Está en la página 1de 16
ENFOQUES CONCEPTUALES Y TECNICOS EN PSICOLOGIA COMUNITARIA EX PSICOLOGIA COMUNITARIA é zg £ g g E 2 8 g 7 1 Jorge Castellé Sarviera at enfogue ecolégi- Centro Editor de América ‘Moncero, M. (1994): “Consciousness raising, conversion, and de- ideologization in community psychosocial work”, en Fouraal of Commeity Paychology, 22: 3-11 J.C, (1974): “E] método de Paulo Freire en una zona mar- yuncién”, Asuncién, Sattiera, J.C. (comp) Porto Alegre, Sulina. Sastiers, J.C; Camara, SG. y Berlim, C.S, (2004): Manual de Orientagao Ocupacional, Porto Alegre, Sulina. Ly Collazo, WR. (1992): Contribuciones puertorr® ogi social-comunitaria, Porto Rico, Edicorial de de Puerto Rico (EDUPR). Solano-Pastrana, ER, (1992): “Deteccién de necesidades en la comunidad rural La Plata’, en Serrano-Garcia, I. y Collazo, W. R. Coniribuciones puertorriquenas a ta psicolagée social-comeunitaria, Puerto Rico, Editorial de la Universidad de Puerto Rico (EDUPR) série: Estudos Atuais, CAPITULO 7 La investigacion accién participante Katia Regina Prizzo Toda propnesta de intervencién social parte de algunos presupuestos sobre la realidad y sobre el lugar de la ciencia, © sobre el conocimiento y su relaci6n con ia realidad. Denominamos a esos presupucscos como poriciin epistemolé ca y podemos decir que la investigacién accién participas (IAP) propone una nueva relucién entre la ciencia y Los asp tos de la realided social La principal caracteristica de la IAP es que combina, de forma absolutamente indisociable, la investigacién como proceso de indagacion y produccidn de nuevos conocimien- aspectos de la realidad concreta. Asi, la IAP Je propone a las ciencias sociales una ruptura con la visién clésica de cien« en la cual primero investigamos los problemas y después actuamos sobre ellos Para que podamos conocer mejor la IAP haremos un breve recuento histérico de sus origenes y nos detendremos en el estudio de sus caracteristicas Historia de la investigacién accién participante La investigacién accién participente tiene sus origenes en la propuesta de Kurt Lewin de le investigaci6n accién. En un 52 ‘(p661) oxoawopy unBos ‘enb of ‘Souzefoutes seonstzo9eze sns 10d aquedyonsed uorseSnsosut op A ugiooe ugToeSpsesuy ap ouRIOMSs tYepisuoo 0 apunyuo y] 9s EIAEpOD FYT Fy “oSmmquue wig “(G661) HUBER PNT] Asoo Wes ow09 “pepy vai vf ap uppIRNSUOD 9p oas99]09 ossDoxd [9 aoouoI—s aud ooiSojoureysido ew Sipered opeurmmap tm woo ossurosdueo ns g1owopiao onb A tanunsip eoreur ns ony onb orquieo yedio -anid Jp o1odioour 9s “sy “uppeBnsonur ap ossooxd Jp 2210} -too eperpmaso pepread &] wefouaaa onb soua{ns so] sp ostur -oxduros Jap peprunia| t] ap onrapmpouosas [2 oMomord anb ‘,zuedioned, eyropued by ap w; “ugpednsaaur e] ua eat=I—s Sou so] Ua oTEmI0 anb jenadeou09 ‘o1qures jap [erusurepuny eoreun e[ enb reese somspog “gqupiLi0a 4S9 9p onuep oanesedwos oporgt [e ozueraioo sep vsed souenltoo sofeqzn orefonar 2s ‘Saoaowa ap xamed v ‘A epfooyrasos sear uupe oases F¥T ¥ o1ed ‘seproazoARjsop set Sase|D Se] 9p SO]L -anbe op sasuaseytp soormrousa A s3]21908 sasarequy & SOpEyND -we soomuigproe sozopeBnseaut ap sued rod gy ¥] woo soleq -2 so] op ugraeidooo op sojUsIU] sosraMp woraepas UpIqsAEy, pros pepyear e] ap UppeuTO;suEN ej uoo “pRewordmos jnsoau ap eanoadsrad owo> gpyosuoa as.4 sruepzs 02 -JRS01 pepAUSP! ns ‘VI eI ap oljourtsep [2 we sezopeSinseaur so] ap spraiur Ja orep gpanb ‘oonsyy ap pepmry we opez -yead eopo1sog ap perpunyyy osaulluocy x Jp Ue ‘Z86T UT “saseo ap eyNT ze us A pepaisos ey wa ,covueSr0 Tema -oojarut, [pp jaded ye osneyos 0] 9 avuampedros ap 4 XI¥]Ql ap sorpmsa soy ap efousngur ef vozeyeuos on solegen touaserd worotam ‘eummuioo & yepos exBoqoorsd Bf ap seanoedsrad sexumsip op soauatuoaosd sevrode soy v oxuny, AVL] Uoo sofeqesy opueyjoxresop wegeasa aub soyjanbe owes ‘eoiojopaxou easandord gaan Yj rod sopesazaru: ueqeise ek anb somjanbe oruey ‘sosied sous ap sozopefinsoatt op uoped “roped e] woo oyaoa ab up}oe uo} ASaAuT auq0s TEIPURYY orsodung fe ‘vIquo]ON *PuaBEUED Uo OxqPOr 26 L/6T UE srendod upioeanpa ap or -oodosd ua e axsouedioursd epeorde opys exqay & soasondns est aundonied uonoe woweBessaie 97 ard somsrux so] asvq owoo rua onb ‘Sepuesg rod epoyjoxr -vsep ‘ouedionseg uopeSnsasuy ep (9/61) aatery ojeg ap ‘uasondoad vj 122009 & orp 9s [seg] Uo ‘oaXoILIOD 2189 UG, “soueuoronoass soisadozd soysnn epipout etrang we ond su anb oj ‘(enfnap, ‘nuag ‘Uy “pseag ‘eunUDBry) seanpaaip 10d epesaaene eqeasa eonsjod