3.

Gaia

Zenbaki-serieak

3.1 Definizioak eta adibideak

1
X
Definizioa. Izan bedi {an }n2N z. e. segida. ak = a1 + a2 + · · · + an + . . .
k=1
moduko adierazpena {an }n2N segidaren gaiek osatutako zenbaki-seriea edo zenbaki
errealezko seriea dela diogu.

1
X n
X
Definizioa. Izan bedi ak z. e. seriea. Sn = a1 + a2 + · · · + an = ak batura
k=1 k=1
1
X
ak seriearen n-garren batura partziala dela esango dugu.
k=1

1
X
Beraz, ak seriearekin lotuta, bi segida agertzen dira: {an }n2N batugaien segida
k=1
eta {Sn = a1 + a2 + · · · + an }n2N batura partzialen segida.

1
X
Definizioa. Izan bedi ak z. e. seriea eta {Sn }n2N bere batura partzialen segida.
k=1

1
X
(i) ak seriea konbergentea (edo {an } segida batugarria) dela esango dugu {Sn }
k=1
batura partzialen segida konbergentea bada, seriearen batura lim Sn izanik.
n!1
1
X
Kasu honetan, seriearen batura adierazteko an ikurra erabiliko dugu ere,
n=1
hots,
1
X
ak = lim Sn = lim (a1 + a2 + · · · + an ) .
n!1 n!1
k=1

49
50 3. Zenbaki-serieak

1
X
(ii) ak seriea dibergentea dela diogu {Sn } segida dibergentea bada. lim Sn =
n!1
k=1
1
X
±1 bada, orduan ak = ±1 idatziko dugu.
k=1
1
X
(iii) {Sn } oszilatzailea bada ak seriea oszilatzailea dela diogu eta bere batura
k=1
ez da existitzen.

Beraz, laburbilduz, serie baten izaera bere batura partzialen segidaren izaera da.
Gainera, oszilatzailea ez denean,
1
X
ak = lim Sn .
n!1
k=1

Adibideak.
1
X
(1) a, a 6= 0 izanik, dibergentea da, jarraian ikusiko dugun bezala. Kasu honetan
k=1
batugaien segida {an }n2N = {a}n2N segida konstantea da. Kalkula dezagun n-
garren batura partziala
Sn = a1 + a2 + · · · + an = a + a + · · · + a = na.
1
X
Batura partzialen segida dibergentea da eta beraz a dibergentea da ere.
k=1
Gainera, (
1
X +1, a > 0 denean,
a = lim Sn = lim na =
n!1 n!1 1, a < 0 denean.
k=1
1
X
(2) ( 1)k seriearen n-garren batura partziala kalkula dezagun:
k=1
(
0, n bikoitia bada,
Sn = 1 + 1 + ( 1) + 1 + · · · + ( 1)n =
1, n bakoitia bada.
1
X
Batura partzialen segida oszilatzailea denez, ( 1)k seriea oszilatzailea da.
k=1
1
X
Definizioa. ak seriea r arrazoiduneko serie geometrikoa dela esango dugu baldin
k=1
eta {an } batugaien segida r arrazoiduneko segida geometrikoa bada. Beraz, r arra-
zoiduneko serie geometriko baten adierazpen orokorra honako hau da:
1
X
a1 r k 1
, a1 6= 0, r 6= 0,
k=1
3.2. Zenbaki-serieen oinarrizko propietateak 51

Azter dezagun serie geometrikoen izaera.

1
X
r = 1 bada, a1 seriea dugu, hots, (1) adibidean aztertu duguna eta badakigu
k=1
dibergentea dela bere batura +1 edo 1 izanik a1 positiboa edo negatiboa den
arabera.
r 6= 1 bada, aurreko gaian frogatu genuen bezala,
Å ã
a1 a1 r n 1 rn
Sn = a 1 + a 2 + · · · + a n = = a1 .
1 r 1 r
Orduan 8 a1
>
> , |r| < 1 bada,
>
> 1 r
1
X >
<
+1, r > 1 eta a1 > 0 badira,
a1 r k 1
= lim Sn =
n!1 >
> 1, r > 1 eta a1 < 0 badira,
k=1 >
>
>
:
6 9, r  1 bada.
1
X
Beraz, a1 r k 1
konbergentea da baldin eta soilik baldin |r| < 1. Gainera, konber-
k=1
gentea denean,
1
X a1
a1 r k 1
= .
k=1
1 r
1
X 1
X
1 1
Definizioa. serie harmonikoa dela diogu eta ↵ 2 R bada, moduko
nn=1 n=1
n↵
seriea serie harmoniko orokortua da.

