•l\:ntc,
tun1c:ado prox.ímaJ. la:, pon::iont.'S dt.-lgada y grul~S:& dd asa por Ja:; cualt.':. la ~ngre put.<tlt' ctrt.i.1lar.1ndu..,o .:.111 pa:-..tr por
de llc:nle, y el Lúbulu conlornt.•adu distal Et lúOulu culct- l.t.-. CC.<l.'> clcl glo1uérulo.
tor cun<."t.1a el tllbulo t.'t,ntonH."'.tdu J i:,wl i:on loii :,cgn1enlO:. En c::-.pt..""Cial la á rtcnota Clt'rcntc. que llene: nta}'or i:.tn -
corli..:ak·.., o 1nt.'tlularCS; de lc,s c:onduclos c."ol<'C(ures {fl!ji>. 19. J t1dac.1 de llllL'>cuJo 11.:.0 que la all'rente. regula lá pn:i>tbn
y 19.2). CaJa tübulo unnifero c~á en,·ui:ho por w1a láinina hidro~l áttca Jt• Ja :,ang.n: .trleriaJ que circuJ.i tn lui> <:<apilare:-.

ba.,al<.J_uc .:,e c.:ónllnU.a.<'on d lcj1dn t'OnJunth•u e-sca.'~)<l cl nf1úct gfomc.rul.in.-s.


La hoj'a externa o parietal de la <á~ula Je: Bo\\·uian :>C
con1p~)ne <lL' ep1k•lio :-.Jn1plc plan o qut• ).t' apoy.i t.•n la l<in11na
• Corpúsculos renales yla filtración de la sangre ba:-.al y en una capa fina de flbr.is n::tí..:uJ,1n.~. El conjunto
El corpúsculo n:nal nudc i:er<.'.a de 200 µn1 d e <liánle· con Ion na una n1e111brana IMllal bien \'li.tblc al rn1tto3coptl>
lro } c,.1<\ lormado por u n o\rillu de c.a.pilan:i., el glo1nérulo, Ópllo.0.
que c~i t<nvudto por la cáp~uJa de Bt1l''nian. La cáp:.ula M1cntras que la hoja paril.'lal lOn~er\'a :.u morfolo~i<l
contiene doi. t.-apas, una u1lcrna u \'li.ccral, JUnto a lo~ cap•· ep1 ld 1~1!. la:. célula:-. de la hoja inll·rna o visceral i;c: nui<li-
larc:i. gto1nerularc.•.:., )' Ulrá externa o parietd.I, que Jom1.i. IO.\ 1.i-..an J u rante el Jc:i.am)ll<-• c1nbnonario y aJquk•rén car.t<.'.-
li1nitci. 1.ll;l lorpU:.c.uJo renal (fi;;:-.. 19.1 y..li.:J.). EJ1tre las ter f.i.tk:ai. prupi.t:.. E:-.a..-. t~·lul.b :o.e úc.i101nu1.tn pododt~

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

Arteriola ___
a:erente -

/
- - Polo \•ascular /

Hoj a visceral~ la
cápsula de Bowman
{podocito:s)

Espac;.o capsular --

Ribe:e en cepil:o ~
(microve~osidades) ·- -._
A
FIGURA 19.3 ~'Pll'!let!LKi6n ~m~kcl (A) ymiu0fo10gtdffc1 (BJddc«pi.cukl 1t111' {dtMal~hl;.NU~. ~i!ftt.lmA romoen 8, d ~llludMJIjx(tl al~'Hslula: riylum!n1b7
d t:fJl11 t1rJt.i110 dd coipi¡cul11dttdt«1mknHritilbt1l:o<tcf.0111rudo~I. &:! A~Uusll'an 1.fi1111lf\uld)<1funm1e yttfrentt; L1 m.Jtlt.J O?nsa y.,.s tiM!s )U1:tdglom1111lm lus pudoat-01
y~Wbi:'luís~.h di? t.n <ilulmc de la c.:ipa p.lritldl ~la upsulll de 8o'Nmi\11. (n BSt' pltnnu 1111!J IR(r!1Í(llog1dí.i dtill prq¡aiddO tmv!o<«i hem.J!Orillna wsina. l'hdi.t.111 ilutllmbl.I

Hoja Hoja Capilares- TObab


p~1ic:t.;iJ 'A;.ccral gknnorulurQ:; proxirt1L1I

FIGURA 19.4Nl<rol:<'9'-
6.i el«llllQtd de 111111~mbOO de
pJ1 le\ del w~lo 1e1i.:il it
duw~resglunll'ful.-~que
cootioom ai11od1os. tss (dp.!S
\'.:!(<:nl y p;¡newl di.' lii Upsula
de 8«vma11. d~Ícomoel C'ip«*l
ti1~1. y li.1mbilndt'oot~J1
peñtubulJr idd: i11ler9.l(iul ym
bbub~tuimii. (2 RSOX. Úlf
l~adeS.L \'fb~;,J

booksmedicos.org
19 1 Sistema urinario

y c.:.l .Í.n funna<la:. por un c u1.•rpó 1.dular del qui.' parh: n


djvcrsas prolong;acioncs primarW t{Ut' dan origen a la:.
lánúna rara interna. ti_UC .ip<ircce c:lru·a en la:. n ticrol'utogra· -
lid:.. cleclrbni..:a:... Silu<lda <.CTI."d de la:-. t.flula.:. cn<loteJ;aJc:o.: la
prolunga<.'ioncs S«w1darias (ílgs. 19.3, 19.S. 19.6 )' 19.i). lámjna <lénsa. ntá.-. ck"Ctroút:n.-.a; y la lámina rara c-xlcrna..
Lo:. puJo.;.'tt(h c:onllt'Ht'n á~li na, pn::.cnlan lllO\'iluli1.<l r :.e tan1híén clara. 11>-..:aUuu.ta 1ná:,_ h<u.'ta afucr.1. dt< la luz <nptlar
lo1.:a1ÍLdJ1 subre una n1én1brana bai>al. Suii prolong.iliuues )'• por Jo lan lo. ~n <."ü ntat."lO Cü n I ~ p<-i<ltXÍlOl>. L.t.:i. lú.ntina:i.
cnvud\'CU por C()1nple10 el cáp1Jar, y e l c:ontac.tu i.'on la rara.;,; contiénen fibro111:c:Lina que o tal'1é..:c.: w1 i on t.~ <."Un I~
mt.•ml>ran a basal se rcalh:a por la.:. prulungádúnc:-. "'c...unda· e'-1ula:,_. l.a l.írnJn.i dc.•ri.:.11. <.>:,. un llhro 1.h.· '-""t1lágcno l ipu [\r y
rias. t o:. pod odlú:. ~fijan a la mcn1br.tna basal por Hll.'Útd lc1.m1nuia, t.'11 una inalri-l que ...on ti ~nt' prülc.."<>glucano:. <le
de tas proteína:. dc ntnn1nadru. iutcgnn a:. (J..afi.
S) . cwga cl.!-ctlic.i. ntgálÍ\'a (a111t'nut. t~}. l.as mokX ula.s ..:on <."arga
Entré la~ prolongactonci. -sCrundariall l' oi. podocito:. elé,tnca n(-g_Jliva r~llcncu mokxula:o. con C<lrg<'I po:-.Jtiva. y el
hay espa<"iúi. Uan1á<lo.s ranuras dé llhracii>n (f!f:S. J 9.S a: col:igt.'lH) tipo f\' con 1<1 latniruna, que se c nc:u('nlran t'n la
J9.8), odui<las por una 1néntbrana que n1i<lé u no::. 6 1m1 lani.in,1 <ll.'nsa., con:-.titurcn un Jihro dé 1nacron1ol&:ula..:; que
<le ci.pcl.Or, coni.titlnda por la p ro tt:ina ncfrina. t¡_uc M! un e at:túa l.'.on10 w1a ba.m"ra t'i:,_ica. (i<¡ dd1dJ t¡_ue p.trl1..:ula.-. úe
lransmc:1nbr:Jna ._•on lo...:; hlairn.>:ntus. citopla:.ntálu.:us. dc 1n:is de 10 1un de dián1Clru <ilra~·ic:-.cn esa 1nl"rnbran<1 ba.'al, y
ac:tina d c lo:. podüt.'ilo:... lü 1n1:.11u} suct•de t.on prüh:ina' <le m.ii.a molt'(,_ular i>upt."f'Íor
Lo.-. c-.tptJare:. glo1ncrular(.':!> .son <ld ti¡.».> Jl:-n'°";!olra<lo,. .:.in a la de la albU1n111.i (69 kD.a). Si~ :-.um.i d iluJO:..tn!;Uir1L"C)Úe
d1afragin a:. en l<li> poro:> de- l<L!> ct'.·lulas. cn<lolelialc:.. f lay una lo:o.<lü.-. nüo11t."S ( J Ld:: sangre por nunulo). ~<.úmprucOO qut.•
n1crnbrana ba:.al ( fig~ 19.5, 19.8, 19.10 y 19.21) (."!llrc la:.. <.' a<la 4 J. ::, 1n1nul()s ra:m por alJi la lOl<thda<l d c (a .:.a.ngre "-'lr+
células cndolcbatc..:; y !o:i. pu<luc.ito;;. E..a • 1uetnbra.11J. basal tula11lc.: dc1\.Ut'rpo. l.os glo1nérulos e.:.l<in t(,mmJus pc>r c.:api·
):',l'Uc.'a (lu~iOn entre la:. mc:n1bra11a:i. IMSafé.'> <ld endoLcln) )' lar<."$ ~rlerialc:o.. ( U)'3 pn'$i6n fu<lro:.l<il1c:a e:. nnty (.oféva.<lct, en
de lth podoc.:110:.) (':.una barrera <le JiJtrad ün glon1crular. La rdadcln '-t»l t.1 d'°• Olros t.-ipilarei.. [sa presii)n e:. J d ontcn dt.>'
mernbrana basal gloJnt"rular l111mana nonnal va.ria cull\:' 115 llh .JS rnn1 J Jg. t:I hlLra<lo glon1crular ~ Í(>nnJ por la pres1ún
y ..J-30 run <le ci.pc.':Wr )' cu1t.,l<1 <le tr'-'!> '°·apa.' tGg> 19 8}: la hi<lrustJ.Li..:a Je.· la .:.augre. la o::ual. ....in cnibMgC.\ !>(' u~X>nt' .i. l.i

Mem.braM.
bssal Endotm

E-ocb;e!io

Ranura
de filtración

Pr.olongs.ción
pnmana

-- - Prolonga~ón
secundaria

Prolongscil?n- --
pnm-ana

*
FIGURA 19.5 hqucmi\ ó; I¡ ultcnn.-.:1111<1 dtt rc1pl!r 9"r.if~r yLt t~ mcr<1I 14 tápsuli de~m<1n. lst<lt.tpat•st.i fonruda ~ ~ pododhl\. UcnOOlc!io ~ urpll1es
ftm&1ddo1se .ipO)'~ enfamttnb1ana b~. /i. P.J J/l;littdt:I ap&l'(( CB CUl1l' dt 00pocb:itO1 pcl'dr vcne &.! t*ral~fUCl:ra dl' C'UJ Cdul!. r~n 4p..s!OO'n dth pod«i~tlO Wl'lado~ y
se~" qut sus rá1h sobre1lftn en d wttpo cdul.-. tm poduinoHil'Sleopolrmgn'<l~ ptL11• !11S,.&~p.11tcotd~FO~ounc\ \l.'ru'.ldw!a» que se ¡ipyµr ~ sdre l.i mcmb1ar.a
b*'kll de'ibndo t.1'.l 1am11,,1 6! fdlfiXlCO mire ts.1.i:i.. fP.cprodcóOO. cm ;J'.l!OM.!tld6n. & l!<1m f!\'t H.'stáWgy, 6~ cd. UppbtUI~ 1969.1

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

FIGURA 19.6 MilNÍO(t91.ifÍ:l tkttmuica dt ~rritlo de pltOCnq.itiuurs pria:wn.r. H) r SOOD:ldrk~ 12) qul' pa11m dt f.¡ u:lul1 de IOJ tap! \\"S(l.lfJI de L! <J~la de &:mm.in o pmttu
fPJ y1t}je.J11 c~Lln'\ qlatn..,lttire~ ~ l'Sf"OOS ótlgad~ \ilwdt'.1) entre tas fttloo9KWn~ ~eumdbíi~ 11d)'íl(!'l!ll'\ sun Ln flmu1.1~ dt fi!lttOco f/kdlml. ll-0 700XJ

Espacio Capilar
PoCloci'O ~P~lll~ill -glOO"lenJl<lf

FlGUR A 19. 7 Mi(rofimgafia ekt'llOOIGI dt lf:rnmilcn dt> ~ lUtlptl\ (tll!ll!tc\ ~pcd:<itus yL! ~~tfllan(id dl· l.is pc~Otlll<"> Sl'(U!KlillÍil\ l!I.' dlclJ\ ~ f}'WwJ. ln
ll im¡q:n tJr.ii!n .i~.:ireu:st d ~pi1Cb utl\:100 oGlpsulai y dt6 ,ua~~.i~. \9 ooox. l'.Ol'~Íll & i \ .Vf~

booksmedicos.org
19 1 Sistema urinario

• ;.·· <t!
f.t/'"
•' .•
. ' .'.:.°j. • 8
FIGURA 19.8 Mic:rofuli.lgra&n d1.Xtr00iws de IJilnsmi~bnde lab.ir11•1.i de ll!rilCltÍlghmln'ulil n-:tmal IA)r ~l'fildl.en ISW ~ru~blllllfmX!lf'6Jda !B,.. A. Sr idm.tlfDtd
ron~toa foncst11<iílnl'$ sb dii rdgmas f.pa'll!I dtfltt~o) y.b~OOSlím.wib.ut6es fusitfWd¡u f8ll. i.;r..s 4":1(ndutclio ylaotra dd ptdxf(o (PI, q;ie(>ntllllft'A un.l mcmbr~na lids.t
ú.t• mcu1b1d~ bn11Isr tofl!púne de la IJmm.i drnu tl'ld1JI tnvudta poi dos IM11in~ dar~ 11oodis). unade wda l.m. ~ ~ fxxa oi<.tn bJ. ddg.tdiJst!í.ifrdgm.u h.111.ld~ m las
1a11tlfdS de fült.ti5o IS5 COOX. Ctttesi.t lfl: 5L \'tbli9-) 8. Pul'Xn ldt11'i6ti1selos GWn.XS UimplJnl'tlles 6e l.J bJlfl11'1 ik flt1~cl611 Y.iialñ:.s m A.. pr10 ~ rlidmt1$ rl c119rosa1mmtu
de111 mc1nlxand bawl {&,~ y los dcpÓ)"os 1rrugu!J~ y<fmsoi> f~gni't!m) q..1! p--,;Ó?!l .iSIJ<l.-ue «u 1r1rndot1t"> de ccmpte~ au11~no-ltflitu12po tn lamcmtf-.ir.a y lt 1l'llu1tiún
del!h JdlllT«> deftti.1dón. .{22 OOOX.)

pre~1ón t).,tnbtu.'a d~ lu-. col oid~ dél p las1ná (20 mn1 lig) y 1..·uta:. no <ltr<l\'lt'San la barrera de hltr,H.iún g.lo1ncrubi.r. l...t::>
a la prt.'S1{,o c.k-1 liquido c:untenid() en l.:i c.ip:,ula <le Bown1an lll(llC\.'.ula.s n1.c.yurc:. que ..:c 1 n~igucn atra\'csar la barrer.:i <le
( JO nun J·Jg). C..01110 lá prchl6n hid.ro:,tálJCa en lt,_., C:lpiláre.!> e:,. llltraLJ6n tl~nt"n un peso molei.'ttlar que ronda lo..;; 7-0 kDa.
de4:. nun f fg)•las fuer111i.qul'Sé h.*Oponen i>t.nnan 30 rnm lig. (.~ :Ubú1n111á pl ai.111~li ca Liett~ mis o menui; ese peso nuJ!c.
h~ fuc..'rut de filtració n n.~ultantce.:; de s<1lo 15 nun l lg. cular y apan.xe cu ca111tda<lt's tnu11n1<1.:. en d bltra<lo.
El filtrado glomcrular llcnr L<)O\.'.Cntr<idunc..; de dorurü,
glucüsa. u.rea y losfuto M:tne1<111le:, a las <l1..•I pla:,ina s.:i.ngui-
nt.'(). p..:ru c;i.si no c<1nt1c11c- prok•1na.,, pt• t.~ lru. u 1.t1..· rum(ll.:-
• Células mesangiates
1\dt.•n1fu. Je l.ls Células cn<lvtebalt.•.!> )° j()S ptkto\.'.dO!>. los
gl<1Jn<!-rulo!> .:ontienen células m<:sanglale:\ su1nerg1d<lb <.'n
,¡0 Hlstologl.o opllaodo una n1atrL~. n11.::,.;1ngial ( J]g.s. J9.9 y 19.J O). f far ~1t1os en
IO.!> que la linuna basal no én,·ut•hc todá la cinuu1Crcn1..i;1.
f\y.a t.. g1&n \•.,WciOO~ ti n~mcro dl' nefror.,l\ ~ec.umprobú que
d e un solo capilar y cun:,,Liturc una mcnlbra11<1. c:o1nún a
bs neooato~ de ~&.i b.ijo (< 2 SOO g, scqun id-0.\\S) ún'll'n menmun <los capil.trcs o rn;b.. f::o.. ~.obrt' tu.Jo, en c:,e c:.pac10 entre
tlckd dt ncfro11.i~ y m.iyu1c~ volfüu~nes. glcm1l11U..e.. úos IMll.irgos
s.ug)€'lcn QtlC> los m.iyores volUsncn(") gtomcvJ!.11e~ puc:!cn ~r1 1ig:n1> lo.l. c.ipilan.•:,, Jon..t<.' :..t:' Jo.,;.'allian lus célula:, n1c:.ang1ak:i.
de h.lpcrfilt111tiOn compms.i101i.i en lr11fmdu0:1. <-On mcnOf wnlld.:ió de (flg. 19.9 ). E.~ c~tulai. tdlllbién .!>e t'n<.· uentran ~n Ja pared
nekuna~. Esa cd.ipl&d6n (S ir>ddroia&, y.i que co1M"rvi k Su¡ll!rf!oe <lt> lo:, <.apilare:, glomi:rulare~. 1..•nlrc la:- céluJas en<loteh:ak"S
tO-t.il de 6fti.icló11 .i <OSlil 1fo l.i ~lipc1trof111 glomC"lulc11. ti ro11ocbniC>r.IO r J.i lánüu~ ba:.al. ta.'!> 1.étul.!.!> llléloang.Jalt.•:. ~011 contr.Í.lt.tlt•.:.
de cw~ a.lta.iciDnC'!>~ imµoll.rntc p-.u.l el pronósU:.o de~ nclro¡u1i.n y tienen rtc1.·ptor1..•.!> para Ja .1ng101t:nsi11a n. La activadOn
aóni~ Cfl publ.Kione~ en l.i~ c¡:uc l.i i nd~ncia y 4 91t\•.a.lend:l d.;-~ <le: c.:.o~ re...cptorc.-. rc<lu..:e el OuJO ~nguínt._'(J glu1nerular.
enfcnne~C".> soo clev.id.is, curno l'I\ o1lqunol q111po~dc .a:menndlo\ y
AÑn'li:.Jno. ct>ntit.•ncn ~ccpturcs para la bor1nona n.ttriurt:·
en .lbü1iyct11'~ .lUS!r.ilNnus. Vario~ i11cwich.~~ de E'Sch publ.iuonts ¡:te 11...<J que p roducc...•n l.t.-. cC:luJ.ru. n1u:.... ularc\i .i.trialcs <ld cora-
Y.nt.tn hi¡¡atrufiil glomerulM ~ lu~ ~1.1dius irlkwtr!. de l.i cnfürmed.id
a~ . Esa honnuna e:,. un \'aso<ldatd<lOr y relaja l.1.:, ..:CluJai.
tenc1l 11t.J'><lll de m.ilie1.tp1u9Jl'W1d ~ v1e~cr.!'1 telfut<i6n del YO.lumen
y e~le1 u~b glocne:u,lu tn Id f.i~t'ui:iniu. ln cic1till c¡!umc111bp.itícl~ st 1 ne:o.a11g1.al ~s . con lo cual uun1t:11La el \'utwnen <le sangrt'
.ltitt11 lil h.!11c1.i de Mlriioón. (n.ilg!ln11~glomerubpíl!Í1h ilgu~ 1& b.i· en lo:. capilare.:. y la :.upérlic:1c <l1:.pun1blc para la filLrac..·ión.
tra.t~C 111e~er 1.i de19"d.i (dl?unm. IW nm) y mue.hu máspe1~i1bt>.y Lai. ...étulas mcsangialcs tienen, aJc1n'6, dtra.;: lu nc.innc:,':
se produ<« el p.is.tje de pro!ma~ h.Wa LI 01ir,. (pcu:dmlri.i) o indt&odc ascgur<1n d .:.O:,tén estructurnJ de los gk1n1Crulu:., i.inlt:'·
s.1119e (hcr.1i11urlal. ln ul1il~ glon1nulup.¡1Ms, (Omu lih •wd.id.i~ con llzau 1nalnz e.xlracdufar, Jag<.1.:1lat1 y thgicrcn :..u.,tath:m.:.
LI diabe!t'S y ldS enfuo1«111dcs tulC!inmuruWiat la mellii1i1~ bil~I norn1alc:,, y patol Ug1~ {p. t.'J·• 1..01npk•.j()S ti~ antígc-n~)~ 1.0 11
pucOC' CS!oll CTig:M.i y <OOlC:ll.'f dcp6illll'.o dl'llW\. .il ub~el'fdl~e en ..i.nlil."ucrpu.s) 1..J_Ue retiene la lxt.rl\'rá de tihr.u::ión y pro<luc.'t"n
el mlat!Slapio ekctr011ko dc 11.t.n~m.6nín,. t('S.Ull.ir.tes de l;i 1elE-nóó11 111011.'cuJa.') t:On ttlh\ h.fa<l lnológ1t.11., con1u pn1.'!tlagla.n<l1nai. y
de tomplejos foim.id~ p111l.i~ mmcri11glubulin:l~ que ¡w-t;ci¡M.n de Ion
cndott.•hnar.. La-.-. en<lutcha:. 4.'.UHlracn la inusculatura lis:a .Je
1eJc.dtmtsdcl tipo de ilnfÍgt'flo a111kue1po(flg ,19.8).
lcL'i artC'n()Ja:,. aJ t:rcn lt.~ }' CfL•rtnh.•:, <ld g_f0111éruJu.

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

flro.!on9ac1ones
de podoa·os

~'1~-Citop!a.&ma de
cé!uls. endo:elial

.... Membtana bsta!

FfGU RA 19 .9 Rt;mcntaó6n ~m~l«.I de c'Jpilvl"> qlurnl:rulall'S ~ l.! l0tawti6n dcl pudud!o yla ttlula mnan9Wl mllt ~~,u~. H6tm w d e~umia qt.'l' Llnlo la edula mr-
lrdnqi<ll cerno lo~ dos Gl?1ilit~ nLÍn tiwud~o~ ~ b IDSml mrmbr~u.:i b.:iul

• Túbulo contorneado proximal <.:i.i c.cr<.,J. Je ló:t <:<trpú.-.c."<.tlos (flq:,. 19. 11 , ~ • y .J!:.!1.
19.19).
[o el poto urinano del t-'órpUM.ulo renal. la h-oJa par u:~­
'f;h_1topfásn~a basal de láio <.'étulás del tU.00 lo prox inlal e::. n1uy
tal dé la ...:<lpl>ula de Bow1nan i.c:- <.unlinúa con e l cpttcho
l!1mplt.• cúbito o cilínclrit:o b:ijo dt.•I tUbulu ...:011lOrnca<lo <1t100J1lu{li;.;s.. 19.12 y19. 13)<lL-bJ<loalu:; nuJnl•roi>osu1il(>Ctln·
proxunal Cfi gs. 19. t y fil). E:.c tUbuJo Ci. iuá:. largo que <lna:, aJazga<la~. El t.1lopla)1naap1..:a1 pr~cnW 1nKTO\'cU 0~11.ta­
l'l tlblaJ )•por l'lio1~u:i l'.Orll';, ~\'en ton 1nayor lrctutn· ~l'><JUC lurman d ril>clccncepiUo(li~>. 19dy 19. !2a 19.15).

FlGU RA 19. 1OMtüufulci;r¿¡ cl«trodtd dt' !r.i~n dt> upil!lt'S ~ru~ tlllll ifld.i mt>Wr4'1I IMQ ylll mil1n.! mcwnglli ~ rnl\a'h'" I• cdula. U má:n! p.!llKlp.:a
dd w.itn tk l.t !iidd rnl'SJ!lgi,i. ~m tr;d,, m los \i~ tkmtlt ÍJ!LI l.! membrarw l\js.tl ~~ ¡1uloogltloo~ (ó'ttl;Q): de kl ctlula rmanglll. al pa'idr tnla• lir> ctktls tre:l.t*.llb
(m:rt.r!Y.os), ptr.rtr~n mlit !ut dcl t.i,l.>1. uupilar dr ... tn¡uletdri Ut!llclll' tri ~rllruo ·~ )' t:n lcucocl!O (l). Mt!itl;,)n• w~•HHMJ. t.&iJ «l'Xi!l•liJl (t(), FL'~~lll.'> dr 11:1
~o~ fPdl. Olrlt:o dd pudro.lo iPN:. MpJtio IJ'in.wiu o t~df tJJ. (SOOOX .J

booksmedicos.org
19 1 Sistema urinario

Eloema
t.tec"uJa
tntema
- 1

CorpUsculos
ren~!es

Ar1e11a y \'enas
1ntetlobulare~

FlGURA 19. 11 'lbta ~;nic! del fiñ6n que ~Id: id C.i.p~ul! de te;¡.;, aonj11nlivo 6mSU. Id ~!$~Cld. en ld. que~ idlfl!ifiuu ~pu~c11lo~ lm.lles -istri~u~ 1ftJ ll..'dd dlJ: Id
m~duü ~ubdhldida en !t9'Jr.l'~ mrdul.11 ~!trnt, lOn v~sos de r.l!~m calibre, y1TY:d11l111 inh.'R!d. :C®r.!c'.IOO dr hl'lllJ!titilin!-toWoa. Poro i1umm?11.I

C:o rno c.:.<L' t.élula:. !.on ant:ha~ en cada t.ürlc lransvers.tl cle Lo:i. túbulo:. pru:<ln~alés prc."M·nlan un.i. lw. atnplia )' cld<io
un iúbuk1pru:um.i.l apa.n.'l..cn sülo ln:s o ct1.tiro nll-. lcos esfC- rodc:a<lo)I <le 1n udU:l$ cupilm~ sangulncos., «uno se <lernos.
rko:... E... n1uy <l1fic:1I <listingtur f<1:. linlitt:S cnlre las célulab de tró en et rinún in vlvu y en I~ prcpáraJ~)S fiJacloi. t.'<Jn su1nú
eso:. tl'1lx d1boal ntk N&op1<1 Ópl1<:0, puc:. lit'n:.·n prolungut.101u.~ t.-u1<la<lo ¡>.tra el c:xa1111:n al nucroscup10 dt.'1.:l.rón1Lo. En lo:.
lalt'r•.-llc:. qui: se inter<lig1tan c:on l.t..:; <lt' la:. t.élula!o. adya.:ent~. prcpanu.10:. comunes par.t el micrn:.coptl>6pllt'O, <."S Ín'Cucnlt'

FIGURA 19,1 2 Mkt6fotci;nfia dr prep:11;t.b hlsllJlógito couitllt~ll dr<Or!t'!a 1ct1alq11r ml.ll1tt6 ~ (00!01Madoi. plOtitNk-s (ICP}, dMJl~ ¡llD}r un corp-JSCJo ien!l ton
Sii p;lu v.nc>J.u, docdt ~l' nuld I¡ mltul¡ dl'llSil (<W,to) l'tl el !lb.do dr>1.t ~f'mt' qui! cl ott.pkw.i b:?:WI de u~ l~J\ dcl 1t.!bJlop11m111JI t!~ muy~ dtbJ!o amooimows
m!luwn~U'>. ~ lt:11~l'~ mil! ldS(~IJs promrulL'l ~n dl&ile:s de idm11fu1 !l miu~cvpio 6µtico. )'4qtieis.t~ bt'nm prolcngiltOOe~llt~<!les q'* w!nlenf..gitin conf,u de l,u tiUI~
..t,ocerh.:~ yl! lul .ipa!l'll' udud! p111 tf ribel~ (Q (fpllo, dtmb ~ .i11d':itW'>dt l! 1érnlld bb1.jogita. ln IG!> luhulus dut.aln IJs dlu!J~ !..-<l 1Mnure~. oo llent"n el rhtt m ttpfl))y stm
ml'fl\6 iludr)fildsm u1m1MIJ(i00 (llQ I~ dd pro10X11al llnu6m1w de &\lMn. Mrdauo JU mc1110.>

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

FIGURA 19.13 ~n&J fi> un prep•Motis~~dt' mJ!rri~ iadutúo M lt!llW úrltÍ'lia "~"' (Ofh'ld ó:I r.&li1: cap&lresue ullJWtl.IS en )tJ lnltriu1. un ~ocuutUftt:láJ
prutimJI f1CPl<t111 w~ lítJJs a.\bu~ \~\y ~~~l.!\. que p1oi'11Wu ribrtr Mtl'p'Jlufour..idu poi uumeiu\~ miUU\~UcudJC~ p.l1.ilrl h ybim tOtt'tl'IYJ.&:I\ p¡;¡ l:l ll'tnitll hUt.clti
gk.d. Ob'tél:w~ ld!?h!n ~llf dr un tllbulo umb;rnNdu dl\ldl ~l(O). Ulmp~~in urd(tt'f l\OC,u dd.lll-doJt(ftlm.I too 16 dd6ltdl.1J.ot.ir..J 00\k:ly .i.!t!I de-ttiluiirw. CJr.in ilU1!1Cl'llll.I

que la lu1. apare1..:a mU)' reducida. cl nbctc en cepdlo nial proteíuás ...on n~<.a n1olc.::ular 111lcnor a 10 kD.1.. Las \'Cl>Í·
c.'t1n:-cr...ado )' lc1:. capilart.-,. colap..<lados tkbid o a lcr.o. artcla\.:to:. c.ula.... :.e- lu:.ionan ..:~)n lti:. hsos(una.•., úcntru dt: los t.uak·s :,e
de la té.:..nica hii.lolúgk·a. <lig1crt'n las n1acru1no l&ulas.. En su parte bá.'41. el.ta.-. cdu·
f.I eiloplas:rna apu.::il <l~ la~ c:élula!. de loi. túbuloi. µrnxuna- las prt.<M1"1llan abundantl'S n1ilt~i1ndrias fíigs. 19.4~ 19.14 y
lc~ contiene c.analiL'Ulcb qut.• parten de l<i ba..-.:: de las 11u\..ro- J.2..U) ~' prolungaci<>nl•s laterales que se u1lc.<r<li.gitd.Jl i;.·uu la:.
\1clkn u.ladcs Y<lWTIL"ntan la C."<lJ'<U:lclJJ del lÚhulcJ panl aJ>:>OT· <le l.!..-. célufa.~at.lraet:nh:I).. La lo.:allt.adún de la:. n1ilocun J.ria:.
b~r 1nátro1nl)Jéc:ulai.. En fo:. 1.:analic:ulos M: li.irman v~skutas )' d .i.uménto dé la supertictc <le la rnc1nbrana. c.clular Uasal
dé p1 not:ih)~ que inlro<lul\:n en la célula 1na1.:ro1nok"<:ula.-. :>()U .:aracterií>ltl'as de la..-. tClulas que tran:,¡1orlan IOOl'S, )' M!
qul' atrcl\'11.•san l.a bam:ra Je tlJtn\CtlSn glvmcruJar, M)bre lodo las Jt:~¡__rilnó en cl Capitulo 4. la b~)nlbd de sodio (ATP.&a dt:

--
Ribe~e en OSlpifo
-- --1\
/ \
\

FIGU AA 19.14 Dilx.>p de l161tlaoor..i?~ <:nt1l' !.» cdulcn de l.i ?41Cd d!' lu~ tubule& tonl<:•nru~rJ1 p;tttimale. bJs <d11l11S iO!I C\b:iÓ?) yp;M1:11t.10 nu111o;1~as ~didt"> m
~ ~upttb apk.ll Su~ e~u;iones 1~1u11~ ~mi~~ llph ilnJ~ 'fl!l3 del p;tu bJwl .il .i~l L1'> ttlJl'> wllmll4A.i 1.1 nit11dNsal de IJ <tfil.i. pe10 ptmhln J nhTJO• p1~ 111
bi!'Sp.ioout!!f? l~t~.is .td'jil\er.~lS. ~~ lbá.l;ih11li6ndt l~~OCOO'iiasci! ~~l'lp~<dt.i.i~.tm~p«m Mtf~ l~c~~J.J.~ :10Ub!ro1c11 elrim, ¡:<'1tHelndu~~ron
m tf d1b11jo p..1t~ lllllldrlo rn:is <ooiprenstt'. ~A.&pwdu dt U11lgl! ?:. #::1 Jkxt 196S; 116:137J

booksmedicos.org
19 1 Sistema urinario
-

TOboto coo:ornesdo d &'!al


y porción descendente qru.esa
del asa~ Hen'-e

Condu010 cole~or

FIGURA 19. l S ~LKkín ~mdt<<J ~ ml.!l!\lla lrbWJttlrl>tita$ uh1.Jes1TUtll!rlki de l.ss<&.tl,g ~EiJlb) ~ loaldd<iunt'!l m los Wluloi de l1 nrf1fm.l ytn'I wJiiau
tt.!~C'lo1. laHiMJ\ & la p.11tr gne.J dd b! dt ~11le yl<D 6:1 tubulo &tA wn 6? uhrJ~ltut1>.1a ~mcjlf'll'. ptsu timm fo11d!ln~ difc1t1tt\~.

Na·/K' } se cnc:uenlr.:1 en í'$a$ mctr1.br.Ula.S ctlularc:t ba..;olalt'-


rnlc:. y e~ la rc:,pun,:,ablc Je la a¡,,.on.·1ó11 <le <..lcrlOio U)tH.':-. que ' Para mislnformadón
se haUan <..'11 d llh..ratlo y de !>U l.nln:>.J.-'l)rh.• bas-ta d it1tcrsllao . ActMctaa secretora le"kls'tUblllos col1tO!neattos proXimáJes
El JllLr.tdo gkuncrular pa:.a hada d túbulo Cünlúfltca<lo Aden1.i.\ de Wi1ctlv1d.id .ibWttiv.i. el 1Ubolu wntomc.idu pro1um.tl
pn1>:11ndl, <lundc conucn1.a et proL:t.•So Je ab~on.16n y C.'<t'n.·· lcCJc(.i <1HLmina) ~...s1.v1ci.is ex:1ilíi.1s .il 019.i..iismo, ií!A10 los ,ki
1:161L 11:.c .)cg1n1:nto <le la ncíron:i. ab.::.ürbt la tólaJi<lad de dos. Ulltu y p.l1.!..iminohlp!'.nico y la penkilina. ton lo que e!imin.l na~
la g lucu.sa y tlc lo.) amino:kldo:-. que- contit.'nc d liltra<lo 1nulé«J!.i~ del pW:mil inte1;tiúildel 1iñó11. !se proce~o .Ktiw (gírl.!o de
glonicruJar, y alrededor dd 700b del agua. e l bicarbonato)' cnnqif:) ~CllOOW tOIUO ~l!tfl'(IÓtl tubuldi. ll~!Ud:Odl' lil YC.loado1dde
.:l ~loruro de: $Odio. :\b:...urbc también loí. 1ónc1o de tetldu } ~ccttcón tubul.ir de uNLinlna (depur.iilin de uc.ilinlllcJ) es 1.o:l i en l.i
fOl>fatu. l.a gfuoo:..a. foi>anu1u)iic1doi. y loi. ionci. :,¿> abwr~n tirdt.t P"" ~ e-1.iluacion iundur..i.I de I~ rif.o~.

booksmedicos.org
-
po r lra11itporlc a t.l ivo, c:o n H<l~lo <l~· e nergía: pero el agua
acompana en Jur m.i. pa..:;iva csai. .sustant i<l.). Dé ci.c nlüdo,
la o:,Juolanda<l del filtrado se n1anltcnc a Ju lctrgo <ld lubo.
C:uand u la canL1da<l de gJuc:usa c.n cl Gltrado cxcédc la capa·
Histolog1a Básica

tanto <lt.·~.:cn<lt•ntc ~01110 a.i.ccntlentc. Po r ütra parh!, la,


ncfrüna.., ..-o rtit'.i.k•:> prt."llt'.'nlan asa:.. J e sc·gJn t"nto <ldga<lo
<l1..·sccndt'ntc inu~· (."Orto.. Mn seg1ne11to ddgad1) asct•nt.lcntc.
El aw Je l fcn lc parLu:ipa <.'n la rclc.•111.ión úc agua; l>Olu
ddad de: absor\:iÓn Je los túbulos proxi111ales. la unna es los .i.nilnalcs q ue tjt.'lk'n é:.tas asas ll<•n tapac.>c.s d e pruJ:u-.:tr
utás abunda nte)' Cüntk·nc g.lul'úl>il. u n na h1fk'rl011ic;a y. ª"i. aho rr.tr d agua llel c.-uc.-rpu y \.Hll·
.)t'r.,.arl.i J t· acut•rdo con la:. ncc:é:.i<ladc:.. fJ a>a de f-lt·n lc
t. rea un g_ra1.hcntc d e hipertonk1da<l en el inlerstiti<) 1nc<lu·
Asa de Henle
lar que 1ulluyc <.•n la c.ont.'t."lHrát.tón de o n ua. a rncdi<la que
O asa Je licntc ci. una eslru~lur.i en iom1a d e U q ue é.!<t.t. pa..'a por lm cu11duclt._.,. t.:Qlt'ltOrc:..
:.e t:u1npo11c de un l!cgnlt.'1tlo ddga<lo Htlérpucstu entre C:on n'spt.•d o ;iJ agu<1., aunque el lit.'J;lht'ntu d d ga<lo Jes·
dos ségmcnto:. gruéws(fi G's. 19. 1. 19.2y 19.15). l.osscg· c.:cndentt.• dél ai.a de licnle i.ea pcnneablc por 1.:01nplct•>. el
n1c ntoi. gruc:.os hcnC'n un:J c:,tnKlura n1ur scnu:jante a la ~eg1ncnto a...i:cndcnlc e~ unpcnncablc en ~u lolalidad. En el
dcl tUbuto c:onturnc-.a<lo d1:i.tal (fi .. 19 16). En la parte mi.'> .!it':)lncnto ¡;rucw ai.ecndenlc. el ..toruru d e sodio !>C Lrani.-
c.>:k•r o.a clt' la m&lula. el i.eg.in i.'"nto g ruC:,o desc:cntlente del purta én lonna ac:ll\'á hacia alt1t'Ta del al>.t. p.!ra C:o.tttblecer él
Ulld d e J-fenlc . l'U)'O diiun etrü externo es de 60 µ 1n , se estr~· graJ.i.cntc m cd t1Jar 4uc ya l>t' 1111.'0 .._iun Ó )' é~ nc..él>dl'ÍU p<trd
cha bai.ta un tl1;iJn ('lrO d(' l2 µ n1 y cuntinúa cunlO la por· c:onccntr.ir la onu a. L.i. osn1olariúad del t nler~icto renaJ en
dón desci:-ntll.'nlé <ld gatla dt.-1 .a.sa. La luz dt.< élltt.< M"glllento los \'értil.'.<.'S de la.., p1r:iJn idcl>(1n1.."dula r('nal) éí. alralt.'llilr <lt'
de la ll:.'Írona es andla porq ue la pared <lcl .isa c:Já fonuada cualru vc."i.e~ 1nayorque la Je la i:-angrt'.
por cptttlio :.irnpJe plano ( fig~. 19. 17 y 19. IS}.
:\Jredi:-dor dé la séptinw parte J e los l.'Ol'JJÚS<.:ulo:. M.' ubi·
can .;-crea de 1a un iúft c·u rticorncdular )' (()n nan parle t.lc lall • Túbulo contorneado distal
ncfronas yu'.\tamc:.-<lulan"S. La:.otr~ l!CJ1..\tló1nu1an JH.•l'rona..' Oc:ipués dé uu tr<IJ<."CtO Cl1rto <.·n la i;l1rt<...t.a, la port.ióu
curth:alell. Toda:. Ja~ ncfruna:-. p.i.rlidpan de loi. pn)tei.ch grut..':.":! del ;)>a J e 1-J~nlc M.' torn.t h)rlUOlta )' pa:.a A J cno·
de fi ltn1c1ón. abi.on.iún y .sccrécu~n. En Cámbio, lai. nefro - mtnar:,e lúbulo ton tomt.~do dlslal, ta1nh1én rt-\·cstido dt'
11<\l> )'wtlmn cduJárc.s dcl!cmpc11an la unpurtantc." lund6n de cpllcho sunple cúlnt.·o (lli;s. 19. 11 á..!.2:.il}
cstablc."t.'t.•r un g rad1cnlc <le h i ~rtuni l.'ida<l cn el u1terl>tit10 [n IOll corto hi~h)l úg1-co:" ta d1i.tindún en lre lu:. uibulo::.
de la n u.~J.ula renal. ~ue t.'S la bai.c Jund un.al para ~ue (o., oonton 1et1cloi. <li~lalt'b y le ~ pruxiuia.le., ~unlx:t. halladoi. t."!I lá
riuone:. pro<luu.:an onna hi¡x:rtónica. Lai. ru;ai. d e 1fcnle de cort~J:a y lormados por epilcbo sunpk· ..·Ubico, se basa i.c:ibre los
lai. ndron<u. )'UXlarncJuJarc.s l>OO JllU)' J:a.r¿a~ r .!le C'.\ltt:ntl:.-n .l!iguit11h."='> <lat<~ MJa t.'éful.t..-. ll<)n 1n<.•no n.'il (nli!}Ur nluncro <l~
ha.~ta l.i pruluru.lidad Jt.! la n1étlula renal Ei.tál! a.'>ai. tienen utid .._<ó..-. l.'.U <.a<l..a <.Orle lransvcn;al}, nt1 lit'llC'll n lx'te <."11t.cpillu
los ~cgincnttb grut."!k._.,. corto:.)' el !>cg1ncnlo delgado largo, )' Son rn<.'ltt>.l> ac1d61ila!> (<.'o nticnen 1nenur -.:anLJdad de 1nilo·

FIGURA 19, 16 Mlaofo!ugr~f1<1 de la t1Jml06u urtitooit'*t.:11dd nf,cii, l'nI<! que"' obstr\'tl!l ltl!!rs tldS\'!~IC') tr 1ttt:.m lol«1u1t~ trC). ~rl.m g~ del o1~a de Henle
f¡!..'it), dt (llmp~i;,oo ~cm~nll a l.> di? k6 b!d~Ctt1111me-.idt6 d1~1dk~ ylOpÑI\<~ {Q di~lribur.bs pu1 d inb!lllilio (o.i.!rrh<~>. llll'mlltotilin•-Minl. ML'd'.dno M:tnf®j

booksmedicos.org
19 1 Sistema urinario
..

FIGURA 19.17 M6ofoicqr~i.i dr p.ute dr 1.i luna ~ia1 ntlTlli del rmo. que n111eitrd: cunductos wlttwm tDC!comb\uidos p!f (&;las (tbGh ~¡adb l'!I t,i mernbtdn<!
bAll. pxc~ d(f~d~ o finllS dl:l.1)<) dt Hcnle ~AHf) yupli1~ s.inguÍnC-D'l ((.l. ti 10tnl\lttm medul~ W!etiw) n hi;:ittltn<o y, p tllu, b.!jo 1.1 ded6u de la to'munil dntdi*'ü
de l.i D:urof!ip61bi\. en este sitio~ .ibsorb? ~ dd filtt.t:b glomeruld1, loqtll' tOnlilbu;-t con lf equtttio lndri<o dd 01q-anb111t1. [ltiutmtd dr M~ Ml'lidnodtu9?11.Q.j

cuudna..,). La:-. cCluJa:i. de I ~ túbulói> d ......late:. pn:M.'11latt invag1- hct. Su:, células -~ transfonnan en e:díndric:as• .iha..'i, con
nac:tón1.~ <le la rncrnbrana ba.M1latcr.4 en la:i. qui: hay n1itocc:m- núdL"t>.' alarg<u.lolo }' ccn:anoi. unoi. a olru:i.. L.i 1na}orfa e.le
dri<b.. .:ar<l~€éri1.úra-. in<l.icaduras dél transporlc <l1: 1011!!!>. es.ai. {éluJ<1.s tienen el t:umplCJO dé (ft¡lg1 cu ta región basal.
El túbulo corlloru~:uJo t.h~laJ se a1>ura en el eorpúseulo Ese seg111tnto na)thllcado de la parl:!d del túbulu <li.staJ, qui!
n:naJ de IJ llUi>m.l ncfrona r• t'll CM' lugar, :.U pan.•d ~t' tnodi- aparece OS.;.uro en los cortt'l> ten1Ju.., (debh.lu a la ccr~ania
de loi. núch:Oii <le lllb 1.:élulas}. se den(•Jnina n1,¡<:ula densa
<0 :;5 12 1,J.2...LZ. 19.19,.!i:.MJ Y. 19.21). Csta es ii<nlo'lblt ál
<:unlctu<lo 101uco y al n'lunti:.•n de agua d(_-1 liquJ<lu tuhuJar.
Produce 1nolécula., i.cnaliz<l<lun\li que prúmut"ven la libera 4

(._iún <le la én1.11nJ n:n1na en la Cu\.'ul ad~)n.

• Túbulos yconductos colectores


La o rína pa:..t <lt." lúli tUbu!olo c:onlon1ca.Joi. dbt.i.lc:. a loio
lúbuloi. 1:olc1:lOl"és .que dcM.'rnbo(_an tn tubo,.:; <le inayor
<.a.libre, lol> conductó...:; colL'<'lon.is.. qu<." lit: dirigt:n hat.·ia la.."
A~de Henie papila:. {DR. 19.l,l2,dy 19.15). Tanto los túbulll~ .:()mo
\r;orOOC"! dclg_a<!?i) lo..' cunJ:ucto.., cük't"lore:, siguén un lrayecto n.xltlin<:o.
Le>., túbulu:. (_Ok"t-torc:, rnás <letgado,) <.-;,tán revc:.tido,)
pc:1r <.·piLclio :.imple 1.úbic:u y tienen un t.h:in1clrll apro:\.1 4

1n<l<lu de 40 µn1 {fi;;. 19.16}. A 1u(•Ji<la que coníluyen y se

' Para mis infonruadán


Papel de los tUbulos distales en el equiJib1io acido·base
del organismo
• ""'-1.·
---···.·...·~·-.t·~ ..
FfGU RA 19. 18 !.!i(l!Ji:(-Oyr~fíi t!i:P.t<iniel de 11:!fM!istóc1 deb r.1'~ 1e11at de r~t·!G
Cn el tubulo co11tatnNdo dG14l ~ rr.i!iu el lntn<.amb1.1 ión:€o
slen1p1~ q•Je hil)"" Id t.i>1tl:l11d sufiden!e :k illdo~tt'ron.t. Se dbsorbe
!cdio )' ~ *Ue~ putc1~JO. E~te !Ol'<dnbmn lnflu>~ ~be cl <tm.!«tido de
q11rmul~1a: (tlfla lt:lmvel'Sdle'>dt< \SI ltlJ dcHmlr (¡ntk:n ~dij t1Jmpul'lot11 po1tclu
\J!o y 09caen cf<11gáMmu. (1 tubutodiS1M?.eurta tilmbiCfl I~ io~
l«>t?tdi~Mc.\.11c.1.u, ~ p..11tc de un (1;11d>.l(tO tult'('!Oftnd q'Je St' wtl q¡ileliu )imple
hxllóy"11t'l y 11moníilco pc¡1.i l;i u1inL b!J. ildnidí!d rs. e~enciat l!lllll el
cilbico yde ta¡i;!:ir~ m rn t;,'Jt L.tQ ~!! ~...~ d endGtdlu dtfg.td!? yt11 allru11 eq>.1ilibc10 Jddo b.J">l' de l.i s.migre.
f:al..t,<,imi!lllu 1161.e~e el ut.mticlu ttNI ll L(6r..11s .s.;lmta.l

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

FIGURA 19.19 Mtttlfulog1dfa d?Lt urtrll dehiiltm, QIR rntlbtrJ m cu~clu ruwl'I !t.1bllltl) llli!tttnruim pcudt1i.11tS 1lct) ydist.!lts (l(l>J. U l\tt.'i'd~ñ.ila unam.u11ll\ úcn~•
dl• !l.lbulodbWI <1dow6>.:ilr.ilo \'.b(ul.-: &:I<tuy.lso.do1-tn:ilf!i! l.i mislltll nefrunil. l.d mácdd ~t.J hmild~p:i; cclull6q.'il!!i3'iel. f!cl J(Om~eo;Urcl.b. C-.!.~n11dcl'\ ~tdll:I mur ju1111h.
Ob~ttwnit 1.r'l'b:tnl~ml.1rixdr.it~ b!l'Xlles ti> lctta¡:il.ves qlunm~1"\ y~sde I~ t.i..bul~n:rulb~JA~ét &Vv.1J. tübJti6ndeioppr!Miriu lwututilftt,lWfliL ~~di:n>dun111to.)

booksmedicos.org
19 1 Sistema urinario

FIGURA 19.21 f'jcráJu91~fía~de un <Orp'~•mal qtr." m~1.m el qluméruloupilai: yel ap•110 )'JXL!glumcnf.11. ha!u en At11moen 8pv:tkidl'ntifl<d~ el ilp.VMll b m0011
ptr Id 1ruwl!d~ f!!i,?st¡x.1·1l!\1d3) 6:I túb~coo<oim>a~distdl(lJ)yLn célu~!G f¡:rodtxtor1s de n.'nhl). tdiid:6 ceo inliYOO.id (Jx.wia.s~(W:a)m lap.Jred 6: IJ brlwi~ .iftn:nte
fAA}. f:n d 6:1411t BwnuLln: ~ ttrc.rii ~los m.:leo~ de 'n <'lul.11. aw ~n.'<li~ de Id mklJ.i dema: ~ tmción fttm!J ~ IA u!lutn Xi (pwl/as dr ~ &bidu" Wi1ruaddcí{m dt
gr.mul~ & ~rroón; et md:~d10 1e} de lil .i11i>ool1 aftrenltJ tr~iro!os (R9(} m ~ bl. W<-m.1tc:olio.:i ttr.d>l. A. Poco iumto. B. cY~lmo.unmtíí.)

acercan a las pap1lás, .sus cduJas .se tornan más altai.. hasta t:onductos cótcctures de la mt.~lula ¡:.Xlrt1c1pan <le to... 1ncc<1-
transli.>nnan.c t'H cllint.lrka:.. Al n1jsmo Lk•mpu. el diámt:· n1i.mo... Je (On1.cnlraciún <le- la onna (rt'lc-.nét~)n de agua).
tro <lel lubo atuncnt.a. c:cn.~ct <ll.'I txtrc1no <le las papdás
1ni:duJárci.. él diámclro <le los conductos cok>t.·turt.•s llega Aparato yuxtaglomerular
a 200 µin.
En lo<l..t :,u cxlt•nsit'1n. f<1s lubds i;:olt.'l.k•rti. c:Ján Íorma- (~crc:u Jcl ..:orpÚ:,.c. ulo renal. la arte-nola aÍcreule (a vt.xc.s,
düs pur cClula::. t.on \.llópla....ni.: que :o.e lluc.' <.'n fr1rrna pálida 111n1biCn la cJcrcntc.'} <-<trece <le rnc1nbrana <.'J,t..,ti.:a 1nt~rna
con l.i. abtn.:l y t.uyo.-. linnte... u11crcclularc.-s .MJll niliJ o:, ~·.SUS t:clula... lrtUM Ularc ... t'l!tán mu<l1licada.-.. r:.sa. . cCJuJas :.C
(fi.15. 19 . 17). Al 1nicro•.r;cop10 clt'Ctr6ruco e:..a$ c¿lu!a.., son <l~n('lnuni1.n ywc.taglun1érularci. o célula.-: JG {fig~. 19.3,
clar.u.. co11 1nuyc:,ca:.t>S orgánulos (fig.... 19. 18 y Jj.lQ). Los J.2..2.J. y 19.22)~ .-.us nUdC():, son u.r;t'érit.us y .su cituplaMua

FlGURA 19.22 Miu1.'Í~tig:i16! del ~o y,y,(tfdf &I wrpu~ n:11at. en el qx p11~11 ~G1i6tiWlC con daddad lih d!Jds m!J)(Ultit'S lis~ ma&ficadas dl' ta ~dt la <11 ii:riul~
ldt'lmlr, IJ~ tth..~J~ )UXt.19lorue11..dJ~ o Jt-.. l1.t~ lNt1\J} p1o6.x~n ocnln! QJ!' w.illl!dtlnl l'll 10 ~rbt.os dtc:9.JSl!blliCOS. ln el &,'q'Jf:i !i.JU>LY derttlw ~ "'un t11b11lu tm'ltirn!'.Jdo
dlstiil (l(f>!. iFocsilltl rusita y.i~ul de ldcitlitia. '1il!I Jt11mm11>.I

booksmedicos.org
-
'-r h411.i rtplctu J.c gr..uwJ<b J.:- !oe.'-f'CUl.#L t.a ""'-'~'ºº tk-
n.Mto !;t".i.nu.kt!o J'~lf'.! C'O la ttc_.;ul~IUU Je l.& lc:n~lOQ dft~
n.al L1 nt.aLu.l.a Jtlba dd 1utiulu J1.,,t.J "UClt' l~.Wl'AtnC
,r:n._.a Je f,u. '-C'.lufib fU.'\lagfumcruL.fa l lllfllW t.:t•~ ~
• Circulación sanguinea
C..tW nnun rn1bc w.ug~ pur una .u1au. n.·rul ~uc.
anro. Je pcnctru en d org..u.,. P'K lo E,_-c-ncr-al '>oe' J.l\1Jc m
u n 1,.l1n1ur1lu qtk: ~ i..unmc 1.omu 11p;antu ) 1a1..ag.lonw.:ru- do.!! r.una:.... Un.J r.uu.i lrr1~J. l.&. parlr antcnur (\c.'fttro1.ll y Ll
br ( O_., 12 \ J.2.2.1._ y 12..l?J. Tu11b1-1: n t1Jrrn.u1 ~'.Uh.' J.cl tllra, la r .1.rtc- !"hh:l'"IOf (Jof'~) <ld nitlHL ÍQ el hllhl t:"lol.\
>.l[!Jri&IH yu.xlagJ\11nerulilT ..Clul.a:-o J e 1..lhlpl.1>m.t i..l.1.ru, 1..\ JU rama:. ongin.&n Lli. w.rlcrliu. inll'rlobula.rt-5 q ue "'gui:n 1.l..(
lun.. 1/111 j'( l+..(J ...u11m1W. la~ célula.\ nu:J1.anglah:.!i t.x:lraglo· pir:hnidc:. n.•nalc:i¡ ( Os:~· 19.2, 19.11 )' 19.2J). A la Jltur~ J e
n tt:rulurc~. la unión 1..1..1rti...u111l'tlut.1r (Ga:.~a:-. pirJ1111dC!-.), la.. 11111.•t
:\ 1 rnlc.n,.,1..op1L1 clc..:trónu:u. lui. t.ch1lil1o t u -:ll\slo1ncrula· lobuJ.in.-~ lornu.n l.L" w..th.·rl.a.\ 11.n.'Uatas, qut• Mgul.'n u n lrJ
n''I J'l'l.-..cl1l.ul Uloll lCri:.ll1.as de 1.~lula\ \l."'..:l'c:h11'tb U..· pn1- ~·«to p.irald o J l.a l~f'!lul .i. Jd órgano y rc1..o rT\.•n .:l li1n1tc
h:1no111, 1,.ClfllC• rt11l ul o l.'ndopl .t.~nt.illt.o rugu1it1 ¿1,,w.J.1.nle ~· e-n i.fe b. mé'JuJ.1. )' l.1.1.l1nc.-1..w. Cllg. 19.23}. Oc Ja... .in'Uotlil" r.ar-
-.:u1nplcK1 Je (j,.lg1 Jcwm.MJado. Ub K'.mul\t\ C x.'VC'l1ún tcn Lb artc.-ri~ ln lcrlobulill~. & 1.uno pcrpcn®.ul.&r .t
miden ctlltc 10) 40 nm y~ rc..-Unm en ..u1nul&" 'IUC' r;m:- lacip~2 Jd nnun. r ..1.1.\.ut.m~ '!>C~lÜ;;m~ln.'ln.. r.iJM.,"'
'"cn "'1C't"lltu1r l• lunru mJdura Je~....,,,. mn.lul.un qui:. \.lln U '"''fku ,¡~;i.,mk. Ít"1llJ.n lu.. Jubu·
Li_.,, ti.-dULb }\tAUglomcrul.trc.. J"fVJu..cn t. 4."tl/.UD.l ldlu> Jd nn<m . ng. 19.lJ). °" Lu artcrrn m«rl<ibuluJ.&n:,
ttnln;a,. r~t.¡ DU \Jat.(' <il:(lOO J.ira.l.l. .UUJ'IC:lll.& l... l.nt.l.lUU ~urgen la.\ arlt'riul.u .akttn lo Je b gfoo1c.Tuto.. ~ l~.a.n
.arlctlJI ) l.1. 4it\.n."\.1t.m <le a!d(t'l(t'n1ru th11nnon.a. lk La 1.ur- sangre h..t...1a ¡,..,, \.~•1 1 .L~ gl~rm.TUl.!.ro.. 0 t" olCt'I 1,,.iptl.Jr......
cc1..i ""urr.a.rn:n.JJ por u1lcm1i:<l.to J t'i 11 nglolnt.linog~nu l1 i.angr" pil:-..1 .i lol, 11.t ler lol.u t'Ít'n:nlo , t¡ue ;.e rllnulu.:11.11
(glohulin.1 Jcl pl.t.1onu). C:uanJo .11.hlJ 1o,1l>rt: c:l 1l.11g1u lc:n.i.i- tlc nue\o p.JrJ lurin.a.r l.¡, ~d 1..-..pU:ir- pcr1t~buf.1r ( llg, 19.lt
n< 1~c110, l,1 (ctlinJ hbt-ra un dc1..tp¿p1tdo, li.1. ~nglulen~iua rt'.).pon.!>.i.blc d e: l11 11ulr1.-u111y 1.. o;ugc11.1t.-1on úc la 1..oñc1.1.. )'
l Un,1 cn1111UL Jcl pfal>nla ch 111111..i Jo:; .uulnvJ.1.Wus J e Ju <l:: la chn11n.1dl!11 J e 1011 re.l<1Juo~ n1t'labú lk ch. l.ui. .1rh·rjo
1111(t1Ult'1hUht l. y h)nn a Ja a.nglu lcruln.i 11 (01.·toj'~i'(i c.lu}. I ~ ~lc n.-1 1Lc11 J e11 1 , glu n1érult1.), ~llUJ.~ 1.cr...'ll Jt.'" IJ 1n t-Jul.1
l.1J~ pnn1.1rJ.lt'-" 1:J~to:-. hsiol6g11.1)"" de J;,i .i.n~kHc nsutJ [( (glon1crutoi. )'W.l.ti>Jo1n1.·rul;tn:¡,) Latn bien tonn.ln \ .1M~\ l.Jt·
11oun .aun\c1n.i.t lol lcu~aún arknal l Ll \l'i..~1.tún Je .a.IJt,i.tt'- ~'º" )' rt'.. ld111ct..., '!IU'. ~ dtn8.:n b.lc..1.a. la mt'dulil. J.1,nJ\: d¡¡u
ntn.a ~ 4 gl.&nJul.¡ i.~nal La .iiJ...,.lcr.141.1 c.,, un.a hor- la \"'Udl.a ~· rcltl4"0.U' h.i4i..I La ""urtct.a. E.'l.t.illio .t.lW.".c..4'1l.an:" ""'"
1n1•1.1'iuc11\haltc" la o:.cm.'lón de w.J.1 ...n t.') n1~ L.t lm \ 41.W> f'« 'l Olo (ílg'h l9.2ll D cndotc:ho .kl1 r.urw Je.,..
dr:lk.k'"'Lol ~ ~K, o un estunu.Jd pid'il l.a ltbcr.a1.:K•U Je b <roJent" o t.k llf".• ""'-'l\Unut' pcru Lb ,dulb Je L1 r.&11u:
msuu, \fUC .-.daa U ><'l.r"n.]On Je .tkL~f\11w., hurnll.lOJ aM:t*ntkntc ""º" krtc">tr..J.L...,. U. ~de lm \·.i:.......
"'luc Inhibe: 1.&. t>.\.l.n:'l..'11:>n Je~ (u '-•Ullbkt. d ~ou Je >'1 Jtltr.u.b pur l1h l:;Jurnctukl':'J.. rn)\'\'e outnt'.llle\ \ 01igi.:ns•
R\.""
'lc-.J11) en Y ....._ugn:- <lcprmx- la ~1.nx1on Je rtnnl;L que a. t.i ma.ful.J n.'ful l'A.-b.Jo ¡¡ "'º tl.ap~1 "-Kin en i ..a. (,.,. 1.·.t.,.."'
tnhlh1.· lo1 1•rt1Ju1.~J ón de aJJo~len.111..1,, lo \.IUt' J.luni:nl4 la r~ lo:. no .iht·r.ln e l ~r.iJu:nlc de lupcrton11.1d.i..I nk'dulJr.
c.u.n.,lc'lo Je ~0J10 por la unn.ll.

f P•ra Nslrifonnadón
A!'.iU'"IC>il
Ap¡1110 yumg.lomttUIJrt hldncadoft dtl org•nismo a.'el"Wl:it

u...,..... ~ .... ,,,M"l..,..,_,.,i..., · A '!iiY...S


il:&.1 ocdiw
erl~llillb:e .ef iq!JIWRlnrOWfimwJICIOClt tf .-J
, .. ~QO.(¡t¡kj~-lt& R.ao
~

.- -- r,:i-4·~ "'
••o Hlstolog(a a pllada ~~

A~ers y vtna
Lu1:90 de un.a hcr'lorrilgw inttm~ lk di.wn n~ICI\ lle 'lu-.iml'll de IJ areu&.!s.s
wngiic l.illSil dbrnlcluélún ~ L!. leruión Jt1c1i.il).aumc111o1 IJ >e«cOOn die
1tnir111, ~e p111dult' ;1nglotcnslrw ll q~ el~.i lo kns.;.n aJll'Cw.l pu111 A~er.A 1me1IOb.lilr
lOl!)oltl((k\N de la o1t lttiolh y rl!'$1Jmulo dft l.i )CUt'OOn de 4ldcnir1oiw..
Vens. 1merlOOJ..ar
~ ~1 11"11111.1 ar "1 Ull'tr.u WJlfar:mi•L Ut.t hormon• •ti 1111 dl1t ~ ttll.dü
4f 1(1) lubihl, ltlWllo,~L:Jdof'I lm. l\Jtlll~d~'!Ah,flCll tlQl.lf.A
....u11-.<1r-dt-)<Jon.o....,_,.tllllu"°

*',.._,.
!jlolonW.U-dt"°'-..11._c..... d -
~ D p drff l.t llr'mlil •llllW U11N QIMroltll
tlil di!f iM.ft'WlllD*'-.u.. dt.LI WlllJI" COlllrMM fl . . "'*-.
U -~ dt ¡,, '1:'miGn •rkNI. CAtlol!k poc otJG!i f.Kroto,
tol'llJ t. lltill!dr•t.K.ilH'I o t.i df:pktlon de \Od1ii IJ:!!bko,. ;cu~" f'I mr
c..nl)l!IO 11.'.l'lln.i .anipotl'100111-.td~ftf11rw, ~<1111tiob1qt o1 cl(tt.irl.i ~ AGURA t 9 .2l Resrec....... ecp:uu de• llll111lo !mi~ ce ti '1lt "dll)Q•n
llllt'fll. t~tm~dti.~n •tc:ti.11 r•n«>•dd nilon. l.us'la~.iro.Jti»l11M(...:ltfl ce
dm.ilren111 bu111cuyltf'flñ\i.a,

booksmedicos.org
1? 1 Siltema urinario

l.t~ 1..11t•tluo Je.- li parte ~hi.&.&I de l.i 1..urta2 X"


minen 1~ lornur la!> '~ oll'd~ Jcnu1mnad......
...a por d 3.!of~lo que ~t.an ,u.a11J..• -..e l.t" t~\a
c:n 1.. 'Uf'l:'rlh:lt' Jd nnün. Lb NrdLuLL.. J~nhown en
La. \ ('114.> lntulobulllharo ) Ot.tJ, '"" • lvnu.ir Lii. \mn
arcu.11lll\:. que J:1n o ng.:n a~ 'e~ h:1tcrlobularcii.
1:i.til\ Uhuna!t~:onn:orb"CU p.w.t lomt11.r 111 \·1,.·n.- rcn .J . 1x~r la
yuc loi \Jngn· ...lle J-.: 1..11.J.a uno d e lo~ 1 h ltll11..' \,

• Intersticio renal
rJ C\f\Ll..h• c ntrr IOb nclron~ y llr'I \-il\( ... \;lnguinco:o.) hn-
1.dh.o.. m.1hc rl run:nbre de intcnlkiu rc.n .J [:., ffilf} ~
t.."f1 Ll ,ortl"J:..l,. J".'ru .i.ummt.l en La n.....ktll 'ºW> 19 t t ~
....1J.JJi). rJ ~ CUUlk.'lllt' rrqutll.t \.olUUdJ dé lcJdU
''-•1'UUll\U t..00 librubl~lb. .al~UUA htW"oL"I> \.tll.ie~ ~
prin..rr~nh."ntc c.':11 la nUJu1.s, WU 'u.>&.,tn..IJ funJimc:nt.d
niu) tudr.a~ ~ 1..CJO abunJ.wcw di: J"t"•1'..'\1~h.k.•mu-... [n d
1nkr,hi.10 dé la niMul.! hay c;duJ~ ""''-f'l.'hH"J' Jt.•n..u1u na-
J.a\ ( ~Ul!Ui inlen.tlchü~. c.¡ue {OllUt'l\1..'11 go1ihl!t hpitl1cai:i.
1.'11el \.llupJU.'IJllJ )' p a rlidp.ul Cll liL rl\lJ~\. iOn di! p ro.sl.S.-
¡;l.u1t.JJ11¡1.., y pnblai:icbnill>. L.i... c.:c'.•lul,L'i Ud iuli,:r,tk io .. o r11caJ
n:n.i.1produc.cn d ~5% <le l.i. crilrupo)'t:llJ1.a JL•l org.uu..n1~
u.11.i, honuun.l i;lu...opr ot1.11.\1 yul.' L"'liruuJJ IJ pn:1J uc.dl'in
J¡,: Cí1ll'tk.llU' .J p;irttr Je pl'C'\.UDOO!." C11 l.1 rncJula ~Ca. a
h1g.W.1 "t\lrtau d l~'\i: rolanlé' tk l...tt1tr1..1pu~ct1n.J nnoa-
rl.a r-ar.i d l'IUc'tl lun-.1unmut'nt.u Jto U cnln1ru.. l.t lotión Je
k.-. nnunc-. ¡u.-Jc perar urw. .a.nnm.a rnttu1W ~.!da
Je La J~·h•• k."n...u Je c.'1llropo~dm.&. 1"° d hJ~.;¡,J.1 no ht'n<:
t. '"""'"''J..J d.! ~1c.·u~f' pur w PU-"lllCI u- l\Cl.t!'\JJ...Jo t.kl
c.1r 8"1-Ul'tOICl.

.. Vejiga y vías urinarias


1 J vtjil);;a )' l..1.'t vi.i.' unnan:.i~ iJn)JlcnJn t i ' lurnu tc1npo·
r.i.l l.i. orutil. ton naJ:i. en lo:-. ru1uno} l.i, 1i.úU~h1 c.cn ul cxtcr1ot:
lA"" "-Jli1i.t'" La ~h L"- d un;ler )' Li \'rjltyi llt'H4-'íl b. nu~ma l..a. \.J.}~ 1nu.1,"ul.ir """ornpunc ~ un c:-.lna.lu lt)l1~~tuJ1
C'ltnh.titril ~....,....... .u.u1quc: la v..m.-J. wJrc un cng.f\Jl'Mmlentu n.U ant<'n\O ' utn, "1r1o.ul.;r o.terno. ;\ puttt Oc l.a ~'l•O.hlfl
gr..tu.den<ltn"\.Jon .J: b. ,.~ ((ic:).l'I.?"' l't.25). 1nknor Jd u.ri1.t:r• .ipoU'C'U' un o.tr.tto lougotuJ.ul.al ci.h.•mu
L.& Pl\h.O'\a ~ ...omponc Je un "1;;¡;¡h, Je lr.ublll.tón ~ .ubo.m.al r...a... '-41\i." n1u.""-ulua ol.in na.J Jc1ui.iJ,a.... r.n
un.a Lin1 uu J'fl'f'U Je k)•do u111tu1\ll\ u ~ \ tar'l.l t'flltt' luu Lt pr.u11t pnu.inul Je. Lt urrlr.a. la mu~-ulJiluni Je l.t , ....,1&1
,, ..kn"4.• tft;. 19.?S~ Jomw. 'u C'ihnt~ uncrnu.
1 .lJI. "dul..t.1t 1n.ii. wptorll, 1:a1e!t Jrl q'ttc1iu Je tr.JJ'l.>1.. u.in O un1.1..T .dt.a\ 11;-.J U p.an..J Je la \C'J1g.l 4--"0 din.'\.\. n •e' i1bl1·
c...t ..L<ilct..t:n IJ b.ll"tt'ra oi.-nlUU1....1. m tf't' l.i orinJ y lch h4uu.lm "UJ. Je nn•Ju ~u~· \e h •r rru. una \'l:ih't.lld 4~ 11n r1<lc: el rt:llujo
li,uf;,\f("'lr., Í.n t':>l.ll> ..éfuJa.s. la lllt:tnbr-.tlllol rl;,\.,ll1ÁUWL en '-.On- tk l.i 4n'inil. t~ r.1rtc <ld urc-tcr que se h.JIJ¡¡ en IJ f1JTCd J e la
(.t\.lO C.01\ l.t \)rll'la (.'!, Cl>)X--x'ÍaJo:,1d_.1. Yrn.:..\.'lllJ tllJ1..l\-grUCl><C> \'t."j1ga p rc\eJ1h\ Milo 111ll\lUhl ltJngiludinJI, l U)'•, t.;Ull(l'J.1.1.-lc'in
M!"l1.Ll'.,\J J\ p<ir b.tn<l.t.:. de 1ncn11Jr.in...1 nl;,\,. Jd~,1d:l. Cuando dl>n: l.i v.íJ,·util y IJA.llhl.l el p a!od}c <ll' onna4.·I urclcr ~la \'C)lg.L
I"' vcJi¡;a ~ \'J1.u1. la mc:1n!Jran.1.. w phco-i cu l11.' n:g1unc~ Pt•T Jucr.t, u 11,;a wp.i. .1.Jv1.., ,hl.'Ja envuclw;.• Ltli \·1.1..' unn.1
J~lgJ.J.., )' LL" pl.tt:J.:o. gruc:...L..'i M: lu.,.a.g1nol.11, "-ºº lu qut' ~ na.,, e~crll.1 l..i r,;irlc Wpt'nor J e Ja \.t'fl8-.l• \;ult1\.'l't.l f"lllr
form..1.11 \·c..1.. uliL'- IU!>l fOnno. qut: pt-rt1U.n4-'\Cll t..~n.J. dt' L! nJCtubt;UJ.J. ..:ru~.l (f".'t'll onrol-
\.Up:tli1i.1c c.rlular_ :\f Wla:t..anc <le nun·t\ 'u ¡t-U'ni ~ c.....llr.l )
d rn...
~1 ~ am""k"l'k;. w.
\'Ollul.u 1..1l1lf'l.t-1n.i11....a~ ..e l.r.lrur
• Ure!Ja
h W1U.UI en pl.A..ll que Mt ubalJ.n ~o l.a llh.•rritnn.L. lu que
-.u1n1tt\l.l U .UJ"Crhac Jr Lu. 4--"etui.D. f."t.t m.:1nlvo:ru pl.b· ú un tultit• que;- t nn...poru Ls unn.t di: l.a 'CJrg.t .&I C--'ttti••
dU.lk..S C'l"--"\.t.11 :?>e "mld.IU en el ~urnpltJ11 ~ (l-ulg.i )' IJmc.- en d J~to Je &.. m1,.. 1un. [n d !K"W ~uJUll•. l.i urdr~
uu.i 1i.tll11(1tl\lc.lun qwnuc.a p«uh;w. lt') 1.t'~-.nh1 Jo!o c.tm!I· '""d 1..onJU\.•c• Jl41í J,,nde p.i!ia el .M.'1nro Juri.t1llé l,;a ~-J ·
lil u~"' n c:l 1.on1ponl·ntc pnnc1p.J J.:- 1.a. irJt..1.Uin <lt< 1,1-, hp1Joli c.uL1... ")u. [ 11 el '<M• l t:mcninu, o un (.l~anu c-l.du,h·u Jd
rolJl't..... .<.v.lcuw urln.uio.

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

·"' e~::S~~~~~~
FlGU RA 19 .2 S t.litrufott•;uflb de la e$ltucwra delf¡lildití de t1dr.6ieiú11 «n la \l!jg:J u,rNria r<1da l.A)yHruil (BJ. Últl11do Ja ve?q;J ~i lllN dt orind, hscdi.tu St: ~itan G6}~
~ti otH~ r Jd~UU rl e¡jtefül 6meód4 qur <1ume11t.J IJ t11p.1ddi1d l'tl«<ll. ln Bp..cdt'n Wl"it h«e~ dt' flbra5 IUU~tUl!m tMS w¡Alf1idt1s pCl ltjido too;,rrth'O tO!l h.ite$ O,> fib14S
tW/s"('(lJS. !~o plu~ino htmillWilin,, rosina. Ml.'dim nnbllu.l

la uretra ma.'Kullua está fonna<la pur J.a..-; purtiones: ( 1) epitd10 :..:.•udoc:itralÍl'i,_aJ o t:ifÜ1tlrt..'.O. f:cn·,1 dc.:.u ab.:rlura aJ
proi.t<itica, (2) 1ncJnbran<há y (3) t.•:.p<.1njUM o peniana. La éX.tc:nor, la un-tr.l Cc1nenu1tl t.·onll t:'nt' uo c:~linlc.r <l;: rttÚlllU·
un:tra prolit<ilil'a ( (',ap, 21) se :.itúa n1uy ccn:a <le la \'c)1ga, lo é:,lri.i<lo, d ~.sfinlcr cxlé-rno de Ja uretra..
en d inlérior <l~ la pr6:.1atá. Los t."Ou<luc::tos <.(Ut.• tran.!>portan
la M."tn."Ción de l.i prói.tald ~e abn-n en ci.ta pon.iOn de la
uretra. En fa parle don.al <le: la urtlr<t pro:i.táti..:a, hay una
clt.'\'<lt.iú11c.:ó nit.:a qul.".sObrci>alc: hada el 1ntcnorc.h.• la urctm,
.. Bibliografía
el <.'úliculu ;.cminal (vt-n' munlanu,n). En :,u vérltct' i.e abre
Bae ~r AC. H~11.1JA: TI~ rc1l:1ld11.ul.ilh.11L .'1 l:)egl I ;\feJ 1971:.!M: ISl.
un tubo c.ie-go dé fundUn de:.cuno.:tda: él ulrículu p rostá· BuJic1 T\E. Dob) .tll OC: Rt·u 111 ad't.illlO ill n:nal unJrphólo~). Annu
ticó. A los l.11.lu~ <k·I é()líc:ulo se1ninaJ tlcscn\bocan l<>ll Jc>s IU-1 f'ln·.,11JI 1982:'14. l l i .
conJ.ut:lOS 1.:yaruladore.i., por tus que pasa d se111t"n. l.a Fan¡uli.u .\IG: Tiw g!,>1m.:.n1Lu b3:>1.f11C11t 111~mbr.ul.:: A '><'.!1....11\1. 11u<.·
un.'tra pr<J:,l<itica .¡,::,tá l't ,·e:,hda por ép-llc:-Ho <l:.- lra:ns1c16n. 1ufuúl1.1,_ubr f1lti!f. Tn: <-:ni l:U&ow e{ ü:.tracdlul.u .\f,urix. H"~ E
(nhtu1). l~SL Plu1wn Pre».
la uretra n1cn1hranO:,.a li('né solo 1 c1n de Jo ng1tud y la F1il!> J;G: F.:u,1.1toi-b a nd 1.0Jll..._) hhb u1 1w.101glo1111:1ula1 1.JI..... A1!.1
n:vbte cpitcho M.'Udu.:.•:.ltal1ll..:a<.k1 ,JJíndri.('o. En t.-.sa parte J>r1r.~{ll ,~an,/ 21X>l: l bS:9S.
de la uretra háy un cslinlcr <l:.- n1U:,culu e)olriatl<1: el e~fmtcr G.u1ons \\'F: f(:.-r11;.tllt111:1 111.l1..h1~t.1\1iiofutln.... Jn: f(t••ir>wof,\ft'.<-liMI
ext4.'n1ó de la i:trelra. f'io ..folf1¡;)'. 2llh ed. 200l. ~1c(;1';í1•r"·Hltl
H~:- ~! tt :11.: TI11n ~louie1uJ;¡r b.btuh~nl int-1ubn111e ncpl1ropa1h>.
l a urc.·IJ·u opcnlJOll-a .:.e localu:<l en el c. ucrpu oponJOMI ln1. 1.!.:111.1.• b1 J171 (.i•ll.\l1.tUhc rcu;d lou•¡Jl>k.> 1.).:IJUiu.._J ~· dt'l:.tnm
dcl 1x>11c. Ccn-.i. d e lo-U t'xlrerno <lbt.al. la lu:t. de la uretra 11u...H1 ~co¡'Y· .i.1Jr Pdtlwl Uib •\1,:d 2006:130:69',.I.
C:,ponj(ISa M." <lil.ila para JOrrnar la JO.~ na~·icular. f.I ep1lc.'· Hi..I..~ R.\I: Th1. n1;ul 11il.a!ia11 u.e irwq LilitdJt·1; An :l~'t.uum"M!at111s,(11+
lio de l.i tu'<."lr.i e:-. ~eudoe~tral1 Ci..:adu t Uln<lnco 1.:011 rcgiunc:- ~an. &o! H~1· 1975:.50:213.
dto epitelio c:,tn1llfkado plano .i.1 ftna.L L1.1p1:. H d c1L: H1:.1.opathr,J\•sY· uf1r.l!>t11.Klu1e. al'IJ dimc:il f.~i.:flólfJk;.;
bt d 1in glom~fUlat baSl.'u11.nt 1i1.:111Ll".u1<' Ji:.1.';t;.c.· v:uiaúl"'- H~n1J11
l.a:.. glándul ~de Lillré son <l<"l tJpo 1nuc~)ll() }'se ene: utn· Purf«t! 2002:33:~36.
tr.iu en h)d<l ta exlcnMtin de la uretra, JX'ro pn.xt~1n1inan en ~1aun~b:ich AB. 01:.t.>Jl TS. Chn.•tll ~'e1 1 f.J ~<'diU• t:-): hl.f/rtk'mdl Ultra·
la t'l!pOUJUlo-it. ..truLl11re uf 1Ju- k11.fn~. 1g1'11. A1..k!~m!1. Pr....,:-.
Alguna:, <le t:ll-<tio gfJ.nJulall- ticnt:n hll.!> JX)rc1ou.es secreto· S:ito S et oL ldcnllfl'C:lhuu of1lll 1.>k1. l1 <111. den :-iftcati<ln uf 1hl!' glo111t:1 u-
r.1.:-. unida.-. en fonna d.trc~ta al eplldio d e: rt:\'t.".'JlHn1cnlo d t:" la JJ 1 OOsl'it!c nt ntu11h<á111. 11'1 lcnal b iu1h' iop1;;..lm"1h. !ift'd l:Itd1tw1
,\1it.l'tl>t- 2003:36: 106.
urétr.i. m1enlra.' qut.: olr.i.' prc:~cJ'1 lan condut.loi. ext.iclón:i...
S1ad1d tu LA ~t «!.: luru'm al pf:tM)1.l nku1h r::u11. 11fll1c ur111rut bfaJ-
La uretra femenina t.~ un tubo <l:: 4- a S crn de longtlu<l. ..&.>r. l . TI111."!..~llUl'fl.>lu11;1ol 11.'!1111.-lf'udlun fto1u Í rúu...,h.11 iu 1 J~C...
ri:vol1 <lu por cp1l diu e.:.trallhc.id() pla.inJ.. lUH rcgiuncl> de f Cdl 8toJ! 11J72;S3:73.

booksmedicos.org
booksmedicos.org
booksmedicos.org

'0!1'11lll·lfP tlPotdplfl'l!lq PfP!'.fl'I ·n~u1 1•111111~ 1•11utdf9{lj?dlqn.t-IU " '~'P''I 1f(IUP1t:111q11»0itl!O.ll"'.JQ l ' O? vt1n ,1~

"2'1119 ,.._.~ • . IO o.pi_

-.-.e:
~
""""
~

O¡'l,fOl.ltl>
ltl> Ol!d

1 ~ ' 1 ot csu 1"'~fll


,\ "1"Ul•U1JU1( 'tl"f"'L,IUJ-"11o"'f' f"!'J"f:'llftv.J.,.;> lU'O'I U.''IU01n,;\I"""

p Utl.l ll'Wlnui•"I"' ,:inb lOfO'llJ'U"JUl p) OI"-~ ºª" ""'"" Qal)l.b"3J ILIWl1 WJ"P-1 ""'° ~ <tna'IUU•I G'J ;tllff' Ul'U

""~ ' ""'8! ...a a~ n ~1Uttllnp-\.' 3l"'-I run ~ JUOd J 'l'UTlp w..m...l n nmr <Cóll('Ú.11 Ul'Ultb'Wf' ~
-(11,-.P,.lJ . . .

Drt'" "'*l!y;.a m&Jo 3f' "'!""~ ....~~Jfd·~ r¡ <nllCUl"l "1 _ ... "!"'' "'l ""..,..;i.,"" ¡ "1"Úl"'l
"'"J'""~ ru;id '7{u;u.:t_~ ~K."llU'll &a>"I;,. (>1«JJ =~ "I >ni> "l"P''""
- .,., • "" ...,...,.i p "l">J' "1'!"" ''l'IJ'ldnioa>P" " • -""l'W irl'I »&f" lft\\11" ~ QR(np' •-'" ~-' 1tki C1f'O
qqrtd1't"Jft)Q ., ~1s "'"I°' w ·rrro";u !ID·~· :. . . '°.. ·nrn.11.t J'llt ru~J"'"' pun... OJtL"lmn""'-"l""' :ir ,.11~1"1 IJ u.1~1
'1'1f'l,lol-111-f f'I ':'11\ff OUn.tenJqtn:> U.'~IJ•I ~ ;'f' Ud71"J U] llCll'lW Pr '""''~, U3 f ) ..,.UMUJ ttn;t U.1 url1l"' ,.,,.. ''r"',
""'lnrurpl r¡ "I" o¡rt"'tp;td ·?ltllU .11 ,.,,hU1I U.'IJ'l:."¡:f \'l'lTil;t1 'i1?( 'OU!.J:'WlJl'lti t'J'lrU1tll•1ll:tf'
p i)\11\! , , ,,1,... .\ Ot;Ol.\J;tU rw;i)'•I ' I·' U••, r rp11\lllllh)"I r1 ;!ll;)l) 1ru111011:i U',I ·~upll'l""( lº·flllO:t ;>p n1,lu1.1(.l un ,,, .111'f'1
111•1u 01111.1"'l 11.1tp p U'1 v.pnu1Rpn ll4,ll"'J1\4I ,,·1·r1n't11•11:inh._ld uwo.;11u 1:,p '"IHP' '11'1 11:,1np<uJ .inh l'U!)t1 ...llll'llll" 111 i'tp
11un ","l'IOJ'-'ll .1'i .1nh ·~¡tMl l'I ·'r r'"f'l.\t'l l"I :tfl llUl' HfPl (.;') unc.,,r r¡ Jn1t .. ut11p 'lih.1r1:ip"'2lºI"' -:n1 U.1 ru1p1-u1 ·lf' " '"'
,.1,n111ur-1r .W\h ''l "11u.:>rur--..utlu' un.,.,,,, .;i'ttll'"ll :ir ~tnq ·;lJ-UO. rJ ·lf' UUl"hll ~tlll l""l °'.lUC{ll «:l'.'J ;><; :irtJ1tr .ir f"'I I• 1, i;ri.ll

"l <>r Jlt!J•r p.u!Ü q "Or.iwOl'll tlUt~U ¡V 1''"'1 J"""'rl \ V q et"'\R'l'ltr ron • ""l""'l!" wine~ ql w ~¡.'llf ' rµJnU "'-"'
,ir .....~ Jo'll.I ~~tu 'f" ~ q U.J U.IC"''IU'l""UO"'
"'ll ·~ 3P ~ q JDWnl .....1l"Xlf-'' ...~""U.1.ttp o;:>
.111,.J ~nrr .ao.. •.,.pp.•.lfD "lUl!'1U q w , J..'f'I ;,M
run f'rl" p w MSµ,.,.,..., p o df'l'UI Olll,l
pul&IJ'., ~
''""'°"'
._...,, onb , ,.._,.¡ """I "l >J' nt¡Vj f'I' l"'IJ.,.¡,,. ~ ""'l'!'l"'I' "!""' "!' "l'f'"'i"w '1 'l""'!I"
'"'° "I' ..._..;¡,, run >r ~ r .:!im "'lJ',.,Jo¡ 'I "I' """ ' ""uum~"" 'M"l"n'"" .-llif .~ Pr •,,O.. f-f' e¡ 1'1"'4 ~
~l rJto "141 1·Ck "Oi!l l f1-r"""" '~1.'-'.ur m '1"J?~ ~ F t:ÜO ~1111'-d 1"1 "t:'O~ Pf' na1f'd t--°1' ln,dJ.1 '1 ~
F1' ..~1.t ....,, 1fttL1IUllXU, p ... tJ '11""~ 3C CIOtq'lffl'?CU ;:JJu~u¡r.h ~º' J•I •'T'"""'1" '!) ..,,-n1=t1 ....,, 1.A"-'="'111 aclh ruu1'"11
""" 1:. U3 "f"MI1Ruo U(lotUoJ ... , ¡-,,~p!ttchh ..,lllU~l,,,, l"l ·"'Pf·' ..,,0111)""'"""1f4Ulllo,~01dw.1i:.1 u~1H¡ u.1 ,o:"tu1n'"
:.1rqop OUt'UOIJC llll;t U,'l:11J11 :'IUO'l!_l
{ ,,,!lll..t.'lf'4ll,;'l'UTI:tU - ur'> ''""" ~p \O}u1i Mllf'lt,'\ll ;,p o rp:iuJ Jod ••1•1'""' .i¡l 11111,
ll'JJ U;'l"I 0'<01.\J:IU 1'1U:ll'>l' J:I .\ "l'fllldllj 1'1:'1.JIU:'l lh)ll lll P.I 1r: utiS."IJI <ljnuo1111• ''1 '"'''i.I ·ou~ared opr111u11111.1p 1c1.1u10;1
,,, :'lflh •'lll,IJ'o"kl un .lJUl:IPJUI ~ IJ 'I"'"·' ·,.., pp ,1\l•,111111.1 ()pt'Rl!S" =>r oll11 un '"P'"'''1r ,., "'" r 01'1.11.iv .1n~ '"''111011111111.1,nr
\lllll"lt'l1\\tn1 I" :iun ;t<; 'it\,Jt.Hl111 •"J ·,1111r1 .,~lu11 011~n1ocpu -(uJ ;inh •r11u'4•ru.1 '"'l"f', \e:~ "'rur,·r.u·' u1, .,,..,,,1,..,..
r1'11.'J'l·'J ~nutrid un o =>oh j r~U"I '~In" r11 ...,...1d1g_
rq; ;J(' .l":inl n• ·'r ""'~l UWla'l" 'il"UPW.JPll 'if'"lf~UA •opu·1 ''1 lo'J
•1'.Jn'I pr f"rl\1, run u;> n1r-·,o· :IS '1.UW 'I )11 (1 JI: OI ~ 9 -...-iJ ..... "'1'!"1'1' .....~ p ....i "-'"""'""' "l l
q"t'Wnnidt Dl_Jl'QJó1W1{'?.\n' \ ' " " " ' p w S S""O.lpJll~ ~ •nlllW•""l '"'1 lDifC"'OJ .,.,h ""~ ~
~ ..., ·~ "llttfur,. r.i u ....,.,!9,.J o '!°'!.P,id!'I !1 "-., .}'(' ~ ÁnLU ""°
~ ~~ ~'..,,....
'\l.~oqnl f' U3 vt.QU;IQ~ ~
S!SY9d!H " ~ft YrJ llUal:t ~t'l" 'TCU~ ~ 11,1"\fll"Ut ~ °'l"lll
-U"""'f'tt.2 '"'l"rur¡S 4"1; "f' '!W;)f'\. ~.,!P'J ~UlllU."'r
~.J~t'.!1 •+·u.)f'lkl<tl u::> U1"7tll1'1'Jo ;,o;; "'1"1'' 'f.\n" ,,1¡'1•1JO
·' ·~r,:uJ' .~n1u <;:o1ltwq ;ip n.1111:-¡, .. '1''"'"'";-.1"' "1"..,l~U""'ld r¡npu1·¡~ l'J ~., ·' l' 1r111u uo1:"1d;i"'tX".:> v.u.1 ..,.:'ltr¡n¡;'I, • .1uor1oi
\,lfl'Ullll l M•ll \:'IUOl..,t'..JlU.:>., lf(l, 'TI J.1ll:'ll\l'l'UI ( l''flll1l:'l(Ul:U ~ u.1 ut•11ur~, , :l\ 'í"''·'lli"'l'fi U J Jod '...,nh '"I U·' '!ittUIJ1tlf111:'1
(1\j l\IU\"'l;'llU un i"'ll UTIH)..lUI ~t'UOIU.lllll .1¡1 Ut\l"l;\l'\,11C l'I .11!J1l~I
irn1nput11\i 1r111101 ,,Jtt.I tt;)Un ;)<! ••ruµ1o11p11.1 11r¡11p1 ,,, 1
:1p:11i.I 11uh11R"!t.10 ¡;i '1polu .11~-' ·"CJ 1ot11111~1ru;'I w¡nru~¡ñ ·odt.:1tt., l:i11 ,,.,,,,,1,1n.. "I v n pto:pt.\r, l"'U111'l'l1'11 "·'•1'l·'','·1
\l'llJI 'J' f'U'l'll' ~l'f"l~1 J.;r. Wf·~,.J U.lllfll~l I' U:t <tl"tfU'"IOJlWI 111,1.,r 1111-'' ')'.:K ~\n--,•quu,0\.1 ''l"l3" "' •"f'
'ºl.,fl('lt111,
'TP'f-'' "f1 'p-tnM)U Q ,,.00 ''f '..rtJ....,flh:'-1 \n1u '-""••r'l'".lllL'l"!UC'.,
P' ,."l~lkTf "'"t ~ ;xihJt-..1 '"11µ,,_,.f!CI'
l'IUT'.J)g;r"I
1p;ufltnf1Wm.&;a.'1\~~.._.~-..ut"UU."l"·~"?i
4

<'J""'1W'""I' ~ "l"e' ur.J>'l'1 or 1 '"!W?i>


• nmr """' "I >r ~ >r l"l'!"'ln '1 o o~ ~ l'QPl:1 "'1tl'te .Jnh c:qn~ a-.. 'nalUlalq «'"J
'I' "!-,,.,...¡ ., "" ........ U1lJ ..,.¡..,., l'I' "l"P'"' """'
U>·~ "I""" '!' ""'"" "!' ~ ., ... "!"'""
wsunJ '1"Uí1llUl'CI VI 'U\11'"1111 ~ Jl1d "Ulf'U'~ ~ t' IJICK
l'll!Ml 1¡6t1m1~
seuoWJOH ..

..
20 1 Sli1ema endomno
..

