^OO/TJ

\ I
I
 Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
University of Toronto

http://www.archive.org/details/operaomniaexedit02albe
Jl

B. ALBERTI MAGNI
RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PR^DICATORUM,

OPERA OMNIA
 ;

LOGICJl SECUNDA PAKS

Complectens libros 2 de Demonstratione, id est, posteriorum analyticorum ;

8 Topicorum
2 de Sophisticis Elenchis.
 B. ALBERTI MAGNI
RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PR.EDICATORUM,

OPERA OMNIA,
EX EDITIONE LUGDUNENSI RELIGIOSE CASTIGATA, ET PRO AUCTORITATIBUS
AD FIDEM VULGAT.E VERSIONIS ACCURATIORUMQDE
PATROLOGI£ TEXTUDM REVOCATA, AUCTAQUE B. ALBERTI VITA AC BIBLIOGRAPHIA OPERDM

A PP. QUETIF ET ECHARD EXARATIS, ETIAM REVISA ET LOCUPLETATA

lU RA AC LABORE

AUGUSTI BORGNET,
I

Sacerdotis, hisifjnis Basilics Sancti Remigii Retnensis vicarii.

VOLUMEN SEOUNIDUM

PARISIIS
APUD LUDOVICUM VIVIIS, BIBLIOPOLAM EDITOREM
i'.\. YIA VULGn DICTA DELAMBBE, 13

MDCCCXC
THE INSTITUTE OF WFCIAEVAL STUDIE^
10 ELMSLEV FLACE
TORONTO C, CA.AOA.

PCT22 1231
 D. ALBERTI MAGNI
lUTL^BONENSIS EPISCOPI,

ORDINIS PR^DICATORUM
LOGICA.

LIBER PRIMUS
POSTERIORUM ANALYTIGORUM

TRJl€TATIJ{§( I

DE HIS QU^ PR^MITTI HABENT ANTE SGIENTIAM, ET DE

UNIVERSALI SGIENDI MODO.

mo ost scientia demonstrativa, hoc est

CAPUT I. scientia docens modum ct ailcm demon-
strandi universalitcr in ([iialibel particulari

De prtT(ii»/j///is n/itc sclrn/ia//i. scienlia dcnionstrativa, sicut sunt scien-

tia; maliiematicje, geomclria, astronomia,
Siciil in i)riii(i(iio /'/iiir///i/ A/ial/jtico- et musica, et multa alia.

/7/?/( ilictum esl, inlcntio noslra in scien-

,, .

tia di! syUo;j;ismo esl circa dcmonstratio-

. ...
Dico autem
lom scicntiam
iiiinil

in
.
inlcnlio csl circa ta-
,.
umvci-sali qualitcr sciat
,. .
imeniio
hujus libri.

ncm, el circa scicnliam di; dcmonslra- i[uilil)ct in omni specie dcmoiistralionis

liiiiic, ([ii.-i' csl iii>triiiiiciiliiiii ilcinDiislra- (lciiioiistrarc : ([iKe sciciilia sil rcyula rc-
loris, |)cr qiiod lacil scicutiam conclusid- i;ulans scicnlcm eam, (iiialilcr lacultalem
nis: co (|iio(l iiilciilin omnis saiiicnlis csl liah(Ml cx scicutia liadila dcinonslralio-
circa lincm (|iii ("-1 iiltimum el ojitimum ncin faciendi in qualiiiel materia dcmon-
in liis (lc quilius coiisideral. In scienlia straiiili, pcr quam scicnliam devcnirepot-
aiilcm syllo^Mstica ullimiiin cl <i|iliiiHiin csl ad ccrlam scientiam condusionis
(|)roxiiniim (•onsidcrationi tradciilis scicii- uniuscujusque sciliilis pcr dcmoiislralio-
liaui syllogisticam) esl dcmonslraliii. idco iiciii.

csl linis nroxiiiii opciis tiadciilis iioliliaiii lla'c cniin scienlia in noliililalc suliiccli DiKniia» hu

sylloj.!isticam.

tum et orf,^iiiiiiii
Scd
ad
qiiia oiiiiic iiistriimcii-

alii|iiiil aliinl rcrcrliir,

piadcrlur
'
....
iiliis scienliis el certiludiiic dc-
iiionslrationis sive ostensionis ve! ]irol)a-
loraiins
panes
i'».
iogi-

idco liiiis iilliiinis iiilcii(linti^ dc >\ llouis- lioiiis. Ilis iliiolius inodis uiia sci(Mili,i

a 1
 ,

D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

prsefcrtnr alii, siiut dicit Aristotolos in diminuit nccessitatcm conscqucntiae quam

om- promoveat quiaprobabile nonhabctcon-
prinia propositicmc dc Anlina. Inlcr
:

ncs logicas scientias haec scicnlia noiiilio-

sequenliae veram necessitatem. Sophisti-
ris subjecti est, ut patet quia tota logica : cus autem addit apparentem et non exi-
de syllogismo cst ct partihus cjns. IVolii- stcntem probaljililatcni supra consequen- ^
lior autcm svllogismus cst dcmonstratio. tiae necessitatcm : ct ideo in talibus non
llujusmotli etiani scicntia certior cst in potest esse ultimum et optimum scientiae

(lemonstrationibus quia cum aliae scicn- :

svlloijizandi. Propter quod dicit Ptole-

liiB (lc svllogismo solam liabcant necessita- maeus in piimo Almagcsfi, quod non pro-
tcm conscqucntia; cx ordinc tcrminorum babilibus et opinabilibus debct homo re-

ct propositionum in ligura ct modo vel plere animam suam, quia non faciunt

existentcm vel apparentcm, ct non ha- sfantem habitum in anima, sed demon- Ui.

beant neccssitatcm consequentis, ista sola strativis et certis quae ccrtificant et stabi-

inter scientias logicas utramque facit ne- liunt intellectum, quia certa sunt et aeter-

cessitatem et consequentiae et consequen- nalitcr stantia'. Etex hoc patetquod haec

fa(

tis : propter quod inter logicas scientias sola simpliciler est desiderabilis inter
lia

oniuibus ex duplici causa praefertur sub- scientias logicas. Est ergo fmis et perfe-
F
jccti, scilicet admirabilitate et certitudine ctissima et sola simpliciter desiderabilis
ret

ostensionis. Et idco sequitur, secundum intcr logicas scientias et sola nobilior et

cni

Aristotelem in septimo Etlnconim, quod aliiscertitudiuc probationum exccllentior.

pai

haec scientia virtus et ultimum et opti- Est nulem haec scientia, ut de subjecto S-ubjectum
vei
hujus libri
Ordo hujus nium cst scicnticC logicae. Propter quod de syllogisnui demoustrativo : de hoc
libri ad li- • 1 • •
ino

bnim Prio- inimediatc scientiae de syilogismo con un-

i 1
cnim inquirit ditferentias et passiones et
rum. . .

genda est : quia supra necessitatem con- modos quibus fiat : et sic patet quae sit

sequentiae non addit nisi necessitatem materia cjus, sicut patet per ea quae dicta
CIIJI

conscquentis : quae additio ila specificat sunt inpiincipio libri Prioriim. Estetiam Quod hsec
scientia no: pro
banc scientiam sub genere communi quod haec scientia in genere logicae scientiae :
sii reaiis.

cavi
cst Logica. Haec enim scientia id quod quia ct dcmonstratio et scientia demon-
reji
addit, non diminuit uecessitatcm conse- strativn considcranda cst hicper dilTeren-
veis
quentiae (quae substantialis cst syllogismo, lias sermonum non per rcrum differen-
et

sicnl patet ex cjus diffinitione cum dici- tias : logica enim non res, sed intentio-
tur, quod syllogismus cst argumentatio nes rcruni considcrat, ut universale, par-
sive oratio in quaquibusdnni j)ositis aliud ticularc, orationem, argumentationem, «(
et

accidit ex necessitate) haec enim neces- : syllogismum : qute omnia in sermone ac- *^ '''

sitas in terminatione sui est in termino- cipiunt differentiam : et ideo hajc scientia
rum ordinc et propositionum dispositio- non est realis sed sermocinalis. Vel forte
ne. Pcrficitur aulem in figura ct modo, dicitur, quod est modus sciendi nobilissi- fflia),

et ad necessitatem ultimam deduciturper mus et non proprie scientia sic enim lo- :
Mitii

poteslatem syllogizandi ct concludendi, (juitur Arisfoteles in terfio prims pliilo-

sicut in sccundo Priormn ost(>nsum cst. siiphue'.
Perficitur autem addita neccssitiite con- Ufilitas autem ex hoc ultimo dicto cli- Utilitss b
jus libri
sequentis in sciculia ista. Et cx hoc patct citur, ct est utilis ut regula recta in archi-
pcrfcctissimam istam csse inter omnes lo- qua regulatur omne quod ap-
tectonicis,
gicas scicntias. Id enim quod addit supra tandum est aedificio per hunc enim mo- :

consccpientiaenecessitatcmsvllogismosub- dum rcgulatur per hanc scientiam omne

stantiaiein syllogismus dialecticus, potius quod demonstrandum est in particulari-
flitile

'Similem senlenliam liabet Aleiander in :£e.

' Tex. coni. ult. ««
I Topiconm. R^igg^
"«i.'
%\
 :

LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. I 3

l)us scientiis (hMnonstrativis. Pcr quod consequentiffi, diminuil necessitatem con-

patot quod utilitas ejus universalis est : sequentia> syllogismi. Omnis autem dif-
ct ideo uliliiir (juam ill.T scienti;c qu.T par- ferentia diininuenspotestiitemgeueris, ad-
ticulariter utiles sunt. dita generi, facit speciem imperfectam,
yectio. Si quis autem ohjiciat dicens quod an- et secuiidum Pythagorain ponitiir in sti-
tequam particulares scienticB demonstra- chia sive in coordinationc malorum : haec
tivte fierent vel qu.indo fieliant, ista scien- aulem qu;« complet id quod est in pote-
lia sive sciendi uiodus utilis essc poterat state generis, sola est [lerfeclus scientias
sed nunc ipsis jam factis videtur inutilis, syllogistice modus, et perfecta scientiae
sicut et regula videtur inutilis jam facto syllogisticae species.

omni ;edificio, quod faciendum fuerat. Modus autem istius scientia? (quantuin Moddus is-
lutio.
Dicendum quod scientise demonstrativse est de ipsius scientia> proprio modo) esl
tius scieti-
tiee.

non omnes fact.ne sunt, sed [ilures rest;uit diffinitivus et divisivus et colktivus : ot
adhuc inveniisnd.^B qua? si etiaiu omnes
:
hic modus sumitur ex ipso scihili relato
fact.-E essent, adlmc esset utilis hajc scien- ad scientiam secunduni quod est in uni-
tia tripliciler. I^no modo quidem in usu versali, vel secundum
particulari,
vel
particularium scientiarum, qui non est agere : divisio enim deseruit sciontise in
rectus nisi mensuretur ad regulam. Se- universali, diffinitio aulrm ridrm deseriiit
cundo autem moihi in demonstratione in propria natiira, et collalio deseruit
particularium scienliaruui, ipiod hene in- scientiffi in agere et collalione conclusio-
ventae et hiMH' tradit.T sunl, et quod ho- nis ad principia. Resolutoria enim est
mo eis innililur ul veris : hoc enim lieri ha;c scientia quia resolvit et resolvere
:

niui potcsl iiisi referantur ;id regulam. docet conclusiones in principia, quse sunt
Terlio auti'm modo propter cavillatoreiu, causae essentiales et propria? sive conver-
cujus calumnia refelli non potest, nisi lihiles immediate : et hic rtiam modus
propter hoc quod refertur ail regulam :
scienti;\^ deseruil secundiim agere dictum.
cavillatiii eiiiin ejus relelliliir prr hoc qiiod RFodus iiiilriu qiii rst rx disconte potiiis
regiil.TB uou concordat : el sic coiistat uni- quam cx sciriili;i, est inodus qui dicitiir
vi'rs;dis iiliiilas istiusmodi scii'uli;p. Ma- rxemphiriim sii[)[iositivus.
nifi'sl;i igiliir rsl utilit;is cl liiiis ct nolii- Xonien autcm lihri ct litulus ([ui [ine- Nomen l.bri

litas, ccrlitudo et perfeclio islius scieiiti;i! siguat noinru. [lutrl rx dixlis : ii.imen urnomto:
sic determinala. enim, Poslcriora aiKilt/licd. VX nitio ([111-
ulilitas
cjus drm
lobililas

\ux
scien-
a*. po
i)0-
est in
nle i|)-
|j(jjs
I']st

|,;,,(.
^'11
,.j^j
eli;iin linis

quaedam, (iiiam ponit Aviccniui (sed

poliiis in scirnle, (iu;iiu
•
el iililiUis el

' 1
iii
nolii-

siirn-
esl.
au;ilysis sive rcsoliiliduis
Posteriora ;iutem resolutoria vocan-
tur: sicut riiim driiiiinslralio addit supra
jam dicta

quain quoil sciliirl .syllogismum siuqiliciler,

1

ipsa.
lia) prrliiil hiuninriii rl ad ct ideo lit \w-
felicilateiii ioiitriiipiali\iiiii ilis|iiiiiit se- steriori[)so, et species ejus : ita rcsolutio
ciinduin nohiliorrm ejus paitem, qu.T3 (iil iii causas consequentis ;iil(lil supra reso-
dicil Aristoleles iu (leciino HHhicorum) est liilionem in tcrminos et in propositiones
iutellectiis i(inlrin|il;ili\iis non continuo coiistiliienlrs iii ligiiraiii rl iiioduiii : rt
conjuactiis rt Iruijloli, srd ill silliplii-ilrr idrii li;ec ;iii;ilysis postorior est illa quae
iulrliigiiiililiMs sinipli(ili'r;icci[)i('ns scien- in l'rioribiis li;iililur : sicut prius est n;i-
liaiii ioiili'ni|il;iti\aiii : el ideo non esl tura et intellectu, a quo non convcrtilur
o|iiii;iliviis l;ilis inlellectus, nec suspica- consequentia. Tilulus autem est Inci- :

tivus, sed siin|iliciler intelleclns ;i(l siiu- piunl poslcrioru anali/tica. Qui tilulus
[iliciler inlclligihilia rrlatus. j;im s;itis iiilrlligitnr ex diclis.
ra aliic
» logi-
'''^ 'i'** patel([uo(l ali.T scieiiti.T logic.nB (';iusa ;iiilein cfiiciens esl du|ili'.\, fii- Caos» eiii-
I
• . . • . , . I - . ciens luijus
«rfacwB "*^" ^""' |"rrh'clfp species niodi scirndi
,

cirns scilicel, et iiislrumrnl.iiis. I aciens scioniiir.

" '"•• quifl llM, ,|.|,„|,iddi
iiinl -iiprn nrer.^sit.ilriu qindrin (iil di- it .Vvicpnii.i) v<\ mlrilicrcn-
 D. ALB. MAG. ORD. PRED.

lia vel decimi ordinis vel primi, quae su- mus, ut dicunt, ad syllogismum se ha-
per ;ili;isirradinl ad horuiii qu;B diccnda bent in quinquc ordinibus, ut quinque

sunl maniiestationem. Instruiiientalis au- modis se habel aurum ad artificialum

tem causa ex his qui ad nos venerunl Phi- qiiod fit ex auro. .Materia enim syllogis-
losophis fuil, AristotelesSlugirila, ad hoc mi proposiliones sunl, quffi quando fue-
ah inleliigenlia, et prinius in-
illuslralus riiit credibiiesetverce, sequilur conclusio
venerunt ad nos. Fertur tamen
tcr eos qui credibilis et vera : si vero fuerint falsae,

quod Zeno ante Aristotelem fecit hanc conclusiones non sequunlur credibiles si-

artemsive scientiam, et dlius scienliceZe- ve probabiles : si vero fucrint propositio-

nonis ad nosvenerunt quiedam excerpta. nes opinabiles tantum, non possunt ex
Sic ergo satis patet de his quae sunt huic his concludi propositiones cerlffl verita-
scientiaj prseambula. tis aeternse sive necessariae. Sicul quando
Ordo hujus Multa autem sunt propositionum ge- est aurum materia nummi et rotunditas
libri a<i T nummi
srieniiam
•
i^
ncra (ut dicit Aljjazel)
•! i T -1 -1
quibus niail m
•
fornia, aiiquando falsificatur
desyllosis-
mo.
.
,\
proximiusestsyllogismo
,,
•

quam
•,
necessitas nummus, eo quod a rotunditate inflecti-

in materia proposilionum : et ideo haec tur forma : cl privatione quidem formse

scienlia imniediate post scienliam de sjd- nummus amittit nomen nummi, eo quod
Quid per loj^ismo cst ordinauda. Sed scientia syl- a forma fit nummi denominatio aliquan- :

scienliamde ° .......
syiiogismo logisiiu (licitur tota scientui Iibri Pnoritm
intelligen-
dum. prinii et secundi, et
.....
etiam scientia de syl-
do vero
rioe,
falsificatur nummus vilio mate-
scilicet cuiii fuerit ex auro falsifica-

logismishypotheticis, quam fecit Roetius, to, ferro, vel £ere : sed tunc non amittit

quam etnos exposuimus suo proprio loco nomen nummi, quamvis amitlal nummi
post librum Piiorum. .\d adminiculum valorem. Similiter syllogismus est vitio-
sus aliquando vitio materiae, aliquando
autem libri Priorum fecit Boetius liiirum
categoricorum syllogismoruin, quem et quando
vilio formae. Yitio quid._^m formae

nos ante librum Priorum a nobis exposi- modo, ex quibus esse

peccal in figura, vel

tum breviter ordinaviraus. Patet igitur debel alii^uando vitio materiae, quando
:

istius libri ordo in scientia logices. forma quidem bona esl, sed propositio-
nes non sunt certae, sicut est propositio
ex (jua est syllogismus inopinabilis vel
CAPUT II. falsitatis.

Et sunt quinque ordines talium propo-

silionum sicut in auro quod quidem
De prohntione Avicenna; ef. Algazclix,
:

primo in ordine obrizum, examinalum,

quod iste liber sequitur immediate li-
et depuratum. Secundum autem ex illo
brum Priorum.
habet ex fabricatione aliquid admixlum,
quoc tamen noa parlicipat nisi puruin.
Quod autem ist(; lilier iinmeiiiate se- Tertium autem ut habeat lantum de alie-^
quatur librum Priorum secunduiii quod no admixlum, quod non percipiat in ap-
conliael et categoricos et hypolhclicos parentia ejus nisi perilus in auri natura,
syllogismos, et hoc est, scientiain forma- et aliquando quamvis percipiat hoc im-
lionis categoricorum ct hypothelicorum perilus. Quarlo gradu ut quidem quando
syllogismorum, tam in conjuuLlis quani falsuai fuerit, sicut si sit de a;re: sedadeofit
in disjunclis hypolhelicis syliogismis, hoc siiaiie auro, quod per depurationem
sic probant Avicenna et Algazel, et ante etiam possit fallere peritum, ut auri-
ffiris

hos.Mfarabius. Scienlia enim syllogismo- chalcum, quod calcamine et stanno et

Propositio
nes e °^m- '""i formativa in ligura el ordine prima magis argenlo accipil similitudinem auri.
bus St syl
logisinus est iuter scienliasquse sunt desyilogismo: Quinto ergo gradu
sunt<iuinque
est cujus falsitas omni
ordinum. piopositioncs eiiiin ex quibus lil syllogis- liomini apparel.
 LIBER 1 POSTER. ANALYT. TRACT. I

Simililer proposilio habct quinque or- in promptu. Et sexlo loco cxistimativas.

jmque or
nes propo- dincs. In primo cnim online est illa qutC Et septiino loco maximas ab omnibus
ionuti) ex
ilius quin- csl vore credibilis sine (iuhilationo et si- concessas. Et octavo loco syllogizatorias.
ue s.vllo-
ismorum ne deceptione, sicut est propositio neces- Et nono loco eas quae sunt receptibiles
3di consti
tuuDtur. saria : et ex talibus composita argumen- sua probabilitate. Et decimoloco cas quae
tatio vocatur demonslratio. In secundo vidcnlur csse maxinice proplcr similitu-
ordine est propositio [troxima veritati, non sunt. Indccimo putabi-
diiicin, scd
ita ut difficiie accidat fallacia opinionis : Ics apud vulgus. Et duodecimo imitato-
sed tamen cum diliuM^nlissime considera- rias vcrorum in similitudine. Et tredeci-
tur, potest mutari vcritas ejuset sic falle- mo in apertc falsas.
re : et cx talibus j)roposilionibus compo- Primae autem sunt ut Iktc, duo sunl Quee sint
proposiiio-
sita argumentalio vocatur syllogismus rclinquentia et ponentia unum, et oninc nes primte.

vel ratio diab^ctica. In tertio autcm ordi- tntiim est majus sua parte : et qua?cum-
ne est proposilio opinal)ilis opinionc plu- quc sunt a^qualia cidcm, et intcr se sunt
rium non sapientum et argumentatio ex : gequalia hae, enim sunt, de quibus dicit
:

liiscomposita vocalur ratio vel argu- Roctiiis. quod sunt dignitales quas qiiis-
menlatio rhetorica. In quarto autem ge- que (etiam sinc doctorc) probat audilas,
nere sunt propositiones vcrisimiles quae quando intelligit terminorum signitlcatio-
cum dolo et simulatione occulta habent nem hoc enim audituni, ut dicit Avi-
:

similitudinem verarum propositionum, ccnna, fixum cst, ncque est scparabilc ab

qu3B secundum verilalem nec cst opina- iiitcllcctu, et non per sensum acccptum,

bilis, nec probabilis, nec vera : et cx ta- 00 quod sensus non accipit res indivisi-
libus coniposilus esf deccptivuset sopbi- bilcs in scnsibili dcsignatas.
sticus. In quinlo ordine est propositio quae Sensibiles autem sunt ut luec, sol est Quse sint
sensibites.
scitur esse falsa tamen cx aliquo signo : lucidus, sicut dixit Empedocles quod sol

movet animum audicntis vel movere pot- est res alha et calida, et accepit ex scnsu
est ad aliquem modiim opinandi, quod quod nix cst alba : et ideo dixit Aristote-
videalur vcra vcl dubia. Argumentatio Ics ' qiiod qui dubitat nivem esse albam,
composila cx lalibiis (irsece uidcm vo- c indigct scnsu.
Quo! sint
catur Tjp;o'.xa apud nos autcm trntnlira.
: Exporimcnlalcs autcm sunt, quas acci- experiiren-
tales.
Et de omnibus bis qiiidcm propositioni- pinius inlcllcctu orto cx scnsu, sicut sci-
biis oportet dissererc. mus qiiod ignis congregat homogenea, et

Dicamus igilur quod oninis propositio quod scamoneapurgat cbolcram, ct quod

roposiiio
m non cst quffi non esl vcrilalis stabililre et rationis viiiiim incbriat scnsus ciiiiii apprchcndit
:

rilatissta-
iice, divi- corbT, sed siimilur ab opponcntc in iiichiialioncm pnst pdlaliiHiem vini s;c-
ur in 're-
«.iinpar- quaiiliiin cdiiiidiliir a rcspondentc, divi- pius faclaiii, ct ]icrripil iiilolloctus qiiod
tes.
diliir in Ircdccim |iarlcs, scilicct primas, Iioc vini virtutc accidit : cl si cssct ca-

ipiK prim.T siinl inscnsibilcs, sive scnsu sualo, non contingcrcl SiTpissimc : ct sic

impercciita>. VA in sonsibiles quai sunt in intcllcctu gcneratur illius rci scientia

sccundae. Et exiicrimenlales qufe sunt firma, dc qua non cst dubiuni.

tertia?, ct sunt aliquando corrujdaB sinc l'amosa> autcm sunt, quas vulgo rc- Qutc sint fa-
niosee.
ralione nuitalre. Kt in fainosas qiuie siinl fcrcntc diilicimns, sicut quod Roma cst

ipiarla' : faiiiosa' aiiliiii diciinliir qua? sui solcninis civilas, qiiaiin is ftntc Romam
famosilatc conccdiintur iiiagis ainorc bo- niiiKjiiaiii vidcriiiins : dc (iiio si nullatc-
ni, qiiam vcri quod csl in eis, ut ]u-opo- nws diibilavorimus, vucaliir iiroposilio fa-

silionos morales. El quinlo in proposilio- mosa : ncc tamen oniiiia iainosa a>qua-
nos medialas, sed eorum medium intel- litcr crcdunliir.
non pcr Quic sint
ligcro et propositionem per mcdium csl Mcdiata' aiitciii siinl, (|u;o sc
iDsdiatte.

' Ari^stotei.es, I Topicos, cap.9.

 :

1). ALI5. .MA(i. OIU). VHAiU.

accipiiiiitiir cam, scitur quod non est ex alia causa,

slatim, sc,(l [)i!r iiicdiiiiii :

quod lainen (juaiido iii proiii|)tu cst iii- nisi qiiia ahhorret quae non sunt sensibi-
tcUigcrc, iiiitalur proposilio essc piiiua : lia vcl cum scnsibilibus accepta.

cuin taincn iila (juffi verc csl piiiiia, scia- ^laximas aulem propositiones opina- Quae si
inaxim
tur sine medio lcnnino : intenlio ciiiiii mur essc, quee non rccipiuiilur uisi iii

argumcnlalionis syllogisticffi est invcnire quantum sunt manifest» ct piilat vui- :

medium terminuni ab antecedenlibus vcl gus communc el alii simplices et non pe-
consequcntibus vel n^pugnantibus. Quse- quod sint primae cx sui veritate
rifi,

sita autcin in syliogismo sunt major el communicantes omnem intelleclum, sic-

minor (xtrciiiiias. (aijus exemplum esl, ut est ista propositio, mendacium est

qiiod (11111 nuditiir htec proposita proposi- turpc, et innocens puniri non debel, et

tio, iiinaiiiis esl quaternarii mcdictas, justitia neccssaria est, et injustitia turpis,

haec statim scitur per mcdium sic, me- et quod pudenda celandasunt, ct alia quae

dietas est una partium totius sequaiis al- audiuntur a pueritia, cf in quihus obser-
teri : sed binarius est una partium quatcr- vantiis morum conveniunt homincs pro-
narii aequalis alteri : ergo binarius est pter communem utilitatem et honesta-
medietas quaternarii : et tale accipit in- tcm, et quae propter consueludinem fa-
tellectus frequenter sine medio et argu- cile recipiuntur, sicut ea quae sunt legis
mentatione ( cum tamen sine mcdio non et civilitatis, et quae non facile recipiet

sit) quia in promplu cst mcdium. aliquis non imbulus lege et consuetudi-
Quee sint Opinabih's autcm sunt propositioncs ne talis civilitalis : et talium propositio-
opinabiles.
falsae, qme tamen ita lixae sunt inanimo, num multfe sunt falsae.

ut nemo de eis dubitet et hoc contingit, : Receptibiles vero propositiones suiit Qufesint
ceptibiic
quia aestimatio agit in talibus sine colha- illae, quae propter auctoritatem hominuin
tione sensus et sensibilium. Cujus exein- rccipiuntur, vel quia sancti sunt, vcl Phi-
plum est, quod aestimatio accipit, quod losophi, vel quia antiqui et experti, vel
nihil est cujus pars ostendi non possit a libris talium scriptis, vel ab his qui
ideo aestimatur quod locus nihil sit in mun- fucrunt vitae laudabilis ; haec omiiia cnim
do vel cxtra mumhim, ct sicut har, ipiod faciunt fidcin earum.
mundi lolaUtas lcrminatur iii plciio vcl Concessae autem propositiones sunl, Qu!e si
concessa
vacuo quodest exlra munJum : sicut ha^c, quas conccdit respondens sive adversa- quomoi
differunt
quod corpus nec augmcntatur nec crescit rius, qu;c aliquando recipiunlur ab uno ntaximi

nec decrescit ex seipso, sed ab extrinsecus el non ab alio. Istae autem concessae pro-
addito. Etcausa quidem judicii hujus ses- positiones non ditferunt ab illis quae di-
timalionis ha3C est : quia haec non sunt cunfur maximae, quod illas approbat
nisi
convcnicntia sensuinec scnsu accipiunlur. vulgus sicut maximas, islas autem re-
Rt tahum falsitas scihir: quia si omne quod spondens adversarius.
a^slimalio aciipif non a scnsii, esset fal- Simiiaforiae aulcmsunt quas studet ho- Qufe sint
niilaiorif
sum, tunc ipsa aistimatio cssct falsa: quia mo assimiiarc jirimis, vel experlis, vel a
non recipitur a sensu. Et similiter esset dc \ ulgo approbatis et maximis reputatis :

scientia et polcnlia ct omnibus aliis for- cum lamen non sint ut illae, sed ut iliae esse
mis quae a sensu non accijiiuntur, quam- vidcntur sicut cum dicitur juvandus es-
:

vis cum sensibilibus comparatis ad invi- se fralcr, cum tamen semper injustis sit
cem accipiantur. Error enimaestimationis juvandum.
non pcrcipilur in argumentationibus Pulahilcs autcm sunt, qua> faeiunt jiu- Qute si
puialjiles.
composilis cx primis propositiiuiihus, tare aliquid, quamvis sif non ita, quia quoiiioiio
ciunl pr-
quas aeslimatio recipit et concedit : sed polcst csse oppositum jiutatio enim : i5Uir|.ttO[
rhetorica
postqiiain illala fucrit conclusio inconvc- csf in delerminatus motus ralionis super
iiicii alihorrct cam : et quod abhorrct utraiuqiic [larfem confradictionis ad neu-
 :

LTBER 1 POSTF.n. ANALYT. TRAr.T. T

Iram partcm per rationem probabilem in genere accei)la, et quod immediale

adjutus, sicul cum dicitur, qui nocte va- consequens scientia ad scientiam de sj'l-
dit, malefactor est et ista>. faciunt pra'- logismo simpliciter, est scicntia demon-
sum[)liones rhetoricas : et sicut hoc i[uod strativa. VA hfec quae dictasunt, de scien-

(hcitur, qui associat inimicum, inimicus tiis Aialiuin sunt excer[)ta, ([uorum coni-
cst, quamvis forte non sit ita. inentum siipcr liunc Postcriorum liliium
imaginativa Imaginativse vel imilativae sunt propo-
^
ex sententia Alfarabii .\rabis ad nos di^-
vel iinilati . . ... p n

vBequaesint. s)tioiies, quas dicimus esse talsas, sedper venit.

id cui assimilantur, horrendum vel appe- Si autem talis est comparatio libri Po- objectio
teaduiii iiiipiimuut in anima recipientis : sleriorum ad librum Priorirm ul ad ahas P''"»'»-

sicut quando (hcitur, mel est chohM-a cro- scientias speciales demonstrativas : tunc
cea quam evomit ahquis : et ideo abhor- videtur quod scientia Posteriorum subal-
retur sicut si essetverum, cum tamen ternat sibi scientiamPriorum : quia cum
sciatur esse falsum et tales sunt propo-
: liberPriorum demonstret medium, mo-
siliones poeticae. dum demonstrationis accipit a Hbro Po-
Et ex omnibus tahum generum propo- steriorum. Similiter ct omnes speciales secunda.

sitonibus constituuntur argumentationes dtMiionstrativae accipiunt modum et re-

diveisarum facultatum, quaj omncs sunt gulam demonstrandi a scientia Poslerio-
sub logica in genere accepta: proptcr rum : et i(le(5 videntur scientise Posterio-
quod etiam poeticasecundum AristotehMu rum subalternari.
sub higica generah continetur. Quinque Sed ad lioc dicendum quod scientia soiutio

aulciu species harum propositionum, sci-

rk
Posferiorum magis
11
subalternatur
11
liliio
prinise.

hcet prima», sensibih>s, experimentah^s, Priorum, ([uam e converso cum subje- :

famosie, et mediata; (qua^ tamen secum ctum liujus sit sub subjeclo illius. Quod
in seipsis habent medium suae probatio- enim artifex libri Priorum modum acci-
nis) congruunl demonstrationi in genere pit demonstrandi, non est a libro Posle-

accepta3 : eo quod demonstrationis utih- riorum, sed a demonstratione qiia; cst

tas est cl finis manifestatio veritalis ct per experimentum et per viam sensus, a
acquisitio certitudinis. Maxima; vero et quo oiitur omnis scientia : et de tali mo-
concessa; congiaiunt logicffi, sivc (hah'cli- do demoiislrandi non cst scientia Posle-

cte, quod cst meiius. Putal)ib's aulem et riorum. Ad hoc autcm quod de s[)cciali- ^''cundee"'

simiialoriae proposiliones sunt aptae argu- bus scientiis demonstrativis objicilnr, di-
mentationibus sopliisticis, nec prosunt cendum quod istae non suballcrnanlur
nisi ul sciatur ad cavendum eas. ^Liximaj iiisi secundum quid et non sim[iliciter

aulem iii apparenlia et [)utal)ih's, sive quia iKin siiliailcriiaiitur ei quoad siibjc-

o[)inai)iles apiid plures et receptibih's a ctuin ct ([uoad aiia ([iKe re(|uiriiiilur ad

pliirii)us, a[)ta^ sunt arguinentationiiuis veiaiii suliallcrnatioucm : scd ([uia siium
rbcloiicis cl argumeiilatidnibus qiiii)us iiiiidum dcmoustrandi rcgunt et regulaul
utuntur prohantes apologos h^gum diver- ad scientiam Posteriorinn. Ex his igitur
sarum et omni argumenlationi qiia? non ([iKe dicta sunt, patct quaecumquc aiilc

certiiicare rem sed iiersuadere lantum in- lianc scienliam suiit re([uirenda ,
et ul
tendit rcspomh-nti vcl audienti : qua; ar- bene el suflicientcr intclligantur, ex IMii-

giiiiniilaliones exhortationes dicunlur : losophis .Vialiiiiii lia'c sunl inlerposita.

dc iiis ([uidem sunt scientia^ proprie his Et ut sciatur ad quaiilum sc exlcndit
i
ralioiiilius ulcntcs. rraiisrormativteautem scientia qua' conimuiii iiomine vocatur
|iid|iosilioiies suiil [iiiqiiiaj argumenla- logica , et ([ua> rlictoiicam iiioiudil ct

tioiii ([uain (ijpior/.a/ sujierius (ira'co iio- poclicam ;

quas oiiincs antcccdit grain-
miiie vocavimus vel tenlalivam. lv\ iiis matica, qiiam cum logica et rhclorica el
omuibus patet ad quid se exlendit logica poctica tradit Arisloteles.
 1). ALI?. MA(.. oiut. i»i{.^:r).

eliam est circa orationes sive argumen-

CAPUT III.
omnes sive quaecumque per syl-
tatioiies

logismos, et omnes sive quaecumqiie liiiut

Quod scirntin intcllectira est ex preeeai- per indiictionem : oiunes enini illae ex
stcnti cognitione. j)r»exislenli aliquoium procedunt cogui-
tione. Utraeque enim argumentationes
l)((terniinemus igilur primo ultimum tam syllogismus quam inductio, doctri-

modum cognosccndi cornni qua> vore in- nam faciunt conclusionis ex qiiibusdam
tellecliva sunl, et intellecluaiem compo- prius notis. Non enim possunt ignolum
siti non simplicis lialpent inlell(>ctns co- facere notum nisi ex prius noto : et hoc
j^Miilionem : lioc eiiim (•onyruit , cum idem cum causa sua osteudimus a prin-
scientia flenuuistrativa simplicil(!r intel- cipio istius scientiae quando scientiae lo- i

non
leclivusit, et imaginabilis vel sensi- gices intentionem dcclaravimus, quae est
j

romplexisper intellectum simpli-

lulis in de ignoto per notum nolitiam facere. Et incompi*,

cem acceptis et postea determinemus

: hoc quidem si facit in ineomplexis, facit tum 6i n

modum sciendi per demonstrationem quaj per diltimtionem m qua dittimentia oportet per diifir

ab antiquis Peripatelicis disciirsiva disc^ esse praecognita : si autem facit notitiam pompiexii:
. • •,• auiein pc i

propositio) rla- arguni»n|

1 / 1 j \
plina Yocatur : eo quod est per discursum ignoti complexi (qu(^id est
., , ,. tionem.
intellectus ab uno in aliud, quem intelle- cit lioc
,
per argumeutationem in qua opor- •

ctum Isaac in libro Diffinilionum vocat tet praecognoscere principia : et sic omnis
ratiocinatiouem facientem currere cau- doctrina et disciplina intellectiva faciens
sam in causatum. Modum autem cogno- nolum quod est ignotum quocumque mo-

scendi intellcctualem ex duobus maxime do, oportet quod sit ex praeexistenti ali-
scimus, scilicet sciendo ex quibusprieexi- quorum cognitione.
slentibus copnitis est, et quot modis con- Hujus autem causa est per quam hoc
ling-it aliquid prKcognoscere. demonstrakir, quod non educitur intidle-
IJicamus igitur in primis : omnis disci- ctus possibilis ut iiat actu sciens, nisi per
plina intellectiva, sive (ut Arabica babet instrumenta et prJncipia qufe habet apud
ti-anslatio) cogilativa ex prseexislenti ali- seipsum : et ideo quorum principium
(juorum (qnse sunt apud intellectum pr.T- apud se non habet, illa nun(juam intelli-
cognita) lit cognitione, vel quae sunt prse- gere potest. Instrumenta autem illa sunt
cognita apud sensum. Hoc antem pro- principia ex quil)us cognitionem accipit,
batur per inductionem in omuibus de- et quae quasi lumina suut jirinia illumi-
monstrativis scicntiis el intellectivis qme nantia ipsum, ut in ipso fieri possint eliam
docent per demonslralionem quod do- eorum cognitiones quae ignota sunt, se-
cent, quamvis lorte in conmiuni usu de- cundum quod diapbanum non est recej)ti-
monstratione non utantur manifestum :
bile colorum, nisi prius secundum actum
esl enim lioc speculantibus in omnes in- lucidi sit dispositum. Et hoc lumen se-
lellectivas scientias : matliemalicaj enim cundum quod est a superiori agente, sic
scientiae, sicut geometria, astronomia. ;i [*liil(>s(^qiliis vocatur intelligentia^ irra-
arithmctica, et musica, per hunc modum diatio : secundum autem quod formale
intellectualiler et demonslrative tradita' est formaliter ad intelligibilia se liabens,
sunt ex praeexistenli videlicel apud uos dicitur esse habitus principiorum per na-
cognitione. Similiter autem et aliarum turam intellectus apud intellectum exi-
unaqua-que arrmm et potenlianim gram- stentium.
matiea, rlielorica, poetica, et logica, et Propter quod Boetius assimilat intelle- Noi
hujusmodi omnes polcntise sive virtutes clum accij)ientem notitiam ignoti, bomi c(um Bo(

qua; ut docentes sunt (quamvis non in ni qui universalia retinet et singula vel
usu) utuntur demonstratione. Similiter singiilaria jierdil : quia lumen priucipio-
 .

MREH I POSTKR. AXM.YT. TriACr. T

ruiii {(i'iinorum in ipso est, et siiie hoc lur vel ad inductionem rediicuntur, ul
liunino non erit reccptiljilis scientiffi. exemplum, accipientes conclusionis no-
Conelusiones auteni vocat sicut singula- tanquam a notis sensui singulari-
titiaiii

ria, quoruin notitiam non haijet nisi per hus quae licet secundum se ignota sint,
:

nota ajtnd se et pripcognita accipiat eam. taiuen quoad nos tanquam iiota accijiiun-
Kt hoc quidem Tiieophrastus sic prohavit lur ; quia cum causata sint et princijiia
(licens, quod niiiil est receptihiie aliiujus formalia haheant ex quihus j)ropiie lia-
ni>i ex inchoatione vel confusione ; (juia hent cognosci, tamen (juojid nos acci-
aliter sicut esset reccjitihile unius alicu- jiiuntur tanquam jiriina et in sensu per
jus in genei-e vel specie vel numero, ita seipsa cognita. Ilke vero aliae argumenla-
esset receptiliile omnitim; quod enim ex tiones qua; sunt syllogismus el enthvme-
sohi suhstantia suljjecta recijiit, non j)lus nia, reducuntur in sj-llogismum, deiiion-
se hahet ad unum recijiiendum quam ad strantes sive ostendentes sunt per notuni
aliiid; et sic aut oiunia reciperel. aul iii- simpliciter, quod est medium et uiiiver-

Jiil ; si autem omnia recipit, non erit iiio- sale quod sinijilicifer est iiotuni et (jiKiad

lus inter projuios terminos, sed ex omni naturain el iiitellectum prius.

in omne iiet motus, quod Aristoteles re- Kt sic utraique via3 per prius nota fa- mnuU aiiam

j)r(jhavit in jjrimo au-

. 1 .

ciuiit (toctriiiain conclusionis,

-
I
. . .... exposi'10-

teni niliil recipit :

J'/ii/sicorion
tunc sequitur quod non
'. Si
1 •

quidein accipientes conclusionis doctri-

• . !•"•,• svUogistice nem iiiorum
verboruin
et est expo-
:

, , • • • . . , sitjo «oio-
nain tanquam a notis simpliciter indu-
1

esl motus omnino, quod est ahsurdum. : munia.

Helinquitur igitur (|U(i(l id (|iiod movetur ctive autem demonstrantes sive proban-
ex aliquo in ali([uid, apud se haheat ali- tes vel ostendentes universale jierid quod
quid ojus ad (juod iiio\c(ur. Similiter igi- in sensu manifestuin esl jiarticulare sive
tur est de int(dlectu recipieiite ignoti singulare.
scientiani , quod aliquid ignoti haheat llic autein Araiiicum commentum qua;-
apud sr ; Jioc autem non esl nisi illud in dam ponit ah Alfarahio, qu;u meo juilicio
(|iio igiKiluin est in formali jioteiitia. Kst non sunt necessaria dicit enim, singula- :

igitur ajmd intellectum eoruiii (JUiT intei- re quoddain in sensuest, quoddam iii iii-
ligihilia siint jier ipsum, foiinalis jioleii- tellectu. Singulare quidem in sensu esl

tia, in (jiia oniiiia iiilclligihilia siiiil in suo materiale accideiite jirojirio el incommu-
iiiiiiiali iiicli(iali\ II . lliijiisiiKiili aiitem taliili deleriiiiiialuni ; singulare autem in
suiit iirincijiia jiiiina iiilelligihiliiim, iii intellectu dicil haiic foriiiam ah hoc sin-
(juihus intelligihilia sunt iii formali ])()- gulari ahstractain, quae esl iii aniina ac-

I
tenlia, sicut colorcs sunt in actii lucidi cidens, quod vocatur hahitus ve! disjiosi-
sive diaphani. l''st igiliir omiiis doitriiia lio : et est singulare jier individuationcm
intelli>('ti\a ex iira>e\i>^leiili ciigiiilione. animre ciii inost doterininatum ad siiigii-
Kt IhTC Tlieojihiasti |ii(ihalio jjiiicedit et larilatem. I nivorsale aiiteni in soiisu di-
est necessaria , el su|ier eaiii lundavit cit .Mlaiahius, eo tjuod iii singulari ost

j
Aristolides suain intentionem. niixtum confusum, (juo hic homo est
el

Patet (jiiod ulripque arguinciitatioiies, lionio, et hoc aiiimal esl auiinal, et lioc
hdc est , inductio et syllogismus ,
jier liguum est iignum. Universalo aulem in
i
jirius nola faciunt coiiclusionis doclii- inlolleclu dicit id quod in uuiversalitale

nam ; nec aliter lieri jiotest : qiiia ignoli e\ singnlis ajijiielionsis agil iiittdloclus o\
j

Mou iiiam non accipitur scienlia, nisi ner nota, si- hoc qiiod uiiaiii rationom videt iii omni-
lixpotitio . •
1
. '..
[loin : ^uia CUl in oiuilllins |i,itet sciellllis (ain de- hiis singnlaritor a|i|iiehensis, qua" sunl
illi ex|io8i.
,"re« «liier iiionstrativis, (luam aliis iioii demonstia- iiiiiiis geiieris vol sjiocioi. I''t haiic ojiiiiio-
( iHfiponunt il. ,• . ,,
iWjiaverba. tivis. lla' quideiii
.
,
. ,

qu;e mductiones dicun- nem \ identur ajijiidhare Aviceiiiia ol W-

.\nisT0TF.LE3, 1 Physic. tei. coni. 45.

 1

10 1). AU{. M.\r,. ORI). PH/ED.

nuii sit foniire aljslract.-p, sicut materia rece-

gazel el qul(];iiii alii, (iimm iM ('.un

vitupcro : eo (juod multorum est, et fere ptiva est formie.

quia Secunda
improbntio. onuiiuni etiaiii I.atinorum. Scd hoc dieo, Ilujusautcm adhuc alia latio est :

non congruit Ari- universalis mixti in singiilaribiis causa

quod hspc ojiiiiiu dictis

vcra (juia individuationis non est sulisl.mtia univer-

stotelis, nec iiniveisaliter esf :

ex lioo quod iiniveisah- deiiiidatur a ma- salis qu;E de se conimunicabilis est, nec
teria et individuantihus, eo ipso rst uiii- pote.st esse idcni iiiiiuipium commimi-
versale : et ([iiod lioc iiiodo ahsliaiiiliir cabilitatis et iiHonimuiiicabililatis, sed

ab uno, est idem cum eo qiiod ahslrahi- caiisa individuationis est materia et pro-
lur ab alio : iinde eo ipso quod est in iii- piiuiii accidens : cessante ergo causa,

tellectu, est universah'. remanet universale: cessat au-

uiiiversale

Et quod quidam dicunt, quod indivi- tem causa separata materia et accidente
duatur per inteliectum sicut per suhje- proprio individuante : manet ergo uni-
ctum, non esl dictuiii secundum Arislo- versale sicut fuit de sui natura et suhstan-
teleni, nec secundum Peripateticos : quia tia sic autem cessat causa per intelle-
:

non esl in intelli!clu sicut accidens in sub- ctum: ergo in intellectu est universale,et
jecto , nec inteHectus universalis hoc est universale per hoc quod est in intelle-

modo est receptivus, sed jiolius prout est ctu, et secundum quod esl in intelle-

in lumine inteiligenti;e, formaliter illu- clu.

stratur ideo recipil ipsum sicut spe-
: et Adhuc si quod abstrahitur a Socrate, Tertia.

cies ejusquod est intelligibile, sicut luci- singulariter est in intellectu, el id quod
duni secundum actuni species est forma- .ihstrahitur a Platone, et ita de aliis : tunc
lis colorum, et recijiil ipsum secundum sequeretur quod ejusdem penitus ralio-
quod suiit in esse abstractionis. Aliter nis fornioe multse simul et semelet secun-
Prima ratio.
eiiim serjueretur qiiod intellectus a qu(_)li- dum idem essent in eodeni subjecto,
bet intelligibili deiiominaretur sicut sub- quod est imj)Ossibih' et non intelligihile.

jeclum denominatur ah accidente : et Adhuc autem vane et frustra essent ibi Qusrla

sicut homo dicitur alhus, vel niger, vel niulta diversa a singularibusaccepta : quia
coloratus, et qualis : et sic intellectus di- idem judicium intellectus est per unum
ceretur humanus ab hominis forma, et sicut per multa. Et hsec omnia dicit Ari-
asininus ab asini forma, et ligneus a for- stoles in diversis locis, et sunt vera et ideo :

Qaomodo lua ligni, quod ahsurdum est. Et ideo se- opinio sua est, quod universale est uni-
universale
i i i
est in iniei- cuiiduiii Aristotelem, unlversale cst in versal per hoc quod in intellectu est, nec
le.'iuin e.sse •
, n . . .

absiraoiio- luleltectu
,

111 cssc alislractionis : td lioc est aliquo modo polest individuari in ipso.
nis.
sim
•! •

m
•

intellectu essequod est abstractum Dicat tamen quilibet quod vult, (juod
esse,quod est in actii lucidi esse. Et ideo ego non pr£ejudicio alicui, sed dico quod
non denominat intellectum quia spcci- :
dictum Aristotelis intelligo : dictum au-
ficatum non denominatspeciem velspeci- tem illorum qui dicunt universale per
licans, sed potius species etspecilicans de- esse individuuin esse in intcllectu sicut
noniinat specilicatum : iiitellectus species in subjecto, uuUo modo jiossum intelli-
cst intelligihilium quod intel- et ideo id
:
gere. Sicut autem est in scientiis perfe-
ligitur dicitur
sccundum intellccluale
,
ctam argumentationem Iiabentihus, ita
suum esse, et dicitur universale sccundum etiiim est in potcntiis et artihus habenti-
suam potenliam et inlcllectus non dici- :
bus argumentationem imperfectam, quod
tur universalis, neque humanus, neque
omnes fiunt ex praeexistenli cognitione
asininus. Isla cst directe opinio et sen-
et ex praecognitis.
tentia Arislotelis loquentis contra Theo-
Similiter enim, sicut dictum est, et
phraslum, qui fuit de priori opinionc rhetoricae scientise persuadent. Dico au-
quie dicta est, quod intellectus receplivus tem persi/adeuf : quia non vcre probanl
 :

lihi:h I i»usTi:i{. analyt. tract. i 11

VL'l coiicladunt propler infiliorum suo- .Vvicenna scientia per informationem et

rum et principiurum iniperfectionem, actum intellectus. Et scias quod
iion p(!r
(juiB generalia non sunt, el dici de omni secundum haec scientia intellc'cliva est
vel de nuUo non habent : etideo ex veri- secundiim scientiam in agere diclam,
simiiibus potius generanl persuasionem quam agit inlellectus ex scienlia in uni-
et sus{)icionem quani cerlam scienliam : v(U'saIi el ex scientia in parliculari sive
aut cnim prrsuadent per oxempla prius in jiropria nalura dicta.
nota, qnod esl facere quamdam inductio- Scias etiam quod ab (imnibiis dicitur
neni, quia mulla exempla inductionem quoddoclrina el disciplina et scientia dif-
faciunt, non quidem sola, sed addito lerunt sccundum quid, cum hajc omnia
quod simile sit in oinnibus, vei quod sic sinl subjecto unum, scientia scilicct con-
sil de singulis : et idco oxcmpla sola clusionis : sed dicitur scientia jirout sc-
nnn suntvera induclio, sed inductionis ciindum se adepta quiescil iii aniiua, sed
ali(juid, et lunc pcisiiadenl ex priusnolis, (loctrina jiroiit est ab ore doctoris Irans-
ut pauio anli' dictiiin cst : aiit persuadent fusa, discipLina autem proiil est a discente
per cnUiymemala, quod scilicet persua- siiscejila. Sed scias quod hic non est in-
derc vere est syllogismus : quia duo en- telleclus Aristotelis, sed vocat scientiam
tliyniemala sine onini a!io addito faciunt habitum conclusionis, doctrinam secun-
s)'llogismum vere : et liajc in line secundi dum quod emanat ex principiis. Unde
len
/'riori/m demonstrata siint : et si syllo- dicit in principio Metaplujsicr, quod si-
gismiis est ex pneexislenli cognitione, gnum maxiinc sapientis
scientis et est

tuncsequitur quod etiinn enthymemasit possc docere. Disciplinam autem : (juia

ex prseexislenti cognilione. Probatuin non nisi per medium et per principia est
cst ergo et per induclionein scientiarum suscepta, et sinequibus non suscipenitur:
ct per inductioncni argumenlalionum et et tunc disciplina non est nisi scientia
perfectarum et imperfectarum, quod om- mediata et principiata.

nis scientia inleliecliva eslcx prffiexisten- Kt hoc modo jilane venim esl et cuili-
ti cognilione. bct inanifestiim, quod omnis doclrina el
luare iiixit. >fec dioihwscicn/ia iiitellcctiva, eoquod oinnis disciplinaestexprneexistenti cogni-
disciplina ,. . . . . .
i ,
nieiiectiva. aliqua sit scientia sensibihs : sed ideo tione : et hoc tolum fiiiKlaliir super hoc
dicitur,quia aliqua cognitio eslexpcrimen- (jiiod dudum est dicfuni et jirobalum est
lalis (|ua' non esl ex praiexislenti cogni- qiiia iiiliil ignoliim potest lieri noliini
lione, sed potiiis ex iiniii.'diata acceptione nisi jicr aliuil iiulimi, ct (jiiuil intclleclus
scnsibiliuin el sensibiliiim colialione per non acciiiil scicnliam ali(|iioruiii, nisi

intellrctiim rellexum ad sensum, noii jier (juoruiii jirincijiia el inclioationes suiil

inlellectum seciiii(liiiii m' ct iiiiriim. apiid ('11111 : cl Iiic jirociil dubio Aristote-
Ilabel autem .Vrabica Iranslalio, cogi- lis csl iiitclleclus. VA est adverlendum
laticci, iniiuens Iiic illiid quod dicit Au- (jiiod cum demoiislraliva scientia sit in-
gustinus, quod cogilatio est coagitatio ali- tollecliva et maxinie et prrecipue do-
sil

(|ii(iniiii |iir iiitcllcctuin, siciil lil in scien- clrina et inter omncs magis sit hoc niodo
lia jicr argiiniciitalionem accej)la : in illa dicta disciplina, de ipsa iiraicijiue esl vera
eniin cogilanliir iiriiicijiia ad invicein et jirojiosilio (jua' dicil, (|iiu(l (imnis doctri-

ad conchisionem : el talis esl logica na et omnis disciiiliiia iiilcllectiva osl ex

scientia el pars ejus qua} esl dcmonslra- pra^exislenli cogiiili^mo. Sic jirojiosilio

liva : el sic iiilellecliva i'st in composild jirima rcducilur in s\IIogisniuin el dc-

inlelleclu, qui veroium esl, iil dicit .\ii- monslrationcm. Ihec onim dc perlinonti-
slolelcs i II sccii 11(1(1 (le AiiiiiKi . I",l Imii' dici- biis ad iirimaiii jinijiositiuuem dicta sunt.
tur intellecliva scienlia ad diircrentiain
scientia; inconiplexorum, qu;c dicitur ab
12 n. Ai.n. MAc. niu). im! ed.

pium enim est ad cognoscendum quia

est et ideo cognitio quid est, pnecedit
CAPUT IV.
:

dcmonstrationem et cognitio quia est, :

Quod duplcx est prxcognoscere et pr.vci- sequilur eanidem. Nec est inconveniens,
pue in sriotlin dcmfiuslrnliva. quod triangulus denominative dictus sit
passio : quamvis triangulus secun-
qiiia

Quia ij4itiir(loclriiia('sl ox |ira'existonti dum quod subjectum et figurae spe-

dicit

cogiiitiono, oportcl clctcriiiiiiarc (juil)iis ciem, sit subjectum mulfanim passionum,

cX quol nioiJis conlin^it iniccognosccns tamcn ipse triangulus circa (igurani pas-

et hoc priino dclerminando circa princi- fio esf, qua} probalur dc subjecto, sicut
pia, deindn circa conclusioncs. Dctcimi- ])atet in omnibus ilgiiris ijute sunt de
nemus igitur primo modos praecogno- compositione trianguli, sicut est priina
Rcendi, et dicamus qu;e oportet circa illos Euclidis, et multae aliae qu£e de composi-
praecognoscere. Dicamus igitur quod de tione trianguli sunt vel hujus trianguli
quihusdam oportet jirrecognoscere et vel iilius in specie Iriangulationis defer-
])ia!opinari, quia siint, ut de dignitcitibus. minari.
I)c (jiiibusdaniautempraecognoscereopor-
Quaedam autem oportet praecognoscere
quod dicitiirppr nomen, ut de
tel ipiid est
ufra(jue prfficognitione, sive utroque mo-
passionibus. De (piibiisdam vcro opoitet
do, ut de subjecto (sicut de unitafe) opor-
ulroipic modo jirajcognoscerc, ut(b> sub-
tel jiriecognoscere et quia est, et quid est
jectis. Excniplumautemisforumesf, quod
quod dicitur per nomen quia aliter passio :

de isfa dignitate (quae omnibus aliis esl

non potest probaride illo, sicut patebit in
prior, ut dicit Aristoteles in. quarto pri-
sequentibus. Non enim similiter (hoc est,
mx philosophiiB^) quod de omni est aftir-
uno modo jira^cognifionis) liorum unum-
matio vel negatio vera, oportet jirieco-
quodque praemanifestum ante demon-
gnoscere et praesupponere quia est : hsec
strationcm est nobis. Cum enim dicitur,
enim si iicgetur, ostensive non probari
potcst, quamvis probctur pcr deductio- quod oportet prfficognoscere principium,
nein ad impossibile : qiiod tamcn impos- communiter accipitur principium utcom-
prehendit principium complexum quod
sibib' iioii reputaretur ab eo qui dicii
est dignitas, et principium incomplexum
contradictoria siinul esse vera. De pas-
sione auteni quod est subjectum vel passio quamvis
quaj est triangulus, quo- :

niain hoc quidem significat, hoc enimpassio secundumsuam diffinitionem

est, quid
dicitur per nomenejus: et hoc non sit principium, sed principiatum ut
est ideo,
quia non polest ex alio lluens et alii inhaerens, oportet
sciri quid est passio nisi
pcr subjectiim cf subjccli proprii
tamen quod sit praejacens ad demonstra-
diflini-
tionem.per ijuaiu suiijccfo
tioncm scire quid sit : quia aliter j)er de-
jirobatur in-
csse :et hocest post monstrationem non posset probari inesse
demonstrationemqua
probaturinesse subjecto, subjecto.
el non antc ip-
sam: sed si nesciatur quid eslquoddicitur Attendendum tamen, quod etiamsi di-
pernomen, de subjectopassioprobarinon gnitate debeat uti demonstrafor, oportet
potesl quia per dilTmitionem passionis
:
quod sciat quidquid dicitur per nomina
probatur inesse subjecto unde in pas- :
in dignitate posita : tamen quia scientia
sione quid est, est praecognilio : princi- quid quod dicitur, est per diffinitionem.

' Hmc dignUas, de quolibet dicitur esse vel contradictio. Responsio capitur in flne hujus
non esse, polest probari perimpossibile. Innuit
capituli. Jammy.
liic medium potissiraaj deraonstrationis esse « Aristoteles, In 4 priraa; phiIosopbi;t., tex.
diflinitioneni subjecti, et huic videtur immc- com. 9.
dial(^ contradicere in sequentilius verbis : ergo
 LIBER I POSTER. A>'ALYT. TRACT. I 13

et (lifrinitio proprie est incomplexorum, Adhuc autem principia demonslralio- Removet

dulj um.
sicut stepius in hac scientia ostendimus, nis non sunt tanlum dignitatcs, sed etiam

et naiixime in libro diffinitiomim, et non supposhiones et petitiones, sicut patct in

refertur scientia quid est, ad complexa principio Euclidis, quge. omnia oportet
nisi per consequens : ideo dicit Aristote- praecognoscere : et ideo talia omnia sup-
les quod oportet praecognoscere de digni- ponunlur hic in nomine dignilatum large
tate quia est, et tacet de praecoj^nilione suincndo (lii;nitatem.

quid est. Et hoc quod multi dicunt.

est Adhuc autem quamvis inedium sit ne-
Verilas autem secundum intellectum Ari- cessarium in deinonstratione, tamen non
stolelis est, quod demonstratorin demon- dicitur quod de ipso oporlet praicogno-

strationenonprtcutitur scientiaquid est de scere vel quid est vel quia est : quia me-
(liij;nitate, sed scientia quia cst tantum, dium investigandum est, ut dicit Aristo-
(pjud scilicet veruni sit tjuod dicitdignilas: teles in primo Prionnn. et ideo de ipso
et ideo demonstrator in demonstratione priijcognoscere non o[iortet. Forte tamen
non cognoscit (juid est de dignilate, quam- quid sit oporlet in inedio praecognoscere
vis putatur in pra^cognitione dignitatis, ante demonstralionem sed hoc postquam :

quid est quod dicilur per nomen: quia di- invcstigalum est medium : cum eniin in
gnilatem scire non {)otest nisi sciat quid omni doctrina et disciplina addiscendae
est quod dicitur pci- nniiiiua [losita in di- sint res super quas fundutur illa scientia
gnitate. Et hic esl intellectus Aristotelis. pcr propria et instituta illius scientite vo-
RemoTet
Jubiura.
Adhuc
.

gmlio quia
.
autcni
.

est,
notandum
non priino
... (luod i^rseco-
inest incom-
cahiila sive nomina
scruiiiluin vciitalcm vel addiscere vel co-
: cum iiiliil contingat

plexis et per ea complexis per conse- gnoscere, nisi [)er signilicationcm nomi-
quens, sed utrisque inest teque primo, se- num, ut dicit Aristoteles in ([uarlo prima;
cundum quod verum et esse convertitur p/ti/osop/iice' : necesse est de omnibus
cum omni ente unde de asino est prse- :
prtecognoscere quid est quod dicitur per
cognoscere quia est, et de liomine, et sic nomen : ([uia aliter doctrina licri non pot-
dc aliis. Sed non oportet pr;Ecognoscere est.

quid est ipsa complcxio complexi princi- thiiiiiiim aiitcin iKiriiiii ratio et causa
jiii qiKid est dignilas, per difrinitionem : h;ec est, ([iiod res signilicala^ iii scientia,
el iik>o non oportel pnecognoscere quid aut sunt princi[)ia, aut sunt jirincijiiata.
est de dignitatect hoc (juidem planum
: Et siquidein sunt principiala, esse suum
est omni liomini etiiim jiaiuin dr hoc co- quia sunt, habent ah aliis : el ideo non
gitanti et consideranti. potest hic ((juia sunt) siip|)oni de ipsis,

Removet -\dhuc autem nolaiiiliiiii ijihhI ijiiain- scil dcbet j)rohari per priiicipia. I)i' priu-
uuum. .^.j^ ji^ dignitatc prjedicitur aliqna passio cipiis autciii ijiiia esse suuni iinu haheiit
de aliijuo suljjecto, non lamen gratia il- al) aliis, in ijisa scicnlia oj)ortcl rcliinjui

iiiis passionis oportet jirfficognosiere et quia suiil, nec jiotcst [irobari de ipsis.

jii,'esiipj)onere qiiid est in dignitatc, et l'rincij)iala autem sunl passiones quae

gratia suhjecli, (juia esl i| ipiid isl : ila causanlur a subjectis, et idi'o probantur
(juod jirojilcr diio (ju;e sunL iii iJignitate, de ipsis.

oporl((al [iriecomioscere de dignilale el Sic ergo [lalct ([iialitcr ilu|ilc\ |ii;ec()g-

(jiiiil cst ct (|iiia c>| : ([uia [iiiqiriclas in- iiiriii, siiliccl (|iiia c>l, ct (|iii(l iliriliir |ici-

liierciis siihjccto dignilatis, iion cst [las- noincn, ([iia' (-iimmiiiiis cst omiiilius tain

sio prohala el conclusade suhjeito digiii- cniii|ilc\is ([iiaiii iii(-(im[)lcxis j)i'i- aliqiicin

talis [ler scienliam dcinonstrativam : et iiKdliiiii. l']| ^ic [latct suflicicntia \n\v- Su'lliieniia
prii'' n>:iii-
ideo de dignitate [ii^ajcognoscilur i[uia esl cognitionum : cuiu j)ra'Cognitio aiit sii-

cl iKiii qiiid, iil dicliiin est. inatur cx [lai-tc Vdcis signilii-anlis, aut

.VRiftoiELt?, lu t ['linne iilulosoptiia:. lei. coni. 10.

 . : . ::

14 D. ALR. M\C,. ORD. PRiED.

cx partc rci : et prrecognitio ex partc quod cst (ijus difiinitio, scitur esse sub-
rci sit prfecognitio quia cst, cx parte au- jectum pcr se passionis co quod passio :

tcm nominis signilirantis rcm sit pra'- manat de sul)sfantialibus subjecli : nec
cognitio quae est (pHid (iicilur piM' no- potcst sciri, quod proprium subjectumsit
mcn. Ouamvis autcm (i(i;e sunl praecog- pnssionis, nisi per quidditatcm esscntia-

nilioncs lantum, tanuMi Iriparliln esl pivc- lium subjccti. Oporlct ctiam praecogno-
cognitio : quia in quibusdam duse prae- scere quia est : aliter passioninonsubsta-
cognitioncs conjunguntur et faciunt unum ret. Et quia subjectum sic dupliciter se
prcecognosccndi moduni, in aliis autcm habet ad passionem, ut causa scilicet, et

diviffi faciunt duos ct : sic sunt tres subjectum : et ideo de ipso in quantum est

modi prsecognoscendi ' causa, oportet praecognoscere quid est

Scicndum ctiam quod cssc de sub- et de eodem in quantura immcdiate sub-

stat passioni, oportet iirtecognosccre quia
jecto, sive quia est, simplicitcr et per cs-
sentiam non potest sciri, nisi praecognos- cst ^ Et iste proculdubio est intelleclus

catur qui cst sul)jcctura. Quaestio enim Aristotclis.

quae est si cst, sciri non potcst 2>er se ct Quod autem unitas dicitur subjectura,
in arilhmcticis et in septimoEuclidis satis
per essentialia, nisi sciatur et cognosca-
tur qusestio quid est : potest tamen sciri patct : quiamulfa probanturde ipsa,quod
pcr accidentalia si est subjcctum etiam scilicct sit indivisibilc, quod non ha-
non cognito quid cst. Et similitcr dcpas- beat pcsitionera , quod sit substanlia
sionc, quod non scilur quia cst, nisi scia- numcri, et multa alia. Ilaec igitur de
tur quid est, si pcr csscntialia dcbet sciri praecognifionc principiorum dicla sunt
quia est : scd per medium accidcntale sci- quae enim quaeri possunt, facile patent ex

ri potest quia est, non praecognito quid dictis.

est per essentialia. Ilaec sunt quae a Com-

mcntatoribus hic dici consueverunt. CAPIT V.

"'"phyru!"^ Dictum autcm Porphyrii in commento

est, quod in demonstratione tria sunt, De cogni/ioDc conclnsionum
scibcel id quod est causa consequen-
tiae, et hoc cst principium et passio qu;c : Post cognitioncm principiorum deter-
probatur inesse subjccto, et subjectum minandum est dc prfficognitione conclu-
cui per se et non per alterum inest pas- sionum. Quia vcro conclusioncs sunf
sio. De principio igitur oportct supponi dupliccs, scilicct univcr.-alcs cf parficula-
et praesciri (juia cst, el quia verum cst : res,detcrminabinms utrarumque conclu-
quia esse et esse verum convertunlur sionum praecognifionera. Dico autem
qnia nisi hoc praesciatur, nulla crit con- hanc solara conclusioncra universalera,
sequcntia demonstrationis, cum princi- in qua proprium subjecfum et per se
pium per hoc quod est, et per hoc quod subjectum signo universali distributum,
de necessitate est verum, sit causa conse- subjicitur passioni propriae quae est per
quentiae. De passione autem praescilur se pra?dicatum ipsius. Conclusionem
quid cst : quia per suum quid est, hoc aulcm particularcm voco, in qua idcra
est, i)cr (iiflinitioncm, muitotics probatur subjectum deterrainatum ad propriam
incsse sulijecto. Dc sul)jccto autera et naluram, eidera subjicitur passioni sine
quid est el quia est : quia per quid est, signo universali : sicut si probatur quod

' Vult ergo D. Albertus tres esse prjBcogni- meilium indemonstiatioiie, et posleadicil illuci
tiones, scilicet quid tautum, quia tantum, el esse subjecti diffinilionem : tamen hoc est di-
simul quid et quia P. J. versiraode, ul elicit.ir ex verbis istis et per hoc
' Innnit Aurtor diffinitirtn^-m passionis ess» tollitur contradictio. V. .1.
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. T lo

istc triangulus (qui est in seraicirculo sionum sicut particularium hoc modo per
qui est triangulus super ciroumferen- reductionem in universale est disciplina
tiam) habet trcs oequales duobus rectis, sive acceptio scientia? ; etilla non cognos-
hiBC est conclusio particularis ; et utram- cuntur per medium demonstrativum,
que oportet cognoscere. quia ultimum non cognoscitur per me-
Hoc ergo modo procedentes dicimus, dium demonstrativum eo quod per se ;

quod est cognoscere alia sive quwdam passionon inest parlicuiari, sed'univer-
prius per cognoscentem ea, hoc est, quas- sali inest priiiio et per se et imraediate.
dam conclusiones, sicut universales con- tamen hcec per aliud non dc-
Possnnt
tingit scire, ita quod sciens eas, cognovit monstrativum cognosci, quiahoc hic non
eas in suis principiis per quae concludun- negatur, et hujusmodi sunt quaecumque
omnibus Euclidistheo-
tur, sicut patet in jam per sensus (eo quod singulare per
rematibus, quorum est semper pr.TCOgni- sensus ostcndilur) ct qu;ccumque jam de
tio in principiis per quse concluduntur : nuinero sini;ularium sub universali ac-
et est ista prtecognitio in potentia pra?- ceptorum contingunt esse. Et dico con-
cognoscere et in universali, in quo illa tingunt ; quia talibus contingit passio, et

conclusio est in potentia formali et acti- non priino et per se convenit eis, sed per
va. aUud sicenim cognoscuntur quaicumque
:

Quorumdam autemsicut conclusionum sunt singuLaria et non dicuntur de sub-

particularium est simul cum nniversali, jecto aiiquo. sicut dictum est in Pr.rdi-
inquiid inducunlur. accipcre noliliam, si- cainciilis de subslaulia prima, qiiaj prin-
cut suut conclusiones parliculares quse- cipalitor et maxirae dicitur, quaeomnibus
cumque contingunt esse, acceptae sub substat et de nullo prgedicatur ut de sub-
universalibus couclusionibus, in quas in- jccto ; hoc non cognoscitur per medium
ducuntur : quorum universalium jara ha- deinonstrativum, sed cognoscitur per
bent cognitionem per sjdlogismura de- subjectum primum quod immediatura est
monstralivum. Hujus autem exemplum passioni qiiando inducitur in subjectiim
est, quod aliquis pra^scivit per dcmonstra- illuil. Qiiod ;iutcm hic quidaiu diciiiit,
tionem expropriis principiis, quod om- quod cognitio refertur ad sensibilem par-
nis Iriangulus liabi't Ircs requalcs duo- liiularium Cdgniliniicm, el scire rcfcrhir

bus rectis, cl lior pcr licuuinstralioncm ad ;u'i'cjitiiincin iinivcrsalis per iutidle-

conclusit. Quod vero is pailirulaiis qui rtiiiii \cl iiicntciu, 111)11 cst curaiiiliiiu, ijiiia

est in semicirculo triangulus sit, el duo- liic non Inibet lucum ; quamvis commeii-
bus rectis requalcs tres liabeat, simul tum hoc dicat, quod fere concordat cum
inducens cognoscil, hoc esl, quod parli- Themislio.
culare iii uiiivc'rsalc iiniuxit sic; omiiis Ilis liabili> dicendum est, quod inve-
triauguliis liabct trc> angiilns tequales nitur iilius mi)diis pr;ecognitionis ;i j)r;v-

duobus rectis ; Iriaugulus in scmicircuio dictis, et est illc qno jir^escitiir coiulusio
est triangiilus ; crgo habct tn-s ajqualcs in suis prffimissis vcl jiriiicijiiis tanquam
duobus reclis. l*articulare enim probaliir iil (jiiod scitur in ;ilti!r() quod fornialiter
])er universale ; et ideo sic pr;ecognosci c^l caiisa ij^sius antcijiiain scialur iii se-
habel in (]iiauliim iinluiilur iii uuivcrsa- ijiso.

li' ; ct lia'c iiiiiurliii in iiiiiinri |irnpiisiliii- riiilc aiitcqiiaiii sit induccre, iioc cst,
ne est, iu ijiia iiiciiiuiu lic miiinri jira^di- j)cr iuducliouciii aliijiiiiui conclusioueui
catur extrciiiitalc : ct uiliij .'iliinl ost in- accij)crc, aul iinlcijuaiu sit ;iccij)cre con-
duclin iiisi iiiciiiuiu aiijiliialiiiii ai! iiiiini- iliisionem aliquam jicr syllogismum si-
rcm cxtremitatein sumplaiii sub medici I iil accij)itur illiiis couclusio, quodam
quod per se subjectum passionis est. qiiidcin modo liiccnihim esl scir(> si\'c

Quorumdam sive quarumdam conclu- pr.TDscire illam ( ouclusioncm ; scire enim

16 D. ALB. ^IAG. ORD. PILED.

siiis jnincipiis, m <l"i- ut est sapientia, scientia, intellectus, pru- Qjeestlo

conlinpit paiii in Mennonis
foitasso denlia, et ars : et virtutes morales, forti-
Imis sciliir iii potentia iormali :

ludo, teiuperantia et justitia utrum es-

quinimo vcrum
:
est,
.niiii hoc viMuni :

(jiiaiuvis Plato el Socrales aliter dixerint sent bonum assuescibile, vel discibile, vel

<le sccta Stoicorum. Aiio

autem a diis datum per conversionem anim;e ad
cl iiiuili

secunduin scire in actu et seipsarn et ad ea quce habuit a sa?culis

luodo sciciuii
quibus fuit (ut Socrates et
propria naluia lales conciusiones non
aeternis, in
in
eiiiiu qui)(i aJKiuis 1'lato dixeriint) intra seipsam. Et consen-
contingit prfpscire. Id
siiu|)iiciter, lioc liunt in hoc Plato et Socrates multique
nescivit V(d non scivit
secundum actua- aiii, IJoetius, et Augustinus, et etiam ul
esl, inpri^ipria natura et

est vel nonest, lioc ([uo- videtur, (jregorius N)'ssenus, quod vir-
lem scientiam si
lus sit nec assuescibile l)onum, nec disci-
dammodo scivit vel scire potuit et est :

scire in suis principiis scitis, in potentia

bile, sed a Deo vel diis dutuiii per conver-

secundiim (|iii(l scire vel prsescire, et sionem animae ad seipsam quod vocant :
et
illi intellectum adeptum. Sicenimdisce-
non simpliciter sicut prBescire contingit,
:

quod trianixulus habet angulos valentes re non esset nisi immemores recordari
vel reminisci et hoc quidem accidit si
per ffiqualilateiu duos rectos, in praemis-
:

concedaturante conceptam conclusionera

sis sive prineipiis quibus hoc probatur :

autem nescivit, hocest, non enmprse.sciri simpliciter : quia quod scitur

simpliciter
habuit scientiam de ipso, quae simpliciter
simpliciter, non semper actualiter consi-

est scientia quae est cognitio conclusionis

deralur : et tunc recordatur actu cum ex

secundum agere per eo quod prius apud se habuit ad conside-

in propria natura et
determinatam conclusionem comparative rationem rei convertitur, et hoc esset
ad pra-niissas acceptam. Sed luanifestum scire quod quod apud se ha-
est prioris

est ex inspectione modorum praecogno- buit recordari. Aut eniin secundum hoc

scendi, quod qui scit in alio sive in prin- nihil discit aliquis aut omnis qui discit,
:

cipiorum potentia ali^iuid, scit secundum discet ea qua? prius novit simpliciter.

(luiil : simpliciter autem non scit, quia autem probaverunt aut enim ali-
Iloc :

res scita secundum quid est in suis prin- quis discit hoc quod praescivit simpliciter
cipiis etnon simpliciter, et ideo in illis sci- et nullo modo ignorat, aut quod simpli-

tur secundum (juid simpliciter autem : citer ignorat et nuilo modo prsescit, aut
nou scitiir, eo quod res est ita et scitur, simpliciter praescit et secunduiii quid
quia eadem sunl principia essendi et co- ignorat, aut e converso simpliciter iguo-
gnoscendi, sicut probatur in prima pro- rat et secundum quid prsescit. Si primo
positione primi Physicoium '.
modo, scilicet simpliciter praescit et nullo
Quod h.Tec quse dicla sunt, vera sint, modo ignorat, tunc sequitur quod disce-
probatur per ad impossibile dcductionem re secundum actum sit reminiscentia
si delur oppositum, quod scilicet simpii- prius scitorum. Si secundo modo, scilicet
citer conclusioncs pra>sciantur, et nou quod simpliciter ignorat et nuUo modo
tantum secundum quid. Si enim hoc de- pi-escit : tunc (jua^situm qiiando invcnit
lur, tunc contingit ambiguilas esse vera non cognoscit esse invenlum: quia niliil

et probata. Mennon autem Mennonis me- liaiiel a|)ud se unde iilud cognoscat esse
dia producta, ut (ineci ])r(Miuntiant, fuit qua^silum (jiiod quaesivit. (Et Augustinus
(luidam Piatonis et Socratisdisciiuilus^ad quidem dat exeiuj)lum de servo fugitivo,
quem per niodum epistohe scripsit re- quem luillo modo cognoscit dominus : et
sponsionem faclam ad qua-stioneni Jlen- tamen qua^rit eum quem si invenit,
: ca-
cnonis.qu» fuit.virtutes intellecluales sic- su invenit : et quia inventum non co-

' Tex. coni. 1,

 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. T 17

gnot^cit vel praecognoscit, ideo nescit se (lixcrunl, dc hac dualitale nescivisti,

invenisse eura quando invcnit) et si lioc : utrum esset vel non esset par : ergo non
lunc nun continyit aliqiiid discere : qaia omnem duaiitatem scivisti esse pareni.
discilur qnod invenitur cl coj^nosiidir Ifoc eniin (juidam malc solvuiit diccntcs,
postea : lioc autcui poshjuaui invenluui (|iiiiil lum dicit resj)onili'Us jicr (lcindii-
est n(Ui scilin non coiiuoscilur. Si vc- stiatioucm factam sc scire oniiicm duaii-
ro sinipliciliT jirffiscil et secunduni quid latcm csse parcm, iiitcllicitur de oiuni
ijj;norat : tunc quod discitur, non discitur (juam scivit csse dualitatem sive quod
nisi secundum quod ignoralur, ad iiiui- (liialilas sii.

nisccnliani reducilur : et ha'c est reiui- Ihcc ciiim solutio iiiilla cst, quia in se
nisccnlia qiKT secundum Aristolelcm in cdiiliucl opposita jicr coiitradiclidiicm :

iihni dc Itriituiiscrulia csl siipcr jiar- (jiiia ipiaiiivis alia sinl srila, laiiicn nm-
tcm olilili. Irilius ci\nii nu'iuiiris inductae nes discentcs ct accipicntcs doctriiiam, si

divisionis ialsis existentiljus, rcliuipiiliir accipicntes sciunt simpliciter illud cujus

quartum membrum esse verum, qiiod ca vcrani hahcnt-demonstrationcin (cnm ilie

scilicct (jnge syllogisino vcl inductionc sil verissimus scicndi modus) ct sciunt
doccnlnrvid addiscuntur, simplicilcr qni- illaiu conclusioncm cujus acccjicriint dc-
dciii pra'iL;U(iran1ur et sccundum quid monstratioucm simpliciter acccjicrunt :

prajsciuntur, ut siipra dictmu est. Nos aii- aiiliiii demonstrationem non de omni dc

tem in sc(picntiliiis ut pcrfcctior sit dn- (|iiii sciunt, quia hoc dcmonslraliouis non

ctrina,istani dclcriiiiualiiuiiis qiLcslioiicm. pdlcsl esse suhjcctum, cuui nec pcrse nijc
Patct i;;ilur (pioii si (i|ipiisiliim dcliir, (lc iiiiiui conveniat ci passio : qiiia ha-c
qiiod altcriiiii (liiiiiiiiii scqiiiliir : aiil (jiiinj piojnisilio, omnisdualilasquam scio dua-
nihil disccl, qudd s('(|iiiliir cx sccundn lilalcm csse, est par, ncc simjdicilcr uni-
mcmhro divisioiiis : aul qiiod discit (pind Ncrsalis cst, ncc per sc convcnil ci juaHli-
jiriiis simiilicilcr coLiiiovil , (|U(i(l sc(piiliir caluiii : iiiidc dcmdnslialiii ikiii Cdiicludit
ex primo mcmliro divisionis et cx tcrlid. t\f dualilate (jiiam sciunl, scd simjilicitcr
qnidcm .Ucnnonis amhignila-
Et hanc dc (iiuiii : cl simililcr dcmonstratio cou-
lciii (prniam solverc conatisunt, quamvis cliidcns qiidil Iriangulns hahel tres a»qua-
non solvant. Non cniiu dicendum cst sol- lcs (liidhiis rcilis. non concludit de omiii
vere hanc aml)ic;uilatem sicut qiiidam (Iiiciii sciiinl, scd coucludil simplicitcr de
ari,aiinciitaiilur, Iioc est, rationc soplii- (imui iiiimcrd dualilalis cl dc (iiiiiii licura

iiio quo- >^li'a pi idiaiil caiii Milvcrc. ( liiiii ciiiiii ipKC- liiaiiuiila liilalcia cl rccliliiica : (piia \\t'

nulam.
riliir ali aliipio a rcsjKindculc cl dicciilc alia liLtiira (jiia' compoiiiliir c\ liiicis cnr-

jiost laclam dcmouslralidiicm, niiiiKpiiil vis. iioii csl vcruui : luec cuiiii aliipiaudo
scivisli (per dcmdiislralioiiciii iiiiixcrsa- lialicl Ircs anuulds majores Irilnis rcclis.

Icm ipia' pnilial i|iidil iliialilas csl par iiii- r.iiiiis ratio csl : qiiia iicipic iiiia, lioc csl,

mcriis pcr Ikic qiniil (li\i(liliir in diid iiiilla pnqiosilid iii (lciiidii>lrali\ is ita

a'ijiialia) (iiiiiicm iinivcrsalilcr diialilalcm airipiliir : ipiia pnijiosilioucs demonslra-

cssc parciii, \cl iiiiii '!
Dicciilc aiilciii ic- li\a' iiii|ilicili'r siiiil iiiii^crsales el j)cr
S|iiill(lciilc, (jiidd scil sic pcr (lcnidiisl ra- sc : iiiiilc iiiilla hariiiii sic acci|iilnr de co
lidiicm laclam, lidc csl, (pnxl diiiiiis diia- (jiiciii lii iiiisli iiiiiiicrum, aui quam nosli
lilas csl jiar, iiislanl : alliilcniiil ciiiiii rcclaiii liiicaiii : scd |iid|idsilio demon-
pi'oh'rcU(ld iii piihlicum (juamdaiii jiar- slraliva acci(iiliir dciuonslralivc simjilici-
liciilarciii (liialilalciii inrlc lajiiduiii (juam tcr dc diiiiii. Pniplcr (piiid diccns hanc
iii >iiiii \i'l iiiaiiii aliMiiiidcranl, ijiiam solulidiiciu, iippd^ila iliril : dcmoiislra-
ri'>|idiiili'ii> III pail iiiiiaii iiini iipiiialii> lidiic ciiiiii lada scil dc diiiiii idiiclndi
cst cssc, lidc ('>l, (lc ipia iiliiiiii c>M'l \cl siiii|ilicilcr : addcns aiilcm ipia' cgo ii(i\'i,

non csscl, uiillaiii lialmil d|iiiiidiii'iii : cl dicil 11(111 cssc dc oiiiiii : cl sic iucliidil
 7

is D. ALB. MAG. ORD. PR-^D.

ct sic tum dc potentia, nisi per id quod cxistit
illa solutio (•onliMdiitoiic ojiposita :

quod non valet. in actu iu eodem quia oportet quod:

patel
agens in motu conjunctum sit mobili
Solvitur auteni vcrc inducta dubitatio,
quod movetur si crgo educens mate- :

dicondo quod niiiil, ut opinor. Et, uto[)i-

riam in actum conjunctum materiie, in
nor, dico proiiln' IMatonis cf Socralis le-
actu sit, nihil recijiit inaleria nisi quod
verontiani, non tamiuani incertuui sit
prius secundum actum fuit in ijisa et sic :

quod Dico igitur, quod niliil de

dicitur.
quoniara moveri secundum formam, nihil est nisi
inductis rationibus prohibct :

de occulto et secundi m actum in extrin-

est sivc conlingit id quod discit aliquis
secus existente venire ad apertum.
pcr sjdlogismum et inductionem, sic, hoc
est, quidem in alio ct in potentia scire Similiter autem dixerunt esse in anima
sive prsescire : est fiutem sic, hoc est, in acceptione verltatis intelicctualis et

alio inodo ignorarc, simpliciter scilicet et moralis : eo quod putaliant ita se habere
in jiropria naturact in scientia secundum intcllectum ad virtutem, sicut se habet
ao^ere. luconvcniens enim non est si quo- materia ad formae susceptionem. In quo
dainmodo ct sccundum quid scit, quod errore etiam fuit Theophrastus, quamvis
simpliciter addiscit : scd hoc est incon- ab ipso magistro suo Aristotele correctus
venieus si eodem modo dicatur prsescire fuerit, ut dicit Commentator super tertio
quo addiscit : quia ex hoc sequeretur de Anima ; et ideo dixerunt intus esse
(juod secundum idem scirel et secundum scita simpliciter, sod latere, eo quod in-
idcni ignoraret. Htec igitur est A^era solu- tellcctus in hominibus non est possessus
tio ambiguitatis, quod id quod syllogismo vel adeptus, scd potius passionibus et
vel inductione addiscitur simpiiciter, jihantasiis involutus et impeditus : adep-
jiotest in suis princijiiis secundum quid tum enim vel possessum intellectum vo-
praesciri. cant, quando homo libere et sine impe-
dimento potest ex facilitate converti ad
CAPLT Yl. intellectum purum et verum sui puritate
jier aversionem sui a passionibus ct jihan-
De duhitationc Mennonis ct sohttione.
tasiis : et tunc dicunt talem intellectum
omnia invenire aj^ud scipsum, et per do-
Ific autem iit perfectior sit doctrina,
ctrinam dejiurationom tiori et per assue-
iuterponcnda est dubitatio JMennonis et
factiononi boni : por syllogismura autem
solvcnda, quamvis hoc ad nietaphysicum
et inductionom nihil accipore novum,
pertinerc magis videatur. Scias ergo
sed orania habontera intelloctuin reduci
quod dubitatio Mennonis super antiquis-
ad illius vel illius actualem considoratio-
simam Anaxagorae o]iinionem de latentia
nem : quod tamen sirapliciter ante ha-
forniaium fiiudata csl, qui dicebat omnes
buit in soipso.
foriuas per iuotum accipicndas, jain in-
tus esse in (piolibct accijiiente eas, sed lli autcm sua> positionis potissinias da- Quinque
1 , • ,. 1- •
,
liones pi
hitere et non apparere, et per motum non uant quinquo rationes. l na quidom quse opinion
i- , , 1 1 1 •
, • Mennonit
nisi dejiurari materiam ut appareat ijuod quod si nihil sit in actu, nisi
(licla cst,
1

sioicort

intus latel)at et dabat excmjilum de mi^-

:
jior idquod in actu ost, et por id quod
tallo vel lapidc j)rctioso, cujus splendor facil in actu esse conveniunt tamen ei :

etiani quaudo rudis est, jain intus est, quod lit et mutatur de potontia in ac-
sed per tersionem ct polilionem proepa- tuiu.

ratur ut ajipareat, sicut dicunt et J)aina- Socundam autem dicebant esse quge secunda
scenus el Circgorius Nyssenus, qui sic superius posita est, quod si scita non ''"•

hanc opiuionem exponunt. ILinc autem sunt intus, quod nihil scitorum cognosci-
probavcrunt sic, quod nihil exit in ac- tur ijuandi) invenitur : quia non cogno-
 LiBER I posti:r. ANALYT. TH ACT. I 19

scitui-, iiisi simile siinili, siciit in priuKi diictriua neque educaiiiiiic nec exemjilo
de Anima '
probatum est in Empedoclis lidiii [irofecerunt : a ddclrina igitiir ct

opinionc (lujus igilur non est simile in consuetudiiie non est acce[)tio virtulis.

discenie, nunquam cognoscitur. Super has infilur tales raliones positiones

Terlia iuit cui maximo innilel)antur :

suas Stoici riiii(la\ciiiiit.
liaratio.

quia formae foimantes omnem rem, ante Has igitur quoe diclai sunt impugnavc- Opinio Pb-

rcm formatam sunt, sicut sigiilum ante riint Peri[)atetici, rationes inducentes rum et im-

ceram : et cum formans quod vocaiur in ([iife sujieiius (licta; sunt, maxime ad iii- opfnionis
. . -1 •! 1 .
• Stoicorum.
physicis f(irmati\ iini, senqiei' sit intra for- cdnveiiiens et impossilnie ducentes : quia
matum, sicut patrt in omni generalionr : scciinduni hoc non est doclrina nequi!
formativum autem non format, nisi ad discijiliiia : (juia nihil novi accej)imus iii

suam speciem, et niliil aliud fiuinal, nisi iilrumque : omne cnim quod discit iin-

suam specicmtransferendo in formatum : ineinor recordatur, et omnis generatio

oportet quod omne formatum per sj)e- (»st tantum alterans de occulto ad mani-
ciein suam fuerit ante simpliciter intra id h'stum : et fiujusmodi inconvenieiitia
quod formalur prdplcr quii(l dicehant : iiiulia arcidiinl valde.

semen f^enerationis esse parva animalia, Ad hsec igitur secundum Boetium sic
i^espo„sio
sed actu aiiimalia in specie illius conser- resj)ondetur : quia ea ijiup accipiuntur jier
[^°ne"^|e*"
vata : et ita dicehant intelleciuni ag-entem moluin mutationem et diicirinam et
et
"«"'s^

in aniina (([ui est oiimia intellecta fa- assuetudinem, intra quidem sunl univcr-
cere) esse hahitum aclii omnem s|)eciem salilcr et secundum jiotentiam scihilia :

sciri apiid se hal)eiiiem. Ikec igitur est enim secundum hahitum principiorum
ratid lcrlia islorum. priorum sunt intra, (juffi statim sciuntnr
arta ra- Quarla latio ipsorum quamvis inllrma terniinis cognitis, et quffi nullus discipu-
lio.
sit, iamen videl)atur eis foilis, et proji- Idiiim accijiit a dorente sive magisiro, ut
tcr hoc freijiiculer jiosuerunt eam, scili- de ((uiilihct csi iillirmalio et negatio vera,
cet (j I (icliilis iion agil iii fnrlius, el el (jiidd Idliiiii csl iiiajiis sua [i;irlc. ct

ignoi^ilius non agil in id (pioil cst iiiihi- liiijusmodi : gciirralilcr enim verum est,

lius : exteriora aiitem dehiliora suut rt ([iiod inlidleclus [lossihilis nihil accijiii,
iixnoljiliora (|uamaniina : eri^-^o non aL^^^uni cujus ajiud se non hahet lumina jiriina,

in ijisam : agereni autem si a sensihus et (jiia'- suni (juasi inslniinenta et mcdia ad

sensihilihus acccplis ad scientiam ei vir- iilia reci[)ieiid;i et ;id qua? examinat et
tiiicin piniiccrel anima : hoc igiliir iikhIii Cdgnoscit ([iiiecumque iiiventa, ei scil

niiii [icrliciliir : d |icrli(iliir \ d ali c\- iilriim siiil M'ia m'I lalsa : cl lutc com-
trinsccis, vcl ah iiilrinsecis : ergd rcliii- iiiiinissiiiHi cl [iiiiii;i \cri et honi (juod
quitur ((ikuI iiilriiisecus hahel quihiis jici- ailijiisci jioiesi jicr virliilem el inteUectua-
iiciliir, cl iKiii accipit ea per inventioiiein lciii elmoralem, sirul jirincipiatum exa-
vcl ddrlriiiaiii. minatum ;id siia [irincipia, et ad hajc co-
lisi*

lW|
(hiinla raliii csl, i|iia> iii ipsd lilini gnoscit. El idcd dicil IJoelius ((uod uni-
it^ linla ra-
»»" lio.
'

.]/ciiiioiiis (•(iiiliiictur, cl csl (jiiasi jicr \-crs;ili;i relinel intcllcctus ei siiigiihiria

iiislantiaiii : (|iiia si accejilio MTilalis iii- |icr(htr Et hoc esl (juod dictum est, qiiinl

tellectualis vid moralis essel [ler sliidiiim sccundum ((uid jir;escil, d simjiiiciier

vel docirinam : tiinc uI)iciinK(iic lalia cs- iiiin |ir;escit sed igndr;il : (|iiaiiivis ciiim

sent, ihi esscl virliis : -~fi\ iiuii csi ila :

rcs iii univers;ili sii d iiirniiii|ililiili d iii

aliipi.iiiild |ll-v ali jiiiiirijiid 1(11(1(1 iinliiliiis csl [iriii('i|iial(i,

viilciiiiis cniiii |ic---iiiiii->

ciIiiimIii ildrld>, lanicii sriciilia iii iiiii\ cisali iinii csl iii-.i
iiiiliiiiis viri

' Tc.\. 1(1111. 2:i. l

20 D. ALB. MAG. OllD. PR^D.
secunduni potcntiam et secundum quid : modu non .scitur nisi secundum quid, ct
scicntia autem in particulari sivc in pro- simpliciter ignoratur : et in maleria hoc
pria nalura ct in agcre, est scicntia sini- modo cst secundum quid, ct simpliciter
piicilcr : quia rcs in suo univiM'saii non UdU csl : ct generatur simplicilcr, ct sc-
est nisi univcrsaiitcr ct sccunduni polcn- ciiudiim aliquid qiutd fuit in maleria,
tiam et sccundiiiii quid : ct siciil sc lialnd, noii yeiicralur.
ad cssc, sic sc iiabct ad scirc lloc jgilur

est:k
 LIBER 1 POSTER. ANAI.VT. TR.VCT. II 21

TRilL€TJLTU(§^ 11

EX QUIBUS ET QUALIBUS EST DEMONSTR.\TIO.

lingere liuc aiiter se haberc : tuiic enim

CAPUT 1.
necesse est per liunc modum sic se liabe-

re : quia quod non contingit non csse,

l)e (/if/iiii/iviie ejus ijuud csf scire, quvd necesse est esse. Istae igitur dillerentiae

/iiiis est dcmoits/rativnis. sunt difiinientes hoc quod est scire veris-
sime. VA prima quidem est de medio quod
Cum autriii jaui liabiluui sil df niudis vere causa est, et quid et propter quid di-
praecognosceiidi qui exiguiilur ad scire cens : quia hoc est sciendi principium.
deiiionstrativuni quud est iinis demon- Secunda autem accipiturex comparalione
strationis, deteriniiiandum estdeipso sci- causa;illius ad causatum, quod scilicet

re. Intendimus eniiii ex quibus et quali- illius causa sit : nec etiam illius ut illius
tius cst demonstratio : iiec possunt sciri est causa nisi sit propria et essentialis et

qiiic suiil adfinem, iiisi cx proporliune ad immediata '. Tertia vero qua; dicit, et non
liiiem ipsum, et utrumque illoruin leie- cuntingit liuc aliter se liabere, accipitur
ratur : et sicscientia linis dirigit intentio- ex parte consequentise. Ita quod primae
nem oninium aliorum quae ad finem or- dua" respiciunt consequens quod scitur :

dinantur : et hac ratione pra'mittenda est tertia respicit consequentiam secundum

detriiiiiiialiu iiiiis umiiii)us aliis. quod ex syllogismo scitur. Et prima qui-
Scire autein quu ali^piis oiiinalur se dem duu sunf demonstrationis secundum
scirc quffilibet, etquu iios o[)inuniur scire qiiod (leiiiunslratio esf : tertiuin est de-

aliquid per se et noii sopiiislico modo :

muiistiatiuiiis quud deinun-
secunduiii

quia sciiicel videatur aiicpiis aliquid scire

straliu est svliugismus est enim umiiis :

per se deiiiunstratiu syllogismus, seil non om-

])er se, et taiiien iii^n sciat illud,

quod per nis svlloi;ismus est demonstratio et sic

quod scire est per aliud. (Juia
:

aliud scitur, non per se scitur, non gra- patet (juod nec j)lus nec minus ad scire

tia sui scitur, sed gratia alterius, et ideo

exigitur quam contiiiel iiiducta ejus (quod
est scire) notilicatio.
per accidens : et lioc quidem est soplii-
slicuin in lioc quod ap()aret per se esse, Probaliir fanien j)er sigiium, quud scire

et non est : el ideo iliud scirc esl decep- veruin liiijusniudi sit aliijuid quale jam
tuiiuiu. Iluc, iiiquani, scire esf, cum nos (iiclum csl : cf iiocest signum : quia quo-
upiiiaiiiui' \cl ariiitiamur cugnuscere cau- ties veie scientes et non vere scientes opi-
sam prupterquam res est et sine quanoii iianlur se scire (cum id ijuod omnes ojii-

est ha'c enim converlibilis est

: et quan- :
iiaiiliir sit juoliabile) illinl est signum,
do opinamur, quoniam illius causa est (juod verum scire Iioc modo tjui di-
sit

cumparandu eam ad caiisaliim essentiale :

ctus est, cum omnes etiam non vere scien-
et quaiidu ujiiiiamur, ipiud iiun esl con- tes opinantur scire quando habent cau-

lOl lioc semiici iiilflliyil \un' iv ruufain iii (JiHiiiilione sciic, P.J.
 : :

22 I). .\M{. M\(). OTil). IMM:r).

anm ct sciiinl qiiod illiiis caiisa fst, ct modum dcinonslralii)iiis, qiiod sciantur

quod noii conlinyit illud sc alilcr haljcrc : pcr mcdium dcniouslrationis '. Ilic scn-

crgo hoc csl vcruin scirc. Scd diircrcntia sus innuitur in Arahico commcnlo : nam
cst : ijuia scinilcs lunc ailiilraiilursc sci- dicit .Mfanihius, quod isle alius modus
j"c cl vcrc sciuiil ; uoii sciciitcs anlcin sciendi cst pcr intcUigcnliam per quam
proptcr simililuiliiinii i|iiaiu haliciil riiia vere rcs comprchendilur. Si quis autcm
scicnliluis ()|iiiiaiiliir sc huc niodo vcrc diccre velit, quod alius csl scicndi nio-
scirc, quaiiivis noii vcrc sciaiil. I'ro])lcr dus, (juo sciuiiturqiue liunl frcqucnter ex
lioc oinnis cjiis cujus cst scicnlia (qu:e liis qu;i' sunl scmpcr, ut dicit Aristotcles
simj)licitcr ct jicr se cst scicnlia) hoc cst in iii'\\o jjyimn' philosophise^, non pccca-
impossihilc alitcr sc halicrc quamdicluiii hil mco judicio. Scd tunc quod posterius
cst. diccndum est, ad Posteriorum scicntiam
lla'c |inilialiir cx i)ri,i;inc sciciili;c, iju;c icrcrcudnm est, sive ad primam philoso-

iii juiiiii) |)onitui' priniie philosojihise, phidui quffi jiostcrior quoad nos, quamvis
quod r\ iiiliuirnri, ct tiinc ct nunc jihilo- nalura sit prior.

Atlniiratio sojihari iiiccjilum. Admiralio cnini cst Ex liis igitur conchiditur quod suppo-
quid.
susjicnsio ad causam cjus quod apjiarct nendum cst quod dicamus, quod scire est
suspensio autcm causa cst inquisilionis per demonstrationcni intclligcrc : quia
etcausa! ad circcluin compaialionis quod demonstralio colligit ca quse dicta sunt
illius causa sit, ct ijisiiin jjhilosophari sic primum quidcm in medio, sccundum au-
causatiim, considcrat coiivcnicntiiiin cf- lciii in consequente comparato ad cau-
fectus ad causam sccundum non contin- sam, ct tcrtium in conscquentia svilogi.s-

Hoc modo naturalc

gerc alitcr sc luihcrc. mi. Et propter hoc oportct diflinire de-
desiderjum (quo omnes homincs scire de- monstrationem per proprium effcctum,
siderant) proccdit ad scire sccundiim diccndo quod demonstrationem dico (cu-
nctum quod dcsidcrium cst ct in vere
: jus cirectus syllogismum qui
est scire)
scicntihus,ct in non vcrc scicntihus. Hoc propric dicitur a-ooiz-ix.ov
Grace, Latinc
igiturmodo cslverum scirc. El hanc pro- aiilcm dicimus syllogismum facicntcm
hationcin ponit T]icoj)hraslus qui cliam scirc. A-oo'.y.-:r/.ov dicimus s^llogismum,
prinium lihrum (qui incijiit, Untncs ho- sccundum quem in liahcndo ipsum per-
mines scire desiderant) Metaphi/sic^ A ri- fccte in principiis ct conscqucntia
et con-
stotelis traditur addidisse: etideoinAra- scquente scimus vere, sive veram scien-
hicis translalioniiiusprimus libcr non lia- tiam habemus. Hoc igitur modo delermi-
hetur. Jsla igitur cst vcra cjus qiiod csl natur fmis dcmonslrationis, in qiiem om-
scirc notilicatio, cl hoc modo sumcndfe et nia alia referenda sunt.
intclligcnd;pct prohamkc suiil dilTcrcnliaj I^st autcm hic attendcndum quod diffi-
in nolilicalionc ill;i jiosihc. Sciic ii;ilur nilur scirc ct non scicntia,quia accipitur
propriissimc, siciil dicluin csl, dclcriui- scirc prout cst in conclusionc, ct hoc est
naliir.
scire in agcrc : et ideo jtcr moduni aclus
Si qiiis igitur cl alius aliquis cst vcrc diflinilur cl non pcr modum cnlis vel
sciendi niodns, dc illo diccmus postcrius, sui)slauli;c.
Dcmonstralio autem esl sub-
ct circa rmciii lihii, uhi descicntia loquc- jcclum hujus scientiae, et ideo per mo-
mur juinciiiioruiu, qua^cliam vcrc sciuii- dum sul)stantia> et non per modum actns
liir ijuiiiiliim adsuorum lcrminorum cer- dillinilur, qui est demonstrare.
lilu.liiicm, quamvis non hahcant hunc Scias autem, quod secundum quosdam

' l'riucii)ia etiani vcrc sciunlur, licel non re iliffinilionem.

per demonstrationem. Ha^c est e.xposilio Joaii- 2 .\iiisTOTELEs, In G priiiur pliilosophi;e, tex.
nis (^raiiimatici. et eti;ini Tliemistius addil sci- com. 6,
 LIBER II POSTER. A^AEYT. TRACT. II 2:{

quadrupliciter dicitur scire. ('.ounuelicu- sti'alivam scientiam constitui ex ulrisque

sio enim rei pcr ea per qua; potest quo- propositionibus, scilicot quod sit ex vcris
cumquo modo concludi, largissime dici- et primis. Et primis quidem talibus, ita

tur scientia: et sic etiam quiE sunt contiu- quod ex primis existendo sit ex imnie-
gentia ad utrumlil)et, sciuntur. El (juia dialis ad (jua» medium non babetur, el

ctiam potest concludi pcr ea quic fre(juen- ita (juod existeiido ex j)rimis sit ex no-
ter uno modo se halieut, ([uamvis Udii tioiibus et prioi'ibus secundum rem (juam
semper, ideo secundo modo magis proprie conclusio, et sic sit ox jirimis exislendo
dicitur scire comprehensio veritatis re' ex causis conclusionum : et sic nccossc
per ea quae contingunt frequenter : et sic est demonstrativam scientiam ex utrisque
scitur conting(>ns natum. Adhuc quia coustitui, ex veris scilicet et primis talibiis

concluditur p.-r ea qua; uno modo seni- (jualia dicta sunt : et ex veris oxistendo,
per se liabent et sunt immutabilia, dici- oportet quod sit ex necessariis : quia ne-
lur scire. Adhuc niagis projirie compre- cessaria sola nec jiotentia nec actii babeiit

hensio veritatis uno modo et immutabili- aliquid falsitatis admixluni.

ter se habentium, quod scire est commu- lloc enimmodo existontibus principiis
ne principiis et conclusionibus demon- domonstrationis, etiam talia princijiia sic
strativis. Maxime autem et quarto modo assumpta. jinijiiia slve apjiroj^riata erunl
(licitur scire comprtdieusio veritatis nno eiquod demonstratur, lioc est, couclusio-
modo se babeutis el inmiutabilis per ac- ni.Sic enim habentibus se princij)iis, ut
ceptionem alterius prioris a quo habel dictum esl, appropriantur ei quod di;-
suam veritatem per suum esse : et hoc monstratur, et aliter non. Oportet igitur
modo difrinitum est hic sciro. quod demonstrativa scientia sit cx tali-
(Aim autem dicinms ciini camam co- bus. VX syllogismus quidom erit siue ta-

gnoschmts, non causas in plurali : ideo libus jiiincipiis : quia potest esse syilogis-
quia una est principalis causa, qua; est mus non ex veris et primis : sed demoii-
causa causarum, quae estfmis, per quam stratio qu;e addit supor syllogismuui.siue
potissime scitur : quia unumquo(l([ue talibus conditionibus jiriucipiorum uon
maxime llne suo et optimo essentiali de- erit : eo quod sinc his condilionibus do-
terminalur (^t scitiir. Dicilur etiam causa monslratio uon facit scienliam lioc modo
ut subjecto intolligatur una : (piia Ires (jiio (lilliiiilum esl scire demouslraliviiiu :

qua; piinci|)ium sunl sciendi, iii uiiam quia demonstratio non facit scire, nisi sit

coincidunl, eflicicns et foraui et liuis, a jirincij)iis apj)ropriatis roi scita\ boc

ul dicit Aristotoles in secundo Pliijsico- est, condusioni, cujns ost pnjprium ut

ram '. Adliuc aulem quamvis niulta; siiatiir jier (leiiionslrationem.

sinl causse alicujus, una autem semjter
Ista; autem conditiones in sjieciali et
est comjiletiva (jua' jiotissime est causa, quidem
sigillatim verilicantur. Vorum
et ad illam respiciendo dicilur, (jiiod sci-
demonstralio-
igitur ojiorlet jirincijiium
re est cum causam cognoscimus. nis essc quoniam id
:
(juod noii esl, lioc

esl, falsum^ noii est sive noii coutiugil

CAIMJT II.
sciie : iil verlii gratia, (juod diamelros
sive liiiea diagonalis in (juadrato sil si-
J)riiii)nslr<ilutnis jtrujiusiliiincs ijutis con-
nielros, hoc ost, couuiiensuraliilis laleri
flil ion cx rcqu iranl.
(juadrati.

Si igilur esl scire iil posuimus iii difli- V]\ /irimls aulem esl, (jiiia ex iude-
demon- monstrabilibus sive immedialis esl (juia
nilione j)rajinducta, necesso cst :

' AniSTOTELEs In 2 Physic. lex. coiii. 70. posilio Joanuis (.raiiiiu.

• I'iT i/uo'/ WM cil inli-'iliyil fal^uiii, elcsL cx-
 :

2i D. .\L15. MAC. 0151). Vh/FA).

iiiiiios in ]iriuci])iis positos cl iiisi scia-

ct iiaiiicdiiilis, ikhi scil
:

iiisi sit cx |iriiiiis

siniplicilcr |icr c;i. co liir ijiiiii siiiil, nou crunt j^roliiiiiliii con-
(|uis (•((iirlusinnciii
lialii'1 (lcmonsliMliimcni illn- clusioiics: ct ideo dictum est, quod dc
(|U(>(i 11(111

siinl |iii- jirinci])io o])ortet scirc qiiia esl. (Jiiia

luiii, iidc csl, |icr ill.i (iiiii" 11(111

(lcinonslr.i- enim non csl nisi \ii-

scire pr;cdifnnituni
in;i cl iinincdiiilii. Scirc ciiiin

scirc siinidicilcr (|Uiiii(lii iiu- idriiin, idco oportcl demonstrationem ex

lioiiis csl :

lcni siiliir |icr iinn priniii cl |icr non iiii- vcris csse non cnim causareliir vcriini
:

incdiiilii, non sciliir siinplicilcr, scd suii nisi |)cr verum (juod est in ])rinci])io.

condilioiic si priniii siiil pniliiilii pcr iiliii 1^1 (jiiiii scirc cst simplicitcr, cl non so-
jiridrii sc, ipiic incdinm suiit iid priniii phistico modo, quod est secundum acci-
|M(d)iindii sivc concludenda. Patct ijj;iliir dcns, idco oportet quod sit ex immedia-
(juod dcuKuislralio non facit scire sini|iii- tis et jirimis. Si cnira esset ex mediatis
cilcriiisi sil c\ |uimisetimmcdialis. Scire el iioii juiniis, ])er hujusmodi non faceret
eiiini sccniidiiin verissimum modiiin scirc nisi suh conditione, hac sciiicet,

sciendi, cst cornni quuruin dcmonstriilio qiiod jirincipia prius sciantur quam quai
cst, non sccundnm accidens, hoc est, ex ]icr jiriora sunt et mcdiata : et talis scien-

dcmonstriiliililms per alia : quia illa ia- tia non esset scicntia simpliciter, sed se-
ciunt scirc ])cr aliii vera secundum accl- cimdum accidcns. Adhuc quia scire est

dcns. inductum per demonstrationem quae est

Adhiic principia ct proposiliones opor- jier causam, oportet quod demonstratio

lel cssccausas rei conchisai, et noliiu-es siimat causam. Adhuc autem quia tale

conclusionc : quia (sicut Sccpediclum est) scire cst inductum per cognitioncm cau-

ignotum non ht notum nisi per notuin :

sic (juiiiii necesse est esse causam iilius,

conclusio aulem antc demonstrationem ideo necesse est ipsain demonstrationem

accipitur ut ignota. Et oportet essc pri- ex talibus causis esse, quse sint cum con-
mas. Kt (piod oportet esse cai/sas, ])roha- ditioniluis prius dictis, hocest, priorihus
tiir c\ lioc ipiod diclum cst iu difrmiliono et notiorihus. Cognoscens enim causam,
ejiis qiiod cst scirc : quoniam tunc verc quoniam est causa illius, pertractal cau-
scimiis (piiiiido causain cognoscimus. Si Siim comjiarando ad causatum et pertra-

aulcni vcrc ciiiiSiT. suiil, tunc sc(piiliir cliil Ciiiisiim iii ralioiie prioris ct nolioris,

ipiod sint priorcs simphcilci': quia causii et causatuin pertractat in rationc posle-
priiu' simpliciter est, el eirectus simjilici- rioris ct minus noti. Adhuc autein (piia
ter postcrior. Kt si sint vcre priorcs : tunc scire superius diffinitum est tale, quod
scqiiitur quod vcrc siut notiores : quiii impossihile est aliter se Iiahere : tah' au-
(]uod prius cst, vcrc notius est per lioc tem est neccssarium oportet demonstra- :

qiiod (>st ])rinci|)iumcognosceudialtcruni tioncm esse ex necessariis. Ex tali autcm

|iriiici]iii:in iiiilcin cognoscendi altcruni scirc conchulitur per etfcctum, vel sicut
jiriiis ct notins csl illo, qnod nisi iiolius id (]uo(l est ad linem, concluditur jier

esscl, non esset ]iriu(i]iium coguoscendi tincm liahitum et jam inductum.

illud.
Sed attendendum est^ quod quandodc-
Nec oj)ortet (|uod tiinlum notioiii siiil monstralivii scientia concluditur ex (lilli-

altero nuido, scjlicct piU'iiiteliigendo nitioiK! cjus (juod est scire, et concludi-
(]uid est (]uod dicitur ])er nomen, sed tiir, (iiiod si tale est ut diflinilum est,
etiam in scicndo, (]iioniiim sunl vcl (]uiii quod liiiic dcmonstrativam scienliam ne-
suiil : qiiia enim siint non potcst sciri, cesse cst ej; '
veris et primis et immcdia-
nisi sciatur quid cst quod dicitur per ter- tis et notiorihus et priorihus ct causis

' Ex boe iiitolligcfiuoiiiodo ly ejr, cuni (liciliu- cunist;mti;im socundum quod ly demonsirativa
expriini^. rn-h, ctc.polest dicerc dupliceiu cir- scientia dupliciler surai potest.
 :

!\

I.IHF.R I POSIKR. AWI.VT. I|{.\CT. II

conclusionis, potest pcr donionstralivam ipse ponit conditioncs principiorum de-

scicntiani accipi diMnonstratio : et tunc monstrationis sive demmistrativoe propo-

conchisio est iliriinitiii nialeriaiis denion- sitionis diioluis modis. Si cnini ju-inci-

slrationis demonstrata pcr difllnitionem juiim est, o|iorlet quod habcat id ex quo
ejus qnoJ est sciic Kt lnic «piidem est princijiiat, cx quo ct ijisiiiii jiriiicijiium

vernin secundum intellectnin Aristotelis, halict princijiiandi virtutem, et hahet

el tunc praepositio qiue [iriqionitur cum actiialciii influenliam super principiatum.
dicitiir, ^j- tcm cf primis, nolnt circum- Et primo quidem modo consideralurn
stantias causa^ materialis. Diciint tamen principium, est ju-imum, verum, et im-
aliqiii quo 1 di'iiiiiiis1rali\ a scii'iitia dicit medialiim. Ex quo eniiu principiat, prin-

scieiitiam inaninia, qiii rst lialiiliis acqni- cipium illiiii jicr se est in esse vero : et

situs pi'r demonstratiiiiii'm: snl tiinc non ojiortet (jnud sit determinatiiin ad hoc
erit diffmitio demonstrala dc dilTinito : et quod sit jiroprium ail jiriiiiiiiialum :

tunc pra»positio ex notal causani vel cir- quia alilcr iion infcircliii' iilud jkm' se,

cumstantias causa? efiicienlis: prsemissiE ct non Dicamus ergo

aliiiil. (luoil prin-

enini tales causa siint iTliciins talis liahi- cipium ex hoc quod est per se, oporlet
tus. (jiiod primum sit : quia per se est, et

.\ltrndi'iidiini autcin qinid sicut accipi- niin jicr aliiid, sed per ipsuin est princi-

tnr scire (ex cnjns diflinitidne concluditur pium. Veriim autem quia luiiicipiiim :

quid t^t demonstiMtiva scienlia) pro scire est secnndum vcrum, propter qiiod co-
propriissime dicto, ita demonstratio cu- gnosciliii'(lc ipso quia est. Per hoc au-

jus diftinitio concluditur, accipilur pro t(Mn quod est appropriatum et essentiale,
demnnstratione potissinie et propriissime oportet quod sit imnuMliatum ita quod :

dicta : i-t Iktc est (leiiiunstralio quid et int(M' ipsum et id cujiis csl iirincipium,
]ii'iiplrr ipiid iliciMis : ct sic diita el con- niliil sit nicdium. Secundum modum an-
clusa diflinitio non extendit se ad de- lem principiandi considerandum est, quod
I

monstrationem per inijossiliile, qure est niodus aut est ex parte illius ex quo
ex falsis : neque e.xlendit se ad demon- principiat, ct sic est prius : vel ex parte
slralionom quia, quae est pcr (llrcliim vcri cx (|iiii principiat, ct sic est nolius
vcl per caiisam mediatam. aiit c\ pailc jirojirii ex quo principiat,
ijomo.io l'riininii aiifcm diciliir pcr piivalid- lioi' cst, c\ paitc illa (pia immedialiiiu
lcruiit ...
iij.lia- liclii aiilci-ioris
. .

: quia
.

sriliccl aiilc ipsiiiii cst, ct sic csl vcra caiisa. riuh; (11111 scx
" pri-
('ondilioiics priiicipioriim, priiiia' Ircs
.

siiil
liiuin, et iiiiii
111 III csl allll
aliiiil : iiiiiiicaiutin/i aiitein, eo
II
prius.
qilml illt:'!' ijisUIll cl Slllijccllliii lilllllllil siimuutnr ah eis, cx (|iiiliiis priiu ipiaiit :

esl incdiiim. 1'riiiiiiiii aulciii d iirius m Ircsvero sequentes siiiiiiiiilur pcnes mo-
lior ilillciiiiil , qiiia piiii iiiii |icr |iii\'atio- dos principiandi ex parlc coiuiii triuin,

nciii cjiis (juod cst aiilc diciliir: [iriiisau- ex qiiihus principiant.

lciii dicit (•omparalioiicni ad postcrius. Pra^scias autiMU qiiod iiitcrtiia priiiia,
1'iiiis aiitciii cl iioliiis iii lior (iinVMUiit : primum est in seciindo, ct piinuiiii el sc-
ipiia diciliir prius comparaliim ad rem : ciindum sunt iii Prininm eniin est
lcilio.

iiolius aiilcm dlcitiir per comparationem in vcro per se : hoc quod est
(piia per
aii iiosiciilMn. El sic jialel intellectusoin- jiriiiiiiiii, cst secimduin seipuim V(M'nm el
niiiiii 1'oiiiiiliiiiiinii dciiioiistialionis liic causa veritatis in sequiMiiihus : et per Iioc
iiidiiclariiiii iii liirHiiitioiic dcmonslralio- quod primiim approprialiir, non amittit
nis. qiiod sil priniiiiii : scciiiidiiin enini sup-
I>ta aiitciii siiiit (jiia' (lici consueverunt pouit primuin, et priinum est in scciiii-

(lc conditiouiliiis princijiioruiii. Si qiiis do, el in tcrtio, c1 sic deinciqis iis(|iic ad

iiituctiir (iicta .\rist(itclis suldiliter, inve- proximum iinmedialum : quia alitcr sc-
nicl iiilillcclum .\rislolelis esse, quod qiientia non esseiit primi nola :
quia

m
20 I). AI>H. IMAG. OI{I). PILED.

.\risl(il('l('s \iiU (luod jniiiinm (( [iiinci- rani vcl ad Idimam ad invicem. Sic crgo
|iiiiin smil idcm. Kt Ikic palcl, (jiiia iii (liijilicitcr (iiciliir priiis ct notius : et cum
(irdiiie tlicorcinahjni Kiiclidis sccniidnm diKi sint jirius ct nolius, unum est causa
sujijionil jiriiiinm, cl Usrlinin sujijioiiit altcrius : quia jirius csse est causa quod
secundnm et jirimuin, ct sic dciiic(^j)s notius sit, sicut patet per ante dicta.
sive per comjiositioncm sive per i-esolu- Scias autem quod quamvis multi mul- Quid si
natun
tioncm .iccijiiatnr, sicut animatum snj)- ta dixcrint, dicentcs quod nalura qua ali- aliqua
cunlur
j)oiiitur in animali, et aniiuatnm ct qna dicuntur jiriora, cst nalura universa- ra nal

animal supponitnr in lioniinc. Simili- lis quse non movct nisi jier intclligentiam

ter est de aiiis qua! snnt modi isto- molori jiroximo coiijunctam ; et sic se-
rum in principiando sccundum actuni : cundum intcllcctum prius, est natura
quia prius est in notiori, et prius et no- prius : lioc liitum fal)ula est, et nihil pe-
tius supponuntur in causa. Causa enim nitus facit ad propositum. Sed dicendum
cst : quia ad eam de necessitate sequitur est quod secundum intellectum Aristote-
aliud ; et quia non convertitur, est prius: lis, natura qua aliquid prius est, est ipsa

et quia princijjium quod est causa, est natura ejns quod prius est liaec enim :

lumen cognitionis per quod cognoscitiir natiira cst qua jirincipinm principiat
aliud, ideo est notius et secundum quod : princijiiatum ct dat ei naturam qua sit et
fluit ab eo esse secundum substantiam, qua difliniatur in esse et hsec est natura :

est causa. Et ita quia causa est, non pot- quam Antiqui vocabant naturam natu-
est esse quin sit prius in ordine essendi, rantcm quia naturandosic constituit na-
:

et notius in ordine cognoscendi, et causa turam sibi suppositam et quse Iiabcnt :

in inriucndo esse causati. Iste videtur esse hanc naturam ut principium, sunt natura
iatellectus Aristotelis. priora : quia talis natura est eis causa
quod sint priora. Et cx opposito nobis
CAPUT III. priora sunt ea, qu;B per suam forraam
non habent hanc naturam : sed cum sint
Quibus niudis principium est prius constituta innatura per id quod sunt for-
el notius. mis sensibilium (super quse cadit sensus)
proxima, ita quod in ipsis sensibilium
Priora autem ct notiora dicuntur ali- formis dcterminata accij)iiintur : et hsec
quaaliis dupliciter quai sunt dicta. Non sunt qu;e vocantur scnsihilia per acci-
enim idem est simpliciter et natura pri- dcns : h;ec enim sunt hic homo, ct hoc
mum vel prius, ct (juoad nos prius : ne- animal in sensibilibus confusum, et sen-
que ideni est notius simpliciter et quoad sibilibus determinatum, quod est vere
naturam, et notius 'quoad nos sive nobis particulare etsingulare : particulare enim
notius. Dico autem (explanando ea quse est sub natura communi per materiam
dicta sunt) quoad nos sive nobis priora, particularizatum : et per accidens pro-
quse proxima scnsui sunt simpliciter au- :
prium singulare individuans ad esse sin-
tem et secundum naturam sunt priora et gulare deductum, dicitur et est singu-
notiora, qua; longius sunt sive longin- lare.
quiora a sensu. Et exemplum hujus est. Etideo universale secundum id quod
quod longiora a sensu sunt universalia : est, et particulare secunduin id quod est,
et quo magis sunt universalia, sunt a et singulare secundum id quod est, non
sensu distantiora : et quse maxime uni- difTcrunt per naturam el substantiam, sed
versalia sunt, maxiine a sensu longin- diflerunt per esse : quia aliud est esse
quiora. Proxima autem sensibili acce- universalis secundum rationem universa-
ptioni sunt singularia. Et luec opponun- lis, et aliud esse particularis secundum
tur quoad modum, et non quoad nalu- esse particularis, et aliud esse singularis

t
 LIBEIJ 1 POSTKH. ANAF.VT. THACT. II 27

secundum esso singularis. Et illud qudd Ouod autem dicitur qitoad nos, dispu-
est univcrscile, fit parficulare divisum se- tal in sejjlimo Ethicorum,
Aristoteles
cundum esse per indi\ iduationem, et utrum quoad nos dicatur quoail inlelle-
idem fit singulare ab accidente proprio clitm, cum homo secundum quod homo
cl com-
individuantc. Et luec vocatur via sit tantum intclicctus V(d dicitur quoad :

posilionis sccundum ijuam univcrsale nos secundum sensum (jui uoiiis ct lirutis

(secundum id quod cst) principium formale estcommunis. Et determiuiit (juikI (junad

est particularis: et particularc se habet ad nos dicitur secundum sensibilcm acce-
singulare, sicut subjectum et suppositum ptionem quia quoad nos dicit discretum
:

in ipso : et hoc modo prius secundura na- in sensu et distans ab eo quod vere est
turam cst univcrsale, et posterius se- natura et ideo plures judicanl secundum
:

cunchim naluram cst |)articuhire, et j)0- sensum. Et ideo quoad nos prius opposi-
stremum sccundum naturam cst singu- lum csl in modo cognoscendi ei quod est
lai'e, super (juod inuncdiatc cadit sensus. notius et prius quoad naturam et intelle-
In via autem resohilionis uUimum eflici- ctum. Et hic est intellectus Aristotelis.
tur jirimum, eteconverso primum fit ul- Et quod dicunt quidani, quod natura in-
timum. Resolutio enim est compositi in ferior non movet nisi conjungatur virtuli
simpUcia, et posterioris in prius, et cau- superioris, et quod illa intelligentia vel
sati in causam: ct incipit ab uUimo sccun- Angelus intcndit universale et esse per-
dum naturam quod immediatum sensi- petuum, natura particularis intendit Imc
iiiie sensuum, non quidem per se vel
est particulare : nihil facit ad propositum, et
commune sensatum, sed per accidens :
pro maxima parte est falsum. Sunl etiam
quia in hoc albo crispo accipitur hic ho- alii potius hic somniantes quam vera do-
mo, et in hoc homine homo, et sic us- centes ,
qui dicunt nalurse sivc formae
quc ad ju'iumm in quo stat resolutio. Et (quse principaliter natura cst )
quatuor
lioc igilur modo dilfcrunt nobis priora et esse virtutes, quarum j)iinKi cst pcrficcrc
notiora. ab his qua natura sunl priora et naluram sive ad esse terminare. Secunda
niitiora. autem est (ut dicunt) determinare et con-
I'-I (licunlur natura priora, sccundum stituere in csse naturae suppositum quod
inlelleclum notiora : quia via resolutio- esl hoc aliquid : ct hoc dicunt esse indi-
nis est via intellectus abstralumtis, quae viduum hahitualc. rcrliam dicunt virtu-
vadit ad primam naturam formaliter na- tcni naturae multiplicare se per individua:
tuiantcm, qua" cst etiam principium iii- ct hanc dicunl univcrsah^ csse (juod jmm-
lciligcndi non dicitur
icl (juod natuiat ; ct mo est mulla, hoc uuum de multis
ct j)er
secundum intellcctum agcntcm et jxissi- dicitur : (juia mulla procedunt ex uno
Iiihtni sivc supcri(jrcm inl(dligcntiam :
lotum secundum csscntiam:
j)arlicij)antia
scd dicitur j)rius nalura jirius iutcllcctu quodlibcl cnim cssentiam tolam habct
ah inteliectu formali, qui principium est natuia'. Ouarlam dicunt esse virlulcm
intelligendi id cujus est nalura. Et dicun- constituendi in natura hoc singularc : et

tur singuiaria quoad nos prima : quia sic universale jtrinuuu esset ajiud natu-
seusibili judicio sunt proxima. Proxi- ram, et essct ante singularc. El alia dicc-
mum cnim sensibili imti cst sensihile per rc dcliramcntum est : (juia iiiliil liorum
se sive commum- sivc jiroprium, (juia ni- estverum secundum aliijuem Perijjateli-
hil esl sibiij)si jiroxinmm : sed proxinmm corum quia ha'c natura non
: esl per hoc
esl S(;nsihilc jicr accidens quod est in na- universalc : qiiia mnllij^licaliva est sui
tura parliculari/.ata et ad singularc Ar- per generalioncm : quia sicut j^rohat
ducla acccjiliim. Arisloleles in (jiiiuln I'liijsicorum^ hic

-VnisTOTKLEs, In o Physic. lex. cuiii. 13.

 :

28 T). ALR. MAC. OlUt. Pn/EI).

i;i'iici-al liiiiir : coiKiitiii ^ciicraiitis csl, hoc modo iii iiilcllcctii cst secundum hoc
(lunil sil siiiuiilaritiT (•iiiisliliiliilii in cssc essc : ct iiiliil csl iii inferiorihus iii natura
ct |i(ilciilia ucncraiilis. .Niliii cr^cii liiiriiiii sccnndiiiii lioc esse, sed esl jioslcrius eis :

diccndiiin esl, sed priiiiiis iiitcllcclns csl (|uia noii csl in eis, nisi (jiiia jicr intcne-
vt^TUS cl [icrfcctiis. (liini uno modo est in omnihus ahslra-
Nota solu Qiiod aiilciii liic diciliir, iiiii\ci salc lnn- ctiim : lioc auleiii modo ijuo a singulari
tiones a[<p»
reiiliurn gius est c'i scnsn : cl ([iind iii [iiiiiii[iiu [iroccdit communeS idem numero est
contradi-
«'tiuiiuin. Pln/sirnrinii dicitur, ijiiod iiiii\'crsalc sc- ciiiii illo (juo uni\'ersale est posterius,
cniidniii scusuni csl iiolins: iiilcllij;ilur j)rout scilicct unum commune quod est

de scnsiliili a[i|ircliciisioiic, iil dicit .\\i- iii singulis per iiiiiiiii luodum existens in
cciiiia iii Siil/lciciiliii . Siiiiililcr aiitciii cis : sic ciiiiii est corum, (jiiorum et no-
(|uod iii |iiiiicij)i() dc Aiiiiiiii' dicitnr. iiicn coiiiiiinne est et ratio suhstantite se-
quod animiil quod csl iiiii\crsalc aiil iii- ciiiidiiiii illnd noinen est eadem : et hoc
hil est aut postcriiis csl : ct (jiiod in sc.\ modo longinquius est a sensu, et proxi-
pfincijiiis diciturj ijiiod oiniiis (oiiiuiuiii- muin intidlectui . Ex liis igitur patet,
tas a singularitate proccdil . .\on siint qiiod alia suut notiora quoad nos, et alia
Coiilraria liis ijiia' diciiulnr, qiiod scilicct noliora ajmd natiiram. Et sic patet quod
uiii\('rsalc loiiginqiiiiis sil a seiisu : (jiiia jaiu expositiim csl quod dicitur, (juod de-
nniversale duolius niodis considcralnr monstialio sit ex prioribus et noliorihus.
uno scili,:et modo iiroul (diifusiiiii cl

mixtiim in particulari : et lioc modo in si- CAPUT IV.

gnis citius siintitur univcrsale, quam par-
ticulare per sensum : quia citius sentiun- (Jr.iililcr (lcmoiislrnlio sit cx primis, et
tur signa substantiae, quam animalis : et iliiiil sit lioc dicliiiii.
citius signa animalis, quam liominis : et
citius signa hoininis. ijuain Socratis. Et E.r priinis aulem est dcmonstratio : eo
lioc modo e.\ponit Avicenna illud quod (jiiod dicitur esse cx ])rincij)iis jirimis et
est in jihysicis. Potest etiam accipi uni- suhstantialihus. iiitcr quic ct conclusio-
versale in sua puritate, in qua separatum nes niliil est niedium quo demonslrari
est a particuhiri : ct hoc modo non est possit concluslo : et sic primum est pro-
nisi iii intellectu, sicut in ante liahitis di- pinquissimum ellectum demonstrando :

ctum est, et (}st propinquum intcllectni et hoc modo jirimum non dicitur commu-
et longinquius a seusu, sicut liic dicitur. nissimuin ante (juod niliil sed primum :

Potest cliam accipi nniversale ut confu- dicitur immediatum quod est essentialc
sum in scnsihili, ncc etiam purum inlel- piincijiium, inter quod et principiatum
h'ctu, sed prout csl universale in essc nihil cst medium hoc enim modo acce- :

niii\ crsalis : sic enim al) eo (juod sihi ac- ptum primum, est idem quod sulistantia-
cidit dicitur, scilicet
ah eo (piod rehitum le principium : hoc enim j)roprie et sim-
ad supposila secundum suam totam cs- pliciler est principium.
sentiam est in omnihus. Sic enim accc- Et hoc modo j)rimum et principium
ptum secundum suhstanliam natuivTe vcl est projiositio demonstrationis immedia-
cssentinm, liahct rclationcm unius ratio- ta, hoc esl, inter quam et id quod de-
nis ad oninia inferiora, in quihus est j^cr inonstratur, non est alia propositio per
unam ralioncm : eo quod ipsum actu et quam possit demonstrari . Aliter niliil
intcllcctu uno modo est in omnibus : et proliibet unum immediatorum principio-

' Cf. adliuc .Vrislotelem, l Pliysic. lex. com. 4 singiilarilate procedit, iiitelligitur de universali
et I de Auiina, cap. 1 ; el Avicpiinam, 1 dc Suf- quod aul nihil est, aul posterius singularibus.
ficientia, lex. coin. 8. P. J.
' Diituin illuil Gilberli, omnis communitas a
 LIBER T POSTER. ANALYT. TRACT. Tl l<)

rura esse prius altero, lioc est, conimu- cujus non est medium secundum se quo- :

nius, sicut palct : quia omnium princi- niam de quolibct alt(M-um cst vcniin, ct
piorum hoc couimunius, de (luoiibot cst non cst aliquid dc (jiio amlio siimil nisi
afiirmatio vel negatio vcra, et de nullo si- sint contradictoria jicr accidens el non

mul tamen multa sunt immcdialiora

: ct secundiim sc aliijuid cnim cst (juod iic-
:

quam ipsura sit. Inde immediata propo- (jue coecum, ncque videns est ct aliquid :

sitio est, qua nou est altera prior per quod nec sanura, nec a^grum et aliquid :

quam possit demonstrari : et lioc m<idn (juod nec pater, nec lilius : et hoc modo
dicitur prior propositio, qurt' csl ad di'- incdium non est in contradictione. Pars
monstiandum potior. aulcm una conlradictionis (juaj euuntiat
Et ut hoc mehus intelHgatur, dicimus aliquid unura praedicatum dc aliquo sub-
quod propositio quse ponitur in notifica- jecto uno, prsedicativa est, et vocalur af-
tione primi ct immcdiati. est altera pars firmativa proj^ositio, sive enuntialio vcl

enuntiationis una in juiedicato i\c uno affirmatio, materialiter accij)ien(lo affir-

subjecto : et haec est potissima propositio mationem pro affirmativa propositione.

iilius potissimBedemonstrationis qu?epau- Altera autem pars quaj ncgat vcl rerao-
h) anle diflinita cst : haec unim pars enun- veri significat ali(juid vcl aliquod jiranli-

tiationis est universalis affirmativa per catum imuin dc nuo subjecto, est negatio

se : quia in illa pntissiuK^ cst unum ih' matcrialitcr, hoc est, ncgaliva jiroposilio

uno. sivc cnuntiatio.

Haec antcm propnsitin a diaU'Ctica dii- Iramediatum autcm jirincijiiuni cst pio-
fcrt pnq)Ositione. Et quia ex prol)atiili- jiositio iinmcdiala, iil dictum est ; iniinc-
hus proccdit dialcctica, ct ex probabiii diati ciiim jiriiuijiii s\llogistici ct (b;-

non accipit imam partem contradictiouis monstralivi aliud csl jiositio, ct aliiid di-

cum forraidine altci'ius,

nisi et sic quo- gnitas. Posilioncm (jiiidciu dico, (jiiain

dammodo ulramque accipit : idco pi-opo- jirojjtcr hoc (juod cst immcdiata, iiou est
sitio dialectica similitcr cst accipicns monstraro : et ideo j^onitur, cl ca j^osila
quamlibet partem contradictionis : non utitur dcmonstrator, siciil jiatct in j)rimo
enim accipit aflirmationem sine negatio- Euclidis : cl (|iiainvis iioii babcat ilcnKni-
ne, ncc ncgalioncm sinc affirmationc. stralioiicm, laiucii iioii csl ni'ccssc, (jnod
Dcmonstrativa autcm in |iotissim;L ct ali(juis doccndus aiilc (ioctriiiaiii liabcal
oslcntiva (icmoiistratioiic accipil dclcr- eara apud sei|isiiiii, d mni snnial caiii a
minab; allciam, altirmalivam sciliccl cl (loclriiia docloris. Illam cnim projiosilio-
universaicm, el unaiii dc iino, ipiod liis iicm imraediati jiiiucijiii ((juam nccesse
dictis condilionibns \(i uni (!st . Enuii- cst liaberc ajuid sc jicr naturalcra liabi-
tialio autera (pia; adhuc conimunior est Iniii ciini qiii csl doceudus, cl iioii acci-
quam |iro()ositio, accipil conlradictionis jiil cam jicr docliiiiam) dicimiis digiiila-
qiiamliiict |)ait('m sivc afliiiiialivam sivc tciii vcl maxiinam jirojiosilioiiciii. ijinc

negativam. sivc uiiivcisalciii sivc paili- (iil diiil l{(i('liiis) coininnins iiniini coii-

cularcin , sivc vciaiii si\c ralsaiii. si\c ccjitio cst, (jiiam sciliccl cogiiilis tcriui-

unam sivc pliircs. iiis (jnilibcl j)ri)bat audilam. Ihec aulcm

['t sciaiiir ipiid sil altcia pais coiilia- i/if//ii/ns vocatur, quia omnibus dignior
dictionis, dico (|ii(id conliadiclio scciiii- csl : co (jiiod oniiiibiis iniliiil cognilio-
diim foriiialciii ct gcncralcm (iiriiiiilioncin iiciii cl \('iilal('in. Mdiinid dicitnr, co

ipsiiis , C--I op|)osilio (ujiis iion cst mc- (jiiod \ irliilc iiillnciilia' liicis cl \('iitalis

diuin scciiiiiliiiii sc : esl ciiim coiiliadiclio (iiiinia cMcdil iiiiiiicdiala iiiiiici|iia. 0"'e-
iii generc opjjosilionis : cl ciim sinl oj^po- daiii ciiiiii iiiiiiicdiala jiriiicijiia siiiil Im-
sita inediala, iil coiilraria (pioniiu |iot('sl jiisiiiodi viiliilciii babcnlia, siciil dc (jiio-

esse mcdiuni, coiitiadiclio csl oppositio libcl allirmarc \cl ncurare el dc uullo si-
 :

30 D. ALB. M.\(;. ORD. PR.^.D.

omnc totiim majiis est sua non cst nisi pra-dicctur aliqiiid dc iiaitatc
raul, pt qiiod
partc, ct liujusmodi : cl lijec noa poni- pcr moduia eauatiatioais : difliaitiu au-
tur, scd pcr scipsam cst, ct prius noii tcm non est nisi pars propositiouis, sive

habct (luii (lcmonslrctur, c\ idco non pc- sit suljjeclum, sivc pra^dicaliim.

titur ad ])(in('ndum. Kt hoc nomcn quod VA si dicatur, quod difliaitio positio

L'st diiiiiilas vcl luaxiiua propositio vcl cst : ct [lusitio cst propositio : ergo difliai-

communis animi conccplio, niaxiinc cou- tiii propositio. Diceadum quod hsec non
sucvimus iu hiijiisinodi sivc iu laiilius est gcncraHs, positio cst proposifio: quia
pi-opositioiiilius diccrc, ct illis adaptare. qiisedam positio propositio cst : ct aoa
Kt quamvis multiplcx sit caruiu divisio, omnis positio propositio cst : positio eaim
quod qusedam scilicet communis est ad hic dicitiir quod supponerc necesse est in
omncs rcs, ct qu^dam determinati gc- dcmonstratione et noa dcaioastratur.
ncris ct quamvis illffi in divcrsis scien-
:
£t quamvis muhis modis dividatur
tiis sint divcrsas tamcn hanc divisioncm
difliaitio, non dividemus hic, nec prose-

et divcrsitatem iion proscqucmur quia :

qiicmur modos aiultiplicitatis ipsiiis : eo
non cst nisi secundum usiim ct sccun- quod taatum uno modo piiacipium est

dum analogiam plurium ad uiium, ct nos potissiiuse et verissimse demonstrationis :

non intendimus liic nisi divisioncm jirin- ct lia^c est ([iKC dicit quid ct [iro^itcr quid.

cipii demonslrativi sccundum dilTeren- J)cpetitionc autcm quaj cst principiumdc-

tiam sulitantialcm. monstrationis, ut patet in primo EucUdis,
autem sunt duae ditTerentise
Positionis aoa curaaius : quia hic dc partibus iai-

una cniin qua^ qiianililict partcm sivc af- lacdiati priaci[iii dctcraiinamus. Pctitio

lirmativam sivc ncgativam accipil ciiuii- auteiu mediata est : ct hiecest causa

tialionis (dico autcm esse in affirmativa, quare etiam de aUis qua? ad demonstra-
vcl non csse in negativa) vocatur suppo- tioncm cxii^funtur, hic taccnibD pcrtransi-

sitio quando cst immcdiala, dc qua dicit

mus.
Ah'xander et Thcmistius, quod utitur ea
demonstrator ut probata et demonstrata, CAPUT V.
quamvis sit mediata, sicut patet de sup-
positioaibus EucHihs in primo Geomc- Qt(<ililcrt>it dcmonstratio ejc notioribus.
trix. Quae vero sinc hoc est, quod esse
aliiiuid vcl non cssc non signilicet et ta- ffabito quaHter dcaioastratiosif ex pri-
men ponitur, diflinitio est, sicut ibidem missivc prioribusconclusionc, nuncosteu-
patet in primo Geomelrias . Diffiuitio dcmus qualitcr demoastratio est ex notio-
cnim positio est et non conclusio demon- ribus. Sumaaius igiturquodprius [iruha-
strabihs quia arithmetica ponit ct non
:
tum cst : quia oportct crcderc hdem ad-
dcmoastrat unitatem hoc sive tah> indi- hilicadu conscqucntiiP, et scirecertissime
visibile essc,quod scihcet aoa habct po- rcm conclusam, accipiendo consequens
sitioncm ia contimio, pcr quod scparatur
[icr stautem apprehensioaem et
certam et
a puncti indivisihilitatc et poiiit gcoiac- :
lialiituiu iahabeado hujusaiodi svHogi-
ter punctum essc, cujus pars non est po-
smiiia ([ucia vocamus dcmuastrationcm :

sifa in continuo, et hneam esse longitu- ([uia.sicut diclum cst, syllogismus cst fa-
dinem sine hilitudine ct hujusmodi
, :
cicasscirc : liocaatcmcst.quia scimusper
quorum nihil demonstrat. Diflinilio aii- talcai svUogismuia ca ex quibus cst talis
tcm suppositio nou est quod probaliir :
coaclusio, hoc est, cx quibus principiis
cx hoc, (pidd quidcm cst uaifas pcr ao-
sivc[iropositioaibus pranuissis componi-
meu ct diflinitioncm, non cst idcm quod tur syUogismus tunc uecessarium esl :

esse unifafem hoc vd iliud : quia csse quod non sohim oporfet prsecognoscere
unifatem, esf esse ahquid vcrc, ct hoc priiaa sivc [irincipia sive proposifioues
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. II 31

cx quibus est syllogismus, aut omnia, est tale '

: et hoc est in nnmibus causis
aut quaedam : sed insuper oportet talia univoce agentibus sicut si aliquid est ca-
principia (qua; sunt prfemissa! insyllogis- lidum proptiM- ignem, ignis magis estca-
mi>) magisscire conilusione. Dico autem lidus et sic iii omnibus est in quibus
:

aut omnia, aut fjuxdani : quia forte con- agens et etlVHliis unam rnriuam sccuii-
tingit, quod in secundis demonstrationi- diim quam est causatio participant. \n
bus quaidam praemissaru m per alia sciun- entibus autcm per accidens agentibus non
tur bicut et conclusiones : quia talis est est hoc verum. Vinum enim peraccidens
ordo theorematum, quod id qiiod est inebriat : ex hoc enim inebriat, quod est
conclusio in prajced(Miti, esl prsemissa evaporativum et ideo non sequitur : :

in se(iuenti : et tunc quotbbun praimisso- liomo esf (d)rius propter vinum ergo :

rum potest csse per se notum, et aliud viiium cst magis ebriuiii : liomo est
per aliud notum : sicut quando aliquid calidus proptermotum ergo motus magis :

probatur per principium, et forte per tei- calidus : terra est calida piopter solein :

rnovet tium etquartum. Sed oportettamenillud ergo sol est magis calidus. Nec scquitur
im con
suam quod habet aequalcm notitiam conclusio- etiam hoc in his quae dicuntur magis et
osiiio-
em. ni (in hoc quod per aliud est no- minus (per intensionem factam per ac-
tuin sicut conclusio) primo iieri notum, ci(b'ns) calclieri, et mm pcr molum cali-

et accipi ul notius conclusione : quaic ilitatis : siciil patet quod hipis est calidus

oportet magis ipsum scire quain conclu- propter ignem et solem : et tamen lapis

sionem. Dico autem magis scire : quia calidior est igne, ut vult Aristoteles in

quodcontingitpersescircctulprincipium quarto Mefeoron/m' :

quia propter sp is-
quod nonsciturprraliudsedperseipsum, situdinemet constanliam partium et

tab' est magis scire quam id quod scitur densitatem, intensioriscalidilatiscst hipis

per aliud quia sempcr magis est res id

:
eabdus quam ignis. Sed in omnibus per
quod convenit ei per se, quam illudquod se et univoce agentibus, in quibus passio
totum fun-
pcr aliud. Et hoc est formalisetsul)stantialis ellVctus acliva^
convcnit ei
datur super hoc, quod non scitur ignotum vcrum est semper (luod propter
actionis,

M"od unumquodque sicut agens per se et

nisi prr noluin, ncc minus notum scitur

nisi per magis notum. iinivocum cst lalc, illud magis est tale.

SiMiipereuim rt univrrsalitcr pruplrr Et hoc in causis tinalibus etiam est

quod ununuiuodque esl aliquid tale, illuil vcrum. Unde pro()ter ([nod sicut propler
propter (juod cst aliquid tale, illud magis fmemamamus aliquid. illud est nobisma-
' Priiplcr (jiiwl unuiitqi(i)dqtic (ttle,ti ilhiil innijis. est, inler qudlilalcs qua' sola) rccipiunt magis
Clara videtur expositio Zimarra», (luiii ait :
ct minus.
<• Quotiescuniqui> t'u(U'it aliqua dispositin lei-i- Hnde facile colligcs, quod haj argumonlatio-
piens iiiagis ct iiiinus ilcnuininans loriiialitcr iics iiihil valeant : I. Hoino csl cbrius proptcr
causani ct causatiiin, ct conipctil causaln pro- viiiuin, ergo viniiin inagis csl cliriuui : nani dc-
pter causain, sciii|)cr per prius ct siiiipliiilcr i\i\\ priiitu iiindilio, nam vinuin foiinalitcr non
dicitur de causa, el poslerius et secuiuhiiu i|(iiil dirilur cluiiiiii. 2. Kur suspenditur pioplcr
dicitur dc causato. » IIoc idein diceie vidcim furtiiiu, ei-go furliiiu inagis suspendilur. Ilic

Smiglccius, dum ait pio hoc axioniatc ilLias dellcit sfxuinlu coiulitio, quia luiluin iinn vcra

condilioncs rciiniri. Priinu, ut utruniqiic (in- physica c.uisa sus[icnsionis est.scd tanluinmo-
ler qua' lit coniparatio) sit lale, seu utrunique ralis. y.Sigiium lil Ignis propter ii^ucni, ergo
illain denoiiiinationemformaliler inse recipere ignis magis lit igiiis, elo. Delicil hic Urtia coii.

possit. Secunilii, ul utriim sit lale, qnia aliud dilio nam ignis nou suscipit inagis el minus ,

cst lale, ita ut luuiin tale sil causa pliysica cl clr. Iii liac proposilioiic iuiinino verilicalur

intio, cur altcruin sil luli'. VA, liiuc ((iuic pot- axionia : • llcus (luavis cicaluia necessario est
erat cssc ti-rtiu coiKlilio) illa, quaj ita inler se pcrfcctior. "
coniparantiir.ilclicnl susciperc magis et iniiius, » Aiii>TiirKi.E-, In '( inclciconini, lcx. coni. :i.

hoc ipso, i|uia il''licnt esse ordinarie talia, hoc

 32 D. ALB. MAd. Oni). VRJED.

iris ninicum ct nniiitum : ul quia diligimus per aUa : magis dico his qua; noucontin-
iiliuui j)ni|itiT {latrrni : eigo patrfm uia- guni, hoc est, principiis qu;B per se

gis : (livitias it potcntatum proptfi- feli- sciuntur, ct ideonon conlingunt con- :

citatem aniaums : •rgo fclicitatem magis tingunt enim sciri qua-cumquc per aUa
ipuni ju-o- sciuntur qiiia contingii quod iit [)er
amamus. Krgo seipiitiir, isla :

positio sit prolinta, ipiod si scimus con- ;iliud ; si cniiii ilhi sciict vcl credcret

clusioni-m ijuoniam adcsse creilimus con- ffiquc vcl magis quam jirincipia, tunc sci-

scquentiam conclusionis per prima, lioc rct principia, quasi coiitingerel pcr aliud
cst, propler principia formaliter agentia corum scieniia : et hoc est, quasi ipse

(ex notilia quideni ipsorum et cx liabitu- scicns contingeret scire ea.

dine corum accijiimus conscquenti;c Ex quo sequitur, qiioil j)rincijiia non

fidem) quod prima magis scimus et cre- solum sunt crcdibiliora ct notiora conclu-
dimus eo quod propler illa credimus
: sionc sed quod etiam iiuii jiossunt con-
:

eliam posleriora, qu;B sunl ex ipsis con- clusiones magis sciri vel crcdi ijuam
sequentes conclusiones. principia. Accidit auiem hoc inconvcnicns

objectio Si quis autem ohjiciat quod non esl uni- ,

nisi dicatur, quod aliquis, hoc est, qui-

voca scicnlia prsemissarum ct conclusio- cumque de numero credentium, id est,

nis quia primaperse, conclusiones vero

: iidcin conclusionis accipieniium, praeco-

soiuiio. pcr aliud cognoscuntur. Dico quod pra3- gnovcrii (hoc est, melius noverit ei no-
missse quae sunt causa pcr se conclusio- tiora habuerit jnincijiia) crciicntiiim dico

nis, univocantur in forma comprelicnsio- conclusiones jiroptcr demonslraiioncm

nis .scicntiae, sicut causapersc univoc;itur j;im faciam ex principiis magis crcditis.

in forma essendi cum causatopersc quia : iMagis enim necesse est credere prin-
eadem sunt principia essendi et scicndi: cipiis quae sunt demonstraiionis, aut om-
et quorum una est forma essendi, cst una nibus, ut primis, aut quihusdam, ut

forma sciendi ct licec esl forma compre-

: secundo ordine posiiis, quam concUisio-
hensionisnccessariorum uno modo scni- ni, sicui cx raiione inducta probatum cst.

pcr cxisientium. In liac enini forma uni- Et hoc tantum esi in creduliiaic
noii
voca cst scientia pivTmissarum ei conclu- principiorumcomparatorum ad suascon-
sionis demonstratffi. clusiones, sed etiam in oppositis princi-

.\on potcst autcm credere magis (ju;!' piorum comparatisad conclusiones falsas
scit, iju;e non contiugimt, neque sciens, quaj scquuntur ex ipsis. >'on enim ianlum

ncque mclius dispositus quani sciens. oporici principia essc noiissima iu verita-

Ilaec esl vcra littera Aristotelis ct sic or- tc, sed etiam ojioricl quod opposita prin-

dinanda. Sciens per principia conclusio- cijiiorum notissima sint in falsitate.

nes, ct sciens meUus dispositus, lioc csl, Lndc addendo ad ca qu;¥ dicta, dici-
per intellectum qui cst liahitus principio- mus ijiagis sive ampUus, quod eum qui

rum : ijui melius est dispositus, quia per debct habere scicniiam per dcmonsiralio-
meliora dispositus, quia cst disjiositus nem, non solum oportct principia magis
per ea cjuae per senota sunt, cum sciens sive maxime cognosccre et magis ipsis
conclusioncs sciat {)cr alia. Talis igitur credcrc quam conclusioni quae demon-
uU-oque modo sciens scienliam non pot- stratur : sed oj)ortei eliam quod niliil

est niagis credere, hoc est, lirmiorem aliud crcdiliiiius sit apud ipsum, nec no-
creduUtatem habcre. Et altera negatio iius in falsitate oppositis principiorum,
sujicrlluil morc lir.xcorum. El cst scnsus ex quibus erit materialiier svHotrismus
et liticra sic ordinanda. Sciens et melius contrari;i' dccepiionis sive conirarii erro-
disposiius quani sciens, sicut intelligens, ris in quo decijiitur qui contraria susci-
non polcst magis crcdcre ea quae scit pit principiiuinn. Ihcc autem ratio est :

sicut concUisiones quas convenit scirc quia quidcm scientem simplicilcr.hocest.

 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. TT 33

demonstrative, nuUo mndo in

oportet cognitis aliis : et illa alianon sciimtur nisi
iiriaiipiis incredibilem esse, sed umuia iterum quihusdam aliis pra3Cnjj;nitis : ct

certius credere et principia el upposita lnic vadil iii iuliuilum : sed impdssibile est

principiorum, quam conclusiones : quia iulinita transire sic iinecognoscendo :

aliter i"-notum lieret notum per ij:notum, cri^^o nun est devenire ad priuuuu iu quo

quodesl impossibile, quia couclusio ante- statur. Virtute uumia alia

autem priuii

quam concludatur, esl iguola.

'
'
' sciuntur. Ex quibus demon- scitiir, (|iiud

slrationcs recurruutusqueadprimum. Er-

ij;o per nihil secundorum sciri ])olerit aii-

CAPUT VL (juud : et sic pcribit scientia : (piia nihil

pulesl sciri nisi [icr dcmuustrationem.
Dc exclusione duoruin crrorum c.r
Si autem stetur iu ali(pu) priuu), et sic
prsediclis Antiquoruin .

slent principia in illis i[uai nuu habent

alia priora in quibus [)rffiscianlur, dicitur

nuibusdam autem errantibus (ex bur (|uod illa sunt ignota : quia non liabent
quud dictum est quod omnis doctriiui iu- dcmonstrationem ex aliis priuribus ex
tellcctiva est ex pra?existeuti coguitioue, qiiibus praesciri possunt. Dicunl enira

et (juod uportet praecognosci et praecogno- (piud nuu est veri' scire uisi quando scitur

scerealiquo modo umue ((uod scitiu-) vi- rcs j)i'r demoustratiuneiu : clidcu prima
detur quud scieutia non sit alicujus rei (jua' iu [)riucipiis suce deuumlratiunis non
demonstrativa quibusdam autem ex boc
: j)r;iisciuntur, dicuntur non vere sciri. Si

cudcui vidclur esse quidem scientia, sed vero, ut dicunt, non estprima vere scire :

cum iioc vidclur esse quud ouuiium sit timc sequitur, quod neque qu;B sunt ex
demuuslratio, et quodomuiasciautiii- [icr liis cst vere scire : quia ignulum uuu
(lcuiuiislialiuueui. Oiiurum ueulrum iie- (flicitur scituiu, uisipervcrescitiiiu: ct sic

(jue necessarium est, ueque apparel esse si noii C(mliugit vere et simjdiciter scire
vcriiin el i(l(!0 erroneum et siue caiisa
: priora, non coutingit siiu[)liciter et pro-
(iicliiiu est quod dicunt quia eiiiiii iiuii : prie scire posteriora : sed ex conditione
est uecessarium ex hisijuce dicuut, malis o[)ortet quod sciantur ex lalibus, hac
et falsis iituntur priuci[)iisqiUE siiul (qi|)u- scilicet coudilione, ([uud vcre sciuntur
sila vcruriiui [)riiici[)iuriiiii : ([uia aiitciu |iuslcriora si vere ct [)i(i|iric Sciimtur
eliaiii iiuii liabcl vcri ajiparciiliaiu, cliam |iniicipia.

iiKidiiiu |iliilu>uplii;e siiuilcm iiuii luibciit (Juidaiii [luiiciitium ([iiud iiiliil scilur

iii |(uucii(lu : raciiiiil lauieii quasdaiu r;i- vcrc uisi pra'cugiiilis ([iiibusdaiu, cuiili-

liuiics siii crruris. lciiliir (|iiuii iiuu dcstriiilur scire : (licuiil

VA jirimi ([iiideiii suppuiientcs ([iiod eiiiiu boc soluiii esse scirc. i|iiu(l [icr de-

iiuii sit omiiiiiu scire, ex Iiuc (|ii(i(i o[)ur- monslrationem est scire, cl ([uod illiid
lcl |)i-rc(iciiuscere oiune (|iiu(l sciliir, li' scmper o[)orlet piwcugno.scere scd di- :

iii iiiliiiilinii Miliiiil rcdiici i|isuiu scirc iii ciiiil (jiiod iiiliil |iruliilicl umuiuin esse

|)r;ecu;;iiusccudo : ct hoc dicuiii liiii([iiaiu (lciuou>liiili(Uiciu : (liciiiil ciiim qiiod

ali(|iii iiou sciciitcs |iuslcriora pi(i|ilcr liciic couliiigit circubirilcr licri dciuoii-

lali.i priiira, (pKiriiiii ikui siiil alii[ua Nlralioucm c\ liis (|ua' ail iiivicciii cl pcr
|iriora [iiiiua. Et boc([iudcm rcclc dicliim sc iuvicem dciiiuiislraiiliir, ila quod coii-

cst ([uoad lioc (|uod [iostcrior;i re ct luiliira clusio |ier |ir;eiuiss;is, cl (icr cuiiclusioiicm

non sciiiiilur nisi [)r;escitis [)riorilius. Kl [)riemiss;e demonstranlur, siciil iii libro

Ikic (juidcm diciiiil liac raliuiic : ijiiia >i 1'riiiruin yh' circuhiri syliogismo esl de-
uiiiiiia ([ii(icuiiii[uc iiiudo scila uuii sciiiii- lcrmiiiiiluui. I'!t sci;is (jiiod [iriiiiii jiositio

tiir iiisi [iriecuguilis (|uilius(liiiii : liiiic illii iii [irimo crrurc fiiit llcracliloriim. '|'ii

sciiiiilur pi;c- scirc diccbiiiil. siciil (liciliir iii

pr;ecognitii, ('tiiim iiuii iiisi iiiluj

II
 3i D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

quarto primaf philosopJiia'. '. Secunrla sciens quid est totum el quid est pars,
aulcni post fuit Knipedoclis qui siniilo scit quod omne totum majus est sua :

simili dixit sciri : dixit enim quod nihil est parte.

similiusquam idem sil)i: ctidemdixit idem Rationes autem quibus hoc quod di-
seipso vel converlibile converlibili cogno- cunt probare videntur, non est diflicile

sci. Omnes tamen supponebant quodnon solvere : quod enim circulo sit aliquid
est cognoscere nisi ignotum per notum, impossibile demonstrari, ita quod sim- j

quia boc quasi ipsa veritata coacti suppo- pliciter dcmonstretur, manifestum est si

nebant omnes. Ilsesunt igitur opiniones vere (sicut determinatum est) ex priori-
erroneaeAntiquorum cum rationibus suis. bus et notioribus oportet esse demonslra-
J

Nos autem ad ista quse dicta sunt re- tionem. Vere autem dico : quia idem sibi

spondenles, dicimus quod nec omnis scien- non est vere prius, sicut lit in circulari

tia demonstrativa est hoc modo, quod demonstratione. Impossibile enim est ea- }

onine quod scitur, per aliquod sciatur et dem sibi ipsis esse priora simul et notio-
per demonstrationem : sed quod qusedam ra, nisi alio et alio modo sumatur prius
sciuntur non per demonstrationem, sed et notius, sic quod prius secun-
scilicet

per seipsa et ideo scientia principiorum

:
dum naturam sit posterius quoad nos.
est indemonstrabilis, quia non est per Quo etiam modo inductio facit notum et
Exempium aliud. Sicut' in visu qufedam videntur in non demonstratio quia inductio ex prio-
:

nuid qua- luce propria, ut per se lucentia : quaedam ribus quoad nos notum facit universale

tur"et^non auicm uou videutur nisi luce aliena, sic- quod notius est quoad naturam. Adhuc
'siraUoneu/ ut colorata. Et quod lioc quidem neces- autem si sic est, ut dicunt Ueraclitici,
sarium sit, manifestum est. Si enim ea quod non est scientia, vel etiam quod
quae priora sunt et principia, sciuntur scire est ex prioribus quoad nos tunc :

per demonstrationcm necessario, et aliter non vere erit in physicis determinatura

sciri non possunt (cum abquando in ali- vel diflinilum scire, quod est negare sup-
quo summo sui nccesse sit stare imme- positionem. Dicit enim Alexander in Noiadicii
diata, quia per se sibi invicem immedia- commento su|ier librum de Senstt et Sen- ^'^''•"'''
ta sunt) tunc hffic quidem in quibus est sato, quod determinatis et probatis dein-
status (cum sint priora ex quibus est de- ceps pro suppositione ulimur. Et hsec
monstra'tio) necesse quod hsec in
est, quidem dicta sint contra eos qui putant
quibus slat demonstrafio (cum sint non esse statum demonstrationis, sed
priora quee ante se nihil habent) inde- quod in intinitum oportet abire in prae-
monslrabilia necesse est esse. Et haec cognoscendo.
quaj sic indemonstrabilia sunt, non so- Ilis autem qui circulo demonstrationem
lum dicimus esse priora et indemon- dicunt esse, ut idem per idem demonstre-
strabilia, et scientiam esse primam de tur,non solum inconveniens quod nunc
jpsis : sed etiam dicimus esse principium dictum est (quod scilicet non sit scientia
omnis scienliai : quia haec influentiam demonstrativa) sed etiam hoc inconve-
sua; lucis intellectualis influunt superom- niens accidit (quod ex dicto eorum sequi-
nia sequentia: et ideo magis ipsa nota tur) quod nihil aUud
circulo demon-
sit
sunt et scita omnibus aliis. Et haec dici- strare, quam quod dicatur quod sic tiat
mus sciri non ex aliis, sed ipsa cognosci demonslratio, quod hoc est conckisum
iu ([uantum terminos in ipsis positos sci- si hoc ipsum cst, ita quod idem probe-
mus omnis enim
: sciens quid afrirmatio tur per seipsum sic autem facile est om-
:

et quid negatio, scil quod de quolibet est nia demonstrare cum autem demonstra-
:

aflirmalio vel negatio vera : et omnis re sit diflicile, patet quod lioc est falsum.

' .UisTOlELES, In 4 prima; pliilosopliia\ lex. com. ?2 et 8.

 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. II 35

Quoil aulem acciilat idem seipso demon- a probatur jier c, cum

c probatur per a,
strari, manifestum est Iribus lerminis po- sequilur ijuoil a probalur per a, et sic

sitis, qui fjratia exempii sint a b c : tres idem prius et notius osl seipso : et iste

enim termini ad hoc ostemiendum suffi- verus est intellectus Aristoteiis. Sie au-
ciunt quia dicere quod ab eodem in
:
tem oninia jiroliare in i|iialilirl ligura
idem pcr multa et paucamedia eircuiaris leve est, et arte noii iniligens neiiiie stu-

demonstratio reflectatur in idem, nihil dio.

dilTcrt quoad propositam intentionem :

At vrro nec hoc possibile eadem circu-
nec differt dicere per paucos aut duos lariter per se invicem ostendcre, nisi in
fieri reflexionem. Cum enim supponatur, his qua^cumqne .sunt convertiliilia et
quod cum est a, ex nccessitate sequilur qurecumque alternatim se seqiiuntur, ita
esse B, et cum est B, ex necessitafe sequi- qund iilrumque sit accidens et conse-
tur cssc c, sequitur a priiuo ad ultimum, quens ad altfrum, sicul sunt propria
quod cum est a ex necessitatc eril c. Si et specics quarum sunt propria, ut ho-
igitur in tali processu lit circularis con- nio ct risibile-. vel diflinitio el diffini-
versio, ita quod cum sit a necesse sit b tum. Et ex hoc etiam scquitur aliud in-
csse : et fit conversio ct regyratio circuli, cuuveniens, quod aliquid demon-
scilicet

ita quod cum sit b, e contra necesse sit strative sequitur ex uno, quod nou potest

esse A, hoc enim erat (sicul iu Prioribiis esse quia ostensum est in Prioribus,
:

dictum est) circulo demnnstrare. Ponan- quod uuo quidem posito iu'quaquam ex
tur ergo esse c b idem cinn a, eo quod a illo iiuico seqiiitur syllogistice alterum.
non dici ponalur uisi de c el n ; lali igilur Diin uuo posito quia neque ex
aulriii :

positione facta, quoil idem sil dicere a fermiiuj uno, neque ex positione sive ex
quod est dicere c (scilicet quia iii conver- propositione unica posita. Ex duabus au-
tibilibiis tantum est circiibis) hoc autem tem propositionibus priinis sive prajmis-
quod est esse mm est diceie qiiando po- sis, et minimis sive ad lufiiin minus, et

nitur esse c, sed |iiisiliiiii est c cum a tribus terminis aliquid seqiii coutiugit
idem esse : proptir qiiud sequitur, quod svHogizare. l'atct igitur, qund si a in-
nihil alterum est dicerc ((piantiiiii ad cus lijcrcal iil priiicipium ipsi b et ipsi c, et

qiii diciml circiilo esse demuustrationem) lia^c inhajreant sibiinvicem, ita quod b c
nisi cum sit a est a, el idciii prcdinri el ,.| c u rt e converso inha^reaiit ipsi a si-

demonstrari per seipsuin. ciil priiicipiato e\ ipsis ef demonstrato :

Iloc autem sic inlelligeudiiiu c^l. qiiuil sic i|iiidciii cuiiliugit c\ allcnilris mun-
si c prubalur jicr a cI c per b, si qiiis di- slrarc ct iniuiivcrfiliilibiis in priiua ligu-
cnt qiiud A sif idciu ciim c iu quaufiimc pa, iu ciijus |uimo mudo ct sulo cst pcr-
I sequilur ad 11, iiicni ciil diccie, si a est, fecta circulatio, sicut ostensum est in his

c est, quod est dicere, si a est, a est. qiuu de syllogismo per se considerato
«Tres auleiri terminos ponimus, ne aliquis sunt Priorum deterininata. Os-
in libro
cavillando dicaf ijiiud uon ex duobus tensum autem est ibidcm, quod in aliis
terniiuis scd e\ friliiis : d iliius cuiiililiu- ligiiris aiif nuii lil cii-ciilaris s\ Ilugismus,
nalcs pusuiiiiiis, (jiiia iu |paiiiiuiibus auf nun tit dc accepfis, buc est, siimjitis
(liiaiu (liiuliiis, iiuii lif |iruccssus a primo ad pnqxisiliim. Ivi autcm (|iia' iiuii sunt
ail iilliiiiiiin. Srias aiilcin ipiud futus iste a'qualiler pra'dicaiifia \cl privdicala ad
pruccssiis fiiiidaliir siipcr liur (|iiud sc inviccm cl cuuvcitiliilia, iie^piaqiiam
II

'
quidqiiid csl |niiiciiuiim |iriucipii, csl ((uitingit monslrare circiilo vel circulari-
etiam piiiicijiiiiiii priiicijiiati : ct (jiiud |cr: cum tamen iiiiilla lalia dcnionstra-
cst causa caiisae., est causa causati : ef iiilia siut.
ideo si n prolialiir pcr a ct c per b, sequi- 1'iii'lcrca. quia valdc |iaiica biijusmo-
tiir qiiuil (. |U(dialiii |iii A, cl si c 1 (ui\ crsu di siiul iii dcmuiislr.iliuiiilni' .
lu.iiiifes-
 ::

36 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.

tum cst quod vanum slt pro converlibi-

libus el impossibile pro omnibus aliis es- CAPUT VII.
se demonstrationem ex his qua; sunt ad
invicem demonstralis. Et propter hoc se- Qnse sint condiliones magis conlrahen-
qiiitur ex necessitate, quod error sic di- tes preedictas conditiones demonstra-

centium sil manifeslatus, quod contingit tionis,et qnod demonstratio est de ne-
omnium esse demonstrationem, sicut isti cessariis, et quai siint de onini et sem-
dicebant. Et sic stat qaod ante dictum per.
est, alia etmeliori scientia sciri principia,
et alia conclusiones : et conclusiones esse Cum autem jam determinatse sint con-
demonstrabiles, principia autemindemon- ditiones primse et universalcs demonstra-
strabiHa. tionis, quae extrahuntur ex diffinitione
Attendendum autem hic, quod circula- ejus quod est sciresecundum quod pro-
ris demonstratio esse non potest secun- priissime sumitur, secundum quas de-
dum hoc quod simphciter et prius natura monstratio est ex primis et veris et im-
ahqua et per causani scita non possunt mediatis et ex prioribus et notioribus et
demonstrari ex se invicem circulariter causis conclusionis : hic determinandae
quia sic in pricliabitis accepla est demon- sunt conditiones specialiores, per quas
stratiosecundum propriissime scita. ilhc universales conditioncs quse dictse
Adhuc autem non inleUigilur quod, in sunt determinantur et contrahuntur et
circulariter generatis non possit esse applicantur ad demonstrationem : et illse
qucecumque demonstratio, ut in nube, conditioues sunt, quod demonstratio sit

vapore, et phivia, sicut in sccundo hu- ex necessariis, ita quod sint de omni et
jus ejusdem scientise hbro probabitur : per se universalia sint et propria. IVon
sed intehigitur hic, quod illa^ demonstra- enim sufficit quod demonstratio sit ex
tiones nou faciunt scirc simphciter sccun- primis et veris possuut enim hffic omnia
:

duna quod diffinitum est aut enim neu- : esse : et tameu uou esse necessaria secun-
trum iUorum est prius altcro secuudum dum rem, nec per se, nec universalia,
naturara, aut sicut unum prius aUero se- nec propria, sicut patet in multis dialec-
cundum naturam, sic una demonstratio ticfe principiis. Ideo post conditiones
erit pcr causam, ot altera per efTectum. prius in ante habitis determinatas, opor-
Possel tamen dici quod h»c posscnt per tet addere alias conditioncs quibus illse

se invicem (k^monstrari, ut in secundo dctermincntur ad conditiones verte de-

(Hciliir: nec tamen ht circuhitio vera, monstrationis secundum esse et usum
quia non fit molus ab eodem iu iih'm pe- vcra; demonstrationis. Prima enim illa-
nitus :quia cum aubes yenerat pluviam, rum couditiouum est, quod sit demon-
et iterum ex pluvia nubes generatur, non stratio ox necessariis, et de omni, et per
cst eadcm uubes gencrans et generata se, et universalis, et alias hujusmodi ha-
et sic non cst ibi vcra circuhatio. Exlen- beat conditiones quae solius sunt dcmon-
so tamen nomine demonstrationis potest strationis. Kt ideo primum ostendenms
aliquid circulariter demonstrari, ul causa quod ex uecessariis et per se et de omni et
per efTectum, et eirectus [)er causam. propriis sit demonstratio : postea autem
ostendemus ex quibus et qualibus est ta-
hs demonstratio.
Ostendamus primo quod ex ne-
igitur
Dicamus igi-
cessariis est demonstratio.
tur prinmm, quouiam impossibile est ah-
ter se haberc id cujus est simpliciter
scicntia, quod scilum ost et scibile. Dico
 LIBER I POSTER. ANALVT. TRACT. II 37

autem id scibile, (juod est sccundum dc- nunc vcia sunt cl non semper. Exem-
monstrativam scientiam scitum el scibi- plum ejus quod cst principiuni et non
le: demonstrativa anlcm scicntia cst, pivTdicatur nt dc subjecto, scd sicuf prin-
quam habemus inhabcndo <lcmonstratlo- cipium cxistens iu omni et semper, est
ncm conclusionis cnim habitae per dc-
: punctum in linea si tamen in omni li-
:

monstrationem est demonstrativa scien- nea punctum est formale principium ut

tia : ifj^itur sylhiijismus ex necessariis terminans et continuans qui est actus

propositionibus simpHcitcr est demon- forniff'. Et hoc dico : quia quidem dixe-
slratio. Accipiendum igitur cst ex qui- runt punctum in linea esse materiale
bus el qualibus necL-ssariis sit dcmoii- piincipiuni, ct punctum comjioncre sub-
stratio vel secundum
dcmonstrationes slanlialilcr lineam, ita quod linea sit ex
omnem diversitatcm conditionum earum punctis, sicut in libro de indivisibilihis

quse sunt vcrse ct necessariae : et hoc est lineis detcrminatum est. Hoc igitur dici-

quod cst dc omni, ct pcr se, et univcr- mus in dcmonstrativis et nccessariis.

salc. Et primo accipiamus hanc, quod sit Quod autem verum sit quod dicitur,
necessarium, et de omni. probatur per signum quod ab usu Philo-
Dicamus igitur primo quod in dcmim- sophorum disputantium accipitur. Sic
strativis neccssariis csl dici de omni. l)i- enim contra dc omni inslanlias profcri-
co igilur quod de onini dicit comparatio- mus, sicut est videre de omni enim in- :

nem prsedicati ad subjectum, quod cum tcrrogati, hoc est, si interrogamus in de-
insit, inest secundum quamlibct sui par- monstralivis an probatio sit de omni dc-
tcm, non ita quod sit iu ali({uo (juodam, monslrativo, volcntes ostcndcre quod
el in quodam non et secundum omne : non est de omni, instamus dicentcs quod
tcmpus, non Ita quod inslt aliquando, ct in quodam non est : aut instamus pcr
alli[uando uon. Hoc enim sufllcit in his hoc si aliquando non cst, ct sic proba-
qu;e sunt de omni ut nunc sed non : mus quod non est de omni in necessarils
sufficit In hls quae sunt de omnl simpli- ot Per hoc enim quod
demonstrativis.
citcr. In lllls cnim qua> necessaria sunt, dlciturquod non cst allquando, ct all-
quaj supra tcmpus suut ct ceterna (ut di- quandonon, slguHicalur quod nulla partc
clt Aristoteles in sexto Elhicorum) opor- tcmporis mcnsuratur necessarium, quod
tel quod scmpcr Insil, ct \\»n iusil ali- shupliciter necessitate rei necessarium
quando, et aliquando non, scd scuipcr. cst, et non necessarium per accidens, si-
Et quia hoc dupliciter continglt, idco dc :ut quod positione vcl condilione est ne-
JKjc duo dablnms exempla cl de hoc : cessarium
(jucjd ouml subjeclo cl scmpcr iusll, Scias ctlam quod In ali([ulbus csl dlci Quare diffi-
nivii de om-
c.xcniplum csl, slcut anlmal dicllur de de omni dcmiinslralivc, in (juibus non
««'one-
omni homine, non dc aIi(juo dicilur, et cst actualis multitudo contcnlorum, sicut
de aliquo non cl non allquaudo dlcilur,
: in sole et simlllbus alils : et ideo de om-
et allquando non el ideo sive homo sit : nl non potcst dlfliniri per hoc, quod sit

actu in nalura, sivc non, sempcr haec cst univcrsalller dc omnibus : sed cuni ad-
vcra, jionio csl auiuial : cl (piia cum aui- dilur ucgallo, quod non est de quodam
nud sil prlnci[ilmu inlclligciidl hdmincm, ct dc quodam non, hoc de omnibus con-
neccssc cst ([uod et aclu ct inlcllcctu vcnil scirc, sive habcanl aclualcm nuilll-
scmpcr sit iii iiomlne : ct ideo semper cst tndliicin, slve nou liabeanl. Pnqitcr quod
pra^dicaluiu de i[iso : et ideo si vcrum etiaiii [icr negalldnein o[iorlult dclcriul-
esl homincui, vcrum est dicere
(Ilcere uarc Id qiiod est dc oiuni, cl [icr aflirina-

anlmal. Sicut euim dixlmus, nccessaria tionem determinari non potuil.

suut siipra tciiqius cl sempcr vera et Et hoc ([nldcin princqilum ([uod c>l di-
uiuic cl sciiHicr. r.iiulingcnlia vern ut cl dc omni, cl ([uod csl (Ilcl dc uiillo, de-
 .

\\

38 D. ALB. MAG. ORD. PR.EO.

i
terminata sunt in libro Priorum secun- per se, non oportet diffinire : quia hoc
dum quod sunl commimia princi|)i,i syl- commune (quod est pav se) de suis modis
logismum in commuiii {ira-ciuieiilia, i't dicitur multijiiiciter secundum analogiam
significant coiumunem suhjecloium uiii- et non univoce, ut dicit Aristoteles in
versalilatem, qua j^ropositiones s\llo^'is- quinto primse philosophix '
in capitulo

mi universales dicuntur quantum ad con- de difllnitionc nu>ilorum per se. Et quia

tinenliam suhjectorum hic autem deter- :
hoc quod est per se, niaxime necessa-
minatur de onmi prout consequilur pro- rium est demonstrationi, ideo diligentius
positionem universalem el demonstrati- liictractandum est et, iit hoc fiat, di- :

vam. Quaeuniversalitas duplici conditione stinguendi sunt modi ejusomnes, et sln-

determinanda est, scilicet universalitate guli sunttractandi : et secundo videamus
suhjcctorum et universalitate temporum, qualiter se habcnt ad demonstrationem.
propter duo qua; sunt in syllogismo de- In modis autem dicendi pcr se du.ne sunt
monstrativo, in quo necesse estuniversa- diversitates. Dicuntur enim duo modi
litatem subjectorum esse propter decre- primi, hoc est, primus et secundus modi
tum syllogisticae argumentationis : et ne- per se inhcerendi, vel pra>chcatuni subje-
cesse est esse universalitatem temporum cto, vel subjectum pra?dicato : et illi ca-
propter necessitatem conclusionis et pro- dunt in simpliciter scibilihus. Alii autem
positionum in syilogismo in quantum de- duo (litTerunt in hoc, quod tertius modus
monstrativus est syllogismus. dicit modum per se existendi, et quartus
Advertenduni autem esl, quod ex ne- dicit modum non per se existendi, sed per

cessitate inesse dicifur duohiis modis. se causandi praedicatum in subjecto in

Uno quidem modo quando id quod ines- essendo : et illi duo non cadunt in sim-
se dicitur, non potest non inesse prop- : pliciter scibilibus, licet cadant in demon-
ter hoc quod id quod inest, suhstantiale stratione. In simpliciter enim scibilibus
dat ei cui inest : ita etiam id cui inest, cadunt quae sunt principium et existendi
egreditur essentialiter ah essentia ejus et sciendi hoc esse in hoc vel de hoc per
quod inesse dicitur : et hoc modo quid- suam substantiam propriam, qua scibile
quid ex necessitate inest, per se inest. constituunt secundum quod in suis suh-
Alio modo dicitur ox nccessitate inesse stantiis cadere et esse considerantur :

quod semper inest ei cui inest, sed non qua;autem non dicunt hujusmodi cau-
dat ci esse perhoc quod inest ipsi quin- : sam et principium, non dicuntur cadere
imo id cui inest (non obstante natura in vere scibilibus.
ejus cui inest) posset esse sine ipso, sicut
IIoc autem sic probatur, Cum per se
multis suhjectis multa insunt accidenlia
dicatur quatuor modis, pcr se primo mo-
inseparabilia. Et sic patet, quod omnc
do sunt qua'cumque in communi sub-
quod est de omni prouthic determinatur,
,

stantialitcr et formaliler sunt in eo quod

est de necessitate : non tamen omne tale
quid esf, hoc est, in diflinitione subsfan-
est per se. Et sic patet quod hoc princi-
tiali et formali sive directe sive indirecle
pium quod est per se, addit suj)cr iil
sccundum obliquum pra^dicctur dc ij>so,
principium quod est de omni.
hoc est, quiecumquc substantialiter prae-

dicantur sive secundum rectum, sive se-

CAPUT VIII.
cundum obliquum et iste est modus :

De modis dicendiper se qtii sioit rjualuor, primus sicut inest animal homini et
:

et de primo et per se. secundum rectum praedicatur de ipso :

et sicut linea inest triamiulo secundum

Removet Conditionem demonstrationis iiuae est
aubium. ^ obIi(|uum praedicata de ij^so est enim :

' .\ri4toteles, In j primiD philosophiw, lex. coni. 2.3.

 LIRER I POSTKR. AWLYT. TRACT. II :59

liiangulus iigura tribus rectis lineis seu Platonis, quod quidam affirmant distin-
augulis conlonta, liabens tres angulos guentes duplicem esse lineam, finitam
aequales duobus rectis. Et sic linese fini- scilicet, et infiniuun : etdicunt quod li-
ttB ct rectse incsl |)uiicliini oblique ca- nc;e quidem infinilae punctum non est
dens in ejus dilTinilione. Est enim linea siibslantia nec principium, sed ilnitae.
rccla finita longitudo sine latitudine, Adhuc autem dicunt quod punctum sub-
cujus extrema vel lermini sunl duo pun- slaniialiler constituens linoam, aut su-
cta, sicut dicitur in primo Euclidis. IIoc mitur infinities in linea et secundum
autem modo non cst punctum in linea nullum numeruiii finiiuiu, aul sumilur
inlinita, nec in circubiri linea. In Hnea fiiiilies el ad aliqucm numerum determi-

quideni iulinila non est : quia illa non natum. Si sumitur iiniiies, dicunt quod
est nisi in polentia, et non in aclu : om- non constiiuil lineam quia sic in linea :

ne enim lerminatum per punctum, actu punctum esset consequens ad puncluni,

est finilum : et ideo proprie loquendo et punctum contingerel punclum, cl
infinilum non habet essentialem diffini- puncium consequeretur ad jiuncium :

tioncm. Circulari autem non convenil : qua^ omnia piobata sunl esse impossi-
quia circulus non babet suse existenliae bilia in principio sexli Physicorum '.

terminum in seipso, ila quod sil in ipsa Si auiem inlinities sumitur, dicunt quod
clrcumferentia, sed extra se in centro : punclum substantialiter constituil li-

quod patet per dilfinitionem circuli in neani linitam.

primo Euclidis, quaj sic dicit, circulus Si autem quaeritur ab bis quare luiii-

est figura plana, una linea contenta, in clum infinilics sumpium, non esl conse-
cujus medio est punctuni a quo omnes quens vel contingens vel continuum cum
lineae produclae ad circumrerentiani, sunt puncio in liiiea iniiniia, iion possunt di-

aequales : propter quod punctum iliud cere, nisi quia ininlinilo non est piiimim
uiulique a circuinferentia aequaliter di- nec mediiim iiec iillimum. Sed tamcii
stat : el palet e.v hoc, quod punclum non talis linita linea est coulinua, et in lali

cadil ut lerminans essentialiter lineam continuo (si ita est ut dicunt) neccssario
circularem. punctum continuatur ad punctiim, si li-

Isle ergo ost unus primus inodus di- nea est ex punclis etiam inlinities sum-
cendi per se, qiioniain sulislaiilia forina- piis. Adlmc secundiim Arisiolelem, difli-

lis difruiitoriim ex liis est (|u;e cadiinl iu nitio conscqueniis et diftinilio coiilin-

dilliniliuue eoruin, et siibslanlia (juaj gcnlis et (liliinitio coulinui faciunt, (jiiod

diifinilur, formaliter constiluitiir ex il- indivisibile in coniiuuo non sequitur in-
lis : ct boc esl ipiando praedicalum vehil divisibilc, ncc contingit ipsum, nec con-
formalo piiiiii|iiiiiii railil iii (lininilioiie limialiir ad ipsum. Quia conscquentia
subjecti, siciit siibstaiitia lioiniiiis est ex siiui, (pioruiii non est medium sui ge-
aniiiiali rationali, et subslantia lineai ex neris : inter qua^ibel aulem duo puncta
punctis in aclu formae acceplis et secun- in ciuitiuiio cadil liuca (iiue est sui ge-
dum malcriam : et hoc inodo cadit in li-
ncris. Kl coiilingcntia siint, quorum ul-

nca in difiinilionc figura^ ut teiiiiinaiis

lima suiil siiiiul ; iiidivisibile ;iutciii luui

el liniens osse ipsius. luibct iiltiiiiiim. (;onlinua etiam sunt,

Quod autem quidam dicuiil, quod quorum est ierminus unus, ct ideo con-

piincliim ul malerialiter el subslaiitiali- tiiiuuin lerminatum est. Punclum au-

ter liiieain consliluens, tciii iion habet lerminum. Non orgo ost
cadil iii difliui-
tione lineae, ct linea in difiniliiuic ligii-
ox liiica, qiiod puncluni nun soqiiilur
noc ((uilingil iiec coniiuuatiir ad pun-
rae, est contra Arislotelem et esi diclmu

'
Tex. com. i.
 :

40 n. AM5. MA(.. OHl). PR/EI).

caiisa talis passionis, dicit quid ost passio

ctum, sed ex punclo : cl idco sivo iiilini-

sunuilur, semper quuni- pcr causam et csscntiani : ut huc rectuin

lies sivo finities
puuclum, nec consequi nec cou- inest lineae, et linca cadil in diflinitiune
diu esl
liniicii' \\i'r cniilinnjui piili'sl in couli- rccti. Ouod patct in iirimo l^luclidis in Reriumq

unu : prupler ipiud dicluin illiid IMalu- difliiiilione rocli : dicil ciiiin Euclidcs Eu.iidem

nis niilliiin cst, cl [)rul)iiluin ;ili Aiistolclc ciuod

'
n^ctum osl brovissima linea inter dum Pk
iiem.

qnod lalsiiin est et iuipossibile : et ideo duo piiucta. Plato aiitciu, ipiud rccluin

primo inodo diceudum. Adhuc si

est est linea cujus prima pars vcl piimum
linea sic substantialiler csset ex pun- punclum tolain upcrit lineam : vel cujus

ctis, quid esset quod lineffi dat formam modiuni non exit ab oxtrcniis : ct ideo

conlinuilalis, et quid ponit eam in ge- primiiin punctum lotani lineam ojierit.

nere conlinuitatis ? hoc enim non potest Et hoc modo circularo sive etiam curvum
facere iufmities sumptum puuclum, sic- insunt lineae : quia curvum est, cujus

ut patet cx ralioue inducta : ct idco medium exit ab extremis : et ideo prin-

dictum illud impossibile cst, cl non di- cipium linose totum medium
non lineae

ctum secunduni philosophiam. operit. IIoc otiain modo par ot impar in-

Et Plato quando hoc dixil, non sicut sunt iiumcro quia par ost numcius in
:

isti dicuut intcllcxit : sed dixit quod nio- duo a?qua divisibilis iinpar auloin, :

tus imatiiualivus puncli iii continuum, quia in duo media numerus non potest
facit liueam : et quia illud quod imagi- dividi, unitale indivisibili intercidente.

uatur moveri est indivisibile, ideo sub- lloc modo ctiam se liabcnt ad numerum Quid i

staulia ejus est ab eo quod imaginatur primum et compositum est enim pri- :
"^","6^'"

moveii, ct contiuuitas est a inotu couti- mum iu numeris, qui cx sola compo- ''"siium

nuo iinagiuativo : sicut a niutu cjus quod nitur iinitatc, ut binarius : ot idoo bina-
movetur iu ul)i. coutinuilas siguilicatur rius primus cst numerus. Compositum
in ubi per quod movelur. Talc igitur autem est in nuineris numerus, qui ex
dictum est erroueum. Sed dicenduni est unitate et numero vol numeris compo-
quod punctum est principium linea; sinc nitur. Et sicut iterum in numero et in
quo nou est linea, et linca principiuni continuo sunt iequilaterum, et altera
Jigurse siue quo non ost iigura, et ex quo parto longius : in horum enim difllni-

sicut terminanto substautialis est difli- tionibus cadit subjcctum : quia sivo in
nitio ipsius. Iste igilur primus modiis cst numeris sive in continuis aequilatcrum
diccndi per se. est, cujus in seipsum ductus aequalis est
radici, ut linea ducta in seipsam vel
CAPUT IX.
numerus ductus in seipsum et utrum- :

que facit quadratum numerum, sicut

De secumlo modo dicendi pcr se, ct dicitur in secundo Arilhmelicai, quod

de iertio. nunieri cujuslibct duclus in seipsum

facit quadratiim numcrum : vol do con-
Est auteni secnndus inodus dicciuli liiiuo (piadralo quod sic llal, dicitur in
per se, quando subjcclum im^st in difli- ipiartu Euclidis.
lioc osl, quibuscum-
nitioiie prsedicati, Quod autcm numerus quadratus du-
que subjeclis eorum praedicatorum quaj ctus in seipsum facit quadratum in nu-
iusunt ipsis subjectis ipsa substantia meris, dicitur sccundo Arit/inielicv quod
sunl in rationc diflinitiva et rationc quid fecit Pvlhagoras. Et generaliter loquendo,
est demonstranti. Et dico demonstranti dicimus quod oinnibus his pra?dicalis
quia per talem diflinilioneni passio de- subjoclaiusunt in ralione diccnte quid est
mouslralur iucsse subjeclo : ct talis dif- passio sicut hinc quidem, hoc esl in
:

Ilnilio cx subjeclo scruiidum quod ! sl difrinitiono recti et curvi iiiest linea : ct

l
 LFBKR I POSTKI^ A.NALVT. TRACT. II M
inile vero, lioc cst, in diffinitione paris ct tura.'sit ambulatio quae inest, et id quod
ini|iaris, vcl primi vcl compositi, vcl aiiilnilat cui inest amhiilatio, cl a quo ut
qiiadiati <'t altcra partc lontciuris ([uadran- a sulijccto eifrcditur aclus ainbulationis :

guli iiicst in una parlc linca, in aiia par- el albuin cum altcrius naturae sil albe-
lc nuinci'us : cst cnini quadran^iiluin al- (lo, ct i(l cui inest albcdo ct a quo
tcra parte longius uunicrus vcl liiica cujus siciil a suhjecto proprio causatur alhe-
diictus longior est radice : siciit quando do : ct ideo talia non dicuntur esse per
nuincriis iiiinor dicitur in niajorein, vcl sc : corum qiiia esse est incssc alteri.

e convciso, ut tcr iii qualuor : vcl quuin Siilislaiilia autcm ct jira^cijiui! sulistanlia
linca hicuhita ducilur in circulatain. Si- ])rima ct qiKccumquc ut jirima siihstaii-
niilitrr aulciu cst in iininii)us aliis liu- tia, lioc aliquid signaiit, iioii allcrum ali-

jusinodi. Dico esse per so quaecumquc quid quidciii sunt quara quod vere est
vel priino modo quo praedicatum iiicst jiioprio inodo existcndi pcr seipsum : et
snhjccto, vd secundo modo cum suhjc- non pcr boc habet esse, quod ipsa sil iu

cluiii cst in rationc prffidicati oiiiiiia talia alio: sed a seipsa habcl suiim esse secun-
per sc esse dico. dum lioc quod ipsa esl, ct vere cst (juod

Qujecunique vero prBedicala vcl suh- csf.Qua3cumque igitur non dc subjecto

jecta neutraliter insunl praedicatis vcl aliquo jirsedicata sunt, quo essc habeant,

subjectis, accidentia sunt et accidenlali- (lico esse per seipsa : quse vero de sub-

ler insunt, sicut musicum et alhum in- jecto sunt prtedicata, a quo esse liabcnl,

suiit aiiimali : ita quod nec pricdicatuiii dico esseaccidentia.

csl dc rationc subjecti, nec subjectuiii in Si autcm quseritur, quid istc modus fa- Duhitatio.
1 1 1 1 < .1 1» •
1 • Soluiio.
ratione pra?dicati : et idco prffidicatuiii cil ad (lcmonslrationcm .' Dico, quod si-

talc accidit subjccto, et csl commune cul iii dcriionstratione cst passio per se

non proprium et subjcctum accidit prai- qiKC immediate exit a subjecto, ita quod
dicato '. Est autem attendendum quod iiiter eam
subjectum non est aliud sub-
et

in lioc scciiiido modo subjcctum intrans jcclum mcdiante quo insit, sicut halicre
in diriinilioncni pra'dicali, loco csl dilb'- trcs aiigulos a*(jualcs duobus rectis incsl

rcntiaj contrahentis et spccificantis : cl triangulo non mediante superiore (juse

id quod est gcnus passionis, cst rcspcctu cst ligura, et iion mediantc infcriore

ejus in jiotcntia, sicut palct in diflini- quod isosccles vel isojdeurus : ita igitur,

tioiie siini ct aquili circa nasurn : coii- (juod in dcmonstratione sit per se sub-
( avilas ciiim in medio nasi facit siiiuiiii, staus et stans subjectum, sicut nasus pcr
gilihositas autem facit aquilum : iii qui- sc, hoc est pcr suam rationem qua difll-

biis curvilas et gihliosilas loco gciic- iiitur ut suhjcclum iiiimcdialc, ita (jiiod

lis suiil : nasus auleiu dclerminat ad iiiin per aliaiii aliquam jKissioiicm siib-

specicm passionis sicut ultiina dillc- slal [lassioni : cl Iriangulus suhslat Irihus
rciitia : et idco subjectum est caiisa jiro- aiigulis icquis duobiis rcctis. Et ad hoc
jiria passionis, et diflinilio siibjccli dicit dcterminandum iii vcra ct potissima dc-
([uarc ct quia passio est in subjeclo. monstratione necessarius esl iste lcrtius
.\iiijilius aulem tertio modo dicilur iiiodus : est enim proprius modus subjc-
cssc jiiM' sc jiolius quam dici jicr sc, (JUikI cli siihstarc jicr [iro|ii'iaiii ralioncin cl

(lc alio quoilain, lioc esl, altcrius iiatura; non inessc aliciii.

subjecto, iion dicitur sccundum siiiiiii Si autciii talis cst lcrlius inodiis, iit objeciio.

jiropriiiiii moduiii esseiidi sive exislciuii diclum csl, tuiic tcrlius non vidcliir
iiiixliini iit, amhulans, cum secundum diirerre a modo secundo in his qua) lii-

iiiiidum cxistendi alteruiii ct ailerius na- cunlur ctiam jicr se : (jiiia in sccundo
'
Vi(i(; cxpusilioiicin Tlicnii>tii siipcr iUa i|iiia ulit(;r cxponil quuiii ulii (;xpubiturc:<. V. J.
purle : Quxcumquc veronculralilei iiisuiit, (;lc.,
 42 I). ALH. MAG. ORD. PR/ED.

modo qiiaiido .siibjcctuin cst in i-;itionc primum et immediatum sunt eadem sub-
prcpdicnti, cx suljjciti ratiouc conlraliitur jecto, sed dilfcrunt ratione : quia imme-
ratio praedicati j)roj)tcr (juain jjraedica- diatum dicilur dujiHcitcr enim : dicitur

tum incst ijisi sui)jccto, et sic suijjeclum immcdialum quod est

a privationi! medii
per se ostendilur substare per passioncm. causa, aul a privatione medii quod est
Soiutio. Sed ad hoc dicendum est, quod in veri- subjectum. Dico autem a privatione cau-
tate secundus modus et tertius conve- sse quse sit causa essendi subjectum, et a
niunt in hoc quod utcrque dicit causam privatione subjecti quod sit subjectum
per se inhffircntiae pia^dicati in sul)jecto, proprium et immcdialum et per se.Mo-
sed converso modo. Quia secundus dicit dus quidem secundus esl per se et imme-
qualitcr persc praedicato incst suhjcctum diatus imniediationc passionis et subje-
pcr id quod suhjcctum est principium praj- ctij ita quod passio immediata ex sub-
dicati. Tertius autem modus dicit causam stantialibus subjecti egressa et causata
proptcr quam subjectnm non aliisubstat, prsedicatur de primo suo et immecHato
quam pra?dicato, nonex ratione suljjccti, subjecto, ita quod intcr eam et subje-
sed ex ratione prgedicati, in cujus diflinitio- ctum non cst aHud subjectum. |In modo
ne cadithoc non aliud subjectum sive su- autcm tertio stat subjectum quod per se
perius siveinferius acceplum, et sic con- subjcctum est, et suae subjectionis causa
veniunt in causa inha'rcnti;e qufe est per se propter quam sit subjectum, et non ha-
inhaerentia : uterque enim diciturideo mo- bet aHam causam et ideo a : privatione
dus inhaerendi per se, quiaper se prsedi- causse dicitur per se et non per aHud
calum estin subjecto et ideo modus se-
:
subjectum : et hoc subjectum est pri-
cundus non excluditur a tertio quantum mum, quia non habet aHud a quo sub-
ad hoc. jiciatur quod sit causa subjectionis ejus.
Sed notandum quod secundus mo-
est Et sic sccundus modus est per se, eo
dus dicitur pcr se secundum quod oppo- quod subjectum non per accidens, sed per
nitur per se et id quud est pcr accidens : sua essentiaHa a quibus fluit passio, tali
quia immediata est inhaerentia in subje- subjicitur passioni. Tertius autcm modus
cto, in cujus ratione diflinitiva cadit ip- est per se, eo quod subjectum non ha-
sum subjectum : quia inter passionem ct bct ante se et prseter se quo substet om-
subjectum non cst aHud subjectum per nibus quae sunt in dcmonstratione et
quod insit passio, ut propterea quod per circa demonstrationem. Tamen in se-
aliud insit, dicatur inessc per accidcns. quenti capilulo adhuc dicemus vcrba Al-
In tertio autem modo est per se secun- farabii de hoc et tunc meHus intelHgetur
:

dum quod per se cst primo esse, et non hujusmodi sententia.

est hoc oppositum ei quod est per acci- Tres ergo modi ejus quod est per se, E.iioi

dens, sed ei quod est non primo, sicut sit sunl, quod primus est riuando praedi- moruin
^ ^ '
^ dorura
non primo substat quod ratione alterius catuin
.

inest
.

subjecto per hoc quod

.

in se.

substat. Et totum hoc quod dictura est, subjccto est primum et causa proptcr
consistil in hoc, quod in secundo modo quam praedicatum est in ipso : quia es-
inestpassio non per accidens, sed per se. sentiam trahit ab ipso, et ideo in ipso
In tertio autcm modo subjectum est per
est Secundus autem
actu et intellectu.
se, ita quod non per aHud
subjectum, modus.est quando subjcctum est in prae-
quamvis iUud subjectum non sit per acci- dicato, ita quod prsedicalum est in sub-
dens.
jecto, eo quod passionis esse est in sub-
Objectio. Sed tamen conlra ea quse dicta sunt jecto esse :et ideo quod insit, cst in pas-
esse videtur, quod passio propria dicitur
sione et non in subjecto quia subjecti :

de subjecto primo et immediate prcedica-

esse non est inesse, sed causa iUius inhae-
Soiutio. ri. Sed ad hoc cHcendum quod revera rentiae propter quam huic subjeclo insit
 :

LIBER I POSTKR. ANALYT. TRACT. II i3

(cum in subjecto non in passione insit) per se secundum tertium modum diccndi
causa cst passionis. Seil causa quod huic per se esse non possunt, et tamcn pos-
insit, est in subjecto : quia materialiter sunt esse per se secundum primum nio-
passio diflinitur per subjectum ut per dum aliquando, ut cum album
dicitur,

causam, etsic per diflinitionem materia- est coloratum, et aliquando secundum

lem probatur subjecto inesse. Tertius secundum, ut cum dicitur, linea est recta

autem modus ita ponit sulijectum per vci curva. Unde omnes praidicatiunes in
seipsuni, quod non habet aliud his oin- quilius cffectus praedicatur de causa, re-
nibus qua? sunt in demonstrationeni rt ducuntur ad secundiim moilum. Omnes
circa demonstrationcm. autem in quibus causa priedicatur de
Ex his patet quod primae substantiaj et efTectu, reducuntur ad primum. Omnes
quaj substantin cis, ut secundse substan- autcm in quilius aliquid gratia suiipsius
tiffi quff substant in prima, sunt (quK substat, reducuntur ad tertium.
nnn dicuntur de subjecto aliquo quod illis
conferat esse) subjecta sicut ambulans :
CAPUT X.
quod de quodam alio dicitur, quod aite-
rius naturse et prajdicamenti est quani De quarto modo dicendi per se, qualiter
ambulatio : et album quod donominati- se habet ad demonstrationcm.
ve dicitur ab alio quod alterius naturae
et prn?dicamenti est, quam albedo : eo Item alio modo et quarto dicitur per
quod alterum et aiterius naturte est id se quud proptcr ipsuni ct causam imme-
ipiod denominalur ab actu ambulalio- diatam inest unicuique subjecto, quod
nis, cum dicitur anibulans, quam ambu- indefinite signatur et subjicitur ut causa

latio ; et ailium quud denoniinatur ab al- indefinite iniplicite vel expiicite circa sub-
bedine, altcrius naturae est quam alliedo: jectumvcl subjecta sitiuata : et quod non
substanlia autmi sccunda et pra^cipue sic priedicatur de subjecto, ut causa si-
qua^cumque sulistaiitia' hoc aliquid si!j;iii- gnata quae sit inimediata causa praedicati,
ticant, non sunt alterum aliquod subje- sivc quod iuin convcnit secundum ipsum
ctum, quam iil qiiod vere sunt secun- et quoil niin concernit causam, dicilur
diiin id quodsunt : quamvis enim dicam, quod est accidens cujus cxemplum in
:

Jiic homo est honio, tar.ien eadem natu- eo quod est pcr accidens isti modu oppo-
ra esl hic homo qui in uno sumitur, non situm, cst in casualibus et fortuilis, ctin
pailicularizata secuniluiii cssenliam, in omnibus iii iiuiluis subjectum non con-
allero autrin particuiarizata secundiuu ccniit in se vcraiu caiisam pi\Tdicati : ut

esse : et hoc naluram non facil diver- si dicam, quod ainiiulante aliquu iiumino

sam. vel equo indofinilo signato coruscavit

I 'le snb- Sed hoc ubservandum est, quod cum ambulatio enim quam concernimus cum
lo aliter
'
jiiiiiiur hic dicitur quod id per se est quod non est subjecto, non cst causa coruscatiunis :

quam in
pra^dicatio csl
prtedi<'a-
de subjeclii quiidaui aiio, aliler sumitur unilc dicimus, ipiod talis
itieniia.
dici f/c subjcclo (|iiaiii in 1'rxdicamen- accidens sivc pcr aiiidens cjusdem tem-
tis. In pra'dicamcntis eniiii dc subjccto iiuiis in quii isle amliulavit, ol de corus-

est, qiiuil est pra^ilicatiim in cu quiid nubes sonuit cl

(iiliiine niiiil iiilciulil, cl

siilijicitur naturic comniuni : hic aulem niliil intendit dc aiidiiilationc haec enim :

niin dicitur dc subjecto, sed de alio quo- duo non hab(!nt unum ad aliud ordincm
liam subjccto, uun cunvenit nisi acci-
et causalitatis, sedcasus, in quo scnipcr dua-
ilcuti : et ideo qua; quidem non sic de causae concurrunl, quarum neulra habet
subjccto sunt, (lico csse per se stanlia : ordinem causalitalis ad alteram.
ijisum,
quai vero sunt de subjeclu aliu ([uudaiii Si vcro ]ira'dicatum cst ])roplcr
secundum naturani, sunl accideutia, qu;e quod cum subjcctu conccruitur implicilo
/li D. AI.H. MAG. ORO. PR.^.D.

vel explicilc, tiiuc cst jicr sc. VA liujus siibjecti in subjecto significata. Aliquan-
cxciiij)liiiii cst si aliijuod inlcrfccliiin sive do tamen alitcr prcTdicati causa implica-
(lcciillaluin iutcriit sccuniliini iiilcrfc- tur iii sulijcclo cum caiisai redujjlicatione,

cliducin vcl (lccdllaliiiiicin: lalc ciiiin |n;c- ulciini diciliir, intcrfccliim inleriit secun-

dicalum iuest sulijeclo jirojilcr caiisani duin interfcctioncm. (lum (^nim dicitur
(jua^ cousigniricalui' in sulijecto: cuin cuim interfeclum, circa su])jectiim concrctive
dicilur intcrfectuin, subjeelum siguilica- significatur causa praedicali talis : et cum
tur iudefinite ut aliquidintcrfectum et jjer additur reduplicatio, secundum inlerfc-
interfectionem (JUiT consi|j:nificatur circa cli(mem, hoc est de bene esse ad illius

illud indcliuiliiin suhjcctuin quod causa causae declaralionem ;

quia sine hoc tota
est praedicati ([iiodest interiisse. Kt (juod causa jii'a>dicati significatur cum dicitur,

additur secundum iiitcrfectioncm, nou inlcifcclum intcriil. Et cuni dicitur se-

est de substantialihus luijus exempli, sed cuudum intcrfectionem, quamvis rcdupli-
de expositione, ut explicite significetur catio ponatur ad praedicatum, tamen non
quod implicite erat in subjecto de causa est praedicati, sed subjecti, et ideo refer-

prx'dicati, propter quam tale prsedicatum tur ad subjcctum sic, interfectum secun-
inest cuicumque. dum interfectionem interiit : determinat
Unde in lioc nec subjeclum cst pcr se autem subjectum secundum quod est
defi>rininatum qiiod ijralia sui substel causa ialis prccdicati quorum nihil est :

siciil fiiit in tertio, nec pra?dicatum neces- in modo secundo. Patct igilur quod cum

sario est propria passio sicutin secundo dicitur, inlerfectum interiit, per se est,

modo fuit, sed jinedicatum est generali- quia propter id quod interfectum
intcriit

ter propria jiassio vel aliud quod per non propter causam accidentalem
esl, et

causam signilicatam inest cuicumque sub- qua accidat interfectum inlerire. Conve-
jecto.Nec modus inhaerentiae similis est niunt ergo secundus modus et quartus in
secundo modo quia quamvis causa qua-
: hoc, quod in utroquc causa inhaerentiae
re passio est in subjccto, sit in subjeclo jiriedicati jionitur iii snbjecto : sed difle-
in modo secundo: tamen non concernitur runt modo subjccli et modo praedicati et
aliqua causa cum subjecto diffinito et inodo causalitatis inhaerentiae, sicut di-
detcrminato : sed ipsa natura subjecti ctum cst.

causa est passionis. Hoc autem concerni- Si autem quaerilur qualiter iste uiodus
tur implicite vel explicite. Implicite qui- habeat se ad demonslrationem ? Dicen-
dem quando ipsa forma subjecti causa dum quod scmpcr cadit in majori propo-
est, quare inest hoc vid illud pr»dicatum: sitione syllogismi deinonslrativi, sive de-
sicut cum dicitur, homo est homo, el beat demonstrari passio de subjecto, sive
asinus cst asinus : causa cuim (juod ho- demonstrari debeat diffinitio matcrialis
1110 est hoino, non cst alia quam huina- pcr formalem : et lioc est ideo, quia in
nitas vel homo : co quod hoc talis propo- majori propositione demonstrationis sub-
sitio a nullii habet. In secundo autem jeclum semper est praecise de medio prout
modo delerniinalum et definilum est sub- mcdium est causa talis prfedicationis. Et
jectum. Adhuc autem in secundo diffini- ad hoc autem intclligendum, notandum
tum ct determinatum cst praedicatum quod demonstralio quae simpliciter dc-
quod est propria passio autem talis
hic monstratio dcmonstrat
:
est, aliquando
causa est relala ad quodcumque prffidi- passionem de subjecto et tunc semper :

calum unde in: hoc modo dicendi per se secundus modus est in conclusione tunc :

sunt omncs propositiones. quibusidem

in enim praedicatur propria passio de sub-
de seipso prajdicatur. In talibus cnim om- jecto. Aliquando autem demonstratur
nibus causa inhaerentiae prcedicati in sub-
diflinitio materialis subjecti de subjecto
jecto est in subjecto, et est forma ipsius
per difiinitionem formalem ejusdem sub-
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. TT 45

jecti : et tunc primus modus est in con- rectis : triangulus cst superficies plana,
clusione : prsedicatur eniiu diffinitio ma- tribus rectis lincis tontcnta : crgo hahet
terialis in conclusione de sul)jocto : cujus tres angulos aequos duohus rectis. IIoc
exemplum est, quidquid habet appetitum ergo modo faciunt ad demonstrationem
contrarii doloris, habet circa cor acccn- mudi pcr se qui dcterniinati sunt.
sionem sanguinis ex coopcratione fcllis :

iratus habet appetituni contrarii doloris :

CAPUT XI.
ergo circa cor habet accensionem sangui-
nis ex coopcrationc fcllis. In majori au- d^ commraHonc moilorum diccndi per
tera potest dici quartusmoilus, quia com- se ad demonstrationcm cl dc sufficien-
parat causam ad causatum : quia appeti- lia eorumdem.
tus contrarii doloris est causa accensio-
nis sanguinis circa cor ex cooperalione r.()m|)arantin- autem isti uiodi ad dc-
fellis, hoc niodo quo accidcntia animee uionstrationcni, ct accipilur iniuicrus co-
ccidentia
limi suiil
sunt causa accidentium corjioris, ut dicil
. .
ruin pcr hunc modum : quia qiuccumque
usa acci- mcdicus. lu muiori vcro csl
, , ,•
tcrtius mo- dicuntur insimpliciter sciliihbiis, hoc est,
poris se- dus, quia prajdicalur dilliuitio fornudis iu scicntia conclusionum ikmionstrativa-
dicoa. dc sultjecto quod substat primo. rum et vere scitarum sic se habent aut
Inpraemissisautcm illius dcmonstratio- sicut inesse subjectis praedicantibus ipsis,
nis quse concludit passioncm dc subjecto, lioc est, pr«dicatis, ita quod pra^dicata
si diffmitio passiouis sit mcdium (cum iusiint subjectis sicut in primo modo: illa
iUa diftmitio exprimat causam passionis) eniiii iiiiiuia iiisunt subjcctis ct rationisub-
dicitur quod iu niiijori propositione cst jcctorum, sicut ea qure. insunl praedicanti-
quartus modus, qui comparat causam ad buscssentialia prnedicata de subjcctis per
causatum, vel modus primus conversus. iHud in Prsedicamentis determinatum,
In ininori autem propositione potest du- quando alteruiii dc allcio iil de subjccto
plicitcr contingerc : causa cniin passionis pr;t>dicatur, tiiucque-eriimquc dcpra'dicato
pcr inoduin causffi cxpressa vcl cst aliquid dicuuliir, oiiiiiia dc suiiicrlo dici ncccsse
subjecti, i'l liinc in iiiimiii proposilione csl. Aul iiicssc ca quai iiismil cx ncccssi-
est primus modus : vtd cst aliquiil consc- tatc pruptcr ipsa subjccla tpuc sunt cx nc-
quens ad subjcclum, cl sic est secundus. ccssitatc iii ipsis prredicalis sivc in difliui-

Vcrbi gratia, omnecontinuo sonanspro- tionibus suoriim piwdicatorum.

ptcr extinctioncm ignisinnube, cst toni- (Jiiud aiilciii Ikcc ex nccessitate insint
Irii : nubcs liinnida in qua est extinctus qihTcumquc cuiitiiigit altcro duorum mo-
vapiir igiii'iis, cst cuiiliiiiio soiians pro- duriiiii incssc iii siuipiicilcr scibilibus,

pter extinctiuiinii ignis iii nubc : ergo lioc cst, iii liis qiuc siiii|ilicitcr sciuntur
nubcs talis tonat vcl cst tonitrii. Si au- pcr dcmoiistiatiuiicm faclain pcr mcdiuin
tem in demoiistrationc qu;econcluditpas- quod cst diflinilio pr;cilii;ili vcl sulijccti,

sionein dt; suiijccto, sit forniaiis diflinitio patct ex hoc quod l;ili;i iniii contingit
subjecti medium, tunc iii iiuijuri |irupu- nun iiiissf ;uil siiiipliciter, hoc est, sine

sitione est modiis scciindiis : (pii;i piasili- disjiiiuliiini', iil Iriaiigulo liabcrc trcs

calur passio dc diflinitionc suijjccti, el ;rqiios duoliiis icclis : ;iut opposit;i siib

e;idem est com|);ir;iliii [lassionis ad sub- disjuiicliiiiu', iil liiir;c rciluiii ;iiil iiiixiiiu,

jcctiim ct ad siuiiii difruiiliuncni. In mi- ct niiiiirru p;ir iiiil iiiip;ir. (Jii;ccumque

nori iiiilciii pruiiositioiif tunc cril modus cnim iiisiint ct non coiilingil noii incssc,

primiis : i|iii;i piicdicalur difliiiitio de dif- ilia iusunl dc neccssilule. (limiia ;iutcin
liiiilu ; cujus cMiiipliiiii t>l, uiiinc quod ijute ex pra?dicalo esscnti;iii iusuiit sub-
i>l sii|icrliiics |il;iii;i, Irilnis lincis con- jfclo, c( cx siibjccto intr;intc in diftiuilio-

lciilii, liitlirl lifs iiiiguiiis icipiiis diioiius III.' pricdiciiti iiiMiiil piivdicato, it;i insunt
 40 D. ALB. MAG. ORD. PILflD.

quod non continj,nt non inesse vcl ipsa inest, et sic est modus quartus. Yel sic,

absolute vel sub disjunclione ad opposi- per xe aut est disposilio alicujus entis per
ta : ergo omnia talia insunt aliquo isto- se perfecte et absolutc, et sic est modus
rum modorum. Aut enim est contrarium tertiiis : vel est dispositio entis unius or-
immcdiatum sub disjunctione acceptum dinati ad alterum, aut ordine essendi si-
ad suum contraiium, ut omneanimal aut cut causa dicit ordinem essendi unius ad
sanum aut segrum, et omnis linea aut alterum, et sic est quartiis modus : aut
rerta aut curva, el oiiinis numerus aut ordine praedicandi et subjiciendi : et hoc
par aut inipar, et universaiiter hjqueiido dupbciter : si eiiim ordo est ingrediendi

quscumquc iinmediata sunt circa idem praedicatum in ratione suiijecti, est mo-
suiijeclum, quoruni utrumque pcr posi- dus primus: aut e converso, ita quod sub-
tioncm forma^. significat contrarium in jectum sit de quidditate praedicati, et sic

specie determinatum. Aut talia sunt op- est modus secundus. Et sic patet etiam
posila iil privatio et habitus, ut omne ordo : tres enim primi aecipiuntur abso-
animal, vei omnis homo, aut caecum, lute : quartus autem cum reduplicatione
aul videns, quorum unum significat lia- caus;e quae est in subjecto in comjiara-
bitus alicujus positionem, et alterum lione ad pra^dicatuin. Adhuc [u-iini duo
ejusibMn ])rivati(iiiem cum positione (irdi- sic pi'rtinent ad demonstrationem, quod
nis naturae ad habendum liai)ilum illum. caduiit in simpliciter scibilibus : tertius
Aut sunt opposita ut contradictio sive autem non sic, sed cadit in subjeclis eo-
contradictoria in genere eodem non et lum quae sciuntur.
extra genus, utpar et impar: hoc non est Scias aiitem quod Alfarabius super lo-
par in genere numeri : par et impar sunt cum istum in commento aliquantuhim
sicut contradicloria secundum quod de sequens Porphyrium et .Vlexandruni, ali-
omnibus sequilur allerum infra genus, ter dicit : dicit eniin quod tres sunt modi
et de nulii) simul proprie. Quia dicitur dicendi per se subjectum de praedicato, et
quod si necesse est affirmare et negare praedicatum de subjecto : et ponit pri-
sive aut negare de omnibus cxtra gcnus, mum modum qui potissimus est, quando
tunc etiani necesse est in eodem generc in natura principii et principiantis est ut
alterum talium oppositorum inesse : et sit in natura principiati : et iterum cum
ideo necesse est hsec quae dicta sunt per hoc iii natura subjecti est ut praedicalum
se ex necessitate inesse. De duobus erijo sit in eo, sicut est in natura principiati
principiis seu conditionibus principiorum per essentiam ut jirincipians ipsum sit iii
de omni, et de lioc quod est per se, deter- ipso, sicut in natura animalis est, quod
minatum sit hoc modo quo dictum est. sit homine, e1 in natura hominis est
in
sufficientia Numerus aulcm modorum eorum qua^ ut animal sit in ipso quia natura ani- :

dorum per sunt /)er 5e, sic accipi potest. In natura malis ad actum (bMeriiiinatur in liomine,
enim subjectorum et non
praedicatorum et natura hoiuinis inchoatur in animaH
snnt nisi quod est, et quod
tria, scilicet e1 pcrficilur in rationali : et quia hic
inesl, et causa piopterquam unuin alteri raodus cst et in natura subjecti et prsdi-
inest. Modi igilur qui sunt per se, in sub- cati, ideo est primus et potissimus. Se-
jectis ct praHlicatis multiplicantur penes cundus autem modus cst quando in na-
,

hEec tria. Omnis ergo modus ejus quod tura et in diffinitione praedicati quidem
cst;;e?- se, aut est circa hoc quod incst, et est ut dicatur de subjecto, et non est in
hoc dupliciter omne enim inhaerens al-
: natura subjecti ut praedicatum dicatur de
teri per se, aut dat esse ei cui inest, et eo, sicut sc habent ad invicem corpiis et
sic est modus primus , aut egreditur ab coloratum. In natura enim colorati cst ut
essentia ejus cui inest, modus
et sic est dicatur de corpore terminato, quia non
secundus ; aut dicit causampropter quam est nisi iu corpore terminato : sed non
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. II 47

est in natura vel ratione corporis ut sub- est. Ilsec igitur dicta sunt de conditione
stet colorato, quia potcst esse secundum demonstrationis quse est per se.

difrinitionem et non substare colorato : et

hoc modo se habent risibile et homo, et CAPUT XII.

generaiiter loquendo passio et subje-
ctum. Tertius autem modus est ut sit Dc universali (jiiid sit in demonstrativis.
quidem in natura subjecli ut prtedicatum
de eo dicatur, et non in natura prsedicati Univcrsale autem dico (sccundum quod
et ratione ut ipsa sit in tali subjecto, si- universale in necessariis et demonstrati-
cut mors et decoliatio se liabent ad invi- vis accipitur) quod cum sit de omni, hoc
cem. In natura enim decolialionis est ut cst, omnibus partibus essentialibus sub-
sit in ea mors : seil in natura mortis non jecti prsedicatum, ct sit per sc praedica-
est ut sit in decollalioiie, potest eniin tum de illis omnibus, est jira?(licatuin de
mors esse sine decoilatione. Et hfec suut iilo subjecto ct partihus secundum quod
verba Alfarabii sine additione et diminu- ipsum est nomine et (liffmitione accep-
tione et sine expositione. tum. Propter quod patet, quod hoc quod
dico de omni et per se, conditiones sunt
De tertio autem modo quem posuit
praidicati, rclatfetamen ad subjectum. Id
Aristoteles dicit Alfarabius : Substantias
autein secundian quod ipsma est, est
primas esse per se dicil Aristoteles et
conditio sulijectl ut sil seiisus, quod
:

substanfias primas intelligit csse indivi-

universale sit alicujus subjecti pnedica-
dua, sive sint exlra intelleclum, sive in
tum de ip-o quoadomnes partes subjecli,
intellectu : et dicuntur per non quod
se,
non secundum quod partcs sunt, sed se-
sint prajdicata de aliis, sed quod existant
cundum quod univocantiir et uniuntur in
per se, non quod sint aliis essentialia, et
forma speciei coinmunis : per se, sive
et
non continentur sub aliquo trium modo-
essentialiter, ita convenit omuibus parli-
rum : sed ideo dixit ea csse per se ut os-
bus subjecti, quod cuilibct convenit in
tenderet quod non sunl per accidens,
quanluni slat sub forma speciei, ct non
quamvis non sint subjecta demonslratio-
secunduiii qiiod est determinata in sub-
nis. Haec sunt verba Alfarabii et hoc vi-
stanlia ct forma parlis.
detur esse intellectus Aristotelis pius
Per se autcni et secunduin quod ip-
quam oninia alia qua' dicla siinl.
sum est idem quoad sii|iposiliiiii, quam-
Et patet nuineriis el ordn i-onim qu;e vis dilTcranl li.cc sccunduiii latioucm :

dicuntur per so ex ipsius verbis : quia pcr sunt enim idem sicut parliciilair et uni-
se est, aut disposilio tam pnedicati quam vcrsale : quia per se coinmunius est

subjccti, et est modus prinius aut esl ; quam sccunduin quod ipsum, sicut pau-
dispnsitio priedicati lantum, et est modus lo inferius patebit. El hujus exemplum
secundus : aut subjecti tanlum, et est cst, qiiod linea> inesl punctum pcr se se-
modus terlius. Dicit etiaiu quod per se et cunduin jiriinum modiim diceudi pcr se,
sccundiiiii ipsimi in lcrlid laodo qui est sicut jirincipium essentialc nou juvedica-
per caiisalu esl lediiplicaliu subjecli sc- bile secundum rectum : el i-cctiludo et
cuudiim ipicid slal siii) causic delermina- cur\ ilas iiisunt linca} sicul jiassiouos, el
tionc, sed respcclii |ii-iedic,ili ; ul sil seii- seciindo modo dicendi : (d luec aiio mo-
sus, liomo sccuudiim ipiod lioiuo est ani- do insuiil liue.'C secundum qiiod linca.
mal : si enini punerelur iedu])licatio ad Sfd iiic intelligcnduiii qiiod lucc insunl Removei
,. dubium.
homo
.
,

prajdicalum sic, csl aninial seciiu- Iiiica> secundiiiii

,

qiioii i|»siiiii sive secun-

dum quod animal, esset seiisus, quod diiiii ijiiod linea cst, secundiiiii i|iiod linea
hoino esset oiiiiii^ aniinal, qiiod falsuin coiilr.iliilur ad exlcnsioiiciu qu.c lil inter
cst : sed hoc iii mmIc h.ihilis exposilum diio jiiincta : ct secundum hoc rccliludo
 48 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.

cum suo opposito acripitur per disjun- quadrati vel quadranguli non est : ne-
ctionem, ul dicalur, quod linea extensa (lue domonstrans (;am de prnprio suhje-

inter (luo puncta, recta est vel curva se- clo in domonstrando ulilui- pro suhjecto

(uuiluni i|U(i(l lalis (^st linea. Kt hoc modo (jiialihet fignra, sed illa sola quse in spe-

in seeuiulo niiido dicendi pcr so triangu- cie et forma triangulus est : quadrangu-
lus secundum (pmd ipsum, hoc est, se- his (!nim, sicut diximus, figura est : non
cunduiii (piiid Irianyulus est perfectiis auleiii hahet tres angulos duohus rectis
hahens speciern et rationem trianguli, est aequahjs : quidem for-
sed isosceles haljet
duo recti pcr angulorum triiim aMpialita- tasse duolms rectis iequales tres anguhjs,
Quomodo tem ad duos rectos cujus ratio quia : : sed non hahet tres primum sive primo
triangulus (in angulis trihus quihus ter- vel primitus, hoc est, sicut immediatum
'lumli""
hlhZ miuatur) duohus rectis angulis est a?qua- suhjectum ex quo tota illa fluit passio.
guius

YoV^ZZa lis- l'^l liaec jam ante ostendimus intelligi Et dico fortassis : quia jam fortuito sor-
raoi.8^aiHU8-
^j^, triaugulo rectiliueo : quia si sphieri- titur arKjuid, per aliiid quoddam
(juod
cas vel portiones circuU vel curvas lua- sortiliiripsum. Primum autem (Hco quia :

heat lineas, potest liahere tres angulos isosceles non cst primum sive immedia-
tribus et duoiius reclis major(?s. tuin suhjeclum passionis secundum se
Universale autem tunc esse dicitur in Idlius : sed dicitur capi in tempore secun-
demonstrativis secundum inductam de- dum quod triangulus est : sed triangulus
lerminationem, cum demonstratur esse hahet lianc passionem prius sive imme-
in quoliiiet, hoc est, iu ([ualihet parte diatius quam isosceles.

suhjedi : quia aliler non ess(^.t de omui : Id igitur suhjectnm quod demonstratur
et monstratur priino, hoc est, immediate hahere tres ^pquos duohus rectis quodli-
inesse cuihhet per suhjectum primiuu. lict, lioc esl. jnii ijualihet jiarte sua, et

Et sic primum est quod inter ipsuiu et priniiim sive imiuediatuiu, ita quod nou
passionem aliud suhjectum non intercidit, attribuatur ei passio propter aliud pro-
sicut quod convenit onini triangulo in jiinquius suhjectum potissimum, huic pri-

quauluiu trianguius, et convertitur cum mo inest et inesse attrihuitur universale

ipso in quantum est trianguUis : ita quod proedicatum quod est passio. Et hujus
hoc sulijectum ita est causa passionis, suhjecti est demonstratio ostendens pas-
quod non indiget majori se et superiori sioneui inesse subjecto universaliter et
quod est ligurain triangulo, ad hoc quod per se. Et dico per se esse hujusmodi :

tluat ex ipso nec sufficiat minus et infe-

: quia ut est de hoc (sicut ante diximus)
rius quod in triangulo est isoscelis ad sulijecto quod est triangulus : ita est de
causandum totum secundum amhitum et alio suhjecto tali quodcumque est illud de
communitatem pradicationis ipsius pas- quo passio demonstratur. llujus autem
sionis hahere enim trcs tequos duohus
: talis suhjecti passio talis est universaliter
rectis et isosceles in mimis cst (piam pro omnihus jiailihus conveniens. Alio-
quod totum causare pdssil. rum autem suiijectorum sive sint supe-
Unde duos rectos haijcre, neque cuili- riora sive inferi(U"a, sunt quodammodo et

het liguraj inest : quod pro certo sequere- non per se neque secundum ipsa est :

tur, quod onmi iuessel figurce : et ideo enim superioris, sicut figurae, in quantum
non omni inest ligurae : et tamen hanc determinatur ad species hujus inferidris :

passionem est denionstrare de figura, inferioris autem est, ut isoscelis, in quan-

non qualihel sod de tali qurc duos hahet tum stat in specie trianguli : et sic utrius-
sccundum jcqualitatem ad tres, et iHa esl (pie est non per se, sed qnodammodo.
Irianguhis, qua' est ligura hahens
tres .NiMjue est isoscelis universaliter accepta
duohus rectis fcquales. Sed tamen talis passio in omni amhitu suse praedicationis,
passio non cujusliliet liguiw est, (piia sed ut frequentius, hoc est, jirout est in

II
 LTBER r POSTER. ANALYT. TRACT. 11 49

iiiullis, non in cininiliiis : est enim in par- ;inle liabitislibris detcrminatur, est mate-
tibus isoscelis materialibus : et hoc est riale ad istud universale quod est in dc-
esse frequenter et non semper in omni- monstrativis.
bus, qnia etiam in eo qui est scalenon Adhuc autem cum diciliir quod uni-
(jiii non est /.90.vcc/rv. Iloc iyitiir csl uiii- versalc csl.iiiKKi ciiiii sil dc omni et per
versalc in dcmonslralix is. sc cst et secundum (jiioil ij)sinn est, pa-
Est tamcn nolaiidiim ad habendum tel ex his quae in eodem capitulo hahita

primam notitiam imivcrsalis, quod uni- siiiil, quod universale necessario inest et

quod secundum se totum est,

versale est essentiaUter. Omne autcm qiiod sic ne-
ex quo fluit tota ita quod nihil
passio : cessario incsf, aut est qiiid difrmientiuni,
universalis cst, (juod non causa pas-
sit aut non. Si non (^st difliniculium, ct ta-
sionis : cl niliil passionis, (jiiod non sil nicn necessario inest, sic est de omni.
causatiim a sulijccto. Vcrbi t::ratia tiian- Si aiitcm cst diffinitivnm, ant incst sibi,
ffuius cst totum cl suflicicns, cx quo Ibiil ila quod non diftinitionis completivum,
hsec passio, habere tres teqiios duiduis ct sic est pev se, sicut genus per se et
rectis : sed isoscelcs ct iscqdeuros addit nccessario inest speciei. Si autem est
ali(juid sujira triauij^uii naturam, quo con- comjilementum diflinitionis, lunc cst il-

trahiliir triani^ulus ul sit liic trianguhis : lud ijiiiid dicilur sccuiidiim ijtsum. Lnde
cl illiid additum noii csl juincipium, vcl dc omiii dicil iiidiflinili\ iim ad (liffinitio-

non cst caiisa hujiis liMbitiis (jui cst ha- ncin : jier se aiitcni acccdit jilus : ct se-
lK'r(! trcs a?quos diiobiis rcclis: cl idco ciindum quod ipsiini, dicitid qnod maxi-
lia>c passio, habcri! Ircs non csl j^rimo mc lai il cl complel. Iloc igitur est uni-
isosc(dis ct isojilciiii. ncc universalitcr vcrsale.
convcnil ci : quia non primo inest ei.

Fiirura autcm in gencre accepta, non ha- CAPUT Xlll.

bcl .1111111111 iindc sit causa talis passionis :

et idco ncc ligiira^csl jiassio jirimo ct jicr /)c ciTdrihus cl causis crroruui (pd su-
se, sed ligiira' (•onvciiit jicr conscqiicns : iiiutit passioncin (/c unircrsali prnha-
(jiiia scijiiitiir ad lriaiii;iiliiiii siciil aniiiial Idin.
ad homincm. Isosccli aiitciii convcuit per
aliud : tjuia coiivciiil ci iii (|nantiim est Ojioiicl aulcm nos non lalcrc, (juo-

triangiilus. iiiain multolies contingit peccarc in de-

Adliuc aiilriii iKila (|iiihI iiiiivcrsalc nionsliaiido, cl non esse quod demon-
(sccundum (jiiod dclcrminaliim csl) con- slraliir imivcrsalc jirimiim sccnndum
ditio csl jira'(iicali siciit ct dc oiiini, cl (jiiiid ijisiim csl iiuivcrsalc iinincdialiim :

siciit JMM' se : scil liajc siinl |iia'dicali iii (|iiia lioc csl |ii'iiiiiiiii qiiod immcdiatum
comjiaraliouc ad siibjccliim. Aliijiiaiido sccnndiim (juod dcc^qtto aliciii vidctiir

lamcn dicilnr imixcrsalc siibicctum in dcmonstrare univcrsale jirimuni, hoc cst,

com|taralioiii; ad ]ira'i!iialiiiii, ijuia sub- immedialum iili passioni qiu-e demonstra-
iciiiiin jiiT sr iiiiilic cl sclllpcr ]ira'(lica- liir i\f ijiso vcl vidcliir dcmonslrari : cl

liiiii jiaiiici|ial '. riii\('rsale etiani dclcr- boc (jiiidcm csl valdc cavcndiim. Il;i'c

iniiialiim csl iii Porjiliyrio et iii l'i;r(Hr(i- aiilcm d('cc|ilio tribiis lil iiiodis. cl Iribus

iiiciihsv\ /'ci i/icrmcnia.s : acA lllinlol imi- dc caiisis, ijiias diccmus siiiiiil (11111 iiiki-

\ crsalc (|iiiid ajililiidincm liabcl iit sil dc (jiioijnc Iriiiiii ciroriiiii . siiam caiisain
iiiiillis lanliiiii. Isliid aiilciii csl dc oiiiiii jndjtlcr (jiiam crraliir in ijisn iIciikhi-

cl jici- se cl scnqicr. I iidc illinl (jikkI in strantcs.

' Ha>r pst (lifffiiMilia uiiivnrsalis ad dc oniiii liis ini,i> ilixil ,t piiiiii|iiii liiijiis ciipilis. 1', J.

li prr ^c, iilii iiiitn nuod viiliiur coiilrudiccri'

II 4
 :

50 D. ALB. MAG. ORD. PR.f^D.

ra universali putatur esse dcmonstrata

Dicimus igitur quod obcrramus hanc
deceptionom, hoc est, secundum lianc de universali : idcoquod in talil)us uni-
deceplionem primo quidem cum tale sit
:
versale putatur idem esse cum particu-
accipere universale, cujus universalis a lari.

supcriori diirorcns nihii est (aut extra) Boctius autem exponit hanc litteram :
ExposHii
BoetiL

singuiarc : idco (juod extra suum uni- nihil sit accipere a superiori, hoc est, de

cum singulare niliil de univcrsali inve- superiori quod est universalc ens, quod
nifur, quam sit ipsuni suum singulare. sui natura esl ej.tra singulare : quoniam
Tamen Boetii translatio habet quam siii- omne universale de sui natura est extra
gitlaria, quam com-Boctius exponit in singulare intellectu : et sic lioc quod dico,

mento. J\os autem ulramque exponemus extra singulare, est determinatio deter-
littcram primo quidem si httera est ex-
: minans universale superius ens super sin-
tra singulare (ut hahet Arahica translatio gulare et quando nihil illius universalis
:

quam exponit Alfarahius) hoc est, de tali est accipere extra sua singularia, in qui-
universali quod uno tantum est singu-
in bus est. Et dat excmplum Boetius in uni-
hiri, sicut est mundus, ct sol, et luna, el vcrsali quod non nomine uno designatur,
omnia de quihus dicil Aristoteles, quod sed ])er cerlam loculionem designalur
sunt ex materia sua tota, et nihil ejus sub disjunctione duorum, sicut cst uni-
neque potentia neque actu invenitur de vcrsale hoc, linca recta cadens super li-

universali cxtra illud unicum secunduni neam rectam, facit duos angulos rectos
esse vel potentiam. Putatur enim tunc vel gequales duobus rectis de hoc enim :

ah ahquo decepto, vel putari potest, quod univcrsaii quod est, faciens duos angulos
una t'l eadem sit intentio univcrsahs el leclos vcl ffiquales duobus rectis, multae
parlicuhu"is in talihus : eo quod de uni- projjanlur passiones in primo Euclidis
versaii nihil extra illud parliculare invc- cl uiui invcnitur hoc universale aliquid

nitur : cum tamcn impossihile sit, quod hahens exlra sua parlicularia suh disjun-
in tahbus non sit aha intentio universa- ctione accepta non enim invenilur in al-
:

iis , alia parlicularis : sicut impossihile tero eorum secundum quod suhstat illi
est, quod idem sil quod est, et quo est : passioni quse demonstratur de ipso. Pri-
et idem de se communicabile^ quamvis ma autem expositio Alfarahii est et pla-
non communicetur, et de se incommu- nior et communior. Hsec est euini prima
nicabile, sicut quo sol est et sol, et quo causa erroris et primus error.
mundus cst et nmndus, et quo luna est Aut secundo modo erroris, si quidem
et luna, et sic dc aliis. Communicabihs universalis aliquid invenitur extra par-
enim forma esl et prajdicabilis et quod :
ticulare unum, eo quod multa habct actu
non comnmnicalur, hoc est ideo, quod vel potentia parficularia in quibus est
id quod est in quo est et quo cst id quod quibus praedicatur
el d(\ : sed hoc com-
est, indivisihile est in plura secundum mune (de quo probanda est passio) in-
actum, quibus divisis secunduni actum (leuominatum est uno comnmni et uni-
insit qiio est, hoc est, speciei ct uuiversa- voco nominc secundum quod ipsum
,

lis natura. Est autcm indivisihile id (juod uuiversale est in rebus specie differenti-
est, ea de causa (juam diximus : quia sci- bus : cl si habeat unum nomen illud ,

licet nihil extra se habet sua; matcriaj erit aiquivocum vel analogum in illis et :

quge potcntia sit sub forma illius naturae hoc nomen non est simplicilcr
ununi,
quse ipsum est quod est : ct ideo putatur sed simpliciter est multa, et secundum
quod sit idem univcrsale et
in talibus quid csl unum, sicut de nomine aequivo-
particularc quando passio qu» jirimo
: ct co in Preedica/jicntis cl in Perihermcnias
est universalis, ct immcdiate demonstra- cst dcterminatum. Sicut hoc ipsum ens
lur dc particulari hoc quod csl suh naUi- cst in genere el specie dilTercntibus, et
h
 :

LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. IT 51

est unum per nnaloniam in illis. Et hoc omni : et hoc est, quia de omni erit talis

modo quo unum est in se extra illa in de parte facta demonstratio. Sed tamen
quibus est, accidit ei aliqua passio qu» talis demonstratio sive demonstrata pas-

propter hoc pulatur esse inferioris : quia sio non erit liujus quod cst in jjarte ut
non secunduui Jilam rationcni ([lue inest [iiiiui immediati subjecti, cujus talis
et

illi, invenitur in alio, et jiutatur demon- demonstratio universaliter facta est, eo

strata esse de universaii secundum ipsum, tjuod est diminuta : tamen illius partis
quando demonstrata est de particulari non erit ut subjecti primi. Dico autem
et ideo accidit error, quia hoc non est hujus exponendo pritm sccuiidum (juod
ita. Et secundum hanc naturam commu- deinonslralio vera et polissima cst pri-
nem in multis diversis ratiouihus exi- mi subjccli , (juando dciiionslratur de
stentem et uon iu uno jirimo, ens cst eo cujus ut jirimi est uuivcrsalis secun-
suhjectum metajiliorice de quo creuitur (biiii i[)sum. Iste igitur est tertiiis error,

secundum ipsuni passio esse demonstra- et caiisa hujus erroris.

ta, quando est demonstrata de suhstanlia Exempla airtem liorum erroriiiu siiper
quse est simpliciter ens. Et hic est error, singula speciahter ponemus. Et primo
quia ens secumhim i|isiiin extra substan- ponemus exemjilum tertii erroris et ihi :

tiam est, cujus suiil iiiidUe passiones quse cavendum est quia litlera illa a multis
:

secundum ipsum substantiaj et primo male legitur. Est autem sic legenda et
non conveniunt. Iste i^^itur est secuiidiis intelligenda secundum Roetium. Si igi-
error, et secunda caiisa erroris secundum tur aliquis (h^cejitns terlio errore demon-
Roetium et Aliarahiiini. strahil, (juod rectie Wwjs, in iuliiiitum
Aiil rliaiii lcilio coiiliiigit esse univei- jiidtractie aeque distantes sive parallelae
saliter totuin sicul esl iii parle, hoc est, non inlercidanl, hoc est, noii concurrant:
in jiarticulari : eo (jiiod iiiiiversale esse videhitnr quidem liujus subjecti , (juod
in tolo secundum se et iu parte sui, id est rectas esse lineas, propter hoc quod
esl, in siu) |iarliciilari esse non videalur passio inest (luibusdam rectis lineis et
liabere dilTerenliam : et hoc est quando angulis : non autem iiiest lioc reclis ut
latet diflcrentia qua inferius exit a supe- recla' suiit : iiisi (jiiidem iusit eis : quo-
riori, utruin aliqiiiil aildat supra supe- niaiii aiigiili inlercidentes sic recli sint.
riiis : jiarlicnlari' riiiiii jirr aliijuid est jiroul (siiiiplc) siiiit caiisa passionis istius
jiarticiilare ; (jiiia addil siijira iiiiiversale (jiiod est iion coiicuirere : el lioc non est
ciijiis i|isiiiii esl |iars. siciil lioiiio ;iddil nisi (jiiod si diia' line;e rect;e leijiiidislan-
siijirr aiiiiiial, el is(jscel(^s su|ier tiiaiiLiu- lcs cl iii coiiliiiuum j)rolr;icla; fuerinl, in-
luiii : et (jiiaiido latet id quod addil, tuiic ter (|ii;is ;ib iin;i siijier ;ilia liiiea jierpen-
putatur idem esse iiniversale et particu- dicuhirilcr jirotracta, tacit super utram-
lair, v\ iilru demonstratum de particula- iliic liii(';iiniii cx nii;i cl ;ili;i parte supe-
li, creditiir esse (huuonstratiim de uni- riiis et iiilerius iliios ;iiigiil()S rectos, illae

versali S(>cimdiim iiisiiiu. I'll bir est cr- uiiiKjiuiiii coiicurrenl. l iidc nisi it;i po-
ror. Hiijiis aiili'111 i'\ciii|iliiin rsl iil iii ihilnr snbjecliiiii, nl sic recta' sint ;equi-
enlr, i'l 1'iilc in |)()li'iitia. {'oleillia euiiii (lisl;iiiler proli;icl;i', (inod liiiea jierpendi-
cns iioii [iulaliir cssc rcalilcr sujira ens :
culariler leiideiis inlercideiis, et sujier
cl idco putaliir jiolciilia ciis ab eiile iioii sujieriorem facial duos angulos reclos,
(lin'circ : cl deiuouslratum de jioleiilia et siuiiliter siiiicr iiircridrcin f.iciat duos
enle, jiiilaliir demonslrari (l(> eule. 1^1 bic ;iiiLriilos reclos, iioii eril siibiectmu causa
est error teitius et causa 1(M'lii erroris. Iii illiiis passionis : el sic prol);iliir li;ec p;is-

lalibiis eniiii cis (jiia' siinl iii |iarl(', iiicsl sio (lc i);ii';illclis iii piinio Euclidis. I'.t

(luideiii dciiKinslialio, boc csl , iiassio li;ec esl vi'r;i e\[)osili() istius exemiili
dciiioiistrala, iiro|)lcr lioc (inod csl Ar (piod iiutnlui' essc de reclis ul de siibje-
 : :

32 J). ALC. MAG. ORD. PR^D.

cto : qiiia ignoradir (jiiiil parnllela?. arl- se-r ail f/itodecim, sic oc/o ad sexdecim
• liiiil siipra roclas liiicas. ergo permutalim sicut se.r ad oc/o, sic
Diciint aiilciii quidain ijuod liaec pas- duodpcim ad se.rderim . Ilcec ergo est

sio, non coiicurrere, passio est rectanun qUcTilam passio, qiim voraliir coinmuta-
sub hoc moJo quod lineani simpliciler et tio proporlionis sivc proportionnlitatis,
non perpendiciilariter interciilenlem, sed sive proportionale quod commutabiliter
sive perpcndiculariter sivc ohliqiie inter- esl,quod invenitur in quatuor generibus
cidentem, facere diios angulos roctos vel quantitatum est enim in numeris secun-
:

ffiqiiales duobus reclis et : si quis parti dum quod numeri sunt quantitates men-
tribiiat quod toti convenit, sub disjun- surantcs et certitudinem qnanti reddeii-
ctione facere , scilicet duos rectos vel tes : et invenitur in firmis sive continuis
aequos duobus reclis, ijuod ille decipitur: secundum quod continua sunt mensuran-
quia omnino impossibile est, quod linca; tia et reddentia quantitalem alicujus, ut
rectaB inter quas cadcns linea recta facit bicubita, et hujusmodi : et invenitur in
non duobus rectis, de
rectos, sed a^quos temporibus sccundum quod tempus est
necessitate concurrent si in continuum et duplum, vel subdupium, et liujusmodi
in iiirinituni protrahantur. IJnde prinia alterum. Quod igitur in omnibus illis in-
stat expositio, et sic probatur ab Eucli- venitur , invenitur per naturam unam
de. Quod antem addit Aristoteles: sed mensiirandi qua; ost in illis, hoc est, pas-

aut in quolibet ajquales, referendum est sio illa invenitur in omnibus illis per na-
ad angulos quos doscribit liiiea perpendi- tiirain qua:>, uou diversificatur, quse est
ciilariter intercidens inter utrasqne paral- esse mensuram ojusquod quantitas est
lelas, quod sint in quolibel descripto an- et sic proprie ot per se et de omni est
gulo sequales : tunc enim non concurrent. ipsius coinmunis. Tamen aliquando ab
Quod dicit, ai/f, nota est quod aut sic aliquo decepto demonstratum est seor-
ponetur subjectum, aut non demonstra- sum divisim, scilicet dc quolibet iliorum,
bitur passio. ac divisim partibus convenit quod per
si

Exemplum autem erroiis primi csl, se non convenit omnibus, sed propter
quod si triangulus ipsa species figurae naturam communem quae est in ipsis et :

non esset aliud aliquod particulare quod si contingil de omnibus sive siniiulis
sub se haberet triangulos nisi unum et ipsorum monstrari particulariter inductis
solum qui dicilur isosceles secundum omnibus sigillatim et sic una demon- :

quod est isosceles, par, hoc est, paris stratio communis sit dc omnibus in com-
sive sequalis communitatis videtur ulique muui : et hoc est dicere, quod inductio
esse, sicut sol et hic sol, mundiis et hic syllogismus demonstrativns sit : sed hoc
mundus : quia de specie cominuni uihil est propter hoc qiiod commune (secun-
invenitur extra illud particulare : et tunc dum quod omiiibus inest haec passio) est
videliir qiiod illudquod di^monstratur de indeiiominatum aliquod quo haec omnia
isoscele, esset demonslratum do trian;;u- (jua' inducuntur,unum sunt et unam na-
lo et tamen non esset sic.
:
turain communem communicant, scilicet
Exempluin autem erroris secundi est nuineri longitudines, hoc est, continua
in hac passione qupe dicilur esse propor- tempora : lirma, hoc est, corpora : luijus-
tionale quod commutabiliter est, quod modi enim scorsum accijiiuntur ot sin-
inlelligitnr esse commutalio proportio- gularitor cousidorata sunt ab invicem
nis, ut proportio csl primi ;id srruiiiluui, specie dilforentia. L'nde cui sic divisim
sicnt terlii ad qiiarlum sequitur com-
: a demonstratur inesse, non ost universale
mntatione priquulinuis . quoil siciit se verum in quo ista quntuor communicant:
habet priuium ad tiMtium, sic secundum ol idoo tunc monslrando do jiarlioulari-
adqtiarliini. Verlii graliii, sicul se habeul biis liivisim vel simul acceptis. non pro-
 LIBER I POSTHR. ANALYT. TRACT. IT r>3

Lalur de uiiivers;ili : quia isUi divisiin vel de proprio subjeclo quod csl uiii\eis;i-
siiiuil accepta, iion sunt universale se- lc : sicut si liahcat passioneni quod est
cunduia ipsura quod universalc esl : non duos rectos, hoc est, tres valcntes duos
enira accidit eis divisini illa passio secun- rectos hahet triangulus, demonslrat se-
duni quod divisira particulariter acci- cundum unumquodque triangulum seor-
piuntur, hoc est, secundura quod linea?, sum ut : si moiistret seorsum, quod iso
aut secundura quod nuineri divisim ac- plcurus seorsurah;ihetlresa'qualesduohus
cepti : sic eiiim noii inerat eis passio : rectis : aut demonstrat seorsum, quod
secundum quod hoc est ali-
seJ inest eis scalcnon sive gradatus liahel tres duohus
qua natura communis in eis omnihus, rectis ;equales : qiiamvis de oinui cogiio-
quod Philosophi ponuiit esse uiiiversalej veril triangulo, nonduiu cognovil
f;iiiieii

quod secunduin seipsura esl universalo deinonstrative, quod triangulus pcr sc ct

suhjectura priinura. Hoc est igilur exein- secundum quod ipsuin duos rectos liahct,
plura secundi erroris. quod hahet angulos valcnles duos
lioc est,

Ad notitiain auteiii hujus, n(jta ([uod ea rectos, nisi sophistico luodo, sive per
dicantia 4*^* piiedicaiitur de phirihus, uno ahquo accidens: qiiia cognovit per ca (ju;e ita se

Tnqua' qualuor nunloiuin pricdicaiilur de pluri- liahcnt ad liianguliiiu, quod tri;iiiguIoac-

renlia.' l^us, aut nomine et intentione et natura cidil illa essc. Accidit enim triangulo iso-
una, ut univoca : aut prredicantur de scelciu vel isoplcurum csse : potest eniin
plurihus noraine uno, inteiitione et na- triangulus csse sine liis, ut patct per sc
tura diversis, ut aequivoca : aut mcdio cuilihet : quia ratio trianguli separata osta
niodo : et hoc dupHciler, scihcet aut parlicularihus triangulis, sicut ralio ;iiii-

quod una quideiu sit intenlio inpkirihus, malis separala est a particularihus ;inim;i-

sed per naturas diversas causata, sicul lihus, iit dicit Poiphyiius, quod nullo in
est mensurale vel proportionale esse in specie vcl numcro aniraali existcnte, pot-
omnihus speciehus quantitalis : sed in cst intelli"i suhstanlia aniinata sensihi-
nuincris causatur ah unitate, in conliiiuis lis, qucB cst iutentio el ratio auimalis.
a puncto, et in terapore ah instanti sive Si auteni aliquis contra ea quaj dicta ObjacUo.

a iiiinc. Sucuiuh) rao(hj llt hoc, ita ([uoil siiiil olijicijil (liceiis, quod unitas uuivoci
in t(da coiumunilale alicujus dicatiir iiiia iiuijor esl, quaiu uiiilas t;il!sn;iliir;e, (iiia'

natura suh inlentiunihus diversis, appro- sic est in miiltis spccie dinereiilihus, qu;e
pimjuantihus tainen ad unuiu primum, iiinoiiiiiiat;i cst : ct unilas univoca non
qiiod aliis approiiinquaniihus dico longiiis sufficil ad iiiiitatein suhjecli universalis
vel inopinijuius : sicut sanuin dicitur dc ad hoc (luod iina scientia dcmonslrativa
animali, ct urina, medicina, et ditcta. sit dc lali univoco quia vidcmus quod :

Prirao crgo modo d iillliiKi niiHJd pnlcst dc (|iiaiilit;ilc ipuc iinivoca cst secundum
essc iiassi(j uiia (•oiiiiiiuuis, (iu;e oiiiuihus oiiiiicm ^pccicm (jiuiiititalis, iioii esl iiii;i

inesl propler illud coiuinunc quod in om- sciciili;i (lciii(inslr;itiva, sed iiiiill;i', iil

iiiliii'^ illis esl : et cst causa passionis, gcomcliiji dc contimiis, ct ;irillimctii;i i\f

qua; ita cst communis, (iikkI non scitur discrctis, ct niusica de discrclo, quod est

iiisi pcr illud coiiimune : (iiii;i lioc sohim or;ilio, cl scientia dc ponderihus, cl sic

est caus;i ipsius. dc ;iliis : ergo nec uiiica talis nalura

i'!x liis ;iutciu oiunihiis (|u;isi ex cor(d- comiiiuiiis (nue in miiltis, ;id iiiiam dchcl
iario >eqiiiliir el aiciiiiliir, (piod si ;ili- suniccrc h)rm;iiu (lcmuiisli;iliv;im luihcii-
qiiis muiislicl uniim(|ueiii(iue triangulum dam (le ill;i iiiia iiiiluiM.

sigilhilim (lciiionslialioiK' unafacta<leoni- Scil ;i(l huc facile csl rospondcrc. rni- soluiio.

nihiis paiticuhiritcr iiiductis, aut altcra el tas enini univoci nou siiflicil: qui;i qiiain-
altcra, co quod unuiii(|uodque siiiguhiri- visuna sit iiitcntio quaiililalis, lainen
lcr dciuonstral, noiidcinonslratpassionem non ununi cst quo causalur qmelihet
 1». AM5. .MA(i. OIM). l'U.KI>.

(IM.iiililas, uldixiimis : cl ideo iii j)iulil)us causa cst talis passionis) non cognovil
suiil sul)j(H'lii ilivLTSii, rX cx iiiiis aliiC omncm Iriangulum liaberetres: quamvis
causanlurdiversBe passionesnon iid uauiu poiiatur quod secundum numerum nullus
ordinala; : proplcr quod Hunt divcrstc est IriiLngulus, quem non novit haberc

scienlia;. Quamvis aulcm illa coiiiniunis Ircs icquos duobus rectis novit enim :

natura, quse est mensurabile, sit in di- pcr id quod accidit csse subjccto proprio
versis, omnibus est ex uno pri-
tamen in quod cst causa passionis. Haberc enim
mo, hoc cst, cx uno numero numerante : trcs ajquos duobus i-eclis non convenit

numerus cnini cst, qui primo quanlum flgurcB pcr se quia quamvis dicatur de
:

certificat : lincii autem pcr numcrum ligura, tamen figura pcr nihil (quod actu

proporlioncm : propler quod diciturlinca sit in ipsa) est in rationc prfcdicati : et

dupia, vcl Iripla, vcl liujusmodi : et si- idco ha3C non est in secundo modo diccn-

mililcr iacit pondus, et tempus : et ideo di per se, figura habet tres sequos duobus
unica est illa demonstratio de illo com- rcctis : tiianiiulus cnim non cst in fisura

muni. IVec etiam quantitas in omnibus nisi pcr accidens : secundus autem mo-
quantitalis spcciebus unius intentionis dus dicendi per quando sub-
se, vult esse

est et univocationis nisi logice loquendo : jectum pcr sc vel aliquid quod actu sui

logica enim ratio nonprofundat ad causas cstin ipso, est in prcedicato. Cum autem
invesligandas, scd sufikit ci communis dicitur, isoscelcs liabet tres, h;ec quidem

modus prBedicationis. Dicamus igiturquod est dc omni et perse quantum ad hoc quod

non dcmonstranlur passiones nisi dc sub- isoscelcsper aliquid sui quod actu est in
jccto proprio dcraonstrationis, quod se- ipso, est in pra?dicato sed non convcnit :

cundum quod ipsum est causa immediata primo, scd permediumillud quod suppo-
passionis, sicut est triangulus in eo quod nitur in ipso.
triangulus, ad hoc quod cst habcre trcs Attende etiam quod quamvis passio
tequosduobus rcctis: et hoc universalcnon non convcniat ])er se superiori, sicut ne-
sunttrianguliparticulares: quia licctpra;- que inferiori, tamen non ita crratur circa
dicationcm triangiili rccli rccipiant, ta- supcrius sicut circa infcrius : quia statim
men projirium est quod Iriangulo est videlui-,quod id quod univcrsalitcr incst
proprium, quia triangulus priedicalur dc inferimi, non univcrsaliter convcnit su-
particularibussccundum esse causa au- : pcriori : et ila in superiori dcfuit de om-
tem passionis csl sccundum sui substan- ni, quod primum est in diflinitionc uni-
tiam. Nec itcrum dcmonstratum est sub- vcrsalis propter quod statim
: scitur
jcctum proprium passionis per hoc quod quod non convenit superiori et nemo :

dc infcriori probalur, ctiam si ponalur in hoc decipitur, et ideo nullus error in

nullus csse triangulus alius nisi ille dc (|uo lioc ponitur juxta universale : sed secus
fil (lciiii)nstialio. Deficit enimin hoc quod est in univcrsali cui universale de om-
est pcr se ct sccundum ipsum convcnirc ni inest supcrius ct pcr se aliquo modo :

quod cst in diflinilione univcrsalis, sicut ct idco non erratur in ipso,nisi quantum
dictum cst talis enim non cognovit tri-
; iid lioc quod cst secundum ipsum conve-

angulum h;ibeutcm a?quos duobus rectis nire. Et hoc est occultum et ssepe decipit,
sccundum quod triangulus: nec cognovit et idco neccsse fuit modos illius dcccptio-
omnem Irianguluin habcre sic tres sccun- nis dclerminare.
dum quod cst triangulus sed aut non :

cognovit omncm triangulumhabcrc trcs CAPUT

:
XIV.
aut si cognovitsecundum numcrum,
nisi

hoc cst, sccundum mulliludincm numc- De arle vitandi errores inductos.

ralcm inducliim, sed sccundum specicm
el formam trianguli (secundum quiim Oiiia vcro non satis utilitatis cst erro-
 :

LTBER T POSTF.n. ANAT.VT. TRACT. II .)•>

rcscognoccre, nisi quis sciat qualiter eos cujus est sive de quo est demonstratio,
valoat evitare, Iractanda est ars qualiter manifestum cst ex his quse nunc diccntur.
dicti errores sunl evitandi. Quiurainus igi- Tnluendum ergo sublililer si passio illa
tur primo, quando aiiquis deceptus nnn adhiic iiisil rciiiolci illii cui dicebatur in-
novit cui universali pa-sio inest univer- esse vel noii : si onim roinoto illo inost,
saliter, et quando aliquis non deceptus manifestum cst quod illud non fuit uni-
novit simpliciter ct perfecte quse passio versale suljjectum illius passionis. Et at-
cui universali insit simpliciter ct univei- tende quod quando dicitur, remoto illo,

saliter et primo sive immediate. intolligilur inferius removcri secundum

Dicamus igitur, quod ad lioc subtiliter hoc lantum quod addit supcr communo
intuendo proposita aliqua passione de ali- et universalo, ita quod commune rema-
quo subjecto, sicut est habere tres ajquos neat : sicut reinota socratilatc remanol

rcctis de triangulo : tunc considerandum homo, et romoto eo secunduni quod osl

si idem sit esse triangulo in comparatione homo, remanet animal sicut etiam it- :

ad causandum talem passionem, quod esl molo illo quo isosceles estisosceles, rema-
isosceii vel isopleuro, qui sunt speciales net Iriangulus. Cum ergo passio dicta dc

trianguli respectu ejusdem passionis isoscolo romoto eo qiio isosceles est iso-

sceles, adhuc inost triangulo, constat

sicut secundum idem esse ad invicem se
quod isoscelesnon est sultjoctum univcr-
habent eodem modo ensis, mucro, sica,
sale ot per se illius passionis. Similitcr
gladius : et sic multa in quibus cst com-
munis forma in diversis specie diiTerenti- si probatur]passio de seneo triangulo (jiii

bus : sicutdicimus quodsecundum unum est particularis, remoto eo quo «neum

aliquod esse ct est in ipsis causa hujus est, adhuc inesl passio triangulo. Unde

passionis quod est proportionale quod a^neum esse remoto, et isoscelem esse
commutabiliter est. Si enim non est idem romoto, adhuc jiassio inest ot idoo ha'c :

esse sccundum quod inest communi et non sunt univorsalc ij)sius passionis.
spociali, hoc est, trianguhj et isosceli el Unde Iioc est subjectum verum et vcro, Quid «it »8-
ruin subje-
isoph'uro : tunc proTiatam passionem ma- nuo posito ponitur causa passionis, ct quo ctum (las-
. . sionis.
nifestum non novit secniidum
est, (jund remoto passio romovetur: remoto enim oo
esse ut inest universali,quando proplrr quod inforius addit supor siiporius, non
hoc quod de omni esl inferiori, jniliit projilorhoc removotur suporius : sed su-

quod illud sil universale nonenim'i(h'm :

poriori rcinolo, romovelur inferius: et

est inesse particulari uni, aut pluril)us, rcnifdo univorsali jMirdicabili reniovclur

aut omnibus, (juod est inesse universaii :

inrorius: ut roniola ligura, rcmovctiir Iri-

et j)articulare unum vel j)lura vel omnia angulus : quia si non est figura, non est

(per hoc (jiiod adiiunt suj)er univcrsalc) liiangiilus. Similiter remoto jirincijiio

sunl non eausa talis passionis. Ouia aii- 11(111 j)ia3(licabili, romovotur jirincijiialum

tem hac arte cognoscitur quando iion est infcrius : et remofo puncto xo\ linoa, rc-
universalc de omni ct por se et secun- movctiir triangulus et tamen superio-
:

dum ipsum subjecfum : ot hoc non sufii- ri iKiii oonvcnil passio secundnin ipsum.
cit nisi dctiir ars, (jua scialur quando ost I-^I idco jicrfccla ost ars qua' dioil, (jiio

per certitudinom universale. iciiiiilo iiiin iiiost jiassio, ot quo posito

ponilur passio, pcrfocla causa ost jiassio-
I iidr ulriiiii illa jiassio, habore tros

angiilus a'(juos diiulms rectis, insil Irian- nis. Sic igitur lali arle vilanlur errores
iiiiliii li.
gulo socundum (juod ipsum est Iriangii-
lus, aut insil secunduin quod estisoscelcs: Si igilusqua?riturcujus primi univorsa-
et ad cognoscendum quando socundum lisest talis jiassio? Dicatunjuodsi ti'iaiii.:ii-

liocpositum subjeclum esl primum sive lus est univorsalo cui pcr so cl sccundiiiii
I
inimedialum ct universale, sicul illud ipsum inesl passio, et so( uiidiiiii hoc inosl
 iO D. ALR. MAt;. OHl). PR.ED.

aliis qua? sunl sub liiangulo et isosccli et pcr se, sed e converso quod quaecumque
ceneo ; (;t sul)j('cli hujus, sive de lioc, csl propositio est per se, illa est necessaria :

universalis demonstratio fjuaudo illa jias- ct hoc est manifeste verum : et sequilur,

sio de subjecto demonstratur. si est quod sit necessaria quam-

per se, :

vis non scquatur, quod si non est per se,

CAPUT XV. quod non sit necessaria. Super hoc ergo

consistit virtus medii, sciUcet rationis,

Qualitcr ostmdilur quod isln' coiidilio- quod si est per se, tunc sequitur quod
nes sunt neccssarin' dcmonslrationi. sit necessaria propositio demonstratio-
nis. Est enim duplex necessitas '. Una
Quod autem istae conditiones necessa- ex .simpUciinhserentiapraedicati subjecto,
riae ad demonstrationem deinceps
sinl ut cygnus est albus, et coloratum est

ostendimus, de oniui et necessarium prEe- corpus, et grammaticus est homo. Et aUa

tormittentcs : quia hoc per se patet os- est ex causa necessitatis, quae est in sub-

tensis aliis. Dicamus igitur, quod si jccto vel praedicato, hoc est, ex rela-
scientia demonstrativa est ex necessariis tione taUs subjecti ad tale praedicatum,
principiis, sicut in ante habitis ostensum cujus ipsum subjectum secundum se esl

est : quod probatur per hoc : quia quod causa : aut ex relatione prtedicati ad
scitur demonstrativc^ et quod est coii- subjectum, cujus praedicatum est causa :

clusio denionstrationis, noii potest se cl talis necessitas est causata ab eo quod

ahter haberc, sicul probatum est per dif- cst per sc, et est iUa quae cst in demon-
finitionem ejus quod est scire : qusecum- slrationis principiis sive propositionibus.

que autem per se sunt rebus subjectis Omne enim praedicatum acceptum ct

necessaria, Taliter autem

sunt realiter. praedicatum de aUquo subjecto : aut sic
necessaria sunt in aUquo modorum per inest pcr se, ut dictum est : aut inest se-
se haec quidem enim
: sive qua;dam cundum accidens, ita quod nec praedici-
realiter necessariorum sunt in eo quod luin est causa subjecti, nec subjectum
quid est pnedicantibus sive prsedicatis cst causa praedicati^ sed sic accidentis

de ipsis, secundo modo dicendi

sicut in sive accidentalem inhcerentiam liaben-

per se, ubi subjectum est in diflinilione tis.

prffidicati : quibusdam autem subjectis Aut ergo sic dicendum est, quod sciU-
taliter iiccessariorum, alia sciUcct prte- cet dcmonstratio sit ex per se inha^renti-
dicata insunt in eoquod quid est, sicut bus ct necessariis, quae talem, ut dictum
in primo modo dicendi per se qusecum- : cst, causam habent sua? necessitatis :

que autcni sic per se sunt rebus, sunt aut nobis poncntilius quod demonstra-
neccssnria, et sunt talia quse secundum tio ncccssarium aliquid sit, redcundum

se vel sul) (Usjunctione cum opposito est ut ponamus aliud priiicipium dc-
semper allcrum oppositorum necesse cst monstrationis, quam id quod diximus
inesse subjecto manifestum est quod ex : pcr se : et hoc esse nou potest quia in :

necessariis quae sunt per se, erit utique his quae sunt per se, major extremitas
demonstrati\Tis svUoo-ismus. erit causa medii, et medium erit causa
Qua?dam Quauivis sint quaedaiu propositiones minoris si pcr se sunt dcmonstrationes
sunt propo-
nccessariiB, cl
•
.

Hon per se, sicut risibiie

.,..,., :

sitiones ne- ct sic optime perUcilur demoustratio :

cessariEe.et i i ,•i ,
ron persa. cst coloratum, ct grammaticum necesse et si aliquis hoc modo demonstret, di-
est esse liominem. IIoc non obstat quia :
cenduin cst sic demonstratum aliter se
non probanms quod omnia necessaria nou posse habere. Ex omnibus igitur

* Necessilas dupli^x : una quaj causatur a sf. Vide Theraistiuin.

per se, altcra qure in plus se habet quani \\ov
 lA\m\ I POSTRR. ANALVT. TRACT. IF o/

qua; lUcta siiiit, patet cx necessariis esse ManifL-stuin autciu hoc etiara est ex
syllogismuni demonstralivum. Contiiigil alio signo, cx lioc sciiicct, quod stidti

taiueu cx vcris et nou ncccssariis ali- suiit nou ncccssaria acci-

qui lioc inodo
qucm ctiam non deinonslrautcm syllo- picndo opiuati sunt sc benc omnis de-
gizare : sed ille non demonstrabit. Ex monstrationis accipcre principia, si sci-
necessariis autcm dicto modo in quibiis licct propositio assumpta pro demon-
pcr sc causa cst neccssitatis, non cst ab- strationis principio probaiiilis et vera
solule syllogizare : scd aut deraonstraii- sit, sicut sophistai apparcntcs accipiunt
tcm hoc niiidii contingit syllogizando propositiones -. llujus aulcin probatio
di-moustrarc j^tiium, vcl oporti't ponere cst, quod vcre scirc est ccrtam scien-
aliud dcmonstratiouis priucipium : crit liam rci habere : ct non scitur cerlissi-
igitur deraonstratio cx necessariis, et mc quod probabile est : nec scitur vere
non nisi ex nccessariis poterit esse de- id quod non verc est principium demon-
monstratio. Nec moveat aliquera iste slrationis, eo quod habct causam suse
proccssus propter hoc quod est in se- vcritatis et necessilatis iu scipso : et
cuuda figura cxistcns quia est ex con- : quod non potest esse principium
talc cst,
vcrtibilibus. Arguitur cuim sic dc- : dcmonstrationis. Quamvis ctiam sit vc-
monstratio est cx ucccssariis : ca quae rum nccessarium, oportct priucipium in
suiit pcr sc, suut neccssaria : ergo est ex gcnerc suo cssc primum, hoc est, im-
his qu;e sunt per sc. Pcr sc enim ct hoc mcdiatum, et ideo indcmonstrabile :

inodo diclum ncccssarium couverluntur : quia non liabet niedium per quod de-
ot in taUbus tcnet processus in sccunda monstrctur. Et oportct quod sit verum :

ligura cx affirmafivis. lloc est ergo pro- et hoc non suflicit, scd ultcrins ojiortet
prium dcmonstrationis, qiiod sit cx tali- quod sit pioprium ct convcrtibiic ct ;

bus nccessariis '. hoc uon potcst cssc nisi sit illo inodo
Hoc autciii rtiaiii jiiulialiir jicr si- necessarium, quo iu jirsehabitis dictum
gnum, qiiod .sciliccl deinoiistratio sit est. Sicut autem principia oportet cssc
cx sic ncccssariis : cuin cnim feriraus necessaria, ila et conclusioncm oportct
instantias contra propositiones deinon- essc neccssariam.
slrationis vcl conclusioncm, ad eos sive Quod autem cx necessaiiis oportet
contra eos qui cx nou neccssariis opi- csse syllogismum dcmonstralivum, ma-
nantur dcinouslrarc, b'riinus iiislaiitias uifcstum cst ex liis qua; dicta suut. Si
diccutes, quiiiiiaiii liuil sit uccrssc (JUod autcm aliquis deinonslrationc jara facta
•licunl, scilicct nec id cx quo et quod ct existcnte, non habcns ratiouera sive
demonstrant : volcutes ex hoc instarc, ratiociuationcm (juaj dical causani pro-
quod iion sil d('iuonst.'atio id quod in- jiter (juam, istc talis non cst vcre scicns,
(iiiriiiil jiro demonstralionc, (juamvis illi sicnt deraonstrat existente deraonstra-
sic ujiiuciitur dcmunslrarc. Aut h'rimus tione vere scicus, qiiando habcl scicii-
inslantias, diceutcs (uniiiuo coutiugcrc tiam pcr causam diccntcm [irojitcr (juid.

aliler esse qnam illi (liiiiul. Aiit feiuiit Hoc autcra ostcndilur jier arleni traditam
instanliain ad conclusioncm, diccutes in libro Priornm. Sit enim utiqiie quod
quod (jialiuiiis sive raliouis causa con- a concludatur dc c ex neccssitale pcr ii,

tiiigit couclusionem siinjilicitcr aliter yic, omnc b necesse est essc a, omnc c
se lialiere sicnl la (|n;c iion sunl ncces- nccesse est 'essc ii, ergo omnc c necesse
saria. est esse a : cl si n (pir qnud denumslra-

' Nota tanien quoJ Joanncs (Jraminaticus capitis. 1". J.

voluit rationeni ti-xtus fonnaiulain essu liypo- • Si^cunddm .Vvcrroom et Gra3cos laiijJiit luo j
Ihoticc, lum propter rationem lactain hic a D. Philosoplius ralioiuiii frolagorro : ut ideo ali-
Alborlo, luni propter verba texlus in principio tcr exponunt. P. J.
38 D. ALB. MAG. onn. PR/ED.

luDi (>sl .V do c) non sH cx nocessitato, Ad cavilinlorem autom qui forte ca-

conclusum esse, non scivit luniniabitur demonslrationis processum,

sciens A dc c
per causam dicenlem propter quid. In dicendo quod conclusio est aliquando ex i

pem""'''"
tali enim ralioue lioc quod
concluditur necessilate secundum necessitatem con- li'j largep

syiiogiam
quantum non
ad conse^juens, est conse- sequentiae et non consequentis, Dicen-
quens propter mediuui quod sit cnusa dum qiiod nihil prohibef, cum conclusio
propter quid. Cujus prolialio csl, quia sit ex necessitale, medium esse non ne-
talo medium conlingil non esse : con- cessarium per quod demonstiatum est,

clusionem autem oportct essc necessa- hoc modo demonslrationis quo demon-
riam, et ideo seternam esse et semper. stratio la7"ge dicitur syllogismus de ne-

Cum crgo possit non esse, po-

medium cessitate concludens, quamvis non con-

natur non esse hoc enim non erit et

:
: cludat necessarium quod secundum esse
sic sequelur quod non ens cst causa entis sit necessarium, ita quod causa necessi-

necessarii et seterni, quod est inipossi- tatis ejus sit id quod est necessarium per

bile. se. Est enim necessarium hoc modo ex

Amplius si corrupliijiie dicatur esse non necessariis syllogizare sicut etiam :

medium, si aliquis per tale medium quod cx non veris syllogizatur verum. Cum
corruptum est nunc in prsesenti, nescivit autem medium ex necessitate est secun-
quando niedium est corruptum et non : dum rem, ita quod necessitas causetur
est causa nescientiffi in ipso cognoscente, ab eo quod est per se in primo vel se-
sed salvatum cst sciens in potentia co- cundo modo dicendi per se tunc sequi- :

gnitionis quantum ad cognitionem : non tur quod etiam conclusio erit ex necessi-
enim factus est insanus vel oblitus ejus tate etiam, sicut ex vcris semper sequi-

quod scivit propter aliquid quod factuni tur verum, ut in Prioribus iprohaium est.
sit in ipso cognoscente : et salvata ctiam Sic enim a de b dicitur ex necessitate in
eodem modo cst res cognita, hoc est, prima propositione et hoc quod cst b:

conclusio necessaria et geterna, cujus cor- ex necessitate dicitur de c in minori : et

ruptum est medium, sequitur procul du- concludilur necessitate consequentiae,
bio, quod jicr lale medium corruptibih', quod A dicitur de c.
necprius scivit vere sciens : cujus proba- Sed cum non necessaria sit conclusio
tio est, quod utique medium corrumpe- necessitate rei quse vocatur necessitas
tur, nisi sit necessarium el hoc modo consequentis, tunc sequitur quod me-
necessarium, ut dictum est. Quare sequi- dium non sit necessarium. Sit enim se-
tur quod aliquis habebit quidem ratio- cundum posilionem a dc b non ex ne-
nem acceptivam scienti;c salvani et sa- cessitate prsedicatum, et b sit de c ex ne-
nam el integram, salva etiam re scila, cessitale prsedicatum in niinori : tunc
et causam nescivit, lioc esl, non liabet sequilur quod et a in c erit ex necessitate
scientiam propter medii corruptionem : per artem quae tradita est in libro Prio-
ergo neque prius jier tale medium non rnm : hoc tamen fuit non concessum ab
corruptum, sed corruptibile scivit. Si his qui dicebant ex non necessariis ne-
vero non corruptum est medium, sed cessarium syllogizare.
corruplibih'quod contingit corrumpi : Ex omnibus his qua' dicta sunt, patet
tunc utique id quod accidit sive sequi- quod si aliquis scit dcmonstrative, opor-
tur, erit non necessarium, sed possiljilc tet eum demonstrationem habere, aut
et contingens habens se ad esse et ad non scit vere : quia non scict neque jo/'o-
non esse : sic aulem se habentem ct per j)tcr quid, hoc est, demonstratione quce
talc medium accipientem, impossibile habet mediimi dicens causam propter
est vere scire, sicut probatur per quid
diffini- : neque sciet demonstratione quia,
tionem ejus quod est scire suprapositam. in qua demonstratur causa per eifectum.
 T.IBKR T POSTI^R. AXALYT. TRACT. Tl

quod sit necesse illud csse in conclusio- praemissa dicenti vel concedenti si vera
ne : sed aut, hoc est, soluni vel tantum erunt (jufe sunt praemissa.
opinabilur, nesciens si accipiat per syl-
Attende autem, quod quamvis hic pro-
logisnuinitanquam necessarium, vel per bata sit necessilas conclusionis per ne-
mediuiu non necessariuni. Siniiliter au- cessitatem prffimissarum, et e converso
tem est sive quia demonstration^Mu sciat necessitas praemissarum per necessita-
per media : quia demonslratio efficiens tem conclusionis : non tanien est circula-
jier causam iiabet media causas per quas ris demonslratio. Necessitas conclusionis
demonstratur sive sciat propter quid per
:
per praemissas jirobatur, iit jn r causam
immediata : et quocumque modo sciet
efficientem demonstrationcm propter
et
per corruptibilia, ipse opinabitur et non quid: necessitas autem prtemissarum per I
sciet.
conclusionem probatur, ut per causam
autcm ratio est, quia acciden-
ITujus finalem et demonstratione qida : et sic
tium quse non per se accidentia sunt, sed non est circulus, quia istae dcmonstratio-
communiter (pcr sc autem dico lioc mo- nes non eadem via procedunt : et hoc
do quo modo detrrnilnatuui per se in modo non est circulus.
prwiialiitiitis) non est nec esse potest
Attende etiam, quod super hanc ar-
scientia demonstrativa : quia in talibus tem fundatur illa dcmonstratio, qua in
non est vel contingit denecessitat(.', hoc primo Casli et >n///i(fi probat Aristoteles,
'

est, per necessariam causam demonstra- quod corruj)tibile non habet jiotentiam
re conclusionem : quia accidentaliter
ad seinjier esse. Sic i^atur probatum est,
insunt et possunt abessc et adesse : acci-
quod demonstratio ojiortet quod habeat
dcns enim non conlingit non inesse :
hanc conditionem qute est ea: per se ne-
quia de tali hic loquimur accidente. cessariis esse.
Et tamen birtasse aiiquis opponet di-

cens quod per accidenlale me-

si ita est,
CAPUT XVI.
diuni non potest concludi conclusio ne-
cessaria : cujus causa oportet interrojj;are, Quod hsec conditio, secundum quod ip-
hoc est, consensum respondenlis interro- sum est convenit dei/io/islrationi, et
gando proponcre tales accidentales pro- qualiter de (jenere tran.sce/tdit i/i ge-
positioncs nihil enim diiTert quoad ne-
; nus.
cessariam couclusionem, si aliquis in-
lerrogalus contingcntia concedat ea, vel Ex Iiis autem ijiia' dicta suiit, jirohatiir
non concedat : postea dicat ex concessis i|iio(! luec condilio qu£e est, ijuod j)i;eili-

infercns conclusionem : (juia sive conce- calum in subjecto secundum ijisum est
dantur talia, sive non, e.x. talibus nun- conditio necessaria ad dciiionstralionem,
quam potest inferri conclusio nccessaria. sic. Quoniam cnim habitum est, jaiu
Et ideo videtur inutile quod tales interro- (juod illa quaj sunl per sc circa ununi
gantur jiropositiones. Sed ad hoc sol- (jiiodque genus rcrum, sunt necessaria,
vendo dicimiis, (juod lalia accidentalia iiiaiiircstuin est (jiiod iiisiint subjeclis
interroganliir iu dialccticis non lainjuaiii jiiicdicala MTinKliiin (jiiimI iiiiiiiikjikmI-

necessarium jirojitcr jirojiositioncs in- que est praicisc ct jinqiric : iiianifesliim

terrogalas, scd jiropler quod ncccsse cst est enim jam per ju^edicala, (juod de-
necessitale consequenlia! syllogisticaj si- monstrativjc scicnliaj suiil i\t' liis : el ex
ve infcrcnliaj dicere, lioc est, concedere talihus concluduntur ea qua; sciuntur dc-
talrm conclusioncm per illa quffi sunt monstralive ut coucliisioiies. Sicul enini

.ViiisroTELEs, Iii I Ccjuli cl .Muiidi, lei. coni. 133.

 :

fiO D. ALl?. MAG. OKD. PR.EI).

jaiu lialiiliiiii csl, cuiTnminilcr accidenlia Oiiamvis autoin por sc et socundum ip- Remo
dubiu
acciden- suni et do oiniii idein sit, et [irobatur hoc
sive iH-aMlicala cl sulijccla silii

taliU^r iiilKci-ciiiia, siinl lum nccessaria secundum iiisum inosse per hoc quod est

ineilia, pcr i[iia> ciiiiciiidi possil dcinon- [icr se inosso : non tamen petitio est ejus

slrativa concliisio ;
[)ro|iler quod noii quod est in [irincipio : Iirec onim in ante

sunt necessaria ad lioc quud concliisio lialiitis proliata siint : scd bic in gonerali

vere sciatur percausain dicenlcni iii(i|ilcr ostensiuiio (lcscoiidinius ad buc ([iiod us-

quid sit talis conclusio cl [inqilcr liuc : tcndimus bffic obsorvanda osse in majori
oportet in deinonstralioiic, quod e con- [iropositiono ot in minori qua; sunt prin-
verso medium por se insit tertio in ini- cipia demonstrationis.
iiori pro[)osilionc, cl ([uud nicdium rcfe- Ex his autom quae dicta sunt, ulterius

ratur ad iitriiinqiic siciit causa : et sic quasi ex corollario concluditur, quod non
neccsse est ([uud pr;cdicaluin secundum est sive contingit ox alio gonoro dosccn-
ilisuiii insil subjeclo accidentalia enim : dontom in aliud genus domoiistraro. Cio-
media nou nccessaria sunt et idco [icr : iius autom bic non dicimus [)iu'dicabile

talia non necesso est sciro conclusioiieni umim v(d piimum socundum ordinom
secundum scientiam propter ([uid : nc- pi;edicali sed dicimus gonus, quod est
:

que ostonditur per accidenlalia, quod goneralionis principium sicut causa : ea-

conclusio semper sit et cetoriia si pra-- dem enim estper se causa subjecti, et per
miss;c sinlnon por so. 1'^t hsec quidem consoquons passionis [)iincipium : quia
de communitor accidciililuis. quod osl causa causte, est otiani causa

autem insoparabilia sunt causati : undo generans subjoclum, goiie-

Accidentia
ral [)er sc [lassioncs. Et quia in diversis
otiam noiiper so, qnamvis per ipsa syllo-
gismi sinl sicut per media quffi sunt si-
lalibus noii iRissunt essc oadom, ideo non
polest domonstratio unius genoris de-
gna non causa propler quid, sicut, qu«-
cumquo lac Iialiot iii ubcribus peperit scoiidoro in genus aliud : sicut goometri-

haec lac Iiabot in uboribus : ergo poporit. cum, hoc est, conclusio gouiiietrica non
Vel sic, omne coloratum est corpus lioc :
potest domonslrari in arilhinclica. Cujus
estcolorafum: ergo hoc est corpus. Con- causa est, quod tria sunl iii umnibus do-
clusio ost nocessaria, sed non por se, ot monstrationibus. Uniiiit quideiii quud do-

ex [iropositionibus quse non sunt por se :

monstralur, quod ost conclusio, in qua
undo ct si conclusio sit por se el neces- passio concluditur de subjecto : liaec au-
saria, ot pro[)ositionos ot modium sint toin ost passio, scilicet qua^ est id quod
non por so, scd sinl talia accidoiilia si- inest alicui generi suhjecto per se, sicut

gna, ex ([uilius sunt syllogismi, lioc yoe/* sa?pe dictum ost. Uiunii sivo secinidum

se, hoc est, talcm conclusionem quas sic est dignitatos per ([uas llt dcmonstratio :

per signum de subjecto praidicatur (pro- ex talibus cnim sicut cx matcria lit de-
pter quod talis conclusio per se est) quia monstralio. Tcrlium aulom csl genus
taliter concludens concludit per signum, sulijoclum, cujus passiones et per se

non sciet neque sciet propter

per so, accidontia de subjecto ostendit demon-
quid propter quid enim scire est cau-
:
stratio.

sam sciro talc autcm iiiodium non est

: Dignilates igilur ox quibus est demon-
causa, sod sigiium. VA (juia talis est stratio, contingit aliquando idcm vol eas-
conditio sciri pcr domoiistratiunem, pro- dem esse in diversis sciontiis : sed non
pter hoc orgo, ut diximus, oportet et sic cst de suhjocto et passione, quae sunt
medium tertio secundum ipsum ot per se uniuscujusque generis propria. Unde in
inesse in ininori propositione, ot piinium his quorum alterum ot alterum est go-
ipsum secundum ipsum ct per se oportet nus, altorum et alterum cst subjectum,
inesse mcdiu in inajori propositiono. ot ali» el alia' passionos, sicut ost in arith-
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. II 61

mctica ct gcometria : alia ciiim siil> tct pcr praedicta. Et si demonstratio unius
jccta ct alise passioncs sunt aritlmieticae scientiae secundum suas causas dcbeat de-
ct ffcomctricE : ct idco non cst vcl non scendcre in genus altcrius scienti;p, aut

continsit arilhmcticam ilemonstrationcm scicntia dcnionstrafionis fcrri de gcnerc

(quae perfeclani niimcri passioncm con- in genus aliter quam dictum est, raani-
cludit incsse numcro) convcnirc in acci- fcstum cst impossihilc cssc.
dcntia sive passioncs magnitudinis con- Et Jiujus causa cst : quia in dcmon-
tinua;, quae considerat gcomctcr pcr sc stratione potissima ultima, hoc est, ex-
ct proprie, nisi magnitudines sint numc- trema, necesse est esse ex eodem gene-
ri. Et lioc dicimus nc aiiquis calumniator rc : quia alitcr non priinuin raedio et mc-
calumniari possit hoc quod dictum cst. diuin postrcmo pcr sc incssct : si euini
Si cnim magnitudincs sunt nuiucri. cum t;tli;» non siiul sivc nou insunt per se, sc-
sul)jcctum quod cst magnitudo. cflicitur quilur quod ;icci(lciiti;i crunt quoad hoc
sub suhjccto (juod cst numcrus, ct tunc ipiod accidcnlalilcr insunt. El propter
ita cfliciuntur unius generis sicut snpr- hoc quod non dcscendit demonstratio de
rius et infcrius : ct tunc ex causis et suh- generc in genus, nisi sicut dictum est,
jectis et passionibus superioris infcriori proptcr hoc gcometria" qiiae cst specialis
appropriatis pcr principia supcrioris pro- scicntia, iion csl nionslrarc, quod con-
bantur ca (jua" suut iu infcrinri scicntia Irarioruui cadcin scicnti;i sive discipliiui :

sicut magnitudincs nuincri, prout iu dc- qiue cst scicuti;e comimiuioris cl uiiiviu-
cimo Euclidis liuca i-ationalis numcratur salioris, quia cst philosoplii;c priuue. Scd
et mensuratur numcro pcr digitum itcra- nec est geomelri;« ostendere id quod est
tum in ipsa, vcl nianum, vcl palmam, vcl ;illcrius scientiae particularis, sicut qiiod
pcdcm, vcl cubilum, vel passum, ct uu- (luo cubi sunl iinus cuhus, hoccst, quod
meratur ([uanlilatc ipsius cuni enim : ciibus numcrus ductus in cubura nuni(>-
ipsa liuca nuuiciiis csl nuiiiciatiK. tunc ruiii, facit (liios cubos : quod deraonstra-
pcr causas ct jirincipia nuincri pnihan- lio spcci;ilis scicnliiT csl (pi;c csl arilli-

tur nuilt.T passiiuics dc lali liuca. 1^1 hoc luclica. Xcqiic uuivcrsalilcr loqucudo ai-

iniidd arilhuictica ili'>rcuilit iii gcoiui^- tcri scientia^ cou\ ciiil dcmonslrarc quod
triam : ([iiia suhjcclum gcomclria' quoad altcrius est scientiae : co quod ncc adhuc
hoc cflicitur sub suhjccto ai'illimcli( ;c. suut suhjccta propri;i. ncc passiones, nec
Qualitcr autem hoc sscpius conliugit in lucdia. qii;c siiiil propri;B caus.T : sed
quibusdam scicntiis, poslcrius iu pnipiio ;iul, lioc csl ipKBCumquc luiliciit
soluui
loco dicctur. sic sc ad inviccm, siciil dictum csl. quod
Scd aritlimctica if 'mnnslralin m'cuii- ;illcruin. hoc cst, ;illcriiis siibiccluin sit

dum sc sumpla scmpcr liabcl gciiii'^ pin- siih allcni. hoc cst. allcrius siilijcilo.

prium, circa (juod lil sua ex propriis dc- sicul spccialihus siih gcncraliori, sicut
monstratio. I'"t simililcrdc aliis: qiiia aliac pcrspcctiva <[nx csl dc linca visiblli, (iiuT

scicntia" siiuililcr linbcnt sua propriji iii'- r;i(liiis cst, sc luihcl ad gcomclriam quce
ucr.i, c\ ijiiiliiis iii ipsis scicntiis pnijiria' csl (lc liii •;! siiiiplicitcr cl siiiit sc hahcl
:

liuiil (lciuiiu-^tiatioiics. Quarc ;iulciu sivc (dusou;ili\;i (pi;c csl dc c;iiilu cousonanlc
proplcr (piid simplicitcr in dcmoiisliM- ((puc dicitiir li;iriiioiiic;i sivc iiiusic;i) iid

tione necessc idcni cssc genu'^ ipioij sil ;irithiucti(;iiii : arilliiiicliiM cuiiii propor-
pi'o|iriuiu priucipiimi ircucr;iliouis coniiu tioiics nuuicroruiu (lciuoiislr;il : iiiiisic;i

(pia; sunl in sciculia : ;iul ucccssc c.>l sic ;iiilcm ilctcriuiu;il pnqiortioncs iuimcro-
cssc gcniis, (pioil unius scicnlia) suhj(>- niiii iii r;intii. Iii lalibus eniin ipiando
iliiiii sil siih subjccto allcrius, ul diclnm siibjcrliiin est siib subjeclo, siipcrior

csl dc magiiiliidiiic cl nunicro, si (lidic;il sciciiti;i ciiva iufcrion-m (pcr c;iusas iphT

cssc pnqiria cl vcr;i dcmoustiMlio. iit ]u\- iii ips;i coiuuniucs siiiil, appn>|u-ial;is in-
 r.2 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

feriori) multas passiones de inferiori sub-

jecto (lomonslrat. CAPUT XYII.
IIujus autem probatio ost : quia si ab-

(juid iuest Hneis, abqua passio hoc est, Qiwd (lemrDtalralio est c.r hi.s quee sunl

inest Hneis, non secundum quod bueaj pcr se ei secimdum ipsum (juautitm ad
sunt in genero vel spccie consideratae, conclusionem, el de diffmitione (juod
quod nou inest eisdcm bneis secundum sil incorruptihilium et demonstratio el

quodbneffi sunl, nec iu quantum ex prin- scientia similiter.

cipiis pmpriis sunt bnearum : hoc ctiam

non habet demonstrare geomctria quffi Jlauifcslum est ex prseinductis, quod
considerat de bneis: hoc enim accidit b- si sinl projiositioncs ex quibus est syUo-
neis ex abo quodam genere subjecti et gisnms et necessari;e et quod ne- pcr se,

scientiae : ut si debeat demonstrari si pul- cesse est conclusionem perpetuam esse :

cherrima bnearum sit recta bnca :

hoc et hoc patet pcr universah^ quod est in

enim nou aici(Ht bne.-e in quantum bnea demonstrativis quod de omni, et non de
est,sed ex lioc quod recta bnca naturalis quodam et de quodam non, sed de omni
vel physica est. Aut si demonslralur si b- simpbciter, et quod nou est quandoque
nearecta contrario modo se habeat in po- et quandoque non, sed semper sic enim :

sitionc partium ad bneam circuhirem :

de omni secundum quod cadit in diffini-

hocenim nonnisi ex physicis cognoscitur tione univcrsabs, in pradialiilis dctcrmi-

causis taba enim non accidunt eis quce
: natum est. Ex tab autem univcisali se-
bnesesunt secundum quod est proprium quilur conckisionem perpetuam et in-

gcnus ipsarum bncarum, sed in quantum coiTuptibilem esse, quando principia sive
quoddam comnmne gcncraboris scienlia^ priemissffi sic sunt universales. Sic ergo
Tripiiciter subjectuni. Sic crgo tripbciter descendit mauifcstum est quod si sint propositiones
'
descendil °
demonsira-
,

deuionstratio de genere
.
-r
genus, scuicet m
.
•
uuiversales cx quibus est syUogismus de-
tiode gene- . i • .
"^
i l i •
i
re ingenus. vel qUUl SubjCCtum CSt SUD SUbjCCtO, SIC- monstrativus,necesse est et conclusionem
ut speciale sub generab, sicut perspc- pcrpetuam esse et de omni et semper,
ctiva sub geometria: vel subjectum unius et hujus demonstrationis quse tah^s habet
est sub subjecto aberius per accidcns ab- propositiones : et hfec est demonstratio
quod dcterminans subjcctum unius ad qme simpbciter et absolute dicitur de-
formam subjecti aUerius, ut bnea ratio- monstralio.
nabs et numcrabilis ad arithmeticam se Ex quo uUerius concluditur, quod cor-
habet, musica ad ari1hmi>ticam aut
et :
ruplibilium qua^ sunt siuguhiria, non
siquidem cidcm subjecto de quo probat est dcmonstratio sed, sicut ibcit AUa-
:

una scicnlia passiones, accidat abquid rahius in commonto, aba raliocinatio est
gratia materiaj in qua est, cujus rausa de tabbus ex causis materiabhus, quae
non sit in superiori scientia, iit quod li- non est demonstratio, quamvis in hoc de-
nea recta sit pulcherrima vel conlraria monstrationi in ab(juo sit simibs, et in

bnese circulari : hoc enim non accicbl hoc quod concbulit. Neque de tabbus,
nisi per causam materia? recti vel circuia- singuiaribus scibcet et corruptibibhus
ris. Ex his igilur patet quabler demon- est scientia, quae simpbciter scientia
stralio uuius gcneris scientioe de genere est, secundum quod scire in anle ha-
descendit in genus. bitis diffiuitum est. Sed sic est de eis si-

cut secundum accidens. Et exponens

AUarabius dicit. Sic est de eis scientia
sicut sunt : sunt autem per casum ct for-

tunam quae sunt causae per accidens : sic

ergo scientia est de ipsis : et haec non

 :

LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. II 63

cst scientia per se, sed habet aliquod non universalem. Et in tali quidem pro-
accidens ad scientiae acceptionem, sci- positione hoc quidem erit pra?dicatuni,
licet per niaterialem diflinitionem per vel subjectum aut non eril, scilicet :

quam per accidens scitur quod scitur '. pi\Tdicalum vel subjectum : ct sic com-
exposi- Quamvis autem ha;c oppositio sit Alfa- posilio nou erit sempcr, vcl altcra qui-
Vo.
rabii el eliam Themistii et Alexandri :
ta- dem proposilio erit scnipcr, ct altcra non
men forte melius dicitur, quod id qnod erit semper, sed aliquando. Ex quibus
est univcrsale, hoc est, illa simplcx natu- quidem propositionibus est talis conclu-
ra cui (a relatione ad multa (pioe possunt sionon universaiis in omnibus et sein-
eain parlicipare) accidit, quod sit univer- per propter quod ex talibus non con-
:

sale, liabrt duplex esse. Unum quidem tingit syllogizare universalitcr : sed si

in hiuiiua' intelligentise, cujus ipsa natu- syllogizatur ex talibus, hoc es(, quoniam
ra est actus sive effectus sicut efficientis nunc est. et non simpliciteiMjiioniain sem-
causae, quce ex forma sua facit : et lioc per est.

est esse principium et incorruptibile, et Similiter autcm csl ct dc (lifrmilione :

forte ubique et semper. Aliud autem es- quia ipsa corruptibilium et singularium
se habet sccundum quod est natura istius cst per accidens, in quanlum scilicet

vel illius, et secundum hoc esse est cor- parlicipant sua universalia, el per se in-
ruptibile. Et primo quidem modo per sc corruptibilium et universaliuiu. TIujus
inteliectus cst ct scientia dc ipso. Secun- autem probalio : qiioniam diniuitio tri-

do aulcm modo non nisi secundum acci- pliciler se habet ad demonslrationem

dens. Quod autem est csse universaliter quoniam quidem diffinitio aut cst princi-
ipsius talis naturte, non cst secundum jiiiim dcmonstrationis, quandoscilicet cst
quod est in isto, scd cst aliquando : et sic mcdiuin. Aut esi demonstratio, jiositione
j)roul cst in isto, et non per se, scienlia sola sive situ dilTerens a dcinoiistralione :

esl dc ipso secundum quod essc suum quod secundum Alfarabium est, quia
(quod est in islo) refertur ad esse simjili- [mrtini ponatur in majori projiositione,
citer, ctsecundum quod est aliquando, partiin in minori, et partim iii conclusio-
non refertur ad esse semper et hoc mo- : ne : el sic positione dilTerens est,non
do per accidens esl dc ipso scientia. Et siilislanlia. Aut etiam conciusio deinon-
haec cxpositio bona cst et concordat cum sliationls : quoniam siciil ostendil Ari-
his (jua; dicit Arisloteies in sexto priui.v stotclcs in jirincijiio sccundi dc Aiiima^,
philosophix^. Scd syllogizare universali- coucliidiliir difliiiilid dicciis (jiild jhm' dif-

|i r lic lalibus uon erit : quia deficil iu fiuitidnciii diccnlcm jird|itcr (juid, sicul

leuiporc ct ali(jn;iu(l() uon eril, scd ali- (jiKiil aniiiia est cudclccliia jilivsici cor-
quando cril : d sic jii'(iul sciliccl hoc poris poteulia vilaiii babenlis, jier lioc

iu jiarlicidari cus r(Tcrtur ,i(l uiiivcr- (jiidd auiiiia csl jiriiiii|iiiiiii ct causa viljB

sale. lalis i(irji(iiis. I*lt Ikcc est cNjiositio Alfa-

Cuni aulcm sic accijiitur: tuuc ad iiii- raliii cl

(
'.dinmcnlatdruin.

nus necesse esl altcram talis s\ lldi^isini jticiiiil laiucii salis siiblililcr (jiiidain

jirtijiositionem min esse uiiivcisalein, modcrniiriim '

ijuod csl diriiiiilio forma-
•juain necesse est cssl' corruplibilcui, f\nx lis, (T cst diflinitio inalcrialis, cl forle

ali(juando erit et aliquando Udii cril : diflinilio jicrfecta colligilur cx ulraque

((iirujitibilis aulein eril altera. Quod si islaruin, ul dicil Isaac in libro /Hf/ini-

sic, cliaiu couclusionciu neccsse cst esse tinnum. VA in dcmonslraliduc iii (jua

I
railcm (>sl s(>ntenlia Th(^mistii et Alcxaiulri " ln. In 2 ilc Aiiima, \ox. com. 12.

(le scicntia sin^ularium \^er accidens. ' Isla esl scnlniii.i l.iinoiiiensis el esl secun-
'.\RisTOTELKS,lnr.jiiiiiiiviiliilosiiiiliia^,tex.coin.4. da i'.\]iosi(io.
 64 D. ALB. MAG. ORD. PR/En.

concluditur (liffinitio matnrialis dc sub- posilione differe a demonslrationo : quia

jecto por (iirrmitionom formalem, (Jiirmi- omnia tria prffidicla, subjcctum scilicet,

tio formaiis est i)rinci|)ium, et materialis passionem, ct medium, sive causam sub
est conclusio : et tcrtia quse composila unius incomploxi comprohendit inlentio-

est, rlenu)nstratio positiono dilTerens esl :

110 : in domoiislratione auteni consideran-

quia conlinet in virtul(^ (juid([ui(l lialiet tur ul plura et ut in majorcm et in miiio-

(lemonsti-aiio : quainvis secundum situm rem et conclusionem posita et hoc fere :

non ita ponalur in difrmitioue siciil iii idem est cum co quod primo positum est
demonstratione. (lujus exeiupluui esl. ex commento AHarabii Arabico. Adhiic
quod formalis irae (liffinitio cst appclilus dlcnnl quod eadem quae in difliuilione

contrarii doloris : materialis auteni, ac- per ahstractionem dicuntur, ut cum dici-

census circa cor sanguis ex cvaporatione tur, eclipsis est privalio luminis in luna
fellis composita autem, appctitus contra-
:
objectu terrse inter solem et lunam in

lii diilniis orliis ex accensione circa cor nodo capitis vel caudae proveniens, di-

sanj;uinis cx evaporatione f(dlis. VA si fial cuntur in demonstratione sub concretio-

demonstratio sic, (juicumquc luilict ap- ne, sicut eclipsalur privatur lumine ex

jictitum CDUliarii doloris ci inest acceu- objcclu umbra> tcrra? intcr solem et lu-
sio circa cor sanguinis cx evaporationc nam : talis onim diffinitio medium est

fcllis: iralus habet appctitum conlrarii demonstrans passionoin de subiecto di- :

doloris : ergo iratus habet accensioneni cit onini quid ost ot proptcr quid est pas-

caloris et sanguinis ex evaporationc fel- sionis : illa vero quic concludi potost dc
lis : ex evaporationc enim fellis (addunl snbjoclo, non dicit nisi quid est : illa vo-
Damascenus et iVyssenus) ut materia qua? 10 diffinitio quse est subjocti, dicitur dif-
sola causa non esl. cum babcal princi- iiuilii) secundum speciem qua; non de-
pium cfliciens et motivum. monstiatur.
Teriiaexpo. Alii aulcm dixcruut, quod quidqiiid l^rima ma^iis esse ^idctur secundum in-
est, aut csl sicut hoc constans et snbjc- tentionem Aristotelis ut sit sensus, quod
ctum : aul sicut luijus, sicut pra^dicatum formalis est principium, materialis vero
et passio : ulriusque auteni horum diffi- conclusio, et composita differens, hoc
nitio est in demonstratiouc : diflinilio er- ost, diversa positione, quia partim poni-
go sulijecti principium est demonstratio- tur in majori, partim aulom in minori,
nis ; co quod oportet quod demonstratio et continet subslantiam dcmonstrationis.
ipsam babcat sicut cl subjectum. Diffini- Et oinnis modus diffiuilionis sic tactus
tio autem passionis duplex cst : aul cnim csl proeter illum qui est pcr nomina alia
solam indicat cssentiam jiassionis : aut magis nota : qui modus magis est etjTno-
indicnt causam inliffrentiffi subjecto. Si logia quam diffinitio.

primo modo : tunc potest conchidi dc Quamvis autem sit eorum quce sunt
subjecto sicut passio : et tunc est sicut semper sic diffinitio sic etiani demon- ,

conclusio. Si secimdo modo : tunc dici- stratio est eoruni (jua^ sa^po fiunt et non
tur positionc dilTcrcus a dcmonstratione : semper, et scienlia^ sunt do ipsis, sicut esl
quia in i])sa cst (piidi|iiid dc suhstaulia lunse defectus vol solis ot liujusmodi. Sed
demonstrnlionis : scd priiuo jionil passio- scicntia' et domonstrationes sunt dc his :

nem, sc.cuudo svil^jcclum, el ultiino cau- quia manifcsfum cst quod ha?c secundum
sam jiassiiinis, sicut palet sic dicendo, qiiod hujiismodi sunt, hoc est, rclata ad
cclipsis csl privatio luminis in lima jier causas proximas et necessarias, semper
olijcctum terrffi evoniens. Demonstratio sunt. qnantnm autcm non semper
In
autem primo locat subjectum, secundo snnt : sunt sccundum partom, hoc
tuiic
mcdiuiu, tertio passionem. est, secundum singulare haec autem cau- :

positio. .Mu ilicunt. qiiod ilillmilio dicitur sola sa decidens : et sic defectus est universa-

II
 .

LIBER I POSTER. AXALYT. TRACT. II 63

sio pot- lis i|ucjd rst dc oiiiiii et sciiipcr. Sirniliter cst Hiissonis, secundum comnmnc mc-
. dupHci'
cotripa- autcni ost in aliis hujusmodi. Eclipsis dium quod alteri inest ct convenit, tales
ad sub'
ictufn. enim vcl alia passio potcsl comparari ad suinunt rationes : propter quod tales ra-
subjectum tantum, sicut ad luuaiii. ct sic tiones etiam in aliis demonstrationibus,
non semper cst. Polest eliam comparari quae non sunt ejusdcm gcneris, conve-
ad subjectum cum causa sicut ad liinani niunt ct non sunt exproximis ct ex hoc :

existcntcin in nodo capilis vcl caudse la- sequitur, quod non convcniuiil isti se-
titudiiic dctcrininata : et sic scmper est cunduni ipsum secundum quod illud vel
eclipsis universalis, quse cum eveniat se- ipsum est : nec sic sciens pcr tales ratio-
cundum ordinem motus solis et lun» et nes, scit secundum qiiod illud est, sed
motum capitis et cauda^, semper est ne- secnndum accidens, hoc est,
secundum
cessaria. In se autem ha»c vel illa consi- aliud, qiiia convenit isti secundum com-
derata, neque necessaria esl, neque scm- miuiiiis qiiod est in i[)so a quo i[)-
per, sivc aeferna. sum non cst hoc qiiod i[)sum est secun-
dum lioc qiiod i[)sum cst : ef sic sciens
CAPIT XYII.I non quia aliter oporteret quod de-
scit :

monstratio descenderet de genere in ge-

Qudd dvinonslrdtii) )ion es( cx coinniuni- nus, quod superius improbatum est.
biis, sed ex propriis. Unumquodque autem quod pcr sui com-
iminius cl non convertibile cognoscitur,
Qnoniam antem ex prredeterminatis cognoscitur secundum accidens et quod :

manifcstiim cst, quod non est vcl con- sic non cognoscitur sccun-
cognoscitur,
tinj^it iiiiiimi|iiiHl([iic \cl qnodlibct d<!- dum hoc quod ipsuni est non enim cog- :

inonstiarc : scd aut, hocest, soluiii iila noscitur secundum quod est exprincipiis
dcmonstrarc contingit, qua^ sunt cx uiui- [iropriis illius inquantiim i|)siim cst. sic-
qnoque prf)priorumf[)rinci|)iorum suoruni ut in cxcm|)I(^ quod siqicrius induxi-
per qiia' dciiKnisliari lialict lnic cnim :
mus, cst vidcrc : frcs aiigulos enim
neccsse cst diccrc si conccdatLir ([iind an- a^([iK)s diiobiis rcctis habcrc jam ([iiidcm
to probaliim cst, quod sciliccl id ([iitid (licliim cst ciii sulijecto [icr sc inesl : illi

demonstrjiliir. Inn- csl, [lassio dciuniislia- ciiiiii iiiest ex quo Iliiit sicut ex [)ro|u-iis
la dc sujccto, ct iiisit subjcctn sccundiiiii [iriiicipiis ipsius,et quod secuiidiiin si.i|)-

ijisiiin, lioc csl, a|iiir(i|iriatc sccundum siim tola et sufliciens causa cst [lassionis:
(|U(id illiid csl silii allribiituiii, sicut paii- proptcr quod si [)cr se ini^sf, ct illud iiiesl
lo ante probalimi csl. I",\ Ikh- aiitcin acci- (jiKid cst passio, et secundum i|)suiii, m-
pitnr qiiod dcindiistralivc inin csl ([uidcin cessc esl mcdiiim [icr qiiod [irobalur ines-
scirc i|U(i(lciiiiH(iic dcmonstrabilc [iiiqilcr se, in eadcm csscciim subjccto cl passio-
hoc, si c\ vcris cl coiniiiiiiiissimis uoii ne proxiniitafe: quia projirinm per com-
a|i[)i(>|iiiatis, iniaiii\is taiiicii iiidcmon- miiiic iioii [irobatur inesse, nisi sicut est
slraliilibus monslraliir cl imincdiatis, in commuiii : hoc est autom in jiotenfia
ijuia cominuiiissiiiia iniii siinl dcmoii- tantum, ot socimdnin sciro iu iinivorsali,
slrabilia, co (|iii)d ikui lialiciil alia |ii'ioi-a ([iKid cst scirc imperfectum,
i|iia' siiil iiicdia i|iiiliiis |iiil,iiil (lciiiou- Rrissonis aiifcm lalis diciliir ox com- Ratio Bri»-
'
soni».
1 r 1 I

slraii. miiiiioriliiis liiissc (lciiioiisliatio . ijuiid

Si aiilcm c\ coiiiiiiiiiiiorilius ilfiiioii- omiic id ((iiod cst miiiiis alii|iKi. cl iiivc-

strcliir cl noii a|i|ii'(i|irialis : liiiic licict iiiliir majiis oodoiii, si miuus doboal o\-
(lcliKiiislralio siciil ISiisso Irl idijiinisiiiiiii cnsccrc iii a'i(iialilalcm majoris, aiiijuan-

Iioc csl, (jiiadranj^-^iiliim scii liuiiram ((iia- do alliii;:il a'i(iialc (|ii(id osl inler ha>i'.

draiiiriilam ilcnioiisliax il a'((iiali'in csse Est aiilcin ((iiadranguliim miiiiis circiilo.

iirciilo : raliiiiics riiini liiijiisniinli i|iialis siciit i(iia(li'aiii:iiliim iiiscri(iliim ciiciilo.

11
6G D. AL13. MAG. ORD. PR.EI).

Cum igiliii- (|iiiidrangulum circumposi- nem secundum quod competit proprium

lum gnomonu, possit crescere in iu(i- demonstrari ex propriis uniuscujusque
nilum , aliquando de minori ad majus ])riucipiis, quod sicut contrahitur subje-

crescens , lequale crit circuln : ct sic ctum et sicut contrahitur passio et deter-

quandoque quadrangulum vel qiiadialum minatur, sic etiam contrahatur medium

a'quale eril circulo. Et j)atet quod priiici- quod est causa.
]>ia sunt valde comnmnia non taulum iii Sed borum sic appropriatorum princi-
hac demonstratione de quadratura cir- pia propria halieut commune, quo et ipsa
culi, sed etiam in physicis et iu multis demonstrentur. Si autem quod nunc di-
aliis communia. Yel forte aliter Brisso ctum est, manifestum est esse verum,
voluit quadrare circulum in quo non est tunc etiam manifestum est cum hoc,
vis, nisi in hoc quod communiora accepit quod non est uniuscujusque demonstra-
principia et non appropriata huic passio- bilis propria principia demonstrare : quia
ui el huic subjecto, ut scilicet primum communis scicntia? propria principia sunt
medio et medium miiiori insit secundum communia : illa enim communis scientia
ipsum et per se : et ad lioc tantum indu- est prima philosophia, et illius principia
cimus Rrissonis rationes. erunt omnia principia communiler et

Si vero non sic liat demonstratio per communia el scientia iliorum commu-
:

projiiia : tunc descenilit demonstratio de nium principiorum est demonstrans om-

genere in genus, sicut superius dictum nibus propria principia. Quod autem boc
est, scilicet a subalternante scientia in verum sit, per hoc patet quod ante habi-
subalternatam : sicut harmonica passio tum est, quod ille magis scivit ex sup^rio-
aliquando demonstratur per arithmeti- i'ibus causis quia babitum est quod pro-
:

cani : eo quod harmonica consistit ex pterquod unumquodque tale, illud est ma-
proportionali numero notarum taliter se gis ex superiorihus enim scivit propter
:

habentium demonstratur boc

: similiter quid, cum taliter sciens non sciat causam
ex eisdem Sed brec diHerunt
princi|iiis. ex causalis demonstratione qida, sed po-
in hoc quod quia dcmonstratum, ailerius tius proprias causas scivit ex superioribus
est scientite quam ipsum propter quid :
causis : jjropter quod si magis scivil qui

genus enim (juod est subjectum, est alle- scivit ex superioribus causis, quam ille

rum, quia subalternatum quod alterum qiii scivit ex infcrioribus appropriatis,

est a subalternante : sed propter quid, tunc sequitur quod magis scivit qui sci-
sicut dictum est, superioris sive subalter- vil ex oninium primis : ergo et illa com-
nantis est scientiaj, cujus etiam iilce quae munissima et prima philosophia erit, et

probantur de inferiori subjecto, per se magis scientia quam particularis et pro-

sunt passiones, sicut dictum est de per- pria, et simpliciter erit maxima scientia,
spectiva subalternata subgcomelria, sic- quia est omnium prima.
ut si tres angulos baliere icquaies duo- Sed non sequitur jiropter hoc quod de-
bus rectis probetur dc Iriangulo qui re- monstrationi conveniat descendere de
sultat ex radiis reilexis : hujusmodi enim uno genere in aliud genus omniuo diver-
passio, quia superioris scientiae est per sum : sed si descendit, non descendil, ni-
se, oportet quod probetur per superioris si aut, hoc est, solum, sicut dictum est,
scientiae principia. Propter quod manife- a subalternante in subalternatam et com-
stum est quod non est demonstrare in muni in projiriam, sicut geomelricae de-
inferiori scieutia unumquodque demon- sccndunl in mecbanicas quai sunt manua-
strabiliiim sim|ilicilcr, hoc esl, uuiversa- les, ut cosmetria, altimetria, et profun-
liler : scd si dcbcat dcnuinslrari, oportet dimetria : vel sicut geometrica' descen-
quod demonslrctur appropriatum pei- de- dunt in mecbanicas qua? dicuntur scien-
monstrationem superioris et contraclio- tiai de ingeniis aut sicut descendunl :
 LIBEIl I POSTER. ANALYT. TRACT. II G7

geoniotricffi in speculalivas qutP dicuntur hahet in se actu et intelleclu suuiu subal- subaiterna-
perspectivfE
r I
scientiffi : et sicut aritliineti- ternans : et ita tunc subalternalum est ex '."'"
in se^^^f^
a^iu
cae scientiae descendunl in iiarnionicas in priniis in se contenlis sicut subalternans gj,jjj,'*3'|,*(jjj[|

lernans.
quibus est proportio nunieri notarnm. est ex propriis simpliciter.
Hoc autem ideo est, quia subalternatum
 :

68 D. ALB. MAG. ORD. PR.«D.

TRA€TATUS III

DE USU PRINGIPIORUM IN DEMONSTRATIONIBUS.

nisi cum sunt prima per coarctantia ap-

proximata quia tunc in proximis sunt
CAPUT I.
:

propria virtute et actu ct intellectu et

principiorum incomplcxorum.
causa, sicut superiora siint liis tribus mo-
De iisii
dis in suis inferioribus subalternatis : et

sicul primae causae sunt in proximis,

l'()st(|uani autem jam cou(^lilinncs prin-
quando essentiales sunt et primse et pro-
cipiorum determinatse sunt, consequens
ximae.
ralio postulat, ut de usu ipsorum in de-
monstrationibus determinetur, sive sint Dlco autem principia sive complexa si-

sul)ji'cta, sive passiones et dignitatcs : et ve incomplexa in unoquoque genere sive

primo ostendatur Imc in incomplexis, et subjecto, qure cum sint in ipso suhjecto,

dcinde in complexis. Sed ante hoc dici- non contingit ea demonstrare per aliqua
mus quod ex quo oportet scire secundum quse sunt illius generis vel scientiae cujus

ipsum et per se et proprium si scitur ali- sunt principia. Et hujus causa est, quia
quid per demonstrationem, difficile est ad illa demonstranda non habet aliqua
nosse si aliquis vere scivit vel non scivit priora : iiam si haheret aliqua priora ex
illud. Cujus causa et probatio est, quia quihus illa demonstraret, tunc ipsa non
difficile est nosse si scimus aliquid ex essent principia. Tn qualihet ergo scientia
uniuscujusque principiis projtriis, aut non demonstrativa accipitur sine demonstra-
scimus e\ jirupiiis : (juod lameu scire e\ tione quid significent per nomen, diflini-
propriis solum est vere scire in particu- tionem, vcl cxpositioncm, et prima quae

lari et in agere : quia in quanlum scilur sunt suhjecta, et qufe sunt ex his, hoc
ex propriis, scitur in propria natura : et est, passiones quae causantur a suhjecto :

in quantum scitur ut ex principiis, est et quid significent dignitates quas scimus

scire in agere. Opinamur autem commu- iii (juantum terminos cognoscimus : et
niter (quamvis decepti sumus) scire ali- siinililer cognoscitur quid signilicent per
quid vere, si habeamus exveris aliquil)us nomina quae sunt ex his ut passiones
principiis ct propositionibus et priniis jirobatee de suhjccto quse sunt conclusio-
(secunduni (juod primum dicitur antc ncs.
quod niliil se( iin(lum qiiod comniunia in- Adliuc autcm si sciuntur quid signili-
demonstiahilia (liciiiitnr piincipia) svllo- cetur per nomina in incomplexis et in his
gismuiu (•(iiu-lu(leiitciii illud (juod scire quie sunt ex his, scilicet incomplexa.
opinaniur : scd lameii hoc non est, quod Omuia autem htec vera sunt, et a diver-
scilicet ex talibus veris et primis vera sis hic locus sic exponitur . Alia vero
sciamus : sed oportet principia e\ (luihus contiiigit demonstrare, ut scilicet passio-
verissime scimus esse proxima juiiiiis : iiciii esse : vel quia sit quia passionis
,

et hoc cum hoc quod sunt princijiia opor- ut passionis esse est inesse suhjecto
tet esse proxima ct liuc non potest esse
:
el hcBC est conclusio quse non scire con-
 LIBER T POSTi:n. ANAI.VT. TP. Af.T KI 09

lingit nisi demonstretur. Ilorum autem ul ad indivisibiiem ordinafum est. Et

exempla in incomplexis sint : quia rnn- jirojuia principia quidcm sunt ut geome-
tingit accipere sine (lemonstraliniir quiil tii;e lincaiu css(? hujusmodi, scilicet ex-
unilatis, hoc esl , ijiiid significelui- \vv lcnsioneui intcr duo puncta indivisibilem:
nomen unitatis : quia esl inclivisiiiilr pi i- cl reclum in continuo esse liujusmodi,

mum in discretis non habens positiu- hoc est, cxlensionem brevissiniam ([u;e
nem. Aut quid rectum, hoc cst, quid si- esl inter duo puncla. Ha?c enimappropria-
gnificetur per nomen recli : quia reclum la insunl huic sulijecto quod proprium
est extensio inter duo puncla latitudim' cst geomclria''.

indivisiliilis, cujus medium (ut dicil Pla- ('.omiuuiiia aiilciii sccuiiduiii analot;iaiii jEquaiiiBs
,. .
P ,., analogice
non exit ab extremis, vel nijus pri-
to) siint, ut sequalia si auferas ab aequalibus, convenii
numeris et
mum punctum recla positione tegit to- rcli(|ua,hoc esf, relicla sunt «qualia. continuis.

tum. Et quid triangulus : quia est figura /Equalitas enim prima in numeris esl,
tribus rectis lineis conclusa habens tres per analogiam est in quantis confinuis
aequos duobus rectis. Est autem unitu- numerafis. Si ergo confingat uli propriis,
tem accipere quia |est, et magnitudinem non oportet coarcfari proprium. Si aufem
simililer accipere quia est : quia unitas contingat uti coimiiuuiliiis, sufliciens est
subjectum csl in aritlimeticis de qua , ad usum si coarcfaufur quantumcumque
multa demonstranlur ct magniludinem : conveniens est in genere subjecfo illius

similiter in geomelria oportet accipere scientia», in quo quis utifur ipsocommu-

quia e.st, quia de ipsa in geometria multa ni. Idem enini facief quanfum ad demon-
iarede demonstrantur. Altera autem quse sunt slrationem in iilo genere subjecto sic co-
"wione .

praeo- nassioncs el prwdicata, non est accipere

'
arctatiim princij)iuni , etsi , hoc est,
isiiiur ' . . .

a est, quia sunl : sed potius quia sunt, talia ([iminvis non dc omnihus generibus acci-
oportet in scienliis demonslrativis de- piat, dc acccptum in commu-
(jiiilius fiiif

monslrare. Cujus ratio jam dicta est :

ni sive in sua jirinia commiinitate, uf sit

quia jiassionis esse est incsse, et sic cadit lioc principiuni, ut si ab ;eqiialibiis iT([u;i-
in intentioniuii conclusionis, in ({ua con- ha demas, quae relinquunfur, aequalia
cludilur passio de subjccto. demas, accepfum in magnitudinibus so-
Sed (pianlum ad dignitates liic consi- lum in geomefria idem facif quod faceret

deranduni cst, ipiod ea quibus pro digni- acce[ifuni iii comiiiuni (|iianfuin ad con-
talibus utiiiiur in demonstrativis scien- clusionis sivc |iroliatioiiis passionem : et

tiis, alia quidem sunt ])ropiia unicuiiiue idcm facicf aiitliiiictico acccjituin in nii-

scienti;e, el illi scientia; appropriata, (pii- nicris [)roj)ric vcl ajipropriatum quod fa-

bus in aliis scientiis demonstrativis uli ceret acceptum in communi : et eamdem

non contingit ad proprias conclusioncs. virliilciu deinonstrandi liabebit in lioc

Alia vcio sunt conimunia, prima scilicet gcncic coarctaliim, (iiiaui in communi
nou a[ij)iopriata ct ap[iroxinuila [icr coai- acceptum liabiiif in oiiiiiibus. Et liiijus

ctationem. r.uuiuiuula aiilem sunl in 'fic-

caiisa est : (juia semper jiriora actu ef in-

nere, quia non siiiil [ilures scieiitiie dc tcllcctii ef essenfia el virliilc rcniancnl iii

generc uno sed conimunia [)luiilius

: sccundis, qu;e jier addilionem co;iiclan-
secundum analogiam, boc est,
scientiis lem exeunt a jirimis.

secundum pro])orlionem ad eam cui con- autem qu;prilur, qu;e sunt propria?
Si
venil id ul [irimo, et aliis [ler relationem Dicimus quod illa siinf jnoj^ria principia
el rcs])ccluiu ad illud : sirul id ijuod iililc (jiiidciu cf incoiiijilexa, ([iut siiie (lciiion-

esl, iii Intuiii id ([uoil iii genere esl ordi- striilione accipinnlur cssc. hoc esl. ([iiia

iialiile sub scieiilia illa (|uauluiiiciiiui[iic sunl el ([iiiii vere siiiil coiisliiiiliii iii esse,

illud est, hocesl, (juanlumcumque coiii- sicul siiliiccla circii (|iiii' (lciiioiistiiiliva

mune cst secundumanah)giam, quod sic- sciciiliii |icr (lciiiiiii^lriiliiiiiriii s[iccul;itiir

70 J). ALB. MAO. ORD. VJ\MJ).

quai suuL ct iiisuul pcr nomen: aut quid sit curvarc, quud est
sive raciocinntnr (;a

subjccto convenienlia sicul passio de linea probata, de qua etiam ac-

per sc tali :

spceuialur uuilalcs arilliuirlicii, dc ijiii- quid curvum per diffinitionem di-

cipil

l)us Hiullas spcculalur passioucs : siinili- centcm quid, et quid significclur per no-
tcrauteni ut sulijccta propria gcoiuctri;e nien, quam etiam demonstrando conside-

speculatur signa sive puncta et lineas, dc ral geometer.

quibus multas concludit passiones. Hacc Qiiod auteni sint sive quia sint hte

enim talia suljjecta non rccipiunt esse passioncs (cum earum esse sit subjcclo

quo sunt in seipsis, sed recipiunt lioc inesse, nec sit inesse vcre nisi ijuia insint

essc qiiod liabent cx lioc quod passiones subjeclo) demonstrant scicntise demon-
insunt cis eas autem qu» sunt de nume-
: strativiE ex his principiis communibus,
ro passiones horum principiorum, scieu- jier quiE omnia dcmonstrantur et ex his, :

liaeparlicularcs accipiuntsine demonstra- jiropriis scilicet sive communibus appro-

tionc quid sit vel quid quidem signillcet priatis, dcmonstrantur ea qua; demon-
unaquffique, lioc est, quid siynilicclurper strantur ut passiones de subjectis. Simi-
nomen uniuscujusque passionis per se litcr autem his scientiis facil astrologia

separatim. Quia alitcr nec posset demon- ct circa subjcctum et circa passiones et

strari de subjecto quid est el quid signifi- circa dignitates. Omnis enim scientia de-
cet passio : quia diffinitio passionis ali- monstrativa in demonstrando circa tria
quando medium est in dcmonstratione est, sicut antc diximus : et hfec .sunt
in qua coucluditur passio de sulijecto :
qurecumquc in dcmonstralivis essc po-
ct iiiciu cslconcludere passionem de sub- nunlur sccundum quiildiliitcm ct nominis
jecto ct concludere difllnitioncm quse di- significationem. Ilfficautem tria sunt : ge-
cit quid est passio per essentiam, et non nus quidem quod est in gcnerc illo primum
dicit proptcr quid est de sulijecto : et ct per se sulijeclum et secundum ipsum,
ideo de passione oportet accipere quid cujus generis subjecti illa scientia passio-
per essculiam cl quid significet jicr no- num (quae per se illi subjecto insunt) spe-
men. culativa cst. Et secundo illae quBe commu-
Si enim arithmclica in dcmonslralione ncs dicuntur dignilafcs, qus vcrissiniije

sua accipit quid est impar, aut quid esl ct nolissimai sunt : et ideo primae digni-
jiar, aut ((uid quadrangukis numerus, tatcs in scientia demonstrativa obtinent
aut culius : cum lamen omnia hsec pas- locum. Ex his enim ut priinis et immc-
siones sint al)sohiti numcri cujus passio- diiitis ut indemonstrabilibus demonstrant
nes sunt par cl iinpar, ut patct in primo in potissima demonstratione quce est de-
AritJniiclicn'. Xumcri autcm llguralis ct monslratio ostensiva diccns propter quid
corporalis passioncs sunt (juadrangulus cl (juid in medio jjcr (juod dcinonsti-at.

et cubus, sicut patet in secundo Arithme- Tertium circa quod vcrsantur scientiae
tiae Pythagoite. Cieometria vero in de- dcmonstrativce, passioiies, quarum, hoc
monslralionibus geometricis accipit ct est, de quibus accipit ipsa scicntia quid
supponit quid est per diffinitionem dicen- significet per nomen et diflinitionem di-
tem quid, el quid significetur per nomen centem quid unaqu;3eque passionum.
cum dicitur i-ationale sivc rationalis : Quamvis autem omnes dcmonstrativae
hffic est cnim, ut dicit Euclidesin decimo ha>c tria considerent et detcrminent, ta-
Geometrix (pia raliocinamur, sicut est iiicn (juasdam demonstrativaium scien-
linea ])cr a]ii|iicui numcrum jii-oportio- tianini nihil prohibet quffdam horum
nalis : aul ijuid rellccti, quod eliam est trium dcspiccre, ita quod propler hoc
passio linece a geometria considerata et quod sensui manifesta sunt, nec determi-
(lc liiica jirobata, accipit ct sujijionit nant quid sint et quid significent per no-
(jiiid sit pcr csscnliam ct (juid sigiiificcliir mcn : co quod non oportct stiidium po-
 LIBER 1 POSTER. AXALYT. TRAfT. 111

nere ad ea nianifestaiKia. ijuia sensu ma- sunl (iassiours, c| jirinripia sive (liynila-
nifesta sunt, et de quii)us nemo est qui tcs ex qiiihus demonstrant.
dubitet nisi sensu indig-ens : sicut nec
oportet, quod petat a rcspondente genus CAPUT II.

iliudsupponere esse si etiam seoundimi :

sensum sit manifestum (juoniam esl, cl !>'• usii priniipiornm comple.rariim iii

essentiam liaJM'! cnnstanlcm : el hoc ma- (Jcniomlrationibus.

xime esl in plnsicis quiiuisdam, iil qiiod
calidum sit aut frigidum : quia sensii Suul aulciii clcmonslralionis iioii laii- Princiiii
. . .
, ,
coniplexa
nianifestum est. In aliis aulcni iii quiluis liiin princijiia iiicomplexa, sed cliaiii demonsira-
. ... ,. tionis sunt
secundum sensum non est manifcstum, complexa, qupe sunt quinque, scilicel di- quinque.

oportet cum respondente p(M"tractarc, i^nilas, supposilio, diflinitio, jictilio, et

quod tale sulijectumesse suppdiialur, sic- (jua^stio. Et horum quidem qinediim sunt
ut iii qund uumcrus sit
ariliimi'lica : indcmonstraliilia, siciil diL;nitas, ct dirii-

non mani-
eniin similiter sive a?quaiitcr iiilio : (jua>dain autciii clcnionslraliilia.

festum est in sensu, quod numcrus sil siint, siciit siipposilio. jjctitio, et cpia'-

et constans sit secundum esse et quod cali- stio. Hsec ergo deiiioiislranda sunt iii se

dum ct frigidum. Numerus enirn fit ex quid sint, et comparanda sunt inter se

iterationc unitalis secundum mentem ac- per convenientiam et diirerentiam, et os-

ceplse : proptci- quod ctiain numcrus di- tendenda sunt in relatione ad deinonstra-
calur luitiis iucnlis, vcl memeris, hoc est, tioncm. Dicamiis isitur (iriiiio c[iicid di- Quidsitiii-
pnitas apua
divisionis
tertio Pliijsicorum
: quia, sicul dicit Aristoteles in
', numerum cognosci-
...
Jiiiiitus est, ul (licil l?oclius. iironosilio
quam propler sui evidcutiam (juiscjuc [mo-
.
HoeiiuMi et
8P"i' Tl.e-
misiium.

mus Calidum autem

divisionc continui. hiit aiiditam. Et hoc dicit etiam Tiiciiiis-
et fiigidum manifesta sunt in primo et enim quod dignitas cst (jinim
tius: dicit

communi animalis sensu, ita quod eliam discens non halict a doctore, sedscit ('ani
apud iiriila aninialia h;ec nota suiil. jiernatuiam intclicctus naturalem, ([iiaiii

Simililcr aiilcni ct passiones non est iii liahcl iijiiid scijisiim : iicc ojiorlct cjiiod

pertraclalionc cum rcspondentc recipcic liaiicat alicjuicl ad nolitiain ('jus nisi iio-

quid signiricenl per iiomen si sint apud tiliam lermiiiorum. Propter quod etiam
scnsum cujusiihcl iiiaiiifestae, sed cliam communis aiiimi coiiccptio vocalur: quia
talia, sicut neque commiiiiia, hoc est, communiter ali omui liahente rationem
jiropositiones communes (puc dignitates concipitur, et ei jMdjilcr scijisam cl non
dicunlur, ipioniam maiiifeslje sunl, non jMcijilcr aliqiiid aiiiid dcmonslrans ijisam
recipit cmii |iciliaclaliiiiie significationis consentitur.
lcniiiiiciiiiin qiiid signiliccnl, sicul estilla l)c hac igiliir lali digiiitiitc dicil Aris-
digiiilas i\f ipia ne r.o diiiiilat, (juod si lolclcs, ([iiod iioii csl sii|i|io>itio. iicc|iie

cequalia ali a'ipialihus dciiianliir. quae re- esl jiclilio : (juia i|isa c^l laic alic[iiici iii

rmijuiiiitiir, a'((iialia sunt. l^t hoc ideoesl, jMiqiosilicMiiliiis, cjiiod necesse est esse
(jiiia talia (Miiiiii)us nola siint. Scd laineii verum, non jirojilcr aliud, sed i)ro|tter

niiiil niiniis(quanivis iurlc qiia^dain laliuin scijisuiii, cuin sil jM-imimi, el iion haheat
conceriiaiiliir) iiiiii naliira, lioc cst, i\*' alicjiiicl aiilc M' piiiiiiiiii : cl c[iiod neccsse
natura dcmnnslralionis Iria ha'c (ju,'e di- cst ^ idcri jMdjilcr 4('i|isiiiii, cum ijisa no-
cta siiiil circa (jiue el dciiioiislraiil cl dc- tissima sit. ct iiiliil h.ilical aiilc sc noliiis

iiiniisl r;i 11(1(1 vcrsanliir dciiiciiislraliiiiics, ca. [icr c[iio(l [i(i-.vil iKililicjiri. Iliijus aii-

lioc L's\.,suhji'cliim circa (jiiod dciuoiislral, lciii caiisa csl. cjiiia di^nilas iion csl verii
et ea (juu', demouslranl dc siiiijcctis ijiia' vel nola ad ralionem sive raliociiiatio-

' .\ristoteli:~, Iii :i lMiv-.i. iiiiini, lcx. corn. (")8.

 i*;

iJ. D. ALl?. MAf,. ORT). PR.^.D.

noin quae exlciius aircrri possil ad pro- ro taliuin ul (lomonstr;iliilia accipil iiitol-

Landum ipsani, sed est necessaria ot no- lectus, ila quod ipso opponons non de-
taad rationem quajost in aninia, hoc est, nifinstrat ea, cum lainen demonstrabilia
ad haliitum naturalom inlcUoctus qui est sint : haec siquidem inlelleclus rospon-
iii aniiiia. Quia sicul oxlra quaidam visi- denlis vel discenlis accipit ut probabilia

Jiilia siiiil iiiiii ail liircni aliriiaiii sn[Pfr so sibi (per lioc qunil sibi sine syllogismo j

cailoiiloiiij sod sua [iriquia hicc niaiiili'- vera vidonlui) ilhi su|)[)ominlur ot sit/i/to-

sta siiiit, sicul sol, sul) ciijiis luco omnia sitiunes voc;nilur. Et si (juidom in lioc Supposlik
quid,
aiia vidonlur: sic est iii iiitclligibihhus, suppfuiuntiir, ijiiinl *vora disconli vidon-
quod ([uaedam propria luce vidonlur ah tiir : tunc non suj)|iositionos simpliciter,

intelloclu, quorum omnia alia manifo- sofl tantum ad illiim qni utitiir ois tan-
slanlur: ot ha?e apud se hahotintoUectus, quam supposilis : ol jior hoc habotur,
et suiil in ijisu siciil jiiima instrumenta, quod si utitur eis veris simpliciter, sunt
]icr qu;e acci[iit (iiiiiiium aliarum scion- snjiposiliones simplicilor : sicut sa^pe f;i-

tiaruin, in omniliiis sciliililiiis niliii acci[iit cit iMiclidos ot ipso Arislotolos, qui jirolia-

quod est cfintra illa, ot per singuhirem lis iii uiio, in aliis jiro suppositionibus
iiilolloclum accipil iUa iiullo alio indigons, nlunlur.
nisi quod extondat intelleclum afl illa, si- Si vero domonstrabilia (juidem sint,sod
cut visus accipit per se visilnlia nuiio in- talia quod discens vel auihens ea, nec
digens nisi qnod convertat visuin ad oa. quod vera sunt, necha-
f)pinetur de ipsis

Qnod autom ad lalia non sit exlrinso- boat opinionem contrarii de ipsis, et ta-

cus ratio dicons vol prohans ca, per hoc men opinans non domonstrol ea tunc :

patet (juod noc syllogismus ad illa, qui illa lalia opponentem oj^ortol jietere a
potissiinus est inler omnos oxlrinsecas disconlo, ot (liciintur tales {UMipositiones
rationes. Et ratio hujus esl, quia jiriora petiliuncs. Petitio enimest jjropositio non Petitioqui

non habent ex quibus doceri vol cnnclu- ex seipsa vel ex denionstratione suppo-
di possint. Alia autem ralio ad idoin ost: sita, vel ox opinione discentis, sed ab
quia illa qnce habonl oxtorius rationcni, ;iu(Iionte petila. Et in hoc fjuidom dilTort

talia suiil, quod soinjior ad oa contingil sujipositio etquajslio, quod quidoni quffs-
instare, secundum quod instantiam habe- tioostquaj cst in conli;iriuin discontis
VI' dicimiis onino illud (juod in aliqiio ac- ojiinionis, et de qua duhitat audiens.
cijjilur ol in ali(|uo non rocipitur nisi :
l ndo Uootius dicit quod qmestio est dn- Quwsiic
quld.
enim in aliquo non rociperetur a respon- bitabilis propositio. Aut quaestio est quae-
donte et in aliquo reciperetnr, non hahe- rons aliquid si hoc est: et si quis accipiat
ret extrinsecus ralionem : sed universali- non demonstrans illud et utatur eo sine
ter et simplicilor in omnibus concodoro- demonstratione (jna demonslrotur, cum
tiii-. Soil ail illa (|ii;o h;iliciit iutoiiiis ra- tainon sit denionstrabile et dubitabile
tioncm accojil;iiii, non sompor conlingit ;i[)ud andiontom. Hjec igilnr sunt suppo-
instaro rosjiondcnlcm, il;i (jiiod illa in sitionos et petirKnies ot quffistionos.
aliquo iion accipiat, scil ill;i projitor lu- rcrmini autem sive diffiniUiones
non
com nilionis sn;e intrinsoc;im nnivorsali- sunt supposiliones, quianonsunt propo-
ter et spc-cialitor accijiit'. H;ec igilur ot sitiones nihil enim dicunt enuntialive
:

hac(iec;m,sa siint dignilatcs ut indomon- esse per aftirmationemj aut non osse por
strabilos acc(^}il;e sino syllogisnu) nog;iti(inom idoo
ol siiio : ot noc aflirmativas
instantia. noc iicg;iliv;e [iropositiones
suiil : sed in
Aliorum ;iutom conccjiluum sive ac- jiropositionibns sicut in genere sunt
ceptorum qii;ecuni(jno (jiiidoin do niiino- supjKisitiones. Terminos autemsive diffi-

' Cl'. Tliriiiisliuiii tii , (iui;i aliter t-.xpoiiit liaiu- paclem. P. J.