1 1
Serie harmonikoen izaera ezin da aztertu batura partzialen bidez. Sn = ↵ + ↵ +
1 2
1
· · · + ↵ segidaren limitea kalkulatzea ezinezkoa da aurreko gaiak ikusitako meto-
n
doekin. Aurrerago aztertuko dugu ↵-ren zein baliotarako den konbergentea eta
zeinetarako ez.

3.2 Zenbaki-serieen oinarrizko propietateak

Proposizioa 3.1. Zenbaki-serie batean batugai-kopuru finitua sartzen edo kentzen
bada, lortzen den serie berriaren izaera aurrekoaren izaera bera da. Beraz, serie
batean batugai-kopuru finitu bat aldatzeak ez du eraginik seriearen izaeran.
Demagun jatorrizko seriea konbergentea dela, bere batura S izanik, eta sartu edo
kendu egiten ditugun gaien batura a dela. Orduan serie berriaren batura S a
(gaiak kentzen baditugu) edo S + a (gaiak sartzen baditugu) izango da.

Oharra. Aurrekoaren arabera, serie baten izaera aldatzen ez denez gai-kopuru finitu
bat aldatzean, seriearen konbergentzia aztertzerakoan batura zein batugaitan hasten
52 3. Zenbaki-serieak

den ez du garrantzirik. Hau dela eta, hemendik aurrera serie baten izaera soilik
kontsideratzen dugunean, batukarian batugaien indizeak ez ditugu adieraziko.
P
Proposizioa 3.2. an z.e. seriea konbergentea bada, orduan lim an = 0.
n!1

P
Froga. an konbergentea denez {Sn } batura partzialen segida konbergentea da.
Izan bedi S = lim Sn .
n!1
8n 2, an = Sn Sn 1 beraz,

lim an = lim (Sn Sn 1) = lim Sn lim Sn 1 =S S = 0.

n!1 n!1 n!1 n!1
P
Korolarioa 3.3. Izan bedi {an }n2N z. e. segida. lim an 6= 0 bada, orduan an
n!1
dibergentea da.
1
X 1
X
Proposizioa 3.4. Izan bitez an eta bn z. e. serie konbergenteak, haien
k=1 k=1
baturak a eta b izanik, hurrenez hurren. Orduan

1
X
(i) (an + bn ) seriea konbergentea da eta
k=1

1
X 1
X 1
X
(an + bn ) = an + bn = a + b.
k=1 k=1 k=1

1
X
(ii) Izan bedi 2 R. Orduan an seriea konbergentea da eta
k=1

1
X 1
X
an = an = a.
k=1 k=1

1
X 1
X
Froga. Izan bitez {Sn } an seriearen batura partzialen segida eta {Sn0 } bn
k=1 k=1
seriearena. Orduan
lim Sn = a eta lim Sn0 = b.
n!1 n!1

1
X
(i) Izan bedi {Sn00 } (an + bn ) seriearen batura partzialen segida.
k=1

Sn00 =(a1 + b1 ) + (a2 + b2 ) + · · · + (an + bn )

=a1 + a2 + · · · + an + b1 + b2 + . . . bn = Sn + Sn0 , 8 n 2 N.
3.2. Zenbaki-serieen oinarrizko propietateak 53

Beraz, {Sn00 } bi segida konbergenteren arteko batura da eta ondorioz konber-

1
X
gentea. Hau da, (an + bn ) konbergentea da. Gainera,
k=1
1
X
(an + bn ) = lim Sn00 = lim (Sn + Sn0 ) = lim Sn + lim Sn0 = a + b.
n!1 n!1 n!1 n!1
k=1
1
X
(ii) Izan bedi 2 R eta {Tn } an seriearen batura partzialen segida. Orduan
k=1
Tn = a1 + a2 + · · · + an = (a1 + a2 + · · · + an ) = Sn , 8 n 2 N.
1
X
{Sn } konbergentea denez, {Tn } konbergentea da, hau da, an konbergentea
k=1
da. Gainera,
1
X
an = lim Tn = lim Sn = lim Sn = a.
n!1 n!1 n!1
k=1
P
Definizioa. Izan bitez an z. e. seriea eta {Sn } bere batura partzialen segida.
P
an serieak Cauchyren baldintza betetzen duela esango dugu baldin eta
8 ✏ > 0 9 n0 = n0 (✏) 2 N : 8 m > n n0 |Sm Sn | = |an+1 + an+2 + · · · + am | < ✏
P P
Teorema 3.5. Izan bedi an z. e. seriea. an konbergentea da baldin eta soilik
baldin Cauchyren baldintza betetzen badu.
P
Froga. an konbergentea da baldin eta soilik baldin {Sn } konbergentea bada eta
konbergentea izatea eta Cauchyren segida izatea ere baliokideak dira. Beraz,
8 ✏ > 0 9 n0 2 N : 8m > n n0 |Sm Sn | = |an+1 + an+2 + · · · + am | < ✏.
P
Baina aurrekoa an serieak Cauchyren baldintza betetzen duela esan nahi du.
1
X 1
Proposizioa 3.6. serie harmonikoa ez da konbergentea.
n=1
n