Plexo capilar
SEC'ilndario

A Hom'lona ¡xoducdas ea el hipoiálamo


V libt1Id.u en. la pomlÓ.? t>eN!OSS
* Hotmonu e&brnJladorss o Mbidoru
p¡oducldas.,, ...po<á!omo
• ~- p-ocluacas ~ lapo:aóndsut

f i.1 poruon ungin.ula dt'I t.'\.toJcrrn~1 ~up<rfh.1.tl (l.i • Irrigación Silngumea


!ildcnohlpót'hi)) uo lu~n~ <.:ont'xuin ai11Uún111•..i. t..un d M!l-
lt'nl.t n~·r\ 1011(1. Se ~ub<lJ,• 1 JI.' i:n 1n;1i pJrlc' UIC>· ;q.1 y Lt pu":16n 1/hful es ~iipon~ablc de la 1oco..n:... 1(u1 Je h\1r
~: l.1 prhncrJ y tná.~ "olu1ulno..ri to;¡ l;1 /1on·ic$,. disl«I u n1ona:-. (¡uc rcgulun Cl(t\)ll 1'1rg.uu>i. enJ01..rhu1.._ Pi.u" c1Ut-o
lühulo 111tlcrlor- (fig. 20.3); IJ scgunJ.i t'"' l.i parle cruucaJ tlcr lnc.11 1.i rcgulM.h'•n JI! IJ wo..rt.oetón h1)nnon.1I th: 111 /lt't·
QUc." JbrJ1-.t uJ 1nlunWbulo, <lcnorn1niltl.l porr-idn tubt•rul nd,, tl1Mu.I, ci. n1.'\.C\Jtlo lUnoccr la i:rni:acJúu :Wnguinc4& Je
tDy "'0 1); l• u.~r....:ra. U.uuuda po,.dtirt ltitt<rm~J;.,, ~ una. la h1pt'1J1~1 ... en t.u111u11h1. l.J rt".tluan <lu!. grupo\ di: .irltr1b
f'C'8t11n ruJ.1ni:nl4ITT.t en la t">~lc hwn..11-w. 1ntcrpuei.ta qu.t" '!tie nri:;1nJ.n J.c.1.a i&rtc:n.J.!> t:&l'Úlldai. 1nlc."f1U..1o: Lb 11rlc·
cnlR" t.. ncuruh1t-110h~1!< l J:a potn1dn ~tof¡¡/ , . .c¡'<lr.ub Je ~hiporu.i.na.~upctiuro~c-uqwenliQuc-Jm~1
t.'i>IJ uJhm.t r« l.t h!oura rcmm.:nlt' ~ 1.a lkit.. Ji: RnhJ..r Lt i."frtU'.k'nc.1il nk'dt.1., el udunJindo, ! ~ a.rtaiu hlpoO·
(f'is a
l(),j)_ CUUJuniU Je Ja-. /t'JTL'ff/f14-, nt·nrw"t C lnf<T- suW. infa.IUft'' Jcra.tw e w¡wirn:b c:p.ic lmi)..in rnn.._1p.al
lrt._, lf.I t..amb1cn ~conoce \;utnu lóbulo JM)'h:rior c.k Li mcnlc b ncunih""Jfbo., pen.. ro' WJ Llmhs:a1 r.un.a.\ f'lB "'
h1r'"'''" p<tli..ulu <k I• h1f">l1....._
[A gl.¡uJulJ. t".Sl.i n:.,ot1W. por un.i 1.-iipsul., dt: lc:J1Jo 1..00- [n el 1nlunWbulo. l.a..1; .u-len~ h1puJL,.lt1.l, '\Upcn111'Ci
Junhvo~ 1.unllnud too la rrtl dt• lllirJ...' rttl1.\1IJJ't'' que ~o~­ form.i.n un plc~o 1.11plhar prinHario ( fiu. .,O ') 1..U)'J' 1.clu
llcnc 111.1; 1.dulJ:o. Jd organo. l.t.!\ cni.l11h.·llilk•, 'º11 tcnc~lra<l;c.. l o:o. .:.;a1•ifarc.., del ¡•11.'>;U

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

:;.:,'-"""~ Parclón
"''(;l(mtXí.18

FIGURA 20.3 (u11e dr b;;d'li6 qi.:t lltl.J!Sln li~ por<fotil~ nmiuu, lnlttml'<liJ y di~.i l lo~ 49.D"bc<r. ~~lm di~ ~i0.11.l~ de 11 ¡:wlfuc:9 wttmnt'tli1. (MICKÓ)1og1·.ifu. Poro
&.mw.o. HL)

pdrnano M." reúnen para tOnnar vénulas }' va...o> pcqucllus <le la 11{:urúh1 ¡x)li~is (fi!4. 20.2). CuaJl<l() *las c..o;tlnlulá.
que .i>c c.hrigcn hada l.i p()rt·iún c/1s1u/, do11<lc ~e ran11fica11 la:-. ncurü nas hbcrau una M.'(.'fc!''-i6n quc :o.e útlun<le por t.•l
dé nuevo )' (()rman un C;\,lt:n.i>O plc.xo <:apilar Sécundario 1ncdiu exlrJcclular r c.-nlr.3 en t.Jpil.drt.".S sru1guí1k-t)j; de la
(lig. 20.2). ueunJhipófi!-l~. F~\os t:'af'ila~i. originan \·énuJm, ~· \'cnas
Pür .:.011s1gu1cnte. hay do:, S1i.tcn1<t:. vcnui.os t'U c:a.•;(:ada, quc distnbuycn la:, horruonai. por el c:ut'rpo.
k) t(Ut' <..an\ék•nza un i.i:-.tcm.1 porta, dcnuuuna<lo si.steina Péplu.los pro<luciJos pur neurona~ sc..:rclora~ úc lcb
porta hipufis.ado. E.11 cons('-C'Uéncia. el aporte .sanguínrodc núd1."t)S úurso1nédJano.. <lursuvenlral e u1l'un1.hbuk1r d<.--1
la porción tl11itr1! e::. <le.- ::..angre que vicnt.• -én su 1nayur p<irtc- htp~)Lál .i.mo. E;;os hurnlunas .!>!.' lra:-.ladtln a lo largo <lt> loi.
dd u)fun<líbulo a Lrav(::, dd sbtC'md porta l upoli~ario y t:n axones ha.slJ :o.u,)> tt'ruuna1.1011cs en la t'miucnd.i. n1t't1ia,
c:-.caJJ mu-t.·hu n1cnor, dé alguniL'> ran1a... dt• lai. arterias hipo~ Jundc l>C' ahnat.en.an. Cuand o .i.c..• las hbera, l1ll> horn10-
tisana:, ullt-nc)re,., uas<.·nlran en loi. capilan:i.quc.' Jurn1á11el plt.4.xc) pnn1<1.nú,
A Lrá\'i:li de c...c M:.tcma vaM.ular, v-dna:. 11curoh<1rn1011.i.' en la c.mincnc1.i. media, y \'as.os lJUt' (o cu1nuJ'nt.'an con
que l>C' produ..:en en e l lupuhilamo van , .;.'O li1rn1<1. d1r(._xta. dd eJ plexo c..ipilar :.1.;cunJariu Ja.-. Lran.spo.rlan J l.i port1ú,,
tnluuJibulo a la porción dutul )' conlrolau la Junc1Un lk· su,:. tli:1tt1l (fig. 20.2} para t.ont.rolar la s.t"crc<:16n honnunaJ
c~lula:... l.d :.angft! \<<.'nosa de Cl>C' s1slcmc1. :.ali: por dil·c~' <1dc11ohipol1i>.;Lna.
'cnas h1pofll.ánd:i.. • Protelna1> y glucoprott·í na.... pro<ludd<i> por cefuld~ de la
poru6u tU:Jo/. Esa-. honnuna.<t ingr~:.sau en loll vasos qu~
• Sistema hipotálamo-hipofisario IÚnnan el :.cgun<lo Lrc.J10 del sislcn1.i ¡H)rta h1pullll.:trio,
el plex.o cap1J.u- .i.ccundano. Üt:l!de c.-:.le plt'xo M.' lra1b -
En vtrluJ de s.u origt•n c1nUnon.lno }' MJ sislen1a p(Jrla
purLt.u por la.' venas )' M.' di.i.Lribuycn por IA (.Jr(._ul a~1L\n
hipul1s.irio, lú hipúllsb n1antit'ne <:un cl h ipolál.unó rdació-
sanguinc:a (Ú¡;. 20.2).
nci. an<!tÜ1n1c.:as y luoc1onale--s it1lf14.lflá11lcs. Por (..'Sll. razón,
csc ..:onJUUIU de t:"slruclurni. ~ dc1l(1n11na shH<..>n1a hipolli·-
lan10·hjpofisa.rio.
El s.i&lcrna h1potá.lan10 h1polh.ario tiene por lo nH.'l\ús " Adenohipófisis
trc:-. :.itio:-. en los quc i>é prl)clut:en c.hfCrc.•'lllcs gru~ Je hur·
n1unas: Porcióndistal
• Pépt1do...; produd<los por ..:Un1ulos <le ncurunas sc<.rc.•lo- L~; porctórt dit.lill f<."j)fi."'o,CUia aln:•Ut:Uor Jd 75% de la 1na:..a
ra.' :.1lu.tJa., en el hip~nál amo, t'n los núdt."üs suprat'1pli· <le l..t hipófi:.1s. E._,Ll l~)nnada púr t;Ordunc:-.. e 1.:-l otc~ o nido:-.
~u& y paravtnlncularo. l.:.1:. hornlonas. t.JUC ~ produ ~en tll· <.é-lul-a.o; <.'pilclial t:~ ("uboidcs. o pohC<lnc:a-. pro<luclon1s de
en lo~ t.ucrpos u:lularcs dc c:-<l.l> neun1nas ~e l.rl.nspurtan ltunuuna:. (fi:;s. 20.3 )' 20.4}. l~i. hurn1011as ttue ,)>lntell:t.an
a (o (c1.rgo Je foi. a>:Ollt'.S }' l!-C <lCutUuJan Cll fas lcrm111aCUl· la:, o;•, Clula:-.. :.ccrclOra~ ~e aJrna..:cr1an en gr.í.nuJc,:-. J.c l>C...U·
nt':i <le olm. a.xont•:. que ~c halJJ.11 cn la porti611 nervfr>S11 ciOn (Ci¡,;,s. 20.5 }' 20.6).

booksmedicos.org
20 1 Sistema endocrino

En l.i pvrción rli:i!t1l hay un ltpo <.dular que M! :,upuuc- que


no es l>C..:n:lor. Corn.':i'puntlc a Id.) télul:ás ft>líeulO<."Slrclladas,
quec.011!.lllu}'t"tt ..:ax:a dd IMi><lc la!t c:.Clula:. de ci>la l\:g16n dé
la adenohipóH.s1io. Tk·n~:n mULila..' prü1ong.iaout.-,. que c:-.t.a-
ble<.'én contat.'lú con otra:, t:élulas <l<.'l 1n1~mó tipo p<Jr n1t.•tliu
th: u1uvnc:. lntércclularci.: <les1noso1nas )' unt<'nt-.,. con1un1-
1.'anle~ La fund6n de <.."!>lai. <.'.«.:lt1l..t..'>. que: c....tabtcccn n:th::. cu
tomo a l.as céfulai. !ortrctúr.1.:,. aún no :.e t..'OliOCC: btén.
Eutr<.• los corclon::s y ni<lo:. d c.- télulas ha)' n1uchos capi·
lare:. ~angufr1 t.>ú:> (j_Ut.' p<'rlciu.x cn al plexo capd.ir M."<.'un<l.i.·
n() <ld 1'1:.tcn1a porla hip<Jtlsario. Los cS<..'ai>ol. llbmblá:.h>i.
tk <Sla r<.>g1ó11 pro<lu~.co fil>rai> r('tkularcs que i.u:.lC:nWn Jos
t:urúuné:o. de ct-luJa....
Células secretaras de la porción distal
La poix:1ún di;,.l::tl se..:rc la \·a.ria:-. honnona:o., l actor~-" <le
c.n.•1.unh.'nlo y c.1toc1na:.. Se produ.:;cn aJ 111-1..•11<1i. M:"L\ l1<1n110·
na.; 1n1¡.>urtantL~, p.:ro :!rtl)lu lrc:, llpo~ d e '~l ula:. .i>C l\.'i.uno-
Ct'n por nH."tlio de I~ culora..:tonL'S cornunt":i. fuai> c:t!-lul.as
se t.ii-.dh.an e n cro1nófohas (po~o lei"'ii<la:o.) }' crumóüla>
(t:ürllicncn gr.ít'1uJo:!rt bit'n lcnic.lt):,).
Las célula.-. 4.-r()nlófila:. prc,y.:!nla.n tlu.. 5.ulx1po:.. la..:¡ a<.'itlóli~
las )' las bascSJ'iJa,.. i.t.-gUn MJ aJln1dad porlo:o.colorantt.'l>ácic.Jo..-.
r bi-.i oo~ (Jigs. 20.4 y .i.2.§). La... 1.'éluta.... cro n 1 úJo~ tienen
poCOli gránuJOi. de M.~.:n."( i0n (ó ningun~>) r se f.¡:, rt'l·onoce
con rnayor <lifitulla<l qut" a la.'> célula:. ..:rom6ílla:... ~ po:.iblc.>
qu~ a.lgu ua... tic l<b c.ro1nófob<b ~can «tuJai> l rH1nóllla:o. de."·
,gr.u1ulatlai> o laJ \'el. célutai. 1nadrc <le- la 1.11Jcnohipó6s1::., puei.
FIGURA 20.4 lttl.t p1Jr00rld6ulih Ci>lul~cudoubas ~orgilnitat'l m<twdcmes o :.e ~lx.· C.JUC t.•11 o la g1áu<lula hay n:novat.iún c.:!ular.
i~!r~.1c ~cñ!!l!n ~ dE c;o; mduues. . 11) dfttl; :iddófdlls le tiiitn de .iiruti!lo y las .Aunque Sé ""rc.i.ron nwnt'ro..-.os rnCtodo:,. J._. ,.<1k1rnciún
basoMn, di; .ud. f.Vurofo111g1.Ji:J. Poto ,11.m:11t.o. lrKJ6m1tol & ,Ydllury.) par& lratar <l~ corrcl:idonar qué -.Cluta.~ M.°i.·n:lan ca<la

FIGURA 20.5 Celullt )UmJICl..-08Cb OC 1.1 potóón df>!al Otmmu~ ~ numl'.m!I~ 91&!11b\ de ~óUo. ~ mitoo:mdM U~~ ln&~ma.sdtf rrt~ endup~smáliO> ~ r
d tunivie;, de útll;l. f!ñi:roft110g1~~ det11ó11itA. Mcdilno !llr.Jel\ttl.J

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

AcOOl'i!as

,.,...
"I
K
~

FlGU RA 20.6 Al911nl!'i dn.-ti.s Pl!m'lhrn &..!ingub mitjir los grnb de S'!<"6611 ® l.iHtl11l1> UOO!óRI~ (ikf&jfil.K yb~s) de li pu1t11Jn dl)wl. Obm~!be dtr. capilm
~ng;uír,;os: ombiio lallqu1ttt.\1yct\."JO akuim:hl. (iVt'llOfotogr&. MtrfÍmi(d O: ~omoó. &bit aumtsllo.J

hon nona, en la a.::tudbd ,u.l lai. lllCJOn-,. lécuicai. uLtlizad.t.i. Control funcional de lo porción dista/
parJ rc..:l)no.::er J.i.., .;élullb ~n la 1nmuno.:tttxtuíntk.i. y la fj pálron <le :lll"l'Tb'.:tún de \·ana:o. h<'mu>rta:. q ui.' pn>du...c
h1brit!ac16n 111 .sttu. ~,[l.'dtdlt lt• t.~ta... tét.nil.'a'> ci. poMblc th..... - la pur.:frí11 t!uinl no es conlluuo s.ino puhátil, por ¡.¡k o:. <le
linguir t.incó L1poi. pnnetpalci. <le <=élula.-. SL-cr(•Cura.s. de las ~t.:rt.<ci ón . AJ.~m,U., la M.'.'t.Tc-dón <le algunal! <le Ólá:. ulx.'llt.-cc
cw!t.~ Cual.ro produtcn una ~ol a ltonnona <..s.tla una. y un a un nlinü d n:a<lrn.nu, c:$ló c..-., \'arÍá según l<ill hor<is <ld dja y
l1pu (1.d:uJa., gona<lotru l'a:.) prod uce do). El C.uad ru 20. I l,1 nod1e. A:.1. pur cjc:1npl°" d pit.""<J de M..'X.Tt."l.:1Ó11 de Id 1\CTT1
rt.'loUlnt' las Jun..:ionc-3 de la-. .::Clul.:b M.•cn:lora.\ )' lc1.s aCC:l(Uh..., ~ pt(Jd tKC cnln: l<b 6 h r Jas 8 h, Jc~uéi. d1S1ninuyc hal>la
de SUl> horn1ona:,. ak:::uwir :.u v·.llor minimú al rctlt.~or de la uK'tlianochc.

P1oporoón ~1.oximada IS) Honnona p~d\lOda Prinopalts.aalvldades fl!l~giw


Soma1otrofa SO P~tJttl cream1M10 & bs buW1 lilf9CS yama e-n fl
me~mo en miXhct$ 1'.9;nsdff orqani>mo 'lf¡ somatoo1~dlnas
(l~--l)mwimA$ Mt i hi};do' EO 0110> Sltit\$
Mamorsofa 15 Desandla&i gWdliamillit'li(li:duran* lage;:iaoá:iyeslir:rd,¡ la
o bclolrofa :seat<IM de-ltcte
OON&.roía 1C· dcrmona fohculoesum11lro1e-(FSH1 f hi:>~ la~Sl-I IJIUOOf\~ efaeo.n:efllo defos f.:Aiailoso.'arnmylasecn<lóld<-
l-<enaan<t lll-:1 ~o entasnw;.~esumlla la~r.og<r.e>1S en k<s 'taronis
li Li promuew li CHuliOOnyla seaedoo dt.progesutQ(la tn ras
mtt)ettS; ts1Jmt1!a 1'6 ce-blude Le)~ y lasea&OO dt a11dr,);e110s
•nbrarones
T.-auora ; 1-bmionaeslimldamedela trodes ooroodina ;TSHI Es1imula Wsitusis yli sli'Cl'Oéo de fas hooncn~ cwoicleas
Coinicouofa 15 Po:d!cws de la ~iaoon dtli¡:to-opt.c'l'lelmco'lma La .\Cti ~1mula la s.wecion 4! gl11tOC«1ic:a&s ~n b.(011eza
!f'l'.lMO. htrmcl'lil a:i'O!'looxnroofa fAllHl 7h<rm001 sopr.mn;i. la MSl-I tsbmlla la producrion d? mftalllllril
mel~~:.::.:./'9l~

booksmedicos.org
20 1 Sistema endocrino

\'ano:-. wn los m1..'Latli:..moi. tfU'-' cuut..rúlan lili. a(ti\•i<la- Porción tuberal


dc:-. d e- la:. ct:lula:. de la porehín distal. Uno de ésLO:.. :Ot.• halla La porción tubcrnl c.:. w1a región en lt1n11.a de cu1bud o
rcpn..""l!cnla<lo por la:. horn1o nas pcptidic-u.. <.¡_ut.• produt.·t.•n quc ro<lt>.i. eJ u1Íu11<libulo <lt' la ncurohipOllsb ( ~) . Es
lo::. ...:úrnulu:-. <le t.élul.i.s ncuro:-.t.'(..rclora..-. J.c loi. nUdt."OS dcu·- un,1 1.oná lmporlá.nté- en anunale:.. que can1bian :o.u.., hálnto:-.
.sOJnt."tliano. <lorM1vtnlral e infun<libular d el hipulitlanlo rn Jundón <lt.' la ei.tac1ón dd aítu (p. t.•J., .tnnnalcs t.¡_ue h1bcr·
(Cua<lro 2'0.2). Esa..:; borinonru; se alinac:t-nan <.•n las lér n11- nan ) nu.xlíantc la n"gulá('tÓn <le la produCliún de prolat.Lina.
n,1t1onc.:. axúni~ai. i.iluada.-. en la cnun cnc1a 1111..-'c.ha y, tk~·
pu¿:-. de :-.u lil>t.'r<ic1ún, i.c Lr.i.n.,porlan a la porculu clJSttli por Porción intermedio
el pk•xo C".tpilár, que tu1nlnén ~ cocutnlrá en la e1n u1encia Lt port·irín int¿•nnedit1. que se localiza en Ja parte: dc.1rsal
mc:dia (Gg '>O 2}. l.a 1nayt.iría d<.• <.'">l.l.1; h<)rmon<L'> , úcnouü- &.-la a11tigua buls'-l <lé Rathke (OSs 20 1 y Zil...l). cn lo~scn:i,
n::td <b hipofisioLróficas u hórmonas libtradoras hipota- hun1ánt"ls .i.<lul<tb "s una regió n rudunt•ntm.t cu1nput.·~ta Jc
lá.mii:as. tstitnulan la :,.t.'(TI..--Ción <le las c:élul.i.-. de k1 pon·rón cordonci. y lulk·ulus dc.'t.·f:lufá:-. poc.' Obai>Ofila:.. qut< C()ntit'ncn
1fi:..it1I y <lo.e. de él>la:-. u1h1bcn la hbcración c.h_• algunas hor· pequeños gr<inuJoi.Út' MX'r<.~lón. En pet·cs y anltblos t.o n hc ~
nlOllá." (Cuadro 20.2). nen L'c!lula:.. 1ndanolro1:...., que pruJucco Yaria:.. bul>lan.. 1~ .
EJ lupot<ihuno oc.upa u.na pusic1ún 1nuy c1>lratC:gu.:a en t i <:'nln: la.-. '-'t-l<dc:s St' crn.·uéulr<l. ta honnona estimulante <lt' lrn.
cuerpo. puc~ rt.~ibc 1ncrvacic'in dé \'aria...:; parte-.:. <ld encéíalo m(.-fau oc1U1i. que- regula la pruduc(.!Oll de indan1u.i..
)'(entre- o tra." Ju111.:iunes) \..Ontrola la htp(Sllsis. y por lOllhl·
guic-nlé, un gran nÚJ11<."ro <le at:tivtdá<l~s del organismo. Oc
ese 1nodo, tnw:he» t.•stítnuh~ cxh:ruos. a..,í t:utncl ci.lj1nulús .. Neurohipófisis
que se furnlán c11 d cerebro. a.fl"l.'tau la Jundún <le la hiptS-
llsis y. por eu<lc, la funcu)n <l:: n1ut:hos tc·.hdl>s y lSrganos l.i. neuroh1p01ls1s se cu1npt>nC de la pórt.'1Ón JU.'fi'f()ld y cl
(Ou '>O 7 ), inlunúíbulo. La J>Un.iOn ncrv1u....a. a d 1lcrcnda de- la adc:no-
El segund o nk.'Canismo de t.:ontrol <.~tá repre.scnlado lnpcítlsis, no con11ent· células M-Xrctora:... Prc-~cntd uu upo
por hortnonas pro<lui.h.lai> pur varia-. glitn<lulascndócrina-. e:..pe~i llco de ...étuJa llturóg!Jca 1nuy ranliJic.<ada, J c.-non1i~
4uc a.chian M>bre la libcra1.:iún de pi:ptidos <le- la cn11tK•nc1a nada piluh:ilo <G~ "() 9). [ I .-:on1puncnte n1á... hnportante
nlcdia y sobre la fu nciún de lá:-. <.élulds d c la pumó11 dútrd lle la pórtión nnviola c.stá Íonuad o p<ir t."Crca <le 100 mil
en si. De esLa man"r.t. lai> C(UH..c ntradones p1asn1áhéai. de á.'Oncs atn1clín1coi. J~ neuronas i.tcn:tura) -..uyo.s cuerpós
la..:; hormon~ <lt· \'anai. glándulas euúocrinai. regulan por cdularc:-. ~e hall<Ln c n Job nUdro:. supraópl!cos ). ¡..'<lravén-
n.:trocontrul negad\'() stl propia sc...n:ciún. c:on l.t tiroi<l1.•.\ trkularC-'> (º ¿ zn '\.
Ct11no CJcmpJo, la íiµ.ur a 20.8 ilustra los n 1t."Caruí.1nói. <le Las ncutona.., secrclórai. llenen Lo<las la:-. car<1t.lcrísl1t'<l.S
Cüntru l ~· pn:M.'nta l.i. éo1nph.'ja \;aJcna di.: lcu6111<:11os que ncurónalcs tipt-cai.. u1c.lu.so la capac1daJ J~ c.lc:.arrollar uu
regula la hbcra.ción Je hi.s hor1nonc1..-. llroidtal!. pou.•udat Je a(c16n. pero su~ corpU:.culos <le Nis:J sun 111ur
El lcrcer tipo de control sobre la h ipóll.\iS pu(.-<lc cjernph· abund.tnh:i. debido <i la 1ntt:nsa acllvi<lad de sc.. reoOn.
ílc~1rst• Con 1nol ~cula-.t.·un10 la 1nl11luna )' laat.· lJvln;:i, que i.on La ncuruSc('fl:-.:1ó 11 (que.' se Jc1i:1.:ta pt•r rntdio de col o~
pépUc.fos de la lannh<l J t·l factor Je cr t.·dn1ic.•nlu tran:-.lurma· ra... 1ont."!I t.'i>ptcialc:..,, t.'Utno Ja h(.•tnatuXlhna l:rómica de
c.fór j3 ( TGF-~) pruducid us en las gt111adas )' t.¡_uc «.:untrolan Gomun) $:..' trani.portá pc:1r fos <l..'tóné-i. y .se a...1.1n1ula c:n i.u s
la .)ecrt'c1on de la FSf l. Todoi. t~lós mt.-i:a1usfnó:-. po;,ib1htá11 cxtrcmm s.ih.iaJo•., cfl la porción 1H.'TVlOS<I. Su:> dcpt>sitm fr1r -
un c.·untrul c,, Lrklo de la _.,t'-..rcc.1ón de la portión cl1sfr1I. mru1 olru,tura~ t:Onuc:td<l..) co1uo "uerpoi. e.le l lcrring, 'bi-

lJbetad;u.t11 la eminencia medla


H'ormona Funcióll
iua.ono llbifadr.o & t1rctrofin¡ (TRH) Es1imi:Aa LI il:Eraoondr. llft>1roina)' prola.:w
1iormw llbeud~ &9:<,adotrofin¡ ~nRI'!) Es1imda ta lit:.era()Qndf f'SH yl H
Sceut'6tot!na \SST} Inhibe la liberaaGn & la hr..~ de aeomiento
'i«mona llbetildtn dthtfmono de aea:n1en.t0 l'GHRl!I EslimdJ iUracian de I;, hormona de aeom1t111:0
Dl!pamln;eu holliXCi lobh6-Jra de pd,;cñna !nbbe la Vx=ri06n dt prcliirr:M>
~ua.ono libefadon de e«tk«rofuw :car 1 Es1imm liberadoon de ~~Ma yronk&trofa¡
Ubimdas fll la pord6nntm;>sa
Hormona Función
\'asopresin¡ 11 bmmooa ar.c¡dar:1ica ~Oli l Atrnenca lil permeabilOad"de los cooda.'.ios~o:m del ñño. al aguo yp-omi;m la ctramcóOD 6el
CrlÚt(Ub hso de b> ''il>OSSiflgUICl<OS
Protr1uh'tla comncoon dd mdsculo lso d:I utiro yde las ult1l3> mm~uJale; dt la~ndttl nwnare
' !.tl umet>a1t!f.•ld-'!s.llerrt1:1"W1:t~:).¡m.1•rz~m;.,_, 1¡'l'l'q(rnri1~b. ~~d'll( d:l'l" ~t1111&td.i:ii. u1~~e1lt¡.t'f1M ~ wo;aa;~lllll51l~ ~-'-1P
~ :o-i.~gm::nt

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

Absorción de agua ~

PJ~1
Eyeocióo de leche ~
iJO!: contracción de b.s ,
o9).l!a.s mioepite:laJes Y:,.

Gl.indJ~mam3Sla

Coo:rs.cción

ACTH Secreción
'---(~...J

'----'l~SH"'--~~-s._c_ro_cc.i_~, 1
Tircid:os
Desarrollo Secreción
de folículos de estróq.enos

fSH .-6'

~
Horrr.ona
crsctniento f() E•permaioqéoesio

Tesiículo
Secreción
W proge-starona
Tejido adiposo lH
'----'"--<:::~· Ovario
Secreción !ti Pro!sct>.!'...\
ca !eche ~ ----...:..=="'------.-'
Secreción
de a."tdrógeno$

Gl!.-1.dlta mamaria Testiculo

FIGURA 20. 7 Uraosdc ll>Ct\<e~h11m1on!i~ li~ en uryanusdidod y.ilgumu m~1os~1?1.ruto111rDI~ l!glJl.ln 1u K'Ul~Paia l~.ibm.\cltUl.ti, vNtlw I~
Cuad1os20.1)'20.2.

bit."!> al n11\.' n>$1.:()p1<> l'>ptit:(l (fig. 20.9 ). Cuando los gránulos 11o<ic1doi. d<." esas <lm hurn1ona:, c:t lt.•vénience- Jifcn-nlc. lo
:,e libcr.u1, l:a :-.(•Crc.::1ón cnlra \.'U lo:. c..ápiJan::, :,.ulgulnt.'l>." t.jUC'Jt:"S <la fUUCIOlll.~ UIU)' Jii.lUll<l."- C:aJ~ una <le <."Sl<l.li hór-
fc11c.:-.tr<1d<1i. que bayc..•n gran t.mtithld en la purt16rr 11t'T\'10sa, ll\Oti<l~ -IJ oxilocina )' Ja WS(lprt-Si.ua-arginina, lrunbién
y la:, hórmon~ se J.1:.1nl.myen por la t.ircuJat. iOn general. <lc-non1inad.t honnonaánlidiuréli<.'a {1\0l l}-~c une.tuna
F...'><!. nettroi:écn:L"l0n aln1at.'t.'n<l<l.t t.•n la porción nervi&sfl pn~tciu..i. lliunaúa ncuroli.:?11na. El (.()niplcJó ltor-u1ona·ncu-
cunsi!>lc en <lo..:; honnuual><. ainb.!:, pCplidoi. cídu:u.' 1.'0Jn· rui'h ina i.e :-.Jutctb.a 1:omo un pCptido uu.lnit!ual largo, r l~
puc:-.lo:, de nueve aininoádd()i.. La con1pos1..;ión dt." a.nu- prOh:ina ~e .!tt'pan1 de la hormona por ptok'Óli:.1~.

booksmedicos.org
llD

--
......

_,.., ...__ __..__


. . ._ --·-:Jll< .
ll(;IJllAlO.l ldüo_d..,._~ ....,i.....i..........
-¡._,..
.................__º'" ¡,,...._ ............ _,
•t11¡.1111ra~1...u ~._nl.!>f'Ct'll);t11hor~rdf~
.-.i.....,....... Hl>J<;.....
.~_...,,

4a~W . . . . . . lnWUIQma. .,._~mlllteft-*


up1ae....,.,_""'*"'ÁI hlóoouO. .......& a -
........
.....

Au11~1uc 11.t)'la ' 1crla ~u1x·r¡Hhl.. h•ll, lo11i llhrJ\ Jt: IO!>
l1Udl't1" •U l'r.tl1J1'.k:O~ :!>~ n!la1.llll1JH rrlll\. t••JJiUl'ltll• 1..HU la
~ \.t..~'f'rotna. l.& ltU~ •l&a Je b..!o
"l"1.f\"1.iOfl
tll1r.u ~ (, •• nuJnr. paR'mtí"-u?.vn
tmélllta" 'fl-14:
tnk·1 ttimt:n m la
U11 Ir 11 ..., ~ "'l. •
di- dom.~ 1G <A.!•1 jllud1.{t•li
a.. o11E--..... ~1~:t..bdo--.....--ww.
K'\.lt'\tilndtuaM•• •"I .... ,.~..- ... ~....,w-·.-~-i..
_d_..,., .......,,.3, ............ ,.
• Amones dt la5 hormonas de i. nturoh1pofi5G kM . . . .~ . . . . . ú:..t
1

1..t•flrN'---
c:.W..., •Wc.Mdllr..:..prxd....,.S._..
1.. '"""llJ'l"nllW u. hormoru. OifttiJ1urtti..;:.& "t< ~ ....... ;.mw.. ~pi-.
..uanJob f"•~·wun .,,,mUU.._... Je La ....n~n: 1ljn1 na... tJ
nlulo .l..· 1,.., \hll\u-rrn.--cplon..., .. 1tu.i..1,1 '" l-1 lli¡'"l.J.uno
~­ !.""""'~"'-~*~~ ........,•
«-UiV*'11int11. pr _.,., ..,..,1'1111Wl. la.qwutn.1 "t1ti""i<~11m
i&nh.nur 1•n1tt1U(;"\C l.1. ~ír\.·1ún en l.1, tn:uu111.ii. Jd nu1o.leo to111;111<.1f') p11,-J1·1t 9''11<11,11 ~lllOl'I" detfttlmit~1i:. ptUl;c.Ul\f •drv
\\lpl .101\lh,.l•. \u cíe.. to pru11.1p.:il e~ J\l ll l~'llhlt l1t pl.'r1111.'Jb1lt- nll(QllKOfü1f11111 y, <cm mcl'U1 f1tt1Jtn0f, hoo11oni1 tu<rl1111it4
ll.ul dt 101; 1._onJul.LO!o 1.;ofc..:lor.;..,. dél 1hhlu 11l ~~ui1,, [ 11 lt1n - LI PIoOUulOI\ l'Mt'\IVil dc I• h111mu1w de ueam ll'nlo en 1• J11fo1111 ¡, y
"'''"u'·111,.1.a. ·•.tic nt.1..1o .igua Je J.i lu1 Jt.· ,. •• '" tuhult11t h.a.u .. d 1J .to..ilrurt1( wllfll\'llltf' gt¡¡1111 ""®. qut ;e 01.nrfiu p.;11 l.& QI'''' 111\w.i
dt l.& po:11'-"I• .,ft\Ud.i bwl'ldo I• pod>Jttion Cllf'Vw.I ft ~ • ~dul!tt
1..·JJ0,,1i111unu' u~u<" Jw. ruJca.. J1•nJ4" lt•" \ .. ~ " ...ut¡.!Ulllnll>
,..., '*'"
w lloetid \11 ttl't..mlt'CI dí .m. ~ .¡s.c •·~''' . " ' _,• •

__
l.t~'C"it \..a.U,·~.nuJ.. 1~ct'-...,-...._.
OlllDÓl-.:u dd mcJiu maano.
í..n 4*" Mu... li& 1.ax.~ rrwnunr 11. "i.'!ftttadim
Jd~lllutnodckb1~~... w.ibttk.Ji.\.dc
t ..ru:nah.. ,i. lu qut ftc,, .a Lii kmKln
.Uk'fl.ü I~
"''"i.&l r ll ..~,.p'-, Dt.> ~ lo.lbc .., .......anod.tJ Jco "•"f-'~-

..-ll"dlu-~--
•Mr~......_Wrbdllrmv*-'*'
;tr t.~~•&.m-.•~~ ..

.. ~c:.m.. ....._ n.....W. á.9do4.ncallO!lird:)*


...
. . . . . l,..al.M.-..tt~ ....... t:.mn
. ~-~­
1

1n. \'Otl•'lt"l1• 4.IUC un.uh nt•rrn..al1Tk·nt.c C'tl d l'~UW O


\\lh"' h,"111r.ar.i. CJCR.:\."f un t'le<.IO .iprni.ihl~ (11 I• k'n:-t~n
0 . . . .u dio•• ~*t, .ot llhf"Qftl\W m•
111.1 pot 11ttt4CM 11111;..~1u1\. itieqc *
IJ at11Jh16,jft .¡1.ittU J•Y
.i.rh.•1i.1I. dcllumu1

booksmedicos.org
- La ülUlocina t'lolunula la .:.·ontnu.c.ión dd 1nú:.cuJ1• bw de
ld. pan.-<l u lérina durantt' d CüÍlO y él parlo. á:,i t.01nu <le la:,
cC:lula.-. nnot<ptlcliáles tfUt' rodt."an los aln."olos )' lu.s <.:'0111.luc·
lm. <le las glánJula'> Uldm.tria.... La cxpan:.1611 <le In vagina
Histolog1a Básica

f,,-.a.... J.oi. t.ctp.i.i. pucdcu \..t11u.:iJt.•r.1.r.loé t.ümo J()i. úrganoll


<lislintos, <le origcnl·i. ernbrionario:.. diferenle:i., u rudo:i. i.~>lo
cu cl '>l.'ntttlo <u1alóu1ii;o, El or1ge11 <le la (:tlrh.•t..a ei. el cp1lt-l10
<ld t.t•loJna y. por lu tanto, n1oodér111i.;:o. nuenlr.L.'> que la
y e l cuello dt'I t'ttéro, )' e l arnarnanl<!n11cntu, C'stirnuJan la mt-duJJ. ~ ong1na en l<is c:éluJ.t., <lt< la 1.tt:;,.la neural. o i.e,1.
M:Cn.'<.'"iOn de o:olodua por rnc<lio <lt' \'Í<b ncr\' l Ol>éL." que hCUt.' c1ngcn ncurot..:tüi.lCnn11.ú.
a..:tt'tan i.o!Jrc.• d lnpot.ílan10. El r\'ílejo ncuruhurmuual de:-.· lai. <loi. c.-.ipa:. preM.'Ttlan fw1..·1u11Cs y n1orfo logia <l1i.hn+
cnca<lenudo por l.i. sut'Ct<Sn de.- los pc:t.t>ne:, S<.' dcno1nina L:1i., aunque ;,u <bpe..:tu hi:.tolúgicu gtncraJ i.<'!<t d Lipit.o de
reflejo dt.• cy«c.·iün lác.tca Cfi g. W.7). una glándula enc.101._.nna t(lrma<l.a p<Jr t.é.lula!> d1sput.•i.tá:. cu
Cür<lunci. n>deaLfrb por C:3pilal\!S: l>llttgu1nCú!>.
\;na ...api.ula <le (CJldU con.iuntivo denMt rC'c:ubre la c;Ján-
.. Suprarrenales dula )' Ctt\'iá labiquci. delga.<loi. hat-ia ~u il)tC'nor. El Ci.lrUn1a
l>C L'0111póne, i.obre h)<lu de una r~d e.le Obr.ts rcli~ulan':l>
Las s upr arn.•1t.áh.-s sun doi. gl.ín<lulas aplanadas con ctbuudru11ci. ql!e i.o:..lte11<:>11 las t:c.;lu!a... M.'<.rC'lOJ'a!>.
fOnna de rncdia luna. cada una situada i.obre cl polo ~upt'·
r-ior dé t:.i.<la rit1ón (fig.. 20.101. !\'u cu to<lus losc.i.M.b :-.e ulii·
can endrna <ld polo renal :.upt"nor, <le ahi el no111brc alter·
• Circulación sanguínea
nativo <le glán<lu.Jas ac.lrcnalcs. que signific-.t ..hacia el rinón'~ l:ai. gl:!nJulas suprarrcnaJc.... n:·t.,bcn varia... arterias que
o ~·.t. en ~Ul> ..:crc<1níai.. [l l.unai'!o e.le Ja... i.uprarn:na1clt varia cntrau por \·anoi. punlol> a i.u alredt'.'dor. Las rruna:... <lC' oai.
cün la edad y el cSl.adt) 11i.iul6gic:o de IJ peri.una. y las doi. .i.rtc.•nJ.!> Íunna.n un plt.'xo i.uh..:.ipsular dd c.u,d .l!C uri~ina11
glándulas <le un aJ.uhu pe¡,.an ~crea tfc JO g. tres grupos de váMJ~ arte na.le...: ( J} artcn~ ..:apl>ulares; (2)
Si .!.e corta el órgan() fn:i..:o. ~ c()1nprucl.m que i.c baila .trtcnas curhcaJcs. que ~ rán11llt-an varias véo::i. entre lai.
cnt.ip.sulad o yilivi<lidú cün niLidt.•1. cn Jo:.~.ápai. Ct)n.:énlri+ célulai. d e la ..:orle1.a y at:'a.ban por Íorn1ar L.apil.i.re:i. sangui+
cai.: una pc.riférica gru~S<l, de color a1nadlk... <len(uninada ncoi. que dc:.a¡;ua.u en va.<;Ol> ..:apilare:. de la n1rtlul<1; )' (3)
capa corücaI o corlé".ta suprarrenal, y otra c:t'nlral n1truh .trteriai. n1(..Jul~irc:. . que atnh i~-sau la ...orle1.a y se ramifi+
volu1n11u)S.a. gri:i.át:C'a, IJ capa mt.-dular o nu~dula s upra· c..:an p.ira tonn;ir una n.-d t~tC'ui.a de tapdarc.•s t-n la n1.CduJa
rrtnal.
(Oo 'º 11 ).
Í>t>r 1~' Lanlü. hay un a1x1rtC' doble <l~ sangre hat.·ia lu
mJ<lula, lanlo arl~n:i l (<lir~(._lo. pur la...: ~rter i as me-Jula+
r-.:s) cou10 vcno~o (por lo:. c:apilare:. Jenvad o.-.<lt: lai. arle+
na:. de la C(Jrlcza)+ El t<ndutcliu t.apil.ar L.'.!> fCne....LraJo y
n1uy c.k•lg.ado: dc.'bajo dd endo11..4io hay una l<lnun.i bai.al
c.:outinua l o:. c.ipilarei. <le la rni!-Jula, JUrttü ..:011 va.-,oi.
c.tpdarel> que lrrigan la co rteza. fonuan l.i.i. \'C'TI<l.\ medu-
la.re:. que;,..(- unen para t.u11su1u1.r lai. ven.ti .!>Uprarn:nale:i.
(fi g. 20. J l). Por lo gcJlt.•ral, esa.... venas <lc:wiguan en Id vená
t.~.iva u1lén(lr, <lel lado dcre<:ho, o cu la vena renaL del fado
izquierJo.

• Corteza suprarrenal
l;:i ultr-.tt."l>Lru..;tura <lC' lai. L.-élu.Ja.i. <le la corteza :...uprarrt•nal
O Lipu:a <lC' la~ ~él ulal> M"t.relura.'> Je élotcroidc:. en l..i.:. que el
org<inuJo pre<lú1n1nante c:i. el n:ticolo cnc.lupla.¡,.111álico lbt)
fíis. 20.12;: vf'.i.,c lanllnén cl Cáp. 4>. Lai. células de la cor+
teLa no ahuat.·cn.1n i.lt.:. produ-.:loi. de .:.1..-cra.-iOn en yr.lnutoi.,
¡.ntc.ll la 1nayor park· de i.u¡,. horn1onai. C'i.tc.'ruidei. !>C ~intctt+
1.an úci.pué!> d(.•l cstin1ulo r .i.é M.'tn>l<tn de 111medialo. Los
~lcro1d~l>. al l>Cf 111011.:.C.ulru. úe baJO pt.~1111ul ~ular y hpo+
sol ubl ~. pueden dJJ'un<lin.<.• a travC:. úc fa 1ncn1l>r;u1.t celular
r no ,)e los excreta pt)r e.xot itosis.
[n virtud <le dilcrendás 1.•n la di..'>poi.idun )' t:I al>j)t.Xlú d~
:.ui. t:dulalt.. Ja turt<..L<t i.uprarrcnal .lol' :...ub<lwiJe en tre¡,.<.-apa.i.
('onc.éntrica." .:.uros li111ilcl> no .!>ic111r rc están bien dchni<lo:.
FIGURA 20.1OGlké.;lin s11pr11m:lldll"ShsnltttilS e11 l11 pl!IR Wp!riUf dl' udi ra3o.U
t«tw ~ m11ei.t1d m wlus .m!t~ »14 médula. m ocgro. lilmbii!I se du~lUo sil&.>s Ílll"fil en lo:. i.en.•i. hunmno:t: la :roua glumcrular. la i.oJla fasc:i<:u-
de Id\ 5upr.mtnales dunde,. 11 wus, pw defotlOS c111l:dou~lo~ le eutuml1l!D p:ukrl~ 1.ada r la "Lona rcLic:uJar (Ogi.. 20. 13 y 20.J4}. E.o;tas c:apai.
dt> w1 te?;) y m~dula. {J;d391ado J rep1+Jdutidt1, coo 1111.;cwauu, de .t~~h11m l'ftftxtbru* uc:upan. rt:.llpcxl1vamcnte, ulrctlc."tlur<ld 15, el 65 }' d 7% <ld
rlL•,~¡. 41' cd. \\il111ms fQI led~61l.~unden, 1 963.J vulwnén lOl.tl <le ht.!> glán<lulai. i.upram.•naJe:...

booksmedicos.org
20 1 Sistema endocrino

Arteria
Plexo art&riaJ rr-:-dl!ar

-~-----•-cb~,,~~-'---12- ¡~·~
Cé.ps1.1h
I
\
~-+
1
r.
/
Zona
CortE-za iascicuM'

Zona
ret:cular

Vena meduloS!.lltarrenal cantral


FIGURA 2.0.1 l Utn.(1111d. qmttdl yU1rulbt&I de Id!dl!fP't mla ql~ndula ~pr«rcnlil

La zon:i. glumt.'.'r ular )e halla JU:.t o JcbáJO <le la c<ip· parltr llcl-._olc:i.lerol. La i.intt'l>b deo t·ofeslt.'rol i.e ~aln·..a prin-
sul.'t Je tejido t.onjuntH·o ~· .i.c c<1n1ponc Je célul<l!> t. ilin ~ cipahncnlc .._ parlir de la acelikot:n:1.1n\a A t:n el rclkulo
d ri.::as o ptra1ni<lales, organizad~ en ..:o rdú1h•:,. que tic~ endopla.sm:ithC() lbo. é:n <li(cn::nlcs s1hoi. del cuerpo, llo l>re
ru.•11 ic)rn1a <le an.:úi> rodeado:, por .:.ap1lctrcs i.anguinco)> to<lu cu él híg.ido.
(fig. 20. l~A). l.a m.tyúr párlt.' Jel ...c.ilél>lcrol que utili1..an las cClula.\ de
La n:gión i.iguienlc l>e<lenonun,11.ona la~ctcuJa<la <lcb1<lo (a CUrlet..l supran'Cllal ptt•\'it'ne Jd pJdSJTW. y l>C t:UllVlt.'fk'
a la dJ~Lribu-.'l6n de l<lS cClu1ui. en conlonc:-. de unu célula o <.'n una nn1U:.::ula n1fu. t:'ti111plcJa. la pn:gnénuluna. tíis t'11Ú-
Jo:. Je 6.pc:.or, n'C{US )' rcgular~. l>CIOt'Janh.•.i. a ..:c1fu 111na._,, n1a.i. asuc1a<lal> tun la !<ÍnteM~ tlt• progl·stcruna )' dcwx11.:or-
~nln.'mé'1.c.'ladus t.·o n capili1.rt':. )' pcrpc11d1..:ulc1.res a la Mlpcr· 11coi.lerona i! parlir d e la pregnenolona se t:1.H.ucntran c:n
ht:it' Jcl c'i~an<1 ((i¡;. 20.14 8 ). l.~ cClulas <le Ja 1.ona (as. c:I rl'li;,;ulu c111..lopla:-.1n<itk'o hsu; lai. cn1.im~ t¡Ut'. a su Vl"".L,
d .. u!.t<.l.J. :.tln pólié<ln1.a:-., conttt•nc.•n una grln 1.:a.ut!Jad i..lt.' Ulll\'lcrtcn la deso.xkurttt:'ol!lcrona en akiollll'rOna <.~tátt l'n
gütil.b <le liptdo:-. t."n el ciloplas1H.a y apar('ccn ~·acuotada.., la:. nulot.unJ.nru.. uu ... la.ro l'.it'1nplo de colaboradt'tn cntrt:
CU los prcpará<.fos lu:-.tt1lógn.'(D <le rul!na i.lt.•buJO a J.¡ <lJ~O ·
Jus o rg.í.nulos .:dulart'l>.
htt.i6n de: lipid<1i. duranlt.' la prcpa.rJt.10n Ud tep e.lo. A \..tw;a Loi. e.lcroi<ll'.} :.c:Cn"ta<lm por la t.·ortc:t.a pueden J iviilir:-.c
lle t.•sa v.ic uoli:t.ac16n, t:.:;la:-. télul.i:-. .\e J;;nonunan tarnliién
l'll Ln:S grUJ>ll..'• st~Ún su~ acc10111.'S hs1olqgKm•. pnndpa~
i:spongiucito.s. lt'.s: glu1.~orlicoidl!!h mini:mlucorlicoidcs y a.ndrógcnos
La 1.o na rellcula.r (flg. 20.I-IC), Ll rcgi6n 1ná:, 1nlt'.'n1<1
( t11¡:. 20. 14}. La :t.ürra glo1ncrular .i.;._•crc.'La él nuncra!ocorti-
Je la c.:or tcza i.itua<l..t entre la zona last.kul.u.J<t y la n1&lula.
1.'0kli.: in·inópal, la aldo~Lcrona, honnuna hnportante que
LH.' li< célula.-. <l1spucslai.c."n t-'or<luncs irr<."SuJan.~ que lonnan
una n:<l a.11,lsttnnu:-.ada. Esa~ ...élula:-. wn n1é:nurc:. que Ja., d e c:u111nbu}'C a .:011.st.'rvar <.-1 t't{Uthbnó de su<lio. l'lltast() )'agua
l.''U d <1tganbn10 }• por ..:onMb'11i t'nlc, fo:. valün'..' Úl' lensi6n
lá..' Otrai. ÜOs t.:apdS }' éútlltellt.'Jl nH:nos gutru. <lt: líptdoi. t¡UI.'
arU:riaL Li1. alth)Stcroua actl1a princip.tln1énle e n f()s tt'tbulo.s
la., di.- la 1.oua f;:1M.kulada. [ u l<li. ..:Clula:. de lus .tdullos los
1..outurncadoi. dJlll ~de~ <lt.' fo,. nrioncs y tantbitn en la 1nu~osa
gránufü:-. Jt.' pt¡;me:nto de lipuluM-"tna :.on gr.u1des ~· b.i.,1ante
,gá:-.tnca. a~í t:'uuw t.'11 la.' glándula,. sa.li1,o.ile. y ~uJoriparas, al
nu~rosm..
l"Slunuld.r Id absorC:tOn dt: S<•<lio l'n l.t..\ c:~·lulá:. Út' c.•Sch l>JlÍoS••
A lo....:; gtucocorlico1d<.":S, éntre lo....:; <-llllcs uno de lo¡; nuis
• Hormonas de la corteza ysus acóones unpurtanlel> o el t.orlbot, loi. ~ec.:rélan pnnt1paln1cnh~ la:.
La 1nayoría <lt: las horn1o n.i.i. qut: .!iecn:ta la .:<1rleza :-On i:élulas 1.k· li.1. t on.i Jasc1t ula<la )'• <.'ll lllt:nur grado, l:b <l~· ta
estcroi<lé:l>, honnonai. tipo t<lt."l> c(aboraJas por la.\ céluJ.as a 1.un.i. réllt.ul.t.r {JJi;. 20.14 ). Lo..:; glucorurh ..:oidi.'S regulan eJ

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

FlGUR A 20.12 P.utn dt dus cdul!'> ~'Ol1uras « ~mii<hde 111 l!!fla fMruli!da de 1.s «irte!a Wffillte!IJI h.um:n!. lp, giltiLI 6: I~ M, m:u1tond11i1 cm I~ cm~ lib:l.i~
c..xl!'n~b(.Js; RlL n:tiullo endr.ip14'.n'Lhko liso N.r.t.'1!~0: G, ~o dr Golgl: LL lisosoa1.?t; P.qr.ilWlo de pigmento. (M111uf0!11gr11fli cll.'{'llOOll:d. Gr.111 unmto.J

1nct<tbohs.rno Je los lu<lra.lol> <lt.' carbono. la:. prOb:Ína!'> } k1:. Control de secreción de las hormonas de la corteza
liptd<b·': por lo wnto. ejcn:cu aci.:101u:s en ttxh> "•J urgdni:-.1nc'.
1\s111u:.mo, hb glu...O<.\)rl koidc-:. suprirncn la rcspul~ta fj c.\Jnlr<'\I u110..1al <l~ la :.ctrcc:1ón <lt' la 1.urtc:t.a .:.uprarre-
uununitana. Por ~on~ig.ui entt\ d lll!ilc1na <ll· <lck·n:i.a dt•I ual :.e pro<luc.:c por la lilx.•rac1ón tlc la lu)m1011a li~rad ora
orga111:tino y la <.orlcz;;1 !<>Uprarrt.'nal c:.t.1n <t$01.1ddo... portftte <l~ c.orLH.'o lrofinJ (C:RI f) en la c1n1ncncia rnt'<li.! di.• la lup<J-
el cor1JM1I llcnt.' prúpicdadc:-. .tnliiuOa1natonai. por mcdlo fi:-.1.:.. r:..-.ld.:.c lr.ut:.porla l1ac.1a la purc1órr tltsldl <le la h ipóG:.b••
de lib lcttlU1.:itOll, inh i~ ..:1todnru. y tarnbtén t'jCréc acc:1(1n <luudc <.-:.limuJa la:> L~l nl as corth.t>lrofct:. á ~·n.•tar hormo na
1n1nunu...upn:sora. :\<l:.-tnii:-., ,ilgunos glut.'ot.ortkoidc,. pre· aJ.rcnlK.ortkolrül1L·a (Acrtl}. lá1nbiCn denominada t.urlt-
stntan acliv11J.iJ 1n1n cralo....,urlJC()ldt!. pero iná:. débil que IJ '"utrotlnd. qui." t."l>lunuJ.t la síntestl>} la .:.c~f\'c1ún de hom10·
afdo:.h:r()na. nas en la curk~a suprarrenal. [.Ah glut:Ot.urlicoidt.•s 1.i rc.u·
l:i ton<i rct1tu1ar pro<lu1.~ a.ndr{1gt'no:. (whrt' tudo dch1- l.i.nk.,. puc.'C.le-n 1nJul>lr la ~ccrc.:;1011 <lt' :\CTH lJ.nlo a nl\·~I
droc:pi.i.nJrul>tcrona) y. en rn~nor g.ra<lo, m1ncraloo..orh~o1· <ld hipol..ílam<1 . ._,orno dt• la lu.,011:.1~ ílii..:..:.. 20.14 y 2tl. IS).
dc:.( J1~.20. f4 ). ta :i:ttl't't.'ión <le alúos.tcrona <lepcn<lc- print.1paln1~<le

booksmedicos.org
20

.¡0
1 Sistema endocrino

Hlstolog!o aplicada

tn 1dz6ndC'l llle'to1obmo ~ <Ontrol lk>~rN.iúode la COl!e.ta. cuan


do kl':- p«fon.I ~ se encucnb'an en t1Jt.linien10 p1t1loog<1do con to1ti
-
co:de~. nuntJ deben w':-pcndc11e cws bormo11.u de m.mai1 Wb.1.i, >"
<¡Loe Cfl cll!J\ lo1 S("(!t'CiÚn de ACIH~IA rnhlli~ 'f. si se S11S9cnden k1!
COfticoidcs cKógenu~ en form.i 1c11tnlin.i., l.i co1teu no sufre ind11cci6'1
p.11il p1odud1 curtkoides endógeno~ delnmediato, lo que 9cner.i .ilter•
<IOOC'> YIJVI!':- de ,.... (OUC.t"!llltÚ01ll''> de~dioy pol4Si0 en el ucg.mhm&.
Lis disfunciones de l.:i u:irte?il St.411.ineílrwl se d!-.illun como hlpl"'I
f1.mtmaln e hipufor.<iontla. l.os tumuresdc l.i wrtri.i ycrn.tdn I,¡ ~ru
d1..'tciÓfl cxc.esi""* dr. ~tU<ortic:oi~ (!.Índrome d<>Cuihing) o.aklu~leroo.:i
hinctume de toon). ?ar to gt'ncral. el ':-Ír.drorllt' de l túling se debe .i un
¿dcnom• de l.i h"uf.bü que ':-CtttY ettMd Gtntid.id de AOH: ton me
QIJ{ ÍIEXllefKiJ, lo (d~ l.i hi¡K'fpld'>ia ':-'JPI/llll'IWI o un! litlla' SUP"dn enal.

LI produtcr!in ('X<<'ilVil di! i1nd16gt'nOS pOI kas. su¡:rmcnlle~ IK'fle


p(){O t'Íec:lo en los. v.aionc~. pe10 <iiu~ h11wthmo fCIC'Citniento an«m.d
dl'I pe-lo) en lil~ mul-"tc~ p;hert.sd p1ccut m lo~ n1ñ~ y vi1a1L1ci6n ca
nifühp1!-~clie1cs. Uos ~índ1omes., dootm1il'trddos.idrcnogenl1~ w1geB
.i partir ~ v.iria\ defe(!i» enlimM.icos en d met.ibolhrno dl' los c~tc1oi
dfi que .Wml'nl.4n lil bios.ínte~h de i1nd1~n~ l'O¡,. tOll~il ~L'fllá'fCIWL
ld iMufleiit'n<W Co1tltowpu1ren.d (l'nfe1med.kl ~ Addbon) ~pro·
d1;dO dl' l.:i dl":tntáón de 111 <t11tcl.f '>'JVtil1rcn,sl, ó.iy• c.iusi1 m~; í1e
tL<'nle e~ unJ cnír1mcd11d .iutoir.munildfia .pcru ti1mbrn puede le'nc1
otros 01lget1ci, lochJ$o lil íalw~ seuCtiÓn de ACI H.
lOS<ill<iooma~ de IJ CUl lCLl StlPld.UCn:d ~O-n lillO~. pt'IO la lfhlYUI ÍJ
t1 dt' .ih.1 111Jtignid.id Alrcdedo1del 90'1li de~~ 111n1ofl"S p1Ulfulm
tSteroides...

' Para m4$ lnfonna<i6'1


Corteza f<!tal o provisoria
(n lo; SCI~ hli:lld!IOS y 6lgun~ dllir.'1.tle~, '" g!.m6u!i1 ~l!f'loll(Cn:1I
del redén n.icJdue~. en p1op:i1<111n. muchu mil)'OI qm.> l.i ire1i1di.:,;to pur
qL-.centrt i. m&!t::t. yWdclg..tdi1 cc.W'lil defintllf.I hay UIWI til~'d que se
tOfl()(C como c-01tetd fc1c1J u ~rnv&w. E~a Llpa t1 bil~t.mlt> y1uol!,}
i us <éluli$ se diiponenen <01dones. FIGURA 20. 13 ~y ZC(!JS drlaJU?'lllY!l?ill. tn laup.i ml'dJ.!rhlJ tml!lllt'$dl?
Oc!.~~ dcln11<Smento. lil Ulf!cu pr-0\•i.scri.i irrroluuoJW y~ de\11 tElt1l1b (t<b .l!Uloldo! ~f'JlddU~ jX'j' CJµil.wtS S.rlgUbrts f<Oluf rowdol de luz •n~gulM r
no&. lil <Uf1e!a lk...flniti\'.i. ltUl' se difuteixi11 en sus t~ zon.is ur.i<tc 6JJli1da. \J.lluuf!Jtcqilfla. Hl P«o.i1~11.l
ristit.i~. Una fu1dOn .:npu11an1c ~ U tu1tc~c1 fetal ~ lil wul'&.111 de
<011jugado:.~u;fi1ti1dosde i!ndlÓgcausquc, enW pl.ittnt.i, ~e oon.,~erttn
tn .inc!WgE"l'lUS .l<li\"OS 'J btrógcoo; GUe dt llá.n i'n d fütu.
El t.JlópláM11~ de fa:-. cétul.t:. nH.-<llllaré.-. l1e.nc ~ránul o.s
tle M'lrt."C1Ón t.on l.'.l»llttrud u J e adrt•nalina o nonulrena ·
Un<t, quL' pL"rlcnet.Cn a w ta d.a~e d e :-.ulitanc1'1.-. <le:nontina·
otru,) factun'i.. !>obrL' lu<lo de la ang,ioh.'n!>llld 11 del sb (C'm.1 <lu:. catecolaminas. Lo::. grá11ulos tarnbh~ n t:OntietH.' ll ATP,
renJna·allg1utt'n:,1na (\'é~ Cap. 19). proteína:. Je11omJ11ad.1i. cro1nogran1na:-. (qu e p u:.'dcn :-.cr v1r
L01t10 proteína d e w1ión J CJlet.ohun ina.!>}, <lupanuna bl·ta 4

• Médula suprarrenal ludrt1x1ta..:;a (que con\'ierle la. tlupa1n111a é11 110rJdn."na!111a)


)' pépt1d(l:o. opiuidc:. (cn\."t"faJurn.s) ( fig. 20.16}. iiay lnd.tt.1lb
La 111&dula :.uprarrcnaJ )>e curnpune de t.Cfula:, polié-
tk• que la .i.drcnalina y la noraJ1\:nahn.i. :.e i.~.'1.'.n<lan en <liJC 4

tlri1.1.\i. ur3an1zada..-. en t.ordónc:, o l Ún 1uJu,) re<lond cadQ:.


0

n:ntc:.:. t.élula..:; <le la 1neduld.


( fig. 20.13). so:i.lcnid u.'; por una n:d <l~ Gbras ttllt.'Ulares. A tt.Kl~ls 1~ , (-lula:-. <l..- la nu.'tlula. :,.u pr.i.rrt."nal lai. 111crvau
AJcnta:, de la." ~élu hlll del par¿nquu na, hay ucuro n<ii. gan 4

term1na.:1o n61:oh nérg1t.·a.... <lL" ncuruna-. li.Ímpiltioi:. pn:~.i.n 4


g lionarc:.:. :,ÍmpállC'áS. To<la:. c:-.a.:. céluJa:i. t.~lán envudta:, ghouarc:..
por una ré'lt abullJa.ntc d e va:-.u.-. s.<u1guüu.•o:,.
La:-. t.élulas del parénquuná :.e o riginan de c~l nl a:. de Controlde lasecredóny ocdones de las hcrmonassupram!mles
la crl':.ta neur.tl ((UL' apara ·icmn durante la Junnación <ld A <l if~·renc1 a <lt.• la.s i.:d ula:. d t: la L'Urlct..a, qut: no ;i.lrn:;1 4

tubo ncural en la \•1da etTl.brionaria ym1gr.uu n h.tlia el intc 4 lCUan c:.tt.•ruir.le:., la> de la méd ula J\.u1n ulan .!>U). horn.\o ·
nor d ~ la i.upra rrcná l pan1 t:On:,.lltulr allí la CJ¡>a mt.'dular. na:. en gr.inuJlh. La adn.-naJina )' la uurtl<lrcnahna pueden

booksmedicos.org
- Algunoe ractorn que
controlan la 8ecreción
Hormonae
M«etadol;
Histolog1a Básica

Angiotoosina 11 Mineraloortiookle-g
Potasio sérico Aldosterona
ACTH

Zona fasciculada

ACTH Gluwoortico:idH
Andf6~nos

Zona reueutar

ACTH. e&<eroideS-
ciro-J<1nte$, ouo;

e
FlGU RA 20.14 b1111ct111d IOOt11<4t';<J 1 ihltfogía de lil u11 ll!U wµrJ"tn!I. A. Cn I! mn ilglomcl\Ja1, ~1".11d.! px drb~dr I• r~ ótf.! ~~.los os~ dtttlclce. licixn
fimw de k(tb {(ji}. 8. l:!) !Bmd~ ~L! ttn1 fastitt.u:.i St ~tcu en (Wdm!"> pai:ilelos {Fase~ Las fied.'l."'l \Ci\dl«i nudt~ de cél11l~t'OOo'l&ll~ di.' lu~ üpilim s~cs '!i~ukti
jml!O .i lt4 u:i~ «:lults10. C. Cll lbw1~ tdictd•~ tottlonl') &o cilul«> furman rm :Re lt !u; e~p~ 1ep1t~oo wpil~t'> ~~. \Micro(ec19~fi'A. Hl ~ 1'J.11eato~

:,ccrclárSé en gr<u1J.c:, c.i.r1t11.1adci. <.'n n::,puL"Sla a 1'l'aCtu)ne:,.


1.•n1«~i unaléi. uttcn:...!...-. (p. 1.'J·• nlk"ilo, p.lnKo}. l.a.-. tibral> prc-
g.anglic1narci.~u:..• uu:rvan l<l,) ..:élula~ lle la n1~J.ula 1ncd1an la
l•S <l!lolih dt 11 rn«li.t. ~11p1ouenal ti1mbiE'n st h<llkn tn lo~
:,ccnx:1ó11 de <.'5<lii i.LL'>tanaai..
!l"'Id9ilngllo~ que YJn g111p~ pequtilu~ de dluld') !.eUctucds de u
La i.ccrt'1.·1ón <le catt."(.'Olanu nai. en IJ. (lrt.ulac:i6n .sanguj. 1ew.1'1mi1WS situ.Wa>, whie lodo. tn ldS Cl.'fc.&~ de kis 9anytios dcl
nea pruJuce vaMX01L--ln..:1.1ón, h1pcrtc11i.16n. altcra\.l6n de ~lslcrn.6 nccYioso i111tiwU1110 de M r.1vldad ilhdumin.il, pNu t.iobe~n
la Jrt--cucncia <..an.lfrica } ch::.::tus mctab,Sh<.oi., c:~nr10 Ja ele· en v111i:1~ vku·ras. Los p.11a~qll0$ son i.ud íuente dt c.u~u4a.min~
Vdd1'>n de la glucemia. E.~ cfé.•t.Los ~oo p.i.rtc de la rcac· ocru!.tnti'~.
d()n <le delcnl>.t. úd organi.sn1u frente á i.1tuac:1t•n t.~ e.le cn1cr~ Unil d<' Ws d6fo nóono de 111 médula Sl611illlt'flill 1!~IJ 1cprewniadil
gént'Li. Durantc la .i.cth•ida<l norrnaJ d e la 1nédul.a. put."llc ~Ol IO\ Íot'OOon1otitumc1~ lurtK?fh 6'.? ~u~ ctlWs que uJJwn hipagfoc<..
haber M.'érec16n continua Je pc(fl-lt.''lla:, <.:an11d.aJci. d t." 1.'M.\ mlil y elc'f.>CiOnes pa~.ijffcU d~ Id ttns.itn ilttc1iat. (s~ l11m01C) li1mbibi
hurmc.111<1.!>. 1l"Rdro41.i1ctet en Sllio$a1Jilmedu!J1es.lfiq. 20.1Bt

booksmedicos.org
20 1 Sistema endocrino

... Islotes de Langerhans


Ub i~loh:i. de l<lngcrhan:. Mn1 m1croúrganos c ndocrinoi.
-
loc.:áhza<loi. en el páncrcai.. donde- M.' ~-en al m1c.1'0Scl)p1ü
t.'u1no grupob rt:d(111<l~a.J.oi. de células de c:otor<toún u1cnoi.
intc.•nsa. u1c.ru:.lado;; Cu el kjido p<t n~:n·<itico l'xocrino
(fi~ . 'º 17)
La rnarnria de lo:-. 1:.Jotc:s nndcn cntn: 100 r 200 µn1 de
ili:ilnc.•lro )' Cóntt::oncn t.cntcnarei. J.c ct'-fuJa.s.. Jun4u(.· h.aya
también agru¡,"a1..' iúne:-. rucóo~ de ~él ufa..; cudo1:n11á:,
rntn:rnc:to.J<'ldá:-. entre lab '°élula.s exocrina!!. del p~hK'rca;,.. [n
d pánc..r<.'dli hun1dl10 pucd t: haber 1nill. de 1 n11llUn <le e.lote.!>,
qut' preM°ntan una ¡x.~ut'ñá l'-'nd c11c1a .i. ser m.í.:. abw1üan·
lei. cJ1la \.'.ola de cillt• órgano.
U1.s L.:;Jcno :-.e l'on1po11cn Je.• c:élula.-. p()ltédn c.c., ili:.puc:.·
ta..; en 1.'. nr<lonc:. (Hi:t. 20. 17), t<n lórnt> ~l J o~ cual6 hay una
red alJunJanlc de capilan:... i.anguint.'U.\ ton cé:luJa:. cuc.!o-
lcfi,tk"::. lcncl>lr.i.Ja:.. Una ..:apa fina <le tcjiJu cun1un!ivo

." - - - - - - - • G!IJooconícoides
cn\•uelvt él b1ote y lo M"P'.U-J del ICJtd o panf r<.Ílko rc!>lanlt'.
l..<b c(1loracJ011i•:. t(•Jnwtt:i. v lo" métod(1:, lnLn1m1C:os
pcnn1lc11 1.hi.hugwr la... .. CJulai. 't¡ue, :.egún )\('a ¡,u a(iniJaJ
r~)r loi. coluranh.'S, :.e <lc."uontinan at.'idófilas o basóftlas
FIGURA 20. 15 Yc<a11i1imU de at11tot1I de ~rctit111 dr A(IWyglut(l(octitt<..dl:S. (RH
tnmcna bbc1ado1~ Ó? u•titot1diru; ACIH 001bOJtrufina. (flg. 20. 18 ). ~lcdJ anlé la 11ununoCJtoqu1mic:a )' p<ir hibn-
da..:1ón in i.itu. cu lo" b lole.!> l>C' Ji.stingw.•11 al mCJ10:. t:inco
tipo< de c<lul"'" A (ex), B (Jl), D (ó), F (PP) )' E (•). La>
1\ ddercncm dc lo que ocurre cun (l(ráS hurrnoua:., la fig.s. 20.19 .,. 20.20 rnuc:.1rnn la dctecc:lún ln111unoc.iloqui-
.u.lJ\'ualina )' la no ra<lJ\'nahna t-·ircuJanlci. no n:guJan ~u lljn- m"a <le cél~la:. pro<lut lora.-. ú..• gfucagón (l·éluJa, A})' de
tCi.is o :o.u ~t«'n.--CuS n en la uu.'<lula :.uprarrenal. ini.ulnta (c:CluJ~ B).

Sint~sis de proc:omogranina y =-."lCefaitt<.:. Conve!Sión efe ptoence!alina en etteefaina

Ti10Sina

'
TstOSina
/""' Sint-ssis de
not~a'ins.
o adrenalina

Slnt.s;•deATP

Terminación nel'Vosa colinérgica


V ConOMtración y almacenamiento de adrenafn..'-
noradtenalina, dops.mina be1a·hidroxi1$:sa.
cromoqraninaATP y enoe'a!ina. Conversión
de procromogranina en c1om091Mina

FIGURA 20. l 6 hqol'f!I! de lll!d t.8t.l.i dl' l.i m(•dula ~llfn.:mil qar rwesllil d ~pd « difcien~\ t11yAnulm cu la WllM de mO!GV-Wlt~ de M g!hb dtmw.m. lt
\ln(l':iiS dr ntHdd11:11alila y~11 <«wenOO rn .1d1en.:ilba k' p1Gd.i«n m ri dtoset.

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

FIGURA 20.17 Cmtc ddp.iuótdS que~1a, mdu'fl1n>de li11n.19~n. un l\t;.t.l'


dt l.dl'1?1hl~ rodc.iOO par i1unus ~~s dd tíllnPJm!nt.e t'1IXl'ifltL Ws titiJ.u dd bl!l!e
Íl'.lrtNn.~ ~ ~l'\C!i.Jl!rlo:n línNS(ll- ~llt'J1~ po1 upihiti5saogumros:
m«~!l! pú1 ~!l'ri'icos. (Mkrilfotoqr,,,fia.1-1. .Y.l'dl.:ino Jumento.)

Lai. t.-.iutitladci. rdatiV"'c1.:, <lt.' lo:-. 0 11<:0 hpo:.. th.• t.élula:-.


que se hallan en lo:.. 1hlotei> varían en <ld"erentcs éi.pei:icli y
de át.ucrdo c.:on la ubicactón dd 1:,lulc en el pátu:reru.. D
\..wtd ru 20.3 re!>wnc lo:-. pr111cipatci. llpus Je.• ¡;¿lula:,, .!>U:-.
canttd:.ides r b.s honnunal> qué pro<lut."t'n los islote.!>.
Al nuc.r()M:op10 ~k'('trOnu:o d e traus1n1i.iOn (flg. 20.2 1).
Ci.tai. t.t'.•lulai. M.· asCmt."jan a Id.' que ~tnh..·LÍ1..s.n polipt':pttúo:-.
(\~aSc Cap. 4); la forn1a c.lt .sil~ gránulos de M.'\'.n."l:it')f\ Varia
én lunt.· uín de su contenido honnonal )'según la.~ especie:,
an11na1...~ l.ru. etapa:-. print.-ipalc.s d e la .sint~.s1i. dé 1n.sulu1c1 ~
pn':.cnlan en la Gg. 20.2!.

FIGURA 20.20 Ocil!t:~ inm1.m«lt«r.iat<d dt lnsu~ ¡v.. miooscopia d«t1011kl


en ur..J <tlula ~ de uo ilw.!'de Wngl'Jt.tn~. tos mlnuKulm 91do11IM Hl'Qros YJU ~~
6: oro!.llld.t~ 11! &'.llitUtYpu <llfll im<ir..i. que indrAnbSttb':>&i'.'*~ i'imktlttpo St 11110
FIGURA 20.18 ~•de l..mgl•.rl4!11s,cndq-.iew~iugum~~A fk(d~f Mildo J Ll IW.llmJ de ~«¡;\nulo~ de ~1et1tn Ha'j en hllbdwo e111retf m~W!JI dl?Stucdón y
rBde tobl JA:l. IMll.rt<Mogr.iff.I. 1006miade&ooltm.(iMn imxrtoJ l.i marb:,uei\ d<'I ~h.to. (!of1.ní1 dt M. 81!11d111111J

booksmedicos.org
20 1 Sistema endocrino

CU.lDRO 10.3 • UMM f horrnous d.-loskk!m ct. l.J19~mh11N•m


..
Jipo ctlular Ptop0rdOo apmlmadaftf) Honnena prod':lóda Principales a.cthMlattes flsiológkas
A 10 6100900 Actúa en YilOOS 1r;des-pNa l·:mff'la er..er9fa alm.acmiá mfumu de ~eno yq«a:>a d~
por la ~iscogenob > r I; bpil!rsis;a!lnel'ta la tt.flc~nla.:IOct de glucosa en ta s.an~
3 JO Insulina .\ctua en vanos 1e;\m pan pf'C4l'Kmrl.a esrada df ~ en l~tiMJ:s;~ la
conCKllri:OÓn de glucosa ea la sangre
o Soma:0>u11oa Regula la fillf>raeiot1 dtfufmooas & .mas cilula; ~lclst!So!~
f>diptptdo p;(ICl?atiCO No establecW$ l'O su 1otabdad. ttsmin11ye Et ~110: lmntOil la secredOO & prp g:d.1r-.ro
O,hl Gaelina Esi;i'nulaietapemopors11 <K<.00 en El hip:dfamo; es11muli lipro¡b:aón ff~M'l'lmil & .ruimiff'~o
eri la ri::'1ob\'XfJ515. la ~-able fu«sre pnnqrol de 6ti lQmOC'IO esel est&nago (Waw Cap. 1S)

Las tcr uunad ~) n t:. <le fibra:. nerv1o~as en las c:élu-


..; Hlstologf.a opllcado
lai. de lo!> l.!>lotci. i.c dcLc'-Lan por 1niL·ro:.copia 6ptu:a o 0
d cctrónka. Es probable que J<1.:, u n 1onc:-s t:umunu.'anlc:~
p re-i>énte-i> cnlr~ la:-> télulás de los 1:.lotcs Mrvan para la V.io~ lll?(IS. de ll.>n°'~ or'gllwd!.1'5 f'll IJ~ <é1ul.» de I~ Ul1.>!I!~

lranslcrt:'nC1a ullc n.:clular <le la:. :,c1ialc-.s orig inadas por p:odLxen insulina, g!ucJg.(in, ~11¿1°'tttmil y ¡¡olipépttdo P'Jncre.ítitb.
Alguno~ de eY.l~ lllmot~ llfoductn di» o mJs hurmooo1~ 111 mhma
los 1mpub u s de la incrvaciOn aulonl)rnica. 1\dernás, hay
!itr.'lpo. to \llK' gí'nt'fis síntoma~ dinlt'IJ!¡ <umpleju~
intluéncta 1nutua t'ntrc la:> t:élulas por 1nc:.'<lio de Sui,lán· Unude los. ~~~dil.bc!e~ dieaumirw.d.l L41u l, t''>t11Wl!:'lf<:tll'll'd.ad
t'1a.s ~< 1lubl cs qut.' at:tUan a corta dJ.stun c:1a (control para· .autoinsnun'il.:uiJ en 111 t:WI l~!ntltucrp!J'} prol).mdt1)<-0nt111 l.i~ci-luld)
lTino J.c la Sccrt'c1ón). 8 dcpc\rl1C'n ~u .icm•r.l.id. Ú!} pc11olugla ~ude dNrt1o1r~c en ~ne'>.
ln l.i dial'ftC'> tipo 2. cuy.a itld~nóil es mll<llu m~oc que L& de
tipo l. hol')' 1c~bltucü .t l.1 in':ulin.i ¡:(11 p.sr1e de cii'1tU'> li'~ tail.:ir~
,. Tiroides poi tjemplu. téh.;~ mu':culil~ l1cp.!!1Ucrt~ y ~ipxit-0~. fl'Jl' en
(01h«'Jer<ia no absorben de rn¿ne1&adccoad.a la g.h.icOY lfcf ~ld.Snhl. P'J1
La hro1c.k".s es un a glánduJ.i. cn<lolTlná qué se desarro lla a 6'1 1.uón. lc1tu1Kcnt1«i6npiasn:Wtu de9hXQ'>.l éS illLI ca k>S.V-ddcntc~
parllr del cn<ludcnn<) <le la purti6n cclaJit.·a <ld tubo th¡;t-.s- .ahli1dospo1N r1•ft11ncdad. Ute lipoesp1«1-J1nir,.mti?l!r. il!ÍJJ!tos.
llvO. Su funoón es ~intcli:t.ar las honnunas. tir oxirnt (T-l)
)' lri)•o<lulironin11 (T3). t¡ut regulan ..:t rJlrno del met2bo-
lb1no .;,:orpur:.!l Sitt1<1<la en la región c:crv1(al, por ddanle de La llrt1kk•s e:-.Lá lurni.tcla por nullare.s de foliculo~ ü roi·
la l.tnn~. la glándula tiroiJcs se C.(1m¡>0nc <le dos IOhuJus deos. qut: .son p<"<1uena~ c¡;_fcra.<1 Jto 0,2 a 0,9 mxu Je <l1áinctro.
unu.lü•.:; por un 1:.lrr1ü (lig. 20.23). ta pJ1't."Ú úc lós fulic:ulo... es de cpitdio :>1n1ph: <.U)'<ls céluJa..,

Capilar
sangulneo

Célula e

Complejo de Go~·
Retiook> __.
.-·
endopl2'..smático
rugoso Célub. ~
FIGURA 20 .21 lsq.RflW de ut.fds o. y ~{ ~ lsb1es !!.e Lt119cd1o111s.. (_•;1uus pri11dp~ t.M«t~kd'> uhr!it'\1Juctu1JIC">. l.os 91iln11los & L! 11~ b soo lllt'9UL!~ lm de ti tl"UI
J;~ 1edundrud:'.l'i yooifonm..

booksmedicos.org
- luz del cap;l ar Célu!a endo :~al
Histolog1a Básica

_..,,,.-Gránub de secteeión
(000\>er&ión cl:i proinsrrJfna
en insuina; con~.ción y
~amiemode t.\ ~eeteción)

---- Comp1'#,od9 Golgi

___ Vesícula& de uansietE*ie:,a


{tra."tSpOO~ 00 proins.i5na
31 comp!ep de Golgi)

O)J.cosa
Tem;inación
nerviosa fenesitación Amnoácidos Cé.\lla Mdo-:elial
cofnétgica
Luzdec..~ar

FlGURA 20.22 U!pMpmo¡Ml1$del!~M ylasa.'tA'dÓllé.>~mJ~m! tÍ'WI ~ddbl~drl.d~~ !M!pt:lOodeOftl l:Ap:xtrdlt uf lbepaooNIItUu'C.t\'!l!>!fo-


.191•; 1 ~16l.I

Vis!a dorsal

... G!i.."1d.lla tiroid~ •·

Lóbulo dered:o - - lóbu!O izcp;ierdo- Lóbulo dered".o

booksmedicos.org
ZO 1 5immo1 endocriM

lJ.~~n ,(! tk•1u1nuu.m ürocitos.. Lt.t ,,,¡,... ;J,.1J Je..• lo.,, f\,ü~u­ [( ª'f't'i..lo de 'º' lt•h1..uh~ llrol<lt.<tl\ e:r:t lu) rr.:-1\lrJJt~,
lo~ "-cKlllt;f1C un.J 11ou::.l:in.. ia gd..wJHW c.l.;nu1n111.i..U coloide hJo;,tulug.h.(... te'+ 0\Lh \ílll-1--kt. i..omu COC:bc.'\.U~lol J..-: J 1 lJ\
Cfi¡;,,, 'll ' .j ~ ~0 !5). l.fna cipwl.t ~ lcjaJ&, C.\lnJUfll"U h.\.u Jtknont.n. n~ en que -.c c.urt.arun lu'!> Jub...u~o' ,. l) lu'
que \"n\1.t ~ l::..iaa d p.irmqwn.M ruJ..-"' l.J gi.1.nJuJ1 Jswl">(lo) ~r..J..~ Ji: .... 11,1d.!J luna<110a.I IOJ.kul.u-. ,\J~llnlh
ltb W~uc-. 'te:' ~gaan en k1orw gr.tu.ti b.t..u Ucgu a lolkukr-. loOD gr.u~ Um..~ ~ ~ '"ot..t.n f'C\\..""'-tkla.,.
le~ t.ili"u&.,,._. que qued.m ~poif".Mlo.,cnln: -.i ltf'l"'--lr-J~ntc & \..T'tdw 1.übk.t.1o1-.IJnU. y cllru!. ,.,;m mcnCJn:.'lo. "-••l q'llh-lM.1
l'1r h1'f¡,, rc..-tk.ul.iro.. c.iJinJn...1..t. Í.Jl ~f'milllh gcnero.1!0.. ~e LllD~d~rJ qui: l.a J:;_).U1
L.i 8IJJ11.lul.3 tinltdc::.. o un (1r¡:.ano 1nu~· \J..'-LulM1L;lJu <lul.t o turci..u.U\ J ...u.inJ~1 ....¡ pru1no..bo <le Ls .tltur.1. Je un.i
r'l'r unii cxtcnl!J ft'd de c:apda.R."!> wngu101.:c•') llnt.;1.li~n:..que !,'r.t.n t.a.nL1tl.iJ Jr lolh.uli1:-. t.•, baJU. En ca1nb1u. ~I .iun1c-nlt1
t'li\· Ul:h·1.• lu1o toti.. ulm.. l....ti c:éluJJ.!> CJ1Jvtch1dt." de los c;..tpiJa- at'cntu.t.Jo de IJ odlur.1 del cpitd JOk'1icul.1.r ol1.. 01np.i11 1i~Ju di:
l'c' 'J11guint.•o' i..un lcnc>lr.i<la;., ..,(11110 t.:~ 1.u1nu11 liunb1é11 t'n la J1:-.111111ul1Ú11 J..: IJ 1...u'lll<l.ul úc coloide y Jd Jíii111~Ln1 J . .·
lilf.a..\ gl.í11Jul.1!11, E>t.i ~onJ1gunll:1Ói 1 liu..1l1•iL el l r.irt:ipt•rlc J e lo, folkuluit 'utlc w r 1111.bc:to <l~ lupera...tiv1WJ J1: l.1 g.lo1u
\\blYJU,.IJ.\ cnll'I." LL'I t.¿Jul .:1.~i:ndo1...rlnJ.!,) l.1. \Jt1gri:. dula.
Olru llpu 1o.clul.sr que ...e en~m.-n.Lra '-"l l.t. tiros~... e' l.1.
(dul.oa par.Juli1o.ulilr u 1.éluh C.. üu pA"lk M'.t 1"1iC" Jd
epttd.lo k>l:...ul.r. lu nta.\ t.ornun o que tc...-1nc srup,~ .uJ.&·
i.kb cnltt "" loli"ulu-.. Un•1..Jto.. 1fu;).. 20..!S) ~-
1...n tdu.Ll"' JW--"'•li1o.ul.un prudtkm un.t b.-.nn1uw U.a·
matl.a t.-.ild1onln.. que Llmh.r-n )>l.' ronoce- l-.:imo lln.K.it.ld

., Pi1ri1 m.t1 lnformadón

Ultraeitructura efe las c~fulas foliculares de lt tiroides


Al tntiln(o~io eh~ttrOnm 6t tr.wismhioo. l;b tClilM) qHcll.111.'\
• ka ~lkl.Jbl de Lt twda W w:n -lpll~ $Ubl! \lllof l.i1ritfl.i b.o.it J
pnrtl&Ml IDcS6 1.1$ Ut«b~ á telt.Ws. qllr ~ 1C.\l'rt.ll'I.
-,~_......... -"""'-... _ ..... Jt
1o..u....~ .... _...,_~-·-
... ~ ........... dt ....,"'"'™" :>ar 11 ~ 9 MIN o
..-, .. w. ..d .....dr"aWl.C."""'*"""_..,
f.IGURA l0.2SWk•w~qi.r:11MW.1-._l~U1,.t¡wt'dbtiÍllNdl
.. """"'"'""" r9_ dr _ " ' f 0 _o..,..
' wlllldt luiDil1111 (JI au ~Ión ümba ~ C1Kumt1.m I~ r
f" i:pdolollnplr c~dtcdulAfnkuWl01tlsMl Lin t;l11-11lll\r.tA~po1111 mit.* ót Ulfl\Cf'ldo d.iro. l..t n•rmll&11111 de w1<'9(111 •!)k.11 de 1o
rn.tldtJl l'!IOtlO, d ido11k !(J. ~U!lt len fulk\M h.rt tl:lstr.ü p1.fi8<ul.m 'PI t. pllldlllOf.n. t&ll•~ PILYf!l.i l¡J'I flll'llCl O rm:dt1.ido de llOOIWCllo1ic!.lda.
de: l~~N !N.aofo1og1.af.1c1 ..¡:..A1edlim111mmio.1

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

Células
Killcolares

FIGURA 20.26 N.icrtfu!ug1Jfia eleclt6nita de 111uidr~ ~ mul'~lla dluln parafoli[ul.-i:. p~uri1\ de t¡ld!t.inln.t yp.1rlt dt m íditulu. !n esa im.tgrn ~retl'n 6:is upi1!1ts.
.wr.gcirxOL (Po:o ilJIDt,go.)

r
f Pa,. más lnformacl6n
[.J liink!~i; la at.·utntt!:l('.IÜl1 <le honnuna.\O (J.ro1deaS
(lig. 20.28) ~ pruduc::eu c-n cualru etapas (~íntc...,;1:. de llroglo-
buhua. t.-apl<1(.'1Ón t.J~}'o<luro d:: J.;i :,angrc•.i.c. ltvat ión del p.xlu1u
Ultraestructura de las células pa-tafolicularesde la tiroides
r yodación de lú:, n.".SitluOll.. <le tinj:,ioa de l<i tirogloU.ubn.l):
Al microst~io clcctrú!litO de t111m.t11hiún. ~ célu\i~ ~1.ifuflc11laes
pi~tdl> tilla prqlX'ilil <.u1li~ de 1ctlt"*' c11dopl~S-n1.!lko ruyo~c;. • La sín tesis de üroglubulina es .St.'n1tjai1lc a lu Je.• otráll
mlt11cond1l.n .i!.ir9.id.t.~ 1 'Jfl g1.m wmpkojo de f:iuh¡l Lt w.ictcrttiw <.:élulas exp<'rladora.:. tl~· proh:Ín<1s que se déM:nbcn en
má; flt1!i1ble ti(' C1Lls WlulbS ioo b numeroso~ 91.t.lldo\ 1¡t1e midrn ~1 C.apilulo 4 . l.a :o,.Íl'lte~tii Je proteínc1. ~e produce en d
cntJI? 100 ~· l80nn1 dediámclro l ~ relitulo endoplásinático gr.u1uloi>o. ~e ll.Um.a d hi<lratu
<le carbono a la protcínJ.<•n eJ u1h." nor de las c1 st~nlaS. del
n:Liculo r en 4.'l o.0111plcjo de Gulg1. )'el proc.lutto final la
hrc.'tgfobuhn.a, .ibant.h)n.t <.·J co1np1cjo de Golgi l.'n el lnh:-
lonUm.. cuyo ele.: tu prinapaJ es c.•I de inhibir la r~.sorc 1 ón de ríorclc lai. vti>kul a.~ que se dingt fl hada la porc.iún ap-Kal
tt.·.ii<lu ú:.c.•o y. en con~é'~u c.•nc1a, rcduc:c l:i. co1i.:t:..111raciún <le: Je la 1:éluJa y Lbc.rao Liroglobuluta <n la lm1 dd lolítuk1.
ca.kio en e l pla.,ma. • La Cáplat.-ión de )'oduro dréulanlc la realiza unu pro·
tcina :1ilu.i<la en la membrána ba:.olatcral de lall .::Clula!'>
Sintesis yalmacenamiento de hormonas en las loh\:ufarc.s t¡ue tran:.porta doi>. ttpo:-. d1lcrenlc-s Je.• tune:,
,ti n1bn1u ttempo en la 1nii.rna din.'\.clón ("otr.i.nsporla·
células foliculares tl()r ú i.i111por(.adur). Esa prü lcina se <l.:.•nonlin<1 tul.rani>·
ta ttroídcs l'll J glándu!a-endocnna qul' a~umula
IJ. luih.H purtaJor dt' so<l10/yodo (NlS. notrnun lso<liwu!/uv.iin<-'
MI pro<luctü <lc.• sc.::n:..:ión en gran (<'l.nli<la.d. El ahn,1ce11a- sytttfJor!tr} y ll<. \'<l h.i.t·ia el iutcrior de la célul.i. un 1(111
0

roduró al nüs1no t1e1npo que lr.ln~púrt:.~ <los iond MkÍIO.


mil·nto Licue lugar en el c<1l0Jdc. )'.se: .::akula que- en la c:.pe-
f.i.c: rncc.ai11i>ruu bdce po...;1bk· que la llnndt!'l> ll'nga una
c1e h un1au .i har canlld.u.l :-.ul'itientc dcnlro de lo!. Jo1iculo~ t.Oll t.t'OlruclÓn di: t'OdO Út.• 20 a :,Q Yt'Ce:. mayur c¡uc.• la Jd
par.t oba.!>h.-c:t· r al ur-¿aub.mo Jurante 3 mt:ll.C~.
plallllU!.
FJ cciloide tirüidoo :-.e (.On1pone pri11c1pahnl.'nlc- de una • El )'odu.ro intract.-lular se oxida por Ja .i.t.·<.ibn tld 1liOi.
g.lucuprotei n.t de alto ~·.se) 1nolc..:ul.a.r (660 kDa). <lr:no- prot.c.so ~uc d e~-cn<lc de una pcro:oda.:.a <le la Liroí<lc:-.. 1\
1nina<la liroglobuJi.na, qul' cüntk•ne la.~ h~ 1nnonas <le la continuación. un trattll.-purt-a<lor d~ a11ioncll- lr.u1spürtá t•l
t1ruklc:-. T.\ )t T-t La ~ul oraciún dcl o.oloide ÍC"llKular \'aría )'Odo hac1<1 la ca,•i<lad <lt•t loliculv. Es probable yue e-se
nnn.:.hu. puc.•s put!tl.I.' :-.ér ad<lúlfla u bj:.c)(ila }'e~ PAS pos.iLJ1ra lran.,pt)rlt' ~e rc.•alicc m<.'.'J.tanh.~ una n1ulécula 41ue rcc_ibe
debido a ~u alto ..:ontcntdu <le h1tlr.uo.s <le carbono. el 1101nbrt• pendnua.

booksmedicos.org
20 1 Sistema endocrino
..

FIGURA 20.27 ~ofOIOg14ii '*<lrontld dr OOd CtHul.! i).lldfuli(ullll de tircidt'L Hay pl.'qU&ios grWG'> de W<JfOOn (61) ye~!ld'i tb!Cl?ld'> de ft'11(11lo ro:btl.tsmt1tlm 1'..qM
;l!f.R;. (:. <«q>le:o ~G11lgi. iMedldm uocnttl..)

-Pend!ina

Conuansportador de
sodioi'yodo fN1S)

luz del capilar


Yoduro

booksmedicos.org
-
• En el lulé.rior dd coloide, cérot úc la 1ncmbrana pl ~-
1niltica dpical de la célula. :.e pro<luc.c la yodación d e las
n1ulétulas <le ü ro:.ina J.r la Ltroglol>ulina. Oc ci.lc 1nodo,
.se pn)d ttct'n l.t:. honnonJ.s T3 ~· T4 qu1: íonnan parle de
Histolog1a Básica

or.ganbn1u y l.t hunnon.i llroltüllca (1.Sl-f u Lirulrofina)


ScCt\'Lada por la porcirín distál <le Ja h1púlssis. La 1n cntbrana
celuJar lmMLI <l~ las célu1a~ lolicularcs llt'Ut' gran canllda<l
<l:."" n:ccptóre.ll Je TSf-1. En lt•rm1no!> gcncr.tk"I>. la TSlJ Cllt1-
la.::; grande:.. 1nvl&.ula:, de tin)glubuliná. rnu1a la ('apladún del yoduro i.:-ir<.'ulantc:, >"la procluc.:ción y
la hlx-racu~n dé l.;.:, honnonru. de: In tiroides. rnk:nlras que
Liberación den yT4 ysus acciones en el organismo el yoJu plaiin1<itk-0 Lk•nc .;u:<:ión 1nh1bi<lüra. l.a~ born1011di.
Liruidc-as dn:ulanlei., a su v~1.. inhib..:n la i!Ínlcsís Je TSI [.
lai. .:.él ulas lülkularei. de la ttro1dci. ..'ap{an coloide por
lu que Jcll'rmu1a que :,t.• C:.lablc-1..:a u n equilibrio qu:: m.in-
cnduulolots. Entonce:., las cn:t.unai. hM)i.6nuc.:a:. d1g1cren t•I
llenc el organj3mO t:'t)n ..:anlic.ktJci. aJt·cuatli!.:, de llro'.\ina
coloide }' l<b prolca.sa:. ro1npcn la:. un ionc:. entrc.• la,l> pór-
doné:. yodadas ). t.•I rt."SlO de Ll m0Uic.'t1la Je hn1gl l~bulina.
r tn}•o<.kn1ronin::1 (íir;. 20.8). La i>ccrtcJúu Je tirolrollna
aurncnttl por c.\pt>iiiCtón .J friü )' dt:.1nn1uyc: con el calor y
~ ci.tc mudo, :..c hbcran T4. T3. d1yo<lulirus111a (DIT} }'
en rt'i.pue:-.la al cstré:,.
n1onoyodotirollina (~1TT) en el .:.:1tupla....1na.
la T -l v l.i. T3 c.ruzan la mcn1br:ana ba.-.olatt.•ral de l<i
c:t.:lula t:un ·lilx-rta.d )':.e t11fundé.'"n ha:.ta lo:. cnp1láre.s ,sanguí-
neo:.. La T4 (ll.tt1xlna) Cb 1nJ:-. .ibundanle )' c()n:.llht)'e Cerca ,. Paratiroides
del 90°'11 de la hormona <.. in.:ula.nlc J e la lirui<lc:,, pero la T3
Sün cu.:ltro glándulai. ¡x-quetias que rnidcn 3 x 6 1nm,
ci. énlre lrt.~ y <..ualn> ' '«C.:. 1ná.. potente. <.On un pc.~o total de uno~ 0,-1: g. Sudt.•n localu..arl<.e en loi.
la ~·tIT yla DIT n1tloesc.'\::n:lan. Su }'t>do~e dbniJla por rn.:- pului. supcri()rC:i e 1nícriores <le la <'..J.r.t dor..l>al de la llrúide)o.,
diodt:('nl.lma.' en el d loplai.ma )'la:. .:éluJa... JUlic.u!arc.' f\'Ulth· por lo general, en Id ..:api>ula que revi:-.le IO-\ lóbulo:. <lé c:,ht
:1.an los pro<lu.:.:.to:.dt-t.'Sla n.•acdún cnzun<itka (ro<lo ytiroslua). glándula (íig. !0.23). Cvn ntt"nor Jno1.:ut:1tda :,t"&ilúan en el
lai. hornl01\ái. tirui<lca." e~t h nulan la :,Ín tc...ii. protc ko y el i11lcrior d t• lá tJrOidc:.o en el n1cdiá.,linú,ct.•rca d el lunl>. í..-.la
Cün...uJnu de oxígeno dd organilln1u t\1.llian i.ubre la$ nuto-
lllluna. lcx:ahz<Kicíu M" dt"bt a que la para11ro1d<.""1> y el tiJno
cundn<h y producen un 111Ct\'nl<.'nlO Je i.u canti<l.ád y de
~e ü n ginan de e:,.IXJLoi. ernbnt1náno:.1nur <.-Crca1u1:. entre loi.
:,ui. crci.ta..:;, a.-.í <.:"01nu l<UnbiCn de la (o:,l(~n lac1ón oxid::itiva.
t':a<la glin<luJa paral!ro11Jes (.~la envuelta por un a cápsula
J\<lt."nl<i)o., :iun1cnlan la absl>rriú1l de h i<lraloi. <le 1.·a rOOno en el
dt: lcJi<lo con1unt1\'(J. D~esa <.ilp:.ula, parlén Lralx."<:ulaio hac¡a
1nt<..~hno y rt.-gulan el me(abohi.1no de i()ll lipidos. l.i.. hon no-
el 111tt'nor d e la glándula, que se conttnua.n <.on la.i. libras
na:. liro1dea.. lrunb1Cn lnfluy<."ll en d crt.'\.'1n1ic1tll) del ..:ucrpu y
rcllcula.rc:, que.•.SO:.lle n ~n los grup<h de télulas i.t."lrcloras.
d Jc~uTollo del :!>.isk·nw nc:r\•ldw Jurante la \'1Ja Íetal.

• Control de la producción de hormonas tiroideas • Células de la paratiroides


fj pan!11qu1nl.á <le la parallrt11tle.s ci.lá lonna<lo por ..:élu-
ll')S prin..:1paJ6 reguladur<S <le la eiolrU<.lura r la ÍunuÓn
dl.' la glándulá tiro1dei. l!Ou la cor·1 1.·cnlra1.:1~;n de yod~) en el la.i. q : oih.:halc.".l> <.Jtle i.r Jbponl.'n i:n t.l)rtlone~ :.cparado..l> por
<..'apiJarci> sanguiiu.'t}.-; Olgs. 20.29 y 20.30). En l<1 paralirt'u-
d~ hay d\>i. tipoi. de <:t.•lula:,: Id.:, p rint:ipale; y la... oxifilas.
r.a~ célula!. principall"S pn:-<lom1nan en gr.m 1n<..J.ida
i.obre fas Olras, l1Cnén !Orn1<1 pohCdriéa. núcfco \'t':,k ulu:.o y
Algunas aJtera<iones delfuncionamiento de la tiroides c:11oplai.1nu !.>Ul:H ac1<l(1Jllo. fAib i.:éluJai. M.'<.·rctan la hunnona
Un.! dk1i1 e.aente de yudu pul'lkdisnunuil L11ín1e~is de hormulW.'I <l~ la pantlJro iJi::,., la paratbom1ona.
tlruiden. rot c-011s.ig1:~nte, Id CllOOCf ((10(('Utratión 1k ll y 14 <iru.Un [n la espcde humana. JJ:, <..'élulai oxifiJas apcu"tXen n1ás
te~ cslimuli1 IJ i.euetión dt' la FSHqc."t.. a 11..;. nu, c.au~ ll h!Jlc1trofM de o 111<.110:-. a l o~ ? rulo:. de t.-da<l y. a parllr Je alli, MJ núnH.'ro
IJ 9l,fod1,;W.. (~e .t'.l!l1ento tkvohm1en del! tlrokles, wiomirli1do bodo .tUJllt'lll3 en f<,nna progn.~.,.h'll. Son puhi:dn(.a:... m.iyorc:.!> r m<b
poi def;ciendo1 de }1l(IU (bocio mdifilko), ~e p1ewr.u en IL"}OOe~ dd dara.., 4uc las .:éluJai. pnnc1pak~. Su JUndón :,(' Jt.•.s<.'OnO<.e.
mWldo dulide cl c-0n1enldo tf.p yudio rn b~ .i timentos. yM et il9'1J'1 es bajo.
Hipotiroidismo. a hlpoti100hmo !S.:f i!dltlopll:d~ ~• el r~.Kto
de"ª'~ mfcrmedi1d~ .X- lt ¡;ftlptd gS.lnduú liroid~ OSl'U.'1ld.iriu i1 dtfi
Acciones de la parathormona ysu interacción
d.·flda~ck> l.1 hip6~o l'I hiputál~mo. l.a1 enfecmedd~ i1utoinn1u11!t.i con la calcitonina
1ii!S de' 111 tiroide~pc1JUdiwl w fund{m. con el romlquicntc 111>01ln:idimn
(n Wtio;d!lb WH.isblloo10.. i.e dciooanilnll(Ueipos omltd el !ejido !lroi ta hom1t)na paraltro1dc:.t u parathormona clo un& p-ro-
Gro en l.i ~.ingre del pcJticnle. Como e~ d YW C'll ot1A enfe11t)._-v.lc1do tt>inct c.vn rnasa n1o!c..:ltlar dt 8 '.:100 Da.. que 3é une a ns.·tp·
.tL!o«t1oon~1.i~ la t11k1mcdi1d de Ho11blf!111-:o ~ mi1HonWn tn mujt1es._ torci. en lo... o:-.tt'obh1llto:,. Ei.ta un16n t."ll una i.cual para
lJ dcliocntid. 1irQ\dei1 en nii111~ puede tonduct ~un hipoliroid~mo <.JUe C:i.áll 1.'.CluJ.13 produLcan un (actor clol1111ulanle J.t.• Jo~
dc11ornloi11..'o cltlinluno. qtJC 1e tdld(!Cfilil pOf d dL~.inollu f11.ko liude. osl('i.K.ia.Sl()i. 4ue .iumenla i.u nUn1cro y MJ at:l1vidad, lo que
cuJOO y relJ~so mcnt11L ~us Ul&!S plln<ill"ln son l.i escc1sez de yudo de pro1nueve, a:,i, la rcwrc1ún de: l::i n1.tlri1 Ólot'J. caJuHca<la y la
IJ ñit-11 y lkfrct'JI gmétk~ lil >t.·r~.:.:1ón de Ca;? t•n la sangre.
Hjpertlroldissrni. ll hipe1tlroi00mo puede dcbmci1 vuii1~rofu­ EJ aunu.•nt.o <lc Ju t."u11ccnlrac.1ón de \..a2· c.n la .í:angre. a
med.f:de\ lirol&>4 uni1 de US cu.ites es Li cnft'fmed.td OC 61~ o bouo ~u' l'l.. udu ~ la pru<luccu\n Je hormona para1Jro1tlca por
exafLil1l'Pro, p.r1,iogia :slSIUM'1nlllit111ia. Muy fílliD •;eto ~ co11')('(uro- mt•Jju Je reccptorc:.i. para cal.:i<• que :,.e hallan en Id ~upc.• rll­
u1 de lum0ces de Ll hil!Ó6W. s.to·M-01M de lSff.
<.ie dc f;.;i. c:Clu la~ pnnl i¡~d c-i. de la paratin.>idt-:..

booksmedicos.org
20 1 Sistema endocrino
..