 LUW.n I POSTKIi. A.NALVT. TR.UT. III 73

nitiones non oportel ita coniponeic vel cipitur jiro sujijiositione qua' est supposi-
dividere ut aftirmativam vel negalivam tio ad aliquem, et pro quaistione, et peli-
propositionem, sed solum simplici non tione. Si autem penitus indemonstrabile:
composito intellectu intelligere ut unum sic est positio quee vel est complexa, vel
non ut multa ut enim dicit Aristoteles
: incompli^xa. Si complexa:tunc est suppo-
in tertio dc Anbnn ', intelligentia est iii- sitio simjiiiciter. Si autem incomplexa :

divisibiliuiu. iii ([uilius non est falsum. tiiiic cst (liftinitio.

Iii ([iiiliiis aiitem venim vel falsum est, Huia autem ex his quae dicta sunt, Dubitatio
te.xlus.
jaiii compositio quajdam intellectuum est. aliquis credere posset quod geometerfal-
Talia eiiim simplici et expanso intelle- sis utitur suppositionibus, dicimus quod

ctii accijiiuntur : (lifliiiitum accipitur sim- neque geometer ex hoc falsa supponit,
plici intellectu non expanso, sicut visus quod describendo lineas suppouit lineam
colorem accijiit simplici visusive intuilu, scriptam monopedalem, vel esse minoris
colorem autem superticie tota dilYinituin quantitatis, vel forte iniinilain, sicut
accijiit visu sujier se expanso et dilTuso. quidain aflirmant dicentes quod non opor- I
Tale autem quod sic simplici intellectu tet lineis desciiptis geometram mentiri :

accipitur non componente subjectum cum mentitur enim, ut dicunt, cum dicit 11-
piieilicato,nonest suppositio,nisi forte ali- neam descriptam in continuo unius jiedis
qiiisimj)roprieIoquensdicat,quod quodli- esse, quae non est unius pedis, sed ininor
b(^t audire jier vocem (cui acquiescit intelle- vel major, et quod inenliiur quando ac-
clus) sit suppositio, eo qiiod iii illn ac- cipit rectam sive porrectam lineam, qure
quiescit iniidlectus audito : sed supjiosi- non est recta descripta iu coiitinuo. Scd Soluiio.

tio est quorumcumque existenliuni sivo dicendumad hsc et similia, quod geome-
verorum, ex quibus in eo quod illa sunt ter demonstrans nihil concludit secundum

conccssa el posita, lit conclusio^ sicut hanc lineam descriptam quain ipse po-
sunt jirojiositiones svllogismi. Ha^c igitur suit descriptam in conlinuo sensibilem :

sunt denionstrationis jirincijda compicxa, sed oinnia demonstrat de hac liiiea, quae
quse sic accipi possunt, quod dicatur (juod jici liaiic intelligitur quse estin intellectu.
omiie qiiod est iii demonslratione, vel est Ainjilius autem alia dilTcreiiiia diffmi-
prJncipiiiiiijVelprincipiatum. Si principia- tiiiiiis sive termini et supposilionis est :

tum, est jiassio. Si autem estprincipium: qiiia (iiiiuis petitio et oinnis siippositio
aulestcommune, aut proprium et lioc dii- : csl aut sicut tolum, aut sicul iii parte :

pliciter aut eniin erit incomplexum, aul

: qiiia est jirojiosiiio universalis, aiil jiar-

Bcieniia ^"""P'*'^"'"- ^i •'"im inc(nnplexum, est licularis : aut siciit jiouenda |ini iiiajiiri

ckimon- ^i'"' Milijccliiiii. Si aulcni ((iiii|ilexuiii : (jiueest sicui Idliiin, aiil siciil piuiciKla pni
lionis.
aiil (leiiioiislialiili'. aiil iiiilciiKiiislialiilc iuiiKiii (jii;e esl sicul jiais iii svllogismo :

VA si (lciiioii^lralhli' : cl Ikic (lii|ilicili'r : lcriuiiii aiilcm sive (iifliiiiiidiiis est neu-

aiil |iriilialiili' (liscciili, aut iioii jinilialiili'. liiiiii illdriini, i'(i(|iKiil iKiii csl jinipdsitiii.

Si dcmoiistialiile jirobabilc discciili cl tjiiia quamvis (sicut iuferiiis oslendeiniis) Removel

(iuDium.
conijdexuiii : luiic est siippositio ad ali- gcneralitcr ct universalitcr aliribuaiur dif-
quem. Si demonstrabili; non jiroliabile : tinitio : laiiicii nou esl jiroposiiio, cui
el Ikic dujiliciler : aiil esl coiitraiiiiiii si'( iiiiiliim diiiiK'iii |iailciu siilijccti con-
opiiiKiiii discciitis, et tiiiic est (jiuesliii : veuiat piveilicaliiiii pcr sii;iiiiiii iiiiivcr-

aiil iiculid iiiikIo o|iiiialum ab ijiso, el sale et jiailiculaic.

tunc est pililid |iniprir liiqucndo. .\otau- Sed quia dixiiniis (niod demonstratio
dum lamen, ijuod nomeii jietitionis sive esl de his qu;e suiil iii iiiicllcclii, ne
qucuslionis aliijiiaudo large et exteiise ac- ;iliquis jiuiel quod sil de sjieciebus ideali-

' .'^nisTOTELF.s, Iii ;) de .\niiiia, te.t. com. X\.

 .

I). ALI?. MAT.. ORD. PR.EO.

l)us, (jiias 1'lato posuit essc in intc^lleelu, fiiigit aftirmare et esse in nuilfis, et

et socundum csse non csse in rebus sin- opposifiim ejus negare : ut si dcbcat os-
gularibus, scil exlra ea : diciinus quod tciidi, (juod Jiomo cst aniinal, et quod
specics ipiidcni talcs cssc, ipKP exlra rcs non cst non animal : lunc enim oportet
singularcs snnl. aul uniini aliipiid scjia- nfi iioc principio, (juod dc ([uolibet est
ratiim, cxlra mulla, boc esl. miilliliidi- afliiinare vel ncgarc ct (le nullo simul :

nem singularium seciindum csse non ne- ac si sic arguitur, dc qiiolibef aflirinare
cesse esf, propter lincipiud dictum est de vel negare el de nullo simul : aninial

bneis in intelicctn cxistciitibus, de quibus aftirmatnr dc liomine,non animal nega-

est demiiiislialio : non i'iiiiii propter hoc tiir de eodem ci-go liomo est animal et
:

si erit de bis denninstratio qiiiE in intelle- non est animal. Hoc posito planum est
ctu snnt. neccsse est tales esse species qnod contingere simul aflirmare et negare
sive forinas. Taincn viTiuii cst dicei^c secundum suam communitatem neque
quod necesse est universale dc quo fit una,lioccst, nulla recipit demonstratio,
demonstratio, esse unumquod sit dcnnii- lioc est, nulla dcnnjnstratio recipit boc
tis qiioad prsedicatiQnem vel acln vel principiiim in sua comniiuiifafc, qiiod
aptitudine : Imc enim est necesse si sit non contingat simul affirmare et negare :

universale : non enim erit vel esse poterit ita quod cum dicitur, ne(|uc una recipit

universale, nisi lioc sit quod sit unum demonstratio, prinium ponatur et postea
dc mullis cl iii niullis : si vern iion sit subjiingatur contingere simulaffirmare et
universale, mcdiiim in (bMiionstrafione negare in sua communitafe. Sed aut,

non erit : babitnm esl,

quia, sicul ante hoc est, sohim recipit hoc principium
demonstratio de singubiri esse non pof- iila demonstratio tunc si indigeat sic
crit et si non sit medium,
: non jiotest monstrare conclusionem, scilicet in qua
esse demonstratio quia omnis demon- : affirmetur major extremitas de minori,
stratio estper medium quod est de omni el dc codem negetur simul oppositum, et
ot semper : oportet namque medinm de- siiniil iitroquc posifo In conclusione, s:c-
monstralionis aliquod universale unum ul ct ipsiim dicif quod si princijtium :

et idem css(> de jiluribus et non «^(piivo- confingif aliquid de aliquo aftirmare, non
Quare .lixii cuin iii onini dcinonstratione. Dico au- contingit illud idem de eodemnegare.
unum et ,
i
,. ...
idem. tein /niinn secunifum rationem, et iclrtn Sic autem contingit ostendere illis qui
secundum substanfiam ct naturam, utsit sunl accipientes primum. hoc est, majo-
nomen unum etratio subsfantiaj eadem rem extremitatem de medio prredicari
et non diversa. Taliter igitur in usu ib'- universaliter et affirmative, et quod ne-
monstrationis ostensivae se halicnt prin- garc eamdem de eodem sit non verum :

cipia completa. tunc enim major extremitas prsedicatur,

et oppositum majoris extremitatis ab eo-
CAPUT HT. dem removetur sic omnis homo est ani- :

mal et non est non animal : risihile vel

De priiicipio cominuiii qiiod cst dignitas, Callias est homo : ergo risibile vel Cal-
qiiod raro ingreditur dcmonstrationeni lias est animal et non cst non animal.
ostensivam Similiter et medium rclatum ad majo-
rem vel minorem extreinilatem sub affir-
aufcm quoddam principiuin com-
Est matione unius et negatione oppositi, ni-
mune quod csf dc (piolibct anirmarc vel quoad talem conclu-
hil differt accipere
negare, quod aliqiiando demonstratio- sionem obtinendam, ut sic dicatur ho- :

nem ostensivam ingreditur, sed raro : mo et non homo est animal, non et est
non enim ingredifur nisi quando aliquod non animal risibile est
: homo, et non est
pr;pdicatum de mcdio universaliter con- non homo erao risihile est animal,
: et non
 ijREn 1 posTi:n. anai.yt. tr vr.T, tii /.)

cslnon animal : sic enini niediuni accipitur mini, sed major in plus quani mediiim,
cssc el non csse. Simililer auleni quoad ta- el mediuin in pliis quam mlnor.
lem conclusionem olilinendani nihil dif- Causa aulein lalis dciuouslralioiiis
fert minorem cxlreiiiilalcni ad medium sive argumciilationis est quia prinium :

et ad majorem exlremitalem (^sse relatam 111 [)lus est (piam medium, et non solum
sul) aflirmatione ct nei^atione, et lioc est, pra'(licaliir dc lucdio, scd cliain de aliis:
essc ct non esse : si enim assignetur lio- piMq.lcr (piod ct dc pliiiilius prffidicatur
mo de liominc sinyulari, hoc cst, de ali- quam mcdium :propler (juod si medium
quo hominc singulari, ul de Callia, de idem cst prffidicalo in praedicalionc
quo sil verum dicere animal, et non sit alllrmativa, ef non c^st idem ei rationc
verum dicerc non aniinal quamvis ta- : aliorum dc (luihiis praidicatur major, qua;
men verum sit diccic, alii|iiid ijuod non contrariact disparala sunl a mcdio, uihil

est homo, est animal, ut asinus lamen : ad laleiu hahendam conclusioncm.

ditleil

adhuc eademhahehitur conclusio sic om- : Sic exponitur liltera Aristotelis fcrc ah
nis liomo cst animal et non est non ani- omiiihus. In Arahico aulem comiuciito
mal Callias ct non Callias est homo
: : continetur, quod cum dicit Aristoteles
ergo Callias et non Callias cst animal et quod medium nihildiirerl accijiere esse cl
non est non animal. Ilnc aulem tit in non csse et lertiuin, iiitcinlil .\rIsloteIes
terminis non convertil)ilihus, in quihus quodsi talis modus proedicandi cl opposi-

major extremitas excedit medium, et lum negandi de eodem ponalur ad mc-

medium exccdit in communilate mino- dium et minorcm cxlrcmitatcm, quod ni-
rcm extremitatem secundum |irlma! Iigu- hil dilTort, hoc est, nullam aiTcrl dilTcren-
rse dispositionem. tiam ad falein hahendam conclusioncm :

quia nou hahclur nisi poncndo eam ad

Sed si tiat iti lerminis Irihus, qui oni- majorcni cxtrcmitalcm. Scd prima cx-
nes convertihiles sunt ad inviccm, non se- positio UHdior esl et verior.

quilur talis conclusio : sicut si dicamus

IIoc autem principiuiii (|iiod coinnuiue
hominem et nihil aliud essc animal : quia
est valde, quod dicil (piod omne quod
tunc animal noneril cnMimuiiius homine,
esf v(d non (^sl, est aflirmarc vel negare,
scd converlihile cuin ipso : quia tunc di-
rccipilur in demonstratione quae est ad
cemus, quod omne aniiii il est homo, si-
impossihilc (piia illa per illud conlirma-
cut omnis homn est animal : et dicenius
:

liir. Hoc autem non sempcr accipit (pia>-

quod non homo sit non animal, cjuia tunc
lihet scienlia i)arliculaiMS dimionslrafiva
converlunlur lcrmiui : quia universaliler
secundum siiiim (omiiiuuilalciii iiuivcrsa-
pra'dicanlur de sr invicem, et negatiir
lilcr, sc(l ((Uitractuin ad suuin geniis iii
opposilum ulriiisi|iii' ili' allcro : ut oniiii^
(pianfiim illi geiicri sufliciens esl sufli-
homo est animal etnnn non est aninuil :
:

ciens autem cst in genere suo acceptum.

et omne aniinal rsl liomn cl uon i^st non
Dico autem in generc accepliim, qiiando
homo. Sicaiilcm, iildicliimcsl, ikiii (1111-
ad illud gciius suhjecli conlrahilur, circa
vertihililcr suin[)lis lerminis, vcruiii crit
(piod esf demonstralio scienfia' illiiis ipiai
dic(!re Calliam ct imn Calliam, ct de
lcil ilciiioiistrationes, sicul Ai' aliis ciuii-
ulroqne dicitur aiiimal cl msgalur ah co
luiiuilius priuiipils dicliim c>l prius.
iiiiii animal, sicul (^alliascsl homi) cl iiini

esl non luuno, el Callias est aiiimal et

noii esl non aniinal, e1 non Callias, ut
Socratcs cst homo el iiiui csl iioii ho-
iiio : ct Socrates ens iion Callias, esl aiii-

mal ct iioii csl iion aniinal. 1'ropler quod

prohalui' quoil iioa converlihiles sunl tcr-
 ,

76 D. ALl?. MAG. ORD. PR^.D.

omne quod est aut non est contingit afiir-

mare vel negare, et nihil utrumque : aut

CAPUT IV.
quod est aequalia ab a?qualibus demcrc,
etreUqua esse ajquaha aut tahum di- :

Qnali/rr scictitix communicnnt rt (hlf<'-

courminiiinn guitatum quaehbet, quibus unaqua^quc
ruiit in itsii principiontm
scicntia utitur ad sibi sulficiens, nt iu
et propriornm.
autc hal)itis dictum cst.

Dillerunt tauicn scicutia' commuucs ct

Dctcrniinalis principiis demonstratio-
incomp^cxis, diccmlum pnipria^ in hoc, quod dialectica quae
nis coniplcxis cl
ilinVrunt scien- communis est scientia, non est sicut aliaj
qualiter commimicanl ct

principiorum dclcrniinato- diriiuitorum, hoc est, determinatorum

liie in nsu
quorumdam quantum ad subjectum et
rum.
omnes scieutise de- passiones, neque est generis subjccti ali-
Dico iuitur iiuod
cujus dcterminati sicut ali;e speciales
mouslraliv.-e communicantes sunt sccun-
scicntiac. Et hoc dico quautum ad diale-
dum commuuia principia, hoc cst, in hoc
cticam iitenteni, quae non lialnd subje-
quod juiucijiiis commuuibus utuntur ma-
clum sylloerismum dialecticum, sed utitur pialecUc.
ximc in usu principiorum communium o
.'
docens e
ipso lanquam instrumento, et per ipsum
qua; dicuntur dignitatcs, qua> (sicut dicit '^^^'^Y,?'"

dcnionslralioncs spcciahum ncijotiatur circa communia. Dialectica amem di

Alfaraliius) <^ leciica .

substautiahter uou ingre- autcm (loce)is determinati generis subje- >"ens.

scientiarum
priucipia cti cst, et svllogismus dialecticus deter-
diuutur, sed tautum per ilia

Communia autem dico miuatnm subjcctum ejus est, cujus de-

confirmautur.
principia, quae sunt talia principia quibus monstral dcterminatas passiones et dilTc-
utuntur scicntitE tanquam ex his dcnKui- rcntias. Si cnim dialectica ulens haberet

strautcs, hoc cst, pcr haec dcmonstratio- dclcrminalum subjectum ct dctermina-

nes suas conlirmautes : sed non conmiu- tas passiones, ipsa non esset inlcrrogati-

nicant u(>que convcuiunt iu propriis quse va, neque interrogaret secundum quod
passioncs inlcrrogarc est inter duo opposita con- quid»
sunt subjcctum proprium ct

propriae : subjccta cnim sunt de quibus scnsum iu allcrum rogare dcmonstran- :

suas passiones demonstrant : passioncs tcm enim ct dcicrminatte scientiae, non

autcm propriffi sunt id quod dcmonstraut est sic intcrrogare, quia illa est dctcrmi-
dc subjcctis. Ex quo palet communicatio nate unius oppositorum quod intendit
et dilTcrcntia scientiarum specialium in dcmonstrare, ad oppositum viam de-
et

usu priucipiorum. monstrandi non habet non ergo sic in- :

De communibus autcm scientiis scicn- tcrrogat propter id quod non dcmonstrat

dum, quod diab'ctica quffi communis cst idcm cssc oppositorum, quanium scilicet
omnibus, utitur principiis communibus, ad viam qua uiiiur principiis quia lucc ;

et ctiam alia si aliqua talis est in demon- via non dcmousirat idcm, hoc cst, cadcm
slrativis scicntiis quce tentet universah- ad csse uiriusque opposiiorum, sicut est
ler, hoc est, pcr universaUa monstrare via ex principiis, cjuihus utilur dialectica
prinu) aharum scientiarum, sicut est pri- utens, quae habet semper viam ad oppo-
ma philosophia, quaj tamen medio modo sita per principia communia quibus uti-
inU'r bigicam ct dcmonslrativam procedit, tur. Ostensum est auicm hoc in his qu;e
ut dicil Avcrocs super quartum Philoso- iraclata suni de syllogismo, quae imiiau-
p/ii;r primic '. Quje autem sunt commu- lur syllogismum dialcciicum in Elencliis.
nia in quibus scicutiae comnumicant, di- Quamvis auiem non sic interrogct dc- Quomc
co cxemplificans, sicut est illud, quod monstrativa et determinati generis
° scien- demonar
Uva.

' Com. ">.

 1

LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. III 1

tia, sicut logica, ut intcr duo opposita geometrice, sicut est speculativa, hoc
consensum in alterum quo(Hil)et interro- est,perspectiva qute gcometriae subalter-
gct tamcn alio modo intcrrogat secnn-
:
natur in illis cnim (quia geometri;i di-
:

(lum quod interrogatur rcspondcns ad cit proptcr quid) intcrrogaliou(_'s el pro-

instruendum opponcntcm dc quo oppo- positiones geomelricae sunt. Similitcr au-
(uomodo. nal v(d oslcndat. IToc autcm jirobatur cv tcin esl el iu aliis sciciiliis subaltcriwilis
DClusio. et
rcposilio, lioc quod in scicntia dcmonstrativa syilo- ct suballcruaiitibus. j^^l dc liis quidcm sic
unt idem
ealiter. li- gislica inlcrr ogatio (qua' (pia?stio est cl gcometricc suballeriuilis dico rationem
3tralione
diSerant. conclusio) ct profmsitio coutradiclioniscsl dicentcm proptcr quid ponciidam esse ex
idcni : prinio cnim cst qutestio, cl sccuu- gcomctricis principiis cl conclusionibus :

do conclusio, et tertio jam probata ad al- quia sic schabcnt : quod subalternans di-
tcruin ali^juid ullcrius probandum cst cil causain corum qu;e siiut iii suballer-
jirojiositio : ct liaic Iria sunt in substantia n;ila. Scd gcomclric;c vcl ;iltcrius spcci;i-
idcm, (juamvis rationc dilTcrant. Propo- lis (Icmouslr;iliv.'e sci('uli;e dico rationem
sitiones autcin propriaj sccundum unam- ct causani .uon iioncnd;im esse de suis
t|uamquc scicnliam sunl, c\ (juibus ut principiis sccundum (|uod est geometri-
propriis cst svllogismus illius scicntia? ct ca : quia niiila scicnli;i particularis ratio-

ad propriam dc subjecto passionem dc- ucm rcddil dc suis principiis, sed rclin-
monstrandam. Intcrrogalio cnim et pro- ([llil ct su[i[iiiiiil ilc cis qihiii sunl, cl su-
positio qua- csl altcra pars contradictio- [icriorct cdmmiinis scicntia dc e:s rcdilil
nis, sul)stantia sunl idcm : iiroposilioiics r;itiiiiiciii siuT vcritalis. Similiter aulcm
autcm propri.-E sccuudum uiiain([uaiui]uc csl ct iii aliis scicntiis determinatis quan-
scientiam sunl, cx (|uilius ul |iio[iiiis lum ;id lidc qiiod dc suis principiis uoii
est svliogismus sccunduiu imaiii([uaini[uc rcddunt r;itioiiciii.

scicntiam sequilur quod ulii|iic ciil ali-

:

Ex quo p;ilct (lUdil iiiiii cst couvcnicus

qua determinati generis iulcrrogatio dc- iiiuiiiKiucmquc sciculciii iii ^iliqua scicii-
terininati scibilis, ex quilius propositidiii-
ti;i oinucm iiitcrnig^uc iiilcrrdgationcni
bus vei int(»rrogationibus iilc lil svllogis-
sivc (iiueslioucm : ([iii;i dr [iriucijiiis ikiii
miis, (|iii sccuiidum unaiu([uaiiiipic scicn-
csl inlcrrogandiiiii ;ili illd sciciilc. ijiii

tiain cst |iro]irius : qiiia si iiilcrrogatio

jiriii i]i';is iililiii' iii si-iciili;i (lclcrmiii;il;i :

et pro]i(isiti() siml siilislanlia idciii, si

uciiu' cujuslili.'! sciciilis indclcrmiiKil;!
conccdaliir ([ikkI ^irdiiiisitio ]iro]iria cst,
csl scicnli;i rcspoiidcre dr iiii(i(]ikii]ik' gc-
seqiiilur (|U(i(l iiilcrnigarMi [inqniM cril
ii!'i;ililcr iiilcrrogato, scd dc liis iiitcrro-
sive quKslio.
gatis cou\('iiiciis cst quemlibct scienlcm
Et cx quoii iu jinijiriis iiilci^nigaliiuii- rcspondcn' qu;e sunt sccuudum scicu-
bus cl ]iropositionibus diircriinl dctcriii:- li^iiii iu (]ua est sciims dctcriuiiiata, cl

nala' ct dcmonstrativae sciciitia', nianifc- siiiit siili ]iiiiiii]iiis su;c ]in)pria) scicnti;v.
stum cst ([uod non oiiiiiis iulcrnigalio Si aulcm (lis]iul;il gcduiclcr cum gcoiiic-
dcili()listiali\;o scicntia' ciil ;.;c(iliiclriia lr;i sccuiidiiin (]Ud(l cst gcoiuctcr. hoc
iiciiuc iiiciiicinaiis. Simililcr iiiilciii cs| r| cst. sc(_uiiiliiiii (jiKid csl ('\ ])ropriis gco-
iii aliis jiarticulariliiis siiciiliis, ([ikiiI iiictri;!' |iiiiici]iiis (lis]iul;ilis, sic maiiifc-
(iu;clibct Inibct suas j^rojiiias iulciioga- slum csl (judd bcuc cl (lisj)ul;il cl iiilcrni-

tioiies et pro|)osilioncs : scil iulcrrogatio- gat, si c\ liis (|ii;i' gciimcliica' jinijiric

ncs \cl [irojKisitidiies geomclric;i' snnt, siinl, ;ili(]iiiii iulerrogalorum dcmoiislriil.

dc (jiiiliiis iili(]iic dcmonstraliir aliijuid Si \cni 11(111 sic dispiital, ucc cx l;ilibus

(jiKid xcrc gcdiiictriciiiii c>l , cl i\r (jiii- (lciiKuislr.il ;ili(|ui(l iiilcrrog;»loriiiu, iidii

liiis c>t l;c(iiiicI ii;i : :uil si ikiiicsI dc iiis liiiic (lis|iiil;il. Miiiiirc^-liiiii ;iillciu cst IkiC

(lc ([iiililis \crc csl gcdiiiclriii. c>l l;iiiici c\ lidc ijiidd l;ililcr ('\ jinijiriis (|is]iiil;ilis

(lc liis dc quil)us dciiidii>ti;iliir ;ili([iii I iidii ;irL;uit gciimi'lr;mi si dcmdiislr.il, scd
 :

78 D. ALB. MAG. OnO. PR.ED.

aul, lioc cst, solum secundum accidcns, nem dicendum est per distinctionem,

hoc cst. per aliud, sicut si ex aritiimeti- quod est igriorantia negationis pura? ct

cis cum iroometra aliquis disputaus ar- secundum materiam et secundurn for-
gualipsum. Propter ([uodpatet quod non mam, sicut illa quae est in propositioni-

erit proprie in non geometricis

juincipiis l)us non geometricis, eo quod altcriiis

vel subalternatis eis de geometria di^iiu- sunt scientiic, ut musica? : et qmcdain

tandum: in talibus enim latebit eum et est ignoranlia jirav» dispositionis, et ha?c

obviare nesciet ei «lui prave .dispulat. est igiioraiitia per contradictioncm oy)-

Prave auteni dico disputare, qui non ex eamdem materiam

posita, quia est circa

propriis disputat. Similiter autem et in cl non liabet formam. Diccndum crgo

aliis se lial)et scienliis jiarficularibus de- quod de geometria interrogatio non facit
monstrativis. ignorantiam, sicut ea propositio vel in-

Kx his auteni qute dicta sunt, tres ic-

terrogatio qute dicit parallelas subirc. Ex
Quseratur igitur pri- hac enim aliquis opinatur hoc falsum,
sultant qusestiones '.

(|ii(i(l a'(|uidistantcs concurrunt et sic

mo, ([uoniam quia sunt geometricse inter-
:

rdgaliones ex propriis geometrise princi-

facil ignorantiam. H»c autem
geome- est

nonne sunt et non geome- trica quodammodo, quia quoad mate-

piis accept;e,

similis interrogatio vel quwstio

riam et est non georaetrica alio modo,
:
Iricffi? et
(|uia non secundum formain geometrica,
est secundum unam(|uamque siienliaiu
(piia formam geometricffi in demonstra-
particularem. Secunda (^UiTslio est inler-

rogatio quae facit quamcumque ignoran- rKiiic Udii scrvat, cum ncc prgedicatum

geometrica, aut pcr se in subjcclo, ncc siibjcctum pr;c-

tiam in gcometria, sit

quod interrogatio quas dicato, sed op[)ositum prajdicati dicalur

non ? et constat
modo inesse subjecto et hcec est ignoraiilia
facit ignorantiam negationis, nullo :

estde geometria, slcut interrogatio facta pravse dispositionis, quia est circa geo-

per terminos allerius scientice. Et tertia metrica secundum oppositum principiuin

utrum syllogismus secundum dcmonstrationis. Duplex eniin est non

qmestio csl,

ignorantiam, hoc est, qui facit ignoran- geometricum, sicut et dupliciter dicltur

tiam in geometrica vel alia scientia par- hoc cst, sine ryth-
in miisicis art//fimo>i,
iiKi. -Xoii gcometricum enim dicitur uno
ticulari, sicut ille qui est ex oppositis
principiorum illius scientise, in qua indu- luddo in iion habendo aliquid geometri-

cit fallaciam, hoc est, concludit falsum :

cuin, sicut (nytht)wn, id est, non habcn-

aut sit paralogismus secundum aliquam do aliquid rythmi nec formam nec matc-
fallaciam, sicut ille qui est secundum riam. Alterum dicitur in prave habendo
geometriam, hoc est, ex oppositis princi- geometricum ali([uid, sicut artjthtnon in
pi(irum geometi'ise, aul ex aliqua alia prave habcndo aliquid materiale rythmi
arte vel scientia particulari, ex cujus op- ct liis duobus modis dicitur ignorantia

positis principiorum procedit. Ikcc propositio non geometrica facicns

Solvuntur autem inductfe qua?stiones iyiioraiiliam. El ignorantia, hoc est, pro-

dicendo ad primam, quod sunt interroga- positio ignoranliam faciens per pravas
tioncsquaidam non geometricce iicque dispositiones, sive ignorantia quae cst ex
secundum formam neque materiam, ul liujusmodis principiis sive propositioni-
music» interrogationes, sive propositio- l)us causata quaj sunt geometricte per
nes nullo modo sunt geometriccC, ila matcriam, non geometricse per formam,
etiaiii (iiKid nullo modo sunt in geonic- est ignorantia scientiae contraria : illa vc-
tria neijue secundum subalternalioncm ro qiuv negationis sccundum conlradi-
rclata^ ad imiccm. Ad secundam qua?stio- ctioncm, illa nou contraria, scd conlra-

'
Nola «|iin.l aliiiui oxposilorcs vohiiU i|iioi1 sinl iiisi clu.i^ (^nuestioiies. lion tics. P. -I.

I
 LIBER I POSTEIl. A.NALYT. TRACT. TII "9

dictoria : ijuia noii est secundum eaindeni linea contenta ; et assiimam : carmen est

materiam sicut siint coiitraiia, sicut niu- circulus : ergo carmen est figura |ilaiia,

sica inlerroiiatio ad g-eonirtiicani se lia- una linea conteiila. Patel quod iii logica
bet '. prima proposilio distingueiida per anjui-
Solutio aulciii tcrtisB qui-stiniiis jain vocatioiiein, li miuor lunc neganJa, et

patere polest ex solutione quajstiouis conclusio falsa. In doctrinalibus autem

secundce : in dialecticis enim potest esse major concedenda, et minor per tiguraj
paralogismus secundum aiiquam sophi- descriptionem ad visum ostenditur falsa.
sticam importunitalem, in doctiiiiis sive llor quiilam aliter expuiiuiit, quod scili-

demonstrativis non siiiiililer jiaralogis- cet intellectus simpliciter et nuii multi-

mus sicut in dialecticis. I'^t liujus causa pliciter sicut el visus : et non est curaii-

est, quia medium in doctrinalibus sem- duin.

per in duplici est habiludine ; est enini
de hoc quod est minor extremitas de CAPUT V.
omni et per se et secundum ipsum : et

hoc iteruin qiiii(l esf iiiajcir extremitas Dc ili/fcn'utiis iiifrr lofjicnm cl scicnlias

cst de illo qiiod tsl luedium de omni et specialcs.

per se seciindum id qiiod pra>dicaiur^ et
quod praedicatum est, noii dicilur innni', DilTerentia aiitem iiilrr logicam ct

ita quod signuin distributivum ad prae- scieiitias speciales est, quod in (lo(irina-

dicatum feratur : quia propositio falsa libus sive in demonstrativis scientiis iiou

esset, ut homo est omne animal . H»c oportet instantiam ferre in ipsum quuil
autem quae scilicet siiiil iii (JiHiiiiiis, suiil uuiveisaliter proponitur sicut propositio

certa et non miillipliiia, iirc aliquam ap- inducta per particulare. Cujus causa sive
parentiam snpliisticam halirntia, sicut ratio est, quia iii doctrinalibus sicut pro-
patet : quia siiiit ea quae \iileiiliir in rr pusiliii iiuii rsl, qua' liull ill pllirilius urc
deiuonslrata, qiuv suut iiitellecta : quan- iu omuibus, ila iiec est iiistaiitia : talis

do eniin intellecta distribuuatur in re el riiim iiropositio non est in oniiiibus, cum

demonstrantur, tunc certilicantur ad iiiniiis jiroposilio demonstrativa in om-
unum quod intellii,-^!!!!!-, li iiiiii faciiiiil iiiliiis sit el iiiiiversaiis : ex universalibus
sophisticam apparentiam alleriiis. aulrm in doctiinalibus est omuis syllo-
Sed iii ralioniliiis loj^icis, qiia' sunt gisnius : quia (siciil habitum est) ile Ue parlicu-
larilius iii}n
circa commuiiia ad lein iiuii ililrrmiiia- |hniirii!ari iiuii |irulialiir jiassiu iiisi jirr pr.itiatur
passio nisi
ta, latet hoc : el aliqiiainlo vidiiur esse accidcns : pruplrr qiiuil manilesliim est per acci-
(lens.
in talibus quod nou est. IIujus autem qiiuil iiec propric iiislaiitia, lii omnibus
excmplum est sirut si qu.neratur ct dica- riiim xcruin esl, (piod in omni scienlia
tur, quid aiilrin (siipple ilirriuiiim) iii lali eajdem subslaiitia siiiil [iiuposiliones et
interroiiatioiie qiuereiile, suiiliir lai- instanlia", qiiamvis raliuiir dineranl. Cu- Instantia et
prouosilio
niina circulus ? Ifoc probalio esl ipiia (piiciimipie fcii sunt iflecci
eiiim iii dniiriiiis jiis :

subsiantia.
statim prr i|isaiii ilrscii|iliiiiiriH rlrciili aliipiaiii iiislaiiliaiii. illam rliaiii raiii-

in plaiii) faclam, manifrstum esl, (piod ilriii l.iril prupusiliuiiriii syllogi/.audii

nun suul carmina circulus : (juia ri^iir.i iippusilum, si\(' sil dialeclica iiislaiilia

descripla osleiulil, quud rirciiliis iiuii I I proposilio, sive denioustrativa inslaii-

potesl essc carmrii. Snl iu uiniiiliiis lu- lia li proiiositio. Dialcclicis aiilem |i('r

jricis etiam hoc latrt. Si niiiii sir ar- pr(q)usitioiii'in paiiiciilarem el siiigula-

!;uain : circuliis est liuiiia plaiia, iiiia rem iuiiliiiu:il iiislarr iii propositioiic

'
Un(losiiiiplii'iiis : i;.'iiriiniilia dhpo^iitwuis rsl ' Si sii'iiiiiii iiiiivrrsalr |Hiiiiliir ad |i|-,i'ilica-

conlraria sciciilia) : i^norunlia vrin iiriiafiniiis luiii, priiiiiisiliii lil lalsa, iil |iali'l iii lilnci Vfri-
fst conlrafliiiorin si iriili^r. 1'. .1. hriiiwiiiit>.

I
 ' :

80 D. ALB. MAG. ORD. PR^.D.

universali inductivii, lioc fst, ijufe ])er mitatis ct minor extremitas continetur
inductioncm prolKiliii-. siil» majori : et ideo pcr talc medium
Sccunda diircrcnlia cst luTc, quod iii coniludiliir de ipsa, sicut jiatet in syllo-

demon.strativis sive doctrinalibus coiiliu- gisiiio inducto. Ex sic ergo acceptis in

git quosdam dcmonstralores non sylio- terniinis convcrtibilibus aliqiiando syilo-

ffizarc, hoc est, non secundum formam gizarc contingit : sed tamcn non vidctnr,
generaiem syllogismi in Prionbus dc- eo quod forma syllogizandi lum scrvatur.
terminatam '
: eo quod in demonslrati- Ha?c est secunda ditTerentia.
vis conliiigit in tcrminis convcrtibililuis Tertia autem differcnlia intcr dialccti-
in sccunda ligura cx affirnuitivis syllo- cam et demonstrativam cst, quod in dia-
eizarc, uiiud esl coutra formam syllo- lcclicis cst difficiiis rcsoliilio, in dnclri-

gismi in dialecticis dctcrminatam, qiian- nalibus autcm faciiicu- : ct hujiis Ircs da-
do scilicct accipiunt media ulrisqvic bimus causas. Oiiai'um una ct prima est
extremitatibus convertibilitcr inhaBren- facilius enim est resolvere iino modo

tia : sic enim fit dispositio secundae ligu- composita, quam pluribus modis com-
ra' in tjua medium bis prfcdicatur. lloc posita pluribus autem modis composita
:

autcm iii diaiccticis non conliui^it. Iluiic sunt in vcrum ct falsum composita,
Argumen- niuduiu Caeneus Philosophus fccit iii qiiam in verum composila lantum in :

tum Caenei n i \
•

volens cnim probarc vcrum crgo

i i

i>hilo5opbi. syllogizando :
t.a'- tanliim conqiosita facilius

ncus, quod ignis ut formalc clcnu^nliim cst rcsolverc, quam comjiosila in vcrum
cst facilis generationis, et idco piiinuui ctfalsum. Propter quod si in dialecticis

elementorum immcdiate a motu orlus esset impossibile cx falso vcriiin syllogi-

gcncrntum, sic syllogizavit : quidquid in zare sive monstrare, facile uticjiic esset

multiplicata analogia se habct ad allcrum, rcsolvere svllogismum dialccticnm : quia

citius generatur ignis in mulliplirala : liiuc utiquc in omni malcria convertcre-
anah)gia se habet ad quodlibet clenu^n- tnr conciusio supcr jiraemissas. (Juj'ns

tum ergo facilis est gcncrationis ct ci-

: cxcmpiuni est : quia si .\ esset conclusio

tius gcncratur. Et sic formandus est vera quae sequeretur ex n pra-missa,

syllogisnms : velocis est gencralionis, scilicct posito quod ex falsis non verum
qnod in multiplicata analogia se habcl svllogizaretur : tunc sicut scquitur per
ad altcrum : ignis in multiplicata analo- viam generationis, si b est, a est : sic

gia si' lialicl ad quodlibet aUerum : ergo sequcretur resolvendo, si a cst, n est : sic

cito gcncralur sive velocis gcnerationis cnim A csset verum et conclnsio aliqua :

est. Dicilur autcm in multiplicala analo- lioc autem cum sit, ea utique crunt vcra

gia ignis se habcre ad allcrum : quia cx (]ua' novi vera esse in praemissis : novi
uno pugillo terrae mulli pugiili ruiul cnim illa sicut conclusionis principia :

aquae, et cx uno pugiilo aqu;c mulli unilc novi ea quoniam vera suut : ct haec

pugilli fiunt aeris, ct cx uno pugiilo aeris sunt 1!, (juia praunissa» per n significan-
mulli pugilli iiunt ignis : et sic ignis liir : ex his enim talihus prsemissis lan-
formalior est omnibus aliis : et quanlo quam nolis ct scitis demonstratur quo-
aliquid formalius est, tanto est velocioris niam illud vcrura quod est in coiudusio-
generationis : ia nmltiplicata analogia nc. Iloc autcm patet in his qua> maxime
sic essc aliquid, convcrtitur cum co ipuid sunt dcmonstrativa. qui? sunl niatlicnia-
est css(r facilis gcncraliiuiis. Proplcr lica ; lcrmini enim qui sunl in matiie-
quod gratia matcria' cl in sccunda figura malicis maxime convertuntur, eo quod
aliquando syliogizalur ex lalibus : qiio- ]uii iiicdio nuilum accidens, hoc cst,
niam mcdium cst causa majoris cxtrc- accidentale rccijiiunt : scd pro mcdiis

' Virle linc iii 1 Pi-ihniin, ui liUilu de secimiJa fiiiiini.

 LIBER I POSTER. ANALYT. TRAf.T, III 81

accipiunt vel recipiuiit ilininitiones, et esf polcnlia in aiiera cx ea protraclio-

in hnc (lifTerunt ab his svllogismis qui ne actuali lini'ariim : et ideo frigonum
sunl iu (iialiMticis, hoc est, in dialeclicis esf in fefragono. Hujus aufcm aiigmenti
qiii sunt per moduin dialogi, in hoc qund ad iaiiis excmplum est in terminis tran-
opponens interrogat cons,'nsuin rcspon- scciidentihus,sicutsi a aliquapassio coni-

dentis. miinis deinonstrefur de duohus vel plu-

Quarta ditrerentin est inter diah'cticaiii riliiis siihjectis coa^quajvis, ut dc c siih-
et demonstrativain, qiKid quoad unaiu cl jcclo, dc E subjecfo, sicut sensibih; de
cl

eanuh^in concliisionem non sunt iiiiiita hiiminc el de equo, sicuf si de mulfis

media in demonstrativis : sed in dialecii- nuincris laferalifer acccplis dcinonstre-
cis sunt multa media ad unani et eanidciii iiir, qiiiid quilihet illorum est numerus
conclusioneni. (^,ujus causa est, quod de- quantus : auf si demonsfretur, quod qui-
monstrationes uon augentur per iminc- lilief est inlinitus numerus in jiotentia
diata, nisi in post assumcndo, sciliccl pcr additionem principii sutp gencratio-
conliiiiic siih subjecto de quo proiiatiir nis. sicuf cjocetPythagoras in primo
passio, siciit suh figura triangiiliis, et siili . I n'//nnr/ic/i> generalioncm niimerorum
triangulo isosceles ; cujus exempluin, iit ]iaritcr jiarium et paritcr imparium, et
de n quod sub \ sumptuni est dicatur a. impariicr parium cf impariter imparium,
et B dicatur de c quod proxime est suh ci iii proporfionilius similiter : omnis
ipso : et hoc modo sumafur c dici de u, generatio numerorum esf cx aliquo us-
et lioc in inrinitum, si suiiiplio unius suh que in iurinitum dispositis numeris : qiue
aHii |iriiccdil in iiiliiiilmii : iillcrius ciiiin dis|iiisiiii) principium est generaliiniis
pniliaiiitiir, i|iii>d slal eiiam siipcrius ci laliiiin iiiiinerorum,

wiam '"' i"h'i'"^- Alilcrfamen dicuiit aliqui ei lliiiiis aufem excmjiliiin csl iii fcrmi-
^^'' hciic salis, fheoremata demonsfra-
i[iiiiii nis lianscendentihus et dciiiiinslrativis,
onien, tioniiin sic hahent procedere, quoduniiin sicut si dicamus, quod a sit j)assio mi-
seniper prohatur ex alio, quod aliter mcri quanti, sicuf quod sit nunierus
non procederet demonstrafio ex imme- finifiis vcl inlinifus, uf perh'cfns vel iin-

diatis, sicuf palci in Iheiirciiiaiihiis l'"ii- jicrrccliis, vcl abundans vcl diiiiiiiiiliis

clidis pcr lnlain gciiinctiiam ; ei luinieriis vcl in aiia niiiiicri jiassiiinc : cl hoc esl
hnc niiidii |iriiccilit in inlinitum unitafis quiiil dicil .\ristulelcs quod iiumerus
adiliiiiiiic : ci (lassioncs alise prohantnr quantus, aul inrinitus sif : hajc autein, id
de liinario ef alia; de trinario, et sic in est, falis passiu sit in (juu csl a, ac si di-
inlinifiim, Similifer figurae gcomelria' in cat, hiTC passiu per lifleraiii a dcsignclur
iiiliiiiliiiii priiccdcni lincic vcl superliciei qua> erit major cxfrcmilas : iiiijiar aiilcm
addiliiiiic, iil Iriuiiimiii, lcirat^iiiiiiiii. iiiiiiicriis ijiiaiiliis sil iii qiiii sil II, cl cril

]iciiiaj;iiniim, et sic dc aliis iii iiiliiiiliiiii, niciliiiiii in dcmoiistialiiinc : iinj)ar an-

dc qiiihus iiinnihus diversa' priiiiaiiliir iciii iiuinerus sil iii qiiu csl lillcra c, et
passioncs. iril iii deinonstraliiiiic iiiiiiin' cxtreniilas.
.Xiigeiiiiir ci dciiioiistrationes iii laliis, Sccundiim hanc ilaqiic dis|iiisitioneiii est

hoc esi, ad lalcralciii ialiludinem, i|iiiiiiilii ciiucliisiiiii A dc 1; |icr II, qiiia omne b
siih Icin accipiiiiiliir iip|iiisiia laicrali- csi A. cl iiiiinc 1: 11. Ilcin ah aliii liffcra

tcr ciia'qiia'\ a, iii asiniis, icn, lii|iiis, siiii jiiiiiaiiii', qiiiid jiar iiiiiiiciiis ijiiaiitus

aiiiniali ; liiLiiiiiiim, lclratiiiiiiim, pciila- sii n nicdiiim : cl jiiiiiafiir (jiiiid jiar iiii-

giinuiu, siiii liLiiiia : iinaiinis iinii sil iiiii- niciiis sit iii ijiiii esf c. ijiiod crit minor
nino siiiiilc, qiiia liuiira' qiiaiiivis siiil c\tii'inilas ; cl .v rciiiaiict siciii jirius

diilcrcllics SJiccic. dcliiiliiilial iniic iaiiicii passio liiiili vcl iiirmili niiincii : lali ergo
iiiiiiicri spccilicaiiiiir, siciil 1111:111111111. iai ia disjiiisiliiiuc conchidiiiir a dc i; j)er 11

tciragonuin : el ideu iu generaiiniic mia nicdium, sii ul jirius coiiclusa fuil dc c

G
 T
I

82 D. ALB. MAG. 0110. VRMD. I

pcr mi^diiim n, et sic iri laliis augcntiir sis. Et primo liarum dctermincmiis dif-

demonstraliones. feicntias in uiia et eadem scieiitia.

Responsio Sed attcnde quod cum in posl aiigen- Dicimus igitur ijiiod qiiia dilb'il scirc
ad (ar.lain
dubiiaiio- liii- iioii potcst csse, quod passio qua)
sii-
.

qiiia et r.cire proptcr quiil, oportct quod

jieriori iuest per se et secundiim ipsinii et diircrant istae duaj scientiae sive isli duo
de omni, insil cliam in iiiferiori per sc et modi sciendi : et sic alia est scientia quia,

secuiiilmii ipsum, si'd inerit ci csscntia- et alia proptcr quid. Et si dilTerunt scien-

liler ct non pcr sc et secun-

dc omni cl tioe, necesse cst quod dilTcrant etiam dc-

dum ipsuni. Kodem aulcm modo non monstrationes quia scilicct i,-t propler
potest esse, quod cadem passio sccun- qiiid, quffi sunt caus.^e •taliiim scientia-
dum ipsum et per se insit opposito eoa^- rum '. 1'rimum qiiidem in cailem scientia

quaevo, scd de omni potcst csse in duo- acceptte ilicla' demonstratioiics, ct in una
bus opposilis : et ideo dietum cst de et eadem scienlia accepta; dilTcrunt du-
demonstrationc communiter dicta ct nou plicitcr. l no quidcm modo dicitur scien-

Aiiarespon- dc dcmonstrationc potissima. Quidam tia quia si fiat syllogismus demonstrati-

tamen dicunt, quod qnando m post as- vus per quod est non medium, hoc
id

sumendo descendilur suli sulijccto, dici- est, si fiat jicr mediatum medium tale :

tiir etiam in post assumendo desccndi enim medium est non medium, quia non
in pra^dicalo quod est passio, ut si iso- est immcdiatum immediatum aulcm de- :

sceles accipilur suii triani;ulo,del)cl rliaiii bet cssc medium, et hoc cst taiilum Iraii-
sub passione liabcre tres sequos duobus sceiidcns medium et non coiivcrtibiie
rcclis, descendi ad tales tres qiialcs lia- cum cxtremis hoc enim non erit sufli-
:

bi'l isoseelcs. Simililer qiiando auijentur ciens et proxima causa tunc enim in tali :

ad iatus el acci|)iliir opposituin subjceti, medio non accipitur prima causa, hoc
dicunt qiiod cliam debet accipi opposi- est, proxima ct convcrtibilis per tale igi- :

liim ]>assioiiis. 8ed primum magis cst tur tianscendens mcdium non generatur
secnndum intentionem Aiislotelis. nisi scientia quia : sed quae est scientia
propter quicl, est scicntia generata ex
mcdio quod est prima, hoc est, proxima
CAPUT VI.
ct essentialis condusionis causa. Alio

Qitalitcr di/fernnl i/cinoiistrd/io (juia ct vero modo secundo fit demonstratio quia
ilciiKinstriitio propter quid /// ciiilcin
in eadem scientia quia, quando in de-
scientia sumptx '. nionslrationc accipiturjiro medio id quod
non est inedium, hoc est, aliquid quod
Sie autcm cx priBcedentibus dctermi- est immedialum, scil est non medium in

nala demonstratione potissima proptcr hoc quod iinnicdiatum est non causa, ut
ijiiiil (cum sit etiam dcmonslratio qiiia, quando fit demonstratio per immedtatum
qua' miiius esl polcns ct tamcn rcferlur elTectum et cum causa convertibile : tunc
ad principia dcmonstralionis qu.ne dicta ciiim lit pcr convertcntia sivc jicr conver-
sunt de oimii ct per sc et secundum tiliiiia ct proxima, et sic jier notiiis quoad
ipsuiii) conveiiicns esl bic dclcrminarc iios : iiiiiil enim j)roliibel iiilcr ea quse
de dilTcrcntiis liariiia dciiionslralionum, aMjiiecl convertibiliter priedicantur (sicut

scciiiidiim quod diircrunt in una et ea- causa jiroxima et causalum) id quod est
dem scienlia ainbse exislentes, et secun- III iii caiisa, sed effectus, esse notius quoad
dum qiioil ililferunt cxisteiites iii iliver- iios : ct tunc quoad inslructionem neces-

' >"ota i(uoil ("sl discordia iiiter e.xposilores, coneordari istasopiniones. P. J.

ulruiu inlindat loqui de differpntia inler de- " Per 1i<t?c verba potest solvi uiia ralio alle-
uiouslratiouem quia el propter quid. an inli-r lius opinionis qua- fuiidal sc in verbis .\risto-
scire quia et proptcr quid : po^suiil liiiiru lidis posilis in ju inoipio liujus caidluli.
 :

LIBER T POSTER. A\ALYT. TRACT. III 83

sariaiu ulilius ol (Irinonstrarc pcr ftTi'- corniculala suiil vl s[)luericitatfni iiiicre
ctuiu quaiu per causain : ct icieo tunc por ostendunt, qiiod est per siirnuin effeclus
hanc Scienliam quae est qniti erit (leiuoii- ( aiisam demonslrare : et ideo sic ipsius
^''^tio. ijitia et nnn jiroptcr quid fit demonslra-
Hujus aulem exemplum est, ut voleus ''<>, et ipsius quia eilectus est s^llojjMs-
demonstrare, quod planetae suiil prope "'us sic : omne quod ad solem relatum,
per id (juod non scintillant: sic eniin cau- incrementa jier recessum a sole cornicu-
sa concluditur per ellectum : sit enim in lata accipit, s|)iiaericum est : luna sic ad
quo est liltera c planetcC, quod est sub- solem relata, incrementa luminis accipit :

jectum : ct in quo est littera b sit non •''g'^ L'st spii;erica vel circularis : sic enim
scintillarc, (juod est medium : in (juo au- ipsius quin per cfTectum probata caiisa
tem est littera a (juod est major extremi- faclus esl syllogismus. Si autcm e con-
tas, sit prope esse, secundum quod con- verso ponatur medium quod vere causa
cliidi (lcbct de niinori extreinitate : vc- est, tunc fiet ^^yWoi^x^mn^f, propter quid
rum ij,ntur erit dicere in tali syilogismo non enim propter augmenta corni-
luria

demonstrativo b mediuni de c minori ciilata circularis est sed e conlra quia :

extremifatc in minori propositione : pla- circularis est, ideo augmenta corniculala

net;e eniin iion scintillant : sed etiain .v accipit. Et ponatur lunam esse in quo c
m;ijorem extremitatem verum est dicere quod est minor extremitas in quo ;iu- :

de li mcdio in m;ijoii jirojiositiouc : ve- tcm b mcdiuin sil augmenlum t;ile acci-
ruiii est eiiiin non scinlillaiis projic cssc :
pt''"'' i'i q"o auteni a
•'
iii;ijor extremitas

verilas ciiiiii liujus ;iccipitur jicr indu- sil csse circulare, sic, omnc n a, oniiie c b,
clionem in sensu de quolibet plancta fa- "'rO omne c a, sive onine circulare reci-
ctain : iiecesse est ergo a ipsi b inesse iii picns lumen a sole, conversum ad solem,
conclusione : et sic demonstralum csf de- augmenta luniiiiis circulariler accijiit :

monslralionc quiti, (juod erratic;e jiropc '"'i^ Pst spliffirica, Iiiiiicn a sole acci-
suiit. Ilic ergo svllogismus iioii csl de- Jiiins : ergo augniciit;i liiiiiiiiis ;i snlc cir-
uionslr;itio priiiitpr quitl, sed quiti : (jui;i culariter accipil.
pbuiclce iion ex hoc quod scintillant, piT)- '" quibiis aulciii (lciuonstnitiiinibiis
pe sunt, sed e converso propter hoc quod media qua^ sunt elfcclus, non conviiliiii-
jirope siint, non sciiitillant : et idei,) in tur cuiii causa, en qtiod non est ellVctus
isto syllogismo deiiionsfrata est causa immediatus, et tamen medium est elTe-

per suuin clTeclum. ctus et non causa, et elTcctus tamcn ilb>

r.ontingil ;iut,Mii e converso jicr ;illc- mcdiatus nolior (ju(i;i(l iios : si fiat dc-
ruin qiiod cst c^iusa, alteriiin (jiiod csl iiionstralio jicr l;ilciii eirci-tuiii, ileniiu
clb'clus (li'moiistr;ire : et eril iirniitfr ''i''' deiiioiistr;itio jicr bileiii ctfeclum d(>-
quif/ dcmoiisliMlio : sicut si jioiiamiis monstratio quia, et non demonslratio
quod c litli-ra qua? est minor extremit;is, /iropter quii/ : >^od dcbilioris virlulis erit
sil crralic;e sive jilanet.-e : sed in quo est it h;cc demonstralio (juain si fiat per elb^-
littcra mediiim et causa, sit prope esse : a i luiii iiumediatuiu : sicut si demonstr;ire-
aulein niiijor exlremilas sit non scintilbi- lurlunam csse sph;eii(;iiii jicr lioc (jiiod
re, sic, omne ii cst a, omne c b, crgo oiii- ips;i exislens siib solc, iikiIii lirculari a
nec.4.:liinc ju-o incdin ;iccejil;i csl pii- solc jier dist;iiili;iiii, t;ili;i ;iicijii| corili-
m;i, lioc csl , iniiiirili;it;i ct |)rii\iiii,i r;iij-;i. i'ul;il;i iin rciiiriil;!; Sic ergo jicr elTcclmii
llcnim iil jicr cn'ccliiiii dciiioiisliMlid lil deiiionslr;ilio quia, cl non iiro/itrr
quia, u[ si demonstret aliijiiis iii ;islr(ilii- qiiii/, sccuiidiim jirimum el iiniim iiio-
gia, quod Iiina circiibiris sil sivc s|i|i;eri- dum e1 jiriiiciji^ilem.
ca pcr iiiciiinrnt;i. linc i--t . |irr i Iiiiii \iii|iliiis aiitcin -.criiiniii iihkIii lil dc-
inrrcniriit.pniiij it ilnrriiiriiliii iiin , ijicHt iiiiiusliulin q"i" iii lii> iii i|iiiliiis iiirdiiiiii
 : :

8i D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

quod est causa, ponitur extra extrema quo autem osf c minor extremitas. sit

excellens utrunique extremoruni : in ta- paries secundum igilur hanc dispositio-

:

lijjusenim mediuni est causa remota non nem a inest onmi illi in quo est b, omne
conveiiil)ilis et nou suffieions ad causan- enim respirans est animal in c autem :

dum etlectum secundum seipsam. Unde nullo est A, et sic sequilur in secundo se-

in his talibiis ipsis qida et non ejus quod cundoe, quod neque b in c nullo est, hoc
cst propter quid, demonstralio est non :
est, quod nullum c est b : non igitur re-

enim datur proxima causa et essenlialis spirat paries.

et converlibilis per tale medium. IIujus Ilffc enim qua> sunt de numoro hujus-

autem exemplum est, ul si quacstio fiat modi causarum excedentium compa- ,

qua dcmonstrari debeat quare paries non rantur dictis extremis secundum excel-
respirat , et ponalur causa remola per lentiam, id est, quse excedunt extrema et

quam hoc demonstratur dicendo, quod non converfuntur cum eis hoc autem :

causa ejus quod paries non respirat, est dicere est assignare causam plurimum

quia non est animal si enim lioc quod :

disfanfem ab oxtromis. Sicuf est illud

est non esse animal, non respirandi cau- quod Anacharsides Philosophus pro cau-
sa esset, tunc oporteret quod oppositum sa assignavit, quod in Scythis sive in
hujus esset causa oppositi ita scilicet , Scyfhia (quae terra Sclavorum est) non
quod aliquid esse animal, esset causa sunt sibillatores sive tibicines dixit enim :

quare respirat : quia si negatio causa est esse causam hujus, quia non sunl ibi vi-
ipsius non esse sive negationis, tunc af- tes. Cum non esse in Scythia vites valde

firmalio erit causa esso sive affirmationis: romola causa sit ad hoc quod non sint
hoc enim esl in omnibus causis imme- tilucines in Scvthia. Yilos enim vinum
diatis verum : sicut si elementa in com- faciunl vinum autom Isefificat laefitia
: :

plexione sine mensura esse calida, et aulom causa esl quae tibiam canore facit.
sine mensura esse frigida (quod est nega- Simililer autem causa remofa quare non
tio ffiqualitatis calidi et frigidi in comple- respiraf paries est, quod non est animal
xione) est causa non sanandi, hoc est, animal enim esse, et hoc animal esse
negationis sanitatis : lunc cum mensura circa superiora calens, et suffiativum ad
a>qualitatis complexionis esse calida, et miligalionem illius caloris pulmonem
cum monsura esse frigida, quod ost affir- babens, causa est respirandi. Haec aulem
matio, est causa sanandi sive sanilatis, in Iibi'o de Respirandn et Inspirando di-
quod est etiam aflirmatio. Simililer au- cla sunt . Secundum aulem eamdem
tem in omnibus talibus quae immediala" scientiam et secundum dispositionem eo-
sunt causae, quod si affirmatio ipsius esse rum quae ostendunt scienfiam quia, et
est causa, negationem oportet esse
ct scientiam propter quid, sunt h?e quse di-
causam ipsius non esse. In his autem ctse sunf ditToronfise ejus quod esf quia,
quffi dicta sunl sic domonslralis per cau- sive syllogismi qui osfendit quia, ad oum
sam conmiunom Iranscendentem non
et syllogismum qui esf propter quid.
conlingil qnod diclum est, quod scilicet
affirmatio non est causa affirmationis CAPUT VII.
disposilio aulem terminorum (quia me-
dium oxcodil exlrema et est primum po- /)(> differentia demottxtrationis quia et
sitione) indical, quod. lalis syliogismus lu-opfer quid //( diversis scientiis.
est in niedia figura. Hujus aulem oxeni-
plum in torminis transcondontibus osl, ul Alio aulom modo difTorf domonsfratio
dicamus, quod a modium positiimo sil propter quid ab ipsa demonstrafione
animal id anlom
: in (juo ost b (juod ost quia. in hoc quod per aliam scientiam
major oxtromilas, sil non respiraro : in uliiimi|uo isforum est spoculari : ita sic-
 :

LIBER I I»OSTER. ANALYT. TRACT. IH 8.1

licet quod una scientia speculatur propter nanlium rl siiballrrnatarum quaedam fc-
quid, et alia sciatia speculatur qida. Hu- rc sunt nnivocx, hoc esl, de univoco sub-
jusmodi autem scientiae sunt qua^cum- jeclo et passionibus. Et dico fcre propler
que sic se habcnt ad invicem, quod al- id quod addil siibalternata super suhalter-
terum (hoc est, subjectum quod in una nantem, sicut linea visualis addil supra
earum determinalur) ost sub altero quod lineam, et sicut angulus reflexionis ad
in altera scientia determinalur, sicut su- sprculum addil supra aiigulum simplici-
balternatum est sub suballcriuuile, sic- ter qui est contactus duarum linrariiiii.

ut se hahent specuhilivw si\e perspe- Hoc aulem modo ferc univocx suul as-
ctivaj ad geometriam. Et sicut
scicntise trologia mathematica qua> considerat di-
se habet scientia machinativa de machi- versitates motuum et praeventionum et

nis qua; proprio nomine vocatur scien- conjunctionum et aspectuum in sfelhs, et

tia de ingeniis, ad stereometriam, hoc navahs astrologia qua> fere idem consi-
esl , ad illam partem geometriffi qufe ,
derat referendo lioc ad aclum et vias na-
est de stereis, hoc est, de mensura soli- vigantium. Etiam sic ferc unicocse sunt
dorum corporum, qua; tradilur iii
sive liarmonica mathematica sive musica, et

undecimo et duodecimo Eucludis ma- : illa qua! est secundum auditum in clior-

chinativa enim sive de ingeniis scienlia ilis et fidibus el inslrumentis musicis

sequitur mensuras sobdoruui in ponderi- hoc enim in omnibus talibus ipsum quia
bus et quantitale et erectione ingeniorum est scire sensibilium, lioc est, subjeclum
et proportione. Et sicut se habet harmo- sensibile et passiones consideraulium,
nica in musicis cantibus el inslrumentis, sed propler qiiid considerare habent raa-
nionochordo scilicet, vigella el lyra, el Ihemalica qu;e non considerant sensibi-
Imjusmodi ad arithmeticam : quia pro- le, sed abstractum a sensibili secunduiu
portiones numerorum considerat arilb- rationem diffinitivam quie medium est in

meticus : quam proportionem in cantu et demonstratione.

divisionc chor'darumponitharmonica :sic- Attendendum autem quod passiones
iil passiones liuea' cunsidcrat geometria, subjecti possunl coiisiilerari dupliciter,
quas in Unea visuali (quae radius vocalur) scilicet in quantuui suiil siibjecli (juoil

ponit perspectiva. Et sicut scientia nava- est per se et secundum ipsum, vel in
Hs (quae apparentia vocatur) se habet ad quantum sunt hujus subjecti determinali
astrologiani quantum ad illam partem ad lianc naluram vel inalcriam. Quanti-
qua' isl ilc angulis et de divcrsitate aspr- laleni aiilrui \\rv iuiiiirs liilfrrentias quan-
ctus : ad lianc enim navalis secundum lilatis ((pue siiul liiira. siiprrficies, et cor-
apparentiam in stellis vias navium ima- ]ius, qua- suul irillrrriilia' iiiianlitatis con-
ginalui- i't dirigit. Vel rurli' mriiu> .n! lii- tinuBe primae sriuiiiluiii i|isain iKiliiram
na' qiiarlas : quiii rx illis (iriiiciiliim (luantilatis exenntes ab ea) habet coiisi-

aipieum movrliir ail rilliiMim et rellu- ilrrare geomrter : et quia passiones quan-
xiim, el ex illis iiiiimliir Ncnti secuinii lilatis causanlur ab ipsa iialura quaulila-
vel non secundi de fuinln inails. El luic tis srcuiiiliim sr rl secundum sei[)sani,

apparet iu crispatiinie iiiid;iiiim . Ad iileo geomelcr liabct dicere propter quid

(piamriimqiir riiim plagam mnvriitur cri- iu omnibus illis sive siiit abslracla', sive
spantrs uniliilj', iMiiini iii aqua? superli- silil ail iiialriiaiii lirlriiiiiiiala': lalrs riiiiii

cie,«ad illam llal)it ventus iii piinclo |>iii- passiunes sunt qiianlilalis seciindum qiiod
xima; qiiarla', maxime si ibi eril liiua. rsl (pianlitas, cl iioii istius vel illius se-
Ouartas jiulrui voco puiicla Orimlis, uir- cuudum quod est hoc vel illud secuiuliini
dii cicli, Occideiilis, rl aiigiiliiin iiirdia' ipsum, sed sunt qiiaulilalis in islo. Si
terra^. aiilriii iiassionrs ali(]iia' siiiil, (]iia' cati-

Ilarum aiilrm scii'iiliaiuiu suhallri'- saiilur ab boc vel illi) srciiliilillil qiiod
 :

80 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

hoc Ycl illud, iii illis non dicil pioptcr numeruiu, cl sic Av aliis. Seiuiidum di-

quid scicnlia superior, sed inferior. cunt esse, ([uod id (juod addil iuferior et
Hujus exempium est radius qui est li- suhalleinata scienlia, ()[iorlel quod con-
nea quia lineasecundum quod est iinea,
:
ti-abat ipsum ad rem alterius naluraj et

habel rectum esse vel curvum el per :

generis : quia aliter scientia de speciehus
conlactum allerius facere angulum et an- et dilTerentiis divisivis subalternala esset

«uH (juaulitatem e\ lioc quod perpendi- quod falsum esse di-

scienlia^ de genere,

culariler vid ol^lique contingit quffi omuia :

cnnt. Tertium autem dicunt esse, quod

quia quantitatis sunt, secundum ipsuiu iil (]ii(((i addil supra sul)jectum su()('ri(iris.

consideral sccundum causam geomeler. non sil causalum vel procedeiis a sub-
Sed in quantum radius habet rellecti ad stantia el natura subjecli superioris : ali-

tersura et polilum, et in speculo concavo ter scientia paris et im])aris sulialterna-

reflecti ad medium, el in rotundo pervio leliir scientiae de numeris, quod falsum

reflecti punctum npposilum (piw pas-
ad :
esl, cum sintunaet eadem scienlia, et sic

siones quia causantur non a linea secun- etiam si hoc esset verum, prinia philoso-
dum quod quantilas est, ideo liuese se- phia sibi subalternaret omncs alias, eo
cuiulum ipsam non conveniunl, nec pos- quod ex suo suhjeclo slabilit sulijecla

sunt a geometra causari ex propriis prin- scieutiarum omnium aliarum.

cipiis quanlitatis : et ideo non dicit prop- Ilaic igitur sunt quae dicuiilur commu- Quidde

terquid in illis : sed sunt passionis linese niter et salis subtiliter et Itcne : sed Arisiou

visuahs secundum ipsum quod visualis quantum ex natura demonstrationis est,

est : el ideo prupter qitid in talihus dici- el ex diclis Aristotelis perjiendi potest,
tur a perspecliva. Nec eliam iu hoc, si niiii cxigil nisi quod suballernans ct suh-
quis subtiliter inspiciatj subalternalur allernata sint circa idem in subslantia
perspecliva geomelria; quinimo scientia :
subjeclum, et dlvcrsum secundum esse :

est per se considerativa passionum sui ([uia aliud hahet esse in suis principiis
subjecti. El bocesl quod dicil Aristolek^s, consideratum, et alias passiones fluentes
quod matliematicorum, astrologorum et ab ipso secundum esse quod hahel in suis
liarmonicorum non sensibilium est
et principiis subslanlialihus accejdum. quod
scire propter quid ; eo quod illi in taiibus siiuniiinu hoc ipsum causatur ah ipso : et
habent demonstrationem facere ex (pii- aliud habet esse secundiim hoc qiiod re-
bus tales causa> lalium passionum acciju latiiin esl ad hoc vel illud, sccundum
possunt. (jui)d iii inleriori scientia consideratur
Qua; requi- Sunt autcm quidam diccntes quod Iria et quia accidit ei esse in hoc, et sic, ideo
subafiernB- cxigunlur ad hoc quod una scientia alleri causas illarum passionum quoe insunt ei
lonem.
gu]3al||,,.,j,.(n,. £( dicuut primum esse secuudum se, non jiotest scire scienlia
quod subjcctum subalternataj concipiat in inferior, sed expectat eas superiori, sicut
se subjectum subaltcrnantis cum additio- palel : quia sic medicina consideral cor-
ne ililbTcntia' contiahentis
ipsum ad na- pus humanum, non secundum quod est
turam vcl inaleriam determinatam, ut li- magnum, sed secundum quod est ad !

nea visibilis sc liahet ad lineam, et pvra- comjilexionis aequalitatem commixlum :

mis visibiiis se hahet ad pyramiikMii, et iiiveniens tamen impedilivum in ipso ex

circulus visihilis qui est basis pvramidis, corruplione compositionis el conlinuilatis '
se hahet ad circulum, el diameter pjra- et flgurse, causam illius medii non cansi-
midis se iiahet ad diamctrum, el triangu- derat, sed scientia superior, geometria,
lus pyramidis ex radiis exeuntibus ad il- vel aiia : sicut maxime scientia de ponde-
luminatum, se habel ad Iriangulum cu- ril)us et distanlia graduum exigitur in
jus molu imagiuativo generatur pvramis, medicina, ut in libro de Gradihus dicit
cl sic uumcrus modulorum se luUiel ad .\lcliindus. Et hoc modo in iride (jiiaiu
 :

LTBER 1 POSTER. ANALYT. TRACT. III 87

socundum causaiu considciat pliysicus^ sabsfaiili.ini rl iiialrriain siii siihiiMli.

secundiim caiisam dico sikc i^fUfralionis Iioc est, scruinluin (luod relat* siiiit ad
iii luilic a^iuosa lioc modo : seeunduin lioc v(d iliud : mallifmatica autem quoe
causam aiilcm rcllcxiouis caiisala ali np- sim|ilirilci- mallicmalica ct alistracta sunt
posito sole consideratur a peispecti\ is. (sicul ca qu8e sunl scienti;e altioris) sunt
Quomodo
T->^ lioc patet quare (puedam suhaltei- simplicifcr circa species abstractas : tales

,2^*f|3u.
nantes et subalternahe siint \rvr iiiiivo- cniin iinii suul Ar subjecfo aliquo sensi-

f!g®u™||"er^
cse, in quibus sciliccl inrcriiu- rccipil nu- liili ; (piia ipiamvis gcometricH aliqiia de
Bra^^unlvo-
^*-'" supcrioris et raliimem : numeriis sulijcclo aliqiui sciisiluli siiil, noii siint

jam ^o*"
("iiim i'»'Iatus ad inorulas et modulos so- tamcii dc illn sccimdum (piud esl subje-
iiiirum csl mimcrus, el linea visualis esl cfuin aliipiod sriisiliilc. sicut jiatcl pcr
linea non additioin' contralientc. Scd anfedicfa.
quaedam suiif in quihus sulijcctum . sujie- Iii falibiis aiilcm iiifciinr eliain suhal-
rioris iion iiiiiiiiiic d ratione pra-dicafiir ternaf alfcriiiii ad mimis quantum ad ino-
dc suhiccfii iidcrioris, siciil inai;uiluilo iliiin: cl linc csl (piod dicil , balicl aulciii

contiuua iion pra'ilicaliir de corpore bu- s' ad s[M'culalivam sivc pcrs])cclivaiii sic-
maiio : qiiia noii cunsidcralur a mcdico ul sc liahel pcrspccliva ad i;-ciimcliiam :

cl id ipiiid aildil, iion csl dc quanfifafe ita cuim se Iiahcf alia ipuv suh isfa

nec de princijiiis quantitatis : sed omnino (quoad aliquid) ad istam, sieut pcrs|>ecti-
pneter ipsam, quamvis sit in ipsa secun- va se Iiabet ad geonKitriam, quamvis iion
dum esse aliquod. siinpliciter suballcrnetur eidciu : siciif cst

Ilis igitur sic notatis, planum est qiKiil id (pinil csf de iridc de quo (siciil lii-

dicitur: cf sicut una cmisiih^rat y<n"a, ct etum csl) ipsuiii ipiia pbysici est scirc. ipii

Mora. propter fjuii/ iu talibus : ita con- iridcin qiiautum ad malcriam secundum
lingit multoties, quod considerantes ip- 'luod csl iii nuhc aqinisa hahct conside-
sum jjrop/cr (//dd, nesciunt ipsum qiiia. rare : sed proptcr (piid est iris quantum
Et Iiiiius causam quidani dicuiil essc, ad rellexionem radiorum solis. est consi-
(|uia iion pclractanl. Scd vera causa cst, derare perspecfivi : aiil simplicilcr, qiiia

(piia univcrsale (cx quo accipilur causa ex princlpiis siia' sciciilia' dicil pr(//i/cr

/</'Y</c/- iy///V/) cognoscunt : el ('X illo par- ry///V/ est iris : aiit sccuiidiiin boc (piud
ticulare (quod ex universali in propria na- esl doctor vel scciindiim diKfriiiam, ipiia

fiira cognosci non potest) pcrtractare ex docendis est scirc caiisam pro/i/vr i/uiil.

propriis non possuiit : et boc (!st quod Mullffi autcm etiam earum qua' non
additur : (piia supcrius sicut iiniversale suiit sihi invicem .scientiarum, ut subal-
considcraiilcs, miilldlies (pucdam siiigu- tcriians ct suballernata, sic se liabent ad
larium ncsciunt : ipiia iii suhjcclii univci- iiiviccm, siciil iiicdiciiia ad gcniiiclriam

sali non babciif iiuilc bnc cx principiis se babcl iu aliipni :

(piud eiiiin viiliicra

iiiiivcrsalis facere iiossinl : ct efiani pro- circularia taidiiis saiiaiifiir. mcdici (

lii-

|il(T id quod particulari et propriae natu- rurgici est sciic : scd pruplcr lioc csl sic

ra^ iiiiii iiitcndunt ex piincipiis universa- scire geomcfra'. Iloc eiiiin ex lioc est, Qnaro vul-

lis, undc Mint considcrantcs. Ihec aiitcin quod ciiciiliis of capacissima figurarum :
iarjaiai<ima
auiit sanabi-
siiut el talia qu;pcuiii(pic per adililiiiiicm cl ex boc ol capacissima, ijiiia lalera ij)-
lia.

ail siipcriiiris sciciilia' suhjci liini allcriim siiis ad circiilum iiiidiipic dislantia siml
quiddam siml : quia id qiiiiil addiliir siih- ct mat:is difliciillcr imiliilia. cl cx bncsc-

jccto superioris scientiu.', trabilur iualle- (juitur (juod tanliiis saiialiilia.

riim genus, et noncausalur illiid a jirin-

cipiis subiccli universalis sciciilia' ct su-

jicrioris : illa> ciiiin scicntia' iiluiilur sjic-

ii('hiis cl lormis iinivcrsalis scciiiidiiiu
 :::

88 D. ALH. MAd. ORD. I'R.EI).

figurte nonfacit scire propter quid^ : nec

CAPUT VIII. fit iu i])so demonstratio propler quid,

habeus pidxiiiiam et convertibihMn cau-
Dfi si/llogismis, et primo in quii fornm sam pro inedio inedium autem iii prinia
;

si/lloyisnii fo/issiiiic fiinil. llgura subjicitur in majori proj)ositione et

prffidicatur in minori : et ideo majoi- in
Determiiifilis nulcm sic priiieipiis pn- prima figura in tali syHogismo iioii pol-
lissima' flenionstrnlinnis formalilins, qiii- est esse negativa nisi sit falsa: quia sub-
bus est (lemoiistralio et linhet foiraam jicitur in ea causa essentialis et proxima
demonstrationis, quia omnis demonstra- suo elTectui : in negativo autem syllo-

iio syllogismus est et non convertitur, gismo prinia' figuia? oportet quod major
conveniens esl determinare in qua for- sit negntiva, quia minor in prima figura
ma syllogismi potissime fiant : hoc enim negativa esse non potesl.
cst etiam de principiis demonstrationis, Et ex hoc patet quod in primo modo
quamvis iion sit principiiim (\jiis iii negativo universali primae tigur» nullo
quantum demonslratio, sed in quanlum modo lit i\<!im)w>\.rA\\o propter quid sed in ,

est syllogismus. Dieimus quod potissima universalilius secundae figurae, in quibus

demonstratio (pi;e facit scientinin propter s\ causam remotam, fieri
llogizatur per
quid, maxime lit per primam llguram : patet sic enim termini secundum
: sint
ad quod quntiior Aiistoteles inducit ratio- dispositionem secundae figurse, non ha-
nes. Qunruin prima est, quod figuram bens pulmonem, non respirans, paries
trium quajmngis facit scire, maxime sive et sAdlogizetur sic in primo secundaj :

prDecipue est figura prima. Cnjus proba- nullum non respirans habet pulmonem :

tio est, quia ilhe de numero scientiarum, omnis paries est non liabens pulmonem,
iii quibus est maxime scire, siiiit scien- vel pulmone caret ergo nulliis paries est
:

ti.T matbeniatica? ; matliematicw autem respirans. Vel in secundo sic omne non :

scientia>, sive subniternautes, ut arithme- respirans est pulmonem non babens

tica et geomctria, sive subalternatse, ul nullus paries est pulmonem habens : er-
perspectiva : el in eo quod fere est dice- go nullus paries est respirnns. Et ideo
re de omnibus scientiis etiain inntiieinn- dictuin est paulo ante, ipiod demonstra-
ticis, propler quiil, et non quia fnciunt tiones dicentes propler quiil, fere sunt
(hunonslintioncin sive speculnli(Uieni. per prininm figuram tantum : nec demon-
Aut enim omiiino, hoc est, universali- stratio inducta est propler quid, sed de-
ter, aut siciit frequenlius et in pluribus : monstratio quia.
et per lianc prlmani figuram ejus quod Quidam tamen hanc rationem in duas
est propter quiil, lit syllogismus prop- : dividuut, dicentes unam esse a signo,
ter hoc etiam per hanc figuraili, priniam quin mathematicse scientiae suntper hanc
scilicet est syUogismus maxime fnciens figuram ; secundam autem a causa, quia
scire et mnxiine erit per hnnc figurain
: ])riiiia figura est, per quain fre(juentius
speculari concbisionem sive scieiitiain lit denionstratio propler quiil. Quod au-
propter quiil : (pue intio innxime '
est de tem mathematicae sint in quibus maxime
priino modo prinia? liguiv-e, et non de se- sit scire, probat Ptolemsus in principio
cundo, nec de modis particuhiribus, ut AbnaijesH dicens, quod naturales de mo-
patebit inferius. Scias enim quod secun- bili sunt, in quibus non stans causa
dus modus (qui negativus est) prima> metaphysicae autem de sublimibus, qua-

Hoc idem Liiiconiensis liic sentit in coni-

'
scire proptcv qiiul, sed bene niodi universales
mento, sed aliler exjionit ly miuiine. P. J. secnndai lignr;v, sallem per causam remotam,
' Secundus nuiilus juuu;!' liyura' uoii iMcit qu;i' non osl proprie pro^j^cc ji/i'/ sed (/((i". P. J.
 I.IRKR I POSTER. ANALYT. TRACT. IIT 89

rurii cuusa ia quibusdaiu uiui attiui^ilur : scionliaiu projiler qiiul : polesi eiiiiii esse
et ideo per verani causam non potest es- dininitio inoiliuin in nc^^ativa dcinoiistia-
se scientia. Rostat cipj quod in inediis tione, et negari ab una exlremitate, et af-
sit, qua' et cansain stantem halienl. ct lirinari de alia : ot sic in negativa propo-

quoruni causa attin;;itur : et sic in inatho- sitiono ot lioiiiiinstratione potest lieri

maticis quu' inediffi sunt intor plivsicas ot scientia /»/o/>/('r ijuid, wi vidotur : (juia

motaphysicas causas, habontur vera? et quamvis non concluditur in tali (ioinun-

incorruptibiles scientiae. stratione diflinitio, taiiion demon^tratio

Postea lertia ratio est, quia non est elici potest ox tali syllogismo. Dicilur soiuUo.

possi])ile venari scientiam sive venerabi- autoin ad hoc comniuniter, quod rovora
h;m prae aliis scionliis (quae est scientia diflinitio majoris oxtroinitatis nunquain
qidd iii prDplvr qiiiil) acciporo, nisi por potost oiici ox syllogismo negativoin pri-
jniinam liguram : (juud sic proliatur, quia ma : quia si sit syllogismns nogativus in
in inedia ligura iion lit sylkigisinus cate- prinia figura, inajor erit nogativa : et orit

goricus sive affirmativus syllogismus : tunc major proposilio faisa, ul paulo an-
sed sciontia qua; est ipsius quod qnid et to dictum ost sed difliiiitio minoris e.x-
:

propter quid, est sciontia affirmationis tremitatis poterit esso inodiuin in syilo-
sive affirmativaj conclusionis. In ultiina gismo negativo, eo quod ininor in priina

autem sive in tortia ligiira lit quidoin af- ligiira ost aflirmativa, ot prffidicari potest
firmativus svlliigismus, sod inin lit svllo- diflinitio minoris extremitatis de ipsa mi-
gismus univorsalitor concludons, sed nori oxiromitate. Ht cuin dicitur quod
scientia per id quod (|ui(l est de nuinoro diflinitio niin potost concludi in negativo

universalium : diffinitio enim subjecla syllogismo : lioc quidein generalitor ve-

majori extromitati universaliter et affir- rum est pro generibus singulorum : nec
mative recipit pi-cTdicalionom ipsius, ol onim concluditur diflinitio quaj esl con-
in niinori pijoilicaliir iliriiniiin ilo liuc cliisio demonstrationis, nec diffinitio quae
quiid conlinolur suli iiii^ilin siilislaiiliali- est domonstratio positiiine dilTerens, sed
tor ot por so, ilo illii otiain pi;pilicabilur siiluin illa (jua' ost ut principium domon-
univcrsaliloi' ol afliriiiativo. Duabus au- strationis, contingit ex negativa (loiijnn-

tein pra-missis univorsalibus et aflirinali- slratione cognoscoro : ox affirmativis au-

vis secunduin prinia^ figura; dispnsitio- loin contingit omnes diflinitionos doinon-
nem necesse est concludi conclusionoiii slraro. Sed in secunda figura esl aliiiuan-

universaloin ol afiiiiiialivam qua- osl dn dicere diffinilionem majoris extremi-

^(•'wnivA qiiid v{ priiplrr qiiid. Kt sic ost lalis quando major ost aflirinativa. nt in

planuin i|iiiid iiun iiisi iii priina ligura,ot aiilo habilis diclimi ost.

iii piiiiiii iiiiiilii, il iinii aliis iiiuilis, noc Aiiiplius qiiarla ratio cst, quia pnma
etiam in aliis liguris ciincluditur sciontia ligiira aliis duabus ligiiris nihil iiuligot

propler qiiid. Iluc autem manifostalur ad sua; oslcnsionis evidontiam ilhe au- :

por exompliiin : sil riiim homiiiis difliiii- loui aliaj duse figurai por baiic priinain
tiii, aiiiiiial liipi's : palil i|iiiiil iinii iii i|uii- densantur et augnu-ntanlur, do-
ligiirani

dam particuiaii iikkIu quudaiii do siibjo- noc ad immodiata vonianl. Quud Iriplici-
clo |)"r aciidons liictu ipii nogari iiiissit. lor lit, ut iliiiiiil divooi '. l nu (luidom
osl huiiiu iiiiiiii^i! Iiipos, sed siiii|ilirili'r d iiiuilu, siciil dioliiiii o>l : i|uia iiiiuad ovi-

univorsaliter. iliiitiam sua- inforonlia' ot illatiuiiis alia>

Foiie auteiii ali(|uis diibitat, utruin iiuc ligurce reducuntur ad priinam. In rodii-
bltaiio.

verum sil, (]ii(iil in nogativo syllogismo ctione autem modo por conversiuiiom,
iiiiii pussil cuiirliiili ilifliiiiliu qii;o f;icil iiiudii jior I i^iii-pusil iuiicni, iiiudu por iiii-

'
.Niil;i Iripli.-rni rxpusilinioM.i. qiinniodd ali;r lii^uiiit afiisanlur pcT priniani cl non .' conlia.
90 n. WAi. MAG. OHl). \'I{.¥A).

possibile densiiiiiur pcrliiiiiiie nd lij^uiam l)ens cabirem circa cor et superiora, el

reduclidiiem : sed augenlur per reductiu- buic addam habens puhiionem, et huic
nem paitieularium modoruin in modos trabens rofrigerantcm aerem ad miti-
primos universales, ct maxime in primum gationem caloris et : sic densal)o me-
modum universalem. Alii dicunt, quod dium, doncc liat convertibile. In tertia
quia demonstratinnes aui,'entur in post autcm figiiia pravipue demonstrationcs
assumendo, et condensantur contimie in augciitiir: mcdiiim ciiiiii iii illa (xccdiliir
post assumendo, doii(>c venianl ad iiii- ab extrcmis. (jiiia siilijicidir : ct idcd ciim
mediatiim quod est densuni : quia deii- passio pia?ili( alur, sic cxcedit subjectum:
sum metaplioiicum formalis est, cujus ct idco in illd oportet resti'ingi passio-
partes sunt propinquffi immediatiE au- : nem per additionem cfiiitrahciitiiim ad
tem partes sunt propinqua^ et non ha- aequalitatem et convertibilitatcm subjecti,
bcnt medium inter subjectum ct prsedi- vel subjectum per abstractionem conti-
catum in his qute sunt per se. Illi autem iiue augeri, donec ad qualitatem deveniat
adhuc dicunf, quod seciinda et tertia passioiiis iii commiiiiilatc : (piiatunc uoii
figura augentur et densanlur, sed non convcrtuntiir subjccliim ct passio. Et
prima. Iii sccunda ('iiim lil (b^mimslratio omnibus liis tribus modis beiie et conve-
per causam remotam, sicut paries non nienter dicitur : sed priinus modus ma-
rcspirat, quia non csl animal qute de- : gis videtur esse de intentione Aristotelis.
monstratio si debet fieri convertibilis, Haec ergo dicta sunt de principiis et usu,
oportet quod densetur per addilidiicm principiorurn in scieiilia mia cl diversis :

eorum quje contrahuiil inedium : sicut cl in bis habcl lincm tiactalus.

animal est mediuin, addam animal ba-

»« »i O ICt <
 LIB1:R I POSTKR. ANALYT. THACT. IV 1)1

TRACTATUIS IV
DE OPPOSITIS PHIiNGlPlORUM DEMONSTRATIONIS QUM FACIUNT
IGNORANTIAM.

nogativam non esse immcdi;itam : tuiic

cniin cx ujqiosito videre jiussumus quu-
CAPl r 1.
modu fiat .iiiinicdi;ita : huc cnim est esse
/)e kis qiirv prssambula sunt ad tracia- iiiiiiicdi;itniii, quandu nun cst mcdiiim
tum df prdjxisithmp nocrssnria. ;diquod inlcr cxtrcina, jicr (jiiud unum
extremum syllogizetur de aiio. Dico er-
Jjini autcmdolcniiiiiatis umnibus prin- go, quod cum a praedicatum in tufu ali-
cipiis viTte flcnioiistraliiniis qu;efacitvc- quo sit, in quo non sit b sulijecfum, in
raiii sciciitiam, (lctcriiiiiiaiHliiin cst dc toto aufem dico univcrsale : aul c con-
ii|i|i(psitis priiiciiHiinini i|ii;e laciiint igiui- vcrsu B subjectum iii tulu aliquu sit iiiii-

raiiliain, cx qiiii)iis lit syllogismus ciin- vcrsali iii quo non sil a, vcI utniiiiqiic
lrari;i' decoptionis. Dictum est enim quod divisim sit in toto aliquo in (juu iiuii sit

iiiliil demonsti;iliiri uportet esse notius reliquum : non erit propositio immedia-
iippositis priiicipiiiiiiiii iii laisifalc. ])c- ta ncgaliva quae quoniam nullura bdicit,

lciiniiiabiiniis cruo primo c;iusas vcras cst A. llaec autem

pona- sic verilicatur :

iiriior^iiiti^e, ct coiiscqiiciitcr caiisas icrno- mus cnim primo, quod a jir;edicalnm sit
rantiaeseenniiiini ili^posilioncm : co qinHl iii toto c, B subjeclnm iioii sit iii codcm

iil;i coiitniria csl sciciili;e : ct poslea cau- tofo c (ct lioc onim licii jiulcsf, quod a
s;is tan^a-mus i,i,Mioianli:e seeundum ncg;;- quidcm sit iii quodam tofu, cf quod b non
tionem. Adiiiic ;uilciii volentes determi- sit in illu uf in foto) func necessario crit
iKirc cau.sas ignoranlife secuiidum dispo- aliijuod niedium pcrquodfit syllogismus,
silioiicm, fistendcmus jirimiiin qu;edain per (juod medinm concluditur quod a non
lir;c;imlnil;i qiiiliiis iios iiti opurtct ad os- sitin n. ef sicjirojiosifio cril iiicdi;ita quae
tfiisioiicin ilLiniiii. ilicil niilhiiii B esse a. Tcriiiini ;iutcin in
Dicaiiiiis ijriliir, quod siciit in ;ifrirma- (jiiiliiis lioc cvidciifcr ;ipji;irc|, sunt, ut A
tivis piopositioiiiijus contingit jira'(lic;i- sit linca, c autcin tufum simile vol idem
tiim (|uod est A, esse in suljjeclo qund cum linca sit qnantifas, b autem sit sub-
est B indiviilinililer, lioc esl, iinmediato stantia : tunc .syllogizatur in secundo se-
iii afrirm;iliva jiroposilione : sic ctiam in ciin(l;e figiira! sic : umiiis linca cst quan-
iicgalivfi iMoposilione coiicedilur iiidivi- lil;is : iiiill;i subslaiiliii cst (pi;iiitit;is : cr-
diialiler, liuc csl, iiiinicdiatc iion csse iii \ii< iiiilhi siibsl;iiiti;i esl liiic;i. Si enim a
eodcm, ut luec iminciliala sil iic^;iliv;i, (jiiidcin uiniii esl c, ijiii;i uiniiis (ju^inlitas
II iiuii cst \, siciil afliriiialiv;i immediata liiic;i: iii ii aiilcm nullo est, (jui;! iiulla
esl, n esl A. Dico autem individualiler subst;infia est quantilas : sequitur quod
esse aflirinalive, ;iiil iiuii esse negalivc. iii iiiillu B csl A, (jui;i nulla subsf;inti;i li-
Iloc ;iiilcm vcrilicatur (jiiidcin uno modo. nc;i.

\ idc;imus igiliir jiriiiio (ju;ilitcr (uiiliugal Similiter ;iulem esl prujiusitiu iicg;(ti\;i
92 D. ALB. MAG. 01{D. PR.ED.

non immodiata si dicatur, quod b sulije- qu;ililer propositio negativa sit mediata:
ctum sit in aliquo ut in toto universali, et id enim in quo unum in toto est et in quo
sit hoc D in quo non sit a praedicatum aliudnon est, medium estad probandura
priniuTn eiit veiuni medinni ad syllogi-
: quod unum alteri non inest qui;i prffi- :

zaiidum, quoniam nullum n sit a sit : dicatur de uno, et removetur de altero.

euiin B animal cujus tolum uuiversaie Si vero neutrum nec subjectum necprse-
quod est, D sit substantia, a autem sit dieatum sit in aliquo sicul in toto in quo
quantitas : ot erit syllogismus in secundo non sit reliquum et dicaturA praedica- :

prinise sic : nuUa substantiaestquantitas: tuin non esse in c subjccto, necesse est
omne animal substantia : ergo nullum individualiter, hoc est, immediate non
aniinal esl quantitas. Quod enim iu omni esse in ipso. IIujus autem exemplum est,
B est 1), A autem iu nulio b, sicut dictum sicut si dicatur, nuUuni corporeum est
est, erit syllogismus negativ;e et inrdiala? incorporeum ambo eiiiiii isla sunt in
:

projiosilioiiis. su])stantia quae totum universale est ad

Eodem autem luodo syllagizatur si tam utiumque illorum etlioc non potest esse :

A quam b divisim fuerit in toto aliquo, inedium per quod unumnegatur de alle-
in quo non sit reliquum. Quod autem ro (juia de utroque universaliter prae-
:

possit in aliquo esse in quo non est b, et dicatur. Si enim daretur quod totumtale
e converso b in aliquo in quo non est a, essemedium per (juod unum extremo-
manifestum est ex coordinationibus pra?- rum negaretur ab alio : cuin hoc non
dicabiiiuin qu.fcumque non commutan- possit esse nisi per repugnantiam quam
tur, hoc est, non commiscentur ad invi- haberet ad alterum extremorum, seque-
cem, itaquod coordinatio unius generis retur quod alterum ipsorum esset in toto
commutetur et commisceatur praedicabili- quod;im in quo non esset reliquum :

l)us alt(u-ius generis hoc enim nuixime ve- : (piod est contra hypothesim positum est :

luin est in liis quae per sepr;edicabilia suiit. enim ambo esse in uno eodem sicut in
Sitigitur una unius generis coordin;itio liitti, el unuin non esse in aliquo in quo
praedicabilium a, c, d, sicut animal, siib- 11(111 sit ieli(juum. Et si daretur quod essel

stantia, corpus : alia autem, scilicet b, mediiim tale totum am- in quo toto sunt
E,F, sicut linea, longitudo, quantitas. Si bo, tuiic talis quo per
syllogismus in
ergo nihil eorum quae sunt in a c d coor- tale mediumprobatur unum extremorum
dinatione, de nullo eorum prscdicatur noii inesse alii, aut fit in priina figura,

quse sunl in b e f coordinatione, ila quod ;iiil lii vuedia non est uni-
: in tertiaenim
sit in illo ul iii tolo sicut est in substaii- vers;dis svllogismus. Siquidem igitur sit
tiali prffidicatione. Si ergo tunc dicatur svlbigismus in prima ligura tunc b mi- :

a esse in i> sicul in toto, ita quod sil de noiexlreinitaserit in toto quodam iiniver-

sua coordinatione, manifestum est quod s;ili qiKid iu miiiori proposilidiic jnvTdi-

B quod est alterius coordinationis, non catur aflirmative de ipso : quia in prima
erit in p sicut in toto universali. Si enim figura oporlet et minorem projiositio-

daretur oppositum, quod scilicet b sit in p nem esse affirmativam, et mcdium in

toto : cumA sitiup toto, sequeretur quod niiiKiri praedicari de minori extremitate :

coiumiitantur sive permiscentur prasdi- et in illo eodem non erit a, quia major
cabilium per se coordinationes, quod in- extreinitas in syllogismo negativo in ma-
conveniens esset '. Similiter autem econ- jori negatur de medio : et hoc est con-
verso si d dicatur esse in aliquo sicut in tra hvpothesim. Si vero in media fiat

toto universali in quo sit etiam a, idem syllogismus : in illa quideni qucecumque
sequitur inconveniens. Sic ergo patet propositio coutiugit, sive major, sive mi-

' Ex lioc loco colligitur communis illaaucto- ritas quoil prsedicamenta sunt impermiita.
 :

LIBER I POSTEU. ANALYT. TRACT. IV 93

nnr, pulfst esse negativa vel affirmaliva nem, sed secundum jiravam dispositio-

ail utraiiiqiie ('iiim extiemitatem posito nem dicta esl deceptio facta per svllniris-

privativo divisim, sive ad majurfm, sivi' iiiiim. l)e causis tamen talis igiioraiitiai

ad minorem, fil syllogismus sed ciim : determinaiites dicimus, ipiod talis igno-
ntr.-ecpie propositione sint negativa?, iii raiitia aliijuando accidit iii liis (|ii;e sunl
nulla figura fit svUogismus : et si altera priino inhaerentia, lioc cst, immediatis,
fiua^cum(|ue sit affirmativa, in iila siciit quae ante se non habtiit alifjuod mediMin
in tolii crit uniim, id in coilcm noii nil per quod probentur iiiesse. aiil iioii iii-

altrriiiii : ethoc iterum est ciuitra liy- i'ssr. autem insunt afliriiiatixa' rl
1'riiiio

])iillii'siiii. Si ergo unum ut in toto sit in immcdiata?, ct primo noii insunt iii iicga-
aliipiii. rl irliijuum ut iii tnlo sil iii rii- ti\a imnicdiala : rt ilr liis |irimumdicen-
dem, et ii(':.M'lur unum de altero, eril lia'i- dum est, et jioslca qualitrr rl ipiiliiis dc
negativa individualiter sive inimediatc causis lial in his quaj siiiil \rl iion suiit

negativa. mediatis. Dicamus igiliir ijiiod in his qiiae

Notandum autem quod negativa est ju-imo sunt vel non sunt, haec ignorantia
iiiiineiliata tribus de causis, et jirojitrr ilii|iliciter contingit, hoc est, duohus mo-
diias crit vera, projiter tertiam autriii dis : aut enim esl iii his ciim aliqiiis sim-
erit falsa. Prima est, si neiilriiiu rxlrr- |diciler, hoc est sine svllogisiuii iii i|(sis

morum sit in aliquo ut in toto univcr- juiiicijiiis accijHat aul esse (jiiod iion cst.
sali. Secunda utrumque illorum ut in
si autiiunesse quod est. Aut etiam secundo
toto aliquo eodem priiuo. Tertia autcm modo accidit haec ignorantia, cum aliquis

causa propler quam est falsa propositio per syllogismum deceptorium accijiiat de
cst : (juia pra>dicatum esl iil siiii quo pri- concliisione ojiinionem talem, qiiod scili-
nio contiiielur snlijectuiu rt imniediatr, irl ojiiiirtur esse (jiiod non est, aut opi-
siciil curporcum sub substantia : el ijisa iii'liir iiuii rssc ijuud cst : quodlibet ciiiin

suiit opjiosita et repugantia sub illo, ijikc illuriiiii Iriiim ignorantiam habrl pravse
a se invicem reinoventur iiinegativa pro- dispositionis circa mediata vcl |iro[iosi-

Epilogando aulem manifestum

juisitione. tiones vel syllogismnm.
est,quod contingit aliquando unuin ex- Et non miretur aliquis, qiiod ante dif-
tremurum in alio non esse individualiter finicnles haiic ignorantiam diximus quod
sivr inimrdiate in negativa ju-ojKisitionr : rsl |irr s\lliigisiinim facta (Ircrjitiu, ct

et iiiaiiisfrstnm est quando hoc coiiliii- i lu ili\ iiliiniis raiii iii igiiui aiitiam sim-
git, cl (piandu iiuii. Et dixiiuiis rtiaiii plirilrr, rt pcr svllugisiiiiim ractam : in-

quomodo hic conlingit. trndimiis priiiciiialitcr dr igiiuiaiilia fa-

cta per svllugisiiiiim, iicc aliaiii iinliiriiiuis

CAPUT II. '1'^' "' dlaiii ali ra (puT jier s\llugisnium

fit srirrrgrliius '. Siinjdicis quiileni igitiir

/>r i,/„or(/ii/l>i iiitiLv f/i.y/o.sitioiiis, ,/„ii/ falsai opinioiiis siinplicitcr rsl drcrjitiu

.sil rl (i„a; cau.s.T ip.si >(.'!, ct iniiiio circa H"!' I'"''' 1"''' syllugisiuimi ilrcrptuiiiiiii.

(iflirnKilivfi.s cl iicfjnlira.s. ^^•'d simpliciler pru veru acciiiit ijuud fal-

siiiii rsl . rl |ii'u lalsii ipiiiil vrrum cst in

.\iinc i^nliir ilr i-iiuraiitia ilrlrriiiiiiaii- ruiil rariis priiiripiuriim : siriil si acci-

(iiini, ct jirimu dr ignoranlia dispositiu- jiiat ipiis ipiinl oiunis sulislaiitia est (pian-
nis : circa qiiaiii priiiio ustendamiis ipiid titas, \r| ipiud iiiilla snbstantia esl

sit ijisa ignorantia, ipiia tiiiic mrliiis di- siilislaiilia : Imc riiiiii iiiudo .Mexander
crri' possiimiis raiisas rjiis. 1^'nuraiilia igi- anipil iiiillaiii siilisiaiiliaiii rsse subslan-
liir illa qiia' liuii rsl srcuildiiiii lirj^aliu- tiaiii.rl niillaiii --iilislanli.iiii csse nisi

'
Hor oliam iinial l.iinrnrnsis, scd viilrlm- Amc aliain rnliriicni liiijiis dirli. I'. .1.
9i D. ALB. ]\1AG. ORD. PR.f:!).

materiam, et siibslantiam fnrmatam essc utintoto. Dictumcst ctinm (juod necesse

actum materiae, sicut apparct iu libro de est omnibus inesse quae suh b neccesa-
Atomis, quem scripsit Alexauder primus. rio : quod ulra»quc sunt
j)ropter faisae.

Sed illa quaeest ])cr .syHogisuium iguo- llorum autem oinnium cxcmplum est in

rautia eouclusiouis, jdurcs suut caus;e termiiiis specialihus qui suiit tak^s, quod
facientes eani, ct talis cst piurcs secuu- couclusio deceptionis sit. (jnod |ir:jno dl-

dum modos ct causas. Pouamus cnim iu catiir, niilla suhstnntia cst quantilas : haec

tcrminis gcneraliiius, qund a nou sit in cst cnim immciUntc vcra. Svllogizctur
nulio B, hoc est, quod a removcatur a n, autcm pcr medium, et sit illud qiialilas,
iiniversaliter sic diccndo : nulluin b cst a, sic, omnis qualitas cst quantitas omnis :

ct uullum A B, ila quod non insit unum suhslanlia est (junlitas crgo omnis sub- :

alteri iudividualitcr, hoc est. immedialc, slanlia est fjuantilas iioc cnim ucque :

luic cst,quod hs-c ncgativa sil immcdia- mcdium cst iu loto jirinio. s 'd uuivcrsa-
tn, nullum b est a si crgo aliquis syllo- : lilcr rcniovctnr ni) ipso : ncc mcdium
cfizet sive pcr syllogismum conchidat, est uuivcrsalilcr su])ra minorem cxtre-
quod sit iuB medium accipicns c perquod mitalcm : el sic jialct qiiod possibiie est

conchidat a de b, deccplus crit pcr syl- utrnsquc cssc hilsns. Islc ergo est unus
logismum deceptus quidcm, quia acci-
: modus dcccpliouis in svllogismo decep-
])it esse quod nou cst, et deccplus (piia torio.

accipit mcdialum quod immcdialum cst. Alitcr autcm modus est, quod ctiara

Et hsec dcceplio piM- syllogismum con- taUs couclusio dcceplionis concludilur ex

ciudenlcm facta simplicitcr, duplicitcr nllera falsa : coutingit cnim in tali dece-

potest accidere, scilicet ex utrisque prre- pliouc nltcram vcram cl allcram fnlsain
missisfalsis, et cx allcra falsn cl nltci-a acciperc non Innicn contingit
: accijiere

vera : contingit euim iu tnli syllogismo quaiucuinquc vcram aut falsam : sed si

deceptorio utrasque propositiones esse vera debeat esse nltcra, liiiic polest a c
falsas, et contingit aliquandoaltciam laii- jjrojxisitio major esse vera : quia minor
tum esse falsam. Si cnim dicatur, quod proposilio (jure cst b c scmjier erit faisa

neque a major extremitas in nullo c erit in projjositionibns immediatis. Duae enim

medio iu luajori prdpositione, ita (|und sunt cnusae j)ro|)1cr quas niinor semper
liaecsit vcra ct inimcdiata, nulluiu ccst \. crit falsa. lua quod
(juidciu causa est,

et simiUtcr c mcdium sit in nullo b iu B niinor extrcmitas estinnullo, neque in

minori propositione, ita quod hsec sit majori extremitate, nequc in medio si :

vera, nuUum b est c, et utraquc istarum cuim non erit in aliquotofo. sequilur quod
propositionum sit c contrario acccpla, nou eril in c medio sed iUa quae est ac :

ita quod contrariae istarum accipianlur proposilio major, potest esse vera. Ver-
peropposilas qualitales. ut omne c esl a, bi gratia. si a ct iu c mcdio, ct in n lui-

et omne b c : utraequc propositionc crunt nori extriMnitatc sit individnalilcr, hoc

falsee. est, immediatc. Sit autcni in c nflirmati-

Quod autcm Inlis dispdsitio tcrmino- ve, secundum univcrsalciu nflirniativnm :

rum ]iossihilis sit, patet ex hoc quod pos- in B autem nctrativc. secundum univer-
sibile cst, quod c medium sic sc hahcat snlcm negalivam cum enim primum, :

ad a majus extrcmum et ad b miuus cx- hoc est, majus cxlrcniuin pra-dicctur

tremum, quod ij)sum mcdium nc(juc sil idem. hoc cst, univocc di' jiluriinis in

sub a sicut univcrsnli pra^dicnto, nc(juc majori, ct in iniuori rcmovcatur a iiiino-

supra B, sicut pra'dicatum univcrsalilcr ri cxlrcmilalc. scquitur per secundum
dc B. Diclum csl cuiin in hvpdthcsi (jiind niodiim secundn' iigur», quod neutrum
B inipossihiic sit cssc in aliquo toto. Di- cxtremorum in nciitro cst, sed ulrnnKpic
clumcsl cnim (juod U(:)n csl in i])so a sic- cxlrcmorum rcniovfliir a rcliquo.
 LIBER I POSTER. ANAT.VT. TRACT. IV 95

Terinini autcm in quibus hoc ostondi- diate et ncgative, iil omne corpus cst

tur, sint duo gonoralissima, ita qund tcr- s'abstantia : omnis quiintitas est subslan-

tiuni sit aliqua species unius eorum sive tia : ergo omnc corpus substantia. Sic
immediata sivc mediata, sic, omne cor- enini niiijor vera est : iiiinnr iiiitem et

pus est substantia omnis : quantitas cniiclusio falsa; snnt, sicut in anlerinri

est corpus : ergo omnis quantitas rst cxpositione oslensum est. Sed coiitiii

substantia. Nihil tamen dilTert ad tah'm liicc videtur esse Themislius dicciis quod

habendam conclusionem, etiam si non Arislotclcs dicit quod idciii jiricdiciitur de

individualiter, scd mediate insint. Patel jiluiiliiis. Vocat iiutem Arislolclcs jine-
igitur quod ipsius esse iu aflirmativis diciiri de jiluribus, quando idcin juicdi-
propositionilius Inimediatis syllogismus ciiluin pluribus affirmiifivc iillribuitur, et

deceplorius lit per islam quam diximus :

nnii quando pr?edicatum a siilijecto re-

et sic, boc est, propter istas eausas duas movetur. Et ideo vidcliir jinsse dici,

Rolum ct iu prima ligura : non enim erat qiiod A cst in c et in b iiidi\ idiiiililcr, iil

ipsius esse universalis, scilicet aiiirma- auimiil iii rationali cl irriilinnali. ll

tive svllogizare, ncque in aiiquo modo omne raliohale est animal : oiiine ratio-

jiriniffi ligurae, nisi in modo primu. Oui- iiale cst irrationale: ergo omne irratio-

dam tameu ista qucB dicta sunt de secun- nalc est quod con-
animal. Et si dicatur

da causa igiioranti.Te, alio mudu ct salis clusio vera est, dici potest quod cxeni-

eouvenieiitei' inlerpretaulur diceutes, jilum non est ostendons, nisi quod niajnr

cimtingit alteram veram accipere

(juchI :
cst vera et minor falsa ct iinii cst exem- :

uou lamcn quandibet, sed eam qu» est jiliiin de svllogismo iguoiiinliie sivc de-

major, quiS est a c prcqxisitio : niiuor ccjilionis. Xihil autcm non indi-
dilleil si

cnim quse est n c uuuquam potest esse vidiialitcr insit A, c et b quanlum iid lioc
vera : eo (juih! n iiuu est iu aliquo toto :
(jiiod iniijor sit vera et minnr falsa. Sic
et sic sequitur, quod non erit in c, sed crgojilaniim est (juod dicit Aristoteles.

illa quoe cst a c potest esse vcra, ut si a

ct in c ct in b sit individuaiiler. Et cxem- CAPUT III.

plum hujus est : quia animal cst in ra-

Qiiiililcr fil sijllofjisiiiKS ii/iiormi/i/F iii

tionali i'l in irrationali immcdiate. Et rirrn iiiiiiinlialas iictjali-

i,riiii'i fii/i/ra
inde arguunt sic : omnc rationah' cst aui-
vas.
mai : niunc irratiniialc cst ralinnaii' :

crgn onine irralinnale esl animai. Siciit iiulcni svllngismiis igiiniiiiitiie

Et ut istud nuigis sit evidcns, nlijicia- scciiudum disjiositioiicm cx iiriiiiiialivis

lur sic : si a ct in c et in b est individua- qui cst conlriiriae decejiliniiis, cniiliiiiiiis

lilcr, sicul paluit in syilngisnin inducto : cst immcdiatse negativic : sic c cnnlrii

(|uia aiiimal individualiter est in ralionali s\ll(igismiis contrariiu (lcccjitionis in pri-

cl irialionali, major propositio el cniiciu- iuii ligiiiii cx negiitivis immcdiiitis. con-
sin suut vcr;c ct iiiiiinr lalsa : ct linc \ i- tiiirius crll iiriiriiiiili\ii' imiiicdiiilie : cl

magis incompclciis
I
Bolutio.
dclui' csse

ino
scmpcr
di'cc|ili(iiiis.

cssc falsa. lliiius aiilciu

iu (pin cniicliisin
iii s\ lingis-

dclict

(ilijccliii-
idcn nslcndciidiiiu
s\ll(igisiiius.

liiiiliii
csl

Diciiiniis igiliir (jiind

sl\(' s\ llngisuiiis igiiiiriinliic

(jiiiilllcr liiil liilis

Igno-
ijisius

iiis cnmiuuiiis csf snlulio, (jiiod cuiii di- (jund ('t linll cssc sl\(' cx iicgiilivis jirn-

citiir, (|ii(hI \ cl iii II ct in c csl iii(li\i- IHisiliniiiliiis, qiii cniilrarlus est inimcdlii-

iliialili T, (IcIhI iutelligi, quod iii iiiki sil tic iifliiiiiiilivre projiosilioni, iil el iu |iri-

alliriiialivc, cl iii allcrn iicgati\'(', siciil iii;i ct lii sccimdii ligiirii. Iii lcrlia aulcm
iii aiilc liabita cxjiosilionc dicluiu cst. iil II, ni lil, fn (|un(l svllogismus igiiniiinliic

siilislaiilia iii cnr|iiiri' csl iiiimcdiiilc allii- ciiiitiiirius csl scicullie : scienliii iiiitem

iiiali\('. iii i|ii.iiililali' aulcin c>| imnn'- c.-t iiiil\ crsiills : iiiii\ cisiiliii .iiilcin iiiu-
96 D. AL15. MAG. ORI). PR^D.
versaliter non concluduntiir, uisi iu pri- aliipiid a quo mtc rcuiovcatui'. Sit eigo
ma el in el uuu in lcrlia.
seeunda figura, illud A ;• quo removealiir c quod est mc-
Propter quud syllogisnius ignorantifB dium : et lunc erit vcia m;ijor quai est a c,

non fil in terlia ligura, sed in prima ct quia nulliiin r. erit a, quia a universa-

in meiHa. Dieamus igilur priuuiiu quot lilcr remo\c1ur ab co quod est c cui non
modis fil iu prima figura, et quumodo iii incst : scd quae est c b minorem proposi-
verilate et falsitalc se iKilMMitiliiis propo- lioiuMM contingit esse falsam necessario,

sitionibus. qu;iiido iiiajor (»st vera. Cujus duae sunt

Dicamus igilur quod idiitiugil licii ratioiics. Priuui aiitcm cst deducens ad

svllogismum ignoranti;e in priuui ligura impossibile, et est : (piia tali hicla posi-

ex utrisque falsis, et ex allera falsa qua- lione, quod scilicet in iiiiIIik; cl in omui b

cumque sive majoii sive minori. Ex utiis- sit A, impossibile est qiiod in b sit c in

que quidem falsis, ut si deliir- quod a quo c nullo sit a. Si eniiu hoc detur, sequi-
quod est majus extremum, sil rt iu c tureliam quod a c major jiropositio non
(qiiod est mediiun) el in r (quod est po- sit vera : quod est ciuitra hypothcsim
stremuiu) indixidualiter sive immediafe. prius fact;im. liujusautcm r;itio cst, quia
Tali euim hvpotliesi faeta, si a majus ex- si miiKU' sil vcra luec, (unnc b esl c, et con-
tremum aceipialur in nullo esse c, el c traria conclusionis sit vera, ha^c sciliccl.
medium accipitiir omni inessc b, ambse omne b est a, ex his sequitur in prinio

erunt falsee proposiliones. Cujus exem- tertiaj ((uivcrsa conclusioue, quod ali-

plum est, quod A sit generalissimum ali- quod c cst A, quaj est contradictoria ma-
quod, et c et B sint duse species coa^quse- joiis : i't sic major quse est, uullum c

viE sic ad concludendum, quod niilluiu m cst A csl fals;i : (|uod cst coiitra hvpolhc-
sit A, quod esl imiuediate falsuiu amba^ : siiii : pnqdcr quod neccssario seqiiitiir
propositiones jiraedicto moibi accepta' ct qiiod (11111 major sil ^cra, neccssario
in secundo modo primse figurae eruiit lal- ojiorlct uiiiiiu'em essc lalsani.

866, sic, nulluin r. a, omne c b, ergo nul- Scciiiidii lalio cst ha?c, quia simul cuiu
lum B A. Termini sint nulium corpo- :
hoc (piod (lictiim csl, s(U|uitiir ex his qufe
reum subslautia lunne incorporeuni cst :
iii I'iii)ribiis Analijticis diihi sunt, quod
corporeum : ergo niillum iiicoiporeum si iiiajor sit vera, et ciiui lioc luiiior
est substanlia. eliam sit vera, conclusio erit vera : quia
Contingil auteni et lioc idem altera dictum est ibi quod ex falso sequitur ve-

falsa existente propositione : et hoc qua- rum, ct cx vcris ulrisqui^ mui sequitur
cumque contingente, sive majiui, sive uisi \cruiu. Si autcm ha?c ila se habent,
minori. Et primo ostendamus qualiter uuii crit (lcccpt(uius sivc ignorantia? syl-
ex majori vera el mimui falsa hoc con- logismus : quod cst inciuivcnieus : mani-
tingit : postea autem qualiter hoc ciuitin- fcstum crgo quod si iiiainr sil vcra. opiu--
git e converso ex majori falsa ex minori tet uecessario quod iiiinor sil faisa. Ter-
vera. Primo igitur dicamus qualiler ex miiii autem iu quibus lioc patet, sunt duo
majori vera el minori falsa hoc contingit. generalissima. cl pnqiric judpriiim ;illc-

Dicimus igilur qiiod potest major quas riiis sic in secundo prim;e iiulhi : (juaiiti-

esl A c propositio vera esse : quai vero tas csl susceptibilis conlrariiuum : luuiiis

B c est minor hanc contingil

jiropositio, siilislantia cst quantitiis : ergo nulla >iili-

esse falsam : scd illam quse est a c majo- slaiitia csl susciqitiiiilis ciuil liiriuruiu.
riun propositionciu ciuitingit esse veram. 1] ciuiverso autciu til istc syllogismus
Cujus ratio quod scilicct major pot-
csl, c\ m;ij(ui hilsa ct niiiuui vcra, sic sciiicet
est esse vcra ct minor falsa idco quia : (juoilcam ju'opo: iliiniciii (ju?e est c b
a (quod est uuijor extremitas) non iiiest miniuem jinqjositionem contingit veram
omnihus qute sunt, et ideo polest esse esse, cum allera, major scilicei quce
 :

LTBER I POSTER. AXAL^T. TRACT. l\ 97

ost A c sit falsa. M<w aulfin conliniiit. Et nniversales, concluditur negativa univer-
si (licatur quod b quod est postremuni, et salis quae cnm sit ignoranliae svUoffis-
in .V {irimo et in c niedio erit, ita scilicot mns, contraria contra quam concludit
quod B postremum sit sub .\ primo et c prit univcrsalis aflirmaliv;!. IIoc antcm
mcdiuin scilicet snli n jiostremo : tunc snp])osilo, dicimus quod in iiic(li;i rigura
enim necessc est (|nod a sit sub c, vel e t;ili Inqiollicsi facla quiiHs ii ]M'in(i]iio is-
converso : sic enim necesse est alterum tius c;i]iituii facta est (([uod .scilicet a et
sul) altero esse. Tali autem facta termi- in c et in b sil) totas propositiones prae-
norum dispositione, si accipiat aliquis .\ missas non contingit
sive universalitcr
majorem extremitatem in nullo c esse esse falsas, quod ntraque sit tota fal-
ita

medio, falsa erit jiroposilio major qnce sa : cum enim a in omni n sit, ut dicit
est, nullum c est a, et est immediate fal- liypothesis, ut scilicet illa jmqiositio sit
sa : et quia aliquando a snh c cst, ideo vcra, omne b cst a, tuiic niliil jiotest ac-
aliquod c est a, propter quod hoec falsa cipipro medio quod in altero quidem
erlt, nullum c est a, qua? cst major et omni, in altero autem nullo sit: quod tii-
minor vera : omne b cst c, et sequitur men exigilur in primis duobus modis se-
conclusio falsa, ergo nullum b est a. cunda^ figurae, in quibus solum potest
Termini autem in quibus hoc doclaratur, ossc syllogisnius ignoriintijE si enim :

sunt generalissimuui, ct liujus pi-inci- oiunc B ost a, sequitur quod quidquid

liiimi dividcns ipsnm iii sprcies cum lcr- inest A hoc incst b, quia qmindo altcriim
lio pi'(qii'ie ]iro|irii) i^jusdciii gencris, sic dc allcro dicitur ut de suhjccto, quidquid
iii secundo ]Miiii;c : iiiillum susceptibile (liciliir de pritdicato, dicitur etiam de
conti'ariorum est suiistanlia : omne cor- snhjecto : et sic niliil dicihilc csl dc ])r;e-
poreum esl susciqitibile contrai'iorum dicato nniversalitei', (jiiod dc siilijccto
er^o nullum coriiorcum csl substantia. univcrsaliter removciitiir.
Manifestum cst ii;itur (]U(iiiiam et cum Adiiuc si omne b est a, liiiic jicr tcr-
altera, qurpcuiinjnc sit falsa. et etiam liani liguram sequitiir (]iio(I inest b parti-
iilrisqui' falsis cxislcntihus, erit in ]irima
cularitcr inest aliciii a, ct sic qiiol nni-
liiTiira laiis iunoraiilia' s\llnL:isniiis.
vcrsalitcr incst b non jiolcst uiiivcrs;ililcr
.Xotandum cst aiilciii ijiKid ha^c ncga- rcmoveri ab a, ergo iiiliil nil ;iri'i])crc
liva, niilliim n csl a ]ioIcsI csse imnic- (jiiod iii iiltcro qiiidciii sil iiiiiiii, iii ;illcrii

dialc falsa. it iiiiiniri cxlrcmilali' exislcn- aiilcm niillo sil : ct sic iu diioliiis [irimis
lc iii aliijiio lolii: iniii laiiicii ]iotest cssc modis secniuhe figunr, in quibiis iina est
\-r[\\, 1! iniiiiiii cxlrcmilalc cxistente in universalis affirmativa ol allorii univorsix-
aliijuii tolo : quia sicut aflirmativa est lis negativa. non possunt csso ]iro]iosilio-
immcdialc M'ra, sic sua negativa cst ini- nos pnrmissa^ in toto falsio : siciil cniin
medialc falsa : sed aflirmaliva non esl iii Prinrihus Annli/licis dictiim est, in
immcdialc vera, nisi suum subjeclnni sit diiohiis jiriiiiis modis sccnndir tignrir
in ali(pio loln iiniiicilialc : rv^o nc;;aliva (ijioilrl rrcijicro sic jirojiosilioncs ]ir;c-
iiiiii ]inlcsl cssc iiiiiiicilialc falsa, nisi missiis, (]iiiid iii iiii;i c;iriiiii iMnliimi in
siilijccliini sil iii alii]iio lolo. Manifcsliim hoc (jiiidciii iino extroino in toto sit, in
cst i^iliir (]ii(iiii;iiii cl ciim altcra lalsa ;ilio iiiilcm cxlremo in loto non sit : qnia
sil, el cli;iiii iii iilrisijiic l;ilsis erit .svllo- ul(M'(]ue ill(U'nm inodoriim constal ox una
p:isiniis f;ilsns scciiiKliim li;iiii- iiiniiraii- iiiiix cis;ili ;irriiiii;ili\ a, ct ;illci;i imivor-
tiain. s;ili iicg;iliv;i : ol idco diclo modo (qior-
Oli;ililcr ;illlriii l;ilis ii: lli HM III i;c sxlln- lct ;i(('i]icr(' jirojiosilionos si voro (lchc;it

fiisiiiiis li;il iii iiicilia liL;iir;i iil iiilcHiLc;i- iii jiiiiiiis diiolnis iiHMlis iii scciiiid;! ligii-

liir. ]ir;i'iiiillcrc npnilcl qiinil iii iiicili;i i;i licri s\ lliigisiiiiis. Sil ciiim a niiijor
ligui;i in (liiojiiis priiiiis niodis ijiii smil rxliciiiilas, cl c sil mcdiuin, ol n sil mi-
11
98 D. ALB. MAG. ORD. PR.^D.
nor extreniitas, slcut in ante habitis po- quidem est a c erit vera : sed minor qua?
situm est tunc si ambsB prffimissae sunt
: est B c erit falsa. Termini autem in qui-
in toto falsse, hco scilicet, omne a est c^ bus hoc est manifestum, sunt generalissi-
nullum B est c, tunc contraria; eaDim mum, et ejus species contenta, et propria
erunt in toto verae, bie scilicet, nuUuui a passio ijisius generis, omnis substan-
sic,

est c, ouine n cst c : sed iu islis veris tia susceptibilis contrariorum uullum :

contrariis jam juimo removetur c al) a corpus susceptibile contrariornni : ergo

imiversaliter et de omni, iu secunda si- nnllum corpus substantia.
gnificatur inesse omni b universaliter : et Item in eodem modo ostenditur, quod
sic idem vere erit dicibile de altero omni fit ignorantise syllogismus contra univer-

et de reliquo nullo : quod impossibile salem affirmativam majori exislente falsa

est, cum jam positum sit omne b esse a. el minnri vera. Si enim accipiatur nii-
Sed utramque propositionem nihilpro- nor uuiversalis negativa, ita quod c in

liil)et in quodam esse falsam in priuiis niillo sil B. enim hoc jiunilur. lunc se-
Si

duobus modis secundaj figurffi in igno- quilur quod uon in omui sit a, quia om-
rantisesyllogismo, ut scilicet si cmedium ne B est a, sicut dixit bypothesis. Unde
tam in a majori extremitate, quam in b si in a est c, sequitur quod etiam sit in
minori extremitate sit quodam, hoc est, B : sed jam datum erat quod non erat in b,
particulariter et non imiversaliter : si hoc est, quod c nulli inerat b, patet ergo
enim tunc c accipiatur esse in onuii a et qiiod id quod nulli inesf b non omni ine-
universaliler, ct idem c luedium accijiia- ril A. Si igitur universaliter et aftirmative

tur in nuilo b esse universaliter, utrseqtie accipiatur c in toto esse a, sic, omne a
propositiones erunt falsre in parte : nou est c in majori propositione : et accipia-
lamen totse sive universaliter erunt fal- tur idem c in toto b non inesse, ita quod
sa?, sed non in toto falsa» erunt, sed in nullum b est c, sequitur quod nuUum b
quodam sive particulariter : et hoc cst in est A in secundo modo secundfe figurae,

secundo secundae. sicut prius et erit propositio minor quae

:

est B c vera altera autem qua:" est a c

Simililer autcm potest fieri in primo :

erit falsa. Termini autem in quifius hoc

secundse si e converso secundo modo po-
esl mauifestum, suut duo generalissima,
natur privativa propositio pro majori, et
el proprium allerius eorum, sic, omnis
universalis aflirmativa pro minori j)ro|)()-

sitione, alteram falsam in tuto et alterani

substantia est quantitas nullum suscej)- :

veram in ioto quaiiiiiliet sive nuijoreiii tiiiile conlrariorum est quantitas : ergo

sive minorem contingit ad concludendum niilla substantia est susceptibilis contra-

ignoranti;e syllogisnuim contra univcr- rii)rum.

salem afHrmativam. Et hoc ostcndauuis Similiter aulem lit iste ignoranlia; syl-

primo in secundo secunda; quomodo lit logismus in primo secundaj figurae trans-
ex majori vera et ex minori falsa : si posilo privativo termino : ita quod ma-
enim c medium insit et omni b, quia jor sit negativa universalis, et minor af-
qnoil inest in omni a hoc etiam est in lirmativa : ita quod major sit vera, et

omni B, quod b est sui) a, uI dicit hypo- minor lalsa. 1'rima eniin hvpothesi ser-
tliesis. Tali igitur facta dispositione, si vala, qiiod b sit sub a, sequitur uecessa-
accipiatur c omni a incsse inmajori pro- rio quod id quod uuiversaliter in nullo
positione qua; dicit quod omne a est c est A quod hoc idem in nullo b est. Si
(tiiuc enim c in toto est a) et accipiatur igitur taliter se liabentibus terminis ac-
idcm c medium in B tolo non inesse, sic, cipiatur c mediiim in toto quidem a non
nullum B cst c, et concludatur quod nul- esse, sic, nuiliim a cst c, et accipiatur in
Inm B est a, quje est contraria illi, om- tolo B esse, sic, omue b esl c, concliidc-
uc B est A, Innc propositio illa majur qiue liii (juod nulliiin b est a, cl erit qua? est

!
•
 LIBKU I POSTKR. ANALYT. TRACT. IV 99

A i: iiiajnr |irii[iiisiliii vcra : aiia aiitriu coiicliisio syllogisiui scienliae : quia cnn-
qu;u i'st li c luiiior jndpositio, orit falsa. tia illaiu est sj'llogismus ignorantiie con-
Teriuini autcm iidcni sunt qui pnixiuic cliidcns negativam. Et postea qualiter
supcrius siipposili sunt, sic, nulla suli- lit contra syllogismum scientiae conclu-
slanlia ost quanfilns : omnc susccptibilc d( nlem universalem negafivam contra :

coiiliai'iiniiiii csl ([iianlilas : crgo nulliiin illuiu cnim est syllogismus ignoranfia?

snsicpl iiiiic conliaiiiiruiii cst sul)stantin. iiincludcns univ(M'salcm aflirmativam .

I^t ilciiim in codcin luodo lil ignoraii- Sic cnim dirccto ordinc rcfiM'tur svllogis-
ti.T sviliiuisiinis c\ uiaiiiri faisa in iiiiunii luiis iguorauti;e ad syllogismum scicn-
vcra : h^jiotlicsi i'iiim jiiima siMvala. tia-, ul sicut dcmonstralio aflirmativa est

qudil omnc n sil a, conlra liauc lidicl anlc ncgativ;ini, ila syllogismus ignoran-
licri ignoranliae syllogismus : posilinnc li;c negativus (
qui est contra affirmati-
onim scrvata tali, tunc c mcdium quod vam demonstrationem) sit ante syllogis-
in iimni b est non potcst vere accijii iii nuim ignoranli.T' affirmativum, qui est
nuilo A incssc : quia aliquod a est r,, umlc coiilra s\Ilogisiuum sciiMiti;!^ negalivuui.
in ntillii A illud accipere est falsum : ne-
Dicamus igitur quod iu liis ciniclusiii-
ccssc est cnini si in omni b est, etiam in
iiiliiis syllogismorum scienfia; qua; non
quodam a essc Si igilur accipiatnr c
siiut individme (hoc osf, immedi;itffi) seJ
mcilium in omiii qiiiilcm esse n in minori mcdiaUe, hoc csf, aliquo medio condu-
pro|iositionc : d accipialur idem iu r.
sae aflirm;itive vd negativc iiiiivcisaliter :

nullo cssc a, liinc projiositio minor qu;e t;ilcs vd sunl iit afririuali\;e , \cl non
csl I! r, vera ei-it : iihijnr aiilcm qure cst
negativai tunc qiiidciu quando
suiil ut :

A r. crit falsa : cl cril iilciii qiii prius svl- [iroprium medium syllogismi scien-
[icr
logisiuus. Tcriuini sunl gcncralissimum.
fia^ liat falsitatis .sive concludcns falsit;i-
ct cjiis s[iccir's siili ipso ciinlcuta, ct pro-
tein svlloffismus, non cst iiossihilc hilsas
jiriiim ciusdciu, sic, iiulia siili^tantia cst
esse utrasqiie j)ro|)osifionos pi.Tiuissas,
susciqdiliilis conlrariornm : omnc ciii[iiis
scd solum ilhim jirojiosiliiiiiciii [uissiliilc
cst susceptiliilc contrariorum crgu iiiil-
csf cssc falsaiu ([u;e osl scciiiiduiii siliim
:

liim ciirpiis csl snlistanlia. Manifcstum suhjcdi sui ((juod est mcdiiiiu) aulc il-

cst igitiir qiinil d iiliisi|nc falsis |irii[iiisi-

lud ullimum, hoc osf, aulr cxliviiiiiiii
lioiiiiiiis praMuissis, cl allcra laiitum falsa
in illa cniiu pr;o(licaliir
quod esl m;\jus :

[lolcst licri, ct crit svllogismus ilccc[ili-

niajor cxtromifas, et medium in sitii jnii-

Aiis sivc ignorantia' in iinlix idiiis . Imc tiiiiu |irii[i(isilioiiis csl antc i|isniii. siciit
csl, iiiiiucdialis,
suhjcctuiii aiitr [iraedicatuiu. riulr >i syl-

louisuiiis igiiiii;iiili;u li;il [icr idtMu mc-

(;.U'iT IV. dium quod (hMuoiistraliouis (in syllogis-

mo scicntiae) csl |iiii|iriiim, o[iorlcl sciii-

QinililiT fil iijndronlia; syllogisniiis iti jior minorcm esso vciaiu : imijor aulcm
prd/iiisi/ioiiiliiis wriHalis. potost esse falsa. Dico aufcm luodiuiu
projirium per quod lif contradiclionis
Diito autcm ilc syllogismo ignorantia> syllogismus : si (Miim syllogismus igno-
qui jicciat contra s\ Ilogisninm sciciilia^ ianli;e conlradiccrc dchcat syllogisiuo
circa immcdialas ariirmativas cl ucgati- sci(Mili;v, o|iortcl iiuod iiI(M(JUc in cis(l(Mii

vas, iiiinc trai taiidiiiii rvt qnalilcr fial tcriiiiiii> (ial. riMiiiiiii aiitciii sciiiudiiiu

igiiiiraiilia' sxlliigi^mns cuulra syllngis- disiiosilioncm jiriiiia' tigiira' siiiil, (luod

miiiii scicniia- qiii lil circa [irininsiliiincs uiiiKir iii liilii sil iurdio iii ;ifliiniali\ is :
ef

iiicdialas laiii ai'liniiati\ aiii qiiaiii iicgali- ( iiiii miiiiir iii priiiia ligura sil aflirmnfiva,
vani. I'",t [irimii ostiMidamus qualifcr lil nccpotosf essc negalivii, simujiim- (M-il vc-

coulra arfiniialixam iini\(M'salciu qiia^ csl i;i d luutari min poloril. Ignoranlito au-
 : )

100 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

tem s}-llogismus concludit fnlsum ethoc :

Similiter autein hoc ( scilicet
est in

non sequitur nisi ex falso. Oportet ergo quod major minor vera) et
erit falsa, et

si ex alia coordiuatione (quae non sit in

in tali dispositione majorem esse falsam.
IIiijus autem exemplum in terminis ge-
una cum extremis) accipiatur me-
linea

neralibus est, (juod ponatur conclusio dc- dium per quod unum majus extremum
monstrativa per syllogisnmm scienti;c probetur inesse minori : et hoc est me-
esse universalis afilrmativa, scillcet om- dium syllogisticum et non demonstrati-
ne B A, ita quod a sit in b in tolo, et sit vum. Ut gratia exempli, alterius coordi-
conclusa per c enim a erit medium : si
nationis sit n, ita tainen qiiod id d me-
in B per mediuna c, quoniam in prima
diuni in toto sit a, et b minus extremum
fignra necesse est propositionem mino-
in toto sit D, ifa quod n de oinni b prae-

rem qua? est n c esse affirmativam, eo dicetur : quia aliter non posset conclude-
re universalciu affirmativam contra
quod aliter non valet consequentia syl- ,

logismi, oportet quod in syllogismo igno- quam fit ignorantiae syllogismus. In tali

rantiffi maneat minor affirmativa, quae

enim dispositione medii necesse iterum
eadcm minor fuitin syllogisnio scientia; eamdem propositionem minorem mane-
manifestum est ergo quod \\xc minor re, et non converti in contrariam propter

semper erit vera in syllogismo igiioran- priinse figurae consequentiam : alteram

tiffi, sicut fuit in syllogismo scientia^ :

autem propositi^mem (
quffi major est
quae est n a, necesse est converti in con-
semper enim vera propositio est in qua
traiiain in syllogismo ignorantiae pro-
totum universale de parte sua subjectiva
:

pra?dicatur hcec enim minor propositio

:
ptcr quod liaec quidom quse esl minor se-

non convertitur in contrariam in syllo- ciiudum dispositionem primae figurae,

gismo ignorantise, sed accipitur semper semper erit vera : illa autem quae major
affirniativa, sicut fuit iu syllogismo scien- est (conversa iii contrariam in ignorantiae

scd illa major propositio qute est syllogisino) semper erit falsa : eo quod
tia3 :

A c potest esse falsa in syllogismo igno-

contraria est vera in syllogismo scientiae:

rantise : eo quod hac conversa in contra- contraria? autem inm possiint csse simul

rium, contrario (hoc est, ad contrarium verae. Et hujusuiodi quidem deceptio et

conclusionis syliogismi scieutiffi ) fiet causa ignorantiae fere est eadem ei quai
ignorantiae syllogismus : sic enim syllo- dicta est fieri jier proprium medium. ISon

gizabitur in syllogismo scientiae : omnec enim dilfert ab ea nisi quod in illa est
ost A, omne b c, ergo omne b a. Termini proprium medium. Proprium dico de-
autem in matrria speciali iu (|uil)us huc iiKinstrativum hic autein non proprium,
;

apparet, sunt continue ortliuati ad iuvi- scd dialccticuin sive syllogisticum. Ter-

cem in aliquo genere sic in syllogismo inini in materia sjicciali sunt in syllogis-

scientise : omne corpus est substantia :

ino scientiai quicumque oi'dinati sunt

omne animatum est corpus : ergo omne ejusdem codidiiialionis quauluin ad ex-
animatum est substantia. In syllogismo trema cum arujuo alterius courdiuatioiiis,
ignorautiye sic nullum corpus est sub-
:
cui universaliter insit niajus et ijisum

stiiutia : oniue auiniatum est corpus er- :

minori, omne coloratum subslantia
sic, :

go nuUum auimatum est substantia. Sic oninis homo coloratus ergo omnis lio- :

ergo tit syllogisnms ignoranti;e per pro- mo substantia : tunc enim erit syllogis-

prium mediuui ((uod (luideui [uoprium nius ignorantite, sic, nuUuin coloratum
mcdium esl deiuunslraliviun : (juia aliter substantia omnis homo coluratus
: : ergo
non esset proprium nisi esset ejusdem nuUus hoino substantia.
coordinationis cum extremis quje demon- Si vero iion jicr projiriuin medium liat
strantur sibi inesse, ita (jiiud inajdr pru- syllogismus ignorantiae . Et voco pro-
belur iaesse minori. liiium )nc(liiim demon>trationis ^^cientiae
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. IV lOf

poi' (juod siilicet in eisdcm lornuuis pot- signat A remotum ah ipso d quod non est

est (ienuMislrari conclusio vera ex veris suh ipso. Aiia auleni niiiior propositio

propositioniljus. Ex opposito dicitur inc- quae esl n b erit falsa. El iuijus ratio est,
diuin non proprium, per quod hoc lieri quia proj)ositio major quoe quidem erat
non potest, hoc cst, per quod in eisdeni A i> vera est, co quod u non erat in a, et

terminis ex veris propositionihus conclu- lioc significat negaliva propositio. Quse

sio vera demonstrari non potest. Si ergo vero d b minor est falsa : quia si illa es-
piT tale nKMliuni non pi^ojuiuiii lial svl- scl vera, cum ctiani inajor sit vera,
logismus ,
quando qiiidein suh majoii liinc sequeretur quod in s\liogisiiio igno-
extremitate sit medium illud non jiro- rantia' conclusio essel vera, ijuod essc
priuin, sicut suh amhitu pncdicationis, non potest : quia sic non esset syllogis-
ita quod a sit in toto illo medio, et in mus ignorantiae. Et lioc est notandum
nullo sit B minori extremitate : tunc ne- quod non potest fieri isle syllogismus
cesse est utrasque propositiones praemis- per medium hujusinodi quod est non
sas falsas esse : et hoc ideo est, (juia iii proprium minori existente \era ct ma-
igiiorantiie svllogismo projiositiones re- jori falsa : eo quod si iiuijor esset falsa in

cipieiidte sunt contrario modo, quam se loto et negativa, afliriiiativa ci contraria

hahcant in syllogismo scientiae, ita quod esset vera, quod cstAD, sic, omne d estA,
convertantur in contrarias si deliet lieri et minor quae est omne b d, ergo ad mi-
iKnorantiffi svlloKismus. Sic autem acce- nus posset iieri hujusmodi syllogismus
ptis propositionihus utrajque fiunl falsae. per mediuin verum et proprium cmiclu-

Cujus quidem exemplum in terminis ge- dens A inesse b et sic mni lieret per ine-
;

neraiihiis est, ut si a (juideiii secunduin dium non propriuin, sed ]>er jiroprium.
veritalem in toto est d medio, ita i|uod Veruiiitamen potest iste syilogismus lieri

onine d est a, d autem mediuni iii iiiiUo ex majori partim falsa et niinori vcra,
esl B minori cxtremitate tunc enim coii- : sic, nuUa suhstantia est corpus : onmis
versis in suas contrarias propositionihus, homo est suhstantia : crgo nullus liorao
ignorantiae syllogismus quidem erit, cl ^,^{ corpus.
I^ropositiones utraeque crunt falsae : sic

enim accipicntur, quod scilicet a nulli in- CAPUT V.

sit B, et D insit omni b, sic, nullum d a,
omne b d, crgo nullum b a. Termiiii aii- Qualitev fil sylloijisinus iijnoranlix in
tem sjieciales in quilms hoc aji|)arel, suiil
scciindci fiijura vuiilni i/nircrsu/i-in
duo ejusd(;m coordinatioiiis sihi inviccm nffirinntirain.
ordinala, et his adjungalur tertium qiuxl
suh superiori contineatur et non conti- Scil pcr incdiain ligiiraiii (ijiia' iii pri-
neat inferius, sic, nullus lapis est suh- mis duohus modis coiicliKlil iiiiis crsalem
slantia : omnis homo est lapis : ergo nul- negativam conlrariam uiiiversali aflirma-
lus lioiiio cst substantia. tivae (juam concludit syllogismus scien-
l''it etiaiii gnorantiae syllogismus ex tiac) si fiat decejilio, lioc est, deceptorius

allera falsa contra univeisalem aflirmati sive ignoranli;e syllogismus, non con-
vain conclusa jier scienti;e svllogisiiium tingit ulrasquc jiropositiones jnuMnissas
lloc autem lit ciiiii medium non jiro- iii tnto falsas esse : et hoc quidem coii-

piiiini non est sumjitum suh niiijori ex- sl;il jier idcin (jiiod el snperius dicluin

Iremilalc, el totum nou est super iniiio- est, uhi osteiuiinius qualiler lil iguoraii-

rem extremitatem sicut cum a non jno- : tiaj syllogismus cx immcdiatis : cum
jiriuiii nicdium non sit siih a iiuijori ex- ciiiin c. minor extreinitas sil accejita siih a

treinit;ile : tunc eniin a n iiuijor jirojxisi- iiiajnii cxtrciniliilc, siciil ((UichKlil syl-

lio erit vera : (juia la cril ncgaliva, et logisiiius sciculi;i', diiiiic m cssc a, laliler
 :

102 D. ALB. MAG. ORD. PR.KD.

se hul)eiitibus extrumitatibus ad inviiriu lialiili> iiKinilotum esl, ideo iioii oportet
nihil contingit accipere pro mcdio, qudd liic circa hoc intendere.
in hoc extrcmo omni sit : in iUo autcm In primo autem secundse fit cx majori
altero cxti^emo sit nulbi modo, sicut iu falsa et minori vera, itcrum ignorantice
ante liabilis diclum est : lioc cnim m syllogismus, si inedium accipiatur ines-
ante luil)itis planc probatum est : et ideo s,' B, cum in a nuUo iib'm c accipiatur
hoc lcviter dictum sufficit : quia pcr om- inesse : tunc enim superiori livpothesi
nia hic ct il)i similis et eadem cst ratio. servata,minor projiositio qiue i'st b c ve-
Tamen bene lit igniuantipe syllogismus ra eril : altera auteni niaior qiKe est a c
in secunda ligura e\ utrisque falsis in erit falsa. El hoc jiatet ]ier terminos
partc. Verbi yiatia, omnis substantia cst j)roximos antepositos, sic, iiuUum ani-
animal : niillum animatum est
corpus mal substantia : oranis homo substan-
animal : ergo nullum corpus animatum tia : homo est animal. Simi-
ereo nullus
cst substantia. Sed et hoc in ante habitis literantem intelligendum et hic fieri syl-
suflicienter ostensum est : et ideo sufll- logismum e converso ex raajori vera et
cit hoc hic bicviter tangere. minori falsa. Sed ciica hoc studere non
oportet : quia srepejara dictura est.

Doccamus ergo qualitcr fit syllogismus Siquidem iifitur privativus deceptifinis Remov
dubiua
ignorantiai in secunda figura ex altera sive ignorantiae fit sjdlogismus in secun
falsa : et priniii in secundo modo secun- da figura, dictuni est a nol)is, et quo-

dx' figui;e, et poslea qualiter tlt in priino. niain, et per quae sivc jier quales propo-

Dicamus igitur quod altcra proposi- sitiones fit deceptio. Non proceditur

tione falsa potest esse ignorantiae syllo- autera in hac figura dividendo per jiro-

gismus in secundo secundce : et hoc jiriuni et non propriuni mediura. sicut

qua^curaque contingit siA^c majori sivc faclum est iii prax^edentibus : qiiia quse

minori : si cnim c medium et in a majori hic est affirmativa, est minor in prima
extremitate est, ct ctiam idem c in b iigura : et qute negativa, in eadera jiriraa

minori extremitate secundum veritatem, tigura lit raajor : et ideo efedem reguke

ita quod de utraque extremitate piivdi- (qu;e dictse prima in figura fuerunt de

cetur universaliter et aftirmativc, sicut majori) sunt liic observandse de negati-

prsetendit syllogismus scientiae conclu- va : et qu;e ibi dictte sunt de ininori, sunt

dens omne b essc a, si capiatur decepti- hic oiiservandic de aifirmativa. Et ha>c

ve, et c medium in a quidem esse uni- jiIaiKi snnt ei qui colhitionem facit de

versaliter et affirmativej et accipiatur in n iigura ad iiguram : Ct ideo in sccunda

minori cxtremitate non esse univcrsali- iigura cxistente falsa distiiigueiulnm

tcr et negative, sic, omne a mdluin cst c, est : aut cnim iit per raediura jiropriura,
B c, tunc j)ropusitio major quae quidem et luiic soluin negativa potest esse falsa
cst a c crit vcra : quia c prwdicatur de et eodem modo distinguendum est quan-
eo quod subcst ei : altcra autem (quaj est do altera tantura cst fals;i, sicut satis

minor propositio universalis ncgativa) distinguendo dictuni cst in prima figura.

erit falsa : quia in ea negatur superius
de infeiiori. Termini autem dictse con- CAPIT VI.
jugationis sunt, omne animal sub-
stantia : nullus homo est substantia
est
: Qiialitcr igiwrantia' sijllogismus in
i
fit
crgo nuUus houio animal. Et est atten- priina figura concludens affirmati-
dendum quud in lioc eodem modo secun- vain iinmediatam.
dse figura; potest fieri iste ignorantiae syl-
logismus e converso, scilicet ex majori Ignorantite autem syllogismus conclu-
falsa ct minori vera quod quia ex ])rac- : dens af!irmativam mcdiatam qiuT con-
 LIBER T POSTER. ANALYT. TRACT. IV 103

traria esl negativae conclusjc in scienliaj proprio quod ex alia coordinatione as-
syliiigisnKj lit qiiiJcin In |iriiiia liunra sumptuin est ijua? est a i>) necesse con-
])('[ mctliuni pinpiiiini, <[ [ht iiiriliuni veiti secundiim opposilas qualitates in
niin jinipiiuin : et quanilo lit |iit nii-ilinin igiiiiiaiilia' syiliigismo : unile liaec de-
]iropriuin, dujiliciter lit, sciiicet per me- ceplio eadein et .syllogismus cslprioii.
(lium propiium ejustlem coordinaliiinis, (liim veri) llt dcceptioiiis svllogismus
et lit jier niediuni jirojiriuni non cjusdem jier inedium iinn jirujirium, polesl fieri
coordinationis. pluribus iniidis. 1'otest eniin lieii ex
Quandii iijitur llt per mediuin ejusdem ulrisque falsis, ct jiotest fieri ex altera
cooidiiudiiinis : tuiic iinpossiLiile est utras- falsa : et liac qiialibct contingente, ma-
que prjemissas esse falsas sed major : jori scilicet falsa et minori vera, vel e
tantum in syliogismo ignoranlitB erit convcrsii minori falsa et inajori vera. l^x
falsa : quia secundum
illa potest mulari majori quidem vera et minori falsa, si-
iipjjositas qualitates sed minorem jiro- : quidem d mediuiii iiuii propriuin sit

positionem qua; est b c necesse est ma- sub A inajori aiceptnm extremitalo :

iiere in eadem qualitate quia mimir in : luiic enim qiue esl major, erit vera, al-
priina ligura seinper est allirinati\a si- lera autein erit lalsa quffi cst ininiir :

quiilein lial a juiina ligura, sicul ilirlum quia tunc d mediuin iion cst su[)ra k,

est in jnadiabitis : jiropter quse necesse eo quod Amajor extremitas poteslesse in

niajorem propositionein quajest a c sein- pluribus quse non sunt sub invicem. Ter-
pcr esse falsam : hajc eniin sola in pri- mini aulem in quibus hoc apparet, sunt :

ma figura conversa est ad oppositam omne corpusest substaiitia : oiunis qiiaii-

qiialitatem : major eniin syllogismi de- titas est corpus : ergo oinnis quantitas
monstiativi qu<e esl negativa ct veia in est substaiitia. Sumptis aiitcm ininori
syllogismo scientiae, transmutalur iii et conclusiiine cinitrarie, erit conclusio
contrariam in syllogismo ignoranlia^. vera iu eisdein terminis, licct major sit

(aijus exemjilum est, quod syllogisinus falsa et ininor veia, sic, omne corpus
scieiiti;e dcmonslrativus lit sic, nullum subslantia : nulla quantitas corpus : ergo
sensiliile est iiirnrpnriMiiu : oiniie ralin- niilla i|iiaiitilas siilistaiitia.

iiale niiirlale est sensihile : ergo iiiillum Si vero n iion [inipriuni ini'diiiin non
ratioiialc iiuirtale est incorjjoreum. Syl- sil sub A suin[ituin,sed sit in b, tuiic ina-
liigismus autein deceptionis formatur nifesliim est quod hsec quae est major af-

sic : omne sensibile est incorporeum : firmativa et universalis, erit falsa : ini-
omne rationale mortale est sensiLile : nor autem erit vera : aflii"mativa enini
oinne ergo rationale mortale est incor- acci[iilur major, et ideo falsa : quia affir-

poreuin. maliir [iiveiliraluiii dr siibjeclo qunil iioil

Siniiliter autein est deceptio einlem est in eo : cain eiiiin priqiosiliunein qu;e
niodii si ex alia iinirdiiialiiine accijiiattir esl li 1) (jua^, est ininor, ciuiliiigit cl fal-
inriliiiiu [iriijiriiini, .sinil ilirlum esl in siiiu esse et veraiii : iiiliil euiin proliibet a
illa qiia' r>.t |irivali\a ili'ii'[itio. (!ujiis quidein in;ijoiein exlremilaleiu iii n ine-
cxemjiluin est : omnis color est ali)us : dio non projirio iiullo csse, cl lunc ma-
oinnis albedo color : crgo oinnis albedo jor est fals;i, n aiilem niedium esse iu
cst alba. Si eiiiin iske jiropositiones in oinni I! iuiiiiiii exlremilate, et tuiic miiior
contraiias Iransniulanlnr, erit syllogis- cst vera. Siiil leriniiii, aiiiiiuil, scicnlia,
nius scieiitiie : semjier i'iiiiii neccsse est inusica, sic, iiiiiiiis scieiilia est ani-
maiirre pro[)ositioiU'in iiiiiitirein ijnie mal : omnis musica est scienlia : ergo
cst n 1), sive sil inediuiii jirojiiiuin iii la- oninis iniisica csl aiiiiiuil. Si aiilcin

dein coordiuatione, sive sil ex alia : riiiiverlaiiliir iiiajiir rl ciiiicliisiu in

proposilioiiein autein majorem (in ineilii) riiiilrai'ias, seijiiilin c iiiiiliisin .s_\llii-

 :

JOi D. ALB. MAG. OIU). IMLEI).

gistico, .sic, iiuUa SLieiilia l'.sI aiiiiuai : derectus ejus \ irlulis per ijuam j)rima esl
oiiiiiis imisica scientia : eriio iiulla inu- Si lamen sujiponatur
accejilio scihilis.
sica est aniinal. Et sic cxeinjjluni palel quod scihile in homine accipitur, et non
essc improprium : quia lit j)er mediuin per naturam quse est intra nos, ul dixc-
proprium, cuin per improprium iieri de- runt Socrates et Plato, et omnes Stoici
beret : sed de exemplo noii est curandum. et Epicurei : sed dehoc disjiutare iioii est
Possunt lamcn lermini satis congrue j)ia'seiilis inteutionis. Se-d l*eripalelii us
accipi sic majori iii parte existente ial- hic suj)|iunenl('s jioniiuus scientiam sci-
sa : omnis subslantia est lapis : omiie hiiiuiii iion iiies^e in iiobis uisi per accep-
aiiimal est siihslantia : ergo oinne animal tiouem : tunc enim relinquilur quod de-
Japis. hciente prima virlute acceptiva, deliciet
Non aiilem ileruin niliil proJiibrt, di- iu nohis scientia non secundum ])ravam
cit Aristoteles, et altera negatio super- dispositionem, eo quod ignorantia pravae
lluil : et est ac si dicat, niliil prohibet a dispositionis est in his qute prave accepta
esse in nullo d, hoc est, a in nullo n sunt, et ideo non est sine omni acccptio-
esse : altera enim negatio superfluit, etn ne : sed haec ignorantia erit secuiidum ne-
esse in millo is, et tunc amba? pr?emissffi galionem, eo quod lalis niliil accijiit, ne-
ailiriualiva; et universales accejitfe erunt que juave, neque hene dispouitur ad sci-
ex quibus universalem aflirmati-
falsae, bilia. Prima autem virtus scibilium accej)-
vain concludens erit ignorantiae syllo- t iva est sensus : et scienliam taliter sci-
gismus, sic, omnis linea est suhstantia : biiiuin jierlicit intellectus ad scnsum re-
omnis altitudo est linea : ergo oinnis al- llexus.
titudo esl sul)stantia. Manifeslum est igi- Et ex lioc manifestum est quod si
tur (juoniam cum iion sil medium suh a, aliquis defecerit sensus, necesse est et
cl uliffique jiropositionespossunl esse fal-
scienliam aliquam delicerc : deficit enim
s«E, el altera quBecumque contingit in scientia illiiis scibilis, quod accij)ienduin
ignorantia} syllogismo.
erat ex intelleclu ad illum sensuni re-
Quot quidem igitui modis et pcr qua^ ilcxo. Dico autem sensum delicere quan-
sive per quas proposiliones et termiuos (hi in totum delicit et per naluram, sicut
possuntlieii secunduiu ignorantioe syllo-
in caeco nato delicit visus, eo quod iiun-
gismuni decej)tioius, el in his proposi- quam habitum
habuit visum. Si enim
tionibus quie sunt siue medio sive imme- jierdidisset, per praeteritam accejitionem
diatse, et in his quiii sunt mediatse (per scientiam haherel illius sensibilis quod in
nicdium demonstrationis concluste) jam ])ra'l('iilo jier sensum (quem perdidit) ac-
satis diclum est.
cepit. Causa autem quarc delicit scientia
sensu acceptivo scibilium deficieule, est
CAPl JT VII. quia impossibile est accipere scibile defi-
cicnte seusu, hoc supposito quod Pcripa- sensilm^^e
Jje causis ujiioruntiie secumluia tiegatiu- tetici dicunt, quod scilicet si vere addisci- hgalAJuuI
nem dictx. mus nou scila prius, et discinms ea aut '*'*^'

j)er inductionem sensibilium accipiendo

ignoraniia Postquam jam de causis ignoranliai uuiversale, aut per demonstratiouem fa-
negationis
qucE secuiuliiiu pravam
• i

dispositiouem
'
i-
""

contradi,3to- ctam ex eo uuiversali quod per induclio-

rie opponi-
turscienu^e.
,
,
(quanliiiu ad pra>sculeni
i
, m
suhicit
•, • ,

iiiteulio- nem acceptum est, sicut ait Ptolemaeus

nem) salis diclum esl, nunc
relinquitur recte dicens quod experentia artem et
causas ignorauliie secundum negationcni scieutiam fecit, inexperientia autem ca-
dictae dctenuinare, quae negative secun- sum quia omnis actio ejus qui per ex-
:

dum contradictionem opponitur scientise. perientiam nou didicit, casualis cst, co

llujus aulem causa esse non potest iiisi quod noii liahct habilum icyitivuin ope-
 :

l.lHEn I POSTER. WAEYT. TR.\rT. IV lOo

mtiuiiuiii. Iiiilinliu iiiiiii cst cx his quffi iiisi iu nielalli) essel iii actu : hoc enim
suiit siHUiKhiiii |iarlcm, lioc ost, particu- simile hcet ponaturin sensu, tamen etiain

hiiia el singuiaria. Imiiossihik" est au- verum est, et in omni virtute animac qua;

speculari ex quil)us est acceptiva est fonnae. L"nde sine sensu

lem universaha
mdii pir inilurtiunein. non est accipeie scihihum scienliam :
ars et scientia, et

scientia enini non ht ex univcrsalihus si-

Et si ahquis caviilatur inslct (iicens,
ne inductione ex sensihilihus eliciente
quod speculaniiir mathematica qua? sunt
univer.sale, neque fit acccptio universa-
separata : et si sunt separata, non pus-
lis per induclionem sine sensu.
sunt esse sinsularia, et ita non per in-
Dicimus ad hoc, quod Scias aulcni qund ex princij^iis istius
ductionem scita.
scientiffi logicaj nun putcst dcinonstrari
matiicmatica sccundum esse suntsingula-
ria, quamvis })cr rationcm diflinitivam natura intcllcctus humani, ct causa pro-

siat scparala ct alislracta : et ideo prima plcr qiiam non accepit univcrsale nisi ex
acccptiuiiiatlicmaticuium est pcrscnsum, scnsihili : sed hoc ex principiis primae
philosophise accipi oportet : et de hoc hic
et sensus pcr iniliictiuncni taiia iiuta facit:
non qua>rendum, sed supponendum
et hoc est quud in unoquoque gencre est

praedicamentorum sunt qusedam in sin- csl quod sic sit. In communi autein
gularihus (secundum quod unumquodque sciendum quod intelleclus hominis, quia
eorum accipitur secundum esse quod non non est nisi in sensitivo et vegetativo, el
ex actu intellieentiae eductus ad
hoc
hahet nisi in singularihus) accepto tali illis

intellectus sit, ct non intelhgentia,

pcr sensum, rellexus ad sensum intellc- quod
ctus accc|)tuin considerat et pertractat ct i-t cst iii illis sicut actus in potentia est

jiercipit : quia quamvis hoc quod accepit sccundum esse et non secundum su
sensus, sit in seiisihili confusum et mi.\- stanliam rationem, sicut trigonum est
et
sicul tiigo-
tum, non tamen trahit suhstantiamet ra- in tetragono, et est cx illis
propter quod omnis
tionem a sensibili : quia in hoc sensihili num ex tetragono :

intellectus esl conjundus con-

et illo est unius rationis : et sicconcipitur humanus
cum
de quod sit secundum suhstantiam et
illo, tinuo ct tempori, et ex conjunclione
rationem mathematicuni vd divinum : continuo^ accipit a sensu
communi ea
composilis
sic enim accipiuiiliir mathcinatica et di- qu;e eliciuntur ex sensihilihus
ex conjunctiune autem
cum
vina. Palct prima acceptio
igilur qiiod et divisis :

acci-
tcmj)ore sive tcmporali non
laliuin csl pcr sciisum, et sinc sensu non potest
rellexus
pere nisi a sensu et ad scnsum
.

est acceplio eoriini eos enim qua; sunt :

cl ai tiim
non hahcntcs scnsiim, impossil)ile est in- quia insensil)ile secundiim cssc
ipiud
diiccrc pcr scnsihilia : cu quud scnsus cst cst prupiiuia ohjectuin intcllcclas
cst luincn
siiigiilaiiiiiii Mciiinliim Iiuc quod singula- cst aaivcrsalc quia illud i^ruul
:

ria suiil, liac niatcria cl liuc accidcnlc inli.||igcnliir aj^cns ad cssc fui
laale sensi-

])iupiiu ad singularilalcm deducta. Si Lilia, agit ad inlclh'ctum prout est m ac-

caiiii luiilingai .sensu ipsorum siiigula- la intclligentia!, sicut color
agit in m-
riiiin vil iiiiivcrsalium acciperc scica- sum prout ipse color esl in adu hiculi :

tiani, huc ideo est : quia id quod est j)o- ct ideo oportel ipsum ad sensihilia rcllc-

lciilia, non criiciliir in actu nisi jicr id di ul scihilc a.cij^iat : j^ropter qund eliam
(juod esl ia actii : uaivcisaic aulem se- sensihiic qiiuil [iirlicit inlcllcctiiin, nun
caniliim ul quuil csl, nun est in aclii sc- cst sciisihilc |)cr accidens, sicul quud huC
caailiiiii iil ijiiuil csl iiisi in sensihili : et alhum cst hic humu vcl lioc coluratum :

iilcu iiua riiril iiitellcclum in aclu nisi ac- lu)C ciiiin sciisihilc aua an i|til sciisas iii-

cciduai de s:'nsihili : sicut figura accej)ta si per rellcxionem supcrioris itulculia^

de sigillu sivc metallo facit in actu ceram in sensum, qua^ quidem in simplicihus
sigillalam, cl iion faceret cerain in actu iiilellcclus csl. Iii his autem qua' ciini
 106 1). ALI5. MAG. ORD. PR.^D.

sensibus coiijiincta .^unt, esl illa (juae vo- slrarc tam conclusionem jirincipalis svl-

catur aestimativa, qua ovis viso lujio iu logismi (juaiii prsemissas in jtro.syllogis-
colore et ligura a^stimat lioc accej)luni mis, ut scilicet a (quod est nota conclu-
esse inimicum el fugit. Alia autem qure sionis princijialis) sit probata per b me-
de causis eorum qu;c dicta sunl, qua^- dium, et quod in tali .sylldgisnu) orit a b
renda sunt, liic demonstiari non jjos- major proposilio : lunc in j)rosylIogismo
sunt. iterum probabitur a esse in b per aliud
medium quod concludilur major pro-
jier

CAPUT VIII. positio debeal proljari minor prin-

: et si
cipalis syjlogismi, quod scilicet b sit in c,

De siippo.siliuiiibas diiabus qine e.cigiin- probabitur jier aliud medium quod inter
tur ad destnictionern causfe ignorantim subjeclum et praidicatum minoris propo-
appareiitis et iion rere e.ristentis. silionis accipilur. Et sic semper omnis
syllogismus necessario liabet tres termi-
Causa autem aiq>ai'ens ignorantia' et nos, sive sit dialecticus sive demonstrati-
non exislens quam qnidam jioneliant ',est vns.
inlinilas in mediis et extremis liis ex Sed dillcrentia est in syllogismo diale-
1
quibus accijjinntur lermini demonslralio- ctico et demonstrativo, quod quidem se-
nis : et ideo ojaortet nos lianc causam aji- cundum opinionem in probabilibus s)'Ilo-
parentem destruere, nl vei(3 ostendalur gizanlibus et solum dialectice, manife-
quod scientia eHectus est demonstratio- slum est (juod intendcndum sit in lermi-
nis. Ad Inic aulem ojiortet nos juiemitte- nis et proposilionibus veiisimilibus, si

re sujjpositiones ex quibus lioc jioterit verisimilis liat sjdlogismus et ex verisi-

ostendi, qu;e sunl duae. milibus ^
: quamvis forte vera non sint,

Dicamus igilurquod l'x Prioribus Ana- dummodo verisimilia projiter quid : et si

Itjticis supjionendum esl, quod omnis forte est aliquod medium iii veritate sive
syllogismus esl jier tres terminos : et lioc cx necessitate et demonslrative quod sit

quidem (licet in Prioribus delerminalum necessariuin medium projiositionis a b

sit) tamen facile est liic demonstiare et (hoc est, per quod projiosilio a b conclu-
possibile qnoniam quidem in conclusio-
: (li jiossil ex necessitate) et tamen non vi-
ne A major exli'emilas est in c minori detur syllogizanti illud esse medium ex
exlremilale projiter id qnod a est in b si- necessitate, sed videtur sibi verisimile, et
cul in rnedio, et b est in c sicut medium non necessarium^ syllogismus per tale
in extremo. Haec crgo est supposilio medium syllogizatus (quoad sjdlogizan-
una. Secunda autem est, quod sjilogis- tem) syllogizatus est non demonstrative,
mus privativus est omnis alleiam Jiabens sed dialeclice : ad veritatem autein rei et
privativam et alleram aflirmativam. Af- necessitatem ojiortet syllogizantem inten-
firmativa quidem quoniam est, quffi dicit dere ex his qu;e sunt secundumrera esse
est alterum extremorum in altero quod vera, el non tantum secundum opinio-
est medium. Manifestum autem quocl hse nera vel probabilitatera apparentem. De-
dute suppositiones principia sunt ad de- raonslratio enim sic se habet, sicut se
monstrandum, quae oporlet supponere si habet res in ipsa veritate.
debeat esse dcmonslratio. Cum enim Sed adhuc piaenotandum est quod duo
quemlibet accijjientem quse dicta sunt pro sunt modi prsedicandi quoniam est ali- :

pi'incipiis accipere contingit, est deraon- quod pra?dicatum quod ipsum secundum

'Hanc contimiationein ponit etiara Linco- ^ Ex tjuo sequitur quod stat atiquem syllogis-

niensis, licet -Egidius et Grmci alio motio ,li- „,um esse demonstrativum in se, licot quoad
cant. P. J. syllogizantera sil ilialccticus. P. J.
 :

LiBKn 1 i'osrKn. anai.yt. TnArT. iv kt:

Sfipsuiii et di' iiatura siii de alio dicitur, quaesliones de (ixtremis et mediis. Et pri-
et qu(jd in se ut secuiiduni sui esse non ma quidem est de extremo in sursum as-
potest secunduni accidt-ns liabere Iiuc, cenilendo sic sit enim c inlimum quud
:

sed secunduna se : et qiiia sua talis est ipsuin quidem secundum seipsum non sit
natura, quod oportet ipsuni esse in alio, in aiio ut sibi subjeclo, sed in hoc quod

sicut est accidens quod semper est iu cst c inlimum et omnibus subjectum, sit n

alio. Dico autem hoc explanando ut sic- [irajdicatum quod est supra ipsum, ita
iil aliquod albuni dicimus esse liominem quod sit B in c prinio, hoc est, immcdia-
quia inest hoinini non propter aliud ali- te, ita quod non sit idiud medium inter

([iiid. sedseciiiiduiu scipsiiin. Kt ideo iion c et per quod b insit c

1$ iterum in b :

siiuiliter dicinius aUiuiii hominem, esse quod est praediciitum iiumcdiate supra c
et liominein albuiu hoino enim est al- : sit A siiniliter, ita quod non sit aliud
bus sic quod tuiic dicilur albus cum non medium iuter a et b. Qusero igitur nuni-
sit alterum aiiquid per quod accidat ei quid hic in taii ascensu ab infimo usque
album esse, sed album secundum se ad summum ascendendo, necesse est sta-
inest hoinini. Diciiiius aiiteni albuni esse i'e in aliquo summo, iiut contingat sic as-

iKiininciii. uon quod hoino secuiidum se cendendo in inliiiitum abirc, co quod t;i-
iiisit albo, scd quia aUiiim accidit alicui lis ascensus quamvis haheat inlimum ;i
quod est homo, et accidil ei albi natura quo incipit, tamen summum non luiliet
sivc essentia albedinis Sunt iiritur '. in in quo desinit?
prffdicatis qiuedam praedicata hujusmodi, Et iterum secundo qusero dc exlremis, Secunda.

([iice hoc modo secundumsepraedicautur, scilicet in descensu a quidera ponalur :

quamvis prajdicantur j)er se in primo esse summuin,ita quod nihil supra i[)suin
niO(hi diccndi per se vel in sccundo. Si- sit quod in eiidcin Cddnliiuitidiic [losi-
iiiiiitcr autcm csl di' subjectis, quod quae- tum possit dc A uuivcisalitcr dici sive

dam sunt qute secuiulum se subjiciuiilur, pnfdicari, a autem sit in c sibi supposito
ut prima substantia : qu;edam autein non immediate, ita quod c mediuin in nullo
sccundum se, ut adjecliva, iit cum dici- sit priori et prinio quam in a, ila quod
mus, miisiciiiu cst albiim. II;ec aiitem iu .\ sit stalus in suinmo, sed c sit in i

idco distinximus iil scciinduiu sc subjccta quod est sub c, ct isitin Bsibi iiiimcdiiite

el pricdicata acci[iiaiitui', liiec eniin liui- siip[)usito. (Jutero igitur nuiii([ui(l ct hic
ta esse probaiitiir : praedicata autem non taliter descendenlem staie ali([uandd iie-

secundum se vcl subjecta diniittantur, cesse est in aliquo inlinio, quo inh'rius
quia illa sunt quodammodo inliuita. Inli- niliii est accipere in eadem coordinatiune,
nila vcro sunl, quie accidere possunt uni iiiit eliam hic sic descendendo contingat
el eidcm-. iii iiiliniliim abire, eo ((uud nulluni sit

ultiuiiini iii ([iiu stct dcsccnsus in illa

CAPLT I.\. Cddrdiiiittiuiic? Dillcit autcni iste [iro-

cessus a priori, et ista secunda quffslio

!>< r/n;f's/iuiiibus an sil slare iii c.rlreinis dilTerl a [iriuri : (|Udiiiaiii (|iuerere Ikic

el inediis, ila {/110(1 non i^rocedanl in sive istud prinium, est qiiierere numquid
iiifiiii/uni. iiicc[iturum ab liujusmodi inlimo (quale
dictuin est anle scilicet quod in nullo est

'iina
,, q
Ilis i;.:itiir [ira-libatis, qu;prinius trcs infcriuri altcro, scd aliud siqicrius eo est

'
IWfio ;iUjuin [ji;('Jic;iUir d<- lioiiiine sccun- per se, conlra inoilernos (.liccntiJS islas esse per
(luiii se, noii l;iiiieii subjicilur lioniini seciin- se et consiniiles, aniinal est liomo, risibile cst
lllllll >!•. 1'. .). homo, etc. Priodicata enim secuiidum accidens
' 1).\ ({uiiius sei|uitur ([Uoil nuUa [>ra.>ilicatio suiit infinita: pnediciil.i vero per se sunt fiiiil;i.

seciimluni acciJens vel iiiii;itur;ilis polesl esse I'. J.

 108 n. ALB. MAO. ORD. PR.^D.

iii illo siciit intpdicatum in sulijcctn) iu se negatur, quod non liahot aliud supc-
sui'sum ascendondo in inliniluni c<intin- lius propter quod negetur de alio. Sicut
gat abire sic ascendondo ? Allcium au- si dicam quod homo non est linoa, quia

tom sive secundum quod qu.neritur, est linea non est animal et non est animal, :

iitruin aliquem incepturum al) liujiismodi qiiia non est animatum et non est ani- :

summo quod ipsum quidem prpedicaliir iiiatiim, quia non est suhstantia. Et nam-
de alio, sed de illo nihil |u\Tdicatiir in qiio iii liis quferitur, utrum inlinita sunt
eadcm roonlinatioue pivTdicaliiliiim (ro iii quihiis sic nnii ine.st inforiori, qiiia
qiiod siimnuim est in illa coordinati^uic) uogatur a sujioriori : aut ^lalur iii aliquo
sit iii deorsuin iuti'ndere descendciido a quo supromo immodiate nogatur
sicut
status, vel si conlingit sic descendeudu quod uon jier aiiud
et gratia suiipsius, ita
in infinitum ahire ? a quo sicut priori negetur?Unde quidam
Tertia. Aiupiius aulem tertio quaero, cum iu- libri hahent sic Et si a non inest in b
:

ter suminuin et iulimiim sint muita media, niilli autem primo aut erit aliquid inlra :

si (determiualis et delinitis termiuis iii

cui priori niui inest, ut si est prupriiim
sursuni et deorsum) contingit media qua; c quod in b est omni, et iterum huc in
sunt inter hrec inlinitare, hoc est, inlinita
aliu etiam priori, ut si c est quod est in

esse. Dico autem hoc explanando, ut si

(unni I, ot namque aut inliiiita sunt qui-
A summum sit iu c iniimo per medium hus non inest priorihus, aut statur ? Et
quod Ikoc littera melior est, et est traiislatio
inter ea est, et sit illud medium n,
et sit iterum medium ah a et n per
aliiid
Joannis a grseco facta, sicut truiislatio

quod Roetii.
n insit o, et horum duorum medio-
riim sint sic altera et altera. QuTro igi- Sed iii convortihilibus tenninis nuii si-

turnumquid et hic accipiendo semper al- niilitor so liahet quoad has tros qua.>stio-

tcra et altera contingit in inlinitum ahire, iios quiB dictaj sunt. In liis enim quae
aut est hoc impossihile si contingit stare seque de se invicem praedicantur, quserere
in mediis finitis? non est de quo aliquid prsedicatur priiuo
Quod aiitem istie qu.Tstiones nd pro- et de quo praedicatur ultimo : omnia enim
positum faciant, ex hoc patet quod lioc convertibilia ad omuia sive ad so iiivicom

intendere est intendere si demonstra- sic, hoc ost, in modo praedicandi, simi-
tiones veuiant in infinitum : et hoc est liter se liahent, quod praedicaiitur de se
intendere si demonstratio est omnis rei invicoin seque primo et aeque ultiuio : et

vel non, et si demonstratio circulnriter si sunt talia infinita quse de ipso aliquo
ad invicem includatur, ita quod demon- pr.Tdicantia sunt convertihilitor , ot si

strans demonstietur per demonstratum. sunt inliuita sic convertihiliter de se in-

Removet Siuiiliter aiitem est in negativis proposi- vicem praedicata : tunc sunt infinita in
dubiurn. ,• -i n ,

tiombus et syllogismis
. .

quantum ad
. ,
ter- iitraque tain ascendendo, quam descen-
tiam quaestioncm quse est de mediis. Quia dondo : quia unumquodque ot suhjicitur
quantum ad extrema est dissimilc ex- :
allori, ot pra'dicatur de altoro.
trema enim a superiori descendendo non Nisi quis cavillator dicat quod non si- Objeii.
negantur, sed prTdicantur de inferiori- militer ista convertibiiia eonvertuntur,
bus : et ideo iion quteritur an extrema in ot sic unum uon stat ad alterum. Sed hoc Solu ,

negativis sint inliuita ? sed quwritur an non ost vorum in convertibilihus : quia
media infinita sint ? ut si dicam quod a unum accidens, quod
illoium est sicut
inest omni b, et iterum a sit in alio pri- est passio quod socundum se praedicatum
ori, ut si hoc sit c quod sit in omni i, cst do alio aliud vero quod est subjo-
:

quia sicut est iu affirmativis, quod id se- ctum, non est praedicatum nisi secundum
cundum se inest, quod non inest per accidens : quia de passione prajdicatur
aliud uiedium : ita est quod id secuudum gratia suppositi quod est in passiune.
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. lY 109

Posset tamen dici, qiiod licet cavillaiulo syllogisniis. Si cnini a (qiiiid est suni-

aliquis diceret, quod praedicatio convcr- muni) prBedicaMle vd prtedicalo essenlia-

tibilium ahiret in inrinitum. non famon liter existentc dc r. ([uod est infimum
in ascendendo vel dcscendendo eo qnod : snbjectum, quorum utrumquc stat, sicut

omnia habcnl ad invicem, et

similitcr se dicil liypollicsis qua- exlrcma stare sup-

nulluiu sMpcremincl altcri iiequc etiam : ponil, infmita dicam cssc nicdia, in qui-
sunt inlinila cn modo qno accipilur isla Ims omnihus est cnim b positum cst b ;

praedicatin : qnia iidinita prr se essc non loco infinitiiniin mcdiiniim ct idcd si n :

possunt accidcntia cjusih-m suhjccti. Et sit infinila mcdia pcr qu;» ab a dcsccndi-

si converfatur, ita quod snhjectum pra;- tur in c, vel ac ascenditur in a, manifes-

dicetur dc accidcnti, jam est proedicatio fum est quod utique continget, quod ah
per accidens, de qna praedicationc non a summo et generalissimo accipicndo sub
est liic loipicndum : ct h;ec vidctur csse subjecto scmper secundumrcctamlineam
intentio IMiilosophi. iu deorsum vimsus c dcsccndcndo, con-
tingit semper alterum pra>dicatum de al-
tero suhjeclo ]ir;cilicari iii innnitum pcr
CAPIT X.
media intinitii. Cmjus pinhatio cst : qiiia

cx qno B dicit medi;i iiiliMita, istc pro-

De soliillone terliie qii;esli(inis, an media
cessus est iii innnitum : quia anfequam
siiit iii/iiiita tam in affirmativis ijnom
ab A summn in c inlimum vcniat, inlinita
in negativis.
sunt mcdi;i : cl ;uitc(jiiani similitcr e
convcrso a c iMliiiici prajdicafum super
Indiictas didcrminando qua^stioncs, in- pra'dic;itMiii ;issiiiiiciiil(i vniiiit iii a iiifi-

cipicmus ai) nltimii (jiuc csl, an st;uilihus nita pcrtr;iiisi!)il mciiiii. IMopliM- qiiod si

cxtrcmis coiitingat iiilinita cssc iiR'diii : b quod cst incdia inlinitii impossihilia
a sohitioiiccnim istius diq)cndct sulMlio snnt csse, tiinc scquitur qund ipsius A
aiiarum. Dicamus igitur quod maiiiic- summi cf c iniimi impossibilc est esse
stum estj quod non confingit infinita me- intcrmcdia infinita. Ilnjus excmplum cst

dia esse extremis stantibus et finitis : et suhsfaiiliii i|u;i' cst summnm, et homo
manifcsfum quod pr.Tdicamenta sivc ([iiud cst iMliiiiiim in coordinationc sul)-
pra-dic^ifa (iijuslihcf coordiiiiitioiiis niiius sliuiliic : ct (iiiiitiir quod cxtrcma stant
generis stcul t;uii iii sMrsiuii arcipiciido liiiilii iii siiiiiiuo ct inlimo. (piod iMlinuiiii
media siipcr pi;cdic;iliuii, (pi;uii in dcor- contiiigit sMiiiiiiMm iii asccndcndo, ct

sum iiccipicndo mcdia sul) suhjcclo con- sunuiium coiifiiigit inlimum in dcsccii-

dusionis qua; concludi hahef pcr (iciiiiin- dcndo : ct quod incdia, sicnf aiiiiiiiil,

stratioiicm. Dico autem exphmandoquid vivens, corpiis siiiit inrmila : ct hoc cst

voco .SV//-.VWH!. .S'//;-.«/w cst ct dicifur, quod impossihilc : (pii;! omnc ;iscciidciis ab
stiit nuigis oiiiiiihns universalc, sicut cst iuliiiio iid smmiiiiiiiii. priiis cst in mciho
genoralissiiiuiiii (pioil iiuigis esf univcr- (|iiiuii iii cxlivnio : ct siiuilitcr oiiiiic dc-

siil lihus pr;cdicalis suffi c diiia- scciiilciis ii sMiiimo ad iiiliMuim, iiriiis cst

lionis. Ileorsiiin antcm dico, qiiod stat in iiicdio (]iiiuii iii cNtrrmo : cmiii igiliir

in particuhiri quod ullniiis iii(ii\isihile inllnifii siiil iiicdiii. il noii coiiliimiil [icr-

esl formalitcr pcr diircrcntiiis : cl lioc est Iransire inlinita, iiim.]ii;iiii cst dcvcnirc

omnihiis his (|ii;c ])ro SMhjccto suiiiunlur jicr iiicdia ad cxtrcnuiiii : scd hoc csl

])iirli(Mliiriiis, ct jiicc cst sjiccics s])C(iiilis- (oiilrii hyiioliicsim qiuc iioiiil csse cxlre-

siiiiii iiltciius indivisihilis ])cr s])ccics. iiiii linilii cl sl.iiiliii, ct sic ]ionif per con-
(,)iiod igiliir iiiliiiilii iioM sint mcdiii, sc(]McMs. (jiiod ])ossit ;ih cxlrcmo in ox-

])rimi) ostcndcinMs iii iifliriiuilivis , cl Irciiiiiiii aliqiiis dcviMiirc : ])rohatum est

deind'c m neirativi^- 1"'"1'lilslUolllllM~ cl ii-ip, (j I slaiilihii- jicr liiiiliiiii distiin-

 110 1). ALI5. MA(^. 01{l). PH/EI).

iiam exti'i'niis, iiii|iussiliil(' cst iiicdiii i'sso miim dcvciiirc, qiiod cst incoincniins si

iiilliiitii. staiit exticina iit positiiin csl.

iVeqiU' liuic latioiii iilistal, qiKHJ si ali- (Jiiod aiifcni diximns iii affirmativis

quis cavillator dicat, (juod lia?c (juidciii ])ro|)osiliiiiiil)iis li s^iloLiisiiiis, ([undinc-

jiroxiiiia suiiiino qua? sunt a b c sint c(ni- dia iioii jiossunt csse intinila i-tantihus

tingcntia, lioc cst, consequentia ad invi- fiiiitc cxticinis, lioc maiiifcsfuni csf ctiam

cein : jiroptcr quod necessc sit illa M'ia in ])rivali\is cl |)id|)osilioiiil)iis cf s\llo-

csse iiicdia cl liiiila. Illa mtii (|iKe a gismis : qtiia siqicr idciii fundafur [iropo-
sumiiK) dislaiil, cl siinl juxla iiiliiiiiiin. sitio liiijiismudi iii afliiinaliv is cl iiejra-

noii accipcrc pro nicdiis (onliiii:cnliliiis ti\is. IManuni csl ii;iliir i(iioil hlaliir in

se al) .\. et diccre qiiod illa siiil iiiliiiila ;

incdiis llnilis, cliaiii in ilcniiiiislraliiiiii-

ila tanicii quod sint cinsdcni coordiiialio- liiis ncgatixis si stenl cxtrcuia liiiitc : ct

nis, scd quia inlinita sint jiixla sunimuin. ]ioc (|ui(lcm ex hoc manifcstnm csf, si-

Sic enim dicere iiihil ditrerl ab hoc quin (|iii(l('m slatiir iii iiiciliis finitis in ea de-
st!iiiper sint media iiiliiiifa sivc enim :
monsfralionc qii.T' est aflirniativa, sicut

Continuo processu siut inliiiita, sivc sii- jaiu probatum est. Xon enim est coiitin-

periora qucedam siiit linila et iniVriora in gens in privativa demonstratione ab ul-

eaciem linea sint inlinila, nullain liahcl tinii) quod est deorsum inliniiim, iii sur-
dincrcnliain : cx iifrii(|uc cniin sc(|uilnr siiiii procedendo in infinifum iic [)cr mc-
(piod incdia sunl inlinila, ct quod jirocc- dia asccndciido al) co ulliino >iM' inlimo

deiitem a sn[)ciiori ail iiiferius,vel c con- iii (|ni) slalur. ila (juod Mib i[)so nihil

verso ab inreriori ad su]terius, opoiicrct rcinanet accijiicndum. Dico aiiteni expla-

transire mcdia inlinita. In oiimi enini nando in ([Uo slaliir diqdicilcr. sciiicet

Zcuo. proccdeiis ([iioil in illis iliiiil dicalni' ulliiiium in

Dicluni Ze- l"'"Ccssii, siciil (licit
noms. (jiio slaliir, quod secundum illam coor-
pi-ius est iii incilio (|iiaiii iu extremo :

et priiis est in medio sihi imnicdialu diiialioncm in alio niilli) cst sicut inferior,

qiiam iii mcdio medialo : cl prius iii

sed in illo est aliquid ([uodlibct siqieriiis

proxiino (piam iii distanlc Ouod-

ali ipso. co sccunduni rcclam liucani, sicut dixi-

cumquc eiiim iifique accipio eorum iii- mus (]U()d lioc esl c, neque a jirinio ([uod

liiiitorum qiue suiif n (quod sii^naf mcdia est sumninin seciindiim rectaiii lincam
inlinita) lioc crat mcdiuin sc (•onlincns dcsccndciiili) iu iil iii qiiod slatur ullimo,
ad .V summum, aiit ad c. inliniuin : anl suiif inliiiifa iiicdia. 1'rimum antcm in

ergo ha^c erunt inlinila media, aui non suinnio dico illud (]Uod ipsiim (]iiidem
erunt inliiiita. Et iiihil dincii a proposito universalitcr |iraM]icatur de alio ([mililiet

a quo terminoruin accciila fucrint iii

illlcriori, scd dc i[)si) niillnin aliiid [ua^di-

snmmo sive iii iiilimo ])riiiium siciit inli- catur uiiiversalifcr cf univoce ([iiod sit

iiila : et sive stafim continiie sint, sivc cjusdcm coordinaf ioiiis, et hoc cst gene-
noii statini, ut dicatiir quod ci)iitiiieiili;i ralissinium. Si initiir sic csl in aflirma-
ad unum terminum sinl llnita, et distaii- fivis, fiiiic prohatiir quod ( tiain in ncga-
tia ab illis vcrsns aliuni fcrminum sinf tionc si\ (' negativis stabitiir ad iiiedia

inlinita : in omnihus cnim his nulla dilTc- liiiila : cl hoc probaliimus tripliciter, hoc
rentia est : quia si dicatur (juod conli- csl, [)cr Ires figuras : quia negativa tri-

iientia ad unum exfrcmum tinila suul. j)li(itcr [)roliatiir, qiue dicit non esse, in
tuiic adliiic (|uai siint post hoc versus [iriiiia scilicct, seciinda, et tcrtia.
aiiud extrcmuin siiiif intinila : et semper In nriiiia vcro fii^nra coui linlilur iU'Lra-
scqiiitur (luoil incdia suiif infinifa. cl li\a. L ndc ct [irobatur sic, tjuod fermini
(jiiod inlinila non coutinyil perfrausire : suniantur A b c, ua. quod c sit medium,
cf sic iion contingilab extremo in extre- et A major extreiii;tas et n iiiinor : et fiat
 LIBER I POSTEn. ANALYT. TRAf.T. TV IH
syllogismus in secundo primse sic : nul- netur in negativis negando infcrius pro-
lum c A. omne b c,ergo nullum u a ; tunc ptcr hoc quod negalur superius a quo :

enim tali mndu probatur non esse sivr cniui ncgalur superius, ncgatur ct infe-
negativa, quod in onmi in qiio estcest n, non convertitur et ideo in pri-
rius, ct ;

et in minori projiositionc, scdin quo csl n ma qua est incdium in toto pri-
figura in
nulii incst a in conclusionc. Tunc cnini mo, etpostremum in toto medio, ijuod-
tali svllogismo facto propositionis mino- cumque medium accipitur a.scendcndo
ris aflirniativce quae est b c, necesse est supra praedicatuni, si prajdicatum nega-
irc probationem si mediata sit et probnri tnr (\i' illo (cuiii iiiinor cxtrcniitas iu tolo
hanc ; et sic necesse est devenirc in slan- sil illii 111 ininori prnjKisilidiic) ueccssc
tem llnem, sicut jam probatum est quod csl qiiiiil pcr iiicdiiiiii aliqiiid ncgctur dc
iii affiruialivis slatur in mi-diis : ct quia miuoii cxtrcmilati' : ct si statur, ifa quod
in omni svliogisino altcra propositio est aliquid pr;T?dicaliir st^cunduni sc nnn pcr
affirmativa, nccesse est in (nniii svllogis- mcdium dc ininnii extremitatc, oportet
nio in affirmativa stare ad media finifa ; quod [ir;edicatiiiii illiidel illiusncgeturnon
B c enim propositio minor sempcr in ]iri- p^M-aliiid, cl crit illa ncgafiva iiumcdiafa.
ma ligura pisedicaliva est. Vcrbi grafia, nulla substautia qiiaiitifas :

Sed (quod est negativum

allciiiiii in oinnishomosubstantia; ergo iiiillns hoino
majori proposilione ) manifcsliim cst quantilas. IVon iiivciiiliir aliqnod iiic-

quod incdiata sil, et probari dcbeat : ct diuin supcrius accipicndo jicr quod ^ub-
simililcr rrit slalus in mcdiis. Sic cnim stantia prsedicetur de honiine; crgo ctiaiii
cum dicitur, nullura c a, vel in conclu- non invcnilur mcdiuiu, jierquodquantitas
sionc, nullum k a : aut illa est immediata negctur de hoininc in snjicriusaccijiicndn;

aut mediata. Si immcdiala : crgo b in al- stante enimpijcdicationc aflirmativa inhis

tero non est piinri qiiaiii in c, gratia cu- quff> suninnlnr siipcriiis, slaliil cl negativa
jus ncgeliir di' n : dc n cniiii iiiiuori ex- inviacadcin. Et siiiiilitcr csl dcsccndcndn
trcmitati' ncgaliir a in coiiilusioiic, ideo sumcndn sub snbjcclo, ef juvTdicatuin
qiiia A dc c negatur iii niajori ciiiii n iii subjccti rcfcrcndo ad ivi (jii;e sub subje-
toto sit c. Si autem est mcdiata : lunc est cto suiiiuutur, ut sub substantia corpiis,
in altero priori propter quod ncgaturdc c, ct siili ('(irpnrc vi\iiiii, cl sub vivo ani-
et sitiliudi); igitur n vcrc pra-dicabitiir lual, cl siil) ;iiiiniali linniiiiciu ; de oinni-
dc omai a, i'I (ir ipsu iiciiabiliir ,\, d jirr liiis liiscniin pr;cilicatnr substantia, cl ^ic

ipsiim iicgabiliir dc c infcrinri iiicdio sic, dcinccps : cl si dc ;ili(jn(i illnruni iicgiitur

niilluiu II A, oiiine c n, crgii iiiiiliim c. .\. supcriiis, dc codcin ncLrclur infciiiis : cf

Et si dicaliir (piiiil ilciiiin i'>l aliml iiu'- ubi slal Jiftiriiiatiii. ilii slabil llcg;tlio ;

diuin siiper d jicr quod a ucgalur dc u, qiiia sicul jiriinuni iiicdiiim jii;cdic;ibilur

illuditerum uiiivcrsaliter pr.Tdicaturdc n, univcrsalilcr df iiiiiiori cxfrciiiitalc, ita

et A iicgatur dc ipso, cl pcr ipsiiiii ncga- (jnndlilicf sniii|itiiiii siijicrius mcdiiiin,

tiir ilc II : ct sit illiiil i;, cl dc i; ilcnini jnvcdicabitiir ilc iiiinnri cxtrcniiliilc, i^f

(jii.critiir aii i:iatia siii iici^ctiir a dc i|is(i, iiiajnr cxtrcinilas dc nii'din ncgabilur ct

vcl pniplcr aliiiil iiiciliinii dc i|ii(i jiriiis Ai' ininnri cxtrcniit;ifo sccunduiii priiua'

ncgaliir : cl sic sciiipcr pinccditiir ad iic- ligiiiM- (lisj)ositionem. Sic igifur patct

gativas ab aflirinalivis : cl si csf slatus iii

qiiod slantc via aflirinali\;i iu dcorsum,
affiriuativis, cril sfaliis in iicuMlivis. iiciralivji it;i st;iliil iii siirsiiin : ct cril iii

illa \\n ncgatiiiiiis (|iiiMl(laiii iii miiiiiiio

El scquiliir, ipind (ciiiii iii ariiniiati\ is

jiriiici|iiiiiii, (jiiii iiiiii cril scciilliilliii

descendeiido a pruidicatis in suhjccta dc iii

qiiibus affiriiialivc [ir.Tdicaiiliir, siipcriori scijisuiii iiicdiniii a (|n(i jirinin nci.Mlnr

via dircctc slclur in iiicdiis iiiajnr cslrcinilas.

liiiitis) nporlcl
quod c cnnvcrsn in via siirsum qua* (c- l'A in iiiiiinii jiriijKi-iliiiii" Ikic ilcnini
 :

112 D. ALB. MAG. ORD. PR.^.D.

ostonililur in socundafigura, quod scilicet universalem negalivam, sunt vil quod

stante afnrniativa in mediis, stabit in ne- subjectum est in aliquo tolo, vel quod
gativa siipra medium semperaccipiendo: pr;i'dicatinn ost in aliquo toto : sed mo-
quia omnia sic accopta affirmanlur do diis oslondendinogalivampor alii]uiilquod
medio, ot nogal)nntur do minori oxticmi- osl lolum univorsalo ad subjoclum, debe-
tate sicut et medium : et disponatur syl- liir priin» figurte, ot reliquns modus de-
lo"-ismus in secundo modo socund;T3 lign- botiir socuudffi figur;e, ot hoc proprio se-
raj sic,quod b quidom major oxtromilas cunilo modo socunda^. Si auloin drbrant

sit in omni a modio, ot idem a mediuni mnlliplioari moilia por prinmiii nnidiiin

in nuUo c minori oxlromilalc sio, onino socnnihe ad ostondondain nogalivam uni-

B A, nulluni c A, orgo nullum c b. Con- vorsalom, hoc erit accipicnilo mcdia su-
stat quod affirmativa, aut est immediata, ]ira subjeclum, sicul iii jtrima figura

aut slabit ad immodiala, sicut prius [^ro- (]uia socuniius modus prima^ ot primus
batum osl. Si aulom niodiata sit noga- socunikc non diirorunl, nisi convorsione
tiva major quiT ost nulluni b a, et sic majoris. Sic ergo palol quoinodo ot in

oporteat oam pruljarc : manifostum ost jiriina ot in secunda figur;i mnlliplican-

anlem por viam qure ost in suisnm acoi- ilci modia ad ostondondam nogaliv;im est
piendo super prccdicatum, sicut fachini sl;itns quia in illis duobus modis (qui
:

est in prima fignra paulo anto, aut dc- iii illis duabus figuris approprianlur ad

mcinslraliilnr \icv lianc secundam ligu- oslendondnm nogativam) est slaliis.

rani, aul domonslrabitur per toiiiam figu- Torlius aulom modus ad oslendcndnm
ram. Primus igitur modus diiius ost, univorsalom nogativam ])or linila media
qualitor scilicet negativa dcmonslralnr ost : et fiunt ostensionrs por id modium
per piimam mediis finitis acceplis supra qnod prius, scilicet qnod slant aflirmati-
medium : quse omnia por modium v;e, ot ideo eliam stabunt negativ;v. Mul-
prtcdicanlur de minori, el de quibiis om- lijilicantur acceptiones mediorum conti-
nibus negalur major : et idoo por illa no- nue secundum prsedicationos afiirmati-
gatur major de minori. v;irum in deorsum : et quia inaffirraalivis
Sccundus aulem modus donninslrandi esl stalus, ideo eliain in negativis opor-
negativam ostendetur sic. Sumalur enim lot onim sic syUogis-
esse statum. Fiat
aliquid dc roctalinoa snpramodium qiiuil mus in socundo quod b sit me-
torti;e,

est praHlicatum de a, hoc euim esl in cun- iliuiii, ot A minor extromitas, c autom

ni B majori extremilate, et in nuUo c mi- nuijor sic, quod A minor extremilas in b

norl i'xlromitate : et sit illud n, hoc igi- sil in minori proposilionc, c vero major

tur crit modium : hoc onim aflirmaliilur oxlremilas sit in nullo b in m;ijori propo-
de A et romovobitur de b, sic, omno a n, silione : lunc onini soquilur quod c non
nulliiin B n, orgo nnllum b a. Adhuc ul- in ouini sil in quci esl a. lioc ost, quod
terius qu;prilurde hujus svllogismi noga- non omne a osI c, sic, nullum b c, om-
tiva nullum
qufe est, b a, an mediala ne B a, ergo quoddam a non esl c : tunc
sit, aut immediata? Et si estmodiata, ac- onim major quiE est negativa, si dicatur

cipiatur medium supra d, sic : omne b c, esse modiata, polerit oslendi per supra-
nullum B G, ergo nullum b d : ot si slal dictosmodos in primaet secumhi figura ;

in pra^dicaliva, .-labit in negativa. Palot vol potosl oslendi simililor in eadom

igitur, quod sicut in esse sive in affirma- ligiir;i in qua fit syllogisinus. hc^c rsl, in
tiva scmpor slalur in suporiori assiimon- toiiia fiuura in iiua fil svllotiisinus : illo

do, sequitur quod sumptio modii slabit eniin utroque nioilo qui su])ra dic lus est
otiam in non csse. nnmstratur. Si vero per loiii;im ligiiiam
Notandum est hoc etiam, quod isti ostondatur, accipilur medium snl) snb-
duo modi qui dicli snnt ad ostondondum jooto, sicut E accipitnr sub b. sio, quod-
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. IV 113

«1,1111 n non psI c. (niino e ost b, crgo mrdiiim sub subjeclo modiata non rodu-
fjuodilam n non cst c: sic cnim ostcnsa ad immodiafam, sed magis modiix-
cifiir

L'st major jiarliiuliiriliT. Similitcr si nia- tani. Diccndum quod lioc prociil dubio Soiutio.

jor liujus Sfcuiiiii s\ l!oi;ismi qua^ cst nc- vcriini osf, quod non potost
lorfia figura

gativa uiiiversalis, ullcriii; dclifat ostcn- jiropositiones mcdialas faccre immedia-

di. co quod nicdiata cssc dicilur, accipia- tas ncc linc liii' iiilciidiliir
: scd fantum :

tur iiHcrius nicdiuin dcsccndcndo sub c, intonditur hic quod stafus esf in acce-
et sic deinccps dcscendcndo scmper acci- ptione mediorum in deorsum in negati-
piuntur media quousquc veniatur ad im- vi«, posito quod sit status in d-^orsum in

mediatam ad ostcndcndam ncgativam afiirmativis.

per tcrtiam figuram sccuiidum piv-cdica-

tiones acceptas sub b subjecto et mcdin CAPUT XI.
cliam in terlia figura continue in dcor-
sum : quoninm conccssum cst stare pra^- De snlii/ione priinx et scciindie q/ix.stio-

dicationes sive afrirmationcs in doorsum, lunn qitod scilirei slant e.rtreina fini-
manifestum quod stabit quod non csl, la, etr. Soliilio hnjirii siipposito quod
hoc est, nogativa qua» ost in c. quandodi- rst iliffinire.
citur nullum b c.
Ex his aulem (pue (bcta mani- siiiit, Ail solutionum autem primae et secun-
festum quod si est ncgaliva non una via, dae quaestionum (utruni scilicef demon-
sed omnibus tribiis (bctis viis demonstre- sfralioncs .sfentinsursum cf doorsum se-
tur, abquando quidem exprima, aliquan- cundum ca quoe demonstratione ut
in
do vcro ex secunda, aiiqiiando aiilem ex siilijocta of pncdicata rcci[iiuutui) upor-
tertia llgura, qiioniam et sic stabitur ad trt pra'miftcrc qua-ilam do pricdicalis ct

mcdia liiiita : imincs ciiim via'finita^ sunt suiijcclis. Dicamus igifur quiid boc qiiod
in modii^ : liuila' cuiiii liuitics sive finitje aliipii (in illis qua? media suul) spcculau-
miiiloties accc|ita! siniul necesse est fiiiiri tur logice sive per logicas cf communes
ad nuiiierum deterniinatum ot non ad in- rafioncs, quffi proprise sunt liuic ncgofio,
fiiiita. .Manifcslum est igitur quod in pri- hoc fif hic manifcstum in considcratione
vationo sivo in ncgaliva dcmonstratione status exlrcinnrum, (|uia iulrr cxtrcma
statur ad numoriim crtum mciHoiiim :
fiiiila noii |ii)ssunt cssc mcdia iuliiiila.

proplcra (|uihI slalur iii csso sivo aflir- Dico aiilciii lianc ratidncui sivo spccuia-
maliniir aflirmali\ I' |ir,rilii-aliiiuis, maui- tiniicm liKjiraiii qiKc diviililur r ilivcrso
RemoTet fcslum cx .Vltcuilcnilum la-
(lubiuin.
ost iiidiiclis. contra rationom analyficam : ot iia^c ost

mon quod id quod dicfum ost, univorsa- qiia' pcr moiiiim invcntionis proccdif, sic-

U',m nogafivam posse ostendi per terliam iit csf invcnirc sfalum ox ratione medii
figuram. nnu cst intclligendum univer- ot cx ralidiic cxlrcmi'. Anahjlicam au-
salifor. scd parficiilaritor, sicut praMJi- tcm voco. (|ua' prncnlil pcr juibciiim rc-
cliiiii cst : ncc iioc idco dicliim csl quia in solvcndo priiicipialuiii iii ](riiicii>i;i : ct

tertia ligiira ciiui-luilaliir uui\ rrsalilrr, rx illii iuilicarr liuiluiii osso slattim lam
Sed idi'ii iliritur quod quaiuvis concludc- iii inodiis quani iii cxtrcinis. Proccdondo
retur uuiversaiitcr, tamrii esset status igitur iogicc oxtremorum consiiU'raudo
in mediis. finifafcm palam fif magis de finilafc me-
Objectio. Si aulriii ii|ipiiuat aiiquis conlra illiiiii dii. Pi.omillalur ergo divisio : quia divi-
moiiuiii qiio ostriisa cst iii'galiva iii trr- siiinis uKnlus bigicus est, iit accipiantur
tia ligura, dicciis quoit accipiriido sic ca qiue sccimdiim sc subjiciuiitur, ct qu;r.

• Aiitor laniPii oxponit .Vvorroos ot nliloi- poniitun.

Afoxanilor i|iiiit piM' i;ilionrni locic-im iiilrlli-
Ui D. ALB. MAG. OIID. PRiED.

seciindum se prcedicanlur, ab his qufe rum secundum ratio-

igitur csl et dilTeit

subjiciuntur c1 prwdicanlur socundum ncm sic uno istorum dictorum

dicere

accidens, quia illa secundum se sub-

quae modorum, aul dicerc illo altcro modo,
jiciuntur et prDedicanlur sccundum sc. tam rationo siilijecti quain prtedicati.
rinila sunl : qutp autem sccunduni acci- C.um enim quoihlaiu ali)um dico esse li-
dens subjiciuntur el ])r£edicantur, ad lini- gnuin, allmm subjicioiido et lignum praj-
tatem certam pcr arlem rcdigi non pus- dicando tunc non dico subjici id quod
:

sunt. secundiim se siibjicitur sed dico, quod :

Dicanius ergo quod in bis qute iu quid aliquid siibjicikir cui accidit esse albi si-

est simpliciter ct secundum esse pnpdi- ve esse albedinis. Sic enim dicit Avicen- Quid sit \

cantur (sicut in coordinatione prtedicabi- na, subjectum quod vere subjectum est, lum secu

lium subslanti;\;) patcns cst, quod stant est cns in se completum et occasio alteri cennam
extrcma et in summo et in inlimo si : existendi in eo et tale non est aliium se-
:

enim est vel contini;it diffiniie in sul)- ciindum osso albodinis : et ideo qiiuin di-

stantia in qua est dirHaitio simpliciter, ciliir, all)um osl lignum, dicitur quod
aut si notum quod aliquod erit esse sive illud subjicitur cui accidit osso allii : scd
qui(klitas qua3 est difliuitio : tunc lioc non dicilur qiiod album iu oo quod liujus-

supposito eiit slalus in extrcmis. Quia id modi per albi esse, subjeclum sit ligno.
quod est in intimis stans, hoc diflinitur El liujus ratio est, quia subjectum vere
tantum quod est in summo, cst
: ct id est quod in motu alterationis idem manet
difliniens tantum et media in hnea recta :
ot mutatur secundum qualitates: sed cum
et laterali sunt secundum aliquid diHi- dico, album cst lignuin, album secun-
nicntia, ct secundum aliquid difrmita. dum albi esse non sic manot idoin, miila-
(Jportet ergo quod sint tinita et stantia tum sociindum suas (pialitafos igitur al- :

superius et inferius : quia diflinientem l)um socundum aliji osso non cst secun-
non contingit transirc infmita. Diffinitio dum se subjectum. Sive si dicara album
autem ab infimo recurrit usque in sum- quod vere album est in universali, sive
mum cujus ratio est, quia quod in se
: dicam in particulari id qiiod vere album
non est linitum, non difiinit medium : aliquid ost noutrum onim liorum factum
:

nisi reducatur in terminum, de sc non estlignum secunduiii aliqiiaiii qualitalis

est linitum, et idoo medium non diffiiiit allorationom in ijua ijisum subslantia ma-
nisi sil reductuin iu primum, quod est noat idoiu : proptor ijuod iU)n ost lioc so-
finis. cundum se subjoctiim ligui : sod aut, linc
rniversale autem sive universaliter sic ost, nisi sccundum accidcns : quia id cui
dicamus ut accipiantur qute sic diflinita accidit albi esse, subjectum non est, et
sunt. Est enim vere dicere album ambii- album in esse albi. Similiter autem cum
lare, ita quod accidcns prffidicatiir dc ac- dicitur alliuiu osse lignum, lignum se-
cidente, sive accidentale de accidcntali :
ciiudum se non ost j)ra'dicatum : j)r;odi-
ct cst etiam vcre dicere magnum iUud CJiii quod ost inesse causatur:
oniin ab oo
demonstratum sensibiliter, lignum essc, ot idco non socundum se pra»dicalur '
:

ct prwdicatur subjeclum de accidente et :

cujus ctiam non est in esse vel quod so-
iterum vere est dicerc lignum magniim cundum so altori non incst ut genus vcd
esse, ita quod piredicatur accidcns quod diircrcnti;i ncutrum autcin convcnit li-
:

vere inest de subjecto quod secimdum sc gno qiiia noc ojus esse est inesse, ncc
:

subjicitur ct simih^ isti piYpdicationi cst incst ut jrcnus vel dilferentia.

:
O
cum dicimus liomincm ambuhirc. Ahe- Cuni vcro dico lianum esse albiiiu.

' Prfcdicari causatur ab inesse, nt.i;im vi.li- sicut iioc iuest siliiipsi.
luus, et ideo idoni non imi-dicatur de seipso,
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. IV 113

quud sfcundum sc suli-

tuiic subjicitur secuudum se pranlicatur ct
tur id (juod
jectum quod secuudum
est, et priedicatur nou secuudum accideus. Sic enim de ta-
se prtEdicatum est dicitur enim lignum : libus subjectis ot talia priBdicata demon-
album, non quia alterum aliquid sit al- strationes demonstrant : et hoec monstra-
])um, sed quia ipsum lignuui per ligni binms stare ct esse tinita. Sunt autem
esse secundum se aibuni sit, et aljji esse talia priedicata et subjecta niultipbcata
subjiciatur, et iiun alteruni cui accidat secundum coordinationes pra'dicabilium
lij,^ni esse : sicut cum musicum album in j)ra>dicamentis. Ilarum enim prinio
esse dico : tunc cnim dico, quod alterum praHlicalionum quiedam sunt iu id quod
(cui accidit niusicum esse) album est,sic- quid est secundumsubstantiam, autquo-
ut liuniii (cui acciilil musicum esse) al- niam quantum, aut quoniam ad aliquid,
lius est : sed lig^num esl sulijeclum quud aut quoniam agens, aut quoniam pa-
vere secundum rem ligni cst iacluni suli- liens, aut (juoniam ui)i, aut (juoniam
jriliini alteraliiiui, el nnu dico lignuiu i|uaiiilii, jier quod intelligilur quod si-

esse sulijectum, co quod aliiiuid allerum luiliter iii silu cl haliitu, cum iinum de
sit cui accidat ligni esse quam (juod uni- istis de uiio subjecto pra'dical)itur. Prte-
versale lignum est secundum ligni csse, dicatur auleiu quando unum de uiio,

aut aliquod in particulari demonstratum pra'dicatursecundum se de nno quod se-

lignum est. Dico aulem subjectum in cuiidum se subjicitur non autem unum :

s|)ecie, demonstrans (iiiiid iignuin est : eo de uno juicdicatur, quando iiiium jirav
ijuiiil spccies est jiassionis siibjectum. Kt dicatur gralia alterius qiiinl arridil ei,

(lico hoc lignuiu aliquoil : quia priina vel siibjicitur gratia alterius quod ei ac-
substautia secundum sc subjectum est cidit : et sic patet, quod in juicilicatioue

omnium. per accidens non unuin do iiuo pra'dica-

Si igitur istis mndis pra-dicandi conve- t»'"- autem dico quod oj>po-
l*cr accidens

nitiiomina in.ncie qua' aute iiosita m.n "''"' 4uod est secundum se, et
'^'1 'i^

sunt, sic iliilis |ii;edicari modis sit sic di- """ opponitur ad id quod est per se.
cere, ut scilicrt dicatur de illo quod se- Amplius ea qu;e siilislaiiliam signili-

cundum se non pra;dicatur, sed secun- caiit et iii qiiid est jucedicanliir, aut sunt

dum se siibjicitur, aut nequaquam prae- siguilicaulia quod vere illuil esl de quo
dicaii : aul quiKl praidicatur, pi;edicari j)i;eilicatiir, ita scilicet quod totum illiiil

uoii >iui]iliiilcr, lioc est, secundum se : esl sicul diriinitio pr;i'dic;ila dc difliuito,
qiii;i i;iliii ejiis ici)iigu;it r;ilii.ni pi^edica- ;iiit siiiit sigiiilic;iiiti;i (luiiil illud ;iliquid
li : clim sill.jcdi i;ili(i 111.11 sil iiiesse, sed esl sicut iii;eilic;il;i qii;!' i.;irli'm esse sub-
qiiiiil sit iii sc ci.iii|ilcliiiii ciii ;iliud insil: jectisigiiilic;iiil, iil l;i'Iiiis cI iliirciciili;i di-
qiiod ;iutem non secundum se jinedica- visiiii de sulijecto jiricdicata. Quiccuimiue
ciitiir, si jiriedicabilur, secunduin aliud vero jir;edic;it;i uoii signilicant aliquid se-
j)r£edic;itur : el ideo sccundiiui accidr^iis cuiiiliiiu siibsl;iiiti;im subjecli, sed sic de
I.r;eilic;iliitur. \\\ liis aulem j);itet qui.d ;dii|iii> subjecli. |iiicilic;uilur, (lUiiil pi;edi-
iii i|iii.il sci-iiuiliuii se pr;eilicatur, esl c;iiil id q I \ere esl ;ilii|iiid ipsiiiii sive
l;iiiiliiaiii ;illiiiiii i|iioil secuiidiim se ha- illius scciiiiiliim jiarlem esse el i|iii(lilila-

licl iiicsse ;i ijiiii c;iiis,iliir inicilicatio : sed tis, ill;i |ii;eilic;it;i ;icci(leiiliii siiiil . siciit dc
siibjecliiin dc (jiio jiiiedicatur et seciin- homiiie ;illiuin |ir;eilic;itur. I*rii|iter quod uiiTercniia

(lum se sulijicitur, est siciit liirnum. |i;itet distmctio scctnniuni sc jirieilKMlo- cBia secun-

^iilijiciiitiir igiliir unbis, et pro siippo- riim ;il) ins qiiie prr se j)r;etlicantur : iil- i.or to.

silioiie luilicnlur. iiiiinj iil i|iiiiil |.i;eilicii- i.iiiii ciiiiii >cciiiiiliim se j)r;edic;ilur (b; Im-
tur, sciiipcr pr;edicclur de subjccto (iiiiid iiiiiic, scd iuiu iicr se, qui;i iiiliil pnvdicaf
siiiijilicitcr, lioc est, seciiuiliiui sc est sub- sulist;iiili;i' liiuuiiiis: lii.mn ciiiiii iie(|ue

jectuni : ct quuil |ii;eilic;ilur, i.r;edice- est id qm.il \ erc csl ;illiiiiii, ila iiiiinl ;il-
 :

116 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

bum prsedicet lotum esse hominis ut dif- bilc cst quod ea quae sic praedicanliir,
finitio : neque cst homo albiim : ila ([ikhI a^que prajdiccntur sic ad invicem. Quia
aliquid sil homo vul homiuis sccuiiduiu sequc pra'dicanlur qute conversim prjcdi-
partcm csse ipsius. Sed hoc mo(h) pcr sc c;iiitur. Ista autcm prffidicanliir sicut sii-

homo aninial
pncdicaudi forsan est : quia pcriora dc inffrioribus. Sed viTum cst
homo secundum hominis csse, cst quod quod veie prajdicantur, ctquod conliii-
et de quiddilate sua est
vere est animal, git ea vere praedicari : sed non contingil
animah Dico autem forsan propter cos ca aeque de se invicem vere pra>dicari
qui csscntiaha rci poucbant cxtra, de quia sicut superiora de inferioribus pr;e-
quihus non hic, scd in priina philosopliia dicanlur: aut cuim pivedicabitur, hoc
considerandum cst. Quiccumque vero cst, prffidicatio fict de talihus, qiiod pr;e-
pr.Tdicata non substautiam siguiricaui, dicatur ul subslantia vel ;iliquid substaii-
oportct prauhcari de quodani sultjccto ti;c, Iioc cst, quidditas vcl aliquid quid-
quod sccundum se subjectum sil ct : dilatis, sicut cuin genus sit vel diffcrentia
oportet in tahbus quod allmni nou sit ali- id quod prfcdictitur. De
autem omni- his
quod subjectum quod non subjiciatur sc- bus quffi praedicantur, ostensum cst quo-

cundum se,cum alterum aliquid sit,

sed niam non erunt infinita per hoc quia si :

subjicietur albo: sicut hgnum secuiniuiii csscnt iiirinit;i, uon contingcrct diffinirc :

se cst suhjectum, cum nou alterum ali- undc patcl quod luec non sunt infinila,
quid sit cui accidat ligimm csse : sic cnim ncque in sxirsum, neque in dcorsum si- :

alhum non sccundum sc sul)jectum, scd cut patct si suif-um accipiantur sive la-
subjecti, cum alterum sit cui accidal albi terali lin;'n, ut Iiomo hipcs, sive recta li-

esse. Sic autem ctiam est in aliis pranli- nca, ut homo animal neque : in deorsum,
camentis substantiam non signilicanti- ut animal praedicatur de homine, homo
bus. autem de Gallia, et ihi stabit : et haec
Ex omuibus igitur his patel quod pr;c- praedicantur in tali coordinatione de alio
dicata sccundum sc cl pcr se in subjectis in co quod quid cst sccundum totum

sunt et non extra ea. Propler quod deri- esse vcl secundum partcm esse et hoc :

corum
sibilis est positio qui ponunt foi- non proccdit in inrinitum. Cujus ratio
mas de rcbus prwdicatas esse exlra res :
est, quod omueiu subslautiam subjectam

et ideo yaudcant geucra et species ct cst diffinire per essentialia ipsius : et

ahae form£e idealcs : quia sccunduiu di- idco sunt fiiiita diffinitientia : quia infini-
cta eorum monstra quasdam sunt cxtra ta non contingit inlelligentem et compre-
res accepta,quarum formtc sunt, sicut hendi'ntcm csse rci pcr terminos ipsius
monslrum est extra natur;e inlentionem :
perlransirc : comprchcnsio cnim cst con-
et si sic sunt extra subjccta, nihil sunt ad traclus intcllcclus supcr tcrminos rei :

ralioncm naturie vel scienliaj vcl deinon- proplcr quod talia nequc in sursuin, ne-
strationis : h;ec enim omnia formas qu;c quc in deorsum infinita sunt. Illam euim
sunt in subjectis considerant. Sic ii;itur substantiam sivc eam subslantiam non
se habct iu substantiai coordinatiouc. esl dilfinirc, dc qua infinita iu sursum
piicdicantur.
Amplius autem aliorumgenerum coor-
dinationibus similiter est quoad hoc quod Sic quidem igitur genera ad invicem
pricdicantur de inferioribus, vel sunt esse prJEdicantur, niuiquod unum de alio, sed
suhjcctorum dc quihus pnedicaiitur, vcl dc suis subjectis a-quaiilcr pr;¥dicautur :

p;us csse ipsorum, vid pr;cdicantur dc ip- quia quod sic prwdicatur, erit ipsum ali-
secundum accidens. Si autem sic est ,et
sis quid cjus dc quo pi;c(licatur, quod vere
non est hoc pr.Tdicatum hujus qualilas ac- ipsum (hoc est, essentialitcr) est : nec
cidcntalis, cthochujus, ncquccst qualit;i- cum (lc ([ualitalc vcl alio gcnere aliquod r*

tis qualitas usque iu infinilum : impossi- aliorum gcncrum praedicatur, nisi secun-
 LIBKR I l>(»sri:i{. A.VALVT. TIIACT. IV 117

(luni accidens, ut dictum cst : oninia accidcnlia sunt ([ucedam a sub- alia
enim Iitec genera accidentium accidit, stantiis, et sunt alia (puTdam de altero
non tantnm de suis inferioriJjus, sed ut de subjecto dicta.
ctiam de sui)ji'clis in (juil)us et a quihus Patet 'f/iiuv cx omnibus qu;e dicla
Sed quoniam. si-
esse lialicnt, pra'dicari. sunt, (jimd si iinum de uno f^ratia sui et
cut dictum est, in sursum non erunt inli- non ^ralia alteiius dicatur, ne(jue in deor-
nita unumquodque enim (juod sic de
: sum in infinitum dicetur : de quibusenim
suo inferiori j)ncdicatur, aut signilicat suiijectis ut secundiim se subjectis dicun-
quid, aut qnale, et in iUo stat in sum- tur accidentia, dicuntur de talibus snbje-
mo aut (juantum, el hoc stat in quanlo
:
ctis quascumque subjecta in subsfanlia,
in summo aul bujusmodi aliquod gene-
: boc est, in difrmitione accideiitium suiit :

ralissimum, in quo stat sicut in siimmo : ita qiiod iii imiiiscujusque accidentis
aut secundum accidentalem jira^dicatio- dilfmilioiu' cadat suumsecundum se sub-
nem significat gcnera accidenlium, qiiae jectum et enim subjecta non
jierse : IiPec

sunt in subslantia sicut in subjecto. IK\'e «unt infinita, si sujiponatur quod diffinire
autem omnia finita sunt : et ideo status contingit secuudum sursum accij)iendo
esl in ipsis. Similiter autem et genera 'I'sa subjecla, et etiam accidentia cadenlia
pracdicamenloruiu (imuia simul accepta 'n diffinitione suarum specicrum, ulraque
sunl linita : aut enim signiricanl quale, subjecla el accidentia accipiendo lum
aut quanlum, aut ad aliquid, aut faciens, sunt infiiiita. Xasus enim iii diflinilione
aul paliens, autubi, aut quando, et staiit simi accipilur, et loco muninis diffinitio
in num.M-o iinito. ponilur nasi, j)eisuperius accipiendo non
Conccssum autem est jam in pr.Tliabi- vadil in infinitum. Simililercurvitas sidif-
tis unum de uno secuiulum sc jicTdica- iiniaturfornualiterperdepressuminmedio,
ri et concessum est ipsa accidentia de
: el Imc jier aliud, non valil iii inliiiiliim.

ipsis acL-identilius (quaecumque nou aliiid rSecesse est ergo aliquod esse jirimiim
sunt ali(juld (jiiod de eis secundum se ''i utroque, et de quo primuin, hoc esl,

sulijiciatui) iiuii [iijedicari : accidens iniinrdiate praidicetur, el de hoc ali(jiiid

enim di' sr 11011 baliet iindc subj'iciatur lira'(lical)ilur iinmediate : et uecesse est
accideiiti : eo (jiukI (iiunia sunt accideu- ha'C slare iii aliquo de (juo nihil pra^dice-
tia, quoriim milliiiii de se liaiiet nndc a!- ''"'3 i|uod cjusdem sit coordinationis : et

teri subjiciatur : sed ha?c (juidcm acci- nccesse csl illud primum csse talc, quod
deiitinm pra'dicanliir secundiim scijisa non amplius pivvdicelur, nec dc alio prio-
de snis iiilcrioriliiis. Alia vcro accidcii- ri siciit infcrius particiilariler de suo su-
li |iia'(lic,uilur M'cuniliiiii aliiiiii 1110- jiciiori praedicalur, neque de illo aliud
diim de aliis : (jui modus est per acci- ju^iedicetur sicut prius et sujicrius ad
dens j»rT(Iicari. Ifa?c autein omnia geiic- ipsiim. Uiuis (juidem igilur demonstra-
ra accidentiumde subjecto quodam (iiiod liouis modus, quod praHlicata et subjecla
secundum se sulijccliiui csl, [)i;edicaii ad siiperius et inferius finita sunl, esl liic

dicimus, ut de subslaiiliii : ct iioii diciinus qui est e.\ siijijiosilione difiinilionis : ijuia

(juod ;ili([U()il iiccideiiliiim simjiliciler iditer non contiiigerel difliuire.

secundum Iioc (juodcst accidcns, sit sul)-

jectuin, sed potiiis dicimus omnia taliii CAPUT XII.

esse insubjecto : nihil enim taliiim qii;e
sunt iiccidentia cssedicimus, qnod si siiii- (Juml slaliir i/i siinniio i-l iii/iiiio si sciie
.i''''"'" diciiiius. ([iiod iioii ilicaliir aliiiil prr (/eiiioiisli/iliones siifjponatiir.
esse idiqiiid giiilia ciijiis sil sulijcclimi :

sed dicimiis ijisum accideus csse in iiliis Ailliin' iiiilcm iiliiis modns iid idciii os-
i[u;e siiiil siiiislantiaj : el (li.iiniis quod lciiilciidiim esl, supposito eo ([ I esl
118 D. ALB. MAf,. ORl). V]\:TA).

sciie pcr demonstralionem. Si ciiim crit ct scqiiitur cx hoc, quod (jiila iKiii ((lU-

demonstraliu de sul)jectis, de quii)us tingit scienlem Iransire inlinila, (juod

quredam passiuues dcmouslianlur qu;e luec (]iKe scire volumus, non scicniiis

scire faciuul : tuuc aliquod polius, luic per dcmonslralionciu. Si ij^ilur, ut dicit

cst, potiorem aliquem habitum ad ipsa cavillator, neque aliquid melius hahemus
coucipiciula lial)el)imus quam seieuliam ad jirincijiia scienda quam scire per de-
faclam per demouslrationem, ut dicil uu)nstratiOnem, ct illa per demonstratio-
cavillator, lioc est, de liis nu'diis et jiro- nem scire non possumus, sequilur quod
])ositi(inibus sive per lia?e, alia quffi- nihil sciclur jicr demonslralioneni siiri-

dam jiriora piicdicautur, per qua^illorum jiliciter : scd tanlumseielur (quod scilur)
Jil deiuouslialiu : ueque aliqui piissiiiil ex suppositione, quod inconveniens est.

ad iila ])riucij»ia qua; prredicanlur de me- Inconvcnicns enim cst diccre,quod iiiin-

diis et proj)nsiliouil)us demonstraliouis cijiia nou slanl : et quia si sciuntur per

concipienda aliquid hahere potius, lioc dcmonslralionem, quod etiani non slat

esl, potiorem hahilum quam scire scien- inaliquo fine demonstratio. Diclum au-
tiae facla; per demonstrationeui, eo qudd lem cavillatoris hoc qui dicil, quod non
scire, iil dicil cavillalor, non est pcr de- habemus aliquid melius ad accipienda
monstralionem. Si autem hoc esl, lioc jirincijiia quam scire, falsuni cst habc- :

est conclusio, per hoc jirincipium notimi iiiiisenim inlellectum quoaccipimus piin-
est hoc quod est principium, ut dicit
cijiia, qui melior habilus cst qiiam scire :

caviliator : et ad hoc sciendum, nou ha- ct si nos scirc dicamus jiiincijiia, hoc
hemus aliquid melius, hoc est, melio- ciit cxtenso nomine scicntia', sicut in

rem habituin (juam scire ]ier demonstra- ante hal)ilis diclum est.

tionem, ueque jier luic quod est scire per

I^ogice (hoc est per i-ationes logicas

demonslrat i(ineni hoc principium notum communes sumptas ex ratione ejus quod
factum sciemus : tunc sequitur pro cerlo, est scire, et ejus quod est dlffinire) ex his
quod aiit niliil scimus nisi ex sup])osilione quaj dicla sunt utiijuc aliquis crcdel pcr-

si prima verasunl,aut oinniumeritdemon-

suasus de eo quod diclum est, quod scili-

slralio,aut abihit in infinilum elnunquam cet praedicata et suhjecta pro medii< ac-
stahit, neque in sursum, neque iii (jcdi-
cepla, supcr pnBdicatum vel sub subje-
sum. Si crgo clo iiiferius stabunl el linita sunt.
( a destruelione conseijiicn-
lis) est aliijuid scire j)er dcmonstratioiieiii,

sicut in anle habitis iirolialum est : et CAPUT XIII.

non contingit verc scire ex aliquihiis,
hoc est, cx particularihus qute ali(juaiido Q//of/ stn)/t /jrinclpia flcmonstrati(i/}is
sunl et aliquando non sunt : ucque esl a//(/l/jtice probat/ir.
vere scire cxsupposilionc,ut dicatur coir
clusio esse vera si prwmissffi ver» suiit :
Analvlice autem proprie procedcndo
tunc manileslum esl quod slant et liiiita ])er resolulionem demonslrata^ conclusio-
sunl prsedicamenta sive prsedicata qua; nis in sua principia, probatur quod finita
mcdia sunl ad concludendum hanc vel sunt et stanl demonstrationis principia :

illam conclusionem. et hoc velocius et brevius quam tieri pos-

enim non stctcriut lalia pra^dicata
Si sit in logicis ostensionihus : c]uia talis
pro mediis pro hationum assumpla, sed analylica ostensio non coUigit nisi de-
est semper unoaccejito in sujierius sujier monstralioni propria qua^ jiauca sunt.
jiroedicaluni couclusionis, aliud ilcriim Logica aulcm considerat comnmnia quw
accipere cl sujier illud aliudin inlinilum : sunt valde multa. Analytice igitur osten-
tunc seqiiiliir (juddomnium erit dcmon- ditur, quod nec in sursuni accipiendo su-
stralio ct princijiiorum et principiatorum: jicr j^ra^dicalum, neque in deorsum acci-
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. IV 119

jiiciido siili siilijccto iiripflicantia nicdia ;iliiii' iii iiiliiiiliim, sicul imperfectuni vel
scilifct fjuic (lc inferiorilius |ir;c(lican1iir, imjiar csl uuincri, ul jiassio, ita scilicet,
inliiiila conlinpit csse iii dcinonstrativis qiiod snjicr p;issioncm qua' est pra'dica-
scientiis, dc (jiiilius in lioc opcrc noliis liiiii ;ii rijii;itiir ;ili;i passio, cui insit prima
intcntio cst. Est aulcm iiihac ostcnsioiic jiassio : sicnt si (lii;iiii incssc imjiari
praMnittcnduni. (|U()d dcmoustnitio csl esse imparifcr iiiij);irciii. d illi dicam
ex talihus et dc talihiis qna' ipsa (secun- inessc ;ili;im nllcriiis j);issionciii iu iiitini-

dum quod i])sa sunt) iusiiiil, d >ciun- fiiiii. ciii j);issioiii ini.'rat prior jiassio cxi-
dmn scipsa sivc pcr se insunt rclius. Se- stciiti iii suhjcclo. lloc autcm siihicctum
(uudiim seipsa aiitcm sivc pcr seipsa (ciii cxistcnti sf;ilim iuest jiassiosiciit jiri-

iiisiiiil diipliiitcr, iit sciliccl iupriuio iiio- iiiiim siihjcctiiin (|iio(l sccundnm seijisum
do diccndi pcr sc, M'l iu secundo. Ouar- siihjcctuin passiouis est) si dicatur esse
tus cnim modus non pcrtiuct ad propo- numcrus, inerit liis omuihiis jiassionihns
sitioncs, scd ad consequcntiani : cl tcr- (quaj insunt ipsi suhjecto) in ratione dif-
tiiis modus est suhjecti ad |iia'(licalum finitiva : (|iii;i (|iiiil(jiiiil csf in ralione
noii comparali. Indc priiiiiis ct scciin- dilTiuicntis, est iii r;ili(iiic diltiniti : sc-
dussuiil propositionis : piiiiius (piidcm ciiii(I;i autcin passio difliiiilur jicr jiri-

cst piicdicjili coiiiparali ad siihjccliiiii. iiiaiii. d tcrtia jicr scciiinLim. ct sic

sccuiidus aiitcin siihjccli comparati ad dciiiceps, et suhjectum est in ratione pri-
praMlicatiim '. iiia' jiassionis : initur erit in ratione om-
Itiio aufcni modisiint : priiiiiis (piidciu nium ;ili;iiiim. Si iniliir (a destructione
coriiiii |ira'(lic;iloriim ipi.c iii illis suhjc- coiisciiiicnlis) nou contin^it inriiiita liu-

clis siint in co ([uod (piid csl pcr diriini- jiis modi cssc iii mimero (Iioc cst. inlini-

tionciii : cl sccundus niodus cst in qui- tas jiassioiics), scfiiiitur (jiiod jjr;c(lical;i

hiis pr.nedic^itis ipsa suhjecta insunt ipsis (iii i[iiiiiiiiii i;ili(iiii' suul siihstaiitia) qii;!'

pr;c(lic;itis in co (juod quid cst in diflini- iii siirsiim accipiiinfnr sujii;i pra'dicatum

tiva rationc. Et Iiiijiis secundi inodi cst couclusionis, qiiod cst passio, non eruiit

exempliim sicnt in niimcro cst iiii|)ar : inlinita in sursiim accepfa : stanf ergo
quia niiineriis cadil iii diriiiiilioiic impa- liiiilii iii siirsiiiii.

ris : cst ciiiiii imp;ir niimcrus iii ciijus Al vcro qiKcciimqiic t;ili;i siiit |i;issiones
Ifftpar qui<l
secundum divisioiic ])cr ;c(ju;ili;i iiilcrcidil iiiiilas, suhjccli, ncccssc oiiinia ill;i iiicssc [uiuio
Pjihago-
ram. iil dicil l'ytliagoras : d ijiiod csl iiii|i;ir, siihjcclo. qiioil siihjccliiiii cst prim:c pas-

iiicsl in nuincro siciit juissio iu siihjcclo :

sioiiis, ul nuiiicro (jiiod csl jiriinuni suh-
niimcrus ;iiitcm iit suhjcctiim incst iii jccliim imparis, d imj);iritcr iiuj);iris, (>t

i;itioiic diflinili\;i ijisius imparis. Et ilc- (li\isihilis in a'(]iia, d liujiis modi : juo-
riiiii iil c\i'iii|iluiii ]ion;iiiiiis dc ]iriiiii) [ilcr qiiod scipiiliii' qiiod omui;i falia

modo dirciidi [icr sc, niiillitudo, ;nit (li\ i- lii;i'dic;ita sic ;icci'j)t;i criiiil coiivcrtihiIi;i,

sihilc. i]ii;c sillll cssciili;ili;i ])r;cdic;il;i dc d intcrsc, ct cum siihjccto : quia (iii;irt;i

iiiiiiicrii. iiisiiiil iii riiliiiiic dil'liiiiliv;i iiii- i(iii\('rliliir iiiiii lcrli;i, d tcrti;i cum sc-

iiicri, siciil ])r;i'dic;itiim csl iii ratioiic ciinda, d sccunda ciim priiiia, ct jiriina

Numerus difliiiili\;i siihjccti. I']st cniiii mimcrus cumsuhjecto^cliputcumqucconverfuntur

quitl.
niiilliludo ^ipiirc^-^il;! j)cr unuiii, vcl iiii- cum converlibili, convertuntureliam cum
iiiciii'- csl divisihilc sivc (livisiiiii ;iil co ipiii(l convcrtitur cum illo : sicul (jiiid

iiiiiiiii. i|iiid coiivcrtitur cnm risihili, c(nivcrlitur

Il;ci" ;iiilriii (ipi;c >ic c;iiliiiil iii niiiilis ciim liominc, sicut ;iniin;il a(liiiir;itiviim

dicciidi jicr M' jiiiiiio \ cl M'iiiiido) iiciili;i esse coiivcililiir ciim risihili d iiim ho-
(oiiliiii;it cssc iiiliiiit;i : iicc ciiiiinoiiliiiL^^it iiiiiic. Si ;iiili'm Miiil c(iii\crliliilia. Iiiiic

'
.Nola iJillijii.iilKLiu iiilLi iiu;auur iiiudos [icr si.' : lioc hunon iiidigot consideralionp. 1'. J.
 :

120 D. ALB. MAG. OMD. 1>H/E[).

nuUum eorum excedit reliquuin : if^itur esl, tunc quasi ex collorario manifestum
ad se reverlunlur sibi inviceni subjecta est ulterius, quod cliam demonstratio-
et de se inviceni prtcdicata : non ergo num necesse est esse quadam jtriiicipia

abcunl semper insursum accipiendo. Pa- in quibus stant demonstrationes et ma- :

quod in secundo niodo dicendi

tet igitur nifeslum quod non oninium sunt demou-
per se non contingit abirc in inlinitum : slrationes, quia principiorum non sunt
et in primo modo etiam dicendi per se denioustrationes quod etiamj)arum jiosl
:

hoc non contingit, quum illa stent quie Imjus lijjri piiucijjium diximus quosdam
in secundo sunt dicta per se. vere dicere. Si enim principia sunt, tunc
Xon aulcui propler ]ioc qutecumque sequitur quod ante ea nihii est, per quse
sunl in eo quod quid est in difliniliva ra- possunt demonstrari : et sic sequitur,
lione subjectijinfmita sunt : quianon sunt quod non omnia sunt demonstrabilia, et
infmita qu» sunt in secundo modo dicendi quod demonstrationes non possunt in in-
per enim inlinita cssent illa, scquerc-
se. Si linilum abire. Dicere enim quod quodli-
tur quod non conlingcrct diflinire. Propter bet iliorum est, scilicet quod omnium sit
quod si talia pranlicantia non prtedicant demonstratio veldicere quod demonstra-
:

id quod est in definila ratione subjecti, liu iu infinituui abcat, idem est dicere et

omnia dicenlur esse per se prtedicata : niliil aliud (juaui dicere quod nulium sit

hsec autem infinita non sunt neque esse sjjatium (hoc est, nulla propositio) quse
possunt slaljunt ulique hcec in sursum ac-
: sit sine medio, et ita individua vel indivi-
cepta,ila quod unumsuper aliud continue vel quod sit immediala, sed quod
siliilis

accipiatur usque ad primum, quod ideo omnis propositio mediata sit, et ideo
summum est^quia ipsum in nullo est supc- concludi possit per medium et hoc dice- :

riori.Propter quod sequitur.quodstabunt re est dicere onmia quffi sunt jiropositio-

etiam in deorsuin ad inlimuui : quia pcr nes, esse (Hvisibilia mediu accejito inler
eadem descenditur per quce ascenditur subjectum el praedicatum ipsius, per
et si ascensus ab inlimo ad superius est quod proliatur praMlicatum esse in sub-
finitus, erit etiam descensus a summo ad jecto.
infimum linitus. Si autem sic est, quod Demonstratur eiiim omne quod de-
lermini ascensus et descensus sunt liniti, monstralur in jiropositionibus, intra sive
tnnc non distnbunt termini per infinila intcrmillcndo terminum medium, per
media. quem demonstratiu lit inler sulijectum et
Ilem se(juitur quod quro sunl in mcdio pri-edicatum, ila quod sit conjungeus
duorumlerininorum.sunt finila. El sic per- praedicatum (quod est major extremitas)
fectc patet trium quaestionum sujqiosita- cum subjecto quod est minor extremitas
rum solutio. Sciendum autem quod idco in demonstratione : sed non demonstra-
uniussubjectinonpossuntesseinfinitapro- tur assumendo super prEedicatum vel as-
priaquia,sicutdicil Boetius.proprium ma- sumend(j de suljjeclo pcnes eniin : tales
natdesubstanlialibus pulcnliis subjccti. In assumptiones augenlur demonslraliones,
uno autem et finito subjccto non possunt et augmeutum demonstrationis non est
esse substantiales potenlice infinitoe.Quod demoustratio. IIa?c auteni jamdudum in
autem pr£edicata substantiaHa
non sunt anle habilis determinata sunt.
quod nihil finitum es-
infinita, ideo est, Propter quod si terminos, iater quos
sentialiter componiturex infinitis et ideo : sumilur medium demonstrationis, con-
prwdicata quse sunt de subslantia liniti tiugit in infiniluni abire ab invicem se-
subjccti, non possunt csse infiuita. Kt cuuduin (lislaiiliam, tunc etiam contingit
hsec est vera ratio eorum qu;e dicla utiijue duorum terminorum infinite di-
tunt. slantium infinita esse media intus sive
Si vero hoc est vcrum quod dictum intra sultjectum et jiriedicatum imponcn-
 l.lUKn I l'(»STKn. ANALYT. TRACT. IV 121

dci : si'(l lioc impossibile esl, si detur (sic- tio esl : sit enim b illa natiira commu-
ut ostensuni est) quod priedicamenta si- nis in duohus secuniluin qnoil sive se-
ve jtrtediratu slrtrrint in snpcrius ct ad cuniliiin qiiam x cst iitriqiic, id cst, hic-
inferius accipiendo: (jiiia ul)i stcteiiut, rcns cct u, lunc ni;mih'sluni ijund n (ijuuil

niliil remanet uitei'ius accij)iendum. Quod esl illa iialura coinmunis sccunduin quani
aulem sic slent pr;edicata (pro mediis A inest el d et c) utrique illorum inest sic-

accipiendo) demonstralum est logice ut et A, ergo et illud b iterum inest se-

jirius duohus niodis, et nunc in ista do- cunduin iiliud commuiic (jiioil inest c et d,
monstratione demonslrafum est lioc ana- ct illud iterum sccuniluni iiliiid : et sic in

lytice. inrmitum : quod cst imjinssihile, cum

jiroliiitum sit (juod statur in mediis. Pni-
halum est erro, quod licet ali([Uiindo
CAPLT XIV.
iinum insit duohus pcr aliquod commune
quod est in illis, non tamen hoc est sem-
De cxillorano (juod scqKilar ex dtctis.
per in infinitum : sed aliquando est sta-
tus : aliter eii'm in mediis duorum termi-
Ilis autem sic monstralis, quasi excol-
lorario liai)etur ex liis quaj determinata
norum ulique incident sive iiilcrcidcnl

termini inriniti medii : sed lioc impossihi-

suiil, (juod si aliijuid (sicut j)assio aliqna
h^ est siciit jaiii antea prohatuni est. Se-
eailcni) insit (luol)us disparatis vel (ij)j)0si-

sicut si A pi;edicatum conlinue diia-

ciindum igitur commune ali(jiio(l csse
tis,
vel inesse non necesse est semj)cr idcni
tur inesse duol)us quu' sunt c et d dispara-
j)ra'dica1urn in plurihus quoniam aliquii
ta vel opposila, ita (jiind unum non pra*- :

spatla (hoc est, proj)ositiones quifdain)

dicelur de altero aul nullo modo (hoc est,
vcra erunt imniediata, quibus pra^dica-
universaliter) aut non de omni (hoc est,

quod comnmne tuiii uon j)cr iiliud inest, sed per seij)-
nec particnlariter) illud

(juod est eis, non est semjjer in eis se-

sum.
cundum aliqiiod coniinune ([uod sit in Sed tamen illos tcrniinos quibus plu-
and)obus illis. I^xcmjilum aulem ejus, rihus idem inest (si illiul (jiiod inest eis
(judd aliijuid (juod jniedicali.r de dun- commune, inest eis j(er se) ncccssc est in
hus disjiaratis inest secunduni commune eodem genere, hoc est, in eodem princi-
quod est in amhohus, iit isosceli (ijui est j)io sua; generationis : et necesse cst quod
ieijuilihiainm triangulus) et ei qui est sit ex eisdem ;itomis, hoc est, principiis

scaletion (nullani tiijiain alii habenswqua- j)riinis indivisiliilihus : quia aliter nnii

lein) inest liahere Ires an^ulos a^ijiios idciii j)cr sc iiicssct cis : (jiiia jiassio lliiil

diioiiiis rcctis : hoc eiiim inrst isoscrli rt cx csscnliiilihiis jirincipiis, tit dicit Hoc-
scaleno : seil hoc comu.mir uliiquc rccli- lius : ct qiKjruni csl uiia j)iissio, neccsse
lini'us trianj;ulus est. Inesl enim eis se- est eorum esse eadem csseiiliidiii jiriiu-i-

cundum quod uterque liguraqua;dam jiiii ju-ima indivisihiliii qu;e ;ulalia ultcrius
esl, quie est trianjjulus rectilineus, et non iniii rcsolvuntiir. \'A si ita non essent, sed

esl in eissecundum altcrum ijiiaiu se- essent divcrsoruin generum generanlitim

cunduni illud iu quo in iila duo unum ea, el tamen una jiassio inessel eis :
ttinc

sunt : quiii isDSccles el icalenonnna liuii- (ctim (jiiii'lil)ct piissio de stio stibjecto sit

ra siiiit triaiij^nila : (juia sccuiiihiiii ili\i- ilciiiiiiisiraliilis) illii jiassii) ilc iiiin ct de
sioncin liiiurie iii) iuvicein non di\ iiluii- alio denionstraretur : et sic (lcinonstralio
tur, (juiinivis siiit diio Irianguli. crit dc geiiere in genus, qtiod jiiiii anli^

lloc iuilcm udii sciiijier sic se liiihcl, inijirobatnm est. l'robatuni est cniiii

ijiiod sciliict quando aliquid uiiiiin iiirsl iliioil non erat iiliqiiam demonslrationciu
iluohus, qiiod sil in cis seciiiiduni aliqiiid ilc iilio generein iiliudgenus desccndcre :

unum (j^uod sit iu amholus. Cujus proha- ncque eliam ea qua; demoustralur, quia
 122 B. ALI5. MA(1. OIU). PR/ED.
iil|»

passii) niiius gencris non est passlo aitc- cundum formam ad formam aliam : el
priu
1i;liic dicit Aristotclis intcnlioncm .loannes
(jrainmaticus in suo (oiiLnicnlo.
Siint tiimcn diciiiit, (luod clcmcnta Tenii
CAPUT XY. (iiii
. . . .
S''i
[ira

diciintur amba} projiositioucs, niajor sci-

per

Dc mliuliDiii' inediiilariini ml iniinrilin- liccl cl niinor secundiim virliilcm conse-

quentia3 quse fluit ab ipsis, simul aduna- I
d
las.
Sis
tiim cx utraquc : ct liinc sunt iinum mc-
jori

Ex f)nuiilius aulcm (ju;c dicla suul. (iiiiiii, sicul una virtus ;idun;ila (jufc cst
ven
niauilrsluuL rsl ([uod |ii(j|)iisili(Uics nic- clciiicnlnni. Et lioc csl (JuihI (jicil Arislo-
eln
diaUc siinl (luffdam, ct quajdain snnl im- tclcs, omncs aini);is jirojiositioiics,
aul
pia
mcdiatJB. Uporlcl ergo diccrc qualitcr vocans ambas propositiones in una adu-
l£l
mediatc reducunlur ad immediatas: lioc nala consequcntise virtute : inlcr quas ta-
ten
autcm jirius faciendum est in affnmativis, lucn major est magis universalis in cau-
luii
ct poslca in ncfrativis. Dicamus igilur siL couscqucntia; : et idco illa ctiain dici-

qudd jaiu c\ pi;rliabitis manifestum sil, citur eleinentum, co quod sit iinum me- Den

quod A ])r;e(licaluin sit in n subjecto iii iliiiiii quod subjicitur in niiijnri proposi-
aliqua jiropositionc, ut dicalur, quod lionc, in cujus jir;e(lic;ito cst elcmentalc
omne b cst a : aut propositio liaec cril im- jirapdicaliim conclusinnis : cl lioc signifi-

mcdiata, aut mediata. Si mediata cst, il;i c;irc dicunt Aristotclem ciiiu dicil, aut
quod aliquod medium sit intcr a ct n, d universales. Primum intcr li?ec magis vi-
sit supra b el sub a, tunc per illud nic- dctur csse de intellectu Aristotclis. Sic
dium interpositum erit demonstrarc a crgo si mediata est afHrmativa universa-
dc B, sicut gratia cxcmpli sit i; iiilcr ii lis, dciuonstranda est per medium cxtre-
et A j)osilionc medium, quod sil iu toln a iiiis iiitcr|)iisitum. Mcdiiim dico sccundum
et in (juo toto sit b. Sic ergo fict dcmon- |iiimiiin liguiiiin, (juod j)osilionc lit mc-
slralio : omne c a, omnc b c, ergo om- diiim. Si vero tale medium non csl intcr

ne c Et elementa, lioc est, elemenlaiiii

A. cxlrcma, sulijcctuin sciliccl ct jii;edica-

elimmediata principia sunt hujus dcmon- tum tunc : jirajdicatum incst subjccto im-
strationis sivc dcmonstrativi syllogismi mcdiate : ct tunc non amj^lius erit de-
lia?c eadcm qn.Te snnt mcdia : quiii (M- monstralio, quia propositio talis est im-
dcm mcdia sccuuduni (jiiod media sunl mcdiata, ct idco dcmonstrabilis. Sed via "^U^j^
l)is sumjila, faciunl proj)ositioncs ct coin- li;ec qua? habclur iu jirincijiia cognosccn- "'^bis

jionunl siihstantialiter, cx quibus suiit (la, luibctur ad talis jiroposilionis cogni-

syllogismi dcmonstrativi : ct tot suul, lioncm, quce est aut inductio, aut tcrmi-
quia sicut mcdium bis sumilurj it;i mc- norum expositio enim duabus viis
: his
diando duas facit propositiones qu<ie sunt jirincipia habent cognosci ct non per de-
syllogismi dcmonstrativi elemenhi. lin- inonstrationcm.
Prima ex- mcdiatfe cnim jiropositioncs ;id nuas rc- Similitcr autcm in ncgativis popositio-
posilio. ' ' 1

ducuntur mcdialaj jiropositioncs, vcra nibus (|iuedam sunt mcdiat;r', qu;i^dam

cicmcnlii snul, aiil omnes, aut maxime vcro immediatse. 1'nde sicut fuit a in b
univcrsalcs d jtrimse : inter universales per medium et sine medio, similiter erit
Secundaex- enim quaedaiu sunt magis universalcs si non sit in
ncgativse a m.ajor extrcmitas
posilio.
quam alioe, ct istse maxime sunt elemenla B ininori extrcmitate: si quidcm cum di-
secundum lianc elementi rationem quiim ciliir B non cst a, sivc nullum b cst a,
dat Aristotelcs in tcrtio de Cuelo ', quod aut mcdium cst quo a non cst in b
elemenlum cst, quod non resolvitur se- (quod exponcndo dicimus csse medium

' AuirfroTELEs, In 3 cleC'jelo, tex. com. 31.

 LIBEH I l»OSTi:U. A.WI.YT. TR.Vf.T. IV 123

ul jiiiiis, linc i'st, sLipcrius ad b cui pcr qua niedium de minori extrcmitate priE-
prius noii iiiest a, et giatiu hujus a ncga- dicaliir : d illiid sit c, el concludalur per
lur (le b) lunc erit deinoiistratio, el lue- illud A de B, et si intcr c ct b sit niedium,
diuin erit positione medium : quia est su- sit illnd u, et perillud concludalur c dcB :

pra li cl infra a, sicul si sit illud c, tuuc cl liuc medium in aflirmativis tale sit

pcr c dciuonslralur a non inessc b, sic, (juod siniililer sit, quia mcdiiim in affir-
nuilumc A, oiune n c, ergo nullum b a. maliva est in tolo primo : [irimiiui aulcm
Si iiulciii laic incilium proptcr i|uod iiia- iliximiis esse a, et sic seraper \ailciis ilc-

jor extremilas negatur de minori, iioii iii- monslralur a magis mediala ail miuus
venitur, tune propositio erit immediala, mcdiataiii. el de minus raediala ad im-
et non fil ilc ea demonslralio. Sed prinei- mcdialam, uequaquam proposilio assum-
pia cl cjcnicula lalis projiositionis media- pla [icr iiicdium (quod sumilur) ciil ex-

ta' ct dciiionslraliilis lot sunt quot siinl tra quia semper manehit infia lermi-
:

tcrmini lalcs. qui sunt mcdiuin inlcrpo>i- iius, supra scilicet minorcm exlremita-
luiu extremis, ipii faciunl ilciiiunslratio- lciii, majorcm, donec deveniat
cl iiifra

iicm. Et dicuntur principia iii quanlum ad immcdialam ncc unqiiam assuraat :

sunl causa consequentia^: elementa au- jicr mcdiuni vel pro raedio esse sive diffi-

tem in quantum ex his fit propositio, et nitionem ipsius a, hoc est, majoris extre-
ex propositione demonstratio. Est enim mitatis, quaradiu invenicl mcdi;i quse
lcrminus elementum pro[)Ositionis imme- sunt inter raajorem et minorem cxlrcml-
diale : ]n'opositio autem imniediala est talem accipienda, sed semper luedia [lost
elementuiii prnpositionis mediatae : et iiicilia accipiendo densetur mcdiala pro-
proposilio mediata elementum deinon- posilio, quousqueparles (pra'dicafum sci-
strationis. Undc horum terminorum, hoc licet et subjectum) liant indivisibilia hoc
est, ex his terminis constitutaepropositio- modo indivisihilitatis i[nu indivisihile di-
ncs sunt priiuipia et elementa demcm- citur (|iiud non habcl mcdium iii quod
stratiouis. I'".l siciit iu affirmativis jiriuci- (lividatur : cl talis [irupusitio vere diciliir
pia (piiedam indcmonstiabilia eo quod : uuuiii sccuiidum quod unum dicilnr indi-
sunt immediata, diccntia quod sil hoc il- visum pcr se, ab aliis aulem divisum, ut

liiil aflirmalive in rccto : et qua^dam allii- (licilur primo P/>//siconan '.

iuatixi'. quod sit, hoc cst, in illo sive il- Esl aulcrasicumim [ir(i[iusiliu, ([uando Quomodo
lius iii ohliipio : sic simt qua;dam princi- lil immediala, noii lalicns mcdiiim ([uo iV.mllXla I

pia iu negativis ad demonsfrandum, qiioil |Ma'.liiMlinii iiisil siilijcilu vcl cuncliida- "^L,"
liuc nou sil illuil iii rccto, et ipiod liuc tur dc i[iso : luiic ciiiiu [iropositio sim-
nun sil iit illo iu oldiqiio. 1'roptcr (iiiod [ilcx cl immcdiata lioc niudu simplicili-
palcl qiiiid alia ([lucdaiii [iiiiici|iia siiiil lis, i|uud iion eomponitiir cx mullurum
demoiislrantia aliqiiid cssc, ct alia ([ikc- virtulibus et [lolcstalihus, sicut raediala
dam suiit demonstrantia aliquid iioii [iropositio niultoruiii com|)onilur virlii-
esse. libiis, qiiia virlulcs omniiim mcdiuiiim
.Muilus aiilciu rcilucciiili [iroposilioncs siiiil iu i[)sa : iinraediala autcm iii sifti-
mcdialas ad immcdiatas est iste, ([iiud [ilicis iiilia'rcntia> \iiluli' cunsislit.
ciim aliqui indigcnl dcmonslrare media- I'.t ([uemadmoduiu in aliis denionsira-
luiii iii [uima figura, ut deraonstrent ali- livis scieiitiis [)rinci[)inm cujuslihel osl
([uid de ali([uo, accipiendum est lale me- simplcx iiun (livisiiin in illa scientia, scd
diuin ([iiod (lc I! iiiinori exlremilale sicul [irimiim acciqiliim ([iiu umnia alia
[iriniuin |ii;edicclur : (|uia in prima ligiira mciisiiiculiir cl cunsliluaiitiir, il.i c>~l

minoreiii upnrlcl cssc aftiriiiali\ aiii, iii 1'liaiii iii scicnli.i ilciiiuii^lial iuiii-.. I'i-i-

'
Tox. coni. 10.

i. „
 124 1). AM5. .M\(.. OKI). l»R.ED.

mum enim ut piincipium et elemenlum si euim in b omni sil c in minori propo-

supposilum non idem est in omnibus, silione : in nullo autem c cst a in majori
quamvis in quolibet genere sit aliquod pnqjositione : si debeat condensari major
tale unum primum : sed in g^ravi (de (juo qua; est negativa, et si illo indigeaf de-
scientia de ponderibus considerat) ])ri- mousfralor, hanc
nullum c a, scilicet,
mum qucd supponilur, cst
indivisibile condeusabit accipiendo medium propo-
uncia hoc ponatur esse primum. lu
: et sitionis a c quod sit su[U'a subjectum vel
melodia autem (de qua considerat mu- medium c a quo negetur a, et sit illud u,
sica) primuui est tonus et hoc ponalur. : sic, nullum d a, omne c d, ei'go nul-
In membris autem (do quorum divisione luui c A : et sic sernpcr densando proce-
consideral illa pars physicce quae dicitur detdonecnon plus inveniat aliquod aliud
anafomia) primum est divisio sive articu- medium. lloc igifur modo negativa con-
lus qui /.oXov Gra>ce dicifur : luic enim est densanda est inprima figura.
iu quo dividitur junclura slricta vel laxa. Si vero indigeat condensaii negativa
Et sicut sempT aliquod primum et indi- in secunda figura, ad hoc demonstran-
visibile in alio genjre, sic est etiam in dum disponatur talis syllogisnius in se-
genere syllogismi demonstralivi ununi cundo modo secundae figurae, et sint ter-
primum proposilio immediata : iii de- mini e d c, sic, omne c d, nullum e d,
monsfrafioue autem et scienlia, hoc est, ergo nullum e c : ct si ista negativa sit
in demonslrativa scicntia (si habifus ad mediafa cf indigeat demonstrari per me-
liabilum rcducalur) primum est intclle- dium quod d non sit in e, sumet me-
cfus ipii est habifus priucipioi'um imme- dium c, et proponet in majori proposi-
dialoi-um. tione, quod c est in d oumi et in mi- :

Quomodo Sic igitur in demonstrativis syllot-is- nori autem assumit, quod idem c cst in
daestne^-a- mis ("jus quod cst (hoc cst, affirmativis)' nullo E, sic, omne d c, nullum ec, ergo
tiva in pn- . .
^
mafigura. qui afHruiativas concludit, condensando nullum E D.
mediatam adimmediatam, sumendo sem- Condensando aulem cavebit demon-
per propin^juius medium, nihil medio- sfrator, quod nullum medium assumat
rum velprincipiorum cadit extra exlrema quod cadat cxtra e, quod est subjectum
propositionis : sed quodlibet cadif iuler luinoris propositionis : et sic condensabit
extrema, ut positione sit medium. Sed iu sumendo media qme sunt supra minorem
privalivis demonstrafionibus condensan- exfremitatem : quia propter illa negabi-
dls quando mediafae s-unf, extra id quod fur senqjcr major extremitas de niinori.
oporfet csse, id est, exlra affirmafivum, Ifoc aufem gratia exempli medium (quod
nihil cadit niediorum quoe assumi opor- sic supra e accipitur) sit g, et syllogize-
tet : omnia cuim
assumuntur supra ilia fur sic : omne
nullum e g, ergo nul-
c o,
subjectum majoris propositionis quod in lum E c, et sic semper vadit condensan-
minori propositione affirmanf de minori do et sic procedendo erit aliquando
:

cxtremitate : eo quod medium in prima stare ad immediatam. qua» esf primum

figura subjicitur in majori et prsedicafur principium demonstrationis illius negali-
in minori : et minorem semper oportet voe. In talibus enim cui oportet inesse,
esse (hoc est, affirmari in prima figura) esl subjectum affirmativcC proposilionis :

et sic sumptum medium erit de quo tali et cui oportet non inesse, subjecfum est
negabitur major extremifas et pcr illud : jMopositionis negativae : quod autera
negabitur etiam de minori extremifate, oportet non inesse^ prsedicatum est nega-
quia minor extremitas est in illo. Et hu- tiva5 propositionis.
jus exemplum est, ut a non sit in b per Positus est ergo modus condensandi
medium c, sic autem fiat syllogismus : negativam per secundam figuram, quan-
mdlum r. a, omne b c, ergo nidlum d a : do scilicet medium accipitur supra sub-

I
 LTBER I POSTER. ANALYT. TRACI . IN' 12.^

jectum negativie : et per tale m dium gitiva, si sit mcdiata, coaJcnsaliilur ac-
oportet sjdlogizari iu soeundo sccunJaj cipicndo m diuui sujira c j)ra>dicatum
fiijura». aulem (lcl)eal svUosirizari ad
Si coiilinuc, doncc vcniatur ad immcdiatam,
condcnsandum negativam per j)rimum et luiic co;RLusa!)i;ur pcr primam ligu-
modum secundaj figuras non cst alius raiii. ^ ,•! |ii)tcst condcnsari accijiieudo
modus condensandi medium acci-
vel niedium su[)ra u subjeclum, ct tunc con-

quam modus
piendi, primam
diclus per secundam liguram, et per
dcns;iliitur per

liguram : quia non dilTcrunl primus mo- secundum ejusdein figuriB modum, et
dus secundae et secundus primce nisi ]):'r dcducctur ail iiiimrdiiilam.

1 lantum couvcrsionem majoias. El '

sic taulum duci Esl cnim iiolaudum quod jicr Irrtiam
nt modi
ndensan- uiodi suul cnndcnsannili cgalivam propo- ligurain nij;i jiolcsl condcnsari univcrsa-
proposi- . .
,.
medmm acce-
.

nem ne- sitioncm ; unus quult ,

ni pcr lis ncgativa, uequc jiarlicularis negaliva.
Btivam. .
,
ptuni supra subjoctum, ot est per priuuim Quod quidcm particularis non jiussit pcr
liguram : alius per medium acccplum lcrliam condcnsari, palot sic, quoddam c
supra pi-aedicatum, et est per secundam. non csl A, et omne c est b, hic est qiiiutus
lloc haiiili), ostendamus quomodo tertise : crgo quoddam b non est a. Si ma-
oj)ort(t condcnsare ncgalivam in lcrlio jor ncgativa sit mediala, ciindciisrlur pcr
modo, lioc ost, in tertia figura syliogi- m ilium acccjitum suh subjccto, si dchcat
zando, si sit mediata. Dicamus ergo quod ostcndi pcr lcrtiam figui'am, ct accipia-

mcdium sumplum ad condensandum nc- turu suh c, sic, niillum d a, ct omne u c :

gativam universalem in terlia figura tunc major cf.icictur nmgis mcdiata quam
oportct non cxtraire, nec extraibit extra hajc, aliquoJ c non est a, eo quod » rc-
subjectum ncijativ;e a qiin ojiorli I jiiiva- niotius est ah a quam c, quia infcrius est
ri cl negari quiid ncgalur : ncc ibit c.xtra quam c, ct sic scmjicr suiiicnilo fii'1 m;i-
pra-dicatum (nuid juivari ojioilcl in ncga- gis et magis mcdiala : ct sic niiiiquam aJ
tiva : sed accipialur sujua praedicatum, iiiimediatam d(n"enii'| pn- Irrtiam fiuu-
et non extra ipsum. rain.

Contingit negalivam in trrlia fi^iiira Enivcrsaiis iiulciii ncgativa pcrlcrliiim

condcnsari, tam jnr juiinam ligiiiam liguram condcnsari non jiotcst tam pro-
quani per secundam. Pcr priinam i|uiilciii jilcr Ciiiisiim qu;e diclii csl, quia iiiagis
si mcdium non accijiiatur cxtra id qiidd iiii'di;il;i cfficikir : liiiii cliiim [iio|)lrr lioc
oporlcl jirivari, lioc rst, iira-licaliim ii,- (|iinil tcrlia ligiiiii non conrludit uuivcr-
gativae, sed ai-cijiialiir siqira ipsiiui |ir;i'- siiiiiii nrgiitivam. S!c igitur mcdiatse
dicatum. Cujus cxcmpium cst in srcundo rcducunlur ad immcdialas per condcn-
terlia^ : nulliim uc, omnc b a, ergo quod- salioncm, iil dcmoiistraliim csl.

dam \ non csl c scd major qu» cst nc-

:
 ,

126 U. ALB. MAG. ORI). |'I{.En.

TRACTATUS V
DE COMPARATIOTE DEMONSTRATIONIS AD DEMONSTRATIONEM.

sit calcgorica sive jjiiedicaliva, hoc est,

aflirnvativa, illa vero alia sit jirivativa,

CAPUT I.
hoc est, negativa ,
penes diversitatem

De iii/cii/ioNC /riir/a/ux dr comparii/ione qualitatis compositionis : dubitatur vel

ilciiiiiiis/ra/ionis par/icularis ail laii- dubitari j)otest a (juibusdam, qualis sit

vcrsiiletn.
jiotior, si (juadibet sibi ex opposito divi-
denti demonstiatione conijiaietur. Po-
Detorininalis in supcrioribus jirincipiis tiorem autem dicimus si\ e diiiiiitate. sive

demonstrationis absolutse, cuni post de- l)onitate, sive certitudine, ut bonitas re-
monstrationem in se et absolutam consi- feraturad virtutem conqiaratam adactum
(lerandaj sint parles demonstrationis, et meliorem quia meliora sunt, quorum
:

comparaliones j)artium, et jam de parti- virtus, hoc est, ultimuin jiotestatis est ad

l)us iu ijuas dividitur demonstralio deter- actum meliorem. Dignitas autcm refera-
ininatum sit in jir;rliabitis cum ipsa de- lur ad bonitatem illius ejusdem actus, ut

monslralione, quce suut universalis, jiar- qua' luelius attingil linein qui est actus
ticularis ; aifirmativa, negativa, oslen- \A operatio illa. ('.ertiludo autein refera-
siva, et ad impossibile, sequitur hic trac- lur ad nos vel rem quie inferendo magis
tare de comparatione j)artium adinvicem. certilicat: melior est enim virlus hominis
Tangenda autern j)rius coniparatio j)ar- (qufe est ratiocinari) quam virtus asini
ticularis et universalis, ariirmativai et qute est ad asini operationem substan-
negativte, quia hce ditTerenliaj sunt de- tialem : et digiiior cst domus qua- magis
monstiationis ex j)arte j)rincipiorum de- jirotegit ab imbribus, et certior est syllo-

monstrationis qu» sunt propositiones gismus demonstrativus quam dialecticus,

quam scilicet ostensivse et ad impossibi- eo quod magis certificat. Secundum haec
le,quaj sunt ditrerentire demonstrationis igitur tria specierum et partium deinon-
ex parte syllogismi demonstrativi. Adhuc strationis faciemus comjiaratioiiem.Simi-
autcm cum nniversalis et jiarticularis liter autcin comparationein facienius de
sinl diHerentiie demonstralinuis ex jiarlc ea demonstratione quie demonstrare di-
subjecli j)roj)osiliouis, aflirmativa autem cilur ostensive : quia illa vere demon-
et negativa siut ditrerentia^ acceptae ex strat qua^ ostendit, et demonslratione du-
parte priedicati vel compositionis, mani- cente ad impossibile. Primum quidem
festum esl quod rationabiliter in primis igilur intendamus et de universali et jiar-

ponitur comparatio demonstrationis pai- liculari, qua? illarum sit potior bonitate,
iicularis ad universalem. dignitate, et certitudine.
Quomodo
potius.
gnius, et
rli-
Dicamus igitvu- demon-
(juod cum sit ^ idelur quidem igitur per rationes ve- Quidpa
nionsir.
'^ranUnde'
st''"t''J quidem particularis, alia vero
'^^^'<^ risimiles aliquorum fortassis quibusdam nein uo
salen
raonsirat^o- universalis secundum subjectidemonstra-
demonstra- sic per tales rationes intendentibus, par- partic
[
I
rem in
lis et paiii (ionis divisioucm et ilerum Ikti
KTc quidem
: ticularis deiuonstratio esse dignior uni- g«ndul
|
culans.
 ;

LIBEU I PitSTHR. ANALYT. TRACT. V 127

vcrsali demonstralione. Est aulcm pi-ae- bus rectis, esl tiilatcrarum ligurarum
notanduni quoil particularrni r[ univer- fequilinearum, qiiia aliter non esset de
salem dcinonslratiuncin noii MKamiis oinni dcmonsliatin : el non denionslrat,
illas quai parliculari signo vcl uuixcisali quod haec passio sil ajquilinearum ligu-
determinantnr ad hoc quod sint particu- rariim trilatcrarum ,secundum (juod
lares vel univcrsales demonstrationcs a'quilinece siiut, sed quod est lequiliuca-
sed dicimus parlicularem qu;e univcrsa- riim secundum quod a'(juilincie quiddain
litcr est dc rc in propria nalura cdiisidc- aliud suiit quod est commune et est ,

rata : sicut cuni dicimns, oninis isoscclcs liiaiigulus, in quo cum aliis trilateris
liabet tres a-qucis dnoluis rcctis. l nivcr- liguris aMjuilincte siciil in uiiivcrsali

salein aiilciii (lirinui-, cain qua' considc- univoce conveniunt. Scd jiartii ulaiis de-
rat passinnt'ni rclatam ad suljjcctum qna- monslrat jiassioncm dc subjccto jiarticu-
est univcrsaic coiisidciatum sccundnm laii : quoniam ipsnm suiijectum in jiro-

ipsiun : sicul ciiiu dicimus, qnod trian- juia iiattira est acceptum. Si igitur (sicut
gulus liahct tri'S cequos duobus reclis. illi sic intendentes dicuiit) pofior est qu;e
lloc iiiitiir iuimIo compai-anlcs univcrsa- csl dcmonstrans de re secunduin ijisum
lcm ad particularciu, quidani \crisimilcs (lioc cst, jirojiiiam natiiram rci secundiim
alTciiiiil laliones tres, e.\ quiluis proliaic qiiod liiijiisnioili cst). viilctiir qiinil par-

cnnanlur particularcm deinonstralioiicm ticiilaris dcmonstralio magis sil dcinnii-

potiorem cssc ([uam sit uiiivcrsalis dc- stialin cl jintinr iiliijue (co qiinil scciiii-

monstralio. iluiii jiartcm, Imr csl, secuiidiiiii prn-

n.i raiio,
(Juariiiii prima luec csl, quod siippo- juiam naturam csl) qiiain uni\cisalis.
liOil ile-
nstralio Ikcc igilur cst ratin priiiia.
•licularis
niinl quiid illa dcmonstralio |intior cst,
polior
l

versali.
secunilum ipiam maxime scimus, coquud Aiuiiliiis aulcm scciiiida ratin. Si uni- Socunda ra-
, 1. •
1
.
tio ad idem.
j)rimus circcliis dcmonsirationis est fa- vcrsalc non cst aiiqiiid pra'tcr singnla
ccre scirc : cl lia'c cst \irtiis iiltiiiia dc- lialicns cssc acliialc iii ijisis : ilciimiistralin

monslratiiiiiis : mairis aiitciii sciinus autciii uiiivcrsalis dcmnnslral dc nnivcr-

uiiumquodqiic ciim ipsiini iii iirojiria sali iinii sccuniliim (jund cst iii singiilis,

iiiitiiia cognoscimus seciiniliiiii ijisiiiii , scil sccniiiliiiii qimil csl in sci[isn, pcr Imc
lioc est, si'cunduiu quod cst in scij)SO in i|isum (junil sic dcmonslraliim df ijiso

projiria natiira ipsius, quam quaiido cu- larit iijiinioncm ijuod sil aliiid in scipso
gnoscimiis ijisum secuiiiliiiii arujiiid quiid prnjitcr singularia sccunduin qimil dc-
non est propria natura ipsius, scd roiii- monslraiit de ijiso, non pront ipsiim iii

munis in ijiia ipsum non nisi in jiolcnlia singnlaribus : el sic coiilicit talis ilciimn-
est : siciil gralia c\i'inj)li dicamus, qinid stratin njiinioncm, (jiiod sit qiKedain na-
Coriscum musiciim suh ariiilcnlc qno liira scjiarata in niimcro coruiii qiia' siinl,
Ciiiisciis cst cl natura mapis co^iinscimus qiia' sil in cssc acliiali jiivctcr singularia :

ct dislinclius cl dclciiiiiiialius , (jiiam siiiil gratia c\ciii|di dicaniiis, ijiiod con-

cum cognoscimus siili Imc commuiii licil triangnli nalniain quamdam esse
(jiiod liiiiiii) musicus csl. Siinililer aulem (jiKe sit separata j)r;eter quosdiim jiaiii-

est in aiiis qine ctiaiu in jirojiria nalura ciilarcs triangnlos, el conlicil ojiiniiincm,

et non cominuni cuiiiiosci jiossuiil. Iloc (jiiod ligiira' sit (jiuedam naliir;i commii-
sii|i|iiisitii assiiiiiuiil : qiiia iiiiivcrsalis ilc- nis qiia' sit |ira'lcr aliijiias jiarliculares

monstiatio (linc cst, jiassiiiiicm ilcmoii- lignras : cl sic cniilicil ii|iiirmiiciii, (|uoil

slians dc nnivcrsali sccuiidiim ijisiiiii) ilc- sit qiia-diim iialurii numcii qiia' sil pra'-
iiioiislrat alliiil i|iiiiililniii, d iinii dciiinii- tcr qimsdani, lioc es(, particiilares nuinc-
strnl qiioniam coulinj;it jiassio ijisa iii ins ; ct hor i|iiiilciii iioii csl, qnia lalis

propria naliira demonstralcninKjuidcm,

: naliir;! mui ist : cigo vidclui' imivcrsidis
quod iia-c jiassio, habere tres a'quos duo- esse de eo (jimil imii csl, jiiirliciiliiris iiii-
 128 11. ALI?. MAd. Olll). PR.En.
Renei
tcm de 00 qiiod est ct vere est in natura: Nos autemantequamponamus rationes priniee

polior aiitem est demonstratio quae cst ad oppositum, solventes ad istas dici-

de esse et de co quod cst, quam quse est mus, quod si itn est sicutdicunt isti aiit :

dc non esse vel de eo quod nou est uni- : primuiu (piiihuu quod nihliicunt prtj ra-
vcrsaleenim pra>ter multa (in quibus cst) tionc prima, niliil magis ratio est in uni-
non cst : potior cr;j;o videtur esse parti- versaU demonstratione probandaesse po-
eularis dcmonstratio, quam universalis. tiiirc quamin quiaplus valet
particulari :

Ikec iyitur est ratio secunda. ad sute oppositum

intenlionls quam ,

Tertiaratio. Tcrtia autcni ratio, quod iiotiur cst

valcat ad suse inlcntionis propositum si :

demonstratio, propter quam non errabi- cnim Ikcc passio, habere tres sequos duo-
turde quo fiat demonstratio, hoc cst, hus rcctis, incst quidcni, sed non inest
proptcr quain non duliitMhitur de quo triangulo scLUudum quod cst a^quilinca-
dcmonstretur. quani i!!a proptcr quain rum triangulus, scd inest ei secundum
crrahitur et (hihilaliilur de quo dcmou- quod Irlangulus est propria natura secun-
strclur. Est autcni univcrsnlis dcmonstra- dum qunni incst, passio est univcrsalis
tio (secundum quod mnxiiuc univcrsalis et non particularis. Cognoscens ergo hanc
est) hujusmodi qu» facit errarc ct dulii- pnssioucm inesse ajquilinco in quantum
. tare de quo demonslretur cujus proliatio :
aH|uiIineus csl, minus cognovil sccundum
est, quia d;>nninstialorcs proccdcntcs ad pr(qHiam naturam secundum quam iuest
magis univcrsalc, cpiod est anahigum passio, quam cognoscens quoniam incst
sivc sccundum aunlojiiam commnne mul- ci lalis passio sccundum quod triaiigulus

tis, sicut propovtionnlc qiiod cumiiuitn- est : quia in parliculari dcmonstrationc

biUter esl in nuiniMo, lcm[iorc, lincn, cognoscons non cognovil sccundum
sohdo, ct plano, dcnioustrnnt de ipso ipsuiu, sed in universali cognosccns se-
sccundum quod cst aliquid in se praMcr cundum ipsum cogaovit. Cognoscens au-
hsec unde nequc in linea cst secunduin
:
tcm s.'cun(lum ipsiim, magis cognovit
quod lincn, neque in niuncro secunduin quuiu cognosc.^ns non s.'cundum ipsum :

(puid nuiucnis, ncque cst solidum sccun- et ouuiiuo, hoc csl, univcrsnlilcr si non
dum quod solidum, neque planum se- sit passio dicta dcmiuistrntn d;' triaugulo
cunJum quod plnnimi. scd secundum sccundum ipsum sccundiim quod est
quod csl aliquid pra^tcr hffic. Si igitur triangulus, et postca de inferiorihus de-
h;ec dcmonstratio magis universalis
cst mouslrnlur, non iitiquc cril dcmonstra-
inter d^monstratiducs, et cst de co quml tio : quin (lcticil a jirinciMio demonstra-
minus est quam particularis, et sic fncit lionis qiiod cst secundum i|i>-uin. Si vcro
opin''onem falsam,quod hoc scilicct quod cogudvit unumquodque sccunilum qnod
minus est, magis sit ipnm id quod magis ipsum est (ut diciiul ct confitentur illi)
sit : indignior utiquc crit dcmonstratio magis cognovit. Si igitur Iriangulus qui
universalis, quam parliculnris. Id enim est iu plus, hoc est, comiuunior quam
quod vcre in nntiira singularc est, el ajquilineus, et csteadem ratio ipsius in
quod illi pi'opinquius est,magifi cst quam omnibus particularibus sive specialibus
quod ah illo est remotius et ideo res in :
triangulis, ct non est commune hoc no-
propria natura acccpta (qua^ singuhiri men, triangulus secuudum a^quivoca-
,

pnqjinquior est) magis videtur csse, et tionem quo triangulus pra>dicaUir de

illa quce in maxime universali considera- multis iii pro]uia untiu'a considcratis, et

tur, vidclur minus csse, quia a singulari incst oiuni trinngulo passio quEe est tres

est remolior. Ihcc igilur sunt rntiones, c\ duohus reclis a>i|unlcs hnherc : tunc sc-

quibus probare quidam connntur parlicu- quiturutique, quod trinngulus secunilum

larem demonslrationem pollorem csse quod cst fequilinearum, non habet duo-
quam universalem. bus rectis tres aufuales, sed potius e
 :

LIBER I POSTER. AXALYT. TRACT. V 129

converso sequilineus non secunduin quoil autoin una per uniiin el iudivisiiiu respe-
m
secunduui quod
1

sequilineus, sed tiian- ctum ad inulla : ot inulta sunt in ipsa

gulus est, habel hujusmodi angulns, tres unuin per unuin ot indilferentem multo-
scilicetcBquos duobus rectis. Propter ruiii rospecliim ad illam naturam sive
quod universaliter scions hor mudo per substautiam : h;mc eniin unitatem uon h;i-
demonstralionein universaleni, ma^ns et bet.-pquivocuin n 'que an:iloguin. Si autein
potiori deinonstiatiiiuo coguoscit secun- tale esso in siugularibus dicatur habere,
dum quod sccundum se et ut
est res procul dubio universale nihil minus erit
ipsum, quani secundum deinonstrationem ot osse habobit siugularibus, hoc est,
particularem. 1'alsuni igitur fuit quod (luain singularia : et sic non orit minus
dixerunt, quod in particulari cognoscens, quibusdam, hoc est, particuiaribus se-
verius seinper cognosceret quam cogno- cuudum parlem, hoc est, particulariter
scens in universali.Potior utique univer- existentibus : sed otiam magis eruut et
salis quaiu particularis , et per suam magis esse habebunt universalia quam
quam caviilator inducit rationem. singularia, quanto univorsalia incorrup-
ijectio. Sed quod in hac solutione dictum est, tibilia sunt,et esse universalium, ut uni-
videtur contrarium ei quod iii secundo versalium est incorruptibile, illis quae
/•^vojv/y/ideterminatur, quod scilicet co- sunt singularia comparata, quorum csse
gnitio in propria natura polior est quam est corruptibile.

scientiain universali,et utraqui' putinr illa Scias autein quod unitas universalis
iluUo. qua^ est in agere. Sed scieuduin quod est est unitas rationis ejus quse est in mul-
cognitio rri in seipsa, et h;ec nun est de- tis ', ot quod causa unitatis illius nec est
monstralriva. ot hac cugnitiono melius iiileliigonli;i priiua, nec aliiiua secunda-
cognoscllur res inpropria natura, quain in rum intelligeiiliaruin, ut quidain dicunt
universali : et est cognitio rei sccuudum sed ejus causa est (quae dicta esl) indiffe-
potestatem qua fluiint de ea suge passio- rens respectus ad multa, el inditferens
nes naturales et eonvortibiles, po- et sic respectus multorum, scilicot sup])usito-
tissime cognoseilur res quandu secundum rum ad ipsuin : et incorruptibililalis ojus
hoc cognosiitiir quod in ipsa est prinei- causa est, quia iit uiiivorsale acceplum,
piuiu illariim passiunum. Ll lianc distin- secundiiin putcnli;im (dung;iluin esl ama-
clionfMii iguoraveruiit i^li, qui dicla ratio- lori;i ol aecidciilibus : socunduiii ouim es-
ne particularem dcmonstralionem de- se quod luibol in iliis, curruptibile et v;i-
monslralioni uiiiversali pr.-etulerunl. Kt riabile est, ot seciiudum buc esso non cst
hoc iiiodu dicit .\risloleles in iiriino de univorsale. De hoc aiitem plura in princi-
Anima, qiiod cognilio accidonlium ma- pio libri Universaliini) diximus : sed in
xime prodestadcognoscendiiiii (jiiud ijiiiil jirinia philosaphiahsdc liabent ciiin slii-

cst. H.Tc igitur esl soluliu raliunis |iriiii;e. dio detorminari.

Amiiiiussoliitio seciiinke ratiuiiis. ipiud Scionduin otiain quod qufedam singu-
universaie sit i|ii;edaiii liiliu iiiia nuii I;iri;i corriiplihili;i liicil Arisluleles, et noii

;equivue;i ejiis iiiiod est iii pluriluis se- umni;i, propter soleiii el lunain et liiijus-

cunduiu uiiam et eamdem ralionem : illa iiiodi qiKB incorruptibilia siint: eo qiiod
enim ralio erit alicujus naturae sive sub- sunt cx materia sua tota, ot nullum illo-
st;inti;c formalis, sicut dieit Aristoteles in ruminsehabot universale quod actii pr;e-

J'r^'dicai/ic)t/is, quod iuunivocisratio siili- (licetiir de inultis vol sit in miiltis. Lt iion
staiiliaeest eadein : qiiod esso non pussel, dicit liue projitor inlclligenlias, iit qui-
nisi ips;i iiljll- i;iliu rs|, uii;i cssel. Ksl (iaiii ilicuiil. |)c liis ;iulriii \n priiiui jihi-

•Unitas univprsalis est unilas rationis de : raam v(>l aliqnam intcllipentiarum spcundarum
hor (amcn sunt npinionps diveis.T Scoti et esse causani uini.ili" uiiivprsalis. P. .1.

s.Thom«,utpalet7.Met. Quidam volucrunl pri-

I 9
 130 D. ALB. MAG. OIU). PILED.

losophia in libro dorinio intcndenclum

est : quia cx principiis illius scicntite lisoc CAPLT II.

Quod uni- noH possunt determinari. Scd liic notan-

i.corrupii- dum cst, quia nisi essent univcrsalia m- De scx ralionihiis qiiihiis prohatur, quod
*"''*
corruptibiiia hoc modo quo dictum est, wiioersalis demonstratio polior est jjar-
non essel una ratio hominum prajterito- lictilari.

rum, praesentium et futurorum eo quod :

non csset una substantia et natura nec : Ouod autcm uuivci-salis demonstralio
proptci- hoc hominem csse singularitcr (lignior sit ])articulari, propiiis probalur
subjectum, cum (hcitur liominem csse, ralionibus. (Juarum priina cst ; ijuia si

nccessc cst. dcmonstralio est syllogismus dcmonstra-

Amjilius terlii-B rationis solutio, quod tivus, jani polissima demonstratio est
neque una, hoc cst, nulla necessitas est, syllogisraus demonstrativus causae, hoc
quod aliquis opinctur hoc universale ah- cst, per causam propter quid et quid di-

quid esse actu distinctum in cssc actualc ccntem univcrsale autcm subjcctum
;

apud naturam prteter hsc singularia (in (quod ipsum est) magis est causa passio-
quibus est quorum, ut dicit Boetius,
et nis quae inesse probatur : et hujus causa
simililudo substantiaiis cst) propter hoc non est parliculare in propria natura ac-
quod dcmonslralioiics ipsum ostendunt ceplum, sicnt in ante hahitis probatum
esse unum, cui secundum se insit passio: est; subjectum cnim cui pcrsc inest prse-
non cnim propter lioc est unum scpara- (licalum, hoc idcm prtedicati causa est :

lum ab aliis sccundum essc, ct niliii est talcautemsubjcctumprimumetsecundum

magis propter hoc luium ab aiiis sccun- se passionis cst universale et non ali-
dum esse actuale separatum, sicut in quid in propria natura acceptum quarc :

aliis praidicamentis accidentium qusecum- drmonstralio universalis dignior quam

que non signiricant hocaliquidsicut sub- pailicularis : subjectum enim univer-
stantia, sed significanl aul quah\ aut sale magis cst causa propter quod sive
quaulum, aut ad aliquid, aut faccre de :
proptcr quam aliquid cst,hoc est,propter
illis cnim mulla probantur qu.f nou con- (juam ct esl ct inest prffidicatum quod cst
veniunl cis sccundum esse quod habent passio.
in subjccto. rl tamen non proptcr hoc Secunda autem ratio ad idem est, quod
intelliguntur haberc esse seporatum a in co quod dcmonstrandum est_, causam
subjecto. Simililer ergo non proptcr hoc ((uoerimus usque ad hoc, quod sciliccl \
universale intelligitur secundum esse se- jirima ct immcdiata el convertibilis etper
paratum a singulari, proptcr quod qure- propter quid tunc
essentiam causa cst et ;

(lam sibi convcnii'c dcmonstrantur qure opiuamurnos scire per dcmonstrationem,

non conveniunt ci secundum esse quod cum in demonstratione non sit aliquid
habcl in singularibus et qiiod sic inlcl-
;
aliud medium quam hoc quod est talis
ligatur habere essc actuale pra'tcr singu- causa ct sic causa quod liat res,
: sicul
laria, non est causa illius crroris demon- causa cfriciens prinui ct per se : aut quod
stratio, scd male audiens demonstratio- sit res in cssc, sicut est causa formalis.
nem, qui cam quid et de quo concludat
I'"inis cnim cl tmninus, hoc est, diffinilio,
et qualiter, non intelligit. Ex omnibus jam sic cst pcr lalcm modura causa\ Si-
his igitur patct, quod particularis dcmon-
milc enim est in fmalibus causis ad cau-
stratio non est potior proplor dictasra-
sas demonstrationis : quia in tinalibus
tioncs. tcrminis recurritur usijue ad ultimura : et

ab hoc incipit operatio ad finem

efficientis

illum inspicicntis : etsic in demonstra-

tionibus recurritur ad causam ultimara
 :

LinER I POSTER. ANALYT. TRACT. V 131

qu8B esl proxinui cl iinmediata. Cujus angulus habet tres aequos duobus rectis.
exenipluni est, ut ciijus causa venit ali- Adliiic auleni deest causa ultima dicens,
quis? et dicilur, ul accipial argontiiui |ir(ipler quid a'quiliii('us liaiiet tres duo-
hocenim intendit veniens. lU si quaM-ilur, biis rcclis a-qiiaies. IJujus aulem causa
cujus causa accipit argentiau? el (licilur, ('sUiiuia a^quiiiiieus triangulus est ; et bic
ut redJat illi cui del)(liir: lioc enim in- adhiic ullci-ius halict angulos, quia est
tcndit accipiens. Et si qiueiitur, cujus )ii;ura trihitera rcctis lineis cduclusa : et
causa rcddit? respondelur, ut non inju- iccta linea quocumque modo cadens su-
ste agat debitori non reddens quod debuil: p,-a lectam lineam, vel facit duos angulos
hoc enini inlendit redihwis. Et sic procc- rcclos, vei anjuos ducdius reclis. Si au-
dentes ad ultiniuni, cum vcnitur ad id tem luec est ultiina causa tunc non qu»- :

(juod non amplius est aliquid quodsitul- rendum amplius propter quid aliud sit,
lcrius prsecedentis causa, propter hoc si- quia aliler non starent principia demon-
cul proptcr ulliinum linem dicimus ve- stralionis et tunc habendo illam causam
:

nire eum qui vcnil : quia ille (sicut dixi- maximc scimus scd tunc univcrsale est :

mus) principium fuil movciis ad venieii- ciii secundum se convenit passio ero-o :

dum, et ab ilio incipit opcralio venien- pcr universalem demonstrationem maxi-

tis : et ideo proplcr illuiii diciraus et esse nie scimus : et per quam scimusmaxime,
quod est et lieri ipiod lit, sicut per ulli- esl potior : ergo universalis demonstratio
mum el proximuin in causis : et tunc di- potior cst particulari.
cimus nos cognoscove magis et nuaxime Amplius tcrtia ratio ad idem est hfec :

pioplcr quid venit : hic enim movit ad q,,;.^ quantocumque magis aliquid sive
vcniendum. Si i.uitur simililcr sc liabct
,,1;^^^.^ .lemonstratio est secundum partes

in aliis causis qua' su.il i;mpl(M- ali.iuid (,,„^. ,.^^_ particularis) eo magis accedil ad
causaiulum in essc vcl licii. lii aliisaulcm iiilinitum, cujus (ut dicit Plalo) non pol- infiniii non
causis a causa linaii quacmn(]ue causte esl licri (liscqilina sic tMiiin cadit in
: in- n.jis^iuiina.
sic sunt ultimae el iiiiiiic(iiala> factie.sicul i. •, f .
r •, •
1
• ut ait Plato.
Iiiiita quo aliquid
: et liicnt inagis uiiivcr-
iila (jua^ est cujus causa lit (quia iHas sta- salis dcmonslralio, magis accedil in sim-
lim scquilur cirectus) sic (iioc cst, per ta-
plnx primum et fmem sive uilimiim in
Ics causas) sciniiis maxinic cl |icr taics
i|uo slal resoiutio. Est aulcm (hoc csl,
iillimas cliaiii iii aliis causis crgo lunc
:
coiilingil) quod secundumparlciii accc|ita
niaxiiiic sciniiis ciiin iioii ainplius sil aii- sccuiiduiii qiiod suiit inlinila, 11011 siiut
(liia caiisa (]iia' aliiid cst, iioc c^l, pro|itcr
Miiiilia, (]iiia lalium iion p(dcsl licii disci-
aliiid csl : illa cuiin csl iiltima ct imiiic- pliiui scd secundiiiii ipiod
: siiiit tiiiitii ;iij

diala ct essentialis ct convcrlibilis. imivcrsal(>, sciliilia siinl : itaquc secun-

lloc ergo sic dctcrminalo ad cogiio- dum quod sunt universalia magis sunt
sctmdum caiisain iilliiiiaiii, illiid apte- scibilia, quam quo sunt (hoc est, sccun-
mus ail ]iro|)osiliiiii in c\ciii]do siqicrius duiii qiiod sunt) sccundiiin jiartem acce-

inducto dc |i;iiliculari cl uiiivcrs;ili dc- |ita : ct i\\\x inagis scibilia, inagis sunt
inonslr;ili(nic. In ]uirliculari (10111 c(iii- dcmonstrahilia : cr'^T demoiislrabilia nui-

cliidilnr, (|iiod ;c(|iiiliiicus cst li;ibciis trcs gis uiii\ iTsaliii (]ii;im sccnnduin |>;irlcm
aHjiios (lu(dius rcctis : ct iissigiialui'causa, acco])la : scd iii iiuigis (lcmoiistriiliiiil)us
quod iiiuiliiiM- Jingiili (]ni siiiil cxliii, iioc csl (iciii(iiisli;ilio iiuigis ct jiolior: cujus
csl, cxlcrlorcs liiicis omnilins tri;inguli a ]irol);ilio c>l : i|ni;i ca (]n:c siiiil ad aliquid.
(]U(dilicl iingiilo |irolr;ictis iii ciintinunm si iiniim csl iiuicis,
^
ridiiiuum csl nuiir is siunumre- :
l
, 1- , I, 1 II,
i]iioliljct aii-
. .1
I..;.... .......
latinoruin
1 .
.

.
ct (lircctuiii (jiii rcsiilliiiil 111 cuin igitiir (lcmonslriilio cl dcmonstral^ile «jat mngi».
I ,

gulo Irianguli, compiiliitis

f ,,,!iliiisexterio-
ti
1 • I , •
"^

rclalivii siiil iid iiiviccm. cl

. I

umver.saie
,

sit
. ol roliquum
csi magis.

ribus (Miiii iino iiilcrimi : cl j)cr li;iiic ciiii- m;igis ilcnioiislr,il)ilc p.nliciiliiri.cril iini-

saiii ])roliiimii'-, i|iioi| ;ci|iiilinc;iiniii Iri- \'crs;ilis dcnionslr.itio |iolior i|niim de-
 132 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
monstratin parlicularis : igilur ct dignior strare : ct sint modia duo per qua? potest
est demonstratio universalis quam parti- lieri demonstratio, scilicet b et c, ita

cularis,quo magis demonstratio est. quod B sit mediumpropinquius principio,

Amplius qiiaria ratio. Si demonstratio et c sit longinquius a principio : sic enim
ilhi secundum quam cognoscilur hoc magis sursum juxta principium erit b
qiiod demonstranlur et illud quod in illo quain c, propter quod si per b (quod est
coiilinetur, praqjonenda illi alteri secun- magis universale) tiat demonstralio, ma-
duin quam cognoscitur lioc unum solum gis est demonstratio : ct sic conslat quod
et nihil in illo, si vere talis pr;epouenda illa qute est per magis universale, magis
cst : prieponenda est
tunc universalis est demonstratio : et sic universalis nui-
particulari quia qui universale cognovit
: gis est demonstratio et potior, quam illa

(hahens ipsum ut universalc est) cognovil quse est particularis.

et particulare in quo universale est et Si autein comparentur rationes quae
aclu et intellectu : hic autem qui cogno- dictae sunt, tunc patet quod quaedam di-
vit particulare ut particuhire, non prop- clorum logica sunt ut tertia et quarta ra-
ter hoc universah' scivit : quia accidil tiones. iMaxime taiueii manifestum per
universali esse iu parlicuhiri, et ideo ex ([uartam rationem, quod universalis de-
particulari non potest sciri per demon- monstratio magis propria sit quoniam :

stralionem propter quid : et sic per talem [u'opositionum (hoc est, de numero pro-
ralionem prieponenda est universaHs de- positionum) Iianc quidem magis univer-
monstratio particulari. salem priorem et ut principium habentes
Amplius autem et sic qinnta ratione quodammodo, et posteriorem, hoc est,

prohatur idem : intei' universalia eniiu ])aiticulaieiii haheiuus potentia ad minus.

magis est demonstrare et certius quand^) cujus exenniliiin est . (juia si aliquis co-

per medium demonstratur quod est prin- gnovit, quod omnis triangulus habet tres
cipio proprio propinquius : et quav.to duobus
iequales rectis, scivit quodam-
demonstratur per medium et causam modo ad minus in potentia, quod aequi-
principio propinquius, tanto nielius de- lineus triangulus liabet tres aequos duo-
monstratur : pioxiinuru aulem principio bus rectis : quia potentia cognovit cum
est immediatuin, ipiia hoc est piincipiuiu aMjuilineus triangulus sitpotentia : quam-
demonstralionis piiinum. Si igilur ea de- vis iorle iion coguovil in propria natura

monstratio quce est ex priucipio et causa, vel aciu, quod acquilineus sil trianguliis:

cerlior est ea demonstratione quoe non co quod forte universale non reducit ad
ex principio et causa, sicut est illa quae jiarticulare, vel non cumparat praemissas

dicitur demonslralio quia : tunc sequitur ad conclusionem hanc universalem per

etiam, quod illa quae magis et propin- universalem demonstrationem : quia in
quius est ex principio (hoc est, per me- demonstrativis universale est de omni et

dium |U'opinquius piinci[uo primo) inagis semjier : universalis igitur demonstratio

et cerlior demonstratio sit, quaiii illa quie potior esl pailiciilari. Cognosi;ens enim
miuus est ex priucipio, sicut illa quai de- particulare uullo modo cognovit univtu-
monstrat per mediuni plus distans a sale, neque potentia, neque actu.
principio : illa autem quae magis est uni- Et sexta ratione hoc idem probatur.
versalis, est per causam propinquiorem quod universalis quidem demonstratio
principio demonstrans : et illa quaj est est (>jus quod intelligihile est sed particu-
particularis, demouslral piM- causain a laris in sensus dirigens perlicit suam os-
principio longiorem : igitur uiiiversalis tensionem : nobilior autem intellectus
magis dignior utique erit particulari. scnsu, et nobilius et certius intelliaibile
Hujus autem exemplum est ut si opor- quam sensibile : ergo universalis potior
tet A praedicatum de d subjecto demoa- cst demonstratione particulari. Quod igi-
 LIBER I POSTER. ANAf.VT. TRACT. Y 133

lur universalis demonstratio dignior sit liter ad aequalitatem reducanlur in omni-

particulari, tot nobis dicta sint, qme i)us aiiis conditionibus, prteterquam in
etiani sunt concedenda : potior enim est hoc quod una sit ex paucioribus, el alia

universalis demonstratio quam particula- ex pluribus quwstionibus et suppositioni-

ris. bus et propositionibus : tunc enim velo-

cius est cognoscere ex paucioribus. Co-
gnoscere autem velocius est appetibilius,

CAPIT III. quia facilius est pertransire jiauca (piam

multa. Universalis autem raliu (boc esl,

in omnibus tenens et concludens) est,

De rationibiis pruhanlihus, (iiiuil affir- (piod propositio melior sit qua; est ex
inatica deinonstratio potior est qiiain minoribus, hoc est, paucioribus.
)iegativa, et snnt sejjtem.
llujus autem exenqdura esl : quia si

debeat demonstrari, quod .\ inE,hoc

sit

est,quod omne c sit A,et sit propositio me-

.\d delerminandum autem sccundam
diata tribus raediis quae sint b c d, ailera
qntestionem, scilicet utruni afilrmativa
demonstratio j)otior sit quam nej,'ativa,
sit demonstratio demonslrans qnod a sit

nunc iulendimus. Quod enim demonstra- in D, imc quod omne n sit a, quiC
est,

etiam sit mediata per duo media ipue

tiva (Imc est, afiirmativa) polior sit quam
sint B c, et quod similiter in priorilale et
privativa hinc (hoc est, ex nunc dicendis)
qnod nolioritate se habeanl raedia ad pruban-
manifrslum sit. Concedatur enim
onmibus aliis conditionibus paribus exi-
dum, quod a sit in d qucB duo sunt, el

stentibus,una demonstratio potior sit et media ad probandum quod x sit in d in

omnibus conditionibus, pr;eter(}uam in

dignior quam alia, qute est aut de mino-
sunt duo, ista auteni tria
fribus
ueestio et
fiuaestionibus,
: . .
aut ex paucioribus
. .
hoo (juud
sed quod a
illa

sit in d, prius est cognoscibi-

:

ipposiiiq suppositiunibus, paucioribus pro-

aut ex ^
• 1

...
'^
princi-
eo quod per pauciora, (luam quud a
iit
lius,
iaexirin- positionibus. Dico autem qufesliones el
rademon- ^
irationis. stippositiones, principia extrinseca de- cst in E, quod cognoscitur per piura. Cu-

primum jus probatio est quia per hoc quod a iii

:
monstrationis, inter quse esl
D est, demonstratur quod Ainest i:, quian
quaestio, secundura supposilio, quo tan-
probandum. medium cst ad deraonstranduni a de e,
quam principio utimur ad
ct sic per b c uporlet denionslrari a dc D,
Projiositiones autem dico, qufc ingre-
ct pnstea hoc denionstrato per d, oportet
diunlur in substantiam syllogismi, sicnl
(lenumstrari a de i:, et sic a de e deinon-
majiir el miuiir. In qua ruini ]iauiinra
slratur pi'r a d. Credibilius auteiii esl il-
qu;ciunt, citius (lcterminanlur el in qua :

iiid [MT (|uod aliquid demonstratur. ([iiain

pauciiires supposiliones sunt necessarias
i(| i|uiid (icmonstratur. Itaque deinun-
facilius declarantur : et in (jua iiaucinres

proposilionesuniformioressecun(lum([ua- stratio melior est. qu;v esl per rainiina,

lioc est, per pauciora media, quam illa

iilatcm,per illam citius habitudo mediivi-
(jiue est [ler [ilura, aliis omnibus paribus
detur ad extrema. Si enim nolae sunl
existentibus. ll;ec auleni ratio secundum
pauciores simiiiter ut piures, el sint in
aliis iP(pialia (non in hoc ({uod hujus de-
quod eam adducil Arisloleles, in [liiiri-

nnjnslraliunis sunt pauciura, illius au- bus cl paucioribus mcdiis ad deiuonstra-

tem plura) tunc velocius cst cognocerc tioiieni mediata' propositionis ordiiialis

pcr pauciora quam per jilura. Dico an- ul pauciora niedia pars sunt mediorum
[iluiium, siciil duo suiit [lars Iriuin, el u
teni nola siiniliter, ut si plura sunt prio
.M> halMiit ;iii 1! c, sicut
sexi[uialleruiii
ra sive nola sinqiliciter, el non (|uoad c D
subsex([uialleruiii seeiinilniu |iru|iui-
nos, ct pauca sint nota simplicitcr. el ad

nun quoad nos, vel e convcrso et simi- :

tioneni.
 134 D. \L\i. MAG, OIID. PILED.

Ne autom aliquis ea quae dicta sunt ca- ticisostensum, quoniam impossibiie est
luiiiniari possit, dicinius quod utra^que syllogismum lieri jier utramque pnemis-
demonstrationes (tam aflirmativa scilicet sarum negativam, quia ex ambabus ne-
iiuam negativa) liunt per tres terminos gativis nihil seijuitur syllogistice : sed
et duas proposiliones : quia (sicut iu li- in syilogismo jirivativo oportet proposi-
bro Prioruin ostensum omnis syllo- est) tionum unam esse hujusmodi, hoc est,

gismus tit ex tribus terminis et duabus negativam, alteram vero affirmativc di-

propositionibus. Sed litec (juidem de- cere quoniam est : ex afliimativis igilur
nu>nstrali(i (jua' affirmat in prtemissis, consliliiiturdemonstratio ambabusin una
non accipit nisi esse aliquid aflirmative : qualitatemancutibus ex negativis au- :

demonstralio enim afiirmativa est, qute tem ambalius nou constifiiitiir. Ergo jio-
concludit aflirmalivam conclusionem : et tior est projiosifio afiii'mati\a ad consti-
hoc non sequitur nisi ex ambabus prte- luendam demonstrationem, ijuam nega-
missis aflirmativis. Illa vero quae est de- tiva jiotior autem est demonstrafio quae
:

monstratio negativa, accipit et esse affir- est ex potioribus princijiiis : ergo potior
Quomodo
demo"nstra- "'iilive et non esse negative, quia exam- affiriiiativa demonstratio quam negati-

sUp<fr°piura 'jiiljus negativis nihil sequitur : ct ideo in va.

''"'^tw™''' iiegativa dcmonstratione una prtemissa- Amjilius tcrtia rafio ad idem esf per
rum est aflirmativa, et altera negativa : ratiouem augmentationis syllogisnKjrum
et sic per plura non numero, sed quali- ad jirobandas propositiones mediatas, in
late lit negativa, quam aflirinativa : et qua augmentatione ad probatiiinem nia-
media quibus probatur aflirmativa, qute joris et ad probafionem minoris in svllo-
est altera prauuissarum in negativa de- gisnio negativo ojjortet uti jiluribus affir-

monstratione, sunt tot numero quot sunt mativis quam negativis. Si autcm in
(|uii)us priibatur aflirmaliva in demon- affiriiiafivo syllogismo projiositiones sint
stralione aflirmaliva : el insujier debet mediafa\ et oportef augere syllogismos
habei'e alia media quibus proiialui' altera ad pidbatiouem majoris et ad probatio-
praemissarum ejusdem negativie demon- nem minoris per inductionem medii iii-

strationis, qua? est negativa : et sic plura ter pra^dicatum et subjecfum majoris et
sunt media quibus probantur principia minoris propositionis, non utitur sic au-
affirmalivie demonstrationis: media eiiiiii gens aliqua negativa.
afllrmative accipiuiilur a couseijiiciitilius IIoc obscure dicit Arisfoteles ct decla- Ordinsiii

vel antecedeiitibus : negativa^ aiitem me- rat in generalibus teimmis : et est sua lit- satis obic

dia, si mediata est projiosilio negativa, a tera sic ordinanda. Amplius juxla hoc
repugnaiilibiis accijiiuntur et lioc niodo quod dictum quod per affirmativam
est,
ojiortet adaptare rationem Aristotelis, et probatur negativa, et non e converso,
nisi sic coaptotur, conclusio non respon- oportet in hoc accipere (quia ad idem fa-
debit prtemissis. Hsec igitur est ralio pri- cif) quod priedicativas quidem propositio-

ma. nes (augnienfata iu j)ros\llogisinos de-

Amplius autem sccinida ralio ad idem mousliatione negativa) ad jirobafionem
est, quod illa demonslratio potior est, majoris quae negativa esf, et ad probatio-
qua> est ex principiis quae non variata ad nem minoris quae affirinafiva esl, ne-
alium qualitatem, jierfecte consliluunt de- cesse est lieri plures : quia oportet esse
monstrationem, quam illa qua- est ex unam ad probalionem nuijoris, et duas
principiis demonslrationum in eadem ad probationem minoris et sic liunt plu- :

qualitate non coustituenlibus demonstra- res una. Sed in tali demonstrafionis aug-
tionem,quinimo ad lioc quod cunstituaut, menfd >id jirobandum majorem et mino-
oportet ipsa variare secundum quali- rein jirivativi syliogismi, negativae non
tatem. Est autem in Prioribus Analy- possunt esse plures una in omni syllogis-
 I.IIJKH I PdSTKI!. ANAI.VT. TnAC.T. V 13".

mo npgativo. Cujus cxfnipluiu in fcnni- cari ; soil in niajoii ju-oposilionc oporlet.\

nis y(Mieralii)US cst, quod .v niajoi- cxIth-- in nuUo osse n. In augnienlo ergo priva-
niilas ponilur in propositionc primio ligu- tivi syllogismi una tanlum ct unica sit

r.v sic, in nullo illorum in (juibus ost n, i>rivaliva projidsilio (juae est A n, qua uti-

lioe csl. quod nullnm i! sit A in majori miir iii ju'iilialionc ncgativa- majoris :

j)ropositionc, n aiilcm mcdium sil in iiiii- diia' aulciii rniiit aflirmativa', una (jiii-
ni c iii minmi inojiosilionc, ila quod Ikcc dcm n u cl allcra c n. \i\ probalionem
sit vera, oiniic c ost n, siiul disiiommlur (>rgo ncgativa' demonstralionis plnribus
propositii^nos in socundo mo(bi primaj ulimur aflirmalivis, ot unica ncgaliva
liguiie : concludilur ergo, quod nullum c. lanluni. Sic orgo patet quod priedicativa
cst A. Si igitnr dicaliir (|uo(l iitraque jjropositione iili (ipditcl ad domonslra-
jiraemissarnm mediala sit, ila qnod ne- lioncm sivo oslcnsioncm ncgativfp. Si

c >sso esl augcre utramqiic j)ropositioncm igilur mitiiis jicr quod dcmonstratur ali-

ut possil condudi per mcdium in prosyl- (juid, (jiiam id (jikmI dciiKiiislratur : do-
logisino tunc secundnm arfom dalam dc
: monstralur auloin jirivativa (juidcm por
rcduclionc medialarum ad imnicdiatas praHlicalivam, ])ra'dicativa autem per il-

jiropositiones, medium immittendum est lain quse privativa ost, non demonslra-
iiiter subjectum ct iiia'(licatum illius pro- tur : jnaedicaliva orit jirior ct notior ot
jiosilionis (jiKc concliidonda cst cl pro- univcrsalior, quam ncgativa : inolior au-

iianda : ot si utraquo sit mediata, mo- loni dcmonslratio cst, (|na? mclioribus et
dium immiltciiduin cst diclo inodo iii notiorihus principiis uliliir : afrirmaliva

ulranKiiic. Sit orgo medium n qiiod iin- crgo dcmonstratio mclior ol iiolior cst

miltcndiim cstin majorcm in-opositionom (iiiam ncgaliva.

(jua^ cst A, n (jnod sit mediuni per quod Amjilius (;^«ar/(? ratio cst. Si princi-
concluditur a nou incssc n, sod medium jiiiim syllogismi ingredions in ijisani

(IiKid cst iiiimillcndiim in minorcm pro- svllogismi snbslanliam est j)roj)ositio uni-
piisilioiicm (jiKc cst n c, sit r. jicr (jiiod versalis immcdiala : csl aiilcm in dcmon-
aflirmativc coiiilinlaliir ii (b; c, (iiiia mi- slraliva (lioc csl, allirmaliva) dcmoiislra-
nor iii prima liguia oril aflirmaliva. lii tioiic lalo princijiium, universalis jirojx)-
isto aulcm (bunonstrationis augmcnlo, v: sitio aflirmativa immcdiata : in privativa
(jiiidcm qiiod csf mcdium inter minorcm autom dcmouslratione universalis negati-
Iiriiliosilionem, necessc cst ad iilramijiic va iiiiiii 'iliata. rnivcisaiis aiitcin aflirma-
cxtrcinifatcm in majori ol minori |iia'di- tiva est jiotior cl iiolior, (jiiam ncgativa:
calivum cssc ad (•(incliKiciulam minorcm, cujiis ju-obatio jam babita csl, (jiiia pcr
(IiKC csl aflirmaliva, sic, omnc n n, omno ;ifliiiiiali\ aiii iicgalivanota lilot probatur :

c K, orgo omnc c ii, iiikc fiiit minor in tiiuc scquitiir (juod j)rior cst afllrmatio
ncgalivo syllogismo : scil n (iiiod csl mc- (jiiain ucgatio : potior aulom ost dcmon-
dium iiiiiniflcndiini iii iicgnfiva in s\llo- stratio (juiB potioribus utitnr princijnis :

gismo coiiiliidciilciii iiiajorcm, neccsse orgo dcmoiislralio afrirmafiva jiolior

esl j)ra'dicativiim ad u minorcm cxlrcmi- (jiiam iicg:itlv;i.

hileiii iii iiiiiiori jiropnsilionc jirosvllogis- .\illiiic ;iutciii iiiiiiiii iiiciliiiin ad jno-
iiii : ;kI a ;iiiIciii m;i jiirciii cxlrciiiihilcm li;indiiiii liin' idciu qiioil ;illiriii;iliv;i dicit

in iiKijori jirojiosilioiK! iirosyllogismi, osse, ncgaliva antciii iion cssc : ol idco

C( mcludcnlcm majorom jirincijialis syllo- sicut esso polius ol jiriiis ost qmiiu uon
gismi ponitiir : cl nocosse cst poiii iicga- esse, sic aflii^miitiva jiotior osl (jiiiim iu>-

tive, sic, iiiilliim n a, oiiiiicit n, crgn iiiil- g;iliva, cl poliiir dcmonslriitio ijuic ulilur

luiii iiA, (jine csl miijor prinrijiiilis svllo- iiflirm;itiv;i (iiiiiiii (jiiio ntilur iicgiiliva :

gisiiii. In iirosvlbjgismii ciiiiii oiiorlcl iii diiinioriliiis ciiiiii piiin-ipiis utilur, ct idco

minori iiropositione n i\r omiii ii iuicili- iligiiinr cssc jirolKiliir. i

 130 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.
Affirmaiio Aflhuc se.Tto probalur ideui : principa- igitur disponitur ostensiva negnliva de-
est causa ,. . . , . ,
negationis, lior enim est lu noc quod siuc acmon- monstratio. Sic quidem igitur acceptis
et non e - -. .

converso. strativa, 1h)C

.

cst, ailirmnliva non potest pra^missis secundum dictam conjugatio-

esse privativa : quia aflirnuitio est causa neiii cril dcnionstiativa, hoc est, ostcnsi-

negationis homo enim non cst asinus

: : va privativa : ct erit demonstratio osten-
etcausa hujuscst, quia homo cst homo :
siva c(MicIudciis, (juod a iu c nullo sit,

sed negativa non est causa affirmationis, sive (juod nulluin c sit a.

et affirmativa potest esse sinc negativa :

Quae vero ducit ad impossihilc, sic se

potior autcm est causa et quaepotest esse habet, ut statim dicemus, si opus est de-

sine alia, quam illa quae sinc alia non monstrare ex hypotlicsi neganlis hanc

potest esse : potior igitur affirmativa propositioncm prioris syllogismi, quod a

quam negativa. in B nullo sit, et debcat demonstrari per
Opinio quo- Suut autcm nuidam diccntes hic esse impossibile eadcm propositio.quod a sci-
rumaam ^

circa nume- taulum quatuor ratioucs quia terliam

,

:
licet non sil in Bonini,accipicndum hujus
^ ^
rum ratio-
n»m lex-
,

conjunguut cum secunda, eo quod fere propositionis, nuiluin b est a, contrarie

supraidem fundatur ct quintam conjun- :

opj)osituin, scilicet accipicndum .v in b

gunt cuin quarta. proptcr camdem cau- oinni esse, et accipienda est ex hypothe-

sam : et hoc quod diximus, inagis cum si ininor prioris syllogismi qua? fuit, quod
intentionc Aristotelis concordat. Quod B est in onini c, et exillis syllogizanda est
quidem igiturcategorica, hoc est, affir-
confraria conclusiouis : propter quod ac-
mativa demonstratio dignior sit quam cidit per syllogisinuiu a in c oinni esse,
negativa, manifestum est ex rationihus hoc esl,quod omne c est a, et hocsit no-
inductis. tum quod hoc impossibile sit
ct certuin,

csse,quod scilicct Ain c omni sit quare :

ex illo coucluditur, quod inajor vera

CAPUT IV.
sit, quai dicebatur esse falsa, sic, omne
De rationibus qidbus probatur quodos-
B A, omne c b, ergo oinne c a, (jua^ cst
contraria conclusionis, qute dixit nullum
tensiva danonstratio potior cst ea qux
c esse A,ethfecfalsaest:ergoejus contra-
ducit ad impossibile.
ria est vera et necessaria in materia ne-
Et demonstratione ad impossibilc du- cessaria : et sic probata est per impossi-
centcm potior est ostensiva demonstra- hile, quia ha^c est necessaria, nullum b a.

tio. Sed ad hoc probandumoportetprius Termini quidein igitur in utraque de-

Fcirc differentiam ipsarum nd invicem, monstratione similiter ordinantur : quia
ostensivae. scilicet et ducentis ad impossi- opposita sunt circa idcm et eodcin ino-
bile, et maxiine ncgativne ostensivai, et do acceptum sed tainen termini accipiun-
:

ejus qune ducit ad impossibilo : quia si- tur in praunissis et conclusione secundum
milior vidclur negativa ostensiva ei qiuT oppositas qualitates in una deinonstrn-
ducit ad impossihilc, quain ostensiva lione et in altera : dillerentia autein po-
affirmativa '. Disponatur ergo primo os- tioritatis aut pr.TeminentiaB unius ad alte-
tcnsivancgaliva enim niajor pro- sic : sit
ram acci|)icnda cst inprincipiis sivc ]>ro-

positio in ostensiva negativa, quod a in ]iositi(Uiihiis i]ua' jioiuintiir in cis.

nulIocstB, hocest, quod nuIIumBestA.in ])ilTert enim mulfuin quo uua negali-
minoriautemsic,quod inomni cestB, hoc va notior sit alia : et diifcrt qualis nega-
est, quod oinne c cstB, sequitur in sccun- tiva notior sit : utruin igilur nolior sit.

do primaj, quod necesse cst quod in uul- quia A in b nullo est (ut dicil major de-
lo c sit A, sive quod nullum c sit a sic : monstrationis ostensiva>) aut conclusio

* Et lioc supra : quia drnionstralio ducens ad impossibile nunquani nlisolviturane^atione.

 LIRER I POSTER. A\ ALVT. TRACr. V 137

sit notior quae dicit,qiiia a est iu nuUo c, secundum quid, scilicet ad hj^pothesim
et quaecumque illaruni notior est, ab resjioudcutis vcl caviilatoris et uon sim-
iiia incipiet demonstratio. (lum igitur pliciler. Et propter lioc priucij)iuin quo-
conclusio (quod a scilicet iu c non est) dammodo est illud : illa cnim quae suut
notior est, quoniam non est (hoc cst, in demonstrativa, ostensiva sunt princi-
in falsitate) tunc ab ea incipiot demon- pia, cx quibus siinplicitcr est conclu-
stratio quae est ad imjiossibile : quia si sio : sed hoc aliud quod est conclusio,
conclusio notior in falsitatc, tunc contra- est principium nou simpliciter, sed prin-
ria ejus vel opposita nntior crit in verita- cipiuin ex quo est syllogismus, qui fit

te : et ideo demonstrando incipiendum coutra bypotliesim resjiondentis. Illa

ab ipsa. Si autem major quae est a n pro- aulem quffi suut in syllogismo ostensivo,
positio, sive nullum a n notior est, tunc suiit simpliciter principia, ex quibus est
prius svllogizandum est incipiendo ab priucipiata couclusio. Et quod utique sic
illa quamvis enim sit contra rationem
:
sc habct : aut se habel ut lolum ad par-
conclusionis, quod prior et nofior sit nd totuin. In prima
tein, aiit sicut j)ars
quam prwmissa simpliciter tamen pot- :
enim ligura ulroque modo sc habet quia :

est esse notior quoad uos et sic incipie- :

major csl totum ad minorem, et minorut
mus ab ipsa. Sunt autcni in utristpic syl- pars ad totum, In secundaautemmedium
bigismis praemissoe accepl.T ut notae : sed esttotum et extrema partes, In tertia au-
quaercndum est quie siut uotiores. Cum tcm medium pars et extrema lotum. Hae
autcm negativa simpliciter in syllogismo autcin duae proposilioues, nullum b est a,
sic vel ponitur, tunc lit demonstratio os- quaj estpraemissa, et nullum ca conclu-
tensiva. Patet cliam quod lia^c negativa sio, sic se habent ad invicem quod illa
quae est major in svHogisnio ostensivo quae est, nullum b est a, est ut totum
(quse dicit quod a in I! nou sit) jirior est ad illain, nullumc est a, in quantura se-
natura, quam conclusio quse dicit quod a quitur ex illa. In demonstratione autem
in nullo sit c, quia illa est prsemissa, et ad impossibile (in qua pivTmissa est, om-
ista est conelusio. Ea enim cxquibussic- ne B est A,et coucludilur. uulluiu b cssca)
ut prsemissis vfl piinci|iiis est conclusio, nou sic babcnt : quia nec oppositae sic
priora sunt conclusidue. I*]a autcm quse se habent: quia haec, nulluni c cst a, non
est,<piod A non sit iu c, est conclusio :
fit totum adillam, nullum b (!st a, sed
quod autcm A in uou sil, esl praemissa
ii potius e converso.
una ex his exquibus cst conclusio, Patcl Omnibus his prassuppositis qute habita
igitur quod praemissa negativa> dcmon- suut, arguatur sic. Si igitur ca dcmon-
stralionis ct ostensivae j)rior cst quam stratio dignior cst, (juac est cx credibi-
conclusio sua. lioribus simpliciter ct notioribus : ctsunt
anovei Si autcm dical cavillator, quod tam in utraeque demonstrationcs crcdibilcs cx
bium. I-
una dcnunisti'alione (piam in alia,pra^mis- non csse, hoc cst, cx negativis, ut di-
s;e sunt notiorcs conclusione : et ideo li- clum cst: una cnim incijiit a uegalivama-
celhiTCjir(i|)usilin (piicdi il , miiiiiin ccsl a, jnri.alia aulcm a iicgaliva conclusioue :

sit conclusio iii denioiislrati^jnc ostcu- scd luvc (jiiidciii iislcusiva jiroccdil, scili-
siva, et sic sit jioslcrior : taiiieu ijisa vcl cct ex jiiiiiii >iiiiiilicilcr, jiosteriori tamcn
t)j)j)osila ejus cst praemissa iu dciiioiislia- scciiikIiiiii ijiiiil, MMjuiliir ([11(1(1 jirior uli-

tionc duccute ad imjiossibilc, et sic esl que el polior crit dcmoustralio ostcnsiva
notior, Dicciuiis coiitra lioc, quod lioc privaliva, qiiain ca qiue ducil ad impos-
non cst simjilicitcr conclusio aut princi- sibilc. Pi;cdicaliva aulcm dignior quam
piuiii, cx (juo couruigit aliquid postea jiiivaliva (sicut iii aiilcliitbito capitubi
rcmovcri ct oslcudcre noii sc(jui idtcrum ostcusmii cst) : crgu cliiiiii diguior ca qu;p
ex falsilal(,' illius : inio csl iuec couclusio ducit adimpossibilc, quia quod potius ct
 :

138 1). AL15. MAG. ORl). PR.^D.

dignius poliorc ol diyniore, est eliam ostens ivo et convcrsivo. Ratio enimcon-
potius et digaius niiuiis diguo et niiiuis versiva est, qu;u ex opposilo conclusio-
potiore. nis infert oppositum pr;emiss;e : qu;e au-
Dubitatio. iXolanduni eslaiileni liic quod iii lii)r(i tem procedit ex jiri^jrihus simpliciter, esl

/'//orwwMlucit Aiisloleles semper ratio- osteusiva.

neui osteusivam el ralionem ad impossi- Adhuc si quis tdijicial quod demon- ObJK

duceutemad caiiulem conclusionem

liilc : stiiilid [ur iiapossihile dignissimo ulitiir
hicautem (si una procedit ex priorihus priiicipio, et ulitur illo, quod est, de
simpliciler, et aUera ex prioribus
quoad ipi(di])et affirmatio vel negatio est vera,
nos) hoc nonfit, sed ad diversas ducun- et de uuilo simul : et i(k'o dehcret esse
lur. El hoc lit ut diversa significenlur. (lignior (imui demonstratione et prior.
iLOlutio.
Quod enim duciinkir ad i'amdem couciu- Diciuiiis (juod diguitas demonstrationis Soli;

sionem, i(k'o lit ut signilicetur, quod qiiid- suuiilur ;i jirincipiis intrantihus in de-
ipiid pdtcst syllogizari ostensive, potest m(Uistrationi'm, et nou extrinsecis : sed
deductionem ad im-
eliani syJlogizari per dicluiu jiiincipiuui non intrat in demon-
possihik^ Jn hoc autem quod addiversas stratiouem per impossihile , sed extra
referuntur conclusiones, signilicatur
quod manens, confirmat decursum necessilatis
non sempor potest syllogizari ostensive syllogislicae in syllogismo ad impossihile.
quod potest demonstrari pcr impossildle :

propositio eniui innuediata qua' esl digni- CAPUT V.

las, non potest ostendi ostensive, osten-
ditur taiiien per iinpossihile.
De comparatioiie demoiistralionis ad de-
.Xotandum eliaiu (juod comparaudo has moiistratiotiem secimditm propriinn cf-
demonstrationes ad invicem, innuilur fcctum cjus qui est scieiitiu.
quod ostensiva est ex prioribus secun-
dum naturam. Ea autem qua^ estperim- Comparatur ;iulem cliam demonslratio
possihile, est secundum naluram ex pos- ad deuuiuslialioucni secuudum jiroprium
terioribus, et sic difhirunt : et lunc cum demonstrationis effectum ijui est scien-
appropriantiir ad suas concliisiones, non lia. Et prima quidem est comparatio se-
possunt projirie conkrri ad eamdem con- cuuduin quam scientia excellit scientiam
clusionem in eisdeui terminis : qiiia dc- secundum cerliludinem, quia illa ex ipsis
nionstratio oslensiva quantum ad con- causatur demonstrationis principiis. Di-
clusioneni iulentam est ex prioribus. Si camus ergo quod certior est una scientia
autem ostendatur aliqua conclusio osten- quam alia : jirimo quidem in hoc, quod
sive, et postea ex opposito illius conclu- una eademque proptcr
est ipsius qiiiu et
sionis inreratur ojiposilum alicujus pi\T- qiiid simul : sed tuuc uon est scientia
missa', quod scilicet oppositum esl mani- ipsius quiu extra eam scientiam quae cst
feste impossihile : et ex impossibilitate propter qiiid.
illius iterum concludatur prior conclusio lloc autem quando fieri possit, sic in-
esse vera, tunc quoad conclusionem syl- telligendum : enim scientia qiiia
dicitur
logizatam est ex posteriorihus simpliciter, aliquando jier causam remotam vel per
et quoad conclusioncm intentam ex prio- elTectum remotum : sed scienlia proptcr
ribus simpliciter, et hoc est contra na- qiiid, esf jicr causam proximam essentia-
turam demonstralionis per impossihile lem : hoc modo scientia quia in eadem
et
si proprie accipiatur. Propterquoddicipos- re est, in qua est scientia propler quid
set sinepr;ejudicio, quod ist;e rationes hic lisec igitur certissima quae est ex utroque
positte composit;u sunt cx syllogismo simul '.