1
X 1
Froga. Ikusiko dugu serieak ez duela Cauchyren baldintza betetzen eta beraz,
nn=1
aurreko teoremaren arabera, seriea ezin da konbergentea izan.
Izan bedi n0 2 N edozein. lim 2k = +1 denez, ziurta daiteke existitu egiten dela
n!1
k 2 N non 2k+1 > 2k n0 diren. m = 2k+1 eta n = 2k hartuz,
1 1 1
|S2k+1 S2k | = k + k + · · · + k+1
2 +1 2 +2 2
1 1 1
+ + . . . k+1
2k+1 2k+1 2
2 k 1
= k+1 = .
2 2
54 3. Zenbaki-serieak

Beraz, ✏ = 1/2 denean, n0 2 N guztietarako existitzen dira n = 2k , m = 2k+1 ,

X 1
1
m > n n0 , non |Sm Sn | ✏ den. Hau da, serieak ez du Cauchyren
n=1
n
baldintza betetzen eta ondorioz ez da konbergentea.

3.3 Gai positiboko serieak. Konbergentziarako

irizpideak
Definizioa. Izan bedi {an }n2N z. e. segida. Baldin eta an 0 bada n 2 N
P
guztietarako, orduan an gai positiboko seriea dela diogu.
P P
Teorema 3.7. Izan bedi an gai positiboko seriea. Orduan, an seriea konbergen-
tea edo +1-rantz dibergentea da. Hau da, oszilatzailea edo 1-rantz dibergentea
den gai positiboko serierik ez dago.
P P
Gainera, an seriearen batura partzialen segida {Sn } bada, an konbergentea da
baldin eta soilik baldin {Sn } goitik bornatua bada.

P
Froga. Izan bedi an gai positiboko seriea eta {Sn } bere batura partzialen segida.

8n 2 N Sn Sn 1 = an 0 =) 8n 2 N Sn Sn 1.

Hau da, gai positiboko serie baten batura partzialen segida gorakorra da. Beraz, bi
posibilitate daude:

• {Sn } goitik bornatua: kasu honetan, gorakorra denez, {Sn } konbergentea da,
P
hau da an konbergentea.
P
• {Sn } ez goitik bornatua: {Sn } +1-rantz dibergentea da eta an = +1.
P P
Definizioa. Izan bitez an eta b gai positiboko serieak. Baldin eta an  bn
P n P
bada n 2 N guztietarako orduan an seriea bn seriearen serie minorantea dela
P P
diogu eta bn an seriearen serie maiorantea.
Serieen arteko erlazio hau hurrengo ikurraren bidez adieraziko dugu:
X X
an << bn .
P P
Teorema 3.8 (Konparazio-irizpidea). Izan bitez an eta bn gai positiboko se-
P P
rieak, an << bn izanik. Orduan

P P
(i) bn konbergentea bada, an ere konbergentea da.
P P
(ii) an dibergentea bada, bn ere dibergentea da.
3.3. Gai positiboko serieak. Konbergentziarako irizpideak 55

P P
Froga. (i) Izan bitez {Sn } eta {Sn0 } an eta bn serieen batura partzialen segidak,
hurrenez hurren.

a n  bn , 8n 2 N =) Sn  Sn0 , 8 n 2 N.
P
Orduan, bn konbergentea () {Sn0 } goitik bornatua =) {Sn } goitik bornatua
P
() an konbergentea.
P P
(ii) Absurdora eramanez, demagun an dibergentea izanik, bn konbergentea dela.
P
Orduan (i) atala aplikatuz an konbergentea izango litzateke.
P
Beraz, bn dibergentea da.

Adibideak.
(1) Serie harmoniko orokortuen izaera.

1
(
X 1 konbergentea, ↵ > 1 denean,
n=1
n↵ dibergentea, ↵  1 denean.

↵ = 1 denean jadanik frogatu dugu dibergentea dela.

