Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
1
©Office des Publications Universitaires :
EDITION :
I.S.B.N :
Dépôt légal:
2
EL ARIFI Samir
Ou’Belaïd : Aryaz N’Aït Arif
3
4
DÉDICACE
5
REMERCIEMENTS
Je remercie M. MOUFFOK Omar1 et les nombreux Atlassiens de tout
âge pour qui nous ont transmis leurs connaissances avec amour, pour leur
travail de terrain, leurs diverses contributions et leurs conseils en direction
de ce lexique, les membres du H.-C.A.2 dont M. ASSAD El Hachemi, S.g..
7
LE MASSIF DU PETIT ATLAS
• SERRALDA Vincent, HUARD André, “Le Berbère … lumière de l’Occident”, p. 12, éd. N.E.L.,
Paris, 2008.
• JOLY Alexandre, “La plaine des Beni-Sliman et ses abords”, in “Bulletin de la société de géogra-
phie”, p. 439, Alger, 1900.
6 cf. à venir.
7
rie”, “Tittéri”, …
16 Région englobée aujourd’hui par la w. de Médéa, cf. CARETTE Ernest, WARNIER Auguste,
8
LA PLAINE DE MEȚIŠT ET DU TIṬRI
• LAOUST Émile, “Étude sur le dialecte berbère du Chenoua comparé avec ceux des Beni-
Menacer et des Beni-Salah”, p. 46, Paris, 1914.
• BOLTON X, “Africa, Performed by the Sr. Danville under the Patronage of the Duke of Orleans
Revised and Improved by Mr. Bolton”, London, 1766.
21 Formes attestées dans le ṯašelḥiṯ de la Ḍahra orientale.
22 idem
23 Forme attestée chez les arabophones.
24
• IMACHE Amar, HARTANI Tarik, BOUARFA Sami, KUPER Marcel, “La Mitidja vingt ans après
…”, p. 23, éd. Alpha, Alger, 2010.
• TRUMELET Corneille, “Bou-Farik”, p. 444, Alger, 1887.
25 idem
26 Le soleil se dit “ṯafuṯ” ou “ṯafuḵṯ” dans le ṯašelḥiṯ du Petit Atlas, la forme “iṭṭij” est aussi attesté
privata sévérienne en Tripolitaine”, in “Antiquités africaines”, vol. 22, n°1, p. 262, C.N.R.S. édi-
tions, Aix-en-Provence, 1986.
29 i.e., berbère.
30 Tabaïnet, daïra de Bouinan, w. de Blida.
31 Sidi Serh’ane, daïra de Bouinan, w. de Blida.
9
porte le nom de “Mettiǧa”32. Par ailleurs, dans le Warsnis33,34 une des
fractions de la tribu des “Huwwara”35 de la confédération des Aṯ Yindel36
porte le nom de “Mettiǧa” et dans la plaine de Mețišt, au S. de Sidi Musa,
“Huwwara” est le nom d’une localité. Il est probable que des éléments de
cette tribu se soit disséminés de-ci de-là et que se soit son nom qui a été
généralisé à toute la plaine. BASSET René écrit : “Ce nom Métidja, porté
par une fraction qui habite une plaine fermée par des montagnes, montre
l’inexactitude de l’étymologie latine (Mattidia) proposée pour expliquer le
nom de la grande plaine de la Métidja, aux environs d’Alger, étymologie qui
est encore reproduite aujourd’hui. […]”37.
On appelle les habitants de la plaine de Mețišt, les “Mtatiǧ”, c’est-à-
dire les “Mitidjiens”38. Par ailleurs, “Lemtiǧi” est un patronyme récurent
dans la région atlassienne, peut-être les descendants de cet ancien clan.
Quant à la signification de “Mețišt” elle demeure obscure.
La plaine du “Tiṭri” est un toponyme amazigh composé et contracté,
peut-être en : “Tiṭ” (œil, source d’eau) et “Itri” (étoile).
Provence, 2013.
35 i.e., El Hoouara.
36 i.e., Béni Hindel, transcription faussée, il n’y a pas de “h”, aujourd’hui, la localité se nomme :
10
LES CONFÉDÉRATIONS ATLASSIENNES
5. Iferruxen47 ۡ( إف ُّروخنP. A. S.), 13. Ayṯ Ǧaɛd48 ۡ( آيثۡ َجۡعدP. A. M.),
6. Ayṯ Miṣra ( آيثۡمِ يص َراP. A. S.), 14. Ayṯ Xlil ۡ( آيثۡخلِيلplaine de Mețišt),
7. Ayṯ Wezzra49 ( آيثۡۡوز َراP. A. M.)50, 15. Iḥaǧǧuṭen51 ۡ( ِإ َحاجُّوطنplaine de Mețišt).
8. Ayṯ Mesɛud ۡ( آيثۡمسعُودP. A. M.),
(Ouled), “Ahl”, i.e., “Les enfants de … , Les fils de … , Les descendants de … , Les gens de … ,
Ceux de …”.
45 Aussi : Aɣellay, Ɣlalwa, cf. CARETTE Antoine-Ernest-Hippolyte, “Recherches sur l’origine et
11
Parmi les familles de fraction on trouve le plus souvent une famille
principale autour de laquelle gravite d’autres familles proches ou d’autres
installées sur le tard. Généralement, le chef de fraction était issu de la fa-
mille principale et les discussions relatives aux affaires de la fraction avaient
lieu en un endroit faisant l’unanimité comme la mosquée, près d’une source,
d’un arbre, …
Les limites entre les confédérations sont naturelles comme les cols de
montagnes, les crêtes, les vallées, les rivières, … Le découpage administra-
tif actuel dans la région atlassienne suit plus ou moins les frontières histo-
riques des confédérations. Sur le territoire de la confédération, chaque tribu
occupe une partie et il en est de même pour les fractions de tribu et les fa-
milles de fractions qui la composent. Les superficies sont inégales dans le
Petit Atlas. Une famille de fraction peut posséder des terres chez une autre
tribu mais toujours dans la même confédération.
Chaque confédération atlassienne organisait annuellement une grande
fête qu’on nomme “zerda” ou “waɛda” regroupant hommes, femmes et en-
fants. Les festivités qui s’étalaient sur plusieurs jours, permettaient à toutes
les tribus la composant de se rencontrer autour d’un festin, de démonstra-
tions de danses, de chants, de compétitions inter-fractions au travers de jeux
traditionnels, … C’était aussi l’occasion de sceller des mariages, de régler
des différends, … À une plus petite échelle, il y avait des fêtes annuelles au
sein de la tribu, “zerda intertribal” et même au sein de la fraction, “zerda
interfamiliale” et à une plus grande échelle, les contacts inter-
confédérationels avaient lieu dans les grands marchés régionaux comme
ceux de Blida, Boufarik, Larbaa, Hadjout, … mais aussi en période de
guerre ; en effet, durant la colonisation française, par exemple, les récits
historiques décrivent des confédérations atlassiennes unis dans leur combat
contre les colons français.
Voici, plus ou moins, la situation des confédérations de l’Atlas mitid-
jien et les principales villes de la région atlassienne :
12
13
La région atlassienne faisait partie, jadis, du pays des Imɣaren52 issu
de la confédération amazighe des Iznatan53 et ce, bien avant l’arrivée de
tribus de la confédération amazighe des Iznagan54. Le pays des Imɣaren
occupait un grand territoire au sud d’Alger55 englobant la plaine de Mețišt et
le Petit Atlas, d’ailleurs, la zone montagneuse au sud des Ayṯ Musa est
nommée “Ǧbel Maɣrawa”56, “Monts Maghraoua”57 habités par les descen-
dants d’une partie des Imɣaren58. Quant à la grande confédération des Izna-
gan, elle regroupe plusieurs tribus amazighes nomades ou sédentaires59
comme certaines tribus atlassiennes pratiquant l’agriculture60. La plaine de
Mețišt61 et le Petit Atlas62 furent, aussi, liés à leur territoire comme le
prouve une partie de la chaîne mitidjéenne qui était surnommée “montagnes
des Sanhadjas”63.64 Pour faire simple, le Petit Atlas est un magnifique mé-
lange de tribus zénétiennes et sanhadjiennes parfois unis dans une même
confédération mais l’élément zénétien reste plus marqué, notamment, au
niveau du parler.
52 i.e., Maghraoua.
53 i.e., Zénètes.
54 i.e., Sanhadjas.
55 BASSET René, “Lexicographie berbère”, “Le dialecte des Beni Menacer”, p. 5, Paris, 1885.
56 SHAW Thomas, “Voyage dans la régence d’Alger …”, Paris, 1830.
57 X, “Croquis du Territoire d’Alger …”, Paris, 1831.
58 SHAW Thomas, “Voyages de Mr Shaw, M.D. dans plusieurs provinces de la Barbarie et du
1945.
60 idem
61 BELLIL Rachid, “Kabylie : La région dans les écrits arabes”, in “Encyclopédie berbère”, vol. 26,
1853.
63 Ibn Khaldoun, “Histoire des Berbères …”, t. III, p. 320, 471, Alger, 1856.
64 EL ARIFI Samir, “Aït Moussa, Le cœur du Petit Atlas”, 1 er éd., 2015 : http://atlas.blida.over-
blog.com/ait.moussa.cœur.petit.atlas
14
LE DIALECTE DU PETIT ATLAS
1. Dénomination :
On désigne le dialecte du Petit Atlas par trois dénominations :
“ṯašelḥiṯ”65, “ṯaznatiṯ”66 et “ṯaqḇayliṯ”67 qui est récent à l’échelle historique.
Ces trois dénominations se prononcent de différentes manières comme nous
allons le voir. Dans ce présent livre j’opte pour l’appellation “ṯašelḥiṯ” car
elle est ancienne, authentique, elle fait partie de notre patrimoine culturel
qui rappelle notre glorieux passé, nous la retrouvons dans l’ensemble des
confédérations atlassiennes sous différentes formes et dans l’ensemble des
isolats aux dialectes zénétiens.
En “ṯaqḇayliṯ” de Kabylie, “ašluḥ”68 (sing., ann. : we), “išlaḥ” (pl.,
ann. : ye), “tašluḥt” (dim.) signifie “burnous”, “tente de nomades”69. Dans
d’autres dialectes, il désigne la “natte en jonc, en alfa ou en palmier
[nain]”, la fibre de ces végétaux était utilisée dans la réalisation des tentes
des Amazighs70 nomades71. MOULIÉRAS Auguste écrit : « […] Le mot
chlouh’ vient du terme braber achlouh’, pluriel : ichelh’en qui signifie
« natte en jonc, en alfa ou en palmier, vielle et déchirée. » […] ».72 Enfin,
chez d’autres, il désigne la “tente de poil de chameau”73. Concernant la
dénomination “aznat”74, cette dernière serait la corruption du nom propre de
l’ancêtre des Zénètes : “Ǧana” (“ǧ” serait devenu “z” et un “t” final aurait
fait son apparition au fil du temps). Selon d’autres hypothèses, la dénomina-
tion “znata” aurait été arabisé et elle viendrait de “iggen” ou “ijjen” qui dé-
signe le chiffre “un”. Par ailleurs, la forme “iznaten” (sing. “aznat”) serait
composée de deux phonèmes et aurait pour signification : “ceux qui en-
voient leur brebis aux pâturages”, “ceux dont l’activité essentielle est
l’élevage nomadisant” ou alors : “tentes nombreuses, campements impor-
tants”75.
louh”, “Chlouh’”, “Chellouh”, “Schelouh”, “Chellah”, “Cheleuh, pour la langue : “chellaia”, “chel-
laïa”, “chelha”, “chelh’a”, …
69 DALLET Jean-Marie, “Dictionnaire Kabyle-Français …”, p.90, Paris, 1982.
70 i.e., Berbères.
71 FOTTORINO Éric, trad. REY Philippe, “Fils de Berbères”, p. —, éd. Philippe Rey, Paris, 2014.
72 MOULIÉRAS Auguste, “Une tribu zénète anti-musulmane au Maroc (les Zkara)”, p. 26, Paris,
1905.
73
76• BASSET René, “Le dialecte de Djerbah”, in “Notes de lexicographie berbère”, p. 282, 304, 306,
Paris, 1885.
• Paris, 1885, PROVOTELLE Paul, “Étude sur la tamazir’t ou zénatia de Qalaât Es-Sened (Tuni-
sie)”, p. 3, Paris, 1911.
773• CHAKER Salem, “La langue berbère au Sahara”, in “Revue de l’Occident musulman et de la
• idem
• BOUMEDIÈNE Khaled, “Tlemcen : Le Mawlid Ennabaoui et Yennayer célébrés”, in “Le Qoti-
dien d’Oran”, 10.08.2008
• DESTAING Edmond, “Étude sur le dialecte berbère des Beni-Snous”, intr. p. XXVIII, Paris,
1907.
• RUFFIÉ Jacques, CABANNES R., LARROUY Georges, “Étude hémotypologique des populations
berbères de M’Sirda-Fouaga (Nord-Ouest Oranais)”, in “Bulletins et Mémoires de la Société
d’anthropologie de Paris”, t. III, XI ième sér., n°3, p. 298, Paris, 1962.
16
• le Constantinois (w. de Qsenṭina)84,
• le Mzab (w. de Ɣerdaya)85,
• Wargla et Wed Riɣ (w. de Wargla)86,
• Warsnis (w. de Lemdiyeṯ, Ɛin Ddefla, Tisemsilt, Clef, Ɣelizan et Tya-
ret)87,
• Ḍahra88 orientale : Ayṯ Mnaṣir, Išenwiyen (w. de Tipaza, Ɛin Ddefla)89,
Ḍahra occidentale : Ɛšɛaša, … (w. de Mestɣanem)90,
• le Petit Atlas occidental, central, oriental sauf la partie extrême-
orientale91 (w. de Leḇliḏa, Lemdiyeṯ, Ɛin Ddefla),
Ainsi, l’ensemble de ces groupes amazighs dispersés à travers
l’Afrique du Nord, partagent les appellations “ṯašelḥiṯ” et “ṯaznatiṯ” et
s’identifient à elles92 malgré certaines différences dans leurs dialectes. Ces
nobles termes ne véhiculent aucun sens péjoratif contrairement à ce qui est
répandu chez certains et puis, comment des millions d’Amazighs, à travers
les siècles, se seraient identifiés à des dénominations injurieuses ?
Dans le Petit Atlas, ces deux appellations ne sont pas étrangères
puisque elles y sont attestées. Elles sont générales par rapport à d’autres
particulières puisque les Atlassiens se nomment, aussi, selon leur confédéra-
tion, leur tribu ou leur clan. Mais avant tout, les Atlassiens se nomment tous
sans exception : « Les Montagnards ». Voici les formes relevées93 :
MONTAGNARD
• [ṢḤ] ar., m., aǧbayli | m., pl., iǧbayliyen
84 i.e., w. de Constantine, cf. LE PLAY Frédéric, “Les ouvriers des deux mondes …”, p.492, Tours,
1885.
85 i.e., w. de Ghardaïa, cf. BASSET René, “Étude sur la zénatia du Mzab, de Ouargla et de l’Oued-
• Paris, BASSET René, “Étude sur la zénatia de l’Ouarsenis et du Maghreb central”, intr. p. II,
Paris, 1825.
• CHAKER Salem, “Ouarsenis”, in “Encyclopédie berbère”, vol. 36, p. 5949, Edisud, Aix-en-
Provence, 2013.
88 i.e., Dahra.
89 i.e., Béni Menacer, Chenouis, w. de Tipaza, Aïn Defla, cf. BASSET René, “Le dialecte des Beni
17
→ Individu :
• m., Ašelḥi | [ṢḤ] m., pl., Išelḥiyen, f., Ṯašelḥiṯ | f., pl., Ṯišelḥiyin
• m., pl., Šluḥ
→ Langue :
• [ṢḤ] f., ṯašelḥiṯ (ann. : tš)
• [MR], [XL] f., ṯašelḥiṯ
• [MR] f., {t}hašelḥit
• [MR] f., {ṯ}hašelḥiṯ
• [ṢḤ], [MR], [MZ], [MR] f., šelḥiya
• [ṢḤ] f., šelḥiyeṯ
18
temps de la colonisation ont, à leur tour, nommé “Kabyle” tout Amazighs y
compris ceux des pays voisins et “Kabylie” le territoire de ces Amazighs.
Pour ces derniers, il y avait autant de Kabylie que de peuples kabyles.
Quant aux dénominations des sous-dialectes atlassiens, j’en ai relevée
trois. Il s’agit de celui des Ayṯ Ɛiša occupant la partie extrême-orientale du
Petit Atlas et de la plaine de Mețšit nommé : “ṯaɛišawiṯ”. Collés à ces der-
niers, nous retrouvons les Ayṯ Ɛamran98 qui parlent : “ṯaqḇayliṯ Wayṯ
Ɛamran” ou “ṯaqḇayliṯ n Yeɣzer n Yesser”. La troisième appellation est celle
du sous-dialecte de la confédération des Ayṯ Ṣaleḥ du Petit Atlas occidental
qu’on nomme : “ṣalḥī”, “ṣalḥīya”, “ṯaṣelḥiṯ” ou “ṯaṣelḥiț”99 et là aussi, il
s’agit d’une appellation récente à l’échelle historique.
DESTAING Edmond écrit dans son : “Dictionnaire français-
berbère, Dialecte des Beni-Snous” : « […] Les gens de la plaine du Chélif
appellent qbail [Qbayel] les Meṭmaṭa [Imeṭmaṭen], soit sédentaires, soit
nomades, parce qu’ils parlent berbère (de même pour leurs voisins les Ha-
raoua [Hrawet, Ihrawṯen], les Beni Ṣalaḥ [Ayṯ Ṣalaḥ], qui parlent berbère)
[…]. »100.
HANOTEAU Adolphe, LETOURNEAU Aristide écrivent : « On
donne, en Algérie, le nom de Kabyles [Iqbayliyen] aux populations de race
berbère qui habitent les montagnes du littoral de la Méditerranée. Les Beni
Menasser [Ayṯ Mnaṣir], au sud de Cherchell, les Mouzaïa [Imuzawiyen],
Beni Miscera [Ayṯ Miṣra], Beni Azzoun [Ayṯ Ɛazzun, Ayṯ Musa]101, dont les
territoires bordent la Mitidja [Mețišt], sont des Kabyles [Iqbayliyen], aussi
bien que les montagnards du Jurjura [Ǧerǧer] ou des environs de Collo
[Lqull].
̣ […] »102.
LACOSTE-DUJARDIN Camille écrit : « […] En réalité, on appelle
donc « les Kabylies », cet ensemble de montagnes du nord de l’Algérie dont
les habitants parlent une même langue berbère (ou tamazight), dans ses
variantes dialectales taqbaylit « kabyles », qui diffèrent quelque peu, phoné-
tiquement et lexicalement, des autres dialectes berbères du Maroc, de Libye,
du Niger ou du Mali. […] »103.
TRUMELET Corneille écrit : « […] la berberia (i.e., le pays des
Amazighs) se divise en quatre dialectes principaux : la zenatïa [ṯaznatiṯ], la
98 i.e., Béni Amrane. Sans être catégorique et d’après ce que j’ai pu comprendre à ce jour, pour des
raisons historiques, culturelles mais aussi stratégiques, les tribus d’Ayṯ Ɛamran de l’E. et de l’O. du
Petit Atlas ainsi que ceux des Ayṯ Uɛammal auraient fait partie de la grande confédération des Ayṯ
Ǧaɛd qui bordait, dans le temps, la plaine de Mețišt. Ceci, avant que les Turcs viennent démanteler
cette puissante confédération en y implantant la tribu makhzen des Zwetna et en créant de toute
pièce l’“outhane des Khechna” en l’étendant au Petit Atlas avec la dénomination “Xašnet Lǧabel”.
99 Prononcée : “thas’elh’ith”, “thas’elh’its” | ۡ ۡثَاصل يتس،ۡ ۡثَصل څ،ۡ ۡثَاصل يث،ۡ ⵝⵉⵃⵍⴻⵚⴰⵝ | ثَصل ث,
ِح ِح ِح ِح
ⵝⴰⵚⴻⵍⵃⵉⵜⵙ.
100 DESTAING Edmond, “Dictionnaire français-berbère, Dialecte des Beni-Snous”, p. 189, Paris,
1907.
101 EL ARIFI Samir, “Aït Moussa, Le cœur du Petit Atlas”, 1 er éd., 2015.
102 HANOTEAU Adolphe, LETOURNEAU Aristide, “La Kabylie et les coutumes kabyles”, t. I, p. 1,
Paris, 1872.
103 LACOSTE-DUJARDIN Camille, “Contes de femmes et d’ogresses en Kabylie”, p. 10, éd. Kar-
104 TRUMELET Corneille, “Blida – Récits selon la légende, la tradition et l’histoire”, t. I, p. 103,
244, Alger, 1887.
105 DAUMAS Eugène, “Mœurs et Coutumes de l’Algérie, Tell – Kabylie – Sahara”, p. 183, 3ième
20
Berbères, et par les amateurs des langues anciennes qui désireraient prendre
connaissance de la langue primitive de l’Atlas, si peu connue du monde sa-
vant. »108.
2. Classification :
Le ṯašelḥiṯ ou le ṯaqḇayliṯ est le dialecte amazigh du Petit Atlas occi-
dental, oriental, central, des versants et piémonts nord et sud de ce dernier.
C’est un ensemble de quelques sous-dialectes très proches les uns des autres
puisque parlées par des confédérations partageant une même aire géogra-
phique109. BASSET André écrit dans ses “Articles de dialectologie ber-
bère” : « Ces quelques cinq millions de berbérophones ne forment pas une
masse compacte : ils sont dispersés en îlots inégalement répartis et
d’importance variable. […] Ils deviennent plus importants au sud et surtout
au nord du Chélif (i.e., la Ḍahra) et dans la montagne de Blida (i.e., l’Atlas
blidéen). […]. »110.
Le ṯašelḥiṯ du Petit Atlas serait un dialecte de type zénétien. Sa situa-
tion fait de lui un dialecte intermédiaire puisqu’il se situe au centre de deux
grandes aires amazighophones111 : le dialecte “ṯaqḇayliṯ” parlée à l’E., plus
précisément, le sous-dialecte “ṯaxalfuniṯ”112 de la confédération des Ayṯ
Xalfun113 juste à l’E. des Xašnet du Petit Atlas ainsi que celui du “ṯašelḥiṯ”
parlée à l’O. plus précisément, le dialecte de la confédération des Ayṯ
Mnaṣir et des Išenwiyen à l’O. des Isumaṯen du Petit Atlas dans la Ḍahra
orientale qu’on nomme pour le premier : “ṯamnaṣriṯ”114 et pour le second
“ṯašinwiṯ”115 (dénominations récentes). Ainsi, le ṯašelḥiṯ du Petit Atlas for-
mait, autrefois, un continuum ou une passerelle linguistique ininterrompue
entre les dialectes “ṯaqḇayliṯ” de Kabylie (à l’E.) et “ṯašelḥiṯ” de la Ḍahra (à
l’O.). Par ailleurs, les confédérations atlassiennes occidentales à l’instar des
Ayṯ Ṣaleḥ, des Imuzawiyen, des Isumaṯen ont toujours entretenus de bon
lien de voisinages avec leurs voisins parmi des confédérations clairement
zénétiennes de la Ḍahra orientale à l’instar des Ayṯ Mennad, des Ayṯ
Mnaṣir, des Išenwiyen. Cette promiscuité a aussi eu un grand impact sur les
sous-dialectes atlassiens si bien que le lexique utilisé par les uns et les autres
est quasiment le même. Au-delà de ces influences linguistiques, le ṯašelḥiṯ
du Petit Atlas présente des termes spécifiques et des particularités propres à
lui comme nous allons le voir.
J’ai tenté de réaliser ce croquis qui représente, plus ou moins, la situa-
tion du ṯašelḥiṯ du Petit Atlas :
→ au centre, le Petit Atlas avec ses quinze confédérations citées précé-
demment et enchâssé entre la plaine de Mețišt au N. et celle du Tiṭri au S.,
َ َⵝⵉⵏⵓⴼⵍⴰⵅⴰⵝ | ث.
112 Prononcée : “thakhalfounith” | ۡۡثَاخَلفُونِيث،ۡخۡلڢُنِث
113 i.e., Béni Khalfoune.
116 BASSET René, “Étude sur la zénatia de l’Ouarsenis et du Maghreb central”, intr. p. II, Paris,
1895.
117 i.e., Chenouis, leur parler est un sous-dialecte de celui des Ayṯ Mnaṣir, cf.
• LAOUST Émile, “Étude sur le dialecte berbère du Chenoua comparé avec ceux des Beni-
Menacer et des Beni-Salah”, intr. p. I, p. 5, Paris, 1914.
• LEVEAU Ph., LEFEVRE L., CHAKER S., “Chenoua”, in “Encyclopédie berbère”, vol. 12, p.
1902, Edisud, Aix-en-Provence, 1993.
22
des différences telles que les habitants de ces deux régions se comprennent
difficilement.
II y aura lieu de recueillir des textes choisis parmi les dialectes parlés
par les Beni-Miçra [Ayṯ Miṣra] et les Beni-Mesa’oud [Ayṯ Mesɛud] qui sont
les voisins des Beni-Salah [Ayṯ Ṣaleḥ]. On aura un groupe nouveau de dia-
lectes qu’on pourra désigner sous le nom générique “de dialectes de l’Atlas
de la Métidja” [Mețišt].
Il a paru intéressant de comparer les dialectes des Beni-Menacer [Ayṯ
Mnaṣir] et des Beni-Salah [Ayṯ Ṣaleḥ] avec le Chenoua [Šenwa], c’est ce
qui a été tenté ici. […] »118.
Ainsi, selon BASSET René et LAOUST Émile le dialecte du Petit
Atlas « […] se rapproche […] de celui des Zouaouas [Izwawen] de la
Grande Kabylie. […] »119 et il faudrait le « […] classer avec le Zouaoua
[ṯazwawiṯ] […] »120 sans fournir la moindre preuve, plutôt, ils restent vagues
en écrivant : « se rapproche », « il faudra » et puis comment pouvaient-ils
en être sûr alors qu’aucune étude n’a été réalisée sur le ṯašelḥiṯ du Petit
Atlas et qu’aucun texte n’a été recueilli chez les Ayṯ Miṣra et les Ayṯ
Mesɛud comme l’a proposé LAOUST Émile ? En effet, je n’ai jamais
retrouvé la trace de ces textes ou croisé une référence sur leur existence.
Aussi, nous avons l’impression que ce dernier se contredit quand il écrit en
introduction : « […] il présente (i.e., le parler de Grande Kabylie) avec ce-
lui-ci (i.e., le parler du Petit Atlas) des différences telles que les habitants de
ces deux régions se comprennent difficilement. […] »121 pourtant, ses tra-
vaux intitulés : “Étude sur le dialecte berbère du Chenoua COMPARÉ
avec ceux des Beni-Menacer et des Beni-Salah” prouvent, au contraire,
que le ṯašelḥiṯ du Petit Atlas et celui de la Ḍahra sont fortement liés et
englobés dans l’aire ṯaznatiṯ et ceci, DESTAING Edmond (1872–1940) l’a
bien compris lorsqu’il réalisa son “Dictionnaire français-berbère, Dialecte
des Beni-Snous” en y incluant du lexique de confédérations atlassiennes à
l’instar des Ayṯ Ṣaleḥ, Ayṯ Mesɛud et Ayṯ Miṣra aux côtés de celui d’autres
dialectes zénétiens comme celui des Imeṭmaṭen (Warsnis, Algérie), Hrawet
ou Ihrawṯen (Warsnis, Algérie), Senfita (Ḍahra, Algérie), Aṯ Snus (Tlemsen,
Algérie), Aṯ Iznasen (E. du Maroc), Zekkara (E. du Maroc), Aṯ Bu Zeggu
(E. Maroc), … Tout au long du dictionnaire, nous remarquons combien tous
ces dialectes sont proches.
CHAKER Salem écrit : « […] C’est sans doute l’ampleur et les ca-
ractéristiques particulières – surtout le traitement /k/ > /š/ – de ces phéno-
mènes d’affaiblissement qui ont conduit plusieurs descripteurs anciens à
rapprocher les parlers aurasiens [ṯašawiṯ] plutôt de ceux de l’Algérie cen-
trale et occidentale (Chénoua [Šenwa], Menacer [Ayṯ Mnaṣir], Blida,
118 LAOUST Émile, “Étude sur le dialecte berbère du Chenoua comparé avec ceux des Beni-
Menacer et des Beni-Salah”, intr. p. I à II, p. 5, Paris, 1914.
119 BASSET René, “Étude sur la zénatia de l’Ouarsenis et du Maghreb central”, intr. p. II, Paris,
1895.
120 LAOUST Émile, “Étude sur le dialecte berbère du Chenoua comparé avec ceux des Beni-
Menacer et des Beni-Salah”, intr. p. I, Paris, 1914.
121 LAOUST Émile, “Étude sur le dialecte berbère du Chenoua comparé avec ceux des Beni-
Menacer et des Beni-Salah”, intr. p. I à II, p. 5, Paris, 1914.
23
Ouarsenis [Warsnis], Snous [Aṯ Snus]…) que de ceux de la Kabylie (Mer-
cier, p. 11)122. […] »123.
NAÏT-ZERRAD Kamal classe en toute logique le parler atlassien
dans ce qu’on appelle “Algérie central” ou “Moghreb central”124 qui en-
globe les dialectes zénétiens. Il écrit : « […] Algérie central (qui regroupe
les points suivants : Ouarsenis [Warsnis], Achacha [Ɛšɛaša], Beni Hlima [Aṯ
Ḥlima], Haraoua [Hrawet, Ihrawṯen], Metmata [Imeṭmaṭen], Beni Rached
[Aṯ Rašed], Senfita [Senfita], Beni Menacer [Ayṯ Mnaṣir] et les parlers des
environs de Blida), […]. »125.
BASSET René écrit : « […] Leur importance (i.e., les dialectes
A’chacha [Ɛšɛaša] et B. H’alima [Aṯ Ḥlima]) est grande néanmoins, car leur
parenté avec le dialecte des B. Menacer [Ayṯ Mnaṣir] indique jusqu’où
s’étendait la Zenatia [ṯaznatiṯ] avant l’invasion de l’arabe. […] »126.
MERCIER Gustave écrit : « […] Elle présente (i.e., le dialecte
“ṯašawiṯ” des Išawiyen) pourtant avec les dialectes parlés dans les mon-
tagnes du Djurdjura des différences assez grandes pour qu’un Chaouia
[Ašawi] et un Zouaoua [Azwawi], par exemple, mis en présence, puissent
difficilement se comprendre. Les dialectes berbères avec lesquels elle me
paraît présenter le plus d’analogie sont ceux des Beni Menacer [Ayṯ
Mnaṣir], de l’Ouarsenis [Warsnis], des A’chacha [Ɛšɛaša], des Haraoua
[Hrawet, Ihrawṯen], des Oulad Ben Halima [Aṯ Ḥlima], tous dialectes par-
lés, comme le Chaouia [ṯašawiṯ], par des populations de race zénète [Izna-
ten]. […] »127.
DESTAING Edmond écrit : « […] Mis en présence d’indigènes
parlant des dialectes forts, par exemple de ceux qui viennent du Sous ou des
Kabylies, les Beni Snoûs [Aṯ Snus] qualifient de mizid (lourd) ce langage
presque inintelligible pour eux. […] Ils comprennent assez facilement les
textes donnés par M. René Basset dans le dialecte des Beni Menacer [Ayṯ
Mnaṣir] et dans celui de l’Ouarsenis [Warsnis]. […] »128.
BASSET René écrit : « […] Leur langue (i.e., le dialecte “ṯamnaṣriṯ”
des Ayṯ Mnaṣir), qu’ils apellent zenatia [ṯaznatiṯ], semble les rattacher à la
branche des Zenata [Iznaten] […] au premier siècle de notre ère le pays était
habité par des Zenata [Iznaten] […] »129.
Paris, 1825.
127 MERCIER Gustave, “Le chaouia de l’Aurès (Dialecte de l’Ahmar-Khaddou)”, intr. p. II, Paris,
1896.
128 DESTAING Edmond, “Étude sur le dialecte berbère des Beni-Snous”, intr. p. XXVIII, Paris,
1907.
129 BASSET René, “Le dialecte des Beni Menacer”, in “Notes de lexicographie berbère”, p. 5 à 6,
Paris, 1885.
24
3. Données linguistiques :
Les données à notre disposition attestent que le ṯašelḥiṯ du Petit Atlas
qui est, je le rappelle, un dialecte intermédiaire présente plusieurs traits qui
le rapproche des dialectes zénétiens.
a. Phonétique et Phonologie :
• Le /k/ peut devenir /š/, ex. :
U zmirɣ ḵ > [MR] U zmirɣ š (Je ne peux pas),
[ṢḤ] maḵ > [ṢḤ], [MƐ] maš (comme, tel que), …
• Le /g/ devient /j/, /i, y/, /ḡ/, /ǧ/, /ɣ/, /w/ comme il peut rester /g/ et inver-
sement, la semi-voyelle /y/ peut devenir une occlusive /g/, ex. :
[ṢḤ], [MƐ] inijiw (hôte),
[ṢḤ] {a}jenna (ciel),
[ṢḤ] isanina (nuages, pl.),
[ṢḤ], [MR] argaz, [ṢḤ] arḡaz, [ṢḤ], [MƐ] arǧaz, [ṢḤ] aryaz, [MR] arɣaz
(homme),
[ṢḤ] ṯaǧeɣǧiɣṯ (aisselle),
[MƐ] ṯayuwa, [ṢḤ] ṯayuǧa (paire de bœuf),
[ṢḤ], [MR] azegzaw, [ṢḤ] azizaw (bleu, vert),
[ṢḤ], [MƐ], [MR] {t}igmarin, [ṢḤ], [MƐ], [MR] {t}iymarin (juments, pl.),
[ṢḤ] iǧider, [ṢḤ] ijiḏer
[ṢḤ] iyaẓiḍen, [MƐ] gaẓḍen (coqs, pl.),
[ṢḤ], [MƐ], [MR] ameẓyan, [MR] ameẓgan, [ṢḤ] amezḡan, [MR] ameẓɣan,
…
b. Morphologie et Syntaxe :
• Le préfixe “a-” disparaît au masculin et parfois au féminin comme il
peut refaire son apparition. Ce phénomène est aléatoire dans le ṯašelḥiṯ du
Petit Atlas, ex. :
[ṢḤ] ɣilas >< [MR], [XF] aɣelyas (léopard),
[ṢḤ] jenna >< [ṢḤ], [MƐ] ajenna (ciel),
[MƐ] fus >< [ṢḤ], [MR] afus, [MR] ayfus (main),
[ṢḤ] mmas >< [ṢḤ], [MƐ] ammas (milieu),
[MR] ḍar >< [ṢḤ] aḍar (pied),
[ṢḤ] šišu >< [ṢḤ], [MƐ], [MR] ašišu (poussin),
[ṢḤ], [MƐ] tɣaṭ >< [ṢḤ] ṯaɣaț (chèvre), …
• À l’état libre, le “a-” initial des noms change à l’état d’annexion avec
des formes intéressantes dans le ṯašelḥiṯ du Petit Atlas comme la double
annexion “uw-” et celles en “wi-” et “y[a, e]”, ex. :
a- > u-
a- > n + u-
a- > w[a, u, i, e]-
a- > uw[a, u]-
a- > y[a, e]-
[ṢḤ], [MƐ], [MR] wiyraḏ, état d’annexion, > ayraḏ (lion), état libre,
[ṢḤ], [MR] wirgaz, état d’ann., > argaz (homme), état lib.,
[ṢḤ], [MƐ], [MR] wiyddiḏ, état d’ann., > ayddiḏ (outre), état lib.,
26
[ṢḤ] uwusɣar, état d’ann., > asɣar (charrue), état lib.,
[ṢḤ] uwuffal, état d’ann., > uffal (thapsia garganica),
état lib.,
[ṢḤ] uwuḏfal, état d’ann., > aḏfal (neige), état lib.,
[ṢḤ] yaɣrum, état d’ann., > aɣrum (pain), état lib.,
[ṢḤ] yaḵsum, état d’ann., > aḵsum (viande), état lib.,
[MƐ] yaxxam, état d’ann., > axxam (maison), état
lib.,
[ṢḤ] yaḥalḥal, état d’ann., > aḥalḥal (lavande), état
lib.,
[MS] yarṯen, état d’ann., > urṯan (verger, figueraie),
état lib.,
[XF] yaqšur, état d’ann., > aqšur (écorce, chêne),
état lib.,
[MR] yaɛquq, état d’ann., > aɛquq (coq), état lib., …
• C’est toujours la variante longue des pronoms affixes des noms qui est
utilisée, la forme courte reste exceptionnelle dans le ṯašelḥiṯ du Petit Atlas,
ex. :
→ Mon pays : [ṢḤ], [ǦƐ] Ṯamurṯ-inu, la forme “-iw” est ex-
ceptionnelle pour ne pas dire inutilisée,
→ Ton pays m. : [ṢḤ] Ṯamurṯ-nneḵ, la forme “-eḵ” “
“
→ Ton pays f. : [ṢḤ] Ṯamurṯ-nnem, la forme “-em” “
“
→ Son pays m., f. : [ṢḤ] Ṯamurṯ-nnes, la variante “-es” “
“
→ Notre pays : [ṢḤ] Ṯamurṯ-nna, le “ɣ” final (-nnaɣ) dis-
paraît
→ Votre pays m. : [ṢḤ] Ṯamurṯ-nnwen,
→ Votre pays f. : [ṢḤ] Ṯamurṯ-nnwenț,
→ Leur pays m. : [ṢḤ] Ṯamurṯ-nsen,
→ Leur pays f. : [ṢḤ] Ṯamurṯ-nsenț.
27
▪Avec quoi ? : [ṢḤ], [MƐ] Mays ? (inter.),
▪Avec qui ? : [ṢḤ], [MƐ] Wikeḏ ? (inter.),
▪Pourquoi ? : [ṢḤ] Max ?, [ṢḤ] Maɣer ?, [ṢḤ] Mayɣef ?, …
(inter.),
▪Comment ? : [ṢḤ] Maḵ ?, [ṢḤ] Maḵin ?, [ṢḤ] Mameḵ ?, …
(adv. de manière),
▪Où ? : [ṢḤ], [MƐ] Mani ?, [MƐ] Aniḏa ?, … (adv. de
lieu, sans mouvement),
▪Quand ? : [ṢḤ], [ǦƐ] Melmi ? (adv. de temps),
c. Système verbal :
• Au prétérit (accompli), les verbes peuvent se terminer en “a” ou “u”,
mais ceci n’est pas une généralité, ex. :
[ṢḤ], [MƐ] Insa >< [ṢḤ] Insu (Il a passé la nuit)
28
• À la première personne du singulier, l’indice de personne “ɣ” laisse la
place à un “a” mais lorsque le verbe est suivi d’un affixe des verbes com-
mençant pas “a” (régime indirect), le “ɣ” réapparaît pour des raisons
d’euphonie. Aussi, le “ɣ” ne se prononce pas :
▪dans les affixes des verbes (régime direct ou indirect) “na” et “ana”,
▪dans l’affixe des noms “nna”,
▪l’affixe des prépositions “-na”, ex. :
On dit : [ṢḤ] Ffɣa au lieu de “Ffɣeɣ” (Je suis sorti),
On dit : [ṢḤ] Sɛanṯaɣ-asen au lieu de “Sɛanṯa-asen” (Je leur ai mon-
tré),
On dit : Isla-na au lieu de “Isla-naɣ” (Il nous a écouté,
dir.)
On dit : Yuša-yana ou alors [ṢḤ] Yuša-yanaɣ (Il nous a
donné, indir.)
On dit : [ṢḤ] {I}ḏurar-nna au lieu de “{I}ḏurar-nneɣ” (Nos
montagnes),
On dit : [ṢḤ] Ɣer-na au lieu de “Ɣer-neɣ” (Chez nous)
Remarques :
▪Le “x” fait son apparition lorsque l’indice de personne “ɣ”, à la pre-
mière personne du singulier rencontre le “ḵ” de la négation.
▪Le “g” de la négation fait son apparition devant l’indice de personne
masculin de la troisième personne du singulier “y” ou “i”.
29
d. Vocabulaire divers :
[ṢḤ], [MƐ], [MS], [MR], [MZ] ṯergu, [MS] tamza (ogre),
[MR] {ṯ/ț/h}afukṯ, [MƐ] ṯafuḵṯ, [ṢḤ] țafuṯ (soleil)
[ṢḤ], [MR] yyur, [MƐ] ǧǧur, [ṢḤ], [MƐ], [MR] ggur (aller, marcher)
[ṢḤ] uḍa, [MƐ] qlulli, [ṢḤ], [MR] ṭṭuki, [MR] (tomber au sol)
[ṢḤ] esɣ (acheter)
[ṢḤ] uš, [ṢḤ], [MƐ] eḵf (donner, offrir)
[ṢḤ] ǧnu (coudre)
[ṢḤ] azegrar (long)
[ṢḤ], [MR] aɣi, [ṢḤ], [MƐ], [MR] iɣi (lait frais)
[ṢḤ], [MƐ], [MR] abučči | {ṯ}abuččiț (garçon | fille)
[ṢḤ] aɛakruf (cruche)
[ṢḤ], [MƐ] imerẓi (dos)
[ṢḤ] ṯamețanț (mort)
[ṢḤ], [MƐ] ṯiɣallin (juments, pl.)
[ṢḤ], [MƐ], ar, [MR] ayrar, [ṢḤ], [MƐ], [MR] ayraḏ (lion)
[XF], [XL] ufrik, [ṢḤ], [MR] aɛelluš (mouton)
[ṢḤ] ayyuḡ, [ṢḤ] ayyuǧ, [MR] ayagu, [ṢḤ], [MR], [MS] azger, [ṢḤ],
[MR], [ǦƐ] aɛerrum, [MS] {a}fenṭas (bœuf)
131 CHAKER Salem, “Ouarsenis”, in “Encyclopédie berbère”, vol. 36, p. 5946, Edisud, Aix-en-
Provence, 2013.
132 Diverses transcriptions utilisées dans les anciens écrits : “Bou Farik”, “Bou Farick”, “Bou-Farich”,
“Bouffarick”, … Boufarik est un toponyme amazigh composé de “Bou” : “Celui qui possède …”,
“Celui au …” et “Ufrik” : “Mouton”. Sous l’effet de la contraction, cela aurait donné : “Boufarik”,
i.e., “Celui aux moutons”. Boufarik a toujours été connu pour son marché de bestiaux et c’est en-
core le cas aujourd’hui.
31
Aujourd’hui, la situation du ṯašelḥiṯ du Petit Atlas est extrêmement
vulnérable si bien que les prochaines années seront décisives. La tranche
d’âge de la majorité des locuteurs ne cesse de reculer et les jeunes locuteurs
sont rares. Certains le comprennent mais ne le pratique qu’avec difficulté
alors que d’autres en ont seulement des notions. Il n’existe aucun pourcen-
tage officiel connu sur le nombre de locuteurs du ṯašelḥiṯ du Petit Atlas mais
les recherches, les témoignages et les rencontres diverses avec les locuteurs
ne laissent aucun doute que notre dialecte survit puisqu’il se parle dans de
nombreuses familles, dans plusieurs villes et localités éparses de la région
atlassienne133.
Il n’existe, à ma connaissance, aucune référence134 ancienne ou ré-
cente qui soit entièrement consacré au ṯašelḥiṯ du Petit Atlas et ce dernier, a
toujours été utilisé, par les berbérisants tel que DESTAING Edmond
(1872–1940), LAOUST Émile (1876–1952), BASSET André (1895–
1956), à titre comparatif avec d’autres dialectes ou citée que superficielle-
ment. Le peu qui existe sur le ṯašelḥiṯ du Petit Atlas est disséminé dans deux
principaux travaux :
LAOUST Émile, “Étude sur le dialecte berbère du Chenoua comparé
avec ceux des Beni-Menacer et des Beni-Salah”, Paris, 1914 et
DESTAING Edmond, “Dictionnaire français-berbère, Dialecte des Be-
ni-Snous”, Paris, 1907
Également, on peut citer les travaux de BASSET André, “Le verbe ber-
bère, …”, Paris, 1929 dans lequel il utilise les dénominations : “Saleh” pour
Ayṯ Ṣaleḥ et “Messaoud” pour Ayṯ Mesɛud quand il fait référence à notre
dialecte. Il existe aussi d’autres travaux qui font fait référence à notre dia-
lecte mais que superficiellement.
La situation géographique de son aire linguistique entre deux gros
blocs amazighophones fait de lui un dialecte riche en matière linguistique
alors, le fait qu’il ne possède pas d’étude propre contrairement aux autres
133 Aujourd’hui, nous retrouvons les descendants des :
1. Isumaṯen à : El Affroun, Oued Djer, Boumedfaa …
2. Imuzawiyen à : Tamesguida, Chiffa, Mouzaïa, Aïn Romana, …
3. Ayṯ Ṣaleḥ à : Chréa, Blida, Bouarfa, Sidi El Kébir, …
4. Ayṯ Uɣellay à : Blida, Ouled Yaïch, …
5. Iferruxen à : Soumaa, Guerouaou, Ouled Yaïch, …
6. Ayṯ Miṣra à : Hammam Mélouane, Bougara, Bouinan, Magtaa Lazrag, Tabaïnet, Tessala El
Merdja, …
7. Ayṯ Wezzra à : Médéa, Ouzera, …
8. Ayṯ Mesɛud à : El Hamdania, Blida, …
9. Ayṯ Bu Yeɛgub à : El Omaria, …
10. Ayṯ Xlifa à : Tablat, Mezghana, Aissaouia, Baata, Béni Slimane, …
11. Ayṯ Musa à : Souhane, Bougara, Larbaa, Ouled Slama, …
12. Xašnet à : Meftah, Khemis El Khechna, Djebabra, Larbatache, …
13. Ayṯ Ǧaɛd à : Lakhdaria, Guerrouma, Zbarbar, Maghraoua, El Mokrani, Maala, Kadiria, …
14. Ayṯ Xlil à : Boufarik, Oued El Alleug, …
15. Iḥaǧǧuṭen à : Hadjout, …
134 i.e., dictionnaire, grammaire, thèse, …
32
dialectes amazighs et ce, même après le recouvrement de la souveraineté
nationale et l’édification de facultés dans la région avec ses dizaines de mil-
liers d’étudiants montre à quel point notre patrimoine ancestrale a été négli-
gé. C’est une situation scandaleuse.
b. Perspectives :
Sans pour autant incriminer qui que ce soit, je me questionne sur ce
qui est arrivé aux enfants du Petit Atlas pourtant lettrés aujourd’hui ? Que
sont devenues les générations engendrées par les confédérations héroïques
du grandiose Petit Atlas ? Que fait le tissu associatif local ? Où sont les étu-
diants, les historiens, les géographes, les linguistes, les anthropologues, …
de la région atlassienne ou d’ailleurs ? Comment peut-on laisser une partie
de notre patrimoine matériel et immatériel disparaître avec tant de désinvol-
ture ? Comment est-il possible de laisser mourir l’histoire locale, des topo-
nymes plus fascinants les uns que les autres135, la langue des grands
hommes et des grandes femmes qui se sont élevés bravement contre la noir-
ceur de la colonisation française ? Comment pouvons-nous tourner le dos à
nos montagnes où reposent des milliers d’homme et de femmes parmi nos
ancêtres ? N’est-il pas temps de se réveiller de cette inquiétante léthargie ?
N’est-il pas temps d’agir aujourd’hui après un demi-siècle d’indépendance ?
Même si notre dialecte se trouve dans une situation critique, il est faux de
croire qu’il est éteint ou qu’il fait partie, désormais, du passé. Il résonnait
dans les vallées atlassiennes encore hier, il se parlait ouvertement il n’y a
pas si longtemps dans la plaine de Mețišt. Et puis, comment est-il possible
de conjecturer sur son avenir alors que les bras restent croisés ? Quoi de
plus noble que d’honorer nos ancêtres à travers la première langue dans la-
quelle ils s’exprimaient ? Quoi de plus normal que de chercher à préserver
les spécificités linguistiques de notre dialecte ?
Je suis convaincu que tant qu’il existera dans la région atlassienne des
amazighophones il y aura toujours de l’espoir alors, il est pressant d’agir sur
le terrain pour y collecter136 tout ce qu’on peut de la langue de nos aïeux, de
s’intéresser à elle et d’utiliser tous les moyens modernes pour la promou-
voir. La sauvegarde du ṯašelḥiṯ du Petit Atlas est désormais une urgence.
Tout le monde est concerné par ce sauvetage : les hommes et les femmes,
jeûnes et âgés, toutes générations et confédérations atlassiennes confondues
au contact des amazighophones locaux. Notre attention doit être dirigée en-
vers les anciens de la région, en particulier nos pères pour leur connaissance
minutieuse de l’environnement, des toponymes, de tout ce qui est lié à la
terre, la topographie, l’histoire, les outils, le commerce, les affaires de la
tribu, … et nos mères pour tout ce qui concerne la femme, l’habitation et
son mobilier, la famille, les traditions, la cuisine et ses ustensiles, les vête-
ments et les parures, les métiers artisanaux, les plantes, la médecine tradi-
tionnelle, … Chacun est invité à faire un effort : rien n’est à négliger, ne
serait-ce que la récolte d’un toponyme, d’un patronyme, d’un mot, d’une
poèmes, …
33
phrase, d’un proverbe, d’un poème, d’une berceuse, d’un conte, d’un enre-
gistrement sur des thèmes précis, … Il est temps de leur expliquer qu’ils
sont réellement importants à nos yeux, qu’il est pressant de récolter leur
science car ils demeurent les pages vivantes de l’encyclopédie du Petit
Atlas. À ce jour, combien de ces feuilles sont perdues à jamais faute de col-
lecteurs, de relèves ? Je vous le dis, il est encore temps de redorer le blason
du ṯašelḥiṯ du Petit Atlas, d’œuvrer pour sa sauvegarde en vue de
l’enseigner.
Je suis persuadé qu’il est encore possible d’inverser la situation dans
les régions du Petit Atlas, la Ḍahra et le Warsnis à travers la création d’un
grand dictionnaire commun grâce à la réalisation de lexiques locaux à
l’instar de celui que vous tenez entre vos mains, d’une grammaire unifiée
qui serait enseignée dans les wilayas liées à ces massifs. Ainsi, nous partici-
perions à lancer les bases d’un bloc “ṯašelḥiṯ” harmonieux. Il suffit de
bonnes volontés. Ceci me rappelle ce qu’a écrit LAOUST Émile au sujet du
« […] triomphe de la langue berbère […] »137 dans la plaine de Mețišt
(Mitidja) lorsque cette dernière était encore amazighophone grâce aux
fréquentations des tribus du Petit Atlas, d’autres de la Ḍahra et même de
plus loin. Il dit : « […] c’est Marengo [Ḥaǧǧuṭ] distante de 14 kilomètres
qui est et restera la capitale de la Mitidja occidentale [Mețišt].
À vrai dire Marengo [Ḥaǧǧuṭ] ne fait pas partie du domaine des
Ichenouaien [Išenwiyen] : la forêt de Sidi Sliman, ancien repaire des fameux
Hadjoutes [Iḥaǧǧuṭen], en marque la limite méridionale.
Cependant c’est un centre ; là se tient le marché le plus important de
la région.
Les Ichenouaien [Išenwiyen] y viennent nombreux et se mélangent
aux Beni-Menacer [Ayṯ Mnaṣir], aux Beni-Menad [Ayṯ Mennad], aux
Soumata [Isumaṯen]. C’est le triomphe de la langue berbère. Partout elle
résonne, soit dans les cafés maures qui regorgent de monde, soit dans les
groupes d’acheteurs discutant le prix des marchandises avec une âpreté bien
kabyle. Quelques négociants mozabites [Imzabiyen] complètent la famille.
Le marché occupe en dehors du village, sur la route de Blida, un vaste
emplacement entouré de platanes. […] »138.
Nous sommes fiers d’avoir été les premiers à faire décou-
vrir/redécouvrir l’amazighité139 de la région atlassienne via ce livre, les ré-
seaux sociaux, notre blog, nos vidéos et nos photos140 et ceci nous a permis
de tisser des liens fraternels avec d’autres Amazighs d’Algérie et d’ailleurs,
137 LAOUST Émile, “Étude sur le dialecte berbère du Chenoua comparé avec ceux des Beni-
Menacer et des Beni-Salah”, p. 5, Paris, 1914.
138 idem
139 i.e., berbérité.
140 Présence officielle sur le web :
5. Lexique :
a. Organisation :
Voir son patrimoine matériel et immatériel agoniser est inacceptable.
Ma conscience et mon amour pour ce dernier m’ont poussé à agir à mon
niveau par ce présent livre sans pour autant me poser pour un linguiste. Je
demande donc qu’on soit indulgent à mon égard.
J’ai ajouté à ce dictionnaire, le lexique relatif au ṯašelḥiṯ du Petit Atlas
présent dans les deux œuvres de LAOUST Émile et DESTAING Edmond.
Et bien qu’elles ne soient pas consacrées, en premier lieu, à notre dialecte, il
n’en demeure pas moins qu’ils y font souvent référence. LAOUST Émile
s’intéresse uniquement au sous-dialecte des Ayṯ Ṣaleḥ alors que DES-
TAING Edmond cite celui des Ayṯ Ṣaleḥ, des Ayṯ Mesɛud et très rarement
celui des Ayṯ Miṣra. J’exploiterai, aussi, d’autres références141 même si elles
contiennent à peine quelques mots relatifs à notre dialecte car l’urgence
étant de centraliser le lexique atlassien, de le vérifier, le retranscrire et le
corriger si cela s’avère nécessaire. Également, j’utiliserai le dictionnaire
électronique142 de l’association culturelle “Imedyazen” qui contient du
lexique atlassien également143 signalé avec l’abréviation “ṬB”144 et ce, grâce
au noble travail de terrain de M. MOUFFOK Omar. Aussi, j’y inclurai le
lexique issu de divers enregistrements. Par ailleurs, je ferai référence, à titre
comparatif, au ṯašelḥiṯ des Ayṯ Mnaṣir, “ṯamnaṣriṯ” et à celui d’Aḏrar Šen-
wa, “ṯašinwiṯ” car celui qui s’intéresse au ṯašelḥiṯ du Petit Atlas ne peut
ignorer ces deux dialectes frères de la Ḍahra orientale. Cher lecteur, je
t’avertis que la partie lexique est loin de décrire à la perfection l’ensemble
des sous-dialectes du Petit Atlas. Il faudrait pour cela, au vu de la gravité de
la situation, une présence minutieuse et quotidienne sur le terrain. Enfin,
afin de savoir qui dit quoi dans ce livre, je propose des sigles pour chaque
confédération atlassienne et celles se trouvant à ses limites est et ouest. Ain-
si, tous les termes, les expressions, les toponymes, … seront précédés d’un
sigle relatif à la confédération dans laquelle ils sont attestés. Par ailleurs, je
fais remarquer que le lexique de base des sous-dialectes atlassiens est iden-
tique donc si un terme est précédé d’un sigle ou de quelques-uns unique-
141 v. la bibliographie en fin de livre.
142 Il est disponible sur Internet en quatre langues : Tamazight – Français – Espagnol – Arabe. Il
contient plus de 10000 mots.
Pour consulter le dictionnaire :
Termes confondus : http://amawal.wikidot.com/system:list-all-pages
Ṯašelḥiṯ du Petit Atlas uniquement : http://amawal.wikidot.com/search:site/q/%E1%B9%ACB
143 Environ 300 mots actuellement.
144 i.e., “aṬlas aBliḏi”, Atlas blidéen.
35
ment, cela ne signifie pas qu’il n’est pas attesté dans les autres sous-
dialectes atlassiens. Voici les sigles que je propose et leur correspondance
avec les confédérations atlassiennes et celles à la limite du Petit Atlas :
• Isumaṯen [ST] (Petit Atlas) • Ayṯ Bu Yeɛgub [YƐ]
(Petit Atlas)
• Imuzawiyen [MZ] “ “ • Ayṯ Xlifa [XF] “
“
• Ayṯ Ṣaleḥ [ṢḤ] “ “ • Ayṯ Musa [MS] “
“
• Ayṯ Uɣellay [ƔL] “ “ • Xašnet [XŠ] “
“
• Iferruxen [FX] “ “ • Ayṯ Ǧaɛd [ǦƐ] “
“
• Ayṯ Miṣra [MR] “ “ • Ayṯ Xlil [XL]
(Plaine de Mețišt)
• Ayṯ Wezzra [WZ] “ “ • Iḥaǧǧuṭen [ḤǦ] “
“
• Ayṯ Mesɛud [MƐ] “ “
145 BASSET René, “Le dialecte des Beni Menacer”, in “Notes de lexicographie berbère”, p. 1,
Paris, 1885.
146 Constitution algérienne révisée le 07.03.2016/27.05.1437 :
“Art. 4 — Tamazight est également langue nationale et officielle. L’État œuvre à sa promotion et à
son développement dans toutes ses variétés linguistiques en usage sur le territoire national. […]”
ۡۡتعملۡالدولةۡلترقيتهاۡوتطويرهاۡبكلۡتنوعاتهاۡاللسانيةۡالمستعملةۡعبرۡالتراب.ۡتمازيغتۡهيۡكذلكۡلغةۡوطنيةۡورسمية:ۡ4ۡالمادة
)...(ۡ.الوطني
147 i.e., berbérophiles.
36
P.S. : Pour toute remarque ou suggestion afin d’améliorer la qualité de
ce livre lors des mises à jour148 veuillez me contacter à ce courriel :
atlas.blida@gmail.com
b. Transcription :
En matière de transcription, dans ce présent livre, j’utilise les carac-
tères latins149, arabes150 et tifinagh151. Voici le tableau de transcription la-
tine, arabe et amazighe classée selon la graphie latine :
blog.com/tachelhit.atlas.blideen
149 v. le tableau de transcription.
150
Au sujet des caractères arabes utilisés ici, je souhaite proposer au lecteur une transcription homo-
gène et éviter l’utilisation abusive des voyelles longues. J’ai jugé bon de supprimer ces dernières
afin d’alléger la transcription ce qui m’a poussé, bien évidemment, à vocaliser l’ensemble du
lexique, cela peut sembler contradictoire avec mon souhait de simplification mais je crois que pour
ce premier travail, la vocalisation exclusive est une nécessité pour qu’il n’y ait aucun doute sur la
prononciation. Par ailleurs, pour simplifier davantage la transcription j’ai remis à jour certaines
lettres dont certaines, étaient utilisées par les anciens berbérisants, comme : ۡپ،ۡۡژ،ۡۡڅ،ۡۡچ،ۡۡڥ،ۡځ,
tout de même, il en manque certaines afin d’arriver à une transcription encore plus juste. J’invite
les lecteurs à prendre connaissance du tableau de transcription.
Ceci m’amène à m’interroger au sujet des tenants de la graphie arabe pour la transcription défini-
tive du tamazight ? Pourquoi ne présentent-ils pas des solutions sérieuses justifiant leur position ?
Certaines langues asiatiques, par exemple, usant des caractères arabes ont su aménagés ces derniers
de la même manière qu’il existe des caractères spéciaux à base latine utilisés pour transcrire des
dizaines de langues à travers le monde.
Autre point, concernant la traduction en arabe du lexique : je tenterai de faire de mon mieux ainsi,
je vous demanderai d’être indulgent à mon égard car je ne suis pas un parfait arabisant.
151 Je suis d’avis que l’utilisation du tifinagh est, de loin, le juste milieu par rapport aux caractères
latins et arabes. C’est les caractères immémoriaux du tamazight et chercher à imposer les caractères
arabes ou latins est une perte de temps et un manque de respect à l’égard des Amazighs sahariens
qui ont préservés le tifinagh et qui continuent à l’utiliser jusqu’à nos jours.
Certes, les anciens corpus et les grandes études sur tamazight sont en graphie arabe et latine, ceci
est indéniable. Ces deux graphies peuvent continuer à être utilisées pour des recherches scienti-
fiques poussées dans le domaine de tamazight mais chercher à imposer l’une ou l’autre au détri-
ment de ce que nous ont légué nos ancêtres est une mauvaise idée. J’espère que les caractères tifi-
nagh deviendront, s’il plaît à Allāh, une graphie officielle en Algérie.
BASSET René a écrit dans son : “Manuel de langue kabyle”, p. 3, Paris, 1887 : « […] Une des
variétés de l’alphabet libyque, dont l’origine phénicienne est certaine, donna naissance à l’alphabet
tamachek’ [tamaceq] que seuls les Touaregs emploient aujourd’hui. Les autres Berbères ou bien
n’écrivent pas dans leur langue, ou bien emploient les caractères arabes avec quelques lettres sup-
plémentaires. À plusieurs reprises, on a essayé de se servir de transcriptions en caractères latins,
mais aucun de ces modes n’est d’une exactitude absolu. […] ».