' H.Tc ost prinia solutio quam ponit .Egi- eliara aliam quaiu dicit esse mehoreiu. P. J.
us liic iii dubiUitioiif dt? lioi.-, licel pouat
 LIIJER I I»OSrER. ANALYT. TRACT. V 139

El sccundo cortior cst, qua' ost dc co tcm e contrario est substantia posita, hoc
quod subjcctuni non est, lioc est, subtus est, habens positionem : est enim quiil
in aclu, sicut rcs parlicularis quK est dc cxtensibilc : punctum enim extcnditur in
co quod concrctuiu csl : dicitur cniui lincam ct linca iu supcrliricm, ct snjicr-
sulijccluiu illiid qiKid cst sulijccliiiii ad ticies extendilur in corpus. Et idco pun- Quomodo
puncluni ha-
aliani scicntiani, sicul quando supciior ctuni licct sit indivisibile , lamcn non bet [lositio-
neni in par-
scicntia cst dc aliquo cntc conimuni, el convcnil his quaj non habcnt positioncm: tibus, et
quomodo
alia scienlia est de eo quod suballernalur et ideo punctum ex appositione se liabet est quid ex-
tensibile.
illi : tunc illa scientia quae est de eo quod ad unilaiem : quia iiiiilas csl (|uid iudi- Quoiiiodo
unitas el
non sic subjicitur, scd cst de non sulial- visibile in (|uanlilale non halicns
punotuni positio-
n>m sunt
ternato sed suiialtcrnanlc, quantuni ad ncin, puuctum aulcin est quid in (pianti- eiusdeni ra-
lionis in ge-
siiiijrilinii ciTliiir rsl ijiiain illa quae est tate positioncm liahens. VA (piid nere proxi- qnod
mo.
de siiiialtiMnalo : ha-c cnini qua' esl de poniliir iii (liliinitioni! ulriusipK' , non
subaltcrnante, dicitnr cssc dc non sulijc- omiiino csl cjusdem ralionis in genere
cto, hoc est, de non subalternato : siciil pioximo : -quia cum forma advenit ad
arithmetica et harmonica se habent ad luateriam terminando et dividcndo ct di-
invicem, quia arithmelica est de nniiicio stin^ucndo eain, terminatio ipsius facil

simplicilcr, hariiiouica anlem dc nuiucro iinilatcm ipsius. Potest criid adveuire ad

concreto ad materiam quae est sonus vcl iiiateriam non secundum (piod est exten-
tonus. Tunc enim ilia qu;i? non cst dc sibilis in conliniii foiinam : ct sic per mo-
snbjecto hoc modo diclo, dicit (ji(iii : d duiu suai lcrminationis facil unilatem,
illa quae est de non subjecto, dicil /iin/j- cujus itcratione constituitur nnmerus.
lcr <im(I . Pnqilcr qiKid (11111 aliqiia Et piitcst advenire ad materiam secun- Quomodo
quan- oninis
scieulia csl dc utio(|iic, sciiiccl l'[ /irajj/fr duiu quod polcntia extcnsibilis cst in litas lluit ab
indivisibili.
ijuul et (jiiia ccrlior csl : (juia cum sticii- Ircs diamclros lontj^ilndinis, latitudiiiis cl

tia diccns y>rc//>/r/' (jniil v\ (jidii, uini ilil- |iiofundilalis, et sic perficit piincli iudi-
ferat a scientia qiiiii in eo qiiod cst (luin, visibililatciii . Motiis cnim iinaginalivus
quoniam hoc conveniunt, sed dincrt
in puucti iacit lincani, cl motus linca} iii

ab ea in co quod est propter quiil, opor- parlem qua indivisibilis cst, hoc est, in
tct quod in co qilod csl iirnjilrr q((i(l, latuni facit siipcrliciciii, et motus super-
prreponalur illi. ticici in situiu (pio indivisibilis esl, facil
laomodo Tcrliii aiilcni cril scicntia suiicr sricii- corpiis vcl solidiiiii : et sic oiunis qiianli-
inciuiii cbt I

ubsianim tjain in co (|iiii(| c\ 111 iiioriliiis sivc iiaii- tas lliiil ali iiiili\ isibili : cl hoc modo ad-
cioribus dicilur ccrtior scienlia ca (|iia> dit |iiinclum supcr iinilalcm, non (piod
cst cx apposilionc, siciit se liabcnt ad iu- unitas sil iii raliime puucli, sed qnia
vicciii niiitas cl piinclum : uiiilas cnim piincliiiu dicil iudivisibile positum, nni-
est substaiilia siiic pdsitioiic, piiiiitiim las aiitciii 11(111 iii cdilciii gciicrc proxi-
aiitciii esl siibslaiitia jiosita. (liiiii autciii 1110, s(hI rciiidld iliiil iii(li\isiliilc non
(hcinius (piod iiuitas cst siilistantia sinc positum.
positioiic, siilislaiiliaiii iiitclligimus non Sic ciiiiii siiiipliritcr diritiir iiiia scien-
illani qu;e cst pra'dicamcnluin, sed sub- tia certior alia, aiil cx dcmonstratione
stantiam diciiiuis ipiid in discreta quaiili- qiiffi ccrlior cst, aiil cx subjccto quod
tate, quod sccuuiliiiii siii lalioncin non mirabilius iii co qiiod siiiqilicins, el cx
concernil |i(isiti(inciii. I',t idco iiiiiiicrus co quidem qiidil luirabilius, est duplici-
est ct in liabciililiiis |i(i>iti(iiiciii ct iii ikui lcr. sciliccl (pii.i csl vcl suballcrnans ct
haliciililiiis scciindiiiii raliiiiiciii iiiiaiii : iidii siiliallciiiala. vcl (|iiia iKin cx a|qio-
ipiia iiiiiiicriis csl c\ piiii(i|ii(i qiKid ^ilionc sc liabciis ad altcraiii ipi» ex ap-
seciiiiiliiiii siii (liriinilioiiciii ikhi lialnl |iiisitiiiiic sc habct ud islam : et sic ex
posilioncin in (puiulilalc : punclum au- sulijccld iluplicilcr cst ccrtior, el nno
 uo 1). ALI{. MA(i. OIU). PR/ED.

inodo ox (lemonslrationo . El lioc osl ruiilur ad passiones horum qua-cumque

quod inprimo de Anima dicit Aristotc- suiil [ler se passioncs subjecti, aut par-
les ', quod magis una scientia quam alle- tium ejus subjectivarum, vel essentia-
ra honorabilior est aut quia melior, aul lium, sive integralium. Ad unilatem er- Aduniuit.
:

. . .... scienii^q
miraltiiior esl, aut propter certitudinem U(i scieiiliie exi^itur unitas subjecti in "c- luor req

demonslrationi'^. Tamen alitei' ibi lo(pii- iieri', rl ipind piiucipia ipsius sint ad
tur, et aUter \\'k. Ilii enim magis consi- iiiiitatcm et proprietatem subjecti unifi-
dei'al lionorabililatem scienti;e ad scieu- c;ita : et tertio exigitur quod habeal pai-
tiam , hic aulem magis mirabilitateiu. tes uuilicatas subjeclo. it;i (juod siiit sub-
DiiTerentia quod altius est, sicut
IMirabilius eniui est jecta» ei, vel integrantes, vel essentiales
inter liono-
rahiiiiaiem suhalternaus, non ea qua? ex apposi-
et ipsi : et (juarto, (piod passiones qu;e pro-
siientite et
inirabiiita-
tem. •II
.
r
tmue se habet quamvis torte honoralii-
:

iius sit subalternatum et quod ex appo-

•
i i
•

bantur de ijiso subjecto vel parlibus ejus,

sint per se subjecto et partibus ejus iiiha'-

sitione se habef, quam suballernans ct rcntes. Ista quatuor requirunlur ad iini-

quod non se liab,'t ex apposilioiie, ut tatem scieutia\
astronomia (qua' cousiderat quautilatem Altera ;iutem sive diversa est scientia Duplicitt
una scien
motam secundum distantias et pr;evcn- ab ;iltera duplicitcr. Uno quidem modo "'^'«''^^^ »!

tituies ct conjuncliones moli ad mo- qiueiumqut; habet piincipia qua» nec pe-
tum) ad geometriam sc habet qua' est (b^ nitus sunt ex eisdem, nec etiam penitus
quantitate immobili : et tamcn astrono- &unt ex eisdem, nec etiam penitus ex al-
mia nobilior cst quam geomctria : sed teris, sicut subalternans et subalternata
geometria mirabilior (piam astronomia, sunt alterse, et sicut sunt alterse alia;

in quantum m;igis ju-imas causas dicit scicntise, quaruin una ex appositione sc

figuraium in pra-ventionibus et conjun- habel ad allenim. Et illse scientiae non
ctionibus stellarum. jienilus sunt divcrsa;. lllaj autem sunt
simpliciter allcrse ad invicem, quarum
CAPIIT YI. subjecta et principia penitus cx alteris
sunt, ad umiui ;iliquid uoii respicienli-
De coinpuralio)tc xcicndie ud scientiunt bus.
secundum i/nilaleni vcl idcntitulem. Signuni, quod primae sint dictcne altcra}
scientise ab invicem cst, quod cuiii jniii-
Comparatur etiam scientia ad scieii- cipia ex quibus est scientia demonstrali-
tiam secunduiii uiiitatem et identitalem, va vcniunt vel rcducuntur ad principia
secundum quod una cumdicitur scientia immcdiata et indemonstrabilia , tuuc
alla vel ;dtera ad alteram. Dicitur enim oportet ipsa esse in eodem genere cum
scientia una (jua' cst unius generis, hoc eo de quo cst demonstratio : et lunc pla-
Genus pro cst, subjccti. Gcnus cnim est primum ne videtur quod nec penitus sunt altcra
scieiitlae. subjcctum iii quolibet ad quod referun- ex alteris, nec penitus cadem : in subal-
lur (IilTerenti;e et species, sicut ad sub- teriuinte enim et subalternatanec jienitus
jecluiu primum. Sic crgo ab unitate sub- ex alteris sunt, uec penilus ex cisdem. Si-
jecti dicitur una scieutia qua cst unius gnum Imjus quod secundo dictum est,
generis. Qu;eciimque ex primis inmiedia- scilicet quod scientice penitus sunt diver-
tis scilicet principiis componitur, qua' soe, est, quod cum resolvuutur principia
principia ad illud unum subjectum refe- ad immediata, tunc oportct ipsa esse in
runtur. Et partes etiam subectivas et in- eodem genere cum eo de quo demon-
tegrales sive esscntiales habet, ad qu;e slrant : et tunc in simplicitcr diversis in-
illa principia referuntur. Aut etiam refe- veniunlur penitus diversa, quia imme-

' Arisioteles, In 1 de Aniraa, tex. com. 1 et 8 Topic. cap. i.

 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. V 141

diata sunt pioxima, et proximum uni, geniis causa^ foriiialis ; cum aulem per
non est proximum alteri. quiescens proh;ilur, fit secundum ordi-
Quamvis sic demonstralio in ^cienlia urm causa3 finalis. In talihus vero in qui-

dicatur una et ])lures, el seienlia sit eHr- liiis sic idem de eod.^m |);'o!)atur per op-
ctus demonstralionis : tam_ni nemu prup- posita, nccesse esl cidcm utraque illa op-
ter hoc opinetur, quod unius scientiae posita inesse. Et ideo lalis denion^lnilio

vel scibilisnon possint esse plures demon- luaxime iii physicis fit, (]uoe ex opposilis
strationes et plura mcdia etiam contra- componuntur. In mathematicis hoc fieri
ria, et in diverso ordine esse accepta, et non potest.
non solum pLM- plura media in uno ordine Attendenduin euini quod exemplum
accepta. lliie autem fit deinonstratori ac- est possihile quodposituin, quia appetens
cipieati iinu cnnlinuum uiiius urdinis et dcsiderans movetur s[)irilus et sangui-
medium sed forte oppositum
,
Aijus . ( nis protensione, qui movrtiir in id quod
exemplum est, ut sint unius ordinis me- desiderat : et sic transmulatur se movens
dia A B c, et media alterius ordinis sint per appetitum. Ilahens auteni cruod de- Q"i<i est de-

D F G, sed liaec media sint ex altero or- sidcrat, ab hoc motu quiescit ct delecta-
dine quam iila. Et exemplum in speciali- tur. Delectatio autem esf dilTusio spiritus

Lus termiuis est, ut sit v transmutari, in rl anim;e su^irr fruiliourm haliiti : et isle

quo n sit moveri sed : b sit ketari : hajc ite;'iim rst qulihiin laoliis, qmi iiinvrlar
eniiu sunt ejusihmi ordinis. Et iterum quiescens a luotu apjirlilivo. El sic ne-
adhuc ponamus, quod i sit quiescere, et cesse eidem suhjeclo utra(jue inesse :

syliogizemus dicentes : omne movens se quod quidem contingit per tertiam figu-
transmutatur : omne lajtans est movens raui si media coUigantur in unum, sic,
se : ergo omne laetans transmutatur. Ve- omiiis lcetans est movens omnis Ia>lans :

rum est enim el d de r et a dc u priedi- est quiescens : ergo quoddam quiescens

cari in hoc svllogismo : Ia'tans cnim mu- est niovens. Sii- eiiiia iliio contingit ei-
vetur ,
qua^ fuil miiKir propositio ; ct deiii inessr, quoriim tamrn nruliiiia ;ille-

quod movetur, liniisiiuilalur, quod fiiil rum est. I'",l li;er esl disjinsitio trrtice ligu- Nota dera-
,• ! ^ <^""'> '«''"^
major propositio. I'iat eliam aiius idrm
•
I . . 1
ra^ : et sic vulelur ligur;i terlia (lelicere ngune in
.'^
, . . concretis.
concludens sylh)yismiis sic : omne (juie- 111 concliisioae (juaiido jira-missip sunt ve-
scens transmutatur ; laMansest quiescens: r;e : quia diiohus inluerentihus eideni
ergo liBtans transmutatur. Itcruni enim suhjecto, cuia uiium nou sit alteruni, al-
verum cst a lir i pr.iiliiari. qiii;i ({uie- trrum di' ;tllrio ji ! iiirillaia (in (;u(i siiiil

scens traiismulMliir , cl li;pc esl majur ainho) concliidi noii [lolest, n:si v;ildc

sccandi syllogisiui ; el verum esl i dr i; [irr accidrns, ut patuit in syllogismo,

prredicari, quia hTlans quiescit, qiiinl iuil ([iieia posuimus iu tertia figura : quod
minor secuudi syliogismi. l".l ila lians- qiiidem contingil in concretis. In ahstra-
mutari prohatur dc eodcm, el pri' iiiove- clis enim si duo insint tertio, alterum al-

ri, et per qiiiescrre, ([lue non siiiil ejii>- teri ineril [ler lerliam liguram : sed Jioc
(leni ordinis iiirdia. I'i(i|ilrr i|ui'il |irral- iioii esl ui'crsse in concrctis nisi valde
tera rl iion e\ rodriu (Uiliiir ^uiiipla iiir- [irr ;i(cidrus, ul dicliim est. Bene euim
ilia s\ll()gismus est ('iiisdriii piissiunis ilr jiolest coutingere duo concreta (quoruiii
eodrm suhjecto. I'iii[ilrr jiur aiilnii dr cssentise sunt opposita') ii;itui';i iarsse ri-
allero et altero online sunt njcdia, quia dem suhjeclo, i!t ita de illo jinedicanlur
neulrum de neiilro conlingit dici vrl srcunduiu se : el lamen accidens acciden-
pra-dicari medidriiiii ('11111 siiit ii[ij)osila. ti iioii sahiicitur, et jini-cipue cum esseu-
.\ec idrili sriv;iliir niijii causaruiii : i|nia li;i' roriiia miiiI o(i[)osit;e : et sic 11011 jiol-

cum liansiiiul;iliiiii rsse de suhjeclo de- csl essc uuuia ex allero uisi jirr ;icci-

m()iisti;ilur prr movens , lil secunduni dens : et sic (onlingil in lcrlia figiira
 :

142 I). AL15. ,MA(.. OHl). 1*H.T:I).

prspmissas vcras csse per se, et lamen necessarias aut pcr eas propositiones qua;
conclusio vcritatem per se non habcbit sunt tancjuam frequcnter. Et si quidcm
iiisi valde pcr accidens. propositiones necessaria? sunt et semper
Intcndere autem cum studio oportct ctpetcrnse, tunc etiam conclusio nccessa-
etiam per alias figuras, quam perprimam ria est ct sempcr ct aeterna, hoc est, im-
quol modis ejusdem passionis in eodem mutabilis. Si vero sunt proposilioncs
subjecto fiat syllogismus : in naturalibus sicut frcquenter pcr aliquam causam or-
cnim hoc stcpe contingit, qu:a ilUi com- dinatam, tunc ctiam couclusio ct hujus-
pouuutur cx uaturisdivcrsis ct oppositis : modi.
quia cum ali(|uid componitur cx opposi- Propter quod si aliquid liat frequcuter
tis, uuum(]UO(bjuc illorum cst causa com- sine causa ordinata, non est de illo de-
positi : ct idcounumquodquc corum pot- monstratio : propter quod
quod a si id
est csse medium ad demonstrandum fortuna vel casu, neque cst sicut id quod
hoc, cujus causa de ipso : in aliis autem frcquenter cst, ncque sicut id quod est
(jua^ uno modo sc habcnt, lioc non con- scmpcr (hoc cst,nccessario),tunc non uti-
tingil. qu(^ crit ipsius demonstratio, vel scientia
demonstrativa. Ilaec igilur sunt quorum
CAPUT YII. ncquc dcmonstratio, ncquc cognitio va-
lct, ct facit aliquid ad scicntiam demon-
Quod (Ir fiifliiitd el sensihili iwii csl scirii- strativam.
liii (lemonslralicii. Sed nequo per sensum et sensibilitnn
cognitioncin cst scirc : scd tamen haec
Cum autcm jam dictum sit quffi scicn- cognitio valci ctfacit aliquid ad scientiam
tia sit una, et quge plures : nc autcni (bi- (lciiionstrativani. Si enim (l''liir ijinid scn-
bitari possit dc quibus cst scicntia, cl dc sus cst talis quidciu hiijiis qiidd cst sin-
quibus uon potcst cssc,ideo sciendum cst gulare, ct non cst hujus alicujus quod
quod iortuitoruni et sensibilium scicutia cst universale : quamvis, inquam, sic sit
cssc non potcst. l'ndc diciuuis qutid cjus
scd lamen ncccsse est sentire quod sen-
quod cst a birtuna vcl casu quai causam titur, ut hoc aliquid singularc, cf ut hic
non pcr sc, uou cst
liabcnt per accidcns ct
ct nunc, sive ubi (hoc est, alicubi) ct ali-
scientia facta per dcmonstrationem ta- :
(jiiaiiilo (hoc est, lcmji(irc) quia,sicui di-
lia cnim non liabent causam stantcm ct I5(iclius, si omiiia alia accidcntia com-
cil
immol)ilcm, sicut neccssaria. Ncquc lia- miinia sint, tamcn hic ct nunc singula-
bent causam ordinatam secundum circuli liuiu communia esse non possunt : quia
rcvolutioncm, sicut (>a qua^ fiunt in tcrra quodlibct habet suum locum, ct quodii-
ordinata sccundum circuli allationcm et
hct suam pcriodum in tcmporc singulari-
recessioncm, sicut ca qua^ liunt frcqucu- tcr. fndc quamvis forte sensus sit hujus
ter, sicut qu;e periodo mcnsurantur, ut singularis ct non hujns (boc enim secun-
docct Aristotcles in secundo de Geneni- dum aliqucm modum cst univcrsalis se-
tioiic cl Corruptione '. Id enim quod a
cundum (judd confusum cst in singulari-
fortuna vel casu, ncquc lit sempcr, nc- bus,ul dicitur iii jiriucijiid Physicorum) ^,
que frcqucntcr, ut probatur in sccundo tamen scinpcr accipit id quod accipit cum
Phijsicorum-. Scd cst cjus fortuna ct vcrus intcllcctus
hic ct nunc. Et hic cst
casus (juod cxtra boc fil (juia ucquc lit :

litterse Aristotelis.
scmpcr, ncquc frc(jucutcr. Omuis autcm Univcrsalc autcm quod cst in omnibus vide Lt
syllogismus demonstrativus est, aut pcr Ct SCCUudlini (llldil
,
cst
.

111 (imniliUS.
... im-
quomc
univera
'
est ubi

1 AmsTOTELEs, In 2 de fienerationn ct Corrup- ' In. In -2 Pliysio. lex. cora. 48.

lioue, tex. com. 37. ' In. In priiiL-ipio Pliysic. tex. coiu. 4.
 LIHER 1 POSTKn. AXALYT. TRAr.T. V IW
possibile est sentiro : universale enini iil cessc csl siugulare, hoc cst, necosse est
universale non est lioc (hoc est, siugula- quod id qiiod senlitur, sit singulare.
re) ut Iiic, nef|ue nunc. Si enim hoc esset Scientia aiilem esl iu cognoscendo uui-
quod est hic et iiimc, nini iiliqiie esset versale sivr iiniversalrm caiisam.
universale, seil sinuulari' : qiinii eniiii riijiissigiium ol. qiiia rl si iu liiiia esse-
seniper et iihique est, in (leiiuinsli-ativis mus el videremiis lerram rl iimliram Irr-
omodo uiiiversah> Sonper solem imu
.'ersale
semper. quia
. .

lu
(liiiniiis.

esso suo
...
universali
aiitein

secuiulum
est, ra^ iiitrrjiiiiii

lamen
iiiler

pio|ilrr hoc iitiqiie sciremus uiii-

el Iiiiiam,

qiiiiil iiniversale, nullam concernit dilTe- versalem causam drfectus: sentiremiis

rriiliain temporis iii qua sil, sicut in eiiim, quod ex inlerpositione unihrfe de-
periodo. lu tem[iorc eiiim esse est ijua- licrrrt liiiir liiiia : srd niin smlirrmus
dam parte temporis inensurari, ut di- propler ipioil iimnino (hoc est, universa-
cil Arisloteles in qiiarlo l^lnjsiconini '. liter iii omni lenijiore et in omni loro
Hoc aiilcni non est, (piia iiullum lociini circiili) delicrrrl. VA hoc ideo esset, ijiiia

siii particularis concernit, extra queni sensus talis (queiii in liina existentes lia-
noii sil ila vere sicut est in isto qui est Iieremus) non esset uuiversalis, sive ejiis
hic vel ihi. Kt iste est verus intellectus qiiod est universalis causa talis defecliis.
hiijus propositionis. Quod aiitem sic non Scil tanien sensus facit alinuid aliud ad Quomodo

...
^ seiiaus in-
coiicernit per siiam difliniliiinem ncfjue scieiiliaiii demonstralionis -
: iiuia ex con- "."*' *"*
'
SMenliam,
lociim neqiie ililh'rentiani temporis, et est sidrralionr sivr rx cousiderata re multo-
iihiqur et semper universale : (licluin in lirs hiic iiiiiilo aicidente (quia scilicet
sua ratione hic non concernil : eryo uhi- nuiltoties hoc accidit, quod scilicet um-
que et semper esl. hram terra> luua langens mulloties eclip-
Quoniam igitur ilemiinslialiiuies iini- saliii) iiniversalem venantes, qiiod scili-

versales sunt sive per caiisaiii iiiiiversa- cet seniper et uhiijue ila lil rili|isis, dv-
lem : has autem (ul siniplices et universa- monstrationem, lioc est, demiiiislialivam
les sunl)non conlinuit seiilire sive per hahemus scieiiliam. i"]x siiigiilariliiis eiiim
scnsum accipere uiaiiireslum esl (piuil : jiliiiiliiis rxjirrimriilo rl memoria acce-
neque conlingit scire, hoc esf, .scienliam jitis cum una causa et siiuiil lit iu oinui-
causfc uuiversalis hahere per siMisum. hus, universale manifestum esl nohis.
Sed manih'stum esl licic (|iiod (liximiis Propter (jiioil iinivrrsalr et houorahile
eliaiii alia raliinii' : quia cli.iiii si iliceri'- esl el admirahile : ipiiiniam oslriidil raii-
tur, ipiod coiilingerel seiilire Iriangii- sani, ciim seiisiis nnn lialirt iiisi y/aV/ .•

luin, (juoil est eiim duohiis rectis liahere jiroptrr (jiiod luijiismodi iiiiiversalis scien-
aujuales Ires augiilos : qiKid coiitingere lia Iiiiiiorabilior sriisilnis, Ikic rst sen-
possrt per mensiirain sup|iiisitionis triiim siium acciqilioiir : rt rsl linnorahilior,
aiigulornm Iriangiili super qiianlilalrm qiiia esl de illorum in seiisii ajijiarenlium
duorum rectoruni aiiguliiriiin, nl diril iiuiversali cnusa. Sed de jirimis qua? siinl
Kuclides : et sic ociilis Nidrrrmiis, i|iinil iiiiivrrsalia rl |iiima piincijiia, rst alia ra-

fpijiiales sunl Ires ad diios : adhiic iili- liii si\r alius cogniiscriidi modiis : ijiiia

(pir (phereremiis caiisam per drmonslra- iirir^M' rsl illa ]ier (•aiisain iutrliigihilem
liiiuriii, qiiia causa uiii\rrsalis orulis cognoscerr. iiiiu srusiliilia cognoscan-
iion rsl visiliilis, rl iiou siimiis eani, sic- liir. |irr qiia' i\r rxlnius sriisihiis ohjiri-
ul (jiiiilaiii llrraclitici falriiliir, i|ui scien- lur.
llaiu (liirliaiil rssr idnii i|iiim| sriisiliilrm .Manifestiim igiliir rx diclis esl. quod
accrpliiillrm : srlllirr ipiiilrm riiiiii nr- impdssiliilr rsl sic scire demoiistranteni

' AmsTOTELEs, Iu t 1'liysic. \(\. roni. 11 i cl ' Vide ThriTiistiiini liic, (jiiia (ansil li-'s iilili-
119. Ia((-s.
 :

lii D. ALB. MAG. OllD. PR.ED.

aliquid demonstratorum senticndo (hoc ex quihus componitur, univocantur per

est, sensus acceptione) nisi aliquis vul- unitafem sui subjecti : et diversa sunt
gariter loquens sentire dicat scientiam scita, quihus principia non unificantui',
habere per demonstrationem, propter hoc sed remanent diversa : et jam ostendimus
quod sensu accepta sunt certa et hoc cst : qualifer unificantur principia scientia? :

extenso noniine scientirt". nunc oportet nos ostendere qualifcr di-

Sunt tamcn quKilam qua; ncscimus, vcrsarum scientiarum principia sunt di-
eo quod haec in propositis (hoc est, versa. Sciamus ergo quod cadcm csse
coram nohis positis) rcducta sunt in dc- principia omnium scientiarum propria est
fectum sensus quaedam enim si nos vi-
: impossibile et hoc ostendamus primum
:

deremus et expcrimento acciperemus, quidem speculanfihus hoc aliquibus logi-

non utiquc qua^rercmus causam ipsorum, ccj hoc est, pcr mcdia vd omnihus vel

quia stalim vidcntcs causam cognosccrc- pluribus communia. Incipicmus cnim

mus non quidem tanquam
: scientes cau- hanc speculationem a syllogisnio in com-
sam in vi(h'ndit pcr scnsum, scd fanquam muni et logica spcculationc. Intcr syllo-
pcr inlcllccluiu lialjcnlcs univcrsalc cx gismos cnim hi vcri sunt, cx vcris prin-
eo sensihili quod vidcmus vel semel vcl cipiis veras concludentes conclusiones.
multoties. Cujus cxemplum cst ut si vi- Alii aufem sunt falsi, cx principiis falsis

dercmus vitrum pcrforatum, hoc est, falsas concludenles conclusioncs : falso-

poros quihus perforatum cst vitrum, ut rum autem verorum non sunl cad<'ni
et

videremus lumen pertransicns poros vi- principia ergo non omnium syllogis-
:

tri : tunc statim cuni illo scnsu nuuilfc- morum sunt eadcm principia.
stum cssct utiquc nohis proptcr quid vi- i^f si namque aliquis cavillator dicat,
trum est perspicuum : sic enim vidcrc- quod ex falsis principiis cst vel contingit
mus in singulis perpicuis seorsum. Intel- verum syliogizare: et sic eadem vidcntur
hgcrc autcm est ex taliter divisim visis, essc principiaverorum syllogismorum et
quoniam omnihus pcrspicuis sic est
in falsnrum. Dicanms quod hoccontingit se-
et hoc universale per scnsum non acci- mcl fanlMm, sicut si gratia cxcmpli .\ma-
pitur, neque cst de his quaj accipiuntur jor cxtrcmifas dc c minori cxfrcmifate
ut anncxa scnsihilihus, sed a scnsihilihus vcra sit : tunc enim crit conclusio vcra :

ahstracta. medium autem sumitur b, quod fal^uni

Scicndum autcm est hic, propter cxcm- ad a majorcm cxtrcmifal( ni,
sif, et cf sit

plum, quod porositas in perspicuo non falsum adc minorem exlrcmitatcm : quia
vocatur foraminum vacuitas, ut plerique ncc majorisuhjicitur, nec dc minori prae-
opinantur : scd uhi non opponifur tcrra dicatur nec enim a major extrcmitas est
:

opacitate detcrminatc hoc vocatur porus, in B sicuf prtedicamcnfum in suhjecto,

ct si ihi sit alia suhstantia clcmcnti, vcl nec B medium cst iu c miiiori extrcniitafe
elementalis suhstantia quse visum non sicut praedicatum in suhjccto : ct idco
fcrniinaf, sed transducit, sicut csl in ac- utraquc praemissarum cst falsa, ct con-
rc, ignc, cceio, ct aliis perviis. clusio vera. Cujus excmplum est : om-
nis lapis est animal : omnis homo est la-
CAPUT VIII. pis ergo omnis homo est animal. Et hoc
:

quidem semcl confingit c(uitingit enim :

Qiwd diversari/m scienfiariim
gismoriim diversoriim et demonslralio-
num divcrsarum sunt jjrincipia diver-
sa.
Quia autcm in ante hahitis dictum esf,
quod una scientia est,, in qua principia
cl siillo-
quoad conciusioncm propriam ct proxi-
mam tali conjugationi in qua major ex-
trcmifas rcpugnat mcdio, ct idcm medium
repugnal minori cxtrcmitafi, cf major ex-
tremitas non repugnat minori extremi-
tafi, sed est de consequentihus ad ipsam :

1
 LTBER I POSTER. ANAL^T. TRACT. V \V.

et in nnll.i alia conlingit conjugatione, niiini SA-Uogismorumeadeiii, sed diversa

sed in priina llguraot in [irimo modo ve- sunl [irincipia.
rum ex falsis syliogizare. Sed hoc patere Postea autem sie [)iobalur, quod nec
facile potest si acci[)!anlur honun princi- fals;e raliocinatioiies syilogismoriim fal-
pioruni (jikv prtemissa suiil iiifdia, per snruni exeisdem snnt |iriiicijiiis : est enim
(jUcE iiiajdr falsa el ininor falsa conclu- vei contingit accijiere falsas proposiliones
dantiir, seinper ex falsis stMjuiliir falsuni concludeules qua; ad invicera sunt cou-
et noii verum ; et iteruin si iila ialsa in Irarise, el siint impossibiles, quia ex dis-
tertio syllogismo concludi delieat peralia paralis: et sunt impossibiles, co (|iiod
falsa, iterum ex falsis sequitur falsum et [inedicaluiii re[)ugnal siibjceto, sicut si

non vei-um : et hoc quantumcumque pos- dicam jrstiliani csse injustitiam, falsa est
sit iii'ri rcsolutio talis, ut piincipia syllo- ex composilione contrarii ciim contrario:
gismi per alia conrludantur, somjier svl- et idem redit si componain [iroposilio-
logizabitur falsuin ex falso. Seiiiel ergo iiem ex genere el speciecontrarii, ut si

contingit verum ex falso syllogizare, et dicani justitiam gcneralem cssc timorem,

non pluries. Hujus exemplum, qiiod si ([use est injuslitiaspecialis. Ex disparalis
debeat syllogizari hsecfalsa, quse fiiit ina- aiitem. siciif si dicain Iioininem esse
j(ir, oninis lapis cst animal, accipiatur equum, aiit iiovem essr liomincm, aut
incdiiiin inler lapidem et auiiiial, cl ad cquum. \\\ imjiossiiiiiibiis aulcni, sicut
eam cuneiiiilrndam, semprr ex lalso se- si dicam, ijuod ;equale alicui majus est
quitiir faisum. Si accipiatur mediuni ad vel minus est eodem : ex terminis euiin
minorem inter praedicatum et subjectum positis (hoc est, sic dispositis) sicliunt di-
perquod concludi possit minor, siunper versi falsi s^dlogismi : et falsus s^llogis-
ex falsis falsum concludetur qiiantum- mus fit ex sic coin|)osi!is et concessis tali-
cumque liat reduclio ad prn^yliogisinum biisjiropositioniinis, aiif CN (outrariis, aiit

majoris el iiiinnris, vcl uti'ai|ue lalsa, vel ex disparafis, auf ex iiiionipossibiiibus

altera. Ilocautein ideo, quia oinnis con- composilis : cum ista sinl divcrsa ex di-
clusio falsa in pni^^xilogisniis l'X lalsis fal- versis composila princi[)iis.
sa est. Vene auti'iii conclusiones siint ex .\dliuc autem nec omninin syllogisnio-
veris principiis. .\llera? autein suiil pro- riiin veroriiin cadcin siiiil jirincipia : vori
positiones verffi el alteraj falsie ])riijHi>i- eiiiiii syllogisini non iii iiiio fantum ge-
tiones siintquje siinl syllogismoruin piiii- ncrc, sed in iiinllis siinl: eorum eniin
cipia : ergo vernriim syllogisnioruin el (qiKC aitera el (iivcisa siiiit gciicrr) [irin-
falsoriim diversa el allerasiint |iriii(ipia. cipia (ex ([iiibiis siiiil) allera iiecesse ost
Scias aiilcin, (|iiii(i in coiiiineiito Ara- osse cf faiia jirincijiia : iiec ctiani conve-
bieo, ipiiid fiiit Aifarabii, iiiii lia'i- Irans- niiinl iii gciirrc, sicul unitatrs [inncfis
latio IJoetii liabet seini-l, Iiabet una \ice: noii conveniiiiit ingcnrrc: qiiainvis ciiiiii

et glossal Alfarabius, uiia vice [iro raro : conveniant in uiio gciiore logico, eo ([uod
dicil eniiii. (piiidcasii accidit : casiim vo- nlriiiiKjiie rediicilur ad (|uanlilatein, la-
caiis. ijiioii ('aiisaiii oiiiinatani noii iiaiicl : nicii iioii coiivcniiinl iii iiiio gcncrc na-
quia veriiin noii scijiiilur ex lalsu secun- liii.T iiiiiiis (iiiod jiosssil osse [irincipium
dum caiiNain ((iia [iraMiiissff siinl caiisa |)assiiiniiiii ('jiisdriii ralionis iii gcnrre,
conciiisioiii^ : scd jicr accidens scijiriliir vci a (jiia lluaiil cadcni [)riiici[)ia (|ikc in
ex laii (diii|)lexi(ine ([iialis dicla csl so- iino siibjeclo iiniiis commiinis natiirie [)o,s-

luin, ct non e\ Iialiitiniine lcrininoriiin sinl iinincari bocmodo, siciil jiriiis dicliiiii

in syllogisino [io>ilo : ct l^ec ('X[)osilio est osl in jira'babito cajiitnlo, (|iio(l iiiia sciiMi-
plana el facilis. Sic igitnr [iidiialiiin esl tia cst iiuiiis L;incii-~ siibjecli, iii (jiio iiiii-

quod falsoriim et veroiuni svilogismoriim licaiitiir ct uiiiiintiir jirincijiia, ex (|iiiliiin

uon siiiit [iriii('i[)ia eadcni : iion ergo om- i[)saslaliin conqioiiiliir. Iloc aulem modii
II 10
 140 D. ALIJ. MAG. ORD. PRyED.
iinifates ex quil)us fit numerus, in genere pia, quia universalia talia communia pos-
subjecti non ('ouveninnt punctis, ex qui- sunt esse ex quihus etiam divei-sa in
:

bus fluunt species continuae quanlitatis, singulis scientiis demonstrentur, sicut ex

ut linea, superficies, corpus, etpartesil- principiis. Dico autem communia princi-

larum, ut angulus, et hujusmodi. Ratio pia omnihus, ut est illud, quod omne
autem propter quam non conveniuut in quod est, contingit affirmare vel negare,
genere subjecti est, quia hae sciHcet uui- et alia quae paulo ante posita sunt : ge-
tates non hahent positionem : ilhi autem nera enim eorum qua? sunt de quibus
sciHcet puucta halient positionem iu con- scienlia3 liunl, sunt altera et diversa : et

tinuo. quando principia communia approprian-

Adhuc autem in his scientiis(qufe sunt tur (sicut dudum in ante hahitis dictum
ex eisdem principiis) necesse est quod est) tunc fiunt et ipsa principia appro-

conveniant in mediis, ita quod

scientise priata alia in quaulitatibus et scientiisquoe

eadem sint media istius et ilHus quia :

de quantitate sunt, ct alia in qualilalihus

una scientia quce esthahitus conckisionis, solum

etscientiis quae sunt de qualilate,

ex eisdem mediis demoustratur aut ne- ; acccptum principium ad illam scientiam

cesse est quod conveuiant in extremis : appropriant cum quibus propriis demon-
extremum autem majus prima figura,
iu slranlur conclusiones per communia sic

est in sursum supra medium acceptum : appropriata.

aut est in deorsum, sicut extremum mi- Amplius etad idem, principia ex qui-
nus quod sub medio accipitur. Yel dica- bus scientia sive scita conclusio nota est,
tur in sursum acceptum in secunda figu- non suntmulto minora, hocest, pauciora
ra, quia accipitiir supra praedicatum : et concliisioniluis quae coucluduntur ex eis.

in deorsum acceptum medium in tertia Et scias quod apud Philosophos usus esl
figura, quia accipitur suh Aut suhjecto. in proporlionihus numerorum mullum
oportet hos quosdam syllogismos media plus vel multum minus dicere quod di-

interius habcre inter majorem et mino- stat in infinitum,et cujus nuUa est propor-
rem extremitatem, sicut in prima figura : tio, ul dicit Alfarahius, sive autem in
iUos autem aHos aHarum figurarum dua- multo sic dicat in infinitum et non pro-
rum svllogismos oporlet meiha sua exte- portionale secundiun uumerum sive ,

rius extra exlremitates hahere : sicut se- dicat nuillo deiicieulius secundumnume-
cuuda mcdiuin hahot ante extrenui pri- ruui, seniper lenel ralio quam induce-
mum positione, et terlia lial)et nuMlium inus : quia couclusiunes multte et princi-
post cxtrema ullinuuu posilione, ul in pia cujuslibet conclusionis sunt imme-
Hhro Priorum est determinalum sed di- : diala^ propositiones, qute non iu multo
versarum scicntiarum non eadem sunt excedunt conclusiones : propositiones au-
media vel extrema, sed potius diversa : tem sunt aut assumpli tcrmini in duahus
ergo eorum quse suul divcrsoruui gene- figuris, secunda el lerlia : aut sunt ter-
rum syllogismorum non sunt eadem prin- miiii imuiissi iiiler majorem el minorem
cipia quae sint media vel extrema. extrcmitatem, sicul inprima figura : quia
Adhuc de numero principiorum quae assumpto termino supra praedicalum vel
communiora suut, sicut de quolihet affir- suh suhjecto, vel immisso inier praedica-
matio vel negatio vera, vel totum majus tum et subjectum, semper apponilur una
parte, vel si de requalibus aequalia demas propositio qu;B est priucipium : et sic

reHcta sunt a^qualia. Haec autem sunt propositiones uon miillo sunt pauciores
coinmuniora nudtis gonerihus appropria- conclusionihus : seil si cssent iuincipia
bilia, et talium communium priucipio- omnium eadem, essent propositiones
rum non possunl esse scieuti;e diverste, mullo pauciores conclusionihus in quali-
ila (piod diversarum eadem sint princi- hol scientia, quia omnes condusiones
 :

LIBER 1 POSTER. ANALYT. TRAGT. V 147

probarentur per eadem media, quse valde per rationale : et sic sunt conclusiones
mulla sunt. Cum ergo hoc sit ineonve- quinque. Et iterum concluditur animal
niciis, patef quod non omnium eadem de homine per rationale: et sic sunt sex
sint principia imnuMliiila nec in una et conclusidnes, et quatuor [iriiicipia quae
eadem scientia. sunt propositiones immediatae ad istas
Adhuc autem ad idem inconveniens, conclusiones, sicut patet sunt cnim qua- ;

quia conclusiones inlinitte sunt ad minus tuor pcnes qualuor media, et sic sex
polcntia per medii multiplicationem, ut erunt conclusiones, et quatuor principia
potest probari de Iriangulo, quod tres immediata ad sex conclusiones coiichi-
liabeat : de quadrato, quod quatu(5r : de dendas et sic multo sunt pauciora prin-
:

pentagono, quod quiiiquo ; et sic in infi- cipia conclusionibus : el hoc est quod
nitum : quod tiitiiin pnibatur pcr trian- (licit .\ristoteles.

Termini autem iininissi vel as- qui faciliter hic transcunt, Expoiitio
giiliim.

sumpti (hoc est, medii) sunt linili secun- et

Siiiit
I
-

dicuut
taiiieii
,....,
quod prmcipia ideo dicuntur
levia quj-
runuiaa).

duni numerum determinatuin in Iribus non multo pauciora conclusionibus, quia

figuris : et si essent eadem oninium prin- sunt multo 'plura. Si enim principia sunt
cipia, tunc prrdiarentiir Cduclusiones iii- mediata^ pro[)osiliones, ad qiiaiiilibet con-
linitae perprincipia liiiila. (|uod est incoii- clusionein diqilicanlur [iraMiiissa; : et sic

veniens, quia liniti ad iiilinitiiin imlla est lirincipia sunl in duplo plura, quam con-
proportio. Patet ergo quod in tina scien- clusioncs. Vciitas autcm secundum in-
tia mm omnia eadem sunt principia.Hunc tellectiiiu Aristolelis est id quod primo

])iito esse inteHectum Aristotelis, et quod dictuin est. Unde translatio Arabica ha-
nulla alia vis sit rationibus suis. bet, quod principia non sunt elongata a
.\d evidentiam aulem eoriim quse hic couclusionilius. Adhuc autem cum dican-

dicla sunt (quod /cnnliii sic (isfiiniipli vcl tur prd[iositioues esse lcrmiiii assumpli
immissinonsinit mulla pnitciores conclii- vel immissi, nonitaiiileiligitur, ([uodter-

sionibus) intelligendum est quod priuci- miui fdrmalifcr prajdiceiitiir dc [iroposi-

pia, hoc est, prajmissaj possunt compara- tionibus : sed mateiialiter inlelligilur :

ri ail siias conclusinnes ullimas, qUcC ul- quia propositiones immediatc-B sunt matc-
teriiis concludi unii pussunt, eo ([uod den- rialiter ex talibus termiiiis. A terminis

sat;e ad immriliatas icducta' sunt ; el sic enim mediis iKiminaufiir cl uiiiiierantiir

in veritate mni siiiit jiauciora conclusio- [ir;eiiiissa', ([uia [ira^iiiissa^ su[)er cdiiclu-
nibiis, qiiia unaqua'ipi(> sciciitia baiicl iii- sidiicm iiiliil ;iil(liiiil iiisi taiitiiiii mediuiu
timariim lnic iinido c(iiiclusionuin miilta qiii(l([iiid eniiii csl dc iiuijoii [)i'oj)ositioiie

media, et tol ipiod Iiabet inedia, lot lia- ct de miiiuri pneter iiiedium, totum esl
bel principia, qiiia medium principiuin iii coiicliisione : quia conclusio est me-
est concliisidiiis. El |>ossunt comparari diclas iilriusquepraemissarum. Attcnden-
noii ad coiicliisiiiiies iilliiiias, scd a quas- dum etiam ([uod cducliislducs iii ;ilia m;i-
cuiii(|ii(' iiidrliiiitc : ct sic priiicijiia suiil teria cl alia viKluut iii inlinilum. Et si

III iii iiiiilld |iaii('iiii'a iiiiiiliisidiiibus. Hujiis i[uis iliciil (|iiihI cducliisio est scila elscita
exciiipliiiii piilcsl essc si osleiidalur sub- noii c;i(liiul siqicr iiiliiiiluiu. Dicendum
slanlia dc islo boiiiiiic jicr nicdia quje jsunt (juod Cdiiclusioiies acfu scit;c ;d) lioiiiiuc
corpus, animal, lalioiialc, 1 1 Ikhiio, sex suiil linike, el tainen polcnlia sunl iuli-
erunl conclusiones el quatuor princi|)ia. nilic, ut demonslniliii in ((niirlo luiclidis :

(joncbiditiir enim subslautia (bs animali cx ([iio [)roI);iliir ([iiod >i [lolicduiii iii-

per corpiis, cl de ralidiiali [ler aiiimai. d sciiliiitiir circiilo iiiigiilis miilli|iliciitis iu

dc ii(iiiiiiii' jicr ralidiialc : ct sic tres suiil iiiliiiiluin, iid quanlilatem circuli iidii dc-
Cdncliisidiics. I']l itcriim Cdiicliiditiir cor- \ciiict : (|iidtiesciimquc aiileiii accrescll
pus de ralioiiali per aiiimai, el dc bdmiue novus augulus, fit iiov;i ligura suas ha-
U8 D. ALB. MAG. ORD. PRED.

hens passiones in inlinitum ergo multi- :

tum : hoc enim non possibile in his quae

plicnntur. Si ergo omnium essent cadem manifestse doctrinae sunt sive doctrinales,

principia, por tinita probarentur infinita ut sunt mathematica». Xec in resolutio-

sicut per propria : quod non csse potest. ne alicujus conclusionis in prsemissas est
lioc posse sunt enim principia propria
Amplius ad idem ratio est, quod scili- :

non eadem principia omnium sunt propositiones immediataj : accepta autem

cet :

altera propositione immediata pro prae-

quia constat proxima principia quidem
alia sivc quaedam esse ex necessitate,
mit;sa tit, hoc est, scquitur ctiam altera

sicut necessariorum : alia contingentia conclusio, u1 in libro Prionim cst pro-

contingentium principia, quando sunt Initum : ergo in una ct cadcm scientia

propria et essentialia : de talibus enim diversarum conclusionum diversa sunt

liic loquinmr principiis. Sic ergo tali in- propria principia.

tentione habitis his rationibus (quse dicta3 Si autem ex his qua' dicta sunt (aliquis

sunt) impossibile est illa principia neces- errorem concipicns secundum ca qua?
sariorum et contingentium esse eadem, dicta sunt) dicat primas et immediatas

et impossibile principiapropria esse finita propositiones esse principia propria, et

cum infmitce sint conclusiones. hoc principium est unius modi in uno-

Si vero quodammodo ad liominem et quoque genere uno, et diversum in di-

non ad rationem instans aliquis cavilla- versis si vero (secundum dicta) non ex
:

tor dicat, quod hsec quidcm determinata omnibus (hoc est, ex quolibet) demon-
principia geometriffi, et quod alit-e propn- strari quodlibct contingit, ut opus cst

sitiones sint principia syllogismorum (hoc (lioc cst, illo modo quo oportet quodli-
est, scientije syllogizandi quse est logica) bct dcmonstrari) itcrum contingit sic ut
et alia? proposiliones sintmedicinpe : quid opus est, ex altera scicntia (hoc est, al-

utiquc erit boc aliud dicere, nisi quod terius principiis) demonstrare conclusio-
propriarum scientiarum sunt propria nes scienti.-E alterius. Sequitur ex hoc
principia, ct diversarum scientiarum uniuscujusque scientiae altera et altera

principia divcrsa ? Sed propter hoc quod csse principia. Rclinquitur ergo (si pro-
ista sunt principia ct illa principia, dicere xima et non communia sunt principia
omnium eadem esse, respon-
principia omnium) quod nulla sunt communia om-
sio sophistica est secundum consequens : nium principla, sed ex his propriis prin-
quia ex hoc sequitur, quod eadcm eis- cij)iis demonstratur haec conclusio ex :

dem ipsa sunt eadem. Unde sic omnia illis autem aliis propriis demonstratur
fmnt eadem, sicut principiis princijtia alia conclusio, et nuUa erunt principia
sunt eadem, et principiata ab illis sunl communia in omnibus. Si, inquam, hoc
eadem : et sic omnia sunt ununi, sicut dical aliipiis, manifcstum est ex supcrius
dixit iMelissus : et hoc est etiani speciale dctcrminatis, (jund non contingit, et cst
mcdium octava; rationis ad idem, pcr falsum nulla csse communia proptcr huc
aliud inconvenicns intentionem conclu- quod in scicntiis determinalis alia sunt
dens. propria principia, et diversa in diversis.
At vero ctiam non contingit dicere, Principia cnim sunt duplicia, hoc est,

quod quodlibet, hoc cst, omnem conclu- dupliciter dicta vel tripliciter, sicutprin-
sioncin est demonstrare ex omnibiis (hoc cipia cr qiiibiis est dcmonstratio, et qux
est, cx quolibet) ut scilicet omnia de- sunt in ipsa demonstrationc, ct circn qum
monstrcnlur c\ omnibus inditTercnter : esl dcmonstratio. Ex quibus autem fit

horum cnim (qui hoc dicunt) est qu;cre- demonstratio, sunt dignitates non ingre-
re omnium esse eadem principia quia : dientes demonstrationes, sed extra stan-
sicomnia cisdem demonstrarcntur : taiia tcs ct confirmantes decursum syllogisti-
enim dicere multum est insipiens ct sful- cuni dcmonstrationis : ct liaec sunt com-

1
 LIBER I POSIKR. AXALYT. TRACT. Y 149

munia. Qua' autoni domonslrantni- et nerc, ostcndil (imuium conclusionuni ea-

sunt in ipsa dcmonslrationo, sunt pas- dem esse principia, dicunt, quod non stat
siones : et circa quse fit dcmonstratio, rcsolutio, nisi deducatur usque ad prima
sunt subjecta, et propositiones in quibus ante quse nihil est accipere : prima autem
liaec sunt pr.Tdicata et subjecta : et ba^c dicunt, quffi cnuntiantur de subjccto pri-
sunt pro[)ria et in divcrsis diversa. Patct mo : quia est vcl pra'dicatum dc subjccto
ergo quod principia ex quibus, boc est, primo per propriam ejus diffinitionem, ut
ex quorum virtute est dcmunstratio, de magnitudine in gcometria, et de uu-
communia sunt qui£ autem ct circa quse
: mero in arithmelica, et sic de aliis et :

propria, sunt ut numerus in arithmeti- illas propositiones esse communia princi-

cis, et magnitudo in cuntinuis, sicut in pia in scientiis ad diversas conclusiones.

geometria. Ilcec cst, ut puto, sententia Kt quando dicit Aristoteles non contingit,
Aristotclis,unde principale intentum cst, glossant, quod boc non est contingeus,
quod non omnium conclusionum eadem sed necessarium. Primum autcni quod
sunt principia. Quod ex boc patet quia : dictum est, etiam videtur magis esse de
si omnium conclusionum essent eadem intenlione "Aristotclis. Haec igitur de uni-
principia : tunc punanms conclusiones tate scientiae ad scientiam et de diversi-
esse E F G, ct principia a b c u, conclude- tate dicta siiit.

tur quaelibet conclusio e f o ex quolibet

penitus sigillatim a b c d, ita quod qute- CAPLT IX.
libet ex a et quselibet ex b et sic de aliis.

Hoc autem falsum est. l)e iliversilate scientix intellectns et

RemoTet Attendendum autem quod licet meta- (ipiiiionis.

dubium.
pbysicus probet ct stabiliat principia om-
nium non tamcn suum est dcterminare
: Ilabitis jam umnibus (|uae ad principia
utrum eadem omnium conclusionum, dcmuustrationis pcrlinent.ct babitis com-
sed istiusest, boc est, scientite qua; docet parationibus dcmonstratiouuiu ad invi-
componere principia ad conclusionem. cem sccundum nobilitatem ct cerliliidi-
RBrnovet Adhuc autcm quamvis una sit scientia nem, sequitur hic comparare scientiam
dubium. 11 ,•
• ,• , •

quae est vere efTectus demonstrationis, ad

,

syllogistu'a, qua utuntur omnes scientiGe,

in libro Prionnn dclerminata, non tamen alios babilus supcriores quidem, ul in-
:

I propter hoc eadem omuiiim sunt j)riu- tellectus : et inferiores, sicul est opinio.

cipia ciinclusionum : iiriucipia eu ni ea- El (juia scicntia est habitus conclusio-

dcm sunt ([uantum ad ca quibus regula- num, iutclleclus autem liahitus [iriuci-

tur syllogismi composilio, et habitudo piorum, ct de inlellectu [icr mcdia devc-

trium tcrminorum in modo et figura : nitur ad couclusioncm, oporlcl addiscere
sed quando dicitur, non sunt eadem [)rin- solertiam quae cst babitus invenicndi mc-
cipia omnium, intclligitur de [)rinci|)iis diuni : lucc enim tria sunt in demonstra-
quae sunt praemissae relatae ad conclusio- tiiiiic. [iriucipia, couclusiones, el media :

nem immedialc sequentem ex prffimis- cl lialiila dillcrculia et convenicntia islo-

sis. rum Irium, suHicicntcr coniparata sunl

Attendendum ctiam ut quidani dicunt ea qiiie suut in (lcmonstrationc.
in ex[)lanatione ultinue partis ca[)iluli, Dicamus i^ntur
~ nuod
'
i[uia scibilc et Remoret
dubium.
r •

quod quidam dicunt inlendore Aristote- scicntia rcferuulur ad invicem, ct simili-

lem excludcre dictum cavillatoris dicen- tcr o[iinio et opinabile, ad diirercnliam

unius sc([uiliir diirerculia altcrius : sci-
tis, ([iind licct rcsulutiii i'()ni'liisi(iuis facta
ad [)r(ixinia et [ir()[iiia |)iiu(i|iLi oslciiilat bilc igitur cl scicntia dilTcrunt ab opiua-

divcrsorum divcrsa esse [)rincipia, tamen bili et o[)iui()nc, ila ([iiod scicnlia ab o[u-

nioue sicut diilcrt scibile ab

resolulio facta ad prima in quolibel ge- dillert,
150 D. ALB. MAG. ORD. VRJET).

opinabili : quoniam scicntia cst cjus Adhuc alia diiferentia est : quia neque
quod est univcrsalc secundum conditio- scientia est indemonstrabilis, sed demon-
nes universalis in prsehabitis detcrmina- strabilis : unde cst propositionis media-
tas : et de illis est per necessaria mcdia, tae, quse per medium potest demonstrari.
sive sit seientia quia, sive propter qnid. llocautem principium (quod hic voca-
Opinio autcm etsi aliquando sit circa mus intellectum) est opinio, hoc est,
nccessaria, non tamen cst per necessaria ccrla acceplio ct fides, quam credulita-
media ut necessaria accepta. Necessaria tem Arabcs vocant, immediatse proposi-
autem sunt, quse non contingunt aliter se tionis ct indemonstrabilis, qu* melioris
liaberc : et ideo immutabilia sunt ct cst habitus, quam sit scienlia et dignio-

teterna, ut dicitur in sexto Ethicoruvi\ ris. Dicitur autcm talis acceptio (quae

et sunt per media immutabilia et talia Iides certa est) opinio : quia sicut dicit

a>terna hoc modo aitei^nitatis quo immu- Aristotelcs in secundo de Aniina ^, opinio
tabde ffiternum dicitur. Ex quo concki- rationibus lirmata tit lides, hoc est, ccr-

dilur quod manifestum est, quod circa ta conceptio veritatis : et haec est quse

hsec singularia, scilicet ad sensum dc- Oraeco idiomate vel certa opinio vel fides
monstrabiba et contingentia abtcr se ha- vocatur. Yerus enim intellectus cst ct
bere non est scientia : ct si daretur quod scientia et opinio in hoc quod isti habl-
scientia esset circahaec, sequeretur incon- tus sunt circa verum quod est in com-

veniens, hoc scilicet quod impossibiba plexis sicut in propositionibus vel enun-

aliter se habere essent possibilia abter se tiationibus, ct in hoc conveniunt et ve- :

habere : et siculterius sequerelur (ut di- rum est etiam illud quod per iioc dicilur
citur in primo de Cwlo et Mundo-) quod sive dcnolatur ut scitum ct intelleclum
possibile cssct coutradictoria esse vera : ct opinalum, slve scibile et intelligibile et

quia possibile non esse^ aliquando non opinabile : quia scientia et intellectus,

erit : impossibile non esse, nunquam non ut dictum est, sunt circa intransmutabi-
erit : et sic sequeretur quod idcm non es- lia autem circa transmuta-
vera, opinio
set et semper esset, quod est impossibile. bilia relinquitur opinionem esse circa
:

Haec igitur scientise et opinionis differen- verum ct falsum, intellectum autem ct

tia sumpta est ex parle subjectorum de scicntiain ciica verura tantum verum :

(|uibus sunt scientia et opinio, et est es- cnim et falsum accidunt orationi et opi-
sentialis et propria. nioni, et orationi ex rerum transmuta-

At vero ncc intellectus est scientia, vcl tionc, ut dicit Aristoteles in Prxdica-

opinio enim hoc secundum istam

: dico inentis : sed contingens est opinabile, et

intentionem qua hic loquendum est de ideo contingcns est sive possibile aliter

intcllcctus habitu principiorum demon- sehabere. Haecenim upinio cst aliquando

strationis : et ideo est principium scientioe acceptio immcdiatte propositionisnon
sicut principia sunt causa conclusionis :
nccessariiCjhoc cst, non necessario modo,
non tamcn intcllectus proprie principium ita quod necesse sit adverbium. Aliquan-
opinionis : propter quod magis convenit do enim opinio est acccptio propositio-

cum scientia, quam cum opinione. Om- nis, scilicet immediatae : sed non accipit
nes autem isti tres habitus conveniunt eam per modum necessitalis el immedia-
in hoc, quod sunt circa verum quod est tionis, ut patebit in sequentibus. Opina-

in complexis, non in incomplexis : sunt tum aulem de se non ccrtum est, sed cer-

enim alicujus cxistentis in hoc, sicut pr.-e- tum cfficitur sic apparentlbus (hoc est,

dicali in subjecto, vel existenlis in ipso. illis quibus ita videtur et apparet) et non

' AmsTOTELES, In 6 Elliic. cap. 4. ' Id. In 2 de .Vnima, tex. com. 137.
' Id. De Ccclo et Mundo, tex. com. 120.
 :

LIBER I rOSTl<R. ANALYT. TRAf.T. V i:;i

esl certuin nisl in quanlum talis opinio cssc indiircrenliii rl iilrm nj.iniu el scieii-
immediatce propositionis cadit super ip- tia.

sum quia sic est scitum, ([uamvis prr

: Solveules autem ad h«c quai sic obji- SoiuUo u>x

modum non sit aeceptum

scientiae et : ciunlur, dicimus quod aul oporlcl concc-
sic dicitur scire vehementer opinari et dere (juod scienlia et opinio sinl id<-m,
non falli opinio enim de se incertum
: aut oporlet respondendo diccre quod
quid est, et ipsum opinabile de nalura scienles ca (pue non suiil eoulinjjentia
sua (inquanlum cst ojiinabih^ bujusnuxb) aliler se liabcre.arliitianlur taUa esse sic-
incertum sieut et opinio. ul se lialicnt (bflinitiones ad diffinita di-
Arlhuc autcm aba (birerentia esl, (juod cenles quid el propter quid : quia sic se
nullus opiuatur abquid jirobare, hoc est, liabent diftinitiones ad quas fiunt de-
ad abquid se probabiliter habere (sicut monstrationes, et sic arhitrabitur me-
opinalio probabiliter sc liabet ad opinata) dium necessarium subslanliale et neces-
cum opinelur (hoc est, concipiat de ab- sarium : (^t ideo talis non ojiinabitur, scd
quo)quod impossibile sit aliter se habere: sciet. Si" autem aliquis arbitretur laba
quia tuuc scil, et non opinatur et ideo : iuiiucdiata esse, sed non arbilrabilur liwc
tunc ojiiualur se scire : sed abijuid ali- cadeui media ijjsis extremis inesse suh-
quando quidem sic esse, sed tamen aliter stautiam (hoc est, ut substantiam sive
se habere possibile uihil prohibet pro- neque arhilrabilur qiiod
substantialiter),

bare abquem (hoc cst, prohabiliter seha- secundum speciem el formam suhslaulia-
bere ad illud) : et hoc est signum, quod lem insint lunclalis opiuabilur (et non
:

opinio sit lanquaui hujus alicujus quod sciet vere) et yj/o/;/e/- (/«//>/ et qi/ia. Iloc

possibile sit alitcr se lialicre, sed quod autem ideo est, quia qui sic opinatur,
scicntia sit ejus ijuod est necessarium. o|iiiialur per iuiuicdiala: si vero uonojii-
uhitatio Sed tunc surgit quaistio, qualiler hoc natur per immcdiata, sed jjer eireclum
texius.
possit esse, cum idem sit iu hocquod de vcl causam remolam, tunc solum oj)ina-
eodem est opinari et scire, et quod idem bitur ijisum qiiio, uon prop/cr qiiiil '

per eadem media contingit scire et opi- el sic solulum csl id quodobjicilur, quod

nari?tunc euim qua'stio esl, quare opi- opiuio et scientia per eadem media siut.
nio uou est scicntia ? si enim idem est Ad aliud quod objicilur, quod scienlia
ojiinari ct scire, tunc scibile cst ojiina- ct opiuio cjusdeui siul (hocest.de eodeui),

bilc: ergo videtur quodctiam scienliasit dicimus quod non jicuilus de eodem
opinio : consequilur enim liaec quidem sunt : sed sicut falsa et vei^a opinio ejus-
scicns vero stepissime consequitur
: illa dem et de eodein (juodaniinodo esl, sic el

ad opinans in propositionibus mcdialis scientia ct opinio ejusdem (luodammodo

densaudo (lc nicdio in medium (juousf^ue est : quia scilieet itlem cs( siihjeclo, sed

vediat in immediala : et tunc videtur essc non esl idem secuii(biiu rciii cl raliouem.

scientia. Propter quod si quidcm sciens nicuut cniiii (jiiidam ct vcraiii ojiiuioucm

per immcdiatum scivit scitum, tunc d falsam qiiotlai)iiii(i(lo cjusdcm cssc (lioc

otiam opinans scivit ut videtur : sicul esl, de eo ([uod idcin subjcclo, d ikhi

enim quia est vel contingit opinari, sic idein secuudum esse cl ralionciu), acei-

opinari proplcr quid el piunlur enimscientia el opinio el jicr ea-

contiugit ct :

inimme- dein media, dilleruut laiiieu lu iiiodo

quando hoc ojiinaliir, liiiic stat

quia medium accipiendi, sicut circa uiiam el eanideiii

diato. IIoc autcm ideo est,
rciii ali(|iiaii(lo cst ojiiiiio vern el opinio
est quod scilicet est propler quid. Sic
faisa, ii.m laiiieii iiciiiliis esl eadciii. sed
ergo et quia circa eadem el per eadcin
videntur secundum esso diirereiis esso dico i|uod
media sunt opinio et scientia, :

est opinari sicul cl sciie, sciiiccl v"(.i .1 i,r«pli'r qiiul.

'
Ex quo patct quod (lupbciler
 :

152 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

habet eadem res accepta secuiulum quod secundum quod de ipso esl o|)iiiio et se-
refertur ad diversaper quae accipitur, vel cundum quod de ipso est scientia.
ad diversum modum accipiendi : et sic Similiter if,ntur, sicut dictura est, et
opinio vera vel falsa non sunt pcnitus scientia et opinio ejusdem est subjecfo.sed
circa idem. Si quis autem dicat, quod non ejusdem secundum esse. Cujus exem-
opinio vera el falsa suut circa pcnilus plum est si enim dicatur de animali
:

idem, quod idem est et subjecto elesse, scienlia esse et opinio : tunc haec quidem
multa inconvenientia accidunl, inler quai enim scientia, scilicct est animalis (lioc
accidit et non opinari aliquem (qui falso est, dc animali) secundum ca quae non
opinalur) quod falsum esf, ex quo opinio est contingere aliter se habere, sed in es-
dividitur vero et falso, ut alibi dictum sentialibus et uno modo se liabere ani-
est.Hoc autem sic potest perpendi ; opi- mal : scientia enimanimalis est de anima-
natur aliquis verum per vera et si : opi- liper essentialia non determinataper ma-
nio veri et falsi essent idem secundum teriam scnsibilem, in quibusanimal sem-
idem, tunc opinans verum et opinans per est, et non contingit alitcr se liaberc:
falsum essent idem in opinando : sed sed illa quae est opinio,
conceptio de est
opinio opinans veruni secundum quod animali secundum quod est ad materiam
verum est falsum, nulla est opinio : ergo sensibilem determinala per ea quie con-
falsa opinio nuiia est opinio. Primus mo- tingit aliter se habere, ut si haec quidem
dus opinionis inelior est et planior un- : (scientia scilicet) considerct quod vere
de falia dicere est inconvenienfia appete- hominis pcr vcra essentiala ut animal ra-
re quae multa sequuntur. tionale :illa autem (opinio scilicet) consi-

Uatio autem inductae solutionis stat in deret quod quidem hominis est, sed non
hoc, quod idem multipliciter dicifur, sci- vere, sed accidentalitcr est hominis :

licet subjecto, et essc. Et ideo csl sicul idcm est cnim subjecto tunc circa quse
contingit scienliam et opinionem cjus- sunt scientia ct opinio, quia ipsum est
dem quod subjecto cst idein. Esf
esse, idem homo. lloc aufcm quod considfrat
autem non contingit
sicut quia non : non idem
scientia et opinio, fale est sicut
sunt ejusdem secundum esse. Cujus secundum esse aliud enim est esse ho-
:

exemplum est quia diametrum esse

: minis secundum quod referlur ad essen-
commensurafum sive commensurabilem tialia vera, et aliud secundum quod rc-

esse lateri, inconveniens est ali(|ucm fertur ad aecidentalia ef transmutabilia.

verc opinari : quia hoc non pofcsf ali- Ex autem quic dicfa sunt, manifc-
his
quis vere opiiiari, ita quod opinefur pcr sfum cst quod cumdem hominem secun-
vera. Lnde circa hoc cst opinio falsa dum idem fempus et per eadcm non
quia, sicut pruna p/iilosophia dicit
in confingit simul idem penitus secundum
Aristoteles, non gcomefricus mulfuin esse et subjectum opinari et scire. Si
mirabitur si aliquid numcrorum el lini- enim hoc daretur, sequeretur quod simul
torum non commensurelur sed tanien : in eodem tempore et secundum idem ha-
diameter circa quem sunl opiniones verae beret et opinionem de aliquo aliter se ha-
et falsae, idem est subjecfo, ct non esse bendi, et non alitcr se habendi quia sic :

secundum rationem qua refertur ad ra- scientia esset opinio ; et in diffuiitione

tionem aliam vel ad communia et logi- scicntise est, quod sit de his qufe non ali-
ca, sicut est qiiodlilief linitum alii finito ter se habent : in diftlnitione autem opi-
esse commensurabile. Sic etiam scien- nionis est, quod sit dc his quae aliter se
tia ct opinio cjusdem est
quiaambosunf : contingit habere quidem hoc vere et : ct
circa rem unam, scd non secundum esse secundum idcm in eodem non contingit.
unum et idcm unde id quod aliquid erat
: In alio quidcm bomine opinanfc. vcl in
esse, secundum rationem non idcni esl, alio ct abo opinabili, vel in abo ct alio
 I.IBER I POSTER. ANALYT. TRACT. V 133

tciiipciir contingit opininncin el scientiam accipit eam ut necessariam : cuin tamen

esse rjusdein, sicut jani paulo ante ili- niiixime videiitur, quod talis iicccjitio dc-
ctuni est : scd in eoilcui lioniine opiuanle heiel csse nccessarii ct jicr imjdum ne-
secuuilnin idcui et in riKJcni lcnipon', ui- cessitatis. Tiuiicii jiroj^ositid immcdiata
bil sic potest esse ut penitus ejusdem ha- dicitur dupiiciter, scilihet aut secundum
lieat scientiam et opinionem : si enim hoc veritatem, secundum ojiinionem
iiut :

daretur, tunc sequcrctnr ipnid talis lialie- jiiincijiiuin euim demonstrationis estpro-
ret oj)inionem simnl cuni scicnlia dr lioc jiositio immediala sccuiidum veritatem,
quod homo esset quod vere est animal, el omiiis lalis j^rojKisilio cst necessaria :

hoc est, per essenliaiia acciperet opinio- j)i'o|iosilii) atilcm iiuiucdiala secundum
ncm, quod essct animal, quodvere et per (ijiiiiiducm est sicul iil;i dc (ju;i suiit con-
essentialia est : et hoc esse non potest : sidcraliones topica', et secundum quod
quia talia faciunt in liomine scientiam et acciiiitui', acccptionon est necessaria, sed

non opinionem. Sic iyilur dr dillcrentia proliiihiiis : (juia non accipit eas topicns
opinionis et scientia^ diclum sit. ut nccessarias, sed ut prohahiics. \ou
Ueliqua autem quai sunl in anima, enim jiropositio immediata est oinnino
qua' suut potenliaj ct hahilus inteiieclus, ncccssaria, sed ojjinio iiccipit eam sicut

sicut in potentiis est inlellcctus, ratio, non iiecessariam.

memoria, et aliie accepliva- poteutiiB in : Adhuc autem cum demonstratio sit objacUo.

talihus autem scientia, sapientia, intel- causa scientiie, et scientia sit necessarii :

lectus, prudenlia, et ars : quomodo opor- taiiicn videhitur forte alicui, quod de-
tciit quidem hsec distrihuere, hoc est, ah monstratio non sit necessarii, cujus con-
invicem distinguere, luec quidem est trarium dictum est superius : quia demon-
pliysicie distinguerc ((|uoad p(dcntias et stratio est ejus quod cst frequenter, sicul

partes animaj), ilia aulcui ((|uantum ad siiul dcmoiistrationes naluriiics. Sed ad soiuUo.

intellectivos hahitus) clhicie speculationis hoc facile est solvere sicut sujKU-ius solu-
niiigis, etnon pertinet iid logicum, nisi tum quod dcmonstratio est ejus quod
est

secundum quod in generalibus et com- secunduni quod reducitur

est freqiicnler,

munihus intentionibus accipiuntur. ad illud quod est semper sccundum cau-

Sciendum autcm, sicut diclum est, ste ordinationem, siciit in secundo de

(juod (juiimvis opinio cadat super imme- Gcrirralume '

Ciuisam gcnerationis et cor-
diatas ct ncccssiirias jiroposiliones ut est ru|)liduis (|u;e frcijiiculcr cst, rcdiicit in

illa, dc (jiio jiricdicalui' sjiecics et gcnus, circiiluin (iliii(|iuiiii, iii (luo solis accessus
et dc (juocuuKjuc jiricdicalur diflinitio cl semjicr est.
diflinitum, et hujusiuodi niulta, qualia
suut in considerationihus topicis : non CAPUT X.
tamen, sicut dictum est, cadit super tales
projiosiliones ut sunt necessaria et per De solerlia.
necessaria cl iiKidd m^ccssil.ilis. Et ciiiu
diciliir, (juod o|iiui(i csl iiccejitio proposi- .laui dctcrminalum est de iutcilcctu

iiumedialii' iion n(,'cessariie, hoc

tidiiis jiriucijiioruiu (juie ingrcdiuntur deinon-
nou idco est dicluin jn-dplcr hoc quod strationcui iii jira-missis, el dc scienlia
somper (5jiinio sil iicccjilio propositionis quie est in deinonstralione cl conciusio-
imnicdialie, qiiiniiiui niiixime est accep- nc : et qiiiii scientia el opinio suut circa
tio [iropdsiliouis iuc(li;i';c, ct aliquando idcm, idco ojiorlnit detcrminiire dincren-
nemovot
el iiiili iinuicdi;il;c |)i)rp(isil iouis est aCCcji- liiim scicilli;!' cl opiuidllis. ' ^ COm-
Ut CrgO dubium,
tii) : cl i|U;iudi) ;ii'('i|)il iiiiliiciii:il ;iiii. iiou [liilc li;id;iliu' dv liis (|iii iu demonstra-

'
T(jx. com. oG.
134 D. ALB. MAG. ORD. PR^l).
tione suuL habitibus, restal iiunc ultiniu per medium (juod jani videt per soler-
determinare de solertia. tiam.
Dicimus igitur quod solertia est subti- Hujus autem in figura et modo exem-
litas quaMlam medii, hoc est, ad medium plum est id quod ante dixinms de luuiE

invenicudum (qualiler extremum sit in accessione. Sit euim in quo a major ex-
extremo) syUugistice in nou pcrs]ieilo ticmitas, ad solem esse sjdendidum sitB :

tempore (hoc est, inparvo tempoi^e, sive medium lucere a sole c auteui minor :

non magna deliberatione). Cujus exem- extremitas sil luna a se lumen non ha-
plum estin demonstrativisin astronomia, bens : et tunc syllogizetur sic, omne b
ut si aliquis videns (hoc est, considerans) est A, et omne c est d, ergo omne c est a. '

quod kma semper desinat accessione ad Omnis enim stella non habens de se,

solem, et in luminis sui decremento sed a sole lumen, splendet in parte con-
splendorem semper habet In parte con- versa ad soleni luua est stella de se non
:

versa ad solem,et cornua versa in oppo- habens lumL'n, sed a sole ergo splendet :

situm sint, statim intellexit proptcr quid a parte ad solem conversa. Inesl enim
(hoc est, propter quam causam) hoc sil : luna^ (quod est c) b medium quod est lu-
et quod hoc sit propter lioc,
intellexit ccre a sole, per se lumen non habere : et

quod luna non habet lumen a se, scd hoc est in minori propositione : ipsi au-
illustratur a soie. Aut in communibus tem B medio inest a quod est ad hoc, hoc
moralibus exemplum est aliquem foi'te est, ad solem esse splendidum, hoc est,

pauperem dispulantem sive disceptantcm in parte ad solem conversa splendere, a

cum ma-
divite, slatim sine deliberatione quo splendor est in parte quee convertitur
gnacognovit,quonianiaccommodatumest ad solem propter quod sequitur quod et
:

pauperi quod repelil dives. Aut propter ipsi minori extremitati inest a major ex-
id quod amici sunt in aliqua conjunctio- tremitas in conclusione et hoc conclu- :

ne, sicut deteruiinatur species amicitite : ditur per b medium.

aut c[uia ambo sunl ejusdem alicujus ini- De aliis autem habitibus, ut suspicione Remo
mici, de cujus tractatur nocumento. Om- et existimatione, dicere non oportel :

nis enim qui causam videt, quie sunt me- quia non sunt circa ea quse sunt demon-
dia cognovit et ultimas, hoc est, extre- strationis.
mitates, quarum una de alia concludilur

il
M
 LIBER II

POSTERIORUM ANALYTICORUM

TRACTATUS I

DE NUMEHO SGIBILIUM DEMONSTRABILIUM IN SCIENTL\

DEMO.NSTRATIVA.

8«a tioncm vcniatur, idco oportct primo do-

CAPUT I.
ccic qiiid sil verc scibil(\ et qiiot sunt ge-
ncrc scibilia quae sciri possunl perdemon-
Quod numerus vere scibUiuin acccipitur strationcm : luec cnim scicnlia linis est
ile numero qusssticmuin, cf quot et quic inquisitionis mcdii dcmonslrativi, et, ut
sini qua'slioncs. dicit.\rislolclcs,oportctpra>slilucrc fintnn,

* iit sciamus omnem sequentem tractatum

llabitis jam cis quse pcrtinont ad prin- dirigcrc in illum, sicut sagittarius mctam
cipia (Jcnionslralidnis, cx quibus ct qua- pra?sliluil, in quam dirigal sagillam et :

libus lil Jcnionslralio. oporlcl li-adcre hoc est excmplum .Avicennoe in hoc loco.
wuitasiie- (lcniunstranili facullalcni in quoiibcl dc- .Vdhiic autcin quia qua?slio in accipicndo (juara inc«-
lonstrandi .
'
. .

onsisiii in nionslrabili, tuix (uKiuain) ars consislit scicnliam antcccdit sciluin, quia quie- '"siione.
«veniions . . , ... , •
i
medii de- in invciilionc incdii dcinonstrativi : nunc slio Ht cx adiniratione, et ideo excitat ad
onstrativi.
i •
w
cnim iiioduiii tcnuimus in /^/v(;/76i/.y rcso- inquirendum causam in eo quod demon-
liitdiiis sivc ami/i/tiris, prius ostcndentcs strabilc csl, ideo convcnicns cst inciperc

cx quiiius ct (jnalibiis cst syllogismus, ct a ([Uicstionc cx qua iucipit jibibisopbari

poslca tradcnlcs artcin syilogizandi pcr oninis rcclc iiujuirens per philosophiam.
incdii syllogislici invcntioncs, et syllogi- Adliuc (juia (iua'slio cl scilum idem sunt Qua-stio
1 • , ,• .• prwami.ula
scd secundum ivilionem
1 1

zandi facultalem ct Antc-

potcstatem. sultjcclo, (jua^stui est »dto.

(juain aiitcin nos doceamns inventioncm pnBambula est scito secundum aclum in
iiicdii diMnonstralivi, (jiiia omne medium quo qui vere accipil scientiam admirabi-
consistit iit |ii'r i|)snm ad scicnliam sci- liuni, primo admiratur: ct idco dicit Ari-
bilis coniplcxi noliliam pcr dcmonslra- slolelcs in prinio pritnA' l'hUosophi<e,
 .
'

I Sfi D. ALR. M.\G. OnT). VJ\A']\).

quod cx adiiiirinl, ol luuc el uuuc jdiilo- cijiia demonslrationimi accijiiunlui-) sunt

sophari iiicopluui est : incipienlcs a quce- aequales numero, specic et forma, lii»

stiono, ilicimus quod qusesliones (quse.ut qu;E vere scimus, lioc est, perdemonstra-
dicil .\lfaral)ius, sunt de rebus demon- lionem accipimus, vel ea quai sunt in

stral)iiil)us et non aliis) sunt oequales nu- dcmonstratione. Multfe tamen aliai qua?-

mero liis ([iifecumque sunt veia' rt prr stioiics sunt secundum numcrum, quae
Removet demonstralioueiii scita. Et si sinl vere excediint incoiiijiarahilitcr niiiiicrum ve-
dubium. .
i- •
i i
• • •

scita, vel meliori liai)ilu quain scientia rc scitoriiiii.

comprehensa, et nonsint demonstrahilia, QuaMimus autem de (lcuioiisliative

sicut principia, et hujusraodi, de his non sciliilihus quatuor, sciliccl y//(V/ csl, ct

erunt quaestiones quje de ipsis relinquun- proptcr qiiid csl, cl siest, et quid cst. El
tur, quia sunl talia omnia, ut in ante cum dicitur quia est, intelligitur de vero

hahitis determinatiim est. coraplexo. Ilnde alia translatio hahet,

Qusesiiones Adhuc autcm notandumnuod (lua!- cst jiro quia est hoc, an insit huic : qiia^stio
muliiulican- ' '
^

«ur ad for- stioues noii muitiitiicantur sccundum ve- ciiim (juia cst hoc, supponit conijilcxum:
mam sciio- '

™'n- re scita secundum materiam scihilium :

et ideo si quaerimus quia est, cuni hoc
hoc enim modo pauciores sunt quaestio- quaM-inius de quo est. Quia autem est

ncs quam vere scita, sed quaestiones mul- hoc, est hoc csse hoc : quia aliter non di-
tij)licantur formam scitorum. Qua'- ad ccrctur quia ipsum est. Unde queestio

cumque cnim vere scimus, nou sunt so- quia est, est quaestio an lioc sit hop, sive
phistica, vel ex his qu;e per accidens an hoc pr;edicatum quod dicitur, insit

scila, vel etiam opinahiliter scita, sicut huic. Ilaec e.st igitur jiriraa qusstio de Queestu

topica : scd siiiil (iil dicil .\verroes) scita coraplexo, in quo enuntiatur Jioc de Jioc: conciudii
1 1 !• • 1 »• P^"" dein<
vel pcr demonstrationem, ut com[)lexa, et ha^c concJuditur in demonstratione straUone

vel per ea quaj sunt in demonslratione, quia. IUa cnim simpliciter concluditur
sicut per medium quodest diflinitio : sic- hoc de hoc.
ut qi/ia cst, scilur ex conclusione de- Sciens autera lioc f^uiainest huic, non
monstrationis : scicntia autem proplcr qui; scit qu;ercns : ijuininio adliuc de
ijuid, scitur per medium demonstralio- coraj)lexo quoerimus proptcr quid insit,
secundum quod actu ine-
nis jiotissimae volentes scire inhaerentiae causam ejus
diat interexlrcma: scientia autem quid quod inest : et hocconcluditur in demon-
hahelur jier diffinitionem non in qiian- stratione/^ro/^/er quid. Et ist;* duae quae-
tum mediat,sed inquantum est diffinitio: stiones sunt de complexo et subjecto et
et scientia si csl, relinquitur ex illa. Ideo pra'dicato, et terminahiles sunt j)er de-
quia,siculdicit Alfarahius qucestio an est, monstrationem vel quia, vel propter
vel si est, propositione categorica termi- quid
naii non potest, eo quod non supponitur Qua^rimus autem de simplici sive in-
vel scitur suhjeclum quffistionis, ad quod complexo sive de suhjecto sive de praedi-
prsedicatum referatur categorica projio- cato quod est passio, si est (hoc est, an
sitione : et ideo conditionali terminatur est) et quid est. Unde alia translatio ha-
quBestio an est, sicut scitum relinquitur het, an est et quid est: et quod dicitur,
esse, jam quid sit '. Ilsec est
quod scitur si esl, sive an est, quaerit esse ejus quod

sententia vVlfarahii. Hoc igitur modo est. Propter quod dicit Avicenna, quod
quaestiones eorum qua3 demonstrantur cum esse simpliciter (et non esse hoc vel
(hoc cst, per demonsti-ationem et prin- illud) sit esse primum (ijuod nihil suppo-

'
Quod est scitur ex coiiclusione (ionionstra- ex dilTinitione, vel terminatur proposilione
tionis : propter quid scitur per medium : quid conditionali et non categorica, ut dicit Alfara-
scitur per diffinilionem ; si cst vero relinquilur bius.
 :

LIBER II POSTER. ANALYT. TRACT. I 15"

riit ante sc) noii est terminabilis lirvc qua?ritur per quaestionem si est, vel an
quiestio, nisi pcr primam causam, ijuk est : sed simpiicitcr qu;erilur de esse non
sic causat, quia nihil supponit ante se determinato : sed ia nuinerum ponilur et
causans : quia esse causain est elTectus contrahiturut cumalio nnmeretur, quan-
quod est causa prima etquia
enlis primi : do quEeritur utrum sit hoc vcl illud esse

itrnoratursecundum hujusinodi essc, idco non in communi acceptum, et sccundum

non est dctcrininaliilis nisi pcr conditio- quod signilicatur in hoc verho est, alte-
naicni, ct iion per propositioncm catcgo- rum adjaccns in illo jicr aliquid additum
ricam, sicut in pr.Thaliitis dictum cst. numcrahilc : (juia (lilTcrcnlia siihsliinliali

lusa sim ('.ausaautcm priina qua' simpliciter pri- vel accidentali dividitiir ul possit in nu-
ticiler pri-
la nonc&- ma est, non cadit in demonstratione, eo merum cadere : ditTerentia enim semper DifTerenlia
seiiiper est
dit in de-
nonsiratij' quod nulU est proportionalis. Scientes est causa numeri : quaestio ergo si est, causa nu-
meri.
ne.
aulem essc quod est, qu;erimus quid est, vel an ost, in numerum non ponit. Sed
hoc est, quidditalein ipsius pcr difrinilio- cum qui-eritur {jiiin esl (lioc est, utrum
ncni. Esse eniin quod qua^iimus, aiit esl lioc vcl illiid) in (jmestiono supponit
coinposituni tcrniinaliilc (icr dcmoii- suhjectum (juod iin|)ortatur jier hoc
strationem pcr quam pervcnitui- in noti- quoil dicitur, si hoc cst hoc vcl illud, ct
tiam comjdexi aut est complcxum, aut
: (jua?ritur de inhcerentia pra>dicati in suh-
simplcx et incnmplexum. Siqiiidcm est jecto : prcedicatum autem est ditTercntia
coinplcxuin, vel tcrmiiiatui' deinonstra- substaiitialis vel accidentalis, jicr quam
tione fji/ia. vel deinijiistralione jjro/i/rr esse suhjccti ponitur iii uumcrum. H;ec
1^4 (jiiid, siciit dictiiin est. Si autcin est quse- est expositio vcra, ct cst .Vvicenn;e et

stio incoinplcxi :aut quieiitur dc esse sim- Alfaraliii.

•fe
jilici. nut <U' quidditatc. i".t de cssc qua-- nuiihiiu t;inieii dicuiil. quod (jiucstio .\liaexposi-
[liii tio, quomo-
liliir pcr qiia-stioncin in qua lioc vcrliuin i/iiift, vcl utriim est lioc vid illud, in nii- do Mueestio
quia est,
est. simplicitcr acceptum cst alteruin cx- merum ponit : idco qiiiii qua^rit de in- ponit in nu-
meruin. non
Ircmoriiin et noii tertium adjaciMis, siint hicrentia pra'diciili iii siilijccto : ct sic autern qute-
stio si est.
di' hoininc quaM'imns an csl, an iion : jiiinit in miincrnni : ipiiii privdicatiiin et

liiiic rniin (jiKcriinus simpiiciler, an lio- snlijcitiim siinl diio. 'Jiiicslio iiulcin si

iiin hahct cssi^ simjdicilci', secunduin cst, vcl an cht iion (juicrit nisi dc uno,
quod csse siinplcx conccjitus est, qui ac- iioc esl, dc cssc. non supjionens suhje-
cijiitur per hoc, etconccptnsindctermina- ctnm. 1'riiiiii iiiilcni cxjiositio inelior est
tus ad hoc vel illnd. Qua'rcn(h) iiiitcin quia etiamesseridcrluradid quodest sicut
ijiiiil csl. de quidditale qineriinus ejus ad suhjectuin : sed iioc verum esl, (jiiod

(juod cst : ct illa (jua'stio sujijionit esse sulijectuin essc non est determinaliiin.

illius qiiiiMilatis suhjectuin. Et idco \\<'v Exemiiluiii iiiilcm qua»slionis ijtiiit est

conditionalcm iphTstio si esl, tcriiiiiiatiir (ipiic in niiiiicrniii |ionit) cst qnaiiiio ipiie-

pcr determinationem qua'stioiiis ijua' riiiiiis, iil iilnini sol dclicil, iiiil iion ;

(piicrit qtiid est. tuiic ciiiiii ipiicriiiius. iiii liilc |iricdii;itiini

VA hai igitur sunl qua-stiones do sim- insit lali siihjeclo : cum jir;edicatiiiii el

plici et composito, qiia' qua'ri jiossunt snhjectiini siiit (iiversa; naturic numeriilic,

in (lcmoiistralivis. 1^1 lias cx|ioncndo ad- j)rr (jiiiiriini idiam (lioc est, |iiicdiciiluiii)

liiniiis ipiiiil iiiin qii^cniiiii-^ dr arMpio |icr esse snlijccli dclciiniiiiiliir d iiisliiii;iiiliir

ijiKestioncm ijiiin est, ulruiii lioc aiil lioc et nuiiicriiliir : ct liinc (jiiicriiiiiis ijisiim

sit (lioc csl, iitrum hoc iir;c(iiratiiin illi i/iiiii. iilniiii iiisil ci (jiiod diciliir iiiessc,

3<ioinado insit vcl non) qujcriiniis in niinicro |io- ipiod loiiiliidiliir pcr dcmonslratioiiein
ueetiio si
'lnon po iiciilcs. Iii iiiiiiiiTiini .iiilcin iliiiinl qii!- \cl s\ llotiisiiium i/iiiit sinijilicitcr iiifc-
t in nuMie

im secun diiin • loiiiincnlalorcs, ipiiii cssc iioii po- rciilciii. Ilujiis aiilcin sifrniim csl ((|uoil
liiiB Avic.
it Alfara- uit in iiumcriiiii, uhi smijilicilcr dc cssc scilii i'l iiiliil iiliiid i|iiieriiiiiis) (jiioniaiii
biuin.
 138 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
por deinonstrationem qua^stionis quia sol niimerum non ponit h.TC qua'stio quia :

deficil, pausanius, de hoc quia ulterius non distinguit et dividit omuis autem :

non inquirontes : et si in principio anle numori causa distinctio est et divisio.

qufestioncm sciremus quod delicit s(d, ]la'c tamen qua'slio demonstratione non

non qua-reremus utrum dellcerot aut detorminatur, sed ex consequenli, et per

non quaM-itur autem de hoc quod cum
: conditionem determinalur per conscquen-
liahetur et scitur, pausalur in qurestione. tem qutestionem.
lla'c igilur est qua^slii) quia. Cognoscentes autem qiiia est, hoc ost,

Cum autem sciamus ipsum qiiin lunc : si est, cui respondetur quia ost, hoc est,

slalim.ut dicit Aviconna, agonianiur ol ad- quia est ahsolute et confuso : luiic (quia

miramurqua^ sil causa,quotltah' pra'dica- in confusionenon quiescit intellectus)

luui taU inest suhjecto, et ex illa admira- suspendimur admiratione, et qua^rimus
tione,agonia,sive suspensionead causam, quidesl, ut quid igitur est Deus, cl qiiid

ipsum quau-imus proptcr qitid est, hoc est homo ? Unde qua'stio si esl so liahet
esl, proplor quam causam tah' pradica- ad qua>stioneni </^//(/ est in simplici, sicut

tum inesl suhjecto : sicut sciontes quia qua'stio qida se habet ad quaestionem
deficit sol, vel quia movetur ottremit tor- propter quid est in complexo : et hoc
ru, quarimus propter quid deficil sol, et quia scientes priorem, suspendimur ad>
propter quid tremitvel movetur toira : et miratione ad secundam. Et sicut iu quie-
ah hoc (ut dicil Averroes) incipit liomo stione propter quid perficitur sciontia
philosophari : primum enim quia deficit qua'stionis quia, sic in scientia qua'stio-
de cognitione sonsiljili et de communi ;
nis qiiid esl perficitur scienlia qua'stionis
suspendi aulem ol admirari causam facit si est, vel an est. Et sicul ad quio via
qua'roro : ot hoc est philosophari. llcee sonsus est ad cognilionem, in scientia
igilur (hu) sic quaerimus de coniploxo quod auitim p?-opter quid domonstratio ost via
Quare pro- concKuhtur pcr demonstrationem. El has ad scienduni : ita ad sciendum si est, via
posuil 'tuae- . . . .

siiones duas qua-sliones prcemisnuus quia per : scnsus est, et ad cognoscendum qiiid est
cotrijosilas.
r
demonslrationom (do qua Inc inleudmius) , 1 •
i \
diflinitio qua'ponitur in demonstraliono.
suiit tormiuahih'S, el domonslrationi ma- Qua' quidom igilur tjuau-imus priiiio iu

gis ciinjuncla', quamvis aUee dua' se- sciondi desiderio, et qu;e (ut vere scita)

cundum viam nalura^ sinl priores. iiivcnionlos. por qua'stionum dotormiiia-

Oua'dam incomploxa (qua^ per ea qua^ lionom scimus, ha^c sunt qu;e dicta sunt,
in dcmonstratione terminahilia sunl, ot ot tot quot dicta sunt. Sic enim numerus
non proprio per conclusionem demon- etiam vore scitorum concluditur in nu-
strationis) quasrimus aho modo qua^stio- moro qua^stionum, et sic qua^stionos sunt
uis, sive por alias quaestionos : qua^rimus a'qualos numero his qua' vere scimus :

1'iiiiu de sul)jocto in se considorato, et sic ol ipuorimusquatuor :igiturvere scitasunt

qua?rimus si osl, vol non, sivo an esl, qualuor. Et e converso numerus qua'stio-
an non osl conlaurus, aut si est vol non num syllogizatur ex numero vere scilo-
est Dous. lliic aulom si est aut non est, rum. Sic qu;¥stiones sunt a?quales numo-
simpliciter dico : qua^rit enim talis qua- ro his qua^ vere scimus vere scinius au-
:

stio sinqjliciter de esse non determinalo, tem qualuor: ergo qua^rimus quatuor. Sic
sive sine determinatione accepto, secun- igitur palol inloUoctus prima' propositio-
dum quod per hoc verhum est (proul est nis de qua?stionihus et scitis, et a^qualita-
allerum adjacons) significatur : sod nim lc ipsorum secundum numerum.
qua'rimus lunc de esse per dilTerenliaui
aHquam suhjectum determinantem, ul si

est albus, aut non est alhus : aut si hoc

est homo, aut non est homo : et ideo in
 IJRER II POSTER. ANALYT. TRACT. I l.".0

rius. Non est difficile respondere : quia Solutio.

c.\i»rT II. de hoc quod certain est, non oportet po-

nere qu;estionem : certum auleni omni-
De excliisione dubitabiliiim circa bus est, ([uod in demonstrativis non esl

princijjia. modus inh;er('iidi nisi necessarius et per

jectiones,
)d plures sc ; et ideo de lioc non oportuit ponere
iht quee
stiones Si quis autem liic objiciat, quoil vidi'- quaestioncni.
am qua-
luor. inus (|Uiesliones mullo plures quani qua- Sed magis ad oppositum objicitur, el Objectio.
quod pau-
tuDi- ; qu:fi'ilur euim .supposituni prr dicitur ((uod pauciores quam quatuor ciores sint
quiestiones
quiil. cl qiKilitas pcr qualc, cl qaantilas siial qu;csliones : si eaim scicnlia de- quam qua-
tuor.
j)cr qiiaaliini, c( iiiiilla alia hiijasinodi, monstralivii su[)ponit dc sulijecto quiaest,
([u.T liic 11(111 tanj^nntur. Ailliac qincritar tnnc videtur quod ([lueslio si est, sive an
de possc : (jufe qa;cstio liic noii tangilur. est, sil superllua. Et si dicatur quod scien-
Qmeritur cliani quid signiiicelur per no- tia demonstraliva qiuiinvis supponat de
mca, qiKirnai hic niliil tangitnr. Ad ha^c subjecto ([uia cst. non laiacn facit hoc de
)lutionej
autcm etsimilia si ail\'crtaturdiligcnterad passionc : et idco dc ilhi an est potest
dicla, noa cst (liHicilc rcspondcrc Exquo essc ([useslio : dc passione cnini non re-
ciiiia (pncstioncs sunt dc his secandam liaqaitnr quia csl, sed ([uid est, quod dici-

qu;e oritur cogaitio in noliis, et pcr viain tar per nomen. S(kI luncfortius oljjicitur:
scnsusnon accipitur pnedicatumsiaesub- si enim passionis esse cst incsse, idcni cst
jecto sed iii suhjecto, sicut eclipsis per quoerere de p;issione an sit et an sit in

sensum accipitar ia luna ct non sine sulijocto : sed de [);issionc in subjecto est

luna : tunc pcr vi;im sensus ;iccipilur qnoestio quia : et sic de jiassione qu;e-
suppositiim ; el sic perit qu;cslio per stio ancsli^t qaiacst. sant una qiueslio :

(piid facladc supposito. Per quale autem ct una posil;i iion fiiil necesse alteram
vcl ipniatuai ([u;cstio reducilur ad quiT- ponere. Ad h;ccautcm dici potcsl, qnod Solutio.

stidiicai (|aia, ([a;c qaa-rit iadiliiaite sicut circa passionem non ditfcrt subjc-
utraiii lioc iasil liiiic. ])e posse aatem cto quid est (lassjo el propter quid (^st, et

iioa ([iiarilur ;id aiiaus niatcri;ili ; (jiii;i l;imen quseslioncs in sc dilTerunt : (|ai;i

dcuionstratid si vcre saanitnr, est ia a?tcr- (juod qaid cst dicil ([ui(ldit;ilciii j);issioiiis

nis el aecessariis, in qnihiis [losse iioii sccunduni ijuod csl csscntia qiuedam di-

anlcccdit cssc iicc aiKpnim cst sine esse. stincta a subjecto sccundum quod est cs-
Ad id ;iutem ([uod dc noniinis signilica- senlia, propterquid autein dicit cansain
tione ohjicitur : rcs^iondet Thcmistius. [)cr quain csl ia subjcclo : ila circa eani-

qaod (•oimniiiiis signilic;ilio iiom'nuin dcin dilTcrnnt an est, ct quod est : quia
supjioailiir iii Diiini dcinoiisl ral loiic, c| an csi, ([n;uiil cssc illiiis cssentiffi secnii-
cst coaiaianis ct doicnli per (lcmoiislra- diim (|uo(l est iiatur;i dislincla ;ib aliis

tionein ct (lisci()ulo ; el idco dicil .\risto- iLituris insei[)s;i : quodautcm qu;erilessc

telcs iii ([ii;irlo /irliti:r iiltili)sitjtlii;r ', i[iio:| cjus in hoc quod esse aliud est sccundum
[iriiiiiiiii o[)Ortel suppoucrc, i[iiod iioiiii- r;ilioneiii al) ilio.

na ;ili(|iiid signilicent, cl qaod aoii sigiii- Si autem tnnc i[u;eri1ur, utrani qu;i'-
nubilallo,
liccut aiitcr iion dcmonstraliva) de nd i|U>'ni ar-
iiiliiiit;i : [)i)t(^sl licri stio au sil (((ii;e csl sil
lilioein per-

dciaoiistr;ilio ; d idcn dc l;ili iioiaiiiaiii >i- Mibjcctovcl iioii. i".l si ;i(l(lcmoiistralorein iJDet qu)C-
slio bi est
sudjecti.
gailicalionc niilla |ioiiilur qincslio. |icilinct h;cc (jiucstio sccuaduin ((iiod cst

'hjeclij
Si ([iiis aiilcin oliiiciiit. qaod iii co ([iiod (lc subjcclo, vcl non? Et si iion perliiicl

ilicsl. irlin(piiliir ailhiic ((u;estio dc iiio- ad (h-monslratorcm, ([u;ciatiir ;id (juem

do ialiicrciidi, ct liiec iioii cs( t;icta siqx- licrlineat ? Et si dicalur, ad primiim [Mii-

' .\HlSTOrELr.s, lii 1 |>rim;i' |i|iilns(iiilii;i', n-x. iiiin. 10

 160 D. ALB. MAG. ORI). PR^D.
losophum portinet, cujus considerarc cst merum cum esse in parte, sicut lotum in

de entc a nuu quod quceritur

lluit csse [lartenon ponit in numerum, quia pars a
per quajstioncm an inquam, lioc
est. Si, lolo non diflert nec secuinliim s|iccicm

dicitur, iterum contra hoc csse videtur, ncc sccundum numci-iim.

.\dlmc oubita
quod niefaphvsica sicut omnis scicntia dicit Aristotcics, cst ([ua-rcre

aha supponit suum esse subjectum et non qiiid, et qucer(»re pro[iter ([1111!. [uaecipue

quaeril de ipso : non ergo quaestio anest, de passione. Et etiam videtur, quod alte-
ad melaj)h\sicum pertinere videtur. Ad ra istarum quaestionum superfluat. .\d ^°'"'»

soiuiio. hoc autem dicenduni videtur,([uod i|uam- omnia etiam ha'c et hujusmodi dicendum,
vis qufehhct scicnlia suhjcclum supponit quod aliii modo se hahet qua?situm ad
essesecundum ([uod suhjeclum t^st in qii;esli()nem, quam [lassio vcl accidens
suacomumnitate acceptum, sicut nieta- ad suhjectum : qutesilum cnim dat spe-
physica su[)ponit ens esse, et geomelria ciem qusestioni, scd ^uhjcclum non dat
supponit magnitudinem essc, etarithme- sj^eciem accidenti : et ideo non est simile
tica numerum, qu;e sunt qusedarn partes quod de albedinc et albedine in hoc di-
sulpjccli, de quihus duhitari potest an sint ctum est qusestio enim motus est quae-
:

sub suhjecto existentes : unde in primo rentis et est aninia' actio omnis autcm :

Euchdis in [)rimo thcoremate (hicelur anima? actio specificatur eo de quo est,

constitulio el compositio trianguh, qui quia liic est finis e.jus. Similiter cliamest

ante constitutionem non habuit, et i[ua^- ([uanivis totum ut toliim consi^lens in

rehatur de esse ejus et certificatur esse omnilius [)artihus suis, et pars ul [lars to-

ipsius, eo quod supcr datam lineam (hi- tius, in numerum non ponant : tamen id
ceturconstitutio trianguli ff^piitihii : ad quod est totum, et id quod est pars, po-

minus tauicn rei veritas est, quod vere nunt numerum : et sic diversre quaestiones

docclur umnis trianguli et simphciter sunt de iiisis.

1
Adhuc autem licet cuidci
'
piiTerer
irner qu

trianguU constitutio et compositio : et liroptrrqiiid

i I 1
non (lilhTaut suiistantia et siionei
quid. etf

hoc niodo nihil prohihet c{ua;stionem an suhjecto, dilfcrunt tamen ratione, quse p<er q»

est, de partihus suhjecti.a causa esse nie- ralio suflicit ad faciendam dilTcrcnliam
diata, et per demonstrationem teminahi- qua>stionis a cjua^stione quodenimquffi- :

h?m(iici.Simihteii)otestconsi(k'raripassio rit de natura quidditatis secundum se,

duphciter, scilicet ut est essentia quaedam proptcr quid quserit de eadem in quan-
et hiec, el sic nihil [irohihet de ea qu»- tum per causam est in subjecto, sicut

ri per qusestiones an cst et quidesl. Pot- prius dictum est.

est etiani considerari ut est iioc in hoc : Adliuc autem nolandum quod ha' quffi-

et sic quaM-itur de ea per quia, et propter stiones divisim numerantur, et ad com-

quid : enim quia et propter
qua?stiones mune nuUum reducuntur, ut intelligatur
quid, semjicr et ad passionem referuntur, ([iKid (lcmonstrativa procedit ex [irojiriis

quEestiones autem an est et quid est, et et non communihus : et ideo non diffi-

ad passidmnn et ad subjectum refcruntur nitur qiueslio ut postea dividatur, ut pro-

vel aU([uo moih) rcturqueutui'. Sccundum hicma difrmitur in Topicis et [lostca divi-

dicta autem qua>stio an sit, quaerit circa dilur. V\ quia eadem via tcrminatur quid
simpUciter, et qua^stio quia quaeiit esse c1 [iropler quid, ideo in uniiis lihri conti-

hujus in hoc. nuo tractatu de quffistionilius traditur :

Et tunc non vidcnlur (lusstiones dil- ([iiia omnes ad unam reducuntur, ut sta-
Dinerenlia ^
inter quffi-
slionem si
f(>].,-p njsi sicut alhedo, et alhedoin hoc:
'
lim patebit in sequenti capitulo : quam-
est, ei quia ^.[
]m>(^. pQn est diffcrcntia formaUs, sed vis de prohahilihus in diversis distinclio-
est.

matcrialis lanlum. i\ec etiam secundum nihus lihrorum dcterminetur. In To/,icis sufficie
i"®^'
numerum ditrerrevidentur: quiaessesim- autcm sunt hee quatuor (juoestiones sic

pliciter sccimiUim totum nuu ponit in nu- accipiendffi : omnis enim quaestio aut
 LIBER II POSTER. ANAIAT. TRACT. I IHI

quserit de rei essentia, aul de inhserentia nem quia. Simpliciter autem et non par-
unius in altero. Sed fju.Tstio de essentia, titum (puerilur per qii.a^sfiouem si est.

aut est per medium compositionis, aut Ista' ergodua' (|u,Tstiones suut circa idem
per medium resolutionis. Si per medium quwsitum.
compositionis, est quaestio si est, vel an Cum j;im scimus pcr diiiiriim dicta-
est : si per nu^lium rosolutionis est qua?- rum determinationem, scilicet quia esf,

stio qiiid est. Si auteui qujcrit de inh»- aut si est simpliciter, etquod est, et quod
rcntia, aut per niodum compositionis, hoc in hoc est : et sic scimus quod sim-
et sic est qusestio qiiia aut per moduni
: pliciter est, et quod est imis partitum et

resolutionis, et sic est qucestio propter dcterminatum : tunc enim (pi;erimus

qidd. ntruiu est in parte, sicut ens partitum et
Attende autem qua?stio simplex
»id quffi-
o siniplex
quidcom- pssc ilicitur,
... iiuixl

cu us ultmium quaesitum
.

ef
ilcfiriiiinjifuin

ipiia : et per
:

si est,
lioc enim (pueiilur pcr
qucerimus utrum sim-
posiia. '•
1 . .
mtentum est scire simplox, sicut qua^stio pliciter, Imc est, utrum simplicifer et
(III, fl iinid : aul iliiilur compositn, cu- iiiiii iKirfifum et determiiialiiiii. Et istis

jus ullimuni quwsilum et intentum nnn (Iiuestionibus (pase circa idem qmrsitum
esl simplex, sed compositum, sicut qua?- siint sic determinatis, (juod scimus ip-
stio qida, et quaestio propter quid. sum quaesitum et esse simjilicifer et esse
llse autem quaestiones in demonstrati- in lioc sicuf determinatum, tunc iteruni
vis sunt, et non in ciuitiniientibus, quia supponentes quod est et quod ali(juid
motus qujereutis est ad scire. In contin- esf, quterimus duas alias quivstioncs /jro-
gentibus autem (maxime ad utrumlibet) ptrr qidd est, aut quid est : et in his
nou potest esse certa scientia. ambabus qusestionibus iterum qu.Terimus
idem, scilicet medinm : et sic ist;E duae
CAPUT III. (ju;estiones, quid est et propter quid est,

reducuntur in unum qu.Tsitum sccundum

De reditctione qitatuor qua'slioniim ad rationem, tamen sccundum esse dilTe-
duas, el duaruvi ad invicem. rens, ut prius dictum est. Omnes ergo
quaestiones reducuntur ad duas qu.T sunt,
Quterimus autem cum qureramus per si est et quid est. Dico aufcm quia est

qua-stionem quia, aut per qua^stionem si qu;estio et si est, qu;B qiueruut amb;e si

est, an est simplicifer, hoc est, cum qu.ne- est medinin, scilicel utrum est sicut ens
riinus pcr quia, cus siiiicef partitum et iii partc qiiiiil qiKcril ipii;i, ;iiil iilriiiii csf

detriMiiuafum |ier |u;edicatuni iu suhje- sicut ens simjilicifcr nou j^artitum. In

cto determinafn : et cuin qua^iimus per jiarto quidein quaerimus utruni est vel
(pi.neslionem si cst vol an est, per quam non esl, sicut quando quierimus, utrum
(purritm- de csse rei simpliciter ct abso- dclicit iima vcl ;iug('tur ad solem ? In
lute, et non deesse partitoet detcrminato liuiiismodi enim iju;cstioni' (jmerimus si
per praMlicatum (juod sil in subjecto de- cst ;ili(juid ;iut uon ;ili(jiiiil dcfcctus inlu-

li.cc ciiiiii islo iniiiln iliiabiis (ju;eri-

trriiiiiiiitii : iii
na. Simplicilcr niilcui ilini i|iind
qua'stii)uil)us (puerimus, scilici't iifiuiii tiir jicr si csl, sicnl si ijii.'er;uiiiis si cst vel

sit meiliiim ipsius ici de (|ua qua'ii- ;iu csf uon csf ? ;inl (jiumdo
lima, aii

miis ili-liiiiliiiii. aiil iiiiii sit mrdiiiin ip- ijua'rimus si cst nox auf uini ('st?qu;e-
sius ad hoc (lelinitum. l">t sic qua'slio stio enim aii cst commuuiter lain ad
quia ct (puestio aii esl, sive si est, in suhjcctum (|iiam ad passioneiu referlur.

idem qua'sitnm rrfriiiiitiir iinn dilTerens I''.x (jui) iuilursi est el (juia est qu;estio-

substanliii vrl siihjrrli), si'(l diirrreiis se- nes ;iil idcin (jiuesil iiiu. cl (jiiid d pro-
CUluluni 1'ssi' tiinlilin, (jiuxl scilicet qu;e- plir ijiiid csf ;iii idciii rcfcriiulur : tuuc
paitiluiii qmeiilur per (jua'stiii- ijuaslioiics (luatuor rcduiunliir in diio
siluiii

II
II
102 D. ALB. MA(1. ORT). PRyED.

qu.iesita. Contingii onim inomnibns qua>- cnim his quEestionii)ns manifeslum ost

stionihus qusercro, ant si cst mcdium, (qnMnliim ad (}iia'silum qiiod intonditnr)

aul quid est medium. Ilujns autem pro- quod idcm est el qnid ost quterere et pro-
balio quia in omnibus inductive qu;eri- pter quid : et sic ad duas qua'sliones (sci-

tur, utrum sit mcdium el quid sil me- licet quia est et omnes quatuor
(jtiid csl)

dium. quaestiones reducuntur. Haec quidem igi-

IIujus autcm ratio cst, qnod mcdinm tur quffi dicta sunt, usque Iiic sunt posita
qua>ritur : quia qu;crens movetur ad no- ad hoc, quod (jualuor quffistiones ad
litiam ignoti, quod non potest sciri se- duas redncantur.
cundum esse et sccundum yeritatcm, nisi Amplius adhuc probatur quod idem
per causam quas esl medium cognoscen- quffiritur in quaestione quid et propter

di. In omnibus cnim qua^stionibus hoc quid : quia idem qua^ritur por quwstio-
quferitur : quia non uisi pcr iilud vcni- nes ad quas ])er idcm rcspondotur : ad
hirad notifiam ignoti ct hoc patct in- :
quid est autem et proptor quid cst, idom
(hicendo (puTrimus sic, ut (jnando qua^ri- ros[)ondctur ergo idcm qua'runt. tium
:

musutrum hma dclicil ? tunc cnim qna'- enim qua^ritur dicendo, quid est defectus
rimus ulrnin aliqnod sitmcihum quod sit qul est eclipsis in luna ? respondetur
causa defectus, ant non est? nihil est quod eclipsis in luna, sive defectus in
enim cujus ortum h>gitima causa non luna, est privatio luminis a luna a terrae

prfficesserit, ut dicil Plato. Postea scien- ohjoctu inter lunam et solem recto cum
tes quia est ahijuid dcfectus in luna, et diametro. Et cuni quaeritur propter quid
quia esl aliquod medium ct causa ilhus, deficit luna ? rospondotur idem quod
Iliuc quaerimus quid igitur hoc sit quod prius. Dicitur onim (piod dolicil luna
cst mediuni ? causa cnim ipsins esse sim- jiropfor (]of(Mfuin iiiminis in luna, oppo-
phciter quod quau'chat qnaistio si est, ct sifa toria intor lunam et solcnr recto dia-
non esse hoc per suhstantiale prasdica- motro.
tum partitum vel accidentale, sed simph- Similiter ot in alio exemplo musico
citer csse suhstantiam, hoc est, simphci- cuin quffiritnr qiiid est harmonia ? et res-
fer sit ah(jua snijslantia A'el nalnra, ant pondotur qnod ost consonantia : conso-
non sitahquid simphcitcr, sed sit ahqnid nanruo autom (iifliiiifii) osl, (juod ost ratio

eoriim (jiuc ^unt pcr se, sicut ea qua; sive proporlio niimori iiitor acutum et
suhslantiali pra'dicato determinata, aut grave sccundum numorum notarum. Et
ahquid eorum qua; sunt per accidens, si quffiritur propter quid consonat harmo-
hoc est, accidentah pruedicato particuha- nia in acuto et gravi ? rospondetur idem,
ta : Ikcc, inquam, tahs cansa est mcdinm quod scilicet consonat, quia acutum et
quod (pucrilur in qua'stione quia. grave in harmonia liahot rationem, hoc
Dico autcm cxponendo (|iii(l iutclhga- ost, prDjiiirfiononi luiinori in nuiurro no-
tur per simpHciter cns, sicut cum dici- tarum sivo neunuitum.
mus ahsoiuto esse lunam, aut terram, Qua'stionos ergo istae sic onlinantur,
aut triangulum, quae omnia dicunt sub- quod primnm quairimus, utrnm sit nu-
jectam secundum rem absolutum ct noii morns ratio sivo proportio, qua^ sunt
particulatum : quid aulcm (iioc est ens acufum et gravc et hoc quauimus ])er :

existens quid jjaiticulafum) sicut cum di- si cst : qua'rimus cnim pcr si est, an est

co defeclum, aequalitatem, inaequalita- harmonia in numeris talis proportio quae

tem : et si in niedio aliquid sit ut terra est numorus harmonia'? Accipientes au-
in centro, vcl sequale intcr et mi- majus tcin j)('r rosponsionem, quia esl harnio-
nusautnon, et alia his simiiia quse sunl nia iii numeris : tunc quicrimus dicentes,
nomina passionum ct dicunt hoc cssc in quid igitur osf jior difliiiitionem talis ra-
hoc, sivc esse particulatiim. In oninil)us tii) qii,i' viicaliir jiariuijnia : ct ex hoc or-
 LIBER II POSTER. ANALYT. TRACT. I l(i.3

(iiiic quiestionuiu scitur, i|uih1 (|u:i'stio an tuni' aliscntin nirilii luiUis est causa qutS-
esl, et qua?stiu ([uid esl, suut circa iil.ui nunli ; et tunc qiuerinius videntes eire-
qiuv-ituui. ctuni, et noii videntes causani qucD cst
llic autciu est iluiiilatio dr liis qua' di- niediuin : siriit (|uando videnius defe-
ctu sunt, quod quiestio un est et quia est, cUnn luiuc si jioiuitur esse defectus : tunc
reducuntur unuin et qu.Tstio quid est
ail : eniin videnius inujorem et ininoreni ex-
et i^ropter quid, reducuntur ad iinuiii : treinilates, et majorein extreniitatem mi-
qiiiu si qiuestio an est et quidest, sunt de nori iuesse, quod est conclusio : et non
essentiu rei : quia auteni et propter quid videnius sensu corporeo causam qua? est
sunl de ini>sse in lior, et complexione rri mediuin. Si vero essemus supcr lunam,
cum re : tunc ma^^is videntur circa uniiin tunc sensii d; oiunibiis certificato non
et idem esse quaestio an est et quid est, utique qiKi,'reremus incdium nequequse- :

quaiii qua^stio an est et qiiia cst : et sic reremus tunc per qua^stionem an est,
niagis dehent rediici ad unum qusestio si si sit defectus, quia hoc oculis lldelibus
est i't quid est, (|uaiu qiuestio an est, si- videremus : neque ({ua^rereiuus qua'stio-
ve si est, et qua'stio (juia est. Siiniliter ne propter (juid, jiropter quid sit defe-
ohjectio est de quid est et jiropter (juid clus, quiu visu jjateret terra interposita
est, (juia cum (jiiia ct propter quid sint soli el lunro : unile tuiic non quwreremus,
circa complexionem rei, magis videutur quia siniul utiiqiie utriiiiKjiii' liorum
reduci ad uniiin quuin (juid est et propter esset manifestum.
qiiid. Ex eo enim, hoc est, jMist lioc quod ac-
Si'd scieiiduin ijiiod licet secundiim cipimus per sensuni, et quiiii liina delicit

suhjectiiin qiuestio si est et quiil est con- etquod terra intcijioniliir, lit uohis uui-
veiiiaiil. noii lainrn conveiiiunt magis versale per ahstractionem ah lioc jiarticu-
iii uumIii ijiiaTcinli et iiilriTogalioiie :
lari, cujus est uiia ratio in oinnilius, et
ijiiia qiuestioiii aii est et si est, directe cx Iioc universali factum esset nohis scire
salislil jicr qiiia : el iileo ad unum refe- per causam, qine iiniversalis est virtute
riiiiliir : ijiKeril laiiieii iiiia ili' essenlia rei secunduin remilairm iiiiiliiui circuli ad
simjilirilrr si\r iiirdii, i|iia'rit riiiin an solis el iuna' (liaiiirlniiii. iii qiia Irrra iii-

mrdiiiiu sit : secunda auleiii qiia^rit esse terjionitiir : (juaiuvis si'iilirr injii sit sci-

mniii iii hoc et illo, secnndiiiu (jiiem mo- rr, nec univcrsale sit seiisihile, sicut in
diiiu nirdiiiiu est. Similiter in ralioiu' et 'i'''' hahitis diitiiin est, sed sensihile jier

modo quterendi conveniunt (juid est et ahstruclionein lit iiniveisale quod in no-
projiter quid est : quid enim passionis 1^'^ est principium scientia'.

est inesse, et causa inha>renli;e esl, quia Videtnr tamen iioc aliquihus furte in-
Objaclio.
suhjecliim rsl jiiiiicipiiiiii jiassionis : et conveniens. Si riiim oiuiirs (jUtesliones
ideo scito (jiiod sil rt iusit jiassio, (Jikt- rrducaiilur ail qiKesliiinrm lueilii, el (Tikt-

ritur cuusa jirojiler (juam inest. Adliuc slio nirdii rst qutestio propter quid, vidc-
aulriii iiolaiiiliiiii ijiinil qiiaiiivis aliiiil rrs liiiqiiod iimiiis qua'stio et oninis deinon-
rt iiiediuin rri loiumiinitrr loqiiendo, slratio sit ju-opler quid. Sed ad hoc dici Solulio.
taiiirn in j)otissima drmonstratione est : I>otest, quod oninis ijua-stio medii est sicut
qiiia mediiim esl diflinitio, et res est difti- omnis devenire volens in linein (jua'rit
uiliiiii : liifliuitio aiilrni rt difliiiiliiiii iilrm inriliiim jirr i|iiiiil ili'\riiirr jiossit : eo
siinl. i|uoil liiiis critiis rsl ri qiii sr dirigi cujjit

niioii aiilrm oiiiiiis qua'stio sit inrdii iu rniriu. Snl mrdiuiii dujiliciter conside-
qua^stio, et sic oiiines qiuTstiones ad raliir, scilicrt srcuniliim id quod est me-
uniiin ijiKPsilum reiliuuntiir, ex signo diuiu, el srcimilum id (jiiiid rst in ratione
lali jiiohatur : (juia (jiiandoqiiidem sen- medii : et quid (juideni qiKerit de medio,
sibile est, et non sumus sentientes ipsum: lioc est, de Jiuc quod esl medium pro- :
16i D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
pter quid autciiiilicit medium secundum tuli diximus, quod quid est scire, idem
id quod est medium, sive in ratione me- est quod est propterquid. Hoc autem quod
dii. Etquando dicitur quodomnis quaestio est quid, differt in ratione ab hoc quod
est de medio, medium sumitur in ratione est propter quid : quia quid est scire, est
communi ad utrunique istorum modo- corum quaj sunt simpliciter secundum
rum, et non sequitur quod omnis
idco quidditatem suffi essentise : el non est ali-
qmpstio de medio sit qusestio proptor quid de nuuiero eorum qua? insunt, sicut
quid. Adhuc autem sciendum quod quae- est hsec passio triangulo inhajrens, quo-
stio vel est de passione sccundum se, vel niam sciiicet tres anguli per sequipollen-
de esse passionis in hoc et tamen non
: tiam sequalitatis sunt duo
recti, aut quo-
dicitur, quod omnis qmestio sit passionis, niam idem triangulus secundum valorem
sed medii : quia quaestio iliius dicitur trium anguloruni aliquid majus aut mi-
quod determinatur determina-
esse per : nus est aliquo cui comparalur. Quod qui-
tur autem per medium, el idi?o medii deni igitur omnia (jua; quserunlur, medii
esse dicitur: est iyitur omnis quaestio me- sive de medio sint quiestiones (ut in se-
dii sicut ejus per quod determinatur, et cunda parte capituli osteusum est) mani-
omnis qua-stio est medii sicut linis. festum est ex dictis.
Sicut igitur in priori parte istius capi-

-=sc»»«e>c==-

1
 I,1MER U l'()Sri-;R. ANALVT. TRACT. IF Ki."

DE COGNITIONE MEDII DEMONSTR.\TIVI ET QUORUM SIT

DIFFINITIO.

tur, et secundum hoc a disputatione inci-

CAPliT I. piendum.
enim aliquis vel dubilare
Dubitaljit

De inediu seciaulum quod (|uid est. utrum sit vel contingat ideni et
poterit,
secundum idem scire (iiffinitione, et scire
Postquam autem determinntiim est de demonstratione : aut lioc est impossibile,
scibilibus per demonstrationem per nu- quod idem et secundum idem sciatur dif-
merum et reductionem quffistionum, con- finitione et deraonstratione : per quod
sequens est tractare de medio demonstra- sciturquod ultimo qua?ritur, scilicet quo-
fionis cognoscendo, et inveniendo etiam, rum sit diffinilio et (pu)runi demonstra-
quia non potest inveniri uisi aliquo modo lio. Prima quidem lalio est, quia difli-
cognoscatur. Ideo de cognitione medii nitio quidem id quod quid est scireet <\('-
prius dicemus. \A cum medium ([md rst ciarare videtur diflinitio autem dicens
:

sit iii propler quid est, et quid est simpli- quid est esse tale, universab; est de (bf-
cius sit quam primo
propter quid, ideo finito, et prsedicatur essentialiter. Svllo-
notilicabimus medium secundum quod gismi autem conclusiones suas conclu-
quid rst. De lioc igitur intendentes pr;e- dentes in demonstratione, alii quid(MU
mittimus quatuor (juoestiones, quarura sunt j)rivalivi, alii vero non universales,
prsemissio necessaria est ad cognitionem sicut in secunda figura privativi omnes
ejusquod quid est. sunl svliogisnii, in tertia vero sunt non
Quairimus igitur ()rima qua^stione, quo- universales. Tunc ex hoc ariruo : oranis
modo id quod quid est deraonstretur, diffinilio esf universalis et affirmativa de
hoc est, utrum demonstratione cognosca- diffinilo : aliquando demonslratio necuni-
tur vel non ? Secunda questio qua qua-i-i- veisalis esl.nec pi.Tdicativa : ergo aliijua
mus, quis modus sit intruductii>uis nnli- (leiiKinslralio non esl de liis de ijuibus est

ticej in cognitionera dilfinilionis, vel dH- (lifliiiiliii. \'A cx illa raliiiiir iion potest in-

finitionis innotitiam? Terlia auteni (pi,e- l'i'i ri [liiis (jiiaiii (licluiii esl.

stio est, (juid est diilinitio? (Juarta vero, Postea ad idein secunda ratio (juia iie- :

quorum est diflinitio ? Tractantes autera que omnium eoruni ijua; concluduntur vel
de his procederaus opponcntes et dispu- deraonslranlur in prima figura universa-
tanles ])rimum d(! istis. liler el affirmative, est diflinilio : qiiod

In tali autera processu princlpiura (a eiiiiii oranis Iriangiiliis tres iiabel duoliiis
quo iniipiaraus) sit iliud quod magis est rectis aequales, demonstratur in jiiiina

proprimn babilis (boc est, consequenler figura : el lioc iion difliniliir : cujiis ralio

dicendis, (juia bal)itum csl idem quod est, quoniam scire dcuuuislralive c>l de-
consequens) ab illo convenientius incipi- monstratioiiciii iialicic, cl pcr (lciudustra-
 :

Ififi D. ALB. M.\r,. OMD. PRyEl).

tionem scicnliam accipere : propter quoil quid aut ex quo cujus est denujnstralio,
si in talil)us demonstratio esl in (juihus non est diffinitio, et proprie loquendo
passio de suLjeclo domonstratur, lunc numquid omnis cujus est diffinilio, est
manifestnm ost ipiod non erit ipsorum demonslratio, aut non ? Una quidem ct
diffmitio dicens quid : quia diflinilio non consiniilis ratio et de boc eadem est cum

colligit accidentia, sed suhslantiamsolum. praicedenli qnia islaadquam disjiutabi-

:

Propter quod in primo de Anima^ dici- jnus, est conversa pra;hai)ita! c(jncIusio-

tur, quod cognilio accidenlium confcrt nis, bujus scilicel si omnis cujus cst de-
quidem ad cognoscendum quid est, sed inonstralio, sit diflinitio ? (ujus conversa
non intrant in diflinitionem, neque sunt est, si omnis ejus cujus est diffinilio, cst
diffinilio. Aliquis enim utique scil aliquid demonstratio, velnon? Et prima quidem
sicut subjectum sccundum diflinilionem ratio ad iioc quod nullins cujus ost diffi-

per substantialia, non habens demonstra- nilio, sit demonstratio, liiEc csl, qujE du-

tionem de eodem quia non novit per se :

cit ad impossil)ile. Unins in quantum
accidentia nihil cnim probibet non si-
:
unius una est scientia ct unus modus
mul (sive per eadem) liaberc diffmitionem sciendi: propler quod sisupponatur, quod
el demonslralionem. Et ad hoc proban- vere scire contingit id (juod demonstra-

dnm suflicit fides quge per induclam ra- bile sivedemonstratum (sicut in princi-
tionem facta cst : et sufficit quod probe- pio primi libri probatum esl) tunc accidit
turex induclione quia in singulis sic est,
:
quoddam impossibilc, boc scilicet quod
qnod nihil demonslrabilium ((pioe sunt dilfinitionem habens. sciel sine demon-
accidentia per si;) cidiigil diftinilio vera. slratione per solam difllnitionein, et sic

Nos enim vere diffinientes aliquid nihil veram bahebil scienliani sine causa verae
aliquando (hoc nunquam) cognosci-
est, scienli;E : ergo non eorum (juorum cst

mus aliquid de numcro corum acciden- diffinilio, csl dcmonslralio.

tium quaj sunl per se et hoc exponcndo : Amplius secunda ad idem ralio est

dicimus, quod neque cognoscimus ali- quia inter principia demonstralionum et

quid eorum quoe sunt per accidens colii- ])rineipalia principia, sunt diffiniliones
gendo diflinitionem ergo non omnium : qu;E sunt media, quw priiu'ipaliler snnt

eorum cst diffinitid, quijrum esl deuinn- juineipia : [)rincipiorum aulem demon-
slratio. slraliones non esse demonslratum est
Anqdius ad idem icrtia lalio i'st : quia prius in hujus scientise libro primo quia :

si diftinitio esl quwdam cognitio substan- si quod principiorum cssent de-

dicerctur
tise diffinili ct quiddilalis, quia substan- monstrationcs (cum illa? demonstrationes
tiam el quidditalem facil cognoscere dif- esscnt cx principiis, ct illa? iterum ex
finitio. (Juod autem est hujuscemodi, aliis) essent ;dia princijiia demonstraliva,
quale est (Irninnslialid, manifestum est et illoruni principioruiii ilcniin jnincijiia,
quod non sil suhslantite, el quod suh- el lioc in infinilum ahihil : ant oporlct
stanliam non facit cognoscere passionem dicere, quod priinre primorum diflinitio-
de subjecto. Pcr hanc rationem conclu- nes crunt indcmonslrabiles : ct hoc verum
ditur, quod diffinilio non sit demonstra- cst : ct cx hoc quidem concludilur, quod
tio, cl qnod demonstratio non cst ejus- ejns cujus cst diffinilio non cst demon-
dem cujus cst diffinitio. Epilogando ergo slratio.
dicimus, quod quoniam igilur non est Sed oslenso quod non omnis cujus est
diffinilio oinnis cujus est demonstralio, esl demonslratio, remanct ad-
(liffinilio
manifeslum cst ex dictis. buc qu;erendum si delur, qnod non om-
Quaeramus e convcrso crgo dicenles. nis (^jusdem cujus est diflinitio, est de-

« Tex. fom. II.

 :

I.IRER II POSTEH. ANALVT. TRAf.T. II If.-

monsfratiii, iitiiini cujusdara ejusdem sit rum demonstrare sive monstrarc et

est

difriiiitio et (lemonstratio, ant nuliius ostendere quod quid est, et alferum de-
ejusdem est diflinitio et dfmonstralio?.\<l monstrare quia est : sed diftinifio oslendit

hoc igitur sunt inducenda> rationcs, quod significando (puni ([uid cst : scd demon-
nullius fjusdem sit demonstratio ef (iifli- stratio ostendit dcmonstrando quod quia
nitio. Ilujus enim quod Ikjc impossibile est, hoc est, pra^dicaliim dc lioc sub-
sit, quod cujus est difilnitio sit demon- jeeto affirmative : aut quia hoc non
strafio, prima ratio est; quia omnis difli- est , hoc est negative : quid est au-
nifio est quid est. hoc est, quidditatis si- tem, et quia est diversa sunt. Et alte-
gnilieativa: quidditas enim reicst,et difli- rius ab altero sive diversi a diverso est
nitio illius quiddifatis signilicativa est aiia cf diversa (icmonstratio, hoc est, os-
jitfinitio pt propter quod difHnitio et quiddifas difTe- tciisio et sci(mtia, iiisi unum se habeat ad
(Teruni si- runf sicut sigimm ef signafum : ditfimfn) alterum sicut parssubjectivaadipsuni sic-
ul signum . . . . . •
X 1 1
et aigna- quufem ,
igitur est ipsius quid est, et est
1
ut ad totum universale. Hoc autem ideo
subsfantise indicativa et per substantialia : dico explanans : quia quodammodo os-
sed demonstrationes omnes videntursup- tensum est, sicut in suo toto universali,
ponere suas difiinitiones, hoc esf, sulije- (piod isosceles treshabet duos rectis ajqua-
ctorum suorum et non demonstrare et : les, siosfensum est ([uoil omnis triangu-
similiter supponunt mathematica' diflini- duobus rectis requales pars
lus habcl f res :

tiones suoi-uni subjectorum, ut quid uni- enim subjecfiva est hoc quod es\,isosceles.
tas : et suarum passionum,
diflinitiones IIoc autem quod dico triarujulus, est to-
ut quid impar et ahaj scientise demon- : tuin universale ad isoscelem : hsec autem
slrativa' similiter faciunt, et non demon- (qua^ sunt scientia quid et scientia quia)
stranf suas diflinitiones: crgo videlur,(|uod ad invicem (hoc csf, nnum ad aliud) non
nullius cujus est difflnitio, est demon- se habent sic, quod nnuiii sif tdluin uni-
stratio in nulla scienfia demonstrativa. versale, et aliud sit pars ejus subjectiva :

Amplius ad idcm alia ratioest : (pua om- ergo sequitur quod cjus cujus esl diflini-

nis demonslratioaliquid (hoc est, ali^piam tio, nullo modo sit demonstratio.

passionem) dc aiiquo suljjccto demon- riferius ergo universaliter concluden-

sli'at, sicuf et dcmonsfrfdui-, quia est hoc do iiianifcsluni esf, (piod ncipie cnjus est
aflirmafive, aut quia nonest hoc negalive. diflinitio, hujus oiniiis esl demonsfratio :

In diflinitione autem de omnibus quoe neque hujus cujus omnis est demonslra-
ponuntur in diriinitione, nihil alterum (ic tiii, liujus omiiis est (liffinitio. Proiiler
iilfcro pra-dicatiir pcrmodiim aflirmatio- quod eliaiii univcrsaliter seijuitur terfia

nis vel ncgationis, sed collignnfiir in ca, conclusio : qiiare omnino (hoc est, uni-
sicut potentia' rcfcniiifur ad acliiin iiili- versalilci) iiuili cidciii confiugit ufrum-
miini. IIoc aiifiiii |(atcl pcr inductioiieni :
(pic balicre, hoc est, ditliuitioiiem et de-
qnia cuiii difliiiiindo dicitur, hoiiio est moiistratioiiem : et sic nulliiis cujus cst
animal bipes, nccjue aniinal praedicatur diflinitio est dcmonstratio Manifeslum .

aflirmative d(! bipedc, nec e converso bi- itaipic iiilciius concludcndo, quod neque
]ics dc animali : et in mathematicis cuin diffinilio csl denionstratio neque enim :

(rniliir, (piod triangulus cst ligura plaiia, luec idcin cruiil, ueque allerum horum
tribus rectis lineis contenta, neque de est in allero sicut pars subjectiva in suo
plano pra'(licafui- (igiira, non cniin jila- tofo universali . r.ujus rafio est quia ,

nuiii est figurii : iicipic planuni pr;edica- si diffinilio esset dcmonsfratio, vel pars
lur de figura.quianondicilur aflirmative, cjus sulijecliva, Imn ^iibslanlia diriiuila

quod phinum sit ligura : ergo nulliusejus similifcr se haberet : ipiia >i diflinilio es-

cujus est diflinifio, cst denionstratio. scf (h>moiisfrafio , luiic difliiiibile cssct

Amplius ad idcm est tertia ratio. Allc- dciiionstrabile, quod falsum esse osleu-
168 D. ALB. MAG. ORD. PH.ED.
suin cst . Ilsec quidein igilur oppusila oportet quod a sit diffinitio, et b medium
sunt usque huc dc liis duabus qusestioni- inter diflinitionem et diflinitum : quod
bus, quid scihcei et quorum sit dilfinitio. non polest esse, nisi b sit alia diflinitio,
per quam diflinitio primo sumpla de dif-

CAPUT II. linito concludatur : et lunc extremum

majus prsedicatur de medio in eo quod
Aii via sijlloffisfica sit via veniendi in co- quid est, sicut diffinitio de diffinito, et b
(jnitioneni dif/inilionis. medium praedicabitui' de c minori extre-
mitate in eo quod quid est, sicut diflini-
Qua^rendum aufeni relinquitur, quae tio dc diffiiiito : et sic a crit propriuni b,
sit via in intioductionem et cognilioncm et B proprium ipsi c, et sic omnia
erit
diffinitionis : et quferendum primo , tria sunt ad invicein convertibilia et pro-
utrum ij)sius quod quid est (sive diflini- pria.: ct erit talis syllogismus omne b
:

tionis) sit syllogismus aut demonstratio, est A in eo quod quid est : et omne c b
hoc est,utrum in cognitioncm ipsius difli-
in eoquod quid est : ergo omne c a in
nitionis veniatur, ita quod concludatur eo quod quid est.
per syllogismum vel demonstrationcm,
At vcro et si a est in eo quod quid
aut non, sicut in pradiabito capitulo ra-
est in omnibus qute sunt b, et universa-
tio sup[Minit , quffi probavit quod non liter piadicatur b de omni c, in eo quod
omnis cjiis cujus cst diflinitio, est de-
quid est in minori propositione tunc se- :

monstratio : supponil cnim htec ralio, quitur quod etiam necesse est a in eo
quod via syllogisticalis demonstrativa (juod quid est de c dici siv(.' jirsedicari in
non sit modus ^enicndi in noliliani diffi- conclusione, sicut patuit in syllogismo
nitionis. inducto, in quo rcduplicatio medii j)uiii-
Quod autcin via syllogislica vel dc- tur tain in niajori propusiliune quain iii

monstraliv.i non sil devenirc in cogni- minori : et sic necesse est quod etiam
tionem qiiod quid est, sic probatur. Syl- ponatur in conclusione. Est enim om-
logismus quidem aliquid de aliquo de- ne B A in eo quod quid est : et omne c b
monstrat per medium, sed qnid est sive in eo quod quid est ergo : omne c est a
diffinitio est proprium et converlibile el in eo quod quid est. Et in huc Arabicum
inuncdiatum : quia inter diflinitionem et commcntuin rrjintal iiicnnvcnicns si me-
diltinituni non est medium quo diflinitio diuin sit inter diffiiiitiunein et diffinitum :

de diffinito concludatur : praedicatur enini quia lunc illius diffinilionis (quse me-
diffinitio in eo quod quid, ita scilicet, dium est) erit iterum medium alia diffi-
quud pra'dicatur diflinitio de diffinito nilio : el hoc ibit in infinitum : et haec
cum hac rcduplicatione in eo quod quid sunt verba commenti Arabici quod fecit
est, pcr quain reduplicaliunem distingui- Alfarabius. Si ergo talis reduplicatio me-
tur mudus modis
diffinitiuuis ab aliis dii punitur ad ulrumque extremoruin,
substanlialium praedicalorum hoc aulem : eiit conciusio cum reduplicalione.
quod sic praedicatur, necesse est convcrti Si vero nun sic aliquis accipit medium
ct reduplicari ad utramque extremita- duplicans sive reduplicans in utraque
tem '.
praemissaruin ad majorem el ad mino-
Ponamus enim tciminos gencrales, in rem extremitates : tunc non necesse erit
quibus hoc manifesletur, qui sint a b c, in conclusione a de c pracdicari cum re-
ita quod b mcdium sil quo concluditur duplicationc in co (juod quid est neque :

A de c (quod est minor extremitas), tunc tunc autem necesse iii majori propositio-

1 Notandum, ait P. Jammy, quod nullum reduplicatione in eo quod .inid est, praeter
praedicatum substanliale ptcedicatur cura bac diflinitionem.

1
 LIBER II POSTER. ANALYT. TRACT. II 169

ne -v Ji3 B prsedicaii cum rcduplicatioiie omiii c, et liinc oportet quod et hujus

de omnibus de quibus dicilur b, ut si sic pr^dicationis in majori et minori sit ad

svllocrizetur omne b .v onine c b in eo
: : mediuiii ralio ( hoc est , alia diflinilio)

(|no(l quid cst : ergo omne c a in eo quod qufe etiani dicit quid esl homo, sic om- :

(juid est. Xon enim sri|uihir: omne c a ne aiiimal bipes in eo quod quid est, ani-

in eo quod quid esl, nisi reduplicatio in mal rationale mortale in eo ijuod quid
utraque ponatur pra>niissarum : si enim est omnis honio esl animal bipes in eo
:

debeat sequi conclusio cuni reduplicatio- quod quid est ergo oinnis homo est :

animal rationale inortale in eo quod quid

ne ejus quod quid est, oportet quod utra-
que prremissarum banc eamdem habeat est. Et sic diflinilio concludilur per dif-
reibiplicationem : oportet iu^itur quod finilionem : oportet enim reduphcatio-
sicut A de b est cuni reibiplicationej insit nem ejus quod quid esl in diiabus pro-

etiam in minori b de c cuin reduplicalio- posiliniiibus et primis sive praemissis

ne ejus quod quid esl quia cum conclu- :

considerare si debeat concludi in conclu-
sio sit utriusque prsemissarum medietas, sione : et tnnc incidet pelilin jirincijiii.

et a majori quidem liabet pra?dicatum, IIoc aulem quod dicit bic.maxime ma-
et a minori subjectum, si redujilicatio nifeslum est per conversionem, hoc est,

debeat esse in conclusione, oportet quod si aliquis per convertibilia (quae iota sub-
in majori sit reduplicatio ad praedicatum, jecta sunt) syllogizei : quia tunc prius
et in minori ad subjcclum : et tunc in pelitur in jir.Tinissis quam concludatur ex
conclusione eril ad utruiiique. praMiiissis in conclusione si pra-dicto mo-
Si igitur istam reduidicationem quod (In diflinitin lic dilTinito debeat concludi
quid est et quod cpiid erat esse, utraque in eoquod quid esl : si enim per conver-
pra'missaru!ii babuerit , tunc prius in sionem (hoc esi, per convertibilia) simus

prajuiissis in medio (ipiod subjicitur in pri- demonstrantes (juid est animal et quid
nia et prsedicatur in secunda) erit ista re- est bomo, aut aliud aliquid quodiibet de
duplicatio quod quid est qiiam in conclu- niimero eorum qu;e sunt dililnibilia (qua-

sione : et sic in priemissa petilur id quod si diflinilio de diliinitn cnncludi debeat)

est in principio, et sicnon potesl conclu- njinitct (juod medium sit diliinitivum : et

ili (|iiid est secundum quod quid est, iiii- tunc reduplicatio in majori et minori re-
prdieiile peccato quod est jietitio |iriiiri- pcteret hoc (juod (^st ex jirincijiio.

j)ii. In prtemissd eniiu jietitiir id (juod est rt si aliquis diflinial aniinam sic di-

in conclusione. Non ergo j)olest coneludi ccns, (iiinii aiiinia est id quod est sibi

quid est iii rn (jiiuil ijuiij csl [hm- mediiiin causa vivenili : el hiijiis darel aiiain dif-

aliquoii. rmilionem qua; de isla concbiderelur,

Sicul iii liMiniiiis s|i.'cialibus lioc aji- vci c converso : ct dicerel, ijiiod illud

paret : (juia est vel continj,'it monstrare quod sibi ipsi est causa vivendi est nu-
s\il()gisticc quid est homo secundum merus seipsum movens, sicut dixil Pla-
quod (juid est : sit enim c niinor extre- to el secundam difiinitionem dixit esse
:

niitas homo, a .nitcni iiiajor extremitas causain jiriiiue : tunc syllogizando, ne-
sil (juod (piid est lioino, lioc est, homi- cesse est rejiclere aniinam qiia^ mcdium
nis diflinitio, sive luec diflinitio sit aiii- erit cum reilupiicatione utriiisquo diflini-
mal bipes, sive aliiid aliijuid quod sit tionis : quod vere (hoc est, in quantum
difrmilio liominis. Si igilur syllogizalur, quod vere est per diflinilionem) el sic re-
hoc est,(l(d)eal esse syllngismus in quo a pelilur sicul idem in jiraMiiissis et in con-
diltinitio Iiomiiiis per mcdiiiin n de i:, rliisinne, sic omnis anima est numerus :

lioc est, linmiiir (lciie.il syllogizari, ne- seipsum movens in eo quod quid esl, vel
cesse ol (pind dc nniiii iiicdin jtreTdice- ii iii eo qiind V(M'e : niiiiie qiiod cst sibiipsi
quiJ
tur A, quod est diliinilio homiuis, et u de causa viveudi esl animu in eo quod
170 D. AI.R. >IA(;. 0|{l). PR/ED.

est : ergo omne quod est sibiipsi caiisa patctquod diltinilio non polest por de-
vivendi cst numerus seipsum movens iii monslrationem vel syllogismum concludi
eo quod quid est. ut difiinitio : non ergo modus introdu-
Non enim sc(|uilur conclusio cnm re- ctioiiis ct dilfinitione est via syllogistica.
duplica(ione ejus quod dicilur in eo (|uod Nolaudiiiii autcm quod in jirocessu qui

(juid csl, si siniplicitcr (^t siuc icilii|iliiii- lialiiliis cst, pctilur id (hkkI cst iii jirin-

tione accij)iantur ])ra»missa' ; si ('uini n cijMo : (jiiia in tali jirdccsHii a el n sunt

pra'dicatur sinqdicitcr di; c in niimiri idcni, ciini uiiiini sil diflinilio allcrius :

pro[iositi(iiie, ul dicatur, oinnc c n, liiuc (jnod signiilcat rcdujilicatio facta in ma-

non erit conclusio quod a dc c in con- joii jiriqiosilione : difllnilionis autcm non
clusione dicatur in co quod qiiid est : est diriinilio, nisi difiinitio dicatnr tan-
quia non seqiiilur : oinne n a, omne c it, luni alioruiii nominuin magis notorum
ergo omne c a in eo qiiod qiiid cst. Scd jiosilio : ct sic supponere n de c in nii-

veruin crit diccre sive concludcre, quod nori jirojiosilione pra^dicari , cst idem
eritsolum sine reduplicatione a de c (juod supponcre a de c pr^edicari. Sup-
conclusum et non concludelnr in eo
,
ponerc aiitcm .v de c praedicari, est sup-
quod quid est. ponere ipsum qiiod probare inlendit : et

Neque ilcriim conclusio cum rcdiipli- ila petit in quod est in princi-
minori id

catione in tcrniinis ceneralibus si^^miliir, jiio. Nolandum etiam quod cum dicilur,

si dicatur \ major exlrcmilas dc mcdio n, n cst A in co quod quid est, non iiilclli-
cum in eo (jiiod qiiid cst : ct iKin lit ea- gitur aliiid jicr lalcs sermoncs nisi (jiiod
dem rediiplicatio in niinori : non sequi- non prtediraliir soluni unum dc altero,
tnr conclusio cnin rcduplicatione nicdii. scd iu sc liabel modum, (jiiod prwdica-
Quod jiatet, quia aninial esse (hoc c'sl, tur ut diflinitio etidem secundum esse.
animalis diffinitio) pra^dicalur de homi- Adhuc aulem notandum, quod cum sic
nis esse (hoc est, de liominis dirrinitione) syllogi/etur omne n esl a in eo quod
:

sicut cliiiin prsedicatur animal Ac lidnii- (|ui(f esl bene sequitur syllogislice,
:

nc, ciiiii dicitiir omnem liominem esse (jiiod omne c est a in eo quod quid est :

animal : sed non prffdicatur sic siciit ca ct taiiicn est pctitio principii : nec est
prcedicanlur de se invicem quie convcrti- conlra consequentiam syllogisini , sed
bilia siint in eo quod quid sunt, quorum conlra jirobationcm : non enim impedit
unuin idem est esse per diifinitionem
ct :
quin sequalnr conclusio, sed facit ad Iioc

et ideo una de alia couclndi non jiolest quod non probat propositum'.
in co qiiod (piid crat esse.
Si (jiiidciii i^^ilur iion sic (hoc cst, cum CAPUT III.
reduplicatione ) accijiiat in j>ra?missis,
non syllogizalur quod in conclusione A .1// iiiudnx introdiictioiiis iii diffinitione
sit in c secundum hoc quod quid erat possit esse sylloyisinus.
esse in substantia sive substantiali difli-

nitione. Si vero sic cum reduplicalione At vero neque per divisionem (hoc est,

accipiat utrasque praemissarum , tunc jier divisivnm syllogismum) via est syllo-
prius erit accipiens in minori proposilio- gizare diffinitioncm, sicut ct in prioribus
ne quod c est in k in eo quod quid est, resoliitoriis quse circa figuras syllogismo-
quam demonstretur in conclusione pro- riim siint (hoc est in primo Priorum, ubi
pter quid, cum sit de qmvsitis et non de dc fiRuris a^itur et de resolutione fitrura-

notis et nolioribus : sed potius accipit et rum ad invicem) dictum est, ubi docetur
petit id quod in principio est. Sic ergo inventio medii, et ubi docetur resolvi

' Ex qiiod patet quod petito principii non peccat contra syllogismum. P. J.
 '

uiu-:r t[ i'osTi:r.. anaf.yt. TR.\r;r. fi 171

syllof;isnms ad propositum. Quod aulem tum syllogismo prohante, licet aliquo

por divisivum svllogisnium prolinri non modo svllogismo divisivo prohatnm sit :

possil, ralio quideui prinia fsl ad lioc : iiiihcns ;uil('iii (juod lionio est aniinal, et
(juia iu divisivo sylioijisnio noquaijuam voicns nlterius procedere ad hominis dif-

lil \('l scquitur tunc illam icni csse qua?. luiilioni'111, dividcndo aninial dicil : si ho-
coin.!usa cst his cnlilms, iioc cst, cum nio csl ;inimal, aut ergo est grcssihile
lia^c sinl (jua' praemissa snnl iii i)r;L'mis- aiiiin;i!, ;uit acjnaticum sive nalahile : el

sis, hoc est, conclusio non sequitur neque tnuc itcium per negationem aquatilis ac-
prohalur cx proemissis. cipit, et non j)roh;il cjuod liomo csl ani-
antem dchcat concludi (lilliuilio in
Si m;d grcssihile : et sic dicil lniniincm to-
eo ipnid (jnid cst, oj^orlct qund lial jicr tum (hoc est, secunduin Idliini csse) per
sviiogisninni jirohanlcni qni sit causa difrniitidnem exjilicantcm esse animal
c inciusidnis : divisi\us anlcni syllogis- grcssihile concludcns sic : homo est ani-
iiui> iniM driiiiinslral. Iinc cst, non pro- mal, et uon aium;il : et liomo est animal
non procedit sic-
hat, quia ex. priorihus : gressihilc, et iion aquaticum : ergo honio
ut neque induccns prohat, eo quod ex est per diflinitioneni et in eo quod quid
priorihus non procedil cl idco polius : est, animal gressihile : hoc enim non esl
coUiuit universale (jnani jiiidjet : singula- neccsse sequi cx dictis sive praemissis :

ria cniin ndii s-nnl causa nnivcrsalis, sed sed accipit illud siue prohalione.
jiolius pcr illa coliigitnr sicul mixtum et
Et hoc qiii;i ante diximns divisionem
confusum enim quaj vera
in ipsis. in hi>
produccndo ;ul oinnes dilfercnlias impo-
(d complcta ratione jirohantur, non opor-
nendas in hominis diffinitione, ut ulterius
tet conclusionem (postqnam conclusa est)
divideremus gressihilo in hipes et qua-
interrogare ac si non sit j)rohata neque :

drupcs, hoc ulterius in rationale vel

et
oporlct cam esse in conccdcndd, ct pr;e-
irr;ilionide, et hoc iteriiin in mortale et
cijnn' in (lcmonsti;iliiine jjer immcdiata
imniorliilc, iit sic usque ad nllimuni in-
facla, sive respondens conccdat lalcm
divisihilo dediicorotur divisio, ncmo ca-
conclusionem sive non, semper erit pro- liininictur : quiii quoad jiropositam in-
hata et vera : sed nocesse est esse con- tonliononi, ulruiii in paucis vol in multis
clusioniin et scqui cum ill;i sint qua3 prfe-
deducatur divisio, nihil dilfert : quia in
nnssa sunt, eli;im si non dic;il hoc conce- oninihus est una et eadem ratio, ct sem-
dendo r(,'spondens.
per alterum dividcntium iiccipit sine pro-
Cujus cxemplum cst si aliquis dividens balione : unde idem est in paucis et in
ita proccdat qujerens hominis difiinitio- mullis dividere : et in sic iirocodcntihiis
nem, et dicat primo dividendo, jiomo non lil nsiis svllogisliciis : ijuia iii iisii

est et est aninud ve! non cst ;iiiiina!, sive s\llogislico nihil accii»iliu', iiisi (judd
est anima! vel in;iniin;ilnm. Mtjtnstea sic
prohaliir cx jira^missis '. Ilalio aiilein
argual: sed non est non ;iniiiial : ergo hiijns esl : ((ni;i cum dicilur, hoiiio est
est aniiiial. Sive sic : scil iioii csl inaiiiina-
animiilnm vol noii aniniiilnm, et nega-
tum : ergo est animaium sivc aninial tiir iillrra sic, iidii osl iniininiiiluiii, Innc
(qui;i accipilur liic pro animalo) : tnnc communo divisiini cuiii ncgiilidiic iillcrius
enim ;iccij)it (jnod iion cst iion aiiiniiil, ct dividriilis ijisiiin iilciii iillcri lil jioiiiliis.
noii jirdlial : rl r.\ Ikjc nnn |ir(ih;i|d inlVrt (Jiidil sic |iiilcl : hiiiiid rsl iininiiil vol iidii
(jnod i'sl ;iniiii;il jicr divisioncm a jiaili- aiiimal, : cl dicatur, iioiiio non est iion
hns siiflicicnlcr ciiiinirr;ilis : unde id (jiiod aniniiil, idem est ac si dic;itur, iioino est
poslea accijiil ;iiiim;d, non cst svliogiza- animai : et sic ex is(a, non est non ani-

' .Nota (|uoniodo iii proressu tlivisivo petatur principiura. P. J.

 :

172 D. ALB. MA(1. ORD. PR^D.

mal, non jirobatur isla sccuuilnni reni, specic, hoc secundum formam, quod
est,

sed est idcm ilii cl pelitur in illa, d non formaliter ulterius non possit dividi.
prolialur. Sed ha^c solutio nulla est, quia omni-
Qui enini ilininitionem vuit svilr>giza- bus quse dicta sunt observalis, non habct
rc, oportet f|uo(l syllogizet eam ex conve- divisio formam syllogismi probanlis dif-
nientibus (liillnitioni : et ha' sunl causBe linitionem de diflinito csse in eo quod
concludenles eani in eo quoil quid esl quid cst. Syllogismus cnim non ponit,
et lioc non facil svllogismus divisivus. ncque accijiil quod non est per se uotura
Cujus ratio est, quia quffi-i-amus quid pro- vcl notins : dixisio autcra accipit niin pro-
hibel esse quod quidem per divisionem liatum, ut dictum csl. Scd si divisio vel
acceptum est, pra^dicari de hominc et : divisivus syllogismus verus est, cogno-
tamen non divisim nec simul necesse est scerefacit diffinilionem : tamen alioraodo
praedicari in co quod quid cst neque : quam probando via syllogistica facithoc :

propter hoc quod sic jirsedicantur, sunt ethoc quidem non est inconvcniens, ne-
difrniitioncs ostendentes quid crat es- que contra ca quoe dicla sunt quia ratio :

se : non enim quidquid praedicatur de ali- inducta non dicit, quod niiiil faciat ad
quo per divisionem acccptum, est diifi- diftinitioneni, sed quod via svllogistica
nitio ejus. diflinitio ut diffinitio de diffinitione pro-
Amplius ad ideni ratio est alia : quia bari non potest,
qucEramus quid prohibet aut in divisione Hoc autem patet in svllogismo, quod
apponere aliquid quod non cst in diffinito cliam induccns et concludens ex indu-
sicut diflinicns, et quid prohibet cliam ctione fortasse non demonstrat (hoc cst,
])cr divisionem aufeire vel omittere ali- non vcre piobat) cum ex posterioribus
quid, quod tamcn est in diffinito sicut dif- procedat el tamen ostendit aliquid quo-
:

finiensipsuni, quamvis in diftinitione non cumque modo ostcnsionis cx notis quoad

sit acceptum aut quid prohibct etiam in
: sensum unde quaravis aliquid faciat di-
:

divisione excellere, hoc est, per excellen- videiis ad diffinilioneni, tamen syllogis-
tiam dividcre substantias, ut si dicalur, inuni non dicit illc, ijui ex divisione vult
homo cst ens. Entium autcm aliud actu et probare diflinitionem, Et bujus adhuc
aliud potentia : cumtamenexccllentia non aliud est sirailc: quia sicut in conclusio-
sint ponenda in diffinitione. Patet igitur nibus qua? concluduntur enlliymeniatice
quod via vcniendi in diffinilionem nonest sine mediis in quibus deest aliquid quod
syllogisraus divisivus. Ilaec quidcm igitur facit evidentiam ostensionis, si aliquis
dimittantur, quia ad probationcm propo- dicat, quoniam his existentibus (quae en-
siti sufliciunt ea quae dicta sunt. thymemalice prsDinissa sunt) necesse est
Contingit solvere, ita quod dicunt per hoc esse quod conclusum est, post con-
divisionem concludi diffinitionem in acci- clusionem factam contingit adhuc in-
piendo omnia adjacicntia in eo quod quiil terrogare, proptcr quid scquitur con-
est praedicari de diffinito et cssentialiter, clusio? eo quod medium et ordinalio
et quod est sic facere divisionem in pro- prnpositionum in figurani et modum
ximum quod consequenter est priori
id dilferunt, qu;i3 faciunt consequentiae evi-
acceplo, et quod divisio fiat per sub- dentiara. Sic etiam aliquo accepto per
stantialia et immediala, et tcrtio quod ni- divisionem, et conclusa tandein diffi-
hil relinquatur indivisum usque ad ulti- nitionc contingit intcrrogare, propter
mum quo stat divisio quod
indivisibile in quid sequitur conclusio? quia in divisio-
ulterius dividi non potest. IIoc autem ne non sunt ca cx quibus dc neccssitate
estnecessarium, quod sic fiat et ducatur via SA'IIogismi concludatur diffinitio, eo
divisio, quia id in quo ultimo stat,jam quod haec sunt sicut dictum est : unde in
oportet csse individuum sive indivisibile terrainis divisis (hoc cst, per divisionem
 LIBER II POSTER. ANALYT. TRACT. II 17.3

acceptis)cujuslibet illationem postconclii- muniler diciliir ijiiod si in syllogisnio di-

sionem conlingit interrogare, propter visivo j)rol)arciitur praunissae, non esset
quid sequilur conclusio? quia non cst pelilio princijiii : cum autem non proba-
probata per pricmissa, sicut patet in tur, tunc est j)rincipii petitio : quia com-
exemplo. Vt si quis volens difliuitioneni muiie quod dividitur, cst negalionc alte-
hominis colligere, quierit quid est homo rius dividentis idem cum reliqno : et ideo
per (lininilionem, et accipit ])er divisio- pclitiir in ipso, ul ante dictum est. Et
neni hanc : aiit animatum, aut iiianinia- quamvis in lali jiroccssu non esl jiccca-
tum : el nnii rst inaiiimatum : ergo est tum conlra syllogismum dialcclicum, la-
animal : et haltilo quod esl aninud, acci- mcn est peccalum conlra demonstratio-
pial per eumdem modum divisionis, ncin, quia non est per causam cuin :

quod est mortale : etulterius dicendo ac- enim sic proceditur: homo est animal,
cipial quod est pedes habens, gressibile vel non animal, hffic vera et cum assu- :

scilicet et non vohitib', nec nalatik^ el milur: sed non est non animal ergo est :

hoc sine pennis, secunckini unamquamque animal : hsec propositio, )w>i cs/
hon ani-
quid.'m ap[)Osiliiinem dilTerentia! per di- mal, non est non causa conclusionis :

visionem acce[)ta' conlingit qua'rere, pro- enim est ideo animal, quia non est non
pter quid sequitnr? et ideo non est pro- animal sed si una est causa aiterius,po-
:

bata. Dividens cnim sic dicet et demon- tius econverso ideo non est non aniinal,

strabit sive ostendet divisione (hoc est, quia est animal '.
quod opinatur ex divisi(me) osten(k'iulo Attendendum eliain quod si aliijuis di-
yuire in

(juod scilicel onine aninuil moitaie aiit videndo percurrat per proximas diiTeren- dilflnitione
poneniluin
immorlak? sit Iu>c auleni facil aceipiendo tias dividciis jirius accejituin sii genus
:
ct oniillal
proxiiiium.
et supponendo. Hsec avifem ratio omnis aliquid, cl jtriinum postea conjungat se-
(lioc est,tota) sic per divisionem collecta, qucntibus, non faciet dininitionem expli-
non esl difrinilio coiudusa el probata per cantein totuni esse rei propiic ut si ali- :

syllogismum dico divisivuin : ijuia non quis difliniens homineni dical, (juod luj-
probat difhnitionem propler (piid, quain- mo est corpus rationale morlale multa :

vis divisiime demonstravit (hoc esl, ali- enim inter corpus d r.itionale omissa
quo iMoilo (b'(laialii)nis ostendit) ca qmc sunl, i|ua' 1 cxjiliiiiiiliir in (liriiiiiliii-

ponuntur in difliaitione sed taincn difli- : ne.

nitio non lit s\ilogismiis lonrlinlcns dif- I''.l si objicilur qiiod csl onilio cxjili- Objectio.
linilionem in co quod qiiid csl esse. Un- caiis esse et coiiverlibilis : crgo csl difd-
(ic in Arabica Iranslalione iliiid sic est :
nilio. l{cspon(k'tur quod non esl jiroj^ric Solulio.
jam crgo manifestum est quod difrinilio quia non jiolest expIicaVi
difiinitio, ijiiod

possibilc csl iil cxli ali.iliir |icr viam di- est in esse ipso vel quidditate cl : ideo
visionis, ct (piia inipiissii)ilc cst iil siialur extcnso nominc d nou jirojiric (liciliir

per viam syilogismi. diflinilio.

Attendendum auteni esl liic, quod cum Si autem objicihir (iiinil in (jiuilibet Objactio.
syllogismiis divisivus sil syllogismus dia- difliiiilione exjilicitc secundum lioc opor-
lecticus, iioii vidcliir esse jieccatum in iji- lcl |ioiii'ii' omnia sujieriora genera iisijue
80, priecij)U(; cuin ulraquc j)raMnissaiuin ail iilliiiiiiin, Dicendum quod lioc ikhi se- Solutio.
nolior sit conclusioiic, iiiiii sic diciliir, ijiiiliir : qiiia jiosilo generc siiliallcriio
homo esl animal, vei iioii csl animal : jioiiiinliir omnia siijicriora ijua' aclii cl
sed iion esl animal : ergo est aniinal : et inlcllcclii siiiil iii i|)so : scd noii cst sic
sic iion cril ii)i j)clilio jdincijiii, ul iii ilc ililVerenlia, qiii.i infcrior diirerenlia
pnehabilis (iicliim csl. Adliur aulcin coiu- iioii coiiliiicl iii sc sii|)ciius genus, co

' .Nota 4milui.ido ^yllcyismua ilivi^ivus |"ial, ruiii -il |uor.'?-iis <Im|,.,iii_u.-, !'..!.
 .

17 i D. ALH. MAG. ORD. IMLED.

quod difTerontia non dicit aiiquid con- vertihilis cum ipso : ergo est ejus diffini-

junctuna ex genere et dilTerentia : et ideo tio. i'rol)atio autom quod ha-c sit diffinitio
non ila iulclliizilur genus in differenlia, dilliuiliiinis osl, quia lia:'c lalis or.alio csl

sicut siijniiicatur iu ipsa secundum inlel- sdla (hoc ost, solum) in co qiiod quid
loctuni. Sed si inteliiyitur genus jjosila osl (hoc est,solum cx essonlialibus), ft

ditforenlia, hoc sic intclligitur, ut polcu- iiuiiu' (hoc csl, totum ciilloctumin oa) est

lia inteliigatur posito actu : non tannu pi-oprium ot convertihilo cum diflinito :

sic, quod potentia aliquis sit actus : rt lioc onim qund lalis sit diffinitio, est esse

ideo ex genere remolo et ditTerentiis ulli- illi ol quidditas ipsius.

mis et proxiuiis diflinito, prtqirie lo- Si autom sic syllogizetur ut dictum
quendo difliuilio iieri nou potest. csl : aul tonebit syllogismus, ot tunc per
diflinilioiUMU sciotur diffinilio : quod esse

CAPUT lY. nonpolest, ut suporius hahilum cst : aut

dicelur solvendo ad qua^stionom indu-
An viu intrddiictionis in iliffiiiitidncm sit ctam, quod iterum accipit el potit ([uod

pcr (H/fiiiitioncni (H/fiiiitionis vel cmi- quid erat esse quod cencludendum erat,
trarii etiani in hocsicut in syllogismo divisivo :

et ideo non jirohat talis processus : cum

Ostenso auteni ([uod nec via syllogis- enim dicit, omnis oratio colligens omnia
mi uec via divisionis est ad demonstran- subslantialia alicujuset convertihilis cum
dam difliuilioiuuu et iutroductionem no- ijiso, est diflinilio ipsius, verum dirit.

titia; in ipsam, quBercnduni est uti'um ('um autom dicil, litec oratio, honiu i st

propria via aiiqua sit veniendi in notio- aninud ralionaie mortale, est hujusmodi,
nem Quceramus ergo sic, si viae.
ipsius. j)etil quod in princij)io est quia non cst :

syllogismi et divisionis non sunt intro- notius hanc orationom esse talom quarn
ductori;e in iu)litiam diflinitionis ? Sed sil lioc quod animal rationale sit diftini-

tamen quau-endum est ulrum sit denmn- tiii biiminis ot est idom illi petit igitur :

strare quod quid est secundum su])slan- quoil |iriil)aro dehuit si enim aliquid de- :

tiam (lu)C esl, diflinitionem substantialem) licat dcuiiinslrari dcmonslratix o . tunc

aliquem accipientem (hoc est, supponen- nocosso osl quoil [iiiibrtur [lor iiird um
tem et non demonslrantem), et quid orat notiiis ipso et divorsum ah quod ipso :

esse (hoc est, diflinitionem diflinilionis) nnii til iu tali processu. Scias autem quod

quod quidem quid erat esse sive ddliniliii hic iiiquiritur in genere, an quod quid

Diffiniuo diftinitionis, dicit fiuod diflinilio est con- cst in ratiiiuo cjuod quid cst, possit os-
'^
dilflniuoiiis . ,. .

qua; sii. stilulum ox lus quffi suut prseduata in co lcndi \ol domonstrari per diffinitionom :

quod quid ost (hoc est, suhstantialiler) quod si lioii possot, oporteret quinl lirrtt

de diflinito, et est cx propriis, et conver- jior dirtinitidnom diltinitionis, vcl jior dif-

tiliilis est cum ipso diffinito. Hoc est ut linitionom contiariam vel contrarii ditfi-

si dicalur. diflinitio cst id quod est col- uilionis, sicut suporius in syllogismo in-

lcctum cx projiriis et snlistantiaiilius dif- ducto patet, quod si talis proccssus liat

linilii : vel sic, diffmitio est oratio colli- in miiiori propositione quae communior
gons sul)stantiaiia ot jiropiia iliflinilo : et ost, juinetur diflinitio ditfinitionis, et in

per illam diftinilionom diflinitionis con- minori jictotur principium, sicut gonus
cludat diflinitionem esse diflinitionem, ut petitur in sua specie : et hoc modo lit ptv

sic arguatur: omnis oratio coUocla cx titio principii.

substantialibus alicujus et convertiliiiis Yidolur tamon quihusdam hoc mira- objecUo

cum ipso, est illi diflinitio : hffic oratio, bile quod hic dicitur : quia processus qui
homo est animal rationale mortale, est hic dictus est ad probandum, quod lioc
.
coUecta ex suhstaatialihus homini et con- est difliuitio, dicetur in sexto 7'o/)/c<?/V(M/ ,
 LIBER II POSTER. ANALYT. TRAr.T. TI Ho
ilulio.
et ideo tenere videtur. Sed ad lioc dicunt lem) et quaerendo dicentem interrogative,
aliqui satis prohaliiliter, quod aliud est syllogizatum cst boc, aut non est ? per
intendcrc |uoliare, (|uod a sit diriiiiilio n, illam (liflinitioncm syllogisiui contradi-
ct aliud qiioi! A in>il r. ul diiliiiilio et se- cere, et oslcnderc pcr diflinilionem .syllo-
cunduni nioduin dilliniliiuiis. Ll jiriniuni gismi, (pioniam lioc beiie svllogizaluiu

quidcni docetur iii To/iicis : secunduiuau- cst : et ila ostendere quoniam boc ipiod
teni pertinet ad deinonstrationeni , et sic argutum est, erat verus .syllogismus.
proltari non poterit. Qui enim primum VA similiter est de diflinitione diffmilionis,
probat, fundat intentioncm suam supcr (juod iion ponitur in svllogismo in quo
id quod cst b: (pii aiitcm secuiidiim pro- probatiir ilc aliquo difliuilio, scd scor-
bare intendit, suam fmiilat iutcntionem sum babclur : iilii si aiiqiiis proli.ita jam
supcr lialiiludiiic (\\i;v c>l iii a d n ; cl ilifliiiilione vclil (oulradicere et dicere
ideo proliaic non poleril, qiiia pcliUir (|uod non sil diflinilio, convincatur per
isoluiio. principium. I'ropter quod aliqui ili\ciuiit. (lifiinitionem dininitionis, quod hiec vera
quod duplex est petitio principii : seoun- sil diflinilio quse conclusa est per deinon-
dum secuudum veritateni.
opinionem, et slrationem. IIa'C autcm ratio ostcudilur,
Secnnduin opinionem non est bic petitio ipiod noii utiinur dilliuilione (lifliiiilionis

priuripii secundum autcm vcrilalcin cst.

: in dcilarando diflinitionem, boi; non os-
Lt (piia iu deuKinslralivis proccdil sccun- tendit iiisi c\ consequenti. Si enim de-
dum veritatem, ideo est liic pelilio prin- claralum est n jier suam difrinitionem ut
cipii. (liftinitum cognoscendo b secun-
: luiic

Ainpliiis ad idciii iniliicihir latin jicr duin quod diflinilum est, cognosco suam
simile : siciit ciiim iiuaiido pcr svlloyis- difiiiiirionem : ct sic declarala est siia

inum aliipiid (lcln^t s\liiiuizari, non acci- difliiiilio : ct siciil non utor diflinitione
piliir (liltiiiiliii s\lliii;isiiii : ila iicr tit iii (lifliiiitioiiis in (lci'laraiidii cain essc difli-

dillinilione, ita (piod si pcr difliiiilionem nitioncm difliiiili, sic non debeo uli dif-
debeat aliquid manifeslari. liat boc pcr liiiilionc difliuilionis in declarando difli-

dininilionem diflinilionis. Quini aiitcm iii iiilioiiciii csse diflinitionem . Sic ergo
svllogisiiiii uiiii accipiatur liifliiiilin s\ lln- cxlra oporlcl Iialicrc difiinitiouem syllo-
fjfismi ut aiiud pcr ipsiim declarcliir, pa- gisnii ct difliiiiliiinis ad coiivinccndiiin
tct : qiiia svlloirismii coinposito iii liirura coiilradiccntcm, cl |irofcrrc hanc difliiii-

ct inodo secumluiii ilisposilioiii'iii priiiia' lioiiciii (liltiiiitionis ad liiiiir (lioc esl, con-
liguraj si debeat aliquid piobiiri pcr svllo- Ira liiiiic) ([iii (licil (|iiiiil noii ([uod qiiid

!j;isinum, non acci[iilur qiiid syllogizarc crat esse csl id ([iiod svllogizatum est : et

(hoc est, diflinitio svllogismi) , sed in ilircrc quoiiiaiii iilique hoc quod svHo-
sjdlogismo iii prinia ligiiia .nl pioban- gizatum est, est qnid erat essc (hoc est,

dum ali(]ui(l ordinatc, prima propositio diflinitiii) et indiical ralionem : ([uia lioc

sempcr accipiliir ul loluin, cl luiiior ac- (pi(i(l cst difliiiitio dillinilioiiis |iosiluiii cst

(ipiliir ut [lars, c\ (piilms iliialiiis cst s\'l- iioliis ct conccssiim ([iiasi |iriiui[iiiiin

liigismus : cl iioii oporlcl ipnnl iliilinilio qiiod ipiid cial cssc i|U(i(l dicliim csl, Iioc
syllogisnii accipialiir MC IICIIUC iporlcl c>l oralio c\ sulislaiilialibiis rci ([uaj con-

inesse syliogismo ilciiioiistrali\o ilcinoii- vcililiilis csl ciim difliiiito : ct simililer

strante diflinitionem alicujus du ipso i|iioi| probari dcbcl, qiiod svllogizarc ali([iiid

quid cst cssc, boc cst, difliiiitioiiiin dil- c>t s\ll(igizare ila iil (|uid cral cssc : ([uia

liniiionis. svllogizalo congruil ralio difliuilionis : et

Scil lulcm >\ lliiu'i>ilii diriiiiit ioiiciii >ir ((iii\ iiiciliir ail\ cr>ariu>.

(iporlct scorsiim posilam liabcri cl non .Xdliuc aulcm ad idcni ([iiod siilicel

intra siilislauliain s\'ll(igisiiii : cl tiporlcl dillimlionc coiilrarii noii sit ilcmonslrai^e

ad dubitanlem (lioc esl, coiili'a dubilan- qiioil i[uid : ct si uliijuis e\ conditiunt)
176 D. ALB. MAG. ORD. PR ED.

(hoc est, suppositione) demonstret (hoc diflinitionem propositi probet quod quid
est, demonstrare conelur) aliter quam per est in eo quod quid est, sive hoc faciat

difrinitionem diffinitionis : sed si intendnt per diflinitionem contrarii, semper pelil

quod quid est unius contrarii concludere princJpinm, et non iirobahit quid est in

per quid alterius contrarii : illeenim pe- eo quod quid est, sicut quaestio quid est

tet principium, sicut et ille qui demon- dehet terminari.

strare intendit per diflinitionem diflini- Est autem una oppositio ad utrumque
tionis. Cujus exemplum est in terminis (hoc esl, contra utramque viam inductam)
specialibus: ut si aliquis pmliet ([uod contra utrumque enim, hoc est, secun-
quia malo inest divisihile esse ul dilliniti- dum divisionem sive divisivum syllo-

vum,quod contrarium divi>il>ilis,liuc est, gismum piobantem, et contra sic per

indivisihile esse ut diflinilivum, est in diflinitionem diflinitionis vel contrarii

contrario mali quod esl bonum : hoc au- syllogizantem una et eadein ohjectio esl.

tem fit in omnihns in quihuscumque est Et hoc est, quod in demonstrationibus

conlrarium ut diflinitivum : tunc contra- talium non ponitur causa, sed adhuc post
rium illius erit diflinitivum contrarii si : demonstrationem quffiritur propter quid
enim conlrarinm in contrario, etiam pro- est homo animal hipes gressihile et ut

positum inproposilo. Ronum autem malo unum : quia in omni demonstratione pro-
est contrariuni et hoc supponatur
: est : bante quod quid est, in eo quod quidest,
enim dictum Pvthagorae. Similiter indi- jnnbanlur mulla esse unum : unde pro-
visivile et divisibile sunt contraria. Ar- balur quod homo est animal gressihile
guatur ergo sic : esse quod quid est in bipes et unum, sed non probatur quod
60 quod quid est malo, est esse divisibile : sit animal qusepercopulationem
et bipes,

ergo esse quod quid quod quid est in eo tantum conjuncta sunt, et non sicut sub-
est hono, est esse indivisibile. llic enim slantialiter unum hujus enim (quod sic
:

sic arguens est accipiens et petens quod quidem sil unum et non multa) neque
quid erat esse et demonstrans cum enim : una necessitiis est (hoc est, nulla) ex ac-
in niinori dicit, sed esse divisibile esl dif- cejitis et non prohatis in divisivo svllo-

linitivum mali, accipit conclusionem an- gismo, vel illius qui est per diffinitionem
tequam probetur : quia in eo quod est Xon enim pro-
diflinitionis vel contrarii.

divisihile esse mali, accipitur bonnm hatur unum quod pranlicatur ut dif-
fieri

esse indivisibile : sic ergo petil principium Hnilio sed utique secundnm talem pro-
:

et non proliat propositum. bationem homo erit universalesubjectum

Adhuc autem ad idem ratio est simul unum illorum, sicut homo idem subjeclo
prohans, quod nec per diflinitionem con- musicus grammaticus. Si ergo sic
(licitur

trarii prdhatnr quod quid esl in eo quod demonstrans non ostendit multa praedi-
([uiil est : qnia accipere medium ad de- cari ut essentialiter et .substantialiter

monstranduni quod quid est, erit hoc me- unum, non demonslrahit quod qnid est
!i

dium cum alterum sit a demonstrato et in eo quod quid est.

ah eo a quo demonstratur etenim in : Qu.Tralur ergo qualiter difilniens de-

omnibus demonstrationihus sic est, quod nionslrabit sive ostendet substantiam (hoc
mcdium hoc de hoc ut alterum de al-
est est, substantialemdiflinitionem) aut quod
tero, et non ut idem de seipso, hoc est, quid est :non enim demonstrahit eam si-
sed non ipsum accipitur sibiipsi medium. cnt facit ostensive demonstrans ex certis
neque accipitur ratio ejus cnjus est ratio, et niiliorihus principii sive prffmissis
et convertitur cum ratione propositi : manifeslam el proliatam faciens conclu-
quia si honum estindivisibile, malum est sionem. qu;e jirius nun fuit manifesta :

divisibile, et e converso : unde unum il- sic enim probat et manifestat conclusio-
lorum accipitur in alio. Et sic sive per neni per principia, quod necesse est sequi
 LIBER II POSTER. ANALYT. TRACT. TI 17-

conclusionem : ct esso cum illa altera qusestioncm, quomodo scilicet quid est
quiT. sunt prsemissa ex quil)us sequitur demonstretur, et an ipsa diflinitio secun-
conelusio enim
: ratio demonstrans
sic diini se et in eo quod (jiiidsit demonslra-
est (lemonstratio et non (lilfinilio neque : hilis vel non.
diffiniens sic cx princijiiis certis proce- Et de hac qua'slione prima determi-
dere potest ad diffinilionis manifesta- uantes dicimus amplius quomodo ali-
tionem. quis monstrahit vel demonstrahit (juod
Nequo iferum diffiniens manifcstare quid est (hoc est, diffinitionem) in e.o

potest diffinitionem in eo quod quid est, quod quid est : hoc enim esl qiuerere,
sicut inducens sin-^ularia, cum ipsa sin- utrum ipsa diflinitio secunduin se demon-
gularia manifcsta sint : hoc tamen dc slraliilis csl, vcl non ? Et hic attenden-
singularihus manif(^stum est, quod om- dum est diligcnter, (jiioniam in hoc capi-
nia sic suntuno modo secundum prtedica- tulo et translationes et verha Commenta-
ri per compositionem, et nuUa sit instau- torum valde sunt varia et nos tres (qua; :

tia quia sunt omniatalia id quod quodli-

: magis vid(?ntur) prosequemur expositio-
betest tale cui nihil aliter est quam aliis : nes. Si enim sic deiuonstretur de aliquo,
sed sicut est in uno, ita et in aliis : talis uecessc est prius scire de ipso quia est,

enim tali syllogismo inducto non (juid antcquam scialur ijiiid est de ijiso. Si
est demonstrat, sed quia sive qudniam eniin ncscialur quia est, tunc non potest
est affirmative, vel negative demonstrat sciri quid est : quia esse aliquid est ante-
fjuoniam non est : et non demoustrat (juam sit quid vel quidditas ipsius : et
quid est iu eo quod quid csl, (juia aliud luec duo se halient sicut csse simpiicitcr

est quia est, et aliud quid est : et sicut ct esse (juid : essc aiitcm diffinitidiiem,
sunt diversa; qurestiones, ita diversas vias ut dicit conimiinitcr Cdinmcntum .\ialii-
li.dicnt sua^ (lclcrniinatidnis. cum, est esse diffinilioncm cujus esl dif-
Ouis igitur est alius modus rclictus finilio. Cujus exemplum cst : quia in eo
(juo quaestio quid valeat determinari, ex qiidd est de homine, necessc est jirius

quo nec ostensive |>er demonstrationem, scirc quia homo, anleqnam scialiir
est

nec jier svllogismnm divisivum, ueijin' (iuid cst homo. IVisi enim sil hdiiid iu

pcr difliniliiincin diflinilionis, ncc jicr suis esscntialihus principiis, sciri non jiol-
difiiniliuncm c(intiaiii vaict (lclci'minari : est (juid sit : ct idco jiriiis neccsse est
nec ali(juis diral (jikhI scnsiliili dciiniii- scirc (juia csl iii laliliiis jirincipiis, antc-
stratioiu' difliiiiens dcmonstrct diflinitid- (|uam scialiir (|iiid csl : cl ideo ha^ duie
nem in cii (jikkI (juid cst in inlelligibili- (jiuesliones, (juia csl, ct (juid est, ordi-
liiis, ct III III iii scnsiliilihus luin demon- nantiir, (jnod (jiuestionc (|iiia est, ojior-
slraliil li(ir sciimi aiil (ligitd. lcl jiriiiiiim scire. iiliuin sciliccl csl in
snis jiiiiicijiiis, aiil non : et func posl

CA1>LT V. lioc sciclur (jiKcslio (jnid cst, siciit si est

Iidini(I, Vcl Ildll CSl, \(' aliiiil (jiiiK llihcl

Ulrum (liffinHio spnnidiim sr sil dcmon- dc quo scire volumus quid est.

slrnhllis rrl non. llujus autoii causa et ratio csf, ijiiia

(|uo(l non est, ef csse non hahct in suis

Siijicriiis aiilciii i|iialiidr (jiKcsita' sunl jiriiiiijiiis cdustitiiciililiiis i|isiiiii. iiiilliis

(|iia'slidii('s, sciliccl ((iKiiiiddd cl (jiiid cst scicl ([iiid est : qiiia cx siiis jirincijiiis in
(jildd (iciiidiistiatiir, cl quis iiiddiis iiilid- quiliiis csl, halicl dclcriiiiuari (jiKcslin
dllilidllis. cl qiiiil c>| (jiriiiiiliii, r\ (|iKi- (|iiiil csl jicr (liriiiiil iiiiiciii. .\lii|iiiil ciiiiii

riiiii : cl jaiii lialiiliiin cst ijiiid cl ijuo- siguilicat raliii, ijiia', iiujiiain, ralio esf
riiiii csl (lifliiiilid, cl (jiiis esl niddus in- vcl (iifliiiilid sciiiiidmn rci siilislaiitiaiii

trddiKiionis : rcstat dclerminare primam d.ita, \('l csl iidinen (hoc cst, Udininis
u 12
178 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

interpretatio) quod implicite dicit esse autem quod quid est homo, et esse
Id

diffinili : sicut cum dico, tragelaphus (hoc hominem, aliud quia quid est homo, :

est, hircocervus) axpaYo? quod est hircus.ct signihcat quidditatem liominis : et esse

).ioo; quod est cervus : hoc enim habet no- hominem, sive etiam quia est homo, di-

minis interpretalionem ad miniis : etideo cit hominem habere esse per prjedicatum

oportet, quod liaheat essesecundum ima- de ipso, negatum ab

vel ipso '. Patet
ginationem in suis componentibus ipsum, igltur quod in omni quod est, quia est

ex quibus scitur quid est ipsum, (juo- \v\ i'ss(^ illud, priecedit scire qidd cst il-

niam cst quid imaginatione hirci et cervi lud, ct ntui pdssuut esse simul, (( unum
conndum. Quid autem sit tragehiphus antecedit aliud necessario.
secundum esse et naturie veritalem, im- IIoc autem sic habito et supposito,
possihile est scire : quia secundum mo- postea ulterius ratiocinando procedimus
(lum esse, (|ui respondet cjufestioni iiiiin et dicimus, quod necesse est quod per
est, nec hahet nec habere poterit. demonstrationem demonstretur de omni
re demonslrabili quia est, nisi sit sub-
At vero si ha-c qua» dicta suut itu se
ah^piis demonstrabit quid est stantiaqua- demonstrari non potest : quia
habent, si
esse et ens nulla est substanlia et sub-
quod quid est, oportet supponere
:

in eo
quia utrumque siraul una de-
stanlia si demonstrari posset, non de-
(juia est :

monstraretur nisi per ens et hoc est

monstratione demonstrare non poterit.
:

Detur enim quod ulrum(|ue demonstret ideo quia quid est (hoc est ens) non est

una demonstratione tunc qualiter hoc :

genus, sed transcendens quod de sub-

potest esse, quod utrumque una poterit slanlia non ut gonus pra^dicatur : quod
demonstratione demonstrare ? diversse si genus esset, substantia esset composi-
enim via' sunt ostendendi ha?c duo : (hfli- tum ex geuere et ditTerentia, et haberet

nitioenim dicit quid est, et demonstratio esse in dilTerentiis et passionibus, et hoc

quia est, hoc de hoc (ut ante dictum est) esset demonslrabile de substantia per
demonstrabit quia est : et diftinitio est substantiff diflinitionem. Ex his igiturse-

unum quod est via in quid est, et aliud quitur qimd pro certo demonstratio est

est demonstratio quod est via in quia est via ad hiic (juod quid (hoc est, quod ali-

cognoscendo non polest videri

: et ideo quid est), hoc est, qua probatur quod
qualiter utrumque istorum
eadem ratione aliquid est, sive qua probatur quia ost
aliquis demonstrabit. Id autem quod aliquid, et non diftinitur.
quid est homo, et esse hominem, sive Cujus signum est, qua hoc verse et
quia homo est, aliud et ahud in numero nunc (jiiiiiiis utinuir, faciuut scienti.Te de-
qua^stionum : et aha est via ad terminan- monslrativ;o mathematicoe jier domon- :

dum qua^stionom unam, et alia ad deter- stralidncm imim non demonstrat geome-
minandum qua-stionem aham : et ha'c si- lor (juid ost por diffinitionem quod signi-

mul sciri non possunt quia : prius opor- ficat triangulus (hoc est, trianguii diffi-

tet scire quia est in suis principiis, ante- nitionem), sed accipit illud per diffinitio-
quam sciatur (juid est : nec potest scire nem : sed quod hoc quid quod accipil,
ahquis qiiid, nisi prius sciat quia est : et aliquid est, et quia est, demonstrat per
qiiid i'sl scilur difrmilione, et qiiia rst svlhigismmn domouslrativum. Qtuaua-
scitur demonslratione : el aliud est dilli- mus igitur quid demonstrabit diftiniens,
nitionis via notilicans quidditatem incom- et quseramus utrum difliniendo monstra-
plexi secun(kuu (juod quid est, et aHud hit quid est, vel quia est? velut si dicam
demonstratio notilicans et demonstrans gratia cxempli, utrum de triangulo difli-

quia est. niens monslrabit quia est, vel quid est ?

1 Juxta illuil iuinii liujiis tract. cap. .'i. Kl noii csl iilciii 1'. .].'

fnim quiid i|ui(l o^l unitas p[ unitatem esse

 LIBER II POSTER. ANALYT. TRACT. II 179

Et si dicatiir fjuiid demonstrat ([uid cst, rt tunc sic difrmions imn demonstrat,
quia aliud nrjn potest monstraro difli- cujus sit ista diflinilio, vel cui insit ut
niens : cum non sit monstratum quia cst, difHnitio, sed tantuni, quod circulus tale
tunc sequitur quod aliquis scieus aiiquid quid sit secundum se, et secundum sui
quod quid secundum quod quid
est, et quidditatem : si eniiii ilciiiunslrarcl ciijus
est difllnitione, nesciet ipsum siest quod : sit ista diflinitio ut ([uid est, tiinc dicoret

falsuiu est, ([uia probatum est quod i[uia iitrum essel a-nei circuli, vol lignei : et
est ((jUdd dclfruiinat qua-stionem si est) tuiic ossol i[isam diiore montis asnci qiii

prius o[)ortet scire unde hoc est im[)os-

: in convexo circularis est.
sil)ile : et sic vidctur quod difliniens non Arahica trauslatio non haliet iiionlis,
possitdemonstrare vel ostendere quid cst, sed dicit, (|iiod esset ipsum (ncoro, (|uod
nisi prius ostendat quia est : sed quia est cst ens : no([uo onim considerat difli-
non potest ostender(> : ergo nec ([uid est nions (|iian(lo dicit ([uid est secuinliim
circa difllnilioiu'ni. i[uod quid est considerat, quia possihilo
El ut hoc melius intolligatur, dictum sit esse in ali([uo subjecto, sicut diflinit
Alfaraliii in (".ommento Arahico est at- ([uando assignantur termini sive diflini-
teiulondum, ([uod quid est ostendcre cir- tiones. ]\o([uc considerat diffiniens, ([iiia

ca dilTmilionem, est demonstrare dilTini- illud est (hoc est, esse hahet) qiiod difli-
tionom : quod facere non [)otest difll- nit (lioc ost, ([uod sil alicujus subjocti
nions.ut praduihilum est : ([uia dilfiniens in (jiio osso hahoal) ([uaudo diciintur
nullo modo no^iuo per syllogisnmm os- a difliuioutihus diflinitiones. Sod sonqier
tonsivum,nc([ue divisivum,neque per dif- in talihus diffinitionibus formaiihus licet

tiuitionem contrarii potest ostendere dif- et oporlot dicere causain propter quid :

linitionem quia est. Aut ostondere diflini- quia illa est quid iii talihus : et sic nun-
tionem, est ostendere quia diflinitio est quam demonstrat quia, ot non potest de-
hujus diflinitio. Et lioc ilonnii uou [)olost monstraro ([uid iiisi [icr dciuouslraliuuciu
facere diflinions : ([uia non [lonil intcntid- sciat (|uia : orgu diffiiiicus nuii domon-
nem suam circa lioc ciijiis sit difliuilid, slrat (juid, scil siimil i|isiim. 1'alot ergo
sed tantum ([uid sit diflinitio, quod sit ox (juod quiil osl iii cii i|iiuil quid est, secun-
ossontialihus coUocta : ot non sludcl circa duiii se est indomoustrahile. Ilujus enlin
lioc cujus sit vel ([uia sit. ost oxpositio ('iOmmenti .\rahici : ot iii

lloc autom manifostum est secundum hanc magis consonlit Hoetii translatio, et
iiKiduiii loriuiiiiiriiiii (hoc est, diflinitio- etiam Iranslaliu .luaniiis.

niiiii) (jiiihus iiunc utiiiiur iii diflinilivis : Sunl lamon ([ui [larmn ab ista dcviaiil Expositlo
*'"'''""•
(|iiia diflinicutos non domniislraiil (juod expositiouo, in oo ([iiidoui (juod quid, ol

([iiiil cst (iioc ost, ([iiid sil liiijiis M'l illiiis ([uia est uon sic ox[iuiiiiiil iil dictuin esl :

(liriiiiiliu) liiic ost enim denionstrare ([uiil sod do quolihet diciiul oportere prius sci-
((iKiilsic sit, sivo (|uia sit, ([iiando oslon- ri ([uia osl, ([uaiu ([iiid est : el non est
(liliir cujiis sit iil (lifliiiitio. Si onim difli- [lossibilo, (jiiod ([iiia est : vel cum ([uid
iiialiir circiiliis. (|ii(id csl id cx ciijiis uio- est, scialiir \cl |ii)st i|isuin, ot lioc (|iii-
diii ali(|uid scm|ior ost a'(|iialo : iihiijuo (lom osl vorum : sod cum ad lioc (|iiod
onim iiicdiiim circuli aMjualitor distal a ad diffinilionem referlur quid sit, scilicot

ciriiiiiifcrciilia. i|iiiiil iiini cuin^cuit aliciii diflinitio, et (juia ost, inagis videlur fa-
ligiiiM' aiigiilari : sod lunc daliir difliiiiliu (cic ad jiropusiliim : el quod (juia csl
furmalis circiili ,i|iia' dicil [)ru|ilcr ijiiid cst (lilliiiiliu sic dciiioiislrarctur cujiis osl, ct
id ([iiiid difliniliir iii lali c>sc c| i|iiiilditato, cui iiiosl iil ililliiiiliu. Iii lioc onim est
hocosl, [)iu|ilcr i|iiiil csl (irciiliis : ijiiia i|liuil c^l i|i-~.l lillliuiliu.

h.oc diroclc iliiil (aiiNam ol cssi' cirriili. .\lillS luudiis csl c\[)iisiliullis ol salis .\|ia«xpo-
quod medium a^qualiler undique distal : convenieus, quod cum dicitur (juod dici- *"'"
180 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
mus per demonstrationem demonstrari ante quid est : propter quod talis diflini-

esse i[uia nisi sic dicatur substantia : tio est non dicens esse quid : sicut si di-

suljstantia suljjectum quod sulijicilur cerelur diffinitio montis aenei qui esse
passionilnis et dillerentiis sicut genus non liabet.

substat diirerentiis. Talis autem sub- Et attende semper quod qina cst non
stantianon demonstratur, sed esse ip- praesumilur nec praescitur ante quid esl :

siusquod est secundum aliquod prffidi- ita quod sit in actu et secundum naturam
catum ipiod inest ei ut passio vel dille- iu rebus naluralibus extra, scd quia est
rentia (jua> est sultstantialis quaiitas ip- anle iu suis priucipiis essenlialibus : et

sius :autem tale non est suljstan-

esse non in illis sic sciatur, (|uia sicin illis Udu
tia eo quod non cst sicut genus sul)-
: ])olest aliquo modo difliniri per quid est.

jectum dilTerentiis et passionibus. Et ex Mons autem seneus et alia impossibilia

his tunc patet, quod demonstratio erit de simpliciter non habeut esse in principiis
hoc quod aliquid est, hoc est, quia ali- aliquibus : et ideo talia realiter non difli-

quid est esse habet per diflinitioneni : niuntur : et ideo cum tales lermini assi-

quod verse et nunc faciunt scientia?. Et gnantur a diffinientihus, non determinatur

per lioc probatur sicut per signuni. (puid quia possibile sit esse quod dicitur cum
ita sit : quia in scientia demonstraliva ila assiguant termlni ; neque probant quod
procedit geometer, qui accipit et su]qiii- illud est, cujus dicunt csse diflinitiones
nit quid estquod per difrmitionem signi- ipsi diffinientes : sed semper adhuc hcet
ficat sed quod triangulus est
triangulus : quoerero propter quid, si est quod diffi-

quid, secundum ilhim difrinitionem de- nitur. Diflinitio ergoper seipsam non de-
monstrat et sic demonslrat quia et non
: iiionsti'atur. I'rimum quod positum est
rjuid. OuaMainus igitur, (juid monstrabil inelius osl, ct hoc est in coininonto.
difliniens? Monslrabitne quid est, vel
nionstrahit ne quia est, velut triangu- CAPUT YI.
lum ostendat secundum quid est ? ct si
conceditur quod demonslrat quid est, se- Quod dlfpnilio nominis non esl quid dc-
quitur impossibile : quia sciens quid est monstrabile, sicut nec dif/initio ici.

non demonstraret nisi sciret : et sic sciens

(juid est, ignoraljit si est : et hoc est im- Si ergoali(]uis (hcat cjuod diffinilici uon
possibile. semper demunstrat quid est res socunduui
\'A quud difliuien-
lunc niauifestum est (juod quid est de re, sed ahquando demon-
les non demonstrant quid est secundum slrat quid signiilcat nomen, hoc est, no-
modos terminorum (hoc est, dillinitio- uiinis diflinilionem sive significationcm,
uum) qui nuuc diclisunt. Hoc autem di- et sic demonstrat quidest aliquo modo :

cimus quia est alius modus terminorum

: oslendemus quouiam diffinions nun do-
secundum quem modum expositio nomi- iiiiiuslral difliiiilionom iKiminis siout non
nuui dicilur (iifliuilio, de qiio in sequenli domoustrat dillinitionemroi. Si enim non
iuipiirinius capitulo.llujusexemplum est, est nullo modo (negatio superlluit et esl
quod si circulus dicatur, quod ex medio, scnsus) si nnllo modo demonstralio eril

hocest, a mcdio est aequale per dilleren- ejusquod quid socundum quod quid est
tiam, et sit convertihile cumcirculo et :
secundum subslantiam et naturaiii tunc .-

hoc demonslrator prohat adhuc, tali ra- forte dicet aliquis, quodsitalia difliuilio

tione vel diflinitione conclusa contingit demonstrabilis qua; est ratio sivo diffini-
qutcrere propter quid est diflliiituui ? si lio nomiuis ideni siguilicans, hoc est,

est vel propter quid est circulus? quiaper quae est de nominis signilicationo.
illud quod sic dininitur, non ostendilur Sed talem diffinilionem esso (ioinonsli-a-
esse : quia quod esl vel esse oporlet sciii bilem inconveniens est. Primiim quidem
 LTRER II POSTRR. ANALYT. TRAf.T. II 181

inconveniens quod ex hoc sequifnr, est quia est pi\Tceileri' inre et in actii vel in

quod secundum hoc non substanliurum anima ? Et qualiter hocsit qiiod dictum
(hoc est, eorum quae non sunt) esset dif- est, quod non simul scitur quid et qtiia.

finitio eo quod contingit pernomen si-

: Sed ad hoc jam satis dictum est, quod Solutio.
Ulrum sem-
gniticare ea quvc non sunt sicut ea quffi qida prfecedit quid secundnm quod res per anle
quirl cst
sunt, sicutsiqniiicatur Iiircocervus et chi- est vere in suis principiis, quamvis non oporleat
scire quia
moera : cum autem demonstratio necessa- sit iii actu vel in anima et secundimi : est.

lioruni sit, et ])er diflinitiones jtroprias, huc quia semper praeceilit qiiid et ex his :

patet quod talium non est diflinitio qure aliquis venaiur ex difiinitione inquirens
medium sit demonstrationis vel condu- ex quibus principiis et qualiter : et hoc
sio. modo non aliter praescire oportet quia
Ampiius secundum inconveniens qnod anfe quid est : et super talia ponitur et
ex hoc sequitur, est quod omnes rationes fundatiir demonstratio, et non super aha
et orationes erunt velhabebunt diftinitio- quae tanfum sunt in sensu per partes,

nes quia omnes sermones possunt signi-

: quas componendo conjungif anima, iit

licari pernomen aliquod posilum, de quo cbimsra,'nomina liabent significanfia id

detui- diflinitio quc^e dicat nominis si- quod est in aninia : ad ea enim quae sunt
gnilicationem. Ex hoc sequitur quod om- in anima, voces habent primam relatio-

nisnostra locutioet disputatio essent ter- nem sive compositionem, eo quod voces
mini sive diflinitiones : quod falsum est : sunt nota? eorum quse sunt in anima. Et
et secundum hoc Ilias (hoc est, Trojanae secundum hoc quod sunt, ponitur ratio
liistoria?) esset diffinifio quiadicitur quod
: eorum : sed haec non est ratio vel
lioc nomen Trojanam hisforiam
Ilion, diflinitio super quam fumh^tur demon-
significat per materiam quia principale : stratio. Dicendum quod quia est per me- Quia estpot-
esl haheri
quod tangitur in liisloria illa, iuil turris dium accidentale potest haberi ante quid &n'-e quiil
est per iiie-
llion quae cecidit. est, ut dictum est : sed si quia est proi)c- dium acci-
dentale.
Amplius asignuprobalur idem neque :
tur permedium essentiale, hoc non erit

una enim scientia (hoc est, nulla) de om- diflinitio, et ratio qnia esf ef quid est si-

nibus sic proccdit demonstrando, quod mul scienfur: et hoc expresse dicit r.oin-

demonstret quod hoc nomen vel ilhnl pir menfafor. Et tunc cum scitur permediiim
suam signilicafiiinrm signilicat (piod quid essentiale, tunc etiam non simul aliquo
est : neque ipsae scienti;e demonsfiafivje niudu : non aeque immediate scqui-
ipiia

tah'S assignanf diffinitiones, qua' sint nu- fiir iitruiuipie ex demonstmfione quia :

minum signiticaliones. Ex quo concludi- niui seipijtur ex demunsfratione tali im-

tur quod diffinitio vera non est ex his. iiiediale ef fiiiic cognoscendo siest per
:

Adhuc autem jam habitumcst ex praemis- essentiaiia, percipitur et colligitur diffiiii-

sis, quod diffinifio nibil (k'monsfrat, et tio ipsius.

(pu)dnon demonslratur- quod (piidest :

Adintelligeudum aufrm qiiud qua'iitiir Uubitalio.

neque difliMiliuiir, iieque demonstratione a quibusdam, utrum eorum ipuT uon

ciignuscere est quoil qiiid est : si eiiim snnt, possitesse demonstratio, vel diflini-
iliriiiiiliune cognosceretur, esset diflinifio- lio, vel scientia ? Notandum cst quod Solulio.

iiis iliilinitio : si autem demonstratione, impossibilium quidem millu modo cxi-

tuuc oportcrel quod aiia dillinitio csset slentiam habeiitium, necin se, nec incau-

medium quo probarelur iliriinitio esse sis suis vel priiici[iiis, nun jiotesl esso

dininiliu, vcl ileiiiuiislralii), vel scieulia

(iiflinifiii : et lioc jam iii anle habitis im-
priibafiiiu est. demonstrativa : sed iiossibiliiim, el jam
Dubitalio. I'ussel tamen liic (piapri, an boc veiiim in siiis causis el ordine ])rincipiorum suo-
sit semjier, qiiod ante quid est o|)iirli'l riim essenlialiiim, ])ulesl esse dilliiiilio et

semper scire quia est ? Et an opuitiat (leiiiunslratioel scieufia, iil dr nliiiM lu-
 182 D. ALB. MAfi. OWVi. m/EB.
lurn, ct oilu cl occasu stcllarum, clalio- nciilro inodo sci;iliir quid csl diflinitio V
ruin similium: cl ])lauum lioc est cx di- Unde commenlum iVrahicum sic hahel,
clis. Et quod sciens quid,
si ilical aliquis au scienti;i deca caihit ut sit diflinitio, ;iu pn

scit ip.sum esse jampatct responsio, quod

: demoiistratio, aut neulro niodo cadat (1«

scit ipsum esse in suo ordine suorum prin- scientia ? k

cipiorum, ut dictum esl. VA exhoc patet, Quoniam autem (sicut a principio istius
(juod nullo liomiue existentc haec adhuc sccimdi lihri diximus) idem esl scirc
vera est, homo cst animal. Scd (h' lali- quod quid esl, el sciro ipsius, si causam
Lus iiiulta in anlchahilis lihris dicta sunt. tamen est ipsius aliqua causa quia si :

Objeciio. Ohiiciunl tamcn quidam etiam de im- ipsius non est aliqua causa, tunc non
possihilihus, sicut dc liac, vacuum est lo- scilur per demonstrationem, sed nobi-
cus privatus corpore, et chimEera est opi- liori et mcHori inodo. Itatio autem liujus
linW
nabilis enim nunquam essc pos-
: hicc est : quiuiiam si ejus quod (juid est, est
sunt ct tamcn islte loculiones vidcntur
: aliqua c;ius;i, lia!cerit aul c;id(,'in, aut alia.
Soiuiio. csse verBC. Sed ad ha?c ct omiiia taiia di- (lomiucntum Arabicum exponit, hoc est, Exposiilc

cendum, quod talia pe]'parles ad minus causii ex eisdem essentialihus sumpta : Arabici.

signilicanlur a natura, sed componit ea aul alia (juse est accidentalis, sicut cum
anima ct ideo sicut talia hahent uomina
: dicitur, omnis homo cst risibilis : omne
et significationeset diffmitiones secundum risibile est rationale morlale : ergo omnis
quod sunt in anima componenle, qua^ ta- homo cst animal ratiouale. Inde utique
men referuntur ad naluram, clsic sunt illa (ju;e est alia causa et ;iccidcntalis, aut iissm

vera; loculiones, vacuum cst h)cus priva- cst demonstrabilis, ;iut indemonstrabilis,
tus corporc : quia per separalionem ali- hoc est, t;ilis quod per eamjiossit demon-
cujus corporis a ioco accipil anima sepa- strari, aul non? Si conlingit jier cam de-
rahilitatem cujuslihet, et sic locum sive monstrari, tunc necesse est quod illa cau-
spalium sine corpore. Et sic non entium sa accidentalis medium sit : et necesse
extra animam aliquomodo est esse, et est iii piimo modo prima3 figur;e fieri
impossii)ilium aliquo modo est acc(q)tio syllogismiim, sive demouslrari, sive
secundum naturam componenlem ea qu;e syllogizari : eo (juod conclusio sit uni-
in natuia composila nou siint. versalis et prajdicativa quae denionstr;i-
tur, hoc quod non pot-
esi, syllogizatur :

CAPUT \ JI. primo modo primte ligurae.

est lieri nisi in
rnus quidem igitur modus nunc ex-
Qiialiler sccundiim modiim dcmonstra- (jiiisitus csl id qiiod ijuid est (hoc est,

iionis iudiicliirum el dijfinilio dcmon- (lifiiniti(Uicm) jier aliijuid (hoc cst, secun-
slrari vel sijllogizari possit. dum accidentale medium quod alterius
nalurae est) diffinitionem dcmonstrare.
Postquam autem de liis qu» dicla sunt Diximus autem in praecedenti divisione,
disputalum est, ilerum speculandum quid quod si aliqua est causa, aut est eadem,
horum quie disputata suul, dicitur hene, aut alia : ct ostendimus quod si alia est,

et quid non hene : et postea dicemus quid per eam polest quod quid est syllogizari :

sit diflinitio, el quid sil diflinilio c^jus et hoc modo demonst.iaii quo id quod
quod quid est, sive (juiddilatis explica- s)'IIogizatum est, demonstratum esse di-

bimus. Quffiramus igilur qusestionein cilur.

(quae principalis est intentio) dicentes, Si autein eadem c;iusa est : tunc est
nuinquid diffinitio quodammodo est de- horum ijuod quid est, quia dc uatura et
monstratio, aut nullo modo?|hoc est, vi- esseutialihus eadem ;iccipitur : et lunc
dcamus et ([u;eramus an diflinilioiiis scien- talcmedium ((juod csl eadcm causa) est

tia sit diffiuilio, aut demonstratio, aut de numero eorum quod quid est : et cst

I
 I.IBER II POSTER. AXALYT. TR.\r.T. II 183

(lifliiiitio dilliuiliunis, et esl dc numero Et cuni dicitur ijuod causa qucedam Exposiiio

propriorum et convertibilium, et est pro- est eadem, el quwdam alia, quidam di- dam.
prium el de hoc supra ostensum cst
: cunt quod sic intelligitur, quod illae
quod per ipsum non est syllogizare vel dictiones(eadem et alia) sint ablativi
ilemonstrare diflinitionem propter quod : casus,hoc est, quod qusedam est causa
hoc quidem quod est causa alia, mon- eadem, hoc est, in seipsa non habens
strabit difrinitionem illud vero quod est : aliam causam, et illa non est demon-
causa eadem, non monstrabit eam diffi- strabilis : quadam autem alia, hoc est,
nitionem quae est de numero eorum quae ab alia, et illa est demonstrabilis, illa

quid erant esse ejusdem rei cujus est alia causa posita pro medio demonstra-
causa. tionis : et hoc est planum, sed non con-
ExpOsi'io Talis autem modus concludendi difli- cordat cum alia translatione, nec cum
Alfarsbii-
nitionem, quod non sit vere et proprie commento.
demonstrativus, dictum est pi'ius : quia Alii autem dicunt quod cum dicit,' ExposiUo
1 alioruin et
non est ex essenlialibus et propriis, sed eadem et alia, nominativi sunt casus, subiiiis.

pcr communia et accidentalia sAllogiza- qua; dicunlur eadem et alia : quadam

tus est syllogismus ipsius quod quid est, enim cst causa eadem illi lei, cujus est
hoc est, diffinitionis. Ha?c directe de ver- causa, et qua^dam non. Dicitur autem
bo ad verbum expositio est commenti causa cadeni cuiu re causata causa for-
Arabici, quod Alfarabio inscribitur. malis, non quia sit omnino eadcm cum re
Eipositio Sunt tamen Lalini nui in hac narte causata, sed quia tota essentia rei est ab
Lalinorum.
r i i

profundant inlellectum, et lingunt qus- ipsa, et ipsa secundum quod dilTusa est
dam mirabilia, dicenles quod Aristoteles in materia : formas enim quae sunt sinc
intendit hic dicere quod aliqua diffinitio materia, meliori modo et puriori habent
demonstratur : et lioc solvendo ad su- csse, quam illa^ quse sunt in materia : et
pcrius inductas quicstiones el cerlilican- si formse naturales possent csse sine ma-
do eas. Probat auteni, ut dicunt, inten- tcria, verius csscnt et mclius rejira'seiita-

tuni per duas rationes : quarum una est, rent essc, quam secunduni quod sunt in
quod aliqua causa demonstratur difli- : materia. Sic ergo causa eadem cum re
nitio autem aliqua causa est causa au- : dicitur causa formalis. Causa autem alia
tem aut eadem, aut alia et si sit eadem, : dicitur quaecumque alia, ut causa cfii-

habetur propositum : ct si sit alia, aut cicns et finalis, qua? cxlra stant et non
demonstrabilis, aut indemonslrabilis : si sunt de rei inlcgrilate : causa autem iiia-

sit alla i'l (lcinnnstiabilis tunc alia causa, lcrialis qiiamvisde integrilate rei sit,

babelur ittruni jiropositum : ct diflini- non est tanien de quidditale rci et essen-
tionem sic denionstratam nccesse est tia vere rei, sed assumpta cst tantum
esse medium numero eorum qutc quid
de proptcr formae necessitatem : quia ul foi-
sunt, ct de numero converlibiliuni, et ma sit, necesse est materiam talem esse
quod tunc sit syllogismus dialeclicus vel talem : ct sic causa quodammodo alia
concludfiis difliiiiti(Uicm sccuiidum iii- a re, esl matcrialis, llnalis, et efliciens.

lnerciitiain solum, et non secundum Quod autem dicihir, quod causa alia de-
modum inha'rcnli;e, qui est uf insit ipiid monslrabilis, alia indemonslrabilis, di-
in eu quoil (juid est. Et ut hanc suaiii cunt quod causa alia indemonslrabilis cst
confirmcnt intcntionem multa oportct causa linalis, quaj ideo dcmonslrari non
intclligere. Primum quidem est, quod potest, oninium causarum causa
quia
illiid idcm (juod dicilur causa sccuiidum est : demonstrahir, demonslra-
cl si forlc

i(l qiiod ilat essc altcri, (liiiinilio csl cjus- lur sccundum id quod esl linis, nou se-
dem secunduin (jihkI ot |iiiiuij)iiiiii co- ( uiiiluiii id (jiiiid est causa linalis. .Mia
gnilionis ijisius. autcm causa demonslrabilis, diiiinl qiiud
 184 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
est materialis, quoe secundum quod dis- veritas intentionis Aristotelis: undc trans-
posita cst ad formam, per formam pot- latio Arabica quam ipse exponit, lui-
est demonstrari. Causa autem alia quse bet sic : quia non evacuatur causa quin
est efficiens, in quantum talis causa est, sit per unum modum, scilicet quia est
per finem potest demonstrari, et non per talis, ex qua constituitur rei essentia :

iormam. Causa autem cadem qua; est aut quia non constituitur rei essentia :

forma, dupliciter consideratur, sciliccl se- tamcu etiam alia suhtililci- dicta sunl, ct
cundum quod est eiTectus operationis ef- ideo non ahjicienda.
ficientis in matcria : et sic causse proprie
non liabet nomen, sed elTectus, et pot-
CAPIT VIII.
est per efficientem demonslrari. Secun-
dum autem quod informat materiam QuaHter ex demonstratione elicitiir di/-
et dat ei esse, nomen habef,
sic causas ftnilio, qtiamvis non demonstretur.
et demonstrari non potest. Hoc est igitur
quod dicunt quidam et subtiliter, scd (Juo autem modo contingat ex de-
non est sccundum intellectum com- monstratione elici diffinitionem, nunc in
menti. hoc capitulo dicemus, dicentes iterum et
Expositio
aliorum.
Alii dicunt quod iotum lioc quod dici- incipientcs ex principio, lioc est, consi-
tur, causa eadcm ct alia, refertur ad in- derantes in his quse a principio sunt
ellectum et diffinilionem passionis qua; qua'sita, scilicet si quid est demonstra-
potest esse formalis tantum et dicens bile ? et quorum est demonstratio ?
quid : et sic est eadem, ct non demon- Dicimus igitur, quod sicut prius Iia-
stratur. Vel dari polest ad suhjectum hentcs qaia, quaerimus statim proplcr
quod est alterius naturae, et tunc est alia, quid, et non ante propter quid quam
et ratio dari potest per subjectum pro- quia sciamus, ct aliquaudo, hoc est, in
priura, tunc est deraonstrahilis vel
et aliquibus
:
nuulis simul sunt manifesta,
per suhjectum non proprium et acci- quia pcr cadem media cfficiuntur sed
:

dentale, et tunc est indemonstrahilis. tamen neque propter hoc possihile prius
Adhuc aulcni alii sunt qui dicunt iu- cognoscere proptcr quid quam quia :

telligi per causam eamdcm, diffinitionem quia ipsum quia immediata est conclu-
suh eo quod diffinitio suhjecti sit semper sio demonstrationis : et ex mediis illius
ex his quse sunt ejusdem generis per : elicitur propter quid. El sicut se hahet
causam autem aliam diffinitionem pas- qusestio propter quid ad quaestionem
sionis qua? fit per suhjeclum quod est al- quia : sic se habet qua?stio quid ad qua?-
terius generis et lunc alia causa qua-
: stionem si est. Nunc manifestum est
dam demonstrahilis, ut diffinitio passio- quod simililer et quod quid erat esse
nis dicens quid solum qufedam autera : quod cpiaeritur per quaestionem quid,
indemonstrabilis, ut diffinitio passionis non scitur sine scientia quia est, hoc est,
dicens quid et propter quid. si est : sed oportet quia est, et si est,
ObjecUo. Et si ohjicitur quod contra i'alionem ante cognoscere. Cujus ratio est, quia
caus!E est quod sit demonstrahilis, cum impossibile est scire quid eos qui igno-
causa sit, quam de necessitate sequitur rant siest, vel quia.
aliud, ct non quae sequilur ad aliud. Di- Procedamus igitui- in illo et videamus
SoluUo.
cunt quod non est inconveniens id quod quihus modis sciamus si est vel quia est.
est causa esse demonstrahile : quia hoc Dicamus igitur quod aliquando si est vcl
quod cst uni causa, potest esse causatum quia est, liabemus aliquando secundum
ah alio. accidens, lioc est, per medium acciden-
IIa;c igitur sunt qu» ]'rimum
dicunt. talc quod polius est signum quam cau-
aulem horum est sentculia commculi ct sa. Aliquaudo autem scimus et quia est
 UBER II POSTER. ANALYT. TRACT. H 18."

et si cst habontes quiii, hoc cst, cssen- ligendo mcdia ipsius : quia et haec col-
tialem causain esscipsiusprobantem, sic- lecta et ordinata dicunt quid est.
ut patct in exempHs naturali et matlic- Haec autem ad modum ct figuram svl-
matico. Sciraus enim aiiquando, quia logisticam sic rcduccrc habcmus. Sunt
tonitru essentialiter sonus cst, qui de cnim aliqua qiiorum pcr scicutiam quia,
extinctionc scilicct ignis iactus est nebu- habcmus aliquid ipsius (juod quid cst,
laruui, Jioc cst, nultium S{)issarum ad lioccst, aliquod medium csscntiale quod
moduiu nci)ulce : talis cuim sonus esscn- csl diflinitivum ipsius. Et gratia exempli
tiaiis causa est tonitru. Et sic scimus sit lioc lun» cclipsis : et ponatur pri-
quia est eclipsis sive defectus in Juna, mum (hoc cst, majus extremum) quod cst
quando scimus quod cst qua?dam priva- defectus, ijuod de luna condudi debet, et
tio luminis in luna, objcctu scilicet ter- sit illud iu quo ponitur baec littcra a ;

rae quando scimus homi-

proveniens : et luna autcm minor extrcmitas sit id iu
nem.quoniamhomo est animal quoddam, quo c littcra ponitur medium autcm :

hoc est, rationali ct mortali dctcrmina-

quod est esscntialis causa quod est terrae
tum et quando scimus, quia aninia est
:
oppositio inlcr lunam ct solcm, sit in
numerus seipsum movcns, si haec pona- quo cst litfcra is, ct facilc cst faccre syllo-
tur esse animae diflinitio csscntialis. Et in gismuiu iu jnimo priiu» : omne b a,
omnibus aliis quando
similitcr suniitur,
omnc c B, crgo omne c a vcl in tcrmi-
;

scimus de aliquibus quia sunt hoc quod nis sic : omnc corpus recipicns lumcn a
sunt.
sole, objectu terrEe in medio deficit : lu-

na est corpus recipiens lumen a sole :

Sed quandocumque qucedam dc ali- crgo objcctu tcrrae deficit. Manifcstum

quibus scimus quia sunt, et scimus ilhid est autcm, quod quajrcre in tali tcrmiuo-
secundum accidens, hoc cst, pcr accidcn- rum dispositione (quando quaeritur ulriiiu
talia media, hoc talc scire quia sunt, nc- luna dcficit, aut non quKic-
dclicil) cst

cessarium est nullo mudo sc habcrc ad rc B, hoc('st, csscntialc inedium quod cst
sciendum quod quid est, vel propter quid causa defectus quod significatur per b ;

est : quia quid est ex accidentalibus non sccundum quaicumque aulem media ha-
constiluitur. Et hujus ratio esf, quia cum bcmus quia luna esscntialitcr dcficif, se-
pcr accidcnlalia scimus (|uia, etiam non cundum cadcm [)ra>(Iicto modo facile est
recte scimus quia suiit lioc qiiod siiiil : clicerc ((uiil dcfcctus jicr causam essen-

undc tunc scimus ijuia cx cousciiucuti, tialem. ProjilcrqiKHl sc([iiilur cx [)i\Tmis-

scilicet quia est cui accidit aliquid : et la- sis, quod qucuiadmodum habcmus (jiiia

men nescimus quia sunt hoc quod sunt. est per medium, quaero diccus, numquid
Quaercre autem quid est non habentes est vel nonne est hoc idcm quid est, aut

quia cst pcr esscntialia, nihil cst qua?rc- non est quid pcr cadcm mcdia ? ac si di-

re : quia lali ([u.Tstiouc nunquam deve- catur,quo(l prociil dubio pcr cadcm habe-
nilur iii ([iiid cst. Scd (|iianilo per esscu- tur qiiid csl, lloc autcm ([iiod cst n mc-
tialia sciiiius quia suiil aliqua hoc quod diiim quaucrc uiliil dilTcrl ([uaiu si boc
sunl, ut quod bomo est homo, et ccli- medium (qiiod qiKcritur ad i[isuiu quia)

psis est eclipsis, ct tonitru est lonitru : sil ratio et diffinitio ipsius : etsic est quid

tunc facile est elicere quid cst : undc sc- est : ct si cst lalio ipsius si est vel quia
ciinduin qurecumquc nu'dia cssenlialia est, tuuc illud dicimus esse quid est : et

habciiiiis (piia cst, facili! est clicere quid si nou cst causa vcl ratio ipsius si est vcl
cst : |ii(i|it(i- (niiid sequiturquod quciiiail- (jiiia cst, liinc iiou dicimus ipsuni esso

modum liabcmus quia. pcrcadcm ct quid ([iiid cst : timc cuiui ([lucrimus diccntcs,
est, vcl rcsolvcndo conclusioncm in pra^- (|uod h;€C cst ratio ct ([uid cst, vcl dica-

missas sicut cirectum in cau>am, \ cl cdl- tiir qiialis conlradictionis, hoc est, qualis
 :

186 D. ALH. MAG. ORD. PR.^ED.

partis contradictionis sit ralio, aiit ailir- dium est lunam plenam non posse faccre
mativae, aut negativae : sicut manifestan- und)ram, cum nullusnostrum sive nullum
do per exemplum patet, quando assigna- opacuni medium sit inter lunam et solem
mus esse universalem causam, quia in hoc autem b scilicet sil a in majori
triangulus luil)el ti-es dunbus rectis aequa- proposilioue (jimd est major exti'emilas,
les, quserinuis ulrum causa assiguata sit (juod jiosiluui est esse delicere iunam :

ratio ct causa habendi duos reclos aut luncuuuiifestum in conclusione, quialuna

non habendi enim duorum est
: unius delicit sequilur enim conclusio dicens,
:

causa quia vel est causa, vel non est

: quod est defectus sed ex tali accidentali
:

causa et si est causa, non potest esse

: medio nondum manifestum id quod est
causa nisi habendi si autem est, et non :
j)ropter quid quia medium causa non
:

est causa bujus, tunc erit causa non ha- fuil, sed accidentale signum et tunc per :

bendi duobus rectis wquales cum au- : tale medium scinuis, quia defeclus est :

tem invenianius in medio, quia est causa quid autem per propriam diffmilionem et

ejus, quod quia vel si est tunc simul : causam essentialem sit talis defectus nc-
cum quia scimus et propter quid : quia scimus, nec ex tali potest elici demonstra-
eadem est causa quid si tamen : lioc tione.
quod quffiritur per mcdia illa sic sci- (-um aulem manifestum per demon-
nius, aut eliciendo, quamvis in mudo stratiouem, quia a major extremitas est
quserendi lujn sciatur quid j)er quia, quia in c minori extremitate, ut defeclus in
alia; sunt quaestiones ad invicem et di- luna, et sonus in nube : tunc enim scitur
versae. Si vero non sic per talia media passio esse in subjecto ut pru'dicatum
essentialiter, sed sicut media accidenta- ipsius. Sed est adhuc quferere, propter
lia : media habemus qui-
tunc por talia quid sit defectus in luna, vel sonus in
dem quia, sed non habemus propter nube : tunc hoc quau-ere est quferere
quid. Hoc autem patet in terminis onli- lioc, scilicet utrum medium et causa de-
nabilibus in modo et figura accideulali fectus sit objectio alicujus opaci inter so-
medio posito. lem et lunam, aut sit luna> conversio, ut
Sit igitur, sicut prius, luna minor ex- quidam dixerunt, quod luna sit nigra in
tremitascdefectus vero majorextremitas una parte, et luminosa in altera, et tunc
sit A,medium autem sit hoc totumsimul, convertat ad nos partem nigram, et hoc
lunam plenam umbram non posse facere sit causa defectus:aut sit extinclio, ut
nullo modo medio existente manifesto : alii quidam dixerunt, quod lumen Iuudb
et hoc totum sit medium in quo est b, est extiuguibile : et (juaudo extiuguitui-,
hoc est, quando liina plena, quod tunc tunc esl deieclus. Yel quod exlinetio refe-
non possit umbramad eclipsim, facere ratur ad aliud exemplum de tonitru,
si nullus nostrum vel aliquod corpus ma- cujus causaiu essentialem extinclionem
nifestum et umbrosum sit medium : hoc ignis in nubibus dixit esse Democritus.
enim constat, quod sine tali manifeslo Hoc autem tale essentiale medium ratio
opaco interjecto non polest
et spisso et et difHnitio et causa alterius termini qui
facere umbram ad eclipsim et tunc nou : estmajor exlremitas, et per illud me-
facere umbram, est signum accidenlale dium luajor extremitas probatur inesse
et non causa : el ideo per illud non cum minori in conclusione : quia ipsuni inc-
illo scitur quid. Si igitur in tali termino- dium inest minori extremitate in pro-
rum disposilione omni cest e mediumin in positione assumpta pro minori '.

minori propositione^ quod scilicet b me- Hujus autem exemplum est si qufera-

' Aliter exponit Lincon., licet .Egidius hoc expositionem, tamen secunda est bona.
modo cxponat. .Egidius quidem lenet primam
 UnKR II POSTRn ANALYT. TRArT. II 187

tur (licendo, quid ost tonitru ? ul dicatur oportct uos distinguere indifliuitionibus,
socuuduin Deinocritum, quod esl ignis ul scialur qiKT suut non dcmonstrabiles,
extiuctio in nube : et si li.-pc in demonstra- sed cliciuiitur ex dcmouslratione. Dica-
tione ordiuauda sunt sic : uul)es (qucc nuis igiliir i[iu)d i[uiiiiiiii(laiii lcrmino-
est sui)jeclum et miuor exlreuiitas) sit c, ruiu sive eoruui qua' suut ([iii(l,cst altcra
toniti'u autem major exlremitas sil a, ex- causa per ([uam demoustrari possuut :

tinclio autem ignis, quodest mediuuij sit ([uoiiimdam autcm tciiuinorum sive
I!iu c, igitur, hoc est, in nube est b me- eorum quae dicunt quid est difliuitionum,
diuui cxtiuguitur enim in ipsa nube
: non est altera causa per ([uam possint
iguis et hoc est minor propositio
: boc : deraonstrari. Difliuitioucs euim et quid
autem n est souus per causam essentia- est secundum speciem (hoc est, formani)
b^m, ct B est ratio sive quid est ipsius a facta^, nulluiu liabent mediuui qiiod sit

quod A est primus terminus, hoc est, causa per quam valeant demonstrari :

major terminus in majori. Si autem ite- sed diffinitiones secundum materiam fa-
rum hujus quod diximus, sciHcet quia a ctse, possunt habere medium per quod
sit in c, lioc est major extremitas in mi- demonstrentur.
nori, dicatur esse aliud medium quod I'r()[)tcr ([uodmaiiifcstuiii jaiii c\ dirlis
nousit essentiale et dicatur esse ratio est, ((110(1 (lc numero eoruni (pi.c siint
majoris extremitatis data per accidenta- quid est sive diflinitiouum, alia ([uidcm
lia, ba'C erit ex reliquis rationibus b)gi- sunt siue medio : el luec sunt priuci[)ia
cis et nou ex demonstratione : et ideo per quai demonstratur quae et esse, hoc
ex ilia uon eUcitur quid est. est, quia suut et (juid sunt supponere
:

Jam igitur dictumest, sicut sive qua- oportet, etuon (lemonstration(> accipere :

liter eliciendo accipitur ijuid est, et sit uo- sicut et de subjecto sup[U)uitur, cl quia
tiiin. quod palet quod uou lit
l'ro|iter esl : aul o[)Oiicl alio modo talia luanife-

quod quid est neque

syllt)gismiis ipsius sta facere, ([uain [ler (lemi)iislratiouem,
demonstratio mauifestum tamen est per
: sicut per inductioneiu sensibileiu : quod
syliogismum et demonstralionem elicien- vere arithmeticus iu sua facit demonstra-
do (|uid est ex medio syllogismi et de- tiva scientia : namque arithmeticus sup-
monstratiouis. Propter ([iiod relinquitur, ponit de uuitate sicut subjecto, et quid
quia iieqiie sine deuiouslratioiu! est co- esl per difliiiitioneiu, et ([iiia '.

gnoscere qiiid csl iii eo ipiod qiiiil est : Sed diflinitiones ([iia' siiiil de numero
uou eiiim jiotesl sciri cujus esl (ausasine (!Orum quid cst qiuc liabciit medium, et

(lciuonslratione : nec tamen esl deiuon- quorum lermiuurum vel ([iiid esl altera
slratio ipsius quid est in co ipiod (piid causa per quam possuiit dciuoustrari,
est sicul et in oj)[)ositionibus iu [)ra'ce- (|use causa esl substantia', hoc csl, difliiii-

denti capitulo diximus. tionis, el est causa ipsiiis esse, el quia

sit : illas eiiiui est (sive contingil) osten-

CAITT I.\. dere pcr demonstralionem, sicut dictum

est : quia habeiilium mcdium est de-
Citi dijjinilwni coiLveiual quod cliclalnr monslratio : uoii laiueii csl [icr (leniou-

c.v dcinonstralionc. cl citi non. strationes diuiioiislrantes qiiod ([uid (>sl

secundum (juod ([uid est, sed deiuonstial

Cum aiilciii |aiii diclum sit quod (|uam- siiuplicem inhaercnliam rei, et quod difli-

dam diniiiilionem nou est demonslrare, iiilio sit iii (lifliuilo.

sed conlingit clicere de demonstratioue. Ksl auleiu hic nolaudiim ([uod jam so-
et lioc IU)U de oiiiiii diriiiiiliuiic sit veiiim : liila cst qiucslio sii[ii'rius lacla, an scilii'ct

lloc i.licii (liaiii liieiiii^lus liic.

u J). ALIV MAG. ORD. PR7ED.

quid cst sit (lcmonstraLile, vcl non ? cl specificata rcspectu diffinitionis (jurc est

cx soliitionc istins (jn;cslionis patcl so- jicr subjectum quod specificatpassioncm :

Intio allcrius fjnre fuit, quis sit ukkIus cl sic dininilio (juiE dalur pcr fdrinalia,

iutroductionis in (juid esl ? una cnim crit matcrialis (lioc est, iinpcrfccta) re-
istarum soluta et aliasolutacst. Sed sc.ias spcclu diffinitionis dat(E persubjectum, et
(juod (liriinilio data sectiiulnni specicvr, sjtccificaiitis, elquasiin esse formali po-
cst (lifrmitio data secundum formam qua; ncnlis jiassioncm, ut in septimo primse
cst species materise, ct est causa c.jns, pliilosopliiw, ct in octavo dicit Aristo-
quod materia est talis vel talis ct idco : tcles'.
qnodauunodo cst causa matcrijB c1 dc- 1^'x aulcm qiKC dicta suul iii jirae-
liis objeci

monstralionis. Ma uutcm quaj dala csl babitis secundum intcntioncm.\ristolciis,

secundiini maleriam, proprie est illaqua' vidctur quod diffinitio subjecti non sit
concernit niateriam in qua estcausa ipsius (liflinitio secundum specicm qnia dictnm :

qnod difliuitur materialis sicut cumdici- : cst quod diffinitio (qu^E est medium d(;-
tur, quod ira eslacccnsio sanguinis circa monstrationis) ratio est primi termini :

cor ex evaporalione fellis, quia evapora- cum crgo primus terminus sit passio con-
tio fcllis causa materialis est irse. clusa de ininori termino qui cst subjc-
clum, vidctur cjuod diflinitio passionis sit

CAPUT X.
iilaquae est secundum speciem quia illa :

quffi est secundum spcciem demonstra-

De fh/bi/a/ioiH' A}i/i<j)ioriim, qiue si/ (Hffi- tionis, cst illa quae est medium dcmon-

ni/io sccundum sjiccicm, e/ qiiie sccun- strationis. Adlmc diflinitio subjecti si

dtnu malcriam. detur secundum speciem, erit ex genere

et diffcrcutia : etilla, sicut dicitur in pri-

Duiiilaliilc cnim csl, ulrum diflinilio mo de Anima ', vana est ad demonstra-
secundum specicm sit diffinitio subjecli : lionem.
eo quod subjcctum est quid in spccic de- aulem forle propter hoc aliquis di-
Si Alia obj
ctio.
tcrminata constitutum, et diffinitio secun- ccrc vclit, quod diflinilio sccnndum spe-
dum malcriam sit diffinitio passionis : ciem demonstrans, sit diffinitio passionis
eo quod j)assionis esse semper est in suli- et demonstrans, diffinitio autem subjecti

jcclo ali(juo dclcrminato esse, ex quo si- sit dcmonstrala et sit secundnm mate-

cnl cx cansa, ct iii quo cst esse ipsius.csse riam : contra boc esso vidclur, (juod pas-
cujns |iassiouis semper refertur ad suL- sioprioi-sit sulijecto : ct sic in demon-
jeclum. Aul forlc si uon sit sic, utrum stratione potissima ( de qua; hic loqui-
utra(juedifrinitio sitsubjccti,eo quod sub- mur) erit dcmonstratio ex posterioribus
jectum conslituitur cx materia et cx for- secundum naturam : et sic dcmonstratio
ma, cl polest diffiniri sccundum propriam noii dcmonstrat ju'opter qiiid, sed solum
matcriam, vel sccnndum propriam for- quia : ijuod valdc cst iuconvcniens.
mam : aut utraijuc sit passionis, eo quod quod utraque sit sub-
Si forle dicatur, ^ijg.
etiam illa dari potest secundum formalia, jecti, formaUs et materia-
aututraque ct
cx qnibus est essentia passionis, vcl secun- lis sit passionis. Procedamus primo con-
dum malcrialia conjungendo formalibus tra hoc quod utraque sit subjecti hoc :

passionis subjectum in quantum est ta- enim videtur non esse verum, cum diffi-
lium passionum subjectum : quia tunc nitio subjecti formalis sit data per genus
diflinilio passionis data ex formalibus et dilfcrcntiam, (]ua3 diffinitio vana est
ipsius passionis, imperfecta cst et non ad denuinstralioncni., et sic non est de-

' Ahistoteles, In 7 et 8 primaj pliilosopbias, ' Tox. com. 16.

tex. com. 13 et t6.
 LIBER ir Pn^TER. AXAT.YT. TRAr.T. II 189

monstrans Jiotum est autem quod lUffi-

: ma specifica constitula quam ad formani
nitio secundum speciem est demonstrans. delerminat : el haec (sicut et ipsum sub-
Si autem dicalur, quod utraque sit pas- jectum) supponitur et (juia et quid
est
sionis et fomialis demonstrans, male-
: est : sednon inlrat in demonstrationem,
rialis autem demonstrata contra hoc : quia nec deinonstrat sicul intrinsocum
esse videtur, quod tonitru formaliter demonstrans principium, nec demonslra-
diftinitus (quae est passio) dicitur esse tur. Est autem diffinitio passionis dicta
continuus sonus : materialiter autem dif- secundura raateriam : quia est rei cujus
iinilus, dicitur esse extinctio ignis in nube est esse in materia subjecta quae est causa
aquosa : et tamen illa qu.e est materialis et principium ipsius : et haec est duplex,
deraonstrat, et illa qu» formalis est de- scilicel ea quae dicit quid tantuiu, et non
monstratur : quod omuino non potest datur nisi per essenliala passiunis prout
secundum dicta Aristotelis. ipsa cst essenlia forraaliler constituta in
Videtur autem quibusdam, quod utra- materia, el haec est demonstrata sicut ip-
que sit subjecti : cum enim sit ex mate- sa passio. Esl aulera alia passionis tliffini-

ria, potestper materiam diftiniri adhuc : tio. quae dicil et quid et propter quid, quae
autem cum sit per forraam, potest etiam cura formaliliuset essentialibus passionis
et debet secundum formam difliniri et : concernit subjectum quod causa est pas-
quiaforma principium cognitionis est re- sionis : el h»c dicit propter quid, quia
spectu raaterice, et sit causa quod materia subjectum est principium el causa pas-
sit talis vcltalis, \ndetur quod diflinitio sionis. Prima ergo formafis diffinitio sub-
formalis sit sicut demonstrans, et diffini- jecti est sicut demonslralionisprincipium,
tio raaterialis subjecli sicut demonstrata. nec demonstrans, nec demonstrala : se-
^ idotur autem quibusdam quod utraque cunda auteni raaterialis passiunis diffini-
sit passionis, et quod illa quae non dicit tio dicens quid tantum, est sicut demon-
nisi quid passionis et ex essentialibus slrationis conclusio demonslrata, et non
passionis data, sit imperfecta demonslra- deraonstrans : tertia aulera est sicut de-
bilis, et demonstransilla quajest perfecta, monstratio positione dilTerens a demon-
etillaquce est dicens solum quid passionis stratione, quia sicut ratio majoris extre-
sit materialis dicta propter sui iraper- mitatis ponitur in majori, et sicut causa
fectionem et possibilitatem ad ulia : alia poniturin minori prupositione, el illa est
vero demonstrans propter sui determina- demonstrans et nun deraonslrala, sic :

tionera etcausalilaleiuetperfectionera sit omneprivatum luraiae prupter terraeob-

deraonstrans formalis, sicut exprese dicit jecluin deiicit : luiia privatur luinine pru-
Aristoteles in octavo prinne philnsophup. pter terrae objecluin : ergo luna delicil.
Diutio. .\d ha»c autem et similia dicendum, Secundum autem illum modum facilc
qiiod si loquiumr de polissima et princi- est delerrainare Iianc qucestionem : qiiia
palissiraa deraonslratione, illa est in qua diffinitiu dala secunduin speciem, estdif-
demonslratur passio de subjeclo per dif- tinilio subjecti, et data secundura inate-
finilionem passionis, quae dicil et quid et riaiu, est diftinititi passiunis : et cura di-
pnipler quid, et in qua eadem rationi' cilur quod illa quae est secundum speciein
difiinitio passionis demonstralur qucB di- demonslrabit, si gencraliter inlelligilur,
cit quid sicut demonstratur el ipsa passio : falsuni est : quia diflinitiu subjecli necde-
(juia sicul demi>nslralur passio, sic de- monstral, nec derauiislratur ; nec hoc di-
mDiislralur el diflinilio passionis dicens cit .\ristuleles sed tlicil qund ({uiedain da-
quid solum : sic ergo loquendo de diffini- la secuiiiliini specicm noii habet inediuiii
ti"ne. diriinilio data secundura fnrniam quu deinuiistr.itiir.

i'sl difliiiitiu sui)jecti, eldicilur secuiidura Sj autera dical qiiis quod amba> possunl soiuiio
formam dala, eo quod dalur de re iii for- osse subjecli el uua demonslrans, el alia
 190 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

demonstrata, dicendum quod hoc verum ad passionem demonstrandam, sed non

est : sed ille modus demonstrandi non est ad demonstrandam mate- diffinitionem
Objeciio. potissimus et principalissimus. Sic igitur rialem. Yel potest dici quod diffinilio lo-
dicendum est de priucipalissima denion- gica passionis, quae tantum foiiualiter per

stratione. dicit quid, vana est haec enim non de-

:
ilra

Si autem extendamus naturam de- monstrat, sed dcmonstratur. Secunda siOB

monstrationis ad quamcumque dcmons- materialis diffinitio est passionis, quae non

Irationem : tunc di^moustraiio erit, quoe dicit nisiquid: quamvis enim illa non poli

demonstrat difnnitionem dicentem ([uid. concipiat iu se materiam vei subjectum,

per illam qua? dicit quid et propter quid et :
tamen datur de re consliluta iu nuiteria seci

tunc dicemus quod diflinitio quse est se- et non liabente speciem per seipsam et :
sioi

cundum speciem et propter quid, datur ideo haec passionis diffinitio est sicut con-
per formam quia datur de re : subsi- clusio, et demonstratur. Tcrtia autem
sfente in forma et specie constituta. De diffinitio est passionis, in qua concipitur
subjecto autem duplex est diiTmitio : una subjectum quod est causa passionis : et prii

quae est per materiam, hoc est, per cau- quia hffic dicit et quid et propter quid, liiii

sam subjecti materialem, et hjec demou- ideoista est medium deuKinslralioiiis et

pri'

stratur : et alia datur j)er eamdem subjccti demonstrat.

,- siil

causam formalem : et hajc demonstrat, Est ergo diffinitio, ut principium de- concius
fSl

sicut patet in irae diflinitione, cujus ma- monstrationem non ingrediens : et diffi-
cai

terialis causa est accensio sanguinis circa nitio ut conciusio, quae est materialis sub-
pri

cor ex cvaporalione fellis, et ejus diflini- jecti diflinitio, et formalis passionis di-
aJ

tio formalis est appetitus contrarii dolo- cens quid : et est diffinitio ut medium
ris : et hsec demonstrat sic : cuicumque deraonstrationis, et haec duplex, formalis

inest appetitus contrarii doloris, illi inest scilicet subjecti, et alia passionis quae di-

accensio circa cor sanguinis ex evapora- cit et quid et propter quid, illa enim in se
SC(

tione fellis : irato inest appetitus contrarii concernit passionis essentiale priuci-
Sii

doloris : ergo irato inest accensio circa pium.

k
cor sanguinis ex evaporatione fellis. For- Sll

malis enim est causa materialis, sicut di- CAPUT xr.

cit Averroes super secundum de Anhnn,
sicut ea qua; sunt auimce, sunt causa eo- Ci/jjtsmodi (Uffinitio debet esse rnedii/m
rum quae sunt corporis in composito ex in demonstratione passionis. ni

corpore et anima. Dicitur autom mate- *klii

rialis (lifQuitio passionis, non quia sem- Sunt autem qui dubitant cujusmodi
per assumat materiam, sed quia est rei diflinitio debeat esse medium in demon-
existentis in materia et causatae ab ea. Et slrntioue qua passio de subjecto dcmon-
materia, hoc est, subjectum et prlncipia stratur. Suut enim qui asserunt, quod
an.III

subjecti sunt, ex quibus oritur passio. diilinitio passionis debet esse medium in
01

Dicit euim Rabbi Moj^ses, quod verius tali ad hoc inducentes

demonstratione :

dicitur materiaUs quae est in corpore, vel raliones quinque, scilicet prima harum '^'"^™*'
:

in materia, vel ex materia, sicut subjecto f

quia idcm est quid et causa rei essentia- ''''"*'•
et origine. lis : sed jier causam essentialem fit de-

D.ffinitio
Patet igitur quod triplex cst materialis monstratio : cuni igitur causa essentialis :,

maienaiis ct una sok simpiiciter forma- demonstratae (quae est passio) sit diffi-
fliffinitio, rei
formaiisau- ijg
lein siinpli-
^^^ matcrialis est subjecti
J
per for- 1
nitio passionis, videtur quod difliuitio
ciier est
una.
malem demonstrata. Et si dicitur cruod
1
passionis sit medium demonstrationis in
obieisiio.
Solulio.
logica
formalis subjecti
' ~ est vana ad de- qua passio concluditur de subjecto. Se- .

Aiitei-. monstratiouem, dicendum quod vanaest cunda est, quia secundum habita me- "°'
 ,

LIBER II POSTER. ANALYT. TRACT. II 191

dium demonstrationis est illa iliflinitin subjecti, aut accidentale. Et si substan-

passiunis qufe dicit quid el priqitcr quid. tiale, lunc vel cst tota esscntia subjecti,
raiio. Tertia est, quia si passio denionstratur, cl siccrit subjccli diflinitio : si autem est

per propriam suam causani debetdemon- [lars, liiiic eril ali([ua pars diflinitionis
strari : non autem est causa propria pas- ejus : et sic iteruin babctur propositum.
sionis nisi quidditas sua, etnon subjecti. Si autcni est accidentale, constat quod
irta ra Qiiarta, quia mediuni in demonsfratione non cst accidens [ler accidens, sed acci-
lio.
potissima deliet essc vere et positione (Iriis [irr sr, (nius caiisa est subjectum
mediiim, posterins prinni et anlecedens ct cssciitialia siibjcclo : et ita per illa de-
secundnm : boc autem est (bflinitio pas- brl demonstrari. Uuarla csl, (luia lonui- Quanara-

sionis, et nou sulijecli : lia'C cniiii dilli- niur de accidente facto in subjecto : cum
nilio subjecto posterior est, et prior suo enim hoc sit propria [lassio, erit de sub-
dilTinito f^uod est major extremitas : si jcclo [iroprio dcmonstrabile. Aiil ergo
aiitem esset (bflinitio subjecti, bsec esset pcr (liflinilioiicni [iropriam : ct lioc
priiir piiino ct non csscl positionc nie- non : ([uia (^jis incompletum ut iii altero
dium : talis eiiim passionis difriuitio ex factum iion lialict dilTniilionrm, co ([iiod

priorilMis [lassione est et postcrioribus iii geiicrc aii([uo non constituilur ut s[)e-
nta ra subjccto. Adbuc cognitio ejus quod quid cics [icrfccla iii ilio. Demonstrabilis ergo
,
lio.
cst subjecti, utiiis esl ad cognoscendas iicr subjecto diflinitionein. .Vddunt cliam, Quinta r»-

causas passionum, ut dicit Aristoleles in quia medium per quod deiuonslratur

principio dc J///»(rt '. Si aiitcm iilile est passio, aut est subjecto essenliale, aul
ad cognoscendascausas, tunc per seipsum accidcnlale. Si substantialc, lialirtiir pro-
non esl caiisa et sic per sulijecli difrini-
: posiluni. Si accidcntalc, constat qiiod
tionem nonpolest demoustrari passio, scd iilnd ilcrum pcr aiiiid iiierit. .\ul ergo cl

per causam passionis, ad (piam iiigno- illud cst accidcntale, vcl snlistanlialc : et

scendam utile est scire quid estsubjccti. iioc vcl ibil iu iiiliiiituiii, vid stabit in

Sic igitur dicentespassionem demonslraii aliquo ([iiod csl sulijecto t'ssciiliHie : et

de snbjeclo pcr diflinitioncm passionis, jicr illiiil tiinc dcmonstraliir [lassio ut [)er

suam conliiiiianl inlriilioiicin. |iriiiKiiii caiisam : lior aiilcni essentiale

lera opi' E contra auleiii dicnul alii, (piod dc- snbicclo crat diiruiitio siibiccti : et sic
nio.
monstratio in qua passio (lcinonslratur diflinilio snbjccti mcdinin csl ad dcnion-
dc sulijcclo, dcbcal licri per subj(M'li difli- slraiiilaiii [lassioiiriu dc siibicclo.

nilioncm : (pialiior ail lioc iiiilinrnlcs ra- Ad liaec autem secundum [ineiiidncta soiuiio ou-
bitationi:^
nnratio. tioncs, iii ipiibiis vi^ cssc vidcliir. Ina diccndiim quod omnis [lassio com-
(^st,

(piidciii qiiia si [icr difliiiilioncin [lassioiiis [drla cl iil cssciilia coni|iicla acccpta,
passio dciiioiislral iir i\f Milijcrlu : cuni (lciiioiisli'al iir i\f alii[iiii silii |ii'o|ii'iii siili-

(iiflinitio cl diriinituiii siiit idcm, iiicidct jccto : cl boc sciiqicr dcmoiistratnr [icr

unilara-ill (icmollslraliollc pililio [irillcipii. Sc- diflinilioncin |iro[iriam. ([iia- conccrnit

ciinda cst, qiiia iii |iiiino l'iish'ri(innn siiliiccliini, ct dicit ([iiid cl |ii'ii|ilcr ([iiid.

iilii univcrsalis demonslratio couqiaratnr (Jiiando aiilcm (!st [lassio non [)cr se, sed
nd |iaiticularem, dicit -Vrislobdes quod iii siibicclo accc|ila nt cns iiicomjiielum :

illud ciii [)cr se iiicsl [lassio, boc autein luec (([iiia iiilci' snbicclimi iil orla dc
Csl Sllliiccl lllll : o|iollcl iuiillir ijllnil li;i| i[isii ai'ci|iil iir) [icr diflinilionciii siilijiTli

liaratiij. prr Mlll{i'rli ilifli lli I innrlii . Tcrtia ralio dciiKinslraliii'. (^bianixis |iassio cl sua
csl, ([iii.i loiisliil ijiiiiii ilriiionslratiir ililliiiilio r.idcni siiit, nini laiiicn scciiii-

passio lir Slllijnlo jirl' lliriliiiin. OlhTra- iliiiii liiliiiii siiiit idriii : i{iiia ililliiiil io iio-

liir ergo dc iiicdio, iilinin sil rssciilialc liorrsl, c| {irr iliflillillollrlll lll llolior cst,

' Aristotei,e>, dc Aniiiia, Irx. luiii. 11.

 192 D. ALB. MAG. ORD. PR.flD.
fit demonstratio : suLjcclum eiiini quain- neam, et superficiem, et corpus, a male"
vis sit causa passionisj non tamen secun- non tamen passiones subje-
ria sensibili,
dum totum est causa, quia aliquid pas- ctorum abstrahit a subjectis et ideo in :

sionis ex rebus sui generis causatur sicut diffinitione passionis mathemalicce poni-
ens constitutum in genere accidentis : et tur subjectuni, quando dicunt quid et
tunc oportel cognoscere in medio, quod propter quid.
passio sit ex illis et sic oporlet quod
:

Adhuc autem quamvis abstrahat a

diflinilio passionis sit medium : et ideo
oportet quod diffinitio et dicat quid pas-
motu qualilativo, ut dicit quidam, non
sionis et projtter quid, et concernat sub-
tamen abstrahit a motu locali, ut patet
in astrologia.Quamvis hoc non satis be-
jectum quodest causa : et taHs diflinitio
ne quia astrologus non considerat
sit
estverum medium demonstrationis. Et :

quantitateni motam secundum princij)ia

per hoc palct solutio eorum quae induce-
motus, sod secundum quod quanli tan-
bantur. Cum aulem d 'monstratio sil per
causam mateiiab-m lum et sic etiam ipsum motum conside-
:
fornudem et effi- et
rat ut est quantitas quoedam divisibilis et
cientem, sicut dictum est, quod princi-
pium est subjectum hsec enim causa est mesurabilis ul quantum : et quia passio-
:

efliciens. Tamen attendendum quod licet

nes non abstrahit , patet quod diffini-
tiones passionum, quBe sunt media de-
finalis sit causa rei et sit prima inten-

tione, quamvis sit ultima in executione: monstrationis , conci])iunt in se subje-

tamen in naturalibus passionibus non lit clum causam formalem passionis, et
et

sic dantur per materiam in qua est

demonslratio per causam tinalem : ad esse pas-
enim rei suflicit
sio passio enim materiam ex qua fit
:
materialis et efficiens et
formalis quia efficicns
non habet et sic etiam mathemafica^ dif-
:
: facit, forma dat
finitiones concipiunt subjectum ut mate-
esse, et materia perlicitur ipso et tenet
esse
riam in qua
Quod patet in hac pas-
sint.
: et ideo fmis in talibusestposterior:
sione, liabere tres fequos duobus rectis
ex posterioribus autem secundum esse :

hffic enim probatur per hanc

non fit demonstratio finis autem secun- :
diffinitio-

dum esse posterior

nem, figura plana, tribus lineis contenta,
: et si movet eflicien-
tem, hoc babens exteriores angulos intrinsecis sibi
est metaphoricc dictum : aclum
eniui ctopus moventis non facit, nisi ef-
ojipositis ffiquales cum enim diffinitur :

et dicitur, figura plana, Iribus lineis con-

ticiens : et ideo ad
demonstrandum esse
tenta, dicitur totiun esse trianguli quia
passionis non oportet congregare nisi :

non secundum partem sed secundum

efficientcm ct formam et materiam. ,

Quamvis lamen non fiat demonstratio totum suum esse causa est hujus passio-
dubium^'
per ipsam, tamen consideratur a naturali nis : cum autem additur, habens exte-
in quantum natura non facit frustra. sed riores angulos duobus intrinsecis sibi op-
semper propter finem ipsum: est tnuien positis ffiquales, tota causa formalis dici-
finis non tantum i[isius lieri, sed etiam tur passionis : et sic diffinitio qua? dicit
ipsius esse sed quia poslerior est ipso
:
quid et propter quid passionis, est ex for-
esse, et ex posterioribus non lit demon- malibus passionis et sultjecto, sicut et in

stralio, ideo non oportet quod aliis. Sicutautem in naturalibus passio-

in demon-
stratione potissima nil)us quando diffiniuutur, aliquando .sub-
finis ponatur cum
aliis tribus terminis. ticetur forma, quia manifesta : ita in ma-
fhematicis aliquando subticetur subje-
In demonstrationibus autem mathe- ctum, quia est manifestum : cum enim
maticis attendendum, quod quamvis ma- dicitur, tonitru e.«t extincfio ignis iu nu-
thematicus abstrahat a materia sensibili, be, et non dicilur sonus continuus vel
et quamvis abstrahat sua subjecta, ut li- contentus in nube propter extincfionem
 LIBER II POSTER. ANALYT. TR.U.T. K 193

ignis, quia manifestum est : sic etiam lem llguram esf domus : artificiatum sic
aliquando tacetur subjectuni in matlic- ct in taleni figuram est compositum :

matiris proptor pnmdcm causam. ergo est domus. Sed istae noa sunt verae
Aiiliiic autcm iiolaiKhim quod quam- demonstrationes.
vis matliematica sccumlum esse sint ab Ultimo autem nofandnin cjuod cum
efficienfe aliquo , et babeant aliquem mefaphysicus omnia secun- considcicl
finem propter quem fiunt, tanien (juia dum veritatem et sublilitatem, quod sine
matliematicus non considerat ea secun- dcmonstratione fieri non potest, pro cer-
dum quod sunt a tali efllciente et ad la- lci dcmonslral : scd linc vcruiii esf, quod
lem finem, ideo non diffinit passioncs, ex parle ilia (jua consideraf subslanliam
neque per eflicientem, neque ])er finem, simplicem, non diftinif, neque demon-
sed tanlum pcr formam et materiam in- strat per malcriam et cx parte qua con-
:

teiligiinlcm. Kt lunc sequilur quod nalu- sideral j)artes entis de quibus sunt scien-
ralis considcrat cl dcmonstrat per omnes tice speciales, considerat etiam causas, et
eausas, et mathematicus per duas tan- argumenfaf-ur de ipsis causis, non j)er
tum. Et tamen nobilior et certior est co- per eausas sed per rationcs communes :

g-nitio mathematica quam naturalis et : Iicic enim sibi congruit, cum sit sapiens
hoc est ])ropter jmrilalcm et certitudincm ciimmimis, et consideret omnia in com-
cognitonmi, quae in abstractione a niiitu iiniiii secundum verifatem , quae aliae
et materia considerat : naturalis aulem scientice considerant in speciali : et cum
considerat ea permixla ad maieriam, et demonsfrat, per omnes causas jiofest de-
ul accipiunt incertitudincm cl conlingen- monsfrare, eo quod non est astricfus lege
tiam ct mulabilitatcm. alicnjns sjiccialis scicnlia' : babcf enim
Sciendum cliam quod arlificialia mo- dctcnninare (]ua difliniliiine ef (juibus
ralia d contingciilia et fortuila (hMiion- causis scientia sjiecialis liaiicf dcmonsfra-
strari iioii jnissunl : quia demonstralio re ef diffinire. lla^c igitnr ad intelligen-

vel (^st coiuin (juse. semper, vel eorum fiam aliorum interposita dieta sunt.
qiue iinnl freijuenter secundum causam
ordin.itam : ct idco in talilius,quamvis CAITT XII.
liabciinl cHiisas, non imiIcsI csse demon-
slratio, nisi dcmonslralio extenso nomi- .\ii Iffrt» si/ fliffini/io e/ i/rmnns/ra/io
ne vocetur oslensio jjcr causam et svllo- (ili(j)(n modo, c/ qita/i/cr se luibca/ dif-

gismum. Non enim est dcmonstratio nisi fini/io ad demom/ra/ionem.

eoniiii quae habcnt causam ordinatam et

slanlcm, et ijikt sccundum esse praccedat Xnnr consccjiicns cst dclcrminarc an

ctfci-liiiii, cl Iiiiiiisiiindi non est causa idciii sif diflinilic) cl dcmonslralio , an
fmalis taliiim : cl idcn [icr liiicm iii lali- niiii, il c|niiiiiciclo sc li.ibcl diflinitio ad
l)us niiiil j)otcsl dcmniislr.iii : qiiiiin la- dcinoiistratioiicni. .\clliiic aiilcni jiraMiiit-

mcii caiisa (inalis pcitissiiiic in lalibiis lcrc ojiorlct i|n(il ct c|ii.e siinl genera dif-
allriiilaliir : laincii ci> inndn (jiio iii lali- liiiilioniini. iil ilc c|niilili"l genere seialnr
liiis jiolcsl cssc dciiiiiiistratio, maxime qualilcr se Iiabcal ail demonsfralioneni,
cst ])cr caiisani linaicin, sic : omne de- Dabimus igilnr jniino qualuor diftini-
feiidcns a caimialibiis d iinbribns csl liomiin genera, ct sumcmus omnia illa

ii<iinii> : liiir .'irliliiialiini liclciidil a cin- scciiiiiliiin illaiii r.iliiincin ilifliiiitionis de

iiialilins cl iniliiiliiis : rrgo csl diinins. i|ii.i ilicil Aristolclcs, (jiiod diftiiiilio gc-
Dciniinslralnr i'liaiii aliijnaniln jicr lnr- ncralilcr dicilnr ratio i|isins (|iicicl (jiiid

inaiii riiiijnipl.ini iiialcri,'i>, \'c| in.ilcri.iiii csl, lioc csl , ralio ijiiiclclil.ilcin signili-

coiijiincl.ini rcirin.c, qncnl idcin \alcl, sic: cans : ijiiia cnim csl difliiiitio alicjiiid rci

conipcisitiiin cx liijiiclilnis d lij.riiis in l.i- i|iia' signilic.ilnr |icr iiiiiiicii, inanifcstuin

II i:;
I9i D. ALB. MAG. OriD. PR.^^D.

cst quoniam etiam aliqua erit ratio ipsius cti, quse datur ex genere et differentiis,
communis qua dicitur quid significat
,
ad unum uUimum complementum ordi-

ipsum uomen aut etiam qu£e est latio

:
dinata per modum quo potentiae
ordinis

altera nomina ponens ad uominis decla- plures ordinantur ad actum unum et :

rationem quod idem est cum eo quod

:
l)aec est diflinitio qua> extra stat, et non

diclum est, oratio explicans nominis si- ingreditur demonstrationem, ut in ante

gnificationem : nomen enim habet inipli- hal)ilis dlximus, et est primijiium de-
cite idem quod explicat oratio signilica- n)onstrationis extrinsecum. Alia vcro ra-
tioncm nominis declarans, et hoc siib tio est unius vere et hoc est unum de :

aliis nominil)us positis quse magis noln uno ostcndens,et non est,secundum acci-
sunt quam ipsum nomen. Hsec igitur est dens (hoc est.secundum accidentaliadata,
difllnitio quiTdam significans id quod di- sed pcr substantialia dicentia et quid
citur per nomen, ul quid signilical iihul et propter quid) sicut est diffinitio pas-
nomen quod datur IrianguhT secundum sionis, quse dicit esse unius de uno sub-
quod Iriangulus est, ab ipsius rei forma jecto, in quoetpcr quod diflinitur.

impositum si cnim esset nomen ab ac-

:
Una quidcm harum ditlinilionum est
cidente impositum, non daretur de ipsius terminus , et hsec est diflinitio subjecti
siernificationc talis ratio sive diffinitio :
conjungens substantialia subjecti usque
lirecautem significat quoddam quid est, ad tcrminum qui cst ultima differentia.
quod (hoc est, quam diflinitionem) vero Tndc dicitur terminus quia est termini :

habentes (in quanlum per ipsam inno- (hoc est, subjecti) usque ad ultimuu) aclu
tescit nomen) et quod geniis diffinilicjnis terminati. Alia vero (quffi cst passionis

vere liabentes, quoerimus ulterius, quia lerminus) est etiam passionis ratio dc- i

est, vel si est : et qucerimus propter quid, moiistrans passionem de subjecto, et est
quando accipimus si est. Difficile autem propter quid dicens causam propter
estpcrtalem diffinitionem accipere quia :
(juau) passio est in subjecto . Propter
est res de his qua^, nescimus alio mo(h> quod priina quidcin diflinitio sig))ilicat
quam jier nominis expositionem ,
quia quid est subjectum, sed non deraonstrat
sunt, et an sunl. Causa autem luijus dif- sicut ingrcdiensper substanlivam de)))on-
ficuhatis est dicta prius : quia per taiem strationem, scd est pri)icipiui)) de))ion-
nominis cxpositionem de re quacumque sti-ationis stans extra et slatuens suhje-
nequc scimus si est vere, neque scimus cluui et confir)iians illud contra illun)
verc non est sed aut (hoc est tantum)
si :
qui forte diceret subjci.tum projuium
secundum accidens scinms per talem ra- non esse. llla vcro difliiiilio jiassionis
tioncm nominis de re si est, aut si non quoe posterius ct post sulijecti diflinilio-
est. Hoc autem accidens est, quia n(isci- nen) dicois quid et propter quid, ))iani-
mus nisi in quantum in apprehensione festu)n cst quoniam erit ut de)))onstratio
cadit per nomina, et non scimus jicr rei ejus diflinitionis (juod quid est, hoc est,
essentialia. Hsec igitur nominis decUira- illius diflinitionis quae solum dicit quid »

tio est una. csl passio ; quia illa concluditur sicut et j

Ratio autem una, hoc est, altera de ipsa passio. .Manifestum quia illa (juae

re ipsa data, est duplex, secundum quod dicit (juid ct propter quid, cril ut (lcn)O))-

duplcx est unum ; cnim

est unum ordinc stiatio, jiositionc dilTerens a demonslra-
et connexione midtorum : unde sicut tione . Hoc auteu) divcrsi diversii))ode
unum dicitur Ilias, lioc est, versus Ho- exponunt. Dicunt enim quidam breviter Primaop
meri de historia Trojana, qua' connexio se absolventes, quod positione dilTcrre

cst multorum, et ordine unum : et haec est per concretu)u et abstractum dilTerre :

unitas vocatur conjunctio midtorum ad quia cum in dcmonstratione concluditur,

inviceui ; el huic simihs est ralio sulije- ut in subjecto est, oportet cau) accipere
 LIHER II POSTER. ANALYT. TRACT. II 19o

in conrffto sif, ignis extiuclns in nuhe (jiioil hoc tonat,

et demonstrat quod hoc

tonat. ('.iiin autrni sinuitiir ut (liftinitio tonal, sic, quod proptcr lioc tonat hoc
(eo quoil (liflinitio signilicat ijnidditatcni) vi'l illud, quod extinguitur ignis iii nubi-

oportel (juoil signilicetur ul in abslracto lius. Dicens autem diflinitive quid cst lo-

sic, tonitru est ignis extinctio in nube, nitru dicet quod tonitru cst extinctio
,

ecunda. yel sonitus extincti ignis. Aliter dicunt ignis in nubibus, hoc est, sonus extin-
alii et snbtiiins, (juod talis diflinitio di- ctionis ignis in nube quid enim passio- :

cens (juid et projitcr qnid, cnntinct oni- iiis aliquando subticelur, co quod niani-
nia (jna? sunt in denionstralionc alio (u- fcstum est, sicut in aiitc liabifis dictum
dine positionis, quam in dcnionstratione est. Projiter (jiiod palct (juod eadcm ra-
sunt : dicendo enim sic, tonitru est in nu- tio (hoc est, diflinitio dicens quid et pro-
be aquosa ignis extincti sonus conti- pter quid) aho niodo (hoc est, diverso
nuus, ibi est subjectum demonstrationis modo) dicitur : quidem demonstra-
et sic

nulies, et mcdium deTuonstrationis ignis tio continiia, hoc omnia habens quae
est,

extinclus , et nuijor cxticniilas sonus diflinitio continua habet. Sic autem (hoc
contiimus. Sed in hoc dilTcit, ijuod extre- est, alio modo sumpta secundum posi-
milas qua> in diflinitionc est ultima, in tionem) conliima dilfiuitio et dicens qiiid
denionstratione est prima ; et subjcctum et propter ijuid. Tres igitiir jam suut de-
qiiod primum est in diffinitione, est ter- terminatse diffinitiones, nominis scihcet
tium in demonslratione : et minor extre- et subjecti, et passionis. qua; dicit (juid

mitas do qua major extremitas est conclu- el propler quid.

dcnda, et nicdium est jiosilionc medium. Ainjilius adliuc prffiter dictos tciiiiiiiiis

Tenia. Isla ergd qu;e dicunl, Allaraliius dicil cst alius terminus qui esl dicens qiiiil

(ut in antc habilis expositum est) quod jiassionis ex solis esscnlialibus jiassio-

ditrcrt iiiij-itiune : ijuia talis diffinitio in niim : sicut si dicatur, quod tonitru est

demonslratidiu' jiartim ponitiir in niajoii continuus sonus in nubibus : el talis ter-

projiosiliiuic, |iaitim iii iiiiiioii, cl jiarliiii iiiinus cst (jui cst ijisius dcmonstrationis
conclusio, coucliidiliir sicut jiassio.
in conchisionc. Id enim quod dicit ijuid (jiiia

vcro (pue cst in incdio iiiler iianc et

jiassionis tantum (quod esl major extrc- llla

milas) jionitur in majori : medium autcin illani, i\nx dicit ijuid d jiroplcr quid, est

ilifiinitio ijisiiis (juid cst subjccti el cst

iliiriis jiroptur quid, pouitiir iii iiiinori
indenionstialiilis (jiiia neque concliidi-
cuiii sulijecto et ^ubjcctiiiu el id (juiiddi-
;
:

cil ijuiil jiassionis, jionitiir in ciiiiclusio- liir, neque dciiionstrationem ingreditur.

III' ; cl ila ({iiod conlinue jiositum est iii Iiia (hoc cst, allera) quae est passionis

dirtiiiitioiic, iutcrrujitaiii et discoutiiiiiaiii (licciis (juiil d jiropler quid, sicut syHo-

deiiionstraliiui^', d gisiiius dciiionslrativus casu dilTerens a
jiositionciii liabcl in
dciuiuistialioiic iii lioc (|iui(l iiiia ji.irs ca-
sic jiositionc dilTert a demonstratioiic in

(jiia |iouitur : ita quod praqiosilio <i ilical (lit in divcrsum cuiii alia. Tcrlium aulcm

causam dilTerentis jiositionis : (piia ili- tcrininorum gcnus c^l, quod esl ipsius

monstralio lioc cxigit iii ordiiic jira'iiiiNsa- (lcmonslrationis conchisio. Diffinitio igi-

niiii iit sic diiTerenlem accijiial (ad ca (|ii;i' tiir uiiminis dcwionstrat (juid significat id

(lifliuilioiic coiiliiiua suiit) [iusitioiiciii. (|iiod dicitur. DilTmitio passionis diccns

iii

hilfcit ciiiiii iliccrc iii ilcmoiislralionc (luid d jirojitcr (jiiid, |irincipiiiiii c>l dc-

nioustrationis ingrc(iicii> Miii^l.iuliaiii

cl dcMioiislraic iil ijiiiiil loiial (hoc esl, iii

cjiis. niffinitio aiilciii jiassioiiis dicciis

(jiioil aliciii loiiiis inest ut jiassio ct pra^-
difliuiciido c>l csl -iciit (jiioil (•oiicliidiliir. hilli-
(bcatuiii) cl dicere (|uiii i|iii(i, iil

dilfcrunt ciiim iliccrc id iiihmI iiiliu aiilciii suiijccli ilicciis qiiid siilije-
tiiiiilru ;

tiuial 111 co qiiiiil loiial, ct iliccre (jiiid ctuiii, iic^juc iugreditur, neijnc conciudi-

esl liiiiilru. I)ici'l ciiiiii >ic iljc (pii dicit lur : ct idco iiicdiuiii istorum dicitur sic-
196 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
ut dicitur medium per abncgntionem monstratur : sed illa qua; dicit quid tan-
extremorum. tum passionis demonstralur, et quorum
Manifestum igitur ex dictis est, et qua- tcrminorum est demonstratio, et quorum
liter ipsius quod quid est, cst demonstra- non cst demonstratio. Adliuc autem cx
tio, hoc est, diflinitionis, ct qualiter non : dictis manifcstum cst etiam, quomodo se

et quorum sive quarum diffinilionum si- habet diffinitio ad demonstrationem, et

ve terminorum est demonstratio, et quo- quomodo contingat ejusdera esse diffini-

rum terminorum non est demonstratio. tioncm demonstrationem, quia incom-
et

Amplius autcm ultcrius manifestum est plexi ejusdem sunt sicut passionis, et
ex dictis^ diffinitio quot modis dicitur, complexi quod est passionis dicens quid
et qualitcr quod quid est (sive diflinitio) tantuMi diffinitio : ct qualilernon contin-
demonstratur (lioc est, dcmonstratione gat cjusdcm essc diffinitioncm et demon-
concluditur) et quomodo non demonstra- strationem : et sic quse quaesita sunt in
tur : quia diffinitio subjecti et passionis prsecedentibus soluta sunt.
quae dicit quid et propter quid, non de-
 : .

f
LiBER II i>osti:r. AXALYI'. tr.vct. m if)7

I TR4€TATUI§^ III

QUALITER DEMONSTRATIO SIT IN SINGULIS CAUSIS.

quod jam accopil formam, necessario in-

CAPUT L fert causatum. Aliter autem ettertio go-

nere causalitatis dicitur causa movens si-

Quod ciim (lemonslrntur per causam, ve quod ad primum (hoc ost,

efficiens,

causa debel ordinari in niedio. per se et' formaliter) movet ad olfectum.

Quarta quoque causa dicitur, per ctijus
Jam iii prsehabitis (ieterminatum estdo niedium omnes istae causse demonstran-
medio (quod est quid secundum viani
est) tur : quia illa est causa causarum, et est
cognitionis, lioc est, qua via cognosca- causa tinalis.

tur. Quia autem quid est etiam est cau- Diximus autem de causa materiali,
sa, idoo tangenduni est de medio secun- quod cum sil haec, necesse ost essc ali-
dum quod causa ost, et hoc est dc eo quid quod Hoc autcni non
est ellcctus.
quod est quid in (juantum est projiter est intelligendum quod una proposi- sic,

quid : et ideo etiana oportel tangere de lione neeessc sit aliquid sequi, si tamon
aliis causis. una propositio accipiatur quia ex uno :

Dicimus igitur, quoniam scire opina- nihil sequitur syllogisticc sod duabus :

mur cum sciamus causam, oportet hic propositionibus accoptis ad minus scquJ-
detcrminari de medio (k'monstrationis so tur syllogistico conclusio. Hoc auteni est
cunduni quod autem
est causu. (lauscB cum duiB projjositionos unum habcant
sunt quatuor, quarum una quidem est medium, in quo communicant extrema
formalis, quaj quid erat esse significat, et iiliirum duarum propositionum. Iloc igi-
dillinitionem secundum formam, quae to- lur mcdio uno accopto socundum quod
tum esso dicit. Una vcro (lioc est, alia est unitivum extremorurn, conclusionom
sive socunda, qua; ost causa materiaUs) necesse est esse sive sequi.
causa ost nocossitas. Ila-c aulom talis, De causis enim hic inlondinms socun-
quod cum luec sint ((juio ad ultimam no- dum quod sunt principium cognitionis,
cessitatem adducunt materiam) necesse scilicet mcdiumsecundum quod autem
' :

est haec esse, hoc est, causata ipsius sunt relatae ad esse et fieri quod causant,
quia alitor materia non potest poni in de- portinot ad sccundum Phi/sicorum dotor-
monstrativis in quil)us ex necessitatc so- iiiinaro do ijisis : sod in communi jiroiit

quitur conclusio. Si enim matoria dosci'i- sunl (litforentiDe entis secundum (juod
borctur socundum (|U(i(l osl in polonlia, siiigula' scicntiiP c(iiisi(l(M'ant has vol illiis.

non de necessilale inferret conclusionom : dctcrminarc dc ipsis portinot ad quintiim

nec etiam esset causa materia aut dispo- iirimx 'phHosonhia' librum. Sunt cnim sufficienii»
' '
. -, qunluor
sita ullinia disiiositiono iui formam : oo causic aut csso, aul licri. Si esse : aut csl causaruni.

' nemovet dubiuni, quomoiio scilicetliic cl2 tci. com. 27.

Pliysic. et !i .Mcliipliysio. iipiitur de oausis a
 :

198 T). ALR. MAG. ORD. PR.EI).

formalis, quse dat esse : aul materialis, utraque parlo sui unum : cl allera duos,
cui datur. Si autem simt causae fieri : aul quoiuiu unus est anyulus trianguli qui
est causa qua> lieri iuchoat, et esl cfli- est in semieirculo, et ipse est pars media
ciens : aut qu;e Oeri lerminat, et est fma- duorum angulorum ab unaquacumque
lis : quia motus eflicieulis durat usque ad vis iinearum illarum conslitutorum.
ultimum linem inclusum, et tunc qui-
escit.

CAPUT II.

Qualitcr sit dcmouslratio per causain

materialem et formalem.

De
autem omuihus demus excm-
his
pla quahter per quamlibet cnusam Ot de-
monstratio cum pro medio ordinntur ad
concludendum effeclum, sicut passionem
de subjecto. Primum autem de causa
materiali. Materia autem sunt partes ali-
quod lolum uiaterialiter et integralitcr Sic disposita figura, procedamus sic ad
componentes. Dicamus igitur, quod id demonstrationem quod angulus in semi-
dictum cst de causis in communi, quod circulo stans est rcctus angulus enim :

scilicet ipsis in medio ordinatis concUidi- qui est medietas duorum reitor um, re-

tur effeclus. Hoc autem in communi de ctus est : angulus super arcum circuli
causis manifestum esl, et sic sigillatim, stans est duorum rectorum medietas er- :

scilicet induecudo causas ct unamquam- go est rectus : et prohatuni est per cau-
que pro medio ordinando. Ponamus au- sam malerialem. Attende etiam quod an-
tem primo in causa materiali et ut beue : gulus apud (iraecos cst fteminini generis
'

exemplum, describatur pri-

intelligafur ct in exemplo Aristotelis ponitur sic
mo cl dividatur iiei- diametrum
circulus propler quid reeta angula (seilicet ut ita
per centrum eductum ex ulraque pnrle liceat loqui) in medio circulo deseripta
ad circumferenliam : deinde ab extremi- recta est, hoc est, per causam materia-*
tatibus diamelri ex ulrnque parte ducan- lem, (juam nolat cum dicit. propterea
tur dua^ liuir diiecle ad punctum, in quo probatur esse recta.
direcle est medietas semicirculi. Ista^ duoe Et ut hoc in demonstralivis terminis
lineJE cum diametro faciunt triangulum, ordiuetur, sit recta angula (quae est ma-
cujus ille angulus qui coneavo
stat in jor extremilas) in quo est littera \ : hffic
circuii, rectus est, sieut vides in margi- enim rectituilo angnla^, concludenda est
ne. Deinde protrahantur linccB duis a ter- de angula iu semieiroulo constituta : mc-
minis diametri protractae extra ciiculum dium autem hujus demonstrationis (quod
in coutinuum et directum. Tunc patet est causa malerialis prout est necessitas)
quod linea recla perpeudiculariter cadens est angulam illam mediam, hoc est, me-
super lineam rectam facit duos angulos dietatem duarum ano-ularum reetarum
reclos : et sic duse lineae alicujus diametri sit in ([uii lillera n, angula aulem quce est

protractte et perpendiculariter se secan- in medio circulo sive in semicirculo (qu;e

tes in concavo semicirculi, faciunt qua- est minor exlremitas) sit in quo cst litte-
tuor angulos rectos una scilicet duos ex
:
ra c concluditur igitur quod cum rectani
:

' Hoc idem Lincon. iiotat hic.

 LIBER II POSTKR. ANAI.YT. TIJAr.T. III 199

hoc est, in angula

anirulana esse est in c,
Causa autem per quam con-
si'niiriiculi. cai»i:t 111.
cluditur est b hoc enim quod estB cequa-
:

le est cum a, quia medictas duoruin Qitaliler fil per causam efficientem, et
rectorum est una angula recta : et una an- f/itolifer per caitsain finalcm.
gula recta est .v : b ergo et a aequaliter an-
g-ulae sunt : et b est recta ;ergo et a re- IIoc autem propter quid (sicut eflicien-
cta. Ei vero quod est c (hoc cst, angulaj tem causam) ^lcdorum (hoc cst, contra
iu scmicirculo posilae) inest b medium :
Medos) hellum factum est Athenis (hoc
eo quod b positum est esse duarum an- est, ab Athenis), sicut si quaeratur, quae
gularum rectarum medium. Existente au- causa efllciens estproeliari (hoc est, quare
tem c medio duarum rectarum angula- praelientur Arthenienses contra Medos ?)
rum (sicut dicit minor propositio) conclu- et respondetur causa cflicicns qu;e facit
detur, quod a major extremitas (quae est pradiari Aithenienses, haec, scUicet quo-
reclam esse angulam) in c est in conclu- niaiii primo
Sardos amicos et socios
in
sione, sicut major cxtremitas est in mi- Athenieiisiura coramiserunt bcUum Me-
nori. lloc autem quod est c erat angulam (li : pioptcr hoc enim sicut per causam
in semicirculo existentem rectara esse : et efriLientemct inductivam, priraum cst
hoc erat propositum. bellum Athenicnsium contra 3Iedos. Et
Huic autem conclusioni idemest (quoad si hoc in terminis dcmonstrativis aliquis
conclusionem eamdem inferendam) id vult (irdiuare, major
sil liclliim quod est
quod erat esse (hoc est, difrinitio) recti. extremitas in quo a mediuin quod est
cum hoc aliquis demonslrare volens pcr causa (quod est prius commiteus bcUura
causam formalem ralione difrinitiva si- cum Sardis) iu (juo est b ; Athenienses
gnificando pro medio poneret. At vero si autcm minor cxtremitas sit c. Est igitur
aliquis quod diflinitio medium
diceret B nicdium in c rainori cxtreniitate in mi-
esse nonposset, Dicimusquod causa for- nori propositionc: prius enim committere
malis quid erat esse in diflinitione dicens, belluin Athcniensibus (hoc est, coalra
jani in antc liahitis signilicata el prohata Ath 'nicnsi-s) Medos, per boc quod con-
est csse mediuni : et tunc sir erit ai'guen- tia Sardos prius comraiserunt a vero :

diiiu : omne cujus ratio roctiludinis ha- est in c in conclusionc : quia .Vlliciiicii-

iictur. ri'ctum csl : anifuli in semicirculo scs (lebcUanl eos, qui prius injusti fucriinl
consliluli ralio est reclitudinis : ergo est in cos bcllum Sardis movcntcs. Est ita-
rectus. Ratio enim rectitudinis est in an- que etiam in b a in majori propositione :

gulo ajquaiitas angulorum cx utraque li- quia Athcnierises dcbcllant prlus inci-

nesepcrpendiculai-itcr super aiiam lineam ]iiciilcs bellare, per quod ad bcllum raoli
slanlis ct iluos rcctos ex utraquc [)arl(' suiit Atliciiienses : n auteni est iii .Vliic-

sui facientis, sicut vides in margine. Se- nicnsibus siciil (aiisa iikivciis ccis ad licl-

cundum aulem causam matcriaiem sic lum : co quiid .Mcdi piiiis Iiclliim inccpc-
arguitur oume quod est mcdiclas duo-
: runt. Mcdium itaquc hoc in hac dcmon-
rum rectorum, est rectum angulus in : strationc causa csl movcns ct cfficiens :

semicirculo cst medietas duorum reclo- finalis aulcm causa csse non polcsl, quia
rum crffo cst rccfus. lloc iiritur modo
: nciiio bcllal proptcr bcliura : el sicargui-
argiiitur per causam malcrialcm cl |icr tiir : oinne n a, omnc c b, crgo omne c a ;

causam formalcm. !',xcnipla anlcm (|u;c (iiuiii cniiii inovcnli prius bclluin ad rc-

pdiiunlur, non suul potissima' dciiKHislia- licllandiiiii iiKivciidmii csl. Albciiiciisi-

tidiiis, scd induciintur ad oslcnsionciii, biis [irius ilialiim csl I iclliim . l-rj Atlu
quod cx ordinatione causa; pro mcdio nicnsibusbcliiim iikivcikIhiii cst.

concluditiir clTeclus. Quarumcumqueuulemcnicicnliuiiuaii

 ::

200 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.

sarum est propter aliquid (lioc est ,

prupter causam dicentem jjropter ([iiid, «[uia si b
eircctum vel liuem) in his el liuis conclu- est in c, quoniain lisec littera qua; est a
ditur per eflicieutem, et e couvcrso efti- est sanari vel sauativuin esse.
ciens per finem. Et dicalur gratia exem- Oportet autem in tali demonstralione
pli, ut proptcr quid ambulal post ccenam? (qua; est per causam tinalem) commutari
sic euim interroganti dicimus, ut sauus [nopositiones et terminos [iropositioiiuiii:
liat liic euim liuis iutentus est illud (puxl
: ([uia liualis causa dicitur esse mediuni,
sanus sit. Llterius est ad liuuc linem ut quai [irius fiiil inajus extremum et : quie
salvet substauliam individui. Dicere au- fuit mediuin, eril niajus extremum sic :

tem propter quid sicul efliciens oportet oiaiie a b, omiie c a, ergo omne c b, sic-
post ccEuam ambulare, et cujus gratia ut in materia speciaU : omne sanativum
oportet ambulare, in talibus quoad de- facitnon eniiuere cibos deambulatio sa- :

monstrationem nihil ditfert: quia utruni- nativum ergo deambuJatio facit non
:

que hal>etur per alterum. Si aulem iu emiuere cibos. Sic enim comniutatis ra-
termiuis demonstrativis osteudi debel, tionibus de causa eflicienti in finalem, et
oporlel ut causa efficiens sitmcdium sie : e converso, magis a^iparebit et mauifesta
ambuhuv post cteuam sit in quo est c erit unaquastjue demonstratio, utrum sit

quod est minor extremitas : non eminere per causam efficientem vel finalem.
cibos sive superius esse (quod est causa Generatione autem et tempore e con-
et medium) sil in quo b, sanari autem trario liic se habet medium, lioc est, in

(quod esl major exlremitas)sit iu quo a ; causis tiiialibus et in causis secundum

in eo euim quod est post ccenam aliijuis moluin sive fflicicutibus : siijuidem enim
ambulat (quod est miuor exti'eniilas) est iii causis efticientibus medium (([uod est
facere nou eminere cibos ad os stomachi causa) oportet primum esse generatione
et hoc est causa inductiva et facliva ejus et tempore : hoc autem ipsum c (subje-
quod est sanum esse in hoc enim quod : ctuin scilicet in quo major extremitas)
est ambuhirc (quod est c) videtur inesse erit iiltimum generatione : et ideo con-
sicut causa id quod est b medium iu mi- cliiditur ex illo. L llimuin aulem genera-
iiori propositione, lieuim est non emiuerc tione et tenqiore est [irupler ([uid est,

cibos. In hoc auleni quod est b videtui' lioc est, causa linalis. Et hoc est ulti-
esse A, quod est sanativum esse in ma- mum generalione, et primum intentione:
jori propositione. Quajratur quse sit cau- et ideo cum lit demonstratio per causam
sa efficiens vel inductiva, quod a major finalem, tuiic ponilur primuin, quamvis
extremitas sit iii c mincui extremitate in geueralione sit ullimuiu. Sic igitur de-
concUisioue, ([u.tc in qiianliim causa sit miiustiatur [ler causain eflicientem et
propter qiiid, sive [uiqilcr (piam sit talis liiialem, ul [nius dictum est, qualiter de-
elTectus : illa est u ([uod siguilical uon monstralur [ler causam materialem et
eminerc cibos : cl formatur sic dennui- forinalem : et ideo de causis [ler singulas
stratio : omne n a, omne c b, ergo (un- causas dictum ost.

ne c A, sic omne faciens non eminere

:

cibos ad ventrisosest sanativum ,

CAPUT IV.
deambuhire post ccenam, facit nou emi-
nere cibos ad os ventris ergo ambulare : Dc /lis (jiuv pcr plures caiisas (Jeiiion-

post cienam est sanativum. IIoc autem straiiliir.

ultimuin (quod est sanativum) esl sicut

ratio (hoc est, causa finalis) ad illud (jiiod r.cuiliiigit autfiii iilein et uuum in con-

est deamlnilare : finis enim est ratio mo- cliisioue vel elfectu demoiistrari, et per
tus eflicientis : a eniin (([uod est sanari) quid est, hoc est, per formam : et pro-
sic demonstrabitur el coiicludelur [ler pter quid est, lioc est, per finem : ct ex

i
 LIRKR II POSriiR. AXALYT. TRACT. 111 201

nece.ssitate, hoc est ex materia, quse est auclor : sed lictiones sunt (juorumdam
necessitas demonstrati : sicut est exeiu- ita dicentium. Et sic conjuncUc sunt dute
plum in lioc elTeclu vel conclusione per causse : formalis, et materialis ad idem
hiccriue pclleni lunieu transire : et lioc ostendendum, ut sic per ali(ju(i(I genus
patel : et nannpie ex necessilate disgre- causse vcl per aliquot nuiucro plura
flilui', (juod iu parva est partihilius, et unum ostcndamus eirectum . Siquidcm
jii r majores poios, iioc est, per majores per materiam arguitur, lunc talis erit de-
poros disgredilur ex materiae neccssitale, monslralio omne corjius divisibile
:
per
quod partibilius est, lioc est, valde parti- poros majores, quam sint solidilates iu-

bile. Et hoc potest esse necessitate pellis terposit.ne poris, transducit luminis trans-

per quam egreditur lumen, vel ex ne- Per causam autem formalem sic
ituiii. :

cessitate maleria? luminis, vel forte ex oinne corpus ex sua forma penetrativum
neccssilate ulriusque. Et melius expoui- et reflexibile, pertransit pellein lucernre
tur si ex necessitale pellis : quia pellis ad majorem illuminationem : forina ignis
dividitur pcr majores poros, quam ter- vel alterius lucentis est talis : ergo pel-
lestres solidilales poris inlerpositaj : ila lein lucerhae pertransit ad majorem illu-

quod majores habet poros, quam sint minationem . Propter aliquid autein et

continuitates inlerpositte : et ideo lumi- propter finem sic : quod est conservali-
nis emissionem non impiidiunt, sed pori vum vel contenlivum luminis, faciens ne
Iransdiicunl luiufU rmissuin. Ex parte ambulans olTendatur. luiiiinis permittit
luuiiiiis sic , ijuiid lumeii jiropti^r sua3 transituiu : tale est lucerna : crgo jici-

suhstautite sublilitaleiu divisibile iu sub- millil et mulliplical transituin luiuiiiis.

liliores radios a luminoso corpore (quod Et sic idem per tres causas dcmonstra-
iii lucerna esl) emissos, quam sint pori tur. In talibus aulem si esse contingit
prllis : rt idiMi railiales line£B ubique per- (Iioc esl, denioustraii) aliijuid per plures
trariscuut jioros : et sic egredilur lumrn, causas secuiidum essc : tunc etiam con-
i't Iiiini'U sic emissum disgredilur et late tingit fieri, hoc est, dcmonstrari per plii-

illuiuiual : quia a quolibet punctn luiiii- res causas secuuiluui lieri.

III isi protraclum, a quolibet poro egre- Hoc autem patet in alio exemplo prc-c-

difus disgredilur in tiguram pyramidis, babilo (hoc eniin cxemjilum quod jam
cujus coiius est in puiicto luminosi vel iiiduxiiuus, fuit in jicrsjieclivis) sicut si

iii |iiirii jicllis : basis iiutciu locus illuiui- tdiiat cxtiiicto igne in nube aquosa, sicut
ualus : radius enim iufcrius advciiiciis a dixil Dciuocrilus lunc ciiim sonus to- :

luiiiiuoso, asceudit siirsuiii : cl radius nitru probalur per ignisextiiictioncin sic-

siiperius a lumiiioso ad jiiirum vcnicns, ul per causain efficiciitciu :
cn.IiiiiI(i

dcsccudil deorsum : el a dextro veniens, eniin igne in iiube aquosa necessc cxliii-
\ adit ad sinistrum : el a sinislro veniinis, ctuin et ignituiu sisinire et sonare : sisi-

vadil ad dcxlrum ct : sic eflicilur ji^ra- iiinn eiiim vocatiir strepilus et sonus
I mis lalior, quo inagis distal a luiiiiiiiisi,i (juciii iguis extiiiitus facit iu huiuido :

M'l a jKiin : siijuidciii iguis luiuiuosus sic ergo demonslratur jicr causam cfli-

jilus ct jilus iit disgrcdieiido, hoc esl, per cieiitem.

icllexiones ad porosum sc spargendo. Et si qiicmadiiiiidiiiii l'\ lliagnrici di-

Iliic csl (\i' iiirma cl iiatura luminosi, cunl, tonitiu til iiiiiKUUiu cl tcrroris caii-
qiiiid sic sjiaigilur cl iiiiilti]ilicaliir ad jio- sa his (jui suiit in Tarlaro, qualenus ti-

rosum. Hnc esl coiiimciiluiii. lucaut qui sunt in Tartaro juxla llu-
illi

pinio ouo-
(hiiihiiii aulciii diciiut iiiiimI liiiiicll \cl \i(is infernales luiic jidtcsl dciiKuislran

....
:

inidam ilo '

Bce«tiu. |u\ rst sulislaiilia, ciijiis iialiira riiniialis jicr caiisaui liiialcm : (jiiia liiiii- loual .lu-
I
nune.
cst se luullijdiraic jicr cmissiiiuciii jiarlis jiiler quateuus limcanl illi qui in Tarlaro

a partc : sed luic niiuquaiii aliquis dixit sunt.

 202 n. ALB. MAG. ORD. PH.FJ).

Plurima autem luijusniodi sunt, quo3 iel, quoil finis bonus (hoc e.st, finis qui
sic efficiiMitr' cl liiic ct niatoria demon- esi bonum) semper est in eo quod propier
strata sunt in his qua^ natura (licuntur aliquid fil : ei fit tale quid aut natura aut
subsistprc. In liis cnim el criicicns ct nui- arte:ol in talibus est demonsiraiio ex
tcria et forma et finis sunt iii natura cou- eflicionie vel fine : a fortuna auiem nihil
stantibus : hoc quidem (hoc est, qua;- propior aliquid : et ideo in talibus nihil
dam) [iroptcr hoc dctorminatum scilicet por linom domonsiratur.
fincm natura fecit : iUa vero liunt cx nc-
Necessiias cessitate. Necessitas autem duplex hfec :
CAPllT V.
dupliciler, .
, , • ,

sciiicet na- quiucm sccunilum naluram, sicut est ne- , .

turte, et vio- ., .

lentise. ccssitas materioe

,

:
,
ct alia
,.
secuniliim ,
mo- Qitod eisdcm cauais dcinonslralur res
ium alicujus cxterioris violenter moven- esse el futura esse el faclu esse et
tis, sicut lapis ex necessilale violentijc rausa variata securuhim differeritins
fortur sursum, ot ex necessitale materiw levij.orum.
fertur deorsum. Sed non sic sit proplor
eamdem el uniiis ralionis necessitatem : Madem aulem causa socundum subslan-
quia illa (juae est secundum violeniiam, iiam est et in his ijua; fiuni in prsesenti,
est necessiias officiens. In naturalilius au- et faciis in praeterito, ei futuris, hoc est,
iem est necessitas materia». his qute fiont ox fuiuro, quse vere est his
Sed in Iiis quce fiunt ah intolligentia qiire sunt in esse causa : sed causa varia-
agente sive a proposito , alia quidom, biiur socundum esse fieri, et factum esse,
hoc est, qusedara noquaquam fiuni ah eo et fore in futuro. Causa enim quse media
quod esi per se frusira (hoc est, sino cau- esi (sivo modium) in his quiX sunt in esse,
sa finali) ita quod fiant frustra, sicul ar- est, quae est sians in esse. Ipsis auiem
tilicialia iu quiijus vel actio ipsa vel opus quae fiunt, causa est quae iit ot generat,
factum finis ost, ut domus offigies (Iioc et fiendo causa est, sicut in his quorum
esi, imago quod fii ut repris-
vel idolum) esi esse in iieri : faciis autem in praeteriio
sentot absontem. Noque ex necessitaie causa esl, qua? facia cst in praeleriio se-
materiae fiunt : quiamaterisenecessilas non cundum causaiitaiom : et futuris quce iient
esinisi adnaturalia, quae poioniia sic sunt causa osl fulura socundum futuritionem
in matiM-ia, quod molore naturali edu- suae causalitalis.
cuutur do illa : sed sunt ialia propier hoc Sicut paioi in exemplo si quaeratur^
quod dclorminant tinom ei idoo ialia per : propior quid facius est defecius lunaesive
finem habent liemonstrari. Alia vero la- eclipsis in praetorito ? ei rospondetur causa
lium sunt a forluna vel casu quse sunt per de prajterito, dicendo quod propter id
accidens, ut sanitas aliquando, et salus facta esi, quod inierposiia terra interlu-
aliquando : ut qui noii iutcndons sanaii nam et solom, facia esi secundum intor-
anibulavit, et ambulando sanatus osl : posiiiunom iu
fit autom in ju-a-torito :

el qui intondit exire do domo non ut sai- quod in prwsenti iorra

prajsonti propter id
vetur, domo postea cadente salvaius est inierponiiur erii aulem defectus in fu-
:

exeundo. iuro propior id quod interpositio ierrae

Maximo autom aitonditur finis in qui- erit in futuro : et est eclipsis propter id
husdam naiuralibus et ariificialibus in quod iu praesenii ierra intorposita esi.
quibuscumque possibile ost liori ol sic et Aliud autem exemplum est physicum,
alilor : quia conlingontia sunl, in quibus ut si quwratur, quid csi crystallus secun-
fortuna non est causa : quia in illis non dum esse ? et si debeat ad modum et

intenditur linis in quibus generationis figuram demonstrationis ordinari : acci-

(hoc est, offecius) forluna est causa : in piaiur igiiurper difliniiionem materialom,
illis enim non ost finis. Propter quod pa- quoniam crystallus aqua donsaia est. Sit
 LIBER 11 POSrFJt. AXALVT. TR.Vr.T. IIT 203

igituf crystallus subjectum, ct minor ex- pore cum suis causatis : quia continuo
tremitus sit c deasata acjua, sil in quo a tcinpore (juaudo intcrponitur tcrra inter
quod major exlrcniilas concludeuiia
cst lunam et soleiii, cst eclipsis continuo
(le crystallo. Iil aulcin iii quo est n me- tempore , et uiiliiiin tcmjuis intercidit

dium et causa, sit derectus caloris jieiii- medium. Iii talihiis enim videtiir nobis

tus. Est iyitursecundum lumc termiuo- hoc facli esse (hoc est, elfectus) et alte-

rum dispositionem in c quidem b in mi- riirii liujus facta causa sit cum facto cf-

nori propositione in n autem est a in ; fectu, et e converso : et futuri elTectus

majori proposiliune : quia a cst densatuiu teuipus videtur nobis esse cum futura
esse quod est major extremitas iit dicla caiisa, (jiiia fuliira terrai interpositio erit
de medio lit autem ci ystallus in lieri
:
siiiiiil ciiin cclipsi futura : et cjus qiiiil sit

quando lit n in lieri suae causalitatis : nunc quaeritur, si ejus aliquid antea(jiiaiu
factus cst autcm facto b secundum causa- ijisum fiat, aliqua causa est, ex qua iil
litatem erit autem crystallus quando fu-
: qua^ simul sit cum ipso, qua posita po-
tiirum esl b secundum causalitatem. El iialiir eiTectus, vel non ?

clfeclus quorum cst aliqua causa, simul Ad deterininationem eriio hiiius qua'- SoiuUo le.x-

sunt cuiu causis, quaiido causte ut caus;e stionis procedentes dicimus, quod in tali-

suiit : et simul causata li;inl, qiKUido liuiil hus iucompletis causis, sinc quihiis uon
causai secundum causalitatem et in eo : cst eirectus, et qua? posila? luin contiuiie
quod factum est in praeterito et Uet in ponunt cfTectum, a priori causa non put-
futuro similiter cst quia causatum prse- : est inferri vel synogizari elTectus : sed ab
tcritum cum causa proet(M'ita,et causatum elTcitu iiircrtur cl sjdlogizatur causa. l^st

fuliiriiin ciim causa fiitura. ii^itursyllogisuuis (hoc est, mediuin (juod

cst priucijuum .syllogismi) a posteriiis

CAPLT VL facto accipiendus, hoc est, ah eiTeclii (iul

temjiore posterior (jiiam causa : icitur

Df (Irmoiislratione iii cau.sis cl causalis juiiicijiium quod est mediuin horum syl-

qux iwn sunt siinul. logismorum, cst illa quiB facla sunl :

qiiia a suo elTectii iurcrii et syllogizari

\i\

noii simiil
liis aiitcm causis
sunt, sicut e;l
el causalis (jujc
iii arliliciatis,
Tiotcst
^

\ is
causa,
caiisa sil
el iioii e

aliquod
....
converso.
juiucijiium csscudi
I^t quaiu- Removet
dubiuni.

iii (juiijus prtecedcns caiisa et incompleta elTcctuui, qiiia iiii'oiii|ilcla csl.iioii jiulcst

est conseijuenlis, ut decisio lapidum esse princijiiumet mediuiii inlerendi caii-

causa est fundainenti, et fundamentum salum : scd causatum (quia coiujilcle

causa incoiuj>leta doiiiiis : et talis caiisa coutiuel causain) est priiicipium comple-
vocatur causa siue ijua iioii, ct cssciilia- liiiii infcrcndi cl syllog'zaudi causam.
litcr csl iii lausato : et ijisa caiisa posila Liidc ct iu iiis (jure liiiiit teuijiore succcs-

non de nccessitale punitiir causalum, scd sivo, iulcr laiisam ct caiisatuiu siiiiiiilcr

e converso causato posilo de neccssitatc cst, (jiioad iiiH' ijiioii a jioslcriori siiiiicn-

ponitur causa. Iii his ergo causis et cau- diim est jirincijiiiim iulcieiidi [uius, et

salis(quaisic niui siinul sunt, quod caiisa non c converso : a jniuri ciiim non est

j)osita jionaliir iaii--aliim 1 qii.craiiius iufcrrc jiusterius, ut iiifcraliir, qiiud lutc

i|iia'slioiiciii |ii'iiiiii ilirciilcs , iiiiniijiiiil faclumest, quoniameslcausa inconqileta.

caiisa cl caii^aliiiu Miut in couliuuo Iimii- Idco qiiia luic idem elTcclus qui poslerius
p(U'(^ ita (jiiod iiliiii lcin|uis (jiiu causa cuiii tcmjture facliis est (hoc esl, (juia

est, cuntiiiuetur lciii|iiiri i{iio c|]V'clus est, posterius factuiii csl) ideo neccssu csl
siiut videtur e.\ [iradialiilis alias causas, iilud (juod est caiisa iucomjtlela hiijus,

neccssitatas scilicelet cumjtletas, alioruiu priiis factum esse leiujtorc : ct iu hitiiru

ellectuum causas esse iii coiiliiiuu tciii- sci undum omiiem futurilionem siinilitcr
204 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.

est, quod scilicct prius infertur ex poste- mcdio tempore dicere, quod causa posita
riori posito iu esse. ponatur effectus : nec contingit dicere
Ilujus autem probatio est, quia me- quanto tempore finito sequatur effectus,
Jiiun tempuris inter causam positaui et nec tempore infinito : quia nunquam se-
effcctum nec finiti nec infiniti erit tem- quitur, si lapides decisi sunt erit domus :

poris, quo sequatui-, causa est vel

in quia potest esse, quod nun(juam erit do- I

erit : ergocausatum est, vel erit tempore mus etiam lapidibus decisis. Et hoc non
determinato vel aliquando infinito tem- est in aliis in quibus causa futura est : si

pore, hoc est, indetermuiato : non enim enim interpositio terrae erit inter solem
I
sequitur, lapides decisi sunt, ergo domus ct lunam, verum erit dicere quod aU-

est : ncc sequitur, lapides decisi sunt, vel quando determinato tempore vel inde-
erunt : ergo domus erit tunc, vel ali- terminato erit echpsis. In causis autem
quando infinite et indeterminate quia : incompletis nunquam contingit hoc di-
causa non completa, nec simul cum cau- cere.
sato si enim esset tempus finitum vel
:
SpecuLindum autem est in tahbus quod
infinitum accipere, tunc in illo tempore est iilud sic contingens, quod est po-
sic
medio verum esset dicere factum esse situm in esse, ut post lioc quod factum
lioc quod est effeclus altero facto quod :
est, hoc fierijhoc est, sequatur ahudfieri
est quidem causa et hoc est falsum : :
in rebus talibus, aut consequenter seha-
quia nunquam sequitur, (juod tali causa bentibus : jam
hoc manifestum
aut forte
facta faetus tit, vel fiat, vel futurus sit est, quia non est continuum in tahbus id
effectus : nunquam enim sequitur, lapi- quod til in effectu cum facto esse cau-
des decisi sunt : ergo fit vel facta esl vel sam non enim ad factum esse causam,
:

est vel erit domus. Eadem ratio est in sequilur fieri vel factum esse effectum
futuro : neque euim per omnem futuri simul cum primo, hoc est, cum prima
successionem sequitur, (juod quia hoc causa facta est : quia non sequitur, quod
factum est quod est causa^ ideo hoc con- cum factam esse decisionem lapidum sit
tinue eril. fieri V(d factam esse domum : factum
Medium enim adinferendum reliquum, enim esse primum ut fundameutum, est
genitum simul oportet esse cum hoc quod terminus cujusdam fieri : et factam esse
infertur ex ipso, et factorum in prteterilo domum, est terminus cujusdam fieri ex
oportet siniul esse factum, el fulurorum lapidibus decisis : et quia terminus sunt
medium oportet simul esse in futuro :
haec duo facta esse : atomi, hoc est, duo

sicut cum domo genita simul decisio la- indivisibilia sunt : qula fieri non termina-
pidum est genita, sed non cum decisione tur nisi indivisibiH sicut et motus et :

lapidum genita simul domus genita est :

sicut duo indivisibilia non continuantur,
et cum his quse sunt in fieri, oportet et ita duo facta non continuantur, prsecipue
illud simul fieri et cum his qua sunt in :
quorum unuin ex alio sicut et causam
esse, oportet et illud quod infertur ex factam esse est causatum factum esse :

ipso esse : sed futurum ijuod aon infertur sed oportet quod fieri sit in medio, sicut
ex causa, et erit, hoc est, quia erit, et inter duo puncta est hnea, quando unum
non statim sequitur ex causa, non con- I^unctum ponitur fluere ex altero. >>eque
tingit esse simul cmn causa genitum ef- puncta sunt immediate copulata per con-
fectum, ita quod posita causa ponalur linuationem. Et sic etiam ex his quae
eflectus. liunt ex invicem (in taHbus causis et ef-

AmpUus resumamus adhuc, quod tem- fectibus"! duo facta, causa scdicet et cau-
pus medium inter talem causam ct tale satum, non copulantur ad invicem utra- :

causatum, nec contingit esse finitum, que enim facta et puncta sunt indivisibi-
neque infinitum falsum enim erit in : lia : et simdium non est copulatio ad in-
 LTBER II POSTER. ANALYT. TRACT. III 20.5

viccm : quia continua ot copulata sunt immediatam esse : et hoec est ultima tem-
ad unum terminum, cum indivisibile sit pore a qua in(i[iit iurerentia syllogismi,
terminus, ad terminuni aiiquem copulari sicut r|ui)d ilixinuis, iiiiud decisio lapidum
non potest : et quod illud
ideo seqiiilur ('stpiinia,riinilamentiim posilum sri-iiuda,
quod fil (ut elTectus) cum eo quod factum erectio paricluiu tertia, terli iiunpositio

est(ut causa prnecedens) secundum factum quarta, perfectio domus qainta i'.l ullima,
esse non copulatur nisi fieri intercedat : et lioec est immediala non habens me-
et in tempore illius non sequitur fieri dium a quo iuferatur, et est iuferens
factum esse causati ad factum esse causae : omnes alias : quia si domus est, tcituiu

sicutnon seqiiilnr ad lactam essc deci- cst, ct parietes sunt, ct fundamentum, et

sioncm lapidnin^ factam esse domum, lajiidum dccisio : sed domum esse ex
vcl tcmpore deterrainato ex aliqua dilTe- nullo illoruin pntest inferri.

rentia temporis, vcl indetenniuate, ut IIii jus aulcm excmjduin iri tcrminiscom-
ante dictum est. muuibus cst Ac d: et sil .v decisio lapiduin.

Propter idcmautcm necsequitur, quod c parietum erectio, vel aliud medium, d

continuetur qui.d fit in clTcctu cum cu autem domus tunc enim : a posteriori syl-

quod factum cst in causa quod quidcm :

logizando prius, scqiiitur qnod x factum
enim lit secundum gcnerationcm divisi- est qnoniamc facliim csl : aiitc autcm cst

bile est, sicut motus et tempus quod :

a; sienim fundamentum velercclio parir-
autem factum, estindivisibile sicut ergo :
tum est, decisio lajiidmii cst : piiiici-

linca ad punctum se habet, quod scilicct \)'nun ergo infcrendi est iu c, pnqiter hoc
ex nio fiuit, et ad illud continuatur, cl quod ipsum c proximum est ipsi nunc
sic inter duo puncta iutercedit linca : sic temporis in quo factum est a, et ideo

se habct id qnoil Ht ad factum esse : quia coucluditur ex c siciit cx proximo postc-

ex illo lluit ct ad factum esse tcrminalur :
liori nuuc cnim principium est tcm|pnris
:

et sic fieri intercedit medium intcr diio iu quo fit c, sed sequilur i|iii)ii failnni i:

facta esse in causa et elTcctu : sunt cuiiii fsl faclo d ergo cum liat d quml cst do-
:

infinita facta in eo quod lit sccundnm mus, necesse est a (quod est decisio la-
lieri mcdium intercidcns intcr duo facla, pidum) factum esse, c autem est causa
sicut infinita ])uucta. I)c his aiilem magis ad d sinc qua non est d, ergo cum fa-
mauifcslc ct substaulialitcr o|)i)rtcl diccrc ctum sit Ducccsseest factum esse c cau- ;

in libri) VI I'/ii/.slc. '

in quo loqucndum lcm facto posteriori, uccesse est a prius

et Irailandiiiii crit dc iinivcrsaiibus qua; failimi csse. Siciil anlcni accipicns scin-
sunt de-molii dclcrniinanda : tlc molu pcr aiiqiiod mcdiiim intcr primiiin ct iil-

enim univeisali ct immobili cl passioui- tiiniim, stabit aiicubi, et hoc csl iimuc-
l)us motus non contracli ad hoc vid illnd dialiim, ut domus: quia non vadil in in-

ibi loi|iicinnr. In lantiini aiilrin niinc ar- liniliiiii in cansis, iil iii anlc liaiiilis os-
ccpliim liis scinndnm qiiDil li;ecse
sit dc lcusuin cst.

liHbeut causam mi'dialaiii. linc esl,

ad i'>t si diccrcliir qniiil iiini >1ai)il :
Innc

quae sumenda cst pro mcdin inrirentice scui|irr iiicdinin cxtia incdium accipitur
ail iiircrciidiim syllogisticc illud ijiinil iii iii iiiliniluni : iidii ciiiiii lOiiliuuc in tali-

talibus incnmplclis causis lit CDUscijiirn- inis causis csl facliim. ila (luod sil sein-

lcr cx illo. Sicul cuiiii in aliis iiicdialiiiii pcrconsc(piens ad illiid, qucmadmodum

ail ininirijialiiin liirluin r>l scd inii|)rri' ncci'ss(> csl a
ili)i'iiiiiins rcdiirrri', ihi :

ncccssc (^sl in Jiis (|iia' iiici)iii|ili'la' siiiil iiiriliu cl al) ipsu iiniic piiiiio qiiod pni-
pr.cccilcnli lailn ciijiis licri
non simul ciiin snis
causte et cifcclibiis \iniiiin rsl :

rarliini cssc qni.i ali illu in-

mediam quae est prima causa inferenliip cst a pi iuii :

' Tex. com. S7 Pt .S8.

206 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

fciiur anteccdcns. Siinilitcr autcm cst causa sine qun mm esl fuiidamentum : et

in eo (jnod crit in faluio sccunduin om- ctiam ponuntiir fiindamcnto posito. Itc-
nem futuritionem : quia semper poste- rum si crlt d^tmus, similiter sequitur
rius infert prins : cnim in futurum ve-
si qiiod nccesse cst prius hipidcs decisos es-

rum eril dicere, quoniam d erit, domus sc : et sic primum scquitur ex mcdio, cl

scilicet, necosse est necessitate inferen- cx ultimo medium, cum iiisit virtulc ul-

tice, quod eril verum dicere quod erit a, timi quod est immediatum, quia siiupli-

dccisio scilicct lapidum : liujus antcm citer est ultimum crit cnim lundamen-
:

causa est c, et sic reducitur ad immcdia- tuni (qiiod mediuiu esl) prius seciindum

tam hoc modo : si n est a, cliam ciil cu- inferentiam ad lapides decisos, et prius

jus causa est c, ergo c neccssc est quud sicut causa sine qua non ad (himum.
erit : slquidem eniin d erit, sequitur

quod prius erit c si vero c erit, sequitur :

CAPUT VII.
quod prius a erit.
Similiter autem erit inlinitadecisio,hoc De demnnstrnlione eori/m qufe frrquen-
est, non terininata ad aliquem tcrminuni ter sunt et circidarem liabent genera-
CcM'ti numcri in futurilionc futurorum et :
tionem.
in his enim futuris qu;e erunl, ita quod
unum ex alio convenienlia, hoc est, conse- Quoniam secundum ordincm talium
qucntia ad invicem, ita quodunum est ex causarum videmus circulo quamdam
alio : principium autem quod est primum esse generationem, contingit hoc esse in
mcdiuiu ad alia infercnda, e.st acceptum (lcmonslrationihus sicul iii causis, si con-
sine mcdio sivc immcdialum et hoc erit : sc(|uuntur scciindum c(Mivertil)ilitalem se
ultimum seeunduin essc etgenerationcm, ad iiiviceiii mcdiuin ct lcrmiiil quse suiit

primuin autcin in intentione, quod in- exlrema, sicut in secundo Prionim di-

tcnditur ante omniaalia. clum est. Hsec autem convertihilitas at-

In operilius autem arlium ([u,t apotc- tciiditur, ita quod unumquodque sit pri-
lesmata dicunlur, plerumque sic sc ha- niuin ct ultimum et medium ad aliud
licnt, quod ah ultimo (quod solum immc- sccund;iiii caus;im et c;iusatuni, quff". vo- L
diatuin est) incipicnda est demonslra- c;ilur riiusii sine qiin non, ct non neces-
tio : in his enim si facla est (himiis ((ju;e sario cuni suo simul clleclu : in liis cniin
gcneratione ullima cst), se(|uitur qiiod talibus est converti dcmonstrationc. t>s-

necesse est decisos hipides esse: et faclum tensum autem est et hoc iii primis (lioc

est hoc propter quid (hoc est, propter est, in Prioribus Analyticis) quod con-
aliud) hoc scilicet quoniam necesse est clusiones convertuntur super prsemissas
fundamentum factum esse in quo sunl ad infercndnm eas hoc autem cst circu-
:

l;ipi(les decisi, sequilur a posteriori si lo essc demonstrationem, conclusionem

fundamentum domus est, necesse cst l;i- scilicct coiiverli supra pnemissas ut con-
pides dccisos cssc : ct sic rcfcrlur ad im- clusiones infcrant.
mediatum ultimum pcr mcdium funda- Excmplariler autem hoc videlur lieri

mentum si enim non sit fundamentum,

: iii operihus (hoc est, in eiTectibus nalu-
tunc sequitur diccndum, quod et domus rie) in quihus lit reiteratio suhstantia cor-
facta non est el ideo fundamentum cau-
: ruptihili mota, sicut doceri liabet in
sa domus est, sine qua non est, et non secundo dc Generafioiw' : sicut quia de-
perfecta et completa causa. Si vero fun- pluta terra pcr caloiciu vajioi;inlem liu-
damentum est, lapides prius cst neccsse uiidam lciram, nccessc cst vaporem heri.
decisos esse : quia lapidcs decisi sunt Iloc autem vaporc sic facto, uecesse cst

' Tex. com. 24 et 70 et 59.

 MBER TI POSTER. AXALYT. TRACT. HI 207

fierinubem, frigiditate merlii instcrlilii ae- malmm ') propter materia? inscqualita-
ris condensante vaporeni in nub;»m. Ilac tem secus fit, et aiiijii;uiilii lit fipmina.
vero facta nubo condensata, necesse est
sic Fnde in talibus est sicut frcquenter esse,
i deplutani terram esse. Ildc autem cral quod a m;iscu!o masculus generetur : ne-
quoil assuuipluui crat ex principio ad cesse est ergo in talibus etiam mciliiim
infcreniium vapnris generationem. Et (;i qiio suiuitur infcrenlia) sicut iVcqucu-

sic ex princijiiu iufertur conclusio, et cx tcr esse : (jui;i ;ilitcr couclusio dissimilis
conclusione infertur principium. Propter cssel prajmissis : sicut iiiiiu sc habet in

quod talis demonstratio circido (hoc cst, his quse scmper suut, ita sc Iiabcl in bis

circulariter) circuivit. Cujus prol)atio est: quai suut frcquenter.

quia cum unum borum quoiliiljct est (si- Si enim x pnedicatum dc u subjecto,
ve principium sive conclusio esl vei cssc uuivcrsalitcr prsedicatiir et scmjier in

ponalur) scquitur altcnim cssf ex illo : ct nuijori : ct lioc (jiioc esl b mciliiiin, uni-
cum illud quod conclusum esl, j)onitur v('rs;ililcr ct scmper pra?dic;iliir de o

esse, iterum sequitur alterum esse con- subjecto ip minori propositione : sequi-
clusum, quod privis erat principium. At- quod necesse est a de c in conclusio-
tiir

teudendum tamen quod in talibus cst cir- nc scmper et do omiii pra-dicari lioc :

culatio ad idem specic unn numcrn : enim jam iu priino hujus scienti;e libro
quia circiil ilid iii iiicin iiiiincri] licri iinu iliti'rmiiialuin csl. qiium uaivcrs^ilitcr
polest, ul in jirimo bujus scieutioj lihro j)r;edicari iii dcmoustrati^ is (Iic;itiir,

priilialum cst : el biijus causn jtonitur in (jiiod univcrsalitcr prwdic;itur dc oiiini cl

si cuiido de (ieiieia/ionr '
: qiiia qiia? Iia- scmjier : sed hic siippositiim est, tjiiuil

bent substanliam corrujilihilcm mulaiii siiil siciit frequenlcr esse : iiecesse ergo
in circulo, nou rcilcrantiir caih'm iiuiiir- iiiciiiiiiii (|iio(l cst caus;i sicut frequeuter
ro sed specic ct uiiu scmjicr : mcdiiiiii aiitem est iii

Sunt autcm in causis et causanim ilc- ijiiii cs| lillcr;i 1', ilc ijiiii nuijur, et (jiiud

nioustraliiiiiibiis qii;pdam qiia? fiiiiit iini- (lc iiiinori j)r;ciiic;itiir ('\trciiiil;ite : esse
virsaiilcr ct sciujicr, ct in omni siio inf'- igilur iii (lciiiuiisli;iliuiii' curuiii qu;e siint
riori ct iu oinni tciiijiDre sic se babcnf, i'rcijiir'ntcr iijiurtcl jiriiiia [iriiicijii;i (a ijiii-

quod seinjjer et in omni liunt, i-t sunl l)us accipilur virtus consequcutia?) sinc
sicut stellarum conversitines et orbium, luedio, hoc esl, immcdiala, in liis qu;e-
et in illis vera> sunt per stantcm causam ciimque frequcnler, sic siiiit aiil liiiiil :

di'miiii>lraliiiiii's : aiia vcni iiuii scmpcr (jui;i ;iiiti'r liuii iiiiiiic(li;it:' st^irct dciniiii-

riunl ucc in Diiiiii liunl, scil siciil frc- str;iti(i.

quciili-r, qu;e uuii scmj^cr simiil suiit cum Ouomuiiu quiiicui igiliir (JiiikI quid csl

suis cjmsatis, scii ut ficqiicnlcr. siciil iii sivc diflinitiu iiitcr terminos (hoc est. iii-

fri'ucr;itionilius jir;i'iiabilis : siciil exem- ler extrciiui) jiuiicudum. vcl inter lerini-
|il;irili'r |i;ili't. (jiiuil non umnis bomu est iius qui difliniliuucs divers;i^ sunt, ;issi-

iii.isciilii',, qiiiiiiivis uiniiis ji;itcr masru- giiatum est (liidiiiu iu jir;vb;ibitis. Iterum
liis sit gcncrans, et scmcn jinlris qii;iii- qualiter sit demunstratiu ejus quod qiiid
tiim cst dc se similitudincin j);itris in uni- csl cl (jiuililcr iiuii, prius autc iliud di-
iiihus u-cncr^ins iuilui;il, ct sic scmjicr ctiim,ct ctiiiin (jiiiiiitcr sil ijisiiis difliiiitiu,

masciiliiiii generare inlcinJil : Liiiim (ul cl i|ii.ililrr iiiiii, iii |ii';i'ii:iliil i'^ liclcriuiiui-

diciliir iii scciiiiiiii ib' (iriienifiiiiie iiiii- llllll cst.

' Tiacl. 2, c;ip. 6 iii line ; l(>x. com. 70. » Com. 3.

208 D. ALB. MAC. OIU). ?n.ED.

TRACTATLS IV

DE VENATIONE DIFFINITIONIS QUOD EST INVENTIO MEDII

DEMONSTRATIONIS PER VIAM INVENTIONIS.

ei quod est nou nunuM-us, ut alhedini : et

GAPUT I. ideo removendum a diflinitione : quia in

diffinitione non ponitur nisi id quod est
Quomodo /)('/ (Ikitiwncm in rcno/ione in eodem genere cum diflinilo : sod im-
cli/finitionis snbjcc/i proccda/Kr. ])nr (si accipiatur pro numori dilTerenfia)
talo prffidicatum est quod iuosl omni tri-
Quomodo aulem opoHot veuari iu co nilaii, ot est in plus quam trinitas, quia
quod quid est veuantia, hoc est, veuata, non soli inest trinitati sive trinario : quia
sive veuntione difliiiientium aceipienda, ctiam quinarius est imparnumerus : ergo
nunc dieemus in lioc tractatu. Primum osl in plus quam trinitas. Et namque,
igitur In hoc accipiendum est, quod eo- sicul dixinius, ipsi quinque, hoc est, qui-
rum quse insunt unicuique ut prtedicata nario inost, qui non est trinitas, quamvis
suhstantialia, qua?dam secundum com- sit in gonere numeri oodom quo est
in
nmnitalem et amhitum sute prsedicatio- trinitas sive trinarius : quinque enim nu-
nis extenduntur in jdus quam sit ccuii- morus, nullum (quod est extra nume-
et
munitas suhjecti vel speciei quw dif|]- rum ponere) impar est et ideo quinarius :

nienda cst : ila tamen quod amhitus ille in eodem genere cum trinario est. IIu-
proedicationis non extenditur extra genus jusmodi enim genus dividentia (scilicet
cjus quod diffiniendum est. gonus ojus qund (liffiniendum est) acci-
Dico autem exponendo, quod illa di- pionda sunt, ot dividentia goneris divi-
cuntur in plus (hoc ost, in majorem com- siono et suhdivisione, usquequo tot acci-
munitatem) extendi, qusecumque iusunt quorum accepto-
piantur suJKlividendo,
alicui alteri diffiniendo universnliter, et rum unumquodquo (juidom socundum se
universaliter prfedicantur de ipso : at ve- acceptum in plus sit acfu vel potentia,
ro non insunt soli illi, sed et alii : ut quam quod ost totum au-
diffiniondum :

exemplariter sit quod

dicere, ahud est tom ex omnibus dividentibus collectum
inest trinitati (hoc est, trinario) omni ct sit inaKjue cum diffiniondo ef non inplus

non soli, sed et alii spociei numeri inest quam ijisuni ijuod dilliniondum osf. Ilanc
qui non est trinitas sivo trinarius. Hoc onim (irntionom ex omnibus dividentibus
autom duplox est quia vel est extra ge-
:
ad illud ordinatis sic collecfam. necesse
nus, vel in genere eodem quod ost nu- esf suhstantiam (hoc est, suhsfanfiaiem
merus. Si est extra genus, tunc est sicut diflinitionem) esse rei diffiniendre quae
id quod cst (hoc est, cns quod c&t tran- esf spccies ut suhjectum demonstratio-
scondons omnc gcnus) inesl trinitati sive nis : quod
sicut frinitali incst uf diffinitio.
trinario, et non trinitati, hoc est, non sifnumerus impar ufrohique primus :

trinario : sed ost extra gonus,quia inest cum enim numerus qui impar esf .dividi-
 LIBER II POSTER. ANALYT. TRACT. IV 209

(ur, oliaiii impar fst : ot ideo est nume- divisio : hffic igitur oratio ex omnibus
rus impar, ct est utrobique primus, qui his collecta quae universaliter et substan-
componitur ex utroque nunu'ro (hoc est, lialiter inhac divisionede Irinario prsedi-
ex unilate qua' est prinmni iu numero cautur, est per diflinitionem suhstantia-
prout est unitatum aggregatio) et ex bi- lem trinitas sive trinarius, qui est nuine-
nario qui est primum el multitudinis rus impar primus : et sic priino convenit
prineipium in quantum numorus est mul- ei quod sit uumerus impar.
tituJu, etnon iit ex ductu numeri in nu- Ilorum enimquodlibcl (boc est, siugii-
merum et quamvis basc simul accepta
: lum imparibus omnibus iuest quia om- :

(sciHcet uunierus impar utndiique pi'i- nis impar numcrus est numerus, sed non
inus) sit diftiuitio couvertibilis cum tri- convertitur.lltimum autem (quod est
nario, tamen et numerus est in pkis, et utrobique esse primum, et numero non
impar est iu plus, et utrobique ex primo mensurari, et ex numeris non componi)
esse est in plus. Et de numero quidem inest quidem omni dualitati, et sic
et impari per se patet. Id autem cjuod quodiiltet illorum : sed ha'c omnia si-

est utrobique primum esse, etiam esl in miil collecta, nulli conveniunt trinario :

plus : quia etiaui binai'io convenit, qui el sic diffinitio triuarii est numerusimpar
uon ex ductu alicujus numeri in nume- utrobique primus, et incompositus, et
rum aliquem, sed ex aggregatione unita- nullo numero mensuratus.
tuin prima, quae faeil primum numerum. Quoniam aulem jam in praehabitis os-
Totum autem simul non nisi trinario tensum est auobis, ijuod ea qu;e neces-
couvenit sivi' Iriuitali : ijuia binaiius non s;iria sunt, illa sunl qua in eo quod quid
est iiii|iar : iuillii-< aulrin iiilcr liiiiarium est praedicantur de aliquo : ct (piod ea
numerus est ulriiiiiqiie priinus pr.eler qua! sic praedicantur de aliquo, sunt uni-
triiiariiim : et ideo lia^c difllnitio oiunia versalia superiora et communiora prae-
qufe sunl trinifati substantialia colligit, dicata, quas de omni semper priedican-
et ab omnibus aliis separat. Patet igitur tur : et ideo in diffinitiones im^rediuntur
qund autem con-
est diffinitio ipsiiis. Sic talia pr;cdicata qua> sunt iu primo modo
vcnit eliam trinilali. (jiiod sit numerus (licciidi per si^, in quo pradicalum est
qiii iiiiii iiiriisiiralur nuiiieris sive numero in ratione subjecti : et talia praedicata de
et sicul couveuit ei:lem non componi ex triiiitati! (hoc est, trinario et etiam inalio
numeris, sed ex numero et uuitate quae numero de qiio praedicantur talia pnedi-
non est numerus. cata in eo quod (piid e.st, ita quod sunt de
Sic igiturprocedeudiiin esl. quod uiiiiie- diffiiiitionibus illorum subjectorum de qui-
riis aut impar. aul [lar : (!t constat (juoil bussic pr;cdicaiilur : et ideo (sicutdictum
noii par, srd iiiipar : trinarius igitiir esl est) per iliriiiiiliouem sic accepta et col-
niiiinius impar. VA aiit uiimrrus utro- lecta sinuil, criiul liic simul coliccta per
bique primus, aul nou ulrobiqiu! primus. dlffinitionem tiiuitatis, lioc est, trinarius
Et si est numerus, aut numero mensura- est secundum quid esl et diffinitione.
lus, aut non : et constat quod non est Ououiam autem subslantia (hoc esl,
iiuiiicnis numero mensuratus : est igitur subst;inli;dis diriiuilio uuiuscujusque) sit

tiinitas numcriis impar iilrobique pri- e\ his (scilicet cx subsliinli;dilius sic per
iiiiis, nuiiicro uoii iii('iisui';itus. .\(lbuc si difliuilionem ;ic('cptis) iiuinireslum est :

est luiiiicriis, aiil c\ immeris coinpositus, necessc enim est et neccssario sequilur,
aiit iioii : (•! coustat (piod uon ex nuiiie- (|uo(l nisi hoc modo diclo collecta essel
ris compositus : igilur liinilas estniime- triuitatis (Iioc esl, trinarii) esse et difli-
I us impar utridiicjue primus, numeris iiilio : ciini pr;p(licctiir iu quid, et tali!

iiiiii iiiciisui iilii>. iiri|iir r\ 11 II iiieris com- priedicaliiiii iii i|iiid ct iion iii (]ii;ilc, <uit

posiliis. l'^l poiiaUir ipioil slrl iht niimcri esl diflinitio, aiil genus. Si ergo uou csl

11 14
 210 D. ALB. I\[AG. ORD. PR/ED.

diffinitio tale pi;rdicatum, sequitur ne- his sit solutum, tamen hic potcst dici,

cessario quod sit genus. Si autem con- cjuod si divisio dcducitui- usque ad atoma
ceditur quod sit genus, tunc scquitur quce ulterius secundum formam commu-
quod prffidicatur sine conversione de eo nem indivisibilia sunt, oportct quod ulti-
cujus est genus co quod genus cst in
: mum praedicatum (quod est, diflerentia)
plus quam quod insit soli trinitati ge- : cum specie convcrtibilis sit : quia aliter
nus enim plurilius inest speciehus con- : ulterius esset divisibilis : sed qiiia diffe-
cessum enim et proliatum in ante liabitis, rentise ultimtcprout sunt divisiva?, inno-
genus esse hujusinodi pradicatum quod minatae sunf, commiiniores aiitem nomi-
sit in plus quam specics de qua pradica- nafae : ideo dicitur quod inter nominatas
tur, secundum amhitum ct potentiam quaelibef communior est specie specialis-

suse communitalis tale autem prtedica-

:
sima diffinifa.

tum non est diflinitio, sicut dictum est, Dicunf famcn quidam et satis rationa- Solutio >

rumdsfl
collecta. Si ei-go genus nou est, sequifur biliter, quod divisio potest esse duplici-

ergo quod sit pnedicatuni ul (lifriiiilio :

ter, scilicet pcr ultima, vcl pcr ea quse
et si nulli incrit alii quam alomis (hoc sunt antc ulfima. Et si sit pcr ultima :

est, singuhirihus) ct secunduni communi- tunc planum cst quod dicifur in VII
tatem indivisihiUhus trinitatis, ut liuic primse plu/osnp/iiie '
: quia illa converti-
trinario, et illi, et sic de aliis trinariis :
bilia sunt. Si autcm sit non per ultima :

tunc sequitur hoc sic collectum esse trini- aut accipiuntur una, hoc est, unius divi-
tatis sive trinarii esse (hoc est, essentia- sione, aut plurihus divisionibus. Si una
lem esse diflinitioncm); soli enim convcnit divislone, iterum est divisio per ultima
trinitafi ct omni atomo trinilatis, et cst et ultimi gcneris quod divisihilc cst, et

praedicatum in quid est. Supponatur hoc est proximum specici specialissimae :

enim cx dictis et pro sujipositione hahea- et sic iterum ultima convertibilia sunt.
tur,quod lioc sit substantia ct substantia- Si autem accipiiintur pluribus divisioni-
hsdiflinitio uniscujusque, quod ultimum hus : aut illae divisiones accipiuntur or-
estpraedicamcnfum sive prcedicatum quod dinatae a primo adultimum, aut cotequae-
ulterius non est divisihile, et idco con- vae, ita ut unum per plura coaequaeva
vertihile cum sjiecie speciaHssinia diriini- dividatur, quorum unum non cst sub
ta. alio. Excmplum primum csf ut suhstan-
Propter quod, sicut dictum est de tri- tia, quaMlividitur per corpoream et in-
nario et diffmitione ejus, sic in omnibus corporcam : ct ]>ostca corporea per ani-
aliis speciebus specialissimis est : ita matum etinanimatuni : ct sicdecuritdivi-
quod cuiUbet speciei specialissiniae crit sio : et tunc tales ditlerentiae divisivae ac-
illud diflinitio, quod sic ultimo collectum ceptae secundum singulas, sempersuntin
est ex substantiahbus ditrercutiis et ge- plus quam species specialissima qure dif-
nere in omnibus quffi sic dcmonstranfur, finienda est : ct dcfalibus est vcrum quud
ut species specialissimse et diffinienda hic (licfum csl : qiiia differenlio dilTeren-

proponunfur. ti;e nomcn ah eo quod cst divisi-

lialxit

Attendendum autcm quod dicfum csf, vum, et noii ah eo quod cst constitutivura.
DubiMtio.
quod diffinientia singula sunt in plus Si autem accipiantur plures divisiones

quam diflinita species, et totum coUc- non ordinata;, sed in coaequaevis. tunc
ctum inaeque, quod cst contra hoc quod plane verum est quod dictum est, quod
dicitur VII pri»ia' j)/ii/oso/j/iia' ubi ostcn- singula sunt iii plus, ct tofum in »que.
ditur, quod ulfima (iilfcrcntia cst convcr- Cujus excnipluiii si dividatur iiumcrus,
tTbilis' Sed hoc quamvis |multofics a'_no- iit paulo aulc (licfum cst. in nuincruia

' Com. 43.