FIGURA 20.29 l.d p.atiroid~ o<upa bl m:rp putt de la imagm. Junt.oa l!Slil ~ndula .ipaircm a~ fobtulo~ tiruldt9S. !NJcrofU1og1dÍÍJ. -Ht.Poro .:iumem.o.>

Por otro la<lu. la cald Lon i.na qu~ pnxlu<:cn ~ cCIulas para· A<lc1nás <le áu1nt:nl.ir la ~ah.cmia, la hormona par:.\ll·
Íoliculart.':o> <le la g.l<in<lula llroidt.'S inhibe lú:. ostc0c:k1:.to:,., lo n'idca rc<luc.c la c:oncentracibn <le." fo:.l'ato en la itangre.
que d1:-.1ni11u)-e la n::.on."ibn de hueso )' la t:onccnlract6n de C!>e clc<.10 C;!i Loni.c<.ucn,ia <le l.i .i...:t1\•1<lacl dt' la p.tra-
~k· ioo en el pla....1na. Por-lo lanlo. la at.1..1~Sn Je la c.-ak1toi111'ta Lhormona en las célulai. Je [()!> túbulos rcnale~. que!' <lb-
es üpuL"~ta a l.i. de la p.u-d1Ju'1n110 1\a La dl\::1~'>n t\)nJunta J~ la:, minurc la reahsCJrc.'16rt <le- fo:,l'aló e ltic.:rCn'lcrttá .su rxt.n:·
do~. bonnonall <.'oni.tituyc un rn1.~c:a.11h1no 1n1porc.u1tc.: ¡xtr'<L i:tón t.n la orina. La parathunnuna .tutncnta <le rnanera
n.-gul.ir <..'11 torrna prt.'\.1ll.:1 la co111:cntrac-i6n del C..a2 cu la :.angrc tnthrec:la la ah:.on:·1ón dr C:i:i l.'11 el tubo Jigcstivo, a.l
(<.'afccmia), un !actor Íundur1cntal para <'I fundonatnicnlo dl• ci.ltn1ular l..i .i.intcsh de vila1ni11a D. ncc<:saria par.t t':,.a
nlud1<r.. prot.c:.os que itC \"t.-rilirnt1 e n las célul.i.-, )'los tcJt<lú!.. abi.oocióu.

FIGURA 20.30 (un mh dLmer.lu put'd!o w~IJ' cdul¡r¡ pnnápale-:. dr 11 p!ll'allroidl3 t1~11iladd~en toidtmt\,. ~ so:f..t!;d,s pu1~lltt.is111.{Microk<ugr<Jfia. kl t.lrduno
.l!m<nlo.)

booksmedicos.org
- ~O Hlstologlo aplicada

[n el ~.ipc1piu.iliroili:!.11l'J cimiill1l)'C l.i cur.cer!r.idón de fo~f.itu en


s.rng.re y i1"1tltntc1 el (ah. l$e tr~lOmu f1etumtc 1m1dull' dl'pósitos.
a:.o~iaJc)!.. t:un cl ddo dd i.uet\o }' la \'ig:ilia. AJc1nás. par·
ticipa én lt.-n~)n1enoi. rdaci<utatloi. con l.t c.slaci~)n Jd c1.0ü.
Histolog1a Básica

Li.'! glándub. ptnc.•aJ rei.punJc a <:":,liHtulos lununo.:.os quc-


rl"<.'ibc.• la rclina. :,e tran::.m1tcn a l.J ('Ortc.41.a i:-crcbral y M:
p.tlolúgic.usde tilltio en v,ui!h úrg.:inos, como fo~ tiilones y la;.&lcri<fS.. rt'tran:.nutt n a la c;lándula pineal por ncr\'tOi. <ld .!>1i.ten1a
l.i cnfc1méddd6~e.i tdusi1d.!J p111dhipupo11dlltuelhmo. qucscu1at1c sin)pállco. La úM.un<la<l pn.>\·oca. la st..Xrl"<:"il'ln lk- 1ndatO·
1iU.pu1un.:tumento enetMimer"de o~trodi1~!os y mútliple;. c-.J•lidild.:>S 1u n.1 y varit~ pépt1dus. \.:ura c.a.ndJaJ ~·n la cinuJación. por
6stas. ~ cut1uct cumo osteítis fiblow qubtiu. tos hllcsos ton ~LI t'fl· t ndc, varía n1ud10 durántc el cilio <liano tlt· 24 hurai.. A
fom1Ni1dY.ln más f1Jgi!(") y lll~S Vf'optn~~ il 1.u ÍldCIUlilS. i.u vc.•z, c.-sas 1no!eculas gen-eran muc:hlicac1onc.-s rilnlkas en
(n el bpotsoidi~ocs!Jn ;u.rnenudi1~ 1,u.cor.icen1ri1dono de fos. la!i> <u:1h·id<1dc.".lt ~t·crclora:, de \'arioi. órg<lrtUll. 1\~11nbn1 0, la
fato t n s.tnyie y d:blllim:id.i~ Lis de (oJ:'. lbS huews ~ v1..~·h'{'n m~;. glán<lula pint.•a.I e:. unp()rlantc en t--1 control del dt-'Sencadc·
óenws ymr'le1a!ir.v.ID!.. nan1icnto de la pubertad.
U mcn°' cUt;(cn1r110ón de úi1' en la ~nqfc puede <4uSo11tei..iio1, 1\reniUa c:crcUraJ e:, la <l:.-n<11n1naciún que se d1t a loi.
W1dcte1ui1dl ~°' hiptucflcdo1 (o1umento en Ja 1e1¡xic~ti1 de I~ reflejos <lep()i>:i(OS Je fo:.fa.to )' CarbOnUlO th.• caldo que i>C hallan
1wurul6glco~) y °'11!1ilt<io~ ('Sp-.l~rnódxc1s luc..illud.is o geneidlludcls
cuu ln."Cucnc1a én la gtá.ntluta p1neaJ e.le lós adultos y llue
de kls muse.u»~ esquelético~.
.tun1enla11 en cantidad t:on la rilad. Esa.s -.:on.. rccioncs .;.,e
IC)(.tlir.an t'n la 1natnz c...;lracdular del tejido conJUUll\'O.
r\J ser raJjoupal-.<i... de1erm1nan que la glándula pint."al se
vea bien en la.:. ratliograliJ..'>, p.or tu tfUC MTV<:'n co1no punlo
.. Glándula pineal <le referencia t-11 los Ci.tudios radiográfll.'os del c.rá.nco. ta
También <lcn<,m1uada epífisis., c.>s un .i. gláJ1tlula pt."t!uci1a t.'41.ldll~ción dé lu glándula p1ncal n u unpidc su aClJ\'Ídad
que n111.lc S X~ nun )' pC!.a cercad:: ISO mg. Se loc:aJia t'n porque 111duso a edd.<lt.-s a~·a.111..i<l:i.s. cuando la at.umulat.1ón
et cxl:rc1no ¡>t)i>lcnortlcl tcn:cr \'énlrÍt:ufo. sob~ el h.-Cl10 dtl de lai> con-.:n:c. ion::.s "~ n1aror, J.._ glánduJa func1011a lon nur·
dte1u.·é(alo. con d c.ual sé conecta por un ¡x"llículo corto. mahdátl, a ju1:¿;ar por las i.ustancia:. a('th·a~ r las t:n1.unas
({lit.' <.:onltcnt'.
Por lucra. la gláudul.t piueal está rt' Vc.~t..itla por la pia·
n1a<l~. de la t:U<ll parten labiquei. de tejido C()njunh\'O (que
cuntk•nc vaso:. i>angujnl.-os y Ubras ncr\ iosas an1idínK"ás)
qu~· peuclran en la glándul.t )' la dh·1dcn en lobuJiJloi. de .. Bibliografía
fo nná..; irregulares.
[n la p1nt.•al prc.-donunan dos llpí!!> t.elularc.•i., pi.nl.'a· Hipófisis
luriloi. y a~trucilos. En c(1r-leii lctlid~ con hc.>tnato:o..ibna· Efü.ao:i~: AS (.._-<litor): Tltt .-\nta1or PtlcHtaryGlímd. k:n.•.:n Pres.i. 1983.
~J.Uh\':ilJ E d l1l.: Hurn:>CllÚ J1rm..iplt> uflnttnial Aft'duirit. .\kG1'1.w-
c.-'úS1na. l<1i. pu1c.4alOC1tos prc~cnlan un citorlai.1na poco H11l, 21l!JI.
basó llf() )'un núdc.'() grande Je contorno ifTt"Sular o tohu· O:.\f.O>liJH)G, Dta1u) & ..\.lpll3·md111101.)h.~ :.!1m ufa111~ bo11J1•>0.::: prú--
ladú que .;.unllcne nudtolui. hai.tantc oUvios. ( Afuslttuyt."n du~ll.iu :utd d\'!(1.u.lall\llt.. t .Húl ,\/t>J 2()1U; &:l l~S-l201.

ci 95'.\.Jc 1.._.,. cCluJas de la glán<luta p111éal. La 11npn'g.11act611 K:i¡.ibo SA. Cubcn T•: Tl·11:suoKUC111wdln h~fl<lCh~1:. 200i: 50 '.!'e.'lr.1o bt.:r.
I Clut tmf1J;.·r Altl 2d07; 9'2:152Y· 15JS.
Ctin salci. de plata pt>nnilc c:on1prubar que los pincalo<.itos l~t.:L·CJ:.tro Ca al.: Cdlul:u ;utd 1uulttubr ~1.1fl...11y l)Í p-lhula.1 )'
(1t.•nen u utncro~a:. y largas r.m11ncadonei. con lo:. extr<:"1uo:i. sfaud ph~ic.llla~" l>ily~idl /("°',. 2<H 2; l .·Jlj.
cbla1ad<1S.. E..ai. t.élula.'i pn)duccn mcl<1tu11il1a, un derivado Yt·un~ C.\f el ul: C .. th of1h.: -antltlot p!1ul1.r~. 1111 / Bwchtm Cc./1 &ol
de la Scrol(rnína, y alg,unói. pépttdo.i. tódavía mal dcíinhlo:.. 200b:l l l l ·l 11tJ.

[ntrc lo:. p111t'alncitos apárl·~cn núd cói. aJarga<lus y niás


Suprarrenales
teúidoi> que perlen<:cen a lo:. a..'llroc:ito!>. Co1nu en d tejiJ.., ~J\Ul'-•'alJ E d t1!.: Hu1r1>m1; J'nn~iplt> 1>fl111m:ul .'ifrt/Jdnt. ~k{;r.1.w­
nc.rvio.:.o, lo:. ibLrocito.:. L1t"ncn pro1ongaaonci. y gran <.unll· Hill, 21l!JI.
dad de f11an1e11h)s utlcnn~tO:i.. O ui~l~ NPf.._dih•rJ; 11rc Hunwn .~d11:ru1ICttr1n. H;trpct& Rm.., 197J.
(,l1i111-0!o H. ).tffi: 1-:.B. º""'..
1111Jnk1lt .lud fundlou ufth.. l1um:u1 fd:'J
3 l.,.v llJlllf>l)I)<. 111111 th.; f~·t1.1·pfot1.1il.lf Ull!L f.ntfoJtt
.u!rc1 1~l ...n l tll :
Inervación 1w... 2-011:J?:317·5!1.
l.allu.'.~ \'liT fu!iturJ: fill' Aolre1w!Gfo1't1L R:o"n f,,. ..,. .... 1Yi9.
l o.. axüuc... picrd~ .:.u.' cnvulturas <le m1clina cuanJo N.:v1ll.: A~1. O 'H.\N r..rr: Jhc Hwr..in .-\drtr:u/Ctttlo:.\. S.¡)1ing~r·\~rfa.s.
penetran én la glándula pinc,tl )' lenntnan entre loi. pinc.i· IYt('.!:.
kk.ltoi... y ci.tablcx"Cn Mrtap:.u. t.on algwnliS <le é:.tt~. Lai. tcr· R«>'ol Tl et a!.: Adr.:ual sliuc.l: ~11 u~luri:, fun.. OOn, :1ud 1u i'(.hJ11 bJ!t> u f
n1in.acione... axórnca:i. ..:unlicncn gran nún1l•ru Je \'c:.1~'t1la-.. I0>.1..11 ~. 10...:iiol Patl1ol2001::?Y:H.
\\'lllrn.m .. GH: All\l~l(!Ul•h.' bilhyncb ~i~ . l'l-"g.Ul.ati1.m, ;i111d d;i.,,,,,.;al
pcqucñai. .;:un uora<lrenaltná. Los p1nc-alodtos y las tenn1na·
mtd1a11i-..1!\ uf ~d1ilcL H{'>.1ri Nril1u't- Rt·vuw.> 2005; 10:7· I J .
.:1011C.:S 11crv10:.a.. :.unpaltC&i> t.unbi~n CúnliCnl'tl .:.erotouu)a.
Islotes de /.JJ.fl<)erhans
Papel de la glándula pineal en el control C•>1>p~1.,t..-11\ sr. \f~tkm.... fJ J..'<!ild t >): fla> l.>ln:. of lu.ngerlum.•. A.:~ ·
J.:11111. Í'u~:.•. llJ8J.
de los ciclos biológicos <.';1u¡lipU><• T•A: F:111nll:ll h~).~rp1\1111l!ulm-c111l2 Ju~h• pro.¡•us...Jd.:t1.'l:l 111
"º'"~r..1011 uf¡:itwusul1u lo in'>u.1111.. Ni:., f-.ntl I .\ltd 19*1: 6?9:31 l.
la glándula pirtl•aJ lntcr\ icnc cu el ('Ulllro l de lo.:. biorril· Gáuüt1s \\'f: R~ww bf...fttlii:al 1>11,'>1tiffigy, 19th l!\L AvJAet.111 & Ltn¡p:..
1110:. tircad1.i1.Ju1i., ci>lo ci.-. yuc duran aJre<ll•dor de 24 honb, I Y99.

booksmedicos.org
20 1 Sistema endocrino
Otd ltr uf.; 111~ ltuul m fo.._101y. Su Am J91'.t~;259:85. N1b~\'11 ~ í: lodiJ>: ham.ilin!:l b> tlu: tb~·r(11J .:puhd ial o.t-ll. hp Clitt
Sl.i1t1cr DJ d ,iL: {'am;rca li( l.<.lt>t pla).t1dty i11kr.;1)ed..-.) <;Ulnp;i1isc1r1 uf t.mltll 11n"J D1uL1trc·j 2001: l 09: 1J.
blo.1 ar.J1itlt.1Urc aoJ ..ompu~11 l(1n. bltr.. 1010: !: t~S· H.5. St.1th.atO\ X: Tliyiu!J pl•r~iOl6s). ,\·Jei:i Clm Núrrh ·~"' 2012: 96: l6.3-
li'3.
Tw'r ll~ls l tl al.: P.:t1dt111: ll1l" lh)'fo;;~·l1.• a¡n~al tu~ 111b1:u\C iod1\k tt:l1).'>·
Tiroides purtl"I~ CeU J•J1y>ioJ g(Odltffl 2<il l; 28 : 19 1-'!%.
Also.un\ B. Kupp P: (~ml tó\lo.l sk.) U) l)~o. nUl l$ thc 1ulé c>f v~ndrin .b \~hm..lu f\i t"tal.; E11z1111a_\1.11\<il\·id..u. uao1 ~..mdila4'lu uwuid,;>a.na do
;1n :lj)IUI 10Ju1. tr.in..po1to.'1 11) tbyl'~>id 1uUkula1 .;.:lh . Cdl Pf1)'>'0I loJ". Arq 8r1b l:r1.ioan~l .,.ftmb 200·1: -t.S:'J.
8h1'httm 2011: ?8:·1')1·196.
Ehaunw.tld F. eral.: HufT1..rnA l>tmtiple> of lrt!t-rno/ 1\J"l1ctl':t:• •\f~Gr.tw· Gltindu/as paratiroides
Hlll.2001. f'4,IJatJ J>J tr 1d. (t-d1ll>r..): '!711! l'auid1,wmd Gf;.111/&. U11h <>íCtrn.:tgu
Dunel JT. Duuu AD: UpJa!C fin h 11r:ul1ynhd01I 1<1d1n.: l'u <:i-:lhc»lhtu. J•f~S!>. t965.
rl11'fYJ1d 2001:11: 107.
F.:11dr..t AC:F r:t u!.: kar1d ri'.~ufaoor1 oí thy1(11d wJiut11-1Ctd1dc Glándulapineal
sl·tupu1td :1di\'ll)' L~· llrrn}ltupl1in and iUJ1110:. / l:ndou-1n1.1l ~\1\ u D: ~fd-41 0n10: bluJ.1og .,,I\ ..i·1;i1;l.;.ll'l'~11.s auJ b1u..l~rn1ol anJ
2005: 184:69. ~cl! ul:u l\",•po1111t:~. Nt1t11Xla'l'11 JnJ 199 1:24: 117..
fú1li u 1 {) t'r lol.: Etf~b ofthy e u~l<ibuliu .u1d pu1du11 cm iüdi<!e fluic T:ll'I-' F_ Hu>.l>:y rvl: 1111. l u ~1olog.i~al apixai au~>: uf 11 1~ lmut;u1 rmt'al
du-o~h tlk d1yu>1.\h'. Tu'rld> J:'ndt>tnr¡ol 1\·Jdoli12001; 12d 0. !:lfa.1\J f1om vul>1:rt) h.! olJ .ag.... / /'111J.oJ l9i'2:108:i37.

booksmedicos.org
booksmedicos.org
booksmedicos.org
..
... Introducción
Histolog1a Básica

naúo., lubuJillos lL-.stic..uJans (fig. 21. l). Lo:-. talnque!, M.Jn


inCülnpleto:. ~· :,uelcn penn1Lir la inlCn:ontuu k'al'l(Jfl entre
fj :,i:,tcn ta h'l.'niLal Til<b(.1.thno :,.e- <.ompünt.• út: lo:,. lc..,li<:u- !oi. lohuhlloS;. Cáda lobuhllo :.e cnrucnlrn Oc.'llpa<lo pur unó
.t ...:u.1tro LúbuJos scn1iníferus q ue loe alojan 0:11110 u\•Uloi.
los. la... \ ía.-. cspcnnáti<:a:.. Id:> glándulas acC<.'S<>ria... y d pent:-.
l:;i tunc:16n <loblt: dd te~liculo t."S prodl.Kir ho nuon•l~ :-.cxualcs c:r)vud ló.' <."ll tt.:udo tunjuu hvo laxu tu u abwu.Lantla <le \'áSdi.
maJM.:uhna:-. )' opmnaluzoiJt."".l>. ta k-slóstcrona (la pnnapal sa.ngu íuet>:-. }' hulauco•.:;, rK'r vi<~ y <.'é-Julas inlcrSli.ciali:s (éélu-
hormona que prod ut~n tus 1c.:.1jculos) )' ltU n1ctabolilo. la dihi- las de l..c!rdig). Lo.1; tUbulu..; iooenunjÍcru., producen la..; céfula.'t
<lro tcSh)Slcrona, son 1n u)' unportaulü.., para la Jisiolog.ia del &>cmlinaf<·.s nt~cuhna:,, loll ei.permaku.u1Jc:... n1k•nlr<lS que
la~ et-lulas inlérshd ale.s Sc.'lTr lan and n)geno h.'SlH.'\1.lar.
\'arón. La lo lt):.lcroná ltt:111.' un pttpd escndaJ en la t.~pt<nnato·
Loi. Lcll.LÍru.los loe <lc::.<irrollan en pu~1c:1(1n relropc:r ito+
gt'-nc...t.'>, l.t dúcrcnt.'.i.1c16n l>CXUáJ <lur.u1tc d doarrullo cntbno·
neal. en la part."tl <lursal <ll.' la <..tvid.11.l abdon1inJl Ow<Utte
nano ~· Ít:lal. )' d c.~)nln)I dé l.a i.e.-.:n<ci6n <le h't">llá<l(Jlrolinai..
t'I <lesarruUo letal rn igrán. be afo1an cu la b(,ba cs...:rotal )'
La d1hitlrtX<."),ltbLl.'ro na actúa <.'11 n1u<.hO:. úrganos y tcJi<los del
q uL.Jan ioU!l-j>ettd1tlos e n el t.'Xtre;uu del L'o n.lon <."">pcn náltcú.
cUérpo (p. t.j ., rnÚM'.ultb, ptttr6n de <li~Lnbuc.16n dd pelo )'<..Te·
f) <.-btd\'l J la migradún. cada tei.tículo .1rra:.tr.i <.:on:.1&10 un.i.
cimtcnto del cabello) dunutlc la pubertad )' la vu.la aduha.
huja d d perilone\l, la túttl<.-u vaginal ( fig. 21 . I ). f.sla lÚn u:a
La:. vía:. c.spcnn<iticai. y la:. gl<in<lulas á«.:L'C:Sona... pn)ducen
~ cü1npcl11C<ll! unu capa panela! e.xtcrna y una capa vi:o.<;é+
:.c(;ret.ion1.•:. qut<. uupubad <b por la ...:ontracc1(Sn <lt<l rnÚM:ulo
rat interna. que re(.'.ubreu la tún1ca albugínea en la:. pon.10+
li:.o. Lran:.porlcUl lo:. ei.J*nnalotindc~ hacia el exterior. úa:. ne:. l.t.ler.ll \' ~nlcr1ur d d l<.'i>ljc..uJo. ta boJ!'>J c::.crol:al tjent> un
:.t:Cre<..ioru:s la rnbiCn proveen 1n1lrienh."S a lo:. e:.pcrn1atoi.ui+
pa1-~·I unix'>rlánté cu el 1nt1n lcn inllC'.1llO d e- Jo~. lc:.liC:\IJili a
dés 1n itonln1.:. C..:;to.!> penuan(•cen en d :.i.:.le1na genital 1na.o;tu +
una ternper.i.lur.i tnícriur a la 111lJ·aabd<1n11nal
lino. l.t"-' c:.pc.n naloz(>1dei. )' la., )>(.'t:rcdonc~<lt' la:. vía:. c::.pér+
n1á11c:a:. y la:. glánd uJ.is a~ce:.oriaio co n1puncn cJ St: mcn. qui:
et ix-ne 1ntrod u<.'C én el ioi.Slcn1.i. genital fcrnen ino. • Túbulos semíníferos
Lo:. espenna1o:r.01J c::. M~ producen en lo:. túbulü:. i.<.'UU·
n ift-n.IS, q ue .:.t1n tUbulos enrull.t<lu!>. C:<1da tc:i.ti...:uJo litn t•<le
... Testículos 250 a 1000 Lubuloi. .ltetninifC.ru:. que nude11entre t50 y 250
µ.¡n de tliánn~lro )' d e 30 a 70 cru de lung1tud <.-a<la unu:
Cadd tc:lllÍCulo (.~lit en\'uclto por Ulhl ~:·áp~ul.i. .grut."&1. de la longitud t:uni.biuada de loi. túhulos de u n te:stu:ulo ....:-. <le
ttpdo 1:onjunlivo d1.·n~ la túnica albuginc.a. c.¡uc sufre w t unoi> :!SO tll. LO!> túbuf.o:i ~e: <lii.-poncn C"n .i...:;as., )' .-.ui. t.'.\ trc-
t<ngro.sarnic:ntu en l<t ~upcrllt·ic dorll<ll <l~ lus tt-.:.lk ulos para mo:. k ...ontinúan ('(>ll tubos C.()rtoi. <..onodJ.os <.u1no túbu~
fonnar d n1<.-Wa.:;Lino t~llcu1ar. <.Jél cual p.irlcn labiq_ut'.:. tus n:ctoi..
libnho.:.. El!Ol! tabiqu(.°S penetran CI) d tci.ti<.'ulo r fo d.Jvi<lcn lo:-. tUbutu., rc:...to.:. cune...:tan lo:. túbulo::. sen1.u1j(eru:. \,\)U
t'n .i.lrc..'111.-dor <ll· 250 (.<.Hnparti1nc11lt1;> p1r.un1dalc:. <lenomi+ un labennlo de <.'.i.nafc:, .i.na-.lOJnOS:ido:o. en fonua J e- red.

~----- Vej:gs

--- __.•• Próststa

--·---·--
Pubis - -

Uretra m~rano3.S ---- -----


Uretra peniana..._ ------

Pene...._ --.._

------
Cl.-etpo cavemoao --------- - - .
L-----.
1
Glándula butlowetraJ

- - - Co..'lducto deferente

- -Epid:d'imo
- - - / - - - - - TUbuloa rectos
r-Aediast no tesii~ar

booksmedicos.org
21 1 Sistema genital rnasruhno

n:v<..•:.tiJ o:. d e cpildto :.Ílnpk· plan o u cUbko, fo qui.• c'()n:.IJ·


tur c la réd testicular en el n1c<liastino <lcl lé:o.lículo. Como
co.ntinuación, entre 10 )' 20 c..-ondul.'.tillo.s cftrenlcs conec-
tan l.1. red tc~t icul ár i..on d <.'u 1n1cnzu di: la pon.:1ón :.1gu1c11lc
del :.b.ten1a ('anáhcular. <..-1 éon<lu<.Ló epid1<lirn<irio o con+
du.:.to <ld cpidíduno ~ }.
La p.1rci.l <le loi. túb ulu.-. :-.c 1n1nilt•r<)') c$lá lUrma<la por
v-.i.n a..:; capál> d e célulai. que en t'OnJunlO rc.¡,_·1ben el nun1+
brt d e epitelio genninali\'o o epitelio s crninifcro (fa.gl>.
2 L2 y fil} y .:.<.' hallan c~1,· u ~ha.1, por una lánüua ba:,.al
y una vaina dé tejid o Conjunllvo (fig. 21.4). A S-u \'C:t., el
ttjido t.on1un tivo ~e t:o1nponc de tll>robfa~los, y :.u éapa
111á:-. ullcrna, ad herida a la li1111na ba:.a l, ci.lil funnada
por células mioidés aplan ad ctli y contrJ.ctilcs t¡ut• tienen
característica~ d é cClul.ts JlllbCulan:.-s lb.is (11as. 21.4,l!.:1..
y 21.6). La$ cél ula~ 1nlerstic1.tlcs o de J.ct·dig ~e silúan en
ei.le te.iidó cónjunti\'O y oc.upan la n1ayor parte del espacio AGURA 21.2 ~~~Wlll!\Utllltl tn.Jlg~:úhul~~\cn!ili111 d ~ttllll
que éx1slc entre loi. lúbulos ~n1i n iler<ni. (figs. 21 .3, :?1.4 Qt'l!1Wll'IO {(Gi r ll llll {ll. !nd esp.lciO ~Rl:I' lo~ t11b11lt1S b..l)' ~jldo mlt"r~tidi (Jktlw).
\'.2J..X! jN:~tifot~:lü. 1-t. 00 JIJall!tl)
, El c.·~ildto :.en1inifero M.' c.:ompont.' d e doi. poblactótléi.
cclularci. d istintas: las células de SertoH y las qu e cono>lJlu-
}en el linaj< espcrmatogénico (fi.g. 21.4). La 1nurf<,togía. el por 11utui.L.:: y ll!C'tO:>ii.,scguidat.k l:i. J ifé."'re11t iá<.1Ún hn<1I <l< la.!>
ongcn ernbn uuanu y lai. íu1 u.:10 11~ <le ci.tas J os poblac10 - célula:. en <.-Z-pl"n nato:r.oil.l'-•:., <leno ininada cspc:r-miogé-nl!Si.s.
ncs M)U bai.tante <lbtintos.
Lai. célula:. d d li1i<tJC e.spennatogénko. que .i.e originaro n
en el i.a<.u vildtno c1n bnón.tnó, ~ <lL~p<Jn cn en 4 a 8 t.apai..
• Espermatogénesis
y su func1ún <.".S pro<luétr ci.pt"nu alózóidei.. Alrededor d t.' El pr<x.<."Só corn1én:t.a <.'On ló:> <.'Sper:macugon ius, <.-e-lulas
la qwnla .i.einana <le v1<la u1lrautt.'rina. un grupo p<."<.tucno rclall\•a1ncnlC' J"'l'quei'tas que 1ntden u no:i. t2 µrn <le <l1án1e-
de l·<'.·lul<L.; <lenonu na<la..; cC:luJ.a... grrtninat.iv·.u. p rimur<liale)i, tru, situad @ cen:--cl <.!<."la l.imiua b.c.al <lcl cpilclio benunítCn•
1111s ra <lcl saco \'llclino a la gúuada én d t.-sarrollo. [ n <.-slc Oigs. 21.4...Z.L~.y .lli.). En la puJ>t'rla.<l, los C'spc-rn1atogo-
i.1tio, la)i. <.'éluJ ~ p ro lilcran y culontzan la g,ónJ.da. ló t¡UC' on 4 nio.... iruci:in un proce)i,o <.:o ntu1uo de d 1 ~· 1s1 un c~ rn1tút1ca...
gina c:l•lufa:. lhun.a.dai. c~pcr-malugunjos. y pruduct.'n gcnC'racion<."b i.uCt."biva.. <le <.élulai.. La... ~élula!>
L.a product:tún Je c-i;pcn nalozoi<leb se conoce Cd íno h ijas puéd c.u scgutr dt).... cauunó:>: conlutud.r su <lh·i.i.il)rl y
cspcr-matogént.-sh., procC':>O t¡ue u1d uye la dlvisic'.>11 <.elular n1antenefSI.· c:o1no célul<is n m<ln: t.h: otros ei.perrnalog,onlos

FIGURA 21 ,J tubulus ~min1T~ drl ~IXOO. U~dio !}tfmin~ll\'O ~ qruM y\ti <CUQ~Oll teltt!1VJCl:I dr un bb*> ill « 1u. (nd t"Sptltiot11tre IO\ li.tdO\ l~J .iparete
un~upo Q!Midr dr célul.is l11tc1~h:Qk'\ (del~) (OQ titc¡:l:m11.1d.:aro1 nudros 1tdl\.1d(l'). !/l«ti1fol1l9f.tli.l. ll. Nnlibno.iunn:nloJ

booksmedicos.org
.. Histolog1a Básica

FfGU RA 21.4 bqutrna ~ t11 scgmenlO dr la pattd dr ..i lllxlo smiinlfuo. Ocpi!db ~miníforu ~! furmMo par ~ p~óunes <elull".o: las áwrs.u úfcl.n dd In!~ ~pe1 -
llli11úg&»:o yLls c&.<1.is de S«ttt. Ll )1,1pe1fKW l11u11I dt I~ <ilulh de ~lliJli no es 1cg11h• l' t~ nw(h.U aa;ír...idoms, dunde S< k\.Jn1.t> téltllN>del ln.Jjr optlll\'.ll~nito. En
wroo 111 tubulo lw)' tiM!S mltldet tl'jOO(OO,Udi\'O, 'IM>Ullq'.lnCU~ 1<tlul~ inlc~tidb&e:s :de Lrjdg!.

Cóh j,1$ d~
&r1<>i

Céh;f.a~
1~sticia0Et :;

8 Etp~M'l~'°90n~

FlGU RA 2 1.S J.lgunos tompullml<s dlfcpltcliu sooiinifuo. lm ~n;1dlogonJQ!. y~e~pt'JHWIOOtO'>se tfulirq;lfnhien m ~<-«l~ hbtct«jicu1. Ln c~ltts{~St•l'!o~setl'(OOXCll
p~ b> mxk-o; d.l1~ y.Httei. .inqclosth con 11utlttto dMt.I(~. A. ln b iegOO &l tubulo semlr.dao m.b <ercl:w .t ~u lsi IW>'e~n11~1Jdts ,11 <ooifn4l de su mi1duri1cOO pdfd coo
w11iM en eipmn!f.otwi>~: Y.G nullOO'> ~un dt1~ y01-;imo clfJlllO~. 8. Us epl!!m!t:!d!~ ~MI en d ~:do Gn:il ®"" 111JdU14d6u: ~ 1111tl00"> bcnm UOOIJ:in~ dí'nl>f.. wn b.uldacr
alJ1g..¡do~ ~ ~ exlffrnCls son aAl.idu~. (~!lauf~afia. Hl ~fdll .unmtuJ

booksmedicos.org
21 1 Sistema genital rnasruhno

f~''

FlGURA 21 .6 Nq.rm <llmpont111ts &I cpildiu ~cminifonl. Los flagelo\ & Lb~lmd~~.ilofild~ m 11» m:esu\ di: las dluli'IS de SBWi fornuo ha<~ ~~)q-..1!' ~r pi~tc~!lll
m din:ui6n d l! l11t ó:t 11.J:do loC~. llht~togr<16'"· H[. 1':1-.m d11me1110-.)

(dcno11un:u.lo:. espcrmaloguniós de Lipu A) o tlifcre1h:1a~ 1111ta<l <lt' la tanliJ.<id tl<•rrnal Je DNA (:.ún ..:élula:. h.i.pl01·
durántc \..-io.:lui. 1>uteS1\'tb <le <l1\'1:.ión m ih)tka para lran~Íor­ d es}. As.i, por la mdosb. i.c forman ...étulas ron la Jutl.td llcl
marM" tn t;Spénnatogonios de lipu B U1i.;. 2 1.7). f.n l<1i.. nútncruJt' Cnl1no.-.onia:o. y la c~nltda<l de D!':A de la!> célula$
preparado1> l nl>Lol óg1co~ t:omuncs. C!\ unpo:-.iblc dbttngu1r Ml1náttca., del org.a1ui.1no.
cnlrl.! los dos LIJ>C--b <lc c:-pcr1natugurno).. C:om~l la profa:,<.' de loi. <.-spenuattk.itU:, primario:, dura

Lo~ t.'Spennatogonius de lípo B pas<'ln por algun ~ alrededor tlc 22 días. la n1a}•Ori:J dé lus <:.:.pcnnatocilo:o.
cl.:IO!> rnilóht'ol> ('U lo:. que IJ.i> <:élulal> no i.c .separan del hallados <.'n lo:o. cortés <l<.· Lci.Lkulo :o.e ven en t.-sla la.l>ot.'. E:-.
todo y. aJ JinaJ dt.4 t.<sa:. <l1vb1onc:-., ong1n.:1.n t:Spcrmaloéi- difi..._1J 1.•ncOnlrar c:,pérmatocitoi. M.."Cund anu:o. p<•rquc- c:.a.,.,
tus prima.riu:o. <Gg 2 1 7). fuLoi. y .!IU1> dcsccntlicntc:i i.1gul"n céluJas pcm~anccé n un periodo lllU}' corlo e n inter c.·inc:,ÍS;
wudo:. por pucnlc1> Lttupl.t:.1náticü. . hc1.llla d fioal Jt'.' la y. luego <le Jurntarse. c nt1·.i.n c.·on rapnlei. en la M:gunda d1vi·
cspern1atugCnt.st:o. ( Jii¡ ' 1 7). l.t),¡ espennatoc1toi. prima- i.it'in J e la 1nt'llll!b para l)ngin.i.r La.-. c.•:.pcrm...'tltdc,.,.
r ioi. son las c.élulai. 1nayur~ tld linaje- t'lo.pcnnatog¿.111co )'
se lo:,. di:Jtngu<.· por: 1) el h.dlazgo de <.-rurnosum.ti. en i.ui.
nlt<loos. put's la profase J J e- la mé10..,h c.:. ntuy larga. y 2) ' Pora mAs lnfonnodón
:,u loc..i.ILtaciOn ccrcan.i. .1 la l:inuna ba:,aJ ( 11.i:..s. 2 1.4, 2 1..i
Naturaleza donal de la espermarogénesi:s
y 2 1.6).
Los <.•.Spcrmatocilu:, pninsrios duplicttn .:.u DNA; por lo Li~ tdulJS hij.is ~hamMi de lis divismics tk' los e1.pe1míltOl¡O
tanto,, Ljeucn 46 ..:romos0n1as )' d d oble dt> 1<1 cantidad dc- niu~ d~ lipo Ase ~c11iln hasu que UIM de e~ célul.i-s ~e cnu1mt1e ~re
deltin.idJ i1 11an>fom1dfSt en un cspc1matogonlo de lipo li.. Ap;n tir tf.c
DNA que una et-lula d1plu1J e (célula M1tn:h11.:a balntual del
ese m11 mrnto. '4s c~h...las q1..-e re~Wt.:n de l.i di'16ion lk dithaHeh1 !a~ no
organtl>ln\>). Durante la auafa..:;é d<.• 111 primera lhvi~ ión d e
s.cscp.:irao dd bKki. sinu que peun.inc<en wiid.e ~" pw.it~ ti!1l9l.'s~
la mdu.M:., lo:. c.ru 1n\JMJ1na:, humól()l:',0:. 6e .separan. Oc esta mJUtos (fi9. 21.7). ho~ puentes in!mmili1m p¡:1n111en l.i tummlc.i-
d1vii..16n re)o.lJhan Úo:, c.élula..:: nH.•non:i. tk<no1n1natla:, espcr- ción enltc lus l'!¡XIID.itcdto~ 9riul!:rku y M"tt1nd111ios y~ C'\.;ltrm~tidts.
1nalocilo•.,, M.'<.:undarim. (Jlg11o. 21.-& r 2 1.7), C,(Ut' tit•ucn 23 ~1«.id,u de en ~c1mo1togonlo indl\·Jdc.1~ y ~cden tor.!1ibu!1ton et
cron10Sl)ma..,,. pe-ro la c:antidad habitual (J1pfoiJc) de DN1\, s.inaonlsmo de l~pil~O$ de Q npttmd1U9é11dois. úc det.illr pued'"s.e1
ya q ut' cada U!h) de sus tf(lJnlJ:.orna:. l>C cümponc Je do:. irnp:111an!c ~\llJ. c~!lpre:n&. cl cidu dcl cpr1cliusl'mlr..lfc1o~quescdei
a~ m.is Jdcl.in.!t-l. (i:Jndo el pru(e$U de íl!Mo.iClún 1!t IJS cSpermJb
Cn)n1;'il1d c-.). Lo:o. <lüs c:.pcrn1.tl()C1tus l!Cc.un<lano:, c.·nLran en
el-~ ;,e <.cnipltta, lil pCltlidd del <.itupjd:smil y los p11ent~ citcpli11m.ítki»
fa i.égun<la <liVl~il\n Je la mt'iu~1s y originan d<h célula:t, la.-,
condt1C<'.! L! ~i1r.1uón del.i~~pcrm.iUdCS..
eii.pcnnátidc.-s l 11g. 21 .7), cada w1.a con 23 crun1usoma...:. y la

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

} E~:ogOC1.iOS tipo 8
(oé-:U~ progen'..;oras)