A [eos upsenass ¢] apuop ‘vousmeouney ua muouyedoupd enaIs (6861) Ae raiag ‘oupip auaweidosd orermouos yop Uoponpord ap © AVI e] ap onuep worseBasoatr op osoooud yo sezspeUR Ly AVI 8] 2p 08990: jap somvadsy Jemooppaur je aaTaIaFP 09 dm aatte eqonad e sepsouod e A svapy sus spxedwoo & Sop zmnrggty ueasa an ed ‘Sruedponsed woipot ugroesnseaur ap os “sooud um to sopenuoiquie aauourexoazred wauays 2s ‘SopeHOs sous sono ap seuostad woo epneduros errearumtoo epia eun woo A ‘Safepos soquarutacu woo opRaurosdu109 ‘avy as ed ab soxopesinsoaur sozjanbe anb se oxo oT] “eur -yos vgroeSpseaur e] eurmopasd epuop eommepeoe epra ef 7p osorouaps aimarqure Jo Woo oYoMEE wsemuED and ‘seoyqurese A sormortmas s2| 9p OSOPIMU eum fo 0G & pepyvor vausTan eu, qos santa sapfp Souo|sIa StI op oIpoUt Uo oprpzod asrEU2s apand peprrergurey ese ¥ opeiqumasooe ow zopeZnsoatr 1 “sapepranoigo saydnynen sns & euespnos epra zy 9p odure> [9p ‘ouis ‘ropejnies jaded axuevrodum wn w2rofe eprom vj anbune ‘seou19a1 souoFsnasip se] aP FE SODTUIpPEDE SOLTOIEZOGE] SOT 2p ist anusdeasnd upese upproBnsonus 27 walims ou ‘oats of sod gy] t] ap seuraiqoad sory “temas ey] 9 onb soxorse seaUD9Hfp so] 10d vpigraiod so outoo [z ‘sou -onogpention sns £ [e150s pepypear ey $> FewO!seanour odures ns anb gy] t] =p tonspisaeze oMtoo Bpeyas as ‘ontroUNTeUL “eueIpRod eptA FI wa orsa1s09 of & onsn{ of axqos 494 -1ep 9(q3sod 20ey anb wopsse e] ap A uomayar ef ap atoTtIaR -oad oatroruisowos un ‘1199p s9 §,0opHD otaTUDOUOD, OUI V1 8] 10d opronposd oruarmsuos ap oda Je augap (6g6T) syreq teonjdxe wapuaresd onb peprear er woo ooequ0o enSuT uouan ou anb somrezoge| ua sopronpord soqzartss0uoo ap peprireesol vy woo soseo soysnur uo adutos peprurmrSay ng ‘SefpUNISUIROZTD SeIIOID Ud SoIttAAd 0 souamIgUDy so] Hadox 9p A stoapaid ap peproedes cooypusis oxtontrtsouos fap soroube © soquefauies sodoned wands reindod o;tormzs0u0o yap pep -Hqeguos ap sourau sory “woo v| rod sopemardsop wees and oasn{ so ou A sofaydios mumseg uofoezqerouns £ upIaeoy ~Iseja ‘up1oereduroa ‘up1sezt089qe9 ap sosao0.d ap opefasat BP Bos souongiauOD ses ‘uo OpnLras [ap sazaqes ap oaunfuos ower “saise A exteasty ‘payes “eamaynonsse sseare sey sepoa ua seSnj wawon attb sendod sages jap sauorangiiu09 Se{ ap oaworureasfos osuatxa un aoey (0861) *PlOg sex “epla e] ep eonogad uoroeiorto ey uo xepndod onuarur ~fpouos jap Jp A oognuar omvarunsouos jap zeBny [> arueaseq varanepar A adnup orquoWy ‘sy “euEIpNOD eondeId Ef EOE opeiuatso ‘rejndod ontarsmisouos [2 anrurax soy uoroearZojoapr ns enb senuani fooynuar omramTouce yep uobRNsuOD Bf ® eAdl] SOT Seps0M1 Uo UorDeZT|eUNIOF ns :sopruIUOD so] ap ugnsoamp,e| “epipsta tess uo ‘ueupmimap seaisiosip sete -ense sey ‘sarendod svopr se] 4 ‘uotovoyito4 ef eloey sepesyos aiuswiontreunmopard ‘seoypusrs seapr se] ssowuoIRIp sousn -F94 Sop 9 ze .0qmIas0p apand uoYseeneWo|qord RS op Os -oad jp ‘sexquroy soy aod sepnreduica suoreandxs & seioua so10 sep ap mmued y ‘coypuar jo 4 repndod Ja ‘ovuayums0u0s jap woToNNsuoD ap sosas0id sop soj ered “umuIOD opauas pp ‘uaifzo.omstir un euasaad (p66 1) ox1topy “orueTETOUGD jp 4 pepras t] ap tozaoe eistanyjas uprysod ns s0 ‘eauouren azq upena 24 GV] Bf ap aauonesarqos voaspaa9e20 EO) oxzsay metry May 9st 158 Kiitia Regina Prizso de los medios mis adecuados para obtener las informaciones, los responsables de cadz uno de ellos y las formas de anali- zarlas tambign debe ser un proceso colectivo. En esta fase es importante ser muy realista en cuanto a los métodos de reco- leccién de datos: se debe considerar la disponibilidad de los ‘medios, de las personas y de las informaciones e ilustrar a la comunidad sobre el proceso. También deben tenerse en cuenta los aspectos ya sefialados al escoger las técnicas de recoleccién de datos: privilegiar los métodos dialogisticos y la participaciéa, Después de la recoleccidn de datos, y a veces concomitan- temente, el equipo de investigadores debe estudiar una forma de presentar los datos a los participantes para que se inicie la fase de analisis del material. En este momento no se trata de analizar sino de preparar el material: transformar mimeros, estadisticas y reportes en un conjunto articulado de informe ciones accesibles al piiblico lego en cuestiones técnicas de anilisis ciensificos. A continuacién del proceso colectivo de anilisis de datos, el equipo de investigadores externos ¢ inter~ nos todavia debe preparar 2 la comunidad para definir el uso de los resultados de la investigacién