Está en la página 1de 12

Diccionario de Palo

abanico / fan - nfu // arbol / tree - bukuá, musi, yaiti //


abey - abanké // arena / sand - miseke //
abrir / open - wuanka, duilando // aretes / ear rings - ngungu //
abrojo - nguingo, nguino // arodillar / kneel - fukama //
abuelo / grandfather - nkaí, nkuku // arroz / rice - eloso, loso, yaloso //
acacia - topia // avispa / bee or wasp -
aceite / oil - masi maki // supiwanpungo //
actividad / activity - kinyángla // ayudar / to help or assist - kawuanko
adelante / come foreward - yalangá //
ngui // azogue / mercury - fendingondé //
adivinar / divination - vititi menso (con azul / blue - bundi //
espejo mágico), vititi nkobo(s) (con
caracoles) //
adivino / diviner - kusambulero, ngango B
ngombo, vititi sambidilango (vista del
conocimiento) //
adorno / - bután dumba, mona // babosa / snail - yerebita, soyanga //
africa / africa - wánkila // bailar / to dance - kina kuame //
agua / water - mansa, manso, masa, mesi, baile / dance festival - kizumba //
ymasa // ballena / whale - lauriako //
agua coco / coco milk - mansa kanputo, bandera / flag - dimbre, kanda,
masa kanputo // lelensuata //
agua del mar / ocean water - kalunga, bañarse / to bathe - munia //
galunga, mansa kalunga, masa kalunga // baño / bath - sala //
agua del río / river water - mansa barco / boat - kumbe, nkumbe //
cholán, masa cholán // barriga / stomach - malusa, kibumo //
aguardiente / rum / palm wine - malafo, bastante / plenty - mbongo //
mansa ngangulero // baston / walking cane - tongo //
aire / air - nkili, kunanfinda // basura / trash - nsasa, ntiti //
ají = aji / pepper / bell pepper - fótila bata / dress - matutu //
ajo / garlic - diamputo, niasa // bautizo / baptism - botika, gangangó
alamo - machuso, mechuso // beber / to drink - mu //
albahaca / basil / sweet basil- medaló, bebida / drink / liquor - chamba,
guánguao // malafo //
alcohol / alcohol - malafo mbinga, bendición = bendicion / blessing -
mabinga // dingansuá //
algodon / cotton - duambo // bichito (s) / small bug - bitilengo,
almendra / almond - eguinsé // (nfimán) //
alta / high - simane, sambi, sambia, bicho (s) / bug - munfüira,
nsambi, nsambia // (muninfüise) //
altar / alter - brandikú sambi, brandikú bien / well / be well - kiambote //
nsambi // bigotes / beard - sanso, nsanso //
amado / a loved one - nguá // blanco / white - mundele //
amar / to love - ngolele // boca / mouth - nuá, nia mua, munan
amanecer / to waken - dikolombo dikuama nuá, moá, nakó //
amarillo / yellow - lola, moamba // bolsillo / pocket - kuto, nkuto,
amarrar / tie / to tie - kuta, nkuta // munankuto //
amiga / female friend - nkundi, yeyé // bonita / pretty - mlombe, mbuta //
amigo / male friend - wankasí // bota / throw away - lusango //
amigos / friends - bakundi // botar / to throw - yosa //
amuleto / amulet - macuto, makuto // botella / bottle - fumbo, buate //
ancestro / ancestor- bakulá // brazo / arm - lembo batolembo //
antepasado / deceased - bakulá // brocha / brush - sama //
aquí / here - munankuto, munankutu // bruja / witch / sorceress - guenge,
araña / spider - masu // nguenge //
brujeriá = brujeria / witchcraft - cañon / canon - matende //
kindamba, mayombe, mumbanda // cara / face - bundí, itama //
brujo / wizard / sorcerer - tata nganga, caracol / shell - nkobo, bonantoto,
tata nkisi, tata ndoki, tata mayombe, simbu //
nbandoki, ndongo, ngangulero // carbón = carbon / charcaol - etía //
