Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
1. I n S y n t a x l l a t i n a e a p r a e c e p t a t r a d u n t u r q u a e
f u n d a m e n t a sunt latinitatis. lis t a m e n penitus perspectis, Collocatio verborum i n oratione latina quibusdam
restat praeterea u t alias regulas dicendi latine v i d c a m u s mnwH, nmplis q ü i d ^ m , rpgHiir, q u a r u m en brcvltcr
m a g i s recónditas, q u a e i p s i u s n a t u r a m p a e n e a t t i n g u n t . praecipuas:
Q u i n c t i l i a m u s e n i m d o c c t aliud esse latine, aliad gra-
niatice loqui. 4. 1 . " V o c a b u l a q u a e orationís s c n s u m d c t c r m i -
Harani rerum omnium cognitlonem complectiiar Sti- n a i i t , q u a n t u m ficrí p o t c s t , r c t a r d c n t u r .
listlca Latina.
2. H o c tamen diligenter animadvertas velim, n o -
Unde: 1 . V e r b u m plerumque orationem claudit,
m i n e regularum m i n i m e s i g n i f i c a r i h i c p r a e c e p t a q u a e -
hoc e n i m máxime e a m d e t e r m i n a t : Sócrates vcncnum
d a m certa ac necessaria quae o m n i n o scrvari debeant.
I I A U X Í T ; timcrc non D E C E T ; exulotum A B I T .
R e g u l a e p o t i u s S t i l l s t i c a e s u n t l e g e s q u a e d a m a u t ñor- Sólita c r g o o r a t i o n i s d i s p o s i t i o h a c e e s t :
• m a e d i c e n d i , q u i b u s sclent l a t i n i s c r i p t o r e s i n e x p r i m e n - Subiectum-complemcnta indirecta-complementa dl-
dis sententiis gubernari, quaeque frcquentiores q u a m i n recta-verbum
Syntaxi patiuntur exceptiones. Ciras, sabacta Asia, Scythis bcllum infcrt.
3. Praecepta Stilisticae L a t i n a e a d haec tria capita 2. Quae vocabulum aliquod complent, ante ipsum
r e d i g i p o s s u n t , e a sciliceí q u a e p e r t i n e n t : • collocantur:
1) a d m o d u m exprimendi cogitata
ea sunt: c o m p l e m e n t a substantivi: genitivus, adiec-
2) a d v e r b o r u m i n oratione collocatlonem seu hy- tivum.
perbato THE.VIISTOCLI prudentia, S T E L L A R U M cursas, M A G N U S
3) a d o r a t i o n u m dlspositionem atque o r d i n e m seu excrciías.
periodum. Complementa adiectivi:
In has igitur tres partes Stilisticam d i v i d e m u s . S U A S O R T E contentas, viNi plenas, CAESARE ciegan-
tiorem. ' , • •. •
Mutato tamen utilitatis causa ordine, regulas praemittemus
.de verborum collocatione; ita ehim poterunt iis ómnibus exerci-
Excipiuntur adverbiorum complementa et praepositionum
tatlonibus adhiberi, quae duabus reliquis partibus adicicntur. multnm aqiiac, ob eam causam.
3. U t ea quae sunt sensu c o n i u n c t a , sint ctiam i n
o r a t i o n e c o n i u n c t a , ne s e p a r e n t u r :
5. 2." Vocabuiorum v i s ct momcntum setnper
q u a e I n t e r s e s u n t c o n n e x a : T U M I H I gratas cris.
c r u n t atíendenda.
q u a e ¡nvicem o p p o n u n t u r : V I R I M U U E B R I T E R agunt.
q u a e r e p c n t u n t u r : A Ü U S A L I U M odit. ' ^
Adverte: 1. duplici ratione potest aliquod vocabu-
lum dici praecipuum:
s i v e sensu, s i m a x i m a m o r a t i o n i s v i m i n c l u d l t ; 7. 4 . ^ Clarítatis m á x i m a cura est habcnda.
5!vc cobre, lioc e^t, si Imaginem qunnidnm c x l ú b e t .
2 . dúplex e s t e t i a m i n o r a t i o n e l o c u s praecipuus: I g i t u r : 1 . n e s e p a r e n t u r e a v e r b a q u a e se c o m p l e n t ,
.plerumque est primus, n o n n u m q u a m vero postremus. nisi forte v o c a b u l o aliquo interposito, q u o c u m sintapcrte
, E x iiis ómnibus dúplex s e q u i t u r r e g u l a : connexa.
1.* N o m e n sive s e n s u slve c o l o r e p r a e c i p u u m , i n 2. fuge prorsus e a mv e r b o r u m collocationem quae
o r a t i o n e p r i m u m l o c u m o b t i n e t : A D M O R T E M íe, Catilina, coníusionem p a r i a t .
(íuci iampridcm oporterct. C A E D E B A T U R V I R G I S in medio
Huic regulae máxime ¡ocus erit in disposltione rclativi.
foro Messanae civis Romanas.
^7, • 2.^ I n t e r d u m t a m e n a d p o s t r e m u m l o c u m r e v o c a b i -
8. 5 . ' Concentum quemdam orationis consectarc.
t u r , s i e x h o c m a i o r c m e i u s v i m f o r o i u d i c a b i t u r : Prece-
da in médium, vini, somni P L E N U S ; v e l s i n o m e n i l l u d
c u m s e q u e n t i s e n t e n t i a c o n i u n c t u m e s s e d e b e b i t : Gallia Hic autem d u a b u s rebus efficilur: e t grato v e r b o r u m
est omnis divisa in partes T R E S , quarum unam... s o n ó et n u m e r o q u o d a m ( c a d e n c i a a r m o n i o s a ) . H i n c
dúplex r e g u l a :
1. ^ S i c v e r b a i n o r a t i o n e d i s p o n a n t u r u t m i n u s g r a -
6. S.** V e r b o r u m o r d o o r d í n i r e r u m responderé
t u s s o n u s v i t e t u r : d i s i u n g e e r g o símiles s o n i : Dórica
, ^ debet.
castra; res mihi invisa visa est. V i t a s i m i l i u m s i v e v o c a -
Unde: 1. I nnarratione vocabula ordinem factorum ¡ium s l v e c o n s o n a r u m c o n c u r s u m : daré ei ensem; calida
s e r v a b u n t : Valneratum daceni festinantes, cum lacrimis aqaa; ars stadiorum; rex Xerxes.
et gemitibus milites abstulerunt. ( D u x v u l n e r a t u r , a c c u r - 2. ^ N u m e r u s orationis i n e o e s tu t e x v o c u m c o l l o -
r u n t m i l i t e s , d e i n d e c u m l a c r i m i s e t g e m i t i b u s tolluní). c a t i o n e s o n u s quídam g r a t u s e t e l e g a n s o r i a t u r . H o c
autem exigit:
2. Vocabula causam indicantla iis praeibunt quae
e f f e c t u m s i g n i f i c a n t : D O L O R E F R A C T U S occabuit; I R A T U S u t v e r b a longiíudine d i v e r s a a p t e m i s c e a n t u r . M a l e
e r g o d i x e r i s : sol non est tam calidas. Mallos ego vidi :
Caesar omnes occidi iussit; ego te O B E G R E G I A M V I R T U -
bonos víros. Innamerabilibus sollicitudinibas.
-vzwi semper amavi. .'V ' '• \"
— 10 —
L a filosofía s a n a l a s a l m a s , q u i t a l a s i n q u i e t u d e s , l i b r a
d e l a s p a s i o n e s , a h u y e n t a e l t e m o r : Philosopiüa medctnr Amicis hortantibus ut rcdigeret Graeciani in potestatcm suam,
animis, inanes detrohit soHicitudines, cupiditatibus libe- Darius cotnparavit classem quingentarum navium, praefccitquc
rat, pellit timares. Datim et Artafernem ei. (Nep.)
His rebus nuntiatis Cacsari in Italiaeircum lile iam intcllegeret
res urbanas pervenisse in statum confmodiorem virtute Gn. Pom-
10. T.'* Videndum est m á x i m e quid postule! usus.
pei, profectus est in Galliam Transalpinam. (Caes.)
Scnaíus decrcvit quondam ut cónsul L. Opinius vidcrct nc quid
Sapientissimus quisque—populus Romanus—ne pa- dctrimenti respublica caperet. Nulla nox intercessit: C. Gracchus,
ter q u i d e m — l u p i t e r O p t i m u s M a x i m u s — m a g i s t e r e q u i - patre clarissimo, avo, maioribus, intcrfectus est propter quasdam
suspicioncs seditionum; ^\ Fulvius consularis occisus est cum
t u m — P o n t i f e x M a x i m u s — térra m a r i q u e — C i c e r o n e lifacris. Num postea mors ac poena reipublicae remorata est L. Sa-
consule... turninum tribuiunn plebis et practorem C. Scrvilium, ununi diem?
1 1 . Normae í n t e r se c o m p a r a n t u r . N o r m a s e x - At vero nos patinuir aciem horum auctoritatis hebescere iam vi-
posuimus quibus solet v e r b o r u m collocatio subici. S e d cessimum diem. (Cic.)
fatendum est e a m nonnihil laboris atque prudentiae re- Quibus rebus cognitis, Caesar profectus silentio media noctc,
pervenit mane ad castra hostium. Adventu Caesaris cognito cele-
riter per exploratorcs, illi abdiderunt carros suaque impedimenta In
silvas artiores, instruxerunt onuics copias in loco edito et aperto.
(1) Nihil hic dicimus de iis oratiosiis numcris quae clausulac Qua re nuntiata, Caesar iussit sarcinas conferri celcriter, arma
appellantur; parum enim útiles ducimus Iinguae latinae tironi- expediri. (Caes.)
bus. Si quid autem eiusmodi desideres, ad alios auctores te con-
fer: B A S A B E , Estilistica ¿ a / m a , 2 / e d i c . nn. 175 ss.; B E K O b K ,
Stylistlqiic Loline n. 17*J.
— 12 —
M U T A N T U R ABSTRACTA HISPANA
2.* P a r s . - R Ü G U L A E Q U A E A D M O D U M EXPRIMENDI . I NC O N C R E T A LATINA
LATINE COGITATA SPECTANT.