y organizar la accién politica y/o de otro tipo més adecuado, consecuente con el andlisis del problema: es el momento de la bisqueda de solu- iones para las dificultades, una vez que hay un amplio y detallado conocimiento de los varios aspectos involucrados. ‘Sin embargo, el proceso de la IAP no termina con la rea- lizacién de la accién; se trata de una espiral en la cual la accién puede suscitar nuevos problemas, o nuevas reflexiones sobre el problema inicial, que a su vez resultarin en nuevas cuestiones que podrén ser investigadas en la continuacién del proceso. Es esta continuidad la que hace que algunos autores como Fals Borda (1980) y Park (1989) coneluyan que le IAP | apPeaaeetets un método de investigacién sino una forma le vida. La inwestigaciin acciér participante 159 Principales problemas de la IAP Alhacer una evaluacién sobre las contribuciones de la IAP para una nueva concepeién sobre Ia investigacién y la pro- Guceién de conocimiento cientifico, Fals Borda (1980) men ciona algunos “errores metodolégicos” cometidos lo largo del tiempo por varios investigadores que perjudican la con- solidacién de la LAP en el campo de Ia ciencia, El primer error, que se produjo en la década de 1960 hasta comienzos de la década de 1970, fue la errénea comprension Gel sentido del compromiso social por parte de los intelec- tuales involucrados en causas populares. Para muchos, era esencial mezclarse con el pueblo para comprenderlo y viven- ciar sus problemas, lo que terminaba por crear la falsa sensa~ cid de que eran miembros del pueblo, como todos los demés, La autenticidad de las relaciones era seriamente ame- nazada por la idea de que para comprometerse era necesario optar por vivir como vivian los miembros de las clases popu- iares, Ese error termin6 ocasionando muchas resistencias ¢ incomprensiGn sobre fa TAP. EI segundo error citado por el autor se relaciona con el dogmatismo que sc vivi6 dentro de la IAP. Para muchos inte~ Jectuales, és¢a era una “ciencia proletaria” o una “ciencia para el pueblo”, lo que acentuabs su cardcter revolucionario como instramento en la Iucha para fa emancipaci6n de las clases populares, Lo que sucedié fue que, considerada desde arriba, ‘sea, desde el estamento de [os intelectuales, esta concepcién terminaba por reforzar implicitamente la existencia de otro modelo de ciencia, que seria incompatible con los intereses de las clases més desfavorecidas. A su vez naturalizaba 0 auto- matizaba el vineulo de [2 TAP con las causas populares. El tercer error se deriva de lo anterior: para muchos, todo Jo que era popular era considerado revolucionario, a tal punto que estas dos palabras diferentes parecian sinénimas. De esta forma, no se consideraba todo el proceso de prepro- duceién de Ia ideologia dominance a través de las representa- ciones sociales, donde coexisten valores alienantes, prejuicio- sooyAteto So] ap KORYID woUo!oUOD Bf a1gos MATE (1461) uadeqroarag orTesop, OUTUIP [oP ORUOP soLUSTU -euonsano tis 799 uoared anb soougueds sasazaitl{ SONO T. “soars K sozqod sasyed anua sapepjensisap se] ap uo;onposdox 2p vaio] eun weno sorsedord soy saoan seypnpY “UoIseS -pseauy 9 oyjontesap “uptoesedooo ‘opzone op SoueSi9 s01s2 ap uomoe ef werusIO anb sordround A sasazavuy soyear so] & 0 “tena ta a1uaueuniod eoueyiiia ap veneo 12s aqap somsrutz0 soisa ua S981908 SoayAUE!D so] ep UoHeMse vy ‘oBequID ug -(Og6T ‘tprog seq) WI t] ap tanoadsrad vf apsop sop -tiogeje sofeqen wecode A usonpord anb so[euorozusaaet sour -squedio op sojduals sounije uos euoreurouuy offoxresocy 2p peparog vf A sorupy 9p ugioesnpy ep yecopeusuy ofesuog |e ‘[eRog oyomesag ja tued supp souoDENy sey op osmnsuy Jo ‘oleqesy, [Op Teuomearauy euDYyO vy ‘soeuordor soonsouiep 4 sorurearayut ered ofeqen ap vSojoporsur ns uoseidope sojeeororusayur sersuaiie seqoaut A ‘ooypusn opunur je seg peprumso quel gy eT -nyjod A sooypusr soouzae ap souranaga ua sopeZteoye sopea ~jpsax so ve ow09 seuia|qoxd sns ap UpToNpOs Bue A ugEeSR “sont ef 9 ugroe|qod e] 9p eance ugedionsed y A azjndod goqes Je exodioou! and ossoord wh wa o7ue euuge as anb -r0d ‘onsisax sv une oad ‘soquartaeuORseno soyanur gBeped aacedionied woror uoroeSnsoaur ap eSojoporour vy AVI*T 9p wowezyn op sopenaoe svanoodsiag yensaAuT op seu -2]goid 3p sopnpos e[ ua sapnn A somrySaj squsurENst a ED -ug10yoo weil op saxoqes so.30 we|podsesop ‘seagpuar seHIo@ seq A reutios s0q28 [9p Sopmppxa ‘anb sojjonbe uos sarquimp “root 9 stpnp se] sheduico ap opnuss jo uo