bruto / dummy - matutu // cárcel = carcel / jail (ed) - Nso
bueno / well - bundu, lulendo, mbote // gando, kutamu labambu //
burro / donkey / ass - kombo bongalá // carne / meat - mbisi, bisi, mbifi,
bifi //
C carnero / ram - meme, dimeme //
carta / letter - mukanda, nkanda //
casa / house - nso, munanso //
caballero / gentleman - ndo, paná // casado / married - nklá //
caballito del diablo / horse (mount) of casamiento / to marry - kusakana,
devil - nkombo akinó, nsusu muteka, longo //
abalán pemba, kombo iata iabuiri // cáscara = cascara / shell or outer
caballo / horse - batu, nialo, nialu, cover - lele //
fato, nfato, nkato // catorce / fourteen - kumiyá //
caballo medium / spiritual medium - cazador / hunter - mbole, walube //
ngango ngombo, nganga ngombo // cazar / to hunt - kuela //
cabeza / head - brukoko, ntu, mulunda // cazuela / cauldron - balonga,
cabildo / home - munanso // balongo, kalubango, mulanganga,
café = cafe / cuban coffee - kundia, guincho, nguincho //
kasá, kualikilo // cebolla / onion - molalo, alulosa,
calabaza / squash - malampe, nalé, abubosa //
makuké, maluké // ceiba / ceiba pentandra - nsambi,
caldero / pot - kiso, nkiso, ngunda, ngundo, nsambia, sambia,
muluguanga // sambi //
calentura / hot cold flash - fuka, cementerio / cemetery - nfindantoto,
mfuka // kunanso, kunasinda //
caliente / hot - banso // ceniza / ashes - mpolo kubí, mpolo
calor / very warm - banso, muyodo // banso //
callar / quiet - guisá // cerebro / mind - samidilango //
calle / street - nsila, sila // ciego / blind - wafamensu, kanaba //
cállese = callese / be quiet - kawako cielo / sky - nsulu, sulu //
matoko // cien / hundred - nkama //
cama / bed - tanda, lukuame, mfuembe // cigarro / cigar - nsunga, sunga //
camarón = camaron / shrimp - brinda, cigarillo / cigarette - nsunga mene,
nbrinda // sunga mene //
caminar / to walk - kiamene, kuenda, cimarrón / escaped slave - pakase
kiako // lele //
camino / road - kuenda, kuendan, nsila // cinco / five - ifumo //
campana / bell - ngongo // cintura / waist - eluketo, munila //
campo / country-farm - kunayonda, ciudad / city - mbansa //
kunayanda // clavo / nail - manan sonyé //
campo / country-woods - nseke. mumuseke, cobrar / charge - igana //
miseke // cocina / kitchen - lambe //
canasta / basket - kawuandi // cocinar / to cook - ise //
candado / lock - matuí, kumba // cocinero / a cook - mulombi,
candela / fire - bansa, bánsua, nbánsua, mualambi //
mboso, ntuya, baso, mbaso // coco / coconut - kano mputo, babomela
canela / cinnamon - mokoko wando // busa, bana coco //
cantar / sing - nfindan // cocodrilo / crocodile - gando
canto / song - nfinda, mambo // munadansa //
caña / cane - mikanga, misanga, muengue, coge / take - kuata //
marioka // coger / to take - tala //
caña de azúcar / sugar cane - madiadiá, cojo / limping - guafákulo //
musenga // collar / necklace - sanga ndile,
caña brava / bamboo - matombe // nkutu dilanga //
comer / to eat - gako, lubia //
comida / food - ndiá, uria, udia // D
compañero / companion - mpanga samba //
comprar / to buy - kuenda suila, kita //
contar / tell - nika // dame / give me - kuende, atuyá,
contento / happy - matoka kawuando // támbula, simba, mpandika //
conversando / conversing - banbangán // dar / to give - kuba //
conversación / conversation - burokoko // daño / harm - diambo, kualono //
corazón = corazon / heart - ntimate, dedo / finger - mioko, mioka,