37
A| َۡـ/ⴰ | ئَـ
A
aḍar | ۡضر َ َ| ئ
ⴰⴹⴰⵔ
B| ⴱ | ب
B Ḇ “v” | ۡڤ،ۡ ⵠ | ڥBʷ bʷ {B̊ b̊} | BH bh | ۡ| به
‘bw’ (ۡⴲ )ⵯⴱ | بو
aḇriḏ | | ئ َڥ ِر ۡذ ḇaḇa | َڥ َۡ | ڥ
ⴰⵠⵔⵉⴸ ⵠⴰⵠⴰ bbʷa | | ب َۡو —
ⴱⴱⵯⴰ
C
Cc {Š š} “ch” | ش C̣ c ̣ {Š ̣ š}̣ “chā” | Č č “tch” | | چ
|ⵛ ̣ⵛ | ش ⵞ
ُّ | ئ َش
ašeṭṭuḥ | ۡطح ašiṭ̣ | ۡ | ئَشِط abučči | ُِچ ۡ | ئَب
ⴰⵛⴻⵟⵟⵓⵃ ⴰⵛ̣ⵉⵟ ⴰⴱⵓⵞⵞⵉ
Dd | ⴷ | د
D Ḍ ḍ “dhā” | | ضḎ ḏ “dh” | | ذ
ⴹ, ⴺ ⴸ
ṯamda | َ| ثَم ۡد
ⵝⴰⵎⴷⴰ awaḍ | ۡ | ئ ََوض ayraḏ | ۡ| ئَي َرذ
ⴰⵡⴰⴹ ⴰⵢⵔⴰⴸ
Ee {Ə ə} | ۡىـ،ۡۡⴻ | ـ
E
eǧǧ | ۡⴵⴵⴻ | ىۡج
FFf | ۡڢ،ۡⴼ | ف
aḏfel | ۡ| ئَذڢل
ⴰⴸⴼⴻⵍ
Gg | ۡگ،ۡۡڭ،ۡ ⴳ | ڨǦ ǧ {Ğ ğ} “dj” | Ḡ ḡ | ۡ ،ۡۡڭ،ۡڨ
G Gʷ gʷ {G̊ g̊}
ⴵ | ج, ⴶ ⴴ|گ “gw” | ۡ| ڨو
ṯizgi | ڨ ِۡ | ۡثِز ⴳⵯ
ⵝⵉⵣⴳⵉ inseǧ | ۡ | ئِنسج ayuḡ | ۡ| ئَيُڨ
ⵉⵏⵙⴻⴵ ⴰⵢⵓⴴ agʷni | ن
ِۡ ئ َڨو
| ⴰⴳⵯⵏⵉ
Hh | ⵀ | ه, ⵁ, ⵂ
H Ḥ ḥ “h’ā” | ⵃ | ح
amahrun | ۡ | ئَ َمه ُرن aḥzaw | ۡ| ئَحزَ و
ⴰⵎⴰⵀⵔⵓⵏ ⴰⵃⵣⴰⵡ
IIi | ِ ۡـ/ⵉ | ئِـ
irḏen | ۡ| ئِرذن
ⵉⵔⴸⴻⵏ
JJj | ⵊ | ژ, ⵋ, ⵌ J ̣ j ̣ | ̣ⵊ | ژ
ajenna | ن َّۡ | ئ َژ amejj̣ uj ̣ | ۡ| ئ َم ُّژژ
ⵓⵊⴻⵏⵏⴰ ⴰⵎⴻⵊ̣ⵊ̣ⵓⵊ
Kk | ⴽ | ك, ⴾ
K Ḵḵ|ⴿ|ك Kʷ kʷ {K̊ k̊}
38
afalku | ُۡ | ئَڢَۡلك ziḵ | ۡⴿⵉⵣ | ِزك “kw” | ۡⵯⴽ | كو
ⴰⴼⴰⵍⴽⵓ
—
Ll | ⵍ | ل
L Ḷ ḷ “lā” | ̣ⵍ | ل
agellu | ل ُّۡ | ئ َڨ ḷḷaz | ۡⵣⴰ̣ⵍ̣ⵍ | لَّز
ⴰⴳⴻⵍⵍⵓ
Mm | ⵎ | م
M Mʷ mʷ {M̊ m̊}
“mw” | ۡⵯⵎ | مو
imerẓi | | ئِمر ِۡز
ⵉⵎⴻⵔⵥⵉ ljummʷar |
ۡⵔⴰⵯⵎⵎⵓⵊⵍ | لۡ ُۡژم َور
Nn | ⵏ | ن
N Ɲ ɲ {Ñ ñ} “ny” | Ŋ ŋ “ng” : ۡ| نڨ
ي
ۡ ⵐ|ن ⵑ
ṯamețanț | ۡ| ثَمڅنڅ
ⵝⴰⵎⴻⵜⵙⴰⵏⵜⵙ eñi | ِ ي ۡ ⵉⵐⴻ | ن —
v.
O“U u”
PPp | ⵒ | پ Pʷ pʷ {P̊ p̊}
“pw” | ۡⵯⵒ | پو
lḥeps | ۡ| ۡلحپس
ⵍⵃⴻⵒⵙ —
QQq | ۡڧ،ۡⵇ | ق, ⵈ Qʷ qʷ {Q̊ q̊}
“qw” | ۡۡفو،ۡⵯⵇ | قو
ṯazeqqa | ق َّۡ | ثَز
ⵝⴰⵣⴻⵇⵇⴰ aqqʷa | | ئَق َۡو
ⴰⵇⵇⵯⴰ
Rr | ⵔ | ر
R Ṛ ṛ “rā” | ⵕ | ر
iɣzer | ۡ | ِئغزر aḵiḏaṛ | ۡ| ئ َ ِكذَر
ⵉⵖⵣⴻⵔ ⴰⴿⵉⴹⴰⵕ
SSs | ⵙ | س Ṣ ṣ “sā” | ⵚ | صŠ š “ch” | | شŠ ̣ š ̣ “chā” |
ⵛ ̣ⵛ | ش
ṯisirṯ | ۡ | ثِسِرث ṯimerṣaḍ |
ⵝⵉⵙⵉⵔⵝ ص ۡد
َ ثِمر | v. “C c” v. C̣ c ̣
ⵝⵉⵎⴻⵔⵚⴰⴹ
Tt | ⵜ | ت
T Ț ț {Ţ ţ} “ts” | | څ Ṭ ṭ “t’ā” | | ط Ṯ ṯ “th” | | ث
ⵜⵙ ⵟ ⵝ
ṯayerzizt | ۡثَير ِززت
| ⵝⴰⵢⴻⵔⵣⵉⵣⵜ ṯaḍuț | ۡ| ثَضُڅ ṯaɣruṭ | ۡثَغ ُرط ṯamurṯ |
ⵝⴰⴹⵓⵜⵙ | ⵝⴰⵖⵔⵓⵟ ۡث َ ُمرث |
ⵝⵎⵓⵔⵝ
Uu “ou/o” | ُ ۡـ/ⵓ | ئُـ
U
azemmur | ۡ| ئ َز ُّمر
ⴰⵣⴻⵎⵎⵓⵔ
39
v.
V“Ḇ ḇ”
Ww | ⵡ | و
W
ṯawrirṯ | ۡ| ثَو ِررۡث
ⵝⴰⵡⵔⵉⵔⵝ
Xx {Ḫ ḫ} “kh” | خX̣ x ̣ “kh” | ̣ⵅ | خ
X Xʷ xʷ {X̊ x̊}
| ⵅ, ⵆ “khw” | ۡ| خو
lx ̣ux ̣ | ۡ| ل ُخخ ⵅⵯ
َ ̣ⵅⵓ̣ⵅⵍ | ثَخ
ṯaxsayṯ | ۡسيث
ⵝⴰⵅⵙⴰⵢⵝ —
Yy | ⵢ | ي
Y
ayyur |ۡ | ئَيُّر
ⴰⵢⵢⵓⵔ
Zz | ⵣ | ز, ⵤ
Z Ẓ ẓ “zā” | ⵥ | ز Ž ž {Z̦ z̦}
“dz” | ⵣⴷ | ځ
ṯizizwiṯ | ۡ | ثِ ِزز ِوث ṯiẓɣalț | ۡ| ثِزغَلڅ
ⵝⵉⵣⵉⵣⵡⵉⵝ ⵝⵉⵥⵖⴰⵍⵜⵙ žayer | ۡځير
َۡ |
ⴷⵣⴰⵢⴻⵔ
ƐƐɛ {Ε ε, ʿ ʾ} | ⵄ | ع
{a}zaɛṭiṭ | ۡ| زَ ع ِطط
ⵣⴰⵄⵟⵉⵟ
Ɣ ɣ {Γ γ, Ġ ġ}
Ɣ Ɣʷ ɣʷ “ghw” | ۡغو
“gh” | ⵖ | غ, ⵘ, ⵗ | ⵖⵯ
abareɣ | ۡ| ئَبَرغ ṯaɣʷnayṯ |
ⴰⴱⴰⵔⴻⵖ ۡⵝⵢⴰⵏⵯⵖⴰⵝ | ثَغونَيث
c. Signes et Abréviations :
Voici les signes et les abréviations utilisées dans ce livre :
adj. adjectif
adv. adverbe
aff. affixe
an. annexion
appel. appellation
ar. mots amazighisés d’origine arabe, arabisation
cim. cimetière
coll. collectif
conf. confédération
cont. contraction
40
contr. contrebas
dém. démonstratif
dev. devinette
dim. diminutif
dir. direct
E. est
e.g. par exemple
ég. également
éloign. éloignement
ex. exemple
ext. extension
extr. externe
f. féminin
fab. fable
for. forme
frac. fraction
hab. habitude
ham. hameau
haut. hauteurs
i.e. c’est-à-dire
ind. indirect
int. intensif/ve
int. interne
inter. interrogatif/ve
inv. invariable
lat. latin
lim. limite
loc. localité
m. masculin
mar. marabout
mos. mosquée
N. nord
nég. négation
O. ouest
41
part. particule
patr. patronyme
pers. personne
pl. pluriel
pléo. pléonasme
pm. poème
pos. possible
pr. pronom
préd. prédicative
préf. préfixe
prép. préposition
prév. préverbal
pron. prononciation
prov. proverbe
qqch quelque chose
qqun quelqu’un
rad. radical
rapp. rapprochement
rel. relatif
rem. remarque
S. sud
sing. singulier
sour. source
suff. suffixe
top. toponyme
tr. tribu
trad. traduction
trans. transcription
v. voir
vb verbe
vil. village
— néant
{} réapparition du “t” ou “ṯ” initial pour compréhension
≠ différent de, à ne pas confondre avec
42
± plus ou moins
→ illustration d’un terme dans une phrase
↔ forme arabisée
• variante d’un terme ou d’une expression
43
44
TACHELHIT DU PETIT ATLAS
Reportez-vous à la fin de • [ṢḤ], [MR] ɣ
cette première partie pour avoir
connaissance de quelques points • [ṢḤ], [MƐ] ɣer. v. “Chez”.
grammaticaux, de conjugaison et • [ṢḤ] ɣel
d’orthographe du ṯašelḥiṯ du Petit
Atlas. → J’irai à la maison : [ṢḤ] A
ruḥeɣ ɣer wuxxam.
→ Je veux aller à Aït Arif : Xsiɣ
a ruḥa ɣ Ayṯ Ɛrif.
A → Ils sont venus dans notre
pays : Usan-d ɣ ṯmurṯ-nna.
→ Ils iront à la forêt : [ṢḤ] A
À QUI ? pr. inter. ruḥen ɣ llɣabṯ.
[ṢḤ], [MƐ] Wilan ? → Monte en haut ! : [MƐ] Ali ɣ
→ À qui est cette maison ? : ujenna !
[ṢḤ] Wilan axxam-ayi ? → Retourne au pays de tes pa-
→ À qui est ce pain ? : Wilan rents ! : Uɣal-d ɣ ṯmurṯ n yima-
aɣrum-ayyi ? wlan-eḵ !
→ À qui sont ces montures ? : → Les Amazighs de Bougara
[ṢḤ] Wilan ṯiɣallin-ayyi ? vont au pays afin de labourer la
terre de leurs aïeux : Imaziɣen n
→ À qui est ce cheval ? : [MƐ] Bugerra țeddun ɣ ṯmurṯ baš a ḵer-
Aḵidar-ayi wilan ? zen aḵal lejḏuḏ-nsen.
ۡۡ ِولَن: ِل َم ْن → Nous allons au pays pour
ۡ َ ئ-ۡۡ ِولَنۡئَ َّخم:ُِۡل َمنۡ َهذَاۡال َمن ِزل cueillir des cerises : Nețeddu ɣ
ِي tmazirt baš a nekkes aḥbelmluḵ.
ۡ ئ-ۡۡ ِولَنۡئَغ ُرم:ِۡل َمنۡ َهذَاۡال ُخب ُز
ِ َي → Je me rends à la source :
ۡ ئ-ۡۡ ِولَنۡثِغ َِلن:ِۡل َمنۡ َه ِذهِۡالد ََّۡواب
ِ َي Dduɣ ɣ țala.
ۡئَيِۡ ِولَن-ۡۡئِ ِكدَر:ۡصان َ ِل َمنۡ َهذَاۡال ِح → Jusqu’à Blida : Ɣ Llebliḏa.
ⵡⵉⵍⴰⵏ → Vers la maison : [MR] Ɣ
uwuxxam.
ⵡⵉⵍⴰⵏ ⴰⵅⵅⴰⵎ-ⴰⵢⵉ
→ Jusqu’à Boufarik : Ɣel Bu
ⵡⵉⵍⴰⵏ ⴰⵖⵔⵓⵎ-ⴰⵢⵢⵉ Farik.
ⵡⵉⵍⴰⵏ ⵝⵉⵖⴰⵍⵍⵉⵏ-ⴰⵢⵢⵉ → J’ai deux taureaux : [ṢḤ]
Ɣer-i sin izgar.
ⴰⴿⵉⴷⴰⵔ-ⴰⵢⵉ ⵡⵉⵍⴰⵏ
: ِڢي، ِإلَى
غـ
À, VERS, EN DIRECTION DE,
DANS, CHEZ, AUPRÈS DE ۡغر
prép. ۡغل
45
ۡو َّخ ۡم
َـۡرحغۡغر ُ سأَذهَبُ ۡإِلَىۡال َمن ِز ِلۡۡ:ئ ُ َ ⴽⵉⵔⴰⴼ ⵓⴱ ⵍⴻⵖ
َابۡ ِإلَىۡآيثۡۡع ِۡريڢۡۡ:خسِغۡئ ُ
َـۡرحغۡۡ أ ُ ِريد ُۡالذَّه َ ⵔⴰⴳⵣⵉ ⵏⵉⵙ ⵉⵔⴻⵖ
غـۡئ َيثۡع ِرڢۡ
سنۡ-دۡغـۡث ُمرثَّۡۡ -
ن َجا ُءواۡ ِإلَىۡبَلَ ِدنَاۡۡ:ئ ُ َ
À, AU, AUX, POUR prép.
َـۡرحنۡغـۡلغَبثۡ س َيذ َهبُونَ ۡ ِإلَىۡالغَا َب ِةۡۡ:ئ ُ َ
ُ َ َ • [ṢḤ], [MƐ] i
ِۡوا ِلدَيكَ ۡۡ:ئغَلۡ-دۡغـۡث ُمرثۡنـۡ اِر ِجعۡإِۡلىۡبَلد َ
ِي َمولَنۡ-كۡ • [ṢḤ] ay
ِۡمنۡأَج ِلۡ َحرثۡ ازي ُغۡبُوقَ َّرةۡإِلَىۡالبَلَد ِ يَذهَبُ ۡأ َ َم ِ → Il a donné à l’homme un
أَرضۡأَجدَا ِدهِمِۡ ۡ:ئ َم ِزغنۡنـۡبُڨ َّرۡڅدُّنۡغـۡ burnus : Iḵfa ṯabernust i urǧaz.
ث ُمرثۡ َبشۡئَـۡكرزنۡئَكَلۡلژذُذۡ-نسنۡ → Donne à boire aux gens ! :
ڢۡالك ََرزَ ۡۡ:نڅدُّۡغـۡ ط َ نَذهَبُ ۡ ِإلَىۡالَۡبلَدِۡ ِلنَق ُ ! [ṢḤ] Uš i medden a sun
ت َم ِزرتُ ۡبَشۡئ َـۡنكسۡئ َحبلملُكۡ → Fais une rigole à l’eau ! : Eǧǧ
صد ُۡإِلَىۡال َينبُوعِۡۡ:دُّغۡغـۡ َڅ َۡ
ل أَق ِ ! ṯarga i waman
إِلَىۡالبُلَيدَةِۡۡ:غـۡلب ِل ۡذ َ ]→ Au milieu de la rivière : [MƐ
I wammas gɣzer.
إِلَىۡالبَيتِۡۡ:غـۡئ ُ ُو َّخمۡ
→ J’ai entendu que [le couscous
يكۡۡ:غلۡبُۡۡڢ َِركۡ َار ِ ِإلَىۡبُوڢ ِ dit :] ṯaḥammamṯ était bon pour
يرانۡۡ:غرۡ-ئِۡـۡ ِسنۡئِۡزڨَرۡ ۡلَدَ َّ
يۡثِ َ la santé : [ṢḤ] Sliɣ belli ṯaḥam-
mamṯ ṯexlaf ay ṣṣaḥḥeṯ.
ⵖ
→ À Msennu : [MƐ] I Msennu.
ⵔⴻⵖ ِلـ :
ⵍⴻⵖ ئِـ
ⵎⴰⵅⵅⵓⵡ ⵔⴻⵖ ⵖⴻⵃⵓⵔ ⴰ ئَيۡ
ⴼⵉⵔⵄ ⵝⵢⴰ ⵖ ⵖⴻⵃⵓⵔ ⴰ ⵖⵉⵙⵅ ڢۡثَبرنُستۡئِۡـۡئُر َجزۡ لر ُج ِلۡبُرنُسۡاۡۡ:ئِك َ طىۡ ِل َّ أَع َ
ⴰⵏⵏⵓⵙⴰⵏ-ⴷ ⵖⴻⵔ ⵝⵎⵓⵔⵝ- اسۡ َماءۡۡ:ئُشۡئِـۡمدنۡئ َـۡ ُ
سنۡ قۡالنَّ َ اِس ِ
ⵝⴱⴰⵖⵍⵍ ⵖ ⵏⴻⵃⵓⵔ ⴰ اءۡۡ:ىجۡثَرڨَۡئِ َ
ـۡو َمنۡ أُڢعُلۡقَنَاةۡ ِلل َم ِ
ⴰⵏⵏⴻⵊⵓ ⵖ ⵉⵍⴰ
ـۡو َّمسۡڨۡغزرۡس ِطۡالنَّه ِرۡۡ:ئِ َ يۡو َۡ
ڢِ َ
سوۡث َ َح َّممثۡ ُم ِڢيدٌۡل ِ
لص َح ِةۡۡ:س ِلغۡ س ِمعتُ ۡ ِبأ َ َّنۡسك ُ َ
ⴿⴻⵓⵖⴰⵍ-ⴷ ⵖ ⵝⵎⵓⵔⵝ ⵏ ⵢⵉⵎⴰⵡⵍⴰⵏ- صحثۡ ب ِلۡۡث َ َحممثۡثخلَڢۡئَيۡ َّ
ⵏⵓⴷⴷⴻⵙⵜ ⴰⵔⵔⴻⴳⵓⴱ ⵏ ⵏⴻⵖⵉⵣⴰⵎⵉ ڢيۡمسنُّوۡۡ:ئِـۡمس ُّۡ
ن
ⵍⴰⴿⴰ ⵏⴻⵣⵔⴻⴿ ⴰ ⵛⴰⴱ ⵝⵔⵓⵎⵝ ⵖ
ⵉ
ⵏⴻⵙⵏⵍⴻⵊⴸⵓⴸ-
ⵢⴰ
ⴰ ⵛⴰⴱ ⵜⵔⵉⵣⴰⵎⵜ ⵖ ⵓⴷⴷⴻⵙⵜⴻⵏ
ⴿⵓⵍⵎⵍⴻⴱⵃⴰ ⵙⴻⴽⴽⴻⵏ ⵜⵙⵓⵏⵔⴻⴱⴰⵝ ⵣⴰⴵⵔⵓ ⵉ ⴰⴼⴿⵉ
ⴰⵍⴰⵙⵜ ⵖ ⵖⵓⴷⴷ ⵏⵓⵙ ⴰ ⵏⴻⴷⴷⴻⵎ ⵉ ⵛⵓ
ⴰⴸⵍⴱⵍⵍ ⵖ ⵏⴰⵎⴰⵡ ⵉ ⴰⴳⵔⴰⵝ ⴵⴵⴻ
ⵎⴰⵅⵅⵓⵡⵓ ⵖ ⵔⴻⵣⵖⴳ ⵙⴰⵎⵎⴰⵡ ⵉ
46
ⵙⵍⵉⵖ ⴱⴻⵍⵍⵉ ⵝⴰⵃⴻⵎⵎⴰⵝ • [MR] f., {ṯ}haɛbayṯ
ⵝⴻⵅⵍⴻⴼ ⴰⵢ ⵚⵚⴰⵃⴻⵝ → Il est habillé d’une abaya :
ⵉ ⵎⵙⴻⵏⵏⵓ [ṢḤ] Itlus ṯaɛbayṯ.
: ۡتَ ْغ ِليڢ،ۡالر َجا ِل
ِ َاصۡ ِب
ٌّ اسۡخ ٌ َۡ ِلب،ۡعبَا َءة َ
ۡت َع َبيت
ABAISSER
v. “Descendre faire”. ۡثَع َڥيث
ۡثَع َبيث
ۡثَع َبيت
ABANDONNER, LAISSER
[ṢḤ] eǧǧ, hab. țeǧǧa. v. “Vider ۡهَع َبيث
Se” ۡۡئِتلُسۡثَع َبيث:ۡيَرتَدِيۡ َعبَا َءة
→ Je l’ai laissé : [ṢḤ] Ǧǧix-ṯ. ⵜⴰⵄⴱⴰⵢⵜ
→ Il a abandonné : [ṢḤ] Iǧǧa. ⵝⴰⵄⴱⴰⵢⵝ
→ Ils ont abandonné : [ṢḤ] ⵝⴰⵄⵠⴰⵢⵝ
Ǧǧan.
→ Il n’a pas abandonné : Ur ⵝⴰⵄⴱⴰⵢⵜ
iǧǧi ḵ. ⵀⴰⵄⴱⴰⵢⵝ
َّۡ ۡ َعادَةۡ؛ۡڅ.ۡىج: َ تَ َرك، ع
ج َ ََود
ⵉⵜⵍⵓⵙ ⵝⴰⵄⴱⴰⵢⵝ
ۡث-ۡۡجخ:ُِۡ ت ََركتهُ
َّۡ ِۡئ:ۡ َت ََرك
ج
ABCÈS
ۡۡ َّجن:ۡت ََر ُكوا
[MR] ar., beɛj. v. “Provoquer”.
ۡ ِۡئُرۡئ:ۡلَمۡيَت ُۡرك
ۡجِۡك
ۡۡبعژ: بَعْج
ⴻⴵⴵ : ⵜⵙⴻⴵⴵⴰ
ⴱⴻⵄⵊ
ⴵⴵⵉⵅ-ⵝ
ⵉⴵⴵⴰ ABEILLE NOIRE, ABEILLE
ⴵⴵⴰⵏ DE L’ATLAS TELLIEN,
TELLIENNE (apis mellifera
ⵓⵔ ⵉⴵⴵⵉ ⴿ intermissa)
• [ṢḤ], [MƐ], [MR] f., ṯizizwiṯ | f.,
pl., ṯizizwa. v. “Apiculteur”,
ABAYA (vêtement traditionnel “Ruche”, “Rucher”, “Reine des
ample et long pour homme), abeilles”, “Larve d’abeille”,
REVÊTEMENT (animal, …) “Miel”, “Gelée royale”, “Rayon
• [ṢḤ] ar., f., taɛbayt. v. de miel”, “Hydromel simple”,
“Coquille”. “Pollen”, “Propolis”, “Cire
d’abeille”, “Essaim”, “Pain
• [ṢḤ] ar., f., ṯaɛḇayṯ d’abeille”, “Abeille mâle”, “En-
• [ṢḤ], [MR] ar., f., ṯaɛbayṯ fumoir”, “Apiculture”, “Extrac-
tion”.
• [MR] ar., f., ṯaɛbayt
• [ṢḤ], [MƐ] f., ṯizizweṯ
47
• [ǦƐ] f., tizizwet
• [ǦƐ] f., tizizweț ABEILLE MÂLE, ABEIL-
• [MR] f., pl., tizizwa (ann. : tz) LAUD, FAUX BOURDON
• [ǦƐ] m., aserdun n zizwa. v.
• [MR] f., {ṯ}hizizwit | {ṯ}hizizwa “Abeille noire”.
• [ŠN] f. {ṯi}zizwiṯ | f., pl., • [ǦƐ] m., aḇerḏemmu
{ṯi}zizwa
• [ǦƐ] m., aḇerḏemmun
• [ṢR] f. ṯizizweṯ | f., pl., ṯizizwa
• [ṢR] f., pl., {ti}zizut | f., pl., : ذكور النَّحْ ِل
{ti}zizwa ـۡزز َۡوِ ئ َسرد ُنۡن
• [ṢR] f., pl., {ṯi}zizuṯ ۡئ َڥرذ ُّۡمن
: ش َمال أ َ ْڢ ِري ِقيَا َ نَحْ ل ۡئ َڥرذ ُّمن
ۡئ َڥرذ ُّمن ⴰⵣⴻⵔⴷⵓⵏ ⵏ ⵣⵉⵣⵡⴰ
ثِ ِزز ِوثۡ|ۡثِ ِزز َۡو ⴰⵠⴻⵔⴸⴻⵎⵎⵓ
ۡثِ ِززوث ⴰⵠⴻⵔⴸⴻⵎⵎⵓⵏ
ِۡت ِززوت
ۡتِ ِززوڅ
ABORDABLE
تِ ِزز َۡو → L’orge est bon marché :
ه ِِزز ِوتۡ|ۡه ِِزز َۡو Ṯimẓin rexsenț.
ۡ|ۡزز َۡوِ ِزز ِوث → Le blé est bon marché : [MƐ]
Irḏen rexsen.
ثِ ِززوثۡ|ۡثِ ِزز َۡو
: َر ِخيص
ِ ِز ُزت
ۡ|ۡزز َۡو
ۡۡثِم ِزنتۡرخسنۡڅ:ۡيص
ٌ ۡر ِخ
َ ير َّ ال
ُ ش ِع
ِۡز ُزث
ۡۡئِرذنۡرخسن:ۡيص
ٌ ۡر ِخَ القَم ُح
ⴰⵠⴻⵔⴸⴻⵎⵎⵓⵏ
ⵝⵉⵎⵥⵉⵏ ⵔⴻⵅⵙⴻⵏⵜⵙ
ⵝⵉⵣⵉⵣⵡⵉⵝ | ⵝⵉⵣⵉⵣⵡⴰ
ⵉⵔⴸⴻⵏ ⵔⴻⵅⵙⴻⵏ
ⵝⵉⵣⵉⵣⵡⴻⵝ
ⵜⵉⵣⵉⵣⵡⴻⵜ
ABOYER
ⵜⵉⵣⵉⵣⵡⴻⵜⵙ [ṢḤ] seǧlef, hab.
ⵜⵉⵣⵉⵣⵡⴰ • [ṢḤ] seǧlaf
ⵀⵉⵣⵉⵣⵡⵉⵜ | ⵀⵉⵣⵉⵣⵡⴰ • [ṢḤ] seglaf
ⵣⵉⵣⵡⵉⵝ | ⵣⵉⵣⵡⴰ → Il n’a pas aboyé : [ṢḤ] Ur
iseǧlif ḵ.
ⵝⵉⵣⵉⵣⵡⴻⵝ | ⵝⵉⵣⵉⵣⵡⴰ
ۡ َعادَةۡ؛.ۡسجلڢ: نَبَ َح
ⵣⵉⵣⵓⵜ | ⵣⵉⵣⵡⴰ
ۡسجلَڢ
ⵣⵉⵣⵓⵝ ۡسڨلَڢ
48
ۡۡئُرۡئِسج ِلڢۡك:ۡلَمۡيَنبَح
ⵙⴻⴵⵍⴻⴼ : ABRICOTERAIE
ⵙⴻⴵⵍⴰⴼ [ṢḤ], [MS] ar., coll., {a,
l}mešmaš. v. “Abricot”.
ⵙⴻⴳⵍⴰⴼ ْ ستَان ِم
: ش ِمش ْ ب
ⵓⵔ ⵉⵙⴻⴵⵍⵉⴼ ⴿ ۡمش َمش
ⵎⴻⵛⵎⴰⵛ
ABOUCHER
v. “Lier”. ABRICOTIER COMMUN (lat.
prunus armeniaca, fam. rosaceæ,
arbuste), ABRICOT (fruit du
ABREUVAGE, BOISSON prunus armeniaca)
[ṢḤ] m., asessi. v. “Abreuver”, • [ǦƐ] ar., f., tamešmašt | f., pl.,
“Boire”. timešmašin. v. “Abricoteraie”.
س ْ َم، س ْقي
ۡ ِ ۡئَس: شروب َ • [MR] ar., f., tamešmašṯ
ⴰⵙⴻⵙⵙⵉ • [ṢḤ] ar., f., pl., ṯimešmašin
• [ṢḤ], [MS] ar., coll., {a,
ABREUVER, BOIRE DON- l}mešmaš
NER A, ARROSER, IRRI- :ٌۡۡوث َ َم َرة
َ ٌ ش َجي َرة
ُ ۡ،ۡش ِمش ْ ِم
GUER
ۡتَمش َمشتۡ|ۡ ِتمش َم ِشن
[ṢḤ] sessu
ۡتَمشمشث
→ Abreuve le cheval ! : [ṢḤ]
Sessu aḵiḏar ! ۡثِمش َم ِشن
→ Arrose le verger d’oliviers ! : ۡمشمس
Sessu urṯi n uzemmur ! ⵜⴰⵎⴻⵛⵎⴰⵛⵜ | ⵜⵉⵎⴻⵛⵎⴰⵛⵉⵏ
ُّۡ ۡس: َحيَ َوانًا، ش َْخصًا، عا
س ً سقَى َزر َ
ⵜⴰⵎⴻⵛⵎⴰⵛⵝ
ۡسۡئَ ِكذَرُّ ۡس:ۡ َصان
َ قۡال ِح ِ اِس
ⵝⵉⵎⴻⵛⵎⴰⵛⵉⵏ
ۡسۡئُرثِۡنـۡئُزۡ ُّمر ُّ ۡس:ۡون ِ ُ ۡالزيت
َّ َساتِينَ قۡ َب
ِ اِس
ⵎⴻⵛⵎⴰⵛ
ⵙⴻⵙⵙⵓ
ⵙⴻⵙⵙⵓ ⴰⴿⵉⴸⴰⵔ
ABRIS (afin de préserver la
ⵙⴻⵙⵙⵓ ⵓⵔⵝⵉ ⵏ ⵓⵣⴻⵎⵎⵓⵔ meule de foin)
[MR] ar., ɛeššeṯ. v. “Cabane”.
ABREUVOIR ِۡ ۡمنۡأَج
ۡل ِ ۡتُصنَ ُعۡ َعلَىۡالكَو َم ِةۡالد َِّر،ۡشة
ِ يس َّ ع
ۡۡعشث:ۡاظ َهاِ َِحڢ
v. “Lavoir”.
ⵄⴻⵛⵛⴻⵝ
ABRICOT
v. “Abricotier”. ABSENTER S’
49
[ṢḤ] ar., ɣaḇ → ? : [MR] ar. ?, m., ardif
→ Celui qui s’absente a certes → Pièce qui joint “ṯaweslaṯ” et
perdu ce qui lui revient de “ardif” : [MR] f., ṯawsset
droit : [ṢḤ] prov., Win iɣaḇen
iɣaḇ lḥeqq-is. :ث ِ أكسسوارات ْال ِمحْ َرا
َۡ ۡ: اب ع َْن
ۡغڥ َ ۡلعدلث
َ غ
-ۡۡ ِونۡئِغَڥنۡئِغَڥۡۡلحق:ۡالليۡيِ ِغيبۡيِ ِغيبۡ َح ُّقو
ِ ۡلمضمد
ۡئِس ۡلسهم
ⵖⴰⵠ ۡثَوسلَث
ⵡⵉⵏ ⵉⵖⴰⵠⴻⵏ ⵉⵖⴰⵠ ⵍⵃⴻⵇⵇ-ⵉⵙ ۡئ َردِڢ
ۡثَوست
ACACIA (arbre) ⵍⵄⴻⴷⵍⴻⵝ
[ṢḤ], [MS] m., alban ⵍⵎⴻⴹⵎⴻⴷ
ۡ:ۡي
ٌّۡ ِسۡنَ َبات ِ ۡ أَكَاسيَا، َق َرظ، َط ْلح، س ْنط
ٌ ۡجن، َ ⵍⵙⵀⴻⵎ
ۡئ َلبَن
ⵝⴰⵡⴻⵙⵍⴰⵝ
ⴰⵍⴱⴰⵏ
ⴰⵔⴷⵉⴼ
ACANTHE À FEUILLES ⵝⴰⵡⵙⵙⴻⵜ
MOLLES (lat. acanthus mollis,
fam. acanthaceæ, plante)
ACCOMPAGNER, ALLER
[MS], [XF] f., tišiferfra ENSEMBLE
:ٌۡۡنَبت َة،ۡأَقَ ْنثَا نَا ِع َمة • ḏukkel, hab. ḏukkul, ddukul. v.
تِشِڢرڢ َۡر “Accompagner”, “Compagnie se
tenir”, “Compagnon”.
ⵜⵉⵛⵉⴼⴻⵔⴼⵔⴰ • ddukel
• [ṢḤ] ar., mrafeq
ACCESSOIRS DE LA → Il a accompagné sa mère :
CHARRUE (dont je n’ai pas Iddukel yemma-s
trouvé les nom en français et en
arabe) : → Accompagne-le ! : Ddukel-eṯ !
→ Pièce métallique servant à → Ils sont allés ensemble à Bli-
nettoyer les dépôts de boue : da : Mrafaqen ɣ Llebliḏa.
[MR] ar. ?, lɛedleṯ. v. “Charrue”. → Accompagne-le ! : Mrafq-et !
→ Pièce qui rentre dans le
mécanisme d’attache des deux َ ذَ َهبوا، ب َم َع
: س ِويًّا َ ذَ َه، قَ َ َراڢ، َبَ ص َطح ْ ِا
bœufs : [MR] ar. ?, lmeḍmed ۡذ ُ ُّكل
→ Pièce qui se situe au centre de ۡدُّكل
“lmeḍmed” : [MR] ar. ?, leshem
ۡم َرڢق
→ Équivalent de “sif” en daridja :
[MR] f., ṯaweslaṯ ۡۡئِدُّكل:َُۡراڢَقَ ۡأ ُ َّمه
50
ۡ -ۡۡدُّكل:َُۡراڢِقه
ث • [ṢḤ], [MƐ] rnu-d. v. “Accroître
َۡمرڢَقَنۡغـۡلب ِل ۡذ:ِۡس ِويًّاۡ ِإلَىۡالبُلَيدَة S’”.
َ ۡذَ َهبَا
→ Elle a accouché : [ṢḤ] Ṯuṛu.
ۡت-ۡۡم َرڢق:َُۡرا ِڢقه
→ Elle n’a pas accouché : [ṢḤ]
ⵎⵔⴰⴼⴻⵇ Ur ṯuriw ḵ.
ⴷⴷⵓⴽⴻⵍ → Il lui coupera (litt. : tuera) les
veines afin qu’il (animal) ne pro-
ⴸⵓⴽⴽⴻⵍ : ⴸⵓⴽⴽⵓⵍ, ⴷⴷⵓⴽⵓⵍ crée plus : [ṢḤ] A s-inɣ iẓuran
ⵉⴷⴷⵓⴽⴻⵍ ⵢⴻⵎⵎⴰ-ⵙ baš u ițaru. v. “Castrer”.
ⴷⴷⵓⴽⴻⵍ-ⴻⵝ → À peine qu’elle donna nais-
sance qu’on la ceintura ? (i.e., le
ⵎⵔⴰⴼⴰⵇⴻⵏ ⵖ ⵍⵍⴱⵍⵉⴸⴰ diss mis en fagot) : [ṢḤ] dev., Ɣir
terna-d ḥazzamen-as ? (iḏels)
ⵎⵔⴰⴼⵇ-ⴻⵜ
→ La vache a mis bas/… a vêlé :
[ǦƐ] Taɛerrumt yirwen.
ACCORD SE METTRE D’ َ أَ ْنج، س َل
: َب َ تَنَا، َ بَاض، ََولَّد
[ṢḤ] mufahem. v. “Comprendre”. ۡ َعادَةۡ؛ۡ َڅ ُۡر.ئ َُر
ۡۡ ُمڢَهم: تَڢَا َه َم ۡ َعادَةۡ؛ۡ َڅ ُۡر.ئ َُر
ⵎⵓⴼⴰⵀⴻⵎ ُۡ ر
ۡد-ن
ۡث ُ ُۡر:َۡولَدَت
ACCOUCHEMENT ۡۡئُرۡث ُ ِروۡك:ۡلَمۡت َ ِلد
• [ṢḤ] f., ṯarawṯ (ann. : te) ۡئِۡنغ-ۡۡئَـۡس:ۡط ُۡعۡلَهُۡالعُ ُرقَ ۡكَيۡلَمۡيُن ِجب َ سيَقَ
َ ُ
ئِ ُز َرنۡبَشۡئـۡئِڅ ُۡر
• [MR] f., ṯuruṯ s nfes
ۡد-َۡۡ ِغرۡترن:ۡاۡولدَاتۡ َحاز ُم َهاۡ؟ َ ِغيرۡ َم
: ِو ََلدَة ئَسۡ؟-ۡح َّزمن
ۡث َ َروت ۡۡتَعَ ُّرمتۡيِرون:ۡ...ۡض ُع َ َالبَقَ َرةُۡت
ۡ ث ُ ُرثۡسـۡنڢ
س ⴰⵕⵓ : ⵜⵙⴰⵕⵓ
ⵝⴰⵔⴰⵡⵝ ⴰⵔⵓ : ⵜⵙⴰⵔⵓ
ⵝⵓⵔⵓⵝ ⵙ ⵏⴼⴻⵙ ⵔⵏⵓ-ⴷ
ⵝⵓⵕⵓ
ACCOUCHER, BAS METTRE,
VÊLER (vache), PONDRE ⵓⵔ ⵝⵓⵔⵉⵡ ⴿ
(œuf), PROCRÉER, REPRO-
DUIRE SE ⴰ ⵙ-ⵉⵏⵖ ⵉⵥⵓⵔⴰⵏ ⴱⴰⵛ ⵓ ⵉⵜⵙⴰⵔⵓ
• [ṢḤ], [ṢR] aṛu, hab. țaṛu. v. ⵖⵉⵔ ⵜⴻⵔⵏⴰ-ⴷ ⵃⴰⵣⵣⴰⵎⴻⵏ-ⴰⵙ
“Délivre Le”, “Pondre”. ⵜⴰⵄⴻⵔⵔⵓⵎⵜ ⵢⵉⵔⵡⴻⵏ
• [ŠN] aru, hab. țaru.
• [ǦƐ] arew ACCROCHER
v. “Suspendre”.
51
ACCROÎTRE S’, AJOUTER, ACCUMULER
AJOUTER S’, CONTINUER, [ṢḤ] ar., ṣewwaṛ, hab. : tṣewwaṛ
NAÎTRE
[ṢḤ], [MƐ], [MR] rnu, hab. rennu. → Lorsqu’il en aura accumuler
v. “Accoucher”, “Naître”. beaucoup : [ṢḤ] Asma itṣewwaṛ
bezzaf.
→ J’ai ajouté [qqch] : [ṢḤ],
[MƐ] Rniɣ. ۡۡ َعادَةۡ؛ۡتص َّور.ۡص َّور: َرا َك َم
→ Il a ajouté [qqch] : [ṢḤ] Yer- ۡۡئ َس َمۡ ِئتص َّورۡب َّزڢ:ِۡعندَ َماۡيَت ََرا َك ُم
na. ⵚⴻⵡⵡⴰⵕ : ⵜⵚⴻⵡⵡⴰⵕ
→ Nous n’avons pas ajouté la ⴰⵙⵎⴰ ⵉⵜⵚⴻⵡⵡⴰⵕ ⴱⴻⵣⵣⴰⴼ
viande sur le couscous : U nerni
ḵ aḵsum f seksu.
→ Nous ajouterons : ACHETER
• [ṢḤ] Aḏ nernu. • [ṢḤ] esɣ, hab. ssaɣ
• [MR] A nernu. • aɣ + d
َ َو، َ ا ِْزدَاد، نَ َمى، َاڢ إِلَى
، ص َل َ اِ ْنض، َاڢ َ أَض • ax
ُّۡ ۡ َعادَةۡ؛ۡر. ُۡرن: َو ِلد
ن → J’ai acheté [qqch] : [ṢḤ] Sɣiɣ.
ۡۡرنِغ:ۡضڢتُ ۡشَيئا َ َأ → Il a acheté un cheval noir :
َۡۡيرن:ۡاڢۡشَيئا َ ض َ َ ۡأ [ṢḤ] Isɣa-d aḵiḏaṛ ḏ aberḵan.
ۡ:ۡۡطۡعَام،ۡسو ُ ۡسك،سو ُ ضڢۡاللَّح َمۡ َعلَىۡكسك ِ ُلَمۡن : شت َ َرىْ ِا
ُۡ سمۡڢـۡسك
س ُ ئُـۡنر ِنۡكۡئَك ۡۡ َعادَةۡ؛ۡسَّغ.ىسغ
:ۡيڢ
ُ ض ِ ُسنَ ۡۡد+ۡۡئَغ
ُۡئ َذۡنرن ۡئ َخ
ُۡئَـۡنرن ۡاِشت ََرۡشَيئاۡيتُس ِغغ
ⵔⵏⵓ : ⵔⴻⵏⵏⵓ ۡۡئِسغَۡذۡۡئ َ ِكذَرۡذۡئ ََۡبركَن:ۡصاناۡأَس َوداَ ىۡح
ِ اِشت ََر
ⵔⵏⵉⵖ ⴻⵙⵖ : ⵙⵙⴰⵖ
ⵢⴻⵔⵏⴰ ⴰⵖ + ⴷ
ⵓ ⵏⴻⵔⵏⵉ ⴿ ⴰⴿⵙⵓⵎ ⴼ ⵙⴻⴽⵙⵓ ⴰⵅ
ⴰⴸ ⵏⴻⵔⵏⵓ ⵙⵖⵉⵖ
ⴰ ⵏⴻⵔⵏⵓ ⵉⵙⵖⴰ ⴸ ⴰⴿⵉⴸⴰⵕ ⴸ ⴰⴱⴻⵔⴿⴰⵏ
52
• [MR] kemmel ⵎⵎⴰⵔ : ⵜⵙⵎⴰⵔ
→ Le miel de la forêt est finit : ⴿⴻⵎⵎⴻⵍ : ⵜⴻⴿⵎⴰⵍ
Ṯamemț-ayini n țezgi temmar.
→ J’ai fini de moissonner le ⴽⴻⵎⵎⴻⵍ
blé : Mmareɣ a megreɣ irḏen. ⵝⴰⵎⴻⵎⵜⵙ-ⴰⵢⵉⵏⵉ ⵏ ⵜⵙⴻⵣⴳⵉ
→ Ils sont finis les vieux du ⵜⴻⵎⵎⴰⵔ
pays : Mmaren yemɣaren n țmurṯ.
ⵎⵎⴰⵔⴻⵖ ⴰ ⵎⴻⴳⵔⴻⵖ ⵉⵔⴸⴻⵏ
→ Il n’y a plus d’eau : [ṢḤ]
Mmaren aman. ⵎⵎⴰⵔⴻⵏ ⵢⴻⵎⵖⴰⵔⴻⵏ ⵏ ⵜⵙⵎⵓⵔⵝ
→ La nourriture est finie : [ṢḤ] ⵎⵎⴰⵔⴻⵏ ⴰⵎⴰⵏ
Ṯemmar ṯuččiṯ.
ⵝⴻⵎⵎⴰⵔ ⵝⵓⵞⵞⵉⵝ
→ Il n’y a plus de pain : [ṢḤ]
Yemmar waɣrum. ⵢⴻⵎⵎⴰⵔ ⵡⴰⵖⵔⵓⵎ
→ La journée est presque ter- ⵇⵔⵉⴱ ⴰ ⵉⵎⵎⴰⵔ ⵡⴰⵙⵙ
minée : Qrib a immar wass.
ⵖⵉⵔ ⴰ ⵎⵎⴰⵔⴻⵏ ⴰⵃⴰⵏⵓ
→ Dès qu’ils termineront la
maison en matériaux végétaux : ⴰⴿⵙⵓⵎ ⵓ ⵉⵜⵙⵎⵎⴰⵔ ⴿ ⵡⵉⵏ ⵖⵔ-
[ṢḤ] Ɣir a mmaren aḥanu. ⴻⵙ ⵍⴻⵀⵡⴰⵢⴻⵛ ⵉⵣⴻⵍⵍⵓ ⵉⵚⴻⵏⵏⴰⵄ
→ La viande abonde (litt. : ne ⵍⴻⵅⵍⵉⵄ
finit pas) pour celui qui a des
bêtes, il sacrifie et sèche ensuite
la viande : [ṢḤ] Aḵsum u ițmmar ACHOURA (dixième jour du
ḵ win ɣr-es lehwayeš izellu premier mois sacré du calendrier
iṣennaɛ lexliɛ. lunaire islamique, jour de jeûne et
de bienfaisance)
: ا ْنقَضَى، أَتَ َّم، اِ ْنتَهَى، أ َ ْنهَى
• [ṢḤ] f., ṯaɛašurṯ (ann. : ț). v.
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڅ َمر.َّمر “Aumône”.
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡتك َمل.كمل • [ṢḤ] ar., ɛašureț
ۡكمل → Les gens d’Achoura venant à
ۡڨۡتۡ َّمر ِ نۡنـۡڅز ِۡ ئ َ ِي-ۡۡثَممڅ:ۡسلُۡالغَابَ ِة َ اِنت َ َهىۡ َع la rencontre des montagnards
atlassiens pour vendre leur
ۡۡ َّمرغۡئَـۡمڨۡرغۡ ِئرۡذن:ِۡۡمنۡ َحصدِۡالقَمح ِ ُاِنت َ َهيت marchandise : [ṢḤ] ahliyyin
ۡۡ َّمرنۡيمغَرنۡنـۡڅ ُمرث:ۡارۡال َم ِطقَ ِة ُ َاِنت َ َهواۡ ِكب țɛašurṯ
ۡۡ َّمرنۡئَ َمن:ۡاء ِ ََلۡيُو َجدُۡال َم ِز
ِ يدۡمنَ ۡال َم : وراءَ عَاش
ۡۡث َّمرۡثُ ِچث:ۡيدۡمنَ ۡاۡلَك ِل ِ ََلۡيُو َجد ُۡال َم ِز ۡشرث ُ ث َ َع
ِ ََلۡيُو َجد ُۡال َم ِز ۡشرڅُ َع
ۡۡوغ ُرم َ ۡي َّمر:ۡيدۡمنَ ۡال ُخب ِز
ۡۡوس َ ۡق ِربۡئ َـۡ ِئ َّمر:ۡضيۡاليَو َمۡقَ ِريبا ِ َسيَنقَ ُ َۡئ َه ِليِنۡڅع:ۡوراء
ۡشرث َ ش ٌ ت ُ َّج
ُ ارۡيَومۡ َعا
ٍۡۡمنۡ َم َواد ِ ِۡمنَ ۡالبَ ِيتِۡال َمصنُوع ِ َِحينَ ۡيُن ُهون ⵝⴰⵄⴰⵛⵓⵔⵝ
ُۡ ۡ ِغرۡئ َـۡ َّمرنۡئَ َح:ٍۡنَبَا ِتيَّة
ن
ⵄⴰⵛⵓⵔⴻⵜⵙ
َۡمنۡيَم ِلكُ ۡبَ َهائِماۡلَمۡتَنت َ ِهۡاللُّ ُحو ُمۡ ِعندَهُۡيَذبَۡ ُح
ۡۡس-ۡسمۡئُـۡئِڅ َمرۡكۡ ِونۡغر ُ ۡئَك:ۡڢۡلَح َم َها ُ َِويُ َجڢ ⴰⵀⵍⵉⵢⵢⵉⵏ ⵜⵙⵄⴰⵛⵓⵔⵝ
ۡله َويشۡ ِئزلُّۡ ِئصنَّعۡلخ ِلع
53
ACIDE AFFAMÉ
v. “Aigre”. [ṢR] m., amellazu
ۡۡئ َملَّ ُز: جَا ِئع
ACIDE ÊTRE ⴰⵎⴻⵍⵍⴰⵣⵓ
v. “Piquer”.
AGACER
ACIDULÉ (légèrement, goût) v. “Embêter”.
[ṢḤ] f., ṯasmuma. v. “Acide Être”,
“Aigre”.
AGAVE AMÉRICAIN (lat. agave
ۡثَس ُم َۡم: ض ِ بِ َطع ِْم ْالح
ِ َام americana, fam. alœaceæ, plante)
ⵝⴰⵙⵎⵓⵎⴰ • [MS] ar. ?, m., ṣebbaṛa
• [ƔL], [MS] ar. ?, m., {a}ṣebbaṛ
ACTUELLEMENT :ٌۡۡنَبت َة، غاڢ أَم ِْري ِك ٌّي
َ َ أ، صبَّار َ
v. “Maintenant”. ۡصبَّر َ
صب ََّۡر َ
ACQUITTER DE S’ ⵚⴻⴱⴱⴰⵕⴰ
v. “Payer”. ⵚⴻⴱⴱⴰⵕ
ADOBE ÂGE
v. “Brique crue”. [ṢḤ] ar., ⵍⴰⵄⵎⴰⵕ
→ Moi, je parle avec toi,
ADRET lorsque je veux parler taqbaylit
v. “Versant montagneux”. je dois chercher quelqu’un âgé
comme moi : [ṢḤ] Nekkinț aql-i
a haddra {a}ḵiḏ-eḵ asma xsa a
hadra ṯaqḇayliṯ lazem a ḥawsa f
AFFAIRE yiwen/f yiǧen am nekkinț g
v. “Outil”. laɛmaṛ-inu.
: عمْر
AFIN ۡلَع َمر
v. “Pour”. ۡۡولَ ِكنۡإِذَاۡأ َ َردتُ ۡأَنۡأَت َ َكلَّ ُم َ َأَنَاۡأَت َ َكلَّ ُمۡ َمعَك
ۡصۡي َُوا ِڢ ُق ٍ َخ ش ۡ ن ع
َ ۡ ثَ ح
َ بَ أ ۡ ن َت َاق َبي ِليت ََۡلبُدَّۡأ
ۡس
َۡ كۡئ َس َمۡخ-ۡئِـۡئ َـۡهَد َرۡ ِكذ-ۡۡن ِكنڅۡئ َقل:ۡعُم ِري
AFIN DE ۡڢـۡيِۡجنۡئَم/سۡڢـۡيِون َ ئ َـۡهَد َرۡثَقڥَي ِلثۡلَزمۡئَـۡ َحو
ُۡئِن-ۡن ِكنڅۡڨـۡلَع َمر
[ṢḤ] bah
ⵍⴰⵄⵎⴰⵕ
ۡۡبَه: ِلك َْي
ⴱⴰⵀ
54
ⵏⴻⴽⴽⵉⵏⵜⵙ ⴰⵇⵍ-ⵉ ⴰ ⵀⴰⴷⴷⵔⴰ ⵉⵣⵉⵎⴻⵔ | ⵉⵣⴰⵎⴰⵔ
{ⴰ}ⴿⵉⴸ-ⴻⴿ ⴰⵙⵎⴰ ⵅⵙⴰ ⴰ ⵀⴰⴷⵔⴰ ⵉⵣⵎⴻⵔ | ⵉⵣⵎⴰⵔⴻⵏ, ⵉⵣⵎⴻⵔⵝ
ⵝⴰⵇⵠⴰⵢⵍⵉⵝ ⵍⴰⵣⴻⵎ ⴰ ⵃⴰⵡⵙⴰ ⴼ
ⵢⵉⵡⴻⵏ/ⴼ ⵢⵉⴵⴻⵏ ⴰⵎ ⵏⴻⴽⴽⵉⵏⵜⵙ ⴳ ⴰⵣⵉⵎⴻⵔ
ⵍⴰⵄⵎⴰⵕ-ⵉⵏⵓ
AGNELLE
ÂGÉ v. f. “Agneau”.
v. “Vieux”.
AGRAFE, FIBULE (sorte de
AGE (de la charrue) bijoux et agrafe en même temps,
en argent, pour attacher
• f., ṯaɣda. v. “Soc”, “Araire”, “ṯimeḥremt” de part et d’autres)
“Mancheron”, “Charrue”.
• [MR] ar., m., abzim n feṭṭeṯ
• [XF] f., taɣda | f., pl. tiɣedwin
• [ṢḤ], [MƐ] m., abzim | m., p.
: قِ ْطعَة ِمنَ ْال ِمحْ َراث ibzimen
َثَغ ۡد • [XF] ar., m., bzima | pl., ar., m.,
ۡت َغدَۡ|ۡتِغد ِون bzayem
: شبَك ْ ِم
ⵝⴰⵖⴷⴰ
ۡئ َب ِزمۡنـۡڢطث
ⵜⴰⵖⴷⴰ | ⵜⵉⵖⴻⴷⵡⵉⵏ
ۡئ َب ِزمۡ|ۡئِب ِزمن
ۡب ِز َمۡ|ۡبزَ يم
AGENCER
ⴰⴱⵣⵉⵎ ⵏ ⴼⴻⵟⵟⴻⵝ
v. “Arranger”.
ⴰⴱⵣⵉⵎ | ⵉⴱⵣⵉⵎⴻⵏ
AGNEAU ⴱⵣⵉⵎⴰ | ⴱⵣⴰⵢⴻⵎ
• [MR], [ṢḤ], [MƐ] m., izimmer |
m., pl., izammar AGRICULTURE
• [ṢḤ], [MR] m., izimer | [ṢḤ] m., • [ṢḤ] ar., f., țafellaḥt. v. “Pay-
pl., izamar san”, “Moisson”.
• [ṢḤ] m., izmer | m., pl., izmaren, • [ṢḤ] ar., {le}fleḥt
f., {ṯ}izmerṯ
• [ṢḤ] ar., {le}fleḥṯ
• [ṢḤ] m., azimer (ann. : u)
→ L’agriculture en plein air :
: َح َمل [ṢḤ] Lefleḥt eḡ ḇeṛṛa.
ِۡئ ِزمرۡ|ۡ ِئزَ َّمر : ِڢ ََلحَة
ۡئِ ِزمرۡ|ۡئِزَ َمر َۡڅڢلَّحت
ۡۡئِزمرث،ۡۡئِزۡمرۡ|ۡئِز َمرن ۡڢلحت
ۡئ َِزمر ۡڢلحۡث
ⵉⵣⵉⵎⵎⴻⵔ | ⵉⵣⴰⵎⵎⴰⵔ
55
ۡۡلڢلحتۡڥ َّر:ۡق َّ اءۡال
ِ طل ِ الڢِۡ ََّل َحةُۡڢِيۡال َه َو ⵍⵄⵉⴸ-ⵏⵡⴻⵏ ⴸ ⴰⵙⴰⵄⴷⵉ
ⵜⵙⴰⴼⴻⵍⵍⴰⵃⵜ
ⴼⵍⴻⵃⵜ AÏD DE LA RUPTURE DU
JEÛNE (“petit aïd”)
ⴼⵍⴻⵃⵝ
[ṢḤ] lɛiḏ ameẓyan
ⵍⴻⴼⵍⴻⵃⵜ ⴻⴴ ⵠⴻⵕⵕⴰ ۡۡل ِعذۡئَمزين: ِعيد ْال ِڢ ْط ِر
ⵍⵄⵉⴸ ⴰⵎⴻⵥⵢⴰⵏ
AH BON !
v. “N’est-ce pas?”.
AÏD DU SACRIFICE (“grand
aïd”)
AÏD (fête de la rupture du jeûne [ṢḤ] lɛiḏ ameqqran
ou du sacrifice) ْ َ ِعيد ْاْل
ۡۡل ِعذۡئَمق َرن: ضحَى
[ṢḤ] ar., lɛiḏ
ⵍⵄⵉⴸ ⴰⵎⴻⵇⵇⵔⴰⵏ
→ La grande fête (i.e., du sacri-
fice) : [ṢḤ] lɛiḏ ameqqran
→ Bonne fête de l’aïd à vous : AIDE
• [ṢḤ] Lɛiḏ-nwen ḏ axlaf. [MR] ar., f., ṯaɛwanent
• [ṢḤ] Lɛiḏ-nwen ḏ amerḇuḥ. → Aide de l’État : [MR]
Ṯaɛwanent n ddulț.
→ Béni soit pour vous ce jour
de fête de l’aïd : [ṢḤ] Lɛiḏ-nwen : عدَة َ ساَ م
ḏ amḇarek. ۡثَع َوننت
→ Heureuse fête de l’aïd à ۡۡثَع َوننتۡنـۡدُّلڅ:ۡسا َعدَةُۡالدَّولَ ِةَ ُم
vous : [ṢḤ] Lɛiḏ-nwen ḏ asaɛdi.
ۡۡل ِعذ: ضحَى ْ َ ِعيد ْاْل، عيد ْال ِڢ ْط ِر ⵝⴰⵄⵡⴰⵏⴻⵏⵜ
ۡۡل ِعيذۡئَمق َرن:ِۡعيدُۡاۡلَض َحى ⵝⴰⵄⵡⴰⵏⴻⵏⵜ ⵏ ⴷⴷⵓⵍⵜⵙ
:ۡ ٌطيِبَ ِۡعيد ُ ُكم
ۡنونۡذۡئ َخلَڢ-ۡل ِعذ AIDER
ۡنونۡذۡئَمرڥُح-ۡل ِعذ ar., ɛawen
ۡنونۡذۡئ َمۡ َبرك-ۡۡل ِعذ:ۡ ٌارك َ ِعيد ُ ُكمۡ ُم َب → Je ne peux pas t’aider : U
zmirex a k-ɛawneɣ.
َ َ نونۡذۡئ-ۡۡل ِعذ:ٌۡ س ِعيد
سع ِۡد َ ِۡعيد ُ ُكم
َ ُ ََلۡأَست َِطي ُعۡأَنۡأ
ۡ َعونۡغ-ۡۡئُـۡز ِمرخۡئَـۡك:ۡ َسا ِعدَك
ⵍⵄⵉⴸ
ⵓ ⵣⵎⵉⵔⴻⵅ ⴰ ⴽ-ⵄⴰⵡⵏⴻⵖ
ⵍⵄⵉⴸ ⴰⵎⴻⵇⵇⵔⴰⵏ
ⵍⵄⵉⴸ-ⵏⵡⴻⵏ ⴸ ⴰⵅⵍⴰⴼ AÏEUL
ⵍⵄⵉⴸ-ⵏⵡⴻⵏ ⴸ ⴰⵎⴻⵔⵠⵓⵃ v. “Ancêtre”.