↵ < 1 denean,

1 1 X1 X 1
n↵ < n, 8n 2 N =) ↵
> , 8n 2 N =) << .
n n n n↵
P1 P 1
dibergentea denez, konparazio-irizpidearen arabera, dibergentea da.
n n↵
↵ > 1 denean,
X 1 1 1 1 1 1 1 1 1
=1+ + ↵ + ↵ + ↵ + ↵ + ↵ + ↵ + ↵ + ...
n↵ 2 ↵ 3 4 5 6 7 8 9
Parentesiak sartzean seriearen izaera ez da aldatzen. Beraz, serie berri bat definituko
P
dugu, bn non

b1 = 1
1 1 1 1 2 1
b2 = ↵ + ↵  ↵ + ↵ = ↵ = ↵ 1
2 3 2 2 2 2
1 1 1 1 1 1 1 1 4 1
b3 = ↵ + ↵ + ↵ + ↵  ↵ + ↵ + ↵ + ↵ = ↵ = ↵ 1
4 5 6 7 4 4 4 4 4 4
..
.
Å ãn 1
1 1 1 2n 1 1
bn = + + · · · +  = ↵
(2n 1 )↵ (2n 1 + 1)↵ (2n 1) ↵ (2n 1 ) ↵ 2 1
56 3. Zenbaki-serieak

Å ãn 1 Å ãn 1
P P 1 P 1
Hau da, bn << eta serie geometrikoa konbergentea
2↵ 1 2↵ 1
1 P
da |r| = < 1 delako, beraz, konparazio-irizpidearen arabera, bn konbergen-
2↵ 1
P 1
tea denez, ere.
n↵
1
X 1 + cos2 (n2 7)
(2) gai positiboko seriea konbergentea da. Ikus dezagun.
n=1
n2

1 + cos2 (n2 7) 2
cos2 (n2 7)  1, 8n 2 N =)  , 8 n 2 N.
n2 n2
1
X 1
X
1 + cos2 (n2 7) 2
Hau da, << , Orduan,
n=1
n2 n=1
n2

X 1 X 2
konbergentea =) konbergentea
n2 n2
X 1 + cos2 (n2 7)
=) konbergentea.
n2

P P
Teorema 3.9 (Limitearen irizpidea). Izan bitez an eta bn gai positiboko se-
an
rieak, bn 6= 0 izanik n 2 N guztietarako. Izan bedi lim = .
n!1 bn

P P
(i) 6 0, +1 denean,
= an konbergentea da baldin eta soilik baldin bn konber-
gentea bada.
P P
(ii) = 0 denean, bn konbergentea bada, an ere konbergentea da.
P P
(iii) = +1 denean, bn dibergentea bada, an ere dibergentea da.

an
Froga. (i) an 0 eta bn > 0 dira n 2 N guztietarako eta = lim 6= 0, +1 dela
n!1 bn

suposatzen dugu, beraz > 0. ✏ = hartuz,

2
an
9 n0 2 N : 8n n0 <=)
bn 2
an 3
8n n0 < < =)
2 bn 2
3
8n n0 bn < a n < bn .
2 2
3.3. Gai positiboko serieak. Konbergentziarako irizpideak 57

Orain, konparazio-irizpidea eta serieen oinarrizko propietateak erabiliz,

X X3
bn konbergentea =)
2
X X
an konbergentea =)
2
X
bn konbergentea =) an konbergentea;
X
bn konbergentea =) bn konbergentea.

an
(ii) lim = 0 bada, ✏ = 1 hartuz, existitzen da n0 2 N non n n0 guztietarako
n!1 bn
an
< 1 den. Beraz, n n0 bada, an < bn . Berriro, konparazio-irizpidea aplikatuz,
bn
X X
bn konbergentea =) an konbergentea.

an
(iii) lim = +1 bada, M = 1 hartuz, existitzen da n0 2 N non n n0 guzti-
n!1 bn
an
etarako > 1 den. Hau da, n n0 bada, an > bn . Konparazio-irizpidearen
bn
arabera, X X
bn dibergentea =) an dibergentea.
1
X 1
Adibidea. p dibergentea da.
n=1
n+ n
1 1
Izan bitez an = p 0 eta bn = 0, 8 n 2 N.
n+ n n

1
p
an n+ n n
lim = lim = lim p = 1.
n!1 bn n!1 1 n!1 n + n
n
P1 P 1
Beraz, limitearen irizpidearen arabera, dibergentea denez, p diber-
n n+ n
gentea da.
P
Teorema 3.10 (Pringsheimen irizpidea). Izan bitez an gai positiboko seriea eta
↵ 2 R.

P
(i) lim n↵ an 2 [0, 1) bada eta ↵ > 1, orduan an konbergentea da.
n!1
P
(ii) lim n↵ an 2 (0, 1] bada eta ↵  1, orduan an dibergentea da.
n!1

1 an
Froga. Izan bedi bn = ↵
. lim n↵ an = lim denez, limitearen irizpidearen
n n!1 n!1 bn
arabera, eta serie harmoniko orokortuen izaera kontuan hartuz, hurrengoa dugu:
58 3. Zenbaki-serieak

P 1 P
(i) ↵ > 1 bada, ↵
konbergentea da, beraz, lim n↵ an 2 [0, 1) denean an
n n!1
konbergentea da.
P 1 P
(ii) ↵  1 denean dibergentea da, beraz, lim n↵ an 2 (0, 1] denean an
n↵ n!1
dibergentea da.
P
Teorema 3.11 (D’Alamberten irizpidea edo zatiduraren irizpidea). Izan bedi an
gai positiboko seriea eta demagun hurrengo limitea existitu egiten dela:
an+1
lim = l.
n!1 an
P
(i) Baldin eta l < 1 bada, orduan an konbergentea da.
P
(ii) Baldin eta l > 1 bada, orduan an dibergentea da.