nbundo // ngüika //
corojo / palm oil - ntunde // dedos / fingers - nlembo, lembo //
correr / run - lenga // derretir / melt - languán //
corriendo / running - san san // deseo / desire - ntondele //
cráneo = craneo / cranium = skull - despacio / slow(ly) - sualo sualo //
kiyumba // despierto / awake - wiriko //
crucifijo / crucifix - nkagui, desprenderse / tear away from -
nsambiapiri // sakri, sakrilá //
cruz / cross - njubo, tanda, kabusa // día = dia / day - bá, muine, melembe,
cuarto / room - suako // lumbo //
cuatro / four - iya, tatu, efuá // diablo / devil - ndoki, kibundo,
cuatro espquinas / four corners - dilu, karire, minianpungo, kachanga, tata
ndilu // lubuisa, sampungo, doki //
cuatro vientos / four winds - kulusu, diente / teeth - menu, meno //
lucero // diez / ten - kumi //
cuba / cuba - ngundo, kimputo // dieciséis = dieceseis / sixteen -
cubano / cuban - wanfuto // kumisabami //
cucaracha / cockroach roach - nfusé, diecisiete / seventeen -
mpesí, pese, mpese // kumisabuare //
cuchara / spoon - luto, nalende, kalú // dieciocho / eighteen - kuminona //
cuchillo / knife - mbeleko, bele, diecenueve / nineteen - kumifuá //
mbelefina // dinero / money - nsimbo, simbo,
cuerpo / body - nitu, masimenga, simbongo, nbongo //
fumanguame // dios / god - nsambi, sambi, nsambia,
cueva / cave - kasimbo, kasimba // sambia //
cuidado / careful - kirio, nkirio // dioses / gods - mpungos, npungos,
culebra / snake - mbamba, mbambo, sima, mpungo, npungo //
nsima // diosa / goddess - mpungu //
curandero / healer - Ngango buka, doce / twelve - kumiyole //
gangantare // dolor / pain - yela, lunsa //
chivo / goat - chenché, ekomba, kambo, domingo / sunday - diansona //
kombo, nkango, nkongo // doncella / virgin - kiwaka //
chusma / trashy female - ñángara // donde / where - kilumbo, kiló //
chismoso / nosy + gossiper - dormir / sleep - léka, solele //
ndimanguiwa // dos / two - yolé, tauo, yari //
chiquillo / small child - watoko, guatoko duele / it hurts - yele //
// dueña = duena / female owner - nguda
chino / chinese - mingango, mogango // nkita //
dueño = dueno / male owner - gangán
gumbo //
dueño = dueno / owner - dundu mbe //
dulce / sweet - dimbo, ndimbo //
durante dia / during daytime -
kunanga //
durante noche / during evening =
kuseka //
durmiendo / sleeping - talekendo //
E
estoy / i am - yera //
estómago / stomach - puan boane //
edad / age - kisoko // estrellas / stars - buetéte, buéte,
el / he - muene // teténwangam tetemboa, tango
ella / she - muena // bonansisa, bunansisa, makoria //
elefante / elephant - nsacho, insan, estudiar / to study - kudilonga //
bondantuei, pakasa sao, nsao // excremento / excrement - tufe, tufi,
embarazada / pregnant - loyú // ntufi //
enamorado / lover - yambisa // extranjero / stanger - luwanda,
enano / dwarf - ndundu mbaka (evil) // lunwando //
encender / light up - tuya, ntuya //
enciende / light it - songuilá lumuine //
F
energía = energia / energy - wánga //
enfermedad / sickness, disease - faja / belt - fanda, pondá //
kuakumenu, yari yari, yemba, yembo // falleció / deceased - tondoló kuame
enfermo / sick person - yera, yari, fama / fame - bango //
yányara, tubelanga // familia / family - kanda //
enojarse / get mad - fula botán kando // fantasma, espiritú / phantasm spirit
entender / understand - tukuenda // - kinkindikí //
enterrar / bury - kunfunda // favor / favor - sofeka, nsofeka,
entierro / burial - lukamba nfinda masikila //