audwiats zap -sood { aqusuuowaiae opermaserd souray anb gVl ef ap 502 1829 sordioutsd so] sopenseau fap aauozti0y fo Ua serwasad aidurais saua1eur pouase s9 GSW ‘satuedionred soy ered uope aneoigand upeny wppoStyon03 7] ‘500 - -apox ap onzamow un sorep ap ugrosajooex ef-ep ussey nb ssuvdnred 4 scoop svoruses se] opuerSapaud ‘ofegen ‘9p sequorurezz9q 9p Osn Jo ensopour Woo rafl0os9 Uegap fou -s02x9 soxopeTasaaty so] anb ayusuteroredygo eoydun gyT vp op exojeimen ey ‘soup ap sistpgue A ug}oa}oo9r 9p o/A Ug) -2finsaauy ap soaueumnsur op epensapeur ugisoa[3 ef oarZ9] -oponaut zosz2 ownyp £ oxxas owoo munde as ‘oquaUIUy ip3suarduoo ap sojpamtt sono we sojopugtnnsuasar ored ‘sororraue sorund A sosedse opuemoies wzuese anb oiuapupoudD un ap UO ~euuasexdas ey exdsur yentdso yj ‘unary apsoqy‘sopaamu Sonam opusuoyu0 wes UoPoe-upReysr-uo1se apuop ‘endss ‘ue ojepour un unas oyLoRUIOUOD Jap aouAe [>"zIqaouO9 Je sourugun tos gy] o] apsep uefeqen anb sazomne sor] ‘somuas9 © soisel anus sojduns souoreyar sopueytre wopond aquourepos sosendod sosepp sey anb reweuy a soauedionsed soy 9p uors -uoxduiop op pepisedeo ef reumnsaqns sod ‘peprlajdinoo peor ns siqiosed ws ‘pepyzar ey ap seast{dumrs sovoroenonae rence ~10} Sa sajeMiaajaiu] soy Uarmour anh uo sora om Py sreworssodoid apand cago ostenmsou0o [ap openunuod ost [> ayuaut =7[05 anb ‘sosa902d soy ap ‘Safendua| so ap “Iaqes jep som -puop uanspxa sand ‘oagnuaie saeqep [9 Us sopento9[aru so] 2p tpded [2 wodnansns ou stipe ‘peprear e[ ap ugiswazdwoo vy us ugppe|qod t] ap Seuo1ongunutos sey weas anb soruesodwer syut sod enb 4 ‘peperos yy ue aiueiodutt yeded un ouop oanoe Jemoojaim Jo onb onsourap Pstuezey “jenooporu! un 9p pep ~isov0u ins ToyRUOD UoIsnDsIp v reaUAMUS A smgnsns spend ojqand ye onb seuSeuxr so oorSojoporam sox19 carend [3 ‘san0198 SO2URSEp SO] =p sared zod sousmouay so] op cauorumpurarns £ ugixapas ap sop ~ead seruaraytp so] arodsar onb uorsuasduroo ap vunioy un ap SpAeN t SISSYTEEUE 28 UoFORJOAAP A UOFSBOFUNMHOD ap OUNSTEE oszoaid ja anb wa eprpour ey uo ‘sozopea soiss a3qos UORKayOr 2p ososepod cusewnnsuy un x98 apand gyy ey “ezm9000 ‘Sop -zaidurasap so ap “Sosafaur sey ap ‘saxopelegess soy ap eqony Af ouuanmpyas ap serouaudxs se] uoo oxnl sarosado & sos oxanay outing apy oor 162 Kitia Regina Frizao sociales que trabajan en esos organismos al seitalar [os innu- merables conilictos que surgen con los proyectos y acuerdos bilaterales de cooperacién. Sin embargo, es cierto que lz investigacién accién partici- pante continta creciendo en el medio académico, entre las Ciencias humanes y sociales, a escala mundial, como un recur- so vilido para enfrentar las desigualdades sociales que reinen entre paises pobres y ricos y, dentro de un mismo pais, entre intereses de clase diferentes y opuestos. Podemos citar dos ejemplos, conocidos y divulgados en el plano internacional, de publicaciones actuales que ilustra utilizacién creciente de procesos de investigacidn que inc poran la participacién. ‘Traducido y presentado en Bri durante el I Foro Social Mundial (2001), el trabajo Evaluacién del impacto de los trabajos de ONG, de Chris Roche (2000), con el auxilio de la ABONG (Asociacién Brasileia de Organizaciones No Gubernamentales), muestra 13 estudios de caso de evaluacién del impacto de proyectos sociales apo- yados por la OXFAM (Organizacién Internacional con sede én Oxford) en las més diversas partes del mundo, desde EL pasando por el Reino Unido y por Los proyectos tienen objerivos muy diferentes y desarrollan metodologies también diferentes, pero se puede percibir con claridad la importancia que se le ha dado a la incorporacién de la participacién de ia propia poblacién beneficiaria de los proyectos en el disefio de las metodoiog: as de evaluacién de impacto. (Oua publicacién lanzada en Brasil es Metadolagia Participan- ze: una introduecién a 29 instrumentes (2001), cxganizada por Markus Brose y editada con el apoyo de la AMENCAR (Asociacién de Apoyo al Nifio y al Adolescente). Se trata de una antologfa de trabajos de diagnéstico participative levados a cabo en diferentes regiones de Brasil, en diversos contextos: del medio rural al urbano, de comunidades indigenas 2 pobla~ ciones marginadas. Entre los 29 instrumentos elaborados bajo la logica de la investigacién accién participante, se destaca un conjunto de trabajos que ilustran la metodologia de accién uti- La investigacin accién participante 163 lizada, tanto en las comunidades de Porto Alegre