Mitosis

Esperma:ocitos secundanos] - Segunda di'l'isión m~ó:ica

~~~

Cuerpos
residuales

,-., ,,...._ ,,..,_ rv-.....rv""' ,,....._,..- Cuerpos residus!es

~- Espeirns.:ozoides

FIGURA 21. 7 LA e~le esqocm.:i ~ 11it1esll• lc1 :1~tlrtllca dctldl ~ 116 dlul~ i;crmMivas. l!K ~pt:Tlltl~ d!I tiµo Ay; d111den1 d11n d ll.11í6 l!ir'I\ q;1r St siguen dvidiixdtl
Alguiw; téblas bi¡rJ; lr dcfl'fm(lilll ( O 1!\flClirut~ 6': bp) 8 no st '*P~ m Lis d/Ytllllt:.(\ ~utr~11as 1 pemillD!«u 1m!M pu1 pl!fnln. dtupla:smkltui. Úd\ dlulJ\ de1puó
m!l ~B m mdoSiS yP'Jf cl:1mt1 {trmdn CSpCfflliltt'lmilks lllJdUfl1). ?tf fo Lfl!ltl,. g~dr ~pRmdtOO.Jidl'~ Ó!IW«t di? lll \tllOl!~¡JClllldle9=M dr lJ9' Bf lOU;lltU}l:Hd€€11"> p~t'OO$
dt> dlul~ ~s poi P'!lllcs til'lp.nm<i~ que $1.' intlnidW!lliln d~-¿\ de f.! piYllld¡ ck los ct.l!'rpos iOlliu!~ y I• irudlJróKioo ta!i!lrt11 dt llll ~1m~~ fJ.dJP'~O ~
M.Oymy ,,\'lktl'.xct.>

Espermiogénesis <lc1...,, JJ pnndpi~-, fc.'Cluudo~ y Jc:,pu6 c:aJ.J. \éi. m.í." aJar~a·


<los. y 3) pusic:u)n ccrc-.i.na.t la luz d e h)..:; tt'tbufo:, .sc:minift'rus
Esperrniogencsís e)o la t.feuonunac:ión de la laíic Lin.ctl t.lc (fi"S. ?1 .4 a 21.8).
la rn.>1.JUC.lt(1n Je lo:, t.'llpcrtnatoi.u itlt.•:,. Dur.tUle C:-.e proceso la e:,-pt'rmJogén1.~L.; C)o un proceso ~.-un1p!cJ~) qu1.• nu.luye:
la:, e:,p1.• nuát1dcs :.e tran:.tC.tr1nan en c:,pcm1ah>zoide:,. cCtu- t) l.t f()nnadón <le un.i c:,tructura tlcün1n111:;1da acrt1i><>n1a. 2)
la:. <le alta c:..pcl·1ah:1.ac1ón para tr.u1:,lcnr el DNA n1a.'><.ul1nu i.~ c..on<lcn..,actón y t.i alargauuc11to <ld nUclc:o, J) la lonnactón
al o odh1. Durante t:,a Lran:.lorn1a..:1(n1 nv ~ prudu1.c.' Jivi- <lel Jlagdo, r -J} Id ~rJ.iJa de la Old.)'01" parce J d ..:itopfa:,nla..
íitbn ...1.>lular .i.lguna. Et n.•.suhado Hnal C.!> t.'l C:-.J->t:rn1atozoíc.lt.' nladuro qui: M."' libera
La:, e.!>pcnn<itide:, ~c d1.,tu1gut:n por: l) "" tamano <.'11 la lu1. del tUl>ulo :,e11unik'n). La e:-.pcrouogénc.":1.1.:. M: di,i<lc

pcquc1'10 (cnln': 7 y S µ.in de t.Uámctro). 2) núctc~h con ci.n· en l.re:-. etapa.' o la:-.c."ll -<le <.'o nipfcJO t.le (iolg1. <le at. ro.se.una y
tidade., c~k·n tc:S <le l l'Umattna condcn:,ada r formt!S \';lntl· <le rn.t<luradún- que .se <lt.•S\.' nbc.•n a l"ontinuaciún.

booksmedicos.org
21 1 Sistema genital rnasruhno

FlGURA 21.8 Algunos (~nltSÓ!I epitelio seminíír.-u. fütt;iosde espelill~ld!'!>h\ltd.vs lar§'0)tn L'\Udl'<\. ~doo!4d<& de m.td111tK16n b mdn IJl('clwf?l!s pc~~esun ~rfJS
m IJs IW~dOu(") •Lis<íM.is dr ~l'f~ f&tlun cwltnj. lm tuttpus residwlo ~n 1-«i parle> c-d ülupl:?YN de t.is epcrm:\t~ que se dl"lpl'mdcn 1' IN! dr l.i fonn!06n dt' lus
esp;rmJ:Cl!a&s.

Etapa del complejo de Golgi Etapa del aaowma


El Cttüplasrna <le las espcnnáhdci. <.onltcue un comp!cJO La \'csícula y cl gránulo a<.'To.!>ÓmKo loe cxucnden sób~
de (;olgi bastante dci>arrolla<lo <Gy, 19 • ). En cl: c..-01nple.io la nntá<l anlcrior dd núdco con10 un <.-ru.qucle r pa:-oan a
de (;olgi i.e a<.-un1ulan grduulo!> PAS püi.ilivo... <lcno1 n1na~ 11.unarM!'. pnnl-t'r-0, casquete o c:apuchón acrosón1ico )\por
dúi. gránulos- p roacrosómit."OS. Dcs¡.iuc':l!, ,)e lusiouan para úJltrno, acro~on111 roe, 1 1 9 yl.J..l.Q}.
fonnar un gránulo a\".rosómic-0 Wuco en d 1ntenor dé w1a El a..:roM1111a <.onltcne varia:. t:'lllUll<b hid.rolilu:as • ..:01no
\'t:.sk·ula lnnilatla por m~rnbr.ana. llamadá \'CSÍcuht ai:rusó- hialuroni<lasa, neur.tmintdas;a, J(hfataML :i:cu.La y un.a pro·
miea (flo. 21.9). l.os t:e11lríoltt1; 1uigran ha!Ja la pruxuuí. tea!>a qut" llene a..:tivitlaJ .se111e.ianlt' a la llv la tnpi.111:t Pur
J<1<l <le: la .supcrh1.:ic de 1a célula, en pt>s1c1c\n Uf>tlCsla a la lo tanto, <.'l acrosontá SI.' a:.cnu:}a a w1 b:,.u~o1n.t. La..; l.'nz1·
vci.íL·ula at"rosón1ic:a. é 1n1Clau la formd(Jc'in J~:I a.'l'.One1na (el n1a., ~on capacc:,. <le thlloclar l.t.., <.élulall <lé k1 coró11tt nuluulr1
..:onJunló de nih:rolt'1bu..lo.!> quc Íónnan ti l..')I..' c.Cnlral de un y d1gcnr la zona pclút.•íd<i. o tructura:. que Crt\•ud\>'cn los
flag.do). ÓIM:ilo.,.

Gránulo acrosómsco Vesioula acro:ómica Casque?e o capuch® ac1o:ómico Acrosoma

I
Cemrfolo: ~Aitocondriaa
A

Oul?tpos res:duales
Miocondnas Ac:osomE:

-============~:~~
-==~~:~·::!~ 5 y.m 5 ¡.¡m

8 Pieza int~:media Cabe-za

booksmedicos.org
- \.-t1.i.n<lo lo:-. t:llJ>L·nnJ.lO:tüldci. cnc:ucnlran un 0 0C1lo,
\'"<lrÍOll punl.<1:. de la n~n1brána c.xtérna dd ac ru ..:;oma se
fusio nan con la Jn<.•rnhran:.l cttuplas1ná ll<:a dd e:.pt:rinatu·
zoidc. )' M.· hbcran lai. cnzun.i.:-. <tl"rí>.i.ÓJn ic-.c1.:-. <.'11 el é:-.paciu
lrJc1ó 11<lt.•CMJi.or¿ánu!us e n
Histolog1a Básica

lugan.-s rel.:1..:101i.aili>.\. 1.:011 d mo\'l·


rn>ento .:.dular)' d .i..lto Cúnl>llntü de c..!OcroJa El movin1k'tllo
llah>t•lar ci. el rtiultadu tk la inlcr.icuUu cutn.• loi. nucTotubu·
ll>li, el 1\TP r la J.iueína. Ulld. prutcluat:()n aCIJ\1d<1<l de J\ TPa:..a..
cxtrac:clular. Ese p roceso, denonlina<lu rea<:<:ión a<:rost:1- Durante esa etapa C.n.!I de la cspcrnhogéuc:.b;. el nt.id L•u
1nica, <."S uno J e lo~ prin u:ros pa::;o.i. <le la ft.x undadlin. <l:: la., t.':.pénn<itidci. M.' alarga, :.c condén!'>l )'se o rienta hacia
El fiag:clo c:n>cc a partir <le uno Je !o:. écnlriolm. m.icntra:. l.t l>a~e <lcl túbulo :.<.'.1n1nífCro. rru::ntra:. q ut• t•l llag.do M.' pro-
las m1toc-0n<lna..:; .i.c acumulan .Jredcdl;r de la parte prox1mal )'<."t'la hac.'1a SU luz. C:l)mu los grupo:. <ll" C'Sperrn.Ílldcl. que-
del l1".tgd t~ t'Onoc1da t."úJll() p1é:t.a u 1té n nt.xlia (li¡;. 21.9). ta dan a.loJados en la.. .:: u1vag111:ac iOll<.":. dc la C<.•luJa de Scrtoli
chi.pos1d úu de la:-. 1n1tocondria:. <.':'.Oln >ejemplo de lá t l)U<.c n · (vCa.,c 1nái. aJ.di!.nte), ci. ln:n1cntc ob:-.crv.i.r ac.:uJnultlc.ion<.~

FIGURA 21 , 1Oln t>I « nlfU 6? fd in~~rete 1.N ~~klr tllll y; nulleo fW.btl•11q, en p.111t, pcf el d<ltlWGW, y d fiagl{o qUl' cml'igl' 1'11 d peto opUt'>!tL IN..atifol!!gt'ÁI
tfottlÚniti. lkdim o--.rt1MltL lOl~.I & t;. lt P1rttt.)

booksmedicos.org
21 1 Sistema genital rnasruhno

de Oagdoi. t:un el a:.pt'1.to JI.' mcd1unt!'.:. o ric111.a<lo:. hac:ia la


luz <lcl 1.úbuJo t l1g> 21 6 y 2 L8). ' Para mis Información
Ciclo del epitclio seminifero
~o Hlstologla opllc.oda Li in)cuiún etpeumc11t11I de 1Htlmhfm.i en los, !cS!~um de YO!un
i;11i11> ¡;ftmiti6 toa1proh.lr que, en I~ ~ere~ hi:.m'n~ l.Js moGrfutiun~s
Síndrome de los cilios inmóviles que se lmdan cn 1.i f.l\e de es¡:«m.itoqonto y tmn11d11 ton 111 fonn Juón
de 6~"'.,.m.itutoldes dm11n .tlttdedet ~ M d1i1~
U~índrome de los <.i!im 1nmú11iles ~e urc1C1eri:.t poreo;.pc1matoD>«le:~ LJ cspcun.itugénesis rcu t'!i ~1m11!Unc1 ni smcrOruc.t tudr.do ~~
inmD'I~ e infor1ilidi1d. Se debed IJ f.ih.a: lk- dinci.n.i u Utl.a:'> p1otcil~d'> t-0m~1~n v.trios tUl!u!os SC'minifocos: tilmpu<-0 fi 1im1úni" dcn110
requcri~ ¡hltil lil mu-tildad de lus.cillos y IM fli1g.clos. P-01lo tomUn,eSi! de <olda lubulo. (~ si~.niflt.1 qL"€'.. en tJdil peqtitño ~!in de lct p¿red
di~i..Un ~e iltomp.iiM de i1tfl'«t:t11cs 1e~i1tloot'5 crónka~. Cclt.6otdd$ de los túlJ.ulot IJ c~penniltuqénnG p1u~;gue ton m.iyur o m.:nu,
pur lil mt'llOl motilidad de los ti!i~ de~ céh.J..~ del C!).lelo (l'~pl1tloño. in&opcndeu(iJ di! l.i~ fl'giOfles .idyí!H'nlri.. l>eb1do ~ t'$il 11~núo1Uc1,
divcn.t'>ire4.s dcltutlede un 1t1bulu, tomo Llmbié11 ante~ de tubukls
difo.1e111es. p1esentim r.:i~~ dhtin!.udce<..l!L'fnlJtogCne~~. lit awiuo·
Etapa de maduración nía 1.u11bi«i expllc.t ~º' qui! ierfl(llrnt1dn c~pt'lm.itu?oidl'~ C'll Id 1111
de .tlgu1;01; 1úbul~ 1oemil'ífo10~ ~ YJ!o 1oe h.:i!lan ej,fletlll~!kles en ot10~
Urw. .g.nu 1 part1.· <ld ("ltupl.t..'>Tllá u~· la:. opc.-nnliti<lt!'!> -!)C
h.t 11Sin<1onf.l es t-l 1c~u11~do de 1:11 fon6rnt110 dtnomhwdo mio del
dé:o.pn.•n<lt!' y fOn na loi. dén umu1ado:, <:ui:rpos r\.'Sidualc~
cpilelio ~rrn -:iikr3.
~8). qué las c:t!Julas- Je Scrloli fagcK·iLan , )' IO:. t!'Spcr-
mahn:oidc:. i.eUbcran hacia l<1. lu.t..d d tUhulo. En la:. Hgl>. 21.9
)'..1.L!J M.• 1!us1.r an c:.pcnnalozuitlcs n1áduroi..
Los t<l>pen nalozuitlc:. ltbcrado:. en l;,:i luz de loi. túbulo:, túbutOl! ~· i.us ex.lrcn1c1:. api.:alei. :.e cn1.·uentrru1 en la luz de
lit:' l ran~rtau aJ epitliduno cu un rn~o apropmtlu. el lúi. tUbului..
Uqui<lu t':.slit ular. qut: produtcn Id:. célula:. d e Scrh)li y la=> !\ l 1ni-LrOMup10 óptico, las ('(:lufa'> d e Scrlo li ·s.c idénll·
de la red tt:Slu:ular. Ih c liquido ..:onlic nc ("Sléroi<le-s. proléÍ· fican p<>r .!>u, núcleos que :.oc hallan en la ba...e úc lo:. Lúhu-
n<b. IOll t.'S r u n.i. prulciua Hg_adora J(• au<lrOgt•no q ue lrani.· lth i.em1nifcros. E:.o:. nUd eoi. son \~eskul oso:.. daros, con
porla te:.ttblt'runa. lrc<.' ut-·nc1a angulado:.<> lriangularCll, y i.uclcn i:onlC'ncr un
nudéoJo cvi<lcntc. Nu C:ll ll i:1I ver el ¡.·1topla:.ma de lai. i:Clu·
las de Scrloli )'• por ello, loi. J inu t~ <le e.:.a:> t.~lul:u. t>Min
Células de Sertoli rnal dt tini<loi.. Unn de lai. cau.sai. Je esa dtltc:uhaJ sun lall
La:, células de Sc-rloU sun ck•n1c11lo) c:,én1:1alcs para la 11u1n cn,i.a:, ln~'agi nati on c:s Í<)nna<lall en l.a. supcrnc1c <lt-
pro dut.t-iOn Je ltl';\ c:,pCrm.1lo1.tli<lcll. Tic1h.•n IUn n.a p1rnnu· l<L:. ~l-lulai.. f.:.lai. inv-dg111.1'iOnt'.ll ttcn~n gran 1n1porlan·
daL l>U :,upcrfk 1t baíiál i>e a<lhicrc a la lán1ina basttJ de to:. c.ii1., puc:. las cCluli1.:, d d linaje: Opénnatogé-nico :.e aluJan

FlGURA 21, 11 (s¡>6m.ilc.?!li!ki$ en l.1 uvDad tllfNW dr un tOt'\b, nst~ wnmiau~o;t.. dc<lltÍ!lil:ot de b.mitkl los mt'<hn~ de fila111m1ns w tllk6 de t.n ct1ul6 tiliAd.n de I~
11111(0\:1 lllr:t.ru. (H!>p1od11c.idt1.-tOO '"1Ul'llMi611, &; NAILI ~ Audn.,_~ PM, Pu1tc1 '\it -'knutiUfG!llyofet.\IJ amJ r.!lSlll' Sarfar.e:~'.lACAa cftir<fJOOM.(ttl!C!.l,!lf. lt'a &fc:biga,. 1917. sm~
C&ttilt Lb•id, pro!L'gi±is pc11 dmxros de ..iuto:x (MiUaJ. ME&ana aumcnto.)

booksmedicos.org
-
en l'-:.la~ y pasan por el pruce:.o de meio:.b y 1naduratión
tiual que lcnnina ...:on la fúnnaciún <lcl espermatozoide
(Jig>.ll.!..llly.ll..ll).
Histolog1a Básica

adlu:minal. i..1tuadu S4.>hrc fa bam.:ri!., t' inician la éSpcru1a·


t()¡;,ént·stS.. Por cndt.., espcrmatodtos y c:o.pcnuáli<li:s ttt.upan
el rurnparllnlt'nlo l'ldJtun1naL f~-,a:. celuh1.'> iiC Jo\:állt.an en
inv<1g1n.t(1onc:. J t.· L1..' parcdel> fatc.rálc.' y <ld :lpi.:.\.' Je lal>.
t:éluJa.;; de ScrL()h, ~n ta.nto quc.> loi. llagel<>s <le la-.. C'.!>pcrm::i·
' Para mis Información t1des l'urnian mt.>d1uncs qut ~<.· t'Xhén<l<.•n hacia J;;i luz Je los
túbulo:. ( Jig. 21.6). [., probable qué lo~ espennaloi.uhle:.
Ultra estructura de las cl?lulas de SertoU se hbcn.•n de la." 1n·.:aginacu1ncs por h)s nKt\'1n1icntu.... de l.i.
U mKfq;cupi.i clettrónkil tC"Nld que Lis célul.:is de Xtioli e<mtie ri:g1bn aptcal <l:: l.u. c:élulai.. dé Senoh, <.'OH la pártH:1pat.iün
nen ll'bc.Lb rndupiurnJtico liso.&btmd!ntc. algo de 1tt<ubn.-9UYJ, un <lc.> lo:. mn:rotúbulos r k>.'> m1<ru1llamentth.
com¡;Jejo dl' Golgl bien des.inoll.sOO ynumcr~ m11oc:c:md1iil~ y füoso. l«:. c~·lula.-.. de Se.rtoh de lo." m;.;111if~n.1.s no se dh·idcn
m.i~ O con!umu *1 m'.xlí>uwt!IC'S('.l lfiilngc:ld:1 yp!&'nlil irrt.igln~do duranlc la vida .SC.\u.tl n1adur<1. Son en c:o.Lrtnl(> n::o.lSlcnt~
ne~; mucstJd poc;i hrti:toaon1~tinil )' m:déoki prominente. a llli> :.ilu.tc.:ionci. advcn.as, c.:onw inlt."t<.innt.'S, dc.... nulrkiún
y r.\djae:ionc:. y. dt:!>r ué.' de clJ.l> .i.grei.iune:.. Lit.•nen un11 taSa
<le .:.upcT\'lvc:nc.1a 111ud10 n1c1or que la:. cCluJlli> <ld li.naJC
la:. céluJa~ úc Scrtoli conhguali M: .t<llnc~ n por un ion~
o pi:nnatogCn1co.
odu:,Jva.-. tJUt' M: e ru.' uCnlrau en .sui. pan.-de.s haa.ula.tcr.dcs y
fonnan una barrera <lenotninada barrera bernaloléSÜ<:u · Funciones de las células de Sertoli
lar (íig. 21. 12). f.os e!ipl·nnt.Uoti'(>1u~):. ixnr)ánéccn en d
cón1parÜJnénlo ba.o;aJ .!>itucu.lo por debajo de la barrera. Ese Sosten, protección yaporte nutricional de los ~rmatozoides
éün1parlinueuto :.e continúa con él (ejido cunj untivo~ pür en desarrollo
k> tanto• .-.e <:oinunjt.a \.'on d rc:i.lo <ld orgarni.rno. 1\lgund.-.. Según to rncnt. ionado, la:. ..:.:luJal> de l.i. :.;..•ne e....pcn nato-
de la:-. c:élulai. que resultan de la tl1visión <lc.> los c~m1alO· génica :<e 1nlt"l\.OJK"Cld.J1 por pu:.-ntc.~cit()pl3.3rn~t1cos. i::..,j retl
gonios atrcvksan t.-SáS unionc.... m·upan el comparlimt.•nlo <l:.- cClul~ ltc:nt" apoyo lísko en la:. in\·aginadoncs <.'.tl1>pla:.·

1
Compe.rti.mento
adluminel lezul)
(
l'

Compartimento
basal (amarillo)

Fl'GURA 21.12 &lraYil bmwl«l9.iCU!!I fo1tnld4 por Id\ «tul.a~ de ~t<i. Us üM.M ·de St'!tbli «taigu~ se 1mm l.:il«almcutt pu1 ID1!1!h ~~ fXl) ~ diñdt'n d lÚbub
.1.emnifro en dt1> wmJ.')1llmentos e~11 IJ ~so lbt dl• Yhtlt:ICW~cntre ~11bo\ OCl.'mp;111imf11to bi;al wm~ d e¡p.1do inlr~l::ul r lo; to~.ir.Jm q;~ ~n lus npenru
togc:mloi.. Ou~undu com~11lmento. der.cmlrudu dd!uminal. ~ la lut ózt 11.bJl. y tf l'~®q¡ie ~~ ~tierkts>.re dlul~ ild)'ilun;as de~ li lut h4'>1a lil> 1.11i~10 udW1>J~.
Ú-): Ulíll!1'11timt'1111>toolil'ar t!l.petm:llOCilo:.. optnnlbOO y ~llllltti.'tcdo.

booksmedicos.org
21 1 Sistema genital rnasruhno

mática.:. d e lall célulc1.:-. <le Scrtoli. (:Orno lo!> t.•.spcnnat0<;1loll,


lai. t'.spcrnlátidéi. )' lo..' éspcmwló:t.Oidcs ~1.· h u.Han álSlado.s del
contát:lu directo con el plas1na por la barréra ltcn1atOlt."Stk·u-
lar, cl><l.-. {'élulall dcpen<lcn d e lai. de Sérloh par.i. el U-1tcrc-an1-
Sertoh lonnan una barn:n1 ~ pasaj<.' Uc la' moléculas grandc:i.
pui· él espado 'l.Ué c.¡ut.-<la cnlre ésl.tll. :\s:l. l.i.s células de las
etapas n1á$ avan1.ada, dt: Ja t'Spcm1ltl>gCnes1s <.":'>Liil1 prott....¿1-
d.u. de la\ SUlllannall d e la .!>ungn.·, Jt.• <lgt::nte:, nOO\'OS y, tal
-
bio <l:: nulrientci. y n1ct.lholito...,. La barrcr.t que lonnan la.-. Vt"'4 dd n ..'l.:un<>1.:unicnto u ununjtário por los Jin(oc1tos.
cClufa.., d e Scrtúli La1nb1Cn prúh:gc los C!>pennalut.oi<lc:. del
ataque itunuuitariu (que M.' éotnt'nl<l 1nái. adelante}. • Factores que influyen la espermatogénesis
Fagocitosis Hormonas
Dur.tntc la c:-.¡.'l.'nniogéncMl>, e l c.~xlcw <le clloplal!Jlla de La.\ IH)nnona.' sun los f.ac lore.' m.Í.-ll in1porta:nk·.!> en d <..UH·
lai. t'.spcrrnátidei. .l>Clibt."ra en la Í<)rrna <le cucrpüS re.s1duale.s. trol de IJ cspt.'-nnatogt•ne:;sl>-. que <lti)<.111.lt.' de la .it.u6n de- la
\..a., célut~ dé Scrtoh 1ag,odtru1 y <l1glcn:•n t."Sós Íra¡.;1néntos l?S11 y la Ll·f<lclahipOlls1s sobre la....;célu!a!'I lci.ticularc•.;. La FSll
.:1tc.1pla:.1nátJcO:.. ;1c:tUa 1.uún- la:-. (•éJulas úc St'rtob )' pn•lllt.!c.'.'\'C l.t sjnte:,is r la
st'crC.'t.ión de prutt'Ína fiJold<)ra tlc dl1<.lrógenc) (.·\BP). L..t. L..I
Secreción a<.:ttia sobn: la..\ célula~ 1nleT:.llcia!es )' c.•sLÍlnula la proJu<-·c.•iUn
La:, célula.' <le- S::rtol1 M.Xrc.•1,1 n d e tnan cra c:On.:.t.tntecn lcb d i." te.;{(1Mcn111a. l':Ma se ddunde desde J<b célula\ u1lcrst11.:1a-
túbulü.., scminjfero:.. un liquic.Jo que se lra;;lada en Ja dtn."l.- lcs hada el 1nl~T10r del túbulu .scnuniÍt"ro y 5.~ con1bin.t co-11
éuín Je lo:.conduclós gcnilalci. y se uld11.a parad tra.11 :.p~)rtc.: la 1\BP. Ot: <."Se ntvdo, se 1nanlicnc u11.i. all:'l éüncénlrá<-'iún de
de los e..-.pcnnatuzuic.Je..-.. La:. <.éluJá., c.k· Serloh producen tcSlo~cro1la en d Lúbu!o Sc:'.nunilt-n.>.. cun<l1dón 1nuy 1m¡.._'tlr·
uu á prolt•ina lig~'d ura <le andrógeno (:\BP, " 1ulrogen·bin- tanle para e.'lJinular la o pc:rm.itogt-nésb (fl ... 2 1. 13).
tliug próteu1), cuya M.'Cr«ión que está bajo él 1.:onlrúl <lc la
horrn()na li1lkutoc:i.lunulantc )' la lcslOSlCrona; .sir\'C par a Temperatura
1.:onc.enlrár l<...,..h'l:;lcr(Jn.a en los luhufoi. :.1:nlinilcros, donc.Jr..• La tcrn¡:x-rattua o rnu)' uuportanlc para d OOnln>I tic l.1.
se la 11c.~e.!>1la pará cstunular la ei.v cnnalogé:nt$.is. la.~ célu - cspcrn1atogé11e:,Js, que-solo se pn-xlucc ~ tC'lnpt-nttur.is infeliu-
las de.• Scrloh pucck•n ..:onvcrllr la léi.losll"rona en cstrad10J, rc:, a la corporal t.lc 37 °C. La teinpt.-ralttra Je h.b te~lic.·ul•J:> es
y tamhiC:n sécrela.n un péplldu denominado iuh1b1ua, 'fUt.' de a.lrcdt'<.lor úc 35 .:(:, "--·ontrola<l.i. por v-.irioi. n1t.~.uü.s1nos. L1n
suprime la sinlc:;L.; }' la libc.raciOn <le f.SJ-J en la hip6fu.is. pk:.:-.o ~·enoso abun<lanlc {d plexo pampinifonnc) envt.11.: h·e
las artcnas. de lo~ lt.~Liculos v Jur111-J. un :.i:.lcrn.i \.011tnx:orrit."11tt'
Producción de hcrmona antimülleriana cle u1tert:ambiu <lt' t.'alur, ~es unp\Jrtantc par.i. n1an1t:ncr la
La h()t rn0t1.i anllrnullcnana es u ua glucoprotcína que tc1npc.>rdtura t<.'l'>tk ular. Ülros Íat.hu~s son la e\·aporadúu de
ª ' ttia ~luranlc el <lei.arrotlo cmbnonanu para p ro1no\'Cí :.ucl(lren la pid de la bolsa <.":'><;.Tólnl, 'fUe ..:onlriburc c:un la pCr·
la n:gre.,ton <le loi. conc.lu.;:tu:. Je ~·luUcr (<.:t)nduc.'los para- djda tlt.• c:a$ur, }' la co11lr.1.t."-i6n dd mli~c:ulu ..:n>m:lstcr dd ..:ur·
me.!>ofrenicos) en fClus tlt.• i.cxo m~ulinü e:> indudrel desa· <lón ésperm.itko que lrt1ctkJ11a los lt'slÍc.uk)S ha-d a lóll t'(>11J:u'-
rr<llló de t.--Slruc:turas denv-.i.Jas d e Jo ... t.onJuctos de \\'oUr l(tí. lngu1nalo.. en los c:ualtS.!>U lt'mpéralura pu<."(jt' :;1u1ncn1arse.
(concluL·lo:-. meson ~l ri1.os).
Otros factores
Bairera hernatotelticular La <lcllnuLrit.·1bu. d afcohohsino v vanall ~uManda..; con-
f...u.;. capila.rt."), :.anguútco:. de 1<1:0. lt:stírulm son <le: llp() tluccn a .i.hcr.adoncs t.•n los cspern...¡togonius, lu que dJ.S.rru·
ICOt'SlrJ<lo r penuilCn (._~ pa.!>aje <le molécul.b grandes. Sin !lll)'t" lit produco.'iOn de <.._..pcnnatuwiJc-..-.. las rad1u..:1onc:.'S
cnibargo. lá prescnda <le una barrera cut re la :.angrc y <.i \p. C).. raros X) )' las :.att:~ de cadsniu i.ün bastant~ tc'1x1-
u1tt'riur de los túhuJos scminíícroll exph<-"<t por qué ha) poca:. c.a..' para las células <ld linaje Cllpcrmatogi-n1c.·o, '-."'a.Usan l.1.
su:.tancja, de la sangre <.'TI el liquido tésticular. L~h t.•S.pen1~· inuer le di.- oas ..:étulru. ~· esterihdad t'n los va.ront.'.i> a!C<:ta-
tt1'f,•on 1 t~ llenen ac.ccso Libre a s.w.l.tll(.Jal> t:ncontrada:, i:n la dw>. fJ li.rrnaco bu!<iuJl<l~ ac.:túa sobre l.i.scélulas gcnn111.i.lt'S;
sa.ngn:. Sin embarg1-. las w uunt.":l> tKlu:.ivus cnlrt' lá.:. céluJa....<lc c:u..i.ndo :.e Ju <1du11n1stra .i ralai. preñada:.. nutla la:.: ..:élulas

10 Hlstologia aplicada
<.uandu los 1es.11ciJ!~ nu ~dendcr4nt~W. -,;d.i fc1al (uipt01qul-
ld dif«enc.i3uón de 1~ o¡¡«miltugomo; condll(c .i la ai;.uióón de dla~ f'!)O\ Ófl)lf'l~ \t' nwnlier.ro i1 37 <( de lanper.11uia, lo que Inhibe Li
proteírw epc11ni1 especdlw. en ~ célu~ d~t~éknte~. Como l.i cspc1111.1t-0ghlci:is.. (~a puedC' ~cr flQfrri.ll si los (c~tÍCtJ!os se des~&d1i1n
m.tdlildCiún Sl!),lhll w prodi;ce mL'Cho bcmpu dt:spués dieJ des.arulki de pi.ti rncdiU\ qu• uqitos hi1(i.J l.t bol~ e~row y Yno ¡¡crmi1netiecon mu
lc1 S11nunuro1f11l'tl'n<iol. l.tt téh.:.l.il podli111 rctOJ'loct1se tílmOcc:IJaiW.s dio tienlf>' cxp1.:<1to~ i1 te~eri1t11r;is i1! 1a~ de~puk df 111iWdi1 IJ. ti{ltl
dcrolil~ l.i ~prm1./.togér.€1iS y provocar uiw1~1..oest.1 lnmuni1.1riil que mc1rog;ln~ Pcr es.t ril!On, es unpOtl.inl!' cx11mlrw1 .1 lu~ ncon.ittl~ de
fa~ ik>s11t.1iri.i. l.i bercr.l bemo101estkuL11 lr11ptdif1a l.ts inlcr.i{ó.iDa ~o mc1utl!lno p.11a<omprobiu qw lo~ testírulus c~l.Ín en Q bol~ ~ero
<'nlrt lc1s ptO!t"IM dclostl!h:..lls dCS(tnditnl~de los.cs¡iermatoqonm 111!. Aunque la h:cuperi11u1d .ibOOmlndlinh:ba l.iprulifor6dún dC'l.i~célu
y el ~iS.lecUil h1m<Jni1<1rio, IU que pro!egena cootr.i i;n.i tNCci6n intn1. '69crmin<1!ivas, nu ~l;(t~ki mbmo ton lil ulllesis dt tcs1usta1J.:1i1. (so
ni111rli1. tos 1raun1<1tl~t~ m lo~ !t:~1iculi:6 pueden romper Lt b.iucr• y cxplki1 pat q~ loo. varul)n cun u-iplorquo:li.i pueden ~tt ~l~rüc~. pero
pcrmilil que el 'J.Jc-111.i 10Tmunltulo1c<ollOlCJ ~ protef1~A potn!<1ntc1r.i<.tcrísllt.ism.iscdlnJS srtund.in.i~ yl091an l.! cretOOn.

booksmedicos.org
- .,. - Hipotálamo

, ' ' ::mona¡ il:erl r•• de FSHA.K


Histolog1a Básica

,,'' ~
Retrocoo:rol n~ati\•o
del a."tdrógeno
sobre ef hipotálamo
\
1 \
1 \
1 Estimub. la sfmesis 1
1 de andrógeno

''
'
1
1
1
1
""'
''1 - - Células de linaje
:.sperma~o

1
1
\
\ +
\ ~r.drógeno
\

'' TUOOk> seminifero

'

Cé.lu!a de
.ssnguineo Senoli
FIGURA 2 1. 13 Con1.ttil lt..im1onlil dd tl'SIÍO:du. l.d b:fmun ~ lut.d11!z11111rcsllmuld Id~ (d!JJ6 lllc~cs (1.liel tydg!) IJ b:rmuuo\ fflii[ul~Sltmul«rll' l'i1imd.t las c~U..s.del tubulu
~ Ll inhlbN, 1111.i hwmoo.J pruttlt.l ~ p1odo:cn lai. célu~'> de ~11Uli. ~ lb ~en:ti6n dt Id i-~ tn ~ hipófisis. {Adap1<1d.t y1tp1udulid~. ron ;,ulafJ¿}(IOO, de il(oooi \\',
fa'Hu'ltOW:A iudxx#.ollfñl1J.1.ci¡y, ltl1 cd.S~ur.lc~ 1975).

gcrmumh::. dé :,.u:. tctos. tfUI.' ~on c:,tCrde~. y ~us h.i.bulo:-. la..-. produc.'en l<.-.sloSlc:runa, horrnona 1naM:"ul.ina encargada
se1h1nífcro:i. .:.onltcncn .:.olo cé-JuJa." tk Scrlob. <ld Úeio<trróUu dt· la... c.·ara(.:tcrii.l.tca..-. .séxuaft•s 1ua.;;c.:uL11'1...;
St•éundana:.. ;\ l.i. l<.~loi.tc ron.i. la .:-.inletizan é111.irna.:-. de las
• Tejido intersticial 1uth>C'undn all y d rcliculo cn<loplas1n.i.lJco hso, C)Ctuplo dt'
,._K,~'t'r:tl 1Ún cnln' lo:. úrg.ínuloll.
[] h!.1iJ o u1tt'r:,.t1c1aJ <lél tc:.tu:ulo t::. u11purtante para la laattividad )'el 11ú111cro <le c:éluJas 1ntcri.t1daJé:,. dcpen-
ntitrtl.'ión de l.u c.éluJ.i.:. Jcl 1úbulu *m•nilCru. d lran..p<1rlc: <lcn <ld c:,.LunuJo bónnonal. En él a<luho, la bc,rrnona luh:1-
de honnonai. y Id f"''<lut:dún <le andrúg1.~noi.. T~jtd u con- n1zante Je la hipúJls11o és.lJmul.a ci.as. l'éluJa.-. ( íiu.1 1. 13).
JUnlJ\'O. nt'r\ tos. y vasos .sanguint•()s )' liuJáutos. ocupan el Dur¡:¡nle t•l embarazo hurnano. l.i. hum1ona i;~>nadotrófl ca
cspac1ocntre los lúbulo:.~t·nlin il t'rosJd k~Liculu. l.th ~ap1- <lt> la p l.it·t"nla pasa <le la san~rc n1atcrna a la JCtal y cstt-
larts .sanguinc.-os festitularc:. !.on fcncslrados ~· pcrn1itt'n el mulct l:s. p ro.J.uc.'i.'1Ún de ancJrúgcno1o en la.:. célula.., inlcrll-
pru.c.t hbn: <le 1na1:ro1noléculai.. co1110 las prot<.•ína... Je Id san- LKialés. .tbundántéS clc los ll~tículu,., fet.ilt',:-.. l.a prcM"ttlia
gre. fil tt'jiJo 'ºnJunhvo hcnt' \'ano.. lípus de cCluJas que <l::- rsa.-. hormonal> durante la gestación ei. occe~ri a paTa
1nt.Jurro hbrot1'astus, célul~ t.:OllJU.llll\<ru> indllcn•ndaJai., la Jlfl.'rcn~1 at· 1 ún c1nbrio11anct d e h1i. gen ital ~., m.L-."-ulinus.
111.a.'>lot.ilo:. y macrtSfago:... l.as celu!a.. u1tcrstil'ialt':-. t'mbrionana:-. pcnn anet-e11 Jije-
Durante la pubt'rtad :.e torua n 1á:. ob\·to un llJX) ad1c1u- rc.•n(.:1adas hasta 4 1ncso <luraull· la gcstac1bn para luego
nal <lt' célula. rcJon<lC"atla o p<>liOOn...a. que t1c.'n t' un ntidt..•o rc.•gn:sil>naT, )' la tü1u:cntrnc1ún de tc:-.to.'>lC'n)na cin. ulantc-
Ct.<ntraJ y un ..:1tupl.u.1na co:.inúfilo ~un abun<la.ntc.s buhla.~ d e <ld t~lo <lJs111inuyt. L;;..,. ._aula.; permanec.cn 1nacltv@
liptdos. ( f1g. ! t .3 ): son lai. células intcrSlicia.k~ del lf.'SlicuJo Juranle el rc:.to del c.•1nbar.ul> y ha,:-.ta el periódo prepube-
o células de Lcrdig, que tic.•ncn .._aractcri:,.llca:. Jt..• -.:dula'> ral. t.'UdnJo rt."anudctn la .:.ink•:,1.:-. d t' lt'.-.l.os.tero111, ~:.thnu la­
produc.lor.t.'> dt'eSk•ruiJcs (Jescnt.u en d Cap. 4). E.'>áio célu- <li1..-. jXlr la honnüna luteu1i.1..ánte <l:: la h ipU11s.b. Los lun10·

booksmedicos.org
21 1 Sistema genital rnasruhno
llD
n:i. dc la... célulc1.:. u1tcr..l1c1a1c.!>, prú<lucto1t.~ <le an<lrúgcntb, Tojidoeof'ljunll\'o
pucdcr\ provU1.<1r pul>érta<l pré-..:01. c.uau do aparé<.'Cll en
nino:,.

• Conductos intratesticulares
Lo:s conduct ói> gtrutalc.•.:. 1nlrah::,t1culares :.e ...unlu1llill1
con J():. túbuto:. scniiniJC.-ro.,;; y ..:on<lul·t'.'n cspennatozoidc:. )'
liquJ<lOl>. Son lo.., ;,.lgwcnlcs: tubulos n.•(:los. retl l~Llcul ar }'
condulllll<'i. c fcrcnt<.~ (f.tg. 21. l ).
La n1ayuría <le loi. túbulo:. .scnlinih: ro:, tienen fonna de
a:.a, cu~'(,_, c.xln.•1no:. ~ c.u11l11nian .::<in !oi. LúbuJos n.-etos.
En t'l!O~ tt'thuJo;,., fal ta n lu.:-. lt'.·lulai. dt:I h na.JC ci.pc.'t'matogé+
nko )' ha)' un seg_nlt-·nto inkial f(Jrma<lo .solo pur ...CtuJ~b
Je.• Scrtoh :.cgu1Jo d c w1 l>cg1ncntu pr1tu.:1p,1I revci.lldu por
cpitdn) d e célula:-. cúb1c:as. apo)'ad u en una cnvultur.1. d e
tc.iit.lo <.ónJunln·u dtn.:.o. tos (Úbulüs rc1.:l-O:-. S<." <:on{jnúan tn
la n-d ltsliéular, siluada t.•n c.•J 1ucchai.lino d el tcslicuJo r
1:ornpue.l>l<L por una rt<l 1nuy .i.na..101nusada de c:on<lu<:tu·:-. Conduelo epd:dlmarlo Ecps;nnalozoldes
réVC.l>tiJ.o:-. por cp1tdio d (' cClullli> 4.Úbic-.i..' m.b bitn !.>ajas.
Células musculares hsas
De la red lcSlic.i.ilar parten cnlrC JO y 20 <:l>nductillos cfc-
rcnlcs ~ } !orinado::. por grupo..-: <le célula.11 epitcliált$
c.úbic&.\ no c.ilia.d.l.-. que l>I.' alternan iun gn1pu:-. d e télulá:-.
cuyos ..:1lio.... IX.ten en dut.x"ciún a l t:p1dítluno. lo qué cunt1en.'
a e:.le cpilch() un a....pé..:tu ;..arac.tcrí:>ltco ..:on protuhcran tia....;
1..' Hl\'aginadonc.l>. Las ..:éluJa..:¡ no tiliada.;, ab:-.orbcn líquido
:-.t.-.Cl"O:tado por lo:. túbttloi. ~H1 11 1 ílCn'1s, lo que, junto cun la
ac.1ividad de la.' t dula:, ..:tli;tda.,, trca un OuJO c.¡uc c.undu..:t:
loi. cspcrm.alowide., hacia el epidídJrnt>. Frente a la lárn1na
bai;al tlcl cplldio hay una l'áµ.t d~lgada de t•elula!> 111ui..:.ula-
rc:o. hs~L' ctrc.ularel>. C..v s c.·011<lucLiUos clert•ntes c.~>nfluyen de:
manera gr.u.lual para lunnar el c.onducto dd epidídtnw.

• Víaespermática
U):. 4."'0nJu1..lo!> ~enil<Ll c.i. cxlrale}t.lt<.ulare:. (vía c~pcrnlá- B
t1i.:a)14ue lra.1 bporlan IOl> e:.pcrrrwlozou.Je:-. úclode d tell1Íc.ulo
FIGURA 21.14 Í«li: de tpd'dimo. A. li wndot~ epktdlNri'H~~ blgo ytOl1UUloO 111
hacm d 1ncalo dcl pene. Stln el conduc:lo cph:Udlnutrh>, el
qui' d¡Jd fil~ imp1eiaó:'l1->tWt1 mutl11» toudutl!J\.liJ)' Ull'llft~l'\p!'l!ll!I:~ m
éonduLi.O dcft'rcnlc, cJ OOnduc:lo eyaculador r la uretra. la lut. ÚI tomo dLl piHl'd dcltondt1t10)tfl!CL1!11lt.rt !.ejidoconjunL..,, ymúscub loo 8, ll
El rouduc:lo dcl c:pMfjdimo o conduc.'lo e¡>td1dunano o pá'~dd úlndutioepdidim:ltioot! fonn.idAptf tpwlio sr.t'<lotst1~ti6t.dlcilfr1dó<o Wf6
u n tubo ú1uc.·o n1uy enn:)llad~'). ((l!Cnudc ~nlrt' .J y 6111dt: lvn- tHAn tk11:n C\!o:roolio\ l•p lt.\ttrrs~. Ctlu!J~GMolld1n l~n en11.t'hl'l'I d n:rdxtu y
:;itull {fl~ . 2 1. l). Junto C011 d tt-jiJo CUl!jUlllJ\'() cirLundallte )' \0111np:•Lrott"> P-"~ im~ill~ ~rm~u.ltide\ . Le1petmat6Wth (Mit1ofutuJi1f1&.
\'tl.:.oi. ' angu1n1..•o s. c.~e <.'<1n<lucto lorma la L'.abcza, el 1:ucrp<1 y >fl Ar 8. Yl!fh1111 .iumenb>J
la c:ü la <ld cptdiduno. u n.i t.".l>lruc.'tura ánató1nica co11 t'á¡J:o.ula
pnlpUt. Por M.'1' n1uy 1..•nn•lku.10. un cortcdd ..:onduclo dd cpi-
didHnu pn:l>Cl1t11. g.rau 11Urncn:) dc~l)l'lt.':-. lid lubu, lu que da la
fai:-.a 1n1prcsiOn <le q ut.' w1n n1udu~ conduc.tus ( llg. 2 1. 14A). El cxtrcn10 dél cun<lucló <lcl ept<li<lunu ungin<1 el con-
El conduelo c:.lá tonnado por ep1tcho :-.cudue:-.tratill- duc:to defcrentc. <.JUi.' lt'nnu1.i. .:u la uretra pru:Hdtka, don<lc
cado c1Jíndni;o, t:on1pul•i.to <ll.' ,flula:-. baloah:i. rc..Jond,•atlil:, va..:ia i.u t·ontt:ntdd (fl g.. 2 1.l}. [] c.'on<lu..:to tl::íercntc loe
y <le cClula:, t.ilíndncai. (Ot' ? J 140 }. ta .l>Upcrll:..:ic de ta:-.. caral't<.•riza por un;;1 lu:t:t'S.tn.'Cha )' una cap<i g.rue:-.:a d e tnth.cu-
cClulai. t 1lindncai. :-.e halla r~:ubierta de 1n11:ruvellos1daJ.c:-. lo hso (fig. 2 1. 1SJ. Su muc:tba fonna pltegut's longitud1ua-
largas)' ran1ilicáda:. Je Jurrn1' irn:gularél>, <lcn<nnina.' <.'$le· le:o. )\ en la mayor parle d e ~u lrayc."\:lo. la revi:-.tc.· epitdío
reocilios. El 1:pitcliL> dd conduc."l() ep1did11nario párttc.ípa :o.t'ud<-c:-.trahlicado t:tlíndrko t·on eslerc."tKilio:-. La lámina
Je la abwr-.iún y la d1gt.~li ón <le los cuerpoi. rc.".l>1dua.lci. de p ro pia d e la rnutoi>d. e:-. una <.·3pa <le tt'jido c.011,1untivo c.·on
la:, t~pcrmáll dc.":-. tt"'-' ~· ch uunan Jurante la t•:-.¡x.-rm1og61i:· aOOnd:u1d.t <le (ibr.i.:-. eJ;i,!.LiC:as, y la tapa nlw.<.ular .l>L' tOlll·
:-.ii.. La..-i célula:-. ép1tdialc:-. loe apoyan sobre una lámuta ba.,aJ JK}lle de eslralOi. interno)' exli.:rnu lung1tudu1.i.le:-. M'(-.'ilr<i<lOs
envudla por tCluJa:. 1nu:-.culare:-. hxb y ICJld O ClHlJUUh\·u por un <."'l>lrat<> c.trc.·ular ullcrrnt.'C.110.. [j 111Us.:.ulu lbo efc.xh.ia
laxo. Lai. ..:onlra\.'1..1onci. p.:ni.l<lhi..:a:, Jcl mú,c.ulo h:.u ayu· éontrac(.iunc.".:. pen:i.t~ltlc.ai. luertc:i. que p.i.rlidpau en la
dan el rnovt'r t•1 líqutdú por el lubo. e.xpub10n <ld :o.cmcn Jurante l.i. eracuJacjóu.

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

A
Epitcli"1
FIGURA 21 •15 IJJft.e 1r""6·111~ i!t! un<0!6xto dcfttM?c. La mi.~a !iett epnrw
swdut-v.rdlifitál<ilmdli(o<Onl'Sltct'OOllMyCA1 lktan.1 ~t ~~á'KnM> lJ4).IS gn.mJ~
de mlJStulo~ (t.liuufut~afll. HL Ptto .unmto.)

El con tluc:to dd~r1: nl<: ion n a parlé del c ordón t"S'pcnnli·


ti<..' 6. u n cóuj unto d ct.slrucluras que laJ11bi¿.n indup..•la arte·
na te!>tkular. t<l plt<~O pamp1111funnl! (fr1rn1j<lO por innu-
n1t rablc!'.:; ,·cn.:t..' ¡xqucfl.:t.,) ) n cr\' 101>. Ante:, <le e ntrar en I:!.
pn):.tala, cl ..:Onthu.:l(I c.lcJt-renlC lit' <ltlat.a r Íúrma una rcgiún B•
d.-no1n1n.1da a.inpülla (Jig. 2 1. 1), t.'11 la que 'l·I t'P1td io t."!> 1nüs F!GURA 2 1.16Vt<.kul.tv.mlnal i\. lni.lgtrt6:?Cft9:(1.« dr \'l.!$r:w seminal,un túbulu
gruC:,o y ci.lJ 11\U}' plegdd u. I!n )a porción h nal <l~ la a1npo· ttrtuow QUI! timt m11dttr. ~u~ ~Li tl!UtOSd. 8. Jl'IJ!lt dd cp11cliti de IJ Ytsiw!J 1e"
lla t!t:scinbocan las vt.o;.kula.; l>t"nu ná.lcs. A ..:ootinua1..10n, d lmldlq.ie ro ~gcr.oM&l!6 ~ ~impk tubito ycu ctru~ ~lmple olmdliW, pero pxdclll~r
conduc.· to c.leh.'n::ntt.• ptuclra en la prú.~t.i.ta )' Se: abre c u Ja "~ ~u~1<11iiuda. IMklofotest.í1J'>. ilt A. Pt10011un11.?1líl. 8. Mcd".anuJum.:111D.~
uretra pro:,tátit."a. El ~t:gn1cn1u que <.'nlr.t en la próbl<?ta :.t.4
dt>non1ina ( ouduc:lu e yaculadur. c.'U)'ª mu<.w.a e,-,. scn1e1a.nh:
a Ja úél dt.•lcn:nte, pcrtJ no tténc la cnvoltur.l dé nuh,..:ulo h!oo. que Cü11tte-ric..• :>w.La.1k"1a...:; hn portanté.s p.i.rá lcY.. c:.pcnn~tlOzui ·
<l~ con10 fruclt~t. t1lr.tl~ 1110.'>!lol. pn).,tagfaud1ua~ )' V--.tn<li.
protcln~. l..<-~ hitlr.ttu:. dt.•i.'arboi1o qui: pnxl lK·~n lai. gláf Klul.i:.
... Glándulas accesorias <11:..:est)ri<L-,. del ~i~tcülu boenil.1.l 1Hákuli110 y :.e M.'l'l'étán en d lí-
qwdo :.c;n1ual t:o n:>tituyc."11 la fut.'ll1C t."ll C11,~ka para l<! 1r1oh -
lai. gl<in<lula.., at.ce.sona... so n 1-<L., ve.s iculas. Séminale-i., hdai..l <le lo:, t:Sp<:nrtatuzokk·•• El mun<:i.:.aclri<lo frut.'losa o
la pnSslala y lai. glándulas buJboun."lrales, p rutluc:toras t.>f 1ná..-. abundontc <le oos htdr.itó.-. dto ..-arlXH10. &-tenla por
dé .-.c:crc..:túnt.•,) cscttt..ial.:i. pua la Jund c'ln re pro<lu..:tora <lcl u t•nto<ld \'olu1nt.'11cyaculatk>hwn ar1ü :.t·o rig1na e n lit:. ~·c:.Ít.'U 4
hombre. la-. senii11.ak'll.. La .tltura Je l<h 1..élulall cpíh.·li;Jc.., Je ~ \'C.'í~uJaii
l<>i. \'O Íc:ulas seminales i on dú:> tubos inuy tor tuo· sc:nl1nak-,;. y el grctdo de achvid.;1d :,c(Tt."lor<1 dt• la gl<ln<lula
:.o!> q ue, c:u..1.ndo c..>-:,tá n extt•11tlt<loi.. 1n1<l:.-n ent.re S y 10 t.111. <le.venden de l.i:> t:on\.'.cnlrcll.'.10110 t:1r<t."'t.llat1k~ de lc:.lo., li"ron<L
c:uand u Sé .l>ét\.iona ~..1 úrganu, pul~dc ver:.c d m bn1u tubo r.a p róstata e:, un t:unjunto u~ ~·ntrc 30 yso glán Julaii
en or icntat.Ítllléll <litCn:nh.•:.. Su n1uco...a c:,tá pkogada y tap1- 1ubuJo,l1Vt.>olJ.rc.S ramih..:ada.\ q ue envudven una porcuJn <le
:1.ada por u u cp1t<hu silnplc culnc:o o ~cu<lOt'.Slrali íka<lo la ur~tra Jenonlin<ttla uretra pro:.tátk a <G1• 1 1 1 }. La pr().s-
ciliu<l.nl."u (fig. 21.16). La:. ..:éluJa\ cp1tdialc:. conttcnen lota tie ne ln .".!> zonas JJ,.lllll.b': lit zon.i1. l t'ntral (t."<.'n:a <ld 2$~
gran canti<lad de gr:lnulm de secrt."Ciún, ~d n ula rei. a IU.ll <ld volumen Je la gl<in <lula), la zona d e.~ tra.rbi-d ón y la w na
hallado.., en c:éluJ<l.ll que- :.111tct1zan proteínai. (vé<bc t'I Cap. ~nl énta (( erca d d 70<,'ú de la gl.índula): sus t:o udu..:to:.
~. L..i lánuna propia lit:nc íibra.1: rlást.ka!o abun<lanlC'!o r la J c:.cmbm<tU CD fa urc¡rd pro~tiitit.a (fl\.:S·? 1 17 r.!LJ.8).
cnvucl\'c un.i c:ap;:i gruCioa <le 1núsculo h:>u. l.ai. glándu l.b tubuloah't."Olarc~ J e la prO.stál<l ci.tán f(Jr·
l.ro. vcskul~ :.c1nu1.afc.s no ~>11 n::.cr.""t1n o... de t"!.pcn n:ato· 1uadas por c p1tcliu sunplc c:útnco .tito o seudoe:.tratdlt:.>du
wide:-. Son glándula..' que pro<lucl.'n una :.étn.'\.-i6n .m1:uiUtnla <-llín<lri-.'o {lig .,, 19). Un c~Lr<1Jn a llbron1u:..1.· ular r..,dca

booksmedicos.org
21 1 Sistema genital rnasruhno

Zona--~
peri;éf.ca
-
Zooade- -
uansfción

lhe:ra pros;átca
FIGURA 21 •t 7 lSqu!Yfla de prtl!.1a1a qae mues.tiala disltbutT.-a dt ~ gl~s esi
In"> wnas. Lu~ «ot.xtcs ~r.d1.tl<l1t>s fk~mibota:1 enlJ a('lr,i.

lai. gl<i.ntlula:.. Una t.'ápi.ula t'ibrotl á.~lk-a con abundancia <le


Figura 2 1.19 L::itdtO de l.n g~ulits 1.1.:Wo.lht~~ de la pr~~a (kdias)
n1ú., culo liso t'U\'uch-·c la prói.tala. Lo:, tabtc.¡uci. <le e.sa clip+ u:in~latuidu p;r célulhtúbk~ uolmGied~ fh1Jtrofo!t1g1<1fu. lit fJ...(d~ aum1.•0111).
i.uJa pcnclrá.n ('n Jc1. glándula y la c.bvi<lcn en lubuliJloi.. que
nu l.C' p<!l'Cibcn con Íacili<lad en el adulto.
La:. glándulu.s produ'-'.Cll .sCcreciOn r lá aln1ac.:t•nan para
En la luz dt• la:. gl;iudula... de la próstata dd adulto e:. (re.
cxpul.i.arl.t úu r.i.nlc fJ e~·acu l at.·i ón. Al tgual que i.Ut.l-dc con
rut.'nlc ~n.. ontrM .:.·ucrpo) ~bltriél):. pe4u<.•Jl(1:. Jon n.u.los por
la vc.i.ícula ~minal. la lci.lo:.ll~T(Ul<t r<.•g.ul.i. la é.slr u c;t u r J )· la
glu,óprólefná:., que n1idcn entre OJ r 2 1n 1n úe <li:!JTI('lro y
íunc1611 de-la prói.lata.
í.udl.'n c:.alc1lu."3rsc. Se: dc11u1uu1.ln <:óncrc<:ionc:-. p rollolÍLÍ·
<:<U o c:11torpos tunilflcéos. Su cantidad auulcnta c:on la e.xi.ad•

•o Hlstologfa •pllcada peru •to~ c.vno cc su .s1gnilicado.
La... glándulas bull>úurclralcs {glá.J1duJ11.'i dt Cowper).
lJ l141cllll<IW pro1!dtiw henignJ lumbién dMonin.id.l en f1Xm<1
m(<1nec1.ot hi~'« ttufi.i p1on~tiu bmignil) o un Jumento de·.-olumcn tk qut• miJ..·n c:ntr..• J y S inm de t.h,.U nclro •.!>!: hallan en fa un-·
tra n1cn1braoo:,.a, en la que viC.'rtC'n :.u secrec1ún (fig. 21.1).
J11 pró)li!I~ QU(' ~e llfliSenta en d 50\t di! lus \'4roJll!) m11yo10 d@ 50 11ños
yen cl 95% de kl~ m.iyun~s de 70 .iiio~. f.'ol lu gi'n« .il, csu c1fecaón ~ Son gláu duJa:. lubuloalvc:olart'i., rcvei.Li<l.i.s ¡>ur epllcho :.un-
ofigina en Lt iu1wde t1él1&idón. Pucdeob~11uil l.i u1ciril y c.i•J\ill sln1o· plc c:úhico M.-crctor J._• n1oco. f.Jl lo:. labiq u'-~ q ue <li\•1Jcn
m~dínitMen el 5<Jit,!l lmtide l~ <cnus. Ja glán <lula cu lobuhUOii hay células n1usculareb Cllolria<lallo
lu\ 11Jíl\Ofe) p10~1~1kosma:lignos. w11 fd S<'gun~ C.t1Mp1ind¡:-.d de eM'{udélkás y hw. El n)tKO :.Ct."rcta<lo es claro y ac:túa
muc1tc P'JI c.L,ctr en v.irones ~ l!cd~ y (~.t.Jd:i~ Unidos. Se llfl'~enLu1 curr10 lubni:a.ntc.
p1ind¡t.i.hl1t:nte en fo l:Jrw perifétiu .:cl ó:gdno. Unu de los p.!'ud11c10~
de 1.. p1Ú~IJ!il, el 1tnl!J9COO jllO~!JUco. eS;pcoflco {PSA,. proUalt ~
1JJ1Ciqtn), w mreld en b ~91e y \ u con<entI.i;d&i \!Xie \el tl"1i1d¡
en el W?ro <11.indo h.i}' 1umu1es INl!g~u~ Jtgu que \e 111ilcii1 Jhstil el
.. Pene
di.:ignóslKoyrWhn: todo.. el control dd t1írL!mien1udel !um111. Lo:. t.on1po11enk .i. p r111c1p~lei.
d el pene :.on la urel.r.i
y ll'C!> cuerpos ..:ilin<lrit.os J e: lcji<lu ~réc€il. e nvut.>ltm. c:n
piel. !)():-. de ~:.os cLlindro.s - los ('utrpos cavernosos- se
lo..ali1..an en la p arle Jon.al dt•I pene. El tercero. de locaU-
za ..i ón vcnlral. i.c dcnu1n ut.a cuerpo t.'Sp6njoso o cuerpo
ca,·crnoso dé lá urelrá )' envuch•e C'Ste últin1Cl couductú.
En M.J c..xlr<. 1110 thi.Lal :.e ddata )' torn1.l el glande del pene
0

(fi g. 2 1.l). La n1.ayor parle: de: la un.'tra pcnian.i e:.tá r..·ve.s-


b da d e ~pilého ~u<loc:.1rali Ji cdJO u lintlrico, que en 1.':I
glande st: lrauslonna cu e::.lrahlh:ado plano. La... glindulJ...:;
i.ct.reloril... t.h: mocu (glándulw. de littn!) :.e t'n<:ut•ntr.i.n a
lo l<l~o d e la u relra pc:'n t.uia.
El prep uctl> e~ u n plk-guc rctrác:ti.J <le piel que t:o nhcnc
b:jido t.i:)njunl1\u cün m ú:.<.ulu hM• cu :.u 1nlerio r. En el plk··
guc inttrno ~·en kt piel que c:ubn: el glande hay g.lándu!ai.
i.t:bác:t•a:..
Un.a t:apa re~bt..·nlc de tC.'j itlu t.OllJUntivo t.h:n:.o, J.a túnica
alhuginca. t."llvuch·c J()S cut.' rpú:. cav<.' n10:.oi. (fig. 21.20). f:.I
tt:jido en.tcul yuc cu1npont:· los cuerp os i:avcn1t):teJ:o. d~I pénc
FlGU RA 2 1.18 Pi111edc lan.vrote11!r.ilde14pr6~t..il.d.<m~ !Mlrc1 ~il!lcaur\id! y d .:.·ucrpu op~>nJoSo Je Ja un:lJ·a tien ~ w1a g.r.u1..:anti<laJ de
m scnUOO IJ.i1'6wnt ltbuoft1111g1<1Ílo1. Hl Poco <111mcutaJ c :Opat.'ltb ~'C'n(>.,ú:. :.eparu<lus por lrálxXula.... J c fl bras del le.11do

booksmedicos.org
- Nef'liO
dorsal
Arteria
.10 Hlstologla aplicada
Histolog1a Básica

los nut'Wt6 l.írmittm d~1~0!. parí! f'llJalanil'nlodl' lii dhftm


liÓll N& ti! ílClÜilll ~bfl' U€1d fmufd~!Cf.l~ Qtl~ ~ MCU~lillil l'll m
proiunda o..opu~ o:moo~~ del ~ene )' rl'gul.s nucleólldos <Íckus tomo el (:.0.MP.

relajan l .i. n1uM.uJatura <le l lb \<1St)$ pt"l•ianos y dt'l 1nlL'i-..'ulu


h ~o <le los t.' ut.•rpói> tave1·nos<>s. La \'ai.o<ltlatat.lún tanduCn se
¡L.;ocia <.'Un W inhtl.ndón t:ointiJ~·nle Je lu.-. lmpulM~ va....<)-
con~ln..turti. <lt'I Stmpáttco. l.a a¡:.-ertura dé lai. arlcri..i..' pcn1J.-
n.as y lo~ é!>pa-.:10:. t.'an:rn<Jso~ auntc:nta el tlujo de La ),,,J_ngn:
t(UC ocupa loi. e:,,p..1..·io:. utvern<~t~ y pn1<lu.. e la rigidez <l<.'I
pe"rtl'. La <:'ünlrat.'dt'ln )'la rclaj . u..·iUn <ll" !di. C\Jt.Tpós cavemG-
.sc.):. <ll"pt>nden de la c:uri.;:entra"iún tk· .:.kdl..;10 111lr<:l.ctlular que,
J. :.u VC"t.. o lá inodub.<la por gudno:.iua n1onOÍOl>Jdlu (G~fPJ.
Oc:.puéi. dé la «:')'a-.:uladOn y cJ urg,i.:,,1110.. l:it :.1'l1vid.ad para-
~irnp:ltit.a !>e rt.-du«.X>, y d pt.~n~ ~·uélv~ a l>U cstadu tláod<'l.

,. Bibliografía
Cuerpo esportoso Ure:ra Afi.diu~ BA eJ td.: 1.:1...J.. ofd~'11u11 "'• ~a In lmmois.k huulan ll1)1.'.u11at1)-
peniana loa. J C..c'tl 8iot 1975:66:2.25.
BonklmffH. Ro:n1!J1:"1~1?t K: ~fo1 pho~n~·IKa:>pnl11ófn1•rn1aJ :lnd ab-
FIGURA 21.20 (M¡Ulm6deooco11ettd!ISWl$clldtl pmt. nurmal p1Usta11.. S'll\• 111. ['utlwI &" Putti 1'995:19 l :IS33.
S..a1.U\\\4!J E ttlJ.: 1*in1.•unl Jirmap/iit o,f/n1a,11·lf .\11td1d1*.. t>.1rtir.1.w-
Hlli, 20UL
O.ul \\1(.f: r\1.11,,.101111.. \.tl1\trol ufp~ull.. Ull HI~ Li•:.l11•. In: f.xper111.wrtta!
lJunn ~f.St'<inh. Serll'il 16. Spri11Sl>r·V.:1ias. 1987.
F..wc1:u {)\,': TI1.. ou11m 1 ~li;1_n sp..-11tra11.1111011. D<.•r 8iol 1975;4•1~3~1.
l'lllljUlllJ\'0 )' Ct'.lulí!.:i ITIUiSCUhlrL'~ lh.a.'i. ta t'.'íL'<.l'.iÓJJ 1..k( pl'.UC til.
Hafl.'1. F.."IE. Spuug·!\liU, F. h'l.L!uu): .4.1u•.u1Jr~·Clun,I.o u{rl1c .Hule! Rt'-
w1 prlh.-eso hcntu<liruUnicu ciinlrukdo 1x.1r lo.s 1 mpul.sü~ ncr· p-rrMlucti~-e lt.'lt!. ,\nu Asbót Sd~·nu,. J>ublhh<-u, 19i'Y.
\'ló~ que actúan i.obre el mÚ!>(.ul o lbl) <lt- l a:. arlen<ll• pénia· lohu~ou AD. C11f11.:'s \\'R (l!Jih:.t~ l: 1'11' '16ru. V,il!. 1 a l. A1..11.l~mt..
r
n.1~ i>Ob~ d n1úsc.ulo li.M><lera.... trabt.:.Culá.:. que rodean 1 ~ f'n:s•• 19iU-19i7.
opac1os va,....:.ulan::. <li.- !u... cucrpO!. ct1vérnosos. f.n el c:ltad(') M:...~~:.d JF.: ~onu.a1 lebt11fo~}· of th" fU11>bh:.. Arn I Sr.ug f'~1thol
l\ll\:<:12:61'}.
Jlác1Jo, ~I Jlujo de sangre dd pcoc e!> pcquei'io, tnant.cni<lu Tlnd:-ill 01 d 1J.: Sc1U<.lw.: :-u.d bio..h.-mh1ry oflh~ s~ 11<~t(lU. lnJ kt't
por d lono u1lnH!o(.'CU <le l<l 1nu:.(ulatura lisa y por unpubol! C¡:,,f l'JX5:'J·l:ll7.
Cúnln1u~ Je l<l incr~·adón ,!,in1pátJC:a. L.11. c~tiOn se pn:i· Tr:unct TO: Hi1>1ul1·~~· of tl11.: 1101111al t.:•th. Am I Sr.H~ Pu:fwl
duce: cuando k~ impulsos •;aM>ddala<lun:-s del parasunpátit.o 1Yl<7:11:'.'Y7.

booksmedicos.org
booksmedicos.org
..
• Introducción ble dd u>kw hLU:KfUl:\._1110 Ji.-& m;;nn. ~lá3. pruluncLi que&.
lwuw .Jhu:,.u1c.: llC'CJk.ua>lra wi.a n-glÓO Jc!nonu~ 4..'.0r
r 'ah::U'°* sm:auJ fc.'lDCOUK) t;"!ol.t lvrrn.aJtJ fl'.,,_ Jw. t"il- lela. m 101 qu< rrtJ..•uu l'WI llb iohcu.kl6 O\ J:rlo. tk.. l'JI ÍO·
f"N)\. ~h tton1p.a..'> utt'fln~. et útero, IJ 'J.g_U'il ' 1o~ gcn1- licukto.d i..on_rWttd Jd UtJo\.llo l b.~-:~~lú en' u.;l\m.
t.1.lo i:).:\C'U\O\ (0),!,, 22.lt $m. lun1.ion~ '410: t t rnk.Lu- L~ lub..ulo." \.C ubh.:•11 t'll c.i k'Jtdo lUOfuoth·\l~csl.romaJ Je
1..tr i;,.unch1, h:n1erunollo (U01."'tlc.1,): 2) nuntt:n'-.'1' uu UU\.ÍlO la rC'giOll \.Oílh,J.I, llUC \.Ollht'th.º hbrohl.btl.b J.t.put>\tth J.:
"-"-unc.Luf(I Jurante lo U <lcsarr<>H11 t111nplctt1 .1 l.;1IJtgu di." J.c. manera n1U\' \.Jr.i..ttti ..lllil, en re1n(1hn\J:.. [..,\" hbroblill'tu..
ta..\t'lt l.'t11ln·1t>11una }' k.1al ha.,la él nu..:unicnto; .)) produl•r n:spontlt:n ~ t.·.,tün\llo"' hunuonalc)o Je 1nanera clJIL·r1.·nh: 111.r.
l\\lflU(llhl" 1iciuilh:~ que ·1:onln•l1111 lo' úr¡:..tn''' J1.:I ..1Mc1na tlt: lull que i.c c•ntucntr1u1 en ülrJ...' l't'glóno Jc,.if ori;._
111h1110.
n:proJui;tur v tienen 1nllucn ..ia i.ulm.· otl,)Jt. t'trg.u1 0~ dcl La parle 1nd .. pn1JutuL lid U\aJ"IO e~ la Tegión mt.'<luh1r ú
i.:ucrp(1, médula, qui.: 1.on1i1.·nc h:JiJ(1 c,.on1w11J\'o l.u.u ton un Jhun
A J'.U-ht "1e l.a n1cnarc.a. qxx111!11 t¡,U('......: l'lf'-IJU« Lt pn- d.mlc Jn.Jto \'ol'4Ul..ir ÍJ IUtilll' éUlrt' J.a t.Urk'U ) IJ n1c,..Jt.JJ.
nk·fJ cnc:n~.ru.11...KJn, d .s1~c:'flla gén1L11,,dn.- tl'k!Jdt1.-';M.11x10 omU\d!1u10¡r '" !I
o'-1Jw. a1 ~ t.~.ru1.tun y ')U .a.lJ\u.LJ lu.n..tun.al. 1.nnlnt-
t..J.i, ,..... "'"'.uw.rtkh
nromhurnnub L.a tncrMJpolW.~ • Desarrollo inióal del ovario
"un l'ld'íodu ,.m..tJI~ Jur.mtc- d ""tul l,¡, nh"'1llt1.."11..'ll'AO
1.h.h1.<P1 "º"llft'b~ ) lemun.m pur Jc....~,.Ul'\.n:. [n d .\1 li:n.tl Jcl rnuk.'f mo Jr \'t<l.t embnon.m..._ wi.
~r1uJ,1 l''-''trk!nOJ.-.,.jmh.:t\ hay un.t m\vlu"h>n knt.i Jc:I ~,..,_ pt-qucru pobl.J.. 1ut1 ~ "-du.L.ü gc."nni:nathou. primordii.lb
«:rn..i rc1"f0Ju..tor. 4\unquc 1~ gl..u1Julo1' u1JJrlllf1...,. nu P"r· trugra tkl!dc d ...i...,, \ll1....111u h:.uta I<>:> e..-;bo:t.O) ~·on.1.d,lll·'
lt1u:1.o..1n ol c1tlc, ti1.u1b1én ~la\ L'lltu1.h.i .iyu1 1~\)rquc ~uln:n Jundc l.L, ~/n1 .&J..\> i:UlJ11lºl.Ul 11 doarrulJ.i.n.c. [n l.1... gúni&d.t,
1noJ1flc...1c..lunc11 que l.JcnC'n rdao.·1(ln J1rc."l.li.I '-\111 d c~t¡uJ.u dt !>éJCu Íc111e r11nu, t:".t.!> 1.dul.i!. .i.e t.hvu.ti:n >' l!C tr.11¡.,lonu.111
Juno..t(in.i_I Jc.•I 1tb{t"n1<1 gt>uilaL e11 ooguniu,., que: t~Wv.i.le:1 1 a lo~ ~pcm1atog11n10!> c.ld lci. ·
li'uJu.1.-i 1.hvh•l•n c.. •·u• 1nlcnw que, t.•u d .'>t'gunJu tn(."'I. Je
\'Ida inlnlUlC'rlTIJ., h.i.~· l.Cf\.J. Jé 600 mtl oogOJU\)\ ) .Jn:Je·
• Ovarios dur drl 4uJntu Hk'\o, n\J' Je / nulluno.
:\ p.irt1r dd kf\.d 1noi. IP~tlO-'~'\.llUO!tt."lurucn1.an .i c,.•ntr-.u
l.-"u\.an1~ lknen tornu. dc.-¿fmcn.Jr¿... tniJc::n U.JIU> 3"m m b pnd.!.~ J<' l.I pruna-a J.i\ 1~ ~. pc.'lt• \C' Jebe"·
Je lun!:rtuJ. 15-i.:mJc.?fkf...o) 1 t.:mJt~., fÚ• •t. ll,2) n.t"nc:"n b f.i."'4.!'dcJ.ipluk'rw" 00'1\crtan fwt..u ttlr.u. 1.a\C.~ Je
~. Su 'llp<rlicr <>Id ctb1eru pur <¡'lh.i•• 11111¡.-j< plmo &a ma&.r.h. ['kl.., \dul.u \.tMnlitu)ro 10) oocito:) prinwrlo~
u -.ub1-.1' d nW 11.un.u.lu Ncp1tt.ofu1 gi•rrnin.1h""o 'ºr> .,., .J (t\(Ol\'. Jentc..i llh opctnwklwlus ~) ). f.b t'Q\Uchc
,.1.ll). O..-b.1..1•• tle e...l~ épild.io ~u~rOU;,d h.&)' W:l.t "-.tpa una 1.J¡Xl Je u:lul.h o1pl.u1JJ.l'i Jcuumtna~ célullb folk.1.&·
JI.' !cJIJo 1.\ln,uu11\·o <lctl.\U. li tü:nica 11Jbugu1c~. té\po1ba· larcL Anlc~ Jc.-1 M'.:¡H11110 rOt'~ <le cmbaruJ.(~ I~ u1J>•(.1ríJ Je

POtOór\ lnttanwral
Embrión Trompa clt 13 crompa E'l'lbrión llgamtnte>
Fto.mdac!iOn (mórula) Uti("IM fb1..aoi0~..sto) 0. OVflriO Trompa

I
!

Ftfll!Udt Ftan¡u
IJ11ompa
Liga.m:-a:o .ancho
del útero

FIGURA 12.1 ~g.mtb lnttma> drl ~letn.i qnlll' í1:mrn"9.

booksmedicos.org
22 1 ~lll!llli ~al fi'111aiino

JIC' lr.:llb!onnm en '-"'"'•..., f"Hl:~ pi:ru


k.-. '"'h'lfllllt\ • Foliculos primordiales
m~ho-. ~ f"CJal JdJJJo a un prv...~, ~.all\i• qix-
fl.'\.lbt ti nurnb~ Jt. ~ f.tmo ltHl\l'(\kfh.U. m Li [n d o\Mh• h..~, f-1\K lu Unto. un.. ~anll..bJ ...·...,-1.aNc Uc
pulic-n"'1. el nun-=ru Je <XAJ!o., r~n"°' en lv·... U\.t.n~ ~ ful11.ulo<t.. \(.~un l.a n1..J Je- la muJa. 0 luLt.ulu ,-.,...._rku 11<'
R!Ju...,· .i. un•-'!t 3-00 mil La. alre-.a.l pnnl~uc: JuroLUW cj n::,to ..:ompunc 1.h.· un ~""'-11.Jtu roJt·<b..W pvr un<! '-.ipl 1o.1 m.t.\ Ji:.
Je.: tJ v1J.1 lcrtd Je 1..i tnt.ncr, <lé nH~o que c:nttc lth .J> )' :-0 célulall foll1,ulan::\, IJ.11~11.~n 4-"flürrun.u.Lt.. c:é1ul.b <le lw
i.uh.-. c..1uc.-JJn u.lre<le<lur <le S nul tM~ito,.. T'>JJo ~ue por lu granulo.MI 1 J IOla}utlJ J< eso:-. J(Jlic:u.111<:> -en r'-'P(ho" :.''º
l)C:ll1.'r.d )C: Hbcm un l!ol(1 uocilu p\•r 4.Jtl;1, 1.idu 111e1L\lrual íoHc:ulm prhnurJh1h:• quí: :,e orig1notnJn <lur.intc: la \'IJia
(lJ tlur.1.. 1lM1 UliÍ!>lOJOún C!> de UJ)I~ 1~ J1"1,) y l<i vld.s reprO· Id.al)' nuu'-.a ~ lrJJl\lt1rn1JJ·un. lo:b fulk ulo... pnnu1rJ1.1lc:.
Ju..hv.i Ju1 J 1.•ntn.- 30 )' 40 añw,, l.i ruu1cr hhc.-ra i.olu i.en..·a e:,.liÍ.11 lonn.¡1,Jo" 11411 un 00~1tu prunano t'U\'ucho 1'11)1 un.a
Jé -'~O ot"'-.lh•!l. Tc..l<i<1!t Wi. tknu... 1oe Jci:t,·ocran ¡11t•r .U.~.1. !>UJ.t 1...lpJi Üé '-l'fU)J\ lt1!1t ul.UU .i.pla.tlclÜ<b i ílg\ ' ' i )'~.
la n1a~ ~'riJ. di: e;11lu11 lolk.uJ°" !< uh1am t'n la rq;_KU1 "'.n~,.J.
pninmo" .J l.¡ tu.ni'"" .&Jbug.u:1e.L
Ü UtkltO Jd litfi1o.uJo f1nmunJuJ o WU ... dul.a nlcn..4
de uuoi. .?~µro J< ~~rü, ~un un gr-.m nut.:~1 C'\.G:ni..o
l un nu..4tuln N.."'"''lc- C""o-1Jrote. ú.a,,, Ldulu. N.&n en l.a
d..qy.J ~ f.t pnm&."fol rn•lobe Je fa mé'lf.bb. ~ 0..1\lllh-Í''•ºfJ\ob
:t<' hJILtn Jr"tCnn~l.i.J1b eu gra.n partt' ' no \e luli:n 1..un
inkJl.'llJ.a.J, l.Ah 0 1H.iuulu:i 1.1lopl.i.:.mall<.0!> llcnJ¡¡:n li!I .t};J,1
1ncruri.c 1..ctl.1 d~d uudco. 1[Jv numCTOs~ 1n tttk.1111Jr1o1.~.
vanos 1..on11•lc_hl' Je (iulgi )' ¡.btcrnall Jcl rL'l ilul11 .:11Jo~
pla:t1n.lUco. Lln..a loun1na bal><ll en\'u~h·c la!t udul.a... h•ht lll.1.-
n.~ y 1nJl'1,.J. d llnUlc cnt~ t.'l luli..:ulo )' ~1 t.~Ln11nJ f.VllJUn -
lt\O J<lya..cntc.

• úecimiento folicular
1\ parf.tr Ji: La pubcrt.Ml. ~J.a d:ia. un pc.'qlk:nu grupo
<k toli1.ukn f"1mr..-Ja.ak-.. uuaa un pn"-t.":'r!il <lcnum1n.-.Su
cnrimicnlu íuH1..uLu. 'iu.= i.:omprm.tk muc.L.tk..iuunc.. Jcl
otl'l..tlo, IJ.." ...cJoLt.. lolt1.ulolfl.') >" 11..r.) ftbrobLi~tth cki ....,lrurn.¡
Ffc¡URA ll ,3 1dtk' de"" Ull"J.1 ti: crmD que lllUt\tt• tu itglonn U11l1U1I y11ti:d11l.iL c:oiyunllvo ll\14" ruJ1.•ol &..a.J.t uno de c:.<.h. lol11.:ulc1... fnlrc l.i
IN.looftnog111(1.i, Hl Puto .iumjll'l~.) gran pllhl.1.~ifln ck foli...uJCJ:. pnn11lrd1alc:-., nu "e ~Jbc 1..Ull1'•

booksmedicos.org
- fo'.b..llo
pr;moro1a1
'©E
'•
I

- , ~
- '... -----·
- Ovod;o

----Cé'\lascel
~~ estromao~'irlco
/"'Cé'Va fOIIcu!sr
!>t'
22.6).
Histolog1a Básica

d t'n1..1m ina folículo primario unilan1inar co,..,. '' 4 y

l;.::. <.<:lulas tohc.uJ.u'e.., <.:onlu\l1a.i1 su p ro lilen1c:1ón )'


onginan un epih:Uo c:.tn1ttf'k.u.io t.unb1t·n lh1n1aJ o Jt'

¡~,~.
~~ :-
capa granulosa, cuyas céJuJa..:; (<.-¿lulas de la g.rauulosa) ~t'
cuu1un1<.a n <.'un ln."Cut'ncia utt><hante unioneio .:ornunÍl.:::m·
Fo'J:u!o onrr--.dlo t.ámNo;asJ
un11amn:ar t ~ -- zons ~úc:.as k•:, (nt•xo.s}. El touiuntu :.1: J t"11omu1a c.;111011..ei. folítulo
pri1nario rnullilán~inar o prcanlr.tl (fiss. 22.4 )' 22.i}.
I · _ ~~ en fonna-::..ón
l:na gru1.-sa capa cunorla. Cünoc1<lá co1nü :rona ¡x.·lücida y
<un1pueiota por \•J.Oru. glut'Hpruleina:.. M! :.et.TCIJ )' roJt•a por
t'tnnpl('lo t i 00o.'1to {figs. 22.4. 22.7 }' 22.8 ). Se <.:n:e t¡Ut' él
OOtito y lai.ct'luJal! (olicuhtrt'S contn buye1i con la l>Lntc:,i) J e
fo:'.culo or1rrsrto la zona pd úcu.la. l.ai. profonga..-1011t.•.:. d..:tg.i.d,1:. de la:. "élula:-.
rru:niarr~m.r
IÍlli..:ulam y la:, n tit.-ro\·eUo:.klallt'.s dt' lo~ oocjtos ¡xnctr.u1
en la i.ona p('f{1c.1dá r C!.'tablt:C.:é111.0nlaéto t'lllr<!' l>Í 1nédiánlc
un k11Jt:·.:. {01nunic:a11le:...

Folículos sewndarios
A mt"Clh.la t¡U C' loi. lolitulo:. ' rt<ccn. ~obre lodo púrquc
au1nénlan lá c..u1L1da<l }'t:'l (mnaJlü de las cClul~de la granu-

-
Fo.:.:oto
...
losa. o<.'l.lp.to w1J. zon<1 rná:. prolund~ de la 1..orleza. El UJ.·
mad o HquJdu fólicular c:unu c.•n 1.a a acun1ulan.e entre la:.
célu!J...:; fohcutaro. Lo s pc."qué1l«>.. :: t.~pa<.'loi. que cunti ~nen
~ liquJdu <.:onllu ycn. r la:. t'.t.;lula:. d t'" Li g.ranufoi..a :.e rt.'tlr·
gani.zan d e n1aJ11.•ra gr.tduu.l pMa tonnar un.i graJ1 C-.t\'id.u.l,
el anlro folitular ( llgio.. 22.4 )' 22.9). Ello:. JOlkuto•.:: reciben
t'I ru1rnbn: de foHculús S<.'Cw1darios u a.ntrale. íJ liywdu
10 licular i:ontit'nt• <.u1n puncnlé:. dd pla.:..1na r proc.lu<.:ü,_.,
St.'t'relaÚOl> p<>r lai. cdulai. f<, liculan::.. [ n é:..1t' ha)' glu...·oi.a·
UlUH1g lu..:a110.:;. van<l.l> proteiua.:. (in du~o p ro leÍná:. liJad o·
ra.s d t'" otcroi<l~·.s) y t."'t.ln-rcntrac1<1nei d ('v·a<las d e ~leroulc:.
(progei.lero 1m. andrógt·nos y é.-.lrógénm.}.
Duranlt'" la mJrganlt.at.1ón de t:v. c.éfula.' di!' la g ranu-
io )cuto losa para IOnnar d a.n!ro. a1guna.... de e lla ) i.c c.·onc:t•ntran
maduro t'n d c-tenn1n.ulo .Mt..iu de Id p.m.'tl dd f<1U..:ulu y Í1..1r rnan w1
(e= ~as~•
pt.'<¡ueño ahuftan1ie11lO. el t·1ímulo 06/oru. t¡ut $ir~·e de SO:...·
tCn pdra el ou1:1tu (ftg:.. 22.4 y-22..9}. 1\<lerná:.. un pequcno
- C!Knuro oófoto grupu <le l élul~ (uh1.·uJ.;irei. ro<ll.'a t'l ooc1to. lo 4ue .:ou..slJ·
luye la CórOrttt radi1u/á ( figs. 22.4 'f 22.9). f..-, te t.•onjunlo de
c.'éluJa.., at t11np ..u1a el oo<.1tu c.uand ü c~tt' a bandona el uvan o
FIGURA 2 2.4 (.altg..lfi.ISáo fti<ulcseYkic~ drs&elpri'.no1dilf hdloti elm.tduro. l n Jurautt· la t'tVulattón. La gran 1n.iyoría J 1.• l1b cél ula~ JOlit.'u·
d d1b11p uc~ ni&;l'....Y>iron l.u ¡xop:«•:oe\ tW!ffi)'} de tos fol~ lares ÍOl'lna una -:a(-."« nnJttccluJar .qu~ rcvhlc por dt-·ntro la
pared J d lolic:uJo. Ja capa granulo.:.<!..

:,e :.d ccc:1una.n loi. ~uc ab~u1do11a.n i.u t.--:.tr.d u <le rt<po:.:o )' Tecas foliculares
entran en la fil..:;c J1.• t. rt.~in1i cnlo. L:'I FSli M.'Crclá<la por la Oun1.ntc c:...L'> modill-.ack1nt.":!> t{U t• M: producen <.'n <.'I iO·
hipOfi:-.1!> c:-.l1mu!J el c n.'l(.1tnu.•nh1 fúli.:u!ar. hc:ulu, e1 ei>Ln)fna que se hall.i a ~u cllredcdo r se ntodiJ'i<.' a
para fürn1ar las lt-cas foUc:ular<.'S, c:o..1n dú:;. c~pa:,: la l(~a
Follwlos primarios interna y la tc<:a externa en .. ,. ,, 4 )' .2.?...Ul). La., i.:élula..
El t:n.-cim it.•nh) <ld oOctlO Cl> muy nipido <lunuih.· la rn· <l~ ta leca 1ntem.i, c.·uan<lo ~O•npl t'la.11 :.u d iJCn'no..iat ión , Mili
nH.•ra fa:.c del 1._.ra .-im1t.'nlo li.111.-:ular, y .i.u ú1ánu:tro n1áximo poliC-d.r1t'aS, t11.•ne11 nUdt'os n..•<londt•atfo:. y cilopla.:.ma a1.-J·
J óf'iJ<1, r l>t.I:. 1:anict t•ri..,l 1Ca., ultrac:.tru1.lurále:. ~)n la:. dt' la.'
es tlt-•alredcdor <lc l10 µ.ni. f!l nt.id t-' o aun1;;>nta<lc volu1ncn,
t:éluL1s produo..tural> de c:.t t•roides (Jiy, 4.35).
la:, nutoC()ndna.'i nKn:nlt'nlan ~u uúirk'ro )' ~ d1:.tnbu y<:'n
l.ai. .::élulai> <.lt' la te..-:a c.xlt n1a son si1n ilan.-s a l<Li; del
Cün untlurm1<lad pnr él c1toplalln1a, cl retkuloeJuJopla-,má· ei.lroma ov<iricu, pt•ro ) t' organ uan Je un modo t.'.<1ncén·
tu:o <.rt-..·t' y Jo:.. c:ornpltjOS <lt• Golg1 rn1grnn para accocarM' lriC.:o aJredc.'tlor <lc.-1 fulí-:ulu. El límilc entrt" las d os tt.•..-:a:...
a la :.uper6c1e -:dular. La.' célula:. tOlkuláre.:. .iumt'ntan <lt' t:'S poco prt'Cti.o y f() n11.sn10 :.e co1nprucba eulrt la lea
votwnen y loé divl<lt'n po r ni.i.loi.b para h>rrrw.r uu.t .sola <.'..'(terna y el ci.lru 1na <ld l)\' ll'tO. Po r ol ra p arte. d lúnite
c:<!.pa <le t·~l uliL' t ulxnJ.1:.s; e n t'.!>tt• n1ómt'nlO, la él.lr utlura ent re La let:'a 1ntcn1.i. y la t:apa granulo sa c-..s mU)' ub\·iu.

booksmedicos.org
22 1 Sistema geoital feme11ino
-
Aegion cortcal

FIGURA 22.5 (Mr2d ~rka. UOY!llio se h11lli ll'w~idu PJI' au~tl'io~c\b<&o pll.\"11), ~~.JP-'fd tn Id !uniGl .:ilbugínN. tm folÍOllOS prkrl~di..,_ Glda une ~m.idu p.ir
un ooolo rmucltoen 111111 wpa & c~ul:tS fdkulaic~ .ipl!A!dn,. ~ ent11en1tari tn <J~ unlld.Jd m li pu!Uln m.h ~pe11k1JI de l.1 COfleta. Obsin<ne el estsum.:i ~ G'lwlfb qul' ~IJ:nc
I~ fclitului. (Mbofoltqafu. ~'1. Mecfic1nu Jumcnll>.)

put."S lcl rnortúlogia <lr sui. télulai. t.~ <lu.Llnla Cfig. 22. 10)> Folículos preovulatorlos
ade1nás, entre la lcc.-.i u1tcrna y la granuloi.a hay una
fá1n1ncl ba..af. En c.ündidonc:-. 11orn1álc:... durante \..tda c1do nK'n~~
Pequt.'11~ V<l:,Oi. ~nguiO("(~ rc."C:Orrc.•n l.i. teca ultcrna. pro· trual un túficulo antral .:;r<.xé muc:hó rr11:i.' que lo:, otro:. y
vc111c.·11h:.s del t''.'!lru1na t.1rcun<lanlt.'. r JClnnan un pkxo cap1· loe c.un\•icrtc en el foHculo dominanlc, que pucxle c1.kan:t.ar
far abund.mlc aln!dt'dür de la:. cflul<L.. ~·t-n:h1ra, de c::.a .;.·.apa cJ <."Sl<'U.lio niás Jc...,arrollaúo del <.r<."t-tmiCnlO y prú:tCf:.uir
que, totnu todo:.. lo:. 6rg<1.1toS que Llenen fu1tt·iún cndocnna, ha\ta. Ja 0\'Ulac.tÚn. C:uautfo .tkan:r,a :.U J~Sdrrúll o n1<lximo
e:. 1nuv va.\culan:t.add. f)ur.1.nk• b Jase: dt- ('.rcc1n11ento lulk.-u· M: Jcno1nin:? folicuJu ntaduro, prcovulaloriu o de Graaf
0

tar nu l1j.r ' cL\O:. Mng:u1n..·o:. <."ll la <..i.pa de c:éful4:. granulosá..:;. {fig. 22.11 }. Lo..:; ólros foJl<.-ulu..:;, pcrlt'nt.'("ienu:s al gru.1.H1

Zona polücicia Citopl;u;ma CafXi d&


c&luls9' tolicuares

FlGU RA 22.6 ln ll rl'giOO <«t~I dtl O'INio ~ ~ac'.l tn folltulo m l.i íase lnki?i ó:I c1etkfli[f.~-O {fofítillu pñnwOO unil~i:l~. q..11.' lt tompmc de oo OOúlU miueho pt1 1111a
t'Pf di' <dul~ blcd.Ji~ dtu.i~. l«nlí'nz:i .i formine Ll tooJ pr~.:oi! tri!~ d ooulo )' l.J C:f.I de <élul.J~ f!!lltulllfe. Ometw~ el fs.tttlmJ de-te¡idtl <cq,ootiro tailttcr6tlro w1 ~us
e~~ y fil>fin en MttmliS direuiolltS¡. qllt' ,¡""ces f1tmdn u:~1t1hm. ltlJu®1ugi.1fu. Ht Mediar.o nnmlo.)

booksmedicos.org
- Histolog1a Básica

FIGURA 22.7 l'obC'.l.!luur~rkopeNnlrttl b:mJdti pur u:i t'Xl10 rvaria~ t~) di:' tHJ!d~ di.' 16 g1.im.·fosa. UOO<ilo~h.i!l1trwuft10 pu1 Lf D;nJ prluddl. (N.tcrofot~.ti&. f.~
piuo~iio hmiaiin!li::u. MrdJnOderms!lo.~

FIGURA 2 2 .8 !.!krofoL"firaÍI! tkct!Onludc b.wrt:b 00 un Ol.'dno, ~ mu~rJ un 00010 ro:!eado por tdd.is ~iadall's. li ~o Olb reo.J:il-1111 poi l.i ?Una pc~.ltldt, qJO?sevr u:imo
un•llam.iincg'JJr. t~t1tug1JÍl<l.HlMedU111J..untmo.1

booksmedicos.org
22 1 Sistema geoital feme11ino

Toco Zona pelúcida Fd.iouto primario

Capa CUmulo Corooa


gra~tc.sa OófOIO radiada

FIGURA 22.9 hilículo.m!J?L Pt~'l!ños e\piY.~ formm l't'l!re Lis C!ful.u ~ ~ gmn ult'S<I ctmRu)tn y lmi1il~JUI una g-.ri Cdn&d, eL:intru fo~d!f. tn d líqul:b hdr mMrriill en
suip:Miún dt t~ rtl!Jdo. OOO(no seNlla ~nn.~lto ptu li Mni pt+.Y.rid. t.n tNhsdi? l191.inulo~ w- 1curq.mi<&:1 en lfi's ~pus: Ul!.I up~ gr-W.xa qw <C'iiU.; l.i p;11td dt'I foliwl11,
la 111ron:t rafi~d.i fll.ll? cnvud~ d OO(l!U yel wmulu tJCíuio. q;it lo YlSt?tne. U lr<J ~~ne tn li.lfml al k4'ccio{~ugr~fia. Jll Mrdi.!r.o lml~o.)

An!ro Cs¡>a Teca Teca


tOOcu!ar granulosa lmema exlerna ' Para m'5 lnformad6n
Sintesis de honnf>nas en e-t foliado oviidco
Lis titul.i~ dl' kl\ fohrulos 1W~1icos pcOOt!t<'!l va1ii1~ ~1urmll'l<1>. Do~
t:rt1.w IF.'nl'nillWI Slsp111t.:mda Í'{pcd.d:.il'drm.:mucoond e iohlb.11J..
Lis (ék/!.J~ de 111 tcu mtem.i ~mtc!Jl.in un11 lvJin1-011i1 t5teroldl' Id
.indra~~cooaon.i- qut ~ t1iltl\p:11líl h.icW la c.ip. 91.uit.d-:i~ del ii;Je--
1icc del íoi:u'a. L!i. céluk. de Id gid 11L1o1.:t, 1Mju 111 inHurllda de la ESH,
Si-:1ttt11.in 1Jnd erui.'11i1 i1ro11111ta~.i. que 11.insfoc111d 1.i. i1n<lul~lt11"0dn11d
m ~11.idiol Citil bom1on.i ~e ddund<" h.1.'5Lt el nl10f'lld que 1udci1 Jo~
foiirulos, entf! en los Mus ~dtlgum(O) y se U1St1i11••yt po11tl ary11:1isa11>.
L!. f)H de la htµOfls6 c~tim1;1l la~ ctl!.i.las dl' 111 91•n1tki~d pi11.i ~e
~1~!cn ~ MunUl'td inblbin.i, la qve.1 su '11.'t, inllilc •~ ~re<ión di! J-SH
m k h!pOMi\. un 'fl1«o111 emo de re11ocun11ct ncy.Jliva.

que e:,taba c:rtCtcn <lü <.:.OH <..icrta .!>tncronia. ~nt rau t'n atrc:·
i.ia. rJ ~)l i1..ulu mallurü C.\ tan gr.m<l1: {a.Ln.>Jt't.lor d<.' 2,$ 1:m
lle <lilinlt'lf'O) que sobresale cu ta i.upcr11.. ie <ld ovario y .sé lo
FIGURA 2 2. 1Of\>qulila rogiim de la pal\'d 6: 1.11 fclítul11 c1111til,ttll cl antro yla tilj)a puetlt.> déh,_'C.lar porec:ogralia. \,.(J1no f(!.)UltaJ~) de la acu1nu·
de tí+hsdo! l.:i g1d1WICti.l. tln.i leed lrt.ttl'iil 1K\.ltlre l'I folírnlu. lil~ f1tdus ~l'ilalJn 00.S lal1Ón cl<.' liquido, la ..avi<l:?d foh.. ular .turnen la Je lamar~o}
g1~ de U?lul~s de LI tctol intnnll. Su~ W11plasmas ~hall.in muyleñlrb, y~ nutleus k1 capd de c(!lulai. dt" ta granulúl>a <ll• Id part"tl del folículo:.<.'
~n iWJnde.idos. l¡ l\'t'il C11c11w, fontl.!f!.I pcw cé!ul,n wn <•bCte1i!.litJ\ dt fibrohla)tu~ turna u'J.á:, delgada, puci. e:,.i:. célulás no~ 1nuh.1plk;~n en la
mwielvel• leca inl!fnd ylr<mLa.>aclln el ~troni.1 del u1·11riu. ltl.:atlfutog1Jfli. ~ l mb1na prupun:ión que la del \.fl't.1m1cnl<• cJ.d JUJk·ulo. La:,
~t!ln<lUllKl!tOJ teca:; de ..·so:-. fulkulos :.on n1uy grucii<I.!>.

booksmedicos.org
- FQliculo
an1tal
Foli<:ulQ
a1resico
Histolog1a Básica

.,
• F~lcu!~ ~ -J
·' """~'
. avanu.do '-t,.
,. .. , ·~, ~

.~
,, . ./ '
.. ..
~

, '

FIGURA 22.11 /i. fo i..'q!itrdadt 1~ flyur' sr dl1:5.tilr.t un fohlub anltat 91dnde, G11i .:n lad~P" dl' i;tm~ttdt:crio. Li (W-.J.!lb 1.i!11atl11 «Nut~e cl oOOlt> ylas cclui~ del Cli!:tti>OOf~u
b <mtimetLf.4 p.111?d del folículo tv.! ftrmdd~ po1 1n1 Citp1 ~nulos.:i .ilgo ~.i que tilde.i in qran .intio. to 1.1 imllgtJI .ip.iretm r.irio~ uttos fohwm eu d1fo1t11h ~l.ddiM dr
dt'l.lr1c;l)y dlr~ia.l.Yi<tufutc~$u.1'.L ?«o.11;m;f!to.j

[I pro~csu lola! <le l.'.n-dmit•nto <ld IOlkulo, c.te~d<.' el pli· Aunque la aLre:-.ia JOlitular :.e product.' JcMli.- aulc.. tld
nH>r<lial ha:.la d rnaduro. Jura Ul h)l> 90 <lia:i. en la n1ujcr. na..:tmicnto hJi.la algunos anoi. dt'.'spo6. de Li. ntcnopausia.
e n alguuoi. rnontt'ntüs o 1ntt.'1l.l>a en cxln:nu.>. Es 1nuy a<:cn-
Atresia folicular tuacla út.·:.pu6. del tl<tdmtcnlu, <.uan<lu el clC1.-to Je la!-> hur·
1nonas n1atcmá.l. tt.'$a~ y Jurante lá pubertad y cf embara.1.ü.
Lo n1ayoría de lo:. íolkulos del f.wariu :.ulrcn un prOC::é)t(1 <le t u.ando J>e prudu...c1 1 m001(h.at:ionc:. hormonales cu.i.lilalt-
tn\.·olut.,bn dt.•nununa<l1> aln-sia:, pur n1cd10 <.lt.'I cual lal> o.'lu- ''ª' }' .::u.JJ11Jtal1vai. notabk•.l>.
la.' JóliLul.-in::. y lo:. uu<.1tol> 1nuercn, )' l o~ dirnuu.!u la:. c;¿julai.
tag(li;.ÍtJ<:a:-.. Lo:,. luliculo~ en cualquier fa..c- Jc <l1.~m)l lo (pn·
ntOrdta!, primana, prcanlral y antr.tl) put'tl<..'11 sufrir at.n..,,ia..
Ovulaáón
~ proa.~SCJ i.c retlHJ<).:e por alguu.b clé l<b ~igt.út•nl<.':. <.'ard<:tt"· L~i ovubciúu ..:On:,.c.ll' en la Mura <lt' JY.:l.rll' de la pared del
ri~ H.<L\ (o loda' ~.sla"'). ~-gÚJ1 d t."l>.ta<l10 Je la aln.~ia.: 1) :.tg.om íolícuJu nuduro )'la ..:uns1gu1cn1t• lillt'radón U::I00<·1to, quc<...f
de n1uérteO!lulM dc.- t"(oluJa:. de la gr.i.nuf(J:,.¡ (cn <..':\j>«l:ll.apan· cxtn:rnu <lilataJo de la lJ'Ontp~ utt.•nn;;1 <:aptur.i.. E.\ !recuente
c1t'>n de nU.d eo:. pi<:n6tko:. e lupéoculun:ados, en IUb que n<1 :.1.-· <.'1 1la ~pota <:1.-•n:ana a la sn1Lad J d ..:1d u nH.'lblrual. álnxl.ttlur
\'1:..t1ah:r.an .-;u:.. dclalk-s}: ~) St•par..tc.Un <le la:. <.'.éluJa, de t... t.apa Jd dc..:1nu1euar10 dia Jt.• un c1du d e 2.f: día:.. Pl)r lugeucraf. lo.,
granulosa di.- mlk.lo que quedan ~ucha:. e n t-l lktuido loh<.ular; ovario•.:; de 1~1 muji.-r hbcnu1 un ~~ulo ooc:itu<lur.intc t:aúa cid t};
3) 111ucrlt· <ld uoC1lo qui.- F'ucdc dclcclan.c por la aht-rau óu .!>in érnbargc~ .i. V<.'(C1> no :.e- o vula uinguuo {c.1.;.fos anovulato-
dcl nlidi.:o y el i::ilopla;-.rr'la; 4) plcgatnténto de la zoo.a pdll· n us). [ n e icr~ OC.tbiú~~. pu<..'<.lcn c:\vuJ:.<ll'M.' th':. oo...'llo:. o
ddá. Tra.' Id muertc t'<..'Julár, lo:. macri>l'agü!> invaili."11 cl frJiiculo rnás y. si s..: Í1.'lundan. put.'llcn dc..'Sarrollarsc do~ enibrltHlC.l> <)
y fagodtan :.u:.. n::.to:.. En w1a Clapa ¡xxo.h:nOC'. lo:-. Jll.J!ob#a...tü:. 1ua:. (p. <.'J .. con t..f ri.-:.ultadu de gcrndo.l> <l1i;1góL1Co:.).
c>lupau Ja n:g;cln tld Joiicuk) y produu.•n una c1catri1. Ji;: c:ulá· l.a ovula.::ión :.t.' th:~ncadcna por un pi..:o 1nd..\Jrlll) de
gcno que p1.u·clc . pc:rSblir durante n1u-c.:ho licntp<J ífig. 22.12). ~cCn."t.-iún d<.' hormo na lute-irúzanle hix'ra<la por la hipcS-

booksmedicos.org
22 1 Sistema geoital feme11ino . .

Jurmáu una _g.lán<lula cncltM:nna tcmpontl clcnonunad.a


cuerpo lú tt:().

Formación y estructura del cuerpo


Lt pérdida dél üquJdo l('olt<.·uJar dc~.pu c.l-s de la <.wula<.:1on
genera el l Ula¡»o <le la parnl del ful1<.ulo. que ...e p lil"',::1a (fig•
..22..J.J). Oc.4l1do a la rotura <le ci.a pared. pul'tlt• Jluir una
pcqut.•tta c:aJHtdad th.• sangn: ha..:ia la cavidad del antro foh·
c:ular. <ll111t!e l>C ..:oagula; clc:.pu€-!o, la invade cl h:Jld u conjun-
t1\'0. f~-.lt' lC.JldU 1.0ll~IJtU}'t' ef t::~ntro dt'l <.Ul'íf>O IÜlt'l), junto
con rt>.SIOS <le coágulo.s lle! :::angn: que i.c éh nunan en lunna
graclua!.
J\unque lai. células de la granulosa no lit!' dJvidcn luego
d e la ovuh11:i6n, au1ncntan ntu":ho de ta111álló (cnln' 20 r
35 µ.ru Je djátnctro). É:.ta." con1ponen all\'<lOOor del so<\,
dd p:tr~nqu u na dd cut•rpo h.itc!'c.> )' M: <lt'nc1n1inJ.n (élu·
FlGURA 22 .1 2 Dtrt folíuilo~ en niado~VdNd®'de .tlt'UI f~.J. loJ lm~'Cf p.tl1t de t~ las granulosoluteínic:as: <Gf .,., 1-1}, c:oo c-aructt.'riSIJc:tli.
tompon!J(rs de e.~folhbse milu)~ ~ un 1ejó3oc.iuiulmaootru decd~gtn! de c.·¿lula!o ~t'Cn:tora:-. de c.slt:nudeio. Í.i.lo ..:ontr~la .:on .l!U
oo ~ que .ipí11tu':A n1ud1M fhoblas.!us.. (11 unode le~ folítult'.r> tod.wú 9.iedllD t6'us deo eiolrut:lur.! en cl IUlícuJ(1 prc.'Ovulatoril>, en e) t.tue prti.cnta·
l OOI p~ !CtthoJ.{Micruk<o914fía. Hl ML'CllJno .une~o.J b.:tu <.'! a!>.~t'lo ch: .;:~lula;, .st.~ rt't()ra~ <le pruh.'inas.
Aunque en rncnur nú111ero. las -.·~lula:, de la lt'Ca Htlcrna
fisi~ en respuc:.ta a cont:cnlradune:. alta:. e.le ci.lr<>g~no tan1b1én conlnbur t•n con fa form.to..1ún dd t ut'rpd IUle.o y
-.·1rt.ulanlc p rüdu\,i<lo por l~>s íoliculm en c:n.'l'ltnit.•nlo. ori,gu11Ut l<L'> <.'~JuJas tecOluléinlc:as ( flu. 22.14), que bC as<.-.
Pút.O.s nlinuto::> dé:.puC::. del 4un1cnto <lc..• la LH cir.:ulantc,
:,e u1Lrc1nt'nlacl fl u.iu dé l>4lngrc en los ovan o.s. y lai. protci-
na..; <ld pJa:,1na :.e -L'.:.\.'.urren por lo..; capdare:. y la:-. .,:Cnula:.
pú.:.1.:apdárc:,., lo que produce t.'llcn1á. 1lay hbcraciún local
de p ro.,l:?gl¡uuJinas, l!1slartu11a. vasopn.~111.i. )' coJati~nas<i.
La'> célulall d e l.t nranul~a p ruduc:cn má:. h ialuro nanu )'
se !ueltan <le su t.apa. lJna pequcna rL·giún d<: la parc<l dd
Jálu.uto M..' dt'btllla <lt'bi<lo n la <lt-gra<l.tttón dd culag<.'r!o
de l.:t llulic.a albuginc.· a. a cau:-.a i.lc l.i lllqucmia y la 1nu1."rlc
de algunas. '-'~luL1s. E:-.a úcbdulad locah1.a<la )'• lal \'<...t., la
C()ntr.i.c.<.·1b11 d<: lui. <.él ula.~ 1nu.-.<.ularcs hl>ai. que rodean
d lulí~ulo con<lut.en a la ru lu r.1 <lc un.a par le tll." la pared
cxtcnór d e- é:,te y -"t' produ..:e la ovuJat.iún. Cümd se ron1pc
la part'<l fulkutar, el t)oC1h> )' el pnn1cr tOrpUi.t-ulo polar
-t'nvueltoi. por l.t t.ona ¡>rlúctda r la c·üronn r1uluul11, junio
..:ou aJgu <lc fluido fulku.lar- .!oalt'n del ovario r cntran en
d t'Xln:1no ab1c-rto de la lrump.t utt ru1a, donde el (Jdt.·ito
puede Íe..:-undar:.<.·. Si t!'S;o no :-.u..:e<lc durante la:. primcn1:,
24 horá.li úespu~í. úc lc1. ()\'ula..:1ó11. M.' degc.•n<:'ra y sufre fagu-
t:1l0Mi..
l a pninern div1i.iún rne1ólk·a se .:ontplct;i. un po<:o a ntc:-
Jc lc1. o.,:uJm:iOn (ha!>la o e n1omcn10 el oodlo :,e hallalu1,
dt.'Mlc la \'tda Íctal, tn l.1 proiaS;C 1de la nl-'.:'iós1s). l.Oio t.n11uc1- /
so n1a.. se rcpar lt•n <l<.' nudo cqutlath·o t:ntre la... .:dufa:. l111a.....
pcru w10 Je loi. oudlOio M."Cun<lano:. ret1CJH~ 1todo d tilo- ,.a..
plaMtt<'L El c)tro i.t.• conviertt_• en el prlmtrcuérpo pólar. una
célula 1nunii.cula que ..:011t1cne un núdco pcquenu r una
<.·a nltda<l minin1:.t de cihlpla:.1n.:1. De mn1cJ1ato. dci.put's Je
In cxpulbibn dd prnncr cuerpo pular. el núc1co úct oodtl>
1n1eia la ii'-"gw1Ja <liv1:.il'n1 <le la 1ne1()(\.b , que i.C Jctienc en la
Cé!ulss Cé.ls'a s
mctafase hasta que :.c: pru<luz1:a l.i. lt-cun<laaé>n.
~eccltJ:efmcas granu~olute1nicas

• Cuerpo lúteo FIGURA 2 2 .13 P.Jrtc de- un Wll'po kr.ro. LlHfluln qr~utci'f!IC~ q..>c fumw11
lil rru;ur p.111e &ICt.<~ lultll, dCfi\'iln~ l! tapl 9rJn11lt1sa. ti~t> soo IN)1."6y~ liiien
Dei.pul~ d e la ovufal'tÓn. Ja..., 1.éluJai. de la granulo...a y mw~ q¡;,e I~ «l~.J\ lEt.dutc1Qcd\, Pf-'~lll'iú~ de 1~ m~ inlana «igrr~s di.> lti
Jé la tl"t.ct uitc:rna <ld lolícuJu t¡ut: ln'tJIO .lit: reorganizan r lec.l lli.~11a. yqui! tlen!IH'I a.)(umd.:11\em: I• penÍl?n.l 'fb phl\il"\ dd cuttpo le~ro.

booksmedicos.org
- +
Histolog1a Básica

Es1r geno ?rogeS-:eror-.a


FSH LH Estrógeno

~
+

FIGURA 22,14 Po1<i611 ~o:íla de 1111 <i>:rpo lutro. l a m<1)'!."f6d dl' lc1s celul~ qi.."V~
mu~tfdn ~un 91.ufwJl11lemkM, ilddúfil.t> )' md}'Om que I~ too:r!1.1trn1ic11~. (Ntaofolo
grJl°fo.HLM~Uno~o.)

n1eja11 a la:, gra11ulo:.oluh.•ÍnK.u., pero ~ou <lt: Jlll'nor la1na11u


QFotico!06 Ovulación· - - - - - - Cu&rpo IU\eo
{de unos lS µ.m <le thfuncl ro). f:...,LaS titnden a ctcumuJ.i.rsc
28 diM
en lo:, phcgut:s <lt' l.:t pan.-d <ld cuerpo lúteo <íiq:. 22. 13>.
Lo:. \'CL.:;o:. sanguíncoi. y linfáuco:.. que .-.é rc:,t.nngían a la
h.~ interna, ilh<•ra '-n."Ct'n , .-.e J.1ngen h.i.da d interior t.k•I FIGURA 2"2. 15 lil~ ho~b1pofisaM co11tm1,,, IUJi)UIÍd dl' ~kac-~dd
..ucrpo lúteo)' t'Om·tan Ulhl abund:inll' red va.$C.'ular. rl.l
IJVJI». l.d hooroo.! kiiculu~li!m.:t.:lut.e (1~} ~imul~ d lltUl!!it•fllU dt f(ls J:i1<ultl~
l.a ~1rgani:r.acu)n <ld fol ículo O\·uJa<lt> y el dci.arroUo dd ~nt.nis dt' ot!l~m.lS Mlh<itlil~ de ll g1.1nulow. ta h1mnC1W lulcmiLlnk (Ut>.OnLt
.:ucrpo lúlt'o re.i.uJtan dcl c:,tí1nulo de la h<1nno11a lu t.cin1 4
owl.l(~~tra~malau~91~ yLiuulnlcnwm11n~~11dub endotma, d~
:t.antc libcra<lá antQ de l<1. ovuladOn (fit . 22.15). Túdavia pJl~~. O ~gaioy l1p1119elaim~¡g"od»m~n du1·d1111.«111111)&td~M¡m111
bajo el t'Íccto de la Ll (, !.t.1' c:<~lulai. rnoi.ltlltan i.us cotnfKI· ¡:.11.J atimul• o inhibi1 ll >OOráoll de IJ b::fmoua al>~ttid~il 00 g:alc.\>tlt16m1~ (Gn!U!¡.
ncntc:. cnznnatko.i; ) comit'nzan a :.t."l.:rct<lr progc:,tcrona }'
c:,tn):i,cno;;.

Destino del cuerpo lúteo


f.I <lt.~Lino del ..:ucrpo lútc-.> dcpc u<lt• del 1no<lo t.•n que
:,e: c:.l1mula <lt'llfXJ~ <le ~u funnaciOn. Pü r e l e~lilnulo i.n.J·
,. ~
' ..
dal tic l.1-J (que pro\'o.::ó la ovuJadún}. d cuerpo lúh."O
' ~ ~- """~
~:'. ~
c:,tci prugr<unado par.i. i.cx-rclar <lur;;inlC: 1O a 12 <lí:b. S1 no
hubiera n ingltn t.~LÍ111uf~) .u.lu~tonal , .Su::. ('élula:. :.e t.lcgC· '<
ncra.rian pur ap<1ptuS1:,.. Ew e:,. lo c.;_uc i.ut"t.'tlc <.uando no 'l.,.,
:,c o.tablee.e el t1nbarazo. Una de- lal> t.011:,Ccucnt.'tal> tlé la
secn."("ÍÚn cl ~redcn lc <le la prugó lero ua {fahá t.lt• c:,lÍJnufu
de Ll-f) t'S l<t 1ncnlltru.adUn. q ue t.~ el dt.~pn'n<lun icnlo de (
, •1J~ .. i.

) .~~
parle <le la 1nucoi.a ut('rina. La~ cnnccntrru:iuucl> cf('\•J<las
de e:.l.r6gcuo ..:u;.:ulanlc Lnluf1cn la liberac.1l>n de FSl-J por H ~

Cuc1po
la hipOtl:.i:,. En <.<unbio. <lb puci. de la <lcgt•uenldón Jd
.. '
cuerpo lúlt.•o.. la co1u.: tntract6n <l(' ei.lcn:11cl~ dt• la .sat1grt
' i~ • j
S if»C8f'IS

r
di:.iujuur t• la Y.SI l ll.c libera en rna~ L'ant1<lad. lo que Ci;lt-
nnlla d t-ft"tÍlnit.•nlu r<ip1d<1 Je a lgu111~ JulkuJos e 1nida el E$110nwt
c11..lo 1nt·n:.l rual siguii.:ut~. El cuc.1·po lúleo que <lura $OJO ovanano
,, .
t
'
parle dt· un t.·ido nlc.nstrual M.' dcnonuna c uerpo JU.leo de
la men,.truai:ión. :\ i.lL'> re-~l0$ lo:. lagocl!an lu.1 1nacr6fa.
'
~
goi... l.o:. íibn:1bla:.lói. adyacenté:i.1nvatlcn d áreJ y <l;:jan unJ ,.¡
i
dc:atnz <lL· lcJido cünjunlt\'O <lc11so <lt'no1nin;¡da cuerpo
tilbí~tins (cuerpü blan i:~ por :,u gran i:antida<l Je colágl.'no)
~
<fi~ . 22. 16 ).
f'b ()bv1(J t:¡ut' M ~ Clotabll'<.·c un c1nbarazf._ la ntut.:U<Sa utc-
"
FIGURA 22.16 8 rurrpu «óiWii'S ~t.. ckollnl de lt¡ido cttijXlh\1> ~ sustlt'4l' t11
nna no podrá d c:.prcnJcn.e. S1 c;;to :.uu"<hc . ra, el einbnón OJCr)t1 kitru dc19-'1.h dl' 11'.J m oluu6n. ~ tom~~nt dr l'jidu toojuoll-.o deme f«m~du
1n1pl.i.nuu.lu n1oririd, y cst:' etnbar.uo lcrnunaria cn un PJ1 lb~ colil;emu ql'lll'SJ~ tntn>mt'id.J&~ <m 6b~J>IOS. 1HL Mcd:.mo aumcn!A)

booksmedicos.org
~C'\ll r1
nnhnlm unrlznudu. ...
v.-... ,,1~~ truíotü~
'Ulh"Uan b ~ gn-•wrur... ,ununM htm1UU.
- ..
lle(;) k nnu ;.:n.,:. i.ai.tl .11Ulft'J'lIU&cu,1 .. a.üi.'ll'l Jco L
ll(:Ct.. que C"'1imub d ... ~• luku. n wr'Ql\ar •la« lJ: UL
lle' nh· rni-.L' L.I JICG ~ d ,utt)1lt 1Uia1 Je l.& Jq,~
U< 1........ \ 1~111.IU1.c d crn:tUUt'ntlt ..J1~ t1 1liJI J"• C'l.J: glln-
1

Jul.a 1;11J••1..fU1J. \ c.--.t.imul.a la M-~U.'\.11111 J ..· l.e l'l'•~t'"tt'n)tl.!


Ju1,111h.· .11 nh:n11., l1 mtl.a<l Jcl c.'1 11h.u.1111 l.i 1 \r11~'-"'l t•ron.a.
ll1.k1111h, dl' 1n.111tener lo rnut.u!>ll Jd ulCftl+l""'thuul,1 l.i ..c.:re-
"'''u 1.I ... l.1, 11fJnJul.1.. cndu1n...-tr1Jlc,, ~ ("1i 1•1ul•Jhl~ l(UC c~lc•
w" unJ'li.ttt.ink p.u-;1 l.i nulnu1111 ~l 1·1ul1r1ún .i!U\" Je ~uc:
Li r•J~r."I Ll •.., ~·Wlk' tu:ru..wn..d. r..w: n d l.UC'rro h.ih.'O del
cmh.u.uu ~ ~ ctlitt --4 ., ~ ~ ~-· ('~ '!iC
~.a., lu """~~un C1.lilO'J'• ~"'°"que- a nm..:bt>
,..... .... d J..- l.! """"'"""'

Ctlulas intemi<iales
.\u111,fUC l<11i ..."-tul.u. JcoJ..s p-~1;..11 ) J,.,_. Otlil.~I· ~ Jcgc- AGURA2Z.17 'n*w"""lhh_,,,...,...i,_,..p.,.;....
ni.:h:li Jur.111tt" l.! .ttrt!lola tulKul.u •l~u11.. , t.l'l11J.11i tic l.! lc'-'l qul'bt.l ll"9r.4"' h.il!. 1rn10ctw1111 'JWofo!O'JIÜ 'IL "'u1.11f111111·111~ 1
Ui1l·111J 1iu...·k·n p<-·r~1:.llr a1 !>l.!d~ nen ~· u1 11\~ p1.•t111t·ou.. t'n
d l.'1it1111n.1 . ._,,rtt..:ut )':.e lit;, cle110111111111í-lul11~ lntcr~tl,lalc.~.
11il.t'i yul' i'l1\h:n <li:.!.dc l.1. ud.uldJ h.11,t.1 IJ ll k:lh•p.Hhla.
1i.i-11 ...""rclor.¡.., .u.tl\J..b Je "°'lcro1.k ~ l.h t-•l1n1ul. Ll ti L

.. Trompas uterinas
l.» lNftlPb a..k':rian (U"'1cb:.1t.K.. mtn 11.&miJ.u met-
ro Jco f~o} MlllO ~ uJi.,. R*""uUttt,dt p-.n mtr\ah·
d.J que ma..1tn ~de l.! ...m Jt lttt1f11"4. fig. !1.-1 ).
l'n.,Jl •U\C'llk"1n..~.dinfundJbr.alo ., ~ .... cnl.&"-.J\1J.3J
f't.'I ih11u:.1l ... 1,.·r.._..i Jt=t o\-anO) Utnc ¡tHil1•llh"'""'ºt' 1:11 hwma