ntoto // ferrocarril / train - guio kila,
entrar / enter - kota // nkumbre kunayiere //
envidia / envy - kimpa, kimpalu // fiesta / party / festival -
epilepsia / epilepsy - nianga // sikiringoma, kisobiakia, kisingokia
erección / erection - nfia timbisi // ngola, bangalán //
esclavo / slave - mabika, mubika, muika, fiesta (baile) / dance party - kuma
mbaki, musensa, babika // kiá ngola //
escoba / broom - monsi, nmonsi, kamba, fiesta (musica o música) / music
baombo // festival - mumboma //
esconder / hide - kabansiero, kabanchielo firma / signature or sign - patibemba
// flecha / arrow - fendindé, yilo //
escopeta / rifle - nkele, kele // floja / loose - tui kamasinda //
escribir / write - masanika, chikuere, fogón = fogon / stove - kuta, nkuto,
mukanda // munantuya, muyaka, maka //
escuchame / listen to me - guisá // fornicar / fornicate - timbé, fifita
escuchar / listen - sikilimambo // oyongo //
español / spanish - musuluwandio // frijoles / beans - guandi, nkita
espejo / mirror - lumuino, lumino, lumbe //
lumueno, vititi menso, vititi mensu, frijoles colorados / red beans -
mpaka lumueno // guandu mayonda lele //
espejuelo / glasses - lumeno // frijoles negros / black beans -
espina / thorn - kere benda, kunia // madenso, mandenso //
espíritu = espiritu / spirit - ncuyo, fruta / fruit - machafio //
nkuyo, nkisa masa, ngunda, ndúndu, fruta bomba / papaya - machafio
dibamba, yemberekén, dúndu, simbi, yimbi, kisondo //
ndoki, indiambo, yimbi // fuego / flame - lemo, bukula //
espíritu (brujeriá) = espiritu / evil fuerza / strength - ngunsa, golo,
spirit - kindoki, kilumbo // ngolo //
espíritu (nganga) = espiritu / cauldron fumar / to smoke - basuke súnga, munu
spirit - nfumbi // suké nsunga, fatibemba //
espíritu (fantasma) = espiritu / phantasm fundamento / fundamental cauldron,
spirit - musanga // root cauldron - songue, munalanga,
espíritu (malo) - espiritu / bad spirit - pungún banso, yaya wanga, bango
ndoki // sasinguila //
esposa / wife - nkana // funeraria / funeral - yémba, fuá nso
esquina / corner - pambián nsila //
estar / to be - diata //
G
hormiga / ant - kiniomi, miasinam,
gallina / hen - nsusu, sunsuketo, miansiman nfitete, fikaya, fuila //
susukeké, wanabalo, wanambolo // hospital / hospital - kuanso, kumanso
gallo / rooster - susún kokoro, sunsú hoy / today - lelu, kuanguí, guaki //
kekú, susunwere // hoyo / hole - kuko //
gancho / hook - samio // hueso / bone - matari pemba, mfansi,
ganso / goose - wánkala // yesi, biyesi, beyesi //
garabato / branch stick - mombala // huesos / bones - kongoma, kanguame,
gato / cat - kimbungo, chiwabe, musombo //
fumankano, fundiankane, güai, nguai, huevo / egg - lele, mankima nsuso //
tualengo // humanidad / people - bantu //
gata de magia / magic cat - bumba // humo / smoke - disi //
gordo / fat man - buamato //
gracias / thanks / thank you - ndondele, I
ntandele, tondele, ntandala moana,
nkimandi, sundi, donso, ndonso,
manbote,wuanka, nwuanka // iglesia / church - munanso nkisi
grande / large - ntukuá // (kisi), kunansó, amasú mpubola //
grupo / group - krikoria // ignorar / ignore - dialamenso //
guanajo = pavo / turkey - nsowawo, incienso / incense - polo, mpolo
asonwá, asowá // nsambi (nsambia) //
guardar / put away - nbaka // indio / indian - minganga badigaso,
guerra / war = battle - mulonga, yamboaki //
gondomakayira // infierno / inferno - lurian bansa
