Úragati le, jawágunti ugúferani luma ugúferani. Bueno.
ugúferani le, galügüti bandi mudún. Bidin lúbiñe gürigia le, barábachun yágiñe, barábachun yágiñe, bandi mudún baríjabaña lúbiñe. Nijá jayu lárigiburi le líbajan jaweí tuagu touba luban. Widü piso tiñu luban mutu ligía. ¡Aránseguati ugúferani le loúagua buidu! Añájati libíña ugúferani le. Compa le jígandei, ǘ rüwa irúmu bau eíbuga luágun aban wübü lun giárabei lan badáirunu luban. Lábuluguñoun seru. Ñei lagánawa wügüri le lábuguarügüñei ladüga leméindün. Ligíarügüñei ñei. Sun wügüri le lunber lidin ñei, laríjibein sun liábin yétegiñe, doóunugiñe. Laríjibei sun lamúderun, lidin lúbiñoun. To lanboun weíriou, aban wanúi. Lárigiñe wügüri ligía, ábanrügüñei tebénari luban ani mafúnederetu lugúndu síliwatu. Sun le lunbei labélurun mosu laríjin láfuridun lidagiñe aban bena. Leméindün loúagua, ligía lidinbei aganóua luágu wübü lueí jeidin wüg ǘriña ebéluja lúbiñe. Bueno. Chül ǘ aban weyu leti buga jígandei le, lachülürati dan lun gan lan cumpleaño. Ǘ rüwaügaali weyu lubá laní jigande le cumpleaño, ligía lach ǘ lürün lugúferan jígandei le ebéluja lumoun. Lach ǘ lürün ñei, "Üg, báfaguagüle, compa. Lidan dan giñe biábin camá giñe sábiu bugúya. Buséntina wad ǘgün aban darádun. Quei gíñajadi ban nugúferan, ítaga tia weyu nani cumpleaño, compa, buséintina tía selebrar nani lun bíñajan woun". "Au báfaguagüle tia nugúferan. Üg, náfura. Mosu níñajan bun. Aná gue to báfaguagüle, sun le wad ǘgübei, compadre, waü." Biámarügaali weyu lubá abínajani, ligíati buga taríñagun wanúi to toti lani buga jígandei le weíriou: "Bueno. An san bugúya, ¿caba san giñe banángun lubá bani cumpleaño jarúga? ¿Caba san au bidin abínaja?" "Madíjeri ba. Raboun weyu to náfurida. Neíbuga agáñeija nanángun yara chápurugu lun giárabei lan náfuridun. Wéyugiru lubá jarúga." Sensu san luma? ¡Süg ǘ lau tubána wagádi tuágu tídibu! Lad ǘ ragun buga wür ǘ ri le, aban lach ǘ lagun tau buga ligálasun durúrutu. Le aban gugúdi yárügüñei, le aban yágütañei. Le aban tar ǘ na lisímisi durúruti, la aban chátiti. Leíbuga wüg ǘ ri le ǘ madarugu. Ábanrügaali larígei, aban lígiri taráwa. Tíbiti, ¿jagoú funa? ¿O ítara liña lag ǘriajoún mutu le ligíbaugun ubóu le? Lach ǘ lürübati wüg ǘ ri le lada ǘ rün sisi raboun weyu lúbiñe lugúferan. Úati buga compadre ñei lárigiti buga compadre ádara pasu. Aban lebélurum jígandei le touba touba muna, anájeina le jayu mudún, anájeina le, anájeina, anájeina, ládaraguni labu lúgalaga. Leíbuga reiti lúbiñoun sástiri. Lad ǘ rün sedü guñoun lach ǘ lüra lúbiñe sástiri; lada ǘrünbei yebu nefu guñou, jücháwaaru labíte, ligálasum, lisímisin, lisábadun, lubúnidin, luban. "Mama me tía lun baréngun lun compadre lau íweruja nan lan tíu lil ǘ gun mudún to ǘ bafi ñe luban tun nanángu," ligíati jígande letunti lani weíriou. Ligía toti lan weíriou ---ja! jiñáruraü tura!, ¡süg ǘ tu tau Litegura yara Bariu! Chül ǘ ti buga weyu lun gawárabei lan jad ǘgüni abínajani le. Aban lach ǘ lürün íñajati le tidoun mansión to. Mansión tugúya ñ ǘ rüraü ta