J.,- k 11¡.:u1,.•I01• t¡uL• ~ <lt•no1nu1u11 (ranJa'i d 11tro t•xt.rc1no.
1.lt:11111u11111J11 lntramural • .i.lrJVIC!iJ l.t J'.lH:ll lid útero y >c."
11l'ft.' en 1•1 inh.:rtur de elllt orgoi.no.
t f\ltt.'J ~ 1.. uomr;z uae:ruw ~ ,, .. "f "'•ni.: J1.· tn.-.. ...ipai.:_
l) lo· . """"" ..... ..!l Wl.l ~~ niw..ul.u g.run.1 J..: rnw..ulo
~ Ji.'l'"'....w ..-r1 uo o&n&u un..-ul.w o ~n eto¡ .. r.tl uth.."fftl.) ,-
uno li'"~ l."1kmO;: ) J) un.a ~ 1.lfml&1¡ p. .. Ll
tq¡ ... ""'"d Jd f<C"lOD:u.
1.. R...-:ltW lK'nC" phcguci> kcptudtr\.lb que'" M>n muy
numm""'- en b ~ OcAJc;t • " " ' b lw Je U
arnr. . & ~ ¡~1a .J UQ 1.Wcnntu m ............ , ..-~ lfAlh\tt-
.... 1,-.. J ..• w t101nr.l 1fi g.. , ..,l :'I. J "\t\ hu1k.1'11 ""'" n1c:=:no~"
1:11 111, ......~nit•nlo) de la 1.ru1nrJ 111.a" 1.l.'fuu101i .ti utcru. [n
l<t p111\.hlo it1lr1.11nural. loi. phtgut" .,.~. 1cdlll-l'U .1. prutubc!·
r,llll.iol'\ rct1u ..·o.a .. y la supi:rll•'I.' ln\t.:1.... J ...· l.1 1ou ..o~a (..'!'>
... .1,.t lh.1
1 n1Ut.'""' t.-..t.l IOnn.:ida p•tt ,u1 .ruet11• •u1nrk c:tltn·
Jr....u 1 un.& Umin.t propta <lt- k1iJo l.PlltltllU\U l.u.i' 0 q.'l-
klao "~11e J.- upo:. Je ..duba.. una• e-. ,dt.ala y d uuu.
.a.rdl .. ( O;. ., ., _ ll\ ~ lu!. ~ Nkn har.M el u.kN ). at
~ ~r.u:i. ~ ww pidá.-ula « rn... u que 1.:tlwr
... ~-c..., i..,.,.io"' .._ .i.: pnJu.ltn .l< ¡.,.
...'Ttu.ta M'\.f<1..irh-
l:.n ti t1t1tl'fl<."nW Jc b U\ ulk1••U 1. tr •1 , .. u1 ...·nn;adtX- FIGUAA12. l l U.,..._........ _ _ " " _ " ' _ _
\W u-.r.111l1t·n10.. J ..tt,~ pnJVCJ\Jt"f1h" J, ~u 1nú'"'"UlJ:tur.s yttlulit.nil1V141110,....,•q11111 lt'nmnni.n~ 11'11MiM~11ll1 111#11
hi\ol ) c:l '');I 1\"1n11 en cn1budu Ji: l.i o11u,t11llo1 (,~,n t ran1.n b~~ur.iul0t111l111'i1W Ll•a..,.11110)

booksmedicos.org
-
nunlcn)l><l.:.) .:,e ..:uloc.i. rnuy ..:crea de la :.Uf".'rÍidt.• Jcl O\'<lfi(1.
f:.i.tó favorece la captat-·iOn del oo.:1to ovulado. La ScC:n.'t-h'ln.
tu.•111.• t'u 11-c1on~ nutnhva:. )' prolcl.'.tura:. en n.-lac:1Un (;On el
o~)c1lO. La l>t'crcé1Ón también pn)muc-vc l.t ao.tivaciún (t.".apa·
• Miometrio
Histolog1a Básica

fj nlil)Uleln o, l.a ..:apa rn.b g:rucs.a <lel útero. :.e con1ponc:


<l:.- Íal>Cíc:ulo:. o haces !:;nl:nJC'.!> de llbra.:. n1usc.:.ul.tre..:; ÜSJ.S
<.'Íla~íón) Je Jos e,!.pc:nnatu;;.01dc!'S. .!>epa.ra<la:. p(1r tt<.iido <.:OllJUnllvo. l..o!'> fas.c.:iculo!> <lt.< rnus.t.ulu
li5o M" d1 ~triburcn en c uatro capa:. nu muy bien ddl nidas..
La p rirnc-ra y la 1.uarlo <.":i.l<in ÍC1rn1a<la.i. en grau parle p()r
f Para m6s lnformadón hbrns longitu<.l.inaJt.".!t, e:.lo éS.. p.i.ralclas al eJC rnayor <lel
Or~anu. Po r I~ capa:,. 1utc:nnc.·d1~ pa:,.an lc.t.!> gn1ntlc.... \·;is(t<..
fecundación sanguiut."'Ch que 1mgun d ó rgano.
PUt lo ge11er:1I," fe<u:idddOn ~e produw en Y, am~ollil y teton'>li· En el e1nbáraa\ él 11n<nn-etr10 pa."<t 1-' º r un ~rio<lu
luye dnurneru lf11loidc dt-<romu~m~ tí~o d~Ll a¡¡t'de. Ashnbmu, <le gran ..:re.::iutiento ~0 1110 re.,ulta<lt> J e- la lupcrpfas1a
Id Í<'<undddón .iailil como t''>IÍ1r11.lo para que el oUcilG (Omp!eti" &. iaumento del nÚJncr o e.le célula.. mll.'M..ulares li:.a:.} e hjper-
~egund.i divi!:lóo mtiútiu; al ftn.il de é~to1. el oodlo~irn ai:>pil~ c1. ~' ln•ha (awnc:nlo del tain ai\o de las cl·lula.-.}. Duranlé <.".Sta
1;11 oodto Sf.'(i;.n&fú U <OT<Nl!l ra<Jjoda que HKk én•;'*m el oodto ro
Íai.e, n1uc..ha:. célu la~ 1nu1>1.-ulan::.. lba:i. .l<lquicren cara1.terii.-
el roon1ento d!! la fecundación tod.ivf.i ~ mantttfll.' pui algiín tiempo
llca> ultraei.tructuralci. dé ~él ula:. sccreh)r..-1.l> <le prOtt•ín~
du1~ntc el ¡Ms.tje d<tl 1-'fodUctQde l<l concepd:ín por t. t:tompil utiÜl.J.
A meno~ que ~l':il fetundddu. el uodto ~(tmitne<e \'iüblicp(l1U'lpe1fodo y rtal11.aJ1 lcl sinté~is ~tcth·a <le t:olágcnu.. i:uyá 1.<u1t1dad i.t>
m.íximt> de 14 h. Si n1> SC product &,, fctliJlda(iún, eloocilo sufre Id dutU.. iru:re1nenld de 1nodo si3ru ll.i:;1t1vo en e l útero. Di.:·:.pué~ del
l!!oiSt'n Id 1ro1rpd utcrhw~In tomple1i11laiegtmdo1dlvblón mriÓ-tiu. embar.uo hcl)' Jt."b>c:nt· radón de .:1.lguna:. .:~·lula> nnt:i..c:ularti.
una Yr:l fecundoJ<b, el UO<.ito que entunt.es scdenomi~ <i!f)to,tni · hsa:,., rt'<luC<.'1(111 dd Lan~ñ(l <le u tr:.'b y dcgn1<ladún ent.im.í-
ti6 uni1 •,co? de divi1iooe~ c.clufcue~ y ~I! !ll!ll'>J.lutld h.ic» l'I 1.ie.o, p10 llca dt· t:olágeno. Et Últ!nJ l\'<ltKe MJ tamano .i. lai. c.Jj1nen:i.10·
teso qued1.1.i 1.nos Sdia1. ncs aproxÍlnad.t.... ljll"-' pn.":!>1.'ntaba ante.i. <lel elnbaraz<).

l<! contracc16n dd ntti.'>culo h:,.o )' l.t a1.tn·1da<l d e l<b Endometrio


célula... dliada..:; Lran.i.porlan í.'l omilc• o el c-1golu a lo largo fJ t:11don1c:lr10 lit' <:u1npo11e de cp1lcho y uua l<iin u1<1
del snlundíbulo y el rc::>to dé la trompa. Este 1110\•lnnenlü µru µia t¡uc ...ontienc: g.lánJulab tubularc.·~ simple:. 4uc~ J.
ta1nbién 1mµiJ.:.- el pasaje de rn1croorganbn10:. úe:.dc- el ~'Ct.e.s . :..e ramilican ('U la:.. por<.·1ont·s rniis p rufun<l.a:. (t:cr~a
Útero h.tda l.t taviJ:aJ pCr iloncal. 0 lran:i.purlc: del UO~ttO <ld nuo1nctno). La... <~l ul a:. que rev1blc11 la cavu.lar.l u tcnna
o <lel eigoto hada el útcn) t·~ rulrtnal en n1ujer.t.'!. enn sin- ~e organj.1..an cu un cp1tdio i.unpfc cJlínJ n~o (unuaúo pur
drorne d e: c1ho:.. uun<'ivih:s, u1dtc10 Je que Ja <tChvu.lad c..·llia.r c.:éluJ<1..:; c1lia<la:. y t.élulas l>l"t..recora:.. El epitdio d e lclit gliiu-
no es esc:ndal par~ eMe lrnn..pt)rlé. dulas "·ndo1netnaJc:,. e:. M.·1ne1antt" aJ e¡ntc..•lio i.upcrl1<.:1aJ,
¡x-ro no es Jrecuente la pn:M.·n~Ja de célula.~ Uliadai. en el
.l0 Hlstologla aplicada interior glandular. rJ t<.•.iido ~<111iunth·o J<.· la ld1nina prop ia
llene g,ran c..'antu.laJ. de.' fibrobfa;,to:.. )' c<1ntícne abwu.lanlt"
ln ~~ ~ i1f'4ll.ln.liltK<n dnOmW, d t'mbiiin puí'de fijar.e en ~ 111.il.nz cxtra;;clular. La., libras de te1i.t.lo COflJWlll\'O corn· *
tromp11 v!crhw. fat.- fm6r.icno e~ un fipo demib.uoJro Cl'!Úpicu l@ll'd, pu1H:n, bUbn• todo, Uc c:uliigcno lipo IJ I.
fue1.i de su sitb h.abitu.il). ln e~te Cd~ó, I& l.íinind p1opia ót-111 m•.Kos.l teJ< Et t'ndon1etno itc subdivide: en doi. capa!> que nu p uc..xh.·n
c.iond<.omo el cn~1m1tiu y fcwm11 n11mt1(1!o,nc.&l.is dlXidw.~. Ocbido ol <lc:linutar.se bien de.se.Je eJ punto de v1:.ta 1nurtOlog1cu: 1) la
su dUmdr!l prqcdlu. ~ t1ocnp&, irlesilw 110 licne lí! C.4~'Jci:Hd de <-On!l'nn capu basal, má.s. p rofunda, adra<'cnti.· al n1iomt•tno. con.i.ti-
el emblÓCHUdndO<.QllllE'.llU wtf-:'(imit'nto,. y wtom~. bq11~ OC4SiOlld tujdá por t~Ji<lO ~OtlJUUh\'0 >' lJ. por~IÚIT i1udal J.e la:.. glán-
i;n,¡ hcmu1Tdglit prufus.t q1.of' pul'de sei murtc1I s,¡ llO ~ l.i ll.it.i d tk>mpo.
<l.ulái. c11cJon1etnalc:.: 1) Ja tápa funtjonal. 10 rn1áda pur l!I
rc::.to del lcJJd o t'UUJunllvu Je la him1na prop1a. IJ por<.-iOn
h ual )'la dc)(.•1nbocadun1<le las glándulas..)' laiul>it-n el cp1-
.. útero l('ho :i.upc-rllo:.il !\1ienlra:.que la cap<! íunctonal :i.ufre tno<li-
licac1un ~ h1tc n.!ta:, Jurante lc:i.s t::1do~ tn«:'n:.truak~. la basal
a Ulé ro licne el <il>!X-'llo<le una pcr.1, <.'n la quc d cuerpo ¡xm1anc1.e c.•..a:.l u1allen1<la.
del útero es la porció n J.daw<la cuya parte í>upcnor, í.'11 Los va..-.t)S :.anguín1.•os qui.! irrigan ~I t•ntlon1éll1c) .~un 1nur
Júnna de 1.úpula. ~e <lcnCJn1ina fundo del útero. Su porción unpurla.nlc..'l> para el le(h)ntcno 1.id1Co <le: pérdida <le parle <ld
tstrcch.a.. que ~e .i.ln'<." en la v-.i.gtna, e~ el cu.cllu del útero e11J.o1nclnü t.lura.nle l.i. n1:.-n..lru..clÚ6n Oc l<b artcrUb a.n:uata.s,
( fig. 22. 1). que .st< ürit'ntan en sentido dn:untCn:1;~iál rn les c:apa.. tní.'dto.\:.
la pared <l1:l Úl:.'ro (.",)> rdalh<tuncnlc- gn1"-sa )' c:sL::\ Íor- <ld rn1u1nctno. parlen dc)s grupos <le arlcria:. ljUe apurt.m ba.rl·
ntaüa pur IJ'Ci. l.'ap~1s.. Por fuera, h;;1y una se-ros.a <lelgadá. grt' .i.l c..~nW.11nt'lnlt la-..arlcrib recla.'i., qut• lmg.ru1l<t 0:1pa basal,
curnpuc-:.ta <lt· rnesotd1() y tejido ~O HJUOll\'O o. seglin sea )'la:. arterias en espiral, c.¡ue imgan l11 c:apa J'wlt'iu nal.
la par te del órganü. una adventicia con~lllutcla por lepdo
CünJunti\•() 3j11 rC'-'Ol11n1cnto de n1cwtcbo. La'i. otra!> cap.t:. Ciclo menstrual
utcnna:. :.on d miom<.'lrio, una '-'apa gruc.-sa <le 1nú..-;culo Loi. estrógeno:. )' la progci>lcro na controlan 3rai1 par tt•
li:.o,, y el cndomctrio. l ) 1ntKOl><I utcnna. que l't'\ btt· la l.'av1- <le.- la <."bt ru~t ura )'la:. Junou ne.'> <l.: los órgano:. <lcl s.t!.ten1a
da<l Jcl útero. gen1lal lcnwn1110. LJ p r()IJ(cra1.1611. la Jdtren1.1adOn )' la

booksmedicos.org
22 1 Sistema geoital feme11ino

St.xn.•dón de la:. célula!> t'ptlchalt.~. así t.'0 1no del tejido t:on· JunciOnes c.•n ulra:. parle:. J 1.•l sistcn1a genilal. ¡xJr CJCtTtplo ,
JUnllvo. dependen <le c:.a.-. honnuna.-.. lndu:-.o antes d~-1 o.i.d - 1ndu.._cn ta pru<luc~16n Je c.1li(.),\i. en la... céluliis <lC't epitelio de
nucntu c:.oi. órgano:. reciben lá 1nllucnc:la de c:.Lróc¿,eno:-. y la trompa utenua) (Og ?? 19\.
proge.i.tc•1un.a. que t.irculan por la i..angn.• ntalc.rna y llegan al Durante 111. fa:.c prolilt:ral.Jva, d (.'fHlo inctrio se hall11.
feLO por l<1 placcnl~1 Hitp. 22.19). Dt.-spuC:. de l..1. n1cn<Jpau.s.ia. (.ub1crto p()r epitelio ...ln1plc- d líl):drku {lig ' ' 2-0l, ta:. g.J<in·
la <lL.. ntu1uc1ón dé la i.in1cs.1s de t."Stas honnóna..:; {au...a una <lula.~ en<lo1n,1n<1lti.. Joriuad.ll> por Cpttcho sunpJec,_iJj11<lnc.o,
uu·olucit'ln gcner.i.l <lt.< lo..' 6rga.nl>.) gén11ah::.. tienen c.•I ab¡.>Ct.lO Je tubo:. f"Ct.ltlÍtlt'OS, }' l>U lu1. <.':'> c.-.sln.'lh.t
l.u~:go de l.1 pubérlad, lai. hurmona.s oniri1:as. por t.'!>lÍ- (Ji~ 22.21). Las c:CfuJas- cpitehalcs rtah1:ru1 una acu1nutad,)n
rnulo d1.• la adénolupbíis1:,., hacen que d cndo 1nclno pru.e gra u:J &: ''st~ma:. dcl n:tkuJo endoplas1nal1CO rugo3'>, y d
por n 1 othfh.~at.·ionc:. éi.lr ut.·tu rah::-. c.·íd11.'a:. durante d ciclo tarnanu del <:c.1n1pk')\) J.c.· (iolgi .atunent..t en prcpara<.·16n para
m:.-n:.trual. <l.'uya duración t.~ v-.i.nablc. t:On un próntc<lto de
2.f: día~.
Pur lo general. lo.:. c k los ntctc.lruale.-. ~ü1nicn1.an entre
• • Epitelio
superficial
lo:. 12 r lo., 15 af'N.)..,, )' (:()ntinúa.n hasld lo:-> 45--50 a.i105..
C:on10 6 aoi. ~on conSc.-Cucnda de los fcn6n1cnos o váncoi.
n:lac1unaJos con la produ~x1ón dt' oocitos. l.t 1nu.icr s()lo c.•s
t"t:-rlil durante el períüd~) en el tfUC' tiene c1dos n1tnstruales.
1\ los linc.-s p rát:l ko~. M: c.uns1dcra cün10 ..:onlienzo dc-
un c.i.::lo n'l<"nstrual d Jia en que * inkia la hcnu1rragid.
En Ó lá har m1nús.c.ulos Írac;mcnlos deo endurnctrio n1t.".1.cJa.
doi. con la sangre de- los \'aMi:o. s<tnguíncos ro loi. durnnlé Ja
mcnslru<tl·iún. La fase menstrual del ciclo dura. en pnJrnc·
d io, éntn: 3 y 4 df~b. l.u t•tapu siguiente dd ~ ic: l o rncni.lrual
es lá fase prolifcrativa {o foli1:ular). a la <-JUe .SJguc la fase
M.'<:rcluna (o lútea). Esta últJn1a conúcu;-.a t.fospul~ de la
ovul.ac.·1ón }' dura aln."tlc.-<lor de 14 <lía:t. La JurJdún J:c la
fase proli(crallva t"S variablc-. t'D prútnt"c.li~). 10 dias. Pei.c: a
esta d1\'b 1Ón en Íá:.t~i.. los c.·arnbtOi. eslruc.luraleii que se pro·
<lucen J.urante el cido i.iln oradualc.-.s¡ l.t J.ivL'>l()n <"U fJ.,Cs
dcpend(' d c- l.a iit.-C-rc-d Un difcn:ndal de horn1unas uváncai.,
que St' relk-.1a en d1krcntc-s s1luac.1une:. lunt1onJ1~ }' d 1n1·
~a... <le la mtl)Cr durante el -::1dc'.

Fase pro li~rativa, folicular oeruogénira


La mucoi.a ulcruaa es bai.t.antc <lélga<la úcspués <l:.- .!>Uinr
er dcsprcndinucnto en la t.u.c fll<:nstrual. t n1 i<l~ solo unos
O.=> mrn Je c:.pcsur. El ~omitnzo de la Lb1.' prOl.tl~rat1va
coin... i<lc con el c.rc-t.imic11t<1 r.í.pi<lo úe un pequcnu g.rup(1
de fblículos uv<lrko ... que es probable <-¡UC' ~e hallén c.•n ta
trani.id6n enlre foliculo.., pn.-.u1tralcs y antrale:,. l.tt:u1J<, :-.u
lcx.t 1nlen1a se <l::.:.arrolla 11W.i.. esos folículos com1en.1.an la
M."CTet.:"iÓn .aclh'd. <le ci.trógc11()S, CU)'a$ ~OnCCnlnl<.'lUnt's pla.s·
n1itka:. .tutncnlan en Jum-w gradual. FIGURA 22.20 R~it«i~(!tial dd~ll'tl» <.\Jr""'1e l¡f~ pcdiftú!ro-a. q11r
Los cstrógcnu:. ac.tUan en el cndun1etrio páru inJut.1r 1w."1:sl1a ti ep~lio wpe1füill f Ln ~UOO·JIJ~ lltttm!i rodt.Jdi& pcr L! limin1p:11pu que
la pnllilt'rac1ón celular que rcc~)n:.lllU)'I." él t~.ii<lo perdido se <e~de t.tjidocoo,mtlru t.!~. ~MiO'CÓ)tug1d6a. fu(.$1N bW ,..uul di.' Luluillinll.
Jurante la rncn ...truadbn {lo:. CslrÓg.eno:. la 1nbi~n tjcrc.·cn Mt'dUoo Mllnto.l

.u
lniancia Cido meris:ru-aJ Dsspoé.s de la me.nopausia

FIGURA 22. 19 0:.rcnll' todi la vktd di' la1ru1r. la ev.roaura yI~ funóon~ ét>I epitelio w9n,ll yd , r.wmcttiu fl'6b:n Id. inRutnCia dt> lds bxmunM dd l!V~®.

booksmedicos.org
.. Histolog1a Básica

FIGURA 22.2 2 011ra111tla f~r lutt.i l.h 4'111dtlou cndo11w1ti~euc 1011\do ICf~~
y~ kit wlkinl ~ se<retiln !te to111pr..t:b:I clc1to g!ldo de edmt! m d tejtdu t«!lln(r10..
(Microíi.4.:91afia. li!..Yr.-danu dllm~ull>.}

L'n papel unport:.u11c de la p r~~:.tcruua o 1nlubir lai.


FIGURA 22.21 Glh'l.!14\t.r.tthis retW. m 111mdc1ne!ooQUe5tlldll!en lt fW? prulife. éunLTa<.,:iunes Je fa:. célul.u muM:"ulJ.rcl> h'><l:-. del cn<lo1nc·
OOta. litrbitncidtrJifiuel muuW!i;odd 1111.m:ino. iMktth.tt;tJli'a Ht ~aumltl').I Lr iü. tfU~ prnlrian 111tcdCrir la lrnplaula;.iún del é1nbn6n.
Fase menstrual
St no hubo k•c.un<lal·tbn del uuc1to n i 1n1plantai.:1ón tlcl
un e:rccuntcnh• Je i.u capa..:u.lad M.'t.rClora. Al llnaJ de la f¡¡:..c
proliÍérativa, el cntlo1nclrio rnidc t."T1lre 2 )' 3 1ntn de cipt:Sor. c rnbriún, el ..:uerpo lúleó ÜéJa de Jwu.iunar entre ll) y I:!
<lía:. <lt'spuc':s <le la ovula,u'111. En cunsc...::ucru.:1a. dJSniinu·
fase 1Eaetora o lútea )'t:R con rapt<lt"t, lai. t..:Olli.""entra...:tont.~ <li! estrÜf¡"l.'n<1:. y. en
la Í<bc .:.~--crctora se inicia <lcspuCs d e la l)VUl..tdOn y c.i. c~pec:ial , <le.• proc;t.~lc ruua c:u la i..u1grc. Se prúducc:n vano:.
produc lo de l<i ac.:di>n <le la progt.~tcrúna qu(' M."i. n.•La el c.: 1d us de <.X111Lrac:..:16n de la~ arlcnas t.'11 el>piral <lcl t.•n<lo·
t.:ucrpo lllh."l> IÚrmado trn:. ta ovutaciOn. [..u p rogc:stcronu rnelno. que :-011 fuente d e 1rngac1ón de la o.apa fun.;.1on.at
sigue c:,.tin1ulai1d<J la.-. ""é-lulas l.'pitch:Lh.•.., t.lc la:-. glánduJ.i:. De l'Ilo rciiulta el btoc.¡uro Úl·l tlujo :.augufneo <.¡UC' c..i.U!>a la
que ya habían t.rc.'Cido e n la fa&· p ro bh:rath:a por at:nún isqucnuu 1 la n1ucrt<.' ( por neCTib1:t) <le l.i.s parc.-dc:. arleri:l.·
dd cstn )gcnu. L3s células cpttt•lm.lt!s co1n1cn1_,an u ª 'utnu- lt.•:-., <bi 1.:c1rnu de la~ t:élul.i.i. d e la pc.1rc:iún de la capa Junt.·10·
lar ~ut'ógt:·no en J.i. pon.:u)n 1nlr.i.ouck•ar. A co11tinu<t~1ún , nal <ld cn<lu1netriu 1rngadó p<tr eso:. vaso.... 1..1!> arteria... M.'
la t.·.inti<lad c.t..: g1u(.'.ógcnc) de I~ c:éfula:. <lb1n1nuyc, )' I ~ n'.l111pcn ma... allJ. J e loii sitios d e la con~Lrict..:uin y l.i. ht.<n1u·
produt.lO:. de st.'tn.'t-1.Ón <lilctl.i.n fa luz d e las glándula:.. Una rragtJ '-'OHU t'nz~t. l.a nHl.)'l>r p~1rtc <le la t.<ipa lunc1011.al del
car.llll'tÍi.Lk.L 1nortÍJl<\gh::.! rt<lc.-vanh: <ll' 6.La fai.e ci. que l.i:. cnd<1n1clrio i.c." separa de la muo.Ol><l y lllt' en la luz ulcrin<i
glánJul:.i!t :.e tornan rnlii. turtuu...a:. ( fi.!{. 22.22). [ n 01::1 f.uc. para forn1ar parte.• Jd liq ui<ll) n1cn!>trual [ I re!>LO dd c.•ndo.
cf endon1clrio alcanza :.u cs.pc.-Sor rná:\Üno (t:t•rca <ll' :i rn1n) 1netrio :-.e enl'ogc Jelnd u :i. la pén hda úc Cc.iido 1ntCr.!>IJt.ial.
con10 rt•.-.uh.i.do dc1 Lrec.'.:!1n1t!lltO de la muco:.a, 1::1 .acun1uJ.i.. l.a canLkJaJ Úl' endonll'tno y 1>augrc pcr<lido:. va.ri.i. <le.• u nJ
d ..Sn <ll• la M-'l.r<X'tbn y de c.•dcn1.t. J.l·l é:.trun~. Dur.u11c la lai.e muJér a oir.!, y ha~t<t en lá miiima n1ujcr e n pe riodo ~ d1(;.o.
:.ecrclura, la:. ntito:-.iS> nu ..,on lraul.'.nto. renil«~.
Si i.c hubiera produdJola JC(.·unlfa,:11.)11, el c.-mbriOn ~· lraJ1:.-- :\l tér n1in<1 J;.• Ja IJ:.l' llll'n:.tru af. cl cn<lomcll'io lle redujd
pürtaría al ltlcn.> r ~ adhenría al épild:10 ulcrino <lur.tnll' l.a .a. un cspc.i.ur muy <li!'ls~1d o {cap.a basal). De- e:.tc n1o<lu. se
fa~ ~tor.t,. enln.:: i r s <liai. de:.pub. de la ovuladón. i::.... poi.1- c u'°'ueutra bi.lo para ink-1ar un nuevo cklo, pue~ :-.lt:. <.·i-lu·
blc <¡uc la l>c.'W't!dúu tli: la.' gli n<lulai. '><-' ª una Jucnte Je n utri· la.' (.U1ni<.'n1.a11 a dindirse par.1. recon:tlnur la n1uc.uiia por
dt'~n del cnibnón anttS <le .!iU implantac:i<jn en el t:ndonletn o. la act.iún de los cl>trót;.enu..:; sccn:tados en canti<ladci. t.'<ld a

booksmedicos.org
22 1 Sistema geoital feme11ino

vez n1áyün:~ por los iblíc:ulo:-. cu ..:recimtcnló ac:Livo. [ n el llbroblalltOio d~ l.i lánü ua p ropia aunu:ntan d e la1naJlo. se
CUádro 22.J se rc..;un1cn la..:; princjpales Ít.'nÓJTI<.'ttoS <lel f't'tl.Ontlea.n y pn:)!(.•nt.i.n la:. c.·arac.tt:•rbtic<lll de l.t:-. t..élu1as pro~
ctdo n1ei1:.lrual. dut:l(Jrili> <lt." prútt111a:.. l:uloncei. ~t' los <lr:n<11niua célula~
<lccidualt."!o, y él cn<lúnlctriu en ~u lolalidad r« ihc: el nosn-
Enoometrio gestacional bre de <lccidua. ~Sta ~e 1.bvi<le c.•n ~i. purt.·ioncll: dccitlua
St hubo impl.s.ntadón cmhrion.ana. la:,. ._(<lula:, troliiblá:-.lJ- ba~. sttua<l<i entre cl t'Jnbribn r d iniometr io: d('Cidua
cas producen gonadolroftna <.'ürióníca (1-JCG) que c:.•.slunuJa c.I capsular. cnlrc.•cl erubrión y la luz uh:ru1a~ )' dccidua parle~
cuerpo IUk"'O a continuar la .:.ctn."t'i{,n <le prugcs«:runa. Pl>r k• tal. ~n ~¡ n:llló <le l.i muCl>Sa uttnna (ílg.. 22.23}.
tanlO. .:uando el cml.urazo M: c.!>labk'\"c, d ddó n1e.n...Lru..ll c<.'Sa
durante toda ka &~.:.lat'16n. La pn>c'l.":.Lcrúr~ dclcnnina qur l.i.s
gl<i.n<lulas endo 1ntlnale!> se lúrnén 1ná..., <ldala<las y tortuo.. . a....
Placenta
}' qut.' pro<lUJ.can n1á:-. bC:t:!"'-16n c.i.uc <luranlc la lasc M"t't\!h.wa~ La plat.<.'nl.i. o un t'lrgan o lén1poral que llirvc t.on1u :.illn
de inlen.~.i.mb10 fi.s'iulógl;."u cnlrt l<1 m.adrc y t'I c1nhn6n o el
!Cto. Tiene uua parle retal (corion) y wla 1na1t•nu.\ (deti·
10 Hlstofog'- •plic:ada
dua basal). A~i. la pla~cnla M.- c:ontponc <le célula.~ dcn-
Anticoncepción vada.:, <ll" d o.'> indiv1<luü...:; d1i.lu1lo:o. <lt'iodé el punto <ll" \'lllla
genético.
Alguno'> ck io'>¡xoc.cit.nilcnto'>tomtmn ¡tdtJ l.i il1llKUn<.l'ptioo. rr
La dt."Ch.!ua ba:,al .1.1•orta sangre a rlc:rial malerna a la pla-
1.sOOIUduston cltonot«iumtodeM esttLxlaJ ylJ. fisiulogf.i de ~hlcm.i
~>enit.:il femenino, ?.Cm:
..:enla ~· n:c.1lx l!allgt<." vcnt~ de espac1us s..1.nguíneos q ut.•
• fngest;s de: hom1ond'.) uvJ1kc1~ RI "'píld91•") que inhiben el picu de hay dt•ntro tlc l:st...t. la plat.t.•nta ta1nbién é:o. un ürgauu endo-
seaeóón dt f.l lH que indu<e<MJl.ldón críns>. ya q~ protluci: hurmun~ ~ ton10 la gunadt•trulina
• lltitlu<iun del t>JU (dhpoSi'livu inl1&Utf:finol. qL'l' too~iS!e en lc1 ..sc1 ct•rióuica (l·JCG). ta lirotrufina \.oriOnic;:i, lá cort1cotro-
ti6n de u:i P.."'Clli.'tfludhpuSi!Wo dl' plá~tioo u (ul'fe denttu de la «ivi Jlna l'.l)n Ú1uca. lm elltrbgcnos y la p rugcstcrüna. 1\dc111áit-,
d.id utc1ina. 5t supone qli:t' <.imc1 un.i re.i<dón inB.m1dt01iJ local que i.:;-t:rcla u n.i. hormona proleic.i J1:no1n1nada w 1nalU1nanlO·
l'~ espan1Kid<t trdÍl11<1 éOnónk:a hu1uanc1., qut• h ent.' ac:tivid:i.J: laclo3~nica )'
• lngc~tJ de un<or:ipul''.)IO (mif""1isturw,, l.i"'p,id1Xo1del d.w ~u!C'nte"), e:tlirnulá el "-rt't'i1rlit'1tl0.
un dnJlaqode l.i progo!erunil. bt<' <Om¡M"~t-0 se une il lo~ rt'<f:~lurcs En lúll tt'xloíi Je embnc1logí.1. l!C cntuntrar.i 111f(1r1na..:1ún
de llfUgl'~tc1011J en el ú!C10 y previene Li il«ión de esa hurmun.i y. p()f 1n;i:, dc:Lalla<la sobre el dt"5arrollu entlH'iónano y la clttruc-
co1uigu!enle. LI llf'llplant.i<iúndel embrión.
turo) t.1 fr1rn1aóú11 J.e la placenta.

Implantación, deciduayplacenta .¡.0 Histología aplicada


La lmplánlaclón u njdación c:<unprendc la a<lhesión <l<.-1
en1bnbn .i 1.i.l! t.~luJas <lc:I cpttého e1tdo1nelnal l!cg,utd&<lc :-.u tn cond'.idone~ nu1ma~ l.i .ldhcslún mil~ def c-mbnón st ¡¡10dt1tl!
pcnclr'.ujón en la ntll4.:l)sa uterin.t. G.tc tipo d\.' irnplantac.:tón rn lil~ P6rcdl'~ v.cnt1o1I odo1xildel we1pudel 1.:!ettJ. (IXI liertcl frctum
sc-úcnon1in<i intersticial)" ~e pro<luct en la cíipt."tie hunw.na ti&, el emhtión '>€' fij¡I ccct.i del « ifido lnlC!tl(I del <ooduuu dd uw!lo-
y en olrUll IJld.lnÍJCrus. C. . le prU4.:l'SO cotnlt'll:ta alredecJur dd <k-1 Utcro. ln e.te c.c1Se;, lc1 pLKenld ~t> in1erpu1K' u1l1eel foto y ll ·,-c1q:ti1i1,
ittpwnu J.ía, y .t.ln-tlc.<Jt1r e.Id no.,.c:no o el dC(.·1n1u <lía del! ~ y ctstn.ye d l-'i$iljc del feto d11111nlt cl pMIO. UmééK.U dere d'?lí:t1~1
puéi. J:c la uvula.:ibn d en1hriún :..C mcuentr.1. 1nmc:rso por esLt u'lll'oKión {dcnon1ino1df plto:nY pre'ltcl l. )'e'.) pieúsó resc.it.:u c1l fcio
completo <.'ti \.'I cn<lornctnc:.. <lcf que n:c:ilnrá protc."l.-c 1t'in y rne61.mtc tm.i (C'SJte.t;dc lo ront1.c1FJ,pli.l!'de mo1i1. A.,«~. como )'d ~
nulnl1Un Juran le el eml>an1zcl. rncn.<hr.ió. el embtióo seldhiere 41 epile!io de lc1 trom¡¡..i. i. 1c.E1:1. dontk
ll'litid ~udc~íluollu. [n muy 1o11c1.s.0to1~11c$, cf ago!ocnl1J en l.i td'ile!Jd
Lu~go d(' la unplantacítin <lel en1brión, d lcJidu c:OnJUll·
dbdomin.-il, ~ imp\!.nl.i en d ptfiloneo y u• des&tutla;.
t1vo tl<.'I en<lon1clno i.uírc 111othflcac1ont.~ profun<l.i.s. Los

CUADIO 12.1 •......., d• lo< prl!Hl"'" opMclll>• d>lddo .....,,,,.,


Fase d~lddo
Pftlliferathao folia lar Setti'to1a o lute1nlca
Atrkllt$pd~'tt-(lh\n La FSH t31imld.a el CltU'l'lle!l'IO r.apoo ti peo~ la tH al o:imimm dtSa. l'a!i' semiiora, dt.>Mc~n•do ~ti
b.~.'Ñpil!'isarltlS dt loi fili:.\6)s Ofiel(OS; ~lm11lo ~!ro,.Induce la C'luboón·yel desarrollo delw:i;io 16ti0
F«.llm!'l;ocs ptlf.$oi?stJI C.urr11eott1 & foktb$mncos; el -Oegroe1ac10n dd c11t1p0

º"""" fullculo doawnteafCilnn la fast de-


follrnlo ~Ottd.itooo
los tstrogeros prodlXldos pclfm ta progestmN produoda por el ruEfP'l
"'°
fdm1lasen~r;:o.ictfu1Hab ª'túi
ll.1tro m ntafC• medida en el wro
vagina. li> trompas yel merO"
Fer.ol:fM70S~a.ltst.11 Crecfnim.to~&a muco;ad~t <Rcmemo~I de b m11<csa;las glandulQ se KfllllCI llW. Desprtndimle1110 ~ pattt
d tJUbr.611..l I• merurru;,OOft toru.~as;se:cred5n de la m:rxosa tres 1• dW:
de:spil?s de la 0'1JIOCIM

booksmedicos.org
V=-..cs-d· oe~
-. -·.....
1

FIGURA 22 .2 l !Mltltc cl cmb.11.uo tJs cd"-1s co11J1mllfo C'fldtl'!ll11"1.lll1 \ll lfdnsfut11im tll drodu.ilcs. t~CflCtS <4 l'fldM!l'lhO rocibr d ncmbre de dccid!ll l'fl lo1 Q:ut x ldnl!IR
~ ttl') 1flllo11~ druclw be.it úlps11l.v rp•irul

Lh.lon del i.ucllo 41\k." rf\'L.L..Jt' .tl pacto~ <ldk .a. L. 111Wn ,.a.
• Cuello del ütero J-'R~ml.K"\C d .ilila.ntlamlc.'rltU J.c ~U r~
roJ.JgctMli.L'L" C{U..::
0 '1.Ul:lln '" l.i pun..On oltnJrt1...a nw bJ•.t c.k.-1 Ulnu
(fiL ""' ,I).¡_. c.Lru..tura t-~'°'8k.;a Jt" Ñol pc:t<tlttcl dJ.tiett
de l.t. Jd t'htn Jcl uteru.. La mlk.t.bol. C't.i ~c-.IW por un .. Vagina
"!'lrilo '11111~< almdn..o "'Tl'lllr Jr llll.,ll. fJ tudlu Uene
P''-• hbr.l..' niu:.-..¡;uJ.1J't'3o ]l$Zl!:o ) ~ U'Ult"C'l\C', t'.'lt gr.m p.irt~ La }Mt\-.J. de l4 \ <l):tl""" nu t1<.•nm gJárn.lulil'I y~ 'l~1u1...a
(tt.!'i,). Je lí,;'JllÍO "-UUJUUlJ\ U dt'J lltO. fj t"Alft'Ol•I t:.llCfUO Jd en t.te'I> ~.tf1.L..: 1UU L"1>~ mu:-.c:ula.r )" <1d\'cnlldá.. U 11lo~•1
1.uclJ,1, l{UC' w.t>fcwlt' Je la \·ag_uta,. ~l.Í rc\c.,1JJ11 port.•p1tt:l10 pre:i.~nte t'll l.t lu.r Jc IJ \·.ig:1na :.c.- ong_uu en l.a. 1o g.l.u1Jul.i..
cstr.1,1nwJ~, pl.lno. <ld ..:udlo del uh:ro.
l.•1 1nu1.o;o,.1 Jcl ...udlu t'Hnllcnc lui. glllndula• n1ut1.>:Hl> EJ e p1tclu1<le IJ 1nu'°o:,;a v.ig111al de uu~1 n1u1cr ii.Jult.a. \.!'I
ttf.,.l4:oih."\'., ~\l.C' \C r.undlt an con hitc11..1JJJ. r.i.tu 1nuLOs.l e!>lr.tUb..:JJu pl.u1u )" 1ou c..~nr t~ tlt• ISO ti 20<1 ..,.,11. Su!i
no ..uJrc .....11nb11b nut;,iblc.-,. Jur.ull.: el 1.llJu HM:n'\trull.l v nu célul.t..'i poi..-Jcn ,_.,_intcncr un..t pcqucni1. LWHJJ.l.<l <l..: t.¡uc
!tC J4-\pf\'ntle Jur.1.nk' W mal!ilru.u..Jo•L Ú1 f>I i:~uo,
Ll_, "-.:.luLI.\ tk l:b ~LintluJ"" O\U'\.t.N.3 1..cn.l1..dn prvlllt'ri.ln y
\C\._l'\.1.W un hqu11.Lo mu'°tbO m.b .ibunJ-lnle) \1...,uo.o. 10 Hlstologla apiada
Lb "'-'m;..ino ..:enk..do lk'nat. un I~ 1111p~ en
Ll la.uttJ.t,ict.. Dur:mte la U\ W.....00.. ~U,), ~ft'\.hlfto \l.10 CitolotJ.o afolillivl
n~ llw~.. ) t.k..1.lrtm l.a penrl.r.M..k1n de k" Cl>J'ClllUlul.tlll~ Lt~c1~-iV4:ndnluktdfll!oU1«1tt!Qu.fci;)ctlit
c1\ d utC'f\I. f.n (J: LL'>é lutea u en d anl>.I.1'41•'. l.t ,,)l:llif.IC1lira"11.tn lu CM~ daY""'rt<oet 11Cn1ñihlfd!'wna~upc1h.ltlo Odt11('('pl. U
Je rn'~""lt"~IU. .iilt'rd. la\ ltt\."f\.'OlltW!o l t'IUU)~\. Ji! fllOJUttUC ~ alQ'°9-LO de «-IUl.n Wlmlcws deQ Y.lg.N ~l'UOl'l.i r11fu1
iic h.•rn.i.n in.ti. \·1~c~ e 1mp:1tk'fl L-1 JM\Jlt: ck C"fll.'n n3to1.(11- 11\uJon di' 9"" 1f'il"Y41llW dln1C•. Ln I• mutoY- 'f.i1pt1c1I dt 11ti• mujr1
dclri )' 111iL-n1orgunbrno... hacia d lnlcrior Jcl ut<"ru. L.t Jlla- .idvlt.t. )e dtn1 iic.in e.un t«ilid.id aruo tlpo~ de ttluln: <~lul•s d~ I•
poit.161! hUCflW dr LI C#l<I bil\JI (c&llil~ bd:s.:tlc\), t.eÑl10 de 111 1~i~n
cxtteno1 IX 111 t.14111 bc111d li.t!11IJS fhll.!N:!icilcsl. tél1, l,u dr I,¡ Up.111111'1
.¡.0 Hlstologfa aplicada mrdv.. dl111.r>c11cqwiei111~1iJd.n ydld.nqwa1il'liLdd.ai. ~ubrt 1,, b.oe
dC' i..~ pqlillUOll.:t dl' IU\ Uptb Ltlubtre Gt.~ plll'dcn Ul(Ollll~N en Ul'I
U<llf'l<'f d,I wrllo 121 Uttlo (Qnc:n tcr'lil.lt• pu:« .,,.Jrdd rpt- nkrlikhi V... fl.ll MI obli(lllt ll~ilm .,-.dios.) wtft ti ~t,tdo hlit

* '°'
trlo dr .nnbmWclO ~ tk-1 &S111i • uwi• o a1 rpRte RK'Wldr" p.t<~t.lt lc•nlUU>t:lndt~ 1Pf090~.
......, lfthdrl 10\a.LJ..abn•_, &nCM.1'1111.66ft~ ,t.-tti,.Nt(J.Ofll "'dr 1llUIW «:lp»".clml 1WM: ~ YlltlN:
dt .....trlf'tlmqttr.~b&lik!WliW..~\i ~IS kW•'- nen Md*futltmm&iwtacrmo&l....-.,._;;;i_..S.
... &a1Ndtnr1'ldld~lOlftlr1. .ftlflltl1'..,. *••llt-t.atwtddeam~1itakdellt111.JUJIOf'-'
..... 11,..100..a.u.."" bljl .. -.oldW¡oo>l<G .,.,......,,. l d . d t _ p a l _ d t • - ó r -.. tipi.....
tlll \.11\ Úle lsnpacn. 0011211 ~do dr 18' rc.tlflrllft prrlOdk~ dtl ~ .g1.tn tr~i11111 •dt1.lt r..tóu t'B 11: pMddld de tll(.91'l'!to11
l.\ldlo de utrro y di' I~ .m¿li~b taolugiw~
tthC11l tpnxtl.i dt P.ipinitell.iou).
*
tc1tfldd~ dtl r¡jtclio t..tlu~ Ull<tfOW) l'tl rl ntrn-lllcb vagmo!l, lo que pum de '6 ck1rttlun
fltt'lotdd ulnlct.

booksmedicos.org
22 1 Sistema geoital feme11ino
llD
La. Ufl'lra }' 1<1:.. contluclui. <le J.i.:. glándula:.. n::.tibulare~
M .' .1.bren é'n el v!·.!>Libulo. l.a:-. glándulas \'<."-'ltibularcs mayo-
r~. u glándulas de Barútolin , se haUau a cada lado Jcl
\<.':.Líbulo. Són ho1nólog,a... a lai. gJ<iut.fula¡, bulbuurl'lrah::.
dd vc1.n)n. [i. muy fn,>ocucnlc qui.' en la <.'01L.,ult.1. con el g1nc·
c61o&'º lle d1ag110¡,lic.¡uen la 1nlla1uactón <l:: eSlli> gJáutlulai.
y la JUnnadón de quhtc.:. 111uy do1orOMb. l.a:.. nuJni:ro~..
glándulas ' 't.'Slihulares mc:nun>s se luc-.ili.t.á11 con tnaror
fn:-..;ucn~1a alre<lt'tlor dé la ur.clra )' el clitorb. Toda:. la:.
gl:in<lula:. \'el>llbulart".:.~-.et-·rcta111n°'º·
El l)rigl'n cn1bnonartl) y la ci.lJ'uclur.! hi:.tolúgica del
clitorii. y el pené .!>~)n hú11lt\lügos. [I c:litüri:;.. c-ulucrlO por
t:p1td10 t.•!ilralihcadu p1a.nu, c:.Lá furmaJo ix1r do.!> cuerpos
t•rétldc~ que k•rmJna.n en UJI glande dt.•I dílorb rudi1nenla·
no r un p~pudo.
FIGURA 22 .24 lpitdlo oltt.iRGo:b plamde la 1.igina,. ilpJ'J<ldotn un tljdo (jJr-fJ&- los labi()S m<.>:uorc:. son pliegut.•.!> Je la mutO..';a vag111al
llitO dÍ'Jl!tO. Uált.1pl!WJ •las titilJ) cpit.elii~ ei~ro~ 1 lacKttnllllnOO dr gran que tienen tejido lºOOJUlllt\·o penc:lra<lu JXlr llbr~ t.•Já.,ti-
tMl!idad de ~gcnti:. l .Ytuofol~.ai.i. lit. Nied1cln11 JumenloJ C:<l.l>. t:I t.•pitcho ei>lr<atiJlt.'ad(1 planü qul' loi> t.ubrc prc.:.t"nta
un~ c._·apa ddga<la cll! <-'élula.i. c.¡u<.·rathuza<l.LS en la .superhcté.
Las glán<lulai. :.t-of)á..:t"a.:. )' i.u<lonp.lra:. ~e en._;uénlr.tn en lai.
i.upl·ríil·tcll interna~ y <:xlcrua... de los lal:noi. n1l·nurci., ._;uyo
rallna, }X'ru no se produt:e la (fUt'rali111zación inl<.'lb<I ..:on
re••cl>l1n1icntü ei.. por én<lc, 1nten·ncd10 etlt~ l:i pid )' la
lrani.lonnac1ón de la... télulal> t'n plat:a.. <le (j_Ut'rafina, ctunú
ntu.:u:..a.
t'U loi. cpllclioll qucraln1i1..a<lo Lípkol> (flg. 22.24). Por d
Loi. lab1<1:-. m.arorc:.. son pliegues qul' tonlicncn un.i gran
c:.tinnllO clc h'lli c...;trógt.•uüs. el epitelio vagin11.I .!>int<.•llza y
canlid.u.l di.: tt.jido adi¡.>uso y un<t t.<tp.i Jelga<la de n1ú:..."1.1lu
acumula gran (anLi<lad Je glut.úgeno, que- .se <lepoliila cm
h:.o. la t..'Struclura h1!ilOtbg1t.a dl' i.u i.upt"rllc1e 111ll·rna t.'.:.
la luz de la vag111a cuanJ:o la:, célula.;:; Jcl: cpttclio \'agu1aJ ~
i>::n1c1anlc a l.1. tic los labicis menon:i.. La ltttperf1c.u: t").lcnt.a
<lcM.unan. La:. ba..:k•na-. <le la vagina in~Laholi.lanel glut:Ó· ci.t.l e ubicrtct por piel y pelo:. :;ruCl>O..!> y 011t1ulado.i.. lai.
ocnu )'producen át::hlo láctico, rti.pun...ablc del pl-J vagin.ll. gf;indulJ.s sudoríparn.!. y M.'bi<. eai. :.on abwnlanto en an1ba!.
que t'n -.x1ndk1unt!> nonnalcl> t.'l> bajü. fj amlncntc ácldu
i.upcrltl'.ICi>.
CJt'«'.C una <ll.t.'.tÓn proléc(ora (llntra atgunoi. 1nti.:rour,g..u1bi· Loi. gctutálc:-. 1:.)1.tcruo.:. llenen lt'nnin.t~1unci. Hl'rvio~
n1u... pál<Ígcuol!. M.'nl>.onalc:. l:Ít-Lde:-. abun<l.u1tcs, adcrnii:. Je c.·orpti:.cuJu..; de
La l:h11ina prOp>a de la mucosa vaginal .!>t' t'tnnpone de t\'leb:.ni.-r y de Pc1.t:iJ11, que parll<-1pan cu la fls?c1Jogía <lcl t."Slt·
tc.iidu con1unhvo J,1.\.0 .;on J1brai.c.•lá...tit'as abundanlc.•:.. [nlre 111ulo .lll'.Xual
lai.c¿Jula:. Je la lárni11<1 propia hJ.)' ca11l1dat.le:, n:lallva11H.'11le
gnn1JC':; de linluc.ilo.-. y lll'Utr6(iJc1i.. Dunu1h.• l.'Jl'rla:; f&c:. dd
t:1do 1ncni.lrual. ci.u:; doi. ttpos dl' fcuc(1.._1toi. Ín\·adt.•n t."I <."'pi·
telio y p<LSan h.H.ia Id lu.1. Je la ,·aglna.
"' Glándulas mamarias
La ..a.pa ntu:.cuJar de la \·agina c:.lá l'.un1puc:.la, en gran C:ad<1_;.;la11<lul:.1 rnarnana pre:.cnla entre 15 y 25 lobuldto~
parle, <le <.'üllJUlllu'> loog1tuthnalt"~ tle libra.' mui.t-ufarti. d e glándula~ tubuloalvé~>lan.':i. l."'on1puc:.l~. c._uy-.i. h.n1Ct6n
hlMls. 1lá)' ulgw1os Íal><.':Íl·ut()i. <.'tn:uJarc.•s, en ci.pc.~ial en la ci. .sécretar k'Ch:.• par<a nutnr a lo:. nt.·on.;1to.,.:;. C'.ada lobu1i ·
parle rnL. prulunda (t:cn:u de la 1nuco~}. Ho. :.c:paradú d~ loi. contiguoi. por LeJldO COtl)Wl h\'O dt!nSú
Ptlr luc.•ra Je la mu.sc;ular. una t:apa <le tCJtdo COnJUll· y mu,hu lt:Jido athposo t.~. en n:alidaJ. una glá.nJula u1ili·
ll\'O <len.so. la ad~'C.'nlida, con fibra." cl.ál>ltc.ai. grut.'!>a'>. unl' vidual .:on su propio <.on<luc.to cx<.n:lur, el ronduc."lo galat·
la vagina a lo!i lcjido.,.:; ctrc.un<lanlCS. La gran cla~licidad tbforo (Gg ?2 15\. E..;os con<luctos. que n1i<lcn cutre 2 )'
vagu1al se JdJ.e .t.I uútncro dev.tdu dt.4 t1bra:. diii.Ll\.<b c.¡ue '4.S t:n1 Je lougttud. c.•1nergl'n 1n<lcpen<lit.•ntc~ c.•n l'I pt.'t.t'ln
se eno.--Ul'nlr.w en t.-1 lt'Jldo l·onJunlivo de ~u pm·t.•ú. En ei.le que p.-..:scnta enln: l> }' 2S 1Jrill.::10¡,, <.:atla uno úe alrt.-<lc·
tcjitlu, hay un pfl'xo Vt<no:.o cxlcnso. hitcc:. ncrv1<.boi. y .gru- dor de 0.S ntnl de Ji<imclrú. lJ C""lru-:Lu t<t hislolúg1t:a Je las
pos de: c~."lulai. ncrv1oi.a.... glándulas n1<1111aria... vari<i l>l"gun t>I M:XO, la eda.J )' d t"!ila<lo
11:.t!Ac)gico.

"' Genitales externos Estructura de las glándulas mamarias durante la


l.t>!i genilafc:-. cxlemos 1C.-n1enu10~ o \'uJva Són el cliloris,
pubertad yen la mujer adulta
los labios ml'noréS y los labius n1arun:.S.. ac.Jcn1á~ de aJgu· 1\n1es Je la pubc:rtad. l.ti. gl<in<lulas ntamaria-. .se com·
n<b g1ánúulas que Jcl>t'1ubocan en c.>I ''t'.SLJbulo. d cspat'10 póncn de pordonc:.. <lilaw.Jai., lo:. seno> g.alactófOn)-'>, )'
que curn:l>ponde a la ahl·rlura exh.•ma ;.k• la vag.iu a. dt"limj. vari.i..<, rannH-:a.;:1011.:i. de é:-.lo:-., lc•:o. conductos gala<.:tóforo.s
tac.Jo por lu.s labio... menurc.S. ( Gg 22 ' $).

booksmedicos.org
- El dcsarndlo de lil:. glándul<L' 1nruna.ria.' en lall n irlai. du-
r::u11e Li. pubcrtá<l es parte <le l<l.) c:aractcrí:J11.:ai. sexuales sc-
cuu<larla:.. En c.i.c pcnu<lu. el tan1a110 de lul> n1arna.s auulcn-
ld. r d~arroll.tn uu pezón pn11n1ncnlc. LL\ mama... de lo:-. \·a.
un t.oudu.:to 1ntcrlobuhUar terminal (fig. 22.27A). Cada
lulx.iliUo se halla uuncr:-.X'l en un tt:jid.o t.HllJlUtlivu inlrall)·
bulillar laxo Cün c.'Clulas abuu tlantc::-., nucntr.is qué <:l tejido
Histolog1a Básica

intcrlubuUUar que: l>Cpar.:i lu:. lobulilJu..-. e:. n1á:-. tll•n:.o y Lien..-


ronéi. pennánéCén pla.11á:.. mcnnr 1..anllúa<l el~ t.éJuJa.....
El aun1cnto de:.· la... 1namas en la pubertad es producto <l::- C.<!r-:<t de la ~1l>c:rtura dd ¡x•1.6n. lo:. ~onJuclO:. galát:l6to-
b. acumul.t(. ión de tejido ~~d1po.-.ó y con1unhvo. adciniill Je ros M' dilatan ¡.\.l.rd tum1ar loi. :.cnl>.' gala-.:túJurus l Gl" .,., ?S).
dcrto t..r t..,imicnlo )' nunit1t.<tcione:. de lt)S conductos gabu:-- tos onfi-.:·ios '-'xlcmo:-. de los sc.'.lllh gala< tóluro.s cst.ln rC'\'c:.-
tóforos. l.a prúlift'.'rndón <le los conc.htt'lo:.. galac161oroi. )' la Ltdu:. pur cpilchl) cslratitlctc.1.o plánl>. De un modo súbilo,
al.'umulación de gr<L'ª .-.e <lt.'bcn al aun1cnto de Id can11da<l ese.- ép1tdiü se.> LrJ.nsfunuit en cslralilkado c:dindrKo o
de e.-.tn'>géno (.'lrcula.nh! dur.tnlc Id pul><:rlad. t.Ubit'o en lo:. 1.:~lndu.:to.s galalt6furos. El rcvc:.lhnicnlo <l..-
[ 11la1nujcr adulta. la estructura<..ara..;terii.llt.<t dL" la glán- llh conduLtos inlcrlobuJdlarc.:-. tcrmiMh.'olt t.-slá ÍC)m1.:JJ 0 p<ir
dula. c1 lubuliUu, :;e: dc~rroUa a partir <le los cxlrcn1oi. de epitdio sunplc- cúbu.:o. cnvueltu por <.«.~lulas 1niuepilcháfcs.
fm: .:;ondw.:to~ n1c11ore:. (íig. 22.26). Un lubulillu :-.é c:o1n- El lt:)ldO lOOJ ~U•ltvo que rodea los alvéolo:•. \.Ottllt.'11C
ponc- <le \·arios -:on<luctos ullralubulillarc:-. qu~ :-.e uuc:n t:n n1ud10:. lullOC1llb y pla.'imu•• 11m. La pohl~c16n Jé pl.i.....moc1-
lu.'i auntt'nla de 1nancrJ signillc.i.llva al llnal del t'.mbar.v..o; .l>On
los que~ e1u.' ar3an dé la SC'°'re.:tbn dl' hu. 1nt\1uuu~fobul in<lli
(lgA sc-:Ttlora) que: t.oJtJlcrcn 1nu1unhJa<l pm..1 \'~tal neonato.
l.a cMru.:tura h1:.tol,)g1co! de ci..u. gl<ln<lul:L' s1..1lrc pcqucñ.t..'
ahcradonc:.. durante el rido nu.'.n:.trual. por c1c1uplo. la pruli·

Sist~a de
conduc:os inactivo
....___
-......__ C>::":X!ciri!.'Oi::J:!'\,mi
de lo.: ~;c11¡~
8 Ouran:e el Mibsuuo
C 1lt1d1K':P"..l
9::i';'Jt:\iií(11'>:J
~ Tcf:kl
C!l'::.i!l:sr.
ymtiocului: mi'p!>::t>
Los alvéolos proíi&IM
en lss 1ermin~s
Unidad;~:
de !os oond.ictos
~acim~~•
~bukl::r.-t.'<1l:it1.".:;

e .En la lac:ación

S:c1eci6n die leche y


atmacenamien:o
:'.icoo~
\:iJl:i<:1it1>:u:: en h. luz
r],s. bs at\<Eiolos

· · " - -·-......... Dt~:1nb:~dll•;,


:1' lo:: i:x:i~::s
\ ~:1l:it:li>f1xr.m
C 1"1illl(..':u:;
9::i';'Jt:W'<11:>-..;

FIGURA22.26 Mo:i&~&l~~l.t1ntm«ira.A.lnausmdhi•t1nti.&'0,~4,m.
dJlbpum:r.cu e11 IJ!ml.le111dknnf.dl.~u ~m11deldxti.!S 1eb.:dcJ i'..itll\u.8. L\il.slllr
Figura 2 2. 2 S ~J!'tlla d~ lit nwirw femenina ~ rnuesliil I• gl.indAi rn.r'llitlia dtmbll.W.m¡j\td~pviht.vimda'tn.'tmdelusoooj-.x1.~;·sr¡."«pmnp:iasrotw1ll'<hr.
hu !itiJfdd!ra. úd.J t«d-xtog.Jl«tofo111 wn sus r4mfutito!'S nrntHCS ~UlJ ~ndult C. .1. lu l«'?'de k ~cldck~ b dl\fdus st difi:wntUn Cll llJ tllldlü.i!l y!e) lol'OOY.n tk> ltXht es
kdep¡ndimtl' yCOl!&llO'J!' 11n .W..fdlu gl.mdulil. .i!r.nl~'):.(u.nlo..c ~lal.Kt.x!Okl.l~h±4! rel!Jmlal ~i.:m&:11too1.idJ(1nblt~.i>.

booksmedicos.org
22 1 Sistema geoital feme11ino

Glándulas mamarias durante la


gravidez y la lactación
l.ru. ¡;lánc.lul<L'> mamad .ll> :.ufren w1 gran i.:ra'inucnto <luraJlte
el <!:lnl>ar.:11.o por la lKc.ióu siu-érgicJ de varia:. honnona:;. pnn-
a pab11:.':nlc rl.tróicc1l0.'>, pro3cstenina. pmltt1ina y l a..:tú~<eno
plat:<.'lllartO hu1na110. Una de l:b fw tc.'.i<)nc:. <le c:.a\ honnona ...
e:. el des.arrollo cJ...• álvl'Olos <."ll lth cxtrcn1os de lo:, cünduclOS
u 1 k:rfol>uJ1ll~ut:S. k•m1inalo (112!>.. 22..25 y 22.2.6). L.~ alvéol~
son <.'OllJUUto:. l.'..\ICrit.·u:-. o n.'tloudca<lo~ de .::éluJ.a:. ep11d1ab,
t:lllrm. l~ St'<.1'<.'turaS .:t..:llva... Jt• lt.<thc<lurdttlc la l.a<.1aoón ( fig.
22.278}. f.:J1tre 4 y 6 ;,.Clula:. nilot-phd.ialcs. de li.1nna c:.c.rcll.ida
t.'11\'ltcivc.'11<:<1di! al\'\iolo: b.l<i:. M.' ul>Kan enln' l.1.:. cCluJas t'pltt'-
tiak'll. af\'(.'tllilf<.":. )' la l.ánuua l.ta:.al Jc.of c.i-11h:lio. Durant1: la l.u:.:t.a-
.._n)u, lá t.'antidad de: k'Jido Ct•n.iunlin> y adtpu..'k> dJs111inuyt de
111.ai u:ra L'OCtst<lcrablc en n.-lac.:i0.11 t'otl d pt.tt\'nquuna.
Al linaJ de la gci.tad6n,cnt:'I,,topla:.m:i .iptcal t.k 11\célula.\
.:dvt:~>l un..,, hay alguna:. gullla.,. <le lípído:. y vc:.k'ulá:. de lie..n:.
ctón luniltt<la., por 1ncn1Ur.toa t¡uc conlícnen \-arias agk)n1é·
raci<inc:. Je proteína:. <li: la lc'-·hc. Oura.nte la lactad6n. la:.
..:CtulJ.S :.c.\:rélOrn:. liC lontan c.:ulxii<lei. pcqut~has r lxiJa:.. y :.u
i.:tlopla:.ma co11l!c11c u1du:.1one:. o l'Cn t«L.\ dt.• vano.\ l~.u11..'IJ\o:.,
con t.ria..:ilglkerolt•s en gr.Jn pJJlc nc.'tllros. f,....a:. gutd~b de lípi·
do> lle liberan én la hu. cn\·udlas en u na pon:tún <lc la n1cn1-
brana apical de las cClulas (fig,. 22.28). Los Hptdos <.'ú1tStitU)'(.'n
aln!tkxtur <lt•l 4% de la lt."1.'.hc huntana. ta fc-d1c que produ..·cn
la:. l.'élula.., i."pikof1alcs <lt k>$ ah~olu:. i.e ª"u1nuh! en la luz <lt
C:.tos y <l(':ulro <le loi.t.'t1ll<lu"-1us g'illm.tólOros (fip. 22.278).
Adc1ná) dt'. las 1ndu:¡1oncll lipídica;,. ~n Id pol\'1ún <1.pical
B de lai. c:élul:b M."t.rclora.' hay un.a gran c:anlu..la<l <le voícu-
l<.1s l irn1taJ a;. pOr membrana que t.' tlllllt'Hell Cill><:'ÍU:ll> y Olr.:ll>
FIGURA 2 2.27 úláill.i miimifia m ll'P"'°Y l'll lw:lddliL A. ln rrpmo, lag!r.ilil ~e pnllcina.-. de la lcdt<.", co1no lattoaJbtun1na e lgA. L..a.\ pro~
(9mpullt' de cornlutt~ gíllactuforos noo~~~ (1l ll'/6)(tt1;.r11i\,,, 8. !lu"aoté ~ lattlckn tt:in.u 1.:on:.llh1p:n alrc<lt.'tlór Jd l,S<li. Je la kx:ltL' hurnana.
su1ycn n.'Xl'ltt~ atlkili» fA) enma1J1mi11~ 6? b uridutl0'>9!1.itt6ftuo~ ~ ueu·n y La l:a<:hb:t, el d.isac<in<l~) de J,1 lcLht, ~ :.inlctiza ~ p.trtir <le
St ldmliun; loi:lele 'lá~ ~Ckct l'll ti Slll!IUI dr lol abtolM (lf~). f~tJÍUIUqtdil. glut'Oll~l }' gal.<<.:tO;';<I, ~ rcpn:senla alrt'dt'tlor d d ?%.
HL .'.'lf!l.lno Jt.m1ent.~J

.¡.0 Histologfa aplicad•


fcrou.,óu Je células de los c:onduc.tos e.coca <ld mon1cnto de la. l.J ¡nim<'rd S('(tedón de IJS yi.indu!JS m¡una(JlS dl":pués. dl'I po11!u
()vuJac16n. &.os ainbio~ coint:i<lcn con d period o t.'TI t.•I q uc." ~ dl'r.omi1w ultntto. úv1tk!r.e llK'(I~ 91.iw y m.i~ prot(ifld~ q~ fa ll'·
el estrógi:.-no cin:ulant<.' ),,.(!"!talla en í.u puulO n 1<ÍS t.•l c~·a<lo. La die h.ibi1ui1l yprl"!oenlil antid1c1~dbmd.in1es (conpcd.umlniodc Jg.\
n1ayur hitlrat.tdún dt.>I tcjitlu C.UTl)Ulltivo en la f~ premcni,- setrelor.i). que ~l!fltfai~!1.lndeito91i1dodt innumidi1d p.ISiYdal neooa
lruaf puc.oJc próvtx.4.r el 11.umc11to Je volun1cn Je la m.ln1.t.. to, en é~ewic:i l.i luzdel inles!~u.
El péWn llene f<1rn1a l'Ú1uc:tl y p utili: :-.cr dcc:ulur rosad~>. (u.indauni111wje1.imamílílt1,.l.l11tóuo meci1niei1 tk lil wction dd
1nam)n c.laro u 0$C:Uro. Pur fuera cst3 c:ulncrto pur c p1lc- pez&. cHkm.1li1re~torn1Jctiles qtlt" libe$im n>:ituani1 de t. r.eiJltlhi·
hu ~strati (k<i<lo plan o qucrallnizadc1 qu~ M: c.-Ontu1úa con la p:!ftfr:. (stil h01moni1 corur~l.n<éh;:lit~ mi(lepd elial~ debah'C!ol~ y
bconduttU\.. yli1 lcd\e \e i!>¡!ubi1 (lcftcjo deC'Jt'(<iÚíl Mctc.:iJ. Los c~tí
pte1 <1.Jyac.Cnle. La piel que rui.lt"a el pezón C.\ la arí'Ola Su mli.lusooiodon.:ilt~ nc9<1~, romo ft!J$:1.1.sdún. an~icdild o ir,¡ pueden
Cü!ur ~ OM:urv.::é <luranlc el <:mbarato cü1no r~ult<'!do <le la refttj.i~e~n l'I fünclooo\mh::ntodel hlput.tl.imo e Inhibí L! libcr« ión de
acun1uJuc:10n ltx..aJ di.' lll<.'lann1J., )' dei.pu¿:. del parto pu;._xle tXtit-Octnil, lo que PfitVient cl 1eílej1>.
a1.:furarse, ptro no o ('rc.-cucn(c que n::tornc a .su Cunahda<l
ongulál. El epitdio Jd pczOn i>c .1.pO)'a l>(1bre una c.ipa <le
lt_1id(J <.:(•UJUnhvü ton hbr.!i. nu.t.~ulan'S Li:;as abuu J.antts. Regresión poslactancia e involución
E.'ial> l 1br.:1s Cl;t:'í.n d i.spu..:i.lai. en f(, nna circular- alrc<lcdor de
loi. ..on<lul lO~ ga.lat.l6tÓTOl> ll'lis proluudc.1:. y en din:.. aón
senil de las glándulas mamarias
lmr.i.ld a a é-i.to:. <.uand o enlran t"n el pt:zc.'>n. í:J pclÓn c.-slii c:uandu la la<.'l~lt.i6n l't':.a (deslel~}. l.a ntáyoría de loi.
provl:.to de lé:rrnJnl:l(tOnt.-s 1u.·r~·1o:;as M:ni.onah:ll abun<lan· ah·c,;oh'll d<f':.arr(Jllado~ Ju ran(~ el <.•1nbara.1.o :.t: degt•nera.n
to. in1port.anles para pru.Ju<1.· ir el n.'liCJO <le cp:cc.:ión láctea ¡x>r apoplilib•. \..élulas entera.., .se liber.1.n h.1xia la luz. Je loi.
mc.'tltantc la i.ctrt.'('ión Je o.: utocina (véa:.~ Gtp. :?O). alvt.'..tilüs. r lt>S. m~lo,'.rófag(J:. clinunan :.U'> r<.-i-10:..

booksmedicos.org
Dopuo. J.: 1.i. tnéllllf'IU..O. U:. gf;lnchib,, m.utw.n¿\ tn\\._
b."ll:Jlllilll dd:MJ1• .i: l.a J1..m1nth.lón Je Li pruJui.uun ~
de l..mnt111oiD ~u,d....,,. Í.;,J. Ul\1liu...xm X Ql'<lk1Cr'llAI J"W f4
R:Ju.. ....m Je cmunn ~ U .ú.n1b:i Je~ pun.M••o <oc._'\.n1ur.a>
y.t"n~Krti) i::r.tJo.Jc ki, .,()11Ju..teh. l.ai.modd1t...U.JU1h.... ollrn·
1ica.!. tJDtl'lllén idL.Utt..i.n d f.eJtt1.., coi11uut.n:o utlC'rk1bul1ll.w.

... Bibliografía
fk.:uH..r R~I . ...a...,..ku \ lf): t·.,..J11. i..h.u°lf.~" 111 tlu.c pr11l,..lt: v~tJ1.11.l 111.J
..:n.Wrt11.t11i..t1t rn ,,., l-'li_l'W•*"t..""<'1 ~..n'1n. k1...biJ f. "1í,11!JIJ.
(ór..1.l-1~.JJ.f,._, ~(M4,:11('f f'titl (.)\\' (u!1h1r..I. JU•~ J'l'~''- l'Nl
G~n RG· (h\tlar.. 11 l. u..... ,tc .,i,._._J,,pto,.:QC. dsft·~lM•ul. lak. lr1
e~'º - 11w O..-,r1" ,_lua...l...ü. IG. í~...h Jl 1.dilon\.C"'tD-
brMfi;.,._ l:l'M, .. ,~, ......""' 1'195.
Hdlia ~: H.Jr....a .. .:.11tuluf .....,,J.._"'--'~.anJ.~.1·1ft. ).:
)Jak...Lar a: .. .;"IJI 11' dv I~ R.pr~dm. \~. f11.U.t 1\..;
Cé11.a f"llOfP(..hrJ 1cJJlutt Ai..•Ja11... 1'1•-. IWl
Kuu!-.J.'IJ!' D. l<~1 .. .1l.. '1. Ko.J..,.'.U llD: O\.aut1 ¡._,¡~, tn.lut.11"••.
FIGURA 22.28 tti.W>...-..<lo~g1Wiw-V. ho<o ><,,_,,,,._ (1"1.ll111lnr1, "nJ 1•. ul.il k•n u 1Jw.1-1ou.. h1: .l•~rirl"l"X)• lM •«" •I l 1
M'1o, .t<un111l1U011 yo:pullléndr •pidm 1?'lllci~ laptU!iW\A )ll lllK,'tan pm nutllu~is. d~L lulU<i•l!il. ~ur1~,111., IY95. ~
t~'ll'to.!1 \\'l., li.AuJ llT \1H.,1l11tl11u .\: ~odo1.nn~loi:t) ul 11~ 1.1l.lt101~ In
i"rüm~:Q - 1ít~ 0t"')N, e.1.11ltlf\1l.~s IG, Y\r,.-1d' rL (~\!11 ..111 <11111

•o Hlstolog(a apllad11
bnJ i:-1. Cnlli.11111)· l't1.·"· l 'N~.
~1hl1.Jf tJn. ír: (u(lthir..~••lhHI. ln: t..11Ju,nn"'"!!Y- lkt°ih•tlC l .f tt ,J.
(ulil.4.ff,\. \.1,1.111~" t•N'i.
E\:tu:.. H. ~1..S,.,t, Kl~ l li...· 1-Jt~A Currd..itwra r.•fs.trv-.. 1••n..-...J #-im.
AlrrdcOof dd 9'i dr Wsnrujer~Milla "' hUdu:\ Ullldo\ dn.lrm f.- ut ,\J.lt!t.......&.. f.,.;MUJ.. ('ul,(ubulg_ 19$0•
.... Ullal dt llW'llLl m ~ ~ dr )I~. U
llWfl!flol dr ~ i\i.A.l Dk. H..1..-.•l•> 'T: l'ki.blru..twc t..C-tb..- •~ftl.an .,,.,,i..,,,
Ulte'th•UllbflllllW:Seor v ~ muMA~'n• lncm ..d. Ju: JINIJ:ill•wMr> ofl-4*:..:.-. ~ TBlal.lt:lrlU....onu. l<J•.l
--~-a.S0oiiail&6WfMmiwlt11in~ t4tr Tdu.~. lkMI' ~ii~ .......tumwm.n.MYla.... In: '-trl~.W
IMlifl ....... J >tpll\l'.'<t!IJON>U"'.,,.111"'" d""""""' lM*-:o:' aldwk1r..kttf""iJu...o"M: "}'lll:m. f1~ ni: ltWh•'-·~
Ot ·~ ~ m11nntr m 01W wrw !lllMlllll1t dt l!\urt1r ~ dr1«oo• .!..--n..._ 1•...-...,. 1991. \'iorlM.n H:'Jl.. dlt'.MM: .~f'"~ '1iit:ílorlPp
pt«W 1po1 .it.1f;'nMllm. nwmogs&fil. aplor:~Wl'l fl'IC'dw""' uh1,!oO!lllki ..utJ Ui;.fo:.ib1••1 A...liJ~ llllli. f•1\.""· 197"·1.
y Otfol\ 1«nu.1,,, pa1am~~UC'nk.~1111.tmrr11t11 lttf11i.110rl•áuu•11de
,\.,,·nu R~1 h.'111111 ; lft•1'••.(l' "'ti..· (;r""'~ l'lírnuut f'to.'- t '177
Zuú...:1111.i.1 ~. \\ dt !ti r•.J.te>r\:: 111~ 01>1lrv. 2nd ~d. \'t•I. l. Ci1·nn.J
rn;1n1.lf• \lg!, 1(1lo11.K.i l111.iso1 demttlMldo1dpUJ lo1r.u~' d.: l't'lilll'lil M/'l.dJo.. A1.11.t!u11i1. l'H'"· 1977. '

booksmedicos.org
booksmedicos.org
-
... Introducción
La 1nionnádlm ret'ibida pur d (Jf'§UU:.n10 1.h:....dc el rncdjo
cxtt'rno a lra\é:. dé lo.!> úrgarn~ <le loi. M.'nhdO:, M' envía <l("
Histología Básica

<le loi. ci.tilnuk•:. y l'nviarltK a la ..:ortt.•r.i. ccrl•bral. El ojo


íG.:. ' ' l) se co1up<t1t-to<lc trc:. cubiertas concénldcas: 1) la
<.:ap.t t'Xlt'ma (tUruca hbroSd), j()rtnada ¡x1r la csclc-.ra )' la
c:Uméá, 2) la a pa niedja o u vca ( túnu:a o,.·ascular), <-011.:.tl-
111ancra ~·<111.!il<tntc al i.i~tctna ner\'lCIM.I lt:.nlral. En la pordc.'in h.u<la pür la coroides, el cu 4."rpo ciliar y el iris, y 3) la capa
111k·1al de t.°Sl-.S úrgano:. hay c~ru..:turas cspcdalb, lo:-. rlX'4..1>· in lerna o r4."Una {luu ic.a ner viosa). que Se (.OJTlUI Ul.'J con él
lón.'$, curá funoón c..·s convertlr <liícn:nk:s f()nnas de ~1trgfo cerebro pu r medio Jcl nervio <lph..:ú; en rcaU<laJ. l.i. rcttn.i
en ahcrac:1011ci. dd potcudal de 1n t'1nbrana. f.n c~c <.<1pitulo )'el nérviu Oplh;o ..s.t111 parte del ~1:.tc1na nervioso e.cutral.
M' t.~lu<liarán lo:, i.illh.'ma:, fo lorrcccplur y audiorrlxX'plor. lanlú ¡x1r bu:. c:.truclurá:. l'omo f-ll.>r ~us funl·1c)11c.s y onge-
nc:. t.•mhrionario.!>, poc.' .:t ~uc M:' uhkan t'ucr.i. Jd .:niuro
(Gts ?3 1 y..2,l.¡}. 1\dc1ná.. de e:.as cn\'Oltura:>, el {}jo pre-
... Sistema fotorreceptor se11la 1-'l crb.lalíno o lénlc, una cSlruclu ra bJConvtxa trans-
parente: <.(lit' ~ 1nanlJc nc co :..u pos1c1611 pur rnt.-<lio de w1
Globo ocular liga.J11-Cnlo c1rcuJar. la Lónula ciliar. que M" UL~erl:.i en w1
Lo:. OJO:. :.on 6tg3J1us. lotchCHll1hlc:. co1nplt'JO.S <¡uc alcan- e ngrosamiento <le la capa 1111.'llta, ,.¡ cucrp<> cíliar ( ºg> '3 '
zaron un ~rado elevado dl~ cvolul 1Ón . lo que k".!. perrnilc )' ll.2J. frenh.• al t.rÍSLalino hdy una cxpan..iún pJgmcnta<l.a
reah¡_,,¡u· un .i.nálii.b n1inuciuso úc la furnla de lol> obietdi., r Opa<..~.:1 t.le la 1.:i1.p.1. ntcdla. que lo 1.ubrc en parte. cJ ir~. El
:o.u color)' la intcnsu.Ja<l <l<.• la luz r~t1CJadá. Cada ojo se. halla OJOti('n~ trci. {(lfnparhm<!'nt<-1..,: la c3.111ara anterior. s1tu:;11.kt
en w1a ('~1a ú.1,ca p ro tectora -la órbita- )' prc~nla corno cnLrccl tris y la .-:6nu:a~ la c:ámara posterior. ent.reel 1r6 y d
dc1ncntoi> bfu.k o:. una c.ámara os1.:ura. una c.ápá de célula:. cn:.la l i1 1l)~ y('l l-spaclo ''ítrc.>ú, Sllu:J<lo detrás del cristalino y
n:ccp<urai. Sc.•nsoriafe,.., un ~ist~1na <l~ lenlé:. para fm<1.li1.ar nx.lc<ldu por la rt'liua ( Gg '>3 2). En la~ cánu1.ra:. anh.•nor )'
la ln1agen y uno <le ..:éluJ@ para iniciar d pn>..:e~rnJcnlo po.:.lt'nur hay un litjut<lo que t.onllcnc pn>tt'Ínai.: el h umor

Cárrt31a ante.nor Cómea Iris


Pupila '.

ConduC'!o de Schlemm- - - - --
-- ---- C arr.a~apostenot

;:sr-- - 7 · Cuerpo a.W

Músculo reo:o
medial

Cápsu!;, del crist..~no-·

Coroides --

Papla de! nervio óp:ico

FIGURA 23. 1 b11ucturJ !ríli!nd dd ojo hum,mo \Aáipladd dr un o;i~in<tl 6! P.svl i'ctk yn'¡Xod1100~ cun o1igwiulifu1, ~ All!!lú!llJ utrtt lyt, L.lbcn~t«iu l«ltrll!.)

booksmedicos.org
23 1 Sistemas fororreceptoryaudioirecepto1
Cómea
Cris:\&io \

\. \
~· Concllc-:o de &:hlffnm

' l&scu!o ciliar

- - RetiN.

Cotoid$S

Ep'._-:elo pigmentario

FIGURA 23. 2 Uq;aru de L! rstl'\la..fa dd ojo á:1td», ~ se •imr.inla n1ina, ti í&.\'a yUrueipo t11i11t ln la l)drtc bferiocw~ la ftr1e1 .i mil'j01aumool¡¡: 1, ~unl~ de
!~ tilul~ gangli!t."\!~ 2, (&tdS biptNra> l , b!'>!On('S.: 4. <~ucs. Ullb:rP tambitn ma?slta l!li. ¡y..mmus & b: rt.~ina yd tuctpo W . t¡1..4.!p1"'" yltµ't>:S.tm, íondl~t:t:it.lúún. dt
1-..Jm ¡\\\~ ff.ls~ 6'1rd. Lwn<t«t, 1969J

acuow. El ~.:.paoo \'Ítri:ó, que tstá luoilat.lo por la n:tin<t )' ~ l.a yue M.' une por un sb tcnia muy J~·lnl d e fibra" ..:ol.i-
el c._ril.talino, se cnCuénlra lléllO de un.t SU!ilanc.:ta \'i.St:o.;;a )' gcnas fina:. tJ_U<' lranM.' Un'<..' n d c.•nlru dc un cspadu deno1ni-
gclaLinosa, el cu<.-rpo ''Ílre(I. n.ado t~l'ac:io de Ttnon (é:,pat'h) cp1ésc.·lcral). Dt.-biJo a c:-.a
NólcM.' qui." lt>S térnlino~ tntcrnu y c:<h.·rnu, .:un r~A,u:16n dbpu::.ithSn. eJ gloUo U<.ular puc.~h.· rcálh:ar n10\'in1icntu:. Je
al globó ocular, ~ rt"fien.•n <t l.i. an<itornia ma(._ruscc'1pke <ld rdtac1ún en lú<las laJ> thn.•.¡:ciuncs..
globo ocular c fl. l>Í. lntcmá M: ri:ficrc a una t.!>lrUCtur<J qué $1! Enlrc lá <..":>dt.'ra y la coro1<lcs se encuentra IJ láinina
haJJ..t 1n :t.. ccn:a Jcl 1:cntn1 <lcl globo y e'.\tcn 1a es la tJ_UC :.e ~upr.u:oriodfa, una t:apa <lt' lejic.lo conjunln'O laxo ~un
ubica en las pruxinudtu.k•.i. de ~u periferia. célu l.t.~ abundantes que ('onliencn n1danina. n1uc:hos lihro-.
El aparato lagrhnaJ y lo:i. párpados, aunqu(' siluaJos bta.~los v hbra.' cli.,ttca:..
fuera dd globo ít<:ular, :o.un parle tk•I aparato lle la visi6n, r [ J'I Su sc.'..\lu anlcrior. la (Ún1t:a fibro:.a :.e pn.•.scnt.a tran:.·
tamb1é-n ~ co1ncnlarán en otc ..:apitulo. parente y n.·Ctbe el no1nl>re de OOmea. E.1 1w1 corito lTausve.r-
i>llf de la c;(\rnca (Cl:j. 2:l.4 ) se d13llngut.•n <.. u1c:o estratw.: ep1-
(opa externa o túníca fibrosa lcho anterior. mcn1Urana Jc Stn.,.mau, c.~lro1na. membrana
Se pr<..~cnla o paca y blanqut.'tina en i.usc:.111..;o i.::xh)s po..:;- de Dcsccn1ct y epitelio p~)stc.·rior <> en<lolclío. Ef cpitcliú
lenort'l>. Esta n:::;ión Se dcnórtllllil esclcra ( Gg '?3 l). r-s1á anterior de la l"Ómt.oa t.'$ CSlratHicado plano no quéraluu-
form:.ul.a. pur lejido t'UllJUnttvt) ¡,;un Obra.' colágenas abun- za<lu. co1npucslo por t.inL·o u scb \.üpa..' (t.•lul.i.re::... ú.t.- epi·
<l..u1tcs que ac ('nlr('Crut.:an y J>1gu~n. ('n tCrnunos gc:.•ncr.dt~. tdiü ~ooticne numt:ru~.;.-. tcnnu1a1:i<>nei. nerviosas hbn.~+
p<lTaldas a la ~upcrflt te <lt'I OJO. lo qut.' cxplu.:a ta gn1n :.cns1b1!iJad de la t6rn~a. [_..; b<ibi-
La :.uperíic1c cxh:n1.1. de la esdt'rd se haU.s. en\ uch.a por tual ub:.crvar mito:.1:- en l.t "ªIXI basal dcl epitelio.. qu~ llene
u.ua t.~ápa <lt.· lc)i<lu .:.:onjuullvO <lt<nsO (la <..'ápsula de Tcnun) una gr..u1 tapatid.aü dt.• regcnerac16n. En 1 día:. áoC rtnuc-

booksmedicos.org
- Histología Básica

FIGURA 23.3 («t~ deId coroides 7 ll CKlt1a. la (Ortrdn l'$ L'IW e~ de tejkb <°'*'1ll!l'l'U 11111)' v~b'!o (p:;.~:.11s dt {k-.b,) qui: (CCUim! t€1ubs lOn melllll'• (rmimodt~).
G1dn p.wlrdr lm nul.llt'nits de l.i rctina pro\llEllcn óe'f!m SJnt;.fttl~ 6' Id com~~. t.4 t'S<le1a ~ mqir.ae di' tejido u.mj1111hvo d~n~o. coo httl$ p.waklus de 61xa~ trJl~.s~ (tdt!g.cnu
llpo1>. íFutSinl b~W 'I ol2ul ~ l!Jluldin4. tlcdiaoo olumen~.t

van todai. la:i. c~l ula:. Jd cpild.ao anlcnor <le la tOrnt.""d. l.a:. <lue adqu1cn:n un ¡'><lpt.i tn1porlanle en lo:-. pro...c:.o.-. inJlmnRh>-
célula~ nnb 1>upc.rlltiatc... <lit CS<' epitelio prelit:nlan n1u.1ove- ri()S; CUflll.'ák~. (.él c.·úrncá t';!o una e'l>trU\.(Urcl d\'aS.::u!ar: l>U llUln·
llosu.Jatlt'!> inn1t>rl>JS en un liquido prolt1t.lor qu~ cuntitlnC nón M!' rt-ab1.a por chfusiún <ll' 1nl!labolilüS de k~ vu:..o,,. :..:u1gui-
lip1Joi. y glu<.oprotcína...... 1uu.-. }' tld liquit.lu Je la t.-.únar.a antcnor c.ki ".io. ú 1 d elitron1a
Bá.io el ep1ldio y :;u ntt•tnbrand bai.al .:.e cnt ut'nt ra u na lan1btCn háy un tl)nduclo de Conton10 irregular, tc\'Cl!-titlu por
capa hoJnogén(".i y a l.go g ruci.a (c:nlre 7 )' 2 1 µ.1n), consti· e11dotd10. 'l.Ué rodea cl Ltnbo ~..:k·ro1.·omcal )'~e cünutec..'ú1nu
tuit!a pur tlbra:. t:uligcnal! delgada~ crUJ...<1.tl;i,, en toda:-. la!> seno vc:now de la cM.icr.1 o n'tnduc.:tu de Sdtlentm ~ ).
c.hn.'Ccioncll, l;i membr11.na de 8-0l'•man (fy.;. 23.4). [.:.l.t e:,. [n t'lié ruoducto, c.•J humor acuow pro<lu..:1d() e n l<•i. prtx't."MK
una Í<Jrma,lón de grál1n:i.i.stcn-.::1aqut.< ..:óntnbuy("a relor1..a.r cihure:. tlrcna hat'la el 1>1:0.lcnu1 veno:.O. rw es ¡>O-'>!blc '1.'U ra1.ún
la (":.ln.lClura de la córnc.t.
El c."Slroma de l<i c:t'>rnca e.:.LJ con~lltu.idu por nw11c.'TIJ!i.a..'>
1.·.a¡., .b Je.• fibra-.t.o l<igcn1L'> (Jig. 2J.4). C.a<la una pn:St'nla fibra..,
onéntadru. en ~cn11d<i paralelo. No ol~antc, enlre una \.-<!pa
y otra. l.u.: din.•t"C1oneío <le la:. J1br~ M>n d ilcrcnte:. )' 1<1m1an
<ingulo:..<.•ntre si. E.-. f rcc.:ucn u.~ que alguna:. fibra:. pa.-.cn Je una
capa a otra. lo que nw.nllt nt: c."~s ..:2pa:. u oida:. tdn fl:rm<.'"/.a.
f:.ntrt' lal> d1n:·n;a.~ t'apaS de ftbras cotágcná.{; liC cn t tu.·ntrau
f1brubl~lo:t. El c.unjuntu Je cdu.l<t!> )' Jihru:. se h;;il1a nunc™-•
t'.tl una :.u~an..:1a luud.unt.•ntal gt.·lalluOsa. i:on:.lltuida por u n

étl111plc.io nictacronláltco que c.'ú11tie1lt.' gluo:.opr(ltfinai. y L'on-


dn)itin i.ullato. Ta.nilnén apal\'<.:<.'tl ton lrc-.ucn.::1a lcucudtos,
en <.':!.J)L'.'Cld.I bnft~tu~. t.¡uc 1nigran en el c:.lró n:ia de la .:ón1t'á,
qut.•e:-. á\'tiCular. f..a mcmhraná de Destc.:mct e:. una <.'.:.lruc-
tur.t de 5 a ll) µ.1n de.· cspt'."<1r, t:ornpue.sla dé libriUa.~ colá·
gcna.' organJ>:ada"' <.orno u na n .J . trid1mcnj,iunaL El epitelio
posterior o cndotdJo de la eóntt.>a es tle tipo s.iinplc plano.

Umbo
F,,, la r..on.¡_ dé tra1nidún en tre l:.i cúmca tr.ubpart'ntt!" y
la t"'llclcra que no d t:ia J><L->ar la IUJ_ fj colágeno d e la i:órnca.
hlnno¡;éuec.1 )' <li..í.lanu, M" tran:.fr1nna en flbro:.o r opaco. [n F-IG URA 23 .4 tlblp llt.fi:'n~r.-il delaálrotd. f.'1d~i1dt1 )' reprodu6do,. ltQ O'l.11~
c:.la n:giún (limbo}. n1uy \•a::.culanzat.la. hay va!>oS ~anguint."t):,. LKIÓn, de f!og~ ~U, Alv.rabJA.Yiró:tell ll.tmrd'050 oflfltHlim!ln lft.Sau11deis. 1970.

booksmedicos.org
23 1 Sistemas fororreceptory audioirecepto1

JI.' tut i.i.i.tt•ma <lt.' clopacio:. labcrinti~u:,,. loi. espa·


cius de fo ntana (ntalla lr.lbt-~·ul ar), que \'l'ln del
cndotcho de la <."Ón1t."".t. al co11<luc:lo de.•Schfr:rntn. .rer.do - -
-
El epildio tOmeal J.r: <.~ n:giOn l>t' lrál1.:.iorma
de utanerd grad ual en cpilclio de la <..'t1njunlÍ\'á
(véa:.é 1ná.-, ad~l a.n te) .

(opa media otúnica vascular


La capa ntcdia (Lúnit:a •.:aM.ular) M.' ..:ont·
ponc- J:c trci. n.:'gion<'s quc-. \'Isla'> dts.<ll.' la párlé
OOfl:!Un.w'O

Cuerpo d.b.t - - ---


pOi.lérior hacia t~ <mtcriur, .M)n: lá <."ón>i<lt.s, el
cuerpo <.;Uar )'el irb. ( fig.. 23. I}.
La coroidc:s es una c.áp.l con ..·aso.i. llanguí ·
noo.... abund.anléi.: por ello. larnb1én ~ l a llá1na
t tinh.'a va!>t.'u)ar. C:ntre loi. \'l!M>.i. har tt'Jido <.on-
JUnhvO laxo. con ~etulru. y fibrru. coligenai. )'
di'>h(1-t..'> abunJanlcs.. [.., fn.>eucnte la prei.cnda
Fibras_.-
de céluJa~ quc- <..unlit'ncn rndauin<t. que -.· on- zonulsres
ticn:n t:olur OSt:uro a ci.a Cápá. Ld pon:tún rnás
profunda de la coroide.s pré~nla capi!.i.res Sán ·
guínt.•o. . abun<lanlt's, y a ellu :.e <lcbl.' l.1 <lcno- Cris;alino --+t--
n1u1.:1c.:iún de curió<:~pilar. De~rnpe1'ta un
papd 1n1purt<l.ntt' cn la nulrit..ión de la retina,
y las lesione¡, d t' la cunot.apilar put'tlen ..:on-
dudr a allcrao:.iunl.':. n:ttnidnai.. St .i.e M'pant <le FIGURA 23. S V'nl.iJ .i11lcn«1't>bprocts4~Ciliili'Sttll<1 qut i.e llustrdll liS fibr<JS ru11ula11h que\llmd
la rchna C.i.la .i.ub~apa. puéd c i<lentit'icar:.c u na ui)l.llinu <oo el o.ripo dli._ ~ h,,.;n dt 6brd~ ltinulam {A,14 nbe& lc1do~ cfulo<~pro<esoHlll:lm (8J ~t m·
n1:.-mbr.1.na fina (entr-1: 3 y 4 µ.1n} dé aspecto cu:ntr~n en. un ínbh11111.1lu ;e). Wn&i ~ unm con d u~t.tlirltt. f?~.JOC.Ú, um <11.1l01iz~ull'I, di? 1loqi111 'tu,
bj.diuo. <lcnominad a membrana de Bru.1,,_il, .t.h..u.JdoJ"... \\'rddlf .Jt:.Hilro/o.;;-1a(rJr.t~lye. S<11mders. 1'1ilj.
El cuerpo t.iliar <.'S uua <lilalác:tón de la
conltdt:~. a la a.llura del rn!!laluio. Tiene el a¡,pccto <l~· un: had.'I el cr¡:.lahno y la can1arJ pUSl<!nor <ld ojo. Esa tara
anillo gntc.:.o, cuntit\uu, que 1,,_ubrc la :..upcrík tc tnlcn1i1. de pre:.cnla <.:(1nton1ui. t rrcgulare:. )' fo nn<i <ligitactuncs quc-
la ci.c:k•rA.. En un corte lr.J.niivérii.11 (fi¡.:. 23.1) ..ipc1.r-.•cc comt• Jttibcn el n<Jn11Jre <lt' proct.•sos cili.ares fl•) . 23.3 aJcU}.
u n Lri:utgulo t.'n el qul• un.t <lt.4 las ('ar.u; se ubica dé frcnk• ál El t..ü1npú 11~11le bástCO J e <."$a n"gtÓn . cs l.' t<.'ji o e<nyun-
Cuerpo vítreo, I:!. Olr.i. en dirc.~t".i~Sn a la c!'>l.".lt'ra )' la Len-era h\o (t:on librai. t'fa.i.Ltt'a..' célula:-. pignit'ntanalo y ~aptlarc:-.

FIGURA 2 3.6 Cortedto lm prott~~ OOJ~q;t rn11C1.tr• 1.4 epildlo <eil unaci1ptl inl\'flt.l plgm1wt~ yj¡ otttn.l ~n pigrmmlll (1 cpitdio beUil!ifici!du st<1pe)'d. muo tcjldu we>-
juntm laML (!11oin~ hi~itl y.:iwl dr IJ:ob.léin<J. &'iror.lnui11.m1cnto.)

booksmedicos.org
- Histología Básica

FIGURA 23. 7 («lt delll ~MO Cllicll. Nób:li~r ~ grJoolcs oscu1u)dt' nxlaninaen IM dlul~ di! la c.ipaIP.l'llld. h c~ r;i'ldidl f'Xlttn:\ o.o ticN.t pjgemmto.. (fucsinob,i$Í(,J y
a..l\I de1oludbd. Gr.in aument.oJ

ÍClll'.'.!>lnHJOS abuntlanh.•:.) e n cu ro u-1tcr it1r l>C" 1:n;._uentra <.'J por t•l tri.'> i:on (.'I liu1bo csclcrocurné.i.l. En tsi: á.uguJo, el
m úsculo ciliar { fi i¡ 23 2). f:...e • ntúM-ulu csl<l con.Slllutdo hutnuf dt.' UOMI pcnctn1 én lu.' csp a<.ios labcríntk os (cs.pá-
po r Ln-,. hace!'. <l~ libra:. n1u:.cul<1.rci. Iba:. qu e~ 1n:<rta11 <lL· c1os. <le Fonlana) )'. pur úllu no, ltcg_d a un c·o nJ.ucto úrn co
un lado en Ja C!>clera }• del o tro. en c.hfcrcn[e.i. regtont.-.s dd im-gular tlcnt•n11n.tc.lo co nJui.:lo de Sd d cn1m (fll?.. 23.2),
cucrpó t.ilsar. U1;0 J e t.-SóS hate:.i. tit'nt' la furtciúu <le <li:.tCn- rt-\'t:~Lidu pür cClulaS- cn<lólcti<llcs.. ú l<.•, J. s.u ve-4 se tú1nu·
dcr fa {ón11dt.•lo }' cl Olrt). t.Uandv M' t.Onlrac, n:laJa fa ll.' ll~ión n1ca con venas. p~·qu.-:11.as d l" la c.-.d~r<1. hacia Ja..., que J.n:na el
del 1:ri.sld.Lrnu. f;.!.La.\ tunlra.:l.'1011(-S tnU.l>Culan.".S .i.on in1p<1r- hu1nor acuo:>o. El prot.\',){l es t o nt1uuo y cxpl.J...11 la rcnova·
lAnlt.".S <.'n c l 1nccanb1110 d e <u..u1nodá1..1 ón \'t:.ual para (uc·. iH- t.iún constantt:- dcl conlcuido .i.t.uúso de las cln1aras. dc1 OJO.
:r. ar objctus .!iilua J o:. a t.h lt.-rcnlt."Í> <lb.tan d a:.. El iris C '!o una prolunga~1 ún de la c:onn<lt.-S t.tue cubre
La:. do!> caras <ld c:ucrpu d har {unu que l>C" o rit.'nla hacia partt.• tld cn~lalmu. Tic-ne un urit'.h:io ctrrular ..:entral. li1.
ci 1:ut>rp<1 vítrro y u tra. hacia el t.n :>lahno y la c<i1nara pos~ pupi.la (fig. 23.1). Su supc:rfl cic a ntcnor eb irregular, pn:·
tenor) ~e cncue.ntran revcl>lldas por una prúlüngath)n d e ~enla h~ndi<lur.tS y CfC\'<l.CI011C$, al t.'Olllr<inú de J.¡ S-upt>r ltCÍC.'
la rclina. E.'>a prolongación c.)l:d <.011..~l 1 lutda por d os <..á.pás pt)..'>ten tK, que e::. h~:i.
l'efulare.), un.a q ue se une al 1.ucrpo dhar y olra t¡uc c.:ub n: La C'.mt ánleriO-r dd 1ri1> t'.slá n'Vc~uda por t:pitd10 annplc
ta pri1n era t.<tpa. W t.'ápa que 1>e atlhien: en (()nna J.1rcclt.1 al plano. t Ull l i11ua<."1Ó1t dd én<lol«l10 tlt· lt1 t.:t'wn:!'J. A OOnllntmdón
c.:ut:rpo cdlar c~Lá lorn1a.Ja por céluJas c.:1h11dnc:as q ue con- M: ent.:uc.nlr<i un lcji<l<' COllJUnhvo ¡xx.u vasculanzado, t.·on
tienen n1uc.'.ha n1clanina. Corrtspondt' a l.t p ru~e<.. d ún anlc- ¡.xx:as tlbr.t.<; y gran C<1n H<l.a<l <le J)bi\)blastos }' cifulas )'Jglnt.'.'1r
nor d e: la rupa pig1nentan.i. d t.> la retina. f.a scgun <li1. c.ipa. tana.."1;, St-gu1d1'), a ~u n~.r.. por w 1a capa «Jn \':lSOS s.auguín~
qu(' ..:ubre la p run('r a, d('riva <lc fa <.apa s<:nson al de Id r~~t1 na .abundanh:... u1n1cr.,os en un le.iitlo ..:oll)Ullljvo la.-u1 ( lig. 23.8).
y se 1.ompu11e d e c piteliü si1nple cilín<ln<.o. [n ~u ~uperllcit.• po~tt--ri c>r, al uis. lo cubre la nli.:;n1a t.-apa epi·
Ll'h p r(>('t."M>i.ciliares st)l l c..xtcnsioncs de una <le la:. ..:uro~ 1.eU.iJ úüblc ~ué rt:YL'>fC t i t ucr¡)~) t.ihar y i>uS p rocesos. Sin
del cu~·rpo dlt<lr. Tícni:n un CJC ctin.iuntivo <.ubicrto pClr una eJ nbar~'U. t.'n (.'Sa ~g.ion la t apa 1.:uo melan ina tu:nt' rnayor can-
capa doble d e ..:éfuJ,b ep1tdialc:> <O¡:s. 23.6 y 23.7). La t.~.ap.t LtJ aJ <lt.• t.'l>lt' p1g1nenlo. l.a abunJ..u1ci.i <le célul.t..'> ..:on n1d<1·
cxteroa. :-:.in pigmento, reabc c:l nurnb1t' úc epitelio cilht.r. nina én 'l anai. párlés d d ºJ'' ti<.•11c t.'t11no (w1'"1ó n pn nd pal
La capa intcrn.i está c:onslitutdá púr cClu l<11> cun 1n elanina. in1pt:d1r la cntrt1da de !o:-. rayos lunu uUMis., C(ltt la C.'<L't'pCIÓn
l()S- que van a f()n 1iar la imagen t•n la n.1.ina {el globo txular
I~ et-lula.' de 1<1 ~:apa c.'< lc rna, <) c p1teho ·L"1har. p rc:.~en tan
al mit.roscopio cfc<.t r(1nko 1nucha..:; i nva~Jt nal'tl)Oes. en ,, u
n1c111brana plaMnáLi..:a ba:mL E...a ch ~pos.i oún <.~ caraclt.' -
r b l k a de lo s cp1tdu)s que tra.nsp<1rt.1n t(Hl t.~ y agua {vé-asc . .O Histología opllcacla
el Cap. 4). El ltunu1r a<:uu..\iú .)l.' produce en l o~ p roccwS-
ali.'!res eón ta p.1.rl1d paj..'16 n <lel epilcho ciliar. fl ure hatiá (CJr-do h:1yU..~t~ del f:lujodl'Ihumu1.it..mu. i:or ~trucción de I~
la <.;.á1n<tra pt~lerior Jd 0,10 en <lirc..:ciOn al ,_.n .-.lalino, pai.a toodtld!Y.I qw ~ hi!!lan en el J:¡gulo del i~ i. pu:~iUn ln.1rd0Clll.i141.Jncn

entre é..le )' d tri.... y Ucga a la t :i1nara antcnür, Jon<le d scn-


a
t.t;estd clÍf?((iOO M"dl'nc:mn.i glo11kCC!ld. iná er11cr.lt1 de'" pl~ii>n iotl.JU.
ut n pul'dc <il~I ~en lil 1eli!ld f wctdut1 d l.i pt!d':d.t de 1~ vbión.
tltlu d e ~u lluJO t.-.unbta f~ y se J.irígc <1.I áugulo Jl>rrrwt.h1

booksmedicos.org
23 1 Sistemas fororreceptory audioirecepto1

FIGURA 23.8 Coite dit im. n tructufd que ,xest:u!a lftd pllrtl' tmt1t!l dl' tcjdo CO!lfllltlro muy •<nculil!adu {!lwiras 4r fttthc). L! ~a cplt.clial ~l!lla l'S.!i ~lada, ~ro
la utGuJ, <ooipul">!<I de ultk~ ~!hldch, ult<e de- pigmcnlo. Lo~ tnu~ttd~ !M.ild~ 1 efmtf de Id JX!pib requlau ti diimrtro de ~e 1mfdo. ffoui:la bJ\itl yt1!d di.' toluidba.
Mcdsdno a'.rn!J'llo.I

é:.. unac.:lintá.rd. u..~<.:ura). Lo:.. mclanoctto:-. tlt'I in:.. intluyen en eiotán uni<l.!:o. ptir Jc:..mosuma... y .suelen tu·1cnlar.ioe: t:n
t•l color e.le: l o~ oio.., <.'11 realidad. en el Cülur <l<I tri:,. Cu:tn<lo Jir~t.1ún paraJcla a la l>upcrllde J:cl t.rislalino.
la persona tiene' JXN.<U. c.~lul~ p1g,1ncntariJtS e11 (•l 1ris. la lul • Cápsula dcl cristalino~ ~é presi•nla l111110 un rcve-stJ.
rcllcJaJ a r:. <le color azul <lebklo a la ab:-.on:iún <le l>U ..:01n· n1i(;'nto at:clular ho1nog.C:ncü, hi.t.lin o y rn..h grue:o.o, c:.rt la
pont•ntc rujo <luranlc: el lra)'t.'t.lo t'n cl frb. .-\ 1ncdid.a que .l>t' ..:ard anlerior dél .._Tii.tahu o (º•• ' ' 9 ). E.-. uu a Clltn1c:lun1.
acuJnulan 11iayti1~ cantida:.!c:s <le 1nda runa en ~ n:corn<lc>. 1nur elih.lica ...on.Slllutda t'n gr~n parte ptir <'ol.ógcno tipo
d color del ir.1:-. pa...a aJ gn~ luc.-go aJ v<.T<lc y por Ulthno al T\~ y ¡;,lucuproleina:o..
Ca:d.anu. [ n I ~ dlbuut:o. no ha~· mcl.i.nina. y e¡ <.olor n 1:-..ttk1> • Epitelio Sulx'.ap.sular. e.slá forma.Jo por una c.:apa de
se <l<.•l:ic aJ reflejo ú:.- la lu.1. que dan l o~ v,1M:>:> sanguínéo:-. dcl ci-lula:.. cpild 1ak-s; cUb1Call t¡uc .se i:n<.'UC'nlran solo en la.
1ni.. y~ t:n :o.u <.-:.pesor prt..,..enl<t ha<x:. de tibr.1:. rnu:o.cul.trc:o. parle a nlcnor J et cri.stahno. :\ partir tll.' ese epttt•lio .i.e
h:o.a-: <¡ul.' :o.c ong1nan úd n1úS<ulo dbar y pro:o.igucn en sm· ung1n.i.n la-. fibra.-. que M:' t:ncargan dd auntcnlo gra-
ti<lu radial hacia k:,s b~wdt.'s de fa pupila. 1\nt~ Je lk..~ar a ta dual del .:.TiSt.thoo durJnte el pr<>t:t'l>ü de <'rl"<.'inut.•nto del
pupil<t, ~-..s h.a.-.:t.,.. :o.e inJun.dJ1pan1 IÍK1nar una Y de lallu alar· globc•o<.ular.
gaJo. Ub ral'n.:bJe ~a luJur<."aOÓn SI." t'lllrtofa:t.an )' funn ao un
f:.l 'l-rtstaJiuo lit' nw.nltené <."11!.u f><bk'lón 1nl-'lt1anh.' un :0.1:.·
aniUo n1t1scular de fibra.""-'111.'ulares, al que .se le dio d tu)ntbrc tc1na de fibra..; con oricnlac1ún racha!. tlc.r1ununad<i zónula.
de cllinlcr <l.: la pupila. l.u... l:;iJlo!'> alarga<lol> de la Y íoruuu11 ciliar. l.:b libra... zouul art~ ~ Ul!)(._'Tlan <lt: un lado en JJ clpllula
cJ mú.scuJu dilaladur dé la pupUa, t.U)'<t accibn o opuesta del 1:rislalit10 y del otro. en el •:ucrpo dli;ir (fig,. 2-3.S}. f..-.c: S:!:)·
á la d d t-:.Íinlt-'T. l.a incrvtici6n <lel <.~fintcr e:o. para:.ilnpáL1<:a..
tt'.1na de tibr.:li. e:.. 1n1µorlantc <."11 d proc.:e.sü de ac\uno<laclón.
1111e11Lr<1i. t(Ue al <lilatad\°)r de lti pup1Ja lo UK'f\'<l d :o.b.lcnta
que f'Tn1j te Í<JC<!.li.1.ar lo:. olijt;h):, <."t".r<."111tl:':. y dbtantc..... y que:
:o.jn1páhco.
l>C!' n~ali.t..a por el ...a.inb10 dt' t"Ur\"atuni. del O:nl>l<thnu <ltti1du a

Cristalino la acdOn de- lui. rnUs..:ulos c:iJJ.ll\."lt, lr.:1u~unt1d,t a Cl!'tt' por Ja


El t'nstaJino lJenc: ta forma de un<t h:nte bu..0 11\:c.-.xa y pn..._ zónul:t ciliar. De 0 1.i.• ino<l~ tuanJo d uju )>(.' h.:tlla t'n rcpc.OO o
l(K:aliza objeto.lo d1i.tanlCio. d t:ristal1no .l>C 111.i.nltt'nc lc1i.'ik)naJo
:o.cnla gran t.•l.JSltc.:tdad, que db1n1nuyc: en torntu progr<.'S:iva
por la 1.1..1nuta ctli.u: Eu <.<Unl.>10, t."U ' .tJ1do se fo<.'.ali1..a un ob.1ctu
..:on la t-daJ. Se ..:ontpo nc d e lit':. parlc:o.:
t1.•rcanll, el mti~1..uh.> ciliar l>C ct1ntruc _~ µro 1nut\·e un úc:spl.u..l·
• Fibras del cds-talino: ~e prt.~cntan ('un la forrna tk• ck·- niiento J1..· la co1t:11dei. }' t:l ..;ucrpo<.'lhar e11<lirecctón a la n:g¡6n
1nenltb pn:.tn J.lh.Ol> fino:. y larg.(.I)>. Son t:elula:o. mur dtJc. <1nh:rior dd OJ(>. La tcn•.:;1t\n t.'J<.'l'C1da por la z6nula ~ 1't•laja. d
rcnciaJ.a..;, <l.c:nvadal! Je la:, c.;¿lula.., o ng1nalt:.i. dd 1..Tlllta· 1.1'blah110
. .l>I..' torna ni..á..., gruc...o y cohx.11 d objeto en d hx.'o .
Uno ('n1bnonano. Por tiltun~), pk·rJcn llUll ntidt..-os y ll('
aJar:;.1.n dc 111ancra <.t.111s1dcrable; pued en llegar a rncdir Cuerpo vítreo
S n1n1 dc lun31lutl por 1O m n1 de espcw r. LI ciloplasrna El "-ucrpo \'Ílr1.•. u t)<.up.i. la cavi<l.a.Ll Jel UJO que M.' halla
tiene orgá nulo:-. t~casos y ~e tiné muy poc:o. La:o. libras deLrás del 1..ri:ilal io~). P1'1:l>en1a un aspé<.10 de gel dan>. tranS·

booksmedicos.org
- Histología Básica

Ceps1.1ia Ep¡tello
!UbcapS:U"ar

FlGURA 2 3.9 (01~ di? 111 pe.ro&! lllGlcltlJf t!i?I abulina. Ucpilflio ~p~11l111 u·<n'111 LI t.VY.ll dd tnZt.iioo. 1l'i1ida de ~01 rop. U.:t Gtp\lllll e~ tGd mcmbr.tiw bNhnu)' gltl!'w
qur um~netd.ígoou tipo IV ylaminin ~. O~ju dd tpUio~ubc~r ~ tr.'<lan lu fibras tdcl <lfSUl1110.~ !ice ttlul~ muy .il11rqJd~ qiX"p:td.:1m )US D'i~ r-sus op;JÜ\S p.a
tOO'll!tiM eo IS!rotltrcl! &lg!ld.is. .il.u~d~~ 1tl<lll~p<>!Cllt~. (Ríljo piUOS.iO btmito:dlinai. Ml'dltr.0 .t.rnl'fllll).

parenw, cun cscastts Gbnlld:. de 'olágeno. Su cumponcnlc 0 Cllopla:,.nta d.;: i<L.;t:éJula:. j>lg.Jll&:lltana., l.'.Unli:.'llC rclÍCU·
pnn..:1p.il e~ d agua (1:cn.<1 d cl 99%); larubién .:onhcne glu lo cnd upb.i.n1átJco lbu abuu<lantt, lo que i.t' rdcl-C1011U lUU
4

(:():,asn111ogluc:-.u10:. n1uy hidrOHfol>. én e.:.p<."t.'i.t.I el hialurO· lt>.i. pJ"ólc:.os Je lrdtl.'>fXlrl c y &:.lltcnficacióu de l.<1. \'lldnun.i :\,
nanu. f.n til lU('rpo \•iln'O ha~· pot'ill. célula,, qut• parUtipan ullli.1..:u.h; p<)r loi. fulórre~t'plore:... La..; 1..dula:> p ign1i'nt:i.naS
de la l>inh::itiS <ld rnatenal c.xtrat-·dular. s1ntc.•L11.án nldánu1a, q t1e i.e át.un1ul.i. <.·n IOnna d e gráuultJ.1>.
:.obre todo cu las C;\.lCn!>ionc:i. .;;1Lopla...ináticai... Clln la lun-
Retina (túníca nerviosa)
<.tún Je .i.bSorbt'r la luz que e...tlmult'> loi. JÚlórr<.~cplo re.:t.
la rclin.i :.e origina d e una cvag1uadUo JeJ tlicn<:éfalo
1\<lt:rn.is de Ja... tn:i. Íu11Ctoncs n1t'11t1<1n.i.dai.. la 1.'élula pig-
que. a rncdid<1 que c\·oluc1011a, Se prólun<lb:a en cl C<'nlro y
mentaria p rci.Cnta t:n su ápice li:.u.-.01nai.sc.-~untlari oi., rc:,ul-
f(, rrna w1a ci.Lr uL·lura <l~ pan"<lé:,. dobles., l.t <.Upa o cU.pula
ldnlc:. <lcl procci.o dé lag1.K1to:i.1l> yd1gel>tit'11l <le l<.t,, Jragnu.•11-
óplj('a. l.a pared m.í." .!>Up1:rl1<.'1al origtn.i. una c..<1pa delgada
loi.<lL' l os cxln.• nub J t.• foi. bai.tonéii. La c:.tn1t lura d t.~ éi>tU... )'
de epild io s.1n1ple t.:úbico con c~lul cl:, replr:L<b de pigrncnLO.
el cpllclio pigmcnlario <le la rclina. l...rn; fotorTt.-ecplOre:, )' cJ p rot.C.'>O Je t.lcl>jJrcniliJn1t'nlO ÚL• lrag:mcnloi. ÚL' .l>U:. itp1tt'b
l(t<.io el n:i.Lo Je la rt'Lina hencn origen <:n fu parL-d tnlcn1a de .)t' C.!>tudiarán ni<b adchullt' .
la ,{1pula óptica. L-t (<!pa p igtnt'ntana <lt< la r.i.•Lj na ~ .'ldhiért" l;.i parle de la retina i.itua<la t:n la n:gtón flO:">lcnor <lel
con hnnc-1.a a la w rou.lc:o., pero :,e une en lor1n<1 débil a l.a globo ocular pn'.:M'.nla, <lt•s<lt' afut:r..l hacia adentro. l ai.
..:apa Coto:-<'H.i.tble (intem.i.). $ig:u1e.ntt.".l> \:.tpai.-:
C:l t:p1Lcho pig1ne11tanu se ~orupone de ..:~·lula...; cúluca.-. • C...i.pa de las células folustnsiblt'~. los conos y bai.tout"S
C:(>n ,.¡ nUt:k•ut:n la bai.e. La n:gión bai.al de (•sa,-. (:Ctuta:. :,e fija
¡n..,, 2.1. IO y..u.JJ).
con bnncza a la 1ncn1bran a dé Bru..:h }' prt."!>cnta iu,•aguw.·
• C:ap.t de neuronas bipolares, que unen, en t Uánlo á ...u
ét~)ntt~ <le la 1n::mbrana plai.m<ihca y mucha:, n11LOC(HH.lria.ll.
fun('h ;n, los cono:. y ba...ton ~ a la.<; c:Chllcl:, g.angliunare.i.
lo ~utt .l>Ugit.•r:: una ac.:llv1dacl 1nlcn.i.a <le Lr.a.n:.porlc 10rnco.
C'Apa de células t;<tnglionares. ~ue éi>lableél.! cünLacto,
En l.i. rt'giún ...t:luJar .?pit.:.al hay do:, {1pos Je prolung.adones:
en :.u cxlrt'1no ~xltrn(l , con la:. ncun 1n.a..-. bipolarc:. '! c:un-
lllll'n>n:lioi.idaJéS dclga.dru. y ahu11Ja.11h:i.., r Vállld.\ ci.Jíndn·
ca:. qué cnvu~lvé n él cxtr<.•1no úc ll>ll fotorrcccpt-Ores. lltu.ia t:n la pon·1ún u1h:rna con la." Jibr.i..... nt•rvio:.á.-, que
t.on.,.·crgen par.i. ffln ltar d ner\'tO óptko ( fil!. 23. 12}.

~o Histologta aplicada Enln: la capa de lal> , cluJas futosc11:>1blc:, y la <lt: la:i. ucu-
n >nai. b1po la~ ~t· e111.:ucnlra w111 rt:giUn C'n lcl qu~· i.e pro·
Los de.1.p¡:endr11ien1os de retlM,. di.!ogno.1.1iúdll'; con oeru fic<ocn- <lucen lai. ~iuap...b t:utrt c:.<IS <los lipo:. .:.clular{'.l>, qut.• rt"<.ibt•
tif, .1.e prodU<Nl cnt.s ttq}:ín de<.ll'!ll4t!odt>li>pt1choph;mt'llt.i1iuton IJ la d e1uun1n<1cuJ11 d C' capa .sín<l.plic-.:t externa u pléXifonnc
up.i foto~sllle, y~ que, cr.ese ~itii>, Id uruón dt> l.1.1. upá.1.cdu~.:.1. C!.
cxlérna (fig. !3. 12) . La capa shu\plica inh:rna o plcxi·
Pfe<iuid. tsc de~1tnu.unle111c deteti«.i l.i vi~ioo y piJcde 101ntrw <jtl\"t' funnc inlcma J::rh~a Je lo.i. éunla<.'to:; rnLre fa.., célula~
Sino .1.c l lolLI <.unuigeixi.i.
b1polárei. y ganglioua!\'i.. NUte:.c que loi. rayoli. lwninuw...

booksmedicos.org
23 1 Sistemas fororreceptoryaudioirecepto1
..

lncidMCia deo Is liz

i l l

- 1-- - Capa plexiforme in:erna

Célula~ horizonta1e<s - -; -