guitarra / guitar - lambrilé matoko, kariempembe, yenda kumbansa, kumbabma
sansimatoko // iniciación = iniciacion / initiation
- bundán nkisi (kisi), bundánkisi
nganga, kimba, kimbo, mbele ngángano
H iniciado / initiate - mpangui sama,
kirano, malembe goganti //
habla = hablar / speak (to) - bobadinga, inteligencia / intelligence - ntu //
boba, mboba, ndinga, taba, ntaba // irse / to leave - mbakuako, mikuenda
hacer / to do - kuila //
hacha (machete) / hachette (machete) - J
mbele, bele, krengo //
harina / corn meal - diba, ndiba //
hembra / female (girl) - nkendo, nkenta, jabón = jabon / soap - saba, nsaba //
nketa // jarro / jar - disanga //
hermana / sister - mpangui yakala // jefe / chief (person in charge) -
hermano / brother - aburo, fumbie, mbansa, ngubula, fumo, nfumo,
nfumbie, niambe, pakisiame, nkombo, mpangala //
nkondo // jengibre / ginger root - túa, ntúa //
hermosa / beautiful - boloya // jícara = jicara / coco shell cup -
hernia / hernia - munúngua // watá, nputo guánkala, futu
hierbas / herbs = plants - bikanda // kuankala //
hierro / metal = steel - songé, nsongé // jicotea / turtle - nkufo, gurú, fuko,
hija / daughter - moana, guandin // furio, fulú, sarakuseko //
hijo / son - munafuto, munanu, munana jimaguas / twins - basimba kalulu
hilo / string - babuso // masa //
hinchado / swollen - mabimbi // jimagua / twin - mpansa //
hoja / leaf - difué, kuku, nkanda // jorobado / crooked - guatekamá //
hombre / man - bakala, ambaro, burubano, joven / young - matoko, baleke,
mabumboa, yakara, yakala, yaroka, muleke //
gualada, mabemba // jubo / juice - ñanka, ñuka, ñioka //
junto(s) / together - ambianta //
juramento / swearing (in ceremony) -
kimbo, kimba //
dundalonda, fuambata, nfuambata // justicia / justice - dundalonga,
policia / police - gando //
jutiá = jutia / possum (found in cuba not llenar / fill - kumbré //
US) - ngunche, kumbé, sisi, nfuku, llorando / crying - dalán kuame,
chonde, nchonde, kumbé, fumbé dalán kuami

L M

la cardid del cobre / ochun, congo - mama machete / machete - mbele, mbeli,
chola, mama cholan, chola // beleko, mbeleko, lumbendo //
la virgen de las mercedes / obatala, madera / wood - ntí, miti //
congo - tiembla tierra // madre / mother - yaya, yeyé, kuandi,
la virgen de regla / yemaya, congo - wandi, nguá //
baluande, balunga, kalunga, madre agua // madrina / godmother - yaya, sumbo,
labor / labor / work - kebula // nsumbo, ngudi, tikantiká //
ladrar / to bark - mufe // magia / magic - kimpa //
lagartija / lizard - diansila, diansiya, majá = maja / serpent - mboma, noka,
ndionsila // bomboma, bumbema, kimbamba //
lágrimas = lagrimas / tears - masosí // mal / bad (malicious) - yilá, ñari,
laguna / lagoon - mungane monsa, tuale guame, nguame, kombo simba //
lango // malo / bad - ngongo, yela,
largo / long - mboriyandi // malembe //
lavar / wash - sakumali, súkula // mandar / send - tuma //
lazaro = san lazaro / lazarus - mfumbe, mano / hand - inkuako, blankí,
nfumbe // nguika, bata, nkewa, mbemba, lumbo,
leche / milk - magonde, manfanina, suka, bembo, mbembo //
nsuka // manteca / lard - feria, masi,
lechuza / owl - minián puango, fúngo mense //
mafuka, muni anfuanga // mañana = manana / tomorrow - bari,
lejos / far - tanga nkanda // mbari, masimene //
león / lion - nsombo, sambo, nsombo, mar / ocean (sea) - kulunga,
kosi, chú, kiandongondo, nsombo // bulunga //
levantar / to lift - sángula // marido / husband - masuako, nkana,