ⵍⵄⵉⴸ-ⵏⵡⴻⵏ ⴸ ⴰⵎⵠⴰⵔⴻⴽ
56
AIGLE (rapace) : َامض ْال َمذَاق ِ ح
• [ṢḤ] m., iǧider (ann. : y) | m., ۡۡت َس َّممتۡ|ۡتِس َّم ِمن،ۡئ َس َّممۡ|ۡئِس َّممن
pl., iǧudar (ann. : y)
ⴰⵙⴻⵎⵎⴰⵎ | ⵉⵙⴻⵎⵎⴰⵎⴻⵏ,
• [ṢḤ] m., ijiḏer | m., pl., ijuḏar ⵜⴰⵙⴻⵎⵎⴰⵎⵜ | ⵜⵉⵙⴻⵎⵎⴰⵎⵉⵏ
• [ṢḤ] m., ijider | m., pl., ijudar
: عقَاب، نَسْر AIGUILLE (quelconque, pour la
ۡئِ ِجدرۡ|ۡئِ ُجدَر couture)
ۡئِ ِۡژذرۡ|ۡئِ ُۡژ ۡذَر • [ṢḤ] m., aseḡni
ِۡئ ِۡژدرۡۡ|ۡ ِئ ُۡژدَر • [ṢḤ] f., ṯissegniṯ | f., pl., ṯissegna
ⵉⴵⵉⴷⴻⵔ | ⵉⴵⵓⴷⴰⵔ • [ŠN] f., {ṯ}hisegniṯ | f., pl.,
{ṯ}hisegenfawin
ⵉⵊⵉⴸⴻⵔ | ⵉⴵⵓⴸⴰⵔ • [ṢR] ar., f., ṯaxiyyaṭ | f., pl.,
ⵉⵊⵉⴷⴻⵔ | ⵉⴵⵓⴷⴰⵔ ṯixiyyaḍ
: ِإب َْرة
AIGLE CRIARD (aquila clanga, ِۡ ئَسڨ
ن
rapace, grand de taille) َۡثِسڨ ِنثۡ|ۡثِسڨن
• [ṢḤ], [MR], [MS] top., m., afal- ۡهِسڨنِۡثۡ|ۡهِسڨنڢَ ِون
ku (ann. : u) | m., pl., ifulka
ۡث َ ِخيَّطۡ|ۡثِ ِخيَّض
• m., pl., ifalkuwen
ⴰⵙⴻⴴⵏⵉ
• [MR] ar., leɛgab
• [MR] ar., leɛgab lḥurr ⵝⵉⵙⵙⴻⴳⵏⵉⵝ | ⵝⵉⵙⵙⴻⴳⵏⴰ
:ِۡئر
ٌ طاَ ۡ،ۡعقَاب سع َڢاء كب َْرى ⵀⵉⵙⴻⴳⵏⵉⵝ | ⵀⵉⵙⴻⴳⴻⵏⴼⴰⵡⵉⵏ
َۡئَڢَلكُ ۡ|ۡئِڢُلك ⵝⴰⵅⵉⵢⵢⴰⵟ | ⵝⵉⵅⵉⵢⵢⴰⴹ
ۡئِڢَل ُكون
ۡلعڨَب AIGUILLE (grosse)
ۡلعڨَبۡل ُحر • [ṢḤ] f., ṯissubla (ann. : ti) | f.,
pl., ṯissublawin (ann. : ti)
ⴰⴼⴰⵍⴽⵓ |ⵉⴼⵓⵍⴽⴰ
• [ṢḤ] ar., sing., lmexyeṭ
ⵉⴼⴰⵍⴽⵓⵡⴻⵏ
: يرة َ ِإب َْرة َك ِب
ⵍⴻⵄⴳⴰⴱ ۡثِسُّبۡلَۡ|ۡثِسُّبلَ ِون
ⵍⴻⵄⴳⴰⴱ ⵍⵃⵓⵔⵔ ۡلمخيط
ⵝⵉⵙⵙⵓⴱⵍⴰ | ⵝⵉⵙⵙⵓⴱⵍⴰⵡⵉⵏ
AIGRE, ACIDE
ⵍⵎⴻⵅⵢⴻⵟ
[MR], [ǦƐ] m., asemmam | m.,
pl., isemmamen, f., tasemmamt |
f., pl., tisemmamin. v. “Lait AIGUILLE (grosse, en bois pour
aigre”. coudre les chouaris, couffins, …)
57
• [ṢḤ] m., asiyni | m., pl., isi- • [ṢḤ], [MR], [ṢR] f., ṯiššerṯ
nawen • [MS] f., tiššert
• [ṢḤ] ar., sing., lmefṯaḥ • [MR] f., ṯišerṯ
: يرة ِم ْن َح َطب
َ ِإب َْرة َك ِب :ٌۡۡنَبت َة، ثوم
ۡئَسِي ِنۡ|ۡ ِئسِينَون ۡثِشرث
ۡلمڢۡث َح ۡتِشرت
ⴰⵙⵉⵢⵏⵉ | ⵉⵙⵉⵏⴰⵡⴻⵏ ِۡثشرت
ⵍⵎⴻⴼⵝⴰⵃ ⵝⵉⵛⵛⴻⵔⵝ
ⵜⵉⵛⴻⵔⵜ
AIGUILLES DU PIN (sèches ou
vertes) ⵝⵉⵛⴻⵔⵝ
• [MS] člappa. v. “Pin blanc de
Provence”. AIL SAUVAGE, AÏL À TROIS
• [XF] člabba ANGLES (lat. allium triquetrum,
syn. allium bulbiferum, fam. lilia-
: صنَوْ بَ ِر
َّ إِب ِْريَّة ال ceæ, plante)
َّۡچلَپ • [ṢḤ] m., {a}ḇiḇṛas
َّۡچلَب • m., abibṛas
ⵞⵍⴰⵒⵒⴰ • [ṢḤ] m., bubṛayes
ⵞⵍⴰⴱⴱⴰ • [XF] m., {a}bubris
:ٌۡۡنَبت َة،ۡثوم مثَلَّث
AIGUILLON (outil du laboureur, ِۡڥڥ َرس
excite avec le bœuf lors des la- ۡئ َ ِبب َرس
bours)
ۡبُب َريس
[ṢḤ], [ṢR] m., anzel (ann. : wu) |
m., pl., inezlawen ۡبُب ِرس
ۡۡئَنزلۡ|ۡ ِئنزلَون: ِم ْن َخس ⵠⵉⵠⵕⴰⵙ
ⴰⵏⵣⴻⵍ | ⵉⵏⴻⵣⵍⴰⵡⴻⵏ ⴰⴱⵉⴱⵕⴰⵙ
ⴱⵓⴱⵕⴰⵢⴻⵙ
AIGUISAGE ⴱⵓⴱⵔⵉⵙ
[MR] m., asiksi
ۡۡئَسِك ِس: ت َجْ ِليخ AILE (oiseaux, ...), NAGEOIRE,
ⴰⵙⵉⴽⵙⵉ PAN
• [ṢḤ] m., ijifeṛ | m., pl., ijufaṛ
AIL COMMUN, AIL CULTUVÉ • m., pl., ijifaṛ
(lat. allium sativum, fam. liliaceæ, • [MR] m., ifer | m., pl., ifren
plante)
58
→ Une nageoire : [ṢḤ] Iǧ ijifer. : َ أَ َراد، َّأَحَب
: شيَة ثَوْ ب
ِ حَا، َزحْ َنڢَة، َجنَاح ۡۡ َعادَةۡ؛ۡقَّس.ۡىخس
ِۡئ ِژڢرۡ|ۡ ِئ ُژڢَر ۡۡ َعادَةۡ؛ۡقَّس.ىغس
ۡئِ ِژڢۡر ۡنۡك-ۡۡقَّسغۡئ ََولن:ۡ َأ ُ ِحبُّ ۡك َََّل َمك
ۡئِڢرۡ|ۡئِڢرن ۡك-ۡۡئَـۡم ِمۡقَّسغ:ۡ َيَاۡابنِيۡأ ُ ِحبُّك
ۡۡئِجۡئِ ِژڢر:ۡاحدَة
ِ ۡو َ ٌزَ حنَڢَة ۡكم-ۡۡئَـۡي ِلۡقَّسغ:ۡيَاۡابنتِۡأُحب ُِّك
ⵉⵊⵉⴼⴻⵕ | ⵉⵊⵓⴼⴰⵕ ۡقَّسغۡي َّۡم:ۡأ ُ ِحبُّ ۡأ ُ ِمي
ⵉⵊⵉⴼⴰⵕ ۡۡۡئ ُڨۡيِخسۡك:ۡلَمۡيُحۡبِبنِي
ⵉⴼⴻⵔ | ⵉⴼⵔⴻⵏ ۡ ۡ ُكلۡ ِيجۡ َم َّڅۡيِۡخ:ُۡ ض ُعۡڢِي ِهۡماَۡي ُِريد
س َ َاحدٍۡي َ ُكل
ِ ُّۡو
65
→ Autrefois les couvertures se لژذُ ۡذ
faisaient en laine : [ṢḤ] Ziḵ
lefreš xeddmenț s ṭaḍuț. ۡحضرنۡئِمق َرن
َۡ ۡ:ۡ َاض ُرون
ِ ارۡ َح
ُ َال ِكب
: ڢَرْ ش ⵍⴻⵊⴸⵓⴸ
ۡلڢرش ⵃⴰⴹⵔⴻⵏ ⵉⵎⴻⵇⵇⵔⴰⵏ
ۡسۡلڢرۡش-ۡۡغر:ۡير َّ َِعندَهُۡب
ِ طانِيَّاتِۡڢَوقَ ۡالس َِّر
ۡئَشِطۡلبُنك ANCIEN, VIEUX
ۡ:ٍۡۡصوڢ
ُ ٍۡۡمن َّ َضىۡت َصنَعنَ ۡب
ِ طا ِنيَّات َ ِڢيۡ َماۡ َم
َ ِۡزكۡلڢرۡشۡخدمنڅۡسـ [ṢḤ] ar., m., aqḏim
ۡطضُڅ
ۡۡئَقذِم: قَدِيم
ⵍⴻⴼⵔⴻⵛ
ⴰⵇⴸⵉⵎ
ⵖⵔ-ⴻⵙ ⵍⴻⴼⵔⴻⵛ ⴰⵛ̣ⵉⵟ ⵍⵍⴱⵓⵏⴽ
ⵣⵉⴿ ⵍⴻⴼⵔⴻⵛ ⵅⴻⴷⴷⵎⴻⵏⵜⵙ ⵙ
ⵟⴰⴹⵓⵜⵙ ÂNE
• [ṢḤ] m., aɣyul (ann. : wa) | m.,
p, iɣyal, f., ṯaɣyulț | f., p, ṯiɣyal
AMI • [ṢḤ] f., {ṯ}aɣyulț
v. “Compagnon”, → Il laboure à l’aide d’un âne :
“Accompagner”. [ṢḤ] Iḵerrez s waɣyul.
AN ÂNESSE
v. “Année”. v. f. “Âne”.
67
Aseggʷas-ayi a ili ḏ ambruk fell- ⵙⴰⵯⴴⴴⵓⵙⴰ
ana nšallah.
ⵏⴻⵙⵙⴰⵯⴳⴳⴻⵙⵉ | ⵙⴰⵯⴳⴳⵓⵙⴰ
→ La neige s’est manifestée à
nous, que cette année soit bénie ⵓⵙⵍⵉⵖ ⵓ ⴷ-ⵢⵓⵙⵉ ⵛ ⴰⵙⴻⴳⴳⵯⴰⵙ-
: [ṢḤ] Aseggʷas ḏ amerḇuḥ iṭṭul-
ed fell-ana weḏfel. ⵙⴰⵯⴳⴳⴻⵙⴰ ⵍⵍⵓⴽ
→ Nous espérons, s’il plaît à ⴸ ⵙⴰⵯⴳⴳⴻⵙⴰ ⵉⵍⵍⵉ ⴰ ⵀⴰⵍⵍⴰⵛⵏ
Allāh, que se soit une année de ⵃⴰⵍⵍⴻⴼⵓ ⵃⴻⵕⴼⵉ ⵛⴰⴱ ⵃⵓⵠⵔⴻⵎⴰ
pluvieuse : [ṢḤ] Nețmenna
nšallah a ili ḏ aseggʷas lemṭer. ⴰⵕⴻⴱⴱⴰ ⴰ ⵉⵠⴰⵔⴻⴽ ⴰⵙⴻⴳⴳⵯⴰⵙ-
→ Cette année sera bénie pour ⵀⴰⵍⵍⴰⵛⵏ
nous s’il plaît à Allāh : [ṢḤ] A ⵉⵢⴰⴰⵙⴻⴳⴳⵯⴰⵙ- ⴰ ⵉⵍⵉ ⴸ
ili aseggʷas-ayi ḏ ambruk fell-ana ⴰⵍⵍⴰⵛⵏ ⴰⵏⴰⴰⵎⴱⵔⵓⴽ ⴼⴻⵍⵍ-
nšallah.
→ Deux ans : [ṢḤ] ar., Ɛamayen. ⴰⵙⴻⴳⴳⵯⴰⵙ ⴸ ⴰⵎⴻⵔⵠⵓⵃ ⵉⵟⵟⵓⵍ-
ⵍⴻⴼⴸⴻⵡ ⴰⵏⴰⴻⴷ ⴼⴻⵍⵍ-
سنَة : عَام َ ،
ⴸ ⵉⵍⵉ ⴰ ⵀⴰⵍⵍⴰⵛⵏ ⴰⵏⵏⴻⵎⵙⵜⴻⵏ
سڨَّسۡ ئَ ُ
ⵔⴻⵟⵎⴻⵍ ⵙⴰⵯⴳⴳⴻⵙⴰ
ئ َسڨۡ َوسۡ
ⴽⵓⵔⴱⵎⴰ ⴸ ⴰⵏⴰⵉⵟⵟⵓⵍ-ⴷ ⴼⴻⵍⵍ-
سڨۡ َوسۡ ئَ ُ ⵀⴰⵍⵍⴰⵛⵏ
سڨ َوسۡ|ۡئِسڨ َوسنۡ ئَ ُ
ⵏⴻⵢⴰⵎⴰⵄ
س ِمعتُۡۡأنَّهُۡلَمۡيَأتِيۡ َهذَاۡالعَامۡۡ:س ِلغۡئُـۡدۡ-ي ِ ۡ
ُسۡ َ َ
شۡئ َسڨ َوسۡ-ئُـ
ُكلُّۡ َع ٍامُۡ ۡ:كلۡئَسڨ َوسۡ ’ANNÉE PASSÉE L
حۡإنۡ اركاۡكَيۡ َيڢ َر َحۡالڢَ ََّّل ُۡ ِل َي ُكونۡ َهذَاۡال َعامۡ ُم َب َ • [ŠN] aseggʷas nnaḍ
شلَّهۡئَـۡئِ ِلۡئ َسڨ َوسۡذۡئ َمرڥُحۡۡبَشۡ شَا َءۡهللاُۡۡ:ن َ • [ṢR] asuḡḡʷas yemḍen
ئِڢحۡئُڢلَّحۡ
• [ṢR] azeḏɣaṯ
بۡۡئ َـۡ اركَ ۡهللاُۡ ِڢيۡ َهذَاۡال َعا ُمۡإنۡشَا َءۡهللاُۡۡ:ب َ بَۡ َ
شلَّهۡئۡن َ ئِڥَركۡئ َسڨڨئ َسء َ ْالعَام ْال َم ِ
اضي :
اركٌ ۡإنۡشَا َءۡهللاُۡۡ:ئ َسڨڨئَسءئَيِۡئ َـۡئِ ِلۡذۡ َعا ٌمۡ ُمبَ َ ئ َسڨ َوسۡنَّضۡ
ش َّۡ
ل ئ َمب ُركۡڢللءئَنَ ۡن َ سڨ َوسۡيۡمضنۡ ئ َ ُۡ
اركٌ ۡۡ:ئ َسڨڨئ َسۡذۡئ َمرۡڥُحۡ ِإنَّ َهاۡتُث ِل ُجۡ َعا ٌمۡ ُمبَ َ ئَزذغَثۡ
طلءدۡڢللءئَنَ ۡوذڢلۡ ئِ ُّۡ
ⴹⴰⵏⵏ ⵙⴰⵯⴳⴳⴻⵙⴰ
نَت َ َّمنَىۡأَنۡيَ ُكونَ ۡ َهذَاۡال َعامۡ ُمم ِطراۡ ِإنۡشَا َءۡ ۡ
هللاُۡۡ:
نڅم َّنۡنشَلَّهۡئَـۡئِ ِلۡذۡئَسڨڨئَسۡلمطرۡ ⵏⴻⴹⵎⴻⵢ ⵙⴰⵯⴴⴴⵓⵙⴰ
اركاۡ َعلَينَاۡ ِإنۡشَا َءۡهللاُۡۡ:ئَـۡ َهذَاۡال َعامۡيَ ُكونُ ۡ ُمبَ َ ⵝⴰⵖⴸⴻⵣⴰ
شۡلَّهۡ
ئِ ِلۡئ َسڨڨئ َسۡ-ئَيِۡذۡئ َمب ُركۡڢلۡ-ئَنَ ۡن َ
َعا َمينَۡ ۡ:ع َمينۡ
’ANNÉE PROCHAINE L
ⵙⴰⵯⴴⴴⴻⵙⴰ
• [ŠN] aseggʷas id-ițasen
ⵙⴰⵯⴳⴳⴻⵙⴰ • [ṢR] asuḡḡʷas d-ittasen
ⵙⴰⴳⴳⵓⵙⴰ
68
: ْالعَام ْال َقادِم n lexla” (miel sauvage très recher-
ché).
ۡئِ َڅسن-ۡئ َسڨ َوسۡئِد
ۡ ِئتَّسن-ۡسڨۡ َوسۡد a. La ruche :
ُ َئ
La région atlassienne connaît cinq
ⴰⵙⴻⴳⴳⵯⴰⵙ ⵉⴷ-ⵉⵜⵙⴰⵙⴻⵏ sortes de ruches d’abeille “aɣras”,
ⴰⵙⵓⴴⴴⵯⴰⵙ ⴷ-ⵉⵜⵜⴰⵙⴻⵏ “ṯaɣrast” :
-la ruche en écorce de liège “afer-
ki, aferkay” nommée : “ṯaɣrast
ANXIEUX ÊTRE uferki, ṯaɣrast uferkay”,
v. “Perturbé Être”. -la ruche en tige de férule “uffal”
nommée : “ṯaɣrast uwuffal”,
-la ruche en diss “iḏels” et recou-
APERCEVOIR verte d’argile “ṯalaɣṯ” nommée :
v. “Voir”. “ṯaɣrast iyiḏels”, “ṯaɣrast n
țalaɣṯ”,
-la ruche en forme de jarre en
APICULTEUR terre “agerruǧ”,
→ Celui qui travaille dans le -la ruche moderne en bois
domaine du miel : [MR] Win “aqeššuḍ” nommée : “ṯaɣrast s
ixeddem ṯamemṯ. v. “Abeille uqeššuḍ”, “ṯaɣrast n lwaqṯ-ay”.
noire”.
: م َربِي النَّحْ ِل، نَحَّال
b. L’abeille :
ِۡونۡئِخدمۡثَممث
L’abeille noire atlassienne (“La
ⵉⵏ ⵉⵅⴻⴷⴷⴻⵎ ⵝⴰⵎⴻⵎⵝ Tellienne”) à l’état larvaire est
nommée “ṯawekka”/“baɛuš”,
l’abeille mâle ou faux-bourdon
APICULTURE “aḇerḏemmu”/“aserḏun n tzizwa”
— . v. “Abeille noire”. (litt. : Le mulet des abeilles) à ne
pas confondre avec le bourdon
L’apiculture atlassienne était au- “ardis”/“aburdus”, l’abeille ou-
trefois pratiquée à l’échelle fami- vrière “ṯizizweṯ, ṯizizwiț, hizizwit”
liale. Les apiculteurs “win ggan et la reine des abeilles “agellid n
ṯamemț” étaient peu nombreux et tzizwa”/“rrays n tzizwa”. Le tout
les ruchers “ṯiḏwirin n tzizwa” constitue l’essaim “agʷlaf”. Les
modestes même si certains vil- montagnards atlassiens ont
lages étaient réputés être de gros l’habitude de récolter les essaims
producteurs de miel “ṯamemṯ, “igulaf” quand ils en ont
ṯammemṯ, ṯamemț”. Les Atlas- l’occasion afin d’accroître leur
siens disent eux-mêmes, que le cheptel.
miel était rare autrefois “zik, ṯa-
memț ṯuɣa-ṯ qlil”. Malgré tout, ils c. Les produits de la ruche :
faisaient la différence entre “ṯa- L’enfumoir “araḇuz”, autrefois en
memț țaweḥdit” (miel de qualité), terre cuite, est utilisé par
“ṯamemț țuxxišț » (qualité l’apiculteur pour tranquilliser les
moyenne voir mauvaise), “ṯamemț abeilles en ouvrant la ruche
“ṯaɣrast” dans le but d’effectuer
69
une visite de contrôle ou pour ۡس ِط َ ِسقَطتُ ۡڢ
َۡ يۡو َ اريۡ َج َريتُ ۡإِلَي ِه
َ ۡو ِ نَادَانِيۡ َج
récolter ses trésors. َّ
ۡۡس-ۡۡر َحۡتزلَۡغر ُ ُئِن-ۡدۡلۡ َژر-ِ ي
ۡ -ط َۡ ۡ َعي:ۡق َّ ال
ِ ط ِري
ۡيۡڨـۡئُڥ ِرذَ طك ُ
Le rayon de miel “ṯašahdeț”
est justement l’un des joyaux de la ⵄⴻⵢⵢⴻⴹ : ⵜⵙⵄⴰⵢⵢⴻⴹ
ruche : c’est à partir de celui-ci
que se fait l’extraction du miel ⵄⴰⵢⵟⴰ-ⴷ
“ṯuksa n țamemț”, ce miel dont la
couleur varie selon la période de ⵄⴰⵢⴷ-ⴰⵙ
récolte. La ruche compte d’autres ⵄⴰⵢⵟⴰ-ⵢⵉ-ⴷ ⵍⵊⴰⵔ-ⵉⵏⵓ ⵕⵓⵃⴰ
merveilles comme la propolis ⵜⴻⵣⵣⴰⵍⴰ ⵖⴻⵔ-ⵙ ⵟⵓⵢⴰ ⴳ ⵓⵠⵔⵉⴸ
“ṣaṭruf, ṣaṭfur”, la gelée royale, le
pollen “ṭarḥ, ṭalḥ”, le pain
d’abeille “aɣrum n tzizwa”, la cire
“šmaɛ”. APPELER À LA PRIÈRE
[ṢḤ] ar., dden
AOÛT ۡۡدن: َأَذَّن
• [MR] f., ṯuɣešṯ. v. “Calendrier ⴷⴷⴻⵏ
atlassien”.
• [XF], [MS] ɣušṭ APPELER PAR DES GESTES
:س ْ أَغسْط [ṢḤ] ar., riyš. v. “Appeler”.
ۡثُغۡشث َ أَش
ۡۡ ِريش: َار
ُ
ۡغشط ⵔⵉⵢⵛ
ⵝⵓⵖⴻⵛⵝ
ⵖⵓⵙⵟ APPELER S’
v. “Nommer”.
APPELER
• [ṢḤ] ɛeyyeḍ, hab. țɛayyeḍ. v. APPELLATION
“Appeler par gestes”.
[ṢḤ] ar., lasma. v. “Nom”.
• [ṢḤ] ɛayṭa-d
→ J’ai entendu cette appellation
→ Appelle-le ! : [ṢḤ] Ɛayd-as ! : [ṢḤ] Sliɣ s lasma-yini.
→ Mon voisin m’a appelé, je → Il y a une autre appelation :
suis parti en courant à sa ren- [ṢḤ] Illa lasem nniḍen.
contre et je suis tombé au milieu
de la route : [ṢḤ] Ɛayṭa-yi-d ljar- ۡلَس َۡم: تَس ِْميَّة
inu ṛuḥa tezzala ɣer-s ṭukya g ِۡ ِي-ۡۡس ِلغۡسـۡلَسم:ۡس ِمعتُ ۡ َه ِذهِۡالتَّس ِميَّة
ن َ
uḇriḏ.
ۡۡئِلَّۡۡلسمۡنِضن:ۡلَ َهاۡاِس ٌمۡآخ ٌَر
َ
َ َّ اِت، نَادَى
: ص َل بِـ
ⵍⴰⵙⵎⴰ
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡ َڅعَيض.عيض
َۡ َعي
ۡد-ط ⵙⵍⵉⵖ ⵙ ⵍⴰⵙⵎⴰ-ⵢⵉⵏⵉ
ۡئ َس-ۡۡ َعيد:ِۡنَا ِده ⵉⵍⵍⴰ ⵍⴰⵙⴻⵎ ⵏⵏⵉⴹⴻⵏ
70
APPORTER ۡۡن َڅ ِوۡس ُّكرۡتِعد َمتِۡن:ۡ…ۡس َّكراۡبَيضا ُ ۡ ُنَجلُب
[ṢḤ], [MR], [ǦƐ] awi-d, hab. نَ ِۡو-ۡئِث-ۡۡئ َـۡك:ۡ َڢۡنَجلَبُهُۡلَك َ سو َ
țawi-d. v. “Importer”. ۡ ِئد-ۡث-ۡئ َ ِۡو:ۡاُجلُبهُۡ ُهنَا
→ J’ai apporté : :ۡضرِۡۡلي ِ أَح
• [ṢḤ] Uwyeɣ-d. ۡد-يِـ-ئَ ِۡو
• [ṢḤ] Uyax-d. ۡد- ِيـ-ش ۡ ِ ُئ
→ Il a apporté :
ۡ ِئ َڅ ِۡو:ۡ َُيجلُب
• [ṢḤ] Yuwwi-d. ...ۡۡئ َـۡدنَ ِوۡغر:ۡ...ۡض ُرهُۡنَح َو ِ نَح
• [ṢḤ] Yiwi-d. ۡبٍ ۡوخ َُّرو ٍ ۡو َعنَّا
َ ب َ ان ٍ ۡر َّمُ ۡمنِ ُاحدٍۡ َماۡيَجلِب ِ ُكلُّۡ ِو
→ Tu ne les as pas apportées ۡۡئِ َڅ ِوۡر َّمنۡك َرۡلعنَّڥ-ۡۡمۡد َ ۡ ُكلۡيِج:ۡۡولَو ٍز َ َو َجو ٍز
(les, f.) : [ṢḤ] U nț-id-ṯewwiḍ ḵ. ۡسۡلُّز-ۡلخ َُّرڥۡل ُجزۡ ِونۡغر
→ Nous apportions du sucre, ⴰⵡⵉ-ⴷ : ⵜⵙⴰⵡⵉ-ⴷ
des œufs, … : [MR] Nețawi
seḳḳur tiɛedmatin ⵓⵡⵢⴻⵖ-ⴷ
→ Nous te l’apporterons (à toi, ⵓⵢⴰⵅ-ⴷ
m.) : [ṢḤ] A k-iṯ-nawi.
ⵢⵓⵡⵡⵉ-ⴷ
→ Apporte-le ici ! : Awi-ṯ-id !
ⵢⵉⵡⵉ-ⴷ
→ Apporte-moi :
• [ṢḤ] Awi-yi-d. ⵓ ⵏⵜⵙ-ⵉⴷ-ⵝⴻⵡⵡⵉⴹ ⴿ
• [ṢḤ] Uši-yi-d ⵏⴻⵜⵙⴰⵡⵉ ⵙⵓⴽⴽⴻⵔ ⵜⵉⵄⴻⴷⵎⴰⵜⵉⵏ
→ Il apporte : [MR] Ițawi. ⴰ ⴽ-ⵉⵝ-ⵏⴰⵡⵉ
→ Nous l’apportons vers … : ⴰⵡⵉ-ⵝ-ⵉⴷ
[MR] A d-nawi ɣer …
ⴰⵡⵉ-ⵢⵉ-ⴷ
→ Chacun apporte ce qu’il a
comme grenades, jujubes, ⴰⵛⵉ-ⵢⵉ-ⴷ
caroubes, noix et amandes :
[ṢḤ] Kull yiǧ ma d-ițawi remman ⵜⵙⴰⵡⵉ
ḵra lɛennaḇ lxarruḇ lǧuz win ɣr-es ⴰ ⴷ-ⵏⴰⵡⵉ ⵖⴻⵔ
lluz.
:ب َ َ َجل، أَحْ ض ََر ⴽⵓⵍⵍ ⵢⵉⴵ ⵎⴰ ⴷ-ⵉⵜⵙⴰⵡⵉ ⵔⴻⵎⵎⴰⵏ
ⴿⵔⴰ ⵍⵄⴻⵏⵏⴰⵠ ⵍⵅⴰⵔⵔⵓⵠ ⵍⴵⵓⵣ
ۡد-ۡ َعادَةۡ؛ۡ َڅ ِۡو.ۡد-ئَ ِۡو ⵡⵉⵏ ⵖⵔ-ⴻⵙ ⵍⵍⵓⵣ
:ۡ ُضرت َ ۡأَح،ۡ َُجلَبۡت
ۡد-ۡئُويغ APPRENDRE
ۡد-ۡئُيَخ lmeḏ. v. “Enseigner”.
:ۡب َ ََجل → Il a apprit taqbaylit chez
ۡد-ي ُِۡو nous : [ṢḤ] Yelmeḏ taqbaylit ɣer-
na.
ۡد-يِ ِۡو
ۡۡلمذ: ت َ َعلَّ َم
ۡث ِوضۡك-ۡئِد-ۡۡئُـۡنڅ:ۡلَمۡتُقَدِم ُه َّن
71
َۡن-ۡۡيلمذۡتَقبَي ِلتۡۡغر:ۡتَعَلَّ َمۡت َاقبَي ِليتۡ ِعندَنَا • [MR] ar., sing., leɛšiyant. v.
“Soir”.
ⵍⵎⴻⴸ
• [ṢR] f., ṯamedeḵṯ
ⵢⴻⵍⵎⴻⴸ ⵜⴰⵇⴱⴰⵢⵍⵉⵜ ⵖⴻⵔ-ⵏⴰ
• [ṢR] f., ṯameddeḵṯ
• [ŠN] f., {ṯa}hameddiṯ
APRÈS
→ Cette après-midi : [ṢR]
• [ṢḤ] ar., umbaɛd Ṯameddeḵṯ-u.
• [MR] ar., membaɛd ُّ َبَ ْعد
: الظه ِْر
: َبَ ْعد ۡثَعشِيث
ۡئُم َبعد ۡلع ِشيَنت
ۡمم َبعد ۡثَمدكث
ⵓⵎⴱⴰⵄⴷ ۡثَمدكث
ⵎⴻⵎⴱⴰⵄⴷ ۡهمدِث
ئُـ-ۡۡثَمدكث:َۡهذَۡالۡ َعص ُر
APRÈS-DEMAIN ⵝⴰⵄⵛⵉⵢⴻⵝ
• [ṢḤ] zel azekka ⵍⴻⵄⵛⵉⵢⴰⵏⵜ
• [ṢR] ass yiḍen ⵝⴰⵎⴻⴷⴻⴿⵝ
→ Après-demain nous irons à la ⵝⴰⵎⴻⴷⴷⴻⴿⵝ
montagne pour récolter du
chardon et des blettes sauvages : ⵀⴰⵎⴻⴷⴷⴷⵉⵝ
[ṢḤ] Zel azekka a nali ar weḏrar a
nṛuḥ a nekkes tagernina d sselq. ⵝⴰⵎⴻⴷⴷⴻⴿⵝ-ⵓ
: غد َ َبَ ْعد
َّۡزلۡئ َزك ARABE
ۡئَسۡيِضن → Individu : [ṢḤ] m., Aɛṛaḇ. v.
“Arabiser”
ۡ:ۡسلقا
َۡ ۡو
َ يَ ِسنَذهَبُ ۡ ِإلَىۡال َجبَ ِلۡكَيۡنَجتَنَ ٍۡبَعدَۡ َغد
ۡئ َزلۡئَزكَّ ۡئ َـۡنَ ِلۡئَرۡوذ َررۡئَـۡن ُرحۡئَـۡنكس → Langue :
ۡت َڨرنِنَ ۡدۡسلق • [MR], [MƐ] ar., f., ṯaɛṛaḇṯ (ann. :
ⵣⴻⵍ ⴰⵣⴻⴽⴽⴰ ⴰ ⵏⴰⵍⵉ ⴰⵔ ⵡⴻⴸⵔⴰⵔ t)
ⴰ ⵏⵕⵓⵃ ⴰ ⵏⴻⴽⴽⴻⵙ ⵜⴰⴳⴻⵔⵏⵉⵏⴰ ⵙ • [MR] ar., f., taɛṛabṯ
ⵙⵙⴻⵍⵇ • [ṢḤ], [MR] ar., f., ṯaɛṛaḇṯ
ⵣⴻⵍ ⴰⵣⴻⴽⴽⴰ • [ṢḤ] ar., f., taɛṛaḇṯ
ⴰⵙⵙ ⵢⵉⴹⴻⵏ • [MƐ] ar., f., ṯaɛṛabṯ
→ Elles ne parlent pas l’arabe :
APRÈS-MIDI Ulaš sawalent ṯaɛṛaḇṯ.
• [ṢḤ] ar., f., ṯaɛšiyeṯ (ann. : ț) → Ceux-là parlent l’arabe :
[MƐ] Wiḏin hadren s taɛraḇṯ.
72
ۡۡئ َع َرڥ: ع ََربِ ٌّي • [ṢḤ], [MƐ] rrtila. v. “Toile
d’araignée”.
: لغَة ْالعَ َر ِبيَّة
• [MƐ] m., {a}mušḇiḇer (ann. : m
ۡثَع َرڥث m)
ۡثَع َرڥث • [MR] m., {a}mušbiber
ۡتَع َربث • [ŠN] f., {ṯ}hawleliṯ | f., pl.,
ۡت َع َرڥث {ṯ}hiwlela
ۡثَع َربث • [ŠN] f., pl., {ṯ}hiwlelin
َ ۡۡئُلَش:َۡلَمۡيَت َ َۡكلَّمنَ ۡالعَ َربِيَّة
ۡس َولتۡثَع َرڥۡث : ع ْنكَبوت َ
ۡۡ ِوذِنۡهَدرنۡسـ:ََۡهؤ ََُل ِءۡ َيت َ َكلَّ ُمونَ ۡالعَ َر ِبيَّة َۡ ِرت
ل
ۡت َع َرڥث ُۡمش ِڥڥر
ⴰⵄⵕⴰⵠ ُۡمش ِببر
ⵝⴰⵄⵕⴰⵠⵝ َۡ هَول ِلثۡۡ|ۡهِول
ل
ⵜⴰⵄⵕⴰⴱⵝ ۡهِول ِلن
ⵝⴰⵄⵕⴰⵠⵝ ⵔⵔⵜⵉⵍⴰ
ⵜⴰⵄⵕⴰⵠⵝ ⵎⵓⵛⵠⵉⵠⴻⵔ
ⵝⴰⵄⵕⴰⴱⵝ ⵎⵓⵛⴱⵉⴱⴻⵔ
ⵓⵍⴰⵛ ⵙⴰⵡⴰⵍⴻⵏⵜ ⵝⴰⵄⵕⴰⵠⵝ ⵀⴰⵡⵍⴻⵍⵉⵝ | ⵀⵉⵡⵍⴻⵍⴰ
ⵡⵉⴸⵉⵏ ⵀⴰⴷⵔⴻⵏ ⵙ ⵜⴰⵄⵔⴰⵠⵝ ⵀⵉⵡⵍⴻⵍⵉⵏ
ARABISER ARAIRE
[ṢḤ] ɛṛeb. “Arabe”. • ar., sing., lmejbed. v. “Soc”,
“Age”, “Mancheron”, “Charrue”.
→ Ceux-là se sont arabisés tôt
car ils sont proches de Blida : • m., amejbad
[ṢḤ] Wiḏ tɛeṛben ziḵ xaṭer walan : ِمحْ َراث
ɣ Lleblida.
ۡلمژبد
:ب َ َّعَر
ۡۡئ َمژبَد
ۡعرب
َ َ
ِ َاۡۡل َّن ُهمۡقَ ِريبُون
ۡ:ِۡۡمنَ ۡالۡبُليدَة ِ َهؤ ََُل ِءۡتَعَ َّربُواۡبَا ِكر ⵍⵎⴻⵊⴱⴻⴷ
َ ۡولَنۡغـۡلب ِل ۡد َ ۡزكۡخَطر ِ ِوذۡتعَربن ⴰⵎⴻⵊⴱⴰⵙ
ⵄⵕⴻⴱ
ⵡⵉⴸ ⵜⵄⴻⵕⴱⴻⵏ ⵣⵉⴿ ⵅⴰⵟⴻⵔ ARBOUSE
ⵡⴰⵍⴰⵏ ⵖ ⵍⵍⴻⴱⵍⵉⴷⴰ v. “Arbousier”.
ARAIGNÉE
73
ARBOUSIER (lat. arbutus unedo, ⴰⵙⴰⵙⵏⵓ ⵉⵍⵍⴰ ⴻⴴ ⵓⵠⵔⵉⴸ ⵏ
fam. ericaceæ, arbuste), AR- ⵜⵙⴰⵎⴷⵉⵏⵜⵙ
BOUSE (fruit de l’arbutus unedo)
• [ṢḤ], [ṢR] m., isisnu | m., pl., ⵢⴻⵠⵔⴻⵏ ⵙⵉ ⵜⴻⵣⴳⵉ ⵢⵓⵛⴰ-ⵢⴰⵏⴰ
isusna ⵉⵙⵓⵙⵏⴰ
• [ṢR] m., {a}sasnu | m., pl., isus-
na ARBRE
• [ŠN] m., {a}sasnu | m., pl., isas- • [ṢḤ] f., tiferxet
niwin
• [ṢḤ] ar., f., sing., sajreṯ | pl., sjur
• [ṢḤ] m., asasnu
• [ṢḤ] ar., f., sing., saǧreṯ
• [MS] m., {i}sisnu
• [XF] ar., f., sing., saǧret
• [ṢḤ], [MR], [MS], [XF] ar.,
llenǧ : شج ََرة
َ
→ On retrouve l’arbousier sur ۡتِڢرخت
la route menant à la ville : [ṢḤ] ۡسژرثۡ|ۡس ُژر َ
Asasnu illa eḡ uḇriḏ n țamdinț.
ۡسج َرت َ
→ Il revint de la forêt et nous
offrit des arbouses : Yeḇren si ۡسجرث َ
tezgi yuša-yana isusna.
ⵜⵉⴼⴻⵔⵅⴻⵜ
:ٌۡۡوثَ َم َرة ُ ۡ،ۡ لَ ْنج، قطلب
َ ٌ ش َجي َرة ْ
ⵙⴰⵊⵔⴻⵝ | ⵙⵊⵓⵔ
َۡسسن ُ ِئِسِسنُۡۡ|ۡئ
ⵙⴰⴵⵔⴻⵝ
َۡسسن ُ ِسسنُ ۡ|ۡئ َ
ۡسسنِ ِون َ ِسس ۡ|ۡئ ُن َ ⵙⴰⴵⵔⴻⵜ
ُۡسسن َ َئ
ُِۡسسن ARC-EN-CIEL
ۡلنج • [MR] f., ṯisliṯ ujenna
ۡ ُسسنَۡ َ ۡئ:ۡقۡإِلَىۡال َمدِينَ ِة َّ ِيُو َجدُۡاللَّن ُجۡڢ • [ṢḤ] f., ṯisliṯ bʷanza
ِ يۡالط ِري
ِۡئلَّۡىڨۡئُڥ ِرذۡنـۡ َڅمدِنڅ • [MS] m., sidegdaḥ
ۡڨِ ۡۡيڥرنۡ ِسـۡتز:ۡطانَاۡلَنجا َ ۡمنَ ۡالغَابَ ِةۡأَع ِ َر َج َع : قَوْ س ق َزح
َۡسسن ُ َينَ ۡ ِئ-ُشَۡ ي
َّۡ ِثس ِلثۡئُژ
ن
ⵉⵙⵉⵙⵏⵓ | ⵉⵙⵓⵙⵏⴰ
َۡثِس ِلثۡب َونز
ⵙⴰⵙⵏⵓ | ⵉⵙⵓⵙⵏⴰ ِۡسدڨدَح
ⵙⴰⵙⵏⵓ | ⵉⵙⴰⵙⵏⵉⵡⵉⵏ ⵝⵉⵙⵍⵉⵝ ⵓⵊⴻⵏⵏⴰ
ⴰⵙⴰⵙⵏⵓ ⵝⵉⵙⵍⵉⵝ ⴱⵯⴰⵏⵣⴰ
ⵙⵉⵙⵏⵓ ⵙⵉⴷⴻⴳⴷⴰⵃ
ⵍⵍⴻⵏⴵ
ARÇON (pièce de bois du bât)
74
• [ṢḤ] ar. ?, {l}xerb. v. “Bât”. • [MR] f., {ṯ}alaɣṯ
• [ṢḤ] ar., {l}qus • [MR] f., {ṯ}alaɣt
:ـ • [ṢḤ] f., ṯalaxṯ (ann. : ț)
ۡخرب • [MS] m., iḏeqqi
ۡقُس • [MS] m., deqqi
ⵅⴻⵔⴱ • [MS] ar., m., ṣanṣal
ⵇⵓⵙ → Ils ont de la vaisselle : [ṢḤ]
Ɣer-sen lumaɛen.
→ De la vaisselle en argile :
ARGENT (métal)
• [ṢḤ] Lumaɛen n țalaɣt.
[ṢḤ], [MƐ] ar., coll., lfeḍḍa
• [MR] Lumaɛen s alaɣt.
َّ ِڢ
َّۡ ۡلڢ: ضة
ض
→ De la vaisselle contemporaine
ⵍⴼⴻⴹⴹⴰ : [ṢḤ] Lumaɛen n lwaqṯ-ay.
→ De la vaiselle en métal : [ṢḤ]
Lumaɛen n laḥdid.
ARGENT, MONNAIE, SOUS
: ِطين
• [ṢḤ], [MƐ], [MR], [WZ] m.,
aḏrim | m. pl., iḏrimen. v. “Rien”. ۡتَلَغت
• m., asurdi | m., pl., isurdiyen ۡثَلَغث
→ Six sous : [MƐ] ar., f., ṯawqiṯ َۡڅلَغۡت
→ Un franc soixante-quinze : ۡئَ َلغث
[MƐ] ar., sing., zziyani ۡئَلَغت
: نقود، َمال ۡثَلَخث
ۡئ َذ ِرمۡ|ۡئِذ ِرمن ِۡ ئِذ
ق
ۡسردِين
ُ ِسردِۡ|ۡئ ُ َئ ِۡ د
ق
ۡثَوقِث ۡصلَ صن َ
ِۡ َِزي
ن ُ َ
ۡسنۡل َمعن-ۡۡغر:ۡي ٌّ ِلَ ُهمۡأ َوان
ⴰⴸⵔⵉⵎ | ⵉⴸⵔⵉⵎⴻⵏ :ٌۡاريَّةِ يۡڢَ َّخ ٌّ ِأ َ َوان
ⴰⵙⵓⵔⴷⵉ | ⵉⵙⵓⵔⴷⵉⵢⴻⵏ ۡلُ َمعنۡنـۡ َڅلَغت
ⵝⴰⵡⵇⵉⵝ ۡلُ َمعنۡسـۡئَلَغت
ⵣⵣⵉⵢⴰⵏⵉ ۡئ َي-ۡۡلُ َمعنۡنـۡل َوقث:ٌۡيۡ َحدِيثَة ٌّ ِأ َ َوان
ۡۡلُ َمعنۡنـۡلَحۡدِد:ٌۡيۡ َحدِي ِديَّة ٌّ ِأ َ َوان
ARGILE, TERRE ⵜⴰⵍⴰⵖⵜ
• [ṢḤ] f., talaɣt ⵝⴰⵍⴰⵖⵝ
• [ṢḤ] f., ṯalaɣṯ (ann. : ț) ⵜⵙⴰⵍⴰⵖⵜ
• [ṢḤ] f., țalaɣt
75
ⴰⵍⴰⵖⵝ • [XF] ar., rkiza
ⴰⵍⴰⵖⵜ → La poutrelle du milieu : [MR]
f., {ṯ}harkizt n tlemmast
ⵝⴰⵍⴰⵅⵝ : يزة َ َر ِك
ⵉⴸⴻⵇⵇⵉ ۡثَر ِكزثۡ|ۡ ِثر ِك ِزن
ⴷⴻⵇⵇⵉ ۡثَر ِكزت
ⵚⴰⵏⵚⴰⵍ ۡهَر ِكزت
ⵖⴻⵔ-ⵙⴻⵏ ⵍⵓⵎⴰⵄⴻⵏ َۡر ِكز
ⵍⵓⵎⴰⵄⴻⵏ ⵏ ⵜⵙⴰⵍⴰⵖⵜ َ الد َعا َمةُۡال َو
ۡۡهَر ِكزتۡنـۡتلمست:ۡس ِط َّي ِة ِ
ⵍⵓⵎⴰⵄⴻⵏ ⵙ ⴰⵍⴰⵖⵜ ⵝⴰⵔⴽⵉⵣⵝ | ⵝⵉⵔⴽⵉⵣⵉⵏ
ⵍⵓⵎⴰⵄⴻⵏ ⵏ ⵍⵡⴰⵇⵝ-ⴰⵢ ⵝⴰⵔⴽⵉⵣⵜ
76
ARRIVER (chenopodium album, fam.
amaranthaceæ)
• [ṢḤ] aweḍ, hab. țawaḍ. v.
“Transmettre”, “Revenir”, “Sa- • [FX] m., ablišu
luer”. • [ƔL] m., {a}blišu
• [ṢḤ], [MƐ], [MR] as-d, hab. • [ṢḤ], [ƔL] m., {a}bliṯu
• [ṢḤ], [MR] țas-d. v. “Venir”, ْ
“Produire”, “Situer Se”. :ٌۡۡنَبت َة،ۡ سرْ َمق أ َ ْبيَض، ستَانِ ٌّي
ْ رغل ب
• [MR] tas-d ُۡ ئ َب ِل
ش
→ Je suis arrivé, J’arrive : [MƐ] ُۡ ب ِل
ش
Usiɣ-d. ُۡ ب ِل
ث
→ Il est arrivé, Il arrive : [MƐ] ⴰⴱⵍⵉⵛⵓ
Yusa-d.
ⴱⵍⵉⵛⵓ
→ Ils arrivent :
• [MR] Tasen-d. ⴱⵍⵉⵝⵓ
• [MR] Țasen-d.
: ص َلَ َو ARROSER
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡ َڅ َوض.ئ َوض v. “Abreuver”.
ۡد-ۡۡ َڅس:ۡۡ َعادَة.ۡد-ۡئَس
ۡد-ۡۡتَس:ۡۡ َعادَة.د-ۡئَس ARTICHAUT (lat. cynara scoly-
mus, fam. asteraceæ, plante)
ۡد-ۡۡئُسِغ:ۡۡأَت َيتُ ۡ ُهنَا،ۡآتِي
[ṢḤ] ar., coll., gernun
ۡد-ُسَۡ ۡي:ۡۡأَتَىۡ ُهنَا،ۡيأتِي
خرْ شوڢ سكو ِلي ِم ٌّي، أَرْ ِض ٌّي شَوْ ِك ٌّي، ون
ْ ڨرْ ن
:ۡ ََيأتُون :
ۡد-ۡسنَ َت ۡڨرنُن
ۡد-َۡڅسن ⴳⴻⵔⵏⵓⵏ
ⴰⵡⴻⴹ : ⵜⵙⴰⵡⴰⴹ
ⴰⵙ-ⴷ : ⵜⵙⴰ-ⴷ ARTICHAUT SAUVAGE,
CARDON (lat. cynara carduncu-
ⴰⵙ-ⴷ : ⵜⴰⵙ-ⴷ lus, fam. asteraceæ, plante)
ⵓⵙⵉⵖ-ⴷ • [ǦƐ] f., ṯaga
ⵢⵓⵙⴰ-ⴷ • [XF] ar., coll., x ̣uršef
ⵜⴰⵙⴻⵏ-ⴷ • [XF] f., xurišfa
ⵜⵙⴰⵙⴻⵏ-ⴷ :ي ٌّ خرْ شوڢ بَ ِر، خرْ شوڢ شَوْ ِك ٌّي
َۡ َث
ڨ
ُۡخرشڢ
ARROCHE DES JARDINS (lat.
atriplex hortensis, fam. َۡ ُخ ِرش
ڢ
chenopodiaceæ, plante),
CHÉNOPODE BLANC ⵝⴰⴳⴰ
77
ⵅ̣ⵓⵔⵛⴻⴼ ASPHODÈLE RAMIFIÉ,
ADPHODÈLE RAMEUX (lat.
ⵅ̣ⵓⵔⵉⵛⴼⴰ asphodelus ramosus, fam.
liliaceæ, plante)
ARUM D’ITALIE, GOUET • [ǦƐ] m., aḇerwaq
D’ITALIE (lat. arum italicum, • [MS] ar., m., {a}berwag
fam. araceæ, plante, après prépa-
ration, les Atlassiens consom- • [MS] m., pl., {i}berwaqan
maient les tubercules en les fai- • [FX] dim., sing., taberwaq
sant bouillir ou les cuisant à la
vapeur puis en les écrasant :ٌۡۡنَبت َة،ۡبَرْ َواق متَڢ َِرع
jusqu’à l’obtention d’une purée ۡئ َڥر َوق
qu’ils additionnaient d’huile
d’olive) ۡبر َوڨ
• [MR] m., abquq, [ṢḤ] dim., ۡبر َوقن
sing., ṯabquqṯ. v. “Couscous”. ۡت َبر َوق
• [MR] dim., sing., ṯabgugṯ ⴰⵠⴻⵔⵡⴰⵇ
• [XF], [MS] dim., sing., bguga
ⴱⴻⵔⵡⴰⴳ
:ٌۡۡنَبت َة،ۡوڢ ِإي َطا ِل ٌّي
ِ ل، بڨوڨَة
ⴱⴻⵔⵡⴰⵇⴰⵏ
ۡۡثَبقُقث،ۡئ َبقُق
ۡۡث َبڨُڨث ⵜⴰⴱⴻⵔⵡⴰⵇ
َۡ ُ بڨ
ڨ
ASSEMBLÉE (lieu de rendez-
ⴰⴱⵇⵓⵇ, ⵝⴰⴱⵇⵓⵇⵝ vous des anciens du village ou de
ⵝⴰⴱⴳⵓⴳⵝ la confédération)
ⴱⴳⵓⴳⴰ • [ǦƐ] ar., f., taǧmaɛt
• [MS] ar., f., ǧamɛet
• [MS] ar., f., ǧemɛa
ASPERGE SAUVAGE (lat.
asparagus acutifolius, fam. :ۡارۡالقَ ِريَ ِةۡأ َ ِوۡالقَبِيلَ ِة
ُ َ َج ْم ِعيَّةۡ ِكب، َج ْمع
liliaceæ, plante) ۡت َج َمعت
• [MS] m., {a}sekkum (ann. : u) َۡجمعت
• [ǦƐ] m., pl., isekkimen جم َۡع
:ٌۡۡنَبت َة،ۡي
ٌّ ِه ْليَوْ ن بَ ِر ⵜⴰⴵⵎⴰⵄⵜ
ۡس ُّكم
ⴵⴰⵎⵄⴻⵜ
ۡئِس ِكمن
ⴵⴻⵎⵄⴰ
ⵙⴻⴽⴽⵓⵎ
ⵉⵙⴻⴽⴽⵉⵎⴻⵏ
ASSEOIR S’
v. “Rester”.
78
ASSIETTE (en argile, en bois, ۡي َ ب ِڨ
…) َۡ بَڨ
ي
• [ṢḤ], [MR] m., aḍeḇsi ٌ س َ
:ۡط َّ ُمت ََو/ير ٌ ص ِغ َ ۡط َب ٌق
• [ṢḤ] ar., f., ṯaḇaqiț ۡثَڥَ ِقڅۡ َڅمز َينڅ
• [MƐ] ar., f., ṯabaqiț ۡصت ِ تَبَق
• [ṢḤ], [MƐ] ar., f., taḇaqiț (ann. : ُ ۡصتۡتَش
tḇ) ۡطت َحت ِ تَبَق
ۡطح َ ط ُ صۡذۡئ َش ِ ئ َضب
• [XF] f., bgiya
• [XF] f., bagya ۡمقَب
:ۡي ٌّ ِشبَ طبَ ٌقۡ َخ َ
→ Assiette petite/moyenne :
• [ṢḤ] f., ṯaḇaqiț țameẓyanț ۡشذن ُّ تَبَقشِثۡنـۡئِق
• [MR] f., tabaqṣit ۡشنث ُ ۡث ََۡبق
• [MR] f., tabaqṣit tašṭutaḥt ۡشنت ُ ثَبَق
• [MR] m., aḍebṣi ḏ ašṭuṭaḥ ۡتَبَق ِشث
• [XF] m., mqab َۡ َبق
ش
→ Assiette en bois : َۡ َبق ِش
ي
• [MR] f., tabaqšiṯ n iqeššuḍen َۡ ِمخڢ
ي
:ۡسط ٌح َّ َ طبَ ٌقۡ ُم َ
• [MR] f., ṯabaqšunṯ
• [MR] f., ṯabaqšunt َث ِر ۡد
:ۡڢ ٌ طبَ ٌقۡ ُم َج َّو َ
• [MR] f., tabaqšiṯ
• [XF] f., baqša َۡ خ ِر
ط
• [XF] f., baqšiya ۡثَخ ِرط
ۡۡ ِچغۡڨـۡتڥَ ِقڅ:ِۡقۡالتَّق ِليدِي َّ آ ُكلُۡ ِڢيۡال
ِ ط َب
• [MR], [MS] f., mexfiya
→ Assiette plate : ⴰⴹⴻⵠⵙⵉ
• [XF] f., ṯrida ⵝⴰⵠⴰⵇⵉⵜⵙ
→ Assiette creuse : ⵝⴰⴱⴰⵇⵉⵜⵙ
• [XF] f., xriṭa ⵜⴰⵠⴰⵇⵉⵜⵙ
• f., ṯaxriṭ ⴱⴳⵉⵢⴰ
→ Je mange dans le plat
traditionnel : [ṢḤ] Ččiɣ g tḇaqiț. ⴱⴰⴳⵢⴰ
:ۡين
ٍ ۡط ِ َۡطبَق
ِ ۡمن، ⵝⴰⵠⴰⵇⵉⵜⵙ ⵜⵙⴰⵎⴻⵥⵢⴰⵏⵜⵙ
ۡئ َضڥ ِس ⵜⴰⴱⴰⵇⵚⵉⵜ
ۡثَڥَ ِقڅ ⵜⴰⴱⴰⵇⵚⵉⵜ ⵜⴰⵛⵟⵓⵜⴰⵃⵜ
ۡثَبَ ِقڅ ⴰⴹⴻⴱⵚⵉ ⴸ ⴰⵛⵟⵓⵟⴰⵃ
ۡۡت َڥَ ِقڅ
79
ⵎⵇⴰⴱ [XF] m., {a}ǧexnun
ⵜⴰⴱⴰⵇⵛⵉⵝ ⵏ ⵉⵇⴻⵛⵛⵓⴹⴻⵏ :ۡير َ ۡ،َۡطبَق
ٌ ص ِغ
ⵝⴰⴱⴰⵇⵛⵓⵏⵝ ۡجخنُن
ⵝⴰⴱⴰⵇⵛⵓⵏⵜ ⴵⴻⵅⵏⵓⵏ
ⵜⴰⴱⴰⵇⵛⵉⵝ
ATLAS (massif montagneux
ⴱⴰⵇⵛⴰ s’étalant en partie sur les régions
de Blida, Médéa, Bouira, Bou-
ⴱⴰⵇⵛⵉⵢⴰ merdès et Aïn Defla)
ⵎⴻⵅⴼⵉⵢⴰ m., Aṭlas (ann. : w)
ⵝⵔⵉⴷⴰ → L’Atlas blidéen :
ⵅⵔⵉⵟⴰ • Aṭlas abliḏi. v. “Mitidja”, “Mi-
tidjéen”
ⵝⴰⵅⵔⵉⵟ
• Aṭlas Llebliḏa
ⵞⵞⵉⵖ ⴳ ⵜⵠⴰⵇⵉⵜⵙ • néo., Aṭlas n Teblidt
→ Le Petit Atlas : Aṭlas ameẓgan
ASSIETTE (en fibre végétale, → Les montagnes du Petit
pour le pain, …) Atlas : Iḏurar n Waṭlas ameẓgan.
• [MR] m., aṭbaq n waɣrum ۡۡئَطلَس: ش َما ِل أ َ ْڢ ِري ْق َيا َ ِجبَال، ْاْل ْطلَس
• [ṢḤ] m., aṭḇaq :ۡير ِ ص ِغَّ اۡجبَالُۡاۡلَطلَسۡال ِ َو ِمن َه
• [ǦƐ] ar., {a}ṭbaq ئ َطلَسۡئ َب ِل ِۡذ
→ Un plat en fibre végétale de َئ َطلَسۡلۡب ِل ۡذ
diss : [ṢḤ] Aṭḇaq iyiḏels.
:ٍۡۡمنۡأَليَاڢٍ ۡنَبَا ِتيَّة، ۡئَطلَسۡنـۡتب ِلدت
ِ َۡطبَق
ۡـۡوغ ُرم ۡۡئ َطلَسۡئ َمزڨن:ۡير ِ ص ِغ
َّ سۡال ُ َاۡلَطل
َ ئ َط َبقۡن
ۡئ َطڥَق َ ۡئِذ ُ َررۡن:ۡير
ۡـۡوطلَس ِۡ ص ِغ َّ ِجبَالُۡاۡلَطلَ ِسۡال
ۡئ َمزڨن
ۡطبَق
ⴰⵟⵍⴰⵙ
ۡـۡوغ ُرم
َ ئ َطبَقۡن
ⴰⵟⵍⴰⵙ ⵍⵍⴱⵍⵉⴸⴰ
ۡۡئَط َڥقۡ ِئ ِيذلس:ِۡيس
ٍ ٌۡمنۡد َ
ِ ط َب ٌقۡ َمصۡنُوع
ⴰⵟⵍⴰⵙ ⴰⵎⵜⵙⵉⵛⵉ
ⴰⵟⴱⴰⵇ ⵏ ⵡⴰⵖⵔⵓⵎ
ⴰⵟⵍⴰⵙ ⵏ ⵜⴻⴱⵍⵉⴷⵜ
ⴰⵟⵠⴰⵇ
ⴰⵟⵍⴰⵙ ⴰⵎⴻⵥⴳⴰⵏ
ⵟⴱⴰⵇ
ⵉⴸⵓⵔⴰⵔ ⵏ ⵡⴰⵟⵍⴰⵙ ⴰⵎⴻⵥⴳⴰⵏ
ⴰⵟⵠⴰⵇ ⵉⵢⵉⴸⴻⵍⵙ
ÂTRE
ASSIETTE (plus petit que
“tabaqit”) v. “Foyer”.
80
• [ṢḤ] lɛaḏa, hab. țelɛaḏa
ATTACHE (corde quelconque • [ṢḤ], [ŠN] rja, hab.
pour attacher les pâtes de la mon-
ture pour éviter qu’elle ne • [ṢḤ] țraja
s’échappe) • [ṢḤ] traja
[MS] m., serraḥ. v. “Bât”. • [ṢR] rja, hab. traja
:ـ → J’ai attendu : Alɛaḏeɣ.
ۡس َّرح → Je suis en train d’attendre :
ⵙⴻⵔⵔⴰⵃ • Aql-i țalɛaḏiɣ.
• Aq stenni.
ATTACHE (traditionnel, servant → Attends-moi ici ! :
à maintenir le haut de l’“aserwal” • Lɛaḏa-y ḏa !
de la femme)
• Rja-y ḏa !
[ṢḤ] ar. ?, f., tekkaṯ
→ Ils sont en train d’attendre :
→ Un pantalon avec une attache
: [ṢḤ] {A}Serwal s tekkaṯ. • Aqan țelɛaḏan.
: َرابِط • Aqan țrajan.
ۡت َّكث → Attends celui qu’on appelle
Ahmed ! : Lɛaḏa waḏin mism-
ۡۡسر َولۡسـۡت َّكث:ۡ ٍِسر َوالٌۡ ِب َرا ِبط nnes Ḥmed !
ⵜⴻⴽⴽⴰⵝ → Attendez ! f. : Lɛaḏemṯ !
ⵙⴻⵔⵡⴰⵍ ⵙ ⵜⴻⴽⴽⴰⵝ → Attends ! : [MR] Raja !
: اِ ْنت َ َظ َر
ATTACHE (corde végétale ou َ ۡ َعادَةۡ؛ۡڅل َع ۡذ.َل َعذ
attache servant à attacher les
“iɣanimen” à “aɣesḏis”) ۡ َعادَةۡ؛ۡڅ َر َۡژ.ر َژ
[ŠN] f., {ta}hazra | f., pl., ۡ َعادَةۡ؛ۡتۡ َر َۡژ.ر َژ
{ti}hizerwin. v. “Corde”, “Ligo- ۡۡئ َل َعذغ:ۡ ُظرت َ َ اِنت
tage”.
:ۡارِ ظ ِ ۡأَنَاۡ ِڢ،ۡأَنت َِظ ُر
َ يۡاَلن ِت
ت َه ْي َك ِل
ِ ب َوع َِارضَا َ َحبْل يَرْ بط بَيْنَ َق
ِ ص
: ْال َم ْن ِز ِل ۡئِـۡ َڅلعَذِغ-ۡئ َقل
ۡهَز َرۡ|ۡهِزر ِون ِۡ ئ َقۡست
ن
ⵀⴰⵣⵔⴰ | ⵀⵉⵣⴻⵔⵡⵉⵏ :ۡاِنت َِظرنِيۡ ُهنَا
َيۡ ۡذ-َل َع ۡذ
َيۡ ۡذ-ر َۡژ
ATTACHER
:ۡار
ِ ظَ ِيۡاَلنت
ِ ِۡهُمۡڢ،ۡ َيَنت َِظ ُرون
v. “Lier”.
ۡئَقَنۡ َڅل َعذَن
ATTENDRE ۡئَقَنۡڅ َر َژن
81
ۡنسۡحمد-ۡۡمسم َ َۡلعَذ:ُۡس َّمىۡأَح َۡمد
ِ ۡوذِن َ اِنت َِظرۡال ُم • [MR] sing., iḏmim | dim.,
tiḏmimt
ۡۡل َعذمث:ۡ َاِنت َِظرن
:ٌۡش َجي َرة
ُ ۡ،ۡ ؟... ز ْعرزر
!ۡۡ َر َژ:ۡ!ۡاِنت َظر
ۡئ َذ َم َمي
ⵍⵄⴰⴸⴰ : ⵜⵙⴻⵍⵄⴰⴸⴰ
ۡد َم َمي
ⵔⵊⴰ : ⵜⵙⵔⴰⵊⴰ
ۡئِذ ِممۡ|ۡتِذ ِممت
ⵔⵊⴰ : ⵜⵔⴰⵊⴰ
ⴰⴸⵎⴰⵎⴰⵢ
ⴰⵍⵄⴰⴸⴻⵖ
ⴷⵎⴰⵎⴰⵢ
ⴰⵇⵍ-ⵉ ⵜⵙⴰⵍⵄⴰⴸⵉⵖ
ⵉⴸⵎⵉⵎ | ⵜⵉⴸⵎⵉⵎⵜ
ⴰⵇ ⵙⵜⴻⵏⵏⵉ
ⵍⵄⴰⴸⴰ-ⵢ ⴸⴰ AUBIER (partie tendre sous
ⵔⵊⴰ-ⵢ ⴸⴰ l’écorce du pinus halepensis, sa-
veur sucrée comestible)
ⴰⵇⴰⵏ ⵜⵙⴻⵍⵄⴰⴸⴰⵏ [XF] f., šalluḍa. v. “Pin blanc de
ⴰⵇⴰⵏ ⵜⵙⵔⴰⵊⴰⵏ Provence”.