Vocabulum qualitatis, ut exemplis allatis patet, sensu satis NB. Actas tamen exprimitur etiam substantivis abstractis:
ampio sumimus, eoque significare volumus quamlibet slvo. proprie- in paeritía, in scnectutc (n. 2). Quibus si adiectivum additur, non
talem (sapientia), sive tminiis (consulatus), sive actionem (scrip- solet adiungi praepositio in: extrema pucriíia, incunte aclolcs-
tio), sive statum (absentia), multa alia praeterea quae per se sola centia. ^
ñeque concipi ñeque cxisterc valent, ge necessario ad subiectum
aliquod referuntur. ''.¿^ «^<'^^; inurxrí,. .^--c ce (ala g^.^oú-tii Exempla.—Ñeque vero iiobis cupientibus atque exoptantíbus
(a pesar de nuestros encendidos deseos (nn. 21, 01), fructus otii
rá. C o n c r e t u m e s t n o m e n s i g n i f i c a n s i l l u d 5 u 6 / c c - daíus est ad eas artes quibus a pueris dedili fuimus, celcbrandas
ínter nosque recoicndas. Est obscurum proximis ceiisoribus liunc
tum a d q u o d e a q u a l i t a s p e r t i n e t a u t r e f e r t u r : E x .
cum clarissimo iinperatore L . Lucullo apud excrcitum fuisse,
sapiens, puer, cónsul, absens, scriptor. superioribus cum eodcm quaestore fuisse in Asia, primis lulio et
Crasso, tiullam popttli parteni esse ceiisáin. Nec vero fieri potcst tas in PERSAS est profecías, (Nep. 16, 4 , 3), a Persia.
ut a pueris tot rerum atque íantarum. ínsitas et quasi consignatas Immo multis regionibus proprium etiam nomen
in animis notiones liabeamus. Caninio consuie, scito nemincm d e e s í : in Bruíiis, enelAbruzo.
prandidisse. Nüiil tamen eo consule malí factum est. Fuit enim
mirifica vigilaníia, qui toto suo consulatu somnum non viderit.
Huic regulae est ctiam locus, cum scrmo est de urbibus aut
15. 2) I n ablativo a b s o l u t o : Locutionibus hispa- regionibus, proprium quidem nomen habentibus, quod tamen, ut
saepe fit hispane, transíate sumptiun est pro nomine incolarum:
nls abstractis causam m o d u m . . . signiíicantibus ( p o r i n -
Roma (=108 romanos) vendó a Cartago (=r:a los cartagineses).
f l u e n c i a d e , c o n e l c o n s e j o , b a j o l a dirección d e . . . ) r e s - Atheniensium res publica (de Atenas) Arcopagi consiíio rcge-
pondent saepe latina substantiva concreta, i n ablativo batur. ( C i c ) .
absoluto posita:
Istos me A U C T O R E deridete, ( D e o r . 3 , 1 4 , 3 5 ) , reíos Exempla.—Suis incommodis graviter angi. non amicum sed se
de e s o s a ejemplo m í o . Fulvius cum Aetolis Ennio C O M I - ipsum amantis est. In tranquillo tempestatem adversam optare,
dementis est, subvenire autem tempestati quavis ratione, sapien-
T E bellavit; ( A r c h . 2 7 ) , e n c o m p a ñ í a d e E n n i o .
tis. L . Bruto auctore et principe concitata civitas recordaíione
superbiae Tarquini!, exulem et regem ipsiun et liberos eius esse
Hic usus ablativi absoluti apud classicos latinitatis scriptores iussit, Populi Remaní exerciíus Lucullo duce Innumerabiles Ar-
admodum paucis substantivis pcrmittitur, quorum en praecipua: mem'orum copias fudit. Caesari renuntiatur Melvetiis esse ¡n ani-
aucíor, dux, comes, adiutar, pracceptor, Index, magister, íeslis... mo per agrum Sequanorum et Haeduoruni itcr in Santonum fines
faceré, qui non longe a Tolosatium finibus absunt, Urbem Asiae
16. 3) I ngenitivo c u mverbo ESSE: Substantiva clarissimam nobisque amicissimam Cicycenorum obsessam a
h i s p a n a es indicio, prueba, señal, oficio de.,, s u p p r i m u n - Aliílíridate, Lucullus sumnis obsidionis pcriculis liberavit.
tur l a t i n e , in e o r u m q u e loco adhibetur in genitivo n o -
men concretum respondens hispano quod ab illis EXER. 1.
pendet:
Vereor ne I N V I D I magis quam A M I C I s i t , ( A m . i . 4 , 1 4 ) , rechazar, repudiare proposición, acontecimiento, re-
más señal de envidia q u e de amistad. Nccessifati parere buscar, conscctari solución, res (n. 40)
detenerse, consisiere arroyuelo, riviilns-i
' semper S A P I E N T I S est habiium, ( E p . 4 , 9 , 2 ) , s i e m p r e s e consignar, mandare litteris Cícico, Cyziccni-orum
t u v o c o m o muestra de sabiduría, z^^/^-^? ^ atacar, adoriri ligereza, levius (n. 18)
lanzarse, pracrumpcre
Raro addüntur substantiva officium, munus, próprium (propie-
dad característica): Sapientis est proprinm nihil quod pccnitere
possit faceré, (Cic.) es señal característica de sabiduría. 1. A\urió Planto en el consulado de Claudio y Forcio, y du-
rante la censura de Catón.
17. 4 ) Pro n o m i n i b u s q u a e r e g i o n e m desígnant, 2. Atenas por consejo de Arístides rechazó aquella proposi-
s u b s t i t u u n t u r s a e p e n o m i n a i n c o l a r u m : Pelopidas lega- ción, que ni siquiera quiso oír.
- 15 - — i 6 —
3. E s indicio de talento tardo andar buscando los arroyue- 3. Nada hay tan propio de un espíritu estrecho y niezqulno
los, y no ver en cambio (1) las fuentes de los acontecitnicntos. como amar la riqueza.
4. Todo el ímpetu de la guerra se detuvo ante las murallas • 4. L a s i c y o s de C r e t a e d u c a n a l a j u v e n t u d e n e! t r a b a j o .
de Cícico.
• 5. En mi juventud marchó de soldado a Capua, y en mi avan-
5. Desde el comienzo de la república hasta el pontificado de
zada vejez defendí la ley de Cincio. (n. 53)
Mucio, iba consignando el pontífice máximo las principales haza-
• n. Bajo la dirección y enseñanza de Platón emprendí de nue-
ñas de cada año.
vo el estudio de la filosofía, nunca interrumpido desde los prime-
6. No hay mayor ligereza que tomar determinaciones de
ros años de mi juventud.
transcendencia (n. 46), siguiendo el consejo del enemigo.
7. AAuestra es de ligereza el no llevar con moderación tanto
7 . E s señal de ánimo esforzado y grande tener en poco cosas
la adversidad como la prosperidad, (n. 40)
que a la mayor parte les parecen excelentes.
8. Hay dos caminos para ir de Media a los cuarteles de in-
8. Había determinado marchar a Persia y atacar al rey mismo.
vierno enemigos (n. 72).
9. Gracco fué un hombre de excelente talento y ardiente afi-
9. Los germanos se aficionan desde la niñez a un duro trabajo.
ción a l estudio y muy erudito ya desde niño.
10. Bajo el mando de César los soldados de Roma llevaron a
10. Animándose mutuamente, con el caballero romano Tre-
cabo glorias hazañas. . . v
bonio a l a cabeza, se lanzan por medio del enemigo, y llegan to-
dos ilesos al campamento. •
• ' V EXER. 2. .
Statiiebam sic, R O N I ni/iil ab illis tiugis exspecíandum, nia paterno funeri iusta solvisset, nudum eicit domo. Externa
mali quidem certe nihil pertimescendum ( S c s t . 1 0 . 2 4 ) , libentius in tali re quam domestica recordor (ejemplos nacionales,
creía q u e d e a q u e l l a s tonteríns n o podría e s p e r a r s e n i n - extranjeros). Cum est somno sevocatus animus a societate cor-
gún bien, p e r o t a m p o c o t e m e r s e ningún mal, poris, tum meminit praeteritorum, praesentia cernit, futura prae-
videt. E x quo iudicari potest quantum liabeat in se boni constan-
c) a d i u n c t a p r a c p o s i t i o n e satis frequenter a d l o c u m
íia. Naturam acensa, quae in profundo veritatem penitus abstru-
indicandum: D E M E D I O tollere, removeré, q u i t a r d e e n scrit.
. medio, I N PUBLICO esse, ambularc, I N P U B L I C U M prodire;
E X O C C U L T O , I N O C C U L T O , A D E X T R E M U M . EXER. 3. •
|^\^^ Vocabulis quid, aüqiiid, quiddani... muHum, plurimum, nihil... privado, domcstlcus dar a entender, demonstrare
^ add.untur saepe adiectiva neutra, quae si sunt 2ae. declinationis, mantenerse encerrado, include- mez.clar, Intcxcre
genitivo partitivo efferuntur: aliquid novi, nihil humani; si vero resé. charlatán,/o^y/wx •
• 3ae. declinationis, in eodem casu usurpanttu- quo pronomen: ali- úec'n, pracdicare. * s''
quid mcmorabilc, mihil melius. Infimdir, ingignere (perf. Inge- *N " "
12. L a naturaleza infundió al liODíbre un intenso deseo de dixi, sed etiam saepe fació, diis hominibusque approban-
c o n o c e r la verdad y el bien. tlbus ( F a m . 1 , 9 , 1 9 ) , c o n l a aprobación d e l o s d i o s e s y
de los h o m b r e s .
22. Participiis etiam praesentibus vertuntur saepe
s u b s t a n t i v a v e r b a l i a h i s p a n a i n o r : Apcrtc A D U L A N T E M
DE SUBSTANTIVIS ABSTRACTIS VERBALIBUS
nenw non vldc!, ( C i c . ) a d u l a d o r d e s c a r a d o , ^«i*>r.«>'-
I I i ^ '•-
20. A d m o c i u m familiaria sunt hispanae Iinguae subs-
Exempla.—Sulla, cum hispanos e t gallos civitate donaret, cre-
tantiva verbalia abstracta, e a pracsertinj quae actionem do, hunc petentem^ rcpudiasset. Nobis rem publicam gubcrnanti-
s i g n i f i c a n t : entrega, rescate, desempeíio, desprecio...; i i s - bus, nonne togae arma ccsserunt? Regnante Tarquinio Supcrbo,
qiíe, a d d i t a p r a c p o s i t i o n e , m u l t a e c o n f i c i u n t u r l o c u t i o - Sybarim et Crotonem Pythagoras venisse dicitur. Multus varius-
que sermo, partim admirantium, partim scire cupicntiiun. Sol
nes, q u a e integris o r a t i o n i b u s subordinatis a e q u i v a l e n l :
oriens et occidens (salida, puesta de! sol), diem noctemque con-
en el rescate de los prisioneros mostrarse generoso, re- ficit. Oratio hominum assentientium nostrae imbecillitati et indul-
unirse para la entrega de la bandera, descuidarse en el gentium moilitudini.
desempeño de los negocios...