Segmen:os ext&..<nos de m
conos y los bs$:on.:-s ~~--14

Cono
FfGURA 23 .11 bqt.'tma &1.n t1n t:ip:lS dl' ntuuna~ de la 1etina. l.d~ ,'kt./xlstl'p1t'i.er.tiln id lnddtnti" !Ir I" IUl. (1 imp1..1bOg!f'..~1ddtl ptt lo) ront» yh.~ IM~tl'<'les. 6:bidu .il nblftt)
luminuso. IJim:L) en \mlidU IYl'!UO. f.l&Jp(~ )' r.:p~ COfl Jtl!iJr!Uo!n. de &7,lllll &Dc:t.11llng:P.'!X kSor loodralDI} 16'W>, 1965.)

booksmedicos.org
- /
_....t,.tembíana limi:ante intem8.
Histología Básica

netViosas

c.,.
p!eic.iorrr.~
int~ma

Reqión me:abóka.
Sf1r esis de proteín.as,
iosrohp1Clos y ATP.
C$.pa
nucW
int~rM

c.,.
p!exdorrr.~
externa

Reg!ón jotcs:f!sble.
Generación del
potencial recep:or.
~
nuclear
ex;erna

,-------------- FIGURA 23. t 3 f ~m.i dl' Lt cll1~!1U(lw• 6? I~ cc111rx yle\ blSltmn. U ieg;:o
'Membrans.limi:ante eX!erna tkhmiL!d'.i p:t 1n m:tklgulo w1·espor.& .i bl mitrofo109rdíi1 dt ~ flg-:ira 21. 1(. (ldlp
FIGURA 23.12 Dibujo qurik'MI~ !.dwci!mn l'sW.dw. t'lllrt'lds di1.i-th dctJ.Ullc1 y tb:b yrl'pfMutrn;.. Ctlfl Jt.tt'.lru.1ci6n. de lh!.'1f(!l!«!t :\\: NQ!ki.•11 di.' Íft'1.\71pfd HiJl~.
S.A. lk~l'f ldiur.mflll'9'!1. 1%6.>
~s nllltln~de li rtt'll. Ln celul.isdt MUiia, m (01111 ros<m, IJ p~rtn \Uf! tqui\'.Jlcnl'."i
' IM .tsll'tr.tos &i ~l'/n:) 11cr1iQSo te1111al lhtJfleOO r repred:c1do, oon .nuriudón, de
~nMJywl.:HHll'o0'oflhtHt.;1i'tmlyt.~udcn.19/Jl.
S(>gmcnlo interno, por w1a conslricctó1L Deba¡o <l~ é:-ota
ha}' un cuerpo b.tsa.I. Jcl <¡ue i.r origina un ..:1ho que .lle MtUa
alra\'1e~n las t.-élulas ganghúnán.•s y la." b1polarc:. para lle-gar <:n el M.-gml.'nLO c"t<:rno. C:l .!>eg1n enlo 1nten10 lOnliéne c;l u~
a lo:. c lcmenlo:. fi.>lu~n:,1ble~. <.'<'igcno .tbundánle )'muchas nul(Jtondria.,. <.'t•n:a de.~ la 1.:unS·
Ll):i conoi. y ba:.lónci. ( fig. 23.13) son c:MuJw. con düs lrktic'>n ((ig. 23.14).
poloi.. cuya Unka dcntlrila (un polo) t:"S loto~:.·nMlil t. 1ni('11 - ~ le1.hante el u:.o dc lé<..ni..;ai. aulu rradiugráG..-a.-. i.c
lras que "'°' olru p<11o c:,tabtc.:e ,.;1n:i.ps1:. c:on otr.i:. ._<:lula:. <ll.'rnoi.lrÚ ((Ut' las proteínas de loi. ba.-.toncs se .sinlcli1..i.n en
bipolarcl> ( Og. 23.11 }. el ~cgrnento n1lcr110 y uugran h<td.<1 <I exlérno, t!n el t¡uc
la:. pnilonga..:itmc-:. iot~n:.ibl es (i.lt.'ndnta:.) adquie- partiüp.:tn Jt' la c.01t.-.l1lu1..· ión de la mt.•tnbrana clt' lo:-. d1i.C<h.
ren Ja torn1a <lt t:onos o ba:.tonc~ de alli el nc11nbn.• d1..· esa...; Los d1:-.co:. 1nign1n en lonua grc1;dual h.tda el cxtrénto
célula:i.. Tanlo lo.-. conos Lo1no loi. bai.lonci. alrav1cw1 una <lt'- lt•i. b;:i~loucs , dundl.' :::e dc:,prcndcn para que la:. t.·élula:-.
cstru1..lura ho1nogér1<.·a, lc1. membrana linúlánlc cxlcn1a. <ld ep1t<:lio pigmcnla rio tu:> Í.tgl)o.i h:n y digieran (figs. 23. J5
qu(' al rnicru.1i..:'1p10 ck't"lrÜnico M.· 1nut·~lra lonná<la por una r 23.16). En lo:. t:onoi., la l'on11áC16n de <lis.cu.;; nuc:v()S Se
:-.cn1..• de <.X1111pfeJO!-. Je uniún c.i11rc la:. .:étuJ,1:. JC.1t(1rn,'(.cplo· litn1ta al pcruido <li: <.rt"Lu11i ~nto.
nl~ )' la:. c.'élulai. J e ?>.1üllcr. Por lo general, Jos nóclc.'US <le la:-. Se aJ1n1h: t¡ue una rclJna human<1 tiene unlb 120 1n1Ul)-
célulai. <le loi. t:Ulh)i. ~e d b p'1ntn en una sota ahura y cc.n.-.a 11C:. de ba.slonc-i.. E.-.ta.:. té.lula.-., de gran kn:-.ibilidad a l<1 lu1.,
de l<1 rncn1brana hu11tanlc. l<1que un ocurre.• ..:oo lo:, nlh.:k'O:-. !ton lo.-. pnnt.tpal~ n ."'l't.'Plc1re:-. par.a b:...10:-. n1vdei. lun11ruu.1S.
de l,i:. c:élulai. Je IO;io. bat.lonci.. La.\ pon:ionc.~ r<.'<.cpl<1r.1.-. <le l.oi. conos Lan1bu:On ::.ün c:Clul.a.!> alargad.i.., c.¡ul' co11Lic:-
c:-.ai. o.élula.-.. (':,to e:-.. los cono.:. y bastonci., prc:.ént<u1 u na 11en .i.cgtn~nl<JS interno y cxternt), t.ucrpu b.tsal cun c:iJiu
c:-.lrul· Lura c.:01nple1a. ~· at:uJnu1.1c:ión de nlil0<.oudna:. (fig. 23. 13}. A<le1na:-o, l'U
lo:-o bastono :-.on célula-. lina..;, aJargaúa:-. y G)nnada.-. pur el .i.egmc.•nlu e~tt.'nu_, .i.t: c11c.uenlr.u1 <lbc:o.l> .1pd,1Jui., pero
doi. por..:1ones dbtu1Lru. (fi;;. 23. J 3}. El .segmento externo se éstos :-.e ong1nan en 111Yag1ná..:1one.s de: la m~rnbraná <.elu·
c:o1npont'. Je mkrovel!Íl.'u!ai. aplana<las que lonn;in di.sc<1i. lar {JJ<t, 2.3. J 3}. [ u una reliua bwnana har alrcdt.'tlor dc-6
apdad c~ como :.1 luc.":!>cn nlonc.'tl&.-.. E..;c- .l>eg1néHh) externo miJlonc:-. J;: ..:ono~. Sun dcnll'nlo:-. dc: pt·1'Ccp1.:1ún Je la lw.
está :.tpar.ido del n.~h • Je la célula, w1nb1én <lt'nOminado <l~· 1nlt."n!-.klad nom1a1 r pcrn11ten una grc1.n agudeza "L.;wL

booksmedicos.org
23 1 Sistemas fororreceptoryaudioirecepto1
-
éi.1.i.-.. en la!> tapa:-. de J.i retina M.' cnCut'ntran otro:-. llpoi. <l1.•
células. Lall prin,1pak~ ~ón:
C..l..fulas horb.ontale.s. cuy-«1.s pruh1ngacJt1JH...... ubJca<la.-.
t'n M:'nth.lo hont.ont.i.l. ei.tahle<..t'n 1.unlat.lo entre \'aneh
ÍCJtulTt'i:cptore:. (fig. 23.20)
Células amacrina>. tJUe se cotu."('laU cou lall ganglionares
• Células de i.ustén, dt•l Ltpu tic [()ll a.'tructlU.-. y la ruicro-
g,liá, ;uJcn1ál! <le una .Ja.,e 1.'élular n1ur ranul'tcaJá y
gr.mdc. la téluJa de AUlUer ( fig. 23.20). La$ cClulas Je
.\iülfer ticnén tuu\..Íoni•s equ1\·alé11tc:. a las de la ncuru·
g,lia. Sir"en para Mt.i.lc.ru.~r. nutrir)' ai.Jar lall 11e11n)n;u Út'
la retina.
la capa 1ná:. prufunt.latlcla n<Li11a, que l.i M'p.i.ra<ld cuerpt•
vítreo, es la mtmbraná linlitant~ interna lli(' 21 ' ''- conll-
11tu1da en gran p.t.rlc por cxp.ut..:;1 óncs de las l'é lul~ dt' ~ IUUé r.
L.i. lunilanlt' inlt'n1a tiene 0.5 µ111 de i·spésor.

Hisrofisiofogla
lk.:.pué... tle atrávcl:ar varias \.d¡>a~ de la rcona, los raros
Jumnll)Soi. l!Cgán J. len> CUlltb y lo,., b.t.,lüne.s e 1nu.ian el pro-
cest> v1~ual. Í::.lc es en rxtrcino st.•ns1blr porque un lotón C!>
:.ufkiente para dcM"ncadcnJ.T la pro<lut:ción <lc potcnc1«1.lr:.
1.•Jéctricm é:n un bá.slún. Se at.l1nile qul· la luz prumue\'C l.a
dt.'Culorac16n <le IOio pig.i~ntol! visu~1.k".S. Ese 111<.."l'anu.rno
li>lot¡uínut.o genera pólcndalt.•l! <le n1t'rnbrana ~ued ner vio
t•ph1.o tra1L.:;nli1.C .t.l L'cn:bnl, dc•nt.k• licne lugar la pcrt.epcil•n
FIGURA 23. 14 Microfolcgafíadrctré!lk• ~1a<Mtdr"-'lm~. laj))1t~SIJtltflm vii.uul.
m~IDil los ~~1u111b inlno~. l.d ttcpln füt!Nmible it c001po11t de rlbtmmembr:l: El µ1gntt:nto visual que :,.e <let:uloró al pnuc1pio M: n:¡¡~
11uM f7t.lfdld(l',. lJ~ m1t00x0i~ ~ .amulan en d si:gmcnl" i11ttrnt1. (rs l.t pi111r rut"dw law·<t, y cJ p roce.-.o puede cun1t'u:1.ar <le nucvo. l.ol! pjgtné:'n·
deM 11Mge11VUcdt'Vi!I~1111 CacpUStulo bawl del qul' pMtl'aD ch que ~rmodifkaca tul! visualc-3 se encuc<ntran en las v<.•.siculJS aplana<lall de loi.
d S~IOOID r.<kroo. COllO.,.¡ )' IOll b~lO(l t'S, r C::.i.tJ.n C003llltUdol! pvr reÜnCnO, un
aJ<ld1ído Je La vit.unína :\ Ugado a prutcina:-. c!>pecíliL'<l~.
Lu•.:; conul! <lL· to:> l!Crcs h11n1an()S tunl1t'ncn trt'.:. pigincntu.i.
<lilt'rellk'll, base quiinica pará la 1coría lrh;c,for de lá vis16n
Lo:. ba:.tont.':!> .-;on ntá.;, :.tn:.iblc:. a la luz. pero ....010 po.-.ib1li · en <..olon.-s. Lil a..:u1nulac1bn dt' nuttM:ondrtu!'> cer<..a <le la
tan un<i vil.ibn n)cno~ prc<:i.sa. pOrt.·ÍÓn ft)(o:o.C ll..'>iblc Je {ul! CUl1U.;,, )' hb ha.'>lOlles ln<li~'a ljUt'
La capa tk las 11Curón~ bipolarci. está ..:ontpucsta por el procei>O c:onsumo: nltKha t'n<..'rgía. La retina licnC" pocó.s
ct':lula:,. Ji.• n1t>rfulogia \'arlablc. De un modo b't'-ucral, M: capiJan.•s <.¡_uc M.' b.dl.i.n, sobre tudo, en la regit'ln <le- la.-; capas
dJvu.Jcn én dos grupo:.: dt.> 'duJa, ganglionarc~ y b1polare:.. En IJ Cd.pd de la... célula:.
C.élula.s bipolares difusas, que estabk"Cen .S.Jnaµ:;1.s t:on JOtoM."11l!1!Jlc... c;~i no hay VáSí.'ulanzadón. Se urcplá 41uc t.>:>a
clm (()furn:t:cptorb o n1<il>, y pueden ll ~g.ar hd:.la M'>ll> vast.11lari1.adún dcli.t ienk• t'A.pll(;a d pn:<lünunio dcl 1ncta-
• Células bipoht.res munusinllpllcas., que entran en t:on· bttb~1no glutulítit.o t'il la rt'llna. l.J ob.i.t:rvi10Ú11 clinica <l::
t;icto 'ºn él d.>:611 de un ~1lo c:on~1. C:.sa ct:lula bipolar qut' fa rc::tin.t. l><.' lesiona .il <l~·:.pre nJ.en.t.• 1u<lK'a que l.i. mayur
:.t." .;:c1n1u1ut.-a por :.u otro cxtrc1no con una :.ol::i u.:lula
parte dé ~u... nutriente:. pn:)\itnc <lt' la capa \.'Onocaptkir \' M'
<l1lundé11 hallla la t.<tpa <ll· lás <..·éhdáii fúto...:;cnMblc:..
ganglionar. De cSLa rnant'ra. alguno.-. culloi. envían ~ui.
1mpul...ü.'> por uu lt'..iyt.' 1.'.lO l>Hnphllcado. La fó,·ea ccnlral t.'io un..t n:-g1611 pt."'<luelia l>ilua<la cn <.' l t'jc:
óphco de la reltna, <lon<lt' la vb1ón tit'nc 1nayor n1tiúcz. Se
La t.dpa dt' células gangUonarcs, a1.h.•n1ás de cl!tablect'r pn.".!>cnta c.::01110 una <lcprc:.iún poC() p ro luntla y en i.u por·
conta(;(o l(Ul la:. l'élulall bipolaréb. énvía l!U., a.~clnt.,, que nuo c10n ceutraJ d ei.p~llor<ll• la rétina <l1:,,1nu1uyc de nltlollu 1.·on-
se rnnullc-..u1. en <liréCCtc)n a una J:etennina<ld n.-gi6n de l.a. i.i<lcr.i.ble do:hi<lo a un uk•jan1iento de lru. (·élulru. bipolarc:.
retina, dünde se agrupan y lorn~an el nervio óptico. En 1.'M.': y ganghouarcll hada la penJi:na. (()que dcja t.'I t.enlro Je la
i..ilto no har rect'plorei>, de allí ~u <lenomu1adOn de punto fóve<! t:'OlbtÍlu1do ~lllo por 1.onoi. (~).Por lo lanlo1. en
ch.-go tlc la n:lina ( Hg. 23...2) o pápila dc:I nervio óplilo_ Ja lún::a, la lu:t Ucg.a a lal! 'duJa., íoturrc1.eptur.i.:; Je n1ant'ra
l.a.:. c¿.lulall g.i.nglionarC.!> son cCluJas nc-rviOl!U.!> tipkás. con dirccla i.in pas.i.r pur la:. ()tra... capa... de la rehna. ló tt,ue Cón-
nudro gr.in<le y claro. }' c1toplall1na con RNA abun<lanlt·. 1ribuyl' -.:on la nitidt.•t. <lt' la unagt.•n qut• allí :o.e l()rma. L<t l111.
Taniliién ucnt'n un lipu Jú'usti.. t¡uc t.~tablcce conta.._10 1.on que no abi;orben lo:. .:ono:-. )' lo:-. ba.,tuncs la "ªPlc1.n d epill"
v-.i.n~ <.:é-luJa::; bipt>lare.... }' un o 1nunoi.ináptico. !\<lt'n1ás t.h.- liu pigmcnl""º r la toroi<lt'll.

booksmedicos.org
- Histología Básica

FIGURA 2l .15 Miaofu:ografia el«llmC:I de ll lll'ltf;u dl· ldsGJp~ÍU!ílkmible7 pgmln!it'.i:t de LI lrti.~. (nla pul!? inferklrdtla im~n h.rt ~ c{(Ws pignim~.TUS~ w> lllhilnll
m(•idn.te 11111unES ~J entre ~us maD:iranai Ir.erales. Amba de l.H ttlul.1$ pigmenwM ~~n loo. ttlrMI~ de dht~Y.~n(us atl'Jnus de ~balto~ qur u• i11te'6qil., ton Lis
p1olong:tüns.iplCíll~ dr las dklJsepltrli&.?spr,q¡nent.xbs (P). l.ds'llesict!J~dpl~~s iri~«>pOI marlJi.ma (&diial 1it d"*lnkn dr l\gt'.d1emos de les bJSlaxs. L. liso\lC\'11.tS..

la ei.tru1.-luicl <le l.i retina \"<1.rÍa M:gún la rrg1ún ó lu - pt)r I<~ 1ut<Jrret1:J'l<1rci. }' la en\ ían .., l.i ~ortcza ccn:br,d. Por
dJ.a<la. )'a se t.'xph.::aron lo:. detalles dé la !úvea <.<.'l llr.LI y d lo tautu. 1<1 rtttna ci. uua t.~tru.:tura rcceplora· inlegra<lora.
puu to t:lcgo. la fúvcJ. i.olo <.ontit.•nc cottOi> r bastones (en l.s.
parte c-t•ntral. (.ÜJ)oi. en (()rma cxdu.;,1va) y d punlo ciego • Estructuras accesorias del ojo
no tiene:- n."Ccptorcs. Adcn1ás. hay olral> variact~)nc!> h1l>h)ló-
Conjuntiva
gkas <le s1gn1íi•:ado Jis1ot<Sgko ob\·10. por c1c1nplo. lá dt11-
Se <lenonuna t.ün¡untiva a la 1ncn1brana 1nucoi.a que
s1datl d1..· fa., c:éluJ<U g.ang.honan.."":'>. En la n"gtún pcrifCrii;a Je
n:v1stc la parte antt•nor Je l.1 ot.~l era y la l>Upcrhc1c in terna
la rL"lioa.. 1.".Sai. '-'éJuJ<b :.on cíi<.'a:-a:.. :.oto algw1oi. CL"nlt.'nan..,,
<lc- lcb párpado:.. El epitelio Je la co113w1t1va ci. cstratificadt'
por nlilírnclro i:uaJrado. S1n c1nbargo, la -zuna que rodeá la c.:ilíndnco y MJ liliuina propi.i, de lCJiJ~) t:unjunhvf1 laxo.
ÍÜ\'Ca pucdc tener t.it.'ntos de nult.~ de t.~lulai. ganghünan:i.
por uulilnctro cuadradü. Pur cll<\ la \1iitón en la pcrilcn:i. dé Párpados
la n•LJna (vLS1<)u pcnfénca} ci. poco nili<la en •:urnparactón Sun pliegue!> Oe.:obtci. JC' tej1<lo:,. que protcgl•n el globo
con lo qu~ M' t.'<11nprud>a <-'U la 16vca o :.ui. .l.ln:Jedorcl>.. mular. Loi> párp.tdoi> c11ot.\J1con-.t1twd<'i., Jt·i.<lc afuera bu<.ia
Aunque la ~Lina •:ontcngá aJrt."t.h.•dor clc." 126 millunt':t de aJi:ntro. por las c.!>t.ructur.is ,)i¡.;uicflh:.i. 'º"
2' 17):
recéptores, el nervio óptku no p1't"~t·nta mái.ttuc." 1 null6n dc Piel con cpitcljo C).lrat1GcaJu plano qucratin1z<1do y dcr·
fil>ra:,. l.~1:. cClulai. de la rl~Lina <-'ll :oí sdt."<.'CÍOnan )' agn1pan la n1b.de ~ónJunthu laxo
1nlon11ac1ón que reciben loi. rcccpton.•!> <lur<inh: su lr.t~'C.:'lO. Hacei. 1nu!>culan"S <.-S.Lna<lo:. que íonnan i·I 1nU..'>t.'l.llo or-
f:...;,a... célula~ toditicau e 1ntcg.nu1 la inJlirnwd<)n prO\·J,ta lnt.ufar del ujo

booksmedicos.org
23 1 Sistemas fororreceptory audioirecepto1
-
Sin1esis d~ me!an.na en
:-! re-;ioolo sindopti;.smá:1co
rugoso, 91 apa1ato o.e Go!gi
y los me~somss .
la m&l"1ina absorbe f.3. luz ,
i.-:ta v ez que ésta actuó
sobtg ros recep:ores.

Transporte de iones rea§zado


poi ~.s in\!agioaaones Ce la
membrMa, con la ene rq!a provista
por tas mitocoodrias.

FIGURA 23.16Cflul• pigmcnt!ri• del! rel<>l. lltl!a•nc t¡lll! "'""" il;ll<ll bCI• ¡xol"1g..,,,, QUC rol!c.. •l ll'V'l!ll'lU """" o!r ~>1&i.1 ÍUl""'1;ble>. t. <tlul"pllelúl
pigmL111wru llrllil'11e rc((tdo endupl~11AU:~ lho .:ibumf.mll! r pie~ tw~lfJnC} dr L! ll!l'mb1~n~ c11 l1 región l\J:i.)I.

• Una capa cOnJWtlt\'a qut.< pn.:senta un cngrüs.u1uenlo lle


tejido cun.1untívo Jcu.so en cl cxln>nn) de lo:. párpado:.
-la platQ lar$.a.J U lano- en curo Íntcnor Sé hallan gfii.n~
<lula.:; ~bit<.·~:w. alargadas y ilii.pue.lita.;; t'n po:.ictón vc.•rti·
i:al, la:. denornin~daio glándulas de ~teibomio <> la.rSales
( Gt" -,3 17).
• La i:apa n1u<.'Ol>a, fonna<la por l.i co11juntí\•a <lcscrila ~nh:i>
(t'p1l<:lio ei.lrá!dlcado \..Ílíndnco )' tt.'jido <."t1nJuntl\'o laxo}.

G/óndulos lagrímales
Ubu.:ada:> en t'I Uorúe :.upt:nor exleruo de la órl»ta.
MHl gldudulali -"<.-'ro!NL.. de llpu lul1uhJ..tl\'Colar ('umpuelih)
{Gg,. 23.18). Dcse1ul>t)l:'.an a lra\·és de 8 :l JO condut.' 10:,. en
Músculo él torntx ~upcri or dt't Ñll'O "011,1unÜ\'al, lorinm.lo por la t.un-
orbteu!ar del O}O - - Jluend.c1. d e la conJunlivu 4ue rt.'\'Í.!>lc ef ojo. con la que c.ubr-.:
la l>Uptrllcte p(hlcrio r dd párpado.
l.ai. gldndul.tli la:;n11 1.tl~s Cfig. 23. 19) se c.:01npo11t.•n <le
c:étuJa.., M'rO:.a... que t:unt1cn'-'n en :.u rcg1ún ap1\.al gránulol>
d e !>CO:.'n"lil1n que M.' tincn pú<.:ü. Su.... unida<l<.•s :.c.'t'l".:lura~ S('
hallan t'U\'Udl.L" por <.·dulali n11óep1ld1ateli. f...a.., glfü1dul.i,1;
protluccn un.i. ~'-<;.'rec16n lialina c.·un 111. n11$:ma "º11'''-'nlrndón
dt.• d ururo de ~odi u que la de la s.i.ngn:. E3 un liquiJo cun
put.'ai. pruleinai. y c:ú11t11.•nc Wl<t :.ola t'n:a1na, la lboz.ima.
que J1gít'rc la t.-.í.pMtJ.a clc '1crla.... b:klen.i.:o;.
lA M.'<::r&:iün lagrin1at. t¡_ue ci;ta~ ¡;lánclula,) sarew.n en
lUnna C(lJ1l1nua, i.e dingc hacia IOl> punl()li (;;gn1nalcli., que
lo.Un ct'-'''.tdonc,,. :.tluatla~ en t'I ángulo inh.•nu1 tic lo.i. ojoi>.
FIGURA 23.17 kt1ad6nde l~r~t111tttti16:lpupaOO. En Cl>a re¡.;iún. penetra c.>n un ,)Íl>léJllJ. <lt.• conduc. ldlo~ l.ig.ri·

booksmedicos.org
- Histología Básica

n1ált':-. rc\·csltd o:. por cp tlt lio c:,traldlca<lo plan<> no quera~ • Oid u 1ne1..bu, en d qui: C.l><ll> on<laio M" transfurn1au cu
t.ituza<lo que, a por 1n <."tlio d:.-1 l>aco lagrunal y el cunJ.uc:to \'tbr<tl1ont:ll ffi(.'t.ánici~ y se lrclni.rnitcn al ui<l<' intcn10
na.... ohlgrunal. <lt:S.é1nbocan en él n1calo nasal infe rio r. • O.id o inlcrno. e n el qut' las. vibrac1ouc:s. 1:stilnulan los
rt..~cp(ort.~ y cxpcrin1e-11la n Lran:,duli."11in cu unpulsoio

... Sistema audiorreceptor ncn.·1ows t¡Ul' alt.a.rv.an el i.b tt'1na nervio,)u l'•.'nlral por
1n cdjü d d nc:r' ío .iuditívo.
Aparato auditivo u órgano vestibulococlear f j u1do n1l~rno ta1nluen tiene la:, ~·stru~lur.i.s \'C:,h bula-
Las tunc1ones del clrganc1 \'ClltibuJococfcar M' rdat.·io nan rc' c.Spé(.:i.ali:tada... e n el M.'nliJo úcl n¡,u1hbrio.
con el equilibno del ...ucrpo y IJ. audJ..:iún (fig. 23.20). s~
Oído externo
d1vu.lc en ln."S partc.-s.:
\..c.1111prentlt> e l pabellón tl1.• la orl"ja. d t.-Onducto auill-
• Oido cxtcrno, que real>c!' l<b o ndas suuor~ Uvt't externo y l<t membrana dct Llmpáuo.

booksmedicos.org
booksmedicos.org

.,,,011011011\Ulll"" l;).P OC)l."r'""f'Ull"l l'I :-tl"l llt.ll"lr¡nil.:u r¡ u-a U;lU ,1., ",ll''
·co,·r~ ·Su) 01r,,1u º l"'i •1_
~"!''·'1\11 ~u¡n"-nw ~X] ~llL""'l"''"""'l~:'IJ 'tkll,,1¡...1 p ~ .( C"Jjll -~.:m1¡ ,,..,1 '"''l'lf •1•J1u1(1• •rruo '"1 ;}JlWWl".Jl 'Wlh "J"1"'1J1'J
ft\U p U)ll1'l.P'U1 :K~ -~"10pÁ OUÑWl'J l-""'()JO'ru;J)
run g """""'º"' tvr.Jqt1uw l'"J ·[pUduqs )f' "u"JQW.lW
P"'~"'l'"'l"'"'I""'""" .... Ú'I¡ ••J"Ul"I'!'' PU] ~ ~'•PU!l.UOU.~ '1 "11ql~J \ Tf'l-~ Q lllitibJ ~ ''IU!'1 '11
,...,.i .......~ ~ ,,,.¡ ~~ "'11"1>< ~­ "'d .....""!', ""i ""·-Juni PI'
V~ VKJ t6t"ft "1ij .r ~ W1r V1',)~ ~j,
"""'1"""'.,.,.""'"""""'
- - ....."'"'' p lrJ "'""W "'>qll "".,...,..,. JW .....
"""""' ,, ,..... ........,., 'I"' TIO¡U10pl ~PI'="! "Ulmin,_, ai. 'l~i'I t-:Jft ';m;>f'\- npt."n) g OllDJUI p tu
UJJW r¡ t1.)rlJ,XUl.X"IJllJftD a ,~nrvt.hlUL'W '1 u;> ~W....l."l!W 'Jftpl'JUUApj«"Q;ip~·l'J'~IU
W('PJ.lu.Jft on:f.,h.fl".'~ QUl'll,..-A,, \~ t1UJ..,,111 "rl• ,, f lU'J!'" p 'tJ ~ .,,"l'f''"'f'f ( 111.-Til.2<.~"I ~l'f 'f' 'º'"'N "''f'
(Tff'..flO
•·:1r11.'mh otlf.IN F' .\ ;>nbun( p nn1•1nu l·l J,111.f f'T'l'WJOf .1..
lf111"' ,_1,.,.,,.~,~.1., '"'"". .
'4'r 'W'f ;lllUJ ,...,~'"., ~'.""" ••,,,,,
.,,1p1·p1 ''I"' 't'llL"l;l"""ll ~"Ul ;ip '!'u,1rr" "º"
.1r 1)1p:itu Jod -r.f:iJ11d ·tt1111•1r 1011.\ rpr:t'pp ,,,d "P y<fr., ftrn "h' ' 1.in1 11ll..I
0 11r1lc1111 PI, ruT'J(¡1.u;itu ~1110.1 n¡n1111-' ,1<i1 I'' \t1 l'ltr'1Ui1A l'""I 'P1.r;11qn11'1lt1.1111u.l .'l\ r111·1qlu.'ltu "P."') ·tl'-'O ruuo' .1p •ouril
'{otC'Z ·'HLI) "PUOJ"l:\I ( I'" º "llUttltQ/o. ·UIJl 1~ l'!t1t1.u111t>tlU "I r11r11;)'> "l~npun"I pp t111un1 pu· 1
"'' 'f'"'l·'l•il~'-\11UflÍUO"I Flll'..l<JUl."1111 l'lln 11"11 ,,,,,.. \1').l:nqn:i '"lll'l'H\.1 ..u1:i1c-1u :.r~'t:ierµu~ l"l ln"tfl\'l!flll,"IOh,tt1J
'n'-'"111 111' '"'Uou'i.:u c;op t!t"7l'fl"'""'' :o- ¡r1r.1cu ¡1!\rl"J "I U] -P.J(J)"'l,l)IU.f li>'lf.,un1 run u:iu,-.,l;l ow~--c.-.. fl-'lllptm "1'0fl'l•1'\
"igutiU~'f'!ºl"'rrfU11:1t'U.PlDPt '1-1J ' : Jf'Jqt¡mf\.l:"t"¡lw.,p¡{ flr~npJ ... l'IWI'' U.1llll\&>'1¡."10JU!'l. -uruJl"UI "'P'".1J' N1l'Q'J
f"l_"Cl'P)\TK""" .., ~ "•u>w:tu;;n "'f" ;uqwoo p
~ f'I 'Uc.~""ffur l'J ~ ~a\ ".:!JlJr'l"qC1 PU :rpuo:i
•J1U.l!n'.'la.'I ~ "-~ ~ '1 'P.uu:d '"f "\I '--~, ~ .,,.¡,,..,""'.,.....'"""' ;-¡ "!'
;.q1'\l.1 t.Urp1"
.,......,....i a 1•'1"11=
"i'P'!l'""""'P'~ aopid> p ~ ~
wq:N'JidtD,,"' -::.w.a1 q r: 'E"'l.Q~,..
D< U\'!,,_,,
""""'J"IQ•• ' ,,
l"l""'JO
~ ) G¡4.'tJ1•'Cll vnJu~ ~ DR ~
-n.J;2:'1.-¡ ~ '~ RFF!li ''ºP·l•tip,d
_ni .,.,........, w ,..., (\,\~ OJ"1f'UU"' p 'nl"ln:lf' "\f .,._. •h•OJ
".....,~, rWL11 ;io;~ p -.,"""" a,huu.n r¡ -'l"'''""''uo
Pr r_,,.1_) ,,,,,,,u.,,..( JI' E'J>Wltfl'"" 'lf"l ·,., .1111.,•\..fn• t'.d.ud cl'Qnqp -• ...f 1,,...11MJ' ""'3 "ll.U.1'1UI ...-..~ .,..,.1u1 'f' 11.. lf.' ,.,,._,
f\11111"'1 "I \ ~1ur¡..r .lJdWt!i Olf:>tt.;l.l J1\\J or11,,l \,'J t)'.l n1p:nu Il .,t,_11tl Ff ·"'f' U. 'fl -'111.fr\f fo"r 0~'"11lJ'P.') P'f' ~l'°"'llllllU"I 'I l 't !'lr¡:I
oflrrnJf'"' >t11:i,1 º"'"!'º' i., .....:i ;ip otl.P"):Q cH"\r;<11 r.1 lll 1-1111" ,;llJ
"11'º 11 l'l"J11..Jui..,1º".;)"ll f.:tp 1¡:ip101"iru1 ~"!l• i\l r r 1.1p :!Ju• ~r
111'11.')ll ll.ll11'111,\l'1 '1'( UO:'I P.UopP¡:l.1 i'"i IOIJ.ll"i1ld 111,ll"IJUd fl" - tn:t!'i 11:i1•-'11u1iu1 111 .inh "irp1ffµ 1¡;ip;,urd •lf' '1p111n·11l11 ''llllp
JOJ u1nhtt1'"il :tp o ~'nJPn1!: rd1un11 "I 111,I ."'-'fu1Jrr t'I un:i
- 1101 un ':J 't1111•1h1111 p 11 rurJqw.:tW t') f'"l\1'11 1'!..'\lll 1•1 ;)I' 11011
l''llUlllUU' ' JUIJ:)Jtn" u91"IJOCÍ n• "1 lllU:l1Ul 1•r10pp1!.'Kf) - • l:'I :ir"·"r ~'11 n';'I -~ oll.Ql\';> º""!l!Jlº" 01,npun' 11
1

-.;p.n-..h,1. 'I'"" •-..¡nrur¡'A •T'"'C°ld .4 -.v~.,.. """1-nr'll"' "R 7t11."Jltt1• n


)l'!Jl.lioln• ·""'r l'""lm:dwr¡ ~IU-:'llU ~l "-'t 'll'lh rrJ'l'l''
ptd P') '<1""1 M'J' M'I "f' ¡.11d~~I edro-un J1nJ "IJ.: ¡n· ·o"-tl
TUn t•Uo' ·¡t.. ,.j,¡¡p1 ~ Pr .• ouJ"' p w ~11' ~
..... ,.,..,.,.,. r"'fl ""' _,,. >UNwn•,., .. ~ ......,
. .Of'I) """' ............, , . . , • rpn.o ~ ., . , ""'lf"l"'l u

~l'l:Of_.,.J _ _,,... ~ . . . . . ...) . . . _ . . ,


- ' -•- - -......•·--"l•-P•- ,,.... -,..-~·---iornnn?<'
~ir.t.vv, n11~,o11¡y

-~
.,...,...~,"-u: o 5':1 ~
' t

Gii
'""""" - -----~
~

;;¡,f."JOOiP'P ~ JO!ÓaJallO!Oj WU...l'!S 1 (l


..
Oído interno
También !hu.nado lalx-rinlo. e:, una Cl)lructura 1.:0111¡.iltja
Histología Básica

k•nn.1nan r:.un1tü., Jd ncr\'i(1 \'t':.llbul:tr. l.ai. d cb ni:.t cula:.


(<lel sáeulu y el utricuh)) .son pt>rpcni.ltt<ulan:s cnln: si )' Lit'-
fonna<la por :,át.ü.!> n1c1nbranoso:, lléno!> tlc líquJ<ltl\ aloja· ncn la 1 11 1~1 na c:-.trut.1un1 <.(Ut- l>t' dt':-.~nbira a t'Onlu1uac:1ún
do!> <lcntro de ea.vidadc:;; en la purciúu p<.~ln)sa del huc:.<) r Sé du:-.lra c."11 111 íigura 23.2 1. f.os COntpoucntc:s básiC:o.!o J.i.-
tt'nlporal. la:-. 1nticul.i.s i>o11 las células de .sostén y la:t r<.-C:<"pluras o sen·
fJ conJuntu de fa:, C<tvidadci> y lus ..:onducló.' l unil~<lo.!> so d ales.
por lCJido ÓS<."o ~ c.lcnon-1iua lah(-rÍnto ÓSt.,"O. Dentro <lt' C:.tt', l.ai. <.t:luJ<L., rcccp l1..irai> ~e pn:)>t'nl.t.n en d th l.Ípíb. An1boi.
liC hallan ci.truc:lur.l.!> n1t.•1nbranolias que ocup~i.n, en parle, llCnt'n en bU supcrr'i...1e apical prolungac.:i<)nc:. larga.... dd ltpo
la:, t.'.av1dacleio 6M.•.u ~"por to general -aunque no :.Jcn1prc- t.h: lu~ e.)ot<:reoc1hos, ade1ná:-. lk' un c.:Jlio t1p1l o con :.u cucrr o
:.jgu1:n su Íorma ( fi~. 23.20). J:.,lc laberinto membranoso. ba.,aJ. Esai. i:Clulai. se conot.cn cun10 ..,élulas l-ihad a..;·: Unu
<le loi. tipo$ <l~ célulJ sen~odal lÍC'nc íonna <le ..:áli:t.} apa-
pc:..ea t(Uéén cicrlas rt'gÍOl ~S :.e atlhtcrC a la p<1rcd Ósc:a, t.•11la
rL"t"e envuelto por una red <l~ tcrnunm:iüuc:-. nt'fTH~as alc-
mayur parte Je :>UcxLCn!>ÍÚn M!" pn..-scnla sc.•parado <ll·I hut.~o.
J·fay. puc.:;. un c:,p.u:io c nlrC él labcnnlo mérnbranoso r el rt.•nte:.. [J otro dpo e~ cihndrku )' ltcnc tcmunationci. ucr-
\'to:-.á:. cil'crentc:-. y elt-renléi.. [ nlre lai. .;:élula.s rt't.t'ptora:-. se:
{)seo (Ji.g. 23.20), una contutu.át.ll'ln dtor espacio subarac:not·
halfan ta:-. <.·élul:udc sostén fO .. 23 2 1), cdin d ric.i.s, con :,u..:;
de~) de la:. uu.·n1nh"l:S que t':>L~l llcno Je líquiJo. l<t pcrili.nfa,
nlid co:. c11 la regi6n ba...al y ro;'-'TI.)H!llOMd:a<ll.'.." eu J.1. :.upcr-
cun unac.ompo~iáún :-.e1n<.:ia11le a la J.d líquido ccfah)rraquí-
tl'-'ieáp1cal. Í~'>~ nt'urocp1tdio.i.e haUa cubit'rtu pür una t:.apa
deo. A<len1<h d e fa perihnÍ:'I, ha)' lal>tquei. dclgaJ.us de h:Jido
gclc1.ljnoi.a <le: ualurafc:t:a glucoprotcka, <.011 lO<l<t pro babi-
conjunlt\U que conllcnt.'t1 vaMb, !oi. <.(UC unt'n t'l pt.-rt(bt10
qu'-' revbtc el Jc1.bcrinto ÓM."O <.·on lai. <.":!>lruclu ra:-. n1cmlira-
r
lhtad, l>CC'rctaJa por la:-. célula:. de wst~n c."11 la que t:':)tán
ininct~ la:-. pro lung:adunt':-. '-'->Jul.irt'll. Ln la :-.up1:rllc1c de
noll<b. Et lnl<.'Tíur <le esa:-. e:-.tructurai. c:-.L<i ocupado por un
tia h"-'lal1na har i:oncr<t--C!ónci. de <.árhl)t1<1to d..: c.i.ldo, I ~
líquido, la endolinfa, <le compo:i.iciún y urigc11 dtfer<."ltle:-. á
otolito~ u Cslaloconios (fsg. 23.22).
lú:-. <le la pcnhnl'a. fJ la()cn nto nlcntbra110:.l) e:.tá formado
por epitcho :.in1µle plano, rodeado por una capa delgada <le <ondu<tossemidrculares
lCJldO OOll)WlltVl). S1 lncn l:JC baila c:n lá proJun<lhLuJ. el Cpt· l.a ..·onlot.ituc.iOn d'-• su:. pan•Jcs es ::.c:tnc.1anlt• .t La del
tclio del lal>enn lo mcnll}fano:.o é:. Je origC'n cClodérm.ico. ulrÍ<:ulo. C:-.LO es, epitelio sirnpfc plano y lt 1i<lo ' ºnJunlin).
dado que <lcnva <le la in\'agin<tc:i6n Céto<lt:rn1i~a d e la pan:d
Stn e1nbargo, las á.n-a:. r<."Ct!'plora.s :-oc encucnlran en lai.
lc1.tcr.i.I del esl>ow ceiálko del t<rnbnón. í..i>ta 1nvagu1a<.'1Ún :.e- .unpuU.b y :.e t.utnpoucn de furn1adonc:-. alargad a.." de OCU·
tran:.lorma de rna11cra gr.ldual en una ve:.kula. lct vesícula. roepilclio. <lcnorninada:. <.'.re-Stas ampularcs. 11.,tas c:n:stas
ótica. que al alargar:-.c en el c:.hc.r/JJ J'-·I futuro ln1t"M"> t.1:1n- pre.:.entau una c:.tnKl;.11-.i. paret'1d<t a la:-. Je las mácula)!.. pt'ro
poral. p íc-rdc i:<>nl<tl to <.'un el c.."Cttxlcnno. la \'~kula Un ka la ..:apa 3lutupnllck.a no p re.!>'-'nla otohtos )'e.!> ba_,tanlt' nlá:.
1n1a al problt'ra. <.r<."Cc t:Ou irrcgulan <lad y o rigina los i.hvcr- gruC:.:.a. f·•OrJlli! una e.:.péCtc de (áM¡Ut'lC 'Óttko. la Cúpula.
:-.ü... 'urnparllntt!ntoi. dcl l.abc.-nntu n:it:mbrau usu del adulto. É\ta .i.k<tni.a la p<tr<.'<l opuc~t.a <le la Lr<.."5>hi y ol>Jilcrn la dih1-
En dcri..a:-. rcgiooc..":>, el cpilcti<) Üt.• ~u:-. pan.>de.s c:.lahk•cc <:011- tadUn <lt' loi. <.:ondui:lo.i. :-.enudn:ularc:. <Ge ..,, ? l\.
t<l.ClO <.'On loi. nervios \'t':>tibular )' co.:::lcar. :>C" éngrucl>d. y~
chfereneta en úrganol> <.~~dal.::., los n:i:epturti., que :.On la., Saco yconducto rodolinfáticos
nliÍ<.'Ulai., fas crtilal> y d órgano l"Spiral de Corli Al pnndpio, lct.\ p.:t.r<."tk:s dcl conducto cnduhnt'.:í.Ut·o
EJ labcrinto m eo l>C co1npu11e de u11a cavidad i:cntral de <."Slán rcvi.."'lolJda:. de ::pittli(l Mmplc plano, que :-.C trallí.-
fonna irn:gular: el ves-liliulo, d onJt• <lclot'1nbocan. de w 1 lonna tic 1na 11~ra gradual, a n1nlida que :.e accrx:a al saco
fadú, loi. conduclol> ~uücircularcs y <ld otn>. La cóclea. En
la Oyurn 13 'º M.' ilustra la dispóski~)n dd lalx:nnto nh:rn·
bn111u:.odc11troJd J.1bérlntu6:.t.•v. Obsér vcM:quct'I vc:..tibulo
conl1t'ne do:-.. Cl>lrutlura-. d.bt1nt.L,, el sáculu )' d ulrk'Ulo. Capa . __
En t'I utric-u!o d<.'l>t'mb<1t:an l o~ con<luch~ semidrc:'ular<.-S. g•:inosa
C"..ada unl> <lt' c..~os con<lu(lúi. pr<.~cnt.i. una <lil.i.lat..1ún en
w\o de ~u:. cxtrenu,:-., J.i.., anipollas. El sá<..ulo ta.mh1én )>(."
encucnt.ra dcnlru Jcl \'t':JíbuJo y c..•:.lá uni<lo tun d ulri1.ulo
y la cóclea por conduelo:. <:$trecho:.. l.oi. t.X>nductos que
w 1cn el ulrkulo i:on t•I :.áculo :-oc unen t'n lonna <le Y, con el
condu<.to crtd(1h ní..itii:o <..'On10 una Je l.is nllna... (fig. 23.20).

S.iculo yuaírulo
r:t l>át.ulo }' el ulri<.ufo t.•sláu i:on.st.ituid os P~'r cpttdin
:,unpl(' plano. apoyado :.obn: un.t i.'<IJ>d tlelgadu <le tcJtdu
ct)nJuntívo. Jd que parlt n l rab~·1,;uf3,!> íinas ha.;:1a el pcnl):.·
tiu qu(' tapiza ::1 v<:.!>lil>u!o. El u1lcriur dd :-..Í<..ulu y d ulrilulu
c:-.tci lleno de t'11d<1hnla )' pn:M.'nta n:gioncl> µcqucna:. (ente
2 r 3 1nmJ d e cp11eho t;ngnn•.a<lo r ddcrcnc1aJo en ncuroc-
p11cl10.. l.is d~n(nh111adás má('.uJas l"Sl.Qtoscnsoriales. <lunclc

booksmedicos.org
23 1 Sistemas fcrorte<ijltory audioueceptor

tY.'IM-47 e+....

--
r.:f.,,,.Cüila&
d• IOl.~•n

A
FIGURA 2l ,22 LI mkrufut~afía 11l«tid-.I tll' b111tkto dl• 1.1 .1ft1il' de l.11NQ;LI
m111:)1t• IO'I OloirtO\ \S OCCr l'.ot1Nil dt D. t Um.i,
N~os

aK1.1hní.1lh.U. en rptld1u t.úmJn.._u .1.lto. lomuJu pur d0> CGnduolo


~!C'O.J.W ~
llf"Cn \.Cl~ URO tk 0t4h J-'f~ULI mk.-nH.dlü»d.ufo.

~V=~
en ti.U ,upcrlto..tc. gran GmliJ.a.J Je 'C\i'"'~ Je p111tM.'.lt..hL'o
\' \;a"'u..•1... ~ "'t't't' qLk' a~ c..~u.l.b •.on ta.. «k:lrg3<l.h dt.-
~.ab..or+,cr lll endohnla y Jigmr c.-1 1n.atcrwl o.tr.ino ~ lo!»
tl"\hh 1.clul.ln.'
B
Rto OIO Aceleración
(6clea ocaracol FIGURA 2 J ,;z l Úl'l.111 4111~1 ltl Mo inli:rtitl A. ÚtruUul.t dr W Uf)lol #11~111..
l ;lll.1 c'I nt<.hu-J 1..-:. muy t.•1>.pt:..:1<11i1...i.Ja 1.01111• l'lrg;ino rt•1..cp- 8. Mwthlit!'llti\ de.• lit•ij dt 11n.1 Clt9A~I• d111 4~tW .ttt«f~"1l.1todt lt\
'ºr J..:1 lHllt1Ju. Til•nc la torrna e.le un .._(111Ju'"'º ton pa.re- Ctr.b..-i \rUm l.i lf«OQ" lltl m(NimlcntG del •~ro. iAG!pl.ld.l 'f lt!ll..... wn •
Jc, o~ol" cnni.....uJ.t:. en lónn.t lk t..a.r-o11.~)l )' uuu' 3,, 1nm lle· Wil"-'Xl df:Wo.lll f'. ~~' ul tfli! ~!ure' .md nrnJl.t!l'lof1i1t wuy ~lh.un
~All.'n,lun. PorJcnlru'.!>t't-n1.~nLr-.1.l.1ptu\.uin1ni;:1nbr~.. ofdllt ur.AUI~ 111 lht pini,. pg. Atll1 lkdar,.i fSitotkbl 1956-; ~ 126: l.
"f\K '"-Uf'.il ..olo uu.t parle dd '"º"Ju'"'º
lhonl ~ Jdqwcre
lornw lnoLnbul.i.T c.wnJo .!< cum1n.i en un '"'lf'ti; lra.tb\tt- r.unp;1 mcdi.1a (L.Ufb..'ft u.mucitb ruruu comlui;.lo t.oUa.r) )'
wl. l'n.a Je U.. ur.c.Jc ese tná~u&n \C ;t¡'l•)'.l wtlm- d tqW uno.. lllknl., u ramra ti mpJ.nia. l.J r.uún Jr ni.))> Ol..lf'"' ""
w:
''"""'-1. l..1 "tllt..k..a ~ CIUOk2cn Wrno.1 un '"'*'lc•Jc lt:11.lutb('l)' Jdic•quc La r.unpl' 1..•••Ubub...r:sc abremd \e.-.lll'Ulcl. ~ La r.Utlf\l
~1'4"'''-' Jc.-rk•nunado moc.Uolu. que 1..unh":nc.- c>n "'º tnle· t.unp.mh..L a -.u ,,.,,. -.e o.MllWlk:a por mcJ.u Je La \'C'ltt.uu
nor u.n gJngbo nc."'n'lthU. el .s..nslio apinJ (Og. ?.l•.?4)_ n'donJ.i «.l1n d ~1~1nk...JJuo1...:ro1dad tunp.U11q1. "'"ºl. 'ºt'
~I tn<•du1lo parte. en d1~1..1..io11 l.i.1e.1.a.I, un.a vhcnte ih1.'a La:!. nunpib \t""41l~.1r \ Llrnp.Jru-..-a. que tUn!>l1lu)'"11 c.of W>e
t:n c..¡11r,¡l -.t:rncJ.i.nle a la ruM..i. Je un h11 ndhi l.1 l.Uni.Ji:a. r in lo OM"U, \:"\l1o1n 111,.•nJ:- Je pcnltn(a y ~ c,1111\JH1c..u1 f."'n 1(,.,
c11oplrul (l.,ca. O t.~Luillu del <.orlé ltU.Oil\cr1,,1J tll' un.t c.:t'K.Jca. c>:Ln'•n~J~ pc.'f' un orllklo l't'qu.c..'l)o. d bt!Ucutrcrn1,1. 'ºr .,,
'lO),
f\:\<dil. que 1>U pc.1rciún mc1nbr.1110.,J licllc l\H lllJ tr1.1.ng,ulu, En bu ptlr1,.iÚ1i 1111 .. 1.11. LL mn11~ rnc<lla~c 1.()tt\'\l,1~t111 d ,1\.. ulo
t..011 unu Je lu1> l.i<loi. apo~aJc.1 :.obre I,¡, l,unuu c.,p1ral b~a r JX.lr n1cdn' W.i l. und ~tu reuru'ens y krntina eu Jon<lv 1. kc,ttt.
Li \i:rth.C J1ngi<lo ha...Ll cl ow<llulu. L11 t......c Jd Lnlnb'llló se ,\ \.OlllUIUi.1&.1lln 'M; tk"4..nb1rd Lt CblruLltu'"J h13>ll1lúg11..J Je
Wlt' .. llf'I b pJn.-d ,·~ Je la f..Oi...k,¡, l h•rnw urw rt>guín \..\>U Ja pun.1un tuc1nhrJ.11oo..J de'.' b:1,.01..lt.';l.. W mcsnhnu•• \Olibu·
f..clul.b <lUcn:n\,.1..i<l:b Jr:no.i:nuud.a al.U ·t~«.u.br. D L..il> br :.e J-'l"Od\L¡ ''-'C°'l.aJ.i pl't cpttd... ~e p4.uk• )' ""'intknc
'-U("n1~•r Jd tn.ush'Ulo ot..i 1,.oru,utuiJo pttr L. m~mbrana wi.. t._,,¡p.1 U..~ Je tcJ1Jo U>llJUOU\U. U e&lria \...CU.b.r
'ªlibub1r (o~ Ra~) l d 111krivr. rur La mr.mbnna ltC' ~urnpunc- Jr cretdto Nr:ruh ...~ lurtmdo put Jch l.lf""'
bibiJ.ir u¡.. ., \ '=*). Es.a láuun.i rrocnla un.a .."1.t.nk.tura pntxip.¡k"\ Jr u:lult.> t•no Je otLb ..o~....n.k a .. duG"
h1..tuk•~h...i L:umpki~ }'en O.t.l ~ ~U~'1\lr.1 el órgano dr- qu.: ~' 1111b..,i.l1kin-B .ahundanto. 1.U'll La nM."n1hr.uu
Curll, t.¡.Ut' Ucne ID ctlula:. n.'Ct°plOTL" ck la .wd1-.:u·,n. Je- Wrq;1on l>o11ul 1nu\' plt'.'g.ui.J.'. por 11> l..Ulto. uenc: toJ.;., J.t...
LI ln.Lngulo JCM:nto thntr d i:-.pJuo O"'t\l Je b 1..tK.lcJ. Cl l ..ar.tt.lc:rÍ!tlJ1,.;lJ> J e un.t ,._.lul.t que tran~purt.1. t1¡;u•) Ion.e.·" rJ
1re.. pl)r.. 11111c!\: unJ supcn<1ro nunpu ' cio.tlbular, un.a ul.ctl.i.J u cp1télio J e- l.i c..triJ v~.,1.ular ci. unu lk lm. pt1o1.o.. cj~1 11plo\

booksmedicos.org
- Histología Básica

R"""'e
vestibUlar
Membr~M
teo:oria

Células
ciliadas -
elli:erfl;lS

FIGURA 2 3.24 lkl~llad6n dr la ~l!uCltr.i b6tcl~1 de!~ ukleJ. (A!Mp1ild11 y rtpudixida. tillld-Jlmz..illC", de llloo:n W, íawwtt OW:A 7u1~,,,fHJll!Jfoyy. 9fltd.
~i.ntn~ 1958.~

de ep1ld10 que <..onti(•nc: va$<1:. :.anguítu.'OS entre su:. c~·lulas.. tón1a cont..i.cto ton l.1.:. ..:élu.l.u. M::O.sóriak~s J(-f órg::iuo Je
c:urli y e~ (..'(IULÍgu.cl J. un Cl>patJO, el Su.reo l';lo'piral interno.
li.-.a:-. ..:ar.J.:.' tcri:,tical! :-.ug1crcn qul' en c:;a n,_"gtOn i.c- produce
la llt'ér<."Ct6n <le cnJolinld. La c:ompolliCiún de IJ cndobnla [ n l<t pared latt.'r.tl llt.• t:l\e sun:-o ha)' una hilera Jc células
y la pcnlinta no c.s t:ümtin. puei; prci.éntan 1nu..ho potasiü sensoriales ("1.:iliadas><) inl~ntaS. En s1tuación lat<.•ral cl1n
y po..:o .sc.><ho, lu que t:s norn1al pára d mt."cliu u1tnu:ctular. n."<!>pcclo a c....l<b ulltnla:. i.r cn.:ucnlra Ulli!. i.rne <lc t.·élulas de
.o.mlén. laS- U.utlad.a.., células Je los pHares; por Ulthno, Lres
Órgano de Cortí hilera.' de célula.'> sensorial~s cxl~rnas. Las células l><."nSo·
Apo}'.i.Ja :.obre la l.Un1na c:.ptrál Ú:.1.-'a }' la 1ncmbrana naJel> :.un scrnl'Janh:.... J. la~ dc~.:nw~ en la:. mácul::1.-..
ba:-.ilar M' h.o.lla un:i. Cstn1t tura cornpléJa. stn:.iblc a las vtbr.i.· La~ <.."élulas sensoriales interna,. tienen JOntJá de cáht.,
.:i~1nc:. tJ_Uc.- induc.i:n las uudal! i.onc•ral>, el órgano de Corti. con t·~lcn:-octhó~ 1nodiJi.:tt<los l'n su ~upcrllcie libre y 1nito·
E.-,tl' :-oc apoya :.obre u ua t·apa de mate.na! cxtra1.clular. la <..undnas en J.1 r<.."'~u)n ba..-:af. T.tmbién ....... rt·!~~1011an ton ter·
JncJnbrana bai.ilar, pn')duci<la por !a..'1 c:éluJa..\ dd brganú <le nunac1ont.':!. ner\'lói..c. .rl'erentcll y clcrcnlcll.
(:Orl1 y J.¡_i; t:él ula~ mel>Olchak~ que n:vbtcn l.i. rarnp:t tUn· lai. células sensud ak-s cxli::rnas Sün a lárgátlas., cún·
pánica. Ltcncn t:'~tcrrociho:i. rnml1hcadoi.. rcg1ont':. t·un grupó~ de
l.a mt.•1nbrJna ba:.ilar ~é c.xllc111.fc "'" d1recc:iú11 l<1tcra1 }' m1toconJna~ )' t.•nlnm en cont.i..:hJ i:on t.'I nervio t.odcaz:
~e fu:..iona t:uu d lCJ1Jo t.onjuntl\'O del µcnosdo, que queJa K1nguu ü de lo:. J.o:. tipos prcí.cot.;1 ciho:. lípko., . c.'OHH> to~
dcbaju de la c:;tria va~'°ul ar, par.._ lonuar una ~gi On <léno1n..i· qui." ;..c encuentran en la:. .:t•lula:i. di." la n1átuJa.
n::u.la <:-r cslá ballilar (11.t;.. 23.24). En la Opura 23.24, de dt.'re· (NJcT: J.i.., t¡ut.' :t-t: cu1u>ccn t.'Omo t:élula.. t'aláng1ca' ll.c
ella a 1zqu1cr<l.J., prl1neru .sc núta wt.a forrnac.10n t:tinoc:1<l::i ubit:an dcbaió úc lall tC!ula... i.cns:orialcs )' l<b i!>Os.ticnen.}
COnlo lin1bú '-~p1rnJ. con:.lltuida por tejido ..:unJunllvn laxo
f'C\ c:.tiJo portpiL.:1iu.. de d onJ.e pMLc l:i nlembrana tcclo· Función v&ibular
ria. í....ia u1cnibrana couLscu t' g lucuproleinas abun<ll!nlc~ fJ i1.wnento o la d1:.1uu1uctón de la vdodúa<l en un 1nO\'l-
y~ aM.'mt.•.ia a liL'> capa' gcl.aLJno)idS i¡uc t.ubrcn la\ rnJcula' m1c.•n10 úRtdar (también tli:no1n inado .ic<.ofera..:16n u tk'S·
)' <.. r~..ta.io ra ci.ludiada:-.. Se o rienta en d1n:.:'-ión horiwnt.i.I. a<.~er.:Ktbn angul~s}. JebiJo <L la inercia de la t'11<lühnfa.

booksmedicos.org
23 1 S.si.mas fotoneceptor yaudiorreceptN

pn.~c U.O llUJU bqwJo tknt.ru Je lo' "111tda.k."hb ~·


~n.~ ü.c- alu,u pmdu..c un ttk" lmlcnh1 Lac.-r.J Je: 1ai..
<...,W..• <¡UC•1'hro1 la»<=i.. ~~lg. !).l.I), k1quc
rn,..,.,,. La hk.luwatlndc ln...ok'rru1,.Jft1,J1, Lbt..dul.l) ~
n.a.Jc., Je Lo ,rot~ O regt.3trot.~...t.n...t.H.k 1.a.~ lsbrol.\ 1-.:-n·11~
\c\tthul,lro 1utlu..ol '{~ t.'4 nlo\ 1nut!nh1 c.lt lJ t.upul.a. al thm.-
1i.ll'1u J lo~ .._,1~ autalo:-. rn.c¡..'ture.) "C !)t.:fli.:r-.u1pulc11 .. la.lt..,..
d...· .i...1,.1Ún cu t.i ucrvio ve:.uhuli.r, 1111<.•ntn.i' t(\1Cc:l 1no\'luucutó
cn lit.:nliilo opu1.•Mu ulhihc la dt.ll\·i<l.1J 11c:r vi1.1\.J., lA1.1.111.lo la
1&1.1,:lt·1.¡,¡.1Ú11 <l~úp.tn.•Lc, la .:lipula \'lld\•C o! 'U l'll~ldún uumuJ
v 1.l CX(.11.M.iún u l.i mJub1oon t.k fl,li n"--c:pcc"'O 1..L''-.l.
JJ.•\ t.('llJUt IU~ St:tnlOn:ulan::.. rro¡,.>n.~aun.tn inJOtnU.U6n
'"tl'fC J,), clo¡~.u..urumto:-. "-ºn it1.ckr.41t1n t.ln.uLi.r [n i...~
m.m11h.-n1, I"" m!<.uln dd ...át.ulo l d utrh.W.• ""'PUnJcn
~ l.1 .kdC'f'"A1,1n hncal DcbKlo a U'™''"" JnblJ.a.J Je los A
ut.1b11 ..... "u.&..nt.k' a '\do..1'h<l hnc.il 1.1.1.uncni.t. u d&.."l.fumuyc-.
c-..1\ r.ut11.~ '<'dopl.u..m )' r10\1'1o...&n k'lltolVOI."' en Ul.tpa-
b'Cl¡&.1.11K.~ lu yuc ~(orm.l ];l.) .. ~lul.i.,. ..~rhl'rl.Jt.~. Pur lOU-
"-'fl\lknlc, J,1.!> O:\.t'p(Ort'S M.'. c:':ltltl.Ul )' prtlJUl..t'U rut~u1.1aJo.
Je Wll.iún \.IUC ""' lran!smJlcn po r lo.. nct\·n ... \'C:l'lhbuJ.t.rc~ aJ
~"lc111.1 ncrv1u:-.u ccnlr.i.I. L.tl'I n 1.í1.:ul.1, liJ1nbiC11 M>U M'lt.\1-
l>lc~ •• l.1 ou.oúu de: l.i. gra\'t'dad .•.ubre lu,. t1h1hlo~. Su t'ii lÍ-
n1ulo l'\ IUU.> illll"''rlantc parJ IJ 1'Cncpdo11 "onM.il.'nle <ld
e..___
1110,·111111:1110 >' l;1. u ncnt2Clbn c.-n el c.,p;t.1..ht ÍJI w.nl1..~ 1~ . .!>On
''fSJ.n11'> '>C'll~lf'1 4ll!!. rdaoc•n adch. ú.Jll l.'l 1..-qudi11111,,,
FIGURA 21.lS L,k,.,O,,,..tl«t*Udtbanldodt l.n la°' blkt•\ lkotlaila
tili.dbattma .A l)'li-..hit:r•dt~~llfmlft 1 t·•llp,111'~·
hlndón todear • t~caidtJtdr 94 IJ 700 IC .(IMMdP:>~
f n LI '-"Jc... lo:s otunuJu... ma..uu...11'1. f\1k-•"-•11L~ tnJu-
..u.Lb f"llf' Lu. ~ s.onora:.) C'lfk".n1nenl.an lr.m."'Ul..t.ain en
ptl4.Cfh.i..a.lr.-t U.:- .u:uon (lt.n.'Kl'k.'!'IU da.tnt.A.IJ ~ d nm'll) 4.K)n ~Jo" nlC'tC\kd""'· úr pn.-coo gt.-nauru lu~ pulm
~u...k.u "011.J.Ut.c .iJ '*>k'tt'ta n..-r\Jli.I''º 4.c."fHr1&L LL mcnlbrJJ.u Q.illc... de 1u•.1..1n t.:n lo' Ut.'T\ l~ 01utlilJ\ ·U'\. [ n Li ~c.~k.l, l.1.
t hnp•.u'll..... lr.uuJunn.i d :.un 1Ju cn ' 1brJ11,.h1no "l.U4' ~ tran... - )<ni.1lnl11JaJ .i. lt"- 'll)llh.lv.. '11.ri.i. !>t.."gún Li. ~1611. f .u, ,,¡11uJn..,
nutcn . .i t rJ''*=" dc la l'adt'nJ de huc'>l.·1.11!0...," IJ \\!HlJUJ. º'~.it agudo!> Ji< <."1pt1.1n :-.ohrc lo<lu 1..·11 IJ bai.c de lil i.Oc.I"°"' C ll lllUlo
í l 1hn1'.i.1to "ibni l1.lll fol'! o nd.t.\ :-.unur.i" l.t>' h ucM'\.lllo... cld qut> Jo, grosvc.. ~e 1)1.:1"'ben, cu grc1u mc<lul:i., cu t>I \ cfO"c.
lit'Ju Juui.:iunun i.:un:io paJanc:-.i:. qu..: i.:Clnv1c1 len I~ vlbrat-iu--
ne"' tk l.i 1nc1nbr.uw urn¡xhlh.:::i. ~n Je,pLl.nuntcnh~ n1e<.:.m1-
i.:1h. ~u'-' el c"-nbu )' la n:ntan.l uv-.il L14'f\.l.'ll Mil.'n: 1.i. pera.bufa .. Bibliografía
~ Li r.UnJ"it \ .:..tJbular (fi;;,. 23.10), C.&.wnJu ll,.1, 1uu..>i>ukl)c lt.."'ll-
\ol)f' Jd hnt¡'"1110 y~~ '-1ntir.iot. ev..J"t h!JnC\.i.Um loe."'

l<f'l~llC1.&I\, )" 1.a lf-.,uwulSÚI Jd ~I Jbmanr.nc ( f $= 2115).


SistmJO folomctpt/Jl
fkil.. O, H.ar \U) Tiw- to;)"- c'4 th.. tc.t.Jrul pi~m.. 1.a .. 1... 1,-1..1n u.
U-. \sl•ra..,ono'*uc tkg;¿n ~la pcniuu.a Je la r.unp¡¡ \O- dk cU.•lr.•. uf 111bttJt._J h.tui.al ¿, "'°upb\ • 11,,; 1.11. I C6ll .....
t1bul.u" ~ lr"'1bmth.•n a la r.unpa mt'Js~ l:t.IWll .t Ll r·unpa 197l; l~I

t1m¡...a.n11...;a >- ooe OOapan en la \~l.tn..i r~onJ.;& f fi~· 111 "Qt &uldf.·•!'11\ T.,,u-..blit!d1ot1L...ruuo1.l~o1.nil.Su."'1ttHl..u t1~t-! I t ilf.
Ll mcrnbt11.ru b.wbr <¡ur qucd..t i.f~:h.!Ju Jc:I úrg.i.nu <.k t>i.no.hn~ rF llri 11U,•h1•.-1•f, ...r~:bt;1.1c n-tuu~ '""' •fflp"fll"/~"l
l'F'<t9 ,.,..,
(~orll nu i:"I u1i.1 "°"lrULlura t~n:...1., 1.k n1c.Jo que tcx.IJ IJ..
H~~" ~H d lil.. Hufo1'•"1i."'ll/ d1c H111nun bl!. 5..uri..!... 1\, llJ":I
1.1.)..,lc¡¡ 1n1.:111Llr.u10 ...a \'tbra cuantlu h.tr pJ,.llJC de " 1111Jo JI!
~f.D.c'tltt 0 hJll111): C:tll IJi1lJ1)&,1' ofrlu l)t:· A-.:;iJ.:1111... l't1.''>•. IW-2.
la r-1.l llll'"' \'c~hhular J la rJrnpa Un1p.inl...a N°!lu~.. 11 t i. H1-..L.' ll ktllt'l'..J 11( µlt1>lllH'1..cJnur ,1ut&.1 ""f.íU1.nl~ 1111J
Si hicn hoi)· t'Ontn)\'Cn.ia .sobn: el 1..:111.l, .t.l~u11 tK aulor~ ll1.:11 J'11 ..11.u1.~ l~•\h llr tdiu.iJ 1••1:.vut!ut q h1lldlu111 lnt 'l11 <.rh•I
ad1n1tc;n 1.1uc l.11. \'1brc1oún <lcl úrg,.u10 de ( '.orti l' l'O\'UL<i un :!OOl· IWY} I"
J1....r l.v-J.rulcnlo Je la 0)(.'tnbrJJl.l h.'\. l(1ri.i. lo ({l.k:' boll"l.l rrc- Sl.b~nu P-A íu..i \"\&hh 111 '•~•111: llk ~uJ1.1 ,_,1 ..n 11t • • ~J'"ll~• 1J1
\el 1du..&ta. ¡,..J.._ 1 ( 1 l/ IJ.111/ JWZ.'90:.2-L
-.1e\n .,,ul_)f\.· Lbi.duJ.t!>~o J'ftl\t1<.11nJu uo.aJdunna- Y~ Jt\\'- \ 1~.J1.~ lh.,1.J 11,,; ~"IKt:ptofrai. •·..!..bontOJ..1lii1U•1•il
1'17'tfr15 -11

Si!ttmatllJd1011tt.rpl/Jl
D~ I": TI- .... in e ,,.0o,.bka. I .\.fla.t.i.tM1 t99'!;.l?;. i~'.""i.
o.....do......,.&~"""'pm1w1i _ _. , . , _ . . Hur.bp..:d1 ..\1 n •• lWr .. dl.ollhc sutK:• ~s.1.~ 1Ju111~lll3 5'~
k"ll~tti kl UM!)'DO )'del errlle. qi:r .llCINJn L& UMl\"'b!Oa WIOl'.t Kuuur.1 k\: lt..; uflf;hftU..IUh. uítht (U~ ,,1.n ufCuru J,d lli .. C.y(l,ll
y PI01(9en 1.u 11.Nrorws del g.ingho r.spir•I: f)U) 1i0n ll'ltoy )(tnll;Jn' l'f'5-, J.2 1"'1
~udu.in ltM111WU ~¡el soaido es muy ful'ltt l.iJ11 DJ- Turi..thnu.I <11u.tuh; t•f 1h1. or~.uiofC.on1: 1111.\:11.'l'I. tlti'r Uu
11/86;.:??:l I

booksmedicos.org
booksmedicos.org
booksmedicos.org
.. Histología Básica

U .l («U: ft hij,)~ ltr.$1>" '• 1\0!l111M&I01al'1'1tr.!~M'l'.:t.mlh")'to1M(l(). (~UdlU ,\l.2 (OoUt ~t urtb9t M~llu. Íl c:ao;blll.t.d.! lill lto"1~(4u.:rn.1u:"'(:<'Úl"..<W.) Qll »~ ~
;.tnT'l~•1l'! 111'9.i:-;11 l(t lfllrtt.ld~ :«b O~llt!l-'~· !oeJilll• eei..t1, v.iru ~tJll.Vl ºUU tlt!U~J ~1b t IDP.1t11:n1t11br~U ~o ••lllllt9u. h a.11n1 n1rJC,¡"11'411 ~~lnf'('l1inp~~
i>P. lb~ 1111fi'l~»p~!C11ub·ulfol1~m1. eo~~!•t~,._ u <~A~Q.111! ti CJl:IQ"'n• n ·n:i·~­ lt'U flu:(i.u 111rfl'.• Í)IC!I tll!"llnl ~l.1e <1dt!:1 :mr.11'~ •ltJoldtldt IS~~=:u•OH!$1t!:btll IN~.~
' u
e~eou:; )f!T.xi:o;fll.l llk (11,,,t~ ·~-', lt-1 ru:lt:<~ llll1J
::fMtliUl ~.)'.dl.s' dü·i;)1 11; ,,;u&d plf os :dminltt Utla-.
* ~l'.11 nucr:.. t:r.. tfln.t:W'»st
LJ lleiw1i.iw se c~t1~1¡ !MIJ
1t.1!1«111*..a-.~.a~~b~f~r.:i*!u111-JQl\:~!u:titW-!~LWl'd.lt•Uilllr:tO.!

.11olmrtt lll~ l~ts:ll(.O: dJrv;~!»ttll~ CO"!'!p)tlb'I J Ulo:llS*'l?J~lt. llll N.tdJ;i.U


1;ttl'fll~·

Tejido oonjvn1i•I<'.> E¡xtetio


la lCO s.wJdOeStraiificacb
U .l (p1ttbo -plt of111(tl(e at ll'lte:SllnO cl~Mo. uIWI! ~ GlO llltl ~un.u :lit J:llO ~ny<\1.:; Al.lUlflllVOt'•Mb1-,:ttr,.:)tM!C1102l:IJialllAlJ..•l~1n~·e11tl11<r!.~11,p.ie:tnlitl'\t..
~Jtl!•>* ~11ií1)),1~1...ellPe!IQ bl!TU!la..: uiukflt~r.f.\. L\1: t;th'IOarut'I, ff>ámll'llO'l>N l.u t'.tt t~tllo Ul!Jlt dlÍlldñco oe ~ID .ni,;:i r..u 01 lifu1:1 t!P' ...n dllltt ~ "'¡df:ntflan
:t>, ti mfJflft\. ~s:tl>S ~ IJO:'- l: ltl 1"'°'1 ~;.11tiltU 1t~:»11 Jflltllh~ u r11 t.::p.-V.&1 tl fQ·-cu bcn- l:u ~:m.:r' ~t <UtOt:"~ 6c: ~na '»A t.lri1 dt <e.U~ dn:11:.111 ui¡;O'o n.dl'OI 1;• t ;tl«I~ ll to1ti11
?. u.: ~U'Un le 1'1-MI. ~lll t.1:1tll'. :dt<Ns•hm.l(I b :.v.t oe~•r QI: Oblfl\""lt !:-11tde'\~ w" ~)~j0.\~1NQ :~de~~~1'11!M):i)IXl.!Jl{.fo11t.11.1~mo.1
it11bs~ ~: :~-~, ~ lt!:dHr(4!n!'l'O lus su:p:mt 1' t~~itt.e.. Csn ruUM :1«1 b:iid.;» l1t bltr«i
lM iienxl( /.tul, , •~t• :!1!111Q~ fmr.i, ;r~n u UUA!\M.Ut¡¡pd1;1, :e!liJIUl<lt.~ llrnM9I
"'11~6 ~ 9'~~1~1\n ~OI' «>~ tlr~ d 9L10>W:l, \1\f:I" U"t~ .iu in11t3 ailtlt.14\ ~· '11 ltt!ll:t
::t'.U (G.u¡.:IV.H8~»dtu ~WT>uni.i

booksmedicos.org
Atlas de Histolog1a
..

A1.2 h1«!1tn~~.,-.ur,,..~l(llf~dii~1t~~<:.t1Nmrt0tniin1lot!rr.s:m.:i:ui:n~e~i­ AU ctl••pobn:.:iclu. U 1141ifw eet1.Ut9..11u1.1~ oi;n$U;~~t1tr.'m~~,;t111tt­


flll-"nl 1~111b cn::.p:aiit1111:: '19':G.! tn 10J o:o;..1~T~ I! t ·:;n:o:l:111T11 tt t,y.;ho. ?''c~u~ur, ~ d 1191u:;i:i::~~ ~tu:.:•'' ~::-.e~ lll. :mtn ;U y .1119~r.•u11 de w.lt!:tn."' t. fl'9YI crlut
.-...11 ::!uldt U1A t1HJHOo:.l:ITl)$.l.i ~CW!f>J r,edKd~ .:.:intuvu,t. Cf9-Y.u>¡:.Y.ru 'l(' ~("1'-" ~;<ui ()'!, ~ dc-lt ia llU ~ ~ (ftJ..111 qar OMICSl't~ t'l!l\O ~< 11!(. (,•1o;i.:-inu..
1umt11~dt ott~::.o: r:nutoi ~ ii:rmH~~~ox!' taum:du.. ~iM\11,. ll - •<t:l~~ \lJ •nl(~I).
thL L~11tJmrm.I

tiu 6r.1t1dn ~ ·~111s: .io:!nl1~:Wi mu 1'9-_,. .10n•.:t ~ ~\lri<tt io>. )!!iax ~b(1tlb~ll't Al.S ~ cmpli'I~ !l'j.,,~· ¡ll,· t>.:.u111q d~ la:4'1 mi.~ :t§d.IHf'l:lJln~ "''""r.
a ~Jxri'lele
'~lltJlltrml l•iul ::el~:n :.xi~di; i~<11::-f1.. bl=-t1.17a.01 ~"'IUdt!OUU<dt 1m:n1e"11J.de:!M~
eo.•UU11."'.ztr,q~ ::mp1J rrmik-: -:.:ireiw. \.,,..~li«I"~" f?ll)!<lr'M ~.:i n.·•,urmr,.- w :t.Utl,)t.
~.)lt: >l101llf.«Ill:U

booksmedicos.org
- Histología Básica

.U.t> b b ll'~aobn.l ~ ..l~ &ar. ~:r:<m:m.)'ll!O'I u.ti.lx !l!!Ulc'I r.e'/a'I ?'•lto:e\ Qt111!1:t1 :it "·' llvdcos: umu.1111u clc11u y14••· u tlXIO' oe 11 m~uuu :C11t11t :,11i19w1 'ol ~lt>s q:w
~CO:a'lltlllt«lfot1T.1:t~l'.ll:itlUIOl!N -~«M:X<l1'UfMi11111~.~~!l o.l ?. ei:i~ w~.o1, deronin::, -.:!dtfl lllt a-1·1•ut•_. bn o~J~!r.A ~""11*tXo\JI.:ff1:-.
'"ª'
llJ!l«r! (l)~I, q>tU UNXtMllm~llOdt0!$clt (Jl)lf.l~llU .:lu:.:i o wltroo-..t:Ul!m~I!.
llltm11'.ll¡I•' ~ AIJTlt * r.J;ad:i, "Ol lt~lllnwtlMU~Cíld:Mrien1mhH lo»lfialUU'o1$
tn :~.a.c-.1~ t.mu dt c-tc:111~ dt~ a1L 'dt:iut.J<ntn1l.l

U .l 110ckt1; (l'OQ.)• •Udtltlll J IUJ. (¡ntv, lp:-.Ó'l~IÜ\ f(lt'qt"'PllllC1 IÚ'.Cf:Ol.W'J:t"!~1 Al.J lit~Mll.."-g•~~!~tt<1~p·11C1tn lD~ll'IO:lll¡tOñr!:l!!Vi.a.'.t>C':'.ldl. ~~ f'(CI w.: !t _.,
ródtos dt (f(l/1'4ml.11 <0Mtrwcl1 !t'tt:'i;q {)."lp.\'C"A Cl!l'l lutt!d1~~~'1IU:ill tt!~t«O!.l:l't (Ul<l'l~llurcnunmclllit~:µe~:111e11:i11t11:.tlf111. A. Ot-.eiwMtl~ :~r!'hl6'~H-1r&«od
!iM'".lf.st ÑtM'Nte t.!:1tn 11(1detf lle OOlllltillJ hu.,\ '°itNI ffl•:al.ton~ o: ;Urllb ~:,¡. oml~I mC1111 : t ru1 ~ ll~ w:ltn llUm lt ~~. ha i:t1m111tt1Hl' wi 1t.1tlrs tt :nh::lt. ll ~ Ri.i.
;1t11Mu1n.('tol ó~muunu ~u. ~lm. toll:ttm '.cllloll t11:1~hl>IUlCINl !l'L(o11111~1u !l'll lMU~ l.!ll!':.lbl, ;J~tT~Ot &-mcj. <.l~ii'1.to1!1d.a11.~11MC!ltQ01dt Ul~ 0,lll\:a'u
w~a \tU (t\1~:1 'U''!l~l tNI dt r.t1i:i~.1>-.t. fiDl>~~IJMl1

booksmedicos.org
Atlas de Histolog1a

44.l ll tpltdlo """'* pililo ~ nulfG'.o se min:irn lle "H a~ dt ~1o1n .nb!.l:.111 lftOudl.a
Q:l11e<11:<: w IOl'I u:ln~«!~:~lj»eM it~I 1. ¡ ·~;ieo; ;iot :.,i(1:1>:Q11T11~-?:t1tk.."toll
A. f\ell(!ll!t11cn1' t'.o:t~'tO ~t1ouiw<ne ~l'so'-11, bllbt!I .:1euni11.&d)1te1:.IPt.o. t. K~t!".t\n.e•J:
rul'IM ~ ¡;w1:0 ~;.tMlt t.:rn:l!rl !!inu:owb1ui..;l!C..'il~~i:i10 1<1ltnll

AU 11~111'111tnto del pl~o <IDfoKleo, :¡~ 1iue ~ ctt ~ ffiiotf?lf't «tii:11o k ti u10 :e p-o
lb;(ii:t"1~lq1don-(1mu:u~,,1'$u 1l'!l'Nd~~n11u<.1:.-d~:t'!á"""°J1>]!n1<1ib1deulll•~:(
t!lll'.-<¡i. Uttf.·ua.1Rm:o..

4U!~etiMlsl!T.pit(1hMrieo, ~~~!Udo~rr.a:rleoo!l:llerr~¡t.f:rru1h1Ktut.e.~1o¡i.t 4U tpitttlo ~Qbtaullo l'libiuAflt111!11eo i¡tae IC'M'~ ~! »iltmo U.'fmll' te ;r~ ;uw:a wl'i/11. h
llt :t!lin 1i.r.d·.cnCM o.11lr~ H; b!.
... t~L io'.:lt.UUtnn) <1n:»11tm kr1:?t;iltla11>t:le"l'!Cr'.tdu-cnasd.itrtmel u Wden1- UTtit:t. detr\iJ,1114faur;.
wl.Wt:L1"Gl1nr.mJ

booksmedicos.org
- Histología Básica

44.S lp!kll) f$1QQfic.:ido ~110 o fSQllOIO u qvtud~do. [~ bmW ?X .... ~ ap~ de 1UA l~ulo t-:Rr~~6al plMO ci11tut111'Udo. C011i1111t1t <"111 itu~ fO• 11 de~
ifl•bli bi. 11'~ 1"1~Jlel t:ll t';lJIJ.OUS, ~I~ t\ ¡¡:;a,ilHlllll h.l!dV.M. lio!nt CUM ~ 11'.0!fiu 11 1ht1T;1-1.:ltbu1:diiutM11tthilrtt·~~flltde>.t<t:it!M,M)' •l'.al<IPl•h:i:iulur-.ttJ<::h1m<tl•
b'tu d~ b: c:U ~to""- M~·tl~ 1bn1 1tl rt<ldo. Cnt•l'e9~• 1, rr~ ti.Y.al·,~"ª~ tt;..dHO\l. t b~ !!if!U: nl)'DClxiJ\IN tia h .• U de ~'lll'll. lt'..1:01 de !~Q~~ll' ~!.llN'I lle b.W:t!Íl!lt d-
I\~ laHtlibl ~:ll!tbt l~ :~;t~ w11)'.f.ln ta1•slilll!,CQlt'lb1'9~ lt IO:I p:.ui.¡moa¡:i~ f?lth:l likt.~~- Lfk.d:.i,,1¡1nrw..1
U!lltglXIJ.. 1.flbi.inHIU!ttla!

,.,.1lpitebo de: traruldm. !~u uu1&J¡i)P'. o~ o~ l:dli.i~ ~· !Jr~oe¡ del r.11~- ~ 1U.S tp1ubo wacl«:1.1r.itllir.Jdo. km..m !»f tr.t ?:)~ ~w at.i.\ ,m; Olll Jl¡INS<tl.lt1 ::iJu {b1 v
~'<lllÍ:.a:G : Ute, ~ ~ ilUJT>~:.ln!WI j~iln! ;e 11 foMu oe!Js ~t'!iólla :S •!'51'. tlllr» :!el fP'lt!.G. G11:11'1nl\l,,,111~rckiw111t1111touh:111,.,~'l'.1t(i.'l~H A. ilt¡m...~;ioeft'Allr.1~
l~r.dsl1h::* bso·? t.01rt'>'e::l'b1 :<r:l#t:.i:~ l'Jl-ei...~1,~l•m•x~t1oto:r::nl.n. ~'11 de ~ \Oal-1'.'Cte:bl'\tU"'1!f..tU :.C1U1Sllol tpJ:ltjb 1r.1p !JU'». 1.111',,,...J d~ lllHWltl telt!I di!>!
iNiwnnnpt:i~at'i •~x fa-1:11at1JJ~'l1~1~-\1'1.1_ ilil.tM:U'°.1llttt!fl:I. « !~t~rr-¡,urt'l~t1tJ:m.rtr i¡N1lP tt. &ri\:1.p~·, 1ull:ornhl(t:\11'11~m~u 111f:tl'llM Kl.
t. Ui i~U;r; tp1~1,it~ ~ irr-ntr.~ 1'.l)l'rík..e !uc~~b' óel«it1:..cio "lt~~ono e«tf!lt~t':!~•,.,
¡~ ?00t9~ !TltlWle\ (je !n.9lll: >1N:!~' 1 ·~tc1.. !11!1Ttn:.t1. ~{. N.td¡n>.omcto.I

booksmedicos.org
Atlas de Histolog1a

""'' ~ (efll.de'Q qw 1111 dld1<1 u l dl-s ~'" ;iudi~ imd'"iu. l'~r!osai~t¡~ w 1111..., lt'.e'
•~ e~lu dl&l.u eiilt'liairl :ti'l'>tlUflw:o n t¡1®~\nlllel <kl: ti::' 1 ie.:be-unr:1n:k'll. IA
ltl:ltflel'I ~ Jlllttál fl'I b l:f•!l'l 1~:<111 dt bttlll ~~ !.tlv. f:r.r.;¡ d¡:l:i::!(:Jit~UllU!J i.l\ V1111 tl:lrittll.
t&acs!'ót·.111b™f~a~(~brtbi!'."!b~~ tt-wm.in,.,J,,~rlAI

Al.>O U l!IU(~ dd Uiiui:i:l•tdd!~• t!'I' lt tt«tt1;u«1t~.t1r,.:rlnft'liel.t~ totqi/::c!>) IUl¡ff


111t1il!~ ~urm~r. tt~:'o-dl~tt UWtnus
l~:Q:~d.n paH11111m!. ln ll MW lt, llll(NI 9xi
~:V.~t<1W.UfOl(os+JrrN!,1,,~·z,:1M<1t111t~1ie-\•lll~1oM1.>Jlrnt.al !t ~...+b~11~.0:'.e<"•:>A"
ron~ t'lt~ ;b1dl~ dtll:ll'tl;.."Jfl 1:11 IJ~ ~~1ei1i: ;n\'dltt.t'.!dtt. lltl. l'oo:$,,.,oet~

A!.\ 1 t.1114 GllOS l«OJ.ff'1.11 pe-;r.en111¡¡":~ ?.':ttl!Y.Y. t'>:<t'Nld? ÍJlnJ~l :Jll«Ji..il,®e


~1 111 ¡smo;~111e,~ p::mu~) 9.c:~t.:lf. ~ <th1h~ t>! ~o.:m:..i: y po.:itl:.>~~ ffl ~~o i lf
~~·fl'll 1.: crl:;Ji dt! Wn •.'lfW Qt!t l:.t ~ 119. A.l .J \ti (ll}~WIJ Uf'le 1-:1 ;xUdto r p.>tde IMtl Ai.l.l to\ Wbdos «.li«m~ lf) IM U'!ih:n ~tel:.nt. ra bl!l.I 4t 1.t~n,1 -.M ¡rn:rs:el ti.
"'~l'~ .-:~• :t• 4. idlt~ W)';l)I ¡u!IC!U!b.<I ...~ d: l'!.Ott ll'!.Ar.id:w. .. ""»
ltl'Olotll d~ ira:Ju ~ i:i..u t\l~J>Lll tlllr.lf'IUllllU lit J(l¡IU l!. LIHt._.,;a lt 11111b.ibs ll~itn«=:eb\•)
bg~:lb :.nr..O... t,o.1 inr.os wi1'1 :o:c.i1Y.d.i~t1.d~d:1111;1u;•~to:~undt11.IQ:i:>$.l'.it!m ~rw:t~Jf~.i..'l:it:,,, yn~ ~:1n~~w.:l11110 .. :uw :d.uffl~ni.itdri.!1!.t.111 Ul'lllClt
l:ltNriol'l?~o,.O,.!'l:l~~mn¡!l!,tJ1ot1oir~rn~t~w,c«W.1"Ntdtc~~v6«D ltlll~ d~ In r.u~:t, dr b <1.l!UO;!\ ~ rn:i:i!lllN -~n !J\t~tlt ~ df?,,n&ll et-: l(\'U~ ~111 r
tS :(ll'lr CilstCJO. W Qlf~lltll:it~~~UTOJeó•:id''C5. ¡u(. i.diUOl~ttl!J. Ubi.tn,.•w1..t1tl.Mt~l'OUll'<'!lir.J

booksmedicos.org
- HistologíaBasica

4#.U bir.tt'C't11dr~s;¡aW,b\:tlb:rM1dr "?:ID~icnimtu1r:.:t<•x1lul!$.1t1llhlTtl'.«I~!' ,u.14 1.11wodttt'i1n.i.~1•cil.ttJ.:'oMaOe 10~6tll'.IM1.!<i111•,ñ:ei ~!f1:.ra lOI ~r.u)'te


:ti:lu~ b1runN'd:1.. St ,):! ::M:tO'U ;ludJbl rrxh.T~ : tt.;Olm!!llll.U '""'1M !e in $\Xr luhf>I0'&1dld1t)lqlt:d~~it'lí\'tMQ~o11~1t1.JW.dllt11bml~1111n~11 \:ll'tOU«I
: r ~;clur:o; d~ ~.wtt.lii m.ttWH:1tl:ntue.IJ.lt'l'!.'l 1)19J?01 "1eNb::O-.¡ f e-.~0<11 ~lll' bHt<'do:t\ f(lfll.I :ar cd.e·: ti{t- :iit. Me:ll::r.1.:wm1:i.
l(l.l:J<b1?ita~l.n-lu191nr,._c. C.Nfd;an),.,,,~:IXl.I

l Fblocito

tó.1 to1 lllrcOla.«c-s yier. fibrocl!M ~~!n -mllr.ir~c:i!lill!1 dr 1q.:O<Gq.n1vo. ~'1'1Utu,


~ló«l•Uf!t!(t. ti tlbd: ,!(lfl'O e fU~~d~- llll:SIOU~<rw.t i"'M tu.ir""'' ~'1(1 ~"" lti!a~
n1l?"'U!; CfDCfciffOt1 Ol"ñ!lt.JC.ll». lt&;lil~ en b ftg11R 1. ll (1:-:bl.ici' &rile 1:1.1!le~llUl(U'ly~
ilo'.Ntl.j)1oe1~.prnr1w:lrJd~:ntro.:mt'.j'0),~~1m.i,ur..lla.Uc1~.t1t1•~u1t-'!!td~tt
'f.
., .
?1•\'ik~'°l·:rol:i-111~K.\~lo<:.ntmh:»1bsAk.-iax~q..r1unt.i0•:~te11lu~~m~m
!UM!"IJ.lr 11ru111t1111::C.t111.ll.u. ¡., "'~ildlblwr.mlf.:it.Y~(Ml)tl lil~,¡,olf~t! 1,, r!
nuµ.~1JNIMIJeXIN!l'l}.)'o,l;\~tl!UCl1\llle!1ulWN"t..l"16:111:i.nh»d~1rjd:ilfl'!J.m1u!llmD .U.2 Wl rnu1«:11:-n 1~"'llwt~llbljp~u :.is,defU!f.J~ ;co..Soi~tbuun:ril-1°narc
t1~:>:'~!<1 :n ti 111~ ntlahtilutMlMI ,~ lbtno:o~u ~1:. l. tell& «io11¡uiitso clc11io 10 dl.1 dt flW'.111 lit ""llt'CM 11• Gidl1 lY.11 lll' d /IJdn.. ~Pf'ltll n:ii(Q(.(lm t:Dt!lJIH¡i.111 ~· dtt
noclclU.O M ¡, \.i:mxx.~ 4~1 aw.011. ~\ ftQr<::.l.ljfl'U: ~in nii'i ~~11~ 1~!!lile~ W.t.:n1 u l!!O,tnf'ltq..IW().{i::411u¡tn«dc- mm.lllfflo, eit!i¡1A"1111l>M 1~11fJ:IQH..t!M.l'lti!!~)~

~""°" tnttt tucfl.!.)l.f la:! ~:u:. A. !LGn1uin.m1~ J. ltL J.le:l"'so 1.-nenD,1 !JU'Mlft~).~)11),~.,Qflh~I"·

booksmedicos.org
Atlas de Histolog1a

AS.J l,QI IMIC!tÍljl)lo~'frm:I~ I~~~·~ Ulo UidHI ~.:>an)lt!M>, w nue1cnn t!l llpt1X~91')!0 AS.• lo3m.Y.Zll'l.lSttlSLH~ttt':odlft!.1lt.aqlf'll~$t~•w!u11U7«1JCb\lioM~ (tltJIJ:S
1Mp1t1~:.idh;«!fUts1t«;l!'!:u•1t.k(lttUJ:1plll~\~~~!;as.d~'-to~•~tdU>,q;;r~e tr~ftlÍt«IU. (n lu fls:iu~ '-t. (y 0 llqo ttsiJlófll«, U'.)!W!'~::bl pot 11 w:ie.HJSI ~tlt l!JcO.i
~119.m:vohd•:hl(Wl~~iunllJ!1''ri!~~~1;iop:11:uU1 f191n1 .e. ·, a is~11<V1 1Nctób9c-s Q :1>~wo:o:~11T"~*'°Oi'9!l!l.ll'IS9"'11~1tr•(>':rl;~01b~:~r,..;1ro;ruu~dtfnr.uo1~tiioil
et1 ti plflnc11- S.,c11,¡:l1:.m ~1-. ;l'l¡lll't.ri f-1-'ºLn íapU1~'*'11~e aip~.:b. (111• ei,11t~ l w~ &JurH l' ,_~1•:uu11c.fibt (~r,. deuiatles~11,1o11N1:.t~t(ll)ysaniáoi«
h.lri' rr,J(f'(lb9C>J 6t un ~119't lllllUdco. (1 ai;«l>dd (llT.IWN 4:-! ::utr~hp '.t\'11~) .sirdt.'td!;! 1:1.idJ :m <-'''OI !cllo;l'. ukt';;-:1:1 (lbll!lodltos l,N'l'Js tt~¡ NtJ :!1i~1:1N es k.nh:.> •Ju:d'b1
n<'l~n~DI •n<U~·!oJi. i:tt1t11Citd~ ·~1\1<1:1 :t b9!':1111l\ td.'mu~ .r.a11~~:..1 p.rh:ih f09llr.t ·~;.:r ~J}!i.111 ¡1111HI n111:.eo !~~Hfl ce\ Utf9.ir,t4: ~;1, 111w:l~1Jrrot gi.o=~mnu
Í1_?X1u::a. t.lYi. l!llt.o::J:uo 1.IU!ll1. l ~C. lo::n.aiiu<XO.j i>UINtMl•«.U.;.uradtStrf»f'Mr~\\~\?~'*'r;oll)tl.,:,()tO('!l tllf:dJdtuno .!~!t~
tll'~I :(>.:ltcwLt,\ S. CtO. H. ;,11:i1mm11 lyf 11l.ít'.Ylwnutal

u.s td.it.» cran••1» cid t~rl~ ccnjvM!ro: 11 p~smGot~ 1*"-\.:-i! 'lllfoO'I05 fSut~ « &- ASA ~H~bos gl~Mts de rurqi:o tt1AllO V l'mun V..t IJ l.l!PJI ~~ ~ft1~ Sti1 X ¡nn!n
M.s~. Wl tt1f:tto:.., r.hl~ pt:¡,rus,, :Me1m-.o:c.1:0.l1.t1a.y ¡nnJdtGriienc::a ~ tn'l"ll!ludtr.u ~f1110tt.\ Mnnimttu\ W.i1·,1m:o'Mnl d:uo ii\'tl'u1 lltl. N.cd~ "-'!ltl'lflil
!l!l,•n~IUtfl).I

booksmedicos.org
.. Histología Básica

o.1 u~ H:inuoli9«1Mt)1bst1i:Íl?nr.-!1ttde!f1?11.Wl.ht'Z1,f'U~1tlfA'll'IX!:l1111!~~,., i\SA U'¡ flbn,j tlMtiC.H dd tejllo QUf)lltt#O li'crln.t 'l)llfllt 4~t:~, Ctt> ~ ~ 1n1&wi.
O):i&:Q.. :«1fw1.m:1.u:•~:nimb.1d:n,J ttnMt1?Y.:o:u1 UUW.•tuwucla Soun:liii!a\ 1~ 1111 t,;~~tn IZ'll.6f;IN un Wmt..Mts .:onimi. A. flt?:lti:b ~ ~ me-:suu,110.1.u lc•n de abf
lt<'Xh~"uw«Mfu:W..~eMmuk'!l•ti:a:11rlli1i9-~:srmii:m1;11it1C.li'td;eM'•11MQ.I •-~r. :f'$l-~)'C1Jt!'!l:nl•l!U!Ol101Íl:r.:tr.019"'1n. l!.Pul1Wri, .r;~est..11lu~ :u11:ia(tiiU•~
ti'1:tu~..,, lt ,,,:,,i 1 rta~' .0M!lff.tl!On.il l 1T.1o111 b tr:•w.>M't ~ !lrf' ~~r.·o·V.'tl!tn.
thi:bn>NrtJIO..I. ·~~ Mdl:l10l.illCl'IB.I

º·' h~ftbrls cttlNl,m,i t : .imi:.J «l!f'4 i'f'!J1'~f ~tt1 .i·~ ~k1du li.• 111\t:> :ao: w.ie11r1 !l\ ltlua:. AS.!O fl u11docGll.]b11i~tuo l!DJ>.'tl'C"~ 1' r;rlfto ~:t~uu•ltnde. .ruow!I> ód_;.id~~ UGfl:lW
u~tlU."\t<1:1f?!Y,,ll•;umti!:Mñr~.ttt1tl1lll!OllldeltlT-tlMJt~111-U1tlt'1rl¡Q¡•lr.'I ~ll'O~Q"1l:d%dlltny?ta1.tlnln.•'1111f._v.\'l,':lt.N.:.i1$1~.illt1Jl).j
;i1'1~1'$1~ : t!IM$tl>aJ.l::t¡¡o1l•ifrr.\c, '11:11 ft11UOliq~tnlll!llS ~ ~C.cDIT".nlld;utMtl
::t~.n:Ut dtl l~J:ia. \lo¡J'~p.)OH O'>!'U!lOI. "'° llf'l\t?l'-I

booksmedicos.org
Atlas de Histolog1a

U .U ltjldo CNjWllMI dt:m$0 • 0111011k:IJ4o.btr t;ode lrj.d~ C01J.U."¡n>:~iaetttdKhl t\U


IUIT.wi ~1'11» ólll'IO~hh~~tn±tal C~f.'M d.~~liCllU tft : 'tlll«ltt. ;.ttrc1m l,nrlm /~ lkt!tt.• ,
~U~t-..:Jw-: ;11tr>fi:incntll:>I

-~·

AS.U l UJido u.trJ11dvG de1r10 111oftldo t~ lmudo ~· fb•r. aO;<ru~dt d1uu1. ~ 4S.l4 C!tOl '"4 u bl q.Je lllt lttlto (l)flfuntno dce$0 mtlOtlMo :.:,, ~ ~ó:oin. d:Mt l:.&lffl
l1'l, il)!:ilelt\ t"ltnat::~~ nfl Hrn)l.l:zm itJt w d711;;im ¡io• m ta:lffl :,A11in« &NI. 'tr m'lllc:i•fUOl~~lltr¡: u ml1'Ji!"!lt p-..!~ fpm!Nt. ""il:IUi«i1l'.mt11.f.Al lcmnat'~
~ lll'll!Jmn tQ c.ip;.¡~ ~ 1'?'1!1r. W''l~t$f'ilt ?~Tt~O& ~\:14 -le tt:unJ:. ) .1'U 1!:,;o¡itH!l ~il•t~ <detla:l):.bl:IOI. !1.. l!L ,i<:O 1.tl\~ta 8. ll( lolt6ni0 UlTI(':'"
tl!LWt,,1110 1trff1'IS~

booksmedicos.org
.. Histología Básica

O . IS [¡ tt¡lclo Ufl)ucillw l!IU(c-10 IJle" i¡lit to fl nnb1 mb.l.al M f:m.ldo t'1' ¡:io:.ti a!Jbl
U"'°blb:~ ~rx.u fbm 1 •111 SD1 {J;'IUb~ tifo ¡:t!l1~9<1:J11r. q.ie •o·.-. «i<'i~llll\ t•n Or.ntt l.i
:ttF-/>~ldt ~~ letJ», i>:ue ;i, IUJ1f. :u:,,~,,~ ~~Nd:ll,tllO:f!!e.telt.,.li(:OI ••1. ll!LN.n1nt

=~

"'·' ( t~do odip:oso ualocdu ntJ¡lc 111U1 ñ.n~ ~ t::ln b :· e 1duu• c.~»: , i!\11'4
Ullm 1om~t11rJ:tlJ<¡I, mro:.1 el Cllll ~ 111iq.Mt!I1;1.1e m'lle\"f tn mtllt. U•l Pta..ntdD.I

t.5.l f lt~O lÓf)OloO Ullll«11iu llC'V Ull..Y. «~l:~11~ (11 ~• ltQ. -!.id:« ~tia ;r.in;~ :t1:: ti:11.-
!í m:i+.11111~!mu111i~ :t1?11 Í'Mlltr.11 pe:.1r111 d~ !1 crl.il> IJ\U!tdt Ñd«'. d!Mr ut1t~• st UJ LuctilW ele! u•do-ldiptnml.ftll..cubu~~ 'IJNl'Orn~ll. ettbO. torl 11~:.,~[,¡Qm:
U!~ 111 w:leJ'P.anu• ,'i«&ú foi N.td..vt)~t1e11t111 .Tm.wt;w añon!tlbl~y11111w uu ~U!'l:tie<11 b~,:, \itMO.t. Wt~K>.-.nen11

booksmedicos.org
Atlas de Histolog1a

41.1 11 m-d;:ipt 1r11.:ili•o a rl 11:0 ~ 1qdtu1tU;·_,~, nu arnlf! tll d O';IWlf'l:I. 4. 6"h;it dr 1.1 41.J C ptdUll'rff d¡r,d) t.i •1unfe•iai:ielapmarnt.Jnt:o)'le~!Sf:llU'J'1' U!tt' ~tlt
ll<lq.U. (ta io·:u6' ¡¡o1 (tbbl ~'uu:,111 <OMU<ltH q. t ~ J!~ ('!'I 1"9JUI .'9wuil, r.;a:<1n t.ll''tW>~ :.vth;o. 'IC"lt dur.i:11' 1. ll ~ <m.e~. d:":C'Ta.xb Qp.1 flbl\'IQ, t'lll <~n-n ¡n1
r.w.~~ ~ ".r: um(dd1•. l'o1 'o 9-'lml. ~ <«dn<ur: ~ ·en1u" <Nt:Ult ll i~u 11:10 ío·,tt,-;;o: t 4:r.v. t:b;t11.1r1,. 1n11n ll~lt1 tn !i:rinJ ~·1'1>' I> 111;tnli!t d~ il J<l'U. C'#'ll"91'1:1U.
b~ Id: N~:t•H'l'/'IUO!l lll.(«U f. ¡ ~t\. 111 p)t)) d~ lll'l C>!>:l:l'lN!. l"V; (:fdl)!!IC!: ~ lt'll'lt' tll 1. liU~~·d.l~l;;)tllt ~(l)ndfOi;uJ. ív.Til!.t.xc~ab~4ltlt!~ll111:r> "ncl11,1tt.u·
peq.illn:JHW1!1bl dtl!Mlru ::-; 911.1pfftsos-entsl,Q'I'.~ u rfl)tnl (')ll'.t:tUUfqJ? ~~~ IH =nlrcir:• lff .IJll:r+nm.11-.po:orU~.idmro;i.'lnf¡j¡:~(llr!nlmeit:ll!llp:Wt7!U9ro:a,ibltnu.u
'°' dfflllTlndi miw t~~ OOl. we!e~ror.1«1:~ Ns:íu y!~ i¡;.r ~r t.:tb 1uuµtu::a de r>:.Y. !i~ pupnkt.g:~ti el• a:oltdn<i11.1s $MuJ ~1tt.I ¡nrU mUU tttrltubl ti,,sCIC:I. !)+{. -..a1.v1>
~\f"1. 1111'1/tr.llfllte11mtl«IÑ')tn:J.~a-.a.:~FINl:.i-;;f1a1:un:$~lla U"iel!U~tO! 1..me•1t1.1
·~IUttU ª"' t.«t¡:.:'o:lldt:; arthfOl!l'Ot~.~:tkl l?Hll>~ ~· r! ptnt0n~o tlt(l\>!Hlrp'l!..'O
cqitn.al::l:b. 1. ~ tf!t11i, dr a1t.t>~ t-. .to,.d~ 111 bno,ulo ir11upulmHw, tllmltl t~Ml dft
1tr.:•.H!b't iltrnll: wrt:r.11 ~ ~ tt~1mmu~ \'tt'it t.11rblll'I b~ !l!l .Wt-"...lM hTtt'la.J

U.J Qu11laig:o dutki:i ~ u11n~·:n w 1nt g-1H~rt -&l dt flbn•1 d~cu frdW)n w l!IUlll A7.A !t uttibg1.1ftbroso &lfo'!IJ~:-::t111~~~dt l\bQs(d.S9"1" 9°~!¡i:m:sltmñtj,
UlrKOIW: l\m:n:11t l1'du- b)lolmUll (')Mhc\W. fo';.:9~1. Wt:...lllO l~ll:a.,J tK? 1.1' u~l:l ltd~u /iltQ: :i: conl!Jo~os 1,ft11U1 "tl>L A. ~ 1.nt1111 l. IUAIM nrr"i111J

booksmedicos.org
- Histología Básica

°""'
ep1rea11c

1.3.1 Gmt OlifllÓN de uu ¡wnr de ln •lltsOl4ilJl.I C)l $?JIOI~ WI ;."t11COlles.C$t!poUl'll~ AS.2 lu <éht u del Ujllit ÓW:O W' lube ~ ~11.~hrl 1'tar..-i CJ'I la Q.Jtfl: fsN, ~ta" el addOfib,
!l!L~>tUlne'llt.'l ¡ d~lll de~ Ul'IÚ~l!OI¡, ·~ umde l 'le!' :..i'l){u. IM \'ISIOd:lilo«M t,ktt1.11! ~, lllobll ,(lll;ft
Cll i. t11:fr$tr 11'1 ~fX> !!,~;. tr•rte'lll ~...- ¡y, Ostted"S ¡,s..twl Jt :!r.dvJ :lt QQ~ U• ti .l'Ot1>GI de
b~ t';~:.llll dt :J ll'~"itl: LI hi'D:O t Ja (>:b~l!l 4H:~ .)l!totl'..lt:l)1\1r\.11 ~PI U l!U1:Jd f\tlu.-u.
il:.O.nti.e :<!<'~ t;u lll>:gfJll.ff «1~XJai;i:.1uuo ubftir. ir<lf 1a-, tM1~~~1'U~~. :«0 .icmo:.
u~ 1C<SUodasl4 e.11~>p:~u11 up~i~ :!t:lftmo m bo l'NJti 101:111au : ·:inroeuo w.o~tt.3d.t
del.ir; l~':e0:!1:-.1· b 1nrb'l ,~l.ird~ b!TIJltll, ~:...1, •nn-:r.r,1l~<~tmY1J.a'H!ltt~.:;~

..,,,,,., '°'
114r.nqioe t:~:1:11om~:.e11 t.gin~ de rwtrunull.IN, prSnaio o w tmillhr. 1~L /Ml.itiJ

1ot1.l l~ t-:1teod.u1M W1fl!lllW.·Sttq121.1:to;1tpbmu:i,1t~llt~lu~,¡,¡,tM;~1~-m111!Ui11 Al.A l!>t'..o ('l1 cmiialrre fu:1n» ~ ujfdo owo ¡..,,,,duN (Frift~ 1,111,1 bmlllihf) Ml i:utrii
~~ 11":~,,.u 'lo'llP~
1;1nnu,
*' u;;:~t.:frl'l'lll. l.n"mnllt ~1u ~Wn OI oftt-1dtM.Jlll .'M:.uo OSH wdt!ili i*i'tu( ~G J(tT,~e) t!I b!¡Jl' IUt O!IHOdll» lk;utltlXUI «yr.:J(IOt~nl11 ltli
t1:lt:.'OHllt'OHllMl~l~p.:11~""1l'lµill'IOll»<1tlenin! ~taMut1rlC'l:,..n:ll'1fU~WI
OJtte~O-L Jltd1a1u A11m110.1

booksmedicos.org
Atlas de Histolog1a

AIU U dlJth11!1'.!d1r•5efl)llfO'ltU11Ub!XQ :.id#lut~:tt1f') bmWl~, 1 '11bitlldenl1t,u~ AU mltMM" l!,JteU m fn«n('tlnWtl'U!de~bfl."111 :.r.e. Coew 'l'.Jgl'flll.11$1111m~d~
S«Undli!M t INdUfO. ll !1!1'9111 ti lit .. <1.ltt ll:itr.~'WI d~ 111 ~;ntiud~ IN d.Ú1'!r.. o ltjd:I CM> lln~u. uro1Nd'~,., '.ttl U' lrarlMIW. ~ ~ 1:m11.:-• ¡w:itll W?t::imtl UWUl!Q dt t• Urtl•1m
nuk:im1:l:>p'1' :i:inp•!Qldt limllrilll.)sosus die!9'ld1~q;e w9-1• Z)S; J3(li1~1::i011ydi¡m!11:.n, \e U~a<ó t b\U!~>!lll)IU IQ"U l lllUtllil ~1'11. d C011!M<tt-dt$1)'1tl'l, (1)1; 'Jlkff!U~f;~f'llUI
*
IH ;rr.oiuu. l~llllllfln dm.urfttl'lldfks tlttn;)S, n!• ~·" -:t :Wu: hmlll•u wat.f~ n:<!Nw1:a:(!J,)U1>1!oe'9:urt:01~m,1ar:oul~lu1.11&u.enu11"6J<i111:t:.i~;ri sbWrl1clel;:i".,.
ftfle&:.lt':S iU«flU. $ b'nU b ~: ,_,I dt ll-:.ili.11 bm:Wlt.n i.tmud:iu o l'llnrt.cl...llf!Ul, n11bs lntnstiGlllH. ;Sd11:1!11. N~u:i 1.rae'!IJ.J
11 ~IU.11'1 ba:Ollll~ ·~ '-IO:n'MI~ tfl b ~I)' l'U.,..,tlh dt b ¡u"': :,.., !• :"'h"' Slltflllf4 clt
l!.J•UI • V.1~.. ~.;IJM~(ijtd'l'¡s~~ :U~IUtll:C.<M:~(~¡ de<teJ!loO:tO.Ú~ dfl:~
ltUt.,Hmi\:Clb(~:nd.Ul!<!;io1a11S11:itlllt.~~fl.111ent1l:n§CIÍn1ltM1t~~o:nu:hhli1).
e
00! t:d?, ~ ~ rf:ljo'f!Jt'11t«Sttttldv.u U:cl~ ID?Mt!\&'11 n cl'!ill'd':t lq #OlUl~lf 1int~
U'lui:;ud~c'11'.:Ju«otllt Y-lllur.1R11 t¡i.\ms'*:'ltdul.lp('ainl.a"1~11n":iu~t>"-""1~om;M111
b111:~11tattrNOnl:IMl~t~1~dtbd1il111.l~!loi'-.~i<&1.,~IUI

t.8.1 ~IY.t1t11 clt ll~ttl t' ~n ir.: lnl'l~wroa. ~~:twr.t ~1t c-.e ''11~.mClb lo•tu:1> w ttr. bml•I· t.U ((lt;t 1:.tt; c.:..•.irdc dlHbls mMur~ (11 b ('.llU Oll'r!U det"U ttqu-n~w;istrud~ ¡¡ p.nd ~
lluost1MlnlCQ:~dtli J.lole.-:1~uto1~>t·r.inm.od•Mtt~J1~ln.-ah-;, :~ltt>'ll!\.hw.l:it iru~iu~ttb~'flllie pcrtoslio !it:.ll~f"l~I~ ~!•t1f<'T'!!lrc.1ei :i11U'lltlle'b:to!tQeo:ltrA!
dtrllfar!n ~-.-.Jirn.,.tr.tblc'I unibl~ Ó!otOf, 1111n•1 ~~~. tlid l!l:':l!W.T.>, u bl#)e ~ ~itto:e:.i>l'I Dt.i;Nbt::qMi't)(!) Mil l/111 :1 ~1t1cm1dr IJIÍl!<lll ™'Olftl!Wll~Wt
h.llb~O~l:iol ?!fin !lll~$N'I :I~ l)$01ft>XfUl, ;bltr~ ~W.-Oftptt'dtllJlllt. liu•ll;ll(l'llll ::i.S mu..~ "'~: J1•. u UI ¡ d tll'™~ GU U¡ll dt w.e:l! UWI\: ~:lt t'I t!IWI iT~ ~ ~~ d
per:~!A #1! .. ttt:.i\u~ utr.V.OJt!ll.. ¡lit lkNtl,ll.l'ltml >

booksmedicos.org
- Histología Básica

,;
••
......
j I I

4!1.9 b ~I p~ ~'° dt • ostfiQdM i111nmttibr~1um Jua n uu ubm ·:t írtt> de io::U¡ All.10 Cir.J'!lt ni~>~ mu 14f:l» ~ \) ~dM hrlr>llltlllbt'HMI,. •1•1D\ ctlW• tflnü

u111u U1oldeiwc.01 a a:hAu mt:1c.q.lln>>lt• q;t nnll.l)t11 ~ ,,. :tq,¡!11() u11tto dt Oi'lftnd• q111l'l•lu w trnú:i•runfn O!lttóbluht r,um110.- *'dlt! ;...e :.ecn>1ilitl 1¡ mwtf Owa !lh~cil. ToO>
' :tltT 1ai» ~«¡A1'Unic !WM;. l}IL Jl.td:to WT>tilO.I ~~1: 0>•1;'1)) tiu ltdu:~ ; (e :r!Vum:l(Q1111ull'~ !H. Mt~hf'D >«f<"I~

U.11 (:fl 11.:.:ww;a,:IO• ~trVO Oe !fl.ll!lr :~" 0..!llll" b o*ftcJdGll inlrunnn~n0$• 1t; i:nz AS.U !ti em:.!& M1rv.aib1 tt b 0$lflad«1 lrrtnmnnbQnM~ 'Ptie:M 9'lrd~ ;o•ur.u~ Ó'J lt)Cb
::tto:h:tl'l'i ~ tt lu l.J~ tfl ti ~-c:ir dio lt :1~• 01t1 v:::iti <»:r::nd» ~ b ~1111 y n In V.l'O (~t<1 i1.11r;i ,)('d:fuvo1uo~Ktt1 \U hU'l"llJl !JWmSt ~. l!tf rr.cU.1ullu tt1el n1nt1• t
!ttmiiu o~Mdtol :,ruiw:i: &7ut. Cn~ ~ojX1ÍttJtl hml>~n "a:t.iu.s1tdlbu>:d.1;totnu: HL ""lt ~<!'lft!ll!ICI ti.tw twt!i,I.CPi frr1u :ii:tllmtt un;,. b'l'lltcon « l:J.:b ~~~ • !Jl""..CU:: '• ""~
\W-urmu. poi !Ud.o :ctm-~cdttt:ot 1&rócll <1Si:;ad:K¡"1•>• "~ttf>!lr de ~""~ ~l<tMe,1.uo.unl'!U.i

booksmedicos.org
Atlas de Histolog1a
..
• t ••t]
.,.,
P. :n pro:il8ra0Go
"'.
l
p~ ~ St:;
~-=
~~
----.. - -.. ,.._ •
~
• •
~!5~ •f;

·-
~ ~ ~

' • J

~...-- -
[ ~- "T: :--?
;; '-

..¡:.(,,-·· ; ... .- :: .....


•..-~
·' ~. ;~
:;; ¿.,..~ "'.3 .... ""
.. ...
' -- ..."' ,
C'
....• _.
&.
-

... ' .-
,• : ''í • .,
. ;
4
Jt '
;
~ '
~

i!
~
~

• .-
~ ~

... ~ 'i: -~
~
'
·-
: ..,,._ ~
l~, ~
.;.

• -
'lo- prclifeTai:1on i2 :~.

r~

=
'""

- >".
""" •

-
~

..

~
;~~ ..
'S!~ ~
.::!"~
~
'

Al.u ( OtoelllllUlh ~flp111cl•.tl clt .. ll¡f~ b f10 ~ ><fld,U ~ Cl!llAc:ocioJI tMocm<ml .tnli't!
(.el Utd;:»ft ele CM)u•~ o Q ftfb90 tpffiu~. etllT b C'¡lfuk 1 ;:) d)Í~ll l·~~ l. (<;1~
i
:~ - ,, _ ~

~
~
~
At.l &CM'tib9~tS11hnr10. UtU!~!ll!lu~nadt urtb9'tllff!>'S.l'"' Nn1idtur•90tnp«il~
fer3c~11.EsQ,,!Jt.)~(~"1?>.:t~f:.0~:11 v.~ ip:i~11X11c~o11~~Jt:'ft)~bt1"1is"hw1:,i.!i:I
ª" .119' tlQ b11udH<r t.:i!'.M m1:. dt!l°"!•f?ÍllUiWl¡\I d;Wu.: :o:u dewth;-oe• "fl>l<:I. :o~ de Me~cnw a1111: 1:im1 c.i ,._ !l+l.l!t~tolta<t'!lllJ

an "'9Hn~,;fim1e.ci. m1droro~ihot!W'!'Q.UWUd~a11 ;,iq:uk1ln!~fnt.:. ll'ada11:.r.


l a¡¡ f-9Jt11.t ~uu~ 1:11 lm1" ~:i:mi,:01.11+l t:-co Jwr~rd:i.t

A&.l S t~ld.tti ~lftl:wio. ~ullil'I =~ ll 10111:1 de cut1b9~ c1111111JilftqQl)fl. ll l')fll ele Q111bgo 4&.U Urbhjo tp1fturn. (i ll)!'l?i ~l»I ~!I ~lrtUI ~:t ~®.U m!!IU<«lU¡>f.Q-4 :1'
lupttln&o , ~ zoa1 de "mlbgo c.:iilciflc.:icla. (1 ~Nro ~ 01 an:nir:ou 1.rn:lu me. albW)J Q :rA., dt cu•91Qlcifie-.,do 11...:.-:M 11i;itt:1~
u :o uve 1tltll$0 ~i\11/i"'! .t1:-a lll ~:11 de
T;¡.tfmftri; fl'l 11 ;ai¡ :rl r.lrttl9!1 r.tC.:ldt \y, Uf.d:u!IOI !T.lW~J,, IU~fiM d:lscie< tlt.lblll bl U!> r..bl ltl b J~ dt olHiuW11, w.:1:..1.111111 t:;t,r.w:!l11, um.:~ "'' uk11 mu tt.-nr ~1 M.t!I
!h!o: !!H~~i.n ~:~u IJbq.m ~'91!:.\dt •UllU UIO\>Jl'l~A. hdii:.l~n1l: 1' (l)!I :rnltllll ¡J l:m.a,:b¡,~tw1*"6'.toJ.\lt.NoC<i~!1:.Jt1tt.i».
ll)\~4r U'llbr¡~ul:ria1o!l>)'l:io w u,Jtlrl ob:;ic;:ne; UlltJ""- ·~L Hrd.-i1.rn~lm.I

booksmedicos.org
Histología Básica

pl{ts¡llo. fo b NftJ clt 0$lic¡ci:n S;lp (Plh1U!'it:I~ t<:i;tQQI Oeq.'N.#1, m '1'~


'°8.17 {¡11ib9t t i\t.l l..i n«1u11.- nlubl-'t"'kp, n!1qm11r11ow4$.i «1upo r.chtbr 1u11>a~m1tt1l;l:o ptt1·
m••J:..irr<:bll.1U1:um..i;.:r.:ru!uiui~;m:Nt:1U1C-:b:11e~dtto1url1t16)Me")etil~~mmu u •I•, 11.tejt1trV.llll'•llOl!<."1tll,e11 tlnlidtQ.~~~·umylmud~ :-1<t..:1C<T.11:r,,.) w:~
)~:oi."¡,uun**""'I i-lil<'d:n1-.i1'tW1.I CJ'lMk-!~._'\\UotfWJlt\.tllUllO~ ~o.l~!~~le'i.LI bllQ -:f' 'OS :i.;:;:~<t<J.Mt'lt(\•lt\.ld.t
j d!':tnlt d~ !~)* !Wt:(.). U Wi!l!ll:~·~t«<:<:O~lb :,.l~ «•~ti rl¡ll:ll t<'lllt' !X(llft;O-. C~ !J~
tsU Íl:t!N::a p:r ¡:n:ilu1¡u.01~~;io li:. ~~1 di.' !'11..b•nlfl¡~d fmmc.i\)iflniu :.tn.1~ 1wu ~m;i
uit1 ~~'.l..', un:birr•.:C «IX lf!l\ :rlili~dtl !ti~-·=· tl!l 'de: vr.u12m::~

t.<;.l6m~~G011t1~itkl!Í(1'$dtwnpr~"°«amtdllca.~ 1t1~~11o1e101M1f-einlu:Jdl)!IJ M3 h Wit. ót "'™nlt IPJ.111H'f1."'-'u! ~ 1t1 :~ dt stU">~ :t luu~tn& gru dd ctubdo.
!tt!Mf9XIOltt~1111m&m.ti:trc::cd!'cet11;.v;~11r:t!l~~11e.1,.lOl:id~;....w111.n•uu• Alr!N1 ~ aq:bl1H•'ol1rt1r.c~ w :fflQt'IM llll'l!li:-lr tn wtltt clw WI"' w!ln!s U'O"<ltllt.
' " ' lfmo.tl'l:rlegwnl :01~1fm.m10 n ~'<l'f x11lnun::i~mrm. llll m:md~ nmr t.tt ~"H iótlt« ~ 1.-1•,i.rl ilb.k ~u.ta• 1 tcm .itmnn t ~win e 1.1 u.n¡l¡, ' 11L Mtil1>11
1u1.r ot,)ttnidr.ikll1. ~eM1Jt~fCl!~1~delt~.U.\)rf1"'9U~~i11'9fn1U.~r:.w..~1,; ~nial

booksmedicos.org
Atlas de Histolog1a

A9.C w. UIJOOtOS (<;ttll.llJ,U In~ d~ 'M (!~ ~ (f!d» d~ :.a M.r1l9h. u fi;i¡r¡ 11'1.Wn uuod-- t.9.S t.n ut:ro011°'5 fibfoscs (lrt'Mf'.· cow~mu«r.1Mt:iDC>tt0i:in~ti.'r~.t1b~q..e
lff PfOl'!ll~IZll~Q(OS !M''ln;. ft!i.IUC'tf>lll'IRb'U101f"1g'U~~?"'<.tlflCI01t'pt'q¡c!m,q;t 5'" lfl j.tl)l~.ml.llJ:C'\ t ><TdUf~ll ~ b ~UIQ ltlw!Q dtl tmlni. W! Jti::ien:u,.:11 t~i ;t#l>'l$b
?~!1111 t<'I 1U,~f r.1t1!1})~ m .. h~l(:.t 9'~ UI <rlfUG. (\t:':!o t b n-pie¡nu:r. IT~..l.U. t';lr. liCltl~: :r""'ruo.-: pi« 'U$C~lts f>""f~ !t &tu) qn ~~ ó~i> ~ li» ~ll't~ un;o.~i..
~U:iad~ l'f'M ~ a~r,.'" 11::1 ei~Q'IP'I l t Ji~·: •~·•h~ ~ hii:•J> ,, ' 111'("' !«llh t 1! ~o:r<:o Ut1;1\'91w::n u.:~ ~ú,¡t. loltd11» !lfTl~~l11
µt(O.Q(•~O!Ttr.11~ : MUl'l. IUl'l:ha1.L.1$pnmihlftdJoseNltnl'I ;fl!C«\Uld:~.M ilf!RWI.
llnF''iP.IUlll .-.•<-> ~ Up. Ntd"'°'tai~M>.!

49Aluelgo<1e11•od1c-s 1.rh.t(':! de 111 ?J~: :bw ,.;Nst<1llfOl 1 1:.c:~ :ienlab :>ell nt11t9_.. t.9.71..1$ t.tlli;i.' ~ ~ap:¡tt!I b mlcr091i1 ¡&-,ir.;¡ t::i, 11::1 nk. p('lro~u;dt!1 nt1ft19. l ~~ piuni-1'
~ lltm:t~qae!o¡ J:u:i111:~ ., 1~:1• xa1;i·r•'t9JM:.e1. l11M1 ull H'"Ml(Nai.ittt ;iad~! 11:r.:r~ O.(a'll'S !ll!'len p11!r~ ~mi., ~ $1l't r.e b fi.pri<.ta!!N•. St J.i'-'1 (\'! l.K rn~uc~ lllltl:• r 9·1111~1
N!'fl:l"A;ln~OVI CHf.lo:odt ~! .¡,"""~~ J.ltd~~x.e.,rU!ll =:ruMn«¡o,, tl~::f?U!lr.llJl'f'l"IO.We:hr.o 1"1'1C'll)J

booksmedicos.org
- Histología Básica

t.'J.I u n1~u.m 9f1s cid u1eb10 fl)tlle(.Jt 'tlfl)!~~ de b·nu) t.irnn~~ n....i)ft&-.'in,1. "'~..,•de U.1 0 llUbll~ 9'1~ dd tttCbtO t• 0; ~ !S'.bl"J~ 10!W>."v.,)~~~Uta<ll'll:.tll
fl'mm. psit)M'OO. "'de ll nt.n9<l. ~·t 1u ~;1t p.td.'11t1e,1111
t1.cu1 w.aHtlil.u. (l'u.tn:is de '°" ª"*'
.V..rdu'~ U un:::d det1Uf.) ' .u~ Wllll :-e llC'.1111N1. l!i :t ~~:l'llltn¡U!«ittpm:iµ
i;ar;~ cln ~r.O'I. u nu:ror. Or :olor ~bplf'All? «111t !nttlll4l I'' ,,. 11m;:«1~ de ~<'li'Mj.k.(l'ltt le1•;..~,,~~11\r. ,urn710Ciriasj.U'lf~l~l:ti~f'9C'11!~.l'lli:r.1UC1ffol:O..'
:t M .r:.iu:Y!t dbb1d~ b U'.JD?ll t.11.N.e:illl'I~ ,)t.Ultrr.o.i

'8.10 U R11(•d• bh11u cid wetfo ~ coa¡,Me ?•no: .ilrnme u: l.:i1n U'f'MU\"
pott'm r.iurt1, u.n u :uptr(l:C'dt urcbe:lo ~fo~tu:.. v..t ~fl9')~ ~~ :1i1·-r,11"1.9~u~t.ld~Ul'I b11U
a t~t1u«1!cr.cme-: <'I 't~bf.tlotr")W~~d: :.-;.,.:t«isptntt1~•b~:d"il~:ir:lllrnm9a. de 1Cf.IJ, O si1m11cb l!l~ m~.t~ uwo lflcm!:lt"Y anero tll ~ '-"nnpmu:.ilt1~(¡f$
l:l1>T~!« otogoOrnclrodlt(1.('J1Í!fG.ma.fm1.111•k'rntfl'mil).tivo1ut1:qwiu.r..t:!r.1111r \ft~U•ll01et.h nm1111d~9f1:1 ~latei'ftr..t:r:~tl\bN.;llL,i:<»lltm'11».I
?tCl-~):oip~m1.uf11'11t'lb1:1:1~d:i,:1.nsuuun•&t.~; • ot.N.tlf,1nu•111t$I

booksmedicos.org
Atlas de Histolog1a
..

t.,,U (·~~ de la llHbllcb 911$ cid (tfdldo. W .1irwJ '.CMIU b :-.ip.i X ~t.u dot Pwlón~. t.t.u !liitl!: :.e bl c~a1ff 111usb11(b 9rb cldmdl~o. u~ ™'6.11 Jet~~11udt.tl4 clt1ullla.,lt
!H .Wnl"4Ull'~I~ r.,¡µ ~, ::mm.o ptr.tn ~ 11 op¡ moie:.111 u ~.m.:n , b 1141:mm A~"U :!! crru.e>a
!~U'/: URl:lt<l lt ft9, A9.Jl !l<l Wt<uM Ulf't'llO.I

A9.IC M.Ccluh l':lplHL bt;¡nmff~¡ll!tt.de<lll nri: ITT~.U 1trr.ed.i.tit-NI. O!r!C!'W'.t t.9.lS s.nundr if11y111~ bh11ca clt b 111Mult l':lpi1UI. !m .:ue':>v. celi Xl:!I dt 1111 •ittrtAn
iru ~ 11~ 'd• • ~"'~q)e ~!• b't'!Htqoe c111 wsuncu 9'ls. "'u:tut rl n1~1w~ 11me-:~1. tdrw:toslu t¿1b'l~11tn~UtC-lfl\ ~-rt1u,q;t-llwmtcilb.vx;a.'.t<·X1C10~.a., n wn1lld.i.:,
J~.wcrmmri»dc<Grn.t..\ 1:uh11cbblltla :<r,-l.,.r.'*""•it~:.t~Nt;bl-d»wmK., ~li:™:wro:Q; u ..... ;:.e1tm•'l.-Jde11111fli..last =~qw bllUJO..• ~il~li:u;e-.ii11
l!utn l3.~!:i:xaillnfl.Si!<M <t:Ol.":utl "'~pmrn1n e'! el~,, t tltmbe4- O tofldllno u nlnl m·1.adtftr1'0el11:.:>ttu~lm~:m<t1<MNMHl::t'·..IU1UlU!iflltl~.i.nu.1aae1¡..;¡rNrJr
clt la mcdull, c~:nut<1t:de!1l.:~1 .oo'"~"'~~tn"AJ\o.e:u -11 :odt:g1.i..1H~<.1uru\f fl)1r!«i]IU~t..ll•¡~Ul:'ldC"dtJ:W'¡_ illLMei~~.IU!lttl'l:I '
ioiv.e~1'll-"~"'"~'1::ri:.1U.l':u.111mt.ai.!

booksmedicos.org
- Histología Básica

llf.16 S!Jft)lld:t bl.1111'.:1 • b QotclW u pt.111. "'51 I~ .aé:ni1 ltnl~ lf.l"ct!I oe1 o:rlt l:U~ At.11~ lm; :1.ot.11 ~ "' •~o. l~ 11~ :.«1 :mJJtlQIO ~ fibrild nfflbus 41t pcr1~,m•
"llCl':Jlh cuble:rt.1dt111Ktin.1 q.,:~1eb9111111~dt lm-tll' íb:nna..t>r.111d~·!'!IJ 'º
,: 111~ N""l«C ;tr.ft!'(Q. U !1 flJ;u b • !C'11 l;.:tfUI (~ lif.1tlillut m r..illtftl ~u:!.O~
.:ltt.1t1!r b :«;llfr.i:Gll~ltl'Si:.J)' l~lttHOC1!$ !'11101'. <X!Y. U.t~t~:~de Wl~~(OI ~ olU.N $ \¡'((«'!Jt11111"U,H~'~~:alr.dtJl~ncle:$et11r~-. <llmrr.:,.eU¡,"1'!!:~~f'M%n l itt
:ot1:oi:tt1...Ud>b''.wfn' l;~•'lllla.! i.W.\t!, f~{. M~:$1;-.) Urt.e!lt!J c~ll'bl fl\1iltWtt~ ;ea¡:tl.l:ru:aM>fl,:~.1"- tkll~:.111"tri:al

'8.1 1 Wul~ru :~•11i11mio. h"td~lttJ:•:·r¡den>t•Udr-~·:.:iod~i:i~11p'1'~1rb:01oe! "'·" COtir 111wr'\ll dr ~c.-.s 11t'IVIO'lo• llt un •~ l ~º"º v·~ l'l't~!t u&