 LIBEM IF rOSTER. ANALYT. TRACT. IV Ml
utrobique primuin, ct non utrohique pri- si linea vel angulus diffiniendus est, vel
muni : et iterum numerus dividatur in quodlihct aliud subaltcrnum, dividatur
ex numeris eonq)osilum, et non ex nu- linea in specialissimas lineas, reclam sci-
meris compositum : et iteriim dividaliir licct, ct ciiivam, et circularem : et diffi-
in numerum numero mcnsuratiim, et in niantur omnes ilhe specialissimie.Ut di-
non mensuratum omnes divisiones ex:
catiir, quod recta linca est longitudo sine
ffiquo sunt ei quod dividitur, et non sunt lalitudine, cujusmedium non exil ah ex-
ordinafse per sucessionem, ita quod idqinid licmis. Linea autem circularis, linea re-
supei'ius dividit subdividatur, et sic ad gularitercurva in idcm jiunctum refiexa,
ultima decurrat divisio : et in tali divisione cujus mcdiiim cst jiiinctuin, a quo oin-
acceptie diirei'enti;e sunt in plus : lotiini iics linc;c diicla' ad circumferentiam
autem collectum efficitur in .tijuc propter siiiit ;eqiiales, et est siue lalitudine. Curva
ahnei,Mtioin^m aiterius et coiitradictio- atitem est longitudo sinelatitudinc, cujus
ncm ad invicem in singulis : sicut ratio- medium exit ab extremis et in ideiu
nale excludit irrati(maiia, et mortale cx- punctumnonrecurvatur. Adhuc idemf;i-
cludit immortalia. Et hoc niodo quod di- ciat de aiigulo priino in specialissiina
ctuni est, planum esse parles esse in plus, dividendo, sicut in rectum, et acutum: et
totuin autem inaeque. obtusura.
Et [)ost quam omnia specialissima per
CAPLT IL divisionem acceperit,
aliqucm oportet
diffinire volentem suhalternum, esse ac-
Df )noflo i/nc/ilr/tfli t/if/i//i/itiiti'//i s//diri ci[iieiitcin quod genus sit omnium divi-

s/t/it/i/r/'/t,v. dentium, utrum scilicet sit genus quaiiti-

tatum aut qualitatum, ul numerorum et
Congriiiim aiitcm est ciim totiim iiiiivcr- linearum genus est quantitiis, angulorum
sale quod est species sulialtcrna, diflini- autem genus est qualitas circa (juantita-
re vislit aliquis, et negotietur ad difrinien- tcin dicta. Genere omnium illorum acce-
dum speciem talem subalternam, qiiod pto oportet speculari jirojirias jiassiones,
iile qiii sic negotiatur departiatur illud lioc est, differentias quae ad id se habent,
genusvel specicni sulialtcrnam in atoma sicut proprie passio;ies ad subjectum,
s[)ccie, iioc est, qiiod dividatiir illiid pri- ([iiia sunt i'ssciili;iles qualitatcs ipsius,
mo qilod diriilii •llduill csl, iiS([iii' ad s[ic- siciit |)ro[pric [lassioiics siinl qualitates
cies spcciali^^siinas qiia' siint atoma sjje- suhjecli '. ILcc ;mteiii ojiuitet s[)eculari
cie, lioc est, indivisihilia in alias species : [)cr coiiiinunia prim;i. iju.Te priiiio geiius
ct prius diffinial omnes illas species spe- dividiiiit, cl [lostiM (jiuv jiroxime divi-
cialissimas in quas divisit suballerniiin : (liiiit : compositis eniiii illis diirerentiis, et

h.TC enim sunt specie j)riiiia, hoc esl, sjic- sicgcnus dividiMitihiis el snhdividcnlibus
cialissima. Verbi gralia, iit si iiumerus, usqiie ad .itonia sivc iii(livisihili;i specie,
qui est suhaltcrna species,diffiniendiis est, ojioilct convenientia (hocest, communia)
dividaliir iiumcriis in sjiccialissima, iit (jiia' oiniiihiis difliiiilis ct specialissimis
dualitatcm, el Irinitatem, et alias numc- coiivciiiiiiil colligcrc : ct ilhi cruiit niaiii-
rorum species specialissimas : et postea fcsla c\ omiiium diffinitionihus simul
sludcnt sic (boc est, per artem diffinicndi C(>iii|);iralis : (juia iii illam patehunl coin-
qu.T jam tradita est in pr.Tcedcnti cajiitulo) miinia qu.T in omniiim s[icci;ilissimoriim
illoriim qii.T sjiccialissiiiia siiiil tentare difliiiitionihus [KMUiiifiir.

accijicrc difliuilioiics. Ut gratia exempli, I'id|ilcrc;i ((iii;i |)iiiiiipliini oiiiniiim

'
Por priipria^ jir/.ssio/ii^.s cxponit dilTerou- (|n;ilil;iti'i.P. J.

lias osseiitialos ,
qiiiu coiiveiiiuiil iu ossc
212 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
idquod simplex est, hoc
diffinitionum est perveniamus ad differentias utiles ad dif-
est, quod simplcx est re-
subalternumj finitionem quod diffiniendum est.
ejus
spectu specialissimorum eo quod ex illis :
Utiles autem sunt in eo quod sic quaera-
differentiis quoe per divisionem ipsius ac- mus per divisioncm et colligamus : ta-
cipiuntur,
non sunt
non
in ipso actu,
est compositum
sed potentia tan-
: quia men dictum
demonstrant
est in Prioribus aiciit ct qua- l
liter tales argumentationes
tum : et tunc videbis quod solum simpli- divisivai : non cniin demonstrant, sed ac-
cibus sive subalternis illa insunl ut difli- cipiunt allerum dividcntium absque pro-
nientia quae omnilius specialissimis sunt batione. Utiles enim sunt tales divisiones
convenientia : et quod hsec aliis inferiori- sic solum ut alterum dividentium acce-
bus non conveniunt nisi secunduni illa, j)tum sit cx aliqua divisionc, quod propor-
hoc est, secundum quod illa subalterna tionale ei quod debet difliniri et sic ;id :

proedicanturdeilhs. Cujus exemphim est, colligendum quod quid cst, et non ad

si linea qua? est subalternum difliniri de- syllogizandum ct etiam statim videatur
beat, dividatur in speciahssima^ rectam utique nihil syllogistice facere : sed vi-
sciUcet, el curvam, et circularem : et dif- dentur mox sine probatione accipere om-
fmiantur singul^e sicut paulo antc dictiim nia tanqu;uii si ex principio petendo et non
cst, et respiciatur in quibus dilTei-enliJs probando acceperit aliquis : propter quod
omnes illiE diffinitiones conveniunt om- :
ad colligendumutilcs sunt etnonadpro-
nes enim conveniuut in Iioc, quod quaili- bandum diffinitiones.
bet est longitudo sine latitudine : diffc- Differtautcm quando lalia jier divisio-
runt autem in hoc quod recta est, cujus nem quod praidicamcnlorum
accipiuutur,
medium non cxit ab exlremis in circu- :
(hoc est, praedicatorum generum vcl dif-
lari autem, quod medium est cenlrum a fcrcntiarum) aliquid secundum ordinem
quo lineae educLTad circumfercnliam suul prius vel posterius prwdicctur vel ordi.
Eequales : et in lioc quod iu curva me- netur. Ut gratia excmpli dicatur in diffi-
dium non tegitur in extremo. Coujuugat nitionc honiinis animal mansuetum bi-
ergo ca in quibus omnium .specialissimo- ])i'S, itii quod genus ponatur primu, et
rum diffinitiones conveniunt cum genere dilVcrcntia cominunior : post haec adjun-
in quo sunt subalterna quee diffinienda gatur minus communis : hic enim est
sunt, et diffiuitioncm suballcrni sicut
:
debitus ordo partium diffinltionis. Et si di-
cum dicitur diflinieudo lineam, linca cst catur bipes animal mansuclum, ita quod
quantitas continua longitudo sinc latitii- dilfcrcntia (quse per divisionemexit a ge-
dine. Ilffic igitur cst ars invcnicndi difli-
uerc) ponatur ante genus, cst indcbitus
nitionem subaltern;e spcciei. ordo partium diffiuitiouis : qiiia sic par-
tcs non proccdunt reslriiigcndo et coar-

CAPUT III. ctimdo diffinitum, et significatur actus es-

se ante potcntiam in codcm, quod se-
De itivcnicnda diflinilione pcr dicisio- cuudum ordinem naturae non coutingit'.
nem, el quod ulilis esi /uec via. Et iterum ex hoc differcntia est quje
atlcudi dcbct, ut alia accipiiit et colligat
Sed quamvis dictum sit quod oportet quic suut cssc, ct cx quibus cst esse sub-
venari diflinitionem subslanlialcm per staulialiter, ut homo sccundum substan-
divisioncm, si tamcn via ulilis ad invc- lialc esse, aut quodlibct quod ex aliud
nienda diffinicntia dcbcat hiibcri, tunc in suis substantialibus habct csse si cnim :

hac via considcranda oslendcndum est ut alia accipiat pcr divisionera, non valebit

• Licet actus absolute sit prior poteiitia, ta- plivs. 1'. J.

meu in eodem est e converso, ut patet 3 .Meta-

 LIBER II POSTER. ANALYT. TRACT. IV 213

ad fliffinitionem. Unde sive propter qiiid, consitas pennis divisis. Prima autem dif-

lioc cst, per talia, necesse est dividcnlem, fcrcntia (hoc cst, divisio pcr dilferciitias)
hoc est, perdivisionem diffinitioncm col- cst, in quam omne et totum animal iuci-
ligentcm rcpetcre, hoc est, quasi rnpe- dit : sicut si dicalur, quod omne animal
tendo inciderc de communiori ad minus aut est ralionalc, aut ii rationale.
commune. Quidam autem legunt pelere : autem faciendum in unoquo-
Similiter
ct falsa et littera '. quc aliorum generum, ut scilicetnon di-
Amplius autem studcndum cst sic di- vidatur his dilfcrentiis (jufn sunt cxtra
vidcntl ad nihil rclin^juciidum de diifc- gcnus, cf ut non dividatur dilfcrenliis
renfiis et generibus inferioribus quod sit generum inferiorum quae sunt sub gene-
poncndum in eo quod quid est, lioc est, ribus supcrioribus. Extra sunt dupliciler,
in diflinitione : sic enim solummodo scilicet quae supcrioris gencris, vcl quEe
contingit : quia sic diflinitio sufliciens sunt per accidens. In eas autem quse sunt
erit,neque abundans, neque diminuta. infcrioris generis,non totum incidet su-
IIoc autem sic contingit, quo<l in diflini- jierius genus. Cujus cxemplum, sicut si

nitione aliquis ut dividcndum accipiat dividaturboc genus avis, in quod incidet

primum (hoc estj commune genus quod omnis avis, slvc iieunata, sive divisa pen-
est prima jiotcntia, et subjeclum cjus nis : ct sicut est in piscc in cujus divi-

quod difliniendum est) tunc illud dividal sione propria incidet oninis jiiscis. Sic
per proximas et immediatas sibi difleren- quidem ambulans sive repens id (iiiud

tias enim accipiatur primum genus,

: si est vere scire per quid est (sivc diffini-

ct sub ilh) accipiat non proximas (scd ali- tioncm) quando nihil rclictum est sub
cujus sub illo infcriorum gcncrum) divi- aiiis, quiid pcr divisioncm non accep-
siunes et dilferentias, tunc primum ge- tum sit : alitcr autem ambulantcm nc-
nus cui non inmicdiatce ditfcrentiiB acce- ccsse ali(iua de ncccssariis ad diflinilio-
pta; sunt, nou totum sivc omne incidit in nem rclinqucre : ct hoc non cst scirc pcr-
dilferentias dividentis sub disjunctione ac^ fecte ea quaj pcrtinent diffinitioni.
cej)tas. Cujus excmplum cst, ut si aninuil autcm pertinct ad dividentcm et
Nihil
accipiat sicut supcrius genus, et dividat diflinientcm scire omnia qua> per divisio-
ipsum per dilfcrentias avis (quod est ge- nem acccj)ta sunt : scdsufficit ut ea sciat,
nus sub auimali acceptum) cum dicatsic : qu;T» essentialia sunl diflinito, ct oj^posila
omne animal aut toluni jiennatum, aut iliorum scire non oportct, ncquc (|ui(l

divisuni jjcnuis : tunc cnim non tolum sint, uc(iu(! (ic (luibus iiraMJiccntur, \v\
animal secundum ambilum suae commu- qiiiiium suiit. C.umcuim auiinal dividi-
nilalis cadit sub altero dividcntium : quia fur in ralionale, ct irratinnalc, nihil crit
multa animalia sunt, ncc pcnnata, nec lioc ad eum qui vulf diflinirc homincm,
penuis divisa : sed e converso omne pcn- de scicntia irrationalis : boc non
(piia

naliim, vcl divisiini |M'unis, animal cst, pertinet ad diffinilionem. El tamen quam- opinio Ha-
•i 1 )• 4 .,.< ^,,; racliliclsa-
et noii convcrlitiii' : cl idco jicnnali ani- vis vcrum sit (juod dicfum cst, sunt qui-
I
qugciuni.

malis divisio ct dilfcrcnlia csl (jua' indu- (lam crranfcs (ct fucriml llcracliti disci-
cta est, et non aiiinialis sim iiiidum (luoii jiiili ct sequaces) (jui dixcrimf iiu|iossilii-

in sua conimuuitalc auimal dividitiii'. lc csse omncs dilferenlias rcium difli-

Dicimus aulcm lioc divisum jicnnis, hoc nicndarum cognosccre, qua) dilhu-cntia^
esl alis, quod alas liabet j)ennis mullis sunl uniuscujusque ad unumquoihiue,
consifas : jiennatum autem (lioc esl, ala- nisi (juis cognoscat uuumquodquc : ef di-

tum) (juod habel alas mcmhranalcs ad xerunt, quod non cst imuiiKiiKKhiiic sci-
modum vcsjierlilionis, ijui haiict alasntiii ro, nisi cognoscaiitur onincs dilfcreiiti;ti

' Viilf iiniil ilii-iiiil alii f>xposilorcs circa li.iiic liUiTaiii.

 2li D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
(juas quodlibet liabci aii i[U(idlibel. El (coUigendo diflcrcntias diffinito csscntia-
Rstio 00- ralione illud iirobabanl dicontes, cruod ics cum diviso gcncre) ralionem substan-
rum. .11.
idem est uli ununifjuodijue, a quo non fiae, hoc est diffinitionein fotam subsfan-
differt differentia : ut crgo cognoscatur tiam diffinili dicenfem.
determinate in seipso distinctum ab aliis, Si autcm aliquis dicat, (ju(jd sic acci-
oportet omnes dilTerentias ad alia oninia pere dividenfia immcdiata, esf pctitio
cognoscere : hoc autem est impossibilc : princijiii : vcl si dicat, (juod poncre supc-
ergo nihil potest cognosci per diffinitio- rius cum infcriori vocalitcr (cum superius
nem : quia a quo non difTert, illi idem inteHigatur in infcriori) est repetitio nu-
est : et a quo dilTert, ab illo alterum cst, gaforia, iJuimus hoc non esse verum:
ut dixerunt. quia via divisiva non esf per modum ra-
Isti enim falsum dicunf, (juod oporteat tiocinafionis ; ef ideo quia omnia supe-
omnes differentias cognoscore. Et pri- riora genera vel tota incidant in divisio-

mum quideni falsum est (juod dicunt, por nem, hoc esf , dividenfcs dilfcicntias )cum
instantiam quae est ad illos (jui boc di- sinf opposita immedi ifa quifius iiifiil in-
cunt,non enim quodlibet diffiniendum ter est mcdium) non cst priiicijiii pcfifio,

secundum omnem dilTerentiam est alte- scd collccfio dcbita diflinientium : et cum
rum ab afio quod diffiniendum cst. Xon diftinifio expiicife dicaf esse substantiale
enim difiinitur nisi species : et multae diftiniti, si hoc modo ponuntur explicite
sunt dilTerentiae accidentis (in his (]uaB diflinicntia, non esf inutilis repefitio. IVe-
specie eadem sunt) quae non sunt ditTe- ccsse enim est omne velfofum divisivum
rentiae secundum substantiam, neque per in aliijuo ipsorum dividenfium esse, si-
se pnedicatip de diffinito, sed per acci- quidcm dividcntia sunf ipsius divisi dif-
dens illas non oporlct scirc
: et quia :
ferentia!, totum jiosse divisi sub diflini-

diffinitio non inducit nisi substantiam. tione confincntes.

Haec tamen instantia cst ad illos quia '
:

illi dicebant omnes modos difTercntiarum CAPLT IV.

oportere colligi in diffinitione.
Postea alia et vera est instantia : quia Qiiot cl fju.T iii (livisio)ic siint coiiside-

cum per divisionem accipiantur opposita rimda.

(hoc est, oppositaj dilTcrcntiae) et cum
omne sive totum genus divisum incidat Ad probandum autem ferminum (hoc
aut hinc in istani differcntiam, aut inde esf, diffinifioncm) per divisiones, tria

in aliam, ct in altero dividentium acci- oportct conjecfurari. Ad pntbandum au-

piat illud quod quitiitur (boc esf, ciijus fcm dico, cf uf pro mcdio pcr divisionem
diffinitio quaeritur csse essentialiter) et difllnitio habcatur, ct ut ostendafur pcr-
hoc cognoscct (juod csseiitiale est ei quod fecta cssc diffinitio. Primo (jiiidcm con-
diffinifur, niliil ditferl oppositiim ct con- jccfurandum est, (juod accipiat talia prae-
dividcns scirc, aut non scirc in (juibus- dicamenta (hoc est, praedicata) per divisio-
cumque pracdicantur aliae differentiae de nem quae praedicenfur in eo quod quid
aliis quae sunt acccpffc opposifa? : quia il- est. Secundum autcm cst(quod conjecfu-

lae non sunt dc subslantia cjus ijuod diffi- randum quod haec (quae pra^dican-
cst)

nitur. Manifcstum cst cnim si sic vadcns
per divisioncm vcniaf ad ultimum in hoc,
quorum non est amplius aliijua dilferen-
tia in qua formaliter ct substantialifer di-
vidafur : et consfat
tur in eo quod quid esf) accipiat ordina-
tim, scmpcr actum jiroxinium cum pro-
xima pofcntia poncndo, ct semper minus
commune est jiost magis commune ordi-
(juod n(Ui babcdiit nandum, et accipiat quid primum auf

' Ouasi ilicat quorl ista ratio est ad liominein.

 \A\ili]\ II POSTKil. A.XALYT. THACT, IV 215
i sccundiini, L't sic de aliis. Et tcrlio coni- sinnil cuin i)rinio ^cnere acceptum, aut
nii-iisuiiinduni lioc esse lioc quod diniui- iiomo (juidein dillinitum est, aut aniinal :

lui', el nihil superfluum et niiiil diiniuu- iiomo quidem si species speciaii.ssinia

tuni sit, quam (juod li;ec sint csse dirii- diTinienda csl, aninial autem si species
uili. snl)alterua. ('.um aiitem lioc (quod addi-
Est autem iioium uniiin priinuni (|iii- tum est geucri proxiino) totius diirereu-
dem, (juod praedicatum insit el in (jiiid tia. lioc cst, gcneris, et quando simui
prBpdicelur:lioc enini ojioitcl coiisidcrari, coni^M-ci.^oilnm est ex j^^enere el diirerentia,
ct quod etquod insit ut quid uude
insit, : a tolo diffinilo- (juod composilum est ex
hoc primum (quantum ad inesse) oportet omnihus diffinicntibus, specie et forma
per artem indagare quam in Topicis i^o- niiiii difiert : quia omnia qua? formaiitcr
suimus, sicut ad accidens inesse : quia siint in diflinito, siiiinl coilitril diflini-
il)i docetur inesse simpliciter, quod ojior- tio.

tet j)cr methodum accidenlis considerare Ainplius autem iioc maniresluni est :

et coiiigere, quoniam esl ct inesl simjdi- (jiioniain in diflinitionc ncijne jijus appo-
citer : in quantum aulcin inest ut qnid, niliir (juam csl in diflinito : oinnia enim
oportet j)cr mclliodiiin colligere de ge- quoe sunt de uuinero eorum quaj sunt in
ncre, qua; in quarto tiaditur Topicontm, eo quod qnid est, accipiuntur, qua? ex
el sic jirohare, (juod ])i\edicala insunt et laii divisione coiiiguntur : neque a j)rimo
in (juid. usque ad ullimum taiiuin nihil peuitus
1(1 aiilcni qiiod ad diflinitionein exigi- (ielicit qiiod i(dictum sil : si cniin ali([ui(l

lur, est ordinare siciit ojiortel, quod fiiit dclicil, hoc cst uliijne aut gcnus, aut dif-
sccundum enumcratuin inler conjcclu- fercnlia genus (juidcm non delicit, quia
:

randa, si primum (hoc est, primitus) in hoc jirimum esl quod jiositum est et eft
divisione et diffinitione accij)iant genus acccjituni jirins ante ali;i cum dilTerentiis
communissimum quod sicut pra-dica- ,
per ordinem secundum divisionem ac-
tum omnihus se^jnentihus inhterct. Illi ceptis sihi adjunctis : dilTcrentia; autem
vero ul sui)jcclo non inlKcrcnl omnia. omnes sub gcnere us(ju(> ad speciem qu»
Necesse cnim lale ali(juid in oinni coor- diflinilnr, continue accejita; per divisio-
dinatione esse, (juod dc oinniluis est com- neiii et collecta^ conlinenlur cum genere
munissimum. lioc aulem sic acceplo se- usquc ad diffiniti speciem : non eniin
cundo liujus ordiuis gradn, aliornm in- ainpiius ullra S|)cciem diffiuilain siiiit iil-

ferioruin jirimum iili adjungere oportet :

tiiiia, qiue siut speciem diffinilam iillcrius
quia in infcriorihus idein inodus est ac- dividentia enim esscnt aii(iua nllciius
: si

cijiiendi qiiod sccundiim habenlium (Iioc dividenlia formaliterid qnod diffinilur,

esl, conscipicnlium) illi secuiido iiiiiiic- lunc sequeretur quod ulliinum diffiniluni
diale adjungalnr : rcinoto ciiiiii .1 divi- ((juod est specics sjK^cialissima) dilfcrrel
siouc, quia jani acccpliiin csl cl |iiisiliiiii sjiecie, lioc csl, (|iiii(l |)ra3dicaretur de
quod est sursnni (hoc esl, snprcmiim) Jiluril^ns dilfercnlibiis specie, qiiod est
qiiod [)cr divisioncm noii accijiilur, scd iin|)()ssibile , cuiii sit sjiecies s[)eciaiis-

iii infcriora dividilur : tuiic j)ost lioc sima.

alioiiiin inferiorum primum est accipien-
diim, cl sii[)reiiio conjungendum. Simili- CAPUT V.
ter facicndiim cst iii oinnibiis aliis.
Qiioil aiiliiii niiiiii;i li;i'c siiuiil collccKi I )c inreiitio)ic iHffniilionis passionis.
sinl ((jiiod leitiuin fiiil iiilcr ea ([n;c coii-

jccluiMuda sunl) inanifestuiii csl cx co Iiilciidcnlcin aulcm ad invcnicndiun

(|iiiiil rccijiimns priiniim scciiiidiiiii ili\ i- diflinilioiiciii jiiissionis, quiv iion est ut
sioiicni (jiiod csl gciius : rjuoiii;iiii loliiiii cns sl;iiis |icr scijisiiiii, scd ^iciil ciis in
 216 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

hoc qiiod inclinatuni ad aliquid sicut ad secuudum rem et rationem et nomcn :

.subjeclum in quo hahet esse , oporlct undc illa plura habet a-quivoce.
quaerere (intendentem in siniilia et iu- Ul (lico per cxemplum, si quserimus
diircreulia specie) primum (jua^ pcr uiuiui quid cst pcr diflinitionem maguanimilas
naturam et ratiunem communem illam ((juse passio est magnanimi),inlenilcndum
passionem participant et oportct inspi- : in qu((sdam magnanimos, qui magnani-
cere quid omnia illa in specie indiircrcu- milalem per unam et eamdem partici-
tia idem habeant sccundum quod insit pant rationem, quos scimus per eamdem
eis illa passio comnmniter quia secun- : rationem esse magnanimos : et videndum
dum illud inerit eis illa passio. Postea quid unum secundum speciem el ratio-
aulem iterum prospiciendum in alleris nem hahcnt omnes secundum quod ma-
individuis, qua; cum primo consideratis gnauimi sunt, hoc est, in quanlum liu-
individuis in eodem genere sunt et specie, jusmodi sunt, secundum i|uu(i diciliir
quibus illa passio inestsecundum allc- Alcibiadcs magnanimus, aul .\jax dici-

ram et alteram rationem invcnlam in tur esse magnanimus, aut Achilles, con-
eisdem qua3 cum primis quidem sunl siderandum quid unum secundum spe-
ideni specie, et illorum alteri iuestper ciem el rationem secundum quod
sint,

aiiam ralionem illorum sive ab illis, ita dicunlur esse magnanimi sicut quod :

quod isla cum illis non participant illam cst non tolerare injurias, lioc est, quod
passioncm per eamdeni ratiouem. C.um injuriali siut et injuriam non jiatianlur,
aulcm iu liis (qu» iUam passionem per quia vidcntur sibi indigni esse quod iu-
unam rationcm participant) accij)iatur jurias sustineant aliijuorum :propterhoc
quod onuiia, sive quod in omnilius illis cnim quod injurias patcretur aliquorum
idem sunt, scilicet quae illam passioncm Alcihiadcs, pugnavit et periculo hellorum
participant et in aliis qua; iUam passio-
: se commisil, Ille vcio Achilles insanivit,
neni pcr aliam raliouem participant, acci- indignans quod injurias patcrelur. Ilic

piatur similiter qute eamdem participant vero tertius, Ajax scilicel inlcrfccit

passionem. In acceptis sic dupliciter sin- seipsum, ne injurias paterelur : et sic

guUirilfUs intendcndum si sit idem quo omnibus his magnanimitas infuit secun-
iihim participant passioncni : et lioc qui- dum unum et idem spccie, quod est non
dem per omnia singularia sic faciendum posse tolerare injurias.
est, senq)er a slngularibus incipicndo, et Ilis auleni consideratis itcrum in aliis

resolvendo ad communem , (pujusque qiii nuignanimi sunl, non pcr eamdcm

illud (secundum quod omnihus illa incst ralionein alicujus quod cis insil, iil in

passio) vcnial ad communcm rationem Lysaudro ct Socrate qui magnanimi esse

illius sccuudum omnibus illis
([uod inest dicli sunt, non per idem quo supradicti
illamct i^assio quando congregata
: et magnanimi esse dicti sunt : sed isti in-
fuerint sccundum quod inest passio, hoc illis, quod et
difTerentes spccie ab illi et

utique congrcgatum erit illius diffinitio istihomines fuerunt et dicimtur ma-

:

passionis. guanimi, quod prosperati et improspe-

Si vero consideratis omnihus singula- rali indifferenter se habuerunt, nec pro-
ribus (et his quibus secundum unam na- spcris elati, nec improsperis et infortuniis

turam inest, cthis quihus incst secundum dejecli fuerunl. Iloec igitur duo, scilicet

plurcs) non vadit per rcsokitionem in eumdem animum in prosperis et adversis

unam rationem, sed in duas, vcl plures hahere, et injurias non posse sustinere,

ratioues, nuuiifestum est quod non ulique iutcndendo quid idem halicnt secundum
est unum sccundum naluram et nomen quod inest utrisquc his magnanimitas :

et rationem, quod quseritur diffiniendum aiil (juid idcm hahent impossibilitas de-

(hoc est, passio diffinienda) sed est plura jectionis animi qute est circa fortunas

,1
 T,TI{i:i{ I[ POSTER. ANAI.YT. TRA(.T. TV 21'

prospcras ot adversas, aut iion tolorantia secundum compioxionem ccrtam ct (l(>-

injurianim qua? fuit secundum quod di- terminatam in esse ct substantia : lioc
cebantur magnanimi Ircs primi inducli : autem convenienter erit si per ea sigilla-
nno aliquo conveniant, sicut
ot si Iia^c in tim inspecta quae singularia sunt in uno-
in amplitudine animi contemnentis mino- quoque gencre vol specio secundum ali-
lantia. Si vero nullum sit in quo ista quam passioncm difliiiiri studeaut sepa-
ctui^cniant : tunc dua^ utique erunt spe- ratim inspecta, in quo illam passioneni
cios magnaniuiilatis, et non hahont nisi participont. (".iijiis oxompium ost si siinile

nomon unum a?quivoce tlc illis dictum. vel simililudo difliniri dehcat (qufe est
autem omnihus liis commune secun-
Si passio eamdem qualitatem habentium)
dum quod magnus et non minoratus al- non statiin diflinietur ut omne est (sive
tendilur animus tunc una ratione et : prout inomnihusest) sed inspicitiir primo
nomine nnivoco participant magnanimi- simile prout est in coloribus, et prout est
latem hoc enim unum quod in illis est
: in iiguris. Et si acutum debeat diftiniri,
universale secundum quod inest illis ma- inspicitur primo prout est acutum in
gnanimitas, et semper hoc danda est voce, et prout est in angulis, et prout
magnanimitatis diltinifio. est in saporibus, et sic in singularihus
Semper eniin in demnnstrativis omnis inspocta passio est : et viso secundiim
diflinitio cst universalis : cujns prohatio qnid ost in singulis, tunc et ascenditiir
est, quia et modicus assignans oculi pas- in communo quod est universale, ab ali-

sionem quae est sanahilo, non dicit (hoc quo timonto ne ffiquivocatio contingat
i st, iKUi difllnif) sanahilitafem prout ost in communi nisi por singula inspiciatur.
iiiquodaiu oculo.et qua^dain sanahilitas : Si autom ita procedat, non erit ambigua
sed aut dicit eam prout in omni univer- diflinitio : ambigua enim esse non dehct
saliter, aut difiinit eam secundum se, scd in demonstrativis : quia si in demonstra-
non secundum accidens : aiit diffinit fan- tivis non est disputare (hoc est, demon-
luin in specie universalilor dotorminans, strare) metaplioris (hoc est, amhigiiis)
lioc ost. difliuii'iis ipsam. Sod a sinii^ula- multiplicitor jicr similitudinem ali({uain
rihiis inspiciondiim est si per nnum ali- factis : sic noipio (pKTCumquo (iicimtiir

qiiid convoniat omnihus : quiafacile (hoc (lioc ost, difliniuntur) dici vcl difliniri

cst, facilius) est difliniro (lioc est, univo- dchcnt iii motaphoris sive amhiguis : si

calionom iiiiiiiinis o| laliniiis invoniro) in enim aliquid in metaplioris diffiniatur,

singiilari (luaiii in iinivorsidi : in (pian- nocosso erit otiam dispnlaro (lioc cst, do-
tiim oniiii aiiipiid cnmmuiiicat iiomiiH\ monstraro) iii mota]dioris : quia difliuilid

|iliis appiMipinqiial iiiii\ cisali qiiam sin- ost moiiium donioiislratiiMiis ot princi-
gulari, ol pliis coincnil cum a^qiiivocis jiiuiii.

quam singulare : ol idoo iinilas nalur» Sic igilur colligitiir dilliiiitio passionis
(seciindum (piam iiiosl passio iii iiniver- qna; dicitquid tantum passio, qu.ne est ex
sali) minus videtur. lindo, iil videtur, communibus qua; considerat logicus. Dif- ii«(Dovet
. . . . . . ... .
,
dubiuin.
ojMirtol in considorationo taliiim (iiflini- finitio onim passionis qua> dicil quid ot

tioiiiiiii a singiilarihiis iii singulariiim jiriiiifor quid, quia ost propria sciontiiE
inspectioiie ad iinivorsalia proccdere, ot iiiola|ihysicffi, rcscrvanda est ei. Hajc au-
sic iinivorsalo iiixculiini dil'liiiir(> : ot foiu ars tradifa est in adiiivoiitioiioiii dif-
namqiio hoc os|, (piia ;e(piivocationos tinitionis, qiiod (piid iusil ul difliuitio ad
magis lalciil iii iiiiiversalihus quam in deferminatioiiem problcinalis dc diflini-

his (pia> ditforeiitia numero sunt ot siii- tione perlinol : ot haec reservanda cst
gidaiia. I'">t Iktc ratio jam dicta esl. (lialeclico to|)ico in scxlo Topicorum.
Siciil oiiim in domonslralionihus opor-
tol syllogizaii osse aliipiid vd non csse
 218 D. ATJ5. .MAG. OM). \H\JEi).

dum est auimal (juod est genus commu-

CAPUT VI.
ne omnibus istis, et considerandum qua-
lia iusuut animuli secundum quod est

JJc iiicfntione [iiopter quid sive caiisx in animal, lioc est, tales passioues eligenda;
dcmonstrationc puiiiculaii. suiit, et causae quse sequuntur essentialia
animalis in eo quod est auimal, et non in
Llt autciu habeauius proposita, hoc eo quod est hoc animal vel illud in spe-
est, causam iu quahbet quajslionc Jemou- cie consideratum vel individuo. .Vcceplis
strabili nobis exposila, sive facta nobis, autem his per electionem, tunc postea
prtipter quid htec passio insit subjeclo, consideiandum est de reliquis qua- sub
vel propler quid nou iusifPeligere opor- animali jier divisionem sunt accepta, et
tet, hoc est, electione unam divisionem considerandum qualia illi etiam inha--
utilem alteri in unum praeoptarc : quia, reant, quod ut species vel genus proxi-
sicut dixinms, non omnes divisiones ad muin sub animali communi acceptum est.
hoc sunt utiles : oportet ergo eligere Ut si, gratia exempli, acct'ptuni sub ani-
Quar. dixit dccisiones utiles ab iuutilibus. Dccisio- mali est avis, considerandum est qualia

ei mvisio' '«ei autem dico tolius integri divisiones, (hoc cst, quales passiones et passionum
"** in quibus aliquando per j)artem aliud de- causic) umni non huic
avi inliaereant, et
monstrat inesse toti, ut crlspitudo de- vel illitantum semper descenden-
: et sic
monstratur inesse homini proptor caput do a communi ad proxiinum sub illu,
quod crispum est. Divisionein autem vo- consideraiidum est et videndum esl quid
co quae fit divisione totius universalis in sequatur ad illud in coinmuni acceptum:
partes suas subjectivas. Sic ergo oportet sic euim manifestum est et hocerit, quo-

primo eligere divisiones et decisiones uti- niam habebimus jam dicere causaiu per
les ab iuutilil)us, si veram causam in se jirojder (juid iiisunt esse quie specie-
quaestionibus propositis volumus inveui- bus animalis per divisionem dicuntur
re. Si autem electis decisionibus et divi- inesse ut passioncs : quae passiones sunt
sionibus (iu quas dividitur propositum reducta' sub commune quod est animal.
genus propositum totum) oportet
vel Ut, verbi gralia, habebimus dicere causas
eligere genus suljjectum, quod subjectum vel causam propter quid haec quii? inhce-
communiter est omnibus dividcntibus rent liumiui, iusunt aut eijuo : iiisunt
qua3 per divisiouem clecta sunt, quod est euim his projiter hocquod animalia sunt:
commune omnium illorum, et illud in- (juorumcumque enim est unanatura com-
venire qua^dam suut quse considc-
: ut si muuis, istis insunt oninia quae sunt con-
rantur per divisionem animalia, hoc est, sequentia ad illam naturam.
species animalium, quarum nulla est IIoc autcm si ad demonstrationem in
subalterna : sed ex aequo dividunt genus, terminis communibus debeat reduci, po-
oportet et cligere talia qualia essentialia uamus quod a mediuni in tali demon-
et per se insunt omui animali, hoc esl, slratione sit animal, quia animalitas est
animali universali uuiversaliter conside- causa inluerentium animali ; b autem
rato :cnim consideiatio est utilis:
de illis (quod est major extremitas) sit ea quae in-
quia quaecumque participant ahquod ge- hterent animali ut passiones ; c d e minor
nus commune, participant omnia conse- extremitas sint quaedam animalia in spe-
quentia illius generis per illam commu- cialissimis considerata, quorum nullum
nem naturani generis, et illa communis est sub alio, sed omnia coaequaeva sub
iiatura generis erit causa participandi animali accepla et diversa : de quolibet
consequentia ad illam naturam. Unde si in propria natura particulari accepto de-
animalia sunt quae considerautur per di- bet demonstrari passio proposita, sicut si

visionem accepta et proposita, accipien- dicalur, quod c, n, e, sunt homo, leo, et

I equus. Manifcstum igitiir tali dispositione
IJRER II POSTER. ANALYT. TRACT. IV
enim oinnia ab illo accidente communi
219

temiinorum fiicta propter quid ut cau- causantur.

sam esl b passio in d lioc est, in leone : Exemplum, sicut si sub animali acci-
quia propter hoc quoil d est a. Similiter cornua habentia sive cornuta
jiiamiis :

autem manifestum est propter (juid ideni omne enini cornutum, animal sed non :

B est iu uliis, seiiici'l c el e quaj sunt ho- convertitur : omne autem cornutum se-
mo et equus : cuilihet euim illorum inest quitur habere plures ventres, et sequitur
propter a : sic enim syllogizatur : omne v non in utraque mandibula, superiori sci-
est B, omne b. In termi-
onine c a, ergo r. licet et inferiori dentes anteriores esse
nis autem specialihus omne aninial : qui incisores vocantur : et ha;c reducen-
sensibile omnis homo animal
: ergo :
da sunt in jiroximum commune, quod
omnis honuj scnsihiHs. Et cst demiuistra- est cornua hahcre sive cornutum esse :

tio jiarticularis : quia id de quo proiiatur quia illa omnia sequitur hah^-re plures
passio, in pai^ticuhiri et propria natura ventres et dentes incisores in mandihula
estconsideratum : talis enim (ut duduni superiori non habere : sic enim manife-
determinatum cst) vocatur particularis stum esf propter quid hoc quod dicilur,
demonstratio. autem conside-
Similitcr quod esl passio talis, est in illis quce per
randum est in ahis coninmnihus sub iilo divisionem suh illis accepta sunt, sicut
commiini primo accrptis, et semper in in aricte, bove, et cervo, et hirco, et hu-
aliis comnmnihus acceptis de-
suhdivisis jusmodi syllogizando sicut prius pro- :

orsum a communi praedescendendo quia : pter idem enim quod est in particularibus
in illis omnil)us est eadem ratio quoad omnihus (sicut propter habere cornua
hoc, quod acceptis inferioribus et consi- sive cornuta esse) inest eis talis passio
deralo quod cuiliiiet inest et non tantum qualis est plures ventres hahere, et carere
uni : hoc enim commune sequilur ad iji- antcriorihus dentihus in superiori man-
sam raliiinem proxiniifi communis naturaj dihula. 1'rojitcr quam autem naturam
quae esl in eis. paiticularem hoc sil in hoc ct illo ani-
inaU, adscientiam lihrl Atii/iuiliiirn \)i'V-

Aunc quidem igitur in hac arle inve- tinet subtilifer prohare. Sed in commu-
ntenili causani dicemus communia nomi- ni duos ventres habent animaiia denti-
iia grnerum, et jierillaiu natunim ^^'neiis bus carentia, ijuihus (ut durus cibus con-
omnibus communem talihus iiisunt eis :
lcii minima) his natura dedit
possit ail

et quamvis de coiiimuni hoc dicamus, ta- vciifrcm uuum in (jini lilius non sufli-
men ojiortet noii snluin coiisiderare coni- cienter divisus trajiciafiir et molliticefur,
munia secundum naluram, sed ctiam a quo primo quura mollificatus cst, revo-
considerare in ea quai sunl comnmnia ex cetur, qiiiiius talibus dcnfihus existenti-

accideiite naturali : qiiia in iilis hoc com- bus mollis cihus conleratur, et tunc in
iiiuue ct naturale accidens erit causa quu- secundum veutrem, qui est stomachus,
ic iiisit passio, quae suh illo coiiiiniini suiit trajiciatur ad dirigendum. Debilium au-
aiccjita. Unde ciinsidciarc etiaiii iijinr- lcm dciifiuiii in superiori mandihula et

lct si aliud aliquod comnmne accipiatur aliquaiido dcruicntium est iit frequcnter
secundum accidens communc pluribus : causa evaporatio iiiatciia> terrestris (ex

tunc eiiim ojiorlel considiirarein suis par- qua dentes gencrari deherent et forlifi-

liliiis, scilici'f sjiccialibus sub illo com- cornua hcec tainen ad scienliam
caii) in :

muni proximo accejitis hoc enim ineril : lihri Ainiiuiliiiin perfinent, et liic gralia

eis secundum ilhid imiiiiinic accidens. i exempli inilinli sunt ponenda. Sic igilur
Tnde ojiorlet aicijicrc ijiialiasiint illa qiia^ accidens particularihus de-
jicr (•(iiiimiinc

liic per (li\isiiincm accejila suli commii- iiionstranfur inesse passiones illius coin-
ni scquantur omnia communiler liac : iiiunis.
220 D. ALR. MAG. ORD. P\L¥A).

Amplius autem quia comnuini^ aliquan- que babent diirerentias pruju-iiis consti-

do non cst ut gonus, neque sicut com- tulivas specierum : ex cpio communi de-
mune accidens, sed potius aliquando rivata sunt aliorum specialium aut ali-
^
:

communc secundum analogiam sive se- ter sunt per analogiam vel per accidens
cundum proportionem, ideo alius modus commune, sicut istis quae dicta sunt, se-

est aliquando commune secundum ana- j)ion, spina, et os : quibus commune est

ogiam (digere quod omnibus insit in contrarius status ': sistunt enini omnia
propria nalura et particulari sub iUo haec et continent mollia in contrario sta-

communi acceptus. In abquihus enim est tu : natura enim mollium est concidere
accipere unum quod sit omnino idem in ileorsum. et illa tenent ea ad sitiim meni-
natura vel accidente univoce, sicut patet biis j)rojiorlionalum. Kl in uno communi
in co quod (quia proprium nomen non genere sunt vel secundum analogiam
habet) oportel vocarc sepion, et cst loco communem ecbo, iris, et idolum in spe-
ossis in pisce qui sepia vocatur, et spinam culo apparens : omniaenim haictria idem
enim
piscis et os animalis terrestris : haec medium quod est causa proposita et quae-

non possunt habere aHquod unum quod sita : in genere enim iilius sunt unum :

univoco dicatur de illis : quia s(>pion car- omnia enim ista repercussio vel reflexio
neae est subslantite, composilionis magis sunt : sed sunt specie altera, quia re-
continuse et flexibilis : os auteni niagis percussio idoli est reflexio ad speculum,
durum non {lexii)ib^ et non passibile.
et echo reflexio soni ad solidum j^lanum
Sunt tamen quaedam passiones qute se- concavum, autcm reflexio luniinis
iris

quuntur etiam bujus ratione communis solis ad aquosam nubem soli secundum
quod per analogiam est in eis causa hu- situm appositam '.

jus quod est in eis, sicut una natura per Alla autem de numero oppositorum
analugium ad unum, sicut quod est con- diirerunt hoc quod medium et causa
in
tinere moUia corporis ne decidant. (propter quam probantur inesse his qui-
Eadem autem proposita (hoc est, pas- bus insunt) est subalternum medium po-
omnia h;ec conse-
siones propositse) sunt situm quod est causa causae vel medii :

quentes, quae quidcm idem habent me- ut si quaeratur, propter quid iVilus finien-
dium in comnmni analogo, boc est, eam- tcmense quando luna deficit (quia de
dem causam quia medium est causa per
: mense lunari intelligitur) magis fluit ?
quam causam sylbigizantur omnibus sub- respondetur propter illud quod vernior
jectis in esse, et est durities vel sobditas (boc hnmidior et calidior) est finis
estj

in sepion, el spina, et osse : omnia hsec lunaris mensis quia vernum tempus est :

dura sunt, et per hoc continent molUa calidum et humidum, et calidum plus
ne decidant, et syllogizatur sic omnia : movet ad fluxum, humidum autem mi-
quae dura habent in mollibus, habent ea nistrat materiam. Et hoc est sub alia
utcontineant mollia : sepia habet sic du- causa et medio : ut si quaeralur, propter
ra : crgo, elc. Similiter est de pisce et quid est vernior finis mensis ? et respon-
spina, et terrcstii animaU et osse. Am- detur^ quod hoc est propter hoc quod
plius autem talia communia (per quse luna deficit : quia in defectu luna soli

particularibus probantur inesse passiones conjungitur et solis conjunctione juvatur

illud commune consequentes quod unum a sole per calorem ut magis fluat Immi-
est in particularibus in propria natura dum majori calore motum, et defectu lu-
acceptis) diversimode sunt : horum enim nae augetur humidum : et sic Nilus et alia

qusedam sunt eadem genere, ut primo Immida magis lluunt : ha?c enim (scilicet
inducta, homo, leo, equus, et quaecum- lunae defectus et fluxus in augmento Nili)

' Unde echo, iris et imago ^pecidi suntunum in genere analogo scilicet in reflexione. P. J.

,
 LIBER II POSTER. ANAf.YT. TRACT. IV 221

t sic habont
sub altero sicut
ad invicem, quia unum cst
sul) medio et causa. ('.au-
est ista,
ipsoriim :
sed alia^

quia in demonstrativis
qmedam eriint causce

loqui-
sa autem fluxus Nili (ut dicit .\nstoteles iiiur (le causaper sc, ad quani de neces-
in capitulc) de Xili inundatione) est, ([und sitate seqiiilur effectus, et e converso se-
ierra circumstans IVilum undique calore quilur per consequcntiain elTectus ad
cx defectu lunse destituta non trahit a causam : et ideo si non sint simul causa
Niio liumidum et ideo non diminuto
: ct causatum, quod posito uno ponatur et
humido in tine mensis plus inuudat. Aliis altcrum, sequitur uou ha- si iste elTectus
autem temporihus cum kma; kimen ex- bebit [)er se hauc caiisam, quod utique
liaurit, liumidum miuus fluit. lla?c au- habebit causam aliam (qiorlet eryo si- :

tem ad phvsicum pertinent. Et quod alii mul causam esse et causatum, el posito
hujus alias assignant causas falsum est, uno poiiitur reliquum ut si in medio inter :

ct contra Aristotelem, quia Arisloteles solem et lunam recto diamelro est terra,
ista (qua> dicta sunt) dicit. sequitur C[uod luua deficit : aut si [umi-
tur, (]uod latum foliuni esl, quod illa fo-
CAPUT VII. lia fluunl : et sic posita causa ponilur
eflfectus. Si autem sic est, quod causa
Diibitalio de habitudine cattScV ad causa- ponit elTectum, ef effectus ponit causam:
tuui, et e cunierso causatiad cnusam. tunc sequilur ([uod causa et elfectus si-
mul utique eruut et sic demoustrentur :

Antequam auteni determincmus artem per altera, hoc est, per se ad invicem,
inveuiendi medium |)ropter ([uid in de- ita utrumque [ler allerum.
quoil

monstratione uuiversali, movenda estdu- Cujus exeiiqdum est iii lermiuis com-
i)italio ex cujus determinatione hoc totum luuiiibus, quod causaluia demonstretur

ostendetur, qualiter iu demonstratione [)er caus;im : sit euiiii lolium lluere (quod
univeisali medium proptrr qiiid iuvenia- est major extremitas et (dfectus medii)
tiir. in quo est a latiiiu autem foliiim liabere
;

Dicimus igitur movendo duhitationeni, (quod est causa et medium) sit iii quo
quod de causa pio|i(ei' quid ct de eo cu- est B vitis autem subjectum et iniiior ex-
;

jus causa esl, duhitabil alit(uis quaereus tremitas, cui iuest [lassio iu (|uo est c.

et dicens, nuuu[ui(l cum est causatum ht argualiir sic : oiuuc w a, oaiar c n.

sive elfectus, est causa? hoc est, num- ergo omiie c est a. Omiie eiiim latum
quid causato [)osito stalim ponitur causa? lialiciis folium, fulia lliiit. \\ aiiteiii me-
cujus exem[)luui est, ut si folia lluunt de (liiiiu est causa hujus : et lioc cst iii iiii-

arbore, ([uod est unus elfrctus iu uatura- iioii, qiiia vitis habet laliiia foliiiai : |)ro-

libus ; et si delicit liiua, qiiod est aliiis |itcr lioc sequilur qiiod vilis folio lliiit

elfeclus in astronomicis : quod statim sci- iii coiiclusioiie : et sic [irobalur elfectus
licet positis illis causatis, ponantur ne- [ler causaiii.

cessario et causa derudeudi liinani, et Sed eliam e eonverso eiit dciiiini^trarp

causa folia cadendi posilo casu foliorum, caiisam [icr elfecliim, siciil ([iiod vitis
ita (|uod causa erit si elfectus ei-it : ut si lalis foliis sil, |irobalur pcr hoc (juod fo-
Imjus elfectus qui est 1'olia lliiere, <ausa lio lliiil. Sit ciiiiu 11 inajor cxtrcmilas
(|iiidem esl lala bdia liahei'!' : et si alte- ([iiod csl habcre latiiin foliuiu ; k autem
rius elfeclus (([ui est liiiiam deficere) cau- lucdiiiiii ^it follo lliicrc : vitis aiilcm suli-
sa est terram interpositaiu iii iinilio essc; jciluia cl laiiior cxtrciiiilas sil in ([iio

iiiler lunam et soleiii : iitium scilicel po- est /.. 1'alcl iyiliir ijuod in /, est v. (|iiod

silo elfeclu in ess(; slalim se([uatur cau- esl folio iliicrc, oiiiuis eiiim \ilis lliiit.

samesso?Si eniin non elTectibus positis In i: aiilcai c^l u. oiiiiie eiiim lnlio lliieiis

[KUiiliir laii^ii : liiiii' ^rqiiitiir qiinil nua l.iliiui li.ilicl jiiliuai : ciiiicluditur causa
•>22 D. ALB. MAG. ORI). PH.«n.

per cffectum sic nmnc qiiod : fluit fniio, dem passionem) de ])luribus suhjectis
latum hahot foliiim oinnis : vitis folio pr£Edicari seque immediate : lunc pona-
fluit : erjjjo oninis vitis hitum hahetfoHiini. mus, quod A passio sil esse in b sicut in
Causa autein consequontife ct non con- mlijocto jirinio ot immo(halo: ot oadem
sequentis (quae est meJiuin) ost h)ho j)uSsio A sit in c aiio subjeclo sicul primo
fluere. ot immodiato ot sil in d et
: li c sit in e,

autem hic
Si forte vellet ahquis conce- ita quod n sit passio ejus quod est b, et e

dere hoc, quod sic posset fiori in demon- sit passio ejus quod est c. Hac disposi-
strativis, in contrarium hujus ost, quod tione sic facta sequitur, quod a sit in n
in demonslrativis causa prius in eo cujus et iu E et c, et causa quare sit in d csIb, et

est causa : et si (h'ficiendi qui(h'm causa causa quare idem a sit in e est c, et sic

est, in medio intor soh'm ol lunam recto ejusdem essent dua^ causse : quia causae
diamotro terram esse, non est causa defi- cjus quod esl d esscnt b et c, quia a erit

cere : siquidem igitur demonstratio pro- in D ct in e, el quod est in d hujus causa

pter quid est, tunc erit per id quod vere est B, et quod est in e hujus causa est c :

est causa consequenlis, sicut patet in A cnim, sicul posuimus, est passio quee
priori domonslraliime. Si vero non est est duohus suhjeclis primis. Ex quo
in

per causam veram consequentis, sed est patct quod hene soquitur, si causa est,
per causam consequenlite tantum (cujus- causalum est sed non scquitur c con-
:

mo(h causa est elTectus) tiinc est demon- verso, si causalum csl, quod sil diffinila
stratio qnia, et non proptcr quid, quae et determinata causa : sed sequitur, si

non est demonstratio potissima per ta- : quod aliqua causa est sed
effectus est, :

lem enim demonstralionem cognovit ah- non sequilur, quod sit omne illud quod
quis, quod lerra est in medio inter solom est delerminata hujus causa : et sic vide-

et lunam, sed non cognovit per causam lur quod non semjicr cum elTectu sit cau-
propter quid, sed per clTectum. Quod au- sa, ot quod causa delorminata semper
lem id quod esl doficore iunam, non sit sit siinul cum suo olToclu, quod est una
causa hujiis quod esl torram in medio pars qufestionis propositae, negativa sci-
esse, sed hoc quod est in medio soHs et licet.

lun?e esse terram, sit e converso causa Ad opposilum autcni, hoc est, ad par-
hmam manifesfum est in ra-
deficiondi, :
tcm affirmalivam sic ohjicilur. Oportet 1
tione onim diffinitiva (hcente causam pro-
concedere dictam rationem, quod non
ptcr quid ejus quod est lunam deficere,
semper sequilur causa diffinita ad effe-
est id (pn)d cst torram in modii) sohs ot
ctum determinatum aut dicere oportet, :

iuna? esse, non e converso proplor

et :
quod si opposilimi (lioc est, quaestio pro-
quod manifeslum est, quod perhoc qiiod posita) ad dcmonslrandum scmper est
cst terram in medio esse sicut per cau-
universalis alicujus et de universali,
sam, id quod est lunam deficere, cogno- (juod sccundum ij)sum dcomni et sem-
scilur demonslralione proptor cjuid, sod
per esl : et sic causa totum quoddam
non hoc por ilhid, lioc ost, lorrani in
est secundum indivisum in causando,
niedio esse por id quod est lunam dofi-
et id cujus causa est (hoc est, causa-
core.
tum) ct sic aequalia et convertihilia sunt
Sic ergo quaestio est, si causa ponit causa et causatum. Cujus exemplum est,

causatum determinate, et causatum po- sicut dicamus hanc passionem, quod

si

nit determinate causam ? Disputotur est hdio lluoro, in loto quoiiam univer-
aut(Mn ad ulramque jiartem el primo, : sali suhjocto (h'torniinalam esse, quam-
quod causatum positum non determinate vis illius totius universalis forte sunl
ponit vol concludit causam. Et namque species qua'dam. quihus non primo inest
si esl vol contingit ideni (hoc cst, eam- passio : et dicamus quod ila inest illi sub-
 LIRER II fOSTER. ANALYT. TRACT. IV 223

jecto univtM-salitcr, omiii scilicct ut sem- est, per medium accidenfale) quiT est de-
per. Igitur sisic inest: aut inestplantis in monstratio vera et potissima, non pofest

eo quod plantiv sunt universaliter : quod esse quod idem haheat plures causus, et
i non est verum de iiac passione, quce est quod c;iusa difnnite et defcniiinatc iiun
folii) iluere, nisi per aci'idens: aut inest liu- sc(}uatur ;id effcctiim delerniiiiafiiin. Si
jusmodi plantis determinatis, succum sci- vero noii sic est demonstratio, sed per
jicet nquafaciie condensaliileni pcr friirus mediuiii accideiihile, vcl signum, qua' est
parvum couslringens hucliaiieutiljus : et demonstrafio nun potissima tunc coii- :

estverum. Et si plantis inest, hoc est per tingit in his quihus passio inest ut duo-
consequens quia tales plantoe, sunt. Pro-
: bus priniis suhjectis, ut prgehahifum est.
pfer quod in talibus universaliter propo- Est autem in demonsfrafivis causam, et
sitis medium (quod est causa) oportet id cujus esf c;iiisa sive elfccfnm ;ilifcr

«quale esse (hoc est, ('onvertihile) cnm considerarc seciindiiin ;iccidens : hoc
majori extremo, quod est passio vel enim sa'pe cuiilingit : qu;imvis fale acci-
eifectus, cujus iliud medium est causa, et dens intendafurad ea qu» projiosifa sunf,
oportet coQverti cum ipso. Ut si gratia et pertinepf essenlialifer ad demonstra-
exempli quceratur et sit qufeslio proposi- tionein : ef fnnc aliqnantulum alifcr se
ta, propler quid arhores folio fluunt ? Si hahehil caiisa nd caiisafimi, ifa qnod pu-
igitur propter densitatem, hoc est, suc- sifo caiisafo non diftinitc jiunifur c;ins;i.
cum facilc frigore ipso condensahilem Si autrm iiuu sif secundum accidens, sed
hujusmodi folio tluit nrhor. oportet den- jier se ef jicr siiam suhsfaiiti;im sit cau-
sitalem, hoc est, phiufam faeili' iii succo sa : pcnifus similifcr (hoc esf, in
tunc
condensahilem esse causam : si Inmen hahitudine una) se hahehif mediuni ad
vere sivc causa nunc vera densilas (huc exfremuin quod c;ius;itum est, ifa (juud
est, succi densahilitas) non est in qunli- sicut est uiiuiii. ita est alferiim, lioc mo-
het arbore, sive folio flunt, sive ikhi :
(io quod secundum eanidem ad invicem
quia si in lalibus inesset, noii rsl cunver- sc halicnf hahifudincin, ita (|iiu(l si(jiii-

ti : sed si in arhore folio lliieiiti'. tiiin' deni ;equivocum est mcdinin (|iio(l c;iii-

enim converlilur cum eMiMtu. lliec sa esf, cf causnfum erif ;c(|niv()Ciiin. Si

enim disputaliu cst qiKesliuiiis l;im ;id \cro mciliiiiii rst siciit in grnrrc uno, cii-

parleni negalivam qiiaiii ;iil p:iiti'm ;if'.ir- jus r;itio iina el iiiiivoca est, simiiifer se
mativam. linbchif etfccfiis. ifa quod unius generis
cf univocns cst. Si aiifem niedium csf

CAIMT VIII. aii;ilogiiiii scciiiiiliiin iiroj)orfioncm ;id

iiniiin iii iniiltis gcncrihiis vel sjicciidins

/> (Iplcrini)intiiinc //i/.r.sfionis induct.T. ;icccptiim : fiiiic ('fi;iiii clfcctus V(d c;iiisa
crit ;iii;ilogiic in innlfis, siciil iii |);issio-

Tf;inr ;iiiti'iii iiiirr^^tiuiiriii ilrtrniiin;iri'

iic i|ii;iiii ilnilniii iii lermiiiis luihilis po-
ciipieules rrsimiimis siiiiniis. proport ioii;ilc (jiiod csl cuinmii-
;i(iliiii' iiii;i'sliunriii
llt mrlilis ili|i'ilig;i|iir t;il)ilifcr, csl in imiltis, scilicct iii iiiimeris
ilrtrlinili;itiu. I'>t

i,i;itiir li;ec qiiajstiu, iitriiiii iii ilriiiuiiNliM-

cl liiicis ct tcmjiurc et motii cl ponderi-
tivis confiiigaf ejusdcm eircctiis rl iiniiis
l)us ct niiillis ;iliis, cl cst in nmiicris jiri-

noii r;iiiidciii essc caus;im iiio, iii ;iliis ;iiilciii sccuiiduin jirojiurlio-
iiiin ctV.iln
cuiivcrliliilciu, iirin ;iil iininciiiin
sed alfeniin, ;iiit iiui- iiun
.

conlingaf ? .\d hoc ;inlcm (jiciiniis, quod Si ergo iiincr;il III proplcr iiiiiil coin-
siquidcm per se fiaf dcmunstr.itiu, il;i sr=- iiiiil;ihilitcr jirujioilio cst iii istis? mcdiiim
licel qiiod pnssiu jicr se dcmuiistictiir dc (i|iiii(l cst c;iiis;i in h;ic (jiKcstiunc jicr dc-
.subjcclo prr sr cl |pcr causam per sc, el iiiuiist iMti(niciii ilctcniiin;iiiil;i) csf ;muiIo-
IIhI demonstr;ili.] srciiiidiiin ;icci(|rns (hoc Miiin cuiiiiniinc oiiiiiiliii^. istis seciiiidnm
224 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.

analogiam ad numenmi. Alia ciiim c;ui- VA gralia hiijiis iiiiitcria' (licimus, (jucmI
sa in paiiiculari acccpia hujus (leinoii- causa et causatum sic se hahent secun-
straliouis esl in numeris, et alia paiiicu- duin consecutioncm ad invicem, et eiiam
lariter accepta in lineis, licet in commu- siilijciiuiii in (juo ciiusa esi et de quo
ni proportio sit ad unum, in quantum est per causain passio liiihct dcmonstrari.
linea secundum sc particulariter acceptn, Iltec aiitein hiihitudo liilis cst, quod acci-
alia est causa et diversa. In quanium au- jiienie allquo unumquodque subjcctum
tem liiiea est quaiititas pcr (iivisionem particulare cui inest passio et causa pas-
numeri suspiciens propoiiioiuilc aiigmcn- sionis^ semper passio et causa passionis
tum, sic sccunduin analogiam eadeni est in jiius quam illud pariicularc, snhjc-
causa est talis passionis ct in nuineris et ctum. Sicut jjatei in hac jiassionc, quod
in lineis, sicut et in omnihiis ahis in qui- esl iiitcriores et exteriores quatuor an-
bus attcnditur comniunicatio proportio gulos reciis ajquales habere : est enim
nis. jiassio quadrati et quadranguli ei iriiiii-
In aequivocis autcm exemplum est, ut guli : ei ideo in plus est quam parliculare
similem esse colorcm colori et tiguram suhjeciuiii quod est triangulo esse, aut
figune, aliam opoiietponcrc causani insi- (juaiu hoc particulari quod est esso
iii in
mihtudiiiibus incolorihus, ei aliain in figu- quadrangulo. Si autom accipiaiur hoc in
ris : quia similitudo in figiiris ct similifii-
(|uo omnia lisec sunt tunc suntin aequa- :

do in coloribus divcrsa suni, non analo- lihiis, iia quod subjccto quod secunibim
gica, neque ajquivoca : ei ideo aliuil fi ijisum illi jiiissioni suhjectum cst, ;e(juiilc
aliud medium oportet dare : nec hahe- est, ct non esi iii pliis unuiii (jiiniu alti-
bit hoc nnum nomen non aequivoce : et riiiii ; si enim lioc accijiiatur cui secun-
quod illud mcdiuin csi causa, i(U^o causa (liiiu se inost passio, tunc essent sequa-
eiit a^ijuivoca. Similitcr similituilo csi liii : sicui si dicatur (jiioil (iinnis figura
a^quivociim in omnihiis diversis simililii- in fjua linea super lineam cadcns, consii-
dinihus, ei in diversis haiC qui(h'm simili- iiiit anguios oxtoriores et inieriores his
iudo quse est in figuris vcl figuratis in- siihjcclis ct supra quaiuor rccia, i3equales
quantum uniiis tigurae sunt, et anaioga siiiil, luiic illud subjectum ci mcdium et

(hoc (^si, sccundum idem propoiiionaia) passio similiter, hoc cst,;e(juiilitcr est. qiiia

habcrc laicra, ct hiibcre a>.qualcs angu- convertibilia erunt : cujus a^qualitas cau-
los : quia ligiirae similcs siint, hitcia ct s;i (>st, quia modiuin dicons quid et pro-
angulos Iiabcnicsa'quah's secuiiduiii |>ro- jilcr quid, est raiio diffinitiva primi ier-
poriioncm uniusad alierum. Iii colorihiis mini,hocest, passionis qu» in demon-
autem simile vel siinilitudo est habere sccundum verum est primus et
strationo
sensum unum formalem secundum unum major terminus qiiiii non subjicitur,
:

et idcm spccic subjccium, aui aiiud ali- scd pr;oilicatur tiuitiiin. Pitedicatum au-
quoil hiijusiiuidi in niia (|ualilatc accep- tcin csl in liiliono jiriini, el idco convcr-
tum : ct idco simili' iii colorihus ct ligii- liliir (iiiu piissiiinc : ot cum subjocium
ris cst «'(luivocum : el (|u,c passiones sit causa dicens propter quid et in difti-

sccundum aualogiam eaedcm suiit, ph.'- nitiono dieonto quid ot j)roptor quid, con-
rumquc illa; etiam in demonstratione qua veiiiiur etiam htoccum subjecio univer-
demonstrari debent de communi illorum siili quod secundum seipsum subjectum
suhjccio, mcdium habcbuni ciuumuue esl. Et sic major extrcmilas ot medium
secundum analogiiim. IliPC aulem oiuuiii ct suhjcctum in tali dcinonstr;itione (
qu;e
idco dicta sunt, ut scialur qusepassio uiii- jMitissiuiii osi) convciiitui'. I'',x lali cnim
voca vel analoga vcl sequivoca de quo incdio quod est ]U'iini lormini ratio, om-
subjecto et per quam causam haheat dc- nis scientiae conclusionum demonstrati-
monstrari. varum fiunt in liis demonstrationibus,
 LlBEIl II POSTEIt. A.NALVT. THACT. IV 22:;

I qii.T

ncs sunl,
pcrfoct»
siciit
et polissimfe (lonioiislratin-
folia llucre (qua' esl qii;e-
causati, iioii possit cssc
laineu iu (lciiinnstratione
iijsi causa una :

(jute dicitur pcr

(lain passio coniinuiiis rclata ad siilijc- accideus (qua:' (iciiionslral jiassionein de
cluni, sicut dicluin est) scquitur particii- sulijecto parliculari) uua et eadcin passio
lariter ad vitein, sicut ad subjectuni sive elTectus de pluribus subjcctis parti-
particulare, et excellit eam,quia in pluri- cularibus demonstralus, causas potest
bus cst ({uam sit vitis : et simibter scqui- baliereplures in istis subjcctis acceptas.
tur ricuiu sicut particulare snlijcctuni, Et boc qiiidcm in lijiuris qiiautuni ad
ct exccllit eain, quia in pluribus est quam dispositiniiem teriuiuoiuiii ad (iispositio-
licus : sed uon cxcellit nniuia simul ac- nem figurse ordinatoruiii in linnr.i prinia
cepta in illnquod verc cst subjectuin, sic alitpiis assiirnabil satis faciendo per
et in quo oinnia parliciilaritcr acccpla lij;iirain syllog-ismi qua'rentibiis coiisecii-
iiuiuntur, sicut iu uuivcrsali quod cst tioueni causa^ et effectus sivc ejus cujus
cansa talis passiouis. causa esl. iilnim scilicet .seinpcr iinica
Si vero acci|)iat ali({uis primum et im- causa scqiiatui- unicuiu elTectum \cl unu ?
mcdiatnin incdiiiiii sive causain, quod sed nuiihs elfectus possunt cssc plures
medium cst : vera ratin sive causa Uucn- caus;^ in subjectis divcisis. Sit eiiim .v in;i-
di fniia : liinc nnnexcedit nec passin suli- jor extremitiis et jiassii^i (jua' sit in oinni ii

jictmii, iicc CJiiisa (;ius;ituin : (jui;i tiiiic medio quod cst causa jiassionis iu pro-
piimuni taic subjeclum eril eli;im iu ;illcr;i prio subjecto, b aulem mcdium (quod est
jiarticuliiria subjccla mcdiuni, el ciit causa) sit univcrsalitcr iii iiunijunijur
caiisii iierquam etiam cnllccta simul siiiil i-oruin qu;e suul d (jund est miiinr extre-
unumsubjeclum iminrdiiitiiin l;ilis j);issin- mitas, ita (jund mcdinm niiivcisalitcr insit
nis. C.iiius exeiiipliim csl. (j I ;iccipiatur umnibus contenlis sub d tunc jKitct per :

tidc u-cncraie mi^dium ad liaiic passionciii, syllngismum, qund a major extreinitas

foliii lliierc, sicut cst cnjus siiccus ;id fri- iu conclusione universaliter eril in ijjsis

giis laiile densatur : liujus cnim facile omnibus qmc sunt d, sic, omiic n a. oni-
lluuiit foba : aut aliiid aliquid accipiatur ue d b, ergo omne n a. IIoc ;iiitcin iiic

cx biijus siinilibns (jiindsit nnivers;ilcsiii)- dicn explanandn uuiversale quod iiou

jectiim liujus jiiissionis, et cjiind seciin- couvertitiir, boc est, qiiod non couvcrsim
diiiii ijisuiii siilijecliim sil : siciil si (|ii;er;i- jirtedicatur de subjecto : sed picvdicatiir
lur, (jiiid scciiikIiiiii snbjectuin el c;iiis;iiii dc ijisn siciil siijicrius de iuferiori : et lioc
cst folio lliiere pbiuUim ? ct rcspniidetur esl qiKiudn j);issin commuiiis pnediciilur
causa ([ii;ire l;ilis jiassio esl iii siibjeclo, de subjecto p;irticulari, sicul llncrc folio
diceudn (iund folio fluere jku- causain ct jiiiediciitur dc vitc : (jiiia quamvis omiiis

subjcclum esl dcnsari (boc cst, deusaljile vilis sit folio lliiens, non tainen omne folio
csse) in coTitactu ad jinrum iirbnris uiiiiin lliicns cst vitis : ornuiii iiulein lidia jiarli-
Inliiiiii Miiirii vel succum liiiliil :ibi liiiiini riibiriii rcdiiclii iii uiiiiin cnmmime siibjr-
iii pnrn driisiito liiimidn, cniislriiigitiir cliim ct in illn siiiiul accejilii, jiivedicau-
pnrus, el cnnslriclo jioro cadil foliiim. tiir de piissioiir cniivcrsim : et linc cst

qiiia exlriiliiiiilur ;i jiarlicularibus subje-

(.AIM ! I\. clis ad cnmmiiiie qiind |iersc liilis piissin-

nis csl subjcctiim : sed ninnia sigilliiliiii

Ijndd iii ili'iniiii\liiiliiiiii' ijiuT rsl iiiT iirri- acceptii nou iiisi jiarlicularitcr jiricdicini-
(Irii.s rt iiiirliridiiiis rrl i/nir/s /Ni.ssio- lur dr illii commimi passione, et exci'-

iiis. /iiissiiiil rssr /ili/rrs r/iiis.v. diiiiliir ;ili ipsa : (jiii;i i)r;r(lic;iliiiu in jilus

csl ijii;iiii siibiecliim. Tali ;iiileiii disjinsi-

Oiiamvis ;iiilriii iii (Iriiiiiiistratione (jua; tiniir Irrmiiiiiriim jiosihi, ijuud .v sil in

est per se, el jirimo demoiistratio imius ipsis d (hoc cst, omuibus subjeclis (jii;i'

II 15
226 D. ALB. MAG. ORD. PR^.D.

sunt sub a) causa est medium b opor- : omni eo iu quo est e, boc est, quomodo
tet igitur quod a extendatur secundum ])er propi'iam caiisam potest conciudi
communilntem in plns quam n (lioc est, quo e non cst d, sed
universaliler de e iu
quod passio iu plus sit quani particularis divcrsum specie ab ipso ? Et causa pro-
causa passionis), quia b non cst causa a pria sumitur de propriis subjeclis, cum
secundum totum ambitum ipsius a, sed E non praedicetur de omni in quo cst a,
tantum secundnm lioc quod a est in n, b quia non praedicatur de b cui lamen om- sla

cnim est causainhcerentiicquod Acst inn. ni inest a : crit igitiu- alia causa propter atc

Si vero aliquis diceret quod non est quid dicens, quod a sil in omnibus quse
in plus, sedin seque : tunc cum medium sunt D : opoitet igitur considcrare in tali-

inprima figura accipiatur supra subje- bussi illa qu,'e simt d eruut aliquoduuum u
ctum et sub prsedicato, et sic causa est secundum quod inest eis passio a quod
nc

medium : tunc quapremus quid hoc est, cst medium per quod concludilur a de d.
nn

(juare vel propter quid hoc, scilicet b ma- Sit illud c per quod a est in e, et sic
ile

gis est causa illius quod a insit i> quam causa est quarc a sit in d b, et c causa est
ni

e converso, quod a esset causa qua b est quare A sit in e, a autem est idem et
K
in D, et non esset rationem assignare :
unum specie, sicut folio nuere, vel longae
ai

quia in convertibilibus utrumi[ue subjici- vitae csse. Sic igiturcadem specie non Quomod
.... .^ unius effi
sed comiuum. contmgit m
. . .
,

tur alteri et prtedicatur de altero oportet specialissmia, cius piui

:

... 1 ,• , 1 -1 i-
possuiii J
igitursecundum dispositionem primi pluriiius sulijcctis paiticularibus particu- se causa

modi in prima figura majus extremum lari demoustratioue plures causas esse,
in pius esse qunm medium. Ulterius qua demonstratur inesse diversis quod
quia A mcdium positum est esse in plu- in universali et potissima demonstratio-
ribus particularibus subjectis quam in n nc noncontingit boc est quod jam-
: et

iu quo est per b medium et causam, sit dudum diximus, quod augentur dcmou-
aliquod subjectum particubare in quo strationcs, non pcr mcdia, luic cnim
est A communis passio, ita quod a sit in verum est de univcisali demonstrntio-
omnibus particularilius subjectis ipsius e, ne non tamen contingit plures causas
:

et pnedicetur de omni e et concludi pot- esse passionis accepbTe secundum eam-

est de E sicut de n concluditur : oportct dcm speciem specialissimam : quia ex

igitur(piod (imnia qua* sunt E et de qui- illa non polest sumi cnusn diversa secun-
bus pra^dicatur e siiit unum et unitn in dum speciciu.

aliquo uno quod sit uicdium el causa Hujus aiilcm cxcuqilum iii lcrminis
particularis per quam conckuHtur a de k lirajhabitis,hoc est, ut hoec passio, longse
universaliter, et quod illud uu'dium sit vitse esse, dcmonstretur de quadrupedi-
aliudquam b, quod passio aliqua
quia bus et de avibus ut dc subjeclis specie
communis insit duobus diversis specie diversis. De quadrupcdibus quidem per
particularibus subjeclis, non potcst esse causam qu;e esl non liabere choleram
una el cadem causa piopria, cum causa dissolveiitem conij)Iexionem ctconsu-
passiouis dc propriis et essentialilius sul)- mentem nnturalc cl radicale bumidum.
jecti sumaliir : et jam posilum sil, quod Dc avibus autcm pcr alteram causam,
subjecta particularia suut specie diversa. qua? est volatilia jiropter gcncrationem
Siautem aliquis
diceret cavillator, pcnnanim sicca esse, et habere humidum
quod boc quod dictum est, nonest verum, non fncilc putrescibilc jirojiter hoc :

scilicct quod a per unam et propriam quod min vincil iu cis Immidum. Et sic
cnusnm insit utrique subjecto luncquoe- : endcm passio (qu;e csl longrt' vilse esse)
ramus ab illo, quomodo potcst esse ve- aliam causam hnbct in quadrupedibus,
lum quod verum sive vere ct propric et ;iliam in nvilius. Idem ergo diclo mo-
sit dicere et demonstrare qtiod a sit in do plures hnbet causas in demonstra-
 LIHI,n II l'OSTER. ANALYT. TRACT. IV
linnr jicr acciilcns ct m particulari : et in lidc liliro i'iistiTiiiniin (]iiid per difrini-
hoc est quod probare intcndiuius. Sic tionein et substantiani iinumquodque ho-
ergo se habet in causis in univcrsali ct in rum est, c| quomodo sic est ut determi-
particulari (lemonstrationi' iuimediatis. natur in jiarlihus el passionibiis, e1 quo-
autem causa? quse sunt media de-
Si modo sit et gencrcliir iiiiiimquodque islo-
monslrationum sunt mediatce, et non nim ex siiis iirincijiiis, iier (liclii inanife-
statim (hoc est, immediate) veniunt in stiim. Simililcr ;iiitcm jam detennina-
atomuni (lioc esl, immediatam et indivi- liiin cst dc sciciili;i demon.slrativa : quia
siiiilem causam) quae ulterius in aliam iil;i idem demonstrationi, quia est ef-
esl
dividi non possit : et non solum nec feclns ipsius notus ex i]>s;i determinatio-
unum medium inter subjectum et passio- ne demonstrationis.
nem vel intcr cxtrcma, sed plura sint Attcmdendiim itiilciii. ijiiud i]ii;inivis
miMlia orilinata secundum unam cl eam- iii syllogismo secundum ordiiicm iiatura-
iliMii cuiirdinationrm, cl sic sint plura lciii iiiajiir extremitas jirimum, et me-
nicdia et causae plures : tunc aliquis qu;e- diiim sil meihum, et secundum
jiositione
i'1't qu;c sit habiludo causannn
istarnm cl minus extremum ordine natui^ali sit
;id invicrm ? Et dicemus ad hoc, qund iillimum tamen in dcmonslratione po-
:

qiialis vcl (jualiscumque causa dc numi'- tissima secundum ordinem natuialeiu c

ro medioruni (qiiiji quieiibit est medium converso est ordo : quia subjectum quod
quod est univcrs;dc, hoc est, ad univer- est minor e\trcmit;is, secundum ordinem
s;dein p;issioni'm jiropinquior) illa csl iiatiiralcin esl jiriniiim : (]iiiii lioc esl iii

iii lliic iinliiii' ni "diiiriiiii caiis;i priiii;i. (lifnniliiiiic qua?, dicil jiniplcr qiiid iil

el infcil iiiiines ;dias scquenli s : ;uit qii;i' jirincipiiim ipsius : et dilliiiilio dicciis
iii eiidciii iirdine csl ad siiiiiulare
— suliie- .1
])ropter quid quod mcdiuni est seciindnm
cluni pio|)inquior. ill;i est inagis propria, ])riinum suhjectum, ct difliiiitio passionis
rl |iir illam magis proprie passio depai- (liccns (jiiid est passio, et passio quae cst

liruhiii siibjeclo dcmonslralur. iiiajor exlrcmitas secnndiim ordiiicm n;i-

E\ (piiiiiis m;mii'cstuiii rsl, qiKnl iinirui- tiir;e esl ultimiim . 1'iiijitcr (jiinil ndii
qilcsilii |ir(i\i!ii,i c;ius;i csl silji liiJigis c;iil- (ijiiirtcl Ir^idcrc ;irlciii ^ciiiindi inofitfr
sa (1 propri;i : primiim quidciii, (juod ;ili- ijiiid : (jiiia diirniilio dicens projiler quid,
(jiiid sit suii iiiiix i'rs;ili ciijus esl ]);issi(i scmjier conlinct subjectum iii seijisa, et

])i'r se. est c;nisa iila qii.-e est prima, ct scilur quod jier siibjectiim vcl ^iliqiiod

jii\tii iinivcrsiiic i)i(i\ima, siciil (lixiiuns n subjecti jirincijiiuiii li;il)cliir. .\ec ojior-
i;iiis;im cssc ]jr()])ler (]u;iiii a csI iii n :
lct logiciim dcscendcrc ;id docendum
qiind ;iulcin esl iii c caus;i cst ijisiiis i;. ijii;iiili'r iii diversis scienliis diversimode

si 1! c;ius;i iiiciliala iliial iii- csse : c igiliir jicr jiriijilci (|iiiil dcmoiislrcliir \ci jicr

liriimi caus;i e>l (]iiii(l \ sil in n : quuil ciius;is : hoc (iiiiii cl mclajilnsici est cl

;iiiti'iii sil iii c Ciiusa esl u ;

quod aiitciii iili rclinqueiidum : et (jiiantiim ad coin-
sil in II min cst alia causa, sed e;iiliiii iiiiiiiiler considoranda perlinet, satis sci-

illa csl jiriiiia cl iiiiiiicilial;i. liir quod jani delerminalnm est. qualiter

Gpilogus. I'.|iiliii:;inilii cigd (imn<;i (jiinp a ]irinci- jicr (Mus^is singuliis et omm^s est (ienion-

jiiii liiiri l'ri(innii diclii siinl iisijiic liiic, stiiindum. Dc svllogismo ergo el (lemoii-

(licimiis (piiid dc s^liogisiiiii qiiiilciii igi- sliiiliiiiic siilis liicliiiii csl.

liii' iii iiliiii 1'niinim. d (lciii(iiis|r;iliiinc

228 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.

TRACTATUS V
DE GOGNITIONE PRINGIPIORUM DEMONSTRATIONIS.

quidem demonstratse conchisionis lialii-

CAPUT I.
tus est scientia ihius autem quse est
:

principiorum cognitio , alterum aliquod

Ati si)i( iti nobis cognilinnes principio- genus habitus sit qui dicalur propria ,

non, aut non. principiorum cognitio. Ilfec est ergoquae-

stio de principiis determinanda.
Quia cognitio demonstrativa ox cogni- AHa autem sive secunda est, utrum
tiono principioruni generatur , oporlct principiorum liabitus cum inslnt nobis,

liic de principiis ostendere duo, scilicet iilrum iiant et tjencrentur in noliis : cum
qualiter sint cognita a nobis, et quis spe- autem non luerint in nobis, aut non ge-
cie et nomine sit ea cognoscens habi- nerentur in nobis, sed insint per natu-
tus. IIoc aulem hinc et ex hic dicendis ram, el nos lateant donec excitati studio
manifestuin, ita quod primum piM' nio- percipiamus eos in nobis esse? hoc enini
dum dul)itationis iuquiramus de iilis dixit Plato in libro qui Jfennoni inscri-
lanquam noliis dubitantibus ad utram- ptus secundam quajstio-
est. Ilanc ergo
que partem contradictionis rationes po- nem, quantum ad propositum sufllcit,
nentibus. Supponamus igitur ea qua; cir- prius ut negativam partem detcrmine-
ca Ubri primi liujus scientice principiuni mus : tunc enim ostendetur qualiter co-
sunt di^monstrata horum autem unum
: gnitio principiorum fiat in nobis.
est,quod quidem non eontingit scire ali- Dicamus igitur quod si nos habemus
quid per demonslrationem, si aHquis non i])sosper naturam existentes in nobis se-
cognoscat j)rima principia immediata cunduni cognitioncm inteUectivam, vi-
quse demonstrari non possunt hoc eiiim : (b'lur acci(k're inconveuiens. Est enim
dictum et probatum est prius in anterioii inconveniens si nos liabentcs tah^n co-
istius scientise libro oportet ergo imme-
: gnilionem in nobis hoc hitel : quia con-
diatorum principiorum cognitionem esse tingit quod certissimse et cerlissimorum
ante demonstrationem, ex quo est cogni- cognitiones (ex quibus omnia alia certa
tiotalis inomnidemonstratione supposita, liunt nobis) sint in nobis, et habeamus
eo quod non nisi ipsacausaexistente inci- cas : et tamen demonstrantes ex illis
pit demonstratio. Et ex quo est tahs ctigni- ips;c nos lateant quod csse non potest,
:

tio, aliquis dubitabit et jam dubitare pot- cum ex ilHs demonstrel aHquis omnc
est, utrum cognitio principiorum eadem quod demonstrat : omne enim quod de-
est cum cognitione demonslrationis sive monstratur refertur ad cognitionem prin-
demonstrativse scientise vel non : et hoc cipiorum, et certificatur ex iUa et ad il-

est dubitai-e, utrum utrisque, scilicet co- hnm. Si autcm detur aHa pars qusestionis,
gnitioni demonslrativre et principiis sit quod sciHcet eas cognitiones principio-
eadem scientia vel habitus, vel non csl rum accipimus generatas et factas in no-
eadem cognitio utrisque, sed diversa : aiit bis. ciim ante in nobis non fuerint, tunc
 LIBER II POSTFJt. A.NAL'^!. lUACT. Y 229

r{ua?ratur qualitcr cognosciinus cognitio- cipiorum cognitioncm : et ideo certio-

noni talom, ct qualiter adJiscimus tales rem et honorabiliorein dicimus cos-iii-

cogniliones , cum non simus liabentes tionera principiorum. Ha-c autem poten-
prius cognitionem aliquam priorem ista : tia qua; est nobis, est poteiilia quidem

tuiic enim illorum cognilio non potest sensus, qui videtur omnibus inesse ani-
i'efciTi ad aliquid in nobis unde probe- malibus, (juamvis perfectiori potenlia se-
nius hanc cognitionem esse principiorum cundum ordinem et gradus cognilionis
i-ognitionem : el tunc scientia talium ge- sit quibusdam quam in aliis habent
iii :

neratur in nobis non ex prseexistente co- enim omnia animalia puteiitiam quam-
gnitione : hoc autem impossibile est, sic- dam primo cognoscibilium judicativam
ut dixiuius in primo libro de Denion- prfescnte materia quam nos vocamus ,

. „
atioSocra-
s/ratioiif et scieutia deniunstrativa. lla;c sensum communiter loqucntes, non se-
setPiaio- auteiu ratiii est cui inaxime innitebantur cuiidum quod est sensus simpliciter, seJ
«cientiam Socrafcs et quod nihil
Plato. suppouenles secuudum quod est animBC et animali co-
d« novo. . . . .

inventum cognoscitur inventum nisi per gnitionis indicativus, et ad animam et

suuui siinile, quando intelleclus iuve- auiinal relaluni, cui talem indicat cogni-
niens refeitur ad siinile quod apud sei- tiononi iii ipsis sensibilibus apprehen-
psum habet ct si non habet ad quod
:
sam, quse potentia fit sensibilium cogni-
referatur, non cognoscit se invenisse :
tione, compositione, et divisiune, el col-
propter quod omnium iuveutoruui et ac- latione, et judicio eorum quae cum sensi-
ceptorum per doctrinam oportet apud bilibus accepta sunt, quando complcta
nos esse similes cognitiones, ut dixerunt. est scnsitiva potentia, et contingil finem
Manifestuin igitur si declarari debeat debitum ad huc eniiu natura Jata esl ut
:

luec quaestio, quoniam neque per uatu- ex apprehensis nucivuin ab utili Jiscer-
rain liabere possibile est principiorum uat, aJ fugam vel aJ consecutionem ap-
cogiiitiuneiu oinnino et perfecte, neque preliensi.
piissibile lalrm cognitionem in nobis fieri Cum ergo inest sensus, secunJuin Ji-
ignorantibus ignoraiitia negationis , ita versas inest potentias : in quibusJam aiii-
scilicel quud nequc unum (lioc est, nul- malibus enim sic inest, quoJ eis fit inau-
Uiui) apud nos luibeamus habitum ipso- sio seusibilis , accepto etiaiii absente
rum, cx (jiio cognitioneui priiicipiorum sensibili, sicut in liis quaj cum sensu pro-
accijtiamus. jirio et ciunmuni liabent putentiaui iiua-

Aiile cugnilioueui ergo jiriniipiorum jziiiativam ct a'stimativam et phantasiain

iiecessc est habcre quamdam potenliaiu il niemoriara. In aliis autein animalibus
ad liujusiuodi, qu;B, inquam, poteutia quibusJani non fit talis luansio sensibilis,
habituans sil et disjiosita ad priiicipio- sicul ({uai sensibile non accipiunt uisi

riim acceptioiHMii, sicut inferius osteude- piicsente sensibili, ut suut niusc;e qu;c-
nuis : et necesse cst nos non hujusmodi Jam el piu\ i ipiiilain vcrniiiuli solo sen-
habere cuguitiunem vel putenliaui iulid- su vigeiiles, et furte luirva iinaginatione.
leclivam, qute ut cogiiitio quiedain illis In quibusJam igilur iiun lit maiisio sen-
simul sit iu nobis per naturam : quia illa sibilis ; aut oninino, ila quoJ nullo modo
lalis, aut csset cognilio aclualis princi- mancl in absentia sensibilis : aul forle si

jiiuriiui, aut esset honorabilior quam cu- inanet, non manet secunJum aliijuiJ, ul
guitio principiui-uin iii eo quod illaiu co- scilicet lestimelur fesliinatioiie et juJice-
gnitionem |irincipiorum accipercmus, sic- tur Je ipsu arujuiJ : in his eiiliu iiiiii llt

iil liunorabiiioreiii liiciiuus esse cognitio- aliqua coguitio juJicaliva ullia sousuni,
nem priiicipiorum (luam cognitionem hoc est, conveuiens iu sensu : et iJou aJ

scientia) demonstrativae : eo quod scien- sensum isla fugiunl vel insequuiiliir ap-

liaui demonstrativam accipiinus per prin- preliensa. In ijuibus autem inesl luansio
 230 D. ALB. MAfl. OUT). PR.EI».

sonsiliilium iii iilisciilia sensiliiiis, in illis sidiuim lafioiiis siipcr Imh- qiiinl mc- in
est vol contingit liabere unum quoddam moria reservatum est, et in judicio quod
in anima reservatum ex similibus sensl- in omnibus qua; vel sunf acfu multa vtd
Itililuis generatum, ad quod convertuntur jiotentia) est simile experimenfoautem, :

illa animalia, eliam absente sensibili, et aut ex omni si in omnibus expertum est,
hoc dicunt esse memoriam, (|Uie thesau- aiil in pluribiis accepto per rationem
rus esl formarum sensibilium prius acce- universali quiescente in anima, hoe est,
ptarum in potentiis sibi adjunctis, quoe ciim quod non invenitur ali-
ita quiescit,

sunt imaginativa, phantasia, et ajstimali- qua ilat confradictio contra

ipia inslanfia,
va. In anima autem rationali et homine ipsuin tunc enim quiescit et non aliter,
:

conjuncta huic potentia^ est reminiscentia quod sit universale. Lnde universale se-
et rationalis in sensata reflexa, ct judi- cunduin sui nafuram simplicem est
cans de ipsis. uiium pra^fer multa, qiiainvis secundum
Muliis igitur talibus similiter j)er sen- esse sit in multis ut similitudo essentialis
sum acceptis et in anima manentibus quod scilicet quiescens in anima iu
in eis,
jam lit (jusedam dilTerentia, qufe ad sen- omnibus acceptis per sensum, cum unum
sibile diirert : quia accipilur similitudo sit et simpliciter in essentia et elTectu,
essentialis sensibilium, qua; universale idem illud per rationem est artis princi-
differens a sensu et sensibili : propter ijiuin ef scientiae : «r/w quidem in iiuan- Q"omo'

quod in his (scilicet sensatis) ita manen- fum est unifivum rprseceijfonim ad uniini *?' P"""
1 pium an
tibiis, est (vel contingit) qu;edam lieri opeiationis finem : tiuia ars operationis ^',.^'^'®"'

ratione reflexiva ad seusibile manens et est directivus cum ratione habitus. Scicn- "^^ ""°®

elicienle quod uuiversale est. Fit autem tia; autem, in quantum est unitivum
hoc ex talium sic manentium in anima principiorum ad iinein speculativae veri-
raemoria per rationem collata. In his au- tafis : quia scientia est veritatis contera-
tem animalibus quibus sensibilia tali-
in plativaj demonsfralivus liabitus. Unde si-

bus polentiis objeela non nianent. non fit (|iii(Iem universale illud accipitur clrca
taliter universalis dilTerenlia. generationem (hoc esf, operafionem)
Patet quidem igilur quod ex sensu fit principium est artis. Si vero universale
meinoria, mansione sensibilis in
sola accipifur circa principiura ipsius rei esse
anima ex memoria autem mullolies fa-
:
tuiic est principium scienf iae : quia eadeni
cta lil experimentum sive compositio ex- suut et essendi ef cognoscendi principia.
perimentalis : et hoc duiiliciter, ijuod si Ilis ila habifis, ad dubitationem de
hat mulliplex acceptio similis sensibilis, priiicipiis inductam dicimus cjuod prin-
et semper judicaliva potentia accipiatur cipiorum cognifiones non sunf in nobis
esse ad hoc vel illud conferens vel no- ut determinati ad sua cognita habitus et
cens, vel quod
lioc ex illo est conse- perfecfi : ncijiie liunt in nobis jtcr inven-
quens : tunc
experimentum. Iterum si
fit tionem vel docfrinam ex aliis Iiabitibus
semel fantum sit accepfum et judicio in- cognoscibilium, ex quorum fiant pra^exi-
veniatur in omnibus similibus idem, ife- sfenfi cognitione : sed fiunt in nobis
^"'" f'"'"'" ''«* experimenfum. Experi- a sensu, lioc est, a sensibili cognitione
Experimen-
J,TL?,f'''iU
nientum enim est universalis co:;nifio ex stanfe in aninia, super quam est conver-
muiia suni siuiililudine sensibiji accepta
CXpOI 18 p6I* 1
iier
l
poten-
1
sio rationis judicantis et elicicntis uni-

bi'iameo"ni-^''^"'
judlcativam : umlta enim sunt ex- versale, sicut dictum est. Hujus autem
tioneni. perta per uuam scnsibilem cognilionem, simile raonomachia sive bello quod
in
quando sfatim videtur, quod in omnibus est duelluin, in quo jniguat iinus contra
est simile mulfa' enim memnria' numo
: alteriim, (judd monoraachia Vdcatur. Iii
ro experimentum faciunf sed mulfifu- : fali igitur monomachia? eversione (hoc
dini numeri (maxime in nuraero convcr- est, quando evertere vult hostem) cura
 LIBER H POSTRR. A.XAITT. TliACT. V 231

uiio priiniiin slantc altor acccdens atl il- siiiil, p;if('t (jiiod prima uuivcrsalia ma-
luni ct adjuvans siniiiitcr arniis ct pu- nifcsta buiit nobis singularium et scnsi-
guat, stctil, ct tcrfius cum duobus, ct bilium inductione : talia cnim sic primum
([uartus, ct sic dc aliis doncc hostis cxpu- cognoscerc est nccessarium : cujus ratio,
^natur, ct (juiiusipic tot sint (|uod con- (juia scnsus (hoe cst, scnsibilium iiidu-
lortati ad inviccni vcniant ad principiuin ctio) cum in omiiibiis similitcr cst facit

jiugnai. Siniilitcr rsl iu auiina, i|uih1 iiiiixcrsalc. Sic igilur [lalct (jualitcr uiii-

stautc uua acccplionc scnsil)iiis stat allr- vcisalia j)iinci[i;ili;( iiaiil iii uobjs.

ra, ct tcrtia : ct cum anima liis acccplio-

uibus confortata talis sit, quod post cx CAPUT II.
acccptis incipit ponere universaie i|uoil

est principium artis ct scicntia?. <Ji(is priiiiipionnn cugnoscidvus habitus.

Ut aulcm oinncm icmovcamus duhila-
tionem, quod jam oliiu in Metaphijsicis Sccuuda qiKcstio dc ju-iiicijiiis fiiil,

dictum cst, iterum dlcamus hic : non ijuis sit principia cognos*ens liabitus?
cniin satis ccrlo dictuin est pcr antc ha- Dicimus Igitur ad hanc (jujeslioncm dc-
iiila, nisi duliitatio qute oriri posset re- tcrmiiiaudam, (juoniam autcm circa in-
inovcatur. Dicimus ij^ilur quod slanlc si- tclligcntiam habituum (quibus de re ve-
vc manriilt' iu aiiima uno iudiircrfiitiuin ruin diciiiius) quidcin scmpcr sunt
alii

scnsiiiilitcr dcccptorum, qu;c iu iinivci- vcri, alii ;iutcni quidcm aliquaiido reci-
sali iiuo indilTcrculia sunt : tunc slatim jiiuiit falsitatcm, quamvis vera per eos
ail piimum (juidcm (ijuod stat iii aiiima) diccre intcndamus, ut opinio quae ali-
cst imivcrsalc. Et namque liiijus ratio (juando f;dsa est, et ratio (hoc est, ratio-
csl, ipiia siMisus est et sensuin accipcre cinalione de singularibus accepla con-
cst uuivcrsalc, (|iioil confusum mixtuin ct ccptio) qute frequcnlcr fallit. Et li»c
cst iu siuiiularibiis (juamvis cuim sciifiic
: ratio ;i quibusibim cogilalio fjuasi coagi-
sccuiidum actuin sit siuyularc, tamcn latio vocalur, proj)ri(! pcr discursum r;i-

sensus (lioc cst, acceptio per sensum) est tionis dc quibusdam singularibus a^sti-
ipsius uiiivcrsalis : sicut acc(qitio pcrscn- matio. Vcra autcin ct vcri habitus sunt Quo'! imei-
lectns sit
suin non cst tantuin Calliaj liominis, scd scmncr 1
scientia et mtellectus : ct cum iiabiius
pnncipio-
cst acceptio hominis. Talis autcm cst scicntia sit habitus dcmonstrata! conclu- rum.

sensus pcr accidens (jui cx rcflcxa ratioiio siouis cx j)riiicipiis qiuc dcmonstratione
ad scnsum mixtuin iu scnsibili accijiit ccrlioia siiul. cl uihil sit ccrtius scicutia

iini\crsalc adjiiloiio supcrioris j)otciilia' : (|iKim iiilcllcclus, cl iirincijiia dcmonstni-

ct liiic arccjiliim iiiaiiciis ilcriiiii raliuiic li(Uiiiiii uuliora suul i|)sis dcmonslratio-
stat iii his univcrsalilius ad univcisaliora iiibiis, sciciilia aiilcm omuis cum ralionc
scmpcr rcsolvciido qu;c in scnsii)ili mixla csl collativa, sc(juitur (juod princijiiorum
sunt, sicut resolvendo spcciem ad gciiiis, cognitio ct hivbitus cognoscens e;i, noii

ct gcnus rcsolvcudo iu gciicialiiis, i|iiiius- cst scicntia : quia collativus habitus iion
ijiic sic uiiivcrsalia acccjila stcul ail im- jiolcst cssc coruin qua? iudcmonstrabilia
[laililiilia [)cr rcsiilulioiicm : cl li;pc siiul siml. Ouoniam ;iutcm nibil contiugit iu

iiiii\crsalia [iriiii,i cl uciicralissima nm- lialiilibus vcrius esse scientia (hoc csl,

nilius |)ii()ia, sicut biijiis aniiiKilis coiisi- qiiam scicntia), ct nihil scicntia (|uam in-

dcrati in liac s[)ccic jjt rcsolulio ([iioiis- tcllcctus cx quo accijiilur s(iciili;i sicut

que vcniat ad animal simplicilcr, c't in cx principio, inlcllectus uti(|ue crit et vo-
lioc similili T lil, (|iiiiiiMpic stet in primo cibitur principiorum cogiioscilivus liabi-
uiiivcrsali cnminiiiiissiiiin ct siiiqilicissi- tus. I'^t hoc patet omnibus cx his qu;c di-

nii). cta suut considcrantibus, quia cx quo

Simiiilcr ijiiiijcm ("x iiis (ju;c dicta senipcr vcrus csl cl non scicnli;! c.-l, sc-
 'I

232 D. ALR. MAf.. ORl). mA^A).

i}ailur (jLind sil iulellcctus : cuui .s;i|)ieiili;i liler se hahet ad omne genus reruiii jiar-
non sit in talibus secundum proprietatein ticularium : quia universale similitudo
accepta, quse non est nisi insummis etdif- una est in particularibus accepta. Deter-
homini cognoscere tunc soqui-
ticillimis : niinare de his virtutihus intellectualilms
tur necessario, quod intellectus hahilus cum suhlililate jicrliuet ad W [•^lliicoruin,
principiorum cognoscens est. quia Iioc ex logicis suhtilitcr dctciiiiiuari
Patel etiain sic considerantihus, (juod non polest. Utrum scieiiti;e el intelleclus
quideni iiitellectusprincipium demonslra- sinl in iiobis per naluram vel non, ad se-
tiouis sit et non demonstralio : quia ne- cundum pertinel Ethicoruin, et ad pri-
que scientise principiuin est scientia. Si mum Philosophum in quiuto, uiii slabi-
igitur nihil aliud vel nullurn aliud genus lit existentias prajdicamentoruiii.
hahilus hahemus, quod sit secuudum Sic igitur tinis sil /'o.s7e/-/o/v^//; Aiiidiil t- Excnsati
Auctori
scientiaiii ad ijisam relatum sicut priuci- coruin. Si aulem in Iioc non subtiliter pro-
pium ;k1 jiiiiicijiiatum, quod sit semjicr cessimus tiansponendo sciilentiaiu in syl-
diceiis verum^ nisi intellectuin, sequitur logismis, nemomiretur: Iiis enim jiauperi-
(juod iiitellectus utique erit h;ihitus qui bus in religione positis sludemus, quihus
esl scienti;e princijiium, Hoc autem omne simul ordinationem litterae Aristotelis et
(quod de intellectu et demonstrationc di- ipsam scientiam tradere studemus, ut
ctum est) similiter se h;ihet in comiuuni in eo laliore et scientiani haheant et eliam
adomne genus reruin, hoc est, ad oin- noliti;iiii lillerae Arislotelis. Nec diflicile
nem rem scitam iu omni scientia : iu (uu- jmlaiiius qu;iiiilihet seiitentiam In svilogis-
nilius euim scientia conclusionum causa- iiiuiii jiouere : Iioe enim modicaiii vel
tur a cogniiione intellectuali principio- iiulliim Iiahet difficultatem : ut si luiiicam
rum : et iii Ikic uua scieiitia non diircil quis vendat pro quinque et dicat : quidquid
ah alia. iu lanaet opere valet quinque, pro quin-
Hoc auleiii ;iliter exponit Alfarahius que vendenduin est : tunica in hiua et
dicens qiiod se(juilur, quod intellectus ojieie valel quinque : ergo jiro (juinque
scientia' jirincipium, et est priucijiium ^ endeiula cst : et addat Iiujus rationis
princijiiis, Iioc est, universalihus qua? posil;e couclusionem, et tacet majorem el
sunt artis el scieiili;e piincipia. IIoc minorein, quia manifest» sunt.
omne quod iiuiversale est accejitum siiui-
 LIBER I

TOPIGORUM.
Je.1iili

cali scienlia libri Toimunan pusl libruin

CAPIT I.
Posleriorum est ordinanda.
Cum ralio dilTerendi, quam veteres

Proivniiiim D. Alborti. Peripatetici logicam sive lationalem

scientiam vocaverunt, dividalur per
Dc syllcij^ismo et syllogismi generatio- scientiani iineniendi, et scientiam judi-
)la 1'onti
uationem
111' scciindum fornunu (qute est figura et candi : et jam de geiieratione svllogis-
ujus lii>ri
d pra^-e
niodus secunduni oidinem et disposilio- mi el judicio liahilum sil d delerminaluin
dentes.

ncm terminorumet resolutionem syllogis- (in quo esl [iciierla conseqnenlia ipsius,
nii in ea qu;e rnrnialia sunl in ipso, ({use et esse suuni perfectissimuni) consequens
esl resoluliu sua jirima, el in principalia (>sse videtnr de liis etiam determinare,
fornialia ([ua^ sunl s^lhgisnii in (juanlinn in quihus non perfecte attingit suw con-
esl s\llo^isinns, el nun snnl s\l!ugisnii sequentiaB ultinium. Et lioc resululurie el Quaro haec
\ ars noii fuit
jiidicalive tradi iion [lolest, (juia proprie resoiuioria.
hiijus aul illius) delerminatuni esl. \'A

quoniam omnis syllogisnms esl ex princi- i'esoliilio nun est in inijieiiccluin : sed
piis conclusionis, et h;ec jirincipia opor- jiotiiis invenlivc Irailendnm est, co qiiod
tet esse nola : eo quod per syllogismum ignotnm quidem in lioc negotio ex pro-
noii |)ossil ali([uis venire in nuliliain hahilihus et verisimilihus commixlnm
ignota' conclusionis nisi per nola; iiola au- esl conjecturationi, el non iiahet conse-

tem piinii[iia inaxime in dcmonstraliu- (jucnlia' jieiicclani raliuncni. (hiiiiisaii-

ne : et iterum (juia consequcntia quie est tem laliocinalio conjccturationi niixla,

in syllogismo, in (h^monstratione accipit invenlionis niodo lil, et non per judicinm

firmitateni : ide(j j)osl hoc de Postcriori- et resolutionem. Cum ergo logica com-
hiis resoluloriis ujMnluil ilelirniiiiari. l',l
[ilciialur nlrumque, id est, inventionem
qiiia s} Ikigisinus (lemuiislialivns addil I I jiidiciiim : et cum tradita sit ars judi-

supra consequentiain candi et de consequenlia in Priorihus,

syllugismi, eliani
coascquentis ncccssitaleni, qua^ el ile conseijiicnlc iii 1'ostvrioribus : et
sciri non
jiolest nisi per resolutionem consequenlis jicr huc sciaiiiii> svllogismuni esse jicrfe-

jn princijtia ijisius. His ergo jani dechira- ctain raliocinaliunem, jier (juain ignutnm
.syllogisniuin diaieclicum accedeii- cognoscitur jier noliini siijicrcst iit de
fiontrtBoe- tis, iul
:

lium et ci- , ..... inventione dicanius ul parles logica- jier-

eronem io dum, qui (Jiiniiiuil a conse(jucntis neces-
^piois suia. ', -1 'i-i
silale.
,
qiiia
I

jiiubabile
I
ex
I I
pronabililiiis h'iie cotrnoscanlur.

syllo,i:i/.aliiiii, cunseqiieiilis iiiin liaiiel Oi.orlcl i-itur iit in huc iie-uliu 10-,«^?™^^°^
'I'
rum voca-
1 necessilalnii. 1'rujilcrea ili scicnlia lugi- jiice procedalur, uslendendo in quibus lur.
 23i n. ALB. 3LVr.. ORD. PR.-ED.
reruin luibiliuliiiilius, ul iii (|ui])u.s(laia traditur nisi oninis modus, et omnis
locis claudatur ii;noti notitia, quod scire species differendi ilclrrminefur.
sci
desidoramus : propler qiiud ctiam hasc I)e causa autem efficiente aliquid dici pS^na"
\k
Suhjectum scieiifia liber Tojiicunnn V(jca1ur. (aijus
libri hujus. • - ,',
nun u|i(jrtet, nisi ([uod cuin omnis scien- J.'J
g'',''

i , i sci
quidem uiatena et sulijecUim
.
,

est sylld- fia el uninis ars ab inveutione rationis 8'»"^'^^^

co
gismus topicus sive dialecticus : qui ideo procedaf, processus proculdubio ra-
iste
Topicus dicifur, k
ijuia a locali habitudin^; tiuciiiafivus secundum quod Isaac
est,
rerum ad invicein traliit suse conseijueu- diftiiiit rationem, quod ratio cst vis ani-
cii

et
tiae necessitatem. ¥a ideo dicitur dialc- ma' intellectualis liabituata' et habituan-
ci
cticiis, quia procedit ex probabililius, tis, procedens ex causa in causatum.
quffi in consequeiitia syllogistica (in qua Propter quod dicit Dion) sius quod discur-
principia ad conclusionem referuntur) sus est disciplina rationis simplex au-
:

mixfam siiii halienf cdiijecturationem ex fcm veritatis intuilus est intellectus :

es

probabilibus et habitudine reruiu ad in- syllogismus secundum quod est syllo-

ci

vicem. llic tamen syliogismus postquam gismus, rationis est actus : et quia juima Stn

visus et inventus esl, fotum usum ha- conversio rationis (ut ratio) est ad priii-
bet circa ju-obabiie, hoc esl, qua^stioncm
cipia, ct principia sunl ipsius infellecfus
ex commuuibus lerminandam. fj.i com- et infellectualia, idco priinus syllogismus
munihis imU'\\\ dico, ([ua; vei inplurilius ex infellectualibus procedens est demon-
vel in omnibus inveniuntur, non profuii- invcn-
sfratio, qua' est rafionis actus, et
data in ipsis, sicut profundantur propria ti() sccundum convcrsionem rationis ad
et essentialia, sed qute apparent in sii- intell(Hfum ct liabitum intellectualem,
perficie statim, quamvis ex ipsis propria qui per naturam est quodammodo intus,
possiut conjecfurari, projiterid quod verc sicut habitum esi in fine libri Posterio-
pndialiilia aliqualiter pertiiiount in pro-
runi. Secunda autem conversio rationis
lunduiii ad juopria siciit sii;na proprio- negotians
est ad rcs circa quas est ratio
rum. scientiam ignoti. Ea autcm qua^ primo
I"^t ideu quamvis syllogismus dialecti- occurrunt rafioni in rcbus, ut probatur in
cus in se et in usu hujus scientiie sub- principiu primi Plnjsicorum ', sunt com-
joctum de quo probantur passiones
sit :
inuuia, non prupria. Et ideo talis ratio
tantum probabile est, et subjecti mate- primu considerans hiec communia, et
ria, circa quod talis est syllugisnuis : ct habitudines earum ad invicem perpen-
ideu jiruprie loquendo s^dlogismus est dens ex principiis qua^. infus habet, pro-
subjcctum : et quia syllogismus est ul piia causa efficicns est syllogismi diale-
instrumentum quoddam deveniendi de ctici sccundum quodprimo est iila scientia
noto ad ignotum, et omne instrumentum ex invcnlionc : ct luec est propria causa
circa aliquam haliet lieri materiam in quia homo
cfficiens (alis scientia' : etsi sit
quam motu artificis inducit furmam, ideo inveniens, non tameii invcnit nisi per ta-
probalule est materia subjecta circa dispositam rationem.
liter (ut dictum est)
quam hujus syllogismi, et
est operatio Forma autem cognosci-
scientia' islius via doc-
o nae et lor
non est subjectum de quo probantur pas- tur in scientife divisione, qu;e est singu- hnjus sd

siones. Omnis enim ratio qua aliquid lis tractatibus, partibus, et capitulis per-
dilTeritur, de logica est et logicte pars, pendcnda : ct luec quidem forma doctri-
sive sit dissertioper S)'llogismum simpli-
n» etiam habet modum ct diffiniendo et
citer, sive per syllogismum demonstrati- dividendo, et exempla etiam subjungen-
vum, sive per dialccticum, sive etiam do : scd iste doctrina' potius est quam
sophisticum. Et ideo logica non perfecte scientiffi modus.

' Tex. com. 4.

 IJHKR I TOPICORUM, PROCEMH .\I 235

iis sifien- Finis autom infra (lctcniiinabifur. qui arfc quae sunt virtutos intellcctnales, ef
e hujus.
est liiiis scicntia' : ost tauicn linis ([uiilcui ultiiiiuni in bono inlcllcLlus vcl rationis
114 scientis potius niiani sciciitia', (jui cst. ul illius (lc ([iia (liiliiin csl. Perfeclio autcm
idi^incus fiat sciens ad ea qua^ sunt illiiis scientis est iii usu et e.xercifio : quia (sic-
scicntia», ct perfectus in iliis : ct lucc ut dicit l'hilosophus) cxcrcilium esl
c()j,'nitionis est facultas eoruiii (jikc tra- causa potestatis sivc facultatis : quia fa-
(liiiiliir. Pri)plci- qiiod oportcl cognoscere ciillas nihil aliud est quam facilis potes-
(ir( a ([ua' cst Ikcc scicntia, et qua fornia. tas, ([ua^ do facultate habitus quando viilt

ct qualitcr liat ut ncncretur in eo qui ac- aclum elicit ct opcratur noii iiiqicditc.

cipit scientiam dc islis. Va [uimum est HBec ergo sufficiant ad (liii^ndoiiiin [ira'-

probabile. Secundiim aulem scicntia- bbationem. Sed addendum hoc csse vi-
forma. Et tcrtium est instrumentum quod delur, quia sicut in aliis, sic et liic eliam
est syllogismus topicus sive dialecti- sludcbimus ad facilem explanationem, et
cus. non aliorum qua' objici possiint solutio-
'roportio K\ hoc etiaiii iiatct quod isfa scieulia nem : quia ctiam ipsa quoe ab Arislolcle
ujus libri 1 •
-i
ad totam suii illa parte
t
iihilosiiphia' est. nua' J.o- inliac scientia tradila sunl, noii magnain
Philoao-
phiam. (/uyi
.
i

vocatur. ht
/,.,'. idcii |iiitius cst [ihildsu-
\ .,
liabciit (lillicultalcni : qiiia dc lalibus non
phiae ct pliiloso[)liandi modus quam plii- est subfilis ratia requironda.

losophia, nisi philoso[)liia largo modo

sumatur, ut modus [ihilosophice est ipsa CAPUT H.
{)hilosophia : scd dc Imr alilii sali> di-

ctiim est. Proxmiiim operis.

omen liijri riliilus (lui est
*
quasi radius illuminans
el tilulus.
,
., . . -
ca (le ([uihus agitur in scicntia, est : Jii- Dicamuscigo [irocemialiter incipiendo,
ci[)if liber Topicorutn : eo ([uod To-ito; quod propositum qiiidem negotii, sive
Gra'ce, est lonts r.atinc : et id quod do- quod proponinius fradere in lioc ncgotio,
cetur in lioc libro, est qualiter ab liabitu- quod logicum cst. Et idco id quod tra-
dine locali trahalur consideratio ad |irii- dciiiluiu cst, est [lars ncgotii logici :

blciiiatis determinationciu. qiiia [iropositum ([uod liic [iroponimus,

}ialeclica {'^st aulclll mcllloiia tcili'llillim (illliid non totuin ncgotium logiciim est, sed
iplex. sci- ,.,.,. . .

:etiiocens aiibi dictum est) quod sciciilia ilialcctica negotii illius aliquid et aliqua [lars ejus.
ct utens. . ,. ,

sive do sylliigisiiiii dialectico, et est do- Propter quod etiam non dicilur aclualis
cens, et est utens : eo ([uod per doctri- operatio et diligontia circa ea dc quibiis
nam accejitum est. Kt quod omnis scicii- intciidiliir. Hoc crgo proposituiii liujus

i\i\(Joccns niodii dciiKinslralioiiis liailitiir : et lalis ncgotii logici, est hic invenire
quia alitcr e.\ doctrina certiis et stans nictbodiiin, ([iia [toterimiis syllogizare de
habilus non generarctur : et ultcrius iicc oiiini [iroblcmate cx [irobabiribns. l)e qua
scieiitia essct, ncc doctiina. l'lriis au- methodo jam instructi, ctiam nos ipsi

tciii co quod [ler doctrinam acceptum res[)ondeiit('s (lis[)ulalionem dialecticam

est, sciciitia cst conjecluris mixta, ct e.v siiscipicntcs, dicemus repugnans ad
iiiliil

habitudinibus localibus conjectunc ct ra- mcthoduiii sccundum ipsius traductioncm

1 tioiiis tralicus consideralioiiem. cl [iriiiri[iia.

'ins liii- l tililas aiilciu cst ad lalia [icrficere ra- Ilst aulcm (|iio(l dicimiis incllioihiin
ioniiie.
tioiiciii iulellectuaiibus informatam, et ad mrlnphoricr : dicitur eniin niclliodiis

via, ([ikc via csl idiiqiciidii, cl ul-

c.\terioia rerum sciondarum conversam. brevis ^

Dicit enim Viclorinus, quod natura in gariler vocatur summa. Pei' siinililiidi-

falibus facit habilem, ars autcm et scicii- iiem ergo Iransfcrtur ad islaiu scientiam
tia raiilem, usus facit [lotcntem : pro[)ler propric el artem : quia cum spcculabilia

(|iiii(l [lerfectio iiatura' est in scientia cl et operabilia multa ollcrautur, sua raul-

I
236 D. ALB. MAG. ORD. PRvED. f
titudine et longitudine, distantiie quidem jectum hujus scientia» est, ut diximus, et

ipsoruni dispendium faciunt, nisi per for- quia a communioribus inchoandum cst,

mam scieutise et artis ad compendium re- primum dicendum est quid sit syllogis-

digantur : et. ab liac similitudine nomen mus, et quse sunt ejus differentiEe speci-
methodi ad artem etscientiam transfertur. ficae, quibus in specie constituitur, qua-
Quod autem dicilur Inveiiire, est idem tenus ex contradivisione sumalur
quod prius ignotum, el jam per invenlio- svllogismus dialecticus, quia liunc quae-
nem necessariam scienliam tradere per rimus, et i|ua3 partes el passiones ejus,
artis principia : et ideo inventio talis non secundum negotium propositum, cujus
est artis opus, sed potius rationis talis intendimus Iraditionem.
qualis ante dicta fuit, qure ad eumdcm Et si quis objiciat quod, sicut dicit objM

finem qui est termiuatio problematis, Avicenna, nihil est subjectum ct qusesi-
colligit et in unum redigit, et ex his ar- tum in scientia : et si sylloginms diale-
tem enicit. Est ergo iste sensus, quod clicus sit quwsitus in hac scientia, tunc
negotii suscepli (quud est logicum nego- videlui- uon esse subjectum : quod enim
tium)in hoclibropropositum est invenire quteritur ul subjecturn, quomodo per
methodum talem, de qua sicut formaliter principia entis vera et necessaria stabili-
informante, poterimus, hoc est, posse et tur et determinatur ut speciahs scientise
facullatem liabel^imus in liabitu et in in- sit subjectum'. ?]t hoc modo non quceri- Solubo.

tellecluali virlute syllogizare de omni mus syllogismuin, sed qu;erinms ipsum

problemale, sicut circa quod esl nostra non in secundum accidentia
esse, sed
consideialio ex proltalnlibus. Et dicitur quod in proba-
ipsius propria secunduin
de oimd problemalc in genens quoniam bilibus est secundum omniuni dilferen-
omne problema, vel est problema de tiam probabilium. Quid autem syllogis-
inessc, sicut quod est inesse ut accidens, mus sit, ex declaralis in libiu Prioruin
vel inesse ut genus, vel inesse ut pro- accipiemus.
prium, vel inesse ul
difllnilio et quando :
]il qudd hicaliqua dicimus de svllogis- Remov
dubiuni
idonci sumus ad arlem syllogizare ad iUa mo, nttn est nisi ut per divisionem acci-
quatuor, sumus polenles syllogizare pianuis dialccticum quem iutendlmus con-
omne problema, quod ex probal)ilibus stituere etordinare secundum omuem sui
potest ostendi inesse. Quia inesso ui dif- potestatem quam potest ex probabilibus
ferentia reducitur ad genus, el inesse ut accipere, sicutfecimus de syllogismo sim-
idem reducitur ad diflinilionem. Species j)liciter in Priorihus, ct de syllogismo de-
autem quae est subjeclum non reducitur mijwaXrnWxom Poslcrioribus sic enim in :

ad inesse, ad subjectum cui insit quia

et ; omni scientiaetiu omni arte proceden-
])rima substantia qufe est individuum, dum cst, ut excommunibus fiat specula-
nec suljjectum, nec prjcdicalum artis vei tio et res intenla secundum esse et posse
scientiaj esse potesl. Et hoc est quantum et partes subjectivas et accidcntia propria
ad opponentem. Qiiantum autem ad determinetur: quia tunc scitur secundum
respondentem (qui eliam informalur et suam perfectionem.
perficitur) subditur, et ipsi nos disputatio- Est autem dilTereulia artis et scientiae,
nem problematis dialectici sustinentes in non secundum substantiam, sed ex fine.
respondendo nihil dicemus repugnans Scientia enim est secundum quod est ad
sivc contrarium vel arti vel probabilibus finem speculationis et vim et tunc ma- :

ex quibus fit methodus. nifestatur subjectum diffinitione per pro-

Quia ergo syllogismus dialecticus sub- pria, ct divisioneper exteriora, etperpo-

' Ex quo patet quod subjectum uuo moJo nitur. P. J.

queeritur in scientia, et alio modo praesuppo-

 .

LIBER I TOPICORrM. PROiE.MIUM 237

testatcm principiorum essentialimu iu nnn iuipcdile syllogizetur de omni pro-

propriis, etper potestatem pcrfectum esse Llemate.
conscquentem oum o(Te<'tu propna? po- Sic er<ro propositum negotii lo"ici
tcstntis. Ars aufcm. ut dicit Aristcitclcs', (juod nunc propositum cst in Ti/picLs est
faclivumcst cum ralinnc principiuiu : ot diitani invcnirc mcthodum, qua; quam-
ideo est coUcctio multorum prteceptorum vis dicatur inventio, rittamcn scicntiado-
ad enmdem fmcm tcndcutium, quaj cst ccntcsivc arlc, in nuUeria qnidcm (juoad
opcratio artis : ct sic cst ars j'cctilicali(i iuventioncni principiorum cl coiistruclid-
(ipcrationis, scicntia vcro spcculatiduis, nem cx (piii)ns scipuintur conclusioncs,
ct methodns cst dcmonstralio vi.'c in utra- in foiina (|uanluin ad ordincm ct difnni-
quc. Methodusergo pro isto toto suppo- tioncin artis el scicnliic tota dic continuc
suit libro : quia ca quse in primo lihro di- docet invenire ea ex quihus omnc pro-
centur, quasi universalia piiiicipia praj- bahile spccialeartcilla. Nos cnima scien-
sciuntur ad syllogizanduin ilc onuii ])io- tia ista(sicuta rcgiila rcgcntc) [lotcrimus
blcniatc c\ liahitu pcrf(!ctc dc omni syllogizarc

iKcaulfiniii scqncntihusconlincntur, prohlematc, sicut de malcria ciira quain

suiit princijiia ad sylhjgi/.aiidum de Iioc vci ncgdliatur svllogismus diaiccticus. Mc-
ilio prohlcmatc : (juaB tamcn univcrsalia ihodnui autcni istam sic iiivcntivam cl
suiil in gencrc prohlcmatis dc accidcntc, iiivenire docentem invenit illc (jui mate-
ct in genere problematis de geiierc, ct in rialitcr cl formaliler tradidit eani jirius :

gcncrc jirohlcmatis dc jirojirio, ct sic dc scd malcriaiia ijisins invcnicns cl Iradcns

aliis. VA ca que Iraih-ntur in oclavo suiit sccunduin aliquid foriiialitcr, ad hirmaiu
ad ablationcm impcdinicntoruiu c.v iiarlc scicntia? ct arlis rcdigcns, siinjdicitcr iu-

opjioncntis, cl cx jiartc rcsjiomlculis, iit ^cnil

' Aristoteles, In 6 Elliic. cai

 238 D. ALB. MAG. 01111. PJL^D.

TRACTATL«S 1

DE SYLLOGISMIS ET PARALOGISMIS.

liunt, iil iii Priorilius dclcrininalum csl.

C.APll L Quanilii aiilcm addilur, /losilis, coniposi-

tio fit parlium in lotoet oi-dinalio, et no-

l)c si/lfo(/isi)w iii coiiiiiii/iii. tatur dispositio lcrminorum in ligura, et

disjiositio terminorum in ijuantitate (.'t

Diffiniiio Dc liis ('(miii ijuae jira/niillriKla siiiil, iii qiialilale ad modi comphixionem. Dirunt

et rjus priiius cst, ul (lilliiiialiir qiiid cst svlliiyi.s- cliaiii qiiiiiam qund quia jmsilio esl quse-
exulanalio.
^ •
•

daiii rci lixio, quod per hoc quod dicilur.

»
iniis in comniuni cl
i
iii suis spcciebus,
i
ut

ex his oslendamus ijuid est sjdlogismus jjositis, notatur lixio propositionum in

dialccticus, et (juibusditrercntiis nh om- animo rcspondeiitis. Sed hoc nonest pro-

nihus aliis separatus. F.st ergo syllogis- prium propositionis ncc oportet sic ex-
:

mus oralin in f/iin qxibusdain /jnsilis, jKini, nec convenit cum exjiositionihus
aliud (ili(/><iil II jiosilis ex necessitulc nr- aliiiriiin Pliiloso|iliiiiiiiii ; scd jiriiiia cx-
ciilil /)cr cu i/u;c /losilii suiil. In liac dil- jiosilio tcncnda csl.

liniliiinc oralio csl ut ucnus : et (ul Imc i.l quoil addil Pnctius, ronressis, addi
proxinium sil scciiiKliiin \iiii noininis) niiii ojiorlet (juoil siiil ciincessfe. Si enini
accipilur oratio (juasi oris ratio, hoc csl. sunt projiosiliones, func in se virtute ac
ratio sermone explicata '. Et cum ratio jiotestate hahent condusiones pro quihus
proprie sit actus illiiis virtutis animaj jiiiiiiintur ; non enim hahenl virlulc in se
quap ratio vocatur, et cuni sic dicta idcm conclusionem, nisi jam in se verif sint :

sil quod ratiociuatio, et ratiocinalio idcm quia falsa jiropositio niliil in se continet
sit (juod arguinentatio, sensus est, (judd (juod pcr modum prohatiouis possit con-
syllogismus est oratio (jure cst in foiina cludi per ipsam quando sinipliciter est
argumentationis in sermone. Et quodad- falsa : et sic virtule propria non est posi-
dilur, incj[ua, notat quod talis oralio in se tio nisi vera, nec est posila nisi vera. Et
plura ad unam formain ordinata continet ideo non oportel poni, /v;//(rw/i-,nisi forte
et amliit : unde talem conlinentiam (ijiia in sophisticis. In aliisvero in quihus quae
foinia iina plura continet) nolat cum di- simidicitcr posiUp sunt, verae sunt,et ijjsa

cilur //;(/?/rt. I^lquod se(juitur,y////i/c,v(^/r////, rcriiiii vcritale concessihiles etaliterpro-

O ffi itnia- :

teria proxi-
ma syllogis- pej-
r
viiliilcin i|iarliciiwntis
t
niitat malcriani |iiic loquendo non sunt concessae,
jiositse,

""''noia"*
P''''pi'i''ii^ ct proximam, qua; csl pnqiosi- iicc projiosit;e. Quanivis autem verum syiiogism
ex lalsiB j

tioncs, ut propositiones sunt jjro altero, jicr lalsum svllogizetur, lioc non pcr v(^ non est 8,
sniu
Io_'
id est, conciusioue : materia auteni non ritatcui jirojiosilionuni, nec (]uia sunt pr^balivi

propinqua sunt tres termini, ex quihus pro|iositiiincs in se habentes conclusio-

medio liis sumjjto ihue propositidues iicin. ncc caus;e cjus : sed est ex quadam

'
Oratio pro argumentalione, et ista Tidetur rtco.

expositio Boetii in libro de syllogismo catego-

 "

LiBER I Topir.onrM, tract. i 239

forma et comploxione valde generali addifur, nccu/lf. Ound aulem sulidilur,

propositionum qufe non probant, ncc
: pn- ca qiae posila sioi(, notat quod prse-
causam in sehabentprobationisalicujus: missie sunt causa conclusionis : et sic

et talis svllogismus non est syllogismus |uimo quod est positione, sint causa con-
ad proposilum aliquod probandum. sequentiie : igitur ut pcr eas talis cause-
tur consequentia, et in syliogismo ad pru-
Quod autem aiblitur, allnd (iliquiil a
])osilum ca qii;e pnsila suut, e\ tali iialii-
posilis, diiitur pro conclusione, quiu
luiiine sinl causa' ejus quod sequiliir.
quamvis sit uliiusi|ui' prtemissarum me-
Aiit iiiitat sub lorma consequentia? : qiiia
dietas, taiiien eonqdexin ejus esl a''
, •

complexionepraBmissarum,
,1
el ideo com-
sic iiroinie
' '
consequens
^ apnellatur.
''

estaliud. inpraimissis est coin- llaec ergo est diflinitio syllogismi, et

plexum
plexio et compositio medii cum majori "O" accipitur liic ideo syllogismus, quia

ejusdem complexio dialecticusaliaii<mutalurargumenlalioiie,

extrcmitate, et est
«''"' indueliuHr, ivmiplo, ct enthyme-
cumminori, sed in conclusione uiiilur
cxtremum cum extremo et sic aliud est :
ma^*^ »'''' '''^•"' l'<'nil'"-. 'f^ia syllogismus

conclusio a pnemissis, quamvis in male-

f^tis^i'"-! <*«• i-atii.cinatio, et per ipsum
l"»lissime concludilur probabile, et ali;e
ria terminorum cum majoriet minori pr.i-
aigumenlationessunt si.b isla.IIanc ergo
positiono conveniat. Sic ergo est aliud a
Et qiiod additur, cx ncccssilalc,
dininilionem liic ponimus et non alibi :
jiositis.
"1"'-' f"i"'i"iri iion polesl nisi svllogisiniis
de necessitale inl;dligitur conseqiientia-,
quibusdam ^cneratus et [.erfeclus secuiulum fuiin;im,
qua; vucatur necessitas a infe-

ex ligura iiiudu p,r i'ntesfatem et speciem, qua' iii scientia li-

rentiaj, qute est el

medii ordiualiunem, ^piod iiiedium est lui /WeWo/v^m j;im praidicta est. (jene-
'''!'" '''i'"^ demonstrationis secundumsua
causa cunse,pieuli;e (uiHliisionis per hoc
principi;i iii [.uslerioribus esl posita, quii
quod siia relaiiunr ;iil iilriimque extre-
vuca- [lutissimus est svllogisimis et ideo svllo-
inuni conjuugil exlrema
:
: et talis

tur aliud ;i jiositis ciim dicilur, aliiul a gismus sic gener;ilus j;iin tiabel sic difli-

iiiri, el in species scciiii(liim liuc dividi.

posilis. Quod dicitur, a posilis, uul;it

prupusiliuiies siib funii;i sl;iiites deleniii- 1'rimimi ijiiud siimiliir sub svliogismo
iiaUe pusiliunis : siib forma auteiii t;ilis iii cuiiimuni, (l.'munsli;itio cst : qui;i in

{.usiliuiiis [.erfecla^ iion st;il nisi quud se- [iriniu et suiiuno |.;irlici[)al syllogisini nu-

cuuiliiiii iu;iliTi;ini |iu|iMili;ilr esl ;i(l la- nicii cl (lifliiiiliuiiciii. (Jiiam difriuiciidu
lem foinuim : il liui' iiuii esl lalsum :
ilicimus, quod (leiinuislralio est ([iiando

uiide pecc;insiii m:ileii;i syllugisniiis, mui e\ veris [)ro[)usitiunibiis et [iiiinis III s\llu-

sini|.liciter et [.erf.-cte est ex pusitis. I-'.I gismus, iiul e\ hilibus ([u;e [icr ;ili([ii;i

(iiiud (liciliii', acciilil, sccuikIihm cuiii|iii- [irima el veni, ejus qu;e circa ipsa esl co-
sitiuucm vi'rl.i didi .'1 ;irci[.i [.ru ciulil iiil: gnilionis [.rincipium sumpserunt. (".ujus

qui;i si (sicut dictuin est) p(^.n;iiitur [.ru[i(.- dlf.inilionis iste est intellectus, ijuod de-
sitiuiies, coiii liisiu [icr consequentiam ;iil muiislr;iliu idcu dicl:i csl, i[uia evidens
eascadil, lioccst, cx prannissis c\u\\\ ;i(l csl su;i ni;iiiil'estaliou(^ demousliNitiim id

posit;iin de necessilate, quai eslviitiile in qiiud [.uuitiir in s\llugisiiiu demi.ustiii-

jinemissis, quajvirlus dis|)Onitur |ierpi;i'- livu: ct e\ islu cuiicliiililur e\ [iraMuissis

miss;inim ui(liii;itiuiiciii et [.usiliuiiciii. cvidciitcr, i[u i'>i digitu dcmonstretur.
Uiidc [.r;eiiiiss;e cuiiclusiunis sunl (aiis;! : (Jiiuil iiulciii diciliir, si/lli>qisi)iiis. nulat

pr;i'miss;i' jiulem dictu inudo [.usibe siint "('iius iii ([iiu j.riiiiu cl jicr sc [.uiiilur dil-

ut causii c;iusans seciiiiduiu ;icliiiii luliiis liiiiliiiii. t,*iiu(l .iiilciii diciliir, qiuDtiln c.r

c;iiis;ilil;itis. Necessilali'm iiuliil lioc([iio(l icris, ibi [.i;i'|.usiliu r.r quidem notiit

diciliir. c.r )icce.ssi/alc. ('.uiisciiuenliam causaiu miitcri;ilciii. \'cra»i ;iulem Iri-

aiilciu ( treclus adcausam iiul;il liocquod plicem n(.l;il vciihilciu. In cumjiositione

240 D. ALB. MAG. ORD. PI5/EI).

propositionuia, qiue sic vcrfc suiit, quod

nihilfalsitatis nec dal)ilalioiiis habont ail- CAPUT II.
niixtum. Etveritatem in forma: quia sci-
licet verc ad veritatemformae syilogisticfe De si/llnrjismo (Halrrtirn.
sunt positcB. Et tertio notat veritatem
propositionum ut propositio est, ita sci- autem sjdlogisinus jiost di--
Dialccticus
licet quod verum sitcausa conclusionisct monstrationcm rationem syllogismi par-
conclusi : quia aliter mm liabet veritalem ticipat, quia ininus addit super svllogismi
propositionis ut propositio est. Et qiiod consequentiam etnecessitatem consequen-
?.pi[\nhu-, c.r priiitis, dicitur prnpter po- tiae quam demonstratio sicut verius :

tissimam demonstrationem qute est cx causa cst, quod assequitur causam per
immedialis, ad qua:- pinbanda non est necessilatcm quam quod assequitur
,

aliud medium, eo qnod aiili^ ca iiihil sil causam per prubabiiilatem. Est sjdlogis-
pcr qiiod possunt concludi : (|uia talia mns dialecticus, qui ex prnlialiililius est
priina vera (sicut principia) nobiliini ha- qnantum ad materiam, et est syllogiza-
bitu quaniscientia sunt suinjilai'! cugnila. tiis qnanlum ad formam quae est cx ter-

Oiiantiim ad demonstrationcm miinis |iu- miuonim numero el nrdine in ligura, ct

tentem additur, aitt, sciiicet disjuncliva e\ modo qni esl combinatio projiosilio-
conjunctio, praemissffi ct minus pulenlis niim sccundum formam debitam in qua-
demonstratiunis nutans disjnnctiunem'. lilalc cl (jiiaulitale ct ordine qualitatis et

Ex autem notat similitudincin

talibus qiianlilatis. Et quia licet ex affirmativa
principii quod cst principium ile princi- ct ncgativa possit ficri svllugisinus, ta-
pio, siiiiililndinem ad id quod cst jirinci- mcn minor proposiliu in jirima et tertia
pium de principio. Et quod aildil, <ji(;p jicr non potest cssc negativa : et si liat, non
nliqua priinn ct vera, nolat conclusiones est syllogizatus talis syllogismus, quia
jllas quse per ])riina vera concluduntur, fornuuu combinationis utilis non habct.
vel quornm veritas ex laliljus confirma- Qua' autein siut probabilia inferius di-

tur, sicut dignitates qute 'non ingrediun- cclur, et gratia illius pi"emittemus eorum
tur syllogismum, sed extra mancnl, ve- ((jua? jjrius in diffinitinne demonstrationis
ritatem aliquorum ingredientium confir- dicla suiil) declarationem, dicentes quod
inantes : sicut el Euclides concliisnm c\ vera qnidem el jn-iina sunl, qnae non per
primis vcris cl denionstrationibus jiro alia sicut inedia vcl principia, sed jht
theoremale snmit ad aliud concludendum. scipsa secundiim sui naturain habent
Quod autem dicitur, ej us rognitinnis <jii;i' iidem : c1 ista^ sunt dignitalcs quas quis-
circa ips<i prima ct vera est et non allerins quc probat auditas. Sicut enim in visu
jirincijtium ab ipsis sumpserunt jiiimis et qua'dam lucc manifestantur aliena, sicut
veris: tunccuim secundaalia cognitiouun cnlnrata qua^dam autem Ince propria,
:

habet nisi ex primis virlntem generali- iil lucida : sic est in intellectualibus,
vam, quia in secundis per se et univcr- (juod jirima non habentia medinm suae
saliter et generalitcr sunt jirima, siciil constitutionis intcr luccm intclligentice et
cnmmunia ad materiam propositam de- ipsa, sed ipso luinine intellcctuali consti-

terminata : et sic in ipsis sunt et actu el tuta sua propria luce manifestantnr in-
intellectu et substantialiter : propterquud tidlcctui. Alia autem quae mediantibus
eamdem in ipsis generant cognitionem. fnrmis aliorum procedunt, ab intelligen-
Haec ergo est demonstrationis diflinitiu, tia constituuntur, ab intellectu nnn acci-
qna? .syllogismus est potissimus et ciii piiiiitur. nisi luniine primurnm illustrata :

convenit prima ratio syllogismi. et quae sic accijiiunlnr. siiut secunda et

'
Ex quo quod demonstratio duplfx
colligitur libus procedit, el miuus poteus qua? ex media-
est, scilicet magis potensquee ex demonstrabi- Us. P. J.
 l.liJKH 1 TOPICOIUM. TiSACr. I 2il

noii prima. quia noii suiit iuti4liij:ri)li;e rcntiaiu liabct ciim siibjccto, sed verisi-
luiiiini iinniediate conjuiicta. .Nullum in- iiule est in sigms non iii causis nccessa-
tclligriiileab hominis accipitur intclliiron- riis acceptum. .\ut quia necessariam ha-
tia, nisi in quantuin liiiii;'ii cst intolli- bet inliaM'cii1iaiii. scij ikhi accipilur nisi
gentiae agentis ipsuni, (pioj si sola agi signum
]!!M' : et lioc cst iirobabile seciin-
per se intcllig^itur : si autem agit ipsuiu diim nKMJum acceptionis, ipiauivis in se
per mediuiii. oportcl ipiod illustretur lii- sit necessaiiiiiu majo-
: sicut soicin esse
niiiic ijisius, antcquam ab inlcllectu ac- rcin terra (eo qiiod ubiquc iinius quan-
ciiiiatiir : quie autem est caiisa propter titatis apparet)probabiliter acceptum est'.

quam ([usedam per se intidliguntur, jam Solem autem (!sse majorem terra per
dictum est. qiiantitatem diametri acceptiim est neces-
Kt ex hoc causatur iiiterius, quod nou sarium ct non probabile, sccundiim quod
(qiortet quwrere, lioc est, oporfet nou probaiiilc cl nccessarium oppoiumliir.
quajrerc iii scicnliis iliscipruialiliiis sivc 1'iiiliabilc aulcm sic ilicliim vcrisimilc
doctrinalibus qiKereiido propler quid : in csl, (juod [):•!• suiijisius vcrilalis tiguraiii

scieiitiis cnim discijiliiialibiis sive doctri- vidctur oinnibus aul [iluribiis aut sa[iicii-

nalibus ex primis et veris proceditur d tilius, ct liis sapientibus videtur ornnibus

immediatis, hoc (>st, ad (jiiaj s^-llogizanda aul pluribus aut maximo notis ct proba-
niillum est medium : et ideo oportet iii liilibiis : ila quod sajiicntibus et his vel

ijisis iion quwrcrc jiropter quid : quia tcr- omnibus sapieiitibus vid jiluribus vel
miiiiis diciMis [irii|ilcr ipiiil cst mediuiu, maxime notis vel probabilibus, totum
iil diiit Aiislolclcs, ot ciiiii talia medium pro uno membro poiiatur.
iioii balieaiit, uon quajritiir |iro|itcr (jiiiil : Signa voro vorisimilitinliiiis, aiil oc-
quia si haberent terminum pioplcr i|uiil, ciirriint staliiu in siipcrlicic cl in cxtcrio-
balicrcnt mcdiuin. cl sic ikui csscnt im- ribiis rci qiia} accijiit sonsitiva potentia
mcdiala : sod iqiorlcl iinunii[uoil([uc comparans sonsata ad inviccm : ot si

qiKiil cst jiriucijiioriiiii jirinioriim cl talia siinl sigiia, jirobabilc csl i[iii)il \'\-

ijisiiin cssc >il>i liilcin, Ihh- csl . lidci can- ilrliii- oinniliiis, >icul nivcin csse albam
sain. I'"iilrs oiiim osl assonsus in ipsuiii jicr boc ijuod nix osl jiarv;B partcs jicr-

rcsj)onilcntis, siciit diitiini est ,

projilcr spiciii in jiarva ciinjiiiicli, iii ciijus [lailibus

ijiiihI Uilia jirincipia priina communes iiniliijiic lii\ (lilViiiiililur : lioc oniiii si-

aiiiini ciiiiic|iliiiiics \iii-aiiliir , iit dirit niiiin soiisui osl meilium. Si autoin
.\\iccima. ijiiiiil >laliiii assciilil cis aiii- gna iudiiiiim iaciiMiliade vorisiiuilitudino
miis anilicnli^ : prnplcr i|iiihI cliaiii in- siiiil iion iii siijierlicie, seil aliqiialiler

dciiiuiisl raliilia lalia iliciintnr. ikec igi- priirnnilala. iion ail iiecessaria, scd nec
tnr >nnl |iriiicipi.i ilcmoiislralionis, c\ in su|icrlicic c\trinscius manciilia : liinc

qiiilins doinonslralix iis lil svllogisnnis. cst iil ijiiod viiloliir [ilnribns : qiiia scnsiii

l'robabilia anlcm (c\ (juiliiis tit svllo- aliipiiil miscciil rationis, sicut quod slella

gisiniis ilialci licus) sunt vcrisimilia. l)u- in cauda miiioris urs;e sit jioliis, oo quod
pliciti^r aiilcm vcrisimiliri : aut enini in ikhi dcprclicnditnr ojiis singularis inotus

s^ siinl \ crisiinilia, oo qnorl ipsa habiliid lioc cnini raliiinis iudiciiiin sciisui osl

|iia'irical i ail ^ii lijccl iini \ riisiiiiilis c>l, |ici iiii\liiin. Si aiilciii signiim vorisimi-
cii ipnnl iicc |ir;i'ilicaluiii i^sl in subjccto lilniliiiis priirnndaliir in csscutialiiim ot

])cr >r, iicc -nlijccliim iii jira'dicalo jior (•oiivcrtiliiliniu caiisas (pi.o siinl coiivcr-

', iicc iilniinipir in iiliiiqiir. nec prtedi- tibiiia siciit caus;e : liiin csl (|ikiiI \iilcliir

caluni ncccss.iriam cl rsM.|ili.ilrin iiilue- sa|iicnliliiis, Niciit csl. qiiod liiiia inovoa-

'
Ex i|uil)U6 patel (juoit prolialiili.i sunt ilii- crjiUouis.
pliciii, scilicel iii st', et secuuduni moclum ac-
11 16
 212 D. AL13. MAG. ORD. PR.^ED.

lur in epiiMolo : quia profinidius ct altius figurse et modi. Aut etiam ilie litigiosus est

transit prr unilnani tcriiP : lioc cnini non tertio loco,qui apparens sivc apparenter ct

cst causa sed siynum. non existenter syllogizatus ex his qucenon

Ideo illud quod videtur sapientibus sunt, sed videntur probahilia: et iste

gradus habet, ijuia aut videlur oninilius, jieccat tam in malcria qiiam in forma.
aut jdurihus, aut maxime notis vel pro- IIoc autem dujtliiiler cxjionitur, scili-
bahihhus. ()uia signum convertibile cum cet de materia et forma syllogismi si)/i-

causa, V(d apparet mixtum sensui, et pliciter, et de materia et forraa syllogismi

tunc videlur oninibus vel in ipsis suh- : ad quidem raodo dc
propositiim. Priori
stantialihus prohmdatur, et tunc non vi- forraa et maleria simp/icilcr exponendo
detur nisi jiroiiatiset prohahilibus sapien- detur tale exemplum. Onmis statua cst
iihus: vel meiiin modo est acceptum, rl naturalis : Herculis statua est statua :

hoc dupliciler. Si enim phis rst im lina- crgo est naturalis. Patet quod jiriiua est

tum ad sensum : tunc videtur phnilius falsa, etnon probahilis videtur tamen :

sa])ientibus. Si autem plus est jinihimla- essesecundum phantasiara probabilitatis,

tum ad necessaria essentialia et intelle- per locum sophisticuni procedcntem sic :

clualia : tunc est quod videtur maxime orane aes est naturale : statua est aes : ergo
notis, qui ex polestate scientise et artis statua cst naturale. Ordo autcni tcrraino-
lioc dejwehendere noverunt. lloc igitur nmi et comhinatio proj)ositionum in
cst prohaliile, ex quo fit syllogismus dia- qualitate et quanlitatc iVirmam tencnt svl-
leclicus, quod lali et taliter diversiiicato logisticam: jiropler quod ilie svllogismus
deprehenditur signo. Ha3C est sentrntia peccat inmaicrialantum, etnon informa.
comraenti Arahici : etsic scicnlia denuin- 8i autera sic arguifur: onmis horao est

strativi et eliam dialectiei sylhigismorum aniraal : oranis asinus est aniraal : ergo
determinata esl. oranis asinus est homo. Iste svllogisraus
jjrocedit ex vere prohahilihus tamen :

non esi svllogizatiis, quoniam formam in

CAPUT III.
figura ct modo noii haiiet, cum sii in se-

Dc /i/ii/i(is(i s!/l/(i(/isi
cunda liguia c\ affirraativis, nec tenei
ligurara ci modum nisi inuiilis conjuga-
lJtii:iosus aulcni svUoirismus /i/> iionis . Si auicni sic ar^iiifur : omnis
I.iiipiosus

(qii^L' inliT oiiiionentem et respondenlrm jiiiiiiii (^st aniinal : iiiilhiiu risihile est
''dtl^turl'^

nriri jiiitesl) nonien acciiiit. Potesl aiilcni liiiino : ergo nullum risihilc cst auiinal.

esse lis de syliogismi materia, et jiotesl iMil falsa minor ct impriiliahiiis : qua? ia-

esse lis de syilogismi lornia, el potest lucn vidctur prohabilis apparcnier per

esse lis dr utroque illorum : ct ideo sic biium sophisiicum quia onmc risihile :

s^dlogismus est proprium nullum proprium cst ani-

dcscriiiilur vel nolificatur :

litii^nosus. Ijitigiosus est qui est ex his mal sic, nulluiu projirium est animal
: :

non sunl aii- iinine risihile est proprium ergo nullum

(juffi videnlur priilial)ilia, :

tem jHobabilia. scd jirobahilitas est in cis risiliilc animal. Et sic peccai in maieria
quffi(lam |ilianlasia sive apparentia, itu in rainori propositione : ei pcccal in

quod ex talibus cst sAdlogizatus formani fornia, quia ininor esi negativa contra
perfectani hahens syllogismi in figura ct forraam in inodo pi-ima! ligurffi : peccat
modo ct infei'cntia : et hic est primus igitur iani in materia quam in forma.

modus litigiosi peccans in materia. Et Dc syllogisrao autcm arl pr()/)ositam

ille est etiam litigiosus secundo raodo, planum est hic exponere : quia si sic ar-
qui ex prohahilihus vcre non ex cst, et guitur : omnis canis est lairabile omne :

ajqiarenlibus probabilibus tautum sed : marinum est canis : crtro omne marinum
non est syllogizalus secundum forraam est latrabile. Conslai quod isie svllogis-
 UBKK r TOPICURI Ai, THAd. I

iims cst litiiriosus, et niin [leccat eiHitra su[ierlicie ex sigiio alii|iio fallaci, oiniiiuo

svlloiiisniuni sinijilieiter, sed eiinlra tnr- sive omnimodam et [irofundatam liabet

mam syllogismi ad proposiluni : si niini phantasiam, hoc est, apparentiam, qure
terniini posili in tali syiln^Msino recle se us([ue ad exislentiam perlingat, velut se
haberent in liabitudine niedii ad majus liaberc accidit ap[)arentiam ([ua' est circa
extremum, et in habitudine medii ad mi- [irincipia ([ua' siint loci siqibistici litigio-

nus exticnmni, essel syllogisnms probans sai'iiiu disjiutatioimm liligiosa enim

et ad proposituni : seil ipiia non liaiient ilis[iulatio locis sopliisticis innititiir sicut

terniinoium (ieiiitam liaiiituilineiu, ([lue |irinci|iiis : slatiiu enim iu primo iutiiitu

est causa eoncludendi in s^llogisino ad (rliam ris qiii |iai'\a prr ratioucm \ iilere

propositum in forma ipsius, ideo peccal [lossuiit) iiianifrsta est in eis (quia talia
contraformam syllogisini [irobantis et : sunt) falsilalis iiatiira sive causa : et ideo
seeundum hanc formain noii est svllogi- suiit |ii'(ibal)ilia, rl aut quaj videntur |irii-

zatiis, r[uaui\ is lialieat roriuam sim[ilici- liabilia.

ter. Dislinctis auteni, iit dictum est, liti-

\'A seeundum lioc trium syllogismoruiu giosis syllog'isiuis, dicamus f[uod [irimus
litigiosorum ista sunt exempla. Omne de numcro eorum qui ilicli siml svllogis-
nomen unum significat immii : canis est mi litigiosi, est litigiosus syllogismus,

nomen iinum ergo siguilical : uiiiini. ^ el svllogismus quidem iu foriiia, litigiosus

sic secimilum l'>picuruni : omnis volu[itas autem iii materia : cl idro ille dicalur et
est lioiia :coitus est volii[itas : ergo coitus litigiosiis et svllogisiims. iioiiirn svllo-

est boiius. Ilic enim [icccatur in prima gismi liabriis, eo ([uoil servat forinam
propositionc coiitra probabilitatem qua^ syllogisticam. Heliquiis aiilcm qui jieccat
est maleria svllogismi dialeclici : et noii in fornia, et illr qni [irccat iii malnia rt

[leccant termiiii iii iialiitiuliiir |iiisili iii foiuia (hi aiitem duo nisi per peccalum
ligura et modo. Si autcm sic arguitur : in fornia a |iriiiii) segregantur : et ideo

iiiiinis jiistilia est liona : omnis lioui'stas qiioad boc i|uod a ^ii-imo segreganliir. iii

est liiiiia : crgo oiimis liiini;stas ol ju>li- uimm coiiiciiliml ,

qiio pcccato loiiiiali a

lia . Ilaliiluilo lcrininorum |irobautiuiii [irimo segregautur). Ille rrgo irliquus

uoii \alcl : i|uia iioii scijuitiir si iileiii ilu|ilicatus syllogismiis dicaliir syllogis-

cousrijuiMis scipiiliii' ad iliio anlccrilrutia. miis liligiosus. Sed iioii dicatur s\ llogis-

([iiiid iiuum isliirum sr([ualui' ad aliiiil : nms siin[)liciter rl siue determiuatioue.

et ideo peccal couti'a lormam svliogismi (iiiia uoiiien a loriiia impouitur : el (|iiod

ad [)rii[i(isiluin, c[uam\ is in materia iioii niiii [iartici|ial lormam, iiou |iarlici[)at

j)eccal iii alii|uo. Si iiiilcui sic argiialur : iiomcii. (JiiihI aiilrm uoii (liciliii' s\ llogis-

omnis caiiis est latrabile : mariimm rsl iiiiis, est eo ijiiod \iilrliir (juidrm svllo-
caiiis : ergoinariimm lalrabilr. Ilic prinia giy.ari, non aiitrm s\ llogi'/atiir, (piia for-

falsa est [leccans iii malrii,i |iruli,ibilitatis : inam svHogisticam iupii snval. h.l qiiain-

et lialiiliido mrilii nA iilrimi([ue exlre- vis sint tres svllogismi liligiosi, taiiien

muin iudrbita : rt sic [icccat contra ti'r- |)i'ceata uon sunl nisi (liio, scilicel pec-
niiniii'uiu babiludinrui ad |)robaniliim. latiim in materia et |)eecatiim in fornia,

rl sic [icccal coiitra rormaiii s\llogismi (|iia' siiiml colligit pcceaiis iii ulioqiir.
ail |iro]iosilimi. Disliiiximiis aiilrm iuler Si autem ([uis objicial coiilra lioc di- ohjcciio.

s\ llogisuium r\ piolialiilibus, et svllogis- ceiis, ((iiod iii naluris dclicieule iiialciia

iiiiiui r\ apjiarriilri' |ii'olialiilibus : idro drlicil forma rci et iiouini. \:\ siiuilitrr

(|uia iioii oiimr ijiiiiil \iilrliir |ii'olialiilr in svllogismis (lcliciciile matrria debel
l)er locimi aliqiicm, rsl rliaiii |ii'olialiile (lclicere nomrii rl ralio : et sic |iece;ms
senindiim rei vrritatnii : iiiliil riiim lio- iii maleria, iiiin debel dici syllogismns.
iiim i|ii.r \ iilnilui |ii'oiialiilia lauliim iii ^oii est niiaiiilmii. d c-l (licnidiim i|iiiiil Soluiio
 244 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
tife
est materia syllogismi simpliciter, termi- prffcipue in accidente. Sed haec expositio
clasi!
ni scilicet et propositiones, el in hac ina- (lerisoria et contra mentem Auctoris :

jiilBl
teria non peccat, sed snfficit ad servan- quamvisverum sit quod dicit : quia pro-
juxln
dam formniu syllogismi : et est materia culdubio parva sunt sophistira : propter
liseo
syllogismi ad propositum, qupe est proba- quod dicit Aristoteles quod occultantur,
sci»
bilitas propositionum, et contra hanc ne parvitas eorum appareat, et sic nulla
peccat, et ideo etiam nomen amittit syl- reputentur : et ibi qui parva videre pos- ,aiiii

^JenK
logismi ad propositum : quiasyllogismus sunt, sunt in parvis periti, quiatalia suffi-
peccans in materia, non est SA^llogismus ciunt distinguere. Et quod accidens ali- 'leria

ad propositum. quando Litet sapientes, est propter simili-

Objectio. Et si quis ohjiciat qiiod qui(l(juid est iu tutlinem exlranei ad essentiale, sicut suo
genere inferiori, est etiam iu genere su- loco decIarabiUir. DOD

periori. S^-llogismus aulem peccans in

forma, est in genere litigiosi syliogismi, CAPUT IV.
et syllogismus litigiosus est etiam sylio-
gismus : ergo peccans in forma est etiam De paralogismis.
Soiuiio. svlkigismus. Sunt deridenda- hujusmodi liam

ol)jectiones, quia cuni syllogismus divi- Amplius autein prater omncs (qui di- veni

ditiu' in deinonstrativum, dialecticum, cli sunt) syllogismos, fiunt quidam svllo-

lieii

litigiosum, et falsigraphum, non dividi- gismi ex his quse sunt conveaieutia circa ce>s

analogum liguraliter
tur ul genus, sed ut aliquas disciphnas, hoc est, particulares lerl

acceptum sccundum quod quidem syllo- scientias, ut malhemalicas, qui dicuntur niii

gismi figuram imitatur : et ideo syllogis- paralogismi, quia juxla syllogismos qui liaii

mus litigiosus non est nisi secundum hoc sunt ex proj)iiis ct veris et primis sum- vi,

(juidem, quia scilicet figurain el UKiduiu pti, queiiiadmodinu in geometria et huic pto

syllogismi imitatur : et ideo non sequilur cognalis mathematicis sive ijeometrise ileii

quod peccaus in forma sit svHogismus, suballernis accidit lieri : (|ui falsigraphus Prc

quia iu figura et modo syllogismum non dicitur, quia falsa descriptione figurarum teri

imitatur, sicut syllogismus secundum ex opposilis principiorum tantum svllo- om

quid, et uou simpliciler quare litigiosus :

zat.
talis nou esl svllogismus per luijusmodi Videlur autem hic modus svllogismi Quomo
imitalionem. S
ditTerl
ililferre a pra?diclis modis : nain neque sraplM prc

(}emo03
Et atteiule quod statiiu in superficie ex primis el veris syllogizal falsigraphus, tivo, di ad
ciico, a
omnibus appareutia dicuntur, qu;e appa- et sic dilferl a demonslrativo quadam
in tigioB slt

rent ad aliquem locum sophisticum per materia vel modo materi;p. Xeque svllo-
aliquid commune et accidentale, sicut fel gizat ex prohabilibus : probabile enim
apparet mel per similitudinem humoris non cadit in diffinitionem materialem
crocei : et h^c faciunt decejttionem non falsigraphi, siciit non cadit in diffinitio-
de facili deprehensibilem. Quasdam au- nem demonstrativi. (aijus prohatio est,
tem faciunt phantasiam per signa natura- (|uia falsigraphus neque sumit in facien-
lia, sicut signum esl habere lac in mam- do syllogismum qua- omnibus videntur,
millis ad conceptum, summitates habere neque qua^ |)Iuribus, neque qui-e sapien-
magnas ad esse forte : et hajc faciunt pro- tibus, et his omnibus vel plurihus, neque
babilitatem. quaeprobabilibus, vel praecipuis sed ex :

Quid intei- Attendc etiam quod quidam dicunt convenientibus et propriis quidem disci-
per°to's"nui (qui parva videre possunt) subtiles et sa- plince sumptis, non autein veris facit syl-
''« possuint! pientes, parva subtilia vocantes, quihus logismum. Nam in eo quod semicirculos
facile est sophislica videre : licet etiam dcscrihit non ul oportel, in linea qua? du-
tales aliquando lateal falsitatis natura, plicis est formaj concavitatis et convexi-
 LiBER I Topir.ORr:\r, tract. i 24S
talis, aul lincas siin])licis fonn;e,-aut ro- polesl litigiosus. Nec liabot eamdem for-
clas ciucit uon ut sunl (iucenike, iiaralo- niani tlemonstrationum, cum falsi-rapho
gisniuui facil, ([ui (licitur a -niapa quotl est et (lenuiusLrativo non sunt eanlem pro-
jnxta, et .syllogisums, qui est ex opposi- positioucs sicut in dialectico qui est col-
tis eorum que proprie suut convenieulia leelivus utriusque ])arlis contradielionis.
scientia^ demonslrativa' : et in hoc dillerl IVon enim sequitm-, si allirnialiva [)ropo-
nodo a dialeetico et litigioso. C.onvenil cuiu sitio dialeclica est, quod negativa diale-
gra-
:onve demonstrativo in foi'nui et quadam ma- clica non est : quia negativa est prohaliilis
m de-
traii- teiia : quia cum du|)lex sit materia syllo- sicut aflirmativa. Sed in deinonstrati-
0.
gismi, propinqna et remota : proposi- vis si aflirnuitiva demonslrativa esf, se-
liones sunt materia propinqua in qua quitur quod negaliva ejus demonstrativa
non convenit, quia principia ei opposifa uon est. Sed in fermiuis tantum commu-
unn sunt ea'deiu ])ro]josi-
[)riuci[)iorum nicat demonstralivo [laralogisums disci-
ti(iiu's. seii distaufes ])er aftirmationem et pliiue. \ec possunt esse nisi duo syllo-
negationcm, et per esse et uou esse. Sed gismi perfecti per quod est nuitci'ia pro-
:

ujateria renujta suut termiui : et quoad habilis vel 'necessaria, qute diiferentia
bauc materiam est falsigraphus ex con- habent principia : nam deficientes ab his
veuieulihus et propriis diseiplinae sicut et non possunt esse nisi duo : unus quidem
demonstrativus. Et ideo imn habet nc- deticiens a perfecto, ([uod non nisi uno
ccsse [)roprium lifirum, in quo speciali- modo est falsigraphus siniplex el divisi-
fci' hic syllogismus doceatiir : qiiia for- vus est : alicr autem deliciens ab im[)er-
maiu iiovam uoii habet, ucc eliam male- fecto pcrfecto cum ilio modo quod multis
riain dillereutem a nuiteria demonstrati- modis est litigiosus : et ideo cst uiulfi-
vi, sed qualitatem aliam habet materiae pb?x, et tres (ut dictum est) habef dilfc-
proximae et non remotffi : quia ista ca- i'entias.

dem est in oiuiii (lualifatc et quantitate. autem quauatur de lentalivo, dicen-

Si
l'ro[)tcr quod cum ditlcrat ab aliis in ma- dum quod quia tentans cx communibus
teria aliquo modo loii^idcrata, [)ra'ter procedit, continetur suii dialectico. Ille

oiniics alios uiodiis cst istc iiiodiis s\llo- aufcm ([ui ex manifeste falsis ct impossi-
gisiui. bilibus, uon est ex [lositis : et idco non
iutciiililiir sciiiudiim islain, ([u;« su|ie-
Sunt igitur species syllogismorum
rius [)osita est, svllogismi difliiiitidnem.
probanlium sive syllogismornm qiii suiil
ad pro[)osifum ^'"iguraliter igilur (hoc esl, su])erricie
illi ([iii dicfi sunt, deiiion-

strativus cf dialecficus, liligiosus ei falsi-

fciius disiinuucndo haec de svllo<;isnio et
syllogismi speciebus) ista qua3 dicta sunt
graplius duo penes materiam reclam et
:

formam, duo aiilciii [lenes obliquilateui sufriciunt. Non enim dividiliir syllogis-

ab iiius secundiim geiiera dispufaliduum,

aliis dericientcs. .\ dialcctico qiiidcm
([iiiii dis[)ululi() est actus et o[)j)onentis
dcliciens sicut a minus bono lilijjiosus.

Itcliciciis aiilciii a dcmoiistrativi) falsigra-

et res])ou(lenlis. Syllogismus aiilem est

[diiis sivc (iis(i[)liiue [)aralogisiiius. riidi!

coUeclio cl collalio eoruiu qua comiilent

(lupliciter esl delicieiis, vcl tii])licili'r |ia-

perfectam ratiocinaiionem, cl ideo sccun-

ralogismus (lisci[)lin;e, (|iii'iiiailiiiniliiiii li-

dum dilVercntiani sie (olhitniuiii dividifiir

iii s[iecies.
tigiosus triiiliciler delicit a dialeclico :

quia novam foruiam non addit dcmoii-

slrativus super dialeclicum syllogisumm, CAIMT V.
sed consequcntiae necessitas confortatur
iii i|)so, sicul dialecticiis formam habitii- A'/ qiiof r( f/ii;i' ulilc sil lior opiis.

dinis localis addit siqira foiiiiain s\llii-

gismi siiii|ilii;iler, coiifra i|iiaiii [leccare I t aufciu miiiliis ijiid isla (lelenninan-
 1). \]M. ]\IA('.. <il{l». I'1{.ED.

(la suni (proiii liiiicncgoliM piopriiim rst) bicilior scmper cflicilur arlcin Inibciis :

delerminelur, oporlet quod iiniversaliler ergo isia ars valet ad exercii;iiiones.

cx comnninii)us et communiter dicatur Ad obviationes vero valct eo quod in :

de omniims |ii';tMlictis (ju;e inlciii el syl- unoquoque problemaie mulioriim Pliilo-

logismiiiii (li;ilecticum circumslant. et sojiburum aiinuiiier;mics (ipiniones. (jinis

eti;iin de liis qute poslea siint (iiccnd;!, c\ jirohabilibus (ir(uiiist;iiitibns cdgno-

qnaulum ad protdemata, et C(insi(ler;itio- sciiims ;in ver;e ;in f;ils;e siiii, iii (jindi-

nes in tanlum nobis determinentur. Igi- Iiei qnaesito problemaie serniocinabiniur,

tnr()nod nniversali et communi ratione hoc esi, r;iiiocinal)imur ad eos sive con-
delerminetnr de omnibus, est eo quod de ira eos, non ex doctrinis extraneis sive
luillodictorum et dicendorum subtilem aliorum, scd ex propriis isiorum doctri-
et causalem, et ex propriis essentialiltus nis per eadem qua^ doceni, rationem con-
sumptain cajiimns ;issign;ire r;itioneni \f\ ira eos accipicnies : (jiii;i iii |ii(ib;ibilibus

diflinitionem, sed aliijuantuluni ]ier com- si aflirmaiio esi jirob;ibilis, cti;iiii negatio
muni;i et exieiiora tiguraliter, lioc est, (ijiposiia probabilis erii : qni;i tjnod pot- Conj

superficialiler volumus jieilransiie, nnn est esse, potest etiam iion esse ei sic :

jirofundantes considerationem in ipsis, erinms iransmuianies eos in opposiium

eo quod secundum propositam mellio- sui dicii in omnibus, tjuidqnid non videii-
dum omnino sufliciens arbitramur esse, tnr nobis bene dicere perprobabiliaoppo-
si quoquo niddo jiroiiabili possumus ex sita persuadentes.
facultate illius aclus cognoscere unum- Yalet auiem ad sriiiii(liiiii philu.w-
quodque diclornm et diceiidorum metlio- pliiam disriplinas : (ju(ini;im ex isia arie

dmn ist;im circiimsl;inlinm. Hoc igitur de poienies ex artis facultate ;i(l utraquc ilii-

mod o |iroC('(i( ndi (licliiiii sii. biiare, boc esi, ad uiramque partem cun-
Si^fjiieiis ;uilem erit bis qu;e prooimia- iradiciionis in quolibei problemate, facile

liler dici;i sunt, diccre ad (juot et (\ux speculabimur in singulis quje sunt scien-
ncgotium lioesitniile : in boc cniin lini- tiarum : videbimus autem quid verum et
(juid lalsum sit. et hoc in problematibus
iur pars proremi;iIis. Esi auiem utilc ad
iria, ad exercitaiiones, ei ad (djviaiiones, ei cunclusiunibus singulorum. .\mplius
et iertid ;i(i secnndum Pliilosojilium di- anlciii ub Iiuc ad secundiiiii jdiilosojihiam
sciplinas, id est, qua^secundum sunt discijilinas uiile est hoc neguiinin : qiiia

jibilos(qdii;mi. Uuoniam auicm ar/ rrrr- ad jiriina, huc esi. ad jirincijiia philosu-
cildlioiirs est ulile, sic prol;i;itur, el ex |)bi;iriim quse sunl circ;i nmimqnamqiie
liis (ju;e dicciid;i sunl cril manifcstiim :
disciplinam '
: nulla enim |iliilusoj)bi;i
quia Ikiiic inelliodum babenies (qua; do- quffi de enie determinato e>t, stabilire

cet coniniuiii;i invenire) de singnlis ab jiutcsi sua principia, sed accijiii ea st;il)i-

aniecedentibus, consequentibus, et rcjui- lila ab ea qu;e est de enie cuiiiniiini cun-

gnanlibus, ct omnibus localibus liabitn- sidcrans in quanium esi ens : quia im-
dinibus facile (per consideraiiones com- possibile est aliquid dicere de pi-incipiis

munes ialium localium habiiudinum) de ex convenieniibus ei propriis, quae sunt

quolibet proposifo problemaie argumen- circa unamquamque disciplinam, eo quod
iari jtoterimus et v;d(diimus ariis f;i(ult;i- uniuscujusque principia sint prima om-
ie (ju;e Ii;ec docei. (Jnmis antem babitns nium in genere illo : et idcu jier nulla
f;icullalciii confereiis ;i(l lacile de l)ni|Hi- (jii;e anie se habeaui in illa disciplina,
sito ;u-guen(lnin de ntr;iqne jiarie contr;i- jiuterunt deierminari ei siabiliri ex j^ru-
dictionis, valetad exerciiaiiones, boc est, j)riis : sed per ca quffi communiter suni
ad frequentes artis operationes, per quas circa singula probabilia, non causalia

* Hni- \nni:\\\\v l Tn-ilrriririnri. \c-^. ('oin. iD. r-l I Pliji^iicoriim. lex. coni. S.
 LIBER I T(»PIC(»Rr.M. IRACT. I 2i7

autem, necessn cst dc his |iriiiii|nis siu- jiliiliisojihiam tlisciplinas : eo quod hahet
i:ul;niiin iihiiosupliiaruni jn rlransiir ucm viam atl jirincijiia : sccuniliim autem
]irnimi(latii sermone. quod est secundum conclnsiones, est ad
Iloc aiitem cx cominnnihus et )iioha- exercitatioues, et secuiidnm ijuod est ad
iiiiihus |ici-.sMasioneni l'acerc,vel [iropriuni alterum : quia disputalio dialeclica com-
esl (lialccticu, \cl ma.xinie ciMivenicns. mune opus esl, ct csl ad ohvialiones ut
l*idprium cnim in (piaulum ex prolialii- transmiilet adversariiim vcrilalis.
lihus est maximc aiitem convcnicns iu
: Ex quo jialcl qiiod uniis illorum
(juantum cx communihus esl. (Juia inc- iiiiium suhslaulialis esl, ((iii csl ad secuii-
laphysicus cx commiiiiilius JKictacil : scd diim jiliiIoso[)hiain discipliiias. .Miiaiitcm
communia metaphvsici sunt essenlialia sunt ad illiim, el [inqiter illiini. lii sc

et non sii;na tantum, et siml communia t[uitlem excrcitalio cst linis jMojitcr alle-
reducihilia ct (lctcrminaiiiiia ad propria : riiin, quia exercitalus facilc vidcl ea ([iKe

scd comiiiuuia (pi?e ciiii^iilcral (iialecliriis >iiiil ciica piiiici[Ma. In altero enim pio-
siiul sii;na, nou causa', el ad prdjiria re- [iter [iliildsii|ihiam liiiis esl olivialio. iil

duciliilia. K\ laliims igitur persnadeiitcr removealur impeilinieutum f[uo iiiiiis

\t'rilicare ]iiiucipia scicntiarum maximc operari m^quit ca qure sunt ad [ihiiosophi;e

]Mii]iiium esl dialectic£e : quia cum sit in- contenqilalidiiem. Cum eniiii discijilina

([iiisitivii, est inventiva comniiinium, ct sit ciica [ihiloso[)liiani, circa [)rinci|iia lil :

]M'r talia convcnientem viam liahet ad exercitatio enini circa conclusiones, ob-
timiiiiim inethodorum specialissima [irin- viatio est ad eum qni conlradicit utrisqiie

liliia sic [icr prohahilia stahilienda. et principiis et conclusionihus.

Removet
\i\ ista aiitem tria (ul dictiim cst)utilis Sicut autem dicil IMolemaMis in Qiiulri-
dubiuni.
est uu-lhodii-- : niliil niim [iitiliihi't iiiiiim liarlilit, nemo qua>rat in scieiilia t[iiod ex
et idem ((juod cst ex communihus) hahere [uiiicijiiis (.'jiisdcm niiii jidtcrat. Sic etiam

[iliircs lincs secunilum diversa. Est autem in dialcclica iiemo ([iKrrit siiriicicnlem tle

linis suhstantialis inelhodi secundum siuiiuiis dciiionslialidiiem : (jiiia Imc lia-

i]i>am mclh(iiliiiu. vel secundiiiii iiirllm- hcri non jtoterit ex prohahililnis.

dum hahcntem sine fine scieiitite. E[ liiiis Sed lianc methodum peilcclc hahchi-
scieiitis esl linis ([iiidciii srieiili» ad se- mus ([lerfectiont! (jiuc talihus convenire
(iiiKliim ]iliilii~ii|iliiaiii (liM'i]iliiias. poleril) qiiaiulo simililer lialicre jioleri-
I''inis

aiitcm scientis dujilex esl : in ipso, ct iu mus (\iiu : sicut iii saiiali\is \irliitilMis et

allero. fn ijiso aulem secundiim cxerci- jicrsuasivis, ut in rhclorica et nietlicina,

perfecte hahclur finis secuiKlniii jicrfc-

tationem qiire est causa poteslatis in omni

aclu et (ijierc arlisel iiicllniili. I''inis aii- clionem rlietoricie ct medicina'. et hujus-

l(;m /// (iltcrii ct ad reniolioiicm iiujicdi- modi [idlentiis. Et voco potenlias arles
mciiti cst ad (ihviati(Miem. I''l (jiiidcm jicr iKMi iii uiia partc contradictionis per iir-

jiirdiisdjiliia' (lis(i]iliiias niraliir innoranlia iiiilalcm argumentalionis, sed potius in-

negalifinis, (jiise esl negatio. I'cr ohvia- lcrdiias jiartcs contratlictioiiis iluctuantcs

tioncs curaliir ifrnoraiilia disjiosilionis ex arcumeutalionis inlirmitale : lioc au-

qme esl iii (•(iiilrarid. I'cr cxercitationcs tem est cxconveiiientihiis et probaiiiiihiis
facere et [»eisuatlei'c tjiia' ajqictimus ptM-
auleiii et lil liahitus acqiiisitus : et sic for-
tilicatiir ad actus ut faciiltatem liaiieat suatltM'c '. Xetjiie enim rhetoricus ;ulvo-
sciens ex eis (jiia^ soit iii easdem ojiera- c;iliis omiiino el iiniveis;ililt'r pcrsuadc-

tioiies. .\dhuc aiilcni circa principia qiue- liil, impedimcnto tiijilici iinpetliliis :

tlaiii c>l iilililas (jiue est atl seciiiKliim m;ilili;i c;iiis;e, jierversihilc jiidicis, et tlelii-

ct Jialecti- licet bene et nial.' cis uti:vil .nii;i smit ..mjo-

'
Vocavit rli('iori(;mi, iiK-.li. iiiaiii

cam polenlias, quia, secuii.liiin Al .\aii.liuiii, cluralns, ct idco iii .'i^ nims ,>l |ii ii.l.'iilia. I'. J.
2i8 D. ALH. M\i',. ORD. PR En.

litalo aU(';^alionis .siise. Nec mpdiciis siuii- lirinaiilcs, iil dr qiinrniiiqiii' [piiiua s[)o-

litcr oiimino sanahil propter Iriplex iin- cics ct genus, et Imjusmodi.

pedinn'nlLim, scilicel lallacia expiTimenti, Si quis autom objiciat, qiiod [irimipia ohjeciio

malilia inlirmitatis, et inobedientia a'gro- diipiicitcr cognoscuntur, ul [lor tcrminos,

ti : et ideo non semper consequuntur sensum, memoriam, oxpeiimonliim, ot

finem in alio. Et similiter impeditur dia- universale, et sic luec cognilio non est aul

lecticus ex debililate probabilis quod ad- nocossaria. Dicendnin esl quod princi[iia Solmio. 9lll

ducit, ot ex protervilale respondrnlis. il aut acci|)iuntur in se, aul in cognosconlo. lur

difficultate pro]>ienialis circa ([uod dispu- Yi'l molius dicalur, quiid aiil siiiiiunliir tst

tat, ila quod non scmper conseipiiliir in so, aut comparata ad aclum [uoul sunt DO

finem in alio. Sed si unusquisque lioruHi causfe. Si In se accipianlur : tunc acci- !ll- COl

triiim e\ conlingentibus secundum sua? [jiuntiir secundum suhslanliani qua ciui- ^lec
artis facullatom nihil omiserit, dicemus stituta sunt ex torminis : ot siccogiuiscun- 'sei

discij)linam et disciplinabilom linem lia- tur cum cognitione terminorum. Si au- sei

bere suflicienter secundum artis contin- tom accipiantur comparata ad artiim :

csl

gentiain, quamvis non semper habeat sic sunt iii iinlontia suaaccopta. Aul orgo co

finom suriicienler inalio secundum effe- iii [iiilenlia romota, aut in potontia [iro-
sci

ctum persiiasionis vel sanitatis vel dia- [)inqua. Si remota, sic cognoscunliir
lecticai probationis et contemplationis '. sensu, memoria, experimento, et univer-
Est autom hic atlendendum quod dia- sali . Si autom in potentia projiinqua
leclica inquisitiva esl, eo quod non est ])rout inferunt elfectum, sic habent i'a-

entis et subjecti delerminati quamvis

:
viam ad ipsa.
tiones dialecticaj

enim dialectica docens determinati sil

Adhuc notandum est quod est proba- Probabu
duplex.
subjocti, quia do syllogismo dialectico, bilo quod secundum ipsum ordinatur ad

et ideo domonstrativa est passionum nocessarium, sicut est ])robabile quod est
ipsius, tamen usus ipsius, qui a pluribus circa univorsalc in phantasmatibus ac-
vocatur dialectica utens, non est generis coptum et signis hoc enim doj)ulanilum :

determlnati : ct idoo oporti^t quod sit in ost ipsum necessarium. Et probabilitas

inquisitiva communium quse sunt circa est circa ipsum prout est in phantasma-

singula. Et hoc uukIoviam habet ad mo- lil)us et per hoc est via ad principia me-
:

thodonim ita quod oliam ad

principia, thodorum. Est autom probabilo in con-
sua priacipia viam habet socundum quod tingonlibus, quod secuiidum sui substan-
esl niilliiidiis domonstrativa ". Utons tiam probabilc est et lioc nullum habet :

enim inquisitiva est communium por Didinrni nlsi valdo romolum furto j)er

quffi persuadontur principia docontis : ol mudum adminiculantis.

cum via inquirendi ot inquisitio sit por Adhuc autem notandum ost quod [iriu-
rationos probabiles, fortificatis illis vol cipium domonstrationis duplex est, el
multiplicalis ad unam partem contiadi- ing^rodions in substantiam demoiistra-
ctionis ciim pro[)riisipsorum princi[)iis tionis, sicut projjositio major ot minor
recessus sit relongatio ab altera pailo dicuntur principia : et haec per posterius
contradictionis : et sic paratur via ad por demonstrationem possuut ostendi et :

princi[)ii cognilioiiem, qu;o via non est ad haec non est utilis dialectica, ita quod
inductio, scd s^llogismus pcr habiludinem sit necessaria ad ista. Sunt autein alia
localem inductus per maximos locos con- principia in substantiam demonstrationis

' Ex (juo iiotfH c[uod finis medici noii es( " Nota quomodo dialeclica habel viam ad
sanare,cjuiaaliLer se(iuereturt]uod non inedieus piobandum principia sua, hoc est, ([uod ipsa
esset medicus, et medicus non esset niedicus, ulem potest probare principia sui iii (luantum
ut in^juit Alexander. P. J. docem est.
 A

LiHr.i! I ToPiconrM. TU\r.T. i 2W

non ingredientia, ul dignilatcs, supposi- opinatum et pcr rationem juvantcm
tiones, petilionos, difliuilioni^s, quae per elongalur ab altt.>ra partc confradirtionis,
postcrius noii possunl oslcndi, scd per ct sic acccdit ad veritalem alterius : cl

iuquisirniiirin il iuvriilionem riuniuu- luic est viam jicr ciignilioucm. el

ilare

nium localium via liaiietur ad ipsa..\dhuc adminiculum, et non per |ii'()prias cim-
autcm dupliciter accipilur |irincipiuin ; sas, ex quilius sil scicnlia vcritalis reruin.
aut id quod cst priuciiiium, et sic liabc- ITrec igitur procemialitcr dicta suiit.

turvia ad ijisum : vcl sccundum quud Adhuc notandum csi quod quamvis
csl primum, ct sic esl immcdiidum, ct diidcclica sit circa singula, tameii est cx
niiu ludiclur via ad i|isuiu. Et quia cx coiumuiiibus siugulorum, et nnu ex pro-
ire syl- ciimiuunibus est omnis s^dlogismus diii priis : el idco ccrtiim lum pulesl de sin-
reciicus lecticus, liguiidis est : quia figurii exlrin- gulis facerc cognitionem : pnipter quod
tur figu-
ralis. secc est ultiniuin ad quod lcrminatur es- non supcrnuunt, scd ncccssariic sunt
sentia figurati, et sicomnibus aliis magis species scicnti.ne quis de singulis iii speciali
est extrinsecuni : propter quod non facit pcrfectam cx piopriis iaciuiit cnunitiii-
cognitioncm principii secundum quod est ncm.
scitum, scd facit viiim ad i[isum proiil est

wu
 ,

250 I). ALI{. MAC. <ilil>. I'IM;I).

TKACTATUS 11

DE .METHODO DIFFINITIONIS, GENEiilS, PROPRll, ET ACCIDENTIS.

Aialiiiiicm : liinc sufliciculcr halichimus

CAPUT 1. pnipiisiluni : (iiiia tiiiic in oiiinibus propo-

sitis rinem hahchimus intentum. Pioposi-
E.r (jiiihiis rs/ mfth<i(liis. tionesenim sunt materia cr <jua, proble-
mata aufcin materia circa quam. Abun-
PiviMiiissis aulciii liis i|iir juMKriiiiiilitiT daiilia aiilciu cst in miiltitudine sive
liuic (liKliillU' lira'liii(li (lclirllt, iiuiic ;iil iinilti|ilicaliiiiic mcdioniin, vcl ad omnia,
|ir(i|)(isiluni acccdriiiliiin. Primmu ciui- v(d ad singiila prohlcinala.

siilcraiiilum csl, c\ (|uilius cst mcllni- Incipicmus igilur liic, ( Irutioiirs, lioc

dus : (juia isla sLibslanlialilcr injj;rc(liuii- (^st, syllogismi, ct ad quaj sive de qui-
tur in syllogisuiuiu dialocticuni, cl ijro- hus prohleiiuitibus llunt syllogismi, siiiit

]uii(iuissime se liahont ad ipsuin. Cuiii nuincro a?qualia. Cujus probatio, quia

aulcm diciiiius, c.r ijiiibits csl nirlliniliis, orationcs sivc disputativse argumentatio-
iulclligimus (IikkI Iktc iiiicinisilio, r.r, ncs malcrialiler sunt ex propositionibus.
niatciiam iiolat sccundum (juod matcria I)c qiiibus autcm sivc ad (juse sunt syllo-

dicitur matcrialc priucijiium : sic cniin gismi dialecfici, sicut ad dctcrminanda,

niateria halict foiniam sccundum iuchoa- suat prohlcniata. Omiiisaulcm proposi-
tioiiem in seipsa : sicut enim priiicipia tio iiKiuisitionc qua^rcnfe dc coiuposilione
involutani hahciit in se conclusioiiem, ipsius, prohlema est : et omne problema
sic accepta matcria et hujusmodi iuatc- scparatum a qusestionis duhitationc, et

ria, ct uon luatcria indetcrminata. I"lt iu- enuntiaas simpliciter hoc esse hoc, vel

tciidimus (piod cadciu pr;x>positio notct lioc aon csse, propositio est. Sic igitur
ordiiicm ct dispositionem ; (juia lioc ali- caiicm quoad lcrmiaos sual propositio-
l)i aotarc cousucvit, iit cum dicitur, ex nes, el problcmata quoad pripdicafa suat
mane lit mcridies, vel ex ccrlantiluis nuiacroa'qualia.
fiunt olympia. lloc igitur modo detcr- l^rsedicafa autem suiit quatuor, d pro-
minandum est ex quihus fil mclhodus ul blemata in genere sunt a^qualia illis et

ex principiis materialibus, et qualilcr eisdcm. Omnis enim propositio et omne

aulem sumatur ad quot cst
dispositis. Si liroblcma, aut indicat proprium, aut ge-
prohlemata secundum genera singularum iius, aut accidens. Etenim dilTerentia de
et ad (|uie csl pridilemata terminanda, et (lua dubitari posset, an insif ut aliquid
suinamus cx (luihus sunt orationes, lioc illorum, cum sit gcnoralis, in eodcm
est, argumentationes dialecticse : ct su- prffidicato cuni genere est locanda ct or-
mamus (luomodo his ahundemus in omni dinanda. Goneralis quidem est una in se
materia prohlematis per considerationes existcns, quse estnon ultima et divisiva,
localesetin consideialionihus dctermina- et non ultima cum specie convertihilis,
tis,et quomodo syllogismis etiam dialecfi- qu8e est in ultimo constifutiva et indivisi-

cis abundemus pcr excrcifationem el oh- bilis. Quidquid caim difTcrcntiarum, aut
 1
I\

IJIiF,I{ I TolMrOHr.M, TIIACT. 11 25

ultinm est illarum, aut praedicatuni es- praedic;itiir Udiiiiiic li ratione. Inferiiis
scntiale non convertiliile, quod ad ulti- autem uon eodem ordiiie sunt iii excrci-
mani se liahet ut potenlia ad actuni, el liilione : et ita illius nrdinis (labinius
ita ut nenus, luic est, ireiicialis rornia : ]ii'()[iriani li iiliaiii rarniiii'in.

ijuia, sicut dicit Averi'oes ', i;enus enini Piiiiiiiiu autein lioruiii [iriedicatoruiu
est iorma generalis. ltai)ens si' sicut for- siilidividitiir : quoniam lioc qiiidem [iro-

maie indistinctuju ad uitiniuin distin- [uiuui converlibile, qiiod totuiii toti inest
guens ipsum esse speciticum ad actum : subjecto, signidcal quid est esse [ler oiii-

taiis igitur dilTerentia in pius est, qnam nia essentiaii;i terminat;i et ordiiuila ad
genus : et ut essentiale est ut t;e[ms, el uitimiim siciit ad actiim : illiid iiutein

diiil id quod rst iii piitentia lorinali in- aliud jiiii|iriiiiu iiou siMuilical ([uid est

distincla sicut est genus : cum genere esse subjecti [ler cssentialia, sed [ler acci-
ergo inter pra^dicata locatur. Uitima au- dentalia : quia iii hoc sunt tantiim acci-
tem diHerentia, qua> in pius non est, sed dentalia, quia siiiit esse c()nse(|uentia et

convertibilis, dicil aclum purum : et ideo ;il) essentialibus causata : ideo dividitur
cum sjiecie ioeatur ad sultiecluni, et ih)U boc pradicalum quod nominamus pro-
esl ad pi;edicalum. Isla sunl igilur \nx- prlinit, iii ulrasqiie nuiic diiiiis partes,

dicata principalia, de ipiilius {[uaMitiir iii essentiale et accidentale pro[iiiuui. l'.l

prolileiualil)US, et ad qiia' lenniiiaiida in- ideo illud pr(i[iriuiii ([uod siuiiilical ([uid
estesse
ducunlur svliogismi.

...
[ler ess(;iiliali;i diceiilia [loteiitiain

Ordo inior ( aulcm secundum qiiod per-

(rdinaiitur (i ai ium rei, v'Ocaliir leriiiiiiiis sive difH-
prffidiratn ,

diaieriia, li.cjc ot secuudum raliouem insunl, vel nilio : qiiia oinnia compiectitur, qu;eesse
el unile su- ,
\r •

msiur raiio noii insuut. .Maxime aulem inest quod r('i iii potenliiim et actum determinant,
crdinis.
couversim inest. qnia lioc inest secun- et esse suiistantiale ad terminos suos
diim Idluiii, ila qiind niliii est subjecli (extrii quos de esse rei iiiliil esl) dcdii-

secundum quod noii iusit : quia si aiiquid cunt. lUiiqiiiim vero propriuin acciden-
siibjecti csset secunduin quod non iues- lale et esse consequens, et extra esse, sic-
set, non converterctur : sic ergo lntum ut post essc cxistens, vocetur proprium
qropriuin toti inest subjecto, ila qinMl di' secundum comiuunem de eis assiguiitam
proprio nihil est extra subjrcluiii, rl (le noniiualinuem. .\b ultimii eiiim ditTeren-
sui)je(>lo nibii est extra pr(i|)iiiiiii. (ieiiiis lia iilliiiiiiiu noiiien inqioiiitiir. lu difli-

iiulciu inest secuiidiiiii pailciii Ljeiieris cl uilionc aulcni [ii(qirii iilliiiiiiiii est con-
secuudum piuieni sulijecli, d inesl siib- Ncisim [iricdicaii : i I iilcn lioc nomen re-
stantiaiiter, et noinine et i;itione : el se- liiicl [inquiiim ([iiod non est terniiiius.

cundum partcm generis inesl, ipiiii iiou rUiiiiiim iiiilciii iu riilione diflinitionis,
nisi secunduin parlciii su;e p(ilenli;e et iioii csl c(in\ crsiiii [uiedicari, scd [lotius
ainiiitus inest subjccto : secundniii p;ir- (licerc ([iiid esl esse : (i [inqilcr lioc esl
lciii aiilemsulijccli, (piia secunduiii id siili- lciiiiiiiiis, (i iioii proprium i|isiiiii (|uod
jciil iiicsl (piiMl c>l iii |i(ilciilia (i iii ip- iiddil (lilVcrciiliiiiii iillcriiis cdiiijiliiivam
so : <i ideo siuiiii incs.-c se(jiiiUir ad iiics- sii|ier iilliniiiin [Uiquii dilVcrciiliiim, li

se, et est pars. .\ccideiis autem diciliir ideo s[ieciiil(> sortitnr iiomeii.
inessc nec ut loliiin, iiec ul pars : neque Pftlam igitur cx dictis est propter qiiid
dicii incssc; sulislantiale sivc; ex sulisliin- secuiidum divisionem pra;sentein niinc
tiiilibus secunduin quod est accideii'^ : iiidiKiiiiu (ciiiii tria sint, (i uniim distin-
qiiiii ciim iiisil iii aliqiio, iion est iii m f^iiiitiir iii (liKi) necesse est ([uml quatuin'

sicul [liirs, iicc lliiil cx essciiliiilibus sic- siiil [iriedicala. Igiliir iiiil [inqiiiiiiii ((uod
ul Jiropriiilii. iicc diicriiiiiiiil ;id csse. iiec ciiiiiiuiiiiilcr dii iliir |ir(i[ii'iuiii. iiiil lcr-

'
AvEiiuoKs, I Mi'l;iiiliy>. iiiiii. (7.
 5.H2 1). ALB. .M.\G. ORD. PR.ED.
miuus, qua? duo conversini pra;dicantur, jiositiotit, ita quod uola dubitationis non
aut genus, aut duo non
accidens, qute cadat supra compositionem propositionis,
conversim pra-dicantur. Scd proprium sed expectat consensum respondentis sub
refcrtui- ad esse speciei sicul causatum hoc sensu, animal gressibile bipes diflini-
ex ipsa specie. Terminus autem est sim- tio hominis est, verum,
putasne lioc esse
plex, el non est consequens ad speciem vel non?animal genus bomiuis pu- est,
ut praedicatum ad subjectum, sed est se- tasne boc, vel non ? el sicde aliis. Dia- Bi»*
cuudum naluram verum accidens ad ip- lectica enim propositio interrogat con- II*
„

sum sicut causa ad causatum. Genus au- sensum respondentis quia probabile :

lem est sicut pars subjecti. Accidens au- (quod est materia ipsius syllogismi dia-
tem ut consequens communiter, quod lectici) quod videtur omnibus, vel
est
non est per essentiam causatum a subje- pluribus quia iu visu consistit utrum
: et

cto, sicut nec causa ipsius. Et ideo sic or- ila videalur, vel non videatur, ideo ne-

dinantur basc secundum quod |)lus vel cesse est quod qua?rat consensum judi-
iuinus babent de ratione pra?dicati, se- cantis de ipso. Si autem sic dicam,
cundum quod praedicatum est ut conse- utrum animal gressibile bipes sit difiinitio
quensad subjectum. hominis, vel non?ita quod nota dubita-
Removet .\emo autem nos opinetur velle dicere, tiouis cadat supra compositionem praedi-
dubium.
quod unumquodque illorum quatuor cati cum subjecto, et quajrat an praedica-
pntdicatorum inconq)lexeacceptum, pro- tum iusit subjecto, vel nou : lunc proba-
problema sed ideo dici-
positio est, vel : bile prolilema. sive quaestio est, ut sit

luus esse qualuor pra?dicata, quoniam ab sensus, utrum hoc pr.-edicatum, animal
his ut inhaerentibussubjectis liunt et pro- gressibile bipes, insit buic subjecto ut
jiositiones et problemata. Subjectum diffiuilio, vel non, ita quod nota dubita-
euim uuum est et non diversiticatum, tionis simul quaerat inhajrentiam et mo-
quia species. Praedicata autem secundum dum inhterendi, qui importatur inprsedi-
se inhaerentiam dicentia sunt plura : et calo hoc vel illo. Similiter autem et in
ideo penes modum inhaerendi quo prffidi- aliis praedicatis si formareutur, diceren-
catum estin subjecto, nmltiplicari est ne- tur propositiones et jirobleniata. Nam
cesse et propositiones et problemata. hoc modo ab omni vel ex omni proposi-
Terminus autem ut est terminus^ inhae- tione,hoc est^ ex terminis omnis propo-
rcntiam dicit : similiter et proprium. sitionis facies sive facere poteris pro-
Terminus autem inhwrens ut antecedens blema : et e converso transsumpto modo
et causa. Proprium autem sicut semper dubitationis, qui si ponatur super com-
et solum et esse consequens. Genus au- autem
positionem, problema est. Si prae-
tem ut consequens essentiale uon conver- dicatum enuntieturde subjecto, et modus
sim. Accidens autem inhaerens tautum ut dubitationis sequens ad compositionem
causatum a subjecto. ponatur ad consensum judicantis de pro-
Quamvis autem ab eisdem lormentur positione tunc propositio est '.
:

et propositiones et problemata, et in hoc

conveniant, tameu difFerunt hoc modo.

Si enim sic dico Putasne haec enuntia-
:

tio, auimal gressibilc bipes, diflinitio ho-

minis est, vel non? Et si dico : Putasne
animal genus hominis est, vel non ? pro-

' Graci non exponunt hoc niodo texlum, nec notae inlerrosalionis, et ex pai'te totius contra-
liabent hanc ditrerentiam : sed dupliciter di- dictionis qure exprimilur in proLlemate dia-
cunt differre propositionem dialecticam ei pro- Jectico et non in propositione dialectica. P. J.

llema dialecticum, scilicet ex parte signi vel

 :

LIBER I TOPICORL.M. TRACT. II 2o.i

Sunt tamcn alii qui aliter diciiiil fl su- Aiiaexpcsi-

CAPUT II. tis ratiuiuibililii-, quiitl i|uanJo (lifiiniluiu

sijjnificatur uno nomine et difiiniiur

Qi/irl (('nnhius sice diffittilio et quee nil tiinc assijinatur oralio ditiinitiva pro n<>-

nietlioduui (!<• diffinitione reducun- miue, ut diclum est, expiicite dicens

tur. ijuidquid nomon dicit implicite : sed dif-
linitum aiii[uan(lo signilicatur circumlo-
'uare ince- Dicendum si!.allatim autem quid lermi- quendo jicr nrdlioneni : ut cuin dicitiir
jii a ditfi-
niiiune. nus sive diflinitio, quid gcnus, quid pro- passiljilis qualitas pro una specie qualilii-
priuiu, et quid accidens. Ilis igitur sigil- lis : et quando talis species diflinilur, as-
latim (lclermlnalis, procedere piiterimus signatur oratio difliniliva pro oratione,
ad methodus speciales, ut termiuare hoc est, juxta id quod implicite continet
quid insit ut terminus, et quid insit ut talis oratio. Quffidam sunt quae congre-
genus, et sic de aliis, et proposiliones et gata significaut uno nomine, ut album
rationes de his formare poterimus. Et quod est res alba, quaisi diffiniri debeanl,
quia (liltinitio dicit totum esse, ideo a necesse ost quod oratio diflinitiva juxla
difilnitioue incipiemus. iViliil enim ila orationem assignetur. Sed prima exposi-
inest subjecto, sicut id quod iiicst ut dif- |io inagis videtur secundum intellectum
iinitio. .\dhuc autcm quouiam omuia alia Aristotelis esse : quia subdit Aristoteles
ad difliuilionem aliquo modo ordinantur, assignans dicti sui rationem : Possibile
ideo diflinitio {uincipalior esl : el ideu ab ost enim eliam eorum quie sub oratione
ipsa liic incipicmus. siguilicantur quredam terminari, hoc esl,
Est autem terminussive difruiilio, qua'- difliuiri.

dain oratio oxplicilu et per [larles poten- Attende quod oratio iudicaliva sive
tire ct aclus siguilicans quid essentialitcr enuntiativa difliniri nou potest enim : hcec
et substantialiter est esse rei difiiuitK^ ita oratio sintiularis est. Sin"ulare autem
([uod perfectum esso sit demonstrans, et difllniri non potest. Eadem ratione prie-
totuiu sccundum partes, el ordinein ad dicatuni i[uoil sub oratione indicativa
ullinium, quod respeclu omniuin priecc- est, dii[diciter consideratur : et prout res
dciilium est actus ct compL'mcnluin. (.um |)r;cdicala soluin, el sic difiiniri [)otest.

euiiii (iifiinilio refertur ad diffiuitum, Polest etiam considcrari [iiout liiibcl iii

limc oratiu siiinitur pro numiue, hoc esl, se compositionem : et sic eadein causa
juxhi nomeii diflinili. Aut igitur oratio qua; dicta esl, difliniri non polesl : quia
explicile dicit quud signilicat nomen dif- et composilio est singuiaris. Subjectuin
linili implicitc : et lunc diiecte pro no- aulem proprie habel diflinilionem. Pro-
niine, hoc csl, juxla nomeu ct sccuiukuii ptcr quod inter priLnlicala ponilur diffini-
iioincn iissigiialiir. Aut assiguiilur oialiu liu : quia talis dcbel esse difiinitio ex^jli-
ililiiuilivii ///•(/ oratione, huc esl, juxla cile notiliciins [)er essenlialia qme non ul

oralionem, ut si ali([ua [tars (ejus ([iiod uuum, sed ul niulta comparanlur ad dif-

in oratione dillinilivii esl) debeat difiini- liuitum.

li ut clarior sil diffiuilio, ut cum dici- Palam esl, ([uuniain ([uicuiiniu • i|uidi-

tur, quid est homo? el dicilur, auimal bel modo noniinc uno sua; signilicalionis
raliouale mortale, oratio difliuilivii [iru assignalionein faciiinl, cum mulln csscn-
niuiiiiie esl iissiguiita. Si aulcm qiiiciiliir, lialiii cx|ilicilc uiio noininc signiliciiri non
quid csl ituiiual i-.iliouiili'? ct dicilur, iini- [lus^uiit : cl idcu jialfl (|uud iion assi-

lUiil ulcus ralione, assiguata csl [iro oiii- giiant cjus rci ([iiaiii niuniniiiil rciilcm cl

lione, hoc est, juxta id quod signilica- explicilam diflinilionem, eo quod omnis
tur in oratione. Ilrec est exposilio .Viii- diffinilio explicans jier esseuliiilia diffini-

bica. luin esl oiiitio : quia essenlialia consli-

20 i ]). ALB. M.AG. ()l<n. l'l?.ED.

iuenlia rcin sccunJnni nuod sunt cssen- liiiilidnc (uin ijiso, vel ijiiod sit ilifliiiilin

liae, uno noniine cxplirife significari non ipsius : quia potest esse idcm ct non erit

possunt, et idco oninis iliflinilio cst ora- idcm difliniliiinc : qnia multiplicitcr dici-
tio ct non potcst csse nomen unum. liir idcm, siciil inlra |)atid)it. Xon enim
Problema tam'n (liffinilivum, lioc esl, sufliciens est ostenderc (jiiod unum cst

ad jiroldenia de dinuiilione, leduciinle diflinilio allerius, si oslcndaliir qiiouiaiii

est eliani [iroldema luijusmndi ({uod esl csl aliqiio modo idcm illi.

iilruiii ali(juid alii sil idem, vid diver- (>|iiirlcl aulem scire ijiiod iilciii qiiiid

sum. Ul si (ju;i'ratur. ulrum liouum sil reducilur ad dilfinitionis mclbiidum, csl

idcm quod lionesliim. vel non, sed di- idem quod causalur ab uiiilalc siilislan-
,•• Si
vcrsum ai ililer ]irol)!cma lia' lotius : quia sicul in ijualilatc siniile

codeiii el dixerso esl, si quasralur utrum causatur ab una qualitate, et in quanlila-

idem esl sensus cl discijdina intidleclua- 1e icqualc causatur ab una quantitat(; (el

lis, uut iion? (juod lleracliti discijiiili di- ideo quando dc simili est qu;estio, de una
xeruiil. (.iijus ralio cst cerla : ijuia circa (jualilate est quajstio : ct qucestio de
difliniliones iu conslruendo et desiruendd ;ei|uali, cst qucestio dc una qu;inlit;ilc)

plurima lll allenlio laboris, ulrnm idcm it;i idcm in substantia quam ilicil dif-

sit diflinitio cum diflinilo, vtd diversa ab linilio, idem geuere causatur a parle suli-

ipso. Et sic sul)cadem metliodo addii- slanlia?, idcm autem numero a p;irlc
cuntur consideraliones dc eodcm cl di- iiialeri;e : cl ideo illa non sunl simjdi-
verso cum diffinilione, sed sub cadcm ciler umim. Sunt igitur ijuod vidctiir

metbodo difliniliones terminanlur qu;c dc uiiuiii, liabet excmjiiiim ;illcrimi. \'A

eodem ct diverso iudueiiulur. Ergo i\r idcii iiiilissiiiie iilem sulijccto suiil.qun-
eodcm et (bverso iu diffinilione sub ca- rum unum esl diflinilio, cl ;illeium difli-

dem contincnliir nu'lbodo cum diffinilio- nitum. Ila>c enim sunt el idcm gcnere, et
nibus. IJndc melbodus scxti libri ibi fa- idciii s|iccie, et idem numero, et uimiii
cta cum melbodo septimi, eadem sunl indixisibilc : quia ncutrum exemjiliim
metbodiis : in sexto construilur diffini- ;illi'rum ;iliiid liabct sui, et ideo ail jiro-

tio : in sejilimo aulem docetur qualilcr l)lciii;i (lc diriiuiliiine rcduci b;ibel.

deslriiere cl ciinslriierc ad eamdem jicr-

tinent mctliodum. Ouoniam autein (imuia

C.MM T m.
qutc dicla sunl dc eodcm el diverso ejus-
dem modi sunt el lunc idem diffinitive
:
Qi/if/ cs/ jiropriiiin sir qadil esl pr.Tilira-
maximc consideralur. Palam autcm est tuin.
cx bis quai nunc dicuntur. Si autcm per
aliquam melbiidiim poteutes sumus ex Piii|irium autem esl i|und unii iiiilic;il

facullalc iiiclbodi dispularc, quoniam i|iii(l est esse rei. Quod prii|iiium jii\l;i

idem cl (|uimiam divcrsum luic cuui illn dilliiiilioncm jiroxime ordiiuiudum esl,

vel non. Eodcm modo per easdem cnnsi- i|ui;i cum ea convenit nomine et modo
dcrationes conari potcrimus ad
facilc jiraHlicalionis qui est conversim jirpedi-

diffinitioncs. Et boc patct, quia cum dia- cari, Quod cnim diffinitio pra;dicatur cs-

lccticir" disputationes sint ad utramquc sentialitcr, ct jirdprium accideutalitcr,

partem contradictionis, si erimus ostcn- iinii csl miiilus j)raedicati secundum qund
dcntcs (jiioniam non idem cst, erimus os- ]ii;cilicaliim cst, sed modus ii;ilura> ijuffi
teudentes (jiioniam iK)n inest ut diffinitio, ]ir;eilic;itur.

et sic interimentes erimus diffinitioncm : Dicamiis igitur ijiiimI jiriijuiiim est

non lamcn convcrtitur quod nunc di- (juod non indicat sccundum moduiii jira'-

ctum cst, quod ostendendo quod aliquid dicandi quid est esse rei per substantialia
Est idem, ostensum sit quod sit idem dif- exjilicando illud, sed accidentaliter pi;v-
 LIBER 1 T0PIC()H[-.M. THACT. II 2.i:j

dicatuiii soli iuest subjectn, ot eoiiversiui (uiuplutiva ut ultiuia (iiircivutia. Qudd

priedicatui. uou ita (]uod subjiciatur spe- ciiim convcrsini pnBdicari insit proprio
cici pniprie. sed ipiod cuicumque inest soii ut complctiva diirerentia difliuitionis
propiiuni. de lu>c pi.edicatuiu species cjus, et nulli alioruin pricdicatoruin ((jua'

(piautuni ad individuorum suiijeclioueui : iusmit aliis ut snbj(^cto) c(mvcniat uisi

species cuim nou est prsedicatum et iden :

pnipriu. iiiaiiifesliim esl ipidil iiiiii siipji-

non est]irobb;ma vel metbodus de specie tiir {i\v arcidente i[iiiid sccuiiiliim sui uu-

sicut de abis praedicatis. Praedicalum tiiram iiiest aliis) (piod sit neccssarium
enira cst quod v(4 in specie subjecta est qiiiilijiiiil hoininem esse, cum ta-
ibirmit

sicut causa. vcl in quo est species sicut mcn dormirc insit illi, ct non possit non
causa : neutni illorum modum species est inessc. Et cum n(jn sint uisi duo, quorum
in |)roprio. Et ideo artiliciali iii"C(bcatio- csse sit iiicssc : pnqirium quod cst acci-

ne et uatiirali species ucni iir.ediriiliir de 'leiis spcciei. cl ciiiuiiiuiiiter iiccidcus

proprio, ct c convcrso propriiim de sii,'-

qnod iiccidil iiidiviiliio, et iion coiivcuit

cie. Et didluv coiivrrsiin praidicari: iiuiix

imlividuo couversiiu pricdicari. rcliuqiii-

prcTpdicatio proprii speciem non excedit. Im quoil i;oiiiiii qn.e miiiI siib proximo
el uoii cxceditiir ab ipsa: et hoc c-l qiiod irciicrc, quod cst aitcri iiicssc ul iicci-

soli iiiesl. et conversim pncdiciilur. Cii- 'I''"''- couversiiii pra^diciiri sit (birereutiii

jiis cxempliim est. sicut dicimiis. (piod complcliva diflinilionis proprii, (pium
oiiriiiiii lioiniuis cst Krammaticffi vel convcrsim pra?diccfur cnm |iroprio >ul)
I" D
cujuslibet discipliiiic csse susceplibilr. eoilcm grcncrc proximo qiiod csi mcs.sc

Conversimcnim seiiuunturadseiiivi.ciu. ut iiccideus : et sic patcl ([uod difliuilio

Namsi aliqiiod est bomo, sc([uitiir qiiocl e-t Iiroprii cpiccl c>v| iioii iiidicare csse.

[ler uaturam est grammaticae susceptibi- '1 ' i.iivcrsiin piinliciiri, d quod couvcr-
impediiiturjicr accidens. Et si ali- >iiii [naMlir.ii i sil dillerculiii c ciniplelivii
lc, iiisi

quod griimniiilic ae suscc[itibilc est. bomo [iriqirii.

esl. .\cmo ciiiiii diiil iirlilirio>r locpiciis,

propriiim sinqiliiitcr rt |iid]iiic quod CAIM T \\.

(•(Uitiiiirit cliiim iilii iiic^sM., u| dormirc
qiiod coutiii^il lioiniiii f\ linilo iiiessc. (Jniil iiciiiis srcinnltnii iiiitnl csf /ir<i'ilicti-

.Xeino cliiim diril |iro|iiiiiiii ipiud ic.iii- liiin.cl ilc rctliiciliHi titl iiicllititlinn

muniler inessi' \idetiir. el si forsitiiii iusit iicncris.

soli |)rr iiliqiiod |em|)us, iit si [louiimiis

soluiii bomiiiriii doiinire et iiiilliiiii iiliiid Gcniis aiilrm rst (jiiod dr |iliiriliiis dif-

iuiiiuiiliiim, (]uia noii cmanans ex essen- ferentibiis sjiecic iu eo qiioil qiiicl rst

tiiililiiis iil ]irii])riiim. Si forle autcin ali- [iricdicaliir. Cicnus enim csl |iiiiiium siib-
i|iiciil liiliiiui rommiinilrr iiccidriiliiim jecliim iii qiiolibct (nt dicil Aviccnna) tor-

|iro|iiiuiii iliriliir, inni siui|iliiilrr [no- iiiiibilr rl delrrmiuiibile dilTercntiis. us-

[iriiim. scd csl [)ro|iriuiu tiuiiiitln : qiiiii qurqiio formeliir iii s|icciiilissimas. (|iiic

el iilii iucst. Vel dirrliir iitl iili iiil y\-Ki- dillrrruliis iiou siiiil lormiiliiles, cl idco
[iriiiiii, iil iloriiiirr r>l [iro[iriiim iicl uciii iiiillo iiiinlo [lossuiil csse iremis. I'.t ([iiiii

dormicntcm. ISam ali([uodex dexlris ([iii- genus formabilc iioii est nisi dincrciiliis,

dem esse. jiro|iriiim i|iiiindo cst, ([uiii jiro uec foruiiilur iiliqiiod iiisi liiruiii di\ ideulc
|rm|iol-r c|llo soii|> rsl ii dcXtris. |{i[)cs rl ilisl ill,i; llrlllr . rl ilillrrr Illiil lirc dividil

iiiitrm vrl iiiprdriii essc csl [iro|irium iid iiec ditrcrrc fiicit nisi [ler (([ijiosilioncm, el

iiliiid : qiiiii iiliiiil qiiiidriqies csl, \cl uoii (i|)|iosilio iiou esl iiniiis ad sc, scd duo-
hi()cs : sed liijirdrm ose |irii[)riiiiii csl lio- riim iid miuiis : iiide csl quod o|iortcl gc-

iiiiiii iid eqiiiim, et iiou siiiqilic ilrr. iiiis li.ibcie diiiis diircrcnlias el duas s[ic-

Couversim ir_'ci |)riT'cliciiri. |iici|iiii vs\ rir> : rl iilro riiiii ^ii |iricdiciiliim imi\er-
 :oG D. ALB. MAG. OUI). 1'U.ED.

salc quod dc pluribus proxiinc subjcclis dico anumquodqiie deterniinct imc ijuod

praedioatur, sequiturde nccessitate, quod dico ralifi, hoc est, ratio data de genere
proxiiuc cst (i pcr sc prredicatuni de j)lu- sccunilum iiniimquodquc est altcra ct al-

ribus ditTcrcnlibus spccic. Sj^ccics iiulcni tcra.

cum dicat complcmcntiuu in cssc, dilTc- lii co autem quod quid cst prBcdicari,
rcntia formari non potcst ultcrius, scd talia dicunlur quajcumque contingit cum
luuitiplicari potest pcr matcriam in in^H- qiii interrogatus est pcr quid, reddere
vidua. Gcnus autcin cum dicat id quod (hoc cst, responderc) quid est quod pro-
cst iu polcntia ct confusnm ct indistin- jionitiir in qusestione dc pra^dicato com-
ctum incompictum, formatiimcm
ct dilVc- [larato ad subjcctum : quiil cnim csl

rculianuu accipit, ut potcntia etiam rc<'i- qmerit dc natura ct substaiilia rci, ut quid
pitacluui pruptcr ipiiid fnrmalcni rciipit
: cst bomo ? convenienter respondetur,
divisioucm, (puc ad miuus iu (buibiis op- animal. Sicut cnim dicunt et Aviccnna J^gsifieri

positis cst ibtTcrcntiis, qua; duas consti- et Algazcl, per quid quaeritur triidicitcr. '^'g'""^»

tuunt spccies. Uno quidcni et primo modo de intcllectu

Quare ge- Ouia Vcro VCIum c-cnus CSt 111111111111 signato pcr vocem significativam, ut si
nus pra-Ji "-
quceratur quid significetur per hanc vo-
. .
-ii i i

calur in SlllllCCtuUl CIUS Ul (lUOCst, Ct

'
ulud SotlllU
quid. .
•' ' , ,. .

cst
,

quid natura ct modo

,.
prcedicandi, idco
,
ceni ivOptu-o; ? et respondctiir hoino : et

oportct quod in eo quod qtiid est prsedi- hoc idco, quia talis vox ul signum rcfcr-
cctur. Ad.boc autcm (ut dicunt Aviccnna tur ad rei signatiE matcriam ct sujiposi-
ct .Mgazci) tria exiguntur. Unuin quidcm, tum. Sc'Cundo quteritur per (juid dc tota

quod genus aclu et intcllcctu sit ut ipiid rei substantia et esscntia, hoc est, si
ejus dequd pivcdicatur, et ejus csscntialis quoeratur, quid est homo ? et respondca-

Secundum tur, aniinal rationalc mortale. Tcrtio

([uaHtas est (blfcrcntia. autciii.

quod sic sit pcr aliquam potcnliaiu, scd quaM'itur de co in quo inchoat rei essen-
tia ct substantia, ut si qua/ritur, quid cst
non de neccssitatc natura? et substantitp,
Iioino rcsjiondeatur, animal in ijuo ut
ita quod sic insit, vel quodponatursic incs-
:

se, sivc sit sic, sive non non enim pranb- :

in subje to incboat hominis uatura. Et
ha'C cst (jua'stio jn'iina secundiiin ordi-
catum cst possibile,ubiper naturain suain
non cst intra subjcctum per iutclicctiiiii, ncm causee : quia hcec est causa quare

ut accidcns ct idco possumus diccic

: :
diflinitio esl quid '
: et liajc est causa quod

poiiatur liomo csse alijus vcl nigcr. Trv- vox signilicat quid, sicut rcsponderi quid
tium cst, ipiod posito gencrc, statiiu jio- jirinio convcnit generi : ct cst ditTcrcntia

tcntia forinali inducta ponitur inferius. cl ciunjdetiva generis, quemadmodiun in

in quod formabilc cst genus. Et idco sjic- horninc sivc dc homine cuni quis iutcrro-
cics per inclioationem sui est in gencre, gatusest, quid cst quod propositum est,

sicut rcs formata est in propria materia :

Iioc cst, Iiomo, conv,'nii'ntcr dicilur quo-

propter quod in diffinitionc unnm habciit niam cst animal.

Remo^
ordinciii matcria ct g^uus : et sicut ma- (^um autem dicit l'(iiiih\ rius, ijuod
dub.un
tcria cst quid matcriati ct jiriiuum subjc- ctiam spccies prcedicatur //; quid , accipit

ituiii, sic cst genus primuin subjccluiii l'oijdi\rius pitedicala non u1 jua'dicata
ditfercntiarum ct quid speciei. Et quia sunt universalia, distinctas csscntias ha-
formatum aliud csse accepit ab una for- bcntia, de quibuscumque polenlialiler
ma formantc, ct aliud ab altcra, ideo di- pra?dicata : sed species naturaliter praedi-
citur in primo de Aitiina, ijuod ratio gc- catum quod non
csse noc potest pcr se, eo
ncris secundum uuumquodquc est altcra habcl subjcctum sccundum natuiam et
etallera. Et est sensus, quod boc quod artcm in id ad quc d lefcratur. Individuum

Ergo prius quaeritur de frenere per quxd quaai de aliis. J.

 LlBEIl I TUPICORUM, TRACT. II 257

enini siihjettiuii quod cssi' non potest, co proprium) cssonliale antecodit rationem
cst corruptiltile, ut dicunt communiter. subjecti substantiam di'c!arans accidcn- :

Sed ideo Avicenna dicit quod hoc est, taleautem (quod ost proprium) sequitur
quia snbstnns in co alterius naturae quam rem, eo quod illud partem jKiteiitiabMn
substans diireri>nli;e : mati-ria enim in iu subjecto iiulitical pcr trcuus in quo
po-
(|ua sulislat iiidividiiuin accidentibus nitur proprium, ct pcr cssciiliaiu proi)rii

et formis, alterius naturoe est quam qiue lU' yencre accidcutium cst, ut dicit
genus quod substat dilFerentiis sicut tnr- IJoclius, notilicut esse formale non per
mabile ab eis ct ideo non sic subjectum
: cssciilialia, sed per accidcns quod est
est ut genus subjcctum ilitrcrontise ]>ro- : proximum cssentialia
consequens ita : Quareganus
pter hoc species non polest csse pra>dica- ialcr ].r;cdicata non conversim pncdi- ce,i^"re acS'
tum cum talc non habeat subjcctum in cata prinmm secuniium natiiiam iio-
''^"^'

ciijus r;itinnr sil pi;cdicatum, sicut sub- nilur gcnus, quod jicr pailcm csse
jccliim ]irimum. lloc igitur est gcnus. potentialis dcsignat subjectum de quo
Cicucnil,' autcm (quod ad eamdem rc- non dcsignat totum csse
jiivedicatur, et

ducilur mclbddum de gcnera) est, ut si ipsius. enim ista quatuor hic

Prsedicata
qih-enilur de aliqiio, utrum in eodem gc- ordinantur sccundum quod plus vcl mi-
n:'re sit cum ;ilio aliquo determinalo, vel nus in toto vel in partc dcsiunanl sub-
in diverso? ut si quaeratur, si homo ct jcctum : idco poninius
liic i;cuus ante
equiis siul in eodem genere, aut nou? accidens, ctaccidens iillimum. qui;i acci-
Siciit cniiu ad mcthodum de difliiiilionc dcns non per csscnli;im sulijccliim dcsi-
rcducitur qua-slio, ;m ;(li(juid ;ilii sit idcm gn;il.

dininitione, an nim? sic ad methodum

dc genere reducitur quffistio, an unum CAPUT V
alteri sit idcm generc, an non?hujusmo-
di enim ]iroblcm;ita cadunt sub eadcm D<: accidenle rt n-diicihili a<l ni>'ll„„li(m
iiiiIIkhIo gcncris, hoc est, dc gcnere, dc acciclenlr, elc.
(jiiia (iraeci carenl ;ibl;itivo, gcnitiviim
j.ro abbitivo j.oncnlcs. Ouod aulcm lalc Accidcns autcm est, qiiod uihil horum
lii(ililcm;i;ulmcllindiiiiigenerisrcducilur. ,.sl, ita quod nc-c difliiiilio, ncc gcniis,
sic probaliir (pii;i ikiii (lisj.ufaiites, quo-
:
„ec projjrium, scd im-sl rci sccuiidum
niam anim;iUiccsl gciius bominis: simi- iucssc soluiii. Ciiin cnim j.idjirium (bi-
lilcr aulcm aii idem animal sit gcnus bo- qniMido srciindiim sui naluram) ikui sit
vis. I':i sic iKiiiiiiiciii rl lidvrm prdliautcs ons, (jiii;i .]U(i(l srcuiKliim siii luiliiram
imuui ct idciii cssc gcncrc, disi.iilantes cst ens, illiid cx suis naturalibus cst ens,
crimiis (ju(ini;iiii li;rc diio in codciii g(.- ^t sic cst cns pcr se exislciis, quod noii
ncrr smil. Si ;iiilciii oslriidcrimus quo- est accidens, cujus esse est inesse. cl ;ili

niam aniiiial altcrius lioriim, hominis iucssc Iiabet esse : et ideo convenienler
scilicct vcl l.ovis gciius cst, ct alteriiis j.rivatione corum qu;e jicr sc siml cl es-
sivc rrli(|iii iioii cst gcnus aiiimal, oslen- scnlialilcr ])r;cdic;it;i, in t;ili jiriv^itiouc
(Iriilrs rriiniis ({ iioii i;i iii lioinorl lios in vrl rssr ]iriv;ilioiiilnis pcrmixlo (lifliiiitiir.

r(i(lrin griirrr iKiii siiul : iii iilroipir riiini VA convcnil ci h;cc diflinitio scciiikIiiiii

illoriiiii |iriiblrm;iliiiii ojiorlrl dispiihirc cssc aclualc ;i (]uo lr;ibil cssc.

j.cr liciirris coiisi(lri;(liours, ulniiii lalc Si ;iii|rin (lil'liiii;iliir srciiiidiim |)(ilcii-

jiiaMlicaliim subjcclo insil iil ^r,.,His, \il li.nn incsscndi, cl uon secundum actum,
noii iiisit. Iloc igiliir i)i;cdic;ilum esl cs- iunc accidcns csl, (piod imi cl cidcm cui-
senliale non convcrtibilc, jiarlem ossen- lihcl snbjcclo coiiliii;.Ml iiicssc et nou
li;c iiolilic;ius. V.[ idro siciit iii prtedicalis incsse, tlummo(h) ad pro|)riuiii sulijcclum
coincilibilibtis (iju;r siiiil Irrniliiiis cl sccuiidiim (lict;im polenliam comparetur,
11 17
 :

238 D. ALB. MAO. ORD. VRJED.

et comparetiir nd ipsum non secundum ab ipsa natura accidentis sumpta per se
quod est causa ipsius, sed secundum Onita est sine cognitione aliorum : et ideo

quod est subjectum tnntum '. Cum cnim rnclior est ad cognoscendum prredicatum
dicitur, quod domus combustio sit acci- ul aciidens, et ad cognosccndum (piid cst

dens subjecti domus, falsum est, sed pro- qiiiiil iinplicitc dicitur pcr iintiirnin acci-

prium subjectum comliuslionis est mate- denlis. ct quid cst quod dicitur, quod ali-

rin domus, et illi conlingit eidem non quod proedicatum inest ut accidens.
inesse et inesse. Similiter cum dicitur, Accidentale tamen quod qiiid uno mo- Quid dt
ciier ca
homo hoc enim est subjectum
morilur : (lii ilicitur ut quid per sc : et sic sola sub- tur : (il

subslan
corruptionis quiid est subjectum geneia- slnntincst qiiid, et accideus iKiii cst quid, ut in ac
dente
tionis. ]\)nms autem ffidiHcationis non ncc cst siibslnntin. Et quid dicil cliam
est subjectum, sed est linis : iden unii cst ([iiid in causa ut essentiale formalc dici-
subjectum destructionis. Cum eiiim (Uci- tur, ut in antcriori capitulo dictuin est
tur, cygnus est albus, praHlicaium non el sic accidcns non rcmovctur ab eo quod
comparatur ad subjectum tantum, sed cst quid ut genus : sicut cum dicitur,
sicut ad sulijectum et causam, proptir allium cst coloralum disgregativum vi-
inseparabilc esse accidens, et non contiii- sus, Iioc cst quidcm substantialc non est
git eidem incssc ct non incsse : sed iuic siilistanlia. Dicilcnim Aviccnna quod
est accidens, quia pofest intelligi corvus siibstantiale medium est inter substantiam
nlbus. Si prsedicutum ad sulijeclum com- et non substnnliam : el nequc cst nccidens,
paretur reinota causalitate cjuam suljje- nequesubslanliaproprie. Itcducibilia au-
ctum nominat causalitate pr£edicati, ut tcm ad camdem mclhodum ct quae subja-
ad sulijectum comparetur accidens, con- ccnt accidenti (hocest, methodo acciden-
tingit eidem inesse et non incsse, ut se- tis) ha?c sunt quae nd inviccmsunt compa-

dere convcnit eidem incsse et non inesse ralioncs secundnm accidensfactffi quolibct
eidem. Similitcr autem et all)um esse sic modo, lioc cst. pcr majus. sivc per minus,
comparatum ut ad suljjeclum tantum, sivc pcr a>quc eligcndum factte. ut libct.
contiiigit cidein alicui inessc et non ines- finilse ab accidcntc Ut gratia exem-
dictffi.

se : quia nihii prohibct idem aliquando pli, utrumpulchrum vel bonum melius aut
non album esse cl aliquaiido album cssc. mngis cligcndum sit, nul quod expedit,
Si comparentur islfe accidentis dillini- hoc cst, ulile. El utrum suavior ct ma-
tiones secundum quod de accidentc dan- gis eligcnda vita quc-e secundum virlutem
tur ut de prsedicato, tuiic diflinilio sccun- ct honestum, nt dixcruiit Stuici: aiit

dn inclior est quain prima : quin pra-di- qua; sccundum friignlitntcm sivc frui-
cntum oportct dcclnrnrc subjccliim cl :
liiiucm qua cst in dclcclnliilibus scnsibi-
quod per se dechii-al, cst meliiis qunm liliiis, iit dixit Epicurus. quorum prin-
quod non dcckirat nisi aliis dechiralis. ccps Sardanapalus. Et quiihiuid proba-
Nam prima diflinitione accidentis dicta luin cst aliud in accidcnlc, similiter in
vel dala nccessarium est (si diffinite quis his (•(impnrnlidnilius ad subji'clum ad
debet intclligere quid est quod diciliii' (lcctidiicm rclatis dictiim. lii (imiiiluis
per sermoncm) scire qiiid diriinilio, quid eniin lalibus duolius et pluribus proposi-
gcnus, cl quid proprium. El (juiidlii)ct lis qua-stio fit. utrum ens sivc pra^dica-
illiiiiim cst extraneum a natura accideii- liim accidcntale magis insit iit nccidens :

tis, et sic nihil hicit ad accidcntis difli- cl idco quaeritur, si pra;dicalum insit ut
nilionem, iiec aliquod illorum est de accidcns : quodnon nisi per considcratio-
intellectu accidentis. Secunda autem nes accidcnlis fieri polest : et idco sub

' .Nota istas duas conititiont-s quas ponit .\u- secundo loco posita3, quia ex illis solvuntur
ctor pro verificalione (liffinifionis acciden t i multre duhitaliones.
 LIBER I TOPICOKL.M, TliACT. II 259

cadiMii carlciit nictliodi) cum acciflcutis

mctliodo. Oiialitcr autcm ad divcrsos re-

CAIM 1 VI.
fcrantur lilnds. in sci|ncnlii)us sud in in-

co diccmus. Q///I// /luutiii iinili//'iii/il/i /jrdiiiiinliir ii//

Ex liis autem qu;i3 diclu sunt, mauile-
/ir/)/il/'inii i//' //ijfiniH/in/'.
stum est, quoniam nihil prohibet quin id
quod inest ut accidens, fiat aliquando Non lateat aiilciu uos. qiiiiuiaiii omnia
proprium (/laiudo, et aliquando flat pro- qufe dicuutur icdiuunfur ad genus vcl
pvium a// (ilif/i/if/ non ad ouuiia ut se- :
vel ad problema dc genere, et (jua' rcdu-
dcre cuni sil accidens ct insit utaccidens,
cuntur ad jiropriuni sive ad problciua de
proprinm lit quando, cum aliquis solus
projirio, ct ad accidens sivc ad problema
sedcril tuuc cnini inest quod convc- soli
:
ile accidcnfc, quomodo ef c.\ conse^iiicn-
nit proprio : tunc enim quando pro])rium contigit dici ad diflinitiones, et
ti maxiiue
est, ([iiia tunc soli incst. Si autcui alitcr
destructive. Cujus probatio est (ut inci-
inest scssio iion soli, sed alii ([uidciu sc-
piamus a princijiio) quoniam ostenden-
dcnt, etalii quidiun stant vel jaccnt: tuiic tes. quoniam aliquod pr»dicatum non
scdiMc ail quosdam projuium ut ad iion sc- inesf soli, quod coutinijit ci qiiod iuest iit
dcules, quia ab illis per sessionem distin- proprium quod est siib diflinifinnc (hoc
guitur sedens : propter quod et ad aliquid est, quod incst ut diflinltio) vcl dicifiir
et qnando niliil prohibet accidens (sive inessc qucmadiiioduiu in jiroprio (hoc
(piiMl incst iit accidcns) projirium esse :
est, in [)r»dicato ul proj^rli)) ojiortct soli
sed acciilcns cl i|iioil incsl ut accideiis. inesse : aut oslendentes qiiod id (juod
nunqiiaiu erit |iiopriiiiii simjiliciler pro genere assii^nafum est in diffiuitionc,
quod seciinduui iialuiaiii csf proprium, non inest ut genus aut ostendimfes (]uo- :

ct qiiod convenit oiiiiii cf soli ct sem- njam non inest simpllciter, siciit inesse
j)cr. i':i hujus quldcm causa est, qiiia construifur in accidcnfe. Si eniiu allqund
jirojiriuni esl iit accidens s|)eciei, et llull coriiiu qu;e iu diflinitione assimiata siiiil

al) essentiiililiu^ s|icclci : pnijilcr qiiiiil iislciiderimus sim[)licitcr nou incssc (i[iio-

iii eiidcm gcucrc |iiiuilur cuiu spcclc. iiliim ctiam sini|)licifer inesse diciliir in
([iiando [(otlsslmo inoiln assigu;ilur, iit iiccidenfe), Intciliiicutcs crlmus dlflini-
iiuimal maii^^iiitiiiii ol prii|iiium homiiiis, tionem . Quiii i(unil Iiiol ul (lifliulfio,

sicul cl ipse homo est iiiiimal. El ideo o|iiiilcl quod insit simpliciter. d qiiiid

[)roi)lciuata dc |)ro|irIi) ad melhodiiui iic- iiiiiiilii iiiietcr ultimiiiu insint iit gcniis, ct
(Idelitls uiiii [iiissiiiit iciliirl. qiilii alliiN ipiiiil toliiiii iiisil coincrsim el soli : pro-
iiiiiiliis Iiiliicrciiill cst |)io|irii, (d alius |ilciquiiil scruiidiiiii jiim [irius assigna-
accidcutis : cf in [irohlcmiilc nnn qiinpri- fiim riifiouciii (([iiii scilicef o|)orfct iiliii

fiir |)iinci|ialifcr qiild Iiisit. scd [iutliis pi.TscIri) oiunlii iilia cruut quodiimmodo
(|uiiinii(lii iiisif, vel iit diftinitio, vcl iil (liflinifiva, lioc cst, iid [iroblema de difli-

pro[iriuiii. vd ut gciiiis, \cl iil iiccidens. nltione adminlcnliinfla. Dico iiiilcm //u/i-

Sic criro |)iitcl ([iiid sif (lifliiiltix c qiiodli- diiiiunoi/o, qiiiii destriictivc, ct iion con-
l)ct (llcti)ruin [iricdlciiliiriim. cl (|iiiilltcr slriictivc. Oinnia enim (|ii;e eniinicriitii

lilc iiriliiiciiliir : iiili.i liiincii iiHlcr urili- -iiiil luir iiiiido. I.iciiiiil iid dlllinitioiicin

niibiinliii' in cxcciitlnnc : d liiijiis inill- |icr iiiiidiim iidiiiiulculiilliiiiiiin d scciiii-

nis ciiiisii infiii (llcdiir. (Iiiiii bciic c>m'.

V.\ iiiiii laiiicii |ii'ii|ilci' liiir uiii\ crsiilis

d iiiiii mdliodiis cst (piicrciidii i\r (nnni-

bus pra'diciitis vid j)roblciiiiilibu> iiidii-

ctis. (aijus dnne rausic suiil : uiiii (|iii(lciii

c\ pailc iiiisliii. d iiliii c\ piirtc inilliodi.

260 D. ALB. MAG. ORD. PRMD.

Nobis cnim non facile est invenire talcm dens, et sic de ahis. Hoec autem adjuncta
methodum quoe sic unitur ad quatuor sumus nuncupantes diffiniliva et genera- Bit

praedicata hcec vel problemala : quia prte- ha et accidentaha, propter hoc quod con- or(

diversa inter se sint quan-

sic
dicata (quum sideralionibus diffinitionis vel generis et

tum ad modum inbaerendi qui qmeritur Ea autem ta,

accidentis terminantur. praedi-
\\i

in problemate) difficile est nobis invenire cata quae dicta sunt, penes ea qute sunt

commune in quo uniuntur sicut uno praedicata principahbus adjuncta. Penes f

autem quod adjuuctum adhuc m
communi quod sit ejusdem
,
rationis in dico, nihil

omnibus : et si inveniatur, non potest est proprio, vel quia adjuncta in spi-ciali
cti

inveniri qualiter illud commune per sin- adhuc non ostendimus, sicut faciemus in ni!

co
gula propria contractum adapletur ad sequentibus specialiter de singulis adjun-
singula : et si inveniatur commune om- cla prosequentes. f

nino, talis methodus erit incerta : quia Est autemnotandum quod quam-
hic

illud commune non per unam rationem vis (sicut dictum est) omnia sint aliquo

inest singulis : et erit raro utilis, quia modo distincta, nou tamen potest una
raro invenitur quaUter et quibus propriis universahs esse methodus de omnibus
illud comniune coaptetur ad propositum, qua- sil ex communiltus ad omnia pro-

cum dialectica ex communihus et pioba- blcmata terminanda illa enim non pos- :

bihbus proccdat : et sic rara nlilis erit set esse intrinsecus, quia inlrinseca cu-
ad propositum quodcumque problema. jushbet non sunt omnia : nec potest esse
Et sic in se est inutihs et incerla metho- omnia : sed oporteret quod csset per lo-
dus, propter hoc quod commune non cos extrinsecos, et sic esset juncta, quia
una ratione erit, scd analogice : et nobis iUi loci parum certificant : et incidit in

erit difficihs ad inveniendum proptcr dif- eis frequenter petitio principii, sicut in
ficuUatem redurtionis istorum in ununi hico ab opposilis et a siniili et Imjusmo-
commune ad onmia. Sed propria assi- di, ul)i ;eque ignolum est inferens sicut
gnata methodo de unoquoque istorum iUatum.
per proprias considerationcs non com- Diciturtamen methodus universahs Met-od
.... T^ , , ., dicuur t

muneSj hoc ad finem intentum dedu-

est triphciter. Et quoad ea de quibus est et : \ers>.iis
, ,. . . pliciiei
propositi lanium quia lunc singuiis
, ,
ctio :
sic methodus quse est ad omnia, dicitur
hbris pcrlicitur propria methodus : et uiiiversahs, el sic methodus istius jjrimi
omniljus liis siniul acceptis inlerrogatur liliii univcrsalis est met])odus. Kicitur
una commuuis methodus, quce est a nul- melhodus (juautum ad
ilciuiu universalis
lo islorum determinate denominata, sed illudquod construitur in ipsa ct sic me- :

in communi vocatur methodus dialectica. thodus secundi hbri est universaHs me-
Propter quod quia communis melhodus thodus, quia construitur in ipsa inesse
est diflicilis el raro utihs (ad difdnitiones quod supponitur in omnibus aliis : quia
enim sohis utihs est et quodammodo et qiiod inest, supponitur in eo quod inesl
non simpliciter) ideo singuhiriter de siu- ut geuus, et in eo quod inest ul pro-
guhs horum perse, quemadmodum prius prium, et sic de aliis : et lioc modo sum-
dictum est, dividentium, idem divisim pta universali methodo, quo uuiversaiior
tractandum est. est, eo certior et utihor est. Dicifur ter-
Ea autem quse sunt de numero eorum tio universalis, quae ad singula proble-
prffidicatorum qua; principahbus suiit ad- niata inferenda est universalis, ul ex jtlu-
juncta, et ad ista reducibiha sunt ailjun- rilius propria inferat secuuduin onines
genda ad proedicata principalia sibi con- (hlferentias quie sibi conveniuul : et hsec
venienlia, ut de eodem et diverso aii dif- iinpossibiUs est, quia etiam ex quibus di-
finitionem, et de dilVerentia generali ad clu modo inferantur probleinala, sunl
genus, et accidente comparalo ad acci- considerationes qu£e non possunt csse
 LIBER 1 TOPir.ORl M, TRACT. II 201

universalos onmibus : ot quia artis diffi- posito. in quo non reperitur diversitas :

nita^omnia prtecepla sic ad unum fmeni et tunc est niimeio ideni, testante Boetio
ordinata inveniri non possunt ot qUiE : qui dicit, quod idiin numero est, inquo
sic inveniuntur, extrinseca snnt et incer- iiou invenitur di\iTsitas in numcrando.
la, et raro utilia ad concludendum pro- Oniuia aulcni (iuoriim diversa sunl sup-
blema propositum et ideo non est in- : po>ila, numrrum laciiinl quia divisio :

quirenda lalis methodus, qnia difiicultas suppositi numerum facil. Si autem unum
major est quam ulililas ipsius, si adjuii- in substantia, non est dilTerenlia suppo-
ctuin cum eo cui adjuugilur, una com- siti vel ejus quod est, vel est unum for-

muni melliodo tcrminatur, per easdem malis esseutiae : et tunc iilud unuin aut
consideralioncs lenniiiatur adjunctum , erit essentiae totius quo lolum esse for-
per qiias tcrminatur principale. male est : et sic erit idem specie. Dicit
lloc aut(Mn modo non dicuntur alia enim Boetius, quod species cst toUiiii

problcmala diffinitiva : quia taliler per esse individuorum, et qiiidquid post spo-
considerationes per (pias terminatur dif- ciem est, de individuantibus est, et non
finitio , socundnm aliud terminalur iii est de esse formali et essentiali. Si autem
ipsis ipiod siipponitur in problematc dif- est eausa identitatis unum quod secun-
rinitiiuiis : ot ideo (piod inost nt diffini- dum potonliain et non secunduin totum
tio, c(dli_uit modum inesscndi omniuin esse est, tunc esl unum gonoro.
aliorum : et idoo aliquid faciontia et ad- ^t^
^^^^^,,^ ^.^^-^-^^ ^^ ,^^ _^j ji^j^^,.^ ^yj^.
minicuiantia ordiiiantur ad probloma (b
jiciiiius exempla. Numero quidem eadem
difilnitione.
sunt quoruin nomina pliira, ros autom
una, sicut ea quoe Latine dicuntur multi-
CAPUT YII. voca, Graece autem synonima, ul tunica
et vcstis, quae Graece synonima suiit et

De (uljuncto ([nud csl idom vel diversum. ab unico quidem (ditTereiiter considerato)

imposila : tuiiica a togendo, vestis a cir-

Inter adjiiiicla auloni piimuin (mmiiim cumgerendo ost imposita. Vere tamen
est dolorminandum do eudein quolios synonima suiit onsis, mucro, spalha, gla-
(hoc est, quot modis) dicilur. Hoc euini dius, framea, el hujusmodi : ipiia oniiii-

pliiribus vel omnibus vidctur esse adjun- bus his nominibus una et eadem res (in

cliiin. Idcni enim proprio videtur esse qua non invonitur diversitas in numero)
adjiiiictum proprio, et idem generi ad- significatur. Atlondendum autem quod
jiiiicliim generi, et idem difiiiiiliono ad- divorsitas nominis nihii facit ad rationom
jiiiicliiiii diflinili(Mii : (|iko miiiI iiKidi fjus (iiiod csl idom numoro, ipiomad-
ojnsdom. Gonvoniens ost igilur aiile om- moduni ad causaiu ejiis ijiue esl nniiin

nia dolerminan! (piolios dicitur ideni. in re signilicata, sed lacit ad rolalionom

YidoliiUir aulom idoiii jior rationem quic importalur iu oo, inagis rei quam
i(ni//.'i (piod causat identitatom, intuendi, vocis : qnantumcuuKiiic eiiini sil iudivi-
;Jnum niul- ul liguraliler, hoc esl, proiialiiliter el su- siliih' ol iiidivisum supposiUim alicujus,
ipliciter di-
cilur. perlicialilor sic dicerclur triplicitor dividi^ tamou innllis proprielalibus innotoscil
lioc 0^1, pcr (livisionem por Iria factam apud inlelleclum. Cum aiilom oinnibus
acci|ii miilliidicilas ojus ipiod ost idein. illis innitilnr ad iiiiain riMii ol uiiiim sup-

Aul (Miim uunioro, aiil spocio, aut giMie- posiliiin signllicaiidimi, siiiil iniilla no-
re idem soIimuus apprllarr, cimsidrrante.s mina ad miniis liabilualilor, ol uiia ros

ad unuin quod osl idonlilalis causa. J)icil sigiiilicata : ot idoo uuuin mimoro est,

enim .\ristolclos in t\n;\vU^ primx pltilo- ipiod sic mullis signilicaliir noiiiiiiilius :

.vo///i/,7', qiiod uniim iii substanlia facit propler (piod uiiiiiu iiiiiiiiin ili\ iililin' m
idom. Il(ir aiili iiniiin cst suii- pliins
iiliins iiuidn-- ul iufiTiiis ii>liMi(lclur.
III aiil iii ip iiiii ,
 2(\-2 J). ALB. MAG. ORD. mMT).
Specie autem suiit idem, qua3 cum sint autem quod aqua ah eodem ionte acce-
plura numero suppositi, tamen indifTe- pta habeat quamdam in accidentihus si-

rentia snnt secundum speciem et sunt militudinem quam nulla alia liabeat
idem specie : quia indiiTereutia est causa aqua, dicitur validioi' in accidcnlihiis si-

identitalis, et indilTerentia speciei causa militudo, jiropter quod laiciii aipiam

est ejusdem in specie qu» est essentialis non sejiaramus (hoc est, in scparatum
(ut dicit IJoetius) simililudn individuo- modum ejusdem ponimus) ah aliis quffi
rum, sicut liic homo omni liomini, liic secundum unam speciem quolibc^t modo
equus omui erjuo est idem specie. Simili- secundum accidens ditTerre dicuntiir eo-
ter autem i;'enere sunt eadem, quwcum- dem.
quesul) eodem suntgenere,in quihussicut Attende autem quod ha>c quae dicta
vei'ilas est indiflerentia generis, causa est sunl deaqua intelligniitiir qua? remanel
rjus (juod est idem. Hi ergo sunt modi in uiia eadem simplicitate sjieciei. Sed
liguraliter considerando quihus dicitur est elenuiuti species qua? forniam resolvit
ideni prout est praedicatum adjunclum. in formam aliam. Sunt enim liijuida quae
Est tamen duhium circa hsec quae dicta aequsB dicuntur species in quarto Meteo-
Dubiiatio sunt, et videhilur fortasse alicui, quod rori(m, quae habent species mixtornm, ut
losopii.
.|(^j,,.^ duol)us vasis hansta et a fonle se- vinuin, lixivia, mcdo, et hnjusmoiii. ct

parafa, vel uno vase vel jiluriluis, vel aquae alchimicse quse mixtoruin liahenl
etiam aliter divisa a fonte (ita quod non species quamvis a prima materia dican-
:

in eodem loco sit cum aqua fonlis) ali- tur,non sunt omnes ejusdem speciei :

quam difTereutiam (hoc est, aliquam dif- sed in simplicibus aquis verum est quod
ferentem identitatem) haheat cum aqua fiic dictum est in solutione duhitalionis
quiT? est in fonte qua; sit pra^tet omnes inductse.
identitatis modos (jui dicti sunl : hausta Si autem inodos ejusdem comparemus
*
idem nu
. . ro 6Sl i

enim a fonfc vei divisa, majorem hahet ad eam identitatem qna? unitas substantijE fe-tiusic
,. . . , aliis mo
cum aqua quam
,

tunc maxiine secundum rem

,

sin^ilitudinem fontis, u1 (iiximus,

alia aqua non ah eodem fonte hausta : et induhitanter quoad nos /(/e^« ab omni-
et curn non ah eodem fonte hausta hiis dici, quod unum est numero,
videtur
cum aqiia iipulis sil eadiun specie, vidrhi- in quo secundum suppositum et id quod
liii' (juod hausla a lonte sit jilus eadem est, uou invenitur diversitas in nume-

ijuam sj)ecie : ])i'opter quod videtur esse rando.

eadem numrin : scd cum sejjarata sit in Solel autem hoc (quiid idem niimero
loco diverso, et idem numero secundum dicilur) multij)liciter assignaii : sed heec
supposilum non jiossit esse in locis di- multijilicitas ad tria reduiitur, quibus
versis, ut dicit Hoetius, patet quod iion unum idem suppositum designatur. Pro-
cst eadem numero : quia per locum in ra jirie autem j^rimum sive j)iincipale
et
invenitur diversitas in numerando. et qiiod maxiiue unum iniinero est,
soiuiio. Et dicendum quod talis aqua ciim
est quando aliquid eodein nomine vel difti-
aqua fontis est eadem specie non nuine- nitione aliquididem assignatum fuerit
ro hffic enim sunt quolihet modo dicta
: secnndum quod diffinitio est nominis: no-
sicut secundum accidens diversa, ut iii mine, ut tunica et vestis, quic tircece s)-
claritate, vel turhiditate, frigiditate, vel nonima sunt : diffinitione, sicut animal
caliditate, vel sapore cognata sunt secun- gressibile bipes idem dicimus esse homi-
dum unam speciem substantialem : et ni, quia talis identitas est secundum
tamen pro-
ideo licet dilferant accidente, unum esse j)erfectum implicite iii om-
xima sihiinvicem sunt el onmino cognata nihus substantialibus, et supponendo
in specie suhstantiali. Nam onmis aqiui su])j)ositum per unum supponitur per
omni aquse eademspecie esse dicitur. Eo alterum. Secundo autem dicitur idem
 LIBER I TOPICt^RUM. TRAPT. II 2f):{

iiuiiifiMj a i)io[jrio con.scquente esscnliain Palct i,^ilur, ut cpiloyaiulo ilicaiuus,

accidentaliter, ut quando est idem pro- quod idem (quemaduiodum dictuni) ut

prio : proprium eniiu rt id cujus est
p(^r est praHlicatum, tiiplicilcr adjuiuluiu di-
proprium, idcm sup|)ouilur, licet non vidinius, hoc <'sl. iu Iria.

ideiu siynilicctur siciit auimal <lisci-

:

plin;e susceptibile, i<li'ui cst homini CAPUT VIII.

ex intellectu j)roprii : et quod natura
sursuni fertur, idem est igni : <'t sumptum l)e sufficientia liunnn (nmtuor
est proprium a natura generantis et gene- linedicalorum.
rati. Tertium vero dicitur ideni numero

tertio loco <'t minus proprie dictum, Quoniam autem ex prius dictis sufH-
quaudo ideui suppositum desiguatur ab cienler sunt orationes sive disputationes,
accidente, cujus denomluatum idcm <licit ct pcr liff^c (lioc <'sl, [)roposition<'S cx liis

supposituin cum nomiiie, sicut sedeiis, formatas) el ad iuvc (iil ad problcinata)

vel musicus, cum diciinus esse idcm So- tides est et per iii<luclioiii'iii <'l per syllo-
crati, si Socrates est sedens vel musicus : gismum. ,I^na quidem (niiu <'l sensibilis
oniuia enim hcec tria unum numerum fides est facta per inductionem. Si enim
secuiulum supposiluiii voluut signilicare : <juis consid<'r<'t uuam(|uaiiique ])ro])osi-

et ha>c qui dicit de eod<'ni nouiine et dif- lionciu dialccticain ijiuc dicil ]ii;c<lica-

finite, cl d<' eodeiii projiositio i>laiuun iniii iuessc subjcclo, el consi<lerel uiuiiii-

est. <iuii(l(|iic pr(d)i('nialuiu ad quod termi-

(Juoniaiu aiitem quod iiunc dicluiu csl nauduui ilialccliciis iiidu<itursyllogisiuus,

de acci<lciile est verum, scilicet quod singula sigillatim consiilcraudo vidchit,

ununi numero significat, prohatur, ila aut a difrmitione, aut a ])roprio, aiil a
quodalius hoc addiscere pot<'st ex his qua' g<'nerc, aul ab accidcnle ])ra'dicato fa-
ut design<'iit id<'in sup])ositum, permutant clam csse : <'l sic inducendo omnia, in-
suas appellationes nominum indenomina- h^rct iiuivcisalilcr <iii<i<l oiiiuis proposi-
tiones factas ab acci<l<'ulc<iiio<lscnsibililer lio \<'l pr^dilcnia ((]uoad pra'di<'alum) fa-
inest et manifeste. iSos ciiiiu sape praci- clacstab aliquo istorum.
pientes nominevocari aliquem, ut Socra- .Uia i't secunda fid<'s est per syllogis-
tem, vel Platoneni, quiestde numero se- mum : necesse est enim (]iiod Av ali(]iio

dentium, pcriniitainiis el nonutimur no- jiraHlicalur, aut conversim piicdicari de

luiiie ])i<ipiio adiliuiu<iui siil) ])ro])ii<i no- rc, hoc est, dc subjccto, aul non conver-
mine ikju iulcliigit (juem niiiic vocaii vc- siiu. I'-I si ((iiivcrsiiii (]ui(lcin pra'dicalur.

limus: c(j quod ncscit illiiin lali a|ijicilari i-rit diflinilio vcl])ro])riiiiii. .Nani si couver-
noinine istc <-ui ])ra<iiiimiis iil uoliis sim pradicatuin siguilical cxplicitc (iiiid
vocet eum qu<'iii voluimis : cl Iiiik- ininus cst esse, tunc tale praHlicatum est difliui-
nullum i^roprium nomen dicenl<'s : scH lio. Si autem quod conversini ])ra'dicalur

per accidcns (]uod inesl vocari illiim faci- (non <]iiid est essc signillcel, sed sicutacci-
mus : co (]uo<l siih isto accidcnli' magis d<'iis, s])<'ciem et sui)j<'ctum conscquens).
iiilcliigil <]iK'iii v<i<'ari Miliiiiiiis, (|iiaiii tiiiic c>l projii iiiiii. lldc aulciii (]uo(l sic

sub |)r(i])ria uoiuinalioiic : d sic iiibciiiiis convcisiiu ih' i<' siibj<'<la ])ia'<li<aliir. cral

sedcntciu vcl d;spulanl<'m vocaii a<l iios. sii])i'riiis<lictum propriuiii,(iuodiioii sigiii-

Ex quo palam est, quoniaui cuhkIciii iu li( al (inid esl cssc : illi enim (sicul supra
suppositio significare oiiinamur sivc iii- dictuiu csl) rcinansit nomen iud])rium.

teudiiinis, cl nomiiic <'l acci<lenl<; d<'ii()- Si aiilcm csl pia-dicaluiu, sed noii c(iii-

niiintivc : cl sic palcl i]u<id nom<'n iit vi-rsim ])ra>dicalur (!<• rc, hoc osl (liijili-

accidcns dc co Ar ijun (lciKiiiiiiialive dici- cilcr : aiil ciiim est ex iiis ])ia'dicalis qiue

tur, idciii iiiiiiicio (lii iiiil iii Mi|i|M)sito. siiimuilur iii (lilTniitioiic siibjccti sccuu-
 204 1). ALB. MAG. OHl). 1»R.EI).

dum primuni moduiii dicenti por su : ;iiil variaii non quod insit vel ut
potestj nisi prapdi(Mt
rum 'iuai
non csl dc illis, scd csl prffidicalum noii subslantia, velut accidens quod inesl sub- non lion
lexiua.
sumpluni in dininilione subjecti. Et si stantire. El si inest ut substantia. aiil

esl ex liis qu;u iu dirfinitione sul)jecli di- incst ut totum esse, vcl non toluiu. VA

cuntur ct sumuiitur, tunc est genus, vel si ul tdluin, est diffiiiilio : quia species
(liirerentia generalis quaj cum generc lo- pi;edicatuui esse non potest. Si aulem
canda est, eo quod descriptio ex dinini- utnontotum, tuiic est genus. Si vcro

tione fit ex genere vel difforentia vel dif- inest ut accidens : autut accidenssjiccici,
fercntiis. Si vero est prsedicatum, et non et est proprium : aut ut accidens iii(hvi-
ex liis qucc dicuiitiir in difriniliune si h- dui, el est comiiiunc accidens.

jecti dc quo priedicatur, palain quoniam

est accidens commune, quod individui CAPIT IX.
accidens vocatur. Nam accidens in supe-
rius assignata diflinilione dicebatur, quod Quod qualuor piwdicala sunt
liiec in
nec diftinitio, nec genus, nec pro- omnihus prsedicamentis.
prium est, sed simpliciter sive dctermi-
nato modo inh;crentia3 inest rci, et ab Post hsec autem oportet detcrminare
inesse liabet esse. genera pra-dii amentorum in quiiius sin-
llemovet Quamvis autcm aliqua conveniant in gulis sunt quatuor dictic differentiBe qua-
dubium.
cadem substaiitiali dilTerentia, non ta- luor jinedicatonim, ex quibus sumitur
men habent specialcm modum quo di- dilfereiitia problematum, ut sciatur gene-
cantur idem, quia ultima differentia est ralis esse prjeinducta pra^dicatorum di-
actus et forma constituens : et ideo fa- visio.Sunt autem prsdicata numero de-
cit idem specie : quia non convcnien- cem, in quorum quolibet dicta sunt qua-
ter potest thci idem dilfercntia, (pii^idilfe- tnor jira'dic;ita. II;t'C autem sunt quid
rentia potius est nomen divcrsitatis quam est, sive substantia, et quale est, et

unitalis et identitatis. qiianliim, relatio sivead aliquid, et ubi,

Si autem syliogismum formarc vis, et quando, et situm esse, habere, et fa-

qu(j fdiinatur horum sufficicntia, forma- cere, et pati. Omnia autem hsec denomi- Remove
dubium.
bis. Omnc quod jir;edicatur conversim native deferminamus : quia ut praedicafa
et non conversim, iii ([uid vel in qualc, accipimus, qua' de subjecto per infor-
gcnus est, vcl diffinitio, vel proprium, niatioiicm dicuntur. Semper antein praj-
vel accidens. Scd omne quod prajdicatur dicaluiii ut genus, et prsedicatum ut acci-
in propositioiie dialcctica, pra?dicatur dciis, et pr;e(licatiim ut diffinitio, erit in

conversim vel non convcrsiin, in quid nuinero decem pr;cdicameiitoruin : quia

vel in quale. Ergo omne quod prsedica- in quolibet istorum est prtedicari con-
tur in propositione dialectica, v(d est vcrsiin, ct non conversim : ef quolibet
diffinitio, vcl genus, vcl pnipriuin, vel illoriiiii esl iu^cdicari in quid non in
et
accidens. (juid, secundum fotum et secundum jiar-
De his tanien (prout interscsunt divisa tem. Si eniin superius de infcriore ejus-
ab invicem sub lioc Cdinnuini quod est dem gcneris pr;edicetur, jinedicafio erit
univeisalc pr;edic;ibiic) plurima a nobis in fjuid non conversim. Si auteni idem
in scientia Uiiiversaliiim dicta sunt, quie de se pra?dicefur secundum omncm mo-
conjuncta cum his quae hic dicta sunt duin ejusdem qui dictusesl qui estessen-
de eis (in quantum sunt pra-dicata, a tialis, velut homo est homo, vel homo
quibus formantur propositiones dialccti- est aniinal rationale mortale, vel album

C3e) pcrfectiorem faciunt doctrinam. esf album, vel album est colorafum dis-
Alia suffi- In esse eniiii quoddeterminatiir iii pro- grcgativnm visus, scmper pra^dicatio est
cientia de
numero blemate quantum ad modum inh;erendi in quid. Si autem ad res alterius generis
 L1I5KH 1 TOIMCOIU M. TnACT. II 2Go

coiTiparetur ul j^ra^dicctur, [)ricilica])itur coni|iaraiul(i praMlicaluin ad subjcctum,

vcl iu (juale specici, et cril propriuiii, vcl ct id (jiiod c>t aiisuliitc acceptuiii, quaii-
iii qiiale subjccti et iudividiii, ct crit acci- luiii sii^uiiicat. Oiiia lioc signilieal ad
dins. Namomncspropositioiiesdialecticae quod sijjnificanduni iniponilur uoincii :

simt suiiqitre ab bis (piatiioi' qua' in om- scd hocpra'dicat, cujus babitiidiiicin dicit
iiibus gciieribus sunt pivedicaiiiciiloriiin : ad siibjecliim : et lioc est vcl diliiuitio,

omines enim signilicant (quaiiliiiii ad sua vel gcnus, vcl pnqirium. vel accidens.
pijedicata) aiit quid cst, boc cst substau- Simililcr aiitcin est in oninibus aliis ]ira'-

tiain absolute, aul ipiaic seciindum ([iiod d;caiiieulis.

Iii iiiiinibus euim ita cst,

est pra'dicaiiicntum, aul quantum secim- quod com[iaiala ad ea quLe sunt sua? co-
duin ([uod est prtedicamentum, aui signi- ordinationis, dicunl quid cst : iii se au-
ficant aliqiiid alioriim [irwdicamcutoriiin, tem acccjila, significant ca ad qiKc sijiui-

boc cst, rem iii (juodam pia^dicaineiito ficaiida iiisliliila siiiit uiiuiiii|U(id(|uc ta-

constitulam, iiiiin {ircedicamentorum : sive idcm do

Maiiifcstum autem cx eisdeiii, quo-
est codciii dicatiir ul s|)ccies de s[)ecie, ut
iiiam i[uid est signilicat quandoque sub- boiuo e.st lioino secundum totum esse,
stanliain, quandoquc autem quale, et vel albuni est album sive dicatur genus
:

quandoque aliquid alinium prsedicameii- de hoc quod pra^dicatur ut pars esse, iu

torum. \am ([iiando jiosito lioinine pro omni gcnere qiiid est significal : sed boc
subjcclo dixerit qiiis (juod jiosiluni est, qui dicit, significat substantiale, non ab-
iiiqilicile vel explicite bdminem esse, solute subslantiam. Quando verd (liciliir

totam subsfanliam dc ipso prffidicans :

sivi; prfcdicalur de alio quod iioii esl suu^,

vel dixerit quod[iosituin est, aiiimalesse, cooidinationis, lunc rcspcclu illius iion

partem substantiie pra>dicans de ipso, quid est signillcal (boc est, substantiale),

cl quid est dicit (hoc est, id quod absoliile sed significal qiiantitalem secundiini quod
est)ct siibstantiam dc siibjccld [)ia'dicat, et est mcnsura subjecti, vel qualitatem se-
substaiiliam sigiiilical : qiiia sigiiilic aliim cunduiii (jiiod est disposilio subjccti, aiiL

prjedicati alisoliilc ct ad subjccliim iioii aiiiid aliorum [ira;dicamcnldium iii (jui-

(•(imparali, siibstaiitia csl. Qiiaiido vero '^"s i^l' <liio modi sunt iira^dicalidiiiini.

colore posito dixerit (lioc est, pra'dicave- Uiide cuin non siiit iiisi deceiii pradi-
rit) quodpositum est pro subjecto, album camenta, el in oinnibus istis ista quatuor
esse si albiim csl, sivc dical implicilc sivc suiit juicdicala, cl iidii jiliira : jiatet quod
cxplicite (jiidd j)(^)sitiiiii csl albuiii esse, dmiiia dc (jiiibiis (iioc esl, ad ([iia>) et ex
vel jiartein siilislanlia^ designans in pi\T- (juibiisiiialciialiliiis ct iiitegralibus simpli-
dicando dixeril cdldrcm cssc, (judd cst cibiis |iriiici|iiis siiiil dispulationes sive
gimus diffinitiv iiiii albc iiuis, quid est di- aigiiniciilalidiics dialccticir, luec cl laiila

cif, (jiiiii fiilc jiiicdiciilumin comjiaratione siml diclii. Dicluiii csl iiutem in jiricliabi-
ad siibiccliiiii, substantiale est, et sigui- lis, i|iidd liiil)i'mii> jicrfecle metlioduiu, si

licat qiialc, ijiiia falepra^dicaliim iibsdliilc iiiiluiimiis iid (jiidd ct ad quffi. Quomodo
acce[)luiii 111)11 signilicaf iiisi (jiiiilc, Siiii- iiiilcm siimcmiis ea ex qiiibus ut coinple-
[iliciter aiitcin csl si biciiliitiili magnitu- xis est mclliodus, ct ([uomddd liicicniiis

(biic [idsilii [ii-d siibjccld (ll\iTil (boc est, cii iii cdmmiini jicr i|iiii' laciic jidlcriinus

Iiriediciivcril) (jiidd pdsiliim csl pru siib- liiibcrc mclbddum, posl luec dciiiceps di-
jccti), biculiifiilcm csse miigiiitudinem, cciidum, IV'r qua' auteiii lacilc pdleriiiiiis

lotuiii siiuiii esse piiedicans : vel dixerit haberemelhoduin, infradocebimus quaii-

esse magnitudineiu desiguiindo pcr jiiir- do diccmus iiistriiiiienta hujusmodi .syllo-

tein siii csse : cl qiiid cst dicit subjccli, gisiiii diiilcctici.

20(1 D. ALH. M.\G. ORl). PR.ED.

TRii€Ti%TUI§^ 111

DE COMPLEXIS INTEGR.\NTIBUS SYLLOGISMUM DLALEGTIGUM.

ter manifesla sunt, vel in consensu plu-

C.\PUT l. rium, non hahent duhitalionem, et ora-
nes consentiunl ia illud. Illa autcm qute
Dc prapositione dinlrctica, (jidd sit, el suut manifeste falsa, nemo ponet ut j)ro-

per qiae dividitur. hlcmata : quamvis forte simpliciter pro-

jxiiiat jter modum cnuntiationis : quia
Tnlcr hiPc igitur (jiub (k' cnniplcxis ct sicut dictum est in Pcrilierinenia con-
intcgraiitibus syllogisniuni iliulccticum tingit enuntiare quod est esse, et quod
dicenda sunt, primum detcrminetur quid est non esse, et quod non est esse, et
est propositio dialecticn : (juia illa sicut (juod non cst non esse. Sed dialectica
principium se habet ad svliogisnmni dia- proj)ositio est intcrrogatio consensus in
lecticum. Proljlcma aulcm sc liahct sic- prohaljile, nec consensus requireretur si

ut C(jncIusio : et ideo deterniinafa projio- prohari non deheret : manifeste autem

sitione dialectica, determinandum est falsum j)rohari non potest, et manifeste
quid prohlema dialecticum. Non enim
sit verum non indiget prohari, sed ad alte-
ponit quod omnis j)ropositio dialeclica rius alicujus assumitur probationem.
sit, et quod omne prohlema sit dialecti- In diffiniendo ergo propositionem dia-
cum. Nullus enim (qui mentem hene dis- secundum potissimum suum sta-
lecticam
posilam liaheat) jiroponil proj)ositionem tum dicimus, quod propositio dialectica
dialecticam esse, quod manifeste est est interrogatioprohahilis.itaquodproba-
falsum, quod nulli videtui'
et quia : hilis sit genitivi casus, hoc est, interroga-
hoc materiam prohahilitatis (qua^ est tio deprobahili, quod est materia propo-
materia dialecticaj propositionis) non sitionisdialectica'. In jjrohahili enim (quia
hahet. Nec aliquis proponit pro dia- ponitur in judicio ejus cui proponitur,
h^ctica propositione, quod omuihus est ulrumsic videaturvel non)oportet qusere-
nianifestum, ex ipsis qua; ut ex causis re respondentis judicium et consensum,
praedicato et suhjecto propositionis acci- antequam piocedere possit opponens. Sic
piuutur: quia hoc est necessarium, aut per ergo dialectica propositio interrogatio est
demonstrationem, vel ut demonstrationis prubabilis. Et hac ratione etiam Boetius
principium, vel quod plurihus secundum in difluiitione syllogismi dicit, cjxiod est
sensum indicantibus, quia hocad sensum oratio in qua quibusdam positis et con-
est manifestum. Dico autem (juod nullus cessis, resj)icicns ad j)rojiositiones svllo-
ha^c proponet ut terminanda in prohle- gismi dialectici. Cujus causa est, quod
mate, quamvis forte talia proponat in probahile de se non hahet suflicientem
simplici propositione, qu?e non cst dia- causam consequentiaj vei inferenticC, et
lectica : quia dialectica propositio est in- causam inferentiae sufficientem accepit
terrogatio, et hahet duhium in consensu a concessione respondentis. Hsec igitur
plurium. Nam haec quae quidem simplici- est tota diffinitio propositionis dialecticai.
 LIIJKR I ntPICOUl M. TUACT. III 2(>-

1 sit Soil iit scialnr per ('xplaiialiiinrin i[ui(l diciiim sajiiciiliuni (jiiod est ex causa
aljile.
sil jiriilialiiic, (iiciinus qiuiii vidctui' liiii- [iiiilialiili. Poiict cniiii, ut dicit Aviccniia,
iiiinis, aiit jiliirilius, aut sapicntibus, ct ijiiia sajiiciitcs homines sunt ct ikhi dii-

his omnibuSjVclpiuril)us, vei maximc no- bitaiil : cl iilco falli iiiin jiossunt iii ju-

lisnoncxtraneum. Et quiailictiimcsl quod dicio,

propositio ost intcrrdgutio probaliilis, ct llax' igilur ct talis propositio dialecli-

interrogatio nota (iuiiitalionis csl iii- ca balict divisioiiem secundum modus
ter duas parlcs contiailictionis, sciiicct ct jirobabililalis variala' cl liivisa' : siiiit ciiiiii

in partc afllnnativa et in parte ncgati- qua'ilani jirdpdsilioncs ilialeclic;e jirolia-

va, ut matrem diiigere quia mater est, biles iii vcrilate, sicut dictuni cst, cl siiiit

et inatrem noii diiigcrc quia in ctena probabilia ijuffi jirobabiiiiius sunl siiniiia,

duos suos devoravit iMcdca natos. Pos- a quibus sumuntur dialecticBe propositio-

set tamon dici quod cum dicitur pro- nes : similia aiilcm sunt vel pinlialiilia.

positio ilialcclica, cst intcriogatio proba- et similiter coiilraria liis qna' vidcnliir
liiiis, sic est iiilcliigciKiiim qiKid |ii(ip(i- |iriiliabilia, coiilrarictalc siibjccli, cl jira'-

sitio cst intcrrogatio ]ii(ilialiilis, ct ciica dicati, vci uliiusqiic : ct sunt jirobabiiia
pnilialiiic, ct de proljaljili, cl iuxta pro- contraiia iiis i|u;c \ idcnliir probabiiia, et
babilefacta : et hajc cst expositio verior sunl secundum contradiclioiiem (hoc est,

sccundum r.ommentatores. Sed quod di- secundum nogationem qu;e nota est con-
ciliir probabilc essc, quod videtur omni- tradicliiinis) jirolcnsa iid similcin jirojio-
biis, ct in antc Iiabitis est expositum et siliiiiicni : cl probabiles siiiit iiitciroga-
pcr jirojirias dilfercntias declaralum. lioiics vcl jirojiositioncs dat;r et posi-

Sed liic notandum quod quainvis id tne secundum artcs invcntas, co quod
quod videtur sajiicntibus sit cminciilis vc- artificialibus in talibus ojiinionibus sivc

ritatis sccunduni intellectuiii. laincii ad conccptis quae secundum artem sunt, as-
P'',°''"''''*.
lioc ijiidd sil jinijiiisifio dialcclica, ojior- scnlicniliim ost. Cuiii eruii sit divisio tri-
'^ tnplex, 8CI-

tcl ijiKid illud iilcin jilni iliiis vd omnilius mcnibiis, '

scilicet iirobiiiiilc
I
in so, '
et iiro-
l
'.''=^'.'"..^
in siM
siMiili

noii sil cxliaiiciiiii pi r sigiia jiiobabilita- babile in similitudiiic, d jirubiibilc sc- line. pe''un-
duiii anes.
lis ajiparcntia in ijiso ; ijiiia alitcr disjiii- ciindiim iirtcs invciitas : scd jirobiibilc
tari non possct jicr probaliiiia, scd dc- in simiiitudinc dividitur, quia cst siniiii-

monstrativedispnlarctnrpercntisas essen- ludo ad ipsum, et ail conlriiiinni, sive

lialcs sajiicnliiins tanlnin iKilas. Pducl jicr cdiilriiriiini iliijiliciter : iii coiitriii-io

ciiini aliquis rcsjiiiiKlciiliimi Cdiiccdciido siiniritiiirniiiii, cl iii jinilcnso scciindiiiii

id (jiKiil \ idcliir sajiiciililius, prdjilcr liiic coiiliiidiclidiicin jicr ( (inlriirium siiiiiiilcr,

ijisuni ijudil VKlrliir sajiicnliliiis : (jiiia \ cl ilc conlriiriii siiliiccln, \('l Cdulriirio

sic csl jirdliaiiiic, nisi sil conlrarium jilii- (iiiciliciilo, \cl iilriiisijiic : cl h;ec omiiiit

riuiii opinioni, ct cxtraneum piuriliiis. cuiii nola contradiclionis sivc iioii inii-

Ilaiic cxpositioncm jionunl Aucliircs, tradictionis. Et deoninibus liis diiliinius

qni diciinl causam. exjioiiiiiil iiisi jini oxcnijiia,

(jiiainvis, ct illi liiciint, (jikkI Iioc (jikkI Proliabiic igiliir siinjdicitcr est, qiiod
liiciliir : piiiict cnim aliqiiis ralidiiciii cjiis vidclnr iiniiiiiiiis, iiut jiluriliiis vel siijiicii-

qiidil [inilialiilc c>l (jiKid \iililiir sajiicll- tiliiis, cl iiis diniiiliiis, vd pliirilius, vd
tilins, ijui iioii jiidicant sccuiiduni sujici- miixinic iiiilis.

licicin, scd sccuiidum cmincntem vcrita- Simililcr iinlciii jinili.iliilc csl, i|iii'ium

tcm, cniii co ijiso qiiod vidctur sapien- simile est iiniii iiiin [irobabilitalis, ul si

tiiiiis. .\iiquis rcs[idiKl(iiliiiin dialccticc probiibilc osl oamdcm contrariorum ess»;

jiiinct iil, iiisi, liiic csl, (|iiani\is coiilra- discijiiiiiam, oo quiid imiiis suiil p'iioris

riiiiii sil aiiis ojiiniiiniiiiis [ilnriiiin ; cl sic cl |iii|i'nliio: ii simili jirdliiibilo oliaiii ciui-

[Kiiiiliir lidii [icr causain, scd jinqili r jn- li Miidiiiin csse oumiiom sciiMiiii, jirdjilcr
 208 D. AI.B. AIAG. ORD. PR.^.D.
siiiiile L't i>ri- locLiiu ;i siniili tcniiiiialur. ciiiii dicilur, oportet ami _— ,xvcre,
Simililrr autcni si [n'rilia])ilc csl unaninu- et nnn o|iortct amicis malefacere.
mcro sciontiam essc grammaticam pro-
Similiter autem est si contraria sint
pter subjecti communis unilatem, proba-
^ubjcta: si eniin boc apparet probabile,
bileerit a simili et musicam esse unam
oporlct amicis benefacerc, erit haec pro-
scientiam propter simile judicium. Si au-
non oportet benefacere
babilis, inimicis :

temprobabile est plures esse grammali-

sed sunt ejusdcm moris quia cum sub- :

cas propter parlcs subjecti cjuiE plures

jecta siiit contraria, pnedicata per affir-
sunt, probabile crit et musicas plures
matituicm ct ncgationem ad eumdem
esse : omnia cnim liffc similia et cognata
morem sunt protensa, et ideo idem ha-
ad inviccm viilentur. Et de rebus simili-
bent probabilitatis judicium : et illud
bus, ut dicit Boetius, est idem judi-
exempluni etiam est secundum contra-
cium.
dictionem, boc est, per affirmationem et
Similia probabilia sunt etiam ea quae
negationem ejusdem prasdicati contrario-
probabilibus sunt contraria in subjeclo
runi siilijcctorum : et ideo affirmatio et
vcl praedicato, ct sunt secundum contra-
ncgatio rcducuntur Iiic ad eumdem mo-
dictioncm ju-otensa, lioc est, secundum
rem. Coiitrarium autcm in subjecto non
aflirmationcm ct ncgationem protcnsa et
protensum ad contradictionem est, quo-
multiplicala : btec enim omnia proliabilia
iiiam oportet inimicis benefacere : haec
videntur et dicuntur protensa in eodem
enim in subjecto contraria est illi, oportet
more variata. Si enim probabile cst quo-
amicis benefacere : ct quia per contra-
niam oportet amicis benefacere, quod
dictioncm non est protensa, ideo est con-
dixit Socrates, tiinc etiam probabile erit,
trarii moris, quia una est viitutis, et al-
quoniam amicis non oportet malcfacere.
tera est vitii. Similiterautem faciendum
Ihec autem coutraria habent pra?dicala,
in aliis, ut in omnibus sic multiplicatae
ut benefacere, et malefacere, sed protensa
accipiantur probabilcs propositiones.
secundum contradictionem aflirmationis
et negationis : quia amicis bencfacere est Adliuc unus specialis modus proposi-
afOrmatio, amicis autem non malefacere tionis est probabilis : apparet enim pro-
Nota quid est negratio. Quod vocatur secinnhnit con- babile in parabola, Iioc est, collatione et
intellipat ,. ". .

hirpprrro- tiailict lorium : idco non contradicitur sic,

.... proportionc ad probabile, ut si unum at-
posiiiones i t ,
potensas se- quod dictae a\ix Tiropositioncs sint cou- tribuitur uni contrario, conlrarium attri-
coniradi- tradictoriffi, sed secundum ([uod di- buitur reliquo propter siinilitudinem pro-
ctionem.
stant per affirmationem et negationem, portionis et attributionis. Et ille locus Locus
siniile
qua; sunt nola' contradictionis, et sic dis- vocatur/)er simile in conlrario, ut si di- ccntra
sive pn
tensse sunt cjusdem moris, amicis bene- catur probabile esse quod oportet amicis bile inp
bola qi
facere, et amicisnon malefacere. Contra- benefacere, quod dicatur, quod probabile
trium autem propositionis Iiujus, oportet quod oportet inimicis malcfacere : et est

bencfacereamicis, secundum prajdicatum contrarium tam in pra?dicato quam in

est, quoniam oportet malefacere amicis. subjecto, et ideo ex utraque apparebit
Illre dufe, oportet amicis benefacere, et contrarium id quod est amicis benefacere,
quoniam oportet amicis malcfacere, in ei quod est inimicis malefacere : sed pro-
prsedicatis sunt contrarite : quie quia con- ptcr unam parabolam sive simile contra-
traria praedicata ad idem subjectum refe- riorum praedicatorum ad contraria sub-
runtur, sunt contrarii nioris, et ideo non jecta ad unum referuiitur morem. Utrum
ejusdem judicii. Cum additur negatio quse autcm secundum virtutem se habeant ad
nota est contradictionis ejus quod diceba- invicem ista ut contraria, vel non, in se-
tur in pra^dicato, tunc efficitur contra- quentibus et in libro secundo in his quae
rium adeumdem morem protensum, ut de contrario dicentur, osteiidemus. Et
 :

LIBER I TOPICORUM, TRACT. III 2fi9

veritas estquod non vere possunt esse raliones, quod Moi^lius vocal anibi^j^uuni
contraria qute ejusdem sunt moris. quia wqualiler v(d quasi a^quivalcnler
Tertius autem modus dialecticce propo- ambas amplecliliir |iiuics contradictionis.
silionis probabilis fuit propositiones se- Ktallonde (juod iiuu Lonlcndit ad lideni vel
cunduni artes inventas : palam enim est opinioncni, quia lidcs cl opinio sunl liiics
quod etiam qusecumque opiniones sive s[ii'i:ulalioiii coiijuncti : slaliiu ciiim ul
conceptiones, ut praecepla tradita secun- pcr ralioncin speculatur, lidem accipit vel
dum artes bene inventas, dialecticai sunt opiruonem, et non contcndit ad conjun-
proposiliones. Ponet enim aliquis proba- ctum, sed ad distans. Et idoo ulterior
biliter (secundum quod probabile est , linis ponitur ([iii [lor fidem ct iipinioiimi

quod vidotur sapioutibus et maxime uo- siieculalioiiis iuicuditur ad ob-ctinncni vol

tis) ea qu;o viib'ntur Iiis quoe probali et fugani iu niorallbus (dnforcnlibus, ot
antiquioros suiil iii arlibus traditis, ut omnibus consimilibus ad liiicin indiicou-
de liis in georaotria ponct qii.Te vidoiitur dum, sicul in civilibus ot oinuibus nie-
geometrae : de liis vero quai sunt in ine- chanicis. In omiiibus enini his spoculatio
dicina, ponet ut probabililer medicus po- contondit quid cligatur ad linom coiiso-
suit : in qiiod el sufliciens cst ratio posi- quondum, cl quid fugiatur siciil cxccii-
tionis, quia sic do ois dixit Auctor illiiis tionom finis inqioiiiciis. In aliis aiilcin
arlis. physicis vol mathomaticis vel motajihysi-
cis problematibusspeculatis taiis nou ter-

CAPUT II. minata, scd conlendens inter utramque

parlcm contradictionis, contondit ad vori-
De prohlciiKile, quid cl quiilis (liiisionis. tatem rci, si sic vel sic ros so haboat :

aut fortasse cxperiliir viaiii vcritalis iit

Habita parte integrali syllogismi dia- sic vol sic com|irolion(laliir. Ouainvis sil

leclici, qiiod osl circa projirium princi- in moralibus ad duo opjinsila (ju;e snnt
pium ipsius, doterminandum est de com- eloclio ot fuga : eo quod iilriiiinjuc oxjx!-
pli'Xo (juod ost circa orationos ot ciuiclu- diens et inlcntiiiii ul liiiis : nou taiiioii in

sionos: ct lioc ost |)rol)loma sivo qiiieslio. jdivsicis ost ad vciilatoin ot falsitalom sic-

Diciinus igitur quod iirohlnuu osl sjiccu- nt ad ii|i|i;isila, ol ad ignoraiitiain cl

Kalsitas et
scioiiliam sicul ad ii|i|iosila ignoramia
latio contendens adolcclinncin vcl fugam, ; qiiia lalsilas
iionpossunt
ct ignorantia jicr sjioculatioiicin csse tines
vcl ad veritatem ct scienliam. Conlcndciis liiios
speciilaiiu-

dico in eo quod contondit, aut ad ijisum contondetis ad aliud cssc non possuiit. nis.

ut finis et sic qiiod ijisuin scirc volumus, INemo enim contendit ad lalsum, ot neuio
vid qiiia esl ut adiiiiuiculans ad alliirum conlcndil ut ignoret.
quod [icr ipsiiiii inlondiinus sciro. I']l sic Esl autoin alia difiinitio, (jiiod jiro-

siiiiiil datiir diriinilio, ol diiia divisio pro- bloiiia osl s|)oculatio in (M) (jiiod ost, aut

blcinatis jicr matciiam d liiicin. ul ijisiiiu, scciiniliiin sc cuiisidcialiim, aut

Bclaratio llsl iliniiiilioiiis luuc oxjilanalio, ijuod ut adminiculans ad ali((iiid. l'l ipsuin
ttinitionjs
obleiiia- pniblcma dicilur s/icculatio, intelligitur quidcm, sicut cst jirobloma (juod est es-
tis.

spaculalio |iosita ut gonus : et cst sjiocu- sontialis jihilosopbia'. Adininiculans au-

lalio habitualis et ex habitu sivo iil lia- tcin, siciil id i|iiiiil osl ilc iiiiiijo iiiiinis

bituali intidloctn jiroccdons consiilcraliu. Iiliilosii|iliia' : (i lioc osl liigiciim scciin-

El est S|)orulalio noii liiiila : ((uia si liiiita (liiin ((iiod logica gonoralilcr diciliir om-
essol, iiiill ciiiilciidiTrl iillciiiis : ciinlrn- liis sciclllia scrmociliali^, qinc iii lcniiiiio

</w« (oiiatuin dicit ad ultoriora, ct dicit diicriiiiiialiir. Omiiia isla quaisila ad alia
piignain quiiin coiisidcraiis inlidlocliis lia- ijuio (icr oa scicndii rolorimiis : cl sic siib

bot ;id ulramquo (laiitiu conlradiclioiiis, illa divisionc omnia oiniiiiiiii sciciiliiirum

pcr tequo Vididiis vcl ijuiisi a'iiiic salcnlcs [iiiililiniala cuiiliiiciil iir. \.A cImiii coiisi-
 ,

270 I). ALB. MAG. ORD. PR^:D.

deratio logicse duplex : consideratur euiiii sunt neutro modo inquisita, et ad neu-
ut .scientia, et ut ars. Ut sciontia quidcni truni lioruni ordinata : quia nec ut eligi-

eonsideraln. liabi-t fineni ut ipsum ul liilia, nec ut fugiliilia, nec ut per se scire
quid dicunt. C.onsiderata vero ut ars, ad desideiala : quffiiimus tamen ut ndmini-
niodum refertur aliarum scientiarum .
cidnntia snnt nd aliqua talium , siciit

Primum autem horum verius. Est autem utrum s\ll(igismus constat ex trilius ter-

pr(d]lema speculatio ad electionem con- ininis et duabus propositionilius : quod

n(in valet in se, sed ad aliud ut admiiii-
tendens vel fugam , vel veritiilem el

scientiam, ad aliud speculandum, de quo culans ordinatur, quod vel sciendum quae-

neutro modo opinatur : quia neque de- ritur, vel eligendum, vel fugiendum : et

terminate ad unam partein conlradiclii)- ideo talia sunt propter alia, ul per hoc
nis. nec determinate ad alteram aut de :
nliipiid nliud cognoseamus.
qua contrarie opinantur plurimi sajiien- Siiiit nutem quaedam problemata de
tilnis, ant e contra sapientes plurimis, qiiibus, iioc est, ad quse contrarii sunt
aut utrique iidem eisdem, hoc est, sa- svllogismi, hoc est, ad contraria conten-
pientes sapientihus , ct jihuinii pluri- (lenles : dubitationem enim liabent utrum
mis. sic pro parte affirmativa, vel non sic jiro

Ohjeclio. Et si ulijiciatur quod sapienles non parte negativa se babet veritas : eo quod
possunt contrarie opinari sapientibus in utrisque partibus contradictionis ra-
quia omnes jequaliter judicant per prin- tiones sunt gequaliter vel quasi sequiva- :

Solulio. cipia intellectus, Dlcciidi/tii quod sapien- lenter verisimiles : et hocjam ante am-
tes large dicuntur dispositi et non jicrfecti Ijitruum diximns pronrie vocari. Est enim P.uiatjo,

iiilcriniuatus niolus ralionis su- des, o(

secundum sapientiam. \'el melius dica-
Aliier. /)////i/iii
/
per uliaiiu[ue pnrlem
...
contradictionis
q""J
tur, qnod non eudem problemate sapien- .

tes judicant contrarie sapientibus : qun- Aiiibiijiii/as ,

quando utramque partem
niam propter diflicultatem problematis ambit per rationesaeqnales. Fidcs nuivm,
non potest videri causa et necesse jier : quando iii unam inclinatur et illi acquie-
signa judicare : et signa apparent ad scit. Opinio autem ex bis generatus est

utrani([uepartem contradictionis nisi : non stans sed Iremens habitus eo quod :

enim essent contrarie judicantes per i-a- rnlionem non habet sufticientem. Talia
tioncs ad utramqne partem facientes, eliain suiit problemata, de quibus (hoc
non esset speculatio contendens. est, nd qUiX') pro una vel altera parle
Explanatio divisionis est, quod uliic |irop|('r mnterise difficultateni uon linbe-
est scire in moralibus vel civilibus vel iuus rationem : vel forte quia in talibus

a_'Conomicis vel mechanicis terminum ad exercitati non sumus, cum sint mngna
eligendum, hoc est, ut informent jndi- materiie altitudine et subtilitate : et ideo
cium eleclionis : et ideo in lalibus l'aci1 sumns arbitrantes difficile esse, sive quod
paruni scire, sed ad eligendum vel fu- difficile sit in talibus assignare quare,
giendum qu;erimus. Ut gratia exempli, lioc est, causam propter quid : et oportet
cum disputatur ad hoc, utrum voluptas in talibus ex sigiiis procedere ad dispu-
eligenda sit tanquam summum in vita, tandum, ut utrum mundus est ceternus,
vel non sit eligenda, sed fugienda tan- vel non quia oportet scire si est factus,
:

quam impeditiva ad consecutionem op- vel non et in talibus causae proximae et

:

timi in vila. Quaedam autem speculando essenliides non inveniuntur. Melius exem-
contendimus ad sciendum, et scire ipsa plum esl, utrum intelligcntia sit ens se-
est contenlionis linis, ut utrum mundus cundum, v(d imn et utrum iidelligentiaB :

sit aeternus, vel non : vel ut dicit Plato, !n decem sunt ordinibus, vel non et :

utrum mundus sit factus, aut non. Quaj- utriim intidlectns bominis est intelligen-
dam nuteni d(> numero per se sive pro se tia undecimi ordinis, vel non et talia :
 LIBER I TOPICORr.M, TRACT. III

hujusmodi. Problemata crgo et proposi- et ponens non sit notus secnndum pliilo-
tiones dialecticae, ut dictum est in hoc sopliiam, no([ui' ratioucm |ntsitionis su;e
et in antcriori capilulo , (lctiTuiiniMi- lialteat iu pliiln-npliia . Ilujus auteni
tur. exemplum est, (|ui)d dicil Antisthenes.
Heraeliti discipuius, quoniam non est
contradicere, eo quodcontradictio est op-
C APUT III.
positio ejusdem secundum idem et in

De posilione. eodem tempore : et cum naturaliter om-

nis res contiuue mutetur ah uuo in aliud,
Positio autem adjuncta csl prohlcmati, non erit oppnsitio cjusdem secuudum
et est quasi accidcutale principium syllo- idcm : et cum lujn possit simul assijiuari

gismi dialectici. Prohlema cnim est prin- el negari in eodem iudividuali tempore,
cipium quod est circa conclusiones dia- non occurrent siniul aflirmatio etnegatio.
lecticas, de quo neutro modo opinamur. IL-ec autem in quarto primse plnlosophisp

Positio autem est de quo opinamur con- hahcnt determinari. Est autem sapicnti-
trarie : et idco hic post prohlema detcr- '"us extranea ha;c positio. Et aliud excm-
miHaiKJiiia cst dc positione. Positio vero plum posilionis est : quoniam omnia
est opinio extranea alicujus notorum se- continuc movcutur sccuuduui Ilcraclili

cundum philosophiam. Est vero, ut dixi- positionem, qui hoc posuit : quia uno
mus, speculatio duplex. Determinata sci- moto secundum locum, proximuni illi
quiescens in uuo pcr rationem
licet, et movetur cedendo illi, vel duo simul
relatam in illud : et ha'c vocatur positio. erunt in eodem loco ct eadem ratione :

Et est spcculatio in(k>terminata ncutri tcrtium ccdit sccundo, et quartum tcrtio :

adiiaercns parli contradicli^uiis : cl hoc cst ct sic uuo motii luovcutur omuia ct iiiliil

prohlema ju-opric. Quod autcui dicitur (luicscit. Et (le hoc in IV /'lii/siconaii Iia-

e.ilriuiea, idco dicitur (juod plurihus c(ju- bet dcterminari : uon cnim necesse esl
traria est, licet sapieutihus ita videatur. quod cedat secunduiii ipiod in se poni
Quod dicitur alicujus iioloruin secundum cedere potest per inspissationem vel com-
philosophiam, meo judcio est neutrius pressionem aiicu|us : aiit quoniam uniim
g(uicris, hoc est, alicujus rei o|)inal)ilis est ens, qucmadmodum dicit .Mclissiis,

quaesecundum philosophiam j)cr lalioucs (piod iii prliiiu 1'hijsicorum ct iii jiiiino
est uofilicala : ct hoc acci|)ilur ah Aristo- priiiur philosiij)hix hahet (lclermiiiari.
telc induothxuno primos j/hilosoj)liice, uhi Rcuc aiilcui (lico, fjuod cst alicujus
distinguit inter positum et fictum, dicens iioloniiu Ncruiiiliiiii jjhilosophiam, et

(juod ])ositum secundum philosopliiam (juod positio (istad (juam cl conlra quam
ponit el supposituin : lictum aul(Mn est disputaliir physicc. Slulluin autem est
coactum ad posilioiicm, (juia sinc latione essc sollicituui ali((iicin jirofcrrc (lioc cst,
physica est posiluiii ad voliinlatcm, (juod ul prolVial) contraria ((uilia disputando
est j)i%-etcr uatuiaiu jiosiliiMiis : (jiii.i iu opiiiioiiihus (jiiolihcl iiiodo |iridalis, sive
talitcr [losilo noii j)onilur ncque quicscit sojdiistica raliiuii'. Aiil cliaiii slulliim cst
aiiiiiia |ionciilis. aliquem solliciliiiii cs^,. piiijrrn' raliones
.Multi tamen ct comniuniter omnes di- disputativas opiuionihus illis, de (juihus
cnnl, (jnod est j^^cncris masculini siih lioc hahcmus [ilauam et a[)tam iii (•onlrarium
simsu, ijiiod [losilio est ojiinio c\lraiica lalioiiciii, iil in [nisilionc siqihislariim.
alicujiis i*liiloso|ilii, ijiii Moli|.^ cnI cI aj)- u' iliciliir iii Tiiii.rd iMaloiii> : siciil dici- natio aophi-
prohalus cl sccuiidiiiu |diilos(i[iliiaiii '. miis, (jiiod iion ouiiic i[iio(l cst, V(d fa- c„„i-iuiioijat

Et jiriiua exjiosilio cst mciior, ([iiaiuvis (tum, vcl a'lcrniiui csl.sniil iliciinl cl ,|ul>,i ost,
esso ruiMuiii
voi «'fer-
num
' Haec secunda opinin (?st .Mexnnilri.
 272 D. ALB. MAC. ORD. PJ\MT>.

probant sophista' instauies sic. Nam mii- nostii iemporis omnia dialectica proble-

sicum essft grammali •um (qwod pur acci- nuita vocantur positiones, (juamvis se-
dens est factum) nec simplicitcr est fn- cundum raiionem prBedicto modo diffe-

ctum, nec est getcinum : (juia (ut dicunl) ranl. Scd ad prfesentcm intentionem nihil
quod factum est, ex materia factum est, diifert, quolibet modo dicaiur, sive uno
accidens autem, maxime spiriluale acci- sive alio modo. Non enim divisimiis ea
dcns (juod est in aninia, non habet ma- sive dislinximus prtedicio modo, iit no-
1(!riam e.K (jua llat : erj;o non est faclum: iiicii (li\isuin a jiidblemate jiosilionem
nec lamen aeiernum, cum et incopriit et racianius, sed ui non lateant nos qua;
boiutio la- mulai)ile sit. auiem sopliislicis
Solulio eorum (hoc est^ problemaiis ei positionis)
lionis. . 11.. •

sit, cjuod licet accidens non habeat ma-

1 11. coniingunt esse differeniitE ad iiivicem.
teriam exqua fiat, liabeltamen maieriam Sicut autem jam anle dicium esi, non
in qua fiat et sic et in ilia factum esl ei
: omne problema nec onincin jio-
(ij)ortct

non est a^lernum. Ad ialia igiiur sollici- silionem cjuocumque modo sine ratione
lari stiilliim esl : ijuia linc (jiiod vera esi projiosiiam pcr speculaiioncm c(iiiten-

positio, (d non iictio, etsi aiiis non vi- dcnteiii ad aliud considcrarc, scd ojinrtei
deatur (eo quod est extranea opiuin) vi- illain coiisiderare quam dubiiabililer, hoc
dfliitiir tamru alicui vel de sapieniibus, esi, qiiam modo dubitationis proponet,
vel de pliu'ibus, eo cjuod ralioneni ha- (jui est de numero eorum qiii raiione in-
beat philosophi». (ligent juvante et confortanie ad fidem
Ilabent igitur se ad invicem posiiio et allerins partis contradiciionis : liiinc

problema, sicut inferius et superius : quia enim considerationibus dialcclicis jnva-

omnis jxisitio |n'oblema est, sicut omne bimus, ut d(i jiroblemaie veiiial ad jiosi-

problema speculalionis determinalaj est tionem, et de ambiguo ad lldcm.

problema non autem problema positio
: Nec ojiorlet considerare problema pro-
Quomodo est, quia non omnis speculatio determi- jiosilum ab his qui indigeni pcena in
prob™ma nata V(^i indeiermiuata, speculatio deler- civilibus, vel indigeni sensu in natiirali-
el positio
minata est : eo quod qusedam pro])lema- bus. iVain in civilibus qui (lul)iial. iilriim

liiiii t.ilia sunt, de quibus neulro modo (ijiiiitcl Dciim M'rcri ct jiarciitcs liiniiira-

ojiiiianiiir, nec ad pariem affirmalivam, rc, indigcl jMcna qua' hac lcgc sanciia ct
nec ad partcm negaiivain : et ba^cnon sacrala : cl persuasivam virlutem non
sunt positiones, cum positio sit problema liahciil, sed coaclivani, ul dicit Aristote-
sive speculatio deierminala et quiescens les X ElJiicorum, ei ideo indigeni pcena le-

in una jiarte coniradiciionis. Quoniam gali, qiii dc hoc dubiiani, quia non licet

aiilein positio oinnis problema sit, palam dc talibijs diibilare. Qui vcro diibilat ct

est : qiinniam riiin jtosiiio sit oj)inio ex- nrnlilcma propunit, ulriim nix sit allia. ^'°'^

traiiea, et sit (juoruindam ojiiiiio, et qui- ciiin in sensu pcr sc inanilcstiim sit, et

busdam exlranea, necesse est ex his qua? siMisiis in plivsicis parliciilariiius sit cer-

dicia snnt de problemate et posilione, lior ralioiic. indiget sensu.

aut quod plures contrarie sapientibus iVeque vero problema est vel positio
circa positiones diilnlare, aut utroslibet eoriim quorum proj)inqua juxia sensum
sapienles sapienlibus, aut plures jjluri- oinnilms per ea demonsiratio est, quia
bus contrarie dubiiare di' posilionc : e1 ist.i iiiiiiiiliiis sunt inanifcsta. Nec iierum
cum jiroldema sil quo conlrarie ojiinan- jiniblcma est de his cjuoriim dcinonsira-
tur, seqiiitiir (juod jiosilio sit problrma, lio i)cr causain esl valdc longe a scnsi-
eo quod jiosilio sit ojiinio (jiuedam (jiii- liiis cloiigiita, (jiiia illa ignoia simt, ct

busdam exti'anea et cjuibusdam ojiinio ratio dialeciica non habetur ad isia : jiro-

credita. jiinqiia eniin manifesta sunt, et habeni

Nunc autem in usu Philosopliorum demonstraiionem per causam propriam :
 LTBER I TOPICORUM. TRACT. III 273

ista vero quse longe distant, sunt plus Inductio auteni est a singularibus in
elongata anobis, quain quod ad ista ar- universalia progressio. Quia vero indu-
gurnentari valeamus secundum exercita- ctio non nominal oralionem, vel oratio-
tivam potestatem, ad quamest dialectica. num collectionem sicut syllogismus, ideo
Hoc tamen notandum quod hic valde oratio non pouitur in sua diriinitione in
stricte suniilur positio et pro probabili genere orationis sicul in svllogismo, sed
opinione inhajrente intrinsecc hic difllni- nomine suo nominat motuni ductionis :

tur : et ideo dicitur quod de nulla posi- et iduo dicitur progressio, hoc est, ab in-
tione possumus neutro modo opinari, feriore ad superius egressio. ^lotus au-
quia positio est opinio firmata in uno. In tem iste iucipit a singularibus, non uno,
octavo autem in sequentibus hujus scien- sed omnibus divisim acccptis, vel per se,
tia> acripietur pnsitio in communi ad vel ut dicatur, el sic de singulis. Termi-
probaliilc et improl>abile et neutrum de nus vero ad qucm est imiversalia, (jua;

quo contrarie aliquis potest opinari. lloc ideo pluraliter dicuntur a singularibus ad
autem in sequentibus et modicum in pro- ayiivcrsalia progredi, et non dicltur ad
priis locis est hujus scientioe. imiversalc -. quia multiplex est univer-
sale est enim universale rei et vocis per
:

CAPUT IV. signum distributivum, et est universale

intellectus, quod secundum se a singula^

I)e spcciebus ratiocinationis dialeclicx. ribus coUectum accipitur et in omni :

sive in qualibet inductione est progressio

Ilaltitis autem jam principiis incnmj)le- in inductione ad universalia
el non ad

xis et complexis integralibus ratiocinalio- unum uno modo ac-

universale, hoc est,
nis dialectic*, nunc determinandum est ceptum. Progressio
° autem dicitur indu- Quare indu-
. . ,. .
clio esi
de partibus ejus subjectivis, in quas ut ctio magis quam alius niotus : quia sicut progressio.

in species dividitur ratiocinatio dialectica. in progressivo motu primo additur se-

Determinatis cnim his qua; ut complexa cundum, et secundo terlium, ut ])atct in

et incomplexa integrando constituunt ra- passibus, et sic inducitur terminiis et

tiocinatinnem dialecticam, oporlel d{>ter- tlnis : ita induclinni' singulare singulari
minare quot ct quae dialecticarum ratio- additur, usipie duia iu sununo singula-
cinationum sunt species. Quse non ideo uriiun univcisali' inoluditur. Exemplum
dicuntur species, quod ex aequo dividant autem hujus est, ut sisit gubernator opti-
ratiocinationem dialecticam : ijuia sylio- mus, et velimus ostendere quod qui eru-
gismus per [)riiis participat nomen ratio- ditus est in artc nautica est optimus auri-

cinationis dialecticaj, et inductio per po- ga : et rector civitalis qui est eruditus in

sterius : sed idco dicunfur species, quia regimine civitalis rsl nj)tiiuus : et faber

sunt modi ejusib-m raliocinationis com- erudilus in fahrilihus cst ojitimus, et sic

nmnitati! analogiaj dicta' de ipsis. Est au- de aliis :ergo similiter gubernator cru-
tem ha;i- iina qiuedam species raliocina- (litiis in navalibus est oj)linms. Et nota

tionis dialeclicu' iniliictlo, illa vero svilo- quod insinml concernit indiiclinnrni ct
gisiniis. I^t (juidani vnlunt cxenijilum exi'inj)lum. Unde Boetius lalc pnuil
contiiU'ri suh inductiniii', enthymema ve- exemplum Rector civilatis oj)timus nnn
:

ro sub syllogisino : sed non oportct cum 1'ligilur soi'te, sed artc, ct similiter rcclor
non accipiantur hic sj)ecies ratiocinatin- arihilcctonicaj, et sic de aliis : ergo nec
nis similiter sicut in secundo Priorani, rcilnr navis eligilur sorte, sed arte.

sed tantum species ratiocinationis dialecti- Jil nota hic, quod in onmihus singula-
ca; ct complcta; : et j)rius quidcm in ante ribufl (jmr inducunlur induclive, dcbet
habitis dictum est qiiid syllogisinus est csse similis irlalio subjccli ad ])ranlica-

dialecticus. tiiiii inductione, et sunt siiigiilaria, ct si-

18
 t;

zi i D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

militiido. Et quoad singularia qufe sensi- completa, est syllogismus. Si incompleta,
bus olToruntur, dicitar quod iuductio est enthymema quod sub syllogisrao con-
quoad nos est verisimiiior quam syllo- tinetur.
gisnius, et non dlcitur verior. Ratione Vel sic : omnis processus vel est a Alia B
ciani
autem similitudinis qua^ est inter singu- parte ad totum, vel a toto ad partem. Si
laria partiendo prcedicatum, dicitur pla- est a partead totum aut est processus :

nior, quia in aeque se habent quoad pr?e- ad terminum, vel ad medium. Primo
dicatum singularia, et nuUam alteri su- modo est inductio, secundo inodo exem-
pereminet. Sicut diffiniens planum dixit plum. Similiter processus a toto ad [>ar-

Plato, quod planum est cujus partes par- tem : aut cum determinatione et contra-
tibus in aeque se luibent. lu syllogismo dictione totius ad determlnatam partem,
autem una propositio est ut major, et al- et sic est syllogismus in quo ininor con-
tera ut minor sub majori stans, et non Irahit ct determinat majorem, ut patet
seque, sed coarctans eam. Secundo au- cum dicitur : omne animal currit : oiniiis

tem quia sensibus percipiuntur et obji- homo est animal ergo omnis homo
:

ciuntur singularia, dicitur inductio se- currit. In quo animal determinatur in

cuudum sensum notior : propter tpiod ininori ad Iiomiiiem, et sic de homine
etiam iuducliono ex singularilms collatis concluditur. .Vut est sine determinatione
ad universale infcptur universale, et sic enlhymema. Aon est au-
totius, et sic est

principium sunt, et universale illatum vel tem processus a toto ad totum quia in- :

Qi)are indu priucipiatum. Quia aulcmplures sequun- ter lotum et totum non cst aliud con-
clio «licitur , .... .
, . , . .

linuaus processus auten? omnis in ali-

.

piunbus tur judicium sensus, uleo mductio lu :

conMiiunis. •!
i
pluribus couunuuis est,
j ii
syllogismus au-
•

([uo contiuuante motum vult esse proces-

tem sapieatilms. Syllogismus autem e sus, non de toto ad partem : est enim
converso proci'dens a toto ad partem, forma totius coatinens piirtem. Processus
violeutior est inl\'iendo et probaudo :
autem de partibus ad totum, est iteium
qiiia pars ex toto inferlur quse virtute in forma totius collecta ex partibus, et

est iu toto, et totuni habct influentiam processus de parte ad partem in forma

enlitalis super partem,etnon econverso : totius sccundum unum modum sparsa in
et ad coiitra<Iictioues iu obviationibus partibus. In forma autem partis non est
sive coutrailictorias cmiclusioues per syl- alius processus, quia forma partis non
logismum ad iinpossibile duceiilem, efti- est commune continens, sed singulare
cacior quaiu inductio : et ideo ratione distinctum et segregatum.
ostensivi syllogisml dicitur violentior :
Genera vero ratiocinationum, propo-
quia obligatione principiorum coucludil, sitionum, et problematum, et positio-
et ratione syllogismi ad impossibile dici- num, de quibus (hoc est, ad quae)

Suffirieniia ''1'" 'T' contradicciidiiiii efllcacior. \ ia fiunt disputationes, ct ex quibus sunt,

ralionum
diaieciica-
aleciic igitnr iu ratioue dialeclica : aut est ex complexis, ut proposilionibus : incom-
rum.
prioribus (juoad nos, aut ex prioribus plexis, ut diffinitione, genere, pro-
secundum iialuram. 1'iimo ijuidem niodo prio, et accidente, quemadmodum de
aut est completa, aut incompleta . Si singulis lioruai est pr;edictum in hoc eo-
completa, sic est a singularibus ad uni- dein libro, determinetur. Ilic eniin non
versalia universaliter accepta, et est in- oportet ostendere qualiter una via ratio-
ductio. Si autem est incoinpleta, tunc cst cinationis reducatur ad aliam, sicut quod
de partc ad parlem, sive de singulari ad inductio reducatur ad svlloijismum. Xon
siugulare, ot est exemplum qiiod sub in- tamen inductio dialectica reducitur ad
ductione coutinetur. Si auteiu sit cx piio- syllogisiaum diidecticum. Cujus causa
ribus secundam naturam, aut complcta, cst, quia piolKibile non semper est quod
aut iucomplela iii medio et principiis. Si videtur sapientibus : et ideo inductio re-
 LIBER I TOPTCORUM, TRACT. IIT 273

(Incitur ad svllouisimiin simplicitcr, iion nec virtute sensus, nec intellectus : quiu
ad (lialeiticuiii s^ilop^isinum : et inductio sensus non accipit universale quod infer-
talis jam in suj)eriori scientia qui isla tur, nec intellectus accipit sin^^ularia ex
subalternatur, ostensa est, ct supponitur quibus infertur. Sed ad hoc planum est soiutio.

ab ista, sicut etiam supponitur quid ter- respondere, cum omnis illatio sit ex col-
minus, quid propositio, el quid syliogis- bitione inferentis ad illatum, oportet
mus, el qua> fornui ipsius. Oportet bic quod iilatio sit per virtutem illatiouis.

speciabter de singulis speciebus ratioci- qu;c (iit dicit Isaac) est virtus collativa
nationis conqileta" et incoinpbMa; tractare: faciens ciirrere causaui in causatum quia :

quia ba>e oinnia supponuntur a lil)ro in iiuliictioue reilectitur ad sensum,

Prlonnn. qunndo accipitur sensibile prout stat sub

itatio.
Ou;erunt tamen quidam, cujus virtute universali, boc est, sicut problema in

inferat induclio, ulrum virtute sensus, primo Physicorinn in sensibili mixtum

an virtute inlellectus ? Et videtur, quod et confusum est.
27 G D. ALB. MAG. ORD. mMT).

TRACTATUS IV

DE QUATUOR INSTRUMENTIS HUJUSMODI IN SYLLOGISMIS

DIALEGTIGIS.

Quamvis ista quatuorsunt, non tamen

quatuor artes de istis divisim tradendae
CAPUT I.
sunt : quia tria istorum reducuntur ad

connnuui artem primi : tria enim sequentia ad

Be quatuor imtrumcntis in
sumptionem propositi(mum (quae inmie-

per quae abunile- (^liatum est ])rincipium syllogismi) redu-

Instrumenta autem
quse nos struunt cuutur. Cujus probatio esl, quia quod-
mussyllogismis, hoc est,
cumque sive quodlibet trium est facile
et instruunt sive intus erudienilo conser-
omne problema terniinandum propositionem dialecticani sumere, sicut
vant, ut ad
Si/llo//is/uis dico ])atet in secundo tjuod est ]iosse distin-
syllogismis aLundemus.
instrumentum dispu- guere mullijdex, ut si ponatur, quod bo-
quod est principale
lationis dialecticse sunt quatuor. Unum num est eligendum, et potestas distin-

primum proposilionum guendi quot modis dicitur bonum. Dici-

quidem et est

suppositio, hoc est, propositiones diak'C-

tur vero bouum idem quod honestum et
ticas scire sumere. Quia i>ropositio im-
suave sive delectabile, et dicitur bonum
mediatum integrale est ad syllogismum. utile : per analogiam dicitur de istis bo-

Sumere autem scimus pro]i(isitiones, num : et si quis hoc scit distinguere, fa-

quando eas almndantes ad omiiem jiro- cit ad facultatern sumendi propositiones.

positioncm concludendam scimus inve- Similiter auteni est in tertio quod est dif-

nire. Secundum est, quoties unum<iuod-

ferentias invenire, quod similiter facit et

dicitur posse dividere, et dividere et faciHter propositiones invenire, ut si quis

que
(listinguere : et hoc est sccundum quod pidponat, quoniam differt sensus a di-

in terminis (qui in propositione sunt) est sci]dina, aut negaverit illis qui dixerunt

acceptum : et ideo uno gradu distat a disciphnam esse cognitionem sensibilem,

syllogismi iminediato principio : proiiter et verum dixerunt esse in ajipoueudo

quod secundum est : et accipitur hoc ab- sensibih apprehensione : considerans au-

solute in principiis simpHciter. Terlium tein differentias sensus et disciplinae, eo

autem est dilTerentias unius ad alterum quod hunc quidem sensum amittenti
posse invenire, quod accipitur in princi- non est rursum sumere possibile illam :

piis syllogismi comparatis ad alia secun- autem disciplinam amittenti rursum su-
dum difTerentiam qute alietatis est jirin- mere possibile est, quia de oblivione ad
cipium. Quartum vero est siniilitudinis scientiam est possiiiile devenire : et

consideratio lam in syliogismo, quam in hujus dilTercntia' et illarum ditferentia-

contrario et protenso secundum contradi- rum inspectione facile est ijropositiones

ctionem et in parobala : et ideo ultiuuim sumere ad ]iroposilum. Similiter autem

cst inter ea quii? dicta sunt. et quartum, quod est similitudinis in-
 LIBER I TOPICORUM, TRACT. IV
spectio, facit ad propositionum sumptio- positionis iu ipsa) proposilioncs, difliui-
urm, ut sicut so habet sanativum ad sa- tiones, vcl opiuiones proponenti (hoc est,
nitatoui, ct fucchivum ad euechiani : et quotics dclcrminatur alicui qui prnponit)
qui facit similitudincs propositiunum pru- opiuiuucs, hoc est, propositioncs opiua-
pouat, quoniam similiter multas ad ha-c hiles :ille enim vel proponitaul opinioncs
prohlcmata propositioues sumet. Estau- omnium, aut sapienlium et liorum vel :

tcm euecliia hona carnis condensatio iu omnium, vel plurimorum, vel notissi-
interiorihus et exteriorihus : quia con- morum inter sapicnlcs. Et iste est unus
densata caro repellit a se contraria, quud modus sumendi propositiones perea quae
non facit caro laxa. Sic ergo reducuutur furmalitcr pununtur in difliuitione propo-
tria ad primum. Omne quod facit ad fa- sitionis dialcctica'.
cile sumendum propositiones, ad artem Exemplum autem qu(Kl vidctur jduri- Exempla
probabilium
sumendi propositioncs reducitur . Sed hus, est hoc quod dixerunt Democrilus proposilio-

multiplicis distiuctio, similitudinis cousi-

^t Seneca iu lihro de lemponbus nafu-
d<M-atio, dilfcrentiarum inventio, facit ad ,.„//i,,,., cpjod ventus apud vul:?ares nihil
f.uilc sumrudum Ergo
propositiones .
;,iiud est quam motus aeris per loca in
reducuntur ad artem sumendi propusi- .jujiju^ ^.^t 3^,,. coarctalus. IIujus autem
tiimes. Est autem ha-c et prima proposi-
,,„0,1 videtur plurihus , excmplum est
tiu sive propositionum sumptio quoad
(j„od verius scit aliquis aliquid, sciens
facultatem sumendi ah eo quod est mul- jHud per artem, quam per experimentum :

tiidiciter dictum, sive a distiuctione mul- ii,,c enim dicuut omnes sapientes. Hujus
tiplicis. Secunda autem facultas sumendi ,^„t,.,u quodplurcs sapicntes dicuut,exem-
est a differentiis consideratis. Tcrtia vero piu,,^ ,.^(^ ul mundum unum perfectum
facultas sumendi pruposiliones cst a si- gsse : in hoc enim pluros sapientes con-
milihus, sive a considorationc similium. venerunt. Exemplum aufom hujus, quod
Omnes ergo tres sequentes modi hahendi notissimis vidotur iutor sapioulos, quud
in syllogismis reducuntur ad prinuim :
intolleclus est ([uoddam divinum ct in-
ot ideo cum primo in oadom niethudo cnrporale iu anima. Sic ergo sunuiutur
tractandi sunt, ot sic lU^ aliis, ct caHora. propositiones per formalia proposilionis
dialecticaj posita in difllnitione ejus, ut

CAPUT II. sumanlur pra-dicahiles secundum artes

inventas, sicut in ante hahitis dictum est.
Di- propositiomim sumptione, quod est Sumunlur etiam per furmalia posila in
propositiones dialecticas scire sumere. diffluitione dialecticae proposilionis :

uude ot contraria' pruhahili pruposifa* S(V

Uodcuntos crgo ad traclaudum do sin- cuutlum omnom dilferontiam ]iruhahilis
gulis illorum qualuor, dicimus de primo, sunt accipienda^ : quia coulraria; orunt
quod ex quo sic cst, quod omncs redu- prohahiles, si prohahilo pro conlingenti
cuntur ad primum : crpro prupositiones accipitur : quia (juod contingil esse, con-
(piidem cligondiuu ins]iiciou(lo ad prin- tingit non esse : et quod couliugil omui,
cipia essentialia ol furnialia propositionis conlingil nulli : et pi-ohahilihus conlra-
(liaIoclic;e, ex i]isa ]irupusitiuuo dialocfiia ria- simililoi- suiucikLt suiiI. Oiiud siiii|ili-

siiuipla i)euos oa quic cadunl in diflini- citer coulrarias vel in cuiilraiiu siihjoclo,
liuiir pi(ipositionisdialectica',utdialeclica vol in contrario praedicafu, vcl iii ulro(|uo
ost ]iru])osilio. Dicimus ergo quod ox di- siiiiililor sumplis, vid in conlrariis secun-
ctis ]>roi)()sitiones eligendum onmihiis diiiu nolam (-(Uilradictionis prolonsis in
illis niudis (luulios (hoc ost, qiiuf mudis) [larahula . (|ucma(liiiudiiiii (lictiiin est

doloriiiiii.il iiiii iii pridiahiii esl (liuc i'^l. [iiiiis iii ilivisiuiic |irn|iusiliuiiis.

(juolios (lclc.|iiiiualiu lil aici[iii'iid.c [un- I lilc cliaiii osl ad |ii'u|iiisiliuiiiiiii

 :

278 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

sumptionom, iion solum suniere propo- miliUulinem lij;uiarum factas, liiln^mus

sitiones probaLiles absolute, sed etiam projjonere exemplum ad respondentem,
sub comparatione ad electionem relatas : vel etiam descripliones extrapropouinms,
propter quod utile est et non solum quse quando implicite in re dcscripta per ser-
in se sunt probabilos, sed etiam qute sunt monom explicamus, etsemper incipientes
similes probabililnis, ut cum sic propo- dobomus esse in descriptionibus vel difli-

nitur, quod contrariorum est eadem disci- nitionibus, ab eo quod quid est, Iioc est,
plina,quoniam idem sensus est contrario- a genere vel a rei substantia : quia per
rum. Et ad exemplum, quoniam videmus isla osl faoiliusad accidentalia roi proce-
intus suscipientes aliquid non extra mit- dore.
tentes simpliciter, et videmus et secun- Assignare aulom uporlot juxta bunc
dum alios sensus fieri formas suorum ob- modum et singulorum opiniones aucto-
jectorum intus suscipiendo sic enim : rum vel sapiontium, ut quoniam Empe-
audimus et videmus intus suscipiendo, docles quatuur materialia dixit mixtorurn
non extra mittendo aliquid, et olfacimus, corporum elementa, auctoritati Empedo-
etc, et similiter in omnibus aliis sonsi- clis innitentos : quia aliquis responden-
bus. tium prffisumens de auctoritate Empedoclis
Amplius autem sumendae sunt propo- ponit de facili quod audit ab aliquo pro-
sitiones, non tantum penes ipsa formalia babili vel probato in philosophia dictum
in ipsa propositiono dialectica sumpta, esse. Htec autem omnia alienam quam-
sed etiam penes fornuiliualiundesumpta: dam habent prubabilitatem.
et primo quidem modo suniendaj sunt Si autem por matoriam volumus multi-
propositiones qua^ habent probabilitatem pHcare sumptiones propositionum : tunc
in omnibus vel in pluribus et in quibus ut liguraliter (hoc est, superficietonus et
non videtur inslantia, sed verius aliunde i,i conmiuni) sit complecti et congregare,
sumpta est quia vidontur esse verae vel
:
sunt propositionum et problematum par
in omnibus, vel in pluribus et istae su- :
tes tres. Nam aliw quidom proposiliones J|™i^
mendce sunt ut [irinoipium s)'lIogismi ethicee, secundum quod olhica large dicta ,^1^ j,
dialectici, et laiupiam veraj apparentes comprehenditmonasticam, ceconomicam^ ^^^ltb>
propositionos qua' nullam habeant inslan-
et civilem. AIisesuntjo/(.(/.s7ca?, secundum [;°=}^
tiam tunc enim illis sumplis lanquam
:
quodphysica large dicta comprehondilna- i'"^"^
posith
veris (qui non conspiciunl ,
quod in ali- turalom et motaphvsicam. Ali» lo<jkie, se- ^^^
quo sit inslantia propter quam sic non cunduin quodlogica generaliter dicta to "*"
est sicut universalitor proponitur) facilius
tum ooniprohondit triviumvol quatrivium
ponent sive concedent. Unde hoc ipsum secundum Aiistotelem, quiapoolriam po-
est tam instrumentum sumondi projio-
nit pro scientia speciali, et logica com-
sitiones, quam cautela. jHohendit logicam stricte dictam, cujus
Adhuc eligere oportet proposilioiies ox una pars est dialectica : quia logica stricte
quibus abundes et scriptis Philosopho- dicta est de syllogismo omni, tam sim-
rum et rationibus, et facere etiain Av- jilioiter accepto, quam dialectico, quam
scriplionesfaciendo do bono, sicutfeceruut domoustiativo, quam oliam sophislico :

Stoici, dicentosbonumquod omnos esse dialoctica autom de svllogismo ex pro

exoptant et do aniinali, sicut quod est
: babilibus. Ilaic ergo comprehendit etrhe-
animal quod a se movetur motu locali toricam, ot giammalioam, el poetriam.
quocumque modo. Et sumendae sunt ge- Ethic» quidem sunt (utin exemplo decla-
nerales et de bono omni, non de bono retur hujusmodi) ut utrum oporteat pa-
moris tantum quia quanto communius
: rentibus magis vel legibus obediresi dis-
scimus, tanload plura abundabimus ot : sontiant : et constat quod logibus, ot Ictcs
illas descriptiones, vel scriptas vel ad si- sunl adregulamjustie. Logicieautem sunt
 LIBER 1 TOPICORUM, TRACT. IV 279

hujusmodi, ut ulruni conlraiioiuni siloa- sibus, etcalidiet frigidi in taugibilibus

dfindiscipliua, vel iion. Et notu dujjitalio- sensibus csl eadem discijilina. Simililer

uissemper debel poni et ordinuri ad con- auleiu el in aliis (juce distinguere liabent,

sensum respondeutis, si sint proposilio- faciendum est ita semper^ quod ab uui-
nes :si autem sint problemata, ad comjjo- versalissiinis distinctio incipiatur, et liat

siliouem proposilionis. Physica; sunt, ut usque ad ultimum. Qualiter sumenda sunt

uli uin niundus sit seternus. Similiter ma- ea quu' dicla suiit, sufiiciunt ad intentio-
terialiter tria problemala quia ab (unni : neiii j)ra'senlem : quia singularis est et

propositione problema faciens transum- universalis ad omnia jiiobleinata, sicul

ptivo modo. iu arte universali tractandum est.

Sed cum sic materialem habcant dif-

ferentiam, quales sunt diflinitione sublili CAPUT III.

et propria sinyul;e diclie propositiones,

nou facile ex logicis est diftlnitio : ^quia Dc disluu-rniiic multiplicis in extremis
talis diffmitio vana erit : sed tenlandum cuntrariis, ij//a' csl siT/tnt///m inslr/i-

ca cognoscere cousuetudine Yerilatem 7Jienl//in.

uniuscujusque eorum, hocestconsuetaco-

gnitione plurium, quae est per induclio- Secuudum autem meinbrum esl mulli-
nem hoc quidem tentanduni est con-
: et Quoties aulem unumquod-
plicis diflinitio.

sideranti istas divisiones proposilionum quc dicatur quod est multiplex, non so-
secundum pra'dlcta exempla ad ista : lum oportet inspicere vel dicere diversum
enimaliaerelalae cognoscuntur, ulrumsiut modum secundum quem multiplicia snnt,

elliica", physicaj, vel logicae : et per iudu- hoc <isl, quod cousidereliir (juia mullijili-
clionem cognoscuntur esse veraj. Ergo ad ciasunl,scd etiam teutaudum est assi-
philosophiam (jiiidcm primam secundum gnareratioues multiplicis, si secuudiim
veritatemet diflinilioncm propriam essen- unumquodque multiplicium est allera.

tialeni de his perlinet negotiari : diale- Yerbi gratia, si boniiin oportet dicerc
cticte auteiii ji! rlinil uegoliari do illis quod iu alio sp:>ciali iiioilu dictum est
quoad opiui(Miem : et ideo dialeclicae iu- justitia et forliliido el alia virlus, ct alio

ductio suilicit. Nou solum aulem matc- speciali modo dicitur euechivum ct sana-
)'ialia et formalia cousiderainla suiit iii tivuin : sed ojiortet assignare raliouein,
proposilionuin sunijitidue, sed cliani ac- quoniam boiiiiin de juslitia et forliludiue

cidentalia, etjiiiecijiue universalitas : quia dicla sunt bonum, qua^dam bo- ut qualia

quod est categoricavel hypolhelica, aflii- num participantia ut genus isla aulcm, :

mativa vel negaliva, iiariini vcl iiiliil facit euechivum et sanalivum, non dicunlur
ad propositioiiiiiu siiiu|ili(iiii'iii. bom/m, eo quod qualia quaHlam sunt in

L nde sumendiiiu esl ijuaiii iiiaxiiiie generc boni, sed dicunlur btn/a, quia ali-
universales propositiones cx his enim : cujus boni, sicul cuechiffi el sanitatis iii

contenta omnia particularia sub illis aliijiio, sicut iii honiine sunt perfectiva :

concludi possunt, ut quoniam omnium unde dicuiitiubdua ct sana, quia euechin)

oppositorum est eailem discijilina, et et sanitatis iu lioiiiiue sunt perfecliva.
ijiKiniiun eiiiiiiii iiiue (ijijinsila siiiil iinu Similiter autein est facienduin in aliis

ad aliud, est eadem discijiliiia. Enilciu nnillijilicilerdiclis. ILxc enim ut arsqua;-

inodo ipsa conlraria sub iiii|iiisilis siiiii- dam deinvcnlione nmltijilicis (an aliquid

jila siiiil ill\ idriiila, i'l ili>liiii:iiriiila in sit niutipl(>x vcl iKui) jiiopria quidem est

spccialia conliiiria, dnnec coutingil di\ i- uuiversalior ars ad iiisjiicieiidiiiii iu aliiid,

sci]isum el insjiiciciido iii aliiid,

dcre, quousque ad matciialcm iiiiilli|ili- (|iiaiii iii :

cationeiii slet divisio, ul (|iiiiiiiaiii liDiii {iiiiiio iiipii iciidum esl in contrariuin,

ct liiali iii iniiriliiis, rl allii it nigii iiiseli- (jiiain iii ciiin iiiinis vcl siiiiili'.
280 D. ALB. MAG. ORD. PR^.D.