L a t i n a v e r o l i n g u a a b his s u b s t a n t i v i s a b s t r a c t i s a d - 23. 2 ) Participiis praeteritis: Si substantivum ver-
l i i b e n d i s p l e r u m q u e r e f u g i t , c a q u e s i v e f o r m i s verbaübus b a l e h i s p a n u m a c t i o n e m s i g n i f i c a t quae prius fit q u a m
supplet, u t participiis, gerundivo, sive dlversis orationi- actio verbi principis:
bus dependentibus. Dux urbe D E Í - E N S A magnam sibi peperit gloriam, c o n
l a defensa d e l a c i u d a d . Pro R E C U P E R A T A libértate diis
grates agere, p o r l a recuperación d e l a l i b e r t a d .
21. 1 ) P a r t i c i p i i s p r a e s e n t i b u s : S i substaníivum Q u o d praesertim locum habet i nlocutionibus quae
v e r b a l e b i s p a n u m a c t i o n e m e x p r i m i t quae simul fit a c causam a u t tempus s i g n i f i c a n t :
verbi principis actio, effertur latine participio praesenti Caesar queritur de Milone per vim E X P U L S O , ( A t t . 9 ,
illius verbi a q u o e s t liispanum substantivum deductum: 1 4 , 2 ) , d e l a v i o l e n t a expulsión d e Milón. Lycurgi tempo-
sucumbieron en la L U C H A por la patria, pro patria for- ribus Homerus etiam fuisse ante lianc urbem C O N D I T A M
tissime P U G N A N T E S mortem oppetiverunt. íraditur, ( T u s e . 5 , 3 ) , a n t e s d c l a fundación d e R o m a . '
nium rerum suarum Romac collocavit. Quo mortuo, me ad Tonti- 6. Después dc la muerte del rv^y Popilio, fué elegido rey -a
ficcm Scacvulam cotituli. petición del pueblo Tulo Ilostilio.
7. Acusaban a Cicerón s u s ciicniliíos dc inductor del a s e s i -
2 4 . 3 ) G c r u n d i v i s , i n l e r d u n i e t i a t i i gerinidíis: S i nato dc César.
8. En el juicio bueno o malo sobre un orador, casi sicnjprc
s u b s t a i i t i v u m I i i s p a n u m a c t i o n e m sigiíicat v e l futuram
coincide el criterio (n. 41) del vulgo con el de los entendidos (1).
v e ! quce simul fit a c v e r b i p r i n c i p i s a c t i o :
9. Sabemos que pocos años después de la expulsión dc los
Pro R E C U P E R A N D A Ubcrlüte pugnare, p o r e i l o g r o d c reyes el dictador Valerio apaciguó con sus palabras las discordias
l a l i b e r t a d ( a c t . í u t u r a ) . la voluptate S P E R N E N D A virlus de los ciudadanos.
vel máxime ccrnitur, ( L e g . 1 , 1 9 ) , e n e l desprecio d e l 10. Licurgo d i o a la plebe el cultivo de los campos dc los
nobles.
placer, (act. simultanea).
11. Los malos ciudadanos están siempre ocupados en la com-
Exempla.—Tütüs nos in contcmplandis rebus pcrspicicndisque pleta ruina de su patria.
poninuis (profundo estudio de la naturaleza). Pliilosoplii etiam in 12. Antes dc! fin del invierno ya habia logrado (n. 02) César
iis libellis, qiios de contemnenda gloria scribunt, nomen suum formar varias legiones.
inscribunt. Orationem autem latinam eíficies Icgendis nosíris pie-
" E X E R . 5. • . ' / •
niorem. Id opprimi sustentando et prolatando (tolerancia, dila-
ción), nullo pacto potest.
Perseguidor, inscctari, apestante c intolerable, olor,
EXER. 4. caida, desaparecer, lacere foeditas inlolcrabilis odoris
inviolable, sánelas (n.31)
representar una tragedia,/c^u- inductor, oí/c/or intermediario, orator intervención, interponerc
Iam daré. coincidir, congrucrc arrancar, eripio rescate, recuperare
juicio bueno, malo, probare, noble, locuples-eíis {accuraVms, agradecimiento, gratia hacer profesión de maestro, ad
improbare. gran terrateniente). menesteroso, indigerc docendum aiicui se daré
apaciguar, sedare formar, consiitucrc ahogar, opprimere adulador, adscntari
ruina, dekrc adquisición, perseguí
fin, cxigere* ;
(l) In his verbis con el criterio de los entendidos, articulus el
1. No se l e d i o a Pompeyo, a pesar d e s u s r e i t e r a d a s súplicas viccs gerit nominis criterio. "H'ic latini scriptores nullum inducimt
(n. GI), como legado a Gabinio. pronomen, si idem est casus articuli ac nominis pro quo substi-
2. Reinaron los reyes en Roma desde la fundación de la ciu- tuitur: Flcbat palcr de filii moríc, D E P A T R I S filius (Verr. 1, 30, 70),
lloraba el padre la muerte del hijo, y el hijo la del padre. Sin mi-
dad hasta su liberación 240 años. nus, tum vero, aut nomen illud repetunt: Nnlla est celcritas quae
3. Los sabios se entregan a un profundo estudio de la na- possit cum animi CELER]TATE contenderé (Tuse. 1, 19, 43), no hay
turaleza. ligereza que pueda com.petir con la del alma; aut ad comparatio-
4. César sabia que las legiones hablan dc combatir en su nem dictam compcndiariam confugiunt, hoc est, nomen substi-
tuunt personae aut rei, pro earum quaütate: Hominum nostrorum
ausencia. prudentiani C E T E R I S H O M I N H Í U S antepono (De or. 1, 197), (hoc est,
5. Livio representó su tragedia en el consulado de Cladio y prudentiae ceterorum hominum), juzgo superior la sensatez de
Tuditanó, un año antes del nacimiento de Ennio. nuestros compatriotas a la de los demás hombres.
IN O R A T I O N E S L A T I N A S
27. 2 ) coinpletivas. Substantiva verbalia hispana
quae complementi officium gerunt verborum dicendi
25. 1) relativas: Substantiva hispana verbalia i n
aut cogitandi mutantur n o n n u m q u a m in orationes com-
or p l e r u m q u e vertuntur latine orationibus relativis, raro
pletivas latinas, i n infinito a u t subiunctivo positas:
autem substantivis latinis corrcspondentibus: Lycargus
Plerique D E O S ESSE dixerunt, N U L L O S ESSE omnino
qui lacedacmoniorum rem puíjllcam tem.peravit ( C i c ) , e l
Diagoras putavit, ( N D . 1 , 1 , 2 ) , l a m a y o r parte afirma-
organizador d e l a r e p ú b l i c a d e E s p a r t a . Quamquam id
ron l a existencia d e l o s d i o s e s , D i a g o r a s l a n e g ó rotun-
^ 26 —
clámente. Nc quis a nobis H O C ita o i c i forte niirciur, 7. Tened por cierto que los sucesores dc Pompeyo en el man-
( A r c h . 2 ) , n a d i e s e extrañe d e e s t a s expresiones. do, no estarán preparados para una guerra dc tales proporcio-
28. 3) diversas alias orationes: Saepe hispane nes, (n. 46)
abstracta verbalia, addita pracpositione, p r oplurimis 8. Los embajadores galos pidieron a César permiso para tra-
tar las paces con sus enemigos los Belgas. ^
orationibus dependentibus substituuntur; latinae vero
0. E l general, una vez conseguido su proiHJsIto, mandó tocar
Iinguae magis est consentaneum dependentes orationes a retirada.
pro h i sabstractis adhiberi: 10. Es ley" de guerra que los vencedores impongan condicio-
Quae cum ita sint, e n e s t a s c i r c u n s t a n c i a s . Sócrates, nes a su capricho a los vencidos.
C U M triginta tyranni ESSENT, pcdem porta non extulit, 11. Si la paz y el gozo son efectos dc la virtud, ¿por qué la •
virtud por si misma no es amable?
(Att. 8 , 2 , 4 ) , d u r a n t e e l gobierno d e l o s t r e i n t a tiranos.
12. Sócrates defendió constantemente la ininórtalidad del al-
ma contra los que estaban persuadidos de lo contrario.
Exempla.—Omnes vim et naturam divinam esse arbitrantur,
Ego vero fateor me his studiis esse deditum (me perdida afición), ' ' ' \
nomines ut aut metuant, aut oderint, aut amcnt, (en sus temores,
odios, amores), opinione non minus quam aliqua ratione certa
commoventur.' Cognitum compcrtu¡nque sibi, alieno esse animo
iii Cacsarcm milites (el descontento dc los soldados). 29. 4) Interrogativas indirectas: Substantiva his-
pana, abstracta praesertim, quae complementa'sunt ver-
borum dicendi a u tcogitandi, saepissime latine orationi-
bus interrogativis indirectis efferuntur, q u a r u m verbum
r
intención, mcns-íis ' ' actitud,/erre illud erit a q u o hispanum substantivum o r i g i n e m ducit
asilo, adservare llanamente, plañe vel simile aliud; (v. n . 2 7 )-
tener por cierto, pro certo lia- mando, imperiuni Tempus Q U I D P O S T U L E T non vident, ( C i c ) , n o c o n o -
berc imponer condiciones, imperare cen l a s exigencias d e l t i e m p o . Q U I D C O G I T E N T me scire
sentiunt, ( I d . ) , s a b e n q u e c o n o z c o s u s intenciones.
1. Entiendan los malos ciudadanos que si permanecen en
Roma con sus mismas intenciones, recibirán su merecidor->
2. Tal es vuestro proceder, que temo no podáis conseguir el
NB. 1. Immo etiam si interdum adhibeatur substantivum
objeto de vuestros deseos.
solet subiungi oratio interrogativa, quae paene supervacánea vi-
3. Nada hay más admirable que la aptitud de Fabio Máximo
detur: Vim rei qiialis et guanta sit cognoscere (Inv. 2, 57, 17U),
en la muerte de su hijo. ••<^:'>,-;.cs w 'í'.
conocer la eficacia de una cosa.