como en el interior del estado, y que movilizan a los conglomerados socia- les a Is participacién politica en fa ciudad y en el estado. Son ejemplos de una infinidad de wabajos que incorporan la meto- dologia de investigaci6n accién participante directamente a partir de los problemas sociales y que buscan su solucién mediante la estraregia de construccién colectiva del saber Es importante resaltar que la produccién cientifica sobre tos de investigaciéa accién participante he sida ampliamente aceptada en los medios académicos convencio- nales de divalgacién cientifica. La incorporacién de nuevas merodologias constimaye un serio desafio para la ciencia en el o XI, y cada vez mds se considera esencial la participa- tos investigados en la producciéin del saber, lo que ha facilitado Is aproximacién de varias metodologias a ls propuesta de la IAP en ei mundo entero. Referencias bibliogrsficas Bergen, By Lclaann, (1999) conrad raat, Petropolis, Editora Voze: Brandao, C. (comp.) (@/d) Pesquisa porscpante, San Pablo, “Popular Universidad Nacional de Colora! Freice, P. (1970): Pedagogia del oprimida, Bogots, Ediciones América Latina, Lewin, K. (1946): “La investigacién accién y los problemas de las en Lewin, Ks Tax, 5.5 Stavenhagen, Ret al. (1991): partcipante, Iniies y desarrollos, Madrid, Editorial Popul Lewin, K; Tax, Ss Stavenhagen, R. ef al. (1991): Le invenigacén acciin participante.Inicias desarrolles, Madrid, Editorial Popular Universidad Nacional de Colombia. aquasoad mse pepranolgns z] ‘Jey zowaqo emoord onb sowep soy 10d 0 xeqorduio axamb enb sessoa sv] sod opeuSordur aso 1opedinsaxut fo anb vd ‘emmogjour Bj 8 apsons 2 aNd o| 2p ugpdoorod ej © ous [es OMO9 eND3IOUr e] ¥ EIDaFE OU PEPIA -alqns e anb sipop osnypur epspod as eanenens uppeSnsaaut yj ap wudtpered a we ‘pepraa wg “yfnagjour vun o;durofe od ‘opearasqo oraqo [ap pepyear ej easaye ovod sopeBasasur PP pepianalqns ej anb soap sourpod sapzme serouap se ‘ug “sopearasqo wos anb soyjanbe wo seorear sonpoud ‘eu0y ent ap “ zopesinsoaur jap pepranalgns by rod eproseur aausur ~epungord asa pepyeas z] 9240s vperru ef ‘Saperoos serouaTD se] Bit “SO[BIMIEU SEIOUDID $e] UD aTUOLATEUOLOIPEN STA $9 comoo ye pepyeas Py woo asresedwoo apand ou eavumy PEpy -nor bj (239 ‘qy] ‘PIuednied uproesnseaur ‘earEojousuOUa uopesnsoaut ‘efojopoxourome ‘wyexSoms) eaneuyeno we ~ojoporsur ef uewortared onb seaynusy soustst0 se vary ‘ugisuaqarde ns uot -juuad anb upraajoses ap soporptu soy & sorep sol auqos ‘pep [ear B ap ormaersa 2 axqos eriBojoporaut 4 eoxfiojoumsida gISNoSIp eum ap ONUED [> uD EMIS as A ‘esraaT aIUOIqUTE IS a Seaman Sen0 Equalesqo opuEnd ‘pISMOMTEYY ap sor! -gjodoziae sorpmsa so] ¥ equomios as wais0 ng “s3]e1208 SED -UopD se] Ud seapenend souoDeSsoaur st uo ep souep ap onsifiex ap earusgi eun so odum ap o1 oma maha gy odwuvo ap omvig, 8 OINLAVI ‘Iqurojon ap jeUOHEN pep soon “oundiund prauory ‘O}ged Wg ‘slurp so somuqyn 2 opuop ~uaade NO 2p Soggoynes, sop oxsoduay ap opboxpvaps (2907) “POY “uosupAg [eHOpa ‘pUpEpY ‘oastuonpa £ prvos ade po suovonpie -aoe0 us “yyy loueLI9g-2319q Ez (epouara]Ues) ,cquataT20u09 A rejndod ovwotuoKCD errs ton ey ‘aiundpared wopoe uppeBassauT, -(6661) W “UO, cxzyag muse ory 191 188 B Guareschi, M. Boeckel, K. Rocha y M. Moreira con otras percepciones y de las construcciones que se hacen a partir de ello. El objevo de estudio es la construcci6n, la dis- casién del grupo, siendo la comunidad comprendida y esta- diada como un todo. Referencias bibliogrificas ): Pesquisa qualitative com texto, , ra Vozes. Debus, M. (1986): Manual para excelencia en le ivertigacién median te grupos foreles, Washington, Porter, Novelli Guareschi, RA. (1996): A téeniea dos grupos facas, Porto Alegre, PUCRS, Morgan, D. L.(1988): Focus Groups as Qui Newbury Park CA, Sage Publicat Romero, S. M. (2000): "Au focais na pesquisa em psicologia", Pesquisa. Perspectivas Metodslégi Roso, & (199: priviea”, Prien, 28 (2): 155-169. Sarrira,J.