Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Basa Basita
Basa Basita
NO :22
KELAS :VII.B
BASITA PARIHASA
Basita parihasa teges ipun basa rinengga, punika dados rerasmen wiadin panglelut
basa. Basa rinengga puniki, sakadi piranti pacang ngamedalang daging pakahiunan kalih
pangarsa, ngangge rerenggan wiadin sasemon indik kahanan kalih laksanan janma, sane
kaimbangan ring laksana kalih kahanan barang wiadin buron. Basita parihasa puniki wenten
kaitan pun ring kesustraan sane sampun lumbrah (ketah) ring Negara karma, sane mawangun
tembang kalih gancaran
Sang kawi sane sampun wibuhing basa basita ring pangawi, tan mari ngunggahang
basita parihasa puniki, sakadi uperenga miwah palambang, sane makardi lengut kakawian
punika.
1. Sesonggan (pepatah)
2. Sesenggakan (ibarat)
3. Sloka (bidal)
4. Wewangsalan (tamsil)
5. Bladbadan (methapora)
6. Sesawangan (perumpamaan)
7. Cacimpedan (teka-teki)
PENGERTIAN:
1. SESONGGAN
Sesonggan witipun saking kruna duipurwa “sesonggan”. Kruna dwipurwa puniki sering
aksara suaranipun magentos (masilur), nur nenten ngobah arti, upami: a dados o, I dados a.
sakadi sasanggan dados = sasonggan : titiron dados tatiron. Kruna “sesonggan” puniki dados
ngintar basa (kata ungkapan), artin ipun : tatakan (penyangga), kruna (alas kata) sane dados
pengelut basa.
Sesonggan puniki sakadi palambang kahanan kalih polah jamna, sane kaimbangan ring
kahanan kalih polah barang wiadin buron, upami: “lelipi ngalih gagitik”, lelipi puniki buron
sane kereng ngutil: raris ipun maekin anak sane makta tungked: sinah ipun (I lelipi) kalempag
jantos padem.
2. SASENGGAKAN
Sasenggakan puniki pateh sekadi ibarat, ring basa Indonesia. Sasenggakan, lingganipun
“senggak”, artinipun “singguk”, utawi “sentil” antuk raos. Senggak polih pangiring “an” =
sengkakan, kadwipurwayang dados “sasenggakkan” ngintar basa (kata ungkapan, teges ipun,
bebinjulan makardi ica sang mirage utama miring, semalih makardi jengah tur sebet sang
kaanggen sasenggakan antuk kkeni kasentil manahipun
Sasenggakan puniki taler sakadi palambang utawi sasimbing indik kahanan kalih polah
janma sane kaimbangang ring kahanan kalih polah buron utawi barang
3. SLOKA
Sloka puniki yening ring basa INDONESIA pateh sakadi “Bidal”.Sloka puniki ring
sasonggan,katun ilid artinipun.Kewantenan binanipun sloka puniki ngatngge lengkara : Buka
slokane,......,Buka sloka gumine,………., Kadi slokan jagate ………..,upami:
“Buka slokan gumine : Nundunin macane turu ,suksemanipun sakadi anake sane
“Sakadi slokan jagate: Sukeh anake ngebatang banjar ,suksemanipun: Wiakti sukeh
1. Buka slokane, aji keteng mudah aji dadua mael: suksemanipun: kaucapang ring anake
sane nenten uning ngajinin pitresna kalih paweweh anak lian (timpal).
2. Buka slokane, ajum-ajuman puuh, sangkure masih ia; suksemanipun: Sakadi anake
sane seneng belog ajum, pamuput ipun pacing pocol wiadin sengkala.
3. Buka slokane, apa ane pamuala ,keto ane kapupu : suksemanipun : napi sane
kakaryanin, sapunika taler pikolehinipun ; yening melaksana kaon, sinah kaon sane
pacang kapanggih.
4. Buka slokane, bani mabak jepun, eda takut kena getahne ; suksemanipun : Yening
purun ngambil pakaryane sane ageng tur abot, sampunang ajerih pacang manggihin
pakewuh utawi kabean ageng.
5. Bukan slokane, bantang busuk badingang, apa tuara misi; suksemanipun:
Kaiwangane sane sampun lintang, yening mangkin malih medaling wiadin raosan,
janten ngakehang kanten kaiwangan ipun.
6. Buka slokane cara bluwang ngulahang basing mentil, depang bulune regreg;
suksemanipun : anake sane ngutamayang dadaran kewanten, ipun nenten ngitungang
pangangge, jantos panganggenipun brengbeng atebih.
7. Buka slokane, dija ada batu belah tepen ujan : suksemanipun : anake sane loba tur
bengkung, yadin amunapi antuk ngajahin wiadin maosang, taler nenten pacang
masalin laksananipun.