4. Catilina pidió a! mismo Cicerón asiIo""?n s u c a s a .
2. Oratio relativa hispana quae nonnumquam haec substan-
5. Determiné permanecer en la ciudad, en espera de noticias
tiva comitatur, in orationetn etiam interrogativam latinam com-
más seguras.
mutabitur: piensa en el estado tan miserable E N Q U E T E E N C U E N -
6. No dudaré en exponer llanamente mi parecer.
T R A S , / J C cogites In guanta calamitale sis.
30. Interrogativis ctiam orationibus c x p r i m u n l u r 2. No consta con certeza la resolución que conviene tomar,
cum a d v c r b i i s c w r , qiiare, quod, quamobrem... h i s p a n a e ya que no se puede conocer el porvenir.
s e n t e n t i a e q u a e p e n d e n t a s u b s t a n t i v i s causa nwlivo...; 3. Como les hubiese gustado mucho a los oyentes el discur-
i n i i s q u e o m i t t i s o l e t s u b s t a n t i v u m causa, ratio: so dc Cósar, le preguntaban a Cicerón su parecer respecto a ól.
4. Si consideramos la dignidad de la naturaleza humana, cae-
Adinlrans Hiero rcquirebat C U R I T A F A C E R E T ( N D . 1 ,
remos en la cuenta dc la fealdad de entregarse al placer.
2 2 ) , l a razón d e t a l p r o c e d e r . Permulta dici possunt 5. Advirtió lo peligrosa que era la permanencia en Roma.
Q U A R E 1NTELLIGATUR ( C i c ) , m u c h a s r a z o n c s p o d r í a n ü. Nadie desconoce las pruebas de la inmortalidad del ainui.
aducirse para demostrar. 7. Cónso se le preguntase a Oorgias por qué causa deseaba
vivir tanto, respondió que no tenía motivo alguno dc queja con-
Non est latiuitati consentaneum infiniii orationem ve! subiunc- tra la vejez.
tivi inmediate a substantivo aliquo penderé, ut mos es hispanis: 8. Me harás un grandísimo favor, si nic enseñas los medios
Pruebas de la existencia de Dios, argumenta Dcum cssc (n. 27); de sobrellevar esta achacosa vejez.
indicios dc que ha estado alguno, vestigía aliquem aJfuisse. 9. Me consuelo con el pensamiento dc haber servido a la
Quod vitabis, si orationem rclativi aliamve intcricceris, cuius patria.
verbum dicendi sit vel cogitandi, cui infinitum illud subiciatur: 10. Conviene que conozcas la opinión de los mejores orado-
argumenta Q U I B U S Deum esse P R O B A T U R ; vestigio Q U : B U S APPARÜT res sobre la elocuencia. "
aliquem adfuisse.
* ' EXER. 8
Exempla.—Dc humationc Sócrates quid senserit apparct in eo
libro in quo moritur. Nullum erit nomen, quod non possit expli- Instinto, natura bondad, belleza, ttonestum, de-
cari unde ductum sit (su origen). Cum de Simonide quaesivisset remordim.iento, conscicntia corum (n. 18)
tyrannus Hiero quid aut qualc essct dcus (la naturaleza de Dios), traicionar, prodere reconocer, sentiré
dcliberandi sibi unum diem postulavit. Saepe ne utile quidem est presentar, proferre con tanto afán, tanto opere
scire quid futurum sit. Zeno demonstrare solebat quid Inter lias documento, tabulac-arum
artes interesset (la diferencia). Restat ut qualis natura dcoruni
considercmus. C^-y^*^, <^^^^ yL..,^n.^^..-K^u.o.^'.c-.-^'f'^'^í-^i]<. i-n^'-"'--
1. Creemos en la existencia de Dios por instinto, pero cono-
r I E X E R . 7. cemos su naturaleza por medio dc la razón.
2. Con facilidad cal en la cuenta de vuestra opinión sobre
disertación, disputare. no constar con certeza, non sa- mi persona, y de vuestros deseos respecto a los demás.
entregarse al placer, di/lucre tis constare. 3. La diferencia entre la bondad y la belleza, más fácilmente
luxuria queja, incusare se comprende que se explica.
achacosa, ingravcscere hacer un favor, graiunt faceré. 4. L a muerte de los impíos nnicstra la gran fuerza dc los
servir a, bcnc mercri de remordimientos.
5. E l mérito de un orador se puede deducir de los efectos dc
1 . Cuando ? los pitagóricos les preguntaban la causa de no su elocuencia.
afirmar nada en sus disertaciones, contestaban: lo dijo el maestro (). Después de estas razones, ¿qué motivo hay para poner en
duda la verdad de niis palabras?
7 . Pocos son los que reconocen la pequenez de su talento.
men aliquod probitaíis et viríufls perspicere, (Ami. 8, 27), un de-
. 8. No veo la utilidad que puede traerme el traicionar a la
patria. chado de Intachable conducta y virtud.
1. S u b s t a n t i v a genérica l a t i n a p r o s p e c i f i c i s
DE NOMINIBUS GENERICIS E T SPECIFICIS hispanis.
-'•••\
1. S u b s t a n t i v a genérica l a t i n a p r o specificis
DE NOMINIBUS GENERICIS E T SPECIFICIS hispanis.
41. S u b s t a n t i v o g e n é r i c o iudicíum s i g n i f i c a t u r q u i -
E X E R . 11,
v i s a c t u s m e n t i s a l i q u i d i u d i c a n t i s : opinión, reputación,
criterio, prudencia,.. del ioúo, Junditus blandura, lenüas
Haud scio an plus I U D I C I U Í M votuntatis valere quam levantado, excelsas levantarse en armas, arma con'
fkortis debeat, ( V e r r . 1 , 1 5 ) , n o sé s i d e b e t e n e r m á s v a - dirigir, íueri tro ferré
l o r la libre elección q u e l a s u e r t e . Vcrissimum pulchri- adorno, ornare resultar hm\, felicitcr evenirc
hacer saber, doccrc asilo y consuelo, pcrfugium ac
tudinis I U D I C I U M , ( I n v . 2 , 1 3 ) , s e n t i m i e n t o d c l o b e l l o .
incumbencia, iudicium soloiium praeberc
42. Eandcm i n significando varietatem reperies i n
substantivis'genericis v i s , g e n u s , v o x , aliis: 1. De muchas formas hemos invitado a la paz a Antonio,
Cónsules potestatcm habebant tempore dumtaxat pero t\a preferido la guerra.
annuam, G E N E R E ipso ac iure reglam, ( C i c ) , e n l a r e a l i - 2. Sin formación filosófica ( = sin filosofía) no se puede ha-
blar de temas elevados y variados,
dad, e n l a sustancia. Quod G E N U S philoscpkandi minime
3. Cicerón nunca perdió del todo la estima de los buenos
arrogans et elegans arbitraremur, quattuor Academicis ciudadanos.
libris ostendimus, ( D i v . 2 , 1), sistema filosófico. Est 4. Y a no es tiempo dc blandura ( = no hay lugar para), las
quaedam v o x Romani generis Urbisque propria, (Cic), circunstancias mismas están pidiendo la severidad.
pronunciación. Beatior ille qui huic tcm ncfariae v o c i 5. Aquella noticia dejó aplanado a Aníbal (n. 48), al ver que
el senado y el pueblo romano en medio de la desgracia, habían
paruit, quam is qui tam scelerate imperavit, ( i d . ) , man-
tenido un espíritu tan levantado.
dato.
6. Enemigos son los que se levantan en armas, y no los que
quieren dirigir el Estado según sus propias ideas políticas.
Exempla.—Illa nimis antiqua praetereo, quod C . ServíHus
7. E l soldado, después de haber suplicado a los dioses que
Ahala Sp. Maelium novis rebus studeutem manu sua occidit. aquella aventura resultase bien, se arrojó de la nave.
Atheniensium sem.per fuit prudens sincerumque iudicium, nihil 8. L a elocuencia es el arte más difícil de todas.
ut possent nisi incorrumptum audire et elegans (gusto literario).
9. Los estudios literarios son un adorno dc la prosperidad, y
Atque ea res (la paz) saepe temptata, etsi ímpetus eius consilia- asilo y consuelo en la adversidad.
que tardabat, tamen ómnibus rebus (medios) in eo perseveran- 10. César les hace saber que aquel pleito no era de su in-
dum putabat. Legio decima per tribunos militum ei gratias egit, cumbencia.
quod de se optimum iudicium (elogio) fecisset. Omnino fortis
animus et magnus duabus rebus maxim.e cernitur; quarum una in
rerum externarum despicientia. Quid tanto opus est instrumen-
to in optimis artibus comparandis, si ea nullam ad aliam rem
2. Adiectiva aut pronomina g e n é r i c a pro
(fin) nisi ad voluptatem conquiruntur?
substantivis specificis hispanis.
EXER. 13.
Plurimis vocibus quae hispane absoluto m o d o usur-
p a n t u r , h o c est, n u l l a a d i t a d e t e r m i n a t i o n e , l a t i n e c o m -
pesado, sensato, gravis. desde el ¡echo, cubare.
conforme a la razón, honestas. sucumbir, cadcrc.
(1) Noli interpretan al mismo tiempo adverbio .'iimul, non
poderío, opes-um, pl. puerto, reccptaculum. enim his verbis tempus exprimitur, sed dúo eiusdem rei pracdi-
estar abierto, patero. ' , , SQUar, firmare. cata coniunguntur; quod latini pronomlne idem, ct (atque —que)
investigación, cognitio. ser del parecer, cdscnfiri, dat. idem significant: Plato vir docíissimus AiQUii I D E M (al mismo
razonamiento, disserere. tiempo) gravissimus philosophorum omnium ( C i c ) . Musicl crant
evitar, fagere.
quondam H D E M poetae, (Id.),, eran también poetas.