1 l
Froga. (i) l < 1 denez, ✏ = > 0 hartuz,
2
an+1 1 l
9 n0 2 N : 8n n0 l < =)
an 2
an+1 1 l 1+l
8n n0 < +l = = q < 1.
an 2 2
Orduan, n n0 bada,

an+1 q n+1 an+1 an an 1 an0

q= n =) n+1
 n  n 1
 ···  = A.
an q q q q q n0
P
Hau da, n n0 bada, an  Aq n . Gainera, q n serie geometrikoa konbergentea da
P
0 < q < 1 delako, beraz, konparazio-irizpidearen arabera an konbergentea da.

(ii) Kasu honetan l = +1 edo l 2 R izan daiteke.

an+1
l = +1 bada, M = 1 hartuz, existitzen da n0 2 N non n n0 guztietarko >1
an
den.
l 2 R bada, l > 1 izanik, ✏ = l 1 > 0 hartuz,
an+1
9 n0 2 N : 8n n0 l < l 1 =)
an
an+1
8n n0 > l + 1 + l = 1.
an
an+1
Hau da, bi kasuetan existitzen da n0 2 N non n n0 denean
> 1.
an
Beraz, an+1 > an , hau da, gai positiboko segida gorakorra dugu eta ondorioz, lim an
P n!1
ezin da 0 izan eta an dibergentea da.
3.3. Gai positiboko serieak. Konbergentziarako irizpideak 59

1
X 1
Adibidea. konbergentea da.
n=1
(2n + 1)!

1
an = > 0 da n 2 N guztietarako, beraz aplika dezakegu D’Alamberten
(2n + 1)!
irizpidea.
1
an+1 (2n + 3)! (2n + 1)! 1
lim = lim = lim = lim = 0 < 1.
n!1 an n!1 1 n!1 (2n + 3)! n!1 (2n + 3)(2n + 2)
(2n + 1)!
Beraz, D’Alamberten irizpidearen arabera, serie hau konbergentea da.
P an+1 P
Oharra. Izan bedi an gai positiboko seriea. lim = 1 bada, an konber-
n!1 an
gentea nahiz dibergentea izan daiteke.
1 an+1 n P1
Adibidez, an = bada, lim = lim = 1 eta badakigu serie
n n!1 an n!1 n + 1 n
harmonikoa dibergentea dela.
1 an+1 n2 P 1
Aldiz, an = 2
hartuz gero, lim = lim 2
= 1 eta serie har-
n n!1 an n!1 (n + 1) n2
moniko orokortua konbergentea da.
P an+1
Baldin eta an gai positiboko seriea bada, lim = 1 izanik, orduan hurrengo
n!1 an
irizpidea erabil daiteke.
P
Teorema 3.12 (Raaberen irizpidea). Izan bedi an gai positiboko seriea, zeine-
an+1
tarako lim = 1 den, eta izan bedi
n!1 an
Å ã
an+1
lim n 1 = l.
n!1 an
P
(i) Baldin eta l > 1 edo l = +1 bada, orduan an konbergentea da.
P
(ii) Baldin eta l < 1 bada, orduan an dibergentea da.
1
X 1 · 3 · 5 · · · · · (2n 1)
Adibidea. seriearen izaera aztertuko dugu.
n=1
2 · 4 · 6 · · · · · (2n)

1 · 3 · 5 · · · · · (2n 1)
an = > 0, denez n 2 N guztietarako, D’Alamberten irizpidea
2 · 4 · 6 · · · · · (2n)
aplika daiteke.
1 · 3 · 5 · · · · · (2n 1)(2n + 1)
an+1 2 · 4 · 6 · · · · · (2n)(2n + 2) 2n + 1
lim = lim = lim = 1.
n!1 an n!1 1 · 3 · 5 · · · · · (2n 1) n!1 2n + 2
2 · 4 · 6 · · · · · (2n)
60 3. Zenbaki-serieak