Dicamns igilur, quod ulrum aliquid sitione humanorum ad aequale suae

multipliciter vel simpliciter (hoc est, non natur;e : ei vero bono quod esl in

multipliciter) dicitur specie (hoc est, se- domo, opponitur pestilens. Rona do- Bona
nius
I

qi

cundum suam speciem et nomen speciei) mus est spatiosa, distincta consistorio,

por licecquae statim dicuntur, consideran- ccnnaculo, etcubih, fenestra ad Orientem

dum Primuni quidem (hoc est, uni-
est. ot Aquihinem, clausa vorsus ^foridiem
vorsahori et mehori consideratione) jter- ot Occidontom,ot hujus modi, sicut dat

spiciendum est in contrario ipsius, ulrinn Tuiiius in libro de strurliira dvitaHs po- :

illud multiphciter dicilur, sive dissum^l slilons a corruplione aedificiorum, vol ae-

ab eu, ut conlrarium a contrario, nomine ris peslih'ntiaminducons. Palol oi-go (juod

uno est conveniens, specie formae disso- Iionum ffquivoce dicitur de animali et
net, sive nomine diverso dissonet, ot etiam de domo. Ihoc igitur quaedicta suiil mui-
spocie nominis quaedam enim contraria
: quidem habontdiversa,
tiphcia, contraria
statim nominibusot ligura vocis diversa, sub diversa vocis figura, et plurimam
ut cahdum et h-igidum : quaedam etiani contrarium mulliplicitatem oston(hl iu
una tiijura vocis sicrnificantur : et de his eis.

post dicemus, ut acuto quidem quod iu quibusdam muUiplicilius contraria

In
ligura vocis cum acuto consonet in angu- (j)or nomi-
quae invonitur muUiplicitas
hs et saporibus sed acuto quidem in voce
:
nilms) nihil dissonant, sed ad unum no-
contrarium est grave : in magnitudino nicn ae(juivoce dictum deillis : specie au-
autora anguLari acuto contrarium cst ol)- tom, hocest, naturavolsignifioationo ma-
tusum sive hebos. Patet ergo quoniam nifosta ost in ois ditTorontia rationum et
contrai'ium aculo in communitate vocis difniiiliunum. Cujus exemplum in all)0 et
accoplo (hcilur mnltiphcitor et divorsa nigro : vox autem alba ot nigra dicitur,
ratione. Siautom contrarium muhij)heitor et similiter color : ergo nominibus mul-
dicitur ot in divorsa ratione ad unum, ot tiplex ipsum nihil dissonat quia utrum- :

in div(!rsa ratione ad ahud opponitur al- que uno et eodeni nomine vel modo di-
teri, et unius uno modo dicti non sunt citur all)um, specic autem vel natura vel
diversae rationes, jam socundum utrum- significationo manifosta est in eis dilToron-
que horum diversum et oppositum in ra- lia. quod non similitor
Est onim palam
tione divorsa erit conlrarium. Rursum (hoc socundum signiticationom unam)
ost,
aho oxomplo hoc considerandum. (iravi et color albus dicitur ot vox quia jter :

invocc acutum in voce est contrarium :

sonsum est discretio et diversitas signi-
gravi in magiiiludino, quod vocalur gra- ficationis statim inventa. Nam eorum
vo mole magnitudinis, est contrarium qu;e idem sunt objoctive et qualitative,
non acutum, sed leve. Propter quod pcr idom est sonsus album autom quod in:

eamdem considerafionem rationum mul- voce et colore ost, non judicanms eo-
tiphcitor secundum aequivocationem gra- dem sonsu sodhoc album quodinculore
:

vo dicitur : idoo quia conlrarium ipsius est,judicamus visu accejitum illud au- :

muUiphcitcr divorsis vocibus dicitur, quia toni in vuco album, judicamus acceptum
in muUis non hgura nominis convo-
est auditu vox enim dicitur alba qua' clara
:

nientibus. Simiiitor est in alio exomplo ost gravi non intorrupta. Similitor au-
de bono sive de boni muUitudine et haec : tem ot obtusum multiplicia
acutum ot

multipiicitas non est boni ut est bonum, esse probantur dicta in humoribus et sa-
sed ost boni hujus si quidem bono
: ut jioribus ot magnitudino angulata sedhoc :

est animalis (([uod ost animalis naturalc judicamus accoptum tactu acutum, quod
])onum) opponitur hodum secundum : in angulis illud acutum quod in sapori-
:

hoc onim Ijonum animahs ost j^ulclium bus, judicamus accoptum gustu : et ideo
in commensuratione paiiiunij et com])o- muiliplicitor dicitur. llcec autem nomini-
 :

LIBER I TOPICORIM. TRACT. IV 281

bus non dissonant in multiplicibus ipsis : desiderium noi emli . Ki autem amarc
quia in colorcel in VDCo unum nomcn est, quod est secundum corporalom actum,
et in angulis saporibusunum nomcn
et in nihil cst contrarium.Ethfccnon est causa
est: etsicinseipsis nominenondissonant. qua; dici consuevit : sed hrec cst causa,
IVcc etiam dissonant nominibus in con- quia amare quod esl secunchim corpora-
trariis : quia otiam contraria utrius^iuo lem aotum, est oscuhiri, vcl amplexari,
uno censentur nlilusum onim oontra-
: et prsecipue communitcr illi nihil est con-

rium ostutriquo: quia obtusum sapori- trarium. Sed in spirituahluis sive rationa-
bus dioitur ot in anguUs scd in uno : IjiHbus formse contrarite sunl : ilom idom
istorum alia est signilicatio quam in alio. secundum dosiderium nocendi, et desi-

Sic erETO considerandum est in habonti- derium bonuiu intelligendi sive volendi

bus contrarium in utroque sensu. et idoo in spiritualibus habct conlrarium.

Palam ergo, quia amare est gequivoce
Amplius considerandum est in his
dictum de actu carnali, et spirituali, qui
qua; non in utroque significato liabent
est velle bonum : alius vero amor est
contrarium, si dicto de uno est contra-
actuaiis concupiscentia3 : alibi autoni vo-
riuin, et dicto do alio non est contrarium:
catur amor amicitia?. Sic ct aculum di-
constat enim quod multiplioilor dicitur
citur, quod veloci motu et brevi temporc
quod sic (b_' divorsis dicitur. Cujus exem-
ponotrat, et quod subtiliter sonat : scd
plumest.ut delectatio quaedam dicitur
alia ratione in auditu et tactu plana sunt
de potu, et qusedam dicitur de theoria,
cxempla. Sed hoc qun, dictum est de
sive contemplalione intellectus in theo-
delectationo potus ot doloctatione theo-
romatibus : ei enim delectationi qus est
ri», est contra Platonis dictum qu'
depotuconvenienti.contrariaestlristitia ,

qua- est a siti, sivo a polu inconvenicnli : dixit omnem delectationem essc corpora-
oi vero delectari quod ost in delectabili lem, et esse generationem sive impres-
disciplina in conlonqilatione theorcma- sionem convenientis in animam sensibi-
tum, ab eo quod est oontemplari sive ^'-^m quod Aristotoles inquignat X Ethi-
:

considerare, quoniam diameter est cosIje cortim ostendcns, quod delectatio ffqui-
voce dicitur de matoriali, ot immatoriab.
asimeler, vol aliud intellectuale theorema,
et propria, propna et commuiu
id est,
nil.il est contrarium : proptor quod de-
loclatio dicitur multiplioitor d.. delecta- delectatione, qua; longum ost interserere
et supcrlluum. Ad prasentem
intenlionom
ti.uio potus, ot delectatione intcllectus.
llujus voro causa ost,.piia int.dleolus non ^nWWli sciro lali signo quod m uno sensu
recipit contraria in virlute activa con- habot contrariuin, in alio autem non,
trarietatis, quia sic materialia sunt : sed ipiud ipsuiii a-quivocum.

rocipit species contrariorum qua; non

sunt contraria, sed aj.pialiter iulollectui CAIM T IV.
oiivoiiioiitia in .|iiaiiliim sub lumiiio in-
li'iligontia; accopla ad ..perationem quasi Df dislinctionr ini(l/iplicis in nicdiis.

naluralom ot propriaiu proprii ol c.miia-

turaiis habitus non impo.lilam : seusus Aiupiius a.i ilislinclionem uiuilipiioumi

iiiv.'iiioiiiiaiii iiMii oxliiiiiis laiiliiiu con-

autem recipit conlraria, il uiaxiiin' lai lns iii

sod otiam in mo.iiis si

iu virtutibus agentibus in contraria. sidoran.lum est,
signilicati.uio ost
Aliu.l oxemplum ejusdein cst ejus qtio.l huic .piidem in una
esl amaro. qii.ul si acci|)ialur iii aiiimie mo.lium auloin in alia signilicationc
: illi

accoplo nihil cst me.lium lunc oniin

auimali aclu sive ralioiiabili sive sensi- :

ol uiulli-
biii agcnte non pra>seiito maleria, si.-iit c.Mislal iliu.l csse in mullipiox

cui piicil.-r .lioliim. Cujiis exoiupiuiu .'sl, iit

osl aiuor ot o(uicupiscoiilia , o.iiro
coloribus lUMiiiim ost
conlrarium est, quod est voluntas sive albi t uigri in
 :

282 1). ALB. MAG. ORD. PR^l).

fuscum : ia mjcl' auleui iulcr ulLiiui vo- dcre : alteruiii auleiii uoii videre dicilur
cem el nigTuui uiliil est mediuui : (juia non uli \isu, iii (jun seusu aliquis ciausis
vox dicitur uiyra j)i'r privaticuirui, el alba oculis dicilur non \idi're : si hoc nega-
jier haliiluui. At si lorle diralur aiiijuid tivuin dicitur inuilijiiiciter, necessarium
uiediuui, illud eril raucum, ijuod ijuasi est et aflirniativuin quod est videre, mul-
a'({ualiler distat ab acuto ct gravi : lioc tipliciter dici ad hahere visum et ad uti

autem aliud quemad-

est medium a lusco, visu. Sed quia forte ohjiceret aliquis,
moduui dicunl quidam vocem raucam quod s«pe in contradictoriis negativa est
mediam esse inter acutam et gravem, multijilex, cuni tamen affirmativa non sit
quamvis j)ro])rie loqueudo non sit verum multiplex, ideo addendum quod hoc non
quia mediuui iuter coulraria slat in actu est ila : quia negaliva iu utroque seiisu
complelo uiedium jjerleclum : raucuiu Iiabet ailirmativam eliain oppositam :

aulem in nullo actu stat, sed est cor- ulrique enim non videre utroque inodo
ruj)lio vocis acutae, ut dictum est. Projiter dicto opponitur videre, quod est liahere
quod patet per talemmedii inspectiouem, visum ei autem non videre, quod est
: I

quod sequivoce dictum esl allium de co- iiou uli visu, oppouilur \i(Iere quod est
lore et voce. Similiter autem per eamdem uti visu quando iiegativa est multiplex
:

cout,imilitu(linem aequivoce est dictum et non aninuati\a, tunc negativa non nisi
nigrum de eisdem. iii uno sensu oj)]iouilur affirmativce. |

Anqilius quidem alia inspectione in- Amplius ad inveniendum multiplex Quomo ,

venitur umllijilexei mullijilicis distinclio, considerandum est in his quaj opjionun- ^f„"s^ensif
si lioium iu uuo seusu acccptorum con-
tur secundum privationem et hahilum lerdicun :

trariorum plura suut media, illorum au- si eiiiiii alterum juivative oppositorum
tem in alio sensu acceplorum contra- niulliidiciter dicitur, scilicet auiniam in
tam
riorum est tantum unum medium, sicut operatione sentire virtutis quod esl idem
,

palel iu alho et uigro. ?\am horiim iu

Aibi et ni- quod habere sensum, et dicitur etiam sc-
gri in colo- -
i
• i , i . , •

libus sep- coUu-ilius aceejitoruiii jilura sunt niedia, cundum corpus operatum
sentire in actu
leni sunt
qma
• •
, i i -i 7
niedia. sepleui, ut in libio dc .seitsi/ el sciisa/o quod est quasi uli sensu, tunc etiam
jiroliatur. Iii voce autem accepti albi et insensihile dicilur multipliciter, hoc est,
uigri est tanium unum niedium, secun- iKiu |iiilens sentire, Iioc est jKiteiiliam
duin quosdam raucum. l'atet ergo quod sensili\am vel virlutem ut oigaiio, vel
alhum mullipliciler dicitur de colore et non operans secunduiu eain dicitur non
voce. sentire, et insensihile, non a privatione
Ruisum non tanlum iuspiciendo in auinne sensihilis in gencre, sed a priva-
conliaria el iiiedia invenilur nuiltiplici- tione actus, scilicet sentiendi secundum
talis (lislinclio, sed etiam inspiciendo in actum, secundum hahitum lioc eiiim
et : bdlojl

conlrarium est generalior, quam inspi- dicitur secundum animam a privatione

ciendo in contradictionem quia contra- : virtutis in organo, et secundum priva-
dictio non ojipouitur termino simjilici, lionein aclus seiisitivi organi. Quoniam
sed complexo C.onsiderando ergo in .
autem qute nunc dicta sunt, opjioimutur
illud, inspicicudum si quod secuudum secunduin privationem et huhilum, sen-
coulradiclioiieui ojipouitur, mullijiliciter sihile etiam et insensihile jialam est per
dicitur vel uou : nam si hoc inultipliciter seipsum eo quod animalia nata sunt ha-
dicitur,tunc jiropositum quod secunduni Iiere utrumque sensum, etiam in hahitu Jl

contradictionem huic oj)ponitur, dicitur virlutis et in actu, et sic utroque privari

Non vidara multiplicitcr. Cujus exeuiiilum est, nou possunt et sensu secundum animam sive
multipliciler .,,.. ,1..
iiiciiur er- viuere dicitur duplicitcr unum animae organicam virlutein, secundum
goetvidere.
:

non videre
...in uno sensu : (luideni
'
et
diclum, nou lia- corj)us lioc est, secundum organa corpo-
here visum, sicut ciecus dicilur non vi- ralis operationis et actum et sic hac :
 LIBER 1 TOPICORL.M, TRACT. IV 283

consideratione est multiplicitatis intentio. et lujc (juidem, id cst, uno modo est

Disputiire aulcm Jiic dv (liHinilidne pene- sanitatis eirecti\um, ul di;eta, vel cibus :

ris oppositionis et Jiirereiitiii et urdine, iliud vcrci alio niodo dictiiin sanalivum,
non est Dppurlunum ; eu (luud non in- diiilur sanitatis signilicativum, nt urina,

tendit hic de hoc, sed in I'r;r(licaincntis. vel pulsus : tunc in eadem mullitudine
Hic autem non iaducuntur genera oppo- casus, qui est sanative, multipliciter dicc-
sitionum nisi ad multiplicis inventionem. tur eliam elTective vel conservative vel
Nec etiam oportcl hic disputare qua; me- signiOcative sanitatis. Similiter autem
diata sint contraria, et qu» immediata, est in ahis, quoniam si ipsum principale
etiain (pi;e pluia habeanl niedia, et quse multipliciter dicitur, et casus ;ib eo per
uuuiii ; el jinqiter quud projiler e;imdem innexiouem formatus multijiliciter dice-

causam, et quia tales qu;estiones sufli- tur : et e converso si c;isus iiiullipnciler

cienter per rationes dialecticas terminari dicilur, et ipsum principale multiplicitcr

non possunt, et his dimitlantur rationi- dicetur.
bus, quia plus impediunt quam pra;dict;B

vah'ant : in aliis enim a nobis est dispu- ,

CVPLT VI
taiiilum.

Quoinodo inspicie)i(hini in diverswn ab

CAPUT Y. '''' ([Kud dislin(jnitur per muUiplex.

Dc distincti(nic multijiUcis in Iiis (juai Dislinctorum sic iuvenla mnllipUcitate,

conccniunt ei quod cst niullijilc.r. inspiciendum in diversum ab eo quod
distinguitur invenienda est eliani inspi-
1
^asus pro Aiiijiliiis invenilur adhuc multijjlicis ciendo in ideni
:

ei quod distinguitur, sic-

inflexione
loniiriia in
distincliii in liis qua; conveniunt ei (juod ut difrmilum et diflinitio sunt idem se-
idvcrbiuin.
est muilipk'X. Et primo considerandum cundum quod diversa sunl genus et dilTe-
est in casibus secundum quod casus est rentia . Dicamus ergo primo (jiiod in

inflexio nominis in adverbium, quia cadit distinctione multiplicis, considerare opor-

a jiiincijiali a quo fnrmatur, ut si juste tet si gencra eorum qu;« sunl distin-
iiiulli|ilicilcr ilii-itur (jiKid est casus, et guenda sunt secundum nomen praedic;i-

jii^-liiiu luullijiliiilcr ilicitur qiiud est iiiciituriiiii , sua signilicata

liuc est, si

jirincijiale, jier cujus inllexiiiiiem sunii- sunt in divcrsis pijediciuiicntis vel non,
tur casus. -Nam secuiidum ulrumqueisto- hoc est, si eadem siiil iii umnibns prui-

riiiii, lioc est, utramque acceptionem ejus dicamentis. Nam si significata in generi-

quod esl jusle, quaj duae sunt, dicitur bus pr;edicamentorum non sunl eadem,
QuomoJo jiistum. Lt verbi gratia si jnste dicitnr manileslum est quod dicitur aiquivoce
isie (licilur
dupliciter
seciiiidum cugniliunciii jiidicare, liuc est, quud dicitur in diversis generibus essc
sicut jus-
tuni.
secunduui pr(i|)riam cuiiscieiitiaiii : qiiia secundum sua significata, quia essentiae

mcrit;i rci et acciisati cugnuscit judex : j)r;edii;imenlurum suiit imjicrmixhc. Sic-

el dicilur vere judicarc ut ojiortcl, hoc ul exeinjiliiriler hiqucndo, buiiuiu qui-

cst, secundurn aliegala, etsi sit conlra dcm in genere ciborum dicitur clTecti\ um
conscientiam j'u(!icis. Simililcr utroque volnj)lalis : bonus enim cibns est volup-
illorum nnjdorum (bc;itur et justnm, qiiia tuosus. In gencie medicin;e bonum (quod
justc iiidicare csl justum redderc. l(un;i dicilur medicina ) esl elTeclivum

Quoniorio I*j)ilciii iiiiiilii cst iii aliii casii, el sl siiiiitiitis. Iii iiiiliiiii vcru tiiiujiiam iu iilio
lanativuni
ct saii.i- i;cnerc (licilur liuiiiim, (pi;ilcm csse sc-
91 saimiivn saiialiNiiiii ilicitiir iiiiiltipliiitcr.
lultiplieiler
dicuntur. ti\c, cl ! cuiivcrM) ill illis qiiuriiiii iliiillii I iindiiiii biiiiiliilcm \ d c;isliiiii vcl furlein

iiillcxiiiu cst ali allcrii siiiit casus a iiiili- vel justiiiii. Siiuilitcr iiiilcin iiliijuoties

ciiiali, sjuialiviiiii qiiiilciii iiiiiltijilicitiM', lioc iiiudii iliilliir iii huiiiiiic qiii bunus
 28 i D. ALB. MAG. ORD. PRJED.

(licidir, (juia (jualis est secundum alitjiiam mahnn ct aniuial, luni jirojiter lioc neces-
virtutem. Aliquolies autem in alio genere sarium diversas liabere rationes : quia
(licilur Ijonvun, quaudo quod in illo
ut quod est in inferiori, est etiam in supe-
lcmpore melius est, et si non simpliciter riori, et recijiit univoce utriusque gene-
sit, jderumqne dicitur bonum secunduni ris. Sicut dicimus cornicem et animal et
quanlitatem, ul quantuui sufficit est lio- avem esse : et non jiropter hoc dicitur
num, et superlluum etdiminutum ab corvus a^quivoce animal et corvus. Quan-
illo malum : et in medio dicitur bonum, do ergo dicimus corvum et animal esse
quod nec superlluit, nec deOcit a men- etavem, quale quidem dicimus univoce
sura enim mediocre lionum quod
: dicitur corvum esse quia utraque gencra sic
:

medium attingit projiter quod

virlutis : subalternatim posita de corvo eodem ,

aequivocuur est bouum in omnibus bis uomine et ratione prsedicantur. SimiH-

generi])us edictum. ter autem in ditTerentiis generalibus, ut
autem exemplo
Simili el album in ge- quando dicimus corvum et volatile et bi-
ncre colorum est color : in voce aulem pes cum enim corvum et volatile et bi-
:

tanquam in alio generc cst album bene j)es dicimus, et sic genera utraque subal-
audiliile el chire. Siuiiliter in alio exemplo ternatim posita, de corvo univoce pranli-
et tertio aoutuui in diversis generibus cantur, de eodem eorum
j)ra5dicatur ralio
significat divei'sa uon eniiu accipilur
: generi in quibus ponitur corvus. min lu
siuiiliter secundum uuam rationem iu subalternatis autem generibus non acci-
ouuiibus generiljus iu quibus invenitur: dit, quaudo idem, hoc est, sub eodeni
nam vox quidem acuta velox est, sicut nomine dicitur esse in illis nec enim :

dicunt qui secundum numeros vocum har- quando asinum vas dicimus, animal si-
monici sive musici suut, cito et veloci guificamus sed dicendo corvum avem,
:

motu peuelrans audilum. Augulus nutem siguificamus eum esse animal, et dicen-
acutus in geometria est qui minor est do ipsum animal, significamus esse avem.
recto. Cultellus autem in ^enere subslan- Cousiderandum autem non solum si

tiae dicitur esse acutus, vel gladius, qui j)roj)osili, cujus quieritur multiplicitas,
cst anguli acuti. Sicacutum diciturmulti- sint diversa genera et non subalternatim
jiliciter in generibus illis. jiosita, ut dictum est sed consideran- :

Considcrare auteni oportet si opjiosi- duu) iu coutrario, si contrarium hujns

tum cujus mulliplicitas quieritur, sit in secundum diversa multijiiiciter dicitur,

codem generafissimo secundum omnes quoniam

jialam est et propositum ad mi-
suas acceptiones : tuuc oportet conside- nus seciu)(him habilitateui, quauivis forte
rare geuera subalterna eoruni qme sunt contrarium jirout iu diversis generibus
sub eodem nomine, si sunt diversa et est, nomeii unum uon habeat : quia a
nou subalternatim posita, quamvis sunt nobis est utrum sit unius nominis vel di-
Quomo'10 iii eodem irenerativo,
^
ut asinus dicitur versorum : in hoc autem nulla vis est.
asinus est
lernunus auimal, ct vas (Tuo coclbearia reseivau- J\on tantum ad difFerentias est utile in-
niulliiiiex ^

tur : secundum boc enim genera iu qui- spicere ad multiplicis inventionem : sed
bus est asiuus, vas et auimal, diversa et utile est iuspicere ad totam diffinitio-
sunt similiter et ratio, quia alia est ratio neu), qu» est essentia comj).Ieta diffiniti,
vasis, et alia animalis : nam hoc quidem cujus quaeritur multiplicitas, qua? fit ex
enim una significatioue significat quale toto composito distincto . Dico autem
quid, hoc cst, animal in genere anima- couipositum ut compositum ex genere et

lis : illud vero in alia sicnilicatione siiiui- eo quod dicitur esse in ijiso, ut albuu)
ficat quale quid quod est vas. quando j)onitur iu coi"pore, et quando
Si autem subalternatim posita sicut iu ponitur in voce, ut in generibus, com-
genere sint in ahquibus, ut corjius aui- j)Osilum est corpus album, et composi-
 LIBER I TOPICORr^r. TRACT. IV 285

lum vox alba

est : si eniin difriuiatur sit^^nificare niedium sanitalis : illud au-
corpus album et vox alba, si album uui- tem mediocre in alterius diifinilione tale
voce est in illis, tunc perempto sive abla- dixit, quod sit signilicare qualis quidem

to eo quod utrique proprium est, et iu babilus sanitalis, quia raedii et conteni-

quo unum separatur ab altero, quod est pcrati : patct ([uia uu>diocritcr se baiieus

corpus et vox, ejus quod remauet, unani ad sanitatcm in bis dilfinitionibus a-qui-
oportet refinqui rationem in utroque. vocum et multiplex est.
lioc autem in lequivocis non accidit, Ainplius autcm considerando in acci-

qnia in quod rclinquitur diversa

illis ejus dcnlibus dcprclicnditur multipiex: si

est ralio, ut patcl in iliis qu;e nunc dicta enim ea qua> sunt sub una voce, non
sunt quia album est quod reiinquitur,
:
f^nnt comparabilia secundum unnm f(ir-

et ex hoc in duobus dictis generibus nou mani in vocc figuratam Dico autciu .

est nam hoc quidem etiam album in

:
couqiarabilia simpliciter, vcl sccundum

corpore erit corpus talem colorem lui- magis et minus et a^que omnia enim :

bens : in diffinitione enim accidentis pra;- univoca comparantur sccundura magis

cipue denominative dicti cadit subje- et niimls accideutia, secundum prius et

ctum illud autem etiam iu voce erit

:
posterius analoga : et ideo si in illa for-

vox bene audibilis. Interempto ergo a ma comparari non possunt ea quse sub
diffinitionibus istis corpore et voce, qua^ eadcni voce ligurantur, eruut procubiu-
suut propria et privata et separata gene- 1»" aHpivoca, et multiplicitcr dida, ut

ra, uon idem et una ratione est dictum alba vox et vestis non comparantur
alba

in utroque genere quod restat, quod est in albedine : quia vox nec magis nec mi-
album, non uuius cst ratiouis in talibus. "us, nec a?que alba dicitur ut vestis. Et

iamen sa'pe etiam in ipsis dilfinilioni- similiter acutus liumor et acuta vox in

l)us in quas iuspicitur, latet asseqiuMis, accidente comparari non possunt : haec

hoc est, diffinitioui commnnicans a'(pLi- enim nec simiiiter (hoc est, a'que) nec

vocnm : proptcr quod etiam in diflinitio- magis ncc minus unum altero dicitur

nibus considerandum eadem considera- aculuui. quod aquivdcum est

l'r(iptcr

tione si aliquid sit positum oequivoce. ct album et aculum in diversis gencril)us

(aijus cxcmplum cst, ut alius dicat difli- dictum. Nam onme univocuni in forma
uicHilo sii:Hilicativiuu sanitatis, sauali- quam siguilicat nomen, comparabiie cst,
vum, quoii HH^diocriterse habctordinatl- t';i""'''"i formam et.nouKm idem
'I'""'

vum ad mcdium sive temperamentum participat aut uou siuiilitcr (hoc est, se-
:

sanitatis : et codcm raodo quod mcdio- cimdum ;equc) dicctur, ut Ikuuo el asi-

criterse iuibct ad sanitalcm, diflini;it ct ""« animal : aut allerum du-rUiv uiagis

perfectivum sanilatis : uon cuiui slalim vd minus, ul uix dicitur albior vcslc.

[icrtransitoria inspccliduc discedcudmu Quoniam ;uitciH diversormu gencrvim

cst ;di iHspccliouc diflinitionis, scd inspi- ctnon sul);tllcrn;itim in"c sub ;di(]uo com-
cicuiliiiu (piiil liDc csl , iii (pia siguilica- muni gcucrc iiosiloium (livcrs;e siiul '

lioiic dixit, mediocriter se liabens ad sii- sjiccies cl dillcrcnliie , ut auim;ilis et

uilalcra , secundura utruiuque sanilatis scientia?, (ju;e sub nullo generc coininuui
eliaiu significativuin et sanilatis perfe- uno modo ponuntur. Considerandum si
clivuin. lit considerandnm est si lioc ea qu;c sunt sub eodem noinine, diver-
mcdiocritcr etiam s;init;it('m in uua si- soruin generura el non sul);iltern;tliin jio-
giuiic;iti(iuc dixil diflJHicudo t;inlimi essc sitoruin sunt sjiecics ct dilVcrcuti;e : si

seciindum sigiiificalioiiciH ijii.iiiliiin csl ciiim sic siiiil, ciuislal (luod ;c(jiiiv(icum

' Itixit nec stih (ili<iuo fotnmuni gcncrc poaito- ronmi, cap. 3 in priiioipio.
rum proptcr iiislanliaiu PLilosoplii iu iv Topi-
 28(5 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

nomen cst. Cujus cxemplum cst, quod (hoc est, per similia his) est porspicicn-
acutum est spccics et diiTerentia vocis, et dum.
angulatse magnitudinis : differt enim vox
a voce, eo quod una sit acuta proptcr :
CAPUT VII.
hoc acutum est cequivocum in voco ct
magnitudinc diversorum enim genc-
: De (lillvretillis, ct cst tcrtiinii iiisln/incri-
rum, etc. tinn.
Rursum autcm in diversa genera con-
siderando, si eorum quae sub eodem no- DifTcrentias autom ost considerandiim,
mine significata, diversfe sunt species et et considoranda' sunt in ipsis qii;i' suiit

differentise et non subalfernatim positae, in oisdem gonoribus posit;i, quas li;iliriit

item est a-quivocum, ut coloris qui in (lillV'rontias ad invicom : qiii;i in illis in

corporibus dicitur color albus, et coloris quibus cst major convenicntia, magis dif-
qui est in meiodiis musicis, sunt (bversse ficilo ost dilTorontias invenire, sicut cxem-
difTorentiic, ot non sulialtornatim positae :
plaritor loquendoquo dilfert justitia a
in
nam coloris qui est in corporibus, sunt fortiludine, vel quo differt prudontia
in
aggregativi ot disgrogativi : ejus vero ct temperantia omnia enim ha?c sunt in
:

coloris qui est in melodiis, non sunt cre- oodom genere virtutis, et sunt partos ho-
dem diirerentia;' et clare et non clare au- ncsti, ut in fine primi Ithcloric» dicit
dibilo : proptor quod color crit foquivo- Tullius. Considerandae autem sunt diffe-
cum : nam eorumdom, hoc ost, oorum rentia' ox alio genere ad aliud, hoc est,
qufe dicuntur ut oadom, sunt oaHlom in his qute sunt in diversis generibus non
differentiaj et divisiva' et constitutivae. subnlternatim positis in his tamen qucS :

Amplius adhuc considerando in id uon nimis differunt. Dico autem nimium

quod est idem quoniam species in ali-
:
difforre qua> in nullo genere conveniunt,
quo genere constituta non est diiTercntia, nec propinquo , nec remoto, sicut illa

cum species nullius gonoris vol speciei qua? sunt in diversis generalissimis : nam
differentiffi sunt : quia species sunl iu illa qua^ nimis differunt in talibus, mani-
esse porfocto constitutte : singularium fesl;o sunt ditToronli;o , ot non oportet
enim eorum species est inspiciendum, si dare artem ad inveniendum illas. Exem-
eorum quse sunt sub eodem communi plum autem hujus considerationis, ut si

nomino proposito cujus muUiplicilas ( qiKTritur in quo differat sonsus a scientia?

qua?rilur) hoc quidem species ost, illiid sensus onim est in genore corporis, scicn-
autom significatum ost differentia. Cujus ti;i nutcm iu genere virtutis intellectivae:
exemplum album quod in corpore acce- ot non sunt in eodem genoro hnbitus. sod
ptum, ost spocios coloris album autom : dilferunt por materialo et immatorialo, et
quod ost in voce, est difforentia. Cujus acquirere per oxperimentum et doctri-
probatio cst quia ditTort vox a voce oo
: : n;im.
quod alba vel clara sit, alia autem non
alba sive obscura sit jequivocum est er- :
CAPUT YIII.
Ohjectio. go album. Si quis autem huic objiciet
quod corporoum ot incoi'porcum sunl di- Dc siiiiilitmHnc, et est quartnm instru-
non subaltornatim posita el ta-
versa, ot : nientum.
men eorum est una dilTerentia quse ralio-
nalc dicitur ,
qu;e homini convenit et Similitudo qun? est quartum instru-
Deo, ut dicit 1'orpliyrius. Ridendum est nKuitum in his quje sunt in diversis ge-
polius quam solvendum . Ergo de eo neribus : quia in his artificiosius est eam
quod est de multiplici dicto instrumento invenire : et hcoc est inventio similitudi-
por h;iec qua- dicln sunt et hujusmddi nis et similitudo habitudinum in propor-
 LIBER I TOPICORrM, TRACT. IV 287

tione, iit sic dioatur, sicut se habet alte- sponilensad idcni serefci-ant : magis eiiim
runi ad alterum in eo quod quid in ge- sciet et inelius quis respondentium, quid
nerc sit, sic se habet aliud ad aliud. Ver- hoc est in quo sensu proponitur ab oppo-

bi gratia, sicut se habet disciplina ad di- iieate, quando per distinctionem multi
sciplinatum in accipiendo inlellecfuale, piicis palam factum esl quot modis dici-
sic se hal)et sensus ad sensalum iu acci- tnr, quod posituin, Utile eliam cst ad fieri
piciido sensibih^ sive niateriaie : et ite- (hoc est, si liant) simiiiter opponentes ad
rum in habitudine ad subjectuni, sicut eamdem rem (hoc est, ad cumdem sen-
cum dicitur, sicut alterum est in altero, sum) in ([uo accipit respondens et sic :

sic aliud est in alio sicut in suiijecto : non liant s\ llogismi ad nomen tantum,
quemadmodum visus est in oculo , sic et non ad iutentionem, nisi prius fiat dis-

mens est in anima : et ut tranquillitas est tinctio niulliplicis si enim ex multitu- :

in mari, sic serenitas est in aere. In simi- dine obscurc sit aliud quoties dicitur,
lis autein inspectione maxime oporlet accidit non ad idem secundum rem et

exercere in his qua>. inullum dislant, ita intentionem, et eum qui respondet, et

tamen quod in eodem sint genere quia :

euin qiii interrogat, intentioneni ferre.

iii reliquis qure non multum distant, fa- Si autem per distinctionem manifestum
cile poterimus ex nobis convenientias et sit quoties dicitur, et ad quid respondens
similitudin(>s invenire, et in qu?e niraium se ferat (hoc est, ponat) sive concedat

distant, siiiiilitudines invenire vel niinis ipsum, ridiculosus videbitur interrogans

difficilc est vel impossibile. sive opponens, non ad idem cum re-si

Considerandum autem in his qiire sunt spondente sermonem (hoc est, rationem)
eadem secundum formam, quia hoc fa- fi'L"'at- Tertio autem utileest hoc inslru-

cile est quia ista qua? sunt in eodem

:
mentum et ad non paralogizare quoad
gcnere, sunt iii lorma gencris siinilia. respondentem et paralogizare ,quoad
Sed considcrandiim si quid acci.lcnta- opponentem. Cujus probalio est, quia
lium omnibus inesl idem quia in hoc :
"o^ scientes quoties aliquid dicitur, non
suiit similia, ut si (piidquid incst homini paralogizabimus respondenti, scd statim
el C(|uo et cani, eodem ge- qua> siint in P''>'
<listinctionemsciemus. sinon ad idem

nere nam si aliquid inest omnibus

:
quod posiluiii est, sermoncm (hoc est,

idem, et imum in omnibus existens, pro- ratiocinationem) faciat qui iiiterrogat sive

culdubio in eo similia sunt : cum simili- o])[)onit. Et nos ipsi o[)[)()ncnles facullat(^

tudo, ut dicit l$oetius, sit reiiim dilTi^- Iiiijus inslrumenti [lotcrimus paralogi/.are
rentium eadem qualilas. respondenti nobis. nialecticis autem hoc
aliquando necessariiim. ut quando pro-
tervus est respondens, iil paralogizatiis
CAIHIT IX.
quiescat a protervia. Paralogi/.abimiis
ergo respoii(Ii'iili'm iit sil sciens ([iinlies
De ulUilitlr i/isliii(llniiis miillipHris.
diciliir uniiiii(|iii)d(|ue in oratioiie vel dis-

Tangendo liorum instrumentorum uli- P"latione acce[)ta. iloc aulem quod est

paralogizarc protervum, non in omnibiis

lilales, non (([lorlet expouere [)riiiii (luia :

ordinatinnrm orationibus esl [lossibile .luoniam iiiul-

hffic |)cr immediatam
:
i.l

»i|'li'^i« """1^"™ ^•«""" 'l"'"""'"

principium ordinatiir ad syllogisnium, el Ji""»
'J''
uiiiiin (lnic esl, iiiio sensu) acce[iluin ve-
insvllogismo patel utilitas ejus. Tangen-
runi, iii alio lalsiiin : liiiic ciiiiii inagis
du aulem iililitatcs sccundi instrumenti
(piod esl, [»alcl)il inconveniens concliisum.
diciiiiiis, ([iiotics diciliir iiiiiim

esl iilile considerare ad maiiifcsliim (hoc I'lsl aiilem modus liic qiii est [laralogi-

esl, iil iiianifc>liiiii lial) iii ([iio sciisii acci- zarc iion convcnicns dialeclica" ilisjtula-

[lialiir |ini|insiliiin. iil opponcus cl rr- tjoiii : jHiiplrr i|iiiiil iiiiiniiKi rl imivcrsa-
288 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

liter vereiulum est dialecticis lioc dispu-

tare, ad nomen et non ad rem referendo CAPUT XI.
disputationera, nisi opponenti qui scit

per experimentumproterviam responden- De HtiUtate speculdtioitis similitiidiiiis.

tis, quod non possit alias propter respon-

dentis importunitatem de proposito dis- Similitudinis autemspeculatio, quae est

putare. Sunt ergotres dict» utilitates se- quartum instrumontum, utilis est ad in-

cundi inslrumenti : quia distinctio mul- ductivas ratiocinationes: eo quod singula

tiplicis, aut utilis est propter propositum qute sunt in universali forma similia, ha-

in se acceptum, et sic est utilitas prima : bent inducfi ad universale inferendum,

aut utilis propter propositum ad aliud et ha3C est prima similitudo qua' specu-

com[iaralum : et tunc aut est compara- lanti occurrit. Secundo autem utiiis est

est utililas ad sjdlogismos ex hypothesi quia ex illi

tum ad disputationem, et sic :

secunda : aut comparatur ad condispu- sensu procedunt, utsi sit in uno quod in

tantem, et sic est utilitas tertia. ouinibus simile. Et terlio utilis est adas-
signationem diffinitionis. Haec autem per

CAPUT X. ordinem probantur. Quod autem ad in-

ducfivas rationes sit utiie similitudinem

De KliUtdle bteoitionh dijjeretitid rtmi. inspicere, exhoc probatur quod tunc sin-

gula insimilibus accepta, hoc est, in quo

DifTerentias autem invcnire (quod cst sint similia, aggrediraur adducere, sive
instrumentum tertiuni) est utilo et pran-i- universalem propositionem concludere :

pue ad syllogismos de eodem et de divcr- hoc euim non facile, sed impossibile est
so construendos : et lioc est utiiitas dif- sic inducere ignorantibus sirailia,hocest,
ferentice in quantum diiferentia est etdi- i(l quo singularia sunt similia.
in

visiva. Ktsecundoest utile adcognoscen- Quod autem utile sit ad syllogismos ab

dum per diflinitionem unumquodque : hvpothesi probatur : quia iste procedit

qula por dilferentiarum divisionem vena- ex hoc consensu, quod si probabile est
mur diilinitionem et scientes ulliuuim : apud respondentem, quod quemadmodum
differentiam constitutivam cum genere, in uno similium se habet, sic se habeat in
scimus quod est species diflinita. Ouod reliquis omnibus similibus ut si anima :

autem sit ad syllogismos de eodem

utile Socratis sit iramortalis, quod anima cu-

ct diverso, manifestum est ex his quiB juslibet hominis sit imraortalis. Propter
nunc dicunlur nos enim invenientes dif-
:
(piod ex uno similium concesso, ad quod-
ferentiam propositorum (hoc est, inter libet aliorum poterimus disputare, si prfe-
proposila) oslendentes erimus quoniam conlifebinrur pro consensu, quod quem-
non idem. Quod autem utile sit hoc in- admodum in his qua? alii sunt similia,

strumentum ad cognoscendum quid est se habet, sic et in proposilo se liabere :

sive dilTmitioneni, hoc probalur : co quod ostendentes autem illud quod in simili-

solemus separare ab aliis omnibus, hoc bus se habet, ostendentes eriraus ex

est, rem talem damus quae suis dilTeren- hypothesi quoniam in proposito sic se ha-
tiisseparet ab aliisomnibus hoc autem : bebit : facimus enim sic demonstrativam
facimusconvenienlibus in utrisque dilTe- ostensionem ex similibus per hypothesim
rentiis, quae sunt tunc unum quod difli- inductam.
nitum. Utilitas autem prinui accipitur a Ad diflinilionis assignationem proba-
dilTerentia in quanlum est divisiva. Se- tur valere inspectio eo quod
similium :

cunda autem a diiTerentia in quantum est ponentes inspicere quid in unoquoque in-

constitutiva. feriorura est idem essentiale quo om-

nia inferiora eadem sunt, non dubifaraus
 LIBER I TOriCORlM, TRACT. IV 289

iii (|iii(l (ijKiiteat genus ponere, uiuiiii id jiars in toto, aiil iilruuKjue siiuilium con-
quod propositum est diflinientes et sic : t!netur in alio ul in toto in ([iio assimi-
eadem sunt genere. Naminterconinuinia iaiitur. Si primo modo, sic valel ud
genus est id quod maxinie prffldicatur iu syllogismosexhj-pothesi, ul)i ex uno sin-
quid de eo cujus est genus. Heec ergo dii- giilaii inrciliir universale. Si aulciii aiiilio

l]iiii'ii(i(i |iiiiii'iniis progenere, et sic pro- Cdiirinculiir iu alio ul iii loto : aul ijisa

codiiiiiis ad (liiliiiitiones. Siiuililer aulciii siiuilia siiiil in illo acluarilcr, cl sic sii-

et in miillum (non tamen niniiuiii) di- miliir [iriiiia iilililas, (jiiia siii;^iilai-ia iii-

stanlilius ad diflinitiones utilis est simili- duccntia actu sunt in universali : aiil

ludiiiis insjiectio, ut in his quae sul) eo- sunt in ipso poteulialiter, et sic sumilur
dem genere generalissimo in diversis ge- ultinia, continetnr eniin species potentia

neriiius suiit non subalternatim jiosilis. Ut in genere, et inferioia in siiis superiori-

gialia ('xeiiijdi considerabimus, (jiioniaiii hus similiter. Ijisaautcin in scieiitia sic

idem el simili genere remoto, Iranijiiilli- accijii jiossuut : aut eniin iufcrunl liiijus-

las in niari, et serenitas in aere (uliiiiii- iiiiidi iu svlioij-isniis immediatc videlicet

(jue euim quies est) in lioc sunt similia. in svllogismnm, aut mediate. Si imme-
Et quoniam idem punctum in linea et diate, sicesl ju-imum inslrumentum: quia
unitas in nuinero utrumque enim est : sipnptio propositionum imiuediata prin-
principiuin, licet non eju; Je:;i. (Juoniaiu cijiii syllogismi est inspectio. Si aiilciu

iii omniluis relnis difrmiendisjM-iiiiiiniijui- ordinantur ad svllogismuiu mcdiale : lioc

dciii convenieuli;e geiius assignautes (iioc est directe, aut iudireclc. Si dirccti; : aut
est, jiriiiiiim comniune assignantes pro ordinantur ad syllogismum iicgativiiiii,

genere)oj)inal)imuruou extraueediflinire, aut affirmativum. Priiuo quidiMii luodo

sed proprie. est instrumentum terlium quia dilfcren- :

I'ene autein et oinnes aliquid delermi- liai faciunt ad syllogismum negativuni.

nantes sive diffinientes sic ex genere iii- Si secundo, sic est instriiiiicnliiiii (iiiar-

cijiientes, solent diflinire assignando jiri- tuiu ; (jiiia similitudiuis iiispcclio ordina-
mo : et deindi! ex isto accipienlcs dilVc- tur ad svllogisiiimii afiiiiiialivnm, quia
reiilias. .Naiii iiiiilalcm siiut gcnus jio- siiiiilc afliiiiiatiir dr siiiiili.

nciilcs sic diflinicndo iiriucipinm numeri Inslruinciila igiliir jicr qu;e ;ihundan-
diciint esse, et punctum lincffi, in geiiiis ti;i sumilur s\llogisini dialeclici, liajc

ulrunKjiie poneutes modum : ergo quo- siint ijii;r dict;i sunt, loci et consideralio-
iiiaiii aliiiuid ('(iiiiiiiiiiic iilroriiiiiijiic cst nes ;iil (|iiiis iilili;i siiiil , ca siiiil (|iia? dicta
iiiiilalis i'l piiiK li, gciiiis jKiiiiiiil (jikhI csI siiiil, lia'c (jii;i' iii scijiiciililius lihris per
|irinci|)iiiiii. siiigul;i (l('l('riiiiii;iliiiiiliir. Ea ;iiil('in qiia;

lcieniia |st;e miiIciu iilililalcs sic acci|rniiiliir. ciiiitra li;i'c (|ii;e dicla siiiil olijici snlciil,
latum
esi oN |!c(iiiiiilur ciiiiii aliiiiKiruni
...
siiiiililiKld : ridiciilos;i siiiil.
limiiiiu- aul uuuin siinilium conlinetur in alio ul
inis.

l'J
 'jmk

'iiiiletii

lOiiila

ania
j

nnini

''^^11

'''•"ipe

::-%[
 LIBER II
TOPICORUM.
DE INESSE SIMPLtClTER. ET UT ACCIDENS SECUNDUM EJUS
PRIMAM DIFFINTTIONEM.

TRACTATLS 1

DE TERMINATIONE PROBLEMATIS PER ESSENTIALIA ET

LNTRINSECA PROBLEMATI.

esse completum accidens quod

: et sicut

CAPLT l. neque neque per se, neque

essentialiter,
secundum esse incompletum vel comple-
Qiialcniis piocedetidum, rl qiiid obser- tum inest, sed inest tantum non convcr-
vaiidinn, el quid caieiiduin in hac sim. Propter quod, ut dicit Boetius in
arle. Divisionibits suis, quidam Peripatetici
id quod genus
inest ul accidcns, inesse ut
.I.iiii auteni quaiituni pra?sonti sufficit dicebant : quod simplicis
propter hoc
iutfntioai, delt riniuatis his circa quse et iniucrentiic csl. I"]t primum elemeutum
de quibus cst syllogismus topicus sive ad inessc, ut diffinitio, problema dc acci-
dialecticus, quce est ars generalis : jani dente primo poncmus quia accidentis
:

accingi debeinus ad dcterniinandain ar- diffinitio prima inesse accidcntis determi-

tein specialem, quae cst ars terininandi nat quia ncque inest ut genus, neque
:

sini^ula i^robleinata in speciali. Sed qiiia ut proprium, nequc ut diffinitio inest :

onmia iiroblemata per inesse sic vel sic, autem rei, ita quod simpliciter inest, aut
termiiiaii liabent : inesse perfectissiine est ab inessc habet cssc, eo quod causalur
incssc ut diflinitio, quia hccc inest per se ab co idco cum accidente dicto simplici-
:

et essenlialiter et seciindum essc com- ter, determinabimus hanc et qiiamdiim

pleluin et convertibiliter : ideo onme universalem artem, sicut in prwhabitis
quod perdiminutionem ab hoc incsse est, quantufn ad determinationem ejiis quod
clare rcfertur ad ijisuin, sicut proprium inest, diximus : et idco rationabiliter aliis

quod per se et conversim inest, sed non est anteponcnda.

essentialiter et sicul ^.-^cnus quod essen-
: Ab hac ergo incipientes, |»riino qunp
tialiter inest ct pcr se, sed non secundum scnanda et qua; cavcnda sunt in hac arle
 ,

292 D. ALI3. MAG. ORD. PRJEB.

dicamus. Supponentosigitur diffinitioncm dere negativam problematis. Istc igitur

problematis antc habitam secundiim ,

unus modus procedendi.

eam problema priiuo dividimus dicenles, Secundus autem modus quo inesl ,

quod sunt probiemaUim aba universalia, quod inest ut accidens, observandus cst.
signo universali aflirmativo vei negativo hoc est, quod notandum est quod difli-
distributa : alia vero particularia signo cillimum est converti eam convenientem
particuhiri in suis sul>jectis determinata, nominationem qute est in accidente, quia

in quibus inflnita comprchenduntur :

inessc probatur, hoc cst, quod diflicilli-

utraque autem sunt vel aflirmaliva vel mum est probare quod simpliciter con-
negativa. Exempha autem horum simt, verlitur inesse ad denomiiuilionem ab
ut (quoniam omnis voluptas est bonum) inesse : hic enim vocatur converti, ubi
propositio cui apposito modo dulntationis sequitur denominatio ad inesse simplici-

ad composilionem, formatur problema ter, sic sequatur ab inesse simpliciter ad

universale affirmalivum. Exemplum au- denominationem : sequitur enim, iste est

tem propositionis a qua formatur pro- albus : ergo isti simpliciter inest albedo :

quoniam
blema universah^ negativum, est sed non convertitur, isti simpUciter inest
nulhi voluptas bonum in quod negalio : albedo ergo est albus. Dico autem sim- -^f^
:

feratur ad compositioneni, ul quoniam ptirilcr i)iessr, quod supra inesse nihil P,'^*}}!;

quiedam voluptas non est bonum. addit, itaquod inesse esl simplex nun '^"'

determinatum aliquo modo inharendi

Quamvis sic per quantitatera proble- hoc est, quod non inest ut genus, nec ut
mata dividanlur, tamen in ipsis proble- proprium, nec ut diffinitio, sed simplici-
matibus ])olenliora sunt universaUa quam ter inest rei, ita quod simplicitcr modum
particularia : et quia universalia C(im- (iicat inhaTendi, modi (jiii a privatione
iminia sunt el ad concludenda universa- aliud addit supra inlucrcntiam sic enim :

lia, et ad concludenda particularia, el albeihj seeundum dentem simjdiciter inest

constructive, et destructive. Nos enim yEthiopi et nigredo secundum pedes

,

ostendentes quoniam omni inest, quo- et simidiciter inest cygno. IIujus autem
niam alicui inest ostendentes erimus et : causa est, quod in his solis quo, hoc cst,
per universale concluditur particulare. secundum quid inest, et non universali-
Similiter in negativo modo ostendentes ter, hoc est, et sine determinatione in so-
quoniam nuUi inest, ostendentes erimus lis convenit accidentibus. Et hujus pro-
quoniam non omni inest,quod ;equipollel batio est, quod pra'dicationem factam a
alicui non inesse. Ordo igitur consequen- genere, proprio et diffinitive, necessarium
tite expostulat, quod primum ostendamus est converti. Scquitur enim, risibile inest

de universaUbus qualiter lerminentur, ut proprium homini : ergo homo est ri-

quam de particularibus : et inter univei- sibilis : et e converso, ergo risibile est in

saUa ])rimum de negativo universali, liomine : et iterum hoc inest ut genus,

quani de aflirmativo, quia negativum ut animal homini: ergohomo cst animal,
destructivum est : et eo quod communia el e converso, ergo aniiual inest liomiui :

sint huiusmiidi universalia problemata, et siiniliter in eo quod inest ut diffinitio,

ut dixinms,ad universalia et ]iarticularia. ut si inest alicui gressibile bipes, est si-

Negativum autem prsponitur aflirmativo, militer . Similiter autem convertitur a

quia magis est de inlentione opponentis genere : nam si animal inest alicui, illud

negativuni (juam aflirmativum : (]uia similiter est animal. Eadem autem con-
respondentes magis alferunt de inesse al- versio est etiam in proprio enim inest : si

firmalivo quam de non inesse : disputan- alieui hoc propriuin, giammatic» suscep-
tes ()j)|)()nenles deslruuiit (hoc esl, Ac- tiliilc esse , erit similiter praedicatum,
slriierc ((in.iiilui) cl sir mleilduiil (oiiclii- (juoil csl grammaticse susc^^ptiliilis : nihil
 LIRER II TOPICORUM, TRACT. 1 293

enim liorum trium prajdicamentorum quid causae causantis in subjeclo, ut

contingit secundum quid inesse et non justitia incst disposito et non perfecto sc-
simpliciter , vcl non inesse secuniliiui cinidum juslili:nn : ct m1i liis non lonver-
quid : sed simpliciter contingit ha'C tria filur ab inessc ad [ira^dicalioncm : quia
vel inesse, vei non inesse. taiil)us iicet insinl aiiicdo cl juslitia, non
In accidentibus autem niiiil prohibet sequifur quod aihi d jusli sint.
aiiud secundum quid inesse, et non sim- Fiunf tamen instantiie. ab his qua> Objectio.

pliciter , ut justifiam secundum quid dicfa sunt : crispus simpliciter dicitur cui
inesse, ut albedinem convenit inesse se- inest crispitudo secundum caput, et si-
cundum quid, quando non inest nisi se- mus vid aquilus, cui insunt ilhe passio-
cundum partem non principalcm a qua ncs sccutidum nasum. Et quod quidam Solutio quo-
rumdam ri-
deniiminari non potest tnluni : et justitia dicuiil,quod lioc est, quod liccf falis dicula.

secundum parlcm, hoc est, imperfecte,
et non sinipliciter secunduin perfectum
esse justitia^ quod est inesse secundum
habitum, et sccundum suae causffi per-
fectionem, quse cst
fnrma insit secundum parlcni ut sulijeclo,
tamen causa talis formae (quam dicunt
esse secundum complcxionem) inest se-
cundum totum, Ridiculum est et non
assuetudo. Propter verum non enim oportet crispitudinem
:

quod non sufllcit ostondere qimniam

,
ciijiitis a tota causari complcxione, nec
inest albodi), vcljustitia, ad ostendendum cfiain similatem in naso. Et idco dicen-
quoniam aliquis justus simpliciter vel dum est,quod sicut in anatomia est,
albus csf simplicifer. Propter quod non qiiod qu.Tdam partcs corporis universalis
cst necessarium in omnibus njeneralitcr sunt virfutis , inlluentiam supor alias
quibus aliud incst ut accidens, denomi- partes habentes, ut coi', hepar, et ccre-
nationem fieri ipia' cst ab eodem quod brum, et vasa genitalia, a quibus totum
ost in accidcnlo. Causa aiitom hujus ost, dcnominalur unde totum corpus cali-
:

qiiainvis ex dialoclicis dotcrminari non duni dicifuracaloro bopalis, totuin vivum

possit, taiiicn iif iacilinr sit doctrina, vita cordis, totum masculum a sexu ge-
iiitciponatiir ox aliis. Dicamus igitnr nitalium sic et denominationo, quod a
:

quod sunt quiedam formae subjectum de- parte a qua totum denominatur, ut a
torminantes, ita qiiod sunt esse subjocti capilc homo crispus, et a naso simus : a
vel causal;e a subjecto simpliciter, ita formis autciii aliaiiini jiailiuni quilnis
qiiod non socundiiin jtartoin, vcl secun- toliiiii non ost nalum donominari, non lit

diim ipiid : et ab illis iimnilius convorti- talis folius donominafio : ot ha^c est so-
fiir prtedicatio ab inesse, et o converso, lutio vera '.

ul gonus of diflinitio quce siinpliciter sunl l)cforminaro aufom anto alia nos opor-
essesubjccti et fiirma' totius, ct proprium tel oliam jicccata ipia} sunf in jiroblema-
causatur a principiis propriis subjecli siiii- tibus iinpcdienfia disputationem : quo-
pliciter, cf iinii secundum partom : ol niaiii liac siiiil duo vitia, vel in eo quod
idco in laliiiiis convcrtitur ad invicom iiiciiliiinliir jirolor\ icndo contra roquisi-
jiiiodii ari siinjdicilcr, d inosso, ot o con- liim sciisiiin aliud jinncnlcs, vol in eo
verso. Siint cliaiii liniii.i' iinn dclcrmi- quiid Iransgrediiiiiiiir jinsilaiii iiiiiiiiiia-

nantos siibjecluiii sinijilicitor, sed secun- fionoin loculione nominum iilitcr utonles
dtim (juid : et hoc ilujilicitcr, vel quia qiiam ad signiticandum instituta sinl.

insunt secundum qiiid subjecti, vel quia Nam ct mentienles (?tiam, quia dicunt
insunl secundum qiiid causa' cau.santis ca aliquid incssc quod non iiiest, jteccanl :

in siibjocto : socundiiiii qiiid siibjocti, ut cjiiia imiicdiiml conscqiicntiai ojiiis. ScmI

all).'do in denfe ^l]fliiii|iis : secundiim Imc jioccaluiit rontodialiiie ost, qiiia cor-

' l'iM li;c' soliiliiiiio viilc .ulliih- 1). Allicrliiiii iii ."i IMiysle. tox. coin. 1.
 : ;

294 D. ALB. MAG. ORD. PR.ET).

rigi potest disputative ducendo ad in- quod inest ut accidons, non vcre inest I!
couvcniens respondcntem menticntcni. ct idco incsse simpliciter habct dctcrmi-

Et quia cxtrancis nominibus res (dc qiii- uari cumeo quod inestut accidens. Piimo
Lus estsermo)appcllant. ut qui liomiiicm igitur oportct ponere considcralioncs lam
dicunt plantam proptcr proccritatcm et dcstructivas quam constructivas ad inesse
spissionem. Et illud peccatum non est vel non inesse simpliciter : et tandem in

remediabile per disputalionem, qui;i ex sequenti libro determinahimus problcma

tropis ct metaphoris nullus est processns de incsseutaccidens, non ahsolutum, sed

syllog-isticus : co quod transgreditur posi- ad aliud comparatum. Proccdendo autem
tam locutiuucm sive nominationem ct : ad determinandum ])robiema de incssc ut
pcccatum mendacii est in voce relata ad accidcns, primo sumcmus considiMatio-
rem aliud vero est in sermonc relato ad
:
nes a locis inlrinseris, et postea a hicis
loquentem. Hsec igitur duo peccata in exli'insecis ; ct alocis intrinsecis suniendo
problematibus cavenda sunt. primo considerabimus inhisquae sunt in-

Et si quod nemo ponit id quod

objicitur trinseca ut pars csscntia!, et postca in his

ost omnino falsum, ut iu primo hujus quc'e sunt tota essentia : scd quiahsc om-
scientiiE libro dictum est, Dicendum quod nibus intuentibus, vel a quibus trahun-
mcndacium quod cst peccatum in pro- tur considerationes manifesta sunt, ani-

blematibus, maxime est in mcndaci con- plius in his non est immoramlum.
scnsu rcspondentis, ut dicat se consentirc Cum autem accidentis duffi diflinitiones
in affirmativam,quando consontit in ne- assignatae sunt in hhro prsecedenti, qua-
gativam vel dicat ])robabile quod non cst
: rum prima data est de accidcnte secun-
probabile per hoc enim impcditur con-
: dum quod actu incst, altera secundum
sequenliae opus et est pravissimus. quod ])otentia inest : primus locus erit et
sumnuis, si aliquid assignatur inesse ut
CAPT T II. accidens, tale pra?dicatum tunc conside-
randum ost, si id quod ut accidens inesse
De deterjniiiatlonc pvohleniatis ile iiiessc dixit respondens, secundum aliquem mo-
ut accidens per locos intrinsccos per re- dum alium alterius prsedicati inest : tunc
specfum ad pra'dicatinn. enini sequitur quod non incst ut accidens,
cum accidens sit quod neque est genus,
Pioblcma igitur de accidcntc primo per ncque diffinitio, neque proprium, sed
locos ct cnnsiderationes a locis tractas incst rei simidicitcr, ita quod ab incssc

dcterminandum est. Dico autem perloros trahit esse suum. Hoc autcm modo

et considerationes specialcs idoo quia hoc ,

maximc poccatur contra gcnera eo quod :

quod inest ut accidens, ab inosse liabet utrumque horum praedicatorum inest non
csse, ctdcnominationcm, etiienerationem conversim : ct ideo habent similitudinem
quod non est in aliis pra^dicatis : quia quod licec duo prsedicata ad invicom. Propter
inest ut genus, per hoc quod inest, est quod dicit iJoctius quod aliquando quod
causa, et similitcr quod inest ut difrmiliu :
iuest ut accidons, inosso ut gcnus alii di-
et quamvis proprium a subjecto trahat ccbatur : quia quantum ad inosse non con-
esse el causam, hoc tamen non fit nisi cx versim simpliciter.insunt ut genus et ac-
suhstantialibus subjecti propter quod : cidens. Hujus autem exemplum cst, ut
genus vel aliud principium csscntiale po- si quis albo accidens dicat colorem esse :

ncndum cst cum proprio, quando bene album enim ratione formce sumptum, spe-
assignatur proprium : et ideo addit mo- cies est coloris, et non subjectum et ideo :

dnm inhffirendi spccialem super inessc, ct non accidit ei inesse colorem, sed est sub-

quoad hoc non totum csse suum accipit ab stantiale ut genus dans esse speciei: non
inesse simpliciter : sicut accidens proptcr cnim accidit ei sicut subjecto colorem

i !
 ::

LIBER II TOPICORUM, TR^VCT. I 295

inesse, sedgenus albisicsumpti color est. convenit, quando ut genus prEedicatur

Hoc autem peccatum contingit determi- nec assignavit ut proprium neque ut dif-
nare eum qui ponit, sive eum qui respon- linifionem pra^dicari, eo quod diffmitio
det posituni conceJendo secundum nu- neque projjrium alicui aiii iuest, nisi ei

minationem. Quamvis non semper expri- cujus est difflnitio vel proprium : sed
mat sermone, quod inest ut accidens id multa etiam de nuniero aliorum al) albis

quod ponit inesse ul quando dicit, quud : colorantur, ut nigrum etmediu colore
accidit justitise virtutem esse, quamvis colorala, ut lignum, lapis, homo. Mani-
non addat quod inest ut accidens. Stcpe festuni ergo est quod id quod denomina-
enim non determinate respondente mo- tive dixit inesse^ ut accidens inessc assi-

dum inhiierendi, manifestum est quod id gnavit.

quod inest ut genus, assignatur inesse ut Si quis autem ol)jiciat quod ssepe de- objeciio.

accidens, ut in prffidlcto exemplo si dicat nominative praedicatur et genus, ut vide-

justitiiE accidere virtutem esse, cum vir- tur.Omnis enim hnea brevis vel longa
tus non sit accidens justitise, sed genus omne longum vel breve quantum ergo :

ejus, et quod in ipsa. Hoc fit etiam in omnis hnea quanta vel quantum. Omnis
modo pra'dicatiunis, quandu id quud est numerus multus vel paucus omne pau- :

genus et sul)slantia alicujus, denomina- cum vel multum quautum ergo omnis :

live praedicatur de substantia speciei, ut numerus quantus. Et sic est in multis.

si quis dixit albedinem colorari, ita quod Dicendum quod denonominatio fit pro- SoiuUo.

prasdicet colorem denominative non ali- prie, et communiter. Denominatiu autem

quid coloratum : non enim color alio et propriedictanonfitnisiaformaquajalteru
alio albedo motu a generante fit, sed eo- nioiu alterationis inducilur subjecto jam
dem : (juia coior est substantia albedinis, perfecte in esse constituto : motus enim
ct eodem lil albedo et color. ad subjeclum. Et hoc os-
est de subjecto

autem albedo diceretur colorari pru-

Si tendit ipsum numen deiwminatio de :

prie tunc oportcret quod albedo esset

: enim pruprie, cum transitionem et diver-

substantivum inesse in toto mutu, et co- sitalem notet, alicujus diversitatis ad

lor aliu quudam motu inferretur in ipsu, noininationem\m]}Ov\.A\)\\.: et cum nomi-
ut probatiir (juinlo Physicoruni : et hoc nis communis, ut homo est animal, sub-
inudo dcnominalio non fit nunc ab acci- stantia fiat a forma substantiali, conse-
denle (juod per motum sit in subjecto. A quentcr denominatio ab accidenlali forina
iiidlo cnim genere, co qiiod ijisuin est lieri drbct : et hsec esl proprie denomiiia-
quid non inductuin per modum motus, tio, quaj lit per motum ad formani alio
(lenominativa lit pricdicatio di; suaspecie. motu intruductam piYeter substantialcm :

Idem est si dicat aliquis ambulalionem jier talein enim formam projirie fit deno-

inoveri : ambiilalio enim spccies est mo- minalio, el sic (jiiod iil geiiiis, iion ju;e-

tus, et molus esl geiiiis aiiibiilaliouis. A dicaliir deiiominalive. VA ileruiii deiio-

nuUo eiiini genere pra'dicatio denomina- miiialio large et non ])roprie dicta, (jiia'

liva dicitm' de speciesecundum dictum uou liabcl rcm (lciioiiiiiialam, scd modiiiii
moduin deiiominationis sed omnia ge- : laiituiii, sicut jirincijiiuiiKjualitatis est, se-

ncre |ua'dicantur univoce noinine et ra- cuiidum quain (juales dicuntur el tamen :

tione (luffi secundum nomen generis su- j)er unam forinam accidenlalem jiroj)rie

iiiiiiiliir (lc suis speciebus : naiii spccics lil denominatio aformagencris, claforma
iii jpi;e(iicaiiilo susci|iiiint el iionieii el la- (lillVrcnlia', el a forina sj)cciei, et alii ab
lioiicm. l{cs|poiiilcns iyilur ijui dixit, al- liiijusmodi foriiia qiia' ut babiliis coiii-

biim ol coloraliiiii, non assignavii \\viv- luunitcr significatur. iii lali ciiini 1'oiiiia

dicalum ul genus, eo quod id assignavit duo sunt : et incliiialio ad id (jiiod siib-

jiraidicari denominative, quod generi nun stat ei (jiiod large loijueudo vocatur sub-
2!ir) 0. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

jcctum, ct quo cst (Iis|iositin ad aclum dum cst ad singularia, quia infinita sunt :

vi'l fmem : ct quoiid piiuuiiu sulislaulia- quia hoc diflicile csset vcl impoRsii)ilc

lis forma conslilult suiijccliim, ct qiioad considcrare sigillatim in universis singii-

secundum est dispositio ipsius, qua' iia- Tnde slalim ad species couside-
laribus.

betmodum qualitatis, et ab hac accipit randum est an inveniatur instantia vel

modum denominationis, ut cum dicitur nou inhis cnim estvia magis etfacilior:
:

liomo humanus qui humana agit, ct ani- «t ideo cst via magis in talibus, quia iii

mahs honio qui lolalitcr suas proscqui- paucioribus consideratio est facilior ad
tur conoupisccutias, ct sii- dc aliis. Et H- proposilum concludcndum. Oportet enim
nea dicitur cssc facicns iiuautilatis dimcn- cousidcrarc et inci])crc sic a prioriiius par-
sionem, ct brcve et longum hoc modo iibus ct speciebus, et quaj immediate
quanta dicuntur et hoc modo unitas di-
:
sunt sub licncrc communi : cl si in illis

citur una, quia facit actum unitatis in non invcnilur instantia, deinde sub spe-

unitatc sicul in aliis, facitenim eam in ciebus oportet descendere usque ad indi-

se indivisam, ct ali iliis divisam et hoc :

vidua, in quibus stat divisio ipsius totius

modo dicitur unilas una, ct bonitasbona. subjccti, circa quod aliud universaliter

Et in talibus, ut diximus, uou csl vcra incsscvcl non inessc dicitur. Cujus excm-

denominatio, sed modus denominationis. jiluui cst ut si aliquis dixerit onuiium np-
lloctamen modo non dicitur albedo alba, posiloruiu caindem csse disciplinaiii, jjer-

ot scicntia scicns, vel sapientia sapicns :

spicicndum priino in generilius ct spccie-

quia tah^s formte accideutales nonhabent bus oppositorum hoc modo, si eorum op-
taicm dilfcrcutiffi rcsiicctum ad subje- positorum quae sunt ad ali(juid, sit eadem
ctum, ct ad acfum vcl finem pcr iuclina- disciplina : et si corum quiB sunt oppo-

tioncm ad sulijectum non coiislituuut sita secundumcontradictionem, siteadem

subjcctum, sed consliluunlur ali co : et disciplina : et si eorum quae secundum
ideo suntdispositioues adactum vcl liucm privationem ct habitum sunt opposita,
rcspicientes : pro pter quod non ita relle- sil cadciu discipliua.

ctunlur in seipsis denominative. Et heec El si iu his quaesunt specie sopposilorum

est vcra solulio dubitationis, quamvis nondum sit numifcsta instantia, rursus
qiiiihim alilcr dicanl, dc qiiorum diclis ulterius cst dividcndum, ct sub specicbus
non cst curandum. oppositorum accipicudum us(jue ad indi-
vidua ; in quiiius ul iu ultimis stat divisio.

Yer])i gratia, ct justi ct injusti sit ea-

CAPUT III. si

dem discipliua, quaj sunt sub spccic con-

])e eodiin i er Idciiin u i:iirliliiis suflieien- trariorum : vel si dupli et dimidii sit ea-

ter eiiiiineriilis. dem disciplina, quse sunt sub oppositis

eorum qua; sunl ad aliquid : vel si caecitatis

Alius aulcni h)cus cst inspiccrc ad ali- cl visus sit cadcm disciplina, quae sunt

qua subjecta (juiijus iucs^c diciUir jira?di- suli opposiliouis spccie dicfse secunduiu

catum ct cst iocus

: istc a ])artibus sufli- juivalioucm cl hal)iluni : vcl si esse et

cicntcr cnumcratis. Si cnim uuivcrsabtcr non csse sit eadem disciplina, quai sunt
dicitur alifjuid alicui incsse ut accidcns, sub oppositione dicta secundum affirma-
aut omnibus affirmative, aut nulli ncga- tioncm etncgationem. Nam si sic descen-
tive, considerandum csl illud secundum dcudo ad pai-les subjcctivas ostcndatur
species sub subjccto distribulo accc})las : j)iobando, ijuoniam nou cst eadem di-

et sic sub subjcclo acci[)icndo non opor- sciplina aliquorumoppositorum : lunc in-
tet accipcrc statim inlinila siugularia ac- tcrimculcs crimus problcnui projiositum,
cidcntia in infiuitis singularibus existcn- et qiiod uon oumium opposilorum est ea-
tia : quia a geucre non statim desccnden- dcm disciplina (juoniamomuium opposi-
:
 : •

LIBER II TOPICORr.M. TRACT. I 297

tiirum esse eanidem disciplinam et aliquo- est lieri disciplina, ut dicit Plato : et sic

lum opposiloruin non esse eamdem di- videtur ista consideratio esse falsa el inu-
sciplinam sunt conlradictoriae et ideo non : tibs.

possunl simul esse verae : quia aliter de Diiendum est cura dicilur dcscendi soiuUo pri-

eodem numero essct aflirmatio et negatio babere sub universalis dislributo, inlelli-
vera : quiasignuni universale facit. quod gendum quod tantus debct esse descen-
sus quanta est dislributionis divisio
eodemnumero aftirmalur in universali et :

negatur in particulari opiiositio. Similiter quando autem distribuitur pro generibus

autem faciendum, quando pr;edicatur

est singularium, non fil divisio 5i/6 nisi in

partes ad formas divisas et ideo ultra

nulli iaesse in negativa universaliter, quia :

instantia quae in partibus ad interimen- istas in tali divisione nibil accipiendum :

dum vel construendum propositionem. et si aliquid ulterius accipitur, tunc lit

Iste autem locus a partibus, vel con- descensus ad id quod non est sub dislri-
sideratio tracta a loco, convertitur per butione, etnon valet talis processus.

oppositas qualitates et ad dcstruendum et Quando autem fit distributio pro singu-

ad construendum propositionem. Hoc pa- lis subjecti' materialis : tunc ad omnia

tet, quia si in omnibus partibus \ndeatur materiaiia sub sbujecto e.xistenlia descen-
inesse prsedicatum, quce proferuntur per dendum est.

divisionem ad individua, vel in pluribus, Ihec autem proposilio,

i
omnis bomo de SoiuUo se-
'
II- cundee.
ilaquod non videatur instantia tunc est : necessitate est animal, sicut multi dicunt,
concedendum, et universaliter est ponen- duplex est : exeo quod potest esse de re,

dum praelicatum inesse subjecto ; aut vel de dicto. Et si est de re, dicunt quod
oportet respondentem instantiam ferre, est falsa. Si autem est de dicto, dicunt
quia in aliquo contento sub universali sic quod sub boc sensu, omnem
est vera,

non lit,sicut universaliter estpropositum: hominem animal de necessitate est

esse
nam si neutrum liorum faciat respondens, veruni, vel hominemesse animal est ne-
et quod nec universaliter concedat, nec cesse. Potest tamen dici quod
*
neccssa- Necessiias
proposiiio-
ferat instantiam jier quam id interinial riamesse propositionem dicitur Juplici- ^^ dupi«
«''"*•
quod universaliter propoiiiliir, et tamen tcr : aut necessitate rci, vel necessitate
neget propositum, inconveniens videtur cobierentiie praedicati cum subjcclo : sic-

non ponere universaliter quod est posi- cut et ha^c, necesse est Deum esse ipsius
tiim : et sic videlur esse pravus socius, rei necessitate : et sicut dicimus, quod
et peccans peccato m^-ndacii contra pro- nccesse est bominem esse animal neces-
blema. sitate cobaerentia^prajdicaticum subjecto

Si autem qua^dam
liic objicitur, ([uod et hoc mediatc vel immediate. Imme-
ijeclio
rima. propositiones universales non supponunl diale (|iii(b'in. nt (jiiando inler subjectiim

iii>i pro geiieribus singulorum, ul ciiiii et priedicalum noii csl iiicdium, per (juod
dicilur, omne aniinal fuil in arca Noe : in jira'dicatum inest subjcclo, ul (Uiu dici-

(|uibus non babet dcscendere ad indivi- tur, homo esl animal. .Mcdiatc auteni
diia. Atiliuc autem (pia'dam videnturveraj (juod per inedium aliquod essenlialem
uuiversab's, iniilaiii liabentes sinirularem subslantiain participat, ut cuin dicitur,
veraiii. ut oiiiiii> Ikiiiio do necessitate est Socrates est animal : quia Socrates est
aniiiial ; cum laiuen boec, Socrates nec hoino, el homo est aiiimal : et hoc modo
•rtia. l'lato de ii(.'cessitate sit animal. Adhuc Socrates de necessitale esl aniinal, quia

aulem in desccndendo sub opposilis re- Socrales esscnlialiter est boiuo.

lative dupluin et dimidiuin, et sub con- Cum aulem sic dcscendilur ad jiartcs soiuiio ter-
, ,. ... i-, , • . liae el quar-
trariis jkI album et nignim, nnn est de- formaiitcr divisas, ct non inaterialilei . uc.

scensus ail individiia. I']t ad iiidividua de- tuiic isl;e jiartes dicunlur iiidivis;c : non
scendilur ad iiilinila, de quiljus non pot- (jiiia simjiliciter divisio slel in ipsis, sed
 298 D. ALB. MAG. ORD. PR,ED.

quia stal iu ipsis divisio formalis : el sic Iterum difhniatiir utrumrjiu^ et praedi-

dupluin et diiiiidiuui, clulbuniet nigruni catum et subj'eclum, et diflinitio unius

dicuntur individua ; el similitor dicendum referulur ad diflinitionem alterius. Cujus
est in aliis, etc. exemplum est, lial j)roblenui conveniens
si rejjrehensor sit invidus : diflinitione

CAPUT IV. notilicetur uterque, et reprehensor, etin-

vidus ; manifeslum erit ex comparatione
De detcnninatioiie ejusdcin problenKitis (liflinitorum, utrum verum vel falsumest
de accidente per impectioncin ad difji- quod dictum est prajdicatum inesse sub-
nitionem subjecti vel prsedicati proble- jecto : videtur ergo si invidus est qui
matis vcl idriiisque. tristatur in bonorum prosj)eritatibus, re-
j)rehensorem esse illum qui in malorum
Alius uuteni locus intrinsccus ad de- Ijrosjierilulihus tristutur. Et sic jialumest
terminundum problema de inessc sive quouium invidus iion est reprehensor.
modo accidenlis (ita ul non exprimutur Impedimentum hujus considerationis
per sermonem, quod iusit ut uccidens, posset esse, quod aliquid positum est in
sed quod simpliciter insit, vel non insit)
divisione non manifestum, propter quod
est difHnitioncs facere accidentis seu pra;- a respondenlc negarelur tota difiinitio :

dicati quod inesse dicilur, vel utrius(jue et hoc impedimentum removeudum est j
subjecti etiam et pr;e(liculi uut alterius sic, quod pro his uominibus (ijuaj sunt
eorum ; et factis difrmitioniljus oportet nou nuiuifesta in diflinilinuijjus) oj)Ortet
considerare in diflinilionibus, si aliquid sumerc diflinitiones et si udhuc in illis :
'

subjecti et pruMlicati non verum secun- diflinitionibus pro nominibus sumplis

dum rem, ul verum in propositione sump- sunt iterum quujdam non manifesta, pro
tum sit : et hoc primum considerandum illis sumenda' sunt diflinitiones : et hcEC
est in diilinitione prajdicati. Cujus cxem- ojiortet iion dimittere,sedcontinuefacere,
jilum est, ut in problenuite qua'situm est, douec adnoliim veniat, ila quod respon-
si inestDeo non justiliam facere (hoc est, deus jier nolum habeut occasiouem iie_
si hoc praedicatum, injustitiam facere, gundi projiosilionem. Et ^hoc quideiii fa-
inest Deo) hoc est, insit vel possit inesse cere est necessarium : quia suipe fit in
Deo : diflinieudum est priedicalum sic : dispulutione dialectica, in qua ex proba-
Injustilium facere esl jjroximo nocere quod tota diffinitione
bilibus proceditur,
sponto et sine causa : statim erit munife- assignata adhuc non palum est quod quae-
slum quoniam non est (vel convenit) Deo ritur : quia qiia? iu diffinitione ponuntur,
hoc praedicatum quod est injustitiam fa- 11011 sunt manifesta, vel de ;iIi(juo illorum
cere non cuim hoc convenit inesse Deo
:
quae in diffinilione ponuntur, non est nia-
quod est nocere sj)onle quia sic Deus :
iiifestum, (juod iu juoblemate qua'iilur
esset mulus et viliosus, quod 'uon potest inesse subjecto. (Juando autcm difliuilio
esse. Similiter considerandum est in dif- ponitur pro aliquo eorum quai posita
finiliouesubjecti, quis sit iuvidus, el (juu! sunt in propositione (hoc est, pro aliquo
per diffinitionem sit invidiu : quiu unum nominum in diffinitione positorum) ma-
conjugutorum scitur per alterius diffmi- nifestum tunc fitutrum insil vel non insil
tionem nam si invidia est tristitia in
:
quod inesse quaerebatur aut dicebat ; et
upparenti ju-osj)erilute ulicujus, (jt studio- ideo utile esl diffiuitionem pro nomine
sus nullos ad mula provocans : tunc ma- obscuroponere, cum per lioc problema
nifestum quod invidus non est nec esse determinetur, et j)er hoc respondens non
potest sequeretur enim, quod studiosus
: liubeat ne"andi occasioneni. Hic autem Q."!'^^^
, . . . . . . .
dilfiniUC
esset pravus et si pravus, non studio-
: diffinitionem dicimus oniiiis nominis de- nem hici
. . .
telligon-
sus. clarationenij sive sit diffinitio, sive decla- <i>"n-
 LIBER n TOPICORr.M. TRACT. 1 299

ratio, sivo doscriptio, sive noniinis in- fcrt autcin in modo quodam : ipiia ille

tcrprctatio : co quod li;c.' oumia prout considcrat prtcdicatum ul accidciis incssc

sunt priucipiuui iufiTiudi iii syllogisnio suhjecto universaliter, hic aulcm cdiisti-
diaicclico, pcr unuui uuiduui couiniuiuun tiiit j)ra'dicalum iniissc suhjecto non de-
sunt dispositio uicdiisyllogisuii dialcctici. tciiuiiuiiiilii mdduui etiaiu (juod ut acci-

Ei ideo non distinguitur diffiuitio a dc- dcus iusil, scd ut simplicitcr praedicatum
scriptione vel nominis intcrpretatioue :
iu suhjcclo csse universaliter. Idcui ille

quia pi'0ut sunl disposilio nuHlii uno modo docuit considerarc utrum insit aliquidul
ad infcrcuduui disposili(UU'm. Sed si rc- accidens, hic autem docct considerare,
iVruutur ad rciu (piaui unliliraul, ii|iiirlc- iilruiu iusit iil difliuitio. Adhuc autein
r,'t isla disliugucrc : (piia alilcr nntilicaut (juia illc csl pcr ciimparalioncm ad ojij^o-

rciu isla Iria, cl alilcr dlf.iuilio, (piia pcr ncutem t;iiituni, hicaulciu pcr coinjiara-
substaiilialia : cl alilcr dcscriplio, (piia tioucni ;i(l (qijiiiiiciilcm ct rcspoudculcm.
pcr accidentalia : cl alitcr nominis inter- Alia aiilciii idoncilas qua idonci crimus
prclnlio, quia pcr causam quaB illa impo- secundum hunc locuin, esl suiupta cx
suil : ct iu)c nujdo hfpc Iria sunt trcs loci parte sermonis.
iiitrinscci, siciit iu Tdpirls suis dicil Aiujilius pncler ca quce dicla siint,

IJoctius. Scd lijcc non considcrantur sic, ojiporlct oppoucutcm dctcrmiiuin^ (jua^

scd iil unuinquodquc istorum, sicut no- suut illii quie ojiortct dicere ut plurcs, ct
tuiu faciens manifestum ad consideran- quie sunt qu» non oportet dicere ut plu-
diim liic sumitur ct ideo uno uomiuo : rcs. IIoc cuim utile est ad destruendum
iudislinclc haec signalur idoneitas istius jiroposilum et ad construendum, et sic

(Dusidcralioiiis qua^ pcnes rem suiupla uuijor est potestas sive facullas istius

est liic : (piia adliuc pr;etcr ea (jiiro dicla considerationis quam alterius. Verhi gra-
siiul. li;i, (jiiouiam nomiuatiouihus rcs ipsas
Amplius oportctcuui qui opp(^)iiit, (|Uod uomiuandum sive uuncujianduin ut jilu-
non secundum inesse ad pricdicatum acci- res, sive communitas hominum nominat
dcntale propunitur universale, propositio- ipsas casdem. Scd qua; rcrum sint liujus
iicm cousidcr;irc apiid se, ulrum ista pro- virtulis vcl c(Tcctus,jam noii attcndcudum

positio liabc;it iiisl;inli;iiu : ct si ;ipl;im csl jdiirihus qui vircs et naturas rcruin
li;ilii-;il iiisl;iiili;iiii, luii:' p!-(q)niiil caiii igiiiir;iiil. Cujus exempluin cst, ut istud

ciim i|is;i iiisl;iiiti;i : ipii;i tuiic rcs|)ondcns uomcu (jiiod (yxcWvw s(niiiliiiim .• quod au-
l;icilius ;idinittit caiiidcm gralia alioruiu :
tcm s;iuativuiii jicifcclivum sit sauiUis,

iiam inshintia crit arguiiienlum iiicnlem dicGudum est ul jdurcs ad hoc : cuiui si-

arguens rcspondciilis ad prdjiusiluiu di'- gnilicandum ulimurdicto iiominc : ulrum

strucuduiu: ct lioc c;ivclurj)cr hoc qiiod ;ili vcro rcs jiroposita, scilicet dicat vcl me-
(qijioiiculc |)(iiiiliir iust;iiili;i, (jiii;i liinc dicina sccundum acluin sit sa nilas perfe-
cliv;i vcl uou, iiiiu dirciiiliiiii iil jiliircs di-
11(111 IliIicI rc->|iniiilcus occasionciii jiru-

jilcr (jiuiiii negct projiositioncm gralia ciiul, (jui;i 11(111 jicriulcrior;! rci jiidicaul :

scd diccudiim cst dc hilihus rchiis iit di-

alioriiui. I'>st aulciu hic locus dc iucssc
iiicdiciis s^ijiiciis, (jiii S(iciili;iiii l;iliiiin
vcl dc diflinitionc accidcntis, jiciic idcm cil

cura jienultimo sivc cum cd ijui iiiiinc- e.xiicriiucnlalciu luihctcl arlciii, (jikkI iiou

di;itc jKjiiilur antc islaiu cousidcr;ilioiieiu, esl jiliirium, scd jKiucorum cl sajiicnliuiu.

cl diiccl ;iliijiiid iiicssc, ut ;iccidcns cis Proplcr quod dicitur coininunilcr, quod
suhjcclis, vcl oiiiiiiluis vel loqucndum cst ut jilurcs, sentienduin au-
(juiliiis inesl
iiiillis, sci'iiii(luin (juod dicluiu csl incsse tem ut jiauci (jiii^i sajiienlcs siiiil jmuci.
:

vcl uiiii iiiesse : uaui ct ihi docetur si Si aulcm aliiis ohjici;il ijiiod uomiiia objocUo.

;iliqii;i isl iustantia universalis propositai imposita sunt a rcruiii iirojirictalihus cl

jicr ilivisiiiiiciii iisque ad singularia. Kif- forinis, ct sic a s^iiiiciilihiis, cl s;ijiienlis

 :

300 D. ALT{. MAG. ORD. PRyED.

est lioc coiisiderare, et loquendum est ostendere, tunc omnis occasio negandi
vocabulis etutendumproutsunt imposita aufertur respondenti. Si aiitem non valct
et sic videtur quod ]n(|uendum sit ut sa- in utroque sensu ostcndcre jirojiosili^j-

Soiuiio.
Quare non
esi loquen-
pientes.
(luod
.

a
Dicendum quod
rerum proiinetatibus sapientes
.... lioc verum est, uem, oslendatsaUeiu
conceditur a respondente
in allero

: quoniam
: quia luiic

latet
ilurn ul sa- . ^ ,
.

pientes, sed uniiosuerunt et im|ioiiunt vocaliula, sed, multiplex omnis sensus multiplicitatis.
ut plures et , . .

quonio(Jo ab exterionljus rei ini|)osita sunt et com- Hoc modo est utendum in multiplicibus
hor. intelli- ., , .

gendum. munibus : etsic sunt in usu commumter aequivocis qu£e latent respondentem : nam
loquentium ethoc modo etiam in : lo- si respondentem non lateant quse multi-
quendo sumenda sunt vocabula sed : sa- pliciter dicuntur, tunc in alio sensu
pientes in usu vocabubirum profundan- quam probent instabil respondens, dicens
tes in rebus inspiciunt proprietates, et ad qiioiiiaiii non monslratum est quod ipse
illas referunt vocabula, el ideo transgre- diiliitaliat, hoc est, in hoc sensu non est
diuiitur positam locutionem, et ideo ]irobalum in cjuo ipse dubitando negabat.
peccant in problematibus. Propler quod Potestas autem bujus loci est sive consi-
non est loquendum ul sapientes, niaxime derationis, quod ad utrumque, scilicet ad
in rerum diffinilioiiilius etdescriiilionibus construendum et destruendum converti-
qua^ loco niiniinum sive vocabuloruni tur. IVam construere volentesproposituin,

ponuntur, ut ista docuit considerare :

ostendciiius ([uoniam alteriim, hoc est,

idoneus eryo sic efricitur in dicta consi- in uno sensu inest quod projiositum est
deratione opponens, si apertam non in inesse : quia totum universale construi-
universali proponit instantiam, et si vo- tur una sui parteconstructa. Construemus
cem nominum refert ad plures, et rerura ergo alterum inesse si ambo non poteri-
virtutes et causas et effectus refert ad sa- mus. Destruentes autem sive destruere
pientes etpaucos qui secunduiii intenluni volentes propositum, ostendemus quo-
judicant de rebus propositis. niam ipsuin multiplex alterum (hoc est,
Amplius sl obscuritassit in propositio- iiialtero sensu acceptum) non inest, si

ne proposita : aut est obscurilas jiropter non poterimus ostendere ambo (hoc est,
multiplex aliquid in oratione proposita, in utroquesensu) non inesse, et tunc de-

aut aliter obscuratur oratio, propter struere secundum omnem sensum inesse.
quam causani non conceditur a rcsponden- Sic ergo et ad construendum et ad de-
te: et siquidem est mulliplex,opoitet quod struendum valct ista consideratio, et lo-
multiplex non valens ad dispu-
illud sit cus consideratiouis qui est locus a parli-
tationem dialeclicain, cum non deserviat bus.
nisi deceptioni sophisticae, sicut est mul- Scd dilTerentia est interhaH',quod alicui
tiplex in compositione et divisione et figu- opponenti in destruendo niliil oportet
ra dictionis. Si autein in propositione vel uti prfficonfessione respondentisaddestru-
problemate proposito dicatur aliud esse cndaiii universalem propositionem, sive
multiplex sive dicatur sic, quoniaiu inest sit aflirmativa, sive negativa : non enim
praedicatum subjecto in propositione ne- oportet uti in disputando pra3confessione
gativa, hoc est dupliciter in ffquivoco respondentis, quod si velimus destruere
multiplici : aut vero multiplex latet re- omni inesse, sive velimus destruere nul-
spondenteni, autnonlatet illud multiplex li inesse. Si enimoslenderimusuni alicui
ad proposilum, Si quidem lalet respoii- singularium non incsse, sive quod secun-
dentem ipsum multiplex : tunc sufficit al- dum uiium sensum non inest, sive pi^e-
teruin sive uiium sensuni manifeslare sive confitealur respondens sive non, interein-
probare corum quaj multipliciter dicun- plum omni
est inesse, sive secundum
tur, si non possit in utroque scnsu os- omnem sensum multiplicitatis inesse.
tendere : si enim in utroc]ue sensu potest Similiter autem in proposito. Si enim
 LIBER II TOPICORLM, TIIACT. I 301

ostendorimus, quoniam uni alicui inest respondons, si oj)portunum nequebonum

secundum unum sensum multiplicitalis cst neque expedicns. Si autcm non con-
inest, interinu'mus nulli inesse, sive se- tingil utrumque (hoc est, in utroque
cundum nullum sensum verum esse. Sed sensu construi vel destrui) luuc alterum
construi'ntii)us, hocesl, cunslruere volen- inest (hoc est, quod in allero sensu cst
til)us universale e.v particulari, praecoii- verum) id autem iu)n inesl, hoc est, in
iitrndiim. liiic csl, prseconfessione re- alio sensu falsum est. Eadera auti^m ralio
spondentis ulendum et in negativa el in es(, etsi plura siut in qua; dividatur (iioc
affirmativa, ut quod confitcatur respon- est, si in plures quam in duos dividilur
dens, quod sicut est iu uno, ita est in sensus) id quod esl mulliplex : secuiidum
aliis : vel sicul non esl iu uuo, ila iion enlm oiiines sensus dislinguendum est,

est in aliis : et hoc est ideo, quia non et secunduiu umnes sensus est coiislru-
aliter ex uno particulari infertur univer- eiidiim vel deslriiendiiiii, si iieri jiulesl :

sale universaliter dislributum. Prtecon- vel secundum aiiqueiu cuusliuenduiu vrl

(ilendum ergo si uni inest, omni inesse. destruendum si secundum omnem seii-

El si siinihs sit propositio, hoc est quod sum construi vel destrui non potest, jiro-
sicut se habet in uno, ita se habeat in pter superius assignatam ralionem. Se-
omnibus propositioposita : niin cnim suf- cundum eniui moikim lotius universalis
ticit dispulasse si uni inest, omiii inesse, construi vel destrui iiabel mullijilex a^qiii-

nisi e\ prajconfessione : ut si oslendalur vocalionis : quia sicut totum universale

ijuiiniam aniiua unius liomiuis est im- se habet ad sua signilicata : et ideo sicut
mortalis, quud seijuilur quouiam oiiinis totum universale construitur exsui parfe,
liuuiinis auiina est immortalis. et sic mulliplex construitur ex suo signi-
IIoc autem non seiuper facieiidiim iii licato : etsicut inlerimitur universaleuiii-
uiiiviMsalibiis jirulilematibus, sed iii ali- versaliter sumiiluiiisi aliciii uiii nuiiiiiesl,

quibiis quaiiilu iiuu iacile est unam di- elsicutinterimunliiruuliisialicuiuniinesl,

clariim raliimiim dicere vel ostendere, sic multijilex secuuilum omnem sensum
seiiiiiilimi ijii.im siiigularia respiciunt uni- esseveriiiii ileslruilur si secundum unum
versale, sicut faciliter potest ostendere sensum verum uou est, el secundum nul-
geomeler iiuaiii communem rationem, lum sensum esse veruin destruitur si se-
ijuod omnis Iriangulus rectilineus haiiel cundiim uiiuin aliijiiem seiisum \erumest.
Ires angulos cequales duobus reclis. Sic Priijilrr qiiiiil rliaiii siiiiilia siiiil iii cuii-
ergo procedendum, (jiiandi) n's|ii)uilru- slruriiilu vel ilrslriinidii luliim iiiii\eisalr
lem lalet ;cqiiivi)cum in juuposilioiie uiii\ersaliter sumplum, el lolum inul-
j)ruj)usila. tijilex. Sic crgo proceditur multijilicari
Si aiilem resjioiidenleiii nun laleal secuiidiim a'qiii\ucalioiieiii.
a>quivocum quod mullijilicilrr diciliir,
tiinc ut respondens negaudi vel cunce- CAPUT V.
lirinli iiuii haliial occasionem ab ojijiu-
iiriili', liiiir diceiidum esl vel iIislinL;iieii- QiKilllrr pnnrilfiiil inii si/ i/i iiii/l/ijiliri
(hiiii miillijiiex seiiiuiliim uiiiiieiuseusuui, aiii/)lii/jolo(/ico.
el cunlingil iiilniiiirre si cuncedit re-
sjiuiiilriis sriuiidum iiiiinem sensum, el Riirsum quoqiir in his (ju;r suiilsecuu- Q.iomoilo
. |- ii" 1* hioc proiio-
consliiirrr si iirgavnil respuiideus. Cu- dum
I

;e(iuivi)c;iliiiiiem, dicunlur 1
uiiilti|ili- si,io, \iis.-i-

jus exniijiliiiii rsl.si i|ii;niliir,

-1
citer, sed
II- iiiuilo,
1 *

accideiiuili
I I 1
-
I
lameii
plinaest tina
si ojijior- ;iliii [,iuri,i,n. os»

tunum est expedieus vel liuiiiiiii si\r iiiiillijtlicitate, sicul secuiKliini ;iiiiiiliilii)-
'

lionestum. Si hoc iiegaveril respuii- luui;iiii : sicul dicilur disciplin;i iiii;i |ilii-

deiis. vel Inilaiiiliiiii ambii iiilrrimnr i\v liiiiii : liuc eiiim srciiiiihmi iiiiiiliplicil;i-

projiosilu |iiuliirm;ile si eji coiicesseril tnu ;iin|ilii|puiui:i;i' liiiiliir : miiil iiiiiciter

302 1) W.n. M.\r.. ORD. PR.ED.

enim diciUir disi-iplina una |ihiiiuni, \\\ sendum : (juia non persc, scd per extra-
quod plura sint uniu.s llnis lotiusdiscipli- neum parficipat pra^dicatum, cognosci-
nae, et cjusquandoest ad lincni : sic oniui mus, qnod a^quilaterus habct tres a^quos
unius cst u1 finis, ct alfcriusut cjus quan- duobus rcctis, pcr hoc (]iu)d est triangu-
do csf ad lincm : uf mcdicina dicifur uua lus, ct non pcr hoc quod cst a-quilaterus.

disciplina pluriuni, quia cst disciplina sa- Sic ergo amphibologiccdicitur ad mul-
nitafcm facicudi, uf linis, cl cibandi ct tiplcx nec dicilur, quod hic multiplex
:

diaefandi.ut cjusquod cst adfiucm: cl sic sit non sccundum a^^iuivocatioucm, eo

est plurium qua^ uon in una ]icuilus lia- quod uihil sit wquivociuu quia hoc essct :

bifudine construuntur, ct hoc quod cst di- falsum : cum imum nomen unius per se
sciplinam unam cssc plurium. Dicifur ct alferius proptcr aliquid, vcl unius per
ctiam una discipliua plurium vdut am- sc ct alterius per accidcus, non possif
borum finium : cf tunc gcnitivus plurium essenisi fequivoce. Seddicitur non secun-
rafionc supposiforum in uua dc|)endcufia dum ;cquivocationcm : quia multiiilicilas
sc habef ad nominativum, qui csf, una di- hic uon considcralur in .T(juivocis, scd in

sciplina estplurium. Vel ad accusativum, diversadcpeudentia generum qu.T est phi-

quando dicifur uuam disciplinam esse rium ad nominationcs vcl accusationes
plurium. Sic dicitur, confrariorum cadcm praeccdcnfes,
discipliua, ut mcdicina sanorum et ;T>p:ro- Usus aufem hujus considcratiouis in
rum : ctsic enimdisciplina una s|)cculali- destruendo quideni problema quod opor-
vapliirium esf qua^a^qualiter confraria.ut fef desfruere, multi]dexsccun(lum quem-
fines in periculosis ccmsiderarc : quamvis lihet sensum est : (|uia si nullo modosccuu-
disciplina practica non sif nisi unius uf dum (juemlibct sensum est una discijih-
finis, et altcrius per accidcus ut cavcatur. na plurium, tunc univcrsaliter destructa
In speculativis autem nihil magis unum cril proposifio qu.a^ dicit disciplinam esse
confrariorum cst linis allero : quia pcr plurium : tunc enim manifestum quo- est

speculationcm nou jiotesf flnife cognosci niam omnino(hoc est, universaliter)non

\inum confrariorum, uisi cognoscafur al- eril uua disciplina jilurium. Inconstruendo
tcrum. Aut cfiam dicifur una disciplina autera suflicil uno aliquo modo discipli-

plurium quia cst unius, u1 cjus cujus est

: nam unam plurium esse. Exemplum pro-
per se, ct alterius, uf ejus cujus csf pcr positionis proposit.i? proprie loquendo
accidens sicuf disciplina, quoniamlrian-
: non cst multiplex : sed nomine multi])li-

gulus habet tres augulos sequos duobus, cis extenso, multiplex dicifur ]iropositio.

etc, ;
qu.ie disciplina relata ad subjeclum qua* plures causas habet vcritatis, cujus
phirium est,quia est trianguh et a>qui1a- veritas non desfruitur nisi omnibus mo-
teri : sed trianguli sccundum se, ajquila- dis et causis veritatis destructis. Con-
tcri per accidens, quoniam accidit trian- struitur autcm veritas, causa una con-
gulo esse triangulum a^quilate7'um, ct structa vcritatis ejusdem.
contingit triangulo pcr id quod est con- In talibus autem multiplicihus qu»
sequens esse totum trianguli. Qua^cum- non latent rcspondcutem, utilc est divi-

que autem tofum esse scquunfur, acci- dcre sive distingucre multiplcx quoties
dunt '
: eo quod non sunt de subsfanfia dicitur S(H'undum omnem modum su.tp

iliorum quorum quamvis

esse sequuntur, multiplicitatis, nc respoudens negandi
in scipsis sint substantialia. Sed quod acci- habeat occasionem, aliquo modo non di-

densquidcm dicunt opponi ad pcr sc et non visim accepto. Sed si construcre volumus
ad subjectum, ct vocant ipsum accidensad propositionem, addendi ct accipiendi sunt
visendum quamvissubstautialc sit ad es- a nobis omncs sensus veri, ut accipia-

' Capitur accidcrif hif u1 opponitur ad per se et non ad substantiani. P. J.

 :

i.inFJ? ir Topif.oRrM. jjwrj. i 303

mus qiisenumqiif contingunt et vera sunt ; accidens: si enim austerum esset, jam
el dividcnduni est proitositionem in ea nou desiderahit iilud amicus dulcis. Pa-
tantum ([ux vera sunt, Iioc est, in sensus tet ergo qiiod per accidens desiderat vi-

multiplicitatis veros, omittendo sensus iiiim per hoc quod accidit vina duicia
faisos : qnia sic accijiimns (|iKecuinque essc. Cum enim omnia rcl;itiv;i (li(;inlnr

utilia sunt ad construcndum : (juia soii- aiicujusvel aliquorum,patclquod inaximc

sus falsus ad construendum non cst uli- utiiis est locus hic et consideratio ab co
lis. autem
Si destruere volumus, acci- sumpta in his quai sunt ad aliquid sive
picndi sunt omnes sensus multiplicitatis rei;itiva aliciijus vel aliquorum : omnia
falsi, ita quod accipiamus ex sensilius eniin qu.'e snnt ad aliquid ct sunt de iiu-
niiiltiplicitatis ea quffi non coutingunt ct mcro rehitivoinm, [icnc t;ilia sniil. l'A

falsa sunt, ct rdiqiia qu;e sensiis veri re- dico y;p//^' proplcr qiia^(l;im rcl;iti\;i qiia;

linquamus : qiii.i veium mm valef ad exjiresse detcrminant sua correlativ;i : cl

destruendum, inin ex vero non seqiii- idco in t;ilihus non potest esse talis innl-
tur nisi verum. Taiiter autem faciendum tiplicitas.

esl in multiplici, quod non latet resjion- Si autijm obscuritas sit in proposito
dentem : quia alitcr negahitur propositio non ex multipiici, sed ex nomine ignolo,
proptcr multiplex indivisum. transferre oportet propositionem iii iio-

Ila-r .iiilcm iiiiiltiplirilas non conside- miiie iilo ;id aliiid nomcii idcm sigiiilic;iiis

ratur tantum iii liis quffi sunt pluriuiii, quod sit notius vcl evidentius quam pri-
sed etiam in hoc quod est unius. Unde mnm : sicut quod certum in
si dicatur,
esse hoc hujiis, vel non esse hoc hujus, 0[iiiiione iiominum non est notum, pro-

eadem multiplicitate multipliciterdicitur ponitur |)i;innm jilanum cnim in notilia

:

et ex eisdem locis considerationis est est, quod lcvitcr cognoscilur a quolihel :

construendum et destruendum. Kt si pro- et si dicatur investigari, ponet pro co

positio formalo proliiemate dicat disci[)li- [)cr([nii(;rc, qiiia aiiter sa;pe ies[)()ndens
nam haiic hujus esse : aut erit liujus ut ncgandi accipit occasionem pro non noto
linis, aut ut alicujus corum quae sunt ad nomine pro evidentiori facto quod dictum
fincm : aut alicujus essentiae dicitur ut est, in proposito facilius argumcntabilis
ejus cujus est per se, aut ut ejiis ciijiis est [)ro[K)sitio sive prohlema : (juia re-
est per accidens. Similiter etiani (iirilur s[)()iidciis facilitcr consentis in id qiiod cvi-
iii negativa quce dicitur lioc iioii cssc Im- (lcnlcr iiotum. Est autem hic iocus sive
aliquo modorum
jiis prius dictoruiii. coiisideralio ;il) c\[)osilionc nominis
Eadem aulem lalio cst iu alio exemplo tracla, ad ntiuiiiqiie ii;iliens potcslatem
quo desiderium dicitur hujus, et cadem comnmnis ad dcstruendum et construcn-
ratio in aiiis omnihus qufecumque dicun- dnm.
tur vel pluralitcr vcl singulariter, hoc liii- I'^l altcndc quod riuamvis hic iocus sit Quonio.io
' divcrsimotJe

....
, _

jus est uhi dcsidcrium Iiorum vcl liiijus a Iransniiiiitioiic (iikc cxtrinscciis esl ,
uiumur
. .
niuliiiiliri
et eorum qure sunt ad finem, ut cogno- tamen liic ponilnr inlcr locos iiilrinsecos
'
dinieciicus
et soptiista.
scere medicinrim vel cihum ;id s;mil;ilcm a sulisl;inli;t rei lr;icfos : co ([uod non su-
ordin;ilum. Kst etiam desidcrium aliquo- mitur hic ;i traiisumjtfionc ut disposifio
riiiii ut unius per se et alterius per acci- medii ad inferendum, sive ut iocus a quo
dens, velut in vino vel vini disiderium tr;iii;itur argumenfum, sed ut idoncil;is
est in eo qiiod amicus didcis : iiujus qu;e(l;im opponcnlis. .\dliiic eliam inlclli-
enim est dcsiderium rpiidem vini per ac- gcnduiii, ([iiod miilli[ili('i ufifiir so[)liisl;i,

cidens, sed est dulcis per se ut linis : noii [iidiif ct ctiam di;iicclicus : sed sophisfa
enim appctit vinum quia vinum cst, scd iililiir co [iroiil csl dis|)iisili(i mcdii ;id

appelit idcm (pii;i dulci- est : t;ilis eiiim dcci|iien(luiii, scd di;iicclicus [iroiil csf in

per se dulce desiderat, vinum autem per aifera exfremitatum ad inferendum iiliid.
 301 D. ALB. MAG. ORD. Pli.ED. I
Exlreinuin autcni infcrtur (lupliciler ul quoil aliquid essentialiler ine.st accidenli
convertibile, itaquod slet pro eodeni sive speciei, quoniam essentialiter con-
pro quo stat mediuni : et est locus dia- traria sunt vera sive circa idem in genere
lecticus a couvertiliili dictus : vel infertur subjccti, accipiemus piimo consideratio-
alio niodo, et est loeus sophisticus. Adhuc nem. Yerbi gratia, si velinius ostcndere
autem cuni diritui-j quod ex uuo sensu (juoniam circa sensum seciindum acluni
probato infertur aliquid esse mulliplex, etsecundum agere factum est recliludo
hoc potesl esf.e dupliciter. Uno modo si et peccatum sentire autem est in gcnere
:

inferatur pro eodem sensu pro quo stet ejus quod est judicare judicare quidem :

mcdium : tunc non sequilur quod multi- circa divcrsa et circa aliiid est, scilicet
plex autem pro aha significatione
sit. Si circa recte et non recte, et (;ssentialilcr (lOlllfi

pro qua non stal medium lunc non uta-

lllii-

: et per se convenit lioc ei quod est judi- slllo

,

mur quod multiplex in uno seiisu j)rol)a- care, secundum quod est a princij)iis in-

tum est. Adhuc quod si protervus est formantil)us judicium : quia sic onine
respondens, non est discedendum ab op- judicare vcl recte vel non recte sequitur,
pouenle multiplex quia destructo mul- : ita quod etiam circa sensum in agere est
tiplici protervus respondens magis pro- recte el peccatum et sic in hoc conside- :

tcrviet sed quando non est protervus,

: ratio est sumpta ex genere circa speciem
discedeudum, quia ex lioc expeiiilur deducto quoniam hoc quod essentialilir
:

opus comnmue. cl j)cr se inest generi, jirobatur inesse

spcciei, per genus illud quod est essen-
GArilT \ I. tialiler species participat : nam judicajc
est genus ejus quod est sentire : et ideo
De li(iiiSfic/lo)ii' problemalis de inesseper pars ejus quod est judicare, jjrobatur
iiispeclionein nd locos intrinsecos, qiai: inesse ei quod est sentire quia sentire :

sunt jnirfes esse vel esse incoinpletKni. est quoddam judicare : sicut habere tres
gequos duobus , elc .
,
probatur inesse
Ad cogimscendum autem sive oslen- isosceli, per lioc (juod est triangulus :

deniUiin proljlema de inesse, cujus exem- nam qui sentit, judicat ali(juo nmdo.
plum sil, si prublenia lial, an cnnlraria Esl autem intellii^endum
o dc sentire ^
Quomodi
eidem insunt, et velimus ostendere quo- sensus communis cyui componit ct dividit dum
inteiiigen
quo» 1
^
niam contraria insunt eidem subjecto, eo signata
" particularia, et componendo et ^en '^'"'^^

...
sum est
* ' _ re
^
^ ^ _

quod nata sunt lieri circa idem secundum dividcndo judicat de ipsis per mixtionem '"udo ei
"^
peccatnn
simpliciter inesse sive secundum sinipli- nocivum
a-stiniativa' j^otentiae a^stimantis

ccm inliasrentiain considerandum est : vel convcnicns in acccptis pcr scnsum

primo consideralione in genere ejus cui componcntem et (liviileulem i^t non cst :

ponuntur inesse, ]h)C non eonsequens ad intelligendum de senlire sensus particu-

subjr'(luni, considerationes liic Iraliemus laris, quia isle non peccat in proprio sen-

a locis intrinsecis, qua? sunl substanlia sato. Ikvc autem in principio philosophiiTe,
rei incompleta. Hi simpliciterpost locum in secundo de Anima ', habent probari,
a diffinitione (quae totum esse rei dicit) et ex logicis probari non possunt quam- :

sunt ponendi. Inter hos prima considera- vis ex logicis disputari possint ad pro-
tio sumilur a genere, (juod est esseutiale blema de simpliciter inesse speciei, quia
et non convertibile. Gonsequens prius essentialitcr inest generi.
non est, quam antecedens causa ipsius Rursum autcm consideratio Irahitur ex
per esse et essentialiter pra^dicatur de specic ad probandum ahquid inesse ge-
subjecto. Sic ergo volentes ostendere, neri simpliciter : generaliter enim verum

' Tex. com. 63.

 .

LIBER ir TOPICORl .AI. TR.XOT. I 303

ost quod qu.TCumque insunt speciei, si- utrumquc liuium mest generi homo :

militer insunt et generi : cum genus sc- autem species est animalis, neque est
cundum actum et intellectum sit in spe- volatile, neque est quadrupes ct sic nou :

cie.Cujus cxemplum ut problema fiat, sequitur a genere

scmper ad speciem
si est in genere prava et studiosa dispo- allirmando. Sed qua'cumque insunt spe-
silio. ct arguatur sic. Disciplina est prava cici, simililer illa ut tota insunt etiam
et studiosa : ergo et dispositio est j)rava speciei et i;eneri : et sic a specie ad gcnus
et studiosa : quia dispositio genus est proceditur aflirmando . Si enim detur
disciplinse : et passio speciei probatur cpiod liomo est studiosus, sequilur quod
|omodo inesse gcneri per speciem. Sumitur au- animal est sludiosum, ad hoc quia homo
illigen-
1 quod tem disciplina generaliter pro quacumque est animal. Ad destruendum primns qui-
ua dis-
ina est doclrina, ([u,t prava esse dicilur, (juamlu dem locus a genere traclus uuiversaliter
rava.
est pi'avi aiicujus, sicut ad furari ct est vcrus : quia a superiori ad infcrius
mcechari, de quibus dicit Aristolelcs iu j)roceditur negando. Secundus aufcm ad
XI priiiix philosop/iice\ (luodmelius est destruendum est falsus, qui trahilur a
vilia nescire. Et sic dicitur disciplina specie ad genus : quia non valet proce-
prava ratione adjuncti, sive ejus de quo dendo ab inferiori ad superius negando.
est, et non ralione suiipsius in quantum Hujus aulem ralio est quia (jua^cunKjue :

disciplina est adjunctum auleni ipsius

: universaliter generi non insuiit, illa non
((•ationc cujus j)rava esl) cst pravitas ad insunt speciei alicui generis illius : sed
maliim (jua^ iucilal ad malum,scito malo, qiuecumque nou insunt Iiuic vel illi spc-
([iiikI iHni laceret si malum nesciretur. cici, lum necesse est etiam ikui iuesse ge-

Omuis eniiuscientiain se bona quoniam : ueri.

dicit IJoetius quod scientia mali bono Si (juis autem olijiciat, (jiiod uiilla sj)!'- Apparens
oujeclio.
deesse non polest. Sumilur autem hic cie existeute j)otcst intclligi suiistautia
dispositio generaliter non prout distiii- animata sensibilis et ut sic a genere :

guiliir contra habilum, sed prout cst omuis substantia animata sensibilis est
qualitas disjioneus. animal et tamen non est neccsse de-
:

Si aulciii lias (liias considerationes a scendcre ad speciem in essenfialibus.Pa-

Solulio.
genere et specie tractas secundum gen(>- tet quod nou valcf, ijuia coiisidcraliones
ralcm potcslafcm inferendi suas conclu- inducbT suiiiuutiir dc gcucre jiroiil dicit
sioiics comparcmus ad invicem, tuuc ambifum commuuitalis ad contiiicudas
jiriiiius locus a gencread speciem traclus, sjiccics. Qiiaiidi) aiitcin liiriiiiilin gcucris
falsiis csl, sivc fallit ad affirmalivc coii- jionilur dc gcncrc, iioii sumilur gcnus
rluilcmliini : ijuia afliriiialivc uon procc- nisi seciindum siiiijilicilalcm substaufi;e
ililiir sciiijicr asuperioii ad iuferius, ncc ijisius, jiroiit gcmis (iivisum a specie se-
tciicl iii iiflirmando nisi in essentialibus cundiim substaiitiam et esse generis : el
gcucri,si(ul dictum Secundus autcm
est. hsec quidem cousidcratio sumpla a ge-
lociis a sjtecic adgeuus, secuudum geuc- nere sicut couseijuenti, et alia siimjita a
ralcm inferentiam sunqitus, est verior ad specie sicut anlecedente, de gcnere el
coiicliiilcndiiiii iu affirmalivis : (juia aflii- sjtccic Iracla! siiul, [iroiil iioii iu concrc-
maliviis cst jiroccssus ab inferiori ad su- tione, scd iu sinqiiici ct aiisliiKlo ct
|icriiis. (aijus probatio est, quia non est subslautia consideraiiliii
necessariiiiii, ([iiod qufficumque pnedicala {".l iii concretionesccundum dcuoiiiiii.i-
gencri iusiiiit, ct S[)ccici insiiit. Et inslan- lioiicm factam ab i[)sis considcrala, lalis
tia cst, qiiia animal iii aiiibilii su;e gcnc- cst coiisidcratio a i,'cncrc siiiii|ila : (|iio-

raliliilis csl cl Milalilc d i|ii.'iili'ii[)cs : ct iii.iiii i|iiiili'iii |>riiiMiiii [iro in.ixiiii.i siqi-

' Ahistcteles, iii .XI iiriinip iiliilcsnpliiiu, lc.\. coui..'il.

11 20
 :

306 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

ponendum , quoniam necessarium est Attcndendum tamen hoc quod Plato Quomo<i
Plalo (lix
quod (le quibus genus prceilicatur, et non dixit animam essenumerum seipsum anirnani t
se num.
specierum aliquam illius generis oportet moventem motu qui est actusimperfectus, rum sei|
suni ni(
prffidicari : eo quod nihil est in gencre, sed motu qui est actus perfectus, sc- venien»

quod non sit in aliqua ejus spccieruni : cundum quod motus est actus mo-
et qusecumque genus habent, et dicunlur ventis, et non actus mobilis. Si enim est

inesse generi, vel qu.TCumquc dcndmina- anima principium et causa vitae et mo-
tive a genere aliquo dicuntur, et aliqiuun tus talis in quo per essentiam sublevatur
specierum necesse est liabcre, vel dcno- supra naturam, et ex hujus principio
minativc dici al) aliqua specierum iliius animse perfectio principium et causa est
generis : ut si de ali(|uo prsedicetur hoc motus talis, probatur esse numerus a
genus, discij)lina, necesse est quod de Platone lloc autem qualiter
et Socrate.

eodem prcedicctur vcl grammatica, vcl fiat, alibiconsidcrandum est.

musica, vcl aliqua aliarum disciplinarum .luxta autem has considerationessumi-

in spccie dcterminatarum. Simiiiter si tur idoneitas ad arguendum opponente :

aliquis habendo disciplinam denomina- enim non idoneo conari (hoc est, ut cone-
tura disciplina ut disciplinatus, sequitur tur) abundarc arguendo ad positionem

etiam quod grammaticam habebit, aut intrinsccam ciica id quod inest gencri
aliquam aliarum in spccie deterniinata- vcl specici, innilendum est ex diffinilio-

rum, vcl ab aliqiia dinominabitur. nibusantccedcnlis sive speciei, et ex dif-

finitionibus consequentis sive generis,

Consideratio tracta a ijcnerc sic in am- sivc ist;e diflinitiones sint verce et essen-
lialcsdiffinitiones propositff rci ([ua' con-
liilii suaruni specierum acceplo , talis

est : ponatur dictum vel dc-

et si aliquid
tinetur in problemate projiosito, sive

nominatum a gcncrc quolilict modo di- esse videantur et non sint, sicut descri-

ctorum modorum, ut, gratia exempli, di- ptiones qua; virtutem videntur habere

cat animam moveri sive etiam motivam

diffinitionis : ct si non possit conari ad

sui, ut Plato dixit animam esse numerum iudpositioncm ab una difrinitione, ponat
scipsam moventem, et sic denominat ani- plurcs, et ab illis conctur. (Juia tales Plures i
nitione^

niam a motivo et niotu : consideretur in diffinitiones (sic large diflinitiones voca- esi, desc
liones \

speciebus motivi secundum et nioti, si ta;) plures possunt esse (>jusdem rei. Sic suui
ejusdem
aliquam spccierum convcnit animam mo- vero ipsis opponentibus diflinientibusan-
vcri a seipsa, vcrbi gratia ut si conlingat tecedens et consequens facile erit arguerc
ipsam augeri vel minui a seipsa generari dc proposito : (juia facile est argumentari
vel corrumpi, qua^ sunt fines vel termiiii ad diffinitioncm, co quod ex multis con-

motus, vel quivcumiinc alise species sunl struiturct dcstruitiir. Xam ad diffinitioncs
facilisest considcraliii. lia^c igitur consi- Kenic
motus : si secundum nullam speciem dubiu
ipsius motus contingit animam moveri a deratio dilTert ab ea qme in antc habitis
seipsa, palain est quoniam anima a scipsa inducta est : quoniam ista inducitur in-
non movetur. llic autcin lociis sic tractus spiciendo ad aliud quaiu ad diffinitionem,

a genere ad aliquam specierum, commu- ante habita autcm ad ipsam diftinitio-

nis est seciindum potestatcm ad utrum- nem tit inspcctio. "3 .

fs-iflisci'

que et conslrurndum et destruendum. Et Adhuc autcm iu antcccdcntc ct conse-

si cnim secundum aliquam specierum quente secundum compositionem antcce-
movetur anima,palam est quoniam anima dentis ad consequens, et e convcrso fit

movetur a seipsa, et sic valct construendo inspcctio sive considcratio : aut quia in
et si secundum nullam spcciem nintiis ])ro|iosit() considerandum est ad antece-
auiiiia iiKivrlura seipsa, |ialcl (|iiciiiiani (lciis, (pio cxistciite necessariuiii csl pro-
non nidvctur, ct sic valct (leslriicndn. posilum consequcns esse, eo quod ante-
 LIBER II TOPICOHUM, TRACT. I 307

cedente jiosilo ponitur : aut quod est Itiliuui icltMiluin. Scicntia aufem est co-
iliud conso([Ufns (jikkI necesse est csse si ruin (|u;v ncccssaria siint, et semper pr;c-
proposilum anlcccdcns csl. Quia constru- scntiu sunl, vcl in scipsis, vcl in ncccs-
ere rjuidcm affirmative volcnti coiisidcra- sit;ilc ordinis suaj cssenti;^, ut cclipsis
tio erit ad illud pro existcntc et sujiposi- solis : scimus cnim hoc modo et prsesen-
to propositum conseijuens erit de nccessi- tia ctfutura, ut quando cst eclipsis solis
tate. j\am si illud antecedens ostendatur dcfcctussivccclijisis : ([uia (lcfccftis Latinc,

esse, cliam propositum consc(juens erit : iV.XiiJ*'.!; est (iricce. Uciiiiiiisci luilcin n(Ui
qiiia ali anlcccdcntc ad consc([iicns jtro- contiiii;il nisi |ir;i'teiil;i, cuiii rciiiiiiisccn-

ccditur aflirmando, sicut a spccic ad i:^o- tia sit rcditiis rccordaliv;e posiloB siijicr

nus. Sed dcslrucre volcnti cmisidcran- j)rius uiiliiiu cl (ildiliim cx medio [ini-

dum est ad gcnus etiam ijuid cst coiisc- pinquo, vel anti(juo, \A rcmoto. Et sic
quens si jirojiositum antecedcns cssc jio- dua; consideiationes trahuntur ab ante-
natur : nam si ostcndciimus illud non cedente et consequcnte una considera-
:

esse quod est consequens proposito aiite- lis ;intecedente et consequcnte secundum
ccdenti, sequitur ctiam quod anlcccdcns sci[isa, (^t alia considcratis cisdein siib
non erit, ct iulcrimentes eriinus |)ro[iosi- dilferentia temporis in qua conveniunt
tuin antecedens : procedcliir cnim a su- vel dissonant.
periore ad inferius negando.
Amplius autcm in his quse essentiali- CAPUT YII.
ter ct sim[iliciter insunt, perspicicndum
est ad tempus, si aliquando (lioc csl, se- Dc co)isi(lcr(ilio)tc fid aiilcccdcns i'cl coii-

ciinduiii aii([ii;iui (liircrcnliam lcmporis) sc(jncns c((m (H(jrcssio)ic ad inodam so-

dissonal. (Jujus cxemplum est,si rcs[)on- p/iistician.
dens concessit omne quodnutritur, auge-
ri ex ncccssitate. Palam enim (juoniam Amplius aiitcm digrcdi !icc;it dialccti-
hoc aliquiindo dissonat, ut in virili a^tate co ad modiim sojihislicum in cautelis :

jiost jiivcnliitcm : augcnliir |

sccundum tunc eojdiisiicus modiis (^st duccre re-
(juidcm l('iii|)us iiivcnliilis ((uo m(illi;i sp(Ui(l('iil('iu ;i(l talc aiilcccdciis \-('l conse-
siiiit oss;i, cl c;il(ir idilis ad ('xlcndciidiiiu (]iicns, ad (juod magis idonci smnus ar-
sccundiiin ioiigiliidiais (ii;imclrum : in gument;iri. Ilor autem cril tribus modis,
(luiiii aiilciii ;i'l;il(' nulriiiiiliir sccundum sive uno, vcl iiluribus triiim modoriim.
substantiaj conscrvationcm, et dcperditi Est aiilciii id ad (jiiod (lucilur rcsjioiulcus,
icparalioncm a cibo qui [xjtcntia sub- quan(l(M[ii(' (|iii(l('iii iicccssiiriiiiu sivc utile
stantia cst, qiiainvis noii [)olciiti;i luovcii- ad judjiiisiliiiii : ([iiiuidiK^iic iiiitcm a[)[)ii-
tis sit qu;iiil;i sulisl;iiili;i. Siiiiililrr aulciu rciis iicccssiiriiiui sivc iililc iid ]in)])osi-
in cxcmjilo s])iriliiiili, si rcsjioiidciis dixi;- liiui, qiiiiiiivis sccuudum rcm iion sit
ril scirc idciii cssi^ (jiiod rcmiiiisci. siciit iicccssarium : ct hoc est quiindo est ulile
dixcriinl Socnitcs cl l'l;il(i, lioc csl, (jiiod ;id jira'tcriicccssarias jirojiositiones, ct
reniinisci [ir;clciili lciiqioris csl, scire;iii- noii iiil ijisiim conclusioiiciii ])ni]iosiliiiu.
miniari tem CSt pr;cs('lll is liillllllii cl flllliri. ///;///- (Jiiiiii(l(K|ii(' aiitcm tcrtio modo nci|uc iic-
(lliTerni "'•'''J cnim(ul (licillir ill liliro (lc llicimi- ccssiiriiiui, iic([ii(' ncccssiiriuiu ;i])|)iircns,
nii cl rciiiiiiiscciiliii ji\\c\\\\v rcllc\i\iis ;ic- scd iligrcssio lil iid ijisuiii ]ii(ijilcr ])riivil;i-
liis ralioiiis scciiikIiiiii ]iolciili;iiii rccoida- lciii rcs])ondciilis iit iii iiliijiio. I'il aulcui
\
li\;im rcdcuiilis c\ ;ili(|ii() iiicdio mijici- [ini|ilcr rcs[ioii(lciitciii, iiiil [iro^itcr [iro-
[liiilciu olilili : cl iilco csl ciiiii iiilcrni- ])osiliim. Pidjilcr rcs|Kin(|ciilciu iii lcrlio
|)lioii(' liabilus : iii i]iio (lillcrl meiiioiiilio iiiodo. I'ni]ilcr ]ii'(i]iosiluiii iiiilcm : iiul

(jui est rcdiliis siqici ]iiius iu sensu ac- in conclusioiic iirincijiiili, ct sic est mo-
ceplum cl iii IJic.siiiini lormarum sensi- dus priinus : aul in jirictcrnccessarin pro-
 T^

308 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

modus secundus. Se-
posiiione, et sic est dentem, ut conclusus in aliquo confun-
cundum auteni primum modumdigressio datur, et sic faciem non babeat amplius
lit : et quando negat ille qui respondet proterviendi. Et quiapostrerausdictorum
aliquiil utilium proposito, tunc videt op- modorum ad hominem, non ad orationem
ponens tamen esse propositum con-
illud est,oj>ortet caveria dialcctico,nisiomnino
firmans. Sed cavendum cst opponenti, compesci non possit protervitas re-
aliter

quod id ad quod digreditur, sit de nume- spondentis omnino enim semotus et ex-
:

ro talium ad quod faciic sit abundare ar- traneus videtur esse a dialectico cupiente
gumentis : tunc respondens videns illud lerminari problema secundum rem et ex
confirmari pluribus, de facili acquiescit proprietatibus rei. Propter quod etiam in
proposito. Similiter autem transgredien- dialectico negotio oportet etiam respon-
dum est a proposito, et quando respon- (lentem non discolum esse discolia pro-
dens est faciens inductionem inslantiie tervitatis, sed ponere sive concedere non
propter quod propositum falsificatur, nc- solum non utilia secundum veritatem et

galur tunc non simpliciter. scd cum in- apparenter probabilia, sed etiam extra-
stantia quam conlra piopositum fert : ct nea a proposito etiam non utiba ad pro-
sic per instantiam interimere conalur pro- jiositum sive adpositionem : jirotesiando
positum : et tunc oportet digredi ut os- tamen et designando, quoniam ea quje
tendaturnon esse instantia quam inducit: ponit et concedit, non videntur utilia
quia aliter interimeretur propositum. proposito ponit tamen eautin omnibus
:

Hoc autem cujus fert instantiam interem- opponentem adjuvare videatur: tuncenim
pfo, et propositum interimilur : ideo op- ipsis inierrogantibus sive opponentibus
ponentem necesse occurrere instanti;e magis accidit dubitare quid ad propositum
quam atTert respondens. Hic ergo est pri- sumalu)^ omnibus talibus concessis eis a
mus modus. respondente, quando omnibus talibus
Secundus autem modus est apparens concessis adhuc non concluduni proposi-
necessarium sive utile prujiosito ad quod tum et sic opponentes magis displice-
:

digreditur ; quando autem illud ad quod bunt et magis dubitantes crunt inseipsis,
digre<litur, videtur uiile prtqiosito, nescicntes quod accipiant ad propositum
vel
positioni ad j)roban(lum propositum^ et
concludendum.
non est ulile principaliter intenio ad quod Hic autem modus, ut dictum est, so- ^'P''."»

sumitur : contra quod tiunt apparenies i)histicus

1
esi : sed est soi^hisiicum
i
unum '^'""" **"
fiier ;

dis{)ula1iones, sic negante id respondente quidem a jn-incipio loci soj)histiciet fallibi-

,,','aiel!iil

qui conclusionem sivedisj)utationem sus- lis locus sophisticus. Aliud autem sophis- "i''^''^

linet,negante simpliciter sine instantia, ticum modo qui est in cautelis

dicitur a :
*°p'''s''

sive etiam negante respondente id quod et boc secundo modo sophistico srepe
videlur ulile ab inductione probabili : et utilur (lialecticus : ijuia disjiutat a con-
per insiantiam quam probabiliter in- sensu respondentis, ad quera inclinanduni
ducit iterum respondens, per posiiionem ad assensum uti oportet cauielis : cum
apparentis ad id (juod proj)ositum est fa- ex virtutc propositionis dialecticoe quae

ctam, et por instantiam illius interimere falsa et vera esse potest, ad consensum
conatur id ijudd jiropositum est : el ideo cogi non possit.

ad id dciiel opponens digi'edi.

Reliquum vero (quod est tertiuin) est
digredi ad id quod nec necessarium sive
utile ad proposilum, nec apparens utile
ad illud, .sed digreditur ad illud ad (|uod
sint faciies multic rationes, qua; sunt ad
redarguere iu aliquo protervum resjion-
 LIBER 11 TOPICORUM, TRACT. I 309

sit animal, qiiam quod non liomo sit :

rVPT^T VIIT
cum plura ad dL^struotioncm quod liic
non sit animal roijuiiantur, quam quod
'" "^ ^" Quandoque enim faciie est
^"^'"^o-
De anisideratiomhus qua- fimd post fn-
,U,,,-ossionrm in antere,lculil,us rt
'»t''nmere quando et est
consequens,
rtam
acciJcntale, et tunc assumendum est ad
consequentibns simjillcibns qu;/' snnt
ejusdem essentiw.
(lestructionem antecedentis quandoque :

autem facile est intorinuMp id quml [hm'-

jam digrossione conside- cedit, hoc est, anlnccdens.
Amplius facta
randum est in anlccedentibus et cons(>-
In se([uentibus autem qua? sunt con-
traria in ([uii)us aiterum necessc est
quontiims qua; sunt unius essentiae vol
inesse sulqecto antecedenti, ut homini
suhstantise. Omnis onim ([ui dixit ([undli-
necesse est inesse aegritudinem vel sani-
hot antocodons ossentialounum, ([uodam-
moJo im[)licite dixit multa, quic in i[iso
tatem, eo quod necesse est omne animal
sunt per intellectum consequentia ad sanum vel a^grum esse, in liis est a-qua-
ipsum eo quod [ihira sunt qmr o\ no-
:
iis facultas et ad construcnihun et ad de-

cessitalo insunt illi uni antecedcnti cim- struendum : unde si ad aUerum horum
scquentia secundum illationem, ([uam- facile est disputaro, quoniam inest vel
vis priora sint ipso secundum naturam, non inest, eadem faciiitale poterimus dis-

causam. et rationem : ut qui dixit hoc pntafc ad reliquum illi contrarium, qtio-
antece(lousquodesthomiuom,dixit etiam ">i>m inest vel non inest caJem. Talis

per consequens quod est animal, et (piod autem consideratio in contrariis vel op-
est animatum, ot quod est consoqueusad positis iinmediatisconvcrtitur ad utrum-

animal, et quod est hiiies quod est dilh'- que inesse et non inesse ostonJoiilos :

rentia ipsius, et quod est disciplina; su- enim quoniam non inest alterum immo-
sc(!ptihilo quod proi)rium i[)sius et ideo :
«hiite oppositorum, oo ipso ostendentes
poiiilur i|iso[)osito. Propter ([uod ([iioli- erimus quoniam roliquum inest :
interea

hct illdriiiu conso(]uenlium unico iute- enim non medium. Palam igitur est
est

rcin|.lo, iiilcrimilur antecedens ipsum. Si q"0"iain convertitur ad utrum quead de-

enimnon est animal, non est homo : si
struonJum et aJ construonJum conclusio-
non ost animatum, non est homo, et sic
"'^^- I.ocusautem isle ah .qiposilissum-
Jc aliis. Qiiolihot orgo interempto, intori- I''"^ ''"'
1'onilur intcr locos iiilrinsecos :

iiiiliir anteceJens ([uoJ primo [lositum quia iion Irahitur cousiJoratio ah opposi-
esl ossc. In tali autcm consiJorationo in l'« secunJum quoJ sunt o[)posita, scJ ah

qua sic JostruitiiranlocoJous cousc([uen- antoceJcnte et consequente ([uoJ cst alii

to Jostriiclo (.[.oilct cavorc : ,[iiia alii o|iiiosiliim : cl lalis locus est intrinsccus

consc([uentis assiiiiqilio Jiflicilior osl,ila ^"'"t loc"s a gonorc et specie.

quoJ [iluia exigiiiiliir aJ consequontis autem et antoceJonto ol

(k)nsi(loratis
Jcslriiclionem quam anteceJentis : et conse^iuonte ejusJem essentiic V(J op|io-
aJ magis Jiflicile non Jehet JigroJi oj.j.o- sikB esseutiae sccunJum rem, consiJeran-
iious : sicut si Jicaiii, [mtasne liomo ost Jum quoJ in voce qua signilicalur anle-
alhiis, cavonJum estne assumatur, ([ik.J cimIoiis viJ conse([uens undo anqJius :

hoiiiu iion est disgregativus visus, ([iiam juaJcr oa ([ikp Jicla siiiit, oporlet argii-
liomo non ost alhus : iJem est ([uia ma- monlaii ali([iiaii(lo do |iro|)osito Iransfe-

gis diflicile est Jeslruere ([uoJ homo sit renliis nomen autocoJciilis vcl cons^.'-

disgregativus visus, quam homo non nomen illuJ (lc(la-

quenlis in oralionem
est albus. Idem est si dicam, putasno ho- ranlem, velut maxime congruuin o|i[iosi-
mo est : assumam quod sit auiinal ma- tum quod assumat oraliouem ([uia ma- :
:

gis eniin esl Jiflioilo rosponJere quoJ iioii gis congruil ei quamuomcn imposilum.
 ^
310 D. ALB. MAG. ORD. PRyED. i

et facilius arguitur propositum cjus. Unde fuerit anima studiosa, quemadmodum

si iiomcn antecedfntis sit isquanimus, Xenorates (bxitfortunam ess(! : dixitenim
non transferatur in unumnomenquodsi- hanc uniuscujusque forfunam esse qui
linificat ex inipositiono, hoc esf, in mo- liabet animam stndiosam : eo (juod feli-
destum, sed Iransferatur in liac oralione cem fortunam, fortmiam esse dixil : feli-

quae est cxtra, isquam animam habentem citatem autem posuit inessestudiosis. Hjec
esse aequanimuni, quemadmodum ma- autem translatio nominis in orationcm
gnanimum non transferat in fortem sicut idem quod nomen signilicantem, sed cla-
impositum est, sed in hac oratione, ma- rius et apertius, dilTert ab ea qusB in prse-
gnum animum liabentem esse magnani- cedentibus hal)ita est, in lioc : quia iila

muni. Simililer et fortunatum in i)ene fuit nominis ad nomen, et sine digres-

forlunatum secundum quod est una dictio sione ad aliud : luec autem est nominis
non transferaf, sed in orationem transfe- ad orationem, el cnm digressione.
rat dicens, quod bene fortunatus est cui
 LIBER II TOPICORUM, TRACT. II 311

DE DETERMINATIONE PROBLEMATIS DE INESSE PER REI

EXTRINSECA.

sicut dc taii contingenti : hsec omiiia in

CAPUT I. ter sc ad invicem sunt disparata, ita ([uod

construcfo uno destruitur icliquum de

I)r (/i'ti'niii)Hi/li/iiis cJKsdfui prolilriiKilis eodem, nec aliquod unum est susceptibile
jiri- Idcinii (I ilisptiriilis. lioruin siiuul. Considerandum ergo si
pra'dicatum quod de nccessitate inest, ut
Sic auli-m (lctiTmiiialo jii-oblfinati' do in [iluiibiis [lonat respondens inesse, aut
aceidonte sive inesse ut accidens pcr in- e converso quod ut inpluribus incst, po-

spcctionem ad intrinseca eorum qua^sunt nat ex necessitate inessc, sive ponat con-
in problemate, sicut subjectum et pra'di- trarium ejus, quod est vel inest in pau-
catum : nunc, ut magis abundemus, do- cioribus, ex necessitate inesse : couliii-
cen(liunest([ualilerterminaturinspiciendo gens cnim in pluribus et contingens in

ad extfinseca eorumdem. Et quia extrin- paacioribus contraria sunt secundmii

seca mat;is intcr (imnia suiil opposita.vi- modum : qua>cum([uc ergo horum [lonat
(lciiilmii cst (pialitcr tciMiiinain Jiabcal ut ex neccssitate inesse, vel e converso
[irdlilcma de accidcnte rcs^iicicndo ad id quod incst ex necessitate, contingen-
(i|i|i(isita. Quia vero locus a disparalis re- ter ponat inesse, sive id contingens sil ad
duci habet ad locuin ab op[)ositis, cum ulruinlibet sive natum, semper dal lo-

iiiiiiic iip|iiisitiim sil disparalmii cl iion cum argumentationis opponcnti, ut per

convcrlilur, idco in loco a (lis[)aralis csl lociiiii a disjiarntis in contrarium argiia-
inspiciciidimi in lioc Iractatii. tur. Qiiod jiatct [icrsiiigida. Nam si (|uod

Diccimis iiritiir, qiKuiiam cormii acci- ex neccssilafe est vel in(^st poualiir iit iii

dentium i[ua! insiint suliicctis iit [ira/di- [iliiribus essc m1 iiicssc, tunc iiianii(>-

cata, aiiic rcs quideni insunt ex nccessi- stuin quoniam dicciulo iit iii |iluriliiis vcl

tate cuin modo necessitatis determinata', in paucioribiis incssc. dicil iion oiuiii

vcl siiic iiiodo neccssitatis secundmn ici inesse : cmn Id tamcn quod necessario
neccssilalciii |irop(isita'. Alia' aiitcm iii- incst, omni iiicsl : necessitas eniin pi"e-
sunt ut iii [ilmiliiis, sicul ea qua^ insiint dicali ciim subjecto secundum inesse,
contingcntcrsccmidmucontingiMisiialmii. causal (inod prtcdicalum inest sccundum
Scciindo ctiain cum modo vel sine modo totain couimiinitalcm siiam subjcclo, nt

((inlingentis proposita;. Alia' vero res omnis boino dc ncccssilale cst animal :

smil [Hisita; inesse secundum coiitingcns cthoccst in omnibiis in quibus pranlica-

ad iilniiiililicl, siciil illa' (iii.TD suntdc con- Imii cst dc substanlia snbjccli. Proplcr
rnii;('iili iiiliiiilo vcl (11111 modo vcl sliic qiiod [icccavil resjKiiidcns ciim dixil ipiod
iiioilo pro|)osila' : tunc lamcn qiiod csl iii jiliiriliiis iiicsl, oimii iiicssc : ciiiii iioii

scciiiidmii ([iiod inesl iil iii (dii-

siiic lialiiliiiliiic [ira'(licati ad suiijcctmu iii-il oiiiiii
312 D. ALB. MACr. ORD. PR.ED.

ril)us tantum quoniam ut

: in |iluiil)us inos- tis et conlingontisnlriusquo apposild, nl
se cum sit determinatio ejusdem contin- dictum ost.

gentis nati, eliam disparatum est al) omni Contingit etiam in prid)lomalil)US ol

inesse : et ut cum pr.Tcisione aocipiatur, pro[i()silionibus, qua; secundum esse et

ut (licalur lanluni ut iu ]ilurilins inesse, babitudinem prredicati ad subjcolum
quod conlirmatur a diflinitione conlin- sunt lalos, quainvis ipso rospondons non
gentis nati. Similiter autem et perlocum dixeril oas dotenninatas cum modo ne-
amajori patet, quod pcccavit si contin- cessitatis vel utriusque contingentis in
gens ut in paucioribus, quod est contra- sermone, ita quod determinat sermonom
rium ei quod est ut in pluribus, ex nc- utrum ut in pluribus vel ex necessitate
cessitate dixit inesse : semper enim con- prafdicatuin insil subjcclo. Sit enim res

tingens quod esl ut in paucioribus, esl de qua i^njponitur propositio ut in pluri-

conlrarium ei quotl esl ut in pluribus :
bus : tunc disputaro contingit ad opposi-
quia contingens natuni secundum ali- tum, ac si dixerit id respondons esso ex
quid est dispositum vel ad aliquid adesl necessitate propter similitudinom ojus
dispositum : sedcontingensinllnitum non quod estin pluribus, cum eo quod est

est disposilum : et ideo de eodem dici non ex necessitate : ut sialiquis dixerit pravos
possunt, sed dedisparatis etcontrariis. esse exbajredandos, quod est in pluri-

Cujus exemplum est, ut si de contin- bus secundum babiludinem realem pr»-

genti nato ut in pluribus sunt pravi bo- dicali ad subjectum, et dixerit boc non
mines, etba>c, sunt pravi bomines, est do determinans per modum necessitalis :

continirenli nato, diccturbonos liomines tunc conlra talem positionom dispulare

ul in paucioribus. l'ropter quod etiam contingit, sicut si apposuisset modum
amplius nuigis peccavit, qui contingens necossitaiis : propter lioc quod prffidica-
ut in paucioribus dixit ex necessitato tum siiniliter se babol ad omne conten-
inesse, quam (jui contingens ut in pluri- lum sub subjecto, el idoo do omni inesse
bus dixit ox nocossitate inesso. Propter vidotur : de omni autem iiiesso relinqui-
quod amplius magis peccavit si bonos tur a necessario iiiesse : quoniam modus
homines ex necessitate esse dixit, quam estpraidicati deterniinatio, ol nondeterrai-
ille qui pravos esse dixit ex necessitatc :
natio compositionis : si enim determi-
quia in pluribus sunt pravi bomines ex nat compositum, neque cadunt de omni,
conliugenli nalo, in Vll Eihicurum pro- nequo cadunt oliam sempor in tempore
batur, ubi ostenditur qualitor violontia sicul in proposilituie modali sicut :

inconlinonti.ne licel secundum sonsibilom (piandd osl doloiininatiopnodicati, causat

animani advoniat, ligat ralionom ita ut tolalitatem lam subjocti quam tomporis :

non videat quemadmodum oporteat eam cuin enim dicitur quod oninis bomo de
videre eo quod violcntior sit molus in-
:
necessitate est animal, oportetquod bonio
conlinentia» quam ralionis, quamvis ipse omni tempore sit animal, et quod quaili-

incontinens liabeat rationem. bot pars subjocliva bominis sit animal.

Simililor locum argumontalionis
dat Si aulom aliquis objiciat, diooiulo quod Objeclio

respondons etpeccal, si dedit id quod ad si ex necessitate inesse, sempor causat

utrumlibet est, vel ulrumqiu' opposito- omni inesse tunc cum ista proposilio,
:

rum sequaliter, ut contingens iidinitum, omnis Iiomo de necessitate est animal,

dixit inesse ex necessitate vel ut in plu- convertitur in hanc, quod animal de ne-
ribus inesse, neque id quod inest ad cessitate ost homo : ot sic omne animal
Solutio.
ulrumlibet, noque
inest ut iu pluribus : ost Iiomo. Dioondum quod propositio Quomod(
oonver- ex necess
quod inest ut in pluribus, iuost ad utnun- conversa in quantuni stat sub late ine

sed non sempi

libet sed sunt disparata. lloc autem
: sione, non ost propositio dialcctica, causat otni
inesse.
peccatum conlingit cum modo necessita- est priucipium reductionis : et ideo de
 LTRER II TOPICORI M, TRACT. II 313

lali [iroposiliono non oporlct (juod ex ne- riori divisione iuuuuntur, licet tres cx-
(•cssilale inesso causalnr onuii incsso et presse jionantur in divisione (lisj)arato-
si'inpei' : sed proposilin iliiiliTliea est, in iiuii. ctiam nccessario inesse uiuis : con-
fpia prfedicalum quod est accidens, vel liiii^enler inessc, tres etiam, iu jiluribus,
ixeiuis, vei proprium.vel diflinitio, refer- iii paucioribus, et ad utrumlibet. Quia
tur ad sulijeetnni ipiod est species : et in omne quod inest ex inbajreutia naturali

onuii lali necessarium causat lolalitalrm et substantiali, aut inest contingentcr : ('t

subjeeti et temporis sive sil dc necessila- si incst ex inluerentia naturali et sub-

te cum modo, sive sit talis secundum slantiali, lunc inest neccssario : quia ne-
rem et sine modo si cnim fiomo est ani- :
cessitas causat et totalitatem subjecti, ita

mal, omnis homo est animal ex quo :

quod iuest omni, et totalitatem temporis,
genus dc specie praniicalur. Contingens itaquod inest semper, quod est de ra-
aulem utaceidens praHiieatur desulijecto, tione ipsius cui inest : quse ratio funda-
nrulruui Jiiiriun polest causare tolalita- tur in substantia quae subjectum non re-

tem. liuquit. Si autem inest accidens ab acci-

.\mj)lius autem tertia consideratio tra- dcnte communi ; aut inest cum disposi-
liiliua disparatis, quod peccavit respou- tione inclinante ad illud : aut inest ei, ita

dens si idem suL alia voce etiam ipsi in- quod non est disposituin ad illud. Et si

esseut accidens posuit : idem enim eliam est dispositum ad illud : aut dispositio
inesse ut pra'dieatiim necessilale colia?- est iortis et fere ad necessitatem incli-

renli;e tpiamvis forte pouat iilud ul al-

:
naiis, et sic est contingens in jiliuilius :

lerum,non lamen sit eadem enim essen- :

aut noii est fortis, sed inchoata tautum,
tia aliis et aliis nominibus nominatur. et sic cst eontingens in paucioribus. Et
Qu(Mnadmodum peccavit Philosoplms sic quatuor sunt, et de necessitate inhae-
nomiui' Prodicus, qui divideliat volu- rens, et contingens in pluribus, et con-

plalein enim omuia unius et ejus-

: lia^c tingens in paucioribus, et contingens se-
dcm voluptatisnomina sunt et hccc di- : cundum potentiam et non secundum
cere el acciderc voiuptati, estdicere idem actum inluerens, quod est contingeus ad
ct accidere siiii. Scd voluplas lia'C refer- utrumlibet.
lur ad quietantia desiderium et pascentia Eiunt ergo partiales considerationcs
diuni,
ndilas,
i]isiun.(jaudium est diiatatiocoi'disincou- duodecim, quamvis Arisloteles non po-
liiia.
li.
ci'|ilu liiiiii, ijiiiiii est voluj)tas. .lucunditas nit uisi uiiam iu ciimmuiii. l*otest enim
aiileiu iier elleclum hilarilalis rcdunilaiis id (jiKiil cst nccessariuiu, ])iiui ut contin-
in corpore gcsticulatio. I.a'titia aiitcm qua' gcus ad ulruiiilibct : ct id quod esl con-
a liico ilicitiir, iioiiiiiiat caiiiilciu viilujita- tingens ad uliiimlilict, jiuui ui uecessa-
lcm jiroul estdilatalio tcmjicrati caloris ct rium : et suut duai considerationes. Et
s|iiiiliis ct sangiiiuis. Si ergo aliquis re- jiotest uecessarium jioni ut conlingens in
sjiondciitiiim ci
q est <;'au(lere, dicit
I jiluribus, et e converso : et sunt iteruiu
accidere id (jiiiid cst hetaii, iilcm ilicit si- duai. lit potcst necessarium |ioui ut cou-
lii accidcre. lingens in paucioribus, et e convcrso :

\A est notandiim, quod idcm accidcn- et sic sunt itcriim dua'. Et sic vidclicct
tale |iiitcst accidere ei cui cst iilcm, scd liiiiit iii iiiiiverso conij)ai'aliiiue jiriini ad
iioii sciiuiiliiiii qiioil cst iilcm, scd sccun- reli(jua Iria, et e converso in quihus lit

ilum qiiiiil csl ci accidenlale alterius gc- peccalum in sic vel sic jionendo. I']t (juod
neris qiiam id cui accidil. Kt sic patet ncccssarium jionitur ut contingens alii,

solulii) ad iil (juod objici posset, quod ni- et c converso (iuiliiigcns ut neccssarium:
hil accidit etiam ijisi : qnia alilcr suii- ideo ficri polcst, (jiiod (iiiine (juod con-
slanlia cssct accidens alicui. .\illuii- aii- tiiigcns est uni, aliciii alii cst iiccessa-
lcm iiiitaiiiliiiii i|iiiid qiiatiior iiHHli siqic- liiiin simjilicilci'. ('.iiiitiii::ciis iii jiliiiibus
 314 D. ALB. MAG. ORI). PR^flD.
potcst poni in conlingens ul in paucio- ita quod alleium ropugnet altori, sed
ribus, ol ('.
cnnvcrso : et sic sunt duce quatuor modis contrarietatcm faciunt,
considcraliones. Et potest poni contin- ila quod rcpugnant ad invicem et sc o.\-
gens in pluribus in contingens ad utruai- pollunl ab eodem subjocto.
libet : et iterum sunt duae. Et sic sunt Quod autem sex modis comploctanlur
qualuor in compaTatione secundi ad ter- ad iuvicem, patet ex hoc quod quatuor
si
tium et ad quartum. Iterum potcst poni sccundum inha?ren-
accipianlur contraria
contingens ut in paucioribus, ut contin- complexionem, aut complectuntur
tiffi

gens ad utrumlibet, et e converso et :

quod contrarium praedicetur de contrariis
sic dutB comparationes tertii ad tertium :
subjeclis divisim, aut ({uod eadem praedi-
et qualuor et duae simul junctse faciunt cenlurdo contrariis. Si primum, contra-
duddecim. Sed una est ratio peccati in rium inducerem secundum naturalem
omnibusetiam. quia disparalum in(Hspa- repugnantiam, sicut si dicam, amici et
paralum. Propter boc ista sub una com- inimici sunt duo contraria, et bencfaccre
prebondunlur consideratione et ideo se- :
el malofacorc sunt duo contraria. Et se-
cundum rationem unus locus est a (juo cundum naturalem inha?ronliam benefa-
omnes istae trabuntur considerationes. cere est amicis, ot malofacore est inimicis,
Sic ergo sufficit quod dictum est de dis- ut dicit Socratos. HcBC enim natura om-
paratis : quia una communis ralio in nia animalia docel. Hse sunt ergo dua?
omnibus eis locum dat ariiumenlalioni. complexiones quae contrarietatem non
faciunl, amicis benefacere, et inimicis
CAPUT IT. malefacero : quse ideo contraria non
sunl, quia sunt unius comploxionis, quia
Dc insjwclione ad inh;nciiHam cl iid sunt ojusdem moris : quia secundum
conijile.nonrm <iiJ inriccm conlntrio- jus naturalo ost, quod nalura omnia ani-
nnn. malia docuit, ut in Zcnonc dicit Socrates,
et Plato dicit id de Socrate. Aut com-
iVunc ergo vidondum ost qualiter pro- plectuntur ad inviccm indircctc secun-
blema de inesse ut accideus determinetur dum rcpugnantiam naturalem, ut ami-
de inspectione ad locum ab oppositis. Et cis malefacore, ot inimicis benefacere :

quia duo considerantur in (qipositis, et sic ilorum non faciunt contrarietatem :

etiam oppositorum inhaerentia, et oppo- (juia suut ejusilem mali moris conlra jus
sitorum consequenlia : idoo primo deler- naturale inslituti. (juod ost contrarium in
minabimus do oppositis secundum suam iacio nalurali, quani naliira omnia ani-
docebimus inspi-
inb.^erontiam, ot posloa malia docuit. Aut si sic comjiloctuntur,
coro ad opposita quantum ad suam con- quod ambo conlraria divisim ponantur
secjuentiam. de uno contrariorum, ct ambo dc reliquo,
Dicamus igitur quod idoo oportet con- ut amicis benefacerc, ct amicis malefa-
trariasive opposita accipore, et ad inbce- cere : ita quod baec duo contraria praedi-
rentias eorum accipere, quoliliet modo cantur de hoc unico quod est amicis, ct
fuerit utile opponenti ad locum argu- ambo de reliquo quod est iniraicis, ut
menlalionis sive ad construendum sivc inimicis malefacere, et inimicis benefa-
ad destruendum idoo oportet videre :
ccre : et utroque modo faciuut contrarie-
quot modis contraria complexa per inbae- tatem : quia amicis bencfacere non est
reuliam ad invicem faciunt contrarieta- ejusdem moris cum eo quod est amicis
Quot modia tom. Dicimus quoniam contraria uor
'
in- malofacore nec ejusdem moris est ini-
:
contraria , . T .

iniiferentiam haereutiam admvicem complectuntur

^
in micis bcncfacere, et inimicis malcfacere.
adseinvi- . .

cem com- mvicom scx modjs sed non omnibus ad : Aut sic compleclunlur, quia contraria
plectantur. . . . .
,
invicem compiexafaeiunt conlrarietatem, pra^dicanlur de eodem : et boc dujdiciter,

.
 LIBER TT TOPTr.ORIM. TRACT. TT ^13

ul ainicis l)i'ncfiicero, ct amicis m;ilefa- facit ainico, vel malolacil iiiiiiiico, vel
cocc : ol lia^c comploxin facit iteriim duas fu^ii al) oo. Pr()[)lor ([uod iii diflinitiime
contrariotatos, oo (juod luoc suiit contra- hominis [losuit Socralos, quod liomo
rii iiiui'is : quia unum osf dojustitia na- cst iiniin;il i;ili(in;ilc ;iiiiiiis bcncfaciens et
turali, ot altorum dispnsiti soeundum inimicis malolacions, siciil loc-itnr iii [)ri-

justitiam naturalem. Frima com-

erij;o mo ZciKiiiis.

plexio non facit contrarietatem, sod alia» \i\ si ;ili(|iiis inslcl hoc qiiod lex
[)cr Objectio.

quatuor faciunt contrariotatem, sicut oa (licil (|iiii(l iiiiinlcis benefiat. Non hahc- Solulio.

quse siint conlrarioruin nirrrtiium halii- iiiiis coiilia lioc dicere, quiiihoc ox prin-
tuuiu. ci|)iis [)liil()S()phia} non [^robaiiir, sod po-

bjeclio. Et si ali(piis objiciat (|uii(l conlraria iius ex graiia supergrediliir iid nalurain

nata sunt iiori cii'ca idoin : lionoraoore ot oi ad nitionoin, oi ad majoroni ordinat

malefacerc sunt contraria : ot ideo si poifoclionom, ;id ([uam non potest se cx-
lcuilcrc 1'liilosophus.
amicis benofacere circa idom iiiitum est
fieri, otiiim id quod est contraiiuin ei, Ex dictis auiom patot, quod du;e pri-

olutio. quod est nialefacore. llicondiiiu quod nuo comprexiones non faciunt contrarie-
cdiitrariii pdtoiitia nata sunt lloi'i circa taiem nani illud quod ost amicis henc-
:

idem, ot non actu siinul : ot sic suhje- f;icor(', oi quod cst inimicis malefacere,

ctum et susceptibile conlraiiorum ost non csl conirariura : quia htec ojusdem
non secundum formam ultimo pcrficien- inoris sunl, ut diLtum est, et habiius :

tom conslilutam ot do ista verum cst :

uiraque enim hsec eligenda suni, ct ejus-

quod contraria n;ita sunt llori circ;! idom dom moris sunt, ut dictum est : nec il-

et non actu siiniil ot si ost suscoplibile : lud quod est amicis malofacere, contra-
per foriiuim propriam conslilutum ot per- rium est ci quod est inimicis benefacere:

fectum, nihil prohibot per form;ini illam pcr eamdoin rationom, ([iiia ha?c utraque
inclinatnm esse ad unum contniriorum, suni fuc-ionda, et sunt (^jusdcm ni;ili mo-
ct non ad altcrum : et talo susceptibilo ris : vidotur onim quod sjicrncndum et
est amicus et inimicus : et ideo cst anii- fuciendum non sit conirarium s[)er-

cis bom^faccre, ct secundum mo- non est nendo, nisi sit unum ut abundantia, al-
rem ainicis malofacoro. Iliiius aulom torum ut defecius. Taliter autora non
catisa ost, ([uod suscoplibilo linruin con- sunt contiaria bonofacoro oi malofacoro,
iraiidiiim non ost matoii;i o\ (iiia vol in sod siiiil ()[)ora cl olTocliis coiitr^irioruiii

qua liaiit contr;iria, sod |iotiiis (ibjccliiiii |)r()|)lor |)i;e(lic;itii conlraria do oodcm :

circa quod : el ialc objoctum osl r;iti() liioc oiiiiii do contrario sunl morc, ct iia

nclus et finis : ei ideo esl aniicis bonofa- siiiit [)or so et proprii oiroctus contrario-
re aini-
oporlet corc, cl iMlid ot caiisii pi()|)lcr (piain cst riun : d hoiiiiii (liiorum, amicis ([uidom
lelaci-re
;imicis bonoliicoro, osi ([uiii aiiiici sunt :
bonor;ic('re osi olicondum; amicis autem
uniim iiiiloiii ot idoiii noii [loiost osse ra- iiKiloracorc, spcrnoii(lum : ei unum ian-

tio o|)[)()sil()iiim : oi idoo otiaiii li;ec \>vo- iuiii eornin boni inoiis.
ceduni a conirariis babitibus : ct ideo I';il;im ergo ox liis ([u.x dicta suni ox
coniraria o[»era, ([iiod est ;imicis bono- iiicidonii, quoniam eidem subjocto acci-
facore sii iiujris justiti;c naiur;ilis, ci ;iiiii- (lil plura osse contraria, non quidcm se-
cis malcfaccrc sil ojiisdciii nKnis, [latct cuikIiiih |)liiia (jiia' siiiil iii ipso. (iUJUS

[)or riilliuin in lino muv /trini;i' Itliclnrwic [irobiilio [)or o\('in[)liiiii cst : ([iii;i oi tpiod

dicciilciii, i|ii(iil jiis ol jiislili;i iiiitiirabs ost ;iinicis boiiclaccro, cl illiid (|ii(i(l ost

csl (luiiil 11(111 (i[)iiii(i ^'oiiiiil, scd iiinala iiiiiiiiiis bciicr^iccrc, iiiiilianiiiii csl c\

qu;i'(litm vis iiisciuil, El Isiilnriis, ([iiod p.irlc siilijccli. i[iii;i csl di- coiilr;irio siib-

jus niituialo osl ([uod naliii';i oiiinia ani- jccto : oi idoo oli;iiii (inod osi aniicis m;i-

mali;i docuil : omne enim animal lieue- lcfaccrc, conirarium csi ox parle pra.'di-
 316 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

ciiti : sed coiitraria pradicata ad idcm ic- immobiles esse et insensil)ih's : nam mo-
feruntur. Similiter aulem se halicnt ct in vontibus nobis, necessarium per motum
aliis apparcliunt singularium dictorum, por accidens ad minus omnia moveri qua-
eodem modo, ut dictum esi, cx parte in nobis sunt, l'alam autem ct quoniam seq

subjecti vol praedicati considerantibus : sensibiles sunt (jmnes form» ad minus ' lai

semper enim unum ut boc modo consi- per accidens sensu visus quae sunt in cii

deretur, phiribus cst contrarium, ct sem- nobis, Yisus per se aut per accidens ac- Nota da loc

• • . . su.
per unum contrarium crit (hu dtus. Et cipit omnos j^rinias lormas qufe sunt ine

ideo ab opponente est accipere illud con- in nobis : nam per scnsum qui visus est, fra

trarium quodcumque ad positionem erit omnem oam (juaj in unoquoque est, for- dei

magis uliic, boc est, quo magis cst argu- mam cognoscimus vel pcr se, vel per ac- jec

mcnlari ad [)ositionem. cidens.

Amphus autem in (hspositis secundum Rursus tcrtia consideratione conside-

complcxionom contrariornm ponenda> randuin est si positum est a respondonte
sunt considcrationcs, qucecumque Irabi aiiquod accidcns inesse alicui subjecto,
jjossuntatah complexione contrarii. Con- quod babet aliud contrarium, si illud aul

siderandum ergo primum si iUi acciden- contrarium potentia insit cidcm subjccto tra

ti quod inesse dicilur alicui subjecto, cst vol non si enim inest accidens, contra-
:
liui

aliquid contrarium. VA cousidcrandum rium accidenti eidem potest inesse quia :

[iu

est si iUud contrarinm inest secun(hini idem est susceptibile contrariorum, nisi liu

actum iUi sul)jecto cui dicitur inesse acci- altorum insit natura si autem aliud non : Nota gi. ine

.-. ., ,. , , , sam,
dens : et accidens quod ponebatur ines- est susccptibile contrarii, nec accidentis set

se, non inerit ei tunc, quia contraria se- quod etiam inesse dicitur, eril suscepti-

cundum actum simul non possuut inesse bile. Cujus exemplum est, ut si aliquis
'
oi(k'm, Impossibilc cnim cst contraria dixerit odium soqui iram quantum ad
simul ci(k'ni incsse sccundum actum, incsse in eodein subjocto socundum po-
Hsec igitur est in contiariis consideratio, sitioncm, tunc soquitur quod odium erit
CiOnsidcrandum ctiam secuudo si quid in specio furoris quod cst irascibilis. sic- k»
talium accidentium dicatur incsse eidem, ut in subjecto ira est in irascibili. Prospi- l!il«'

quo inbsercnte necesse est contraria ei- ciendum ergo si et contrarium odio est cnj

dcm inesse tunc enim per locum a: in specie furoris sive irascibilis (contra- CU|

contrariis non contingit inesse ilh cui rium autem odii amor cst), et ideo inspi-
inesse diccl^atur: ut si quis cum Pkatonc cicndum est si amor est in eodem sub-
formas i(h'ales in nobis ponat, dixcrit jecto : nam
si non est amor, sed irascibi- c«r

esse ut formalcs causas, qua? secuudum lisest, 00quod in concupiscibili est, alias
Phitoncm ot per accidens ct per se sunt secundum Platonem tunc patet quod :

immobiles et insensibiles, Si lioc qui- odium iram non sequitur, sed eidem eni

dem detur, accidit et sequitur quod eae- inesse quia odium et amor sunt contra-
:

dem formae et movcntur ot quiescunt : ria, qua> sccundum unum et idem sub- ''lis.

in se enim sunt immcdjik'S ot insousibi- jeclum lialiont hori ciica animain, Simi-
les secundum esse quo sunt in nobis,
: litor autein in alio exomplo, si dixerit
movenliir ad minus per accidens, Et ca- rospondens iu concupiscibili anima esse
dom ralione accidit cas sensibik'S et in- ignorare, tunc cnim scquitur quod in oiii

sensibiles cssc : formse enim idcales se- concupiscibili anima sit disciplinae per-
cundum se universahter quicscere sive ceptibile, sicut contraria vel opposita
immoldlcs esse ct intcUigiljihjs his qui privative sunl vera ileri circa idem : et

ponunt formas, Socratici et Platonici ct sinon videtur disciplinae esse susceptibile

Stoici cum autcm sint in nobis, sequi-
: id quod est concupiscibilc. tunc ncc igno-
tur quod impossibile est cas in nobis rantiae susceptibile.
 LIBER II TOPICORl.M. TRAr.T. II 317

Iste autem locus considcrationis tertiae ligcndum cst ctiam in omnihus opposi-
non astrucati, quoniam incst
valct : tis: qiiia oiiposita clargato incssc coutra-
quia si contrarium coiitinget incsso, nnn ri(jrum contraria dicunlur, clc.
sequitur quml [inipositum incst, scil lau-

tum quud cuntingit inessc : undc ail ac- CAinT III.

cidcntis proposilum contingit incsse,

locus ulilis est sed valet ad contingcre

: I)e considcralionp prohlriinilis dc acci-
inesse propositum propter lioc quod con- dcnlc, ijiioinodo mullipliciter conslrui
traria contingunt cidem incsse osten- : cl dcslriii polcsl cx inspcclionc ad con-
dentes cnim quoniam suscepliliile suh- scqiicnliiis opposilornm.
jectum ciintrarii, ostendentes erimus
quoniani non susccptihile accidcntis [im- Idcm cssc prohlcma dc accidcutc et

positi quod incssc diccbatur ct (jiuid ncc coiistrui ct dcstrui potcst multiplicitcr ex
inest, nec contingit inesse : si aiilcm os- inspectione ad consequcutias opposito-
tenderimus quoniam inest contrarium, rum sive contrariorum. Et in omnihus
aut quod suhjcctum susceptibile est con- gcneribus oppositorum cst ostcndcndum,
trarii quod contingit eidem incssc, non- quod consc([ucntia omnis cst in comple-
dum ostendentes erimus quoniam contra- xionc, ct coiitradictorie o[)[iosita siint in
riurn illius incst sulijccto ([uia nun sc([ui- : ciiin[)lcxis : idco primo uslcndatur lioc in
tur, si unumcontraiiorumcdntiiigil alicui coiitradictoriis : et idco maximo se ha-
inesse, quod contrarium illiiis insil scd :
l)cnt in op[)Ositione.
sequitur tantum quod contingit incsse, et
sin.
Sed prsemittcndum quod consequcnlia noi.i muHi-
hoc ergo tantum scquitur, ct non illa, in comiuuni dicta cst intcr ca qnoriini 'c:'o,','*equen-

quod insit secundum actum. Sic ergo unum scqiiitur ad aliud, ct c convcrso "°"''

considerandum est in contrariis sccun- rcliquum scqiiitur adrcliqiium. Kt iii lioc

dum inha'rcntiam accidcutalcm vcl po- diHcrt a coiisc([ucntia siiiiplici, qiioriim
tentialem cunsidcialis. unum sequitur sim[)licitcr ad rcliquum,

lex ani
Attcndc tamcii (judd ulliina considc- etnon e contra co qiiod anteccdcns :

86 "un-
1 Plalo
ratio maxiinc tcnct secundum Platonem, non se([iiitnr ad cuiisc(|nciis. Scd cousc-
neni
ciijus diiluiii fiiil. ([iKid ii-ascihilis ct con- qucntia cst iiilcr ca [irojiric, (|ii(iiiim

cu[iis(iliilis ct raliiinalis cssciit divcrsa^ iitrumquc aliijiio iiiodo ariiriiialiiiii vcl

aninia! ', iii divcrsis [laililius sita', ila iicg;iluin, cl jiiilcccilcrc putcst cl cunsc-
quod rationalis sita cssct iii ca[)itc sivc iu ([iii rcrn|unni.
ccrcliro, ciuicupiscihiiis in
guinc ([uodammodo
licpatc cl
sc[iulta, irascihilis
iii-

iii
I'^t

([ucndo cst
talis
....
COIISC([IICIllia

(lu[)lcx,
ill COmimilli lu-
in ipsu. et e coiilra-
Consequen-
lia in uiso
quii/.

fcllc : cl sctiniilniii lioc istcC aiiiina' iuni riii. C()iisc(|iiciilia iii ipso cst, i|ii.iiiilo

crunt uiiuiii iii siilijccto, cx ([iio [lossiiil cudcni unlinc lcriiiiiioruin ciiiiM'(|nciis

csse uniiiii siilijccliim alicujus accidcn- sc([nilnr ad anlcccdcns, cl o|ipusilniii

um Uu- tis. 1'^tiaiii (inoil oilinin iliciliir (Iniilicilcr: cuiisc(|nciil is sci[Uiliir ad ii|i|iosilniu an-
est cnim odiniu iiivclcrala ira, cl sic (cccdcnlis: i^l lioc noii polcsl cssc nisi
odiuiii iii codciii siihjccto cst cuiii ira, cl iiilcr pariii ct convcrtibiliii. ul si ln)mo
ah cadciii irascihili anima. I^sl cliain csl, risibilc cst : ct si non cst homo, non
odinin iiialcvolciilia cx ira caiisala, ct sic csl risibilc : si risibilc cst, lioiuo csl : ct

o|i()oiiiliir aiiniii ipii cst hcncvulcnlia vu- si risibilc iiuu cst, liuiiiu iiun cst : in ([iia

luntalis iii ainalus, ct sic cst iii cuiicii- cuiisc([uciilia siciil ad alliiiiuiliuiicm ;iii-

pisciliili aiiiina. Scicnilnin cliain i|noil lcccilclllis sc(|niliil' ;illii'iiial 1(1 coiiscqiicii-

lioc iinoil ilicliini csl in cinil lariis, iiilcl- lis. il;i ;iil uc:^;ilioiicin .iiilcccdcillis SC-

Cirtu luilic Irijilicciu aiiiiuaiu bcciiinlinii fhiluiiciii i-niiii r. 1 ilc .\iiliii;i, cuin. 7.
 :il8 D. ALB. MAG. OUD. 1>|{.ED.

quilur ucyatio couscijueutis, ct uliiini- (juod id (juud cst c(jusi'ijuoiis, sit iii aii-

que antecedil et sequitur allciiiui. C.uu- tccedcnte : quia aHter iiuu jiossot infcrri
consequen- scquentia autcm p coiilrafw cst, quaudo l'\ ijiso, clc.
tiaeconlia- .

rio quid. uon coilcm oruine contranorum scqui-

lur afrirmationcm aflirmatio ct negalio- (;.\IM T iV.
ucm ucgatio, scd ordinc c contrario
sumpto, ut si aflirmalioncm anteccdculis Dc inspcc/ioiic /)rolj/cu/fi/i\ i/c nccii/cu/c
sequitiir afliiiiiatio couscqucntis, ila c circa opposi/orinn coiiscijiirn/ias.
coiitrario ucyalioucm conscqucntis sc-
quilur ncyalio antcccdcntis. Ita lanuui llis lia1)itis in conscquoutiis ojijiosito-
quod antccedens non sermone tantuiii, riim dicamus orgo, Quoniam autcm iq)-

sed realitor antecedit, et consequens na- posilioncs sunt quatuor socuiiiiuiii gciioia
liiialitcr consequilur : (|uia sic consc- divisiE, ul iu l'rxdicameiUis determina-
qiicus ciil in anteccdcntc ct |icr sultstan- tuin osl, considoranduin in tcrmiiialione
liain \clut causa cst in ipso. Et causa jiroblcuiatis dc accidcuto ox conlradiclio-
hujus cst, (jiiia iu (unuilius laliljus aulc- uibus (lioc cst, ex his quae oppouiinliir
ccdens est sicul pars suiijectiva ad cou- ut conlradictoria) quemaduiodum a con-
sequens, et consequens ad tolum univcr- scijuontia e coutrario facta et intorimcnti
sale, et sic se habet ad antecedens. jiroblcma et construenti. Sed quia ad ma-
Est autcm rogularitcr vorum, ut dicil xiiuam isliusluoi |irubaiidam non cst via

Micluicl 1'qificsius, quod si iii laliiius al- iiisi cx jiostcrioribus, idoo sumcndiim csl
lirmatiu antcccdentis est pars sulijcctiva hoc ex inducliuuo : ot (juud si aliijuuil na-
consequentis, in negativis ncgatio conse- turalilcr scquiliir ad aliquod absqiu; lioc

quentis estsicut pars subjectiva negatio- quod antcccdil ad ij)suni, quod ad ujiiiu-

uis aiitccedenlis, cl ncgalio couscqucntis siluin contradictorie couscqucntis scqui-

iidcrt nciJalioucm anlcccdcnlis, sicul tur uppositum contradictorie antcceden-
substaiiliva pars infcrt suiiiu Idlum '
:
tis. fjujus cxcmplum cst, si homo cst

cuin oniiu diciluruoii aiiimai ot iiouiioiuo, aiiimal, nou auimal cst noii lioino. Si-

non homu dc jilurilius dicitur quain nuii iiiilitor aulom ost ct iu omniliiis aliissicul

aniinal, cl iumi aniuial csl |iai's sulijccliva ilioliiiu cst s(; uatiiralilci' aulcociloiilibus

ejusquodestnon hiuiio. i'^1 ciiiu iii laliliiis ct naluralitcr sc coiisoqucnlilius : iiaui

non sil conscqucnlia iiisi (lo jiarlo ad to- ha3C in talibus cst e conlrario consc(|ui'n-

tuui ot contrarics(> halicanl si^cunduin to- tia. Et consequenlia iii ijiso iu talibus

liiiii i'l parlciu iii laliiiiis afliriiialio cl no- csse noii potosl, prujitor causam (jiiae

gatiu, uporlol cunsoijuonliaiu csso e con- dicta cst : naiii hoc modo homiuom ani-

Irario: ot ha'c cst vcra causa conscquon- mal sc(juitur : ot sicut scquilur auiinal
tiae inipso, ot consc(juouli;u e contrario : hominem socuuduiu iialuralom conscquc-
non homo euim de oiiini dicitur quod cst tiam, sic non aniinal scquilur non homo.
non animal, cl dc phiribus qure suiil aui- ITic crgo inodiis consoquonti;e in oiuni-
mal nou aniiiial autcm do omni uuu
:
bus liujiismodi concedondus ut si bo- :

dicilur i|n(iil csl iiuu liuiuu : ijiiia asiiius iiuiii sive volupluosum sive delectabile
(•st noii lioiiio, ot taincn non osl non cst suave sive convcuicns, et e contnirio

auiinal. II;ec igitur cst causa conscqucn- crit non suave non buiiuin : et est oxom-
tiaj in ipso, ct cuiisc^juonlia' c coiiliario :
jilum scciiiiiliiiii Epiciiros. Manifc^lum
ot quia (juidijuid osl ((inso^iucus naliira- autom csl.quuiiiain ad iilrumqiic (huc cst,

liter el gcncralitcr ad altoruui, u|i(iitol ail coustruciidiiiu ct dosfi-ucnduiu) con-

'
El hoc cst iiiiod (liiiml iiOMlcini, i|ii(m1 iiitiuilalub lil iiilViior, cl o C(.iiiU-;i. I'. .1.

quaiito terminus liiiilus cst supcrior, taiito

 :

LIBER 11 TOPICORUM. TRACT. II 319

vertiturin contradictione consequentia, et consequentia e contrario, posl contra-

non in ipso, sed e lontrario facta. Si er- dicloria consideralio ponenda cst in con-
yo aliud dicalur se(|ui ad aiiud secundum trari:s. (jonsiderandinn si aliud dicatur
inesse, considerandiiiu est ulrum (ippiisi- S('(pu ad aiiuil. iilriim cniitrariiim illius

tuin autecedenlis consequilur ad (i[ip(i>i- (pujd dicitur se(jui, sripiilur ad coiilra-

tum c(jnsequcnlis : et si mnsequitur, sic rium allciius. aut secuudum ciuisequen-
sequilur propositum ad prdpnsitum : et tiam in ipso, aiit scriiii(lum coiisecjuen-
si non sequilur oppositum coutradicldric liam e contrario factam: et sisic,construi-
antecedentis conlradictorie opppnsilum tiir prolilema : si non, destruilur : et sic

cousequenlis, neque propositum sequitur \alct ad construendum ct ad destruen-

propositum : et sic valel construi et duni in contrariis ubi ipsa conseipieiitia
destrui. est, ul in fortiludineet debiiitate sive timi-
itat rc- Sumendum autem est islud in (piautum ditate : nani forliludiucm sequilur vir-

est ulilc in omnibus, nisi iii causis im- tus sicut lotuni uiiiversale sequilur pai-
medialiset eireclibussuis,in quibus ([uain- tem, debilitatem sivc limiditatem sequi-
vis naluraliler causa antecedit eifectum tur vilium Sicut lotuni universaie sequi-
et iufert euui, lamen propter terminorura tur partcm, et virtutem sequitur osse de
convertibilitalem sicut causa antecedit eligendis, vilium autcm de speriicndis
elTcclum, ita negalio causce anlecedit nc- ergo consequenlia istorum est coiiscquen-
gatiuuem clfcctus : ([uia in laliluis sicut liain ipso : conlrarium cuim cst eliiren-

aflirmatio est causa aflirmalionis, ila nc- diim sperncnilo. Si ergo (licaturfnrlitudn
galio est causa negalionis : sicut eiiim ad eligenda, per conscc^uenliam scquitiir

liabere pulmonem sequilur respiiare, eodem ordine contrarium conse([uenlis

ila ad mui liabjre pulmonem sequitur ad contrarium antecedenlis secundum
iiiiii respirare : et sic patel, quod sicut consequentiam in ipso factam. Simililer
cou-^cqueus sequiturailantec(Ml"ns, ita up- autem el in aliis bujusmodi est conlrariis.

[losilum anlcccdcntis sequitur ad opposi- Srd bic luijus conscipicutia acci[)ieii(la Liiniiatio
regulie.
tiiiii ('(iiiscqiientis. est iu ([iiauliiiu esl iitiic, quia iioii lcuel
Quod dicunt quidaui, ([uod ejus qund iii omiiibiis : (jiiamvis eniin avarilia et

diclum est, quod iii coulradictoriis iiou [irodigalilas siiit conlraria, nou lamen
estconsequeulia ini[)so, sede coiilrario, se([uitur, si avariliam scquilur viliiim cl

causa est ([iiud (imucs ciiiili-adirliiuies spcriiciiiliiiu, ([iioil [irddig.ililalciii scqiii-

sunl a'qualcs : co (|ii(i(l iu omiii coiitra- lur virtiis ct cligciidiiiii. Scd lcuct in bis
dictiduc altcrum ((jiitradictoiiorum dici- ([iiibus aliquid [icr se causa vcl ali([uid
liir (lc diiiuibus (puc suiil ct Udii suiil,ct siii causa est ad iuferciidiim, cl udii iu
de nullo sinml : el oiunino ojiorlet esse aliis, sicut forliludo (quse esl virliis) cau-
a-qiiales conlradictiones consc([ueutis. Si sa esl quod sil eligendum, et dcbililas
autem consequentia in ipso essel in tali- [ler ali(|iii(l siii causa esl quod sit s[)er-
biis dji|ii)silis, se(ju(U'('lur (|iidil ((uitradi- iiciiiliiiii [icr lidc qiiod est excessiis nu^-
ctioiicsaiitcccdciilisct coulradiclionescdn- ilii : causa autem cligciidi esl virlus per
sequenlis essciil iidii a>([uali's : sed sicul lio.' ([uod est medium. Avaritia enim
conscqucns csl in [ilus quam antccedeus, non esl causa eligendi, neque prodigali-
ita uegalio conse([ueutis cssel in [ilusnc- las. I''(iiiii('tiir ergo sic consideralio, si

galion(! anlecedenlis. Polesl (juidciu dici, ((iiiliMiiiim diialur s'(|ui alit|uid, consi-
ijiiod lia'c non esl caiisa, sed |)()lius csl dcraiidiim cst si (dulrariiim (•onse(|ui'ntis
illa Ncra iaii->;i i|iia'ilirta csl siijicriiis. se(|iiihir ail (dnlrMriiiiii aiilcccilciilis sc-
lii Cdiitranis aiilciu ([iia' [iliis acccdiiiil (1111(1(1111 cdUS('([ii!'iili.im iii i[iMi : cl sic

ad d|i|i()silidii('iii (duliadiclidiiis, iil diisliiicl iiiii csl [iriiblciiia. Si .iiilcm iioii.

([iidil 111 illis csl cl iduscqiniilia iii i|iso, sic iiilcrimil iir [Hdlil. 111.1 ,
320 D. AU\. MAG. ORI). PR.ED.

In conlrariis auleni qute se ad inYiceni lit consequentia in e contrario : (piin uun

habent sicul totum integrale et jjars iu- ailcidil uisi in liis (|ua3 se habeiil ad tuluiii

tegralis, inspiciendum est in antecedente

inte^riile ut pars, utdiclum est sed iu :

jjluribus aliis consequentia in ijiso.

et consequente secundum consequentiam
lit

Sic ergo consideratio formetur, jiro-

c contrariu factam in talihus: quia pars
si

nou jionit tutum, sed e conlra- jiositum dicatur sequi ad propositum,

integralis
ponitpartem, ct parsnepalane- cousidei-andum est si opposituiu antece-
rio loluui
denlis el oppositum conseijuenlis se con-
yat lolum, et tolum neyatum nou ne.^^at

partem, utpatet in Topicis Boetii et ideo :

sequuuutur aut secundum consequen-
tiam invenitur jiroblema euiin in
intaliter conlrai'ils non potest esse con-
: si

contrariis et antecedentis el conseijuen-

sequenlia in ipsu, sede coutrario. Cujus
tis invenitur talis consequcntia, tunc in
exrniplum cst, euechia et cachechia op-
jirojiositis ijuoe dicta sunt, necesse est al-
pununlur cuntrarie et euechiam sequitur
:

tcrum seijui ad alteruni,

sanitas, cachechiam autem non se^piilur
fej?ritudo, quamvis sanitas et segriludo Similiter autem ut in contrariis jieisjii-

opponantur : un(k' non scquitur, eurcliiii ciendum est in jirivatione et habitu quan-

et cachechia suul contraria, sanitas et tuin ad consequentiain : sed in privatiu-

feitritudo sunt contraria : et cuechiam se- nibus non tenet consequentia econtrario,
quilur sanitas : ergo cachechiam sequilur sed consequentia in ipso : ut si visus et

iegritudo : econtrario sequitur, cacluTliia cacilas opponuntur ut habitus et priva-

sequitnr a^gritudinem unde sic valrt :

si visus est sensus, ciBcitas est insen- .i
*
consequentia si eucehia est sanilas, el
:
sibilitas (jutedam, ita quod insensibili-

inlirmitas sit cachechia, ita quod sicul las suuiatur a rivalione cujusdam sen-
consequenssequitur ad antecedens, ita ad sus cl non a privatione sensus in

contrarium consequentis sequitur contra- conimuni, sicut visus ponitquemdaui

riuni antecedentis: qute (sicut dictum sensum et non omnem : oppositum enim
est) consequentia est e contrario. Et hu- sensus est insensibilitas ut privatio et ha-

jus causa est, quod euechia est totum in- bilus : nam hic sensus est habitus, et

lcgrale ad sanitatem, et sic iufert eam ul alleium cajcitas privatio : ct sic jialet

tolum integrale infert parleui. Quoniam (ji;ud iii privatioue et habitu est conse-
enim densilas carnis est ex bona disposi- (juentia iu ijiso tantum. Cum autein in

tione interiorum et exteriorum causata in contrariis sit etiam et consequeutia iu ip-

complexione et compositione : caclu'cliia so et e contrario, in privatione autem ct

aulem uiaia dispusiliu est in exteriuribus habilu consequentia in ipso tantum, re-
habitudu causata in naturali aui;-
el niala diicuutur contraria ad privalionem et ha-
menlu, ut in sujira modum piuguibus : bitiim ali(juo luodo, et non e converso :

ct lanien uon sequilur (juud inlirmi siul el idco consideratiu in ujijiositis seciin-
simpliciler, quia inler sanum et a'gruui diiiu jirivationem et habitum, cst jiost

est mcdium. Sicergo in lalibusest conse- considerationem in contrariis. Si ergo di-

quentia e contrario, si euechia sanitas catur aliquid quod ut privatio et habitus

est, infirmitas cachechia erit. sehabet sequi ad alterum,considerandum
Et nota quod in illis contrariis aliud esl utrum oppositum conscquentis sequi-
est signum convertentis, et aliud signuiii lur ut ujijiositum antecedentis : et sic

convertibile cum causa : cachechia enini construitur probleina. Si aulem non, in-
est signum imperfectum, sicut id quod in teriniitiir judldema.
parte est, cjus quod esl in toto et ideo : Similiter his secundum privatiuiicin ct

nianifestum est quod in talibus est cou- habitum oppositis his quae sunt .ul ali-

sequentia illa quiB dicitur e contrario. quid sive utendum est in oppo-
relativis, :

Raro auteiu et in paucioribus coutrariis silione enim eorum qute sunt ad aliquid.
 LIBER II TOPICORUM, TRACT. IT 321

eadem consequentia est utondum, hoc igitur in conscijiK-nliis oppositionuni di-

est, in ipso consequentia ut in privatio- cta sunt : alia enim et in Priedicamenlis
ne oppositis : nt si triplum est multiplex, et in aliis dici habent.
subtriphmi quod correlativum anteceden-
tis dicitur, est sulnnultiplex dicitur au- :
CAPrT V.
lem opponi relative triplum ad subtri-
plum, ct multiplex ad submultiplex di- ])r iiispeclione prdJilcnuilis <lc nccidmle
cuntur relative opposita in consequente. nd c.rlriiisccd cjiisdcin. scd laincn con-
Et Jioc quidem exemplum esl in his qure rcnicnlia cuiii illn.

sunt secundum esse et non secundum di-

ci relativa. qu» relativa sunt et vere ro- Sic ergo terminato prolilemate per lo-
lative opposita : sed exempUua (in liis cum ab oppositis qui exlrinsecus est et

quae secundum dici relativa sunt) est, ut nppositus subjeclo vel praedicato proble-
si scientia est opinio, et scibile eslopiua- matis, vel utrique, inspiciendum est ad
bile : et si visus est sensus, el visibile est ill,i extrinseca sunt praedicato vel
(jua>

sensibile: cum scientia dicatur adscihile, subjecto problematis, sed tamen conve-
et scibile ad opinabile, si sequitur conse- nientia sunt cum illis. Et j)rimo respicien-
quens ad antecedens, sequitur cornliili- iluin est ad illa qu?e cum ipsis habent si-

vum consequenlis ad correlativum an- militudiuem essentialem, et poslea iid il-

tecedentis, qu» est consequentia in ijtso. la quiP cum eisdem simililudinein hiibent

bjectio Instantia autem qufe contra hanc con- accidentalem. Similitudinem autem cs-
extus.
seijucaliam videtur esse, prnjder ijuam sentialem cum pnedicatis et suhjectis

non uecessi' in his qure sunt opj)osila ut |.ruhlematum habent conjugata cum ijisis
consequentiam in cl casiiali iiillcxionc derivala ah ipsis et :
ail aliquid, ijtso lleri
ideo priino videnduin est qiise sunt coii-
generaliler quemadmodum dlctum esl.
jiigata etcusuiilia, el ijualilcr iid iuvicem
Nam sensihile quod ad sensum dicitiir,

scil)ile est quod dicitur ad scieutiam : et

cuinparantur.
Dicemus igitur, quoil riirsus ad lcriiii-
Dlutio. tauien seusus niin est scientia. Sed bujus
suliiliu i'st, (jiiinl insiaiilia qiKC dicla esl. nationem problematis de accidente tam
non cst vera inslautia untia juffidiclaiii id inlcrimere volenti quiim construere,
cunsiilcrandum est in liis ijiiie. ex ois
consequentiam multi eiiiiu sunt qiii :

alHiii.liibil argimieutatii.iiil.ii>. Viilciiiiiiis

non dicunt sensibilinm ut sensibilia siinl «^«^^^j^f^,,

igitur quie.licuiilurcun.jugala. Suiil au-

«^a^«^"^aresic
esse scieiiliaiii . sed sensibiliuiii ul abs-
tracta siiiil a si'nsibus coiuinuuibiis el tom conjugala priucij.iilc cl siiuijilum a
|irincipali per concri'livaiu deiiuiiiiiiiiliu-
facla sunl intellei-tiva, diciint esse scieii-
tiaiii : el iilen sieiil sensibili' nnu est sci- neni, (juiuuvis secundum griiiuiualiciim

bili'. ila sensus uou est scientia. (ijiii modos in formatione vocum atlcnilil)

piiucijiiilc desceiiilil siimplo, iil justus

Aiujilius ergo dicunl, fjuod nou iuiiiiis
ii

jiisli. iiiiiritii //". lil jiisliliii cuiisideran-

est ha?c consideratio utilis ad contrariiiin :

do ad rciu naliiriiiii cuiiipositiiiu

qiiod esl secundum negationem, quam tiinieii et

ad |U"opositum quoil est secundiim aflir- descendit a siinplici. Piincijiiilc siuij.lcx

est ahstractum ii ijuo derivalur
ctuicrc-
maliniieiii : iiaiii sequilur, sicut seiisihile
siiiujdum ah ijiso dicitiir et di-
noii est scibile, ila nec sensns scieiilia. liiiu, cl

C-ousideralio aiileui talis, si aliijiiiil rela- cuntur conjugiilii qiuisi sub uno jugo
tivnniiu conside- principalis signiticaliunis coujuncla sc-
ilicatiir seqiii ut aliuil,
raiiiliim si opj)osita his coi-relative se- ciiniiiim moduiu signiiicandi diversum.
cadciiilo diciliir, iu-0'"i licnn-
ijuiiiitiii' sc invicem scciiniliini cnnsr- (
< isiis
.,isii> iuileui
luui III (iiii
'i"'
ii
lur casus.

.\i,. ailvcil.iiilis
j.iilici|.illi ilesceildeus
qucutiaiu iii ijiso factaiii : cl sic c(in~.lriii- II,
ii

bis ijiiic j.rimic cl se-

tur jirobleiua : et si non,iuleiiiiiilur. liac cl siiiii|.lu qiiie iii

21
n
322 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
cunda' derivationis, ut justitia, justus, cipali descendit, quamvis per medium :

justi, juste. Quandoque regulariter cadit sumptum autem a principali sine medio
per intlexionem ultimse syllabse, et qnan- descendit. Conjugata enim dicuntur om-
doque cadit irregulariter.ut a bonis^ boni, nia qua" sunt secundum eamdem conju-
bene, in quo prima et ultima syllalia in- gationem nd principalia respicientia, ut
flectuntur. justitia conjugata sunt hoc modo commu-

Dicuntur igilur conjugata quse sunt ni justus, sta, stmn, et juste.

hujusmodi a justitia, justus, justa, jus- IIoc modo determinatis conjugatis ct

tum, quEe sunt conjugata, sunt sub uno conjugationis formando considerationem,
et eodem jugo principalis signilicati, manifestum est, quoniam uno quolibet
quod cst justitia conjuncta, a quo non ostenso accidente et de aliquo quod con-
dilterunt nisi per modum significandi di- jugatum est alteri, aut velut casns se ha-

vcrsum. Dicuntur ergo conjugata bujus bet ad aliud, ostensum orit illud accidens
quffi sunt nt justns, .s/o, sltnn, juslitise : in nmnibus conjugatis inesse, ut si os-
quod principali signiiicato conjuncta, et tondatur aliud oorum bonum esse vel
a nominibus tertisB declinationis sumpta, laudabile, et roliqua omnia ostensa sunt
sicut fortia et fortis conjugata sunt 1'orti- similia in eodem accidente, ut si osten-
tudini. Similiter perfectiva, aut conside- datur quod justitia est de numero lauda-
raliva alicujus habitus corporahs vel spi- bilium, ostensum ost quod justus lauda-
ritualis derivata non per inflexionem, bilis, et quod juste fit laudabiliter, et

sed per denorninationem (nctam, pinpter conjugata justitia; et casus ejus sunt de
aliquem modnm (juo se hal)(mt ad illum nunioro laudabilium : sed casus por in-
habitum vel lormani, dicuutur illi liabi- llexionom nominis in advorbium dicetur
tuali fornitie conjngatH, sicut diaeta vel jiisto i^t laudabiliter secundum casum ab
urina dicuntur sanitati conjugata, cujus oodom principali cadens, et dicuntur isti

sunt perfectiva et conservativa, ut salu- a laudabili secundum eumdem modum

bria sive sanitatis efl^ectiva sanadicuntur casus, sicut justus dici a justo ostensum
elconjugata sanitati : oteuechiva, hoc est, erit, et casus ostonsus erit de casu : et si

euecliiiP lactiva vel conservativa, conju- non dicitur jiriucipale de principali, ne-
gata sunt euechice. Eodem autera modo quo sumpliim dicotur do sumptd, noque
in omnibus aliis. Ergo quajcnmque con- casus de casu.
jugata qualiter (hoc est, aliqualiter) ul Considoranduni tamon si in casibus ot
sumpta a principalibus dcnominatione conjugatis est non solum in ipsis princi-
(nt in communi dicatur) taliter (utdictum palibus et suinptis et casibus, sod oliam
est) solent dici. Casus aiitem per inflexio- in conlrariis illorum contraria insjiicion-
nem venit in adverbium, qiii modus ac- da sunt. Cujus oxomplum est, quod si
tus verbi terminat, ut juste inllexum a conjugatum habens contrarium dicitur
nomine secundae declinationis, vel forti- de conjugato habente contrarium, si con-
ter vel saluljriter derivatum a sumpto trarium de contrario dicitur conjugato,
tertia> declinationis, hi casus dicuntur : et proposilum dicitur de proposito, et

et est in eis modus adverbialis ([ui est si non, non. Verbi gratia, honum ot ma-
modus verbi. lum sunt contraria, suave et triste con-
autem sic dicantur conjugata, ta-
Licel traria, si bonum ost suavo, et bonitas est

men non modo proprio, sed communi suavitas, et bens suave, et malum tii-

dicuntur quae sunt secundum casum quo- ste, et malitia tristitia, et malo triste sit

dammodo conjugata esse, ut juste conju- vel Iristanter, et si non, non : et in eo

gatum vidstur esse quodammodo justi- judicio bonum et malum sunt pra^dicata,
tice, et fortilcr IVirtihidini dicitiirvcl vide- ot suave ot tristo sunt subjocta. l-lst au-
tur esso conjugatum ; (piia casus a priu- tom suavo doloclal>ilo, ot tiisto uiolostum.
 LIHER II TOPICORUM, TRACT. 11 323

()ii(iil taincu ali((iian(lo nnn fst niahini,

!S('(1 bonuni iililc, si(.-ut ailuri vel incidi :

CAPIIT VI.
unilc si tristc csl nialiiin, ct siiavifxM- ost

liomiiii : non cst

cl >i tristc ali(]uan(lo QiKililcr in cnmidcralionc problcmalis
nialuiu, e[ suave aliquando non erit bo- (lc accidciilc iiilcmlcndum csl in gcne-
nuni neque suavilas bonitas, neque siia-
:
raHoDihiis c.l corriiplionibus, cl in cf-
vitcr benc aut si hoc triste est inaliiiii,
:
/iciciilihiis cl cornnn/tcnlibtis cl in
et suave bonuiu. Iii iiiiiicipaliDribus siiiiilihiis.
exemphun est Suciatis qiii dixit virtutes

esse scienlias, cu (jnod inahis est igno- i\iiijiliusautciii ujijiun.nti

- -
ad pndilema «"i
Q„i,
> iwrse-
rans, sic ar^uciis : injiistus est ignorans :
(lc
.

acci.lcntc intcndcniliim cst, sive cun-

.

"«'"«''«"en'

cv^o injustitia est ignorantia : ct in coii- slriicre V(dcn!i sivc iiilcrimcre '"'
volcnti. in "^.T,,-^'"
trariu justitia sriculia : quia sijustitia cst gencralionibus cl corriiplionibus. Et "-0- ''""'•

scicntia, et injuslilia erit ignoranlia ct neralio vocatur

:
quicumquc motus indu-
si ([uuil jiistc csl v(d lit scienlcr vcl cx- ccns in cssp, sive substantiale, sive acci-
pi'ricntcr lit, scijiiitur tunc quod iiijuste dcntalc et per oppositum
:
dicitiir cor-
esl V(d lit, i|j;noranlcr cst vel llt. Sic au- ruptio motusquicumquccduccns ab csse.
tciii in conjugalis in conlrario noii cst ve- Et gcncralion(?s ct curriijitioncs dicuntur
rum. cssc inancntcs iii lali niulu, et in hoc
\cc ista qu;e dc conjugalis posita sunt dilFcrunt ab cu quud siinjiliciter est cau-
((|uoe iiunc dicta sunt) vcra sunt, ct qiiod .sa, (jiiurum gcneralioncs bonae sunt, et
jiiNlilia csl scicnlia. ct jiisliiiii scitiiin ct sic ijisa bona sunt : ct sic construitur
exjicil iiiii, cl iiislf scicntcr : inagis eniiii prublcina ijuod ut accidcns diciliir incsse
ajqiarcjjii si (juis etliicc jirincijiia vitio- gcacrato ct c
: contrario ctiam tcnct,
iiiiii considcrat, quod illiid (jiiod injuslc quod si generata buna siint, ct gcncratio-
fit, expericntcr ct ex ccrta scicntia lit ncs liunjc siinl : ijiiia iiona est inducfio
niagis quam quod fiat incxperientei' :
boni ad essc, et e convcrso : et qiiorum
qiiia nisi scicnter fiercl, essct involunta- gMicratiuncs siint mnlas et ipsa siinl nia-
riiiiii (jiiud csl iiijiisliiiii : (jiioj non cst la, cl c convcrso. In corrupt'onihus au-
vcriiin : scil liiiiit sciciilcr jiarlicularia tcm est contrarium quaiitiim a,l inrercns
in (juibiis cst actus. cl illatiim na'!i si corriijitloncs
:
aliquo-
llic aiilcin inodiis (jui iiiiiic (liclus cst ruin siiiil liuna\ ct ipsa suiit mala. ct e
prius. cliaiii cst dictus iii contrariurimi convcrso.
consiMjucnliis, (juamvis niinc considcrc- I^ladcm autciii ralio conscijiientia' qiian-
tur coiitiarioruiii scijiicntia in c(Uiiugalis tum ad infcrcns cl illaliim, cst in cfli-
ct casibus : (jiiud siijicrius similiter in ciciilibiis ct currMiiijicniiliiis : quia qiio-
cunlraiiis ustcndimus : eu (juuil niinc ni- niiii cHcctiva suiil bonn, ct ipsa sunl
liil ustiuidiinus, siciit dictuin csl, in con- boiia. hoc intcllige dc circctivis pcr
i;i

jugatis quani qiiod ad contrarimn conju- se c( non per accidens sieenim diximus, :

galu sc([uitur cuiilrariiiiii jicr uppusilio- quodboni csl buiia addiiccrc : ct (jiioriim
n(;m conlrarioriim. Si crgu in cunjiigatis corriipliva siiiil ni.ila si pcr sc siiiil cur-
in sc ct iii suis cunlrariis csl insjpicicn- riipliva, illa qiiuriim curriipliva siiiil. bo-
diiiii ail lcrniiiialiuiiciii jduIiIciiimI is dc iia siinl.

accidciitc, cl in casibiis simililcr ; ijiiia 1'cianipliiis in ciiisdcm prublcmalis dc Qn-i? sint bI-
• ... .
"ilia olquiil
casus (luodammoilu lcrmmatione
I , ,
siiiil cunjugali. acciiiciiic cunsidcraiidiiiii sii »i"iiiiiu-
, • . .|.| *Io.
cst III similibus, cl cst considcrandiim.
(piuil i|iiuriiiii iiicsl iina (|unlilas, similia
suiil : qiiia iiiiiiin in qnalilalc csl siiiiilc,

ul dicil .\rislutclcs, cl liuclius dicil i|uu(l

 324 D. ALB. MAG. ORD. mJEB.
similitudo cst rerum dilTerentium eadem non contingit multa simul. Si autem hoc
'
. . .

qualitas : similitudo autcm habituum non contingit, manifestum est quod scire j

duorum vel pkirium ad unura vel unius non est intellii;ere. Et in uno et eodem
"-
Quomai
plura co
ad plura vcl j)lurium ad pliira faciens si scire dicatur secundum habitum. nml- imgat ac
et latellii

proporlionem et proportionalitatem se- ta continyit simul scire : et si scirc dica- re : et qi

modo UD
cundum omnis proportionis dilTerentias : tur secundum actum, tunc scire est con- tantum

Proportio quia quamvis proportio proprie sit in clusionis, ad quod sciendum multa
inquaniica-
ts.
c|uantilatc^
duni quod locus a proportione accipitur
...
tamcn exlenso nomine secun- oportet scire actualiter relata ad ipsam,
ut principia, et illationem qufe est ut in
in similitudine quorum-
habitudinum agere. Similiter si intelli gere accipiatur
cumque similiter se luxl)entium ad unum^ in actu, tunc intelligere est simpliciter

ct in communi in talibus omnibus est intueri intelligibile : simplex autem vir-

inspeclio ad similia secundum inesse, vel tus non potest esse nisi ad unum simplex,
in habitudine una sive Ul vcrbi
similia. sicut linea terminatur ad unum punctum.
gratia, si disciplina una ponatur plurium Si autem in haliitu accipiatur, tunc intel-
et opinio est una, auditum habere cst lectus est habitus principalis, qui est in
audire : quia disciplina et opinio una uno et non in pluribus secundum quod
habitudine simili se habent ad ea in qui- simplex habitus. Sic ergo considerandum
bus sunt : et si visum habere est videre est in similiter se habentibus ad aliquid.
in liabitu, ad minus est videre in liabitu, Amplius in his qua; una qualitate si-

auditum habere est audire : quia una milia sunt, considerandum est ex magis
simili habitudine habitus visus et habitus et niinus inesse per intentionem et remis-
auditus se habent ad suos actus el habi- sionem qualitatis inhoerentis. Sic auteni
tus in usu acceptos. Similiter aulem et ejus quod secundum magis et minus inesl,
aliis similibus istis, et in una proportione sunt loci quatuor a quibus trahuntur ar-
ad unum sc habentibus. et in his qune gumentationes ad problematis de acci-
sunt secunduni rem sic similia, et in his dente terminationem. Unus quidem locus
qua" similia esse videntur. est in comparando ad alterum : quia si

Potestas hujus loci a proportione est prsedicatur accipiendo ad subjectum est

utilis ad ulrumque el ad construendum magis : quia si priedicatum est magis,
et ad destruendum problema nam si in : sequitur ad subjectum simplcx : et ideo
aliquo aliquod similium se habct affir- unus locus est, si magis sequitur magis :

mative, et in aliis sic se habebit : et sic sicut si bonum est, magis vo-
voluptas
constructum est problema. Si autem in luptas est magis bonum et si injuriam :

aliquo similium non sic se habeat, simi- ferre malum est, magis injuriam ferre,
literin aliissimilibus non sic se habebit : magis malum est et hic comparatur :

et sic destructum erit problema. llcec au- magis ad inesse et magis

simpliciter,
tem consideratio est in his quce singula- autem locus
inest et simpliciter inest. Ilic
riter se liabent ad unum in communi. utilis est ad utrumque, ad construendum
Considerandum etiam est in uno ad quod problema et dcstruendum. Xam si con-
similiter se habent et in pluribus, sicut sequens (hoc est, prtedicatum) est acci-
quando plura eodem modo se habent ad dcntis incrementum (hoc est, intensum
unum. Si dicalur siire ideni est quod in- est secundum magis) lioc subjecti incre-
telligere, inspiciendum est qualiter ambo mento (hoc est, inteusionem subjec(i)
se habeant ad idem sicut ad multa, hoc quemadmodum in exemplo inducto di-
est, si eodem modo scire se habeat ad ctum est, nianifestum quoniam accidil.
muUa sicut intelligere, hoc est, utrum Simpliciter aulem ponebam inesse acci-
contingat multa intelligere siraul, sicut dens. Si autem sequitur cum incremento
conliu!;il multa scire : intelli^ero autem pra'dicatum, quando incrementum accipit
 LIBER II TOPir.ORU.M, TRACT. II 32d

sulijectiim : tunc manifcstum est quiHl (ur ex compaialione ejus quod est niapis
simpliciter nou accidit. IIoc iuductiune et minus inesse ad simpliciter inhserens.
autem sumendum est, quia ha;c maxima Secundus ex comparalione niinus pra?di-
hujus loci est, et non nisi ex posleriori- cati ad duo suhjecta. Tertius ex compa-
husprohari potest. ralionc duorum pr;edicatorum ad unnm
Auiplius autem secundus hicus est uno suhjeclum. Kt (piarlus ex compaiatione
prsedicalo de duohus suhjectis dicto, sic- duorum accidentium sive proedicatorum
ut per locum a majori qui destructus est : ad duo suhjecta.
si enim cui magis videtur prajdicatum Amplius autem adaptando tres ullimas
inesse, non inest, nec cui minus videtur considerationes ad similiter inesse, vel
inesse, inerit : sicut expugnare castrum quod videlur similifer inessc queniad-
videtur inesse regi et miiiti : et regi non modum in eo quod magis et minus et in
convenit : ergo nec militi : et e converso posterius dictis trihus hjcis lieri diceha-
teuid affirmative per locum a minori si : tur : enim unum quidem jira^diialum
sive
inest ei cui minus videtur iuesse, ineril duohus suhjectis secundum magis et mi-
eicui magis videtur inesse, ut siexpugua- uus inesSe dicchatur. Siraihter autem
tio castri inestmihti, etregi. inesse videtur tunc si cui magis videlur
:

Rursus tertius locus est de duohus pne- inesse, non insit, sequitur cjuod nec inest

dicalis sive accidentihus de uno sulijeclo alteri cui minus videtur inesse et si cui :

secundum magis et minus dictis, ilerum minus, el cui magis. Si etiam duo pr«-
per locum a majori et per locum a mi- dicata similiter insunt eidem suhjeclo,
nori. Si enim in talihus praedicatur, quod si quod magis videtur inesse sulijecto,

magis vidctur inesse, non inest nec :

non inest, nec rcliquum quod minus vi-
quud minus videtur inesse, ineril et si : detur inesse, inerit et si quod minus, :

prffdicatum, quud minus videtur iuesse et quod magis. Et si duo pra?dicata ac-

suhjecto, iiu'st, et (juod magis : sicut im- cidentia duohus suhjectis simplicifer m-
p(!ralori iuest expugnatio castri et civita- sint : nam si alterum illurum pra'dicatu-
tis :magis videtur inesse imprraluri
et rum quod magis videtur, alleri suhjecto
exjiugnatio castri quam civilatis, minus non inest, nec reli<|uum (|uod minus
autem expugnatiu civitatis quam castri : videlur inesse suhjecto suo, incrit : el si

quiacastrum a civilate defenditur, et non quod minus, et magis sequilur, sicul ili-

e conversu. I':t hic est ferfius ef cuuslru- cit tcrtia considcratio.

ctivus et (hstrucfivus. Ergo epilogandu dicatur, quod magis
.\m[ilius quartus lucus est ejus quod et minus, et simililer inesse tot modis, ut
estmagis el minus duolius pi;edicatis et dictum est , cunliugil ;irguinentari ad
duuhus suhjectis cum nuigis et minus prohlema de accidente. M;inifeslum ergo
dictis, iterum per locum a majori et mi- ex dictis et ex similihus duplicitcr con-
nori argueudum. Si enim piwdicatum tingit argumentari , et ex similihus se
quod magis videtur inesse suhjecto suo liahcntihus ad aliquid vel ad ali([u;i, el
et non inesf nec ([uod minus,et si quud : est a proportione : et cx similifir iulue-
rnimis et ijuud m;igis, ut exjiugn;ilio ca- renlihus, et est locus a siinili : e( (juia

slri inest rcgi, et expugnatio civitatis non a simililer iniuvreidihus inliaM"cnlia

inesl juasidi enim jirffises
vel duci : si suscijiiunf magis ef minus, ideo conside-
potest exjiugnaro civilatem, quod minus ratio secuudum magis el minus non est
videlur, jioterit ot lex oxpugnaro ca- nisi in similiter iniiajrenlihus cum magis
sfruiu, (|uudmagis videlur inossc ot si : ef minus, cl iiuii iii siiiiilifrr se luilien-
rex iKui exjingnat casfrum, nec jir;rses (ihus iu jirujiurtiunc, u( jialet : magis
civitatem, (jiiud minus. Illuruin eiiiin enini se halienl ad iiivicem correhiliva
quatuor locorum considerationes sunmii- ([uain suhjectum il jiassiu ; cl lameu iiun
 326 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.

sequitur, .si passio dicilur ilo subjecto, tum ulteri facit ipsum magis quale, ita

quod correlativum dicatur de suo corre- quod auget vel intendit qualitatem in
lativo. ftem cum dicitur, quod si magis ipso repertam : et si quod alterum esl
ad minus, et simjiliciter ad simplicilor, ab ipso quod appositum facit ipsum ma-

et e converso, et si simpliciter ad simpli- gis tale quam erat intrinseca qualitate

citer, et magis ad niagis : non enim ipsius, construeturproblema, quod ipsum
suscipiunt magis et minus, nisi qute si- cujus ex appositione augetur qualitas,
militer et accidentaliter insunt, ct in liis fuit et est aliquale et tale '. Similiter au-
in quibus unum est per se causa alterius : teni et in quanto et aliis praedicamentis,
abter enim sequitur, si homo est animal, vel in aliis quse circa haec considerantur,
manis homo est maaris animal : et si bi- ut in separatione : quia si separatum ab
bere est bonum, quod magis sequitur ipso facit ipsum minus tale, constat quod
bibere est magis bonum, quod cst fal- el ipsum erit aliquale.

sum sed sequitur,si voluptasestbonum,

:
Secunda consideratio juxta idem est si
quod magis voluptas est magis bonum :
aliquod appositum ad alterum facit ipsum
quia voluptas per se est causa boni de- magis tale quam fuit prius, sequilurquod
lectabilis. ipsum erat aliquale, sicut bonum appo-
Adhuc notandum quod argumentum a situm alicui facit ipsuni bonum vel magis
majori et minori et conjugatis et a simili, bonum, et album appositum alicui facit
cum sit ex quatuor terminis, non potest ipsum album vel nuigis album, et quod
rcduci ad syllogismum categoricum osten- ipsum sit albuni et bonum quod apponi-
sivum : sed oportet quod reducatur ad tur. Xec valet instantia quam quidam
syllogismum hypotheticum. Unde cum atferunt : sequitur ex illa, vinuni facit
sic arguitur bona ergo
: voluptas est :
ebrium, et magis ebrium, quia hoc intel-
magis voluptas est magis bona non con- :
ligitur de agentibus univoce : univoce au-
ceditur nisi sub h)-pothesi, si aliud de tem agunt ea in quibus agens et actum
altero dicitur, utroque sumpto simplici- sunt in forma una et eadem secundum
ter, dicitur alterum de altero, utroque quam agit agens, et quam recipit patiens
sumpto cum magis et minus : et sic lit secundum actionem sic autem non agil :

syllogismus liypolheticus, et non cate- vinum ebrietatem.

goricus ostensivus. Hje autem omnes Potestas autem hujus loci non est uti-
considerationes constructivte suut et de- lis in omnibus Jippositis, sed tantum uti-
structivaj. lis est in liis quie secundum intensionem

ct remissionem suscipiunt magis et mi-

CAPUT VII. nus, in quibus cjus cjuod est, magis in-
cremenlum accidit fieri ex appositionc,
(jKalilcr coiislriiilur pnihlema tlc iirci- lioc est, in his quae secundum intensionem
(lentf pcr locina ab apitQsitione. ot remissionem suscipiunt magis et mi-
nus. A;nplius autem iste locus non habet
Amplius autem construitur problema poteslatcm ut convertatur ad problematis
de accidente ex inspectione appositionis destructionem, et constructivus est tan-
alicujus virlutis accidentis ad aliud qnod tum ; nam
non facit aliud ad quod ap-
si

est subjectum ipsiu.-; quod ajiponitur, ut bonuni id quod ajiponitur,

l>osituin est
si debcat ostendi de aliquo quod ipsum nondum manifestum est si ipsuni non
sit aliquale, considerandum est si ali- bonum : nam bonum malo appositum,
quod quod est quah' vel qualitas, apposi- non ex necessitate et semper totum bo-

' Haec est regula scripta in I Posteritjr. les. etc. Cf. uolam pag. 31 liujusce torai II.
com. 5 quod jiroptcr quod iDnimquochjuc talc cst,
 LIBER II TOPICORUM, TRACT. II 327

num facit : album nigro apposi-

noqiio et secunduni ubi. .\ani si aliquid secun-
tum, ex necessitate album vel magis al- dum quid coutingil frc(juontcr, scquitur
bum, sed forte medium vcl medio colore quod contiugit simpliciler, quamvis iu
coloratum. aliquo habeat instantiam : sequitur enim,
Rursum aba consideratio et parte et iste est crispus secundum caput, erffo
toto in modo tracta, cujus pars lit ex ali- est crispus : iste legit abquando, ergo
quo apposito a(i totuni, ut legere bene legit : iste disputat aliquando, ergo dis-
pars est ejus quod est legore : enim
sic putat. Vidotur autom hsec consideratio
considerando, quod magis et minus di- por quarndam elargationem dari pra?ce-
citur secundum partem inesse, hoc et dentis et parte in modo et toto : destru-
simphciter infert suum totum. Unde ctivus enim est locus istesicut a totomo-
quod magis ost album, est album et :
dali : quia quod simpHciter non convcnit
quod magis est aibum, nec magis nec ut impossibilo, hoc nec convenit secun-
minus ost bonum, vol bonum est bonum: dum quid, ncc secundum quando, ncc
ot totum destructum dostruit partem : secundum ubi, vel ahcubi.
quod enim non est bonum vel album, Ilic autem locus quia partim sophisti-
nec magis nec minus est bonum vel al- cus instantiam habet, et iustantiam (pii-
bum '. Idoo totum mod.ilo ot pars mo- dom ad secundum quid est,
id (juod ost
dalis sunt sicut totum univorsalo et pars (juod hominos sunt socundum quid stu-
univorsalis sivo subjoctiva se habenlia : diosi, sicut secundum quid liberales, et

nam malum quod non estbonum, neque secundum quid sunt casti quia naturali- :

magis neque minus bonum de aliquo di- ter nati sunt istas virtulessuscipero.Sim-
cetur, sed dicetur magis vel minus ma- plicitor autem non sunt studiosi vel libe-
lum. Et non convertiturhic locus ad pro- ralos vel casti, qui sic naturalitor sunt
blema destruendum : quia multa quae non studiosi vol boni vol casti vel libcrales.
dicuntur magis, insunt sinqilicitor : homo Simililoi'autom instanlia esl ad id quod
enim non dicitur magis ot minus homo, est quando contingit onim secuudum
:

non pr()])ter hoc sequitur, quod non sit quando aliquid de numero corrujttibilium
simpliciter homo a parle enim in modo
: non corrumpi, ut tompore augmonli :

ad suum totum simpliciter accoptum non simplicitcr tamen nihil corruplibilium

valot ])rocessus nisi ailirmative. Sic ergo contingit non corrumpi onme enim :

construilur probloma dialocticum per corruptibile corrumpolur do uocessitate.

media conslrucliva tantuiii, ijua' habent l']o(l('iu iuodo inslantia est in ubi : ali-

convonientiam ot simililudiuoni cum cubi oxpodil uli diteta^ ut iu locis a>gro-

subjecto et proedicato problematis acci- tativis : simpliciter aulem non oxjiodit
dontalis. ea uli ut ubique. Anij)Iius autem aliud
exeniplum de instantia ab ubi alicubi :

CAIHJT VIII. enim non est possibile nisi unum csse

tantuiii, ut iii loco uno simjjlicilor ta- :

Qi/(i/i/rr prohlcma pcr mc-

cnn.s/rui/tir moii non ost jjossibilo tanluui uiuiiu osso,
i/ia jinr/im (iiaicc/ica c/ par/im soplii- sod iiocesse est esse muila. b.odoin modo
s/ica ex apposi/ione. instanlia osl conlia iilil : ijiiia ubi sive
alicubi bouuin ost lioc, ut mactare jia-
Eodcni modo etiam considoraiulum ost trom in Tiivallis : non tanien simjiliciter
in his quai sunt ajijiosilione determina- cst bonum vid jiium maclare jiatrem. lla'c
tionis secundum quid(hoc est, sccundum autem ullinia instanlia non signilical du-
aliud et ad aliud) el socundum quaiido, jiliecm inslautiam conlra ubi, sod signi-

'
Et hoc cst quuJ ilici solot, iiuo(.l coiiiparu- livuiii priBSUppouit suuiu posilivum.
 :

328 D. ALB. MAG. ORD. PIl/EF).

firatquibusdam geritibus esse bonum : per est locus dialeclicus. Si aulem non
uiii enim nou facit diirerentiam ad sim- gratia sui prajdicatum inest subjecto vel
pliciter nihil enim diiTeil si illce geutes
: gratia utriusque : tunc est locus sophisti-
siut ubique, bouum euiin eril eis mactare cus, qui dicitur secundum quid el sim-
parteSjSicut et bonum est eis in Trivallis: pliciter, si simpliciter inferalur ex ipso.
et ideo ubi in hoc non facit differentiani Exemplum aiiteni (|U(jd gratia determi-
ad simpliciter, sed quibusdam esse bo- nationis relcrtur ad subje(,tum, ut Sucra-
num. Hursum autem instantia qute cou- tos esl albus pede : ergo est albus : uon
tia quaudo dicta est, ut quaudo sive ali- sequitur. Exemplum ejus quod est iu ra-
cui expedil medicari, ut quaudo fegrotat, tioue utriusque referri ad subjectum
uon tauieu simpliciter expedit meilicari : eliam gratia sui et determinatiouis est,
aut forte uec hoc quando signiticat illud Socrates est homo mortuus : ergo est
quod inslet per quando ad simpliciler, homo : non sequitur, sed est fallacia se-
sed instet per cuidam, sicut iu eo qui cundum quid et slnqdiciter.
afficitur aliquo modo aigritudiuis : nihil Adhuc est notandum quud determina- Determin
tio mulli
enim quandocumque secundum
ditTert tio addita, aut nihil addit supra id quod plex.

tempus, dummodo alTectus sit secundum simpliclter est et indeterminatum nisi ens dens nu
ens ratk
aet;ritudinem. ratiouis, ut cum dicitur, Socrates est nis.
Restrin-
Et quia jam ssepius diximus simpliciler unus homo, hoc quod est unus, non addit gens.
Destruen;
esse et secundum quid, oportet expouere nisi rationem indivisionis : et talis de- Djminuer

quid simpliciter esse, et quid secundum terminatiu infert sinqiliciter, ut Socrates

aliquid. quod simplkitcr
JJicimus ergo est uuus homo : ergo est humo. Aut addit
dicitur esse quod addito quod
est nullo aliquod restringens et determinans id
determinat ad restringendum quod dicis, quod est simpliciter : et tunc id additum,
sicut simpliciter dicitur quod est bouum aut salvat inesse ipsum quod est simpli-
sine determiuatione, aut de quo dicis citer et solum determinat ipsum et re-
simpliciter contrarium boni, ut patrem stringit : et hoc iterum infert suum sim-
mactare non dicit simpliciter bonum pliciter, ut Socrates est homo albus
esse, sed dicit quibusdam geutibus esse ergo est homo. Aut illud additum de-
bonum, et religione hoc putare pietatem : struit et ipsum simpliciter, et
diniinuit
sed non dicit hoc simpliciter bonum esse, hoc non infert suum simpliciter, ut So-
sed dicit honorare deos sinipliciter bo- cratcs est homo mortuus ergo est :

num esse, niliil addeus determinationis : homo : nou sequitur. Aut non totaliter
simpliciter enim bonum est quod nullo salvat, nec totaliter destruit, sed dimi-
addito est vel videtur esse bouuni, et nuentlo trahit ipsuni ad partem, itaquod
simpliciter pravum est vel videtur esse, cum illo salvatur in ipso determiuationis
vel aliquod talium praedicatorum, quod contrarium : et hoc iterum non infert
nullo addito determinantc vel restrin- simpliciter, ut .^thiops est albus secun-
gente simpliciter dicitur illi inesse vel dum dentem : non sequitur , ergo est
non inesse. albus : pluit iu Anglia, ergo pluit, et sic
Ad intelligentiam autem Iiorum notan- de aliis.

dum, quod in problemate de inesse vel Ad intelligentiam vero de Trivallis

de accidente^ aut prtedicatum gratia sui scias, quod littera corrupta est quse di-
convenit subjecto, aut ratione determina- cit, Trivallis pcr duas post // mediam
tionis, aut raliune utriusquc. Si gratia sjdlabam positis : sed vitio scriptoris
sui conveuit : tuuc determinatum infert u littera quoe in figura duae // videtur
simpliciter, ut Socrates est homo albus : quando dua3 linece quse sunt in u littera
ergo Socrates est homo vel : Socratesest protrahuntur in longum in duas // trans-
hic homo : ergo est homo : et sic sem- fornuita. Dicitur enim geus illa Trivaii,
 LTBER II TOPICORUM, TRACT. II 329

1 con- (1110(1 in Latinis sonat macfatores vel oc- tiles filios occidunt, et patres scnio con-
'
jdinein *_ I

;eniis
ici(ur
risorcs. Est autem oorens Sclavorum in fectos, cl senes
'
ne in miseriis vivant, oc- '

'"a"- Dalinatia inter Gra?cos et LTngaros versus ciduut et sepeliunt : et lioc reputant jiie-

Orientem habitaus, cujus quidem duces tatein iu terra ista. Igitur egu pro ineip-
cuiii parte gentis super lluvium quee Al- so et hoc ab incolis perquirens didici, et
nunc Saxonia di-
bia dicilur in terra quae oeulata lide aspexi, et tuinulos sic occiso-
cilur, veniens, ibidem usque hodie babi- rum, filiis (qui patres et matrcs occide-
tat, et locum suse habitationis a prima a laut) inibcantibus aspexi. Sunt autem
([ua venerunt, nominaverunt Trivavia. proceri boiiiines, fortes et pulchri, usque
Kst autem usque hodie servans illud pro bodie religiunciu palrum suorum in oc-
religione, quod miserrimos in vita repu- cisiou pareutum suoiuin observau-
taut pium esse occidere. Propter quod tes.

gibbosos, claudos et caecos vel aliter inu-

'-jUilon

','uiaaiil
 LIBER III

TOPIGORUM.

DE ACCIDENTE CONTHACTO ET COMPARATO.

TRACTATLJS I

DE ACGIDENTE CONTRAGTO ET COMPAHATO.

in prolileniatibus ethicis. Physica autem

et luuica uua furma uniuntur. sed se-
in
CAPIT I.
cundum materiam remaucut inlinita et :

De prseambulis et prooemio. ideo patet quod infinita sunt quse in phy-

sicis et losicis ad materiam contracta

Mvel Diiluiii i'st iii piiino liliru luyus sciuii- quaMunlur. Proptcr ([uod substantiales
iuni.
tia', i|U(iil jirulilema cst speculatio con- non possuut de problematibus
libri tleri

lemlens ail electionem vel fugam, ct ad ad materiam conlractis physicis et lo;j;i-

veritatem et scientiam : ]irnpfer quoil cis, sed de ethicis ad malcriam contractis

cuin ea qua' ponunlur in diHiuitione ali- secundum rationem dictam oportet li-

cujus formaliter distinguant ipsum, patet brum fieri specialem.

quod piol)lema de
formaliter dilVert ali
eliiicudo vel fuijiendo
aliis prohlematibus :
....
Cum
hu us
autem itcrum dictum sit inprimo
II
,

quod quicuam prulilema-

scicnlia',
,
Proinieniio-
ne liujus li-
iiriet causa
, . ,. 1. , I
intontionis.
et idcii [ler alia principia leriiiiuandum ta sunt prmcipalia, ct quaedam adjuncla
est : et ideo subslantiali lu librum de eo j)rincipalibus, ut problema de ditrerentia
oporlet introduci, et cum problematc de adjunuilur prublemati dc gencre, ct ter-
iuesse simpliciter nun iiotest delerminari. miuatur in eodem libro cum genere, co
(Juia autem ilerum iu primo libro deter- quod diirerentia est jjfeneralis, ct proble-
miuatum esl, quud probiematum qu;e- ma de accidciite contraclo et comparato
dam suiit elhica, quccdam pliysica, qua^- csl piiedicalum accidcnli, uou debuit in
daiii loj,'ica, ct problcmata etliica iu uiui eodcm libro cum problcmatc deaccidente
forma eliiieiuli vel fui;iemli unila suut et termiuari : ([uia ditrerciiliam furmalem
fiiiita suiil ad formam uuain commuuem, habenl ad ipsum, ut dictuiii est quod :

constat quod linilu suut qua; hoc modo uon hiJjct problema de diircrentia ad
 332 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
problema de genero, quamvis genus et prooemio determinetur quoniam deter- :

(liiTorentia odnstitviantur in divorsis cs- minationem non facimus do' piuriinum

sentiis serundiim quod oonstituunt tor- distantibus in oligendo : quia scire lioc
tium, ut ditlerentia, cum sil non conver- facile est, ot arte non iniUget : et ideo
tibilis et generalis, cadit in intentionem non faciemus considerationcm de his, et
generis : et quando est generalis et |con- magnam in bono et eUgendo habentibus
vertibilis, acoipit in prffidicando et sub- difTerontiam nuUus enim dubitat in ta-
:

jiciondu spocioi intontionom, ot sic ad liiius. ('ujus exomplum : quia nulius du- Nuiiusi

idem pertinet cum genere et specie. JAcci- bifat utrum lioatitudo vel (Uvitiae sint beaiit
vgI tliv

dons autem absolutum ot comparatio ac- magis appetondce. ()mnos onim ajipotunt sint mi
^^^
cidontis quamvis in eadem cssentia fun- beatitudinom qua; cousistit in bono sine
detur, cum aiia et alia habent esse suae impedimento miseria! vivere : et propter
terminationis ad formam : quia accidens illam boatitudinem agunt quidquid agunt,
sccundum esse alisokitum eligendum, ut dicunt Stoici. Divitiie autem non
formam non habot:
ebgibilis vel fugibilis appotuntur nisi in quantum partes sunt
quam tamen formam habet accidens beatitudini permixtffi : quse pars est suffi-
comparatum. Et hi-ec est foima ad quam cientes osse, quia divitiae sufficiontiam
contendit problema per principia spocia- dare putantur : eo quod generaUs lide-
lia dilTerentia a principiis illis quibus ha- jussor sunt futurae necessatis, ut de nu-
bet terminari inesse ut accidens. Et idoo mismate mensurali dicit Aristoteles se-

dc hoc adjuncto pra;dicato oportet sub- cundo Ethicorum : ot idoo divitiae rofe-
stantiah'm inihici libium, cujus prinmm ruiitur nd boatiludiuom ab his quibus ap-
tractatum faciomus do accklenfe contra- potuntur. Propter quod nuUi dubitant
clo et comparato : quia hoc imme- beatitudinem plus quam divitias appoton-
diate contingit post considerationem de dam. Do sic ergo distantibus non opor-
inesse simpliciter : quia tam contractum tet facere artis considerationem, sed de
quam comparatum in eo quod inest ut his consideratione artis opus est, qme
accidons, fundatur, et contractum por se ]U'opinqua in forma boni et eligibiUs, et

et comparatum per se continentur sub do his quibus rationabiliter dubitare pos-

hoc generali quod est contractum et coin- sumus, utrum comparatorum oportet ma-
paratum el ideo prius de accidente tam
:
gis bonum osse, vel magis cUgendum :

contracto quam comparato dicendum oc- eo quod nullam statim et prima facie vi-
currit : quia per loca iUius determinatur deamus alterius ad alterum praeeminen-
et accidens comparatum et non contra- tiam in bono et eligendo, sed de hoc
ctum, et otiam accidens contractum ot comparato oportot liabero scicntiam et

comparatum. considerationom.

His igitur sic habitis et praemissis Paham ergo ex his quos dicta sunt,
procemiaUter, primo dicimus quod utrum quoniam in his talibus ostensa per ar-
duorum vel plurium nobis propositorum tom dilTorentia socundum pra?eminentiam
accidentium contraclorum ad inateriam, in bono vel eligibiU, vol una dilTorontia

et secundum magis ct minus comparalo- sive praeeminentia, vcl pluribus (si plu-
rum ad invicom, et ad nos, et sit magis ros sint rationos pra-eminontiarum) con-
et minus oUgendum simpUciter vol nobis, struotur et conformabitur intoUectus pra-
aut quid sit meUus duorum vel plurium cticus : quod magis appetendum quod
est

propositorum, ex his qufe in hoc Ubro inter ea est praeominens aUeri, in primo
dicenda sunt, est perspiciendum : elcctio Ubro in quo constructum est inesse ut
cuim, ut dicit
Eieciio quid Damasccnus, est duobus accidons, quod ad voritatoin et scientiam
Damasc" vel pluribus propositis, hoc aUcri vcl al- contendit, constructus est inteUectus spe-
"""'
teris praeoptare. Primum autem in hoc cuhativus. In hoc autem tertio de eUgen-
 LIBER III TOPICORUM, TRACT. I 333

dis construitur intellectus atTectivus sive sunt, et in quibus subtili consideratione

practicus,quo voluntati |iiTmixtus est. non esl opus.
'orum Pnipter quod notandiini quod ethico- Considerando ergu ituninu eiigenduui
X est
litio. rum (inplex cst cognitio. Ina quidem ex in se damus hanc maximam, quod id
propriis principiis, quse sunt natura, con- quod cst diuturnius, est magis bonum
suetndo , voluntarium, involuntarium, secundum hoc eligendum. Comparando
eh^ctio, consilium, et iuijusmodi quse ad autem iionum eligendum ad nos ihuuus
etliicam pertinent. Alia autem specuhi- istam, quod id quod certius est honum,
tiva rationum, qiiare quid eligibilesive fu- quoad lioc est magis eligendum, qiiam
gihile contenditur, qua? p;Mlinent ad dia- id (|uod est minus certum vel minus diu-
lecticum et hanc hic tradimus. Traden-
: tnrnum. Istae ergo sunt duse considera-
do autem non faciemus considoratioues tiones in suis maximis determinatae in-
per inspnctionem eorum qua? antecedunt spiciendo ad eligibile in se considerafum
vcl sequuntnr proedicatum vel subjectum etad nos comparatum. Sunt anteiu aliae
pnilih-matis, sicut in anterioii liujus maxiuia' per inspectionem ad eligentem
scientia^ libro fecimus, sed tantum (h^bi- et non ad ehgibik' acceptae : ct sic acci-

mus maximas eligeiidi reguhis : ijuia il- piuntur septem maximse vel una ex se-
he rectificant intellectum practicum ad ptem constans.
rccte eligendi considerationein, per in- Prima quidem est, quod magis eli-
spectionem eorum quie sunt in subjecto gendnni est, ubi prudens eligif : quiapru-
v(d pra-dicato problematis, et magis sunt ,lens est, qni cum
ratione agendoium ha-
ail (leslriirndum intellcctum speciilati- bet prudentiam. Secunda est, qudd id
vum. Dahimus autcin piv-ncipue maximas est magis eligendum, (juud eligit vir ho-
constructivas electionis : (juia jicr istas nus qiiia bonus est cum viitute disposi-
:

scielur discretive quid fugiendnin et qnid tus, ut in mngiiis Moralibits dicit Aristo-
non eligendum. Sic ergo in hoc tertio tcles, et qui non solum dicto, sed etiam
lihro Tdpiconim procedenuis. facto probat per amorem honcstorum
verba ct clectiones suas. Tertia est quod
CAPUT II. 1*^'^ recta praecipit eligeuiimu : lex cnim
recta, ut dicif TuIIius, est jus scri[)tum
Ih- rlri-lidiic prr iiisjirrlioiirm ad cliiji- j)ra'ci|)iens justum prohiheiisijiie contra-

hilr rl rliiiriilriii, el eligibile subjr- riuiii. Et ideo lex recta iiiliii iira'cipit age-
rhim sice [(iriiniiii, rtc. renisijustiim et Iionestiiin. Quarta cst,

fiuod studiosi dicti circa siiiirula mau-is Aii«s aeic-

'^ >-
1 cu.
i'iimuiii cigii iiili'lligriiiluin rst, quod dicuiit eliucndiim iii eo (ludil tales sunt,

iioii (laliiiiiiis iiiaxiiiias '

de iira^einin!'!!- inaiiis eliirniiiluiii : stiiiliiwi iiiiiii siiiil

tia eligendi ad uini rligriidiim : quia ha'r (i|)tiini' boni et circa siiigiila siiiil (i|itiiiii.

jiliiriiniiin liabrnl diih^rriilia' (listantiam : ciica singula studiosi : et his credendum

sed primo dabimus inaximas ostendentes est, qnia cxpericnlia ctaiTectu loqunnlur.
dilTerentiam elignidi ail iuilitTrrriiter se (jiiinta esl, dc unoquiKjiie de specialili r

lialiens rendum
ad du ve I ligendis in lioc vel in isto, hoc csl, (jiiod

vel cuiu electio non sit linis, sed eoriiiii iu iiiKiqiioijiie gencre ncgotii \c\ artis

qiia' siiiil ail liiiriii, j)()ssunt dari consi- |ir;eri|iiiiiit CSSi^

[!ssc cligcndimi,
'-"b'-
iil aii ii;i\i-

deralionrs siiiiij)l;c rx ij)so eligendo, vel gauduin ii;iiila scieiis, ul C;il\|)so, rt sic

ex liiie ad (]Ui'in respicit electio. Hespi- dr iiliis. Sext;i, in gciieriluis lionis ;id vi-

i-irllilo aillrll) ail i|islllll rllgrllillllll |iolia- l;iiii or(liii;ilis. iil (jii;i'i-llliii|iir pliirrs di-

liiii> iiriiiio iii;i\iiiM> i{iia' iiiiiiiiliiis iiola' ciiiil rli^('iii|;i: rl liuc ili\ i'rsilic;iliii' iii

'
.\il lioc vi'iliuiu ;«((./ imas iiiliuc liactalii suii- ;iiiililiii' ifijnlns.
 ::

'

334 D. ALR. Mx\G. ORD. PR.ED.

plures vel omnes, iit dicunt in niiMlicina tct inspiccrccligeiitem contra(bclioiies eli-

(jn;ecumque plures vel omnes medici : gibilis vel boni et esscntiales et acciden-
quia plures vel omnes sunt experti plus tales. In essentiales qiiidem in eas quas
quam unus. Septima est. qua^cumque sunt boni secundum causam.
omnia eutia appelunt ct lioc est de bo- : Respiciendo ergo necessarium sive
no divino omnia euim appelunt bonum
: substantiam boni eligibilis, magis est
divinum, et propter id agunt quidquid cligendum quod in genere lioni est Pixum
agunt. lloc autcm sccundum
est esse et stans secuudum siibslantiani in lioc
quod lluit esse a causa prima: hoc enim gencre quod est Itoniiiii, quam id quod
est simpliciter bonum in quanlum esl non secundum substantiam est tixiiin

cansa prima, et unicuique optinmm in qiiiil in genere boni, ut justitia est boni-
quantum a causalis estparticipatum. ILtd tas fixa et stans in genere honi ut boni-
considerationes sumuntur cx parteeligcn- talis species, et est bonitas (ut in maijnis
tis. Eligens enim per exemplum est ratio Mvralibus dicit Aristoteles) magis eli-

et regula electionis debit-p. Aut igitur re- genda jnsto : et dico justiis qiiod est opus
gula esthabita a regente in ipsam eb^ctio- justitia\ vel elfectus. Et latio electioiiis
neni, aut reguLa quam ebgit universab- cst, qnia lioc quod est justitia, secun-
ter vel particuhiriter. Si universaliter duni sui naturam est in hoc genen» qnod
aut secundum virtutem intellectualem, est bonnm : illud autem quod est justum
vel moralem et primo modo est pru-
: sicut actio vel eiTectus, non est in eodcm
dens, secundo modo bonus. Si autem genere, sed in genere actionis, et potest
regula informante electionem ipsius esse noiil)onum simpliciter, ut jnstitite
tunc est lex juxta. Si autem est regens opus quod cst damnatio vel punitio. Aii-
electionem per exemplum jiarticulare :
quando non bfinum est eligibile, iit fi
tunc sunt studiosi, et circa singula dicti :
dicatur qnod justns, ut homo jiistns sed :

et hoc exempkim vel est in uno vel in lioc noii est ita evidens. Et tunc ratio
pbn'ibus ut plures vcl omnes. In eUgibili- clectionis est : quia justit'a est causa ju-
bus enim magis imitandi sunt plures vel sti : et causa est mapris eliaribibs causato.
omnes quam unus : et si est in bonis Et quod non sit essentialis iu bono sicut
divinis, tunc reguUi electionis sunt om- in genere, patet : quia sicut albus homo
nia. non est quid in genere coloris, qiiia non
In talibus autem quia electio regitur est color : ita justus homo vel jnsla actio.
alio quodam ebgente vel docente quid vel jiistitiff elTectus non est bonitas, sed
oportet ebgere et non illud, ideo in taii- biuiiim per informationem boni : non
bus oporlet ducere prudentem cl viruni enim secnndum pra-dicationem in recto

bonum et stndiosum circa singula, et du- factam dicitur hoc genus, ita qiiod genus
cere ad ([uidcpiiJ (hoc est, ad onme) rccte prcedicetur de ipso quod noii est in

quod fucrit iilile, quod dicendum est, et genere essentialiter siciit (piid ipsius ge-
debere eligi exemphun
ad vel dictum neiis. ITnde albus honio non est color.

ipsius in communi, cuin sic est differen- Similiter antem est in aliis responden-
tia.Item hoc simpliciler et universaliter dum.
mtdius est et magis eligendum, quod di- aulcm in conditionibus essentiali-
Est
ctum secundum meliorem disci-
est eligi bus (cum cnim Ixmum dividatiirpropriis
:

plinam, ut quod pra^cipit ebgi disciplina dilTcrentiis in bonuin propter se, et in

scientia^ virtutis heroicae, alicui aulom bdiiuni proptcr altcrum) sicut sanum es-
eligibilius : ct id magis est eligeudum sr in liabitii sanitatis inagis eligendiim.
quod est eligeudum sccundum discipli- i|uam cxercitarc vcl deambulare, qnod
nam propriam, ut fabro qua-. fal)rilis, et lit propter sanitatem inducendam, ut mo-
politico quae pra?cij>it civilis. Ouareopor- tu corporis evacuetur et descendat humor

ii
 LIBER III TOPICORUM, TRACT. I 335

ab ore stomachi : sanum enim esse prop- honi eligibilis naturam et privationem
ter se, exercitari auteni cliuitur proptor ejusdem, in eo quod por accidens eligi-
aliud. Et sic propter se dicit privationem tur. rterque taineu cst pcr se, velper ac-
relationis ad ulteriorem fmem : et hoc cidens. Quia igitur per se dicilur duplici-

potest esse duplieiter : et similiter in ge- ter, et per accidens dicitur duplicitcr.

nere ordinis ad finem in illo ordine inten- Per se enim dicitur quod opponitur ad
tum in qup quiescit motus appetcntis et propter aliud : et sic virtus non per se
nihil quaerit plus ad hahendum finem il- eligitur, sed propter hahitudinem. Et
limi, nisi forte ut conservetur, ut infir- qnod opponilur ad id quod est per acci-
mus qua^rit sanitatem ut ullimuni in mo- dcns : et sic viitus eligitur per se, et non
tu ad sanitatcm. Similiter tamen ut ulti- i)er aecidens, sed gratia suiipsius. Simi-
mum qua^ritur beatitudo, sed illa quperi- liter per accidens dicitur, quod gratia ac-
tur ut ultimum ad quod rcfertur tota vi- cidentis, vel ex ipso occasionari intelli-
ta. gitur vel eligitur. Et hoc sic intellecto
per se Adhuc autem dividitur bonum essen- plana^ sunf considerationes.
im et
Der ac- tialiter in per se bonum, et per accidens
lens.
bonum. Et /)fv .?e bonum est, quod intra CAPUT 111.
se habet causam et substantiam quod sit
bonum, ut honestum, de quo dicit Tul- Dc impectione caiisse boiii iti gcnerali et
lius, quod sua substantiali vi nos trahit, specinli sccundiim quod causa rcfjimen
et sua substantiali vi nos allicit. Hoc eleclionis.
enim dicitur dc natura sui inovens ad
eligendum ipsum. Per accidcns autem Considerandum est in causa honi : ta-
bipmiiu est, quod in se non habet cansam mcn iu communi
bono causafo secun- in
electionis, sed in aliquo quodam ad quod dum quod ordinatur ad causnm in com-
[
ordinatur secundum aliqucm modum se- mune, non descendendo ad hanc causam
([uendi ex ipso. Cujus exenqjlum est, ut vel iilam. Sic autem causa boni per se
amicos justos esse magis eligendum, eo magis est eligenda, quam causa boni
quod est inimicos justos esse quia ami- : per accidens. Quemadmodum virtus in
cifia, ut dicunt Aristoteles et Tullius (>t eiigendo diHert a fortuna. Nam virfus est
Thcopbrasfus, fundafur su[)ra virtufem causa bonorum pcr se. Korfuna aufem liona forlu-
nre aunt or-
qiKc est causa elecfiiinis l)iini amicorum, causa houorum forfume subjacenfium, gana beati-
tadinis.
(|U()il est causa elecliouis virfufis ct bo- qua' sunf divifia\ potestas et gloria, (pne
IJonum
ncsti. elisere inimicis autcm sunt secundum se non bona, sed suut
cum non fundclur supra virtutem, sed bona ut organa beatitudinis et condeco-
vitium inimicitia", iiiiii |iiifest esse inimi- rantia beatitudinem. Et similiter in aliis

cis, scd in alio quod csf occasionafum ex si qnid aliud est hujnsmodi, ul falum, et
ipso. .\ini(Os ergo esse justos per sc cli- casus, ct liujusmodi. Siinililcr aulcm in

gendnin : ininiicos aiitem esse jiistos sc- cimliarid |icr opposifnin : iiain iiuod est
ciindnm accidciis ciigimiis, uf quoil nihil causa mali pcr sc, magis est fugiendum
nos noceant qiiod occasionaliter, ex lioc
:
(|uam (|uod pcr accidens est causa, ut
qiiod justi sunt : quia justus non vull no- vifinin esl causa mali per se, et per se
cere alicui. ilic anfcin luciis eligendi est magis fugiendum quam casus, vel in-
idem ciim co qiiud iinmcdiate dictum fortuniuin. qiiod esl causa mali ]>er acci-
esl. I^t qiioil iii (|n(iil csl |inp|itcr sc. ma- dcns. ul |ian|iciialis vel miseria\ qua».

gis est eligenilnni i|iMin iil i|ii(iil i>i |iri)- sunl inala pcr aiiidciis.
pfcr allenim. Scd muild (piuilani dil'- I'.l (|uu(l siiii|dicilcr cl jicr sc liiiiiiiiu

fcii : ([iiia illc csl per rcspcdnm ad linrin. csl, mairis csl cligciidiiin, (|iiain ijuod
islc csl [icr respecluiii <iil inlrinMiain csl causa liuni paiiicularis el alicui, ut
 :

336 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

sanum ficri vel sanari magis cst eligcn- secundum communia quse in utrisque
dum quam secari, quod non est causa sunl Deo et hoininc et animaet corporc,
boni nisi indigenti sectione in quo (nisi niliij dilferunt: quia commune non e.st
fiat) putresoit mcmbrum putridum. ralio dilfcrcndi, sed convcnicndi : sed in
Siniiliter inspicicndum est in causis propriis (juaj cx subjccto lluunl, propriis
specialibus, et post inspiciendum est in dilTerentiis alterum ab allero separatur,
formali causa quse est dans cssc ct rei na- et efficitur mebus quod inest meliori.
turam propriam boc modo quod na-
: ct Aliler autcm inspicicndo inspiciendum
tura propria sive naluraliter eligendum est in subjectum quoad subjccti principia
cst,quoadhocmagis cligcndum est,quam constitucnlia ipsum : ct sic liabet tripli-
id quod non naturn sui eligitur,ut justitia ccm insj^cclioncm : quia aliquid incst
quce naturasui cligilur, est magis cHgenda prioribus subjecli jirincipiis ct cst bonuni
justo quodeligilur ut acquisilum : et di- fundamentale quod inest sccundum vir-
citur juslum rl prr jusliliam C(uniiuinicali tulciii piimoruin principiorum, ct esl bo-

vam vcldislribulivamascitumcladcpluni. nuni melius quod inest secundum virlu-

Et inspicicndum in causas naturalcs, tem meborem construentium subjectum,
non ex qud>us fil boniim eligibilc : qiiia et est bonum honorabilius quod inest se-

talem naturaui non habct iii (juan- cundum virlulcm lionoraliiliorum princi-

tum est eligibile : sed inspicicndum in piorum conslitncnlium subjcclum. Et

diversitatem causse materialis in qua esl exempluni jniiui in corporabilibus bonis
bonum ebgibilc quod melius el ju-iiis est sanitas, qua? magis cst eligcnda robo-
ita quod jiistilia cst subjcctum bonl : ct rc et decore : eo quod bonum fundamen-
vidctur (juod bonum est pioprium talis taie est et rolmr et decor nam ha^c
:

subjccli, quia hocfluit de substantialibus eliam sanitasconsistil in liumidis et siccis

sulijccti illius. juiiiia conijilcxionc, qiiibus omnia mem-

Unde hoc modo quod mebori cl Ikuki- bia el humores ex quibus omnia simiHa
rabdiori inest ut propriuin, magis est cH- membra generantur, constant, quibus
gendum et melius, quani quod pcjoris lurbalis omnia nccesse est turbari. Si-
et ignobilioris cst proprium. Est autcm miiiter priora esse dicendum esl, ex qui-
melius quod meliori virlule est perfc- bus ut primis fundamentis constructum
ctum.ut melior esl virtus rcgis (junin mi- cst animal. Robur autem et dccor consi-
lilis, et liominis quaiii lconis, ct Dci slunt in jioslcrioriiius naluram comjilcxio-
quam hominis unaquaMjuc cniin rerum
: nantibus : nam robur consislit in nervis

bonum habet secundum aliquod iilliiniim et ossilms nicmbra dissimilia componen-

suffi virtulis. llonoratius autem cst quod tibus : decor aulem consislil in menibro
in demonstratione operuin suse virtutis vel corpore disposilo : eo quod decor vi-
majorcm meruit honorem rccipere virlu- detur esse qusedam elegans commensura-
tis prsemium : et sic quod inest Deo ut tio componentium secundum decentiam
lionuin sua3 virlutis, melius est magis el proportionatff qualilalis ct congrucnliain
eligendum, quam quod incst bomini sc- corporis.
cundum suam virtutem, qua; j)roj)ria ho- Si autem quis quod sccuii- objiciat, 0bj<
minis virtus est. dum hoc meliusquod inest secun-
est
Et mebus est quod inest Deo secundum duin sensibib^m, quam quod inest secun-
Dei virtutem, quam quod inest homini dum ralionalcni : quia in gcneralionc
secundum hominis virtutem et quod : jnior esl scnsibilis (juain ralioiiaiis. ut
incsl anim.T secundum animae proiiriani viilctur Aristolclcs dicerc. Xon valct :
Sol
virlutcm, quam quod incst corpori sc- quia ralionalis etiam in gcneralione pro-
cundum corporis propriam virtutem. In pinquior est efficienti intelligentiae quam
propriis enim considerandum est : quia sensibihs. Vera tamen solutio est, quod Al
 LIBER III TOPICORUM, TRAr.T. T 337

jn materialibus qua} cx matprla cducun- in Ethicis dicilur, scd possibile et im-

tur, tcnct consideratio. Anima autemnon possibile dicitur per quod potest baberi
cducitur dc materia : quia non cst cor- fuiis intentus.

pus, ncc liarmonia corporis, ncc ad har- Amplius autem in cfTectivis sive effi-

moniaiii convcniens, sed unibra qua^dam cienlibus causis considerandum est : ct

el imaj,'o intelligeutiic. Ilajc auteni alihi hoc niultipliciter. Uno quideni modo :

probata sunt. quiaduobus cxistentibus causis duorum,

Inspiciendum eliam ad finem sicut ad abud melius cst, cujus etTectivum bonum
causam : fmis enim in onmibus magis est mcUoris fmis. Cujus enim cfficicntis
eligendus et volendus est, quam ca qu?e est finis mebor, et ipsum est meUus et

suut ad fineui : quia ea qure sunt ad magis eligcndum. Adbuc autcm alia ma-
fiuem, non eliginius nisi ut sunt ad 11- xima quando duobus cfTcctivis ad duos
nem : unde appetitior est finis secundum fines quos efficiunt ex proportione ad
quiiil jippetitus est vohintas, quia vohin- suos fines sunqda, quasi immutafa pro-
movet tas est finis. Et sic quod in Elhicis dici- portioue plus superat finis fiuem, quam
bium.
tur, quod electio non est finis, non est iste alius Ihiis superet proprium elTecti-
contrarium : quia sumitur ibi electio se- vum. Ut verbi gratia, beatitudo quffi est

(iindum quod est acceptatio rationis ejus Gnis, plus superat sanitatem quae est finis,
(pind ex consilio detcrmiuatum est. Con- quam sanitas superet proprium effecti-

silium autem est eorum qute sunt ad vum quod est sanitatis eirectivum. Con-
liiicm. Ilic aiitem sumitur clcctio secun- sideratio est, quod tunc sequitur : quia
dum quod cst actus rationis determinans efTectivum beatitudinis mehus est sani-

in bis melius, quae sccundum boni ratio- tate, quoe est finis quidam. IIoc autem
ncm comparantur et libiantur ad invi- quod dictum est, quantum sive in quan-
cem. tum superet beatitudo sanitafem, cum
II;ec autem cont.ideratio multiplicatur :
tamen superet, et efTcctivum beafiludinis
id quod est sanativum: sauativum autcm
quia ex quo finis gratia cliguntur et ea
quffi sunt ad finem, sequitur quod inter '"'""^ siiperaf quam beatitudo, beatitu-

eaquae sunt ad linciii, uiiiiiii ipiod ordi- '''"'^ cfTcctiviim : quare muHo plus supe-

nalur duum sive duoium \v\ plurium, rabit clTcctiviim beatitudinis, sanativum,

iiKigis cst eligcii(liiiu (piod lini est pro- quam sanitas superet sanafivum. Palam
piiiipiiiis : ipii.i Iiir ia incdicinis cst boiio ergo quod magis eligendum est efTecti-

liiiis, vuni bentitiKlinis quam sanitns, eo quod

Adliuc aulem secuudum hoc alia cou- phis illiid siiperabat bcatitiiilo qiiam sa-
sideratio, quod idquod est ad vitcefincm, nitas suiim etrcctiviim.

iii(luanfum vitabominis sccundum opti- Argumcnfum aufem a comnmfata pro-

miiin virtiilis cst bomiuis optimum, et porfionc sic formandum cst intcr qiiafuor
magis eliuibilc, (jiiain id ipiod cst ordi- terminos : sicut se babef sanilas ad sana-
ii.iliiiii al aliipiiil aliud sicut ad finein : et tiviiiii, sic bealifudo se babi'f ad beatifi-
hijc iiiiiilo lujlius et cligibilius est, quoil cativuni : ergo (omiiiiilala pnqiortione
ad hcatiludinam quai csl tofius vila? linis, priini ad fertium, cl secundi ad quarluiu,
conlendil et ordinatur, quam (juoil ad sicuf se linbet sanitas adbeatificativum, sic
prudentiam qua; cst projuie corum qii;c se liabct sanafivum ad bcatifudinem: scd
conferunt ad vifain monasticam, vid bealificafivum supcral sanifafcm, quia
u'coiiomic;ini, vel civileiii confereiidam. healilic;itivum esl secundiiiu ;iuiiiiaiii cl

l''.l ilcriiiii iiilci' ca (piM' siiut ad liiicm, ad iiiidiorciii liiiciii (|u;ilii s aiiilas: crgo
magis siiiit (digeiida jiossihiliji quam ini- iiiulto phis siqirral hcaliliido saiiilalciii :

possii)iIi;i iiuii ;iilcs-ic : (pii i sic (declio ct sanitas siij)er;it saiiiKilcin : crgo iiiullo

non cst i\r iiii|iiissilMli. M'il Miliiiilas, iil idusbcatifudo sau;iti\ iiiii,(iii;im sanilassu-

u 22
 : ::

338 D. ALB. MAG. OUl). PR.EI).

pcrat sanitatom. Palam ergo, qiioniam cf- numero non per se laudabilium, sed
feclivuinbcatitudinis magisest eligenduni propter aliud, in quantum et organa, et
quam sanitas quod autem magis eli- :
in quantum ad per se laudabilia referun-
eendum cst maiiis cliiicndo, multo ma- tur. Nullus enim lionorat vel revcretur
gis eligendum cst minus cligcndo. Plus vcl veneralur diviliaspropter seipsas, sed

autem eligendum in liac consideratione propter aliud inquantum et suntsufficien-

vocatur, quod magis eligcndus cst finis tiam ut neccssitatisfidcjussorpromittens.
eo quod est adfinem, et magis cligendum Amicitiaautem eo quod ipsa per se dul-
est quod est ad meliorem finem, ut quod cis, venerabilis et honorahilis
ad finem totius vitae et simpliciter, quam Amplius vcro id quod in ipso bono
quod ad fincm quemdam, et quod magis tantum essentialitcr cst tantum considc-
eliiicndum cflcclivum cffectivo sicut se
:
randum, sed etiam in consequens ad ho-
habet beatitudo ad sanitatcm et sanitatis
num quando enim aliqua duo bona et
:

eiTcctivum : igitur etTcctivum bcalitudinis vtilde in eligibilitate sihi convenientia, et

magis cligendum, quani cirectivum sani-
non poterimus per emincntiam unius ad
tatis : et sicut se habet bcatitudo a(f bea- alterum prospiccre ex his qufe per se in-
tificans, ita se habet sanitasadsanativum sunteisdem, videndum cst quod eorum
sed habct sanitas adsanativum, sic-
ita sc prfficmineat ex liis qua; sctjuuntur ad ipsa
ut se habct bcatitudo ad beatificans quod nam cujus per se consequens cst magis
superat illud in ftonitate ct ratione ete- bonum, hoc est magis cligcndum. Dico
ctionis ergo sanitas sic se habetad sana-
:
autem consequens, quod secundum ratio-
tivum, quod supcrat idcm in l)nnitate et nem scquituripsum in esse positum et in
electionc ergo a pcrmutata proportione,
:
effectu cxistens : quod enim sic sequitur
sicut se habct bcatitudo ad sanam sanita-
cx ipso, proprie est sicut effectus ejus :

lem, ita se habet l)catificans ad bcatifica-

nobilioris ;iutem causa? nobilior est effe-
tivum sed ita se habet bcatitudo ad sa-
:
Hoc autem ideo est, quia consequens
ctus.
nitatem, quod plus superat eam in hono
est magis honum, magis est eligen-
quod
et eligibili, quam sanitas superat sanati-
dum et si fuit consequentia duorum
:

vum : ergo ita se habct ficatillcans ad sa-

ctfcctuum mala, tunc cujus conscquens
nativum, quod plus superat ipsum quam minus malum, magis est cligendum.
cst
sanitas supcrat sanativum. Primum ta-
Cum enim duo aliqua eligenda sunt, ni-
men melius cst, et mclius probat propo-
hil famcn prohilict quin difficilc aliquid
situm.
scquatur vel altum vel utrumquc in ac-
Consideratis autem ct sic ipsis causis quisitione ejus. Dupliciter enim trahitur

boni considcrandum cst in

ct cligibilis, ah co quod sequitur consideratio unum :

ipsum bonum causatum quoad ca qua^ cnim scquitur cx positionc ipsius, ct al-
insunt ipsi ct qu;e scquuntur ad ipsum. tcruin scquilur ut causatum ab ipso :

Dico autcm ad ca qu;c insunt i[)si gratia nam posito aliquo in esse, seqiiilur aliud

sui iu quantum csl bonum. Tndc dicimus fuissc prius ipso quod scquitiir ex posi-

amplius prffitcr induct;i considcramlum tioiic, ct postcrius seijuitur ;iliud ex ipso

essc in ea qu;c insunt liono, iil di' i;itione quod sequitur t'\ ipso utcausatumex ipso
ipsius cxistentia : quod cnim mclius cst pivTcedcns aulcm scijiiitur cx ipso ut
intcr bona ct honoiabilius ct laudabilius, communilcraccidcns.Ut si ponas;iliqucm
magiscsl bonum ct magis cligcndum : essc ;iliquid dicentcm ul communiter acci-

;imirili;i (li\'iliis, cl juslili;! csl miigis rli- dcns, scipiitur (|iiimI ;intcccdcntcr ignorant

gen(i;i s;inil;ilc ct roiinrc : niim liicc qui- iil iic cllcctus scipiitiir c\ i|)s() quod po-
dcm, ;unicilia ct justitia. suiit dc numcro slcrius luil. PlciuiiKpic t;imcn mciius cst

coniiii ([iKc [icr sc laudiihilia siiiit : isla iil ipidil |)iislciius sc(piitur: (pii;i hoc se-
vcro, (li\ili;c, s;iiiitas cl roliiir. sunt dc ipiilur iil c;iiis;itiiiii c\ ipso. 'ranien de
 LIBER III TOPICORUM, TRACT. I 339

antcrioribus et posterioribus sequentibus sicut in uno. l^t hoc modo secundum dis-
suinendum est sccundum hanc conside- cretam quantitatem non bona, hoc est
rationem utrum vis in quantum ad pro- duo quai am])o non sunl bona, nihil pro-
posilum utilius est. Quod autem diclum hibet magis esse eligenda propter pra;e-
est, qusedam esse meliora, et qua?dam minentiam vel praeexcellenliam unius
laudabiliora, et quaedam honorabiliora, boni, quod inest non bonis eo quod ne- :

in /s7//(>/.ssic distincla sunt, quodmfliora gcturbonum in ambobus divisim, sed iu

sunt jier (pumtitatem bonitatis virtutis ambobus conjunctim, propter alterum
qua; est ex ipsis ad actum, laudabiliora quod in bono, non facit numerum in re-
sunt prteconio virtutls digna, honorabi- liquo. Cujus est exemplum, bealitudinem
liora autem quibus honor prtebetur qui et aliud aliquod parvum bonum, vel in-

est virtutis prcemium in denominationi- differens, nihil prohibet magiseligendura

bus et magnificentia collata? dignitatis vel esse quam justitiam etfortitudinom
quia :

conferendfe. beatitudo iirseponderat bonis illorum, et

non bonum beatitudini adjunctum non
CAPUT IV. diminuit bonum ipsius. Et propter hoc
dicitur in Ethicis quod beatitudo sive fe-

Dr iiispectione ad ea qicse instint bono, licitas desiderativa est nihil : tamendicit,

itn (jHod eoncotnitantur ipsum. quod cum in numero bonorum conjuncta
magis eligcnda sit. II;ec etiam cousidera-
Amplius autem terminare problema de tio est referibilis ad circumstantiam tem-
accidente ])er ea quse ut concomit;intia porum, et quod eadem bona cum volu-
insunt eligibili et bono sicut quantitiis : [itale, hoc est, in tempore quo voluptuo-

discreta iu numero bonorum, et sicut vo- siora sunt, magis sunt eligenda, quam in
liqitas bona ex convenienlia cum eli- tempore quo non ita voluptuosa sunt,
gente, et sicut tempus quod est mensu- vel cum Iristitia : sicut frui deliciis inju-
rans cxemplum hujus. Dicamus igilur, ventute inagis quam in senectutc, (|uando
(juod jilurii tiona piiucioribus in eadem non est vigens sensus ad discerneudum
ratione bonis existentibus ma^is sunl eli- suave vel amaruii), quando voluptates in
gcnda. Dico autem^j/M/'a dupliciler : sive tnstitiam veitiintur.
phirii num('ro,sive quando p;iuciora sunt VA Iioc exlenditiir, quod
generiiliter
contenta in pluribus tanquam pars ipso- ui)umquod(jue tempore quo magis \a-
in
rum. let, hocestj magis utile est, magis esteli-
lloc lamen vidctur babeie insliintiam, gendum. Cujus exer))pliiiii est, qudd jii-
non qu;e impediat considerationem, sed stitia inagis cst eligenda iii siuiectulc,
qure rectum intellectum considerationis qunm in jiivcntute : (piiii senuiu justitia
doceat. El haec instantia est in pluribiis, jiroptcr stiinlciii ieliilciii li(iiiorantcs reci-
in quibiis nihil est magis eligendum pit : jnveniim iiiilcin jiistitiii stiibiiis fore
utiumqii.' (|uiini unum: quia in (>o quod nm\ creditur proptcr juvcntutis lluxum
proplcriillcriini cst, non esl con(bti.i ali- et motum concupiscentia;. Secundumhoc
qiiit (piii cligalur, nisl ea (jua} est ex eo autem et prudentia inseneclule eslmagis
proplcr (|iii>(l ipsiim cst : el sic unica i"i- eligenda (luain in juventute, quia pru-
(io clccliiinis csl iii ;iiiiliid)us el in uno, dentia sliiiiilis longo indigel experimento,
iiiiii tiinien duo sint {tlurii uno. Scd birc ct idcd iiiiigis credilur iii scnectiilc, cl
iiisliiiitiii non insliit, quod considciiilio miigis rc(i|iit lioniiris jinidciilia scniim.
proccdiit in illis in quiims unum ]irii|ilcr itii (pKid (luciiliis cl iuiigi.slratus cdiifc-
iillrnini, iil siiiiiliis el siiDiim licri, iiiiili(i niiilureis. Nemo iiiilcin siipicns eligit ju-

non lUiigis cligiinlur (iiiiiin siuiiliis : cimi v{UH's ess(> duces : (juiii iKin coiislal eos
sanilas causa sit electidiiis iii nmbiibii^, cssc sapientes secuiKlum (pidd siqiiciilia
3i0 D. ALB. MAG. ORD. PR.flD.

dicit prudentife ultimum et virtutom in nos, vcl quoad ea ex quibus sunt motus,
optimo. Fortitudo autem e contrario ma- ct ista? sunt considerationes. Gc-
ad quae
gis cligenda in juventute, quia a juveni- neratio enim boni etcorruptio sunt mo-
bus fortia requiruntur opcra propter ro- tus ad esse boni sumptiones autem et
:

bur setatis. Unde et Plato in Timseo dc re abjectiones sunt motus ab acquisitione

militariloquens dicit, quod ad rem mili- boni quoad nos contraria autem a qui-
:

tarem electa juvcntus est assumenda. Si- bus et ad quae motus. Simile autem est
militer et tcmperantia in juventute eli- in motu quoad terminum ad quem gene-

genda est, quia magisjuvenes quam sc- lalinn simile est generanti. Unde simile
nes a concupiscentiis molestantur : et tunc est consequens generatum in relatione ad
necessarium esttemperantia ut refra>netur gcncra vel differentias tales, valde facile

motus concupiscentiae. est invenire cuilibet. Unde ex corruptio-

Adhuc autem quod inomni temporc vel nibus boni et abjcctionibus et generatio-
inpaucioribus temporibus est utilo, et se- nibus et sumptionibus et contrariis est
cundum hoc justitia magis ehgibilis est, boni inspicere rectas rationes eUgendo-
quam temperantia et fortitudo quia : ju- rum, quorum considcratio non est de in-
stitia in omni temporo est utUis, tempe- trinsecis de bono, sed de extrinsecis ipsi

rantia autem et fortitmhi in juventute bono. Quorum enim bonorumcorruptio-

tanlum. Et hoc intelligendum de justitia nes sunt magis fugienda, ipsa bona sunt
et prudentia ot tcmperantia et fortitudine magis eUgenda : quiataUum corruptioncs
in civiUbus et politicis ofhciis et actibus, meUus bonum privant, cujus privatio est
et respiciendo ad bonum et cHgibiHs suf- magis fugienda. SimiUter autem in abjc-
ficiontiain,magis eUgibih^ est quod om- ctionibus et in contrariis etiam : quia quo-
nibus hominibus habentibus nihil altero rnm abjectiones magis fugiendae sunt,
quod ad hoc cooperatur, indig(M'emus, meUori bono destituunt, ethujus alijcctin
quam habentibus id omnibus hominibus magis fugienda est, quam si minori bono
adhucreliquo indigeremus sicut justilia :
dcstituerct et quorum contrarium ma-
:

magis ehgibilis est fortitudine civiH, qu^c gis fugiendum, hujus contrarium meUus
est in beUo contra hostcs pro defensione bonum destruit, ct ideo magis fugiendum
reipubUcae. Nam si omnes homines essent propter ipsum bonuni quod abjicitur : et
jusU, nihilutiUs esset talis fortitudo ci-
cujus contrarium magis fugitur, mcHus
viUs, ipiia nemo' moveret bellum conti'a est et maeis eUaendum.
rempubUcam. Si vero omnes homines In generationibus ct suniptiunibus c
essent fortes, adhuc necessaria csset ju- contrario : quorum cnim sumptiones et
stitia in distributione communium et com- acquisitiones et generationes sunt magis
municatione. llaic igilur in eligibiii con- eUgcnda?, magis bonum conducunt vel
siderantur concomitantia polius quam nobis, vcl inessc, et ideo sunt magis eU-
consequentia ad ipsuuij etc.
gendae.
AHus
est locus ad idem considerando
CAPUT V. in ipsum generatum vel adductum pcr
ad bonum cligendum rclationem ad optimum quod est habi-
In quo est insprcllo

per motum ad ipsum el quantitatem, tudo quod enim summo bono est pro-
:

ximius, magis est cligendum. Dicitur au-

et a simili cum hono, ct a contrariis is-
lorum, et est per locos communes non
tcm proxinms summo, in cujus actibus
magis est summum bonuni et pruden-
proprios secundum id quod anlc lia-
:

tiamaijrisest cliifenda fortitudine. secun-

bilum esl.
dum quod actus prudenti» est fclicitas

Amplius considcranihj in mi>til)us ad civilis : ct ideo haec dicitur virtus homi-

bunum vcl a bnno simpUciter. vcl quoad nis, et optinia viitutum in Ethicis.
 LIBER III TOPICORUM, TRACT. I 311

Similitcr in considcrationc similium, milis in optimis. Parum autem dico in

quod similius est bono, mclius essc dici- paucis esse similcm. Uiysses autcm iS'e-

tur, ut justitia quam justum magis est stori bono minus sit similis in multis et
eligenda : quia magis similis est bono : valde. Sed hujus solutio cst, quod intclii- SoiuUo.

cum justitia sit ens fixum et stans in ge- gitur de similitudine in pluribuset melio-
nere boni justum autem non est tale
: ribus : et sic procedit considcratio.
Adhuc autem
cns, ut prius dictum est et ideo similior
est bono quod cst genus in moribus.
.,
:

1-1
noc quidcm comparatorum
instantia videtur esse
•

est similc
-1
mc-
si Aiiaobjec-
''° lexius.

Et si duo comparentur ad duo, id liori in pcjoribus qute insunt mcliori : 11-

quod meliori duorum similius est, quoad lud autcm aliud comparatorum simile
hoc magis est ehgendum quia hoc in- : sit pcjori in moralibus, ut equus et asino
formatum est bonitale mclioris, quod in mclioribus asini similis est, et simia
aliter in bono non essct similis illi. Queiu- bomini ridiculosioribus et pejoribus. Scd soiuiio.

adinodum Ajaceiu Ulysse quidem di- sicut dictum est, nonsic proceditconside-

cunt esse meliorem, eo quod in bonis et ratio. Et istseconsimilitudines, ut quidam

iu heroicis virtutibussimilior eral Acliilli, dicunl , sumptw sunt iu contracto bono

qui optimus fuit quam Ulysses. ad quantitatem boni. Sed dicendum quod
autem hujus consimilitudinis
Instantia sumuntur, sicut dictum est in expositio-
qusedam esse videtur, quaj non sophisti- ne earum.
cam fert considcrationem, sed ad rectum Consideratio autcm in qualitatc boni
adducit intellectum: videturtamen gene- accidenlali : tunc id quod nobilius est se-
ralitcrvcrum quod dictum csl, quod Ajax cundum origincm suam, magis est cli-
similior Acbilli iu co quod optimus cst gendum quam id quod mluus cst tale, et

(hoc cst, in virtutibus |heroicis) altero nobile, quod in origine est alterum ex
quidem, hoc cst, Ulysse cxistente bono, principiorum et bonorum principio de
non simililer autem in optlmis virtutibus; (juo proccdit, ut dicit Yictoriuus.
ct idco consideratio intclligitur dc simili- Adhuc autcm in boni acquisitione sive
tudinc ct in optimis virtutibus, ct iion in sumptione considerandum cst quia :

quibuscumque. quidquid difllcilius est sumerc, cst magis

Undc etiam in talibus considcrandum eligcndum. Jlagis amamus cum habcmus
est si in ridiculosioribus meliori sit si- ea quie diflicile esl sumere. Et liujus Quaro diifi-

milc vel simili, vclut simia homini cst si- causa redditur tertio Elhicorum: quia qu"sifunfest

milior quam c(jiius : luui' cuini non sc- apud sapientcs non ])onilur difllcullas in gendum.'
qiiilur qiKjiI id ipiod siinilius cst mcliori acipiircndo, uisi bonitas acipiisiti vincat
sit mclius : nou cnim simia mclior cst inbono laborera acquircutis et idco dif- :

equo et quolibct bruto. ac(|uisi(um magis eligcndum cst

(icilifcr

Rursum autcm per hunc locum consi- sccuudum prudcntiam sapientis ct sic :

derandum induobus comparatis ad unum intelligilur considcralio, quia alitcr ele-

melius ipsis, si lioc quidcm in meliori sit ctio stulta cssct, ut dicitur in Elhicis.
similc bono illud aulcm aliud cui com-
: l']odem modo nuigis cst cligcndum ma-
paratur in pcjori, sit similc cidcm : erit gis proprium sccundum boni considcra-
enim melius quod in meliori est similc, tioncm privati, qiiam quod miiius csl
quia hoc mclioris boni informatum est proprium, scdc( altcri dcbctur :quia pro-
qualitalc. prio in usu posilo non coiitradicilur, sed

jeciio
Ilaberc autcm instantiam ct in hoc communi oontradicitur.
XIU8.
videtur, iioii (|ii;e considerationcm iiii|H'- E conlra comparando ad malum id

diat, scd (|iki' ad i'cctum iii(cl!c(liim dii- quod maluin incnmmunius, lioc cst,
csl

ca( consi(lcia(i(iiiis : (Kissibilc ciiiiii cst incommuuicabiliiis. iiuigis cst eligcndum

i[iii)(l Ajax A( iiilli optimo parum si( si- (|uaiii id quod communicabilius cs( ma-
 :

342 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.

lum : ut prudentia est sive calliditas, quae et reaU coramunicatione, ut iu IX Ethico-

communicabilius est malum. Et hujus rum dicit Aristoteles, magis quam in vi-
ratio ost, quia magis eligendum cst id dcri bencfacere et beneagere quo utimur
quod nulla difficultas sequitur iu pro- ad quosUbet secundum exleriorem facicm
cessu ad bonum, quam id quod sequitur communicando, e contrario modo quo
adimc difficultas in processu ad bonum : ambulamus ad amicos.
divinus autem cum sit astutus circa ca Adhuc comparando bouum naturale
quic sunt ad linem, difficultatem habet in quod necessarium est, sine quo non sal-
processu : quia alias virtutes non habet vatur natura, ad bonum morum quod est
conjunctas sicut prudens : et ista est vera ex circumstantia bonum, vel bona quae
considerationis iutentio, et probatur cx sunt ex circumstantiis actus et agentis et

sexto Ethicorum. negotii, et sive bona suntmeliora in bono

AmpUus autem considerandum in bono quam neccssarium, et naturaUa sinc qui-
naturali secundum excessum, si hoc iu bus non salvatur natura, ct similitcr ma-
bono naturali in isto alio comparatur me- gis eligenda hoc enim modo meUus est
:

lius, et eo quod melius sui boni ad mc- bcne vivere excircumstantiisquam viverc
liorem attingit virtutem, et melior est naturaUter ct similiter quod cst sine cir-
:

ahi, magis est eligendum : quia suum cumstantiisbonum; meUusest euim sim-
optimum melius est eo quod in altero cst pliciter vivere quam non vivere. Ipsum
suse speciei optimum et sic meUor est :
autem vivere aUquando temporc aegritu-

homo in naturali bono, quam equus erit dinis et aliter indigcnti vita magis est

simihter homo melior equo. Et si opti- necessarium.

mum unius speciei secundum eamdem Et ideo aUter et aUquando magis eU-
boni comparationem cst meUus optimo gendum, et aUter ea qua; simpUciter sunt

speciei alterius, suut etiam simiUter, hoc meliora sunt magis eligcuda, non simpli-
ideo meUus erit, ut si optimus homo oi>- citer, et non nec alii propter quod
alicui, :

timo equo meUor, et simiUter homo si- non quod si aUqua sunt me-
sequitur,
miUter equo est meUor. Uora, et propter hocsunt magis eUgenda :

AmpUus autem consideratio in com- philosophari etiam simpliciter meUusest

municatione boni acccpti est acquisitum :

quam simpliciter ditari sed non sequitur :

enim bonum quod acquisitum est, erit quod pra? omnibus et magis scmper sit
manis eUiicndum aUcui indii^outi necessa-
vel coutingit participari cum amicis veUt
cupiat optima, magis est eUgendum, riis, quiaindigens studcre in Uberalibus
et
uon potest, ut dicit Aristotek^s primo
quam id quod uon contingit parUcipari
cum amicis. SimiUter iUud erit meUus primas philosophix suae, quod omnibus ad
bonum, quodvolumus ad amicos agere necessitatem et ad voluptatem habentibus
prius sacerdos in schola intrare concessit
secundum legem amicitise, cpiam ponit
ut UberaUbus studeret et ob hoc UberaUa
TuUius in Ubro de Amicitia, quod prima
:

sludia liberaUa dicta sunt.

lex amicitiaj ccnseatur, ut pro amicis non
nisi honesta faciamus, quam quae contin- Et hoc est quod dicit xVristoteles quod
git agere ad quosUbct enim : hsec indiffe- bonum ex circumstantia quando jam exi-

rentia sunt ad quosUbet agere cupimus stcnlibus necessariis, alia quidcm non
quse non sunt cordis nostri, volumus sc- utilia sed per se et propter se qua;sita,
cundum veritatem magis benc facere ct alia qusedam de partibus honcsti, de nu-
bcne agerc ad ipsos, quam ad faciem se- mero bonorum honcstorum existentia :

cundum cxteriorem homincmvideri bcnc si quis cnim ista diligenter consideret,

facere et bene agere ad ipsos, et non se- pene in omnibus invenire magis 'eUgen-
cundum veriiatem : propter quod juste dum, quando et aUcui bonum quod ne-
agere secundum quod amicitia est iu justa cessarium est : melius tamcn invenire
 LIBER III TOPICORUM, TRACT. I 343

simplicilor osse bonum quod est ex cir-

cumstantia bonum et hoc est honestum
:
CAPIJT VI.
etpropterse eligibilius. Dico nuifm poie,
non proptor hoc quoil aliqua nocossaria De co7nparalione honi ad absentiam vel
sunt moliora his quce sunt ex circumstan- prxsentiam vcl ahitndantiam ipsius.
tiis, sed quod una causa proptcr quam
aiiquando necessarium magis eHgitur Amphus operando bono secundum ab-
propter fugam sui contrarii quod magis sontiam do quo doh^mus et gravitor fori-
est nocivum : et sic aliquando vivere ma- mus : intor illa oniin l)ona cujus alisentia
gis eligitur quam bene vivere, non sim- vel amissiono minus nobis dolontibus et
pliciter, sod quando per vivere pericHla- minus gravitor forontibus Ijoni iliius ab-
tur bonuni ex circumstantia : si enim por sontiani, increpandum est nobis et forti-
vivero illudporichtaretur, tunc esset mors tor incrcpamus, eo quod minus dolemus
bono et forti tali salute ehgibihor, sicut de absentia ipsius, hoc est meUus bonum
dicit Aristotoh^s in III Ethicorum. et magis ehgendum, quam de cujus ab-

Amphus 00 quod non est al) aho acci- sentia niinus incropamur^ oo quod non
pi posse,magis est ehgendum in eo quod dolemus de absentia
ipsius quia nisi :

tale, quam quod est posso accipi ab alio. molius esset, non incroparemur ab omni
Qualo quod secundum rationom ehgibilis do absentia ipsius. Et ideo hoc magis
passa est justitia ad fortitudinem : et est eligendum et sumitur ex comparationi!
:

exemplum Platonis in Polilicis dicentis, boni ad perditionom ipsius juxla boni

quod justitia politica in republica ct cau- ablationom do qua prius dicfum ost. Kt
sis stare non potosf, nisi por aclum forti- similitor hoc bonum cujus absonliam no-
ludinis ropellontis hostos hominum : et his non graviter fcrentibus magis nobis
sic forlitudo Iiabot posse a se, justitia au- incropandum, ct increpationes duriores
tein a forlitudine quoad hoc for-
: et ideo sustinore habemus, eo quod nos graviter
titudo est magis et prius ehgenda et ita :
ferimus, hoc est melius propter eamdom
quod sine alio prodcst, aliud autem sine rationem et magis eligendum.
isto non. Amplius bona duo vel plura qua; sunt
Et magis est eligendum quod sine sub eadem speciali ratione, si comparon-
alio prodost : etsecundum cst potestas tur ad invicem secundum sni boni virtu-
politica sino prudonlia non cst eligenda, tom, nielius est illud (piod atlingit boni
quia imprudens abutitur polestate acce- proprii ot specioi virtutom ot habet eam,
l)ta : prudcntia vero quod activus habi- quam quod non atlingil, nec habet
id
tus esl cum rationc agcndorum, sine po- eam :id quod atlingit virtutem, est
quia
testate politica utilis est ol oligenda : ot pcrfoctiim aliud aulom esl imporfoclum.
:

ideo magis eligonda

quam poloslas. VA diio comparontur ojiisdom spooici
v~\

Adhuc autem comparatis duobiis ralio- l»ona, quorum utruinqiio atlingil ul-
nis et naturalis acquisitionis, unum ab- tiiiuim suaj virtulis, melius ost quod mo-
negamus ut reliquum videatur inesse, hus ot magis atlingil sua- virlulis ulli-

mehus est ct chgibilius est illud propter mum.

quod ut inessevideatur alterum, abnega- Amplius juxla idom siquidom Iiabot
mus, sicul est ingmiiiiu d stiidiiim : ab- pro|iiia' viiliilis acliim ct olfoctuin, ct fa-
nogamus enim sliidiiiiu v\ sIikI.mc ul iii- cil bonum ilhid cui adost ul subjccto, il-
geniosi esse vidcauiur, otc. Iiid aulcm actum non atlingens el elTe-

ctum non facit id quod bonum, magis

cligendum esl id qwod facil bonum. quaiii
id ijiioil non facit liuniim eo (piod non :

faoit propria? viilulis coinpai-ationem, esl

 :

344 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

destructum ei deflciens in seipso : nam, construunt inesse simpliciter : et ideo a
ut dicit Damascenus, niliil nisi deficiens talibus considerationes positaj sunt in se-
propi'ia destilnilur operalione. Proliatur cundo libro hnjus scientioe, ut (luidam di-
lioc a siniili : quia iu naluia calidius est cunt, suj)ei-iores : ct altioies qua' j)roj)rie
quod calefacit, quam quod calefacere non sunt in moralibus, secundum quod oidi-
potcst. Et si utrunique illud circa idem nantur ad electionem, positae sunt hic et
facit lionum, tunc a fortiludine actionis non in secundo : 'quia ad probandum
discernendum : quia tunc melius inter inesse non valent. Et quamvis hic agene-
ista erit quod magis facit l)onum, qnam ratione boni tracttc sunt considerationes
illud quod minus facil qnantum ad iioc. a corrujilioiiibiis et absentiis boni, non
]']t juxla lioc considerandum, si anibo fa- tamen Iractaj snnt ageneranlibus : etper
ciunt l)onum illud cui adsunt, melius est se generaus intelligitur in generatione :

quod in principaliori bono facit bonum, jier accidens autem generans est infini-
sicut in virtule bcroica quam in virtutc tum : h»c tamen in ista materia parum
morali : vel si facit circa hominem unum valent post multiplicationem boni pcr ac-
circa corpus, et allerum circa aniuuim, cidens. Actionem (qu£e a causa efficiente
melius eril quod bonam facit animam sumpta cst) sequitur considerare in casi-
qna;movet et regit et continet corpus, bus et usibus ct actibus et operibus boni.
quam id quod circa corpus. Istee autem Est autem casus nt sumplum de princi-
considerationes sunt omnes a multiplica- pali derivatum, ul dictum est, quando est

tione vel effectu boni vcl actu sumptcP, in advcrbium inllcxnm. Usus antem est

quibus prceeminentia boni ab bonum utilitas ij3sius iu alio. Aclus vero j)ro-

intelligitur a consideratione virtutis bo- prium suse formaj actionis effectus. Ope-
ni. ratio vero dicit id quod est proprium
ejus etfcctum in eo cujus vel in quo est
bonuin. Unde etiam dividitur in Etliicis
CAPUT VII.
in actum et operatum quod a-0Ti).sc7[jia in

De cornparatione honi ad honxim a casi-

Groeco vocatur, quod sonat operationis
hus intentum ultimuin^ in quo quiescit ope-
cl usihus cL aclihus el operibits.
ratio causee agentis.

Amplius autem comparandum est bo- Sic ergo a casibus accipientibus consi-
nnm ad bonum per locuni a casibus et derationem, dicimus quod a casibus et

usibus et actibus et ojterilnis boni, quod usibus et actibus et operibus consideran-

in prajhabitis non fecimus : quia sunt dum est, secundum quod ab illis bonis,
circa boiium nuigis contraclum, ut qui- quorum pra^eininentia consideratur, de-
dam dicunl, qiuim pra>cedentes, conside- sceudat : luec eiiiin sequuntur sc invicem
rant sic, ut quidam dicunt. Yel dicatui' ut conjugata vel casus descendunt ab ali-

melius, quod casus et usus et actus et quo : conjugata eiiim ct casualia sequun-
opera sunt circa ea quse a bono derivan- tur se invicem : ut si quod juste est magis
lur per aliquem modnm, pra^cedentes au- eligendum in actionibus quam quod for-

tem loci sunt circa bonum in se conside- tiler, sequitur quod juslitia magis eli-

ratum in talibus tauien

: jiarva vis est genda quam forliludo : magis
et si jnstitia

quia cuilibet patere j)olest de facili, unde eligeuda cst, sequitur quod id quod fit
trahunlur considerationcs et a quibus lo- juste^ magis eligendum sit quam id quod
cis. fortiter fit. Similiter autem et in aliis bo-
Removet Sed hoc uotandum est, quod non posi- nis ad iuvicem secundum casus conside-
dubium.
ta3 sunt considerationes ab oppositis aliis, ratis.

nisi contrariis : quia ab aliis oppositis Amplius si duo comparcntur ad idem

tracta; non valent ad eleclionem, sed aliquod quod bonuin est et hoc quidem :
 LIBER ITI TOPICORU.M, TRACT. I 345

comjiaratorumsit magis oligeiiJum,quam rulis buni : quia dicit Aristotcles quod

i(l comparautur illa duo illud autem
cui : boni naturalis est pliilanthropia, (juac na-
rcliquum comparatorum sit minus eli- turalis amicitia ad homines perficitur,
gendum quam id cui ambo comparentur: cum quis eflicitur causa amicitiaj.
id quod magis eligcndum respeclu illius Ampiius incremeutum quoddam fit ex
cui comparantur, (juia (]uo(l magis est „(,,1^,0 buni ex appositione boni ad bo-
eligendum magis eligendo, etiam magis num et ideo considerandum cst, quod
:

est eligendum minus eligendo. Sed etiam si idem appositum fuerit alicui, quod to-
juxta boc sumilur alia consideratio etiani, tuin facit bonum vel magis bonum lunc :

quod duo aliqua sint comparata ad al-

si illud cui tale ajipositum fuerit, magis est
terum et ambo magis eligerida quam ter- eligendum quam cui tale non est aj)posi-
tium, sed unum plus excedit ipsum et al- tuni, vel ajqiositum magis eligendum
terum minus, erit magis eligendum quod quam
lam illud cui apponitur.
respectu illius magis excedit, et sic ma-
Caverc tamen oportel in liac conside-
gis cligendum respectu illius, boc est,
ratione, ne protendatur ad omnia quo-
quod excedit plus in boni quantitate,
cumqiie modo sibi apposita. Si vero al-
quain id quod minus excedit, et ideo mi-
tero ajqiositorum utitur communiter se-
nus cligcndum. Aut si aliquid cst in bo-
cuudum substantialem actum artis \cl
no majus majori, est ctiam majus mino- ofiicii sui, et alterum illi appositum quo-
ri. Juxta idem etiam sumitur alia maxi-
libet modo est cooperativum illi ct quasi
ma. quod sialicjua duu bona inaequaliter adminiculans in aliquo non principab :

m uno abquo entia tertio, sicut magis reliquo autem utitur, et non est coopara-
apud sapieiitem eligeiidum, luud maijris (
tivum in secundario, sed usus ejus est in
respectu illius eligeiidum est, similiter
principali : non tenet consideratio
tunc
est eligendum. Et boc diirert a prsece-
vel maxima. exemplum est, ut si
C.ujus
denle : quia illud refertur ad eligibile, id in fabiili lignaria arte quicratur, utrum
autem refertur ad eliyentem. serra apposita cum
boc est, instru- falce,

Amplius de miiltitudine et incremento mento magis eligenda

falcante et dolante,
buiii esl, quod cujus superabundantia sit ? patet statim quod sic non tamen :

rst buiii, ul amicitire in actibus et elTecti- ex lioc sequitur, si serra iu nrle lignaria
biis, magis est eligeiidiiiii, (juam j)ecu- apposita falci et dolabru, si (lulabruni
ni:e, cujus siipcraliiindanlia iiiiii cst bo- inagis eligibile cst, quod siiii|iliciler serra
iium. Oiiainvis siijierabuiidaiitia et ege- in isla arte falce el dulabru inagis sil eli-

slas c.iiriilala' ail iiii'iliiiiii virliitis causent gibilis, sed jiotius e couverso : (juia laber
\iliiiiiii'l liiuaul, laiii 11 iii liunis suj)er lignarius falce defalcanlc uliliir cummu-
alimidanlia m ujiriiinis .'1 allrclii rl jius- uiter in omnibus, eo quod omiies ligura?

srssiuiie bona rst el rligrnda, r( idro ina- quas inducit iii ligiia, ligura' sunl inci-

gis rligriida siiiirraliuiiijaulia ainicilia^ iu sionis : sed serra non vocatur iiisi in (jiii-

arliliiis rl alV( liliiis, i|iMiii prniiiiariiiii. biisdaiii liividiMitis aibniniculiiiii. iiitelli-

hiru ailtrlli iii u|irl'iii.,s allrrliiius :

geuda csl autem cousidcralio in bis in

(jiiia siiiiriabiiiiiiaiilia iii iiiiiiirro amico- (juibus aiijiosilum jierlicil sccuiidiiiu bn-
riiiii iiuii rligriiiia, iil iliriliir iii h^lhicis. ni raliniirm actus cjus riii a|i|iuniliir.

Etjuxla hoc suinilur alia iiiaxima, quod quod uon facit serra apjiosila (iuiainu lal-

liuc est magis eligrndiim in boiiis, cujus canli ligiia.

niagis eligit quis sajiirns (aiisaiii esse •'
lUirsuiii jiixla idriii consideralio esl,
quia gloria vera esl iii linr i|iiini ijuis cst quod si ali(juiJ (h- nuniero bonorum ali-

magis buui iit (jiiis eligit

caiisa boiii et : ciii bono aiipusilum, toluni facit
miiiori
sc magis essc caiisaiu aiuicorum (luam magis liunuin, iii ejusdem boni raliuiic
pecuuiarum, c(j (juoJ buc magis est iialii- 'aril (juini Inliiiu est iiiagis buiuiin, rt
 4
34H D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
mclioris Ixinitalis ijuaiii |irius luit, id niis hominum in laude et idco nullo con-
:

crit mngis lioiuim (jund apponitur, ct scicntc illudcum faciente, non festinarct
magis elif^ondum : et sic sanitas magis inesse : quia non cognosceretur, ct non
est eligenda dccore : quia id cui apponi- laudarctiir. Dico aulcm fcsfinarc id (piod
tur sanitas, facit in meliore et majori bo- jiroptcr gioriam lit, quiagloriatio calcari-
nitate, quam decor faciat id cui appdiiitur bus festinat et incitatur ad festinandum.
decor. Unde Ovidius,
Similiter autem consideranduni esl in li
ExcUal auditor sliuUum, laudataque crescit
bono a boni ablatione si enim aliquid :
Virlus, et iminensum fjlnria calcar habet.
est, quo ablato ab aliquo, quod re-
stat, cst minoris bonitatis, non iiiten- Juxta boc autem alia accipitur maxi-
sione, sed secundum speciem alterius bo- ma, quod si duorum relatorum ad finem,
nitalis inferioris : sequiturquod id sic, hoc fit propter se et jiropter gloriam civi-
qiiud magis cst, magis cligendum est Icm ((jua> non cst vana nec mala), illud
quam id cui apponitur. Cujus cxemplum autem riiiquum bonum fit proptcr alte-
est in rationali, quod appositum sensui runi :ilioriim tamcn mclius est, quod

facit sensibile mclioris bonitatis, et abla- est per se eligcndum quodcumquc :

tum facit illud idem bonitatis infcrioris :

enim cst magis propter se bonoran-
ergo rationale melius est scnsibili. Aliler (luiii, boc quidcm est mclius et magis

autcm consideratio falsacst: quiabeatitu- (iigcndum. Honorabilius autem crit,

do est magis eligibilis apposito ctiam nu- quod j)cr se est bonum, ita quod niliil
mero biuiorum, (pio ablalominus cst eli- aliud cssc debeat per ipsum acquisitum :

gendum noii tamcn ablatum ct ajiposi-

:
cum cnim dicitur aliud cssc bonuin jiro-
tum magis est cligibile quam bcatitudo. ptcr aliud, per hoc ipsum quod est pro
pter aliud, diminuit ratioucm boni.

CAPUT YJII. Amplius in considerationibus boni per

se et propter altcrum, dividcndum est

Dc considcralionibns elifjcndi rclati per distinctioncm quotics (hoc est, quot

ad /inem. modis) (juod cligendum est, dicitur, ct

quot modis dicitur cligendum aliorum

In considerationibus et regulis cligendi linium gratia ad quos refertur : et vcrbi
boni, qute traliuntur cx ipso rclato ad gratia, videtur eligcndum gratia aut ex-
finem, considcraiidum : quiasi unum qui- pcdicntis sive dclectabilis, vel boni (hoc
dem sitbonum [)ropterse, quiasibi perse cst, honesti) quod est secundum se bu-
esl linis in bono allcrum autcm boni ra-
: num, vc! dclectabilc quod cst cx convc-
tionem babet, eo quod ad gloriam, sicut niciitia conjuuctionis cum eligente bo-
in corporalibus bonis sanitas est magis num : nam quod ad omnia haec vel ad
cligenda dccore qui propter gloriam de- jdura est utile sicut causa boni, magis
sideratur, cum sanitas dcsiderelur pro- eligcndum, sicut dicit Tullius dc amicitia
pter scipsam. Diflinitio aulcm faciens co- suj)crvirtutem fuudata, quaj pcr se bona
gnoscereid quod est proptcr gioriam, ct cst ct multaiii habet delectationem cl
non gloria^ diffinitio cst, quodnullo con- utilitatem adjunctam : ct hoc magis cli-

Gloria quul scicntenon fcslinat inesse : gloria enim, gcndum quam quod non est sic utilc ad
ut dicit sapiens, est clara cum laude no- omnia vel ad plura.
titia, ut cst dictum Augustini. Tullius Si autem aliquod bonum cst, quod ca-
autcm dicitj quod cst late patens prreco- dcm causa utrisque bonorum comparato-
nium^ vel orc multorum celcbrata lau- rum insint : tunc considerandum cst utro
datio. Et ideo patct quod id quod fit pro- vcl utcr raagis haec insunt intcr duo vcl
pter gloriam, qua;rit innotesccre praeco- plura comparata, ct utrum sit delecta-
 LIRER III TOPICORUM, TRACT. I 347

bilius vel melius, hoc est, honestius vel duni est tantuni et non fugiendum :

expedientius sive ulilius : quia hoc crit quia hoc siniilius est bono et clii^iiiili, et

mayis eligcnduni. subslantialiorem habel ralioueni ciij^en-

Rursumjuxta hoc accipilur considc- di.

ratio,quod id duorum bonorum vcl plu- Ejiilogatur crgo dicendo comparationcs

rium quod propter melius est et quod boni contracti et comparati qu;e sunt eli-

concludilur ad ipsum, magis est cligen- gendorum ad invicem comparatoruni, et

dum. Si autem non includeret illud quaUter facicndae sunt comparationes

mehus propter quod inest, non tene- cbgendorum, ctsccumlum quas niaximas,
rct consi(hM'atlo, sicut mebus est quod jam satis dicluin csl. lu his autcm nul-
est proptcr virtutem, quam id quod lum dubium est qnia omnes intelbgun-
:

est propter delectationem corporalem. tur non simpbcitcr, sed quoad hoc quod
Simiiiter autem per contrarium est considerandum, unum est mcbus alio :

in fugiendis : nam magis fugiendum est et est supcrfluum disputare dc tabbus,

quod impedit virtutcs, ut tegritudo quae et disputationes sunt ad niliil utiles.
iinpedit actuin virtutum exteriorem :
Penes autem ([uid accipianlur, facilc cli-

quia magis fugicuda cst quam fceditas citur, et si tituli capitulorum ad inviccm
qusB est in ablatione decorum curpora- comparantur, et videatur secundum quid
lium : nam voluptatis quae est ex cor- diversum singul» considcraliones sub
porevel cxvirtutum actibus exterioribus, uno communi titulo convcnientcs acci-
prohibentior est segritudo quam fa'ditas. piantur quia ex hoc procedit conside-
:

Amplius hoc modo contingit ex simi- ralionum multiplicatio. Et sunt adhuc

liludino monstrare eligendum magis vel multo plura, quie in talibus considcrari
minus cligcndum ct fugicndum quod possunt : scd luec satis cx his qu^e dicla
positum est : minus cnini cligcndum est sunt, possunt intelligi et de facili conside-
(juod aiifjnis sapicns et cligit abquando rari, ctc.
ct fugit ali(juando, quam quod eligcu-
348 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.

TRACTATUfS It
n

QUALITER EISDEM LOGIS QUI INDUCTI SUNT, TERMINATUR I

PROBLEMA SPECIALE SIVE

GONTRACTUM, ET NON GOMPARATUM TANTUM.

eligendum, sed ratioelectionis in talibus

CAPUT L est in ipsa comparatione, et non in com-
paratis : et ideo de talibus loquimur.
De determiiiartone specialix /trob/ema/is. In alicjuibus autem comjiaratis et con-
scilicet cuntracti, noii cunparati, etc. traclis prffidicatis accidentibus statim
oportet, quod secundum eam quse ad al-
Iklem autem loci qui imlucli sunt ad terum est comparationem, sequatur etiam
terminamlum pruhlcma Jc accidcnte con- electio simpliciter sine comparatione, lioc
tracto et comparato, ulilcs sunt ad de- est, quod eligendum simpliciter : quia
monstrandum quodlibet accidens eligen- cum comparatione Cujus exem-
eligitur.
dum vel fugiendum, hoc cst, contraclum quidem eligen-
j)Ium est, ut quando hoc
ad formam eligendi
et sine comparalione : dorum esl uatura bonum, illud autem
ad hoc enim quod pneinducti loci termi- reliquum comparatorum nou natura bo-
nent contracfum et non coniparatum, num dicinms, nam quod naturaliter est
non oportet auferre ah inductis conside- bonum, dicimus palam^ quoniam cx ipsa
rationum locis nisi cam praecminentiam bonitate sua simpliciter est eligendum : et
quse est ad alterum comparatio, et no- hoc cst in omnibus in quibus ratio eligi-
bis simplicitcr cHgendum absque eo bilitatiset causa est in ipsis quae in bono
quod secundum magis et minus com- comjiarantur, et non in comparatione
paretur. Si enim consliuctuni sit. (juoil lauluiii. In omnibus enim istis compara-
hdnorabilius esl magis eligendum ex ra- tlo inlert positivum simpliciter : et sic ergo
tione hunorabilitatis qute excellit aUerum, contractum et non comparatum termina-
sequitur ex eodem, quod honorabile sim- tur per eosdem locos per quos termina-
phciter est eligendum absque compara- tur contractum et comparatum praedica-
tionc, et contractum sit, quod utilius in
tum accidentis. Locos dico dialecticos,
aliquo ex ratione utilitatisest cbgendum, quia de talibus
qui sunt consimiles : liic
sequitur, utile simpliciter absque com-
loquimur locis, etc.
paratione cst eligendum. Similiter au-
teni estinaliispraMllcatisaccidentis, quce-
CAPUT II.
cumijui' hujusmodi secundum praeemi-
nenliam lalem liabent ad alterum com- Qnocl per eosdem terminatur locos com-
parationem in bono, et non in minus paratum non conlractiim.
malo quamvis enim utilius est (hoc
:

est, damnosum) perdere digitum

niinus Ad terminandum problema de
auteni
quam oculum non tamen simpliciler
: accidenfali prwdicato generali sive non
 LIBER III TOPICORr.M, TRACT. II
349

contracto et non comparato iidem qui non est lale, nianifeslum quod sequitur,
inducti suntloci, utiles sunt ad detcrmi- quod primum cst magis lale.
nandumliujus gfueraloproblema compa- Amplius ideni cst in loco (jui cst ex ad-
ralum, et sumendum est locos quam dilione sumptis enim cidem addi-
: si

maxime universales, ita ut contractum tum efficitur ex additionc tolum mao-is

non conlractum fiat, et speciale liat gene- tale, patel quod addKum est tale aut :

rale : nam sic in genere sumpti loci ad etiam ex additione id quod minus cral
si

plures argumentationes et propositiones tale, efficiturtotummagistalc quamprius,

fiunt ca universalia quse sunt de pluribus, sequitur essemagis Amplius scquitur talc.

utiles eruiil loci inducti. Est autem eo- ex ablatione nam quo
ablalo rcliquum
:

rumdem locoruui qui inducti sunt, ma- sive relictum manet minus talc, sequitur
gis universales facere, ita quod valeant quod ablalum est tale et magis talc.
ad generale quiad speciale inducti sunf, Simililer in his considcrationibus quaj
sicut loci pnecipue de majori el minori, sunt a confrariis, quae sunt in confrariis
hoc est, amajori etminori, velmelius di- impermixtiora, sunt magis falia quam
catur de comparatione sumpta a majori qu« confrariis sunt peruiixforia, sicut di-
ciigeudo et minori sive minus eligendo : citur album nigro impermixfius. Et lioc
illi enim sic sumpti, hoc est, generales quidem sub eadem comparatione ad aliud
ct universales facti, ad plurcs locos utiles referri non potest quia in genere nihil :

erunt, et plures do pluribus argumcnta- comparatur, sed in specie : et ideo non

tiones. Jlodus autem quo universales dicitur tale talius, sed dicitur spccics suo
speciales fiunt, iste est, qui est eorumdcm contrario impcrmixtior, et hoc sccundum
qui inducti sunt locorum : quosdam fa- magis et minus.
cere magis ufiles quam inducti sunt, ita Amplius aufcm praeler ca omnia quie
quod transmiftcufur secundum appella- dicta suuf cfiaui magis et minus refcrri
tioncm sivc nomen, ut etiam manenfc potest ad diffinitiones pra?dicatorum acci-
comparationc speciali ponatur in genc- dentalium qua; comparantur: magis enim
rali, ct contractum et non contractum. tale quod magis suscij)it proj^ositi ratio-
Vcrbi gratia, ut dictum est, quod natura nem ex magis, ut si albi cst id, lu color
bonum vel natura eligibile dicatur loco disgrcgativiis vi^us, albius cst cohu^ ma-
boni quod nullam dctcrminati acciden- gis disgregalivus visus, cl illud crit ma-
tis dirit cjualilalcia, ul (Iii'afur quod iia- gis t;ilc : in gcnerc aiifciii contracto ac-
tura cst falc, magis cst tale quaiii id (jiiod ccjiliiiii, iiitcnso quamvis enim (lifliiiito,

iiou cst naturatale: ct dicatur qiiod cui- gcnus non neccssario infcudatur, co quod
cuiiique inest ut subjecto quod naluia species ct genus mui oiiinino idcm sunt,
facit magis talc, quam fjuod non facit i;,iu.u (juia diriiiiiluin cl (Iiniiiiti(. idcm
magistalc, illud est magis talc univcrsa- sunf, iiitciiso iiiio (jiiaufiiiii ad ditlcrcn-
litcr : et hoc est a causa sumptum. tjain coiiii.lcntcm iu sjiccic, iiitcii(litiir al-
Amj)Iius autciii iii alio bjco si codciu fcruiii : cl jienes hoc acci]iiluicoiisi(lcrati()
in aliqiio (Iioc cst, idcm aliud) diioad iuiliicla : ct idco non dicitiir albius colo-
.omparata, lioc quidcm magis talc, rcli- ratius, vcl talius, sed magis di.sgrcgati-
(luiiiii aulem' niinus tale, patet quod id vuin visus. Haec igitur de problematibus
quod cst magis talc, magis esl tale quam id accidcnlalis pivcdicati quod csl ul accidcns
(jiiod comparalum eidcm minus est tale. sive comparalum el conlractum, sive
Ampliiis iiixla idcui si diio ((unpiireulur coutractiim et noii coiiijiaiafum, sive
cidcni. si lioc (jiiidciii i'oiii|i;n';il(ii'iiiii cli.iiii iioii ('iiiilracliiin sed comparulum,
lali ('(Uiiparaliim csl iiiagis lalc, id diil;) siml : ;ili;i ciiiiii c\ liis iioliiciiiul

vero qiioil csl rcli(juum tali comjiaratum, cogitaii, clc.

 :

330 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

DE DETERMINATIONE PROBLEMATIS PARTIGULARIS ET

DETERMINATI.

munes loci pi;einducti ad problema de

CAPUT I.
accidente universaliter posito, sive sinl
destructivi, sive constructivi, omnes sunt
De detcnninationc particuhiris. uliles ad terminandum problema parli-
culare : constructivi enim construunl
Hucusqiie a principio secundi liujus alTirmativum, et destructivi construunt
scienliae lil)ri diclum est, qualiter destrui- negativum. Nam nos universaliter interi-
tur et construitur problema de inesse mentes problema de accidente et univer-

et accidente, sive simpliciter insit, et non saliter construentes, ut particulare posi-

contractum et comparatum accipialui-, problema perima-

tuin ideiii de accideute
sive accipiatur ut compa-
cunlractum et tur. enim sit probatum quod oinui
Si
ratum. Deinceps autem determinandum inest, monstratum est quod et alicui inest

est de prohlcmateparticulari. Kt cum du- et si moustratum est quod nuUi inest. el

plcx sit problema particulare, et particu- quod alicui non inest monstratum est.
lare secundum rem et pailiculare secun- IMaximse autem et sic communes loci ad
duni moilum, et parliculare secundum construendum universale et particulare
rem ct non secundum modum, prius d(>- jiroblema de accidente, competentes ad
terminandum de co quod est particulare coustructionem tam aflirinativi quam ne-
secundum icm el modum, quod quidem galivi, sunt loci ex oppositis et casibus
in re particulariter et non universaliter et conjugatis. Nam si oppositum de op-
inest, et signum habet particulare per posito, quia jiropositum de proposito :

quod particulariter inesse designatur, ut tequaliter enim ista et opinabilia et pro-

quidam homo currit ct deinde dicendum
: babilia sunt et in universali etparticulari.
erit de pjirliculiri seciiiulum rein et iiou Si enim omnis volujitas bonum^ anjue
secunduiii mudum particularis determi- npiiiabile est omnem tristitiam malam
naluiu, quod est inlinium. Adhuc autem esse : et si aliqua voluptas esl bona,
particulare secundum rein et modum pot- ipque opinabile est aliquamtristitiam ma-
est terminari absque hypothesi con- lam esse. Et in oppositis privative simi-
struendo, sive sit aflirmativum sive nega- liter est sicut in contrariis. Si enim ali-
tivum : potest etiam terminari cum hy- quis sensus non est polestas naturalis
pothesi destruendo. l*rimo modo dicamus secundum sensum illum ageiidi, »que jiro.
qualiter particulariU^r et universaliler po- babile illi erit, quod aliqua insensibilitas
situin problema de accidente construatur non est in ipso naturalis et si quoddam :

absque hypotliesi. ojtinatum iii rehitive oppositis non est di-

Dicimus igilur, quud si particularilcr sciplinatum scibile, sequitur a^que proba-
etnon universaliter problema de accidente biliter, quod quffdam ojiinio non est di-
ponatui% jirimum nolandum. quod com- sciplina : et hoc est per locum a relative

ik
I:
 LIBER III TOPICORUM, TRACT. TIT 35!

oppositis. Rursum per locum a contra- opinaLilo in universnli et in particulari

riis virtutc oppositorum utprivatio etlia- unum sicut aliud.
bilus sequitur si quid justum est bonuin, Amplius etiam ex locis ad universale
etiam aeque probabiliter sequitur si est affirmativumcl negativumconstruendum,
injuslum malum, ct quod injuste cst, adductus est locus suinplus ex magis ct
male est : et si quid delcctabile luiJiicn- minus tractus. Si enim ali(jua duo non
dum, dclrctatiu fugienda per locum a ex eodem genere comparentur, non se-
conjugatis sequitur. Secundum hoc au- cundum magis et minus accidens quod
tem quod ejusdem loci a conjugatis sunt, est bonum inesse, et unumeorum sit ma-

et sequitur seque probabiliter, quod si gis tale vcl videatur essc, aliud autem sit
aliquid delectabile in quantum delectabile ita quod niliil suigeneris sit tale, ut ma-

est proficiens ct bonum, crit qua^dain gis quaedam disciplina videatur esse bo-
delectatio proficiens ct bonum quoildain. norum qua;dam quam corporalis volup-
CtlO Quamvis locus a conjugatis videatur iia- tas, ut si magis videatur quaedam disci-
i lo-
con- bere instantiam quia non sequilur, al- : plina bonum quam voluptas videatur bo-
itis.

bum est clarum, ergo albedo est clarilas : num, sic et hulla disciplinabonum sitvel
album est disgregalivum visus, ergo al de numero bonorum, sequitur quod nec
bedo est visus disgregativuni. Sed intel- voluptas quffidam est bona vel de numero
ligendiim cpiod in conjugatis principale bonorum. Et secundum quod dicit Ari-
et sumptum debent esse secundum for- stotcles '
intelligitur de discijilinapractica
mam ejusdem essentiae, sicut albcdo co- malorum quje dunatica vocatur, et de
lor, album et coloratum : et nunquam voluptate tormentali quae non est natu-
Iiabcl instantiam. ralis ex genere, nec etiain ex specie, sed
.\dliuc in corruptionibus quidem et ge- vocatur in x Klhicorutn a^gritudinalis : de
nerationibus sunt loci ad lioc competen- his enim intellecta consideratio cst gene-
les : seijuitnr enim a'que probabililcr, ralis. Ex autcm et
similiter cx minus \\-
(jiiod si aliquid sit corruptivum dclccta- delur inesse eodem modo, ct erit con-
lionis alicujus, vel corruptivum disciplinae struere problema particnlarc tam aflirma-
est alicujus, sequitur tcque probabiliter tivumquam negativum. Ex ^j/HtViVe?' qui-
qund quaMlam delcctatio et quaedam di- dem acceptisconsiderationibuscrit utrum-
scijilina est maliim sive dc numero malo- que facere et interimerc et construere :

rum. Similiter autein a>que piobabiliter ex minus autem sive a niinori vel con-
si corrujitiii (jiKTdam cujiisdain (lisci|(liii;e strucre lanluni, et non dcslruere : quiaa
est dc nuincio bonorum, ct aliijiia gene- minori valet argumentum affirmative
ratio alicujus discipIimE est de numero tantum non negative
et si enim sic se :

malornm. Cujus cxemjilum cst, quod habet potcstas ad bonum, et disciplina

oblivisci scientiae qua qiiis fieda agit, iit quaedam potcstas est est auteiii (|u;edam :

fiiiMri, vel jicrdere, de gencre bonoriim pidcstas boiiiiin in politic;i. siijiiiliir ijuod
esl : (|iiia l;ilia scirc iii;iliiiii ol . hiio ;iii- crit cli;ilii i|ii;c(laiii (liscijiliii;! Ikiiiiiiii : cl

lciii ilc S(icnti;i pr;icticii, noii ^p('(iil;ili\ ;i. Ium- csI coiisliiicic ;i siiiiili. Si ;iulcm
Similitcr autcm c converso reminisci niilla polestas boiiiiin, Iioc cst, minns vi-

scientiie qua quidem mala agit, de nii- dcatnr jioleslas quiedambonuni (jujim di-
nicro m;iloi'um esl, sequilur ajijiic |ir(>li;i- scijjlinji vidciitur essc bonum, si nullii jio-

bilitcr, quod scirc scicnli;im jii';icli(';iiii tcstas sit boniiin ciini vidc;itur miuus,
(|ii;i (|iiis f(i'ila JiLrit, dc niiiiicrn iii;iliiniiii. non cril iicccssc |ir(i|ilri' Ikic (jikkI nulla
Siiinlilci' ;iiilriii cl iiriiliiN ^iinililiiis rl in (liM'i|iiiii;i >il Iriiiiiiii : i{iii.i .1 niiiiiiri iinii

(unniliiis l.ililiic^ siin|ilii'ilri- si\c ;c(|iir \;ilrl iici;;iii(l(i. .Maiiilrsl iiiii cri:ii (|ii(>iii;iiii

'
lll l'i cl 7 ^llllirol lllll.
 3o2 l). ALB. MAG. ORl). VR/ED.

pi'i' locuiii a inlnori non eril nisi con- albedo. Si autem qua-ialur tjualiter pro-
slfucrc tantiini : non tantum autem ex alio blcma particulare teiminetur iii hoc ler-
et alio genere sumptis et ad idcni acci- lio cum particnlare sil iii iinivcisali, rl ex
dens comparalum aiiquibns. et est de- ipso tcrininetur, i.t priedictum esl : vid
struere per locum aminori proljlema par- a signo particulaii quod non opponilur
ticulare : sed etiam ex eodcm genere universali, et particulare sccundum rem,
sumptis aliquilnis comparatis ad idem et hoc opponitur universali et inha'renli

accidens ab eo qui sumit quod maxime : et fundatur in natura accidentis conlra-

videtur esse tale in non illo accidente, et cti, de tali particulaii hic loquiinur: el

inestei accidens tunc enim sequitur quod: ideo cum accidente contraclo in eodem
nec inest ci cui minus videtur inesse. Ut libro determinatur.
si positum sit ab aliquo respondente, Ainplius quod ex hypothesi probare
quod qusedam disciplina est bonum : tunc contingit : et si alicui inest accidens,
accipitur disciplina qusedam quse maxime quod sequitur per hypothesim et omni
videtur essebonum, ut prudcnlia qua^ ma- inesse et si cui non inest, seqnitur nulli
:

xime bonum, utostendatur (|uod

viiletur inesse ut hominis alicujiis anima vide-
:

prudentia quoe maxime bonum non est tur esse inimortalis, sequitur per hvpo-
bonum, sequitur quod nec aliqua alia tiiesim el alias aliorum animas liominum

qua; niinus bonum esse videtur, erit bo- esse iinmortales. Si autem detur quod

num : quia magis videbatur inesse,

si alicui hujus hominis anima non sit immortalis,
et non inc.t, sequitnr quod nec cui minus sequitur ex hypothesi, quod nec aliaeho-
vid(d)atur ir.osse, ineril sunt autem di- : ininuni aniniiTe sunt immortales. Si ergo
sciplina etprudentia ejusdcm quod est vir- aliquod accidcns positum est inesse ali-

tus intellectualis. cui, ostcndendum est ab opponente quan-

objociio Jd autem quod est dictum, quod locus do alicui non inesse, et hoc ab opponen-
comra lo- .... ^-
le jier hypolhcsim sequilur nulli incsse.
.
i i
cuiu .-1 siiiii- a sinuli sit constructivus el destructivus,
videtur habere cahnnniam, quia videtur Si auteni a respondente positiim est ali-

quod non universaliter convenit destrui cui non inesse, et hoc ah opponente per
vel conslrui jier locum a simili : non enini hypothesim destrui dcbeat tunc osten- :

universaliter sequilur, si A et b similiter dcndum est ab opponente, quoniamincst

se habent ad c, si a est genus c, quod b aliciii nam si per hypothesim conse-
:

similiter sit genus c, quia non contingit quitur tamen inesse, et per hoc destruitur

pluraesse genera cjusdem. Similitcr non particulare negativum alicui non inesse.
sequilur, si a et n ordiiiantur ad c, si a Palam ergo exdictis est, quoniam quiin
est diffinitio ('jus quod est c, qnod b sit lcrminatione problematis particularis hy-

diffinitio ejusdeni: quia n(ui conliugil plu- polhcsi utitur, facit de particulari pro-

res esse diflinitioncs ejusdem. Sed ad hcCC blema universale : quia confitelur sicut
Soiutio.

respondetur, quod revera locus a simili est in uno, ila esse in omnibus aliis : v(d

in praedicatis essentialibus non est con- sicut noii est in uno, ita nec esse in ali-

structivus, sicut ol)jectum est, sedin acci- quo aliorum : et sic qui particulariler

dentalibus. Objiciunt lamem quidam di- concedit aliquid inesse vel non inessc,

centes, quod si a et b simililer ordinentur probabit universaliter oportere conlitiM-i,

ad c, a non est diffinilio, nec b ei-it

si eo quod uni et onini similiter probat : di-

diffinitio ergo aconsequentia acontrario

:
cit eniin, quod sicut est in uno, ita est in

si B est diffinitio, et a est diffinitio, non omnibus aliis.

valet : quia consequentia e contrario non

tenet in contrariis, nisi in pra^dicatis es-
sentialibus et essentialiter ordinatis, ut

si albedo color, illud qiuid non color, nec

 LIBER Iir TOPICORU.M, TRACT. TTI 353

quaiititiitcin, ita quod possit ossc dccur-

CAPIT II. sus s)llogisticus circa infinituin sicut cir-

ca particularc : tamen in problematibus
De (hitprmindlionc iadepniti. spccialcra habel terininationem : quia in
hoc dillert aparticulari, qiiod particulare

autem indefinitum esl problema

<',um fl'L'itur esse determiiiatum secundiim esse

sccundum rem et modum, itaquod signo '^^ rationcm et signum : infinitum autem
univcrsali nec particuhiri d(>terminatum determinalum partem secundum
est in

est, sed infinite se hal)et inter duo, ad rem, non tamen secuudum rationem qu;B
neufrum autem est determinatum, uno signo demonstretur et quiasic difTerunt, :

quidem modo dcstruere contingit sive sit habent etiam dilTerentes doctrinas suse
affiimativum sive negativum. Iiifinitum terminationis. Sic ergo terminandum est
uutuiii dico, ut si voluptalem esse
dixerit problema infinitum.
bonuin, niliil addens ad terminandum Est autcm adhuc determinafa positio
siibjectum quo trahatur ad standum pro respondenfis per aliquam determinatio-
parficulari vel universali, ut si dixerit nem subjecfi pcr modum multijilicafionis
viduplafein non esse bonum negative :
restringenfis subjectum, et videndum est
destruitur autem id uiio modo tantum, et qualiter talis positio et construi et destrui
iit verificefur in partiriihni ; si enim di- debeaf ab opponente. Determinatam au-
xcrit voluptatein iudcliiufe vel aliquam tem dico, ut si ponatur alicui iini volup-
volupfatomesseboiiiiiii.sidrj.eatinterimi tati inessc quoniam bonum (hoc esl, si
proposilimi, ostendenduni rsf quoniam dicatur aliqua una voluptas csse hona)
luilla voluptas bona. Siinilifer ct si dixerit ,4 aliqua non esse bona et sic tunc du- :

iiiliuite voluptatem non esse bonam, vel plirilrrdeslruerrlurproposifiiiiK-siveenim

particularifer dixrrif aliipiain voliipfafem oslendatiir, quoniam nulla voluptas est
iion .sse bonam, si debeal intrrimi pro- bona inferemptum eril propositum
:
:

positiiin, uslendrndiiiii est qnoniam om- quia ha;c una voluptas hona ratione de-
nis voliipla-; bona .piia ali.iii non con-
tcrminafionis repugnat
:
a.l oinnem si una
tingil inl riin.MV pnd.l,.nia inliiiilum, ni- j„,iiatiir formalifer: qiiia l.iii.- tantum
si p.'r siiiim coutrailictorir opposifiim. valrt, qnanfiim unica rafionr pranlicati
Si rnim ostenderiiniis ad inlerimendum quod sul.j.'.-lo afilrmative red.litur, ef re-
'"l'"''"'"- '1"""''' «t quffidam voluptas pugnat ad nullainel oiiinem voliiptatem
b..iuin., v,.| .p.oiiiaiH est qunp.lam volup- i„,uam. Si aufem per duo deferminet et
tas 11,111 li,iiiiiiii, niin.lmn \n-v illu.l inl.'- prr nnain et per dictionem excliisivam
riiiiitiir |)ni].,isiliiiii ,|iua siii.iiintrari,'
:

taiitiim vrl solum sic, una voliipfas tan-

iii ,-,.ntiiig,'iili qua prajdica-
iiiati-ria in liim .'st li.ma : tiin,- li;iiic p,.sili,.ii.'in
tiiin accidens potest esse vel non esse, mulliplicil.'r cril drstriirn', .|ui;i pliircs
possiint csse simul verse. Palam ergo, quam .lu;is h;ib.'l caus;is verilatis : si cniin
quoniam l;ile probleina .ii.itiir opponens ..strn.l.'rinms quoniam oiniiis voluptas
inlrriiii.Ti' im,. m,.,li. ,'t |,it ri.ntraiiicfo-
.'st l...nuin, ul l''|)icuriis .licil, sive quo-
rium. niain niill;i voluplas est h.niuin : sive os-
Conslriirr,' ;iiit,'m ri.ntiiigit .Iiipli,-it.'r :
ten.lamus plures voluptiites cssc h.mas
siv.' eiiiiii p;irlicul;irilersiveostendrrimus quiim unam, sempcr inlerimentes erinms
oiiini v.'l imlli inrsse. vel alicui iness.' pniposilnm etsic intcrimitiir quo.l de-
:

v.'i ;ili.iii 11,111, r,.n-lriiiliiiii ,'sl infiniliim l.'riiiiii;iliii- ciim dictionc c\cliisiv;i : .lii-
pri.l.lrm;!, Ilt |.;itrt rXrlllplis IMliloS.lplli .
])licil.'r ;iiil.in detcrmin;iiit ,11111 iin;i sivo
movet Nol;iiidiiiii, .{iii.ij iii .Ir.iirsii svll<>gisli.-o .li,li,iii,' e\cliisi\;i. P(>sili,.n,' ;iiil,'m ali-
bium.
iiiliiiiliim .^.mi.n.lh.iiililiir siil. p;iiliiiil;iri, ,]ii;i ;i.l li.i,' ;iiit,'m (irlcrmiii;!! j.liis .jiiiim
eo ipiiiil iiiill;im rir;i siil.j,'rtimi pniiit jicr lri;i ,l,tci iiiiiiitiir sjiecilicando el suh-
n 23
 354 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
jectum et univcrsali et dictione cxclu- vel negative probandum, necesse est re-

siva, ut si dicatur sic,quoniam pruden- spondenli universaliter confiteri inesse af-

tia una sola virtute moralium est scienlia, lirmalive, universaliter non inesse
vel
quadrupliciter contingit interimere : os- negative, aut quod ferat instantiam inali-
tenso enim quoniam omnis virlus est quo in quo non sit, sic universaiiter pro-
scientia, ut dicit Socrates, vel ostenso j)onalur.
quodnulla virtus est scienlia, vel ostenso Amplius id quod inest ut accidens,
quod aliqua alia est scientia, ut juslitia utile determinare per subjecta in qui-
quae est in rationabili parte animse sicut bus ct qualiter insit, ut determinetur
ct prudenlia propter scientiam destruen- tempore numero, ut sic videatur si se-
et
di vol communicandi, vei si monstretur cundum nullum hornm est in subjeclo,
quoniam eadem virtus qufe est prudentia numero sub acciden-
qua' sunl specie et
non est scientia, quolibcl istoruni mo- exemplnm, ut si probare
te ij)so. llujus
dorum interemptum erit quod jirudenlia velinius quoniam tem|)us non movetur
una sola virlulum est scientia. neque est motus, ut quidam dixerunt,
L iile autem est et idoneum et abun- valet opponenti inspicere in prsedicatum,
dantem facere opponentem, et in singu- et dividenti quot sunt species motus.
Ja inspicere quse sunt sulijectorum parles Nani si niliil horum qua:" sunt species
sulijectiva?, quibus et subjectis aliud dici- motus inest tempori, manifestum est
tur universaliler inesse, vel non inesse : quoniam tempus non movetur nec motus
quia hiic ad constructionem ])ai-liculaiis est. Similiter autem si probandum sit
utile est. quod anima non est numeius, ul dixit
Amplius aulcm in j)nedicnto qiiod IMato, valet hoc opponenti dividenli nu-
inesse dicitur, ins[)icienduni in generi- meros in species, in quibus omnis nu-
bus prajdicati in quorum aliquo jira'di- merus continctur, ut quoniam omnis nu-
catum conlinetur, el utile esthoc compo- merus aut abundans, ant perfectus, aut
nenti et (Hvidenli pixfidicata qu?e insunt diiuinutiis. Nain si aniina iiiillus islorum
secuudum species usque ad individua, est, i^alam quod sequitur, qund non est
sicutpiius dictum est in hujus scicntiu; numerus et sic inleriinqitum erit pro-
:

quo de universali problemate se-

libro in blema. Pioblema igitur de pi\Tdicalo
cundum inesse dictumest nam siveom- : quod est accidens per hujusmodi locos,
ni dicaiur inesse ariirmative, sive nulii uL dictuni est, et ex similibus his erit ar-
negative, opponente vel ea proferenle iiunienlandumj el cajtera.
pcr quie probaiui- univeisale aifirmalive
 LIBER IV
TOPIGORUM.

TKACTATUJS I

DE PROBLEMATE GENERIS ET PROPRIl.

ul diflinitio, et inest simpliciler, et in

CAPUT I. cpiid, et conversim prsedicatur quorum

:

primuiii cst accidcntis, sccundum gene-

1'iuuiiiiiuin Libri. ris, lertiuiii proprii : proptcr tjuod ante
diffinitionem ista consideratione est nc-
Iii hnr qiiarlfi libro Topirarum post cessarium : quia ita supponitur in eo
liii'c ({ute (licUi suiit cli; (lclcrminatione qu(jd inest ut diflinitio.
prolilcniatis dc accidente, quod non con- Est aulcm et alia causa hujus quod esl
vcisiiii pru'dicatiir, ct priniuni cl i'cino- utile : de liis enim eisdem prajdicatis
tissiiiiuiii cst (dciiicnluni difliiiilioiiis, (prout siiinuiitur sccundum inesse ut ge-
pcrs|ii(iciidiiin dc locis et considcralitjni- nus et incssc ut proprium) raro conside-
bus pcrtiiiciililiiis ad i^ciius, lioc est, ad rationes fiuiil iii disputationibus. Et hu-
incssc ut ^cnus V(d iioii incssc, cl d(; lo- jus rationem quantum ad genus rcddil
cis ct considcralioiiibus pcilincnlibus ad Roctius in libro Divixionuin : quia qui-
propriuni, sive ad prol)icnia de proprio daiii .\nliquorum inesse ut genus sub
deterniinanduni : quod genus requirilur incsse ul accidcns comprehcndere voluc-
ad bonilalcin proprii, et proprium prop- runl : proplcr hoc communc eis quod csl

ter iiiiidiiiii piicdicaiidi convcrsiin, iiiinic- incssc ut accidcns, ct iiicsse ut gcnus,

diatius esl elemenlum diriinitionis, ({iiaiii cst iKiii ((iiivcrsiin jira-dicari. Idco autcin

genus : sunlenim luecpriedicalaclciiiciila (|iiaiiluni ad iiicssc iil propriuiii csl (piod

eoruin loC(jruin (jiue |)(;rtiiicnt ad diilini- Ikic volucruiil coiiiprcliciKlcre sub iiicssc

tiones : quia incsse ul dilliiiilio exliiscdc- ul diflinilio: cuin ulruiu(|uc [iropriuin

mentalitcr (iiiiipiuiilur : quia (piod iiiest sit, cl dicalur ulruiiKpic coiivcrsini piiv-
 :

3oG D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

(licari. Ulile ergo cst disUiiguere ista^ ne voluptas aegriludinalis, ut in X Etliiconiin

uniiin sub altero contentum esse creda- prajdicatum hoc concedatur cl
est : et si

lur, scdunumquodque istorum sit pra'di- inveniatur, manifestum quoniam honum

catum al) altero secundum modum inha'- non est gcnus voluptatis ct sumitur :

rendi distinclum : lioc cnim cx consi- pcncs hoc, quod in difOnitionc genciis
derationibus ct locis ostcndctur. ponitur proedicari de omnibus speciebus
et individuis. Dico autem de eadem spe-

CAPLT II.
cie : quia generalissima gencra sunt spe-
cies entis, ut dicit Aristoteles in prima
De (jcnen' iiriuil /issif/iui/irr yciws ali- jiliilosophia \ ct alia specics genus est

ciijiis spccici. generis, ct alia qualilatis genus, ct sic de

aliis.

primo considcrationes Dcindc alia consideratio sumitur penes

Ponemus igitur
hoc quod in difiTnitione gcncris cst pra'-
proprias sumptas penes particulas in dif-
logicc positas. Dcindc
dicari in (juid : undc considcraudum cst
fmitione generis
pcnes ea sumplas (lcmum id quod siiniitur pencs hoc quod
ponemus particulas
assignatum est pro gcnere, de omnihus
quaj consequuntur ad parliculas positas
non contradi cognatis in quid est pr»dica1ur, vel non,
in diffmitione gcncris logici
sed in quale vclut album si dicatur esse
ad materiam gcncris ct ipsum conside-
:
:

genus nivis, aul V(dut de anima prwdica-

remus prout assignatur genus alicujus,
fur mobilc vel niovcns ut gcnus, ut dicit
et non prout genus simpliciter vel onuii
Plato animain essc quod cst inohile vcl
et hoc est comparare genus ad propin-
UKitivum sui, sicut in genere dicimu^
quum ctiani, vel remotum, et non ad i'e-
aniinam esse quod per se mobile est, Iioc
raotum.
cst,a se, sive quod movet seipsum
Si ergo ponatur genus vcl pro genere :

quamvis enim Plato dicat aniinam essc

alicujus existentium (juod siguiiicet ens
existens . Existens autcm piopric cst numerum, ut genus animae, tamen quia
mobilc a se ponit differentiam, et dilTc-
compositum, quia omnc genus ct spccics
composita sunt. Primum quidem igitur
rcntia generalis cum gcnerc collocanda
est, mobilea se etiamposuitgenusaninia':
inspicicndum est ad omnia qu» sunt illi
positum cognata, et cum nec alhum de nive, nec mohile a
(ijuod pro gcncre est)
se in quid pricdicetur de nivc et anima,
hoc cjusdcm coimiiuationis in linea
cst,

pra'dicabili cjus qnod diiilur essc genus :

patct quia neutrum genus ejus cujus
est

omnia cnim qua- sunl in ipso, sunt suaj positum est esse genus neque enim nix :

coordinationis ul (uiginata sccunduni sccundum quid alhum est, vel albi susci-

csscntiam ah ipso : ct ideo (h' omnil)us pit prffdicationcin : ncc anima sccundum

illis prwdicatur. Unde inspicicndum cst si qiiid cst quod movcliir ct |iiiijilcr Iioc :

dc ali(pii> illuium uon prffidicatur quem- non album gcnus nivis, ut dixit Em-
est

adinodum de accidente in secundo hu- pcdocles, nec anima cst quid quod niove-

jus dictum est (luia si de

scientiffi libro :
tur, ut dixit Plato accidit enim moveri :

ali([uo coruin cognatorum non pivcdica- animse, et non praedicatur de ea in quid:

tur, non erit genus quod assignatum cst

qucmadmodnm accidit animali frcqucn-

pro generc, et problcma propositum in- tcr movcri ut amhularc vcl ambulans
terimcndum est. Cujus cxemphim est, ut csse.

si voluptatis ponatur genus essc bonum

Aniplius hoc quidcm prohatur, quod
(sicut ponit l'q)icurus), considerandum si mobilc cssc non est genus aniiiKT : quia

aliqua voluplas est non boniim sicii .

uiobilc csse a sc non siguificat quid est iti

Et etiam in Melapliys, lcx. coiii. 10, el x, coiiiin. 0, el iii Pliysic. conim. 4.