8. Buka slokane, sengkok sangkilang jun : suksemanipun sakadi anake sane kiul utawi
lekig makarya, raris ipun kenken nongos.
9. Buka slokane, pegat batu tusing dadi atepang : suksemanipun : sakadi anake sane
sugat manyama wiadin makakasihan, sane tan dados malih pakaryanin.
10. Buka slokane, pane telah kudiang matri ; suksemanipun: sakadi anake istri sane
sampun kaucap kaon, sukeh jagi mawali becik.
4. WEWANGSALAN
Wewangsalan puniki pateh sakadi tamsil yening ring basa Indonesia.
Wewangsalan, kruna linggane “wangsal” , artinipun; “lampah”, polih pangiring
“am” dados “wangsalan”, kadwipurwayang dados “wewangsalan”, artinipun:
lelampahan saparipolah kalih kahanan jadma, sakadi sasimbing sane sada pedes
suksemanipun.
Wewangsalan puniki kawangun antuk lengkara kalih palet (carik). Lengkarane
sane riinan sakadi sampiran, indik daging kahiun sang ngucap, kewanten kantun
makubda (ilid) suksemanipun. Lengkarane sane pungkuran punika daging sajati, sane
nerangsang suksemanipun tur mawirama kalih mapurkawanti (bersajak). Wenten taler
sane nenten ngucapang lengkarane pungkuran, antuk kasengguh sami anake sampun
ngarti ring suksemanipun. Ring asapunapine kawangun antuk lelampahan ring
pawayangan. Ki dalang ngawi satua bawak babaudan, nyimbingin sinalih tunggil sang
nonton sane daud (iwang) laksanaipun. Wenten taler sane mawangun
gambar(karikatui). Ring sor puniki wenten makudang-kudang wewangsalan luiripun:
1. Asep memyan majagau, nakep lengar aji kau.
2. Ada tengah mausui kaput, ade keneh mamunyi takut
3. Bakat kocok misi isen, awak bocok tuara ngasen.
4. Dija kacang ditu komak, dija pejang ditu jemak.
5. Clebingkah batan biu, jalema ngendah ajak liu.
6. Ngae pales aji golok, ane males dadi kolok.
7. Soksokan misi klukuh, awak bocok ngalih angkuh.
8. Buah sabo mawadah klukuh, awak bodo ngalih angkuh.
9. Be lele mawadah kau, suba jele mara tau.
10. Pepales adeng puun, awak males kereng nuun.
5. BEBLABADAN
Bebladbadan, lingganipun: “babad”, artinipun tutur jati sane sampun
kalampahan riin. Babad, taler maarti: abas, wiadin: basing kebo, banteng utawi
kambing. “babad” , polih seselan ”d’ =belabad=blabad, polih pangiring “an” =
blabadan raris kadwipurwayang dados “beblabadan” artinipun kruna bebasan,
kaangge papiringan saha madue purwakanti (bersajak).
Beblabadan puniki kawangun antuk lengkara utawi kruna tigang palet.
Krunane sane pinih riin apalet dados “giing” (bantang), krunane sane kaping kalih
apelet, arti sajati (bebasanipun), sakadi sampiran, sane ngawangun purwakanti,
(sajak), krunane sane kaping tiga arti paribasa wiadin suksemanipun, upami:
a. Giing (banteng): majempong bebek.
b. Arti sajati (bebasipun): jambul.
c. Arti paribahasa (suksemanipun): ngambul.
Dados kecap”mbul” ring kruna “jambul”, mapurwakanti ring kecap “mbul” sane
ring kruna “ngambul”. Beblabadan puniki masaih ring “wewangsalan” sakadi piring
indik kahanan kalih laksanan janma, ring asapunapine sada pedes suksemanipun.
Ring sor puniki wenten makudang-kudang contoh beblabadbadan, luiripune:
1) Wayang gadang = kresna, arti parribasane = tresna
2) Blulang maukir = wayang, arti paribasane = sayang
3) Mataluh nyuh = tombong, arti paribasane = sombong
4) Madamar langit = bulan, arti paribasane = bulanan
5) Majeron pura = pura, arti paribasane = ampura
6) Magambar bumi = peta, arti paribasane = mapeta
7) Madamar di carik = kunang-kunang, arti paribasane = tunangan
8) Goak mamata barak = tuhu-tuhu, arti paribasane = tuhu (sejati)
9) Lelintah gunung = pacet, arti paribasane = macet
10) Madasar nasi = entip, arti paribasane = ngintip
6. SESAWANGAN
Sesawangan linggan ipun “sawang”. Artinipun : mirib, polih pangiring “an”
dados: sawangan, raris kadwipurwayang dados “sesawangan” tegesipun : punapa-
punapi ugi sane katon (kacingak), raris kalatawang (karsayang) ring kahiun, mirib
sakadi solah kalih kahanan jamna (mapawongan), upami: kedapan bunga nagasarine
maleogan tempuh angin, kasawangang sakadi tangan anak istri ayu ngulapin.