©, (1998): *O modelo ecolégico contextual em pecolo- gia. comun EQ. y Rodrigu MNP, Pi eft in)pertinents, San Pablo, Casa d0 Psicdlogo. sive Research, > da merodologis dos grupos en Scarparo, H., Psicologia ¢ da ‘oeoria a CAPITULO 10 La entrevista y la visita domiciliaria en la practica del psicdlogo comunitario Katia Bones Rocha Mariana Goncalves Boeckel Mariana Calesso Moreira Introduccién El psicélogo comunitario, tanto en su préctica profesional como en otras freas aplicadas de la psicologfa, y en general los nabajadores sociales disponen de una serie de instramen- tos de trabajo que hacen viables sus intervenciones. Este capitulo tiene como objetivo presentar una discusién sobre dos técnicas de eccién profesional: la entrevista psicosocial y la visita domiciliaria sta es un instrumento fundamental en la practi- endo, también, una técnica importante de investigacin cientifica (Bleger, 1998; Laville y Dionne, 1999). Cuando es concebida como un método cientifico de relevamiento de datos, es impreseindible que el entrevistador posea algunos conocimientos te6ricos y précticos sobre la Comunicaci6n interpersonal, que deben ser tenidos en cuen- t@ en ef momento de las intervenciones. De este forma, la entrevista puede definirse como un proceso en el cual inter vienen dos o més personas en un marco de comunicacién, generalmente oral, en el que se distinguen papeles asimétri- cos: el del entrevistador y el del entrevistado. Teniendo en cuenta el presupuesto de que le persona se constituye como vn ser en relaci6n y dentro de un contexto, surge la oportu- nidad de observar la interaccién entre las personas y el medio ~tod ap oxowmnu soeur un anb ered serBerense xestad op opn ~tas [a uo ‘eauaueang asrorauiosdwos opuvosng “p ¥] 9p oxxauoa Jo wo squatuEARoay9 adnjout 2s [euOIsAFard Jo smb ey uo eursoy wun owoo soarede odnu# uo exstaonuD ey] ~mpuaragome ered sowisnur js uo 4 pepenuoo gf uo sosantzar senuooua £ munsuod ap seoedeo wes sopmstasnire soy anb ous ‘sopeisisaqus [op emnSy ef wos vowepuedep ep oprouta lun eazajqpasa as ou anb s> ‘svouorua ‘oanelgo gq -oseoud aise uadnnsuos peppumaroa 2 op seuossod seurstur set anb © opiqap ‘uorouaaraiur vf 9p onuao [9 ta asioojO9 ws “Op “R199 ap Uorpisod eum sedno0 axduross agap Jp amb so zope, -staanue [ap [aded jo woo ugroejar ua caressa nur orsadse XQ ‘Ppososisd ugrsvesducos ap sapepyrqisod sey wear anh ‘seanrdionred seastaanua sepeutely upiquies ‘odna3 uo stisqianus se] wezuionsd es pepruniion ej ua ofeqen jo wy “ooytoedso ures um ap exany eanse}s 29s opuioypad qedn¥ o jenpuptr ‘eunzoj ap aszearyear apand ‘sy “exten wo sepeuror A sepziod S01 ERS OIAGITTOD epeD ep seoyioadsa stonspsaigeIe9 sz] anb ‘eroueur ap epezyear x9s aqop wistaamue vy anb ssouoyua va ~Fsq0.9g “pepa_s vy A ofeqesa ap owuarquie jo ‘pepHUnLsOd ef ‘orney vf ‘ejanosa ey owo> sopz “esrourt eso onb soy wo 501 “Re1tO9 $0] uoD epioesaAU! jen vl “euosrad yf ap woIsuerdoo 2p ‘oot8gjooa ofspour un suodord (6461) soEwxqueyuorg Peprenmos ef ep seuosrad sey ered ous worsens eun anb ‘oproymusis jap woromuysp ej ua jenuso jaded wn wows onpra “pw Te seutenxe serouonyur sr] ath opep ‘oauezsodum 2 feos aKa Je Tereprsuoo “(g/6]) Way] uo opronoz aq. “59 spies sods soy ap uopeareisusiod ap zapoadsnad ean wo iefeqen ous ‘onpiasput [ep sootgjooisd sosoasen A seu -*I4oxd soyqisod Soy seoyNuapy stivawediu easiq ow fence 3s OBojoo%sd jap & poroos soprfeqen jap uOUTy 2] ‘eULOY wise 2q “pepramuzoo of wed sosmoar sp ugHiexqauaumnsut xofeurtum 2p spanbsng ap o1weruiou 283 us apUUOD zt ~osied 2] anb seanout ap woisustasd x] swan arduzays epiBoxe JEL eRopnisd ep saopad vp ua oseoypeury marge vy Copsraaacu op PT ‘sepepsoa ep ugrosodux ¥] ap A omfasd yop ou A ‘ooy -oodso oxxoyuos yop ‘pepyrear | ap ugisuasduoo op asduuois 9s [RPM owtoraxHAour Jo onb axmunrad ugpsisod esq “pepe ~huurod epeuruuaxop eun Uo oag}radse ousUIOUa; UN 9p opzD ~gyuis [> repuosduioo exed epesn ss spond mastaonus ey “osasoid aisa ap onwep wo !EAIULA a[qesopyswos tun tewesard ond BA ‘sep ~dwamuoo se:se uaqep souorsuamp sso sepod erreTUNEI09 Fasrasmue bj ue ‘omen Oo] sog “uorsuaaasd a 4 [21905 uoIo9e e ‘soansa[oo 4 sajeapupuy sosansex sol ‘ayuarqure orpout [9 ‘sett -osrad sty anus wouapuadaprow ap souomseyax sey uo sisi P sod ezusioese9 os easiaamita &| (2661) A UnBag “eee ~nwoo esfojoatsd yy ap odureo |p aurjos uoEapor eam eSey os anb opesaoau sa ‘puprunuoo Bj ua o20j wo [eDOSooIsd wistA. -onuo Ff ap seonsyereeo soy reaRtuT|ap ap osnalqo [2 wor) “(0661 ‘S]oqPEWy A wouURPDeBY) opersaanua opwastagnue worsefas By ap A uorousataiu &] op oMsacH0UL [P too sepeuoPeer souormsapIueM seNO v spuIOpE arayor 9s foprastnanua [ap eanearew 7 e ope#ro10 O[oues opeoy rads ja anb spur offe ‘opreeatios Jo ‘osx9 aise wy “seu -ornrdo A soquarumuas ‘soroyea ‘seiuaas ‘souoreiuasoadar sas prapou09 ugiqura anb ouls ‘opeissaenue Jp 40d soxsondxa wos anb sopruaiuos so, idza squaurejos ow aymiad ‘sy “Goer ‘ounseyy) aoeiose osuanoue [> epuop reBn, A cauatious ye 4 teuas pe ‘eperstaanua