ⵍⵄⴰⴸⴰ ⵡⴰⴸⵉⵏ ⵎⵉⵙⵎ-ⵏⵏⴻⵙ ⵃⵎⴻⴷ ِۡش َج َرة ِ ۡاللُّبُّ ۡال َمو ُجود ُۡت َحتَ ۡ ِل َح،ۡ؟
َّ اءۡال
:ۡصنَوبَ ِر َّ ال
ⵍⵄⴰⴸⴻⵎⵝ َۡ ُّشل
ض َ
ⵕⴰⵊⴰ ⵛⴰⵍⵍⵓⴹⴰ
ATTENTION
v. “Gare”. AUCUN, PERSONNE
• [ṢḤ] ḥațța yeǧ
ATTRAPER • ḥațța yiǧ
v. “Tenir”, “Prendre”, “Saisir”. • [MR] Ulaš ḏig- …
→ Personne n’est venu : [ṢḤ],
AU [MƐ] U d-yusi ḥațța yiǧ.
v. “Dans”. → Personne parmi eux ne parle
taqbaylit : [MR] Ulaš ḏig-sen
ithaddar s taqbaylit.
AUBÉPINE ÉPINEUSE, AU- : احد ِ َو ََل َو، ََل أَحَد
BÉPINE LISSE, AUBÉPINE À
DEUX STYLES (lat. cratægus َۡح َّڅۡيج
oxyacantha, syn. cratægus læviga- َۡح َّڅۡيِج
ta, mespilus oxyacantha, fam.
rosaceæ, arbrisseau) ۡي ُِسۡ َح َّڅۡ ِيج-ۡۡئُـۡد:ٌۡلَمۡيَأتِۡأ َ َحد
• [MR] m., aḏmamay. v. “Azé- ۡسن-ۡۡئ ُ َلشۡذِڨ:َّۡثۡت َاق َبي ِليث ِ ََلۡأ َ َحد
ُ ۡمن ُهمۡ َيتَ َحد
role”, “Épine”. ۡئِت َۡهدَّرۡسـۡت َقبَي ِلت
• [MS], [XF] m., {a}dmamay ⵃⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵢⴻⴵ
82
ⵃⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵢⵉⴵ AU-DELA
ⵓ ⴷ-ⵢⵓⵙⵉ ⵃⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵢⵉⴵ [MR] ar., llexṛa
ⵓⵍⴰⵛ ⴸⵉⴳ-ⵙⴻⵏ ⵉⵜⵀⴰⴷⴷⴰⵔ ⵙ ۡۡلَّخ َر: آخ َرة
ِ
ⵜⴰⵇⴱⴰⵢⵍⵉⵜ ⵍⵍⴻⵅⵕⴰ
AU-DELÀ AU-DELÀ DE
• [MR] si … ɣ wawer. v. “De”. v. “Au pied de”.
• [ṢḤ] ɣ wawer
• [ṢḤ] ɣer wawer AU-DESSOUS
→ De leur région et au-delà : Si v. “Dessous”.
ṯmurṯ-nsen ɣ wawer.
→ D’Agʷni Maryem et au-delà,
il n’y a plus de rivière : [ṢḤ] Ḏ AU-DESSUS, SUR prép.
Agʷni Maryem ɣ wawer ulaš • [ṢḤ] ašiṭ. ̣ v. prép. “Dessus”.
iɣezran.
• [MR] fešt
→ Nous irons au-delà : [ṢḤ] A
nnṛuḥ ɣer wawer. → Assis sur le mur il se met à
taper du tambour ? (i.e., réveil) :
: َما َو َرا َء [ṢḤ] dev., Yeqqim aš ̣iṭ n ṣṣur,
ۡـۡوور yekkaṭ g ṭembur ?
َ ِسـۡ…ۡغ
ۡـۡوور → Un puits sur un autre puits et
َ غ chacun d’eux dispose d’un cou-
ۡۡوورَ غر vercle ? (i.e., la composition du
roseau) : [ṢḤ] dev., Ḇir aš ̣iṭ n lḇir
ۡـۡوور
َ ۡ ِسـۡ…ۡغ:ُۡاۡو َرا َءه َ ِمنۡذَلِكَ ۡال َمك
َ َانۡو َم kull ḇir taɣṭiwt-nnes ? (aɣanim)
ۡنسنۡغـ-ۡۡ ِسـۡث ُمرث:ۡاۡو َۡرا َءهَا َ ۡو َمَ ِمنۡ َمن ِط َقتِ ِهم → Le coq est sur le mur : [MR]
َۡوور Aɛequq fešt n ṣṣur.
َ اۡو َرا َءهُ ََۡلۡي
ۡۡذ:ٌُۡوجد َُۡواد َ ۡو َم
َ ِمنۡئ َڨو ِنۡ َمريم : ع َلىَ ،ق َ ْڢَو
ۡـۡوورۡئُلَشۡ ِئغز َرن َ ئَڨو ِنۡ َمريمۡغ
ۡئَشِط
ۡۡوور َ ۡئَـۡن ُرحۡغر:ۡاۡو َرا َء َ سنَذهَبُ ۡ َم َ
ۡڢشت
ⵙⵉ … ⵖ ⵡⴰⵡⴻⵔ
ۡۡيۡ ِقم:ۡڨَاعدۡڢُوڨۡالسُّورۡيض َربۡڢالطمبُورۡ؟
ⵖ ⵡⴰⵡⴻⵔ صرۡيكتۡڨـۡطمبُرۡ؟ ُّ ۡئَشِطۡنـ
ⵖⴻⵔ ⵡⴰⵡⴻⵔ ۡۡڥر:ُۡوۡ؟
ِۡ َ ۡوۡغ
طاۡنت َاع َ بِيرۡڢُوڨۡ ِبيرۡ ُكل
ُ ۡواحد
نسۡ؟-ۡـۡڥرۡ ُكلۡ ِڥرۡت َغ ِطوت ِ ئَشِطۡن
ⵙⵉ ⵝⵎⵓⵔⵝ-ⵏⵙⴻⵏ ⵖ ⵡⴰⵡⴻⵔ
ُّ ۡۡئَعقُقۡڢشتۡنـ:ۡالديكُ ۡڢَوقَ ۡال َحائِ ِط
ۡصر ِ
ⴸ ⴰⴳⵯⵏⵉ ⵎⴰⵔⵢⴻⵎ ⵖ ⵡⴰⵡⴻⵔ ⵓⵍⴰⵛ
ⵉⵖⴻⵣⵔⴰⵏ ⴰⵛ̣ⵉⵟ
84
AURICULAIRE → Il a marché de son village
jusqu’à l’autre : Iyyur ḏeg ṯad-
• [ŠN] f., {ṯi}hileṭṭeț | f., pl., darṯ-nnes ar ṯayeḍ.
{ṯi}hileṭṭeḍin
→ J’ai acheté d’autres ju-
• [ṢḤ] f., ṯileṭṭeț ments : [ṢḤ] Sɣiɣ ṯiɣallin țiyeḍ.
• [ṢR] f., ṯileṭeț : آ َخر
• [ṢḤ] m., asḏel ۡۡويض:ۡ
َ آخ ٌَر
: ِخ ْنصَر :ۡ َآخ َُرون
ۡضن
ِ هِلطڅۡ|ۡهِلط ِۡ ِوذ
ن
ِۡثلطڅ ِۡويض
ۡثِلطڅ ۡۡثَيض:ۡأُخ َرى
ۡئ َسذل :ۡأُخ َريَات
ⵀⵉⵍⴻⵟⵟⴻⵜⵙ | ⵀⵉⵍⴻⵟⵟⴻⴹⵉⵏ ِۡ ِثذ
ن
ⵝⵉⵍⴻⵟⵟⴻⵜⵙ ۡثِيض
ⵝⵉⵍⴻⵟⴻⵜⵙ ۡۡويضَ ۡئ َغ ُرم:ُۡخب ٌزۡآخَر
ⴰⵙⴸⴻⵍ َ ۡخ:ۡ َأ ُ ِريد ُۡاْلخ َِرين
ۡسۡ ِويض
-ۡۡئِيُّرۡذڨۡثَدَّرۡث:َۡىۡمنۡقَريَتِ ِهۡإِلَىۡاۡلُخ َرى
ِ َمش
ۡنسۡئَرۡثَيض
AUTOMNE
ۡۡڅيض ِ ۡس ِغغۡثِغ َِلن:ۡاِشت ََۡريتُ ۡڢُ ُروساۡأُخ َرى
[ṢḤ], [MƐ] ar., sing., lexrif. v.
“Saison”, “Calendrier atlassien”. ⵡⴰⵢⴻⴹ
ۡۡلخ ِريڢ: َخ ِريڢ ⵡⵉⴸⴻⵏⵉ, ⵡⵉⵢⴻⴹ
ⵍⴻⵅⵔⵉⴼ ⵝⴰⵢⴻⴹ
ⵝⵉⴸⴻⵏⵉ, ⵝⵉⵢⴻⴹ
AUTRE (adj., pr. ind.) ⴰⵖⵔⵓⵎ ⵡⴰⵢⴻⴹ
Autre m., sing., : [ṢḤ] wayeḍ
ⵅⵙⴰ ⵡⵉⵢⴻⴹ
Autres m., pl., :
ⵉⵢⵢⵓⵔ ⴸⴻⴳ ⵝⴰⴷⴷⴰⵔⵝ-ⵏⵏⴻⵙ ⴰⵔ
• [ṢḤ] wiḏeni ⵝⴰⵢⴻⴹ
• [ṢḤ] wiyeḍ
ⵙⵖⵉⵖ ⵝⵉⵖⴰⵍⵍⵉⵏ ⵜⵙⵉⵢⴻⴹ
Autre f., sing., : [ṢḤ] ṯayeḍ
Autres f., pl., :
AUTREFOIS, JADIS
• [ṢḤ] ṯiḏeni
• [ṢḤ], [MR] zik. v. “Tôt”.
• [ṢḤ] ṯiyeḍ
• [ṢḤ] Ḡ ziḵ
→ Un autre pain : [ṢḤ] Aɣrum
wayeḍ • [ṢḤ], [MR], [ṢR], [ŠN] ziḵ
→ Je veux les autres : Xsa • [MR] zik lḥal
wiyeḍ.
85
• [MR] si ziḵ • [ṢR] awerru yiḍennaḍ
• [ṢR] ɛayṭayu • [ṢR] awerri yiḍennaḍ
• [ŠN] ussan-in : أَوَّ ل ِم ْن أ َ ْم ِس
→ À l’époque c’était mieux ! : ِۡ سلدۡئِض
ل
Ziḵ lḥal xir. ۡئِضۡيِضن
→ Autrefois, j’étais en bonne
santé : Ɛayṭayu ttuɣ-ayi bxir. ۡئ َو ُّرۡ ِيضنَّض
: ڢِي َما َمضَى ۡئ َو ِزۡ ِيضنَّض
ِۡزك ⵙⴻⵍⴷ ⵉ ⴹⴻⵍⵍⵉ
ۡـۡزك ِ ڨ ⵉⴹ ⵢⵉⴹⴻⵏ
ِۡزك ⴰⵡⴻⵔⵔⵓ ⵢⵉⴹⴻⵏⵏⴰⴹ
ِۡزكۡل َحل ⴰⵅⴻⵔⵔⵉ ⵢⵉⴹⴻⵏⵏⴰⴹ
ۡـۡزك ِ ِس
ُۡ ط
ي َ َعي AVEC QUI ? pr. inter.
ۡ ِئن-ۡئُسَّن [ṢḤ], [MƐ] Wikeḏ ?
ۡۡخر ِ ۡزكۡل َحل:ۡل
ِ َ اضيَةۡأَڢ
ض ِ كَانَتِۡاۡلَيَّۡامۡال َم → Avec qui travailles-tu ? :
ۡيۡۡت ُّغ َ ۡ َعي:ٍۡص َّحةٍۡ َجيِدَة
ُ ط ِ ِضىۡ ُكنتُ ۡب َ ڢِيۡ َماۡ َم [ṢḤ] Wikeḏ ṯxeddmeḍ ?
ۡب ِخر → Avec qui est-il venu ici ? :
ⵣⵉⴽ [MƐ] Wikeḏ yusa-d ?
ۡۡ ِوكذ: َم َع َم ْن
ⴴ ⵣⵉⴿ
ۡۡ ِوكذۡثخدمض:َُۡم َعۡ َمنۡت َع َمل
ⵣⵉⴿ
َۡ ۡ ِوكذۡي:َۡم َعۡ َمنۡأَت َى
ۡد-ُس
ⵣⵉⴽ ⵍⵃⴰⵍ
ⵡⵉⴽⴻⴸ ⵝⵅⴻⴷⴷⵎⴻ ⴹ
ⵙⵉ ⵣⵉⴿ
ⵡⵉⴽⴻⴸ ⵢⵓⵙⴰ-ⴷ
ⵖⴰⵢⵟⴰⵢⵓ
ⵡⵉⴽⴻⴸ
ⵓⵙⵙⴰⵏ-ⵉⵏ
ⵣⵉⴽ ⵍⵃⴰⵍ ⵅⵉⵔ AVEC QUOI ? pr. inter.
ⵖⴰⵢⵟⴰⵢⵓ ⵜⵜⵓⵖ ⴱⵅⵉⵔ [ṢḤ], [MƐ] Mays ?
→ Avec quoi vous frapperai-je
AVANTAGE (vous, m.) : [ṢḤ] Mays a ken-
uṯa ?
v. “Bénéfice”.
→ Avec quoi l’a-t-il tué ? : [MƐ]
Mays iṯ-inɣa ?
AVANT-HIER : َم َع َماذَا، ِبـ
• [ṢḤ] seld iḍelli َۡميس
• [ŠN] iḍ yiḍen َۡ ُ ئ-ۡۡ َميسۡئ َـۡكن:ۡبِ َماذَاۡأَض ِربُ ُكم
ث
86
ۡئِن َغ-ۡۡ َميسۡئِث:ُۡبِ َماذَاۡقَتَلَه → Nous nous sommes frappés
avec des poignards : [ṢḤ]
ⵎⴰⵢⵙ Nemiweṯ s ixuḏmiyen.
ⵎⴰⵢⵙ ⴰ ⴽⴻⵏ-ⵓⵝⴰ → Ils ne sont pas morts de soif :
U mmuṯen ḵ s faḏ.
ⵎⴰⵢⵙ ⵉⵝ-ⵉⵏⵖⴰ
→ Je meurs de faim : Aql-i
mmuṯeɣ s ššeṛ.
AVEC, AU MOYEN DE, EN, → Aujourd’hui nous avons
DE, DU, DU … VERS … prép. mangé du couscous : Ass-a
• [ṢḤ], [MR] s nefṭer s ṭɛam.
• [ṢḤ] s … ɣ … → Du haut vers le bas : [ṢḤ] S
ufella ɣ ṯmurṯ.
→ Les femmes chleuhs du vil-
lage fabriquent des ceintures en ۡسـ: ِبـ
laine : Ṯiseḏnan ṯišelḥiyin n ۡۡشل ِحيَّاتۡالقَريَ ِۡةۡأَح ِز َمةۡۡ ِمن َّ سا ُءۡال َ ِيَصنَعنَ ۡن
țedwirṯ țegganț ṯiḥazzamin s tḍuț. ۡۡۡ ِثسذنَنۡ ِثشل ِح ِينۡۡنـۡڅد ِورثۡڅۡڨَّنۡڅ:ۡ ٍصوڢ ُ
→ Il a emporté sur parole : ۡضڅُۡ ثِ َح َّز ِمنۡسـۡت
Igessi s wawal. ۡـۡو َولَ ۡئِڨ ِسۡس:ۡاِشت ََرىۡبِ َك ِل َمتِ ِه
→ Il a construit sa maison en ـۡوز ُۡرَۡ نسۡس-ۡۡئِبنَ ۡئ َ َّخم:ۡبَۡنَىۡ َبيتَهُۡبِال َح َج ِر
pierres : Ibna axxam-nnes s
wuẓru. ُ ئ َـۡئِبنَۡۡس-ۡۡئ َ َّخم:ۡبُنِ َيتۡ َه ِذهِۡالبَيتۡ ِبال َح َج ِر
ـۡوز ُۡر
→ Cette maison est construite ۡـۡولمث َ ۡس:ۡط ِةۡال ِغر َبا ِل َ ِب َوا ِس
en pierre : Axxam-a ibna s ُۡئِن-ۡط ِون َّ ِۡثۡسـۡت-ۡۡز ِرغ:َۡرأَيۡت ُهُۡبِعَينِي
wuẓru.
ۡنسنۡۡسـ-ۡۡيۡرزَ ۡثَبُّرث:ۡس َرۡبَا َب ُهمۡبِال ِمط َرقَ ِة َ َك
→ Au moyen du tamis : [MR] S ۡتمطرقڅ
wallumṯ.
ۡۡچغۡئ َز ُّمرۡسـۡتكۡنِڢث:ۡ ِ ۡالزيتُونَ ۡبِال ُخب ِز َّ ُأَكَلت
→ Je l’ai vu de mes yeux : Ẓriɣ-ṯ
s tiṭṭawin-inu. ۡ:ۡير ِۡ ص ِغ َّ ۡجبَا ِلۡاۡلَطلَ ِسۡال ِ ازي ِغيَّ ِة ِ أَت َ َكلَّ ُمۡ ِبأ َ َم
َۡـۡوط َلسۡئ َمزڨن ُ
َ يۡسـۡت َم ِزغثۡيِذ َررۡن َ تمسل
→ Il a cassé leur porte avec un
marteau : Yerẓa ṯabburṯ-nsen s :ِۡين
ِ ۡ ِبالد،ِۡيطِ اِشت ََرىۡ ِبالتَّقس
tmeṭreqț. ِۡئسَّغۡسـۡدِن
→ J’ai mangé les olives avec du
gros pain : Ččiɣ azemmur s ئِسَّغۡسـۡئُمر َۡو
teḵnifṯ. ۡئِثۡسـۡئُڢُس-ۡۡيُث:ِۡض َربَهُۡبِيَ ِده َ
→ Je parle en tamazight des ۡۡن ِموثۡسـۡئِ ُخذ ِمين:َۡاج ٍر ِ تَقَات َلنَاۡ ِب َخن
montagnes du Petit Atlas : Tme- َ لَمۡ َي ُموتُواۡ َع
slaya s tmaziɣṯ yiḏurar n Waṭlas ۡۡئُـۡ ُّمثنۡكۡسـۡڢذ:ۡطثا
ameẓgan. ۡئِـۡ ُّمثغۡسـۡشر-ۡۡئ َقل:ۡض َّورتُ ۡ ُجوعا َ َت
→ Il a acheté à crédit : ۡئ َـۡنڢطرۡسـۡطعَۡم-ۡۡئَس:ۡسو َ
ُ اليَو َم ۡۡأكَلنَاۡسك
• Issaɣ s ddin. ۡۡسـۡئُڢلَّۡغـۡث ُمرث:ِۡمنۡأَعلَىۡإِلَىۡاۡلَسڢَ ِل
• Issaɣ s umerwa. ⵙ
→ Il le frappa avec sa main :
Yuṯ-iṯ s ufus.
87
ⵝⵉⵙⴻⴸⵏⴰⵏ ⵝⵉⵛⴻⵍⵃⵉⵢⵉⵏ ⵏ → Il est venu avec nous : [ṢḤ]
ⵜⵙⴻⴷⵡⵉⵔⵝ ⵜⵙⴻⴳⴳⴰⵏⵜⵙ Yusa-d akiḏ-nna.
ⵝⵉⵃⴰⵣⵣⴰⵎⵉⵏ ⵙ ⵜⴹⵓⵜⵙ → Moi et toi : [ṢḤ] Nekk akiḏ-
eḵ.
ⵉⴳⴻⵙⵙⵉ ⵙ ⵡⴰⵡⴰⵍ
→ Il est venu avec vous : Yusa-d
ⵉⴱⵏⴰ ⴰⵅⵅⴰⵎ-ⵏⵏⴻⵙ ⵙ ⵡⵓⵥⵔⵓ ak-isen.
ⴰⵅⵅⴰⵎ-ⴰ ⵉⴱⵏⴰ ⵙ ⵡⵓⵥⵔⵓ → Les femmes et les hommes :
[ṢḤ] Lxalaṯ ḏ irgazen.
ⵙ ⵡⴰⵍⵍⵓⵎⵝ
→ Deux heures et demi : [ṢḤ]
ⵥⵔⵉⵖ-ⵝ ⵙ ⵜⵉⵟⵟⴰⵡⵉⵏ-ⵉⵏⵓ Snaṯ swayaɛ ed uzgen.
ⵢⴻⵔⵥⴰ ⵝⴰⴱⴱⵓⵔⵝ-ⵏⵙⴻⵏ ⵙ → Avec eux : [MƐ] Ak-isen.
ⵜⵎⴻⵟⵔⴻⵇⵜⵙ : َو، َم َع
ⵞⵞⵉⵖ ⴰⵣⴻⵎⵎⵓⵔ ⵙ ⵜⴻⴿⵏⵉⴼⵝ ۡۡئ َك،ۡئ َكذ
ⵜⵎⴻⵙⵍⴰⵢⴰ ⵙ ⵜⵎⴰⵣⵉⵖⵝ ۡۡئ َك،ۡئ َ ِكذ
ⵢⵉⴸⵓⵔⴰⵔ ⵏ ⵡⴰⵟⵍⴰⵙ ⴰⵎⴻⵥⴳⴰⵏ ۡئ َك
ⵉⵙⵙⴰⵖ ⵙ ⴷⴷⵉⵏ/ⵙ ⵓⵎⴻⵔⵡⴰ ۡذ
ⵢⵓⵝ-ⵉⵝ ⵙ ⵓⴼⵓⵙ ۡد
ⵏⴻⵎⵉⵡⴻⵝ ⵙ ⵉⵅⵓⴸⵎⵉⵢⴻⵏ َۡۡئ َـۡيهذرۡئَكذۡۡئ ُرڨز:ۡۡالر ُج ِل ُ
َّ سيَتَ َحدثۡ َم َع َ
ُّ َ
ۡۡئ َـۡئِ ُرحۡئ َكۡڅمطث:ِۡسيَذهَبُ ۡ َم َعۡال َمرأة َ
ⵓ ⵎⵎⵓⵝⴻⵏ ⴿ ⵙ ⴼⴰⴸ
ئِـ-ۡۡئِ ِكذ:َۡم ِعي
ⴰⵇⵍ-ⵉ ⵎⵎⵓⵝⴻⵖ ⵙ ⵛⵛⴻⵕ
َّۡ -ۡدۡئ َ ِكذ-ُس
ن َۡ ۡي:َۡجأَۡ َمعَنَا
ⴰⵙⵙ-ⴰ ⵏⴻⴼⵟⴻⵔ ⵙ ⵟⵄⴰⵎ
ۡك-ۡۡنكۡئَ ِكذ:َۡاۡوأَنت َ أَن
ⵙ ⵓⴼⴻⵍⵍⴰ ⵖ ⵝⵎⵓⵔⵝ ۡئِسن-ۡدۡئ َك-ُس َۡ ۡي:َۡجأَۡ َم َع ُكم
ۡۡل َخلَثۡذۡئِرڨَزن:ُۡالر َجال ِ ۡو َ سا ُءَ ِالن
AVEC, ET, EN COMPAGNIE
DE prép. ۡۡسنَثۡس َويَعۡىۡدۡۡئُزڨن:ۡۡونِصڢ َ ُالسَّا َعةُۡالثَّانِيَة
• [ṢḤ] akeḏ, ak ۡئِسن-ۡۡئ َك:َۡمعَ ُهم
• [ṢḤ] akiḏ, [ṢḤ], [MƐ] ak ⴰⴽⴻⴸ, ⴰⴽ
• [ṢḤ] akk ⴰⴽⵉⴸ, ⴰⴽ
• [ṢḤ], [ǦƐ] ḏ ⴰⴽⴽ
• [ṢḤ], [MR] d ⴸ
→ Il parlera avec l’homme : ⴷ
[ṢḤ] A yehḏar akeḏ urgaz.
→ Il ira avec la femme : [ṢḤ] A ⴰ ⵢⴻⵀⴸⴻⵔ ⴰⴽⴻⴸ ⵓⵔⴳⴰⵣ
iṛuḥ ak țmeṭṭuṯ. ⴰ ⵉⵕⵓⵃ ⴰⴽ ⵜⵙⴻⵎⴻⵟⵟⵓⵝ
→ Avec-moi : [MR] Akiḏ-i. ⴰⴽⵉⴸ-ⵉ
88
ⵢⵓⵙⴰ-ⴷ ⴰⴽⵉⴸ-ⵏⵏⴰ AVION (qui survolait le Petit
Atlas durant la colonisation)
ⵏⴻⴽⴽ ⴰⴽⵉⴸ-ⴻⴽ
• [MƐ] f., ṯaMenšarṯ
ⵢⵓⵙⴰ-ⴷ ⴰⴽⵉ-ⵙⴻⵏ • [ṢḤ] ar., ṭeyyarṯ
ⵍⵅⴰⵍⴰⵝ ⴸ ⵉⵔⴳⴰⵣⴻⵏ : َطا ِئر
ⵙⵏⴰⵝ ⵙⵡⴰⵢⴰⵄ ⴷ ⵓⵣⴳⴻⵏ ۡثَمنشَرث
ⴰⴽ-ⵉⵙⴻⵏ ۡطيَّرث
ⵝⴰⵎⴻⵏⵛⴰⵔⵝ
AVEUGLE ⵟⴻⵢⵢⴰⵔⵝ
• [ṢḤ] m., aḏerɣal | m., pl., iḏerɣa-
len, f., ṯaḏerɣalt | f., pl., ṯiḏerɣalin
AVOINE CULTIVÉE, AVOINE
• m., aduɣli BYZANTINE (lat. avena sativa,
: أ َ ْع َمى fam. poaceæ, plante céréalière)
ۡۡثَذرغلتۡ|ۡ ِثذر َغ ِلن،ۡئ َذغلۡ|ۡ ِئذرغَلن • [ŠN] f., {ṯ}hamensiɣṯ. v. “Cé-
réale”.
ِۡ ئَد ُغ
ل
• [ṢḤ] ar., coll., {l}x ̣urṭam
ⴰⴸⴻⵔⵖⴰⵍ | ⵉⴸⴻⵔⵖⴰⵍⴻⵏ,
• [MR], [MS] ar., coll., {l}x ̣urṭan
ⵝⴰⴸⴻⵔⵖⴰⵍⵜ, ⵝⵉⴸⴻⵔⵖⴰⵍⵉⵏ
• [XF], [MS] {l}x ̣urṭal
ⴰⴷⵓⵖⵍⵉ
:ۡ ٌۡ ُحبُوب،ٌۡۡنَبت َة،ۡشوڢَان
ۡهَمنسِغث
AVEUGLEMENT, CÉCITÉ
َ ُخر
ۡطم
[ṢḤ] f., ṯidderɣelt
ۡطن َ ُخر
→ Que Dieu t’aveugle ! : [ṢḤ]
Iḵf-aḵ Ṛebbi ṯidderɣelt ! ۡطل َ ُخر
ۡۡثِدرغلت: ع َمى َ ⵀⴰⵎⴻⵏⵙⵉⵖⵝ
ۡئ َكۡربِيۡثِدرغلت-ۡۡئِكڢ:ِۡليَع ِميكَ ۡهللا ⵅ̣ⵓⵔⵟⴰⵎ
ⵝⵉⴷⴷⴻⵔⵖⴻⵍⵜ ⵅ̣ⵓⵔⵟⴰⵏ
ⵉⴿⴼ-ⴰⴿ ⵕⴻⴱⴱⵉ ⵝⵉⴷⴷⴻⵔⵖⴻⵍⵜ ⵅ̣ⵓⵔⵟⴰⵍ
B ⴱⴰⴱⴰ ⵄⴵⵉⵏⴰ
ⴰⴱⵓ ⵚⵓⴼⴻⵝ
ⴱⵓ ⵚⵓⴼⴰ
BAGUE
[MR] m., abrim | m., pl., ibrimen
ۡۡئ َب ِر ٌمۡ|ۡ ِئب ِرمن: َخاتَم
ⴰⴱⵔⵉⵎ
90
BAIES DU JUJUBIER SAU- ⵃⴰⵍⵎⵓⵛ
VAGE, DE BERBÉRIE (fruits du
ziziphus lotus) ⵉⵎⵉ ⵏ ⵄⵓⵎⴻⵥⴳⴰⵏ-ⴰⵢⵢⵉ ⵉⵞⵞⵓⵔ ⵙ
• [ǦƐ] m., azar | m., pl., azren. v. ⵓⵛⵉⵍⵎⵓⵏ
“Jujubier sauvage”, “Jujubier
commun”, “Jujube”.
BAIES DU PALMIER NAIN
• ar., coll., nbag (fruits du chamærops humilis)
:ٌۡۡثَ َم َرة،ۡيزڢ
ِ نَبَق الز ِڢ • [XF], [ǦƐ] m., {a}ɣaz
ۡئ َزَ رۡ|ۡئ َزرن • [ṢR] coll., m., aɣaz
ۡنبڨ → Un fruit du palmier nain :
ⴰⵣⴰⵔ | ⴰⵣⵔⴻⵏ [ṢR] m., iš tɣazt
ⵏⴱⴰⴳ :ٌۡۡثَ َم َرة،ۡنَبَق النَّ ْخ ِل ْالقَ َز ِم
ۡغَز
BAIES DU MYRTE COMMUN ۡئَغَز
(fruit du myrtus communis) ۡۡئِشۡتغَزت:ۡۡمنۡنَخ ِلۡالقَزَ ِم ِ ٌ احدَة
ِ ۡو َ ٌ ثَم َرة
• [MR] m., ašelmun. v. “Myrte ⵖⴰⵣ
commun”.
• [MS] m., {a}šelmun ⴰⵖⴰⵣ
• [MS] m., {a}šilmun ⵉⵛ ⵜⵖⴰⵣⵜ
• [ṢḤ] m., aḥalmuš
• [ṢR] m., {a}ḥalmuš BAIES DU PISTACHIER
LENTISQUE (fruits du pistacia
→ Cet enfant a la bouche pleine lentiscus, ils sont consommés crus
de baies de myrte : Imi n une fois arrivés à maturité ou bien
umeẓgan-ayyi iččur s ušilmun. cuits en les faisant revenir dans
:ٌۡۡثَ َم َرة،ۡنَبَق ا ْْل ِس l’“asexxan”, les baies sont aussi
écrasées et mélangées à de la
ۡئ َشل ُمن farine et du sel pour en faire une
ۡشل ُمن galette fine)
ِۡشل ُمن • [ǦƐ] f., tidakt
ۡئ َ َحل ُمش • [ǦƐ] f., tiḏaḡt
َۡحل ُمش • [ǦƐ] f., tidagt
ۡۡئِ ِمۡنـ:ۡاۡالطڢ ِلۡ َمملُو ٌءۡبِالتُّوتِۡاْل ِس
ِ َڢَ ُمۡ َهذ • [ŠN] f., {ṯ}hiḏeḵṯ
ۡئ َيِۡ ِئ ُّچرۡسـۡئُشِل ُمن-ۡئُمزڨَن • [XF], [MR], [XŠ] coll.,
ⴰⵛⴻⵍⵎⵓⵏ {l}guḍḍayem. v. “Pistachier len-
tisque”.
ⵛⴻⵍⵎⵓⵏ • [MR] coll., {l}guḍḍam
ⵛⵉⵍⵎⵓⵏ ْ ْالم، نَبَق الذرْ ِو
:ٌۡۡثَ َم َرة،ۡص َطكَى
ⴰⵃⴰⵍⵎⵓⵛ ۡتِدَكت
91
ۡ تِذَڨ
ت • [MR] f., ṯimeṣlaḥṯ. v. “Aire”.
ۡتِدَڨت • [MR] ar., lmendar
ۡهِذۡكث :ٌۡۡمنۡنَبت َة
ِ ٌۡ َمصنُو َعة،ۡسةَ َكنَّا
ۡلڨُضَّيم ۡثِمصلَحث
ۡلڨُضَّم ۡلمندَر
ⵜⵉⴷⴰⴽⵜ ⵝⵉⵎⴻⵙⵍⴰⵃⵝ
ⵜⵉⴸⴰⴴⵜ ⵍⵎⴻⵏⴷⴰⵔ
ⵜⵉⴷⴰⴳⵜ
ⵀⵉⴸⴻⴿⵝ BALAYAGE
ⵍⴳⵓⴹⴹⴰⵢⴻⵎ • m., aḍum
• m., zwiyi
ⵍⴳⵓⴹⴹⴰⵎ
• m., izwiyi
: َك ْنس
BAÏONNETTE
ۡئَضُم
v. “Lance”.
ِي
ۡ ز ِو
ِي
ۡ ئِز ِو
BAISSER
ⴰⴹⵓⵎ
v. “Descendre faire”.
ⵣⵡⵉⵢⵉ
BALAI ⵉⵣⵡⵉⵢⵉ
• [ṢḤ] f., ṯaseṭṭa
• [ŠN] f., {ta}hazeṭṭa BALAYER
َ َِم ْكن
: سة [MƐ] ṭum, hab. ṭummu
َّۡ ثَس
ط → Il balaie : Iṭṭum.
َّۡ هَز
ط ُۡ ۡۡ َعادَةۡ؛.طم
ط ُّۡم ُ ۡ: سَ ََكن
ُّ ِۡئ:َۡس
ۡطم ُ يَكن
ⵝⴰⵙⴻⵟⵟⴰ
ⵀⴰⵣⴻⵟⵟⴰ ⵟⵓⵎ
ⵟⵓⵎⵎⵓ
BALAI VÉGÉTAL (en ⵉⵟⵟⵓⵎ
“azezzu”, après cueillage, il est
aplatit sous une grosse pierre plate
jusqu’à ce qu’il devienne comme BALLE (enveloppe et brosse des
un vrai balai, on l’utilise en fin de grains de céréales)
travail sur l’aire de battage, “an-
nar”, pour ramasser le reste, • [MS] ar., coll., ṣfa. v. “Mois-
“ṯikerfeț”) son”.
92
• ar., coll. ṯaṣfayṯ [MR] iḏrimen ḏi-s.
: عصَاڢَة :ۡاۡالر ُجلُۡ َما ِل ِه َ َۡ ِب َح َّمالَةٍۡي،َۡح ِقيبَة
َ ض َعۡڢي َه
َۡ ص
ڢ ۡت َ ِهبت
ۡثَصڢَيث ۡث َ ِهبثۡنـۡئ ُ ُورڨَز
ⵚⴼⴰ َۡ هَي
ب
ⵜⴰⵚⴼⴰⵢⵜ ⵜⴰⵀⵉⴱⴻⵜ
ⵝⴰⵀⵉⴱⴻⵜ ⵜⴰⵀⵉⴱⴻⵜ
BALISER ⵀⴰⵢⴱⴰ
v. “Protéger”.
BALLON
BANC (de pierre, de cinquante v. “Hockey”.
centimètres d’élévation, contre
“aɣeɣabṯ wadda”, sorte de marche
se trouvant à côté de l’entrée de la BANNI ÊTRE
maison, utilisée pour s’assoir)
[ṢḤ] nfa, hab. twanfa.
• [MR] f., {ṯ}haḏekkʷant
→ Il est banni : [ṢḤ] Itwanfa.
• [XF] f., dukkana
َ ۡن: كَانَا َم ْن ِڢيًّا
َۡ ۡ َعادَةۡ؛ۡت َون.ڢ
ڢ
• [ŠN] {le}kḏer (il est plus haut
que “ṯaḏekkʷant”, on le retrouve َۡ ۡئِت َون:ۡي
ڢ َ ِنُڢ
surtout à l’intérieur de la maison ⵏⴼⴰ : ⵜⵡⴰⵏⴼⴰ
atlassienne, il s’y trouve en des-
sous un espace de rangement, ⵉⵜⵡⴰⵏⴼⴰ
c’est l’équivalent d’un potager)
: ب َج َملون ْال َم ْن ِز ْل
َ َم ْق َعد َحج َِري َج ْن
BANNIR
ۡهَذكك َونت
ar., nfa
َۡد ُ َّكن
َ ۡن: نَڢَى
ۡڢ
ۡكذر
ⵏⴼⴰ
ⵀⴰⴸⴻⴽⴽⵯⴰⵏⵜ
ⴷⵓⴽⴽⴰⵏⴰ
BANQUETTE (de culture, pe-
ⵍⴻⴽⴸⴻⵔ tite)
[ṢḤ] ar. ?, f., ṭawla | f., pl., ṭawlat
BANDOULIÈRE (sac porté par :ِۡع ِةۡال ُمن َحدَ َرات ِ ِۡيرةٌۡڢ
َ يۡز َرا َ ۡ،ۡص َطبَة
َ ص ِغ ْ َم
l’homme pour y mettre son ar-
gent) ⵟⴰⵡⵍⴰ | ⵟⴰⵡⵍⴰⵜ
• [MR] f., tahibet
• [MR] f., ṯahibeṯ n uwurgaz BARATTAGE (du lait pour
l’extraction du beurre)
• [XF] f., hayba
93
[ŠN] f., {ta}hasenduṯ. v. “Lait ۡۡئ َـۡئِعلَّق:ۡض َها
ُ ض ۡةَۡالتَّق ِلي ِديَّةَۡث ُ َّۡمۡيَم ُخَ يُعَلَّ ُقۡالۡ ِمم َخ
fermenté caillé”, “Lait aigre”, ۡلڥُشۡئَـۡئِسند
“Graisse”, “Beurre”, “Beurre ُّ
salé”, “Beurre rance”, “Lait”, ۡۡلڥُشۡۡئ ُ ُّكل:ۡارۡ ُكل َها ٌ ض ۡةُۡالتَّق ِلي ِديَّةۡڢَ َّخ
ُ َ الۡ ِمم َخ
“Lait frais”, “Colostrum”, “Crème ۡئُڢ َّخر
de lait”, “Fromage”, “Fromage ۡۡثَلَۡغثۡئُـ:ۡضةۡۡتَق ِلي ِديَّة َ ۡالطينُ ۡ ِمم َخ ِ َلَمۡيَصنَعك
Faire du”, “Baratter”, “Baratté ۡصنعۡكۡلڥُش
Être”, “Baratte”, “Jatte”, “Outre”.
ⵠⵓⵛ
ِ ت َ َم ُّخض ْال َح ِلي
ُّ ِب ِلتَ ْخ ِريج
: الز ْبدَ ِة
ⴳ ⵓⵅⵅⴰⵎ ⵉⵍⵍⴰ ⵍⵠⵓⵛ
ۡهَسند ُث
ⴰ ⵉⵄⴻⵍⵍⴰⵇ ⵍⵠⵓⵛ ⴰ ⵉⵙⵙⴻⵏⴷ
ⵀⴰⵙⴻⵏⴷⵓⵝ
ⵍⵠⵓⵛ ⵓⴽⴽⵓⵍ ⵓⴼⴻⵅⵅⴰⵔ
BARATTE ⵝⴰⵍⴰⵖⵝ ⵓ ⵚⴻⵏⵄ ⴿ ⵍⵠⵓⵛ
v. “Courge musquée”.
BARATTÉ ÊTRE, BATTU
ÊTRE
BARATTE (en terre cuite)
[ṢḤ], [ŠN] endu. v. “Lait
[ṢḤ] m., {l}ḇuš. v. “Lait fermenté fermenté caillé”, “Lait aigre”,
caillé”, “Lait aigre”, “Graisse”, “Graisse”, “Beurre”, “Beurre
“Beurre”, “Beurre salé”, “Beurre salé”, “Beurre rance”, “Lait”,
rance”, “Lait”, “Lait frais”, “Lait frais”, “Colostrum”, “Crème
“Colostrum”, “Crème de lait”, de lait”, “Fromage”, “Fromage
“Fromage”, “Fromage Faire du”, Faire du”, “Baratter”, “Barattage”,
“Baratter”, “Baratté Être”, “Baratte”, “Jatte”, “Outre”.
“Barattage”, “Jatte”, “Outre”.
→ Elle dit : “Barratte toi,
→ Dans la maison il y avait la barratte toi petit lait” : [ṢḤ]
baratte en terre cuite Ṯenna endu endu a yiɣi.
traditionelle : [ṢḤ] G uxxam illa
lḇuš. → [ṢḤ] Ancienne chansonnette
chantée par les femmes amazighes
→ Il accroche la barratte en de l’Atlas mitidjéen relative au
terre cuite traditionnelle et puis barattage du lait…
il barratte : [ṢḤ] A iɛellaq lḇuš a
issend. … Endu endu a yiɣi …
→ La barratte traditionnelle est … Ad nekkes eddhan …
toujours en terre cuite : [ṢḤ] … Țadunt izmaren …
Lḇuš ukkul ufexxar.
… Uṯenț iḏmaren …
→ L’argile ne te fera pas une
barratte traditionelle : [ṢḤ] ً كَانَ َممْخو
: ضا
Ṯalaɣṯ u ṣenɛ ḵ lḇuš. ُىن ۡد
:ۡينٍ ۡط
ِ ۡمن، ِ ِۡم ْم َخضَة ۡۡثۡ َّن:ِۡطازَ ج َّ سكَ ۡ َياۡ َحلِيبُ ۡال
َ ۡاِمخَضۡنَڢ:ُۡتَقُول
ۡڥُش ند ُۡند ُۡئ َـۡ ِي ِۡغ
ۡۡڨـ:ۡض ۡةُۡالتَّق ِلي ِديَّۡ ِة
َ ڢِيۡال َمن ِز ِلۡ َكانَ ۡيُو َجدُۡال ِمم َخ ِۡسندُنۡىڨسۡ ِي ۡغ:َۡيم َخضُونَ ۡ ِڢي ِهۡ َح ِليبا
ۡئ ُ َّخمۡئِلَّۡلڥُش ىند ُۡىند ُۡئ َـۡيِ ِۡغ
94
ۡ ئ َدۡنكسۡىده
َن • [ŠN] f., {ṯa}hamarṯ | f., pl.,
{ṯi}himira
َۡڅد ُنتۡئِز َمرن
• [ṢR] f., ṯmarṯ | f., pl., ṯimira
ۡئُثنڅۡ ِئذ َمرن
• [ṢR] f., {ṯ}hmarṯ
ⴻⵏⴷⵓ
: ذ ْقن، ِلحْ َية
ⵝⴻⵏⵏⴰ ⴻⵏⴷⵓ ⴻⵏⴷⵓ ⴰ ⵢⵉⵖⵉ
ۡث َ َّمرث
ⴻⵏⴷⵓ ⴻⵏⴷⵓ ⴰ ⵢⵉⵖⵉ ث َ َمرثۡ|ۡ ِث ِم َۡر
ⴰⴷ ⵏⴻⴽⴽⴻⵙ ⴻⴷⴷⵀⴰⵏ َه َمرثۡ|ۡه ِِم َۡر
ⵜⵙⴰⴷⵓⵏⵜ ⵉⵣⵎⴰⵔⴻⵏ ث َمرثۡ|ۡ ِث ِم َۡر
ⵓⵝⴻⵏⵜⵙ ⵉⴸⵎⴰⵔⴻⵏ ۡه َمرث
ⵝⴰⵎⵎⴰⵔⵝ
BARATTER ⵝⴰⵎⴰⵔⵝ | ⵝⵉⵎⵉⵔⴰ
• [ṢḤ], [MR], [ŠN] sendu, hab. ⵀⴰⵎⴰⵔⵝ | ⵀⵉⵎⵉⵔⴰ
ssendu. v. “Lait fermenté caillé”,
“Lait aigre”, “Graisse”, “Beurre”, ⵝⵎⴰⵔⵝ | ⵝⵉⵎⵉⵔⴰ
“Beurre salé”, “Beurre rance”,
“Lait”, “Lait frais”, “Colostrum”, ⵀⵎⴰⵔⵝ
“Crème de lait”, “Fromage”,
“Fromage Faire du”, “Baratté
Être”, “Barattage”, “Baratte”, BARBU
“Jatte”, “Outre”. [MR] m., {a}bu ṯamarṯ. v.
• [ŠN] sendaw “Barbe”.
→ Ils y barrattent le lait : [ṢḤ] ۡۡبُـۡث َ َمرث: م ْلتَح
Sendun eḡ-es yiɣi.
ⴱⵓ ⵝⴰⵎⴰⵔⵝ
: يب َ َم َخضَ ْال َح ِل
ُ ۡ َعادَةۡ؛ۡسن ۡد.ُ سن ۡد
BARIOLÉ
ۡسندَو
[MR] ar., m., abeṛqaš | m., pl.,
ِۡسندُنۡىڨسۡ ِي ۡغ:ۡيَم َخضُونَ ۡ ِڢي ِهۡ َح ِليبا ibeṛqaš
ⵙⴻⵏⴷⵓ : ⵙⵙⴻⵏⴷⵓ ۡۡئَبرقَشۡ|ۡئِبرقَش: مبَرْ قَش
ⵙⴻⵏⴷⴰⵡ ⴰⴱⴻⵕⵇⴰⵛ | ⵉⴱⴻⵕⵇⴰⵛ
ⵙⴻⵏⴷⵓⵏ ⴻⴴ-ⴻⵙ ⵢⵉⵖⵉ
BAS
BARBE, MENTON v. “Descente”.
• [ṢḤ] f., ṯammarṯ (ann. : ța). v.
“Barbu”. BAS (épais, pour l’hiver, tricotés
• [ṢḤ], [MƐ], [MR] f., ṯamarṯ | f., par les hommes, sans pieds)
pl., ṯimira (ann. : te) [ṢḤ] ar., f., coll., ǧeraba
95
[XF] ar., f., coll., jrab • [ǦƐ] f., ṯaḇerḏa
: سائِي
َ ِجَوْ َرب ن • [XF], [MS] f., {l}berdɛa
َۡ ج َر
ب → Le bât du mulet/de l’âne :
[MR] Ṯaberḏa n userḏun/n
ۡژ َرب uwaɣyul.
ⴵⴻⵔⴰⴱⴰ : سَرْ ج
ⵊⵔⴰⴱ َثَبر ۡد
َثَبر ۡذ
BAS METTRE َثَڥر ۡذ
v. “Accoucher”. ۡنـۡۡئ ُ َوغيُل/ۡثَبَرذَۡنـۡئُسرذُن:ۡار
ِ ال ِح َم/سر ُجۡالبَغ ِل َ
ⵝⴰⴱⴻⵔⴷⴰ
BASE, FONDEMENT ⵝⴰⴱⴻⵔⴸⴰ
[ṢḤ] ar., llses
ⵝⴰⵠⴻⵔⴸⴰ
َ َأ
ۡۡلسس: ساس
ⵝⴰⴱⴻⵔⴸⴰ ⵏ ⵓⵙⴻⵔⴸⵓⵏ/ⵏ ⵡⴰⵖⴰⵢⵓⵍ
ⵍⵍⵙⴻⵙ
BÂTON
BASSIN (où se réunit l’eau de
source) v. “Canne”.
[ṢR] f., ṯabɛarurṯ (ann. : tb) | f.,
pl., {ṯi}hibaɛrar. v. “Source”. BÂTIR, CONSTRUIRE
: حَوْ ض الَّذِي يجْ تمع ِڢي ِه ِميَاه ْال َعيْن • [MƐ] ar., ḇnu. hab. benna
ۡثَبَع ُررثۡ|ۡ ِهبَع َرر • [MR] ar., bnu
ⵝⴰⴱⴰⵄⵔⵓⵔⵝ | ⵀⵉⴱⴰⵄⵔⴰⵔ → J’ai bâti : Ḇniɣ.
→ Il a bâti : Iḇna.
BASSIN (d’eau) → Ils construisent : [MR] A
bnun.
v. “Étang”.
: بَنَى
َّۡ ۡ َعادَةۡ؛ۡب. ُڥۡن
ن
BÂT (destinée aux bêtes de
somme comme le mulet pour le ُۡبن
transport de marchandises) ۡۡڥۡنِغ:ۡ َُبنَيت
• [ṢḤ], [MR] f., ṯaberda. v.
“Pommeau de selle”, “Pommeau َۡۡئِڥۡن:َۡبنَى
de bât”, “Panier double”, “Ar- ۡۡبنُن:َۡيبنُون
çon”, “Sangles de croupière”,
“Croupière”, “Sangle de poitrail”, ⵠⵏⵓ : ⴱⴻⵏⵏⴰ
“Sous-ventrière”, “Natte protec- ⴱⵏⵓ
trice”, “Attache”, “Harnais”.
• [MR] f., ṯaberḏa ⵠⵏⵓ
96
ⵉⵠⵏⴰ ⵜⴰⵃⵉⵃⵉⵜ
ⴰ ⴱⵏⵓⵏ ⵃⵉⵃⴰⵢⴰ
ⵃⴰⵢⵃⴰⵢⴰ
BATTRE
v. “Frapper”. BAVARDER, PARLER
BEAUCOUP
BATTRE SE, DÉFENDRE [ṢḤ] čeqlal
[ṢḤ] ar., ḥureb → Il bavarde : [ṢḤ] Yečeqlil.
→ Nous ne nous sommes pas ۡۡچقلَل: ثَرْ ثَ َر، َبَ ْقبَق
battu pour notre culture (i.e., ۡۡيچق ِلل:ۡيُثَرثِ ُۡر
pour la sauver) : [ṢḤ] U nḥureb ḵ
f tturaṯ-nna. ⵞⴻⵇⵍⴰⵍ
: دَاڢَ َع، بَ ح ََر ⵢⴻⵞⴻⵇⵍⵉⵍ
ُۡحرب
َّۡ -ۡۡئُـۡن ُحربۡكۡڢـۡت َرث:ۡعنۡت ُ َراثِنَا
ن َ ۡلۡمۡنُدَاڢِع BEAU
ⵃⵓⵔⴻⴱ [ṢḤ] ar., f., tašḇaḥt. v. “Beau
Être”, “Bon”, “Décor”.
ⵓ ⵏⵃⵓⵔⴻⴱ ⴿ ⴼ ⵜⵜⵓⵔⴰⵝ-ⵏⵏⴰ
ۡۡت َشڥَحت: ج َِميل
ⵜⴰⵛⵠⴰⵃⵜ
BATTUE (il ne s’agit pas d’une
chasse au gibier ici, les habitants
d’un village sortent dehors et pro- BEAU ÊTRE
duisent du tapage à l’aide d’objets
pour éloigner les lions, les hyènes, [ṢḤ] šḇeḥ. v. “Bon Être”, “Dé-
les loups, les chacals loin des ha- cor”.
bitations alors que d’autres rattis- ً كَانَ ج َِم
ۡۡشڥح: يَل
sent les forêts environnantes en
compagnie de chiens en criant ⵛⵠⴻⵃ
sans arrêt : “ḥay, ḥay, ḥay”, à la
fin du bois des tireurs d’élite at-
tendent d’éventuels animaux) BEAUCOUP
• [XF] f., taḥiḥit • [ṢḤ], [ṢR], [ŠN] m., axlal
• [XF] f., ḥiḥaya • [ṢḤ], [MR] bezzaf
• [XF], [MS] f., ḥayḥaya • [ṢḤ] lkuṯra
َ ۡ َع َمِۡليَّةٌۡاِج ِت َما ِعيَّةٌۡ ِل،ۡحَوْ ش
ِۡطردِۡال َح َي َوانَات • [ǦƐ], [MR] aṭas
:َِۡار َجۡالد َُّّو ِارۡال َجبَ ِلي
ِ الوح ِشيَّ ِةۡخ
→ Il y a beaucoup d’oliviers :
ۡت َِح ِحت [ṢḤ] Azemmur illa bezzaf.
َۡ ِح َح
ي → Il y en a beaucoup en
َۡ َحي َح
ي contrebas : [ṢḤ] Wadday illa
lkuṯra.
97
→ Il ne marche pas beaucoup BEC
avec : [ṢḤ] U iggur ḵ ḏi-s bezzaf. • [ṢḤ], [MR] m., aqamum | m.,
:َكثِير pl., iqumam
ۡئ َخلَل • [MR] m., pl., iqamum
ۡب َّزڢ • [MR] m., axamuš
ل ُكث َۡر : ِم ْنقاد
ۡطس َ َئ ۡئَقَ ُممۡ|ۡ ِئقُ َمم
ۡۡئ َز ُّمرۡئِلَّۡب َّزڢ:ۡ ُۡالزيتُون َّ يَكۡث ُ ُر ۡئِقَ ُمم
ۡودَّيۡ ِئلَّۡل ُكث َۡر:ۡ
َ ير ٌ ِڢيۡاۡلَس َڢ ِلۡيُو َجد ُۡ َك ِث ۡئ َ َخ ُمش
ۡسۡبزڢ-ۡئُـۡئِڨُّرۡكۡ ِۡذ:ۡلَمۡيَم ِشۡبِي ِهمۡ َك ِثيرا ⴰⵇⴰⵎⵓⵎ | ⵉⵇⵓⵎⴰⵎ
ⴰⵅⵍⴰⵍ ⵉⵇⵓⵎⴰⵎ
ⴱⴻⵣⵣⴰⴼ ⴰⵅⴰⵎⵓⵛ
ⵍⴽⵓⵝⵔⴰ
ⴰⵟⴰⵙ BEC-DE-GRUE À FEUILLES
DE MAUVE (lat. erodium mala-
ⴰⵣⴻⵎⵎⵓⵔ ⵉⵍⵍⴰ ⴱⴻⵣⵣⴰⴼ coides, fam. geraniaceæ, plante),
BEC-DE-GRUE MUSQUÉ (lat.
ⵡⴰⴷⴷⴰⵢ ⵉⵍⵍⴰ ⵍⴽⵓⵝⵔⴰ erodium moschatum, fam. gera-
ⵉⴳⴳⵓⵔ ⴿ ⴸⵉ-ⵙ ⴱⴻⵣⵣⴰⴼ niaceæ, plante)
• [MR] f., ṯamuššeṯ
BEAU-FRÈRE • [XF] f., muššayṭa
ۡ،ۡإِب َْرأَة الرَّ ا ِعي/س ِكيَّة ْ ، رق َمة َط ِريَّة
ْ رق َمة ِم ْ
v. “Belle-famille”. ٌ
:ۡنَبت َة
ۡث َ ُمشث
BEAU-PÈRE
َۡ شي
ط َّ ُم
[MƐ] m., aḏeggʷal (ann. : u) | m.,
pl., iḏeggʷalen. v. “Belle-famille”. ⵝⴰⵎⵓⵛⵛⴻⵝ
َّ أَبو، َحمْو
: الزوْ َج ِة ⵎⵓⵛⵛⴰⵢⵟⴰ
ۡئ َذڨ َولۡ|ۡئِذڨ َولن
ⴰⴸⴻⴳⴳⵯⴰⵍ | ⵉⴸⴻⴳⴳⵯⴰⵍⴻⵏ BECQUETER, PIQUER
[ṢḤ] ar., nqeḇ
BÉBÉ ۡۡنقڥ: َ نَقَد، َشَاك
[ṢḤ], [MƐ] m., abučči | f., ⵏⵇⴻⵠ
ṯabuččiț. v. “Enfant”.
ِۡ چِۡ|ۡثَب
ُۡچث ۡ ُۡئَۡب: َموْ لود
BEIGNET
ⴰⴱⵓⵞⵞⵉ | ⵝⴰⴱⵓⵞⵞⵉⵝ [ṢḤ] sfenǧ. v. “Maach”.
98
ۡۡسڢنج: ؟ • [ṢR] ar., m., lbendayr
ⵙⴼⴻⵏⴵ → Un bendir : [ṢR] Iǧ ubendayr.
: ِب ْندِير، ٌّدڢ
BELETTE DE NUMIDIE (pu- ۡئ َبندَيرۡ|ۡئِبندَيرن
torius numidicus, mustela nivalis) ۡلبنَدر
• [MR] m., izirḏi | m., pl., ۡئ َبندَير
izirḏiyen. v. “Genette”.
ۡلبندَير
• [ṢḤ] m., pl., izirḏyawen
ۡئِجۡئُبندَير
• [MR] m., pl., izirḏiwen
• [MS] m., {i}zirḏi | m., pl., zrada ⴰⴱⴻⵏⴷⴰⵢⴻⵔ | ⵉⴱⴻⵏⴷⴰⵢⵔⴻⵏ
: اِبْن عِرْ س ⵍⴻⴱⵏⴰⴷⴻⵔ
ۡئِ ِزرذِۡ|ۡئِ ِزر ِۡذين ⴰⴱⴻⵏⴷⴰⵢⴻⵔ
ِۡئ ِزرذ َيون ⵍⴱⴻⵏⴷⴰⵢⵔ
ۡئِ ِزرذِون ⵉⴵ ⵓⴱⴻⵏⴷⴰⵢⵔ
َِزردِۡ|ۡز َر ۡد
ⵉⵣⵉⵔⴸⵉ | ⵉⵣⵉⵔⴸⵉⵢⴻⵏ BÉNÉDICTION
ⵉⵣⵉⵔⴸⵢⴰⵡⴻⵏ v. “Bien”.
ⵉⵣⵉⵔⴸⵉⵡⴻⵏ
ⵣⵉⵔⴷⵉ | ⵣⵔⴰⴷⴰ BÉNÉFICE, AVANTAGE,
INTÉRÊT
[ṢḤ] ar., lfaydeṯ
BELLE-FAMILLE, GENDRE, ۡۡلڢَيدث: ڢَائِدَة
BEAU-FRÈRE, BEAU-PÈRE
[ṢḤ] ar., m., ansib | m., pl., in- ⵍⴼⴰⵢⴷⴰⵝ
siben
َّ أَبو، حَمْو، نَ ِصيب، الزوْ جَة
: الزوْ َج ِة َّ أَخو BÉNI
ۡئ َنسِبۡ|ۡئِنسِبن [ṢḤ] ar., ambruk. v. “Béni”.
ⴰⵏⵙⵉⴱ | ⵉⵏⵙⵉⴱⴻⵏ [ṢḤ] ar., ambarek
→ Qu’elle soit (i.e. la neige)
BENDIR (instrument de percus- bénie pour nous s’il plaît à
sion traditionnel) Allāh : [ṢḤ] Iṭṭul-ed fell-ana ḏ
ambruk nšallah.
• [MR] ar., m., abendayer (ann. :
u) | m., pl., ibendayren. v. “Tam- → Elle sera bénie pour nous
bourin”. (i.e., la neige) : [ṢḤ] A ili ḏ
ambarek fell-ana.
• [MR] ar., m., pl., lebnader
: اركَ م َب
• [ṢR] ar., m., abendayer (ann. : u) ۡئ َمب ُرك
99
ۡ ئ َمبَر
ك ⴰⵎⴻⴽⵙⴰ | ⵉⵎⴻⴽⵙⴰⵡⴻⵏ
ۡئَنَ ۡذۡئ َمۡب ُرك-ۡدۡڢل-ۡطل ُّ ۡ ِئ:ۡاركٌ ۡ َعلَينَاَ َِليَ ُكونَ ۡ ُمب ⴰⵎⴻⴿⵙⴰ
ۡشلَّه
َ ن
ۡۡۡئ َـۡئِڢحۡ ُك ِلۡ ِيج:ۡاركٌ ۡ َعلَينَا ⴰⵏⵉⵍⵜⵙⵉ | ⵉⵏⵉⵍⵜⵙⴰⵏ
َ َسيَ ُكونُ ۡ ُمب َ
ⴰⵎⴱⵔⵓⴽ ⴰⵍⵢⴻⵏⵜⵙⵉ | ⵉⵍⵏⵉⵜⵙⴰⵏ
ⴰⵎⴱⴰⵔⴻⴽ
BERGERIE
ⵉⵟⵟⵓⵍ-ⴻⴷ ⴼⴻⵍⵍ-ⴰⵏⴰ ⴸ ⴰⵎⴱⵔⵓⴽ
ⵏⵛⴰⵍⵍⴰⵀ v. “Ferme”.
ⴰ ⵉⵍⵉ ⴸ ⴰⵎⴱⴰⵔⴻⴽ ⴼⴻⵍⵍ-ⴰⵏⴰ
BERGERONNETTE GRISE
(motacilla alba)
BÉNIR • [MR] f., trišeṯ
[ṢḤ] ḇarek. v. “Béni”. • [MS] f., triša
→ Qu’Allāh vous bénisse : [ṢḤ] َ ۡ،ۡذع ََرة َب ْيضَاء
:ۡطا ِئ ٌر
Ṭbariki llah fell-awen.
ۡت ِرشث
: َارك َ َب
َۡ ت ِر
ش
ۡڥَرك
ۡئَون-ۡۡطبَ ِر ِكۡهللاۡڢل:ۡاركَ ۡهللاُۡڢِي ُكم ⵜⵔⵉⵛⴻⵝ
َ َب
ⵠⴰⵔⴻⴽ ⵜⵔⵉⵛⴰ
100
• [MR] m., aberkukes. v. • [ṢḤ] ar., lehwayeš
“Mhamsa”.
: شيَة
ِ َما
• [MS], [MR], [MƐ], [XF] m.,
{a}berkukes ۡل َمل
• [ṢḤ] m., {a}ḇerḵuḵes ۡله َويش
• [MR], [MƐ] ar., {l}ɛiš ⵍⵎⴰⵍ
• [MƐ], [MS], [XF] m., {l, ⵍⴻⵀⵡⴰⵢⴻⵛ
a}merdud
→ Berkoukes au poulet : BÊTISE
[ṢḤ] m., berkukes s uyaẓid [ṢḤ] ar., čiṭin
:ٍۡۡ َعلَىۡشَك ٍلۡ ُحبَيبَاتٍۡ َجاڢَّة،ۡس ْ ْبرْ كو ْك → Cesse de faire des bêtises ou
ۡئ َبر ُككس bien j’en informerai ton père
qui te punira ! : [ṢḤ] Berka čiṭin
ۡبر ُككس siniɣ i ḇaḇa-ḵ yewweṯ !