— 44—
plementum saepe adicitur q u o earum sensus accuratius
circumscribatur: Exempla.—Ut ad bella suscipicnda gallorum alacer ac promp-
tus est animus, sic mollis ac minime resistens ad calamitates
Ex. abdicar ( a b s o l . ) , abdicare se R E O N O (rclat.); esti-
pcrfercndas mens eorum est. Hac impulsus occasionc, qui iam
mar a u n o ( a b s o i . ) , aliquem M A O N I , P L U R I M I acstimorc. ante se populi romani imperio subiectos dolerent, liberius atque
47. Mullís crgo substantivis latinis additur geniti- audacius dc bello consiüa inire incipiunt. Saepissime curam et
vus substantivorum: angorem aninu' mei sermone et consilio levasíi tuo. Haec tu dicis
tam impudenter, quia tantam rerum repugnantiam non vides. Illi
r e r u m : ignoraniia rerum, i g n o r a n c i a ; rerum natura,
qui Graeciae formam rerum publicarum dederunt, corpora iuve-
n a t u r a l e z a ; inopia rerum, c a r e s t í a ; causac rerum et con- num. fir.niari labore voluerunt. Emolumenta rerum vident, poenam
sccutioncs, c a u s a s y e f e c t o s . non vident (premios, castigos), ' - l - ^ . . H C ^ ^ ^ C ^ -.^.'^u^íkiY, [^^<ci^
animi, i n t e r d u m ingenii, s i s e r m o e s t d e q u o v i s ani-
m i m o t u a u t v i r t u t e : munificentia animi, l i b e r a l i d a d : ti- EXER. 14.
mar animi, t e m o r ; virtus animi, v a l o r ; ingenii sollertia,
s a g a c i d a d ; céleres animi motus, fantasía. sentirse inundado, explcri. sumergir, submergere. ' '
48. S i terminum cuiusvis verbi nomen est perso- laguna, palus-udis. ; quebrantar, frangere.
nae, latini accuratius q u a m h i s p a n i , i l l i u s partís nomen curtido, exercifafus. quitar, eximcre, (los vestidos)
ungirse, perungere. poneré.
inducunt, q u a e proprie a cdirecte a c t i o n e m v e r b i recipit,
estar disgustado, alicnus esse a . permanecer en pie, stare.
cui g e n i t i v u m a d i u n g u n t saepe personae: apoderarse de, occupare. fijo y determinado, ceríus et
animus, quandoque mens a u t voluntas, s a e p e addi- verse arrastrado a los tribuna- nccessarius.
tur verbis eiusdem actum significantibus: A N I M U M ali- les, in iudicium adduci.
cuius moveré, c o n m o v e r a u n o ; A N I M U S abhorret ( e t i a m
A N I M O übhorrere) aZ? C//^¿;ÍZ re, sentir repugnancia a al- 1. Cuando se lee a Cicerón se siente uno inundado del dul-
g u n a c o s a ; statuerc apud A N I M U M suum, t o m a r u n a reso- císimo placer que nos causa su lectura (n. 52).
lución; I N A N I M O Jiaberc, t e n e r pensado. 2. - Me acordaba que Mario se ocultó; viejo como era, sumer-
giéndose en unas lagunas.
C o r p u s , ¡is v e r b i s q u a e e i u s m o t u s e x p r i m u n t :
3. No conviene quebrante el dolor a quienes estamos curti-
imponere C O R P U S ledo, meterse e n cama; C O R P U S dos en el desempeño de importantes negocios.
applicari stipiti, apoyarse e n e l tronco d e u n árbol; 4. Si quitas de la naturaleza la unión que causa el amor
C O R P U S curare. (n. 52), no podrá permanecer en pie casa ni ciudad alguna.
5. Asegura César que todo el ejército está disgustado de
Simili ratione: S E N T E N T I A S iudicum corrumpcre, s o -
Curión.
bornar a l o s jueces; alicuius CONSILIIS occarrere, opo-
6. Aquellos jóvenes se quitaron sus vestidos y se ungieron
nerse a uno; obscurare F A M A M alicuius, d e s p r e s t i g i a r a con aceite.
alguno; subiccre aliquem I M P E R I O alicuius, someíer 7. Como un enorme temor se apoderase de Atenas, se dice
a alguno. que Feríeles demostró a sus conciudadanos que aquel eclipse
(n. 40) sucedía en tiem.pos fijos y determinados.
— 45 —
- 46 -
8. Yerres al verse arrastrado a los tribunales, procuraba con
'dinero sobornar a los jueces. H u i u s f i g u r a e n c c e s s a r i u s f e r e e r i t usus, s i a d i e c t i -
9. Rómulo excedió tanto a los demás en fuerza y valor, que v u m a u t hispana locutio fuerint latinltatl aliena: (n. 73)
todos se le sometieron con gusto. n a t u r a l e z a racional, ratio et natura; l i b e r t a d política,
10. Nada me parece más excelente como el atraer por medio iura ac libertas.
de la palabra (n. 24) a los hombres e inducirlos a cualquier de-
terminación. .. 50. 2 ) S y n o n y m i a : Latini scriptores saepe substan-
t i v o a l i c u i a d i u n g u n t , s i v e c l a r i t a t i s s i v e concinniíatis
causa, dúo a u t e t i a m p l u r a s u b s t a n t i v a , q u o r u m fere
s i m i l i s e s t s i g n i f i c a t i o : tanto C O N V E N T U hominum ac F R E -
ACCURATIOR DETERMINATIO I NLATINO QUAM
QUENTiA, ( A r c h . 3 ) ; eodem G L O R I A M F A M A M Q U E pene-
IN HISPANO SERMONE.
trare ( I b i d . 2 3 ) ; certas mihi F I N E S T E R M I N O S Q U E consti-
tuam, ( Q u i n t . 1 0 , 3 5 ) , e s t r e c h o s límites. ,
E t s i communiíer i n h i s p a n a l i n g u a c o g i t a t a e x p r i -
Haec figura in eo differt a praecedenti quod in Hendlady
m u n t u r magis exacto e t accurato m o d o q u a m i nlatina, substantiva sunt diversa, in Synonymia similia.
(perfectiorem e n i m r e r u m c o g n i t l o n e m acquirunt i n dies
recentiores q u a m veteres illi), t a m e n saepe i n a d h i b e n - 5 1 . 3 ) Praeposiíiones h i s p a n a e q u i b u s l o c u s , m o -
d i s substaníivis, a d i e c t i v i s , v e r b i s , a c c u r a t i o r e m i n v e n i e s dus, causa... indicatur, saepe latine, q u o accuratius e a -
in lingua latina dicendi r a l i o n e m quan i n nostra. (Cfr. r u m sensus exprimatur, participiis passivis c o m m u t a n t u r :
nn. 4 7 - 4 8 ) . equo I N S I D E N S , a c a b a l l o ; paucis diebus I N T E R P O S I T I S ,
p o c o s d í a s d e s p u é s ; curru V E C T U S , e n c o c h e .
A. -I N S U B S T A N T I V I S . ; V ;
Q u o d f i t p r a e s e r t i m s i a n i m i m o t u s signíficantur,
hoc est,q u oquis a d a g e n d u m inducatur a u ta b agendo
49. 1) Hendiadys: Substantivum hispanum quod abhorreat:
a d i e c t i v u m a u t g e n i t i v u s sequuníur, e x p r i m i t u r q u a n - amore, odio I M P U L S U S , D U C T U S , C A P T U S , p o r a m o r ,
d o q u e i n l i n g u a l a t i n a d u o b u s substaníivis l a t i n i s s i g n i - o d i o ; misericordia . M O T U S , p o r c o m p a s i ó n ; metu C O A C -
íicaíione d l v e r s i s , I n t e r s e u n i t i s c o n i u n c t i o n i b u s et, que, T U S , p o r m i e d o ; valetudine I M P E D I T U S , p o r e n f e r m e d a d .
atqne, q u o r u m a l t e r u m c o n c e p t u m p r a e c i p u u m , alíerum
alíerius d e í e r m i n a t i o n e m exprimií. Q u a e c o n s t r u c t i o d i - Exempla.— Fingendus est nobis oratione nostra, detractis
c i t u r Hendiadys, e s í q u e C i c e r o n i a d m o d u m f a m i l i a r i s : (sin) ómnibus vitiis, orator, atque omiu" laude cumulatus. Saepe
i/uifeníus et vires, f u e r z a s j u v e n i l e s ; clamores et admi- homines aegri morbo gravi, cum aestu febriquc (calor de la fiebre)
iactantur, si aquam gelidam biberint, primo relevari videntur,
rationes, a p l a u s o s a t r o n a d o r e s ; ars et praecepta, r e g l a s
deinde multo gravius afílictantur. Sine hac actione summus ora-
d e l a r t e ; monunienta et litterae, m o n u m e n t o s l i t e r a r i o s . tor esse in numero nullo potest, mcdiocris hac instructus (con).
summos saepe superare. Quorum cgo copiam magnitudinemque
8. L a justicia desprecia completamente (n. 61) aquellos bie-
cognitionis atque artis (conocimiento teórico), non modo non
nes t r a s l o s que c o r r e l o c a m e n t e p o r c o d i c i a la mayoría'de l o s
contemno, sed etiam vehcmenter admiror. Dcdit ci facultatcm res
publica, qua usus (con), multas sibi tribus adiunxit. Sua qucmque hombres.
fraus, suum facinus, suum scelus, sua audacia, de sanitate ac 9. He empleado día y noche en (in eo ut) vigilar lo que tra-
mente (mentis) deturbat. Pro nniltitudine liom.inum et pro gloria maban aquellos a quienes vela inflamados del mayor furor cri-
belli atque fortitudinis (belli fortitudinis) Helvetii angustos se minal.
fines habere arbitrantur. 10. Muchos por amor a la patria se exponen a los mayores
peligros en la guerra.
. - , EXER. 15.
práctico, p r u d e n t i a . gustar, probare. 52. 4) Solo tamen genitivo latino solent efferri
enemigo de la violencia, mitis condenar, mandare. plurimae sententiae hispanae, relativis a u t participiis
ct tenis (n. 56). oscuridad, tcncbrac-arum.
efformatae, vel etiam substantivis c u m praepositionibus,
encanto, iucunditas. causar, atlribucre.
timidez, iimiditas. naturalmente, sua sponte. cum nomen aliquod determinant aut circumscribunt:
independientemente, separare. inclinarse, inclinare. CiviLis BELL! Victoria, ( C i c ) , victoria obtenida e n la
tratado, foedus-eris. co.mbatir un parecer, senten- guerra civil; ius L E G I S , ( I d . ) , d e r e c h o q u e l a l e y c o n c e -
correr locamente, rapi ad. tiam improbare.
de; fratris repulsa C O N S U L A T U S , ( I d . ) , l a r e p u l s a q u e s u -
exponerse a, subiré tr. emplear, consumere.
frió su hermano e n e l consulado ( 1 ) . Existimabas te
tramar, agere.