levántate = levantate / stand up - sikama ngami, matoko, bakalí //
// martes / tuesday - nkando //
licencia / permission - gueyaye, gonda martillo / hammer - dungo, ndungo,
dariyaya // bungo //
limón = limon / lime (lemon) - koronko, matar / kill (also sacrifice) -
kiángana // bondá, vonda //
limpieza / cleaning (purifying) - sala, mayombe / mystery of the spirits -
nsala // mayombe //
limpio / clean - nsaku // mayor / elder (in charge) - tata
loco / crazy - firali, fuali, fuati // ngango, tata ngango, tata nkisi, tata
loma / hill - sulumongo // nkisa, mpambia nkisa //
loro / grey african parrot (sacred bird) medicina / medicine - bilongo //
- nkusu // mentira / lie - bambú //
lucero / equated to holy ghost - mentiroso / liar - bambunguei //
tetenboa, kimango, chamalongo // mesa / table - brandiku //
luna / moon - mposi, ngonda, ngondia, miel / honey - ndambo kinkolo, wemba,
gonda, lungonda, ngunda, lengonda, tángo dimbo //
dilansó // mirar / to look - sinde, nsinde,
lunes / monday - nsala // muene, tala, ntala, bika //
luz / light (also brightness) - tuya, mire / look - kili //
munia // misterio / mystery - lembo, nkuí //
llover / to rain - mbula, nfulanguisa // montaña = montana / mountain -
lluvia / rain - lango // kunalemba, mongo //
llanto / cry - masanga, samba, sambiayaya monte / woods - anabutu, finda,
mosquito / mosquito - lulendo, kangoma // nfinda, kunanfinda, musitu //
mucho / plenty - bobé, ingui // morir / to die - lufua, kufuá //
muerte / death - malala // mosca / fly - boansi, bonsé //
muerto / dead - nfumbi, nfumbe, mfumbe,
nganga, nkula, bakula, bankita // O
mujer / woman - kasiwa, dimba, nkento //
mundo / world - bemba, panguila,
npanguila // obispo / bishop - fumo, nfumo //
mundo (tierra) / world (earth) - ntoto // ocho / eight - inona, mendete //
música = musica / music - gungafuto, oídos / ears - mato //
minwi, púngui // oigo / hear - mo wa //
oír / to hear - sikiri mato, kuendan,
kuto, nkuto, wiri //
N ojos / eyes - muini, mesu, mensu //
oreja / ear - mato, tuto, nwenga //
nacer (nació) / born - sapunto, saputa // orinar / urinate - lango banga //
nadar / swim - guabinda // oscuro / dark - tombe, mfuembo,
nalgas / butt (cheeks) - fembe, mpimpa //
bungonani, matako, nfembe //
naranja / orange - balala, muamba, P
malata, mbefo //
nariz / nose - beno nsumo, masuru, masurí padre / father - tata //
// pagar / pay - futeno //
negocio / business - mbembo // país = pais / country - nsí //
negro / black - mifuita, kulu, yandombe, pájaro = pajaro / bird - nuí, sunsun,
yandobo, mufuita // sunso //
ninguno / none - mune pun // palabra / word - dinga //
niña = nina / girl - moana nené, moana palabras / words - mato //
bakala // palacio / palace - munanso, munansó
niño = nino / boy - balígue, moana luke, palero / priest of the dead (congo
basikanda, moana, muana, buta // priest) - tata nganga, padre nganga,
no / no - nani, ko // tata nkisi //
noche / night - kalungo, buna fukua, palma / palm - lala, mamba //
bunanfuka // palo / stick - saku saku, nkunia,
nombre / name - lusina // kunie //
nosotros / we - e tutu // paloma / pigeon - mpembe, sunso
nubes / clouds - yalanwá munansula // nsambia, yembe //
nudo / knot - nkango, gango, ngango // pan / bread - bolo, mbolo //
nueve / nine - fuá, mendako // pnatalón = pantalon / pants - mbati,
nuevo / new - lulendo penfialo // lele makate //
números = numeros / numbers - uno/one - pantera / panther - yamakara, kombo