euosiad zy 8 ‘eqwaiquare Te ajqysues Jos pieqap ‘peprumuos vj ua seme [2 “eIo0s sopeleqen [9 0 oSojoosd [q “66T [Ag zanBypoY) oper -sisannus jap wsondsar op piaeqiy e] opuerodsas ‘anuaurezod ~tor sepensts & soagug ‘seiasouron seimaud ap spaun e ‘eIgi ~so0e A onepp ofenBugy un mezznn agap a8 eistaenu @ wy 866E ‘soSoig) sopewusurepury wos epueurap x 2p uo1adese ap A vongdiua uomrsod 2] risuanoesuoa us A ‘opristaanuo ys £ op ~mistaania je Ont Loejor vj ap waayesaee Bj 10d stated wes? 2 opeupuatap $9 zslsente By ua airas0 anb of anb aqes as, UpiqurEL (P66T ‘[BNG ZanZspoy) oprayop oxsodord un too uppresipauon eum so ardwors esiuanus ey “(2661 ‘ZOURIEy) uaenyy oss ‘py & poyzo0g soepebuoey “yy ‘vquey souog YaST 192 K. Bones Rocha, M. Gongalves Boeckel y M. Calesso Merefra sonas pueda beneficiarse con su trabajo. Sin embargo, Bezerra (2001) resalta que la técnica de entrevista de grupo no puede ser la opcién elegida Yinicamente en funciéa de la escasez de recursos financieros 0 como una posibilidad de atenciéa mayor de la demanda, ya que estos eriterios podri- an no considerar las motivaciones particulares de cada entre~ vistado. Si esta opcidn no fuera flexible y discutida, podria dar como resultado el fracaso de muchos de los grupos pro- puestos en las comunidades. “El psicélogo comunitario siempre debe preocuparse por atender a Ja demanda de aquellos que solicitan su atencién, asuiniendo una postura de inclusiéa y de ampliacién de su red de apoyo. Cabe resaltar que atender la demanda no sig~ nifice atender a todos, sino capacitarlos para In busqueda auténoma de recursos. Muchas veces, un integrante de la comunidad puede ser remitido a otro profesional (psicélogo, trabajador social, psiquiawa, terapeuta ocupacional) e inclu sive ser derivado 3 otro centro de atencién, si fuera necesario. ‘Un ejemplo habitual es la derivaci6n de un paciente con pro- blemas de adiccidn hacia un centro especifico, si no existe dentro de Ia comunidad un grupo que pueda dar cuenta de esta demanda, De esta forma se hace evidente la importancia de la cons- truccién, por parte del psicdlogo y de la convanidad, de una red social que facilite la comunicacién con diferentes profe- sionales y Ambitos, tales como el juzgado, los consejos eutela- res, las organizaciones no gubernamentales (ONG), entre otros. Estas remisiones deben propiciar la accién dindmica de la red de apoyo para permitir que el convexto sea, cada vez mAs, promotor de salud y prevenciéa. Las entrevistas en la comunidad pueden ser realizadas por el psicélogo, en forma individual o acompafiado por otros profesionales, y siempre deben respetar le perspective de integracién interdisciplinaria y buscar una comprensiGn mds global de los fenémenos. Cabe resaltar que para que esto sea eficiente, el trabajo con otros profesionales exige que cada uno tenga muy claro su papel dentro del equipo. La entrevista y le visita demiciliaria en la prictca del prcslogo...193 A través del trabajo en equipo se desarrollan Jas estrategias de inzegraciin disciplinaria, término propuesto por Porto y Almeida (2002) para denominar la posibilidad de producciéa de conocimiento multidisciplinario, interdisciplinario 0 transdisciplinario. Esto significa que se generan un conjunto de intervenciones entre las diversas disciplinas cientificas para la produccién de conocimiento, en particular para el anilisis de objetivos complejos, asi como para la integracién de conocimientos y estrategias de intervencién en torno @ problemas particulares. Almeida Filho (1997) define la maultidisciplinariedad como el conjunto de disciplinas que se agrape alrededor de un tema © problems, desarrollando investigaciones y anélisis particu lares realizados por diferentes especialistas pero, lz mayoria de las veces, los especialistas contintian produciendo a través de précticas fragmentadas a pesar de tomar en cuenta milti- ples dimensiones de un problema. La interdisciplinariedad, a ssu-vez, es caracterizada también como la reuni6n de diferen- tes disciplinas alrededor de una misma temética pero, en este caso, los profesionales toman en cuenta el objeto de estudio de forma integral y aun cuando trabajan de manera fragmen- tada logran diferentes grados de integracién, En cuanto @ la mrancdisiplinariedad, se refiere a la articulacién complet: entre un amplio conjunto de disciplinas referentes 2 un campo tedrico y operacional especifico. Es este tipo de inter- vencién la que posibilita el desarrollo de teorias y