ۡڥر ُككس ۡۡ ِچ ِطن: َح َماقَة
ِۡعش َ ۡ َسأُخبِ ُرۡأَبِيك
ۡ َسيُعَۡاقِبُك َ ۡت ََوقَّڢۡ َع ِنۡال َح َماقاتِۡأَو
ۡمردُد ۡكۡيوث-َڥ َۡ ۡچ ِطنۡ ِسنِغۡئِـۡڥ ِ َۡبرك:
ۡۡبر ُككسۡسـۡئُيَۡ ِزد:ِۡيك ِ بر ُكوكسۡبِاللَّح ِمۡالد ⵞⵉⵟⵉⵏ
ⴰⴱⴻⵔⴽⵓⴽⴻⵙ ⴱⴻⵔⴽⴰ ⵞⵉⵟⵉⵏ ⵙⵉⵏⵉⵖ ⵉ ⵠⴰⵠⴰ-ⴿ
ⵢⴻⵡⵡⴻⵝ
ⴱⴻⵔⴽⵓⴽⴻⵙ
ⵠⴻⵔⴿⵓⴿⴻⵙ
BETTE
ⵄⵉⵛ
v. “Blette”.
ⵎⴻⵔⴷⵓⴷ
ⴱⴻⵔⴽⵓⴽⴻⵙ ⵙ ⵓⵢⴰⵥⵉⴷ BEURRE (issu du barattage de
“ikkil”, raïb)
BERKOUKES (type de berkukes • [ṢḤ], [MS], [MR] m., uḏi (ann. :
cuit à la vapeur puis mis dans une b, w). v. “Lait fermenté caillé”,
sauce à base de fèves sèches chez “Lait aigre”, “Graisse”, “Beurre
les Ayṯ Xlifa) salé”, “Beurre rance”, “Lait”,
“Lait frais”, “Colostrum”, “Crème
[XF] m., busar de lait”, “Fromage”, “Fromage
:؟ Faire du”, “Baratter”, “Baratté
Être”, “Barattage”, “Baratte”,
ۡسر
َ ُب “Jatte”, “Outre”.
ⴱⵓⵙⴰⵔ • [ṢḤ] m., dhen aḥurri
• [ṢḤ], [MR] ar., dhen
BÉTAIL → Nous ôtons le beurre : [MR]
Nțekkes buḏi.
• [ṢḤ] ar., coll., lmal
101
→ Beurre de vache :
[ṢḤ] dhen n țfunasin BIDON
: ز ْبدَة • [ṢḤ] m., abelyun | m., pl.,
ibelyen
ئ ُ ِۡذ
• [MS] m., {a}belyun
دهنۡئ َ ُح ِۡر
• [ṢḤ] m., abidun
ۡدهن
ُّ نَخلَ ُع
ۡنڅكسۡبُ ِۡذ:ۡۡالزبدَ ِة : صڢِيحَة َ
ۡئ َبليُنۡ|ۡئِبلين
ۡۡدهنۡنـۡڅڢُنَسِن:ُِۡزبدَةُۡالبَقَ َرة
ۡبليُن
ⵓⴸⵉ
ۡئَبِد ُن
ⴷⵀⴻⵏ ⴰⵃⵓⵔⵔⵉ
ⴰⴱⴻⵍⵢⵓⵏ | ⵉⴱⴻⵍⵢⴻⵏ
ⴷⵀⴻⵏ
ⴱⴻⵍⵢⵓⵏ
ⵏⵜⵙⴻⴽⴽⴻⵙ ⴱⵓⴸⵉ
ⴰⴱⵉⴷⵓⵏ
ⴷⵀⴻⵏ ⵏ ⵜⵙⴼⵓⵏⴰⵙⵉⵏ
BIEN
BEURRE RANCE, SMEN
v. “Bon”.
smen. v. “Lait fermenté caillé”,
“Lait aigre”, “Graisse”, “Beurre”,
“Beurre salé”, “Lait”, “Lait frais”, BIEN !
“Colostrum”, “Crème de lait”,
“Fromage”, “Fromage Faire du”, v. “Oui”.
“Baratter”, “Baratté Être”,
“Barattage”, “Baratte”, “Jatte”,
“Outre”. BIEN, BÉNÉDICTION
: س َمن
َ [ṢḤ], [ǦƐ] ar., xir. v. “Richesse”.
ۡسمن → Un bien abondant : [ṢḤ] Lxir
ḏ ameqqran.
ⵙⵎⴻⵏ
→ Une pluie bénie : [ṢḤ]
Newweṯ n lxir.
BEURRE SALÉ : َخيْر
[ṢḤ] f., ṯurayṯ. v. “Lait fermenté ِۡخر
caillé”, “Lait aigre”, “Graisse”,
“Beurre”, “Beurre rance”, “Lait”, ٌ خَي ٌرۡ َك ِب
ۡۡل ِخرۡذۡئ َمق َرن:ۡير
“Lait frais”, “Colostrum”, “Crème ۡۡنوثۡنـۡل ِخر:ۡ ٌارك َ ط ٌرۡ ُم َبَ َم
de lait”, “Fromage”, “Fromage
Faire du”, “Baratter”, “Baratté ⵅⵉⵔ
Être”, “Barattage”, “Baratte”,
“Jatte”, “Outre”. ⵍⵅⵉⵔ ⴸ ⴰⵎⴻⵇⵇⵔⴰⵏ
ۡۡث ُ َريث: ز ْبدَة م َملَّحَة ⵏⴻⵡⵡⴻⵝ ⵏ ⵍⵅⵉⵔ
ⵝⵓⵔⴰⵢⵝ
102
BIEN ALLER v. “Mais”.
→ Je vais bien :
• [ṢḤ] Aqlaɣ labes. BIENTÔT
• [ṢḤ] Aqlaɣ ḏ axlaf. v. “Com- [ṢR], [ŠN] ziḵ
ment ?”, “Bon”. ۡۡ ِزك: قَ ِريبًا
• [MƐ] Aql-i labes.
ⵣⵉⴿ
→ Tu vas bien ? : [ṢḤ] Aql-ak
mliḥ ?
→ Ils vont bien : [MƐ] Aqan BIENVENU
labes. → Sois le bienvenu ! : [ṢḤ]
→ Ils étaient bien : [ṢḤ] Uɣa-ṯen Meṛḥeba yess-eḵ !
labes. → Soyez les bienvenus ! m. :
→ Nous allons tous bien : [ṢḤ] [ṢḤ] Meṛḥeba yess-wen !
Aql-ana ukkul labes. → Bienvenus chez nous ! : [ṢḤ]
: كَانَ ِب َخيْر Lawsehla bikum ɣer-na.
:ۡۡأَنَاۡ ِبخَي ٍر،ََۡل َبأس → Bienvenu à toi ! : [ǦƐ]
Mreḥḇa yess-ek !
ۡئ َقلَغۡلَبس
: َمرْ َحبًا
ۡئ َغۡۡذۡأَخلَڢ-ۡئ َقل
ۡك-ۡبۡيسَ ۡمرح:ۡ ََمر َحباۡبِك
ۡئِـۡلَبس-ۡئ َقل
ۡون-ۡبۡيس َ ۡمرح:َۡمر َحباۡ ِب ُكم
ۡئَكۡم ِلح-ۡۡئَقل:ۡأَنتَ ۡ ِبخَي ٍر
َۡن-ۡۡلَوسهلَۡ ِب ُكمۡغر:َۡمر َحباۡ ِب ُكمۡ ِعندَنَا
ۡۡئَقَنۡلَبس:ۡۡهُمۡبِخَي ٍر،ََۡلبَأس
!ۡىك-ۡڥۡيس َ ۡمرح:ۡ!ۡ ََمر َحباۡبِك
ۡثنۡلَبس-ۡئ ُ َۡغ:ۡكَانُواۡبِخَي ٍر
ⵎⴻⵕⵃⴻⴱⴰ ⵢⴻⵙⵙ-ⴻⴿ
ۡئَنَ ۡئ ُ ُّكلۡلَبس-ۡۡئَقل:ُۡكلُّنَاۡ ِبخَي ٍر
ⵎⴻⵕⵃⴻⴱⴰ ⵢⴻⵙⵙ-ⵡⴻⵏ
ⴰⵇⵍⴰⵖ ⵍⴰⴱⴻⵙ
ⵍⴰⵡⵙⴻⵀⵍⴰ ⴱⵉⴽⵓⵎ ⵖⴻⵔ-ⵏⴰ
ⴰⵇⵍⴰⵖ ⴸ ⴰⵅⵍⴰⴼ
ⵎⵔⴻⵃⵠⴰ ⵢⴻⵙⵙ-ⴻⴽ !
ⴰⵇⵍ-ⵉ ⵍⴰⴱⴻⵙ
ⴰⵇⵍ-ⴰⴽ ⵎⵍⵉⵃ
BIGARADE
ⴰⵇⴰⵏ ⵍⴰⴱⴻⵙ
v. “Bigaradier”.
ⵓⵖⴰ-ⵝⴻⵏ ⵍⴰⴱⴻⵙ
ⴰⵇⵍ-ⴰⵏⴰ ⵓⴽⴽⵓⵍ ⵍⴰⴱⴻⵙ BIGARADIER, ORANGER
AMER (lat. citrus aurantium, fam.
rutaceæ, arbre), BIGARADE
BIEN ÊTRE (fruit du citrus aurantium,
v. “Bon Être”. agrume)
[MS], [XF] coll., rranǧ
BIEN QUE → Un bigararidier :
103
[MS], [XF] f., ranǧa [ṢḤ], [ṢR] m., iẓi
:ٌۡۡوثَم َرة َ ۡ،ۡار ْنج
َ ٌ ش َج َرة َ َن ۡئِ ِۡز: ِمرَّ ة َمادَّة ْال َك ِب ِد، ص ْڢ َراء
َ
َّۡرنج ⵉⵥⵉ
:ٌَۡارن َجة َ ن
َۡ َرن
ج BIOLOGIQUE (agriculture)
ⵔⵔⴰⵏⴵ v. “Doux”.
ⵔⴰⵏⴵⴰ
BLÂMER
BIJOUX DE FRONT (en argent, [ṢḤ] ar., lum, hab. telwam
composé de pièces, se porte avec → Il a blâmé : [ṢḤ] Ilum.
“ṯiwines”)
→ Blâme-le ! : [ṢḤ] Lum fell-as !
• [MR] f., ṯaɛarṣet n feṭṭeṯ
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡتل َوم.ۡلُم: ََل َم
• [MR] f., ṯaɛerṣet n yiḏrimen
ۡۡ ِئلُم:ََۡل َم
• [MR] f., lɛarṣeṯ
ۡس-ۡۡلُمۡڢل:ُۡلُمۡه
• [XF] f., lɛarṣa
• [XF] f., nnaṣya ⵍⵓⵎ : ⵜⴻⵍⵡⴰⵎ
• [MR] m., azrar lfeṭṭeṯ ⵉⵍⵓⵎ
• [XF] m., ɛlaǧ ⵍⵓⵎ ⴼⴻⵍⵍ-ⴰⵙ
: ينِ ِِح ْليَة ْال َجب
ۡثَعَرصتۡنـۡيِذ ِرمن BLANC
ۡل َعرصث • [ṢḤ], [MR], [ǦƐ] m., amellal
(ann. : u) | m., pl., imellalen, f.,
َۡ لَ َعر
ص țamellalț | f., pl., țimellalin. v.
َۡ نَّص
ي “Chaux”.
ۡئ َز َررۡلڢطث • [ṢḤ] f., tamellalt
ۡعلَج • [MR] f. {ṯa}mellulṯ
ⵝⴰⵄⴰⵔⵚⴻⵝ ⵏ ⴼⴻⵟⵟⴻⵝ → La maison devient blanche à
l’intérieur : [ṢḤ] Axxam ițeffeɣ-
ⵝⴰⵄⴰⵔⵚⴻⵉ ⵏ ⵢⵉⴸⵔⵉⵎⴻⵏ ed ḏ amellal z dexal.
ⵍⵄⴰⵔⵚⴰ : أ ْبيَض
َّ ِ ۡ َڅمللڅ،ۡئ َملَّلۡ|ۡئِمللن
ۡۡ|ۡڅمل ِلن َّ َّ
ⵏⵏⴰⵚⵢⴰ
ۡت َملَّلت
ⴰⵣⵔⴰⵔ ⵍⴼⴻⵟⵟⴻⵝ
ۡملُّلت
ⵄⵍⴰⴵ
ۡدۡذ-ۡۡئ َ َّخمۡئِڅڢۡغ:َّۡاخ ِل ِ يَعُودُۡالبَيتُ ۡأَبيَض
ِ اۡمنَ ۡالد
ۡئ َملَّلۡزۡدخل
BILE (du foie)
104
ⴰⵎⴻⵍⵍⴰⵍ | ⵉⵎⴻⵍⵍⴰⵍⴻⵏ, ⴰⵄⴵⵔⵓⴸ
ⵜⵙⴰⵎⴻⵍⵍⴰⵍⵜⵙ | ⵜⵙⵉⵎⴻⵍⵍⴰⵍⵉⵏ ⵄⴰⴵⵔⵓⴸ
ⵜⴰⵎⴻⵍⵍⴰⵍⵜ
ⵎⴻⵍⵍⵓⵍⵜ BLÉ CONCASSÉ (chez les Aït
ⴰⵅⵅⴰⵎ ⵉⵜⵙⴻⴼⴼⴻⵖ-ⴻⴷ ⴸ ⴰⵎⴻⵍⵍⴰⵍ Khlifa, on cuit ce dernier dans
l’eau à laquelle on rajoute de
ⵣ ⴷⴻⵅⴰⵍ l’huile d’olive)
• [MR] coll., {le}friḵ uwarḵul
BLANCHIR • [MR] coll., {le}friḵ
v. “Laver”. • [MR] coll., {le}frik
• [XF] coll., dšiša
BLANCHISSEMENT • [XF] coll., dšiša mfalga
v. “Lavage”. → Ce blé concassé était rare :
[MR] Lefrik-aya uɣa-ṯ ulaš.
BLÉ DUR (lat. triticum turgidum, : قَ ْمح َمجْ روش
triticum durum, fam. poaceæ, ۡڢ ِركۡئ ُ َور ُكل
plante céréalière)
ۡڢ ِرك
[ṢḤ], [MƐ], [MR], [ǦƐ] coll.,
irḏen. v. “Céréale”, “Couscous”, ۡڢ ِرك
“Pain”, “Épi mûr”, “Épi vide”. ۡث-ئ ََيۡئ ُ َۡغ-ۡۡلڢ ِرك:ۡوشۡنَادِرا
ِ َكانَ ۡالقَم ُحۡال َمج ُر
→ Le blé a mûri : [MƐ] Irḏen .ۡئ ُلَش
bbʷan. َۡ د ِش
ش
:ۡ ٌۡ ُحبُوب،ٌۡۡنَبتَة،ۡقَ ْمح َۡ شۡمڢَل
ڨ َ د ِش
ۡئِرذن ⴼⵔⵉⴿ ⵓⵡⴰⵔⴿⵓⵍ
ۡۡئِرذنۡب َون:ۡض َجۡالقَم ُح َ َن
ⴼⵔⵉⴿ
ⵉⵔⴸⴻⵏ
ⴼⵔⵉⴽ
ⵉⵔⴸⴻⵏ ⴱⵯⴱⵯⴰⵏ
ⵍⴻⴼⵔⵉⴽ-ⴰⵢⴰ ⵓⵖⴰ-ⵝ ⵓⵍⴰⵛ
ⴷⵛⵉⵛⴰ
BLÉ (variété)
→ Type de blé de moyenne quali- ⴷⵛⵉⵛⴰ ⵎⴼⴰⵍⴳⴰ
té, peu haut :
• [MR] m., aɛǧruḏ BLÉ DUR
• [MR] m., ɛaǧruḏ • [MR] m., irḏen yaqqur
:ٌۡۡنَبت َة،ٌۡۡنَو ِعيَّة،ۡقَ ْمح • [ṢḤ] ar., m., smid
ٌ قَم ٌحۡذُوۡنَو ِعيَّةٍۡ ُمت ََو ِس
:ۡط : قَ َمح ص ْلب
ۡئ َعج ُرذ ۡئِرذنۡيَقُّر
َۡعج ُرذ ۡس ِمد
105
ⵉⵔⴸⴻⵏ ⵢⴰⵇⵇⵓⵔ • néo., Tablidt (ann. : te)
ⵙⵎⵉⴷ ۡۡو ِو ََليَةٌۡ ُمتَاخَ َمةٌۡ ِل ِجبَا ِلۡاۡلَطۡلَ ِس
َ ٌۡ َمدِينَة،ْالبلَ ْيدَة
:ۡيرِ ص ِغ
َّ ال
َلب ِل ۡذ
BLETTE, BETTE (lat. beta vul-
garis, fam. chenopodiaceæ, َ لڥ ِل ۡد
plante) ۡت َب ِلدت
[ṢḤ], [ǦƐ] coll., selq (ann. : ss) ⵍⴱⵍⵉⴸⴰ
:ٌۡۡنَبت َة،ۡ ش َم ْندَر، س ْلق
َ ⵍⴻⵠⵍⵉⴷⴰ
ۡسلق
ⵜⴰⴱⵍⵉⴷⵜ
ⵙⴻⵍⵇ
BLOND
BLEU, VERT v. “Rouge”.
• m., azeǧzaw (ann. : u) | m., pl.,
izeǧzawen, f., țazeǧzawț | f., pl.,
țizeǧzawin BLOUSE
• [ṢḤ], [MR] m., azegzaw | m., [ṢḤ] fr., f., tabluzt | f., pl., tibluzin
pl., izegzawen
→ Tous avaient des blouses :
• [ṢḤ] m., azizaw | f., tazizawt [ṢḤ] Tabluzt ukkul ɣer-sen.
→ Il est vert : [MR] Ḏ azegzaw. ۡۡتَبلُزتۡ|ۡ ِتبلُ ِزن: ِم ْع َطڢ قَ ِصير
: أ َ ْخضَر، أ َ ْز َرق ۡۡت َبلُزتۡۡئ ُ ُّكل:ُۡكلُّ ُهمۡكَانُواۡيَرۡتَدُونَ ۡالبلُوزَ ات
ِ ۡ َڅزجزَ وڅ،ۡئ َزجزَ وۡ|ۡئِزجزَ ون
ۡۡ|ۡڅزجزَ ِون ۡسن-ۡغر
ۡئ َزڨزَ وۡ|ۡئِزڨزَ ون ⵜⴰⴱⵍⵓⵣⵜ | ⵜⵉⴱⵍⵓⵣⵉⵏ
ۡئ َِززَ وۡ|ۡت َِززَ وت ⴰⴱⵍⵓⵣⵜ ⵓⴽⴽⵓⵍ ⵖⴻⵔ-ⵙⴻⵏ
َ
ۡۡذۡأزڨزَ و:ۡض ٌر َ ه َُوۡأَخ
ⴰⵣⴻⴵⵣⴰⵡ | ⵉⵣⴻⴵⵣⴰⵡⴻⵏ, BŒUF (taureau castré ou pas,
ⵜⵙⴰⵣⴻⴵⵣⴰⵡⵜⵙ | dressé pour le travail de la terre).
v. “Castrer”, “Pince”.
ⵜⵙⵉⵣⴻⴵⵣⴰⵡⵉⵏ
→ Bœuf âgé et castré :
ⴰⵣⴻⴳⵣⴰⵡ | ⵉⵣⴻⴳⵣⴰⵡⴻⵏ
• [ṢḤ] m., ayuḡ | m., pl., m.,
ⴰⵣⵉⵣⴰⵡ | ⵜⴰⵣⵉⵣⴰⵡⵜ {i}yuḡawen
ⴸ ⴰⵣⴻⴳⵣⴰⵡ • [ṢḤ] m., ayug | m., pl., iwgawen
• [ṢḤ] m., ayyuḡ | m., pl.,
iyyugawen
BLIDA (ville et région algérienne
située au pied du Petit Atlas occi- • [ṢḤ] m., ayyuǧ
dental) • [MR] m., ayagu (ann. : u) | m.,
• Lebliḏa (ann. : Ll) pl., iyugawen. “Taureau”,
“Vache”, “Veau”.
• Leḇliḏa (ann. : Ll)
106
• [MR] m., pl., iwwawen ۡڨۡذۡئ َمق َرن ٌ ِالثَّو ُرۡ َكب
ُ َۡئَي:ۡير
• m., pl., iwagwen ⴰⵢⵓⴴ | ⵢⵓⴴⴰⵡⴻⵏ
• [MR] m., pl., iwawgen ⴰⵢⵓⴳ | ⵉⵡⴳⴰⵡⴻⵏ
→ Bœuf adulte pas ⴰⵢⵢⵓⴴ | ⵉⵢⵢⵓⴳⴰⵡⴻⵏ
obligatoirement castré :
• [ṢḤ], [MR], [MS] m., azger ⴰⵢⵢⵓⴵ
(ann. : u, wu) | m., pl., izgar ⴰⵢⴰⴳⵓ | ⵉⵢⵓⴳⴰⵡⴻⵏ
(ann. : yi)
• [ǦƐ] m., izger ⵉⵣⴳⴻⵔ
• [ṢḤ], [MR] m., aɛeǧmi | m., pl., ⵉⵡⵡⴰⵡⴻⵏ
iɛeǧmiyen ⵉⵡⴰⴳⵡⴻⵏ
• [ṢḤ], [MR], [ǦƐ] m., aɛerrum
(ann. : u) | m., pl., iɛerrumen, f., ⵉⵡⴰⵡⴳⴻⵏ
taɛerrumt (ann. : tɛ) | f., pl., ⴰⵣⴳⴻⵔ | ⵉⵣⴳⴰⵔ
tiɛerrumin
• m., afunas ⴰⵄⴻⴵⵎⵉ | ⵉⵄⴻⴵⵎⵉⵢⴻⵏ
• [MS] top., m., {a}fenṭas ⴰⵄⴻⵔⵔⵓⵎ | ⵉⵄⴻⵔⵔⵓⵎⴻⵏ,
ⵜⴰⵄⴻⵔⵔⵓⵎⵜ | ⵜⵉⵄⴻⵔⵔⵓⵎⵉⵏ
→ J’ai deux taureaux : [ṢḤ]
Ɣer-i sin izgar. ⴼⵓⵏⴰⵙ
→ Le bœuf est grand : [MR] ⴰⴼⵓⵏⵟⴰⵙ
Ayagu ḏ ameqqran.
: ثَوْ ر َم ْخ ِص ٌّي ⵖⴻⵔⵉ ⵙⵉⵏ ⵉⵣⴳⴰⵔ
ۡئَيُڨۡ|ۡيُڨَون ⴰⵢⴰⴳⵓ ⴸ ⴰⵎⴻⵇⵇⵔⴰⵏ
ۡئَيُڨۡ|ۡ ِئوڨَون
ۡئَيُّڨۡ|ۡ ِئيُّڨَون BŒUF PAIRE DE
ۡئَيُّج • [ṢḤ] f., ṯayuǧa (ann. : ți) | f., pl.,
ṯiyugawin
ۡڨۡ|ۡ ِئيُڨَون ُۡ َئَي
• [MƐ] f., ṯayuwa (ann. : ți) | f.,
ِۡئ َّوون pl., ṯiwawin
ۡئِ َوڨۡون • [MR] f., ṯayuga
ۡئِ َووڨن • [MR] ar., zwijt
ۡئَزڨرۡ|ۡئِزڨَر : ان َ َِزوْ ج ِمنَ الث
ِ ير
ِۡئزڨر ۡثَيُ َجۡ|ۡثِيُڨَ ِون
ۡئ َعج ِمۡ|ۡئِعج ِمين ۡثَي َُوۡ|ۡ ِث َو ِون
ۡۡتَع ُّرمتۡ|ۡتِع ُّر ِمن،ۡئ َع ُّرمۡ|ۡئِع ُّرمن َۡ ُثَي
ڨ
ۡئَڢُنَس ۡز ِوژت
ۡطس َ ڢۡن ⵝⴰⵢⵓⴵⴰ | ⵝⵉⵢⵓⴳⴰⵡⵉⵏ
ۡئِـۡ ِسنۡئِۡزڨَر-ۡۡغر:ۡان ٌ ير
َ ِيۡث َّ َلَ ۡد ⵝⴰⵢⵓⵡⴰ | ⵝⵉⵡⴰⵡⵉⵏ
107
ⵝⴰⵢⵓⴳⴰ ۡ:ۡۡقۡت َاقدُّوحت
ِ ۡمثلُۡإِب ِر
ِ يقۡ َماءٍ ۡت َاقبُّوشت ُ إِب ِر
ۡت َقبُّشتۡنَّـۡتَقَدُّحتۡ ِكڢۡ ِكڢ
ⵣⵡⵉⵊⵜ
ُ اۡاْلب ِر
:ۡيقۡت َاق ۡدُّوحت ِ ََهذ
ِۡ ئ َ ِي-ۡئ َقدُّحت
ن
BŒUF REFUSANT DE LA-
BOURER ِۡ ئ َ ِي-ۡت َقدُّحت
ن
[MS] m., ṭales ⵝⴰⵇⴰⴱⵓⵛⵜⵙ
َ ثَوْ ر يَرْ ڢض أَ ْن يَحْ ر
:ث ⵝⴰⵇⴰⴱⵓⵛⵝ
ۡطلس َ ⵜⴰⵇⴻⴱⴱⵓⵛⵜ
ⵟⴰⵍⴻⵙ ⴰⵇⴻⴱⴱⵓⵛ
ⵜⴰⵇⴻⴷⴷⵓⵃⵜ
BOCAL, CRUCHE (en argile ou ⴰⵇⴻⴷⴷⵓⵃ
en bois, on y met “iɣi” ou “aman”
à l’intérieur) ⵜⴰⵇⴻⴱⴱⵓⵛⵜ ⵏⵏⴰ ⵜⴰⵇⴻⴷⴷⵓⵃⵜ ⴽⵉⴼ
• [ṢḤ] f., ṯaqabušț. v. “Jatte”, ⴽⵉⴼ
“Cruche”.
ⴰⵇⴻⴷⴷⵓⵃⵜ-ⴰⵢⵉⵏⵉ
• [ṢḤ] f., ṯaqabušṯ
ⵜⴰⵇⴻⴷⴷⵓⵃⵜ-ⴰⵢⵉⵏⵉ
• [ṢḤ] f., taqebbušt
• [MR] m., aqebbuš
BOIRE DONNER À
• [ṢḤ] f., taqedduḥt
v. “Abreuver”.
• [MR] m., aqedduḥ iyiɣi
→ La cruche à eau dite
“taqebboucht” est identique à BOIRE
celle dite “taqeddouht” : [ṢḤ], [MR] suw, hab. ses. v.
Taqebbušt nna taqedduḥt kif kif. “Soif”.
→ Cette cruche à eau dite → J’ai bu : [ṢḤ] Swiɣ.
“taqedduḥt” : • [ṢḤ]
{Ṯ}aqedduḥt-ayini. → Je ne bois pas : [XF] Ur swiɣ.
• [ṢḤ] Taqedduḥt-ayini. → Il a bu : [ṢḤ] Iswa.
ِ ينۡأَو
ۡۡمن ٍ ٌۡمنۡۡ ِطِ ۡ َمصنُوع،ۡ إِب ِْريق، بَاقول → Je veux boire du lait : Xsiɣ a
:ٍۡۡض ُعۡڢِي ِهۡ َح ِليبٌۡۡأَوۡ َماءَ ۡيُو،ۡب ٍ ش َ َخ swiɣ akeffay.
ۡثَقَبُشث ۡۡ َعادَةۡ؛ۡسس.سو ُ ۡ: ب َ ش َِر
ۡثَقَدُّحت ۡۡس ِوغ:ۡ ُش ََربت
ۡت َقبُّشت ۡۡئُرۡس ِوغ:ۡلَمۡأَش َرب
ۡئَقبُّش ۡئِس َۡو:ۡب َ ش ََر
ۡت َقدُّحت َ أ ُ ِريد ُۡأنۡأش ُر
ۡۡخسِغۡئَـۡس ِوغۡئ َكۡڢَّۡي:ۡبۡ َح ِليبا َ َ
ۡئ َقدُّح ⵙⵓⵡ : ⵙⴻⵙ
ⵙⵡⵉⵖ
108
ⵓⵔ ⵙⵡⵉⵖ BOIS, AMAS DE (utilisée
comme combustible pour la cuis-
ⵉⵙⵡⴰ son de la poterie)
ⵅⵙⵉⵖ ⴰ ⵙⵡⵉⵖ ⴰⴽⴻⴼⴼⴰⵢ [ǦƐ] m., uɣud
ِ ش ِويِۡالڢَ َّخ
:ۡار َ ۡ ِل،ۡب َ كَوْ َمة ِمنَ ْال َخ
ِ ش
BOIS ۡئُغُد
• [MƐ] coll., isɣarn ⵓⵖⵓⴷ
• [ṢḤ], [MƐ], [MR], [ǦƐ] m.,
aqeššuḍ | m., pl., iqeššuḍen
BOIS DE CHARPENTE
• [ṢḤ] m., aqšuḍ
• [ṢḤ], [ṢR] lɛuddeṯ
• [MR] m., pl., iqešwaḍ
• [XF] ar., ɛedda
• [ṢḤ] m., {a}qešuṭ
:َۡاء ٌّ َه ْيكَل َخش
ِ ۡ ِلل ِبن،َۡبي
• [MS] m., {a}qeššuṭ
ۡلعُدۡث
• [MS] m., {a}geššuṭ
َّ ع ۡد
→ Du bois de la forêt :
ⵍⵄⵓⴷⴷⴻⵝ
[ṢḤ] iqeššuḍen g lɣaḇṯ
ⵄⴻⴷⴷⴰ
: َح َطب
ۡئِسغَرن
ۡشضن ُّ شضۡ|ۡئِق ُّ ئ َق BOIS FRAGMENT DE
ُ ئَق • [MS] m., aqušlal
ۡشض
• [MS] m., {a}qušlal
ۡئِقش َوض
ۡشط ُ ق َ قِ ْطعَة َخ
: شبِيَّة
ُّ ق ۡئَقُشلَل
ۡشط
ُّ ڨ ۡقُشلَل
ۡشط
ُّ ۡئِق:ۡۡمنَ ۡالغَابَ ِة
ۡشضنۡڨـۡلغَڥث ِ ٌَخشَب ⴰⵇⵓⵛⵍⴰⵍ
ⵉⵙⵖⴰⵔⵏ ⵇⵓⵛⵍⴰⵍ
ⴰⵇⴻⵛⵛⵓⴹ | ⵉⵇⴻⵛⵛⵓⴹⴻⵏ
BOIS MORCEAU DE (quel-
ⴰⵇⵛⵓⴹ conque)
ⵉⵇⴻⵛⵡⴰⴹ [MR] m., čaḥlal
ⵇⵛⵓⵟ :ب َ ِق ْط َعة ِمنَ ْال َخ
ِ ش
ⵇⴻⵛⵛⵓⵟ َۡچحلَل
ⴳⴻⵛⵛⵓⵟ ⵞⴰⵃⵍⴰⵍ
ⵉⵇⴻⵛⵛⵓⴹⴻⵏ ⴳ ⵍⵖⴰⵠⵝ
109
BOIS-PUANT (lat. anagyris fœti- BOISSON
da, fam. fabaceæ, arbrisseau) v. “Boire”, “Abreuver”, “Abreu-
[MS] ar., m., xarrub lemɛiz vage”.
ُ ۡ،َۡخرُّ وب ْال ْم ِعيز
: ٌ ش َجي َر ۡة
ۡخ َُّربۡلم ِعز BOÎTE, COFFRE
ⵅⴰⵔⵔⵓⴱ ⵍⴻⵎⵄⵉⵣ • [ṢḤ] ar., m., aṣenduq (ann. : u) |
pl., iṣenduqen, dim., sing., ṯaṣen-
duqṯ | dim., pl., ṯiṣenduqin
BOISSEAU (récipient destiné à • [MR] ar., {a}ṣenduq
mesurer les matières sèches
comme les grains, …, 17 kg de → Ce coffre-ci : [MR]
blé, 14 kg d’orge, 20 kg de sel, {A}Ṣenduq-ayin.
…) → Ils ont des coffres dans
→ Plus ou moins cent kilos : lesquels il y entreposent leurs
affaires : [ṢḤ] Ɣer-sen n ṣenduq
• [MR] m., aqerwi (ann. : u) ṣenɛan leḥwayeǧ-nsen z daxel.
• [MS] m., {a}qerwi → Chaque mariée qui arrive
→ Plus ou moins cinquante kilos : apporte avec avec elle un coffre
dans lequel ils mettent ses
• [MR] lat., f., ṯamizurṯ | f., pl., affaires : [ṢḤ] Kull tislit asma țas
ṯimizurin. v. “Aumône”. himmeli țawi-d ṣenduq saɣen-d
• [MR] lat., mizura ṣenduq ṣenɛan leḥwayeǧ-nnes z
daxel.
→ Plus ou moins douze kilos cinq
cent, un quart : [MR] ar., f., → Un coffre en bois : [ṢḤ] m.,
ṯarebɛeț {a}ṣenduq uqeššuḍ
: ِم ْكيَال → Elle entrepose ses affaires
dans le coffre, un mulet porte le
ئَقر ِۡو coffre et un autre la jeune
قر ِۡو mariée : [ṢḤ] Teṣnaɛ leḥwayeǧ-
nnes g ṣenduq aḏin aserḏun a irfeḏ
ۡث َ ِم ُزرثۡ|ۡ ِث ِم ُز ِرن ṣenduq aserḏun a irfeḏ ṯislit.
ِم ُز َۡر : ص ْندوق، ع ْلبَة
ۡثَربعڅ ۡۡثَصند ُقثۡ|ۡ ِثصند ُ ِقن،ۡئ َصندُقۡۡ|ۡ ِئصند ُقن
ⴰⵇⴻⵔⵡⵉ ۡصندُق
ⵇⴻⵔⵡⵉ ۡ ۡئَيِن-ۡۡصندُق:ۡصند ُوق ُّ َهذَاۡال
ⵝⴰⵎⵉⵣⵓⵔⵝ ۡ:ۡ ضعُونَ ۡ ِڢي َهاۡ َح َوائِ ِج ِهم ٌۡ صنَاد
َ َِيق ۡي َ ۡ َكانَ ۡ ِعندَهُم
ۡنسن ۡز-ۡسن ۡنـ ۡصند ُق ۡصنعَن ۡلح َويج-ۡئغر
ⵎⵉⵣⵓⵔⴰ ۡدَخل
ۡصند ُوقا ُ
ُ ۡ ۡحينَ َما ۡت َأتِي ۡتَجلبُ ۡ َمعَ َها َ ُك ُّل ۡ َع ُرو
ِ س ٍة
ⵝⴰⵔⴻⴱⵄⴻⵜⵙ
ۡ ۡ ُكل ۡتِس ِلت ۡئ َس َم ۡ َڅس:ۡ ضعُونَ ۡڢِي ِه ۡ َح َوائِ َج َها َ َي
ۡد ۡصندُقۡ ۡصن َعن-ۡسغن َ ۡ د ۡصند ُق-هِم ِل ۡ َڅ ِۡو
ۡ ۡنسۡزۡدَخل-ۡلح َويج
ۡشض ُّ ۡصندُقۡئُق:ۡي ٌّ ِشب ٌ صند
َ ُوقۡ َخ ُ
110
ُۡقۡبَغلٌۡ َيح ِمل
ٍ صند ُو َ َت
ُ ۡض ُعۡ َح َوائِ َج َهاۡڢِي : أ َ ْع َرج
ۡنس-ۡ ۡتصنَع ۡلح َويج:ۡ َسة َ ۡوآخ ٌَر ۡالعَ ُرو َ صند ُوقا
ُ
ۡڨـۡصند ُق ۡئَذِن ۡئَسرذُن ۡئَـۡ ِئرڢذ ۡصندُق ۡئَسرذُن ۡئ َز َّحڢۡۡ|ۡئِزحڢن
ۡ ۡئَـۡئِرڢذۡثِس ِلت ِۡئز َّحڢ
ⵚⴻⵏⴷⵓⵇ ⵓⵇⴻⵛⵛⵓⴹ ۡكع َون
ⴰⵚⴻⵏⴷⵓⵇ | ⵉⵚⴻⵏⴷⵓⵇⴻⵏ, ۡ ۡ َودِنۡدۡئِز َّح:َۡهذَاۡيَع ُر ُج
ڢ
ⵝⴰⵚⴻⵏⴷⵓⵇⵝ | ⵝⵉⵚⴻⵏⴷⵓⵇⵉⵏ ⴰⵣⴻⵃⵃⴰⴼ | ⵉⵣⴻⵃⵃⴰⴼⴻⵏ
ⵚⴻⵏⴷⵓⵇ ⵉⵣⴻⵃⵃⴰⴼ
ⵚⴻⵏⴷⵓⵇ-ⴰⵢⵉⵏ ⴽⴻⵄⵡⴰⵏ
ⵖⴻⵔ-ⵙⴻⵏ ⵏ ⵚⴻⵏⴷⵓⵇ ⵚⴻⵏⵄⴰⵏ ⵡⴰⴷⵉⵏ ⴷ ⵉⵣⴻⵃⵃⴰⴼ
ⵍⴻⵃⵡⴰⵢⴻⴵ-ⵏⵙⴻⵏ ⵣ ⴷⴰⵅⴻⵍ
ⴽⵓⵍⵍ ⵜⵉⵙⵍⵉⵜ ⴰⵙⵎⴰ ⵜⵙⴰⵙ BOL ALIMENTAIRE
ⵀⵉⵎⵎⴻⵍⵉ ⵜⵙⴰⵡⵉ-ⴷ ⵚⴻⵏⴷⵓⵇ (aliments mâchés par les rumi-
ⵙⴰⵖⴻⵏ-ⴷ ⵚⴻⵏⴷⵓⵇ ⵚⴻⵏⵄⴰⵏ nants)
ⵍⴻⵃⵡⴰⵢⴻⴵ-ⵏⵏⴻⵙ ⵣ ⴷⴰⵅⴻⵍ m., ifeẓ. v. “Ruminer”.
ⵜⴻⵚⵏⴰⵄ ⵍⴻⵃⵡⴰⵢⴻⴵ-ⵏⵏⴻⵙ ⴳ ۡۡ ِئڢز: ِ ضغَة ْالمجْ تَرَّ ات
ْ م
ⵚⴻⵏⴷⵓⵇ ⴰⴸⵉⵏ ⴰⵙⴻⵔⴸⵓⵏ ⴰ ⵉⵔⴼⴻⴸ
ⵚⴻⵏⴷⵓⵇ ⴰⵙⴻⵔⴸⵓⵏ ⴰ ⵉⵔⴼⴻⴸ ⵉⴼⴻⵥ
ⵝⵉⵙⵍⵉⵜ
BON ÊTRE, BON DE-
VENIR
BOITER
[ṢḤ] lhu
[MS] keɛwen. v. “Boiteux”.
→ C’est bon : [ṢḤ] Yilha.
→ Il boite : [MS] Ye-
keɛwan. ُۡل ۡه: كَانَ ج َِيدًا، سنًا َ كَانَ َح
ۡۡكعون: ع ََر َج َۡيِل ۡه:ٌۡإِنَّهُۡلَذِيذ
ۡۡيكعون:َۡيع ُر ُج ⵍⵀⵓ
ⴽⴻⵄⵡⴰⵏ ⵢⵉⵍⵀⴰ
ⵢⴻⴽⴻⵄⵡⴰⵏ
BON ÊTRE, BIEN ÊTRE,
BEAU ÊTRE, SOLIDE ÊTRE
BOITEUX
[ṢḤ] xlef. v. “Bon”, “Solide
• [ṢḤ], [MR] m., azeḥḥaf | Être”.
m., pl.; izeḥḥafen
→ J’ai entendu que [le
• [MR] m., izeḥḥaf couscous dit :] ṯaḥammamṯ était
• [MR] m., {a}keɛwan. v. bon pour la santé : [ṢḤ] Sliɣ
“Boiter”. belli ṯaḥammamṯ ṯexlaf ay
ṣṣaḥḥeṯ.
→ Celui-là boite : [MR]
Wadin d izeḥḥaf.
111
→ Ces plantes sont bonnes → De bonnes maisons : [ṢḤ]
à la consommation : Ihišuren- Ixxamen labes.
ayini xelfan i ṯuččiț. v. “Comes-
tible”. : ج َِميل، َمتِين، َطيِب
: كَانَ َم ِتي ًنا، يَلً كَانَ ج َِم، كَانَ َط ِي ًبا ۡ ۡۡثَخلَڢثۡ|ۡثِخلَ ِڢن،ۡثَخلَڢۡ|ۡئِخلَڢۡن
ٌۡسو ۡثَ َح َّممث ۡ ُمڢِيد ُ س ِمعتُ ۡبِأ َ َّن ۡسك ۡت َخلَڢت
َ
ۡصحث َّ ۡ َي ئ ۡ ڢ َ ل خ ۡس ِلغۡب ِلۡث َ َحممثۡث:ۡلص َح ِة ِ ل ۡ ۡۡهَزَ ينت،ۡۡت َزَ ينت،ۡئ َزَ ين
-ۡشرن ِۡ صا ِل َحةٌۡ ِلْلَك
ُ ۡئِ ِه:ۡ ل َ ۡتِۡ َۡه ِۡذ ِۡه ۡالۡنَّبَۡاۡت َا ۡۡت َز ِعمتۡ|ۡتِز ِع ِمن،ۡئ َز ِعمۡ|ۡئِز ِعمن
ۡ ۡئ َ ِي ِنۡخلَۡڢنۡ ِئـۡث ُ ِچڅ
ۡ ۡلَبس
ⵅⵍⴻⴼ ۡ ۡئَڢ َرڨ ۡ ِئ ِن ۡبنَن ۡد:ۡ ٌالز ِري َبةُ ۡالَّ ِتي ۡ َبنَوهَا ۡ َم ِتينَة
َّ
ⵙⵍⵉⵖ ⴱⴻⵍⵍⵉ ⵝⴰⵃⴻⵎⵎⴰⵝ ۡ ۡئ َخلَڢ
ⵝⴻⵅⵍⴻⴼ ⴰⵢ ⵚⵚⴰⵃⴻⵝ ۡ ۡ ِئمۡز ِر ِون ۡنـ:ۡ ير ۡخ َََّّل َبة َّ اظ ُر ۡاۡلَطلَ ِس ۡال
ِۡ ص ِغ ِ ََمن
ۡ َۡوطلَسۡئ َم ِڅ ِشۡذۡئِخلَڢن
ⵉⵀⵉⵛⵓⵔⴻⵏ-ⴰⵓⵉⵏⵉ ⵅⴻⵍⴼⴰⵏ ⵉ
ⵝⵓⵞⵞⵉⵜⵙ ۡنسۡ َڅخلَڢث-ۡۡرحث:ۡ ِ ٌط ِي َبةَ ٌُۡۡرا ِئ َحةَ لَه
ۡ ِنۡذۡئ َزَ ين-ۡۡئَلُڢَن:ٌۡاۡالطڢلۡ َج ِميلِ ََهذ
BON, BIEN, BEAU, SO- ۡئُـۡل َحلۡذۡئ َز ِعم-ۡۡئَس:ٌَۡج ُّوۡاليَومۡ َج ِميل
LIDE ۡۡئِ َّخمنۡلَبس:ٌۡبُيُوتٌ ۡ َم ِتينَة
• [ṢḤ], [ǦƐ] m., axlaf | pl., ⴰⵅⵍⴰⴼ | ⵉⵅⵍⴰⴼⴻⵏ,
ixlafen, f., ṯaxlafṯ | f., pl., ṯixlafin
?. v. “Bon Être”, “Exceptionnel”, ⵝⴰⵅⵍⴰⴼⵝ | ⵝⵉⵅⵍⴰⴼⵉⵏ
“Doux”. ⵜⴰⵅⵍⴰⴼⵜ
• [MR] f., taxlaft ⴰⵣⴰⵢⵏ, ⵜⴰⵣⴰⵢⵏⵜ
• [ṢR] m., azayn, f., tazaynt
ⵀⴰⵣⴰⵢⵏⵜ
• [ṢR] f., {ta}hazaynt
ⴰⵣⵄⵉⵎ | ⵉⵣⵄⵉⵎⴻⵏ,
• [ṢR] m., azɛim (ann. : we) | m., ⵜⴰⵣⵄⵉⵎⵜ | ⵜⵉⵣⵄⵉⵎⵉⵏ
pl., izɛimen (ann. : ye), f., tazɛimt
| f., pl., tizɛimin ⵍⴰⴱⴻⵙ
• [ṢḤ] ar., labes ⴰⴼⵔⴰⴳ ⵉⵏⵏⵉ ⴱⴻⵏⴰⵏ ⴷ ⴰⵅⵍⴰⴼ
→ La ferme qu’ils ont bâtie est
solide : [ṢḤ] Afrag inni benan d ⵉⵎⴻⵥⵔⵉⵡⵉⵏ ⵏ ⵡⴰⵟⵍⴰⵙ
axlaf. ⴰⵎⴻⵥⴳⴰⵏ ⴸ ⵉⵅⵍⴰⴼⴻⵏ
→ Les paysages du Petit Atlas ⵔⵔⵉⵃⴻⵝ-ⵏⵏⴻⵙ ⵜⵙⴰⵅⵍⴰⴼⵝ
sont magnifiques : Imeẓriwin n
Waṭlas amțiši ḏ ixlafen ⴰⵍⵓⴼⴻⵏ-ⵏⵏⵉ ⴸ ⴰⵣⴰⵢⵏ
→ Il dégage une bonne odeur : ⴰⵙⵙ-ⵓ ⵍⵃⴰⵍ ⴸ ⴰⵣⵄⵉⵎ
[ṢḤ] Rriḥeṯ-nnes țaxlafṯ
ⵉⵅⵅⴰⵎⴻⵏ ⵍⴰⴱⴻⵙ
→ Cet enfant est beau : Alufan-
nni ḏ azayn.
→ Aujourd’hui, il fait beau, BOQUETEAU
bon : Ass-u lḥal ḏ azɛim. v. “Bosquet”.
112
BORD • [MR] m., ajḏaɛ | m., pl., ijḏaɛ
v. “Rive”, “Coin”. • [MR] m., ajdaɛ
• [ṢḤ] m., pl., lǧedɛen
BORNE (marque qui indique la • [MR] m., aɛatrus (ann. : u)
limite entre deux propriétés
limitrophes) • [MR] pl., leɛtares
• [ṢḤ] f., ṯazeqqamurṯ : تَيْس
• [XF] m., {a}gmir ۡئ َجدَعۡ|ۡ ِئجدَعن
: َم ْعلَم، ٌَّحد ۡئَژدَعۡ|ۡئِژدَعن
ۡثَزقَّ ُمرث ۡئ َجذعۡ|ۡئِجذع
ۡڨ ِمر ۡئ َژدَع
ۡ ۡلجدعن
ⵝⴰⵣⴻⵇⵇⴰⵎⵓⵔⵝ
ۡئَعَت ُرس
ⴳⵎⵉⵔ
ۡلعتَرس
ⴰⴵⴷⴰⵄ | ⵉⴵⴷⴰⵄⴻⵏ
BOSQUET, BOQUETEAU (e.g.
de pinus halepensis, …) ⴰⵊⴷⴰⵄ | ⵉⵊⴷⴰⵄⴻⵏ
• [XF] m., zamzum ⴰⵊⴸⴰⵄ | ⵉⵊⴸⴰⵄ
• [XF] m., ɣamɣul ⴰⵊⴷⴰⵄ
• [XF] f., ɣatraya
ⵍⴵⴻⴷⵄⴻⵏ
• [MS] f., ɣatra
ⴰⵄⴰⵜⵔⵓⵙ
: أَ ْيكَة، أَجْ َمة
ⵍⴻⵄⵜⴰⵔⴻⵙ
ۡزَ م ُزم
ۡغَمغُل
BOUC (destiné au mariage)
َۡ غَت َر
ي
• [MR] m., azuɣir n teslit
غَت َۡر
• [MS], [XF] m., azuɣir
ⵣⴰⵎⵣⵓⵎ
• [XF] m., {a}zuɣir
ⵖⴰⵎⵖⵓⵍ
• [MS] m., {a}zuɣiɣ
ⵖⴰⵜⵔⴰⵢⴰ :َۡاڢ
ِ ۡالزڢ ٌّ ۡخ،ۡتَيْس
ِ َاصۡ ِب َحڢل
ⵖⴰⵜⵔⴰ ۡئ َُز ِغرۡنـۡتس ِلت
ۡئ َُز ِغر
BOUC ُۡز ِغر
• [ṢḤ], [MƐ] m., aǧdaɛ | m., pl., ُۡز ِغغ
iǧdaɛen. v. “Chèvre”, “Chevreau”.
ⴰⵣⵓⵖⵉⵔ ⵏ ⵜⴻⵙⵍⵉⵜ
• [ṢḤ], [MƐ] m., ajdaɛ | m., pl.,
ijdaɛen ⴰⵣⵓⵖⵉⵔ
113
ⵣⵓⵖⵉⵖ → Ces boucles d’oreille sont
grandes et un peu larges : [ṢḤ]
ⵣⵓⵖⵉⵖ Lemnageš aḏin tiḥellaqin ɛarḍanț
šwiyya.
BOUCHE D’ENFANT PETITE : ح ْلق، قرْ ط
• [ṢḤ] m., aqqemmuš. v. “Ouver- ۡثَخرستۡ|ۡثِخر ِزن
ture”. ۡلمنَڨش
• [MS] f., qemmuša ۡۡصن َعنڅ:ۡط َ كَانَتۡت َصنَعنَ ۡاۡلَق َرا
َّ ڢَم
: الط ْڢ ِل ۡلمنَڨش
ۡئ َق ُّمش ۡ:ۡس ٌعۡقَ ِليَّلَ ۡوأَو
َ ٌ يرة ُ َه ِذهِۡاۡلَق َرا
َ طۡ َك ِب
َّۡ ضنڅۡش ِو
ي َ لمنَڨشۡئَذِنۡتِحلَّ ِقنۡ َعر
َۡ ق ُّم
ش
ⵝⴰⵅⵔⴻⵙⵜ | ⵝⵉⵅⴻⵔⵣⵉⵏ
ⴰⵇⴻⵎⵎⵓⵛ
ⵍⴻⵎⵏⴰⴳⴻⵛ
ⵇⴻⵎⵎⵓⵛⴰ
ⵚⴻⵏⵄⴰⵏⵜⵙ ⵍⴻⵎⵏⴰⴳⴻⵛ
ⵍⴻⵎⵏⴰⴳⴻⵛ ⴰⴸⵉⵏ ⵜⵉⵃⴻⵍⵍⴰⵇⵉⵏ
BOUCHE ⵄⴰⵔⴹⴰⵏⵜⵙ ⵛⵡⵉⵢⵢⴰ
v. “Ouverture”.
BOUCLE D’OREILLE (lobe)
BOUCHON (destiné à fermer
l’“axabi”, après le remplissage de [ṢḤ], [MƐ] f., ṯawnist | f., pl., ṯi-
ce dernier on le scelle par un bou- winas
chon en terre cuite à l’aide ۡۡثَونِستۡ|ۡثِ ِونَس: ح ْلق، قرْ ط
d’argile, lorsque on souhaite utili-
ser le stock on brise le bouchon et ⵝⴰⵡⵏⵉⵙⵜ | ⵝⵉⵡⵏⵏⴰⵙ
on le remplace un bouchon en
tissu en forme de boule)
BOUCLE DE CHEVEUX
[MS] m., čarmiṭ
v. “Mèche”.
: سدَادَة ال َخ ْب َي ِة
ِ
َۡچر ِمط
BOUE
ⵞⴰⵔⵎⵉⵟ
[MR] m., aluḍ (ann. : wa) | m., pl.,
aluḍen. v. “Enliser S’”.
BOUCLE D’OREILLE (pavil- → Un peu de boue : [MR] Alluḍ
lon) d amešṭuḥ.
• [ṢḤ], [MƐ] ar., f., ṯaxrest | f., pl., : َوحْ ل
ṯixerzin
ۡئَلُذۡ|ۡئَلُذن
• [ṢḤ] ar., lemnageš ُ ۡئ َلُّضۡدۡئ َمش:ٌۡۡمنَ ۡال َوح ِل
ۡ ۡطح ِ قَ ِليل
→ Elles fabriquaient des
boucles d’oreilles : [ṢḤ] Ṣenɛanț ⴰⵍⵓⴹ | ⴰⵍⵓⴹⴻⵏ
lemnageš.
ⵍⵍⵓⴹ ⴷ ⴰⵎⴻⵛⵟⵓⵃ
114
BOUGER BOUILLIR FAIRE
v. “Gigoter”. • [ṢḤ] zizag. v. “Ébullition”.
• [ŠN] sizeg
BOUGIE • [ŠN] sizag
v. “Cire d’abeille”. → J’ai fais bouillir des œufs :
Sizegaɣ ṯimellalin.
BOUILLIE (à base de céréales : َجعَلَه يَ ْغ ِلي، أ َ ْغلَى
grillées (blé, orge) à laquelle on ۡ ِۡززَ ڨ
ajoute “abquq” désséché ou pas,
après mélange on la sert avec un ۡ ِۡسزَ ڨ
trou au milieu dans lequel on ۡ ِۡسزڨ
incorpore de la matière grasse َّ َ
(huile d’olive, beurre) ۡسزۡڨغۡۡثِمل ِلن
ِۡ ۡ:ۡض َ َغلَيتُ ۡالبَي
• [ṢḤ] f., ṯaḇazinț. v. “Purée”. ⵣⵉⵣⴰⴳ
• [ṢḤ] f., tabazint ⵙⵉⵣⴰⴳ
• [MR] f., tabazinț ⵙⵉⵣⴻⴳ
: َصيدَةِ ع ⵙⵉⵣⴻⴳⴰⵖ ⵝⵉⵎⴻⵍⵍⴰⵍⵉⵏ
ۡثَڥَۡ ِزنڅ
ۡتَبَ ِزنت BOUILLIR
ۡتَبَ ِزنڅ • [ṢḤ] izag. v. “Ébullition”.
ⵝⴰⵠⴰⵣⵉⵏⵜⵙ • [ŠN] azeg, hab. țazeg
ⵜⴰⴱⴰⵣⵉⵏⵜ → Il a bouilli : Yuzeg.
ⵜⴰⴱⴰⵣⵉⵏⵜⵙ → L’eau du thé bout : Aman n
watay ițazegen.
: غلَىَ
BOUILLIE VÉGÉTALE (à base
d’aubier et de graine de pin) ۡئِزَ ڨ
• [XF] sgigun ۡۡ َعادَةۡ؛ۡ َڅزڨ.ئ َزڨ
• [XF] celluda ۡۡيُزڨ:َۡغلَى
ۡ َۡمن ۡال ُجز ِء ۡال َۡموۡ ُجو ِد ۡتَحت ِ طبَ ٌق ۡيُصنَ ُع َ ۡ ،ۡ ؟ َۡ ِـۡوت َيۡئ
ۡڅزۡڨن َ ۡئ َمنۡن:ۡشاي َّ يَغ ِليۡ َما ُءۡال
:ۡۡو ُحبُوبِ َها
َ صنَوبَ ِر َّ اءۡال
َّ ش َج َرةِۡال ِ ِل َح ⵉⵣⴰⴳ
ۡ ۡس ِڨڨُن
ⴰⵣⴰⴳ : ⵜⵙⴰⵣⴻⴳ
َشلُّ ۡد
ⵢⵓⵣⴻⴳ
ⵙⴳⵉⴳⵓⵏ
ⴰⵎⴰⵏ ⵏ ⵡⴰⵜⴰⵢ ⵉⵜⵙⴰⵣⴻⴳⴻⵏ
ⵛⴻⵍⵍⵓⴷⴰ
115
BOUIRA (ville et région algé- dies dermatologiques, les mala-
rienne limitrophe du Petit Atlas dies osseuses, le « coup de froid »,
par le N.-O.) … On utilise également ces
plantes en s’allongeant dessus
Lebwira après les avoir passées à la vapeur
ِۡ ۡو ِو ََليَةٌ ۡ ُمت َا َخ َمةٌ ۡ ِل
ۡجبَا ِل َ ٌ ۡ َمدِينَة،ۡ ْالب َوي َْرة dans le “taseksut” (couscoussier).
ۡلب ِو َۡر:ۡير َّ اۡلَطلَ ِسۡال
ِۡ ص ِغ Ce bouquet garni est aussi utilisé
en infusion puis bu.
ⵍⴻⴱⵡⵉⵔⴰ
Dans certains villages “ixf n
țɣabeṯ” pouvait atteindre une cen-
BOULE QQCH EN FORME taine de plantes à l’instar de
DE l’“amezzir” ou “aḥalḥal” (lavande
papillon, lavandula stœchas). Les
[MS] dim., sing., kerkuba. v. Amazighs atlassiens allèrent en-
“Rouler en boule”. core plus loin en joignant “ixf n
[MS] dim., sing., takerkubt țɣabeṯ” à leur plat principal :
l’“aseksu” (couscous). Ils joigni-
: ش ْك ِل
َّ ي ال ُّ ك َر ِو rent ce bouquet finement coupé à
َۡ كر ُك
ۡب la semoule ce qui donna un nou-
veau type de couscous de couleur
ۡ ۡت َكر ُكبت foncé qui prit le nom de cette tra-
dition ancestrale : “ṯaḥam-
ⴽⴻⵔⴽⵓⴱⴰ mamṯ”.))
ⵜⴰⴽⴻⵔⴽⵓⴱⵜ • [ṢḤ] f., ṯaḥammamṯ. v. “Cous-
cous”.
BOUQUET DE BOIS • [XF] f., ḥammama
v. “Touffe”. • conf., m., ixf n țɣabeṯ
• conf., m., ixf n țeẓgi
BOUQUET PRINTANIER (À :ۡصا ِلةٍۡ ِلْلَك ِل
َ ٍۡۡمنۡ َنبَاتَات،ِ ۡبَاقَة َر ِبيع
titre d’exemple, chez les Aït Khli- ۡ ۡث َ َح َّممث
fa du Petit Atlas à l’instar des
autres confédérations environ- ۡ َح َّم َۡم
nantes, les femmes, gardiennes du ۡ ۡئِخڢۡنـۡڅغَبث
savoir ancestrale, s’attellent à la
confection d’un bouquet garni de ۡڨِۡ ئِخڢۡنـۡڅز
diverses plantes médicinales ⵝⴰⵃⴰⵎⵎⴰⵎⵝ
(“ihišuren/imɣayen n ddwa”)
nommé “ixf n țɣabeṯ” ou “ixf n ⵃⴰⵎⵎⴰⵎⴰ
țeẓgi” (daridja : “ras lɣaba”, litté-
ralement : “la tête de la forêt”). En ⵉⵅⴼ ⵏ ⵜⵙⵖⴰⴱⴻⵝ
plus des plantes, elles y incluent ⵉⵅⴼ ⵏ ⵜⵙⴻⵥⴳⵉ
un bout de chaque verdure (arbre,
arbuste, …).
Ce bouquet floral printanier BOURRACHE OFFICINALE
aux milles vertus est utilisé dans (lat. borago officinalis, fam. bora-
le bain de la femme en état de ginaceæ, plante)
couches, pour soigner les mala-
• [ǦƐ] m., fudelɣem
116
• [XF] m., ferdelɣem ⵎⵓⵙⴰ ⵍⴰⵄⵎⴰ
:ٌۡۡنَبت َة،ِۡحم ِْحم َم ْخ َزنِ ٌّي ⴰⵔⴷⵉⵙ
ۡڢُدلغم ⴱⵓⵔⴷⵓⵙ
ۡ ۡڢردلغم
ⴼⵓⴷⴻⵍⵖⴻⵎ BOURGEON
ⴼⴻⵔⴷⴻⵍⵖⴻⵎ • [MR] m., ašeɛfaf
• [ṢḤ] ar., lqeḥ (ann. : ll)
BOURDAINE, BOURGÈNE (lat. → Un bourgeon de ronce :
frangula alnus, syn. rhamnus
frangula, fam. rhamnaceæ, ar- [MR] m., ašeɛfaf ugellu
buste) → Un bourgeon de laurier-rose :
[ṢḤ] f., ṯimselwa [MR] m., ašeɛfaf ulili
ُ ۡ،ۡ ؟... نَ َبق
:ٌۡش َجيۡ َرة → Un bourgeon de lentisque :
ثِمسل َۡو [MR] m., ašeɛfaf n ḏḏṛu
ⵝⵉⵎⵙⴻⵍⵡⴰ → Un bourgeon de marrube :
[MR] m., ašeɛfaf umerriwṯ
BOURDON (insecte, fait de : برْ عم
grands nids)
ۡئ َشعڢَڢ
• [MR], [MS] f., terẓeẓẓa
ۡلقح
• [MS], [XF] f., rẓaẓa
ُّۡ ۡئ َشعڢَڢۡئُڨ:ۡق
ل ِ ع ُمۡالعُلَي ُ بُر
• [MS] f., naḥla lɛamya
ۡل ِۡ ۡئ َشعڢَڢۡئ ُ ِل:ۡع ُمۡالدِڢلَى ُ بُر
• [XF] m., musa laɛma َ ع ُمۡال ُمص
ۡ ۡئ َشعڢَڢۡۡنـۡذ ُۡر:ۡطكَى ُ بُر
• [ǦƐ] m., ardis
ۡ ۡۡئ َشعڢَڢۡئُم ِروث:ِۡشائِع َّ ڢرا ِسيُونُ ۡال
َ ع ُمۡال ُ بُر
• [MS] m., {a}burdus
ⴰⵛⴻⵄⴼⴰⴼ
ِ ۡنَوع،َۡطنَّانَة
:ٌِۡۡمنَ ۡال َحش ََرات
ⵍⵍⵇⴻⵃ
ترز َّۡز
ۡ َۡرزَ ز ⴰⵛⴻⵄⴼⴰⴼ ⵓⴳⴻⵍⵍⵓ
ۡي
َۡ نَحلَۡل َعم ⴰⵛⴻⵄⴼⴰⴼ ⵓⵍⵉⵍⵉ
سۡلَع َۡم َ ُم ⴰⵛⴻⵄⴼⴰⴼ ⵏ ⴸⴸⵕⵓ
ۡ ۡئ َردِس ⴰⵛⴻⵄⴼⴰⴼ ⵓⵎⴻⵔⵔⵉⵡⵝ
ۡبُردُس
ⵜⴻⵔⵥⴻⵥⵥⴰ BOURSE (sacoche pour l’argent)
• [ṢḤ] f., ṯakkemusṯ
ⵔⵥⴰⵥⴰ
• [ṢḤ] f., ṯazeɛbulț. v. “Riche”.