yesi, dos/two - yole, tres/three - itatu, bongala //
cuatro/four - iya, cinco/five - ifumo, pañuelo = panuelo / handkerchief -
seis/six - isabami, siete/seven - lilenso, dilanso, dileso, direso,
isubuare, ocho/eight - inona, nueve/nine benso, mbenso //
- fuá, diez/ten - kumi // papel / paper - katikán kanda //
para / for - duala, nduala //
pared / wall - lúmba //
parir / to give birth - kabo angasi
parto / birth - mpasi //
pato / duck - nsusulango, badango,
barango, ufadango //
pavo / turkey - suso asogue //
pecho / chest - turu, nturu, tulu,
ntulu //
pegar / to hit - tati //
peleando / fighting - monongoya,
sambulán, sambilán //
pelo / hair - insefe, nsefu, mabuisa,
pena / shame - nfía, magate, makate sefu, sefú, nsuesi, suke, nsuke //
pensando / thinking - bonsando // pellejo / skin - kanda //
perdón = perdon / sorry - sambia ntuke,
yai, ntuke // R
permiso / permission - kuenda banguata,
kuendan banguata //
perro / dog - mboa, mbúa, yimbis, mbulo, rabo / tail - sila, biokónsila //
jimbiá // raíz = raiz / root - bugule //
pescuezo / neck - chinga, nchinga // rana / toad - siré, chulá //
pescado / fish - sonsi, sonsé // rata / rat - mbinda, matutu, kibe //
pie / foot - lumbe, mumalo, alumalo, ratón = raton / mouse - untongo,
ntambe, tambe, ntambe, malo, mioko, wénputo, pu, npu, puku, mpuku,
dikuenda // jipuko, jipuku //
piedra / rock - matari // rayo / lightning - nsasi fula, yilo,
piedra imán / magnet - fumanda kimpeso, mukiama //
fumanda impeso // recoger / gather - kuabilanga //
piedra rayo / rock formed by lighting - recuerdos / memories - samuna
nkita simpungo // nkenda //
pimienta (y de guinea) / dungo, ndungo, redondo / round - kuyereré, kuyere //
tuola // regresar / return - lúrie //
piojo / flea - tatú // reloj / clock - ntiele, bungafuto //
piña = pina / pineapple - miengue // resguardo / amulet (small) - macuto,
planta / plant - tiama, nsiama, kongué // makuto, pánga, kindo, mpungo, mpungu,
plátano = platano / makondo, mankoma nganga, ganga, kabunga, mabula, kondo
plumas / feathers - nkanda, mukanda //
poco / little - kukako, mune yolé // retrato / photograph - dimbo //
podrido / rotten - yaola, nfuá, fuá rezo / prayer - mabungo, mambo //
policía / police - fiota, gando, rey / king - nfumo, fumanchú,
mukuaputo // fumuampi, mani //
polvo / powder - polo, mpolo // rico / rich - mbongo //
pólvora / gun powder - fula, nfula // rincón = rincon / corner (inside
porquería = porqueria / trash - tufiro, house) - kasuako //
ntufe // riñon / kidney - bangá, mbangá,
pozo / well - longue, kamatoto // banga, mbanga //
prenda / amulet - nganga, ganga, macuto, río = rio / river - lukala, kuilo,
kundu, nkundu, kimbisa, muganga, mungonga lukango, mbelesi, mbilesi //
// rojo / red - mbuaki, mengu //
preso / prisoner - nena luande // romper / tear (break) - boa, diboa //
prohibido / prohibited - nlongo // ropa / clothing - lele, nguelele,
pronto / quickly - tuimini // nche, mbeke, miengue //
prostituta / prostitute - nkuna nwako, roto / broken - kitutu //
mbisi labana, kontoria //
prueba / proof - walenga // S
puente / bridge - masa lamba //
puerco / pig (swine) - misunguru //
puerta / door - munelando // sábado = sabado / saturday - wengue,
ngué, dengué //
sabana / bed sheet - inseke, beko,
muna, ditutu //
saber / to know - bika, gualuki //
sabiduría = sabiduria / wisdom -
tuán, ntuán, bundanga //
sabio / wiseman - nfumo //
sacerdote / priesthood - nfumo bata