!In~ bq~ b.'úu ~dtw1ntlltlde !M nódalos<k lll11ote:r q.itl!C) l!Kt!'l<mt.1t'íl'1~ •"t11Ml~de hdunlo , ;¡.e~ ~:ctU cono JO etM: nit~!ielir;:. O zetd, t~'IO U::l.1 e ,e:;¡)o: ~!::
ild lt:'1~~a:.\kb.:l l!it 11:~-«~~~ÍCl!a$p<tdt•rr-~111 am11 ~wl}.tl!l.fiq1.1u~tM:I ) b~í11<nID.•l!Lf~o.-i~i:t. ·

booksmedicos.org
Atlas de Histolog1a
..


A•.20 l'l'lt :;e "'' nmlo mldllil'.O m cw ITU~l [ M'f.11) w ~;M~ :)!' W"l~lual li~s 49.ll Mtnlt utitlilf(O. (lit ttl'IO j,'ftfflJ:O ~1!C ti:-.l ñirnnc fO" fon~ lle'fllllU ntM1 -
nenios.n. ,,.. b llll"f0·11óe>IHflll.e11:.i~ 11t 1X011 i;~rn11ir !\do) del1m tle 1111 l'!'l;.IO) ~ q~ llO l!ttiM at-..tN :.e 1tll'111o&. lOl 11.ri~ .il"?d» ~un• 11 ~ ctlWs dt ~11111 1' ¡~ dl.1111$
t>;:m ~~do p)rm.ein1. Us ¡it~~!~ trbo-:~ c.1:uQ~n :,a, ;e"Í~~ d: u& 10'1 !'lt!\1$$11 o:¡··es. tt1•fattbJk's dt l~a:<WK s.\"19'nw~ 111 6ttM nNl1 a pu••un:i ~l)po1 1 q~b cnjll'l!to.
~<)·~ Jó c~bl1tidi ll~ ullibs ele- kW,·11n11 ~.b.9nl &1t~l\\J~ ¡.o:o al~t:U ttte".Z::i> !l<LWt~bU..:t.el~
>oi pctlMUto !JkwClll'-'\.(ll. N~\.:IUa;twnm.)

A9.22 4l11111tio llt!WttO. to1 ~UJJ lf<I fle'fQ~ •.» wnlilu1-.s !t ptnutit11t1 ~1t w luhn ~ 49.U (;11•sJ4 •ffflfM ¡ ~ ~tlt!lll). ~¡\ UIJ"5 u:t1 !lt""1\.)Ul: :M: P7'1:1:\.-:0l N:lfo di~ '
:r.etSillNH-\!) C~ll!Jt ! ~~ ~;¡.i, ,!pl1!:tn U!))Hl.~~ ~.S-Milt\ M9JUB nwu:blpx~~ l!ll:!Hbp!')•mt~.<.M.i;f!!w,.:t1tlQ1'dNdl~i.uu:11d~~úu11:ln.'4)1d~wr11Wa:. cthtu
(tS«N. l\t."M.itro\l1.11t1iJ» llJ1j.tt»o:uµ~ dt1¡1tc0wir 111 ~l'tl!C'I Ln ftt.'m '.t'Ul.I• 1. IUfllus ~~~l,,.1.Mcd..,:~!ltdD.I
W.n.1deq.>f1de tt.llcltCOll,lt11tln w:i.,,-uei.tt1~t9 ... ll!l ~l<itt1111

booksmedicos.org
- Histología Básica

UO.I (\'ll'l t 1-l11911UCllMI e.e tt11cio llU!ICUbr utm4\'I Hqotlt'llCO. s~alilu Wl ÍCºll.11'1-l'ldt Al OJ tent loi>;l~Piln.i.I dt ltJOllO lal.!Ud.111 e~tmdo ~UdeU«l. •l:i~ 1 X .cwm pcnl~ 'fe!
!1-Tlrl!J. ~·.ibir>. l,.;s.:¡r~mUtlt.:11pma¡:,,11,~WI111$ ~!JJ~!tt. OS•ddCOl 'it $1111• t• ~ ;mf~·~ ~ <r..l·~ dt ll t$1tbdU. t!Wtl'Rmd dt ¡,¡ ro·:r; IN'..l'JU:~ 1".t!'oldn r~oeltn."i'\. lt ~~ o~ttlli u
rWftW.. urtll:I, wtu>t •ljlll'l~1Xll r-1 lilltrntrirtlncelll~ .,#mur; 1ui:owi!v;11¡,c;¡m:tbl. +~11100.:D'! dr ;t.f t.iü-1 ~ t 1y. lll mntM' gn:n l:n lnm L q.en.auuu hWt;n;ia. Mt1U1111
:d:b1 !11'1 etlbt11110: ~ ~du etr.m "r.i utmcion 1u nnnul ub\" 1 rup.• ,11.1ntttin~> ¡,,n¡WXI. ~bllt: flll ~l'twi.I
lt.Klllm~:-oll«·~ ~.\llnl~bJ!dUCa;Y.11:m·.,,1h:c~bJ~)O'.NQ<,(lltlOt-.:i....,
~•f..."-l.A.hCl)~l;lT.('!'l!tl. 8. Wt~t.Oltn'e\!)J

UOJ Jttido 1!1Ulaib1 H~IUN '1qvdebco. U IS..... ~e IH ío•n 0: li 1t1.1;tn Cllll'I ar. 1:u t11 i\ 1._4 ltlicl• mvmb• f!ltn~~ C!lq~fted(o. Us !lb<H flltil)J;)S %1t I« ciw. .:&- a::. t?ri ó:l1de
\OUb 1'1<U>'m:I, tn MI~ ¡,:o"' torlt ~ <1:i. :.ie'i'I qot (llf• fidcl.IS :<~f-"I ~:tllW ~si- ptd· bia~mru~ """'w~•eo»!Ut~l;'!'!f!l llMFlll'!l:n l.u~~dt 1tfil:1J. tew~t11n ~in
iüiu en 11 ~u, ~~¡. & qmJ ;r.1t1~1 "' m~ i~J w :tb: ' '21 ft!l~~r..-14t midttt'u ~m~ c:iti~:n~ o~.i ~ 'l)l Ü(;ll "":.:llbi:.}«ttrn tt!Uid:r.-de 111 m.:.:de. t :oiX¡:ial ~t.T 111
:.e ~ tn UGl t:f'lJA utit<re nrt.edn K 11'1 01-'li n11:1111etJ.1. o\)J:nn feos. o:llnll.lm ~Jl'f'C.1 r1 1DtU1»,t'll:.~?T;'ot!'Sfimlb!ll1;m1M~t~i.¡S1U,m:i:b1:1ouu,.:""1u!~1mlll1unr.n
ar.tri. Cl:l;!lidl'UM 'JU'lt!';Í(flMu¡ l!lltm.r'.ttn a Htrii.d<M (r~ll$~ UtmlC'l't.Q, 'A01 ~tlf <Nl'll!Ulp:~:l.'I: a.ii '4' l$~ t.>h:l:<I: !1~l!A1 l!ids~ :il,n, h\'HdT·~•lll.I
t~Hl t4f'Ol'll1.i}!tN.tdmoWNlb>.!

booksmedicos.org
Atlas de Histolog1a

A10.s ICJdo m11m1br titrt.Jdo f4~'"'º m 111 e~ xn?•odnu {n b 1n.1;im ~~!m •:""' "'u11r 410.6 re11~ muw.il ~ t1tmllo ca~uco en"" c«tt lo~UWilla&. C,1 c:ti"ltxf!e: ~Jk-'~ts
ltflllit.)lp•1111:.:md~1n~1ll:dtemutdl;fbtn:111.t'.aH:n t:mfa'"n ttJ1W11tn~: .ide.set1 ~ti~ :Olrro.v nt~tb ~dM lfl1 num::.h \ti litu:1 ~veru.tu 9ro.ia1 ~ c~c1,n. bl
po-sk~n
:.e
ª"'"' i t b1 flT.U~ t ll".mM : e llilHU 1n n1nrnk1 Olo<Ut 4$, IUI 9'lt.Wiil(' In
tlt~@, !'1r:l«'~ ~in ,.Md.Y. dlKos lltaubfe1 ¡µn:n1f lflnlJ t),t A. lfnuro ~:to.
cliseo1•(anl.in1 ()frml1.r.a.n:bdn-t.:id'5 b:lnlb1~t1tt1 \amn0<t¡frr,a,,JJnutd~b\
l~l:~: d1)WIM tl'I tlQ\e'l. ¡tltn-1l1~follffl)t'1111U.N.td- Mnltflb.I
8. ,...cs-~:iol11o1t«''1¡1,'t·a:1m:t1.i

'°'"
t.10.7 lt;lo:lo m11swlu esuuclo c:.Oi;ico. ~(;ne 111nM'!'A .::: 11:r,rr;. 1r..J ~ bl cw/.l.J r-u •~ 4 10.JltjlclOll<;il(\S)I ll$0. ~(t-~l.'~· !1111ittl'lfl,~~lfC'((llll'J1:l1:oll1it3\r.¡,J.:l~de
•~~.>po• ~'ltlae1,~ .o: •~1 tll pWdtll u11tm ~ ~1 J!n~ror1t kl'd!o! ,(UW~ bit!'" Hlfl.rl;i:, q;r unc!Mitn '111 ·~~ ou,111 I• '4'~ u•tr-'1 .,. :~ ,..., MTOU d~ ~
ITNll\tll.ll~ :~ mlc.fftfllb1. U m111r!:<'I mf<M'<'~ f b: ci'<Ull l'll~~ftl: :doox*'1 ~l!'I in ~iJJ ...~tTllfdtfirdl.1!.!lf( 'ol?! >l)OlJ!!'tm:'
o:nl'I bigndrulerd~ ~itrt,.\l!l ,1,',co:W1: ~•t!m.1

booksmedicos.org
- Histología Básica

.OO., lclldomuswlH lilo. (ndfl:r'IH'1~ht w~t :,,itt1.1»1..,1ll1~ mt1u:; 11tn~i.e l. J;.10 l fllÑ lllW<UIM llst. ()1m19-1r!1.1 Íl:'l\!f\•~lilll'~ ~nu~ lC .KIO!U ~ Í~ n~~iw/
l;r141Ultf :~e10-. h.:iets ft ftbQs panklu . tv. n6dt01 «Up.:111 una pll'llm11 uornl \J~mu .Jt <.:i'~T'.;tt ti "r.C, bni U~ln•lll':ll!'lb¡al'! ll~tUli.-.1110.~!~!Íl."mU!t.»Utt
.ftd\!J; ~11 t~b;ry: 10 HI 1>:&1!.v. Í1)f1UF!'«f el llbl:'to ~:qpe t!{ll)'lt no lt l'l!:O ttl d l..91' Ó)!:'iie '~JI ::O\ l)'IE'li:d:NI l ~-e.111. WI t'llr.atrJ•U :r.,y, ~111, ltl'U ~l: ¡io• ·:.11~'1Nldt .ftll!S, 1(11'1'1',ll
~.iln ~u.iad:i.,l!L lol~!)UOl•!ltn!,,1 ¡»"lt d~ pieD> llCl'tle14 mlt11tklco. O•t Wt~l'lO l~!U1!

UO.I 1 lclid• mlll(IJI:• bwo tt."' n1tt. '«l;u:i.,,,i. hit 1tjl'b ' ~ t~! cmlwi: nr o.• l!'ld:> "11.1 .\uu.fo • ¡,oru e; µr.C>C"1.ien11la1lY. 11'1!1111'1.mq~ Íllr'Tl.ltll l'IJ)UU die< :o1 nw. ~l'lt:X
~)m~ Onso lf<)ltU::o 'RJ 11~d l+ir ~lmtf< U¡,;¡;¡¡_¡. 111~ )!.Cieot ft ""'ft:;ft INl:t. \)l'I ¡r;r•,11rq Wt»IOI' ICldnu :11. rr.ecllt !Wl) W..Cll~ ;1.4¡,Ú<t<H'I l:dl':l..: llY.' V.."' 1ina m~ia
t.!lklt• tll~ ltell'l<tlMf lle.'ltl~ ""'" die'<IJlll» ;it'4J('~ l:nt.f!j,jd!~IOl h:u::10-.1t t1IJ11',ll f'le"..) f (~ltlfr.<' :lfll(™ fltf.I': ~ !~j:tl l:t<llN1' l~b lt .1111 ) b:ni: ~ltt.lf 9UO!m:.\i)~df
ut~~'!lmrnt:ljll1loa:r1>i)llb)O!l'JC'!d)-dt:l10.tb.mll,1!lll•ullitra\,l:umdr~~ b1'rlUt'~U\UrdW!W. :~ fll0f'I "' ' dt'+Olltl.d: llalmnn ~~!'!!:e· 11.1~ IUl,_"!U!~.i.~!.:a
¡,,~;q..::>imvmiob111Kffi1t~'"!IUP'"':eltt=>M1-:.1J~mo.'?:l{nflt~ot.>~!i!:r&S(I)~: 1~ ll 1:wt.11t•~n~pl:e:..etridimJ.mln111e~IU!le'·~ u-:1ccnfir.fu :e fb'l1,
::.a~ iibM\•l~~MIUlft!Tfl\llfi\:dY. ·.~l. ..clJMJl.IW*I ~ tAl tt <M'JMI. 'A.l!l ->.111) l'*T>e-~I~ 8.A~l)t~ f'«o Uf!:tll!l..I

booksmedicos.org
Atlas de Histolog1a

Alt.l wru. u 1-.1(~ • llru 111 :lelo:'QWl~...ttOI mi:111u~putr1::«11~ q11Moun: \: Al ).l .1.1>1u . C.1Mq.rx ur~cwo.dt:<TU¡ro1nlt:rt') un wr~mn;n.i..o.g\ UU4ei~rtn11r.
~1«1 ~~ ie6:: :tuipt.11<~ ltrltu 1µ1W: tr. &-.~n f ltld>ooiJ.r.ini..Li b l'Jmci mtdl.1 !11-<a tl'lt:O<'l'l iiU'tlll'D'.,<IJ\ lmlltl!Ñ YI tl'41¡>~;QC<I~~1'11?1 iallJJºQ'l J~llt~G • td<t. s~ cli:o
1~ iJI.. u, crl.ibl rw:taU~lt~~ 1~s«o1m,'y ;~r.unh~ 2lif!luul:a:iieM1;~~11). aruti i.:i.i ~..:r~ \&artl- !lll )l::l.uo 111tt11~
1tr1~ ao 111 t°l t. ,c~e.o:l:()(lOt?UI !T.m'~hbll<m tr1 8.h10*.t .:11tuntkl¡ !t.d! u,.~ 1q.d•
m11:im•~yfinl N:iim•pw:.ft m.m 1,&.~ /J.td..m bl'!lt~ a.wi;~ 'At11no~llW'IW

l¡ 1••• Arttft;) mUJ(l.lllil u lttcll)flf *"· lh ""«11H.1t~.'.t<.i :t Qll Jl'l~lll$.e:.tl l"dm'''' An .s t.ne.11 nu~16t m«lll!Mtlltq;it11twlltfie. i.. ri;.1ul1lt!ln nnw-"'\ U:!!W:e.l!u.ou
:.e !lotwQ t'lttu 11,0: a~ :.u:W•( ti• 1¡f;; • U tmrtr Od •"lllH'lll lft!"..tlb :t u\11.ti tr1 ::trl4IR :tr wdl\ utl'$s de cll:tnb11ckfi,In l•l'f.m m:n t,JN) ~:ttt11ia i.-:..i r.c =1¡m l:i.n, pm. ,¡¡ 11t1b
1en::1t.·)~ • l lU'IU 111ii:1 · &dl:r,_ t.:t~ J:mu m lt . r,) na._ 'obUfe m te ¡))t:itt1 ~•tl:'ltt ~u.tlt.'l tlUtU~ l!ff.lll>!.l '~l '1.l~~)All'Cddlqtt \Y.#:l"'UIU ".J•U~Ut. t. /fJ'llt!G>ftill'Vl.'fltl<;n
tl!!nsa U:\t!'l'e".t lll:l~HUI QlllN'Ot'l:U?f't:ll)tlUl'l!'Sl:"]~fiul il l f l:al!f-!~lj.• IL fr>:I ~!IJ'I~~ t tr• bl u!.~t c:n:ihll'~ =~ ll! !" 1.na 1t<d1tcn r.i:a4w. <·JT)Mrltl~'Ol •~mi10e
lllftr_•IJ.! ~uM.&.Kf'om 1;rua1,.l.!!LiltW-~1.nll:f!l:l :·

booksmedicos.org
- Histología Básica

U l Ai .trun11 r1111WJIN dt ritd1,110 u flbte. Cr.t:u f9;n w., !i lánln.:i ~sllu. i.i~ma ~uwó! .t ll .1 AIUIN muscutu , te..:i dt l!IC'A.:lfto ulilirt. U~«Q::~~ni ~u DloC'\ ll" ron11ro •tio
ftm.il q.it~traie'l!D M i.~•UNI, :'le'.::tll:.O'l,IU\ta In Ó: ~.tM Qltftdtt.O'lll'll:ll lttl'!'"~I. ~!ti' l :ftftn:ar - t •ei.:11 jtfl. ~ ~millo~ de ;,, t.l!IQ lllM~ (M) s:~ tt .:!~Id ~· 11~
'Ptllt•CC.tfld Dllt t:tl'I' IHt1T1alt.td:.cN' J tau1 a !tll!U.lll ~·111~! l~U:(.:tlldl J.IO)'Ítltn .ir:~·.;.<; iAI ylou:u1t1~1!11 ~ttM tf,.) b ;te'lt:JUdt ll'l.I ~nitblllfl LW"U t!! IM l~~wt::t
r it:ins tMti:i~ (G:iwv.it o• lll ~;!ti: JUtltllXl! \t'.~}.~1'<'!'.11(f"l~•'fllll.l'W.Wr.;¡1Ct01.~ce.Jui:1.r.tir;,no¡ !iw,.1}1'<t'd;vuJo.1Dtltll!

.a
tiU .iriwob~ r ~trNl.:is. h~ "'m'<1-M ~!J. ldc<T!~ oe h ~~~!olla~ r ~ !)Jtlt"' itnuob : ( .\113 <~p11wu A /lfWlltM. ("• í9,·1 ni.e1111 .~ i.1!r.a t,.\I y lb~ "u:~ ro~ ?C1·Cl'l>al:
~\ : tÍCx:l\G<llt:blt1 J~ ¡4®~Jt$M\!IJ,O:~IM!U1tlt W:t$~tatl:~~~ IUl'~llUIM '*""'
~. úm:!tw.e ._ llal'l'li;l~ ó~ ~1(11 wi b d~ bi g:,_ 1 e r.:1i1tit. dt ibo:W'l~i tMtci!
!l:l'I ~!al~ r.ol r ti a.:nll'O 1t u
la.Us •uJ•l\'I, ~u! um;r4 ~Mr. :.:11t:lel t:t~dr~tOitf~n 11<L~a.11sr!1a.I
u.tlu: ld11a:an~m m~ll.<trlo.'ritn~lM IM:ltu :11 fl:n.(ij~l\dr! lrj:l:H«\IJ•I,., ttr. ll'l'!llltl'"CTJl'I
He* ::<~tHe~r111~• m:el•dme~/.1!1~~101•1~1.(l!C.lllt:'i1l!Onrre"11~

booksmedicos.org
Atlas de Histolog1a

(
~
-
r"\.,-., ~l •
~ '""

~~ "
AI J.H Upllin1 un911•t01. l~\ t41l.l:ci :n~u:m ru1 ltliWl:t. :«u:U.ttiJlMma q•~
tM)Ú ~:llHl'I 11.0< 1,r...m cll'ÑQ<t tMom~~ llll ~M»i.tH<:n lld: ;tQ ~11t11tl.t ..(.' yu~
lll \
.. U.11 (t¡lll:fn wn9imtM.ln In n.q.1tH(!mt:I W!10r.llJtlt\.ln11 ~'.:;~t AY; ii'f•.OS lu,
r.t.d.t1 d~wr1M•h~ pctidt« q~ tl1'\ie\tt. t"l'"
uw.. h~ ~ stc.:.'lll ~ 11.1n~ di !v; perc>:Ul.
nr;i¡ Vt.1A.rr-:19n1dt1t1t~~l»a~tm.vfl?tca11r1> t. ~11ua :¡ite d!$1:rnde111 wtt.i::¡ia !l·l &:ua.11sr1'Q.I
"~~t·~eUllff~llrl'ft¡'l\!l't.61Jt1UlT.t<'llttl

A 1l.12 t'p1brH ~iR1t1<11cles. (11(11 :n~am ISl\.'ltr.aie'l!IU m AIV!e-. ~ ;J.»dt l.t f9m ~».d~I A1! . l l l11~m1ht. '°' 11u Qfo) ;..:?ii cb 1t¡d~<MJ!tl11'1\~Ui1¡m<tl6Gsm~~:ci1,mtui:,
ba:t} St.1 lllft i ~ri;l~ t ~¡t.i11 't e.~11 ll'lt\1110! dt ~thi,ue.!0:>1rH~~1.Jr l9Nw1 or~1r4Mn *
;¡;e tl!ltu "'-Unl1:d 01:..J~. W. Ílt<•t«ill 1J"l'I) • n~.rio ~ ;.;iv.1 ~! ~ p:i!UMtl fbrn
tt. llU rau d~«l!l1>1. !l'l W~;:.¡t:i) un~11:i.) •111Nb't1 ar.u~m~:;ofu~fdum1r4S11 fer.u dt l'ullMft ti/. M' :r-,.in~111 r11 i.l(t~ .::d?d'i t
prr~u :J. ml'tU coWl'.'»1 :1't111 l'l!¡;d11111 a-:ollM.!i.iHrtMuu1 m.s<ntloll !fR bl de' tr.1raiw
,usw:ln1~::ia:&N1unmrtn$.jlll.\1t:1.no•.11T~

booksmedicos.org
- Histología Básica

... +-..,
:• • .'
·Pencaróio
' ' '

U l.14 PtlkWlli~ (~ lnl <.11:u .::t 1!jJ6) ClT!J.lttl» po: o 9:itf,¡,. .,.y. 911m.1. ~ e f!l:!cc~r..~ q.r
l'0!2tb¡u·1tl!1WU :iol1t.u:r:• Ut1tf)trloi1t11.t~U>,<l1 ntlO'Jl!l' !1¡,tU...,U~~I~
ln~1¡.im1h~u·:ri. IQV:t;o1mnn:1 :.a io!:'A ·l- f'tlmu111tfu..

.-11.n 'll!WI;) UtdA(1.Ctlil!tU~1¡..ll'U~ ¡,.IR~ : t lo"'U uWt•Y !IU b•tu~p~t(':.1hco!


uin? ~d:.l¡r !írm tt r;~14iocl~1::-~t~o :r+ <>~$. ~ C. !:<O
¡1rw:W ll'lll~ ~IC':hlc> :o: ti to"id :<r!~ \
ainetto.I

~ n .n \'~sff llúxk4s. S... nii:x tf;;¡llOI dtm,21.11111 pr¡¡:toal1t<f ltne:t w t'l:-j!:.lf' pu.•:11'\
U 1.H> !11ueltt o fiOr~Jo dd CMil:.:fl. br Wflxtl~llt á !IO!rto de cm:i::i· t7.l iO<"MlO ¡IO'llC¡ » mqdds_;idnt!l~:<'l :1uetd~..,o.-~u:t\l.t:<'I Íl:llltlW::~act:.1oide<~f~ma~~'
~t1 íll>~t..Kf.:n\>111W~a·: .Y..«t):l\~cnt1ir~:J.1l~41t~(,::mpo•trie-J1'oe ltl<t4!?NI ffcde." '?~l km~>.CQ~Mf0~~1 ucl,.a.:le~«oe(IJ.i\n~tit: Jdo:t»~
lini:l~UllM~MÍl:U1:%:11""ld>~rt.n!NO'~ ll.~twl~•n:t-. in r111:11v..,;)1 tHunn lut.ir ;dtuu~~'.1Ulll<'~• ·~-l. A>a1 $.iT.t<'ll?

booksmedicos.org
Atlas de Histolog1a

Neutrofiloen
C<q<.tdO

Neutn"Jilo
~entado


4 ll. I Ccbb1 ~ ~ ~ngft. ()!!9Pbsd~ le,,1!)111»puu.o:!U:MlllftlMÍi~t,,'4ii.,,b~:dibl y!t~
11ur. 19~W:i:am1 ·JllU(lilUJ ·ft<.ul. ~-.;~1 !~ wnW."i ~ntSQ;;ull:l'!l~~ it11r.. >miU"t
-fe1m:o.~ r~ll~<l'"-"'~'~"'°~(J6'1Y06tl\orl.'.l;.1).ttltu1u.,11r;Jm,ent.J
°'º
Al J.1 Mtll!lb- •trwtt9t11l. l t !tli~ 1$$r UlC::tU'.:XI mil!to llltd.i .11 u ltJ:lo Wl'UUllf}f!
l!l»:t1J1UtQtJW\1QllU llt<d.l~l :man.·
ti~ g: a111111idu Ullj!llHOl ( id\pc-:!Hi, IJ 11'.WJ
ltl"d~«t):«~~;:mt1r.,.la1tUl.)IM~llil2H11,na:r1~.-l'.«t:<0ln 111t91CM1odlH !pmos.'!t
&\:t(\ CttJ~/Uf ®11:iou1<C11 ~~~•b:.O. !llL'Mtno u1rC11n~

4 U.? ír.i1n tUClliMI• cd!Ar lle mHula klMtt<§tiw ob:1n.:.tpllf¡r•llet.'- btdUlll-¡ut:<M cu;; t.U.l lrtt11dllltdt ttlultt de ti •idub ll~4109tt1a. V.111 ltllW d~ "'.tl'l''J!IN.oiltn !li•I
Mlllf.lru. ir. t.t ~;~ My re1.tu :!!> 11 ~~.,. m:°Y.'ll~ :11 tt !lll~1W>~ dt ~t~\1J tr «>Tr.ii:t, t'l ll:.)\ n:®'""'<rllUfe11tllm.iJ:!~~~1oet·fXl)!lin•l'.lt:.ll11un.GfJnl""t"lli.)
vn11M, Ir. 111.' 11'.el:<Qll~~"' """ 1!i-lC'l'ln)dl1", tl :~::1n»¡11~~"e-u~:b11u. lr. (tJS.V.
n..:41t1tl!Cb:iu!.l' \)~9!lM.OUra Gi, ~tbtlilut :uwi11.c«r1~Mm:l:.MotO"r!1M~d~
b 1..c,ww.) b ~~1u 1:l" ,.,~ ei~&o1 :t:- en~ 11:0 a;;<.11' e<"C t ctDo\r111a. 4d!'1h de ™'"
~J.-.1U111~tii111X.:!~lU:ltlX.$l.t1d1tr.x"1.lt'lllU'ltUO~

booksmedicos.org
- Histología Básica

t;U A tau11di~ clt cduludt la rffcllllll lltl'L)IOffftO. l!ft <JMalibl d~ t.i ...,., Cl'ltr'O(•n tJ. ei - 1'.l Tino. ll ltm t~J fo•tu::O ¡i~ ruim~)\ loWt llos. S.A ce"~ .1.c &t ~,,, ~ ifirm1 IN
:U<"e;11~9u:Wdc< a.w:Ju1c..fl'l,J:C1T~ ~ ~ t:etlM ~l:i w.·1ey-..bu11:1l!i'Ia,u11U!L-x r¡!iQ11 e~:'- mmi.a :t Ullmun mn•ftlell.l !mtcnil) u.s i'lmlli ne1011?1>:l n.tcldaJ. ún ÍltMtell 11e
;Uo~IUIMtOt ~1>:eop:b.1):111mn.l.!U.1Ql'm».· 1':1U lllt 11!'l'('l..111~ nu~ tritt ,,, ~'l~~'*tlm ti!(. l'l<~AU!!tlll::G.l

U4.l llmt. tbl cu:pOm1lu clt ffunl, 111Wd~un a nt>.1;&. 10111e1tni:1.nPt.11fWXtm\l;:;a\ Ol'I ~ 1 u l l1t:t.Oe1i11lt.d: in cupli$CUb dt ll~Ulol 11'f!'lttl1U1Mlflt~illl'l.lraµ.1 (l)attl'lltlal:lene•m•
1n-.o. l:. ~ r qJt> ~ ft!lb~ :<- w:im ~~., .ti•;:.1<ll~ m' úhiu tt'ti(Wrts eplldQ!u tm1.tn:r~ 'l~"' IU'l':tf IM ir=1d~ (~ú~ He.~ :il:l.:l l!'f•lll.Vl'~ril.ltl....iiUlllltttl'l!tl
~:;-ti-(.h'.H;tMb.lntU.:O.!

booksmedicos.org
Atlas de Histolog1a

A14.1 i;,• 9ist tinti0t4. ll» 9.n;il)i ll'lbl<~ ~.un 1?~:~ ;« 'w upsW ~ it:J:o u11J111M> t¡ 11.S 611~1io •nmKo. hll~ ~!.lj)l!llJ ti ttj.®ltif~ ir mil. e«i:tflU:O 111)' •11 ~~)~f))tUll:b
:ei:om~)$l ~,:t.Q'I IN r~ trltll'U ¡co,Uu.)d~t ~ !X1Í.:ll'<kil fi:ilklJIO!J l11f~clu• .;..c: stfl~ IQibC'f~Ubl po· :b'l:t lltr. 11 ! ;d~ ~ h9'1 l .:t'9•a (¡ d~11!t !flitWll d!Ws redcubru
iaele1p"'itnui .W!!)llre'!trll1t.iscb!ll~r.onc1u :1 wtbo9mUull.\'O.ll :.iie1Joi!¡mi'11:.i ~"' 1!.'l:r.das11.»~ie:""llt~~·IL.N.td~:.'g!U.\'•"ton~
IHCt'l~.U •J til• P·UllC«Ual) ~o One Ut!~~ lrUt ¡llt!l:OI. Ce tlQ 1:9:t1 ~nm fl:li:lm:'o :leo «U
~!ñodlni vi :u"1?1.11M!l I~ ci:tcluit1 m:cdubr« ; . , .. Q~ Olfl!>) :'.el $f?') ;.fcli&IJ. •>l f-..t0
umr1M

A1•.6 Ci•"JbO lllllJlll(O. ut:rl)UA'JPWll~ (!.((().11 ll>:ll d ~?® :d 0,1•11'" n~:'i~ d~ e:x:OI t¡ l~.1 t.•91!~ lilmtl«I. ~ Í~!•l•lllt'l i,,afcliQ :.e ~s,if<9 f!!nú: k::>. lolC-.r.b1K X<I~ IJl<r!•bt
llt:'l?llll.ld}$W.ff pMtnbec•rts ~r ~ l!ll»teflilll01 b!. tr11bkulH d~ l~J uqi.n:.,~?""~ ~ c:.::MTI ~n ll:IJ ~ '"~"'" flltllllbtu· e-:ie ~1 :a !Uf ('!'IUl{.GI Ull'I iv.ta om~ 4t ailln
r.t~~bt:ID,..:a. ll-LtJ.d-,¡u""'~ ~!7'*'11d» i.e:11wmt4ibu. uta1¡¡w.11u1ttt11111"~tt11rudebm:'=OJ!a~.it!lnlli11T
ft1 llt..ret. !tf!IOtUU:ix dlUIM t«INl:UU )~IT'J! ~&tao).(! ~'f' 11'.:.itW.1 ~ 'U!O!lllf"'Ul'=f!
eo•:l!.11 ~W•t ~t~ M f! ~:.ie.., <~~ liidc.:itos 14 ,C.urs<ldtos tfJ Y.• ~:t';.. llN~ftloJ !111
\~•w u~bitr. i:rl P'"'>~:.Cllll t11 IJ flom t.S..S' L N.td..,l1t.D11~.111Mlt..I

booksmedicos.org
- Histología Básica

ti'4.S<olll9l~ lllljuel).IUÓlol.:i de1119*";/-'lld.kft~\:.il ~fl ,l~ HllOlfl.tdd:I· ¡\lUB~. t ·!Ull\qttri.u'"M~pr.:l•llU UflSllb t¡0.tintr~1«ir1:Danµ11nro-:knscm~
~,. (¡i, 1'll:°l(lt:!t~1:-:z-w.«nfmuen.a~i, macrO't9os !p~•&N1.Cne ~ni t.~ b:!o\ e~d"-:O?it(tl:!'(t'¡.'.~lul~ !\¡«:)yll¡¡ol-..1"1:fl.1#',fucob: ~~.lf.t'l<t~;,«l±troall
~ ~lasmodlo ;n y~ hfOdlo !U.l".lrQ tmJM b1p ~n«lll:l('!I b~.111tGJ';YI l~·J>J p,i~ab'l:>A ~H1Cuennc ll~¡n1~::of!o191t4,.:idít1tm.dc< l:~~~~ •~l'M!1t>1,m !e-.lfle
>e Jbbll HI"' ¡..mfloru d! lf?U. W«K.11 Jl-telt!Ut "'"'!tS'-Ulnllll'JI tr.e'IU ltl\.ú). e· (tlltfO 9MU-
lll.lltO ~!i).tlll ho:.)"*""tloJ

u•.to lliu. lu:>np:''-' l!U!'>l~1 ll1tl\)IU~:;~iMt!.l.lll cu-trt.111 porou ?#'! Qq ;)l! ~ 1nf1.m01 ,lil '-11 ~10.l.l)l laf)(l1~ tri1vu~~pe!Wlt1»• :oe4:oo•;.•u.uistetg'a)Oel t?-.1a1i1n e-1tt'.
;"'t.:i"ll.lt 11o•1:m1UnlR4pcunWlolu {ll)nuinle o:.c~?:l~d:b f(ll¡>l.NulQ O!·llllO.. WH!'I 1:.,,:& u.u:'ltMb :~'1 &r..ui• folic.ilo1Jnblclu. Í1:lOI 10i¡u·1t !k< 1<ur~~~ lt'(1.\'1~1u :le
11'1 d4:-hlt ~;itd, f~!".C ~ ,iw,cl1 («tldl tn i.enll:!et!¡U""U! !p.mrdlmM<,\· .1U ~tQ UlU U pdp;¡bl1nca Jtl t.io.'$) .~l ÍCi'!!UW;)~Q.(ft~?J"U.:irt:l'Ollodttl)'llfQ :~~rt<'f!Obeutr~I
;trt11mulal1M·}¡c'> Ll'k-d.<111:..·i¡UU~Jlfl'll) dd ti>heulo ;ltmn.\ q..,,..,,~utu IU>1 fl1 ti ltl\11114'! ít!Ulc. A'lfl'.t"., ooo r•ftwzi o- "fo.n,
luytt-'1 ~1ru •~W ~11>': 1:1,~ : Llua: ml»t1'! :01:1~1~m~o:.1r1do<«111"''°
q.JtiC~?•.ltltll<t~~d~ :~;,_(tin1;0:ttn!llfQb(OJ :.lj>lflHpltdelf.mtlV..S~Ut.1"-'f'M.lbl
tt9:0.tc.;l!ttt1\,:.<;n~;u~* !I<.! :t!1Jeu rl'll'~~.1&:«11"' um ~;e tt!ltn. !l!LP«t
fU.irJt1tt111.!

booksmedicos.org
Atlas de Histolog1a

A1s.1 2 11~. u p.ip~ •')a de ~ t'.Z) ki'tu:'.t ;o• d~ «1t1pcJ"Otratle.., s1111111.1idu 111 YW. Q!fdo~ A l ,,l l.lln1~.,ltp.,lttlu. íl!M10n~un:mtmr•,..,,-19~~~n·llQ\ °"tu,;aeseem11
nu tspk111~s 1'!. fl):d~~ tt!llli ~t;c.:i:,:.<;turt lD! ~it.11t<:e.. Clilt'M<'l~lu s!U«!oUs (fl de llll'M<nU.u1d,~!u.::btb;a.u1m~to:1.u~1cd!1d: qilullo.:1mll6Qtlopl,,...,,h!1f1tte
ltJ.dl :u.,..11110.·m~~ unt.e' ~ rór.Mlt-I y1:-. ur.cre~ r-.;i~tn ((! ~ 69"'1' n 1 1z 11•t Po:o (01'.l<l<U<O'I ti ~~b 1:-J!JL (l(o).¡Jldci ~p¡e¡1,h,)t lt}:i) ibiii ¡;...:oTl!<IMIO ;~~ ilfx.IXll t¡:I' V m!tD-
u111,~1;i..I :i!:l llOI ~ ·~·h "3~llll.-.l follo.tlt»tilltddti ,h U!l hnuur~l),J

A 1 4.1 CJ.m1p:i~b~IJ1•.).(..,~.11~l4' ·01lcrl:Y.11t-1~1fl.N:«.lln-J:l!JX~·rAt't!'~":l!l't$d~ A1$.1 O biQ. tll u• !Ol1t ltb'KJ~!l,11'. ~:f V.lloe b Jml ~ ITZlllO!it. ~ t;ut d t;J:le!~'·.rr-.fi
~ltklV?rt'1~~¡H'lll;t11.U !•m.nl!"~!~~;Sa itM.lolfltr>11,drt:ibe'Jll!rU:i:o, ;x.n(Jtn;.Q, Q~tólr.on1 ~$i..a:ot~t~.b1t.-»"1¡C-llli .¡ol)· t1oi."tit~'11tfOl!Jb:~«1 "UH'>.1UlU
, !...: :.ir..tr ~mi'!:.. un~~;, t'll: •tf'irl ::.p:.1 :t!l.ln. ml7f'•U111tlt<'I nnlt~ <r,,,0011:11 ~ lt~~·u ;itt <':l lfl» " ' 1'111fo) 1~ pm !l)tf;lllf.lr:.41 (~u 11111u 11:«1~ ~inen!i ioll(tt.K pi~
!11'1'.il'll'lt!t:mla.!hlliltiuoJ~ n1 m e ll!¡l:> t111¡~w. ·~11m Jt •bNJ. 11 !tm\11 lle lu.~ urrbtn Zlf!lt 1r..&<ult tHfH1ct1co
!llLl'oa:1<.1'!l'.tm.l

booksmedicos.org
- Histología Básica

o\1S.2 l.,l!M. OeQ~e&-1111.i.1',¡nOfle'll!r tl'PJth:ic11r-.ía.:op:,,n10q)l'~l,11Udl $t 'o4iut-"i:


dt~Mi-c)yt t;it.d1t lflmln.n:o l<I i.lot.tr.\t it i.t .frdUI. U,~i:u.,inR !ftdu ~.., WCUdt
r...Jm•tloqUflUICO. !~C.ll!:0.10.,l!Ul'llll)

USA h l:HO. l.\e.1 ~ dt· t'fdftOfllT¡r,Ín:n fiJtlO ~~'llnll)do.Uol&.WI su,li,)~ ftlkulC1 p:ilom) i\ 1s.s le:lltJU•. u m•?"nndt b t1".l •tmjj ¡:ic !111m;lil. l:u' de:J.t'O'o1n '1 ~ ll qkdlo (':lm•
'Mµl'l:~rhi«W•rd~n~nád.»i.tbinJs :11(.~ 1~"°" tdiudo pb11" w 1~1 V..Cr. :,a 1uilna f'Gpl.1 dt 1~i:b ~lffQ. Lt t-n;,o errie 71r. ul'Wld ~
9t;U 11IH IW(OIJS ~ tll rr.t;'I~ W?!e'), 9'indtlln tflOIU. (Í!lll ~!!! !fu lrfi9U ~ oacufa !'<'"
1T11Ílo0Jlo tsqucltuco ~lit de iaoío D!llfe'~u ~ ~ m lllm 11•r11onno; e'! t>llltlOI ~Oa
1)1(.Pi:o:s..iunttt»J

booksmedicos.org
Atlas de Histolog1a

-
P""a
h.:ngUor.ne

A1S.6 ltftj!.ll. u ~¡¡ocixt< ~ " ~IA tira Mtlll~ Xf epitelio HIU!l6c1111tpl~ H q11tu.tinl- .tH.7 Lto91,,, LI it"Pi&:i tli~ltonne wnr t'.t lO'l«llt' p~":'".lf s. ~((OQ-1 ~•f.tfl;cn "'''"~ J ~..nt
:'40. L1 w¡>e!f)(~ tl):wl dt b Ir~~ ('l!fllf mr9-16 ~dl 111 ~.tric-'1 :11" ~ papll.u .._,ualts L1 p:;.;'..lóe<IC'!IY.llt~\~!tr.ti. S11tjturmf t~(<> 1~d•o1'1111tA !J ~1~ ~* t.\QI ~e.111:.f! :f ·.-
nu;m 11lX'l:'1 ,.,plbs flllfwrr.H, on ~lllH 11u:,I;\ 1..,.mH:.::I\' d ltJ::O er•1Z111t0. ~ ¡¡.191'\ pJOJJ~ :olldil.'tln, rl v. 1t•111t t!.1u11M LI r.14~ !llafat~ ll~ (~p4hwl0191ubbYo1, cµe
*
lnJllllr11o1ui;.rtr;r11m ui fil' t:ttml r.o!oun¡,i1tl!ll ~"'Mt l:~lum dt'c 111~10.do uq111tlttk•
eo1Jd)1~ dff1rtu~nrAdix. 111t.t~{f1y MJ!u¡;tu.tS 1~. l~L Wtd.lrti J~til<>.I
lit U..elmll UI t:dml• l¡fU'UJld." tlcnUI. ll!l Wt~M'y;tl l<l!lnlll.j

AU,, lwá90. O t.M d'9tlltJH~ ::.:ir.ox :it" t.Nll'IHJµ1. A " ..u<esa. 1uu1pe'5ú:I Ir: ~9• 11
sU!muc.u. L1 ºP" o.uscWr t:u ~ 1 ~ ~ •~ dem~l.Íoqlil' a;"J· ~ll':tO~$ rw
l!'Jfll>f.... tlf.·Ynixo:> ::i:i;llrl 1111''1>'!~ tflt!flf,C'i ~U~tlll U\~ll)~«'•f!,lQpJ )Ch~dcSll ()fl
F1f:a1t~H~q;J11 \~lt!1 p1r.J«1n~.ifdcleid1;0!1.'J\t.l:t!1Mllut 9tinchasuolipuse11ta
SPl:tnlleG$l. lio:l1 jll10.l1t10t tlpf1!1\I(- l.U(t(t.V. •;e:utni. tUMI_. Jt ~ l!IUl:e'.l- ('rstbJ11 f!
AIS.lt~,uo.hp'1<*110llllt lt9'11tdl'M':l~--o..111:-fflí11~~ .., .. :.i,,&.,,\l~a.rt1'.l9m4M :lo:(iem ~(() bl~UUI ~i:ine. Jtl u:~ :·l e!.l:M wr lleDtt. ¡Urdllr.~\!• ~) ~Mu:u:J. LI lll~J.N·
~: <rxm~J ru ~.e lf<nV!l t:r 11 C)e'1:111 lur glor.dulJs $«0SU e:i : 1ncb <~tmw w:n(«ll: .a lilol\lf~ au..l .fF l'l ,, M'l!l~Up:<«~ !t "-"~•ht-:V~l'llw !F"'AJCl'tt 1111'~,\l.:lft eix!:Oli<;.&
b ~~JJ. Uil.1'1:~~ mneuoJ w a..:Nll ~10 tn r! •~Id: •fÜff« :ti tl(llllt- U!l . f:oauettlll.!

booksmedicos.org
- LU?
Histología Básica

p•
us.10 hc4i90. 1m11 upe-ti'. Otlltrmt e. qltdlo utullfl<~lb phno e'! ~ u¡;crfn de !i Uflll
1n1<oi11 l~1b 11:1: 1? u l.irlln~ dt 1tt.<b«q1rtM>. u Q:~111~sNlardt la rr.oom . ~,
:" »t~dt m01c.dollso.1utu d liJ.1tt•l1t ll m;co~ y :,, sdlmllctu u 11 <¡ .tu m:u:urll'I 9lin·
AlS.l ll~ltlknntntrttlueob9oydt1u1nJio.l1!lp~u.(lul·:Jtl('lt1li"'uJ'"uv..11100JW1U
¡p.nt1t<ibñs!~•~u<.o<".~ú;~nede'm~1~""1•w-.t~.un~i-~.U·t<Ul"lt'lt~d~
t;>ltbsm*111uil=i11.~1•1'm:sel~~~•~d:-,:.11™orll.l:o~:i>t1t\W1U~ rr.111<Wf
Olbl ttOÍÍo91CJ<J. !,llC.Meduio lm!et"-I attnui 'ltl!Jf9U<".ie :s.ll:lh bll. t.nittM $e'U .in ~a:.i m111aAfft&.la1.CU<11.-u+l.P~a.itle!tftJ

~te!io supem:ial

US.U l~o~9~ ht ;u'lm~ "laia:.-~dt!rwr¡ioyt1i.:m1\ .\JJe~~· b1 ~ :Wp:i~ Al s.u htom,90. S~1'10e * 11 <NttlU .,ltl~ t«' epí;1• 1lmpk dh11ltl~ q.¡t U'!I, W•l;i'f;¡.
:t1~,,,1p.UR!JWl l(IC-!fl'llllW.l.)llei!X'JUOllC!lt t.U~Mo:IOW';:.«t!Q•Ulblf«ltn o fwiolM (O'!I'\ b~~litu,~~Uk..» ~Ot~!. U•L (,:,,.-inC!'I):)_)
,_;11tb1 tplm'liil &<t.'lrj. tnu,:ofm:'b :.e:-.cfl!OQ~ \!:\ ~~~ttll 2 !titg.<:tl ~~ ur~l~H3
Otllftftl~~bT'-':cQÓl''t'mfllp!'.l1U~9i-11J>~l~ftltmD!mi:~U~~ÓÍ~~U»!
ll' ni.lb-. i.:o¡in W lKUt,U:U ti1('!W.t~de11 lllltlil-ff ~Jl'IJ.1t.lttt.flOU

booksmedicos.org
Atlas de Histolog1a
..

AU.14 fobntl!l~i. de b m<1c~~ llld<\ltfJIO cid tstorw90. !A wna Nn•~:'.l x t:1 91Jndub1 Au.H 6An6Jlou~ ~ mueou del cuttpo dcl-1111!90. ít ,. ~ tJV. <;i~c.i de 11!19 .in: ..
tdi<1lfft$ lle~ datif(ll ~IWtc'I fJubnuulrc W ci!t.11:<$ pN.k-$ 11~ lhu ~1u.-.utod: t11. b~ 11.tiJJ.nol UIQ k111 dest<Tb1<.1dm r. b1~1demu ~ ~ cdit.1 p#i~1'u ~ t!'l:llll'l!!I
f!J;OI!. ~ wi d~ 1»ttW.! c111 i&11:ieo uro !&di!, tudffitp"llliltmefdt41"'n•b111.1tl1!p¡l.,f':'I t®t;GUU~ttO't'I»! :t~«:. !r..ttlulu Dll~.tHldcueto AllJllll :,i.i~U\Cti.l~ IU~~!nd.­
!t&-:W,l:y bl <&l~f)o'rltbk1 (hl!, liC'd!Í 1\ d~ ('!'IM In l!ltntm.PAU: oe~ll \¡z JU óe
llU ok In 9 .i.n! dn. t).(. (mnJ;lUl'll). tT...:igtll :st P~·.ui&lmlJ
"'°
SOo:~ O!:U Nl'll'!l.dtlllJ)lllllO. h(!l\l~ l\ITll ~
~.a.n+l,llll~nt~1lrr.tJ!tdtl\.:u:,.GMT4-
r• 1 ~tnlX.eG l"\U ,¡:tv,u:o• ~·1 !J ~l\t *" 'I

t.IS.17 ~nifJc.111 cid lntt:idlo delg:11cb. U U'l1u·~ nM l"'4»l ¡k\ rtt':fm d~l¡l.i•bu
UIC>tlan UI "'"'' n:IU(l)A. *'
lfl.vdlMhbilu llltt~U&)IU, ¡:rnl~X!. :t ...
tltt!Jll ~ 11' ?"

AU.16 ll!Jct'lll y t•.1!111.1<os.1 Ot h 1e91c11 ,_uopNl'IQ 6d trtOrr.190. ~ í~o!u ? 11'.w. oeiu! IHUO •K1 b ludt.,«nzf!Q. in1 ~ntll'i: tn ¡M'IQ~~j».-m'.$."\"'¡mt q..!' ~ «.UIA'I~ ~
u.u1µ..,·ait_N,tm:R&d!t!™'~Ptiímz.11~~Mt!t::i:odr!esb)'n);o. l~m!«.1t.~ qb11clWs *
,.,.,w n.nm~ 91lt4l.l'I hl:JlfH. (!U\ ;b'llJnftl ¡t~.t.111 lllllt..'i)ltt'.tcn:t.'11nii.or de cqitu
i~tc:l,._,IH \J'm:>::.$tf<~,;.\~net.M'btn ~.U~litntir01m11uub1~bfr.lle0Sa
pildrir.u w-.u1~11 a: 'J lt!:..)!~flnl''f'OSJZ.m'lO. 11ll,~ JW'l'l'.1~1
!l'ttN!. ._. lt~W!c ít u.-.o.if ;ay ll" Qh ~ni !m11 e:.n b Uf!• iubmueoA. 11.h tw;.¡ Jl.-1'!1 u
t«l1flC"~ 11 uip.a on11wubr b-):.1 : e• :1:11s.kli~":le1111111\i) 4!0.1.J ~ m.r.ciix t:& ~•111 dt
llU-\fi~~q.¡~~~a~Xo:::or.it~!I) :t1Utll lit"ll'""6:o:u:ned1>~i.n~
*
d:ni:o, Jt OG'U':-$¡¡.J'l~(¡J.I~ IHj)W i.m.uid.:1:1 dNCJ.IUll l.Hm'p»l~ t<l ,..A> nmm).I

booksmedicos.org
- Histología Básica

41S.llVtlosiQclH U I 1111cs1intcl~~llo. t f;!lrlllq;;r iro~b ti-de *'"'bund,tp:i it U.l ' 'lfil« ilbclts dd •ttsuno cldp&. (:ft fw.troe. m In wlOIQ:j~p¡e:it :m:íiQnt 11~
11111pleal111meo y1t!lt (eti;bi1ulici'tn11t1 ¡pHmU«rttc)6~~\'1ntl.t1ttll..,!it-11"o•em v,,14 liKr~lk• !l..l w rlmi t1-lfu111iu! )b:i~>j~/k b la 1'Ulltu :.t1ul lklrru cruwnrn. Q~
•'t"n>blllnu~ U.lu Jb~u.1J,1:,:ftlall'~lllU.tt1riitia~~~-u>dfll'!T(!ltmlll'lf!ll) ~oq,M•·b1u~111u..t~n!J ~ ~MN11tuluureide 111es~ho. !l-(Wtduo

~ Ciltn~n~~~tli~llt!..iaplltt'.nule1.Cte~1~.111t¡p2f!l4!11'<l!li(~:1i'l'J!O ¡,Jle\I~.

:m•.m1.o ~ ~ bidrll~ ,rop&.1.1!.im d' flt>ru nau1o.tbtt1 lbu fllitcin•2 l'l)S b nwu'ilr de <a
tU()~ W"?r.t~'lu111 ~ wer."dt !n ..i11111~a t11lMitbt.:1~1n~·11~

OS.lo tilulu M. Ev..tHrlmt ótJ P.'lntl'liU~ tpltlai dt m:».tlW té;.ri)~«~~ll: M-.'I(· :~i.11 ~ IS .ll flno.111cn•so1dd1111tn1M. O l:.l»dpu 1:1~ !l:il u1~ru1 :.t. :;m.1 MM)IOI rn
ml~:i.lllS )pmnibl ll•""' weo;uCtt1) J/1Htkilll dthl-UlfUt.aN. U1 &:.'°' itWI)• bl ~blaJ uip~<:~ Rl'l\1.!!ll'l:s¡m :UrfF- ~t.u~ ir cito.in.,-¡ :id~ :.n'>IT:Ul'O' fO'Un!l\l:l'..,)I
Q bc:ii-t1 :<- 'l'I~ !d ir•w!l'Jl;e:n)l.IDllA'dt! n1t11.oa. \f't '1111u1tnm; A. GM!Jlio dtl pteco l!d)!llllCC'IO 1m(16) ~ ti t~lt> <"\..,f'IT.I .V. :¡ cu~ ,,m~:ou !l\\'.'11;sj
t. 6ilfU}ll$ tel pio'1o r111cndnCO <Jli;m!! c.1ttiit~,tm!i:.idowit lll«ss~:<lf;Hdem.-..:"o:if "'
a~,.~"·~-'~rtc.tte'llll'l!ttnncru!1fll!,!11l9!ll:i5'i(l«tZ!.l!LNWi6lltl'.ei'illl.I

booksmedicos.org
Atlas de Histolog1a
..

Au.n ~9ui1udt. lle:I clindni<i. ( 'u:dtrt1tient1ru 4.1?1:.r11!t1«tfi'°" l!Fdhmnt \'.d 1f?im- AH.1J CU00t110.0ft\I~ ~ 1n91Jndub1 clcoclt11*1,qltur.11t lllf1t~:.-tJ1 1t.11to11¡¡:11fomde11
' l'I lf:)A. lt ·~ d rmn:¡¡ u> de: t 1 1.1 :mer.cu deo 9bAdl.da.1 cl11ode:Jlt.)ltt ubh:aclH ftl et upa 1t1111ubr '1e' ;,:i nllf~ f,N1m lt :wlct,\ b rt;·.n Ir.al d? IJ~ol>UI momn1k'I !oldfil«!'t~ 1!J m&:du
ub11111cosaq~. p~M,,, :.O!O:tmKo:in l!";~CI)• ill mJ~rM ~ 1'.ll:W. :~(. ho.i.inrctD.I ~b rttX~~, ta 'lr:tn tlcpt lltc:r~i.t«iNtut,,.,dJ1h: ~lttl;:lt\Md\lllu.n1: :tiu. Jlhtcl!.
1i.LW~b0~'1Z"<MhJ

Criptil.s !ntostlnl'!os

AlS.N 019$Hr.ao:on cle:I inUSl:ol~ 9'11tSG. u 1111..:oW d~ l!P'tth;.gnit:a »lle'~ llS!eli:.w.io '· :u AIS.2$ hltHlllO p11uo. OtQ/Jede bm•~ :d r!ltlalt)'lM'I~:~ lu ai¡lbl "'1Ht11Uiu. (w-.
udt, 11u1~tll\dr 1:1 ;-.lr.11 Ctitlinc llrtlim"'.111.oes cnptu lnttsllll:du ~ ~g~lil;v, 11oOitl1t..\ sin ¡hrd1b!.nwm'lllll.c$.llll•mftt;ini11~~f<'f<CJl,.tlltlfuir.irinwtrUbl..1Cw1U1t11~9111
~ rutl/S:f. rw.<:1j)dt:f"'llf ::r a rJpJmlCll.I. !wJ0>4tt.ttei\lrei!ld~~lltflÓ)\Ubu~.;11.U 1t1'1U1t1 ~t dil1M c:ilidfffltt' !;u''"*
!kt,'tf _u
b!f!iu P"Pb tul llC¡C::l)l;(Wll.mr.v !.1111:1 :,.r. ;ti:i
tf:41m~;~1lot1M!Ml1.t*-.<'Ollt~~Gft<'ll).;l<L,::<)~i1oJ ;o'Oil:l $0lltt. 11 r.imo •..t;eii\1111) JI. ~ ,)1 ?J:.1.1.H. LI ffl.lfO.Cbe- 6t b mucc.u !&ó.V u ti irr •~
~b ftJ:V_.), b <ntrf,¡Q)IU. ll!l Mr.b!O UJT-'!l'llf,,I

booksmedicos.org
- Histología Básica

AlS.26 f.f!eld«twnnifonr1e. (l '~:.:r """Ultnll~Cl)"ll)'ddp.;1 ~!luelli»9"Jt'AUI "' i\ 1S.21,\¡ltll.Jkt'HlllllMt.rtt. ~IUtd~ ~ 'llC'l:.ll'litll<lt'.l:J. :.tpievn.1a ~ '...i olpla) •tt-:1CWlf!I:
oe;otd:;OtJ~ l~t::lllidll'l ~!¡mr.N !tJ~ h dd b1t1tnJ-;N~ Q;.U •~ :111:1(>, f;;!Nll)U I'#• l p.Jtttdt 11•fdkub tn~clt.!11l Wtl»tti urntll~
n.,¡c\111 ill~' 1s~.,~ !DO :.e•~ <lfl ¡cclJ!f..e<'!lll. U :lp.l lfU:OO:I o.t~ crtptu lnte:stilulu t¡utl\'I it
ltli\:rl. Lt c.a~.::IQ 1P..t1l.tT1llll'•dd1~fkf" b p.:e::rn:u o.- .ll.ITl~'Y.GI tdícitlu llnfol6u t11 w
m- ~1~•1-~p1mm111.1

U6.l ~ub ¡nn~i1.:i. u ~!In 11·u3'3!'d.buJQI f:lnuUf«ti.Ll~:ao: 111eJdn~·~ .u &..2 61.iodUI) 11.!~ll~uilll (St;'l la 11.llF :~ na:e.o.1, t';!1 ÍW!TlUI i»UiitilJl<ttfl-11(0'4$ !&r.wlJ
:;1Jt1M 6~i»5tt(.$0J ll'tdw:- bcm fp.111!et.:«l)lfl!M<11~u~:lolde1d'1driwoJei ;a: ~~~rh1111~1.in1tw..tl:'itt1~~UT1!.•e1 l:llt•t"°'1'1•t:\Oldr ~ """ ,u.1iui~a.­
;1?µ1111MQolmr-!'4l"U1f!l'b:up,a mni• l~.:.;1ma) t!ldl~'f\Ult!UllUt!ltt,. OllUNll.N.O MW vMMI l:Hffllll:t.miu : ti ~~l :.e i:o111:111nos t.:ctft~te$llllnlaobcillbfes. r.1>tl. .:lr.ad:it
I! d'9':~1l) oe "J"-:mft.Cbm~c-.t bl .iamse"Y..r.i: ~ 'a ~i~uh UCTbat~•1 !Q:uQ .u. n ,.., 11: t!'! rl hr.11C>1 ~ IGl:l«>•l:011b bpuJob. ¡l!t Mt:ui: uctt1111i
;t:µe."1::i:nU;1it>W.lll:'dit.p:illt«Obr~6tktil;~f11t~W!)~esmtdo t;uit1rJt
ít..hl~l~QJ!t:.:<Ul"ll:U!IM-ei!1tcrunUUdelUlftl~1.(lllNd~t1111oncmtl

booksmedicos.org
Atlas de Histolog1a

A16.l GIM411la wblinsu.:iL ledts- ~ 9~1ln1"111111n n~ e11u llja"1~1:!1ifm lotci.110« u~ A16.' <.bnód1o wblin,...:il .ldmlu de ~ 9'lt. a!l :..id dt ll!llQ'. ZMJQ~ ~ m<>q.¡e b'lllm ,(111
tldl1 :et •~•:b 1in1u.rt~ ltl flQ ttu;tt :ot b sf.u.1.~ s .!':n;u1 1:.-ue.i :.:i= di dH tbiflb1 :;ue !lblifl. lllltYAI, t:A Jbi:.J:>{l'f., ullJlu $«0.Q\. dt l>ltm ll~~JUl!l)llUI ·-)'UNOI iudw.
toth~U!I W~ltlm tu'bltf)s IUUOW$ !l\\\t=t. h d t(o:.dP("""li.nlMI :ii.m tlf:~ lnltbdb:lil $~ m~~!'drlU\.t:Cle'l'lUdtli'.~!)J:tl,1))/IU{l)\:l\q.t;,r,a;Cn.:i$01.(lbl1H1<r.1m11JHll'OlJl

tr..:iaenm1'id« un~uct»» nxuhru lnttll<ilnll•t:i o crtr.:il~ulllliru oe911•drr.e-e~ r.t:)• tl aq.¡~10\ lf•?OI- !t•t.l<bU~ 1,,.,, e(!'?Qlll M IM nbdM IJ<l::0~1\l. ttn !'notn:u. l~ltl\ '"""'
9.1t mab1dt b inibtllÓ! ~ 1:11 oWJO» m'lb:.:tll:i~m~ lb.a1ol m fl l'llffi)f~ IJl;!ob. t-e~:4.,u,:o-lo(peRl:iil:IM«1luwnllu11usu-~tt.IW.'lt'¡.lbtmttq..?~«1111t!«o

llb!.ll!L~lUto)•lr.l!!YIU t"..tmÑ \,~l.fVldtna1'¡nrl1('\11UNOt•;,y...mMt.Y.1!lt1a1~\f¿\'!LNl:d:rtut1nno:i.I

A16.S Gl~ldula s~111naM1b11br. tu-a ·;i-1~111 eili fn1u1b tn m111n111~'.d! :« cthlbs W:(ft'flmJ 1.16.6 Pitamu. G ¡lir.:1n-.n.~~t.d:i11 íom~ll :x !dD« i~r1u« y.~ n111h o!Ul~!~I~
un~» v ~ !.l~l;ad mu« de cekllu m.ll(l)QJ Jf?ll:n~ ~11 tl!d:.'i ;MI(.. l.n ttl;lal llm'l'.u ~t ri1•1.~•t au 1nr. mci:l.ld d~ 911.9)s ~ i;cll.wmew: <mir1ll.tl. le.-. lsl«cs de llll>JWllRf IM'M~
ru¡,;~ e'! ido« 'W>'li.nt o fl'I stl'lil!Jlltt S«OW ~u ~ur. WI 1.i:Us.1 m.1111u IJinn:rl a.: 3:~'1U1ao b1 imWi '""utlllfl)lf!l luJlllua.E;jU. llJ. f JJ.ll •.lL !loit>bll'ClUJ
~~O-(N.td;¡n~a.mr•Ul.I

booksmedicos.org
- Histología Básica

"16.7 Pi1meu. lllu Aiumll10. i.:rii.o;a >uJrtMl1~ dtl foll!R~ n. b ~·mncu de cel.i ~ dt 1111 ¡\ lU l!M)l<ÍO. tm h~14cltOUM .. ffloin 11..e "'11h!i1ft ll iNt~ ;r.(j1elin ctlc.n dt. ll9l~
m : a:Ui$ tob !i!.t tllo!O\ 1111~1. ~ ~itu,c~r n«.oei»~ ;ua:, 1oe~twaNndlWs ct111twdiwu<1 b;:~~ <:f9l~~ M pl.bQs o l:Ñtllnu. un tt;.¡o>J ('!llft('l'.\n, o:u:l:ioi :O.'f 5Mv«IMie1 un911t1tO!I
¡i\orll;(<.(K.G~n1l!Ull:)J lat<\'"'1Mt turclll!l IM h!pn)()tv. ~ ~~ l~ "-'l.W"~ tlQ'I ~u!:~~ cüi:tu mdo..
lbks ~m<lrÑr.\l).11!C..,.cd....owmwi.1

U6., 1!19edo. ~ 'tfi'lf<I (fflttt.1l«l11blbrts u .tt:.11'1 t l ti t:Ull'O.;. !~ $.»¡ IOI htµoi:o1 , rt!l:tn i\li.l'1119'cl..l.OI ttpados porU!lttc:unfti"Cl.l:i:x ~r.u r.:inu dt la "•.:i
p•U. IN QmJ dt b
A~lt " 1mu thttu ,;e l» lfllinddH l~i:<tW!'. ¡,J4mir1f BM:io¡ l~ ll~;~UO:l!I dC' MU .1N9i• .:inuii•tPlt~ .• nom~~ict~ 1111~ ;,. co.;ucl4s b1bfts 1111 ni.llnfalko ;:~ .01~1tH
!illil'lli~~d~il~ U:O?-¡;o:'!• nn·ltl :ti:~ l'lfte"w.l!IU41. et.:tMll<lt .IJI • tpNodtO!I tn~IT»itrl.' lllL~!.:l'l>4Uct«fA
W.ududo1!fn'lnJ 1HL5'tl<a»immn,

booksmedicos.org
Atlas de Histolog1a

Luz

A16.11 VHl<lif,) bilu1. mt ln1 ffllUIOll ($!'.\ :1t9-1~ ir.tlt~ x'epltelb slrr.pk á&4nco IÑdt). AH . 1 Juq ~N l•W t ll u• «A1t tr~llffm;)I~. ftú ÍUl'l\)l) :..-11~ lflHOA ~:.ie:u '* tP:IWll
q.ir ~ 1?1P Klllir llQ bn.~ propb :r ~~uo :Mpwn bn(p:l.110.tt iW.k'.r. tlt':lt~ 1mit:itn eu ipi.ur~&.cwJW ~tv ~l'JP.i, 1n.1 f<eu:k u.tlbgo llt.111N tf! hrtude ( ) mliswlollo;fuM. q¡e
~· ~IH<'I bJaW!.l. Se '"J;:WHM •llU~Jf rtitllw lothom..ttu"" -~Uf'ldt ttjlillll <;.i¡eo:Jkl1mrP~'1:!ela111~;t~Ua1:1d:r..lll<i:btnq.elo.l)lll'::G~u1t1LQ.I
CfllltlflllVO ~t',P6{t ll \"e'i(il.t Í7.t ~ e.:l' •Tl't:Sll:b ~« tl'U ll:+i d: ¡ler1J)lft)'-000 f.11 d O'll
~..tf9.n,(ll)!~ttt/Utll~IJ)(~~:~'-ttr.l'l-«'ll:t.!',\.!,\:;r,i:~l"d~ l>il:-0. !Í-Í.fo'(d;!i'll
.llifl?•l1!

«
A11.l lDqlta. Soe.;mrma:11 po!:.Wtld!!IU 11 urtd :ir¡¡ lfiqJn. ll Ti.i~llr limru ma ~d1
fh' e,fttl<i ttlld0«trultir.oN dli ulrko til1m ¡¡»efl'l </t Rt.:tcJ,. n.,:.t11 ~~<':'lt•' 'l'l~DIP
111: 1...e 1t He.11 ~~ il>l Umlrlt .Pl'1fla dr tt;d: Uf\tnl"'°- U 8tfOJ :;('lllb 1tit u: de ra6mdo lko
"°11~t:~»lq:utl'U'l~U•ll' \' 1:..im~'>'*<JX m b nu;t<1. ·1t "*
A1 7J r•Oa. IA llJr'r ¡R11rdcl-.:iunr11dd : .-11«11:1t.1 St"S~! po• lts:ilree•n p'*n.,1ts,
,~''-'

:ur1tflll'fl:lmn:minn:o1;i~,ur1u:c. ·LNtd#!tbJ'M«a.I

booksmedicos.org
.. Histología Básica

UJ;I rui.c.. \.QI ~t:UUttp!'1!0I t!l:'f-lol p:;rd~g• :u ~t$d~ttm~~ bb~Utl JIYeo· *


i\11..S Puln.411. u IU,S•U 6e 11Wdor; 111: u ll!lt:• u~ :itn;'IDt\l::o\ 111™ ,)l1fOlue:s._
bren t1unt#tob1u ~tros ff&Qd}. t-t
Po!o11:1unw \\mco !,,(! Ulll•U~ Cll"IU it : ..mon l::\"il''Wt 11" !t'lmV. JlwoOI ;utt:tn (~"l2'\. S:I ?/'91~'
.Ot11in !';, i:IMt :!~tit' ll ISl)d)~ <' t¡ot ~ WH~ )11 !JA° IOÓ)~ bl 1}.fd«~ Ull'l'hl'IQMm; :.>:!1
lhl'!ln'I, !IXl:ilm:ll lli!elb'l'lll l:ntcUl!iU ll'l?'*OI. !lfl ~ Jilt'~Wli!

Capilar
sar.gulneo

UJA P1itm-. ltt:..bbq11c-1 at.<tobftl o lntt~l,to!NH C111 b~ :~d:'\I¡~ de kit. JIJNbl, 'l 1'11.7 111bi.¡11tt .u..tolnu. W. mwú19oi 1«1 111 1\1~ al.b• p<esm:e t11 flr.fu luMal ei h:r.
r..r4"Sdt!uq1:'.l'll'~"U:mluh111r1111:•<l'.~~nr~~<:nr~~.,l\'Jli.'edxtle>,F<:'1b.1Nt1urab "1bqm d,.~,¡1;ei.. t.91111.111 ¡u111111·~ tnJb:;i~ v. C:.t f1'f:! i:ui:n, ~ In ¡:ut"A 1ttOle<e1 im ú~l::.id
l:~ll~:,.i~ltlt!R~.dr. :««'úJ'IO~i;Mo::o11~Jb'?«llY~llllX. d:-lnr;W1:
111191: i~t.t11C.W~$Jt0~1m';'\tt..)
MlllHatol llpO 1tp.i.unOL"it~.,"" r.r.1m1r1!1«d~ :fl.OS WtlelJrlll o: :m:t~~ !INIUfb~
di'.)"~' l't~it.I f4ttl.ttdt llf!JmOO!M tip.t•~¡. t.:rnKt'l1~utql!M111'0'111'1 iirylfl~('le~
up1b1e1 s.9i:ln.to1 l iiu ?1";1.t111 ca1o::ed :.c ~J:!o iot1~1:1honc 1uc::í1;G1 yt.tfl'l e11w•:..
111Lío~1~111.j

booksmedicos.org
Atlas de Histolog1a

A11.8 lltnl tlisQQ1..H\'1111 ;r.:n~uh~ddcm rblti~ eu! lfl.d~pino1'r&iedclt.ti b~~;e 1111.9 P..dmo. (blG11quio.Urapt*'loll.)tJ. W. ~3q.10: M'IC!I .na Ql.1(1)$;) b11uJ! µir !:ttb t
i:Jc,ideb1U<Tpl~1n:ltb1>Jltlttl!IU!<l!Ull'lf~l'1-u:~..e1Jt11t:~.!Yltl;crt.Mt!iUtl.rttfU. lurn.ip-:¡.:¡ 111;;a.~twSiwd~ 11uhculo lso 11101•.-Pbrr..,:w.ltlb¡¡a1":.1~~ l'u', t.r...de
urtib90 M:ib..., y ~nt.tb~ Q-L~o lvtr.11),j

"1

&ooquiolo

··-• • ..'.\
C3rlill)90

• •,•
h l!l.1100

••
. •

•'
.. .•
• •

A17.10 Pdmo11 ('Dtonc¡AO iMRpuhlonul.(t¡,ofa!wn de 11wn:dd:1!11 bTHq•.o1: e:pHtlo $tU U7.H flll~M !)t«1~111d:oJ. La r.rnw:tdn de o» o~iq;'tl~ iw.i¡nlnlllV't'I- p'.';u""lll 9'~ ~
dc.ewnlliodo allm!nn<ll»do eon <tt.11» <i\liuf.ofltles, ~IM "11~lulb cp1tello 1~1D ~111lliu.u :!1td ?C"lv. trro;ucie<i.t1m11tti:l' ~~ 11 et :oi t(l)'I~ 10 11111~• ul!lll;o ll
tH1o; lu!l':'I oe mOWJlo liso; 9f~M!JI» SUC$U: Y.V\u ~ dt anlbgo 1111:.ho. (;:ieollt 111~• *
;t¡id.ln. li t~l:!.o" 11111.\ simpk ~bi<O tlll'r.' itdli¡ , ro.o ~·Mtn f« !J"UU llUtlt<U d~
t;drlo 1r1¡1nnit>oun ~llll IJUll'll~ it<N! y :t!llln ial.:{l)..,n ~>Xfiu1.11tl. ll«\JD11.·?'M Ulflffl\\I 1116Ku1~ hso !Jkto.t Ul .°"td;in:.9•na.11u1n,I

booksmedicos.org
- Histología Básica

U1.U l'lillo11 lb«i~UM>b tupilUtrioJ. lbllli,rqíl'°" w ~.nfü;n yd'l'Tlnlf'l'llUIO!b'c>, ' ' i\11.U hlrnM(condoooilwcQ1).l.ne:,.u~.r1unttGtaam.d): d:fC"'h:A11uieu:n!M¡u~:n
µro:1d:~Mnput1~wruwtll;.-.n11:ri'mur"1tH-tU~-:Mtdl1~tt'lt<pl''Atot111'1.Utm'lc0~ ~ m tran;""n~;wwru ¡. . u :~dt b\ c.:~d.rm.1.td>~~, m11:h'l1'$.Ñ'11Mbl w
lA?du. ~:~<U'l9}!'Jl':11tsd~!{llit1uutdnmi11a• brH91~c.s1uph1orios~l(.t. W.)1 («m.i::t; f(ll" t$111f!O t lf,¡:<.Jtt>i:. ti- t'll'>n mu*~., r.:i <:Ofldlldo Jt.<tobr 111. !}!!.. ~ xi.ntrOl,J
C¡l.1ttliollfllpkciélco ;¡tno1itdtr.U.-.vli.\¡rn Umi.1prop11 m1JO<'!;;.il,tie111dsn• lbo~
tit mtlt:S<p;. t-L W.cl;m,9~1 -.nu.coJ

U1.1' l'ltno11 tcesducu llhc<tbtl. A. Cll'd<t.:l>#wW:r;~.(;):4;111:.~w immaM~ ,~os I" ;\l J. U P11lrn~11 (i't111;11. r. o:.ellltlJM¡, Hllfl'IO lk! p.m~ ts 11 t(\l M.-ml ~ 2 plt1ni, b•1ulb
r WI l.aat Jlfl!O~~ •• O:•ü *
~ ~¡¡ Jt bl estOUll$!lllt tr:~¡'lln b ¡ir-:: dt Ol'IOJ!bl't "'ª po•lfml th:I !,WlinJt Mu ., :1n Utfl:::d :le ll'#lll'IUtlj.lfl!U.
i>~ru:.io:¡:io• ~ll'IJ)i<!!:~!tl: !!) >-~1l.\':\\'.w_it t1«;iuo1·~\ll'M'11 .• t,l'L llltil¡1A·y¡t1u!'ttl'l11J

booksmedicos.org
Atlas de Histolog1a

t.11.1 Piel. O pidfiM . ~ \flllltll:'1 t'1 :& f9"1tl, :trdUll'M 10: ri fj ~~]11'1 :"1» :le~. M'l!Q1UOO t.11.2 l'k l u p1d J111Ut .2 trt<ll:!ltu ~ lu iqme:ot <?11J!Ot iMG:1 :.lltu Ot 1un.11m, o~n o~
~ ;t11tQ. 1.11 Httol u;OI, I• cpij-1s ~ f:mlif:b ¡v tplu110 Htudtiu4o pb110 c¡1Jrnúd- ""'1
11: pin, !M~) ~ll~'· St (,)::l!t:CJI:... ¡rtr ttt.<J 11; utr~to <llmto r
SfllHO !lll~t~ ,._ rsi\
:~o: u1~ufj10.•t;i<to1·tuydt111.U~ll:l'lmt101 -~tr1!l~rlfu.\.~et :a?fl tQAtt:;~.(IT.I. 1.1 um.W de pipllu ~~H' ...,~q~olJ p.d ~... !11L WK.:li::o 1ime!l1't
ltu • lltll¡:re to:u' ¡;mt11l$ ll:'d!~ In t'lt'lt" de l.! t:dtrah. U-:¡:.A-nTn ~~ '911'l uttt b d('flllb
cot1~tllll :or 1i10, (:ttin:~ :~.ut1 Ílf!ll~r.clo), tut.t '""""~tti 1.ac"' d 1:1t110f ·! ir!• t:drmll.: !n
p)¡tÍIMdCrmic.)1. !lll.lk11uo li!fC'U~

A1*.l IWL ti . . p1d 9N~... (lldi'mll a :t.1:1.¡r.ic:u , tft'~~;I; ..oV\tH'lll11~ deo !¡t1.-S IO :ftJ1 lllt.• Pld. ¡_, •((\'mll!UJllN ~d:C!';ll"ll:Ul:itl"«l9'$.~ •pd'~.Uw1 ·:.idvt b»!ta~
Pffilt'\ r~ttrmcil~(i,Lt011~.s.~1t.J unu tn fi:n:in- :d f'CW :lt 11 ~ l'I yu1lmi~:l~t11t :ot'll)t._ ¡l+L f~ 1.rneim.1

booksmedicos.org
- i'O\
•\
.,
1
..
Histología Básica

US.S l\ltl. f.il.W11b s.ebi(N . LI ÍWJJ ::Je ltCflWI de la191.T\:\i ,Y, R~tM $t &?011lll hobcrilll, • 1u Picl(Jl.:lnOl14 so:io,..,.1J. h :t4 t"nll• u:buW m.Jlk t1nl)cb. lu M>f1~;jel ..,c.~
;uq.¡t tu ~lil'l de bi jb'!W '.Yo ~ i:~IÍlrNlltlUll :«mb'l.111 ~ lfll'tlT•:l¡d de b Pl':IU. :!iltlj_Jf men u-crthl ~1nto m11:011Ut11u1 ;&11u""' ~ <tJ ,y,~ «in&ut cKat~1. q« 5oemm.11fl:I•
:tS(1tchll ¡,y, :ri.Qlt~U!tflUIJ.I : 'it(i)(I)'; mt nia:N ~·Ml4 tll?'lr.W.:ol:l¡n~illl?UtU•! 1r11 1run~;iuy..-1iu1rt.l':~lo.~C.h'itd.1t1HJmttal
::mt ll'J.l~"'Vlt U'~IÍCrNl $ l«mlotl.U :ll<'l'llir. alt ~ .i'I ll:l'l:tlt!Ot«l'l'I« !JKl)!flt.-1km1
et(' DJlr~)). e'l 9u.mi. lti."1Mjl;lll>.t ~ i<U!JM pjbl0$.llt(.N.(':.:n:.~"lm:G. '

t.:\8.7 htl ltu«o ubtlulloj. lr Olltl~I'.:! ptr!.t ~~de 9·nom~ ~ ~llo.tlot ~™ " IMl1et. (U1tlt'rl1 fo«l!ti'll!J v.e:.:1crt,: u .,mrn51'<~¡:r:1·1'1.~1~:t ~bld::onru
~t'.cfl-Lj),:¡11)¡,~bj d:i1corpéswl0$dtf1 Ut·l'ldlli i~)S}f.f!tJ:w~~,1oeC011:ot1tcdtn.nffll":ti!_,..••~
MY.il'hminN!'101n,e;llt:l) :d¡~p...2111~tntlll'!lmdtbtltftl:l1r.1 t!>or;11usr~·

booksmedicos.org
Atlas de Histolog1a -

Al, .1 ltilGll !<ontu!. tltnn1':$' ti : tlM (ffÚr41 llld d&)ll IWtltr¡!o: !Jibinú ub:t !&:.~r.I t' .1.1'.2 l ino11 rc11ntt.1}. l111 11.: i ..~co•nime 1:bl" , -..,nlel l'Jl'.r.YI bm~ ~tttl- UMyll;m
ritdo it11.,,._:-: clbi.doun, ltt. !lil l ur~iur.tlll 1m:ib:. ' :.1m~ dr le.~ 11J:Uoi urr.~~a d1U.t'I 1,Cl.1-c:qn :ti6'tHa ~~) ~ ¡oWt'.Jdn.
l1m~1 ;:i~ ¡l:tttruOI lC(l~p:,n'1to.i1:-t~;:ut!.tl:r«flam11• liclll:~ain1~1to&IJI ¡;ar :mltff:.!

U'U~bTW1~~1Ul!tV.-'oq.1t!:M1trr.t111\l:U:fi !IMl.1 !ll:ll1.l.in 1 io;b~!dtfmntC! l.e'l:~ m


c.u:.,im-UTf~1t!.mwid~m'llm1n:.:,m.ilr.wl»:IJ1ioe1u:lt!1ctlfbO!'lt!Qj1 1U111 ll
b:: ~ r.i: >tta tttru:l>CUM~• l)ol N.td.Mlt Alf\~tb)J

• 1'.l R111t<ll !urtta J. 111!1ff'1 :~l lX"'lt.l:'til o:ru....W1:1!Ppibol»11:in1:.rn~1!011h!U:'l dro l t;;:¡W¡ 4 19.t 111110. !mf.dul1). (11 luo.191-:u:.Jrmt :M!t>:IO: e~·:-;~. p>'!11ioedi~ dtl .au M km~
n.~1'!$ il!l.Mtl.tt,.IU!'ttrn !lily~b!UQt-'lt!ltCI~· .,.1.H.td:a,oi;,111t1tt.m.!

booksmedicos.org
.. Histología Básica

U9.S ltll)lln. lo! ~dios mMUl•tt ll:WHO'ljlU~ ÓHJWOI qllt ~~!Uf> tll b unim. <,!(. M::i.uo "19.6 t11u«.hin td» ir:mt:op~tptidltdttnnsldOll '!t;~.ie-.e l~~sm JN b.,..., propl•
lOll~la.;· \ll!tt~~~:OC'\'l(\U~ld: ftbtas1Rl!IMH($lhH..'tu;t~bflU;tnlf!T'..fl'l)! l~l~de'
ttalf!Ota ~ !l!Lhcob.lflt~.O.J

U9.1 VOJIJll. CI ~Un.(1t:! tl.IC'mt. u fl)lttlio clt 17•$1~n 1w.ead:. :u ll'U l..udn• propb ;Uf.1 !lipoilr;is .~ : 111--J, U. po:n;.., dlU lle U •:en~ tc6~ e. uu ~ndt*) cftocdtu
Jrw..i: :« !\;~'), ••t l.IM «;.1~ ~ u•do 111usM~r !bo 071r.n2> t11 1\1.(t!. ó: Min1t-. !•tri!'~ nucubr ~l~'llUt~Ull'd~~otu1.i.u.b~ •re<./~~!C'UllO~ :llllil.!•1 U1dtMas ~1
!llL$111.iu~rtal tY&m.i,I m1m ;~ 1u:1 ~ de'lnat01"1 ln «l'ct11mies cm~ t-.i.y9ii11 r.."1•':1e !11" up1b1u i<l•
911IM~ !(! f!ll't ~ trl'd:.fll!I a.llW. llLMclSW1Ni!l?M:l.j

booksmedicos.org
Atlas de Histolog1a . .

420.2 6lincbb n1puntul ll <!:ntO ~•~.im'NI CI U1' ; tud'l :r ltlO rwnuf lfl'ql;lt!l".t ~ l:t!ibl 420.3 (;lj41d11l11up~1Jt11.)l. l.t nifduliu luh""' ti lrmitll'# !19..111:lil11UJ:ritNI Jt'll¿t~b
~ ::i~11b :itt:-. ru~ ~ii:tiN !t lltl:li$,tn !DU11.tjiklr.t11JIW'tn anb~pl'1 ~t, b Nn l ~ b ll)A) 1t1kW1 lt !l 1«1m.t.t m-:ti<> i;:c11rnM ~ uu?tóJ'l etÓ)(!l'flll.:t 1111nt.~T11""
~W6*•ytn ~ toll nlll.t telklb. Wt;i~dnl !¡J('lUJ t:ll~ !in~:~ tt!~lC'lflCl=oi r.g1:,, O)f«~~ ~»9J~~ ill ' ' Wl'lih'- t,11(. H.tiil<u l<lfleWI
lb\ 1 Ull:ll IM!b'lt~ tJ gudJ.t!lll mu:tru ¡:o' u.;i ApsUb d~ irf:O ~·""'-l. t«: 1m.tnl1

Al9.' l*U clt Ungffll,)nl. {m Í~• t')f •1•01 1 :O'I : t oi!IJl~ 111) A~~l,fatl~ m ;11 U.)tl Al'O.S l lfOlclU y pUUl•Olóel. t19 kl!lll tfO'jeo\ C".U ~!I ?«mlble',<ff: Clf?'l$ ~'.6o !.n,:i
tl(l'l.."S (mlJ'I~~ U: :ed~ t~~v. te ~~¡ca tn («Ó)Mf \;C'Jlllli:bl ! QI' f~lts 1.:.11gd11to1 :.y, icl(ulH órddtos (pua:ll'1't M'.'4 ln fbnct.ttn paniifoldu 9J«tll! t'J.~» lfb;)~t• 11
(pu.tt:1rStf.ttM).M. ..d¡¡i)MnimQ.I 1;<'Ul~(:a1 ~llXl'C'ln..M U~l'l\l$-t-1i-li! ¡ut::e~=titU lt'lb n.m~¡ln~dt D
~! ·de.1t. !ltL Po:tllU!ltWIJ

booksmedicos.org
- HistologíaBasica

U0.61if\'11t.es. mfoon:Wa:11111iroell:.o: :~' t11ltrliosl!lple c.Pl!)oc i:tv.otp1.11tH1,~ftrMh, .t2t. 7 h~llf'«dH. W i«mt:~ t'1' wlS)~ (t)J.n-1 \all\'$~ rto.\' ~ !flTCI ll't\~ll
n 111 nl~'l:I\.'.t di:.u~ l:i~ tcim-.:r~ t!'I b ñrrM d~ 11'1 !fllllWlal 4~1Qlll\:l :-:i«olGWe 10. Uqwh il'L tlt:d:m 1"1\Uto.l
:w«.«i eldxn» ~U 1nide-l WTe1~~ •la~ u h1bs ,.,t~f~iNl~ts •fl. de mM' UNllO. •n
:b1n 1iba :~ tim b: idKlfa lll./l.td0).1N•U•t-I

Ul .l lcuic•. ~·~:f :e11t:U!n dt d6ulou4'nflilftros 1 rl UJlllM illuu1ld:ll. ;ue«<lFtiO:: t'9arie&1rm: e1 w~tiM. °;:¡: oe'<"VJ'Ban
,_,.ui;1tpM"tJl~op1iit d: 1t1ibcoi1:orr.~d/'l111 iro:!'b:a. b t\111ka ilbu§liilu. ml ~~ 1\ll'le:1~1

booksmedicos.org
Atlas de Histolog1a

t.li'.?lutieulo.h ~~de<mi,::.·~.<11'f:n11kffieili(:<tf!•~¡p:o1ci:~WCl!lrbi.qll'i>:iu~t! tll'ittllo germla~1h'0 6 W:dlie:1".hlt1Me~<le' ~w~nit1tml:tHfl~1e"1r~J~.ot~~';(~3fl!4


t!:itll".W:WK (v, «ll!u clt Sttt ril, llJt ~!e :lt :o:l,11 1 1111 pel'IUieall :t! h u,te !'IOCl'IUlt?"'C.. b~
upml.)l\'190Ü» j~t<2,,\ !o: ~MllJloclU<J pdnñJ 1,(Jll'l ll, 'f ;'11 ~i.tlclU tt1 d""11'll flUdl)I
lle :l.UU'.lM<t-lll IO"lt4~ ltt 1.!ub11m··<i-o1l11f dtulu mJojje:i..UI cl!hl f!S•!tmlo)k-:$ "U:•:'MI ;tr !llt!'i :t tix 1\Ctl~~r;í~w. ~1. HtdMIUU?lt-UO.I

U 1.J ~id1.kio.. U~d20 n 111 Qto l.l:ptltl)il:l:I fo:.idllcto C91ddltr.1dt. ~! ~•:e-:t ~b:><l Ul.' 'fff«ll• sl'ftl1nil C= gli'l:u;¡, ~ bmaii ~ 111 mdt:= t111r ~ qit .tUl?i:t 1.1!\U
nw:IQI wtt~~, .ir. lf•ltl'O pn111 deC ¡ittwr.ld:- NltÓ!!d"1tl nMmthrt 1tlldo n..1isctbf lkoty te.lido '~:to: tt1 r! oni. !l!L l':a-JltlleUI).!
cMjunlM. ll ¡~a! ll)t~ tf•l1fim~~~<1u•flldlo n1.u:lws1utdludo c11hnclllc:t 0o'l'.t'l:'4du
t!allt~~ HttNodliM ~l1m!~t4,j¡JW1.\!!{.A.. hct"1f>"~Q. S. ~;en)~~UG.!

booksmedicos.org
- Histología Básica

.Ul .S Ytllkub n111illoll. t.u1..(l)~ :,e¡, lltW!ll l.eTlui 1t~·1 i.~p~1yelt)~~ ?T cpitt· .Ul.6 Pr«tlltll. {:m i;.:.1C'".i• 1ot om: t.rn M '1ntt ;ru:v. de t<llltnn 'IMdulM 11Wc&nts 11
llosmplt(l.ltiko ,<iildri~b$.fn 1-:ic-~iw:v.au1 ujl•m~ko. 111lWed-.HllU!ml ?'Owtl.,.:hm~t1tm11tl1"r.111,:.mm-1wd) !Jfttr1pro~utln. lllt'X1>1>JU111&.I

"213 1n1uu•. ll~1de>~:.o-X*.t1glkddn~co.~'1Ul'!lll :rw~11e1dt~:o mip1~ ctblco All.t °"'M. (! ~U'll.\ Í~¡l'X ~ 1t90.,e; 11 fn~ <OrttU>fl.'~ t".l'lll'fll! b1 W-0,~QU.,_
) dhldft«i b,,o tpu4(V.t .t\Qei. \l!t'. Wt4-tr.o itm::l '-1 w
(C'<. r ll nmr.>, mtdt.d1, or.:ni...O. ll'jllo(O'lllU,,io ll17l'l'l:'i:tl"1:.id~ In >:i iorontr.l!S 111f"'1N1 lle
bfl)11t:..11t.x1ATtJ\:rllntollkulMpllrno14bleJ•p.i.~0tfrJN!.tfllJ'qjr;wtul.nu.r.teo:iu~ul:itl
IX fl)tkul01 tll ~nGlo urm fl (Ualode g;in m\ltQ~~.:it.Km el il f9.ra.1H. P<n&n1tm1.I

booksmedicos.org
Atlas de Histolog1a

412.1 Ov,,rio. (; suti) t'.U ll'.'tt::::lb ~<r U'I tpkdlo Mf:ilt dblc• ¡¡u,u ~lftd,;i¡ 1ftf '.t l(lll'~ li:lb~ All.l OQ~ tr ~ foliosloi. i?"llffmt. ;a ui.1:.1 iti~!Uieu:.i n.:.r~, frfu~ "'--"u~ .:n,r.a
trU r.lpl g\I~~ dt Cq.dl flJ'!j.jW!Q, b it:.ua 1lb11p..t1. fltt~dt Nll.lm;Jt'f tl':tlC!'llQ09f'~H 1hl~:1:11dr :o:m lNttc buf1WUÑICIUin, t 1«1:111 't b'lU >lll u¡,u«hhr. b r~nu pdjdlb
;r«il!M. dt fd(«llHp:kl:oldialu. CW 1110 llu1111 f.luoi. f'./.Jo ó:tm1:"0 tor f'I «odio y'~ u¡:.i. de !~Li>·n .11.m~ltl>.l
~Ua:1~~11,b:.<tlWsf<'.llk1d.artt i!fl.11!l&-.1<1JIJTl~'ltO.I

All.' Oont. t. :m:..::~ qle'M fl4c.lb11.e~b• ~ ~oi.:11 íolol.lm.po<f~ur. ~d~X«'l f l ~u.s on1io. h t«> ~llollM, q.c ~ l:.m> .llt::b'l:f ck- ;<r; bKU::o~ m Cl'!ClT.ttrm. t'l:~ ru~;r"1l

wn:i1~0lJ l:.'lT0s1t1H1:~ dt cdblu dt b 9Qnu1"1t.h.iu~l•lt'll11:tn b ~::.i.11ue ~tiHf ~ 11w u¡,;l IJl~ll'll d: {~-'"~ 1»•~~ lb t.eC4 l11tt111~1 1uNo ttlt!IU ·k «!dl~ "'!pi"~ un
f~i.H.t' Hlntdkuht.ll!u "'1R! :tl.1~ :f!lUl.~ laj11hl(ll.I eri11.1Mt! co:;¡,yc:r.1uu11r la ~""ª txtef'll.1i.lllllktiuouitiei1~
Qdiad1, m.Mtnl!lf b «J vnr dt ~:l.1t1b al:.i:. ~ 111 rJ".tJ11od~). u Gf9U.::X1H<dr!
.:1t•otr:.J W)f'll:O lp ,,,a, <Mtin:~ 1q•o::of r. uiut1earo1t1tl!lb~~ :ue "'~~r;#u Í:l!U<I ~l"'"
w. rt11d:>U. fo !m4 x ~ &1'°'1.11 tr. (".to111t:1t>, '111 ~_¡;¡u d: csii:<T,ut -;;(re~ r• !1 teca
foliNl.a1.(11 ;11~ l'.l)'.nir.t>(ll~;ullft,tul q;t o..e:lll!I •r•1ui "111$f.:iwJ•v ~apa tt.J.111 :te.
~pndN.· !LNtdl.Wlt~JIA!

booksmedicos.org
- HistologíaBasica

UlA Ov;,no. ~ m1j01p1rv: ~ !1111 b llJ\)I ~1n:OI loe :.esier:e.in P')Q'U !Olblr: en (111/ttJ ('I' el~ i\U.1 Ontb. h."t-dtl ieyeu de iMUC(pOcilítto m\U.HilW1 ¡n11Ul~oriillitM.~l.'t !U ;ufl.'MI
u IUd~J.. ,, liUÍP<tWtst'n ~t9"'1tf10lll'l lt"l:t.dli'u<T.~ fi>líuau H•eslm. CliiiWo~U N.YU~~lT('l'IUt.ltl'..lltJ)lf..efl)(llTCltllU,bl (ftJIUttUb.rbtllki.s. llllNtd~Nh!lt'!'J4J
»
.:ir :.t ~:1e ~tt»• :lt 4 ( P"HH!llU~•I~ ta tu hm n~t~ dr 111 *"-'11tlo. ?!:(11) tsu ·~111•l:
,t1ul):b111'.,v;11:11:10~'1~01is.b llJJ).itrt'.O b1<1'libldti1 ;11Jt1(1g l'ltlnd~~1.ndr.11oe
e:c~!~:b•uto :ittp'Mtlo dli'or.etll:.lle!Ji a'1nmn~ :or11 ~·~ Un:i~ 111l11J:1
;11111l:m. !l·l l'oco.lll.,~tm.I

IJlA O'nno.Alv. llltfT.(11 l..nf1$, ~ :t~IÍll'll lmlletll.!111 lm~ tr«•:.Íl;¡:a ~fü-'OO!tllll'i ~


:«ff(l'l"cun oruoar-~ 4°..lotlf,l..ld1 , _ ~ ~ILO:c '~"
AH.9 ft«l'lpl l.1tllnJ. u "11(011 .-!,UIXlp.t ~lV ~ll'IU t'J~:!m : ;.tgw. \rQiW.
UM!tl't!l<ti* de 111:1tl'U!!::t1fna~l ¡xi:l:I unn.a p:n:b lltl oo 11o-.v111.1
*9r<l!'..i! q ...

booksmedicos.org
Atlas de Histolog1a

An. H lnH$p.a G:UUI,). e e: I~ ·~ ~~ lf'tSlt .a w: ll!Mr ut1n1I ~u W.tt~ ~ i:ltlp~ dül4lko., Al2.l l iil5adl.d1a.m.1rb.b9~tll1;f1UUf\U~W111~1: mli(l';!lt*ipl! tNdlli:tOStwttUU )
~w:t111U1nd:ll-11J:U11nit&t.tt ,et111u11at1h~t>LC.1111 l•!l'•'l'n~j • ub.:u ll'!(P.l«'tl tt &11udt aln~osdt 11.: dbu:lat !mu mgclc tl!C. l'ln.t.1"erm.)

.\l2. ll 6IMd11b ..1111MIJ. (1rpmn~f'\ 1ln:pk Cl.ibkG, f ti; ti ?lb Ji?UI de< lu~Jy,
:ut~)e'~l'C'llr:!h;;r«dr:.F.i10t;ftml 1. un.:1rnio:~lÍ((btok~~"'1w.Ndetiu.
1M1:lil.mti.-na.1:ri~U>:1.I

booksmedicos.org
- Histología Básica

UJ.\ Epncl~ olfatollO. (, tn t~f~tllll de t>o1dow: oe11111ifa:o:ir. rrtlllr pJ!tt!t '.t c.a1: /ld ,UJ.l llu1111.['1l i!t>W1 ponl' il'l~ll. tlm: a~ :.t~ UUOI :le«iflli'$fbtiSt~I. qx Ull
t:iU. r~~ rt:Ufo-: toe :0:111\ ul"-1b1~tt' (~.l.J ~oíl!®\ q.r. ~Hl :IN,.~ bpiM\'$. (ILl"t:J:iltl: In :id1b1f<l:1wi:~ l~L "l~ #Ult11)1).J
nnm11_·

booksmedicos.org
booksmedicos.org
bn:onq1;;1~. JJ.;, Jrt.l't.'.i.'>lt,JCO
A
""7tt" 1C<'CTITlm.I A t .i.ril .,;o \., lit\ btrntqi..in.. 3JA l"nflUIM"I......, 33Y. J..-1
Ql'~~Jt1 km:llU""'- 'hl.-\.ll
'\o:rtlk•. na. ·1
n:Ji.."n....,,.~.3~ & ....urinp-.}J:'
........
""..........nnlla'..L"'- ...
f0"""~31~ ft ... , -..-.1'1
~~lll9
~·°'
..,,..,..,
.\."'tilb ~. lf)A
e
~ll ~.:01 1\o;• -.¡ro.~~b~lll
.~ft,.) ~p-Ulrib..!'02 ...!U. IU. ~J.5

......._,..
.\.."!-~:\ji
~:"D
li.nerrib.~
rntdi.111'.1.A ¡11:,
-""
l't't'l..... J.t~
C.JS."'l'rirw'-J..'rn0..31f.
~li!i• .)..l
~•lt.
ilnerlob.diR.i~ J~ e;i.u,. (-.c:n. u~

MllN.1111 .\rtinl.l.a..'iotlnci.. l.15 ( .:iW••fl'll. ¡,¡i

.Ad1:11.:'11f"•Í1•i.. lM diaM.m,.:..~. J .ai C.1Y1.o!i.:111< Mli.\r.J!J


p.'fcil'rn <.lt•IJI, \117 ~n.srtr®s.16 f.1n.n
Aokn<>lnio;ldi"'"''"' hpd;, ,1l ..n\!11~•nu X, J.'.!11 J:llCl"llld:'(Kl<;. J.. :, dr~ .1tl10 dr uwm, 1.tl
Adirr.,;11(1"" 1~I loind<!~tn(lsi,.. 1.is Jel •Wifl di¡:;.~ti\1..,.w;
\dn'Nlln,1. .\'lli' i.inCl!otO•i,_ J.15 <".irwrc., ::oo, ::n;
A¡tr"11111;.,.ito"', .?!I •.\nriti~ TCllnull'ii.lu. 1 U> .:"minuM,\1•nulWt1•. !UI
AJl11nbr:i1••. \~; A>'1rnl.'.itos.. 1511. !f\.'1 ll'l~lr.A.li•~ V1o-in dUlr.i¡.;n1a. !IO
-\lhuniiN-'- l.I~ hbf'(!f,(J~. 15'11 ll"ll(..1n.;W,, ~'1;'.,."Yr.:th !l"
"';...u:,.,l..-,.ar11in·11.<1CI,, ... I! pm!(lpblm.itiWol. 1S!i: fL>1.,;iot'lrl. !I::
A.lJ<i.tt:h.'TW. JAl'. \'<'\ \trni..:1.:ro~. ?f)I. ~ 1 luil.11r,1", !oU, ;:¡;
.\loo-nol•..,,JJ.t,J! .. \TP t .tdcer..our..a tn~;rt.i • •~ lilf'J~!ll,JlQ

~111..lo'l"~)l'.j \tr"3ia.. l2" (".1~.J.&

<u.f'Uho... lle.al. , l' ~r.llJ


...,.,,, Jll! orll.LJ...
drr..~ri.~
~:11
'~!A•
.~.!lib
~~..iMn~•~ll
dor ft"lllTII., lr:t
c~rtus;n..r... ..,.'"'au.
("~rrorilltnlo..,:W-... ~
!!11
'~tll.!~•
a.r.11.,.--1:-- \uin..15'1. \il , ...,,., ....... ~l!Wt.ll::
~ !7• .~ISS <"~Nw.::J.·.:.:-..1

,---...::. Vd dt mdilcnc\ J ("..nr.. daWI :.!li


.......,.
,,.._._._Jl5 V:ulcic~J
.li.Tt::rl'tun.119
<~rll"4'f'• ~ :S.i
C'~nll;tp>
~i-mi·.on1d•;on, J41
"IJWCJl.l\il. "15
o\11.&a.,.,.•i• C'lf"k"~.....,.., lf•· 8 ~'"" t.l.k-11lU.Ú. u1
\nJr••FO'•'JY~ &= .e;11'1J l\1penrohc.t. 11 I
\nJn..,tn1•••h1>!1~ 1\j hc:nu!om..'\1.l~iu. 11•! "''"" dr l'l..!l',.;.Jd<on. l J. 1
"11m11.a'"-l2'0 hem~l(•t011"ll41. 1!1~ "'"·1 de rfQlua-.&ri.:tn. 111
t.:ikm>n11t, !ll hcm;u(IW'IUU. il\l l(ll'lldclq'l.\'>fl.111
>s1ri,:roniiu. :~o u.:....,111i:1.2.l:ft hi.1hnn 1!5
pt"mi•i••"1 1v\ )!TJ.mJk•$. 1..?J 111! t'r.1d!'lll('); dr¡:~1-.aJ.11'-....~. 11º
,,.;Jrn,M,1•\i,.'I. ,:,? l\l.."<1hl<1s. J. 22!. llt> •:ondm.::uo:i~. 11;
-\n('W.t•i•r~,k.1•'\ll"""1o;o1l I\\ ciru!tkadc: pn,,Juc..,011. ll~• cm; 1mKn«1, 127
.0,f1Cl.IO•lf1J. :1>1 fU.!KlOtie<• .!: l l'o hi~1\\Vnc:su. l lS
.O,:tlfl-.,"t'.l"lnol) 'I' ::,.!.q ~.:.o rr.;11n1~ l.!tt
A~n•iru~o.JIJ produ..'"l(l1.1'Ml'l;.Jf.'.\llt"". !111 rrri<rm.!l'ilt. l .?11
... 11111J:-.- "",....'"~ ~-11 B.Pr>.231.l:it tt¡n:l'IC'l'.xi»r.. I~
\ntio,~!tt ÍJ."(lldcl'l~•1r'l~'l'Tl ..O. u:
-\n..l,)lt.
-\n~idn.111
""""'" "'
o;~~·nu..!-:"::
tr':O.::; ..
(".aul.bJ.' ]"
Í~"-.3'1-

\Ario.-.rro-.m
........~as
btio.1::'11
,.......
C'.l'l'Ulba.l.,..

....M ........ IS
.........._is.., ......
hl.ui..A ¡; :_ :.:~
.ani...dll. l l.i
hc....11. !Mi

-··
\'!;~~~' f\"U, ;:·:. :-J cimko.. lt;J
lr.lbO..-uLu...1:11 bn:ttoir.::-.l
..-inn. ki6 tliil.iml.'r.l;t. ~t. krr.-14:'.lll
~·'-k.1 n<Maul. 1t>l ~J::~ C-d.Wil, !J •.&l.
f'<ldoruano• 11.CI l~!ic. ~ll..)~ ~-·li\';)... 1<;~

1fldc>1t11(T'll<•. MI ~n.J:.-; l•ll¡v..1•, w


f"ldo• 1'1\l'Jh', GJJI Wolr-padt b 1CflÓ.•~ q.'i!rlwlC'.". 'N ªf'<'J'l"""1•,t-::
t>l¡l,:IOl>df~oPfli, ·11•1 C"~nuul de 1.1.a..,l'i'4<1 ¡¡;!.mJ ,11.n. 11 1 n. ,Ir rr.c:m<lri.1inmunitaN,15:
Llj.;rim.a.I• .IN bse'n-mon. 11" 1 h-1\.ll&'•, ~J5
(l ('1"11pk~• \k (11•!¡r1, !!, '1 f".•luidMl,71J C.\klll'f1'1t'.>, :''7. 29·
l'UJ1t,1¡:l<•ni<r11l.i1. .t•1I rcncw.ici<•n de b.~ .xl11.W.... ~ri1dull'" ~I ·~1'1 1d,1n ik1't'n;tks, 17
.\pcnJ~.JjN Bo.:iCI .ctula1 en api11n 33.5
,\p1•l\Tl'iti11,1,;:H det.a:nda Je ''"'.Ir\ l•lt. dd,1.S"
'\porh"'''· t-l: c:lCUCb.!rni,"O. ~lll dlt'lo:ljlC'!'laf, ::91
\1-.-nniJc., llol Oo111ba dr wdin. 111 ~•lo...:....¡1.;dt!.t,
.:iu•rU~ma, 11

Arbol •1wr,¡<1i.il.!>.''f' lkxor.c.. gti"1at"""'· ~;:
Jl~nln'l,Jll r.nm.;¡i.:iok.<;. JJ9 c:l.lc.-311

booksmedicos.org
Indice anahtico

~·rnpkjo:I Je <;1~i. J 1
aom'"hl;n, 390
aorn6i•uh;r.. 3119
1.-~hl\'o), 9
pdm.ui... 10
¡rrl"'<'madeir.i.< dt .uiu ~mn, 25B
proC'.ari.:1n~e1. ::::
prr,._"C:ii:t>f;\,;. 1:31
¡nntc~•nv..<. 39
dt< Purtinr.-. l l l
C:iu'-~·5;
C:itl'C'!"'lUdCIO, 21. ll'J
d!oi.o.•I, 17
dcpi~itcl!- ~1mpl.l.\tt1.itkl'l!I.. l5
1t:ar.il'nl-'J
-
dct.nki<•n. ll ~tkubr~ c'pl!di<ll~. l6J de 11clinJ.. 1t
drndn !i.::ii..1511 tl'ticuJu mdc>pldmltti:..,, .l? in:t<t'mlld~l.5
d1l<ttnci:ici1>n, ! 1 rih<•'lt.•m;is, 30 mkn•1iiticl1)~, 1n
did,...¡m1.S<o 5angn-. lli C.ito~igi.l ixtoli.i:r\'.1. Vil
cidonin.u dd inte<tü», 301 ~11k•~. :::t> C:iu:.rl;i_'Ul'l;i. 21
<nd•>l<"liJ.le<. ::01. !~ rom¡>C<'lidón dd pl:1:<ma. 21 loj C:ill""!Ulmia, lll
C'Tl~t11>enducriru...-. l9.? txii.imlfdl>\., ::1~ uidns n~1deiono... 1::
q><.<r..11m;irfas. 15'1' ahrixi«11o.. 21 ~ ion.:,.,, 11
q>ttdi..ilo. (15 ll'UeO...'"if(IS., 221 b}'ldCK, 1)
(j11f1>ci!O$,:!l..'1 tlli¡tp.~.it'id1icc. 13
m1dtoe•.t>; m1>n(>\'.it1J1<, 21$ poli.~;.,;;irid1J1<. J3
rtn«ilc.-ris.11.1 neu1rOh.lo:o;, ::22 rrottma" l.!
portii)J~ J.p:C-.d.t>7 ~¡Ul'f.1.~231 Cit();<(IS, 22, ,¡;
PJ'f'Ció11 b.u..d.t>; linción de l;n. etlul:u de fo s.1n~'n:. ll~ C:bU"in.l, !ti
ten(ll.'...::ión. JO' •i>IC-füC. 1ri8 Ch:ton., .uJ
q1p.:tfícic .1.pial. ;¡ dt:S.:hw:mn.15~. l(i(i c..x~~l.1.:i(1n de l;i <.i~rl', ~JI
;'l'.lptrfi.:it bJ."'<il<lttr.d. t>7. 118 SC'Ctt'!Or.I~ (:¿.;¡.,.,,, ló2
"<Upcrtldc laler.il, bí d.- C'Sl!:mido.. fi<> C-~'1..U-..101
.~upatldc lil«~ 6i dCnt(l(lr;t,116 ('.l~o.99
!T.11l"fOrlc. RI d.- la potdón di.<ul. 3111\ ltbri!la."'. ~
IUnlOtt'S,115 5t'IT~l$,R2 1.99
.ni¡>1!n!(I),\,;, 2(l l de<:;..-11<1h.11l. llft. b~~mcs;,., 100
~IC;'lritln~. ll b.Jrrer.i. hl'm.11t11c>tt.o:ular. ..11") c:i.tr1K1ur:i. 99
l(lli.:ul.1.~,._J,,1¡9 la¡:(l(il.OSl.. ~?l hbr;u.. IOJ
dtodr11k:i$, 1..::...'I luncit.•ncc.. 121'> lun..·kln. 99
¡;r..n1.:li"">?u:án~ 135 rrodl.),".~-i•on dt h"mwn;i .1n.timu!l«i;i;u, 121 micn""'--xtpi:i "p1k.i. IOJ
inta~1kfak.s,JS3, 1J; J<l!l.~ión.121 tejiki~ ttpm>;CIU,U.h"'· 99
dclh\319 uJ!t.lN!rUdura. 120 11
d.-1'uptle~•.U9 T,255 .-,..,r11.:1ur.1, 99
d.- Lt~lvn~J5S.,J5!1 C'i1r-u<,xic.i., 25:' !un..-i('.n.99
~k L'!\I\;;:, 11: ('.\'!l>p&:r.tdor.i 1hd¡:<r 1, l57 mkn~pia or:;ca, too
Ji11a}<1o.. IO de "tmXlri:t. ~ :- ll'tl..1(1J Tl."pri,_sc11J,1d"•s. 99
linh\ldc:\..231 :11..¡n-e.c1r.¡. 25:' 111
1i);("""rna~.J1 t<a:>Jut...-.'.niraJ.. 135 c...1rue1ur.a. 99
M ! mirn1plxgucs,.xm l..-iidO:• turtci6n. W
m.1d1e. 22, :?,.\J <or.iunli\"i.1!9 mim~npi:i Op1k-.i. 1W
~1•)1tl.l¡:a. ,NI} ll.h«tbk.¡¡os., 90 !Cjiodoi. Kpn..'1~'1\Wlh\>\. !J'i
intc,.~in(l .k~.l.111. JOO ll'U(o(il(l5. % í\', (<(,
pluriprci:n!C)... L\t m:icr;'oJ;i¡t(\'I. 93 6trUCCun, 99
m:itro c:rtr.1«1ub1, im~n.""cion, 1111 m.tslQ..'.ii~'•· QS !unci;•n. 99
mcmbr:uu ~matia.. 2:: <i.;i:o, IJl mkn>...;(lpi;i OF1k.i. IOJ
de ~kr~I. JX., Js.;; (l<.11'1'\bla>.:~. U? IO:ji:k~ tq."ICICIUJliWJ~. 'W'
m...'l~n#.e!o.,, .\i'J ~l«>citos, 1~2 IX
rnn;lmnl'tubl\'s. JIU (ie;:(1~l;~'<!<ls. u2 a.tl'U~IUr.I, 9$'
meicnquinuh. QI) ~'<lnt>d!cu, 9t. !un...-iOn.~
111;.-l,iio:ln,::J,1 \'C<ku!;(< o> 1ir.1nu.l1X< d~ ....:.;reciim. m mi~n'«<lpia ortr("J. IL\'J
1m«ritelfaks. ;9,s;, JI:: \'UXl~f>IDl'llll~S. 3)'1J tchd(l\.. Kpri':>.:iU JÜ•us. 99
mi!0.."\'11'1.il'iAl'> <"...:mcnli:•, :f«, ~i-nt~i), 9CI, H•!
muoo~a~ del eudli>. J9l Cemc111\'>Cit""', 2R1> urru;. 99
lnUK'U fam¡ k"U.'<, 200 üntr1olo• .O, 56 \'
.Je ,\fulla-. ..!Si' \..corro Je ~ii1aci<1n p ri m;in;i., U9 O'!f'UCUm1. 'J9
n.UUrill kina 1"K:<. 25; C.cntrl\ll'ICro. 5(. fun:iM. ~
IK'f\'i(i,;,,"U,. 1X1 c~ntr•~ (!rp 1111.ldott!c <11' miao~ubula\.., 11 mim~<•pia ópli..:;a. IOC•
nn1roqi1di:ilt:1, '76 Ccrn M>l;(sm.l:l, Sf> !C'fi™•) n-pre1em.11h.,~. 'W'
d.,. b '!l<'ul11$hJ r .ic&i\'ili1cl neuronal, J5i Ccrurne'l'.I, 401 111
.ISIT(l(i\l);-1, 158 C-x:11f"iliMi(IO. J;~ ('.>1TtlO:IUr;'I, 99
«h.11» .-pcnd1mari.l."- 15q r.:dt1 luncic.n. 9.:1
mknv;li.J. t S.9 cd11J.u,X. mkn~opia t.rtr("J. IL\'J
olippdcn..h<Kill\<. ISS <kl ..-pi::cl!u ><:nim~1c._ J 19 tchd(ls. fl:pri':>.:iU JÜ•us. 99
mklto, l?, ~9 ml'ratru.ll. .¡JS XI
cilt.umfas.,Jli C-:.:gi>.306 <.<1:r11.:1i;u, ff
o ..-:ci>pro¡:.tni1or.111. l.W. <"iJi•\<, ;¡J.. :2 lurción.~
,!e )':Jn.onh, JOO Clnoin.1. 155 mkm"'-••pia o¡-ña. liXl
r,i_r.i.folkulatt:i.dc l:i uroidc<, .Jfú C:l\.'1.IUtil~ ncutul'lak.s. 1.5(1 ll'!lJO~ ll:pfl...'lc!IU;U.hus, 90
p.uicwJ~ 291 a .. tran>. J!' XII
punxi>.-•m.1s. 3~ Ci:.1l!rn.1 pcrinudur. 31
¡'(>il\111.tptk~.
155 ("b1~n:t:1, :51 tun.;icn. 119
p:«un;or;o,., !31 ~>:l<'S-t'l (n rrmnllari.'1, 25$ mk!T>\.:l•pia C.r1k.l. 100

booksmedicos.org
..,,¡"'fl'l'I' ¡('""""
tirjidn. fqlfCK'fl IJI~ ..,o;i
dt \"atcr hrir.l.
C:ttne1~
~O)

f'~~e111.til"lllnt'!>(ta_io,r:. l>1
ÜtAlil•.l"j
lluft.'12Sdc- b.11..--1.&.~ l:O.i
Du;<ot&:~ !l.;. !1J

...
\..I\'
(.'llr\l<rtllQ. 'IN Cor.cu f"cnl..... ,!jJ.

.
hlroddn.'W ..~160 .:ariJ.Jii.1ral~:tJ
"*"-'"f"il4f'lk.a.. lll> ~l59 ~J
<:'9Wlllll,.

~ dd. f't'la. 1'-1 dcddi.- Jt kcW • ~


~.'44 *'9:ra.&. :,...)
<dcriilo....'-ina.J1• )XI
dn.tm.~ í'ttri!xlmlock n--. l t I m.:u : ¡.-1. ::No
r.1~ ......._190 e~ euuk,!Al
Cd1J'l-., )16' ~JS& ~Jl~• .!lf·
c~rm~1w ~..uo.~ ·~·, rm...u.~mat. ~. :'J(.
<Aon C.:rti:n~o.1.i.;. l•tt• ~!ll\:'.-.!>
.tlo<.l'.l\J~i.·.J.i·~ C.rimnicrot..-imro. J pr'tnl.lf'IC'I! lt!r>.. !--J
~11:e,X<i C..riO....W:C\ 3 l't.11\1. ?llJ . .::i>3
"l¡:m<•1,lcl\ ,\(1~ C.ripklrq11ldi.:1, -l: 1 r ·~~!!!.\
tr.J.P••"(f°',\.. \Oi C.rii;i.:.lcs di' h1drl•111.tr,1lit.,,, :1'-~ 1111cll'r....;1t.:;i1•n crlular. !I
C-l"ii;t.;iboo, ~ 11i ll•lunó1>n r:ost,..l, 13. !ll
(°"(1ntp,11tlmi\'nt~1 t'l1li"''"*1,11, !1• c~.l)J Du~nJ. i ~3

\.amplC'""'' epitdiro,¡...tl.'.;11-"'11ll1 l\J r11....~ mtc1wncl};:oleo.. l!<,I


de li,.!¡11. !.l, t 1 I~ 1 tibu.~. .zs.t Pi~lf(IUM:O, U•)

Jchnlt.ii>n. J 1 Crnrn.Ui.i..-s. ~ Dt11tt\l\, llf3


+.k hi''''-"m~fllll.l.>J, l~ Crom.lli.11.l.5? [l"·i.:.On ali.J:or. '<>
Je p¡•n•. ~O ~xwl.SJ.15.l .in.11""' ~
Jf: l,ill K>t:I , N• Crnm.itf>IWi,. 17J l'M'!.llJ.\('. X.
f ,1>f111krrcnt.). ~r.o Crom«llc'n". ~1 rn•IJ,.-.;,.
f"""7'-.;ad0a~ 55 (""~n::jll¡lll""'""'~ ,,.¡.,(¡~, XII
CL--1'W'li.~~I~ ~ón ainri. ~11 (lu.Jitnt'\ ~I
(A-~11; <"-UtS~1'-ain Our:afNJtt. lfl-1
,~,,.... 1.u..1J:" gk.-at., 3_;... 0.---.d~~ ... ,~1

hi '
{"A'.IQCU.~ 16
C'~I&\
1

p.a. !*
c..,..,.
wtT..i..:dtf-Allt

-..,...,. E
l!lmnmc...~de.IOO
c~o: •. ~¡) r bi.t..uJ p.~ 11.lt
-~.. )~_k]
~"'1:íT11l>, WiO
r.i~"-"'.)ll
""""""" ""
«~\'QM'.~~
l.i:.t(IJ,,-05
l)a..mu.~
l Umin•...X. dd c:·;'ll!'>'ki. ~'~
1 1if'i.1dtro.h. hn\'CUriL ~
bt-rA~. .\l.S dotim. .a.\t. lft'lh.ir.vn
Ji: 1kMnlL lZ.~ e<~.ir.t.IJ5 C•"l;o¡viul, '·'"
mlrillutc.1.11.11""- l!\ f(onn..-..---X•n.·l.J.5. I' .u1o.!1.1b nu:tNri.1. l.l ¡
·1n1.ni""'· ll s. l'I mm.c.rwici"n- l \I• l ml.."llU., !O!
Je ~..+kmm. 1'-1 ncu.-xl<'.pitr:i:.lo. 111
. f-nJ 1nt1i1"1'1•, _!;q
11,1.lnix•• .!I ~ \"Í1U(I, Ul<.151 1 n.1ni.>m1l. UI
+Je \nllm,mn. 1 \1o Cu!tiviM hlrn~rio. 113.3113
(001.-'111n.1•. ~1\ d(~hd.i., - 1 r.d.1--- .!-il!. u.a
<"41111'.'l:l'll ••,, de l<iiJo,s,,, i 1 11.lrociw•i"I, .25
("_Of!jU'lll\,1, 1'11. C11pul:.s rne.;h•...U P'"' ta:epl"ro· l i
Cea"""''""•"· 1\.1 ...~.._151 r r<lNWrl..i.l. !b 1
(',cia..•hJ,,._1,.r J.t IJ' lr....11.ir,1., 1 U Cuti.:w.t IJ'Al.">IUl!J.. 11'>!
r~-.n11.lllX."»n ldlll rn11..a.li• AIJU'lir11.""- tlb cid pdl\ 3"1 r l'lo.•Mnnol. o~

.......,.,...,,;)
r~"'"'"r.,
~ibmw•,llJ
1..... :1:. .X- b t."IU..l<-1 Jlle"f.ki.'llJJ. Ul
(",..Jpr-.c.¡ro,_ 1•;

Cf"C•di.'\

...
Ur.1·~rialbr.lll
lt:i.~212
..,..
:1:.
o
~· ~···
~"""""ddriickl~l:J
Dmd:Ur.. ISJ
Dait... .;._".)
.. 1-.l~lti
f~;)I
turi.."""-116
lllo.IPedil\ ;l,,f.! :UJ
,.........,~

•~111.llbi.llj J>c-foa-~"' J( a.i.nan.r~~1..!w


sm-.n.d.!lt Oar.tir.. 156 cdtJ.¡,.li
rcnurJi" ! l J ~.3~8 Jc-C'Ji.t¡!.n.,:!il
•IJA:'IV ¡tL'l~M.io>I f"l.'.i:l"°11.1<1.l•I dd l!'llf""IW, 2Jl ~piLu. J5~ o.k Cr.n'C!li, U.
i.1l•iq11c m.:Tt'ltr.&11""' ! U reri;:ular.3511: IV'ltUt~lJ7
'.!'"lf:'"'''
hl'<M ..1. :1 Jo Ded~idt~a-.;u,, 13 dt· 11,n.J~¡.'IUl!f. ::111
1
(·(tn11>1t(\ ("li•ltl"li••• hk l\ol f(o\hl. !7l 0..-Srnin.t. IS ! n•..:1a111.r .t•7
lksmo~in.i. IW l r\,>l1m-a m1dear. :;ti
e''"''"· Hll
rclft'liJc.,. l';u Di:<m".c'1ta, t>ll ! <•~m;if1k1\. :.!!, l! 1. 215
f".cirru,.,;ul"!' 1 Dt-sc:>.'Clr.ilx1ni..:X.1v.. 311t dnmk.1de1l ¡'Nduuióil.? 11>
tkll.1 .......11,u.1 Dt1pm;.1imk11t<'I Jt mn..,, l'il 10.11.icll'lu.11.s
J, Kr.11.•i:, .\foil Ol'IC'ccimt de m(llti:u.i.1.1 en ""'t.M hN N.lfll••" ¡n;,1•.11«~.!.?:I

JI' :\k!,..nn \(ol) mcdiJ nte iru~ r..i..i,:1..nl.,. 01,.!l'lt.\ll.i f'f'\ Jt .11l,1 m.ldum., !1 ~
+.11''-i•.J. I\., atmida.i. r ~ rn~L1.:1•.,. rri:id¡'\l.lcs. ! 11>
IVl.ikt. ....... ~i:1.1mcanllp,i:ni.:o.1..."ii rr...rfd•n.11!
Jl'M,i.¡ljmi.. ~I Di~ iruJf'l<.1.1, JYJ r ~.:ntii.. ~s1

booksmedicos.org
Indice anahtico
~lulb
<k 1.tr~h.ms.. 355
Jno).;!JC'. 355
dt ,\bl:el,355
e.ir,..
nap.u
.J(tt!Spfll;), .¡ 1(1
oornpkÍ(l Jc:C.s~, 4 JO
m.lifur.Jdi)n. 119
[s.pi.r....'ilm.JSI
d( ~.lrp.:y. 135.187
~i:f,l.:m;i d.uti.:o, 1(17
dt ·l<•n:.:~. 2SJ
HbrUina, 107
rihnll.u,.99
-
U.u.11.333 b:ro~iocil('I... 395 dt (l)~ll•). 99'
cóm.-u. 3.X. l .-.:ctl.'(ld1il).'I. i1 Hbrilló¡:coo. 11 q
o;.pin(l!.0,355 bt<'ll>i&:.:. 39~ fihrolllai.t.1...,., 911
gr.1nuk1M"' 356 r_,.1lr.-'n.1llidcll'CS Jt l.u .:.:1'kll'l41$ lttnt;no¡•o,·~t.:.t>.. rib11:1c.1rUfa~ IXI
!D.-id(l, 356 ribm,1.U.'>~ 90
nu'lan1'Cl~. 355
<jllt'r:ltin.l,}5!>
'"
G.~om.l¡:..... 297
e<1.r..tu~.290
fil>W!1ó.':'111M, 1hJ
fibm:<1' quh1i.c.l, .!>
tp¡nsi.'I. U1). lOI\ dfulu ¡:¡);U'.ion.C'Um1--n mi.:~ipi.:o.1
J'.pil'lt'Uf(!, u;; ~·mmgc11;1,., 292 rnn.¡:d:..."if<TI, 3
J:pitclio~"• en:L-rr>end1xrin..b. :!92 J'.íj.idl>r<-1,l
oir.nihr;edo p11.r.o. ::4 m.ldte. 291> 1:;1arnmto!<
no qutT.Uinir..ldo. ;s m1H.'(l\;)s dd rucDD. ~91 de actm.i. 11
<¡ucr..tinira&"' 15 f'-l?i\'IJJCI, 291 d\" OSA .:11 b..-i rn11f'l(l(mi!ria.<1. .?9
c:«tt:iliflad~.; 1 ~:'p<i, ll\;. 291) intnmedil'.I!;, is
gl.lnduúre.,]3, :6 mnoo. is;. .?90 ffo¡:d~•. u. '2
oll.uori<l.3Ji lund(lnes flt.:Jo de m.:mhr-.r.nJ>..17
r~pil'illc:>ri\'I, 3JJ cndo•.":finas. 1$7 f!Ultll.'k"~lxb_ 5
~cuJoeo;rr.itil'lcido. 7(1 ~n.is.,Uli ft>lkulut.. 1
<1i1nrkil. 73 h(lrnmn.u;proda1.:ida~ !93 cw-:iriao, 118
d ... lr>lll~ici&I. il rnuroi.a. lSi pil1~\ Jtil
Í:pitorP, 25·1 pil<>m.N.i rin-.ido:,,_, IOJ
l:quilibri••~tdo b.u~3i9 ~f)(•nc..'I y ~•.ru..'1ur" fl1'1't(lló¡.:¡ci, 1gq f'(li;!~ 11:1)J!cs., 33i
J'.rit<1Citr.is, 211i .submuro.'11. .?9-l fl'8i.Sn
dt)tn1cci1)n. 274 úmi~cnrn., l ~.S oh:i1t1rfa.J.lJ
luncio•~ ¡i rincipale'$. 218 [.>1roma, 60.-U9 f'e'l;j'ir11tori.1. 336
m;id11r.&<"iói1,.?Jll Wc.1.ti(ln!CS.. 2l \-c:.:Ülu!.•. 337
prodUdn!. pnt1d:p:i!a.. .? '" lucrunwinJ. 53 foth1.i....a.•. 11
&i1mbl.l,.;1"ll7 r:.xameu n'ricr.~ópko, prt;Mr-ac:on ck la-1 mue• f\'llUJ p:•rrit.i. 211;
bJ>iinln..?11 tr.i.-...? 111'.o\'ll. lS.:'
ettl(l(romilria>, !J'l, 240 ml(lr:.tiiin,3 rr~cicll'\:1mknui,.;dul.l:, ll)

J1j.'!ll;;m:r..1.ti...:P~ !Ji.! ¡(l l'li.lcilm, 1 ft.)W.lr.1.<1,cu1:sofü3.l..,Qn, 1 ll


t!ritm..i.:osLi, 219 twi....,. rur .;.ci...,~ladón. 3 fTOC'IO~ll. ll 1
l!ritn'l'°"~w.. 1.H indw:ión, l
tri1.mp1))'di1U. .\l>íl. JIU 1:x~.a1,i~k 1:5. li, 111
G
fadcr.i. U!I fxp.lrn:imi d\'l:i:il. .?.57 Galac1u,.,im11w.. 1f>l
b.'.ltm<ii Cianun.:r¡;lob11h1\u, l l '1
m\iltipk.100 F Gan¡1,fü~. 161!.
$i~imk-.i jl>")grt!."h'.t.101 rWid.-. hPb.i de. 25f, ~-unt;ile>. 1611
l:.1o..·1~rhut1' 100, 10:?. lJ!.i r~l"Wf! CI 1 <S¡llcuk'I, 1611:
l:itcmdto~.1. l2fl &-crednucmt1. 91;1 !il!tllti«l"'!ro
htrtJiuN. !~O fh'MtJú.•J-'C~'<'tl.;(1, 23·i n<T\·io<o~. 150
Jl.M1ntn ~1im.1la..iuro ~tlt'lfll"i,1!e... 16?
d.:O&:li..JlU de Cliok>TIW.. 23$ dd ,.istc:m:i necr\·1<1lo(! J1U1<1nom1\ 1t.s
plr\tt.;n, l•H d... os1<>:1d:istf.l:I, !~ I C..m¡:fü)C< !in !:iriix"'- 229
í.l>t'IUlltdt ~ di<'ltit!... !,_;;;t iutriurctkr>il.lri.ll.112 .1. 11.mmuOO,. de: um:ioo ror la lideró.in dd
1:,..>1;1~,287 deo ntctlloÓs tl•mor.ll.:!611 dedo ¡:pr& dd pie, .?5!
bp.ldc• 1~Kñ•>U.~. 2..'>. 1.M ..xila. lS2
dtl>i~.3;9 r~orn;i,1<.. 36 d<fcnid,in, lt»
qildural lfl1 1Jlo>idin.i.14 biswfo.:olCl¡rJJ...2a9
intnmcmb1;1rni, 29 rmr>ff. l.~ ing1.linll~ 1.51
pai\·;U¡.~t.lti·I l:CCUn~>ll, 13!1 1~il•n
r.or.al• .JJll r~1t>m1)i,jlf.'ln1.1,. 391! a>tdal, 16i
~uhdl.lr.il. j(·.2 l<:rntin.1..1:39. ~ib nle'>:!ul..r, lr>i
Jt Trnnn, -~ 19 l1br;i¡.,.l\9,'!l9 rar.K·t.'rtical.167
,·1trro.1:11 «•IJf.«1.u.. 99. !01 ~:si<'hte.2il}
J:spetr.11ltid1.'S, 111 i-ntrahn:iles.. 19ú <!'.IW> 1mbc.i.rsi1I=. ~tii
1'.>¡>L'trn:l\C<Í1~ & trn1....,1k1 oqndrticn. 1ill l';~vin.l.l!t1
ptinutil.'t\, ..115 ~nd¡A.179 dtr<n~.1~3
.,.c.,_,mthrMI" l15 h.mds l. l:"9 l ialtritit... 2$.;;;
Í~L'lltl:\t~\'SL~ -113 lmail. li'9 .i.trtifica. 293
1,1&:'.l(K'\'l.<jUC i11!JU•\'l1. 4lJ (lfft.lnira.;X1n. 179 Gcb•olm¿, li
bmnl('ln.)>.--121 1~1Sob.. tSl. l<oci G'1n:h1u.19J
ICltlpt-'r.ltlln, 111 ~mklinia.s, 11\.6 f"let·11-., 195
IUtlJr.iltl':.l clona!. 115 mkbni1:.t.<1, IN'> l';i;lntz.~mn, I tS. 39J
l!spetm:'lll.'$'(IC'llos.. ll} ¡xh¡:,m¡:Jiu11.1~ i71 (i1lndul.1h'.'. if•
... 114 rn-pn¡:.1ion.nn. 1; 1 .i.purrin1b. 79
B.111 c.UIJ.bniGu, 1117" bulhm1ri:1rah,.1ll
J:~IT!ll(ljtt:1elii., 1 Jl, l!(o t\.'.lkulJn..'I. 11>1 <:l.'.l'llmiO(~l.'I, Uil

booksmedicos.org
..
t;lar11fo.b1~11C.om. 1
cmnp11ciJ;;is.77
dmxkrW~. 301
ll;1l(
atrmo,·cntricular. 21 1
de: .wl~,i:no, 1f>l
ik T1~1.:nl'l'cn.."U.. 1
dll\:ln'nia..;
HJsto!og?a Básica
de c"ntrot'ltc ,1e la...e ,. de c:inlr.i•k di!<TC"nci.ll

cndcl<'.ri1U.<1, ;7, 3&. lldimlurta ,_.,w,,, !118 de l\'ll(lfr.'l«'!ld.l. ;


Ci.t•l~k.l.i, 1j!; l ldi.:-o.>! tt'm.1, .uu r.rtica, i
ar~:rin.u. 1; 1kmaucs. l l!l.137 pr.:¡:ur.:1don dt nwcslT.l~ pMa d .:x~mco mi
1,,grinulec, tS9 l lcm.1~-rikl, :!IS cm.-.::ópim 1
dl'l.it1tt:.,381 1km:ittlj'Ol-n1'. l.JJ probic'm.1:1 ai b inl<'flm-ta..ii'>n, l \1
num.'l1Ü.<1,l1.l cdul.tt ns.idn:, t.:1cW.T(1o d e ucdmknto r dikn:n ll t<kl\]Uill'lic.I. iO
ad11Ju,.,, U3 cixil)n. lli .id,!~ nud~. 11
en d cmb.tr.un, 11 1 .:mt?llu de l.t pnxl ucci.:.n i<llio.'\,ll
en la lacucion. 1H ba•.¡{itili.•s.11<> lipii:k~ 13
p~Mad. l.JJ cxtsiootd(l-.. 2 U> (>li~c-.ui:l..-... 1:5
fflMtlo.'.nna..~. 79 oeu1rohl"°'. :! 13 J-"'fü..:u:an.kl.. l l
p;iróti&.JI ! µ.1.nulocit~~"'. l H pro!<UW. , ),!
pi k!t"k~.191 hc:r.itkil,1.\.1 ll<11Tt\(ln.tt..W
rin~I. 10!! rnadllr.1d6n .1dn·no1:orrirolmlrna ; ...en J" llih
om1trol de lrn1cidclo!Cbtoló¡:.)."1:'$,.JOS «i.tn>cilo,¡, l3S anridh.:~tic:i 1.AOl I!. 391
hw:"\'lrinn. lüJI !>)'.lTIUIU<..'"ÍtOi..,2-JI 11ocion .•WJ
Sl.li\';llCj. j 11 hn.l1"11os. :! I ~ cPb.-b10..:ini n;1 ¡ CCX 1. ?'15
cduJ;u n-,.i(lcpitcli;i!eJ..Jl:! "1Ql'l(ldlr.o:<, 24<> .:wm't:'I
cdubs m-u.xl:l.1$,JI ! mMt.I.\ 6:-.c.:1. 133, 237 ,1umc.1'!1w1,.ll<6
cclul.u l<.'ro.<:to., 31 l me.<11-oli.~lia. ll l pu;wino\, 31it·
n1cnore1, 315 or~-m de fas plair.1cton. 11 i \'U)(l;'l.."'.l'ir.O. J¡,,~
1um1>mi• .ll1 lkm:ittlll:i!ina..\ otl'f1mi<'>,N
!oel>xeu.362 1knridc•rno~m;u.. t# ¡r;u.U'ill;'l. 29~
.'limpk~ ;; l 1tm~x-o1:.:re-1i.._ 1¡5 ¡d1rd.itu.. l9$
~11bli.~1;il6.315 1km~•hJi.:1, 232 ¡¡:lk.eu:ina.1'i1S
-;nbmandibuLlie-.. 315 1kmogloMn:i.. ll 9 hipolt-;io11(1ltal~ n !ibcrad1m-~ hirot.11:.rni.:-.u.
,;i1d!1rip:ir,1i;,.36~ N'lal. l:?ó .\91
de \~ITI lln)Cl', 1$1 l ltmom:.:: i1~. 239 hCCl(lel. lU
tilaucam.1., 151 1km"rroi<le., 3()7 nmti !in11. l9$
(';li.:cntin~ 195 1kmu,¡iderut.t. 239 •>xitixa u 391
Glidn..t. 99. 101 1klllMl.t.'ri~. l3l p1~!ip.!p'!ido~
tiloOO 1XUl.n, 1IS 1kr..l iduu pnsui11ap1ic.i.. ISO inbibidor µuño.... 29$
crisUflttl),·iSJ l lcnl'*•"ii' dr, .lill inte1tin.t.l ,.b.:,..,rtn'CI, ~9S
cu~·rpo •~lrt<I.. .;151 l lcp.i10.."'im. 318. 3:1 i<<'.rl'lin.t.1~5
firnho, 130 1kmia de disro il'ltn'\'CM<bu!, U-O K"mt.onin.t. l'Jl.S.
151
~lin;i. 1ktt'W(nnn.rtiru,33 11)
l<'X\l;'lkl>.
nbmw. lt9 1!W.:1torn1, 131 S<mtatllol!~lin.t. 295
VZ&Ul.lr, 151 l lf!1rlw...-.•n. uc·nii..·:11•. 1<> l l ovo•>1hip.J~unoa.-.Jc. IJJ
filolr.do" bl:inoo).. !1 ~ rn ~i111, 1a l lul!<ll• ~l. ll ~
Glom•~. 11)6 1!:.lr.tud ón, .\82 ah~t1br, llID
i;11.1ox.irlkaide>. 30:,!o l lid rocdali.i., ;(15 coropano, 135
í.lu«ln<!t-.¡;inl.'•~319 l lidroxU;rn;i. 99 cor1 ic~. IJ(l
G!uropmtci11.1.<. lJ 11:.1.noxi;m)!rn.t. 99 crc..imirnti>, t 11
rmllü~.b.:si..J.J.. 108. 1 IO ll ~o.311 cspDn~IS(l. 131>
til1.1cx1&..1. l~<I de:tmi"*•n. 3!.fl la~BS
1i.:ro111:i.:i1C1. 311 IUITIQl l'll, 1 ~S.
(ilual$ollliil~ll§IUC-a.n~. 1 I , ltlft. 1lt> ilnpci.ln IOm)tUllll'il, l!•J l lumor llCQOMI. US
tilurotll;tcfon, 10! l(lh11..'iUC1 hc:pau.;o. 31!! l lui-0.~ ~irnm;;:ul:m-s, l 90
G!u«IJ.il1r.m$t,cr;u.'IJ. ~ n:¡:,1mn:ición ti.:p.:.~ic.1. 3.N
Gl1.1nnnm1tn Je billlr.1bin:1. 31i l lipa¡oaratiMidlmin, 1111:
tton.td1>!ronn.:i a•l'iónka h1.m1;ina 1Jfl-:G1, 137 l li!'<'rpl.1-"fa mi;~r. li8 !ctcrid.t, 52i'
1lf¡)(r.1m;.·1i~m.:1. 11~ llcm1,1'i13
.icn·.mmicllt\, 117 l llpe'l"tml'l:I lmp~;:i<1e1 p1-.r n1ctr,lr,;, ~
il11.tl l."ll.l(ll.,!4l mui.:ular, 17; hnpuhut1<'1"\'i1»e.>. l5fi, l>1
Je i'.irnO!tJ'n(l, 1f'>.81 prf">t,ili(",l l)Mli_;n.:i. tl5 awins:c, ll'il
c~l'lctts.1 1 J l llpo&rmh.. 359 l'lerrnle. lr.t
tN.<;t(lciu~. rompon.:nto.., 9.i 1lip.ihsi!(.J..ill) 1r.diu;ic•n rn 1».uhn.t.. l
Je rnd;mina. 35~ itripcion.38- exame:i mkf(IS<.~ 1
pr~""WM'i111 ki:>i.. u; .i.itmu hif'~t.ilamP hif"'•llMrio. JS7 lnd:« de ITT;tQ rurl"'1al. l ll
-.caediin. i(l. IU l li¡-..i~~;a.nroidi~ml!", 1DS lltc~T..0C!U
inm.idun\'l, IU lli'¡:<irimidii.mo.40.:• mí1;;.;ul<• i:squdbi1:0 . I~
nt.Kb.11'1."-!ll l 1~·1a.mil'l.l, 95 \·.tW~ i.a.n¡:uinclll.\, ?f)l
tir.1nul~-i111pt~b.•.H3. 1; 1 1h.'l!olo¡.ia.1 1nt.lM!X'I, 10-1
(~ranul~-.;-i1,ii.. lll. 12! ;1~t(ll1'Jd "ig:r;1.lfan1 .:onod< lcii,i~. ÍI lnfro:Wneo1, ~ 15
m:dur.iOOn. 1 10 dmqu1nuu., 111 ln..t!.1m.w:..~11. ~¡
tir.inull."m:tklsl.i crónk.t. ??n cultin • Je cdu.l;ti \' k'!idt\'I. $ lnlsihuu. ..t.H
Cu."!ducin:i. 11\.J rr.."'o.)(rnamkrm><'<!.11.:Lr, IO lnmun..i.ild
his.ll>:¡t.nmiQ. H> cclular, ?SJ
H l'IU..."l'<l"'--OfU humo.>ral.133, 2Só
3 hidrro:itrip:amiiu.. ?93 «lll!(lo.'.~I. 5 lnmunochtoqtum.ia.15

booksmedicos.org
lndrct dnahtico

lnmi.;~•"'.l~I
ll1m1,.1~....._.htu'
-\.~
o. :S.•
Ll5-1
S,1.ll.¡. l~t
l.ni.:t>pe1i.I. u.:
~ll>pab""-'nW.Ull.Jot>
ü~-
ediib:re..G
~11'\.
__ ..
\!lt..:.&..k>r, l-C
~~~'"""'...,