ⵏⴰⵃⵍⴰ ⵍⵄⴰⵎⵢⴰ
• [ṢḤ] m., tezdam
117
: ِكيس نقود • ar., m., amešhab | m., pl.,
imešhuba
ۡثَك ُمسث
ۡ ۡثَزعبُلڅ : َجم َْرة
ۡئ َرژ
ۡتزدَم
ۡ ِۡئ ِرژ
ⵝⴰⴽⴽⴻⵎⵓⵙⵝ
َۡ ئ َمش َهبۡ|ۡ ِئمش ُه
ب
ⵝⴰⵣⴻⵄⴱⵓⵍⵜⵙ
ⴰⵔⴻⵊ
ⵜⴻⵣⴷⴰⵎ
ⵉⵔⵔⵉⵊ
ⴰⵎⴻⵛⵀⴰⴱ | ⵉⵎⴻⵛⵀⵓⴱⴰ
BOUSE, COMBUSTIBLE
(bouse de vache séchée utilisé en
tant que combustoble pour la
cuisson, pour le chauffage) BRINDILLE
• [ṢḤ], [MR] f., ṯišišin. v. • [ṢḤ] ar., f., ṯašeṭṭaḇṯ
“Fumier”. • [MR] ar., coll., šṭab
• [ǦƐ] f., tišišin. v. “Fumier”. → Nous ajoutons des brindilles
ۡۡمن ۡأَج ِل ُۡ ۡ ِوقَادٌ ۡي َُؤ ِج،ۡ َروْ ث، ِجلَّة de chênes : [MR] A nernu šṭab n
َ َّج ۡالن
ِ ار ukerruš.
:ۡطبخِۡ َو ِللتَّدۡڢِۡئ َ ِةَّ ال
ۡثِ ِششِن : صيْن َ غ
ۡ طڥ َّ ثَش
ۡ ۡتِ ِششِن
ۡطب َ ش
ⵝⵉⵛⵉⵛⵉⵏ
َ ۡئ َـ ۡنرنُ ۡش:ۡ ان
ۡطب ۡنـ ِ َب ۡالسِن ِدي َ ش
َ ط َ ۡ يڢ
ُ ض ِ ُن
ⵜⵉⵛⵉⵛⵉⵏ ۡئُك ُّرش
ⵝⴰⵛⴻⵟⵟⴰⵠⵝ
BOYAU ⵛⵟⴰⴱ
v. “Intestin”.
ⴰⵏⴻⵔⵏⵓ ⵛⵟⴰⴱ ⵏ ⵓⴽⴻⵔⵔⵓⵛ
BRACELET
BRANCHE
[MƐ] m., amqyas | m., pl.,
imqyasen • [ṢḤ] f., taseṭṭa
ۡۡئ َمقيَسۡ|ۡ ِئمقيَسن: س َوار
ِ • [ṢḤ], [MƐ] ar., sing., {l}ɛiref |
pl., {l}ɛuraf
ⴰⵎⵇⵢⴰⵙ | ⵉⵎⵇⵢⴰⵙⴻⵏ
: غصْن
َّۡ ۡت َس
ط
BRAISE ِۡعرڢۡ|ۡع َُرڢ
• [ṢḤ] m., arej. v. “Tison”.
ⵜⴰⵙⴻⵟⵟⴰ
• [ǦƐ] m., irrij
ⵍⵄⵉⵔⴻⴼ | ⵍⵄⵓⵔⴰⴼ
118
BRAS ۡ َثَرخل
ث
v. “Crête”. ۡثَرخلڅ
َۡ َرخ
ل
BRASÉRO (traditionnel en terre) ۡ ۡۡثَضُڅۡنـۡ ُڅلَّثِن:ۡوڢۡالنَّع َج ِةُ ص ُ
[ṢḤ], [MS] ar., sing., nnafex ُل
ِۡ ۡئ َغزرۡڨ:َِۡوادِيۡالنِعَاج
ۡ ۡۡ َّنڢخ: ِمجْ َم َرة، كَانون ⵝⵓⵍⵍⵉⵜⵙ | ⵝⵓⵍⵍⴰⵝⵉⵏ
ⵏⵏⴰⴼⴻⵅ ⵝⵓⵍⵍⵉⵜⵙ
ⵝⵓⵍⵍⴰⵜⵉⵏ
BREBIS ⵝⵉⵅⵙⵉ | ⵓⵍⵍⵉ
• [ṢḤ] f., ṯulliț (ann. : ț) | f., pl.,
ṯullaṯin. v. “Mouton”. ⵜⵉⵅⵙⵉ
• [ṢḤ], [MƐ] f., ṯulliț ⵜⵢⵉⵅⵙⵉ
• [ṢḤ] f., pl., ṯullatin ⵉⵣⵉⵎⴻⵔⵝ
• [AM], [MR], [MƐ], [XF] f., ṯixsi ⵝⴰⵔⴻⵅⵍⴰⵝ
| pl., f. ulli
ⵝⴰⵔⴻⵅⵍⴻⵜⵙ
• [MR] f., tixsi
• [MR] f., tyixsi ⵔⴰⵅⵍⴰ
• [MR] {t}izimerṯ ⵝⴰⴹⵓⵜⵙ ⵏ ⵜⵙⵓⵍⵍⴰⵝⵉⵏ
→ Jeune brebis : ⴰⵖⵣⴻⵔ ⴳⵓⵍⵍⵉ
• [MR] f., ṯarexlaṯ
• [MR] f., ṯarexleț BRIDE (cheval)
• [MS] f., raxla [ǦƐ] aṣṛimaṯ
→ La laine des brebis : [ṢḤ] : ِلجَام
Ṯaḍuț n țullaṯin. ۡ ۡئَص ِرمث
→ La Vallée/Rivière aux Bre-
bis : [MS], [XF] top., Aɣzer Gul- ⴰⵚⵔⵉⵎⴻⵝ
li.
: نَ ْعجَة BRIQUE CRUE, ADOBE
ۡث ُ ِلڅۡ|ۡثُلَّثِن • [XF] m., ṭub
ۡث ُ ِلڅ • [XF] m., bu xarši
ۡثُلَّتِن ُّ
ۡ : الطو َبى
ِۡ ُ ثِخ ِسۡ|ۡئ
ل ۡ ۡطب ُ
ۡ ِ تِخ
س ۡ ِ ۡبُـۡخَر
ش
ۡس ۡ ِ ت ِيخ ⵟⵓⴱ
ۡ ۡئِ ِزمرث
ⴱⵓ ⵅⴰⵔⵛⵉ
119
BRIS • [ṢḤ], [MƐ], [MR] f., ṯaguṯ
v. “Casse”. • [ṢḤ] f., ṯaḡuṯ
• [ṢḤ] f., ṯaǧuṯ (ann. : ța). v.
“Nuage”.
BRISER
• [MR] f., ṯaguț
v. “Casser”.
→ Il y a du brouillard : [MR]
Ɣr-es ṯaguț.
BROCHE َ ، ضبَاب
: غ َمام َ
• [ṢḤ] m., amessak (ann. : u) ُۡ َئ
ڨ
• [MR] f., tamessakt ۡثَڨُث
• [ṢḤ] ar., f., tabzimt ۡثَڨُث
• [ṢḤ] ar., f., ṯaḇzimț ۡث َ ُجث
→ Je l’ai saisi par sa broche et ۡ ۡثَڨُڅ
voilà que la ville s’ébranla
(gachette du pistolet) : [ṢḤ] dev., ۡ ۡسۡثَڨُڅ-ۡۡغر:ۡضبَابَّ ُهنَاكَ ۡال
Ṭṭefaɣ-ț s teḇzimț teddaɛdaɛ
ṯamdinț. ⴰⴳⵓ
: شبَك ْ ِم، دَبُّوس ِزينِ ٌّي، إِب ِْزيم ⵝⵓⴳⵓⵝ
ۡئ َمسَّك ⵝⵓⴴⵓⵝ
ۡ ۡت َمسَّكت ⵝⵓⴵⵓⵝ
ۡت َب ِزمت ⵝⴰⴳⵓⵜⵙ
ۡثَڥ ِزمڅ
ⵖⵔ-ⴻⵙ ⵝⴰⴳⵓⵜⵙ
-ۡ ۡطڢَغ:ۡةۡووۡتدعدَاع ۡالمدِينَة ُ اۡمن ۡالب ِزي َم
ِ شَدِت َه
ۡ ۡڅۡسـۡتڥ ِزمڅۡتدَّعدَعۡثَمدِنڅ
ⴰⵎⴻⵙⵙⴰⴽ BROUSAILLE, BUISSON
• [MS] {l}x ̣urša. v. “Ronce”,
ⴰⵎⴻⵙⵙⴰⴽ “Maquis”.
ⵜⴰⴱⵣⵉⵎⵜ • [MS] ar. ?, m., aḥruš
ⵝⴰⵠⵣⵉⵎⵜⵙ • [MS] ar. ?, m., {l}ḥarš
ⵟⵟⴻⴼⴰⵖ-ⵜⵙ ⵙ ⵜⴻⵠⵣⵉⵎⵜⵙ • [MS], [MR] ar. ?, m., {a}ḥarraš
ⵜⴻⴷⴷⴰⵄⴷⴰⵄ ⵝⴰⵎⴷⵉⵏⵜⵙ • [XF], [MR] ar. ?, m.,
pl.,{le}ḥruš
BROUHAHA • [XF] ar. ?, m., pl., ḥwareš
v. “Tapage”. : أَحْ َراش، غالَ أ َ ْد
ۡشَۡ ُخر
BROUILLARD, BRUME ۡئ َح ُرش
• [MS] m., agu َۡحرش
120
ۡ َح َّر
ش BRUME
ۡ ۡح ُرش v. “Brouillard”.
ۡ ۡح َورش
ⵅ̣ⵓⵔⵛⴰ BRUANT (?, oiseau)
ⴰⵃⵔⵓⵛ • [MR] m., aḍurrayes
ⵃⴰⵔⵛ • [MS] m., {a}ḍurrayes
→ Il fait son apparition à la pé-
ⵃⴰⵔⵔⴰⵛ riode des céréales : [MR] Wadi
ⵃⵔⵓⵛ ițas-d di waqṯ imendi.
:ۡطائِ ٌر َ ۡ،ۡ؟
ⵃⵡⴰⵔⴻⵛ
ۡض َُّريس
ۡئض َُّريس َۡ
BROYAGE
v. “Pilage”.
ِۡد ۡد-ۡۡو ِد ۡئِ َڅس ِ َهذَا ۡيَأتِي ۡڢِي ۡڢَت َرةِ ۡال ُحبُو
َ :ۡ ب
َوقثۡئِمن ِۡد
ⴰⴹⵓⵔⵔⴰⵢⴻⵙ
BROYER
ⴹⵓⵔⵔⴰⵢⴻⵙ
v. “Piler”.
ⵡⴰⴷⵉ ⵉⵜⵙⴰⵙ-ⴷ ⴷⵉ ⵡⴰⵇⵝ
ⵉⵎⴻⵏⴷⵉ
BROYEUR (huilerie)
[ǦƐ] m., aɣaref. v. “Goulot”.
BRUYÈRE ARBORESCENTE,
:ۡ؟ BRUYÈRE BLANCHE,
ۡئَغَرڢ BRUYÈRE EN ARBRE (lat. eri-
ca arborea, fam. ericaceæ, arbuste,
ⴰⵖⴰⵔⴻⴼ ses fleurs rendent le sol de la forêt
blanc comme la neige, le rhizome
de cette plante était utilisé pour en
BRÛLÉ ÊTRE faire des pipes locales vu sa dure-
té)
[ṢḤ] erɣ
• [ṢḤ] ar. ?, m., ixninej
ً كَانَ َمحْ ر
ۡۡىرغ: وقا
• [MS] m., {a}bu ḥaddad
ⴻⵔⵖ :ٌۡش َجي َرة َ خل ْنج
ُ ۡ،ۡشج َِري
ۡئِخنِنژ
BRÛLER ۡبُـۡ َحدَّد
[ṢḤ] serɣ
ⵉⵅⵏⵉⵏⴻⵊ
ۡۡسرغ: َأَحْ َرق
ⴱⵓ ⵃⴰⴷⴷⴰⴷ
ⵙⴻⵔⵖ
121
BÛCHE • [XF] f., taštgura
v. “Tronc d’arbre”. :ٌۡۡنَبت َة،ۡ عَجْ َوقَة ِع ْط ِريَّة، ورة
َ ش ْن ْدڨ َ
ِتشندڨ ُ َۡر
BÛCHE DE BOIS (utilisée en َۡ شند
ڨو
tant que combustible pour le
chauffage et la cuisine) شندڨ ُ َۡر
• [ǦƐ] m., aqejmuṛ | m., pl., iquj- ۡ ت َشتڨ ُ َۡر
maṛ ⵜⵉⵛⴻⵏⴷⴳⵓⵔⴰ
ْ ح
َّ ۡ ِللتَّد ِڢۡئ َ ِةۡأَوۡ ِلل،َۡط َبة
:ِۡطبخ ⵛⴻⵏⴷⴳⵓⵡⴰ
ۡئ َقژ ُمرۡ|ۡ ِئقُژ َمر
ⵛⴻⵏⴷⴳⵓⵔⴰ
ⴰⵇⴻⵊⵎⵓⵕ | ⵉⵇⵓⵊⵎⴰⵕ
ⵜⴰⵛⵜⴳⵓⵔⴰ
123
→ Il ne deviendra pas blanc : ⴸ ⵉⵡⴻⵙⵙⴰⵔⴻⵏ
[ṢḤ] U ițuɣal ḵ ḏ amellal.
ⵜⵙⵉⵡⴻⵙⵙⴰⵔⵉⵏ
→ La ferme qu’ils ont bâtie est
solide : [ṢḤ] Afrag inni benan d ⵜⵙⴰⵎⵓⵔⵝ ⵏ ⴰⵢⵝ ⵄⵔⵉⴼ ⵏ
axlaf. ⵡⴰⵟⵍⴰⵙ ⴰⵎⴻⵥⴳⴰⵏ
→ Ce pain est mauvais : Aɣrum- ⴸ ⴰⵎⴻⵍⵍⴰⵍ
ayi d uxxiš.
→ Un homme était un homme, ⵏⴻⵜⵙⵜⵙⴰⵝ ⵜⵙⵓⵅⵉⵛⵜ
la femme était une femme et la ⵉⵙⵖⴰ ⴸ ⴰⴿⵉⴸⴰⵕ ⴸ ⴰⴱⴻⵔⴿⴰⵏ
parole avait de la valeur : [ṢḤ]
Arḡaz ḏ arḡaz ṯameṭṭuṯ țmaṭṭuṯ ⵓ ⵉⵜⵙⵓⵖⴰⵍ ⴿ ⴸ ⴰⵎⴻⵍⵍⴰⵍ
awal ḏ awal.
ⴰⴼⵔⴰⴳ ⵉⵏⵏⵉ ⴱⴻⵏⴰⵏ ⴷ ⴰⵅⵍⴰⴼ
: إِنَّهن، إِنَّه ْم، إِنَّهَا، إِنَّه
ⴰⵖⵔⵓⵎ-ⴰⵢⵉ ⴷ ⵓⵅⵅⵉⵛ
ۡذ
ۡد ⴰⵔⴴⴰⵣ ⴸ ⴰⵔⴴⴰⵣ ⵝⴰⵎⴻⵟⵟⵓⵝ
ⵜⵙⵎⴰⵟⵟⵓⵝ ⴰⵡⴰⵍ ⴸ ⴰⵡⴰⵍ
ۡ ۡئَبُچِ ۡثُثِض ۡذ:ۡ ض َربتَهُ ۡإِنَّهُ ۡأَ ِخي َ ۡ الطڢ ُل ۡالَّذِي ِ
ِي
ۡ -ِۡخي
ۡۡذۡئَقشِش:ۡۡصبِي َ ُۡإِنَّه ÇA
ۡۡ َڅقشِشت:ِۡإنَّ َهاۡڢَت َاة v. “Celui-ci”.
ۡۡذۡئِوسَّرن:ِۡإنَّ ُهمۡ ُم ِسنُّون
ۡۡڅوس َِّرن:ۡات ِ َّإِنَّ ُهنۡ ُم ِسن CABANE, GÎTE (utilisés, e.g.,
lors de transhumance)
ۡۡ َڅ ُمرث:ۡير ِ ص ِغَّ إِنَّهُۡبَلَدۡآيثۡۡع ِۡريڢۡاۡلَطلَسۡال
ۡـۡوطلَسۡئَمزڨَن َ نـۡئَيثۡع ِرڢۡۡن • [MR] m., agurbi | m., pl.,
igurbiyen. v. “Transhumer”,
ۡۡذۡئملَّل:ۡإِنَّهُۡأَييَض “Transhumance”.
ۡۡن َّڅثۡ ُڅ ِخشت:ۡسي ِ َءة َ ِإنَّ َۡهاۡ ِش ِر
َ ۡ،ۡيرة • [MS] m., {a}gurbi | pl., graba
ۡۡئِسغَۡذۡئ َ ِكذَرۡذۡئ َ َبركَن:ۡصاناۡأَس َودا َ ىۡحِ اِشت ََر → Cabane couverte de diss :
ۡۡئُـۡئِ ُڅغَلۡكۡذۡئَملَّل:ۡصيرۡأَبيَضا ِ َلَنۡي • [MƐ] m., axxam g idels
ۡ ۡئَڢ َرڨ ۡئِ ِن ۡبنَن ۡد:ۡ صلبَة َ ۡ الز ِريبَةُ ۡالَّتِي ۡبَنَوهَا َّ • [ṢḤ] m., axxam s yiḏels
ۡئ َخلَڢ
• [MR] m., pl., igurbiyen n iḏels.
ۡئَيِۡدۡئ ُ ِخش-ۡۡئَغ ُرم:ٌۡ َهذَاۡال ُخب ُزۡڢَا ِس ۡد
→ Cabane couverte de feuillages,
ۡۡوال َك ِل َمةُۡ َك ِل َمة َ ۡوال َمرأَة ۡاِم َرأَة َ ۡر ُجَّل َ ۡالر ُجل َّ ََكان de branchages :
ۡ ۡطثۡئ ََولۡذۡئ ََول ُّ طثۡڅم ُّ ۡئ َرڨزۡذۡئَرڨَزۡثَم:
• [ṢḤ] ar., f., ṯaɛaššeț | f., pl.,
ⴸ ṯiɛešṯin (ann. : tɛ). v. “Abris”.
ⴷ • [ṢḤ] ar., f., tiɛeššeț
ⴰⴱⵓⵞⵞⵉ ⵝⵓⵝⵉⴹ ⴸ ⵅⵉⵢⵢ-ⵉ • [ṢḤ] ɛšayš
ⴸ ⴰⵇⵛⵉⵛ • [ṢḤ] ɛšuša
• [MS] ɛušša
ⵜⵙⴰⵇⵛⵉⵛⵜ
: كوخ
124
ۡبۡ|ۡ ِئڨُربِين ِ ئ َڨُر → Ils se sont cachés chez lui :
Ffren ḏeg wexxam-nnes.
َۡ بۡ|ۡڨ َر
ب ِ ڨُر
ًّ َُكو ٌخۡ ُۡمغ → Il n’a pas caché :
:ِۡيسِ طىۡ ِبالد
• [ṢḤ] U iffir ḵ.
ۡئ َ َّخمۡڨـۡئِۡدلس
• [ṢḤ] Ur iffir ḵ.
ۡئ َ َّخمۡسـۡيِذلس
→ Ils cachent : [ṢḤ] Țeffren.
ۡ ۡئِڨُرِۡبينۡنـۡئِذلس
ۡ :ِۡقۡال َّن َبات ًّ َُكو ٌخۡ ُمغ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڅڢر.ۡڢر: َبَ َحج، َ ا ِْخت َ َبأ، َ َخبَّأ
ِ طىۡ ِب َو َر
ۡثَعَشڅۡ|ۡثِعَشثِن ۡنس-ۡـۡڢرخۡثَبرنُست ِ ُ ۡئ:ُۡسهَ ُڢۡبُرن ِ َلمۡأُخ
ۡ ِئ ِڢرۡك-ۡۡئُـۡث:َۡلمۡيُخ َِبي ِه
ۡ ۡتِعشڅ
ۡ ۡون-ۡۡئِۡڢرۡغر:ۡاِختَبَؤُواۡ ِعندَ ُكم
ۡعشَيش
ُ ع ۡون-ۡۡئِڢرۡغر:ۡاِختَبَأَۡ ِعندَ ُكم
ۡش
َۡ ش
ۡنس-ۡۡڢرنۡذڨۡو َّخم:ُۡاِختَبَؤُواۡ ِعندَه
ۡ ُش
َّۡ ع
ۡ :ۡلَمۡيُخ َِبئ
ⴰⴳⵓⵔⴱⵉ | ⵉⴳⵓⵔⴱⵉⵢⴻⵏ
ۡ ۡئُـۡئِڢِرۡك
ⴳⵓⵔⴱⵉ | ⴳⵔⴰⴱⴰ
ۡ ۡئُرۡئِڢِرۡك
ⴰⵅⵅⴰⵎ ⴳ ⵉⴷⴻⵍⵙ ۡۡڅڢرن:ۡ ََيخ ِڢين
ⵉⴳⵓⵔⴱⵉⵢⴻⵏ ⵏ ⵉⴸⴻⵍⵙ ⴼⴼⴻⵔ : ⵜⵙⴻⴼⴼⴻⵔ
ⵝⴰⵄⴰⵛⵛⴻⵜⵙ | ⵝⵉⵄⴰⵛⵝⵉⵏ ⵓ ⴼⴼⵉⵔⴻⵅ ⵝⴰⴱⴻⵔⵏⵓⵙⵜ-ⵏⵏⴻⵙ
ⵜⵉⵄⴻⵛⵛⴻⵜⵙ ⵓ ⵝ-ⵉⴼⴼⵉⵔ ⴿ
ⵄⵛⴰⵢⵛ ⵉⴼⴼⴻⵔ ⵖⴻⵔ-ⵡⴻⵏ
ⵄⵛⵓⵛⴰ ⴼⴼⵔⴻⵏ ⴸⴻⴳ ⵡⴻⵅⵅⴰⵎ-ⵏⵏⴻⵙ
ⵄⵓⵛⵛⴰ ⵓ ⵉⴼⴼⵉⵔ ⴿ
ⵓⵔ ⵉⴼⴼⵉⵔ ⴿ
CACHER SE
ⵜⵙⴻⴼⴼⵔⴻⵏ
v. “Dissimuler se”.
125
CADET, BENJAMIN commencent à se former sur les
arbres)
[ṢḤ] čičaḥ. v. “Enfant”.
→ Les ouverts :
ۡۡ ِچ َچح: ص ِغير ْال َعا ِئلَ ِة
َ
[XF] fwateḥ (quatrième semaine
ⵞⵉⵞⴰⵃ de furar, ouverture des bourgeons)
→ Les difficiles :
CAFÉ • [MR] f., {ṯ}afṭirṯ (période entre
• [ṢḤ] ar., lqewa maɣres et yibrir, jours de froid,
pluie ou neige)
• [ṢḤ] ar., lqehwa
• [MR] f., lefṭira
: قَه َْوة
→ La canicule :
ۡ لق َۡو
[XF] smayem (jours de chaleur
لقه َۡو intense entre juillet et août avant
ⵍⵇⴻⵡⴰ laxrif)
→ Celle qui nettoie l’aire de
ⵍⵇⴻⵀⵡⴰ battage des céréales :
• [MR] f., {ṯ}aṣellaḥṯ n inurar (il
CAILLER (lait) s’agit de la première pluie après
“smayem”). v. “Aire”.
[ṢḤ] kkal
• [MR], [XF], [MS] f., ṣalleḥt
ۡۡ َّكل: اب َح ِليبًا
َ َر nnwader
ⴽⴽⴰⵍ → Les onze :
[XF] ḥdašiya (onze jours après
ǧamber)
CALEBASSE
v. “Courge musquée”. ُّ ت َ ْق ِويم ْاْل َ ْطلَس
: ِي
:ۡسابِي ُعۡشَه ِۡرۡڢِب َرايِر َ َأ
CALENDRIER ATLASSIEN. ۡ ۡم َولح
v. “Saison”. ۡ ۡق َورح
→ Les salés : ۡ ۡص َولح
[XF] mwaleḥ (première semaine ۡ ۡڢ َوتح
de furar)
ۡ ۡئ َڢ ِطرث
→ Les piquants :
ۡ لڢ ِط َۡر
[XF] qwareḥ (deuxième semaine
de furar, période froide) َّ ۡيَأتِيۡڢِيۡنِ َهايَ ِة ۡأَي َِّام ۡال َح،ۡ ظ
ۡارةِ ۡ ِلشَه ِر ۡيُليُوز ٌ قَي
:ۡطس ُ غس ُ ُ َو ِبدَا َي ِةۡشَه ِرۡأ
→ Les bénéfiques :
ۡ ۡس َميم
[XF] ṣwaleḥ (troisième semaine َ َ َم
de furar mais aussi la dernière :ِۡارة
َّ ۡيَأتِيۡ َبعدَۡأي َِّامۡال َح،ۡط ٌر
décade de maɣres qui est la pé- ۡ ۡئ َصلَّحتۡنـۡئِنُ َرر
riode de la nouaison : les fruits
ۡصلحتۡن َودر َۡ
126
ۡ :ۡأ َ َحدَۡ َعش ََرۡيَوماۡبَعدَۡ ِديَسمبِر • [MR] f., ṯabrakṯ uwaman
ۡي
َۡ حدَ ِش • [MR] f., ṯabeṭṭeț
ⵎⵡⴰⵍⴻⵃ • [MƐ] coll., lebraḵ
ⵇⵡⴰⵔⴻⵃ : بَطة
ⵚⵡⴰⵍⴻⵃ ۡۡثَب َركڅ،ۡئ َب َركۡ|ۡلب َرك
ۡثَب َركثۡ|ۡثِب َر ِكن
ⴼⵡⴰⵜⴻⵃ
ۡثَب َركثۡئ ُ َو َمن
ⴰⴼⵟⵉⵔⵝ
ۡ ۡثَبطڅ
ⵍⴻⴼⵟⵉⵔⴰ ۡ ۡلَب َرك
ⵙⵎⴰⵢⴻⵎ ⴰⴱⵔⴰⴽ | ⵍⴻⴱⵔⴰⴽ, ⵝⴰⴱⵔⴰⴽⵜⵙ
ⴰⵚⴻⵍⵍⴰⵃⵝ ⵏ ⵉⵏⵓⵔⴰⵔ ⵝⴰⴱⵔⴰⴿⵝ | ⵝⵉⴱⵔⴰⴽⵉⵏ
ⵚⴰⵍⵍⴻⵃⵜ ⵏⵏⵡⴰⴷⴻⵔ ⵝⴰⴱⵔⴰⴽⵝ ⵓⵡⴰⵎⴰⵏ
ⵃⴷⴰⵛⵉⵢⴰ ⵝⴰⴱⴻⵟⵟⴻⵜⵙ
ⵍⴻⴱⵔⴰⴿ
CAMÉLÉON
• [MR] f. ṯaṯa | f., pl., ṯiṯaṯiṯin
CANICULE
• [ṢR] f., ṯaṯa | f., pl., ṯaṯawin
v. “Calendrier atlassien”.
• [MS] f., tata
: ِحرْ بَاء
CANINE, CROC
ۡ ۡثۡ|ۡ ِثثَثِثِن َ َث
ar., coll., nnab. v. “Molaire”, “In-
ۡ ۡثۡ|ۡثَث َ ِون َ َث cisive”.
ۡ َۡت َت ۡۡ َّنب: نَاب
ⵝⴰⵝⴰ | ⵝⵉⵝⴰⵝⵉⵝⵉⵏ ⵏⵏⴰⴱ
ⵝⴰⵝⴰ | ⵝⴰⵝⴰⵡⵉⵏ
ⵜⴰⵜⴰ CANNE
[MR] ar., f., taxizranṯ
CANAL (passage d’eau) ۡۡت َِخز َرنت: ع َّكاز
v. “Rigole”. ⵜⴰⵅⵉⵣⵔⴰⵏⵝ
140
CEINTURE CHACAL, LOUP
v. “Cordelière”. • [ṢḤ], [MƐ], [MR], [MS] m.,
uššen (ann. : uwu, bu) | m., pl.,
uššan, f., ṯuššenț | f., pl., ṯuššanin.
CEINTURE (grosse, à mettre v. “Mariage du chacal”.
autour de la taille, pour homme) • [MS] f., tuššent
[ṢḤ] m., aḥezzam lantirak. v. • [ṢR], [ŠN] m., uššen (ann. :
“Ceinturer”. uwu) | m., pl., uššanen
ۡ ۡئَحزم:ۡ الر َجا ِل
ِ َِاص ۡب ٌ َ ۡ ِلب،ۡ ِح َزام َكبِير
ٌّ اس ۡخ • m., pl., uššanin
ۡلَن ِت َرك
• [MS] m., si mḥammed
ⴰⵃⴻⵣⵣⴰⵎ ⵍⴰⵏⵜⵉⵔⴰⴽ
→ Le Ravin du Chacal : [ṢḤ]
top., Iɣzer buššen
CEINTURER → Il a été demandé au chacal :
[ṢḤ] ar., ḥazzam. v. “Ceinture”. — « Que désirerais-tu en ce
monde ? » Il leur répondit : —
ۡۡ َح َّزم: ح ََّز َم « Ce qui me comblerait est que
ⵃⴰⵣⵣⴰⵎ la saison d’abondance dure
éternellement, que tous les che-
mins que j’emprunte soient
plats et que la pleine lune
CHAABANE (mois islamique éclaire toute mes nuits (i.e., une
précédent celui du ramadan) personne qui cherche la facilité en
[MR] ar., šeɛban toute chose) : [ṢḤ] fab., Seqsan
uššen nnan-as : — « Mațța ṯexseḍ
→ Nous nous réjouissons de g dduniṯ-nneḵ ? » Yenna-yasen :
l’entrée du mois de chaabane — « Neḵḵ traḏiɣ a ṯili dduniṯ :
(litt. la lune de chaabane) : [MR] Xrif g xrif, aḇriḏ yessuma, ṯiziri
A nefraḥ s wayyur n šeɛban. kull yiḍ. ».
→ Nous jeûnons durant le mois : ِذئْب، آوى َ اِبْن
de chaabane : [MR] Šeɛban-ayin
a nẓum ḏig-es. ۡشنچۡ|ۡثُش ِنن َّ ُ ۡث،ۡشن َّ ُ ئُشنۡ|ۡئ
: ش ْعبَان َ ۡ ۡتُشنت
ۡ ۡشع َبن ۡشنن َّ ُ ئُشنۡ|ۡئ
َ ۡأ َۡنڢ َرح ۡس:ۡ ان
ۡـۡويُّر ۡنـ ِ َنَڢ َر ُح ۡبِ ُحلُو ِل ۡشَه ِر ۡشَعب َّ ُ ئ
ۡشنِن
.شع َبن ۡ ِۡسـۡم َحمد
ۡئَيِن ۡأ َ ۡن ُزم-ۡۡشع َبن:ۡ ان
ِ َۡخ ََّل َل ۡشَه ِر ۡشَعب
ِ صو ُم ُ َن ۡۡئِغزرۡبُشن:ۡنۡآوى
.س-ۡذِڨ َ َوادِيۡاب
ِۡي ۡال َحا َجةَ ۡوشنُوا ۡه ُ ُ َ
َ :ۡ سو ۡالذِيبۡ ۡڨالوا ۡلو َ سق َ
ⵛⴻⵄⴱⴰⵏ ۡۡأَنَا:ۡ الليۡب ِغيت َهاۡت ُكونۡ ۡڢِيۡدُنيَا ۡنت َاعكۡ ۡ؟ۡڨَال ُهم ِ
ⴰ ⵏⴻⴼⵔⴰⵃ ⵙ ⵡⴰⵢⵢⵓⵔ ⵏ ⵛⴻⵄⴱⴰⵏ. ۡساي َحة َ ۡ ضى ۡ ِبالدُّن َيا ۡت ُكون ۡ ِڢي َها ۡالمكلَة َ نَر
ۡةۡوالق َمر ۡ ِي ُكون ۡ َبدر
ُ َ ل هسَ ۡ يڨرِ ىۡالط َ ل ةۡع ي
َ ُوال َم
ش
ⵛⴻⵄⴱⴰⵏ-ⴰⵢⵉⵏ ⴰ ⵏⵥⵓⵎ ⴸⵉⴳ-ⴻⵙ. ۡ ۡ َم َّڅ ۡثخسض:ۡ ئ َس-ۡسن ۡئُشن ۡنَّن َ ۡسق:ُۡكل ۡ ِليلَة
ۡ:ۡۡنكۡت َرذِغۡئَـۡثِ ِلۡدُّنِث:ۡۡيَسن-ن َّۡ نكۡ؟ۡي-ۡڨـۡدُّنِث
ۡۡثِ ِز ِرۡ ُكلۡيِض،ۡۡئَڥ ِرذۡيس َُّم،ۡخ ِرڢۡڨـۡخرڢ
141
ⵓⵛⵛⴻⵏ | ⵓⵛⵛⴰⵏ, ⵝⵓⵛⵛⴻⵏⵜⵙ | ⵝⵉⵥⵖⴰⵍⵜⵙ
ⵝⵓⵛⵛⴰⵏⵉⵏ ⴰⵣⵖⴰⵍ
ⵜⵓⵛⵛⴻⵏⵜ ⵍⵃⵓⵎⵎⴰⵏ
ⵓⵛⵛⴻⵏ | ⵓⵛⵛⴰⵏⴻⵏ ⵙⵙ-ⴰ ⵜⵙⵉⵥⵖⴰⵍⵜⵙ
ⵓⵛⵛⴰⵏⵉⵏ
ⵉⵖⵣⴻⵔ ⴱⵓⵛⵛⴻⵏ CHAMAÉCYTISE ALLONGÉ
ⵙⵉ ⵎⵃⴰⵎⵎⴻⴷ (cytisus triflorus, plante)
[MS], [XF] huggi | heggan. v.
ⵙⴻⵇⵙⴰⵏ ⵓⵛⵛⴻⵏ ⵏⵏⴰⵏ-ⴰⵙ “Genêt”.
ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵝⴻⵅⵙⴻⴹ ⴳ ⴷⴷⵓⵏⵉⵝ-
ⵏⵏⴻⴸ ⵢⴻⵏⵏⴰ-ⵢⴰⵙⴻⵏ ⵏⴻⴿⴿ ⵜⵔⴰⴸⵉⵖ ⴰ :ٌۡۡنَو ِعيَّة،ِۡل َزان
ⵝⵉⵍⵉ ⴷⴷⵓⵏⵉⵝ ⵅⵔⵉⴼ ⴳ ⵅⵔⵉⴼ ڨ | ْهڨَّ ْن
ِ ه
ⴰⵠⵔⵉⴸ ⵢⴻⵙⵙⵓⵎⴰ ⵝⵉⵣⵉⵔⵉ ⵀⵓⴳⴳⵉ | ⵀⴻⴳⴳⴰⵏ
ⴽⵓⵍⵍ ⵢⵉⴹ
CHAMBRE, PIÈCE
CHAKHCHOUKHA (plat de
fête à base de pâte émiettée • dim., sing., taxxamt (ann. : te) |
arrosée de sauce et accompagné dim., pl. tixxamin
de légumes) • [MR] f., {ta}zeqqa
[MR] f., tačexšuxṯ • [ṢR] {ta}hazeqqa. v. “Maison”.
ۡص ِة َّ ين ۡ ُمڢَۡتَّتٌ ۡ ُمبتَ ٌّل ۡبِال
َ صل ٌ ۡ َع ِج،ۡ ش َْخشو َخة • [ṢR] ar., f., {ta}ɣurfet | f., pl.,
ُ
ۡۡت َچخشخث:ۡض ِرَ َ التَّق ِلي ِديَّ ِة
َۡ ۡوال ُخ {ti}iɣurfatin
ⵜⴰⵛⴻⵅⵛⵓⵅⵝ : بَيْت، غرْ ڢَة
ۡت َ َّخمتۡ|ۡتِ َّخ ِمن
CHALEUR َّۡ ز
ق
• [ṢḤ] f., ṯiẓɣalț. v. “Chaud Être”, َّۡ هَز
ق
“Canicule”.
ۡغرڢتۡ|ۡئِغُرڢَتِن ُ
• [ŠN] m., azɣal. v. “Clarté”.
ⵜⴰⵅⵅⴰⵎⵜ | ⵜⵉⵅⵅⴰⵎⵉⵏ
• [ṢḤ] ar. ?, lḥumman. v. “Chaud
Être”. ⵣⴻⵇⵇⴰ
→ Aujourd’hui, il fait chaud ⵀⴰⵣⴻⵇⵇⴰ
(litt. c’est la chaleur) : Ass-a
țiẓɣalț. ⵖⵓⵔⴼⴻⵜ | ⵉⵖⵓⵔⴼⴰⵜⵉⵏ
: ارة َ ح ََر
ِۡثزغَلڅ CHAMEAU
ۡغلَۡ ئ َز v. “Dromadaire”.
ۡ ۡل ُح َّمن
َۡـۡڅزغَلڅ
ِ ئ-ۡۡئَس:ۡار
ٌّ سۡاليَو َمۡ َح
َ طق َّ ِۡإ َّنۡال
142
CHAMOTTE ⵉⵖⴻⵔ
v. “Dégraissant”. ⴳⵔⵉⵏ
ⵜⵉⴳⴻⵔⵝ
CHAMP
ⵜⵉⴳⴻⵔⵜ
• [ṢḤ], [MS], [WZ], [ŠN], [ṢR]
m., iger | m., pl., igran ⵝⵉⴳⴻⵔⵝ
• [MS] m., {i}ger ⵝⵉⴳⴻⵔⵜⵙ
• [MR] m., iɣer ⵜⵉⴳⵔⵉⵏ
• [MS] m., pl., {i}grin ⵜⵉⴳⵔⴰⵜⵉⵏ
• [MR] dim., sing., tigerṯ
ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵔⵜ | ⵜⵉⵎⵉⵣⴰⵔⵜ
• [MS] dim., sing., tigert ⵜⵉⵎⵉⵣⴻⵔⵜ
• [MR] dim., sing., ṯigerț ⴳⵔⵉⵏ ⵜⵉⵣⵉ
• [MR] dim., sing., ṯigerṯ. v.
“Place”.
• [ǦƐ] dim., pl. tigrin CHAMPIGNON
Champignon comestible :
• [ǦƐ] dim., pl. tigratin
• [ṢḤ], [ǦƐ] f., ṯareɣla | [ǦƐ] f.,
• [MS], [ṢḤ] f., tamazirt | top., f., pl., ṯireɣla
pl., timizar, dim., pl., timizert
• [ṢḤ] f., tareɣla
→ Les Champs du Col : [MS]
top., {I}Grin Tizi • [ǦƐ] m., pl., ṯiruɣla
: َح ْقل • [ŠN] f., {ṯ}haraɣla | f., pl.,
{ṯ}hiraɣliwin
ۡئِڨرۡ|ۡئِڨ َرن
• [MR] m., agursel, [ṢḤ] dim., pl.,
ۡڨر tigerselt
ۡئِغر • [MS] m., fuggaɛ
ۡڨ ِرن Champignon non-comestible :
ۡتِڨرث [ŠN] m., abeččul | m., pl., ibeččal
ۡتِڨرت → Champignons non-identifiés :
ۡثِڨرڅ [ṢḤ] m., {a}čeču yiṭan
ۡثِڨرث : ڢ ْطر
ِۡتڨ ِرن َۡ ثَرغ َلۡ|ۡثِرغ
ل
ۡتِڨ َرتِن َۡ ت َرغ
ل
ۡۡتِمزرت،ۡت َ َم ِزرتۡ|ۡ ِت ِمزَ ر َۡ ثِ ُرغ
ل
ۡڨ ِرنۡتِ ِۡز:ُۡحقُولُۡالثَّنِيَّ ِة ۡه ََرغلَۡ|ۡه َِرغ ِل ِون
ⵉⴳⴻⵔ | ⵉⴳⵔⴰⵏ ۡۡتِڨرسلت،ۡئ َڨُرسل
ⴳⴻⵔ ۡڢُڨَّع
143
ۡچ
ل َّۡ ئ َب ُّچلۡ|ۡئِب َّۡ ۡ َعادَةۡ؛ۡتغ.غ َّن
ۡن
َ ۡچ ُچۡ ِي:ٌۡۡمنَ ۡال ِڢط ِر
َۡطن ِ نَوع َّۡ ۡ ِئتغ:ۡيُغَنِي
ن
ⵝⴰⵔⴻⵖⵍⴰ | ⵝⵉⵔⴻⵖⵍⴰ ⵉⵏⵣⵉⵣ
ⵜⴰⵔⴻⵖⵍⴰ ⵢⴰⵎⵜⵙ ⴰ ⵏⵏⵉⵏⵣⵉⵣⴻⵝ
ⵝⵉⵔⵓⵖⵍⴰ ⵖⴻⵏⵏⴰ : ⵜⵖⴻⵏⵏⴰ
ⵀⴰⵔⴰⵖⵍⴰ | ⵀⵉⵔⴰⵖⵍⵉⵡⵉⵏ ⵉⵜⵖⴻⵏⵏⴰ
ⴰⴳⵓⵔⵙⴻⵍ, ⵜⵉⴳⴻⵔⵙⴻⵍⵜ
ⴼⵓⴳⴳⴰⵄ CHANTER (coq)
ⴰⴱⴻⵞⵞⵓⵍ | ⵉⴱⴻⵞⵞⴰⵍ • [MR] ɛuɛeš
• [ŠN] šhuwi
ⵞⴻⵞⵓ ⵢⵉⵟⴰⵏ
→ Les coqs se mirent à chan-
ter : [ŠN] Wallan yaziḍen shu-
CHANT DE LOUANGES wyen.
[MR] ar. lemdiḥ. v. “Chanter”, → Les enfants entendirent les
“Louanger”, “Chant de louanges”, coqs : [ŠN] Arrašen-nni slin ya-
“Panégyriste”. ziḍen šhuwyen.
→ Lorsqu’ils terminent le chant :ۡ ٌۡالديك،
ِ ۡصَا َح
de louanges : [MR] Ma ḥebsen ۡعُعش
lemdiḥ.
ۡ س ُه ِۡو
: َمدَّ َح
َّ
ۡ ۡۡولنۡيَ ِزضنۡس ُهوين:ُۡوك َ َصي ُحۡالدُّي ِ أ َ َخذَۡت
ۡلمدِح
ۡ ِنۡس ِلن ۡيَ ِزضن-ۡۡئ ََّرشن:ۡۡالصبيَانُ ۡالدُّيُوك
ۡ ِ س ِم َع َ
.ۡ َمـۡحبسنۡلمدِح:ِۡحينَ ۡيَ ِقڢُونَ ۡال َمد َح ۡ ۡس ُهوين
ⵍⴻⵎⴷⵉⵃ ⵄⵓⵄⴻⵛ
ⵎⴰ ⵃⴻⴱⵙⴻⵏ ⵍⴻⵎⴷⵉⵃ ⵙⵀⵓⵡⵉ
ⵡⴰⵍⵍⴰⵏ ⵢⴰⵣⵉⴹⴻⵏ ⵙⵀⵓⵡⵢⴻⵏ
CHANTER
ⴰⵔⵔⴰⵛⴻⵏ-ⵏⵏⵉ ⵙⵍⵉⵏ ⵢⴰⵣⵉⴹⴻⵏ
• [ŠN] inziz, hab. ținziz. v. ⵙⵀⵓⵡⵢⴻⵏ
“Louanger”, “Chant de louanges”,
“Panégyriste”.
• [ṢḤ] ar., ɣenna, hab. tɣenna CHARANCON (insecte)
→ Chantons ! f., pl., : [ṢḤ] Yamț [ǦƐ] m., {a}kuz
a nninzizeṯ ! :ۡت
ِۡ ش َۡرا
َۡ ح
َۡ ۡعۡ ِۡمنَۡۡال
ٌۡ ۡۡنَو،ۡ؟
→ Il chante : Itɣenna. ُۡكز
: غنَّىَ
ⴽⵓⵣ
ۡئِن ِزز
ۡۡيَمڅۡئ َـۡنِن ِززث:ِۡلنُغَنِي
144
CHARBON hispanicus, fam. asteraceæ, plante,
elle se cuisine avec des fèves en
• [ṢḤ], [ǦƐ] f., ṯirgin. v. sauce pour accompagner le cous-
“Charbonnière”. cous ou alors cuite à la vapeur
• [ṢḤ], [MƐ] ar., coll., lefḥam puis mélangée au couscous, ég.
elle se cuisine avec des pommes
َ ڢَحْ م َخ
: ش ِبي de terre et “ašnaf”, la moutarde
ۡ ِثِرڨ
ن jaune des champs, elle peut, aussi,
être bouillie puis mélangée avec
ۡلڢ َحم des œufs durs ou liquides chez les
ⵝⵉⵔⴳⵉⵏ Aït Khlifa)
• [ǦƐ] f., taɣeddiwt
ⵍⴻⴼⵃⴰⵎ
• [ǦƐ] f., ṯaɣeddiwṯ
• [ṢḤ] f., tagernina
CHARBON, CARIE (maladie
qui touche les céréales) • [ṢḤ] f., ṯagernina
[XF] f., lekḥila • [XF] f., garnina
َۡ ۡلك ِح:ُۡوب
ل َ ُصيبُ ۡال ُحب ٌ ۡ َم َر،ۡتَڢَحُّم
ِ ضۡي : ٌۡنَبت َۡة،ۡسبَانِ ٌّي ِ سكو ِل، ڨَرْ نِينَة
ْ ِيمس إ
ⵍⴻⴽⵃⵉⵍⴰ ۡ ۡت َغدِوت
ۡ ۡثَغدِوث
CHARBONNIÈRE ۡ َۡت َڨرنِن
[MR] f., tafrant. v. “Charbon”. ۡ َۡثَڨرنِن
ۡ ۡۡت َڢ َرنت: ؟ َۡڨَرنِن
ⵜⴰⴼⵔⴰⵏⵜ ⵜⴰⵖⴻⴷⴷⵉⵡⵜ
ⵝⴰⵖⴻⴷⴷⵉⵡⵝ
CHARDON À GLU (lat. atracty- ⵜⴰⴳⴻⵔⵏⵉⵏⴰ
lis gummifera, syn. carlina gum-
mifera, fam. asteraceæ, plante) ⵝⴰⴳⴻⵔⵏⵉⵏⴰ
• [MƐ] m., ɛaddaḏ ⴳⴻⵔⵏⵉⵏⴰ
• [MS] m., laddad
:ٌۡۡنَبت َة،ۡص ْم ِغ ٌّي
َ أَدَّاد، جَرْ نِيز CHARDON-MARIE (lat. silybum
َۡعدَّذ marianum, fam. asteraceæ, plante)
ۡلَدَّد • [ṢḤ] m., pl., išuken waɣyul
• [MR] m., pl., išuken n waɣyul
ⵄⴰⴷⴷⴰⴸ
• [XF] ar., m., šuk leḥmar
ⵍⴰⴷⴷⴰⴷ
:ٌۡۡنَبت َة،ۡيم ٌّي
ِ س ِل ِبين َم ِر، شوك ْالح َمار
ۡۡوغيُل َ شكنُ ِئ
CHARDON D’ESPAGNE,
SCOLYME D’ESPAGNE, ۡ ۡـۡوغيُلَ شكنۡن ُ ِئ
ÉPINE JAUNE (lat. scolymus ۡ ۡشكۡلح َمر ُ
145
ⵉⵛⵓⴽⴻⵏ ⵡⴰⵖⵢⵓⵍ ۡ ئ َمح َر
ث
ⵉⵛⵓⴽⴻⵏ ⵏ ⵡⴰⵖⵢⵓⵍ ۡۡئِوڨَونۡۡئ ُ ُوسغَر:ِۡيرانۡال ِمح َراث َ ِث
ⵛⵓⴽ ⵍⴻⵃⵎⴰⵔ ۡ ۡكرزن ۡسـ:ۡ ِ ش ِبي ِ َيح ُرثُونَ ۡ ِبالۡ ِمح َرا
َ ث ۡال َخ
ۡ ۡشذ ُّ ُوسغَرۡئُق
ⴰⵙⵖⴻⵔ | ⵉⵙⴻⵖⵔⴰⵡⴻⵏ
CHARDONNERET (fringilla
carduelis, oiseau) ⴰⵙⵖⴰⵔ | ⵉⵙⴰⵖⵔⴰⵏ
• [ṢḤ] m., baqnin ⴰⵙⵖⴰⵔ | ⵉⵙⵖⴰⵔⴻⵏ
• [MS] m., {a}meqnin ⴰⵎⴻⵃⵔⴰⵝ
َ ۡ،َۡحسُّون
:ۡطائِ ٌر ⵉⵡⴳⴰⵡⴻⵏ ⵓⵡⵓⵙⵖⴰⵔ
ۡ ۡبَقنِن ⴿⴻⵔⵣⴻⵏ ⵙ ⵡⵓⵙⵖⴰⵔ ⵓⵇⴻⵛⵛⵓⴸ
ۡمق ِنن
ⴱⴰⵇⵏⵉⵏ CHAT
ⵎⴻⵇⵏⵉⵏ • [ṢḤ] m., amaššu | m., pl.,
imaššwen, f., ṯamaššuṯ | f., pl.,
ṯimaššwin
CHAROGNE
• [MƐ] {a}muš ̣
v. “Cadavre”.
• [MR] m., ammuš
• [MR] m., {a}mmuš
CHARRUE (traditionnel, en bois
d’“aškir” ou “ṯayḏa”) → Le chat est entré chez-vous :
Muš ̣ iḵšem ɣer-wen.
• [ṢḤ], [MR] m., asɣer (ann. : we,
uwu) | m., pl., iseɣrawen. v. : قِ ٌّط
“Soc”, “Araire”, “Age”, “Man- ۡۡث َ َم ُّشثۡ|ۡ ِث َمش ِون،ۡشۡ|ۡ ِئ َمشونُّ ئ َ َم
cheron”, “Accessoirs de la char-
rue”. ُۡمش
• [ṢḤ], [MR] m., asɣar | m., pl., ۡئ َ ُّمش
isaɣran ُّۡمش
• [ṢR] m., asɣar | m., pl., isɣaren ۡون-ۡۡ ُمشۡئكشمۡغر:ۡطۡ ِعندَ ُكم ُّ دَ َخلَۡال ِق
• [MR] ar., m., ameḥraṯ ⴰⵎⴰⵛⵛⵓ | ⵉⵎⴰⵛⵛⵡⴻⵏ, ⵝⴰⵎⴰⵛⵛⵓⵝ |
→ Les bœufs de la charrue : ⵝⵉⵎⴰⵛⵛⵡⵉⵏ
[ṢḤ] Iwgawen uwusɣar.
ⵎⵓⵛ̣
→ Ils labourent à l’aide d’une
charrue en bois : [ṢḤ] Ḵerzen s ⴰⵎⵎⵓⵛ
wusɣar uqeššuḏ.
ⵎⵎⵓⵛ
: ِمحْ َراث
ⵎⵓⵛ̣ ⵉⴿⵛⴻⵎ ⵖⴻⵔ-ⵡⴻⵏ
ۡئ َسغرۡ|ۡئِسغ َرون
ۡئ َسغَرۡ|ۡ ِئ َسغ َرن
ۡئ َسغَرۡ|ۡئِسغَرن
146
CHAT SAUVAGE (felis silves- ۡيرة ۡ َعلَىۡ َعك ِس ۡاب ِن َ ص ِ َط ۡال ُمت ََو ِح ِش ۡق
ِۡ قَ َوائِ ُم ۡال ِق
tris) ۡنس ۡد ۡئِمزڨَن ۡد-ۡضر َ ۡ ۡ ُّمش ۡب َّر:ۡ ِعر ٍس
ۡ ۡنسۡدۡ ِئكملَن-ۡضر َ ۡطحن ُ ِئمش
• [XF], [MƐ] m., mmuš | m., pl.,
muššen ۡيش َ ۡ ير ۡلَدَي ِه ۡذَي ٌل
ُ ط ِوي ٌل ۡيَ ِع ٌ ِط ۡال ُمت ََو ِح ِش ۡ َكب ُّ ال ِق
ۡس ۡئَش َّوض ۡئ َكملَن-ۡۡ ُّمش ۡب َّر ۡغر:ۡ َح َياة ۡ ُمنزَ ِو َية
• [MR] m., mmuš beṛṛa ۡلَۡ ۡودَّۡيعَ س-ۡۡوحد َ ئِڨُّر
• [ṢḤ], [MR] m., mmuš beṛṛan
ⵎⵓⵛⵛ | ⵎⵓⵛⵛⴻⵏ
• [MR] m., buš beṛṛan
ⵎⵓⵛ ⴱⴻⵕⵕⴰ
• [MR] m., ammuš lexla
ⵎⵓⵛ ⴱⴻⵕⵕⴰⵏ
• [MR] m., briru (plus petit que
“buš beṛṛan”) ⴱⵓⵛ ⴱⴻⵔⵔⴰⵏ
→ Animal sauvage avec une ⴰⵎⵎⵓⵛ ⵍⴻⵅⵍⴰ
grosse queue qui touche le sol :
[MR] m., buš berran ⴱⵓⵛ ⴱⴻⵕⵕⴰⵏ
→ La Source du Chat sauvage : ⵝⴰⵍⴰ ⵎⵎⵓⵛ
[MR] top., Ṯala Mmuš.
ⵎⵓⵛⵛⴻⵏ
→ Les Chats sauvages : [XF] top.,
Muššen. ⴰⵥⵔⵓ ⵎⵎⵓⵛ
→La Falaise/Le Rocher du Chat ⵎⵎⵓⵛ ⴱⴻⵕⵕⴰ ⴹⴰⵔ-ⵏⵏⴻⵙ ⴷ
sauvage : [MƐ] Aẓru Mmuš. ⵉⵎⴻⵣⴳⴰⵏ ⴷ ⵉⵎⴻⵛⵟⵓⵃⴻⵏ
→ Le chat sauvage a de petites ⵉⵣⵉⵔⴸⵉ ⴹⴰⵔ-ⵏⵏⴻⵙ ⴷ ⵉⴽⴻⵎⵍⴰⵏ
pattes alors que celles de la
belette sont longues : [MR] ⵎⵎⵓⵛ ⴱⴻⵕⵕⴰ ⵖⵔ-ⴻⵙ ⴰⵛⴻⵡⵡⴰⴹ
Mmuš beṛṛa ḍar-nnes d imezgan d ⴰⴽⴻⵎⵍⴰⵏ ⵉⴳⴳⵓⵔ ⵡⴰⵃⴷ-ⴻⵙ
imešṭuḥen izirḏi ḍar-nnes d ⵡⴰⴷⴷⴰ ⵢⴻⵄⵍⴰ
ikemlan.
→ Le chat sauvage a une longue
queue, il est solitaire, celui-ci est CHATON DU PIN (inflores-
de grande taille : [MR] Mmuš cence)
beṛṛa ɣr-es ašewwaḍ akemlan • [MR] m., azemmuš n tayḏeṯ. v.
iggur waḥd-es wadda yeɛla. “Pin blanc de Provence”.
:ي ٌّ ِق ٌّط بَ ِر، قِ ٌّط متَ َو ِحش • [XF] m., {a}zaɣammuš (chaton
ۡ ُّۡمسۡ|ۡ ُمشن du pin ?)
ۡ ُّمشۡب َّۡر • [XF] f., šettayel
ُّۡمشۡب َّرن : عسِيل َ
ۡبُشۡب َّرن ۡئ َز ُّمشۡنـۡتَيذث
َۡ ئ َ ُّمشۡلخ
ل ۡ ۡزَ َغ ُّمش
ۡبُشۡب َّرن ۡ ۡشتَّيل
ۡ ۡۡثَلَۡ ُّمش:َۡعينُ ۡال ِق ِطۡال ُمت ََو ِح ِش ⴰⵣⴻⵎⵎⵓⵛ ⵏ ⵜⴰⵢⴸⴻⵝ
ۡ ۡۡ ُمشن:ۡش ِة َ طۡال ُمت ََو ِح ُ ط
َ ال ِق ⵣⴰⵖⴰⵎⵎⵓⵛ
ۡ ۡۡئَز ُرۡ ُّۡمش:ۡصخ َرةُۡال ِق ِطۡ ُمت ََو ِح ِش َ
147
ⵛⴻⵜⵜⴰⵢⴻⵍ ⵢⴻⵃⵎⴰ ⵍⵃⴰⵍ
150
ⵏⴻⴽⵏⵉ ⴷ ⵉⵛⴻⵍⵃⵉⵢⵢⴻⵏ ⴷ → Il y a ceux qui revêtent une
ⵉⵚⴰⵍⵃⵉⵢⴻⵏ chemise : [ṢḤ] Illa win tlusan
šuyeṯ.
ⵏⴻⵞⵏⵉⵏ ⴸ ⵉⵎⴰⵣⵉⵖⴻⵏ ⴸ ٌّۡ ۡت َق ِلي ِد،ۡقَ ِميص
:ۡي
ⵉⵛⴻⵍⵃⵉⵢⴻⵏ
ۡشيثۡ|ۡشئُيث
ⵉⵜⵙⵉⵏⵣⵉⵣ ⴱⴰⴱⴰ ⵙ ⵜⵛⴻⵍⵃⵉⵝ
ۡشيت
ⵍⵃⴰⵏⴷⴻⵇ ⵀⴰⴷⵔⴻⵏ ⵀⴰⵛⴻⵍⵃⵉⵝ ۡشيث
َ ُۡئِلَّۡ ِونۡتل:ُۡهنَاكَ ۡ َمنۡيَرتَدِيۡقَ ِۡميصا
ۡ ۡسنۡشئُيث
CHEMIN, SENTIER, ROUTE,
RUE ⵛⴻⵢⵝ | ⵛⵓⵢⴻⵝ
• [ṢḤ], [MƐ], [MR], [ṢR] m., ⵛⵛⴻⵢⵜ
abriḏ (ann. : u) | m., pl., ibriḏen. v. ⵛⵛⴻⵢⵝ
“Rue”.
• [ṢḤ], [MƐ] m., aḇriḏ (ann. : u) | ⵉⵍⵍⴰ ⵡⵉⵏ ⵜⵍⵓⵙⴰⵏ ⵛⵓⵢⴻⵝ
m., pl., iḇriḏen
→ Son chemin : Abriḏ-es. CHEMISE (en coton, utilisée par
→ Ton chemin : Abriḏ-eḵ. les femmes sous la “melḥafa”)
→ Des chemins de Blida : [ṢḤ] qmiǧǧa
Ibriḏen n Llebliḏa. :ۡاء
ِ سَ ِۡخَاصۡ ِللن،ۡقَ ِميص
: ش َِارع، دَرْ ب، َط ِريق َّۡ ق ِم
ج
ۡ ئ َب ِرذۡ|ۡئِب ِرذ
ن ⵇⵎⵉⴵⴵⴰ
ۡ ۡئ َڥ ِرذۡ|ۡئِڥ ِرذن
ۡك-ۡۡئ َب ِرذ:ُۡط ِريقُه
َ
CHÊNAIE
ِ َط ِريقُك
ۡس-ۡۡئ َب ِرذ:ۡۡك،ۡ َ
v. “Chêne vert”.
َۡئِب ِرذنۡنـۡلَّب ِل ۡذ:ۡد ُُروبُ ۡالبُ َليدَة
ⴰⴱⵔⵉⴸ | ⵉⴱⵔⵉⴸⴻⵏ CHÊNE VERT À GLANDS
ⴰⵠⵔⵉⴸ | ⵉⵠⵔⵉⴸⴻⵏ DOUX (lat. quercus rotundifolia,
syn. quercus ballota, fam. fa-
ⴰⴱⵔⵉⴸ-ⴻⵙ gaceæ, arbre)
ⴰⴱⵔⵉⴸ-ⴻⴿ • [MR] m., akerruš n uḏer. v.
“Chêne des garrigues”, “Chêne
ⵉⴱⵔⵉ ⴸⴻⵏ ⵏ ⵍⵍⴱⵍⵉⴸⴰ vert”, “Chêne zéen”, “Chêne-
liège”, “Lichen fruticuleux”,
“Gland doux”, “Cupule”.
CHEMISE • [ṢḤ], [MR] m., aḏer (ann. : u,
• [ṢḤ] ar. ?, sing., šeyṯ | pl., šuyeṯ uwa, wa) | m., pl., aḏren
• [ṢḤ] ar. ?, ššeyt • [ṢḤ], [MS] m., ader (ann. : w)
• [ṢḤ] ar. ?, ššeyṯ • [MR] m., pl., iḏran
• [ṢR] f., aḏern
151
• [ṢR] dim, sing., taḏrent “Chêne zéen”, “Chêne-liège”,
“Lichen fruticuleux”, “Gland
• [ṢR] dim, sing., {ṯ}hadrent doux”, “Cupule”.