Beraz, ezin dugu ezer ziurtatu. Aplikatuko dugu orduan Raaberen irizpidea.
Å ã Å ã
an+1 2n + 1 2n + 2 2n 1
lim n 1 = lim n 1 = lim n
n!1 an n!1 2n + 2 n!1 2n + 2
n 1
= lim = < 1.
n!1 2n + 2 2
1
X 1 · 3 · 5 · · · · · (2n 1)
Ondorioz, dibergentea da.
n=1
2 · 4 · 6 · · · · · (2n)
Å ã
an+1 an+1
Oharra. lim = 1 eta lim n 1 = 1 direnean ezin da ezer ziur-
n!1 an n!1 an
P
tatu an seriearen izaerari buruz, soilik Raaberen irizpidea kontuan hartuz. Beste
argudio batzuk erabili behar dira.
P
Teorema 3.13 (Cauchyren irizpidea edo erroaren irizpidea). Izan bedi an gai
positiboko seriea eta demagun hurrengo limitea existitu egiten dela:
p
lim n an = l.
n!1
P
(i) Baldin eta l < 1 bada, orduan an konbergentea da.
P
(ii) Baldin eta l > 1 bada, orduan an dibergentea da.

1 l
Froga. (i) l < 1 denez, ✏ = > 0 hartuz
2
p 1 l
9 n0 2 N : 8n n0 | n an l| < =)
2
p 1 l 1+l
8n n0 n
an < +l = =q<1 =)
2 2
8n n0 an < q n .
P P P
Hau da an << q n eta q n serie geometrikoa konbergentea da 0 < q < 1
P
delako, beraz, konparazio-irizpideak ziurtatzen digu an konbergentea dela.

(ii) Kasu honetan l = +1 edo l 2 R izan daiteke.

l = +1 bada, M = 1 denean, existitzen da n0 2 N non n n0 guztietarako
pn a > 1 den, hau da, n
n n0 denean an > 1 da.
l 2 R bada, l > 1, ✏ = l 1 > 0 hartuz,
p
9 n0 2 N : 8n n0 | n an l| < l 1 =)
p
8n n0 n
an > 1 l + l = 1 =)
8n n0 an > 1.

Beraz, bi kasuetan, existitzen da n0 2 N non, n n0 bada, an > 1 den. Onodorioz,

P
lim an ezin da 0 izan eta an dibergentea da.
n!1
3.4. Gai positibo eta negatiboko serieak 61

1
X nn
Adibidea. konbergentea da. Ikus dezagun.
n=1
(2n + 1)n
nn
an = > 0 da n 2 N guztietarako eta aplika dezakegu Cauchyren irizpidea.
(2n + 1)n
 
nn n 1
lim n
= lim = < 1.
n!1 (2n + 1)n n!1 (2n + 1) 2
1
X
nn
Beraz, Cauchyren irizpidearen arabera, konbergentea da.
n=1
(2n + 1)n
P p
Oharra. Izan bedi an gai positiboko seriea. lim n an = 1 bada, ezin dugu ezer
P n!1
ziurtatu an seriearen izaerari buruz.
 
1 n 1 P1
Adibidez, an = bada, lim = 1 eta badakigu serie harmonikoa diber-
n n!1 n n
gentea dela.
 
1 n 1 P 1
Aldiz, an = 2 bada, orduan lim = 1 eta serie harmonikoa konbergen-
n n!1 n2 n2
tea da.
P an+1
Oharra. Izan bedi an gai positiboko seriea eta demagun lim= 1 dela.
n!1 an
Kasu honetan D’Alamberten irizpidearen bidez ezin dugu ezer ondorioztatu.
an+1 p
lim eta lim n an existitzen baldin badira, berdinak direnez, Cauchyren irizpi-
n!1 an n!1
dearekin ere ez dugu informazio gehiagorik lortuko.
an+1 p
Hala ere, lim ez bada existitzen, posible da lim n an existitzea.
n!1 an n!1

Teorema 3.14 (Integralaren irizpidea). Izan bedi f funtzio positiboa eta beherakorra
P
Z n 2 N guztietarako. Orduan
[1, +1) tartean. Izan bedi an = f (n),
n
an konbergen-
tea da baldin eta soilik baldin lim f (x) dx existitzen bada eta finitua bada.
n!1 1

3.4 Gai positibo eta negatiboko serieak

Aurreko atalean ikusi ditugun irizpideak bakarrik erabili daitezke seriearen batugai
guztiak positiboak direnean, edo batugai negatiboen kopurua finitua denean, kasu
honetan gai horiek kentzean seriearen izaera aldatzen ez delako. Serie batean infinitu
batugai positibo eta infinitu batugai negatibo baldin badaude, beste irizpide batzuk
bilatu behar ditugu izaera aztertzeko.
P
Definizioa. Izan bedi an z. e. seriea eta defini ditzagun
( (
an , an 0 denean, 0, an 0 denean,
a+
n = an =
0, an < 0 denean; an , an < 0 denean.
62 3. Zenbaki-serieak