 LIBER IV TOPirORrM, TRACT. I 3o7

ipso de quopra'iliciitur,se(lsignilicat aliud cygnus (([ui albi sunt species secundum

vel facions vel patiens : movero enim I''mpcdocl('m) quidem substanlia album :

si^Tiilical (juid lacicns in genero acti(jnis, aulcm ((juod gcnus eonmi dictum est)
a sc moveri siynificat quid patiens in ge- non est suhstantia, sed quale. Propter
ncre passionis. Simiiiter autem et album : (|i;od non est album gcnus nivis, nec ge-

non cnim et album signiticat cjuid cst uus cygni quia non sunt cjusdem coor-
:

nix, sed indicat quale sit illudquid, sivc dinationis vel divisionis.
alii|uid de quo praedicatur. Propter quod
Riiisiiiii juxla idcm coiiseqiiens acci-
neutrum liorum in co quod ({uid esl pr,e-
jiiliir. qiiod disciplina ad aliquidest, lioc
dicatur dc eo dc fjuo pr;edicatur.
est, ad (lisciplinatnm vel discijilinabile :

.Mia etiaiu esl ratio ad idem, (jund

bonum^autem vel pulchrum diciinl ijuale :

ma.xinn^ in (lillinilione accideutis est in-

quod nec lionum nci' jiiililiium
jirojilcr
spiciendum, si dillinitio accidentis cl ea
sunt genns disciplina' quia non sunt :

quo; sunt in diflinitione, aptantur convc-

cjusdem coordinationis etdivisionis. Nam
nicnler ad id quod dictum est esse genus,
eorum quae, sunt ad aliquid secundum
ut j)atet iii his quui dicta sunt albuni ct
speciem, genera oportet esse ad aliijuid,
moliile : contingit enim ut accidens idem
ut patet in duplici quod est sjiccies de
movere scipsum, et aliquando ntju mo-
numero eorum qu;e sunt ad aliquid, et
vere. Simililer conlingit aliud album ali-
iiiuili|)lcx quod est genus ejiisdem. et
quando essc album, et aliquando non
eliam ad aliquid. llniversaliter in talibus
conlingit : et sic non erit album genus,
quidem dicendum est et pro maxima,
sed inest ut accidens, cujus difrinilio est,
(juod sub eadem divisiono et coordina-
quod coutingit eidem inesse ct non inesse.
tiono prasdicabilium oportct genus esso
Propter quod neutrum horum est ut ge-
sjieciei, sivo inseitum cum specic sccun-
nus, sed ut accidens est utritjue illorum
diiiu rcctam lineam : nam si sjiccies est
de (juibus jiraMJicatur, eo quod (sicut
substantia, ct est gcuiis dc ista sjiecic
(li.\inms) utrirjuc illorum contingit inesse
priedicatum subslanlia : cl si sjiecies est
et non inessc.
(juale quiil, et genus eril (jualc quid. f.u-
.\mplius si altendatur consequentia ad
jus cxemplum est si gonus cst qualc qiiid
particulas positas in rationc gcncris :

ot spccies non, ut si albiim est quale

tunc prima est quac est prajdicari dc plu-
(jnid, ct color (jiiid ciil. Siiiiililcr autem
ribus, sccuudMni legulam ijua^ data est
et in aliis.
in /*i;ct/ifni/icii/is, tiviiv dixitijiiod quaiiilo

alterum de alteid j)iu'dii;alur iit de siih- Scriiiidiim cniiscqilclis ail ulcm est,

jecto, quicciimquc de j)rfedicato dicun- quod si gciiiis jiivedii aliir, scmjicr j)r;o-

lii!' ct omnia de subjecto dici neccsscest : dicaliir : qiiiji csl jira'ilii aliiiii cssciilialc

cl c\ ista sequitur, (juod omnia de qinbus de pluribus, cl jicncs coiiscquciis iiccijii-

ilirilur gcnus.sint cjusdem coordimilionis tur. Unde riii>iiiii cousidcraudum csl ,

cum generc secundum rcctam liiicaiii. Si i|iiiini;iiii gciiiis (liciliir ilc jiliiiihiis jir;e-

ergo niin in cadcm divisionc vel coordi- dirari, si ncccssc est vcl contingit gcnus
luiliiinc lueiit gcmis cum liis quoriim di- jmrticijiarc id quod posilum e^l in gene-
ciliir essc gcnus, et species siiiiililcr dc rc, sicut inferius essenlialiler parlicipal
(jiia pra^dicatnr genus, scd hoc quidem suum siijicrius, et pjirticijiare est susci-
ut gcnus sitsulistantia, hoc cst, in generc jiere parlicipati superioris rationcm el

suhstantiae : aliud autcm dc quo priu- nomen univoce manifestum enim, (juo-
:

dicalur gcnus, hoc esl, spocies, sil qiia- niaiii quidem specics participant genera
lilas, Jioc est, in gcnere qu;ilH;itis : tuiic scciindiim iiomlnis jiiMdicationcm, et iioc

nou erit gcniis (juod pro gcncrc assigiia- moiln gcuci;i non jniilicijninl sjiccies : si

tum csl. \'cibi gratia, iil iii\ qiiidcm el ;iutcm spccics suscipil gciieris niuiicii d
358 D. ALB. MAG. ORD. DR^D.

ralioncm, genus iion snKcipil nomon ct quibus prsedicatur ipsum gcnus, parlici-
ralionein spucici. pabunt illud genus. I)iriiuiti(j autcni cjus q uiij si
ticipi
Unde consiJerandum si conlingil assi- quod cst participare, est suscipere jiarli-

i;nalunigenus vel assignalum pro genere, cipati rationem. Parlicipatum auteni di-

parlicipare speciem secundum nomen et cimus, cujus secundum partcm sua3 po-

rationem quia tunc non erit genus

: testatis, et secundum partem sua; com-
quod pro genere assignatum est ut verLi : nmnilatis inferens suscipitprcedicationem,
gralia, si quis assignet aliquid pro ge- ut homo suscipit rationem animalis ct

nere entis vel unius tunc enim cum cns : prasdicationem. I'nde si nulium eorum
ct ununi omnibus dicantur, dicunliir
(le (juffi sunt species jiosibT sul) eodem gc-
etiam de islo quod pro genere eorum est nere, conlingit jiarlicipare, id quod jm-
assignatum et sic accidit quod id quod
: situm pro generCj non erit genus quod
assignatum est progenere entisvel unius pro genere est assignatum. Nam impos-
(qure dicuntur essc spccics sutc) partici- sibile est participare genus, (juod nulbam
pahit rationem eorum, quod est incon- specierum participat, nisi sit ali(jua pri-

vcnions. Et hujus causa est, quia de om- marum specierum j)rimfc divisionis ge-
nibus quae sunt, unum et ens praidican- ncris sui qua immcdiate pri-
primi, in
tur, et etiam de isto quod assignatum est mum gcnus est divisum lioc enim j>ar- :

ut genus eorum . Propter quod ratio ticipat primum gcnus tantum, ct nullam
eorum etiam, scilicet entis et unius, par- participat specierum abae autem omnes :

ticipatione praidicatur de ipsis. Rationem subalternae species quse sunl in genere

autem dico expositionem qua' cst majoris primo, pnrticipant gcmus secundum ali-

dcclarationis quam nomcn, quia aliam qiiam sjiccierum : (juia quid(juid est in

ens ct unum non habent rationem. gcnere, est in aliqua specierum illius ge-
Amplius ad idem quod cst praMlicare ncris pra?ter species primas. Si ergo po-
dc plurilius, consequens est, quod genus natur motus genus esse dclectationis sivc
de omnibus his prtBdicatur species, et de voluptatis, de qua dixit Plato, quod omnis Del(
seci
pluribus. l^nde si dc aliquo vcl aliquibus delectatio cst generatio in sensibilem ani- Pla

una vcra secundum jjrredica-

cst specics mam, considcrandum si participat ali-
tionem, de quibus non cst vcrum genus (juam specierum niolus : nam si nec est

pra^dicatum de eisdcm, non erit genus gcncratio nec corruptio neque nullus
quod assignatum est pro genere. Yerbi spccialismotus de numero omnium sj)c-
gratia, si ens aut scibile dicatur esse gc- cierum motus manifcstum est quod
,

nus opinabilis : nam de non ente praedi- nulla specierum motus est propter quod :

calur opinabile : multa cnim iion entia nec participat genus eo quod necessa- :

sunl opinabiliaj ul quod sol sit monope- rium est et pro maxima supponendum,
dalis, vel (|uod fauni vel satyri sint : id quod gcnus j)articipat, ct aH(juam spe-
cuui autem ens vel scibile non pnedicen- cierum participare propter quod sequi-:

tur de non ente et ratio est, quia cns

: tur quod vohqitas non erit spccies motus,
non est non ens ct quod scitur vei scibilc
: ncc motus erit genus voluptatis, nequc
est, hoc est unum proptcr quod ens et erit ahud individuorum quse sunt sub

j^ciljile non cst genus ad opinabile quia : molu nam individua omnia participant
:

de pluribus prwdicarelur spccies quam specicm, et per speciem participant go-

genus : quia de quibus pra>dicatur species, nus, ut ahus homo indivisus ct hominem
etgenus de eisdem prsedicari necesse est : j)arlicij)at et animal quod cst genus ho-
nunc autem oj)inabiIe prtedicatur de qui- minis.
hus non prsedicatur cns vel scibilc. (Juod autem dictum est Jiic, quod gc- U
di
Adhuc autem de pluribus praedicari nus et species dehent esse ejusdem coor-
quarlo loco consequitur, quod omnia de dinationis sive divisionis praedicamenti.
 :

LIBER IV TOPICORUJI, TRACT. I 339

jmoiio non est contrarium ei quod in Priedim- sicut in prima resohimtur, qua>, sicut di-

f m°a.f inmtis in oapitulo relationis dictum est : cit Avicenna, sunt ens, unum, les, alL-
ua non uiliil LMiim jtroliibet genus esse in ad ali- quid, ponatur unum genus, et alterum

jkiuiii." quid, et speciem et non esse in ad ali- species ipsius, vel per se, vel in eo quod
(]iiid, sicut scientia est in ad aliquid, non accidit islis inesse : ut si ponatur ens esse
aulem grammatica : quia essentia gene- genus, unuiu species, de umnibus eiiim
ct

semper sunt in
speciei dicilur et ens et unuin piojiler quod
ris et essentia :

eadem coordinatione, quamvis id quod neutrum neutri comparalum potesl esse

addiliir siipcr essentiam, aliquando sit in genus, eo quod de a?qualibus ct secuadum
alia c(Hirdiiuitione : et lioc patel, quia nunu'rum et secundum speciem diciiii-
scientia (secuiidiun id quod est) lial)itus tiir. In hoc autem quod accidit illis,

vel dis]i()sili() est : (juamvis accidat ei (ex exemplum est in eo quod istaprimasunt
comparatione ad id de quo est) in rela- et principia unde si primum et princi-
:

tione esse. jiium ad .se invicem comparata ponanlur

Ponitur etiam consideratio accepta pe- genus et species, idem accidit inconve-
iii's iidc consequens quod est pi'ffidicari niens quia'utraque quaj dicta sunt, idem
:

ad hoc sunt et ideo neutrum de pluribus proe-

de pluribus ditlerentibus specie
:
:

dicatur quaiu alterum, et sic neutrum est

enim sequitur genus de pluribus prsedi-
cari quam species. Adhuc autem ad hoc genus ad alterum.
sequitur non de sequalibus priedicari Elementum autem vel fuudameutale
cum specie. Dicamus igitur ad hoc in- jirincipium ad omnia ista quaj dicta sunt,
spiciendo amplius prseter inductas consi- est quod de pluribus prtedicatur sivc di-
deratioiies, quod si id quod pro specie in citur genus quam species et quam diireren-

geiiere positum est, de pluribus dicilur tia de jiaucioribus enim diHerentia di-
:

siv(! praedicatur, non eritgenus illius spc- citur quam geuus, quia aliter nec divide-
ciei quod assignatum estpro genere, sic- ret genus quando est divisiva : necoppo-
ul si opinabiie dicalur species entis, ut sila generi contraheret potestatem gene-
dixil l'vtbagoias, (|ui posuit quod magis ris quando cst constitutiva, pencs idem
est ens opinabile quod est extra animam, conscqucns quod est prajdicari de jtluri-

sicut causa est plus ens causato : opina- bus specie diirerentibus et in quid.
bile autem cum dicalurtam de enle quam Adhuc sumitur consideralio : quia in-
de 111)11 ente, et de pluribus prsedicatur sj)iciendum si aliud assignatum pro ge-
i]iiam ens : ergo opinabile non est specics nere, sit genus alicujus eorum (juai non
nove'
eiilis, nec ens est genus opinabilis. lloc dilTerunt specie, ab liis (juai sunt in spe-
lium. positum
autem fere est in ante habilis is- cie contenta, cujus genus assignalum
tius caj^ituli: sed dilFert illud ab isto, quia si non cst genus eoriiiu ijiia' indif-

quia i]U()d ])ra!cedit destruit genus assi- fereuliasuul sjiecie ab illis, udu erit g(>-

guatuiu per quod de ali([uo j)r;e(lica-

lioc nus quod pro geiiere est assignaluiii : vel
tur species, dequo non genus hic aii- :
eliam si non videatur esse genus eoruiii,
tem destructio iit ])er lioc quod de jiluri- nou erit genus quod pro geiiere est assi-
bus specie et numero diirereiitibus species gnatum. Et liajc consideratio sicut valet
(juam genus prffidicatur de pluribus enim :
dcslruenti,i(a valet construenti. Si enim
genus semper quam species praedicatur. construat, quod idem genus eorum qu»
1 Riirsum alia consideralio conseqiiens non (lilTcruul.concludcliir illud vere esse
(^mniuin
oinnia ex ista penes idem privdicari de jiluribus geiius maximaui, (juod oiunium
jier liaiic qu{jc non ilit'.

fciUlll S|)U-
onnaMi. sumpta, ct est hiEC, quodsi de a?qualibus quK non dilTeruul spccie, es( idem geniis. ilo esi
ii.leiu gonua.
in nuinero dicuntur specics assignala et Si ergo uniiis taliuin geiiiis esse moii-

genus. (^ujus exemplum esl, ut si eorum slretur, qiiod unius taliuiii (luod assigiia-

quae omnia sequunlur, el in quaj oiuiiia tumest, non sil, manifesluiii est ijuod
 :

360 D. ALB. MAG. ORD. PIL^D.

sequitur, quod nullius eorum sit genus : pro genero, non erit genus. Cujus exem-
quia uua ratio est in uno et in omnibus plum est Socratis, ut si quis lauquam as-
quoad esse genus vel non esse genus. signatae speciei ponat justitiae genus esse
Cujus exomplum est, ut si quis ponat esse scientiam coinmunicandorum vol distri-
lineas insecabiles, ex quibus lineis divi- buendorum, consideranti autem statim
sibiles componuntur, ut in libello de occurrit, ([Udd aliud genus est ju.stitiae
indivisibilibus lineis dicit Aristoteles, eo quod neutrum ho-
est virtus moralis, et
quod omne divisiliile ex indivisibilibus rum continet allorum propter quod non :

componitur, ut dixerunt Democrilus et potest gonus juslitia"

esse scientiam
Leucippus, Plato in hoc signo ponens quamvis onim sciontiai oonus sit virliis, vinus
gen—- ..
quum . .

indivisibiles lineas, dicat indivisi- non tamon est virtus moralis quia tiae :

bile esse primum genus linearum, patet scienlia est speculativa, et virtus moraus mora
quod peccavit id enim quod genus esse
: est habitus in modum naturae rationi con-
assignavit, non potest esse genus indivi- senlaneus, ut dicit Tullius : et hoc modo
sibilium linearum : quia indivisibile de sub uno communi non continentur, sed
indivisibili non praedicatur : cum tamen sub diversis sunt ordinibus prawlicabi-
lineae divisibiles et indivisibiles sint eaj- lium : modium viilulis est inler plus
et
dem, sive secundum speciem indiireren- et minus medium autom scientiaj est
:

tes : omnes enim reclcelineic indiiferentes ratio recta, ut in YI Ethicorum dicit

sunt, sive sinf divisibiles, sive indivisibi- Aristoteles, et si utrumque dicatur vir-
les. Beclx autem dico quia rectitudo : tus, non hoc per unam rationem et
erit :

est forma simplex et uno modo, quae ideo virtus non est gonus unum sub quo
competit primis lineis quae sunt compo- ambo contineautur. Quod autom socun-
sitarum linearum principia: unius enim dum unam rationom nnn pra^dicatur de
formae est reclitudoel siuiplex. Curca contontis, non est genus, neque'praedica-
autem ex duabus formis composita est, tur ut genus.
convexo scilicet, et concavo et ideo :
Calumniam autom vidotur habere
curvitas est multis modis, rectitudo uno quod dictum est et instantiam vidotur :

modo : et ideo indivisibile non potest enim quando sivc allquanibi, quod una
esse genus ad rectas lineas. Et hsc ost assignata species sul) duobus generibus
vera istius considerationis expositio : ot cst, quod alterum sub altero generum
de hoc quod alii dieunl, non est curan- illorum contincatur ut in pluribus, habet
dum. tamen dubitationem in quibusdam, et
non vidotur generaUter verum esse qui- :

CAPUT IIL busdam enini videtur quod prudentia

(quae est assignala ot dobita specios) et
De consideralionibus acccplis co)iside- virtus sit^ sive in gonere virtutum, et

rando ad plura genera. scientia, hoc est^ in genere scientiae esse :

ot noutrum istorum generum a neutro

His liabitis qua; inspectionem ad unum videtur continori : et sic instantiam vide-
genus assignatum consideraro dobenl, tur haboro inducta consideratio.
considerandum cst in plura genera si Sed ad hoc rcspondeo, quod ntin ab
alius aliud gonus assignatfe speciei ])o- omnibus concoditur prudentiam scion-
suit, videndum si aliud gonus ost ejus- tiam osse quamvis enim exomplum
:

dcm speciei, quod nec continet assigna- ojus sit agondorum ratio reda, non est
tum genus, nec subaUernans ipsum, no- tamon nisi his quae sunt ad finem ad
que continetur sub illo sicut subaltorna- quom tondunt, ut nuUa virlus moralis :

tum : si enim tale genus aliud ab assi- et idoo non est scionlia absolute, quae non

gnato invenerit, id quod assignatum ost considerot nisi vorum, et sit ad finem
 LIBER IV TOPinORUM, TRACT. I 361

veri sicut scicntia. Et si quis adniittit vc- in recta linea super genus assignatum
rum esse quoil diclum esl, prudentiam sit : eo quod uullum quod est superius,
esse scientiiiiii, uoii tameu esl uecessa- participal (pmd infriiiis et si ergo lale :

riuui iieque vidrlur essc uecessarium, genus sit assii;uiiliiiii (|iiimI vcl ipsum vel
quod scientia esl virtus, aul sint sicut ge- aliud superiorum particijiat speciein assi-
nera suballerna, quoruni unum sub al- gnatam, non erit genus quod pro genere
tero continetur, ut scienlia sub virtute, est assignatum. Hac consideratione uten-
quaj ejusdem, lioc cst, prudentiffi genera dum est destruenti, qucmadmodum di-
esse dicuntur : sed satis est quod ambo ctum est : aslruenti autem sive problcnia
sint sub eodem genere subalternante asti'uere volenti, si concedat, quod id
utrumque, quemadmoiiuiii iu virtiite el quod assignatuiii pro p. est
scientia accidit ; utraijue eniiu sunt sub speciei cujus esse assiguiilumest etiam
eodemgenere: namulrumqueistorum se- ])onendo inesse, adhuc dubitat utrum id
ciindum generis prffidicationem est liaiii- quod assignalum est pro genere,assignatae
tus et dispositio certa, sicut dictum est. insit ut genus, cum tamen non dubitet
Proponatur consideratio sic, quod consi- quin insit (it pra^dicalum, sufficit osten-
derandum si aliud a genere assignato in- dere quod superiorum in recta
aliquid
\ciiliiiii est genus assignalae speciei, ila linea ad geuus assignalum inest speciei
qiiod illa duo genera sic se habeant, assignatffi in eo quod quid est sicut inest

quod neutrum illorum qua^ dicta sunt, genus uno enim talium superiorum in :

inest generi quod assignatum est, et eo quod quid est de assignata specie pra3-
quod nec unum sub alio est, nec sub eo- dicato: omnia qute superiora sunt ad il-
dem genere ambo sunt genera tunc non Jud, in eo quod quid est praedicantur de
:

erit genus quod assignatum est pro ge- eadem specie et lioc est veruni si sint :

iieie. superiora his de quibus prtedicantur se-

Adhucauteman genera non subalterna cundum rectamlineam : oinnia eniin la-

considerandum est et insiiiciendum est 'iter superiora praedicantur in eo quod
in genus assignati generis, et sic semiier q"i"l genus suis infe-
cst .sicut inest

asceiidriidd in eadeiii liiici iir;idicamen- rioribus propter quod assignatum geiius

:

tali ascendciiduiu est et vidciidum si iu eo quod qiiid est pncdicabitur, si aliud

omnia superiora genera pivTiliiautur iu siiorum superiorum in eo quod quid est

qtiid, jicr hanc maximam, qiiando altc- praedicetur, et si unum assignatum est
ruin de allero prtedicatur ul de subjecto, pro genere.
omnia qua' de pra^dicato dicuntur, cl de Ouoniam autem uno taliler supcrio-
subjecto dicuntur, et eadem pra>dicalione rum in eo qiiod quid cst de specie assi-
dici iqiortet: et ideo si genus assignatum gnato praedicato. omiiia aiia iii eo quod
pi;edicalur in quid. omnia siipcrioni de qnid est pr;edic;iiiliir. Siiiiicndum crgo
e;idcm sjiciic iii qiiid iii;edic;ihiiiitiir..\;iiu cliam inductionc in omnii)US generibus
oiiiiie siipcriiis gciicie assign;ito dc spc- praHlicamentorum, quamvis hoc in Pra'-
cie assignat;i in qiiid pi^edicari oportet : determinatum el sic qui-
f/iffl»(tv</M- sit :

elsi aliud supciiorum assignali gencris dcm faciendum est quando non dubitat,
nmi pr,Tedic;itur de specie assignata, non sed sine dubitafione cerluin est, quod in-
eril geniis qiind ;issigii;iliiiii csl pro gc- sit speciei et praniicelur de spccie id quod

nerc. jiro genere est assign;itiim luuc nousuf- :

Itiiismii iii piinii gciiciii sub;illcrii;itiiii iicit oslendcrc id l;iiitiim quod cl ;iliud

]Misil;i iiisiiiciciidiim cst jiciics lioc, qiiod Mijicriorum gcneiiim illi qiiod diibilalur

ojiortel inierius jiarticip^ire suuiii Mipc- iiicsse, in eo quod (jiiid csl piicdicctur el

rius, cl non e contrario. (lonsiilcr;iiiduiii dc sjtecie assignala, sed oiiortcl duo os-
orgo si ussignulum geuus vel aliud genus teudere sicut duo suut iu dubitalionc,
362 D. ALB. MAG. ORI). PRyED.

ctiaiu qiiamlo ilubitatur utruin iusit, et lciili utile est considcraro si uoii j)ia'dica-

utrum ut geuus iusit oportet cnini os- :

tur genus vel aliquod superiorum assi-

tendere, quod superioruni aliud insit ul gnatum pro genereineo quod quid est :

genus, el quod uuUum genus ex opposito accidit cnim in omnibus coordinationibus

divisum contra genus assignatum pranli- gcnus ct spcciem de eodem iii co qiiod
catur de assignata specie : quia divers o- quid est praidicari. Astruere autcin vo-
rum generum et non subalternatim posi- lenti utile est videre si aliqiiod pnedica-
torum diversse sunt species ct diircrentiai. tum vel aliquodsuperius ad ipsum in eo
Uujus exemplum est, ut si ambulationis quod quid est prsedicetur : tunc enim ac-
tanquam assignatae speciei genus assi- cidit (hoc estj sequitur) et genus assigna-
snetur latio, sive sccundum locum mu- tum et specicm assignatam de eodcm iu
tatio, non sufficit ostenderc quoniam co quod quid cst prsedicai-i propter :

ambulatio est motus, et quod motus de quod etiam ipsum quodcst species assi-
ambulatione pra3dicatur in quid, eo quod gnata cum sub duobussit gcneribus, ne-
alii praeter lationcin motus sunt sed : cesse est ista genera esse subaltcrna,
oportct hoc ostendere, quod ambulatio quorum unum sub altero continetur, si

nuUum contentorum sub niotu participat ostendatur quod id quod voluimus genus
de numcro eorum qu» sunt secundum esse non contineri sub specie : tunc pa-
divisionem, nisi lationem solum : et ideo lam cst quod sequitur, quod sub hoc al-
quia est necesse quod id quod genus par- terum sicut species sub genere erit quia :

ticipat, ali(iuam specierum ctiam (quoB ex quo subalterna sunt, et id quod sub
sit in genere illo) participare : quia prce- illo non continetur, necesse est sub re-

dicatur participative de genere, praedica- liquo contineri, et reliquum sub alio con-
tur etparticipatlvc de specie. Prsedicen- tiucri. Sic ergo in genera tam subalterna
tur quffcuiiique sunt paiticipata de infc- quam non subaltcrna considerandum :

rioribus secundum primam ct rcctam di- quia si illud non 'est genus quod praMcr
visionem, nisi lationem sobun ct tunc : h;cc accipitur, tunc patet quod nec illud

sic arguendum est, quod si ambulatio nec est genus quod assignatum est pro ge-

auguKmtum participat nec diminutionem nere.

nec aliorum motuum aliquam prislatio- Adhuc considerandum ad totam ratio-

nem, tunc medium est quod lationem et ncm generum, et non tantum in particu-
gcnus participabit et ideo scquitur, : las quae ponuntur in diflinitionibus gene-

quod latio eril genus ambulationis. rum coruin quee assignata sunt, vel qua;
Adhuc in subalternis generibus consi- superiora ipsorum. Considerandum au-
derandum est, si id quod assignatum est tein ct rationem illorum generum. si ap-

pro gencre, prjedicatur in quidde eisdem tantur per convenicntiam substantialem

de quibus picedicatur in quid assignata ad assignatam speclem : necesse est enim

species.Similiterconsiderandum,siomnia omnes rationes generum supcriorum

supra genusassignatumsunt, prsedicari dc assignata specie, et dc omni-
qiire dirccte

de eadcin et eisdem prajdicentur : quo- bus his quffi participant speciem, sicul

inferiora superiora sua participant. Si

niam si alicui in aliquo eorum quse su-
perius sunt, dissonant, palam quoniam ergo in aliquo dissonct, quod ratio supe-
non est genus quod assignatum est pro riorum infcriori nonaptatur, palani quod
genere : si enim csset genus, omnia su- non est genus quod pro genere est assi-
periora lioc ct etiam plus quod assigna- nnatuin. Sic ergo inparticulas diflinitiones
tum cst pro gcnerc, de specic assignata iii oeneris, ct in eas qua> particulas conse-

eo quodquidcst prsedicarcutur : et quando quuntur, ut in totam difliuitioucm gene-

non sic est, non est genus quod assigna- ruin tain non subalternorum quam su-
balternorum est cousiderandum qua"
tum est pro genere. Destruere igitur vo-
:
 LIBER IV TOPICORIM, TRACT. 1 363

omnia in linea recte ascendenti prsedica- niamnulliusdiirercntia estgenus. Et quod ^^°^^^'f^l

niciiUili considorantur : iiuk considera-
I
hoc sit verum, sic i^ndjatur ex lioc quod non possit
*
6SS0 (jcnus
tiuiios sunl pliuimuin dcslnicliva^, ali- niodiis esl per dicla insli-uinenla univcr- aiierius.

qiuelamen suutconstructiva', in aliqiii- salium, qinid iiulia (iiirerentia in modo

l)us Quod autem est diclum,
admixtae. pra'dicaiidi dicit quid ])er se slans in ua-
quud diversorum ^eneruin ct non subal- tura rei sicut rundaiuonlum lormarum,
ternatim positorum diversae sunt species sed magis signilicat quale [nr ([ualitatem
et dilferentia», ideo est, quia si esset ge- essenlialem, qua? qualitas est perficiens

nus unum taliumspecierum, hoc esset de potentiaiu generis, sicut perficit forma
diflinilione utriusque, et sic unum csset polentiam materia', ut gressibile et bipes

(iiriiiiiti\ iiiii duoriiiii o|)[)ositoriim, qiiod sunl (licciitia ([ualc quid aiiiiiial, cl non
csl iucouveniciis. diciiiil (jiiid in ipso aiiiiiiali.

Alia autem considcratio est cl dcstru-

ctiva si dilferentiam posuit aliquis in ge-

CAPUT IV.
nus, ita quod dilferentiam divisivam ge-

compa- neris dicifin genere esse. Yerbi gratia si

Dc cdnsidcrationibNS sintiplis ex
raliunc (jencris ad di/fcrcnliam et spc- dixil, quod abundans, quod cst dilfcrcii-

ciem, elc.
tia divisiva nuineri, iii numero est, quod
est geiius divisum [icr dilfcrcnlias : quia

Ilaliilis considciatioiiibus quibus dis- tunc sequitur quoddilfcrcntia esset spe-

cciuitiir ct aliquaiido coiistruilur genus cies, etabundans differentia est divisiva

[)cr iuspectionem ad iiiliinseca generi et numeri, sed constitutiva essentialis qua-

essenlialia, quae sunl particulaj difliuitio- 1'*»« <^st specici. Nec videlur secundum ^^^^^'^,
noi>

iiis (jus vel conseiiuentia ad particulas, vcritatem, quod dilTerentia [larruVqiat ii^^- v^^^^
tlcipat

et per inspectionciii ad tidam diflinitio- nus, sicut id (juod diicclc conliiicliir iu

nem, quia genus aliiiiio modo continct gcnere, genus parlicijiat : quia omiie qiiod
diifcrentias [loleslalc saltcin, et continct sic parlicipat genus, quoad nomen cl ra-

species ut partcs siibjcctivas ejus : nunc tioncm est species vel individuum non et

consideraliuncs suiiiciula' siiiil [icr iii- differentia : differentia autcm quoad hoc
spectionem euruiu qua' acci[)iuiitur c\ quud cst consequens esse g(-neris,modum
comparationegenerisad dilfereiitias et ad babct [)i"cdicationis dc gciicrc [)ropriie

Primo ergo inspiciemus ad haic

s[)ccies. passioiiis, ct nuu gciiiis jiMrtici^iaus. Ha?c

compaiandu id ([uud cst geiuis [)cr sub- autciuumiiia iu scicntia dc ['iiircrsalihiis

stantiam ad didVrcnlias cl species, ct probata suiil. Unde cuiu dicitur, animai
(lciiidc dabimiis coiisidciationes qua^ su- ('st rationale, non est prredicatio dilTcren-
miiiiliir cx coiiqiaiatioii •
generis ad (lillc- tia^ de gcncrc ejus sicul cjus (|iiod sit de
rcnlias ctad s|iccics, [icr ea qua> sequuu- ratioiic animalis, ncqiic siciit s[iccici qua>.

lurgenus ut [iroprietalcs ipsius, et qiue particularilcr pra'dicari diciliir dc gcucre

consequunlur ad i|)sum cx lali compara- u^ species participans gcnus, qiiia animal

lione quaj esl ad dillerenliam et speciem. no" »'«1 'l*' nitiunc ratiuiialis, scd [ircdi-

Dicamiis igitiir qiiod deslruere volcnti catio consequeutis ad animal secunduiu

geiiiis assigiialiiin coiisidcraiidum cst si
cssc, sicut passio praMlicalur de subjecto,

alii[iiis (lincrciiliaiu subslanlialem ut ge- Scd iion scquitur ])ropler hoc, qiiod dif-

iiiis [lusiiil [ira'ili( ari. Vcrlii gralia, ut si fcrcnlia sil [u-npriiim : co quod cst (jiiaii-

jiusuil immurtale quod cst animalis dilfc- las essenlialilcr [icilicicns [lolcnliam gc-

rciitiii, esse genus Dei : nam immorlale ncris et consliluens specieiii : [inqiriiim

dillcrciilia cst aiiimalis, co ([iiod aniiiia- aiilcin esl cunscipicns esse s|icci('i, el esl

liiiiii qiucdam morlalia, ([luedaiii iiiiiiiur- (lc naluia accidculis in t'<* (jiiud cunse-
talia, Palam urgo quia pecca\il, quo- quens esl ad esse perfectuiu >pcciei :
 :

M\i D. ALB. MAfr. OUD. PR.^D.

unili' t'um iininiuii ijudiI |iarli(ipat goiuis, oiiim sivo latio (pia'daui iiiiilatio sooun-
spccies sit vi'l indiviiiuuni, iiloo palani dum locum est, et est in minusquam loci
ost quoil iliireronlia mm parlicipat go- mutatio. lu omnibus his liibiis oxemplis
nus. Pi-optor quoil noc abundans est idom impodimontum et poccatum est :

species numeri, seddifferenlia quoniam : iiou oiiim nocessarium ost ut contiguitas

non pai-ticipat yonus quod osl nuniorus. sit coiitiiiiiilas, sed e converso conlinui-
Amplius pei- ciunparationem gcneris qua^dam necessario
tas est contiguitas :

ail sp(>ciom considorationes sunt ex qui- non cnim omne contiguum cst conli-
l)us doslruitur problema de genere, ut si nuum, sed e converso conlinuum estcon-
quis genus in speciemposuit, ut idem di- tiguum quoddam sive quodammodo
catur esse gonus qiiod siih specio couti- quia qiiorum ultima sunt unum, eorum
netur. Exoni[)iuni liujiis cst, qiiod coiiti- ultima suiitsimiil, ot non o convorso. Et
gualio dicatur ossospecies contiuualionis. similitor uoc omnis mixtura rst tcmjio-
r.onliniia oiiiui suiil quoruin lerminiis rantia : nam siccorum mixtiiia iil graiio-
uiuis adquem ost continuatio. Contigua rum, tempcrantia non cst,quia ununi non
vero, quorum terminus continuationis alterataliud ad mcdium. Nec omnis muta-
non unus quidem, sed termini duorum tio sociindum locum est latio sive vc-
contiiiguorum snnt simul : non tamen ctio nain ambulatio secundum locum mu-
:

sunt unum, sed colligata ab alio : quia, lalio ost, ol iioii vidotur latio sive veclio
sicut didiur 'm\ Phi/sicort/i/i ', lorilinuum osso : lalio mim sive vectio dicitur qui-
perpriusolposteriiis diciliir multiplicitor, ilam iuolus rotarum sive curruum sivo
si qua socoullnguiit in ullimis, quie coUa vehiculoruin pcne enim in his quae iii-
:

sive glutino continontur (quae sibi invicem voluntariemota sunl, latio dicitur, quem-
infiguntur) oncastrantur : quia coatigua admodum accidit in curribus sive vchi-
sunt, et conlinuuni commune est ad luec, oiilis quae proprium non habent motum,
non veracommunilas generis, sed ta-
est sod vohuntur ad onera. /'('«e aulom dico,

mon inulata gonoris communitato et : quia aiia, ut hoiiiinos aiiquamlo invnluii-

ideoquidicil quod continuum est conti- lario voliiiiiliir : sod tunc movoiitur iiiotu
guum, ponit gonus in speciem et sic do : altorius. I'alam autom est, quoniam iii

pluribus species praedicatur vel tot sicut assignatis exemplis de pluribus dicitur
lu-edicatur genus. Eodem iiiodo peccat, specics quam genus : cum tamcn secun-
qui dicit mixturam esse idem quod tem- dum dininitionom speciei et gonoris opor-
pcrantiam. Temperantia non simpliciter lot contrario fiori.

mixtura est, sedqujedam est mixtura per Riirsuiii poccatum ost ot (lostruitiir
posterius dicta : quia mixlura vol mixlio probloiiia com[iaranili) ilith'rontiam ad
ost misoibilium alteralorum unio ; mixta spociom si dillereiitiaiu divisivain generis
onim miscontur per minimum cujus-
sic in specicm posuit, Iioc cst, sub specic
libet unius cum minimo allerius, agcns contentam. riUJus cxcmplum cst, ut si

etpatiens unumquodque in aliud ct ab imiiiortate idcm dixit quod Doum, cum

alio, ct sic unumquodquo recedoiis al) immortale sit dilTorontia animalis ralio-
cxcellentia roduilum ad
su.tb qualitalis ol iialis, ct generis differentia sit speciem
Temperan- medium. Tomporanfia autom sunl quo- (i|iK'e ost Dous)conslituons. Sic oiiim acci-
tia in minus i .
i

est f|uam (lammoilii mixta ot sic tomiiorantia in : dit per haiic jiositionem do a^quis, aut de
inixtio. . . ^^
miiiiisost
,
quam mixlio. Hocpcccato Plato pluribus speciem praedicari quam diHi'-

poccavit, quando lalionem quae est idena rontiam : do aequis quidem si idem dixit

quod vectio (sicut movetur id quod velii- dilTorontiam et spccicm : de pluribus, si

lui) dixit csse loci mutationem veclio :

(lifforentiam posuit in speciem : et hoc

' Aristoteles, In S Pliysic. tex. cora. 23.

 LIBER lY TOPICORUM, TRACT. I 3Ga

est inconveniens : nam difTerentia si est accideret differentiam plus csse (jiiam
divisiva, de plurihus quam species dici- genus, quod ost inconvoniens : ideo non
tur. Si autem est ullinia et conslitutiva, est genus (juod sic assignalum ost.

tunc deaequisdicetur cum specie; divisiva Omnia aut(3m quae sunl hujusmodi ex
enim secundum ajititudinem respicil consideratione generis ad dilTerontiam ot
speciem : ot sic in plus ost quam species spociem comjiarari possunt j)or oamdcm
constitutiva, ot ultima ost socundum ac- maxlmam : omuos onini isli iooi conuuu-
tum speciem constituens : ct ideo est nicant in iioc (juod do iiiuiiims genus
aequa. Xeutro autem modo in spociom quam diiroroutiam oporlot jiroedicari : ct
est, quia quod ponitur in alio, in minus oportot quod gonus uon participet difT^^-

ost quam ipsum et ideo genus iilius : rentiam illo modo participalionis, qui in
multo minus in speciem est
dilTerentice praehabilis dctorminatus est. Sic autom
jionondum. Qualiter autem et qutE dilTo- assignando gonus poncndo
ot in dilTeroii-
rentla animalis sit goncralis, in ante ha- tiaui, ncutrum oorum (jua> dicla sunt,
bitis dictum est. possibile est accidero : qiiia d gonus de
Amjilius ox comparatione generis ad paucioribus (juani din'orontia jirtodicabi-
diircrentiam considoratio ost deslructiva tur, ot participabit dilTcrenliam ut sub-
juxta praecedentem accepta, ut si genus stantiale prrcdicatum.
in dilT('rcntiam posuit, ut si quis dicat Rursus ad plures vel omnes dilTorontias
quod cdlor quod ostgcuus, sit congrega- gcneris rospiciendo si tale assignatur go-
tivum visus, jicr subslanlialom j)i\o(lica- nus cujus nulia (litTorontia jira'dicatur
tiiiiioiu : iiut iiuinorum diciil osso iiiijiar, de spocio assignata (ciiiii ikiii iii>i ox go-
cuiii impiir sil (JilToicutia qu;c iit gonus uore et diiTorontia sit spccios) sic niare
lualis sit (Ir niimoro nuii prccdicatur. Qiialis iiutom est assignatum gonus : quia cum nulla
ia praMii-
tio, nume- sil Iiujusiiiii(li praedicatio ciiin dicitur, differentiarum generis de spi^cie pra>di-
|8 esl iti)

par. impar ost numerus, vel o convorso nu- catur^ nec genus praedicabitur : eo iiiiim!

mcrus est impar, videtur jamdudum do- talcgenus non est specioi. Omne ciiiin
tcrminatum esse quod onim sequiliir : gonusin sua specio per dilTerentia^ iilicujus
lotum csse gcneris, iiini jiotost esse qiiid co^irctaliduciii (lclrriiiiii.itur ad spocioiii :

de raliono ojus ot idoo non ju';cdiciitur

: goniis ;iiilrm noii jinodiriitiir nisi ji,'r lioc

de ipso ut gonus vcl proprium proximum qiiiMl ost in sjiorio jioisiilistiiiiliam, ut de

vol remotum, utpotcst de ipso praedicari auiiii;i : ncc jinodicatur abundans, ncc
(liiTerentia conslilucns ipsum cum to- : porfcctuiii in numoris : crgo nec numcrus
lum cssc gonoris so(|ualur pr.odicatur :
pr;o(Iicaliir dc auiiua, iil dixil Plnfo.

orgo utpassio, quaj j)ro corto accidcits

esset, nisi qui;i actus est (lct(>riiiin;ins ct
C.MMT V.
jicrficiciis gciicris jiotciiliiiiii. I'rn|ilcr

(juod osl qualitas ossontialis. Ilc (i)usi(l('r(iti(»iilius nccciilis c.r coiise-

Adhuc auteni peccat, sirespondciiilu ad (jttculibiis (k/ ffcuits, c'c.

sjieciom dixilgenus esse ut dilTcrciili;iiii :

(jiuimvis cuiiii Iioc uuii sa-jio li;tt. I;iiiicu .\injiliiis acciiiitinliir coiisidoriilionos
jiussihilo cst ^iliijuiil siiscijicrc vcl ouuoi'- iid tormiiutndum iirulilcm;» do goiioro ox
diTc liilciii jiricdiratiuiiciii : iirii|ilcr liuc liis (jthB (uiisciiiiiiiiliir gciiiis, ut jiruiPiic-

qiiod dixiiniis, (juud ditTorciilia ('iiiii ^il lalcs cssoiilialos (jiiio, suiil ox jiarlc roi

goncralis, ciiiu gou(M'o colIocand;i osl, iil vol ox parli; sormonis ;iccopl;i' : c.\ ji;trto

si (|iiis dixil iiii\liiriiiii ossi^ dilTcrciiii.iiii ciiiin roi jiriniiigonoris jinij^riolasinuT (•oii-

liiiilii'r.iiiliii' (11111 sil !;ciiiis cjii^, iiiil di- so(|iiitur iiisiiiii scciindiiin (|iiod ad sjio-

ciil M'1'uiiiliini iuciiiii iiiiiliiliiiiiciii dilTc- ciciu oiiiiijiiii-iilur, csl quod gomisjirins sit

ronliaiii litliuiiis sive voclionis. Sic ciiiiii iiitliiiit qiiiiiii .spccios : undo si a^signaliiiii
 366 D. ALB. MAr,. ORD. PR/ED.

pro .specie sit prius naturn quam assigna- parlicipal)it contraria substaniialiter,
tum pro gcnere, eisi specics assignata in- quod non potest eo quod spccics
cssc :

terempta simil intcrimit genus tunc pa- : assignata genus suum nunquam amiltit,
tet quod species esi prior naiura quam quum silii Insil ci actu et inicllcclu : cl

gcnus : cum videalur e conirario (lebcre si i(b>m jiarliciparci conlrarium gcncii

fieri, quod genus intercmpium
scilicet cumgcncrc participalo, sic idcm conlraria
simul interimat speciem, et non e con- parlicipabit.

trario. Et constat quod non est gcnus IToc tamen in mixto videtur ficri, quod objeciio.

quod cst assignatum pro genere. contraria participat ci substanialilcr. Sed Soiudo.

Amplius secunda proprieias, naturam ad hoc diccndum quod mixtum non par-
generis consequens esi, (|uod genus (quia ticipat contraria secundum simplices et
substantialilerinest) somper inest et ideo :
puros acius conirariorum, scd sccun(kim
si contingat amitiere genus, ita quod ali-
mcdium ci mcdii actus.
quando speciei non incst vel potest non Amplius autem tertius modus amissio-
inesse, non erit gcnus quod assignalum nis generis vel diffcrcntise est, si species

est pro gencrc. Cujus cxcmplum esi, ut si assignata communicat (hoc cst, commu-
quis dicat animam moveri sive in gcncre nicabiUtcr rccijiit) aliquid cum co quod
movcntium scipsa essc vcl si (juis dicat : assignatum est sibi pro genere : quod
opinioncm cssc pcr vcrum vcl falsum ut impossibilc cst incss(? : ct sic contingit
per diircreniias ncuirum cnim dict(uum
: incssc omnibus his quse sunt sub eo-
potest esse gcnus vcl dilTcrentia : co dcm gcnere : co quod generi repu-
quod ncquc genus neque diiTcrentiam gnat. Ncque crit genus quod assigna-
amiitit specics nam anima cst absque
: tum esi pro gencre : quia sic disparata
eo quod movcat sc, quia aliquando quie- convcnircnt ad consecutionem ejusdem :

scit ct aliquando opinio est neque vcra,

; qudd est impossibilc, ut anima vita; com-
ncque falsa, scd dubia et opinio vera : municat cum sit per diflinitioncm suam
lit falsa, sicul ei omnino in Praidicamcii- principium ct causa vitae, ut secundo de
tis dictum est. Si autem esset diffcrcntia, Aiiima '
dicitur. Numerorum autem nul-
opinio vera non cfliceretur falsa sccun- lum (hoc nullam speciem numeri)
est,

dum rei opinataj mulationcm quia dif- : vivere possibile est, hoc est, vifje prin-
ferentia non amiltiiur ab eo, cujusest dif- cipio communicare : quod nulla
constai
fercniia :ct isic est primus modus amil- spccics numeri cst aninia, ct sic numcrus

tendi gcnus vcl diffcrentiam. assignatus pro gcncrc anim;c Udu cst
Secundus autcm modus csl, quod vidc- genus cjus. Qua^ vcro ratio Platonis in
tur esse suppositum quod genus et diiTe- his fuerii, non est ostendendum in hac
rentia sequuniur sempcr speciem donec scicnlia : quia ex communibus et proba-
sii spccicSj hoc cst, quamdiu sit spocies. hoc disputarinonpotest. Adhuc
bilibus ad

Undc intendcndum ctiam id quod in ge- autem ex parte scrmonis trcs sunt gcne-
nere positum est si enim illud paitici- :
ris proprietates, ei
pat aliud quod est de numero conirario- iurde specic, et
rum assignato gencri per ipsum gcnus, bus ditlereniibus
quod univoce dica-
quod dicatur dc pluri-
specic, ct quod dicatur

ct participat pcr substantialcm pra?dica- proprieet nonpertranslationcm : etjuxfa

tionem, tunc sequitur quodnon est genus hsec sunt trcs considerationes generis
quod assignatum cst pro gencre : quia dcstructivfie.

si esset genus, non participarei spccies Considcrandum ergo si species assi-

assignata et id ci suum (•(inliarium (juod guata cst tequivoce in gencrc, lioc cst,

esi in ipso : et sic idem substantiale quod genus de specie nominc ct non ra-

' Ap.istoieles, In 2 de Auima, tcs. com. 28.

 LIBER IV TOPICORUM, TRACT. I 367

tiune prfeflicotiir. Ad lioc autem quod lioc dicitur id quod assignavit aliquis : ut si
iiivcniatur, ('lcincntis (hoc cst, principiis) quis temperantiam virtutem dicat esse
utondum est quce in primo hujus scientise consonantiam vel in genere esse conso-
lihro de inventione multipiicis dicta sunt, nantiaj sive luirmoniio quod non polest :

sequi- et a^quivoci Univocum au-

distinctione. esse nisi pcr simihtudinem ct transhatio-
m est
seciica- leni adea quorum est genus et
genus cst ncm ad temperantiam acuti et gravis in
nta.
univoca species et non est vere gcnus,
: sonis : et ideo transhative dicitur : etideo
(juod quidem essentialiter est in specie, non potest esse genus speciei assignatai :

et nou tamen omnino per rationem unam, nam umne vcre genus propric et pcrsub-
ut ensin speciebus pra^dicamentorum. stantiam de suis speciebus praedicatur, et
Ouoniam autem omnis generis sunt nonpersimilitudinis translationem. Con-
pku'es spccies ct non una sola, perspi- sonantiavero de tomperantia nonproprie
ciendum est diliijenter si non conlinirat dicilur, scd translative : omnis enim con-
esse aliam speciem dicti generis praetcr sonantia proprie in sonis est proptcr :

eam quffiassignata esl. Si ergo non con- quodetiam consonantin a sonis nouien
tingat hoc, lunc quod diclum et assigna- accepit pro-pter quod eliam translatione
:

tum est pro gcncre, non cst genus. utiin problcmatibus peccatum est, ut in
3 ge- Attcnde autem quod aliter de specie secundo hujus scientia? libro dictumcst'.
lebel
S plu- est ; quia licel species qua?Hhet de phu'i- Dicit enim Boetius, quod consonantia Quare trans-
|>ecies laiio anlcrt
non hus ditrerentihus numei'o prcedicetur, proportio est acuti et gravis in sonis : f,'enus.
Kem Translatio
plu- lamen sufficit ei ad cnmumnilatem inul- ethoc erat dictum Pythagorae. IIoc au- quiU.
liivi-
lclu. tlliidii potentialis, quamvis unum solum tem ideo est, quia genus essentiahs cst
iudiviihuun sit in actu, ut in sole et similitudo spociorum, sicut spccies ost
phoMiice et in omnihus illis quaj sunt simiHtudo iudividuorum. Transhitio au-
ex uuiteria sua tota. Et hoc idco est, teui adductio est nominis ad accidcnta-

tpiia forma in talihus non multiplicatur h'm simihtudinem: et sic Iranslalio au-
nisi muhitudine matericC : species auteiu feil genus, sicut simililudo ossentiaiis ro-
multiplicatur ex gencris formaH divisione, pugnal aoeidoiilali siiiiililiidini, sioul
qua- non polest iieri nisi per differentias patetin dicto oxemplo, iit tomporantia
sive fdrnuis oppositas, quie duue eruat ad qiue ost determiiiata socundum rutioncm
miiiiis, quaruui ulraque adjuncta generi rectam ad natuiam (;ibi vcl potus pro-

consliluit speciem secundum actum :

portio : et lifcc transumitur ad sonorum
etsic du;e ad niinus erunt species gencris. projiortionem, quod goneri compai-alo
Unih» non est genus quod non hahel nisi ad spccicm conveniro non potest. Sic
uiiaiii speciem. ergogenus noii coiilraoluni ad materiaiii
Considerandum est lertio si nomon \)rv locds inlriiisecos cstdetcrmiuaudiiiii.
gcneris translative el non [iroprie de specie

' Cf. 3 (lo Aniraa, te.x. coin. 14 ab .Vvimtoo.

368 D. ALB. MAG. ORD. PR.EI).

TRACTATUS II

DE GENERE LOGICO, SIVE NON CONTRACTO PEP. LOCOS

EXTRINSECOS.

materiale cui respondet genus) oportet igi-

CAPI T I.
tur contrarium specieiassignatiseiu eodem
genere esse, si nihilsit contrarium generi,
sed speciei tantum : et si contrarium spe-
Deconsidcralioiiibiis acccptis a conlrnriis.
cieinonest in eodem generecum specie
Sic aulem (letoriuiuiitu probleuuile do assignata, nonestgeuus quod assignatuui

genere per locos intrinsecos, videnduni est pro genere.

estquomodo idem problema per locos (^,ousidei'afioue autem secuuda cousi-
extrinsecos habeat terminari. Considera- derundum si tam species assiguala quam
bimus autem primo in contrarie opposi- genus habent contrarium. luspiciendum
lis diceutes et poueulos primo couside- aulem si contrarium speciei sit in con-
ratioues destruclivas : post constructivas trario genere, sicut est assignata in pro-

etiauiponemus ad doctrinse suflicien- posito genere : necesse est enim coutra-

tiam.Docemus ergo discernere gcnus riura speciei esse in contrario genere
comparatum ad suam speciem, quaudo cum sil generi assiguato ad contrarium.
species liabet contrarium suum. Et deiude Palam est unuuupu^xlque eorum (jua'

ponemus considerationes a contrariis, dicta suul per inductionem : et si contra-

specie contrarium non habente, dicentes. rium specie non iu contrario gencre, non
Amplius (prneter omnia qua> inlrinsecus est beue assignatum genus qucMl pro ge-

generi sunt adducta ad generis destru- nen^ dictum est inesse.

ctionem) consideraudum est si ei quod Hursum si ambo habeant conlraria et

assignatum estpro specie, aliquid sit cou- geuus et species, considerandum cst in
trarium. Est autem multiplex ha;c cousi- conlrario speciei utrum sit in genere,
deratio : quia variatur tam inspiciendo vel genus in genere, ut bonum : bonum
in extrema contrariorum, quam etiam enim et malum genera suut aliorum,
inspiciendo in media. Inspiciendo quidem praecipue in moribus : quia ad ipsa om-
extrema secundum quod suut iu eodem nia alia referuutur pcr pra-dicationem, et
genere, et secuudum quod suut iu diver- uou couvertitur. Suut autem contraria
so geuere, et secuudum quod suut in secuuduui quod in liabitibus et actibus
uno genere et sic iuspectio iu exlrema
: accipiuulur. Cousideraudum ergo si
variatur. Priuiuiu ([uidem igitur cousi- coutrarium speciei non est in genere, sed
deraudum si coutrarium assigualaR speciei geuus sit si enim hoc nou est iu genere.
:

sil in eodem genere cum ipsa specie : quia sed irenus, nec coutrarium cencri est in ge-
contraria sunt quae posila sub eodem ge- nere sed genus : d si assiguatum sit in ge-
nere maxime a se distant. Adhuc autem uere existeus, est male assis:natum sic- :

(quia vera contraria habeut fieri circa idem ut accidil iu Ijouo e1 iu malo urutrum :
 LIBER IV TOPICORUM, TRACT. II 369

eniiii liorum csl iii yencre, sed utrumque habitus medium non habent et
: quae :

est gcnus. ideo instantia non impedit consideratio-

Deinde considerandum est ia contrariis ncm. Unde quidam dicunt quod de mo-
medium habentibus j)er inspectionem ad ralibus eoulnuiis inlelli^-itur, et non de
media. Consideranduniergo siconlrarium naluralibus. Primum dictum est me-
alicui et in genere et in specie, ita quod lius.

penus et species habeant contraria et Adlmc autem si utraque contraria et

contrariorum generum vel specierum est penera et species lialicant, el ufraijue
aliquod medium : illorum autem reli- hal)eant media Considerandum esf si
'.

quorum nibil csf medium : tunc male siiniiifcr sive unifi)rmitcr ponanfur utrn-
assiirnatum rst genus. Nam si confraiio- rumijui' media, vei non uniformiter sed :

rum nencrum est aliiiund mcdium. ct horum qu;edam media ponantur per cx-
contrariariiiii sj.rcieruin crit aliijuod me- tremorum abncfrationem illorum autem :

diuin : et si specierum conliariaruin est ponantur ut subjecfum in extremis, boc

aliquodmediuin, eritetiamcontrariorum gsj^ p,.,. ,.xtiemoruin j^aiticipafionem :

ircnerum aliijuod medium, sicut palet in qijj.j j,j ^„^1 ,,x|,ema jiarficipant, subji-
virtufc cl vifio qua' sunt contraria ge- cifureisdem ut j.rincipiis constituentibus
nera, et juslilia el iiiiustitia qua- sunt ipsum quamvis boc non sit necessarium
: :

coutraria} sj.ecics : ufronimijue cnim est tamen probabile et ut in pluribus est ve-
aliiiuodmedium viitutis (juidem et vitii rum, quod medium
:
in utrisque, hoc est,
inditTerens quod nec vitium nec virtus est, conf rariis gcneribus et contrariis specie-
vel l)ouuui in genere : sed potenlia est bus sit simiiiter sive uniformiter, sicut in
ulrumquc. Justitiffi autem et injustiti;e yi^^^^^^ ^t vitio, inter quce est medium
mriliiim eslquod nec commuuiialivum ^,,,,. abnegationem : etjustitia et injusti-
lovet
nvr ilislributivum csl. l)c si.eciaii euim ,i_.,^ jn,,,^ qua; est medium similiter pcr
'Ulll.

justitia li.quimui :
r\ iioii de gencrali abnegationem in utrisque enim horum:

vel heroica juslifia :

ijuia laliler diota secundum abnegationem est medium.
justitia i't iniu^lifia iiiediuiii iiiiii lia-
Amj.liiis ailiiiii' lerlin iiisjiiciendum est
beiil. etiam coutrariorum medium
;ul : (jtiando
Instautia tanu-n videtur hujus conside- enim uon est gcm-ri assiguato ;iliquid
ratiouis : fjuoiiiam sanilatis et segiitinli- (()iiti;iiiiim, sed species assignata habet
nis iu corporalibus non esl medliim :
contrariiim : tiinc enim tantum non con-
boni auteni et mali mediumesl. Snl liii- sideraiidum esl ad contrarium, sed ad
jus solutio est, quod bonum et iiiaiiiin mciliimi qudd est inter contraria, ita
11(111 iiiiii iiK.ilo siiiiiiiiiliir si'1'iiiiiliiiii (|uiiil (jiiiiil limc iioii Kiiiliiiii (iinlrariiim cum
siiul geneia iu moril.iis, et sccimdum conlr;irio dcbrt esse in eodem gcnere,
qiiod siiiil gi'n('i;i s;iiiil;ilis ct ;egriluilinis. sed eli;im mcdium quod est inter ea, de-
lii iiiiiiil.iis cniiii iiicilium lial.nil iii ijiii- bct cssc ejusdem in eodem gencro ct si :

bus esl boniiiii simj.liciler, ct nuiliim non. nuile assignatum est genus : qnia in
simjiliciter sivc jjcr sc Scciindum ;iiili'm gcncre in quo sunt summa (boc esf, ex-
quod siinl (oiisciiuciilia ad sanit;il('iii cl trema) in eodem estmcdinm inter e;i,
a^gritudinem, ik.u siiut genera, sed tr;in- ju^ecijmesi dicitur medium participalione
scendcnti;! (ju;i' siiiil iii (.mni genere cl cxlremorum, sicut ji^itel iii ;dl)o et nigro
iioii iii iiiio gciicrc (jiialil;ilis : el siciil ('xlrciiiis in ii.lore : (jiiia (oior cst unum
in ucniTc loi^ico lioc inoilo noii siiiil roii- gciiiis lioiinn incilioniin coloniin.

traria : m'iI o|.|.oiiiiiiIiii' iiI jirix.ilio d lnsl;inli;i t;imen eli;im coulr;i b;inc

'
lix i|iii. p;Ui:'l (]uii(l (liiplex •^^l incdiiim sc- tionom nt per nepationcin. V. J.

cuiuluiii l'liil((Mipluiiii, >(iliiji'l pci p;iitiiipii-

11 21
 370 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
considerationem esse videtur : quia egc- Et siquis objiciat, quod tunc non est
stas ct abundantia in vitiis distant a mo- generalis considcratio, Dicendum quod
dio ; et audacia et tiuiiditas sunl cxlrenia :
sufficit quod ipsa dialectica sit in pluri-

et fortitudo qua; media cst, non est in ribus : ct si uon in omnibus, tamen ge-
eodem i;enere cum exlremis : cum ex- neralis cst in laHlnis mediis de quibus
trema sint in genere mali, virtus autem dictum est.

medium est in genere boni. INcc videtur Amplius autem inspiciendo admediura
esse instantia contra banc consideratio- 6 contrario inductse considerationi : et si

nem in media : quia ista est de eo quod genus quidem aliquod contrarium estas-
babet contrarium in genere. Instantia signato generi, species autem assignata
autem de eodem quod in genere liabet : non est contraria alicui speciei : nam si

quia egestas et abundanlia sunt conlraria genuscst alicui contrarium, oportet quod
genera : et ideo quidam quod
dicunl species sit contraria eidem in speciem
instantia est, quae vidctur et non est. Et considerato, ct ad speciem deducto, quem-
sic ad minus est instantia contra hoc admodum virtus et vilia contraria sunt
quod dictum est, in eodem genere sunt genera, et justitia et injustitia contrarife

extrema et mcdium. Sed intcUigendum species : et si justitia est virtus, erit in-

est quod extrema superabundantia et de-

justitia vitium. Unde si genus assignatum
fectus sunt extrema in malo, et ideo sunt habeat contrarium, assignata autem spe-

in genere utrumque enim et abun-

uno :
non habeat contrarium, non est genus
cies

dat et dcQcit a genere boni quod est in :

quod assignatum est pro genere. Exem-
medio. Etboc modo virtus in medio est, phim autem luijus per opj)ositum quem- :

qu.Te nihil abundat nec deticit a medio. Et admodum virtus et vitium sunt genera
ideo in bono extremum nonvirtus est contraria, etjustitiaet injustitia sunt con-

medium. Consideratio aulem est de his trarite species : ut etiam hoc modo homo
quffi omni modo medium suut per parti-
species non habeat contrarium, sicut

cipationem extremorum, sicut cst iu co- juslilia et injustitia contrarise sunt. Simi-
loribus in quibus inediuui participat liter et in aliis exemplis consideranti me-

genus sicut et extremum coloris : quod dium esse vidctur.

non potest esse in egestate et abundautia :

Instanlia lameu vidclur esse in quibus-
quia medium causa est cxtre- quod cum dam : in sanitatc enim et fegritudiue, et
mis in eodem genere esse non potest eo :
simpbciter universaliter sanitas aoirritu-

quod in bouum extremum esse causatur dini contraria cst. Qna^dam autem aeirri-

ab ipsa mediatione, quae causat abnega- luilo species esf ai^griludinis, nullum lia-

tionem generis extremorum : et haec est bens conlrarium in specie : cum tamen
vera sententia instanti;e ct causa : sed si sanitas et oesriludo liene sunt assienata
medium non esset nisi medium et non genera. Ouffdam autem a^gritudo nullum
extremum, sequitur, quod si contrariuni liabens contrarium sicut febris et ophtal-
haberet species et medium, et genus, non mia, quod est oculi apostema. Et intelliire

quod in eodem gcnere esset medium cum quod h.TC instantia non impedit conside-
extremis : sed quia ab eo efficilur me- ratiiinem, quia revcra contraria ijenera
dium per circumstantias et extremvun iii contrarias babent species.
Sed quando
bono, idco oportet quod sit in abo gene- species causatur a privatione medii quod
re quam extremum. Medius autcm color genus constituit, tunc uon habet nomcn
per ipsam mediationem non constituitur nisi in genere, sicut ophtalmia dicitur
nisi in natura ipsa ejusdem generis et ad segritudo : quia sanitas est medium in

speciem determinatur in iiba, ct idco complexione ot debita proportionc com-

oportet quod sit in eodem genore cum positiouis ct ligura? totius corporis ct om-
extremis. uiuni membroi-iun. et ophtalmia esl so-
 LIBER lY TOPICORUM, TRACT. II 371

lutio fii,airffi in deliila pioporlione, et fe-

bris solulio medii in debita complexione,
OAPUT II.
quod in speciali boc vel isto non habet
nisi genus in quod dicatur hsec ut iniir- De consideralionibm ncceplis a casibus et
mitas nliquo speciali sic dicta : ct cum conjugalis.
primuni lialiituni sanitatis in toto corpo-
re et nicilium contrarium non babet se- Rur sum pcr locos extrinsecos cogna-
cunduni quod esl in lioc, sed secundum lionem liabentos cum proposito sicut
quud est in toto corpore, quia pars in toto casJbus et conjugafis, et ea qua; similiter
el non totum in parte, oegritudo partis se habent ul cognata proposilo, quaj si-
solvit medii rationem quia non (unnes : miiiter sese consequuntur, ut casus et
ista' consideraliones a contraiiis el me- conjugata, et interimere volenti et con-
diis destructivaesunt. struere problema de genere consideran-
Ideo epilogando subjunginms, quod ei dum ('l hoc quidem considerare non
:
est
(jui intendit interinuMX' prolilema de ge- utin talibus
diflicile, si nomen est genus
uere inspiciendo in contraiiis et mediis, in una confngalione, casus erii genus in
lul niodis qui dicti snnt inspiciendum casuuiu coordinalione Iuec enim secun- :

est : si enim insunt generi vel speciei se- dum similitudinem unam et eamdem in-
cundum inspectionem ad contraria vel suul ut genera, ut si ju-^titia est disci-
media quaj dicta sunt, palam quoniam pli,ui qua'dam vel scientia, vel quod d i-
non est genus quod assignalum est pro sciplina sit genus justitice, tunc et justc
^''"'-''e. lieri erit disciplinate ca- fieri : ita quod
Construereautem voleuli problenia sus erit genus casus, et in conjugatis erit
de genere, tripliciler considerandum est justns d^isciplinatus, ita quod su.uptu.n
in istis. Primum quidem si genere non erit genus sumpti, sicnt principale genus
habenle contrarium, sed specie habente est principalis.Si autem horum aii^juid
conti-arium, conside.-undum est si con- non genus sibi coordinati, nec reli-
est
liariiini spcici sil in (iiclo gencrc naiu :
,,„„„1 ullum est genus sibi respondentis
si cont.-aiiuni esl in gcne.^e assignato, in coordinatis secundum casus et conju-
tu.ic esl i.nMJinin ({uod cliam speciespro- iraia.
p.isila csl i.i codc.n. .jiiia .onti'aria sunt Rursum CMisiderandiiin i.i similibus
in eodcm genere et sic veruni assigna-
:
secu.idu.n iu-oportionem
duo ad in qiia
lum cst g(;nus. Amplius si mcdium intcr Juo co.iipaianh.r i.i bis (|iKe siinililer se-
co.itraria speciei sil in eodem genere :
cundu.n p.-opurlio.icn se iialie.il ad in-
(piia limcbene assignatum est genus lo- viccm, sicul si suave sive delectabile si-
(luc.idu de incdio parlicipalionc cxlrcnio- uiilitc,- ad voluptatem, sicut se
se haliet
rnin, nl iiai.lo aiile diclnin csl. Uursum habelperliciens, hoc est, utile ad boniun
lcrliu iiiuilu qiia.ido et generi et speciei (hocest, honestum) et ratio simililndinis,
esl contraiiuin, si coutraria species i.i
(iuud ntrumqne est ulriusque elTectivum,
conti-ario, cl allei-nm conlrarium in al- hoc esl, hoc illiiis, allcriim allerins : quia
tero gcucii illi contrario : tunc enim suave est elTcclivnm sivc induclivnni v.i-
pala.ii csl, ([iiuil siciil cuiil laiiiiin cst in hiplalis, cl perliciens esl clTecliviiin iio-
contrario, cliani piupusilu sl In pru- i„.sti, sicut i.I quod est ad liiicm. est in-
posilo : el liinc ilciuin licnc assignaluin ,|,utivum liuis, ita quod sic ordinetur
esl geiiiis. pidjiortio : sicul se habct suave ad vo-
liiptatem in efliciendoeam, sic proticiens
ad bonuin in cfliciendo ipsum : el com-
iniilala prupurlioiic, sicut se liabel se-
I ii.iiluiii .iil qiiartuni, sic se habet }iii-
 37: D. ALB. MAG. ORD. PILED.

nium ad tertium : ergo si voluptas cst

aliquod bonum honestum, erit suave CAPUT III.

aliquod pei-riciens. Et est destructiva :

quia nec voluptas est genus boni, nec Dc iii.spcclione iii oppositis sccandian
suave cst genus pei-ficientis. privationem el habitum.
Similiter autem in generationibus et
corruptionibus aliquorum inspiciendum Inspiciendo autem in oppositis secun-

est, ul si ajdillcare, boc est, gencrare dum privationem et liabitum pro con-

quoddam est operari tunc secundum lo- : strui et dcstrui problema de genere. Et
cum a conjugatis, sedilicassc secundum ponamus primo considerationes destru-

genus estopcratum esse. Et codem mo- clivas, et deindc construclivas. Et primo

do si disccrc cst reminisci (ut in Meiiuo- prima dcstructiva ex comparationc duo-
ne dicit Socrates, ut dixil Plato) sccun- rum ad unum talis est si enim id oppo- :

dum gcnus, tunc sequitur quod didicisse silum assignatae specici duobus interimc-
esl rccordatum esse secundum genus. Et re estproblema de genere. Consideran-
in corruptionibus similiter. Si enim dis- dum cnim si positum cst aliud oppo-
est

solvi corrumpi secundum gcnus, cl

est situm assignatae speciei, ct id quod est
dissolutum esse cst corruptum cssc sc- ojipositum assignatae spccici sit in codem
cundum gcnus, ct dissolutio secundum genere assignato in quo est spccies assi-
genus est corruptio. Et in generativis ct gnata, male est assignatum gcnus quod cst
corruplivis codem modo, quod similitcr dictum esse genus. Privatio cnim aut in
in bis qufc dicuul potentiam sive faculta- nullo genere est eodem cum habilu sim-
Usus quiJ. tem ad aliud, et in usibus sivc in his pHciter aut universaliter, aut cum habilu

quae dicunt usum sccundum quod usus est in gcnere ultimo, hoc cst, proximo.
est expeditus actus ex ircquentcr cgisse Cujus cxcmplum est, ut visus qute cst as-

provenicns : et omnino sive universaHter signata species, cst in ullimosive proximo

secundum quamlibet similitudincm pro- gcncrc assignato, quod cst sensus : cajci-

portionalem acceptis et se invicem consc- tas quod esl privatio visus, non erit sen-
quentibus : cl hsec tam inlcrimere volen- sus : ita quod sensus de ipsa caecitate prse-

ti problcma de genere, quam construcre dicatur ut genus, sed vel in nullo simpli-
volcntl sunl omnia ista consideranda, citer, formam generis, vel
co quod privat
quemadmodum in generationc et corru- non cst in codcm uUimo genere, si pri.
ptionc secundum casus et conjugata jam vatio relinquat genus et privct formam
parum ante diximus. Nam si dissolutivum speciei sicut facit caecitas.

secundum genus est corruptivum, sequi- Secundo destructive conqiaratur si

tur quod dissolvi est corrumpi sccun(him considerctur comparationc duorum ad

genus, et generatio secundum gcnus est (bio, hoc est, comparatione habitus gene-
factio. Similiter autcm in conjugatis ca- ris cl luibitus speciei, et oppositas priva-
sibus secundum potentiam sive faculta- lioncs eorum consideiaudum est si
: et

tem et usum sumpta : nam si potentia si- oppositum in genere est oppositum in
ve facullas est dispositio secundum suum opposito, sicut propositum in proposito :

genus, et si alicujus usus cst actus sccun- si cnim non sic cst, male assignatum est

dum gcnus, tunc scquitur quod uti se- gcnus. Interimere ergo volenti probhMua
cundum gcnus proprium sit agere, et de genere inspectione in privationcm et
usum cssc ctiam secundum suum gcnus liabitum,qucmadmodum dicunt, cst uten-
erit egissc. dum. Construcnti autcm sivc construcre
voh'uti idcni proidcma, ea(k'm inspc-
ctionc ulcnduni cst juxla secundo diclam
considcrationem, secundum quod opposi-
 LTBER IV TOPirORUlM, TRACT. II 37 3

tum ut privatio specici assignatcp est in scquentis ad posilionem antecedentis : ct

opposito sicut in gonere, proposilum in si antecedcns cst specics, ct conscjuens
prnposito est siciit in genere : tunc genus est genus. IVec hic cst vis facienda in co
tiovet est benc assignatum. \ec olistat quod quod bonum genus dicitur suavis, cuni
iULIl.
ante dictum est, quod privatio aut in non sil vcre genus, 'scd commune pcr
nullo generc est, proximo
aut non est in pi'ius et postcrius dictuni dc suavi, utiii,

sive in ultimo quia ibi dicitur genus

:
et honesto, sicut diximus : hoc enim dici-

generahs forma in natura, (piam quo- quod habel

nius genus, modum gcneris
niam cst genus, et illam non ponit pri- quantum ad consequcntiam e contra-
vatio hic aufem dicitur genus commune
: rio hoc inest ut genus
factam^: quia :

a cfuo non convertitur consequentia sive inesse autem ut genus terminatur hoc
sit aflirmatio et negatio, sive habitus sive Hbro.
privalio : uf si ca?citas cst insensibilitas
qutedam, ita quod sit in ea sicut in gcne- CAPUT V.
re, scquitur quod visus secundum suum
genus est scnsus, etc. De inspectione in relalivis sice ad aliqnid.

Tn ad aliquid aufcm inspicicndo termi-

CAPUT IV.
natur idem problema considerandum iii

De inspcctione in iiffumalione et ne- assignala specie : nam si species assignafa

(jalione. estad aliquid vere non secundum dici

tantum, scd secundum esse tunc consi- :

Rursum ad delerminandum problema dcrandum si assignatum genus sit ad ali-

de gcnere, considerandum in ncgatione quid : nam si species vere secundum csse

conlradicloriorum per consequentiam e cst ad aliquid, et genus crit ad aliquid,

contrario factam : quia processus a ge- velut pafct in duplici et multiplici : du-

nere ad s|)cciem non valet nisi negando, plicisenim est genus multiplex utrunr :

queniadniodum in secundo hujus scionli;e (pie aufcm hoi-um cst ad aliquid e con- :

libro probhsmate de accidente et simpli- trario tamcn iioii videlur necessarium

citer incssc dicfum cst, ut si suave sive quod ctiam si genus sit ad aliquid, qnod
dclectabilc est (piod sive aliquod bonum species sil etiam ad ali^piid : nain (lisci-

sicut gcnus, ita (piod suave est in gcnere plina (quae genus est) csl ad aliipiid :

boni, per consequentiam e contrario fa- grammalica aulem (qu;B est species di-

ctam sequitur non bonum csse non sua- scipliiuc) non csl ad ;iliquid. Siccrgocon-
ve impossit)ile eniiii est, quod si l)onum
: sidcrando in rclafivis oportet dicero.
sit genus suavis, (juod aliquod non bo- Scd nequc iliiid qiiod [n-ius in consi-

num sit suavc. Nain dc (luibus genus non ratione diclnm csf, vcruin essc videbitur
pruL'dicatur, quinimo rcmovetur ab cis, gencraliler,quod scilicet si specics est ad
ne^iuo specicrum aiiqua pra>.dicafur quia : aliquid, quod genus sit ad aliquid nam :

ncgato supcriori socmi(liiiii loliiiu aiiiiii- virfus quod bonum (hoc est, species boiii)
tum su.T communifalis, iicgaliir (piodli- cf ([uodpulciirnm sivc in gcncrc pulcbri
bcl iiirciius ipso. Sic crgo ulciidiiiii d(>- clhonesfi et virlus esl (|uidem ad ali-
:

slruenli. .Vslriiciili aiiliiu similitcr incon- (piid : boiiuiii vcro ikmi csl in gencre ad
tradictoriis est pcilicicnduin. \am si non ^iliipiid, ncipic |iulcliiiiin (inic sunt in ge-
bonuni cst non sua\(; sicul negalio gciuis ncic virtutis. .Mlciidc ;iiilcm ipiod !'(>-

est negationis, sequilur quod suavc' sit niiin cst gcnus virtutis in co (piod virlus
bonum gcneris praMlicationc : quia si nc- et honcslum. l'ulchiiim ;iutcm genus
gatio anlecedcnlis scqiiitur ad ncgalio- ejus cst sccundiini ipiod csl laiidiibilium
ainiiiid se-
nem consequcnlis, sci|uitur posilio con- bonorum. Virlusuulcin cst ;id
 :

374 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

dum quod est perfectio adactum. Instan- scientia dicit dcpendenliam ad scibile :

tia qute ponitur, est in Iiis quic id quod habitus autem dicil dependentiam ad rem
sunt, amborum dicuntur, qu6B relativa habentem.
secundum dici : sed nunquam est inslan- Rursum autem adhuc inspiciendo ad
tia contra considerationem in Iiis quaj id relativa considerandum est adhuc in vere
quod sunt, ad aliquid sunt. relativis si simililer, hoc est, secundum

Rursum ad relative opposita inspicien- eumdem casuiu dicilur sjiecies et genus

do in his secundum esse relaliva
quaj ad aliijuid, ila quod secundum casus di-

sunt, utrum ad idem dicantur genus et cantur similiter, ut si species dicatur ali-
species quia si non ad idem dicantur,
: cui secundum dalivum, aut alicujus se-
non est genus quod assignatum est de- : cundum genitivum, aul quomodolibet
bet enim ad idem dici species secundum alitor : nam ut species secundum aii-

se et secundum suum i;euus, ut si du]iluni quem casum dicitur ad aliijuid, et genus

dicitur dimidii duplum, et multiplex quod illiussecundum eumdem casum dicctur
est genus dupli, dicitur dimidii multi- ad idem et si non, tunc non est genus
:

plex. Si autem non ita multiplex dicatur quod assignatum est pro genere velut :

ad idem, non erit multiplex genus dupli. est videre in duplo et in superioribus du-
Amplius considerandum est ad superiora pligeneribus illa enim dicuntur omnia
:

genera quia si species non ad idem di-

: secundum dativum ad aliquid, dicitur
citur et secundum se et secundum genus enim alicui duplum, et alicui multiplex.
proximum, et secundum omnia illius Simiiiter autem est ut in relalivis secun-
coordinalionis genera generi proxima, duni dici ad aliquid secundum comjiaratio-
male assignatum est genus : quia si du- nem ad subjectum, ut in scientia qua- ali-

plex est multiplex dimidii cum hoc tran- cujus scientia dicilur : et similitergenera
scendens vel excedens, sic genus uiulti- iu quibus ut in superioribus est ut habitus
plicis erit genus dupli transcendens pro- et disjiositio, et alicujus secundum geui-
'portionem diniidii : et sic simpliciter et tivum dicunlur ut aniniee vel hominis.
universaliter sic secundum omnia supe- Videtur autem instantia esse in hoc,
riora secunduni camdem coordinalioneni quia aliquoties videtur non esse sic. Di-
genera, ad diniidium dicilur. cunlur euim ditferens et contrarium ad
autem contra hanc considera-
Instantia aliquid secundum dati\Tim : dicitur enim
tionem esse videtur, quod etiam non ne- differens alicui dilTerens, et contrarium
cesse sit aliquid secundum se et secun- alicui contrarium diversum autem cum
:

dum suum genus ad idem dici relative. sit genus ad dilferens et ad contrariuni,
Nam scientia dicitur scibilis, scibile scien- dicitur ad aliquid secundum ablalivum :

tia sciliile : haliitus autem qui est genus dicitur enim diversum ab aliquo diver-
scientia' et dispositio, non sunt sciliilis, suni. llaec instantia non reperitur in his
ita quod dicantur dependentia ad scibile, quse vere sunt relativa Iibbc enim secun- :

sed dicunt aliud quod importat depen- dum eumdem casum rcferuntur in gene-
dentiam positione ad actum, quo perfici- ribus et speciebus. Differens autem ct
tur positio ad aclum. rnde dicitur luibi- contrarium et diversum quamvis vere rc-
tus animae secundum positioucni ordiua- lativa sint, non tamen relati^^um habent
tam ad actum. Et luijus causa est, quia quia dilferens dicit, quod aliqua qu.TCum-
scientia addit supra habitum respectum quc dilferentia differt contrarium autcm :

ad id de quo est quod non facit habitus,

: ponilur respectu ad extremum : diver-
qui non ponit respectum nisi cujus ut sum autem est medium inter hsec : et op-
subjecti est habilus, et non ponit i-espe- ponuntur eidem : et quia dicunt habitu-
ctum ad id de quo est haliilus ut objecti : diiies et dependentias diveisas, ideo re-
et ideo etiam non cst instanlia, quia feruntur secundum diversos casus.
 :

LIBER IV TOPICORUM, TRACT. II 373

Rursum aJliuc iii rthitivis cst conside-

ranJum sccunJum quoJ aJ converten-
, .

datio genus doni

1-1
alicui ratione eius cui tlatur.

: nam donumnonomnis
Est autem
•
Duioest
66""s doni.

tiam Jicunlur, si similiter (lioc est, se- datio cst, sed cst datio qua-dam irredJibi-
cunJuni oosJem casus) convertantur oa lis, hoc esf, ejus quoJ gralis Jatur cl reJ-

quw Jicunlur aJ aliquiJ in specie et in ditio non expectalur. Datio quKCumqne

genere quia si non convertuntur simili-
: datio est, sive sit gratuita, sivc spe redJi-
ter, non est genus quoJ pro gcnere assi- tionis facta.

gnatum cst, velut patet in Juplo et mul- Instanlia tamon viJclur essc aJ lioc :

tiplici utrumque enim horum aJ con-

: quia in aliquibus non accidit ad ajqualia
vertentiam dicilur ut alicujus secunJum dici speciem et suum genus. Nam du-
genitivum et sic dicitur iJom alicujus
: : plum Jicitur alicujus Juplum suporans :

enim Jicitur iJem, ot simililor aliou- autom ot majus Jicilur aliquo suporans
jus Jioitur JimiJium (pioJ otiam so- : et majus : et tamcn supcrans et majus
cunthim convortontiam gonilivum aJ viJentur genora esso Juplioi, socunJum
fouvertontiam Jicitur Juph, ot ahcu- quoJ genera hic accipiuulur : quiu nui-
jus sulimultijilox quoJ sccunJum genili- gis soquitur aJ Juphini, ot oliara sUpc-
vum aJ convortonliam (hoilur aJ niuHi- rans absque conversione dicitursuperans
plex. aliquo et secunJum quiJ, hoc cst, secun-
dum aliquiJ iii quo oxceJit omnc onim :

Simihter autem est ot in reialivis quse

superans majus aliquo supcrat aJ aliud
et
secunJum Jici sunt rokitiva, ut palot in
suj)orat. Projitor quoJ oportot Jici, quoJ
Jisciplina ot opiniono : nam ahcujus iit
aut non sunt gonera quie Jiola suiit Ju-
alicuius coiivertuutur, Jiocest, secuiKhim
pli : eo quod non aJ ajqualia ot siiniha
coiivorlentiam Jicuntur. Similiter autom
specie dicitur genus et species, aut quod
Jisciphnatuiii, ciijus Jicitur esse Jisciph-
non vorum
universaliter ost quod Jictum
na, et oj)iiiatum cujus opinio dicitur es-
est, quoJ otiam gonus ot spucios ad
se, Jicilur ahcujus Jisciphnre (hscijihna-
aequalia t!t similia dicautiir. Et per hoc
tum, et ahoujus opiiiiouis ojiiiialiim. Si
palot (juoJ instanlia non iiistat qiiia Jii- :

vero species assignala ot gtuius assigna-

tum noii simihtcr converlantur in specie
plum comparationcm jiroporlionis
Jicit

aJ excessum, hoc est, ad id quod exceJi-

et gonore, paUim quod non ost gonus
tur. l\Iajus auloiii Jicit cxccssum sine
unum alterius quod est assignatum pro
projiorlione siijicrans autom inJifhnite
:

generc.
ex jiarlo oxcoJonlis, et iJoo socunJum
Rursiis aJhuc in rchitivis cousi(h)raii- diversa referunlur aJ aliquid. Considera-
duiii quaiiJo aJ jJuros socunJum jiluros tio osl in his qua> socundiiiu iJomcompa-
casus comjiarantur :enim tunc aJ a;qua-
si rantur in proportione.
lia non Jicuiitur gc!nuscum spscie, non AJhuc aulem consiJoraiiJiim csl iii

erit genus quoJ assignatum est pro gone- relativis respicienJo aJ [Jnrcs species el
re. Et simililcr oiiiiii, Iioc esl, secunduiii opposilas, et aJ jilura ol ojiposita genera.
siiiiilos casus, ol aMjualiler, lioc ost, hit CoiisiJorauJuiii oiiiin si ojijiosilumgoiiiis
iiKiiiis et casibus genus, quot species ad oppositiE speciei : quia tunc etiam jiro-

aliiim Jioi vi(h'ntur : quemaJmoJum osl posilum genus erit jirojiosita> spocioi, ut

iii Jiiiio ot Jationo qu;e gonus Joni ost si osl goiius JiijJi mullijilox, lunc sub-
Jioilur onim Joniim alioujus ratioiio ejus Jujili crit geiiiis siiliiiiuilijilox : iii lalihus
quoJ Joiialiir, ct alioiii ratione ejus oui cnim ijua? vere relaliva sunt, oportel o[\-
Jonaliir, cl sic Jioiliir aJ ah(|ui(! ol soiiiii- jiosiliiiii gonus osse ojiposihv sjteciei. Si

dum gonitiviim otsoouiiJiiiii (laliviim, ol crgo jKinal aliijuis soioiiliam osso iJom
datio (ju.-e esl genus Jdiii Jicilursiiiiililcr, quod seiisum, boc csl, (juomdam son-
)fr et alicujus ralioiio cjus (jiiinl ilaliii-, ol suiii, ila (junJ sensus sit geniis et sciciilia
 376 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
species, oportebit etiam tunc in correla- subjecto ad quae dicunlur : aiia aiilrm
tivis illoriim, qnoil scibile sit quoddam sunt circa isla ad quffi dicuntur, et noii
sensibik- secundum genus sed boc non : sunt in iilis ut in subjeclo : alia aulem
est verum non enim scibile sensibile
: conlingit in illis esse aliquando ut in sub-
est, cum genus universaliter de specie jecto, aliquando conlingit non esse in
praedicalur. Quod autem non sit scibile illis. Exemplum primi est ut habitus et
sensibile, sic probatur. InteUigibilium, dispositio et mediocritas virtutis, qna^ in
hoc est, inteliigentiarum qufedam scibi- alio nuUo possibile est esse, nisi in illis

lia sunt quae non per se sensibilia sunt. ad qna; dicla sunl. Est enim babilus ba-
l*ioj)ter quiid sensibile non est genus bentis, ct dispositio dispositi, el meilio-
scibiiis. autem boc non est genus il-
Si critas omnis quoad nos et ideo : id quod
lius, scquitur quod nec sensus erit genus est in nobis, est mensura medii virtutis,
scientia;. Fuitautem dictum Pytbagora^, et sic isla sunt in illis ad quce dicuntur.
quod esset sensus genus scienlise, et Alia autem quse sunt de terlio membro.
quod scire omne sit sentire quodammo- non necesse quidem esse in eodem sub-
do. jecto ad quod dicunlur convenil autem :

Quomodo Litruni autem sensibile sit scibiU; vel aliquando, sicul scibile quidem el scientia
sensibile esl
scihiie :
et non, scicudum quod sensibile dicitur du- sunt in anima aliquando, et dicunlur
quomouo ^
. ^ ^

non. pliciter etiam secundum quod scnsibile a scibile et scientia ad invicem eo quod :

sensu, et secundum formam et virtulem nihil probibet aliquando scienliam suiip-

sit acceptum, et sensibile in sensu accep- sius habere animam : et tunc scientia et

lum, secundum boc dieitur dupliciter

et scibile sunt in anima, non lamen sicut
ut in sensu secundum actum acceptum, rclativum in suo correlativo ut in subje-
et cum sensu secundum actum facto ac- cto : potost enim et in alio babere esse
ceptum. Primo modo sensibile non est eadem scientia quando scibile non esl in
intelligibile vel scibile. Secundo autem anima : et tunc non erit scientia in sci-
modo in sensu acceptum est intelligibi- bili ut in subjecto, sed in alio quam in
le : quia universale accipitur in sensu, et scibili, quia tunc scientia est in anima
secundum sensum notius cst prout est quoe tunc non est scibile. Alia vero quae
confusum insensibili, quamvissecundum sunt de subjecto secundo membro, sim-
lioc esse quo est in sensibili, non sil in- plicilcr ct universaliter non contingit in
telbgibile vel scibile. Tertio modo quo illis esse ut in subjecto ad quse dicunlur,
sensibde accipitur, est adjunctum inteili- ut contrarium dicitur ad suum contra-
gibiliper collationen ad nocivum et con- rium, et non est in illo : quia contrarium
veniens, sicut amicum esse vel inimicum non est in contrario ut in subjecto, nec
hoc quod accipitur sensu : boc est as-
et potest esse : nec scientia potest esse in
timaliile in brulis, rationale autem in bo- scibili nisi primo modo solo, si scibile sit
minibus tamen in : talibns non est ma- anima vel homo sciens et scitum.
gna vis quantum ad praesentem intentio- Sic autem ista divisione praemissa con-
nem quia non utitur liic cxemplis istis
:
siderandum si alius in genere ponat ad
Aristoteles,nisi ut facilior sil doctrina apud relallvum hujus de aliquo trium membro-
discentem. rnm quod non\^st hujus in veritale : quia
Tripiicia
suut reiaii-
Adhuc autcm quantum
^
ad terminan- tunc interemptum est genus quod assi-
va secun-
aumcompa-
Jum problema *
oenere# inspiciendum
de c i
gnatum est pro genere. Cujus exemplum
raiionem ad in rclativis
subjecla in
sccundum comparationem ad J^
est, ut si memoriam secundum genus di-
quibus sunt. subjecta in quibus sunt. Ad hoc autem xit mansionem, ita quod mansio sit ge-
talem dabimus trimembrem divisionem, nus memoriae : eo quod, sicut dicit Da-
quod ctiam eorum qute ad alia dicunlur, mascenus, memoria est mansio scibilium
quajdam ex necessitate sunt in illis, ut in specierum et reservatio : omnis euim
 LIBER IV TOPICORUM, TRACT. II 377

mansio proprie est in manente sivc in eo et Hoc aulem in mansione

circumscripti.
quod manot quse mansio nihil aliud est,
: est magis evidens, quia mansio non est
nisi mora nianentis, et est mansio circa nisi coulinuata mora manentis in eo in
iilud quod manet cum enim mansio sit
: quo manet.
alicujus ut mauentls propter quodeliam
: Est autem locus consideniliduis istius

scientia; mansio est in scientia sicut iu qui dictus est communis ad iuterimen-
subjecto : ergo et memoria quae species dum : eo quod niliil diirnl dicere uicmo-
esl hujus generis quod est mansio et in rife genus esse mansiouem, aut alius
scientia, quiamemoria per diftinitionem confiteatur quod accidit memorioe man-
est mansio scientia". Secundum hoc au- sionem esse, ila quod insit ei mansio.
lem non contingit quod memoria sit iu >'am si quolibet duorum memoria est
scientia sicut in subjecto omnis enim
: mausio scieuti;e sive ut genus sive ut
memoria est in auima ut in subjecto : accidens, eadem aptabitur de ea ratio in-
ergo mansio non est genus memoriae. ductre considerationis destructivse : intue-
Sciendum aufem quod mansio est pro- tur enim et quod non inest ut genus, et
prie manentis, servatio est genus ejus in quod non"inest simpliciter et sic bic :

quo est mansio manentis, sicut eliam locus utilis est ad problema de acciden-
circumscriptio est actus circumscribeulis te, et adproblema de genere.

,
378 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

TRACTATUS III

DE DETERMINATIONE GENERIS CONTRAGTI.

valivum ojunionis opmionem

sive per

CAPLiT L assignatoium : nam memoria dici-

nulla
tur habitus, sed magis actus est: sic enim
De coiisidcrationibus sumptis cth luihitu speciem qua? est actus, posuit in genus
ct potctitio ct (ictu. quod est habitus, et sic genus qualifatis
erit genus speciei praedicamenti actionis :

Sicautem terminato problomate do et sequitur idem inconveniens quod

genere logico sive non contracto (quia ])rius, quod etiam diversorum geniTum

problematum tres sunt diflerentioe, logi- i't jioii subaltcrnatim positorum erit una
cum, naturale, et morale) oportct dicere el edaem species.

qualiter terminctur problema de genere Quod autem diximus memoriam sem- Quo
inei
contracto ad matcriam naturalem. Inspi- per esse actum et non habitum, intelligen- seinj
aclus
ciendo autem ad morale primo dabimus dum de memoria animse rationalis quae hab

considerationes abbalpitu, actu, of jiotcn- nun potestesse potentia sive pars animse
tia, quae sunt in anima : el sic ulterius ad 1'ationabs, ut in Hbro de Aniiiia a nobis
aliasprocedemus. est prsedicatum : njc potest esse habitus
Rursus igitur pra>ter omnia qua? de anima? ralionalis, scd esf actus ejus sccun-
genere logico non contracto dicta sunt, dum conversionem rationis vel intelle-
in terminatione generis coutracti ad ma- cfus ad ea quaj sunt in memoria quae est
teriam morabmi cousiderandum si assi- pars sensibiiis animaj : et bsec conversio
gnando genus babitum
speciei assignat» reininiscenfire qiiffi est animee rationalis,
(qui est actum posuit ut in
species) in osl aclus, ut dictum est.
genus pro])riuni aut e converso aclum
: Peccant autem juxta hoc peccatum et
posuit in habitum ut in genus sic enim : illi qui habituin, id e.st, specicm quae di-
male assignavit genus. Yerbi gratia, cit habitum, ordinant in abstinontiam sic-
sensum secundum haltitum di.vit esse in ut in genus, cum abstinentia irte non
genere motum per curpus : male enim gonus sit mansuetudinis,.sed consequens
assignavit, quia sensus esl babitus sive ad genus cjus et ad mansuetudinom in
potentia habituabs iiabitu nafurali prr- passione et actu circa qUiT ost mansue-
fecta. Motus autem acfus vel operalio : tudo : et non est quid mansuetudinis.
et sic specics esset in genere qualitatis, Sic poccant qui dicunt fortitudinem esse
et genus in genere aclionis quod esse : absfincntiam supeinuoruin timorum, et
nonpotest : quia diversorum generum et dicunf justiliam abstinentiam esse lucro-
non subalternatim positorum diversre rum, quae sunt minus accipere in damnis
sunt species et dilTerenlia^. Similiter au- et pUis in lucris, ut in \ Ethicorum dicit

tem hoc codem peccafo peccavit si me- Aristofolcs. Wxc enim consequuntur for-
moriam (actum sivo opeiationcm) dixit titudinemet justitiam, nonsunt quidde ct
esse habitum conlenfivum sivo conser- ratione istarum virtutum, sicut genus est
 LIBER IV TOPICORUM, TRACT. IIT 379

(juid de ratione speciei. Et ideo Aristole- quod quolibet modo sequitur secundum
les in libro de Bu)ns laudabiUbus conse- consequentiam lationis dicimus, ul isto
quentia distinguit a virtutibus et operi- jjosito aliud sequatur ex isto, quamvis

bus virtutum. forte praecedat secuiidiim causam et lem-

Probatio autem corum qua^ in exem- pus enim jx-ccanl qui ]ionunt tristi-
: sic
plis dicta sunt : quia fortis et mitis est liam esse genus iraj, et opiniunem genus
qui non {latitur, et ideo abstinentia irae fidei utraque enim ista sequitur quo-
:

et passionis consequuntur forte ut pro- dammodo converti ad assignatas species

prium accidens : abstinens autem est qui iram et lldem neutrum tamen horum :

est continens, et in VII Ethicorum vo- est genus ad quod sequitur, sicut jam
catur qui patitur et sentit illicitas passio- paulo ante proliatum est. Cujus ratio cst, j^-^^y^^-^.^

nes, sed non deducilur a mente mensu- quia qui irascilur. tiistatur : li'istaturqui- =^^|*j^^e*-

rante rectum [lervini passionis. l*ropter dem priuri' secuudum causam et tempus "°" « ^°"-

quod abstinens sive continens ab ira non in eo facta tristitia : qua' tristitia est

est genus mitis et fortis mitis enim est : etiam causa ira> : non euim ira est causa
qui ncque sua ira abquem provocat, ne- tristiti», Sed e converso tristitia est causa
que aliena ira provocatur. Fortis vcro irae : genus enim est causa nalurai spe-
est, (jui nunsentit periculum perfectione ciei. Propter quod similiter quidem
nt

virtutis. Justus est, quem non niovent genus irae non est tristitia secundum eam-
iliicita lucra. Continens autem sive absli- dem rationem, netpie lides est opinio
nens in omnibus his qui quidem sentit recta, ut opinio sil genus fidei. Cujus oninio non

multum patiendo, sed passionibus non proiiatio, (juod contingit eauulem opinin- Rdei.

(Icducituradictaminerationis etmensura. nem babere et credentem et tidem non

Prupter quod talis abstineutia sive cun- habentem quod non contingeret si iidcs
:

tiiicutia ab actii ot non a passione imper- esset spccies opinionis quia non con- :

fecta virtusab Arislotele vocatur, qiiam- tingit speciem de gcmere in non genus

vis sil imperfecta non habendo modum permutari, cum genus sil quid de ratione
virtutis in hoc quod ipso gaudeat absti- speciei :
(pmd idcm
non cnim contingit,

n:'ns, cumgeneralis sit membrorum con- pernianeat in ratione cujusdam si id

linentia ab omnibusillicitis, ne in actum (piodestsecundum speciem, permutatum

prorumpant, et sic a mcla mentisincon- »'* : ([uemadmodum non contiugit ideni

(u[)isrcntia' vcl passionis allerius actus. animal ([uandoque esschominem, et

Et proi)terboc fortasse scquiliir [lotentia quandu([iie non essc hominem, subjccto
sive facultas talis iilrumque diclorum et eodein [lermanentc.
mitem ct fuilciu, iit scilicet si passa fue- Si quis autcm cuiitia lunec qua^ dicta
ril iiiulu [lassionisad illicitum nmventis, Bunt objiciendo dical. (jikmI cuntingit
ijiiikI nun (icducatiir, scd teiieat se cl omncm opinanlem simul ciim hoc t[uud
iiicnihra.nc [icrricialiii u[ter(; illicito (juod upiiiatur crcdere : tunc sc(|uitur (|uud
|ialiliiiiiiiiiiipisccii(l(i. ct sic abstineat vel opinio et fides scciiikIiiiii a'qiialciii ,iiiiiii-

aiislincnliaiii iiaiicat : nec tamen prujilcr |um [uvedicaliunis dicunliir. Pru|ilci([ii(i(l

hanc continentiam liocquod est abslincn- sequitiir quod ncque u|iiiiiu cril gciius
tia ira; vcl timoris, inest huic qiiud est tidci, qiiia dc a'(|ualibus tunc (qiinio et

mitisvcl forlis utgenus specici. VA ideo lides dicuuliii . .I.iin aiilcm dudum osleu-
non sequitur ahstinentem timorum for- sum cst ([ikhI dc [iluribus (qiurtet genus
tcin csse, nec alistincnleiii ii;e mitem, [iia'dicaii (|uam s|i('cics.

scd [luliiis M'i|iiiliir illiim fuilciii esse et Considcr.iinliim aiilem iii rclius mora-
mileiii (|iii iiiliil [laliliir ali liujusmoili libus cmnpaiaiidu cas ad ilia secuiKliim
passiunibus limoris vcl ir;c. qua> ii;it;t' sunl incssc aiiimas : si ciiiin

Et aliquoUes juxla idem pcccaul in id specics sit aniuuc sccuudum aliqium» po-
 .

380 D. ALB. MAG. ORD. PWJEl).

tentiam : et genus non insit secundum Utilisautem liic locus est non tantum
eamdem potentiam, interimitur genus : ad genus, sed etiam ad accidens comjia-
etnon bene assisnatum est eenus. \'i- ratiim ad subjectum cui accidit : (juia se-

dendum etiam pr;eter induMasi rupe;' ali- qi:'lur,si ncm inestsecunduni idcm, (juod
quo uno nala lieri sint species et genus ;
similiter non inest, et similiter inesse vel
in quoenim ut in subjecto estspecies, et non inesse determinatur in accidente
genus est in eodem, ut patet : quia in Est autem hic notandum, quod pro objectio.

quo ut in subjecto est albuni, in eodem et certo ab Auctoribus timor ponitur esse
secundum idem est coloi' : et in quo genus verecundi;e : dicit enim Damasce-
grammatica nt in subjecto, in eodem et nus quod verecundia est timor in turpi
secun(bim idcm est discipbna sive scien- perjietrato.Sed timor dicitur aequivoce soiuUo.

tia. Si vero aUus verecundiaui ut speciem secundum quod est fuga lurpis, et secun-"
dicat esse timoris, ila quod verecundia dum quod est fuga periculi. Hoc autem
species genus ejus de eo essentia-
sit, et modo quo estfuga cordis in periculo, non
Hter prffidicatum sit timor si quis boc : potest esse gcnus verecundi;e el sic in- :

modo iram ut speciem dicit esse, trisli- telligitur quoddicilur liic.

tiam ut genus, accidit quse non in eodem Rursum inspiciendo in speciem et ge-
et ncque secundum idem in qu(i est ge- nus simul et modum
quo species genus
nus et species et sic constal quod male
:
participat, considerandum quod si assi-
genus assignavit, nam verecundia qui- gnatum genus secundum partem partici-
dem non anima nisi in rationali
est in pat speciem, cum secundnm totum debeat
potentia propter quod dicit Avicenna
:
genus speciem participare. Dico autem
quod primum signum rationis est vere- secundum totum quia secundum totum
:

cundia propfer quod etiam nullum de

:
tam materiale quam fdrmale quod est in
brutis animalibus verecundatur. Timor genere. Totum enim genus est in specie
autem qui est ligura cordis secundum s^-s- quoad esse genus enim non videtur se-
:

tolem, cum sit in aniina socundum ani- cundum quid participari a specie nam :

mositatem (hoc est, secundum irascibi- homo non cst secundum quid animal, nec
lem) quae animositate movetur quia in : grammatica secundum quid disciplina :

illa estaudacia quae esttimori contraria : similiter ai in aliis speciebus participan-

Similiter est de tristitia et ira quia tri- : tibus suagenera. Considerandum ergo in
stitia qua^ est constrictio cordis ex absen- secundum quid et non
(juibus sj)eciebus
sia delectabilis et praesentia contrarii, est tolumparticipaturgenus: cuiusexemplum
in concupiscibili, inqua est etiam volup- est, ut animal dicatur visibile vel sensi-
tassive delectatiosive gaudium. Ira au- secundum genus nam non nisi se-
bile :

tem inanimasecundum animositatem

fit
: cundum quid sive secundum partem ani-
propter quod non sunt timor et tristitia mal sensibile vel visibile dicitur : quia se-
verecundise etirae quai sunt assignata pro cundum corpus solum est sensibile vel
generibus eo quod non in eisdem et se-
:
visibile animal, et non secundum totum
cundum eamdem potentiam sunt nata fieri quo animal est animal : et ideo sensibile
in anima cum speciebus assignatis. Simi- vel visibile non est genus animalis.
liter autem est quis peccans si amicitiam Latent autem aliquando alii et deci-
posuit in concupiscibili : tunc amicitia piuntur totum (boc est, totam speciem)
non erit volunlas qua-dam quia amicitia : in partem j)onentes ut in genus et ideo :

voluntas est qu;edam secundum praedica- peccant ut ponontes animal secundura

tionem generis de specie : omnis enim genus esse corpussonsibile, hoc est, quod
voluntas rationabs inest animae, et sic sontitur et est particultire nuUo enim :

species et genus non insunt secundum modo pars de toto composito sive specie
idem. composita prsedicatur. Propter quod non
 :

LIBER IV TOIMCORrM, TRAr.T. III :^8!

est corpus genus animalis. Et icleo qui.a pienteniin verbis, detractorem susurrato-
est pars rnaterialisejus. Scienduni tamen reni aJ alieujus infamiam, latronem au-
quod forpliyrius corpusponil genus ani- tem aetuaiiler volentem tractarc in funio
malis sed Iioc non est corpus huc parti-
: (lioc cst, in nigro) censum Iiominum.
culare, sed corpus universale abstraeluni Deum dico srcundum dirfiiiitionem deo-
ab lioc vel ab illo. rum, qui iiiliil [)ravum vellepotcst : quia
Adhuc autem coacervando naturalia piavum vellr non esl potentia, scd im-
cum moralibus videndum, si aliquid de potenlia el defeelus. Sludiosum autem
numero viluperabilium sive rugiendorum dico, qui mobililate siue honeslatis niliil

ut species pouunt in potentiam aut pos- pravum vult secundum aelum : potest ta-
sibile, sieut ingenus, hocest, potestatem: "i<'n prava agere : eo quod, sicut dicit
tpiia ipiis potens ad auenduin sive facien- l>amascentis, omne crealum verlibilc csl
dum aliquid eflicitur vituperabilium sive seeundum elcctionriii el voluiitattiii ad
fugiendorum, iit actus genus ponunl :
miiius : incnsiliini .lulciii nullo modo
quia tunc aclum vituperabilis ponentes '^^l vertibile.

inpotentiam agendi utin genus peccant Ad ideni aiileni adbuc est alia ralio,
quia [.otentia agendi vituperabile non est quod etiam niliil secundumpolestalem di-
vitupcrabilis, nec devitupeiabiliessenlia- catur laudabile vel vituperabile : quia
iitcr prtedicatnr ut genus, ut sophisticum omnis polestas sive facultas aliud faciendi
vel detraclorcm vel latroncm dicens se- (cuin luec sit de factione) vere est de nu-
cundum genus cum ipii vaii^t (lioc esl, mero eorum quae sunt eligenda: eo ipiod
potest vel facullalem habet) lalenter ex- potestasbenefaciendi el poleslas malefa-
traiiea furari quidem qui scien-
: sophista ciendi est una numero in radicali princi-
tias, detractor aiitem famam, et latro lii- ])io rationis : quia ralio in hoc dillcrl
cra : non necesseenimde nuinero pitedi- a naturali polcnlia ; ipiia potcstas ratio-
cloriiiii, ipiod aliijuis existal in lioc talis, nalis valet ad ojiposita, el non obli^atur
vidcliccl (jiiod sit sophista vel detraclor ad unuiii, ut dicit .Vrisloteles nono pri-
vci lalro, in eo quod habeat potentiam >"«/>/»Voio/;///a;-. \aniliocmodo iuprava
aliquid talium faciendi, sed [lotiiisabaclii :
polestalcs (hoc est, potestates agendi
qiiia ajiotenliaqn» ante actum esl el iicui prava) eligcndo; sunt, non iii qiiaiitum
conjuncla acliii, non nccessario dicitiir juavorum sunt, sihI secundum qiiod .siint
ali(|iiis vcl iiialiis vel boniis iii aliijuo ojic- de perfectioiic jtotestatis ageiuli iii ralio-
raliili, scd jiotiiis ab actu, ul dicit .\iisto- nali natura : co (jiiod ct deum el sludio-
tclcs noiio iirimx i)liilosopluw quia sic '
: suni eas habere dicimus: possunt enim dii
omiiis boiiio (liccretur etbonus et malus, et sludiosi pravaagerc, hoc est, tales lui-
el laiidabilis ct vituperabilis : [)olcst ciiim bcnt potesfales quibus aliquando prava
et sccundiim hanc potentiam cl dcus cl aguntur hoc euim est de comniendatio-
:

studiosus (hocest, virtuosus liomo) [irava neboni, quando beuefacil non ex ncces-
agere sed iion suiit (iciioiiiiuali ijiiimI
: silate, scd ciiiii jiossil jirava agere. Unde
siiit jiravi V(d sophislai, vel dclractores, Jiolestas piava agciidi, sigiium esl in bo-
vcl lalroncs, vcl dcus studiosiis. .\am ms quod lihcrc lioiiuni agunt, el sic sunt
oiniics ijiii (licuiiliir pra\ i, cl iioiiicii acci- coiiiiiiciid.ibilcs, eo (juod agunt bona po-
piunt scciindimi a|)[)ctitiim actuaicm jiia- leslates tales liabentes. 1'atet ergo quod
vilalis, cl niin sccundum jiolciitiaiii [iim- jicccanl, (jui ali(juid aclu viluperabilium
vilalcin iai icndi quia anima csl iialnra
: iil speciem iii poleslale facienili lanijuam
I|IS,| r.lliiiii.ilis. |-;i dirii snjillisl.iin ilcc,- III p^ciiu^ |>iinnnl : |ii'ci|ilcr qninl niillins

.Nlllllls r|-;jii iliiiliir Ihihiis vrl iii.ihis iii .\msroTi;i,Ks, iii '.i
iu ini.c |iliilo(>liiii', lc-.ic. com.
aliljllc) opcialiill potcstalr
,1 i|ll.c rsl alllr II).

arliiin, sccl |iolius;il) aclii. 1'. .1.

 :

m D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

scciindum actum et spccicm vituperabi- potestas, cum omnis potestas sit data ad
lis erit gcnus potcstas id facicndi. bonum) dicitur scductor vcl dclraclor ab

Adhuc autcm ad hoc est alia ratio de- utroque istorum sinml. Unde potens non
duccns ad impossibih> : quia si dijatur appctcns, et si potcns dicitur, non tami^n

quod aon est, sicut diclum cst, quod po- dicitur seductor vel detractor : scd tan-

tcstas aliquid facicndi sit genus alicujus tum ille qui habet utrumquc hoc simul,
secundum actum et speciem vituperabi- hoc est, potestatem cum actu appetitus
lis, accidet per conscquentiam argumenti conjunctam proptcr quod tinum illo-
:

quoddam Yituperabilium esse cligendum :

rum tautum non est poncndum genus,
quia faciendi eligenda est potestas : er- sed utraque hffc simul qua' dicta sunt.

go potestas faciendi secundum hoc erit Ncnuc cnim diccie intcndimus, ciuia ali- Remi
., . . . , , . duUi
vituperabilis quia genus cjus quod cst
:
quid uniuu specie duobus gencri- sit in

vituperabilc, univcrsaliter sccundum to- bus non subalternatim positis, sed quod

tum suum ambitum suae communitatis duo sunt qua3 integrant unum genus et
circundoquuntur ipsum et non est hoc
est vitupcrabile. Idem autcm pcccatum
:

accidit si quid (hoc est, aliquid) de nu-

poncudum in altero illorum sicut in ge-
ncrc.
mero propter se honorabilium et intelli-
gibilium in potestate posuit ut speciem
in genus, vel posuit ipsum in possibile, CAPUT II.

hoc est, in potcns hoc faccre ut in genus

vel ctiam posuit ipsum ut genus effecti- Dc consideratione generis contracti qiian-

vum illius, quia hoc etiam sccundum po- clo assignalur iit differentia, vel e con-

testatcm efficicndi determinatur. Nam trario.

omnis potestas et omne possibile sive po-

tens sive effectivum alicujus, est eligibile lutcrimi ctiam potest ex hoc quod ^c-

propter aliud, et proptcr id ad quod est, uiis pro dilfcrcntia, ct e contrario diifc-

et propter aliud cligibiic non ])otest esse rcnlia pio genere assignatur. Amplius
genus ejus quod cst cligibile proptcr autcm j)ra'tcr onincs considerationes ha-

se.
bitus qiiibus interimitur gcnus, aliquoties

Adhuc autem considerandum non in

intciimitur genus, co quod c contrario
(juam licri debeat genus quidem ut dilfe-
unum genus tantum, sed in genus mul-
rentiam ct dilTcrcntiam ut gcnus posuit
tiplicativum interimitur problema de ge-
ncre : considcrandum enini (et praecipue alicujus : ct tunc intcrimitur problcma :

in moralibus) si aliquid in spccie assigna- quia gcnus non cst ditTcrcntia, ncc dilTe-
tuni (quod est dc nuniero eorum qua3 in rcntia cst gcnus. Cujus exemplum est, si

duohus sunt, sicul in genere) posuil in qui sluporem ut spccicm dicat diffinicndo

altero tantum sicut in genere duo cniiu :

essc supcrabundantiam admiiationis, hoc
vel plura circumloquuntur unum genus est, quod stupor pcr diffinitioncm (qua>
tantum et si ponitur id in uno illorum
:
est cx gcnere et ditfci-entia) est supera-
tantum (cum potestas generis ex duobus bundantia admirationis : tunc enim in

sit vcl pluribus) malc assignatur genus :

dilTmitione superabundantia in recto de
hoc quidcm enim non contingit in ununi stupore praedicatur, et admiratio in obli-

ponere ut in gcnus quia gcucris ]tcrfc-

: quo ut dilTcrcntia : cum stupor sit j>otius

ctio consistit in duobus vcl pluribus, ut admiratio sujjcrabundans, sic quod admi-
in scductionc vel detractione in specie et ratio sit genus, et superabundans diffe-

actu detractum non continy-it in uno ut rentia : est enim stupor admiratio qua?
in genere ponere, cum seductor sit qui sui abundantia et magnitudine conficit
appetit, ct potest facere impossibilia (hoc insensibile ad cognosccndum qualitatcs
est, inconvenientia ad qua' non est data scnsibilcs, cum ejus quod admii'atur si
 LIBER IV TOPICORU.M, TRACT. III 383

est sensibile, est membrum stupidura ad signaiiti dilTerentiam ut genus, et genus

hoc quod a scnsibili pcrmutctur ad co- ut dilTcrcntiam,
vebementiam dicere ve-
gnitioncm qualilalis scnsibilis. Aliud henicnlcmpcr dcnominatioucm sui ipsius
excmplum cst, si alicpiis dixit esse fidem a seipsa, et supcrubundaiiliam diccrc su-
(diflinicndo pcr gcnus ct (iilTercntiam) vc- perabundantem csl cnim lides vehe- :

bemenliam opinionis, cum potius sit opi- mcns, ct cx bypotbcsi vclicnicntia est ge-
nio vchcmcns, ita quod opinio sit gcnus, uus Udci. Si crgo tidcs veliemcntia est, et
et vehemens dilTcrentia : nam neque su- fides vehemens, sequitur quod velicmen-
perabundantia nequc vebcnicntia vidcn- lia sit vehemens. Similiter autem eadem

tur esse gcnus stuporis ct lldci, sed dilTc- ratione ct stupor est superabundantia su-
rcntice sunt supcrabundantia quidcm cum perabundaiis. Si ergo stupor supcrabun-
admiraliunc stuporcm constiluens : vc- danlia ut genus, crit superabundanlia su-
bcnicnlia autcm cum opinionc consti- pcrabundans. Xon vidctur autcm Iioc
tucns fidcm vidclur cnim slupor csse
: cssc vcrum ncutrum enim horum bene
:

admiratio superabundans diflinitione data diccUir : quia non dcnominat seipsum

per genus et dilTcrcntiam : ct hoc modo jdem quemadmodum ncc disciplina de-
dicitur fidcs opinio vcbcmcns. Propter nominative dicitur disciplinala, ncque
quod genus tam admiratio quam etiam
est inolus dcnominatus a scipso dicitur mo-
opinio : supcrabundantia autem et vche- bilis.

mcntia dilTcrcntia' sunt. Malc crgo assi- Quod autcm aliquando a se dcnomina Removet
gnatum cst gcnus quod non cst genus, lur aliquid, ut unilas dicitur una, oportct
'''''"""'•

scd dilTerentia. secundum divcrsa lieri : dicilur unitas «t

Iloc etiam probatur ralione : quia si ens quoddam, et dicitur unitas ut dispo-
(piis supcrabundanliam vehcmentiam ct sitio cntis, ct unitas acccpla ul disposilio
gcncra dicat, scquitur quod inanimata fntis dcnt)minat unitatcm acccplam ut
fidcm facient idem habendo, et stupe- ens quoddam. Hajc autem determinala
biinl sluptircm habcndo inanimala, quod sunt in antc babitis libris logica?. Sic au-
esl impossibilc. Iloc autcm scquitur liac tcm non polcsl esse in superabundantia
rationc : quia illud cujus est supcrabun- ct vidicmiMitia, qufe si pro gencribus ac-
danlia, cl id cujus est vcbementia, et id ci|)iMnliir, iinii possiiul cssc dispusilioiics
dciioininaliilur ab illis. Si crgo stupor sii- cnlis. Palcl crgu ijuud liis ralionibiis ])cc-
pcrabundaiilia ut gcnus, slupur dcnoini- cant, (pii dilVcrcntiam ul gcniis cl i^i-ims
nabitur su])crai)iiii(iaiilia : ])ru])tci- ijiini iil (liHcicnliain assignant. hidcs ciiim non
sciniilur, (]Uo(l adiiiiraliu (cujiis su])cr crit vchcmcntia, scd lidi^s est opinio ve-
abuniianlis supcrabunilaiitia cst) stii[)c- bcmcns, ut dictum est : (juia gcnus est
bit, ijuod est falsiiin, ciiin adiiiiratiu sil quid speciei, et dilTcrcnlia (»st (juale ipsius
rcs inanimila. Simililcr aulcm pcr eani- esscntialc : quod cum co quod csl quid
dein ralioncm et lides eiil o[iinio : si qui- potcntialc, sjiccicin consliliiil, (jikc qua-
dcin lidcs est ojiinionis vclicmcntia, fidcs lc quid dicit. liicautem coiisidciatuin cst
autem est vehementia, nt jxmil i{ui dicit gciiiis siiiit iii prrccedentibus : scd com-
vehcincnliam cssi; gciius lidci : [irujitcr jiaraliiiii i'st ad dilTcrcntiaiii, il (lilTcrcn-
qiiud cliain scijuilur, (juod vehemcnlia lia ad i])siim. I']t csl inlcndcic dc dillcrcn-
cli.l II ujiinionis : crgu opiiiiu cst li;, nllinia (ju;e cst actus specici : quia
fidcm iiab.ns vel facicns : (juia dc (jiiu dilVcrciiliie gcneralcs cuni gcncrc collo-
prajdicatur S[)^cies, el gcnus : lioc aulcm canda', elc.
est imjiossiiiilc : quia ojiiniu i^sl res ina-
niinata, ciii iiuii i-uiiMiiit b.ibcre lldcin.
Aiiijiliiis siiiiililiT aiiliuc accidit iiicoii-
Vciiiciis aiiiid scijiii : accidil ciiiiii sic as-
 384 D. ALB. MAG. ORD. PR.^D.
pro genere ponitur, est genus quod est
motus aeris, et aer non est genus nam aer
CAPUT III.
:

quod genus assignatur, permanet idem in

substantia et specie, ct quaiidoque ino-
Dc consideratione gmeris contrncli (id
vetur, et quandoque manct et ideo iiul-
materiam naturalcm. :

lum amittit substantiale quando movelur,

et quando non movetur et non omnino
Quandoque autein peccanl contra pro-
:

sive nullo mod(j ventus est aer secundum

blema de genere praHer omnia quae dicla
generis praedicationem. Si enim ventus
sunt etiam passionem speciei in sive pro
esset aer secundum genus, cuin sit sub-
genere ponentes. Dico autem passionem
stantiale pra^dicatum speciei, oportetquod
generaliler esse accidens subjecli, sive
etiain non muto sit ventus quia
aere :

converlibib', sive non convertibile, ut

aere non moto aer est aer et ventus di- :

immortalitatem dicunt esse vitam sempi-

citur esse aer secundum genus, ut dicit
ternam sempiternum enim est idem
:

hjqjothesis si quidein idem aer perma-

:

quod semper aeternum passio enim vitae :

net quemadmodum quando erat vcntus.

quse est assignata species, vel casus, hoc
Similiter autem in omnibus aliis hujus-
est, accidens vita;, videtur immortalitas
modi quibus passio generis ponitur pro
esse, et non videtur esse genus vitse, sed
genere. Unde non vere potest dici, aer
accidcns. Quoniam autem verum est
mobilis est veutus. Et si forte aliquis di-
quod dic.tur immortalitas casus et acci-

enim ex morlali
Si
ceret, quod cuin ventus non sit genus mo-
dens vitffi, p.ilam fiet.

aliquem factum immorta- bilis vel moti, quomodo aer motus est
concedat quis
factum immortalem ventus ? Dico quod potest pra'dicari ven-
lem, nullus talcm sic
tus de aere lUdbili vel inoto sed non
dicit aliam secundum speciem vitam su-
:

pi;edicatur siciit genus, sed sicut passio

mere, sed dicit eum casum aliquem vitaj
vel eileclus. Sic ergo concedere oportet,
accidentalem babere vel accepisse, vel di-

aliquam passionem vit» liuic eidem

quoniam v.-i motus est ven-
aer mobilis
cet
tus enim oportet hoc concedere de
sic
generari, hoc est, vitse continuitatem
:
:

omnibus hujusmodi in quibus eiTectus

quare vila non est genus immortalitatis :

prffdicatur de causa mateiiali sed quan-

quia si immortaUtas esset dilTerenlia, :

non tanlum alteram faceret vi- do materia est permanens in materiato,

aliam et
sicut ferrum in cultello, tunc vere dici
tam.
potcst, boc ferriim est cultellus. Ubi au-
Rursum consideraTido passionem gene-
ris, iterum peccaut genus assignando, si tem vere quando est mate-
assignatur, ut

passionem illius generis, cujus est passio

ria transiens,non erit veruin non qui- :

ut geuus pro genere assignant. llujus

dem de omnibus est veruin quod dictum
pst, sed est verum de his de quibus vere
exemplum est, quod quidam difliuicntes
prajdicatur genus materiae transeuntis, in
etponentes in genus ventum, dicunt ven-
quibus vere pi\Tdicatur de effectu
tum esse aerem mobilem. Et est exem- assi-

plum de positioue Democriti, qui hoc di- guatum genus inateriai non transeuntis.
venius quui
In quibusdam enim non videtur esse
'Den^^cn' cit magis enim motus aeris ventus est
:
:

"""
quia essentia venti non est nisi motus verum in quibus est matcria transiens,
ut in luto, et in nive, in quibus est ma-
aeris.
Diffinitio qua; dicit quid et propter quid
teria transiens : nam nivein dicuul esse
DiraniUo
est quam ponit Avi; enna, quod aquam congelatam frigido : et non se-
'dum Av"c"' venti,
cst vapor terrcus aerem usque quitur, ergn nix est aqua quia tr.iusivit
"erprop*ier' veutus :

i"'''-
transcendens, et eum fortiter impellens, ad materiam (jua' proprio tennino tenni-

et impulsus aeris ex vapore terreo impel- nabilis est : cjuia non est aqua. Lutum
lente aerem factus. Unde passio ejus qua? vero dicunt esse terram vel humum hu-
 I.IBER IV TOPICORr.M. TRACT. III 383

iiiidn fi'iiip(Malaiii ; et idcrt uon se([uilur, (juinia sequuntur, dixit essc geiius vel
lutuniest terra neque enimnixest aiiua,
: ilillrrrniiaiu : rl lioc primo ostendamus
ucipie kituiu terra, sicut jam diximus : iu geucre ubi plura sunl qua* sequuntur
propter quod neutrum assiguatorum g'- ouinia, ut ens et uuum sunt de nuuiero
neruin est genus secunduin veram gene- eorum omnia sequuntur. Si er-i-o
quas
ris rationem : oportet enim verum genus assignaverimus quod ens sit genus, pa-
esse seinper de specie cum sit pivTdica- lam quoniam omnium ens erit ijenus,
tnni csseutialc de ratione speciei existcus : cpiia ad omnia sequitur eo (juod ens :

et sic oportct scinpir nnuiu cssi' [ii;eili- pra>ilieatur de omnibus eis denulloenim :

catum de omnibus suis spcciclms. pra'(licalur genus nisi de suis speciebus :

Sliiiilileraiilciii et eadeui ratinnc iieipu' piiBdieatur enim de uno : ergo unum erit
viiiiiiu ot aipia putrefacta iii vile, sieiit species eutis : converluntur autem eiis et
dicitEmpedocles, quia sequeretur viiiuiii uiiiini : aecidit ergo [ler coiiscipiciiliaiu
esse aqiiam putrefactam in liguo vitis : ralionis de oninibns de quibus "euiis
nam vinum siiiiplicilcr siiic additiunc pia^dicalur-quod ens et speciem pra^di-
sumptmii iioii cst a(|iia : cl lioc oporleret cari, eo (piodeiis ct iiniiin siinilitcr de
si aipia cssct gcuus viui, ipiia gcuus sem- oiunibus piYedicaiiliir : et lioc est inconve-
per pra'dicatur de specie. nieiis, ([uiaoporlet .spcciem de pauciori-
bus praidicari quam genus : ergu ([iiod

C.MUT IV. assignatum est pro genere, luillius est

genus : ergo nec (^st geuus [iroiiositi sivc

J)f (/r/rniii>iit/io!ie f/awris iu roiiniiind pro|iosit;especiei.

sumpti ad miitcriain e/ iia/aralcm et Si aulcm iuspiciendo uoii ad genus,

moralcin rt pcr loros roiinntincs, etc. sed ad gcncralc ipiod est (liircrentia. id
qiiodomnia scqiiitur (ut uiiuiu ct v.ns)

Sie autcm cousiderato iinalilcr i-oii?.i- dixitcssc dilferentia et non genus : tiiiic

deretur genusuon contraetnni ad iiiate- palaiu est, quod sc([iiitur ex hoc quod
riam inoralem vid naturalcin. lousidcran- lilfcrentia de a>([ualibus vcl pliiribiis
(liiiii ([iialitcr leriiiiiiatiir gciiiis non con- quaiii geiius dicitur : ([uia liiiie diircrcu-
Iracliini qiioii nlriqiic iiiali'i'ia' coinnuin '
tia [ira'dicahitnr dc oiniiihus iil niinm se-
esl. 1'rima igitiir loiisidcralioiie iiis[)ii'ii'n- rnniluni ipiod dicil ciilis ilis[iositionem
duiu cst si id ([iiod [iro geiiere assigiialniii dca'qualii)useiiiii eiile si ciisgeiiiis dicalur
est omnino (hoc est, uuivcrsaliler) iiullins esse : vel [)r;Bdicahitur dc [iliiribus quam
est genus : qiiia sic sequilur, (luod cliaiii geuus, si vere genus ponatur esse ut
projiositi noii cst geniis. Ouod aulciii substanti;i vel ([ualitas. Tnde si geiius
iiullius omnino sit neqiic gcniis morale oiuni;i seqiiitur sicul iliircrenti;!, tiiiic

neque gciius nalur;ilc, coiisiilcr;milnni c^l ilillcii'uli;i [ira'ilic;ihiliir ilc ;ci|ualihus : si

in co ipiod c I Ac quibiis [u;eilic;itur, iii- vcrogcniis poiuiliir vcruiii ([uod iion oiii-

hil ilin"i'iiiul specie, cuiu geiius dc |)liiii- ui;i se([uitur, dc |)lurihusgenus quaiu dil-
hiis ilincrciilibus specie pnedicetur. <trii- ierenLia dicihir : d ulruimjueestincoiivc-
ncs aiitcm species generis (hoc cst, i\r iiicus : qiii;i ex ([iio genus[ier (lilh'renli;is

quibiis [inedicatiir genus) sunt dilTeicu- op[)osil;is dividiliir, utraiii(|iic diMcrcn-

tes s[)ecie et niiiiiero solo. Pnqiler i[uod tiaiu continet amhilii geiins.

;ilhnni iiullius est geniis : ([iii;i ;ili)iiiii liis|)iciendum csl eliam ;id iiiodiim
noii iiisi de alhis [)r:€dic;ilnr, cl all);i iu [ir;i'dic;ilinnis, ([iiod cliaiii [)r;eilicclur in
eo i|uoil ;ilh;i s|)ccic ;ih iiivicciii iiiui dif- ipiiil, ct iion in ijualc siciit dcuomin;!-
f|"riiul. Ii\iiin. rudc coiisiderandiiiu si genus
Hursiim iioii cril oiniiiiio c| universa- assignaliim dicilur lienomiiuilive esse in
liter aliciijiis gciiu^ ^i ;ilii{uiil conmi iph-e subjcct;i s[iccic, M'IiiI ;ilhiiiii ;idicclivc el
 :

386 D. ALB. M.\G. ORI). VRJED.

non non ut quid, sed

substantialiter, ct illam speciera in pejus, et non in meUus,
in nive tunc enim interinii- peccatet non indebitum genus posuit: et
ut qualeest :

genus quodassignalum sicinlerimitur genus. Tl si aliquis posuit

turgenus,nec est
est pro scnere gcnus enim non dicitur
:
animamqundinolum, liocest, aliquodmo-
nisi de suhjccta ei specie, et non dicitur
tum vel mobile, et in genere mobili exi-
esse sicut accidens in subjecto. stcntem. Similiter enim anima eadem est
Considerandum adhuc in modum pra?- et stabit, et erit mobilis, hoc est, simili-

dicandi in vocc sive nomino generis. In- ter et a?qualiter se habet ad motum et

spiciendum est enim si non univocum sit quietem. Propter quod si melius est

genus speciei, nam de omnibus suis spe- quam motus, tunc oportet
statio sive quies

ciebus genus univoce praedicatur. Pro- animam ingenere quicscentis ponimagis

pterea non univoce pra?dicatur assigna-
si (juam in genere mobilis : et sic peccavit

tum genus de assignata specie, non est assignans animam ingenere semovenlis.
quod assignatum esl pro genere genus. Est autein statio sive nuies dupliciter ^n
considerata etiain : ut pnvatio motus,et < Hs

C.VPUT V. sic consideratur secundum essentiam su- li'

am : quiasic privatioest motus et inotus : n

De iiiforprela/ione el comlructione generis est habitus sive actus privatus, et quies

comparnti. jirivatio. Consideratur etiam ut finis in

quo quiescit motor amovendo et mobUe a

Ani])lius ex consideralione generis inotu : et sic qnies non est privatio, sed
comparati interimitur genus : et primn perfectio niohihs intenta a movente, et

ex consideratione comparationisduorum quies melior est motu, et animam me-

ad duo : quoniam aliquo conlrario exi- lius est quiescere quam moveri a seipsa '.

stente gencri.et aliquo contrario existente Kt cst notandum quod contraria omnia
speciei, quae ad invicem secundum me- participant unam communem naturani
lius et pejus sive vilius comparantur, si gcneris : etid qiiud illani ]ilus jiarticipat,

tunc ali ,uis quod melius est inter spe- esl ul illain secundum
hahilus : el quod
ciem et suuni contrarium posuit in genus, minus participal. est ut privatio et id :

pejus sive quod pejus genus est, inter quod secunduni j^lus participat, est me-
et suum contrarium tunc enim roliquum: lius et quod parlicipat
: secunduni ini-
quod pejus est, accidit pcr consequentiam nus in eadeni natura, pejus.

rationis esse in reliquo, hoc est, pejus Amplius : quia ex comparatione con-
in meliori sicut ingenere : et tunc interi- trariorum causatur magis et minus simile,

rnitur genus, eo quod contraria seeun- hoc consideranduin ex maafis et

])rripler

dum melius et pejus sunt in generibus niinus ad genus assignatum destruendum

contrariisquod in moralibus esl verum
: (lestruereenim volenti considerandum si
secundum quod bonum et malum sunl genus (juidem suscipit magis et minus,
in trenere sccMiuihiMi irencra alinruni fxi- species autem assignata (quse supponitur
stentia secuiuhiin hoc quod esl niehus. generi) non suscipit magis et minus, nec
Yidctur ergo in pejore esse sicut in gene- ipsa nec id quod secunduni ipsam deno-
re, quod est inconveniens. Videtur quod minative dicitur tunc palam, quoniam:

mehorum specierum genus mehus. sit non est genus quod assignatum est pro
Comparando autem unam speciem ad genere. Cujus exemplum esl : quia si

duo gcnera,consi(lerandum si eadeni spe- virtus ((piae est genus) suscipit magis et
cieadulrnmqwi; ^'eniisiiosuil etiain. et ine- niinus, tunc etiam ejus species ut justi-
lius aequaliter se habente aliquis ponit tia : etetiam idquod denominatur ah ipsa

Hoccolligitur2Ptiysic.com. 13. Vide lo- cum.

 LTBER IV TOPICORr.M, TRACT. III 387

ut justuin, susiipit magis ot minus : ([uia ilcmnuslratum : quia pcr rationpm osten-
in denominatione estmagis etminus, n.m denleni habemus dicere quod illorum sit
autem in abstracto dicitur justior alter geniis. Sicut, verbigratia, de ira ineoquod
altero. Si ergo assignatum genus susci- quid est tristitia et opinio videtur pr.-e-

pit magis, species autem supponitur ge- dicari. Iratus enim in eoiiuod iratus.con-
neri, nec ipsa nec quod secundum ipsam tiislari videtur proiiter illatam injuriam,
denominative dicilur, suscipit magis, uon ,1 npinatur quodinjuriaillatasitei: etideo
erit genus speciei illius quod assignatum in talibus utilis est consideratio ad in-
est pro genere. terimendum id quod videtur esse genus
Juxta hoc per locum a majori destrui- et non est gcnus. Ex eisdem eliaiu con-
tur genus, et per locum a simili. Si enim sideratio est in specie assignata, si ad
inter duo genera comparata ad unam illud aliquid comparetur quod sit ut spe-
speciem quod magis videtur esse genus, cies secundum magis ct minus et simili-
et similiter sive fequaliter videtur esse ter nam si quod majus et similiter vide-
:

genus, non est genus, palam est, quod tur ut species in assignato genere, et non
neque propositum (quod assignatum est estinipsout species in genere, palam
pro genere) est genus : quia vel minus est quodsequitur, ipiod neque assignafa
vel sequaliter projiositum videtur esse species est in illo ut in genere. f.apitu-
quam id. Ilic autem locus considerationis lando ergo et epdogando dicimus jam sa-
utilis est et pr.-ecipue esse videtur in his tis diclum quemadmodnni locisct consi-
in quibus piura videntur in quid prfedica- derationibus opinandi ntendmn est ad
ri de assignata specie, et "dubitatur quod inlerimendum gimus assignahim.
iliorum sil genus, eo quod illud nou sit
 388 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

TRACTATUI§^ IV

Eadem autem secundum magis et mi-

nus et simiHter convenit dici nam simi- :

CAPUT I.
Hter secundum rationem lioc et hoc sive
duoe species comparata' ad unum genus :

Qiiibi/s co>isi(Ic)-o/ioiiibi/s conslniitur

et si similiter una sicut aiia est species
genus.
propositi generis et assignati, et alterum
illorum est species assignati generis, se-
Astruenti vero sive genus assigniituui (juitur eadem ratione quod et reliquum
astruere volenti per consideraliones sit species ejus. Adhuc autem sequitur
constructivas, insjiiciendum primo quod pcr locum a minori, si id quod minus
non utilis liic locus (jui paulo ante diclus videtur csse species assignati generis est
est ad interimenduni utilis esse : et ijmid species, quod etiam id quod magis vide-
si magis et mi-
^^enus et species suscipit tur esse sjjecies sit sjiecies.

nus, quamvis sequatur quod id non sit Amplius ad censtruendumproblema de

genus quod non suscipit magis et minus, gcnere, inspiciendum ad ea qua> sunt iu
speciemagis et minus suscipiente, tamen generis diffinitione et si de his de qui- :

non videturinferi-i genus si species susci- bus jHVTdicatur assignatumgenus, pr«di-

pit magis et' minus. Et similiter genus calur in ijuid, ita (juod non sit tantum
(juihI sequatiir illiid esse genus assignatce ista sjiecies assignata, sed plures de (jui-
speciei : num liouum et nllium utrumqne biis i^cnus in qiiid jira^dicetur : quia con-
suscipit magis et minus, ct tamen est siderandum est si de aliis speciehus assi-
neutrum alterius genus nihil enim pro- : gnatum genus in eo quod quid est praedi-
liibet utrumque suscipienlium magis et cctur, qua' dilTerunt specie ab assignata
minus non ita se liabere ad invicem, ut sjiecietunc enim palam est quod erit
:

si duo genera vel jilura comparentur ad genus quod assignatum est j3ro genere,
uniim sprciem, et unum siinilitcr videa- quia genus cst ijuud de jduribus et ditTe-

tur esse genus ct altcrum, sequitur pro- renlilius specie in eo quod quid est jirce-

baliiliter quod si ununi est genus ejus, dicatur : et li.Tec consideratio utilis est
quod alterum etiam sit genus ipsius. eliam ad speciem considcrando. Si enim
Similiter seiiuitur dmdius ffenerihus aliud assignatur jiro specie assignati ge-
comparatis ad ununi ut ad speciem, si neris, considerandum est ctiam si de aliis

unum minus videlur esse genus quam quam de assignata specie pra^dicetur in
alterum et sit genus, quod ct allerum eo quod quid est : tunc cnim rursum ut
quod magis videtur, sit genus. Verbi prius accidit gcnus di' jiluribus et ditre-
gratia, ut si potestas continentia! secun- rcntilius specie in co ijund ijuid est pne-
dum quod continentia est membnirum dicari: el ideo ul jirius construitur trenus,
tenentia ne ad illicitum moveanlur, ye- etc.

nus magis esse videtur (juam virtus, et

virtus minus videtur esse genus, et virtus
est genus ergo estpotestas genus cujus
:

esse videtur.
 LIBER IV TOPICORLM, TRACT. IV 389

CAPUT II. CAPUT ITT.

Qualitcr (jcnus a di/fcrcntia scparaliir. Qualitcr consiriiilitr genits per locum a

conjugatis.
Quoniain vcro \ Idrtur (juil)usilani rt

(litTerentia gencralisde pluribus specielius Per locum autcm a conjugatis con-

in eo quotl quicl est pra?(licari, propter struitur genus : qunniani vidctur musi-
lioc quod snlpstanlialis est (lilTereulia, et cum in eo quod musicum sciens esse
in esse sul)slanliali quod qnid est perficit quid, ut genus praedicatum de i])Si) in
sj)eciem, ideo ne aliquis in hoc decipia- quid : aliterenim non esset musicus, nisi
tur, putans Torte quod ditTercntia sit esset sciens quid : sequitur a conjugatis,
genus, separandum est genus a dilTe- quod musica est species, et scientia ge-
rentia. nus et si amhulans in eo quod ambu-
:

onittres Et dahimus primo tres difTerentias. lans, movctur vel cst motum (jiiid, vidc-
iffarenlias •
7 1 i-
J'rinia est, quod genus de plunhus clici-
i
9T fienus tur a conjugatis amhulatio motus essc,
tiam. tur scmper quam difTerentia httc in an- :
et species motus esse ainhuUitio : quia si

te hahitis jprohata csl. l)einde.fw;/»r/rt est, sumptum de sumpto, et principale de

quoniam genus magis pi'ffidicatur secun- jirincijiali ut genus pra^dicatur. Conside-
dum assignalionem modi pr^dicandi in raiidum ergo in quocumquc genere quis
quid quam difTercntia talis cnim praedi-:
voliiciil aliquod genus construere secuii-
calio magis convenit generi quam dilTe- duni j)ra'diclum modum a conjugatis tra-
rentia", ijuia gcneri convenit quod pra'di- clum sic enini genus construi polcrit. Si
:

cetur in (juid suinj)lum Tormahile per autem ostenderit quod sciens fldit secun-
dilTerentiam : dilTcrentiu' autem non con- dum quodscit a conjugatis, sequilur quod
venil in quid j)i'ffidicari, nisi j)er elTectuin scieiitia fldes qu£cdam erit. Eodem au-
ejus, quia esl causa ejus quod est quid- tem modo erit in aliis.
IVam qui dicit horainem esse animal, ma-
gis in pi-apdicato indicat quid est liomo>
CAPUT IV.
quam qui dicit hiuninem esse gressihile,
vel aliain dilTcrcntiam de liomine prredi- d non dc
Qualilcr prdlifitur )iecessilate
cando. Ter/ia autem dilTerentia est, quo- conslruitur ijcnus.
niam quidem difTerentia (jualitatem essen-
lialeiii generis signilicat, qu;e generis de- Ainj)lius ad construclioncin generis
terminat et jierficit potentiam : genus adliuc considerandum est, quoniain id
autem quaiitatcm (lilTcrcnlia' iion signili- (juod sequitur ad aliud semper el non
cat, sed signilicat quid distinguihilc it convertitur, diflicile est invenire separa-
delerminahilc per dilTerentiam : nain i|iii
tioncm iilius a ratione generis, ita quod
dicit animal gressihile esse, quale (juid ostendalur non esse gcnus cum genus
:

signilicat quod est animal : qui vero dicit sit communc cousequens quo non con-
a
gressihilo esse animal, iiou dicit qualc vcrlilur coiisc^jucntia, iiiaxiine si hoc
(juid gi'cssihilc, scd dicil (juid gressihiic pracdicatum illud subjcctiim ct accidcns
staiis el lixum suhstanlia. E|)iIogalur ci- omne scijuilur univcrsalitcr et scinjicr cl

go (liccndo, ul dictiim cs^ trilius dilh'- siiie convcrsionc, in quod nequaijuam

renliis difTerentia scparata est a gcnere. antecedit ad ipsum, et ifa quod non se-

quitur ipsum omni essc, ut oiunis homo

esl animal, scd non omne animal esl ho-
mo : siciit scquitiir Iraiiijiiillitalcm (juics,
et nuiiicruni scijiiitiir divisihilo csse. Esl
390 D. ALB. MAG. ORD. PR.^D.

enim omnis tranquillitas quies, sed non sputationem talem, contra nos non reci-
omnis quies tranquillitas, ct oninis nu- piamus.
merus divisibilis, et uon omue divisibile autem quud dieilur, (|uod uon en-
Id

est nunierus, nec omuis quies tranquilli- tis non sunt spccies, intelligitur simpli-
tas : quia tranquillitas est quies in man cifer de eo quod est simpliciter uon ens,

tautum et ideo quod sie est

:
semper et non de non ente quod lutn est simpli-

consequens illius, contingit opposito uti citer non ens, sed ens in poteutia, quod

ut genere tali praedicato, quod semper et secundum quid est ens tale autem vide- :

universaliter est consequens tale sul)je- tur posse habere diirerentias et species.

ctum, cum illud praHlicatum iu tali cou- Sed diceudum quod tale nou ens non est
sequentia non convcrtatur ad alterum ens actu hoc autem non habet specics
:

quod est sultjectum vel species. Proba- uec difTerentias, quia species non sunt
bile est enim (piod sit genus, sed non est nisi quae sunt aclu, et differentiae nisi qute

necessarium, cum tale pra>dicatum pos- sunt actus.

sit esse accidens : est euim omuis uix Plurima' autem consideraliones indu-
alba, sed non omne albuni est nix, cum ctarum, sive sint destructiva, sive con-
tamen album uon sit genus nivis et si- : structiv.T generis, in hac generali consi-
militer est de albo ct cjgno et de multis deratione fundantur, quud inspicienda
aliis. Unde ista consideratione caute est sunt ea quae diftlniunt genus et conse-

utendum, sive cum cautela, ita ut nos quentia ad illa : quia si illa omnia alicui

disputautes utamur ea pro nobis alio : piadicato conveniuut, iUud procul du-
autem prsecedente eamdem, sive propo- bio est genus aHquod iliorum dis-
: et si

uente eam eontra nos quando sustine-
mus disputationem, uon oportet ut illi
sicobediamus, quod suscipiamus in om-
nibus et uuiversaliter esse veram haliet
euim instantiam, ut diximus.
Et instautia hujus considerationis
quonium id quod
sonat, tunc sequitur illud non inesse ut
geuus.
Epilogatur ergo dicendo in problema-
: tum disputatione et determinatione, ubi
qmeritur utrum aliquid insit ut genus,
est : transeuudum est (quemadmodum dictum
fit, generaliter ad mi- est), et quoad pradicata, et quod inest ut

uus non esse:

in permaninitibus, sequitur aecidens non comparatum vel compara-
quia quod lit, sicnon est et non conver- :
tum, quod iuest ut gcnus vel generale,
titur quia quid quidnou est, quod omne
:
quud cst diHerentia, jam quantum ad
fiat. Sed tamen non ens non esl genus pro- jiraesenlem spectat infentioncm, sufficien-
pter hoc ejus quod fit, ita quod fit genus ter dictum est. Et etiam dictum est de
ejus simpliciter. Cujus ratio est, quia praedicato quodsequiturut genus. quam-
non entis nulhe sunt species vel dilFeren- vis non sit genus secundum veritatem.
tise : geuus autem et specics et ditleren- Propter quod etiam in lihro DivLsioiuim
lias oportet liabere : sed tamen in pro- (Hcitur, (juod vere quidam Peri[iatetico-

hlematibus hoc aliquando pro genere rum tale praedicafum putabant inesse ut
potest accipi, sicut dictum est : undc genus, et ipso ])ro genere utebantur :

etiam in ante habitis sa^pe instantias cum tamen non sit genus secundum ve-
dabamus, quibus pro nobi uti possu- ritatem, etc.
mus. Sed quando sumus sustinentes di-

^»9^^^^^«
 LIBER V
S( TOPIGORUM.

DE DETERMINATIONE PROBLEMATIS DE PROPRIO.

TRACTATUS I

DE MODIS PROPRII.

minalum est : in quarto autem determina-

CAPUT I. tur dc inesse ut genus, et de adjunclo
etiam prsedicato quod est dilTerentia. Scd
De intentione el divisione proprii. quia dc problematc dc pro[)rio iu isto ,
quinlo delcrininaliir, qiiod [iro^jtcr hoc
nianti) hu- Uli-will aulclll IJionriuiii vel nou pni- qiiia convcrsiin [ir;c(licatur , imiucdiate
JMlibri , ,- •

qninti et unuiu cl fiuotl (iiciiiiu

*
cst ei assi":ualiiiii [iraiccdit (iifiinitionem: quiapropriumsim-
aolainten-
iionis.
)

iiicsst! ut
.

pi-()|ii'iuui,
.

111
,
lioc
?
(|uiiilo liliro n [)licitcr convcrsiin [iranlicatur sccundum
Tnpicdnitn cst |icrs[)i('icu(liiiii. \\\ (|iio tdlalilalciii tcmjioris, ct iucsse ut diflini-
cuiiii iinlinaiiliir [iia'(liiata, sccundiiui tio ad lioc addit illud ([iidd est substan-
quod sunleleincuta ad inesse utdifiuiitio, tialiter secundum totalitatcm substantiae
a qiio reniotissimuin csl i[)sum inesse pi-Kdicata?. Et quia cx addilione se liabet
sim[)liciter, et iit accidens ; cl juxta lioc ad [)ra'(licalioneiii [iroprii, ideo melbodus
uno f^M-adu aj)[)ropinquans inessc ut ge- do proprio est post [ira^cedentes inetho-
nus : ([uod ciiin accidcnlc Cdnvcnit, qiiia dos([uiiila, ct cst aule scxlaiu iiiclliodiiin

accidens [irffidicalur frc(|iiciitcr noii ciin- iW diflliiitionc. Sic igiliir babclur hiijus
versim ut genus. Kx qiui iu primo prcE- iiiclliddi iiilcnliii.

missaeslniclliodus ([uanlumad ea dc qiii- l'!st aulciii di\ isio sivc dislinclio [iroprii Proprium
,,.,., , .
,. ,
iluplex. 8Ci-
l)us cst mctliodus , el iu secundo de quoua l liiloso|iliis assigiialur. rroiiriiim lioot por so
01 Roinjter,
inesse siinpliciter ct ut accidens secun- aut per se iiroprium el scmiicr, iiuod iii •' «d aiiu.i
.
»ouqu«iulii.
, ,,
(lum cjus primain difrinitionem, el in ter- nulla [larte sulijccli, cl iii niillo temjiore
tio de adjuncto pr.cdicato accidcntis deter- rcliiKjuit subjccluiu, ct ([iiod qu()ad cs-
 :

392 I). ALB. MAG. ORD. PR.EI).

sentiam fluil ab essentialibus sulijccti, mobilitatis nou babens, propter corrupti-

et est accidens per se speciei. Aut assi- rnde
bilitatem substantias ut dicit 1'lalo.
gnatur ad aliud extra suLjectum, et lioc Ajiulejus in libro de Dco Sofni/i.s dicit,
estquando (lioc est, aliquando)pr(iprium. (juod (la'm(UU's suut iialnra aiiimalia ,

Ut per se proprium liominis est, quod sil corj)oi'e aerea. I'>t boc dixil <trjilieus,

animal mansuelum ualuia . 1'ioprium quod aer esl jileiius diis. Iloc igilur est

autcm per se dicitur ideo (juia per se projirium pcr sc, cl jirojirium ad aliud.

convenit, in secundo modo dicendi per Sunt iiroiuia iicr se conscquentia iia- piiTer
i ' '
/ iniei

se, nec uncjuam dcscrit speciem cujus turale esse sjieciei : sed proprium semper v™"
est, nec ipsum, nec actus cjus. 1'jI ideo est assiffnatum
~ ad positionem Platonis :
?"""
i per, t

dicitur natura conveniens. Est tamen ac- quia jier se bxjucndo de l)co uou ji(ih>t i'""";

cidens, quia est consequens esse totum assignari, cum niliil sit iu ijiso accidcn-
speciei :esse auteni quod non est de essc talc.

rci sed conscquens ipsum, est de yenere Quandoque aulem jir(jjiiium est per
accidcnlis. Et quia cst de cssentialil)us defcctum bujus (juod est pcr se sicut

speciei iluens, ideo dicitur accidens spc- actus bominis, qui aliquando convenit,
ciei et non individuum. Et quia specics sicut ambulare in tbeatro. quando solus
est commuuis et essentialis similitudo iu- ambulal iii liicalid : quod non dicitur
dividuorum. ideoconvcnit omni. 1*^1 quia ]irojiiium, nisi ijuando soli couveuit, et
de essentialilius spccici lluit et incst spe- est causalum ab accidentc indi^idui. ct

ciei, ut esl sola in se constilufa, ideo noii a jiriucijiiis sjieciei : et ideo aliis

convcnit soli. VA quia suLstantialia non ejusdem speciei iudividuis non convenit
derelinquunt , sunt enim substantialia propter quod non convenit omni, nec soli
quamdiu rcs est , ideo convenit scm- speciei, nec semjier.
per. Et ideo jirojirium vel est a natura sj)e-
^^m
Ad aliud autem projirium est et in ciei, vel accidentc individui. Si a natura p™*"

eodem ex diversis composito,ut jiroprium speciei : aut in se, aut ad aliud. Si in se,
est aninue ad corpus ct conjunctum re- sic convcnit omni soli et semper, et hoc
spiciendo (ut dicit Plato in Ajxi/oye/ls) est jirojirium simplicitcr . Si ad aliud
quoniam boc quidem quid est anima, cst taiitum (iiciliir comjiaiatum ad id quod
impcrallvum ct est proprium corporis,
, illam iialuram iiou babef, sed aliam a
quoniam cst ministrativum pcr exbibi- qua lluil aiiiid iu modo opposito |ir(_i[iriuui,

tioneni membrorum ad aclus quos iuqio sicut imjierare et minislrare ojiposilos

ral anima, ct sccundum Platoiiem lioc babcat modos. Proprium autem quando
non cst nisi pcrfectio anim;e : quia scn- est convenicns individuis ab accidente.
sibilis est pars anima^, ct vegetabilis est Describitur autem et dividitur bic jiid- ^(y^^
pars jiartis animaj. Et ideo, ut dicit Plato, prium, et dividentia describuntur secua-
magis aguntur a natura quam agant : dum quod insunt subjecfo :quia sictermi-
nec imperant proprie, quia a malcria uon nalur iii problematibus per syllogismum
elcvantur, scd iuqierantur projirie '. dialecticum,dc quo bic iulenditur. A
Semper aulem jiroprium esl, quod nec Porpbvrio autem describitur, et dicitur
dcreliaquil sujijcclum in se, ncc ajililu- propriuin secundum sui substantiam :

dine, nec polentia ad actum, ut i)ei di- quia sic unum est de universalilius pra?-
citur csseproprium animal immortalc dicatis : famcn facilc est illam delermina-
esse, secundum quod Deus (^licilur sub- tioaem ]iroj)rii deduccre ad istam.
stantia inlellecllva diviua ajililudiucm Ibec aufcm divisio iironrii, (iiue liic Quom-
^ ^ (livisio
prii hic
sila rei
• . ,1- lur ad i
' Ergo, secundum Plalonem, proprium est livum, et iioc non de onini aiiima inlelligen- porph;
animEB comparatte ad corpus esse im]>cra- dum, sed de intellcctiva tauluni. T. J.
 ;

I.IIJHU V TOPK.OHr.M. THACT. I 393

j)usll;i i'st. ;iil (livisidiiciii l'(irjili\ lii rcdii- |irulilcnui(ie prujniu jierlKinc methoduin,
cftur. it;i (juod iiicmlpruni ad mcmbiuiu sed ul iiccipiatur modus proj)rii in quo
i'cducalur ; jiruprium onim quod conve- terminittur juoblema de proprio, et alii
iiit uiniii ct noii soli, iii qiiantum convc- modi dimittantur : (juia mclhudum de
nit uiniii c1 non soli, rcduciliir ad pru- accidente terminare habciit, elc.
jH'iiiin ad ;tliu(l : |h ii|iiiiini ;iutcin (juud

cuiivcnit suli cl iiuii umni, in quantum C.\PUT H.

suli convenit, rcducilur ad jier sc : in
quantum autein cunvcnit nun (unni . J><' rvdi<cluiitr <jiiti(lriiiicmhiis divisionis
conlinetur in proprio ;id ;iliu(l. Iterum (i<l himembrcin dicisionem.
jirujirlum quod convcnit uinni soli et
nuii semjMM', iii quantum convenit soli ninililcr ;iuleiu ista (jinidrimembris
cl umni, reducitur ;id indjuium jier se : divisiu ;i(l binicnibrcm reducalur , ut
ijiii;t eisdem c;iusalur jirincijiiis sulijecli : sii;tlur (jnalitcr unuinquudijue jirulilema
in (jiiantiiin autem luni semper, reduci- de juojiriu terminari habet, nunc dicen-
liir ad |irujirium ijiiandu. Et hoc modo dum est j)rimo de hoc quod unicuique
triii inembra divisionis Porphvrii, scilicet istorum propriorum conveniat. Est au-
qiiod convenit omni suli et seinper, duo tem jiroprium (
quod ad aliud alicui
mcmbra istius divisionis continent, et subjeclo assignamus) ad alterum sub-
jirojirium per se, ct jn-uiirium semper jectum sive ad aliam specicm jicr aliquid
ulriimque eiiiiii illuriini c(ni\enil omni in quo ;ib illo dilTerunt, imt duo, aut
s(di ct sempcr. quatuor jiroblemata hoc est, duobus ,

Notandum eti;iin, (jnud pruininm jier problcmatibus vel quatuor terminabile.

se dicitur jiroj)tcrc;ius;im inhairentiaB qu» Si enim unum proprium duobus suhjectis
per se est ; projiriuin aulem dicitur omni comparetur per affirmationem ad unum,
a totalitale suhjecti ; jirojirium autem et per negotiationem ad altcrum, tunc
conveniens est soli, et dicitur a modo ipsuin cst duo prsedicala. Si autem duo
actus proprii, qiii scj);irat ab omni : sem- opjiosita propria per anirm;itionem et
|)cr ;iulein |U'upriiim ab imiversitate et negationem duobus subjeclis aut specie-
tolalile temporis iii cunvcniciidu ad sub- lius comparentur, erunt tunc quatuor
jccliim : et sic diirerunl jirupria. l'ruprium problemata quibus terminatur (liijus .

aulem i|iiandu, (juod iii umnibus his de- probatio est, quia si unum jirojirium de
ficit, (li(ilur j)ra?(licatum ;ib accidentali hoc quidein in parte uua ;iccejilo subjecto
actu |iru|nii, ab oinnibus distin-
i (jui est fnerit ;issignatum per aflirmationem, de
jruerc jicr ;icci(lens ut nunc inhfercns. illo vero in jiarte alia subjecto sumjilo
T;ilis if^ntur est divisiu jirujniurum sccun- fuerit negatum, ijisum quidem jirublema
diiiii scipsum considerando proprium. de proprio, duo problemata fiunt. rnum
oovet (lenus autcm in jiradiitbita methodo (juidein per iiffirmationem de jiroprio,
laiD.

sic dividi non ojiortuit j;-ciius enim se- : iilterumper negiitionem de aliquo. Velut
ciindiim quod accijiitiir a Philusuphis, hominis jirout ad equum coinj)aralur,
iiun ;iccijnlnr iiisi secundnni nmiiii cjiis pru|iriiim est, quoniam homo est bipes,
si;4Minc;itiuiicin : ct idcu inultiplicitas eijuus iiulciii iion. X;im quoniam Iiomo
errurem facerc nun |iuluit : el ideo jiro nou est bij)es, conabitur (juis : et secundo
niliilo distinctiim Inissct ct divisum. Sed modo j)olest conari ad lioc ,
quoniani
in-ujiriuin iii jiluribiis si;,'nilicaliunibus equus est bipes. Utrumquc autcm sive
siiinilur : el ideo dislingui ojiortuit, ne disj)utetur iid j)rimum, sive ad secundum
(iiiifusio faceret errorem iii dclerniina- istorum, semj)er inlcrimitur proprium.
tiuiic |irulilciii;itis. \cc disliiictiu ist;i j)0- Et sic patet quod duobus problematibus
sit;i cst iit (iiniiiiiu prujnii lerminelur inlerimitur.

^
 394 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

Si auteui dut) piopria duobus subjectis in rationaU tantum, et in habentibus ra-

assignata fuerint, ita quod unumquodque tionem nata est fieri. Dico autem virtu-
sive utrumque de utroque et aflirmative tem naturalem, qui terminus est ultimus
assignatum fuerit, et de utroque nega- secundum actum optimum uniuscujusquc
tum, duplicabuntur proprii problemata, subjecti vel speciei, prout alia virtus equi,
et erunt quatuor problemata. Velut si alia hominis vel leonis, et in eadem spe-
dicamus sic,bominis proprium ad cquum cie dilTert secundum actum et officia, ut
est quoniam homo bipes est, equus au- alia virlus civis, alia mihtis, alia ducis.

teni quadruplex duobus subjectis lio-

: Sic virtus circa muha valde habet fieri,

mini etiam et equo assignentur et ad : et iion est nata uno ahquo tan-
iieri in
hoc interimendum quatuor problemati- tum, sed in multis, secundum naturam
bus quis uti potest. Nam conabitur ad ofiiciorum et actuum propriorum diver-
hoc disputando, quoniam homo non est sitatem. DiscipHnam autem dico eam,
bipes, etquoniam liomo quadrupes natus quse est speculatio de acceptis per sensum
est,et tertio quoniam equus bipes, et ad iiiiem veri, cujus mediiim est ratio
quoniam equus non quadrupes et sic : recta. Iste vero actus quia non est nisi
quatuor problematibus possibile est co- in liabentibus rationem secundum ra-
nari per disputationem ad problematis tionalem naturam, ideo non habet sui
interemptionem enim istorum
: qurdibet boni ultimum nisi in habentibus ratio-
modorum ostensum est) interimitur
(ut nein. Si autem semper est proprium, Qi
esse
proprium quod propositum est, et osten- convenit quod secundum omne tempus si
cor I

ditur non esse proprium. IIoc igitur est verum est, et nunquam reUnquit sul)- ani L

conveniens proprioquod diciturproprium jectum, velut proprium animalis,

est illud

ad aliud. aiiimal esse compositum ex corpore et

Est auteui quod convenit proj)rio per anima, quamvis animali sit essentiale
se, sic accipiendo propriumquidcm per componi ex corpore et anima. Sunt enim
se, quod ad omnia quoe subjecto ut partes essentialia composito animaU compo-
subjectiva? assignantur, et omni convc- nentia corpus et anima tamen composi- :

nit, et secundum actum proprii ab omni ium ex his esse consequitur ad ipsum
sejiarat, ideo convenit soli, quemadmo- compositum jam in esse constitutum, et
dum proprium hominis est quod sit ani- ideo est accidentale etproprium.
mai mortale disciplina; susceptibile, se- Quando vero sive quando proprium
parat et a brutis, quorum aliqua quidem est, quod secundum aliquod tempus est
Bruta non quamvis iu libro de Animalibiis dicantur verum,et non ex necessitate,utpropriura
sunt vere . ... ..... , ...
discipiinabi niagis aliis disciplmabiiia, tamen non per se, et ad aliquid et non semper est ut
sunt disciplina! susceplibilia perjuiiicium proprium, et ideo nec ex necessitate ne-
sive discretionem rationis : quia rationem que semper consequitur ad subjectum :

non habent conferentem de acceptis per sicut proprium aUcujus hominis est am-
sensum ad llnem verum continentem, l)ulaie in foro, quando solus in foro am-
sed qua^dam in operabilibus imitantur bulat.
disciplinam per memoriam prius auditi Est autem adliuc pra^notandum, quod
et visi. Ad aliud autem proprium est, in proprio ad alterum adhuc sunf duoe
quod non separat ab omni, sed terminat causae assignanda? , ut sciatur proprii
sive separat et distingult ab aliquo sta- illius divisio sufiiciensquando enim as-
:

tuto sulijecto \v\ specie, cui id secundum signatur ad aliquod. aut inest in omnibus
Viriusestin aptitudiucm non potest convenire velut : suppositis subjecti cui inesse assignalur
pluribus.di- .... ,,..,.
virlutis ad disciplinam comparatse pro-
scipiina ve-
re esl in ra-
secundum perfectam sui totalitatem, aut
. .
,
tionaii tan- prium est, quoniam haec quidem virtus sccundum imperfectam, et semper secun-
est in plunbus, illa autem disciphna est duin pcrfectam totalitatem temporis : aut
 :

LIBER V TOPICORUM, TRACT. I 395

quia inest stejiius et iii jiluribus secun- iuaxiiue suut r;ili(uuiiiilia iila qute sunt
(luui jieiiectani tenipoiis et suhjccti tota- iier se propria, et semper : et post sunt
lilatcui. lu oiuiiilius quidem et seiuper, illa rationabiiia quae sunt ralionabilia ad
vclut hoininis ad equum projirium, quo- aliud, et non ad hoc. Proprium quideiu
niam liipes est nam homo quidem cl : ad aliud sunt proliiemata plura . Duo
scmper cst bipes, et omnis homo est lii- euiin suut aut (juatuor, quemadmodum
jies : cl hoc modo jiroiuium ad aliquid jiauio antc di.ximus. Plures aulem sive
leducilur ad proiu-iuiu pcr se equus au- : imilta' sunt ratioues sive syllogismi dia-
tcm uullus ex uatura est bipes et nun- lcctici. Possunt etiam adhuc fieri duo vel
onaiis (luaiu. Sa-pius autem et in pluribus vclul quatuor problemata. Quod autem per s(!

luriiius latioualis comparafa' ad concupiscibilem etsemper proprium, ad multa sive pcr

!opisci- et irascibilem, proprium est, quod ipsa multa est arguincntari sylloiiismo dia-
imper. quldciu impcrat, illa vero quae est con- lcclico : et ipsa inoiiria talia cst nliser-
lUBIHlo- .... ...... 11 1

econ cupisciiulis et irasciliilis, iiiiperatur : hoc vari ad plura, ad qua' cousidcrari potcst
nou oiuni convcuitj ncquc semper
ciiiiu etiam particulis positis iu dillinitione
nain ncque rationalis semper imperat cjus. Et hoc patct, quia per se proprium
aclu, tiuamvis habeat imperare in intem- est ad multa diftinitiva considcranda :

perato non enim imperat et in molli

: nam primo (et hoc patel considcrando iu
(pii sccundum rationcm corruptus est, ut eo) oportet illud inesse subjecto ad unum-
vidctur VII Ethicdiiiin : iu illis ciiiiii ra- quodque coutentum sub subjecto qiiipd

05 » tio impcratur, quaiido iiitcmperati ct convcnit oiuiii prnjitcr Iioc c(iusidcrando.

midlcs sunl . .Ncqiic concupiscibilis et Adhuc iiuod si aliipiid assii^natum cst

irascibilis seiupcr iuipciatur, scd quan- ul per se proprium, ct non ab omni alio
(loquc iiupcrat, ut cum fuerit aniiua per- scparat, non erit propriuni bene assigna-
vcrsa secuudum rationem, et per passio- tuiii. Quod autcm proprium est semper
nem corrupla.iit iniutciuperato et moUi :
ad plura tcmpora relatum, et observare
iniinen- iii C(jnlinculc cnim ciuruptn ratio (lui- si in quolibct tcmpore conscniat :si ciiiiii

mimii" 'lcm iiiipcrat, scd vi passiuiiis incutitur unn est iii pra'senti, vel in pra'tcrito iidii

odo"'* iiiipciiiiiii, nc ])('rveniat ad cih'ctum : cl fuit, vcl iu futuro niin crit, iuteriuiitur
lioc iiiodo priijiriiiin ad aliquid reducitur piiipriiiin : quia semper inest in oiuni
ad proprium et (iiiando et alicui. pra^seuti, et infuit in omni prieterito, et
Ex liis qua^ dicta siint, bimcmbris vc- inerit in omni futuro. Id vero quod pro-
siiltat divisio, secuudiiiu quod pniprium prium cst (juando sivc quaudo vocaluiu,
detcriuinabile est pcr lalidncin cl dialc- unn ciiiisidcramus, nisi ad lcmpiis rcfc-
clicnin (•fliciliir, sccuiidiiiii (jiKid prdjnid- ri'ii(l(j sccundiim pra'scus : quia iiuiic
iiiiu ijiiadain sniit ral idiialiilia, ct (|na^- iiicst Sdli nni cui illud accidil inessc, ct
dani iriatidiialiilia. Ilico aiitciii pnqiria ikiii ail pliira rcferiiuiis. .Non igitur sunt
ralidnabilia css(;, sicut linca! dicuutur ra- vel possunt essc rationes dialectica^ plu-
tionalcs ali Enclide, quibiis positis ratio- res ad ipsum terminaudnin : cl ideo irra- ProWema
1 1-•! • ,• I . .11 1 . .
rationale
ciuaiuur . ct sic dicitur csse propriiiin ra- iKiualc cst : illud pniblciua ralionale est, quiJ.

tionali in cujiis assignatione luiilta pd- ad (pidd lcrminandum ratiocinationcs

niiutiir, cx qiiibus pcr ralidciiiatidncs diiilcclica' liiiut luiilta' cl spissa' cl boiia'
dialccticas construi vcl inlcriuii pdlcst sive eflicacesad propositum iucludendum.
iriatidnabilc, (pidd |ici ca qiia' iii cjiis Spissae vero sunt muHis ct bonis mc-
assiiriiatiouc pdsila sunt, pcr ralidiics dia- diis in principalibus et pra'terncccssariis
lecticas ct pni|irias, taiucii illiid destrui pnipositioiiilius conrirmala! : taliiius enim,
nonpotcsl. iit dicilur in PoslrrUiribus, iiispissanliii
jul

ji).
Secundiiiu hoc ergo pnipridi um syliogisini ct luaxime dialectici, qui iiiulla
396 ]). ALB. MAG. ORD. VH.m.
habent talia : tali onim tlivisione posita dit inesse. De proprid autrm quando non
eliguntur in liac meihodo ad proprium oportet dicere : quia hoc jam in primo
terminandum. hujus scientise libro ad accidens redu-
Dicatur ig^itur determinando proprium, ctum est, et est irrationahile quanlum ad
quod aliud quidem proprium dictum satis hoc quod propria methodo non est per
determinalur, el satis terminari potest ex rationem terminabile. De his ergo pro-
his locis el considerationibus, qui dicti ])riis quse semper et per se sunt propria,

sunt in secundo hujus scientia^ libro de remanet in primo libro per propria me-
accidente sive de inesse ut accidens, si Ihodum considerandum quantum ad
,

consideratur qualiter huic ct quidem ac- considerationos ha^c proprin determinan-

cidit, et qualiter huic ahquando non acci- tos, etc.

'« » tOi« ««
 LIBER V TOPICORUiM, TRACT. II 397

TRACTATUS II

DE TERMINATIONE PROPRII SEGUNDUM BONITATEM PROPRII.

prium, duo sunt modi. Lnus cst quoad

CAPLT I. esse proprii, quoad bcnc essc
ct alius
proprii. Priraus quidem modus, si omnino

De iiispec/io)ir jiro/irii <irl ra ijiia' suut, quoad esse ignotius est proprii quod pro-
quotl [ler notinrn poiiein/uiii est pro- positum cst", quam subjccti cnjus dictiim

priuiii. cst cssc jiroprium, intcriuiitur iiidjiiiiiui :

siciit cniiii (juidam dixcriiiit. Iiiiic crit

His pra-lihatis do divisione propiii , bcne posituin si sit nolius suiijccto, ct

tradenda rst ars pcr locos convcniuntos crit assif^natum sccuudum bcnc csse jiro-
problcma de proprio
(luilms tcrniinatur jirii. l\am jiroprium et diflinitio rcdditiir,

secundum inesse cl non incssc l*riinuni iit innotcscat, cujus cst jiropriiiiii, cl cu-
crgo Iradcnduiii cst (juod facilius cst.ipia- jus cst diflinitio : sicut cnim pcr difliiii-

iitcr ct coiistruiliir vcl dcstruitur aliiid lioncin co^nosciiiius totaiu siibstaiiliani,

incssc ul pi ii|iiiuiii, considcraudo ad bo- sic jicr [iropriiiin laii(|iiaiii scciiiidiiiii jiro-

nitatcm propiii sccundum bene cssc. Lt |ii'ium acciibms cognoscimus jiossc ipsius
[lostca (jualitcr construitur ct dostruitur substantia} vcl sulijccti : quia sicut dici-
consi(h'rando ipsum sccundum csse tur in primo dc Aiiiina ', scientia acci-
suum. dciiliiim jnd|irioriiiii iiia\iiiic coiifcrl ad
1'riiiiniii ([uidciii dabimus cousidciatio- (•oi.'ii(isccii(luiii (jiioil (jiiid csl. Kx (juo

ucs siiiiiplas cx lioc si noii bciic vcl bciic jiatct qiiod jir(i|iiiiiiii jicr iioliora rcddcn-
assignatum propriiiiii, ct iiispiciciiiiis ad dum cst quaiii subiccliiiii, cl sic uon crit

conditioncs propiii absolutc acccpti. I'.t inalc assi^natiim jiroprium. l^xcm|ilum

postca ad coudilioncs ipsius inspiciciuus autcin hiijns csl in jiosilione Dcmocriti
ad aliud comparati. h^st ij^itur iinuiii iii ct Lcncijijii, (jiii |ioiiil ij^-nis jtrojirium,
((ludilioiiibiis propi-ii abMiliilc considc- (jiiod sil ><iiiiiirimiiiii aiiima? corjioiiiiii

rali, ipiod iicc sii|icrabiiii(lcl uccdiminuat sivc iulcr corjiora : lioc ciiini iii jirojirii

a subjcdo, si sil iii a'(pic (uiu ips(j. Lt si assijiuationc (ijua' sic dicit) jiouilur anima,
hoc nuidcin csl, iiniiiii csl coiisidcraii- quiC ignolior cst ijuam ignis scnsiliili co-
dum in proprio assi|,Miato aliciii subjcclo j^Miilionc : mairis cnim scimus ijuoad nos
ul inspiciatur |iriiiium si cst assiynaliim scicntia (jnid est ignis, quam qnid cst
per non notioia, \(d si cst assi;,nialum anima : non cij,'o bcne jiositum est ignis

per notiora subjccto vcl positnni. propi'iuiii, (jiKiil sil simillimiiiii aiiiiiwc

Dcstrucnti cr;:;o considcrandum cst si (orporiiiii si\c iiilcr coriiora.

pst itosiluiii pcr noii notiora : (jiiia cx illo Aliiid aulciii ijnod sccuikIii C(iiisi(l(MMn-
iiilciiiiiiliir |ii'(i|U'iiiiii. l'-ius autcm (juod diiiii |icr consideratioiiciii ad iidliiis cst

csl |icr iioii iioliora c^sc posiliiiii pr(j- ill>piciclKlllIll. si 11(111 Ilolill-- C^l lKlC(Jll(ld

.\ristoteles, lii I clc .Viiiiua, |c.\. ci.1111. 1".J.

 398 D. ALB. MAG. ORD. PR.f^D.
assinnatum est proprium liiiic subjecto citer, sedprobanl, quod Itene assignalur
cui assigaalui- inesse, quani subjectum quoad ]i(tc qudd iiispiciliir in ista consi-
esse secunduni se : aam
(jui non scit per deratione, et quoad lioc demonstrant,
notiora, quoniam quod est proprium
lioc qiiod bene assignatum est proprium, ul
liuic subjecto inust, et non cognoscil si qui dixit animaHs proprium esse sensum
illi soliinest, ita non scit si sit proprium: haberej per notiora, et per notius assi-
quoniam de substantia ]iroprii est, quod gnavil propiium secunduiu iilrumque
soli insit, et sic non scit esse jiroprium modum, et quaiitum ad esse et quaiilum
secundum se quare quolibet horumduo-
: ad inesse : et ideo bene erit assignalum
runi inodorum accidente ojjscurum ilt secundum hoc proposiluiii (juod positum
proprium, et sic per ipsum non potest est animabs essc proprium sensum ha-
innolescere subjectum, ct sic male est bere.
assignatum. Hujus autem secundi exem- n(dandum quod quamvis ad de-
Et est
di|i
plum est, ut qui ponit proprium ignis monslralorem perlineat cognoscerc cau-
esse in quo primo nata est esse anima, sam inhEerenlicE proprii in subjecto, sic-

ignoliori ulilur pro proprio quoad esse ul in primo Poslerionnn ostendilur ta- :

quam sit subjectum, boc quod est sive men ipsam inli£Ereiitiam jiroprii in sub-
quod est in seipso, vel si in boc inest nni- jeclo pertinet ad dialecticum cogno-
ma, et si primo inest igni ])ropter quod : scere : et sicterminatur probleina de pro-
niiu erit bene positum proprium, dicen- prio, quiaipsa inhaerentia per communia
do (juod hoc est proprium in quo primo et proliabiHa determinatur. Adhuc autem
nala esl esse aniiiia. IIoc dictum est pro- notaniHini, quod in hac methodo prreci-
pter naturalem cabirem, qui ignis habet piise consi(h'rati(ines constructiva? juxla
pr(iprietat(nTi. Et quia mobilitas ignis destructivas poiiuntur, quia proprium
esse pulalialurex alomis rotuniHs semper convertibile est. et per qua'cumque con-
motis, et ex eisdem putabatur esse anima slruitur quantum ad inesse, per eadem
quae est principium motus vitoe per mo- opposita illorum destruitur quantum ad
tum cordis. inesse : quod non est in accidente, nec in
Objeclio. Si quis autem quod proprium
objiciat genere, nec in aHis praMlicatis. Adhucno-
causam sui babel in subjecto, et sic sem- tan(Him quod considerationes proprii
Solutio. persubjecto est ignotius, DiceDdiim qnod quanlum ad bene esse non destruunt
subjectum nolius est causa et natura : sed ipsum siinpliciler, sed desfruunt bene
notius proprium debet esse quoad nos.et esse ipsius quantum ad hoc, et non sim-
sicut signum quod accipitur ab eo quod pliciter : quia ex multis construitur et
est esseconsequens : et lioc modo intelH- destruilur bene esse proprii : et conside-
gitur quod dicitur hic : et dialecticus syl- ratio quieHbet non inspicit in se adunum
logismus ex talibus signis procedit. iHorum: et ideo nonconstruit veldestruit
Hac consideratione per oppositum mo- beiie esse simpHciter, sed construit vel
duni utendum est construenti. Si enim deslruit ad lioc quod de multis conside-
per notiora signiHcavit sive posuit pro- rat.

prium secundum utrumque modum,

etiam secundum esse et secunduminesse,
CAPUT II.
erit tunc secundum hoc sive quoad hoc

bene proprium assignatum nam aflir- :

]Jc delrrmiiuitionc proprii drslniclivc ct
mativorum locorum sive considerationum conslnictivc respiciendo in miiltiplex
de eo (juod bene assignelur proprium se- ej-piniesermoniset inproprio cl in sub-
cundum bonitatein proprii et
non secun- jeclo.
dum enlitatem ipsius. Alii quidem non
probant proprium bene assignari simpH- Quia vero per notiora assignandum est
 . .

LIBER Y TOPICORr.M, TRACT. II 399

prciprium. et multiplex ex partc s^ermo- enim s cuuduni lioc bcne positum j)ro-

iiisfacit obscuritatem, deiiide post cori- prium. Cujiis cxcmplum est, ut quia ne-
siderationem ad notius, destruenli vel qiie corpus muiliplicitcr dictum plura si-

destruere volenti problema de proprio, gnificat,neque mobilissimum in snperio-

inspiciendum est si quid vel aliquod no- rem locum, nec totum quod ex his com-
minuni (qu;e in proprio sunt assignata ad posilum est, quod est oratio circumhi-
circumloquendum ipsum proprium) mul- qucns jiiiquiuiii. cril licne positum se-
tipliciter dicitur secundum requivocatio- cundum Imc pinprium ignis, quod sit
nem, vel etiam considerandum si tota corpus mobliissiiuum in sujieriorcm lo-
oratio plura significat secundum ampbi- eiim.

bologiam vel aliam multipiicitatem et : Deinde juxta hoc idem destruenti in-
si sic, non est sccundum hoc bene posi- spiciendum est in subjectnm, si multipli-
nlire est
,vocuni,
80 non
...
luni proprium. Cujus
mam sentire aequivoce
.
exemplum est, quo-
ii
multa
•

signiticat.
T .
citer dicitiir illud sul)jeclum
jirium assignalur: non determinetur aii-
cujus j)ro-

m ani- rno quidem mo lo signilicat sensum lui- tcm per distinctionem inullijilicis, cujus
l)ere in hai)itu. Inoquideni sive alio mo- illorum (Imc esl, in quo sensn accepto
do sentire significat sensu uti secundum subjccto) jiroprium jionatur: non enim
agere. Et ideo male assignatur proprium positum erit tiinc proprium. Ob quas
animalis esse sentire. Propter quod au- autem causas hoc sit, non est dubium :

tem non est uten-

in assignatione proprii quia paulo anle dictum est, qiiod multi-
(him nmltiplici, nec nomine quod mulli- plicitas obscuritatem generat, cum suh-

pliciliT dicilur, ne(jue oralione qua^ mid- jectum refcratur ad projirium causa in-
liipiex la si"iiilicat
'
: (luia id (indd imdlipliciler notescendi. .Nam idcm iiicnnveniens ac-
'urat el
iiubiiat (licilur, (disciiruiu facil id (luod dictiim cidcre necessarium est (|und accidit ex
lecium ... , ,

esl ad propiii circumlociilionem : quia multijilicitate proprii. Ciijus exemj)lum

(kibitat opponens qui dciiel arguere ad est, ut quoniam hoc scirejilura signilical
juoprium terniinanduiii iilriiiii forte sen- ut pronomcn subjeclum scire autem :

siim dicit vcl dicerr inlendil eorum qute proprium iiiiiim (hoc est,secuniliiiii iiuiiiii
niiillipliciler dicuiilur : ct idco male per sensum) iii qiin est pronomen nomiiialivi
iiiiilliplrx assigiialiir jiniprium. .\aiu casus, est sciciiliam haliere ipsum in ha-
priipriiiui diicciidi gratia assigualiii' : liilu : allcruiii (hoc est, in alio sensii) in

mullijilex non docet, sed obscurat. quo ejusdem casus esl nominativi : et

.\iiipiius autem adhuc alia ralio csl ad hoc est scicnlia uti seciindum agere.
Aliiid vcro in aiio sciisii quo i)rono- Scire est
Ium; : ([uiiniain necessarium alii|iia!!i iii- iii
1 ' niulliplex

crepalionem ad boc li(,'ri semjicr si iiiiil- iiicii, boc ost accusativi casns scientiam ,"'' ^'"'''^ '"
Iiabitu. et in

lijiicx assigiiatur prnjiriuiii : ([iiia siiiit cssc, lioc est, d(> ijiso esse : et ideo ejus ^'='"-

iiiali socii ojms coinmiinc iiiipcdiciilcs, pr()|)rii cujus circiiiiilnciilin cst scire hoc,

ettransferentesdisputationciii ilialcclicaiu Iinll liclic pnsillllll, i|liaililn iinll ilctcrilli-

ad sojiiristicam : (juia sic assignare jiro- naliir ciijiis liiiiuiii (hoc cst, in ijuo sciisu

jiriiim op|)(iiiciis in dissonanli scnsii dictorum) jiouilur pi()|)riiiiii.

(jiiciii iiiiu iiitcndit resjKjndciis, lacil syi- .Vstruenti vern pcr nppnsilum inodiim
I
logismum de eo sive ad aiiiui ipKHJ iiiiil- liac coiisiilcraliniic utendum esl, consi-
'

liplicilcr diciliir : ct iil hauc iiicrcpalin- ilciaiiiin cliam ad siibjccliim ciijiis est

nciii evailal, pcr siiii(ilicilcr dicla ilidicl i)r()j)rinm assigualiim. Si ciiim iinn mui-
assignarc prii|iriiiin. tipliciter diciliir, sed cst uiiiiiii simjilex

Astruciili aulciii sive astruere volenli sccnndiim scrmoiicm, eril bcne assigna-
propriiim, e ciiiilra iiis])icienilum esl, si liiin sccundiini liin' prnprium. ('ujus

nou pliiia si^iiiilical, ilc qiiiil, iinc csl, cxcmplum csl , llt qilnlliaill linliin siiu-

aliijiiod iiniiiiiiiim ncqiie Inla oratio : eril plicilcr diciliir iit siiiiici liiiii . ciit i)cn(>
 400 D. ALB. MAG. ORD. PR/En.

secuiidum lioc posiUim liouiinis pro- enlilatem proprii, et non bonitatcm tan-
])rium, quod sit auiuial uumsuflum na- tum. ympeditur autem nugatio in isla
tura. Et notandumest quod corpus in |)riiiia consideratione : quia propter par-
prjori exemplo positum dicitur mullipii- litivam considerationem unum accipitur
citer do naturali et malhcmatico et Iki- : ut pars allerius, ut stalim patebit in
mo dicilur multiplicilcr dc picto et aui- exem])lo : conturbat tameu et impedit
mali homine : tamen iu excmplis reslri- j)roprii manifestatio, eo (piod non po-
cta accipiuntur ad natuivde corjius mo- test esse de essentia j)roprii, cuni pro-
bile et nalurale, cl hominem '. Adhuc prium, ut dicit Roelius,sit de nalura acci-
notandum quod multiplex in fallacia iu denlium.eo quodsil de consequentibus ln-

dictione respicitur, et non obscuritas se- lum esse subjecti : et sic perturi)at au-
cundum fallaciam extra dictionem, quod dientem frequenter, eo quod incertum
faUacia extra dictionem iit in argumeu- necessario lil jinijirium ex frequenter di-

talione per quam non tll circumltHUtio cto : et contra hoc exercilari vidcutur et

proprii, sed nuilliplex lamen in dictioue anxiari oppouentes.

est in nomiue vel oialione per quam iit Eveniel aulem freijuenlcr dicere idein
proprii circumlocutio. duobus modis. Uno ijuidem quando cx-
plicite nominaverit quis idem ircquenter,

CAPUT 111.
velut si (juis proprium ignis ponendo as-
signet dicens, quod ignis proprium est,

De considerdlidiiiJiNs f/rs/n/c/iris c/ coii- (]uod sit corpus tenuissimum corporum :

s/ri/r/iris per insjicc/ionein ad super- lioc enim sicassignans frequenter sivebis

f/iiiiia in sennone e/ in/e/lec/n e/ iio- (lixil corpus pcr signiricalionem et vo-

niiiis cinniiiuni/iile. ccii), qiiamvis jicr modum siguilicandi
|)arlicipaliva3 constructiouis videatur esse
Deinde deslrueuli pniprium cuusidc- diversum. Secuudo aulem evcnit fre-
randum et inspiciemliim iu id ipmd rsl (luculcr idcm diccrc intcileclum in voce
superlluum j)roprio, priiiio explicile, el cxplicila, et liinc patet quod frequentcr
sccundo implicite, et terlio eliam in plii- iiiem diiitur si ijuis pro nomiuibus iin-
ralitate propriorum. Frimo ergo iulrr pnipiii' jiiisilis assiguet diflinitiones eo-
licec considerandum drslruere vdlcnli riiin qua'in oraliouc pro|irium circumln-
])roj)rium sive ratioueiii circumloipienlem (jucnlc ponuulur, vclut si quis reddal vel
])roprium, si fre(]iu'nter diclum esl idem ponat lcriic projirium, quod tcrra est

expb'cite : ha-c enim faciliter soepelaleul, subslanlia (jiiif maxime corj)orum se-

et tamen haic destruiint proprii bouila- cuudum nalui'am ferlur iu inferiorem lo-
tem. Latent autem hoc facientes in prc- cum, videlicel centrum : ileinde loco ejus
j)rio, (juemaihnodum in difliuitionibus (juod dicit corporum, assumat difllnitio-
ctfrcquentcr latenl diccules idem : cl sc- nem corpoiiim, idcin dicil. eo quod hu-
cundum hoc uon erit lieui' posilum pro- jiis substanlia esl corporcaruu) substan-
|)rium cum assii(ui'lur causa manifesla- liarum. Sic cnim species ponilur cum
tionis et niin Inleutiit! : el iiico nuu est genen' iu eadem assignatione, ut si dicat,
l)ene positum, quod hoc, id est, reprti- quod terra est corporea substantia (juie
Reieiiiiu tioncm eiusdem
"
passum esl repelitio : maxime corporearum substantiarum fer-
ejusileni
i.eiiurbai enim ejusdem perturbat
^
"*
audientcu) cum lur in inferiorem locuni. Hic enim patet
fiuilienlein. i- . •

sit supcrtlua, quamvis non judicetur nu- (jiiod frcquenter idcm dicatur.quod etiam
gatio : quia si nugatio esset, inlerimerel iiilellcclui j)rioris orationis sic iteraba-

1
(^.oriuis el homo sumi possunt ut mulli|ili- versorum sunt siyniticatorum. P. J,

cia, el eliam ut univoca, et lioc rcspcclu di-

 LTBER V TOPICORr.Ar, TRACT. 11 401

tiii' ; unuiii i'niiii i|iianluMi ad siirnilica- 0[)inio aulem dicilnrab o[)inante el iiun
linn secunduni intellcctuni ost curpus, et opinahili hic enim tali quo usus esl in
:

liujus, hoc est, corpurea subslantia. l*a- [iruprio (Jioc est, iii assignalione proprii,
tet ergo quod sub.?tanlia Imc modo sc- uno qiiod est transcendens nou coarda-
cunduni intcUectum erit frequenter dicta: liiiii ; ideu umnibus ail<'st, et a nullo se-
et sic conturliatio fit in audientes ; quare paral, ct ideo ([ikukI liuc nuu erit l)<'ii<>

neutrum et neque frequenter dictum in pusilum s(ienli;e [iroprium.

voce, nequr frcc^urntcr ileralnm sceun- .Iiixl;i eamdem consideratiuiicm [icr

diiin inli'lb'iluin, est bene [nisituni [uu- iiiudum oppositum inspicieiidum est si
[iriuui. in ;issignatione projirii in oratione cir-
Conslriirtiva consideraliu jiixla lianc cumloquente proprium iiullo (erinino cst
acceptaest ; i|uia astrucnti j)roprium con- usus cuinmuni transcendente non conslri-
sidei'andum eodem frequen-
est, si nullo clo, quoruin ([uodlibct ah ali^juu separat;

ter usus est in nomine quod punilur in et sic erit tuiic bene secuiKlum hoc posi-
pruni'ii assiii:naliuni' ct sic erit secum ; lum proprium. Cujus exemplum est, ut
boc sive ([uanliim ad buc bcne assii,nia- si quis dixit quoniam proprium est ani-
tumproprium dictum, vehili qui dixit ho- malisanimam haiiere, nullo usus est ter-
minis proprium essc discipliupe suscepti- mino communi in constricto erit ergo :

iiilr enim dicens, non est usus fre-

; sic secundum hoc bene positum animalis
([iirnler eudem numine etsecuudum hoc ; propriuin, quod cst animain hiiberc.
erit liene assignatum proprium bumi- Ct altende ({uod in diflinilione adjunclce DiiTeremia

nis. dilTerentiEe generilius quae alio modo lia- |len"nonfa-

Respiciendo in superfiuam convertibi- bent genus, sisecundum esse accipiantur, '^nem!°se!r
litatem proprii considerandum deslruenli non est nugatio : eo quod non est inutilis oies aiijunc-
se""'-
[>i-oblema de proprio, si talc assignavit repetitio, quia sunt ad specilicandum :
'^

nomen in propria signilicatione, vel tab' n<'([ue nug;itio nisi specics iii eadcm ra-
[)roprium ([uud sicut transcendens umni- tionc conJMng;itur cuiii genere. Adliuc iio-
bus insit iit unum et ens. I[ujus raliu csl, l;ui(liim qu<i<l tr;iiis<eiKl<'iis rcslricliini
i|iiia lalc iiunicii iiiiililc cril ad pru|ii'iiiiii, iiun <l<'slriiil liunihilcm [iruprii [luslliim
cum sil eunlra [iiDpriam raliuiieni pru- in oralione circumloquente [ii()|irium :

|)rii. Pru|)rium euim est ([uod ab unini- ;ililer enim non esset pro[irium ([uod iii

bus s<q)aral et soli convenit. Quod igitur |ir;e(lic;imeiit() substanti;e dicilur, quod
non separat ab aliquo, inutiliter ponilur |iru[iiiiim sul)stanli;e esl, quud <iiiu sil
in assitrnatione [)roprii ; vidiit etiam [lar- ideiii el uniim iiiim<'ru, sil susccjilibile
ticuhe ([ua' [luniinlur in difliniliunc, ([ua- (unlr;iriuriim sc<uniliim siii [icrmiihiliu-
rum quaelibet se[)aral al> ali([iiu ; ila cniiii M<'m : <(iMli;iliiliii' cniiii iln iiiiiiiu jicr ;i(l-

se[)araMt('s aii ali([U() <)[)()rtet esse parli- jiiMctum eli;iin ([uod esl idem nuinero.
culas [xjsitas in [)ru[)riu. Si eriru Iraii- Deinde adliuc <l<'slrii('nli [irublema de
sccndens non coarctaliiin jiuiialur iii as- pru|)ri() ins[)ici('ii<l<i iii [ir<i|iriiiMi. multi-
signatione[)ro|)rii, lujnesthenc prupiiiini lilicilcr (<iiisiilci';iii<liiiu cst, si ;ili(|uis

assignatum. Ciijus exemplum <•>!, iil ijiii [ilura [)ru|iri;i ;issign;it ejusdem siibjc) li

jiosuil s<-icnri;i' |ir()iiriiiin, <liccns ([iiud vel s|)ccieij non delcrmiiuins ;ili<]iii(l in
scientiic |iru|)iiiiin est csse u|iini<iiiciii si- sermone positum ; <|iii;i |iliii;i siimI pru-
ve coM<i'(iliim irrc|)ruliabilc miIi lalinin' [iri;i ([uo; [lonit ; liiiic ciiiiu [ilur;i [loiiit iit

UMiim cxistcns, huc esl, ([iiud M-iciilia iiMUin, qiiud essc iiuii |iiitesl, cuni ;i di-
iiiiiiiii cst e.xistens suh ratiuiic <|iia' csl v<'rsis siilij<'<'li [)iini^i|)iis c;iusentur; unde
o|)inio irrcprobahilis. Kl dico iiiiiiiii cxi- liiiic iiuii ciil liciic [)osiliim |iro|)rium.
stens sub ratiuiie, (|uia ratiuiK' (crtis^^ima .\;im <[M<'in;i<liii(i(luin in diflinitionilins

el irre[irobaiiili cunlirmatur et iirobalur. oiiorlel i)r;et<'r oratiunciii (juie indicat

II 20
 402 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
diffiniti substantinni, non adjicere aliquid
plus quod non sit de suLstantia diflini- CArUT IV.
tionis, eo quod diffinitio nihil continct
superlluum neque diminutum ut sit difil- De intcreniptione et coiistnictione proble-
nitfe rci tcrminus sic oportet quod ne-
: matis de proprio jienes comliliones
que in propriis aliquid sujjcrfiuum adji- jiroprii suinjilas coinjinroti oil (iliijiiod
ciatur, eo quod proprium causa innote- sitlijcctuin.
«cendi proprii potestatem rcdditur undc :

niiiii debet continerc [)lus proeter cam Dcindc dcstrucre volenti problcma de
orationem quse facit proprium nihil : bonitatc proprii compnrnti ad aliud ali-
enim coassignandum est proprio, eo quod sicut ad subjcctum, et in his condi-
quod inutile sit hujus proprium propter tionibus propriicomparati, primi inspi-
superflui additionem. Cujus exemplum cicndumest ad subjectum proprium ejus-
est, ut quoniam qui dixit ignis proprium dcm proprii, quod si bene csse assigna-
esse, quod sit corpus lenuissimum ct le- vit. Inspiciendum ergo si eodem subjecto

vissimum, ])lura assignavit propria : usus cst in proprio, cujus proprium assi-
ulrumque enim de solo igne verum est gnavit cum aliquo eorum qufe sunt ejus-
dici, et sic utrumqueerit ignis proprium : dcm subjccti vel partes esscntiales, ut
et quia ul unum assignavit, non erit bcne genus, et differentia : vel parssubjcctiva,
positum ignis proprium, quod dicatur ut nnimalis pars est homo : tunc enim
corpus essesubtilissimum et levissimum. non bene positum proprium. Et hu-
erit

Juxta hoc autcm considcratio conslru- jus rntio cst, quia causa discendi et noti-
cliva formatur: astrucnti cnini vnlet per licandi subjectum assignatur proprium :

oppositum considcrare si non plura assi- si erijo assumnt idcm, assumet id quod
gnavit, sed unicum, crit sccundum hoc similiter sive tequaliter ignotum est, ct
benc assignatum proprium. Cujus exem- sicnon potest declarare subjectum. Si
plum est, quoniam qui dixit humidi pro- autem assumat aliquid eorum quae sunt
prium esse quod in omnem figuram, eo subjecti etpars subjecti, assumct in pro-
quod mnle sit terminabilc tcrmino pro- prio quod posterius crit subjecto, ct sic
})rio, cl bcne alieno hoc assignavil j)ro-
: itcrum declarare non jioteril, quia non
prium csse non plurn, el idco erit secun- esl notius illo : propter quod non lit sive
dum hoc bene positum humidi pro- non contingit per tale proprium magis
prium. aliquid discero sicut per declarans sub-
Uniussubje- Attendcndum cst quod unius subjccli jectum : ct sic inutiliter assignatur pro-
la propria, sunt mulln propria, sed a diversis suh- prium. Ihijus excmj)Ium est, si quis di-
famcn s^ub- jocli priucipiis et potestntibus cnusata :
xit animnlis proprium essc, quod sit

^"fliis calisa- et quoad istadivcrsa principia cadit sub- substnntin, cujus species est liomo : nli-
" jcclum in diffinitione proprii : el qunndo quii usus cst illorum qiue sunt animnlis
non lil dislinclio et detcrminnlio dc illis, ul substantin cum ndjunctis, et aliquo
videl)untui' proprin nd idcm rcferri prin- usus est quod estanimalis pars uthomo :

cipium : el ideo gcnernt confusionem, et cl ideonon bene posilum est proprium.

non declnrnt subjcctum, otc. Astruenti autem valet uti hac consi-
dcratione pcr ojipositum, quod inspiciat
si nec eodem subjecto, nec aliquo eorum
qu.ne sunt ejus, utitur in proprii assigna-
tione : tunc cnim erit bene positum pro-
j)rium. Cujus cxemplum est, ut qui ponit
animalis esse quod sit ex
proprium,
anima et corpore, neque eodem subjecto
 :

IJBER V TOPICORr^F, TRACT. II 403

cujus assignatum ost prnpriuni, neque quantum opposita, ot quod haliilus nnli-
aliquo quod suhjecti sit ut pars suhje- licntprivationem, non cst ex hoc quod
ctiva, usus est in assignationo proprii opponitur, sed ox hoc quod est princi-
ot ideo heno erit pftsitum sooundum hoc piuni et materialc et naturah' ad priva-
])n)priuni. Eodrni mndn in aliis conside- tionem : (juia nnn ost [)ri\alin iiisi hal)i-

randum positis in assiii-natinne proprii tus, et est privatio in aplitudino ail ha-
quse non faciunt notius suhjoctum. hitum : unde qund nnn o])posila (h'i)ont

Unde ad considerandum prohh^ma de poni in proprio, inteUigondum est in

bonitate proprii, considerandum si aHquis quantum opposita sunt.
in assicfnatione proprii, aut oppositosuh- Et quod dictum est nuod non dehet '^''''
."''i«-
.
cuo.
jecti, aut oo qund simul natura est cum esse posterius, cum tanion ju-oprium sit

ipso, aut aliqun qund posterius est illo de genero accidontiuni : ot simihtor par-
quoad cognitionem usus est tunc enim : ticula^ (jua? pnnuntur in oratione circum-
non erit hcno positum proprium nani : Inquente proprium, sunt accidentales, et
opposita simul sunt natura ot neutrum sic posteriores InteUigendum suhjecto. soiutio.

notius est reliquo in quantum sunt oj)- qiu^ad iihim cognitionem qua prnprium
posita: tunc enim non erit hene pnsitum notificat suhjoctum, et hoc est qunad co-
j)ruj)riuni, quia quod est simul nalura gnitionem. Simiiitor j^rojirium nntihcat
vel posterius subjecto, non potest facere subjectum cum cadat in ejus diffinitiono.

ut qui
^
dixit hnni
•'•'.'
notius suhjoctum. r.ujus exoinnhim
proprium esse
ost,

(nind
^
Et quod
'
ahcui dicunt iruod
considerari
1
snocies
r notost
1

secundum essentiam sive se-

^''^'""" ''"".'
rumilam
»"'" ^,'
tal-
"""
' / curanJum.
niaki maxime opponitur, opposito usus cundum suhstantiam, et quoad esse. Et
est boni : non erit ergo secundum lioc si secundum subslantiam, tunc niliil ha-

heno assiguatum hnni proprium. liet prius nisi gonus et ditrerontiain. i^t

Astruontl autom por njijmsituni hac si cnnsidorefur (juoad osse, sic propriuiu
cnnsideratione utendum est, iiisj)iciindo piius : quiadicit aiititiiiiiiicm ad essequae
si niillo usus est nequc opjiosifo, noque prior est quam osse : non est curandum,
quod simul cst natura, neque posteriore : quia falsum o.st, cum dicatur ab Avicenna,
erit enim secundum hoc bene assignatum qiiod proprium ost posterius ipso esse
proprium. Cujus exempluin ost, qiii po- sjiecioi, siciil iil i|iindah essosjiocioi ihiit,

suit (Hsciplina! jirnprium, qiindsit npinin ol iinn osf ossontia (jua' sit anto osso. I^t

sivo conc(q)tiis niaximo facions fiihMU, hoo patot, (jiiia sui^ioctiim sociiiidum osse
nuiln usus cst iioquo npjinsito, noque acoejiliim (miHI iii ililtiiiitiiuio jH-nprii : no-
quod sit niiinino simiil iialiira, iiimjuo (jiio jjnlosl osso siiliioclnm iiisi socunduiii
posterioro : erit orgo secundum hnc hono osse jierfoctiim.
positiim proprium discipliiue. I)isci|di- l)oin(l(> (losllllrllli qiliilrlii iiis[iiiiiMlillllu

iiaiii .iiitem dico eam quaj in disci^ilinalii- ost si (jiiis assignavoiit |)ii)|)rliiMi . id

lihus ot demonstrationibus concliisiniuim (jiind nnn soin[)or soijiiitiir et non cnii-

acceptus ost hahiliis, qua- opinin osl in vorsini ijisuin snhiiTliim : hno oiiim jio-

opinaiito, of iiiin ah n|)inaliili dicla :

on sloriiis osl rl nnii |irins sriniiiliini aliijuom
quod accijiif domniistrahilr jirr niodium iiiniluin : in r |iiilr--l rsso jirnjirium, iiisi

non prnjirium et jirnxiimini, sod jior of- (jiiando (^l iii jiarlicnlaii. (h> (jiio iinii pnl-

foctum velcausam romotain vol ininnin- rst cssc cngnifin jior laliininii : iiinlr linr

iinn. aliijuaiiiln lil iiiiii |)i'i)|ii'iniii : iiiidr iinn

ijectio. llii' aiitom cavondiim osl, qiiia [irivalin nit hriio iiosiliini liiiins jirojniiim. Cnins
rt hahiliis siinl n|)|)()sila : rl liiinrn iioii i.iliu rsl, (pii,'i iil iii ijiin ooiiijin^liniili-

siiiil siiiiul n;ilnr;i, ipii.i |Mi\ alio nolilira- iiiii> iilnii jinipi-iiini iiiosso siciil iii miIi-

^*^' ''•''"'"'" '*''''' '"' '"" dicoiuhiiu jocln, dw hno unii dr iiocossilato ot jier
iluU I"-'''

est, quod opposita sunt simul nafura in se dicifur jiroj^rium, cuiu ali^jiiandn noii
 404 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.
insit ot sic non somper orit verum pro-
: assignai'i consnevit et quod iit extia mo-
:

prium pnodicalum de subjocto, quia no- rem sive consuetudinom assignandi ])ro-
mon proprii de subjccto aliquando non piiuni, indiget determinatione : quia ah-
priTedicatursecundum actum. Neque otiam tor intolliijitur socunduni moivni aliorum
comprehendimus ut nunc noninesse pro- j)ioprioruin. Soleiit autoin ploruincjue se-

j)rium sed nomen negatum de ipso lum

: cundum morem omnes Philosophi pro-
de necessitate dicetur eidom non inesse, jiriuin assignare id quod semper sequi-
sed quando inest contingenter, quando tur subjectuni. Secunda autem conside-
abost contingentcr (cum proprium debeat ratio sive ratio est, quia est obscurum
aut de necessitate inesso, aut de neces- utruin talc sit si non detorminavit assi-
sitatenon inesso) propter lioc quia non gnans talo jiro])rium, quod ut nunc et
sorvat maximas ot regulas projirii, non non simplicitor voluit assignare jiro-
erit bene positum proprium. jirium.
Amplius aulem ad hoc alia ratio est : Eadem autem consideratio per oppo-
quia quando assignavit quis tale pro- situni modum inspocta valet astruenti, si

])rium, si quidom est tale ut ipsum quan- aliquis ut nunc proprium assignans de-
doque inest, et quandoque non inest : toiininavit in sermone, quoniam ut nunc
vel si non est manifestum si inest, vel jirojirium assignavit nec enim inconve- :

non inest tamen tah^ sit ])roprium quod

: nionter sic detorminando dixit ot ideo :

sit vel contingit amittoro non orgo erit : orit secundum boc benepositum tale jiro-

phmum (it notum tale proj)rium quod jiriuin ut nunc. Cujus exemjilum ost, ut

sem])er non inest. Cujus exonqilum est, qui (hxit, quoniani alicujus hominis jiro-
ut qui posuit j^roprium animalis moveri prium ambulare nunc, vel ut nunc,
est
quidom ot stai'o. Ouandoque enim nio- hoc hunc torminum segregans ut
jjor

vetur et quan(h)quc stat et ideo non erit : nunc proprium a simpliciter proprio et :

bene jiositum jirdjirium. ideo secundum hoc bene erit jiositum tale
jirojnium.
Astruonti autom oadom consideratione
j)er oppositum utendum, et consideran- Considorandum deinde destruenti si

(huii si aliquis talo jH"oprium assignavit aliquod tale assignavorit proprium quod
quod do necessitate sonqior inost et so- inesse aho modo non ost manifestuin
(juilur subjoctuiii : orit oniiii lione jiosi- quam sensu : tunc oniin jiroj^rium non
tum socunihim Imc jirojiriuiii. (lujus orit recte assigiiatuni : sonsibile eniiii

exi'mjihim ost, ut qui jtosuit virtutis jiro- (juod ex solo sonsu inanifestum lactum
jirium in comparatione adsubjectum sive est, nec ahundo cognoscitur, incortum
ad euni cujus est virtus, quod habentem est : cum jiarum jiost amisso circa eum
facit studiosum sive virtuosum, assi- sonsu ejus etiam cognitionem amitta-
gnavit jjroprium quod sempor sequitur nius. Dubiuni est enim tunc (amisso circa
cujus est pi'oprium : et i(h'0 (juoiid lioc ouni sensu) utrum adhuc insit cui jirius
bone jiosituni est jiroprium. iuerat : oo quod sensu solo cognoscitur.
Doindo socundum oam(h:>ni considera- Erit autoni hoc verum iii liis qu;e scie-
tionom doslrueuti est consi(h'ran(luni, si nius consequi non ex necessitate, aut
aliquis quod ut nunc projiriuin ost assi- somper. Si enim ex necessitate sciremus
gnans, non determinavit jiorahud in ser- ea consequi, amissa adliuc sensationo
mone posituin, quod ut nunc et non sim- circa ipsa cognoscemus et quod insunt
pliciter : tunc non positum
orit liene tale cui prius inerant. Hujus autem dicti
proprium. Cujus quiih^m j)rima ratio est: oxempluin est, ut si quis posuerit hoc so-
quoniam tah' j)ropiiuni lil oxti-a morom lis proprium esse, scilicet astrum quod

siveconsuetudinem assignandi pro|)riuni: h'rtur Mipor torrain lucidissimum : hic

hoc enim tale secundum omno tompus enim tali aliijuo usus ost ut proprio, scili-
 LIHER V TOPICORUM, THACT. II i03

cet super terram ferri, t[uod (ut patet) secunduin hoc bene assignatum pro-
sensu cognoscitur : et ideo per hoc nou priuni. L t verbi gratia, qui posuit ani-
est assignatum sohs proprium quoniam : mal mansuetum natura esse hominis pro-
ignotum est quantum ad sensum, quum prium, assignavit tale hominis proprium
soliverit in occasum, utrum adhuc fera- quod uon est quid est esse signiiicans :

tur super terram, eoquod tunc amisinuis et tunc secundnm hoc bene assiguatum

sensum circa ipsum. erit hominis proprium.

Sed per opposilum vnleiiti astruere Confert deinde destruenti quidem si

proprium insiiiciendum si tale assigua- assignans proprium nou posuerit ipsuui

tum sit ])roprium, quod non solo sensu in quid esl, lujc est, in generc suo : uani
sit manifestum : sed si est sensibile cum oportet in pro[)riis accidenlalibus ila assi-

lioc etiani ex nccessitate inesse palam sit: guare projirium genus, sicut etiam in

hoc enim modo bene positum ac rccte diflinitioiiibus et postea addere reli([ua
assignatuni est proprium. Cujus cxem- distingueiitia et sic separare : et idco
[lium est, ut si quis posuerit su^ierficii^i quod non esl hoc modo positum [iro-
[)ro[)rium esse hoc, quod est priiuum co- prium, non erit beiie assignatum. Cujus
loratum esse : est enim superficies iinme- cxemplum est, ut (pii dixit animam habe-
diatum subjectum coloris : lunc sensibiii re, esse animalis pro[)iium, iste noii [lo-

quidem aliquo usus est proprio sed tali : suit in quid est omne aiiimal : et ideo
usus est pro[)rio, quod licet seusibile sit, hoc non erit bene positum animalis pio-
tamcn manifestum est ipsum sem[)er prium.
inesse superliciei etiam absque sensu : Sed si quidem cujus est [iroprium assi-
quare hoc modo convenienter erit assi- gnaverit, ponens in quid i[)sum sit, ct

gnatum superliciei proprium. reliqua superaddat se[jarantia et distiii-

Destruenti [)Ostea valet quidem haec guentia, construenti proficit, et erit se-
consideratio, ut si diffinilionem ut pro- cundum hoc liene assignatum proprium,
prium assignavit : non eniiii ojiortet i[)- ut qui [)r(i[iiiuiu homiiiis assignavit aui-
siiia pro[)iiuiii ([uid est esse seu rei es- mal (lisii|iliii;e susce[)tibik', propriuiii
seiiliam indicare. Cujus exeiiipluiii est ;
houiiuis assignavit, poiiens ipsum iu

quoniam qui dixit animal gressibile lii- quid est, hoc est, in geiiere suo : aiii-

pes esse hominis [uoprium, assignans mal enim genus hominis existens dici-
quid est esse hominis, assignavit (hoc tur etiam genus in quod, lioc est, geiius
est, assignare credidit) hominisproprium. subjectum iiroprielatis hominis, licet noii

Noii igitur bene assignakim csl liominis sit suiijecluiu a(ice([uatuiii : ct secunduiii

proprium. Dixiiiius autciii ikui oportcre iiiiuc iiKiiliiiii cril bene posituiii bdminis
[)r()[)riuiii iiidicare (|uid est esse rei : quo- [inquiuiii.
niam du[)ie.\ cst [iiMqu-iuin, ut in [uiiiui liii- Pcr lucc ila([iic jicrsiiiciciulum (iil circa

jus scientia! liliro ilictum est. .Vliiid (|iii- (licta coiichulaiuus) ulniiu bcue aut Udii
dem quod quid est esse rei indicaiis, ul licne assignatum sit projirium. Ex liis igi-

diflinitio : aliiid autem noii, ut [)r(i[iiiiiiii tur considerandum ctiaui, utrum jmi-
dc (|uo liic l()([uiiiiur. hiximus ctiaiuaiii- jiiiiim sil omuiiio (juod jaiii dictum cst

nial gressibilc bijics essc iiiiiiiliiis (lifliiii- essejiroiiiliiiii. ;inl iioiislt. Nec istoe sunt
lidiiciii, ct qiiid est cssc t(\us iiidicarc, (•oiisidcralioiics (llstiucta' : (juouiam loci

noii ciirantes de exemplo, licet rei veri- i[iii CdiistiUiiiiit [)i(i|iriuiu siiii[ili(ilcr,(|Ud-

las sit alia. iiiam bene [lositum est, erunt idciii liis

Noleiili autem astruere intuendum si ([iii [ird]iriiiiii ouinino faciuiit : iii illis

illud ut [inqirium assignavit, quod coii- crgo, si iliccl [irimis locis, dicunlur (lioc
versim pricdicatur et noii iiidicat quid cst cst, coutiuciilur) loci secuudi. ([uasi di-
csse rci : et si ita se iKiiiucrit, liiuc erit caiiius i]iidil i]iiia lori |ici ([ui» [)crs|iicere
406 D. ALB. MAO. OKD. Vl{JEY).

bear assi- sceptihilc discipliuEe do omni homine ve-

possuimis utruui iinipriuui sit

rum itleoquod do (|uoIihet ve-

gnatum, sunt loci racienlcs immediato cst : et

cOi;uosrer(' utrum propriuni sit omuinu rum cst, erit crgo proprium hominis. Ut

(|uodjaui assiguatum est, ideo non sunt autcm idoncus sit aliquis ad discernen-
seorsuui jiorlractaudi : uam iu dictis lo- dum quando convenit omni et secundum
cis de constructioue ct destructione pro- ipsum, dicimus quod hic locus istius
considcrationis utilis est destruenli qui-
prii continentur ct loci dc cognitione ejus
prnpinun dom ut inspiciat si non dicitur ratio quaj
quod assignatum cst utrum sit

\c\ non.
doscriliit proprium do omni co dc quo
dicilurnomou suhjocti ila otiani si de :

itaiiue oportet destruentem

In jiiimis quocumque dicitur nomen, de illo oodem
(lioc cst,dcstruere volentem aliquid essc non dicitur ratio qute est proprii et e :

jiroprium) inspicere in unumquodquc iu-

convcrso si non dicitur ratio propria, ne-
ferius cujusproprium assignavit utrum quc nomcn cjus, ita quod conversim
nulli insit.
si non cst verum hoc
aut arcntur dc se invicem tunc enim
]ira'di( :

secundum lioc, id est, si nou

proprium non crit proprium. Construenti autem
conveniat alicui illorum inferiorum, hoc ulilis cst opposilo modo considerando,
est, si illud quod proprium assignatum si do (pio dicitur nomen, semper de eo-
est, non convcniat alicui ex illis infcrio- dcm dicitur ratio proprii : et c converso
conveniat aut su-
rihus, licet forte aliis de quo dicitur ratio, et nomen sivc
:

si
periori dato quod omnihus iilis inferiori- suljjoclum prffidicatur. Dicitur autem
luis conveniat, non sit tameii pioprium ratio quia ad (lctcrminandum
iu-(ipiii :

cujusque eorum secundum iilud couuuu- poiiilur, sicut ralio qu;o ost diftinitio. Et
ne cujus assignatum fuit jiroprium si :

dicitur suhjoctuni nonion, quia sicul no-

enim aliquo istorum modorum se hahuc- mon difiiniti so hahct ad diffinitionem,
rit, non crit proprium quod positum est
ila suhjoctum se hahet ad proprium,
esse proprium. (aijus exemplum est, si
qiiantuin ad hoc (luod declaralur pcrpro-
assignetur iiroprium essc scientis infalli- priiim quam ad quantitatcm, sicut iii aii-

hilem cssc suh ralione sive argumcnta- te hahitis dictum cst.

tione, inspiciendiim si hoc omni scienti considcrare
Doindo dostriicnti (luidcm
convenit, ut vidcudiim si geometer qui
oporletad lianc proprii conditionom qua'
cst sciens sit infallihilis in sua argumcn-
est conversim prsedicari, ctiaiii quod si
tationc scmper, quod hoc non et viso
non dicitur nomen dc omui de quo dici-
convenit gcometra', co quod ahquando
tur ratio, ct e converso si non dicitur ra-
fallitur falso descrihendo figuras de qui- nomen
tio dc omni oo dc quo dicitur :

hus argumcntatur. Non est crgo hoc scien-

proprium quod dici-
tunc cuiui 111111 oril
tis propriuiu iiuod dictuiu quod est
cst,
cxomplum
tur iiiossc ut proprium. Cujus
infallihilcm essc siih oratione, quia uou
cst, utanimal suscoptihilo discipliiue di-
convcnil (uuni scicnti.
citur de omni homine, et e convcrso

Juxta hanc considcralioucm oportct juxta camdem considoratioucm pcroppo-

volentcm consi- silum modum acceptam. Astruentcm con-
astrucntem sive astruerc
dc omni verum csl proprium sidcraro oporlot, si de omni de quo ratio
dcrarc si :

noiucii pranlicatur. ct e converso :

quia si dc omni verum cst, tunc csset ot

simpliciterverum etiam de ipso (luia : quia tunc csset hcnc positum proprium,
piicdica-
quod pcr sc omui convenil, convenit sc- ut de quocumque voruiu cst ot
tur animamhahere, et animal esse ve-
cundum quod ipsum et simpliciter ct soli
illi : ct sic crit simplicitcr proprium, rum est e praedicatur. Et e converso de
qiio vcrum est csse animal, ct dc
quo
quod positum cst csse proprium. Cujus
cxcmplum cst, ut quoniam animal su- pradicatur animal, dc omni illo prwdica-
 LIHER V TOPICORIM, TRACT. II 407

tur aniinam liaberc : i'rit contra naturam proprii, quod convenit

halicrc aiiiinalis propriuin. uiii et soli secundum specicm.
Deinde destructive quidem oporlcl cim- Astruenti vcro valet hcec consideratio
siderationcm habcrc ad hanc proprii eon- opposito modo considerando etiam et si

siderationem vel oonditioneni qu£e est id quod in sul)jecto est ut passio, assigna-
non in quid pifedicari : quid autem iii vit quis esse proprium subjecti : hoc enim
diflinilione proprii est subjectum positum cum in (juali ct niin in quod pra?dicatiir,

in (iifrmitione propri;e passionis. Unde erit propriuin quod al) adversario posi-
consideraudum destruenti si aliquis assi- tum estnon esse propriuin si quidemde :

gnavit ipsum subjectum cujus passio est solo secundum speciem, ut diclum est,
propria, ut et ipsum subjectum sit pro- praedicatur. Cujus exemplum cst, ut qui
prium ejus quod est in subjecto tunc : proprium esse, quod sit cor-
dixit terrae

enim non erit proprium quod sic poni- pus gravissimum in suaspecie hoc enim :

lur. C.iijus exempluin est, ut qui assigna- subjecto assignavit propriuin quiid de
vil quod est ignis esse subtilissimum soia re sulijecti (licitur, et ut pnnirium
corpus, cum ignis sit subjectum, et sub- pra?dicatur in quale : et ideo erit recte po-
tilissimum corporum esse passio sive situm terrae proprium.
proprium, hoc tale subjectum assigna- Deinde alia consideratinni' peiies eam-
vit prffi(Hcari ut propriuin : non esset dem ciinilitiouein proprii qua? est non iu
ignis proprium subtilissinmm corpus. quid pra'ilicaii respicieiulo ad gi'uus quod
Ignis in qiiid, subtilissimum autem cor- est quid in (liirmilione, oportet destruen-
porum esse in quab^ pnedieatur : ct pro- tem considerare si aliquis assignavit pro-
pter subjectum eiit propriuin ejus pas- prium quod secundum participationein
sionis sive proprii (juod in subjecto csse refcrtur ad subjectuin tuiic eniiii uon :

dicitur. Cujus ratio est, quia si hoc dica- erit proprium quod positum est esse co :

tur, sequitur quod unum idem plu- et ^nod secundum participationem iiicss(!
rium etiain specie diirereiitium proprium conducitad aliquid inesse substantialiter
erit : naiii eidein subjectd insunt plura ut genus et ditTerentia uude tale qiiid :

etiain spccie ditrereiitia, qu;e taineii ut participat subjectum, non erit projiriuiii,
projiria de sola substaiitia sunt dicla :
sed substantialis ditrerentia quKdam de
quorum omnium secundura hoc pro- aliqua specie generis dicta quam consti-
prium erit, (piod subjecluin erit eo- tuit. Cujus exemplum est, ut quoniam
ruiii, nou assign;i\it ut proprium (|ui dixit

Objectii Contra lioc tameii (luidain iilijiciuiil , pnijiriuni liominis esse gressibile bipes :

)UOru[n-
(piia si uiii subjecto iiiulta iiisunt jndpiia, liii- riiini (lilTercntiam assiguavit iil juu-
dani.

haec oiiinia convcrtuutui' cuiu subjecto jiriuni bomiuis secundum j);irticipatioiieiu

pr.nedicato : sed quaecuiiKjue uui el eidem cjus quod quid est essc conducit : et ideo

coiivertunlur, ipsa etiam inter sc convcr- non erit homiuis jinq^rium gressibile bi-
tiiiilui- : rrgo ista jirujiria iiiler se con- pes, seil siili^lantialis dilTerentia.
vertuiitur : et sic umim est ;illerius pro- .luxta liiuic coiisidciMtioneiii jier om-
Solulio.
quod f;ilsiim est. Scd ad lnic di-
jtriuiii, nem moduiii ojiortet aslrueiitcm conside-
cenduiu, quod proprialarge diciinlur liic rarc, si aliquis assignavit proprium non
([u;eciim(juc insunt omni etsoli, ul grain- secuiidum parlicipalioncm ejus quod p;ir-
matica el musica homini sccundum ajili- ticipat ijisum subjcctum, ncc id quod as-
ludinem : el tunc inconvcnicns cst sub- signavit, eslquid est essc rci substanti;do
jeclum dici judjMiuni ciiriim quae sunt in signilicans, sed in quali iiccidentali pra^-
siilijiito : (jui;i sic huiiio erit priqiriiiiii dicalum : t;imen cliam soli convcnil, et
gr;iuiiii;iti(a', cl iirdiiiiiiiii inusii;r d ;il- de (jun res siibjccl;i conversim pi^vdica-
bcdinis et aliuruin inultuiiiia : ijiiuil r-^t liir : ut ;iiiini;iIisiirojirium esse (juod iia-
 408 D. ALB. MAG. ORD. PR.^D.
tiiiii i'sl scnliro : lio«; enim n(>(|uo jiiiilici- tiaiii : cuin taincn iioc (litforoiilia subslan-
palivo dioluni do specio assignavil |ir(i- tialis sitnoc diflinitio, sednihii sil do esse
prium, nequo quiJ sit ossc signilicans : ot substantiali : crit cnini tunc jiropriuin
lanion de quo res subjocla conversim quod ab adverso oppositum cst non esse
pi'a'dicului- : oril oi^go animalis jKisiliiiii jiroprium. Cujus cxcmjilum est, ut (juo-
recte quod sontire natuin ost. iiiain animal susceptibile disciplina- quod
Deinde considorando propiiuiu ud i<l jirojirium est boinini.s, ot Jioino quod est

quod consequitur conditionom jiroprii subjectuni simul, el ox nocessitate conse-

quse est omni et soli inosse : ad id oiiiiii

quonti» siniul cst, posito uno jionitur al-

socjuitur siinul inosso jiroprium situia toriim, et e convorso : cum tamen aniiiial

cum sulijocto, ot iion prius, nocpostorius. susceptibile disciplinee, ncc dilforenlia

Oportot igilur considoraro deslruoiitoiii si

bominis sit, nec genus, ncc(iif,initio ho-
continizit sulijocto posito inesso jiroprium minis sit. Erit crgo vcrum et rcctum pro-
simul. Dico tomiiorc et consequentia, ot prium bominis quod dictum est.

non causa simul et natura : scd contingit Doindc iterum considorando in id quod
vol prius vcl posterius inesse ci subjecto soquilur banc conditionom qua3 est soli

cujus est nomon quod innotescit por jiro- inesse, ot destruitur proprium. Oporlet
jirium : tunciion quod jio- orit jirojirium proprium
igitur destruentem considorare

situni est essc proprium sed quando erit :

sioorumdom in spocie in oo quod idom
jiriiprium, ijuia aliquando non soquilur ad suut sjiocio, nou cst idom jiropriuin.

ipsum sod quando contingit prius ojus

:
Projiriuiu onini, ut dicit Rooliur,, ost ac-
inesscvel postcrius, non crit jn^ojirium ciilons speciei: et idco ost uiiuiii iinqirium

quandoquc nequc scmper quia iioii soiii- :

oinium illamspcciem participantium : ot

j)cr sequiturad subjoctum ol antocodil ad si sit non idcni, non erit proprium quod
ipsum, ut id quod conlingit el jirius ali- posilum est. Cujus exemplum ost in mo-
cui subjecto incsso quain subjectum, siNo riiius : ot quoniain ojus quod assoijuon-
jiostorius alicui inesse quani sulijoclum, (lum ost, non ost jirojtrium quod videa-
non osl jirojiriuin. Cujus excmplum ost, tur quibusdain bonum, ila quod asso-
ut ambulare j)er forum, quod conlingit quonduin sit id quod quibusdam bonum
prius et posterius essc quam bominom :
ossc videatur assoquendum onim ol :

ot ideo non
ambularo por iorum lio-
erit oligcndum cadcm sunt spccio apjiotibi-
minis projirium (juandoquo, noque som- lis ct cligondi non est proprium vi-
:

jjor orit proprium, boc ost, quandoque deri quibusdam bonuni : crgo nec asse-
crit non proprium, noquo somjicr orit quoiuli : quia inulta assoquoiula quaj oli-
Maia expo- jiro|iriuiii. I*]t 11011 intolliijitur
'-
islud sioul gonda sunt, iioii vidontur quibusdam osse
siiio quo- . .

ruindara. quod 1100 sit jirojirium

quidaiii dicuiil, bona. liloiii autom sjiocios assequendum
quando, noc proprium sonipor, sod jio- et oligendum.
lius quod non cst, iicc crit j^rojirium ot : Juxta oamdom considorationom per
idco sompcr non crit j)roprium ut qun- : nppositum ojjorlet considerare construen-
niam contingil ot prius alicui inosso aiii- toin, si cjusdem speciei in eo quod idem
liularo jior f(irum quam boniini, ot alicui sjiocie ost, idomprojiriuin : tunceniin orit

conliiigil jiiistfiiirs inosso (juaiii liiuiiiiii : jiroprium quod ab advorsario jiositum est
et idooambularopor foruni hoininis, noc noii csse propriuni. Cujus exemplum cst,

quandoquc orit proprium, noc seniper. quoniam hominis in oo quod bomo ost,
Astrucnti automjuxta eamdem consi- ost proprium triplicem (boc est, trium
dcrationom poroppositum modum consi- jiotontiarum) animani habore. Locusau-
dcrandum (juod assignatum cst jiro-
: tom liujus consideratiouis utilis cst non
jiriuiii simul cum sulijocto incsso ox no- solum in proprio, sed etiam in accidente :

cossitate sccunduin tcmpus et conscquon- quia sicut oorumdom iu quantum taliu,

 LIBER V TOPICOUrM. TRAC.T. II 409

est idcni propriuni : sic eisdcni iu ([uan- vidctur licncralis esse, nisi in bis iii ([iii-

tuni taliii, neccssarium est aceidcre ideni, biis |iropi-ium ad uiiam solain speciem rc-
vel non inesse in accidentibus qua? a sub- lcrliir, ut gressibile bipes ad hominem :

jccto causantui". est imim sive contingit iii quibusdam quaj

etiam comparatnr pro|irinni
Dcinde cadcin specie subalterna ; ([uoniam altc-

non soium sccnnduni idcnlilateni siiii- riim [iro[irioium uni soli incst s[)eciei :

[dicitcr, scd cliani sccundum i(b'ntitatcni allcriim vcro non uni soli incst, scd [dii-

secuiKbini quid, ([lue cst ucncris et spe- riluis, cl non uni soli convcnit : sicut lio-

ciei. L nde dcstruentcni oportet conside- iiio ct cquus sunt idcin sjiccic : et gressi-

rare eorum quffi sunt eadem specie sn-

si bilc bipes, et gressibilc ([iiadrupes ideni
balterna, non idem semper specie est nl s[)('cie : et non sequitur si gressibile bi-
[)ro|)rium, quod assii;natum est. Cujus jics csl |)r()|)rium boininis, ([uod gressi-
excm|)bim, iit ([uoniam idcm specic sunt bilc i|iia(li'U|ics cst |iro[)i'ium c([iii, et
subahcriia bomo ct c(Hius : ct movcri iii |iliii'iliiis coiivcnit, cl iiiiu iiiii siili c([iii).

scipso ct stare in sci[)so, sunt [iro[iria

ejusdcm speciei, ct equi [iroprium non est CAPIT V.

sem[)er movei-i in sei[)so sive a seipso :

erifonec proprium est bominis semper I)i' rriini/iti/ir racilliilidiiiiiii ijirr /irri
moveri in seipso sive a seipso et sicut :
/.ossiin/.
ci|ui non est [)ro[)rium, ([uod semper stet

in sei[)SO, ita liomiiiis iioii cst |)id[iriiim (Jiiia \ci'() iaiii dicliimcsl, ijiiod ciiriiiii-

sem[)cr a sci[iso movcri : i(b'm cnim s[)c- dcm s[)ecie, divcrsorum niimcro cst idcm
cic scm[)cr cst moveri ct starc in seipso : priqiiiiim et idem nuniero, el diversum
([uia ali iiiia causa esl iiliumque, quodest diiiliii' multiplicitcr : labor est contra
aiiim.il processivum : hoc enim solum ciim ([ui S()[)bisticc ad obviandum suniit
iiabct, ([uod movclur in sci[)S() et stal iii iilcm ct diversum assignare ])ri)|)rinm

sci|)so, ut diciliir \ III Plii/sirormi) : sc- iiiiiiis cl alicujus solius. co ([iiod lalior

ciiiiibnii ciiiiii ([iiod csl aiiimal [iroccssi- esl scirc ([iiod sil uiium niimcro sdliim :

viim, accidit ci utrunKjuc istorum. ([iiia accidcnti; subjectum cst numcro

.luxta boc idcin astriicnti consideran- iilcm : cum tamen sinl in ijiso specie

diiin occiiiTil, si eoriiiii (|ikc snnt idcni dixcrsa et genere, quorum iioii jiotestesse

S[iccie suballcriia, scm|H'r csl idciu |ini- iilciii |ii'i)|)i'ium. Ciijus ralio [irima est,

[iriuin: lunc sc([iiiliir (|iiod rcclc jiosilum ([iiia ([iiod incst alicui subjccto [icr se

cst incssc [)ro|irium, ([iiod al) advcrsario siim|)to, cni subjeclo accidil aliud, cl vi-

(ii( liim csl 111)11 css(! [iro[)rium : ul ([uo- dcliir 1'tiaiii incss(! accidciili concrctivc
niain iiominis qui idcm est S[)ccic cuin sumjito cum eo snbjcclo, laiitiim accidil
equo, csl [)ro[)rinmess(! gressibile bipes :
illud accidens cum sit ideni niimcro snb-

[ir()[iriuin aulein crif ([ute idcm specie su- jectum per se sumplum, el sum[)lum con-
ballcriia ciim liiniiiiic csse voialili' bi[)cs, cretive cuin accidente : ul ([iiod inest ho-
([iiod csl idciii sjiccii; cum co i[uo(l csl mini ut [)cr si; suin[)to, iiiciil ctiain albo
,!,M'cssibilc : iilrimi(|iic lioriim siibjcclo- liomini concrctivcsimqilocum accidcnle :

riiiiicl pidpriiiriim csl iilciii spccic, iii cn ciimsiiil iilcm iiiimcro linmo, el albiis

([iiod Ikcc ambii iil siib ciidcm geiicrc liiiiiiii : cl idco ([iiod albo bomini incrit,

suiialtcriio [noximi) siiiil .s|icci(>s, ciim ct bomiiii |iro|il('r canidcm causam.

sinl sub animali : i>la aiilcm |ii'o|ii'ia cl raincn ali([uis so[)bislice obvians accu-
;,n'cssibiic bi[)es, iit volalilc l)i]ics, sunt iil sabit sivc rc[irobabil cuin incre[ialione
(linVrciilia' i;('ncris [irdximi cliaiii aiii- biiiiismodi [)ro[iria, cnin subieclum se-
mali>. I iiiidum sc cl siibjcclum ciim accidenle
llic aiilcm locus falsus est, quia noii suiiqiliim iioa «iiil idciii : co .lulciii accii-
410 D. ALB. MAG. ORD. PR.^D.

sabit quotl est racions sive dicons aliud sit, diversimode defloctitur ad concretum
quidom quod sulijocto iiiost secundum so et abslractum, sivo principale et sum-
accopto, ot ipsum siihji'-
aiiud facions pliim, ad qua' rofciliir iit ad sulijoi:tum :

ctum cum accidonto concrotivc sumptum. oo (juod sic sumendo uoquo scions qui
Ut, vorbi gratia, aliud (juidom liominom dicif coucrotum, projjrio ost irrejjroba-
esse dicet secundum se sumptum, aliud bile sub rationo significando proprium
vero album liomincm et sic divorsa di- : noutralitor uf essontiam stantom per se :

cet esse proj^ria. Amplius autem alia ra- ut ost irreprobabilis quidom sub ratione
tione ad idem inducta taliter olivians ut nomon proprii, et ut informans sub-
etiam dicet esse diversum babitum acci- joctum, ct ut adjectivum substantivorum
dentisin abstracliono sumpti, ot id quod signilicetur : noquc scionlia j)roj)rio lo-
secuiulum baliitum accidontis iufonnatur quondo osl iri'opr(ilialiilis sub ratiouo, sod
concretivo dictum : uam si idom sinl ba^c. irroprobabile quoddam : cum sciontia ut
lunc sequitur quod liabitui inost ut pro- abstracta a se stans siijnilicotur : ot ideo
priuni, lioc otiam inorifei quod infor- jiroprie dosignari dobet per adjectivum ;

malur socundum Jiabitum, donomina- substantivatur hic cum dici sic oporte-
five ofiam inesthabilui a quo denomina- ret : nisi quia ei qui obviando instat, om-
tur inesse. Ut, vorbi gratia, quoniam nino sivo omni modo ost adversandum ne
sciens dicitur donominalivo a scionlia (iccasionom balioat cavillandi. Alitor au-
disponi ol iiiformari, ot baliifus cl siih- fom dicoro suffocissot, quodsubjocto sunt
)ectum sunt diversagonora ossontia', non idom subjoclum j)or so et subjoctum ac-
erit sciontiae proprium irreprobabilc cssc cidente formatum, ot sic ijjsoruni ost
sul) ratione nam hoc est proprium scien-
: idem proprium ot secundum esse for-
:

tis qui diversus a scientia erit irrejiro- male diversarum formarum sunt diversa,
babilissubratione : ct sic ejusdem nu- v[ sic habonf divorsa propria.
mero dicit esse diversa jiropria.

Hujus autom solutio ost, i[uod con- CAPUT VI.

probioma inducluin, quod otiam
sfruonti
oorumdom sjiecie cst idem jjrojirium :
TJe modis spccialibns proprioriim defi-
dicendum quod non est divorsum simpli- cientitim a ccro pjroprio.
cilcr subjoctuiu cui aliquid accidil, ot ac-

cidens cum sum-

eocui accidif coucretive autom dotorminato jjroprio per
Sic
j)tum : cum idom sunt suj)[)osito,
sod comnmnes, et per ea
conditiones proprii
alind non dicitur unum ab alio, eo quod qu» sequuntur ad illas, consideraudum
talibus cst inesse secundum formas di- ost qualiter terminetur dostructivo et con-
versas cum idem enim est homini jier
:
strucf ive per modos substantiales proprio-
se sumpto hominem esse a forma sub- rum dolicionfiuma voro proprio (juod con-
stantiali, et albo homini esse album ho- vonif omni ot soli ot semper ; et dabimus
minem per formam accidcntatom : ot prinid cousidorationes quatuor ox parle
idoo ost proprium ojus, quod idom nu- jiroj)i'ii sumj)tas, ot socundo dabimus sex
moro sumptum, sed non idcmpropriiim, modos sumptos ex parte subjecti. Deinde
in quantum ost divorsis ossentiis congro- docebitur qualiter terminatur problema
gatum. de proprio secundum modos ilios.

Anijilius autoin oi qui [)iopler casus, Dicimus igitur, Deinde (jjost conside-
hoc est, propter inflexionem vocis divor- rationes sumptas a conditionibus commu-
sam, quidom principaU^ ct sumptum di- uibus jiroprii) oportet dostruentem pro-
versam liabont intloxionom : diversa enim j)rium iuspiceresi aliquis assignaus jjro-
propriasul)jocti ot accidontis, sivo sumpti prium quod naturaliter, hoc est, secun-
et principalis, quod idom j)ioj)rium otiam dum aptitudinem et ordinem et potesta-
 LIBER V TOPICORr.M. TRACT. II 411

tcm solam natunr insermoucincst, sicut jiliiuT. (^uamvis per occasioncm et acci-
assignavit hoc niodo sccundum locutio- dens violcntice vel inlirmitatis non semper
ncni, sicut quod scniper inest secundum conveniat, ut patet in juiiiorilius et appo-
actum tunc enim vidchitur aliquando
: jilecticis et cerehro laesis, ijiii discijdina!
movcri (hoc est, a sui)jccto rcmovcri) id uou siint susceptihiles.

quod positum cst jiroprium : quod est Aiiijiliiis spccialis niodiis iulrriiiiriidi

conlra proprii ratioucni, cujus est uon Iirnjiriuni rst assignarc jiidpria (ju;ecum-
dcrcliuquerc suhjccliim secundum au- : quc dicuntur propria inesse ut secuuduiu
tcm locutioncm semp(;r inesse siguilical aliud aliquid prius, sicutipsumsuhjcctum
(jLii in locutione non dctcrminat modum quod prius est natura et causalitate, aut
specialem quo inest proprium, quia tunc ul prius sicutipsumsuhjcclum, operaqui-
non intelhgitur in sermone nisi modus drm cst (hoc est, lahor) assignarc laliuni
simpiiciter proprii. ("ujus excm|dum est. suhjrclorum j)ri)priuiu : iiaiii si cjiis suh
ul (jui dixil lioiHiiiis j)riij)riiiiii esse, fjiind (jiiii srciiiidiiui aliiid illiiis iiriijiriiiiii

sil liipcs, vull ijuidcm sivc iutrndit assi- assigiia\il : rl liiiu; jiriiiirimii dr jiiio-
gnare nou simplicitcr proprium, scd pro- ri \criiiil riil, cl dr omiiilius par-
jirium quod naturalilcr (lioe est, secundum lilius illiiis : et sic niiu soli conve-
luiturce. potestatem ct ordinem) inest : lo- uil. Si autem prioris secundum se ac-
culi(jni autem quia iioii detcrminat mo- crpti juoprium non posuit, tunc proprium
duin specialcm proj^rii, non rclinquitur rliaiii dr priori verum erit, cl dc oinni-
nisi niodus j)ioj)iii : simplicitcr enimsi- l)us j)aililius illius ct sic non soli con-
:

gniHcat proprium (jiiod sinijdiciter cx ac- vriiil. Sl aulcm jirioris sccundum sr acce-
tu cl sempcriuesl, cl tale cst proprium :
jili j)nipriumposuit, tunc projirium dc eo
ideo quod est esse hipes, nouerit hominis pr;edical)itur quodest secundum aliquid:
jirojirium : non enim omnis liomoest duos ct sic 111 )n convenit proprium secundum
j)(m1(;s liahcus : qiiia ]u;v accidens violen- ijjsum suhjecto : et sic iterum non eiit
li;B, vel inliriiiitalis, vid materia^ maiitia projiiiiiiu, qiiia inesse subjccto esl iina
iu formationc gcuerali jiolcsl ikhi diios suhstantialium conditionum jinijirii. Cu-
pcdcs liaijcre sccundum acluiu. jiis cxriiijilum esl, ut siquis alicui colora-
(".(Uistruentcm autem jirohlema idem to assignavit proprium quod supcrliciei
oj)orlet j)er oppositum iiiodum considc- convcnit, dicens supcrliciem coloratum
rare si aliquis vuil \cl iiilciidil i\r jui)- i|iiid rssr : ipiia liiiir el dr iiirinirr Irriiii-

jirii) assiyuarc aliipiid (jiiod iialuraiilcr ualo suprrlicir vcruui cril diccrr (•(irjius

iiirsl, (jiiiii! Iiiciiliiiiir siuiiilicaiis deteriui- coloralum essr : ct si jirojirium dical cor-
lial lnic iiiiiilii iiicsx', iil ilii-al lioC esse pus coloraliim csse, rliaiii dc sujicrlicie
iialiiialilcr j)ri)|)riuiii cl niin siiiij)liciter : vcrumerit cl juvedicaliitiircoloralumesse:
(jiiia tuiic sc(juiliir quod signilicat sccuii- rl sic iion riit veruni, (juod (h; quo pra.'-

dum naluiam inesse, iiec rcmovealur, diratur lalio qii.Te cst jirojiriuiu, prccdice-
Iiiic est, de suhjccto removcaUir, (jiiiii liirrl uoii iiiiiiirii ijiioil cst suhjectum.
sciiijier secundiim nalura? aptitudi- (JiKislio lamcii cst d(! condilionihiis
iicm cl jiiilcslalem insit. Cujus cxcm- rssriilialiliiis jirojirii, (jiiod dc (juo jira'(li-

Jiiiiiii csl, iil ijiiiiiiiaiii ijiii liiiiiiiiiis c;iliir r;itio (ju;e esl pnipiiiim, jirredice-
jiriijiiiiiiu assigiiavil. qiiod sccundum lur ct noiuen (juod cst suhjcctum signi-
naliiiaiii isl aiiimal susccptihilc disci- lic;ins. lloc auteni inodo jir;edic;ilur su-
jiliiia-, viill Inriiliune m signilicare, quod jierlicies dc corjiorc, lu-c corpus dc su-
naluialiter esl projirium, et ita projuiiim pirlicir : ilr i|lliliiis l;iiiicii liir lii;rdic;itur
(jiiiid a siihjccto iion rcinovchitiir, scd in hoc modo ;issigii;iluiii jiropiiiiiii, (jiiod csl
hoc qiiiiuiam csl sccundum naliirani jiro- essc c(iloi;iliim, (jiiod jiriiis iiiol srriin-
jiiiiiiii liiiiiiiiiis auiiiial susccptihile disci- diiiii siijirrliciem, ct jioslriius sccuiidmu
412 D. AM?. MAG. ORD. PR.^D.
corpus. Iski; cr^u sunt subst;iiitial('S ciin- latioiie qua coiivciiit (juod convenit, ct

ditiones modoruni proprii, quos pcr dc- iiicst per scientiam quam habet jirudcns :

terminationeni in locutione factani assi- cl iste est modus septimus. Niliil cnim
gnare oportct. aliud cst scientem irreprobabilem csse

Ergo quidcni accidit in quihusdani la- sub ratione, quam habere ali(|uid quo sit

plurimum lieri peccatuni

libuspro])riis ut iii(q)rohabiIis sub ratione. Aut assigna-
nnn dctcrminalur in lur in co (jikkI liabcliir cui convenit gra-
aliquod : co quod
locutionc circundoqucntc proprium, quo
tia cjusqudd iiabcliir, ut scicntice ponitur
}in)[)riuiii irrcj)nil)Mbilc csse sub rationc
modo spcciali ct quibus :-nam subjcctis
:

detciniiHaliir- pr()|)rium, sive i|uoruni sidi-

lioc enimconvenitscienti in eo quod hal»,'-

jccloruiuanlcccdcntium vcl conscqucn- tur ab ipso scientia irreprobabilis sub ra-

lium ponilur proprium sivc assignatur. tione : et iste est modus octavus. Aul
assignatur jiidjiiiiiiii iu 11) (|uiid partici-
Enumeratis ergo quatuor modisinquibus
non delcrminalur talis modus vel talis in palur ab ali(ju(i, siciit (.'sscntialiter supe-

locutione, contingit peccare circa pro- rius jiarticijialur ab infcriori aliquo, sicut
animalispropriiiiii(liciluressesentirc,quia
prium. Dicimus ergo quod omnes conaa-
tur assignarc aut quod naluialilcr incst,
jiarticijialiir ab ijiso scnsibilc : et iste cst

eo (]un(] ])r(i]iriuni lluit a naturaiibus cl

modus iionus. Sentit cnim ct aliud quod
esscnlialilius sulijccli : et istc cst inodus infeiius illo est, ut liomo : sed non sen-

primus juxla nalurain subjccti jinijirii ii<-

titnisiutjamhocparticipansquodestsensi-

ceptus, ut jiroprium hominis dicitur cssc bile. Aut significaturproprium inco quod
bipes. Aut quod ut nunc inest ct alictii, aliquid aliiid jiarticijiat ut infcrius jiaiii-
cipal suiiiii su|iciius, sicut dicitur jird-
ut alicujus liominis proprium jionitur
qnaluDr digilos lial)ci'(' laiiliiin ])i'r iialii-
]iiium alicuiiis animalis esse vivere in eo

ne defccluiii V(d violciilise inliiiiiilalis :

(]uod jiarticijKit vitam vel vitae princi-
modus secundus. Aul (jiioil cst
ct iste cst
jiium : et iste cst modus decimus. Qua-
consequens speciem, velut ignis cst jini- tuor istorum modorum primi sunt juxta

priuni subtilissimum esse corporum quia :

proprium sumpti. Sex autem jiostcriorcs

non nisi in subtilissimo

sumjiti sunt juxta niodos subjecti, ul com-
salvatur species
muniter dicilur.
ignis : et iste estmodus tertius. Autquod
consequitur naturamsimpliciler, hocest, Possunt autem modi inducti sic assi- Nume
oruo
universaliter, velut animalis projiriuin di- gnari omne enim proprium, aut cst pric
:

citur (^sse vivere \ita maiiilesla : ijuia vita simpliciter projuiLini ct innullo deiiciens
occulla vivcrc liabcl plus niodds corpo- a ratione proprii :et sicestvereproprium.
risqiiaiu aiiiina', cujus proprius ellcclus Aul est iii ali(juo dcricicns a proprii ra-
esl viNcrc : et iste quidcni sumitur vel tione : ct tunc secundum quid est pro-
causalur a substantialibus subjecti, vcl prium, et autem deficit a
non vere. Si
delicienlibus ab illis : et iste cst modus proprii ratione, cum proprium simplici-
quartus. Aut assignatur modus projirii ter sit aut iii co quod est soli, aut in eo
inhaerentis secundum aliquid ipsi subjc- quod cst onini inessc. Si deiicitin eoquod
cto, vclul aniiiise assignatur, (juod sit cst oniiii qudd ciinvcnit omni ct so-
prudens, (juod convenit sccundiiin ratio- li ct seniper aut dcticit in co quod cst
:

iieni : cl istc modus cst quinlus. l'cr aliud omni, ct est proprium spccies quod uni
cniiii (]iiain jicr rationabilem parteni non soli convenit, sicut patebit inferius. Si
est quis jirudcns nisi pcr rationcm, cui autcm dellcit semper in-
ab eo quod est
ut prius inest prudentia : ct iste est nio- esse hoc contingit
: dupliciter. Aut enim
dus sextus. Aut ut id quod convenit sub- respicit tempus simpliciter secundum na-
jecto in eo quod aliud habet, ut scieiitis turse ordinem determinatum et hoc est :

propriuni dicatur irreprohahilc esso sub propriuin quod naturaliter inest. Aut re-
 LIBER V TOPICORIM, TRAr.T. 11 ii:i

spicit tcmpus determinatuin ut nunc et : tionem, naturalitiT, cjua deleiniinatur

sic est ut nunc proi)rium. Si autem de- proprium, non simpliciter scd sccundum
liril al) eo quod est soli inesse, hoc cou- nalma' aplitudinem esse assignalum,
venil etiam alii subjeclo : et luncisladuo peccat : co quod conlinnil id qiiod natu-
((piil)us inest proprium) aut sic se lialient raliler inest, alicui non inesse ciii inest
ad inviccm, quod uniim est de essentia ualiiraiilei-, sicul [iro|niiim liomiiiis est

alterius : aut non sic sc habent, quod duos pedes habere : et hoc peccatum est

unum sit de essentia alterius. Si sic se primum. Oui vero nnn terminat in locu-
haiient, ipiod unum sit de essentia alte- tione, quodhoc quod inest nunc, hoc est,

rius, sic cst proprium quod participatur^ quod lioc qiind ut nunc assii:n;itiir desi-
aiil iibi illud de cujus essentia est reli- guatum, aliquaudo non erit tale, qiiale
([iiiim : et sic est vere [iroprium in eo nuuc esl qnod non convenit |iro[)iiu rt
: :

qucid participat. Si aiitem uiiiiiii uon est hoc est peccatum secundum, sinil qui di-
de essentia alterius : tunc accidentaliter cit hominis quatiior digitos
[)ro[)rium
se ludient ad invicem subjecta quibus tautum hainTc. Oui auteiii assiuruuis
inesl [iro[)rium, et lunc aut se habent ad [)ro|)rium won indicat. quoniam ut [irius,
invicein secundum oriiiiiciii susccplionis aut qiiod iucst secundum ciii priiis inest,
[)ri)[)iii ;¥quaiiter. aiit secuiidum [irius rt [iuiiit iu i[)S(), qiiouiam non eritveriim de

[losterius. Si secundum priuset [losterius : quo [)r;edicatur ratio qu;e est proprium,
tiiiii- aut est proprium cui inest perprius, et nomen subjectum praedicetur et hof :

et sic est pro[)riuin quod [irius inest ;iut : esttertium [)ecc;itum. IIujus iuitem exem-
est ejus cui inest [ler posti^rius, et tuiic [ilum, velut qui colorari superficiei sive
est [irojiriuin ([uod inest secuudum aliud. corporis projirium assii^n;tvit. Qui vero
Si ;iillciii ;i'i[ualilrr sc li;ii)r;illt ;id [)roprii ;issii;ii;iiiilii [irn|iiiiiiii. iiiiil |ii';riliril iii lii-

siiscr|)tioiiem : ;iut eryo ;issigualur pro- ciitione (leteriiiiiKiiidu secundiim qiiid,

[iriiim ejusquod li;iiiet, et sicdicitur pro- aut in eo quod esthabere, aut in eo ([uod
|iiiiiiii iii eo i|iiuil ii;ilirt : ;iiit est ejus est haberi proprium, quod assii^navit pro
ijiiuii li;ilii'tiir. ct Nic esl acceiiliu [iru[iiio- [iroprio, pecc;ivil i|iii;i |iru[iriuiii quod
:

rum. assignavil, soli iiicrit el iiuii luibenti. Si

Taiui-n meliiis culli^iliir iiiiiiicrus et autem assii,qiaverit [iro|)iiiiiu luiliciiti et
urilu |iriuniiii r\ his ([ii;e (lict;i siiiil iii li;iliilu, ct e converso, iiicril. (aijiis
e\|il;iii;itiuiii' sinj^iilunim mudiiruiu, sic- e\eiii[iliiiu esl, velut irnqirub^ibile siib
ut ciiilibrl [i;iterr [lutrst jirr e;i ([ii;r dicl;i nilioiir sciriiti;e vrl sciriitisrsl |iro|iriuiii,
siiiil. (liliuriitrr (uiisiilriMiiti (|ii;e circ;i ul j;im su[ii;i (lictiiiii est : rl liur est
sin,uiil;i dictasunl ex [i;irtr muili |iru[iiio- quartum peccatuiii. (Jui vriu |ir;rsi;^iii-

ruiii, V(d e\ |);irte siibjeclurum a ([iiibus licavit in locutionr, qiiud iii nt i|iiud [i;ii-
suniiiuliir [iiupria. ticipat vel |)artici|);itur ;issi-iiavit [ini-

[iriillll, |ircca\il, ru qiluil rt ili ;diis ([iii-

('.AIMT \ll. l)US(l;im siibjrctis iiirrit |)ru[iriiiiii, i[ii;iiii

in siibjectu ciii |iuiiitiir iiiessr |irupriuiii :

I )r iicfciilis (iit.r liniil rircii iHrliis miiiliis si ruiiil ill rii i|iiiilriii |i;iiliii|i;il , ;issigiia-

liriiliriiiriiiii. vil |ir(i|iiiiiiii, lunc ouinibus |);irlici|i;iiiti-

biis illiid iiirril |)ro|)riiim : si assiuiuivit

,lii\l;i ;iiilrm iiiudus ;irci(lit |ir((;irr iii iu c,, (|iiu(l |i;irtici|i;itur, tiiiic sr([iiitur
assi;,-ii;iti(iue [inijiriorum, e\ eu ijuod iii ipidd iiirril umiiibiis i|ii;r |iarlicipaulur,
locutiiine nou lermiii;itur e\|dicile (|uu- vrliil si alicii.jiis iil liuminis assi;;ii;ivit
modo [)r()[)riiim ;issi-nrtiir. Mr-n ([iiid iii |irojirium vivrrr. (Jiii veni assi-ii;ivil
n.Ssij,Mi;iliiilir |iru|ii-ii srcilllilllln li;iliii;iiii jirujiriiim rt s|icriclll, d ipii (lividil. iluc

coiivcliiciitis iiuii ;iililil li;iai' (lc|ciiiiiii;i- rs| . ij i>|iii- iiil |iru|priillii i|il"il sjircir cull-
 414 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
veiiit, tlicens in oralioin', (luuil spccic carbone et llamma. Hoc aiilcm quod sc-
proprium assignavit, peccavit : quia se- cundum magis et minus, non oporlet
cunduni suam assignalioncm inerit uni jiroedicari proprium, quando nomen,
soli cjute sub specie illa sulialtcrna, cujus hoc est, species secundum nomen spe-
speciei subalternrc proprium assignavit. ciei non secundiim magis jirtedicatur de
Et bpcc est ratio, quia quod secundum co de quo ratio, hoc est, proprium pra;-
superabundantiam dicetur, uni soli con- (licatur, etsecundum magis et minus est
venit et inerit, ut ignis signilicat j^ro- verum. Si autem non oportet proprium
prium levissimum essc corporum. de omni magis et minus de aliquo eo-
Unde aliquorum etiam qui assignant dem specie, non erit etiam quod nomen,
proprium specie, etiam quando determi- hoc est, species secunduni inagis el mi-
nando dicit, quod assignavit proprium nus dicatur de eisdem. Hoc autem fal-
specie, adhuc peccat quia in talibus pro-
:
sum est. quia secundum magis et minus
priis unam sobam speciem sj)ecialissi- dicitur ignis de carbone et flamma et lu-

mam illorum propriorum (jni per supera- ce. Ergo et projirium subtilissimum cor-

bundantiam j)ropriam etiam dicuntur jiorum esse quod secundum minus in

quando determinando secundum quid carbone, et secundum magis in flanima,
incst j)roprium addidit speciem, hoc est, et secundum maxime erit in luce.

specieproprium assignavit boc : enini Amplius autem secundum hoc accidit,

quibusdam specicbus subalternis non quod idem proprium est ejus quod sim-
accidit ut tale conveniat ejus proprium, plicitercst species, et ejus quod maxiine
ut in igne : non enim est una species, est tale et sic quod per superabundan-
:

hoc est, tantum s|iecies ignis : sed halict tiam dicitur. non uni S(di convenit, V(dut

ignis non sul' spccics sj)eciaHssimas. Divi(blurenim de ignc dictum hoc proprium quod est

s^ieaaius!- Jg"is i" ignt' 11^1 ^^^ carbo, et in igne qui sublilissimum corjiorum se habere. Xam
'"* igne qui estkix di- jioc jiroprium est
est flamma, et in : et simplicitiM' ignis : et

viditur in hac specie, eo (juod ista> sunt lucis idem erit proprium : lux enim est
divcrsce species ignis. Et propter lioc subtilissima inter species ignis : inconve-
oporlct, quando deierminando decbira- niens cst proprium praedicari secundum
tnr, (jiiod specie assignalur proprium, magis minus specie
ct non secundum ma-
diversam ab aliis et divisam speciem es- gis et minus pi\T(licata el liujus causa :

se, et specialissimam ejus quod dicitur est, quod proprium, ut dicit Boetius,

proprium esse specie quoniam alius : manat de princij)iis speciei et ideo prin- :

quidem ignis secundum magis, et abus cipiis secundum magis et minus prtedi-

secundum minus sive secundum magis ct calis inconveniens proprium quod est

minus inerit, quam dictum est et assigna- quasi ratio declarans speciem non secun-
tum inesse propriuni, ut jiatet in igne, dum magis pra?dicari. Adhuc autem si
cujus proprium est sublilissimum esse de eo quod est simpliciler, et de eo (juod
corporum. llabet autem ignis species maxiine est, esset idem proprium, non
qua? sunt hix, Ibamma, et carbo : et assignaretur proprium ad vereproprium :

unumquodque istorum est ignis : et (juiii hoc convenit uni soli.

jiropter hoc non oportet esse diversam Ad omnes autem dictos modos quibus
speciem cjuan^bj dicitur determinan-do peccatum accidit in j)oncndo projirium
specie, sed esse speciaHssimam, quando sic erimus idonei. quod aliquo disputan-

id quod diclum est proprium in specie- te conlra nos sic assignante proprium,
bus subalternis, ahis quidcm specicl)us ut dictum est, conandum est instando
ineril secundum inagis, et alius secun- contra euin. Scd eidem non est danda
dum minus, velut in speciebus ignis sub- occasio instandi : et hoc est quando apud
tilissimum est lux : est cnim subtilior nos ipsos taliter jiroprium assignamus :
 LIBER V TOPICORUM, TRVr.T. II il.")

tuuc cuim instando nubis adversarius mata. Et intcUiicendum quod sul)slantia Subsiami.-,

provocarctur unde statim determinan- : animata dicitur duplicitcr, ut composita piiciier su"

dum est quando proprium ponitur, ne ex anima et corpore, anima corpus con- Lno mo<io

nrcasio mstandi detur advcrsario.

1-1.1 •
i- i
tmcnte :
i
et sic
•

non est
i
proprmm, sed
• 1 "' dilfiniiio,
es- aiiomoJout
novot Et illis modis patel (juod novem sunt sc indicans aniinati ut difliiiiliu. Dicilur
iufn.
considerationes de novem non vere pro- oliam siilislaiitia animata, substantia ha-
priis elicita' : sed dc verc proprio nulla Ijoiis aiiimalioaein et luiLitum relalum ad
jionitur consideratio, quia inutilis csset^ actum : est conscqucns
et sic animatum
eo quod vcre proprium ponitur sine dc- esse animalis proprium con- : et sic est

terminatione. versim praedicatum et sic planta non :

habet pcrfectam animam ex qua sit motus

CArUT Mll. vita; manifestus : sed, sicut dicilur in li-

bro de Plantis, haliel partem jiarlis ani-
Dc di'lerntbi(ilionr propril pcr roiisldcrd- mai secundum molum aupiueiili et ali-
/ioncs sninjitns c.r conipnrdtionc jiro- menti et generalioiiis.

pni iit/ sjiccirin sirc (ul siilijcctiiin. Deinde quia in homogeniis cailem est
ralio lolius el jiartis, destrurnli'iii ujiurli'!
Deinde considerando ad subjectum cu- consi(h'rari', (juod in his qiue similium
jus proprium assignalur, cunsiderare jiarlium sunt, si quod totius est projirium,
ujiurlet si idem nomine et diffmitione non vcrum cst de parte, ita quod vere de
(^jusdem jiroprium pusuit : tunc enim parte proedicetur : tunc enim non erit
non erit propriura quod positum est esse proprium quod positum est esse jiro-
proprium. Cujus ratio est, quia idem esse piium. Simililer considerandiim si in
indicat : idem nomine
aut implicite, si :
taliiius jiroprium qiiod assi-iialiir jiarli
aut explieite, si idem difrmitione quod : non pncdicalur de tolo lunc eniiuiterum :

iiutem esse indicat, non proprium, scd quia cadem est ralio ct species qua^ est
diflinitio. iit difriiiilio large sumatur pro forma partis ct totius, non erit proprium
umiii cu quod imjiiicilc vel exjilicile indi- quod positum est esse proprium. Accidit
cal csse rci. Ut quoniain qiii dixit lione- ,.„in^ j,, aliquibus homo-eniis hoc ficri
sli jirujinuiu csse decens vel pulchrum :
sive sic assignari proprium lolius (juod
dcccns enim in morilius vel pulchnim universo convenil ct noii |iiirli. cl ali-
idciii est honesto, ut dicit 'l"ullius. Pccca- quaiido quod parti convenit el non toli
vil crgo sic assignans [irojirium quiii
:
uiiivcrso : assignabit cnim aliqiiis tnlilcr
idciii iii murilius dcccii^ ct [iiilclirum ct in Iiis totis qua; similimii |iarliiiiii sunl
honcslum. .Noncrgo cst prupriiiiii dccens j.ropriiim idiquotics ([iiid clll illlllcu.s sivc
huiicsli. insjiiciens iii univcrsiiiii lulin)) ci uon in
.luxla aiilimi cjimdciii cunsiderationem jiartem, alii|uolies aulcin iulucns sive
jier uppositum acccjitam cunslrucntem iiisjiiciciis in id i{iin(l parlicnlarilcr jiarli
ins|iic(M'iMiji(iilct, si ali(juis non idemcjus- convcnil cl cst |iarliciil;irc, cl nuii in-
di;m |iru|iriiiiii assign;nit, sed in entia spicicnsin luliim : eiim lamen tutumuni-
di\-crsum. cuuNcrsiiii l;iiiicii dc subjeclo vcrsiim cl jiars siut ejusdem ralionis : et
[ir;c(lic;itum :
tiinc cuiiii crit jiroprium sic ali(|iiis i|isum seij.sum inlclligcns sive
quod ;ili ;i(lv('rs;irio [losiliim csl non csse intcllccliini dirigcns. ;ili(jii;iiidu inspicil iid
projiriiim. Ciijiis c.\ciii[ilum esl, ut qui (otiiiii iiun ;id |i;irl('in, ^iliiiuulics ;id |i;ir-
jiuiiit ;inim;ilis projirium cssc, (jiiud sit lcm i'l iiuii ;id luliiiii : cril ciiiiii limc
sulisl;iuti;i anim;ila, nun posuil idcmcjiis- nculriim |iru|irium iMliuiic ;issip:ii;iluin,
dcm |iid[iriiiiu : cl assignavit |iru jiru- cl idcu iioii crit |ir(i|iiiiiiii. (
'.iijiis cxcm-
[iriii iil i(nuil (onvcrsiiii (ir;c(lic;il nr crgo jilnm csl.
: iil iii iiiii\ crsniii liilucnscl nun
est auiiii;ilis [iriqirinin snlisl;iiili;i aiii- in [Milcin i,ii;iiiililicl nl
, ijiii dicil iiuiris
 416 J). ALB. MAG. ORD. PR/ED.

piiijiiiimi esse, qiKul sil nqun plurima dcralioncm (•iinsidcraiiiiiiin cst jicr djijio-

salsa : lioc cnim cjusilcm lnlins (|unil si- situm si id quod jiositum est iii talibus
milis partis cst, posuit jjnquium : tnlc pniprium, vcriim est jiiiedicatiim de uno-
autcm assignavit proprium quod non ve- quoque quod cst jiars lalis tijtius, et non
rum cst (le qualibet pnrte quia non quae- : verum etiam jicr universuin. Cujus exem-
libet pars est aqua plurimn non cnim : jilum est, ut quoniam verum est de om-
erit quaedam pnrs fortc pnrva et pauen ni sive universa tcrra simul deorsum
mare quselibct cnim pars maris mare
: ferri secundum naturam est : autem ct
cst, noH tamcn aqua |)luiiina salsa non : hiic idcm jirojnMum, et alicujiis ijiiiiil cst
crgo crit mniis j)roprium, quod sil aqiia jinrs quwlibet terrae, sccundiiin univer-
plurima snlsa. In paile consideranti ct sum sivc pcr nnturam univcrsi est jiars
11(111 in l(do exemjilum est, ut (jiii jiosiiit cjusdcm spcciei : nam tunc secundum
jiropriuin aeris sjiirnbile esse : lioc enim terrnm (hoc est, terrse naturam et speciem
alicujus quod est similis pariis, jjosuit qua? in parte salvatur) erit terrae proprium
jirojirium : tale autem posuit proprium dcorsum ferri secundum naturam. Atten-
(juod est dc aliqua aeris pnrtc vcrnm. et dendiim autcm, ijuod univi-rsiini dicilur
non detoto aere universo verum dicitur : liiliim hdinogcnium : co (jikmI una rn-
non cnim totus ncr spirabilis est, sed lioiie qut'elibct jinrs jinrticijiat toluiii.
taiiliiiii illc (jui est rcrrigcrniis in jicctn- ul jiaiiicularia siibjcctiva jiarlicijinnt sjie-
rc sjiiranlis : iion igilnr erit ncris jiro- cicm : nlia aiilciii tnla iion dicuiil imivcr-
jn'iuin sjiirabilc. suni.
Astruenti aulciii juxta cnmdciii consi-
 :

LTBER V TOPICORIM, TRACT. III 417

DE DETEHMINATIONE PKOBLEMATIS DE PROPRIO PER LOCOS

EXTRINSECOS.

va, rl iliio [iropria sint reliitivii : et si

iiiniiu relativorum non est proprium sub-

CAIM T L jecti unius quod est ad iiliud, iiun crit
rcliquum reliqui propriiim : ut diqihim
l)c i/isji/'c/liiiir iii ijiiiiliiiir ijnirva opposi-
dicitur ad dimiilium reliitivr : ct simt iliio
loniin, rl i\r i/ispiinilis.
subjecta, superans et su[)criitum, siciit

duo propria : non est autcm diqdicis [>ro-

Dciiide ail (ietfiiiiiiijiiuliim [irohleiiiii priuiii superans : non eril ergo dimidii
(If [iroprio, consi(l(M-andum est per oppo- proprium superatum. Non esl autem vis Quomocio

sitiones sumptas ex oppositis, et inter in cxemjilo

, 1
tamen poiest ,
:
]•
dici
•
11
quod dii-
(iupluni
inpiusquam
est

superdns.
op[)osila primo considerandum est in pluni
.

est m
. ,

plus quam siiperiins, qiuii

.

contraria : quia contrarioriim oppositio dupluin est in discretis ct conlinuis : su-

osl oppositio entis absoluti ad ens abso- perans aiitrm [iniprio in discrctis iii (jui-

liitiim. Destruenti ei'iro cnnsiderandum bus dicitiir numerus abiindiins siipcrans :

est si duu subjecta sunt contraria, et duo ct sic dujilum et superans iion coiiver-
propria sinl conlraria [)i"eilicata, ita quod tiiiiliir : et sic siiperans non crit {irojirium

(liii) ad diiii com[)arinliir : si eniin cou- iliqili. \ rl iliriiliir, i|Uiiil siqirriiiis iii tri-

tiarium niin sit [iiiijiriiim conlrarii, ner [ilii rst rt (jilililriiplo rt caiisii miill i[)liri :

ri'liqiii]m rrliqiii. ('.ujiis exemplum est, ut cl idcii niin cst [iriqirium diijili scd iii

qiKniiaiii riiiilraria siinl siilijt.'cta, justitia plus : cl iiiiii riiuvrrlitiir ciim iliqilo, et

et injiislilia : dno cnntraria subjecta,

ct ideo non est rjiis |iiii|Miiiiii.
o[)liinuin et [irssimiim et non est justi- : .\stnienli iiutriii istii ronsidrriilione
tiic [iro[irium esse ii[)limiim : ergo nec opposito modo utcndum cst ctiiini si ejus
iiijii^liliii' est pessiiniim. subjecli (quod est iul iiliinl) id qiind cst iid

Aslriicnti vero liiic considc-rati^jne per iiliiid, erit [)ro|iriiim, ct ('jiis ([iiod cst iid

(i|i[iusitiiin est utendiim : si eiiiiii cuntrii- iirmd siciit [)rii|)rii subjecti coricliilivuiii
liiim contrarii [irn|iriiiiii r>l,el iiniposi- cril [inijiriiim rclalive dirliim inl [irn-
liiiii |ir()[iiisili. Ciijiis i'\em[)liim esl, bo- [iriiim iillrrius corrrlalivi. Ciijiis cxciii-

iiuiii i'l iiiiiliim siml conlraria sulijectii [ilum rst, (jiiiiiiiiim rrliilivr iliriliir du-
eligeiiiliim rl fiifj:iendum, contraria prie- jiliini ad dimiiliiiiii : iliin iiiilnii coi-re-
diciitii : el liiiiii |iiii|iiiiiiii rsl eligendum : lativa dicimliir iiil imiim : csl iiiitcm dii-

crgo el iitiili [inqiriiim rsl fiiLrieiidimi. plicis [iriqiriiim liiilicrc sc siciit duo ad
Scciindo autrm tr:ilirndie simt ciuisi- iiiiiim : crit dimidii [)rii[U'ii liabcre se sic-
lirliirnillrs r\ i qqii isil is rrliilivr rt ill rll- lll lllllllll ,iil illlii. Ll iltlrllilrllillim qiliiil

tililis srrimdiiiii i|iiiil rt iii rntiliiis iiliso- Ulllllll i'l illln llrC srciinillim illlrlltiiillrs

llllr. Drslriiriiti iiriliir iii rrliilixis iiiiisi- iiomiiiiiiii iid iinicem sunt irliiliva, iir-

deraiiduin est si iliui siilijnlii siiit reliili- que secundum rem et esse, scd in ralio-

II
418 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

ne superantis et sup(M-ati reforunlur ad ipsis prsedicatis quaj de subjecto uno

invicem. j)ia'(licantur. El locus iste non est nisi

Tertio quidem considerandum est in utilis dcstrucnti tantum. Posset tamen

oppositis secundum privationem ct liabi- Aidcri alicui,quod sitetiam constructivus
tum : et ista oppositio est intcr cns pci- hoc quod
dicilur, quod de quolibet

simpliciter, et non ens, quod tamen ali- aflirmatio vel negatio vera est. Ad hoc
quid ponit in genere. Destruenti quidem dicendum est, quod non sit hic sermo de
problcma de proprio considerandum affirmatione et negatione verus : sed sit

quando sunt duo subjectn opposita se- haec rcsponsio de ncgationc termini in-
cundum privationem et habitum, et duo stituti, ut jiatct, qnod quamvis negctur
propria pra-dicata et similem oppositio- terminus institutus dc ali(juo, non tamcn

ncm liabentia. Si enim habitus qui est sequitur affirmatio termini instituti dc
subjectum hoc proprium quod secundum eodcm : quia non scquitur, non cst non
habitum dicitur, non erit proprium, ne- justus : ergo est justus : ut si affirmatio aut
que privationis quce est subjectum priori quod secundum affirmationcm est pro-
oppositum alterum quod secundum pri- piium alicujus subjccti, non erit ejusdcm
vationem dicitur, erit proprium, nec ha- subjecti proprium negatio, aut quod
bitus qui est subjectum hoc proprium sccundum ncgationem dicitur: et e con-
quod secundum privationcm dicilur, ciit verso si negatio aut quod secundum
proprium. C.ujus exemplum cst, ut quo- negationem dicitur, est alicujus pro-
niam non dicctur proprium surditatis in- priuin, non crit aflirmatio sive quod se-
sensibilitas simplicilcr cssc : quia nun cundum affiiniationcm dicitur, ejusdem
convertuntur : sed insensibilitas est in proprium : hoc enim in contradictoriis
plus : nec auditus erit proprium sensuni jiropriis tenet secunduni consequentiam
vel sensualitalcm csse simpilcitcr j^rop- (jute est in ipso quse est in contradictoriis
ter eamdem causam. ct tcrminorum
rationc convcrtibililatis :

Construenti autem eadem considera- in aliis enim non ut quoniam teneret,

tione per oppositum modum consideran- animalis j)ropriuni animatum esse, non
dum est sic, proprium quod se-
si illud erit auiinalis proprium non aniinatum

cundum habitum dicitur subjecti quod esse.

est habitus, est proprium tunc ctiam :
Secundo autcin considerandum in his
privationis quee est subjectum, privatio in quibus duo jirojiria ad duo subjecla
erit proprium. Ut quoniam visus est vi- rcfcruntur pripdicata secundum aflirma-
dere proprium, vel visu discernere, se- tionem, vel non pr^dicata secundum
cundum hujus quod visum dici- lialiitum negationem, et de quibussubjectispra»di-
mus, proprium non videre vcl
erit cajcitatis cantur vel non pra^dicantur sive negan-
discernentem non esse secundum visum, tur. Destruenti quidem hac consideratio-
secundum quod non habemus visuni, ne utendum, dicendum quod si affir-
et
vel secundumquod jirivali sumus babitu niatio affirinatiouis non cst proprium,
visus. lUMjuc ncgatio ncgationis erit proprium :

Deinde ad hujus problematis conside- et e convcrso si nciratio ne^rationis non

rationem considcrantUini cst in oppositis est proprium, ncc aflirmatio affirmationis
contradictoric : qnx contradictio cst in- erit proprium. Cujus exemplum est, ut
ter ens et nou ens quod nihil ponit. l»ri- (juoniam non est proprium hominis ani-
mo quick^n iu quibus duo praedicata af- iiiai, ncc non hominis proprium erit non
hrniative vcl negativc sunipta ad idem aniinal : ct c converso si non hominis
subjectum referuntur ; unum sccundum proprium non videtur essc non aniinal,
affirmationem, et alterum secundum ne- nec hominis erit proprium esse animal.
gat:oncni. Kl prinia con^idcralio cst cx Astrucnti aulcin hac consideratione
 LIBER V TOPICORUM, TRACT. II f 419

o|)|)i)sito moilo uteniluni rst : si onini af- neulruni est in tilio : secundo modo, ut
iirmalio anirnialiouis esl proprium, el pars inlegralis et totum, et sic negatio
negalio nejj;aliunis est prupriuni, et e est in ailirmatione ul pars integralis :

ciinvcrso. IJt jj;^ralia exempii, si non ani- ipiia hnmo curnt, pars ejus est qiiuil ili-

malis proprium non vivere vita ma-

est citnr, lionu) non curril. Prima est meiior
nifesla, animaiis proprium vivere.
erit Causa autem quare non tenet,
exj)ositio.

Si aulem animalis sumitur proprium vi- est quod idem nun potest esse proprium

vere, etiam non animalis videbitur pro- plurium afiirmatio enim non polest es-
:

])rium esse non vivere et lenet in his se-: se pi'oprium negationis, nec negatio af-
cundum consequentiam in ipso faclam tlrmationis : aflirmatio enim non sequi-
propter causam siqn^rius dictani. tur ad negationem, sed negatio sequitur

Terlio adhuc percontradieloria, secun- '"l afflrmationem : sed non conversim

diim quod <hio sul)jecta ad quaj refertur "' l)roprium : sed quia disparata p.^r di-

unum prffidicatum, destruenti quidem visionem propriarum dilTerenliarum ac-

considerandum est si illud quod assigna- pmntur.
tum est proprium aflirmationis sive suh- Deindepost opposilorum inspectionem
jecti affirmali, non erit idem aflinnatnm <lestruentemprohlema de proprio oportet
etiam negationis proprium : et ejus pro- consideralionem acci[)ere ex his quaj con-
prium quod assignatum est negationis trariu dividunlur, sicul species dispara-

pruprium ad idein, non erit propriuin af- <» ^"'' i'»«» generediverso per divisionem
tirmationis non enim crit aflirmatiunis
:
accipiunlur : quia qualiler per cosequa-,-
el negationis proprium. Cujus exemplum va ht divisio, destruenti quidem est con-
est, ut quoniam animaiis est proprium siderandum si species est ex diverso
aniniatuin esse, nun animalis non erit divisa, et propria similiter ex diverso sint
[)roprium animatum et quoniam nun : divisa : tunc considerandum est si nul-
aninialis est |)roi)riuin nun auimatiim es- him aliorum propriorum ah assignalo
se, animahs non erit proprium idem es- proprio sit reliquarum specierum ah as-
se. signata specie tunc enim positum pro-:

Cuiistriienli vero sic isla runsiiiera- prium nonestproprium assignataespeciei.

liune nleiiiiiim esl : quia si piuprium Sicut sl talis liat propriorum divisio :

(i|iiui[ assigiiatiim est ah aliquu) nun est animalium aUiid sensiiiile, aliud intelli-
|iru|iiiiiin afiirmaliunis : luiic erit pro- ;'ii)ile. llem aniinaliiim aliml deiis. aliiid

jiriiim negaliunis. Ilic autem locns in liumo. Si animal sensihile iiullius alio-
i|iiiliusdain falsus eht : non enim aflirnui- riim a diis est proprium, non erit aniinal

liu negationis est proprium, nec e con- iiilelligihile dei pioprium. Et diciturdeus
verso : eo quod affirmatio negationi om- animal intelligihile ahanimato : ipiia An-
iiinu (hoc est, universalitcr) noninest, ila tiqui liffic ((lua cipleslia sunt) animalia
qiiuii seqiialnr ad ipsam : negatio autem esse dicehanl el iiiimurlalia : vucanles
aflirmatiuiii iiiesl.ila i{iiiiii seijiialur ad aniiiial lioc quud hahel animaiii |ier vi-
afliniialiunem iiegatiii : sed inesl ei nt tam et mutuni (iit dicit Apuleius in lihro
|irupiiuni : seijuilur eiiim, isle est homo :
de l)<'<) Socratls) et inlelligenliam dice-
ergo non est asinus : sed nuii sequitur, haiil jier iiilellecliim agentem el mu\en-
isli' non esl asiniis : ergo est liomo '. teiii el iiou [Kr iiilidlectum adeptiim. Sed
0"idam tainen diciinl, quud afliriiiatiu rl tameii quanlum ad cunsidcraliunein nun
negaliu nussiiiil iliinliritcr (unsidera ri. magna vis est de exeni[)lo. Sensihile au-
1' rmiii seciiiiiliiiii iiili'iili(iiiriii, ct sic lciii iiuii esl |iru|)iiiim mortalium anima-

'
Negalio ergo se((uilur atliiiiialidiiiiii, h( d rili(-riuciiias,

nou e converso : et hoc colligilur eliam II Pc-

420 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

lium, sed difTerentia : et similiter intelli- bonum si enim casus removetur

: a casu,

gibile non dei proprium, sed dilTerentia. et nomen removetur a nomine.

Eadem autem ista consideratione uten- Conslruenti aulem liac consideratione

dum cst permodum oppositum sic etiam, opposito modo utendum est, si casus esl
si reliquorum subjectorum qute c diverso proprium casus, tunc et nomen nominis,
dividuntur (sive per divisionem accipiun- et e contrario ut quoniam hominis pro-
:

tur) cujuslibet sumptum per divisionem prium est gressibilebipes esse, et homini
est proprium, ita quod singulis eorum crit proprium gressibile bipedi socundum

respondet proprium c diverso cum assi- casum dici, ut etiam gradiendo bipedali-
gnato proprio divisorum : tunc reliquum ter dicatur. Heec autem consideratio a

proprium quod cum aliis contrario divi- casibus non tantum est in opposito, sed
sum est, erit assignataj speciei proprium, in nalura iqiposilorum, quemadmoduin
cujus ab adversario positum erat non es- iu prioribus locis hujus scientiie ubi de
se proprium ut si dividantur virlules
: casibus agobatur, dictum est. enim
Si
modo specierum in prudentiam, tempe- ejus quod est juste fieri, proprium est
rantiam, etfortitudinem,et dividanlurpo- bcne lieri : et ejus quod est injuste lieri,
sitae motivae animae in rationabilem, pro])rium est male iiori.

concupiscibilem, et irascibilem, partici- Destrucnfi quidem crgo hoc loco sic

pantes aliqualiter rationem si conceda- : ulrnilum, quod si oppositi casus non est

lur quod prudentise proprium est, quod ])ro])rium oj)|)ositi casus, tunc neque in
nata sit per se, quod sit virtus potentite proposito propositi casus. Cujus exem-
rationalis cujus perficit actum, sequitur ])lum est : si enim ejus quod est juste
quod teniperantise proprium est, quod lieri, propriuni est bene iieri, et ejus
per se nata sit quod sit virtus et perfeclio quod est injuste fieri, est proprium male
ad actum concupiscibilis, et fortitudo sit fieri.

virtus et irascibilis polentiaj ad actum Construenti vero hac considerationc

perfectio. j)er opj)osituui moduni utendum est, si

casus oppositi est proprium casus alte-

rius oppositi, tunc et in j)roposito casus
CAPUT II.
istius oppositi est proprium casus illius

oppositi : ut si boni est proprium esse

Dc coiisideni/iiii/i/ji/.s si/ui/i/is a casib/is
oj)limum, ut boni per se est proj)rium
ex similili//s e/ ji/-iiji<i/'/i(iiii/li////s in
esse ojjtimum inter buna quEe sunt utile,
esse e/ /jeiiera/i e/ cor/-///iijii c/ lu/ji/s-
delectabile, honestum, tunc etiam mali
modi.
eril per se })roprium pessimum : et dc
quibus debel formari optimc esse est
si

Est autem locus exlrinsecus ex conve- casus boni per se, possime esse est casus
nientibus esscntialiter et accidcntaliter mali per se.
sumplus. l']ssenlialiter quidem ut casus : Deinde etiam inspiciendum in ea qua?
acci(b'iilaliteraulemutsimileproportiona- similitor se habeut in j)ro[)orlioue ad
bilemagis etminus, etbujusmodi. Dcinde aliuJ. Destruore quidom volenti jniibic-

ergo (post opposita qu;r maximc et ex- ma de projirio, considerandum si qua-

trinseca sunt) destruei'e volenti problema tuor sunt, quorum primum ad secundum
de proprio, considerandum si casus pro- se liabot sicut tortium ad quarlum si :

positi proprii non est proprium casus sub- secundum non est proprium primi, quar-
ji^cli assignati, tunc enim sequitur quod tum non erit proprium tertii. Si enim
nec in proposito casus eril proj)rium : ul quod similitor se lud)et, ejus quod simi-
quia ejus quodest juste. non esl |iroprium litor so hahot in j)roportione ad ipsum,
id quod esl bcne, nec jusli pro[irium eril non est proprium : noquo in proposito
 .

LIHER Y TOPICORUM, TRACT. III 421

([uoilsiiuilitcr .so luiljul, ujus cjuoii siiuili- quod sic (hoc est, siiniliter) se liabet, non
ter se habet, erit proprium. Cujus exem- cst propriura subjecti quod similiter se

pliiin, sicut quoniam similiter se habet habct ; hiiic nequc in proposito quod sic

ad faciendum iTdificium ;edi(ieator, el se habet ad proprium. Si autein cjus

meibcus ad faeienduin sanitatem, uterque quod sic se hal>et iu siinili habitudine,
arlefaeit; siciit inm est iiu^dici propriuia cst [iriqirium ejus cjuod sic se habet :

ut ex arte sem|ier iii(hicat saiiitatem, ita tunc sequitur, idem proprium ijuodprio-
nou erit aedilieatoris projirium facere vel ris subjectiest projirium, non est pro-
perficerc aedihciuin. prium secundi subjecti, ad quod simili-
llac autem consideratione coiislruenti ter se liabei sicut ad prinuim, sicut po-
per oppositiim cst utendiiiii, si (juod si- situin fuerat esse |iroiirium ejus. Kt hujus Idem non
potost esse
miiiter se liabel, ejus quod similiter se causa est, quia idem projirium iion jiot- propriurn
duorumaub-
iiaJKd, est proprium : quia quod siinihter est esse duoruin sulijectonim specie dif- jeclorum
specie dilTe-
se habel in proportionc cadein, esi cjus feienlium. llujus aulem exeinjihuu est, rentium.

quod simihter se habet, proprium in quoiiiara si sic se habet prudentia ad jiul-

proiiorlioue simili. Cujus exemphim est, chrura in inoribus et foedum, quod disci-

(iiioiiiaiii simiiiter se haiiet meihcus ad piiiia utriusque eorum est : non est autcin

pi;eservationt'in ali innrmitatis periculo, j)ru(h'iiti£e discijthnain esse pulchri ; sc-

sicut gyrusles, hoc est, luctator ad per- quitiir (juod etiain non erit projiriuiii

fectivum cucchiae. Est autem gyrusies cjus (lisciplinam esse fcedi. Si vero est

jiropriuiuquod sit pcrfeciivum euechise, Iirojiiium pru(b'niiffi disciplinam esse

eritproprium medici pracscrvando facere pulchri, sequilur tjuod non sil propriuin
sanilalem, sive qiiod hoc modo perfecti- ejus disciplinain esse fcedi : impossibiie
viiiii sil sanitalis. Intclligendum autera enim est ideni esse pluriura proprium,
qiiod gyriislcs in aiiticjuis iirbilius fuit 1
ut diclum est. Unde locus iste construenti
claruiii in cursibus et pugiiis etludis iiux- niliil utllis cst, co quod se liabet ubi

gisler : quia, sicut dicit Victorinus, in- unuin jiroprium ad sulijccl;i jilura com-
slituta fuoiunt ad eueciionem corporum, paralur. Proprium aulcm uiium non jiol-

et excitationcin caloris, et subtilialioiieni cst esse plurium subjectorum ; el si jio-

saiiguiiiis, ut in honadispositione eldeii- natur, dcstruitur proprium.

silale carnis conscrverciur corpus : et Deindc adliuc desiruenti in similitudine

ideo arle ad lioc indiguit, ijuod ludos ct habiludinum considciaQdum esl inesse cl
pugnas et luclas iustituerit, et quando ct generalione ct corruptioue similiter h;i-

quibus et ubi quilibet eti;ira exercerent bentibus. Destruenti igitur iiispicicndum

luctas in corpus : apud inertes ct pigros ad esse et generari, et non inesse el cor-
resolvitur ei laxalur caro ui nocivum rumpi : si cnim id propriuin quod secun-
rccipial ci laxuin, et a se re|iellere iniii duni esse dicilur, est projiriuni alicujus
possit |icr c;ilorciii liclict;itiim ; ct t;ilcs sccundumesse dicii : lunc etiam corriiiiiiii

liic|;e suiil ut jKdcslrLe cursus in st;t(liis. (hoc est, ijuod secunduin corruplionciii
Idcirco cursus eijuorura pypodroneuin dicitur) erii propriuin ejiis siilijecli ijiiod
vocatur et iripudiuin et liujusinodi : per dicitur secunduin ciprrumpi : iicque cniin
hffic enim praeservabant coipoi;! iic c;i- id propriura quod secundum ralioncm
cliecliiain incurrerent dicitur, eriiproprium ejus subjecli quod
Dciiide comp;ii;mdo iiiiiim prdjiiiuiii dicilur aiiimal gencrari : (juoniara non
;i(l (IiKi subjecta jier similcm proportio- esl li(iiiiinis piopriura, quando est, essc
ncm, insjiicicndimi ex his subjcclis i[niv aiiimal, sed est conseijuens ad ipsura :

sic (lioc csl, siiiiililcr) sc luibciit ;id illiid nc(iuc eius quod csl homiiicm gciicr;iii.

Iii(i|iiiuiii i|ii(iil i'iiiii[i;ir;ilur ;i(l ips;!. VA crit [irii|iiiiiiu geiiciMri ;iuim;il

dcslrucnii quidcm considerandum si conscquenti geiicialur ; iicqiic cjiis (jikkI

422 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
est homincm corinmpi, crit pi(ipiiiiiii diini qiiod h;il)ct cssc iii luitnra cl in ma-
corrunipi animal, sed ex consequciili tci'i;i iioii incst lioc projiriuin (piod cst
corrnmpitur. Eodciii autem modo acci- quicsccrc, hoc cst, inimobilem ess^; in co
picndnm cst c convcrso cx Iiabiiudinc qiiod homo esi in natura et in matcria
ejus quod est generari ad csso et cor- el gensrari et corrumpi, sed inest li(iinini

rumpi, et ex corrumpi ad esse et genc- in eo quod species et generari et cornimpi

rari : et quemadmodum dictum est nunc a materia est patet quod non
: est lioini-

in considcrationc ultimo inducta, ex esse nis proprium quicscere.

ad gcncrari ct ad corrumpi : qu;ecuni- Construcnii auiem liac considcratione
que cnim liorum irium aliis duobns coin- per oppositum moduni utcndum est, si

parentur, simiHs erit habitudo quanlum propiium assignaium incsse specici et

ad susceptionem proprii. secundum quod est propriuiii (pi(i(l dici-

Construenti autem hac consideralione iur sive prsedicaiur de eodcm assignato

opposito modo utendum est, si cjiis subjccio, illud sulijectum cujus subjecti
quod cst secundum esse positum, pro- positum tunc cnim
est esse propriniii :

prium cst cjus subjccti (jiiod secundum eritproprium quod ab adversario posi-
esse positum est, iunc crit propiiuiii. tum est iion esse proprium. Cujus exem-
Cujus ratio est, quia ct cjus quod sccun- plum est, ut qiioni;im eidem animali
dum generari posiium est, erit hoc pro- quod in natura ci in materia est ul pro-
prium quod secundum gcncrari dicitur :
piiuni ex anima etcorpore esse composi-
et ejus quod secundum corrumpi posi- um, et inesse ei in eo quod animal se-
tum est, erit proprium lioc quod est sc- cundumesse in natura tunc hoc erit ani- :

cundum corrumpi assignatum. Cujus cst malis proprium quod est ex anima et
exemphim, utliominis acccpli secundum corpore esse compositnm.
esse proprium est esse niortalc tunc :

etiam cjus quod est genciaii liominem, CAPUT III.

est gencrari morialc ct cjus quod est :

corrumpi homincm, cst proprium cor- l)c considcrationibiis siimptis a mnjori

rumpi mortale. Eodem modo aecipien- rl minori, ad problcma de proprio dc-
dum est e converso, et ex generari el cx tcrnunandiim.
corrumpi ad esse arguendo ct ad propiia
qu;i3 cx liis sunt in construendo, vclut Dcinde ex mac-is et minusdetcrniinan- Rem
dictum est, et in destruendo,paulo ]i;il)il;i (luin cst proprium. Dicunus autem magis
considcrationc et quia spccies : est simili- et minns non ita quod proprium prasdi-
tndo qu;e(hiin individuorum. catur secundum magis et minus de sub-
Deinde po.st omnia quK dicla sunt dc jecto : quia hoc falsum est cum se- :

similibus, inspiciciidum csi in spccicm cuiiduni unain ct camdem natnram spe-

positi sivc subjccti cujus assignato pro- cici magis et minus nou rccipit)
((jua?

prio secundum esse et generari et cor- incst proprium scd quod inagis ct minus
:

rumpi. Destruenti considerandum si pro- rcl'cr;itnr ad subjcctum secundum (juod

prium quod assignatur, spociei iUi ciii magisetminus attingit naturam speciei
assignaiur, non incst sccundum essc subjccti cui proprium assignatur. Consi-
quod h;ibet in materia secundum natu- dcremus ergo primo sccundum quod
ram, aut si non inest speciei secundum magis et minus comparatur ad simplici-
quod dicitur csse species id quod cst sub- tcr, et sccundo considerabimus in his se-
jccinm cujus proprium ;issignaium cst : cundum minus rcfcruntur
qiiod m;igis et
tunc cnim non crit proprium quod ;issi- ad Dicamus igitur quod de-
inviccm.
gnatum cst esscpnqirium. Cujus cxcm- sirucnti sccundum inspeciionem admagis
piuni, ut quoniam eidem homini secun- et minus, considcrandum est si quod vi-
 LIBER V TOPICORUM, TRACT. III 423

detur esse proprium ejus quod est magis, quod maxime videtur esse subjectum :

et non cst
videtur magis esse subjectum, nec quod mininie ejus quod minime vi-
propriuni, neque quod minuscst et vide- detur esse subjectum. Cujus exemplum
tur esse proprium, erit proprium ejus est, ut quoniani non vidutur bominis pro-
quod minime videtur esse subjectum : prium esse studiosum, nec magis homi-
neque quod maxime videtur esse pro- nis magis sludiosum esse videtur esse
prium ejus quod maximc videtur esse proprium.
subjectum, erit proprium tunc neque : Construenti autem hac consideratione
quod simpliciter ejus quod simpHciter per oppositum modum est utendum sic,

dicitur esse subjectum. Cujus exemplum
est, ut quoniam id quod est niagis colo-
rari ejusquod magis dicitur esse subje-
ctum ut corporis quod magis dicitur esse
corpus, non est proprium neque cob)- :
rari omninu et simpiiciter erit jinqtrium
ejus quod est simpliciter corpus et om-
nino.
Consfruenti autem hac ronsidcrntione
siquod simpliciter est proprium, tunc et
quod magis videtur esse proprium ejus
quodmagis subjectum, est proprium, et
quod minus ejus quod minus, et quod
minirae est ejus quod mininie, et quod
maxime est ejus quod maxime est pro-
prium. Cujus exemplum est, ut quoniam
ignis est proprium sursum ferri secun-
dum naturam el tunc magis ignis pro-
:

per oppositum modum utendum est, jirium erit magis sursum ferri secundum
qund si quod magis videtur esse pro- naluram. Eodem autem modo conside-
prium ejus (piod magis videtur esse suij- randum est in omnibus allis, quod ex
jectum, est proprium, sequitur etiam quolibet eorum argumentando ad omnia
quodidquodminusvideturesseproprium ad quodlibet aliorura ipise hujus-
aiia et

ejus quod niinus videtur esse subjectum, modi dicta sunt secundum magis et mi-
est proprium et quod
: minime videtur nus, et maxime et miuime et simplici-

esse proprium, erit proprium ejus quod ter.

minime videtur esse subjectum, et quod Secundo autem modo comparando duo
maxime cst proprium ejus quod maxime, prtedicata duobus subjectis, deslrueuti
et quod simpliciler proprium est (>jus considerandum est, ut quoniain est raa-
quod simpliciter. Cujus exemplum, ut gis pro]iriura animabs sentire, quam liu-

...
.....
quod mat?is viventis videtur esse pro-
.

prium id quod est maj^is sentire, el mi-

. . ...
minis scire eo quod sentire sequilur
:

omne animal, scire autem non sequilur

.
.
senUre non
propnum
animaiis,
seilejus
nus vivenlis videtur esse proprium quod omnem hominem non est autem pro-
,
: ditTeren(ia.

est minus sentire, et quod est maximc prium animalis sentire, sed dilFerentia :

sentieus proj^riumest ejus quod maxinu' non erit propriuiu borainis scire per lo-
vivens, t^t ejus ({uodsimpliciter piuprium cum a raajori. Construenli autem hac
est quod simpliciter sentiens. consideratione per locum a majuri ulcn-
Eo(hmi aulem nu)do ex eo quod est dum esl, ut et si quod uiinus videlur esse
simpliciter ad eadem quje minus dicta proprium ejus, est propriura cujus nii-
rainime et maxime considerandum eo- nus videtur esse proprium, eril eliaiu
(leui raodu. Deslruenti quidera conside- quod magis videtur esse proprium ejus,
randuui, si (juod siuqiliciler est pro- pro[iriura cujus niagis videtur esse. Ut
priura ejus quod simiiliciler erit subje- quuniam niiuus videlur esse proprium
ctum, non est propriiuu : lunc nec ejus horainis esse mansuetum natura qiiauj
sui)jecti (juod esl uuigis, eril jirojiiiuni : vivere aninudis, el numsuelum nalura
nec quod rainus videtur esse projuiuni, est jii'oprium horainis, seqiiilur qiu

erit propriura ejus quod minus videtur etiara vivere sit proprium animaiis.
csse subjectum : nec quod maximc vide- Terlio autem coraj)araiido umim \)\;v-

tur esse proprium, crit jiroprium ejus dicalum diiobus subjectis secuudum nia-
424 J). ALB. MAG. ORD. PR/ED.

gis et minus, dcstrueiili quiilem considc-

randum quod magis vidclur
est si ejus
(;\|'| T IV
csse proprium, aliquod non cst proprium
illius tune cliam non erit proprium eu-
: /),. ,/r/rn,n,Hi/ioj>r j,nj/jril pcr lucun a
jus minus videtur esse propriuiii inter simili.
duo suhjecla quibus comparatur, j)er lo-
cum a majori. Sed non valet conslrucli- Dcinde per locum a simili ex liis (juie

ve nou eiiim sequilur, si esl jirnjirium

: similiter insunt, problema de proprio ler-
ejus cujusmagis videtur projirium essc, minandum est, primo comparando duo
quod sit etiam proprium ejus cujus mi- jnaedicata sive projiria duobus sul)jectis.
nus videtur proprium esse. Cujus exem- Primo igitur destrueiili consideramlum
plum est, ul quoniam colorari nuigis vi- est, si projirium unum (juod simile est
dctur csse proprium sujicrliciei quam quantum ad inesse uni subjccto, altcri
corporis non est autem corjxiris, nonse-
; proprio quod simile est quantum ad
quitur (juod nec superficici. Constiuctive inesse alteri subjccto, non est prdjirium
vero non valel : quia non scquitur, si sit illius subjecti cui similiter inest : tunc
superficiei proprium, quod etiam corpo- uec proposilum proprium quod simililer
ris. Hic autem locus nulli construenti est incst assignato subjecto, erit proprium
utiHs, ut dictuui est, eo quod impossibili' illius subjecti cui simiiiter inesf. (aijus
cst unum jilurium esse j)roprium : cl cxeuqilum est, ut quoniam sunt duo
idco si construitur unius essc j)r(.)j)i-iuni, suiijecta concuj^iscibilis et ralionalis j)o-
non potest per magis ct minus construi lentia', et duo juoj^ria concupiscere ct ra-
alterius essc j)ropriuni. tiocinari, ct concuj)iscibibs simiHler sit

Quarto comj)arando du(j suljjecta sivc concupiscere, et rationaHs ratiocinari

])roj)ria unl subjecto secundum magis et sunt ha>c propria per proprios casus sua
minus, destruenti considerandum est, si subjccta consequentes : si concedatur
iilud quod magis videlur inter duo pro- concuj)iscibilis non csse proprium con-
pria essc proj)rium alicujiis suljjecti, et cupisccre, seiiuitur quod nec ctiam ralio-
non cst jiroprium ejusdem : tunc sequi- ualis erit propriumratiocinari.
tur quod ncijue cst ejus j)ropiium quod Construenli autem bac consideratione
minus videtur esse proprium. Cujus per opposilum utendum est sic, quod si

exemplum est, ut magis videtur pio- alicujus subjccli est proprium ejus cujus
prium animaHs csse sentire quam parli- simiHter cst proprium, erit et hujus in
bile esse non autem animaHs cst pro-
: proposito ct assignato subjecto, cujns si-
prium sentire non erit animaHs pro-
: militer assignatum est proprium. (^ujus
prium parlihile cssc. Construenti autem cxemplum est, ut quoniam est rationalis,
hac considcratione per locum a majori quod sit piiuh^ns et prudentia> habitus, si-

utendum, si duorum propriorum alicu- cut concupiscibiHs temperans liabitus : cst

jus subjecti si quod minus vidctur esse autem rationalis potentiae primum et pcr
proprium, cst proprium, et quod magis. se habitus prudens sive prudentice : erit

Ut minus videtur proprium animalis sen- et concujiiscihiiis primum et pcr sc tem-

tire quam viverc est aulcm animaUs : pcrans habitus.
proprium sentire etiam et viverc. : Secundo autem pcr locum a simiH
comparando jiranHcata ad unum suhje-
ctum dcstruenti considerandum est, si
duohus propriis simiHter se hahentibus
ad unum suhjectum, si quod simiHter est
proprium non est iUius subjectiproprium,
sequitur quod ncc jiropositum proprium
 LIBER V TOPlCORr.M, TRACT. III 425

quod similitor vidclur esse proprium, erit (luia

1
nou tnotest csse unum ^^
proprium di-
^,
Quare idem
non [tctes(
proprium. Lt jxratia exempli, quoniam versorum subjectorum i)roprie sive bene: esse nro-
«^ * *
_
pnumiliver-
siiniliter est liominis proprium videi^e et sic cnim esset commune non proiirium. sarum spe-
' '
.
cierum.
audire ; non est liominis propriuui \ ide- IIujus exemplum est, ut quoniam simdi-
rc, sequitur quod nee audire. liter flammae urere sicut carbonis
est :

Conslruenti autem liac considoratione non est autem proprium (lammte urere :

opposito modo est utendum sic, si quod non erit ctiam carbonis proprium urere :

et quod sinuliter, ut patet in

similiter, propter causam dictam. Et sic hic hicus
exemplo posito in littera. Ut animse pro- coustruenti uon est utilis.
prium csse concupiscibile esse prima^ :
Quia autem in pradiabitis prdprium
autem etiam propriuui animse partis ejus per simih's habitudincs proporliouum
esse rationale prima;. Dico autem pri- terminatuui csl, noii superlluuin quod
mce, quod in actus prinio suut pntentice, hic sumilur jier locuiii a simili : quia
ctsecundoanimse, ettertiohominis quia : dillert hoc quod cst secuiidum proportio-
per ])otentiam sunt animae, et per ani- ucm ex similiter se habeulibus ad invi-
niam sunl liominis. cem, vel-ad aliquod, ab eo loco qui ex
Tertio vero per locum a simili, com- his quse similiter insunt eidem vel diver-
parando unum praedicatum duobus sub- sis, iu hoc, quod hoc quidem quod est
jectis termiuandum est problema de pro- ex similiter se habeutibus secundum pro-
prio : et hoc modo destrueuti conside- portionem ex similitudinc habitudinum
randum, si id quod similiter est proposi- suinitur.nun in eo quod similiter aliud
tum duol)us subjectis, non est proprium incst tantum considcrandum cst. Id au-
unius eorum, sequitur quod nec est pro- tcm quod est ex simiiibus, ex eo tantum
priura assignati subjecti cui similiter vi- qnod inest simililer alicui vel aliquibus
detur iiiesse ut proprium : sequitur quo- comparatur, si non pcr similcm loiupa-
niaiu etiam non erit altcrius proprium rationem accipiatur.
snl)jecti. Kt causa jam saepius dicta est,

)<^ fj^ii-
426 D. ALB. MAG. ORD. PlLiCD.

TRACTATUS IV

DE DETERMINATIONE PROPRII CONTRACTI AD POTESTATEM ET

AGTUS, ET AD SUPERABUNDANTIAM DIGTI.

Construcnti autcm liac considerationc

CAPUT UNICUM. oj>j)osilo modo ulcndum cst, ut si j)otc-

state ens assignans jiroprium ad hoc sub-
Dcinde ad proprium aliqiiM niodd spe- jcclum quod cst actu, assignavit pro-
cialc etcontraduni ail dicluni sccunduni prium, aut adhoc quod non cst actu, scd
potestatem et actum, et superabundan- potcstate tali quali contingit id proprium,
tiam dictum, hac consideratione dcstruen- quod nonest inesse aliquando crit cnim :

ti considerandum est, si aliquis potcstate tunc proprium quod ab adversario opi-

propi-ium assii,aians subjccto cxistente in natum cst non essc proprium. Cujus
aciu, proprio autem non existcntc : ct exemplum est, ut qui assignavit pro-
ad hoc subjcctum quod cst proprium, prium cntis simpliciter, quod jiossibile
quod non cst assignavit, vel quod potc- esl pati vcl facere, quod cstsubjecto pro-
state cst non contingentc, hoc est, pote- |irium, aut simphcitcr est, hoc est, po-
state quae non est, ct quam contingitnon testate, quidcm assignans proprium ad
cssc id quod non est, existcnte tamcn co hoc, assignavit proprium ad hoc quod
cui inest ut proj)rium tunc cnim non : est, non tamen enlis quod actu cst pro-
erit proprium quod j)Ositum cst cssc prium, ct possibilc pali ct facere erit ali-

proprium. Exemphiin, ut qui dixit acris quando projirium projitcr quod pro-
:

proprium esse quod inspirabilis sit, sc- jirium cntis cst quod possibile est pati
cundum actum assignavit proprium qund aliud aut facere. Et attendc quod potest
potestate passiva est propriurn, qux in assignari secundum potestatem matcrise,
actu non ducitur nisi pcr allud activum ct sic nihil prohibct proprium assignari
et spirans : nam iuijus cns quod cst acr potestate ens. Potcst autcm assignari po-
vel spirabilc, ut spirari possit, ahquo testate passiva rclata ad activum aliquod,
activo spirante spiraculo indiget : assi- et sic male assignatur potcstatc ens ad
gnavit autem et ad hoc respcctu ejus subjectum ens actu.
quod non est vel potest non esse pro- Deinde destruenti considerandum est
prium quia cum non cst aninial quod
:
si cx subjecto non cxistente dicitur esse
inspirare natum est aera, contingit sive proprium, si per abundantiam jionit pro-
possibile cst aerem essc non tamcn pos- : prium tunc cnim non crit proprium ac-
: :

sibile spirari acrem aclu, cum non est cidit enim sic assignantibus propriuin,
animal spiians pi-optcr quod non erit
:
non veram esse rationem qure est pro-
pioprium aeris hujus quod est spirari prium dc quo non tainen subjecti est
:

vel spirabile esse, cum animal non erit proprium corrujita enim
: re nihilo-
hujusmodi ut spirare possit non crgo : minus vera crit ratio quse est proprium ;

erit acris proprium spirabilc esse. quia adhuc alicui dc numcro eorum qua
 LIBER Y TOPICORUM, TRACT. lY 427

sunt, proprium raaximi', hoc est, pcr su- hic autcm intcrimitur ox eo quod sub-
pcrahuadantiam inerit. Cujus exemplum jccto destructo adlmc potest proprium
est, ut si quis igni assignat proprium existere. Attendendum quod superius est
esse corpus levissimum corporum tunc : assignatum proprium semper. Lnde ubi
enim corrupto igne vel posito non esse, dicitur scmper inesse proprium, est actu,
aliu<l adliuc corporum residuorum ab igne et hoc cst quo existente subjectum potcst
adtiuc levissimum est ettamentunc noii
: non esse.
crit ignis proprium, quodsit corporumlc- Si autcra alius objiciat, quod (imne objecUo.

vissimum. proprium dicit aptitudinem, et sic omiic

Construenti autcm hac consideratione propriumpotestate est. Solvendum, quod Soiutio.

utendura est quod consideret si aliquis aptitudo cst duplex. Activa, et illa est

niin id quod per superabundantiara assi- actu : ct passiva, ct illa potentia ct non
gnavit propriuui : et secunduin iioc bcne actu. Itcm quod arguitur, quod spirabile

posituin est proprium. Attendendura aa- posse non esse per spirare quod non est,

ti-ra qiiod haec consideratio refertur ad videtur argui unum contrariorum per
proprium specie quod est supra consi- aliud hoc autem inconvenieus non est
:

dcratum sed illic interimitur proprium

: quando unum contrariorum est causa al-
si non ponitur haec cousideratio specie : terius.

•«s^soei^
 LIBER VI
TOPIGORUM.

TRACTATLJS 1

DE INTEHEMPTIO.NK DIFFJMTIOiMS SEGUNDUM BOMTATEM.

soquitur, si non incst, non inest iil dif-

r.MTT I.
linilio : ut si non inest, non est [ira^diea-

tum. Et si non inest ut [jrffidicatiim. iinn

De prooeuiialiter jjfcemillendis. inest ut diftinitio : (juia potissiiiium praj-

dicatum cst diffinitio.

(.11111 auteiii j.iiii ilrliTiiiiiiatum sil i[ua- Proptcr quod syllogisino dialcctico os-
liiiTilialectico syliogismo tenninatur pro- tensuni est qualilcr terminalnr proldema
liiema rjus quod est inesso ut aceiiieiis. i\i- ijenere, quod qiiid dieit in diflinitione
seiiiiKJiim i[uiiil juvedii-atuni aeeiilit suii- |u;eiiicati de difliiiilo : et iterum qihili-

jeetu [irr Ime i[uni| iursl ei : rt liue esl ter termiiiaiidiim csl |Hiililcm;i dc jiiMi-

[ira'ilieatuiii inesse sulijeetu ; et si non prio qiiiid [ler incsse eiinverlitur, quod
iiiest, non esl piveilieatum sieul uceideii- eonvcuit diflinilioni in ([u;intiini est ter-
tisessc est inesse : i'l si non inesl, sequi- miiius diflinili, nec plus nec miiiiis con-
tiir ([iiod similiter non cst accidens, rt liiiciis qii;im diirniiliim : ct non sinl [liura

conseijuenter quod non est in eo. Quod clemenlaliler ordin;it;i ad difliniliuiiem.

si est : aut est sulistanlia, aut accidens et Hesl;it iiunc dicere qualiter s^iloi,'-ismo
nnii subslantia. iliui si non inest : crgo diaieelieo ex [iroliaiiiliiius lialiet lcriiii-

nuii esl aeciileus, el sie niliil si non ini'sl. iwiri [iroldcni;! di- difliniliuuc. I)e difliiii-

V.v^t) et in lioe siiuile est inesse (ii\Tdi- lione eniin doeere qiuililer esl liil;i rei

eali (iit |ir;ediialum c^t) iieiidriili : quia essentia, re!iii(|iiciiiiiiiii duecrc [iriiiio

si iiou iiicsl siilijcclii, uoli est [iiicdiia- IMiilusiqdiii. Qii;ililcr aulem mediiiiii dc-
tuiu i[(sius: rl liiir riiil |ir;ediealiiiii jiri- moiistr;iliuuis c| c;ius;i |i;issioiiis di' siili-

muui elementarc ad diilimliDnes. El ideo jeclo, jam iii doclrina 1'oslvrinriiiii de-
 430 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
tcrminaluni esl. Qualilcr communis dicari, et ut in quid stans et fixum in
praidicati esl intentio, sccunduni quod seipso esse videtur : diirereiitia autein ac-
comniuniter adsubjcctum ut pra^dicatum tus et conferre actu esse ut forma quae
roferri habet [ler communia et jiroliabiiia genus f(U'malum per dilferentiam facit
liabet determinari, lianc doclrinam liabet ipsum quale quid secundum formam et
faccre dialeclicus '.
perfectionem .substantiiE, et perficit ad
Sic autcm liic loquentes de diflinitione actum, sed non facit quid, sed potius
dicimus, quod ejusnegotiidialectici quod quid generis format secundum et perficit
est circa difliniliones, prout communia qttaleformale etsicquanlum ad lioc non
;

praedicata eh>mentaria referuntur com- iiidicat ([uiil, sed quale quia omuis fojMita :

mimiter ad quodcumqtie subjectum, par- iit (|ual(' jira'(licalur. Et sic intelligilur

tes sunt quimjue. Aut enim sic (pianlum quod genus omnium eorum
qtiod dicilur,
ad iuesse comparatur ad subjectum, ita quae ponuntur in diffinitione, maxime si-
ut de quo subjecto de quocumque de quo gnificat quid difliniti, sicut primum stans
verum est dicere vel prsedicare nomen el primum formabile per dilTerenlias.
difliniti secuudum quod datur diiinitio, Ista; ergo sunt duae partes hujus negolii.
non sil veruin eliam dicere vel prsedicare Tertia autem est, ut quoniam non est
rationem sive diffinilionem : et sic per difliiiilio propria, lioc esl, convertibilis
min inesse simpliciter intelligitur difruii- cum sjjecii' diflinila : tunc enim est pro-
tio quod est propter hoc, quia ojiortet
: jiria (jtuindo omni convciiil cl >(di : cjiiia

hominis rationem sive diffinilionem (h: tunc jirojiria dicit sjjcciei et essenlialia :

onini liomine verani esse. Et similiter di- el (juia soli convenit et ad alia non ex-
cendum est de qualibet vera diffinitione tenditur, oportet eam esse converlibile
alia relala ad suum dlffinitum. Et ista est cum secundum nomen et sjie-
diflinito

pars prima negotii. ciem oportet enim diflinitionem pro-

:

Aut genere exislente diffinili ille qui jiriain csse, quemadmodum prius et nunc

uon ponitdiffinitum iu
diffinit diffiniendo (licluin est.

genus, quod primum est in diffinitione (Juarta aulem pars istius negotii, aut
ponendum vel si posuit ipsum in genus,
: si omnia Iria qute dicta sunt aliquis est
non lamenposuit in genus conveniens, faciens sive observans, diffinitio assignata
sed forte in remotum vcl analogum et : noii dicit quidcst esse diflinili jicr esseii-
hoc quia oportet quod qui difiinit po- tialia illius.

nat in genus primo, et sic post genus Adhuc aulem quinta pars istius nego-
oportet difTerentias addere generi, quai tii est : (juia omnia
aliquando prwter
genus us((ui' ad uHimum aclum delermi- (jua' dicla sunt, considerandum quod si
neut. Et hujus causa est, quia genus vi- etiain diffinitio determinavil quid est, nou
detur maxime omnium eorum (jua^ sunt benetamen et obscure, ita quod noncla-
in diffinilione, subslanliam diffinili si- rum sed confusum generat intellectum.
gnilicare. Ista^ sunt partes quinque negotii, non

Objectio. ^^ ^i 1^'* objiciat (juod in difiinilione difiinilionis quia difliiiitio ex his non
:

genus est polentia et sic materia, ditfe- jionitur, sed negdtiuni dctcrminationis
rentia aulem forma el ul actus : actus jiroblematisdiflinilionis inlcrimcndi circa
aulem in jilus est et indicat (|uam poten- ista versatur. Et haec quiiique non ul
Soiuiio. tia, /V/rt'M^/«/rt estquod gcnus est ul tjuid partes integrales ad difiinitionem refe-
substans, et in quid prasdicatum, et hoc runlur : sed inodus inhcerendi quinlujdcx
modo confert etiani sjjecici in quid jiraj- acceptus ab liis quinque accipilur : et hoc

' Hinc palol qualiterde diffinUiom aliter tra- aliler topicus. P. J.

ctal metaphysicus et aliter posterioristicus et
 LIBER YI TOPICORUM, TRACT. I 431

modo sunt partes et noii aliter. De his sufficionter considerantur. Relitiuuni sive

igitur enumeratis partibus istius negotii relictum est in hoc hbru considerandum
dicamus, de quibus jamdictum est, et dc de quarlo et (piinto si diffinitiones non

quibus restat in hoc libro consi(b'niu- dclerniinavit, per quod destruitur sui)-
(lum. slantia di[finitii.nis aut si bene non dif-
:

Dicinms quod si considerari d(_'-

ij^itur, tiiiivit, per quod destruilur bonilas diffini-
beat prima harumparlium, hiic est, ([Udd liouis. De his enim duobus in Iiac mctho-
si non est verum inesse vei pra^dicari ra- (l'i scxla ali({uo modo per communia et

tionem de quo ut dc subjecto pra-dicalur pnibainlia transeundo, non (ielermi- et

nomen, sccundum quod datur, vcl esl nand(( nec profundando suiitiliter usquc

verum si iuest eidcm, nomen et ratio- ad causarum assignationem relin(|iiiliir

nem, considerandum ex his locis et C(in- dare in hac methodo.
siderationibus quse in secundo hujus Et quamvis esse simpliciter sit anto
scientise libro ad inesse ut accidens ad- bene esse, tamen primo ostendemus qua-
ducla sunt : quia ex his qu». ibi dicta liter destruitur diffinitio quantum ad
suul,1erminalur simpliciter inesse prse- bene esse, et postea quomodo secundum
dicatum subjecto, sicut sajpe dictum est :
^sse deslruitur. Cujus ratio est, quia fa-
eo quod si quid accitUt, accidit subslan- c'''us est quodlibet fecisse secundum
tia; in qua secundum inesse quod est
est ^'ubstanliam et esse, quam fecisse bene
accidentis secundum prffidicatum pcr se secundum perfectam sui bonitatem : et

stanli, accidit quantum ad inesse, (jud

ideo magis erratur circa benefacere ali-
subjectum infoi'malur, non oportct liic 'l'i'il' quam circa facere : eo quod labo-
adhoc sprcialcm faccie consideratioucm :
'iiisius est benefacere quam faccre : (juia

(|iiaii(l(i luiiii iu secundo libro superius plura requiruntur ad hene faccrc, (piam
(lispula\imus, quoniaminest generalitcr ad laccre simpliciter : propter quod fa-

accidens : tunc quia ab inesse causalur '-•ilior est argunu'utatio opponentis, qute
verum essc accidens prffidicatum dc sub- '^^t contra hoc quod est bene facero, quam
jecto, tunc satis ostensum fuit, quia vo- contra iUud quod osl simplicilerfaccrc : a
ruiu esl illud inesse et quando dispulare :
hicilibus autom inchoaudum est : et plura

docuimus, (pioniam non iiicsl, luuc os- sunt ex quibus destruitur bene facere dif-

tcusum luit (piiiiiiaui nouestverum pra;- liiiilinncni, ipiam (^x quibus destruilur
dicalum (le subjecto nam illic in socun- :
fiicere caiu siiupliciter. etc.

do libro, utrum verura vel non verum sit

prffidicatum de subjecto per simpliciter CAPUT II.
inesse vel non inosso praedicatuin iii sub-
jecfo, omnis consideralio fit, siciil ilii- nidhus nuxlis inlrriiNlliir hniiitds ilif/i-
dem (lelcrminatum cst. iiilioins, eo quod diiliir jirr ohsriiritm.

Si vero ali(piis sulijccluin uiiii iii cdii-

venionlo geiiorc pdsiiil, quod est secunda \ oloules ergo primo oslcnderc ipiali-

pars negolii : aut oliarn propler hoc si lor deslriiiliir diflinitio sociindiini bonila-
convcrlibilis est assiguala ratio sive dif- tem laiiluiu,cl iidu s(>cundiiin osso i|)sius,
riiiiliii, (pidil fiiit lcilia pars iicgdlii [ua'- iliiimiis (pidd siiul iliia' parles ejns nc-
scnlis : cx his c(jnsi(lerali(niil)us ol locis gdlii, ipidd csl iidu bene assignalam esse
qu;e ad goims sive iuosse ul gcuiis^ in difliuilidncm. l iiiim ouim sivc una pars
quarlo libro hujus scienliie, et (pKc ail ijisius cst, quod aliquis jtotol iiti dliscura
prd[iiiiim sive iuesse ut propriiim iii iiilcrprclalionc sivc (lirriMiliiuic , cum
(piiuld hiijiis scientia' libro adducta siiiil; d|idilc:il (liflinilioiicm (pi.im cxigil, ul
cx illis ubi do his duabus parlibus est Cdiivciiil sivi; (piaiiliiiu convenit sive
persj)'cicii bmi : cx illis ('111111 lia"' (liid (juaiiliiiii |iciuiitlil ililliiiiliiiu. plaiii>siiiia
 :

432 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

Dico vero cunvenit verhalia sequivoca sunt ad aclionemagen-

uti inlerpretatione.
quia, ut dicit Boetius, quod sicut intelli- tis et passionem patientis. Unde ductio

gibilia propter sui excellentiam perfecto cum sit ducentis, actio est : et ductio

non capiuntur, ut perfecta

iiitellectu
m- ducti, passio. IIoc modo ohscura esl dif-
linitio quando diffinitur sanitas dicendo,
terpretatione explanentur, ut causa prima
a qua deficiunt linguae propter excellen- quod sanitas est commensuralio calidu-
rum, siccoruni, frigidorum, et humido-
tiam esse ipsius qusdam autem propter:

pcrfectc intelli- rum, e converso cum enim est et ductio

sui imperfectionem non
:

guntur, nec perfecte explanantur, ut ma-

cl commensuratio propter causarn quae

dicta est. Incertum ergo est utrum si-

prinui, et motus, et tempus sed '
:
Teria
cum in his ])onitur explanatio qu» fieri gnatorum in aequivocatione positum in
piaaissima interpretatione uten- diflinitione velit dicere quando tah- aequi-
potest,
dum quod innotescendi causa
est : idco vocum ponit, et dividens per distinctio-

redditur dilTiuitio, et quando uon

facit nem multiplicis non dixit in quo sensu
accipiat in diffmitione positum.
innotescere diffinitum, caret Ijonitate tinis
sui, propter quod et ad quem autem considerandum per
assigna- Similiter

tur. inspectionem ad (liffinitum, si difiinivit

Secundus autem modus peccandi con- diffmitum quod nmlti|>liciter dicitur, et

tra hunitatem diffmilinnis , si amplius non distinxit dividens nudtiplicitalem

dixerit diftmitiiinriii pcr comparationem difliniti qu(j sensu difliiiivil : inccrtum

supcrllui quam uportuit nam quod appo-
: enim erit cujus signati multijiliciter dicti

situm est in diftinitione ultra esse dilli- assignavit diflinitionem. ^laxime autein

niti, Appositum autem

supcriluum est. contingit hanc ohscuritatcm quando
fieri

cst superlluum quod non est in essc dif- a,'quivocatio latet : latet autein quando
Ren.ovet finiti. El hoc vcrum est dc diffmitionc non determinatur per distinctionem.

(hcente quid tantum, quia ditluutio ista Contingit autem calumniari talem difti-

dialectica cst : quia qua? dicit (luid cl iiili(Uicm ah adversario, velut non cou-
propter quid, ad demonstratorem perti- vcnicnte tali diffinitione ad omnia, liuc

net cl ideo quia ipse considerat causam

:
csl, ad omnes sensus signatos, quorum
quarc passio inest suhjecto, potius quam (lifliniliuncin pcr «(juivocum assignavit.

quid esl passio, non est supcrfluuni ia Maximc autem hanc increpationem con-
ilin diffmitione apponere causani i\\\iv tingit fieri latente aequivocatione. Con-
non est de esse passionis. tiiigit autem ctiam quod dicimus, quot
Rursum autem quod in ulrisque illis inodis dicitur sequivocum quod in diffi-
partihus prima etiam et secunda diclum nitione assignatum est, syllogismum fa-
ohscurum ccrc conlra talcm poncn-diflluitiuucin
est, in plures dividitur partes :

enim ohscurum ex multipli-

dividitur in tem nam
: distinclo multiplici si sccun-

cilate sermonis, et ohscurum ex transla- duin nulluin modorum vel scnsum mul-
tione (lictum, ct in hoc quod in resecalis tiplicis diffiniti suflicicntcr et clarc dicta

serm(iuil)us explicatur vel exponitur . cst diflinitio, manifestuin est quoniam

Obscurum enim ex muUiplici est, ut sit nec est diffinitio, necest diffiniens secun-
aiiquid a'(iuivocum quod in diffmitione dum modum ("[uo diffinitio dicilur dc dif-

ponitur, sicut qui diffmit generntionem fiiiito.

dicens quod geueratio est ductio in Amplius ohscurc diffinit si secundum

,

substautialc. Iranslationcm diclis in diffiiiitiunc iiuuii-

substantiam sive in esse
nibus usus. l't si dixit dilfinicndo scien-
Omnia cnim nomina in tio desinenlia

causa (liflicultalis in co- ceiina, 2M('taphys. com. 1. P. J.

'
lliijilfX (Miim esl
fuo^scciulo nliciuocl iulellipibilc. ut ilicil .\vi-
 TJBER YI TOPTrORrM, TR Ar.T. T 433

tinin incndibilom : .nil hMrnni (liniuions. dirtis, sicnl tlictnm est, nlitcr quam
qua insti

(licnt nutriconi : nut lciiiporantinm difli- luln sunt muninihus ct numcris : ut

nicns, dixit consonnutiam cssc : quin ciim dicilur difliuiondo . (piod lcx est
qudd sccundum Irnnslalioncm dicitur, mousiirn \i'l iniauo rnium ipKo nnlurnli-
inccrtum cssc dicitur, (juia ncscitur qua tor jiisln siiul.

similitudino transFcralur : ct idoo cou- \'A siiul iiujiismodi |iojoi'n qiiniu jicr

linjiit ciilumniari oum qiii socuudum tiausialionom dicta ,

qiiia translntivc
trnnslalioncm dicit diriiniondo ali(|uid, diiin ad minus piu- similifudinem dc dif-

vclut impro|iric dnndo difHuitioncm : nou liiiilo corlificnnt : nl)usivc nulcm dictn
cuim nd dilllnitum ])ropric sumplis lcr- inlolioiium pcnitus (d»sciirnut . l'ndo
miuis nplaliitiir dicln diflinilio: cumonim Irnnslnliono facla fncil tormiiiiis trnnsln-
dicnl lcmpcraiiliain csso consouantinin. liv(Mlictiis vcl posilus (piodammodo no-
pro|irio ndaplni-i non potcst, quin omiiis Inm qiiod sinnificaliim cst |)cr siniilitudi-
con.-ionanlia propric diiia osl in sonis. ufin Iranslntionis : omnos cnim Irnnsfe-
.\niplius nutoin nlin lalio ojiisdcm osl, rcnlos secundum nliipinm similitudincm
qiiod tnlc diffinilum iu duplici ponitur trnnsfcriinl : et pcr illnm siinililudinom
j^cncre , si i;oniis tcmpernntiae dicatiir nliquo modo' doclnrnlur difliniliim. \o-
cousonnntia : proi^loroa continget iilnn inrii aiilom qiioil csl liiijiis li nbiisivc
csso in duolius izonorilms non continculi- siimplum. niiiil facit noliim : ol lioc idoo

Ims so inviccm, hoc est, non subalternn- csl, (piin ncc simiiilndo lucsl Iniiluis no-
tim positis. Teinprraiilia cuiin conslat, miiiilms abiisivis , qiiod incnsura , vcl
(|iiod est in •jcncrc virlutis, ct est in gc- imago, lex dicatur : ncc etinm iu tnli ser-
Lex un<le
nore consonantiae : cuni nec consonantia mono solet lex dici,sed potius a lignndo :
(licatur.

coutineat sub sc virtutcm, neque virtus eo qiiod ad pncnam oblignt lex trnnsgrc-
pr()|)ric contineat consonantiam. IToc nii- dionlcm : |)ro|ilrr ipinil si pi^nprio iulcn-
tcni inconvoniens ost, quia diversorum doudo loipii, monsiirnm \ol iinnuinom Ic-
f;('noriim ot non subnllcriinlim posiloium gom jiisloriim ossc dixil. mcntiliir : imnnfo
Iniago quul.
divorsa' siint species ot dillrrcntise. ciiiin iiriipri:' diiia osl, ciijiis generntio
ndbuc obscurnm cst, si in dif-
.Vmpliiis por nrtcin vid per nntiirnm vel pcr inimu-
liuiliouo iion positis uomiuibns iililiir. Inlionom fmin (^st ojus cujiis est imni;o.