A V A R I T I A E vulnera crudelítatis remediis posse sonare,
( C i c ) , creías p o d e r c u r a r l a s h e r i d a s o c a s i o n a d a s p o r t u
1. Pregunto si se puede hablar en el Senado sobre cualquier avaricia c o n e l remedio d e la crueldad. Hoc polliceor
materia (n. 40) política ( = d e la república), sin un profundo co- ómnibus omni me dcfensionc usurum esse L E G I S , (Clu, 53),
nocimiento práctico acerca de los,asuntos civiles.
les prometo a todos valerme d e todos losmedios d e
2. A muchos Ies gustan la poesía y la oratoria, sin entender
( =:y no entienden) por quó les gustan. d e f e n s a que me consienta la ley.
3. CC'sar, no obstante ser un lioníbre nmy enemiigo de la vio- 53. 5) Etiam adiectivis latinis haelocutiones sup-
lencia, no vacila en condenar a Léntulo a la perpetua oscuridad p l e n t u r , p r a e s e r t i m sí q u a e s t í o e s t :
de una cárcel. a) d e m a t e r i a e x q u a f a c t u m e s t a l i q u i d : Vas A R -
4. Sin amistad, ¿cuál puede ser el encanto de la vida?
G E N T E U M , d e plata; statua ÁUREA, de oro. Exprimitur
5. La virtud es por sí misma naturalmente amable, indepen-
dientemente de toda utilidad. etiam materia ablativo c u m p r a c p o s i t i o n e ex, a d i u n c t o
6. A esto se añade el enorme ten.ior que me causa mi natural n o n n u m q u a m p a r t i c i p i o factus, con/cetas.
timidez.
7. Como el Senado se inclinase a hacer un tratado de paz
con Pirro, Appio Claudio no dudó en combatir aquei parecer. (1) Si dúo genitivi, a!ter personae, alter reí, idem afficiunt
substantivum, solent substantivo interiecto separar!.
— 50 —
b) dc o r i g i n e : Néstor P Y L I U S , Aratus S I C Y O N I U S ,
Miltiadcs Athenknsh, S i g n i f i c a r i c t i a m p o t e s t o r l g o , si EXí;R, 10.
n o m e n e s t r e g i o n i s , a b l a t i v o c u mp r a c p o s i t i o n e ex: Ne-
gotiator ex Africa. parentesco, cognado. fuertemente arraigado, firmis
C) d e l o c o : Píi^na M A R A T H O N I A , / 7 0 5 5 í 5 5 / C / 7 f 5 U R B A - alianza, coniunctio. ct stabilis.
pacto contraído, convenlum. promesa hecha, dictam-i.
N A S et RUSTICAE, e n la ciudad, e n el campo; urbes MARÍ-
defectuoso, vitiosus. arrebatar, extorquere.
T I M A S , itcr C A M P E S T R E , a c a m p o t r a v i e s a . Recte etiam doblez, simulatio.
ser repugnante, repugnare,
d i c e s : pugna ad Cannas, apud Delium. {üñm nota, tWiCrú.
carácter, morcs-tm pl.
d) de effectore cuiusvis operis: Venus P R A X I T E L I A , escándalo, offensio. -
la V e n u s d e Praxíteles: lex M A N I L I A , Hercules X E N O -
P H O N T i u s , e l Hércules q u e n o s d e s c r i b e Jenofonte. 1. Nuestros padres expulsaron tanto a Colatino, aunque era
54. 6) Substantiva verbalia hispana communiter inocente, por la sospecha que les infundía su parentesco, como
eundem casum exigunt ac verbum a q u o originem d u - al resto de los Tarquinios, por el escándalo que despertaba s u
nombre.
cunt. Latina vero verbalia, p a u c i s excepíis, genitivum
2. La conocida estima que de sí mismos tienen los Estoicos,
posíulaní:
se halla fuertemente arraigada en Rutilio.
quacstio A N I M O R U M , dispuía sobre e l a l m a ; conteniio 3. E n el consulado de Bíbulo nada dejé de hacer por apartar
H O N O R U M , lucha p o r los honores; incitarnenium P E R I C U - a Pompeyo de la alianza con César.
L O R U M , esíímulo para afroníar l o s p e l i g r o s ; fiducia v i - 4. E l fundamento de la justicia es la fidelidad e n mantener
RiUM SUARUA^, conflanza en sus propias fuerzas. las promesas hechas y los pactos contraídos.
5. Se queja César de que sus enemigos le arrebaten el bene-
Exempla.—Cíves romani ligneis effectis turribus, his sese mu- ficio que habia recibido del pueblo romano.
nierunt. Mittitur ad eos colloqnendi causa Gaius Arpineius eques G. Cuando el alma queda libre de toda unión con el cuerpo,
romanus et lunius ex Hispania quidam. Nemo omnium est tam im- entonces llega a ser pura y sabia.
manis, cuius m.entem non im.buerit opinio deorum. Clamare coepit
7. E s defectuosa la doblez en todas las cosas, pero la que se
candelabrum egemmis clarissimis opere mirabili perfectuni ab se
hace en la amistad, es especialmente repugnante.
C. Verrem abstuüsse. Me non modo rerum gestarum vacatio (el
8. Todos los pueblos antiguos tenían un concepto muy ele-
descanso que se concede a quien ha llevado a cabo grandes ha-
zañas), sed ñeque honoris ñeque aetatis excusatio vindicat a la- vado de la justicia y de la gloria merecida en los campos de
bore. Lacedaemonius Lycurgus rcgem non deligendum duxit. batalla.
Omnium tcm.porum iniurias iniraicorum in se commemorat. T a - 9. Ni. Antonio iba tomando nota d e las fincas q u e Pompeyo
metsi pro veteribus Helvetiorum iniuriis populi romani (cometi- poseía en la ciudad y en el campo.
das por los suizos contra los romanos) ab his pocnas bello repc- 10. No hay cosa más amable que la semejanza d e carácter
terat, tamen ea res (aquel escarmiento) non minus ex usu terrae entre hombres buenos. . :• •
Galiae, quam populi romani accidit. ' ' ''
— 51 —
EXER. 17.
B. IN ADIECTIVIS.
e n s u género.
2. De usu superlativi latini.
Exempla.—Deinceps de beneficentia ac liberalitate dicatur,
qua quidem nihil est naturae hominis accommodatius. Caesar,
70. In adiectivis quae laudem includunt a u t dede- homo lenissimus atque mitissimus, non dubitat P. Lcntulum
c u s , a d h i b e t u r l a t i n u m superlatívum p r o p o s i t i v o n o s t r o , aeternis tenebris vincuiisque mandare. Nulla materies tam facilis
praesertim s isunt n o m i n i proprio apposita: (n. 57) ad exardescendum est, quae, nisi admoto igni, ignem concipere
possit. Non ego iam cum huius vita, qua taetrius excogitare nihil
Urbem P U L C H E R R I M A M Syracusas incolumem esse
possum, Platonis vitam comparabo. Illa quae natura, non litteris
passus est, ( V e r r . 2 , 2 , 4 ) , q u i s o q u e f u e s e r e s p e t a d a l a assecuti sunt, ñeque cum Graecia, ñeque ulla cum gente sunt
hermosa c i u d a d d e S i r a c u s a . Tríumphavit L. Sulla, coníerenda (comparables).
triumiphavit L. Murena, dúo F O R T I S S L N ^ I S U M M I impera-
generales.
desenfreno, impefus-us. poderoso, potens-tis.
Nisi forte adiectiva latina v i m in se superlativi con- preferible, praeponere. honra, Jwncsfas-aiis.
— 65 —
— 66 —
1. Nada l:ay en la viJn tan {grandemente npetecible como In
gloria y la honra. P l a c e r c o r p o r a l , voluptas C O R P O R I S (1); o c u p a c i o n e s
2. Agamenón inmoló a s u hija Ifigcnla, la criatura más her- i n t e l e c t u a l e s , Am^i studia; investigación c i e n t i f i c a , S C I E N -
mosa que habia nacido aquel año. TíAE pervcsiigatio; n a t u r a l , naturae; h u m a n o , ¡lotninis,
3 . Mumio toiuó por asalto la hermosa y rica Corinto. liominum. •^^•'•^ ^i^^.-^: v-y;- • • • . . • . .
4. ¿Qué sentencia (n. 42) puede haber más despreciable que
Q u o d e t i a m fieri o p o r t e t , c u m s e r m o est:
la de Molón?
5. Entonces habló el esclarecido Catón, que era el más vie- 1) d e i i s a d i e c t i v i s q u a e c o l l c c t i v a d i c i p o s s u n t :
jo de su tiempo. c i v i l , c i v i U M tura; piíblico, O . V I N I U M salus; O M N I U M H O -
6. E l deber del gobernante es reprimir el desenfreno indo- M i N U M scrmo; g e n e r a l , u n i v e r s a l , pcrturbatío OMNIUM
mable del vulgo. R E R U M (2).
7. Escipión venció a un rey tan poderoso como Antioco.
• 2) d e a d i e c t i v i s g e n t e m i n d i c a n t i b u s , q u a e n o n n i s i
8. En el cuerpo hay muchas cualidades (n. 44) preferibles al
placer, como la salud, la hermosura. a d o r i g i n e m e x p r i m e n d a m a d h i b e n t u r : ( n , 55) consueta-
9. Nos habéis devuelto la patria, que es lo más dulce que do G R A E C O R U M , g r i e g a ; doctrina A T H E N I E N S I U M , c u l t u r a
existe. a t e n i e n s e ; R O M A N O R U M litterae, l i t e r a t u r a r o m a n a .