P + P P
an eta an an seriearen azpiserie positibo eta azpiserie negatiboak dira, hur-
renez hurren. Argi denez,
X X X X X X
an = a+
n an , eta |an | = a+
n + an
P P + P
Proposizioa 3.15. Izan bitez an z. e. seriea eta an , an bere azpiserie
positibo eta negatiboak.
P + P P P
(i) an eta an konbergenteak badira, orduan an eta |an | konbergenteak
dira.
P + P P
(ii) an eta an bata konbergentea eta bestea dibergentea badira, orduan an
P
eta |an | dibergenteak dira.
P + P P P
(iii) an eta an dibergenteak badira, orduan |an | dibergentea da baina an
konbergentea izan daiteke edo ez.
P P
Oharra. a+
n eta an gai positiboko serieak direnez, hauen izaera aztertzeko,
aurreko atalean ikusi ditugun metodoak erabili daitezke.
P P
Definizioa. Izan bedi an z. e. seriea. an absolutuki konbergentea dela diogu
P
baldin eta |an | konbergentea bada.
P P
Teorema 3.16. Izan bedi an z. e. seriea. an absolutuki konbergentea bada
orduan konbergentea da. Gainera,
1
X 1
X
an  |an |.
n=1 n=1

P P
Froga. an absolutuki konbergentea denez, |an | konbergentea da eta beraz Cauchyren
badintza betetzen du, hau da
8✏ > 0 9 n0 2 N : 8m > n n0 ||an+1 | + |an+2 | + · · · + |am || < ✏.
|an+1 +an+2 +. . . am |  |an+1 |+|an+2 |+. . . |am | = ||an+1 | + |an+2 | + . . . |am || denez,

8✏ > 0 9 n0 2 N : 8m > n n0
|an+1 + an+2 + . . . am |  ||an+1 | + |an+2 | + · · · + |am || < ✏.
P
Hau, da an serieak ere Cauchyren baldintza betetzen du eta ondorioz, konbergen-
tea da.
1
X 1
X
Gainera, {Sn } eta {Sn0 } an eta |an | serieen batura partzialen segidak baldin
n=1 n=1
badira, hurrenez hurren,
|Sn | = |a1 + a2 + · · · + an |  |a1 | + |a2 | + · · · + |an | = Sn0 =)
1
X 1
X
an = lim Sn = lim |Sn |  lim Sn0 = |an |.
n!1 n!1 n!1
n=1 n=1
3.4. Gai positibo eta negatiboko serieak 63

P
Oharra. Teorema honen alderantzizkoa ez da egia, hau da, an seriearen konber-
gentziak ez du ziurtatzen konbergentzia absolutua.
X 1
Adibidez, aurrerago frogatuko dugu ( 1)n seriea konbergentea dela, baina
n
X 1 X1
badakigu ez dela absolutuki konbergentea ( 1)n = dibergentea delako.
n n
P P
Definizioa. Izan bedi an z. e. seriea. an serie alternatua dela diogu baldin
eta ondoz-ondoko gaien zeinuak desberdinak badira, hots,

an an+1 < 0, 8 n 2 N.

Oharra. Serie alternatu baten lehen batugaia positiboa bada, azpiindize bakoitia
duten batugai guztiak positiboak izango dira eta azpiindize bikoitia dutenak, aldiz,
negatiboak. Beraz, lehenengo gaia positiboa duen serie alternatu baten adierazpen
orokorra hurrengoa da
X
( 1)n+1 an , an 0 8 n 2 N.

Serie alternatu baten izaera aztertzeko, konbergentzia absolutua erabil dezakegu.

Lehenago ikusitakoaren arabera, seriea absolutuki konbergentea bada, konbergentea
izango da. Hala ere, seriea ez bada absolutuki konbergentea, ezin dugu ezer ziurtatu
bere izaerari buruz. Kasu honetan, hurrengo irizpidea aplika daiteke.
1
X
Teorema 3.17 (Leibnizen irizpidea). Izan bedi ( 1)n+1 an z. e. serie alter-
n=1
natua non {an } gai positiboko segida beherakorra den, lim an = 0 izanik. Orduan
n!1
1
X
( 1)n+1 an konbergentea da eta
n=1

1
X
( 1)n+1 an  a1 .
n=1

1
X
Froga. Izan bedi {Sn } ( 1)n+1 an seriearen batura partzialen segida. Kontsidera
n=1
dezagun, lehenengo eta behin, {S2n } azpisegida.