conceptos transdisciplinares La visita domiciliaria ‘Una de las formas de wabajo en equipo en las comunida- des es la visita domiciliaria. La visita domiciliaria no es una prictica especifica de los psicdlogos; los primeros profesio- nales que realizaron esta actividad fucron los trabsjadores sociales. Actualmente, ademas de éstos, otros profesionales del érea de la salud tales como médicos, enfermeras, odonté- i 2p oiofas jop pepregisodun sod opepyos oxy 1s upiquea -‘agromasuy run 10d 0 euosred eno 10d ‘ola jp s0d 22 wamesanp oypoy ang 2359 1s ‘eTTUNE; er] woo cAoWUOD aud J? 59 eaIStA-ap Oprpad ya 18 eauono ua asrouea aqacy “oxDTOS uomb ered souoreosdayy sv] sezxyeue owoo Ise “epteurop e| ap 4 easta ef ap pmIsqOs e[ ap oproyruBis Jo rexopisuoa siuewodu sa ‘osa 10g “opoy un outros eezrtsout spond pep ~twner09 vf ap oxquoztn un ap wouEpysax ef FIseY soe|dsop as pajes ap odinba ja onb ap. oypay ja anb “ugrques ‘oqes 9g ‘pla ap pepyea ns zezofani ap peprpiqisod ey ap wouon seytaey st] anb ugiodsosad gf itoo epeuorejas sys so0med seme se] & aeronjoaur vied seifaenso ap { souopoesaur ap uO! -vagan ¥f Uo sefeuorsezoad so] ap pepranoaye ey -osso0xd [2 aiuemnp sevopueasaru se] ap peplfes e| A vitaonnse 2s exist ‘59 owoD eULIO} ef sepIo ‘oeaIstA se] UEzAva ob SopE oud so] ap wo}aeIor ey sex}A9 OUIOD Sayer ‘SeETEAFORUOP sea se] Ua eauOND We sepmial 18s uagap onb sepeustrepury seed sounfqe weywewos ([992) weuFoy Adumf oor ‘oKog. ‘emase Sofen se] Uo sopepranuzod sey too wOIDeD -funuro9 e] ap span & seuostod sey woo uoEsSoyUT vy BxODAT -oaey an ‘oxnisod ojnauss un ses9;qeiso axed pepyigssuas op ond wye ean A seueumy sauopejas te ofegen jo vied voRIy Pepeiqey etang ean eFusn ofopooisd Jo anb vzodso os ISy- “(9861 SjsHOPNA A uOMUPADEWy) sopRstrazUD op PepMEgey ef ap oYsa gropuadop eisinanta e] ap oWx> [>< TREIPALIUE BULIOF op av9I\[eIS9 as OU ezUEBLIOD wise SOqEND SOP 'vo soseo sono wasp ‘oflrequia tig “(966 ] ‘F9810g A BrtaAt{C)) epnie op orang wes een ouos sopeistaa.nus je Yaqiorad wpe “181A vrprurey vo aiuayoed [9 epreypformop eusta Bj aruemCy ‘opsuransaiap o1xaiuoa tun ua pepauuzayua-pnyes ap oseo0xd FP Uoisuordunos e opuniifsoyy ‘peprmuroo ep us A ener ¥{ we soxqunsrur so] op worDereMUT Bf A JeuaTqure emBONINS 2TeuorDeoTURUOD sosov0zd SO] ap oxojdaroo spun oxUETUUTP ‘usaeo wn uprdosd enreroraiop Tista By ‘exauews mse aq] “ean ~uasoid uorouaaroau epenoape eum seaqsax ap pepipgsod 3] owoo Ise ‘sozefaINT, so[2su0} soy sod © saxouayy op TENGL Ip 20d operiayos $9 opueno osomiur sear oizonueueduiooe Sor oBoyposed yop wotiayad my wo vsseyporwop exci ny Coraasiue vy ‘un ‘onustqure fp & oruspureytodutos Ja anus woPefase] ap wos -uosduzoa gj ‘ooqusgn odinbo Jp 4 peprunuoo ef anve ojnouyA ppp onwaran ‘ouioo sapea ‘senteaayox UpeNSOUL 3s SO ~oadse sono ‘tonogsd easo op sgaean y ‘uezyeoz ep onb sapeutors -2yoxd so] woo optiakngunucs “astaanua B] aiuemp sozuasoad uapaso ustquie soBume A sonerrgy ‘Soseo soy ap 9408 J9 ue ub aeypesox (6661) dayiny 4 tosromea “ousrur Jop woFoRaresqo we] 4 orpmaso Jap snued e seramey anrorquie fap ug|suasduzos A uowezipungoad ef so ooratop jo wa upems9y9 eistaanquo zy ap oane(go yediourrd 15 (9661) ddr] £ tumeduaeD exege (Goer Sry” A.uosraneg) pepruauroo rf < pryes ap orsand je anua oiwarar vprpusyua Jeposoa}sd ugPuBAIAUE Bf axG0s “(LG6L) [PIA zBy>uES tod ope Ajayi ap oxdsouea jp £ (¢661) EUELY eprETy tod sepeyjoartsap oang cauorureuodutos jap ouaraniSins JP amqos souopperapysuoo se] sepedope uorany ‘afeproqz 2189 ap SOUY So] exe “UODotIaNUE es op pesOUT aseq EI UE anb soropea £ sordgoutd sepeuas ap vorousvur ep woo -osooisd uppuaxtanuy 2 ap eopoysd ey uo sepeondumy svang souonsans set ruytaserd soutaraueyer ‘ommdes aise ug, vineg ap wong vystuy msopy conan saa sa122) Teposooisd ugpuassoquy ey wa wong IL OTILd¥S ‘Gojooisa ‘pepey ap svagnenpras somuaps & soppy [2 us ‘rasooosd wismanus wp, “[pE-See DL ‘vanwyen apneg @ erOpETEqeN SOP apes # asgos oproyr ean smmuydrosip opsesdaiur ap seeiarensa sep sammy 2 sopeagietis, (2097) S'a'D ‘PPrPeMTY 4 qr W ‘owog ‘sapppes sopuey we np wl “opeiieq 709: @ 6" “sosyatas sop oxdeorenb 2 200 us sareypoRUop seIBLA,, 196 §°9 w8ng Ay fy ema -eurapng ‘pupeyy “uppsodeesaaa soporapy joes Sojoucy ‘puoos) aqua [RY ‘eq ue |,jemosorisd saanue 7, <2661) A'S “ZUR sooipayg souty ‘2149[y o10g ‘mpagmbasd evSoyoay y (Bg61) “O'S Sa}opAK Ay “Y ‘wouUD|EYY “seorpayy soury ‘aadlapy owog rspyp seid pu eopaipinbyed saeanug 4Q66}) VX SHIN WY woUUPpEY

También podría gustarte