saco / sack (burlap) - ntuku, fuko //
sal / salt - sukre, mpolo //
saliva / saliva - mete //
salud / health - yila, malembe,
saludo / greeting - malembe nyale // salamaleko, nsalamaleko,
san lazaro (arara) / lazarus, congo - nsalamalecum, salamalecum //
mfumbe, nfumbe //
san pedro / saint peter, oggun - todos / all - lumbo //
zarabanda, sarabanda // toma / take - ntuala, fambo //
sangre / blood - menga, kimenga // tomar / to drink - tambula //
santa barbara / chango, congo - siete tonto / dummy - soé //
rayos, nsasi // tormento / storm - mbula //
santa teresa de jesus / Oya, mother trabajar / to work - banga, nsikila
theresa - centella, mariwanga, mama wanga tranquilo / calm - yeka //
santo / saint or deity - mpungo(s), trece / thirteen - kumiyate //
mpungu(s) // tren / train - nkumbre //
sapo / toad - chulá, nchulo, nkuila, tres / three - itatu, tatu //
ndiónsila // tristeza / sadness - kikenda //
saya / skirt - lelepun // tropezar / stumble - munantansila //
secreto / secret - abakúa, sokinakue // trueno / thunder - kuankila, guankila
seis / six - isabami //
sembrar / plant - nfuri, furi, furintoto U
señor / mister - mpangui //
señora / misses - penda, ngana, nkento //
serpiente / serpent - mbumba, nsiama // uno / one - yesi //
silencio / silence - mambe // uña / finger nail - kiala //
silla / chair (seat) - fumbo, luando, uva / grape - mamputo //
kibundo //
soga / rope - musene, nima, bulo, mukolo V
sol / sun - ntangu, ntango, tango, tangu
soldado / soldier - masererí, masoari,
mubonga // vaca / cow - naa, najá //
soledad / solitude - moana kaka // vago / lazy - salantuwa //
sombrero / hat - kisumbo, musumbo, valiente / valiant - yen yen //
masumbo // valla / go - kuenda, fuase //
sube / climb - banda // vapor / vapor - nkubri kalunga //
suelo / floor - tore, ntore // vaso / glass - chuta, nchuta //
sueño / dream - kuanda nsoyi // vela / candle - muinda, munda, muenda
velorio / wake (for the dead) - tambi
vendado / deer - piti, sansamú,
T sombí, kabí, chá //
vender / sell - tuenda, ntuenda //
venga / come - mbanga, mbonga, wuanda
tabaco / cigar - nsunga, sunga // verdad / truth - mabianga //
tambor / drums - goma, ngoma, ngoma verde / green - mbí //
mputo, kingoma, mula, masikuila // verraco / idiot (bonehead) -
tarro / bull horn - mbinga, bani, guangangulo //
nbani // vete / leave - kuenda, quenda, kuisa,
tarro (cargado de nganga) / bull horn diata //
(cauldron secret) - mpaka // vieja / elderly woman - kienbomba,
taza / cup - ponda, nchá // kiboba //
techo / roof - lulia // viejo / elderly man - nsulá, okubo,
tela / cloth - kangu // okulu //
templo / temple - nso // viento / winds - nfinda, finda,
tener / have - simbanka // nfinfi, impenso //
tiempo / time - mbu, tango, malanda vientre / womb - manalusa, nunalusa
tierra / earth - ntoto, nsi // vino / wine - malafo mabeya, malafo
tigre / tiger - ngo, lugo, kinaningo mbaso //
tijera / scissors - kesi, nsama // vira / turn - bilula //
tinta / dye or ink - fiota, menga virar / to turn - biringuer //
fiota // visita / vistor - sensa //
tirar / throw - tákula // vivir / to live - buriri //
tiro / threw - munduko // volar / to fly - kakuisa //
tocar / touch - takalunga //
voz / voice - ndinga //
Y

yemaya (la virgen de regla) / yemaya,


congo equal - baluande, balunga, kalunga,
madre agua
yerba / plants - nfita, matiti, vititi //
yerbas / herbs - musanga //

zapato / shoe - mamabo, nkandu

También podría gustarte