Ikic csI iii oo iiiodo signilicnndi quo im- Imani) cmin. iil dicil llilariiis ', osl rci

posila siiiil iioiiiiua. Il IMalo iiinbrici- ad roin coaMpiaiida' simililinlo iinlilVcrons.

liiiiii iii-iiluin ilixil : ro i|iiiiil iinibra ci- Ila^c nnloin si\o tnlis giMicrnlio liuiiraj

lioriim obiiinbniiir . Aiil iiiilrimordax, iiou iiicsl Iciri. Si niilom non propric lo-
boccsl, piiliodiuis ii)rrosi\ iiiii piilvcrom ipii iiilciidil . pnlnm osl qiioiiiam (disciire

dical folagon, lioc cst, IVdlis sivc amari- di\il, sivo (bflinilionom pir obscura iio-
liidinis anLroroiii vol nngiistinm dicnl. (i suil : (i pojiis (pioad obsiiirilnlom dixit

ela^on iln dilliMial. I''.sl aiitcin /r///i/»/i jiiiKis ipiiibbii illoiiiiii iiiiidiiiiim (pii secundiim
qui<l.
{iiilii si\i' piilrodinis carnis corrosivus. trnnslalidiiom iliciinl iir : ol isl.i |icr simi-
.\iil inoibillaiii dical nssiij;cnnni. Nnm sic lilndiiiom nliiid criiiliianl . ilLi xoni iilbil

di(iis Iribiis modis (ibsciiriim quod iii- coiiilicniil.

(oiisiiiiiiiii osl. li iion iii |)riiprin signili- .Viiipiiiis si Inli difliniliiiiic diflinit pcr
calioiio lorminoriim pnsiliim. ipinin iiiin osl mnnifcsln ooiilrnili rnlio,
Oii.cdnin ciiini uomiiia iiiiill iplicia no- si difliniliim conlrnriiim lialict : (iiiia

(pio soriiiidiim aqiii\iicalioiirm. uoc sc- contrariorum idcm csl genus, qiiod cnm
riiiiiliim IraiisLiliniirin |ii>iiil iliflinicns: dividiliir. dinoreiitia' contrarii sunl inn-
iiripir laiiirn iililiir niiminilnis proprio nib'sln' : li idoo ipii novit difliiiilo iiiiiiin

'
S. Ilii.Aiiics, Iii liliro ili' Syiiodis.

II 23
 m D. ALB. MAG. ORD. PR.flD.

contrariorum, novit et roliquum : quia enim appositum necessarium ost dici esse

cum genere ct contraria ditrorcntia con- amplius sive superfiuum . Cujus ratio
stituitur reliquum : nam qui bene per est, quia nihil ponendum est in diflini-

diflinitionem assignavit hoc modo con- tione quod ab aliis non separot : oportet
traria, assignavit quod unum cognoscitur onim diflinitum sopararo ab aliis generi-
ex reliquo. bus, ot al) aliis ([uaj sunt in eodem genere
Amplius autem considerandum si dif- cum diffinitoquod autom positum est
:

finitione assignata non est manifestum, in difliniti(jne, si omnibus simpliciter

cujas esl diftinitio : sod sic intrinsecus inest, ut ens, hoc a nullu sopurat : eo
est diffmitio velut epitaphia qure sunt an- quod omnibus convenit, et ita dilferen-

tiqnorum scriptorum, nisi in illis quis tiain nullam ab aliquo facit, et sic addi-

superscripserit cujus sunt, non cogno- tur inutiliter et suporilue in diffinitione

scentur quod est unumquodque corum. id quod omnibus inest qua sunt sub
Ex his ergo qu.TC dicta sunt, cognoscetur eodem genore cum diffinitum non se-:

vel cognosci puterit, si aliquis non plane parot ab liis qua; sunt sub oudom genere
diflinivit aliquid ex his qure dicta sunt, cunidiffinito, sed ponit convenientiam
et similibus. ad iila : ab aliis autem generibus separa-
tur per genus positum : et sic superflue
addunt quod convenit omnibus quae sunt
CAPUT III.
sub eodem genere : propter quod vanum
Qunlilcr inlrritniliiv hnnitas di/finilioiiis et inutile cst hujus appositum.
pcr s//prr/lii/im iu di f/initiune posil/nn. Si autem aliquis objiciat,'quod por ens objec

appositum in diflinitione separatur diffi-

Interimitur eliam bonitas diflinitionis, nitum a non ente, et sic non superflue
si amplius aliquid dixit in diflinitione a])ponitur, Diccnd/(m quod tales obje- soiut

quam necessarium sit : et hoc quidem ctiones frivolae sunt : quia oadem separa-
appositum potest esse trihus modis, ita tio lit por (juodlibet genus, sive genera-
quod vol appositiohat diversi abomnibus lissimum, sivesubaltornum in diffiniliono
diflinitionibus, velliat aijpusitio ojusdom, pusitum, per quod difliuitum osso intel-
vel fiat appositio partim ojusdom ot par- ligilur.
tim diversi. Et si fit appositio diversi, hoc Si vero quisritur, quare ens genus csse Dubiu
lieri potest tripliciter quod apposi-
: vol- non possit in diffinitione positum? Sse- Qu;

tum diversum sil in plus omnibus dilTini- ])ius

-1hac
m . .

sciontia a nobis assignata est

1 . . non
esse
(M
g.
. . ,. . Ens no
tionibus vol diffinientilnis, vol quod sit ratio, ot cst, quod cns et esse accidit ei testpi

in minus, vel quod sit in ajque cum. quod ost, non quud accidons sit, sed per de aiii

eis. aliud convenit cujus jjrobatio est, quod

: per ai

Primu igitur considcrandum si aliquis cum prsedicatur de aliquo, non pra?dica-

apponens ad diffinitionom divorsum am- tur tanrpiam id quod sit de ratione subje-
plius (sive quod ost amplius) sive super- cti, ct sic non prsedicatur per se, scd per

fluum, cum isto sic addito dixit sive assi- aliiid. Probatum est et in libro de Causi.i,
gnavit diffinitione : et tunc consideran- quod omne quod est, secundum id quud
dum si in tali appositione quo (hoc est, est, nihil est in eo quod est et quod :

aHipio) usus est, quod sui conmiuuitate est, convenit ei ex comparationo ad cau-
omnibus insit sicut ens et ununi ot
, sam primain, ot secunduin iil quod ost :

hujusmodi, quod inost omnibus simplici- gouiis autem cst praedicatum quod ost de
ter existonlibus. (Jonsidorandum etiam si ratiune subjecti, et quod inest ei sccun-
quod
aliquo taU in appositione usus est, dum id quod est. Htec igitur est A^era
non omnibus insil sub eodem genere causa, quare ens non potest esse genus.
positis quod ost gonus difiiniti talo : Aut si ost quidom proprium quod ap-
 LIBER YI TOPICORU.M, TRACT. I 435

posituin in diffinilione, hoc est, conver- stum : et sic superfiue addiliir btfUijc-

tiiiilc sil, ila tamen quotl ablalo illn a slinn, co quod hoc alilato, adhuc quod
diriinitioiie, lesiduum adlmc converlibile rcliquum est , diffinitio esl propria et

sit cuin diftinito, ita quod adhuc est pro- conviitihilis.cum plilegmatc eo quod :

pria diflinitio, et dicat adhuc suhstan- non contingit a cibo aliud quidem pri-
tiam difliniti , superflue est additum. mum separari. Aut non dicit phlegma
Siinplieiter autem et universaliter esse esse simpliciter jirimum cibum a cihi in-
illiid superfluum estdicendum, quo ahla- digestione in hepate facla separatum, sed
t(i quod reliquum est resi-
a diflinitione, dixit primum indigestorum : (jiiia qiinm-
duum, suflicienter manifestum facit id vis cholcra separetur, illa scjiaralur iu

quod diffinitum est Talis autem (iit . se(h' sanguiiiis residens, et ad cistim fcl-

exemplum ponamus) est aniniffi Platonis lis mittitur quamvis mehmcliolia sc-
: ct

difliiiilio, si anima secundum Platoiiem jiaretur, illa separatur ut adustum et ad

(licaliir numerus seipsum movens nam, : sjilen transmissum. Solum autcm jihleg-

sicut diflinit, seipsum movens cst anima, ma scparatur ut primuin indigestorum,

et convertitur cum aniina scipsum mo- ct sic addendum est indigcstum : et sic

vens esse, et separat animaiii a natura iutclligcndo quod dicitur

non sujicrlluit

quiT non movet seipsam, et est princi- indigestum. Nam ilhi primo modo dicta
pium motus et quietis in anima per se et intellecta diffinitio phlegmatis non crit

et non secundum accidens et ideo su- : vera diffinitio secundum bene esse diffi-
perlhie ponitur numerus. nitionis propter hoc quod phlegma om-
:

Aut quod dictum esl,

forte contra id nium separatorum a ciho primum non
ohjicict aliquis, qiiod non superlhiit id esf : quia ante digestionem quaj fil in hc-
ipiod dicitur numerus quia quamvis : jiate, facta prima digestio iii sloma-
est
non scparct ah aliis generibus, nec ab cho, per quam grossum a subtili per ca-
his (pia^ sunt in eodem gcnere tamcn :
lorem digestivum separatur, ct grossum
id ipiod dicitur movens seipsum, non in- jicr concavum ad inferiora ventris dimit-
dii-at substantiam sive quid difliniti, in- titur : et tunc subtile per venas niesarai-
tcrcmplo sive abhilo a diffinitione nume- cas in hepate figitur : et ihi staiis iii di-
ro : iiiimcriiscnim dicit quid anima^. ul gcstionc jihlcgma viscosum et indige- lit

dicit Plalo. Si cnim sic dicat aliqiiis, di- stum jiriiimm ihidem indigestorum a ci-
cimiis ail liiir, ipiiiil qiiiilihet modo sc ho, (jui y.'JiJi6c; GrKce vel massa lijsanaria
hahcat iiumerus ad animam, sive ut gc- Latine vocatur, quae vere est cibus, et in
niis ct (]iii(l aninue, sive non, difficile est cihiini membrorum ajitalnr suh medio
explanare , et altioris cst inquisitionis tlialanio cordis , ul dicil .Vristotcles,
(liiaiii sit praisens negotium. quamvis (ialiciiiis lnic non dicat : scd de
Iii omnihus crgo qua sic hitent diffiiii- liiic iiiilla vis est hic, ijiiia excnijiln ium
tionihiis opposita, iilriiin iiecessaria vcl iilitiir Arisliitidcs, iiisi iit signiliccl cl iii-

su|)ernua sint, utciuliim ad expediens tclligat (jiii disiit. Si ergo inodis diclis
difllnilionem, sicut patere potest inphleg- snjicrlhium quis ajijiosuil in diflinitioiic,

niatis diffinitifine data de ipso secun- jiliis simicndo . jicccavit, etiam sujier-

diim caiisam agentcm, (pioil cst hiiiiii- iliiiim pniicns in miiiiis. Diximus eiiim
diiin primiim a ciho scparatiim in(liL:c- i|iioil si aiil iii jilus posuil superllnum,
sliiiii : ipiod cnim jicr siipci 'aliimilaiiliam aiil iii iiiiiiii> (liffiiiilo. qiiod jieccavit.
(liciliir, iini soli convciiil : ilicitiir aiilcm .Vul si (jnis piisiiil aliijiiid dc nimicro
|ii'iiuiiin pcr siipcraliiiii(laiitiaiii : ct sic eoruin qiia' noii iiiiinihus insuiil (jna'

umiiii siiliijii plilcgma primo a ciho se- suiit cadcm specie qua' (liffiiiilur
siili :

jiaratum cst convcrlihile cum phlcgmate, tale cnim minus communc facit, ijuod
prajter hoc quod dicatur addendo indige- non couvertitur diflinitio, ila quod om-
 430 D. ALB. MAG. ORD. i'R^D.
ni et soli insit : ot ideo tale quid ap- quod idem erit delectatio ipsi concupi-
ponentes ad difrinitionem pejiis dilTi- scentiae idem frequeiiter dicilur.
: et sic

niunt, quam qui communius apponunt. Sic ergo per supernuum dilTiiiilio concu-
Commune enim per apposilioneni et de- pisceutiap datur quaudo dicitur quod ,

terminationem restrictum ilt converli- concuplscenlia est ajipetilus delectatio-

bile. Unde illoquidem modo quando nis : propter hoc quod ulrumque horum
apponitur communius quod omnibus idem frequenter po-
delectatio est, et sic
incst, erit pro terminatione propria et nitur. Sic ergo dicetur quod lalis diffini-
convertiLilis diffmitio : et tota simul tio secundum bonitatem per ajijiositio-

accepta cum communioribus determinate nem ejusdem interiinitur.

acccpla, erit propria el ciuivertibibs. Si Aut oportet dicere quod ali(juan(lo
vero illo secundo modo abquid eorum ideni frequcuter dicere nihil est inconve-
qu?e suut in diflinilionc, sic positum sit niens, quando et in propositione non ex
in minus, et non omnibus inest quse sunt eadem parle subjecti vel ex eadem parte
sub specie diffinita, impossibile est to- prtedicati fiet, sed si solum in subjecto
tam diffinitionem propriam esse vel fieri: vel prsedicato fiat : quoniam diffinitio vel

eo quod sic n(Ui conversim j)ra3dicatur de subjicitur tota, et aliudposituin inea pr;e-
re diffinita. C.ujus exempluni est, ut si dicatur : vel pr.nedicatur, et aiiiKJ jMisiliiin
diffiuitioni liominis qua> est auinuil grcs- in ea de quo tdta (lillinitio
subjicietur,
sibile bipes, additur tetracubitum , eo j)ra'dicatur quod j)atet, qiiia homo est
:

quod aliquis homo tetracubilus et uon hipes, et idem est bipes homini et sic :

omnis nam hujus (fiffinitio tali super-

: idem erit ])ipes homini quando prsedicatur
iluo apposito nou conversim pnedicabi- de eo. Similiter est idem homo animal
tur (h' re diffinila, eo quod id quod appo- gressibile bipes : et talis bipes est gressibi-
situm esl, tclracubitKin non omnibus , le bipes : et de hoc toto sicut de homine
inest qua? sunt sub specie diffinita (jua^ pr;edicatur l)ipes, et e converso illi toti

est homo. subjicitur quod est, ;iiiimal gressibile bi-

Rursum si respiciens in ffique commu- pes est bipes : et bipes est aninial gressi-

ne idem frequenter dixit in eadem difti-

bile bipes : sed non propter liujus fre-

nitione, et ex eadem parte sive fre^jucn • quenter idem dicere inconveniens ali-
ter dixit ilhnl actu, sive intellectu dici- quod accidit quia unum dicitur ex parte:

tur in illo eo quod actu sit in illo. Vai- subjecti, et repetitur ex parte pra^^dicati,

jus exemplum est, si concupisceutiam et e converso : et sicut quando idem de

quis difliniens dicit, concupiscentiam se jirsedicatur. el arguitur sic : honio cst
appetitum esse delectationis : onmis bipes : animal gressiliile bipes est homo :

enim concupiscentia deleclationis et de- ergo aninial gressibile bipes est bipes.
lectatio est : intclliuitur enim concupiscen- Nec est inconveniens quod diffinitio

tia pastui-a in fruitioue delectabilis, et hominis datur, quod honio est animal
talis j)astura et fruitio est delectatio ij)sa bipes, non prffidicatur bipes de animali
omnis iieie- sensibilis. exemplum secundumEt est gressibili per nioduni propositionis, ut
claliosecun- .... .

scnsus, animal gressibile est bipes

dum Piaio- IMaloncm positum, qui dixit quod om- sit :

nem eat rao- . -, , . .

nunc adderetur iterum

.

tuspassivus nis delectatio motus iiassivus esl insen- sed si bipes, ut

in sensibi-
jem ani- sdjuem animam et j^ropter id secundum :
sic diceretur, animal gressibile est bipes
mam. , . .
i
bipes, osset inconveniens propler nuga-
,

IMatonem est et concupiscentia delecta-

tio et in delectatione tali secundum
: tionem cjusdem ex eadem parte pra?di-
Platonem iterum dicitui' concupiscentia: cali frequenter positi : sed si tota diffini-
et tunc sensus est, concupiscentia est ap- tio prius siinul subjicitur, ct postea bi-
petitus concupiscentia^ pascentis se et pes (ul idem) de diffinitione praedicatur,
fruentis delectabili ijuo h-uitur : propler sicul animal gressibile bipes est bipes,
 LIBER YI TOPICORLM, TRACT. I 437

sicut animal tiressibik' liiiics est animal, medicina refrifcidatio vocatur) privatio

nun esl nugatio, ijui riiielilio non fit ex est caloris iiui est sccundum nalurara,
nec piivatur in eo calor nisi naturalis.
eadem parte sed unum sulijiiitur, altc-
:

rum prwdicatur ita quod de animaii ,

I']t ])roptcr boc supcrlbiiim est aiblere,
grcssiliili bijiede bipes piwdicatur quod :
quud refrigidatio privatio caloris est qui

nihil cst inconvenicns, quia tunc semel est secundum naturam.

Idnlumbipes piiedicatur. Et similiter in IJursum frequenter idem dicitur si uni-

priori cxempUi dc concupisccntia, cum versaH ex eadcm parle non ]icr ajqiosi-
diciUii', concupiscenlia est delectationis tionem et determinalioncin addil jiarti-
a|ipclilus. ul sit scnsus, appetitus est de- cuiare quod actu ct iiilcllectu se habet
b'ctatio, sed potius de tota diffinitione in
sub universali, ut si dicatur, liomo esl
subjecto posita et pro subjccto delcctatio animal rationale grcssibib!, cl sic recipit
pra'dicatur : et sic non cst in eadem par- id quod quodammodo esl idein et quo-
lc coiicupisccntia cl ibdcctatio in prffdi- (lammodo cst diversum frciiucntcr cx ,

calo : cl hoc nihil inconvcnicns esl : un- eadcm parlc positum ila (juud intcr ,

dc liis dicerc iib:'in nomcn, non est sem- universale et partem ejus (quod jiar-

])er (b' numero inconvcniculium : scd dc ticulare est, eo quod pars est et voca-
nuincro inconvenienlium est dicerc fre- tur) interponat copubativam ad notan-
qucnlcr idem de eodem, ct ex eadem dum diversitatem. Cujus exemplum est,

|iarte prc-edicari. Exemplum autem hujus, ut si aliquis diffiniens clementiam di-

siciit Xenocrates |irudcnliam diffinire cat, clementia est diminutio vcl remissio
voicns dixit, quod prudcntia csl (bdcrmi- in i»(cnis cxigendis exjicdientium et ju-
naliva ct contemplativa eorum qure sunt, storum : talis enim rcmissio in princijie

(bxil iiliuiiique esse dcterminativum et clcmentia vocatur nam in tali difliui- :

contcinpiativum in pra'dicato poncns et tionc justum est expedicns quoddam, hoc

praMbcans de prudcntia : nam determi- est, particulare est expcdienlis. Quia ve-
nativa conlenipbitiva quredam est, et non ro justum cujus cleinentia remissio est
convcrtitur ; quia contempbxndo quid fa- ubi cxpediensad rempublicam observan-
cicndiim sit, dclcrminat ipiid sit agcn- dam qnia niaximc sic exigcntia pa'na-
:

(iiim c\ coiitcin|iiati(inc : propter quod rnm pnqitcr justum conliiictur in cxpe-

bis idciu cl (lc coilcm ilicil sivc ]ira'dicat, diciilc. Abundans ergo (juoddam ct sn-
qiianilo |)ost detcrminaliva riirsus jnvcdi- pcrnuuui csl lalis diffiniliu : naiii (jiii (b-

caiidii aildil diccns cl contcmjilativa. xit niiivcrsalc, addidit cl jiarticularc pcr

Riirsus auliiii iilciii cx eadem partc miil- ciipubim tanquam diversum sil ab ijjso,

liilics (iicil (jiiicumquc dicil, (juod refri- ciiiii iii iiailiciilaii ileruin dicalnr univer-
^iilalio csl jirivatio caloris qui secnndum salc. blcm autcm cl cjusdcm cst, qui di-
iialiiram : iiam oinnis ]irivatio caloris vcl xit mcdiciuain csse dc niiincro saiialivu-
rcfrii^iilalio (liciliir ajHKJ medicos, non al- iiim aiiimali cl liomiiii. Et inlclliualiir

lcriiis. scd caloiis ejus (]ui secundiim na- nun de scieiilia mcdicina", sed dc inedi-
turam cst : cl ((ui aii cxlcriorc calore rc- cina purganle vcl sanitatem conservanle
frigeralnr, iion inbijiidatiis, scd frigeslus animali et homini. Quia dicens animali
dicilur : cl idi^o addciido, qui secundum non oporluil adderc hoinini quia ani- :

nfilKrtiiii, idcm addiliir (jiiod per intelle- mal rcpelilur in liominc. VA simile exem-
ctum crat in illo : cl sic iiitclli-itur cxcm- jiliiin cst, (jiii lcgcm diflinicns dicil legem

jiliiiii iiic iiiiliiclum. \'.\ iioii est curan- imaginem eoruin (jiia' iialuraHler 'unt
dum {\i' diclis coiiiiii (jui sludcnt vci-ili- bona cl jiisla eo : (juod lc^ Jiosita est ad

caie qiialitcr omnis jnivalio privalio imagiiiem naliiialis rcclitiidiiiis accijii :

sil

sed naiii jiistiiiii cst (|iiiiililam boiiiim cl |'ar-

nalnralis liabiliis, (]iiia falsiim cst :

iu q iqirlillir 1)111111111 :
Vcrillii rsl, huimI Ii.cc lii:\aliii (qiKc ill licill.llr ilisills
 438 J). ALB. MAG. ORD. VR.^B.

et ideo sic diffinlons frequenter idem di- cjus, et non lU nugatio, nec fit inutilis
xit, et sic contra diflinitionis bonitatem repetitio. Sed si eidem particulari per
peccavit. piisleiius addatur (iit homu animal) inu-
Quomodo Attendendum autem est liic quod ,
tililrr addiliir, cuin univcrsalc in particu-
particulare
aildiluin mnnia quffi in difrmitionesequuntur genus iari diiiilur. Idem cnim est ac si ilicalur,
universali
non facit [laiticularia, quodammodo insunt generi, liomo animal, animal : oportrt enim,
nugationem,
sed bene e et non iit nugatio : quia non inutiliter quod nugatio si esse deheat, quod iilem
converso.
Sed si cum sed ad generis detCrminationem ponun- sa'pius in eadem parte oratiouis inutilitcr
copula ad-
datur, iit tur, sicut formativa generis ad specicm dicatur. Utrum igitur lnMie vel non bene
inutilis re-
petitio. sunt. Adhuc autem potcst addi per appo- aliqui diffiniunt, per ha'c quidi-m et hu-
sitionem particulare suo univcrsali sine jusmodi pcrsjiicieiidum est.
copula ad determinandum universitatem
 LiBER VI TOPICORUiM, TRACT. II 439

TRACTATCJS II

QUAL1TE15 INTERLMITUR DIFFINITIO INSPIGIENDO IN CONDITIONES

DIFFINITIONIS ET PARTIUM EJUS.

clusionis ex prioribus vel secundum rem

et causam et ex notioribus ad intelli-
:

CAPUT L
gendum. est et evidentioribus quoad
,

Sl iiiiii prr iKiliits diffhuiiiil cl prius, actum manifestandi propositum sic enim :

ciiiijiniiliiii iii liicr iisjiiriniilii.

omnis doclrina quce docetur per causani,
cl omnis disciplina (quae per intellecUim

Post(iuiiiii aulem (lelcriiiinnlum csl accipilur)sc liabet, el ita lil. Et hocdicliim

qualitcr intciimilur ex pracdictis locis cl csl iii nolilia complcxi qiiod est conclusio»

C(msi(lci'ati()iiil)us iliffmitio sccuniliim cujus medium est diflinitio, qua; esl per

siiam lioiiilalcm , (^lclcrmiiiaiKlum csl notiora incomplexi. Manifestum ergo,

nuiic (|ualilcr dcslruilur sccuiidum suam qiioil qiii iKiii pcr bujusmodi priora et

siilislaiiliam, ita (|uod iioii icmancat dif- iiotiora cl evidcnliora diflinivit sive dc-

linilio sic dcslructa. L"trum autcm aliquis tcrmiiiavif, in terminis sui esse explicite

similitor diflinivit cd pcr difllnitionem poncns difliiiilum, iioii (liflinit omnino,

dixit esso diflinili, vcl iioii difrmivit, ex cl diffiiiilio sccuudum siibslantiam iiilcr-

talilius dcincc[)s diccndum csl. ILnc i^i- imilur.

lur (lc(laraii(ia sunt prliiio insiiiciendo lloc probaliir pcr dcduclioncm ad im- Si dilfinilio
ilari posset
iii ciiiidiliiuics lain diflinitionis lolius, possibile : seipiiliir ciiini, ipiod plures per poste-
riora et ig-
qiiaiii |iarliiiiii cjus ; ct poslea eliaiii cruiil cjiisdcin difliiiilioues, si conceda- no(iora,tunc
plures erunt
iiispiciciKJo in ipsam diflinilioncm ct lur ([uod lalis diffiiiivil : si enini islc dif- ejusilem dil-
finitiones.
parlcs . 1^1 primum quidcm iiispiciciido liiii\il ([ui iioii |>cr iiiiliora cl [iriora cl

iii conditiones diflinitionis cl j)ailiiim evidcnliora difliiiilionciii assiuuavil, tiinc

ejus, insiiiciendumest si aliquis difliniens data ab i[)so cst (puTdam dillinilio. I'a-

non jicr iiolius sive ])er noliora et evi- lam autem multo niagis cst, quod cl illi;

(lciilini-a, (pia' (|irius cl iKdius) siiiil coii- dininivit qui per priora et notiora dilliiii-

ililioncs difliiiitionis, el |iailiuiii cjus for- lioncin assi^navit : el lioc erit alia difli-

iiiales, per quas notilicat (liflinilum, (pii nilio ejusdeiii, cl sic iinius el ejusdem
csl proprius actus difiinilionis. Uiide si [ilurcs criiiil (liriiuilioiics. Oiiod c.-t in- Quare non
convonit
convcnicns, ([iiia lioc noii vidclur, scilicct ojusiloin
iiiiii |icr iKiliora ali([uis fecit diftinilioiicm,
esso plures
inlcriiiiiliir difliiiilio : quia enim diflinilio ipiod uua res, eujus esl uiium esse siib- ililtlniliones.

rcddiliir sivc dalur causa innolesceiidi slanliale, [ilures possit difHnitiones Iia-

p(U' cssciilialia i(l ([uod diciliir, lioc esl, bcre : idco i[uia unicui([ue eorum <[uie
liininilum. Cognoscimus aiilcm iion ex suul, csl uiiiim esse quod est secundum
subslaiiliali.i seu esse |)rinci[)ia |)ro|)lcr
iniiliuscimKpic, scd cx iioliorihlis ct prio- :

(piciiiailiiKiiliim i|iiod si [iliircs cjiisilciii criiiil ililtiiiilio-

riliiis cl cviilciiliorilius.

cliaiii iii dciiioiislraliiiiiilius nolilia coii- iics, uiiiiiii cl idciii cnl csj-c : ([uia mmuii-
 ,

440 D. ALB. MAG. ORl). PIL^D.

(luiu utraiiu|iie (lifriiiilioucm siguilicaliir jikii-cs (hoc est, non sapiciitcs) boc iiui-

esse diffiuiti : licec autciu duo cssc pcr gis cognoscunt qu;uii sua jiriucijiia siin-

duas diffiuitioucs siguificatas dc diffiaito jilicia : iiam haic quidcm jjrincipiata quo-
in eodeiu esse uon possuntj eo quod dif- libcl modo et seusu ct ratione cogno-
finitioncs sunt divcrs;e ct pcr divcrsa as- scuntiir: illa autem quai suiit illdrum

sii;uat;e : nuuiifcsliuu crgo quod uon priucijiia ct siniplicia, non cst ajijirclicu-

diffinivil, qui diffiniluni nou pcr j)iiora dcrc nisi sublili ct abuiidanti iutcllcctu
et cvidcnLiora deterniinavil. Sic iyitur (jui iit [)cr resolutioiicm j)riiicij)iati cl

inspicicndo ad prius et uotius conjunctiiu compositi in principium el simplcx.

palcl quod dcstruilur diffinilio si uon as- Ex quo patct quod niclius csl coguo- ^j^y^^g

signatur perpriora cl uoliora. scere diffinitum pcr simpliciter priora ct '^'j'^^"^

Inspicicndo aulciu divisim adiiuc ctiam notiora, quam perposteriora ut diffinila :

J,g'j.pr"

perprius ct nolius potcsl inlcrimi diflini- ct talitcr cognoscere poslcriora pcr sim- ^ogt^n,

tio. lyitur ut lioc ostcndatur, [icr uon jilicitcr priora, discipliuabilius ct iutcllc-

cvidcntiora iici-i (fifliuitioncm sinipliciter ctuabilius est. Verum ad eos qui iiiij)criti

dicitur, sicut et notius dicitur dupUcitcr. sunt ct scnsum scquuntur (ct idco iiiijio-

Unde non evidcntius dupficiter est acci- tciitcs suul cognosccrc jicr siinjilicitcr

perc : si cuim per non notiora sit diifc- j)ri()ra) necessarium cst forlassc aliquaii-

rentia, aut cx ignotioribus simplicilcr ct do fciccre notitiam jicr postcriora quai

sccuuduni naturam rci diffinit^e, aut fil illis sunt notiora, ct pcr illa facerc difii-

cx iynotiorilius noiiis sive quoad nos: nitioucm, quai tamen uon cst diflinitio

ulrumqac cnim istoruni c(Uitingit cl con- vcra, scd assignalio qufficunKjuc nuijoris

tingcrc |iotcsl, quod duobus istis niodis dcclaratiouis quani sit iionicn difliiiili.

Quid sit
"^'^ ignotioriltus assiguatur diffinilio. Di- Sicut si gratia cxenipli dicatur qualcs

""''ilciter'"
'^''^"''
•^-'S'-'
quod
simpfii-^ilLT cvideutius suiit jiuncti, ct linctje, ct superficiei difli-

prius cst simplicitcr quoad naturam po- nitioucs, ut punctum per lineam quaudo
stcriorcm sccunduin naturam, ut puuclum dicitur linc;e terminus, et superficies est
[irius cst liiica, co quod est priucipiiim lcrminus corporis, ct linea est terminus
cjussccuudum substantiam ct hoccodcm : iu ijuo stat rcsolutio superficiei : ha^c

luodo linca prior cst supcrficic, ct supcrli- ciiim ut iii difruiilionc jiuucti linca, ct in

cicspriorsoliditatesivccorpore:quialinca3 difliiiiliouc liiica; supcriicics, ct in difli-

terminus essentialis el formalis est puu- uilionc superficiei corpus, uou jioiiunlur

ctum, et supcrlicici liuea, et corporis su- il)i ut ju'iora simjilicilcr, scd quo;ul nos,

])crficics : ct sic prius est simplicitcr ])uu- cl cjuoad plurcs scnsu judicaiites de co-
cluin quain linca, cl linca quam su[)ciii- gnoscibilibus illis. Omiies euim istae dif-

cics, ct supcrlicics quaincorjius, qucniaii- liiiitioncs notificant priora simplicilcr jicr

moduiii uuitascstprius ct piinci])iuin oui- jiostcriora simjilicitcr : nam hccc fjuidcm

nis nunicri. Similitcr autcni littcra jirior jiiincla liuca', illud autcni quod cst linca

cst quam syllaba, ct syllaba quam dictio, supcrficiei, illud vero quod csl sujiciii-

ct diclio quaiii oratio, et principium suo cics, diffiuicntes dicuut soliditatis tcrmi-

])rinci|)ialo, ct simjilex omnesuo coinj)o- nos csse, jiosterius iu diffinilione jirioris

Qutesintno- sito. ^«Obis cssc uotiora c contrario niodo ponentcs.

''''
"°"°''^' accidil : nol)is cnim nolius cst, quod Sic autcm duplicitcr dicto co quod est

inaximc sub seusu cadit, quia per scn- i^notius ct notius, oportct non latcrc,

sum primo notitiam accipimus. Unde so- quouiam sic diffinicntcs cx jiostcrioribus
lidum sive corpus nobis est notius quam secundum iialurain ct cx jirioribus quoad
superficies, et superficies quam liiica, ct nos, non coutingil judicarcjicr l;ilciii dif-
linca (juam jiunctum : quia maxinu^ soli- linitioncm quid cst cssc difliniti jicr sua
iluiii cadit sub sensu : proptcr quodctiam liiincipia esscntialia ;
quia jicr priora
 :

LIBEK VI TOPICORLM, TKACT. II 4il

qiioafl nos esse non accipit, sed notitiam cjusdem rci esse difliuiliones : numsecun-
(jiiaiiidam quas est ex j)arle cognoscentis dum ideni alia et aliaaliis sive diversis, ct
ct non rci cognita} : nisi forte contingal iion eadem oninibus convenit esse notio-
idein et iioliis notius esse ct siinpliciter ra : alia eiiiin jduriliiis et alia pauciorilnis

quod noii convenit apud

iKitius, jilures, lit sajiientihus sunt iioliora. Piiijilcr qund
scd apud sapientes soluni, et in seiisu ad imiiiiiquodque difrmilum diversa se-
jirius csse univcrsali particularc depre- (uiidiim notitiam divcrsorum cst assi-

licnsibile, sicut in principio Pliysicorian guaiida diflinitio : et sic jilurimse erunl

dicit Aristoteles. Cujus ratio siquidem unius el cjusdcm diflinitiones, sicut di-

ha;c cst : quia certe oportet per genus cebat Heracliliis.

'
jiiojiriiim ct dilhrciilias essentialcs difli- .'unjilius aulciii et alia ratio cst : qiiia
I
lurc cuiii qui difliuit hciic : gencra autcm alin i't alio tcmjiore cisdem cadi^m suiit
ct dincrciili;ii priora suiil simjiiicitcr, divcrsimode magis iiota : iiaiii iii jirinci-

(|iiaiii sjiccics ciiius cst gciius et cujus jiio (juidem quando iiiijicritus cl iiisijiiciis

d gene- suiit Hujus autem probatio

dillerentite. l-sI, sunt etiam magis nota scnsibilia
'
et dilTe- . i^if .• . i c i-
tiffisint est, quia a genere et dillerciitia non con- postea autem quando talcs liunt ccrtio-
.liciier vcililiir consequcntia ad speciem genus :
j^es per doctrinam et j^iipicnlcs, tuiic e con-

s efr?». ciiim inlercmiitum et d'l!'erentiae intercm- trario ctiam mauis nolii iiriora sccundum
jihc iiilcrimunt spcciem, cl non e con- naturam, ctccontra minus iiota scnsibilia

vcrso. Cujus causa cst, qiiiii simpliciora etiain vidcntur : proptcr ijuod sccundum
suiit genus et ditrercnliii, et simpliciora Jme sequitur, quod ad caiiidem rein
sccundum naluram (juam species. Prioia diflinicndam non semper erit eadem et

igiliiret notiora sunt gcnus ct dilTerentiii, c\ cisdcm diflinilio, sed tcmporibus di-
(jiiiiin species diffiiiilii pcr Ikcc lanquam vcrsis diversa et hoc aciidil his ijiii per
:

jicr evidentiora. 'Cujiis csl cl alia ralio :

ca (ju;c singulis sunt noliorii, diciinl diffi-

(jiiia quidem nolii pcr diffinitio-

sjiccic nilluiiem assignaiidam cssc.
Icm, iiccessccst et gcnus et ditTcrcntias Ergo cx dictis palam est, (iinnl diffini-
notas esse quia ignotum non fit notum
:
jum non est diflinlcndum sivc dclcrmi-
iiisi pcr noluin spccies autem ignota :
nanduin pcr ca tp» hujiismodi sunt. hoc
jici- gcnus ct dilTerciitias lit nuta : noccssc ost, jier nobis notiora, scd jicr siinjilicitcr

crgo cst gcnus ct diircr(>iitiaiii aiite sive ct secundiim iialuiiiin iiuliura ; sola cnim
jirius cugnosci. Nain ijiii homincm scit sic assii^iiiilii (iifliiiilio est vcra diflinilio,

j)cr diflinilioiicm, ncccsse est ut sciat ani- el Iia;c est uiia sivc iinica siciil imiciim
mal grcs^ihilc |iriiis, i|ui;i jicr ista iiulili- ^^1 essc sccundiim iialiir.iiii dlfiiiiili. cl

ciiliir liuiiiu. scil uuii convcrtitiir : quia luec diffinitio csl scmpcr cl iu uinni teni-
gciicrc ul in sc cl diirercntia ul in se no- p,„.e cadein. Fortassis eliaiii dicitur sim-
tis, non neccsse est spccicm continue co- pli,-iter notum : non taiiicn idco quia sc-
gnosci : projiter (jiiod scquitur, quod c„n,iuiii ii:iluram rei cognila; cst ik.Iuiu.
spccics pusfcrior sit sccundum naturain m.^ etiain simjilicitcr cst noliiiii qiiod
gcncrc cl dillcrcntia. l-iliir ijui non pcr uinnihus csl notum iiiiivcrsalilcr : scd di-
ha'c ililliiii\il ilifliiiilluiiciii sjiccici, sc- cilur simjilicilcr nuliiiii, iiiniil uiiinilius

ciiiidiiiii iiiiliiriiiii difliiiili cl cs^c ijisiiis jicne disposilis seciiiidum iiitcilccliim non
siibstiinliiilc iion dicit. imjicditum cst notiim : vclut ctiain sim-
Amjilius alia lcrlia ratio ducens ;i(I iiii- jilii itcr s;m;itivuin dicilur, qnod liis csl

jKissihile : liis ciiiiii i|iii iliciiiil diflinilioncs siinativiim ijui hciic disposili miiiI sccun-
vcras cl suhstiinliiilcs sci uiidiiiii hiijiis- dum cur|iiis : cl non dicitiir simjiliiilcr

iiiudi cssc(|u;c siiiil jicr jiriuiii et noliora, sanativum, quod (juihuscuiiKjuc iil iiilir-

cl iiuii Mi iiiidiiiii iialiiram, scd cx his mis esl sanativum : quia intcmpciiilii iiii-

(ju;c singiilis suiil nuliuiii, iu cidil jdurcs ([iiaudn inlirmis siiul siinativa : ujiurtct
 .

442 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

enim unnmquodque talium multipliciter quod permanens iinitum ad actum et
est
dictorum subtiliter per distinctionem in- speciem, est prius et evidentius eo quod
vestigare : et postquam investigatum est, est in motu et indeterniinatum ad actum
oportet eo uti ad id quod expedit propo- formae : sed ejus prius est evidcntius eo
sito apud disputantes ;
quia lioc factum quod est infinitum et in motu : et sic dif-
Maxitne de- ost de distinciioue notioris ^nrioris. Si au- finit per posterius et ignotius. Quamvis
struenda , _

est diitiniiio tcm iicr

'
cousiderationcm ad nrius
^
et no- enim quies privalio motus sit secundum
qu6e nec ex
nobis notio- tius factani interimi debeatdiffmitio, ma- quod stat in eaintentio et actusmoventis,
nbus nec
ximc secuudum rem, indubitanter nuoad tamen res secundum quod stat in ea in-
naiura? pio-
cedit. .

adversarium interimitur
... , .

difflnitio si os- tentio etactusmoventis in qua quiescitur,

tendatur ab opponente, quod contingit tcrminus est rei motae et iinis et hoc :

fieri sive assignari diffmitionem, nec ex modo notius est quod est in quietCj quam
simpliciter notioribus, nec ex nobis no- id quod est in motu.
tioribus : quia tunc utroque modo de-
structa est.

Patet ergo (ut dicta consideratione epi-

CAPUT II.

loganter concludamus) quod unus (qui

diclus esl) locus est interemptionis difli- De inspiciendo in prius divisim qualiter
nitionis respiciendo si non per uotiora interim it u r diffii i it io

sed per posteriora priora diffiniendo si-

gnilicare (hoc est, notificare) conalurdif-
iinitum. Ad lioc enim tota ista inducta Ejus autem quod est inspicere divisim

est consideratio in hoc quod diffinitio assignata non ex

: quia distinctio indu-
prioribus simpliciter est, tres loci sive
cta de priore et notiore est hic, ut co-
considerationes sumuntur penes nume-
gnosci possit quid esf piius et notius
rum eorum ad quae inspicitur. Si autem KeiH'
quod est in liac superiori considera- dubii

tione. Nec consideratio tantuni interi- numeretur locus penes modum inspicien-
di in ista, tunc sunt loci quatuor : quia
mit secundum liene esse diffinitionem,
pcncs inspcctionem ad idem et secundus
sed etiam secundum esse eo quod notius :

ct lcrtius accipicntur. Primus quidem in

et prius accipitur secundum rem, non
bis est si oppositum pcr opposilura diffi-
quoad noc tantum si enim esset quoad :

nitur, ut siper maluni (liffiniaturboimm :

nos lanlum, non interimeret nisi l)oni-

et est inspectio ad contraria sive contra-
tatemdilliiiitionis: sicutet obscurum quod
riorum oppositum : et malum et bonum
est quoad nos notius, est appositum, et
contraria sunt prout iu actibus et habiti-
tautum ])(initatcm diffinitionis inlerimil.
bus accipiuntur. Causa autcm quare talis

Alius autem locus adhuc inspiciendo diffinitio interimitur, est quia non dicitur
conjunctim sive simul ad notius et ad per vere propria : simul enim natura
prius, sed in speciali considcrandum est, suni, qu» sunt contrarie opposita : ha-
si aliquid ejus quod cst in (juiete, est dif- bcnt cnim unum gcnus, et contrariis et
finitum ad formam in qua quicscit, per cosequa?vis dilTcrenliis constituuntur, et
inlinita (hoc est, non linita et inlerminata ideo necesse cst ea simul vcra : quibus-
et quae in motu sunt) assignata est ali- dam enim eadem disciplina videtur esse
cujus speciei diffinitio nam quaj inmotu : utriusque contrariorum : et secundum
sunt in potcntia excunte ad actum, non- hoc unum non est notius altcro : et sic

dum finita sunt, et sunt in niotu sicut in diffinilio assignata oppositi et per oppo-
actu nondum finito sed infinito et imperfe- siium non est ex prioribus, et ideo interi-
cto :et ideo si per talia assignatur diffiniti mitur, ita quod non est diffiniiio.
diffinitio, interimitur diffinilio : quia id Et si objiciatur, quod contraria secun- Obji
 ::

LIRER VI TOPICORUM, TRACT. II ii3

(him Aristotolciii X prinin' philosopliia'^ oj)j)osita prout ad j)roj)ositum vi(k'biliir

riMluctiiitiir ail {irivatioiicinCt liahituni. cxjirilirc.

Piivalii) autom ol lialiitiis lum sunt si- .Miiis aiitciu locus litijus cousidcrationis

mul vera, sed habenl se ut prius et po- cst insjiicicndo in natura jirius, si et eo-
iolutio. sti'i'ius. Dicendum quod hoec objectio pru- ilcm iisus est in diffinilioiic (^i quod diffi-

vcnit cx falso inlcih'ctu 1'hilosophi in iiilui': tunc enim non diffiiiitur per sim-
metaphysicis ; non cnim rcducuutur ad jilicitcr jiriora : quia idein iion est prius
jtrivationem ct iiabilum nisi secundum iialiira scij)so: hoc enim aliquandofactum
causam, et non sccuuihim modum oppo- in (liflinitioiiibuslatet, quando idem j)o-

silionis qui accipitur in h)rmis oppositis suit, sed nonsubeodem diffiniti noniine,

opposilorum: quia hoc est impossihih' :

scd ratione ipsius loco nominis jiosila. Ul

et sic stat consideratio inducta. si quis volensdiflinire solcin, dixit solcm

esso stcllam albam (jua?de die apjiaret. Et
Oportet autem non halere, quoniam in
hujus ratio cst, quod idciii in diflinitiono
quibusdam oppositis quaedam opposita
sui ponit quia dio indiffinitione ulendo,
non est vel contingit alitcr diffiniri, nisi :

utitur etiam sole. Sed ad deprehenden-

unius ratio sit in ratione alterius, ut in
relativis, ut duplum sine dimidio non dum talia peccata, in diflinitionibus uti

oportot sivo accipere diffinitioncs nomi-

diffinitur, quod cst etiam relative oppo-
nis, et loco nominis ponere diflinitiones.
silum : et ut universahter dicatur quae-
cumque ad ahud sunt ct dicuntur, et non Ut quoniam dies si diffiniatur, est latio
sive motus solis supraterram, palain quod
secundum dici tanlum sunt ad aliud
qui lationem solis supra terram dixil in
nam omnia qua? per sc ad aliud dicunlur
nomino dici, dixit etiam solem propter
:

et sunt relativa, hujusidem esse quod sunt

ijiioil solciii diffiniendo uliliir dio.
ad illud sunt, el ipso nomine suo sic ad
aiiud (hcuntur, (juia sunt ad aliud se ha- Rursus tcrllus locus hujus considcra-

bere secuiidum cssc quo (hffiniunfiir tionis est inspiciendo in j^rius natura,

quare non est possiiiilc aUerum siiie aite- considcraiidum si eo utitur in diffinitione,
ro per diitiiiilioiicm cognoscere: eo quod (juod c conlrario dividitur cum diffinito :

necessarium est iii alterius dilfiiiilionesu- e coiilrario vcro divisa coa'qii;eva sunt.
mi alterum correlativum. Sed intelligen- Sicul qui diflinivit abundaiis quod ost
mm rela-
orum non
onitut' in
dum subtiiitertunc, quando unum reiati- iinpar numerus, diccns qiiod abiiudans
ilione
iUS ut
vuin ponitur in (hflinitione aUerius, noii sivc impar numcrus ost, quod unitalc ma-
iDiens,
ut ter-
jionilur in diflinitione ut difliniens : iicc jus ost vel excedil pcrfectum, hoc est,
_

odnans
hoc modo uniim iclativoruin esl in alio jiarcin iiumerum simul enim natura
:

iit diflinicns in ilillinilo, scd jiolius est in suiit (jua' c (liverso ox eodcni gencre pro-
difliuilionc altciius sicul id ad quod da- ximo dividuiitur, hoc cst, jicr coaHjiuT-

tur ejus diflinitio secuudum id ad (juod vam divisionem accijiiuntiir. Abuiidaiis

dicilur secundum csse relativi quod ad autcm cl iicrfeclum cx eodem gcnerc

ipsum cst, et ad hoc recipitur in diffini- ((juod esl numerus) e divcrso coa?quaeve
lionc siciil tcrminus ad quem extrinsecus dividuntiir: siint onim ambo haic par et

slal (liflinitio : cl lioc modo iion slal in- imjiar numori, cl sjiocies coa-quocvoe in

convcniriis. frojitrr ijiioil ii|)orlct co- lioc gencre (juod osl niimorus : et idco

gnosccrc sublilitcr naluras oj)j)osiloriim, uuiim illorum noii ost jirius iiltoro sc-

et oiunibus hujusmodi (juai assuniuntur cundumnaturam.

ad lerniinanduin jirobleina sccundum Similiter autcin c conlrario insjiicion-
huuc locum oportel uti iii his (jua? sunt dum si j)or iiilciiora secundum rcctaiu

j ' AnisTOiELEs, Ih 10 primffi philosophice, lex. coin. lii.

 :

444 D. ALB. MAG. ORD. VRMD.

lineam supiTiora difliiiivil. (liijus oxcm-

pluiii esl, si aii(juis (liillniendd dical per-
CAPUT III.
fectum numerum ijui iiijiarlile dividitui' :

aut lionum (lifliuiendo dicat habituni vir-

QiialUcr inleriinitiir dijfniitio inspicicn-
lutis esse : nam bipartile ulitur in (bfiini- do in partcs cjus, qii.-e sinit (jcnus et
tione perfecti sive paris j)er derivationcm
di/fcrcnli(i.
a duobus bipartite enim dividi idem est
:

quod in duo dividi. Duo autem perfecta Secundus autciu in communi accejitus
sunt, hoc est, par (juidem numei-us. Et locus (juo inlciiiui jiotcst (iiffinitio, cst
virtus est l)onum quoddam sivc species per insjjcctionem ad ijisas j)arles diflini-
et j)ai-s subjecliva boni. Propter lioc litec tionis, et ad ipsa ex quibus est diflinitio
duo eliam et virlus iuferiora sunt (juam quantum ad subsfantiam, a qua commu-
ista, et perfectum el bonum : quia ista ni consideratione inulla^ tialmntur coii-
sunt genera, el istae sunl partes subjecti- siderationcs speciales. J'^l prinio quidem
vaj illoruni et sic in illis ista dicuntur,
;
ad geiius insjiiciendo si non ponatur ge-
quia sunt in eis actu et intellectu, et sic nus, et si non jionatui' genus certum et
ad idem snmuntur in diffinitione.
linitum, et si non jioiialur genus |)roxi-
Amplius ad i(h'in alia ratio est, quod nium.
necesse est euin qui inferioribus utitur Inspiciendum ergo primo si cum res
superiorum, et eodem uti, si diffiuitio pi'o
difllnit;i esl in gencre, per diffinitionem
uomine ponatur: nam qui virtute in dif-
assignatam non est sila sive j^osila iii ge-
rmitioneboni ulitur, bono ipso utitur in
nere aliquo : in omnibus enim liujusmodi
boni dininifione, si diffinitio virtutis loco
diffinilionii)us peccatum est, in quibus
nominis ponatur : quod iieri polest, sicut
non poiiitur jiriino sive prius in ordine
in ante habitis sa^pius dictum cst. Ideo
jiartiuni diflinilionis in ratione (hoc est,
ergo bono uliturin diffinitioneboni quia
:
in diffinitione ipsa) genus quod prjedica-
virtus est quoddam sjieciaU^ bonuni in
tur in (juid : quia illius essentiales dilfe-
quo boiuim esl actu el intellcclu. Siinili-
renlia^ sunt (jute formant ipsum in (juale
ler autem el eodem inodo qui eo quod
quid, (juod est species. lloc modo jieccat
est bij)artite in diffinitione perfectiulitur,
corporis diffmitio quando dicitur, ijuod
eliam perfcclo utitur, co quod in duo di-
corpus est quod habet tres dimensiones :

vidi sit,^nifical biparlite dividi, sicut paulo

quod enim est nomcn infinilum et genus Ly quod
anle dictum est. Duo aiitem qua'(him nuUum
...
dicit, per quod ab
1 1 !
aliis
! nomen i
generibus niium
jierfecta sunt sive jiaria sunt et sic idem hominem diffini-
:
corpus separetur. Yel si
sumilui- in diflinitione sui ijisius. Duo er- re volens dixit, quod homo est qui scit
go posila suiit in isla uua consideratioue nun)erare, eo quod solus inter animalia
et quia posterius sumit in diffinitione scit uumerare : liic enim nullum est po-
jirioris, et quia idem sumit in diffinitione siluiu genus in diflinitione. (leuus autem,
suiipsius : et sic non ex jirioribus et no- ut diximus, vull quid est esse significare,
lioril)us facit diffinitionem. Universaliter
cui addita dilTerentia facit quale quid,
crgo epilogando sccuudum jinvdicta di-
(juod est spccies, quae sine gcnerc non
cendiim est, (juod uiius in communi cst
est quid, sed quale tantum, quia non est
h)cus non per priora et evidentiora fe- (juid forinatum : et ideo genus primuin
cisse diffinitioneni, ex quo interimitur ponitur eorum quaein diffinitione jionun-
diflinitio : parles autem illius loci sunt tur, et primum sulijecfum, et jirimum
quae dictae sunt.
substans diirerentiis fonnantibus et dis-
tinguentibus ijisum.
Amplius inspiciendum adhuc si ali-

quid diffiniri debeat ex suo genere ad

 LIBER VI TOPICORr.M. TRACT. II iio

pliira siout ad fines ; dicto enim eo quod est scienlia faciendi sanilatem. De illo au-
tliflinitur ad plura ex ipso suo fjjenere, tem quod est cegritudinem facere, est per

considerandum est si aliquis in difrmi- accidcns. Simpliciter autem (hoc est, pcr
tione assignata non ad omnia ad quse di- se) alienum est a medicina a\uritudinem
ctum est. assignavit tunc enim pecca- : facere. Propterquod nihil magis diftiui-
vit, interimilur diflinitio. |Cujus exem-
i-\ vitmediciuam qui ad utrumque diflinivit
jdum est, ut si aliquis grammaticam dif- eam dicens, quod medicina est scientia
linire voleiis, dicat eam scienliam esse ad sanitatem facere et aegritudinem,
scrihendi : hic enim geuus posuit, scd quam si ad alterum quod est saiiilalem
uiiu oiiinia ad qute scientia est gramma- facere diffinivisset : quianonest ad a^gri-

tira piisiiil : iudigetenim adhuc ipiod tudinem facere, nisi propter sauilatem,
a[)pnnatur, quoniam grammatica est quando a^gritudo est causa sanitatis et vi-

scienlia cognoscendi per constructionem tae longioris : et scitur jam ex scienlia

ad iiilrlliMtuiu rclatum : et sic graiiimati- fosti-iior/fin, quod ulii uiiiiin est propter

ca est scientia scrihendi et cognoscendi alterum, utrohique est taiitiim uuum.

ejus quodprofertur in oratione et in par- Sc^d forie inspiciendo suhliliter, pc.j"^
^ina^^n^n^sjt

tihus orationis, et nihil magis scrihendi (litTiuivit qui dilTinivil ad ulrumqiie, *^|^|;^j?'*

grammaticam quam ad aUeium tanlum "o™ fa^are.

quam intelligendi declarat si diffiuivisset :

esse scientiam ille qui assignat perfe- eo quod etiam reliquorum sive aliorum
ctam grammaticaj diflinitiouem. Propter et a medjco quoiihet cujiislibet artis vel

(IiiihI iion difiinit qui aliquid (hoc est, scientiae potest aegritudinem facerc, vel
alleriiiu iiloruni) ponit. Sed ille vere vulnerando vel immoderati? corpus im-
diflinit grammaticam, qui iitraque han' [dcudo, vel immoderate exercitaudo, vcl
ad qu;c ex intcgro est diffinitio, dixit sic, hiijusmodi aruyuid facieuilo : ad lnic ciiiiu

(Iramniatica est scientia recte scrihendi et nec scieulia nec ars requirilur : ([inuiiaiu

recte iutidligendi quod profertur iu ora- non esl diflicile et bonum.

;ju3iiem
n possiint
le piures
ffiniiioiies
...
lione et partihus orationis. lluius
ralio esl
....
: (iiiia iilures
. .
autem
non contingit esse
. .

Amplius adhuc inspiciciulii ad genus

bataniia- diflinit ioues suhstantiales ejusdem : et si (|iiiid clementum est. qui viill iiilcrimcre
les. .... .

(lifliiiilur ad uniiiii, eadem ralinui' difii- (liriiiiitionem, considcret si aliqiiid qiKid

• nietiir ad alteruin, ([uando utrunKiiii' [irr ad pliira est quas insequalia sunt secuu-
siiiiin genus iH non per accidens : el sic (iiiiii lioiium et maliim, sed uon ad nie-
iioii continget cjusdem [ilures essc dilll- lius, sed ad [lejus [icr (lifliiiilioiicm c\
uitiones et diversas. Est autem quod ge- "enere factam assii^navil ad uuiiui. riiin

iiiis cst aliud sicut scienlia ad sciluiii. siut |iliiia ail qiia' secundum genus siiiui

Ivgd iii quihusdam quidem ex iiccessi- (licitiir id ([uiid diftiiiivit. .\am nmiiis
latc sir sc lialict. ([iKid opdrtcl difliiiiri' sciciilia ct oiunis potcslas ,iil .iliiiil ilicla,

ail iil i'iiiiii{iic ail i|iia' cs|, i|uaililii Mllc liis si\c sit iiatiiralis, sive artilicialis. sive
11(111 pciicctc dclcriiiiiuiliir gciiiis, siciit ctiaiii polilica, est ejus qiiod cst opli-
diclum est. lu ([iiiiiusdam autcm uou esl miim iii illo ordinc secundum (jiiem ad
sic. Et ideo iinii lorrectione, sed deter- illud dicitiir : et ideo ad illuil secuuduiu
miiiationc per distinctionem facta iiidi- genus siium est dilliuienda. .\ul ctiam
get (ousideratio, ut in quilmsdam. uhi adliiic jicccatiim est qiioad geiiiis iiispi-

non ])cr se dicitur genus ad ulriiiuqiie, cieiido ditliiiitiim jicr (lifliiiilioiicm assi-
sed ;iii uiiiiiii [ler sc ct ad alterum [ler ac- gnalaiu iioii posiliiiu iii proj)rio genere,
cidens. vehit medicina dicitur esse scieu- ulriim V(U'e |(osiluiii sit iii proprio geue-
tiaad sanitatem et icgriludinem facere. re, vel non, considerandiiiu ex liis c

.Nam de hoc sive ad hoc quidem quod est meutis V(d princi[)iis ([iia^ suiil iiidiicla

saiiititciii fa -1 rc, [lerse diciliir ; ([iiia lia-c iii qiiailo liiijiis sciciilia' lihid. Ilittiiiii
4i6 D. ALB. MAG. ORD« PR/ED.

aulem est prius quando pouilur iii ajqui- et dicinitur ad miiius iiiipiiilli'. 1'riiplor

slcut in gcnere. (piiMl dilfinilLim aiil iii priixiiiiuiii gonus

voco vcl analogo
Rursum autom adhuc inspiciendo ad ponon(ium est, aut si trauscondens g(Mms

"enus, interimitur diffinilio, si assignans ponatur, tunc addendum generi ronioto

difrinilionem ea dixit esse genera qua; omnes superiores difTerentias superiorum

transcendunt, hoc est, quai non sunt generuiii, quae coarctent genus remotum
prnxima diftlnito, sed ponit superiora in- ad gonus proximum : quia per istas sic ge-

termediis et uUimis omissis. Cujus exem- neri remolo adihtas deterniinatur ot fini-
plum est, ut justitiam speciah^m virtu- tur genus proximum et tunc ponitur dif- :

tem volens difrinire. dicit justitiam csse linilio proximi generis, et isla in (hffini-

habilum wqualitatis alTeclivum vel di- tione stat loco ipsius : sic onim pra;missis
strihutivum, eo quod in communicandis nihil omisit de his qujE ex genere ad pro-
vel distrihucndis facit jequale, sed
non ximum genus velproximi generis consti-

secunduni nuMHetatem arithmeticam vel tulionom pertinent : sod pronomen pro-

n-cometricnm, transceniHt proximum ge- ximi giMieris in difHnitione speciei diclum
nus qui sic iliflinivit rehquit enim virtu-
: erit inferius genus per suam constitutio-
tem qu.-E est proximum genus justitipe, nem. Sicut si diffiniiMido hominem di-
et non dixit quid cst esse
justitia; quia : cam, quod homo est suhstantia corporea
quamvis dicat in genere remoto quid est animata scnsihilis rationahs mortahs.
cssejustitiae.hocnonestnisiinfioite etin- Ille vero qui diffiniendo non dicit nisi

(hderminate. Quare aut proximum genus supcrius genus tantum sine adihtione

ponendum, omnes (HlhM-entias

aut supe- dilTerontiarum contrahontium , dicendo

riori generi addendum, (juoniam trahunt sic siqiorius genus, n(Ui (hcit infiM-ius :

usque ad genus proximum cujus dille- qiiia iuhMius noii ost in suo suporiori nisi

rentia constituit speciem : quia (hlTeren- potiMitia et indofinite, et non esl in ipso

tiatransccndens generis adjuncta ilh ge- in aclu et intclleclu. Xam qui phmtam
neri non complet difhnitionem. Unde
ex dicit,quod est superius genus, non dicit
r.Muoto giMiere non comph^tur diffinitio : arhorem nisi potentia ot infinite. Et ideo
sed utraque conjuncta sunt ut potentia in su|ierius gonus non dilfinitur. Scias
sulistan- auliMu, ([uod assignans diffinitionoiii piM-
et genus ad ipsum diffinitum :

tia cnim cujusque difriniti et (luid est in gonus reinotum, ot conlraliens por (hlTo-

gt^nerc suo, ut saepius diximus. IIoc au- rentias, licet non intorimat diflinilioniMU

tem quod dictum est, in genere transcen- sccundum suhstantiam, inlerimit cum
d.Miti diffinitum ponere, idem
est quod bonitate diffinilionis : quia dilTerentiam

non ponere ipsum in proximum gonus. non posuit ul dehet '.

Nam qui virtutom dixit esse genusjusti-

tiw diffiniendo justitiam, dixit et hahi- CAPUT lY.
tum quia in inferiori dicitur superius,
:

et non e converso, sicut

sa-pius diclum Q/ni/i/cr inlcriiniltir di//ini/io in.sjjicicn-
est. Et ideo quod proximum
gonus (hfli- do (1(1 (li/fcrentias.

nitio diffiniendo posuil, in proximo ge-

nere omnia superiora gencra et trans- Rursum volenli intorimere diffinitio- Tripii.ii

condentia proximum genus dixit : eo er sicut m genere m dilieren- terimei

qudd (miuia superiora gencra por sc do tiis considerauiliim Iripiicilor. ul si sim-nemexr

infriiorihus pra>dicanlur. o1 in ipsis sunt plicit(M- iloficil ilinVM^onlia, sicul n(Ui est uae.

'
Ex his patet quod iu dilTiuitione debelponi dilTniilio data por geiius remotuin coiitraiTum
proximum yenus aul geuus reraotuui
diffiniti, per dilTerentias , licet habet substanliam,
contractum dilTerentiis contrahentibus ad ge- nou tumen habet bouitatem difllnitionis.

nus proximum Animadvertas autem, quod

 LIBER VI TOPICORrAI. TRACT. II 447

si non propria,
suhstantialis (liffuutio, aut vera de goncro, hoc est, quod sit cum
Considcrandum ergo si dif-
aut specitica. genere continens specieni enim : cst dif-

iinitionem assignaus per genus debitum, fereutia vera de genere, quando est es-
in diffmitione cum genere et dilTerenlias sentiaiis qualitas difliniens et determi-
proximi generis dixit : nam si non rei nans ad aclum substanlialem potentiam
ipsius (liflinivit (iiirercntiis, proculdublo generis. Unde patet quod si opposila dif-
diflinilionem interimit. ferentia non est vera de genere, palam
Aut etiam considerandiim si omnino est quoniam neutra neque proposita ne-
sive generaliter ut dilferentiam aliquid que opposita generis assignali in diftlni-
tale ac identale dixit, quod nuUius diffi- tionc erit diflerentia : omnes enim qufe
niti substantialem esse dilTerentiam con- e diverso dividuntur ex genere ditTeren-
tingit, ut animal aut substautiam qu;i? tia; Iioc modo, ver£E sunt de proprio ge-
genera sunt, et nullius dilfcrenlia? sunt .nere ex cujus genere per divisionem ac-
constitutivae, quamvis ab abquo separent cipiuntiir.
ul genera palam cnim quoniam sic dif-
:
Similiter autem considerandum est,
linire volens nou diflinivit, quia ei quod quj,.i gj vera est quidem de genere, non
est quid, qualitatem substantialem (quaj autem opposita generi speciem, eo
facit
diflinit quale quid et facit) non adjunxit :
quod non est specifica, palam quod non
ea enim quaj dicta sunt, animal et sub- erit ha^c fjuK assignata est, dilTerentia
stantia, nullius sunt dilfcrenlia, sedsunt specilica generis in difllnitione positi.
quid in subjectis dilTercntiis formabile et Nam omnis specifica differentia cum ge-
dcterminabile. nere conjuncta facit speciem. Si autem
Adbuc autem iuspiciendo ad diireren- hoc oppositum non est dilTerentia, nec
liaiii videndum est, si diirerenti.T. posita; quaj dicta est, erit dilTercntia : quia illa

iii difllnitione assignata est aliud quod illi e diverso dividitur. i'.! sic interimi-
e diverso per contrarinm in eodem ge- tur diflinitio iuterempla vcra dilfei'cn-
ncrc dividitur, id est, per divisionem ge- tia spccilica per quam lieri debet diflini-
ncris accipilur, dicUe iii diftiiiitione diffe- tio.

rentiaj :nam sinon est opposita (lifferen- Amplius adhuc iuterimitiir (lil'liiiilio

tia, palam quod uoii eril quse dicta cst respiciendo ad ditTerentiam ((uisiderando
generis ditferentia |)iisili in diflinitione : si negali(Uie (hoc est, dilfcrcnlia per ne-
cum omne genus his (lilfcreuliis divida- galioiiciu assignala) diviililiir gciiiis,
tur qua> c diverso (lividuutur, boc esl, quia iicgalio nullius specici ((institiitiva
pcr divisionem accipiiintur, vcliit animal est : vclul Cdnliiigit ipsi Kiiclidi diam Difliniiio li

neoe data ab
geiiiis (lividilur gressibili, volatili cl b (1111 liiicaiii (liltiiiil,
ifli (licciis liiicaiii per Euclide
prius posita
pedi taiiquam oiqiosilis diircrcnliis. llii- diniiiitionem esse longiliKliiiciii siiic iati- luit a Pla-
tone.
juscausa est, quia nullum genus est quod tudine : qu;e t;mien diflinilio primo a
sua communitato coustituat speciem, et Phitone posita est, et ;ib Kuclide assum-
ideo oporlet ipsum dividi. (iUm autem sit pta. Siiic laliliidinc aiilciii csl iici^aliv;»

forma, form;e aulem non dividuntur nisi (lilfcrcntia, ipiia idciii csl sinc laliliidiiic
per (i]i|i(isilionciii (piaiii liabciil ad in\ i- i|iK)(l iKin li;il)ciis laliliiiliiiciu : iiiiiil ciiiiii

cem, cl (piciiililicl (lividciilriu (i|ioilcl jiliiiil sigiiilical siuc lalilinliiic. (pijiiu talis

h;iberc foriiuiiii opposihiiii. Si igilur dif- loiigituilii 11(111 liabciis laliliidiiiciii. Acci-
fcrciili;i |)()sila iii ;issigiiala difliiiilioue (lil autciii c\ lali ;issiguali(ine dilfcren-
iKiii iiahcl ililfcrciiliaiii cliaiii oppositam, li;e iuconveuiens. Priiinim (piidem, (|uod
inlcriniiliir cl i|i>a ilifliiiilKi iii (pia |i(iiii- geiius p;ntici|)al specicm, ct univers;iliter
tur. spccics |)r;i'ilic;ihilur de gencre. Qiiod
Aiil cliaiii si sil c (li\cr>() (li\cisa (lil- sii- |)alcl. (|iiia i|iiii(l csl, vcl csl cuiu l;i-

fcrciilia alii|ii,i, riiiisiilciaiiiliiiii si ot I iliiiliiii'. ,iiil Miic l.ililiKliiic : iiaiii (lc

448 D. ALB. MAG. ORD. PR.I^.D.

omni eo quod cst, aflirmatio vol neyati<j cos ipii pdiuiiit gencra esse formas sepa-
vera est. llaj aiiteni differentite cum lati- ratas secundum se roaliter consistentes :

tudine esse, vel sine latitudine, apponun- nani si est eadem numero separata lon-
tur per aflirmationem et negationem. gitudo quffi est genus separatorum, quo-
Propter quod sequitur, quod de jjenere danimodo etiam separate pra>dicabitur
linete (quod est longitudo) alteruin Iki- dc isto genere separalnriiin qiidd idcni nu-
rum veruni erit : louiiitudo ei-i;(i qua3 morocst, ut dicit Plato, quia latitudincni
aenus est linc», aut est cum latitudine, haliet, aut sine latitudinc ost. por cam-
o
aut sine latitudine : non cum lalitiidiae: dcm maximam, quodoporlol dr iiiniii Idii-
ergo longitudo qua? est genus linea', crit gitudineallerumeorumqutedicta sunt,ve-
longitudo sine latitudine : sed de quo rum esse, sive scparatasit sive concepta
pra'dicaliir diffinitio, pr;edicatur et difli- cum materia : siqui(h'in de genere sive
nitum : longitudo autem sinc latitudine trcneralilor dr liinnitiidiiie voruiirosse df-
(ut dicit advorsarius) cst difrmitio linete :
boat, hoc quidom vcrumcst ctiam, quod
ergo linea prajdicatur de longitudine qua3 omnis longitudo vol cum latitiulinc vol
est genus linea». Ex quo sequitur qudd sinc latitudine est sed non accidit hoc :

genus participat specicm, quia ista pr;e- quod gcnus participet speciem, et quod
dicatio cst esscntialis. IIoc autem est in- dilferentia universaliterpraedicetur dege-
convcniens. Ergo inconveniens est hoc nere sunt cnim longitudines latitudinem
:

ex quo sequitur, quod etiam dilTerentia non habontos, ut lincpe : ct cuiii hititii-

pcr ncgationem assignetur. Sic etiani dine sunt qincdam. ut siipcrliciei ot cor-
proliatur quod ditTorcntia essentialis ct poris : proptor quod ad illos solos qui
universaliterpr.Tdicaliitur dc gcnerc, quia formasponunt (([iii uniiin nuniero in liis

loniritudo est genus : latitudincm non ha- genus ponunt) utilis cst hic locus. Qui
bens, dilTercntia : pnedicabltur autem la- vero non unum numero genus ponunt,
titudincm non habens de longitudine, ut sed diversum (et id potest esse) quia
jam probatum est et hoc est iterum in-
; idem genere beno et non inconvenienter
convcniens : ergo non dobet assignari contraria in sc habct : sed ad illos valet

dilTcrcntia pcr negationem. (juicunique genus nnnm dicunt esse

Similitcr autem ct similc inconveniens unum niinicro : hoc aiilcm faciunt qui so-
scquitur si gonus quod est longitudo. formas genera esse ponunt
las : nam illi

cum latituflino esse dicatur tanquam cum oamdcm numero longitudinem et idom
opposita piredictse negationi dilTercntia : numcrii animal genus essc dicunt, cujus
nam sine lalitudinc ct cum latitinline sunt contrarise differentia?.
difTerenliae sunt oppositse cjusdcm gcno- Ouamvis autem sic dictuni sit, qnod In iliff
nibiis
ris : ex genere autem e1 dilVorcntia est nogativa non sit dilTcrentia. tamcn hoe tior
oporii
specioi ratio sive diffiaitio : pro|)ti'r ijuod non gcncralilcr vorum cst : quia fortassc negali'
lerei
sequiturquod genusrecipil in pra>ilicando in quilnisdam quorumdam diffinitionilnis

spociei rationem, et ideo pcr consequcns necessariunr est uti ncgatione in assi-

etiam species prc^edicabitur degencre, quod gnatione differentise, nt in privationum

est inconvcnions. Et similiter suscipiet diflinitionibus : nam caecum pcr diffini-

genus dilTorcnlia' priTdicationom, quod tionem est, quod non habet visnm quan-
est inconvenicns : eo quod allcra dicta- do pcr naturam natum est habere. Et
rum differentiarum pcr afiirinationcm ct h.Tc quidcm dc ncgativa ditTcrcntia dicta
negationem oppositarum de nocessitate sunt. In talihus autcm iicc affirniativc
prtedicabitur de genere pcr hanc maxi- accepta dilTcrentia valct ad diffinitionem,
mam, de quolibet aflirmatio vcl ncgatio quia non habct dilTcrentiam etiam condivi-
est vera. sam por affirmationem. Undc nihildilTort

Dictus autem hic locus utilis cst contra noLiatione sivc necativa dilTerentia divi-
 LIBER VI TOPICORUM, TRACT. II 449

derc gonus, aut hujusniodi affirmatione esse habitum Lonum vel studiosuni : nani
(luani negatione, hoc est, ad quain aflir- bonum quod loco differentia! posuit, ge-
mationem necesse est e diverso dividi nus est virtutis : et similiter studiosum.

cum negatione. Ut si longitudinem ([ua' r;r(t([ue istorum modorum etiam intcri-

estgenus, habens latitudinem difllnivil : milur dilTerenlia, et per consequens iu-
nam nihil e diverso dividiturnisi non ha- terimitur diffmitio. Sed quia bonum et ^iuj",,™^^

bcns latitudinem : propter quod sequitur studiosum dupliciter dicuntur : et pro dj^^u^t^rl^

quod necessario ncgatione dividalur ge- natura boni quse est bonitas, ut in ina-
uiis, ft sic relinquitur idem (|uod prius ijiiis iiu/rali/n/.s dicit Aristoteles, ct

uu'(uiveniens. ppd forma Itnni. Et priuKi mddn bonum

est genus pra^dicatum de virlutc: (juia

C\PUT V dicit Aristotek's quod virtus est bouilas

quaedam : fdrnia aulem l)oni (([u;e ex
De iii.spcrtiii)icad differentiam coinjiara- essenlialibus sumilur) est virlulis diffe-

tain ad ea qnx suiit iii liiica jincdica- renlia : ideo ut bene intelligatur inducta

mcittali. consideratio, coUigenda est sic, quod aut

dicatur quod bonum sit bonum sicut

Rursum cousidernndum est indilTeren- pra^tcndit consideraiio, aut quod lionum

tia' (liflinilione ad interimendam (lilferen- non sit genus habifus vel virlulis, sed

tiam et diflinitionem, et quia hoc contin- dilTercutia. Adhuc considcrandiini. quod

(r secundum considerationem faclam ad
,nt vcrum est quod in Prm/iraincii/is diclum
dilTerenliam comparatam ad ea quff suut esl quoniam non contingit idem in duo-
:

in linea pncdicamentali, et (Hlferentiam li'i« generibus se non continentibus esse,

cdiiipaiatam secundum prajdicatioiicmet •i'1l' «^st. "«" subalternatim positis et :

ordincm quem habet ad ilia, ulruiii(|ue «ic se habent ad invicem bonum et ha-
islorum considerando ponemus, ut con- liilus ut duo genera non subalternalim
lingat abundare eum qui dininitionein p^sita : nam neque hoc genus quod est

vuil interimere ex defectu difTerentite. bonuin, conlinet habilum, neipie habi-

Comparatur enim ad ea qua? sunl in tu^^ conliuct iionum ut subalternatim.

rccla liiica pi-edicamentali triiilicitcr, iit C.ujus probafio est, quia a neutro ad al-
ad spccicni, ad genus, i-f ad individuiim. l'niin convertitur consequentia univer-
l'riuio ergo considerandum si ali^iuis snW facta pra?dicatione, sicut genus de
iii diliinitione speciem ut dilTerciitiani specie pra-dicalur : neque eniin omnebo-
""i" csl
'-1 lialtiius,
li.'1'iti's, iicipic
iic(iu (imiiis
niiis liabiliis
iial
assignavit. Cujus exemplum esf, ul (pii iiiiiii

fraudcm diflinicns, dixil (pKid frausest iii-

csl iionuiii : prdptcr (iiidd iKtn eriiiil gc-
Hcra Inec aiiibd scips.i ad inxicciii Cduti-
juria ('iim iliiisioiic : nain illusio qii.ed.iiM

sp(,'i'ics cst sicut ct fraus prcip- iiciilia, cl (lixcrsdnim gciicruiii ct iiiiii

iiiiii]'ia', :

tcr (piiii! iiiiii iJilTcrciitia cst illusio cdii- siibaltcrnatini pnsitdrum esset una ut ea-
dcin spccies ct (piduiam lialulus est ge-
Irerentia
8r oppro
stitutiva, scd condivisa specics cumfraudc :

ium et gcuere quod nus virlutis, palaiu (pioiiiam boniiiii con-

sulilioi' est injuria. El advcr
ludem.
crctivc (lc virliitc (iictiiiii, iinii csl gi'niis,
lciidum. ((iiiid loco ejus secundum aliaiii
scd (lin'crcnlia iiiagis.
cxpd^irninciii ]iduitiir (tpprobrium (tppro- :

iM'iuiii aiitcin cst cum iliusione facla iiijii- .\iii|iliiis ad iidc ideiii alia ratio : ipiia

ria : fraiis .lulcm csl dcccptid ('iiiii dainiid. babilus signilical (piid esl virliis et gc-

Aiiiplius iii>pii'ii'iiiliiiii ail (liilcrculiaiii iiiis : liiiiiiiiii aulciii fdrmalitcr acccplimi,

comparalam ad geiius. (^(tnsidcraiiduni iidii siguilical (piid csl virlus ul gcniis,

ergo si aliiiuis genus ul diirereiitiaiii iii scd ipialc signilical virlulis : el dilb'rcn-

diriiiiitione assignata posuit. Cujus exciii- li.i \ iilcliir quale quid (iidc est, (luale ali-

pliiin esl, si dilliniens virlutcm, posuil ipiiil csl) signiiicare : id eliain (pidd dilfe-

'.1'J
11
 430 D. ALB. MAG. ORD. PR.^D.

rentia informat, et lioc est suppositum esse suhstantiaU id cujus est dilTerentia
virtus du- spcciei. Attendendum autem, quod vir- constitutiva.
sifieratur et tus dupHciter considcratur secundum :

est in ilupli- , .
, . . , .

ci genere. relationcm ad potentuim, cujus est ulti- CAPUT YI.

mum et perfectio in Lono, et sic consi-
deratur virtus ut virtus ad alterum dici- De inspcclio)ie ad differentiam compara-

tur : et sic est in generc habitus, quia, tam ad earjux in linea prxdicamentali
quw^secun- "t dicit Aviccnna, habitus est quo quis sccundum comparationem orditiis et
dum Avic.
j^iiquij ^g\[ q^t^ volucrit. Consideratur praidicationis.
etiam secundum id quod est virtus et :

secundum lioc quod supponit in uomine Ampliusautem ad iuteremptionem diT-

virtutis, et sic est in genere boni, et heue Terentiae et diffinitionis per inspectionem
quidem sic considerata est virtus : et hoc difTerentite comparatae ad genus et spe-
modo dicit Aristotcles. jNihil prohibet ciem, considerandum si universaliter
idem esse in diversis generihus. praedicatur de genere assignato in diffini-
tione differentia assignata, aut species
Videndum in tertia consideratione si
quse est diflinita, aut aiiquid de numero
in diffinitione assignata, id quod ponitur
eorum qu» sunl inferiora specie : nuUum
pro (hlTerentia, non signilicat quale quid
enim eorum quae dicta sunt, contingit de
est : sed hoc aliquid significat, ut indivi-
genere universaliter praedicari, etiamsi
duum. Yidetur enim omnis differentia
secundum esse accipiatur. Et causa hu-
significare quaHtatem essentialem, qua
jus est, quia genus (oinnium eorum quae
quale est aliquid quod est speciei sup-
in diffinitione ponuntur, et ad qua; difli-
positum : si enim non significat sic quale,
nitio refertur ad diffinitum) amplissime
sed hoc aliquid, interimitur et dilTerentia
sive communissime dicilur sive praedica-
Notaquo- assi-rnata
~ et diflinitio in qua ^ponitur. Et
modo tani i
f ur : et ideo si differentia praedicatur de ge-
diiTerentia nota quod dilfereuter dilTerentia et spe-
guam spe- A *
nere, communior erit generc, et non re-
'"'''^ siguificat quak^ quid : species enim
'^'cat^'°!'i'^' slringet genus cui apponitur : et sic inte-
^^'•^^'^ ^uid significat, ita quod est quid et
renter^^ta" rimetur dilTerentia et liiflinitio : quia non
nien. qualc aliquid est sui, quia significat quid
valel ad proposilum.
lormatum quali ; dillerentia autem signi-
Rursus cunsideiandum iterum si genus
ficat quale quid, ita quud niiiil sui est
secuuduin hoc quod est genus, praedice-
quid, sed ipsa est quaiitas ejus quod est
lur de dilTerentia ut differentia est, hoc
quid in specie.
est, quia essentia quae est genus de es-
Attendendum autem ad dilferentiam sentia quse est difTerentia praedicetur :

ad accidens comparatam, quod quale si- tunc enim inlerimitur et dilTcrentia et

gnificat : et considerandum si secundLini diflinitio.Et hujus causa est, quia genus

accidens sive modum accidentis iiiest in quod genus, non ]ira'dicatur de
eii

dilTerenlia ipsi diffinito : si enim sic, in- dilTerentia in eo quod dilTereutia, sed de

tcrimitur et difTerentia et diffinitio. Cu- iilis videtur dici sive praedicari de quihus
jus ratio est, quia nulla differentia inest est et dilTerentia, ut de suppositis infor-
diffinito ad modum corum qua; secundum matis per dilTerenliam, ut animal genus
accideus insunt : sicut nec genus diffiui- praedicatur de homine, et hove, et de
to inest ut accidens. Cujus ratio cst, quia aiiis gressihilihus (hoc est, gressibili tan-

iion ciinliugil dilTerenliaui alicui cujiis est quam dilTerentia formatis animalibus) et

dilTerentia inesse et non inesse, sed seni- non pi;vdicatur de ea dilTerentia quae de

per essentialiter inest ei cujus est difle- specie cujus est dilTerentia, prwdicatur.
rentia ut actus proprius et forma suh- ITujus autein ratio prima ducens ad im-
stanlialis, qu.-e sui esscntia consliliiit in pussibile est : quia si genus quod est aui-
 LIBER VI TOPirORUM, TRACT. II 431

iii.il, praedicaretursecundum unamquani- dam ct subjectum et in |)olontia, sui ni-

(jLic (lilTercnliam, ut fjuselibet (blTercntia bil seeiiiidum esse liabeat in dilTerentia,
liarlieijiatiunis : tuiic jure et niulla aiii- eo (JikkI est id quod est iii subjccfum iu

malia de sjjecie praedicarentui-. Ilt biijiis jniienlia existens, impossibilc (judd alte-

causa est, quia dilTcrentia dividil i;ciius. iiiin dc altero essentialiter priedicetur,
et raultce dilTerentiai in multa divident, sed siiul essentia? et nalurai disparataj.
ot diversaj divident in diversa : ct sic iiu- YA bujus causas diversi diversas assi-
mcrarctur aiiiiiial iliversitatc dilTcrcntia- ^Miant ; scd non alia caiisa est (jiiam iila

ruiii ul jiailicijialuin dividitur seciinilum quam dicit Aristdteles ct Pliilosdjibi, (jikkI

j)arlicijiaatia diversa : et sic tunc (quia id (jiiod est subjeclum iii jiotciilia existens
una species babct jiliircs (liHerentias secunduiu reiu, nunquam iii idcm cum
quaj de sjiecie piffdicantur) multa anima- forma et actu coincidit : se(jueretur cnim
lia de oadem sjiecie pivTdicarentur : (juia (juod ideiu esset formaiis et formatum,
quadibot ditTerentia infert j^eiius quod et disllnguibile ct distinctum, et psrfi-
ipsa participat. ciens et perfectum : quaj omnia sunt iin-

)jectic Si autem quis objiciat, quamki simili- possibilia et contra omnem inlellectum.

ter a jirimo descenditur usijiie ad ulti- l'^i-g" ojiortet dici quod (jiiando -eiius de

mum, multa genera praHbcantur de uno. dilTerentia vcl dilTcrentia de geacii' jira'-

slulio. Non est simile quia nullum eoruin per

:
dicatur, vel quando species vel iiidivi-

quaedescendilur per opposita, dividit gc- diium d:' dilTerentia, vol o convcrso pr;o-
niis : et ideo genus nou nuiueratur iii il- dicatur, quod diiTcrontia, secundum
lis, sed csl idciii plus et minus coarcta- esse et concretionem (juam habet ad sup-

tum seciiadum quod jilus esl d iniiius jiositiim quod informat, accipi;itur : ot sic

desccnsiis a primo. (liciliir (juod ;inim;il est r;itioiiale, et ra-

Amjilius ad idein alia ratio est : ijuia tioa;ilc cst ;iiiimal : et quod homo cst

dilTerentia prsedicatur, et sub-

lalionalis, ct rationalis boino : ct r;itio-
si genusde
nalis Socralcs. et Socratcs r;itioaalis.
slaiiliali et esseuliali pra'dicatione, iiou
nicuiil l;iiiii'n (jiiidain. (jiioil cuiii dicitur,
I.Liiicii lalis jiivedicalio est superioris de
iiilciiore secuuduin rectam lini'aiii jira'-
r;itioiiale est animal, vcl c convcrso ani-

dicaiiiliiim : ijuia si sic, sequitur (jiuhI in;il csl r;itionale, quod (lujilex est locu-

dilTerciitia' oiuncs essent species vcl iii-

lio : c\ co (jiiod boc qinid dico, raliona-
/f, {lolcsl sl;irc riiriiKililcr cl sic falsa
dividiia : (jiiia tali prsedicatione non uisi
:

dc sji(M'ie et individuo jira'(licatiir gciiiis :

csl locutio, (jiiia sic rali(iii;ilit;is (^sset aui-

(jiiidcin lioc ccrtuin esl in liis dc (jiii- iiKil : vcl jiolcsl stare jiro snjqiosilo, et
si

sic csl vcr;i. VA Iioc est idciii ciiin jirinrc,

liLLs aniinal jiia'dicalur : nani imiiiiKjiiod-
scd dicil i|iioil {n'ioi' soliini i';insaiii dicil
(|ih' aiiinLaliiLiii dc (|iiii aniinal i^ciiiis

|ira'(licalioiic, s|ic- coniiii i(n;c (licl;i sniil. I.l c\ liis {ihiiic

jira'(licalur css('iiliali

cst, aut individuum. V]s[ auteiii liic iiilclliLiiliir qiiod bic diciliii'.
cii^s

altcndcndum. (|iiod bajc natura (jua; (.'st Siinililci' ;idliiK' insjiicicndnin iii dillc-

geiiiis, dc liac iiatura qua; est dilTereiitia i'ciiri;inicomji;iral;Liii ;iil sjiecies, si sjiecies

ULillo iiiodo jii';e(licatur, sed disjiarala' ;iiil iilinil inlcriiis sjiccie (sicul iiidivi-

nalura' siiiil, (jiiariLiii una cst iil id ijiiod (liiiiin. \cl s{icci;ilissiinuiii (jiiod siilial-

esl jiotciLlia cl niMlciialc (jiiod csl ^'cnus, lciiKi sjiccic (diirmclur) {ir;e(lic;ilur es-

cl allciM c>l siciil acliis jiiiriis ciijiis iiiliil Mnlialilcr cl univcis;ililcr dc dilTcrciili;! :

csl id ({(Kid csl siibjccliiin cl |iotciili,i : lioc cnim csl imjiossibilc : ciijiis jiriina

nndc ciiin oinnc id (|iiod |ir;i'dicaliii' allir- ralio est, (jui;i sic iii ;iiii(irnis. .Miiid iii-

mati\c i\r aliijiiii, sui aliijuid sccuiiduin convciiicns se(|uitur : (jui;i sic iiccidil sive

esse balical iii co dc ({iio (iia-dicalnr, cl scijnitur. qiiod species sil dilTercntia : si-

genus secunduiii id ([iiod csl ualura (jua- qiiidcm pra'dic<ibitur de dilTerenlia aliqua
 452 D. ALB. MAG. ORD. PRJEB.
specieriim, constat quod non accidentali generalis et cum genere collocanda : et

pra?dicatione pra^dicatur, ut hoino est al- in prima philosopliia in septirao ^

innuit
bus : prfedicabitur ergo essentialiter af- Aristoteles, quod omnes differentice qua;

firmative : constat ergo quod prtedicata sunt anto ulfimam, sunt ut genus, ot pro
species aliquidsui habet in subjecto quod genere ponunfur : quia in potenfia sunt,
est differentia : constat autem quod cum non ut actus purus et stans et perfoctus :

non sit in specie nisi genus et differentia, sed illa quae est actus latus purus secun-
quod altcrum horum habet species in dum se, est in actu formae constifuentis
diflerentia patet quod non genus: ergo : ot dolorrainantis totam gonoris poten-
ditTerentiam sequitur ergo quod species
: tiara : etquod differre facil, non habet ni-
sit differenlia, quod esf inconvenlons. si ex consoquenti : ideo non dividit intor
Nam si praedicatur de ditlerenlia haec se id cujus esf dilferentia, hoc est, spe-
homo,
species, palara quod sequitur, ciera, sicut facit differentia divisiva quae

quod homo sit differentia : et sic interi- inter seipsani dividit genus cujus est dif-

milur differenlia et diffinitio. forenlia : sed ex consoquenti dividit to-

Rursum comparando differenfiam ad tam speciera integram ab aliis. Et de tali

speciem secundum prioritatem, conside- differentia ncc hic fit serrao^ nec etiam
randum non prior est differentia
est si in secundo Postcrionim, sod in vii pri-
specie sic enim interimitur ditrerenfia et
: mfe, philosopliise ubi Hgifur de veris priii-
,

diffinitio eo quod genere posteriorem,

: cipiis earura constituontibus eas in sub-
specie autem priorem oportet esse ditfe- stantia et inesse : et sic solvuntur contra-
rentiani. ria. Alii autem aliter solvunt, do quorum
Objectio. Est autem ol)jectio consuefa qua; in dicto non curamus.
mulfis locis et liic et in secundo 1'osterio- Adhuc volonti interimere consideran-

rum '
et in aliis locis fiei'i consuevil, duni est ad difforenfiam comparalain ad
quod dicit Aristofeles, quod dilferentia in quod non ost diffiaiti gonus,
aliud genus
araplius praedicatur quam species : et in quod non continot gonus diffiniti, nec
vn Prirme philosophia} ^ dicit, (juod conlinetur ab eo sicut genera subalterna-
differenfia ultima specifica convertibilis tiin posita : quia non vidotur, quod di-
estcum specie, et non est in araplius vorsi goneris noque subalferiiati simul,
quam species ipsa quaj : etiam esse vi- nec suhalternantis gonus difliiiiti sit oa-
Soiutio. dentur conlraria et repugnanlia. Sed ad deni et subslanlialis diflorontia, sicut iiec

lioc sa^pius a nobis in diversis libris est una specios est talium genorum ita ad in-
responsum, quod est quae socundum no- vicein se habentium. Hoc autem proba-
men et actura differentise ditferentia est : tur per deducfionem ad irapossibile :

et est quse dividit et differre facit in spo- quia si detur quod non est sic, ut dictum
cie, quia alia non dividif : et si diflerre ost, accidot sive soquetur, quod una spe-
facit speciem ab aliis, hoc est ex conse- cies oiit in duobus generibus non conti-
quenti : quia constituendo formaf : el sic nentibus se invicom, hoc ost, non subal-

per formam ab oranibus (qu;e ad iUam tornatiin positis. Cujus ratio est ha-c :

formam disparata sunt) dividit. Et ideo generale ost, quod quaehbot differenlia

differentia, secundum actum differentipe secundum se accepla infort suura pro-

differentia existente, intelligitur quod priuin genus in quo ost, velut gressibile
quanluni est de se, communior esl quam et bipos quaj sunl differentiae animalis,
species, de qua etiam supra ia primo liu- inforunt animal si secundum se accipian-

jus scientia' libro dictum esl, quod esl tur. Siinililor. quwlibet ditforentia cum

' Aristoteles, In 2 Posterior. tox. com. 17. ' Id. Ibid.

- Id. In 7 prima' i;ifiilosoplii;r, Ifx. com. 43.

 LIBER VI TOPICORUiM, TRACT. II 453

suo genere accepta constituil unani sjie- stantiara : quia iu talibus dilTerentiis non
ciena, et unica diirerentia conslituil uni- necesse est dilTercntiam universaliler jiro-

cam specieni : unica ergo diirerentia prium genus inferre : eo quod contingil
cuni uno genere constituit unicani spe- eamdem dilTerentiam duorura esse gene-
cicni, el eadeni cum alio genere accepta rum non contincntium se invicem non :

constituit speciem, ijuia unica est duorum enim sequitur, est bipes, ergo est vola-
generum, ut dicit hypothesis : et verum tile : nec sequitur,, est bipes, ergo est

est quod de quo praMlicatur dilTerentia, gressibilc vel homo : scd alterum lanlum
de eodem praedicatur et genus illius dif- horum generum sub distinctione ad rcli-
ferentise. Sint ergo genera a b, et unica quura inferre necesse est : et superiora
dilTerentia sit c, species autem constituta haec orania siraul sub disjunctione con-
sit D :prsedicatur autem c de d, ergo et a juncta ex suis inferioribus ditTerentiis in-
genus prajdicatur de d per eamdem ra- : feruntur : scquitur enim, bipes, ergo
tionem praedicabitur et b de d per dilTe- gressibile vel volalile : ct hsec inferunt
rentiam quse est c ;
quia ista duorum ge- animal, commune genus quod ambo illa

nerum est ditTerentia : ergo ditferentia et genera continet.

species una est in duobus generibus, ut
in A et B, quod est contra hoc quod in CAPUT YII.
Prxdicamentis dicitur, quod diversorum
generum, et ccetcra. De impectione ad differenliam ahsolute
IIoc cum consilio (ut melius inteUiga- acceptam el ad differentiam contra-
tur) corrigendum est : quia quamvis sit ctam.
generalis vera de dilTerentia ultima con-
stitutiva.tamendealiisdilTerentiisaccepta Videndum autem volenti interiraere
indiget interemptione. Et quidem aut sic difTerentiam et diflinitionem, si in aliquo
dicendum est ut posita est consideratio quod diffiuitur. assignavit dilTercnliam
de ultima diHcrcntia, aut dicen(him est loco determinatam vcl dcsitrnatam tunc :

quod impossibile est earadera ditTcren- cnim interimitur dilTerentia quia dilTe- :

liam duorum generum esse non conli- rcnlia est de intrinsecis cssentialibus :

ncntium se ad invicem, sive non subai- locus autcm exlrinsccus cst, ct non csscu-
tiTuatim posilorum sed addendum quod :
tialis non cnim subslautialiter videtur
:

(liiiuuui nnn subalternatim positoruni (iilTerre substantia una diflinita asubstan-

qu;e aml)o grurra iu)n supponunlur uni tia alia difOnita in eo quod ubi sive in
quod esl conuuuue genus ad utruuTKjuc : loco. Propter quod etiara illi increpan-
quia alitcr considcratio habebit instau- tur, qui in gressibili animali et volatili
tiam : nam gressibile animal et v(^)iatiii' aniniali dividunt animal, dividentes ani-
animal gencra sunt non subaiternalim mal in aqualilc ct terreslre : quod tamen
j)osita, ct utriusque eorum est unica i\\[- Aristolelcs facil in libro Aninialiinn no-
ferenlia qua; est bipes : el idco aildcndum no. Sed Iii noii iucrepandi suul, (juod
quod ucc ulriiisiine grueris
csl, sil genus ila (liviiliiut velut grcssibile et tcrrcstre
unum, quod si unum sit genus uliiiis(|iii' cl aqualilc ubi signilicet : cum lia;c sint
generis existentis sub eodem coiiiiiuini ililfereutia; quse penes ubi accipiuntur.
generc ad utrumquc : et tunc non habet Sed taraen iii liis lucc consideratio cor- 9.",J"'""^°
dlnerentiro
instanliain : nam ambo quffi dicta sunt rectione indit;cl : (luia
'
aut raalc dicunt <i"<>" p»"?»
ubi aci:i-
genera sunt animal gressibilc,
(jua'

aniraal volatile, sunt sub uuo communi

ct pencs
*

in liis
ul)i dilfcrcntiaiu
(luidcm assiKuantcs dilTerentiaiu
assi^qiantes,
... aiil pi"ntui-. in-
rroimiitltc
sunt.etquo-

utriijuo gcnrri. non reclc incrcj^aulur, si iiilcnlioiUMn

Palum autem pro secunda j)arlc cou- ad hoc rcfcriiul, (juiid in luilurali cl cs-

siderationis, quoniara et hoc habut in- scnliuli aptiludinc animalis est iu a(jua
 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
vel in terra esse : tunc enim dilTerenlia sionem esse assignavit. Passionem au-
quoe est aquatile vel terrestre, non signi- tem dicimus onme id (|Uo secundum qua-
licat in aliquo loco esse vel ia ulii, ila iilatcm aclu patilur id ([iiiid altcrandn
quod ad hoc accipiatur (liHVrenlia : sed niovelur : hoc enini modu Asjiasius in
signiiicat quale quid est illud animal se- liiiro de Passioiiihus passionem dilfmiens
cunduni naturam et difTerentiam sul)- dicit, quoil passio est molus quo patien-
stantialem. Quod ex lioc probatur, quia do movelur quod continue alleratur :

si aquatde secundum locum in sicco sit, continue cnim hoc recipit, cum passio a
si est avis aquatica ab aqua remota, Grseco (|uod est pati, quod latine sonat
adhuc per naluram est aquatile. Simili- recijierc, dicalur. Oninis cnim passio ta-
ter autem ct terrestre est terrestre, etsi lis qu» vere [lassio in jiassione vel pas-
in humido sit secundum locum, ut bu- sionabiii quaiitate existens, magis facta
balus in aqua existens : et crocodillus per motum, in niobili plus et plus acce-

cum humido non est aquatile, sed

est in pta, abjicit a substantia : quia ipse mo-
terrestre. Adhuc quamvis sic assignans tus alterativus (qui est forma passionis)
penes locura dilTerentiam non sit incre- magis et magis acceptus, dicilur abjicere

pandus, altamen si aliquis aliquando a substantia : quia alijicit de substantia a

secundum locum assignet diirerentiam, contrario continue cx quo Ot motus :

niin ad intrinseca et essentialia respiciens, etiam id quod dicilur abjicere a substan-

tunc palam est quod assignans peccans tia, est idem quod abjicere a subjecto,
erit, et interimitur dilTerentia. Si au- (juia subjectum substantia est qua- movc-
tem ahquis qmerat, quare rcspiciendo tur. Quare autem talis passio dilTerentia
ad tenipus non datur lioec consideratio non sit, ideo est quia difTerentia (cum de
sicul respiciendo ad locum ? Dicimus essentialibus sit) magis videtur salvare
quod omnes tales qua^stiones in hac substantiam, et omne quod in substantia
materia quffi ex probabilibus est^ su- est, quam abjicere quia non est secun-
:

perfluw. sunt : iamen dici potcst quod dum molum alterativum , sed potius
locus magis convenit cum difTerentia aniiitio ipsius et finis motus.
quam tempus, quia locus est contcnli- Adhuc autem ad idem est, quod sim-
vus et salvativus sicut ditTerentia : tem- pliciter impussibile est essc singuluni eo-
pus autem est magis causa corruptionis rum quoe sunt si non est propria dilTe-
per motum, (pii facit distare a principio renlia : quia ista est foima substantialis
id quod inovetur : et ideo magis aspi- ipsius : et ideo de ista nihil abjicitur, et
ciendo ad hicum, cjuam ad tempus po- ipsa nihil alijicit. Nam cum non est gres-
nitur consideratio. Et qunmvis idem sit sibile secunduni aplitudinem (et si non
(quoad generans) molus ad locum et ad sitsecundum actum non erit ) homo.
formam, eo quod tantum datur de loco, autem sive universaliter di-
Simpliciter
quantum de forma ipsi mobili cum (H- :
cendum secundum qua' (hoc esl, secun-
versi molus sinl localis et generationis, dum quaecumque) alleratur habens ista
localis quidem in eo quod extrinsecus ut passionem, nihil l.orum cst dilTerentia
se habet ad rem, generatio autem in eo iliius. Omnia enim
quae hujusmodi sunt,
quod intrinsocus ad ipsam se habet el :
quod secundum ea alterantur subjecta
ideo peccat pcnes locum dilTerentiam habentia ea (cum mai-is iiunl secundum
assignans, et nonpeccat dilTerentiam as- motuni qui est forma) semper plus fncta
signans penes gcnerationem. abjiciunt a substantia subjecta et habent
Rursum adliuc volcnti interimere dif- contraria : (juod non facit dilTerentia quae
linitionem, ad diiTerentiam
inspiciendo est non proce-
actus purus et simplex, et
ad materiam contractam, considerandum dit de minus in plus secundum sui sub-

est si aliquis diflinitionenij ponens pas- stantium. Projiler quod si diffiniens per
 LIBER VI TOPICORUM, TRACT. II

genus ct (lifferontiam ( aliqTiam hujus riondum, aJ quod non por naturam na-
passionom ut diirurcnliam assignavil) tum est (quamvis lioc lieri possit subtela-

peccavit : simpliciter cnira nulla alteran- ri) non cnim ad hoc natum est
peccavit,

tursecundum plus et magis Deri per mo- ad quod diffmivit dininitio autem ejus
:

lum socuadum differentias specificas. quodad aliquidnatumest, cstad quod na-

Adhuc respiciendo iu dilferentiam tu- tum ost quu ipse utilur prudens, et ad id
tam eorum quffi suul ad aliquid in illa ;
quo utitur propria disciplina circa singu-
enim diffmitione dilferentia ponitur. Et hi, ut toxtor suhtelari ad tranforeudum

considerandum si alicujus speciei difli- Htia, sicut natura navi ad navigandum :

nienda^ (quae est de numero eorum qufe et ad hsc diflmienda sunt.

ad aliquid sunt) assignavit dicens, quod Amplius autem quando contingit ali-

non est ad aliquid soquilur enim ex : quid ad plura secundum suhjectum di-
hoc, quod idom non sit hoc ipsum quod ctum esse per se et per acciJons prius et
est ad aiiquid : et sic quod est ad aliquid, posterius, considerandum est, si non as-
crit non ad ahquid : unde eorum quaj signavit ipsum ad principale, peccavit,
sunt ad aliquid , dilTerentias constitu- ut qui diflinivil prudentiam dicens virtu-
tivas oportet esse ad aliquid, ut patet. tem esso animaj liominis, et non assigua-
Exempluni in disciphna speculativa, et vit eam virlutom esse rationalis primi,
activa, et pootica. Et est spoculativa ad quia illius ost prius : primi ut suhjocti
specuiandum ad linem veri. Activa au- est rationalis potontiiE virlus prudentia,
tem, ut dicit Aristoteles (cujus habitus et per id est virtus animae hominis. Nam
prudentia) est consideranti ail fmem ho- secundum hoc quod est rationale pri-
ni. Poetica (quae operativa est) ad lin(>m mum ut potentia et anima ct homo ratio-

operis est ,
qui est actus liheralis, ad nalis, dicctur prudens.
quem mirabiha fmgendo inducunt poo- Amplius adhuc in his quae ad aUquid
ta% ut ost pakcstra, oxercitamontum, hel- ut ad suhjoctuni dicuntur, considcran-
lum pro ropuhlica, ot hujusmodi. dum est si illud diflinitum non est susco-
Et in his quse sic sunt ad aliquid con- ptihile cujus difhniti quod ad aliquid cst,
siderandum (ah eo qui vult dilTerontiam dicitur distincta dispositio passio vel qua-
interimorc et diffinitionem) si id ad quod litas : tunc enim assignata dillorentia non
natum cst sive per naturam sive per ar- cst difTorcntia, vcl quodlibet aliud a pas-
lem, singulum corum qua; sunt ad ali- sione ot quod est ad aliquid
dispositione :

quid dicla, diffinions, assignavit sivo dif- nam omnis dispositio et omnis passio in
linivit iVam quibusdam (piidom
ipsuui. illo nala est liori cujus cst dispositio vol
eorum quaj in specie sunt ad aliipiid, passio, ot por ipsuui iliriiniri, ut scientia

non est uli difiiniendo nisi ad id diflinia- nata est tieri in anima, oo quod est exi-

tur adquod natuni est fiori et osse sin- slons disposilio aninur. Aliijuando au-
gulum eorum sigillatim socundum spe- tem quis peccavit in talihus ad alia quam
ciem acceptum : ad aliud aulem nihil uli ad ca in quihus (ul suhjoilis) nata sunt

ct difliniri illa nisi ail hoc : ut visu non liori. lU quicuiuquo diflinioutos somnum
contingit uti nisi ad vidondum, oportot dicunt, quod s(Mnnus osl impulentia son-
quod diffinialur ad id. Quihusdam aulem sus secundum actum facti. Et si peccavit
ctiam est uli ad aliud aliquid quam ad iJ diflinions duhilalionem, ipii dicit quod du-
ad quoj nata sunl, ul suhlclare cst navi- bitalio est icqualitas conlrariarum raliu-
cuia concava in mcJio toxtoris transfc- num. Et qui Jolorcm diffmienlcs dicunt,
rens litia pcr subtextum, quamvis ad hoc quoJ Jolor csl Jislantia naturalium par-
faflnui sil, contingit lanion uti eo aJ lium facla cum vi norvi : nullus enini
haurionduui aliquid : iitl.iinon si ipiis horum diflinivil in cumpaiMliuno aJ iJ iii

Jiffmivit subtclare instruiiiiiiliini ail liaii- quu piiinu Ikoc uata suiil lii'ii ul iii pii-
456 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
mo subjecto. Nam nec somnus secunduiu eflicientem.Nec iinpolcnlia sensus est

cnusam nalus est primo fieri in sensu se- somnus per essentiam cum enim ad : lo-

cundum aclum facto, sed in organo sen- cum digestionis revocatur ab exteriorilms
suum, ut in organo sensus communis. organis sensuum calor, frigus subre])it in
?Sec dubitatio nata est fieri in ratiocina- corpore, et frigiditas in sensuum organis,
tionibus, sed in ratione sicut in primo impotentes cfficiuntur sensus ad sentire
subjecto. Nec dobir ut in prinio subje- secundum actuin et sic efficitur somnus
:

cto in naturalibus partibus : si enim do- qui est scnsuum Hganientum el impoten-
lor concedatur adesse naturalibus par- tio, et in talibus est sensus ut in subjecto
tibus, cum etiam inanimata naturales primo : alterum enim istorum est effecti-

partcs habeant. sequitur etiam quod ina- vum aUerius ipsorum. Aut etiam propter
niinata dolebunt, quia naturales babent impotentiam sentiendi dormimus hoc : et

partes. Talis autem e1 laliter peccaus est verum som-

est, et e contrario propter

etiam sanitalis diffinitio, si coucedatur num (qui est sensuum Ugamentum) im-
per diffmitionein esse sanitas niedium si- potentes ad sentienduni sumus et hoc :

vo medietas calidorum et frigidoiuin, est verum quia primo inducitur somnus

:

quia multis inest inanimatis : se([uitur per sentiendi inipotentiam , ut dictum

enini quod necesse est sana esse ([u;e- est : inducto autem somno, frigiditale

cum(pie sunt mediocriter calida el frigi- exteriori subrepente, ex somno tenentur

da eo quod singulorum medietas in illis
:
organa sensuum nisi resoivantur ad sen-
eisdem est, quorum ut subjcctorum est tiendum secundum actum. SimiUter au-
mcdietas : propter quod se(]uitur secun- tem in aUo exeinplo dubitationis non po-
dum boc quod omuibus ilHs inest sani- nitur sulijectum, sed causa efficiens, quse
tas, quod falsum est, cum sanitas sit ha- est tequalitas contrariarum rationum, ita

bitus animahs tantum. ut dubitatio dicatur. Ambiguum eniin,

AmpUus si hsec quffi dicta sunt, ilHs dicit Boetius , est quando ratio amhit
qu?e dicta sunt non insunt sicut subje- utramque partem contradiclionis per
ctis, sed sunt in ipsis sicut in causis eife- wquales rationes. Duhium autem est in-

ctivis : unde quod lioc est sic accidit po- terminatus inotus rationis sine ratione,
nerein suum elTectivum, aut e contrario vel cuni prava ratione ad utramque par-
efTeclivam causam in ipsum. Sicut difli- tem contradictionis quae ratiocinantilms
niens somnum, vel dubitationcm, vel sa- simiUter sive aequaHler videntur ad quse
nitatem non enim ut subjecti est dolor
: (si ratiocinamur) omnia, sive ambo ad
distantia naturabum parlium, sed distan- quae ratiocinamur, tunc dubitamus sive
tia naturabum partiuivi est suum ef- ambigimus utrum illorum agamus, vcl

fectivum. Et dicatur ratio isla per causam aUerum prffiferamus.

 1

LIRER VI TOPICORrM, TRACT. 11 457

TRACTATUS 111

QUALITER INTEBLMITUR DIFFINITIO INSPIGIENDO IN EA QU^

DIFFINITIONEM GOMPARATAM AD
DIFFINITUM CONSEQUUNTUR SEGUNDUM IDENTITATEM.

sus, (juod incorruptibile dicitur, quoniam

CAIH T L impossibilc cst corrumpi nuiic : et sic

itcrum non cst diflinitio immorlalis. Aut

Si (Hf/iiiilii) dijjiiiilii yrriiiiilinn iiiniiiit iiicorruptibile quidem privationem
dicit

U'ini'iirii roiisuiicl, vcl si iiHriii in ali- j)otcnli;c corruptionis simpliciter, et nunc

quo tcinjiore dissonet. tale sit dictuni ipsum incorruplibile, lioc

est, ut liiijusmodi sit nunc quod nun-

Sic autfin tcriiiiiijita (lifrinitione vel quam corruiiipi possit : et hoc modo pot-
|ir()l)l('iiiate difiinitionis penes essenlialia est cssc diffinitio immorlalis. Quando er-

(liriinitionis, (L^tenninandum ideni pro- go dicimus, quod incorruplibile nunc est

lilciiia penes ea (lua^ (lifllnitionem com- animal non hoc dicimus assignando
,

j)aialaiii ad diflinitiiin conse({uunlui' se- quoniam nunc tale animal quod non cor-
ciiiidiiiii idcntilatciii. l!l prinio (]uidcin ruiii[)itur, scd ostcndimus (jiioniam nuiic
considcrandum si diflinilio difiinito sc- talc sit. (juod nunquam corrumpatur nec
cundiim omiiia tcmpora consonet, vel si coirumjii jiossit : hoc autem idem est im-
alicui in ali([iio tcmpore dissonet (luia : morlali cl (liffinitio ejusdcm propter :

tiinc iiilcrimitiir (lifliiiit'o. Ut si aliqiiis (|iiod iion accidit nunc secundum hoc
(lifliiiix il aiiimal iiiimortalc , ([iiod csl tciii|iiis [ii;csciis taiiliim id idcin immor-

niinc iiic(jrriiptil)ilc : nam niinc incorru- tale essc : sed dicimus liic uinim sic essc

jitibilc aiiimal, ita ((iiod luccdictio, niaic. considcrandum, si scciindiiin oiiinc tcm-
(lclcniiiiict liDc (piod cst iiici)riu[)til)i!c, [iiis scijiiiliir iii his iilii accidat id quod
nuiic cstimmortalc, cl lioc modo nunc sccuiidiiiii diflinitionem assigiiatiir, scijui

immortalc nunc incorrujitibile est. Sic difHiiitum cl incsse nunc secundum lioc

ergo hoc mo(L) interimitur diftinitio. j)ra>sens tcmjms et prastcrituin tempus,

Aul fortc diccndum, (|iiod iii cxcmjdo ct non scmper. Quod autcm secundum
indiicto iioii cst instantia vera (piin jios- nomcii (lifRiiiti ;id (juod aj)tatur diflinitio,
sit cssc (lifiiiiitio : lioc enim (juod dicilur accidit ;ili(jiian(Io non iiiessc, non cril

niiiic iiicorni|)lil)il(,' cssc, (lul)iiim cst et idciii iiunc et jirius.

mullos seiisus iialicrc jiotest. Aut eiiim Iloc iyitur loco considcrationis ((juia

incorrujitiliilc dicitur ab actu corruptio- imiltos sensus liabet) noiisimpliciter sc-

nis, nunc incorruptibile quod

ct dicitur ciiiidiim omiicin sensum, scd in sciisu in

non nunc corrumpitur et boc modo noii : (|iio dicit iioiiiiiiis (liflinitionem ((juemad-
est diffinitio imniortalis. Aiit iucorrujiti- niodnm dicliimcst) utciidum est. Scicu-
l)il(! dicil [(livalioncm jiolciiti;e corru- diim aiilciii liic, (juod incorruj^tibile jiro-
plionis, iion siiiijilicitcr, scd ul sit sen- prie loqucndo est j)lus (ju;im immortale :
 4S8 D. ALB. MAG. ORD. PR.^D.

quia iiiiinortule propriecst fjus cujus est cjuia sccundum Iioc noii crit jiistitia po
vita, incorruptibile auteni oppuiiitur cor- tcntia sequi distriiuiliva : virlus eniin lia- Virtu
, ., , , 1 , • • • Kis co
ruptihiii quoil cst compositorum ex con- liiliis est ct voluntarius, nuigis in
I

elc- m eie
quam
truriis vcl coruni qua> super talia dolat.i clionc! consistcns, quam in polestatc, iiisi tesi

sunt, ut forniiE corum : ct sic incorrupti- iiitcUigatur dc potestate quae cst facultas

bile potest esse (litrcrcntia ejus quod cst e.\ habitu : sed non de hac proccdit dif-

imniortalc, non pcnitus ideni illi, sed

et finitio, sed dc potcntia quae infinita est

Quoniodo in plus. AdJiuc autem quanivis immor- et ad actuiii ilcdiicibilis : et sic virtutes

esr^ifferen- tale sit diiTercntia salvans et perficiens, et jiiilciilia' nnii diciinlur : si eniin jnslitia

nfaiur a pri- imniortale a privatione dicatur, tamen jiotcntia essct a>(jiii distribuliva, tunc
ut est diiTcrcntia, ab aptitudine sumitur, etiam maximc esset juslus. qui maxime
et non ab actu •
ct sic perficit et salvat posset distribuere aequum.
in esse tali. Amplius j)cnes idem considcrandum si
res quidcm diffinita suscipit magis, ct id
quod assignatur sccundum difliiiitioiiem
CAPTT II.
(hocest, difinitio) non suscipit magis :

aut e contrai'io si id quod assignatur se-

QuaUter inlerimitur diffinitio excompa-
ralione diffinitionis ad diffinitum se- cundum diffinitionem (hoc est, diffinitio)
suscipit magis, et res diffinita non suscipit
cundum magis et minus.
magis : interempta enira erit diffinitio:

Perspiciendum aufcm adhucsecnndum oportet enim aut utraquc suscijicre ma-

conscquentia diflinitionis et difliniti pe- gis, aut neutrum siquidcin idem cst :

ncs cadem sumpta sccundum magis et rei diffinitae et secundum idem, quod se-

minus quoe dicunt mutationcm in tem- cundum diflinitionem assignatur de ipsa.

])ore et Iioc comjiarando primo diflini-

: Aniplius tcrtio considcrandum, si qui-
Tribus nio- tionem ad diflinitum. Qiioil tribus modis dem utraquc ct diflinitio ct diflinitum
comparari Iieri potest : ut si diflinitum suscipiat in- suscipiunt raagis, non tamen simul ct in

difBniium tcntionem aliam quam sccundum dcsi- eodem tempore, interimitur diffinitio. Ut .

magis"et"mi- gnatani diflinitioncm : et si diffinitum si ainor qui dicitur ajiud medicos concu-
suscipiat magis et non diffinitio, vel e piscentia coitus, interimitur hffic diffini-

converso. Itcm si iilruinijuesuscipiat,sed tio : quia magis amans non magis con-
non semper in eodein tcinporc. cujiiscit coitum, sed forte prsescntiara
Respicicndum ergo primo (volcnli in- amata^, etiam (juando appctit coitura :

terimere diffinitionem ex comparatione propter quod non siraul utraque in eodem

diffinilionis ad diffinitura sccundum ma- suscipiunt raagis oporteret lamen hoe,
:

gis et minus) si diffinitum ad aliud ma- si idera secundura idem essct diffinitio et
gis est diffinibile quam sccundum assi- diflinitum. Amplius comparando diffini-
gnatam de ipso ralionein sive diffinitio- tionera et diffinitura ad tertiura, conside-
nem : tunc cnim interirailur diffinitio. randum est si duobus aliquibus jiroposi-
(-ujus excmpluin est, ut si justitia sic dif- tis (ut cst diffinitio et diffinitura) et tcrtio

Gniatur dicendo, quodjustitia est poten- comparatis de quo res diffinita secundum
tia aequi distributiva : tunc eniin a con- magis dicitur, de eodera hoc quod se-
jugato accipitur, quod per aliud magis cunduin diffinitioncra (hoc est, diffinitio)
est diffinibilis justitia quam per poten- minus, intcrimilur diffinitio. Tt si ignis
Justas quid. tiam. Justus autem dicitur magis diffini- diffinitio dicatur corpus subtilissimum :

tus qui diligit aequum distribuere, quam cum enim sint trcs spccics ignis in mate-
qui potest : ergo ct justitia luagis electio ria alicna, videlicet, carbo, flarama, et i-
vel dilectio distributionis sequi, quam lux, magis est ignis namma quam lux : ^i'

potentia. Quare interemptacrit diffinitio, corpus autem substilissiraum quod poni-

J
 :

LIBER VI TOPICORU-M, TRACT. 111 459

tur osso diflinitio ignis, minus est llamnia niens dicat bonum esse per visum aut
i(uaiu lux : patet quoil luju esl (liflinitio por audiluiu delectabile : et si quis difti-

iynis, ([uod assigmitum esl pro difiini- niens ens (sicut dicit Boetius) dicat id

tione: ([uia utra(]ue el dilTinitio et (liflini- quod facore aut [)ati potest. Kx lioc onim
tiuu niagis eidem iuesseut, si reeta esset sequitur, quod simul idem erit bouum el

diftinitio. non bonum: et hujus ratio est, quia dif-

Ilic autem attendendum, quod sicut fmitio ot diflinitum sunt idem, et quae-

Aviceuna et Avcrroesdicunt, iijnis iu sua cuiuque sunl eadoiu, etiam opposita eo-
s[)luiMa et insua propria natura, nec est ruiu suut oadem : est autem delectabile

lux nequc lucet : quia sic nuntjuam vi- per auditum idem bono, sicut diftinitio
dereturedipsis lunre, cum lucens tegat id ot hypothesis dicit : ergo per oppositum
quod post sc est. INunquam etiam appa- iliiod uou est doloctabile per auditum,
rercut stelloe. Llnde istoe species sunt erit idem noii bono : nam eisdem per
ignis in uiateria aliena, qmv magis et mi- diflinitionem etiam o[)posita per coutra-
nus acccduut ad naturam ignis et ideo : dictionemerunt eadem por difHnitioneiu.
(quod est uaturalis
sulitilissiinuui esse .\ain si homo est auimal rationale inor-

forma ignis prsdicta) suscipiunt magis et tale, nonanimal ratione mortale erit

miuus. Ct cuui dicitur ignis magis esse non hoino. Opponitur autom bono quod
llamiua quaiu lux, hoc dicitur, quia na- est non bonuni ut difliuitum diftinito et :

turalem qualitatem (quod est ustivum et similiter per auditum delectabile oppo-
combustivum esse) magis habet flamma nitur per auditum non delectabili ut dif-
quaiu lux. Kst enim ign.s ..andeus iii ma- finitio diflinitioui. Palam orgo, quoniam

teria terrea, tlainiua autem I' mus acK'n- idom est por auditum non delectabile ei
sus, lux auleui iu vapore ad l( rmaui et quod est non bonum. Si ergo aliquid est
subtilitatein aeris condensati et a terre- per visum deloctabile hoc autem non :

stii depurata micans et luminans. est per audituin delectabile sic idem erit :

Hursum cousiderau lum si hoc quidem non bono ergo bonum erit non bonum.
:

ut diflinitio duobus aliquibus propositis Similiter ostendeiuus, quoniam idem

siiuiliter sivo requaliter. illud autem alle- ens etnonens: i[uia si idoiu est ens ei

luui ut diflinituiii nou inest simiiiter eis- quod pati potest por diftiuitionem, quod
deiu, sedalterum incst secundum magis, non est, erit, quod non facere potest :

iutereiupta erit diffinitio et hoc planuiu : ergo idem non enti et sic erit idom ens :

est cuilibot, quia cum idem dicant difli- non enti. Et hoc si diftinitio fiat per aiu-
iiitiiiu ot diflluitio secundum foriuam, ot bas partes divisim. Si autem diftinitio
mui ditferant nisi quia diflinitio dicit id fiatperdisjunctum, ita quodamb» partes

ex|)li(ite, quoddiflinitiim dicit socuuduiu disjunctivce simul roferantur ad diffini-

uomon implicito, oportet quod utraque tum, uon potest dari difliuitio per dis-
ajqualiter insinl illis quibus dicuntur junctivam : quia talis est diffinitio enun-
iiiesse secundum formara. tiationis in Perihermenia, et diffinitio

Auqilius potest inlorimi diflinitio [^er problematis in ante habitis, et multorum

ius[)ecli()nein ad duas diflinitioues per aliorum sic diflinitorum.

disjunctionem ad difrinitum rolatas, ita

(juod utrai[ue divisim sit ditlinitio, cuiu CAPUT III.

disjiinctuin pro altera tantuin verilicelur

unde si inspiciendo ad duo disjuncta dif- Qualiter interimatur diffinitio ex compa-
rinitionein assignavit secundum alteru- ratione diffiniti secundum quod est acl

truiu (lioc cst, quod divisim alterum con- aliquid.

jiiuclDruiu conveiiiat diflinito) peccavit,
ot iuterimitur diflinitio. Ut si quis difli- Amplius quia jam ostensum est quali-
460 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.
ter interimitur diffinitio per Jefectuni dif- Adhuc autem peccavit, qui ahcujus ad
ad materiam contractae, osten-
ferentiae ahquid dicti secundum speciem (qu£e est
damus qualiter interimitur per defectum fmis cjus) non ad finem illum per Jiffini-
generis et simpliciter, ethoc sine circum- tionem assignavit linis enim in unoquo- :

stantiis. Dicamus ergo prius generali do- que est id quod optimum est, et per op-
cumento, quod in generibus et differen- timum est danda diffinitio : aut etiam
tiis et aliis omnibus quae sunt et debent finis est omnia fiunt et
cujus gratia :

csse in diffmitione assignatis, eos qui in- propter hoc in Jiffinitione JicenJum est
terimere volunt diffmitionem, et prono- iJ quoJ est optimum et utihssimum. Ut
minibusgcnenini vrl differentiarum utun- si Jilfiniatur concupiscentia, et non Jiffi-

tur Jiirmiliunibus nominum, ut melius niatur esse appetitus Jelectabihs, seJ Jif-
videatur quod consonat et dissonat diffi- finiatur esse delectationis : quia non est
nito, oportet consiJerare si rpiid disso- delectabile nisi propter delectationem,
nat. cumpropter delectationem etiam ipsum
In speciali ergo considerandum si id delectabile ehgimus.
quod diffmitur, est ad aliquid, aut per Considerandum etiam in his quse ad
seipsum, aut seounJum genus, ut gram- finem diffiniuntur, si finis ad quem assi-
maticam quse secunJum genus est ad ali- gnatur diffinitio, est generatio quaj fit in
quid tunc considerandum est si in dif-
: hoc est, actum
line, vel sit iste finis actus,
finitione ejus quod est ad aliquid, non cst esse vel factum enim sunt diversi
: hsec
dictum ])er difTerentiam et signatum quoJ fines, ut dicit Aristoteles primo Ethico-
est aJ aliqui J : et tunc interimitur Jiffmi- riim unde in quibusdam
:
^ est finis actio, .'" 'i"
dam e '

tio jier Jefectum generis et JifTerentire in quibusdam autem actum in arfe ac- :
''gng^
qute Jebent esse in Jiffinitione. Cujus tiva actionem volunt, '
in redificativa au- ^^'1'^''
quibu:
exemplum est, ut si quis scientiam (quaj tem ajdificafum, quod Graece aT:'j-.tki-:u.i
^"'«jJJ

secundum dici est ad aliquid) diffmiens vocatur : et in f alibus vel talium quae sunt
dicat, quod scientia est opinio rata : aut generatio etactio, est magis finis intalibus
vohiptatem diffmiens dicat, quod voluptas quod consummafum
egisse et generasse et
est ajtpetitus sine Iristitia. Nam ejus quod esf, quam agere ef generare. Auf forte in

est ad aliquid substantia quae est esse ip- quibusdam, sicut dictum est, non est
sius, est quod ad alterum est : eo quod ita non enim in omnibus est verum,
:

idem unicuique eorum qure sunt ad

fuit quod ita sit pene enim omnes plus
:

ahquidesse et adahquid quodammodo se volunt delectari in fieri delectationem,

habere, ut in Pnedicamentis dictum est : quam quievisse et perfecisse delectari se-
et ideo in diffinitione poncndum id ad cundum perfectum esse propter quod :

quod est diffinitum : oportebat ergo dif- in talibus agere et facere magis finem fa-
finiendo scientiam dicere, quod scientia ciunt ponunt quam egisse. Est autem
et

est opinio scibihs sive ejus quod est sci- hic atfenJendum. quod sunt qufedam sim-
bile : et oportebat diffiniendo voluptatem pliciter imposita a formis secundum suum
dicere, quod voluptas est appetitus boni esse ad ahquid dependentibus, ut pater
vel boni delectabihs : quia ad hfec sunt et tilius, dominus et servus, et hujusmo-

scientia et voluptas. Simihter et si gramm- di : et ha»c ad alios fines non sunt nisi ad
maticam diffiniens ahquisdixit gramati- ea ad qua? dicuntur. Et sunt qusedam a
cam esse scientiam htterarum, peccavit : formis quidem absolufis imposita, ha-
eo quod oportebat in diffinitione rehTtivi bcndo tamen respecfum ad alia, ut scien-
dicere et ipsum aJ quoJ pcr se Jicitur, tia, concupiscentia, et hujusmodi et :

aut aJ quoJ Jicitur secundum suum ge- illa sunt etiam ad actus comparatapraefer

nus : haec enim oportet in diffinitionc id ad quod dicuntur, praecipue quando

relativorum assignari. nominant dispositiones vel habitus po-
 :

LIBER VI TOPICORUM, TRACT. TII 461

tcntiaruin .ictivarum vel passivarum : ct Etquando ilifl]nivitoysmon(hocest,casum

de his ct hoc utilius (lictum est. tcrrse,vcl qudd cslcasiulcrra' j)rovcnicns)
uon sufiicit diccrc^ijuod cysnios cst nio-
lus lcrrjc oportet enim addere undc, et
CAPUT IV.
:

quantum, et quale, et uhi, et quando, et

Qiuditor uilcriniitKr diffinitio ejiis alias circumstantias. Aut etiam nuhem
dif-
fiiiti <iii(,d 1'st ad alicjuid, si iion drtcr- diflinicus, dixit esse aerem coudensatum

iniiiarit rjiisdciii (lualitatesvvl qiuinti- "n""'''''

cnira addere cx (juo, cl (juid, ct

talcin rcl ulii rclulias diffcrcntias. ^^]"^^'- ^'^ quando Aut

sit acr condcusatus.
ctiam qui vcnlum esse motum
difliuit

{{iirsuni iii quihusdam corum qure acris : oportebit enim addcrc qtia dc caii-

suntad aliquid, intcrimere volenti diflini- hujumodi. Si-

«a, ct ubi, ct qualitcr, ct

tionem, cousidcrandum est si n.ui dclcr- mditeraufemcst in aliis lalihiis in omni- :

minavit circumslautias vcl conditiones ^us enim talibus qui relinqiiil aliqnam
ejusdem quod est ad aliquid. Consideran- (hlTerentiam circumstautiaruin in aliipi-

(ium cniin non detcrminavit qualis vcl

si bus talihus circumstantiis, noii dicil quid
secundum alias dilTcrcn-
(juantivcl uhi vcl cst esse : cum tamcn omnia a circum-
tias circumstantiarum secundum quas im-
stantiis esse Iraliaut suhstantialc secnn-
poniturnomen diffiniti:et si sic, pcccavit, diim suum nomen. Oporlet cnim in dif-

ct intcrimiturassignata diffinitio. l^t si dif- finitione conari ad id quo diflinitiim indi-

rmiatiir amhitiosus, et uon dcterminclur get adsui optimiessedeclarationcin : iion

im ([ualis honoris vel quanli sit houdris apj>c- enim quolihet modo motatcrra est terrae-
im tciis, quomodo, vel sccun-
vcl uhi, vcl motus sedoporlct diccrc a qiianto va-
:

dum aUas dillcrentias honorum. Nou porc tcrrcstri, cta quanta s(di(litalcs(di(li.

enim potius impositum est nomen amiii- pcr quam vapor cvaporarc uou [lossit, ct

tiosi ci qui simplicitcr honorem apjiclil :

inclusus inovcat lcrraniuudc non ([uau- :

lor est
cinn enim honor sit dc pcrscap[)ctihilihus, tacumque motio, CA^smos (hoc cst, tcrra;-
per su
atibili-
omiics houorcm a])[)etunt undc hoc noii :
motus) erit. Et ideo iu talihus oportet
et ideo
es ap-
cst in vilio [iropter quod cuin amliilio
:
addere circumstantias sivc conililidiicsex
iihono-
, difle-
sil nomcii vitii, non siiflicil diccre quod ([uihus trahit essc : et non hujiisinodi
er la-
n et :

aiuiiiliosus est qui appctil honorem, scd sunl (lifliiiition^^s qure dicta' siinl.
>
non
^ sunt
iosi.
addcndum diclas dilTcrentias, ut quan- Aiii[iliiis aiilciu iii a|i|iililiililiiis diflini-

tum, ct ulii, cl in quihus, ct in qualibus, tiononvalcl, si uiiii a[)|)(isiliiiii csl id

et [)ro[)lcr qiiid, ct aliahis similia. Siiiii- qiiod vidctur a[i|idiiiiliiis, iil si ad a[)j)a-

litcr ct cum dicitur avarus : uoii ciiiiii rciis movetiir, sivc ail iil ijuiiil viddiir :

(liiiliir ijiiis avarus a jiccuiiia aiiiainlM, d liiii' ii|iiirlcl iilcii ,'i|i[inni : i|uia liiuiiis

(juia (iiiincs apjiclunt pccuuiam : scd a[i|)dciis visis movclur : cl Imc (i]iiirld a[)-

o[)ortcl addcrc lircumslanlias (jiialilcr, cl [iiiniiii oiiiiiiliiis circumstanliis, iii([uaulis-

quanliiiii, cl iihi, ct proplcr ([iiid, c| ciiiiii[iic aliis circiiiiislaiiliis ciiiisiuial \cl

eliam hujiismodi. Ciiiii aiilciii diciliir ciiiivciiil sccundnm nomcu (liflinili. It

liixuridsiis, non dicitur ah omni aiinirc i'iim(licilui'([uouiain V(ilu[)tascsla|)[)ctitns

V()lu|italuin : scd O[)orlcl addcrc ([uaiiliiiii, biiiii : aut cumdicitur, concu[)isccntia cst
cl (|uas, ct ([iialcs, cl (jiiaiiiln, d iibi. cl a|i|iclilus ilclcdaliilis : scil iiuii ailditur,

[ii'ii|ilcr ([iiid, cliaiii in ([iiiliiis ainal volu- (jiiod cst a|i|)clitus vcl C(iii('ii|iisi'cutia

[ilalcs, cl a qiiihiis rctiuctiir volii|ilali- a|iparcnlis houi : cuin tamcii iioii iiidvcit

liiis, cl liiiiusmodi. Et rursum in nalur.i- a|i|icliliMii vcl concupisccnliam, iiisi a|i-

lihus, ut qui diffinil noctem, ctdixil caiii [larciis boiiiim vcl (hdcclabilc : cl idco
umbram cssc : (qiorlcrd cniiii diccrc ([iia- iiiiiiild
'I'
illiiil .idcssc : |i|ci'iiiii(|iic cnim la-

lis (,'t (luanla uuihra, d ubi, d ijiiaiiiln. Id apiidciili ~il liiiiiiiin

 :

462 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.

vcl deleclabile seciinduiu veritutem, et se separatum esse : et sic ista (qua? appa-
moveuturad apparens. Propter quod non rens bonum sunt et apparens delectabile)
est necessarium bouum esse per se, cujus non possunt essc diffinientia quidditatem
a[i[n'titus est voluplas : ucque necesseest voluptatis et concupiscentiffi : quia nihil

delectubile esse per se, cujus appeti- diffinit et facil quiddihilem substan-
tus est concupiscentia : sed debet dici tialem alicujus reiuon separatum, ul
apparensbonum hoc euim : in eo quod ap- dicunt positores formarum aliter enim :

paretj facit voluptalem et concupiscentiam talis diniuilio non potest esse causa ct
unde sic per apparcns bonum oportebat medium in demonstratione, nec est prin-
assignationem facere voluptatis ct con- cipium cognoscendi esse diffiniti.

cu[)iscentiffi, ut gencraliter esset omuis Ampliusres[)iciendo in plures difrini-

voluptatis et concupiscenti;e. Si enim ali- formarum liabitualiuui, tuncconsi-
tiones
quis voluptatem et concupi-
diffiniens derandum est si hujus sive fornite quoe
sceutiam, assignavit quod diclum est, ita csthaltitus, sit vel dicatur esse habitus
quod apponat ([uod apparentis boni est diflinilio : utrum etiam habcns illum ha-
voluptas, et apparenlis delectabilis est bitum sitdiflinitio habentis, aconjugatis :

concupiscentia : tunc adhuc qui vult in- si enim non est sic, interimitur diffiuitio.

terimere difrmitionem, debet ea quae as- Et e converso consideraudum si hab(;us

siguat, in species separalas boni et dele- non sit diffinilio habentis tuncnechabi- :

ctabilis reducerc : quia, sicut dixit Plato, tuserit diffinitio habitus. Sic autem el
sunt causa? elfoi'ni;e islorum seusiliilium : in aliis talibus. Cujus exemplum est, ut
quiaquod non esl in causis, hoc uon est si delectatio sitquoddam juvare, tuuc se-
in elfectibus. Cum euim a[)parens uonsil quilur quod delectatus eril quidam ju-
nisiapud nos, quibus iu seusu apparet vatus.
hoc esse bonum vel delectabile, et causc- Similiter volenli inlerimere tales difli-

turabeocui apparet cujus signum est, :

nitiones, diceudum est et cousiderandum,
quod diversis diversa apparcul dek'clabi- qiiod in hiijusuiodi considerationibus vid
lin elbona sequilurquod nou foinia sep;i-
:
diffinitionibus accidlt, quod qui detcriiii-
rala sunl qua; sunl causa alicujiis ;i[)[)areu- nal sic vel sic, diffiuit plura uno et diffini-
tisltouivel deleclabiHs : quia apparens ut vit quodam modo quag ex difliuitione sic
a[)parens est, causam et formani non ha- data debcnt uotificari : et si non sic, iu-
l)et extra eum cui apparet : species auteui terimitur diffiuilio. Nam qui scientiiim
ad speciem videtur dici in omnibus difli- diffuiit, ([iio laiumodo per oppositum et
cilibus, sicut resadrem, etitase habere :
ignoranli;im liiffinivil. Similiter ;iutciii

quia omnium eorum quai sunt quiddita- quodammodo diffinivil conjugata habeus,
teui facieutia, suut species qua3 sunl esse ut scium sive scientem, et inscium, hoc
cjus quod est. est, inscientem, ut ita liceat dicere, et scire

Quid igitur et quod per se concupi- el iguorare quodammodo diffiuivit : nam

sccnliaseparata iu speciebus, si per se de- [)rimo (hoc est, priucipali) palam facto
leclai)ilis in s[)eciebus, etpersc volu[)tas })er diffiuitionem, et reli([ua opposita et

in speciebus sit per se boui, jaui ostcu- conjugataquodaiuiuoilo |i;ilaui liuut. Per-
suiu esl, quod a[)pareutis boui ut app;i- spiciendum est crgo in omnibus talibus
rens est, uou ei-i'- [)er se voluplas, nec o[)positis et coujugalis, ue quid dissonet
apparcntis delcclabilis ei'il [)er se concu- ei qui utitur clementis, hoc est, [)rinci-
pisceutia : ostensum cnim est,quod iu- piis diffinilionis, e1 pcrs[)icienduni cst
couveniens est appai'ens bonum, quod cx opposilis ct coiijugalis, iit jam diclum
non habet causam extra eum cui appa- est : quia si aliquid dissonat, interimitur
ret esse per se se[)aratum : ct similiter diffinitio.
inconveniens est apparens dideclaliilepei'
 LIBER VI TOPIGORUM, TRACT. IV 463

TKACTATCIS IV

QUALITEII INTERLMITUK DIFFINITIO PEl» LOGOS EXTUINSECOS

TAM IN OPPOSITIS SEGUNDUM GENERA
OPPOSITORUM, QUAM A SIMILIBUS VEL A GONJUGATIS SUMPTOS.

Videndum autem est adhuc in relati-

CAPUT UNICUM. vis considerando (si diflinitio assignata

dicctur esse pro opposito), si oppositi cor-
Qualilcr infrriini/iir diffinitio inspiciendo relativi quod refertur ad illud sit opjiosita

iii (iiijKisitis quse sunt ad aliijuid. difrmilio. Verbi gratia, si dimidii diflini-
tio opposita est ei diflinitioni qui.B est du-
Cuiu iiutem jam diclum sit qualitcr (lif- plicis. Verbi gratia, si duplex est pcr dif-

liiiitio inlcriiuitur per locos intrinsecos, secundum iequaiem

linilionem quod par-
insj)icicn(l(i in ea qu;B sunt de essentia tem dimidium superat, dimidium crit
difrmiliouis vel consequentia ad ista vel ({uod in sequali parte a duplo superatur.
circumstantiffi eoruin : consequeus est lllud autcm (quautum ad secundo indu-
nunc ostendere qualiter interimitur per ctam considerationein) est etiam in coiitra-
locos extrinsecos tam in oppositis secun- riis. Nam et iii illis conlrariis contraria
diiin ucncrii op|iositormn, qiiam a siini- riilio cril sivc ilifliiiilio sciuiiiliiiii iiiiiim-

lovet
liliiis vel a conju^atis sumptos. Inter op- (piiimipic complcxionem tonliiiriorum :

um.
posila autem prius esl iuspiciendimi iii pliircs cnini complexioiics coiiliiiiiorum
relalivis, ipiia plus liaiient dc ente, cum in piiiiio linjus sciciilia' liliio (lclcrminatae

utruinque sil ens actu. Dicimus iij;ilur sunt. C-ujus cxemplum csl, ut si juvati-

quod considerandum primo iii oppositis vum cst per diflinitionem quod est boni
qure ail aliipiid sunt, si assignata difllni- eirectivum, erit per contriirium uociviim
lionc ('iiis ipiod est adaliquid, genus po- scciiikIiiiii (liflinitionem qiiod csl luiili

siliiiii iu difiinilione csl adaliquid, utrum cllccliviim : nain conlriiriii iii (piaiilmn
spi'ci<^s eliam sil ad idcin siio inodo, lioc conlriiriii siint et oppositii, rcliitioiicm

cst, spccialiter, sicul izcinis ^ciicralilcr liiihciil iiil inviccm : iillciiiiii rniiii iKiriiin

est : si aiilciii iioii, iiitcrimiliir diflinilio. coulriirioriim ncccssc csl coiilriiiiiim csse
Ciijus cxeiupluiii est in reiativis quic se- ci quod cx |)rincipio diclum csl : qiiia

ciindmu dic.i relativa sunt, sicut cl opinio quodcuiii([iir liorum cx principio assi-
csl (iicla ;t(l qucedam sivc
opiniilum, ct gnetur, allerum erit ci contriiriiim : jii-

spcciiilis opiiiioad (pioddam sive spcciale viilivum eniiii crit ad iiocivum, et e con-
opiiiiiliim : cl sicut iiuilliplcx diiiliir ;iil Nciso : et boniim iid iiiiilum, ct e con-
suiuniiltiplex in i^ciicii'. iilriiin (pKiiM.iiii vcrso. Si crgo iiciiliiim coniriiriiiin est

s|)i'ciiile miilliplcx iii spcci.' diclii dii iiliir ci (pioil c\ priiicipio dicliim csl, piiliim

ad qiioddiiin sulmiultiplcx : si euim nnn cst cx ipsii coiiliiiricliilc ipsoriini ad in-

sic diflinitio assij^niilur vcl gcnus iii difli- \ic('m : (luiii nciilrr iiriilro (ipiii(l iii pnii-

iiilionc, iiilrrimihii' iliriiiiirK). riiiio piiiiiliir) coiixciiil, \cl rril diliiiii-

 :

464 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

tio cjus quodposteriiis per contrarietateni tatis esse : et erit idcm ac si dicaf, a-qua-
ad id assignatur, si rede ct secuinlum litas est coutrariuni secundum jiriv.itio-

quidditatem diflinitio assij^netur. nem a?qualitalis esse : et sic ffiqualitas ca-

Inspiciendo aulcm specialiter in con- dit in diflinilionc aequalitatis : propter

traria dicimus, quod qua^dam contraria quod sic difliniens, eodem erit usus in dif-

accipiuntur sic, quod unum est ut priva- finitione suiipsius.

tio, alterum ut ]ial)itus quidam autem : autem neutrum contrariorum se-

Si

accipiunt amlio ul habitus et primo inspi- : cundum privationem dicitur, sed utrum-

ciemus in ea quorum unnm est privatio, que secundum habitum assigneliir aii- :

et alterum ut liabitus. Dicamus iyitur tem ratio sive difiinilio similiter autem :

quod contrariorum qugedam sunt contra- unum per alterum, iit dicatur sic, lionum
ria sic, quod unumdicitur privatione al- esse per iliffiuiliourm qiiod est malo con-
terius, ut inaequalitas et ?equalitas : quia trarium : luuc paiam est, quoniam et
fequalitas privatione lequalitatis videtur malum per diflinilionem est quod est

esse ina>qualitas enim dicun-

: intequalia bono contrarium. Nam hoc modo contra-
lur quse nim suut sequalia, et sic mutuo riorum simiiiler assignanda est i'atio,

se expellunt ab eodem susceptibili. Palam quod ulnimiiiie difliiiitiii' in hoc quoil est

auteni ex liis quce swpe dicta sunt, si 1a- alleri conlrarium : quod rursum
projiter

lia contraria debeant difllniri, palam erit sicul iii aliis (quoruin alterum secundum
quod id quod secundum privalionem di- pri\atiiinem dicitui) eodem conlingil uti
citur, debet difliniri per alterum : reli- iu diffinilione suiipsius : et hoc ideo quia
quum vero contrariorum quod dicitur se- iuest in mali ratione bonum, quando sic
cundum habitum, non oportet per id ililTiuitur, quod bonum est quod est malo

quod secundum privationem dicitur, dif- ciintrarium nihil autem dilTcrt malum
:

finiri quia privatio non est piincipium

: ab eo quiid est bonii essL' cnntrarium : et

cognoscendi habitum, sed c converso non : sic per diflinilinn '111 lniuum cnntrarium
enim contingit alterutrum talium contra- boni contrario : et sic eodem usus est iu

riorum per alterutrum cognosci, sed per difiinitione suiipsius, quia bonum in dif-

baliitum cognoscilur privatio, et non ha- finitione boni est positum.

bilus cognoscitur per privationem. Ampiiiis iiispicieuilii in jirivatinnem et

Et in contrariis considerandum est hu- habitum privatio aulem hahet coinpara-

:

jusmodi peccatum per quod interiniitnr tionem ad id in qiio esl, sicut in subjecto
diftinitio, ut si quis difllniat aequalitatem quod relinquit, ct ad oppositum suum
dicendo quod {equalitas est per difllnitio- et ideo oportet quod in diflinitione diffi-

nem contrarium ina^qualitati : nam per niaturad utrumque ideo considerandum :

hoc quod sic diflinitur secundum priva- esf quod si ad oppositum(quod secundum
,

tionem, dicitur habitusqui est a>qualilas : privationem ilicitur) aliquis diffiniims non
et ideo interimitur difiinitio. Amplius assignavif cujus esl privatio sicut liaiii-

aliud peccatum est, quia sic diffinientem fus privatio, aut cujus est ut confra-

necesse est in ipsa sua difHnitione uti eo rii vel oppositi, ut quoniam est lioriim
quod diffinilur : et lioc est inconveniens. liabituum privafio. Adhuc autem et si
IIocautem palam est si pro nomine in non additur in diflinitione in quo sicuf in

diflinitione posito accipiatur dilfinitio nn- sutijecfo natum est fierijirivationemillam,

minis ejusdem. Nam quia insequalitas ni- el eliam in ijiio nalum lieri prima specie,
cequalitatis, cum prccavit, et inferimitur diffinifio : vel
hil differt et privatio

unum sit diffinitio altcrius, cum diffini- simpliciter in quo nafum esf fieri talem

tum intcqualitatis, et diffinitio ejus sit privationem, hocest, universaliter. Verl)i

conlrarium .Tqualitatis esse, erit a^quali- gratia, ut si ignorantia dicens (hoc est,

tas quse diffiuilur, conlrariuui ina^qnali- dirfinieiis) nnn dixit in diffinitione quod
 LTBER VI TOPICORIM, TRACT. IV 465

sil priviitioscientiae, ex eo quodcoiiifKira- quein privat, el sulijectum in quo cst pri-

turadliabitumperquemcognoscilur. Aut vatio : alias interimitur iliffinitio.

etiam si in diffinitione non addidit in quo Amplius autem considerandum si dif-

est nata fieri privatio illa ut iu suhjeclo linitio assiynata a conjujiatis et casibus
simpliciter vel primo, eo cpujd per sul)- et similibus casilius infiexe assianalur:
jectum cognoscitur accidens. Ut si difli- el si hoc tieri non jiotest, iuterimitur
niens ignorantiam non dixil, (pmniam diflinitio. Ut si juvalivura est eirectivum
scii>ntia' est privalio, et quod nala ost sanilatis : tunc juvativc csse est etTective
lleri iii homine et primum in rationali sanitalis esse, et juvans cst faciens sani-
parte anima? : nam si sic diHiiiiens, quod- lalem.
lili.l illiiruiii luiii lacit, poccahit. Simili- Ex omnibus autem inductis de opposi-
tor aiilem ot in ciu-poralilius privalioni- lis conjui;alis et casibus incidit dispulare

bus : nam si quodlibot illorum qu.o dicla conlra |nisitoros formarum : quia si diffi-

sunt, non faciat, ol quod nomlii al iii i|n(i iiilio per sr ilobet essc praedicata de difli-

simplicitor vol in cjuo primo, peccabil, nilo, maxime videtur convenire his quae
requi- et interimitur diffinilio. Si cnim dicat per se csse ponuntur, sicut soias formas
iiiinien-
priva-
nein.
nuid
essi'
....
cst cfficitas, et
visus [iri\ationom in oculo
non dicat cfficitatem
: oporlot
per se essc
ergo destruero diftinilionem, consideran-
ponunl Platonici.
....
Volenli

cnim boiio assij^nanlein diflinilionem pri- dum si assignata diflinitio si^ciiudiim op-
vatioiiis, et quid ost quod |iiivaluni est, posita il oasns ol conjugata aptalur, vel
ot in ipio est sicut in simpliciter suscep- aphiri potost in IVuinis separatis vel non:
tivo, \il in primo susceptivo, et etiam iiKpiibusdam enim daladiffinilionon po-
dicoro quid osl quod privalum est per ip- losl aptari, sicut in cum mate-
concoptis
sam. ria el motu, et quemadmoduni Plalo dif-
considcrandum praHcr omnia
Ailliiic liiii\ it, iii aiiimalium materialium diflini-
qua' dicta sunl, si aliquis id quod secun- lionibus addons morlale quod concipit
dum privationom dictum ost, non secun- matoriam ol motum sive nmtalionom.
dum privationoin diflinivit, sedsecundum Xam forma scparata tpuv esl animal per
negalionem tunc enim videtur esse hu-
: sc, non crit morlalis nec nuibilis, ul per
jusmodi sive simile pcccatum his qui se Iiomo, per se animal : proplor ([uod
iuniiranliam non secundum negationcm dicta de animali diflinitio, ([ua' ost cor-
puram, sed secundum privationom difli- non potest aptari
pus sensibile nnii^tale,
niuut : nam socundum islos (sicut ct ve- informas. Simplioitor aulom sivo univor-

ruiii osl) ([Uiiil negalive non habot scien- salitor in ([uibiisdam iliriiiiiliunibus a|qio-
tiam, uiiii \iilrliitur ignoraro : (|iiia [ni- nilur oll'ocli\um aul iiassivuiu, ctiin lucc
valiii n'linquit subjoctum et aptiludinom, conci[)iaiil rl iiialrrias ct iiioliim, qund
(jiiiiil undc quod no-
iKiii lacit nogatio : so[iaratis uoii convonil, nocosse osl dis-

galivo non habet scientiam, non vidobi- sonare diflinilionem si aplalur in formam
tur ignorare, sed magis vidobilur igno- sopiiratam : oo ([uod fiiriiuo impassibilcs
rari' ([uod apliliidinoni hiibons ad scien- ct immobiles videnlur esse liis qui diouiil
(lum, '
lallilur ex iiarte subiecti. liujus.1
formas osse : cl coiilra iuis sunl ulilos
inani- i i

a, nec siuiiiiiii rsl , iiuia iioc iiiaiiiiiiala nec liujiismiidi ralioues (jiiiiles iiio jiositu'
uicun- .^ ' ' •!
. .
' ,

'8."?™- [lueros (licimus ignor;ire : ([iiia non sunt sunl : ([uia intcr [iiiodioala iiiagis ci (|U(id

susce[)tibilos sciontia? : unde in lalibus esl jior si^ convenit diflinilio : et [i;ilot
^^Jj""
'"*'•
non polest difliniri ignoranlia secuudum (|U(i(l formis socundum o[)|)osila ct con-
privarKiiiriii siiiiiliie qiiio rolin([uil sub- jugala non convenit diflinilio : rornue igi-

jerluiu cl ;iplilii(liiii'in : el idoo in l;di- lur scparalaj male [louuntur. I)e formis
biis (lilliiiitiiiiiibus dobel ponorc hiibitiiiii aulcm aiibi a nobis diclumesl.

30
 466 T). ALB. MAG. ORD. PR/ED.

TRACTATUS V
DE DIFFINITIONE J^QUIVOGI

neris nutribilis naturabter assequens nu-

CAPUT UNICUM. tritum: hic enim motus sequitur per

unam rationem, vitam piantarum et ani-

Qualitcr info-hniti/r (liffiiiitio .rquivoci. malium : et hoc quod dicit vitam et esse
generis uutribiiis quK naturaliter sequi-

Quia aiitem do (Irlcrminaliono diffmi- tur uutrilum, uibil magis inest animali-

tionis quiv in complexioiie assignaii pot- luis quam plautis : sed vita qua' diflini-

est jam multa dicta sunt. et inspiciendu tur, non videlur dici secundum uuam
in partes diffinitionis et in ipsam diffini- speciem et foruuuu ct rationem in aui-

tionem et consequentia ipsarum et ipsas maHbus et plantis, sed altera est vita

circumstantias, antequam transeamns ad specie et substantia in animalibus, quia

determinandam conqdexi diflinitionem, manifesta : et altera specie in plantis,

pauca de oequivoci diffmitione dicenda quia occulta, Imc est, specie et substan-

sunt, quod quodammodo est unum no- tia quie non valet facere vitam manife-
mine ct incomplexum, quodam autem stani : uude una ratio non conveuit vitte

modo cst multa significatione. in aninudibus et iu plantis : assignata est

Dicamus igitur quod si eorum nomi- autem ratio una : el sic peccat difliuitio.
num qu;p secundum u^quivocationem di- Pnlet igitur quod si coniingat eam difli- Diffii
clecta
cuntur, omniuni signilicatorum unam ra- uilionem assignare quae secundum ele- lissin.
univui
lionem secunduninomencommunem assi- ctionem electissima el potissima est difli- univoc
iiiin

gnavitaliquis, interimitur diffmilio wqui- nitio, quod sic univoca et uni-

oportet

voci : quia sic aequivoca essent univoca : voci nominis, et quod secundum unam
univoca enim sunt, quorum est una ctun- speciem et uuam substantiam significa-
munis ratio secundum unum nomen diver- tam in isto nomine detur diflinitio. Hoc
sorum signiiicatoruni et sic ivquivoca : autem non est in dillinitione inducta :

essent uuivoca. Propter quod patet quod vita enim non secundum uuam speciem et

illa ralio communis. quam quis assigna- substantiam inest plantis et animaiibus.
vit de ivquiviico, nullius est de nuniero iXiliil tamen prohibet et eum qui con-
iilorum signilicatorum quavxMjuivoce suli sjiicit a'quivocationem esse in nomine, et

nomine sequivoco continentur nam ista : inlondil vel vult aiterius aequivocatorum
ratio aptatur omnihus. Similiter sicut ad in aquivoco assiguare diffinitionem, il-
univocum secundum nomen commune lum latere, et non propriam, sed commu-

omnibus contentis sub nomine aptabilur nrui utriusque siguilicati assignare ratio-
ralio et sic erit tequivocum univocum,
:
nem, sicut ct Dionysius fecit: sed niliil
Diffiniiio quod est impossii)ile. lloc aulem (ut miuus peccavit, si utroque vel utrolibet
ducii Uiony- excmpla ponamus) passa est cujustlam modo fecit. Cujus causa est, quia com-
siuni. ..Tp-..,. .
Dionysu diuinitio, quani de vila assigna-
I
muno non eiil vere, et per unam naUi-
vit dixit enim quod vi(a est mulus ge-
:
ram communemj sed poi- diversas. Unde
 LIBER VI TOPICORUM, TRACT. V 467

hsec consideratio valet prsecifme nonlain a princijjio, eo quod tunc non praevident

in tTquivocis quam etiam in analogis, in quid confessione sua accidero vel sequi
quibusquodamuiodo est unum com- possit, quani in fine quando conclusum

mune secundum rem, et ad quse non eo- est.

dem modo referunlur ea qua' continentur Alia autem adlmc cautela est, quod si

sub comnmni iilo. adhuc ali([uis respondentium non facta

Quoniam autem in dialecticis oportet confessione dixerit univocum esse aequi-
requiri consensum respondentis : propter vocum, eo quod hoc orane quod si-in

quod dialectica ])ropositio est interrogatio gnificatur in nomine, non adaptatur diffi-

vocata dabinms cautelas quibus idoneus

:
nitio tunc caute considerandum est op-
;

opponens in taHbus. Quia enim

efficietur ponenti si ratio nominis aptatur ad reli-
qua^dam wquivocorum latent aliquando qua qua' suat prteter id in quo stat re-
respondentem, his utendum est interro- sp^jndens : tunc enim palam
est, quoniam

ganti sive opponenti ut univocis, qui si univocum etiam erit rehquis. Si auteni
distingueret, statim apparebit quod alte- non concedat hoc respondens, tunc ob-
rius signilicatorum ratio non aptaretur jiciatur coiitra eum, quod phires etiam

in alterum sive ;diud significatum, cum erant diflinitiones reHquorum nam duoe :

significata sint specie ratione et substan- raliones secundum nomen aptabuntur ad

tia diversa : et ideo si dislinguat, statim eadem, si ;equivocum est univocum una :

quod nonest(Hflinituin secundum

videtur, qua^dam (ju;e })rior assigiiata est de com-
modum debitum et tuiic resistetrespon- : muiii iniinine, et ea quje posterior assi-
dens id enim quod uiiiversaHter diftini-
: gnata est de signato speciaH : quia in
tum estj oportet diftinitionein talem ha- univocis ratio quee convcnituni, convenit
bere, quod aptetur iii onme quod sub no- et alteri.

mine continetur ut suppositum. Cautela Rursum «(Uiuc lerlia caulela utendum

aulein respondeiitis (ipditct esse opposito est opponenli, si aliquis difliiiiat aH(juid
modo, quod etiam staliin a piincipio la- eoruin (\ux multipHcitir (Hcuntur : et
lens dividat sive distinguat sequivocum : ideo (jiiia ratio non c(inveuit ajitala in
(|iiia opponens rationem communem sive omuia contenta sub noiiiiiic, et respon-
diftinitionem. omnibus sui) nomine con- dens dicat quidein qiiod iioii est a'quivo-
non adaptavil.
teiifis cum, sed imiicdiiiienliim est iii Iioc quod
Aiia autem caiitcla iii taHlius oljser- noiiicii noii |)oli'>t oiiiiiiinis aplari. o(ior-
vanda est quoiiiam (jiiidam resjiondcii-
: tct noii iiislilutiiiii ai! oiiinia. quamvis
tium aliquando dicunt (juod univocum noii aHjuivoce dicalnr de ilHs, nec eliain
est a'quiv()cuni, (juando et assignata de diflinilio : tunc opponenli diccndum est
communi noinine ratio non aj^tatur uno coiilra laleiii, (jiiod nomiiia oportct acci-
modo ad omne qiiod continetur siib no- ppi-c et iili cis secimdiim rationem usus
iiiine : et a'(|iiiv(icuiii ;iliquando dicunt b)qiienlis: naiii l(i(|iicii(iiim cst iil |)Iiires :

esse univociiiii, si uii;i cominunis ralio et lalis ratio (|ikc cst i\f nomiiiiliiis i|iia

iiominis a|ilatiir ;i(l utriiiii(]iic sigiiific;iti)- nliintiir piiircs, cl (|iia> (•(inscqiiiintur

rum iii noniiiic : |iriiis opponcns dcbcl (dn\ 1'iiiciis nsiim r;ilionis, et quod re-
exigeri!, (|iioil coiililcitiir rcs|iiiiiilciis aiit s|ioiiilcns iion debet movere talia, sed uli
pr;esvllogizet, ulriim dic;it nomen, cujus eis debet usu communi : (|ii;e(l;im ;iutem
assiginita esl difliiiilio, ;e(jiiivociim vel non sunt dicenda simiiitcr pliiiibiis, (iiiai

imivociim : (|iiociiiii(|iie modo fuerit sunl ralioiies sigiiific;iloruni siib iiomiiie,

rcs|ioii(lcntcs iiiagis ct faciliiis coiicediiiit iii (|iiiliiis sciiticiiiiiiiii cst iit |iaiici.
468 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

TKACTATU^ VI

DE DIFFINITIONE GOMPLEXOUUM.

quod patet quod reliqua pars diffinitio-

CAPUT I.
nisnon (;st diflinitio refiqui quod reman-
sit de diffinito.

Qualilrr inlcrimilur iliffniilio cornplcao- Adhuc amphus considerandum si (cum

rnm in cominiini. sit compositum sive complexum quod
diffiuitur) assignetur diffinitio wquicola,
Postquam de aequivocorum diffmitionc quod est ex tot numero partibus comple-
sicterminatum cst, quae quodam modo xa diffinilio, ex quot diffinituni comph'-
sunt multa, videndum est qualiter interi- xum est : lunc enim interimitur diflini-

mitur diffmitio complexorum quaj simi- tio : x-wXov enim memhra, et a?quicoIa
liter sunt mulla. Si ergo alicujus eorum quaudo tot membra habet unum sicut al-

quce complectuntur, assignetur difrmltiu : terum. .Eriuicola ergo esse dicitur diffi- Quid :

tinilio
tunc alicui auferenli rationcm aliciijus nilio, quando quanta secuiulum nume- cola.e
sic d
(hoc est, cujusdam partis eorum qua? dif- rum parlium liunt composita (hoc est, et qus
interi
fininnlur quae est pars rationis totius) complexa diflinita) tanta etiam in diffini-
considerandum est si ad illa qna3 rema- imponuntur no-
tione assignata fiunt vel
nent de partibus diffiniti, reliquum ra- mina necesse est enim omnium taUum
:

tionis quod remansit de diffinitione, comph'xorum diffinitionibus et ipsorum

aptari possil : nam si non potest hoc nominimi permutationem lieri in am-
fieri, pahim est quod nec tota diffinitio pUus quia ilhid expUcite dicunt quod
:

totius fuit diffiniti. Cujus exemphun est, imphcite diffinitum : et hoc aut omnium
si quis hoi' totum comph'xum, quod est nominum qua^ in diffinito ponuutur, aut
esse lineam iinalem rectam, diffiniat ita ad minus aUquorum : et quocumque
per diffinitionem hoc esse finem palam modo semper iuit, diffinitio est in plura
habentem fines, cujus superadditur in- quam difllnitum ergo aequicola diflini- :

tcrjacendo medium finibus : tunc separa- tio interimenda, eo quod niliil in plus in
tur ihfrmitio finaUs linete : et hfec est finis diflinltione, vel non plura dicta sunt no-
plani hahentis fines vel habens fines : mina quam prius erant posita in diffinito.
hsec enim est diflinitio Uneae finalis, (Jportet autem diflinientem taUa com-
quod sit finis plani habens fines quihus plexa rationem phuaum nominum pro
finit planuni : hnjus ergo quod remansit nominibus in diffinitione posilis assigna-
de diffinito (quod est recti) oportct esse re : et maxime (lioc est, pntcipue) hoc
residunm diffinitionis, quod est cujus me- est faciendum pro omnibus et pro quoU-
dium iaterjacendo superadditur rmibus : bet oratio ponatur. Si autem aUquando
hsecautem recti non est diffinitiu : quia quidem nomina valde manifesta
diffinita
infinitum rectum est, et neque habet me- sunt, tunc ad minus pro pluribus corum
dium, neque lines sive extrema propter : orationes sunt ponendse sic enim etiam :
 ::

LTBER YI TOPir.ORU.M. TR.\r.T. VI 469

fit in sini})licihus, hoc est, in complexis.

T'nde si nonien in nomen el non in ora-
CAPTT H.
tionem transumat, non erit tliffiniens.
T si transumat pro tunica hoc nomcn,
f
Qifaliier intcriinilur <lif(iniHo complexo-
veslem, licet vcstis communius et notius niin per consiileniliouem transmutan-
sil tunica : tamen quia unicum nomen donnn et Iransinnendorum.
est, non est (liftinitio.
.\mplius autem adhuc in tali transuni- Arnjiliiis in tali fransunqifione inspi-
ptione magis peccavit, ct eliam si in no- ciendum est in partes diffinifionis qua?
mine et in nomen transumptionem fecit, sunf genus et dilTerentia, ct consideran-
ct non transumpsit in nomina notiora dum est si fransmutans nomina alterius
qiiam sit dlffinituni^ quia nihil uotificant nominum fccit transumptionem, ut si gc-
de dilTinito : nomen autcm si notius sit neris et nondilferenfise transuniptionem,
quamvis univocum sit, tamen aliquid no- sicut patet in exemplo quod positumest
tilicat. Cujus exemplum, ut si quis hoc quia enim scientiaest genus, et contem-

complexum, quod est tunica nigra, diffi- [ilativum iif dilTerentia, et scicntiamtran-
nire deheat, et pro tunica nigra coUo- sumpsif non confemplalivum
ef uiulc :

hiuni alrun^ ponaU hic diffinivit difliiii- contemplativum (quod csl, iil dilVcrenfia)
tuui ia ohscuriora quam ipsum sit tran- ignofius csf qiiam scicntia, ([uod est ut
suiu[iluni : et ideo plus peccat, quam si genus, et ideo pofius transumi dehuil
iu uuuin nomen notius ipsum diffinituin eo quod hoc quidem ut scientia est ut
transuineret : talis enini non diffinit, cum genus , illud vero ut confcnqilativum est
ininus sit planum illud quod transumil, ut differentia : genus autem communius
quain id (juod fransumitur. est quam dilferenfia et nofius et cviden-
riOnsiderandum autem in tali permu- tius : proptcr quod non generis, sed dif-
latioiio omniuni in quilius unum in aliud fcrcntiffi oportehat fransiimpfionem fieri,

li'aiisuiuilur, utruiii iKiiniiia transumpla eo quod ignofior est.

e| iii qiia' lil transumptio, idem signili- Aut hoc quidem sic diceiidum est, aut

((•iil vcl nnn : (|uia si non idem signili- forte aliquis contra ha>c ohjiciens dicet,
ceiil. iiilciiiiiilur diflinitio. Cujus exem- quod liiEC increpatio sic transumentis ge-
|)luiii, iil si quis coiilemplativani scien- nus et non diflerentiam ridiculosa est :

tiaiii dixit notificando contemplalivam quia nihil proliihet differentiam aliquan-

esse opinioiiem, qiiod (piamvis coiilcin- do nofissimo nohis nomine dici, genus
[ilativum contemplativo sil ideiii, lamcii auteni non sic dici noininc notissimo.
opinio scientise non significal idem : (piia Scd ad hoc dicenduiii ([iiod sic se hahen-
scientia est stans hahitus et firiualus, filius genere ct dilferentiis, gcncris se-
opinio aufem esf hahifus freniens et inccr- cundum nomen et non diircrentiffi tran-
tiis. Ojiorfct autem ideo esse tofum quod sumptio est facienda aut gcnus quidem :

cst diflinitio ideni fofi diffinito. Nam con- seniper notius secundum rem et naluram,
fciuplalivum conimuiiitcr csl [lositum in dilTercntia autcin nofior quoad nos.
iilris(|Mc (iraliouihus diriinila cl dilliuien- Quando aulciii nomcii iion simplex
tc : rcli([iiiiiii vero quod est opinio, esl [11(1 nomine simplici transumit (ideo quod

difliniens cl iion signilicat idem cuin non safis nolilicatur [icr nomcn simplcx
scientia, cfc. secunduin lalioncra complexam unam)
sive oratioiiem [iro noinine ponens, com-
plexa fransumit : tunc palam cst quoniani
magis diflinitio iliirercnlia' sive notifica-
lio faciciida est in tali transuiiqitionc,
•
quia notilicandi causa assignafur diflini-
 470 D. ALB. MAG. ORD. Pl\JED.
tio, et conslal ex praediclis, (luod dille- cl srnsalo, quod aer non nutrit quia sjti-
renlia minus nota est quam genus. rituale, et ut incorporale habet humi-
Adlmc si difTerentia' terminum sive dum : alliuiu autem non est iiiliil iii cor-
diflinilionem sic (ransumens assignavit, pore grosso terminafo unde ignem ad- :

consideiandum tunc si assignata ditre- misceri tali corpori est non ens, (juodest
rentiffi diffmitio est non soluni difTeren- falsum et impossibiic Allium autem est
tiae, sed etiam alicujus aliussive alterius: ens et ideo per diffinitionem iniii ciit al-

quia tunc non ])ene assignavit. Cujus bum color igni permixfus.
exemj)ium est, sicut si aliquis in lioc Attende tamen quod revcra dicit Ari-
complexo, quod est imparem numerum, stofeles in libro de Coloribus, quod lux
transumere volens in par quod est ut dif- est colorum liypostasis, ef quod album
fei-entia, dicat imparem qui medium lia- esf ex admixfione ignis clari cum corpore
bet : nam tiinc numerus communis est albo. Sed lioc non intelligitur de admix-
in ulrisque lalionibus sive oraiionibus : tione miscibilium, secundum quod mix-
imparis aulem est transumpta (hoc est, tio est alferatorum unio : quia sic spi-
per transumptionem accepta) diffinitio, rituale non admiscetur grosso nisi prius
quod est medium liabere, et lioc non so- alteretur : sed intelligifur de diflusione in
lum convenit impari numero, sed in plu- clara sujierlicie qute mutat in albo, efcst
ribus aliis autem linea et supei-
: Iiabent hypostasis ejus secunduin esse formale
ficies et corpus medium, cum laniencon- quod habet : et ideo etiain albedo candor
stet, quod illa non sint imjiaria, quianon vocatur, quia fali candef luce, ef substan-
sunt numeri et ideo hasc diflinitio qua3
: tiafur ex ipsa secundum esse formale,
dicit medium habere, non erit propria qua dicitur esse color exfremitas perspi-
diffinitio imparis. Si autem multijdiciter cui in corpore ferminato.
dicitur medium in continuis et discretis, Amjilius autcm adhuc sicuf inferimifur
tunc determinandum fuit primo' per di- diftinitii) si dafurper simjilicifer nonens,
stinctionem, et hoc non faciens peccavit : ita intcrimitur si datiir per non ens ad
et ideo aut increpatio fit contra eum, propositum : jiran-ijme autem hoc fif in
aut sjllogisnms (in allero sensu medio his qua? sunt ad aliquid, cum ea qua; ad
accepto) ad interimendum diffinitionem : aliquid, frequenter dicantur ad j)lura,
eo quod non diffinivit in quo sensu mc- j)cr se et per accidens, et communiter et
dium accipitur in dilTmifioiie. j)ropiie,quicumque diffinitiones assi-
Rursum in tali transumjdione nominis guantcs non dividunt sivc distinguunt in
in rationem, consideraiidum si sit ti-ans- his (jua' sunt ad aliijuid. iit accipiant id
mufans alicujus quod est de numero ad quod relafivum dicifur pcr se ef jiro-
eorum quce sunt, sive quod sit de nti- prie, sed dicunf id ad quod dicitur in
mero entium id quod transumpsit in ta- jiluribus complectentes, ut in eo quod
lem rationom, et quod id quod est sub est jier se et per accidens, in communi et
tali ratione significatum, non est de nu- proprie, fofum simul complecfuntur,
mero eorum quaj sunt, sed cst non ens, malc diftiniunt ct pcr non ens ad propo-
ille peccavif quia ens per non ens difli-
: sifuiii : quia aut onmino sive universali-
nivit. r.ujus exemjilum est, ut si aliquis ter, aul in aliquo sive in aliqua parte
album diffiniens dixit album esse colorem menfiuufur. Cujus exemplum, uf si ali-

impossibiie igni pcrmixfum (juia impossibile incor-

:
quis medicinam (quse secundum genus
^reum 'JS" porcum (hoc est, subsfanfiale ef spiri- est ad aliquid) difliniendo dixit esse disci-
misceri cor- .1 iji ,
tuale quod est dc subsfanfia spiritus) pcr-
t , , s

,,ori. jilinam cjus quod esf ens, multa comple-

misceri corpori grosso ef terminalo asjii- ctitur : iindc si medicina nuliius eorum
rituali : eo quod nominior tale est : sicut qiue sunf, esf disciplina, palain (juoniam
etiam dixit Aristotelcs in liltio t/i- xcnsu' omnino mcntitur : quia tota rafio sive
 LIBER VI TOPICORi;.\[, TRACT. VI 471

dininitiii fiiisii ; dicilur cniin in tnli) fiilsa, jirium ad ensdiflinilmu : cl sic diftinilio
quia pro toto faisa, quia nou coulinrtm- iion convertitur.
in eo ad quod assignatur, nihil enini en-
tiuni est cujus ipsasit disciplina. Si au-
CAPIT 111.
tem ostendatur quod niedicina est alicu-
jus entis disciplina ct alicujus non, lunc Dc iiispiciendo qiiando transumitur dif-
ralio sive diflinitio in aliquo mentilur, et jiniluin 11(1 lienc e.v.ve et non esse.
hoc est incouveniens, quia ratio entium
debet vera esse si enim per sc est difli-
:
Quauilo aulciii difliiiiunt ilifliiiitiuu
nitio cl niiu secundum accidens, oporlet transumendo ad bene esse non esse, cl
quod sit de omni eo ad quod dicilur, difliniunt ijisum secundum bene essc hoc
quemadnioduni etiam in aliis difHnitiniii- (liflinitum et perfectum ad actum, et
bus se habet quaB sunt ad aliquid, quas om- tiinc non difliniunt esse seu substantiain
nes oportet esse de onini, nam onmc disci- esse, sed diffiniunt rem benc se essc ha-
jilinalum ad disciplinain dicitur in ([uan- bontem secundum quod bcne se habct et
tunulisciplinatumest.Etsiniiliterestetiam jicifccle in aclum. Et hoc est peccalum,
in aliis : et hoc ideo quia (juse ad aliquitl et intcrimitiii' iliftlnitio. Talis est autein
sunt, convei'tnntur. sivead convertentiam latninis ct rbctoris diffinilio ([uain qui-
dicuntur. daiu dederunt, ut rlietor quidcm qui in
Aiii[)lius si furli' aliquis dicat, quod unoquoquc quod est verisimile, potest
quando dicitur medicina discijdina entis, cum elTectu considerarc quid allegandum
ha)c estquffdam diflinitio, sed non assi- et quid concludendum, et quid judican-
gnatur ad id ad quod est per se, sedad id dum, et niliil de conlingentibus pricter-
ad quud est j)er accidens et sic quod di- : mittere. Lalro autcm jicr dillinitionem
ca(, quod ratiiinc (]iffinilii)nem assignavit: dicatur, qui clam suinit sccundum actum
tunc seijuitur inctinveniens, quia sic sin- contiectandi reni alicnam iiivilo domiiio.
gulum eorum quoe ad aliquid dicuntur, Palam quoniam utercjue istorum sic difli-

non ad nimm^sedad jilura dicilur, qua^ nitus, est talis secundum disjiositioncm
accidunl illi ad quod dicitur nihil enini : sccundum benc esse, ct non secundum
prohibet ens ad quod assignalur. et al- esse. llic enim hoc modo diffinilus cst
bum et lionum esse et jilnra alia jici- ac- liiiuns rlietor, et non rhelor simpliciter.
cidens. Projiler (jiiod si quitur, (jnod qui Iste autemsic diftinitus est sic boniis la-

medicinani ad (juudlihrl assignavil et tro : noii cniin (jiii siimit, sed claiu viilt

recte assignavit, ut dicit adversarius, se- sumere, latro est simj^licitcr : non eiiim
qnitiir quod (jiii id (juod est ad ali(|uiil. (iit dicitsajiiens) (juanlitas ijisius rei, sed
ad id ad quod secundum accidens dicitur, eilectus iucrimine est.
assignavit, recte assignavit, quod falsum Rursuin in taliter acceplis secundum
cst, cum diffinilio dicat csse substantiale bene peccatur in eligcndis, ct est e con-
ct per se. vcrso cliam si aliquis difliniendo id quod
.\mj)lius antiiii aliml iiicdin ciiiens se- por so eligcndum csl, assignavit jicr difli-

quilur, (juia imjiossibilc cst liujiis latiu- nilioncm iil jicr aliiid eligenduni : luic

ncm esse jjrojiriam assiguatioiicin ejus cuiiu [)cr S(; boiiiiin iil jicr non jirojilcr

quod cst ad arnjuid iilanum enim est,

: aliud bonuni difliniunl, L t si dical jier se
quod iion sola medicina cst cntis, sed bonuin ct elTectivum esse boni aiil ope-
jilures dc numero aliarum discijdinaruni, laliviini lioiii,v(d quolibcl alio modo di-
ul geometria ct aritbinelica dicunlur essc cat (digciidum cssc, ct bomim i^rojilcr

ad esse sive ad ens : jirojiler quod se^jui- aliiid (juam pidjiler seipsum, Sic peccanl
liii'. i|unil iiii,ii|ii,ci|ijc illarum cril disci- diriinicntes Justitiaiii dicenles esso bonuni
I)lina cnlis : nou crgci incdiciiia cs| jirn- cl cli^inilam iil lcgis salvalriccm ; aul
472 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
qui difrmivit sapicntiam osse boiiuiii quid per se ut propler aliud diflinivit. \am
el cligendam ut lieatitudinis efTectivam : uniuscujusqueoptimumestmaximi' in sua
salvativum enim et elTectivum sunt de suhstantia, hoc est, in sua suhstantiali
nuraero corum quae proptcr aliud eligun- difiinitione melius autem esl quod per
:

tur : sic ergo dicendum tales male difli- se est eligendum hujus (propter hoc quod
nire, autcorrigendum quod dictum est, pcr se est eligendum) quam id quod per
dicendo quod niliil proliiLet quod id quod aliud est eligendum : nam hoc quod per
per se eligendum est, et propter aliud se est eligendum, oportehat magis ad
esse eligendum. Dicendum autem adhoc, dininitionem assignare et pcr illud diffi-

quod etiamsilioc concedatur, nihiltamen nire, quam per hoc quod proptcr aliud
minus peccavit qui linnum et eligendum est eligendum.
 LIBER VI TOPICORUM, TRACT. VII 473

TRACTATUS VII

QUALITER IMERLMrreR DIFFINITIO TOTIUS INTEGRALIS EX

PARTIBUS IIETEROGENIIS.

ria. Cujus exemplum est, ut si aliquis

CAPUT I. difOnicns justifiam ut fotiim partibus in-

tc^ralibus, dicat justitiam esse hoc quod
De iiit('(jr(iH ej' portibus helrrofjoiiis. (>st temperantia et fortitudo copulatac :

nam suppoucndum duo sunt homines,

si

.Jiim autem viso qualiter interimitur et uterque tantum alterum habet horum,

(lifliuitio totius universalis et logica, ac- ita etiam quod unus sit temperatus et

ccileiKlum ad ostendendum qualiter in- noii forfis, ef altcr fortis et non tempcra-
lcrimitui- diffinitio totlus inteuralis ct tiis, seijiiifur quod illi ambo essenf justi,

malrrialis i't pliysica, inaxime iii liis totis ct uciitruiu : eo qtiod ambo illi habciit
quai e\ hcterogeniis componuntur. Et jiisliliam siiuul iulei:ram, habent quia
gcneraliter dc his dicentus inpr-imis, quia fortiludiucm et tempcrantiam cx quibus
compositum ex suis partibus finilur. iutegratur justitia : ct ambo simul habeiit
Primum igitur considcrandum est in justitiam, ila tamen quod uterquc non
lalilnis ul iuspiciat aliquis diflinitioncm habet eam, quia sicut justitia est tempe-
alicujus iuteu-ri ex suis partilnis (lifliuicns. ranfia ct fortitudo, ila opposita illorum
si ipsum assignavil ct dicat coiiqxisiliim fimidifas cf infcmjiciantia sive luxuria
esse ethoc et hoc simul, ita quod iilriim- siint infccrautia injustifiaiii, siciil ufcr-
(jue de diffiiiito pra'dicctur in reclo : aul qiic sinuil cum alio cf iiilci;ram lialicl
in diffmiendo dicat, quod totum cst quoil justiliam.
ex liis, ila ut partes de toto dicaulur iu Si aliquis dicaf, ijuod lioc quod dictum
nliliquo amliae vel omnes : aul rliiim lcr- cst, non est valdc inconveniens, (|uod ali-

tio inodo diflinicns dical, quod tiilum est quiliiis divisis insint opjiusila : eo iiiiod

ha'c pars uiia iii rcclo pra^diiala dr liitn. uni iiicst temperantia et tiuiidilas. qund
cum illo, hoc est, alia jiarfi' in nlilii|Mii uon cst inconveniens : alteii anlcni Inr-
lirajilicata de toto : hiec enim li-ia difli- liludo et iiilemperantia, quod ilerum noii
nicntes tolum intcfrrale per jiarlcs (lifli- csl valdc inconvenicns, eo quoil in mul-
niuul, et .speciales ct diircrriites Iiabcnl lis aliis accidit incsse apposita divcrsa.
considcrationes, et luic iii jiriiud iihmIii C.uiiis siiiiilc, qiiia iiibil jiruliilicl alii|iiiis

sic jiatct. .\aiu si (lifliuiens tolum iulc- diios ambos siiiiiil haiicrc viiicam
cl

Lcralc dical lnlum cssc lioc in recto, ila uuam communcin, ita quud ucufcr jier sc
quod csl lidc : linic Imc iiiconvenicns liabeat illam. Si, iiiquam, sic dicalur,
accidet, qiKid aiuboiius iii (liflinitiduc jio- lunc erit exjircssc (juo id iiiiiiroiictur,

silis et neulri corum se(juiUir dilVmifum (juod sequilur ex hoc quud cuulraria iii-

inessc, quod cst imjxissibilc, cl sic con- sunl siinul cidcm : iioc aulciu accidil sivc
Iradicloria essenf simul vcia d coiilra- scqunliir, si iiunalur
1" qiiiiil liic qiiiilcm
474 D. ALH. MAG. ORD. PR.flD.

unus (luoruni snjnajiosildruni liabcat tur : tunc jiiiiiiuin (juidem ad intercm-

lempcrantiani cum (lcbililate, lioc est, ptionem talis cdiniiarando
difliiiiliouis

cum timiditalc : ille autem rcli(juus (Kio- totum jiarlilius consideiandiim est si ta-
rum habeal forlitudineni cum oj)j3osito les sinl jiartcs, ijuod iiihil iiatuni sit lieri

temperantise, quod est iuxuria vel inteni- ex bis (juse ponuntur jiailes, \f\ ficii

peranlia : ambas enim istas liabitudines possit integratum ex nu-

his, ut linea et

dicimus justiliam et injustiliam inlegran- merus se babent ad invicem et tunc pa- :

temjieranliam est ju- tel quod ctiam unum, cujus parles esse
do, quia sicut jicr

slus, ita per tiniiditatcm cst injustus : ex dicunlur, non potest lieri ex ipsis et sic :

quo dalui- quod si justitia cst hoc etboc interiiniliir talis difllnitio.

copulative, quod tuncsequitur quod pra;- Amjilius in eisdem sic dictis |iartilius

dicatur de altero in i-ecto, ct eodem mo- (ex quibus fiat totum et priedicenliir oliii-
do si injustitia est hoc et hoc, quod divi- que de toto) considerandum est, si ali-
sim prffidicatur dc ipsis : nam si justilia quis diffiniat aliud esse in talibus qua!

est temperantia el foititudo, tunc injusli- non sunt naia fieri in eodem : tunc en!m
lia est timidilas et Juxuria sive intempe- peccavit, et interimilur diffinitio : ex qui-
rantia. Et sic dicendo accidet uiiiversali- bus enim partibus dixit essc totum difti-
ter argumeniari, quoniam idem sunt to- nitum, nonsunt nata licri in uno alitjuo
lum inlegrale et partes ejus sic acceptae :
primo, sed lit iii utidijue divisini iiliuiu-

omnia enim per quse hoc potest argu- que divisim, ut in jiriecedcnti considera-

mentari, utilia sunt ad hoc quod nunc tione, palam est quia non fient talia ex
(liclum cst. Videtur enim iste qui sic dif- (jiiibus primo talc aliud, id est, quod
liiiivil, confiteri quod partes toti sint e;e- non lil totuiii id quod diffinitur ex bis
dcin : (juia aliter nou in recto |irn}dica- qu» iioii sunt nata fieri in iino jirimo, ex

rentur de toto difliuilo. quibus sic diffiniens tale tolum dixit esse.

Maxime convenientiorcs fiunt rationes Et bujus ratio est, ijuia iii toto iutegrali

contra sic assignatam difllnitionem in bis ea in quibus sunt jiartes, in eisdem ne-
integralibus totis iii (juibus per hetero- totum esse quia in talibus
cesse est et :

geneitalem jiartium maiiilcsta est par- non totum prffiter partes propter
est :

tium compositio, hoc est, quod in com- quod iion est in uno (hoc est, in una
positione partium est totius diifinitio, et jiarte)tolum primo, sed in pluribus par-
non in parte qualibet sigillatim, velut in tibus sive in omnibus simul per debitam

domo et in aliis talibus totis : in talibus conjuncti(inem congregatis.

enim est pahim, quoniam quaiido non autcm partes secundo -modo adhuc
Si
suiit partes, nibil proliibct totum non difliniunt totum, et partes et totum sint
esse : quinimo impossibile cst totum esse in uno aliquo primo, sed partes nou sint

non existentibus partibus : quia in lali- iii uno illd ali(juo, iterum jieccavit, ct
bus dcstructa jiarte destruitur totum, scd coiisideiandum tunc si non in eodem sint
non c converso : quia non existentc toto jiartes ct totum, sed iii uno sit totum, et

nihil prohibet partem esse, ut destructa in alteid sint jiartes eo (juod in quo to-
:

domo non proliibetur fundanicntum esse tum in illo partes essc vidcntur : et tunc
vcl parietem. FA ex hoc patet quod non j)eccatum est in diffinitione, quia in quo-
idem sunt divisim accepta^ toti, quia sic libet non esttotum.
pariete posito, poneretur domus. Rursuin si aliquod est diffinitum ex ta- Quil
parte
Si autem aliquis dicat, quod totum in- libus parlibus, qiiod totum intereinptum, renipl
tum i
tegrale per parles suas difliiiitiim non est et interimuntur partes, j)eccatuin est in niilur,
non e
hoc ethoc, ut jtartcs in rcclo divisim vcl diflinitione totius integralis : quia e con- vea
conjunctim de toto prsediccntur, sed quod trario oportet accidere, quod per talia

ex his esset primum totum quod diffini- difllniatur, quorum quolibet interemjito
 LIBER VI TOPir.ORI M, TRACT. VII 475

totum intcrimitur toto vero intorrmjilo

: bona aul c contrario sa?-
l)us(kim llunt :

integralitcr non necesse est quamlibct pius lit^ quod utrumque permixloruui
partem perimi. pcr se separatum cst bonum pcrmixla :

Adhuc autcm considcralio csl in laii- aulcni simul liunt maia, vel nculra ex
l)us, (juod si tolum ((juod cx paililius quam patiunlur ad inviccm.
altcralione

csl) simplicilcr cst quod bonuui vcl ma- Manifcslum cst maximc quod nunc di- Quae.iam

lum (lioccst, aliquod lionum vcl aliquod ctuni cst inmcdicinis compositis et com- |o^»<^^«i;'«

malum) parlcs autcm ncc quod bonuin, mixtis a:-grolativis ct sanitativis : 4"'''^-
[•^•;;„^,'J";,;^:

nec (|uod malum, scd quod ncutrum dam cnim mcdicamcntorum sic s(! ba- iic.

sunt liiiic
: cnim peccat diffinitio, quia bcnl, ululrumque comiioiuMirniin pcr sc
niliil liabet totum debono vel malo, nisi separatum acccptum sit bonuiu, simul
a partihus. Aut ctiam c contrario si par- autcm mixta sunt mala, cum uIiliiiii|uc
tcs quidcm sunt bona^ vcl mal«, totum sit bouiim,
aiilcm sil ncutrum, itcnim pcccavil ; Rursus secundum eaiudcm orationcm
quia bonum partium forma lolius cst : considcrandum est si aliquod composi-
quia cx nculris impossibilc csl bonum tum duobus mcliorc et pcjorc, cl
cx:

vel malum totum fieri, nec c converso ex comparatuni partihus componcntihus ,

honis vcl malis pailibus possibilc cst non cst mclius pejorc, ct pcjus meliore,
licri nciitrum totum. mala llt diflinitio quia sic dchct cssc
:

.Vut adliuc considcraudum in talibus sccundum naturam componcnlium (juia :

lolis ct talihus partihus ex quibus cst talc utrumquc iu composito rcinitlit allcrum.
tolum, magis quidem alterum consti-
si Aut fortc dicet aliquis ilcrum instans
tucntium cst honum qunm altcrum con- considerationi, quod hoc non tcnel nisi

stitucntium sit mahim, totum autem in his quffi per se hona vcl mala, per se

cx his non magis honuni pro appetenda vel fugienda, ex (^iuihus com-
(liiod cst

una parle, quam sit malum pro altcra, pouunlur bona. Nam in aliis qua> non
constat quod adhuc peccavil, ct inlciimi- pcr sc (hoc cst, scparalim) hona sunt, ul

sanaliva vcl juvativa houoruiii, nihil

turdiflinitio. Cujus exemphim csl, ut si

proliihct ficri non bonuiii, ul in liis mcdi-

dicatur imprudentia ex fortitudine etfalsa
opinione componi, tanquam ex quibus cinis compositis qu;c niodo (iicta' suiit.

in liis nuigis cst fortitudo bonum, quam f"u.j>'« cxemplum est quod dicil .Vristolc-
„^;iX'/il:
ics in prinm lihro dc ne;jinilnc 'fornina- cu,^eene..^
falsa opinio malum : oporteret crgo ct

totiim quod ex his est, sc(pii id (pnid csl rnin, qiuxl vinum pcr sc est bonum, ct
magis, ct essc vcl simplicitcr boiiiiiu, lac (icr sc bonum, ct simul commixta gc-
iiciaiil lcpiaiii. Ihcc igiliir in coiiiposito
V(d magis honuiii (piaiu maliim : ct ciim
sccuiiduiu quod comparaliir [laitibus,
sic paiics non scquunliir liitiiiii, ciui-
(•iiiisidcraiida siint, qiiaiidn totiiiii coiii-
slat (pjod malc cst cx liis (lifliiiiliim.
,\ul fortc dicct ali^juis, (|uo(l lia'c difli- pdsiluiii dicilur lioc, vcl boc ct lioc, V(d

iiiliii iiiiii cst iicccssaria iiisi iii illis c(im- cx liis.

posilis ct (•oiiipiiiiciitibiis iii (piibiis iitrinu- .\mpliiis autcm adliuc juxla idcm quod
que couqioiiciitium iii (•iiiuposilo rctiiicl cst toliiiii cssc cx liis. considcraiidum si

virtulein suam, ila ipio I ulraque el pcr tiitiiiii cst iiiii\ ihiiiu iiiuuinc el ralionc

sc bnniim vel per sc nialum rclincnl cum allero componciiliiim :

oporlcl ciiim
univocum vidut syl- in .svllahis
suam lioiiilatem vcl malitiam : iii aliis sic esse :

nnn laha aulcm nulli litlcrarum ex quihus

autcm (piihus suos jicrdunl clfcclus,
ulto su„t componitur, cst univoca (piia iiclcro-
t,.,„.i iiiiilla ciiiiii siiiil ipKc suiil i\v iiii- :

tie in sc
M niaia,
mcn) (.|l(.cli\ (iriiiii boiii vcl mali, pcr sc gcniiim totum cst syllaha.
•ririMa
em fluiit
(iiiKicm
(|,ij||,.||i iioii
,11,11 boiia,
iiiiiia, scd niala, vcl
scii lliala, iiculia .\niplius adliuc jiixla cuiiidcm iiiodum
na, bt ti 1 ^
'

conira. ,„.,. ii,.c iiiala, pciniixta aulcm ipii composilionis considcraiiiliuu csl si dif-
I,,,,,;,
 47 () D. ALB. MAG. ORl). PR/ED.

linicus tolum cx his, non dixil niodmii sunt ut lioc cum illo, manifostum ost,

compositionis in diffinitione qualitei' com- quoniam assignata diflinitiu qu;e dicil

positum cst ex illis non onim sufRcions: compositum esse hoc cum illo, nuliius
est ad cognoscendum compositum dicore, erit, sed crit interempta. Si autem diviso

quod est ex his, sed dehet dici qualiter quoties hoc cum illo esse, verum est se-
singuhii-um compositorum suhstantia est cundum illum modum tantum qiiu hoc
ex his, Yol sic vel sic, sicut patet in do- cum iUu dicitur, quod cst in oudcm tem-
mo non enim domus est totum compo-
: pore utrumque esse tunc adhuc consi-
:

siUim ad formam domus, si quolihet mo- dcrandum si utrumque istoruin quuium

do partes domus ex quihus est, compo- hoc cum illo dicitur, non ad idcm ul ad
nantur, sed oportet quod componantur finem dicitur, vel sicut ad aclum quia :

ad figuram deliitam. si non dicuntur ad idem, interempta erit

Si autem aliquis compositum ex par- talis diffinitio. Cujus exemplum est, ut si

lihus diffiniens assignavit talom difilni- fortiludinem difliniens ahquis dicat eam
tioncm, in qua dicatur compositum cssc audaciam cum intellectu recto :

tcrtio modo ot lioc cum illo : tunc pri- conslat cnim quod audacia et intelicclus
rcctus nun ad idem referuntur, quia
mum quidom ad intorimendum (hfllni-
liunom csl dicimdum, quoniam hoc cum contingit audaciam hahore fraudandi, ita

illo dicitui' muUipHcilor : aut hoc cum quod refertur ad fincm hunc qui cst
illu dicilur, quia est hoc id secundum fraudare aliquom rectum aulcm iulcl-
:

primum moduni aut est hoc ex illis si-

:
lectum non ad hoc contingit hahore, sed
mul mixtis. Cujus exemplum est, quod in medicina circa ea quae recte sanativa
dicitur liydromel, quod est mel cum sive sanitatis elTectiva sunt sine fraude :

aqua, vol mol ot aqua, dicit id quod ost et ideo non est fortis qui in oudem lem-
ex meilo et aqua. Propter quod si quod- pore hahet hoc cum illu, hoc est, auda-
hhet duorum qua^, dicta sunt, idem esso ciam cum recto inteUectu.
confitehilur toti diffinilo, sicut diffinitio Amplius adhuc si etiam detur, quod ad
et diffinitum sunt idem : tunc provoniet idcm amljo refcrunlur ut ad nu-dicina-
vel eadcm
continget dicoro, quje ad lia :niliil enini prohihet et audaciam in

utiumque horum sive circa utrumque dando pharmacias, ct intcUcctum rectum

illorum immediate prius dicta sunt. in confectione medicinarum hahere sed :

Amphus considerationes speciales tamen nec sic ad talem actum vel fincm
sunt adhuc, quarum prima quod si est, fortis dicitur, qui hoc cum illo in medi-

ahquis difliniens totum assignavil difli- cinalihus hahet ncc enim ad aUcrum il-
:

niendo ipsum lioc cum illo, dividondum iurum utrumque illorum quoruni unuin
cst primum, quot modis dicitur altcium cum alio est, in eodem tcmpuie uporlol
cum considerandum quod si
allero, et dici, nec ad quodlihet idem sed oportet :

nullo iUorum modorum dicitur hoc cum ulrumque dici ad proprium forlitudinis
iUo, interimilur diffinitio, ut patcl si di- finem, ut ad praeUorum pericula, aut si
ci tur alterum cum altcro ut in quo est aliquod magis est periculum quam pra^-
Alteruin es-
se cum ai- ^nm iUo iu oodcm susceptihili
^
sive s uh- Uorum, et ad hoc referre audaciam cum
tero aicitur
niuitipiici-
jecto, volut juslilia cl forlitudo sunt in inteUectu recto, si hoc cum iUo deheat
anima altcrum cum aUoro ut in isto uno. esso fortiludinis diffinilio.

Aut secundo modo dicilur aUerum cum Quamvis autom hoc cum iUo dicatur
aUero ut in eodem loco unum cum aUo- trihus modis dictis, qusedam lamon sic
ro, aut ut in tcmpore eodem existoulia assignatorum (quod hoc cum illo hahent
unum cum aUcro. Si nuUo autem mudo (juemdam modum proprium) quod nuUo
trium modorum dictorum verum osl modu reducitur ad aliquem dictorum, ul
quod dictum est in his qua} assignata dicalur hoc cxim illo, quoniam unum est
 LTBER YI TOPICORUM, TRACT. YII 477

pri)ptor aliud ut propter causam. Ut si compositio, sed compositum. Hoc autem

(licatur, quod ira est tristitia cum opinio- proLatur dual)us rationihus, quarum
ne contrarii doloris illali, vel propter prima est haec quia omni compositioni
:

opinionem deficiendi ab infereute mole- quae compositorum est per aliquem ac-
stiam nam quandoque propter hujusmo-
: tum compositionis sccundum arlcm vel
di opinionem tristitia et hoc vult signi- : naturam dissolutio est contraria dicto- :

ficare in tali sensu acceptum hoc cum rum autem compositorum neutri nihil
illo,quod est propter lieri aliquid, et non est confrarium, et abundat altera nega-
est idem ei quod est hoc esse cum hoc, tio : quia neutri aliquid est contrarium :

tribus modis superius inductis secun- : qute autem dicuntur neutrum, haec sunt
(hmi enim unum istorum modorum dici- eiiro et os, quorum neutri est contrarium
tur. aliijuid ; quia nuUi substantise est con-
trarium aliquid ergo neutrum istorum
:

CAPUT II. est compositio. Amplius alia ratio est ad

iib_'m : quia similiter (hoc est, secundum
lh> iiilrrciiiiitioiic (Hfliiiilidiiis loliiis in- unam et similem rationem) est verisi-
li'//ii [irr iHspcrHoiinii ,1(1 forinam "i''"' omne compositum esse compositio-

coinposiH. iiem vel neutrum. Sed animalium singu-

lum compositum ex corpore et
(cuni sit

Uursuiu autem jam habito qualiter ex anima) non ipsa compositio. Ergo
est

parte materise diflinitio integri destruitur, eadem ratione nec aliorum compositorum
ostendamus etiam ex parte forma> quali- inlegralium iiiiquid erit compositio ali-

ter destruitur eadem difliuitio. Considc- qLiii- Atleiideadum hic, quod forma to- Qute forni.^
prtetlicatur
riindum ergo si aliqiiis iliniuiens totum tius praidicatur de toto iil c^l uilum, et (le toto in
recto, et
dixittolum essc horum ex quibus com- no" tantum totius, ut fornm (juie est ge- quae non.

ponitur totum compositione. Ut si dicat nus, quia dicil totum in potentia, et for-
idiquis animal esse compositum corporis ma specici, (piiii dicit totum esse in actu.

et animse. Iterum primum quidem consi- Sed de his alibi dictum est. Sed forma
derandum est si dicat totum esse talem parfis compositi non pr;edicatur dc com-
ciimpositionem, noii dixit cum hoc qua- posito, qui;i animal noii est anima, nec
lis sit compositio. Ut si quis ciiriieni dif- (itiitni foriiiii totiiis (piie est coiiipositio
liiiiens et os, igiiis, aeris, lerne et aqua; nisi pcr iiioiliiiu qui dictus est jirius, for-
flt caro dixit esse compositionem : nou enim iii ina secundiiiii ridinuem accepta secundtim
elenieri-
quolibet talibus suflicit dicere taliii liiliuin coinpo- esse, utdicaliir iinimalis compositum es-
' «lo invi-
iiiixtis. sitionern : sed etiam iiildriiiliiiii qualis- se ex corpore et iinima.

ciimquc sit talis coiupusilin itd deternii- iiiirsus qiiiii jiim (lelcrminaluni est
iiiinduiu 1i)tum iid iianc fdiuuini vel (pialiter ex [larte materia! et ex [larte
illiun : iiiiii 1'uiiii ipnilibrl iiiihIh idiiipo- forma^. contrarietas est in componentibus
sitis liis (piif, dictii suiit, tit Ciiro, sed po- ex parte maleria;, consideranduni est
tiiis i-\ liis coin[)osilis ad medium, sic ergo adhuc, quod composito-
si in iiliquo
i|ni.liiii liis (•ompositis lil caro, sic vcl nnu ex parlc compoiKMilium a^iiiialil er
iililcr roiiiposilis lil os. iiiitii siiiil esse coulriiriii, cl difliuiciis

\ ideliir aiitriii [ler riitioncm, quod coin|ii)siluiu diriiiiivit i|isuiii [icr iillcriiiii

oiiiiiiuo tiilc toluiii iion sit ('oiii|ii)sitio : sivc [icr iiiium coiitriiriorum, [laljuii cst
et sic idcni compositioiii illi i ril iiculriiiii qiiod iioii ilixil loliiui csse compositi, cl

horuiii (pi;e dicta sunt : tjuia nec est quod intcriiiiitiir difliiiilio. Si iuilcm
matcrialitcr compositum nec forma, nisi ali([uis coulriidiciit diccns, t[iioil iioii cst
denouiiiiiifionis vel iuforiniilionis iiiodo veruiii (piod dictum esl, deiluciliir hic iiil

fiiriiiii pi';ci|ii'rliir, rl iliralur lotiiiii iion iiiroin eniens, tpiiii scquiliir (|iiiid iiccidil
478 D. ALB. MAG. ORD. mJED.

plures ejusdem esse diffinitiones : quid nus socius, aut suscipere per concessio-
euim maij;is diffmitur per hoc unum nem quod sumptum est sive propositum

contrarium, quam per alterum : utraquc abinterrogante sive opponente, aut opor-

enim conlrariorum sive oppositurum tet eumdem respondentem declarare quid

nata sunt similiter lieri in composito ex est quod ostensum est in diffinitione as-

est enim anim» difrini- signata.

contrariis : talis

tio, quam quidam assignant, ut dicatiir .\nq)lius tertium documentum quod

anima substantia esse disciplinse suscei)-
o[)iirtit in talibus ileri, quemadmodum
nam similiter et sequaliter est lit in leguni conventionibus et pactis, in
tibilis :

ignorantia' susceptibilis sicut et discipH-

quil)us primum inducitur le.x^ aliqua : el

per ignorantiam, deinde si propter casus emergentes occur-

nffi, ct sic dillini!)ilis est

sicut per disciplinam.

rat lex aliqua mclidr, tunc per secundam
inlerimunt anteriorem, abrogantes eam
per secuudam sic etiam in diflinitioni-
CAPLT III.
:

bus faciendum est, quod si prima assi-

gnata, alia feratur melior, ita (juod per

De univvrsiililiiis i/oiiinifii/is i-irrn iliffi-

)ii/iiiiii'iii ijl)srrriiiii/is. eam magis indicetur et manifestetur difti-

nitum, palam est quoniam interempta ^„^„3

Ouia auteni jam mulla speciaUa ducu- (lit ea quaj anterius posita esl, per se- ^"[^„4,^

menta data sunt, quibus sic vel sic j)ot- cundam : ideo qui,! non sunt j)luri's difli-

est quis contra assignatam difliuitionem nitionesejusdem.sed unica, sicut unicum

instare, damus nunc generalia dicentes, est esse diffmiti.

quod oportet aliquem opponentem si non Ouartum documentum, quod omne

habeat argumenta quibus contra totam miaimum elementum sive principium
diflinitiouem possit simul conari. ipiia ail omnrs generaliter terminandas difliui-
niiu tola evidens est, conari contra ali- tiones est directe ad seipsum sive ad sui
quam partem ipsius. sicut contra genus, quidditatem et substantiam diffinire pro-
vel contra diilerenliam, si sit illa pars positum (juod diftiniendum est, aut bene
nota et non videatur bene esse assigna- dictam et assignatam diffinitionem ScEpe
ta : nam parte interempta, etiam conse- resumereet sajpius considerare : eo quod
queuter tota diffmitio interimitur, quia neccsse cst diffinitione diligentcr consi-
non dicit tolum esse rei. derare ad ai'tem diffiniendi, velut si ali-

AHud documcntum est ad responden- quid consideretur ad exemplum secun-

tem, quod oportet respondentem esse (lunr quod factum est : et considerare
corrigentem quajcumque obscura sunt in o[)ortet si est aliquid quod minus est dif-

diflinitionibus, et oportet cum esse fur- linitumex his quae oportet habere diffini-

mantem ea per distinctionem ad lioc quod tionem : inspicere etiam quid appositum
indicent aliquid quod habeatur unde su- sit supertlue, quia propter id erit, si

nuitur abundantia argumentorum, et sic oporteret, magis abundare argumcntis.

considerare argummta qufe abundant ad Ideo ut concludatur sermo, ea qua" circa
(Uflinition(>m terminandam : necesse dillinilioncs sunt problenuita determinan-
enim est respondenti si debeat esse bo- da, in tantum dicantur, et cietera.
 LIBER VII
TOPIGORUM.

TRACTATUI§^ I

DE DETERMINATIONE EJUSDEM ET DIVEHSI.

tci-iiiicndo, t'\ (lciiide i'('(lil)iiiuis ad ciiii-

('\|>|'|' I
stniriiilaiii (liriiiiilidiicni : |m'|' lucns ('niiii

in ([iiihiis iiilcriinilur |ii'r sc (liriiiiilio,

l)r Idcis (li-lcnniitdiilihiis idoii iii i/iiaii- iicr cniis('(|iiciis ciMislniiliii' : linc iiiilcin

/iiiii est pnedicaliiin adjnnilum di/li- ii> stMiuiMitilius crit inaiiircsliiiii. Ad iiilc-

niliniii. riiiiciidiiiii aiilcni idriii |iriiiiii lucos coni-

nniiics iiidiiccimis, co (|ii(id illi ad hoc
llniiii aulciii ali(|iii(l allcii sil idciu cflicaciores suiil quam iHdi>rii cl iiitrin-

vcl di\i'rsiiiii ah co, iioii (jiiidciu generc soci.

idciii vcl siiccic, sed sccunduni principa- Incipiens iuiliir dcstriicrc. (piod ali-

liorcin inoduiu cjiis (]iiod cst idcin, (iiiid (piid sit idcin altcii, coii idciaiiduiii pri-

est idciii niiincro cl idcin diriinilioiic ct hki cx casihns et c(>njuj;atis : nam in ca-

nomiiic, siciil diriiiiilio cl diriiiiiliiiii siiiil siliiis cl colljimalis iiispiciciido si jiislilia

idcin, iiunc (oiisi(h'raii(hiiii cst : quia rsl iilnii rorlitiidiiii , siciil priiicipalc
talc idciii vcl divcrsiiiii |ira'(licatum ad- |iiiiiiipali, ct iiisluiu iorli, siciit siiiu-
jiiiiclnni diriinilioni csl : iiilcrcinplo ciiiiii pliiin sniiiplo, et casus casiii cril idciii.

ipiod iioii csl idcin, iiileriiniliir dilliiiilio, Siiiiililcr aiitcin coiisidcraiidiim cst in o|)-

jiiainvis iiini (diislrualiir illo constructo.

II |>osilis : iiaiii si duo sunl i{uoriiiii iitrnm-
ipali- Dicchaliir iii pra-liahilis iii primo hujiis ipic liahcal oppositnin, cl opposita sint ea-
lero scieiilia' lihru principalitcr idcin. (piod dcin. ct illa siiiil cadcm cl si iioii siiiil ca-
:

idciii niimcro cst. Iloc ii^ilur tpiod dixi- dcm, ncc isla siiiil cadem secimdnni ipicin-
mus, ipiod iilnini idciii sil aliipiid allcii lihcl iiiodiim opposilioiiis ucucralilcr :

Vcl divcisiim. [iriliio coiisidrrahiinns iii- iiiliil eiinii dillrrl liiiin- modnm \i'l illiiin
480 D. ALB. MAG. ORD. PR.^D.

oj)[iositioiiis sumore ad probaiiduni, quod iuonii a Peloponiis coulinoiilur. Si au-

cadem opposila : quia secundum omnu lem non sic dicatur, scquitur sive accidit
genus sequitur oppositionis. seipsis etiam invicem fortiores esse :

Ruisum idom considcrandum est cx quod sic patet : detur enim quod Lace-
elTcctivis cl conuplivis, et gcnerationi- dffiinonii sint fortissimi : ergo fortiores
bus et corruptionibus, et oinnino sivc sunt 1'cloponiis. Siinihtcr delur quod
universalitcr ex omnil)us his quse simili- l'cloponii sinl fortissimi : sunt crgo for-
ter secundum proportioncm se habent tiorcs Lacedffiuioniis : scd si sunt fortio-
ad alterutrum sivc ad invicem compara- res Pcloponiis, crunt fortiores seipsis : et

ta : nam quaecumque similiter sunt ea- hoc sequilur si non continentur alteri

dcm nominc vcl numcro vel diffinitionc, sub alteris : et lioc scquitur ex hoc quod
illorum ctiam gcncrationcs sunt ecedem, utrique omnibus rcliquis a sc sunt forti-
et efTectiva et corruptiva eorum ctiani ludine meliores. Similiter aulein e con-
sunt eadcm. verso et Laccdsenioniis si non a se conli-

ConsideranduHi cliam pcr magis ct nenlur, necosse cst meliores esse Pclo-
minus, gradu
et prsecipue in superlalivo : ponoiises : nani ct omnibus cseteris sunt
quia quod pcr abundantiam dicitur, uni meliores : propter quod se invicem sunt
soli convcnit Considerandum crgo si
. meliores,quod cst inconvcnicns.
duo sint, quorum alterum aliquid dicitur Jhmifostum ergo, quoniam id quod in

maxime in superlativo, si altcrum secun- suporhilivo dicilur, debet essc unum nu-
dum idcm accidcns dicitur maximc, se- inero, idom ostendi esse simpli-
si (lobct

quitur quod iUa non sunl ea(k'm : sicut citer. non probatur pcr hanc considc-
Et
Xenocrates beatam et studiosam vilaui rationom, quod sil idoin iil qu(jd optt-
assignavit sive probavit esse idcm nu- muni et maximuni dicitur quia oportet :

mcro, cum omnium vitarum maximc quod ostendatur, quod sit idem simplici-
utraquc sit eligcnda et maxiina bonitale tcr quod est idem numcro proptcr '
:

et dignitate. Similiter autem ct in ahis quod oliam Xonocrates non idoni osso
hujus considerandum est. Indiget famen assignavit slvc probavit studiosam ct

ista consideratio correctione ct detcrmi- bonam esse vitam, quia ulrafpic maxime
nationc, quia adhuc probetur quod ina- cst cligciida : quia potest esse uiiuin sub
ximum est maxiine ehgcndum, constat altero, ut coutincatur ut boiiuni sub stu-
quod sicut est idem, oportet quod sic sit dioso.Et attcndendum quod hoc tcinpo-
unum numcro quod dicitur hinc et iude re quando continens et contentum ma-

maximum ct maximc chgendum. Si au- xime dicitur ratioiiis communis, infcrius

tcm non sic dicatur quod oportct csse cst cx supcrioro.
idem nuraero, scquitur quod non crit os- Rursuin comparaudo duo qua? ideni
tensum quod cst idcm simpHciter non : volumus esse ostendere, comparando ter-
necessarium enim si fortissimi (ira;co- tium potest unum alii idcm ostcndi : si

rum sunt Pek)ponenses et Laced;cnioiiii, enim est ad tci-tium cui altcrum duoruin
ita quod Pelopis sicut provincia et Lacc- cst idcm, ct rcliquum eidem tertio sit
dsemonia sicut civitas in provincia ilia : idciii, so(|uitur quod ipsa inviccm sunt
non erit tunc in quantum veritas, quod idcm qua'cuiiique ciiim cidcm sunt
:

i(hjm uumero si!it Peh)ponii ct Ijacedce- cadem, ct ipsa sunt cadcin cl si ei- :

niouii, eo quod noii sunt unuin et i(h'm dom noii suiil idcm, ncque ipsa intcr se
nuniero Pehiponius et Laccdasmonius, sunt idcm.
sed contineri necessc unum sub altcro, Amplius considcrandum est cx acci-

ut totum continet partem, sicut Lacedse- deutibus si enim aliqua duo sunt
: ideni

Juxta illuJ, quoj per snperabiuulantiam Jicitur, uni soli convonit. 1". J.
 LIBER VII TOPICORIM, TRACT. I 481

nuinoro et slmplicitpr, oporlct tunc cjuod

quidcni accidit uni , accidat ol aiteri :
CAPIT II.

undo considerandum cst in his quse illis

accidunt, et eliam in subjeclis quibus j)g considcrando »u/f/is ct niiii/ts in tcr-

hoc accidit quaj illis accidere dicunlur :
niii/(/i/(l() idcm.
nam, sicut diximus, si eadeni numero
sunl, tunc qiijriumque uni eorum acci- Ain[ilius minus plu-
aulrm cx iiiiiuis et

(hiiil, acciduut et alteri : quia unum est ,.ps habenlur consideraliones. Primo qui-
ulriusque subjectum : et si aliquo acci- ,lp,ii, ,|„od si unum diiorum qmc dicun-
dentium dissonant, ila ipiod uni corum ti,,. j,l,.|n, suscipit ma,i;is, et ailerum non
aliipiid acciilit, quod ikpu alteri, palam suscipit : aiil si ambo ea (pue idcm di-
esl (|iiia iiou siinl ejiisilem subjecti, sed ,.i,„(ii,- i,iMi;is suscipiunt, sed uon sinml,
subjeclo (linriiinl. it;i (piod qiianilo unum suscipit, et reli-

.\illiiic autem conqiaraiiilo ea qiur vi- quiiiii ma};is non suscipit enim uon
: si

ileiilur eadem ad genus, videndum est gjc suscipiunt, palam qiKMiiaiiinon idem
si sunt in uno geuere vel non, si hoc sit „,)ini„e ,n' diflinitione. Cujus e.xemplum
qiiale, illud autem quantum, vel ad ali- cst, quia non est necessarium ipiod qui
(piid iuilicet pro genere qua? enim non : nuigis amat amoie ainicilia', qiiod etiaiu

suiil ejusdem L;('neris, non eiunt ideni niauis coucu|iiscal coiliim : pnqiter (piod
iioniiiic cl difliuilione. etiam M'quitur, quod non est idem anior
{{iiisiiin aiilem comparando ad genus amicitiaM|uod concupiscentia^ coitus.
iii inolibus, consitlerandum si utriuscpie .\mjdius ex appositione cousideran-
uoii esl idem, sed hoc quidem bonum dum, an aliqua sint eadem si enini :

sivc in i^^-enere lioni, illud autem aliud idem ad utrumque apposiliiiii tolum uon
iiialiim si\i' iii i^ciicrc mali, (pue siiiil faiil idcin, ila quod posl apposilioncm

c-1'ui'ia op|iiisila : aiil lioc (piidein est vir- ejiisdciii loliim sit idem siciit |Mius, pa-
tiis nioralis ail acliim onliiiala, illiid aii- lam cst (|iioil iila non siiiil idcm aiit si :

tem scicutia, qua^ siiiil ^ciicra ilisparata : coilcm iilrobiqne ablalo, (piod rcliiiipii-

tunc ciiiin ]);ilain ipioil iion siiiil idciu liir, ikmi remanct idem, |)lauum esl quod
qua' idciii cssc ilircliaiiliir. illa iioii siinl idcm. ('ujus cxciiiiiliim est,

CoiisiilcraiKliiin cliani si jfeniis quideiii ul si i(Uiiparciiliir ad iilcm iilri^iiic adili-

(biorniii >il iilciii, ililfcrciiliic aiilcin siib- Iniii, iit si dicaliir ilii|iliiin iliiiiidii dn-
staiitialcs coiistiluciilcs ca iioii siiil idciii: ])luiii, el dicalur aliud iuulli])lc\ cssc di-
tiiiic cuim ]);ilam ijiioil iion siiiil ideiii luidii, alilalo ab iilroque co (jiiod esl di-

(]iia' iilcni iinniiid c| iioinini' et difliiii- iniilii, o])orlcl quoil ilii]il('\ cl mulli|ilcx

tioiic cssc (licebanliir. ciiint idem si-^uilicaulia (luia inulli|)lc\ :

Adliiic autciii (]iiaii(lo idcm genus de sc liabere non potiiit ad dimidiiim nisi in
iilriKjiic |M:c(liialiir, scd diversimode ac- specie niultiplicis (pia' est dii|)Iiim : nihil-

ccjilnin : el si scienlia sil illiul cr,.„,is, oiniiiiis lamcii iion siiiil idcm, quia abia-
sed ciiiii scienlia (lujilcx csl conlciiqilali- to utroqiic dicimus. iioii idem siirnifi-

va et acli\-a (pia' csl ])rii(lciitia vcl ais : caiil, scd uiiiim esl s]tciics cl alleriim

>\v iiiio aiilciii ]ii;iiliialiir sriciili;i ]iroiil esl j^ciiiis : (pii;! noii siiiil idciii iioininc

est c()iitcm|)lali\ ;i, dc ^illcro aulem proiil d ililliiiilioiic.

esl ailiv;i : liiiic cniin j>;ilam est qiioni;iiii Coiisideraiidiim ilcnmi c\ acciilciililMis
noii siiiit idcm (|ii;c idcm csse dicuiiliir. vcl |)i"edicalis (liiobns (Iii.t; dicuntur
Simililcr ;iiilcni ronsiilii;iiKliiin in ;iliis i(l(in, si cti;im c\ iiiio ^iccidil im|iossibile

llis siiiiiiilMi^ (]ii;c (li( iiiiliir i(|(iii sci iiii- ])(i' ('oilsc(]iiiiili;iiii, ([iioil iKMi ;iccidil ex
dum qiiod ])()ssuiil C(Miip;ii'ai'i. iili(]ii(i : cl iioii xiliim lioc coiisiileran-

jKi' li\ ]iollic>ilii ct jhi-

(bim, scd cli;iiii si

II
 :

482 D. ALB. MAG. ORD. PRtED.

sitionem alicujus sequitur iinpossibile ex niam enim multiplicitor dicuntur aliqua

uno, quod non sequitur cx altoro : tunc esseeadom (sicul in prinio Iiujusscientise

enim non sunt idem quaj esse dicuntur. libro dictum ost) considorandum si ea
Hujus exemplum cst in hypothcsi corum qute dicuntur eadem, secundum aliquem
qui dicunt idem esse vacuum et plenum, modum alium quam numero eadem sunt:
sicut Yulgus communiter diccre solet : nam genere vel specie eadem non neces-
palam enim est, quoniam si de pleno se cst eadem numcro esse unde conside- :

aere exeat aer qui eo erat, adhuc non randum utruin sint eadem nuinoro sic
minus erit vacuuni quani prius sedjani :
eadem. Am-
vel noii, qu.X' dicuntur esse
postquam cxivit aer, non eril plonum pliusadhuc ad modum idontitatis inspi-
aore propter quod posito aliquo quod
: ciendo considorandum si potest alterum
accidit ex uno et non ex reliquo, sive sine altero esse : si enim sic, constat quod
hoc verum sit secundum rem, sive fal- non eruul idoin nomino, diffinitione ct
sum (hoc enim nihil diilert quantum ad numero.
praesentem intentionem) si ex tali posi- Epilogatur ergo dicendo, tanti loci
tione alterum eorum
idem dicuntur quae considerationum dicuntur ad idem ter-
inleriinitur, et allorum non inloriniitur, minandum ot aflirmative ot nogativo. Pa-
oporlot quod ilia non sunt idom numoro lain autom ox his qu.e dicta sunt, quod
vel nomine vel diffinitione. omnes destructivi loci qui sunt ad idem
Universalitor autom in omnibus quae interimendum, utiles etiam per conse-
idem dicuntur considoranduni est in
, quens sunt ad diffinitiones interimendas,
prsedicatis quae quolibet modo substan- sicutdictum est. Cujus ratio est, quia si

tiali vel accidentali de utroque eorum non idein indicot ot nomon diffiniti et ra-
quse idem dicuntur, prredicantur. Et vi- tio diffinitiva, palain quod non orit difli-
dondum si alicui dissonet^ quod iilom nilio qu« assignafa ost pro diffinitioiio.
praedicetur do uno ot de altero, quia tunc Consfrucfivorum autein locoium qiii
intoromptuni orit quod sint idom nam : sunt ad idem ad construondum, nullus
si duo sint idem nomine vel diflinitione, est ad diffinitiones construendas utilis
quaecumquo de uno pr£Edicantur,et dc al- nam non sufficit ad diffinifionein con-
tero : et etiam de quibus subjectis alto- struendam, quod ostendatur aliquid esse
rum duorum prredicatur, ojxniot jirffdi- idom id quod ost sub rationc diffiiiiliva cf
cari ct reliquum, etc. sub nomino diffiniti : ad construonduni,
iiujuam, quod Iktc sif diflinilio sed os- :

CAPUT III. tondondum omnia quse in scxto hujus

sciontise libro annumcrata sunt, et ne-
Qiialilrr iiihTinuliir idcin nuiiievo rcspi- cessaria sunt ad hoc, scilicot ad diffinitio-
ciciidii iiil inmlos iileiililalis. nem cuni illo inodo quo destructivi loi-i

utilcs sunt, sic roducitiir probloma. Into-

Aniplius aulom rospiciondo ad modos rimore nutein diflinitionom (ut in sexto
identitalis interiniilur idoni numcro, ila (licliiin ost, el oliam jier htEcquae Iiic di-
quod non nocesse est esse idoni quo- : ta sunt) tontandum ost sive conanduin.
 :

LIBER VII TOPICORmi, TRACT. II 483

TRACTATUS II

DE DIFFINITIONE.

ct hoc esl cjus quod est syllogismum es-

C.\1M T I. se qui diffinitionem ut juvTilicatum con-
cludi ostondal : el lioc jicr rationcm difti-

QiitiHlcr (tiiistniiliir iirtihlfrnn tlr tliHi- nilionis jirolialur, nani difiiiiilio oratio
iti/itiiif iii coiitiiiiiiii , ti jirtiiiti jicr Iti- cst qu;e quid est esse i'ci sii;uilicat : et

cuiii a/j o/jpositis. ideo oportet ea quoe jier diflinilionem si-

ve ut diflinitio praedicaiiliir, in eo quod

autom conslruere voliimus proble-
Si quid est de re diflinila soia pr.Tdicari
ma (le difrmilione, tunc primum quidcm quia nisi dc sola re dillinita pra>(iicaren-
scire oj)ortct, quoil nullus vel pauci (lifli- tur, non esset converlibilis diflinilio cum
nitionem syllogizant, ila cjuoil concluilant diflinito. autem sciendum. quo-
Ailliiic

(lifliuitionem : solus enim (lenionslratnr niam de rc in co quod (juid est genera et

(jiiamiLim (lif.iuitiouem sjllo^^^izal, sicuL dilfcrentia? prasdicantui' genus quidcm, :

\\\ /'tistcrioribiis psi ostensum : (jiKe dif- quia dicit quid dilTerentia autem quale,
:

lijiitio dicit non propter (juid. Dia-

(juid et quia dicit quale quod ut forma facit quid
lcclicus autem non syllof^izat diflinitio- esse quod iii sjiecic ct idco specie est
nem, quod difliuilio sit sed dc pnedicato : quale quid.
syllogizal aliijiiainlo c\ prolialiililnis cl Dico igitiir ipiod s\lloi;ismo (lialectico
(juasi coujrctiiiis. (jiioil iiisit iil difliiiitio. coiicludiliir |ii;c(licalum iiicssc iit dillini-

Srd dis|iutaiili'S lalc juiuci|iiiiiii (jiidd cst lio : quoniam si (jiiis disjiiit;inlium sumat
ilifliniliii, acci|iiiiut il siip|i(iiiiiiil , rt iii- ea, genus el (Ill1'crcnli;iiii, qii;e Uiiitiim de
teriniitur ali ijisis iit ijiii circa geome- re sjiecie el sulijeclo iii cn ijuod (jiiid est
Iriam cl niimcros (onsidcraul : jirreinit- prwdicantur, s or;ilio
lalis cx icnere e t dif-

liiiil cnim difiinitiones sicul et jirincijiimu fereidi;i comjilex;i, ex necessit;ite diftini-

sujijionentes : ct simililcr lil cii( a alias lio cril. jicr lociiiu ;i difliidlione : non
(liscijiliiialiilcs sciciilias i|iiaiiilii iiriiptcr ciiiiii ciiiiliiiuil ;iliii(l csse difrmilionem
iitililalciii. qiuiiu rciii dilliiiil;iiii c\ gciicre el dilTc-

(,>iialilcr lial diflinilin allcrius cl allioris rciili;i: c(i (JikkI iiiliil ^iliiid ;i gciicre et
ncc(ilii cst assif,qiarc ; Imc cnim lit iu \ II dilVerenli;i in co (jiind (juid esl de re jiraj-

/iriiihr /i/ii/osiiji/ii,v, iilii (lclcrmiiialiir dic;ilnr. Si crgo conlingit syllogizari,

cl ijiiid vcre diflinilio cl (jiioiiKidd pcr (|iiod lalis oralio quoe cst ex genero et
(jiiiddilatcm cl jiriiuijiia ijisius csse suli- dilTcrenlia concluditur de suiijeclo, |ii(i-

slaulialis ojiorlet difliiiirc. Xiinc aulcni li;iliim csl f|uod diflinitio coucludiliir i\c

(luauliim siiflicil ad jiiiesciilcm iilililalciii. siilijccto. ,\l;iiiilcslnm csl ergo, ijllod coii-

solum dicciiiliiiu c>l. (jiKiiiiam |i(i>silMlc liiigil c\ (lilliuilioiic (lioc csl. ;id difliui-

cst licii difliiiilidiiciii. cl (puid iianc cou- nitiouem) s\Tlogismiiiii licri. I".x quiluis
lingil concludi de diflinilu el de sulijcclu: aulcni opiiilcl (niislruere et conslilucre
 :

48i D. ALB. MAG. ORD. PR.^I).

(lifrinitinnem, delerminatum est in aliis ralia in contrariis in quibus contrarielas

subtilius, et in Yll philosophias prima; et est extremi ad extremum : in contrariis
insccundo Posterionim. Ad propositara enim generibus sunt raoralia, in quibus
autem methodum iidem loci qui ad alia conlrarietas sumitur raedii ad exhrrauui.
pra-dicata inducti sunt : tjuia omnia alia Diiferentias auteni (quw j)onuntur in dif-
prredicata elementabilia sunt ad pra^dica- finitione) semper probamus contrarias de
tum diflinitionis, ct utilia sunt ad con- conlrariis prasdicari : quia differentia est
struendum, quod aliquid insit ut diilini- forrna, et conlrariorum formse suntcon-
lio. quo-
trariae: velut patet in albo et nigro,

Considerandum ergo primo in locis rura differentiae sunt congregativum et

extrinsecis communilnis, in (juibus magis disgregativum visus esse album enim
:

efficax est locus ab ojipositis. Perspicien- disgregativum visus est, nigrum autera
dum ergo in contrariis el in aliis generi- congregalivura. Propter quod si de con-
bus oppositorum. Perspiciendum, dico, trario alicujus contraria prsedicatur dilfe-

consideranti totas rationes opposilorum, rentia, constat quod assignata et propo-

9t etiam particulariter secundum unura- sila difforentia prsedicabitur de proposi-
quodque. Nam si opposita ratio sive 1o. Propter quod cura et genus et differen-
diflinitio est oppositi alicujus, tunc ne- tia> recte sunt assignata, palam est quia

cesse est, quia ea quffi dicta et assignata oratio ex his complexa difllnitio recta erit

est, sit proposili et assignati. Et hoc qui- quse assignata est, et quod inest ut recta

dem inconlrariis est j>erspiciendum. Quo- diffinitio. Sic ergo conslruilur diffinitio et

niara autem contrarioruni plures sunt ad totam diflinitionera et ad jiartes inspi-

complexiones verbi gratia, boni edecti-

: ciendo.
vum habet duas complexiones et corrup- Aut forte aliquis dicet, quodhocquod Quaio
non es
tivum boni et efTectivum mali, ct araicis dictuni est (quod contraria^ dilTerentia^ rum s
|,er,
benefacere multis, sicut in pradiabitis est prcedicantur de his) indiget deterraina- conira
q

ruiii
ostensum, suraenda est ralio dilfinitiva :
tione : non enim est verum generaliter, •jnlr
diUere
quia talis facillime suscipiiur a respon- sed tantum de his contrariis quae sunt in
dente : totas ergo difriniliones conside- eodera genere, ut album, et nigrum. Eo-
randum est queraadniodum in jiradiald- rum autem contrariorura quorum genera
tis dictum est, particulariter sive ad par- sunt contraria, nihil prohibel eamdem
tes diffmitionis respiciendum est hoc generalem dilferentiara de utrisque dici
modo quo nunc dicenius. conlrariis, ut de justilia et injustitia qua;
Primum in parlibus difrmilionis consi- sunt in contrariis generibus : nam hoc
derandum per metliodum de genere si quidem est virlus sive in genere virtulis,
rectegenus assignatum est, quod posi- illa autem est vitium sive in genere vitii

tum hoc modo. Duobus

est in diflinitione propter quod patet quod haec differentia
enim fmitis contrariis propositis si unura anima^, quando dicitur virtus animse et
corum est in contrario genere, et propo- vitium anima?, de utrisque contrariis di-
situm diflinitura non est in eodera genere citur, et distinguit et sejiarat hrec diffe-
cuni suo contrario, palara statim est, quod rentia a corporis virlute et vitio : eoquod
esl in genere iili contrario. Sicut contra- efiam ijua^dam virlus est corporis, et

ria sunt distincta, ita conlraria sunt gene- eliam vitiura est corporis, ut in VII Etlii-
ra in quibus sunt : et hoc est in omnibus contm determinatur. Si ergo verum est,
moralil)us contrariis, in quilius contra- quoniam contrariorum aut opposilorum
rietas sumitur raedii ad extrerauni : ne- easdera sunt dilTerentiffi probat», si de
cesse est enira oinnia contraria vel in eo- contrario contraria differentia prtedica-
deni genere, vel in contrariis generibus lur, el eadeni pra?dicalur de proposilo,
esse : naturalia quideni in eodera, el mo- palam quoniam dilTerentia (quae dicta est
 LIBER VII TOPICORF.M, TRACT. II 483

et assignala est) prsedicabitur de proposi-

to,et erit vera dillerentia ipsius : etsic ex CAPI T II.

uno genere et una differentia uua (iiriiui-

tio constituitur. Qttalifer coiistrttUitr problfina t/e fli/fi-

aulem ad cunstrueudum
rniversaliter iiitione per loeitin a casibits el conjtt-

dininilionem dicendum est quia si difll- :

ijttlis.

uiliu cst ex genere et differentiis, tunc

opurtet quod si coutrariorum difliuitio Ainiilius a casibus et conjugatis con-
manifesta est. tunc etiam propositi difli- sidcraudum est consequcntia in casibus
uilid mauifi'sta eiit. .Xam communiter cou- et conjugatis, et genera csse generibus,
ti-aria aut sunt in eodem genere, aut in ct ditTerenti;vs differentiis, ex quibus suut
contrario genere. Similiter, ut jam di- eliam totas diffiniliones a
diflinitiones, et
clum est,et dilFerenticB aut contrariajprsc- totum diffinientibus esse secundum casus
diiaiilur dc coulrariis,aut effidem dc con- ct conjugata sumptas. Cujus cxemplum
trariis pr;cdicantur : el palam est quo- est, ut si ublivio est amissio scientia; in
niani de pioposilu diflinito ut idem genus principalilnis, et oblivisci erit amittere
prffidicabitur, quod etiam de suo contra- scientiam in sumptis et conjugatis, et

rio prfedicatur eo quod sunt iu eodciii

: ublilum esse, amisisse scientiam in praj-
genere : tunc sunt dilferentite conlra-
et terilo : unoquoque enim eorum quai di-
riffi vcl omnes vel aliquce, salteni ultima cta sunt in principali vel sumplo conccs-
et constitutiva : reliqua; autem dilTerenti;e so, necesse est et reliqua conjugala illi

sunt ea'(lem generales. concedere.

.\ut diflinita sunt in genere conlrario, Similiter respicicndo iii luruiii a cur-

\U\ (pnid uiiiim in uno est genere, et re- rupliunc sjc, si corruptiu [" r ilitliuitiu-

li(piiim iu conlrario est illius : et tunc ncm est dissulutio substanti;e, corrum-
dilVerenlia} suut esedem, gencra vero pere erit dissolvere substantiam a con-
contraria : aut amho quidem sunt contra- jiigatis et casibus, et corruptum aliquid

ria cl genera et dilVerentiffi. Nani ambo facerc, dissolutum facere crit, et si cor-
et gcncra ct diffcrcutias easdcm esse con- rn]itivum est dissolutivum substantiffi,

Irariurum non couliui;it : quia sic diirini- erit tuuc corruplio dissulutiu subshinlia^.
tio cuntrariorum cssel uua, quod essenon Similiterautem est cli;iin iii ;iliis [iru- :

putest. Sic ergo vero genere assignalo et pter quod nnoquoque t;iliuiii suin|itu, cl
vera differentia, veram contingitastrueie omnia rcdiqua illi cunjiigal;i cunccduii-
diftiuitiom-m. tur : et si unum quodrdict iusit nl dil-

libus Altcudcndum aulcm hic, quod qnan- linitiu, uuiui;i ;ilia ut diniuiliuucs iu-
ngat,
con- du (unlraritu-um eadcm differentia dici- erunt.
jrum
«dSn tur, (piud liuc cst prffici[)ue in difliuilio- Adliuc cousidcrandiiiii csl c\ siiuilitcr
"""^' sulijciliiin |irii[iuiliuiii' iiiviccm:
niliiis passiuiiuiu, iii (piilms sc li;ibciililiiis iii ;iil

;
cstlucu dilTerenli;c, sicut in difliniti(Uie luiiii si s;iliilirc cst cncclivum s;iuilalis
'

a^piili et simi, utriusque din'ercnti;i est seciiudiiin li;ibitii(liiiciii causa' eflicicntis,

uasiis : cl sicut dictum est in diffinitione sequilur ([iiud siinilitcr cucchivuni est
jiislili;c cl iiijiiNtitia^ cujus utriusque dif- effectivum euechia-, et juvativum eril

fcrcnli:i c>l ;iuiiiia, de diffcrcntiis furma- effectivuin boni : h;ec enim omnia diffe-

lilerconstitutivis lioc veruin esse non pot- rcnlia similitcr se hahent ad invicem se-

cst, cl cajlera. cundum habiludinem ejuscausa? efficien-

tis : iiiiuiii([uo(l([ue cnim horuni qna' di-

ctasunl, similiter se li;iln>t ;id ]ir(i|iriiim

finem qui cst intcntus in ijisis ctfectivis :

ct idcu si unius eorum est diniiiiliu csso

486 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
ofTectivum proprii finis, etiam reliquo- ctum est : illi enim unitati specierum
rum singulorum sic erit diflinitio. raliones singularibus non possunt ada-
Amplius inspiciendo in locum a mino- Ptare.
ri, construitur diffinitio ex magis ct mi- Amplius diligenter considerandum si

nus videtur inesse : et hoc fit quoties aliquis in diflinition(M-eI pra^dicatione alL
contingit construere duo ad duo compa- qua transferens ad aliud, dixit nomen :

rata sive comparabilia secundum magis quia sic omne prsedicatum interimitur,
ct minus accepta. Ut verbi gratia, si ma- ut in secundo hujus scientise libro dictum
gis h?ec diffinitio esse videtur illius quam est. Et considerandum si idem de eo-
hoec alia videatur esse illius alterius, et dem ut diversum pr;edicavit, et simililer
h;¥C quae minus videtur essc, est diffini- si quis alius locus est communis et ope-
tio, sequitur quod ha^c qute magis esse rativus sive efllcax : illum enim semper
videtur, erit diffinitio. proximum habere oportet ad disputan-
A simili etiam sequitur constructio dif- tem, et prsecipue ad problema diffinitio-
tinitionis : si enim similiter sit hsec illius nis, ad quod omnia alia elementa sunt
dillinilio ut haec allerius, si una est diffi- vel elementaliter se habent quia ex his :

nitio, sequitur quod et altera est diffini- in plures abundabit sjllogismos.

tio : quia similium simile est judicium,
ut dicit IJoetius. autem locus nihil
Ilic CAPUT III.
valet ad propositum, si una diffinilio ad
duo comparetur diffinita. Similiter nec Qualiter difficilius est construere quam
eliam valet duabus diffinitionibus com- dcstruere dif/i)ii/ioiietn et alia pr;edi~
paratis ad unum simi)Iiciter, sive secun- cala.
dum similitudinem ex magis et minus
considerato : eo quod nec unam diflini- Consideratis jam omnibus problemali-
tionem duorum nec duas diffinitiones bus qualiter torminantur destructive et
unius possibile est esse. comparando
conslructive, ea ad faculta-
Sunt hi loci qui dicti sunt a conjugalis tem destruendi et construendi, dicimus
et casibus in proportione ex simili et ex primo communiter, quoniam difficilius
magis et minus opporlunissimi ad con- est construere quani destruere diflinitio-
struendam facile dilfinilinncm et ideo : nem. IIoc auteni eril per ea quse post
maximas oportet istas retinere in memo- luec dicunlur manifestum. Et hoc ideo
ria, et per exercitiumhabere paratos eos- esl, quia cognoscere perfecte diffinitio-
dem : eo quod isli utilissimi sunt ad nem sumere eam quasi concessum ab
et
pinra problemata. (Jportet etiam para- interrogantibus sive opponenlibus non
los habcre illos locos qui maxime sunt est facile eo quotl mulla valde requi-
:
Quod dil

le sil c
communes sive ad plura valentcs, sicut runtur ad diffinitionem conslruendam. struere
finiiioni
maxime sunt loci extrinseci eo quod illi : Sicut,verbi gratia, diflicile est sumere, destm
aulem I

plus quam reliqui sunt maxime operati\ i i]uoniam eorum qua' sunt assignata in le.

conclusionum multarum. Ul,verbi gratia, assignata difllniliune, hoc quidem est ge-
inspicere in singnlaribus ulrum omnibus nus, illudautem dilferentia, et iOud eliam
conveniat diffinitio, et sic considerare quod in eo quod quid est, genus tantum
speciem ulr'um secundum esse speciei et dilTerentia' de diflinito praedicantur :

data sit sic diffinitio, si simul conveniat sine his vero impossibile esl lieri svllo-
secundum specieia diffinitio propter : gismum ad diffinitionis terminationem.
quod secundum unitalemcst species prre- Hoc autem oporlet diligenter considera-
dicala de singularibus. Unde et hic locus re et invenire, quod nulla alia de re pr.T-
utiiis esl ad eos (hoc est, contra eos) dicantur in eo quod quid est, nisi ista :

qui ponunt formas esse, sicut prius di- quod si etiam qua^dam alia quam pro-
 LIBER VII TOPICORUM, TRACT. II 487

privini ^ciius ot propria diirerentia de ro versione. E converso vero in destruendo

dillinita prcvdieantur in eo quod (juid est, non oportet ostendere quod de nulio
statim ineertum est utrum ea dilTmitio pnedicatur nomen, de quo dillinitio prte-
ex hoc genere llt vel hac dilTereii- diialiu'. Auiplius aulem et si concedatur
quffi

tia vel alia qua; fit ex aliis qua? in eo (Htlinitio omni illi inesse de quo pi-edi-

quod quid est prajdicantui', vera sit rei catur nomen, tamen adhuc oporlet quod

dininitio : eo quod diffinitio est oratio soli insit : et hoc interempto, iuterempta
({uid est essc rei siguificans, et hoc habet erit diflinitio. Ex his igitur palet quod
ex suis componentibus, quod iu eo quod difficile est construere, et facile est de-

quid est praedicetur, et quod non aliud struere diffinitionem.

sit prffidicatum in eo quod quid est, ot Similiter autem se habot in probb'ma-

convertibilis ex propriis ot es- tilius de genere et proprio in utrisquo
quod sit :

sentiaUbus rei, ot hujusmodi multa. Sod enim facilius est destruere quam OdU-
interimere diffinitionem est facile, quia struero problema. IIoc autom de proprio
ad interimondum sufficit ad unum (lioc manifestum est ex his quaj dicta sunt in
est, coiitra unum) quodlibet ilh)rum :
mothodo de proprio et in hac methodo
~unum eiiim talium interimentcs, de- de diffinitione : nam in pluribus ct ut fre-

struentes erimus diflinitionem. Sed coii- quentius si bone assignatur proprium ut

struonli diflinitionem necesse cst omnia in complexione assignatur : cum enim
construere, quoniam omnia quse sunt, lluat (io essentialibus, oportet (pnid ba-

insunt in diffinitione : et diffinitio vcia lioat in se genus ot accidens specioi : pro-

non lit nisi in omnibus his simul exi- ptorquod interimenti contingit dostruere
stontilius et convenientibus. AmpHus unum, et sufficit ad interimendum j^ro-
adhuc universaliter oportet construere prium. Construere autem non potest ali-
syliogismum de diffinitiono et affirmati- quis proprium, nisi syllogizet et probct
ve oportet enim quod diflinitio pivnedi-
:
omnia quse ad proprium construendum
cetur univcrsaliter de omni de quo prce- conveniunt. Pene autem el reliqua omnia
dioatur nomen difliniti : quia nomen et qusecumque ad diffinitionom sunt noces-
diriiiiilio non dilToruut nisi ut implicitum saria esse dicta, et (luod universaliter ot

ot oxplicilum : diflinitio onim dicit expU- quod conversim pra'(Hcatur, etiam ad

cile quod nomen dixit implicilc. Ailimo pr(i[)rimii dici convenit. IVam construen-
autoiii ampiius oporlot couverti ot con- tom pri)p(isilum oportot monstrarc (juod
vortil)iiom osso diliiiiitionom, ul do quo- omni iiisit proprium quod est sub nomi-
cumque praedicatur nomon, ratio dillini- nc contentuiu, scd destruenti proposituni
tiva praedicotur de codem, si doboat pro- sufficit ostendeio (juod uni tantiim alicui

pria assignata csso diffinitio. Deslruoiili non insit. Si voro et iii omui uuivorsali-
autein non est necesse universalitor os- ter esse concedalur, ot iioii insil ilii soli

lciidore quod nullum couvciiial siiriicil : spccici, oril ilciuiii destructum proprium
oiiim ad dcstruoudum, (|unuiaiii do ali- sicut ot iii dilliiiiliono dioobaliir nuiior.

ipio oorum do quibus piredicalur nomcn, I)o gcucro aiitcm palot quod dillicilius

iioii est vera diffinitio. Et si universalitcr est consUucrc (piam doslrucro iiao ratio-
o[iorlot aliquando destrucre, non tamon no, (luouiam genus construoro ost uuo
in destruondo oportct ostcndcre, quod quidem modo, si omni ct univcrsalitcr

convcrtitur cum diffinito, sicut necessa- inost, ct similiter si de co quod etiam

rium est in construendo, quia sine iioc subjicitur, in eo quod quid esl piwdica-
dostruilur pcr mulla : suffioit onim do- tur. Sed dcstruenti gonus convenil (h--

stiucnli ostoiidore (piod uiiivcrsalitcr do struero diiplioilcr : nam sive oslciidalur

sivc (piod alitiii noii
iiullo praidicatur (lifliuitio de (pni ikhiicii <pio(i iiiilli iiicsl,

drsliiiiliiiii cril gonus, ot pcr ooii-

praidicatur etiam aijsijuo dlllinitionis coii- iiirsl,
488 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
trariuum et per contradictorium semper facilitatem vel difficultatem, in hac com-
iiiteremptuni est genus quod positum est paratione manifeslum est etiam, quare
in principio pro genere. Amplius ailhuc sive propter quid omnium praedicatorum
construenti genus non sufficit ostendere, facillinmm sit diflinitionem destruere.
quoniam inest universaliler, sed quo- Hujus causa est, quia plurima in ca assi-
niam inest ut genus, ut quod inest non gnata (si bene assignata sunt qua> dida
conversim, et pra-dicatur in eo quod sunl) etiam in aliis sunt pradicatis. Ex
quid (st. Destruenli autem suflicit osten- pluribus aulem (hoc est, contra pluia) si-

dcre quod alicui non inest vel omni. Ex gillatim accepla citius lit intereniptivus
multis autcm destructiljile facilius est de- syllogismus. autom verisimilc
Videlur
strucre unde in talil)us problcmatibus
: magis peccatum lieri (omissio-
ct facilius

videtur esse sicut in aliis in quibus cor- nis, vel non ratione acceptionis) in mul- '".">
. .
magis.

rumpere facilius est quam facere : et sic tis quam in paucis, quia multa est diffi- p^" '"

est in his facilius destruere quam con- cile ratione considerare et accipere.

struere. Amplius ad idcm alia ralio est, quia

In accidenfe vero sive in problemate ad diflinitionem (hoc est, contra diflini-
accidentis sive do accidente universali tionem) convenit et per alia pra-dicata
quidem facilius est destruere qnam con- argumentari : co quod ad ipsam elemen-
struere, quia cxpluribuspotestdeslrui, et talia sunt.Verbi gratia,sive enim arguat
uno tantum modo construi construenti :
aliquisquod non sit diflinitio ut propria,
enim ipsum ostendendum est, quod om- sive arguat quod non sit in ea ut genus
ni universaliter inest : destruenti auteni quod assignatum cst pro genere, sive
universale snfficit ostendere, quoniam quod non insit aliquid eorum quje sunt
uni alicui non inest : et per contradicto- in diffinilionc : slalim inlerempta erit dil-
rium erit destructum universale affirma- finltio. Ad aliaautem prsedicata (sive con-
tivum. Particulare autcm problema de tra alia-pra?dicata) dcstruendo ex diffini-

accidente c contrario se liabet, quiafaci- tionibus non contingit argumentari : sola

lius estipsum construcrc quam deslruere: enim ista qute ad accidcns dicta sunt (se-

60 quod construcnli suflicit ostondere, cundum qund inesse gencraliter est acci-
quiiniam inest quocumquc modo alicui :
denlis) suut communia omnibus praedi-

destrueuti vero oslendendum, quoniam catis induclis in nielhodis habitis : eo

nuUi inest : nam alicui inesse per alicui quod singulum eorum quai dicta sunt
non inesse non interimitur, quia sunt si- inesse, subjecto existenti inest : et quod
mul vera el ideo oportet ostendere nulli
: existenti inest, ut accidens inest. Si au-
inesse, si destrui debeat alicui inesse ;
tem genus non ut proprium inest, non
et hoc est difficile '. sequitur quod ex hoc interemptum sit
genus : et sic ex proprio ad genus interi-
CAPUT IV. mendum non contingit argumentari.
Similiter aulem et proprium non est ne-

Quare onmiiim preedicatorurn facillimum cesse inesse ut genus, et sic ex proprio

esl (lif/iniliouem et proprium deslruere, non potest argumentari ad genus, neque
cl difllriUimuin construere, uccidens accidens inesse aut jiroprium, sed tantum
vero e converso. simpliciter sine determinatione. Propter
quod non est possibile ex aliis pra^dicatis

Comparatis autem sicpra^dicatis singu- ad alia argumentari nisi tantum in difli-

lis secundum quod comparatur aliud ad nitione. Manifestum est ergo ex hoc,
aliud penes conslrnendi vel deslruendi quoniam facillimum omnium praedicato-

' Ex quo babetur quod quanJoqui; facilius est construcioquam destruere,sedboc lit raro.
 LIHER VII TOPICORUM, TRACT. II 489

riiiu est iiiterimere (liflinitionein, ([uia ex soti convenicus, cl ([11011111111 conversim

iliiiilil)i't aliorum arguitur interemplio de re jjrffidicalur.

ipsius, et ex luilio aliorum argui potest ( >iniiiuiiiautciii lacilliiuum cst acciden-

inlcremptio aiicujus alterius, nec ex ac- tis construcrc pra'dicatuni. llujus causa
citlente interempto secuniiuni inessc. cst, quia in non solum
aliis praedicalis

Omnium autcm prc-eilicalorum (lifticilli- ostendimus inesse, si quod insunt sim-

mum est construciv prajdicatum de difli- [iliciterj sed etiam quod insunt sic vel
nitione, nain adconstructionem difllnitio- sic, oportel ostendcrc : ct lioc est difli-

nis opoitrl etiam omnia alia priBdicata cilc. lu accidente vcro sullicit ostendorc
constructive syllogizare. Yerbi gratia quoniam inest sinqilicitcr, cl hoc cst fa-
oiiortct syllogizare, quoniam insunt quai cilc. Destrucrc autciu diflicilliinum est
in diflinitione (licuiitur. ([iiod est ali acci- accidens, quoniam miniiiia ct [laiicissima
dentis pra?dicato quoniam est genus
: et data sunt ad inesse ut accidens : nam da-
veruin et proprium quod est in difrmilione tuin est ad hoc quod insit ut accidcns,

assignalum pro gcnere, et hoc est a ge- nisi quod insit tantum : non enini signi-
nere : et quoniam est projiria et conver- licatur iu accidcntc ([uoinodo sic vel sic

tibilis cum diflinito, quod est a proprio :

incst, scd quod incst tantum. Propfcr
et adluic pi\Tterha>c s^llogizare (qiortet, quod in aliis [irajdicatis (hqilicitcr est iii-
quod ipsa diltinitio indicat (piid est to- tcrimcrc, ut ostendendo quoniam non
tum esse rei. Et oportet quod huc bene inest^ vel ostendendo quoniam sic non
facit diflinitio perfecte et etiam clare et incst : ct hoc est facilius. In accidcntc
non oliscure. Aliorum autem praedicato- vero non cst interimere, nisi ei qui dal
rum pr(jpiiuiii maxime post diftinitionem quoniam non incst simiiliciter : ct hoc
est diflicile construcre, naiu intcriiuere cst diflicilius.
quidem iiropiium iacilins cst quam con- Epilogatur ergo diccndo, loci sivc con-
strucre : co (piod (siciit diximus paulo siderationes per quas idonci criiuus ar-
anle) pliirium fil el ex [)'uribus proprium gumentari ad singula problcinata, [icm^
quando est bene assignatuiu. (lonstruere suflicienter in sex libris a secundo us([iie
aulcin projirium cst diflicillimum, co ad hunc descripli et enumerali siiiil :

(pioil iiiiilta iipiirtrt ciiiivciiirc ail [iioprii jilures enim cxpndiabilibus esso jiossunl,
CDiislil iitiiiiiciii, ct ([iiol siiliiiu csl sivc sed isti (jui diidi siint sufliciant, etc.

>S<3««
 LIBER VIII
TOPIGORUM.

TKACTATUS I

DE DIALEGTICA, PROUT EST OBVIAVIVA EX PARTE OPPONENTIS.

autem cst obviativa (quia opponentis

CAPI T I. principaliter est obviare respondenti)
oporlet (|uud primo consideretur e\ [larle
Quomoilo opiKirlcl 'inlrn<iijuif cl (jidil d opponcntis, et secundo qualiter determi-
i[U(diler oppontHltin ul facUliis conscn- netur ut est obviativa respondentis : et

sinn c.ngal rcspondcnlis. isti sunt trcs tractatus iu quibus perlicie-

turprcEsensnegotiuni.
nodoiii Dialectica ut jam scientia iii iiriinu liu- Post lisec igitur quai de dialcctica ut
•sis to- . • , • 1
1 ,
rum li jus scientue lil)rii (lcterniinala esl : (luui scientia in se considerata in priiiio liiiro
coiisi- '.,... ,

tur (iictiiin esl (le iiiiilius el ex dicta sunt, et ipuii dicta siiiit ipsa
lica ui
iiia-

ntia. et
ilii

au quie.
, ,.^
l t
,

aulein est scientia

,.,..... (luiliu.s

j/<(7«t.s7/M'a,
et
piiiiil ipsa est inquisiliva et addisciplinas
(l(?

inquisi- . , , .
, , . ,-1 !•! •

. et ut sic (teteriiiiiiata est in sequentilius lil)ris. (jua! sunl secundiiin iiliilusuphiam unli-
rciiali- Sed (lialectica ut est ars (jjjus ccjusti- nata, quaj in sc.x. libris conse(juenlibus
tuens, ct sic ad alleruni ct ut obviativa et usque huc dcterminata sunt, dicendum
ejcrciluliva (secundum quod frequenter qiialiter ct ipsa dialcctica jirout est ars
liuc facil) et prout est scientia ini|uisitiva obvialiva, ordinare debet opus suum in

ad secunduin |)liiiiis()|)liiaiii discipliuas, disputando ad alleruni, cujus ojiorlet

iii liiic iiltiiiiu lilini liiiiiis scientia! dctiT- eaiii qiucrerc conscnsum : eo quod ex
miiiaiiila csl, scilicet piuul est ars ad oii- j)rol)al)ilii)us j^rucedil : (jiKe (jiiia suiil

vialiunein et ad e.Kcrcilalioneni ordiiiata. (juo; videiilur omnibus vel pluribus, iion

.Niiiic er^o deteiininanda esl, ct prinio sine consensu respondeulis accipi pos-
proiit est adobvialionem : quia per ob- sunt ct dicendum erit liic ijuomodo
:

vialioneiu Nciiitiir ad e.xercitiuin. 1'rout u|)urlel iulcridgare el (juiil, el (iii sil

i92 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
prseponendum in intcrrogationo, ct qua- runt (lialecticus ct demonslraloi-, (iikkI
litcr, ut facilius conccilatur a respondcntc. hujusmodi negotium dialectici (jui intei-
Hoc igitur in hoc libro est diccnduni rogat consensum, est ad altcrum, et sine
primo. consensu alterius procedere non potest :

Sciendum eigo quod opponentem (qui Philosoj)ho autem (hoc est,dcmonstralori)

debct locum considerationis invcnire et etiam diulectico j)rimo inquirenti se-
unde trahet argumcntationem ac jn-opo- cundum quod est ad secundmn j)liiloso-
sitinn|M(il)lematcnninandumconstructive phiam disciplinas : tuiic ('iiiiii iju;ciil aj)iid
vel dcstiuctive) oportct intcrrogare con- seipsum dialecticus et non requirit alte-
clusiuncm intentam quia aliter non pos-
: rius consensum. Ad hos ergo dcmonstra-
set ordinare locum inventum, cum non torcm et dialecticum apud se quaerentes,
esset propositum ad quid induceretur. In nihil pertinet qualiter ad alterum propo-
omnibus prsestituendus cst linis ut ab iilo natur, si vera quidem sint et nota per
dirigamur. Sccundum autcm quod
cst, qua3 faciunt syllogismos : quamvis forte
interrogala conclusione et loco unde ar- non non conce(lat)ea ille
j)onat (hoc est,
guendum cst invenlo, tunc oj)ortet cum ijui respondet non enim in talibus con-
:

formare interrogationes proponendas in sensus respondentis expectatur, quando

forma. quibus magis efficiuntur concessi- in esse ipsa verasunt, etprBeaudicntinota
biles a respondcnte, et ordinare singula antequam proponantar: eo quod talia
ad se invicem et ad seipsum, ut videat sunt propinquaeorum, cjuffi sunt ex prin-
quo ordine magis sint concessibilia et ve- cipio quod jjer se creditur et est notum
risimiliora ad conccdendum. ]*]t luec duo per seipsuni: et jna^videat quud est facile
qute apud se facit oj)ponens, unum sunl ^el contingit accidcre per conscquentiain
secundum quod ad iinem eumdem sunt ex illis quae sequuntur, sive concedat,
ultimuni. l{cliquum vcro et tertium sive iiun concedat respondens noii
ea :

((]uod icli(juum est quasi secundum in eiiiin probabilia sunt quae videri ex illis
quanlum duo praedicata sunt unum in judicantur, sed sunt j)er se vera et nota,
f orma, el terlium est ab quantum
eis in et non videri ex his vel illis judicata, sed
duo dicta in numero accipiuntur) jam sic fortasse in talibus et demonstrator et dia-
inventa et ordinata dieere sivc proponere leclieiis ajiud se inquirens eliam festina-
ad allcrum sive resj)undentem : quia dis- bit staliin ex talibus concludens conscn-
putatio dialectica commune est opus, ct sum respondentis non expectans : quo-
inler duos esse oportet : propter causam niam (id est, eo quod) tales propusitio-
quam diximus, quod etiam proccdil ex ncs et maxima; notse sunt, et quoad veii-
his qute videtur. tatein propinqua sunt illis quae dicuntur

Ergo donec inveniant dialectici locum maximse propositiones dicit enim Boe- :

proj)rium et ordinent inventa, tius, quod tales sunt, quas quisque pro-
similitcr
(lioc est, secundurn unam similitudinem) bat audilas : ex liis eniin jiroj^ositionibus

se habent j)hilosophi (hoc est,demonstra- veris et notis sic compositis sunt discipli-

tores) et dialectici in suis propositis con- iiabiles sive demonstrativi syllogismi.

siderationibus, in hoc quod neuter j)ro-

V.jiilogatur ergo dicendo, loci unde sive

ponit ad allerum, sed uterque negotialur a quibus oportet sumere sive trahere ar-

circa medium invcnicndum arguendi, et

gumenta ad problema terminandum, dicti
ordinem proponcndorum apud seipsum. sunl prius in scx libris pra^cedcntibus.
Jam vero hcec quaj inventa sunt, ordinare
vel interrogare ad alterum et interro-
gando proponcrc modum quo magis con-
cessibilia sunt, proprium est dialectici et
non dcmonstratoris quia in hoc dilfe-
:
 LIBER Vlll TOPICORl.AL TKACT. 1 m
festine venitur ad conclusioncm, et sic

CAPUT II. amplintiva sumitur siveproluny^ativaora-

tionis ; aut idco non consentit, quia nl
Qiwt si/iif /iropositionrs prie/crnece.ssnria' quoJ [uoponitur cst ohscuruni, ct sic cx-
ct ad quid suinendx ct proponcndic ad planativasumitur. Prajterhas aulcmnul-
alterum. la assumenda preeternccessaria propositio,
quia ad consensum respondantis inclinan-
l)e ordine ij^itur ad altcrum cl dc intcr- dum non valet:sed per has quatuor propo-
rogatione sive de modo interrogationis sitiones tentandum csl auiicre ralionem,
ad consensum respondentis onHnato ct intcrrogare consensum respondentis.
dcincciis dici-ndum cst. Dividenti primo Est tamen ohjcctio de unapra^tcrneces-
Objeclio.
propositiones praMcrnccessarias quot sint sariarum propositionum, quod non dia-
ct ad quid, (pia'(umqui' sunt sumcnda} lectica, sed sophistica est : est enim cer-
sivc proponenike ad alterum. llic autem taminis gratia : et sic videtur esse ad
non possunt nisi pcr necessa-
((piia sciri linem gloricp, et non ad fincm invcn-
riasaquihus dcliciunt) determinandum tionis scientise. Sed hujus solutio cst,
Solulio
i quo- est prinni, ipiod nccessariae in constru- (piia negotium dialecticum esl altc-
lO l:ic
uatur ctione infrrcnda sunt illa' pcr quas lit syl- rum : co quod innititur ci (juod vidctur
'OSiliO
«saj'ia. .
logismus, ita (|uo(l inirrcdiunliu' sidislan- altcri, ct aliquando protcrvil istc nolcns
tiam ipsius ct niin nisi c\ ipsjs iidritur concedere vcl suscipere ea qute utilia
conclusio. Et sunt tales nccessari;e pei- sunt negolio inventionis, quando vide-
rationcm nccessitatis, qua id dicitur ne- licet id quod sequitur ex proposita in-
ccssarium sine quo non potcst fieri id terrogatione utile cst : idco oportct cclarc
quod intcnditur, qua'. (ut dicit Hoctius) est propositum doncc suscipiat aliquaiii pio-
ncccssitas suiipositionis. positioiu'm, pcr quam cogatur ad conscn-
Et quajcumquc siinl alia; proposilioucs sum : sic crgo et si sit ccrlaminis gratia,
prajtcr has sine quilnis [lotest iieri con- cst tamcu jusli cerlaminis gratia, cl quod
clusio, sunt prajternecessaria' : tales au- utilc negotio diaIectico,quiatraditmodum
tcm quic pra"tcr has sumuntur ah o|)po- iui[uisitionis veritatis pcr in<piisiliouem :

ni'iilc, suut ipiatuormodis, ctad qiialiiur cl idco ncccssc est ct opliiuum cst dialcc-
utilitatcs sumpt;c. Aut cnim suiiiiinliir tico cliam his propositioiiilnis iiti (hkc
iiiductioiiis gralia, iif cx illis dctiir sivc' ccl;iliv;c dicuntur : dialcctic;i ciiim in
(•oiiccdaliir prolmtum iinivcrs;ile iu m;i- quanlum cst ohvi;iliva, plus rcsjiicit po-
jori \v\ iiiiiiiiri proposilionc principalilcr sitionem prohlema : et non ahsolvitur <ah

iu syliogismo propositum. Aiil suiiipl;c liac. ipioniam rcspicit lictloncm, secun-

sunt sccundo iii magniludiiicui sivc am- (him ipiod .\rislotcIcs dicit intcrtioyj-/;».^

plificatioiicm scrmoiiis vcl oratioiiis, sivc jj/ii/oso///iiri', quod fictum cst (piod ad
(pio rcsjiondcns miiius rcci|iiiil i|iiiil scijiii- jMisilidiiciii cst coacluiii : liiiic idco t;ilc

tur, ct citius iii(liiictiir;id coiislruciiduiii. ccrlaiiicu csl jiistum, cl iion cst ad lincm

Aul siinijilaj sunt ct ;iddiict;e tcilio iii i.doii;c, scd iit lacilius iii\ ciii;iliir vcrilas
cidationcm conclusionis intcnlcp, ijikuii siiic imjicdimcnto.
cclatam [irospicicns ijisc qui rcsjxindcl, Il;irum jiro|iositiiiiiiiiii l;ilis dchcl essc
f;iciliiis ;isscnliat. Aut ;issuiiiuiiliir iit iii;i- iisiis, il;i ijiiod (lic;imiis, (jinxl uoii csl o|)po-
nifcstior sil or;ilio, fjuia iii iii;iiiilcN|iiiii iiciili sl;itiiii j)r;c(ir(lin;iii(liiui cl jiropoiicn-
cilius coiisciilil rcsjioiiilciis : cl isKc siiiil iliiiii ill.is jirincij);ilcspropositioncs cl lu'-
adducl;c iii iirosyllogismis, (jiiia jiid|iosi- ccss;iri;is c\ i|iiihiis lil (siciit cx jirojiosilio-
lioiics ;iiit indigciit |ii'oh;ilionc, cl jirojitcr nihus).s\llogiMiiiisi)riiici|ialis: (|iii;ic\ IHis

(liiliiiiiii uou colisciitil rcsjiiiiiilciis, ct sic vidciis rcsjioiiilciis ijiiiil MipiilinMnin con-
cst jiriiii;i : ;iiil idcii iiiiii cniisciilil, (jnia sciilit,(loiici(lii al id ijiinil silii \ iilcliir ; sed
 iOi D. ALB. MAr,. ORD. PR.ED.

clisccdciulum cst opponenti ab illis propo- modo explanantur istfe vel prohihendn,

sitionibus in suprema magis universaiia, media dedu-

vcl celativae,vel ad ulteriora

in quibus tamen ista qure intenilit oppo- ciuitur unaquaquc enim talium proposi-
:

ncns,cclata sint quia ex illis probabun- lionum utcndum proptcr id (juoil indu-
Exe.ppium :

t"i-. Ulsi proposituni opponcntis sit osten- citur et hoc modo induccndi quidcm
:

m'."d'ebe'a°

'TifionZs' Jcre, quod non sit contrariorum eadem utendum est a singularibus in univcrsa-
celaiivis.
(liseiplina, boc non est stalim proponcn- li, et a notis in ignotiora quia ignotum :

dum^sed cxniagis universali ut ex ojipo- jtrobatur per notum. Nota communiter

sitis :
cnim ex isto, quod
syllogizabitur sunt magis quae secundum sensum nota
etiam contrariorum sit eadem disciplina : sunt, vcl simpliciteromnibus, vel ad mi-

eo quod contraria de numero opposito- nus pluribus, quia plures sccundum sen-
rumsunt.Tsle ergo est usus celativae pro- sum judicant. Ex his aulem quae univer-
positionis. Si vero non ponat sive conce- saliter videntur omnibus vel pluribus,

dat rcspondcns univcrsalem propositam, proccdit dialecticus. Istc ergo incommu-

tunc per induclioncm sunuMubim cst ni cst usus praetcrneccssariarum proposi-

boc modo, quod sumenda sit ista, qund linnum. In speciali autem inductive jam
contrariorum cst eadem disciplina : ct si diclum cst.

non conccdal respondens,tunc opponenti Celanti vero intendcndum ut pr;esyiio-

inlendcndum esl in parlicularibus contra- gi/et ca ex quibus debet fieri SA-Ilogismus

riis inducendis.Quia necessarias ad syllo- illr qui ex principio intenditur a proposi-

o-isnumi prdposiliones, aut est sumcn- lu iii altinra discedendo, ct ha^c praesylln-

dum per inthiclioncm, aut syllogisninm : gi/.at ul plurima sive multns altiorcs syl-

aut quasdam quidem per inihidid- logismos faciat : hoc autcm erit si quis

nem majorem minorem illas

vel etiam : non solum neccssarias in suis universa-

autcm ctiam majorem vcl minorem per linribus pKesyllogizet, scd etiam si earum
svllogismum. Et hic cst usus inductivaj quae ad haec utiles et praeternccessariae et

proposilionis. ad celandum inductae, aliquam adhuc ex

illa supcriori praesvllogizct, ita quod ad
Qupecumquc autem nccessariarum pro-
positionumsunt valde manifestae, ct ap- prosvllogismum adhuc ultcrius ascenden-
(In prosyllogismum faciat.
paret statim quid concludi possit contra
respondcntem, illas oportet protendere Anqilius taliter celans, statim non de-
(boc est, aproposito elongare) per alias bet dicere conclusiones intentas, sed pos-

ad alia mcilia, per quffi lamen ista con- tea postquam discesserit in altiora in qui-

cludi possunl : ipiia ad probabiha mulla hus celata et clausa sunt principalitcr in-

media inveniuntur :quiaiilquod est acci- tcnta : tuncenimquasicxlonginqun nn^dio

dere per conclusionis conscqucntiam, ct deliei infcrre conclusionem sic enim lon-
:

quod principaliter intenditur, obscurius gissime discedit a proposita propositione

iit ad intelligendum respondenti scmper jirincipali, quae ex principio intcnditur :

in disccssionc a proposito et inductione el tamcn consequitur propositum dcdu-

iilorum qua- a proposito elongantur et : cendo longissime per omnia mediausque
simul qu.-w ad inlentionem principalium ad prnxima. Et imiversalitcr diccndum
inducta' sunt, oportet ulterius protendcrc in proposilionibus cclativis, quod sic
in alia media, ct sic parare et separare oportcl interrogai-c cum qui cclavcrit et

eas protendendo ei respondenti, qui nul- cclalivis propositinnihus uti vnlurril.iit

lo modopotest eas sumerc nisi protensas intcrrogata omni sive tnta orationc pro-
in multa media. 111» vero (quce prceter posita et jam dicla conclusione intcnta,
has qufe necessariee sunt, ad syllogismum requiratur ipse respondens proptcr ipiid

sumptae sunt) propter illas quae necessa- (sive ex quo medio) hoc condusum scijui-
riw sunt, accipicndum, ex quibus alio tur : hoc autem fit quando cx valdc lon-
 LIBER VTII TOPICORUM, TRACT. I 49S

gius(listanli raodio absque deductione ad rebus abstractis accipicnda cst univcrsa-

proxinium concluditur propositio. Uoc lis diffinitio, sed potius insuniptis et con-
igitur niaxirae et frequentissime erit per jugatis illis et concrelis : quia ipsos re-
modum anledictum. Nam quia ultima spon(b>ntes facilius paraKjgizant non vi-
conclusione diclasola (sine principiis pro- dentes instantiam : eo (juod in conjuga-
ximis ex quibus sequitur) dubium estre- to sive concreto proponitur diriinitio, et
spondenti quoraodosiveex quo raedio acci- concedunt putantes uon universaliter con-
ditsive sequitur conclusio : eo quodipse cedere, sicut putarent ([uando in princi-
respondens non prajvideril ox (juibus pali difilnilio univcrsaliler sumeretui-.
priucipalis acciditsivesequitur conclusio, 1'otesl enim credi quod ralione suiijecli

non enodatis per deductionemad proxima in i[uo est, ita diffmiatur conce-
: ct sic

prioribus syllogismis, (|ui per longinqua dunt facilius propositam diflinitionem.

mediasunt conclusi. Minime autcni sive llujus autem exeraplum est, ut si opor-
nullo modo enodabitur superior syllogis- leat sumere et concedere propositum ab
mus conclusioneproprieposita.si pro con- opponente, quoniam qui irascitur, appe-
clusi(jnis, quam ex longinquo inferinms, lil iufeirL^ptenam et repellere injuriam
niedio non ponimus propositiones pro- |iropter apparentera exanimationeni illa-

|irias et proxinias, sed illas longinquas ex tani. Sumitur autem ratio in discedendo
(juibus fit altior et superior svllogis- ad allius, fjuoniarairaest appelitus pcense
duo documenta valde sunt
nius. Et ista propter apparentera exanimationem uni-
observanda quia primuni est suniptura
: versalitcr quodadproposituni nonfuisKet
:

ex parte principiorum proponeiidorum, accc]itum. Manifestum enim, (luouiam

el secundum ex parte constructionis iii- boc suinplo in principali baberaus aut in
fcreinke. conjugato universaliter quod piveelegimus
a [trincipio : quia cx bis universaliter se-
Terliuiu aulciiiil(nMiiucntum(quoii iitilc
(jiiilur, (jiiod iralus appetit juenam pro-
est valde ex quo plures proponit syllogis- ])l('r ajijiareiitcm exanimalionem sive exa-
moset propositiones pliirium syllogismo- cerbationeni boc enim sequilur. Igitur
:

rum) esl (juiid non proponat eas conti-

sic observandum est ex parte sermonis
nuas secundum situm quera habere de-
principale vel sumptum sive concretum
bent in syllogisnio projirio, sed [)ermula-
significantis : (jiiia jier (ijijKisitum eis oji-
ti.nmajoremuniussyllogismicummajo- primo
p„„^,jt^„i ,,,a.tendunt (l.oc cst,
ri alterms syllogism. permutatim sic
,,,„,,onunt) difliniti.iniis m ijisis concre-
proponendo ad aliam et aliam conclusio-
lis inslantiam magis quam iii alisliaclis,
nem. Si enim propnsitiones invicem in
sicul jtatel : (jiiia si universalis ista pro-
sitii in sylliit:isiiio [lonantur juxla se debi-
poualur, ([uod omnis iratus a[»[)etit pie-
lii nriiiiir, tiiui- iii qiiiiii aci'iilit [irr couse-
uain facile esl accipec iiistaiitiam,
([111'Uliaui syllogislicaui (lioccsl, ciiiiclii-
iiaui |iiiiliatur staliiii iiuniiiaiii non
siii) mai^^is eril manifcslum et Iioc vi- ;
jKciiam pa-
iiniiiis (jui irasciliir, a|i]irlit :

(lcus res|i(iuil(us, magis adversatur et dis-

reulibus irasciiiiur (jiiidcm, ikui a|ijK'li-
sentit.
musautem jKeiiam. llndc oportet juimo
Est aulcm adhuc taliter celantibus cim- jiruponere in sumpto uon uuiversaliter,

siderandiim, ([uod enlbymeinaliceart^uen- (1 jtoslea discedendoadallius abslractum,

do (i[iortcl diflinitiiinem projtositi su- difiluilidnem universalem accipere, et
niere : ([iiia locus a (liffinitione magis est perillam iinivcrsalilcr concludere quod
eflicax ad c(iiiclii(l('iidum : et talem (i[tor- [larlicularilcr vcl iiiliuiti' iiniposiliim liic-

tcl siiinereinentliymcmatcjirdjiiisilionem: ral.

iii (juibiis enthyincinatiliiis iiiiiversalis Kortasse aiilriu aliriii \iili'liir unu esso
projiositio esl jtosita : ncc eliaiii in i|isis iiislautia i]u;e iuducta esl, cii (lund ali-
49(5 D. ALB. MAG. OHI). VJ\M\).

quibus videtur quod idiaui iiarcnlilius mentum est (siimptum cx parte niodi

irntiis appctit poenam quia aliquibus :

proponcndi id ([und pr(ip(init priiicipali-

vidclur, quod sufficiens poena est coutri- ter concludere) similitudincm inquircrc,

stari parcutes, ctfaccre eos poeniterc. Scd ut ex ipso inducto simili vcrisimilebabcat

boc quamvis forte sit vcrum, tamen in- ct facilius concedatur. Fit enim vcrisimib;
stantia nun babid ab^iuid vcrisimilc : quia cx simili, et latet in ipso simili magis
prrMiam cx parcntibus nou appclit iratus : universale quam si pcr se in ipso jirdjiu-

ct ideo cliam documcntum vcrisimiic ncrctur. Yerbi grafia. si velimiis conclii-

est, quod primo proponat parlicubirilcr dere quod conlrariorum cst eadcm di-
postca per difrinilioncm sci]ilina, non pcr se, sed proponemus in
in roncrcto, ct

alislracti concludat univcrsalitcr pcr lo- similibus involutum, ut putasne contra-

cum a cfmjugalis, ut ipse rcspondens vi- riorum est eadem disciplina et ignorantia

deatur min irralionabibtcr ncgare propo- eadem ? quoniam simile est in sensii,
situm, sive univcrsalilcr proponatur, quod contrariopum est idem sensus vel :

cum paratam babeat iuslantiam saltcm c converso pniponatur. contrariorurn cst

apparentcm. In iviv autcm abstract;e dif- idcin scnsus, qiiia similiter contrariorum

finitione generaUter proposita non simi- est eadcm disciplina. Ifoc autem (probnre g,uoq
ohii
liter sive non a^qualitcr cst facilc invenirc pcr simile) est siniilc inductioni : scd ta- ^^-
siniill

instantiam : ct ideo iUam universaUtcr men non reducitur ad propositiones.ne- '^"

concedet. sedad celativas quare non

cessarias, : est
idcm inductioni, quamvis in aliquo sit
Amplius adbuc documentum arnid (ij)-

ponentisest, ut ea quceproposuit, vidcan-

simile. Xam in indiictione a singulaiibus
inductis universalc sumilur et construi-
tur non propler ipsum principab? inlcn-
tiir et sic a parlibiis proceditiir ad to-
tum proposita esse, sed alterius dispara-
:

[iroposito. vcl etiam oppositi gratia tum. In similibus autcm non

inductis
ta
procediturad toluiu univcrsalc ncc qudd
pr(qiosila : co quod ipsi respondiMites :

magis verentur ca qu;c sunl ulilia ad cx similibus sumitur, est universale suli

piiucipalcm positionem, ct ncgant ea. quo sicut sub universali toto omnia simi-

el univcrsalitcr dicen- lia sint inducta.

SimpUciler autcni
dum, sed documentum opponenti
illud Adhuc autciii aliiid ddcumcntum est

utile, quam maxime potestfacere dubium

ad quid imbicantur proposita, utrum ad
cjus qui utitur celativis propositionilnis,
suniptum ex parte ipsius opponentis in I
lioc proponunlur quod propositum cst, comparationc ad respondcntem, quod si
an ad opposilum cjusdem veldisparaluiu proponat universalifer aliud quod habeat
velil sumerc opponens. Dubio ciiim cxi- instantinm npcrtam, et qua? facile videa-
stente ad quid inducanliiiMuagis conccdct tur : tuiic cfiam (i|iorfet ipsum opponcn-
respondens quod est iitile ad proposi-
id tciii siliimctipsi instanliam inferre : tuiic

tionem concludcndam boc autcm Oeri :

cuim ipsi rcs]iondcntes non babcnt su-
non potest nisi unico modo, quod etiam spectum opponentcm: eo quod insuspecte
discedat opponens in id quod est consc- agit cum eis : quia videtur juste sine in-
quens et proposilum et suum opposilum, sidiis argumentari, et contra responden-

ct in conscqucns ct propositum cl propo- fcm nihilagere, sed pro ipso.

siti disparatum. Kx isto vcr(j inripicns ar- Adbuc autem alio documcnto sunipfo
guere dubium est, utrum lcndat ad pro- cx [lartc ejus qiiod [inqKuiifur. ufilc cst

positum vel ad oppositum concludcndum. 0[iponcnfi diccre, quod proponit id i[Uod

Est autem istud documcntum sumpliim consuctum cst dici, ct quod dicitur com-

ex parle eorum in quae discedit is qui muniter hujusniodi : quia ipsi responden-
utitur celativis propositionibus. tes pigrescunt ex verecundia movere
Amplius autem cjusdem aliud docu- (hoc est, negare et removere) quod soli-
 URER YITT TOPTCORI ^T, TRACT. I i97

fum est Jici, instantiam non habontos terrogantium sive proponontium primo
contra iilud, ct praecipuo quia ipsi rc- intcrrogant ea circa quw principaliter et
spondentes utunlur talihus solitis ot con- maxime interroganfcs propiuiuuf , ct ma-
suefis dici, ot nun cavoanf movere sive ximc properant ad isfa. Ad quosdam au-
removere ea. fom sicut ad gravos (;f pigros molancho-
Amplius adlmc cohmtis documenfum licos hoc documento por contrarium
est ex parte ipsius opponentis in acfu niodum est utendum ad illos enim qui :

opponenfis sumpfum, non proporare ad dicfo modo graves sunf, oporfet primo
conclusionem opponendo. Et hujus quae talia sunt et principalifor proposita,
causa est, quia confra properantes magis pia^fendere : graves enim prima propo-
obsistunt respondentes ot idoo quamvis : sila maxime admiflunt ciuicedenfes ea,
omnino sit ulilo ad proposilum quod pro- nisi omnino ol uuivorsalilcr manifoslum
ponif, non famen dehef proporare ad il- sit cuihhof quid socundum consoquonliara
lud, sed cum mora interposifis aiiis ad syHogisticam ox ilHs accidore possit : in
proposifum pauhifim accedero. line enim excitati advorsanlur plus et
obala Et adhuc cstaHud documontum ex plus.
liid.
parto modi proponondi sumptum, quod SuniHtor aulom ad i'us hiciondum est
id (|und intouiHt, non proponat in soip- rospondenfes, quicumquo so arhitrantur
so, sod iu paiahoha qiuadam, socundum acres esse in rospondondo : fales onini
quod parahohi dicitur esso rorum (Hvor- facile ponenfes sivo concodeutes prima
sarum sub aHquo proporfionaHfer simiH primo proposita, in line frangunfur, of
facfa coUafio, in qua plurihus conforun- discrepare ct confradicerc incipiunt : (1

tur qure ad invicom halionf proportionis tunc in confradicondo persovorant, of di-

aH(juam simiHludinem : sicuf si (Hcaui, cunt ([uod conclusio non accidit sivo se-
sicut se liabet ad stafuam vrl idulum a'S quitur ox his qu;e sunl pusila piuumt :

ef figura, sic ad spociom gonus ot dit1'o- enim fah's cre(h'iifos hahitui (lioc est, ox
autom idoo facionduni, quia
rentia. IIoc suo melanchoHco hahitu cre(Hilitatem ac-
propter quod aliiul ali(piid proponifur cipientes) qui tardus est : et sunt suspi-

V(d proponi videtur, magis ponont sivo cantcs, quod ex primo pnqiositis niliil

concedent ipsi rospondenfes. sint passuri.

Ampiius aulom documonliim colaro AmpHiis ailliiic aliud (iiiciiuioiitum ost

volonfis ost, (|iiiiil si viill aliiiil |iiiiponore, celantis ipinililaui, jioi' pliiia proposita
non pouat illiid iii se, sed iu suo acci- prohmgari pioposita oportet ot intormit-
dente, ad quoil propositum de nccessita- tore, vel intermiscere oportot oa etiam
te est consoqiious : (|uia ipsi rcspondentos qua^ non sunt vol osse vidonlur ad pro-
magis concediml antecodeus in accidoiilo niisitiiiii iililia ad iiraliniiciii liitoiilaiii

propositiim ipiam in soipso : idoo qund (pioiiiailmudiim siciit in ralsigra[diis hi

non siiuililcr (hoc ost, a'qualilor) manilo- ciunt h'r( li-^^iiras (lislrihiioiilos : ot lOC
sliiiii sit ex antccedentibus quid accidoio faciondiim osl idrn. qiiia luin siiil pliira

sif por consoquontiam conclusionis, sicuf inlerrogafa (ipsa pliiritato loufuiidoiile

si por seipsiim prdponerelur : et sumpto lespoudoutom) diihiiini orit iu quo intor-

concesso hoc quod est antocedens, sunijt- rosafo hilsum sif sicut iii modio et in cau-
tuiii (•imcrssiiiii oril rl illiid : ipiia pii>ilo sa : j)rii|ilrr (juod oliaiii lalnil aliijuando

autocodonlo pouilur (^t consc^jiiriis. iiiliuM-ogaiifos sivo ojqiouciilos, quando

Et dobot opjionous iillinio luiillis lioc lit in ahscouso, siciit dictum ost : et

jiraemissis iiilorrog.irc iil ipiuil |iiiiiiip,i- (•onicdiiii I iir ,1 irspiiiiilciililiiis, qua' si jior

lilor vull siimere : ct idoo licri dohol, rjuia sc of ajicrto jiosila iudiKiiirrciiliir, nou
respoudcnlcs jirima intorrogata maxiiiK! (•oucodoroiiliir. Epihigalifcr orgo diciiiiiis,

renuuul : eo quod jiluros do nuiiicro iii- (jiiod 0(1 ((iiiiiil diclum cst iii ilociiiiioiilis

:!2
498 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.

et cautelis islis ud celaii(luin in celalivis

propositionibus isti.s) est utendum. CAPUT IV,

CAPUT IIT. Qiialilcr iniliiclione sive iiHliictiris

iilciulum esl.

Qualilcr atnpHaticis ct c.i/jlanaficis

Htcndiiin csl. Inductivis autem quaUter utenduiu

sit, post iuec ificemus. Sed proenotandum

Ad propositum vero sive ad proposili esl, quod in ifisputando magis utendum

ampliationem utendum est inductione S3'lh)gismo, quam inductione ad dialcc-
similium in particularibus, vel divisione ticos secundum quod dialecticos exerci-
propositi in partes : tameninduci dei)ent tatos in rationibus vocamus
magis :

cognata sive similia proposilo, el iii Ikcc eiiiiii ad illos utimur syllogismo diaiei-
ctiam dividi qiiia lales juvanl ad piopo-
: tico quam inductione, et niagis ad ilios

siliim. Quale aulem quid est inductio, ex syllogismo quam ad jilures. Inductione
prffihabitis manifestum est. Dividere vcro e contrario ulimur magis ad plures
autem, quod est ad ampliationem pro- quam ad dialecticos, et quam syllogis-
positi, tale est per comparationem : ul mo :hoc autem et prius dictum est :

quoniam disciplina una ab alia disciplina plures sequuntur judicium sensus, dia-
melior, aut quia est certior in demoii- lectici aulem magis rationibus inten-
strando, aut quia cst mebor, hoc est, dunt.
melioris et noliilioris subjecti : et hoc Inductivis aulem propnsitionibus pos-
etiam dicitur in pilmo de Anlma. Aut sihile est uti, el iadiictivas propositiones
dividendum penes linem, ut aliaj quidem interrogare in quibus est universale uni-
sunt speculutivie, quarum fiiiis est veri- vocum, quod una similitudine et ratione
tas. Alise sunt activse, quaruin finis est respiciunt omnia singularia. In aliquihus
actio vel opus operatum, quod apotelcs- autem scilicet communihus non est facile
ma dicitur. Aliffi vero poetria^ qua» se- inducere, eo quod in similihus non om-
cuudum fabulam ex miris compositam nihus vel singularihus est positum unum
nam unumquodque
invitant ad lionum :
nomem univocum, ad quod una simili-
tafiuni cooinat quidem orationem, et ta- tudine omnia singularia respiciunt se-
men non est necessarium dici ad conchi- cundum inductionein. Sed quoniam
sionem, ita quod sit de ingredientibus oportet universale per inductionem par-
syllogismum. ticularium sumcre et concedere : tunc
Ad explanationem autem praeterneces- inductis quibusdam dicunt, sic in omni-
sariis propositionibus utenduin est, sic hus talibus, et sic de singulis, signantes
ul inducamus exempla et paiabolas qiia? qiiod omnia similiter respiciaiit ad uni-
sunt simiUtudinarii sermones in rcbus versale. Iloc autem dividere el distin-

diversis simifia coiiferentes. Exempla au- guere diriicillimum est in his (jucf non
tem convenienlia infeiri debent et iiiaiii- uiiivoce commune nomen participant :

festa, ex quihus sciri et manifestari pos- dilficile enim est distiuguere qualia sunt
sit propositum, quafia consuevil ponere (hoc est, quali inodo commune respi-
Ilomerus non ohscura qua' proposituiu
: ciunt) qu;e sunl de numero eorum quse
obscurent, quaUa consuevit poneie poeta profcriiiilar inducendo, et qualia sunt
nomine rdueriUis sic enim iii talibus
: luijus, et qualia similiter communis
exemplis et paraboUs planum erit quod pnedicationem suscijiiunt, el qualia iion.

quaeritur. Sic ergo de ampfialivis et ex- Et hoc ideo cst, quia tale aut aequivoce
planalivis ulemhim est. dicitur de inductis, aut secundum analo-
giam. Si jirimum, tunc inducta non
 LIBER Vfll TOPICORUM, TRACT. I 499

rcspiriiint ipsuiii in similitudinc unius nunaerorum : oportet ergo eum qui

rationis. Si autem dicitur quod secun- instat in altcro rjuam in proposito, in-
dum analogiam, tunc ipsum similitcr stantiam inferre, aut dicere quoniam so-
non nisi in uno deducturum, ef de
est lum propositum taie est in quo sit iu-
aliisnon dicitur, nisi quia sunt modi stantia.
quidam illius ct propter hoc etiam ple-
: Alius enim impediendi modus contra
rumque opponens et respondens se rc- inductionem est ad eos qui instaut contra
tunduut contendendo ad invicem in dis- universale sivc universali, sed nnn in eo
putationibus, et alii dicunt opponentes ipso instantiam ferunt quod inli-uditur,
respondentibus, quod similia sunt quce ged in cequivoco propter similitudinem
non sunt similia : alii veru i-espondentes nominis vel convenientiam cum univer-
dubitantes ex ambiguitate cummunis, sali. Cujus exemplum cst, ut cum dicitur
quoe sunt similia, dicunt non esse simi- quoniam aliquis uon habebit sui colorem
lia. vel sui pedem vel manum et dicente :

Remedium autem ad hoc est, quod aliquo quod hcec falsa universaliter, in-
tentandum est in omnibus talibus per stet aliquis et dicat quoniam pictor non
distinctionem nominis talc distinctum ad habet suum colorcm, et coquus non ba-
unani significationem nomen ponere, betsuum pedem, sed forte alterius est.

quod sit adeo apertum, ut neque respon- Remedium in talibus est, quod opponen-
denti liceat dubitare, et dicere, quoniam tem opportet in talibus interrogare, et

non similitcr de singularibus dicitur uni- apponere dividentem et distinguentem ta-

versalc quod inferlur : neque liccat ca- lia, quod aliter est aliquid allcujus ut sub-
lumniari interroganti velut non similiter jecti, ct aliter ut pars totius inlegri, et

dicto : eo ([uoil plura eoiMim singularium alitcr ut passiu, uun latente a;quivoca-
(qua- non simlliter dicuntur) simililei- dici tionc bene videntur respondcntes inslarc
vitlentur ab opponente. contra propositum. Si autcm respondens
Quando autcm opponente inducente non instat in sequivoco, sed in eodem(hoc
in pluribus similibus, respondens nun dc- cst, in universali proposito) instct, et sic
derif universale concludi ex illis : tunc pcr instantiam prohibeat sive impediat
jusfumcst oppuncnti exigere instantiam inductionem in omnibus : tunc opponen-
a resj)oudi'nte, propter quam negat in- teni upurtcl esse auferenlem illud per
ferri universale . Cum autcm non dicat cxceptionem in quo csl instantia ct reli-

per iuductioncm, quod in aliquibus [)Iu- qua induccre ad univcrsalcm, ct tantum

ribus est sic : tunc non est justum dicerc, oportct cum excipere donec pcr induclio-
quod in talibus cst instanfia quia fuuc : ncra aliorum sumal quod est etiam ufilc
non darrfur insfantia contra inductiu- ad propositum concludendum. Sicut
nfui, ijuaui nun facit opponcns (|uia : excmplo patere pofesf in oblivionc et
nun ilixit iii jiliirilius esse sic oportrt : oblilumesse non enim concedunt quod
:

enim ('uui qui prius inducif ef iuduclio- umnis qui disciplinam amisif, habcf (dili-
ncm facit, sicut prius inductiuncm facif, fum csse, fercutcs instantiam, eo quud
ita exigerc instantiam : et oporlet re- re de qua disciplina crit, cadentc abesse,
spondcntem non ferre insfantiaui in co sic amisit quidem disciplinam aliquis, fa-
quod |)rupunifiu- ct quod propusituiu i-st, uirn nun cst oblifus : ef huc fuit dicfum
scd in aliu, aiit dicerc, (|uujiiaMi liui- su- l|ri-arlilui'iim : et tunc iqipuncnti anfc-
hiiii ol lalc iibi i|isiiiii |)rupu>iliiiii sif i-ciiilimi c--l jicr cxcc|)fioncin id iu qnii

uniim, huc esf, sil iinivuciini, in (piu sil cst iuslantia.iM rcrKpiuin cst univcrsalifcr
instantia, ct iii alio inslanfia nun invenia- c\ iiidiiclione sumcndum, uf sic dicaf,

tiir, iit patcl iii lioc cxem[>lo, cum dicitur i|iiuil rc pcrmancntc iii codem slalu ami-

qnod dualitas solus primus esl [larium sil disciiilinaiii. qiiuiiiam c-.| ublilii~.
 500 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
Simililer aulem excepliuiie uteudum multis sic (hoc esl, simiHter) se hahcnleiu
est contra instantes adhanc universalem, non est vel non apparet instantia, etc.

quoniam bono majori malum majus op-

ponitur : proferunt euiua instantinm, et CAPrx V.
dicunt, quoniam mlnus
sanitati (cum sit

li(nnun quaui euechia) opponitur majus QKalilrr s)/llogis)no ad impossihila »0)i

iualum iulirmitasetiiim quameuechiae,cui rst ulr))(J)n)) (lialectice disputanti.
opponitur cachechia, quodest minus ma-
lum quam infirmitas : nam iiiHrniilatem (Juoniain iu propositionihusnecessariis
majus esse malum cachechia auferendum ad conclusionem syllogismidialecticicon-
per exceptionem et in hoc in quo est
: tingit idem (sive eamdem conclusionem)
instantia, et reliquum universaHter est ostensive sive deductione ad impossibile
proponendum. Nam ablato eo in quo est syllogizare. Et hoc facere demonstranli
inslantia, mayis pouel sive coneedet rc- el non diah'Ctice dispulanti nihil dilTert
spondens reliquum cjuod universaliter sit quoad intenti proposili [)r(jl)ationem (vel
verum : ut si dicatur, quoniam omni ma- sic) ostensive (vel iilo modo) ducendo ad

joribono majus raaluui opponitur, nisi impossibile syllogizare. Disimtanti au-

conferat minus bonum ad allerum sicut teiu dialectice (propter hoc quod ex pro-
pars ad totum, velut euechia sc habet ad baiiilihus procedit in quihus falsum
sanitatem. est probabile sicut veruin, et ideo noii
Non solum lioc facieu(kmi est respon- apparet impossihile el lalsum conclusum)
(lenle iustanliam ferente^sed faciemhuuesl non est uleiidum per impossibile vel ad
etiamsi non ferat instaulinm, el tameu impossibile s)'llogismo.
neget : eo quod praevich^at aliquid tahuni In syllogismo enim ad impossibile duo In syll .

nio a-l .

in quo instantia universaliter ferant :

sunl syllogismi. Primus ad impossibile possiu I

duo sal
abhito cnim eo in quo est instantia, cogi- ex dalo falso cum altera prffimissarum s\llogisif

tur pouere sive concedere respondens : eo sumpto. Secundusimpossibile conclusum

quod in rebquis uihil talium esse prsevi- accipiens, et per illud rediens ad propu-
deat, iu cujus iuslantia sic non sil sicul silum, cl illud coufirmans ex apparente
proponitur. Si autem nou ponat adlmc, falso quod sequebatur. Dico igitur quod Quare d
ler.ticus
sed neget^ etex])etatur instantia ah eo : non cst interroganti et opponenti (Halec- putaniJ-
tjebei
non habebit reddere instantiam : et tunc tice disputandum utendo .s^llogismo ad syUogis
ad' impot
sustinehit increpationes. Ex liinc autem impossibile : nain cuin ipse ostensive vel bile.

Piopositio tracta est (lutc

^
dicit, ciuod propositio iu sine impossibili ad quod deducat syllogi-
ianiusa qupe .

trahitur ex
uictis Philo-
toto falsa vcrificauda est ner excei^tionem
'
zat, tunc nou est vel conlingit dubitare
^_,
sophi hic. partis pr(3 qua falsa est. Sunt autein om- resptuidenlem de conclusione, sed opor-
nes hujusmodi propositiones, in quihus tet quod concedat eam : sed quando sj-llu-

inductivis propositionibusuti difficile cst, gizatur impossibile ad quod deducilur,

quffi in alio quidein sunt falsae, et in aho nisi valde manifeslum sit esse falsum ad
sunt verae : in talibus contingit aUquem qiiod deducitur, tunc respondentes non
auferentem id in quo falsse sunt per ex- illud dicunt esse impossihile. Et hujus
ceptionem, reli^pium uuiversaHter veruiu causa est, qiiia in prubahilibus non est

rehnquere. Si autem in multis iiiduclis valde manih'sle falsuiu : (juia negativa

sint positae, proponente universaiiter, re- ])rubaliilis in cuutiugentihus sicut et affir-

spondens autem non ferat instantiam, di- lualiva : et quod contiugit essc, coutin-
gnumest ut ponat(hoc est,concedat) cain : git non esse : et ideo dicunt respondeu-
el hoc per diffinitionemproposiliouis dia- tes illud non csseimpossibile, quod con-
lecticsB probabitur. Nam dialectica propo- clusum est pro impossibili : et propler
silio universaliler est, conlra quam in huc non fil (si\e non contingit) interru-
 <

LIBER VIII TOPICORUM, TRACT. I bOl

gantibus quod volunt de probationo pro- Hujus autera ratio cst^ quia dialectica
posili. IIoc igitur observanduni csl in propositio ex proiiabilibus est, ad quam
forma argumentationis. est respondere sic vel non sub disjun-
In propositionibus autem oportet pro- ctione quia potest esse sic vel non ad
: :

ponere et universaliter qufficumque in dictas autem propositiones non est re-

pluribus quidem sic se habent ut propo- spondere sic vel non quarenon sunt :

nitur, ita quod aut non sit instantia aut : dialecticre hujusmodi interrogationes. Et
si est, non statim apparet in superlicie hoc quidem verum, nisi ipse opponens
universalis propositai : quia hoc suflicit, determinans sit eas per modum interro-
cum non ex rei veritate, sed ex his quje gationis : ut si dicat dividendo responsu-
videntnr omnibus aut plui-ilms, procedal rus ad interrogalioneni, putasne bonum
proprie diaiecticus. Aam respondentes, sic vel non sic dicitur multipliciter? Nam
quia non possunt inspicere instantias in taliter propositam ad interrogationem fa-
quibus non est sic ut universalis propo- cilis est ex probabilibus responsio, vel
nit.ponunt ipsum et concedunt ipsum ut respondendo aflirmativara, vel respon-
veruni. dendo negativam. Propter quod oppo-
Sed hic observandura cst, quod licet neuli tentandum est in disputando pro-
idcm sit qu.Testio primo pi-oposita, et con- ponere bujusmodi, lioc est, in tali forma,
ciusio ultirao inducta, tamen dialectico aul tales propositiones. Sirailiter auteni
disputantiobservandumestquodnonopor- fortasse justum
opponentem ab illo est
tet conclusionerafacere interrogationem: qui respondet, inquirere qnot modis dici-
si autem hocnonobservat opponens, ipso tur bonum, quando eo (hoc est, oppo-
respondente renuente et negante conchi- nente) dividente et distinguente modos
sionem propositam per modum qusestio- boni nullo modo consensit dici bonum
nis vel interrogationis, postea quando quo divisit opponens et hoc ideo, quia :

concludit, non videtur ex concessis tieri opponens dialectice non potest nisi ex
syllogismus : saepe enim ipsi responden- datis probabilibus procedere : et ideo
tes etiara ipso opponente non interro- oportet eum inquirere judicium respon-
gante conclusionem, sed inferente eo dentis. et ab eo inquirere modos qnihus
conclusionem sicut ex interrogatis ante- procedat ad distinctionem modorum mul-
cedentem negant eara et cum hoc faciunl:
f i|ilicis.

rcspdiidcntfs, tunc non videntur arguiTc Peccatum autem incidens in modo op-
ipsi opponentes his qui non conspiciunl ponendi, quod quisquis opponentium
neque conspicere possunt, quoniam acci- unam orationerasivc propositionera mul-
dit talis cx interrogatis conclusio, et ex lo tcmpore et nmlloties inlerrogat, peccat
his qua; posifasunt et concessa. Multa ci male inquirit : nam si respondentc sae-
ergo videbunlur syllogizarc, quando con- pius inlcrrogato, ipse respondens sa>pins
clusin inti'rnigata prius negata csf : undc nsidJiKlciil ad hoc quod interrogat oppo-
quando ipsc (licens sivc opponens non nens, palam quoniam aut opponcns
dicit eara accidere, sed interrogabit cani, multas interrogaf, aut interrogat easdcm:
illo respondenle neganle eam, oranino propt(ir quod si frequcnter interrogat eas-
non videbitur fieri syllogismus : el ideo dem, liiiic aul jiivcnalur, lioc esl, slul-
conclusio non est pra^inlcrroganda dis- IJtiam jiivcnum imitatur, ([ui non acci-
putanti diaiecficc. piunt (juod rcsjKmsuni csl : aiit si jdurcs
In modo autem iiilciidgandi non vidc- vcl jiluriraas facit iiilcrrogationes, non
tur oinnis jirojxjsilio iinivcrsalis diale- liabet syllogismum : nani cx paucis, (hia-
clica jtrojiosilio : ul si projional jicr difli- Ims sciliccl juojiosifionibus in uno lermi-
nifionera quis, (juiil c>t liiiinn : aiil jicr iio coiuciiicnlibus, ef cx paucissimis ost
divisionem quot modis dicifur bonuiii. omnis s\llogismus. Si vero non hahet
 502 D. ALB. MAC. ORD. PR/ED.

syllogismum, rospondenlo diccnle lioc hoc, qnod non facile acquioscunl diffiiii-

ipsum, quoniam non habet syllogismum, nilionil)us datis, noquo allondunl diflini-

tunc opponens aliud facere non potest, li(iiiibus si interrogans et oppoiicns laiia

nisi quod respondentem increpat, vcl re- (liflinial : quia mulla dici possunt coiilra
cedit a propositio, et dimittit commune diflinicnles. Si aulom piincipium non sil

opus : et posset etiam dici, quod respon- faclum manifestum per difiinitiones ter-
dens non increpat opponentem, et recidit minorum, non erit facile argumentari :

tanquam a juvenante, et stullo, otc. quia sicut principium scimus, in quan-

lum lcrminos cognoscimus. .Maxiino la-
iiicii hujusmodi difficullas circa priinipia
CAPllT VI.
accidit, (juia ista maximo scire oportet :

Qunlilcr prohentur orationes per priora quia alia quae posloriora sunt, per hsec

et posleriora, et qualiter oportet oppo- quffi sunt principia cognoscimus ,

quia

nentem et interrotjnre et ordinare ea por principia monstranlur . Ipsa vero

qUcB interroejat. principia non conlingitper alia cognosci

syllogislico : sed necosse est unumquod-
Comparando aufom unam orationem que talium cognosci por diflinitionem.
aiteri secundum diflicullatem probandi, Adhuc autem quamvis
i
minus difficilia Q"?^
pnn
dicimus quod diflicile est opponendo co- sunt quam principia, tanien vix jiroban- P™g
P""ota
nari, el respondonti sustinere facile eas- da sunt et difficiliter ea quge principiis
dom li3'potheses sive positiones in (jui- ])rimis sunt propinqua.Et liujus causa "^f^^^^

busdam talia auteni sunt ot qua; nalura

: ost, quia non contingit pluros ex pluribus
suntpi-ima, ul principia, et qu;o natura mediis ad hoc habcio raliones vol invo-
cognoscun- sunl ulliuia, ut conclusiones. Nam prin- nire : quia valde pauca liabent ante se,
tur (lifflni- .
nitione tcr-
.

cq)ia
.

quKJom ad
.
1
sui
• 1 1
declaralionom vel I
ox quibus probantur, cum sint ad ista

manifostationem indigent diflinitiono ,

j)auca media eorum et principiorum, ox
quia syllogismo lerminari non possunl, quibus sicut ex prioribus monstranlur
cum non habeanl alia priora, sod diffini- quee sunt post ipsa principia.
tionetorminorum cognoscuntur poslro- : autem qure sunt do nunioro
Piffdicata
ma vero per mulla media distinguenti (liflinitionum sive diflinitionos omnos dif-
terminantur volenti continuum sumere licillimffi sunt argumentabiles : el inlor
descensum a primis usque ad ullima ot : dininitionos omnibus diffinitionibus illae

tamen sic a primis oportet oppononlom (liflioiliiis sunl argumontabilos quoecum-

descendere usque ad ullima, si ullinia qiie lalibus utunlur nominibus, quce pri-
debcant bono lorminari quia alilor pdol : iiuiiii (jiiidom obscura sunl, sive simpli-
principium, ol sic sophislice argumenta- cilor (hoc ost, uno modo) dicantur, sive
bitur, ot videbitur sophislice facore argu- multijiliciter, hoc est, mullis modis. Ad-
mentaliones et cum hoc sit diflicile,
:
huc aulem maxime esl difficile illa argu-
patet quod ullimorum torminatio por me.itari, de quibusnon est notum utrum
syllogismum dialocticum difficilius, qui principaliter secundum primam novani
non incipil a primis et veris et immodia- imjiosilionem, vol socundum Iranslalio-
tis. El ideo non demonstrat qui non in- nom simililudinis aliquam faclain dicaii-
cipit a primis principiis, el sic pcr omnia lur do diflinito. Nam lalia qiiia sunt in-
media copulal usque ad ullima prima : quo sonsu dicantur, non liabont
corta in
autem determinare difficile'. Ergo quia argumenta quibus terminentur. Quia ve-
respondenlos non probant diffinir(^ ])or ro ignorantur ,
quantum ad hoc (jiiod

'
Ex quo pati'1 quod impossibile est aliquem jpulando ea usque ad ultima. %
flemoiistrare uisi incipiat a primis principiis
 LIBER YIII TOPICORUM, TRACT. I oO;i

igiioi'aiilur , si propter lioc taiia suiit locum sccunduni spafium quod esl inter

quod secundum translalioneni dicuutur, lineas : ct hoc videre poteris in figura in

non liabenf increiiationeni. margine sic . Diflinilionc autem dicta,

t mn.iis Prout autem difficile est ad proban- scilicet (piid sit dividi juxta latus in diio
iituriiif- dum ornnino ef universaliter oninis pro- a'(pialia, stalim manifesfum est quod di-

bandum. posilio (qutp dirHciHs est ad probandum citur : eo (piod caiiidem ablalioncm sive
aliquid) \'el diflinitione arliitranda est in- divisionem halient loca el linese : quia
digere, vel est eorum qu;e niulliiiiiciler loca si\-e spalia lineis continentur, ef se-

dicunfur : ef propter hoc est, quml diffi- cuiidiim (li\isioneiii linearum dividuiifiir.
ciiis esf ad probanthun : vel est eorum Es't enim diflinitio ejus rationis sivc pro-
quaj secundum translationem dicuntur : portionis, secundum quod etiam propor-
vel qnia non long:e est a principiis aut : tio divisionis spatii sive loci quod inter-

eliam (|uia non esf nobis manifestum se- jacet lincis In elemcntis autem sive
.

cunduni (pieni dicforum uiodorum est jiiiiicipiis simplicifer primis posfquam ,

diclum quod prtestat dubifafionem. Xani difliuiliones ferminornm posif;e sunt, fa-
cuin nobis efficitur manifestus modus, cillimum cst ostendere.
secundum quein dnhitationem faciebaf, Ut positis quibusdam termiiioi uiii dif-
tunc palam efficilur, quoniam aut diffi- finilionibus, ut quid est liiiea, et ([uid
nire oportebat si sit inanifestuin princi- ciiculus, quid puncfum, et hujusmodi,
pium, aut dividere si sif manifestanduin lacillinie ostendimus priina lhcoremal;i,
per parf(>s, aut oporteret medias propo- ut patet in prinio Euclidis : eo quod non
sifioncs invenire per quas probarelur, est multa sive per multa media ad unum-
quia incertum cral : nain per hsec qua; quodque priinorum argumenfari : sed
sunt dubia, proiiaiitur iilliiua. per ipsas suoruni tcrminorum prohantur
Adliiic aulein in proposilionilius [ilu- diffinitiones, sicuf patet per probationem
riiius piiniis (quando non bene assigiia- piiini Juiclidis, qu;e est, qiiod super d;i-

lur dilfinitio) non est facile conari ad dis- fam lineam Iriangulum ;cqiiilafcriim con-
putaiidiim de ipsis : sicut est exemplari- venit collocare quod probalur per so- :

ler vider(,', si quaTatur de hac proposi- lam diriinitionem circuli. Si autem isla
tioue, utrum unum uni contrarium esf, priina non probantnr pcr tales positas
\cl pliira : diflinifis aMtein contrariis sc- principioium difliuiliones , (fifficillime

cundum modiiiu (|uo (bdieiit (iifrmiri, ut |iidli;ibuiitur : non eniiii func prohabnn-
quod coulraiia sunt (|UiE sub eodem j^c- tiir nisi experinienfo : hirtasse aufcin via
iiere maxime dislanl, facile cst vidcrc syllogistica, et oninino impossihile est
ulrum contingat plura eidem esse coii- |irobai"e ca. Similitcr autem liis qu;e di-
Iraria : quia cuin maximc distent, el cla sunt, et in his qu;e sunt circa oratio-
(|uod per superabundantiam dicitur, non nes, lioc esl, dialecticas orationes se h;i-
(iiiivciiiaf iiisi iini, iion couxcuil ridciii licf : el ista' ex diversis et priniis et me-
jilura esse conlraiia. Modeiii aiifem modo diis et ulliinis pro|i(iiiuiilur : ef oporlet
est lii aliis (pue indigeiil diflinifione. non lafere opponeiilem, ([uoiii;im diriicile
Viileiifiir autcm in discipliiiis quaedam est argumcntaliilis proposilio, (pi;e p;i-^^a
oii diriiiiilioiiis deleilionem obscuritalciii ;ili(|ui(i eoiuin triuni qu;e dicta sunt de
generare, sicut pafef iii exemplo inalhe- primis el mediis et extremis. Comparan-
Li„ea inafico, ul si dicatiir, linea ((pi;e juxfa do aufein difliculfatem proposilionis ad
"
iiiliis seeal |ilailiiiii) siiiiililer dixidil mi- diriii iillalein conclusionis, (|uan(lo disjiu-
peilicieiii et lociiiii, lioc est, secundiim lalio erit circa axionia quod est pro|iosi-
divisioiiein laleris inferioris et siiperioiis lio iiro conclusione |io>ila ((ira>ce eiiiiii Axioijia
. .
quul.
;ei|iialini dn idil iii ilini mcilia j-i|iiali,i, aNiiiiiia (liciliir pnipiisilid pro conclusio-
IManuni cl [il.iiiuni, id C-.I, siipcrlii-iciii, cl cliaiii iic p(i>ila : dicuiif tiiiiicii ipii(l;im, <|<iod
304 D. ALB. AIAG. ORD. PR/ED.
axioina cst propositio ad probandam al- tur quod credet abqua probata ex il-

terara assumpta, quaj difficilior est ad ks,tanquam ex minus credibiiibus, in

prol)andum quam illa ad cujus proljatio- quantum minus probata sunt cum : ta-
nem assumilur enim liic pro
: poiiitur men via dialectica sit ad ista, sicut ad
propositione aflirmante syllogismum )
meUiodorum principia. Ergo ex liis ad
cuni ista diffieilior sit ad probandum, ulramque partem disputatis, patet (^uod
quam principalis positio sive conclusio, si oportet non facere difkcilius problema,

majorlabor erit disputare ad illam, quam tunc ponendura est a respondente axio-
ad principalem positionem sive conclu- ma. Si autem oportet semper per notio-
sionem : et quia ipsa est immediala, ad ra et probata syHogizare, tunc non est
ipsani non est via argumentationis. ponendum axioma aut ergo ad utruni-
:

Dubitabit ergo aliquis, Utrum in dia- que occurril inconveniens.

k*ctica disputatione ponenda ( hoc est, Aut dicimus solventes ad hoc, quod
supponenda) sint talia axiomala et con- diversis disputationibus et ponendum et

cedenda a respondente, an sit exigenda non est axioraa : discenti euim (boc est,
probatio ipsorum ab upponente, eo quod disciplinaliter disputanli) non est qui-
dialectica inquisitiva est, et ad metliodo- dem ponendum, nisi nulius et verius sit

rum viam babet, et est ratio

j)rincipia per se et secundum naturam, sed diak--
ad uli-amque partem illius (kibitalionis. ctico exercenti (hoc est, exercitative dis-
Nara si abus dicat, quod i'espondens uou putanti) poneudum, quamvis non sit per
ponat sive supponat ista, et pra'cipiat ad se notius, dummodo verum videalur, et
hoc cUsputare ut probentur tunc vide- : non habeat in superficie instantiam. Pro-
liir incouveniens : quia tunc prrecipiel pler quod manifestum est quod uuii ,

majus (hoc est, majoris laboris) nego- a^(pialit('r et discenti sive disciprmaliter
lium, (jiiam sit quod a principio positum disjiutaiili dignum est hujusmotii jirupo-
est : et lioc vocatur apud Philosophos sitiones ponere. Epilogaliter ergo dieen-
difllcilioris assumplio . Si vero abus di- do, pene sufficienter dictum est ,
quo-
cat,quod ea respondcns ponat et sup- modo oportet opponentem et interrogare
pouat tanquam per se nota, tunc sequi- et ordinare ea quoe interrogat.
 LIBER VIII TOPICORUM, TRACT. 11 50o

TRACTATUS 11

DE INSTRUGTIONE RESPONDENTIS ET DE MODO RESPONDENDI.

jjeccare posset respondens. Si aulera non

CAPUT I. sustinet positionem aut si concedat im-
probabilia secundum rcm quia diver- :

Qidd rsi opiis jiropriinn henc rcspon- sum ost peccatum. Aut etiain si ponat
dcnlis. ])rimuin in ipsa positione (juod non opor-
tet et aliud peccatumsi ponat quod opor-
:

De iiislriiclionL' autcin rfspoiulentis ct tet, et non servel illud secundum illum

ile resijonsioiie sive ilc modo respunsio- inoduni servandi quera debet vel polest.
nis Iraclaturis nobis, ])riino quideni hoc jModus autem iste est, ut consequentia
delerminandum est, quod ad omniii alia ad posilionem conccdat, et rejmgnanlia
sicut principiuin pi^ffmittcndum : eo ([ucid neget : qiiod ex hoc oritur scientia fais;T>

ex proprio ojicic rcspondcntis proprius jiositionis. Sic igitur patet in communi

inodus respondciidi ad singula delermi- opus hene respondciitis hor aii-
qiiid est :

mdui- ct invcniatur. Primo ergo deter- tcm diversum esl in diversis (lisputatio-
minclur quid est opus proprium benc re- nihus (^jus, et artiiicialilcr iiiliil determi-
spondentis, sicut ct op!;s proprium deler- nalum cst adhuc dc inodis iiciic rcs[i(in-

minatum est in aiilc haliilis Dpponenlis si- dentis secunduin siiiiin ])ro[)iiiiin ojuis :

ve interroganlis. oportel autem deterininare lioc [lerdispu-

d sit Est autem opus pidpriiuii inlerroyantis talionis diversitalem, et jiositionis di-

itis in <.'t optimum in dialecticis, proul dialecti- slinctioncm.

:ticis. • • 1
1 1 1 1

ca est ad ol)\iationcm, sic iinlucere ora-

•

Qiioniam igitur infinita sunt (jiia^ oh-

tionem inteiToj,'ativani, ut faciat respon- scivaiida sunt respondenli, his (hoc est,
dentem concederc improbabilissima, ct ad hoc disputantes vcl opponcntes) qui
aliter non csset obviativa ad improbabilio- jiroptcr g)-mnasium (hoc est, luctam et
ra quam illa qiuT proptcr positionem ini- certamen) ad ohviationem disputatinnein
prohaiiilciii siiiit necessaria, hoc est, laciunt, el similitcr iiilimatuin esl i[uid

quam ea quae cx probabili pene seqiiiiii- respondenli oliscivaiidiim est ad cos qiii

tur : quia sicut opponcntis esl uiiviare faciuiil rationes sive ratiociiiationes et
resjiondenti, ita responiienlis est obviaie disjmtalioncs inojiler experimentum ac-
opponenti : verum respondenti quidem cipicndum de vcritate probleraatis assi-
esl c contrario obviaiidiim, qiiod seniper gnati vel conclusionis, sicul facit diale-
ila respondeat, quod non videalur pro])- clicus iiujiiisilivu^, o])i)rtet do isto facere
ter cuni (lioc cst, propler suam rcs|ion- mentionein. Non eniiii eajdein conside-
sioncm) accidcrc impossihile, aiit aiiiid ac- rationes ohservamhe in dis|uilaii(h), do-
cidr^rc iiiipiissiiiijc sivc iiiipruiiabiic : sed (•enlihiis sivc doclrinalilcr disjiiilaiilihiis,
si quid laliiim accidil, \idcaliir aicidcrc cl discciililiiis (lioc cst, imjiiisilivis) ad
pniplcr |iositionem inqinilialiili'ni (piaiii c\|)eiiiiiciitiiiii \('iitatis conclusionis, el
siislinct : iilnKjiic ciiiiii islin iiiii iiiiidoriim (olliicliinliliii-.. Iioc esl, ad obviationem
 S06 D. AT.R. MAG. ORD. PR/ED.
Diaiecticus (iispiitanfilms vpI sophistice : qui:i
'
dia- convenit respondentem,in hisquidem qui
obvians . .
'
quandoque lecticiis ohviaiis alinuanilo Induit formain non coliuctationiscausa,sed causa experi-
induit habi-

slici.
lis:
. > .

lum sophi- et iiahituin soiiliistici,

quamvis
.
'

non faciat ail liiiem de-

lioc
11
pr»iipue in caute- menti
iionem
(Iioc est,

et
expedicndiB per syllogiza-
ratiocinationem veritalis) et

ceptionis per locum sophisticuin fjiii est causa perspectionis, id est, ut perspicaces
fallacia. Neque est eadeni consideratio in iiant, faciunt disputationes, nondum ab
respondendo his qui ad exercitium dispu- aliquo artiiice enodatum est quid consi-
tant, exercentes se invieem perspectionis derando oporteai conjecturari respondcn-
causa, hoc est, ut perpicaciores fiant. Iii iem. et qualia oporteat eum non dare
omnijjus enim his diversas consideratio- sive negare ad positionem observandam,
nes oportet haliere respondentes ohser- quam secundum proprium modum et

vando ,suum proprium opus, quod est opus oportet observare respondentcm. ut
nihil videri pati propter opponentem et : dictum est. Et quia de hoc nihil hahui-
si patiatur aliquid, hoc est propter posi- mus iraditum ab aliis, quod conveniens
tionem quia secundum niodum positioni
: sit, oportet quod nos ipsi tentemus ali-

proprium liahct defendere, hoc est, ul (juid de hoc artem tradendo dicere.
concedat lioc quod est ex positione se-
quens, nihil positioni repugnans, sicut
CAPUT II.
parum ante dictum est. Ars enim artifici

traditavirtutem confert ad opus pro- QncV ct quaVia conjectanda sunt respon-

prium. Quod autem considerationes di- (leiiti, .sice pivjiositum, seii positio sit
versae oljservandfe sunt ad diversimode probahilis siiiijiliciter, sive alicui cel
disputantes, patet cx hoc quod discenli rcspondeiiti ccl alii.
(hoc est, inqiiisitive disputanti) sempcr
ponenda et concedendasunt a responden- Quia igitur positionem modo proprio
te ea quae videntur esse vera : quia aliter positam scquitur custodire, respondentis
non adjuvatur ad suum opus et ad suuni autem positio variatur, oporlet quod mo-
finem a socio sive disputante. Nullus dus respondendi secundum diversitatem
enim discentium conatur aliquod falsum posiiionis sit diversus. Necesse est autem
dicere vel persuadere finaliter, ut .stet in resjiondcntein qui jionit orationem quje
isto : et si concludat falsum ad impossi- positio vocatur, aut probabilem pro-
hile syllogismo, ah illo redit stalim ad ponere positioncm, aut imjirobabilem
oppositum verum, et stat in illo et sic :
aui neutram, quai alicui probahilis est,
respondens etiam concedeus ea qute vi- et alicui improbabilis : vel quod nec vi-
dentur esse vcra, nihil patitur propter delur, nec non videtur. Et adhuc subdi-
opponentem, sed quod patitur, est prop- videndo hoc ojioriet eum ponere, aui
ter positionem.
simplicifer probabilem, aui simpliciter
Alife autem considerationes habendaj improbabilem, aut indiflinite et indeter-
sunt respondendo colluctative disputanti minate medio modo sc habenteni, vel
adobviationem oportet enim aliud facere : huic quidem alicui probabilem, vel alii

respondentem eum qui col-

videri contra cuicumque, aut ipsi respondenti impro-
luctative disputat, qui non tanium inten- babilem.
dit ad positionem disputare, scd plus in- In communi autem considerando opus
tenditdisputareobviandorespondenti : rc- respondentis quoad se et quoad ijisum,
spondcntem enim ad illum oportei se ha- nihil dilTert quoad modum respondendi
here ad cum, ut nihil ah co pati videa- incommuni quolilief modo sive qualiter-
tur: et ideoadeumindigetcautelis et con- cumque probabilis sive improbabilis sit
siderationibuscautelarum.Inconventioni- positio de qua respondet : nam idem in
busautem dialecticis, quando opponens communi modus crit dcfcrminaius re-
 LIRER YIIT TOPICORrM, TRACT. II 507

spondendi Lene, et idem modus dandi (sicut dictum est) per noliora id qiiod

(lioc esl.concendendi) vel non dandi sive ininus notum est, concludi. I*ro])tcr([uod
negandi quod inteiTOgatum est ai) ii|i|io- si quid eorum ([iia' iiiterroganiiir, iion
nente. (juoad lioc, ut caveat ut niliil vi- tale esf, hoc non estponondum sivo con-

deatui- |iali opponente maxinie ob-

ali cedendum respoiulenti. Si autem simplici-
vianle : el lamcn niiiil dieal repugnans tcr positio probahilis : tunc palam ex di-
positioni. Et lioc pinbalur ex hoc, (pind ctis est,quoniam conclusio quam obvian-
cum impivdjabilis sit positio, tuiic neccs- do intendil coiicludere o[)[)OTiens, erit ini-

se est fieri vel sequi ex ojipositis ab op- prohahilis.

ponente obviante pioLabilem conclusio- Ergo tiinc rcs[ionilciili [lonendum cst

nem cuni vero probabilis est posilio,
: omnia qufe vidcntursive jirobabilia siiiit,
tunc econtra necesse ost fieri conclusio- et etiam de his qucc non videntur, hoc

nem improbabilem : eo quod interrogans ost, qua3 sunt inqirobabilia, [loni et con-
obviausscm[ier conatur concludcre ojipo- ccdi possiiiii ([iia^ miiius improbabilia
situm positioni. Si autem id quod posi- sunt conclusione intenta : ([iiiaper isla ad
tum est, sive posilio, nec cst probabile improbabilom conclusionem non potest
quidsimpliciter, nequo improbabile sim- devonire : si enim talia ponat respondens,
plicitor, necesse quod conclusio quam sufficienter vidobitur traclum esse oppo-
opponens concludore conatur, sit taiis nenii. Simililer autem si iic([ue probahi-
(piaiis positio, hoc est, noque simpiiciter lis, neque improbabilis sit posilio nam :

jii(diabiUs, iicquc sim|diciter im[iroiialii- etiam sic dandum ct conce-

respondenti
lis. (leiidiim ostomnia qu» videntur sivo ([ua;
Et una doctrina generalis esl, quod jirobabilia sunt, ot etiam de his quse non
respondens caveat, quod ad conclusionem videntur qusecumque sunt magis proba-
quam intendit opponens, non deveniat, bilia conclusiono : sic enim accidit fieri
quando obviando (hspulal qiiia aliiid ab : disputationes probabiliorcs in prcemissis
eo jiati vid^diilur.IIdc aulemhoc modo iid: ([iiam sit coiicliisio: et [ler ialia non do-
([uoiiiani (niiii ([iii licne syllogizaiil . illi vciiiet ad concliisionem ncutram.
ex jirobabilibus yv\ iiotioriliiis dcmoii- JMgo si siiii[ili(iter est probahilo vel
stranf, hoc est, ostendunt propositum si- iiiqirobabile ([uod ponitur ad ea quaj vi-
ve conclusionem, manifestum osl (|iiod denlur simpliciter, faciendum est respon-
quando sim|iliciler improbabilo cst ad sioncs (ut dictum ost) talia et dando ct

([uod disjiiilal obvians, tiinc respondeiiti non dando por qua> ad conclusionem iii-
e contrario obvianli nihil dandiim csl vcl tentain non deveniai. Si autem id ([iiod
conccdiiidiiiii ilc liis ([ine simplicilcr ikhi [loiiiliir a i'('s[ioii(lciilc, ii('([iic [irobahile
\i(lciilur: (iiiia isla coiicedi non [lossiint. sif simplicitcr, iicc siiiqiliciler iin|iroba-
.\('([iic cliam aliud d/mduin di^ his ([iia' bile, sed sit probabilo vol improbabile
vidciiliir ([iiidom, sed iiiiini~- vidciiliir si- rcspondcnti : vel non po-
tunc ponendum
ve miniis [irobabilia siiiil in concliisione: nenduni judicando vcl comparando ra-
et hoc idco csl, ([iiia ciiiii inqirobabilis sil tiones ad ipsum quod vidolur, vel quod
posilio, jHdbalMlis lil cdiicliisio : el i[iso non vidctur: et ista semper taliaconcedal
per [irobabilia dcvciiicl a<l loiicluNioiiciu [icr (|ii;c ad (•(iiicliisionciii iiitenlam non

[indiabilciii : cl lioc oli\iaii(lo ca^crc di'- dcvciiiat : i[iiia liiiic iiiliil [lali vidcliirab
lict r('S|ioii(l('iis. Si ciiiiii ad (•(Uicliisioiiciii o[i[i(iiicnl('.