10. Los conjurados estaban tan inflamados en ardor republi- 73. b ) s i v e c i r c u m l o c u t i o n e a l i q u a a d i d sígnifi-
cano (n. 72), que dieron muerte a César, a pesar de ser un gene- candum accommodata:
ral tan ilustre y un gobernante tan prudente.
e n s e ñ a n z a sistemática, quae ratione suscipitur insti-
tütio; r a c i o n a l , ratione utens, rationis particeps; fiiosófi-
c o , philosophorum proprius, ad philosophiam pertinens;
4. Adiectiva hispana in alias formas mutata. c o m p l e t o , cui nihil cddi potest.
C i r c u m l o c u t i o n e c u m a d i e c t i v o plenus, i n t e r p r e t a b e -
ris e a a d i e c t i v a h o m i n i b u s t a n t u m a u t r e l i q u i s a n i m a n t i -
• 72. A d i e c t i v a n o s t r a q u a e v e l e x s u b s t a n t i v i s a b s - bus c o n v e n i e n t i a , c u m , u t fit saepe hispane, r e b u s t r i -
t r a c t i s d e r i v a n t u r (científico, filosófico...), v e l a d s e r m o - buaníur q u a e v i t a c a r e n t :
nem p o t i u s a c c e d u n t d o c t o r u m ( l i t e r a r i o , i n t e l e c t u a l , p i a n crim»inal y a u d a z , consilium scelcris et audaciae
corporal...), c u m n u l l u m e i s latinum adiectivum pro- plenum; m a n o pérfida, manus plena pcrfidiae.
prium respondeat, dlversis modis erunt vertenda: ( 1 ) E t i a m hendlady p o s s u n t e i u s m o d i a d i e c t i v a s u p p l e r i :
a) s i v e g e n i t i v o eius s u b s t a n t i v i a q u o s u n t i l l a d e -
ducta:
(1) Adiectivum corpóreas non significat corporal, ea scilicet
omnia quae ad corpus pertinent, sed lo que tiene cuerpo, et oppo-
nitur animis: Deus omne quod erat concretum atque corporeum
(1) Eiusmodi adiectiva nonnulli abstracta appellant; nos subslcrncbat animo, (Cic.) "Dios sujetó al espíritu todo lo mate-
vero hoc nomen reicimus, non enim cum definiíione abstracío- rial y corpóreo.
rum supra data (n. 12) congruere videtur. (2) Etiam tamen apud Ciceronem invenies adiectiva commu-
5 nis, universas, civilis, alia. (Cfr. n. 2.)
- 67 -
— 6 8 —
( n . 4 9 ) t i m i d e z p e r e z o s a , iimiditas et ignavia ( C i c . ) ; r u e -
10. Merece desaprobación esa ganancia que incurre en el odio
g o s c o m p a s i v o s , praeces ac misericordia (Liv.).
general.
11. D e l placer c o r p o r a l s e originan l a s t r a i c i o n e s contraía
Exempla.—Nihil est omnium quae in philosopliia tractantur patria, de él nacen las revoluciones políticas.
(argumentos filosóficos), quod gravius magnificcntiusque dicatur. 12. Y a hace tiempo que en Atenas ha desaparecido la misma
Ea quae videntur acerba, ita ferré ut niiiil a statu naturae disce- cultura ateniense.
das, robusti animi est. Rerum ratio ordinem tcmporum dcsiderat 13. E n la amistad con Escipión he hallado un descanso de-
(cronologia). Sisenna omnes adhuc nostros scriptores nisi qui leitoso.
forte i i o n d U M t cdlüeriint {inéditos) facüe supcrnvit. Akn'.inisti 14. Una aterradora noticia llegó a oídos d e l g e n e r a l , e n quien
quanta esset hominum vel admiratio vel querela. Philosophorum a l punto se clavaron todas las miradas.
more respondeat (lenguaje filosófico). 15. Cicerón en eruditos libros expuso importantes (n. 46)
cuestiones filosóficas.
'• . 2. PERIODI G E N E R A 77. 3. Tertium aliud periodi genus est quod enu-
m e r a t i o n e s i m i l i u m m e m b r o r u m c o n f i c i t u r , h o c est, c u m
75. Dúo s u n t p e r i o d i g e n e r a : a l t e r u m c o n s t a t o r a - uni o r a t i o n i principali c o m p l u r c s aliae d e p e n d e n t e s s i -
miles iunguntur:
tionibus principalibus, alterum una principali, aliis su-
bordinatis. Miiurnenscs coloni, Q U O D C . Morium ex civili errare
atque ex impiis manibus eripuerunt, Q U O D tecto recepe-
. 1. u t periodus e x orationibus principalibus effor-
perunt, Q U O D fessunt inedia fluctibusque rccrearunt,
metur: aeterna in laude versantur. C i c .
non s u f f i c i t u t a l i a m a l i a o r a t i o s e q u a t u r : Haec stu-
H a e símiles o r a t i o n e s d e p e n d e n t e s ' q u a e r e p e t u n t u r ,
dia secundas res ornant, advcrsis pcrfugium ac solctium possunt esse Item circumstantiales, rclativi, infiniti, par-
praebent; ñ e q u e u t q u a l i b e t c o n i u n c í i o n e u n i a n t u r : Haec ticipii, gerundii.
studia secundas res ornant E T adversis pcrfugium...
sed e a c o n i u n c t i o n e sint unitae oportet, q u a e a l i a m
s i m i l e m e x i g a t i n r e l i q u i s o r a t i o n i b u s : Haec studia E T
secundas res ornant, ET advcrsis...
Si párenles, si patriam toto animo diligis, ncccsse
3. D E PERIODI DISPOSITIONE est ut,..
Odio incitante, ad concllium venit ut...
In disponcndis periodi orationibus e a e d e m regulae
v a l e n t q u i b u s d i x i m u s v o c a b u i o r u m o r d i n e m in o r a t i o - 80. 3 . " Orationum ordo ordini rerum responde-
n e g u b e r n a r i (nn. 4 - 1 1 ) . • re debet.
U n d e : 1 . i n n a r r a t i o n e s e n t e n t i a e o r d i n e m íactoriím
78. 1.* Ut s e n s u s orationis ad f m e m u s q u e s e n -
s e r v a b u n t : Postquam advenerunt, locuti sunt. Capta
tentiae protendatur, periodum claudet
oratio princeps. urbe, quanta in laetitia b acebal i sunt.
2. o r a t i o n e s q u a e c a u s a m e x p r i m u n t , i i s p r a e i b u n t
U n d e sólita p e r i o d i d i s p o s i t i o h a e c e s t : q u a e eífectum i n d i c a n t :
Si quod vocabulum est utrique orationi commune, ¡n studiis litterarum versati, docti evaserunt. Quod
sive subiectum sive complementa, p r i m u m collocabitur, culpam ccmnüserat, doluit.
deinde sequetur oratio subordinata, t u m princeps: 3. u tquae sunt sensu coniuncta, sint etiam i n p e -
C A E S A R , cum hostium augeri copias vidcrct, ad T.
riodo coniuncta:
Sextium m.isit ut... a) i n capitc p o n i t u r oratio quae p e r i o d u m c u m
H o s T E M , postquam senserunt exploratorcs, germani praecedentc coniungit:
súbito proello aggressi sunt. His cognitis... Quod ubi factum est...
L u s i T A T i s , cum ad eum in Galliam legatum misissent, b ) i n f i n e a u t e m q u a e s e q u e n t e m o r a t i o n e m ex-
spes salutis advcnit. plicat:
S o c R A T E M , cum cum de dotrina accussarem, causam Scipio in Africam traiecit, U T H A N N I B A L E M D E D U C E -
P e r i o d u m n u m c r o s a m íñcics, s i vlíabls I n s e n t e n t i i s
S5. O m i s s i s m u l t i s a l i i s , q u o d a d g e n u s d i c e n d i
tam nimiam brevitatem, quam magnitudinem, et perio-
spectat, q u o d u n u m nunc nostra interest, h o c p r i m u m
d u m claudes ampia q u a d a m et concinna oratione (n.8 ) .
a n i m a d v e r t a s v e l i m , dúo esse i nn a r r a t i o n e a t t e n d e n d a :
ea s c i l i c e t quae gesta sunt ( i o s h e c h o s ) , e t diversa p r a e -
83. 6 . ' Varietatem d e n i q u e m a g n o o p e r e curabis.
t e r e a eorum adiuncta ( l a s c i r c u n s t a n c i a s ) s i v e t e m p o r i s ,
Diversltaíem c o n s e c t a r c t a m i n v a r i i s íormis p e r i o - s l v e causac, s i v e fini.^...
d o r u m i n v e n i e n d i s , q u a m i n e o r u m ampliíudinem s a - Ex. Los que se hallaba» cercados en Alesia—una vez que
pienter temperanda. Nihil est enim t a m vitiosum quam pasó el día en que esperaban recibir refuerzos (circunstancia dc
periodorum saepe repetita similitudo. tiempo)—, como ya iiabian agotado los víveres (circunstancia de
causa)—, y no sabían lo que pasaba entré los Hcduos (lo mis-
mo)—reunieron el consejo (heciio secundario o accesorio)—y se
pusieron a deliberar sobre el desenlace que iba a tener su suerte
(lieclio principal).
' ; D E P E R I O D I S E F F O R M A N D I S ' . .
Ii qui Alesiac obsidebantur—praetcrita die qua auxilia suorunt
cxspcctavcrant—, consumpto onmi frumento—, Inscii qui in Hae-
Perspicienti v e lmediocriter e a quae nuper exposui- duis gcreretur—, concilio coacto—, de cxitu fortunarun suarum
m u s d e periodi natura, generibus. disposltione, utile con.suitabaní. ( B G . 7, 77.)