tia --- ǘ rüwa irúmu agéyedagua lau cara tarígei! Ligía le tia bebélurun turágeirugun, úati ni aban Wüg ǘri. Bandi jiñáriñu lueígiñe tarigei dagá lumoun tarígei. Solo jináriño. ¿Jagáña funa wüg ǘ riña? Mach ǘlügiña. Aban laríñagun jígandei le tun lan weírou: "Beíbagubei nubá. Bagúrabubadina ǘ mada. Nagánbubei láfurun nugúferan." Aban tígiragüdün wanúi to múnadagiñe. Tiábi, tiábi, tiábi, tiábi. Lamídan ǘ ma lúmagua, nejein aban tídibu wewe ñei, ma tueírin. Lidan tegéyedagubei wanúi to lau tídibu wewe to ítara, ǘ rüwa irúmu tau egéyeda lau tídibu wewe to lubá tárügüdüni üma le surúrugu lun tidin tubáraugoun. Tugúya ǘmada, tugúya ǘ mada, tugúya ǘ mada. Tach ǘ lürü tebénari mansión, aban táwarun lun tugúferan 'one side'. "Wagíaguarügü la tía lau, compá" tugúya lun. "Ca meígeibei, comadre?" "Subúsiti san bun caba lan bíñaja?" "Uá tía, comadre". "Cábagi jamúga urému le lunbei bíñajani?" 'Maskin lus his chipskin. Torn laik a bon di werams. You lai. You lai. You lai. Torn laik a bon di werams.' Ligía la tía bíñaja. Maríñaja ba tía. Ligía la tia bíñaja. "Cateí laníchigubei le, comadre?" "Ligía la bíñaja, compa. Ligía la. Naríñagubei bun jarúga." Aban lan ǘ güni wüg ǘ ri le lifídu, lidin touboun numa, joúchagua lei, joúchagua lei, jóuchagua lei. Lídañei dan. Nújeinguati buga aban jiñáru mebéluraügiruti lad ǘga quei buídumeraü tan, nibúsigaritu lueí gurírüg ǘa ǘ. Da ǘdaüñaja tiñáti. Nijáti jígandei le, ádaja pasu ñai lúbiñe aríjei ida liña lan lagánbun luágu catei le. "Ug! Caba san ora liábin compadre lubá láfurun? Wíngubei au jamúga tia lubá compa. Quei mayábijali lan compa, níwinragubei lun lagánbuni náfurun yétegiñe lun giárabei lan liábin compadre". Nijáti buga jígandei le asánsiragua. Nujáguati labíte jígandei le dajéñu. Láfurati buga lugúferati le lunti buga lagánbuni compa le yag ǘ roun lubáti buga giábei lan liábin yétegiñe lueígiñe San Gil le ñei lubeí laganoúa. "Üg! Fuja! Nugúferan ligíra. Üg! Líñajan nugúferan ligíra den!". Lachúbara jígandei le lun giárabei lan lada ǘrünu labite. Laságarunu. Lad ǘ r ǘ bali le yágiñe, lídañei dan. Dan le lada ǘ rübali le yágiñe, ánjoun du lueígiñe tanága. Murúyatu "Üg,! ligía. Dagá ñeijein; ragü la isíresi ad ǘga ida luba lan lafáfadajanu. "Lídañou dan," liña wüg ǘri le. Lach ǘ lünti buga luágu tarígei wewe to garánaboun, ñeiña lad ǘ gei garáragua ǘ ligíra ǘ rüwa irúmu lubá lárügüdüni üma le surúbei. Úntenti buga weírou. Úntenti buga mutu to lueígiñe üma le. Tótima buga buídutimabou, siendo que le buga nijá lan buga ugúferani le íñaja, ligía bugáti tidáni jiñaru to tebélurun. Aban tídin añúra lidan aban caná muñugunaja tugúyati ñei, tarígeirugu muna. Murúsu ora anjein belú weíriei wagánga. Ligíati, ca funa buga uágu madágun lubáli le lunbei ladáguni lúbiñe. Lach ǘ lürun, adágu ligía pasu, adágu ligía pasu, adágu ligía pasu. Dan le lach ǘ lürün ora lun líwinrun íñajati ligía láfuridun wüg ǘ ri le asísija. Dan meti liábin, úaarun meti jiñáru. Ábanrügaaru jiñaru. Ábanrügaaru meti jiñáru to buídumera ǘ timaboun to