[irobaliilciii dcNciiiic dcbcal o|ipoiiciis, Si aiilciii uoii siiaiii o[iiiii(inem, sed al-
(i|)orlci ([iiod (iiiinia ([iia' suiiiiiiil iir ab terius o[)ini(incm observat, paiam ost quo-
ipso ad [)r(iliaii(limi [)roliabilem coiiclii- niam ponondiim sivo concedendimi vcl
sionem, aiii [iiobaliilia esse, aut eiiani n(\ifaii(Ium as[iicicn(lo ad illiiis intidio-

magis [iidbabilia c(iiiclu>ioii(' >i dcbcl cliiiii, iil cl iiiliil rc[iiigiiaiis [losilioiii di-
508 D. ALB. MAG. ORD. P1{/ED.

cat, et tamcn ab opponcnte nihil pati vi- orationem sivc propositum : lunc rcspon-
deatur. Proptcr quod et illi qui fcrunt dcnti dandum cum liac protestatione,

extrancas opinioncs sive positiones, sicut quoddical, quod vidctur csse tapparens
Heraclitus di.\it bonum et malum csse sive probaliilc quidem : quia ex hoc ni-
idem, non concedant repugnantcs illi jio- hil paticlur, cum non sit ad orationem.
sitioni, hoc scilicet quod contraria siniul Si vero quod interrogando pro])onilur

non sint in eodem subjccto, sive quod non est apparens sive pi'obabile, ct etiam
mutuo se expcUant ab eodcm susccptibi- non ad orationcm, dandum quidem est :

li : quia pcr hoc destructur j)Ositio co- sed prolcslando ct significandum in ipsa

rum : quia non videfur eis, quod sccun- concessione ut dat, ct non vidctur : ct

dum lleraclitum sustinendo positioncm luTC protcstatio facienda est ad cautelam

suam sic diccndum sit. Faciunt autem iatuitatis : ne ctiam fatuus videatur, qui
hoc in obviativis disputationibus omnes dat improbabile ct quod ad orationem
qui ab aliis vcl a sc suscipiunt opiniones non pertinct. Si vero sit quod inlerroga-

vel positiones cxtrancas defendcndas : tur ad orationem, et videtur etiam pro-

conjectant cnim intcliettum posilionis babilc : tunc quidem dandum cst cum
secundum illum scnsum ut dicit qui po- hac protestation(?, quod videtur probabi-
nit, et nihii concedunt rcpuynans. Dixi- ie essc quod propositum est, sed vakle

mus enim quod obviando disputans plus propinquum videtur ei esse quod in prin-
attcndit positionem ct cllam fictionem, cipio propositum involutum in illo:
est et

quam probk'ma : et rcspondens cavct ut et interimitur hoc proposito sive conces-

niliil pati vidi-atur ab oppiincnte. Epilo- so id quod positum est a principio. Si
gando ergo dicimus, quod cx dictis ma- autem id (juod intcrrogalur cst ad ora-
nifestum csl, (lute ct qualia conjcclanda tioncm et valdc improbabilc, tunc fatcn-
sunt respoiidcnti, sivc propositum sivc dum est respondenti axioma accidcrc,
positio sil probabilis simpliciter, sivc aii- hoc est, assumptionem ct
diflicilioris :

cui, vel respondcnli, vci alii. dicendum quod fatuum hoc po-
est valdc
nere. Si vero nec probabile sit, ncc im-

CAPUT III. probabile, et quod nihil ad orationcm

pertinet, dandum, ita quod nihil protc-

De inudo rrspondcndi ad inlerrogalionem stetur rcspondcns, ncc aliud protcstan-

ab opponcnle proposilam, sive siniplcx do dcterminct. Si autcm cst quod inter-

sit, sive m,ultiplex. rogatur ad orationem, ct improbabibs

dandum quidem cum protcstatione, quod
llis autem detcrminatis qnomodo re- et hoc posito intcrimitur quod in priuci-
spondendum est ad positionem et dispu- pio positum (hoc est, propositum) propter
tantem sic vel sic, determinandum est de concessionem ejus quod improbabile est.
modo respondendi ad intcrrogationcm Nam sic observando has cautelas, et ille
ab opponente propositam, sive simplcx qui resjiondet, niliil videtur jjati jirojiter

sit, sive multiplex. Dividendo ergo prse- hoc quod opponens interrogando propo-
mitlimus diccnlcs, quod omnc quod in- nit, si singula qua» opponcns proponit,

lcrrogatur ab opponcnte, aut est proba- sit prffividens, et inconvenientia esse sit

bile, aut improbabile, aut neutrum, sic- protestans : et etiam in his qui interro-
ut et ipsa positio has habuit tres diffe- gat, assequitur sjdlogismum positis et

rentias. Et iterum hoc est pertinens ad concessis a respondente omnibus intcrro-

orationem sive propositum, vcl est non gatis qua? conclusionc et proposito sunt
pertinens ad orationem. Kt si quidem probabiliora, ct sic non liabct increpa-

quod interrogando proponitur, cst appa- tiones, et niliil patilur ab ojiponente.

rens sive probabilc, et non pertinens ad Quicumque vero opponentium ex inipro-
 LIBER VIII TOPir.ORr:\l, TRACT. II 309

babilibus quam conclusio, sic conanlur ininorabitur coram opponcnto. Si autoni

s\ llogizare, palam est quoniam non ber.e respondens non priuvidurit dubiuin quod
syUoyizant, et propter boc sic et lalia in- est ex multiplici, ct concesserit ipsum, et

terrogantibus sive proponentibus non est postea viderit quod multipb'X est, ob-
concedenduni a respdudenlr quod iulcr- viando dicere debet opponenti, ijuoniam
royaul. non dedi sive coucessi interrogatum ad
Simiiiler autem respondendo cauleljc boc (boc est, ad liunc sensuni) ins[)i(irus

obsorvanda^ sunt in liis qucC oliscui'e (lioc in quo tu coucludis : sed concessi ilhni

est, mullipliciter) dicta interrogantur : ad allerum eorum sensuum quos babet

his obviativa disputatione a respondente in se multiiiiex : nam pluriitus existenti-
ol)viandum est caute, ut niliil pati videa- bus sensibus quae sub eodem a'quivoco
tur. Ouoniam autem in talil)us conces- numiue vel sub eadein oralioue ampbi-
sum est respondeuli, quod non iulidlii^i- bnlogica, facilis est dubitatio. Si vero
tii!' (il)^ciiiuiii ct iiitilliplex, diccrc a piiii- |)!aiiiim sit et simplcx (|Uod intcrroij^ando
cipio ad oi^ponentcm, (juod non inlclii- propoiiitur, responilcnduin csl plauc, aiit

git id (piod proponit : el iterum concedi- sic, aut iion, concedendo siniplicitcr, aiil

lur rcspondenti aliquo propositorum mul- negando simpliciter.

tipliciter, ipiod non est necessarium.
quod ipsc llllK 1 vel simpliciter confilcatui C.APUT IV.
vel sim|)Iiiitcr neget. Palam ergo quoi
nisi piiiniiiii propositum planum sit et (Jtiulilcr rc.yioin/rnr/ian .si/ <i(/ ni llUIICtll
simplex, non esl pigritandum diceri^ re- iii(/ticlioam cl (i</ .s!///(i(/i.'<iiii<in sivc ex
spondenti sc non intelligerc : et Jioc idco ii<T<:s.sfiriis sivc prwlcriiccc.ssariis fa-
faciendum est, quia seepe obviat diflicilo cIkiii.

ali(iui(i respondentibus, ex hoc quod daiil

id coiic('dunt ea simpliciter qu;e non sunl Dctcrminato autem sic (lualitcr sil

vera, cum [iroponuntur ab inlerroganli- rcspomlciiiluin ad interrogationciii ot pro-

bus. posilioiiciii ncc(!ssariam, sequiliir liic di-

Si aiilein a priucipio notum quidem sit ccic (|iialilcr rcs[)oiidon(luin ad lationem

respoudenti, quod iuterrogatum multipli- indiictivani el ad syllogisinum, sive ex
citer dicitur, considerandum si ipsum uccessariis, sive praeternecessariis fa-

iiiiilliplcx iu omnibus quidem sensibiis cliiiu.

vciiim vcl falsum sit : tunc simplicitor Ail lioc auli'in iil praMiiiluiliiiii dico,

daiiilum, V(d siin|)licitor negandum ac si iiiioil oninis jiroposilio syllogistica, aut

sim|)lcx sil '. Si vcix» in ali(jiio sciisu cst ciiriiiii .iliqiia ox qiiiliiis iil iicrcssariis

([iiidcm sit lalsuiii, cl iii aliiiiio vcriiiii, lil sylidgisiiius, aut csl pnqiositii) \niv~

siguilicandum esl et piolostanduin a ic- tcnicrcssaria qiKO iudiiciliir pr()|)tor ali

spondente, quoniam lioc multiplicitor di- (|uaiii necessarianiiii. iil piadii liiiii csl.

cilur, ol [)ro[)lcr aliinl quiilciii (lioc osl. Palaiii aiitcni. (pioniaiii |ii'a'lcn\cccssaria

in iino scusu) osl lalsuiii, cl aliiid, boc liralia altcriiis sumilnr ; ipiia sumitiir

est, iii alio sensu, ost \eruiii. I*:! lioc do- |iio|)tcrali(|iiain necossariarum.Kx (juolil,

licl laicrc iii pi'iiii'i|iiii aii|i'i|iiaiii ojipo- ipioil iiiilinlixa iiriiposilioiic pliiia siiiii-

iiciis piiiccdat ad ciinclusioiiciii. Si ciiiiii lia siib iiiio niiivcrsali (•(Hilciila, iiidiicli-

poslciiiis jam facla conclusioiic dividal vc alii|iiiiiiil() ab o[)[)oiiciilo iulcrrogan-

op[)oncntes suiuiiiil (iiiinc
ijisiiiii iiiiilti[)lex, inccrtum est iiliiiin ip^c liir : iiaiii i[)si

rosiiondens hoc dubium quod esl iii iiiiil- universale, aut per indiiclionem. aiil per
tiplici, a prinripio pcrspcxciil : ol sic syllogismiiiii iirobaliim iii pliiriliiis. Si

'
lix huc iKilcl iiuod pro[M.isitio iiiulli|il'x iinii esl semiier distinguumla.
310 D. ALB. MAG. ORD. PR.^ED.

sumere velit universale,

ci'go iii(liictione ptiva sive impeditiva pra>ter pra'dictos
omnia singularia ponenda sunl ct conce- niodos, ut per instantiam et per contra-

denda a respondente, dummodo sint vera riam rationem.

et lu-ohaliilia ad univcrsale autcm sive
:
Adhuc autem ipsum respondentem
contra uuiversale tendanduin est instan- contra arguentem oportet inferre ijisum
tiam ferre per aliquod singulare uon sibi (hoc est, pro se) etproponere diffini-

prius inductum ab opponente, et inducta tiones et positiones ex aliqua causa cre-

prius ab opponenle concessit respondens: dibiles vel necessarias, vel in quibus dif-

et si per aliquod illorum instantiain fer- finitiones prsedicantur quae per seipsas
ret, sibi coutradicere viderelur. Nam sine sunt necessariffi. Nam ex quibuscumque
instantia, vel quae sit, vel quse videatur propositionibus vel diffinitionibus propo-
piohibere orationem, cavendum est a re- silum interimunt ipsi inquirentes sive op-
spondcnte ne protervire videatur. Patet ponentes, palam quoniam his (hoc est,
crffo quod quando in multis singuhnribus per eadem) adversandum et obviandum
apparuit sic esse ut dicitur, et non dede- est eis. Sed hoc maxime cavendum re-

rit sive concesserit respondens universa- spondenti, ne inferat improbabilem posi-

le, cum non habeat instantiam quam pro- tionem. Improbabilis autem positio dici-
ferre possit, tunc manifestum est quod tur multipliciter. Uno enim modo dicitur
protervit. iiu]u-obahilis positio illa, ex qua sumpta

Amplius autem non fert instantiani,

si coiitingit dicere sequi inconvenientia, ut

nec amphus habct unde cimlra argumen- iu positione Zenonis, si omnia dicat quis

tetur per positionem, et unde probet quo- moveri, aut dicat nihil moveri, ut Me-
niam non est verum quod universaliter lissus : ex hac euim multa sequuntur in-
propositum est, magis adliuc protervire convenicntia et qui dicunt quod illa eli-
:

vidclur quamvis tamen nec hoc sufli-

:
gcnda sunt quaiCunKjue sunl pejoris con-
ciat ut per iioc exchulat universalem pro- suetudinis vel urbanitatis, et quod eli-

po.sitam. Quod probatur ex hoc, quod genda suut quaecumque sunt repugnan-
phires habemus a Pliilosophis positas hu- tia cousiliis bonorum et oplininrum, ut
jusmodi rationes, quaj coniinuuiter opi- quoniam voluptas sit bonuui homiuis in
nionibus contrariae suiit, et contra quas vila, quod repugnat bonis consuetudini-

multee habentur rationes : et tanien a bus et quoniam injuriam facere quam

:

respondentibus sustincnd;c siiut, quam- pati melius, quod repugnat bonis consi-

vis rationes qua3 sunt iii contrariuin non liis audientes enim non odio habent
:

contingat solvere, vel valde difiicile sit respondentem quasi inferentem hsec ser-

solvere easdem. Vekit est Zenonis posi- mocinatiiinis sive disputationiscausa, sed
tio, quoniam nihil contingit moveri, vcl odio Iiaiient ut dicenlem qu;e et bona vi-

aliquod stadium vel spatium pertransire: dentur et vera, et ut amplectenteni talia:

sed non tamen propter hoc quse sunt tali- quia sermones morales creduntur ex
bus opposita sive ol)jecta taUbus in con- amore magis quam ex sermone persua-
trariuin adductis propositionibus vel ra- sivo. Ne ergo inconveniens accidat, A-el
tionibus dicinuis, quod positiones
tales ne odio habeatur, talia sunt infercnda a
iiou sunt ponenda} :secundum phihiso- respondente. Sic ergo dictum cst qualiter
pliiam enim ponuntur. Si ergo aliquis eslrespondendum ad orationem inducli-
respondentium est, qui neque contra uni- vam.
versalem propositam habet instantiam, Ad syllogisticas vero orationes quali-
ut possit contra eam instare, si non po- ter res[iondendum nunc dicimus. Ob-sit

nit sive concedit, palam est quia protcr- scrvandum igitur quod quiecumque ora-
v:t. F.st eniui in disputationibus proter- tiones falsum syllogizant sive argumen-
va responsio, quiB est syliogisuii cori-u- tationes, solveudum est respond 'uti eas
 LIBER VIII TOPICORr^I. TRACT. II o!l

sive per interemptionem ejus propler prsevidens quis respondentium vel non
quod iit sive sequitur fiilsum : non enim pr;evidens causnm falsitalis, attulit iii-

solvit falsum syllogizatum, qui interimil stantiam contra universalem vcl urgu-
falsum quod est inpraimissis : neque ite- mentationem syIioji;isticam.
rumsolvit, etiam si faisum csl ([uod iute-

rimilur : haiiebit euiui aliquando oratio CAI>L'T Y.

sive argumentatio plura ialsa : et tamen
non omnia ista falsa sunl causa falsitatis De ra/ioiie n'l ordtionvm ikiii conclusam.
conclusionis. Cujus exemplum est, ut si

quis dicat eum qui sedet iu eo quod se- \i»l aulrm sivc cunlini;il orationem
det, scribere : ex lioc enim sequilur in- [ir(diibei-e ((inciiKli. hoc est, pi'oblema
couveniens : accidit enim Socratem se- sive conclusioneui prohiberi ne conclu-
dere, et sequitur sive accidit ex liis So- datur : quia idem est quajstio, problema,
cratem scribere, quud est falsum : inli^- et cduclusio. HBec autem prohibitio ctiam
rempto ergo falso, lioc est, Socratem ne concludatur, contingit quadrupliciter.
scribere, nihil magis soluta est oratio : Hoc enim coutingit, aul quia respoiulens
quia non dicitur et interimilur illud pro- ostendit in quo est falsum, |iro[)ler ([uod
[)ler quod oratio falsa esl, quamvis fal- non coucludit, ut paulo anlc dictum est.
sum sit axioma (hoc est, assiinq)la pro- Aul secnndo modo ad iulerrdgaulcui in-
positio) quod intcnmitur: et hoc idco est, slautiam, hoc est, impedinieulum ferre,
qnia nou propler hoc iutcrimitur illud ne procedat ad conclusiouem, ut qua;-
[(ro|)lcr quod oratio sive argumentatio rendo inleileclum interrogative proposi-
falsaest quia si aliquis sit sedcns et non
: torum, vel qutestiones laterales juxta
scribens, patet quodinisto nou tenet so- propositum propiuquas inquireudo et ,

lutio:quare nou conveniet solutio quaj coutra respondenlem quasi inq)ro[)cran-

data est ([uare non debuit quis intcrime-
:
do s;epe eniin non solvit res|)oudcns
;

reSocr;ilcm scdere, sedputius dcl)iiil hoc quidein, ut c;iusain falsitalis oslciidat,

inlcriincrc, ([iiud cst scdcntcin iu eo quod scd ul taci;il ([ikkI iutcrrogans non possit
sedel, scribcre nou cnini oinnis ([ui S(^- hjngius [iruferre sive us([iie ad cunclusio-
dct, scribil in eo quod sedet. llle ergo nem oratiouem intendere pr()[)tcr multa
solvit omiiino argumenlationem syllogi- qua-.sita. Tertiuni autem impcdimentuin
sticani, (|iii iiitcrimil id pro[)ter quod est esl ad iutcrrogala sive ad iiitcri(ig;iiilciii

falsum iii luinuri [)ru[)usitiune, et non in [n'upusit;i cunlriulicere : accidit euim ex

nnijuri : iiuvit aiilcm sulverc vcl solnlio- iiitcirug;ilis nuii licri (lioc est, nuu s;H[ui)
nciu ([iii scivil ([iiuiii;iiii [iru|i|cr liuc ui;i- ([iiud xdliiiiiiis : cii ([uud iiuii bciic, hoc
tiu fuitfiils;!. iiiijiisaulein siiiiilc et exeiu- est, (hdjilo inuilu vcl urdiiic \'cl diiniuute
plum in malheiiiaticis ot in his lineis, inlerrogata sunl : el iidditu alii^uu (lioc
quie falso circiilo scribuntur, ul si di- est, debilo ordiue) vel eo quod diminu-
caiii, quod liueaj ab eodem eentro circuli liiin est, accidil fieri conclusioiiciii iiilcii-

duct;e ;id circumfereuliaiu siiut tequales, taiii : tale igitur omissum rcs^iuiidcus di-
et describautiir liiie;e curv;e a cciilru ;i(l ccre (hdict coutra inlcrrog;itii dc suu of-
circiiiiii'crciiti;iiii (liiil;c, ct iiircr;itur i[iiud liciii. Si crgu inlcrrugiiiis iiuii [lulcsl [iru-

istie uuii suiil ;e([ii;ilcs : iiuii ciiim iu ta- [)ter a sc ouiissa iii iiuqiliiis (lioc est,

libus arguiucnt;ilioiiibiis sullicit iiisl;irc, usqui^ ad conclusionem) siiam oraliouem

et oslendere quod sil l;ilsiiiii : iit [ii^qdcr [iruduccre, lunc a res[)ondenle ad iiiler-
hoc ([iiud liiic;c ciir\;c siiiil iu;e([Uiiles, rogantem (lioc esl,conlra iiilerrogantcm)
ubi recl;e ;i ceiilru ad circiind'crciili;iin erit h'reuda inslaiitiii cuiu (ibjiirgaliuiic
ductic suiit ;e([ualcs. Sic ciiiin assigiiandu (i|i|)unciilis. Si aiilcin sit iiiqicdiiiicnliim
Ciiiis;iiii ralsil;ilis, crit iii;iiiircstiiiii iilriiiu iiilcrroganlis, el iioii inlerrogali, il;i ([iiud
 :

312 D. y\LB. MAQ. (tRD. PR.ED.

inlonogaus polesl quideio procedero ad nem jnopositam : vA tunc fit increjiabilis

conclusionem : tunc respondenlis est oratio ox parte utontis ea: cum enim dis-
quaerere instantiam ad interrogata, ul ex putare sit opus duorum, ojijionentis et
ista parlo impediat conclusionem , ne (tiain respondcntis, non ost in altero tan-
aliud propler eani pati videatur. Quarta tiim bene sumere, hoc est, ad debitum
aulem ot pessima (quffi maxinie aflligit Jiiiem deducore commune opus in quo
opponentem) instantia est, qu?e est ad uterque juvandus est ab altero. Unde ali-
tempus prolixius quidem enim respon-
:
quando necessariiim ost opponenti conari
dentes, talil)us orationibus instant, ad rationibus ad eum qui dicit , hoc est,
qucB disputare pluris esl temporis quam contra eum qui dicit, qiiod jiniculdubio
sit prsesenlis oxercitationis, quae est circa tunc non resitondcl secundum veraai ra-
principale propositum : et hoc est, quod tionem responsionis quamvis quidem ,

ante dictuni est diflicultatis majoi"is as- conlra opponentem, quando et is qui
sumjilio ; et liis modis inq^edilur operans respondet et vicem agit respondentis
obviativo disputans, ne deveniat ad con- observat eum, ut dicat obviando con-
clusionem intentam. traria interroganti sive opponenti, et ni-
Epilogaliter ergo dicendo, sicut dictum litur contrariari opponenti, ct non jiivari
est prius, instantise flunt quatuor modis. ad iu^juisitionem positionis : et piwcipue
Comparando autom istas instantias ad in- (juando dicit opponenti contraria, sua-
vicem, dicimusquod inter istas instanlias dens ea per rationem, quia sic sit vel vi-
sive impedimenta non est S(dulio oralio- deatur esse probabilis : tales enim re-
nis non concludentis, nisi piima tanUim, spondentes sic gravantes ipsos opponen-
ut in antehabito capilulo deti^rminatum tos, faciunt quae sunt ad exercitationem
est. Reliqiu-B vero tres dictffi instantiaj certativee et colluctativse, et non diale-
non solutiones sed jirohibiliones et im- ctica', quae ox probabilibus sunt ad pro-
pedimenta qua^damsuntconclusionum ne blema sive ad positionem terminan-
fiant conlra respondentem, qui prohibere dam.
debet ne aliiidalH)|iponenle pati videatur. Ouoniam autem hujusmodi orationes
ex parte respondentis et ex parte oppo-
nentis sunt propter gymnasium sive
CAPUT VI.
luctam et certamentum, ot propter expe-
rimontum (juod respondons de viribus
J)r incyrpiitioiir nrdtionis ex jnirlc iitrit-
ojiponentis vult accipere, et non sunt
tis ea iii (jriirriili r.r partc orationis in
inquisitivie jjiopter doctrinam de posi-
generali, ctc.
tione faciendam palam quoniam ad
,

comjiescendum respondentem non so-

Tncrepatio vero orationis sive incropa- lum verum est syllogizandum opponenti,
bilis oratio est aliquando et secundum sed etiam falsum, ut et falsa aliquando
ipsam oralionem, et eliam ex parte uten- concludat contra respondentem : nec
tis ca, et quando inlerrogatur non eadein semper per vera pra^syllogizandum est
quaj ad propositum debet interrogari se- opponenti, sed aliquando jier falsa, ut
cundum qualilatem piopositi qiiod iiilen- ot ex falsis a respondente datis aliquando
ditur, ot ad quod debet esse disjiutatio, jirocedat contra rospondentem Saepe .

vel in illo sensu in quo est interroganda cnim contingit, quod vero posito, inte-
plerumque enini rospondens qui interro- riinero necesse est disputantes sive
id
gatur in disputatione , causa cst ipHul opponentes quia per illud ipsi respon-
:

non bene disputatur oratio sivo positio : dentcs impcdiuut disjiutationem : et tunc
eo quod ipse inolerviens non concedit ea (juia verum non intorimitur per verum,
ex quibus plane erat dispulare ad oratio- scd per falsuin, oportet in syllogismo
 LIBER Ylll TOPICUKl M, TRACT. II 513
protfndere et proponere falsa'. Quoniam (quantuni ail impL-dinientuni (lisputatio-
ct falso posito, non potest hoc interimi, nis) sive respondendo, sivc inlerrogando
nisi per falsa deducendo ad inconveniens, fiat lioc, scilicet prave litiicare nani sic- :

oporletetiam tunc protendere falsa : nihil ul qui opponit litigatorie (hoc est, ad
enim prohi!)et in prohahilibus alicui rmem htis) prave litigal, sic etiam ille
respondentium ahquando videri ea quse qui hligatorie respondet, sicut ille qui
non sunt (hoc est, quae falsa sunt) magis non in respondendo concedit quod vide-
quam videantur ea qufe sunt vera. Sicut tur, et quod est prohahile, neque suscipit
quod sol sit mono[)edalis, magis alicui assentiendo quidquam cjus quod interro-
videlur, quam quod sit nuijor hahita- gans vult inquirere ad propositara faciens
tione : propter qund argumentatione positionem.
facta ex falsis, quie ilU responderi vi- Manifcslum ergo ex his quie dicta
dentur, magis erit suasus ut compesca- gunt, quoniam non simihter, hoc cst, ex
tur quara sit adjutus. ..adeiu causa increpandum est, et per se
Propter quo.l argumentatione facta ex sive secundum se orationera intcrrogan-
falsis ad doctrinam sive docendum est tem sive-opponentem sed alia de causa :

oratio aliquando nuile syllogizata ex par- increpatur opponens, et alia respondens :

te opponentis: quia opponentem qui trans- nihilenim prohibet aiiquando orationera

fert et refert disputationem obviativam quidem pravam esse, interrogantem vero
ad respondentem, si bene se in disputan- ut contingit (hoc est, quantum disputa-
do habere vult. dehel tiansferre dialecti- tio et oratio permittit) oplinie contra re-
ce et non liligatorie, ut eliam ex probalii- spondentem disputare secundum modum
libus ad positionem disputet, et non ad «1 legem dialectica- disputatiunis. Naui
contentionein se transferat : sicut etiam contra discolos respondentes noii est for-
oportet geometram disputare geometri- te possibile statim, uisi jirius compesca-
ce et hoc quidein oportet opponentem tur per cavillationes
:
, quales ijuis sive
ohservare, sive falsum sit, sive verum alius opponentium vult facere svlhvis-
quod concludendum est contra proposi- nios : sed oportet eum facere tales, qua-
tuiii. Quales aulem dialectici suiil sylln- l,>scontingit facere ad compescendMiii di-
gisini i]uihiis uli dcln'! opponens, dicluin scoluni.
est prius in |iriiiii) lilnd liujus scientiae.
Quoiiiaiii aiilcia indcliuitiim cst sive
tjuoniain aulem [travus socius est, qtii
iiiccrlmii cl iudeterminatura quando
,

iiiqiedit commune opus, palam est quod

coiilraria vcl
ii|)|)iiiicnli respondenti, et
in oratione (linc csl, in disputatioue) pra-
quando ca qij;e suiit in [irincipio sunt in-
vus i'sl qiii iiii|irilil dis(iulalionis |iruces-
convenientia ad
, intentum |)roposituiu
siiiu dehituiu : uhi eiiini quod piiqiuni- faciuiil vcl |ir(ip(iiiuiil iKimiiies disputan-
tiir iii dilliiiitiniiihiis, i-sl conunune qui- tes ad inviccm oj)|ionciis c| rcs[)()iidcns :

liriii (i|iii> il iip[i(iiii'iili L't respondenti :

plurimi etiam ea [irius siiut rciiiicntes et
cerlaiilibus autem liis o[)ponente el re- negantes , postea concediiiil ci jionunt
s[iondi'nte el ad victoriam contra sc invi- h;ec, ul sa'[)e in proh^ihilihus
til : cl hoc
cem coiiantihus, uon est possibile eveiii- jit ld,.(,.(|ui;i leqioiideiilcs |)l.'rumque sub-
rc iilrlipic idem ([ikhI iiilcndit. Cerl;iiili- aiKJinnl ad [lerversum inlcllectum audi-
biis ciiiiu duobus ;i(l iiivicein, plures uno ta, referendo ea qua) iulerrogantes inter-
viiiccrc esl iiii|)()ssil)ilc : ;iiiil)o vincere rogant a princi[)io, et cx Jioc necesse est
iioii [KisMiiil, scd iiuus viiicct, ct ;i!t(!r pravas lieri dis|iut;itioiics. Kt caiisa hu-
ccdel sive succumbcl. .Niliil ;iiilciii dilfert jus csl illc ,|iii rcspondel, li;cc i|iiidciii li-

' Wiuiii iKPii iiulcsl inl.Tiiiil per vcnm •

„i,.,is. Kx li,.c ...Jii-iliii ,|ikhI iiiuII;i f;ils;i siiiit
falsuiii iicr lulsiiiii, iii>l il.ic.inlo ;k1 iii.-,,uv. - pi ..l.al.ili.iiu viTi?. 1'. .).
 314 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
tigiosa conccdens, alia aulem talia qua? tunc j)atet quod est diminuta et deii-

faciunt ad proposituni uon concedeus. ciens, et deficit in necessariis, et maxime

Sic ergo ex parte utentium oratione est quando addita sunt pejora ad proban-
increpanda oratio. Et manifestum est. ut dum, et minus j)robabiHa quam conclu-
diximus, quouiam non similitcr incre- sio. Rursum quarta causa increpationis
pandura est et orationes et interrogautes. est, si talis sit oratio, quod non fiat ex
ea svHogismus ad propositum, nisi qui-

CAPUT VII. busdam abiatis : quia tunc abundat su-

perfluis ,
qua? esse non possunt causa
De quinquc increpationihus oralionis sc- conclusionis. Nam quandoque opponen-
cunduni sc. tes sumunt pluia interroganda , quam
necessaria sunt ad propositum : et pro-
Per se autem sumptaj orationis nun iu pter hoc tunc non fit syllogismus conclu-
usu opponenlis vel responduntis quinque dens, eo quod haec sunt quia causa con- :

sunt increpationes. Priina quidem sum- clusionis esse non possunt Amplius .

pta est in oratione secuudum quod est cau- ([uinta causa increpationis est, si ex ira-

sa couclusiouis, quando talis est oratio, j)ro])a]pili()ri])Us et minus credil)ilibus

quod ex interrogatis propositionibus non quani sit conclusio, fiat syllogismus : aut
concluditur allquid, nec propositum, nec etiani fiat cx veris, sed plurima opera
aliud omnino : cum siut vel falsa, vel sive labore indigentibus ad manifestari
improbabilia plura eoruni, vel omnia in satis ,
quam conclusio ad demonstran-
Quomodo quibus cst couclusio prtemissffi eniin :
dum : hoc enim est axioma assumptum,
ut pi'iediclum est.
suif/causl quantum extrema, materialiter se habent

condusio^ ad conclusiouem, et quantum ad rae- \A intelligentiam eorum qua- dicta

^HuTcausa
niodo
''"°'
diuni, ut causa efliciens babent se ad
'
suut et explanationem, notandum est
effeciiva.
conclusionem, et conclusio cst in ij)sis ut quod non oportet quod syllogisrai
dicere,
elfectus in causa materiali uno niodu, et dialectici et ad propositum fiantex omni-

ut etfectus iu causa efliciente alio modo. bus sive quibuscumque propositionibus :

Et quando neque ablatis quibusdam, ne- et uon ojiorlct dicere syllogismos simili-

que additis neque ctiam his quidem

, ter (lioc est, a?qualiter) esse probabiles et
aldatis, his vero additis (it ex ipsis aliqua verisimiles : naturaliter enim ex ipsa na-
couclusio : talia enira non possunt aliquo tura j)ropositionum qua;dam earum qu»
modo esse causa conclusionis : et ideo quteruutur sive interroganlur, sunt faci-
est hoc, (juia omnes formai syllogisticae liora quibusdam et probabiliora, et quie-
repugnant, nec servant aliquem ordinem ilam difliciliora el improbabiliora. Proj)ter
niedii vel extremorum, uec per dici de quod qui couuexuerit sive j)roposuerit
omui, vel dici de nullo confirraantur : et syllogismos ex propositionibus maxime
ideo raerito sunt increpanda. Sccunda probabilibus in quantum conveuit secun-
autera increpatio sive causa iucrepationis duui propositam raateriam (hoc est, in

est, si oratio talis sit quod ex ea non quantura perniittit proposita materia)
fiat syllogismus ad propositum : peccat hiec bene disputal : et non dicitur esse
enim^ eo quod caret fiue debito : vel increpauda oratio, quia etiam argumeu-
etiara si non fiat sylbjgismus diak'cticus, tuin CN. jirohabilibus j)rocedere coustat.
et ex talibus probabilibus, et de quibus Manirestum est eliain ex dictis, (|uod

prius in primo hujus scieutiaj libro di- non est eadem causa increjiationis iu ura-
clum est. Tcrtia autem increpatio sive tione secundum quod est ordinata ad
causa increpationis est, si oratio talis est propositura ostendendura, et in oratione
quod syllogismus ad propositum ex ea secundum quod perse suinitur ad conclu-
non fiat, nisi quibusdum additis ; quia sionera quamcumque sirailiter ordinala:

,
 T.ir?ER VITT TOPICORrAr, TR\r,T. TT 313

niliil enim prohibet per se quidem ora- deatur facere ad conclusioncm per ali-
tionem esse vituperabilem, et tamen ad quem locum sophisticum, et non facit,

problema esse laudabilem : et hoc maxi- tunc est pliilosophisma, non sylbijiisnius:
me tit, quando obviative disputalur ail et non erit demonstratio sive argumen-
aliquid, ad cujus positionem vel fictio- tatiu ostrnsiva, Est autem /;////r/,9oyj/?iA»i«

nem intenditur et proceditur ex datis a dicluin syllogismus demonslrativus, Ar-

respondente. Tiursum c contrario etiam gunientiiiu autem dicitur syllogismus
nihil prohibet quidem per
orationem diaiecticus, eo quod argumentum est ra-
se esse laudabilem, ad problema autem tio rei dubitT faciens lidem : lides autem
esse viluperabilem quia non facit ad : proprius elTectus est syllogismi dialecti-
propositum et hoc lit: quando oratio ci quia (ipinio rationibus jiivala litfides,
:

ex pluribus et verioribus conclusa est, ut dicitur in terlio de Aitiinti K IJtigato-

et facile potest probari, sed tamen im- riusautem syllogismus diciturio/>A/.y;H«,
pertinentibus ad propositum. Erit
au- Ajiorisma autem dicitur syllogismus dia-
tem aliquando quandoque,
sive coiitingit lecticus contradictionis, qui maxime est in
qiiod oratio conclusa pejor est ([uam non oliviativis disputationibus, et est grjecum
conclusa et quidem hoc lit, quando hsec
: nomen compositum ab i, id est, sine,
quse conclusa est, ex fatuis conclusa est, et -opi? quod est»apparitio, ut communi-
hoc est, valde improbabilihus : cum pro- ter dicitur, quia per ipsum ad utramque
non conclusa nnn sit hiijiismodi,
positio partem arguitur, et neutra apparet prius
quod ex fatuis possit concludi, sed talis quam alia : melius tamen dicitur a 7top(a,

quK adsuam probationemtalibus indiget quod est conturbalio, quia inter utram-
qua; sunt probabiliora et vera : et maxi- quc partem contradictioiiis conlurbatur,
me tunc est mala illa oratio, quse ex fa- Si vero fiat aliquis svllogisiuus diale-
tuis concluditur : ipiandd cliam peccat, circus, inquo ex utrisque propositionibus
ita quod concliisio nou esl in assumptis osteiiditur quod videtur, et est probabile,
ad syllogismum propositionibus sicut ef- ita quod propositiones prsemisste non si-

fectus in causa efficiente. Kos autem op- militer probabiles esse videantur, niliil
ponentes qui per falsa verum concludunt prohibet id quod ostenditur, quod est
non justum est increpare : nam falsuiu conclusio, magis et magis esse pndiabile:
qiiidem per falsum necessaria conseqiien- sed si lalis liat svllogismus in ipio iina
tia contingit syllogizare : \iTiiin auteiii ]ini|i(isiliii \ iddiir et esl |iiiilialiilis, ill,i

per falsa quanddquc cdiitingil. Iloc aii- aiilciii reliqiia |)rnpositi(i sil iiculid modo
temjam oiim iiianifcstuin est et dcter- sc haiicns, ncc probaliilis, iicc improba-
minatum in Prioii/ji/s Analyticis. bili.? : aut etiam si iiiia |(ropositionum
Quoniam autem hiec ita determinala videatur ct sit quidciii prdlialiilis, illa

sunt de diversitate orationis syllogisticje, aiilem non videatur, eo ipmd noii proba-
(licciiiiis etiam ex incidenfi arguentes in bilis sit, vel iniprolialiilis, cnnclusiii qua'
liis divcrsilicaii. Dicciiiiis ci-go qiiod ora- seipiilnr, siniililcr ciil \-cl iiciiIim, \ci |irii-

tio, qii;e cst (iciiioiislralio, sic ostcnsivc baliilis vcl iiiqiriilialiilis. Si aiitcni piii|iii-

est dicta aliciijiis dclcriniiiataj coiiclusio- silioiuagis scqiialiir allcrnm, cl jirobalii-

iiis onilio, si ,'iliiid aliquid est intcrmix- lilalcm vel improbabilitatemcum reliqua
tiiin tali concliisioni, ipiod ad conclusio- sit scfpiiliir eliam con-
probaliilis, tiinc
ncin pidbandam vel cavendam niilln mo- clusio vid magis se haliens ad hoc ad
do sc iiabet, non erit syllogismiis dc illo quod magis se haliens est propositio,
sivc ex illo siciil ex causa conclusionis, l'".sl aiilcni (|iio(l(laiii circa orationes vel

scd eril noii (aiis.i iil causa, Si aiitein vi- ciria aii:iiiiiciil,ilioiics jieccntmu, qiiod

.VmsTOTKLi:--, lii .T ili' Aiiiiii.i, lc.\, (niii. i:i7.

 516 D. ALB. MAG. ORD. PRMD.

tamen idem cum aliquo pr£edicatorum longitudine et superiluitale latere facit

est, quia est de genere increpandae ora- causam consequentiae circa quam est ora-
tionis : hoc autem peccatum est, quando tio? cum enim pluriraa praemittuntur,

quis oslcndit per longiora sive plura, ncscitur ex ([uil)us illorura sequitur con-

quod prsemissis inest per pauciora sive clusio. Et quod iila sit ncquitia et malitia
majora : et per talia minora quie insunt orationis, patct in opposit(j : quia oratio
orationi (hoc est, ari:umentationi) sicut palam et manifcsta in bonilato uno qui-
praemissa' insunt conclusioni quantum ad dcm modo publicissirao (hoc est, com-
extrema : quia aliter conclusio non se- municatissimo) dicta, si sit conclusa ita

queretur ex pr^missis nisi pra?missae es- evidenter ut nihil oportet aliud, hoc est,
sent in conclusione utriusque enim me- : amplius dubitarc vcl quaererc. Uno autem
dietas prwmissarum est conclusio qua aho modo quo ctiara maxime dicitur bo-
major extremitas concluditur de minori. nifas orationis, quando talia sunt in prte-
Hujus exemphim est, ut si prohandum niissis,cx quibus sicut cx prtemissis vel
sit quod una opinio raagis est vera vel principiis necessarium cst conclusionem

quam altera, si ahquis ad hoc pro-

ccrta essc. Est autera pcr conclusiones (hoc
handum petiit vel assumpsit, quodsingii- est, per pioliatas et notiores propositio-
hirium sive esse idem d* se praedicatum nes) conclusuni sive conclusa. Amphus.
magis est verum assump-
vel certum, et autem nequitia sive malitia orationis est,

sit ad hor pro minore jiropositione, quod si deest in prccmissis quod valde proba-
in o])inione est idem de se opinabih^ et bile cst, hoc est, probal)ilius conclusione,
con(dudit per hoc quod magis est opinio sicut in prsemissis dictum est : sed haec
(in qua idem est de se) certa, quam iihi nialilia, (luando diininuta et ionuior est,

in qua est ahud quod(ham de alio opiua- quani debeat essc oratio, ctc.

tum, et sic format sjdlogismum. Umne

idem de se prsedicatum, certius est quam CAPUT VI II.
ubi ahud de aho prsedicatur. Opinio quie
idem de se opinatur, est in qua idem de JJe nioilis falsee ordtinnis.
se prsedicatur. Ergo est certior quam illa
quse ahud de alio opinatur. Et iioc suflicit Sic igitur habitis causis d niodis incrc-
ad propositi ostensionom. Ubi autem hoc pandye orationis diccmus dc raodis fals;p

opinabile sive ad hanc proposilionem orationis : et vocanius

orationcm ars-u-
opinabilem (quod id quod dicitur de se, mcntationem, sicut prius dicitur. Dicimus
magis est verura et certum) quse fuit pro- igitur quod falsa dicitur talis oratio qua-
positio major, petitum est etiam opinio- drupliciter. Uno et primo,
quidera modo
nera eam(h'ni de se magis veram esse, qnando per orationera vidctur concludi
qu8e superlhia sunl d longiorera debito qiKid UdU coni luditur et hrec oratio cst :

facientia ratiocinationem orationi : et po- falsa, quia carct hu^nia, et jicccat in for-

stea ex omnibus ilUs concluditur, quod raa. IIa?c autcni oratio vocatur syllogis-
eamdera opinionem de se ccrtiorem esse mus apparens de numcro litigiosorum et
quamaliam quando enimhabetur, quod
: sophisticorum : nec hic ponit, quia ad
omne de se pra>dicatum est verius aho diaiccticum pci-tincat, scd potius numc-
quodam, et quod opinio de se prfedicata, rura facit in raodis falsa; orationis, nc in-
non oportet assumere opinionem ejusdem suflicicns videatur essc divisio. Oratio
de se maxime veram esse : quia conclusio autera dicitur scrinido falsa sive argu-
habetur sine illo : ct ideo peccatuni cst mcnlatio. quando non ta-
cnnrluditur,
et nequitia increpanda? orationis : qu;B men ad prdpdsitmn magis cst : et luec
enim possct csse major nequitia orationis vana quam falsa, quia vanura cst quod
sive argumentationis, quam quaj sua est ad Inicm qucm non concludit. Pecca-
 LTBER VIIT TOPTCORT AI. TRACT. II 517

luiu huc csl inaxinic in syUugisuiis qui aiilalivo poiiens, hoc

per alia a veris cst,

suul ad inipossibilc ad quod ducunl cl : cx falsis) oportet csse dcmon-

(lioc cst,

ideo ex isto proposilum non polest pro- strationem sive ostensionc^m quia si vc- :

bari. Aul tertio modo oratio sive ai-^u- riim pcr falsum aliquod intcriniitur,
nicntatio dicitur falsa, quando quidcni oporlct aliqnod posiforum (lioc est, jiro!-

concludit ad propositum, scd nou c\ pro- missorum concessoruin) non csse omni-
j)riis, lioc est, secunduin propriam con- no, [)ioj)lcr (jiicin csl liujus inlcrcmptio-
clusionis disciplinam suinptis, sicul fccil nis veri demonslralio, hoc cst, ostensio
Brisso in circuli quadratura. Hoc autem vcl probatio.
peccatum quando in mcdicinali con-
est, Et ne aliquis dicat quod non oportet
clusione suinitur coiumunis propositio, interimere vcrum jicr falsum positnm in
quai non esl inedicinalis, vidctur lamcn pra^missis.quiavcrumpcrfalsumjiroliatur,
alicui mediciualis essc : aut quaj noii et idco intcrimi non ojiorlct j)cr falsum :

geomelrica, vidctur tamen alicni gcomc- dicimus quod si vcrum concludatur per
trica : aut qute non est dialcctica sive falsa ct qua? valde stulta sunt, hoc est,
probabilis, videtur tamen alicui esse dia- improbabjlia sunt jjlurihus etiam secun-
lectica, sive verum vel falsum est, quod dum sensus mcditantibus, talis oratio erit
accidit in conchisione per improprias pi^jusquoddam, quam ille qui falsum per
proposiliones syllojjislicas. iMio autcin faisum syllogi/at non cnim sequilur
:

modo et qiiailo diillur oralid falsa sive talc vcrum ex talibus falsis, nisi sjdlogis-
argumcnlalio, si pcr falsa syllogizctur, ct ino formali ct nonprobante ncc erit os- :

est [icccans iii materia : conclusio antcni tcnsio proptcr quid, scd quia lantuni,
per falsa syHogizata, quandoquc quideni sicut in Prioribus Analyticis dictum csl.

quandoque erit vera. Nam fal-

erit falsa, Modus autem solvcndi orationes falsas
suni scmper quidcm pcr falsuin concludi- secundum omncs istos quatuor modos
liir vcniin autcm contingil jicr iion vc-
: cst. Ouarc palam jam cx dictis cst, quod
ra concludi, iil dirluiii csl piius. (Juod 1'riino iiiodo vohMiti solvcrc, jirima con-
aulcm oratio sivc argumcnlalio iioc ino- sidcratio cst oralionis per se acccptajha-
do falsa sil, inagis cst peccatum dicenlis benda, ut considcrcl si concludil ct solvit
(hoc est, respondcntis) quam orationis : diccns, quod non concliidil, quia jiec-
(jiiia nisi falsa darct respondens, dialccti- cat in forma. Sectinda consideratio est
cus ex faisis noii jiroccdcret. Et adhuc ne- in scciindo inodo orationis falsai, ut
quc scinper tale jicccalum cst diccnlis si- considcrct ulrum vcruni vc! falsum con-
ve respondenlis, sed ijuando, hoc cst, aii- cliidal ad [)roj)osiliiin. y'c///V/ vcro in lcr-

qiiando scd luiic non csl j)cccalum di-

: lia oralione falsa (;sl, ut considcrct cx
ccnlis, (juando quidcm lalct eum cssc qualibus quibusdain pra?missis concludit,
falsuiii : co quod falsa pcr sc sive sccuii- ulrum etiam cx projiriis vcl impropriis
duin se accepla, jiluribus veris recijiimiis sccnndum jiropriam discijirinam nam si :

magis ct magis jirobabilia essc : cl lioc concliidat cx falsis, scd jirobabiliinis, ra-

iil, si ojiponcns ali([uod vcrnm inlcrimit lionalis cst oratio (juanliim ad dialccli-
ex liis faisis concessis a rcs|)iiii(]ciilc, (jua; cnm, (jiii cx jiiobabilibns proccdil. sivc
maximc jiiobabilia vidcntiir, cl jiro vcris vcris, sive faisis. .VIi(|uando si noii jiro-

suiit conccssa : ijuia hoc pcccatum uon bat ct proccdit qnidcm ex existcnliiuis
cst indialecticis : (iiiu cniin sit probabile (hoc est, vcris) sed improbabiiilius, pra-
falsuin, non c^l jicccalum concedcre va est oratio qnanlum ad (lialcclicuin. Si
qiiando latel ; iiain cum talis cst dcinon- anlcm proccdil cx falsis cl valdc impro-
slratio, lioc cst, oslcnsio intcrimcns aii- l)a])ilil)us et slultis, jialam qiioniam lunc
qiiod vcriiiu, (i|iiiilcl (pidd sitaliorum ve- oratio est prava : aut simjiiicilcr, (jnia

rorum, gr;c(isiiiiis, lioc csl, gcnitiv um iuo slulla sunt : ant jirava cst ad jirojjosiliim.
 318 D. ALB. MAG. ORD. PR.^D.
quianihil probat, cum consequentia in ta- exemplum est, ut si dicam, homo currit,
libus causam non habeant. ergo homo currit : vcl in synonimis, gia-
dius incidit, ergo spathaincidit, et hujus-

CAPLT LX. modi.

Secundo modo petitur id quod est in
De imjjedimen/o ejits qnod est pelere id principio, quando id quod particulariter
quod est in principio, vel petere con- habet probare aliquis, petit universaliter
trarium. in suo toto universali, cum pars a suo toto
non sit diversa, quamvis etiam non omni
Quia autom jam in prseliabitis dictuni modo cum i[)so sit idem. Cujus exem-
est,quod indetermiuatum est quando op- }ilum est, ut qui conatur ostendere, quo-
ponentes ponunt contrarium, velid quod niam contrariorum est una et eadem di-
est in priucipio. et quibus modis petitur sciplina, petit quod omnium oppositorum
oppositum. Dicimus ergo primum, quod est una disciplina. Et attende quod in Remt
"
Quid est pe- quomodo petit interrogans id quod est prfedicatis essentialibus quaemagis insunt
lere princi-
pium secun- in principio, et quando petit contrarium, superioribus quam inferioribus, aut non
dum verita-
tem. secundum veritatem quidem in Posterio- iusunt superioribus nisi per inferiora, vel
ribus Analijlicis dictum est : sed liic di- inferioribus nisi pcr superiora, est iste

cendum est hocsecundum opinitinem. Et bonus processus, cl non est petitio ejus
dico secundum veritatem, quando per quod est in principio sed in accidenti- :

ignotius et ceque iguotum similiter peti- bus praedicatis qute prius insunt infcriori-
tur id quod est in principio. Secundo bus^ et posterius superioribus, si inferius
autem petitur id quod est in principio, pctatur in superiorij petetur in ignobilio-
quando per id quod est idem vel a^que ri quam ipsum sit : et ideo in talibus est
notum vel ignotius quoad nos, petitur pctitio principii, sicut patet in exemplo
DiiTerentia id quod est in principio. Adhucautem inducto quod est accidentaleprsedicatum.
inier peiere
principium. notandum, quod dicitur id quod est in Est aulem inlaHbuspetitio principii quod
et petere id
quod est in principio peti, et non principium in se, videtur, quia id particulare vcl specialc
principio.
sed petitur id quod est in principio in- quod oportebat per se quidem sumptum
volulum in alio frequenter ut in toto vel ostendere, petitur in toto cum aliis plu-
in parte vel convertibili vel liujus ali- ribus particularibus in illo toto conten-
quo. tis.

Modos autem ejus quod est petere id Tertius modus est, si quis idem quod
quod est in principio,determinantes dici- universalitcr est ostendere in proprosito,
mus, quod aliquispetere videtur id quod petit hoc particulariter : qui modus con-
est in principio quinque modis. Manifc- vcrsus cst ad prajccdeutem, quia tolum
stissime quidcm in primo modo contingit taU\ maxime secundum quod ut integrum
petere id quod cst in principio, si quis ex suis partibus consideratur, non cst ni-
idem quod monstrare oportet, petat in si sua^ partis composita^ potcslas, aut uni-
eodcm nomine et re, non est facile hitere vcrsaliter intcgratur ex suis parlibus,
respondentem.Liunivocis autem (hoc est, quando non essentia, sed simpliciter est.
in S3'nonimis) in quibus cst nomen idem, Cujus excmplum cst, ut si proponat os-
et ratio diffinitiva eadem orationis sive tcndcre de omnibus contrariis in_toto ali-

rationis complexae ad nomen, magis latet. quid, ct pctit hoc in aUquibus : videtur
Removet Ef hoc intelligendum de
dubium.
his in quibus enim id quod in plurilms in toto acccptis
aeque nota simt nomen et diffinitio : quia oportcbat ostcndcrc, hoc idem in parti-
in loco a diflinitione (prout diffinitio est bus extra totum divisum sumptis petere.
principium et causa cognoscendi dirfini- Rursus quartus modus, qui conversus
tum) uon est petitio principii. llujus tertii est, si quis dividcns petat in parli-
 LIBER VIII TOPICORrM, TRACT. II 519

bus tiuuil propositum est, eonjunctini esse disciplinam, et pioLet alleram, el

esse JemonstranJum. Ut si oporteat con- non esse eamJem Jiscii^linam sanaliviet

junctim (jstenJere meJicinam esse scien- aegrotativi : lunc enim petit quorumdam
tiam sanativi et a'j;rotativi, et inferat ex contrariorum non esse (-'amjem Jiscipli-
hoc, (juoJ nicJicina est scienlia sanaliva, nam, et sic pctit conlraJicloriam ejus quai
et ."egrotaliva : (juia lulum copulatum non est iinmium cdnlrarioruni csse eamJem

est sute partes simul acceptte. Jisci[)linam. Aut qiiarlus moJus est con-
Aut etiam qi(intus moJus est in con- versus tertii, si aliquis volens probare
vertihilibus, si quis eorum qui3e aJ invl- quorumdam contrariorum ut sanativi et
cem se consequunlur convertibiliter, al- segrotativi eamJem esse disciplinam, ten-
terum petat ex nccessitate esse, ct ex illo taveritsumere in universali contraJictio-
conclu(hrt relitjuum. l't si oporteat osten- nem. Rursus quintus moJus, si quis petat
Jcre, quoJ Jiameter est incommensura- contrarium ei quoJ ex necessitate acci-
bilislalei-i, pelatquoJ lalus esl incoinmen- Jit : co (juoJ hfec sunt (hoc est, contra-
doli

surabile Jiametro : horum cuim unum rium conclusionis) ex necessitate jam in

convertitur cum alio, et eamJem
habenl pra^missis, et per consequenliam : liic

piobationem, et aeque ignotum esl unum enim petit contrarium in conlrario. Aul
emovet sicut aliuj. Attcndc tamen quoJ si unum etiam moJo alio, qui tamen aJ istum re-
' '"'"'
jier aliuJ ctiam accidens esset nolius al- Jucetur : ul si quis non petal vere oppo-
lcro,tunc per illuJpossetinferri reliquum, sita vel contraria, petat tamen Juo Jis-
et non esset petitio principii, seJ locus a j)arata talia, ex quibus eril consequens
convertibili, et ca;tera. opposita contraJictio. Islis ergo modis
contrarium petitur in contrario.
CAPUT X. Quia jam diximus qualiter pelitur id
quod est in principio, et qualiter petitur
De modis peteiuli contraiium. contrarium in contrario, oslendamus dif-
ferentiam istorum ad invicem secundum
.E^iualiter aulem in numerocum quin- (juoJ faciunt malitiam in oratione argu-
que moJis pelilionis j>rincij)ii sunt quin- mentativa. Dicimus igilur quod quod id

que moJi petitionis contrarii, ita (juoJ est contraria recipere, JiiTert ab eo quoJ
omne oppositum sive Jisparatuin Ji- csl in principio petere tantum quoniam :

catur contrarium. IVam jtriinum (Ikic hujiis quod est in j)rincij)io j)etere, est

jntrarium est, j)rimo iiioilo) petit coiiliaiium, si (juis jicccatum nJatuni ad conclusionem : eo
iro oniiii secundum aflirmatidiicni et n e'M-
pcliit (]U()d nos ad conclusionem asj)icientes di-
ipwato!' tioncm ha^c enim maxime ojiponuntur.
: cimus aliijuem quod esl in jjiinci-
jictere

.S'('tv<;K/o modo jietitur conlrarium, si (juis j)io, quando j)etit idem quod in conclu-

pctat contraria secundum oj^j^ositionem sione debuit concludere. Contraria aulem

contrarietatis dicta. Utsi quis petat bo- sunt et pctuntur in sc invicem in propo-
num et malum idem, lioc est, ununi in sitionibus pi\Tmissis, in eo quod projiosi-

altcro. Terlius vcro modus est, si ([uis tioiics s(; halicaul aJ inviccm ali^jiio mo-
(Irl)ciil prubarc aliquiJ uiii\crsalitcr, rt (1(1 Jicloruiii (|iiiiiiiiic iiioJoruiii, Jc ([iii-

j)etiit conlrailicliiuicm universalis in [)ar- bus Jixiinus (iiioil luiiliariuiii jiclitur iu

ticulaii [larticulariter. Ut si aliijuis aJ contrario.

j)robandum sumj)seritcontrariorum unam
 .

320 D. ALB. MAG. ORD. VRJED.

TRACT^TU^ lll

QUALITER DL\LECTIGA EST AD EXERCITANDUM.

missarum syllogizalur, oppositumalterius

CAPUT L primi syllogismi necessario sequetur : ot

hoc quidem estnocessarium, si lioc con-

De docuinentis ad e.rercilatioiiein perti- cedatur, quod omnibus praemissis cum
nenlibi/.s, et fonnalitjiis, et nilioiuilibiis. prima conclusione posilis et concessis no-
cosse fuit conclusionem osse vol soqui ox
Jam autoin Iradita esl dialeclica sccuii- prsemissis : tunc eniiii oppositum sequi-
(liiiii ijuod cst ad inquisitionciii ct ad se- tur opposito conclusionis posito cum al-

cundum pliiiosophiam disciplinas, et tra- 1 ra p rcem i ssa rum

dila etiam jam est dialectica secundum Dando autom documenta secundum
quod cst ad obviationem tam ex parte quod oxercilalivum ost ad positionom do-
opponentis, quam ex parte respondentis. terminandaiii, dicimiis quod ad omnoiii
Nunc igitur ultimo tradilur secundum positionem ros|Hindi'iilis considorandiiiii
quod est aliquidad exercltationem et me- esl argumoutum lerminans eam ad afUi-
ditationcin quce est aclus memorise : et mationem quoniam sic est ut ponitur,
:

frequentcr sunt idem ad exercitationem et arguens ad negativam, quoniam non

et ad meditationem talium orationum sic est ut ponitur. Postquam autem ail

quie valent ad exercitium. Primum qui- utramque partem disputatum est, tunc
dcm et formaliter exercitativuiu confe- quajrendum ost invouire solutionem sic :

rens ad documentum cst, quod oportet onim froquonler faciendo simul accidit ad
assuescere, ut sciat uti conversivo sjdlo- intoriogandum sive opponondum et re-
gismo, ut etiam sciat convorti tales ora- spondendum exerceri et si ad syllogis- :

tiones disputatas : sciendo onim uti syllo- mum disputaiidum ad nullum alium lia-
gismisconvcrsivis, etiam ad hoc quod di- Ijomus, ad nos ipsos tamen sic oxercitaro
citur,magis liabebimus nos idoneos, et nos babebimus.
exibebimus nos magis paratos, ot in pau- Aliud aulem osl, quod
documoiituiu
cis sumptis orationibus plures liabebimus argumonlis ad utramque
sic ]iarlom iu-

Quid sit Dti orationes ad proposilum facientes. Ratio ductis, alternatim ponderatis, oligondum
syTiogismo. autem hujus est, quia converti vel syllo- ett quse sunt ad eamdem opinionem ar-
gismo conversivo uti, est aliquem transu- gumonta magis valentia, sive ista sint ad
mentem conclusionem prinii syllogismi affirmativam opinionis, sive ad negali-
jam sylb;)gizati in alterum syllogismum ot vain : hoc onim ad cognoscendum de
in opposilum conclusioni, et id opposi- mullum confert idoneitatem, ad
quolibet
fuiii ponere cum roliquo, vcl altora pra;- arguondum ad quodlibot propositum ma-
missarum interimere unum eorum pras- gnum liabet por exercitium adjutorium :

missorum quse data sunt in priori syllo- quoniam idoneus est aliquis per exerci-
gismo quia si conclusio non est vora, ot
: tiuin ad arguendum, et quoniam sic est
oppositum conclusionis cum altora pra'- affirmative, et quoniam non sic est nega
 LIBEU VIII TOPICOROl, TRACT. III 321

tivc !\am ex talibus documentis accidit (juod oportet tenninorum (hocest.diflini-

observationem, et facultalem ex observa- lionum et [)rinci|uoruni) idoneos esse,
tis accidit fieri : et etiani liabet adjuto •
iiu quod multas difrinitiones multnruni,
rium ad cognoscndum dc quolibet s.'- ct mnlla princip-a memoriter retineat,
cundum philosophiam speculative pui- el in proi)abilioribus el in [)rimis sive
dentiam, hoc est, providentiam, ut in [)rioribus oporlet esse promptum haec :

quolibet provideatur quid verum el quid enim, ut dicit Aristoteles, minima sunl
falsum sit : et [)Osseinspicere in singulis quantitate, et maxima potestate, et per
quaj utrinque (lioc est, ad utranique pai- lalia liuntmulti syllogismi '. Tentandum

tem contradictionis) de unoquoque acci- autem maxime est [^ranijiue mcmdriter

dil dicere ex liyi)othesi (hoc est, snp|io- rclinei'!', in qua> sicut in [uimijiia Siepe
sitione) hoc est, ex talilius propositinni- incidunt iu multis problematibus sermo-
bus qute sujiponuntur ut eis ulamurlaii- nes, hoc cst, argumcntationes disputan-
quaiu principiishoc enim ad hsec quie : tium, quemadmodum in geometria ante
dicta sunt, non parvum est inslrumen- opus theorematum circa elementa (hoc
tum ex isto eniui reliquum est et ridi-
: cst, principia) oporlet geometram exerci-
ctum et causatiim, iios ratione eligereal- t;itum esse : eo qund iii illa sicul iu juiii-
tcrum contradiclorum, qundcumque esl cijiia incidit theoreinaluni demonslralio ;

it bo- id «juod est vcruiii. (>porlet auleiii ad rt queniadmodum numeris antc^ gene- in
nii. et
icatur hiijus clcctionem aliquem esseboni inge- ralionem proportionabilium niimerorum
iuin.
niisecuudum virtutcm natiir;e ratioualis : oportetaliquem promptum se habcrc circa
esse aulem boni ingenii est posse ex in- capitales numeros cx quibus oriuntur,sic-
genio eligere veruiii iii (juolibet, et fuge- ut patet in hoc
principio arithmeticse :

re falsum : qiiia qui nati sunt bene, lioc enim multum conferl ad id quod est alium
est, qiiibus bcue innaliim est, hoc pos- numerum ex capitali numcni mulliplica-
siint licne faccrc : (juia iiigeniiim dicilur liim et generatum coguosccrc. Simililcr
Milus genitus, cl hic est qui subtiies hiilicl autcm iii oralionibus rheloricis jirojiosi-
sjiirilus ct exj)editas auiiiialcs ojieratio- liones utiles et allegationes scirc oportel
ncs, et bonaiii rationem collativam : nam ct principia veliit in mcmoriali tliesauro
ijui amant verum tanquam natune sua> n^ponere, et statiiu iil rcniiniscentia re-
odiohabent falsuin qudd
ajijilicabilc,et qui ,]it ;,,] i|)s;i, laciuiil ciidciu iiieraorari, et
profcrtur tanqiiam n;i1ura! sii;e inimicum, magis inler alias laciunl propositiones
iacilc disccrminl jicr artcui juvaiiteiii ii;i- syllogisticaj (hoc est, uuiversalcs et com-
tiii;iiii (ijiliiiium iii ciiiiiiiliiis. munes) per quas list decursus syllogisli-

.Miud autciii dciciiiiienlum, quod cuiii cus : co (luod illasdctcrminatassecundum

qui exiM-citatus cssc voluerit, O[ioitct numerum iuspiciunl exercitanles : nou
scire oniliones dis[iutativas v;ileutcs ad syllogislic;e autcm singulari^s sunt, qua)
c;i [iriililciii;il;i quc6 sa!j)c iiniirruiil : li:i'c iiiili siiiil di'lcriliili;il;c scciiikIiiiii iiuilic-

cniiii ciiiiiiiiiiiii;! suiil et ;ul iiiulta v;ilcii- iiim, (.'l iiicd iiiciiior;iii noii jiossiiut. Iii

ti;i, ct iii;i\imc dc jiro|iiiis [iriijinsiliiiiii- l;ililius ;iuteiii iiiciii(ir;iliilibus magis in

busqilibus utiiiiiir ;iii ill;i ;ili;i t;iiii|iiaiii iiiciiidiia rcponendum univcrsalem, quam
I)riucij)iis : ([iii;! ist;i' sunt coustructioncs oiationem, hocesl, tot;im argumentatio-
el v;ilenl ad mult;i : in liis jiroposilioiii- nein iiain esse
: mediocriter idoneum
bus ssepe conlciuliiiil iji--i rcspondentes jirincijiii et hypotliesis (hoc cst, positio-

cum ojipduculiliiis. quia iii iniillis valeiil nis) est diflicilc, lioc est, diflicile est csso
jiriiblcuuitibiis. ;ili(jiiciu iddiiciiiii cli;iiii niediocriter circa

.\uijilius aulcm documcutum ;iliiid csj, jird[iri;i [iiiiicijii;i ciiju^libel el [)roj)rias

' lloc idriii IkiIi. Iiu- iii .')

ilc .\iiiiaa, coiii. 4 tli' [irinclpiis.
322 D. ALB. MAG. ORD. PR.f:D.

propositiones : el ideo communes me- ad {)articulaie : sic ciiim po^sibilc esl

moriter sinil letiiienJae. unam orationem facere pluresinprosyllo-

gismis. Similiter auteni est etiam in en-
thymematibus rheloricis, quod plures
CAPUT II.
tiunt orationes abscedendo a causa par-
Circa (juas uraliones maxivit' e.rcrciUui-
ticulari in universalem el tunc ])lures :

dam. erunt loci rhetorici a nomine et circuni-

sumpti. Eumdem autem
stantiis negotii

opponentem oportet quam maxime fugere

Amplius maxime studendum volenli
sive abscedere in universale, et nmllos
exercere, quod unam orationem sive
oportet syllogismos sive prosyllogismos
unam argumentationem faciat plures el
fcrre, et semper opponentem oportet con-
pluiimas si iieri potest, et quod lioc fa-
siderare circa quas disputat, siinpluri-
cere assuescat hocautem quod una ora-
:

tio piures liat opponoutibus, eril obscu- bus orationibus disputantur : nam omnes
particulares orationes in universalibus
rissime sive latentissime celando a ]M'o-

posito abscedentibus universalia et altio-

disputatae sunt, et non e contrario uni-

documentum (qund vcrsalis in particularibus : et etiam in

ra proposita. IIujus
multae llant argumentationes et proposi-
IKirlicularibus orationibus inest demon-
opponentium stratio universalis quia jKirticulare pcr
tiones) fiet si quisquam
:

universalc dcmonstratur et non est pos-

plurimum abscedat ab his particuiarilius :

circa quaj sivequorum est (iratio, hoc esl,

sibile quidquam demonstrare nisi jjer
universale quia sine universali non est
circa qute vel de quibus tunc disputatur
:
:

quia sic abscedendo latenter plurimaj iu aliud possibde syllogizari.

prosyllogismis iiunt propositiones, et

s3'llogismi multorum mediorum : et ideo CAPUT III.

potentes orationum plurium erunt illi op-
ponentes, qui maxime et ex consuetudine A(l (laod atendum et r/uo exercitio atcn-
pati possunt : memoria enim passiva et durn hoc ccl illo.

receptiva positio, et assuetudo est qua'-

dam accidentia assuescendo patiens : et Cum autem exercitatio sit et in inducti-

ideo (jui his est passus memoria et as- vis j)ropositionibus et in syllogisticis sive
suefactione, per ipsam receptionem talis universalibus, exercitatione inductivarum
habitus potentissimus erit ad faciendum propositionum utendum est ad rudes et

talia. Hujus autem exemplum est, ut hsec imperitos qui secundum sensum judicant,
sit proposita, quod nonest unacontrario- exercitatione autem syllogisticarum pro-
rum disciplina, abscedit in hoc commu- positionum sive universalium utenduni
nissimum,quod non est una ])lurium di- est ad eruditum respondentem, qui judi-
scij)lina sic enim discedendo habebit,
: cat secundum intellectum. Et quidem
quod in his quae sunt ad aliquid, non esl tentandum est a syllogisticis orationibus
una disciplina, et in conjugatis erit sinii- sive argumentationibus accipere proposi-
liter, et in omnibus quse sunt plura, sta- tiones, quae propositiones ideo sunt et
ti m habebitur, quod non est una disci- dicunlur, quia pro aliis concludendis
plina. poni possunt, ct istse sunt universales.
Oportet autem in tali docuniento ad Ab autem particularibus ten-
iuductivis
mulli])licandas facere memorationem ora- tandum est sumerc similitudines et jiara-
tiouum, maxime sunt universalilcr
quffi bolas sic cnim multae valde tiunt ora-
:

sive universales quia in illas maxime

: tiones in his enim et talibus utrseque in-
:

est abscedendum, quamvisipse opponens ductivae et etiam syllogistic* exercitativae

fueril disputans particulariter, hoc est, sunt, hoc est, ad propriura exercitium
 LIBER VIII TOPICORUM, TRACT. Ill 523

deductse. Omnino autem ct universaliter ni eoad quod orationes possunt reduci,

luquendoad exercilationem disputautium neque ad quemliljel, lioc est, contra
tentandum, quia ad lioc exercitantur, quendibet exercitandum, quia non ad
quod possint tentareproponere et afTeriY' discolum omnia negantem : quia si exer-
syllogismum de aliquo quocumque con- citatur contra discolos omnia negantes,
cludendo, aut solutionem de dubio, aut neccsse est pravas fieri disputaliones.
proposilam universalem ex qua in syllo- Nam contra eum qui discolus est, et om-
gismo uti aliquis possit, aut instantiam nia negando omnino tentat videri profu-
contra universalem : quoniam aliquando gere disputationem, justum quidem est
instantiaj solutionis sunt, sivo recta ra- tentandum omnino s)'lIogismuni facere,
tione quis dixerit de proposito, hoc est, sed uec hoc pulclirum projionenti diale-
vere, sive non recte, hoc est, false : et si ctico : eo quod non oportet dialecticum
aliquis hoc apud seipsumsive alteri dixe- .'^tatim ut per disputationem iinpeditur
rit contra quemdisputat, et circa quid, ah ali(|uo, statim consistere ad hellum
hoc est, quidijuid hic dixerit uterque, disjjutando contra quoslihet discolos : si

hoc est, ojiponens et rcspondens quia : enim contra talesdisjiutaverit, necesse esl
prompte posse afferre propositiones et lahoriosum sermonem disputationis ac-
svllogismos et instanti.is ct solulinnes cidere, quia lahoriosum est omnia qu;e Laboriosum
est omnia
contra ohjectorum, sunl ea ex quibus discolus negat, probare : nam illi oppo- qute disco-
lus negat,
etiam jiotestas talia facile faciendi. Est nentes qui exercitati sunt, abstinere non probare.

autcm exercitium causa talis facilis pote- possunt a disputatione certatoria, sive
stalis. Dicit enim Yiclorinus in sua Uhe- contraria (hoc cst, quin disputent in con-
dic- torica, quodnatura facil hahilem, ars ve- trarium ejus quod dicit discolus), et sic
Viclo-
ini. ro potentem, usus vero sive exercitmm jirava lit disputatio.
facit facilem : et maxime exercitium circa
jirojjiisitiones syllogisticas el circa in- C>portet autem et factas habere oratio-
stantias talem facit potestalem. nes et argumentationes ad hujusmodi
Esl enim ut simjiliciter dicatur, sive discolorum interrogationes appropriatas
universaliter, dialecticus excrcitativus et et ordinatas, ct cum hoc universales, in
propositivus et inslanlivus, ct ad hoc quibus quidem minimis (juanlilate ct nu-
excrcitatur ut ha;c pniuijilc lacere pos- mero, et maxinue potestate, eo ijiiod

sit. Est autem jiroponcre, ununi quoddam sunt jilures respectu aliarum, ahundanles
universalc faccrc, et qua'. sunt plura in pcr memoriam hahcbimus utilcs ad jilu-
jiarticularibus, oportet unum omnino in rima concludcnda. II» vero sunt jiropo-
uiiiversali sumere, ad quod est disputa- sitioiicsuiiiversales, adquas dillicillinmm
tio : quia ad singularc iion est disjiutatio csl aliundarc coiitiiiuo sive statiin : et
syllogislica. Instare aiitciii (imniiiii (Iioc idco ojiortel in mciiioria stantes et J3ara-
cst, universaliter) qiind uiiuiu i>l iii iiiii- tas habere in hoc liliro : jiropter facilila-
versali facere phira in jiarticiilarihus, per tem cniin disjiutationis jiosila; sunt :

qute instantia ferlur. Mam instans aut di- quia sunt de iiumcro orationum quae de-
vidit priino universale in particularia, lisibiles sunt, cum uno vcrho signandus
aut inleriiiiil iini\ eisalr jht jiarticiilare, slt iiiiin \ei juitius iiiveiiieiidus. Si autem
hiic (juidem |iailieulaie daiis, illud autein suiil de eveiiiplis, siint iiiagis derisiliilcs :

in (juii iiarliciilarc iion est, noii daiis, et quia c\('iii|ila, iit in jiliiriiius, noii j)os-
|iei- illiid qiiud iioii e^t ihiiis, eiiruiii iiiue siiiil per jiiveseuleiii sciculiam disjiutari :

jiosila suiit in universali, inleiimitur iini- et (juia inutilc cst talihus inimorari, cum
versale instaudo contra ijisuni. etiam ijise .\ristolcles dical, ijuod exem-
Ultimo aiilem isti tractatui adjuiigcn- jilis sic utimur ut senliat qui discil : cl
dlllll, iJIIimI linii est ili.'-JUllailillllll ilr (illl- aliiiiKiiiiIii exeiiijila ^uiit falsa cl ad posi-
524 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

lionem aliorum supposita : et cum mul- ditunt finem : ct iduo dc talibus noncu-
tum disputautur, illi qui dcterminaut, ramus.
 LIBER I

ELENGHORUM

TR4€TATL^ I

DE PR.EMITTENDIS.

Prxdicamentis et Sex principiis jam de-

CAPUT I.
tcrminata sunt ex antecedcntihus et dif-
Ihiitionihus eorum secundum jiotcstalcm
Dc quo sil Intctandiim iii lioc libro. ipsoriim, ct por conscqucnlia siiiil dctcr-
iiiinata iii lihro Divisionitiii. Priiici|iia

Iii Iioc FAnichonnn sii|)histici)i'iiin ii- MMd |)io[iiu([ua svllouismi cl iiig-rcdicnlia

bro, (le syllugismo liti^^atorio agriiduiii siihslaiiliam i[jsius, in lihro J'crilicrmc-

est ad completionem loi,ncae scienliae, sc- iiiiis jaiii dcterminata simt cum modo
cundum quod logica dicitiir a ).oyo; quod coiiqiosilionis, sivc sine modo ct qiiia
:

fst ratii), ct iion a Xo-p; quod est scrmo. svlloiiismiim non constituunt nisi pcr
., Dicit ciiiin Isaac, iiuod ratio cst virlus conscijiicnlias (|iias hahciil ad iiiviccm,
10 quul *

undum ,niialiva, faciciis cuirc causaiii iii <aiisa- co qiiod |icr conscqiiciilias ordiiicni lia-
'
laac.
"*P'"^' luiii, sccmidiiiii 111111(1 causa sumitiir iii hciil aiitcccdcudi cl C(iiisci|iicll(li ct rc|)ll-
eniis et npo caiisa couscqiicntia' ct iioii guaudi c\ (|Uo coiisidcraliir invcntio
,.|,|,niiiiui
causa I
\
«equen- |,|.,, ,.,.,,|sii i, niSr(|Ucul is, sicut CailSiV Csl mcdii, iii codciii liiiro dclcrmiiialiim csl
qua; causal di-ciirsum syil(>j,Msticum pcr di' conseqiicntiis cnuntiationum ad invi-
dici de omni cl dici dc uullo : sic ciiiiu cciii. l'\)riiia vcro i[)sa svllojjfistica quan-
logica est scicntia dc ratione argumcnla- liim ad iiKidiim il li^ruram ct nn'dii or-

tiva. Scd i|uia omiiis ai-giimciilalio ail dinciii, cl cli.iin [Kilcstas syllogistica
s\'liogisiuiiui rcdiicitur, cril ioirica linc inoiit c\ lali caii-ata hirma cl ordino
Iiiodd (licla (lc syliogisiiio, ciljiis ({iiidcui (ordo cuim [lars cst [lotcstatis) dclcrmi-
iiriiicipia rciiiota (quaj sunt praedicata ct nata siiiil iii /'rioriOus .Iniili/ticis. l'A

sulijecla) iii liiui'' dc Vniccrstdilina cl ciim lornia lia'c rcrcrri cl saUaii iioii
326 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
pdssit, nisi vel in materia necessaria, et pcr formam resolutionis ad dijudican-
quae causam consequentiae et consequen- dura quod videbatur esse ad formam syl-
tis continet intra se, vel in materia pro- logismi compositam.
l>abili qiinj intra se habet caiisam consc- Adhuc autem cum omne qiiod tradi-
quentiae cx habituiline locali quae locus tur, si incomplexum est, per priora ne-
flicitur, et quid de consequente per coni- cesse est illud notificare per divisionem :

munia in omnibus vel in pluribus inven- si autcm potestas ejus determinari debet,
ta, vel in materia quae vidctur habere cum omnis potcstas superioris sit, eo
causam consequentiae et consequentis, ct quod in tot vel tot potest partes, oportet
non habet vel non sufficientcr habct ct : quod sic determinentur per divisidiiem.
cum de ipsa proul primo modo referlur Siautem complexum deteiininari debeat,
ad materiam, in Posteriorlbiis Analyticis opoitet quod in omne unum alteri de-
jam dcterminatum sit, in Topicis autem terminetur, quod fieri non potest, nisi
etiam dictum sit de ea prout secundo colligendo unuin cum altero, ut ante-
modo refertur ad materiam : restat nunc cedens, vel consequens, vel subjectum
determinare de ipsa prout refertur ad et pra-dicatum de illo : oportet enim in
materiam quae apparet esse hffic enim : hoc uti colligendi arte et conferendi :

proxima materia .syllogismi est prout est quia in omni arte syllogistica necessa-
in voce hanc enim habet syllogismus
: rium est, in qua major extremitas pro-
sophisticus, quamvis non sit, scd appa- lialur inesse minori. ITac i"-itur necessi- Modus i

reat, prout ipsa materia (quae est propo- tate modus noster erit diffinitivus et hujus

sitiones) refertur ad figuram. Quia igitur divisivus et collectivus : qui modus in

quantum ad vocem propositiones habet omni arte logicae praedicto modo dictae

in quibus salvatur forma syllogismi, necessarius est, quia de his tribus tan-
oportet ostendere qualiter forma syllo- quam integrantibus consistit logicum ne-
gismi ad hanc refcrtur materiam : et tunc gotium.
quoad relationem formae svHogisticae ad Adhuc autem cum alius modus sit
materiam consummatum erit negotium scientia' et alius artis (eo quod scientia
logicum sive syllogisticum. sit colleclio principiorum tendentium ad

Adhuc autem cum logica praedicto mo- passionem de eodem suhjecto proban-
do dicta dividatui' in scieuliam ditrerendi dam, ars autem sit collectio principio-
sive invenicndi, et scientiam judicandi, riim quoe sunt regula; operum ad eum-
sicut in partes objectivas : et tradita sit (lem linem operationum tendentium)
in Tojiicis ut scientia differendi, in Prio- oportet nos in hoc opere tenere et for-

ribits autem tradita est sicut scientia ju- mam scientia? in probandis passionibus
dicandi : apparens '
autem nec perfecte de subjecto et subjecti partibus, et mo-
sit scientia difTercndi, nec perfecte scien- dum docendo regulas operatio-
artis in
tia judicandi, ctsi imitetur utramque :
num ad finem sophistarum tendentium,
ideo oportet hanc scientiam tradi in dif- qui est gloria in apparente sapientia.
ferendo primo, etjudicando secundo, si- Hos ergo modos per tolum librum istum
ve primo per formam compositionis, se- tenebimus.
cundo autem per formam resolutionis autem in aliis Peripateticorum
Sicul
ejus quod composilum est. Et ideo duos principem sequimur Aristdtelem, el hunc
libros in hac scientia necesse est intro- explanabimus, qui, sicut dicilur, causa
duci, quorum primus sit de dissertivis efficiens fuit in hoc negotio : quamvis
per formam, secundus autem resolutivus enim hanc Zeno quidani de sophisticis

' Logica sophislica haliet parles duas secun- cet inventivam et jiulicativani. P. J.
duni imitalioiieni, iion tamen perfecte, scili-
 :

LIBER I ELENCHORUM, TRACT. I o27

Iradiderit, non tamon ita ad scientiam et niedii et extremorum pnsitionc in modo

artcai redegit, queniadmoilum et Aristo- el et reali. Dicemus in hoc
ligura nalurali
teles. libro, incipientes ab his (juaR prima sunt

Et erit noster finis (ad qucm nostrum secundum naturam eorum, et ordiiUMU
opus terminabitur) talem scientiam dc naluralem eorum quie sunl dicenda. Inci-
sophisticis consequi et disserendis et ju- piemus enim a qusestione, an est sophi-
dicandis : ex hoc enim et scientiarum du- sticus ekmchus, quse secuadum naturam

bia solvuntur, et cavebifur ab errore qui prima est inter qurestiones quatuor, qu.-c

ex sermone vel ex re posset incidere. 11- i\e srihilibus lieri possunt, an est, quia
nis autem quod ex hoc
intentionis erit, est, quid est, et propter quid est.

ratio perficiatur secundum actum colli- Incipiemus igitur a metis, qu;r prinise
gendi talia quaj videntur esse et non sunt secundum naturam quia quamvis :

sunt peccat enim sophisticus contra dia-

: meta sit ultimum sicut ad quod ducit so-
lccticum syllogismum : et ideo continue phista. tamen haec est primum in inten-
hoc opus post opus Topiconon est ordi- tione ejusdem primum autem iu inten-
:

naadiim. Sic iyilur patet de modo procc- tione est -primum secuudum naturam.
dcndi in hoc opere, et causa efficieate, et (juia ipsum est causa eoruiii (iiiiaiiiiii

liae : de niatci-ia aiileiii coatiaue dice- qu:e siial ad linem illum. Adhiic aiitem
nius. dc sophislicis elenchis tractantes incipie-
mus a peccantibus in forma syllogjismi,

CAPUT II.
qui secundum naturam sunt primi co :

quod per eos etiam cognoscuatur pec-

De ijiiibit.s tvuctanduin rst rl qiiot siail (aiit(^s in materia. Si enim dicam sic :

snphistici rlfnrlii. omais statua est naturalis : statua Ilercu-

lis est statua : ergo statua Ilerculis cst
I)c sophisticis aiiteni eleai liis qui vere naluralis Ante hunc paralogismum et
.

sccundum formam elenchi sunt, quamvis principium cognoscendi ipsum esse pa-
peccent in materia secundum quod ma- ralogismum, est iste alius qui sic lit

teria est propositiones ad rcm signilican- omne a>s est naturalc : statua est a-s : er-

dam relata, slc faisa peccat propdsitio, go statua cst aalaralc. Oui ]>cccal ia for-

cd (|iinil ia easignum signato adu ina : ct (uanilias liis tiihus iiidiiis iacipie-

a>(|iialiir : siiailitcr aulcm ct dc liis (lui iiiiis scciiaiiaia aatuiam a priiais l'rimo

viilcatur clcachi qiiaimis in vcritale laiacn inrijiiciiiiis a (jiuestioac aii est

,

""•' niin siat clcachi, scd saat iiaralo-rismi a usticas clcnchus,

paralogismiis sivc sophi
clca- Removet
Ttapi quod est jaxla, el A'J-|"); (juod cst ra- Et (|ii(i(l dicimus (lc so|iliisticis
(lubiuai.

tio sivc ratiociaatid, scciindum quod ra- cliis iiiis Iraclalarns, et aon de sojdiisti-

lio cadil in difliailione argumeali, qiiaa- cis syllduismis, idco dicimus, (juia sojihi-
dd diritiir i|iidil argumcntum cst ratio rei slicus clcacliiis |ilii> dirit ihisti-
iiiiaia soiihist

diiliic facieas lidciii : sic caiia raliociaa- cas sxlliigisaiiis. luiii i lciiclius sc lialieat

tidiic |iaraloj;isiiii \iilcatiir clcachi, scd (L\ atidilione ad syllogisiaiim, el sojdii-

iiiiii siiiil, ijui piMTaiil iii rdriiia syllogis- sticus elcnchus ex addilionc se halicl ail

Reniovet
iiii, ct iiiilla ns illius liahel aomcn, cu- sdiihisticum syllogismuai. Et (jainl dici- dubiuin.

jiis iKia lialict riirmain, cum oinnis deuo- miis de sojihisticis eleachis jihiraliter, ct
aiiaatio sil a foriaa : sed jirojiler siiaili- 11(111 sdjiliisticd clcacho singalariler, ideo
tiidiiicia (jiiam lialid ad cleachum, ilici- csl, qiiia iiiiilli ct iii jdmalilale lales sunl
liir |iaialiigisiniis , linc cst , loiijugatiii sojihislici elciichi : substaalia enim et

jirdjiiisitidaiiia jiixta svllogismiiia jicr si- essc rci et Idtuia est ex iina lola el sola

mililadiiiciii lacta, iiiiii taiiica cdiisc- (aii>a : cl idcd iiiiiiiii cst cssc cl lidiiaia :

halicl c\ vcra ciirniiitid ciiiiii cst diiiiiir.iriaai, iit dicil

i|iicaliaiii svlldgisiiii iidii
 528 D. ALB. MAG. ORD. PR.^D.

Aristoteles et ideo melius in plurali dici- per compositionem exterioicra lialjcre

tur de sophisticis elenchis, quani de so- Iribualiter hoc qnod non liiiiient sibi ap-

phistico eh'ncho : corruptio enini eh;n- parenler tribuentes et inllando se per

chi in uno niodo non consistit, sed in extensionem ad magna qu;e non lialienl,

nmltis et partitis ad uiuim modum non procedentes et fingentes se cxlerius ut

Ouod autem dixiinus so- vidcantur esse quod non sunt. Et sic
Quomodo reducibilihus.
intelligen-
elenchum poccare in niateria,
pliisticuni jiulcliri sunt, alii quidcra projiter deco-
dum est syl-
loffisnmm
sopliislicum
intelligendum esl quod dictum est de ma- rem quera liabent in veritate, aHi autem
peccare in
materia, et
teria secundum vocem scilicet et rei cum non sint in veritatcdecori, videntur
quoraodo
natuiam conjugationcm naturalem re-
et tamen esse decori, componentes se exte-
babet rnate-
riam uno
riim signilicatarum in oratione et mate- : rius, ut videantur esse quod non sunl. Et
modo etalio
modo non.
riam quidem secundum vocem habet [la- liDC non tiinfum est iu aiiiiiiiitis, sed

rahigismus peccans in materia : et sic eliam inanimatis sirailiter est : nain ho-
svUogismus est verus proximam et es- rum qute sunt inanimata, haec quideni
sentialem materiam habens syllogismi : sunt argentea vere secundura formam et

realiler autem secundum quod ea qua' raaleriam ai-genti : iHa vero sunt aurea

snnt in voce, sunt ad rem significandam, vere. Ilia autera non sunt vere argentea
non habel materiara et ideo non est :
vel aurea, sed secundura scnsum appa-

syllogisinus, ciim materiam non habens, renlcr, ut lithargyria quiilem (Iioc est,

forma reali sit necesse de spuina et ffece argenti faclii) el stan-

per consequens et

carere :
syUogismus est,
vocaliter igitur nea videntur in sensu in superficie ar-

et non reahter significatio enim sernu)-

: tienlea : aurichalchea vero felle croceo

nis adjacet falso,sicut figura hominis ad- canino tincta , videntur in superlicie

jacet mortuo : nam statira cadunt vel quantum ad priraum intuituin esse au-

corruniiiuntur a figura quaj cadunt ixh rea.

esse : quamvis figura comitetur el con- Eodera vero modo et syUogismus et

sicut iHcit Aristoteh'S elenchus hic quidera vere est, ille autera
sequens sit esse,

in quarto Meteororum. non vere est syUogismus et elencims :

diceraus incipientes a vidcntur autem esse propter iiupeiiliara

De his igitur

quffistione an est talis sophisticus eh'n- dislinctionis. Nam iraperiti specuhintur

Quod enim sit, sic non in profundum veritatis, sed id quod

chus, sicut diximus.
Quoniam ergo alii
proljalur. quidem sunt in supcrficie apparet prima facie, velut

veri syllogismiveram materiani et ve- loiiii-c distantes. Nam syUoeismus in ve-

ritide est ex quihusdara principiis sive

ram formam realiter habentes secnmhim
naturalem et realem raedii positionem, propositionibus positis et ordinalis debi-
lo iirdine, et terminis et propositionibus
alii aulem cum non sint veri syllogismi,
posilis ct concessis, ut dicatiir (Hversum
vidcnlnr taraen esse syllogismi per ali-
qnid quod est ex necessilate conseijuentiie
quaiii causara apparentice et siinilitudi-
manifestum est evenire vel accidere. Diversum dico ab
nis ad veros s^dhigismos,
fit in omni- liis quse posita sunt et si posita sunt,
ex nunc dicendis : hoc enira :

inanimatis un- tunc ipsa posita sunt maler et posilio

bus rebus et animatis et :

ht in aliis a syHo- eorum confert eis formam. Et si ex ne-

de quemadmodum hoc
esse et non ccssitate accidit, tunc pr;emisste eninl
gisrais, quod aHquid videtur
caus;e conclusionis, et exchiditur nnn
est, itii Ht et in orationibus syUogislicis.
aHi quidem hahent causa. Et si diversum est quod sequitur,
lii htuniiiibus enira
cxcluditur petitio principii. Et si jiosila
brne liabitura undc hiudentur, ut nobiles
verila- siint in ordinc terminorura, excludunlur
et puhdiri, sicul sunt secundiiin
in veritate quidcin non paralogismi peccantes in forma. Et si
Irm : alii aulem
hiibcnl lalem hiibitum, videntur elenim
jiosita sunt per concessionem veritatis,
 LIBER I ELENCHORUM, TRACT. I 329

excluduntuf pcccantes in materia. Elon- tinita sunt : et per cnnsequens oratio-

clius auleni verus est syllogismus euni nuni multitudci liuitn ost quoad nos, cum
contradictione conclusionis. Et sic utrr- sint posita a nostra constitutione : nostra
que tuni syllogismus ,
quani eleuclius, enim institutio quoad nos inllnita esse
vere concludit : quod non facit sopliisti- non potest quia quod a noltis in quo-
:

cus : ergo sopliisticus videtur esse syllo- dam numero (inito institutum est, quoad
gismus et elenchus, non autem cst in ve- nos infinitum esse non potest res autcm :

ritate. cum sint non a nohis sunl infiniti-e ,

Sophistici eniiu Iiuc non iaciunt, quod quoad nos.

ex necessitate concludant, lamcn hoc fa- Et si aliquis ohjiciat de qualihet ora- Objectio.

cere videntur oh multas causas, qure se- tione pcr dictum suum, et de dicto ite-
cundum onmeslocos sophislicos determi- rum suse veritatis :si enim Socrates cur-

nahuntur, quorum locorum sophistico- rit, Socratem currerc est verum et si :

runi facientium, quod non concIu<Iunt ex Socratem currere est verum, Socratem
necessitate. aptissimus est ad decipien- ciirrere esse verum est verum, et sic in
dum per causam apparentia", et puhlicis- infinituiu: Diirndum quod hoc oralio- Solutio.

simus est, ([iii lit per noiiiiiia, pcr quas num nmltiludinem non facit inlinitam
est requivocalio. Et dico aplissiinmn pro- qiioad nos, nisi secundum ralionem, et
pter convenientiani cum syII(igisino, non non secundum naturam quia omnes il- :

propter hoc quod liahet multiplicilatem Ire orationes de eodem sunt (>t quia :

actuah™, quae magis nata est decipere prgedicato modo res in iiiillo (pioad nos
quam pntentialis vel phantastica, sicut et excedunt nomina et oratiom^s, necesso
pnleiilialis magis docipit qiiam phanlasti- est si oiniies res nomine vid oraliuno di^-
ca. Piililicissinms est idcin ((uod com- hcat significari in disputando ,
qiiod
muniter : quia est in incoinplexo (jund untim nomen et una oratio plures res si-
in plus et puhlicum magis est, quam gnilicet, et sic sit nomen vel oratio am-
qiiod est in complexa oratione et quia : higua, in cujus rei sumalur signilicatio-
est in nomine, majorem hahet apparen- ne. Quemadniuduin igitur illl ([iii in
tiam quam fallacia^ contradictionem. cumpulationibiis luiu sunt j)ruin|ili nu-
Ratin autcin et eausa majoris appa- ineros |iru|)uitinnales ferre, expcllunlur
icnliic iii lucu snphistico qui lil piM- nn- ct \ iiiciiiilur et decipiuntur a scientihus
iniiia, h;ec est, quod non est (hoc esl, ferre tales numeros : (jund maxiine ])a- Scientia ri-
tliinioniBn-
non contingit) disputare aliquos ferentes tet in scientia qua"' rilkiinoinantia Gra^ce, tia

vel conferentes ipsas res ad invicem : ali- Laline autem pugna numerornin voca-
(juando eiiiiii rcs siint ahsentes, cl ali- tnr, iii (jua doccliir, (|ii.ililrr nniiicriis
(jiinndn nnn siiiil n^s de qiiihiis (lispiila- (ii|)il iiuincnim : cudciii niudu lil ctijiin

tiir, scd in (lispiilaiido uliniiir nuiniiiihiis in uraliniiihtis : (jiiia (jiii numiiiiiin virtii-
notte signilicaliuiiis pm iclnis : cl (piud lis in |iliira signilicaudo ignari stiiil, pa-
accidii in iiuiiiiiiiliiis, cliam in rclnis (jiiu- lalngi/.anliir el dccijiiunlnr, et ijisi sccum
que arhitraiuur aeeidere : et hoe freqiien- apud se, el cliaiii audientes
(lis|)utaiiles

ler fallit, lluic autem similc

quod fit est, aiiquossecum disputaiites, Oh lianc ergo
in ratiocinantihus in computis numero- causam ct alias (ijiKe adhuc in aliis falla-
runi sive coinptilantibiis, in qiif) non qiii- ciis dicenda' siint) patcl, (jiind esl ali(juis

libcl niiinciiis cnilibct iiiiiiicrafn a|ipli- syllogismus snj)hislicus cl clciicliiis appa-

cahilis est, siciil ncc (piudlibcl iiuiiicii rcns, et nou cxistens secuncluni ici vcri-
ciiilihcl rci est a|iplicabilc : ct idco iiun lalcm, qiiaiuvis subslaiitinin syllogismi
est siniilc (pinad Iinc (juud id i|iiu(l acci- liabeat scciiiicliim vucciu.

dil iii nuniinihus, accidal cliain iii rcbiis. I",l si bnlc .iliipiis ohjicial. (piud in oiijccilo.

Nam iiciiniii,'! cpiiclcm iii Icm iiliuiiialc niill.i scicnli.i iclcm csl (pKcsiliim ct siqi-

II ^i
 530. D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
positum ut subjectum oportet enini de :
prima, ex quibus ordinem et rationem
subjecto el quid est et quia est, relinque- ordinis accipiunt omnia alia etin subjecto

re el supponere. Si ergo subjectum Im- et in Adhuc autem scirc ea

principiis.

jus scientite est sopbisticus elencbus, vi- quorum simul sciendi modus est et scien-
detur quod an sit, non debeat inquiri et di gratia. Ex liis accipitur quintum opus

probari. Jam autem inquisivimus de eo sapientis, quod est ordinare unumquod-

Soiuiio. an probavimus eum esse. Ad quod

sit, ct que et non ordinari ab aliquo quod ha- :

dicendum, quod quia non manifestum bet ex hoc, quod scit prima quae capita
est eum esse cum non esse videatur, de sunt et radices et principia in omnibus. Et
bonitate doctrinse fuit probare eum esse. quia haec sunt opera sapientis in seipso vel
Non enim h^c scientia accipit eum esse in liis qu;e suse subjacent sapientia' et non
et stabilitum a prima pbilosophia, sicut ad alium, ideo in talibus non est appetitus
aliffi scientiffi, quarum subjectum
certum sopbistse : quia non est glorianisi in liis

est :et ideo a quEestione an est, in bac quae ad alium sunt quia per gloriam lit,
:

doctrina oportuit incipere. ut dicitur in Topicis, quod nullo con-

sciente non festinaret in esse et ideo in :

talibus non potest sophista similis esse

CAPUT III.
sapienti.

(/ jj/rijj/r/- I/^c
Ad alterum autem conferendo et dispu-
C/tji/s cs/ /i/i .s//llo(/is)no,
tando opus sapientis: in quo vera gloria
/lo/e/'rni/iim///r gcz/cra dispu/n/ionu/n.
est (ut ad unum universaliter sit com-
in quibusdam qui so-
prehendere) in unoquoque opus scientis
Quoniam autem
magis operte pretiuiii esse et sapientis cum
est, respondet, non
pbistse sunt,
mcntiri quidem eum de quibus novit et
sive utile eiaestimatum pretium sui ope-
:

ris et sui laboris, videri esse sapientes cum opponit, proprium opus sapientis est

quam esse vere sapien- ipsum respondentem sibi mentientem

propler gloriam,
mnnifestare posse per ea de quibus novit.
tes et non vidcri eo quod gloriam appe- :

Cnusa enim qua nonmentitur, nec men-

tunt et Inudrm si sapientes appareant co-
liri videtur, est quia ipse solus per pri-
ram bominibus est enini sophistica a[i-
:

parens sapientia, et non existens verasa-

ma quse causa sunt et non habent priora
ante se novit omnes autem alii scientes
pientia. Et quia sophista copiosus est ab
:

sciunt ex secundis, et ideo aliquando

apparente sapientia et non existente, hic
syllogismum sophisticum, mentiuntur. Secundum enim linbel lidem
talis appetit
sopbisticus plus quam ve- facere ex primo, et non e converso. Et
quamvis sit

tractandum est de ipso, ex hoc quod prima novil qure putissima

rum : et ideo
sunt et super omnia alia iiilhiunt, suum
quod habeat instrumentum quo suum
est omnia aUa qu» dicuntur^ examinare
actum exerceat, et ad proprium veniat
ad prima, et videre si vera sunt vel non,
fmem sed quia appetit videri esse sa-
:

piens in opere proprio sapienlis, oportet

et sic suum est manifestare mentientem.

inducere hic de opere sapientis, ut scia- Et hoc habet ad alterum, primum docen-
tur in quo sopbista similis cupit esse sa- do, secundum autem opponendo et ideo :

cupit enim in disputatione sopbi- liffic appetit sopbistn. Ihec autem opera
pienti :

sunt sapientis, lioc quidem in eo quod ex

sta magis sapientis opus videri facere,
non videri. fncultnte propria potest dnre verissimam
quam vere facere et

Est autcm opns sanientis mulliplex in

propositionem orationi, id autem opus
„
Quod
, .

sit
opussapien- c,>
' l'1
I
ad alium. In se rimdem cognoscere
•
1
habet in eo quod potest judicando eam
in S6tis con~
siderati.
JifHcillima, et qua? diflicile est bomiiii sumere, et concedendo vel negando ap-
raro sciunlur el a pioiiare vel improbare.
scire, sive scire qua3

paucis. Adhuc autem scire altissima et Cum ergo hoc sit opus sapientis ad
 .

LIBER I ELENCHORUJI. TRACT. I ^l

alterum, necesse est eos qui volunt sive dicemus quod disputationum sunt qua-
appetunt agere sophistice, et gloriam de tuor genera, srilicet doctrinales, dialecti-

opere sapientis liabere, quaerere irenei-a cse, teutalivae^ litigiosse : qua; genera pc-
earum quaj dicuntur et vocantur dispu- nes suos fines distinguuntur: eo quod dis-
tationes : quia in aliis opus sapientis non putatio motus est, cujus motor est op-
habet gloriam. Et quia in omnibus prin- ponens, mobile autem quod movetur, est

cipia ordinat et dat sapiens, non qurerit respondens : linis autem motus qui est
in unica disputatione sophistica opus sa- terminus motus, luibitus est, quem aut
pientis : et ideo non inspecie, sed in ipso facere aut experiri intendit opponens in
genere disputationis qua?rit et appetit respondente. Et quia omnis raotus fine
opus sapientis hoc enim cst sibi pie- : suo sive termino et distinguitur et speci-
tium suo opere. Nam hujusmodi potcstas ficatur et detcrminatur et nominatur,
tradendi et sumendi tab^n orationem in ideo etiam disputatio sic est distinguen-
apnarentia,
i
qualem tradit et sumit sa- da. Ilaec autem dicuntur genera et non Removet
' 1 . .
'-' dubiurr..
piens, in omni disputatione faciet sophi- species : quia unaquEeque earum dispu-
•stas videri sapientes, cujus apparentise talioaum plures habet sub se species. Et
sunt sophistae desiderium habentes. quia ad aliud tendit conatus opponentis,
Ut ergo epilogaliter concludatur, .jam et ad aliud conatus respondentis in plu-
manifestum est, quoniam est hujusmodi ribus earum, ideo etiam genera et non
genus disputationum, quod ad alterum genus dicuntur proprie.
quo sophista appetit videri
est, in simi- Doctrinales quidem dicuntur quse ex
lis sapienti. Et quoniam dli
esse quos propriis principiis sunt uniuscujusque
vocamus sophistas, talem qualem dixi- disciplinse : quia si etiani sunt ex com-
mus dandi et sumendi apparentice ora- munibus, illa in qualibet scientia ne-
tionem appetunt potestatem, oportet
, cesse est appropriare, et ex eis procedere
igitur nos traderc quot species sophisti- gicut ex propriis, et non sunt ex his quae
carum disputationum per numerum me- respondenti videntur, hoc est, quia re-
tarum quie sunt fines penes quos distin- spondenti videnlur : quia cum ipsa sint
guuntursophisticaedisputationes, et opor- non interrogat nec ex-
nota, doctrinalis
tet (lcliTminare cx quot nuniero fallaciis pcclat conseusum res[)ondentis et ideo :

consistit poleslas daudi et sumendi ora- procedit, sive i'espoudenti \ideantur, sive
tionem, et consistit potestas lalium dis- non : quoe si etiam negaret respondens,
putationum ct adhuc oportet determi-
: [irobari non possent : cum sint pnma et

narc fpii)t sunt partes negotii quia duo : immcdiata. Unde in talibus oportcf re-
libri erunl, uuus daudi. alter sumiMidi s[)i)ndcnteni discentem sivc disci])liiiali-

orationem [)i)ti'statem (locens. Et ailliuc tcr accipientem credere et probaliniiciii

|)i'ii|)ti'r bonitatcm doctriiue ilctci-minarc [ler syllogisniiiiii ab n[i[)i)ncntc iioii re-
o[)i)rti't de aliis qua' ad hauc artem sul- qiiirere.

fragautur, utde cautelis dandi etsumendi Dialeclicoi autcni iiis[)utationcs sunt.

sopliisticas orationes : his enim determi- qua; sunt cx probabiiibtis collectivae con-
natis perfcctum crit istiiis scientia' nego- tradietionum (hoc cst, ad utramque par-
tiuiii. tcm contradictit)nis o[)[)oii('iitcs) noii qui-
(lciii ad rcilai-giiciiiiiiiii iil si)[)bista facit

CAPUT IV. ail iiictam diiccus icdaigiitioiiis, scil iit

ad utiam([uc |)artciii cDiilradiclionis dis-

Dc generibus dispulntionion |)utans eligat, quud vciiiis csl ilc ulra-

que partc conlradictionis.
Iiici|)i('nl('s a dis^uilatioiic iii ijua so- Trn/ii/ir.r aulcm dis[iulatioues cx iiis

[ibista ()[iiis a|i[)i'til sa[iiciilis a|)[)arciilcr, coiuiiiuuibiis vcl [ir()|iriis (jua- vidciitur
 S32 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
respondenti, et quje necessarium est sci- dem generatur ex his quse sequuntur in
re cum qui simulat vel dicit se habere voce, et ideo in re sequi videntur et non
scientiam(hocest,quibusnescitisprocerto sequuntur : et tunc est disputatio htigio-
accipitur experimentum ignorantia^) et sa. Si autem intendat experiri haliifum
quibus scitis non propter hoc habetur quifai tus dicitur esse, erit disputati(j fcn-
experimentumscientia? et hsec sunt com- : tativa.
munia : quia illis nescitis ignoratur nrs Et nofandum^ quod peues idem vide- „
sivc scientia, et illis scitis non sequiliir tur esse divisio syllo£rismi et divisio di.s- '*"'':

quod propter hoc sciatur ars vel scientia. Ijutationis quantum ad materiam : et ta-

Quomodo autem tentativa sit circa talia, men syllogismus dividitur in Topicis, et

determinatum est in aliis quse de Topi- disjmtatio dividitur hic : quia cum syllo-
cis jam habita sunt : si tamen circa ])ro- gismus et maxime syllogismus probans,
pria tentat aliqiiando (bMnonstrator et per prius et posterius dicatur de demon-
singula propria, tunc acciperet experi- strativo et dialectico et litigioso, sylbi-

mentum scientiee, quw si nescirentur, nc- gismus dialecticus medius esf uf mutans

sciretur ars, et quibus scitis etiam ipsa quantum materia jiermittit demonstrati-
consequenter scitur ars. vum cum autem mutatur litigiosus et
: :

IJtigiosee autem disputationes, qua? sic ut medium refertur ad utrumque, et

sunt ex liis quoB videntur probabilia per sic in consideralione ipsius omnes diffe-
locum sophisticum, non snnt autem vere renfia^ syllogismi considerantur. Propter
et secundum esse probabilia syllogizant : quod in scienfia de .syllogismo dialectico
enim ad minus syllogismum verum fa- convcniens fuit syllogismum in suas di-

ctum secundum formam et materiam, videre ditferentias : quia aliter nesciretur

quam svllogismus quterit in oratione : cum quibus ut extremis syllogismus dia-
procedunt enim ex duabus propositioni- lecficus communicat. Disputatio etiam
bus secundum voceni communicantilius dicifur jter prius et posterius de generibus
in termino uno, quod est medium duo- disjHitatiouum, sed per jirius dicitur de
rum terminorum, in quilms a se invicem disjiufafione lifigiosa. In his aufem quse
(liirerunt projiosiliones : et haec est vera per prius et posterius dicunfur, commu-
quanfiim ad vocem forma et materia ne quidem est in unOj et in aliis est se-
syllugismi, quando in qualitafe et quan- cundum proportionem ad illud : nec sciri

titate debitis ad modum alicujus figurse possuntmodi secundorum, nisi cumprin-

combinantur : et ideo syllogizant vere cipali : et ideo hic conveniens fuit disfin-

hac veritate syllogismi sophistici, quam- guere modos disjiutationum.

vis non veritate proiiantis syilogizent. Si aufem quis contra hoc objiciens di- obji

<, r„ .

Siimcientia
.. Isfarum autcm disputationum'
sufli- cat. ([uod luec divisio syllogismi debuif
disputaiio-
cientia penes terminos et lines acciiHtur : poni inlibro 1'ostcriortim, i^\ nonmWhYO
quia disputans movendo respondenfcni, Topicorum, Dicimus quod hoc esset ve- soii

aut intendit facere habitum, aut experiri rum, si syllogismus non divideretur, nisi
si vere inest sibi habitus quem dicit esse vere probans : quia tunc syllogismus non
factum. Si autem intendit facere habitum, esset vere syllogisnms : nunc autemquia
tunc ille habitus aut est necessarius et dividiturut infercns, quahs supponifur ex
immobilis, et sic est doctrinalis : auf est scientia libri Priorum, ideo competentius
vincens cum ex probabilibus per neces- dividilur in libro Topicorum, in quo de
sariam consequentiam, et tunc est diale- syUogismo agifur, qui comnmnicat cum
ctica deQciens a necessitate consequenfis aliis duobus syllogismis.

quae est in doctrinali, et retinens necessi- Et si qugeratur, quare non determina- DuMi

tatem consequentia- : aut intendit facere tur genus disputationis ad quod sicut
habitum qui videtur et non est, qui qui- subjectum pcrtineat paralogismus disci-
 LlliER I ELENCHORUM, TRACT. T 333

plinBR ? Z)/m*^///wM[ui)(lhfPC qiia'sti() fal- (lispiitationc sunt r(>foruntur, primo su-

sum supponit : portinet enim paialogis- mcndinii csl (piot sunt numero ([iiffi con-
mus discipliiife ad tcntativam dis|Mil,iliii- jiMlant taiKpiam mctas ct rinos, lii qui
nom, socundum qiiod tontal in [iropriis rcspondcndo in disputa-
iiroponci-ido ol

sumcns opposita principiorum, qute si tionibus ad se inviccm detcrminant, ct

concedat respondens, accipitur experi- vclut a prseculinis dentium decerlant in
mentum ignoranti» ipsius. se invicem se exacuontcs. llrec aulcm sunt
Atio.
Adliuc autom si quferatur, quarc non ad qure se invicom doducort^ ot profrahoro
determinatiir pr(q)rius syllogismus tcnta- voliint, quintjiic numcro. 1'rimtnn qui-
itio.
tivffi disputationis ? Diroulinii qiiod non dom quod maximc intcii(iunt, est rcdar-
ost aliquis nec potcst esse proprius syllo- gulio, ut si sihiipsi contradiccrc cogatur :

gismus tentativse disputationis : si enini hoc enim maximam reputant gloriam, si

tentat circa communia, tontat per syllo- altcr alterum hoc facere cogat. Secinidum
gismum dialecticum : sivero tontat circa autom cst aporte falsum, ut si alter altc-

propria cxcommunibus, adhuctentat pcr rum ad sc cogoro possit iit apcrtc falsum
syllogismum dialecticum propriis adapta- dical vcl C(jncedat. autom cst Tciiiinn
tum ut si circa hoc tontt^t, quod ost trian- inopinahilo, si argumcn-
scilicol violontia

gulum hahcre tres angulos a?qualcs duo- tationis ad hoc dcducatur, quod (iioat ino-
hiis rcctis, sic procedat omne propriiiiii : pinabile contra suani propriani, vol om-
inest universaliter cicujus estproprium: nium vel sapiontium opinioncm oxistens.
liaborotres duobus roclis a-quales, est (>»«/•/?/»( autom, quod minus prajhabitis
proprium triangulo : orgo incst oi uni- intondunt, est sohccismus, ut scilicet sal- .

versaliter. Adhuc si tontal ad c\poi'iiiion- tom incongruo et contra grammatica! rc-

tiim ignoraiilia' circa couiiiiunia, sumit guias aliquid dicat. Qiiintinn (quod pr;e
syllogismum sophislicum potcstate in omnihus minus inteiuiitur a sophista op-
materia : proponet cnini propositiones ponente) facere vel cogere sophistahi nu-
falsas, quas si concedit respondcns, satis gari : niigari autom facere, est cogere,
hahelur oxperimentum ignorantia'i|)siiis. rospondcntom facili idem di-
repetitione
Et sic patet quod nullus cst syllogismiis core froquontor. Singulum autom eorum
(lc liis (pii dicli suiil, (|iio iion aliqiiando (|iKc mctas ossc dicimus, non allondit so-
iilaliir toiilalor : ol idco iioii cst all([uis [diislatauliim sociiiidiim vciilatcm cogere,
syllogisinus s|)i'cialitci' tontaliviis. ([iiod si sil ali([iio(I (juod dixit, ot coga-
Sic autciii (lclrniiiiialis d disliiictis gc- tur pia'conccssum diccrc qiiod uon sit.
norihiis disjiutatioiiiiiii, iil accijiiainus vcl cogatur falsum diccrc, vcl inopina-
illam (juam intcndimiis, (h; dcmonstrali- bilo, V(d sohccismum, vcl nugari, et sic
vis quidcm (lis|)utati()nihus in Anri/i/licis ncgarc quod concossit : scd si n(Ui [lotesi
Puslcrioribiis dictum est : i\v dialccticis aliiid, cogaliir ad lioi;, ([iioil horiiiii ali-
aiitom ct tontalivis in aliis^hoc csl, in 11- ([iiid pali viilcatur.
hro To/)ii'orinn)sd\\s dictum ost, ot in uni- .Vllciiilciidiiiii aiilcm hic, ([iiod por AiI quom
versali, cl [larticulai'! sccuiidimi siiigiila
• • nielnni nrin-
iii 1

IJUihIIiIicI
1
I ,

ijllonilll
,

[lolcst,
,

[iriUUim m- ciialilei' in-

[iroblcmata : do agnosticis autem ot lili- , f, I
•
I
1* , • f 1
leiulal iledu-
lciiilil si)[)nista rodircct inlcrrc rodaigii- coro s.iphi-
giosis (iisputationibus nunc in scientia j,„„,,,„ .
„[ ^j ,„[ f,,]^,,,,, ,|„^.,,,^ i„f,,,.,,t
si».

hujus libri dicemus. ([uod non sc(|uitur lalsum nisi cx falso,

ct sic lioc ipiod concessit res[)oiiilciis sit

C.VPl T V. falsum, et ideo cogatur nogarc [ira^con-

cessum, ctsic redarguatur. Similiter si

De quinqiie metis. ad in()|)inabile ducat, ct inforal quod ino-

jiiiialiilc iioii iilsi ox inopiiiahili soquitur,
Quia linis ost ad ([iiom oiiinia f|ii,T iii cl >ic qiioil iiiiijniiahilc sit |ira.'ronC('ssiim,
 334 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

et sic idem negare cogalur quod prpecon- cus sophista intcndit hoc modo qui dictus

cessit. Siniiliter si ad soloicismum ducit, est,convenientiamin (jratione: secundum

intendit quod nihil signavcritin praecon- autem quod vilium est in consignificatis
cesso, et sic quod praeconcessit negare orationis, sic estde inlenlione grammati-

cogatur. Et idem est in nugari, quia per ci. Cum autem harbarismus sit vitium in
hoc improhare vult quod prfficoncessit : diclione, et sic vitia annexa harbarismo
quia inutilefuit, et sic praeconcessum sit sicut et sol(Bcismo, nontamen potest ac-

negandum. Exquo patet, quod in omni- cipi meta juxtaea : quia non sunl in ora-
bus aliis intendit primum ipsum autem :
tionc perfccta qua; cst ctjnclusio syllogis-

primum intendit principaliter : et ideo mi, sed in dictione, cujus convcrsio non
loci sophistici qui sunt fallacite, non po- est per syllogismum aut metam, intendit
nuntur nisi ad redargutionem. Ad alias ducere sophista per syllogismum, sicut

autem metas ahse vi;e ponuntur, et non jam dictum est.

fallaciffi. Similiter si objiciatur dc eo quod est Alia {'

tio

Objeciio.
autem aliquis ohjiciat el dicat quod
Si faccre nugari : quia si pcnes inutilera re-
quicumque concedit contradictoria, eo petitionemacccpta estmeta, vidctur quod
ipso dicit oppositum essefalsum^et e con- ctiam penes omissionem alicujus neces-
verso et sic omnis redargutio ducitur ad
: sariorum vel utilium debeat esse meta :

falsum et sic falsum et redargutio non

: et sic sex nieta? csse vidcntur. Diccndum Solm

Solutio. sunt metie Diccndion (,uod licet

diversffi. ad hoc, quod meta est in oratione pcrfecta,

talis dicat falsum, nontamen dicit falsum ut dictum autem aliquid utilium
est : si

prout est meta secundum se. Dicit enim in oratione dimiltatur, jam non erit ora-
falsum secundum quod falsum est in com- tio perfecta ad signilicandum id quodpo-

paratione ad prteconcessum, quia impos- nit respondens, etsic non potest esse me-
sibile est contradictoria esse simul veia. ta.

Quando autem falsum secundum se est Sufficientia autem numeri metarum Suificit
numeri
meta, est falsum non relatum ad praecon- hoc modo accipilur. Cum enim meta sit tara

cessum, sed simpliciter et aperte falsum :

inconveniens conclusio : conclusio autem
et hoc non est verum in conli-adictoriis, oralio perfecta : aut ergo erit inconveniens
quia seepe utrumque contradictoriorum in rc, aut in oratione. Si in oratione :

est possibile : et tamen ambo siniul esse aut erit penes suhstantiam vocis, aut
vera non possunt. penes accidentia, quihus vox ad vocem
Alia objec- Simihter si ahquis ohjiciat quod omne adjicilur. Et penes accidentia inconve-
tio.
inopinahile estfalsum, et ideo falsum et nicns est sokrcismus. Pcnes suhslantiam
inopinal)ile sunt meta una. Dicctidutn autem : aut penes vitium in abundantia,
Solutio.
quod falsum est : quia SH'pe falsum el et sic est nugatio :aut pencs diminutio-
etiani impossibilc est opinahile : sicut nem, et non erit vitiumin oratione per-
solem esse majorem terra, necessarium fecla quse est conclusio : quia subtracto
est et demonstrativum ct contradicto- : aliquo necessariorum non remanet oratio
rium ejus cst impossihile, ct tamen est perfecta. Si autem cst inconveniens con-
opinabile plurihus : et hocsufticit ad hoc, clusio in re : aut crit in re absolute, et
quod sit opinabile : omnc enim quod sic est falsum : aut in comparatione
plurihus opinahile est, opinahile est et ad rcspondentem ct hoc dupliciter aut : :

non convertitur. enim rcfertur inconveniens adresponden-

Aiia objec-
^^ yb^cQ quis ohjiciat de solcecismo, tis positionem, et sic est inopinabile : aut

Soiutio
quod non estde intentione logici, Diccn- refcrtur ad praeconcessum vel prsenega-
duin quod est secundum quod impedi- tum, ct sic est redargutio. Et sic patet
mentum verse signiilcationis in oratione quod duhium csse poterat de metis vel
perfecta : sic enim est mela, quia logi- de linibus litigiosarum disputationum.
 LIBER I ELEXCflORmr, TRACT. I 533

qiue quamvis siiil secuiulum quoii sunt prolatiuni : omnc cnim quod dicendopro- Uictio hic
capitur pro
termini aclus disputantis, tamen i]nes fertui-, hoc vocalur dictio unde hoc mo- : omni 60
quod dicen-
esse non possuat bene iiitendentis nisi do et oratio dictio est : forma enim di- do profer-
tur.
per accidens, ut scilicet apparente eo quod ctionis hoc modo acceptaprolatio est : et

est inconveniens, redeant ad veritatem. quae una continua prolatione profertur,

movet Tamen scias, quod ut vitia sunt lines una dictio : e( (iu;r iiiuiiljus, plures est
>ium.
sophislte, qui in victoriam videtur cuiise- dictiones.
qui et gluriam. Non enim inconveniens Ea autem in modis illis qua; secundum
est, quod vitiuin sillinis cornipla' inten- dictionem faciunt phantasiam sive appa-
tionis. Intentio autem sophist» corrupta rentiam, sex sunt numero. Sunt autem
est, cum meta proprie loquendo non sit in dictione modi illi, scilicetqui nunc di-
Gnis, sed terminus ad quem ducere cona- centur, scilicet ajquivocatio, amphibolo-
tur opponens respondentem, ut victus vi- gia, compositio, divisio, accentus, ligura
deatur : et talis meta bonum per se essc dictionis. Quod autem tot sint et non
non i)Otest : et si est bonum, est bonum perinductionem et per
plures, fides est et
per accidens, ut (lictuiu est per singula in syllogismum. Per inductionem quidem : Sufficientla
fallaciarum
communi. (juiacummodus arguendiindictione non in diclione
ostendilur
ilogus Ex diclispatet quod sophistai maximc faciat apparentiam nisi cum oratione syl- per induc-
M rum ad tioneni.
>

I inten- voluntvideri redarguentes, quiain redar- logismi topici. convenientia illa aut erit
!ducere
ihisla. gutione videtui esse gloria. Secundo iii dictione, aut in (^iraliune. Tertia enim
autem appetunt aperte falsum aliquid convenientia qua'posset esse et in dictiu-
monstrare dicere respondentem, quia ex ne et in uratione, differt a convenientia
huc videtur opponens gloriosus coram qua^ est in uratione. Siautem est in ora-
audientibus. Tertium autem quod inteii- tione aut erit sccundum materiam di-
:

dit, est deducere respundentem, quod di- ctionis tantum, aut secundum formam
cat aliquid prteter opinionem et maxime tantum, aut secundum utrumque, mate-
suam vel omnium. Quartum autem est riam et formam. Si enim secundum ma-
sohecismo uti facere respundentem : hnc teriam lantiim, est fallacia accentus : quia
autem est facere secundum locutionem in duabus dictiunihus diverso accentu
sive oratiunem peifectam in accentibus prulatis, el in aliis qua> sunt in voce eis-
orationis faccie liarijarizarc sive incon- dem existentibus, non est nisi materia
grue hxpii. 1'llinmm autem quod inten- una. L't si dicam persona, media corre-
dit, est frequenter idem cogere dicerenu- ptu, et persona, media circumflexa. Si
gando. auteni est secumlum furinaiii lanUun,
cuiii terminaliu sil dc furma dictionis, eril

CAPur VI. failacia ligurie dicliuiiis. Si autem est

secundum utrumque simul, eril ;e(iuivo-

D<' uiodis nryuendi ad rcductionem, qme t-«tio, qua} et in materia et in fornui ha

illnliuriiV 1)1 ((iiiunuiH. bet eamdem vocem. Et sic patet indu-

ccndo : quia in vocc incomplexa sic est,

Modi autem argueiidi sivc pcr quus;ir- el similiter in voce complexa : et non
guitur ad red;iigutiunis mcl;iin diiccn- sunl plurcs, et sunl tot : ergo sunt sex
du, suiil secundum apparen
duo, sciliccl modi. Si enim sil convenientia in voce
li;im .cpl;iiii
;i( iii dictione, sccundum complexa : aut erit secuii.luiii inaleriam
quod dictumest idem quod voce litlera- el foriiuim, cl sic (>sl aiiipliiliolugi;i : aut
t;i el articulata pronuntialum csl sivc sccundum formam lantum, el sic erit ite-

pruhilum : et alii mudi sunt extia dicliu- riiin ligiiia diclionis : quia eadem est

nem secunduiii rciii ;i(ccpti, secuiidum lcniiiiialio orationis cl diclionis, cum

(juodres ips;iciiiiiiliatasubstaldiclionisi\e oiiiuis ur;iliu ;i(l dicliuiiciu lcriiuiiclur :
 536 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
aut in materia tantum, et sic compositio ut in figura dictionis, sufficit ad eamdem
et divisio : si enim una continua prola- dictiiuiem et eamdem orationem, secun-
tione pronuntietur, erit composila : duni quod bic sumitur eadem dictio vel
et si diversis proialionibus pronuntielui', oiatio : sed non potest esse fallacia penes
erit divisa : nec conveniuut nisi in mate- maleriuin eamdem diversam termina-
et

ria tantum oratio composila et divisa. tionem : quia quorumcuinque in vocc et

Probaiionu- Per svlloarjsmum autem probatur lioc syllabis per omnia est materia eadem,
meri falla- ,

i-i
•

ciarum in modo i
:
i
(luaudocumque eisdem nomini- oportet esse terminationem et figuram
dictione per . ..,
bus vel oraliombus non idem smudica-
i
syiiogis- terminationis eamdem.
mus, apparentia in dictione iit aliquo ]'^l attende quod quamvis res prior sit
istorum sex modorum : sed in omni nomine et oratione apiid instituentem
fallacia in dictione decipiente non id(.'m nomen et orationem, el sic id quod su-
eisdem nominibus vel orationibus si- miliir ex parte rei, debeat priecedere id
gnamus : ergo omnis modus arguendi quod sumitur ex parte (fictionis, tamen
deceptorie in dictione lit aliquo istorum in dispulatione secundum (|u(jd disputa-
sex modorum. Sic ergo fides est, quod lii tio est diversa putatio inler duos, sermo
et tot et non plures sint modi arguendi sive vox est prior apud respondentem :

sophistice in dictione. quia per lumc jiercipit conatus respon-

Cum aulem dicitur eis(b:'m nominilius denlis : et lioc niodo fallacia> in dictione
vcl oralionilms noii idem signari, delict sunt antefallacias extra dictionem.
accipi idem el eadem oralio large, id Si autem aliquis quaeral, cum liabea- Uubicai

est, secundum (jiiod liabet unitatem sive mus locum sophisticum quando eodem
identitalem in omnibus, materia scilicet nomine jilura signilicamus, quare non
et forma ct terminatione, sive in materia habeamus alium locuin sophisticum,
tantum, sive in forma terminationis tan- quando idem diversis nominibus signifi-
tum, sive in duolius ipsoruin queecum- : camus ? Dicpuduin quod hoc esset uu- so
que enim identilas sit in liis, sive in om- gatio loci autem sopliislici non mulxi-
:

nibus ul in ajquivocalione et amphibolo- pficantur nisi ad redargutionem : el ideo

gia, sive in duolius ut in accenlu et non est locus sophisticus attentus penes
compositione et divisione, in quibus ler- hoc.
minatio eadem, sive in lerminatione sola
 LIBER I ELENCHORU.M, TRACT. II 537

TRACTATUS II

DE FALLACIA IN DIGTIONE.

(iranimaliii sunt scientes : crgo scientes

CAPIT L discunt. LTt aulem ostendatur multinlici-

i
Quo^^c"'''
discere est
tas esse ffiquivocationis, patet quod dis- Kq"'™cu n.

J>r p(ir(ilo(jisiiiis ,i'rj/(iroc/i/ionis. cere est jEquivocum, et in majori et in

conclusiane : discere enim sequivoce di-

(Juia inultijdicitas actualis cst antc citur ad uti disciplina et ad accipere di-
inultijilicitatcm putculialcni ct phanta- sciplinam. Dicimus cuim cum disccrc qui

sticam,ajquivocatio autcm et amphibolo- secundum intcllcctum considcrando ac-

gia dicunt multiplicitatem actualem, tualiter utitur disciplina, et movetur ab
c£eter;e autem faUacioe in dictione dicunt hahitu ad actum : et hoc discere est ad
multiplicitatem vel potentialem vel hahitus radicationem : et sic vcrum est,

phanlasticam, ideo prius agendum de quod riiammatici et scientcs discunt.

sequivocationis et amphihologise parahi- ('.umautcm dicitur disciplinam alicujus

gismis. ¥a quia wquivocatio in dictione, ignorati accipcre, tunc falsuiu csl ([iiod

amphihologia autcm in oratione, ideo (irammatici discunt : qiiia ('iraiumiitici

prius de modis paralogismorum asquivo- scicntiamnonaccipiunt hoc modo etiam

:

cationis, quam ampliihologiae est agen- falsum est quod scientes discant. Patet
dum. crgo quod istc est primus modus aequi-

Incipicntcs igilur dc modis requivoca- vocatiouis, quia disccre a-ipiaiitcr se ha-

unde.
ti<mis, dicimus quod sccundum a^quivo- hct ad du(j ista signilicata, uti (iisci[iliiia,

caliducm dccipicntcs orationcs sunt hu- ct accipcrc disci[ilinaiii.

jusnuidi, qualcs nunc diccmus. Cum enim Rursus secundus modus a'((uivocatiouis
."pquivocatio ah ;cqua vocationc dicatur, cst, quando non ffiqualiler una vo\ plura

crit inodus pi'imus ct ])riucipalis, quando signilii^at, scd unum [irincipaiilcr, et

vox sic a^qualitcr ad plura significata aliud secundario, pcr qucm modum so-

rch'rlur, quod ad ununupuidfpu' rcfcrlur [ihisticc coucliiditur, quoniam mala sunt

cequaliter, et non siguilical nuuni prin- lioiia, sic forinando paralogismum : (jikf-

cipalitcr ct aliud sc^uudaiMo. sicnt modum cum(|iic cxpcdiuut, hona sunt : mala
alicpicin principahs signilicati : talis expediunt : crgo mala hona suul. I'ro-
enim dictio a'qiialitci' pliira significat hatio minoris : quia incisio mcmbri pu-
secundum difliuilionem tequivocalionis Irescenlis mala csl, quia [xcnalis : et

iii l'rse(liratiieiilis datam, quod a-quivoca tamen expcdit ut corjius iion [lutrcscat

sunt, quorum soluin nomcu commune ex mcmhro putrido. IMohatur autcm in

est, ratio autem suhstantia; significat;u paralogismo csse talis mulli[dicitas :

divcrsa cl sccunduni hos modos para-

: ([iiia r.r/i/-//i/')is diqilcx cst (lioc csl, duo
logismorum cuncluditur sophisticc, quo- signilicat). scilicct id quod ncccssarium
niam discunt sciunles, sic formando pa- cst si dchcat liahcri corporis sanilas,

i-alogismum : (jramiualici discunt : sicut meiubri iiicisio : ct sic id (juod

 '

538 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

est raaluni, expedions est frequenter : quando significat praesens quod nunc
pliTuuujuo onim in inaiis acciilit aliquid instat, ut dicat oum rjui nunc laljorat, et
expodions esse. El secundo modo princi- sic falsa est, qui laborat sanus est : quia
paliter in his quse in se bona sunt, dice- sequeretur quod nunc laborat, et nunc
mus esse expediens, sicut expedit virtuti sanus est. Quandoquc autem signilicat

studere et ditari et philosophari, et hu- pra'teritum, ut cum dicitur, qui laborabat

jusmodi : tamen expedicns dicitur prin- prius sanus est nunc, et haec vera est. Et
cipalitor in honis, et secundario in malis sic est etiam de ista, qui sedebat, slat.

quihuschim, oo quod conferuut ahquando Et sic patet quod est hic muUijdicitas
mi\\a secundum ahquid. jequivocationis in dictione quidem una,
Amphus tertius modus ost, ox eo quod sod ex conjunctione dictionis ad aham,
dictio ahqua secundum se sumpta, signi- quae si per se poneretur, non esset aequi-
ficat unum solum et modo uno signiti- voca : unde sanabatur laborans et non
candi, sed conjuncta cum aha dictione laborans socundum diversos sensus, ot

in oratione eadem, modos significandi sanus est non laborans in hoc sensu,
accipit phires, et socunchun hoc sophisti- quod sanus ost lahorans, non nunc in

ce conoiudotur oumdom sedere ot stare, pivesontl in quo sanus est, sod laborans
et eumdem laborare infirmitate et sanum jirius in pra'torito in quo non sanus
esse, sic forman(h) paralogismum pri- fuit.

mum : quicumquo surgebat, stat : se- lli ergo tros modi sunt secundum a^qui Sulflcn
specier i

dens surgohat : ergo sedens stat. Secun- vocationom ad quos omnes modi aequi- lequivo
tioni!

dus autem sic formatur : quicumque vocationis reducuntur. Et sufficientia

sanahatur, sanus ost : lahorans sanaba- eorum patot ox ipsa divisionc : omne
tur : ergo laborans sanus est. Quod onim quod j)lura signilicat, aut significat

autem in orationibus multiphcitas aequi- omnia principaliter, aut ununi prius et

vocationis sit, sic ostenditur. Fiat enim alia ex consequenti, aut signilicat oa
vis in hoc quod dicilur, surgebat et sana- secundum se, aut ex conjunctiono cum
batur : liffic enim quia sunt praeteriti aliquo.

imperfecti temporis,
^
includunt in se prae- Videntur insufficienter positi modi Ol.i
Praeteritum '
imperien-
tum incluilit
soHs tompus, ct
.

sic m
.

so
i
duo habont
i i
aequivocationis : quia ox divorsa signifi-
preesens. tompora, prajterituui m parto, ot prse- catione casus vel numeri vidotur prove-
sens unde si ponatur prseteritum quod
: nire aequivocatio, sicut si dicam : qui-
in se non includat prsesens, et dicatur, cumque sunt Episcopi, sunt sacerdotes :

quicumquo surrexit, stat, falsa ost lo- isti asini sunt Episcopi : ergo isti asini
cutio. Simiiiter si dicitur sic quicumque : sunt sacordotes. Ilic enim modus ex
sanatus fuit, sanus est, falsa estproposi- diversitate consignificationis casus et

tio. Quando autcm praMeritum impor- numeii |)rovoniens, sub nullo inducto-
foctum ponitur, tunc sunt verse in uno lum modorum vidotur continori. Et Soluti

sensu : quia pra;teritum imperfectum dicendum, quod hic modus sub jirimo
dicit actum incompk'tum includentom in modo prius inducto continotur : quia
se pra;sons ad quod continuatur actus. diversa significatio communitor sumitur
Quod autom in talibus sit multiplicitas ad significationom ot consignilicationem :

aequivocationis, patet ex lioc quod la- quamvis onini dictio principaliter si-

liorantom, quod formatur a pra^lorito hoc quod dicit in rocto, tamen

gnificet

imperfecto, quodhbot facore aut pati, hoc otiam hoc quod dicit in obh-
significat

est, adjunctum verbo activae vel passivae quo, quamvis nou prinio, sed ex con-
Quoan
significationis, de praeterito non signiti- soquenti. aequivoc
comoin
cat unum, scd plura : sed ratione duo- Unde patet quod aliter sumitur in suiintar
qualD.
rum temporum quae in se claudit, aU- sophisticis Elenclns aequivocatio, et in prffidi
meotli
 LTBER I ELENCHORUM. TRACT. 11 339

l'ni'd'uaincntis. In pivtJiciimeulis eiiiin accidci-e ; el sic conlingit unani dicliouem

sumilur prout impedit aliquod poni in actualiter plura significare.
ffenere uno praidicamenti, ct hoc non Secundo (luajrilur, qualiler una dictio Objeciiones
p • • • 1 1 • /• 1 •!• .
ad secun-
lacit nisi ex diversa princiitali siffnifica- aclii iiiura si";nilicat? ulrum scilicet si- dam dubiia-
.... lionem.
tione m re signihcata :
,

Jiic
.

autem su-
.

finilicet
.

ea discreta
, .

et
, .

discrete sub copula-

iiiilur prout esl |jriiici|iiiiiii decipiendi, tione, et copulata ad iiiiaiu vocem aequa-
et lioc facit cx diveiso motlo consiiiiiili- lilcr, vel sii;niHcet ea siili disjunclione,
candi, et e.\ diversa sii;nilicatioiie priiici- (juod jioteiilia ad eamdem vocem relata
pali sequaiiter : et ideo magfis large sit, ut vel uiiiim dicat vel allcruiii, ut sic
sumitur hic a^quivocatio (}iiam ibi. utrumquc possit significarc ? Quodaulem
sub disjunctione plura sigiiilic(>f, non vi-
detur : quia si plura suh disjunctione si-
gnitlcarcl, iiou csset oratio muUiplex, iii

([ua pciiiiliir dictio wquivoca, scd vcl

Do sulntiunr <lnl>ionnn <,n,r snnt rirca
,i„^j,|i,i,,, „,,.,^ ,.^i siiupHciter falsa : si
auiuicocatwncui. .

^ .^^^.^
^,,^;,,, ;,, ^^^^,; ^.^,^,^, ^.^^^ simpliciter
vera judicatur : et si in omni sensu falsa

Diiiiilationes autem qua?sunt circadicta ''^t- simphcilcr ,judicanda est fai.sa. Cu-
dc a'(piivocutione,suiilphircs : scddcqiii- jus cxcmphim est, quia cum dicitur, ca-
»1 ibilatio
rimu.
iiiis curandum est, siiiil qiiinque. Quarum "'s currif, si ha>c dictio, canis. siib dis-
prima est, an una dictio jiossit phira si- juiictione dicit sua signihcata, idciii cst

«unda. gnificare? Secumhi, si plura signihcat, diccrc, canis currit, quod latrabile vel

(•eriia.
qnaliter iUa signilicat? Tcrtia, aii uua di- inariiiiim vel ccfileste sidus currit : ista;

clione semcl posita contingat unum et eniin aHiuipollent : scd ha!c semper vera
eumdem uti a>quivocc? Quarta de distri- cst, vel semper falsa, et niinquam distin-
hufiunc qiKC ad,jungitiir dictioni a?quivo- guenda, latrahile vel maiimim vel cce-

luinla.
ca'. Quinta, qu.c sit causa apparentiae in lcste sidus currit: ergo nuiujuam ciil di-
dictione a^quivoca? stingiiciida a>([uipollcns sua, qu;t est, ca-

primam Ad priinam istarum (jua'stionum sic "'^ cw\\{ : hoc ergo falsum est : ergo
no'b%'-' nbjicilLir: omnis dictionis jicrfectio est dictio ;c(juivo(\a sua signilicata non dicit
^°"*^- sub disjunctione. .\dliuc disjuncta ik.u
sua signilicatio : ad hoc eiiiin cst insti-
futa et invciila : scd unius jierfcctibilis dicuntiir iina dictionc, iiisi jiolciitia dicat

non est iiisi una pcrfectio: ergo uiiiiis unuiii, vcl aliiid, utruiiKjiic pcdcns dicc-
dicliciius una cst significatio : non ergo rc : ergo secundum lioc aMpiivcicalic uoii

aliqiia diclio actualilcr jilura signilical. f^ucrcf multiplicifalem acliialciu, scd pc^i-

sctio.ii- Sed hoc facile sohitur disfinguendo per- Ifiliiilf"» :

'I'""' ••""•'" i'''lsum csl.

Jtex.''"' fcctioncm dictionis : est enim pcrfcctio Si aiilcm dicaliir qiiod iilma signilicet
dic liciiiis iit dictio est, et est perfeclio di- suh copulatione discrela et discrete illa

ctioiiis iil signuin cst. I»rima cst dictioiiis signilicando, vidclur contrarium : quia
siihsl.uilialis : cf lia-c csl conliuua syllaba- scciindum hoc omnis oralio iii ijiia piuii-

niMi il lillcTaniiii iii (licciidci jirciiatio : cl lnc (iictio .a^ijuivoca suppcincns rcspcctu
tales pcrlcctiiiiics |(hiics uiia diclio liabc- virbi siiigularis iiiimcii, ciil iiicciiignia,

re non polesf. rerfecfio autem diclionis ef sic ha?c eril incongiua, caiiis currif,
ut signum esl, accidentalis esl quia ac- : sicut hiv>c, latrahile ct marinum currit,

cicjil ciictioni signum esse unde signalio :

qmid falsum osf.

qiuu (.'sf cx rclatione dicficinis ad sigiiili- .\(liiuc aufcm aliud videlur seipii in-

candum, jicrfcclio cst .iccidciilalis : ct ta- cmivcniens : (|uia si signilicel sigiiiHcata

les jicrfccfioiic^s iiiia cliilin |ici|csl plures suh cojuilaficinc, tunc licet convcrsini iii-

haberc : (jiiia plui.i uiii ct (.idciii jiossiiiil fciic dic ticiuciii aMjuivocum ex (juolihef
 340 D. ALB. MAG. ORD. PRMD.

suo significato, et c converso quodlibet partim ut totum integrale. In hoc enim

signiticatum ex dictione aequivoca, sicut quod non constituitur in mulliplicitate
infertur pars copulatinnis ex tota copula- ffiquivoca, nisi ex omnibus signilicatis si-

tione : et sit sicut sequitur, Socrates et mul eongregatis, se habet ad sua signili-
Plato currunt, ergo Socrates currit : ita cata ut tutum integrale in hoc auteiu :

sequitur, canis currit, ergo latraLilc cur- quod inferlur cx parte sure significatio-
rit, quod falsum est : ergo Bequivocum nis et nou infert eam, habet se ut totum
non dicit significata discreta per modum universale. Et per hoc patet quod facile
copulationis copulala in una voce inipor- est solvere ad objecta.
tata. Dicendum enim ad primum, quod lo-
Adhuc aiitem idem sequitur incdnve- qua ponilur terminus a^quivocus
cutio in
niens quod superius dictum est, sciiicet supponens verbo singularis numeri, non
nulla oratio in qua ponitur terminus cst incongrua : ipiia cuni constructio re-
seqiiivocus est distinguenda, sed vei sim- ferenda sit ad intellectum, eo modo ad
plicilcr A^era, vel simpliciter falsa : quia intellectum referenda est quo signa in
si pars copulationis est falsa, copulativa voce. In dictione autem aequivoca plura
siniiliter est falsa. Et similiter si oratio significantur in voce una singulariter :

in qua ponitur diclio aequivoca, pro parte et sic secundum intellectum illius vocis
significationis est faisa, tota est falsa :
supponit verbo singularis numeri^ ut
hoc autem falsum est ergo diclio a^qui- :
plura in una voce singulari coadunata.
voca non signilicat sua significala per Ad aliud dicendum, quod dictio sequi-
modum copulationis. voca infert quandoquesuum significatuin,
Quod voT Ad hoc dicendum, quod terminus a>qui- sed non infertur ex eo. Et hujus causa
spquivoca si-
sua vocus
, i- -i
sigmlicata sua dicit
,i- j
discreta,
x
est, quia ad illud se habet sicut totum
gnificat et
sigtiificola
copuiativc.
,,.,
quodtilict
'-
...
illorum actu signiticat
L o ,
et
±
per universale : eo quod tota vox salvatur in
modum co|uilationis : aliter enim jiropo- qualibct parte sute significationis, sicut
sitio iii qiia ponitur ferminus seqnivocus totum universale salvatur in qualibet sua
in prffidicato non faceret
vel subjccto, parte, ct ideo infertur ex qualibet sua
propositionem universalem, eo quod esset parte : sed non infert eam, sicut nec to-
de pluribus prsedicatis, quod falsum est :
tum universale partem suam infert : eo
quia dicit Aristoteles in libro Perihennc- quod pars sua non est in ipso nisi in po-
nias, quod si hac dictio, tiinica, impo- tentia : cx potentia autem nihil actualiter
natur ad significandum hominem et inferri potest.
eqiium, qui sic dicil. tunica est alba : Si quis autem objiciat, quod copulati- objec

aut dicit^ quod Inimo est albus, et cquus va infert partem suam si enim Socrates
:

est albusaut nihil dicit constat autem

: : currit et Plato disputat, sequitur, ergo
quod non nihil dicit ergo duo dicit, : Socrales currit : et sic videtur sequi, ca-
quod homo est albus, et quod equus est nis currit, ergo latrabile currit. Dicen- Soiai

albus, et sic plures estpropositio, etplura dnni quod ea qua? antecedunt ad aliquid
dicit actu. signum est, quia si
llujus inferendum, dupliciter contingit antece-
unus proferat banc vocem, canis, et duo dcre, scilicct vel ita quod totum antece-
audiant, unus intelligit lalrabile, et alter dens referatur ad totum consequens, ut
intelligit marinum et cum non possint :
cum dico, si horao est, animal est : vel
intelligere nisi quod actu significatur in sic quod non quidem totum, sed pars
voce, constat quod utrumque in voce si- ejus antecedentis ad consequens refera-
gnificatur actu et per modum copulatio- tur, sicut cum dico, Socrates currit et
nis, ita quod et hoc et hoc. Unde dictio Plato disputat, ergo Socrates currit. Ista
sequivoca ad sua significata medio modo enim consequentia non est nisi ex parte
se habet, partim ut totum universale, et antecedentis, scilicet gratia hujus quod
 LIBER I ELEXCHORUM, TRACT. II oil

est, Socrates currit : et alia pars est ad ncm solam sine intellcctuali relatione vo-
consequens non causa, et non facit ad cis ad significata. Et prinn) quidL-m mo-
consequentiam et ideo ex parte nonpot-: do non contingit una dictione semel po-
est inferri copulativa. Et quod ex parlc sita uti ffiquivoce : qiiia dicit Aristoteles
signilicationisiufcitur totavox cequivdca, quod scire quitlom plura possumus, in-
hoc est, ideo quia habet iu hoc naturam teliigere autem minime : et ideo per
ipsius universalis, quod tota vox refertur unum et eumdem actum intellit^endi non
ad quamlibet partem significationis et : contingit dictionem semel acceptam re-
ideo sequitur, latrabile currit, ergo canis ad plura distincte significata. Secun-
ferri

currit : licet non sequatur, Socrates cur- do autem modo contingit unica prolatio-
rit, ergo Socrates currit et IMato dispu- ue termino semel prolato uti .-equivoce
tat : quamvis e conversd sequatur, So- a diversis audieutibus, ut dictum est :

crates currif et IMato disputat, ergo So- contingit etiam

uno et eodem bisah
cratescurrit. utentesecundum duplicem actum inlelli-
jeciio. Si quis autem objiciat dicens, quod si gendi uti uno termino sequivoce. Et sic
pars copulative est falsa, tota est falsa. patet hujus qusestionis solutio.
luiio. i>/m(////;/< quod si intelligatur ralione co- Quarta queestio est de dislribiilione
pulatioms, verum est : si autem mtelh- termini ;equivoci : quaerit enim si

gatur ratiiine copulatorum, est falsum : niat ei signiim distributivum, utrum di-
dictin aiitriii avjuivoca plura siguilieat ut stribiiatur pro omnibus suis si-milicatis
copulata, et non ratione foriualis ciipu- \"elpro uno tanluin ? Videtur quod pro
lationis : et ideo cum in una signilica- oinnibus, ex quo continet in se omnia
tione est falsa, non est in toto falsa : et sua significata per medium copulationis,
ideo ratione ex ea pars infcrtur, et ra- qua ratione distribuetur pro uno, eadem
tione partis vera esse videtur pro parte ratione distribuetur pro quolibet eri,--!) :

et noii pro toto. Et per hoc patet solutio pro omuibus distribuetiir. Adhuc ut lo-
ad omnia quwsita. tum universale se habet ad sua significa-
umenta Tertio quffiritur, an una dictione se- ta : sed totum universale pro oinnilnis
ertiain
)itatio-
iiiel posita coiitingit uli tequivoce? Yide- contentis sub uno dislribuitur era;o et :

lem.
tur auteiii quod sic : ex quo eniiii dictio vox asqiiivoca pro omnilius sii,qiifieatis
aequivoca plura significat actu et discreta suis, qiK'e inea coiitineiitiir iil partes sub-
sub copiilatione, ita quod hoc ct hoc, jectivse, distribuelur.

tiinc videtur quod proferens cam in oin- In contrarium liujus (>st, qiiod iiiiius
' ni sepsii siio polcsl iili ea, et sic uliliir disl liliiili l.iiiliiiii una est distribiilio :

aM[uivocr. Ailliiie si allqiiis iliclioiiciu pliiiM aulciu lorma et ratione suiil iii Iri-
tequivocaiu pioler.il, laiii ilivnsi audieii- niiuo a^quivoco : ergo pliiribus el nou
tes prolationeni, accipinnl iii iliversis si- iina distrihutionc distribiietiir.

gnificatis ; non autem sic accijiiunt eam -Vd hoc dieenduin , (piod liiiiiiuiis
pro diversis si^.qiificatis, nisi proferens .equivociis dupliciter potesl ilrlirmiiiari
eam iitrrrliir |iin diversis profereiido :
a siguo dislriluilivo : polesl eiiim lirlri-
ergo iilil nr iliclmnr srinr! jiriilala et se- iiiiiiari lalioiir |iailiiiiii si-iiilicalariiiii in

nwl jMisita aMjiiivocr. iiiiilale el coimiiiiiiilate vocis : et sic iiiia

lu ciiiilrariiiiii aiilnu iiiljlis rsl qiioil iiislril)iitioiie jiro oiniii siia dislriliuitiir

dicil iSorliiis. iiniiil teriiiiiio srnirl pn^ilo siguilicaliiine. Si aiileiii lali signilica-
III iii coiiliiigil iili anjuivoce. toriiiii resjiicialiii' a dislribulioiie , non
\d boc diceiidiim, qiiod iili diclioiic jiossel uiia (listribiitione distribui jiro

semel posita diciliir dii|ilicitrr, scilicet se- |iartibus (•ujuslibel siguilicati. Et jirr lioc

ciiniliini inlrllrcl iiin rrrrrrlllnn \ncriliail palrl siiliiliii (|iia'sili. ArgumonlA

... ml qiiinlnin
[ilura siguilicata, et scciiiiilniii inolalio- 'Jiiiiilo iin.iiiliir, ([lue sil caiisa pjia-
;ii)|ia- iiiitnimi.i-
noin.
 512 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.
renliie in diclionc ffquivoca ? Videtur secundi modi amphibologi;p, scilicet quia
enim nulla esse, quia cx quo plura actu oratio per se significat unum solum, ct

significat, videtur illa dislincte signiilca- adjuncta aliquando plura significal. Et

re, et non unum in alio. paralogismus sic est formandus : qurxl

Tn conlrariuni aulem est, quod si cau- quis scit, hoc scit : grammalicam scit

sam apiJMrcnlia' non liaberet, non dcci- ali(juis : ergo grammatica scit. Nam in

peret dccipit aulem aliquem crgo habet

: :
tali oratione et scientem et sciliim conlin-

causam apparentiae. git ul scientem significari : quia hnc pio-

Ad lioc autem dicencbim, quod causam noitieii, lioc, potest hiTC significare : (jiiia

a]»parentia3 liabet unitalem vocis secun- hoc pronomem, hoc, potest signilicare
dum mal»M'iam et formam substantialem scientem, et tunc construitur cum v(^rbo

qute est diclionis ut est dictio : ex hoc ex j)artesuppositi, et ante verbum jioni-

cnini cri'(lil iili(juis, quod significala sint liir : el sic est oratio falsa. Potest eliam
unum causam aulem non
: exislentia' lia- significare scitum, et tunc constriiilur ex

betdiversitatcm signilicatorum. El atlende jiartc ajipositi ; et tunc est vera.

quod ad terminum lequivocum nou (b'bet Tertius modus est, ul : Putasne (jiiod

a(bli signum universale ad hoc ut sit pa- (|uis videt, hoc videt? columnam aliquis
ralogismus, sed ad hoc ut paralogismus videl : ergo columna videt. Formalur au-
vidcalur esse syllogismus : et ut sic sul) tem j)aralogismus, sicut jam habituiu
ligura syllogismi decipiat, debet addi si- est : cl patet multiplicitas ipsius ex Ikjc

gnum nniversale : quia sine signo uni- quod hoc jironomen, hoc, potest conslrui
versali non fit syllogismus. cum hoc verbo, videt, ex supposito : et

sic est nominativi casus, et construitur

CAPIJT III. ex vi suppositi. Vel potest construi ciim

verbo eodem ex parte appositi, et est ac-
I If iiiinrts aiiipliihiilufjuv. cusativi casus, et construitur ex vi tran-
sitionis : et sic patet multiplicitas.
Ouia amphiI)obigia mulliplicitalem fa- (Juartus est : Putasne quod tu dicis
Ratio ortli
nis. cil aclualem in oratione ex diversa con- esse, hoc tu dicis esse ? dicis autein lajii-
structione : et ideo post iequivocationem dem esse : ergo tu lapis dicis esse. Et
modos ponemus amphibologiae. Et sc- patetmultiplicitas istius ex eo quod hoc
quentes Aristotelem quinqueniodos simul prononem, hoc, potest esse nominativi
ponemus. O'io''iini primus est nmlli|)le\, casus, et construi cum supposito verbi
ex eo quod oratio principaliter plura sive ((iiasi delerminantis suppositum siib lioc

multa signilical, quorum primus modiis sensu, pulas quod tu existeus dicis esse ?
est Vellem accipere pugnantes
: et debct : Vel potest esse accusativi casus et con-
sic formari paralogismus quoscumque : slrui cum dicis ex parte post exvi transi-

velbjm me accipere, vellem quod me ac- tionis, et sic columnam vel aliud dicis
ciperent : pugnantes vellem me accipere : esse. Facile autem est in omnibus lalibus

crgo vellcm quod pugnanles me accipe- mulliplicilalem invenire ex diversa con-

renl,quod falsum est. Ilsec enim multi- slriKiidiic.
plicilas estsecundum amphibologiam ex Oiiintus inodus est in oralione syllo-
eo quod iste accusativus, me, potest con- gismi priniic orationis : ex eo quod in

strui cum infinitivo cx parte ante,et pot- primo non est distincta multiplicitas ut

esl construi cum eodem

ex parte post : in ista distincta intelligatur et esse in

et in priino sensu vera est, in secundo prima et haec est oratio

: : Putas est, sive

autem falsa. coulingit, tacenlem dicere ? Et potest sic

Secunda ralio est Putas quod (]uis : fiuinari jiaralogisinus : conlingit Socra-
scil, hoc scit ? qua? oratio exemplum est lciii dicere : Socrates esttacens : ergocon-
 LIBER I ELENCHORUM, TRACT. II 343

tin;;it tacentem dicero. Duplex est hujus liologia videaturgeneralis ndomnes falla-
oratio, quia signilicat tacenlem dicere, et cias in dictione, tamen quia ambiyuilas
Imnc tacentem : liaBC eniin oratio potest amphiljologia; est una et cadem ratione
significare haec duo, hoc scilicet, tacens ex diversa construendi habitudine, ct ta-
dicit : et sic construitur hoc participium, ambiguitas in nuUa alia fallacia in
lis di-
tacens , cum verbo dicere infinitivo ex ctione est, quia accentus et fi-ura diclionis
parte ante ex vi suppositi. Potest etiam et sequivocatio suntin dictione, ct non in
significare hoc, tacens dicitur : et sic oratione, compositio autem et divisio
conslruitur cum eodem vcrbo ex parte non sunt in una oratione secundum ma-
post : quia hoc (qudd csl tacentem dicere) teriam, ideo amphibologia est specialis
dicitur ut quoddam de numero dicibiiium. t non generalis fallacia.
Ili igitur modi amphibologia), ad
sunt Adhuc tertio notandum, (juod licet in
quos omnes modi deceptionum (qui pro- talibus modis (quod aliquis scit, lioc scil)
veniunt ex diversa constructione
nis cum diclione in eadem oratione)
dictio-

re-
sit nmlliplicitas ex consignificatione
versi casus nominativi el accusativi, ex
di-
I
ducuntur. Et causa apparentia^ in eis est quo in prwhabitis diximus provenire
identitas oralionis secunduni formani et «quivocationem tamen principaliter et :

materiam : causa autem non existcntia». pi.imo sunt ista» orationes secundum am-
est signilicationis actualis diversitas. phibologiam : quia in talibus quadibet
oratio signiiicat unumsolum, el conjuncta
CAPUT IV. una cum alia ex diversa significatione
efficitur dubia sententia : unum signilicat

I)c solutionc duhiorum f/u^' sunf circa ha3c oratio,omne quod quisscit, et unum
uiodos aniiiliibologirV. solum significathsec, hoc scit conjuncta :

autem ex diversa habitudine constructio-

Est autem primo notandum, quod "i^ pronominis cum verbo, fi( dubia sen-

quamvis in a-quivocatione et amphibolo- tentia et quod est ibi ffiquivocatio, est

:

gia idenlitas vocis secundum formain et ex consequenti.

materiam sit causa apparentiae, et diver- (Juarto notandum est hic, quod quam- Nota mo-
Llum amphi-
sitas significationis sit causa non existen- vis amphibologiadicatui-provenire ex di- bnlogiae
quom non
tise, et sic unam el eaindcm causam vi- versa haltitndinc priacipaliler, tamen ponit Aris-
loteles.
dcantur bainTe causam apparentia; ct cliam provcnil cx ambiguitate sentcnlia'
non existrnlia', et per conse^picns iina (|iia' provenit cxproprioet traiisumptione

5ca-
videtur esse lallacia tamen una non est : suinpto : ut quidquid ridrt, haliet os :

.m-
gia
fallacia tum quia una estin dictione, et
: |)ratuin ridet : ergo pralum habet os.
ive-
lon
altera in oratione tum ctiara, quia nna : Ouamvis (iiini idcm modns in genere sit
3Ullt
Bcia
cst in diversa senlentia, et alia in di\iMsa construendi Iransumptiini et propriiim,
signilicationc. Sentcnlia proprie dictionis tainen pro ulro(|ii(' cst ainbigiiilas sciilcn-

non est, scd (iratiniiis. VX idco coiiV(t- tia?, secundiim (|ii(id sciilciili;i ad iiitcllc-

nientia (piaiii lialicnl in caiisa apparcn- (lum rcfcrliii: ct Ikic siiriicil ,id aiiipliibo-

tia; et in causa noii existentice, est con- logiam : quia duliiam in orationc una
venientia in genere et non in specie, ct secundum formam et materiam facit sen-
non facit convenire a-quivocationem cum tentiam. Scd lamen noii ]ioiiitur ah Ari-
amphibologia, nisi in lioc qiiod utra(|iic sldbdc istc mddiis, ([iiiausitatus est et ma-
causat miilli|iiicitatciii acliialcm, ct non nircslus : (]iiia icre omnes uluntur ]iaia-
iii inodii r.illcniii spcciali. Iiolis. Adhuc iKilaiKliiiii i|ikii1 pniicns
|iio m- Adliuc aiitcin scciiii(liim nolaiidiiiii, diibiam senlentiam.
!!>
aiit iiitcii(lil dccijicrc
ijiiod ijiiaiiivis in iiiniii rallacia iii diclidiic pcr caiii, aiil lanliiiii cxcmpiilicarc. I)c
a
>.

ci
i|je
sil ambiguitas siiiislanlia?., et sic aiii|ilii- iiiiillipliri [iriiiKi iiKi(|iMijiiirlc| (jikhI jiro-
 . :

)ii D. ALB. MAG. ORD. PR.^^D.

ponentes eam forment inmodo etfigura : non oportet : quia multae et nota' sunt

quiaalitcr non deciperet. Secundo aulcm paraljohe et in dictione et oratione.

modo distinguendum csl quia aut est :

Terliusvero modus est, quando dietic»

manifestanmUiplicitas, et tunc non opor- vi'l oratio compositae ahoe dictioni vei

tet nisiproponere. Seciindo autem modo

orationi plur;i significant : separatae vero

debet deducere ut manifesta fiatejus mul- dictio et oratio significant simpliciter, hoc
tiplicitas. est, unum et non plura. Et hujus exem-
plum est in amphi])ologia, ut haec oratio,
scit saeculum, per se significat ununi
CAPUT V. conjuncta vero alii orationi, ut huic,
quodcumque scit aliquis, hoc scit, plura
Dc trihtts modis iii qiiihm convcniuiit signilicahit : eo quod iste terminus, Sfe-
wijuicocatio ct (iinphiholorjia. ci/linn, in nominativo conjunctus verbo
ex parte suppositi unum generat sensum,

Sed quia aequivocatio et ampliibologia et in accusativo constructus cum eodem

operantur multiplicitatem actualem, nio- verho ex parte post, alium sensum gene-
rahit, sicut supra patet de hac oratione,
di earum in multis conveniunt, quodnon

est in aliis fallaciis, nisi in composilione quodcumque scit aliquis, hocscit gram- :

et divisione : sed in liis per omnes modos malicam scit allquis ergo grammatica ;

manifestum est : quia sicompositio failit, scit quae isli luationi per omnia similis
:

ideo in est. >'am horum sive harum orati^mum

divisio solvit, et e converso : et

illis convenientiam et difTercntiam non utrumque si contingit, unum significat.

oportet assignare, sed in aequivocatione Dico autem si continyit : quia potest ad-
etamphibologia assignata jam differentia jungi orationielunum signilicantiet plura

modorum sequivocationis et amphibolo- significanti, et accipere cx ipsa adjun-

gice, consequens esl assignare in quo con- ctione multiplicitatem : amho autem sive

veniunt. orationes simul junctaesignificant ]dura.

Dicamus igitur quodtres sunt modi se- Et hoc, sciHcet quodcumque scit aliquis,

cundum a^quivocationem in dictione, et hoc scit hoc enim nnn est mulliplex
: :

juxtaillo tres sunt modi in oratione se- quandu autem in paralogismo additur,
cundum amphibologiam. Unus quorum swculum scit aliquis, sfatim est multipli-

et primus est, quando dictio secundum citas ex adjuncto : quia ex adjunctione

«quivocationem, vel oratio secundum accipit, quod verbo sciendi potest con-
amphibologiam, principaliter signiiicat strui ante vel post, quod sine liujus con-

plura. Et hujus exemphim in a?quivoca- junclione non habet: signilicat enim aut

tionc, ut piscis ajquivocum ad piscem ve- swculum ipsum scienliam habere, si ex

rum, adpiscem pictum et canis aequi-
ot :
parte suppositi cum vrrho conslruatur :

vocum ad latrahile, et marinum. Et hu- aut significat alium scientiam habere sae-

jus exemplum in amphibologia supra culi sive de saeculo, si iste terminus, sse-
posiiuni esi in hac oratione, vellem me ciilinn, sit accusativi casus et cum verbo
acciperc pugnantes, sicut patuit pcr an- sciciiili ex partc apj^ositi construatur.
tedicla : et ideo lioc repetere noa opor- Epilogaliter orgo dicendo. ampliiholo- Reprei
,'' .
,'"
. . sio quo
tet. gia el a-quivocatiocommunitor cu-ca hos d"
autem est (iiiando soiiti suuius
.\lius tres sunt modos. Quod autem quidam di-
per simiUtudinem translationis indictione cunt et scire et sseculum multipliciter
vel oratione sic dicere, quodunum diclio dici,et ex hoc causarc multiplicitatem,
vel oratio signilicat proprie, aliud autem falsum cst, nisi scirc cum adjuncto sibi

per similitudinem Iranslationis secunda- in hac orationn, sa^culum scit, intelliga-

rio el improprie, de quo exemplificare tur : quia aJiter nonesset adpropositum.
 LTBER I ELEiVCHORlJAr, TRACT. I[ 345

Si forto hacoralione secundum se sumpla sione ot aroontu, ct onmpositio ot divisio

qu.'oratur, utrum sit multiplicitas voi sinf in orationo, aoooulus aulom in di-
non, (itiam ?i alii non adjungat ? Diccn- clioni' : tamcu de oompositiono j)rius cst
dum quod non osl multipiox. api-ondum. (piia iu accentu (in diversis
Objectio. Si aulcm quis olijioiat. quod adhuo iii |Pidmiutialionihus acuti et gravis et cir-
oraliono illa, ssctt/iim potost oonslrui cumlh^xi acoonlus) non remanet oadom
cum verho ox parlo suppositi, vol ex forma dictionis secundum quod prohitio
soluiio. parto appositi. Dicendwn quod hoc fal- roiiua dictionis est : et ideo manis rcfer-
sum osl, (piia si construatur ex ])arlc tur ad {hvoi'sitatom. lu oi-ationc autcm
quod supponilur vciho,
ap|)osili, nihii ost sixc composila sive divisa dictiones sc-
cum omuo vorhum fortioe personai exi- cuikIiiiii formam ol malciiam i-omanent

frat supposilum vol tinifum vel infinitum, oaMhwn, ot ideo magis respiciunt unita-
coiistat (piod cum nullum tiahoat suppo- tem ot sic compositio ordinamha ost au-
:

situiii ipiaiKhi iste terrainus, sseciihtm, te accentum, ot composifio ante (hvisio-

(«instiuiliir ciim eo ex parle apposili, nom, sicul iiatiitus aiilc privationcm.
oratio erit incongrua : et sic in hoc Et idco in hac mulfiplicitalc primo da-
scnsu nec vcra noo faisa esl : et sic pcrit in,is modos composilioni.s qui sunt
tres.
multipiicilas cjiis.Noii cnim p stexcu- Ouorum primus provenil quia aiiqiia
,

sari (|uin exigat, noc est exoopho aolio- dictio in oraliono est composita ciim ali-
uis : ot hoc scitur esse verum. q.io, (>t tamon non dividilur id (luod cst
Jbjecuo. Ei si ohjicitur,quodsic se hahot inlini- i,, ,,i-ationo : ot taies siint lia- dua^ ora-
tivusadaccusativum cxigendo ipsum ex ,i,„„,,^ ^t posse sedonfciii amhularo et
parle anto, sicul indicativus tertia; por- p,,,^,, „„„ scrih(?ntom scrihere. Si quis
Soiuiio. sonio ad uoniinalivum. Hoc patet osso enim dicat islas orationes, componons
faisiiiii, i|iiia iiiliiiil i\'iis uoii noccssario accusativum cum infinilivo, el dicat eas
anlo so cxigit accasativum, iif patct iii
dividcns eumdem accusativuin cum 00-
jiiurihus, ut scio metere, volo currere. dcm non
idom sigiiifiraliil,
inlinifivo,
Indicalivus autem de necessilate exigil sed mulfipicx sooundiim coiiqiositionciu
noiuinalivum ante se pro supposito, of cl iii\isioncm si enim (omponif
:
accii-
nisi iiaiioal cum cortum et doforrainalum, sativum ciim iuflnifivo, lunc siijnificat
uou est orafio |icrfecfa ad voruin vei fal- idom quod luoc oratio, (juod liahet ali-
sum signilii aiidiim, ct talis imperfecta quis possihilitatem ut non sorilicus scri-
i'i-

oratio nou polo.st osso muilipiex. Proptcr hat. ct est falsa. Si quis autcm iioii ooiii-
qiiod patelquod isla orafio,.yc77.vaw/;/«/, pniiat accusafivum cuiii voriio, tuiio si-
cx soipsa non est muitipiex, nisi alii ad- gniliiaf ipiod qui nuno non scriiiif, lia-
jiingatiir. Sic orgo do amphiliologia ct lict possiliilifalcm iil scrilial : ct Ikoo csf
modis communiiius ainpliihologia' ct vora. Composita orgo cst falsa, divisa
a'(|uivocalioiiis (ictcrniiiialiim sil. vora. Divisa sic pronuntianda osl, verum
est iiou scrihenlem, scrihore posse, ita
CAPIJT YL (|uo(i punctum susi)ensivum ponalur ad
srribetilcin, et suhinforatur scrif/cre jms-
De Irihits moilis compositionis. se. Composila aulem orafio sic pronuii-
lialiir, \-ciiiiii csl iiiiii scriliciilciii ^ciili,.-

Dc pofciiliali iiiiiltiplicifafc post aclun- rc possc, ila (juod suspcnsio poiialiii ail

Iciii iiiiilti|illcilatcni (lcfciiuinaniliiiii ost, scriherc, ct sic falsa osl '.

{[ua; licet sit in coiu|iositiiiiic cl iii ili\i- Secuudiis modiis provcnil cx lioc

' i;i sic pali'1 iiMoiiiodo (lilTcrcntcr sunt pro- rt propositionos do sciisn (liviso.
iiuntiandii' pioposilioncs itc sciisu coniixisito,

u
546 D. ALB. MAG. ORD. mJEB.

quod aliquirl componitur cum aliquo in modi aliter distinguunl ex compositione :

oralione cadcm posito, et dividitur (diam dicuntenim quod haec oratio, quod
ab aliquo posito ineadem orationc et :
unum solum potest fcrre, plura potest

hujus cxemplum cst, discore nunc litte- ferrc, potest reddi subjecto conjunctim

ras, siquidem didicit quas scit, el forma- vel divisim. Si reddatur ei conjunctim,

tur sic paralogismus : proponatur ista, tuncfalsa est sub hoc sensu : illud enim
quicumque scit litteras, didicit illas, ex quod potest ferre unum solum, non pot-
hac enim elicitur ista qua; est multiplex, est conjunctim cum hoc ferre plura. Si
quicumque scit litteras nunc didicit il- autem divisim reddatur ei oratio est ,

las. Si enim componatur hoc adverbium

vcra sub hoc sensu quia illud quod :

iuinc, cum hoc verbo didicit, et divida- potest ferre unum solum divisim, non

tur ab hoc verbo scit, sic est falsa. Si potest conjunctim vel cum hoc ferre plu-

autem componatur cum hoc verbo,.?ci7, ra.

et dividatur ab hoc verbo, didicit, vera Dicunt adhuc alii, quod hcPC oratio,
est oratio : et sic composita fallit, et di- quod ununi solum potest ferre plura ,

visa solvit, quicumque scit Hltcras, ali- potest ferre, non est multiplex, sed sim-
quando didicit illas, et in prseterito tem- pliciter falsa nec ponitur ideo quod sit
:

pore usquc nunc didicit illas : et quicum- multiplex, sed quia sequitur cx multiplici
que scit litteras, didicit illas : sed iste scit sic quod unum et
, aliud potest ferre,
litteras : ergo nunc didicit illas. unum solum potest ferre : ergo quod
Tertius modus est, quando componit unum solum potest ferre, plura potest

cum aliquo in oratione posito, sed sub ferrc. Pluribus ctiam modis haec oratio
intellectu eadem oratione
iu : et hu- potest distingui ex conipositione et divi-

jus exemplum est quod dicilur ,

quod sione : sed primus modus rationabilior

unum solum potest ferre, plura potest videtur.

ferre : sensus enim composilionis est se-

cundum quod continua et composita est CAPLT YII.
proLatio inter hsec duo, unum solum,
cum hoc verbo infinitivo, ferre , sic, Dv trihiis modis divisionis.

quod potest ferre unum solum, ita quod

nihil amplius plura potcst ferre : sic Secundum divisionem vero sive falla-
enim composita est et falsa : ct sic dictio ciam divisionis dabimus tres paralogis-
exclusiva respicit infinitivum ferre : quia mos juxta trcs modos compositionis se-
quod sic unum solum potest ferre, et nihil cundum eumdem ordiuem. Primus ergo
amplius, non potest ferrcplura: quia sic modus erit, quando aliquid dividitur ab
dictio cxclusiva ponit formam suam circa aliquo in oratione posito, et cum nuUo
hunc terminum, nnum, et excludit id componitur in eadem oratione posito et :

quod est oppositum uni nb iurinitivo su- (!( hoc duo sunt exempla sic, quinque
per quod ponitur possc vel jtossibile et : sunt duo, ot tria ct formatur sic : qu.-e- :

ideo quod sic unum solum potost forre, cumque sunt duo et tria, sunt quinquc :

non potest plui'a ferre. Si autem discou- duo et tria sunt duo ot tria ergo duo sunt :

tinua et divisa sit prolatio intcr hsc duo, quinque, el tria sunt quinque, quod fal-
unum solum, tunc dictio exclusiva exclu- sum est. Adhuc alia oratio : quaH"um([uc
ditur ab isto termino, iinum, et conjnn- sunt duo et tria, sunt paria et imparia :

gitur ciiin participio subintidlecto (juod quinque sunt tria et duo : ergo quinque
est ens V(d cxislens soliim, potest ferre : sunt paria ot impaiia. Adliuc autem pe-
ethoc csl verum et idoo divisa esl vera,
: nos eumdcm mddiiiii accipitur ot Ii.tpc

composita falsa. oratio, qua> ost majus esse ;equale ot for-

Sunt autem qui exeniphini islius tortii matur sic : quod est majus, est tantum-
 LIRER I ELENCHORrM, TRACT. II 547

deni et amplius : quod est tantum-

sed
dem, est sequale quod est amplius,
: et

est insequale : ergo quod est tantumdem,

CAPUT VIII.

est fpquale et ina^quale.

Cum autem in his orationibus sit mul- ^*' P^-clusione duhwrum qux sunt circa
tiplicitas quod eadem oralio se-
in lioc fnUarias compositionis et divisionis.

cundum materiam in omnibus his divisa

et composita non eadom signiticat, sed
Atfendendum est autem quoadsolutio-
aliud, in omnibus his signiiicat divisa et „,,,„ .lubiorum qufe sunt circa has duas
composita. Exemphun autem quod est f,,l|acias quod multipHcitas potcntialis
,

quando aliquid in eadem oratione com- j,, ,„-ationo, non facit nisi unam falla-
ponitur cum aliquo, ot divisum ab isfo (.Jam, qua; est accentus et quamvis ea- :

componifur cum aliquo in oa(hMn oratio- ,|e,„ videatur causa apparontia; in com-
no pnsito, ut ogo to posui sorvum ontom positione et divisione, qu£e cst identitas
iiborum : ct est in liac orafione multipli- orationis secundum matoriam in compo-
citas, cx eo quod hoc participium, entem, ^ita oratione et divisa, tamon compositio
j)otest componi cum hoc noimm,servum, ^4 jjvisio sunt fallacia; disfinctce : et hoc
ot sic ost oratio composita ot vera vol ^^^^
:
^,4 ^,^^^^^^ ciiusas, sciiicet quia non
(iividiab iilo et componi cum lioc nomi- ,.,^,ie,„ gausa apparentia; , sed diversa.
no, liberum, ot sic ost divisa ot faisa :
Alia autem non est aliquid
ost, quia
ot hoc juxta socundum modum composi- commune in uno cum quo iila; dure fal-
tioiiis.
laciffi noininari possint. Undo quantum
Exoinplum autom (^jus quod est tertius ad constitutionem unius loci sophistici
modus compositionis (sciiicet quod divi- non ost simile do multiplicitato potontiali
sum ab aliquo in orationo posito compo- el actuali in orationo oratio onim in :

niliir ciim aliquo niin in oadcm oratione

qua multiplicitas est actualis, non habot
jxisito, sod*sub sulijoclo intoil(>cto) ost nisi unam causam apparentia^ oratio :

hoc : qua(h-aginfa virorum, contum reii- autem in qua est multipiicifas potontia-
(piit divus Achillos : et est haec mulfipli lis, dnas habot causas apparontia? : ot
cifas ex eo quod Iia?c dictio, centiim, pot- hoc sequentibus
patoiiif in
ost componi cum isto lormino, virorum, Adliuc iKifaiidiim, (piod non (^st similo
of func ost adjoclivum ojus ot est casus ,1,. miiltiplicifalc p(,l,Mifiali in dicfiono ot
gonifivi : ol sic (iialio csf coiaposita et orationo : (piia in dicfiono por ac(>ontum
voia siii) hoc sciisii, coiiliim viroriim re- „on una causa apparontia^
est nisi in :

iiipiit (iivus Achiilcs (piaiiraginta . Vol oratione autom multiplici dua" sunt cau-
isto torminus, mitum, pote.st addi ad s£e apparonlia\ ot idoo diKO raiiaci;e.
hunc terminuin, /r//y///7 .•
ot tunc com- Adhuc aiilcm nolaiKliiin , qnod lirot
ponitur cum hoc tormino subintolloclo sompor siiinii sinf conipositio ot divisio
tjuod est virnnnii : et sic ost divisa ot orafione qiiantum ad
i,i lioc (piod si
falsa sub lio(^ sousu, (iunil ,lr iiiniioro compositio divisio soivit
fallit, , ol con-
quadiagiiita viroriim, coiiliim rcliipiif di- lamon
^,.,.^0 ; noii ila sunt simui, quod
vns .\cbiiios, (piod ost impossibilo. Isti gonoraiitor sit qiiod hoc quod componi-
crgo sunt mo^Ii compositionis cl divisio- tiir ciim iino, dividafur al) aiio iii oadcm
nis. oralioiic |i,isif,), siciil pald in m,i,Iis fri-

l)us C()mj)osili,iiiis, ol iii triims modis di-

visionis in aiilc iiabilis jiaulo aulo jiosi-
lis : ncc otiam oiiiiiis composilio falsa fa-
cit raiiaciam comjiositionls, siciil jialciiil

in so(jiiciitiiiiis.
 348 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
Dubiiatio. Si autem quis qufprat, qure sit propria^ cundum quod accusatlvus componitur
causa apparentice compositionis, et qua'^ cum inHnitivo eodem, nihil aliud signi-
propria causa divisionis, et quse propria ficatur, nisiquod praedicatum dicti possit
causa non existentia^ compositionis, et inesse subjecto et hoc est non scriben- :

Solutio. quae divisionis ? Diccndtim quod propria tem scribere posse et hoc iterum verum :

causa apparentiae composilionis est iden- est. Adhuc eadem extrema manent, hoc

titas orationis materialis divisae ad com- est, idem prajdicatum et idem subjectum

positam, converso identitas matcria-

et e in sensu compositionis ct in sensu divi-

lis compositse ad divisam est causa ap- sionis manentibus eisdem extremis
: et

parentiae specialis in divisione . Causa semper manet eadem falsitas et eadem

autem non existentiae est diversitas in veritas.

formali oratione et divisa et composita, Seil ad hoc dicendum, quod diversus

Solutio.

sicut patet per antedicta. est sensus in compositione et divisione

Dubitatio. Si autem qu.neritur penes quid acci- orationis primi modi compositionis et :

piantur modi compositionis et divisionis ? non esl verum quod in sensu composi-
Eolutio. Satis patet per prajdicta : quia divisum tionis non significet aliud quam quod

ab aliquo in oratione posito aut non

: pra?dicatum dicli possit inesse subjecto :

componitur cum aliquo in eadem posito, significatur enim quod pra-dicatum dicti

et sic est primus modus : aut componi- aclualiter insit sulijecto, quod est iion

tur cum aliquo : et si componitur, aut scribcntem : ethocest possibile.Est enim

componitur cum aliquo in oratione po- sensus compositionis, non scribentem
sito, aut non posito, sed subintellecto. Et scribere est possibile, hoc est, dictum is-

primo modo est secundus modus, altero tius propositionis, non scribens scribil,
autem modo tertius tam in compositione est possibile, quod esse non potest, cum
quam in divisione. propositio sit impossibilis : et ideo dictum
Dictum Sunt tamen qui dicunt ,
qund niliil oportet esse impossibile. Xec etiam sunt
quorum-
dani. componitur cum aliquo vel diviilittir ab eadem extrema, qu;e sunt prgpdicatum et
illo, nisi adjectivum verbi vel nominis : subjeclum. In sensu enim compositionis
et hoc divisum a suo substantivo sua tantum accusativus, non scri-
subjicitur

dependentia cxigit ut cum altei'o compo- hentem, etprsedicatur hoctotum,scribere

natur quia per se stare non potest. Sed
:
est possibile : etsic diversa sunt extrema
ad hoc dicendum, quod licet non possit compositae oralioniset divisae.
esse per se, nisi componatur cum abo Adhuc ullerius qua?ritur in secundo (-i^j
secundum constructionem potest tamen : modo in quo divisum ab uno componitur ^u^^m
esse per se et dividi secundum prohitio- cum alio. In hoc enim videtur esse du- sitioDli
nem. Disjunctio autemin prolatione facit plex compositio, et duplex divisio ex
divisionem, sicut et continua prohatio fa- duarum causarum altcra oporlet quod
cit compositionem secunduni quod hic proveniat, aut scilicet quod sint in ora-
intenditur de compositione et divisione. liimc una determinatio et duo determi-
Argumen- Adimc specialiter circa primum mo- nabilia, aut e converso duse determina-
tum circa
primum mo- dum compositionis notandum est : ilHus tiones et unum detcrrainabile. Prioris mo-
dum com-
positionis. enim modi exemplum est posse non sc ri di exemplum est, ut qui(h]uid vivit, sem-
bentem scribere et hsec vera esse A'ide-
: per est : una determinatio qua? est
hic est
tur et in sensu compositionis et in sensu hoc adverbium, semper, et liuo delermi-
divisionis. In sensu enim divisionis, se- nabilia, scilicet quod dico vivit. et hoc

cundum quod dividitur accusativus ab verbum, csf et in hoc exempki quod

:

infmitivo, signilicatur tjuod ille qui nunc supra laclum est, quadragiuta virorum.
non scribit, potest scribere : el hoc est centiim divus .\chilles. Si autem
reliqiiil

verum. In sensu vero compositionis, se- una lil determinatio, duo vero deternii-
 LIBER I ELENCHORUM, TRACT. II 549

iiabilia, considerandura est si iila deler- cundum autem quod parsejusadquod re-
minabilia sic se habout ad invicem, quoil fertur, cuiitine profertur cuin relationc
unum sit pars alterius, aut non. Et si etnon ut totuin, sio est oralio divisa,
uuum cst pars altcrius, tunc non contin- secundum quod fit qua^dam pausatio par-
git ibi duplex compositio et duplex divi- va inter hoc quod dico, almd, el hoc
sio. Siautem non se habent ad invicem quod dico, quam. sic, omne aliud, quam
ut totum, sive quod unum sit pars alte- animalquod etSocrales suntduo, ditfert a
I ius, sed sunt diversa vel disparata, tunc Socrate.
accidit multiplicitas ex prwpositionc vel duo determinabilia et sie
Si vero sint
postpositione determinationis. Kx praj- se habeant, quod nculrum sit ul totum
positione sic, non unum hominem sedere respectu altcrius, sicut si sint duo sub-
sequitur ad istuin hominem sedere : hic stantiva, vel duo verba ad quae determi-
enim est mutiplicitas cx hoc, quodnega- natio referri possit tunc semper acci-
:

tio potest referri ad totuin vcl adpartein. dit multiplicitas ex interpositione deter-
Ex postpositione autem determinationis minationis, ut hic, quidquid vivit sem-
accidit multiplicitas, ut hic, omne aliud per est tunc enim non esset orafio mul-
:

quam animal quod et Socrates sunt duo, tiplex, si prteponeretur vel postponeretur
dilfert a Socrate : quia haec determina- determinatio sic, seinper quidquid vivit,
tio, quod, potest determinare hoc tolum, cst : vel sic, quidquid vivit, est semper.
aliud quam animal, vel parlem ejus, sci- Ouando ergo sic est, quoddeterminatio
licet aniinal. j^onitur inter determinabilia : lunc consi-

Generaliter ergo loquendoquando una Jerandum esl utrum Ula determinabilia

est determinatio et duo determinabilia, se habent in oratione secundum .Tque,

quorum uiium se liabet ut totum, reli- itfi quod neutrum sit principalius m ora-

quum ul pars : tunc dicendum, quod ^ione, aut unum est principalius alio. Si
autemunum est principalius alio. tunc
oratio dicitur coraposita ex compositione
determinationis cum illo determinabili delerminatione composita cum principa-

quod se Iiabet ut totuin, et ex divisione liori dicitur oratio composita, et ad divi-

sionem ejusdem determinationis ab illo
ejusdem ab illo dicitur oranino divisa :

et secundum quod dividitur ab illo, non debet dici divisa. Et hujus causaest, quia
componitur cum aliquo alio, ut liic, iion determinatio de nalura sua antecedens
dependens ad alterum, et princi-
unum hoininem esse, sequiturad omneni et est

hominem essc, ita quod punctum suspen- paliusmagis natum cst suscipere suam
sivum statim ponatur poi?t ncgationem depondentiani, quaia quod minus est
principale. Si voro ita se habeaiit (Hiod
sic, non, unum hominem esse, sequitur
ad oinnem hominem esse : hocenimmo- neutrum sit magis principale, hi c. ut

do est oratio divisa, secundum quod est posui te servum entemliberum tunc con- :

prolatio discontinua inler illud lotum et siderandum est qnod illorum magis ha-
iiegationem piiecedentem. Si aulom con- di.-bot nalurain doterininabilis,cthoc som-

tinuc pronuntietur, sic est composita. Si- per erit prfficcdens deterrainationem : na-
militor autoin quod subsoquitur dotormi- luia onim dotoniiinaliilis est sempor pi;c-

natio,uthic, omne aliud iiuam animal codoie dolerminatiuiu^m suam ul subjoc-

(quod el Socratcssunt duo) differt a So- tumpra-cedit fonnaiu:rt lunccx composi-
cratc: secundumeniiiiquodhaic determi- tione determinationis cuin magis deler-
natio, quod, hic est pars tolius relati, minabili dicitur oralio composita, ol a

continuc [uofortur ciim toto hoc, aliud divisione ejusdem ab eodem dicitur di-

quam unimal, sic est composita siiii lioc visa.

sensu : omnc aliud quam animal, quod Si vero accidal diiplox cnmposilio, vel

el Socratessunl duo, dilfert a Socrale : sc- duplex divisio, eo quud unum est doleinii-
 550 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
nabilc et duce detcrminaliones : tunc cet compositum cum ahquo in oratione
accidit niultiplicitas solum ex inter- posilo et divisum ab isto componitur cum
positione determinabilis inler duas de- aliquo, non in eadem oratione posito,
lerininationes, ut hic : quin([ua;,^inla vi- sed subintclleclo ex lioc enim posset
:

rorum, centuni reliquit divus Achiiles : videri alicui, quod ista; fallacia;essent ex-

si enini determinabile praeponatur, non tra diclionem, cum non in voce sed in re
est oratio mulliplex sic, virorum quin- prout est intellecla proveniant. Et ad soiuiio.

quaginta, centum reliquit divus Acliilles : hoc dicendum, quod non ideo dicilur fal-

vel etiam postponatur, ut hic, quinqua- lacia, quod cum subintellecto compona-
ginta,centumvirorum reliquitdivus Achil- tur, vel dividatur, sed principaliter est

les adjeclivum enim et substanlivum

:
fallacia, quia in prolatione dividitur ab
semper volunt simul coordinari ininie- eo cum quo componebalur, et per conse-
diate. Quando ergo determinabile ponitur quens ipsum necesse est componi vel di-

inter duas determinationes, consideran- vidi cumaliquo vel ab aliquo subintelle-

dum est qua? illarum magis habeat deter- cto.

minationis, et ex compositione illius cum Adhuc autem ciuamvis dicendum sit

1
Quoraod
accusativ
determinabili debet dici oratio composi- in primo paraloi^ismo, quod provenit ex ppiesidiv

ta, etex divisione illius ab eodem debet hoc mulliplicitas, quod accusativus pot- et quomo'

dici oratio divisa : et hsec determinatio est dividi ab inhnilivo, vel componi
quae magis habet naturam determinatio- cum eodeni tamen sciendum est, quod
:

nis,semper erit sequens delerminabile :

accusativus non potest dividi ab infinili-

eo quod de natura determinationis est, vo, ita quod inlinitivus non semper exi-
semper sequi suum determinabile, cum gat accusalivum sicut indicativus nomi-
naturaliter sit posterior ipso. Et ex hoc nativum et ideo non potest dividi ab
:

patet, quod non omnis propositio falsa ipso quantum ad constructionem, polest
facit fallaciam compositionis, nec omnis tamcn divitli ab ipso (juanlum ad conti-
divisio falsa facit fallaciam divisionis. nuse prolationis interpositioncm : et lioc

Et ex his tribus modis facile videturde facit multiplicitatem.

compositione et divisione si aliquid de- Ailhuc notandum, quod licel prius in-
terminabilium duorum alterum se ha- ducta exempla de multiplicitate compo-
beat ut totum, et alterum ut pars, vel sitionis dala sint, tamen ha'C simpliciter
non, et an sint duo determinabiliaet duai vera, quicumque scit hlleras, aliquando
determinationes, vel iluo determinabilia didicit illas : et ha-c sim ililer falsa^ sciens
el una determinatio, vel unum determi- discit litteras : nec ideo ponuntur, quod
nabile et duie determinationes. Et ha^c multiplices sinl : quia ponitur oratio vera,
dicta sint de fallaciis compositionis et di- ut ex ea eliciatur mulliplex : et ponitur
visionis. oratio falsa, quia sequitur ex multiplici,
sicut in ante habitis patuitinformatioprae-

CAPUT IX. dictorum modorum.

Adhuc aulem notandum, quod in hac
De exclusione dubiorum circa moilos com- oratione, quodunum solum potest ferre,
positionis cl dicisionis. plura potestferre, principaliter fallit com-
posilio, et solvit divisio ex consequeuti :

Dubitalur eliam de modis compositio- tamen hoc sequilur,quod dictio exclusiva

nubitaiio
niset divisionis, et primo de lertio modo potest teneri syncategorematice ', sicut
compositionis et divisionis, quando scili- tenetur in sensu compositionis : vel cate-

• Calegoremalice. Syncatcgorematice. — I. De- accuso, apud dialeclicos fere idem est ac prae-
rivantur lite voces a gra'CO y.oLii^fopim, id est, dico et diserte affirmo, Liuc >'.i-:r,Yopr,;j.3, id est
 .

LIBER I ELENCHORrM. TR ACT. 11 Sol

gorematice, sicut tenetur in sensu divi-

sionis et hocnouest inconvenicns, quod
:
CAPUT X.
in una oratione plures sint causa' fallen-
(li, una scilicet principaliler, allera au- Be fa llacia accentus et modis ejus duo h us
tem consequeuter.
Adliuc autem circa hauc orationera, De fallacia vero accenlus cousideranti- Quomodo
.
.. accanlus
quiuque sunt duo ct Iria, nolandura est, hus prius occurrit determinandum quaii- diversimo-
. , 1
•
1 •
i
^*® consi-
quod cum copulat seraper similium sit, ter acccntus sit de consideratione logic* deraiuraio-
, . ,. 1
•
1 t* 6'co et
vel oralionem copuhit oralioni,vel dictio- et sophistiE, et qualiter de consideratione grammaii-
nem diclioni, et non oralionera dictioni gramiiialici. Sciendum quod accentum
vel e converso: et sic iicctoratio videatur considerare in genere et suh ditfcrentiis

esse falsa,tam divisa quani composita:ta- spccialihus accentuum graviset aculietcir-

mennonestita,quod uterque sensu sitfal- cumtlexi.facitaddiscretionemsignincatio-
sus: sed sensus compositionis est verus,et nis in dictione : per accentum enim debi-
seusus divisionis est falsus : et copulatur tuin et discretura cognoscitur signilica-

terminus cum termino, tam in sensu tio dicfionis, vel remissio signihcationis :

conipositionis quara in sensu divisionis : ut si dicam lecjere, media correpta, vel

in sensu tamen compositionis totum co- legere, media producta. Propter quod
pulatura redditur subjeclo, partes copu- efiani in deterininatione casuura variatur

lata; divisim. Secundum enim quod hax' accentus, ut priraae declinationis conse-
(duo et tria) conjunclim proferuntur, est quentis in e productam, et sic de aliis,

coraposita : secundura autera quod divi- et sic facit ad bonura discretae significa-

sira, est divisa. Et ideo corapositio et di- tionis in dictione, et ideo sic non opera-
visio svmt passionos orationis existentis tur fallaciara. Sed consideratio accentus
in voce, et non in intellectu : et si ali- suh confusione ad unura vel plures, vel
quando tantum uno modo proferatur actu gravem vel acutum, generat confusio-

quoad conslructionem, potest tamen di- nein, et ideo operatur deceptioncra in di-

versiraode proferri in proferendo ctione et efficitur sic locus sophisticus,

et ex :
:

hoc causatur multiplicitas compositionis et est de consideratione sophista», et est

et divisionis. instrumentum ejus.

Ouainvis autera sit fallacia [tenes ac- Quaro ac-
P II
. cenlus tacit
centum, non tamen potest esse lallacia laiiaciim :

non autemsio
alia qu(i3 ac-
cidunt litte-

pr.-ndicaluni, cl y.aTr,-copT|(jtixixa>i;, id cst prajdi- ma, seu vox caieijorematica, qu;D adjuncta soli au^^^jgfio^;
caliililcr (existctis) adcoiiuo cateijoremnlice. esse vcrbo est oratioiicm cl seiisum pcrfcolum facit
dicilur quod siniul aniiin.iri potest (juod sit : ut Isaias cst
II addoquc quod, Loriiio testc-
>> :

syncaleijurematice, (juod coniprredicari polest ;

rem pcr quod
sc signiticat. Syncateijorema est,
el per possibilitatem tanlum quod existat, si adalium nominativum anecti debet, ad hoc ut
pliysice loquamur. possit in orationis composilionem venire ut ;

Iliiic inlinitmn catcgorematicum, apuJ Aristo- II liic libcr est Joannis, elc. » lliiic priora a
telem ct inlcrprclcs, cst illud quod simplici- Foiiscca vocaiilur dicibilia.
ler ct actu csl infinitum, et iii quo omuia actu Ai'1'LiCATio. I. Cateijoremulii principaiiiis spe-
ic|icriuiitur quas ad innnitatem spectant. ctantur a logica, cum liasc propinquius ad de-
Inlinituiri .tyncateijorematicuin seu potentia monstralioncm scrvire possint, quaiii syiicale-
est, ex ([uod aliud et aliiid sumilur, et id (|uod goremata.
sumitur, S(;mpcr finilum cst ; sicut ct illud II. QiNcvis (iiKinlilas diviili polcsl iti iiili-

quod lit perappositionem niinquam potest csse nitiim syiicalcijiircmatiee laiilum.

actu existens, secundum omnia qua3 addi pos- III. Hoc ipso quiaquovis numero Deus niajo-
sunt ; et sic illud inlinilum iiunquam ponelur rem creare potest, nunquam creabilis erit nu-
cateijoremaiice, in reruiii natuia, ut pluribus merus caicijorcmaiiee iiilinitus.
inlTpretcs proliaiit cx Aristolclc. C{. Hecb, Thcsawus Philosoplwrum.
II. Logice loqucndo vocabitur illud cule.rjorc-
 O02 D. ALB. MAG. ORD. PR.'ED.
pcnes alia (juae accidunt syllaba^ vcl lil- Atlendendum aiitcm, (juod licct diver- Licet div
sus nun
lerfe, vcl dictioni : jicncs accentus cnini si casus causent sequivocationem, ut in rus aut
sus |K>SI
«lillcientiam (lictio nianet
cadem secun- prfe habitis dictum est : tamen diversus causar
eequivoc
duni matcriam, quamvis non secundum accentus non potcst causare ffiquivocati.o- tionem, i
tamen c
iormaai, et sic potcst liabcrc convenicn- nem : quia in divcrso accentu diversa est versus :

cenlos
liam cum syllogismo et elenclio, ct ex prolatio : ncc potest esse aequivocatio,
illa convcnientia accipcre potcst causam quia nomen variatur. In diversis autem
apparentiffi ; variata autcm in libris vel numeris ct casibus idcm manet nomcn
numero litterarum, tunc amittit convc- secundum jirohilionem, licet varietur
nientiam illam, et per conscquens cau- significatum quoad modum significandi :

sanr apparcntiae. et hoc causat eequivocaiionem. Ilis habi-

In tempore
tis ponendi sunt modi decipiendi secun-
autcm variata syllaba vel
diclio rctinet eamdemmatcriam,et estca-
dum acccntum in dialectis.

dcm quantum ad pronuntiationem et Qui sunt sinescriptura |iocmatum, uon

:

ideo sensum non variat, ncc facit mulli-

est idoneum facere sophislicam oi-atio-

plicitatem potcntialem
nem : quia statim accentus dictionis ma-
: ut si dicam ca-
piil, prima longa vel brcvi vel si aliquid
nifcstalur diversitas. In scripturis autem
:

variat, lioc erit a?quivocatio

Auctorum et maxime in jiocmatibus, iu
etnon accen-
tus
quibus diversitas pronuntiationis non est
: quia accentus vult habere eamdcm
materiam adeo manifesta, magis est idoneum
el diversum modum profcren-
sophisticam faccre orationem. Et dabi-
di. Similiter autcm et spirifus (jui accidit
dictioni, neque diversilicat dictionem sc- mus de lioc duos modos iii poeticis.

cundum inateriam, neque

Primo quando sub uno acccntu juonun-
secundum mo-
duni proferendi tianlur duffi dictiones quffi divisos habent
: ut si dicam hominem
cum aspiratione, et omincm accentus metuo longas pereuntc no-
; ut,
sine aspira-
lione iu utraque ctes Lydiadormis. Esl enim multiplicitas
enim est eadem pro-
:

latio idem modus proferendi

sicut
ex lioc quod /;je/z<oprout est una dictio,
:

(juando autcm nomen cst idem secundum uno pronuntiatur accentu prout aulem :

materiam ct secundum prolationem, et oratio nic luo, duobus accentibus liabet

diversa signiiicata, tunc est a>quivocatio. pronuntiari. Aliud autem exemplum cst:

Quam faiia- i^umcrus autcm litterarum si aliquam

Ileu ! qui nam tanti cinxerunt a>thcra

'^b1"\iume*" causabit fallaciam, illa est fallacia iiirura3

nimbi : et de diversitate acuti accentus ct
'^
rus li(tei'a- 1* 4" • cj . gravis in una voce:si enim hoc ipsum quod
rum. oictiouis. hpiritus autcui ct tcmpus
ei divcr-
'^"m dictitur, quinam, acuto accentu in fine
TuTei^tem^ causabuut Bequivocationem.
pus. pronuntietur, tunc valet tantum quanlum
Tamcn Antiquorum quidam dixcruiil, cur, etest una dictio, et est ac si dicatur :

quod dcccptio causata a spiritu et tem- llcu quinam tauti cinxerunt wtlicra
!

pore, reducuntur ad fallaciam accentus, uimbi si autcm gravi pronuntietur, tan-

:

bonum est viros justos pen-

sicut hffic : tum valet quantum quia, vcl quantum
dere sed pendere estpati pu^nam: ergo
: valet «flm,ethabet aliam significationem.
bonum est justos viros pati pcenam. Et Ergo accentum hujusmodi (quales
circa Objecti

hoc dictum non cst inconveniens. Alii ta- dictaj sunt) fiunthujusmodi orationes so-
men dixerunt, quod quando productio et jjhistictc. Ex modis autem iuductis vide-
correptio temporum causaut diversum tur, quod accentus non sil fallacia ili\isa
acccntum, quod tunc causant anjuivoca- a comjiositionc et divisione. Compositio
tionem potius quam accentum quia sic : enim et divisio fallaciaeexhoc proveniunt,
neque diversificant dictionem quantum quod dictiones divisse conjunctim jirofe-
ad materiam, nec quantum ad formam runtur, vel e converso compositae profe-
sive modum profercndi. runtur divisae. Sed hoc nihil est, quia in
Solulio
 .

LIREH I ELENCHORUM, THACT. II 553

una ut (lu;f.
uecpiiUi (liup profcruntur, vcl nem, non laiiicn iiKidiis fallcndi unius
In (•uinpositiouc aulcni scmpcr nuincnt est modusfallcndi altcrius sccundum or-

dictiones tiistinctee, sive compositse, sive dinem liunc : ita quod prius est in tali

(livisae proferantur. oratione faliacia accentus, et postea per

LTlcrius notandum in iLlis modis, quod distinctionem accentus accidit a^quivoca-
licel in spcciali in du(diusmodis inductis tio : cx co quod potest esse nomen vci

duse diversee sint causa- apparenlia? : iu adverbium : et sic est in multis.

spcciali tamcn non suut dute fallacia^ : l'atet eri;() quod diversa' fallacise coin-

quia esl unum coniniuuc univocum ain- cidunt in unam orationem : non tamcn
bobus, quod est communis causa appa- ita quod causa et modus faiiendi in una,
Duo Quomodo
rcntite, a quo causatur una tantum falla- sit causa et modus fallendi in alia.
sunt *luo
modi falia-
ci.i : ct hoc cst ap]uircntia unius sic;nilicali autem modi qui positi sunl de failacia cite acceu-
tus, et qui
proptcr unitatcin (lictiunis sccundum accentus, sumuntur peiies duas accentus sint illi.

malcriam : ct idco ikui suiil (kue fallacioe, variationes polest eniin variari unus in
:

sed una. plures, vei o converso, et sic est modus

Xotaudum ctiam, quod licet divcrsoe. primus, "ut liic : quidquid Dcus fccil in-

faliaciic coiiicidaiit in uiiam, tamen multi- vite, fecit invitus : sed vinum fecit in

pHcitas unius iKiii cst inultiplicitas alte- vite: ergo vinum fecit invitus. Potest etiam
uuius variari a dilfcrentia accentus ad differcn-
rius, ct causa mnltiiilicitatis ikiii

causa muitiplicilatis altcrius, sicul tiam aliam, cl sic est secundus modus.
esl
patet in composilione, et divisione, et
Et unitas vocis secundum materiam quam
aiiquis creditunitatem deberc esse accen-
aiH|iliilM)logia : possunt cnim coincidere
liabcnt tus, cst causa apparentiae diversitas au-
in caiiKlcm oralionciu, sed tunc :

ordincin ad inviccm, lunc enim pcr prius tcm signillcaliouis sub accentu causa est

accidit in oratione compositio et divisio, non cxislcntice. Et iia>c de accentu dicta

sint.
et per posterius amphiliologia, ut ex lioc
sophisnuite oinne quo.l est verum sciri
:

a te est verum hoc enim est multiplex :

secundum compositionem et divisionem, CAPUT XI.

(!t cst divisa sccundum quod discontinua

De Jallaciu fujune diclionis et de modis
est prolatio inter luec duo, a tc scilicet,
ejiisdein
el onuie quod est veritm, sub hoc sensu :

omne quod est verum : et fiat pausalio :

et inferatur illud residuum, a te sciri est Circa fallaciam figur;e dictionis primo
verum et sic cst falsa. (Jumposila autcm
; nulandum, (iiiud ligura dictionis est in In quo fit li
gura ilictio-
est secundum (juud cst continua prolatio ^imililudinc lciiiiinaliuiiis : propler quod nis princi-
paiiior, et
unius cuin altcro sic omne quod esl : principaliler esl in dictione, et pcr dictio- ()Uaro sic
ilicatur.
vcriim sciri a le, esl verum ct sic est : nciii puslcrius ct pcraccidcus inuratiunc :

vcra. VA sic posterius accidil iiiulliplici- ct quia pcr se est indictionc, idco dicilur
tas scciiiidum aiiipliibolugiain : eo ([uod figura dictionis et nun ligura oralionis.
ii(jc numen, oniiie, potesl conslrui cum Idco etiain licetaliajmultiplicitatcs diver-
hoc verbo, sciri, cl sic est falsa, ct cst sas, fallacias causent in dictione el ora-
sensiis : omiie sciiialc i[ii(h1 est verum, tiuiic, luec laiiicii iiiulliplicitas ct in di-
est vcruin : vcl potcsl cunslrui cum iioc ctiunc ct inuraliunc nuii uperalurnisi falla-
vcrliu, esl, cl sic cst vcra, el cst scnsus : ciain unicam. Causa aulcm apiiarcnli;r in

(iiniii' illiid est veiuiii, (piud cst vcruni hac lallaciacstsimilitudo ligurae dictionis:
sciri a te. it causa non cxislcnlia' csl, ipiod nuii

Similiter cst dc aiquivocatiuiie cl ac- idcin cst insigiiilicalione, ut idem inlcr-

centu, quod cuincidunt in uuaiu oratiu- prclamur in dictione proplcr tcrminatio-

 554 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
Dupiieiter nis similitudinom. Et ideo duas habet passionem dicit , iilud vero quod est se-
difrert hEec
,.,r •

iaiiaciaab dillercnlias ad alias fallacias in dictione. care, dicit simpliciter facere, el non
iiliistallaciis .....
in diciiona L na quaruin est, quia in alns ideni se- quale vel affectum passionis secunduni
cundum vocem idem secunduni rem
ut iictum aliquem. Eodcm autem niodo est

interpretamur ]iic autem non idem sed

: in aliis quando permutatur genus in ge-
simile secundum vocem ut idem inter- nus, vel species in species praedicamenli.
pretamur. Alia vero, quia in aliis fallaciis Attendendum tamen est, quod quam-
in dictione, in voce signiticatur aliquid vissimilitudo in figura vocis sit pro cerlo
quod non creditur significari : in ista au- causa apparentia? in fallacia figura; di-
tem et simili ilgura vocis non significatur ctionis, et quamvis forte in lali oratione
quod creditur signilicari. nomen sit idem ut qiiidquid vidisti bcri,
:

Dicamus igitur quod orationes qufB vides hodie : albumberi ergo vidisti :

fiunt secundum figuram dictionis, acci- hodie vides album tamen est figura di- :

dunt quando aliquid non idem in signi- ctionis quando enim dicitur similitudo
:

ficandosimiliter (hocest, propter similem tigurte vocis csse causa apparentise, non

vocissignificationcm) similiter significare accipitur vera semper, sedper similitudi-

cum alio interpretatur, et hoc fit duobus nem quae creditur et apparet in verbo vel
modis. Ino quidem modo in generibus nomine phantastice : quia fallacia multi-
consignilicatis, formam naturae et essen- plicitatem phantasticam operatur : appa-
ti;e significantibus, ut si interpretatur ret autem, quod quid significet ut quale,

masculinum esse foBmininum, vel e con- et sic fieri fallacia figurse dictionis.

verso ftemininum masculinum, propter Adbuc notandum, quod licet similis

terminationis similitudinem, ut musa et figura diclionis raaxime sit penes simili-
CatiUna : vel genus quod est inter Inec tudinem in fine dictlonis, tamen eliam
(quod e.st neutrum) intrrpretatur ut alte- potest esse in medio et principio et in
rum illorum, ut scamnum et dominium, tota dictione, ut haec : cujuslibet hominis
vel scamna et ftemina vel vir. Sive el asinus currit : ergo asinus cujuslibet lio-
secundo modo in generibus significativis minis currit, quod potest esse falsum : et
prffidicamentorum propter similitudinem ha'C, omnium oppositorum eadem est
terminationis interpretatur quantum in disciplina : ergo eadem disciplina est
quale, vel e converso, aut interpretatur omnium oppositorum. Et variatur haec,
dispositum ad passiones ut faciens, et si- quod similitudo vocis est principium
miUter de generibus aliis^ ut prius in fallendi in fine, vel in principio, vel in
Pr^dicamentia est determinatum. Con- medio, vel etiam in tota dictioue. Para-
tiugit enim id quod non est facere (hoe logismi autem juxta primum modum
cst, quod non est in genere actionis sive figur» dictionis ex commutatione gene-
factionis) significare dictione (hoc est, ris consignilicati provenientes, sic babent
figura vel similitudine terminationis in formara. Uno quidera modo quando duo
dictione) velut(hoc est, similiter) quia sit genera similes habent terminationes :

eorum (hoc est, de numero eorum) quoe quiasecundumgrammaticam genera per

sunt facere, hoc est, in genere factionis. terminabiles litteras et syllabas distin-
Cujus exemplum est, ut vigere secundum guuntur, ut si dicam, musa est fceminini
figuram dictionis in terminatione, simili- generis , ergo et poeta. Ycl sic : secari
ter dicitur ei quod est secare et propter :
cst passivi generis ergo et operari et:

id videtur alicui, quod sit ejusdem gene- loqui est passivi generis quod falsum :

ris praedicamenti sicut et aedificare et est. Alio modo formari possunt ut in

operari quamvis non ita sit quia hoc
:
: euradem modum sic, quod ponatur ge-
quidem quod est vigere, quale quid dicit nus coraraune accidentale in oratione in
et affectum secundum actum vitai et principio, etsub isto accipiatur aliud ge-
 LIBER I ELENCHORUM, TRACT. II 030

iius lanquam utrumque significet, et alte- quod dietiones similis figurae in terniina-

ruin cx ihiobus inferatur : ut quemcum- tione exprimuntur in oratione, ut secare

qur (lili-is, ille est ainicus tuus : pucllaiu et vigere, et musa et scamma ct poeta

diligis : crgo puella estamicus tiius. et nauta et hujusmodi. Alio autem mo-
do quandii non exprimuntur, sed conti-
Juxta secundum autem modum sic neutur similiter figurata in aliquo generc
possunt formari. Uno quidem modn, ut posito, ex alio sicut parles inferuntur :

dictum quando du» dictiones ejus-

est, gt hoc dupliciter, scilicet quod figurata
dem tcrminationis ponuntur in oratione, intelliguntur secundum genus consigna-
et propter illam similem terminationem tum vel secundum genus pra»dicanienti
arguitur illa esse ejusdem generis pra-di- prioris. Exemplum est, ut qucmcumque
camenti : ut amari est pati : ergo et opc- vides, est amicus tuus : puellam vides :

rari.Sccundo autem modo potest for- grgo puella est amicus tuus. Sub hoc
mari quando nomen unius generis gnim signo, quemcumque, multa conti-
proedicamenti ponitur universaliter, et nentur in a desinentia qu;e sunt mascu-
sub iilo sumiturres alteriuspra^licamenti IJni generis, ut nauta, poeta, pincerna,
ac si sit cjusdem generis ut quidquid :
^^ hujusmodi, per quae aliquis credit,
vidisti heri, hodie vides : heri vidisti al-
^^^,1 propter similem terminationem
bum : ergo hodie vidcs album. Tertio p^j.^,,^ j,^j,.ii., ^u^, eodem contineatur. Ali-
modo putest formari ita quod primo po- guando autem est secundum commuta-
natur nomen significans icm alicujus ti^,npni prcedicamenti prffidicabilis : ut
generis sine universalitate, et inferaliir hodie heri
q„i,|^„i,i vijjsii heri, vides :

noinen rei alterius generis ut isto dal

:

vidistialbum ergo hodic vides album.

:

unum solum denarium et noii : babet

^lulla enim neutrorum habentia eam-
unum solum ergo dat (juod non : luibet.
dem terminationem, continentur sub hoc
Sotum enim signilicat relationein : qiiod
signo, qui(l(piid, ut scamnum, pomuin,
autem significat solum quod quidaiii
vinum, acelum, et liiijusmodi, propler
dicunt prajtermittere universalem iii (jiia
quorum configurationem potest credi
sit caiisa appareiilia' sic : quaecuiiKjue etiam album contincri sub ipso, et inferri
sunt ejusdcm detciMiiinationis, sunt ejus- ab ipso.
dem geiieris : secare et vigere suiit ejus-
dem determinationis : eigo sunt ejusdein Talis etiam fallacia figuiNP dictionis ex
gencris. Iste enim modus in aliis fallaciis commutata specie quantitatis in aliam
iii dictione non observatur. fit ut quandocumque
:
sedisti, fiiisti

hoiiio. Probatio : heri cum sedisti, fuisti

Ex (unnil)us autem his palet, quod liomo, el ante heri, et pridie, et peren-
appa-
:inhac caiisa ap[)arentiie in figtira diclionis est dic, et sic de aliis, ct (iiiandocumqiie.
leia.

similis tiguratio \cl cjiisdcm (lictioiiis ad ('.(iiilra : (inaiiiliiinm(|iic sedisti, fuisli

scipsam, vel uiiiiis (lictidiiis ad altcram. iiomo : ergo multdlics fiiisti bomo :

Ejus(b'in ad sei|)sain iil lia'c. omniiim quandocumque ciiim dicit tempus sub
oppositorum est eadem (lisciiilina : ergo continuitate : c\ sic partes ejus suiil licri
eadem disciplina est omnium o|)posito- et iiridie et perendie, et hwc commulan-
rum. In qua luec eadon, slans
ilictio, tiir in (iuoti(^scu!n(|ue quod dicit nuine-
confuse esl similis ad seipsam stantem ,-iiiii : ct siiiiilis ligiira in quotii^scumque
de.lerniinate pro iiiia (lisciphna. Ad aliaiii ,.| (luaiulocumque, causa est dcccptio-
aiitciii, iil C.atiliiia ct iiiiisa sunt ejus(h'iii nis.
lcriiiinalidnis : er''o eiiisilcm generis.
'^ . .
i
• •
t.,
•^ '
Sic ctiam lil miilalKi smgiilans in plu-

Sciasautcm, iiuod isla similis ligiira- ralc secundum uiuini specicm discrcta'
dieno.
dupli.
tio dupliciter fit. Uno (luidcm modo, quantitatis mutalam iii uliam sic quod- :

rBl.
556 D. ALB. MAG. ORD. PR.^D.

cumquc uovit aliquis, novit invcniendo : nes liujusmodi iiguram diclionis acci-
et plura novil aliquis vel nulla novit piuntur modi tres figura3 dictionis qui su-
aliquis : ergo novit inveniendo : et pe- perius dicti sunt.
 LIBER I ELENCHORUM, TRACT. III 357

TRACTATUS III

DE FALLACIIS EXTRA DICTIONEM.

hac enim complcxione nihil infertur :

CAl'LT 1.
quia caret et inedio et extremis in dis-
spositione syllogismi et elenchi positis.
Dc liis qiiu' in comiiiuid pi;einitten(la Nec ilcruia fieri potcsl, quod idenlitas
sunl. vocis in parte vocis (lioc est, secunduin
materiam) et diversitas in parte altera
Aiiteijuain ilc faliaciis extra dictionein vocis sit causa apparentia? et non exi-
siiecialitcr secundiiin sinj;nlas fallacias stentiaj : quum hwc sit causa in tribus
(letertninetur, in coinmuni de omnibus aliis fallaciis in dictione, compositiune,
prsenotandum cst, quod non est in falla- et divisionc, et accentu. Et sic relintjui-
ciis extra dictionem aliquod unum uni- tur quod causa apparentiae iu fallaciis
polesl voce participatum ab oinnibus, pencs extra dictionem sit unitas rei secundiim
nun)e-
llacia-
cujus diversam participationem possit unain piirteiii, el diversitas rei seciiudum
exira
Dneiii
sumi determinatio numeri fallaciarum alteram partem sit causa iiou existen-
liquoil
mune
ocum
extra dictionem, sicut est unum commu- tise.

ne (|uod est scrmonis identitas, vel in Penes eri^o hujusmodi uiiitiitem sic uniias ex
parle vel in loto, quae diversimodc par- potest sumi numcrus fallaciarum extra '^^"^^"0"»^

ticipata determinal numeium fallaciarum dictioncm penes tria qu;e faciunt uiiita- estra iSo'
iii dictione. \'A hoc ideo, quia lioc ([uod tera sive identitatem : aut eniin isla est ncrenctl ^e"a-
'•"""'«"'•
est causa apparentii.e iii fallaciis in di- uuitiis siibstanlijc, et facit idem : aut uni-
ctiuiie, non potest essc causa apparentia- tas qiiaiititatis, el facit tequale : iiut iiui-

in fallaciis extia diclionem : ct ideo tiis qiialitalis, et facit simile. Si esl peiies

cum unitas vocis tain iii materia quain unitatem qualitatis quaj facit simile, luec

in forma sil causa apparcnliie in aiqui- crit altero duoruni modorum : aut enim
vocatione el ainphiboloyia et figura di- erit similitudo in ipso significato, iiut iii

ctidnis fallaciis, et in eis sit causa non modo signilicandi. Si est in ipso sigiiili-
existciitite div^jrsitas rei si;:;nilicala^ : noii calo, eo ([uod cominiiniciiiit iii si^nilicalo
polesl lirri ([iiuil unitas vocis iii iiialcria alii[iiii : luiic csl fiillacia seciiiiiliiiu iioii

et foriiui, ct (livcrsitas rei si;:;iiilicat;e sit causiiiu ut ciiusam : in ilia eniin pio|)osi-

causa apparentiie el non cxisli-nlia) in tio quic non est ciiusa, ajipiiret causa con-
ali(pia fallaciarum extra dictionem. Nec clusionis : quia communicat el simiiis
iterum potcsl lieri e converso, scilicet estcum priiposiliune quae est ciiusa ejus-
(]iio(l diversilas in voco sit causa non dem conclusionis iii si;.rniiiciito lermini
e\islcnti;e, et unitas in re sit causa ajqia- iilicujus. Si iiutem sit similituiio iu iiioiio

ronlio! : (piia lalis iciniplcxio iiiiliaiii signiiicandi, sic iiiiiliis siiiiililiiiiiiiis csl

liJibct siiiiililiidiiiciu cuiii sylloj^isiuo ct ciiiisi» iijijiiirciiliii' iii liilliiciii scciiiidiim

cleiiclio : siciit si (licaiii, omuis j^hidiiis |iliii'cs iiitci'1'oj^'iirioiics iit niiaiii : iii iiiic

incidil vel (piidaiii, uiiicus est seusus : ex ciiiiii [iropositioiic, [iliires ajijiarel essc
5o8 I). ALB. MAG. ORD. PR^D.

una, quia communicat cumuno in niodo dere, quod de quocumquc dicitur seciin-

signilicandi, eo quod inlcrrogatio facta dum quid, dicatur et dc eodem simplici-

ex affirmatione et negatione propric non ter. 1

una estj ut lia-c, estne homo animal, vel Alio modo consuevit dici^ quod acci- y^ij,

non ? et ideo quando proponuntur du;p jiitur nuinerus fallaciarum extra dictio- '^'^^

interrogationcs diversae, propter modum uem secundum ea quse faciunt causam "'^J
signilicandi similcm putatur, quod iiia non existendi : diversitas enim rei ali-
sit una interrogatio, et sic intcrrogatio qua est non existenti per quam diversi-
composita ex aflirmatione et negatione tatem deficit a syllogismo et elenclni.
pulatur una, ct sic quod plures intcrro- Si enim sit defectus ille ex parte ma-
"ationes sint una. Si autem liat anparen- teriae, sic est fallacia secundum plures
tia penes unilatem rci qu;e est ;Bqualitas, inlerrogationes ut unam facere : quia iii

sic unitas est causa apparcnliffi in falla- illa accipitur jiropositio plures, cum iii

cia petilionis principii : ibi enim con- syllogismo et elencho propositio simpli-
verlibilitas medii cum altero extremo- citer una sit accipienda. Si autem defi-
rum facit appareie, quod medium cum ciat ex jtarte foriiiae, hoc erit dujilicitrr :

extremis ordinatur sicut notius ut faciat aut eiiim deficit ab elencho, aut a svl-
cognoscere conclusionem, cum sit ;eque lonismo. Si ab elencho, tunc est iirno-
iirnotum vel minus notuni conclusione. rantia elenchi qu;e infert ex veris et vera,
Si auteni fiat penes causam unitatis sed non infert conclusionem. Si vero
quae est identitas : tunc non polest esse deficit a s^dlogismo, hoc contingit du-
causa apparentise idem in genere, spe- jiIicitiM' : aut enim delicit a syllogismo
cie, etnumero et quia quandoque ap-
:
jier impossibile, aut a syllogismo osten-
parel aliqua istarum iilentitatum csse sivo. Si ab eo qui est per impossibile,
causa apparenli;c, lunc semper contingit sic est non causa ut causa : quia in non
fallacia accidentis et non alia. causa ut causa non vere interimitur hy-
Et ideosic dicendum est Idcm ;iut : pothesis, quamvis interimi videalur. Si
est idem accidentis ad subjectum, aut vero deficit al) ostensivo, Iioc contingit
antecedentis ad consequens, aut absoluti tripliciter : medium enim aut est pc-
et simpliciter dicti ad eamdem dictioniMU nitus diversum, aut partim idein et

cum determinalione. Et primo quidcni j>aitiiii diversum. Si penitus idem, sic

lionim trium modorum est fallacia acci- est petitio princijiii. Si autem penitus
dentis. Secundo vei'0 modo identitas est diversum, lunc nulla est causa apparen-
causa apparenti;B in fallacia consequen- tise : et ideo nuUa fallacia. Si autera
tis. Si vero identitas tertio modo dicta partim sit idem et partim difl"erens,

est causa apparentia^, hoc contingit duo- tunc identitas quam habet cum extremo,
bus modis : quia aut est determinatio aut est essentialis, aut accidentalis.
quse infert simpliciter, et haec determina- Dico niitem essenti;iliter ambo esse
tio vocatur ])roprii : aut qua? uon infert. eadem, qiiando unum de altero pra--
Si primo modo unitas absoluti et deter- dicatur, ut allius dcntes, ct albus. Si
minati sit causa apparentiae, sic fit lalla- medium habet cum extremo identitatem
cia secundum ignorantiam elenchi : essentiabmi, ita quod unum de altero
identitas enim talis absolute dicti et de- pi\Tdicatur, lioc contingit tripliciter :

terminati facit apparei^e, (|uod quiibjuid medium enim ;iut erit antecedens ad
stat cum uno, possit stare cum alio : conclusionem, aut cst consequens ad
i(bmtitas autem delermiiuitionis u(m eamdem sive illatum ex conclusione.
inferentis suum absolutum est causa Si est antecedens : aut erit argumen-
apparentiae in fallacia secundum quid et tiiin aflirmativum, et sic illa non est
simpliciter : quia illa identitas facit cre- fallacia : quia antecedens affirmatum
 LIBER I ELEXCHORUM, TRACT. III 539

iiifert conscquens : aut est negativum,

et sic est fallacia consequentis a de- C.AIMT II.

slructione antecedenlis. Si autem sit

consequens ad id quod infertur ex ip- Qum sunt fallacise e.itra (lictioiiem et

so tunc iterum aut est argumentum

: quis ordo.
affirmativum, et sic est failacia conse-
quentis a positione consequentis : aut His ita praemissis, patet quod eorum
negativum, et sic non est fallacia : quia locorum sophisticorum quae sunt extra
consequens negatuni inferl antecedens dictionem sive [taralogismorum, species
netcatum. Si autem identitas medii cum sunl sejileiii. Ina quidem sjiecies est et

extremo sit accidentalis : aut ergo illa prima, quae dicitur fallacia secundum ac-
identitas provenit ex addilione determi- cidens. Secuinla vero in eo quod ali([ui(l
nationis, et sic est fallacia secundum dicitur simpliciter et absolute et siue de-

quid et simpliciter : aut provenit ex terminatione, et non simpliciter, sed di-

comparatione mutua extremorum ad cilur quo, et hoc dico propter conditio-

invicem et ad tertium, et sic est faliacia ncm deteriiiinationis qua? id quod sim-
accidentis, in qua medium cum unci adparlcm sub-
[dicilcr diciliir, conlrahil

extremorum non habet nisi acciden- jectivam, aul quantum ad conditio-

ubi
talem identilatem : et hoc provenit ex nem ad partem in loco, aut quando
comparatione medii ad extrema. quanlum ad condilionem et partem ad
3ntia
ieni
\lfaral)ius levius innuit numerum fal- partem in tempore, aut ad aliquid dici-
irum laciarum extra (Uctionem sic : fallacia ex- lur ([uantum ad conditionem ad aliquem
or
}.•" tra dictionem peccat contra syllogismum res[iectum. Tertia autem species est fal-

et elenchum, aut in maleria, et sic est lacia secundum ignorantiam (denclii.

fallacia secundum piiires interrogationes Quarta vero species est secundum con-
ut unam, ut dictum est auf in forma quse : sequens. Quinta vero est fallacia secun-
est in ordine propositionum vel termino- dum quod in principio suniere. Sexta
nim. Si in propositione, aut secundum vero species estsecundum quod est
qund propositio causa cst conclusionis, non causam ut causam ponere. Septima
et sic est non causa ut causa aut secun- : vero est secundiim qiKid est plures in-
dum quod princi])'uiu nulius est quam tcrrogaliiiiics ul unam facere.
conclusio, et cuiilia hoc peccat petitio ( >nlinai-i aiilciii possuiil (iuplicilcr. riio Ordo faiia
ciarum ex-
principii. Si auteiii in ordine termino- (luideiii iiiodo sic quod priores suiit niKc 'r» io-
''•<='''

nem.
rum, sic est peccans contra hoc fallacia peccant contra priiici[)ium sjdiogismi,
accidentis : si autem non peccat contra vel elenchi formain, quaiii illa? qua^ [)cc-
propositionis formaiu \ il lerininorum, ct cant in materia : et inter [leccantes coii-

tainen peccat conlra foriiiam svllogisli- Ira priiici|)iiim ([iiod cst iiicdiiim jiingens

cain : luiic iqiorli^t quoil pi'ccet conlra extrcma, ct sic [uiiiius lociis cst lallacia

conseqiieiitiam ipsam secundum quod accidciitis : aiit [icccaiit coiitra [)iinci[iiiiiii

uiiiim se([iiilur ex aitero, el hoc csl aut sccuikIuiu i|ii(i(l csl infciens, aut coiitra

conlra id quod iinuiii perfecle sequitur [)riiici[)iiiiii ([uod cst jiiobans. Si coiilra

ex altero, et sic coiilra lioc peccat fallacia |)i'iiici|iiiiiii seciiiiciuiii i|iiii(i cst iiirerens :

consequentis : aut secuinluiii (|iiiiil inlV- aiit jicircilc, aiil iiii[)eri'ecle. Miiius pec-
reiis iiiiperfccle illfert coiisi'qiiens,cl sic est caiido rcccdil (|iii [icccat coiitra inrerens
fallai-ia si-ciiDiiiiiii qiiiil rl siiiipliciler. Si iiiqicrfcclc : cl sic secunduin cst seciin-

aillrlll piMCal cnllllM ilrliiliuill, el sic est duiii (|iiiil cl siiu|)licilcr. i'eccaiis aiilciii

ignoraiilia eleinlii. I'.l ii.i'i' acicpiici pla- coiitra clciicliiiiii cst tcrtia, i|uia iiiiiuis

iia esl et vera. recedil a coiisc([iiciilia : iion eiiini [leccal

contra consequentiam, sedcontr;i illaliim

 560 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

quod non est vcra contradictio. Quarta dentis et figuram dictionis : cum in omni
autem fallacia consequentis quse totam paralogismo figurae dictionis inveniatur

pervertit consequentiam : et sic quarta eliam fallacia accidentis, quamvis non

est consequentis fallacia. Si autem pec- sil verum e converso, quod in onini pa-
cal conlra principiiim probans, tunc ma- ralogismo accidentis sit etiam fallacia li-

nifestum est magis contractum : et sic gurae dictionis.

peccat in hoc quod est esse causam con- Et ad hoc sciendum, quodfallacia figu In qi
sisla
clusionis et sic sexta est non causa ut
: ra^ diclionis secundum veriorem opinio- cia
rliclio
causa. Ultima est plures interrogationes nem consistit in simili terminalione di- quai

ut unam facere, quse peccat contra dispo- ctionis primo, et in simili terminatione

sitionem materia- syllogismi. orationis consequenter : propter quam

Potest etiam aliter sumi ordo fallacia- quidcun similem terminationem putatur
Aiii.smoJus

^Tneni fn'
''um cxtra dictiouem secundum quosdam essc simile significatum in similiter ter-
eisneaii.
yjp^ qy^,,] gcUicet iliaj sint priores, in qui- minatis explicite vel imjilicite : fallacia

bus major est unitas causa apparenli;e, el autem fit et defectus ex diversitate signi-
illse minor uni-
posteriores in quibus est ficationis in similiter terminatis vel pro-

tas causa apparentise omnibus. Ergo po- latis. Secundum tamen quorumdam opi-
steriores sunt non causa ut causa, et plu- nionem signum in modo signandi ap-
res inlerrogatiunes ut uua quia in illis : plicando sesignificato habet se per mo-
(ut superius habitum est) causa unitatis dum figurae, quia ambit etcontinettolum
non est nisi similitudo et sic est non: significatum, sicut figura ambit et conti-
causa ut causa prior quam plures inter- net iiguratum : el secundum hos metapho-
rogationes ut una : quia major esl con- rice dicitur figuradictionis a figura quae
vcnientia similitudinis in parlicipando in estterminatio quanti : et tunc illius signi

significato, quam sit convenientia inpar- sive figurae duplexcomparatio est : potest
licipando in mod(j signilicandi. Fallacia enim accipi C(unparatio signi ad utentera

autem accidentis omhibus prior est in signo, et potestaccipicomparatio signi ad

ordine failaciarum ut fallacia'. sunt, quia signatuni. Et si(|uidem primo modo com-
plus habel de virtute decipiendi. ISecun- parationis accipiatur, tunc identitas fa-
do autem secundum quid el simpliciter ciens apparentiam erit in dictione: etsic
propter identitatem inferentis imperfecte erit fallacia figura? diclionis : quia falla-
ad illatum, quodest qunsi identitas partis cia in dictione quae causam apparentise
adtolum. Etterti;i secunduni ignorantiam habet in dictione, et causani non existen-
elenchi propter causain dictam. Et quar- tia3 in ipsa roi diversitate, si accipiatur
ta est secundumconsequens jiropter iden- simililudo et identitas ex jiarte significali
titatem antecedentis ad consequens qua? ad signum comparati, tunc identitas rei

substantialis est. Quinta autem petitio erit causa apparentise, quod medium sci-

principii, quia ibi est identitas a»quali- licet ex parte idem est alteri extremo, et

tatis sive quantitntis in convertihilitat(!. putatur propter hoc extremum idem esse
extremo, vel quia accidens est idem rei

CAPUT III.
subjectie, cum hoc non sit verum : et sic

est fallacia accidentis.

J)r liis <ju,'c diccndd sunl (lc fdlldcia nv- Pernotandum est eliam quid vocetur
cidentis. res sulijecta, et quid vocetur accidens as-
signatum rei subjectae et accidenti inesse.
Inter fallacias ergo extra dictionem Ad hoc satis competenter dicunt aliqui,
primo occurrit determinare de fallacia ([uod subjectuiu est medium quod in pri-
accidentis. Primum auteni vidcn(him est, nui propositione fulijicitur secnndum jui-
quee sit diiferentia inter fallaciam acci- nue figura; dispositionem : accidens au-
 LIBER I ELEXCHORUM, TRACT. IIT 361

tcm subjectum minoris propositionis cati : ct quando infertur.ergo Socrates

quod accidentalitor convcnit medio :acci- est species, per hoc qnod Socrates acci-
dens autem quod sig-nificatur et rei sub- dit homini, assignatur omnem specieni
jectce et accidenti inesse, est prsedicatum acci(U>ntis huic Socrati, et rei subjectae
majoris propositionis, quodest niajor ex- huic hoinini (prout in Socrate esl) incs-
trcniilas, \it hic : liomo est species : So- se : et ideo est fallacia accidentis.
crates est homo : ergo Socrates est spe-
Secundum lioc igitur in omni modo
cies. Ilic enim accidens homini est So-
fallaciic accidcutis est dupk'x accidens,
ciates : accidens ijuod et rei subjoctae et
unum scilicet in essendo quod dicitur rei
accidenti assignatur sive concluditur ines-
subjecta3 inesse, ct allcium in conse-
se, est species, quae concluditur de Socra-
qucndo quod dicilur iiicssc ct accidenli
te hoc quod Socrates est liomo.
j)i'r
et rci sul)jcctae.
illacia VA secundum hoc in falhicia accidenlis
Jentis
luplex est duplex accidcns (jiioad omnos modos Scciindiim hoc igilur dicerc o[i(iit Quot modis
idens. fial fallacia
ejus, scilicet unuiu quod nccidil rei siili- qiiod in jiiKdicato considerandiim pri- ac.iJentis.

jectai, et hoc est idcm quod extraneum :

ma^ propositionis, et in subjecto mino-
et alterum quod assignatur rei subject;e ris : praedicatum enim majoris, aut est
cl accidenti inesse, et concluditur in con- consequens, aut anlecedens, aut conver-
clusione de accidente, et hoc est id quod iilijJe, aut per accidens conveniens sub-
non est necessarium in com ludendo, si- jocto. Consequens, ut homo esl animal:
ve quod non est neccssarium minori ex- aniinal est genus : ergo homo est genus.
tremitati inesse in comparatione ad ali- Quamvis enim animal sit substantia ho-
quid tertium, sicut cuia (lico, ergo So- niinis, tamen ut stat secundum sc per
crales est species. inlcntionem qua genus est, non est sub-
'iilens .\d hoc autem quod hoc bene intelliga- slanlia hominis, sed accidil Iiomini qiia-
iciler.
liir, oj)ortct scire quod accidensrei sub- si rei : et ideo accidit ctiam accidenli
jccta' dupiicitcr polcst comparari. L^no animalis quod est bomo : quia auiinal
modo prout rcs sul)jecta acciiiilur ut sub- secundum quod est in hoiuine ct sub-
stanlia substans secundum se firmans in stautia hominis, non est gcnus : et sic est
se, et occasionis modo causans ut altc- fallacia accidcnlis iii iiialiahihi jiaralo-
rum sit in potentia, et sic accidens rci gisino. Similitcr est si juaMlicalum sit ut
suhjecta^ est vcrc accidens, et unum dc anteccdcns, sicut si dicam : liomo est
quinque pivcdicaliililiiis (|u;e Porphyrius Socratcs : homo esl spccies : ergo Socra-
I)oiiil, ct imum dc (juatiior j)ra^dicatis quae tes cst species. In (juanliim cnim subje-
jionil in Tojiicis Arisloteles, et hujus ctum stat sub tali |ir;edicalo, multa acci-
exemplum est, ut cum dicitur, homo est dunt ei quae non ;iccidunt ei secnndum
alhiis, vc! aliiiiiii csl lioino. Alio niodo quod absolute sumiliir: cl in omnibus
dicilur accidcns rci suliject;e secundum talibus est fallacia ;icii(lciilis. Si autem
(jiiod siilijectii csl, ct hoc est omne illud cst jiraedicatum coin-crliliiic. Iiiiic esl sic:

quod extraneiim cst siilijcclo iii (juantum lioiiio pcr sc esl lisihilc : So( ralcs csl Iio-
slat suh forma lalis |U';e(licali, iil cuiu iiio : crgo Socrales per se est risibile.

dico, liomo est specics, homo non j)olcst \ Cl sic : triangulo per se convenit habe-
stare .sub tali forma praedicabilis, nisi ac- re tres angulos aequales duohus rectis :

cijiialiir homo secuudnm se, et non se- isoscclcs est triangulus : ergo isosceli per
ciindiiin fjuod st;it pro iiartibus siiis su- se convcnit hahere tres angulos aequales
iijcclivis, sive secimdiim (juod accipilur diiohiis rcctis. Sccundnm cnim (juod
iii |iarlilius siiis Mihjcclix is : cl iilco So- Irianiiuliis sccimdiim sc acccpliis cst, sic

cralcs accidil hoiiiini. cl csl cxlraiiciini ah siihsl;il liiiic |ii;c(licalo (|Uiid csl halicrc
ipso Iiominc sic stanlcsuh forma pncdi- tics ;equales duohus rectis : cl sic accidit

II 36

I
 : :

o62 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.

triangulo isosceles : et ideo quando as- est : et tale accidens in prsemissis svllo-
signatur isosceli inesse, assignatur idem gismi ahquando subjicitur, et aliquando
accidenti et rei subjectae inesse. Sic etiam praedicatur secundum diversarum figu-

lit assumendo vel medio consequens sic rarum dispositionem Et ideo etiam .

triangulo per se accidil habere tres aequa- quamvis praedicati sit inesse quod est ac-
les duobus rectis : triangulus autem est cidentis simphciter, non dicitur haec fal-

figura : ergo figurce per se accidit habere lacia praedicati quia accidens non ac-
:

tres 3equah'S duohus rectis. Et sic fit fal- cipitur hic pro eo quod alii inest, sed

lacia arcidenlis in j)raedicalis essentia- pro eo quod ad aliud sicut extremum

libus vel antecedentibus vel consequenti- actuahter se habet et extranee, et quod

bus. non cst necessarium in consequendo.

In accidentalibus fit sit : cognoscis Propter quod etiam non dicitur fallacia
Coriscum : Coriscus est veniens : ergo medii quia non est fallacia ex medio,
:

cognoscis venientem. Secundum tertiae sed e.x inedii ad extremum accidentali

Ugurffi disposilionem : secundum enim habitudine : propter (juod dicitur fallacia
quod medium (quod est rcs suhjecta) est accidentis, quasi fallacia accidentalis ha-

in se, accidit ei venientem esse, et secun- liitudinis ad extremum.

dum quod stat sub forma prffidicali (quod llaec autem accidentahs habitudo (ut
est cognosci) iterum accicHt ei. Potest dicunt) potest considerari inargumento
lamen accidere oppositum : et ideo quan- negativo et in ar^umento affirmativo. Si
do cognosci concludilur de veniente, as- in argumento aflirmativo considereturj
signatur rei suhjoctae et accidenti inesse. considerari debet si medio (secundum
Idem esl hic : honio curril : Socrates est quod medium idem est alteri extremo-
homo : ergo Socrates currit : Socrates rum ) possit inesse oppositum alterius
enim accidit liomini indefinite stanti sub extremi : quia si sic est, tunc est fallacia
forma cursus sive prisdicati ct ideo : accidenlis, ut hic : homo currit : Socra-
(juando sub homine sumit Socratem, su- les est liomo : ergo Socrates currit. Pla-
mitaccidens: et quando concludit, ergo num enim est, quod huic medio quod
Socrates currit, assignat idem et acciden- est homo (secundum quod homo est in

ti et rei subjeclae inosse. Sed bonus est Socrate ut idem) potest convenire non
syllogismus si sic dicamus omnis homo : currere. Et ideo est faliacia accidentis.

currit : Socrates est honio : ergo Socrates In negativa autem argumentatione con-
currit. Quia honio secundum quod stat sideraudum est, si medio prout est idem
sub forma cursus, essentialiter et sub- uni extremo, potest convenire alterum
stantialiler stat proparlibus distributum: extremum vel non : si enim sic est, tunc
pro partihus lit ergo (hstributio : et sic est fallacia accidentis : ut homo non cur-
Socrales vel quidam Immo non accidit rit : Socrates cst homo : ergo Socratcs
ei sed substantialiter slat suh ipso, et
:
non currit. Constat enim. quod homini
ideo quod est in medio, oportet quod secundum quod est idem Socrati, iiolcst
insil parli medii. Sic ergo scilur quid res convenire currere quod est oppositum ad
subjecta, et quid accidens, et quid assig- non currere. Horum autem neutruni est
natum rei subjecta; et accidenti inesse. in hono syliogismo si enim affirmative :

Deciaraiio -^l" dixerunt (quod tamen ad idem re- syllogizetur sic omnis homo currit So-
: :

ciTet^mo- "1'') tiu*'il accidens in fallacia accidentis crates est homo : crgo Socrates currit

''secu^.i^um mjn i^st accidcus secundum (juod cx op- oppositum ejus quod cst non currere,
°''°^'
posilo (bvidilur contra snhslantiam, sed non potest convenire medio, hoc est, ho-
accidens a quo nominatur fallacia acci- mini prout est idem niinori extremitati,
dcntis est medium quod accidentahter sc hoc es}, Socrati. si major vera esse sup-
habet ad extrema per modum cpii dictus ponatur. Simihter in nejzativo : nullus
 LIBER I KLENCIIORrM, TRACT. III o63

horao currit : Socratcs est homo : ergo (juando multa eidem subjecto accidunt
Socrates non cuiiit luajor oxtremitas : (hoc est, accidentaliter insunt) hoc est,
non potest convcnire metlio, piout est mnlta ut extrema ei uni, scilicet medio
iJem Socrati, si priiua sit vera et ideo : accidcntaliler insuiit, qua; insunt ut ma-
cuiii iii omni huno syllogismo probetur jor extremitas in omni figura, non neces-
idcm rei subjccta' et accidenti iiiesse, non se inesse omnibus jira^dicatis quoe siiiit
tainen est fallacia accidentis : quia mc- iii jiriiua et in sccunda figura mediura :

dium ibi per se se habet ad extrema non mcdium enim in priina ligura praedicatur
accidentaliter. in ininori projiositione , et in secunda
E.\ his palct (juare fallacia accidentis ligura praidicatur in utraque propositio-
dicatur fallacia mcdii. Si autem alterura ne : iu rainori enim proj)ositione serapcr
deberet dici, coiupetentius diceretur fal- j)onitur subjectuui per accidens subjecti
lacia mcdii. ijiiain fallacia prsedicati. Ex vid raedii : ct tamen praedicatum nou
hoc itcriiin patet, quare non dicitur fal- scnijicr dicit accidens, quia si semper di-
lacia subjecti et accidentis : eo scilicet ceret accidens, tunc iu priraa figura nie-

quod non denominatnr ab accidente quod diura sciiiper esset accidens in paralogis-
opponilur subjccto, quia nuuquam hoc iiiis accidentis qnod non est verum
, :

suhjicitur in propositione, sed potius de quouiam in quibusdam paralogismis e

re subjecta : sed dicitur ab accidcnte contrario accidit, ut hic : omnis aqua esl

quod est accidfutaliter sc habcre iiiedium naturalis: baliieuiu est aijua : ergo bal-
ad extremum in comparando mcdium ad ncuin est naturalc. Vcl sic : omne tes est

inferendum alterum quod utrique et ,

uaturale : oranis slatua est aes : ergo om-
accideiiti el raedio inesse assignatur. nis statua est naluralis.
In teitia vero liguia jier hoc quod di-
CAPUT IV. citur, pnedicalis, iiitelligimus niinorera
extreraitatem. I'cr lioc autem quod dici-

De fnllaila nci hlentix fjnfintum ad eaii- mus, de quo, accipiiinis mcdiuiu : ijuia

sam (tjjjjfirentitV cl idusiiiu non exi- ligura prccdicatur miuor extreiiiilas d

stentia.'. medio. Et sic generaliter liMjucniln quia
multa eidem accidentaliter iiisunt, non
Ergo dicamus quod secundum acci- necesse est in consequentia omnibus pr;e-
dens (hoc est, secundura fallaciam acci- dicatis in prima et sccuuda ligura, et ei-
denlis) paralogismi sunt quautum adcau- dem de quo prcedicantur haec ut de sub-
sain apparcnti.-e, quando in syllogisnio jecto, oiiinia ijiia' sic pra'dicatis insunt,
dialcctico similitcr inesse, ijuod licct as- acciileiitibus iiicssc : quia quandu iiiulta

signatum fueiit iii niajoii exlreraitate et accidentalitcr iiisuut alicui mcdio, ila ul
in couscqiiruiin rci subjccta' (hoc est, secundum quod mcdiuin est idcin uni
niedio ijiiod siihjicitur in iiiajori j)roposi- exlreino, possit ipsi inedio opposituin al-
tione) et accidenti, hoc est, minori extre- terius extrenii convenire : et in negativo
mitati qua- est ut accidens subjecti sive syllogismo secundum quod mcdiiim rc-
nicdii, dc qiia pra'dica1ur in minori pro- luovclur ab uno cxlrcnio, jtossil cideiu
jiosilinnc : tuiic ciiiiii projitcr hnc (juod mcdio iiicsse aliiid exlrcuiiim: tiiiii' cnim
mcdiiiiii iii jiartc idcm ot ciim cxtremo (juando ila csl. iiccessc esl oinnia ju';edi-
alteid, vidctur cxlrciuiiin exlrciiKi iuessc' cata concliisiiiiiiiiii inessc pra>dicatis in
jter hoc qiiod incst mcdid : cl hoc non niinori jirojiositiiine, et ei dir quo juvedi-
est necessariuiii . In lalibus eiiim sic (•aiitiir, hoc est, subjccfis in luinori |tro-
exlreimiiii iiiest medio. (jiiod (qqiositum jiiisiliiiiic : iiiiii laiiicn c conlrariu. I^t

ejus piitcst csse, sicul in antidiabilo ca- hoc quidciu dicu jirojitcr tcrliam tigu-
jiituio diitiira est . .Nam (jiiuiiiam ali- rani : in hac ciiiiii ijuamvis jira'(licatiim
 :

564 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

propositionis majoris insit subjectomi- bent sicut superius et inferius, sive supe-
noris,non tamen necesse est inesse pr;e- rius prtedicelur de infcriori, sive e con-
dicato ejusdem Cujus exemplum est . verso, nihil differt quantum ad fallaciara
hoc homo est albus homo cst niger
: : accidentis : quia, sicut in antehabitis
ergo album est nigrum. Licet cnim al- istius fallacia^ diclum est, et superius ac-
hum in majori propositione insit homini, cidit in inferiori, et inferius accidit in
quod est subjectum minoris propositio- superiori : unde utrumque illorum pot-
nis, non tamen necesse est inesse in eo est esse accidens et reliijuum res subjc-
quod est prpedicatum ejusdem. cta, et semper erit fallacia accidentis si

Hoc autem probatur deducendo ad im- idem assignatur et rei subjectse et acci-
possihile quia si hoc dicam necessarium
:
denti inesse. Si autem termini minoris
esse in consequendo, sequitur quod om- propositionis se habent ut subjeclum et
nia sic erunt eadem. Hoc autem sic pro- accidens : tunc id debet dici res subje-
batur quia si omnia qun? eidem acci-
:
cta quod est vcrc subjectum, et accidens
dunt, necesse esset inesse prn?dicatis et id quod inesse dicitur illi. Si autem ter-
de quibus praedicantur sulijectis, seque- mini minoris propositionis se habeant ut
retur quod cum superiori accidunt oppo- duo accidentia disparata, tunc illud quod
sita quorum utrumque inest ipsi supe- magis inter accidentia habet naturam
riori, tunc sequeretur quod etiam esset subjecti, debet dici res subjecta, et reli-
oppositum sed qusecumque
in opposito : quum debet dici accidens, et hoc semper
sunt uni eidem eadem, inter seipsa
et est minor extremitasquia de subjecto :

sunt cadcm et cum omnia sint eadem : debent probari passiones minor autem :

in ente, omnia erunt eadem inter se. Si- extremitas semper est de qua major pro-
cut si dicam ens est suhstantia ens est : : batur sive concluditur extremitas, et ideo
accidens : ergo accidens est substantia. est loco subjecti et sic patet generaliter
:

Vel sic : substantia est ens : accidens cst quid subjectum, quid accidens,
sit et

ens : ergo accidens est substantia. Et sic quid assignatum subjecto et accidenti.
est de omnibus oppositis sive disparatis
in suo conimuni : et sic sequitur omnia CAPUT V.
csse eadem.
Quomodoin Notandum ergo, quod cuni in omni Dc fovmatumc inodoniin paialogismi ac-
io^smo"ac- paralogjsmo accidentis oporteat ad mi- cidentis.

oporiet"esse "us cssc tria, assignatum scilicet, et res

modo*'inve- subjecta, ct accidcns, generaliter in omni Dc formatione autem paralogismorum
niantur iiia.
^^^.^ assiguatum accidcnti et rei subje- fullaciie accidentis exempla primo po-
ctse esl major extremitas. Ad invenien- nenda sunt, et postea ostendenda est for-
dum quid sil res subjecta et quid acci- matioet modus formationis. Est autem
dens, considerandum est in minori pro- exemplum Aristotelis tale si ab homine :

positione quaj semper continet rem sub- Coriscus est altcr, ipse est alter a se : est
jectam et accidens : tunc enim in minori enim homo, ut sic formetur : ab homine
propositione aut subjectum est accidens, Coriscus est alter : Coriscus est homo :

et praedicatum res subjecta : aut e con- ergo Coriscus est alter a seipso. Haec
verso pra'dicatum accidens, et subjectum enim formatio sufficit ad deceptionem :

res subjecta : tennini enim minoris pro- et lunc in prima propositione hoc totum,
positionis non nisi tripliciter se possunt Coriscus est alter, est major extremitas :

habere ad invicem, scilicet aut sicut su- et ab homine est medium quod subjici-
perius et inferius, aut sicul subjeclum tur in majori propositione : et assumitur
et accidens,aut sicut duo accidcntia dis- minor, Coriscus est homo, et non liabet
parata ad invicem se habent. Si se ha- idem subjcctum cum majori ; et quando
 LIBER I ELEXCHORUM, TRACT. III OOD

infertur, orgo alter est Coriscus a se, non constitutum : et ideo secundum haliitudi-

subjicitur idem, sed potius minor extrc- nem sufficit formare syllogisnios. Paralo-
mitas et sic habet paralogismus
: simili- gismus autem accidentis cum duo in se
tudiuem cum vero syllogismo in figura. habeat, accidens scilicet quod divisim
Aliter autem si sic formaretur : Coriscus subjecto attribuitur, et assignatum quod
cst alter ab homine tloriscus : est homo ; etiam subjecto divisim attributum esl in
ergo Coriscus est altcr a seipso : iJem majori propositione, intcndit paralogi-
erit subjectum majoi'is et minoi'is pro- zans hsec duo conjunctim concludere de
positionis, et etiam conclusionis, quse eodcm et ideo divisim praqionenda sunt
:

non est dispositio alicujus figurae. Si au- in praemissis, et conjungenda in conclusio-

tem sic formc-tur ; ab homine Coriscum ne : et de quantilate et qualitate propositio-
esse alterum est verum : Coriscum esse num non cst curandum quoad modum
hominem est veruni : ergo verum est syllogismi, nec etiam de dispositione ter-
Coriscum esse alterum a se non vab_'t : minorum in figura complcta, sed de ap-
formatio propter hoc quod secunda figu- parenti locali dispositione ad inferendum
ra non est in aflirmalivis. conjunct-im quoddivisim est propositum,
Simihter si sic formatur, sicut quidam sicut hic : tu es in aere : aer est iu turri :

dicunt esse formandam : omne quod est ergo tu os in turri. Tu cognoscis Cori-
tuum, est tuus pater : iste canis est tuus : scum Coriscus : est veniens : ergo tu cog-
ergo est tuus pater. Ista domus est tua : noscis venientem. Causa enim apparen-
ista domus est opus ergo est tuum opus. : tije inhacfaliaciaestidentitas accidentiset
Debet enim in figura accidentis unum subjecti apparens.et ideutitas medii in par-
attribui duobus, scilicet accidenti et suli- te cum extremis apparens, propter quam
jecto, sicut in praebabitis dictum cst :
crcditur, quodquidquid atlribuitur medio,
cum autem dicitur in majori, ista domus attribuatur extremis. Et causa non exi-
est tua, tuum esse quodest accidens, at- stentice est diveisitas vera istorum. Sic
fribuitur subjecto, quod esl domus : et ergo, ut dictum est, formandi sunt para-
quaiido assumitur in minoii, ista (Kimus logismi.
quod Et non ponuntur duo modi quia Quot sunt
est opus, aliud accidens esl esse
cum sunt quibus potest allruiui
nisi
....
assigna-
:

niodi hujus
opus, attribuitur eiilem : et infei- duo laiiacire.

lur, ergo ista domus est luum opus, ei- tum aut enim altribuitur accidenti, et
:

dcm subjecto attribuitur utrumque diclo- putatur altribui per accidens subjccto :

rum accidentium, quod non compelit, aut e converso attributum subjecto, attri-
sed in conclusione deberel concludi ma- buitur accidenti per subjectum. Exem-
jor extrcmitas de minori : et si ita dica- plum primiest Coriscus : est alter ahho-
tur, lioc vcrum est quando conchiditur mine Coriscus est homo
:
: ergo (joriscus
syliogistice , et causa non syllogislicic cst alter a seipso. Exenqdum secundi :

conclusionis est, ut signilicetur quod as- Coriscus est alter a Socratc Socrates csi :

signalum est accidenti el subjeclo, insil homo ergo Coriscusestaltcr

:
abhomine.
subjecto por rationem accidentis : unde autem liic nolandum generaliter,
Est ^
Koiiacia
iiarnlofisttii

cuni ilicitur, iste

tcr, iiitflligitur
canis est tuus,
quod in quantum
et est pa-
est pa-
11
ouod nuando ipsi
'
medio comparalo uni

extrcmorum potest convcniro opposiluin

. .
.

acciiiemiafit
tamexvens
<,immex

ter, est tuus : et ul hoc significetur, sic alterius extrrmitalis (quainvis forle pro-

concludilur, crgo est tuus patcr. positio sit veia) inilrst lauien esse falsa :

el sic conclusio noii sequilur ox

pia'iiiis-
tea quid
»tptra-
Sed omnibus his dimissis, dicendum
quodparalogismusaccidentisnon pec- sis et ideo conclusio [laralogismi acci-
cst :
•SmT
cat conlra syllogismum in qunnlum syl- dentis el fallacia lil tam cx veris quam
logismus est, sed contra ilialeclicuni syl- ex falsis, ut, isle esl bonusei esi clericus,

lugismum iu lialiiluiiiui,' topica sive locali cpro esi bonus clericus. Isie est malus ei
 rjc.fi 1). Al.n. iMAG. ORD. PR.ED.
csl civis, (irgo est malus civis, ct liiiiiis- tiir accidens medii, ut hic : liiinio est
niiiili. spccies : homo est substantia : ergo sub
Priiptcr cxempluMi quod ponit Arislo- stantia cst species. Et alii niulti mndi
telcs dc ista, Coriscus est alter ab liomine, juxta hos possunt formari secundum
etquod ponitin uno paralogismopro prte- compositionem antecedentis et conse-
missa, et in altero pro conclusionc, no- (juentis, vel subjecti et projiria' jiassio-

tandum quod meo judicio lia?.c falsa cst, nis, vel substantiae ct accidentis, ut prius
Coi'iscus estalter ab homine : ijuia aller dictum est.

iiiilal diversitatem, et in tcrmino circa Quod autem quidam dicunt hoc : triaii-

qucm ])onit divcrsitalcm, notiit diversi- gulus habet tres a^qiiales duobus rcctis :

tatem formalem : et tunc patct quod pro- isoscelcs est triangulus : crgo isoscelcs

positio estfalsa : et cum dicitur, Coriscus habet tres : esse sophisticum syllogi-
est alter a Socrate : Socrates autem homo: smum quoad demonstratiouem, etboiiiim
cum mcdio comparalur homo, hoc est, syllogismum quoad dialeclicum niliil :

Socrati altribuitur homo siceniinpotest : est, sed bonus est syllogismus sim|ilici-

convcnireCorisco alterum essc a Socratc, lcr. licet non demonstralivus, nec sophi-

quum iiiin sit idcm cum Socratc. sticus, cum non sit in eo dcfcctus.

ideniiias Notaudum etiam,quod in syllogismo

logismo du- liouo fluplex cst mcdii identitas : uua CAPUT YI.
^'^^
scilicet medii comparati ad extrema, et

haec ideutilas aliquam admittit diversila- Dr prfedinhnlis ad scietiflmn dc falUicia

tem : sic enim incdium in parte est idem sccundain quid el siwplicilcr.
extremitati, et in parte diversum. Alia
cst idcutitas medii secundum quod mc- rt facilius intelligantur ca qua? de fal-
dium acceptum secundum suam siib-
est lacia sccundum quid et simiiliciter dicen-
stantiam secundum quod est bis positum dasunt, prienolandum est, quod sicut
sive iteratum in prsemissis, et hsec idcn- dicit Aristoteles in secundo Topicoruin,
titas non admittit diversitatem, quinimo quod sccundiim quid, et quando, et ubi
sicut ponitur inuna, secundum eamdem dicilur, ci simpliciter dicitur, ct non est
significationem dcbet poni in altcra, si ibi aliijua fallacia. Determinatio enim Nola
deleri
l)onus debeat esse syllogismus, in quo quaj apponilur ad simpliciter, aut habet lioneii
r.int s
habitudo localis est dialectici sjdlogismi. se ex additione ad simpliciter, aut non. ciier €
no
Et contra hanc identitatem medii ])ec- Si habet se ex additione ad ipsum sim-
cantparalogismi istiusfallaciae. Undeiden- considerandum est quidaddatad
])Iiciter,
titas medii sccundum substantiam itcrati simpliciter aul enim addit rcm aliquain
:

facit apparcntiam : diversitas autcm ejus- priusnon intellectam in dicto simplicitcr,

dem secuudum ratiouem facit defectum, aut non addit rem sed rei discretionem
ut hic : liomo est species : Socrates est tantum, ita quod eamdem rem signilicat
homo : ergo Socrates est species. Hic discrete, quam simpliciter dictum signi-
enim idem medium quod est homo se- ficat indiscrete, ut dicitur homosimplici-
cundum substantiam bis positum cst sive tcr, ct tamen discrete dicitiir unus homo
iteratum diversimode autem sumptum
:
vel solus homo. Et si discretionem ejus-
est sccundum rationcm, quia in prima dem rei addit tantum, tunc sequitur suum
slat homo secundum se, in secunda au- simi)liciter, ut cum dicitur unus vcl so-
tem stat pro supposito. Hic ergo est unus lus homo currit, sequitur, ergo homo
modus accidentis ex diversitate mcdii lii- curril. Siaufcm determinatio sccundum
vcrsilicati sccundum rationem. quid addit rem aliquid quod non intclli-
Seeuiidiis aulcin modus est, quando gilur in eo quod est simpliciter, consi-
consequens mcdii sumllur, ctilli assi;i;na- (lcraadum csl utrum sit determinatiopro-
 LIBER I ELEXCHORUM, TRACT. III o07

])riii ij)si siinplicitcf, iuit non propria, sed gralcm, ex qua non inferliir totum : ct
alieuit. Si eniui propi'ia, tnnc ex ea ife- tunc consideranduui esl utruni sil ail p.u-
riiMi se(|uitui' id quod est siinpliciter, ut tein deiiouiinanlcm tolum secundum for-
iii yV//*/(./.v dictuiu cst, ut cum dicitur : inain (juiiin dicit determinatio, iiiil uon.
homo allius curril : crgo homo currit. Et si est ;id jtartem ii qua denominatur
Alhus enim esl dcterininiitio liominis se- totum secundum formam quam dicit dc-
ciindain Idtum, el sic propria toli. Si au- tcrmiiiatio tunc itcrum hcnc scquitur
'
:

lcin esl deteriniiiatio impriipria toti siin- a secunduin quid ad simplicitcr, ut est
])liciter accejito, consideiiiniliim utruni crispus secundum cajiut ergo est cris-
:

illii ilelerininatio sil i^rivaus fotiiin sim- pus, sequifur : et est simus sccunduin iiii-

jiliciter accejifum, aut diminuens. Si est sum : ergo est siinus. Est iiqiiilus in ua-
jnivativa rafionis quod est simpliciter, '^•J : i'i¥o fst atjiiilus. Ouia a talii)us jiar-

sicut homo mortuus, vel homo pictus :

til'"» sccuiKJuin lalcs formas lotuiii deiKi-

v(d ens in ojiinionc sive opinahde, ut miuafur, et est iii privafionihus et hahi-
chimrera qua^ sohiininoj^inione est : vel fihus luiturahhus. Similiter et eli;mi in

in aj.fifudiue, ut lioiiio luturus : vcl so- acquisifis, ut est videns secundum ocu-
luni inpricterifo, ut C;esar fuif homo :
l*!"! : ergo cst videns. Est csecus secun-
tiiles aufem deferminationes j^rivafiva' ''""' oculiim : ergo est c.tcus. Est rectus
sunf ejiis quod est simpliciter et ideo ex :
secundum pedes ergo est
'" anil.uliuulo :

talihns determinafioiiihus non infcrtur rectus. Est claudus secundum pedcm :

sinijilicifer non enim sequitur,cst]iomo

:
ergo est chiudus. Est mancus secun-
iiiortuus ergoesthomo. Neque sequi-
:
<l"m manum : crgo est mancus. Et
tiir, est liomo pictus : ergo esf lioino. Vel hujusmodi causa cst, quia formaj vel pri-
cstens opinahiic : ergo est ens. Vel est vationes a quibus fit denominatio, suiif

eus in ajititudine vel in fufiiro velinj.ric- isforum memhrorum sive parfium in

terilo: er"'^ est ens. (juiuiliiiii organa suiil totius corporis : et

Si aufcra est diminucns, fiinc detenui- "'«'o ah eis lit denominatio totius. Si au- •

secundum parlcm, el fuuc conside-

uiif tein sil defermiiiatio ad jiarfcm iulegra-

randum est utrum determinet ad paiiem formam quie uon est in

l«ii ef secuiiduni

ex (jiiii iuferfur tofum, ut est pars suhjt^- 'PS'1 secundum quod est orgauum totius,

cj[va vel j.er modiiin sui)jecfiva; jjartis sed sccundum ijuod cst pars mafcrialis
suinptii, siciit j.ais in iiiodd. Si est ad tantuin, ut cuin dicitur, csl alhus den-

piirleiii ex (jiia non infertur tofum, esl tein vel secundum dentes, vel nigcr se-

sicut pars intcgraUs sumpfa, utpars in cunduin j.idcs : tiinc ik.u j.idest inferri

qiianfifiite, vel pars in loco, V(d parsin siiui.iicilcr : iil . I':fhioj)s est alhus secuu-

tempore.Sicuthencsequitur : esf homo: duiii dentem ergo : esf alhus non se- :

crgo animal : ita hene sequifur : legif quifur. Vel cygnus cst niger secundum
hcne : ergo lcgit. Lcgil iilicjuaudo : ergo peJ''s : ergo est nigcr. Et sic lll cfiam
legif. Lrgit iilicuhi : erg(. Icgit. Quiii isla; i" lelatione ad aliquid, sicut cum dico :

del('riiiiiiiili(.iiesiiondiniinuuuf fofuin vel h(.iiiim esf uli diieta liili loco inliriuo :

denoiiiiiiiilii.iicm totius. Siautemest dc- crgo l)..iiiiiu esl iilidiielii lali. |{(.imm

termiiiiitio ad parfem dimiuucufeiii to- esl sccari ue putrescaf cur[.us : ergo ho-
tum vel denominationcm totius, tuuc \;(i- <"""> esl secari. Ulileesl j)rojicere merccs
catiir dcleiiiiiiiiilio inijiroj.ria, ct tunc esl i" >'"•'« lcmporc tcmpeslalis : crgo utilo

liiiliciis iid j.ailciii iiial( rialiiii sivc intc- esl j.n.jicere iiicrces, el sic iii omuihus

' Nola (|H()i^l istOD vocanlur Jch^rniinalioiK^s iu-.cidciiliii copiilala socunduni inodiini Iturlivi

liiuliiim conliniontiuni totuiii, ul inijuit II. in riiiviis.ililnis. cii|i. dc accidciilo. 1'. J.

.\lbortus 5 Piiysicor. siipcr tc.x. cuiniii. '2, aut

 :

568 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

facilecst viJere, quod est iiuoil iurerl hoc est, similitudo in dicto secundum
simpliciter et quod non. quid et simpliciter dicto, et proximitas
Penes quid Dis liabitis, adliuc prauiolanduni est secundum rem, quodidem est, sive con-
distiiii^uun- i
quod pcncs causam
t-
apparenliBe diversaj
i- ^ sideretur habitudo dicti secundum quid
lur lai.aria;
iliversie.
distinguuntur fallacice, et nou penes cau- ad dictum simpliciler, sive si consideretur
sani uon existendi : quia eaMlem causae e convei'so habiludo dictisinqjlicitrraddi-
non existendi possunt esse in diversis fal- ctumsecunduiiiquid.Ethocnonesliilemin
non potest
laciis, ut dicit Aristoteles, et fallacia compositionis et in fallacia divisio-
esse una causa apparentise in diversis nis : sed in fallacia divisionis principiuni
fallaciis. Unde scienduni quod identilas decipiendi est identitas orationis ad com-
dicti secundum quid ad dictum simplici- positam secundum materiam vocis, et

ter secundum rem, est causa apparentiae etiam infallacia compositionis principium
in liac fallacia, scilicet quia in dictione si- decipiendi est identilas orationis compo-
niillimuiu est, et quia re proximum esse sita' ad divisam secundum mateiiam : et

videtur. Dico autem (/ica, non quod liaec hi£c non sunt eadem si debite pronuutie-
fallacia in voce vel dicto sit secundum tur composita oratio, et si dehite pro-
quod est in voce vel dicto, sed secundum nuntietur divisa : sed formalem habent
quod dictio rei subjacet et significatur in dilferentiam in una vocis materia quae
eo quod est in re. In omnibus enim falla- est elementa vocis : quia pronuntiationes
ciiset in dictione etcxtradictionem opor- et distinctiones habent diversas, sicut in
tet sermouibus uti :sedille sermoinlalla- anlihabilis est manifestum. Sic autem
ciis extra dictionem sumitur j)rout sernio non in hac fallacia quia sive procedatur
:

subjacet rei, in fallaciis in diclione sumi- a secundum quid ad sinijiliciter, sive e

tur sermo prout res subjacet sermoni : et couverso, semper similitudo dicti secun-
ideo principium deceptionis cst in ser- dum quid ad dictum simpliciter, est cau-
mone in fallaciis in diclione, in fallaciis sa apparentiae.
autem extra dictionem sumitur prout est Loci autein dialectici non sic distin- pg„es aii

in re et refertur ad sermouem.Unde cau- guuntur, sed potius penes dilferentias lur^jocl"'

sa appaientiai in bac fallacia tota inroni- maximarum. Aliaautemesthabiludo par- q^anfio

<'"''«'^"<=
plefa est, quia dictum secunduui quid et tisad tolum, et alia totius ad partem :

dictum simpliciter suut valde similia se- quas habitudines exprimunt el dicunl
cundum vocem rebus subjacentem et : maximae : et ideo confirmant locos sive
quod non videntur multum dilferre se- habitudines locales : et idco non est si-
cundum rem et causam nou existenlia, mile de locis dialecticis et de locis suphi-
est diversitas rei significatae in dicto sim- slicis.

pliciter et in dicto secundum quid.

Adhuc quod haecfal-

auteni notandum, CAPUT VIT.
lacia quffivocatur secundum quid et sim-
plicilei', una est fallacia, quamvis a duo- 1)(' /allacia sccuiKhdn quid cl xiiiijiHci-

bus nominala quia quamvis in compo-

: ler, el dijjcvcnlia quid el accundum
sitione et divisione sint dus fallacia, et ijuid.

non una et quamvis in locis dialeclicis

:

sint duo loci, unus a parte, el alter a toto Dicentes igitur de fallacia secundum
tamenfallacia secundum quid et simpli- quidetsimpliciter, et Arislolelem sequen-
ciler non est nisi unica fallacia et non tes prinium ponemus universalem cau-
du£e, et non unaduplex, ut quidam dixe- sam deceptionis in hac fallacia. Dicit
runt. \ii hujuscausa est, quiaprincipium enim Aristoteles quod hsec fallacia fit se-
decipiendi sive causa apparentife (penes cundum quod hoc quodcumque dicitur

quod fallacia» habent distingui)est unum, simpliciter, dicitur quo (hoc est, non eum
 LIBKR I i:i.E.\CHORU.M, TRACT. 111 569

dcleriiunatione coiilralifntcad i)ait('in) ft aliquanJo sinipiicitfi- : ft in negalione

non proprie, liocest, cuni deterniinationc siniiliter paruni diilerre vidcntur aliquid
pnipria quiE infert siniplicitor, sed cou- aliquando non esse, et non esse simpli-
traliiUir cum determinatione impropria citer.

qu;e non infert simpUciter dictum : etest Et sicut dixiiuus parum ditTerre ali-

causa universaliter deceptionis in hac quid csse quid et esse simpliciter, simili-
fallaciasecundum quod IVcquentissiuu' tei- parum dillerunt eliam id quod ali-
fit,quando quod particulariter dicitur quando dicitur secundum ali- quid, et

(hoc est, determinatione non propria quaudo simpliciter est enim ad aliquid :

contractum) ad jjartem sumitur ul sim- esse secundum quid, hoc est, est quid
piiciler dictum, hoc est, ut cum determi- quod contrahitur a communi ad par-
natione propria, qiue infcrt simplicitcr. tem alicjuam matcrialcm vcl iiitcgralem :

Et sic universaliscausa decipiendi in hac aut adparlem subjectivam, ut homo, vel

fallacia est similitudo dicti secundum asinus vel ad partem in modo, ut le-
:

(juid ad dictum simpliciter : eo quod dc- gcre bene vel male vel in temporc, ut :

terminatio impropria accipiturutpropria. aliquando, vel heri : vel in loco, ut ali-

lloc autcmprimo ostenditur in processu cubi, vel in foro: vel ad aliquid, ut divi-
a (licto quo vel quid ad dictum simplici- tias esse nuilas abulcnti, vcl aliquid talc
ter, ut ali([uis sic arguat
si quod non :
Esse tameii secundum quid proprie dicit
est simplicitcr (sicut non ens) opinabilc contractionem secundum partcm mate-
est, hoc est, in opinione est, ut chimaMa lialem sive integralem '. Et hujus exem-
est : crgo quod non est, est. Et sic for- plum est, ut si aliquis sic arguat : ut si

matur paialogismus quod in opinionc : lndus vel J*]thiops (cum sit simpliciler
cst,est: sed quod non est simpliciter, ut nigcr) albus esl dentes, sive secunduni
chimaira est, in opinione est crgo quod : dentes : est ergo albus et non albus. Et
non est, est. Causa autcm defectus sivc forinetur sic paralogismiis : Indus est ni-
non cxislentia' sive falsilatis est divcrsi- :;cr : er-jo non cst albus. Et in hac argu-
tas (licti quid el dicti siinplicitcr : non menlatione niillum est pcccatum. Et ad-
cniin idem est esse ali^juid (pniiciu dictum datur, Indus est albus secundum dcnlcs :

et esse simpliciter dictum. ergo csl albus. Et hoc est peccatum se-
Aut rur.ius procedendo a negalione ad cuudum quid adsimpliciter. Et posteain-
aflirmationcm sic, ut e.x. eo quod non est fcratur, ergo est albus, et non est albus.
aiiijiiid, infeial esse simplicitcr, ut dicat: Et lioc peccatum est idcm quod prius, el
ii>iiius niui cst himio : ergo non cst sim- esl ari^^uincntuin a contr;iiio, ([uod secun-
plicitcr. Et causa falsilatis est : qui;i non iluin quiil incst, ;iil ;ilt('iuiii contrarium.
est idem ;ili(iuid nonessc qiiid, et iiliqiiiil Aut si alio modo argiuit (piis a (lutd)us

nuii cssc simpliciler non enim ideiu cst

: contrariis, quorum utrumqiic iiiui (lioc

iiiiii cssc liominem, et non esse sinq)Iici- cst, secundum aliquam partciii uuilcria-

ter. Taineii alicui decepto videntur huic lem) inest : ut si pica est alba iu pectore
cssc c;iilcm: co quod dictiim quiil ct di- cl nigra in cauda, quod pica est simplici-
ctuiu simpliiitcr, pri.xima sinl iu (liclionc lcr alba et nigra : et sic simpliciter insunt
relat;i ad rciii, propter dcceptionis simi- picue coulraria. Vel cliam si scutum sit

liliiilincm prupriic ad non piopri;iiu, cl ,(limidiuiu ;ilbiim ct diuiidium nigruiu,

m.ixiiiie : quiii p;irum sccundum rem dif- quod scutum sil simplicitcr ;ilbiiiu cl ni-
feruiit aliquid aliquando cssc quid (hoc grum: el sic scuto simpliciler iusiiit coii-
est, dctcrmiualiiiii ;iil partcm) et csse tr;iria ;iclu, quodest inconveuicns.

' I.y (1 ijuo o.sl iiola purlis subjccliviL', scd ly cil iii cap. siHiuenti.
secunduin quid csl nota partis inlcgialis, ut tli-
 S70 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.

Objeclio Si quis objicial, quod in lioc paialo- probantem dialcrlicum, i't n(jn coulia
prima.
gismo (est opinabile : ergo est) magis vi- syllogismum simpliciter; quia(ut in prin-
detur esse faliacia consequentis quam cipio hujus libri determinatum est) etiam
fallacia secunihim quid et simpliciter : eo sophisticus simplicitcr est svllogismus
quod valet e converso, est : crgo est opi- simpliciter :quod liabcl modum et
eo
Secuncla. nabile. Eadem etiam est objectio de alio figuram : quamvis non sit syllogismus
paralogismo. ]fic enim (asinus non est probans in dialectica : et ideo paralo-
homo : ergo non est) videtur esse pro- gismi formantur suflicienter, quando in
cessus a destructione antecedentis, qui eis exprimitur habitudo localis, quamvis
processus facit faliaciam consequentis, et non disponantur in modo et figura.
non fallaciam per quid et simphciter. Si quis autem paralogismos ita format,
Solutio pri-
iTiae.
Sed hajc solvere non est difficile quia :
primum quitlcm sic omnc quod csl opi- :

non est inconveniens in eodem paralo- nabile, est : chimgeraest opinabile : ergo
gismo plures esse causas et modos dece- chimaera est. Et secundum sic : omne
ptionis unde opinabile distinguendum
:
quod non est homo, non est : asinus non
est lioc enim dicilur fequivoce, commu-
: cst liomo : ergo asinus non est. IVon erit

niter, et proprie. Communiter quidem di- conveniens formatio : quia in utroquc

citur opinabih' omne id quod cadit vel paralogismorum prima crit figura et sic :

cadere potest in opinione et sic sumpto :

vidctur poni peccatum in maleria plus
opinabih, est (in paralogismo iHo qui quam in forma cum fallacia ista faciat:

appositus est) faUacia consequentis, sicut peccatum in forma, et non in materia.

probat objectio. Proprie autem dicitur Possunt ergo sic formari : omne cns cst :

opinabile non ens nisi in opinione, sicul chiniffira est ens opinabile : ergo chimaera
chimaera : quia sic opinabile per formam est. lla?c enim videtur esse prima figura,

opinaliiht.itis opponilur aho niodo enti, et propter similitudinem qua» est inter

quam in opinionc : et sic inparalogismo cns simpliciter et cns opiiiabile, vidctur

illo est fallacia secundum quid et simph- quod illud quod subjicitur iu majori,
citer, quia non sequitur : est ens in opi- prsediceturin minori :et sic apparct prima
nione : ergo est : quia hircocervus et mi- figura. Secundus autem potcst fomari sic:

notaurus est ensin opinione : et non se- omne quod non est ens, non est asinus :

quifur quod simphciter sit hircocervus nonest ens homo ergo asinus non est. :

sive tragcbiplius vcl minotaurus : et lioc Quia cnim ha>c duo, ens, et no/i ejishomo,

modo est faUacia secundum quid cl sim- similia sunt, videtur quod subjeclum ma-
pUciter, si proprie sumatur opinabihi : et joris sit etiam prsedicatumminoris ; ct sic

soiutio se sic inducitur hic. Simihter insecundo na- apparet ibi tamcn
figura prima. Tn lioc
cundae. ^
.

ralogismo ct eslfaUacia consequcntis, ct parva vis est quare responsio primo po-
:

fallaciasecundum quid et simpUciter, sc- sitaveraest et hoc dicit causam, quia

:

cundum quod proccdita determinate non materiaparalogismorura non est ponenda

existenlc ad simplicifer non existens et : in modo et figura, sed solum in habitu-
secundum lioc est exemplum in hac falla- dinc locali.
cia. autem quod paralogismi isti for- Parsl
Scias
nujiis
Alia obje- Si quis autem objiciat, sicut in pra3- mati secundum processum ab eo ciie F
sunt
clio. fieris
cedenU fallacia objectum est, quod isti quod secundum quid ad simpliciter co dum :

ad si
paralogismi deficiunt et in modo et in quod causa deceptionis est similitudo ler. el
ve
figura : et sic non videntur esse paralo- dicti secundum quid ad simpliciter di-
gismi, quia similitudinem non habent ctum sic cnim frequcntius ct magis pro-
:

Solutio cum verosyllogismo. Bona est responsio, prie secundum causam deccjitionis assi-
quffi in anlehabilis posita est, scilicetquod gnatam fit processus in hac fallacia. Pot-
peccat ha!c fallacia contra syllogismum est tamen e convcrso fieri, scilicet se-
 :

LIBER I RLK.VCIIORUM, TRACT. III 571

(iiiiiliini procossum a sim|ilicitL>r ail se- cliva;, non vidctur babcrc aliquam ajijia-

cumlum quitl : ut .Etliiops cst nigcr : rcntiam, sicut lcirit : cri;o. bcnc lcuil, vd
ergo est niger secundum dentes. Vel aliquidliHJusmodi. Est sanum ergo tunc :

cygnus est albus : ergo est albus secun- vcl ibi cst sanum.
dum pcdes. Et sic causa deccptionis Et sic jialid qiiod [)i()ccssus a siinpli
cssct simililudo dicti simpiiciter ad di- citcr ad sccundiini qiiid, ct multilormis
ctum secundum quid. A simplicitcr autcm csl, ct aliquando aliaiu habcl apparentiam
ad sccundum quid continij;it procedcrc ct qnam jirocessus a sccnndiiin quid ad
allirmando ct ncgando. Sed lum proce- simjilicitcr, aliquando nuUam : et idco Removet
(iubiuin.
ditur a simpliciter a quo sive secundum raro contingit : et ideo de tali processu
quid ncgando tunc lit fallacia secundum
: non ponuntur exempla, nec abAristotele,
qiiid ad simplicitcr : et causa apparentia' ncc ab aliis Pbilosophis : cum ca qua?
non cst alia, scd cadcin cum ea quae cst similia, dialccticis frequcntcr contingere
a sccundum qiiid ad simidicitcr, quando dcbcal ad minus.
proccssus fit afliimando, ut patet hic : csl
opinabile : crgo est. Et hic non est :
CAPUT VIII.
ergo non est opinabile. Inhis enim pro-
cessibus eadem est causa deceptionis. Si In ijuihiis facile cst videre deceptionem
autcm a simplicitcr ad secundum quid sccinuliiin qiiiil et simjtliciter, ct in
processus sit aflirmativi', hic non potcst ijuibiis difficile.
ficri nisi allcro duorum modorum : aut
enim lit proccssus a simplicitcr ad quid Ilnjusmodi autern deceptioncm quaj
ad partcm intcgralcm sive matcrialcm, cst sccundum quid et simpliciter , in
aut ad partcm alio modo dictam, scilicct (juibusdam quidcm facile est conside-
subjectivam, aut in modo, aul in tcm- rarc, iii quibus, scilicct id quod cst sc-
pore, aiit in loco, vi-l hiijusmodi ad pai- cundnm qnid, jnivans vid diminiicus cst
tcm aliam. Si sit ad jiaitcm intcgralcm : id (juod. cst simjilicitcr :ut cst lioino inor-

tiiiii- lial)et causam deceptionis non cain- luus vel pictus : crgo est homo. Vcl e
dcm quam baliel processus a secundum convcrso ncgative : non est homo ergo :

quid ad simplicitcr, scd potius aliam qua^ non est homo mortuus, vcl homo pictus.
siimitur a similitudinc proccssus a toto Vcl si proccdat a parlc matcriali quaj
inlt^rro ad siiaiii partcm : sicul si dicaiii, iion inlirl suum totuin secundum deno-
cst albus, sccundum jic-
crgo cst alhus ininalioiicni. Ut si aliqiiis Djijiouciilinm
dcm : iu quo proccssu non cst cadcm suinat a rcspondcntc .Etbiojicm csse ni-
causa dcceptionis, quaeestin processu a grum simpiicitcr, ct objicicns dicat, quo-
jiartc ad lotiiin: (piia cum dicitur, est niam /Ethiojis dcntilius albiis. ct infcrat
albiis jicdcm, crgo cst albus : causa dc- cx linc, quoniam allius cl iiigcr : tuiic

ccptionis esl similitudo dicti sccundiim ciiiin rcdargucndo rcsiiondciilciii jiuta-

ijiiid ad liirlnm sinijdicilcr. C.nin aiiliin liilur (lisjiiilassi'. i|n<)niaiii albus ct iion

c convcrso lil sic : cst alhus : crgo cst alhus cst, cl (jnouiam iiigci- ct non iiigcr
albiis scciiiiduni pcdcm : causa dcccjitid- cst : ct hoc syllogislicc imlabilur h'cissc,
nis csl, qnia cndilur quod sicul lojnm ( iiin|i('rfecerit inlerrogalioncm admixtam
iiitcgralc iiifcrl suamjiartcm, ila siinjdi- rcdargutiouis disjiutationem deduccndo.
cilcr inlcrat snum sccundiim qiiid : cl Iii liac ciiim mcla maximc pcrfccla est
hoc iioii csl iieccssarium. Inslantia : disjiutalio sophislica. Iloc ciiim faciic
cygnus cst aibus simplicitcr ct tameii : vidclur, (juia siciil jiais intcgralis non
non scijuitiir, csl albiis scciindum jicdcin. inlcrt snnin tolniii. ila dcnoniinalio jiarlis

Si aiitciii sil proccssns a simjilicilcr ad iKin iiircrl dciiiimiiialioiicm loliiis : cl

jiailcm qtnccsljicr modum jiartis suiije- simiiitcr c coin crso dcnominulio tolius
 :

372 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

non inlurl denominationem partis : sic- dividitur enim quantitatis divisione ejus
ut .Ethiops est niger : ergo cst niger in quo est et ideo potest esse partini
:

sccundum dentes. Yel negative cygnus : album, et partim nigrum, et neutrum

non est niger ergo non est niger secun-
:
simpliciter et sic conjugaturn non ejus-
:

dum pedes. Unum enim est motivum in dem divisionis cuni principab : propter
hac fallacia, sive fiat processus a secun- quod non tenet talis processus.
dum quid ad simplicilei-, sive e converso Ex omnibus autem quai dicta sunt, Du» e
... , ,
raodi h
a simpliciter ad secundum quid. Et hu- accipitur quod duo sunt modi istius fal- laiiaci

jus causa est, quia secundum quid non lacia?. Unus quidem, quando proceditur

movet secundum se, nec etiam simplici- a quo quod est nota ])arlis subjectivae ad

ter secundum se quia sic essent duse: sinqiiiciter. Alius autem, quando proce-

fallaciae sed unum movet secundum

: ditur ab eo (juud est secundum quid
convenientiam similitudinis ad alte- quod est nota partis integralis ad simpli-
rum. citer.

In quibusdam autem latet, et non est Et si objicitur, quod a parte subjectiva objec

facile considerare : hoc contingit fre-

et ad totum affirmando est bonus processus,
quenter in illis in quibus quando quo di- sicut ab inferiori ad supcrius. Dicemhnn Soiut

citur quid, sive secundum quid. Videliir quod hoc verum est, quando quo sive

etiam sequi simpliciter illud idem dici pars determinata est determinatione pro-
in illis enim nun facile est consi(b;'rare, piia, quse infert suum totum sive simpii-
utium contrariorum vel diversoi'um qua^ citer : eo quod intellcctu et actu est in
sunt secundum partes diversas eidem illo. Quando autem determinatur deter-
proprie, hoc est, simpliciter vel secun- minatione non propria : sicut bonum est

dum propriam determinationem sit assig- mactare patres in Trivallis ergo bo-
est :

nandum. Fit autem hujusmodi diilicul- num est mactare patres. Yel pluit in
tas in his in quibus secundum partes Anglia : ergo pluit. Yel in aliquo tali

diversas similiter sive iequaliter sunt con- quod diminuit vel privat rationem ejus
traria vcl diversa, a quibus secundum quod est simpUciter tunc non est ab :

partem integralera fit denominatio, sive inferiori directo ad superius : quia supe-
secundum quid, sicut diximus de scuto rius privatur vel diminuitur et tollitur ab
dimidio albo et dimidio nigro : videtur inferiori per talem determinationem : et

enim quod aut ambo simpli-

in talibus, tunc incidit fallacia.

citer insint aut quod conce-

contraria :
Et attende quod formali difTerentia non
dendum sit, quod neutrum insit contra- sunt plures modi hujus fallaciae quam
rium sicut si scutum dimidium sit al-
:
duo qui dicti sunt, a quo ad simpliciter,
bum, et dimidium nigrum. vel argumentum quid ad simpliciler :

objeciio. Et si objicialur, quod omnis color vel quia quamvis multa sint tota sive sim-
albus, vel niger, vel medius ergo omne : pliciter, ut universale, integrale, potesta-
coloraluin vel est album, vel nigrum,-vel tivum, in quantitate, in modo, et hujus-
medio colore coloratum, a conjugatis :
modi : tamen omnia reducuntur in mo-
scutum autem est coloratum ergo vel : dum duorum, scilicet universafis et inte-

est album, vel nigrum, vel medio co- gralis sive materialis : et ideo non iit

Soiuiio. lore coloratum. Non valet argumentum: processus, nisi vel a quo ad simpliciter,
quia cuni dicitur omnis color vel est :
vel a secundum quid ad simpliciter : et

albus, vel uiger, vel medius, dislribuitur sicduo sunt modi in genere in speciali :

color secundum partes subjectivas per tamen multis modis variari possunt,
dilferentias coloris divisas. Cum autem sicut in antehabitis dictura est.
dicitur, omne coloratum, etc, habet co-
bjratum aliam divisionem quam color :
 .

LIBER I ELEXCHORUM, TRACT. III Oi3

illicito sive turpi, ut ignorantia illius qui

CAPUT IX. incbrialur : vcl ex venercis incidit in

amentiam quaj epio; Grteco nomine apud
Dc /lis qiixprxainbiild siait ad scipndnm medicos vocatur, et quadruplices male-
fallaciani seciindum ignorantiain clcii- dictiones, ut dicit Aristotelcs in II Elhi-
chi. cornm. Ignorantia autcm cujus nos non
sumus causa, cst sicut ignorantia quae
re f&lla- C.iroa fallaoiam aiifein quai vocatur cst cx infirmitate accidcntis. Dividitur
eieiichi
ilurpost ii^^-UolMUtia 'lcnclii, ([Uffi post fallaiiani (liaiu in ignorantiam affccfatam sivc vo-
llaciim '^
....
^undum secundum HUid et snui^liciler ponitur, eo luntariam, sicut cjus qui non vult discere
I et sira- ^ . . , .

liciter. quod cst cum

,
duplici
,

determinatione ,
cum possit : et ignorantiam non affecta-
quuui illa quse est secundum quid et tam, sed contingentem ex co quod cir-

simpliciter sit cum una, pifcnotanduni cumspici non possit in singularia in qui-
est quid sit ignorantia elenchi ; et tunc biis sunt actus, sicut sunt igiiorantia^ mc-
potest cognosci causa apparentiae in ipsa, dicorum cl iliviiiaiitiiiui in astris, qiii

el causa non existentiae, (jute in speciali frequentcr ignorant ; quia oninia cir-
accepta, et sub differentia specifica et cuinspicerc non possunt consideranda,
propria, substantialiter et in specie con- in quo sunt actiones juvantium vcl im-
stituunt locum sophisticum sive falia- pedientium ad divinandum vcl juvan-
ciam. dum inlirmum et tales sunt ignorantife
;

Xotandum quod quamvis ignoran-

est judicis et advocatorum in examinando
tia sit mullarum divisionum tam ex parte causas, et ca quse juvaiit ad considera-
rci ignorata;, quam cx parte ignorantis, tiones causarum.
quam etiam ex parle modi ignorandi ; Divisio autem ignorantiic in modo
tamen in iihi conimunitate in qua ambit ignorantiffi duplex est, sive in duo, sci-
omnia sic et tot modis dictani ignoran- iicet ignorantia negationis quffi proprie
tiam dividentia, non sumitur hic, quando vocatur nescientia. quando homo jienitus
dicilur ignorantia elenchi. iiihil scit (lc re, ncc in univcrsali, ncc in
« muiti- Ex parte ignorati dividitur iii univer- particulari, ncc in agerc scicntia vocata :

«m divi- , .

inemig- salcm ct particularcm, quam quidam ct in ignorantiam mai;e sivc prav;c dis-
vocaut ignorantiam juris ct facti ; quia positionis ; ct \\xc quan(h) prav;c aliquis
ignorantia juris est ignorantia universa- est disposifionis ad aliquid scicndum. Et
lis reguhinfis in jtartibus ; ignoraiilia au- lirec est triplex secundum scicntiam qiire

tcm faeti cst ignorantia particularis ^cl ab Arisfotelc in sccundo Prionnn dividi-
aiiciijus circumstanti;c ])aiticuhiris, qute tur iii tri;i, scilicct sciic in uiiiversali per
vix iii |iai'tiiius (st cNilabilis. coiiiiiiiiiii;i, ct scirc in jirojuia natura pcr
Ex paitc autem ignoiaulis dividilur iii nid]tii;i, ct s 'irc in agerc pcr coiii]i;ii;i-

ignoranfiam invincibilcm, cl iii igiuiraii- tioncia jirincipiorum ad conclusiouciu

tiam vincibilem ; et in ignorantiam cuiiis Iii omnibtis cniin his contingit aliqucin
nos causa sunms, et in ignorantiam cii- jnave esse dispositum, vcl pcr hoc quod
jus nos non sumus caus;i. Ignor;intia in- concipit confraria jirincipionim jiro |triii-

vicibilis csl (luj)lcx. I^st cx natiir;i, ut cijtiis, sicut fccit llei;iclitiis : vcl (|ui;i

morionis ignorantia. .Morio aiilcin dici- iii;ilc acciiiil |Hdpri;i vcl communia itio

tur, ijiii hiliiiiscsf jtcr vitiiiiii c(Mii])Ic\io- j^rojuiis, ul illc iiui ]iiil;il fcl cssc iiicl,

nis mchmcholiccc. Invincibilis aulcin cx (juia non vidct nisi jtcr commimi;!. quod
accidcnte, sicut ignorantia insani cx vul- scilicet mcl csf croccuin hiiiiiidiim visco-
|)riiici]ii;i ;id
ncrc vcl alio «iccidcntc casus vcl impul- suiu : vcl (jui^i iiialc ;id;ii)t;if

sus ;ilicujus. Ignor^intia aiifcin ciijus nos coiicliKlciidum. vcl sinc modo cl tiguni,

causa sumus, duplcx cst, cx facto scilicct vcl siue liabiludinc couscquentiaiu pro-
 574 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
l)ante pcr causam vel localem lialiilinli- cafur ignoranlia elenchi , ct non igno-
nem. rantia svllogismi, nisi forte per consc-

Omnilnisautem dictis ignoranliis omis- quens et non primo.

sis sola dicitur hic ignorantia malse dis- Xotandum etiani quod svHogismus s.viiof

positionis ad scire prEecipuein agcrequod contradictionis sive elenchus cst duplex.

'
'liciionis
ve elen(

est in conclusione inferenda secundum Unus quidem sjdlogizans oppositum dlataj Jupie

probationem propositi , et secundario conclusionis ex oppositis principiis. Alius

proul est male dispositus ad scire in pro- autem ex opposito conclusionis cum al-
pria natura, ct tertio prout est male dis- tcra pramiissarum concludens oppositum

positus ad scire in universali, ct praeci- allerius praemissae. Et uterque vocatur

pue in majori propositione prout in ipsa elenchus in fallacia qua» dicitur igudian-
est principiuni decursus syllogistici. E.v tia elenchi.

his enim causatur male contradiccre per

svllogismum ex impossibili vel falso pro- CAPUT X.
ductum ad contradicendum, et in syllo-
gisiiio ad impossibile. Dicit enim Aristo- Dc (H/ferrnlia iii/cr fdllariaiii scriiinliim
telcs quod si syllogismus per ordinem qitid et simplicilcr, el iijiinraiilidin

pra?missarum ad conclusionem est bn- clcnchi.

nus, erit etiam syllogismus ex opposito
conclus'onis cum altera pra^missarum ad Ilis habilis, considerandum est dc
intrrenijitioucm alterius prsemissarum causa apparentiae in hac fallacia et de
boiius : et si alter est vitiosus, erit etiam causa non cxislentiae. Sciendum ergo, «ueesiK

reliquus Unde ignorantia ex

vitiosus . imod causa anpareniiae in nac tatlacia est \\x \n i

1 ' ' lallacia,

his quae exiguntur ad hoc quod ex op- illorum quae concluduntur apparcns con- quT ca
^ . non exis
posito conclusionis sequatur oppositum tiadictio, quia per hocquod ea (juae con- liie.

ejus quod crcdit respondens quem oppo- cluduntur in duobus syllogismis, appa-
nens redarguere intendil, cst ista quaevo- rentesse contradictoria, videturesseelen-
catur ignorantia elenchi, sive contradi- cluis, sed secundum vcritatem non cst
ctionis syllogismus. elenchus. Causa autem dcfectus sive non
Eienciius His sic notatis, sciendum quod elcn- cxistcntife est defectus veri syllogismi
habei
i.;o<i'o chus cst syllogismus contradictionis : ct sive contradictionis. Unde ditTerentia est DiiTerei
quaedani ex i i i ii • •

sNiiogismo. ideo babet (luicdam

'
quaj sunt s^ilo^ismi, inter hanc fallaciam et praecedentem quae faliMian
el quocdaiii ,. '. 1

ex coniraiii- et quaedaui (luae sunt contradiclioms pro- est secundum quid et simpliciter. Oui- 'e,',, se(

pria. Ex syllogismo habet, quod sit ex dam assignantes differentiam dixcrunt "dam
quibusdam positis et dispositis in modo quod IhTC est differentia intcr fallnciam
et llgura, et quibusdam habitudinibus seciindiim quid ct simpliciter, el ignoran-
quae sunl causte : vel l(ipice inferens con- tiam elenchi, quod paralogismi fallacia-
sequciitiam. ct probans id qudd illatum secundumquid et simpliciter, semper ac-
cst, omiltere considerare vel omnia quaj cipiuntur cum determinalione unica:pa-
dicta sunt, vel aliijua, vel aliquod ips(j- raloffismi autcm fallacia^ secundum iirmi-

riim, quia lioc fd ex omni oratione syibi- rantiam eleucbi, accipiuntur cum dclcr-
i;istica, ideo hoc non facit fallaciam spe- minatione duplici. Cujus contrarium in
cialem. Ea autein qua^ sunt conlradictio- pradiabitis estdelerminatum quia Aris- :

nis propria, sunt quatuor, scilicct quod lotiics dicit,quod cum contraiia squali-
sit ad idem, secundum idem, et similiter, ter insunt alicui secundum divcrsas me-

in codem lempore : et haec in syllogismo dietales, ut scuto quando dimidium est

contradictionis inconsiderate omitlere ,

album et dimidium nigrum, in co quod
specialem modum inducit deceptionis, et est secundum quld et simpliciter, dua^

ideo facit specialcm fallaciam, qua^ vo- siiiit (Uieniiinationes secundum quid :
 LIBER I ELEXCHORUM, TRACT. III 575

cum dicilur, scutum est album

sicut se- autem objecUo ac si vcracompositio con-
cuudum medietatem, est nigrum (;t vel tradictoriarum cssct iu prsemissis : et
nou album secundum medietatem ergo : ideo non condudit. Tertia autem dilTe-
est album etuigrum, et alliumet uou al- rentia sequitur ex his duabus, quod sci-
bum. licet paraloiiismi fallaciffi secundum quid

opiiiio Alii autem dixerunl, quoti iu lioc est semper peccant in conse-
et sinqiliciler,

dilTerentia, quod paralogismi Imjus falla- quendo et probando paralogismi falla- :

ciae semper liunt cum determiuatiuue cite secundum ignoranliam elenchi nun-

pro]iria qua' infert suum simplicitt^r : quam peccant in consequendo vel pro-
[iaralogismi autem fallaciae secundum bando, sed semper contradicendo.
quid semper fiunt cum de-
et simpliciter Adhsc autem melius inl.dligcnda im-
tin-miuatione impropria qure nou infert hnidum quod cum opposila accipitur
est,
suum simpliiiter. Sed liuc videtur iuc.u- j,^ horum paralogismorum
paralogismis
veniens esse, quia si utraque prajmissa eum determinatione, aul utrumque oppo-
potest inferre suum siuq.liciter : et sic in gitorum accipitur cum determinatione,
conclusione coucluditur oppositum de aut alterum considerandum
tantum,
oppositio : et sic conclusio semper erit utrum sit determinatio pro|)ria, aut non
falsa : et cum bene inferatur conclusio ex j.ropria. Si accipitur alterum opposito-
di'terminatione propria, erit conclusio ,uni cum determinatione propria, tunc
biMii' svilogizata. Et quia falsum uon se- nuUa in tali processu fit fallacia, sed cril
quitur nisi ex ialso, oportet quoil aliqua peccalum in materia quia altera praemis- :

prtemissarum, vel ambre sint falsffi : et sarum est falsa sicut si dicam, .Ethiops
:

sic paralogismi islius fallacite erunt veri est albus secundum caput et est niger : :

syllogismi, peccantes in materia et non ergo albus et non albus quia ex Iioc al- :

in forma : et sic nou erunt apparentes l,us secundum caput quod est simplici-
syllogismi vel paralogismi. ter : et cum hac stare non potest, quod
110 au rude sciendum quod Ires diilerenliie sit niger simpliciter : et sic ex conse-
^ris.
snnl inter fallaciam secundum quid cst quenti sequitur vera contradictio, quod
simpliciter, el fallaciam secundum igno- esl albus et non albus. Si vero ista de-
rantiam elenchi. Una quidem qua- jam terminatio fueril impropria, tunc fit

])aulo ante dicla est, quia paralogismi fallacia secuinlum qiiid et simpli(ili'i\
iguorantiae elenchi semjier ]iroc('(liiiil iiiin el nou ignuiaiilia elcnchi, sicut hic :

deleiiuinatinne (lu](liii : ]iaialii::ismi aii- Indus est allnis (lcnles, et est niger :

tem l.illacia' secuudiim (]ui(l et siuqilici- ergo est albus el non albus : jiroce-

tcr aliquando ])roceiluiil cinn iina dclei- (litur enim ab ali)edine socundum dciilcs

minalione, et aliijuandu cum (liqdici. cl ail alliciliniMn siiiiiiliiilcr, el iiicidil

siciil in olijectiune dictum esl. Alia aii- lallacia secuiidiim i]ui(l el simjilicil

lem dilTcrentia est, quajetiam jam baliila Si vero accijiilur utriiiii(]ue o[)[iosilo-

est, quod paralogismi fallacitc secnniluiii riiui iiiiii (lcliiiiiiii.ilioiie, liuc [lulcst lieri

quid et siuqiliciler |ir(iccdiint (Mim dc- lri])liciler : (]iiia aiil utiuimiue acci])iliir

lerminatiuiic ])r(i]iria, j^aralugismi aulciu (11111 dclcriiiiiialiuue iiru])iia : aiit allc-

istius fallaiiie ]irocedunt cum (lcleriiii- riim ciiiii jirojiria. cl .illciiiiii (iiiii iiii-

nalione diijilici cl im])i'(i]iria. I'',l ad id ]ii'u|ii'ia : aiil iil iiiiiiijin' i'iiiii iiiijinqiria.

(luud olijecliim csl coutra lioc (iiiud di- Iii diiuliiis aiilciii diclis mudi.s, ]irimo
cunt, quod iii [)ai'alogismis fallacia' ignu- scilicel et terlio nuni]uam accidil fallacia

rantia' elcnclii iiiiili.e jira^missc \ crie siiil , secundum ignoranliaiu eleiiclii, sed falla-
el nun lialiciil iu se contiadicloria nisi a])- cia scciiiidiini (]iii(l cl siiiqiliiilcr : si eiiim
])arcnlcr, cl idcu iniii iiirciiiiiliir ex eis iilriini(]uc a('i'i]iialiir ciim dclcnuinalione
c(iulr;i(licluiia iiisi ap|)arciilci'. I'i(iccilil iiiqinqiiia. lalis esl processus: cyguus est
576 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
niger secundum pedes : et non esl niger albus : hic bona infcrtur contradictio ex
secunduni reliqua corporis, sicut per consequenti sed una prsemissarum est
:

alas. Vel sic : Socrates est niger secun- falsaquEecumque contingit, quia altcra
dum pedes : et non nigcr secundum non stat posita altcra quacumque.
pedes : ergo est niger et non niger. Si autcm ea quibus addunlur verffi dc-
In hoc enim processu fit fallacia secun- tcrminationes, non sint vere contradicto-
dum quid est simpliciter, ex utraque de- ria, scd apparcntia tantum : lunc sempcr
terminatione procedendo ad simpliciter. incidit secundum ignorantiam
fallacia
Exempium autem ejus quod cst unum op- elenchi, sicut hic a est duplum ad b, et
:

positorum esse cum determinatione pro- A non est duplum ad c duplum ad b non :

pria, et alterum cum impropria est So- : est contradictorium ad non duplum ad

crates est albussecundum caput et est : c, et ideo quando infcrtur a esse duplum

niger secundum oculos vel pedes ergo : et non duplum, non infcrt vcram confra-

albus et non all)us hic enim proceditur : dictioncni, sed ignorat eam sccundum
a determinatione impropria ad simplici- hanc contradictionem quia contradictio :

ter. Bonus autem est processus in altera debet esse ad idem et secundum idem :

parte a propria determinatione ad sinqdi- quia innorantia

~ elenchi, ut dictum est, '" <if<'
,
' cat i(fi

citer. non peccat in conscqucndo sive in con- ''» «•'

Si autem utiumque accipitur ciun de- scquentia syllogistica, sed in contradi-

terminatione propria : tunc consideran- cendo tantum. Ex his accipitur differcn-
dum est utrum illa quibus adduntur de- tia inter fallaciamsecundum ignorantiam
terminationes sint vere contradictoria. Si elcnclii, et fallaciam sccundum quid et

sunt vere contradictoria et determinatio- simpliciter.

nes proprise ; tunc nunquam incidit falla- Adhuc tamcn objici potcst : quia cum obj«

cia secundum ignorantiam elenchi : sed in fallacia sccundum quid ct simplicilcr

aliquando cum altera parte processus in- sit unum quid ct unum simplicitcr, in

cidit fallacia consequentis, et aliquando ignorantia autcm clenchi sint duo quid
nulla incidit fallacia, sed peccatum est in ct duo simplicitcr, ct unum sit pars duo-
materia tantum, sicut patet si sic proce- rum, nec faciat numerum pars cum suo
ditur : a est duplum ad n et non est toto, videretur forte alicui, quod fallacia
duplum ad c, ergo dupluni et non du- secundum quid et simpliciter non debe-
plum. DuEe enim istse determinationes, ret facere numerum fallaciarum cum
quarum una est ad b, et altera signillca- ignorantia elenchi, sed deberet esse pars
tur per hoc quod dicitur ad c, adduntur ipsius. Et ad hoc dicendum, quod quid soii

duobus vere contradictoriis, quae sunt ct sinipliciter non facit fallaciam figurae
duplum non duplum esse etbene
esse ct : dictionis, scd habitudo ejus quod est quid
sequitur ab una parte ab infcriori ad su- ad id quod est simpliciter. Est autem alia
perius sicut, est duplum ad a sequitur,
: habitudo unius ad unam, ct alia habitu-
ergo est duplum. In altcra autem partc do duorum ad duo vcl ad unum habi- :

processus, quia negativusest, non sequi- tudo cnim unius ad duo, est habitudo
tur cum enim dicitur, non cst duplum
: subdu])Ii : habitudo autem duorum ad
ad c, crgo non est duplum, proceditur a unum, cst habitudo dupli : et sic duae
destructione antecedentissivc ab infei'i(U'i sunt habitudincs mcdii ad integrum, ct

ad superius ncgando quod causat falla- integri ad dimidium : ct sic ctiam alia
ciam conscqucntis. Quandoquc in tali habitudo duoium quid ad duo simjiiici-
processu nulla lit fallacia, sed tantum est ter^ ctalia habitudo unius quid ad unum
peccatum in materia, ut hic : Socrates vel duo : et sic pcnes habitudincs <listin-

secundum caput, et cst niger

est albus guunlur ista^ fallacise, et ideo differentes
secundum manus ergo est albus ct non : sunt cf faciunt numerum.
 LIBER I ELENCTIORrM, TRAr.T. III 577

Esl adhuc notandum, quod lam h.TC betur id quod est in conclusione, sicut
fallacia quani fallacia secundum quid vi iirnolum vel minus notum probalur per
sini[)licit('i-, solvilur coniparando conclu- aliiid notum vel magis notum ita quod :

sionem ad prsemissas secundum contra- contradictio sit socundum idein, et ad

dictiiincm verae contradiclionis : scd dif- idcin, et similiter, et in eodcm tempore.
icrunl in hoc, quod in hac fallacia com- l^odcm auteni modo per oniissionem ali-
paratur contradictio vera conclusionis ad cujus harum conditionum continirit men-
contradictionem apparentem in pra-mis- tiri conlradicendo dc aliquo.
sis, qua> defectum habet vcra' contradi- Und(! (juidam secunduin itciioraiitiam
clionis in utraque parte conlradiclio- elenchi videntur quidem arifuere contra-
uis : in fallacia autem secundum quid dictionem, sed non agiiiit oiniltentes ali-
et simpliciter comparatur contradictio qiiam conditionem sive ali(juid cx his

vera quai est in conclusione ad apparen- qiue dicta siint, et pr;ecij)ue de ijuatuor
tcm contradiclionem in praemissis, quod conditionibus ultimis dictis quae sunt se-
non liahet elTectum voriTe contradictionis, ciindnm idcm, et ad idem, et similiter,

nisi in altcra parte contradictionis : et et in codem tempore. Et hoc manifeslum Quaadocon-

tradictio
ideo dilTert haec ab illa. est in excraplis. Si enim quis sic arguat: peccat, quia
nonadideo).
duo sunt unius duplum quidem et non :

sunt duplum trium ergo duo sunt du-

CAPUT XI.
:

jilum et non duplum. Peccat ijiiia :

Jh' rniisn inuversali fallaciai secundum omittit hanc conditionem ad non idcui :

ifpiorantiam elcnchi, ct manifestatione enim diiplum et noii dupluin comparan-

ijtsins pcr cxempla. tur ad idem sed dujilum ad unum, et
:

non duplum ad tria.

I)e fallacia igitur secundum ignoran- .\ut si sic arguat, ([Uod idcm cjusdem Quando pec-
cat,({uianon
tiam elenchi determinantes dicemus, sit dnplum et non diijiliiiii. sed non sfKundum
idem.
quf)d ])aralogismi qui fiunt secundum observct quod sccunduiii idem sit du-
ip:norantiam elenchi, causam habent in jiluiii et non duplum, iil si aliijiia super-

hoc quod non determinatur in proccssu licies quadricubita sit dujila bicubita*

ad contradictionem quidestverc syllogis- secundum longitudincm, et non sit du-

mus.ct quid cst vere elenchus. Utrumque pla ad eamdem secundum latitndinem,
ciiim oportet determinare, quia elenchus et sic concludat quod idem eidem sit

est conti-adictionis svllotrismiis ; et ideo duplum et non diijdum. manifcstiim esl

et syllogisinus est, et conlradictionis est. (jiiod omittit liaiic coinlilioiicm scciin-

Unde paralogismus secundum ignoran- (liiiii iiiciii : iiaiii scciiiiiliiiii liingitiiili-

liaiii clenchi fit secundum diminutionem iiciii cst (liii)liiiii, sccuikIuiu lalitudiiiciii

raliouis svllog^ismi et elenclii : ratio eniin vero noii dujilum : et ila noii scciiiidum

c(inlra(lictii)iiis sivc elcnchi esl, quod idcm afnrmal et negal.

eleiichus esl vera contradictio unius ct Aiil cti:iiii tcitio-modosi argual, quod Qunndo pec-
cat.quia non
(jusdcin, non nominis tantuni, sed rei, iilciii cjiisdeni, cl sccimdiiin idcm sit simililer.

cl iioininis non synoninii, sed ejusdein (liijilum cl iioii (lu|)liim, scd ik^c scijuiliir,

nominis : (piia iion csl conlradictio si ut si argiial. (iiind iii Iri.ingiilo rcclaii-

dicain, jj;la(lius incidit : et dicam, ensis giilo lalus oiiposiliini reclo angiilo di-

non incidit : ex his qusB data sunt ex inensionalitcr noii cst a'(juale diiobiis

|ira'missiscx necessitat(! conseiiuenti.T? ac- latcribus aliis, el virtiialilcr sive jiole-

ciilciis, non connumerato (>o quod erat iii slative sil aMjiiale diiobiis laleribus aliis :

priiiii|)io, iii conclusionc, scd alio iii (jiiia qiiadraliim ejiis esl a^ijiialc diiobiis

(oiiilusioiic cl iii prjciiiissis acccpto, ila (ju.iilralis alioriiiu diioriim lalcriim :

i|niMl [icr iil qiiiMl c^l III pr.-ciiiissis, pro- ergo esl a^^jiialc cl iinii ;ci|ii,ilc nnii

11 :n
 578 D. ALB. 3IAG. ORD. PRyED.

sequitur : quia non afllrmat et negat parti contradiclionis delerminatio ea-

simililer : sed negat dimensionaliter, et dcm : tunc non impeditur contradictio,
affirmat virtualiter esse cBquale. Vel sic : sive sit dcterminatio propria, sive non
homo est species : nuUus homo est spe- propria.Ut si dicam : Socrates est al-

cies : ergo homo est spccies, et non spe- bus secundum caput, et non est albus
cies.Non contradicit quia non similitcr : secundum caput.
sumitur homo in praimissis in afrirmaa- autem utrique parti addatur detor-
Si
do et negando. minatio diversa, hoc contingil uno trium
Quando pec- Aut etiam quarto si arguere videalur modorum aut enim erit utraque deter-
:

cat, quia
non in eo* affirmationem ad idem et ejusdem et minatio impropria, aut altera propria et
dem tempo-
re. secundum idem et siniiliter, sed non in altera impropria, aut utraque propria.
eodem tempore simul, ut si aUquis Si utraque fuerit improjiria : tunc inipe-
prinio exhibeat manum cUiusam, quam ditur tam syllogismus quam contradictio
statim aperiens, sic arguat : manus sola : et ideo in tali processu incidit
mea est clausa : et dicat aperiens, quod fallacia secundum quid et simpliciler.
manus mea est aperta : ergo est aperta, Similiter autem fit si una sit propria, et
et non aperta : vel clausa, et non clausa. altera impropria adlmc enim impeditur:

Non enira affirmat et negat idem ad tain syllogismus quam conlradictio, et

idem, secundum idem, el similiter, et
et incidit fallacia secundum quid et simpli-
in eodem tempore, sed in diversis, et citer. Si autem utraque determinatio
non simul et hoc non est inconve-
:
fuerit propria, considerandum est utrum
niens. ilke determinationes addantur oppositis,

Quod sit
Istis enim quatuor modis et non aliis scilicet affirmationi et negationi, ratione
tantura qua sic quod proba- alterius termini, subjecti scilicet vel prte-
elenclii
tuor modi fit ignorantia
:

paralogis-
Si defectus syllogismi
enim et con- dicati, vel ratione compositionis. Si ad-
morum hu- tur.
jus lallaciae.
tradictionis hic non erit nisi per deter- duntur ratione alicujus termini, hoc
minationem adjunctam : aut ergo deter- contingit altero duorum modorum : aut

minatio est adjuncta ad utramque enira adduiitur ratione tcrmini ad quem

contradictionis partem, aut ad alteram. Ut ct)mparatio, aut ratione ilUus teiiuiui

Si ad alteram tantum : aut iUa dctcr- qui comparatur. Si ratione termini ad

minalio est propria, aut imprupria. Si quem Ul comparatio, tunc impeditur ra-
impropria tunc impeditur contradictio,
:
tione illius termini sive conlradictionis

et cum contradictione syliogismus : sed quae ad idem. Si vero addantur ra-

est

est ihi fallacia secundum quid et simpli- tionc illius qui comparatur, tunc impe-

citer, et nidius modus ignorantiae elen- ditur comparatio penes aliam contradi-

chi, sicut patct ex priedictis : quia igno- ctionem quae est secundum idem. Si
rantia elenchi peccat contra contradi- autem determinationes addantur non
ctionem et non contra syUogismum. Si ratione alicujus termini, sed ratione

autem iUa determinatio fuerit propria : compositionis, Iioc contingit altero

tunc est contradictio ex consequenti : duorum raodorum : aut adduntur com-

sicut si dicam, Socrates est albus secun- positioni ratione signiUcalionis, aut

dum cai)ut, et est niger : ergo est aibus, ratioue consigniUcati temporis in com-
et non albus :quod est contradictio ex positionc. Si adduntur ratione significati

consequenti : et non impeditur cuiilra- in compositione tunc impeditur contra-

:

dictio simpUciter, sed qucTedam. qu;c est diclio peucs Iianc condilionem quoe est
ex consequenti. Si autem utiaciue pars similiter, sicut in exemplo supradicto,
sumatur cum determinatione : tunc aut latus oppositum angulo rccto est duplum
additur utrique parti determinatio ea- ad alterum duorum rcliquorum latcrum
dem, aut tUversa. Si additur utrique trianguli, hoc cst, duorum a^qualium
 LIBER I ELEXrilORI M, TRACT. III ".79

latorum virtualttor : vi non est dupluni autverbum subslantivum. Si praedicatur

(liniciisiiiiialitcr : ergo est (liipluni, et verhum adjectiviim, iiuii([iiam affirma-
uon (iiijiluin. Ilic enim delieit contra- tiva (\i' |irsedicat(i inlinitu inlert negali-
(lictio rationc illius conditionis quae est vaiii (\i' prcedicato finito, ut patet hic :

similitcr. Hic enini adduntur propria." viilcii alhum ergo non video al-
iiun :

determination(^s ad utramque paitem hiiiii scmper enim in tali processu est

:

cdntradictionis rationc si^nificati siiarum fallacia cunscquentis. Si autem ]ira'di-

compositionum quia advcrliiuni deter-: cetur veriium suhstanliviim : aut lioc

minat vcrbum ralionc sua sij^iiificatid- cril pi.Tscntis tciiijiuris, aiil alterius,
nis. Si vero adduntur determiiiationes lii;eteriti scilicet vcl futuri. I"]t si pra?di-
propriac ratione consignillcati tcniporis cetur verhum substantivum allerius
ad utramque compositionum u|iposito- lemporis quam pr»scntis : tunc nun-
tiirum, sic impeditur contradictio ra- (piain tenet, sed semper est failacia

lione consignilicati temporis : et sic consequentis, ut liic : fuisti non alhus :

paralogismus secundum defectum hujus ergo non fiiisti alhus. Simililer ]iic :

conditionis quie est in eodem tempoie. eris nou alhus crgo non eris alhus.:

Et sic contra elenchum in quantiim Si autem pra-dicetur verhiim suhstanti-

elenchus est, confingit peccare qualuor \uiii prsescntis temporis : tunc conside-
modis : et ideo non sunt nisi quatuor randum est in lcrmino sihi adjuncto :

modi paralog-ismorum istius falla- aiit enim illc est ahsoluta; significationis,

cia'. aut rcspectivae. Si rcspcctiva', cnjusniu-

di sunt relativa : tunc nunquam tenet

CAPUT XII. talis processus, sed sempcr incidit falla-

cia consequentis : ul est iioii simiic :

11 11(111 vere opposiia conclialantin- in crgo non est simile. Vcl cst iiiui (liiplinn :

paralogismo secimdum i<iniiraiili(iin. crgo non est dupluni. Si autem termi-

elenchi. nus inlinitivus addilur verho suhstantivo
pra-scntis temporis, et fit ahsoluta' siirni-

Objectio. Ex dictis oritur qutestio. Yidetur eiiim licationis, sic scmper tenet : ct in iioc

(piiid |)araloyismi secuudum ignorantiam sulii miidii ir.telligitur rcgiila iiiducla.

clciiclii semper concludunt vere oppu- (piiid aflirmativa dc piicdicalu iidinilu,

sita. Dicit enim Aristoteles in secundo iiifert iicgativaiii ilc |ira'(lical(i linito :

liliii Prri/ienncnias, et in rmc priiiii ul csl iiuii liumu : crgo iiuii csl liuiiiu.

/'riiiiinn, (jiiod ad aflirmalivam dc Vidcfur lamcn. ipiud isla iliiu iiuii (ihjeclio
priina.
piicdicato iuiinito seqiiitur ncyaliva di' |iiissuiit siiiiul sfarc, liuc csl (lii|)liiiii,

pr;cdicato linito : sicul, linc cst iiiui cl IliiC csf liuli ilii|iliiiii : qiThi qiiaiiilu
diipiiim : crgo lioc uon est diipluiii. aliiiuid scqiiiliir ad aliud, cum (piociim-
('.11111 i;^itur paralogismi iynoranli;e idcii- qiic iKHi iiutesf slarc conscquens, cum
(hi ciincludant, hoc cst duplum, et non cudcm non potcst stare antcccdcns : sed
diipluiii : concludent et has, est diiplimi, ad islain, esl iiuii diipliim. sequilur,
noii cst diipliim : ct sic concludunl vere iiuii csl diipliiiii : qiiuil sic iinihaliir :

iippnsita, ipiia si jiiissiiiil iiifcrre anlece- qiiia ipiaiidu aliqiiid scipiiliir ad aliiid

(lens, possunt etiam iiircrrc conscquens. a])p(isila allqiia dclcriiiiiialioiie ulrobi-

Soluiio.
^'''' '"' '"^"' •li'''iidnm, quod nun est ipic, aut cadciii rcinula uliuhiqiic, ad-
gencraliter vcruiii, qiiod affirmativa de huc scquitur ad illiid : sequilnr aulem, ,\.

jirasdicatu iiilinilu [lossit infcrre nega- non esl diipliiiii rcsjieclu n, ergo non est
li\aiii dc praMlicalii liiiilu. In uiimi ciiiiii diqiiiim i csjicclii n : adliiic seipiiliii' iinum
pru|iusilluiii' jiiicdii aliir alii|iiiiil Ncr- ad allciiim : cl sic haheliir ])ru|)usitum
huiii : iiiil crgo verhuiii juljci li\um, qiiod sc^juilur : .v esl non diqiliiiii : cigo
 S80 D. ALB. MAG. ORD. PRtED.

non est duplum : el sic iste duae : a est non homo : ergo non est hic homo, vel
duplum, non duplum. simul
et a est ille, et sic de singulis : et ratione illius

stare non possunt sicutnec istae, quod a :

negationis actualiter intellectae in priva-
est duplum, et a non ost duplum. tione sequitur est non homo
: ergo non :

secuBda. Adhuc ])rivata forma a termino abso- esl homo : non sequitur ex privatione
et

luto, sequitur privatio ejus a quolibet nisi \)er accidens non enim sequitur
:

sulijecto illius termini, ut hic est non ratione privationis, sed ratione negatio-
liomo : ergo non est iste homo, nec ille nis intellectffi in privatione : sed in ter-
homo, et sic de aliis : ergo similiter mino respectivo non est ita : quia iila

j)rivata forma termini respectivi, sequi- salvatur respectu unius tantum : sequi-
turprivatio ejus a quolibet supposito ad tur enim : est non duplum respectu u :

quod ponit respectum et sic sequitur, : ergo est non dupluin : et ideo privalio
est non duplum ergo non est iiujus vel : illius (cum non intelligatur in illa uni-
istius vel illius duphim et sic ulterius : versalis negatio) non potest inferre ne-
sequitur, est non dupium ergo est nul- : gativam : sicut bene sequitur : a est
lius duplum sed ad hanc a est nuUius
: : non duplum : ergo a non est duplum.
duplum, sequitur haec ergo non est : Hanc fallaciam violentiam facientes
duplum (^rgo a primo ad ultimum se-
: posuerunt esse extra fallacias cxtra di-
qui videtur est non duplum ergo non
: : ctionem, et inter fallacias in dictione :

est duplum. propter duas rationes, scilicet quia pec-

Soiutio pri- Ad autem dicendum, quod non
hsec cat contra dictiouem, sirut fallacia' in

sequitur a est non duj)lum ergo non

: : dictione enim fallacia in diclione
: iit :

est duplum. Ad hoc autem quod primo eo quod eisdem nominibus vel oratif>ui-
objicitur, dicendum est quod quando ali- bus nou idem significamus ad contra- :

quid sequitur ad aliud cum determina- dictionem autem requiritur idenlitas no-
tione utrobique posita, ad antecedens ininis et identitas rei. Et iterum quia
scilicct et consequens, quod eadem de- contradictio orationum est aflirmativae

terminatione remota, adhuc sequitur ad el negativae : et ideo dicebant hanc falla-

illud, si eadem determinatio est omnino ciam esse fallaciam in dictione.

antecedentis et consequenlis : sed hoc

non est in proposito : quia cum dicitur CAPirr xm.
in prtemlssa : a non est duplum respe-
ctu li, ha;c determinatio respeclu ji est Lk' prseambulis ad cognoscendiim falla-
determinatio propria quae potest inferre : cinin seciinduin pclilionrm principii.
sequitur enim est non duplum re- : a
spectu B non duplum. In con-
: ergo est De fallacia secundum petitionem ejus
clusione autem est determinalio impro- quod esl in principio, in priinis notan-
prie non enim inferl suum simpliciter
: duin est, quod principium prout hic su-
quod non sequitur a non esl duplum : milur, esl praimissa in syllogismo diale-
respectu b ergo non est duplum sed
: : Idem autem quod est in principio
ctico.
est ibi fallacia consequentis. secundum causam materialem et efticien-
solutio se- Ad id autem quod objicilur de priva- tem, aliquo modo est conclusio. Sicut
°^"'^^-
lione termini absolula' signiticationis et aulem in ante habitis hujus logicie habi-
termini respectiva; signiticationis, dicen- tum est, nam conclusio materiaiiter con-
dum quod non est simile ;
quia in prlva- iicitur ex majori exlremitate quae est

tione termini absoluta; signilicatiouis et pia'dicatum majoris propositionis, ex et

termini rcspeclivoe signilicationis inlelli- minori extremitate qme est subjectum

gitur actualiter uuiversalis negatio : minoris propositionis. VA sic materiali-
quod patet ex hoc quod sequilur : esl ter conclusio est in principiis syllogismi
 LTRER T ELENr.nORTTM. TRACT. TTT 181

cnnclusioni proemissis. Et hoc modo exisfentise est omnimoda socundum rem

quantlo conclusio prol)anda petiturut por idontitas conclusionis ad praMnissani.
se necessarium ex pneniissis, tunc pcti- Deiiciente aut altero istorum deticit a ra-
tur id quod £st ex principio cpiia prae- : tione fallacise.

positio e.r notat causam materialem mo-

Adhuc autem nolandum, quod syllo-
tani per causam efficientem et hoc :

gismus inforens tantum [(olesl iiiferre

modo .\ristoteles saipe vocat hanc falla-
ideiii ex eudem, et non peccahit nec in
ciam petitionem ejus quod est ex piinci-
ligura nec in modo, ut hic omnis homo :

pio. Quia autem haec praeposito, in, no-

currit : animal rationale mortale
oinne
tat continentiam, et causatum continetur
cst homo ergo omne animal rationale
:

iiitra suam causam, et principiatum con-

mortale currit. Et ideo luec fallacia con-
suum principium, et non e
tinctur intra
tia syllugismum infereiitein non peccat.
converso, medium conjunjrens ex-
et
Sed in syllogismo probantc qui est syllo-
trema per suam mediationeni est efli-
gisiiius contractus ad materiaiii dialecti-
cicns causa quare extrema conjungantur
caiii vol demonstrativain, exigitur quod
in conclusione : ideo quando conclusio
aiiud sit probans ot notius, et aliud pro-
petitur in prajmissis ut principia sunt
hatuni et ignotius. In petitione autem
conclusionis, tunc conclusio ut in causa
ejus quod est in principio, pelitur [)ro-
petitur in prajmissis secundum : el ideo
haudum in probante ut in ipso acccplum
hanc rationem vocatur tunc h«c fallacia
ut ideiii ipsi et ideo hsec fallacia peccat
pclitio ejus quud est m principio
:

et sic :

contra syllogismum probantom ad pro-

licBC duo nomina, scilicet quod vocatur
positum.
pt^tilio ejus quod est /// priucipio, et pe-

lilio ejus quod est ex piincipio secun- Adhuc notandum, quodest petitiuprin- Qufe sit pe-
tiiio princi-
diiin Aristolelem. .\dhuc autem dicitur cipii secundum veritatem, et est petitio pii secun-
(lum verita-
pelitio principii. princi|iii secundum opinionom. Secun- tena.

m potest l*otest autera peti idcMU duohus ino- duiu viTitatcm cst j)etitio |)riiicipii quando
. du[ilici-
ter. dis : aut enim est idein nomine el le, aliquid [irohaiidum ot non por se iiutum
sivo translatione ad alterum re vel no- |)otitur in eo ([uod cst [icrse accipiendum
niine, ut si sic arguatur aliquis liomo: et per se notum,'sicut quaiidu [)riina pro-
currit: ergo hoino currit. Et tunc iiiter hatur causa per elTectum : olVectus onim
iiiforens et illatum et probans et proha- non est per se notum, sed por aliud pro-
tuiu nulla est diversitas : et talis niodus haudiiiu : cf causa ost probans et nota
arguenili non cadit in arte : et ha?c pro- pcr soi[)sain : et [)ostea etfectus probatur
|)ric vocatur [)ctitii) [irincipii, et non ejus pcr caiisam : tunc onim secunduin vori-
quod est cx principio, vel ejus quod est talem elTeclus probatur per elfeclum :

?'//
[)riiici[)iu, ot nuiia ost fallacia : et ideo ([iiia quod est |)roI)ans |iriiici[)iuin, est

nuii vocatur lia.'C fallacia ah Aristotele j^rubans princijiiatum : ot quuil csl prin-
jictitio principii : quia praepositio in vel cipiiim principii, est princijiiiiin |irinci-
ex aliquam notal diversitatem : nulla piali : cl tunc in tali processu (>st [lotilio

onim [lutesl dari causa apparontia^ et jirincipii secuiidiiiii vcritatom : caiisa

causa iion existeiitiie iii lali argumento : cniui nuii [iruhalur [icr clfcilum, nisi
iilcu [iroprie loquendo hajc fallacia jicli- fuilc licinuiislialiuuc qiiia. d nun qiiid.
tio [iriiiri[iii iiuii j)otost aj)[)ollari : sod ct [)ru|ilcr quid : et hoc ost iil si dicam :

dicitur [)etiliu cjus quod ost /// jirincipio, luiiaosl in laj^ile vol cauda dracunis : cl

vel petitio ejus quod est ex principio. inlcr[»onilnr terra : ergo luna delicit : ot

(^au.sa igilur ajiparonliai in hac fallacia, lunc ost petilio princi|)ii seciindum vo-
Mappa-
nttie in
esl ajjj^arens divorsitas conclusiunis cl rilalcm, ijiiia idoiii jiruhalur [icr idoiii
hllacia
inon [iiiomissa; aliciijiis. Causa aulem iioii sciiinduiu \'oritaloiii.
itantiec.
 582 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
Quffi sit pe- Socundum aulcm opinionem pelitio sophistici : et sic detefminatur dc ipso
tilio princi- .... ,

pii secun- |)nncii)ii ost, quaiulo id cmod non cst na- hic.
dum opinio- .
^
nem. tuui oslendi per se, ostenditur pcr ideni:
quia ffistimatur esse aliud propter intcn- CAPUTXIV. .

tionem aliam quam habet in qua a?stima-

tur notius esse et probabiiius illo : sicut Dc modis jKiralofjismurum sccuinlum
ctTeclus in causa acceptus probabilior Bes- ijuud pclilur id qiiud criil in principio.
timatur quam in seipso : et causa in effe-
ctu accepta, aliquando probabilior cst Ilis autem sic priEuotatis, non difli-
quam in se, sccundum viam scnsus ad cilc determinare de fallacia secundum
minus : ct sic causa ostensa per effectum pclitioncm ejus (piod est in principio :

ostendit efFcctum, et pcrconsequcnsosten- parologismi enim qui fiunt in eo quod

ditur efTectusper seipsum : et hoc quidem sumilur sine ])robatione, sive petitur id
si sit inintentionibusdiversis(inquibusos- quod in principio erat, liunt quidem sic
tcndens et ostensum, probabilius ct minus quoad modum formationis quoties con-
probabile) nullumpeccatum estin opera- tingit pctcrc id quod est in principio. Hoc
tis:quiadiversisviissecunduinintellcctum aulcm in Gne octavi Tojj i co ru m iam dc-
et sccundum scnsum nihil prohibct terminalum est. Fit cnim quinquc mo-
utruinquc, scilicet ostcndens ct ostensum, dis.
prububilius minus probabilc
et esse rcli- 1'rimus quidem
1
niodus est, (luaiuki
'
Primus o
dus
([uo. Propter quod omnes fere loci dia- diffinitum petitur in diffinitioue, vel e
lcctici circulares sunt. Esset tamcn hoc converso. Ut si qua?ratur, utrum homo
pcccatum in demonstrativis, quia de- currit, et sumatur hoc animal rationale
monstrationes non sunt circuiares. morlalc curiil, cl iiifcratur, ergo homo
De petitione ergo cjus quod est in currit. Dubitatur cnim de inhaerentia