¡am n u n c e r i t i n s e r i b e n d o l a t i n e c x e r c e r i . Q u o i d f a c i -
D e i n d e i n disponcndis orationibus, n o s ,etsi p e r i o d o s
lius atque etiam rectius assequaris, semper prae oculis
non reicimus, pracserlim c u m adiuncta significamus,
habeto hanc legem s e u n o r m a m latini sermonis, i n q u a
f r c q u e n t i u s t a m e n s e n t e n t i i s u t i m u r iuxtapositís i n d e p e n -
omnia huius rei s u m m a continetur:
dentibus. Latina vero lingua multo libentius periodos
a d h i b e t , q u a e , q u o n i a m dúplex e s t , u t d i x i m u s , i n n a r -
84. Latinitatis est p r o p r i u m periodis libentius e x - ratione elementum, duplici etiam m o d o efformantur:
primere e a quae i n recentioribus Hnguis plerumque
a ) si dc solis factis quaestio est: H o r u m p r a e c i -
i n d e p e n d e n t i b u s s e n t e n t i i s signíficantur.
p u u m , t a m q u a m p r i n c e p s assumítur, i d q u e p r i n c i p a i e m
o r a t i o n e m constituit. C e l e r a facta m i n o r a , quae illud
Aliis verbis:
praecedunt v e l comitantur, i n diversis orationibus d e -
Latinus sermo plerumque subordinationem senten- pendentibus disponuntur:
tiarum seudependentiam requirit, hispanus vero coor- Ex. De este modo un refuerzo de tropa de refresco vino a
d i i i a t i o n e m s e u iuxtaposítionem p r a e f e r t . reemplazar a los ya cansados (hecho secundario)—por otra parte
el enemigo se veía acometido por la espalda (lo mismo)—el efec-
to de todo esto fué que los soldados de Pompeyo no pudieron a) s i v e participiis, nonnumquam temporis praesen-
resistir el ataque, y huyeron a la desbandada (doble hecho prin- tis, p l e r u m q u e praeterlti, s isententiae sint breves.
cipal). b) sive opc particulae CUÍM saepissime, cuius ver-
11. E l centurión Petronio intentó hacer saltar (excidere) las _ Samaritani parábola exempli instar sic proponi
puertas de la ciudad, pero se vio acosado (opprimi) por la mu-
potest:
chedumbre de enemigos; entonces desconfió ya poder salir con
vida (desperare sibi), por haber recibido ya numerosas heiidas, y Un caminante es robado y apuñalado por unos ladrones. Por
dijo a los soldados que le habían seguido: I'uesto que ya no pue- allí pasan un sacerdote y después un doctor de la ley. Am.bos
do salvarme con vosotros, voy a mirar (prospicere) al menos por ven al herido, pero pasan de largo. En cambio un samaritano se
- 81 -
3. Mors Caesaris: César, después dc la guerra civil, es en a l i a e simplices, c o n i u n c t i o n e s d i c t a e : atque, sed, igitur...;
Roma dictador perpetuo. Su generosidad y su gobierno acertado a l i a e oratoriae: age, quid? ecce...
son beneficiosos para la patria. Pero es odiado por los partida-
rios de la república. Son los cabecillas de la conjuración Bruto y NB. Transitiones rcquirunt, ut patet, eam sententiarum (idea)
Casio, los dos perdonados por César en la guerra civil. Entra Cé- unionem quae extrinsecus particulis sigm'ficatur. Immo transitio-
sar en el Senado, los conjurados, simulando que se acercan a pe- nes in dies apud recentiores minuuntur; intrínseca autem illa unió
dirle una gracia, le dan nmerté a puñaladas a los pies de la esta- deficere numquam potcst.
tua de Pompeyo. «Tu quoque, fili.»
Nunc breviter usitatlores transitiones exponemus,
4. loseph fratrcs mercatoribus aegyptiis vendunt quo faciiius a l u m n i a d m a n u m habeant, earumque vim
5. Belíum clvile: César y Pompeyo aspiran a la dictadura: rectius percipiam t a m i n legendo quam i n seribendo
Pompeyo en Roma, con el apoyo del Senado, César en las Gallas latine.
5
- 83 - - 8 4 •-
1. PARTICULAE COPULATIVAE. cum ex urbe Catilinam ciciebam... (paréntesis)... sed tum cum illum
?~ • exterminari volcbam (Cat. 3, 3).
Atque, ac: (vix diíferuut: atqíte fere semper iungitur vocalibus, 3. Sed tamen aequivalet locutioni hispanae sin embargo.
..ce consonis). / u í e r n : sententias distinguit, non opponit; hoc differt a supc-
' 1 . duas res símiles ita coniungunt, ut altera primam explicet riorc.
vel ei aliquid addat: Sed tamen alteríus partís pcrículiim Scrtoria-
1. Saepe in etumicratione adiütur postremo membro:
nae atque Hispaniensis, (Pomp. 10), de Scríorio eu España. Ab
est expuL^us Arioborzancs... immíncnt dúo reges... civitates autem
eodcm impcratore dasscm supcratam cssc atque dcprcssam (!d. 21).
omnes (Pomp. 12).
2. saepe aperit am-pIiOcationes: Atque ut inde oratio mea pro-
2. praeit sententiis interiectis (paréntesis), quae claritatis
fíciseatur (Pomp. 4), pracit narrationi. Atque ut omnes inteWgant aut dcterminationi.'i causa addüntur: Ipse (erat autem regius pas-
(Id. 10), dígrcssionem pracparat. tor) in concilium se pastorum rcccpií (Off. 3, O, 38).
3 . cum demonstrativis liic, ille novi aliquid adiungit iis quae Vero: vocabulo cuivis, praesertim pronominibus vim quam-
dicta sunt: Atque haec qua cclcritate gesta sint (Id. 34). Atque dam magnam confert: Ad scpuUuram corpus vitrici sui negat a me
illud in primis milü laelandum iure esse video (Id. 3). datum. Hoc vero nc P. quidem Clodius dixit unquam (Phii. 2, 17).
—Que: 1. iungit res quae ut unum considerandae sunt; maio- Ego vero fateor me fiis studiis esse deditum (Arcli. 12), tam-
rem quam atque unionem exprimit: Ad m.e causam rei publlcce bién yo.
perlculaque rerum suarum detulerunt (Pomp. 4). Coníuges libcros- etiam sententiis oppositis accedit, non ut oppositionem osten-
que (Cat. 3, 1). dat, sed ut voci alicui iucem afferat: Hosce ego fiomines exci-
2 . in enum.cratione saepe additur ultimae partí: urbem am- pio et secerno libenter... Cctcri vero... quo studio consentiunt.
plam, illustrem, claramque reddidit (Verr. 8\). (Cat. 4, 15.)
Et: unit etiam res diversas: At: oppositam sententiam significat magno animi ardore ad-
1 . Novi aliquid addit, quod interdum parum cum praeceden- mirantis aut indignantis:
tibus cohacret: Remi publicam...'urbem:.. restltutam videtis. Et si 1. usurpatur saepe cu.m aliquid aut obicitur aut refutatur: at
non manus iucundi suni ii dies quibus conservamur, quam illi qui- multi... sunt ímbccilles senes (Sen. 35) (obiectío). At id quidem
bus nascimiur, profecto... (Cat. 3, 12). non proprium sencctuíis est. (1. c.), (rcsponsio).
2 . Saepe adiungitur ci partícula quoniam: et quoniam aucto- 2. in exclamationibus admiratione plenis constituí senatores
ritas quoque in bellis adniinistrcndis... multum valet (Pomp. 43). qui omnia... pcrscriberent. At quos viros! (Sull. 42.)
3. Etiam interdum opposita iungit quo clarius diversitas
3. PARTICULAE ILLATIVAE.
appareat: Et quisquam dubibit (en estas circunstancias) quin iiuic
hoc tantum bellum'Jransmittcndum. sit? (Pomp. 42). Ergo, igitur: (non facile distinguuntur).
consecutionem significant argumentationis: Sit igitur, ludices,
2. PARTICULAE ADVERSATIVAS. sanctum apud vos, (Arcli. 19), en conclusión, así pues, pues. Est
igitur liumanitatis vcsírac magnum numerum civium a calamifatc
Sed: sententiam exprimit contrariam illi quae praecedit: pero prohíbere. (Pomp. 18.)
1 . usurpatur saepe in revocatione, hoc est, cum orator ampli- 1. saepe dicta propositionc aliqua, demonstrandi initium fa-
fícatione instituta desistit: Sed quid ego loginqua com^mcmoro? ciunt: Ego sic existimo in suWimo imipcratore quattuor fias res
(Pomp. 32). Sed de Lucullo dicam alio loco (Id. 10). incsse oportcre, scientiam... Quis igitur fioc homine scientior?
; • , 2 . Post incisum orationem iníerruptam instaurat: Na/;: tum. (Pomp. 28), pues bien.
85 -
— 8(5 —
'2. Orationem ctiam inciso quovis interceptam rcficiunt:
quoniam aucíorUas... mulium in imperio militari valet, certe... • c) sive causalls: Genus enim belli est eiuswiodi quod ánimos
vcstros excitare dcbeal; in quo (rrin co enim) agitar... (Pomp. 6.)
Quod igitur nomcm unquam clarius fuit? (Pomp. 43.)
A Pómpelo exempla sumantur: qui quo die pracpositus est ímpe-
Itaquc: non vcram sententiarum consecutionem includit, pro-
rator... (=nam is quo) (Pomp. 44).
x i m e accedit particulae quare.
1 . saepe adhibetur in narrando: ¡taque tantum victus cfficere
potuit, quantum incolumis nunquam est ausus optare. (Pomp. 25), C. PARTICULAE QUAE ENUMERATIONEM EFFICIUNT: ,• '
de modo que...
2. Factum adducit quo aliquid demonstratur: Nec sotaní si dúo s u n t m e m b r a :
Sicull, verum ctiam ceterac gentes Hennenscm Cercrcm máxime primum... deinde.—Primo... deinde—Primó... tum.—Primo...
colunt... ¡taque apud paires nostros. (Verr. 4, 109.) post. •
Quare, quam ob rem quaproptcr: (difficile est ca distingue- si tria sunt:
re: quare est multo usitatius). primum—deinde—tum. Primum—deinde—postea. Primum—
Non ad mentem, sed ad voluntatcm potius spectant. Cum ali- deinde—postremo.
quid longius demonstratum est, tum saepe his particulis signifi- si quattuor: '
catur quid consilii capiendum sit: por tanto, por consiguiente, pri.mum—tum—deinde—denique. Primum—deinde—praeterea
así pues: Quare si res eae quas gessimus... cupere dcbemus... —denique.
(Arch. 23; 18; 31. Pomp. 71.) .; ,
4. PARTICULAE CAUSALES.
4. D E F R U C T U E X V E R S I O N E P E R C I P I E N D O
E x e m p l i I n s t a r h a n c p r o p o n i m u s , e x epístola q u a - 5. D E IMITANDÍS A U C T O R I B U S .
(Arch. G, 12.) i
C u m a l u m n i v i d e a n t u r i n i m i t a t i o n e hi'ac n o n m e d i o - m
c r i t e r e s s e v e r s a t i , varié s t i l o p i e n i o r e m efíiciant oratio- m
n e m l a t i n a m ; i n s e n t e n t i i s ' e x p r i m e n d i s toíos s e a d C i c e - m
ronis genus dicendi sapienter quidem accommodent.
#
#
é
#
é
é
#
#
B I B L I O T H E C A COMILLENSIS
Stilistica Latina
5 . Rguez. B r a s a , S. /.