yágütaboun canárugu. Buídumera ǘtu tía jiñáru tugúya! Deti buga lebélurun jígandei le, "Win ba, compadre. Win ba, compa. Wabínaja tía ya áriabu to". Nijáti buga wanúi to luáguti tarígei muna íchajati coba lun. Íngirati buga cutéte le asísija quei lagánbuni íñajani le. Lidin jígandei le áluajoun weírou. Lach ǘlürün luágu bena, jucu loun lagáraragunu lun gawánrabei lan jamícsirum pisi ligía. Loúburunu, lárügüdünu, lagáraragunu, ch ǘla anjoun ñüdü lubá agábulegüdeina. Iníte weíriei tárigi. Lebélurati buga cutéte le lárigiñe lasísijan, aríagua ligía, aríagua ligía. Nujá jiñáru to ítagañou. Lújati buga juan to tarígeirugu muna to. Incha lei larüna tun. Janúfudeti lugúdun jabúja jiñáru to. Ichan lei ya. Janúfudeti tueí den! Línchabaliya tu tagárarun. Lújaburuguñou. Ítara tiña lubá. "Wel, compadre, gíñajatibu. ¿Ida liña san bíñaja le, compadre? Lídañeigiñeti dan, compa". Le tía jañúrubei jiñáriñu ja tidan mansión to, úati jala ǘ. Chagúga, chagúga, chagúga. Nujá amu asta luágu tege amu lun giára lan jeméragun jiñáriñu ja tidan muna to, lugúndun buin muna jau abíñajatiñu. Ligía jiñáru to, queisi lígiragüdü wagánga canárugun, mañúrutu jadan. Buídumera ǘtugu túnguañouti queti buga. Lígirabüdünu jígandei le copañera to, ñüdüya ti buga bougudin. Boúgudiñou ta. Mánjatu tía teréderum múnada queri tuyúga lan cuncusáboun lun íñajati. "Úg, compa waü, gíñajatibu". "Báfaguagüle, compa, aní ítara meme wamá". "Wíngubei bágia catei lun giára lan nájingichujan catei compadre". Úati wüg ǘ ri lun labínajan tuma wanúi to lugúndun wüg ǘri le, emeíndüti. Ligía tia boúgudi tubei. Sun labínajan lúmagiñe lad ǘ nrün disi bou tarúgan, aban jiñáru to. Mígiragüdün lumútu. Ligía, dan le laganoúbei luágu wübü ligía, ábanrügü lubeí tebénari luban. Mafúnederetu. Anjein erédea da ǘda ǘñaja yágüta, laríjibei sun le lunbei lebélurun tidoun muna to, porque ñeígiñeba lebélura. Bueno. "Wiña ba, compadre. Wiña ba. Wiña ba, an abínaja námuga". "Báfaguagüle, an náfuraya bun lun giára lan babínajan". Lajúcurunu jiñáru to, garágua loun. Manúfudeeliti cutéte tueí jiñáru to den. Línchuni lar ǘna tun lun tadágarun lumoun, "Üg! Üg! Maní la abínajani le, compadre waü". "Ida liñagi abínajani le, compadre?" "Bidinbei ariñaga nuágu ítara?" Ayánujaruti buga wanúi to lunti buga tani weíriei que 'Maskin lus his chipekin an torn laik a bon di werams," uáguti lanti buga weírei. "An compadre waü, cágie uágu biábibei aríñaga ya que Maskin lus his chipskin an tor laik a bon di werams? Jalíagi, compadre, nidi íwerujei tíu bil ǘ gün mudún tun, nege, nisábadun nigálasun, nabíte, nisísin, nubúnidin, nubádun, compadre? Túmagiñe weyu le, compa, giárati magúferagua wamá, boy. Gudá!"
«The Gorila and Monkey co-godfathers». En According to our ancestors:
Folk texts from Guatemala and Honduras , editado por Mary Shaw, 510(512). Linguistics and related fi elds 32. Norman, Oklahoma: University of Oklahoma, 1971. https://www.sil.org/system/fi les/reapdata/21/59/10/21591062766755375365 519515543992717271/10046.pdf . 309(311)-324(326).