11ttW ..:1'9MllÜ'>"" <t5


Msru
-
lmt:IZ. ~~-. .:rl..t&.SS
"'"'
11.J:SI
L~dnqlllMu. li
liab. !15
, .......... 1at.
~!:..c-
~.ill'
~~ ......
,~t.> Üll;b..inn., .)!.O mi-.in.irUl~
k'(T.k• Jr lllitirid&n. ló L.m~1~ ~IJl.H1
~:'.r\l"'lr,l(J.)n.JSI J.Dl~....-ai... lJI :\~~.r.~« tnJl.uMOton, Y"
lnk¡mnoo... ll. 10 1111. 110 Lia~l:S \!.tJ.11.11 ~ llt\. :u;
¡nlCTl.J"f:,!'.~· !l !52 JMllt1.íl~ J)(., !)>.

inkTkl"l'fln. b'.0 drnnil;i.~11. :,:;~ u~l.1b~m~,.!3fl


Jntuk11..-111J~ U.1. l.'\ 1t:n l.i:'K'.ior.ci..l.111 Jrtmki<1n. !.\11
ln1tn•Nn->11,,... l~I rm<11>.1n:- rrin~-lfJl('I...: 111 h<nt.1\1~J. 13<.. ;,i;s
lnl"1t'idlll1", l 1> ~ m:uiur.icil'n. ?-t5 Mia, !)'.' .!Ji'. 1.;,)
lnl(l'\hd111i:11Jl '"·' '.\°)( Mr¡µ.;Jri1>.:Uors~·oii.. !31
lnl<c~trn11 hinci011('1,, 2111 ~s.;...~---.:i.n.···:i«!.'l,!31
Jd~J.1.2-.il ¡-rod1.t.-""1•'1' pnn.,ir.1k.._ .:.ut !\1Q:i..11lnn ''''~b1>. hll
.dul.u o1h..•1u....1... N1 ~dn'.ul;:u:ii•n. it-9 Md;111in11,35-I
..-dul.I) ..JI 11,;tl\!l'll'IC1o. .Nf> T.t>l.!5.? .\td;i11n.:ito)<,, 355. 337
..oclul.u cnJ.-..rU'I.•>. \1) 1 dl'lmi..iltu. .!55 .\"'i.1t1""1J-~ rulq:;nni. l 37
""lul.u \I 11ii.:t1•r1wl!1.o~' Ju1 lo1:1Ci(ll!<:<.,:.J11 .\1tll-•mib..35;
..-dul.b INJr.-. 'Ul FWdu...'1n> pnn-.'ll"Jlo. .:.111 \IC'lflbt.ir..1.>
........ Je i'mirth.,.; Li:n.kuww.. 11.;. NJ,toll
. .rntlln.I, rr....J u..-1ao. ,ltoS Li:nia'.>pm"1. !..XI d.t )ki..m.an. ·~
. . .&lpmpl.I .......... "11 'i..,&.!81
- ~ia..11

_,...
,,,.,.-.,,.;:y1
~1:.1
.k <.tw-..1:;.-ndl. 161
kll:-U.SO-l

--"" ~~~1.21 Jd l!"'f'W"' c1)., -stD

...._.,."""""""'""'
~-Pnn.JM

fCkpft. M •1.w.. :-.\


üpdos..13
~·2e
~ioao.:n.111
~111
,\,__xo,. '9l). lt.I
~.u.Jti.-1~
,.~..,~
~~!U
qt;l111Xor.. ~

"Ct~~l ~~L-"",45, SI. i;c-.i.. hi)


¡¡;tt~C'...,,. )11' Ur-:mi;u.. 113 rcw.il....)
ll>no..11 lj¡i<>r7Pl.nn.-. :! l 't .\t~~lt...
lns. ~I~. 1~1 ~-..:.:.-.U\'.om.J)., l~ \1C':\e"llqi..im.1. 9'J
l~lk•n"l<"111ol. 11111 1.Jq..id1\\ :\~,c·1nn1o:1. 11' 1
lm-..,IXl.th\"l•far••H~ !\tl"1ll\ltrroo,%
K cd.:r.lorrJquim., lf\S MM01di.1, 'll,11.2, !Jll
li.w;1o.hi(trf.1;11', .117 Jm<•\'i.al. 1J5 :\!t•1Jctnm.:r.~iJ. 'll5
1-oti...'"l!!Jr, 1¡.i !\tn.1t1toi; 5(,
tisulJT. 111 .\1t'l.inttdl,i10, :?::l.l
L
J..at>c1nl\•. W l.NI ~id.JM. lf-J ti.1...1h11',!-0
1.3'..tJn,.-i,o, lili Li.'<in.:r. l:illr<'til.1~.1. H,.z: fl't\fr.~111.... ?~l

Llll'l•n¿_ ~1nl.l•. !l. J l r..t1.11mtrll\ 1tl


N,.d-.titi.l•• mc:Ul!o.•h:1ad<:1r de Ll.-.. ~,,¡,,.., '!"' :\kupb1ot.1..1~I
•nu.r."' prt."Nti..-...15 l'lidiokk. :-'
llKiJ.a.t>~ ~nlJI,,,~; ~!tt
..W.l!L.i.t •1' ~.309.1'"' ~i.l~l"'G
...... M
r~M
t.llOulilo ~io.:v,. J '
_,,.
Mk~:t-f•

~;:¡.:,
lztia.._.t, 110 M
t..~mhD . . JIC..l* \~;:.·1 15..""""llii.. is.;,
t..irqlll'.JJ."'1 \.~:'.\~ ~ .......... ,
tDI ~JrNJ&~t !n \~~-' c-.9"""'-;
~11 ,..~~ dt..nmu.:4.i~dti~i.l..
l.ai¡r1&,1. !Al ~.J.tl Je .:-OllllT.uk' dr :!110C!. a
!'>1t'1At•. l!!I ropuc«U m1rnn1Uro. ~ dran•u..~ -
Jq'l1N.i2l \tm..la .10.h1c:n-mc. "" dttumJ."'I. -
J_c.1,.11eo. ,,,..n....1r°'flt1.;J.., :• 11 \bduf;,Dim di'. n11n,;.'1tlsi(ln, 7
Jzu,nni..,.. 2•1· c:ril!'l.Xil•"'°·l...iF. d< rl1.1mrs. cnd~ .5
,i;rn11Wc~rlk.t•, l4h ~ul""--jt¡~. :.11 Clf'llUI U i*' IW~ l. .l
lintr~th•.i.•.:.u. lut.k...-im1o.!tt> ,\ti.:l'\.110rlt(l... ::
ltlt11!(";1lkM.2Jt1 n101'J(1Ch•~. l lt> \1kmrnh...1c~~• .i.t), 15~
ln1..1,ilu•.~.:1'" 2ll \fo!l.a rnkrotmbe..vl;1r. I'.'" !\ficn'J\1ellMidld<S. 7 J
\ttlpi$hi. ruMTih.iu rN:Ja.;l.tri:• de. "'" ,\tkluu. !511, luo
r••hr11)1t..t11A ...... '"" ll.' \1.~l:r · 1111..Wol •W1't".&1t.td 1,.,,,~,.l 11#11~•. l\Z .\ti<ll'lhl:t>ICIS. 1U. 1 -U
ptióu.~·... j'llfl..i:;•.1!.., l J !I \l,1rn;i,., IU .\tkl..db111> r.cutmlt~.1-ü
J.ni.;.1,"11•"''· .:ll \IAP ! !'n•t<~U.b ""'"'i...J.u. .:itn ~·~ ' " " ruu,!-11.k" ,\f1 ntr.iloult"uroidcs. )Q5
lzuu-.J,.m•lt.J l'lkt,,.1')ft'Ul>.~, J.i \fj,.y1d;.1.. !:::
"
booksmedicos.org
..
Mioltbritl.u..178. ISl
Miomi:!tio. US.
Mi~in:.,'1·1.1SI
;ix~nn,l>f>
bi~Xlhr~ l31
CUM"¡J(I odu.l.u. 151)
dt ('.(lrtj, -lo3
linlJ.1k~• .!SJ
pnii.:1kN. 2:U
HJsto!og?a Básica

MiW.:imdri:i:~.1!, N, IS.I drndriw.i. 151 tcndi.m1i.." Ji:<.tc.l,i¡i. l90


Miuwi,. 5tl nt(ll.(K'¿_i. 151) ~n\l!(l"ll
Madiofo; ltll muhirolan-s. 151 <~11x.1':,1n
Mal«:ul.lt~I n~.153 .:nd.~•ndr:il. L\li
hidrot1l;u,;, !7 rrt.'lin;iptk..1., 155 uun.mi!lnbrllll(bJ, Uf!
hi<ln1l>t1b:.•. l; s.:euiti>·.1.~.151 (l:<ti.•11it. tbn.•s.i quW.in. 13.\. 1(111
dt pfNol~...,, IU! M:uiklunipDllr.151 ~t'tlbl.u.~o.•. 131
rr>'1c1..-..u.. 22 Nn1wtr.1:.umiwr~.155 O:'\wn.:tlctf, 132
de pmicog:lu.:anl'\<. lOS Nc•urotrolrn.t.~. 173 <Mc1•d.t.'i'll.,~. U:'
~fono.::11.1:;, ?6B Seutmhli.e. 22.i choft..,iolll',;fa. U 1
M(ln1xuop:ni.a.. 229 Nc:mronlci,.11! on¡:cn. u~
~IC1n1xi10¡:-.:1yoii.. ?3~ cinCril'.J.d< IJ pru.:lt11'.ci1:.1i, ?IJ )'.:0.'1>1 d.ir.i. t3i
M(lnud10~. 122. 22& ciuipl.t.«m.:i. 2ll <>si<'•~~a!::d:np.:rk>:u. lfl:I. 10?
fun,.-xm(.'- ! UI :uno.in~. 21 S <b1miik.139
m.Wur.id<m.145 ¡;;rinulP~. l?I <M1.--.~l;ici;i, U3
pr01hic10,. Jll"indr.dC-1. 21 s m.:idur.,.,..237 <>si.:mo.1.~. 115
M(IM•Xl b>~b. 219 nij¡,_~ tn av:ido. ?ll {h.t<'i\11.U., !37
~ 1(1,,_,i.;o !Luido, 23 prodUl'.1(11. prind¡:Weo¡. ! 1ji (~CIJ!P<llll<'li>.. l 1 l
~foli!iN, 29$ SonropniU. 224 ()s;.:1'!ll'n>.~i,., l 15
M(lnmk'flt(IS m.pir.uorir~;, 350 ~N.ulci {),.t<'oi;i.t«IUl.'llo., 1 t.5
~hldn.1, !97. ll? .1tri<wcnt:rkul.:ir.21 I ()>.·.1rii:i.~. 'li
~ll1«1p1)!i\Jc.iriJm add1).<. Hl9 Sill(M!rúl.211 .ltf\•.)i.l ll"lk\llM. :>.'-1
Muotb.1g.uiriai,1!7 Linl:itkl'.'I. 251. ~ n·!ula• i.n!cn.ti,;..de.. u;
~hu:.ur.i~r;ira cx;11':ltn m1..-m,..To¡>loo Nm:¡¡lr.:nal:IW.. 171. 391 (l~.-illlleflil) 1.1li.cJJl..r. 4?9
hj.1dón,? NUcl1X1 tdul:ir. 19 1'.Ul-'l'jXI iu~i., •IJS
m.i.:a f"'t am¡:,cl:idi>n. 3 cnmutlm. i? do;irmlln rn~lll. 118"
ir.ch1.-.i(i.n. ! <m'Ol11.1r.1. 50 cpitrliro •u!='·rhti.d, 1 i~
rr...PJ-rxióll. 1 n1.:11riT. nudc:ir. 56 i1~1eul1)!s1.1:!1
ti.nOOn, 3 nix-k\'lln~. 55 pnmordil.le.. tl8
Mu,¡,:i1k11$·;. )77 NudColo:\~. 55
c;irdi.l(l(t, 1i7 nti.._"T(~opil c~tn.\nir..•.SC, u.nk:i.i.thu¡..-ir.c".:1..Jl.oii:
csquddkr1. 1ii N11~pl.um.1. 56 On1IJÓJn. l}I
IXITilr.l~C'.i"n., ),SS Nud<•>w:>m.:i, 53 Oxihcn-,¡lf,Jubrn.:i.11'•
nl11;t<;, 1;s <.mtodn.1. 391. ti3
hl.t'l1X'I n<.'lltomus.-ul.u~ v 1>~0111oM knilil'lll,;n• o
dcGul¡;i.1~1 OM!id.11.!,J.?l p
h!C":"''A"i(ln.189 Ocumtt(i,.53 P.ibtilór. dt IJ \>1Yj,1, 1~)
l:'lrpnix.:...--:ihtl.I~ Od1m1ról;w.,.,. lJU P.:.ncrn~ 31!,315
l'\'11.-Ulc) ~~rropl:i.•rn,rtko f .~i~~mJ dt tubu~ 01do cC!ul.l> •·l'fUroadnrw.,. 311>
m1n<n:rsos, IM CXIMTl!i., .159 cm1Jul'.U):\. l15
1'i-lk'l'tt..udc pmducción de cit~a. lP.:> itlt1.-'tnn, l<il [tl\l!l'.:;du~315
li\t.". ti'i. 193. .!01 mcdi1>. :.t-0
f'():<ncr.ición. 198 Oja~. 11$. J59 pro!tin.t-i;a:'O. 3 lt<
«•n~untfvJ. 1;.,,11 1•
P.:1ncro:¡ut1~ ht-•tnorr.i¡.o¡._;e. l
N (l:.J'llC'.I. 1 1~ PJnkuln 11tip<1!o<•, J 21>. 351.3.$9
N1i.....1uin¡;.:••Ha n:.~ino, Uil. 45.! P.1pi1J.<S. 79
N:i1nnr.:i:ñ. 193 CutTf-'O vu:rro. 15.! damic.u.3.31.357
~(¡'.l'(ie;j~ 201 ""J.:r;,. .11!1 h~~.28}
~.:1:-pl.t.,'ill. (> 1 <.Sp;K1P 1itrC(l. 4-1& t.ltiá!mmcs. !$ I
N~iúhl. l&i l.'.•ITUdllr.L"I i:ilnnu, 4~jl; 1111li111M...., l8I
.u.:iditivo,Jt-9' ¡rW!dubl l.ig¡i~. 45~ tunj\ilnnn<"I. 281
CTtdci.."ltUtO. 1(\j ¡;}.l.<itr>m.1-. 1Sl P.1r.:.thommru. 1L l . 1&
tpinc:um. 16~ humor x110.Vi. 1UI P.w.U:irl'ido., Wh
1111.-..ti.no ikipd.:-. 3&5 i.ris. 11!!. 151 ;ic~••n d<.' l.1 p.n:ilixlnfllm>1 t rnl1.-'lao:i•111 ..xm 1.:i
1nb:to:<. lfi; lirnlx1. 450 o:.il..-tt<inina. lúe>
mtll~•IC:<.l lii ••rl>iu.uA ttlula•, !Clb
pctin.:un•. l<ii plrp:.00" .1.:;.1¡ P.1:<.'nq1lima. ot>
t.l°n)l!i\X$. 168 rupi:la. 15l P.1r<1tiJa••Hl
Nnm1r-."i1os n-tina. 4S.I l".upulro~. 119. tSS'
i ,}L5 llill:ICI. P.iriku.b d<' ~1.·(ir'l.x:tmtmto d.: ~i.ule1,JJ.
11..\.16 bhm.<1,M'I P.i.'l:iliTl>I. 110
!>lcum.:pitl'lic». i6 \'OUCU !;u-, 1.51 P<loh:• .)bl
Ncu"1hhnll11" 13-t Of.q;lxl<'11.lrocitn-i, 1511. lro., tl)rh::u, 3111
N.:11R1!dJmc:u11>~.1s1 Oh,i:e~:iri~. l} cu.licua. }61
Nnrn~!ia . 149. 1s; Onoo~ne.. <• 1 <'i<. .k.l
Ncu"lbtpfd~~¡,._ 391 000""" rrim;ir-... e;. mc:,tul:i.3r.I
JcdoUC')..Jt l.\,; hotml•ru.~. 393 ~H!!(l:<.,·12!1 mil,.;:ul<ii. cr«tOrt:.i. 36)
Ncun11N J.- :irnruti..i.in. 1il Or$1"<n.ir.u:;...>n, 25-1 nir~J.til
Ncu"•mcidu!11durc" 155 Orti11a •>l'.Ubr. J11' 1-\'P~in:i. ~;• .!95
N.:u1nn;s•i;). 119 Otyno~ P<p:.ino¡;c1w. 293

booksmedicos.org
Indice anahtico
Pf-ptid.u,, dr 'C'llal, J3
p¿pi:idas
n..uriuri1i1X1 Jlri.l!, 193
Po1en.-i;ile1 de- mrmbr.1n.i., 155
MJ.:-d6n..IS I
<kfeJ'·~·"'"
R.l.11\;.._'f, nl\dUl\n .;k, 16;
h¡uis.ti1mi, 1 ¡ l
RJ.:hi...., h11l.<.1.di:, ,\~
..
de rc¡:i~1n:1. 102 Pn-drn1inJ...?it ;t.caro<ln
Pf"rtarin..i.", v- Pn-p;,r.icic>n de l.ts- mu~.i..~ p.1-U d t"U!l"lal .J.C?0'<.>111i.:-J. 1!7
1\-rkudio, 21 J rnirrt~o>picu-. :: d...- hi¡>c.'fM'n•ibi :id.ad, 96
hl'k:iti<in.151. IS3 lliJ.'ion. 2 ~U>m.Jc hr.rm•~I~, ::J
P<-ri.:i:o:1, 2fi9 IUkJ pPrro~11t.."iihn.J Rco:i('l,..)07
l\ork1mdri1:1. l lei indu~ian. :! ikd !e=ricul,n. H 2
hl'ilinlJ. ltt:! 1inci1)n,.J ;t.c¡:.l'nQaci1)n
P<-rin<'u1u. lt>i Pn.-p11:i.:nla11eN1, 1lll hcp.lllc:J...\21!
l\oriockw.11:1. lf.ti Pm.-...rti.•xiM'rid.:tU~. .> 11:>
~iostio. IJl.13:! ?roc.ui(lnkJ., ?? mu,¡ro!J.r.I~~
hmcio)l\oe:\, 136 ~-mknlo de anup:n(\~. !SS nen·i~;,. 173
~\(lflM Pmo:ol.:ig<'"no. IO:: Rl'gil>n
p;i.rki.d.2111 pef'tiW.u. 102 <llfa1orill. 337
\'io<oXr.ll.?..~I Procl;i:.u..o,;¡_~. 31 o re1pit:lktria. 3.'<>
1\-rrnabi!idJd ''J'ICulu. ;ium<'nto, 99 Pmcll.."1.ilu. IOll Rl'ni.-.dd.ldo dd 1i:7idtl ('!"''º· 1l.~
~mxiJ.u.1, 1J Proerl1~•blMtos.. 2'1) l!.mi-na. J6!l, J~I
Pnx1xi.'\01N.•, 21. 39 l'N!a.~.:.to }{(opue'iW aununiwiJ
Pi;1nudl'\", 161, 11).1 Proli.n.:1 hi.:l~ik-J.. 10~ cilc>ciri.,.. l)9
Pkl..HJ Proli.nfr..;1"""-:! lt> p.ipd dt lcl<'> mJrrófa¡:,.". 95
rn:-:-1;b epid~'fl'fln..,.Js.1 Pruln~M.-S 00,1n1nhl;ulk;u.• ~lU ti!X'"' bASkf'I;, 253
dennh..,.J5ó Pn>midelci:o:1, 2~J Rl°tKUIO
q•idrrmi:i..351 IM."<ll'do-.....:! IJ end1>pl;a.•m.llio:1.. :!l.~!
iuw.J54 MltiNlhl~. :! IJ l.'.L"\l(nt.1,32
glJ.ndulu neu1rotiki.<. :! U ljJ,(1,.3:!
;di;k.e.ts...X. ~ Pmmoood;P$, l li rn.~o, :H. !3-3
'<lldorip.1rJ.s.. X.~ Pno~uw.. tll ,;,rn1plaun..i~D,31. l71. lll.i
¡:rue~.3$.t hipnirc,b.i, l.!5 P.rtieull-.:jkl,.. ::19. 21(1
hipe>dcrmu. ,\59 IUtt'IQl'el mJ!i¡;n<•>. 42:5 Retina, 11$, 4)5
md:ininll. 35-t Protasom.u.. ~ biu.~r<ni:i.. 135
p;ipit¡,_~ &:rmic:i... 351 Pn>tcitu:Jl. I! .:ap;i,..,¡S.1
\','!.'le~ r fC.::ep!l'lt~S l<i'l~Ofi.IJe<.•\e.O A.B rorx1o1, L'5
Nci ro, 28.i, 291 hbril~r .kidJ de l.l ¡;li.il• .¡5 ;-upu!J 1iptka, ..iS.1
Pi11~;llociM~ 1(18 tu:lClf¡:nic.u, ?i d~wn.11m:.:nw, 13l
Pit1ociur.:.·h dt t.i~: liqm,lll. l5 illlq:r.ih.·s. !.J cprtdw1 pipni:n1.u·i1:1. 15J
Pl.:1.:olh J. :!51 ltO\'N. 157"
de adbi:'$11»1. lfl ncurotilami.':"'1!11:<. O his1<11"1>i<il019-l- 15;
de alCIUtt"Q., 20! !X'ri:cri.:;u. :!.J ik1ini:rxt. ,¡57
ml'f!tor.b., j&f> lr.in~:iianbran;i, :!3 Rar.tccitm del CJ\ignlt•• .!J?
de Pn-a, 300 Pn>lirilU."\J..~, .J 1r, Rilxinucl~llD
Pl.tceit:a. J 11 Pro)l.e(l¡:J11clm(is.,(l.7. lll.' lfl9 itibc1M1m;,,.. .~O

rm·iJ.,HI ~ttuct11r.:1. l "!t+ Rin1'w11.36S


Pl.K¡LIC'M•. !JI Prntno1"1.;0!')'~t>l J.f-.ll"Jl•) 1·11.TI.i¡;lmnau!;:ir, .:.SI
uri~n,2~(· Pmtn»nhiru,219 Jo'adc!lcnlc. .\ii
Plamu.2111: l\(.n.¡."lis. lSt> uli~~S.
Plibnulmu. 2~ l\dnl(ln, rn1tiroro..J51 cihd.t' mes;m¡:1;al~ 3:"3
Pl.mni:u, 2.12 Pulp11 rir.:u.IJcicm Mn¡;.ufn.G1, .\l!l
Pl.:1~min~. 232 drnud, :!65 .;J)l:.:hiet™' rolo.-~orC'I, .\ili
l'l;u.n'K..:i{.~. 96, 2.53. 25o ~r::cn,..1.. 2;0 rorp~u..kts 1· b;1r;idon de :il 1..m¡¡.tt. 3<'>9
P!J><ticidJd bhna, 2;1, 2i3 (l)r'..eJ.t..k>ll
ne-JmNJ, 17.\ rofa. ?:2. .!7.~ in1n:1ticiro 1rn;ú,31l.l
dd lCJl&I ~ro .dnoi:J;,r. 1 l 1 Punta cie¡ip de b rci:n.a. ü; mc.J.d.t,3011
Pkura, 35') Pupila, 15! nd"IUllJ.~.~
Plexoa! l\lr¡:un. 1n:om!x...1.11>¡:.¿t:'l1..-:i. :!49 pt'l\-ic,3f>A.
d...-Au...-rl!J.:h.~~I rfr:im!dn medul:1rc.. lt.;.il
qoroid«>s. Uó Q t<1bul1)'C «•nb:lr11c;1doel
,le .\1ciilaler, 2l!O Qudc1~<$. l(l! dl51J~.3l8
Pl~ei. l'l:Uitoi..faro, JJ..~ Q1xr.uuv, 15,Ji5 pro...,,im.do., _l;S.
~1i.:¡ .1:.kichi:l.\i... 219 Q1XTuin.:1o:itP$,35-3
Pot1lidlt'mia. l 4~ Quet-.unl-.iahn..i. l5r• s
l'o!irfytido• O.cil.~1nl..-ron~. 121 ~tc~Jh~lar.:-~3.W, 3-1.5
inhibidcir~;\';tri..,> l li!?t, 29:> Quin: lc>rn:...~p!(•n:• dd •>ll""Jt.i,.U~ ~u.lt>1
inkMrn.il ..-;i,.(IJC'!hX11 \1PI.:?~; Quiml1)~,lXI !\;U, :it.i) S.dn'i\..311
l'oiirrilX).'M(>mJ.'\. ;_l,.) Quim.io-.:;an" 99, 223 S..n¡:_ll:",:!17
~ilis.i.:-11ri~. 13 Quirnio:rip.dno)_;eoo,~\ lt> b.1i:<ib!0;<, 216
Jlc•r.:1'in Ji~ul.J..~; Q1Ji11W•.Jli romf'l~kión dtl pla.'llnJ.119
tthd...~ ~r.:-n:tl,rJ.\. JAA «IS! 11\~hlr-~. l:! 1
.:-<+ntn•i lmicion.tl.390 R nitrc>..,l<ll'..:!18:
!'<1?1:!''" tincrmedi.t. J:.;, 39t R:111dd~!t1,3bl hcm.i\l.>criu•. llil
furcii1n tubl•r.d. 311:.J91 !bi1 dri pul.ioon. 3~ kue..-...-ilo" 121
Potnt•~ J!•"l:'n!;m'I!, 3.i9 R:unf\I timp:in ia, 16.l linl«1:os, 22.!I

booksmedicos.org
-
o;;n'l'rt tC"'ntJ
mofll)o.-i!~ 2.?R
n<'utrtidil<•~ ni
J'laquet.u, .?.n
ti.ndon & b.~ «-iu.w, 219
m¡;;uw11- linfati'1.'~.1s.~
ti~ b.u;iro5
ncuici..o-. 1·19
.11ut1nmnc1. l(..'I
«n~r.l!.1l9.15~
«1e1pu .-..1.;1 inn-.unü:.rU. 2Sl
C(lnt pc>l'll'-tlll'S•

dMl.~1. 111
d.ii;ti0).116
hbr.t.• rc1ku!:ire1, 10~
nlmll•l.lJ.tt~ O!>
.!í•J
HJsto!og?a Básica

'fanxii..-nw.178 pnih:rko, 119. 1(.(, ¡$¡1c:opmtei1"1J..'< mul1i:.Jheiokai.. 110


o;lln.'Ofl"IC"rol.. li~ neu.m.-n&icri.oo di11.U1).IU laxl"l.111
"i:irroplaloml.. }711, 1911 plt'J)imp.i11.:n, 171 kuro.:itc"I, %
'kcr<tin:i. J 1~ pcnwl \~1wro.JM nucn.>!a;.."'\"!" 93
d«l.1». 295 respirJ.torro. Jll nt;l)lrocitt!"' 9.5
<;~~.l<'l'lci.'I <<'N.1,J.3 :irh11'l bronquul. 339 m1lro1'lCl.ll;
"rmcn,-IU q"i1dio uspir.1ltwio. ?-33 pb1:il<l(it(I:<, %
Snt.dir..:iri6n ki,..,. tl.t,..da;..337 pmrumcn1c didw. 111
.wt.:i.:Mn.i..2i l:.nnt:e. .B7 n-1i.:ul:ir, lh.
p.1ra.:rhu. ?i rn<'e..utismo1 de <kt<-nsi., 351 Jl~t.ema rUx1ko. 11l-7
!i!1llp1i.:a. lt IU.~l)l:lri~"<'. 338 i-uw..1r.:i:i hmd.lmrn1.ll. lClll
<m~ plcun•• 350 tipooc.111
Cll'l>lidw), 2(11 IX~(l(lr! ll(lt'IJU~'":l>l'J.33~
p;ir.in11i.;i!~. 3l.'I pordcin 1Yspir:i1on.:..33J ~p1~i:il.ti.S. iu•
Scn..o;ihili:!Jd n!l;u,..n.a.l.~7 .SO:ntK f'.lr.tn.lsaln.. ll3 hir>~i.l.i'9
~ixonin~ 29$ H;lif.1<'.l,338 e:i1¡¡i:tcril1 ic:.2-1 ck LI." «luli."· tiS
Seudohi¡x1p11rarin1i..1i.o;m1:1, 2.11 'r.l"lló !b1fati"'1<!<l;: l(I~ pi.trn(l1~.JSI) aintr"Pl dt I¡¡ Kl1''idld ¡.:;l:in.Jul.i r. I! l
Sei1d6podcllS, lt> va- s.in¡:µin~ dt le>5 pulrnnne-, J.)O .._,peci.1...·ljr,i.,.-i!it1 dt l;i~ 'l-Upnh.;c-1.flll
5id.1 f :.ir~lronlt' de i:im~nNkflcimcV .adquirid.11, ~mp.ilk(l, lil tw!Ci(lnc!~. 65
257 deo ! r;nupOM<' de> <l<'(ltl>l:C:... JO bco·.id<m. liJ
'ii~l;i 1ur.:.1. 386 dr t<ibuJ1~ lJ;"S~\'tt\1"'. I~· ~id:id.79
5inap.i,. urituri(l. )(;/ n:no·.·Mi.:in de- U.>1<ilu-Y,,qiadi.i.l~.s1
dc'dric;.1,.<;, l 5 i v;u..:ul:ir tipi~ dr ctJul;n .:pitdialc!5. 81
qmn1i.:-.1!', 211 lnt!:.lim. 199.115 1ipt)l:¡Jc.(ri1.c·.!i...,,, 7J
11x1UX(inka~ 1XI s.in¡:mnco, !9':i fur..di:in."'-"
;oui.:kndn11..-,,,,_ 156 S0-tn¿1"m<'din:t'I. l ~s. t 1s. li1"1l,1m:o .1;~0.:i.ldoc<•D I~ :i:11<1~"'- ?i(.
11m:1mni1ka.,, 155 ~mvtoi.t..u-n~ ?9$ nms:-ut.u-, OO.. 1;-
l':«:il~:ori.a.<. 15i S.:1nd:t'l. l9 c:irdi:i.-n, 191
i:nbib!:l'lri.i..<, 157 Sudot.W ~<l.iiko.177
'><'•·unidJ del.u c:u.ra,..-tur.mtl' 1" rr:uumi:.'lión., SuJl.u.,!sl 11'~.193
157 L""Undntin, lt>9- n:~i:f"lcril.-"ll")l!, 195
<;mdrome drnii.u~1:, l~ ncn·ic~.. OO. 1~9
de lrK rililto; inmo'<l:i~•.U5. 1lt hL-p.1r-.i.n. IW .1x1•nn.., 131
de dilK'ui1.1d rcspir.u..u1.1. qu<"rJ.1.in. lü9 cdul~ deo b. n«:m:>t'lil ~·a..~m~ n.:u"mal,
dd 3dul10,.Hi Surrv1<'11o1b. 391 157
dd r.:cim 11J<1do), •.\.t7 drn1lacit.n ,;m~uine;i.J9 I a1,.··n;uni..~dón ~h1:.p1iu, JSS
S'muIDidc.. h<p11Liooi.. 31K .xinul)I de t;i •c..'T«:on Jk br>mton:t'I, 39; (l.lel"IX' cdu.ln.. 153
~ii:1tm.1í:i;1 ronru,391 lk-!'C1\(r.li'.l(lf":,J73
JwfiMtte<;!UH, I~ hmmm~• ,k la o:>rta:I. 39.t drndriU.o\. 153
dr.:-iil.dorio, 199 rn«iul¡¡, 3-tr." hbr:i~ l'll"rYwi..111. lfltl
rorvo)r..21~ Sur~l' ¡;11:;..-ñ·;i!. ~g; ~lll~~. tt>ll
o:suuclun y l':inci6n do:- lo~ v.u<i\ 1.;WJl).IUI<'~ <;u:ria.:tanl<' pa!molW.l'. 341 maiin¡:,c•.161
lf~ nc:m1:1. 1t>ti
plant> <1o.truc11m1I v umi¡xoncll..!<'$ de 11):; \·.:i~. b1.1ri.:;i.130. ltl1 ncuron.u. 1.5'.l
:'1>2 t1md;imc'nut S9 plt1"l1.i'.t\1tfl<koi.. ló$
,,.,
u:·1id1)~ ¡;11<' ~.,ni}"'nen b.s p.1ro.ie~ ik k>:<l'l.~11<. glua11•tl'1r. 11.1.< mu!ri.1dh<">l.\'1.•. J111
~k 13(1. lb')
jX'ltcnri1k~ &mNntn:iiu..15S
rq:..c:ix-r;-i.-i.:>n, 1i l
dd romrkmaiu\ !tdf k"fl>i(lilCU\<;t. r11lmt1n.u~.'.J-l/ )Cfumd:i de fa\ d:aJ'.l~ Jur-an~ b tnrt>rni::<ilin
m&i.:ril)(11ISO L'll ~ S!!l.!p.Sl'l'!Ul!l)k~, 15i
b¡:JXiriou ri:<•111mudc:.u,9J T .is1t1TU ntl"\'iOSOJ.11:t11w1n:<•. iOS
IDt"r."~pwr, .i i: T:ihiquc in1.tr.iln~11"t.fil lt\k'nt.I UC"\'iOiol).Xn!r.11. 139
cstruch1.r.u ~;;:~"IMia~ dd ~·1u. 158 T:i!rn.1. llO lol.'ll•'m.:I Ua"\"iO!.l'f<~itcria1, ll)(t
~lobl)O<'.l!lat, u~ Tri~l.x dcl mp.n\5rmo.t>S .;.~,., IY.I
p:nil:ll :.di¡xwi. 119 111\~ot.sr. J!l,...tidJad. 111
rondlX"(IX\ ¡;i.•.niult':\ 01::i1tsti..-i.1!;i~ lll :nn;itillo. l 10 .1rti,~1!.tc-1onc::1. 145
1er.w.ni110, 4.?i oom1m. 110 cauló'tl. l.H
¡;.'lliulcstXIC'Tfl01<. IÜ 1.-i\lf';i.~n.._,¡,,, 111 cnfostiu, 135
g.liudul:.i..UX-<'lnriu, f~·I inc:r>·.ici(ln. l l l hi>w¡ienOO, 1-lb
~.W<l~l.l~ m.1m¡¡rfa,.. -1IJ nmltiicicul.1r; 121 ntAriX<.,:C.1, IJj
m.t.~lin(l. ~11 p¡rJ(I. UO pipd me1a00Jiw, 111
12;
l"\'J.rt(I"' tll!OC''l'G, Jl.l re-rio•lio. 135
pCll<',<lll 1mih>n1ht, l I~ pnm:iri(! o inm.1dutl'.. l.\i•
ll':<lkuJo,..111 a.noa1-;tk:i" .U rcrn~i<sn. US:
1.110<". l]i .:.1n~nci:o;1,l!5 wrun<l:.r:if\o ~nmi<l.sn>, J.31'.'
\';IJ;illJ...t11 r.-m~1111li-."0.<"<>.89 tipi"I. JJS
<lt fb<'cn.., 136 :.:li¡xi.:itl)$,q<¡j Tdeckndnion. 155
htr••w.4mc• h1potn:.ric-. 3$i tvU¡icno."'1 Tdr>!11SC",S6
m1m:nitJrio. 251 .xil.t¡tffll) li¡xi J. 99 T...'tli.u dd ll(•l<1n, 301

booksmedicos.org
lndrct dnahtico

k"11'1ifl""'inl'
~J:ll.IJ"ll.:.a. 1~1
.lpo!ndi..:c •umi.ln~. ~· IY
u.:n«r. J(l6
\,...... hrt.Ui.:M, ~IS. !5.!
dd pulmorl. 34'>1
..
rrriinipbl:.1.. 1ss
""~_,.. \'.1...... Qt1~199

~-..., ..
Tc:-m..-..n:a.1. 1!J
_,..,
~.:89
J.tW'fl,IS.C'~~!O!
UTLTi.an=o.~ ~;!O
.d....
~,.. _,.,
~:;):;

......,._.,,.,,,
•i..,..lr¡t.·U!
.~.11• a'ridad ~2'1
~- 1in1r...i.""'"" C!) ~~-
·~~:o.e
~lll ea~-.mun. :i:;
~pcnn-aL:.,.,
-n...-wr... )',¡
........,.qo14'Wl~.l!I
~~,, ... l..r~lOJ
ilWT'l~l<'of'l. ~!
k-:luhll"' ~-.ul..t~. 1ll
mN•.nll:'lr\11!
ddpdn.Nl
;rucJO. J••. ll'llc4llt.i dd¡t~
.m..... (.)ll'r\io.1«>,., ~o_;.
·"°
l<"11&1mk1..-kí.ll. &!.l pk>xl nCT'\il>'<4t
t,1bul1•.< W:lll•fld(11 ... 11! nk:i1Ck1>.l,;,J !\'lldi;M ''• 1"'9
1.1m.._.1,1IMIAf(ln1'.1. lll ~uhmt1•1~'• lNJ <.nl!JUll\tW>, .YJIJ
'l(•l•'>\l(l\",.... 11·.. 11: Tub-t11i111.. 11 C!'l'ldc.Oldl().!00
ld,mi,1. 11111 T1it>ulol)I mu-....,1lo ll1.n.-Xll
lhr,1fkli1\l.•, IH ftlfll(Wn<.ido 1111'1t.:il, lf)I
T1r.1C1.l'>l..!t1I düu.J. J:'i _..,-h-rn1;.;;i. ~!11
h.u'rn• h.:m~1nhmk.1. !t.l rroxim.11. J7 I 1n1i111.l . .!11!
'-~'fPl.NlllC... .k 1L&.....11. ~·I denti:wle')..l._..¡3
mrJu.~I
«•MIU..i, ltil mu~W
\'nl.1,.. l 11
lum•!"ioqd.a. W f't'Ol)S. lll

-
•'é1r.IL.l.1~r'J;s"""'ll1
~wi...... :•l .an:mi~~J!
urrn~w \'ritp. ..'-tj:
~-.... ~I 11mn,J¡o;\
..ail!L...~1 T~
,.~
~dt&...au..q"9:~1Jt>

~nn..!t-5 cktn~ ~ ... 1..:.


t.=W>á'*fcMl•sn. .:&5 d~ins.,J~. inlwc........ ~

..---..u..---
T......
JDol
~J?:
1-.J-1_;.
\itu.
Jcc~~~:I
~;u

dt'a..fd••Llu.--.lll ~r.i.al\;::i:-.1.!5 h~~!l


• •-..u-.ir•• « putm.:.n, 350
Jt ~,allhn'., ;t;
~ 1t"'n'/>ol11"li.I\ ~ 00 ie:lOO ...Ui"""' ........r. l!l
.,_......u.ll~
Trr,-.;.,al.:lt1>1n,,.. IG.' T.1nO ..u11..:1.nu.;1s
;:idrmtki;a. :.11
lar..11"'· 1•1) 1·.1ruat inlt'nU. 21S
llf1'1'l1•:>ul:1i.i. l••l ~lbuE!ne.I. 1Jl
\ 1"1111.il..l
TU1•1dr<.l••I unimi.1':•.!
mtdia,lUI ,lt tl'~.!uic:ir> :llw.. !;O
.tll('f~k•fll'•.1U•1
4c>n1111l,k l.1 rn"l11<.1N1 (IC' h1wr1n!ln.1., 1••11 \';:i¡;¡..nal 1IJ l"'n.1!e., ) J"
liticr.1d1>11,k! 1~ r l 11· "1.1' :\.•i<ll'lfi, ¡f!t, J'<l'k'11rib1n.!1!
"tnteo.i• l- .._1.,,,..:(f1,1!1U<fll•••lt hnrmnlU.'\nl l.u u \rn11n•.,1t.1m.m. 311~
,d11IJ• h•·l•ul.m·" l•• 1 l.:bi.-u.mn.a..~ \'l"\1~1.d.11.

L'N.."<• .\1>1 .¡.,,"f\1\.1\Ml\'.;"1,;. ll!I


""'"'""' 111, 1•11
L'n.)J;i,l'a.! lailur. JI i,3!.;I
lr.1n•krr:11.1. ::t>. :.ij1,J:~ ckmeml'.<f;Jl'..a,.U riroo:h.~is. ;s
Íl.11":\f'll"IC mollll;'~•• ~9 .....:wdun.3t )Q

..
.,klrm,.:J.<il L'11.llu-l'll"S >C"Min.d<"'- I~'
t...Mf......I, !J bu.~ai..-(.ft
Ur!.irt~lS.
tr~r.1111
--~
~b.t"'
\N~J1:'
lra¡4'Ai. .fJA \"u.. ¡¿~.l!!J

........
lr~•-..-lll
..._,.:s. ~
•::¡a
odll"l"n!lllD..'-.
~.•~
,.,._""
\ "naltiN.. 43
\"incáu..110
l::ftl1. JI! \b1'iN ..... .l~
~:y,
trnleaiu..l&4 \lli:~~.»7
....... !5"
l~JMo ~:!. ... \~.~o
lmi"J<'>!inwt>.11Tl1. liH l':icm.o-
aidkt. ;41
1r.•m,.,'l.1lnrtio1 l'tl"f\<.id, .!!~ C'nd0fm"U1(1, .¡.\1'
lr:•mt>l..."1h'f'(lti.t. .u: mi."'l:llrtrl" ¡_\,.
ln1mlll•ul•h1,. l.\1 pl;i.;:mU.., 1J 1
lrumt..", 1111 l 't-n··~dl\ lt>.!
h1•mr,1 ¡.mw.a1kt\Jllt
.111.htn·.1_ '"'
11trri1n. l.\r. V z
\'.i¡mu. hl /.iuU
ln•¡••,1•l.1¡rl'l'llt.. Y'ol. 1111
\'.l!-11-.1 ~ mtclina, ¡,,; d.u;i,c1..~tod..1st~ 131
lRIJ!"'"j'Klfl.I. '112
l'n•rnr1ru. 111.! \';ih'Ul.u. .!11 riilú...i.a, l3U
71":rp.1rk'dL•"•ol•"l'll;:j,llll Lw v,1S11r.to1"l, ?1,l IAl"lul.i
l\i.....• 11•¡.t.::•tl'U. :;11 \'.IS!ph':llN. -~";. .a..lhl'n'Mt', f4

booksmedicos.org
booksmedicos.org

También podría gustarte