Sawangan = iribang buka………; masawang kuning = mirib sada kuning
agigis. Sesawangan puniki ketahipun ngangge kruna : buka, kadi, tan pendah kadi,
waluya kadi, luir, alah, amunan. Sesanggawan puniki ring bahasa Indonesia pateh
sakadi perumpamaan. Ring geguritan megantaka wenten mungguh :
Pupuh pangkur
1) Pamargine malonlonan, nolih kori rakane jua kaesti, rasanya teka manutug, nyaup
nyangkol ngarasaras, angin alon mamuat bon bungane arum, njunge nyukur
katinggalan, masawang bale kaaksi.
2) Maabah-abah sarwa endah, malalangse ombake nene titir, lumute kasampeh liu,
masawang tikeh makebat, tur makasur bulung-bulunge ne anyud, kaangene
pacurenggah, masawang togog disamping.
Tegesipun : rasanya = manutug : enjunge, masawang bale, ombake titir.
Masawang: abah-abah muah langse : bulung-bulunge , kasawangang kasur ;
kaange pacurenggah, kasawangang togog.
Ring sor puniki wantah contoh-contoh sesawangan, luire:
1. Buka bulane kalemahan, suksemanipun : kembang lemlem.
2. Kadi tunjung tan pawarih, suksemanipun : layu dudus.
3. Luir nyuh gadinge kembar, sesawangan susu sane nyangkih putih gading.
4. Kaya taru rugas tinibeng wresti: taru ragas = kayu ligir, tinibeng wresti = tepen
ujan: suksemanipun: sakadi anake kendel polih kasadian.
5. Kadi sulur tempuh angin; sulur = entikan bun; sesawangan bangkiang sane
lemuh magelohan.
6. Jrijine luir pusuh bangkung; jriji sane rurus mangancan
7. Kemikane luir madu juruh : kemikan ipun manis nyunyur.
8. Melok gading tan pendah kadi bulane nadarin, sesawangan pamulu anak isteri
ayu sane putih gading
9. Madiane lemuh magelohan kadi sulur gadung tempuh angin
10. Nakane luir manic banyu: kuku sane putih nyalang.
7. CECIMPEDAN
Cecimpedan ring bahasa Indonesia pateh sakadi “Teka-Teki”. Cacimpedan
puniki anggen pangulir budi, rikala magagonjakan utawi macanda. Linggaipun:
“cimped”, artinipun: bade (Takeh, polih pangiring “an”, dados cecimpedan, raris
kadwipurwayang, dados: “cacimpedan”, artinipun bade-badean. Cacimpedan puniki
sampun ketah (lumbrah), kariinin antuk lengkara pitaken. Apake………..? indayang
bade (cimped) cacimpedan sane ring sor puniki! Apake……………….
Ring sor puniki wantah contoh-contoh cacimpedan, luire:
1. Apake anak cerik matapel?
2. Anak cerik maid enceh?
3. Jangkrik ngecik duur gununge?
4. Maglebuk masuryak?
5. Menek, bajang tuun tua?
6. Medil tanah kena cunguh?
7. Anak cerik maid cacing?
8. Api kemit-kemit duur gununge?
9. Tolih-tolih ngejohang?
10. Anak bongkok kereng nyilem?
Pasaur:
1. Blauk 9. Kuping
2. Ceretan 10. Batu
3. Anak macukur.
4. Danyuh
5. Surya
6. Anak ngentut
7. Jaum bisi benang
8. Dupa
NAMA : DESAK PUTU CALLISTA ADILA PUTRI
NO ABSEN: 22
KELAS : VII.B
PITAKEN
PASAUR
1. Sakadi palambang kahanan kalih polah jamna, sane kaimbangang ring kahanan
kalih polah barang wiadin buroh.
2. Sakadi palambang utawi sasimbing indik kahanan kalih polah janma sane
kaimbangang ring kahanan kalih polah buron utawi barang
3. Nenten wenten anak jaga wangde ngrereh pangupajiwa
4. Jlema ngendah ajak liu.
5. Wayang-sayang
6. Sawang
7. Gigi
PASAUR:
1. Sakadi palambang kahanan kalih polah jamna, sane kaimbangang ring kahanan
kalih polah barang wiadin buroh.
2. Sakadi palambang utawi sasimbing indik kahanan kalih polah janma sane
kaimbangang ring kahanan kalih polah buron utawi barang.
3. Nenten wenten anak jaga wangde ngrereh pangupajiwa.
4. Jlema ngendah ajak liu.
5. Wayang-sayang
6. Sawang
7. Gigi