S2n = a1 a2 + a3 a4 + · · · + a2n 1 a2n = S2n 2 + (a2n 1 a2n )

{an } beherakorra denez, a2n 1 a2n 0 izango da eta ondorioz S2n S2n 2. Beraz,
{S2n } segida gorakorra da. Gainera,

S2n = a1 a2 + a3 a4 + · · · + a2n 1 a2n = a1 (a2 a3 ) (a4 a5 ) ··· a2n  a1

ak ak+1 0 delako k 2 N guztietarako. Beraz, {S2n } goitik bornatua da.

64 3. Zenbaki-serieak

{S2n } gorakorra eta goitik bornatua denez, konbergentea da. Izan bedi s = lim S2n .
n!1

Azter dezagun orain {S2n 1} azpisegida.

S2n 1 =a1 a2 + a3 a4 + · · · + a2n 1

=a1 a2 + a3 a4 + · · · + a2n 1 a2n + a2n
=S2n + a2n

{S2n } eta {a2n } konbergenteak direnez, {S2n 1} ere konbergentea da. Gainera

lim S2n 1 = lim S2n + lim a2n = s + 0 = s.

n!1 n!1 n!1

{S2n } eta {S2n 1 } konbergenteak dira, haien limiteak berdinak izanik, beraz {Sn }
ere konbergentea da eta
1
X
( 1)n+1 an = lim Sn = lim S2n = s  a1 .
n!1 n!1
n=1

1
X ß ™
n+1 1 1
Adibidea. ( 1) konbergentea da. {an } = gai positiboko segida be-
n=1
n n
X1
1 1
herakorra da eta lim = 0, beraz, Leibnizen irizpidearen arabera, ( 1)n+1
n!1 n n
n=1
konbergentea da (baina ez absolutuki konbergentea).

Batzuetan, serie baten izaera aztertzeko, serie horren gaiak biderkadura moduan
P
adierazteak interesa dauka, hots, an bn moduan idaztea komenigarria izan daiteke.
Kasu honetan, hurrengo irizpideak aplika daitezke.
X
Teorema 3.18 (Abelen konbergentziarako irizpidea). Izan bitez bn z. e. se-
X
rie konbergentea eta {an } z. e. segida monotono eta bornatua. Orduan, a n bn
konbergentea da.
P
Teorema 3.19 (Dirichleten konbergentziarako irizpidea). Izan bitez bn z. e.
seriea eta {an } gai positiboko segida. Demagun {an } beherakorra dela, lim an = 0
P n!1
izanik eta bn seriearen batura partzialen segida bornatua dela, hots, existitzen dela
P
> 0 non |Bn | = |b1 + b2 + · · · + bn |  den n 2 N guztietarako. Orduan a n bn
konbergentea da.
1
X sin(nx)
Adibidea. seriea konbergentea da, x 6= 0 edozein izanik.
n=1
n

Serie hau ez da gai positiboko seriea ez eta serie alternatua ere, beraz, Dirichleten
irizpidea erabiliko dugu bere izaera aztertzeko.
3.4. Gai positibo eta negatiboko serieak 65

1 1
Izan bitez an = eta bn = sin(nx). {an } segida beherakorra da, lim an = lim =
n n!1 n!1 n
0 izanik. Bestalde, frogatuko dugu indukzioz n 2 N guztietarako
(n+1)x
sin nx
2 sin 2
sin x + sin(2x) + sin(3x) + · · · + sin(nx) =
sin x2

dela. n = 1 denean argi dago berdintzaren bi aldeak berdinak direla. Suposa

dezagun n = k denean betetzen dela, hau da,
(k+1)x
sin kx
2 sin 2
sin x + sin(2x) + sin(3x) + · · · + sin(kx) =
sin x2

dela. Orduan,

sin x + sin(2x) + sin(3x) + · · · + sin(kx) + sin((k + 1)x)

(k+1)x
sin kx
2 sin 2
= + sin((k + 1)x)
sin x2
(k+1)x
sin kx
2 sin 2 + sin x2 sin((k + 1)x)
=
sin x2
(k+1)x
sin kx
2 sin 2 + sin x2 2 sin (k+1)x
2 cos (k+1)x
2
=
sin x2
sin (k+1)x
2
⇣ kx x (k + 1)x ⌘
= sin + 2 sin cos
sin x2 2 2 2
sin (k+1)x ⇣ kx Äx (k + 1)x ä Äx (k + 1)x ä⌘
2
= x sin + sin + sin +
sin 2 2 2 2 2 2
sin (k+1)x
2 (k + 2)x
= x sin
sin 2 2

Ondorioz, {Bn } bornatua da, zeren eta

|b1 + b2 + · · · + bn | = | sin x + sin(2x) + sin(3x) + · · · + sin(nx)|

(n+1)x
sin nx
2 sin 2 1
= x  .
sin 2 sin x2

X sin(nx)
Dirichleten irizpidearen arabera konbergentea da.
n