• [ṢḤ] ar., m., abelluṭ | dim., sing., • [YƐ] m., {a}kešrid
ṯaḇelluț (ann. : ț, n ț)
• [XF], [MS] f., kešruda
• [MƐ], [MR], [XF] ar., coll., {a,
l}belluṭ → Il y a de petits chênes : [MR]
Illa uškir ameẓgan.
• ar., coll., kerruš lḥurr
َ ۡ،ۡأخضَر ح ْلو
:ٌۡش َج َرة ْ َبلُّوط، س ْن ِديَان أ َ ْخضَرِ
:ٌۡش َجي َرة
ُ ۡ،ۡي ِ ْس ْن ِديَان قر
ٌّ مز ِ
ۡئ َكش ِرد
ۡئ َك ُّرشۡنـۡئُذر
ۡكش ِرد
ۡئ َذرۡ|ۡئ َذرن
ۡ ۡئَدر َكش ُر ۡد
ۡ ۡۡئِلَّۡئُش ِكرۡئ َمزڨَن:ٌۡيرة َ ۡ ٌيُو َجد ُۡ ِسن ِديَانَات
َ ص ِغ
ۡئِذ َرن
ۡ ۡئ َذرن ⴰⴽⴻⵛⵔⵉⴷ
ۡت َذرنت ⴽⴻⵛⵔⵉⴷ
ۡهَدرنت ⴽⴻⵛⵔⵓⴷⴰ
ۡئ َبلُّطۡ|ۡثَبلُّڅ ⵉⵍⵍⴰ ⵓⵛⴽⵉⵔ ⴰⵎⴻⵥⴳⴰⵏ
ۡ ۡبلُّط
ۡك ُّرشۡل ُحر CHÊNE VERT, YEUSE (lat.
ⴰⴽⴻⵔⵔⵓⵛ ⵏ ⵓⴸⴻⵔ quercus ilex, fam. fagaceæ, arbre)
• [ṢḤ], [MR] m., aškir (ann. : u) |
ⴰⴸⴻⵔ | ⴰⴸⵔⴻⵏ [ṢḤ] m., pl., iškar. v. “Chêne vert
ⴰⴷⴻⵔ à gland doux”, “Chêne des gar-
rigues”, “Chêne zéen”, “Chêne-
ⵉⴸⵔⴰⵏ liège”, “Lichen fruticuleux”,
“Gland doux”, “Cupule”.
ⴰⴸⴻⵔⵏ
• [ṢḤ], [MR] m., ašḵir (ann. : u)
ⵜⴰⴸⵔⴻⵏⵜ • [MR] m., iškir
ⵀⴰⴷⵔⴻⵏⵜ • [ṢḤ] m., išker
ⴰⴱⴻⵍⵍⵓⵟ | ⵝⴰⴱⴻⵍⵍⵓⵜⵙ • [MR] m., ašiker (ann. : u)
ⴱⴻⵍⵍⵓⵟ • [ṢḤ] m., pl., iškra
ⴽⴻⵔⵔⵓⵛ ⵍⵃⵓⵔⵔ • [ṢḤ] dim., sing., ṯaškirt | dim.,
pl., ṯiškirin
• [MR], [MƐ], [ṢḤ] dim., ṯašḵirṯ
CHÊNE DES GARRIGUES,
CHÊNE KERMÈS (lat. quercus • [ṢḤ] dim., pl., ṯaškarin
coccifera, fam. fagaceæ, arbris- • [MS] m., axlif | m., pl., ixelfan
seau)
• [ṢḤ], [MR], [ṢR] m., akerruš
• [MR] m., akešrid. v. “Chêne vert (ann. : u)
à gland doux”, “Chêne vert”,
152
• [ṢḤ] m., akerraš (ann. : u) ۡ ُّئ َك ُّرشۡئ ُ َحل
ڢ
• [ṢḤ] m., {a}kerraš ۡ ۡئَش ِكر:ۡ ض ُر ۡبَلُّوطا ۡ ُحلوا
َ يُث ِم ُر ۡالسِن ِديَانُ ۡاۡلَخ
ۡ ۡئِصنَعۡنـۡئَبلُّطۡذۡ ِئ ِم ِزذ
• [XF], [ṢḤ], [MS], [ǦƐ] m.,
{a}kerruš ⴰⵛⴽⵉⵔ | ⵉⵛⴽⴰⵔ
• [ṢḤ], [MS], [ǦƐ], [XL] f., ⴰⵛⴿⵉⵔ
kerruša
• [XF], [MS], [XL] f., pl., karrušet ⵉⵛⴽⵉⵔ
• [XF], [MS] m., pl., kraraš ⵉⵛⴽⴻⵔ
→ Chêne vert qui donne des ⴰⵛⵉⴽⴻⵔ
glands amers :
ⵉⵛⴽⵔⴰ
• [ṢḤ], [MR], [ṢR] m., akerruš
(ann. : u) ⵝⴰⵛⴽⵉⵔⵜ | ⵝⵉⵛⴽⵉⵔⵉⵏ
• [ṢḤ] m., akerruš uḥalluf ⵝⴰⵛⴿⵉⵔⵝ
→ Le chêne vert donne des ⵝⴰⵙⴽⴰⵔⵉⵏ
glands doux : [ṢḤ] Ašḵir iṣnaɛ n
abelluṭ ḏ imiẓiḏ. ⴰⵅⵍⵉⴼ | ⵉⵅⴻⵍⴼⴰⵏ
َ ۡ،ۡس ْن ِديَان أ َ ْخضَر
:ٌۡش َج َرة ِ ⴰⴽⴻⵔⵔⵓⵛ
ۡ ۡئ َش ِكرۡ|ۡئِشكَر ⴰⴽⴻⵔⵔⴰⵛ
ۡئ َش ِكر ⴽⴻⵔⵔⴰⵛ
ۡ ۡئِشكر
ⴽⴻⵔⵔⵓⵛ
ۡئَشِكر
ⴽⴻⵔⵔⵓⵛⴰ
ۡئِش ِكر
ⴽⴰⵔⵔⵓⵙⴻⵜ
ئِشك َۡر
ۡثَش ِكرتۡ|ۡثِش ِك ِرن ⴽⵔⴰⵔⴰⵛ
ۡثَش ِكرث ⴰⴽⴻⵔⵔⵓⵛ
ۡثَشك َِرن ⴰⴽⴻⵔⵔⵓⵛ ⵓⵃⴰⵍⵍⵓⴼ
ۡئِخ ِلڢۡ|ۡئِخلڢَن ⴰⵛⴿⵉⵔ ⵉⵚⵏⴰⵄ ⵏ ⴰⴱⴻⵍⵍⵓⵟ ⴸ
ۡئَك ُّرش ⵉⵎⵉⵥⵉⴸ
ۡئَك َّرش
ۡك َّرش CHÊNE ZÉEN (lat., quercus
canariensis, syn. quercus mir-
ۡك ُّرش beckii, fam. fagaceæ, arbre)
ۡش َۡ ك ُّر • [MS] f., tašt | f., pl. taštiwin. v.
ۡ ۡك َُّرشت “Chêne vert à gland doux”,
“Chêne des garrigues”, “Chêne
ۡك َر َرش vert”, “Chêne-liège”, “Lichen
:ۡض ٌرۡ ُم ٌّر
َ طۡأخ ٌ ۡبَلُّو،ٌِۡسن ِديَانَة fruticuleux”, “Gland doux”, “Cu-
pule”.
ۡئَك ُرش
153
• [MR] m., f., tašta ۡ ۡۡثَڢرنَنث،ۡئ َڢرنَن
• [MƐ] f., pl., ṯaštiwin ۡڢرنن
• [ǦƐ] f., pl., taštwin ۡتَڢرنَنث
• [ǦƐ] f., pl. tištiwi ۡ ۡڢرنَن
:ٌۡش َج َرة ٌّ س ْن ِديَان َك َن ِار
َ ۡ،ۡي ِ ۡ َۡڢرنَن
ۡ ۡت َشتۡ|ۡتَشتِ ِون ۡتَڢرنَنت
ۡ َۡت َشت ۡئ َك ُّرشۡئُڢرنَن
ۡ ۡثَشتِ ِون ُ ئ َق
ۡشر
ۡ ۡت َشتِ ِون ⵅⵏⵓⵛ
تِشتِ ِۡو ⴰⴼⴻⵔⵏⴰⵏ, ⵝⴰⴼⴻⵔⵏⴰⵏⵝ
ⵜⴰⵛⵜ | ⵜⴰⵛⵜⵉⵡⵉⵏ ⵜⴰⴼⴻⵔⵏⴰⵏⵝ
ⵜⴰⵛⵜⴰ ⵜⴰⴼⴻⵔⵏⴰⵏⵜ
ⵝⴰⵛⵜⵉⵡⵉⵏ ⴼⴻⵔⵏⴰⵏⴰ
ⵜⴰⵛⵜⵡⵉⵏ ⴼⴻⵔⵏⴰⵏ
ⵜⵉⵛⵜⵉⵡⵉ ⴰⴽⴻⵔⵔⵓⵛ ⵓⴼⴻⵔⵏⴰⵏ
ⴰⵇⵛⵓⵔ
CHÊNE-LIÈGE (lat. quercus
suber, fam. fagaceæ, arbre)
• [XF] m., {a}xnuš CHENILLE (thaumetopœa, in-
secte)
• [ṢḤ], [MR] m., afernan, [ṢḤ]
dim., sing., ṯafernanṯ (ann. : tf). v. • [MR] m., aburebbu
“Chêne vert à gland doux”, • [ṢḤ], [MS], [XF] m.,
“Chêne des garrigues”, “Chêne {a}burebbu
vert”, “Chêne zéen”, “Lichen fru-
ticuleux”, “Gland doux”, “Cu- :ۡت
ِۡ ش َۡرا
َۡ ح ٌۡ ۡۡنَو،ۡيَرْ قَة
َۡ ۡعۡ ِۡمنَۡۡال
pule”. ۡ ُّۡئَبُرب
• [MR], [MS], [ṢḤ] m., {a, ۡ ُّۡبُرب
l}fernan
ⴰⴱⵓⵔⴻⴱⴱⵓ
• [ṢḤ] dim, sing., tafernanṯ (ann. :
tf) ⴱⵓⵔⴻⴱⴱⵓ
• [MR] dim, sing., tafernant
• [ST] dim, sing., fernana CHER ÊTRE
• m., akerruš ufernan • [ṢḤ] ar., ɣlay
• [MS], [XF] m., aqšur (ann. : u, • [MR] ar., ɣla
w, ya). v. “Écorce”, “Liège”.
→ Le bois est cher : [ṢḤ] Lluḥ
َ ۡ،َۡبلُّوط ِڢ ِلي ِن ٌّي
:ٌۡش َج َرة yeɣlay.
ۡخنُش
154
→ La vie est chère : [MR] additionne de “zquq ̣ u”̣ et d’huile
Ṯamɛišt ṯaɣla. d’olive)
: غا ِليًاَ َكَان • [MR] m., ašeršem
ۡغلَي • [XF] m., {a}šeršem
َۡ غ
ل ِ ۡ ُحبُوبُ ۡالقَمحِۡ َمطبُوخَةٌۡ َعلَىۡالبُخ،ۡ؟
:َۡار
ۡۡلُّحۡيغلَي:ٌۡشبِيَّ ِةۡغَا ِليَة
َ اۡلل َوا ُحۡال َخ ۡ ۡئ َشرشم
ل ٌ
َۡ ۡثَم ِعشتۡثَغ:ۡشةُۡغَا ِليَة َ ال َم ِعي ۡ ۡشرشم
ⵖⵍⴰⵢ ⴰⵛⴻⵔⵛⴻⵎ
ⵖⵍⴰ ⵛⴻⵔⵛⴻⵎ
ⵍⵍⵓⵃ ⵢⴻⵖⵍⴰⵢ
ⵝⴰⵎⵄⵉⵛⵜ ⵝⴰⵖⵍⴰ CHEVAL
• [ṢḤ] m., aḵiḏaṛ (ann. : u) | m.,
pl., iḵiḏaṛen
CHERCHER
• [ṢḤ], [MƐ] m., aḵidar (ann. : u)
[ṢḤ], [MƐ] rzu, hab. rezzu. v.
“Rechercher”. • [ṢḤ], [MƐ], [MR] m., akiḏar |
m., pl., iḵiḏar
→ Qu’es-tu en train de chercher
? : [ṢḤ], [MƐ] Matta la ṯrezzuḍ ? • m., pl., iḵuḏaṛen. v. “Jument”.
→ Que cherches-tu ? : [ṢḤ] • [MS] m., {a}kidar
Mațța ql-aḵ ṯrezzuḍ ? • [MS] m., {a}kaydar
→ Je cherche des figues de Ber- • [ṢḤ], [MR] m., aserḏun, f., ta-
bérie mûres : La rezzuɣ ṯazarin serḏunt (ann. : ț). v. “Mulet”.
yiṛumiyen ig uwwan.
• [MR] m., sing., lɛuḏ | m., pl.,
ۡ َعادَةۡ؛ۡر ًّۡز.ۡر ُۡز: َث ع َْن َ بَح laɛwed
ۡۡ َمتَّ ۡلَـۡثر ُّزض:ۡث ُ َعنۡ َماذَاۡت َب َح • [MS], [MR] m., agmar (ann. :
ۡ ئ َكۡثر ُّزضۡۡ؟-ۡۡ َم َّڅۡقل:ۡثۡ؟ ُ َعنۡ َماذَاۡتَب َح w), f., tagmart (ann. : te)
ۡۡلَـۡر ُّزغ ۡثَزَ ِرن:ۡ ٍَاضج ِ ين ۡشَو ِكي ٍۡن ٍ ث ۡ َعن ۡ ِتُ أَب َح • [MR] top., m., {a}serḥan
ۡ ِۡي ُر ِمينۡئِڨۡئ ُ َّون → Le Col du Cheval : [MS] top.
ⵔⵣⵓ Tizi Wegmar
→ Je n’ai pas vendu ce cheval :
ⵎⴰⵜⵜⴰ ⵍⴰ ⵝⵔⴻⵣⵣⵓⴹ [ṢḤ] U znuzix aḵiḏaṛ-ayyi.
ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵇⵍ-ⴰⴸ ⵝⵔⴻⵣⵣⵓⴹ ? → Le petit de la jument :
ⵍⴰ ⵔⴻⵣⵣⵓⵖ ⵝⴰⵣⴰⵔⵉⵏ • [MR] m., mmi-s tegmart.
ⵢⵉⵕⵓⵎⵉⵢⴻⵏ ⵉⴳ ⵓⵡⵡⴰⵏ • [MR] m., mmi-s n țerḏunt.
ۡ : ِحصَان
CHERCHEM (chez les Aït Khli- ۡئ َ ِكذَرۡ|ۡئِ ِكذَرن
fa, il s’agit de graines de blé
cuites à la vapeur auxquelles on ۡئ َ ِكدَر
155
ۡ ۡئ َ ِكذَرۡ|ۡئِ ِكذَر ⴰⴽⴻⴵⴼⵓⴼ | ⵀⵉⴽⴻⴵⴼⵓⴼⵉⵏ
ۡئِ ُكذَرن
ۡ ِۡكدَر CHEVEU
ۡ ۡكَيدَر [ŠN] m., {ṯa}akeǧfufṯ. v. “Che-
ۡ ۡۡت َسرذنت،ۡۡئ َسرذُن
ُ veux”, “Chevelure”.
ۡلعُذۡ|ۡلَع َود ۡۡهَكجڢُڢث: شع َْرة
َ
ۡۡتَڨ َمرت،ۡۡئ َڨ َۡمر ⴰⴽⴻⴵⴼⵓⴼⵝ
ۡ ۡسر َحن
ۡ ۡۡوڨ َۡمر
َ ۡتِ ِز:ۡانِ ص َ ۡث َنِيَّةُۡال ِح CHEVEUX, POIL, CRIN
ۡ ئ-ۡۡئُـۡزنُ ِزخۡئَ ِكذَر:َۡۡصان
ِ َي َ لَمۡأَ ِبعۡال ِح • [ṢR], [ŠN] m., anzaḏ | m., pl.,
inzaḏen
ۡ :ۡيرۡال َڢ َر ِس ُ ص ِغَ
• [ṢḤ] m., ašekuk
ۡ ۡسۡنـۡتڨ َمرت-ِۡم
• ar., coll., ašɛar
ۡسۡنـۡڅرذُنت-ِۡم
• [ṢḤ], [MƐ] ar., coll., ššɛar. v.
ⴰⴿⵉⴹⴰⵕ | ⵉⴿⵉⴸⴰⵕⴻⵏ “Chevelure”.
ⴰⴽⵉⴷⴰⵔ : شعْر َ
ⴰⴽⵉⴸⴰⵔ | ⵉⴿⵉⴸⴰⵔ ۡئ َنزَ ذۡ|ۡئِنزَ ذن
ⵉⴿⵓⴸⴰⵔⴻⵏ ۡئ َش ُكك
ۡئ َشعَر
ⴽⵉⴷⴰⵔ
ۡشۡ َعر
ⴽⴰⵢⴷⴰⵔ
ⴰⵏⵣⴰⴸ | ⵉⵏⵣⴰⴸⴻⵏ
ⴰⵙⴻⵔⴸⵓⵏ, ⵜⴰⵙⴻⵔⴸⵓⵏⵜ
ⴰⵛⴻⴽⵓⴽ
ⵍⵄⵓⴸ | ⵍⴰⵄⵡⴻⴷ
ⴰⵛⵄⴰⵔ
ⴰⴳⵎⴰⵔ, ⵜⴰⴳⵎⴰⵔⵜ
ⵛⵛⵄⴰⵔ
ⵙⴻⵔⵃⴰⵏ
ⵜⵉⵣⵉ ⵡⴻⴳⵎⴻⵔ
CHEVILLE (anatomie)
ⵓ ⵣⵏⵓⵣⵉⵅ ⴰⴿⵉⴸⴰⵕ-ⴰⵢⵢⵉ • [ṢR] f., ṯaḵɛaburṯ | f., pl.,
ⵎⵎⵉ-ⵙ ⵏ ⵜⴻⴳⵎⴰⵔⵜ ṯiḵɛabar
ⵎⵎⵉ-ⵙ ⵏ ⵜⵙⴻⵔⴸⵓⵏⵜ • [ṢḤ], [MƐ] ar., f., ṯikɛabeț. v.
“Anneau de cheville”.
: َكعْب، َاحل ِ ك
CHEVELURE ۡثَك َعبُرثۡ|ۡ ِثك َع َبر
[ŠN] m., {ṯa}akeǧfuf | m., pl., ۡثِك َعبڅ
{ṯi}hikeǧfufin
ۡۡئَكجڢُڢۡ|ۡهِكجڢُ ِڢن: شعْر
َ ⵝⴰⴿⵄⴰⴱⵓⵔⵝ | ⵝⵉⴿⵄⴰⴱⴰⵔ
ⵝⵉⴽⵄⴰⴱⴻⵜⵙ
156
CHEVILLE (outil, longue, en ۡۡث ُ ِغضڅ،ۡۡئ ُ ِغض
bois, servant à maintenir
l’“azaglu”) ⵉⵖⵉⴹ | ⵉⵖⵉⴹⴻⵏ
[MR] f., ṯaxlalṯ ⵉⵖⵉⴷ
ِ ِط ِويلَةٌ ۡ ِل َربط ۡالن
ۡ:ۡ ير َ ۡ ٌ ۡقِطعَةٌ ۡ َخ َشبِيَّۡة،ۡ َوتَد ⵓⵖⵉⴹ, ⵝⵓⵖⵉⴹⵜⵙ
ۡثَخلَلث
ⵝⴰⵅⵍⴰⵍⵝ CHEVRELLE, CHEVRETTE
v. f. “Chevreau”.
CHÈVRE
• f., [ṢḤ] ṯaɣaț (ann. : țɣ, tɣ) | CHEVRETTE
[ṢḤ], [MƐ] f., pl., tiɣeṭṭen (ann. :
țɣ, tɣ). v. “Bouc”, “Chevreau”. v. “Chevrelle”.
• [MR] f., taɣat | f., pl., tiɣeṭṭin
• [MR] f. pl., tiɣeṭṭan CHEZ pr. aff., prép., AVOIR
• [ṢḤ], [MƐ] f., tɣaṭ [ṢḤ], [MƐ] ɣer. v. prép. “Dans”.
→ Les chèvres dans la région : → Chez/Dans moi, J’ai : [ṢḤ]
[ṢḤ] Ṯiɣeṭṭen g ṯmurṯ. Ɣer-i, Ḏeg-i.
: َما ِع َزة → Chez/Dans toi, Tu as m., :
[ṢḤ] Ɣer-ek, Ḏeg-ek.
ۡثَغَڅۡ|ۡتِغططن
→ Chez/Dans toi, Tu as f., : [ṢḤ]
ۡتَغَتۡ|ۡتِغ ِطن Ɣer-em, Ḏeg-em.
ۡ ۡطنَّ تِغ
→ Chez/Dans lui/elle, Il/Elle a :
ۡتغَط [ṢḤ] Ɣer-es, Ḏeg-es.
ⵝⴰⵖⴰⵜⵙ | ⵜⵉⵖⴻⵟⵟⴻⵏ → Chez/Dans nous, Nous avons :
ⵝⴰⵖⴰⵜ | ⵜⵉⵖⴻⵟⵟⵉⵏ • [ṢḤ], [MƐ] Ɣer-na, Ḏeg-na.
• [MƐ] Ɣer-naɣ.
ⵜⵉⵖⴻⵟⵟⴰⵏ
→ Chez/Dans vous, Vous avez
ⵜⵖⴰⵟ m., : [ṢḤ], [MƐ] Ɣer-wen, Ḏeg-
wen.
CHEVREAU (âgé d’un an) → Chez/Dans vous, Vous avez f.,
:
• [ṢḤ], [MƐ], [MR], [ṢR] m., iɣiḍ
| m., pl., iɣiḍen. v. “Chèvre”, • [ṢḤ] Ɣer-wenț, Ḏeg-wenț.
“Bouc”. • [ṢḤ], [MƐ] Ɣer-ḵemmeṯ.
• [MR] m., iɣid → Chez/Dans eux, Ils ont : [ṢḤ]
• [ṢḤ] m., uɣiḍ, f., ṯuɣiḍț Ɣer-sen, Ḏeg-sen.
: َج ْدي → Chez/Dans elles, Elles sont :
[ṢḤ] Ɣer-senț, Ḏeg-senț.
ۡئِ ِغضۡ|ۡئِ ِغضن
ِۡئ ِغد
157
]→ Moi, j’ai un figuier : [ṢḤ ⴰⵏⵖⴻⵔ-ⵏⴰ, ⴸⴻⴳ-
Nekkini ɣer-i yišt n enneqleṯ n
țazert. ⵖⴰⵏⵖⴻⵔ-
→ Il a un figuier : [ṢḤ] Ɣr-es ⵏⴻⵡⵖⴻⵔ-ⵡⴻⵏ, ⴸⴻⴳ-
ṯazarṯ.
ⵙⵜⵏⴻⵡⵖⴻⵔ-ⵡⴻⵏⵜⵙ, ⴸⴻⴳ-
→ En lui : [MR] Ḏig-es.
ⵝⴻⵎⵎⴻⴿⵖⴻⵔ-
→ Nous n’avons pas : [ṢḤ] U
ɣer-na ḵ. ⵏⴻⵙⵖⴻⵔ-ⵙⴻⵏ, ⴸⴻⴳ-
→ Nous avons : [MƐ] La ɣer-na. ⵙⵜⵏⴻⵙⵖⴻⵔ-ⵙⴻⵏⵜⵙ, ⴸⴻⴳ-
ِع ْندَ : ⵏ ⵝⴻⵍⵇⴻⵏⵏⴻ ⵏ ⵜⵛⵉⵢ ⵉⵏⴻⴽⴽⵉⵏⵉ ⵖⴻⵔ-
غۡرۡ ⵜⵔⴻⵣⴰⵙⵜ
ِعندِيۡۡ:يغرۡ-ئِيۡۡ،ذڨۡ-ئِي ⵝⵔⴰⵣⴰⵝ ⵙⴻⵖⵔ-
ِعندَكَ ۡۡ:غرۡ-كۡۡ،ذڨۡ-كۡ ⵙⴻⴸⵉⴳ-
ِعندَ ِكۡۡ:غرۡ-مۡۡ،ذڨۡ-مۡ
ⴿ ⴰⵏⵓ ⵖⴻⵔ-
ِعندَهُِۡ ۡ،عندَهَاۡۡ:غرۡ-سۡۡ،ذڨۡ-سۡ
ⴰⵏⵍⴰ ⵖⴻⵔ-
ِعندَنَاۡ:
غرۡ-نَ ۡۡ،ذڨۡ-نَۡ
CHEZ QUI ? pr., inter.
غرۡ-نَغۡ ۡ
? [ṢḤ], [MƐ] Wiɣer
ِعندَ ُكمۡۡ:غرۡ-ونۡۡ،ذڨۡ-ونۡ
? → Chez qui êtes-vous entrés
ِعندَ ُك َّنۡ: ? m., : [ṢḤ], [MƐ] Wiɣer ṯuḍfem
غرۡ-ونڅۡۡ،ذڨۡ-ونڅۡ ? → Chez qui a-t-il passé la nuit
غرۡ-كمثۡ ? : [MƐ] Wiɣer insa
ِعندَهُمۡۡ:غرۡ-سنۡۡ،ذڨۡ-سنۡ → Chez qui resteras-tu vivre ? :
? [ṢḤ] Wiɣer a țzeḏɣeḍ
ِعندَه َُّنۡۡ:غرۡ-سنڅۡۡ،ذڨۡ-سنڅۡ
ِع ْندَ َم ْن ِ ۡ:وغرۡ
احد ٌۡۡ:ن ِك ِنۡغرۡ-ئِـۡ ِيشتۡنـۡنقلثۡ ۡو ِ
ين َ ِليۡتِ ٌ
ِعندَۡ َمنۡدَخَلتُمِۡ ۡ:وغرۡثُضڢمۡ
ينۡۡ:غرۡ-سۡثَزَ رثۡ ش َج َرةۡالتِ ِ ِعندَهُۡ َ
ضىۡاللَّيلَةِۡ ۡ:وغرۡئِن َۡ
س عندَۡ َمنۡأَم َ ِۡ
ڢِي ِهۡۡ:ذِڨۡ-سۡ ۡ
ثِۡ ۡ:وغرۡئَـۡڅزذغضۡ ست َم ُك ُ
ِعندَۡ َمنۡ َ
َماۡ ِعندَنَاۡۡ:ئُـۡغرۡ-نَ ۡكۡ
ⵔⴻⵖⵉⵡ
ِعندَنَاۡۡ:لَـۡغرۡ-نَۡ
ⵎⴻⴼⴹⵓⵝ ⵔⴻⵖⵉⵡ
ⵔⴻⵖ
ⴰⵙⵏⵉ ⵔⴻⵖⵉⵡ
ⵉⵖⴻⵔ-ⵉ, ⴸⴻⴳ-
ⴹⴻⵖⴸⴻⵣⵙⵜ ⴰ ⵔⴻⵖⵉⵡ
ⴽⴻⵖⴻⵔ-ⴻⴽ, ⴸⴻⴳ-
ⵎⴻⵖⴻⵔ-ⴻⵎ, ⴸⴻⴳ-
ⵙⴻⵖⴻⵔ-ⴻⵙ, ⴸⴻⴳ-
158
CHIC, ÉLÉGANCE ۡ ۡئ َق ُژنۡ|ۡئِقژن
[ṢḤ] ar., lhemma ۡطن َ ِئ
ۡۡله َّم: أَنَاقَة ۡضن َ ِئ
ⵍⵀⴻⵎⵎⴰ ُ َ ۡث:ۡ شوڢ ۡ؟
ۡسم َڅ ۡنـ ُ ِصوڢۡ ۡإِبَات ۡإ ُّ ۡ مسند ۡنت َاع
سۡتخ َّزرۡ؟ َ تَضُڅۡتن
ۡۡو َماۡصبتشۡبشۡنض َرب ُ طارڨ َ الدَّارۡمعَم َرةۡم
CHICORÉE SAUVAGE, CHI- ۡۡت َز َّق ۡت ُّچرۡسـۡ ِئڨض َمن ۡئُـۡث ُ ِڢخۡش ۡ َبش:ۡ الك ََّلب
CORÉE AMÈRE (lat. cichorium ۡضن
َ ثۡ ِي َ ُئ
intybus, fam. asteraceæ, plante)
ۡۡئ َق َژوۡئ َملَّل:ۡض ٌ كَلبٌ ۡأَب َي
• [MS] f., tamerzuga
ⴰⵇⵊⵓⵏ | ⵉⵇⵊⴰⵏ
• [MS] f., šlaḍa
:ٌۡۡنَبت َة،ۡه ْندبَاء بَ ِريَّة ⴰⵇⵊⴰⵡ | ⵉⵇⵊⴰⵡⴻⵏ
َۡ ت َمر ُز
ڨ ⵉⵟⴰⵏ
َۡ َشل
ض ⵉⴹⴰⵏ
ⵜⴰⵎⴻⵔⵣⵓⴳⴰ ⵜⴰⵙⵓⵎⵜⵙⴰ ⵏ ⵜⴰⴹⵓⵜⵙ ⵜⴻⵏⵙⴰ
ⵜⵅⴻⵥⵥⴰⵕ
ⵛⵍⴰⴹⴰ
ⵜⴰⵣⴻⵇⵇⴰ ⵜⴻⵞⵞⵓⵔ ⵙ ⵉⴳⴻⴹⵎⴰⵏ ⵓ
ⵝⵓⴼⵉⵅ ⵛ ⴱⴰⵛ ⵓⵝⴰ ⵢⵉⴹⴰⵏ
CHIEN
ⴰⵇⵊⴰⵡ ⴰⵎⴻⵍⵍⴰⵍ
• m., aqjun | m., pl., iqjan. v.
“Chiot”.
• [ṢḤ], [MƐ], [MR], [ǦƐ] m., CHIEN DE CHASSE
aqjaw | m., pl., iqjawen [MS] m., {a}čemlul
• [MƐ], [MR] m., pl., iṭan
َ ك َْلب
ۡ ۡۡشملُل: صيْد
• [MR] m., pl., iḍan
ⵛⴻⵎⵍⵓⵍ
→ Un traversin en laine passant
la nuit à guetter ? (i.e., le
chien) : [ṢḤ] dev., Tasumța n CHIFFA (ville de la région de
taḍuț tensa txeẓẓaṛ ? (aqjaw) Blida)
→ La maison est pleine de • [ṢḤ] Ššifeṯ
bâtons mais je ne pas de quoi
battre les chiens (se dit d’une • Šiffeṯ
personne ayant beaucoup • Šeffeṯ
d’enfants ne servant à rien) :
[MR] prov. Tazeqqa teččur s :ۡۡ َمدِينَةٌۡ ِل ِو ََل َيةُۡالۡبُلَيدَة،ۡشڢَّة
َّ ال
igeḍman u ṯufix š baš uṯa yiḍan. ۡ ِۡشڢث
→ Un chien blanc : [ǦƐ] aqjaw ۡ ۡشڢۡث ِۡ
amellal
ۡشڢث
: ك َْلب
ۡ ۡئ َق َژوۡ|ۡئِق َژون ⵛⵛⵉⴼⴻⵝ
159
ⵛⵉⴼⴼⴻⵝ : ش َْيء
ⵛⴻⴼⴼⴻⵝ ۡسۡ|ۡثَغَو ِس ِون َ ثَغَو
ۡت َ َح ِجثۡ|ۡ ِت َح ِج ِثن
CHIOT :ۡأَع ِطنِيۡشَيئا
• [MƐ] m., aqujan | m., pl., iqujan. ۡئِـۡثَغَو ِس ِون-ۡسۡ|ۡئُش َ ئِـۡثَغَو-ۡئُش
v. “Chien”. ۡئِيِۡثَغَو ِس ِون-ۡسۡ|ۡىكڢ َ ئِيِۡثَغَۡو-ۡىكڢ
• [MR] m., aqjaw ašṭutaḥ َۡ ۡ ِيشتۡڅغَو:ۡاحد
س ِ ۡو
َ شَي ٌء
: جَرْ و ۡ ۡدۡتِ َح ِجثِن-ۡۡڅڢرن:ۡيُخبِئُونَ ۡڢِي َهاۡأَشيَاء
ۡۡئقُ َژنۡ|ۡ ِئقُ َژن ⵝⴰⵖⴰⵡⵙⴰ | ⵝⴰⵖⴰⵡⵙⵉⵡⵉⵏ
ُ ئ َق َژوۡئَش
ۡطت َح ⵜⴰⵃⴰⴵⵉⵝ | ⵜⵉⵃⴰⴵⵉⵝⵉⵏ
ⴰⵇⵓⵊⴰⵏ | ⵉⵇⵓⵊⴰⵏ ⵓⵛ-ⵉ ⵝⴰⵖⴰⵡⵙⴰ |ⵓⵛ-ⵉ
ⴰⵇⵊⴰⵡ ⴰⵛⵟⵓⵜⴰⵃ ⵝⴰⵖⴰⵡⵙⵉⵡⵉⵏ
ⴻⴿⴼ-ⵉⵢⵉ ⵝⴰⵖⴰⵡⵙⴰ |-ⴻⴿⴼ-ⵉⵢⵉ
CHOLÉRA ⵝⴰⵖⴰⵡⵙⵉⵡⵉⵏ
• bušḥiḍ ⵢⵉⵛⵜ ⵜⵙⵖⴰⵡⵙⴰ
• m., abušḥiḍ ? ⵜⵙⴻⴼⴼⵔⴻⵏ-ⴷ ⵜⵉⵃⴰⴵⵉⵝⵉⵏ
: يرا
َ كو ِل
ۡبُش ِحض CHOUETTE
ۡئَبُش ِحض • [ŠN] f., {ṯ}habuḵṯ | f., pl.,
ⴱⵓⵛⵃⵉⴹ {ṯ}hibuḵṯin
• [ŠN] f., {ṯ}hbugṯ
ⴰⴱⵓⵛⵃⵉⴹ
: بو َمة
َۡهبُكثۡ|ۡ ِهبُكثِن
CHOSE, OBJET
ۡ ۡهبُڨث
• [ṢḤ], [MƐ] f., ṯaɣawsa | [ṢḤ], f.,
pl., ṯaɣawsiwin ⵀⴰⴱⵓⴿⵝ | ⵀⵉⴱⵓⴿⵝⵉⵏ
• [ṢḤ] ar., f., taḥaǧiṯ | f., pl., ⵀⴱⵓⴳⵝ
tiḥaǧiṯin
→ Donne-moi quelque chose :
CHRÉA (toponyme récurent en
• [ṢḤ] sing., Uš-i ṯaɣawsa. | pl., Algérie et dans le Petit Atlas, le
Uš-i ṯaɣawsiwin. plus connu étant celui du village
• [MƐ] sing., Eḵf-iyi ṯaɣawsa. | pl., et du col dans sa partie occiden-
Eḵf-iyi ṯaɣawsiwin. tale, les significations les plus
sérieuses à retenir sont : “col de
→ Une chose : [MƐ] Yišt țɣawsa. montagne” ou “petite construction
→ Ils y cachent des choses : polygonale”)
[ṢḤ] Țeffren-d tiḥaǧiṯin.
160
[ṢḤ] top., Šriɛeṯ. v. “Construc- CHUTE D’EAU
tion”. v. “Cascade”.
→ C’est un porteur d’eau de
l’époque à Šriɛeṯ dans le Petit
Atlas occidental : Nettan ḏ CIEL, HAUTEUR, PLAFOND
aḥemmal n waman ḏeg ussan n (d’une maison)
ziḵ ḏi Šriɛeṯ ḏeg Waṭlas ameẓgan
aɣerbi. • [ṢḤ], [MƐ], [ŠN], [ṢR] m.,
ajenna (ann. : u) | [ṢḤ] m., pl.,
ۡ:ۡ ۡإِحدَى ۡبَلَ ِديَات ۡ ِو ََل َية ۡالبُلَيدَة،ۡ ش ِريعَة َّ ال ijenwan
ۡش ِرعث
• [ṢḤ] m., {a}jenna
ۡضى ۡڢِي ۡش ِرعثۡ ۡڢِي َ ام ُل ۡ َماءٍ ۡڢِي ۡ َما ۡ َم
ِ ه َُو ۡ َح
• [XF] m., igenni
ۡ ۡنتَّن ۡذ ۡئ َح َّمل ۡنـ:ۡ ِ ير ۡالغَربِي َّ اۡلَطلَ ِس ۡال
ِۡ ص ِغ
ۡۡوطلَس َ ۡزك ۡ ِذ ۡش ِرعثۡ ۡذڨ ِ َو َۡمن ۡذڨ ۡئُسَّن ۡنـ → Monte en haut ! : [MƐ] Ali ɣ
ِۡ ئ َمزڨنۡۡئَغر
ب ujenna !
ⵛⵔⵉⵄⴻⵝ → Vers le haut :
ⵏⴻⵜⵜⴰⵏ ⴸ ⴰⵃⴻⵎⵎⴰⵍ ⵏ ⵡⴰⵎⴰⵏ ⴸⴻⴳ • [ṢḤ] Ɣer ujenna.
ⵓⵙⵙⴰⵏ ⵏ ⵣⵉⴿ ⴸⵉ ⵛⵔⵉⵄⴻⵝ ⴸⴻⴳ • [MR] I ɣ ujen.
ⵡⴰⵟⵍⴰⵙ ⴰⵎⴻⵥⴳⴰⵏ ⴰⵖⴻⵔⴱⵉ
: س ْقڢ َ ، ٌّ علو، س َماء َ
ۡنۡ|ۡئِژن َون َّۡ ۡئ َژ
CHRÉTIEN َّۡ ژ
ن
v. “Étranger”. ِۡ ئِڨ
ن
ُ َ َ َ
َّۡ ۡئ َ ِلۡغـۡئژ:ۡاِصعَدۡإِلىۡاۡلعلى
ن
CHRYSANTHÈME DE
MYKONOS (lat. coleostephus :ۡاء
ِ س َم َّ ِإلَىۡال
myconis, fam. asteracea, plante, َّۡ غرۡئُژ
ن
les feuilles de cette plante sont
consommées chez les Aït Moussa, ۡ ۡئِـۡغـۡئُژن
à consommer avec modération car ⴰⵊⴻⵏⵏⴰ | ⵉⵊⴻⵏⵡⴰⵏ
elle provoquerait des vertiges et
des hallucinations) ⵊⴻⵏⵏⴰ
• [ǦƐ] m., azḏuḏ ⵉⴳⴻⵏⵏⵉ
• [ǦƐ] m., azḏuz ⴰⵍⵉ ⵖ ⵓⵊⴻⵏⵏⴰ
• [MS] m., belazdud
ⵖⴻⵔ ⵓⵊⴻⵏⵏⴰ
:ٌۡۡنَبت َة،ۡ؟
ⵉ ⵖ ⵓⵊⴻⵏ
ۡئ َزذُذ
ۡئَزذُز
CIGALE
ۡبلَزدُد
• [MR] m., abẓiẓ | [MR], [ṢR] m.,
ⴰⵣⴸⵓⴸ pl., ibẓiẓen. v. “Criquet”, “Saute-
relle”, “Cymbaliser”.
ⴰⵣⴸⵓⵣ
• [XF] m., {a}bẓiẓ
ⴱⴻⵍⴰⵣⴷⵓⴷ
161
• [MƐ] ẓẓetš ۡ.ۡ ان ِ ۡ ُهنَاكَ ۡنَو َع.ۡ ُب ۡيُش ِب ُهه ِ ُۡمث َل ۡال ُجند ِ يزُ الزِ
• [MR] ẓẓeṭš ۡض َها ُ ۡوبَع َ ٌض َها ۡ ُۡملَ َّونَة ُ ۡوبَع َ صڢ َرا ٌء َ ۡ ض َها ُ بَع
ٌۡۡوغَيرهَا ۡ ُمح َم َّرة َ ٌ ض َّرة َ ض َها ۡ ُمخ ُ ۡو َبع َ ٌُم َبرقَشَة
• [ṢR], m., arjuj ۡۡئ َب ِزز ۡئِ َّل ۡئ َم ۡلژ َرذ:ۡص ِغيرهَا َاۡو
َ َ ه يرُ َو ُهنَاكَ ۡ َك ِب
ۡئِشبه ۡ ِد ۡلژ َرذ ۡئِ َّل ۡ ِسن ۡنـ ۡصنَڢ ۡئِون ۡد ۡئَو َرغ
→ Dès neuf heures la cigale ۡلۡئ َُزڨَّغۡئِ َّلۡئ َمق َرن َّۡ ِئِونۡدۡئِبرقَشۡئِ َّلۡدۡئ َزڨزَ وۡئ
commence à cymbaliser (i.e., ۡ ۡطح ُ ِئلَّۡئ َمش
chanter) jusqu’à quinze heures
voir jusqu’au coucher du soleil, ۡۡالربِيعِ ۡبَعدَ ۡذَلِكَ ۡيُغَاد ُِر َّ يَظ َه ُر ۡال ُجندُبُ ۡڢِي
on la retrouve dans les pinèdes ۡ سث ُ د ۡ ِد ۡڅڢ-ل ِۡ ۡئ َب ِزز ۡ ِئ ِڅ:ۡ ب َ ڢ ۡالعُش ُّ ِعندَ َما ۡ َي ِج
là ou se trouve les pins : [MR] ۡ ۡئُم َبعدۡ َمـۡئِقَّرۡلحشِشۡئ َـۡئِ ُرح
Abẓiẓ ma țelḥag tesɛa wass a ibḏu ِۡۡو ِۡد ۡ ِئڅ َع َّو ۡد َّ يز ۡ ِڢي ۡال ُ ۡالز
“jjjjjjjjj” ɣir ar ṯlaṯa ula ɣir ar َ ۡزطش:ۡ شم ِس ِ يُغ َِني
َۡهڢُكث
lmaɣreb waḏi ițili-d di ṯmurṯ n
ṣnuber anda gellan ṣnuber. ⴰⴱⵥⵉⵥ | ⵉⴱⵥⵉⵥⴻⵏ
→ La cigale est comme la ⴱⵥⵉⵥ
sauterelle, elle lui ressemble. Il y
en a deux sortes. Certaines sont ⵥⵥⴻⵜⵞ
jaunâtres, certaines sont
bariolées, certaines verdâtres et ⵥⵥⴻⵟⵛ
d’autres rougeâtres, il y en a des ⴰⵔⵊⵓⵊⵓ
grandes comme des petites :
[MR] Abẓiẓ illa am lejraḏ išebbeh ⴰⴱⵥⵉⵥ ⵎⴰ ⵜⵙⴻⵍⵃⴰⴳ ⵜⴻⵙⵄⴰ
di lejraḏ illa sin n ṣnaf iwen d ⵡⴰⵙⵙ ⴰ ⵉⴱⴸⵓ “ⵊⵊⵊⵊⵊⵊⵊⵊⵊ”
awraɣ iwen d iberqaš illa d
azegzaw illa azuggaɣ illa ⵖⵉⵔ ⴰⵔ ⵝⵍⴰⵝⴰ ⵓⵍⴰ ⵖⵉⵔ ⴰⵔ
ameqqran illa amešṭuḥ. ⵍⵎⴰⵖⵔⴻⴱ ⵡⴰⴸⵉ ⵉⵜⵙⵉⵍⵉ-ⴷ ⴷⵉ
ⵝⵎⵓⵔⵝ ⵏ ⵚⵏⵓⴱⴻⵔ ⴰⵏⴷⴰ ⴳⴻⵍⵍⴰⵏ
→ La cigale fait son apparition
au printemps ensuite elle s’en va ⵚⵏⵓⴱⴻⵔ
lorsque l’herbe sèche : [MR] ⴰⴱⵥⵉⵥ ⵉⵍⵍⴰ ⴰⵎ ⵍⴻⵊⵔⴰⴸ
Abziz ițili-d di țefsuṯ umbaɛd ma ⵉⵛⴻⴱⴱⴻⵀ ⴷⵉ ⵍⴻⵊⵔⴰⴸ ⵉⵍⵍⴰ ⵙⵉⵏ
iqqar leḥšiš a iṛuḥ.
ⵏ ⵚⵏⴰⴼ ⵉⵡⴻⵏ ⴷ ⴰⵡⵔⴰⵖ ⵉⵡⴻⵏ ⴷ
→ La cigale cymbalise (litt. : ⵉⴱⴻⵔⵇⴰⵛ ⵉⵍⵍⴰ ⴷ ⴰⵣⴻⴳⵣⴰⵡ
chante) au soleil : [MR] Ẓẓeṭš ⵉⵍⵍⴰ ⴰⵣⵓⴳⴳⴰⵖ ⵉⵍⵍⴰ ⴰⵎⴻⵇⵇⵔⴰⵏ
wadi ițɛawwa di hafukṯ.
ⵉⵍⵍⴰ ⴰⵎⴻⵛⵟⵓⵃ
: ِزيز
ⴰⴱⵣⵉⵣ ⵉⵜⵙⵉⵍⵉ-ⴷ ⴷⵉ
ۡئ َب ِززۡ|ۡئِب ِززن ⵜⵙⴻⴼⵙⵓⵝ ⵓⵎⴱⴰⵄⴷ ⵎⴰ ⵉⵇⵇⴰⵔ
ۡب ِزز ⵍⴻⵃⵛⵉⵛ ⴰ ⵉⵕⵓⵃ
ۡزتش ⵥⵥⴻⵟⵛ ⵡⴰⴷⵉ ⵉⵜⵙⵄⴰⵡⵡⴰ ⴷⵉ
ۡزطش ⵀⴰⴼⵓⴽⵝ
ۡئ َر ُژژ
ۡصبَاحاۡ ِإلَىۡالثَّا ِلثَ ِة
َ ۡيۡمنَ ۡالتَّا ِسعَ ِة ُ ۡالز
ِ ِيزۡيُغَن ِ ُ يَبدَأ CIGOGNE
ِۡشم ِسۡن َِجدُهُۡڢِيۡغَابَات َّ غ ُروبۡال َّ َ
ُ ۡساءۡأوۡ َحتى َ َم
ُۡۡوس ۡئَـ ۡئِبذ [MR] m., abellareǧ | m., pl.,
َ ۡئَب ِۡزز ۡ َمـ ۡتل َحڨ ۡتس َع:ۡ صنَوبَ ِر َّ ال ibellaraǧ
ۡث ۡئ ُ َل ۡ ِغر ۡل َمغرب َ َ”ژژژژژژژژژۡ“ ِغر ۡئ َر ۡثل
ۡ ۡدۡدِۡث ُمرثۡنـۡصنُبرۡئ َندَۡڨلَّنۡصنُبر-ل ِۡ َوذِۡئِ ِڅ ۡۡئَبلَّرجۡ|ۡئِۡبلَّرج: لَ ْق َلق
162
ⴰⴱⴻⵍⵍⴰⵔⴻⴵ | ⵉⴱⴻⵍⵍⴰⵔⴻⴵ • [ṢḤ] f., ṯajebbanț
• [MƐ] {ṯa}ǧebbanț
CIL • [MR] {ṯ}hajebbanṯ
• [ṢR], [ŠN] m., abel | m., pl., • [ǦƐ] f., ṯajebbanṯ
abliwen : َم ْقبَ َرة
• [MƐ] ššifer ۡثِمقۡڥرڅ
: ِر ْمش ۡت َجبَّنتۡ|ۡ ِتج َّب ِنن
ۡئ َبلۡ|ۡئ َب ِلون ۡثَژبَّنت
ِۡشڢر ۡثَژب َبنڅ
ⴰⴱⴻⵍ | ⴰⴱⵍⵉⵡⴻⵏ ۡجبڅ
ⵛⵛⵉⴼⴻⵔ ۡئ َژب َبنث
ۡ ۡثَژبَّنث
CIME, SOMMET (de la mon- ⵝⵉⵎⴻⵇⵠⴻⵔⵜⵙ
tagne)
ⵜⴰⴵⴻⴱⴱⴰⵏⵜ | ⵜⵉⴵⴻⴱⴱⴰⵏⵉⵏ
• [MR] f., taquntišt | [ǦƐ] f., pl.,
tiqunša. v. “Tête”. ⵝⴰⵊⴻⴱⴱⴰⵏⵜ
• [ṢḤ], [MR], [MƐ] m., ixf ⵝⴰⵊⴻⴱⴱⴰⵏⵜⵙ
: َرأْس ْال َجبَ ِل، قِمَّة ا ْل َجبَ ِل ⴵⴻⴱⴱⴰⵏⵜⵙ
َۡ تَقُنتِشتۡ|ۡ ِتقُن
ش
ⵀⴰⵊⴻⴱⴱⴰⵏⵝ
ۡ ۡئِخڢ
ⵝⴰⵊⴻⴱⴱⴰⵏⵝ
ⵜⴰⵇⵓⵏⵜⵉⵛⵜ | ⵜⵉⵇⵓⵏⵛⴰ
ⵉⵅⴼ CIRE D’ABEILLE (sécrétée par
les abeilles, elles l’utilisent pour
construire les rayons à miel,
CIME (d’un arbre) l’homme l’utilise pour ses vertus
[MR] f., čaɛta diverses), BOUGIE
َّ ِقمَّة ال
: شج ََر ِة [ṢḤ] ar., šmaɛ. v. “Abeille noire”.
ََۡچعت : ش ْمعَةَ
ⵞⴰⵄⵜⴰ ۡش َمع
ⵛⵎⴰⵄ
CIMETIÈRE
• [ṢḤ] ar., f., ṯimeqḇerț CISEAUX
• ar., f., taǧebbant | ar., f., pl., [ṢḤ] ar., lemqeṣ. v. “Pince”.
tiǧebbanin ٌّ َِمق
ۡ ۡۡلمقص: ص
• [MR] ar., f., ṯajebbant ⵍⴻⵎⵇⴻⵚ
163
CISTE À FEUILLE DE SAUGE, • [ǦƐ] m., akunda
CISTE DEMELLE (lat. cistus
salviifolius, fam. cistaceæ, • [ǦƐ] f., ṯakundawṯ
arbuste) • [XF] f., baɛušet ḍḍamen (nom-
• [ṢḤ] f., tuzzalț. v. “Romarin”. mée ainsi car pour la bonne sai-
son)
• [ṢḤ], [MS], [XF] f., tuzzala
ِ ۡنَوع،ۡد ْعسوقَة
:ٌِۡۡمنَ ۡال َحش ََرات
• [MS] f., tazzult ۡڥَڥُر
• [ǦƐ] f., tuzzalṯ َۡئ َِمن
:ٌۡش َجي َرة ِ يميَّة ْاْلَوْ َر
ُ ۡ،ۡاق ِ قرَّ ْيضَة
ِ مر َئ َ ُكن ۡد
ۡ ۡت ُ َّزلڅ ۡث َ ُكندَوث
َۡ ت ُ َّز
ل َۡبعُشتۡضَّمن
ۡت َُّزلت
ⵠⴰⵠⵓⵔ
ۡ ۡت ُ َّزلث
ⴰⵎⵉⵏⴰ
ⵜⵓⵣⵣⴰⵍⵜⵙ
ⴰⴽⵓⵏⴷⴰⵡ
ⵜⵓⵣⵣⴰⵍⴰ
ⵝⴰⴽⵓⵏⴷⴰⵡⵝⵜ
ⵜⴰⵣⵣⵓⵍⵜ
ⴱⴰⵄⵓⵛⴻⵜ ⴹⴹⴰⵎⴻⵏ
ⵜⵓⵣⵣⴰⵍⵝ
COMBATTANT, RÉSISTANT
CITRON
[MƐ] ar., m., amuǧahed | m., pl.,
v. “Citronier”. imuǧahden
→ Nos combattants qui sont
CITRONIER (lat. citrus limon, encore en vie : [ṢḤ] Imuǧahden-
fam. rutaceæ, arbuste), CITRON enna wiḏ ur ušin.
(fruit du citrus limon, agrume) : مجَا ِهد
• [MR] ar., f., taqareṣt ۡئ َ ُم َج َهدۡ|ۡ ِئ ُم َجهدن
• [MR] ar., {l}qares َۡ ۡ ِئ ُم:ۡ ُم َجا ِهدِينَا ۡالَّذِينَ ۡ َعلَى ۡقَي ِد ۡال َح َيا ِة
ۡ َّن-ۡجهدن
:ٌۡۡوثَم َرة ُ ۡ،ۡلَيْمون ۡ ِۡوذۡئُرۡئُشِن
َ ٌ ش َجي َرة
ۡتَقَرصت ⴰⵎⵓⴵⴰⵀⴻⴷ | ⵉⵎⵓⴵⴰⵀⴷⴻⵏ
ۡقَرس ⵉⵎⵓⴵⴰⵀⴷⴻⵏ-ⴻⵏⵏⴰ ⵡⵉⴸ ⵓⵔ ⵓⵛⵉⵏ
ⵜⴰⵇⴰⵔⴻⵚⵜ
ⵇⴰⵔⴻⵙ CONVULSION (qui arrive, e.g.,
chez les chèvres après avoir con-
sommé les fruits toxiques de “ir-
COCCINELLE (insecte) wiz”)
• [ǦƐ] m., ḇaḇur [ṢḤ] m., aglal (ann. : wa)
• [MR] f., amina
164
→ Il a des convulsions : [ṢḤ] ۡ َكبَ َۡو
Yuɣalț waglal. :ۡب
ِ ضۡال َح ِلي
ِ َاصۡ ِل َمخ ٌّ قَرعٌۡخ
ۡ ۡۡئَڨلَل: شنُّجَ َت
َ ثَخ
سيثۡئ ُ ِۡغ
ۡۡوڨلَل
َ ۡيُغَلڅ:ٍۡشنُّ َجات
َ َُصيبُهُۡت
ِ ي ۡ سيثۡئِيِ ِۡغ َ ثَخ
ⴰⵇⵍⴰⵍ ۡ ۡۡو َمن َ ۡثَخ:ۡاء ٌّ قَرعٌۡخ
َ سيث ِ َاصۡبِال َم
ⵢⵓⵖⴰⵍⵜⵙ ⵡⴰⴳⵍⴰⵍ ⵝⴰⵅⵙⴰⵢⵝ | ⵝⵉⵅⵙⴰⵢⵉⵏ
ⵜⴰⵅⵙⴰⵢⵜ
COURGE MUSQUÉE,
COURGE DOUBEURRE, ⵀⴰⵅⵙⴰⵢⵝ
COURGE BUTTERNUT (lat. ⴰⵅⵙⴰⵢⵝ
cucurbita moschata, fam. cucurbi-
taceæ, plante), COURGE ⵝⴰⵅⵙⴰⴿⵝ
GOURDE, CALEBASSE (lat.
lagenaria siceraria, fam. cucurbi- ⴽⴰⴱⵓⵢⴰ
taceæ, plante), BARATTE
ⴽⴰⴱⴰⵡⴰ
• [ṢḤ], [ǦƐ] f., ṯaxsayṯ | f., pl.,
ṯixsayin. v. “Courgette”, ⵝⴰⵅⵙⴰⵢⵝ ⵓⵖⵉ
“Potiron”, “Courge éponge”. ⵝⴰⵅⵙⴰⵢⵝ ⵉⵢⵉⵖⵉ
• [MR], [XF] f., taxsayt
ⵝⴰⵅⵙⴰⵢⵝ ⵡⴰⵎⴰⵏ
• [ṢḤ] f., {ṯ}haxsayṯ
• [ŠN] f., {ṯ}axsayṯ
COURGE ÉPONGE, LUFFA
• [ŠN] f., ṯaxsaḵṯ (lat. luffa ægyptiaca, fam.
• [MS] m., kabuya cucurbitaceæ, plante)
• [MS] m., kabawa [ṢḤ] f., ṯaxsayṯ iseɣwan. v.
“Éponge végétale”, “Corde”,
→ Calebasse (pour le barattage du “Courge musquée”, “Courgette”,
lait) : “Potiron”.
• [ṢḤ] f., ṯaxsayṯ uɣi :ٌۡۡنَبت َة،ۡڨَرْ عَة ْال َحبَل
• [ṢḤ] f., ṯaxsayṯ iyiɣi ۡسيثۡئِسغ َون َ ثَخ
→ Calebasse (pour l’eau) : ⵝⴰⵅⵙⴰⵢⵝ ⵉⵙⴻⵖⴰⵏ
[ṢḤ] f., ṯaxsayṯ waman
: ٌۡنَبت َۡة،ۡڨَرْ عَة COURGE GOURDE
ۡ ۡس ِين
َ سيثۡ|ِۡۡثخ َ ثَخ v. “Courge musquée”.
ۡ ۡسيت َ ت َخ
ۡسيث َ هَخ COURGETTE CULTIVÉE,
ۡسيث َ ئ َخ COURGE (lat. cucurbita pepo,
fam. cucurbitaceæ, plante)
ۡسكث َ ثَخ
• [ṢḤ] f., ṯaxsayṯ meššuḵ. v.
ۡ ُي َۡ َكب “Courge”, “Potiron”, “Courge
éponge”.
165
• [MS] f., glilša CLÉ
• [MS] f., qlilša [MR] f., ṯasaruṯ | f., pl., ṯisura
• [MS] coll., qlilš س َۡر َ َ ۡث: ِم ْڢتَاح
ُ س ُرثۡ|ۡ ِث
:ٌۡۡنَبت َة،ۡسىَ كو ⵝⴰⵙⴰⵔⵓⵝ | ⵝⵉⵙⵙⵓⵔⴰ
ۡ ۡشك ُّ سيثۡم َ ثَخ
َۡ ڨ ِلل
ش CLÉMATITE FLAMMETTE
َۡ ق ِلل
ش (lat. clematis flammula, fam. ra-
nunculaceæ, plante)
ۡق ِللش
• [ṢḤ] m., azenzu
ⵝⴰⵅⵙⴰⵢⵝ ⵎⴻⵛⵛⵓⴿ • [MS], [XF] m., {a}zenzu
ⴳⵍⵉⵍⵛⴰ :ٌۡۡنَبت َۡة،َۡظيَّان َل َهبِ ٌّي
ⵇⵍⵉⵍⵛⴰ ئ َزن ُۡز
ⵇⵍⵉⵍⵛ ۡ زن ُۡز
ⴰⵣⴻⵏⵣⵓ
CLAIE ⵣⴻⵏⵣⵓ
v. “Séchoir à figue”.
CLOU
CLAIR DE LUNE [ṢR] ar., m., amesmir | m., pl.,
• [MƐ] f., ṯiziri. v. “Lune”. imesmar
• [ṢR] f., ṯaziri ْ ِم
ۡۡئ َمس ِمرۡ|ۡئِمس َمر: س َمار
: ضوْ ء ْالقَ َم ِر َ ⴰⵎⴻⵙⵎⵉⵔ | ⵉⵎⴻⵙⵎⴰⵔ
ثِ ِز ِۡر
ث َ ِز ِۡر COCHON
ⵝⵉⵣⵉⵔⵉ v. “Sanglier”.
ⵝⴰⵣⵉⵔⵉ
CŒUR
CLAN • [ṢḤ], [MR], [ṢR] m., ul (ann. :
uwu, g) | m., pl., ulawen. v. “Axe
v. “Famille”. vertical”.
• [MƐ], [ŠN] m., ul | m., pl., ula-
CLARTÉ (du jour), PLEIN SO- wen
LEIL, CHALEUR → Le sang du cœur : [ṢḤ], [ṢR]
[ŠN] m., azil Iḏammen uwul.
َّ ۡال،ۡار : قَ ْلب
ۡۡئ َِزل: ارة
َ ۡح ََر،ۡشم ِس ِ ۡالنَّ َه،ۡضوْ ء
َ
ۡئُلۡ|ۡئُلَون
ⴰⵣⵉⵍ
ۡئُلۡ|ۡئُلَون
166
ۡۡئِذَمنۡۡئ ُ ُول:ۡب
ِ دَ ُمۡالقَل → Coin de la maison situé à
l’extérieur : m., aɣeddu wexxam.
ⵡⵓⵍ | ⵓⵍⴰⵡⴻⵏ v. “Tige végétale”.
ⵡⵓⵍ | ⵓⵍⴰⵡⴻⵏ → Coin intérieur de la maison :
ṛukneṯ uwexxam
ⵉⴸⴰⵎⵎⴻⵏ ⵓⵡⵓⵍ
→ Je suis parti en suivant le
bord de la montagne : [ṢḤ]
CŒUR DE PALMIER NAIN Ṛuḥeɣ rrif rrif.
