Está en la página 1de 6

Docente: Hans Fredy Cárdenas Carrasco

TAREA CALIFICADA SOBRE EL DESARROLLO DEL PRIMER MÓDULO DEL CURSO QUECHUA
BÁSICO

1. AMA QUNQANKICHU: KAY LINK NISQAMAN APACHIMUNKI TAYTAYKIWAN, WAWQI


PANIYKIWAN RIMANAKUSQAYKIMANTA.

No olvides compartir por medio de este link sobre el protocolo de diálogo que hemos
aprendido:
https://drive.google.com/drive/folders/1T-RyFnC5TsMaiVy-
SmrGbhsbc8gRdI2N?usp=sharing

2. Lea atentamente el texto y responda:


PRONOMBRES PERSONALES EN QUECHUA

UKUCHAMANTAWAN ATUQMANTAWAN
(willakuy)

Atuqsi ukuchachata nisqa:

- Qamchawan, ñuqawan mayu chimpaypi llallinakurqusun.

Payñataqsi kutichisqa:
- ¡Allinmi!; qamchu llalliwankiman - Nispa.

Chaysi mayu chimpayta llallinakuypi qallaykusqaku.

Ukuchachaqa asnupa chaki akachanman ichirqukuspas utqayllaman


llalliriq hina mayuta chimparqusqa.
Docente: Hans Fredy Cárdenas Carrasco

Atuqñataqsi hatun rumikunata chimpanapaq maskasqa. Rumikunata


tarirquspansi qallaykusqa pawayta. Chayhina pawachkaspas
mayuman lluchkaykusqa.

Ukuchachaqa ancha llakiwansi qawasqa mayu atuqta apasqanta. Chaynapis utqayman


kaspita haywasqa; chayñas atuqqa hapipakuspa yaqa wañustinña lluqsirqamusqa.

En la lectura que hemos leído; ¿las expresiones de: qamchawan, ñuqawan, payñataqsi,
qamchu a que se refieren?, ¿a quién o a quiénes está sustituyendo? Veamos cada uno de
ellos:

Qamchawan: Conmigo …………………………… Qam: Tú

Ñuqawan: Contigo………………………………… Ñuqa: Yo

Payñataqsi: Tú nomas …………………………... Pay: Él /ella.

Los PRONOMBRES PERSONALES en quechua:

Son palabras cuyo referente no es fijo, sino que se determina en relación a otras que
normalmente ya se han nombrado. El quechua posee tres personas gramaticales: 1ra, 2da y
3ra; las mismas que pueden ser expresadas en singular o en plural y no tiene distinción de
género.

En el siguiente cuadro, identificamos los pronombres personales en quechua y leemos


pronun- ciando correctamente.
Docente: Hans Fredy Cárdenas Carrasco

PRACTICAS
1) Formamos frases u oraciones utilizando los pronombres personales y los verbos.

• Con el verbo: Mikuy (comer). Leemos correctamente los textos en quechua.

1ra. Persona singular: Ñuqa mikuni Yo como


2da. Persona singular: Qam mikunki Tú comes
3ra. Persona singular: Pay mikun El (ella) come

1ra. Persona plural (i): Ñuqanchik mikunchik Nosotros comemos


1ra. Persona plural (e): Ñuqayku mikuniku Nosotros comemos
2da. Persona plural: Qamkuna mikunkichik Ustedes comen
3ra. Persona plural: Paykuna mikunku Ellos comen

• Con el verbo: Llamkay (trabajar). Completamos y leemos correctamente.

1ra. PS: Ñuqa llamkani Yo trabajo


2da. PS: Qam llamkanki Tú trabajas
3ra. PS: Pay llamkan El (ella) Trabaja

1ra. PP (i): Ñuqanchik llamkanchik Nosotros trabajamos


1ra. PP (e): Ñuqayku llamkaniku Nosotros trabajamos
2da. PP: Qamkuna llamkankichik Ustedes trabajan
3ra. PP: Paykuna llamkanku Ellos Trabajan

• Utilizando los pronombres personales y un verbo elegido formamos frases u


oraciones escribiendo en los puntos suspensivos y completamos en cada caso.

Ñuqa takini Yo canto


Qam takinki Tú cantas
Pay takin El (ella) canta

Ñuqanchik takinchik Nosotros cantamos (i)


Ñuqayku takiniku Nosotros cantamos (e)
Qamkuna takinkichik Ustedes cantan
Paykuna takinku Ellos cantan
Docente: Hans Fredy Cárdenas Carrasco
2) Usamos los pronombres personales en los diálogos cotidianos.

Leemos pronunciando correctamente y luego traducimos al castellano

Paymi taytay Él es mi padre


Ñuqayku ripusaqku Nosotros iremos.
Paykuna aqata upyanku Ellos beben chicha
Ñuqam Limapi tiyani
Yo vivo en Lima
Qampa sutiyki, ¿Imataq?
Tu nombre, ¿cuál es?
Qamkuna rapipi qillqaychik
Ustedes escriben en hoja.
Paykunam sumaqta takinku
Ellos cantan bonito

Traducimos al quechua y leemos.

Yo quiero hablar Ñuqa munani parlayta


Tú debes callarte Qam upallanki
Él sabe cantar
Pay yachan takiyta
Nosotros trabajaremos
Ñuqanchik llamkanckik
Nosotros nos reímos
Ñuqanchik asikunchik
Ustedes salgan
Ellas lavan Qamkuna lloksinkichik
Paykuna taksanku

3. SISTEMA NUMÉRICO

- 1 = huk

- 2 = iskay - 10 = chunka
- 3 = kimsa

- 4 = tawa
- 100 = pachak
- 5 = pichqa

- 6 = suqta

- 7 = qanchis
- 1 000 = waranqa
- 8 = pusaq
Docente: Hans Fredy Cárdenas Carrasco
- 9 = isqun

En el valor posicional

waranqa pachak chunka sapan


W P CH S

  6 4
Suqta chunca tawayuq
  3 8
Kimsa chunka Pusaqniyuq
 

Teniendo en cuenta el tablero de valor posicional escribir el nombre de los números en


quechua:

- 33 = Kimsa chunka kimsayuq


- 97 = Isqun chunka qanchisniyuq
- 108 = Pachak pusaqniyuq
- 126 = Pachak iskay chunka suqtayuq
- 366 = Kimsa pachak suqta chunca suqtayuq
- 1542 = Waranqa, pichqa pachak tawa chunka iskayniyuq

Qampa DNI nisqanta willaykamuway: ¿Haykataq qampa DNI nisqampa yupaynin?


Docente: Hans Fredy Cárdenas Carrasco
Chunka pusaqniyuq, pusaq chunka isqunniyuq, iskay chunka kimsayuq, pusaq chunka
hukniyuq.

Qampa qayanaykipa yupayninta willaykamuway:

Isqun pachak isqun chunka isqunniyuq, pusaq pachak isqun chunka iskayniyuq, tawa pachak
hukniyuq.

¿Ima punchawtaq, ima watataq, ima killataq paqarimurqanki? willaykamuway:

Ñuqa paqarimurqanki chunka suqtayuq chaskachaw punchaw, Waranqa isqun pachak qanchis
chunka suqtayuq watapi, Inti Raymi killa.

También podría gustarte