• [ṢḤ], [MƐ] ar., {l}jummʷar. v. :ۡ...ۡل ِۡ ۡال َج َب،ۡ َطرْ ڢ ش َْيء، حَاڢَة، َزا ِو َية
“Palmier nain”. ۡ ُّئ َغ ۡد
• [MS] ǧemmara ِۡرڢ
• [MS] ǧummara ۡ ۡۡئ َغدُّۡو َّخم:َِّۡاخ ِليَّةُۡ ِللبَيت
ِ الزا ِويَةُۡالد َّ
• [MS] ǧummayra ۡۡركنثۡئُو َّخم:ِۡ ُ َار ِج َّيةُۡلل َبيت ِۡ الزا ِو َيةُۡالخ َّ
• f., taǧemmart ۡۡرڢ ُ ذَهَبتُ ۡأَتَّبِ ُعۡ َحاڢَةَۡال َجبَ ِل
ِ ۡرڢ ِ ۡرحغ:ۡ
• [ŠN], [ṢR] m., user | m., pl., ⴰⵖⴻⴷⴷⵓ
usran
: ج َمار، لبُّ النَّ ِخي ِل ⵔⵉⴼ
ُۡژم َور ⴰⵖⴻⴷⴷⵓ ⵡⴻⵅⵅⴰⵎ
ۡ ج َّم َۡر ⵕⵓⴽⵏⴻⵝ ⵓⵡⴻⵅⵅⴰⵎ
ۡ ُج َّم َۡر ⵕⵓⵃⴻⵖ ⵔⵔⵉⴼ ⵔⵔⵉⴼ
ۡ ُج َّمي َۡر
ۡت َجۡ َّمرت COGNASSIER (lat. cydonia
ۡئُسرۡ|ۡئُس َرن oblonga, fam. rosaceæ, arbuste),
COING (fruit du cydonia
ⵊⵓⵎⵎⵯⴰⵔ oblonga)
ⴵⴻⵎⵎⴰⵔⴰ • [ṢḤ] f., taḵṯunya
ⴵⵓⵎⵎⴰⵔⴰ • [ṢḤ] f., ṯaḵṯuniya
ⴵⵓⵎⵎⴰⵢⵔⴰ • [MR] m., aɣeṣṣaṣ
• [ṢḤ] ar., sferjel
ⵜⴰⴵⴻⵎⵎⴰⵔⵜ
→ Je me souviens d’un
ⵓⵙⴻⵔ | ⵓⵙⵔⴰⵏ cognassier au milieu du patio de
la maison : Mekṯiɣ-d f yišt n
nneqleṯ n țeḵṯunya ṯuɣa-ț ḡ mmas
COIN, ANGLE (de la maison, wuxxam.
…), BORD (d’une montagne)
:ٌۡۡوثَم َرة
َ ٌ ش َجي َرة
ُ ۡ،ۡسڢَرْ جَل َ
• [ṢḤ] m., aɣeddu
َۡ ت َكثُن
ي
• [ṢḤ] rif
َۡ ثَكثُ ِن
ي
ۡ ۡصص َّ ئَغ
167
ۡ سڢرج
ل • [MR], [ǦƐ] m., azrar | m., pl.,
izurar
ۡس ِط
َ ۡو َ سڢَر َج ِل ۡاللَّتِي ۡكَانَت ۡ ِڢيَّ ش َج َرةَۡالَ ۡ أَتَذَ َّك ُر
ۡيَ نُ ثك ـۡڅ ۡن ثلقـۡن ۡن ت ش ي
ِ ۡـ ۡڢ د- غ
ۡ ث
ِ ك ۡم:ۡ ت
ِ َاءۡالبَيِ ڢِن : قِ ََلدَة
ۡۡو َّخمُ څۡڨـۡ َّمس-ث ُ َۡغ ۡئ َح ِزرۡ|ۡئِحز ِررن
ⵜⴰⴿⵝⵓⵏⵢⴰ ۡ ۡئ َز َررۡ|ۡ ِئ ُز َرر
ⵝⴰⴿⵝⵓⵏⵉⵢⴰ ⴰⵃⴻⵣⵔⵉⵔ | ⵉⵃⴻⵔⵣⵔⵉⵔⵏ
ⴰⵖⴻⵚⵚⴰⵚ ⴰⵣⵔⴰⵔ | ⵉⵣⵓⵔⴰⵔ
ⵙⴼⴻⵔⵊⴻⵍ
ⵎⴻⴽⵝⵉⵖ-ⴷ ⴼ ⵢⵉⵛⵜ ⵏ ⵏⵏⴻⵇⵍⴻⵝ ⵏ COLLIER (traditionnel)
ⵜⵙⴻⴿⵝⵓⵏⵢⴰ ⵝⵓⵖⴰ-ⵜⵙ ⴴ ⵎⵎⴰⵙ • [MR] f., tašarket n usxab
ⵡⵓⵅⵅⴰⵎ
• [MR] m., asxab
• [XF] m., {a}sxab
COING
ٌّ ۡتَق ِلي ِد،ِۡق ََلدَة
:ۡي
v. “Cognassier”.
ۡ ۡت َشركتۡنـۡئ َسخَب
ۡ ۡئ َسخَب
COL (relief)
ۡ ۡسخَب
• [ṢḤ], [MƐ], [MS], [MR], [WZ],
[XF], [ǦƐ], [ǦƐ] f., ṯizi | f., pl., ⵜⴰⵛⴰⵔⴽⴻⵜ ⵏ ⵓⵙⵅⴰⴱ
ṯizza
ⴰⵙⵅⴰⴱ
• [MR] f., tizi
ⵙⵅⴰⴱ
• [ṢḤ] f., pl., {ṯ}hizza
• [MS] f., timisext
COLLIER (composé de clous de
: َم َمرٌّ َجبَ ِلي، ثَنِيَّة girofle et de perles en forme de
ثِ ِزۡ|ۡثِ َّۡز graine de blé)
ۡ تِ ِۡز • [MR] f., tašarket
َّۡ ه
ِز • [XF] m., xnag
ۡ ۡتِ ِمسۡخت ٌّ ۡتَق ِلي ِد،ِۡق ََلدَة
:ۡي
ⵝⵉⵣⵉ| ⵝⵉⵣⵣⴰ ۡ ۡت َشركت
ۡ ۡخنَڨ
ⵜⵉⵣⵉ
ⵜⴰⵛⴰⵔⴽⴻⵜ
ⵀⵉⵣⵣⴰ
ⵅⵏⴰⴳ
ⵜⵉⵎⵉⵙⴻⵅⵜ
170
َّ بِ َه ِذ ِه، َِمثْ َل َٰذَ ِلك
: الط ِر َيق ِة → Nous disons comme vous,
vous disez comme nous : [ṢḤ]
ئَ َّۡم Neḵni neqqar am ḵenni ḵenni
ۡئ َ َّمن ṯeqqarem am neḵni.
سنۡئَ َّۡم َّ يَرتَد ُونَ ۡ َم ََّلبِساۡبِ َه ِذهِۡال
َ ُثنۡتل-ۡث ُ َۡغ:ۡط ِريقَ ِة → Les femmes âgées comme les
َّ َّثۡبِ َه ِذهِۡال
ُ ُكلُّنَاۡنَتَ َحد hommes âgés : [ṢḤ] Timɣarin am
ۡ ۡۡ ُكلۡن َهدَّرۡئَمن:ۡط ِريقَ ِة imɣaren.
ⴰⵎⵎⴰ → Je le vis nu comme au jour
ⴰⵎⵎⴻⵏ où il est né : [ṢḤ], [MƐ] Zrix ḏ
aqeddiḏ ɣer maš ilul.
ⵝⵓⵖⴰ-ⵝⴻⵏ ⵜⵍⵓⵙⴰⵏ ⴰⵎⵎⴰ : ِمثْ َل
ⴽⵓⵍⵍ ⵏⵀⴰⴷⴷⴰⵔ ⴰⵎⵎⴻⵏ َۡمك
َۡمك
COMME, TEL QUE ۡ َۡمش
• [ṢḤ] mak ۡئَم
• [ṢḤ] maḵ ۡ ۡب َحل
• [ṢḤ], [MƐ] maš ۡحل َۡ م
• [ṢḤ], [MR] am َّ
ۡۡزكۡئ َمۡلبَهۡ ِكڢۡ ِكڢ ِ ۡئ َم:ۡار َحةۡتشَابِهُۡاليَو َم ُ ُ ِ َالب
• [MS] bḥal َّۡئ َمۡث َ ۡد:ِِۡمثلَۡ َه ِذه
• [ṢḤ], [ṢR] mḥal ۡۡزكۡل َحل ِ ۡئ َم:ۡ َس َبق َ ِۡمثلَۡ ِڢي َما
→ Autrefois ou aujourd’hui ۡۡئَمۡكنِم:ِۡمثلَ ُكم
c’est pareil : [ṢḤ] Am ziḵ am
llabah kif kif. ۡل ِۡ ۡئ َمۡئِض:ۡار َح ِة ِ َِمثلُۡالب
→ Comme celle-ci : [MR] Am ۡ:ۡ ان َّۡ ِيم
ِ ۡالز َم ِ سائُنَاۡت َصنَ ُع ۡ ُخبز
ِ اۡمث َل ۡقَد َ َِمازَ الَت ۡن
ṯadda ِ َّنۡڅڨنۡئ َغ ُرمۡب َحلۡئُسَّنۡن-ۡلخَلث
ۡـۡزك
→ Comme jadis : [MR] Am ziḵ ُۡئِن-ۡۡ َمكۡۡئِنَّنۡ ِئ َمولَن:ۡۡوا ِلدَيَّا
َ وَل ِن َ َُك َماۡكَانَاۡيَق
lḥal. ۡۡئ َك:ۡ َ َك َماۡ َيقُولُون-ۡنَّن
→ Comme vous : [MR] Am ken- ۡ ۡۡ َمكۡۡسنَن:ۡ ََك َماۡ َيعلَ ُمون
nim.
ۡ ۡنك ِن ۡنقَّر ۡئَم ۡك ِن:ۡ ۡمثلَنَا ِ َۡوتَقُولُون َ ۡمثلَ ُكم ِ نَقُو ُل
→ Comme hier : [ṢḤ] Am iḍelli. ِۡ ك ِنۡثقَّرمۡئ َمۡنك
ن
→ Nos femmes continuent de ۡۡتِمغ َِرن:ۡ َُۡالر َجا ِلۡال ُمسِنِينِ ۡمثل ِ ُسا ُءۡال ُم ِسنَّات َ ِالن
faire du pain comme jadis : ۡئ َمۡئِمغَرن
Lxaleṯ-nna țeggen aɣrum bḥal
ussan n ziḵ. ۡۡز ِرخ ۡذ ۡئ َقدِذ ۡغر:ۡ ۡو ِلدَ ۡڢِي ِه ُ ارياۡ َكيَو ِم ِ َرأَيتُهُۡ َع
َۡمشۡئِلُل
→ Comme disaient mes parents
: [ṢḤ] Maḵ innan imawlan-inu.
→ Comme ils te disent : [ṢḤ] ⵣⵔⵉⵅ ⴸ ⴰⵇⴻⴷⴷⵉⴸ ⵖⴻⵔ ⵎⴰⵛ
Maḵ nnan-ak. ⵉⵍⵓⵍ
→ Comme ils savent : [ṢḤ] Maḵ ⵎⴰⴽ
snan.
171
ⵎⴰⴿ • [ṢḤ] Maḵin ?
ⵎⴰⵛ • [ṢḤ], [MR] Ameḵ ?
ⴰⵎ • [ṢḤ], [MƐ], [MR] Mamek ?
• [ṢḤ] Mameḵ ?
ⴱⵃⴰⵍ
• Mațța ?
ⵎⵃⴰⵍ
→ Comment est le chemin qui
ⴰⵎ ⵣⵉⴿ ⴰⵎ ⵍⵍⴰⴱⴰⵀ ⴽⵉⴼ ⴽⵉⴼ mène d’ici à Blida ? : [ṢḤ] Ma-
mek illa ubriḏ ițawin sa ɣ Llebliḏa
ⴰⵎ ⵝⴰⴷⴷⴰ ?
ⴰⵎ ⵣⵉⴽ ⵍⵃⴰⵍ → Comment vas-tu ? :
ⴰⵎ ⴽⴻⵏⵏⵉⵎ • Mamek ṯelliḍ ?
ⴰⵎ ⵉⴹⴻⵍⵍⵉ • Aql-aḵ bxir ?
ⵍⵅⴰⵍⴻⵝ-ⵏⵏⴰ ⵜⵙⴻⴳⴳⴻⵏ ⴰⵖⵔⵓⵎ • [ṢḤ] Mak aql-aḵ ?
ⴱⵃⴰⵍ ⵓⵙⵙⴰⵏ ⵏ ⵣⵉⴿ • [ṢḤ] Mak aqlay-k ?
ⵎⴰⴿ ⵉⵏⵏⴰⵏ ⵉⵎⴰⵡⵍⴰⵏ-ⵉⵏⵓ • [MƐ] Mamek aql-aḵ ?
ⵎⴰⴿ ⵏⵏⴰⵏ-ⴰⴽ • [ṢḤ] Mamek aql-yaḵ ? v. “Bien
Aller”.
ⵎⴰⴿ ⵙⵏⴰⵏ • [MR] Ma ql-aḵ ?
ⵏⴻⴿⵏⵉ ⵏⴻⵇⵇⴰⵔ ⴰⵎ ⴿⴻⵏⵏⵉ ⴿⴻⵏⵏⵉ → Pardon ?, Comment ? : [ṢḤ]
ⵝⴻⵇⵇⴰⵔⴻⵎ ⴰⵎ ⵏⴻⴿⵏⵉ Ameḵ ?
ⵜⵉⵎⵖⴰⵔⵉⵏ ⴰⵎ ⵉⵎⵖⴰⵔⴻⵏ → Comment s’habillaient-ils ? :
[ṢḤ] Maḵin țuɣa tlusan.
ⵣⵔⵉⵅ ⴸ ⴰⵇⴻⴷⴷⵉⴸ ⵖⴻⵔ ⵎⴰⵛ
→ Comment ils disent en
ⵉⵍⵓⵍ taqbaylit : [ṢḤ] Mațța qqaren s
taqḇayliṯ.
COMMENCER : ْڢ َ َكي
[MR] bḏa َۡمك
→ Il commença à rire avec eux : َۡمك
[MR] Ibḏa iḍes aki-sen. ۡ َۡم ِكن
َۡب ۡذ: َبَدَأ ۡ ۡئ َمك
ِۡ ۡ ِئبذَۡئِضسۡئ:ۡبَدَأَۡيَض َحكُ ۡ َمعَ ُهم
ۡسن-َك َۡممك
ⴱⴸⴰ َۡممك
ⵉⴱⴸⴰ ⵉⴹⴻⵙ ⴰⴽⵉ-ⵙⴻⵏ ۡڅ َّۡ َم
َّۡۡ َممك ۡ ِئل:ۡ ۡمن ۡ ُهنَاۡ ِإلَىۡالبُلَيدَ ِة ِ ُڢ ۡه َُو ۡالدَّرب َ كَي
َ سـۡغـۡلب ِل ۡذ ۡ
َ ِ ن و څ َ ئ
ِ ۡ ذ ئُب ِر
COMMENT ? adv. de manière
• [ṢḤ] Mak ? :ۡ َڢۡ َحالُك َ كَي
• [ṢḤ] Maḵ ? ۡ َۡممكۡث ِلض
172
ۡ ۡئ َكۡب ِخر-ۡئ َقل COMPAGNIE SE TENIR
ۡ ۡك-َۡمكۡۡئ َقلَي mdukel, hab. mdukul. v. “Accom-
pagner”, “Aller ensemble”.
ۡئَك-َۡمكۡۡئ َقل
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡمد ُ ُكل.ۡمد ُكل: َت َ َراڢَق
ۡئَك-َۡممكۡئَقل
ۡيَك-َۡممكۡئَقل ⵎⴷⵓⴽⴻⵍ : ⵎⴷⵓⴽⵓⵍ
ۡئَك-َۡمـۡقل
ۡۡئ َمك:ۡڢَ كَي COMPAGNON, AMI
ۡ ۡسنَ ُۡ َم ِكنۡ ُڅغَۡتل:ۡكيڢۡيرتدونۡ؟ • [ṢḤ], [ṢR] m, imddukal (ann. : n
i) | f., ṯamddukelt
ۡ ۡۡ َم َّڅۡقَّرنۡسـۡتَقڥَي ِلث:ِۡمثلَۡ َماۡ َيقُولُونَ ۡبِتَاق َبي ِليت
• [ṢḤ] m., amddukal
ⵎⴰⴽ • [MS] m., amddakul
ⵎⴰⴿ • f., ṯimddukal. v. “Accompa-
ⵎⴰⴿⵉⵏ gner”, “Compagnie se tenir”.
• [ṢḤ] ar., pl., ṣḥaḇ
ⴰⵎⴻⴿ
• ar., pl., laḥbab
ⵎⴰⵎⴻⴽ
• [ǦƐ] ar., m., arfiq
ⵎⴰⵎⴻⴿ
→ Ses compagnons : [ṢḤ] ar.,
ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ laḥbab-nes
ⵎⴰⵎⴻⴽ ⵉⵍⵍⴰ ⵓⴱⵔⵉⴸ ⵉⵜⵙⴰⵡⵉⵏ → Mon ami proche : [ǦƐ] Arfiq-
ⵙⴰ ⵖ ⵍⵍⴱⵍⵉⴸⴰ inu.
: صدِيق َ
ⵎⴰⵎⴻⴽ ⵝⴻⵍⵍⵉⴹ
ۡۡثَمدُّكلت،ۡئِمدُّكَل
ⴰⵇⵍ-ⴰⴿ ⴱⵅⵉⵔ
ۡئ َمدُّكَل
ⵎⴻⴽ ⴰⵇⵍⴰⵢ-ⴽ ۡ ۡئ َمدَّ ُكل
ⵎⴻⴽ ⴰⵇⵍ-ⴰⴿ ۡثِمدُّكَل
ⵎⴰⵎⴻⴽ ⴰⵇⵍ-ⴰⴿ ۡص َحڥ
ⵎⴰⵎⴻⴽ ⴰⵇⵍ-ⵢⴰⴿ ۡلَحبَب
ⵎⴰ ⵇⵍ-ⴰⴿ ۡئ َرڢِق
ⴰⵎⴻⴿ ۡ ۡنس-ۡۡلَحبَب:ُۡأَص َحابُه
ُۡ ِئن-ۡۡئَر ِڢق:َۡر ِڢي ِقي
ⵎⴰⴿⵉⵏ ⵜⵙⵓⵖⴰ ⵜⵍⵓⵙⴰⵏ
ⵉⵎⴷⴷⵓⴽⴰⵍ | ⵝⴰⵎⴷⴷⵓⴽⴻⵍⵜ
ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵇⵇⴰⵔⴻⵏ ⵙ
ⵜⴰⵇⵠⴰⵢⵍⵉⵝ ⴰⵎⴷⴷⵓⴽⴰⵍ
ⴰⵎⴷⴷⴰⴽⵓⵍ
ⵝⵉⵎⴷⴷⵓⴽⴰⵍ
ⵚⵃⴰⵠ
173
ⵍⴰⵃⴱⴰⴱ → Ils se comprennent entre
eux : [MƐ] Fehmen gar-asen.
ⴰⵔⴼⵉⵇ
: ڢَ ِه َم
ⵍⴰⵃⴱⴰⴱ-ⵏⴻⵙ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڢهم.ۡڢهم
ⴰⵔⴼⵉⵇ-ⵉⵏⵓ ۡۡڢهمغۡث َ ُر ِمث:َۡأَڢ َه ُمۡال َڢ َرن ِسيَّة
َّ ال/ََلۡأَڢ َه ُمۡثَاشل ِحيث
َّۡ ِۡئُـۡڢ ِهمغۡشۡ َم َّڅۡئ:َۡشل ِحيَّة
ل
COMPORTEMENT ۡۡئُـۡڢهمنۡكۡثَشل ِحث:ۡلَمۡيَڢ َه ُمواۡثَاشل ِحيث
→ Si mon oncle était quelqu’un ۡ :ۡڢَ ِهمتَۡۡ؟
de bon il serait inaccessible car
trop sollicité (i.e., qqun n’ayant ۡ ڢهمضۡۡ؟
plus de valeur) : [ṢḤ] prov., Lu- ئ َكۡڢهمضۡۡ؟-ۡئ َقل
kan ɛammi ḏ axlaf ur yeṣṣaḥ.
َ
ۡ ۡئ َسن-ۡۡڢهمنۡڨر:ۡ َيَتَڢَا َه ُمون
→ Mon oncle est bon mais voilà
qu’on lui octroie encore plus ⴼⵀⴻⵎ : ⴼⴻⵀⵀⴻⵎ
bonté (litt. : davantage de vent et
d’air) (i.e., qqun ou qqch de mau- ⴼⴻⵀⵎⴻⵖ ⵝⴰⵕⵓⵎⵉⵝ
vais dont l’état empire) : [ṢḤ] ⵓ ⴼⵀⵉⵎⴻⵖ ⵛ ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵉⵍⵍⴰ
prov., Ɛammi ḏ axlaf yerna-yas
aḍu d lehwa. ⵓ ⴼⴻⵀⵎⴻⵏ ⴽ ⵝⴰⵛⴻⵍⵃⵉⵝ
ۡۡ ۡلُكَن ۡ َع ِم ۡذ:ۡ صحش َ ِلُو َۡكان ۡ َع ِمي ۡم ِليح ۡ َما ۡإ ⴼⴻⵀⵎⴻⴹ ?
َّۡ ئ َخلَڢۡئُرۡي
ۡصح
ۡ ۡ َع ِم ۡذ:ۡ ۡالريح ُ ۡزيدلُو ۡالَّه َوا ⴰⵇⵍ-ⴰⴽ ⴼⴻⵀⵎⴻⴹ ?
ِ ۡو ِۡ ۡو ُ َع ِمي ۡم ِليح
َضۡدۡله َۡو ُ َيسۡئ-َۡئ َخلَڢۡۡيرن ⴼⴻⵀⵎⴻⵏ ⴳⴰⵔ-ⴰⵙⴻⵏ
ⵍⵓⴽⴰⵏ ⵄⴰⵎⵎⵉ ⴸ ⴰⵅⵍⴰⴼ ⵓⵔ
ⵢⴻⵚⵚⴰⵃ CONCOMBRE (lat. cucumis sa-
ⵄⴰⵎⵎⵉ ⴸ ⴰⵅⵍⴰⴼ ⵢⴻⵔⵏⴰ-ⵢⴰⵙ tivus, fam. cucurbitaceæ, plante)
ⴰⴹⵓ ⴷ ⵍⴻⵀⵡⴰ • [ṢḤ] m., agerrum | pl., igerru-
men. v. “Rhizome”.
COMPRENDRE • [MƐ] ar., coll., {le}xyar
[ṢḤ], [MƐ] ar., fhem, hab. :ٌۡۡنَبت َة،ِۡخيَار
fehhem. v. “Accord Se mettre d’”. ۡ ۡئ َڨۡ ُّرمۡ|ۡ ِئق ُّرمن
→ Je comprends le français : ۡخيَر
Fehmeɣ ṯaṛumiṯ.
ⴰⴳⴻⵔⵔⵓⵎ | ⵉⴳⴻⵔⵔⵓⵎⴻⵏ
→ Je ne comprends pas le ta-
chelhit : U fhimeɣ š mațța illa. ⵅⵢⴰⵔ
→ Ils ne comprennent pas le
tachelhit : U fehmen k ṯašelḥiṯ.
CONDITIONS, QQN QUI
→ Comprends-tu ? : POSE DES
• [ṢḤ] {Ṯ}Fehmeḍ ? [MR] m., ašerraḍi (ann. : u)
• [ṢḤ] Aql-ak {ṯ}fehmeḍ. ْ َش َْخص ي
ۡ ِ ۡئ َش َّر: شت َ ِرط
ض
174
ⴰⵛⴻⵔⵔⴰⴹⵉ CONTREBAS EN
v. “Dessous”.
CONDUIRE AU PÂTURAGE
v. “Paître Faire” CONVENIR
[ṢḤ] ar., walam, hab. țwalam
CONFÉDÉRATION ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڅۡ َولَم.ۡ َولَم: ََلئَ َم، سبًا ِلـ
ِ كانَ منَا
[ṢḤ], [MS] ɛarš ⵡⴰⵍⴰ : ⵜⵙⵡⴰⵍⴰⵎ
→ La confédération des It
Saleh : [ṢḤ] Lɛarš Yiṯ Ṣaleḥ.
CONVERSATION
: اِتِحَاد َقبَائِل v. “Parole”.
ۡ َعر
ش
ۡصلح َ ۡاِتِ َحادُۡقَبَائِلۡإِۡيث
َ ۡۡلعَرشۡيِث:ۡصالح COQ
ⵄⴰⵔⵛ • [ṢḤ], [MƐ], [MR] m., aɛeqquq
ⵍⵄⴰⵔⵛ ⵖⵉⵝ ⵚⴰⵍⴻⵃ (ann. : u) | m., pl., iɛeqqaq. v.
“Poule”, “Poulet”.
• [ṢḤ], [MƐ], [MR] m., aɛquq
CONNAÎTRE (ann. : y) | [ṢḤ] m., pl., iɛuqaq
v. “Savoir”. • [ṢḤ] m., aḥkuk | m., pl., iḥukak
• [ṢḤ], [MR] m., ayaẓiḍ | m., pl.,
CONSTRUCTION (petite poly- iyaẓiḍen
gonale destinée à la prière indivi- • [ṢḤ] m., ayaẓeț. v. “Poule”.
duelle)
• [MƐ] coll., gaẓḍen
Šriɛeṯ
• [ṢR] {a}yaziṭ | {i}yaziḍin
َّ ضلَّعۡ ِلل
ۡ:ۡ ص ََّلةِ ۡالڢَر ِديَّ ِۡة ِ ۡبِنَا ٌء،ۡصلَّى
َ ۡص ِغيرۡ ُۡم َ م
ۡش ِرعث • [ṢR] {a}yaẓeḍ
ⵛⵔⵉⵄⴻⵝ • [ṢḤ], [ṢR] {i}yaziḍen
• [ŠN] {a}yaziḍ | iyaziḍen
: دِيك
CONSTRUIRE
ۡئَعقُّقۡ|ۡ ِئع َّقق
v. “Bâtir”.
ۡئ َعقُقۡۡ|ۡئِعُ َقق
ۡئ َح ُككۡ|ۡئِ ُحكَك
CONTENT ÊTRE
ۡ ۡئَيَ ِزضۡ|ۡئِۡيَ ِزضن
v. “Joyeux Être”.
ۡئ َ َيزڅ
ۡڨَزضن
CONTINUER
ۡ ۡضن ِ يَ ِزطۡ|ۡيَ ِز
v. “Accroître S’”.
ۡ ۡيَزضۡ|ۡيَ ِزضن
175
ۡ ۡيَ ِزضۡ|ۡئِيَ ِزضن :ٌۡۡنَبتَة،ۡش َخاش َم ْنثور ْ
ْ خ، بن نَ ْع َمان
ۡۡزلُّنۡئِعُقَق:ۡ َيَذبَحُونَ ۡالدُّيُوك ۡئَبنع َمن
ⴰⵄⴻⵇⵇⵓⵇ | ⵉⵄⴻⵇⵇⴰⵇ ۡبنعۡ َمن
ⴰⵄⵇⵓⵇ | ⵉⵄⵓⵇⴰⵇ ⴰⴱⴻⵏⵏⴻⵄⵎⴰⵏ
ⴰⵃⴽⵓⴽ | ⵉⵃⵓⴽⴰⴽ ⴱⴻⵏⵏⴻⵄⵎⴰⵏ
ⴰⵢⴰⵥⵉⴹ | ⵉⵢⴰⵥⵉⴹⴻⵏ
ⴰⵢⴰⵥⴻⵜⵙ COQUELUCHE (maladie)
[XF] f., ɛawaya
ⴳⴰⵥⴹⴻⵏ
: شهَاق
ⵢⴰⵣⵉⵟ | ⵢⴰⵣⵉⴹⵉⵏ
ۡي
َۡ َع َو
ⵢⴰⵥⴻⴹ
ⵄⴰⵡⴰⵢⴰ
ⵢⴰⵣⵉⴹⴻⵏ
ⵢⴰⵣⵉⴹ | ⵉⵢⴰⵣⵉⴹⴻⵏ COQUILLE (d’escargot)
ⵣⴻⵍⵍⵓⵏ ⵉⵄⵓⵇⴰⵇ • m., ajeɣlal | m., pl., ijeɣlalen
• [MR] f., tamerdayt (ann. : tm, ț) |
COQ SAUVAGE f., pl., timerdayin. v. “Limace”,
“Escargot”, “Abaya”.
[ṢḤ] m., ayaẓiḍ m ḇeṛṛa. v.
“Coq”, “Poule”, “Poulet”. • [MR] f., ṯamerdayt
ۡئَ َي ِزضۡمـۡڥ َّۡر: ي → Certains mollusques sont
ٌّ دِيك بَ ِر dénudés alors que d’autres
ⴰⵢⴰⵥⵉⴹ ⵎ ⵠⴻⵕⵕⴰ disposent d’une coquille externe
faisant office de revêtement (litt.
abaya) : [MR] Bu jeɣlal illa win d
COQUE (enveloppe de la noix du aḥeẓẓuḍ illa win ɣr-es tamerdayt
juglans regia) haɛbayṯ-nnes țamerdayt.
[XF] m., agusim. v. “Noyer”, → Ils sacrifient des coqs : [ṢḤ]
“Noix”. Zellun iɛuqaq.
:ِۡۡمثلُۡقِش َرةُۡال َجوزَ ة،
ِ ۡش َرةْ ِق : قَوْ قَعَة
ۡۡئ َڨ ُ ِسم ۡئ َژغلَلۡ|ۡئِژغلَلن
ⴰⴳⵓⵙⵉⵎ ۡت َمردَيتۡ|ۡ ِتمردَ ِين
ۡثَمردَيت
COQUELICOT (lat. papaver ۡڢ ِ ٌس ۡلَ َها ۡقَوقَعَة
َ ۡخ ََّل َ ت ۡلَي ِ ۡالرخ ِويَّا
ِ ض ُ بَع
َ
ۡۡبُـۡژغلل:ِۡي ۡقَوقَعَتُ َها
َ ضۡاْلخ َِر ۡ َعبَا َءت ُ َهاۡهِ البَع
rhœas, fam. papaveraceæ, plante,
elle est consommée comme les ۡس ۡۡت َمردَيت-ِۡئ َّل ۡ ِون ۡد ۡئَح ُّزض ۡ ِئ َّل ۡ ِون ۡغر
blettes chez les Aït Khlifa) ۡ ۡنسۡ َڅمردَيت-ۡهَعبَيث
• [MR] ar., m., abennaɛman ⴰⵊⴻⵖⵍⴰⵍ | ⵉⵊⴻⵖⵍⴰⵍⴻⵏ
• [XF] ar., m., {a}bennaɛman ⵜⴰⵎⴻⵔⴷⴰⵢⵜ | ⵜⵉⵎⴻⵔⴷⴰⵢⵉⵏ
176
ⵝⴰⵎⴻⵔⴷⴰⵢⵜ :ب ِ ص ِغير ْالغ َرا
َ
ⴱⵓ ⵊⴻⵖⵍⴰⵍ ⵉⵍⵍⴰ ⵡⵉⵏ ⴷ ۡ ۡئَڢ ُرخۡنـۡئُڨَرڢ
ⴰⵃⴻⵥⵥⵓⴹ ⵉⵍⵍⴰ ⵡⵉⵏ ⵖⵔ-ⴻⵙ ⴰⴼⵔⵓⵅ ⵏ ⵓⴳⴰⵔⴻⴼ
ⵜⴰⵎⴻⵔⴷⴰⵢⵜ ⵀⴰⵄⴱⴰⵢⵝ-ⵏⵏⴻⵙ
ⵜⵙⴰⵎⴻⵔⴷⴰⵢⵜ
CORDE, ATTACHE (d’alfa, en
quatre brins, pour attacher les
CORBEAU animaux, intervient aussi dans la
construction de la maison pour
[MR] m., agaref (ann. : n u) | m., attacher servant à attacher les
pl., igarfiwen, [ṢḤ], [MƐ] f., “aɣesḏis” à “asaṯur”)
ṯagerfa | [MƐ] f., pl., ṯigerfiwin. v.
“Corbillat”. • [ṢḤ], [ṢR], [ŠN] m., asɣun (ann.
: wu) | m., pl., iseɣwan (ann. : n i).
: غ َراب v. “Attache”, “Courge éponge”,
َ ۡثَڨر،ۡڢۡ|ۡ ِئڨَر ِڢون
ۡڢۡ|ۡ ِثڨر ِڢ ِون َ ئَڨَر “Éponge”.
ⴰⴳⴰⵔⴻⴼ | ⵉⴳⴰⵔⴼⵉⵡⴻⵏ, • [ṢR] m., pl., isɣawen, dim.,
sing., tasɣunt
ⵝⴰⴳⴻⵔⴼⴰ | ⵝⵉⴳⴻⵔⴼⵉⵡⵉⵏ
: َحبْلۡ ِمنۡ َعلڢَاء
ۡئ َسغُنۡ|ۡئِسغ َون
CORBEILLE
ۡۡت َسغُنت،ۡئِسغَون
v. “Panier”.
ⴰⵙⵖⵓⵏ | ⵉⵙⴻⵖⵡⴰⵏ
CORBEILLE (en doum qui res- ⵉⵙⵖⴰⵡⴻⵏ, ⵜⴰⵙⵖⵓⵏⵜ
semble à l’“akufi”)
• [ǦƐ] m., {a}zgaw CORDE (en palmier nain qui
• [ǦƐ] m., zgugi tient l’“aɣerrus” au pied ou la
“melḥfa” à la taille)
• m., azgaw
• [ṢḤ] ar., sing., ṭṭarfa
:ُۡوم ِ ۡسلَّة
ٍ ۡمنۡد، َ
• ar. ?, sing., šriṭ
َۡزڨو
:ل
ٍۡ حبْلۡمنۡن َِخي
ِۡ ُ زڨ
ڨ
َۡ طر
ڢ َّۡ
ۡ ۡئ َزڨَو
ۡش ِرت
ⵣⴳⴰⵡ
ⵟⵟⴰⵔⴼⴰ
ⵣⴳⵓⴳⵉ
ⵛⵔⵉⵜ
ⵣⴳⴰⵡ
CORDE (en poil de chameau)
CORBILLAT (petit du corbeau)
ar., sing., lxeḍ
[MR] m., afrux n ugaref. v.
“Corbeau”. → À l’aide d’un fil : [MR] S
lxeḍ.
177
:ۡۡمنۡشَع ِرۡال َج َم ِل،
ِ َۡحبْل CORDELIÈRE, CEINTURE
(en laine)
ۡ ۡلخض
َ ِب َو ِس • [ṢḤ], [MƐ] ar., f., sing., ṯaḥz-
ۡ ۡۡسـۡلخض:ۡ ٍط ِةۡخَيط zamt (ann. : n teḥ) | f., pl., ṯiḥaz-
ⵍⵅⴻⴹ zamin. v. “Ceinturer”.
ⵙ ⵍⵅⴻⴹ • [MƐ] ar., f., ṯimaḥzemt | f., pl.,
ṯimaḥzmin
• [XF] f., taḥmila
CORDE (en poil de chèvre)
• [ṢḤ] ar., sing., ssabteṯ
• [ṢḤ] f., ṯasuḵa
→ Les femmes chleuhs du vil-
• [ṢḤ] f., tasuka lage fabriquent des ceintures en
laine : Ṯiseḏnan ṯišelḥiyin n țed-
• [ṢḤ] f., tasuqa wirṯ țegganț ṯiḥazzamin s tḍuț.
• [ṢḤ] ar., mrira : ِح َزام
:ۡۡ ِمنۡشَع ِۡرۡال َۡمعۡ ِز،ۡحبْل ۡثَح َّزمتۡ|ۡثِ َح َّز ِمن
َۡسك ُ َث ۡثِ َمحزمتۡ|ۡثِ َمحز ِمن
ۡ َۡسك ُ َت َۡ ت َح ِم
ل
َۡسق ُ َت ۡسبتث
م ِر َۡر َ
ِ شل ِحيَّات ۡالقَريَ ِة ۡأح ِز َمة
ۡۡمن َّ سا ُء ۡال َ ِيَصنَعنَ ۡن
ⵝⴰⵙⵓⴿⴰ ۡ ۡثِسذنَن ۡثِشل ِحيِن ۡنـ ۡڅد ِورث ۡڅڨَّنڅ:ۡ ٍصوڢ ُ
ۡثِ َح َّز ِمنۡسـۡتضُڅ
ⵜⴰⵙⵓⴽⴰ
ⵝⴰⵃⵣⵣⴰⵎⵜ | ⵝⵉⵃⴰⵣⵣⴰⵎⵉⵏ
ⵜⴰⵙⵓⵇⴰ
ⵝⵉⵎⴰⵃⵣⴻⵎⵜ | ⵝⵉⵎⴰⵃⵣⵎⵉⵏ
ⵎⵔⵉⵔⴰ
ⵜⴰⵃⵎⵉⵍⴰ
ⵙⵙⴰⴱⵜⴻⵝ
CORDELETTE (en palmier nain
pour coudre les tresses de pal- ⵝⵉⵙⴻⴸⵏⴰⵏ ⵝⵉⵛⴻⵍⵃⵉⵢⵉⵏ ⵏ
mier) ⵜⵙⴻⴷⵡⵉⵔⵝ ⵜⵙⴻⴳⴳⴰⵏⵜⵙ
• [ṢR] f., pl., ṯazra | f., pl., ṯizer- ⵝⵉⵃⴰⵣⵣⴰⵎⵉⵏ ⵙ ⵜⴹⵓⵜⵙ
win
• [ŠN] f., pl., {ta}hazra | f., pl., CORNE
{ta}hizerwin
:لِۡ ۡمنۡالنَّ ِخي • [ṢḤ] m., iqiš | m., pl., iqašun
ِ ق
ٍ َحبْلۡ َرقِي
ۡثَز َرۡ|ۡ ِثزر ِون • [MR] m., iš. v. “Tête”.
ۡهَز َرۡ|ۡهِزر ِون : قَرْ ن
ُ َِئ ِقشۡ|ۡ ِئق
ۡشن
ⵝⴰⵣⵔⴰ | ⵝⵉⵣⴻⵔⵡⵉⵏ
ۡئِش
ⵀⴰⵣⵔⴰ | ⵀⵉⵣⴻⵔⵡⵉⵏ
ⵉⵇⵉⵛ | ⵉⵇⴰⵛⵓⵏ
ⵉⵛ
178
CORNE D’ABONDANCE (lat. CÔTE (os)
fedia graciliflora, fam.
caprifoliaceæ, plante) • [ṢḤ] m., iḏis | m., pl., iḏisan
• [ṢḤ] f., nwar tekkuk • [ṢR] m., aɣezdis | m., pl., iɣezdi-
sen
• [XF], [MR] f., takkuk
: ِض ْلع
• [ǦƐ] f., tikkuk ۡسن
َ ئِذِسۡ|ۡئِ ِذ
:ٌۡۡنَبت َة،َۡطا ُّكوك ۡئ َغزدِسۡ|ۡئِغزدِسن
ۡن َورۡت ُّكك
ⵉⴸⵉⵙ | ⵉⴸⵉⵙⴰⵏ
ۡت َ ُّكك
ⴰⵖⴻⵣⴷⵉⵙ | ⵉⵖⴻⵣⴷⵉⵙⴻⵏ
ۡ ۡتِ ُّكك
ⵏⵡⴰⵔ ⵜⴻⴽⴽⵓⴽ
CÔTÉ AUTRE
ⵜⴰⴽⴽⵓⴽ
v. “Rive”.
ⵜⵉⴽⴽⵓⴽ
CÔTÉ DU
CORROYÈRE À FEUILLES DE [ṢḤ] tama
MYRTE, HERBE AUX TAN-
NEURS (lat. coriaria myrtifolia, → Du côté du mur : [ṢḤ] Tama
fam. coriariaceæ, arbuste) g lḥiṭ.
• [MS], [ƔL] m., irwiz | m., pl., → Sur le mur : [MR] Di lḥiṭ.
irwizen ۡ :ۡۡج َه ِة
ِ ۡمن،ِۡ نَح َو
• [MS] m., arwiz (ann. : u) ۡۡت ََمۡڨـۡل ِحط:ۡنَح َوۡال ِجدَ ِار
• [MS], [XF] m., {a}rwiz ۡ ۡۡدِۡل ِحط:َۡعلَىۡال َحائِ ِط
• [MR] f., rwiza
ⵜⴰⵎⴰ
:ٌۡش َجي َرة
ُ ۡ،ۡ َشبَة الدَّبَّا ِغين ْ ع
ⵜⴰⵎⴰ ⴳ ⵍⵃⵉⵟ
ۡئِر ِوزۡ|ۡئِر ِوزن
ⴷⵉ ⵍⵃⵉⵜ
ۡ ۡئ َر ِوز
ۡر ِوز
ۡ َۡر ِوز CÔTÉ, FLANC
• [ṢḤ] m., iḏis | m., pl., iḏisan
ⵉⵔⵡⵉⵣ | ⵉⵔⵡⵉⵣⴻⵏ
• [ṢR] m., aɣezdis | m., pl., iɣezdi-
ⴰⵔⵡⵉⵣ sen
ⵔⵡⵉⵣ • [MR] m., ameẓɛak (ann. : u) |
m., pl., imeẓɛaken
ⵔⵡⵉⵣⴰ
• [MR] ar. ?, ḏerbeṯ (flanc)
: جَانِب
CORVÉE
ۡسن
َ ئِذِسۡ|ۡئِ ِذ
v. “Travail”.
ۡئ َغزدِسۡ|ۡئِغزدِسن
179
ۡئ َمز َعكۡ|ۡئِمز َعكن → Le soleil se couche dans une
heure : A ṯeɣli țefuḵṯ f ssaɛṯ.
ۡذربث
→ Le soleil s’est couché : Ṯeɣli
ⵉⴸⵉⵙ | ⵉⴸⵉⵙⴰⵏ țefuḵṯ.
ⴰⵖⴻⵣⴷⵉⵙ | ⵉⵖⴻⵣⴷⵉⵙⴻⵏ → Nous traverserons le col :
[ṢḤ] A neɣli ṯizi.
ⴰⵎⴻⵥⵄⴰⴽ | ⵉⵎⴻⵥⵄⴰⴽⴻⵏ
→ Nous traversons par les
ⴸⴻⵔⴱⴻⵝ Iberɣuṯen : [ṢḤ] Neɣli ɣer
Iberɣuṯen.
COTON (fibre végétale entourant → Lorsque la neige tombe en
les graines du gossypium, coton- grande quantité : [ǦƐ] Asmi d-
nier) yeɣli aḏfel aṭas.
[ṢḤ], [MƐ] ar., coll., {le}qṭen ۡل ِۡ ۡغ: س َق َط َ ، ا ِْختَڢَى، قَ َط َع، اب َ غ َ
: ق ْطن ۡۡئَـ ۡثغ ِل ۡڅڢُكث ۡڢـ:ۡ سا َع ٍة َ ۡس ۡڢِي ُ شم َّ ستَغِيبُ ۡال َ
ۡسعث
ۡقتن
ۡ ۡۡثغ ِلۡڅڢُكث:ۡس ُ شم َّ غابَتِۡال َۡ
ⵇⵟⴻⵏ َّ
ۡ ۡئَـۡنغ ِلۡثِ ِۡز:َۡط ُعۡالث ِنيَّة َ سنَق َ
ۡغثنُ ۡنغ ِلۡغرۡئِبر:ۡغثن ُ ط ُعۡنَح َوۡئِبر َ نَق
COU
َ َط ۡالثَّل ُجۡبِغَز
ۡيغ ِل ۡئ َذڢل-ۡۡئ َس ِم ۡد:ٍۡارة ُ َساق َ َِعندَ َماۡيَت
• [ṢḤ], [MR] m., iri | m., pl., ira- ۡطس َ َئ
wen
ⵖⵍⵉ
• [ṢḤ], [MƐ] m., pl., ijiman. v.
“Nuque”. ⴰ ⵝⴻⵖⵍⵉ ⵜⵙⴻⴼⵓⴿⵝ ⴼ ⵙⵙⴰⵄⵝ
• [ṢR] ar., sing., rraqbeṯ ⵝⴻⵖⵍⵉ ⵜⵙⴻⴼⵓⴿⵝ
: عنق ⴰ ⵏⴻⵖⵍⵉ ⵝⵉⵣⵉ
ۡ ۡئِ ِرۡ|ۡئِ َرون ⵏⴻⵖⵍⵉ ⵖⴻⵔ ⵉⴱⴻⵔⵖⵓⵝⴻⵏ
ۡئِ ِژ َمن ⴰⵙⵎⵉ ⴷ-ⵢⴻⵖⵍⵉ ⴰⴸⴼⴻⵍ ⴰⵟⴰⵙ
َّۡرقبث
ⵉⵔⵉ | ⵉⵔⴰⵡⴻⵏ COUCOUS-GEAI (clamator
ⵉⵊⵉⵎⴰⵏ glandarius, oiseau)
ⵔⵔⴰⵇⴱⴻⵝ [MR] f., takkuk
َ ۡ،َۡو ْق َواق م َرقَّط َك ِبير
ۡۡۡت َ ُّكك:ۡطائِ ٌر
COUCHER SE (soleil), TRA- ⵜⴰⴽⴽⵓⴽ
VERSER, DISPARAÎTRE
DERRIÈRE UN OBSTACLE
(col de montagne, horizon, …), COUDRE
TOMBER (neige, …) • [ṢḤ] ǧnu, hab. ǧennu. v.
[ṢḤ], [ǦƐ] ɣli “Couture”.
• ǧni
180
• [ŠN] ar., xiyeḍ, hab. țxiyeḍ ⵟⵓⵍⵍⴰⵄ
→ J’ai cousu : [ṢḤ] Ǧniɣ.
→ Il a cousu : [ṢḤ] Iǧna. COULEUR
→ La qachabia se coud comme [ṢḤ] ar., lun
l’abaya : [MR] {Ṯ}Haqeššabiṯ
ṯegna am ṯaɛbayṯ. → Sa couleur est verte : [ṢḤ]
Llun-nnes tazizawt.
: َخا َط
: لَوْ ن
ُّۡ ۡ َعادَةۡ؛ۡج. ُجن
ن
ۡ ۡلُن
ۡن ِۡ ج
ۡ ۡنسۡت َِززَ وت-ۡۡلُّن:ۡض ٌر
َ لَونُ َهاۡأَخ
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڅ ِخيض.ِخيض
ⵍⵓⵏ
ُّۡ ۡ َعادَةۡ؛ۡج. ُجن
ن
ۡۡجنِغ:ۡ ُأَخَطت ⵍⵍⵓⵏ-ⵏⵏⴻⵙ ⵜⴰⵣⵉⵣⴰⵡⵜ
َۡۡئِجن:ۡطا َ أَخَا
ِ ٌ طة
َّ ۡهَق:ۡ ۡمث َل ۡال َعبايَ ِة
ۡش ِبث ۡثڨنَ ۡئ َم َ ش ِبيَّۡةُ ۡ َم ِخي
َّ َالق COUP
ۡثَع َبيث [ṢḤ] f., ṯiyiṯa. v. “Frapper”.
ⴵⵏⵓ : ⴵⴻⵏⵏⵓ َ
: ضرْ بَة
ⴵⵏⵉ َۡثِيِت
ⵅⵉⵢⴻⴹ : ⵜⵙⵅⵉⵢⴻⴹ ⵝⵉⵢⵉⵝⴰ
ⴵⵏⵉⵖ
COUPER DU BOIS
ⵉⴵⵏⴰ
[ṢḤ] zḏem
ⵀⴰⵇⴻⵛⵛⴰⴱⵉⵝ ⵝⴻⴳⵏⴰ ⴰⵎ
ⵝⴰⵄⴱⴰⵢⵝ → Coupons du bois ! m., pl., :
[ṢḤ] Yawṯ a nnezḏmeṯ !
َ قَ َط َع َخ
: شبًا
COUFFIN ۡ ۡزذم
[ṢR], ar., f., ṯaqfifṯ | f., pl., ṯiqfifin. َ ِلنَق
v. “Panier”. ۡ ۡۡيَوثۡئ َـۡنزذمث:ۡط َعۡ َخشَبا
: قڢَّة ⵣⴸⴻⵎ
ۡثَقڢِڢثۡ|ۡثِقڢِڢِن ⵢⴰⵡⵝ ⴰ ⵏⵏⴻⵣⴸⵎⴻⵝ
ⵝⴰⵇⴼⵉⴼⵝ | ⵝⵉⵇⴼⵉⴼⵉⵏ
COUPER, COUPER SE, COU-
PÉ ÊTRE
COUFFIN (grand)
• [ṢḤ] ǧzem, hab. gezzem
[XF] m., {a}ṭullaɛ
• [ṢḤ] gzem. v. “Manchot”.
َ ۡ َك ِب،ۡقڢَّة
:ۡيرة
• jzem
ۡ ۡطلَّع
ُ
• [ṢḤ] ar., geṭṭaɛ
181
→ Il a coupé : Iǧzem. COUR (des animaux, attenante à
l’“axxam”)
→ Vous n’avez pas coupé le bois
m., : U ṯeǧzimem ḵ isɣarn. [ŠN] {ta}haddarṯ n lmal
ً كَانَ َم ْقطو، تَقَ َّط َع، ْ اِ ْن ْق ْطع، قَ َط َع
: عا ۡ ۡۡ َهدَّرثۡنـۡل َمل: ِڢنَاء َخصٌّ ِب ْال َما ِل
ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڨزم.جزم ⵀⴰⴷⴷⴰⵔⵝ ⵏ ⵍⵎⴰⵍ
ۡ ۡڨزم
ۡژزم COURGE DOUBEURRE,
ۡ ۡطعَّ ڨ COURGE BUTTERNUT
ۡۡ ِئجزم:ۡط َع َ َق v. “Courge musquée”.
ۡۡئُـۡثج ِزممۡكۡ ِئسغَرن:ۡب َ طَ طعُواۡال َح َ لَمۡت َق
ۡۡزذم:ۡطبا َ ط َعۡ َح َ َق COURGE ÉPONGE, LUFFA
(luffa ægyptiaca, plante)
ۡۡ َيوثۡئ َـۡنزذمث:ۡطبا َ ِلنَقطعۡ َح
[ṢḤ] f., ṯaxsayṯ iseɣwan. v.
َۡ ۡ ِث ِي:ۡ ٌضرب
ث َ “Éponge”, “Corde”, “Courge
musquée”, “Courgette”,
ⴵⵣⴻⵎ : ⴳⴻⵣⵣⴻⵎ “Potiron”.
ⴳⵣⴻⵎ َ ۡثَخ:ۡي
ۡسيثۡئِسغ َون ٌّ ِسۡ َنبَات
ٌ ۡجن،
ِ ۡ لوڢ، ِليڢ
ⵊⵣⴻⵎ ⵝⴰⵅⵙⴰⵢⵝ ⵉⵙⴻⵖⴰⵏ
ⴳⴻⵟⵟⴰⵄ
ⵉⴵⵣⴻⵎ COURGETTE (cucurbita pepo,
plante)
ⵓ ⵝⴻⴵⵣⵉⵎⴻⵎ ⴿ ⵉⵙⵖⴰⵔⵏ
[ṢḤ] f., ṯaxsayṯ meššuḵ. v.
“Courge”, “Potiron”, “Courge
COUR (intérieur de maison) éponge”.
• [ŠN] f., ṯaddart • [MS] f., glilša
• [ŠN] f., {ṯa}haddart • [MS] f., qlilša
: ِڢنَاء • [MS] coll., qlilš
ۡثَدَّرث : سىَ كو
َۡهدَّرث ُّ سيثۡم
ۡ ۡشك َ ثَخ
َۡ ڨ ِلل
ش
ⵝⴰⴷⴷⴰⵔⵝ
َۡ ق ِلل
ش
ⵀⴰⴷⴷⴰⵔⵝ
ۡق ِللش
ⵝⴰⵅⵙⴰⵢⵝ ⵎⴻⵛⵛⵓⴿ
COUPOLE
v. “Dôme”. ⴳⵍⵉⵍⵛⴰ
ⵇⵍⵉⵍⵛⴰ
ⵇⵍⵉⵍⵛ
182
COURIR, RUISSELER (sueur, • [ṢḤ] m., agezlan
…) • [ṢḤ] m., aguzlan
[ṢḤ] azzel, hab. țazzal. v.
“Course”, “Ruisseler”. • [ṢR] m., aquḍeḍ | m., pl.,
iquḍeḍen, f., taquḍeṭ | f., pl.,
→ Cours ! : Azzel ! ṯiquḍeḍin
→ Il courut : [ṢḤ] Yuzzel. • [ŠN] m., aquḍiḍ
→ Ils n’ont pas couru sous la → Les nuits sont courtes : Iḍan ḏ
pluie : Ur uzzilen ḵ ddu nnuweṯ. iḡezlan.
→ Je suis parti en courant vers → La nuit était courte : Iḍ uɣa-ṯ
lui : [ṢḤ] Ṛuḥa tezzala ɣer-s. ḏ aḡuzlan.
→ Ils sont ruisselants de sueur : : قَ ِصير
Ṯețazzal fell-awen ṯiḏi. ۡئ َڨزلَن
ۡۡثَز َلۡ|ۡثَز ِل ِون: َر ْكض ۡئ َڨزلَن
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡ َڅ َّزل.ۡئَزل:َۡض َ َرك ۡئ َڨُزلَن
ۡۡئَزل:ۡاُر ُكض ۡ ۡضن ِ ۡتَقُضطۡ|ۡ ِثقُض،ۡئَقُضضۡ|ۡ ِئقُضضن
ۡۡيُوزل:َۡض َ َرك ۡضض ِ ُئَق
ۡ ۡئُر ۡئ ُ ِزلن ۡك ۡدُّو:ۡ ط ِر َ لَم ۡيَر ُكضُوا ۡتَحتَ ۡال َم
ۡنُّوث ۡ ۡضنۡذۡئِڨزلَن َ ِۡئ:ٌۡيرة
َ ص ِ َلَيَا ٍلۡق
ۡس-ۡۡ ُر َحۡت َّزلَۡغر:َۡج َريتُ ۡإِلَي ِه ۡ ۡثۡذۡئ َڨُزلَن-ئ َ ِي ِنۡئ ُ َۡغ-ۡۡئِض:ۡيرة
َ صِ َكَانَتِۡاللَّيلَةُۡق
ۡ ئَونۡ ِث ِۡذ-ۡۡث َڅ َّزلۡڢل:ۡط ُرونَ ۡ َع َرقا ُ يَق ⴰⴴⴻⵣⵍⴰⵏ
ⴰⵣⵣⴻⵍ : ⵜⵙⴰⵣⵣⴰⵍ ⴰⴳⴻⵣⵍⴰⵏ
ⴰⵣⵣⴻⵍ ⴰⴳⵓⵣⵍⴰⵏ
ⵢⵓⵣⵣⴻⵍ ⴰⵇⵓⴹⴻⴹ | ⵉⵇⵓⴹⴻⴹⴻⵏ, ⵜⴰⵇⵓⴹⴻⵟ |
ⵝⵉⵇⵓⴹⴻⴹⵉⵏ
ⵓⵔ ⵓⵣⵣⵉⵍⴻⵏ ⴿ ⴷⴷⵓ ⵏⵏⵓⵡⴻⵝ
ⴰⵇⵓⴹⵉⴹ
ⵕⵓⵃⴰ ⵜⴻⵣⵣⴰⵍⴰ ⵖⴻⵔ-ⵙ
ⵉⴹⴰⵏ ⴸ ⵉⴴⴻⵣⵍⴰⵏ
ⵝⴻⵜⵙⴰⵣⵣⴰⵍ ⴼⴻⵍⵍ-ⴰⵡⴻⵏ ⵝⵉⴸⵉ
ⵉⴹ-ⴰⵢⵉⵏⵉ ⵓⵖⴰ-ⵝ ⴰⴴⵓⵣⵍⴰⵏ
COURSE
COUSCOUS ATLASSIEN
[ṢḤ] f., ṯazzla | f., pl., ṯazzliwin. v.
“Courir”. → Couscous fin (e.g., à base de
fèves et pois chiches) :
• [ṢḤ], [MR] m., aseḵsu
ⵝⴰⵣⵣⵍⴰ | ⵝⴰⵣⵣⵍⵉⵡⵉⵏ
• [ṢḤ], [MƐ] coll., {a}seksu
• [XF] m., {a}masfuf
COURT (taille, …)
→ Couscous épais :
• [ṢḤ] m., aḡezlan
183
• [ṢḤ], [MƐ], [MR], [MS] ar., • [ṢḤ] lḥammum. v.
coll., ṭɛam “Excavation”, “Blé”.
• [XF] lemɛaš. v. “Maach”. • [XF] m., {a}mašrub (chez les
Aït Khlifa c’est un couscous de
• [ṢḤ] f., ṯaberbušṯ blé retiré de la “ṯameṭmurṯ” et
• [ṢḤ] m., {a}berwil ayant été touché par l’humidité, il
a une forte odeur)
→ Couscous aux herbes et à la
lavande sauvage : → Couscous à base de farine
d’orge et d’huile d’olive : [MR] f.,
• [ṢḤ] f., ṯaḥammamṯ. v. “La- taḥeršušt n timẓin. v. “Huile”.
vande papillon”, “Bouquet printa-
nier”. → Couscous au gouet : [MR]
Ṭɛam ṯabgugṯ. v. “Gouet”.
• [ṢḤ] f., ṯaḥammeț (ann. : ț)
→ Couscous à base de farine de
• [ṢḤ] f., țaḥammemț glands doux : [MR] Ṭɛam waḏer.
• [ṢḤ] f., {ṯ}aḥammemț v. “Gland”.
→ Couscous d’orge (sa sauce peut → Couscous au bunium à pied
être à base de pois chiches, fèves, épais : [MR] Ṭɛam n telɣuda. v.
haricots secs, pommes de terre, “Bunium à pied épais”.
…) : → Couscous à la viande et à la
• [MR] m., aberwil sauce rouge : [ṢḤ] Ṭɛam s
waḵsum s lmeṛqa tazuggʷarṯ. v.
• [XF] m., {a}berwil “Viande”.
• [MR] f., ṯamaɣluṯ n imendi → Couscous à la viande d’agneau
• [XF] m., {a}maɣluṯ : [ṢḤ] Ṭɛam s waḵsum izamar. v.
“Agneau”.
• [XF] m., {a}berwil (chez les Aït
Khlifa c’est un couscous composé → Couscous aux fèves et aux
d’un mélange d’orge et de blé petits pois : [ṢḤ] Ṭṭɛam s iḇawen
avec une sauce à base de fèves et ḏ ǧelbanț.
de lentilles) → Couscous aux fèves tendres :
• [ṢḤ] m., aleqqa [ǦƐ] aseksu s iḇawen ileqqaqen.
• [XF] f., taleqqa (chez les Aït → Couscous à base de viande de
Khlifa, il se compose de dšiša mouton et de légume accompagné
d’orge qu’on humidifie et qu’on de lait aigre “ikkil”, c’est un cous-
cuit dans le taseksut, on sert ce cous qui se prépare un mois avant
couscous avec une sauce à base de le mariage, il est réservé unique-
fèves séchées) ment aux femmes qu’elles con-
somment loin des hommes : [XŠ]
• [ṢḤ] m., aseḵsu n țemẓin. v. f., tabrika
“Orge”.
→ Qu’est-ce qu’ils mettent dans
• [MS] m., meǧɣuf le couscous aux herbes ? : [ṢḤ]
→ Couscous très fort en goût et Mațța teggen g tḥammemṯ ?
en odeur préparé à partir du blé, → Les Iṯ Ṣaleḥ sont connus
… restant au fond et dans les pour leur couscous à la viande
extrémités de l’excavation : et à la sauce : [ṢḤ] Iṯ Ṣaleḥ-ayini
184
mešhurin s ṭɛam s waḵsum ḏ سۡنـۡڅم ِزنۡ ئ َسك ُ
lmeṛqa. مجغُڢۡ
→ Elles cueillent toutes les
plantes qu’on trouve dans la ۡمنۡۡ ع ِۡ ح ٍۡة ۡقَ ِويَّۡ ٍۡة ۡ َمصنُو ٌ طعۡ ٍۡم ۡ َۡو َۡراِۡئ َۡ سو ۡذُو ۡ َۡ سۡكۡ ُۡ
forêt, elles les pilent puis les شونَ ِۡةۡ ل ۡال َّ حِ ۡۡ …ۡ ،البَاقِي ِۡۡڢي ۡۡأ َسۡڢَۡ ِۡ ين ۡالقَۡمۡ ۡ ط ِح ِ َ
mélangent à la semoule de blé َوأَط َراڢِ َهاۡۡ :
dur ou avec un peu de farine de ل َح ُّممۡ
blé ou d’orge, elles roulent le
tout. Ils le mangent (i.e. ce type َمش ُربۡ
de couscous) d’un printemps à ين ۡالقَمحِ ۡڢِي ِهۡ ط ِح ِ ۡمن ۡ َ ع ِ ط ۡ َمصنُو ٌ سوۡ ُمت ََو ِس ٌ سك ُ
un autre : [ṢḤ] Laqḍant ǧmiɛ ig ششتۡنـۡ ِتم ِزنۡ ونۡۡ:ت َحر ُ تۡالزيت ُ ِ َّ َّ
الزي
llan g lɣaḇṯ ihišuren ẓẓaḍen-ṯen
umbeɛd feṭṭlenț aḵeḏ šwiyya n وڢۡۡ:طعَمۡۡۡث َبڨُڨثۡ سوۡبِالد ََّرنَ ِۡةۡاللُّ ِ سك ُ
smid nna šwiyya yirḏen nna وط ۡال ُحل ِو ۡۡ: ُّ
ين ۡالبَل ِ ط ِح ِۡ ع ۡ ِمن ۡ َ سو ۡ َمصنُو ٌۡ سك ُ
šwiyya n țemẓin feṭṭlatenț kif kif ۡوذرۡ ۡ طعَم َ
țețțenț g tefsuṯ ɣer tefsuṯ.
سوۡبِالد ََّرنَ ِۡةۡالۡخَي ِميَّ ِةۡۡ:طعَمۡنـۡتلغُ ۡدَ سك ُ
س ْكسو ْاْلَ ْطلَس ُّ
ِي : س ْكسو َ ،ك ْ كسْكس ْ ،
يقۡ: سوۡدَقِ ٌ
سمۡ ـۡو ُ ص ٍۡة ۡ َحم َراءۡۡ:ط َعم ۡس َ صل َ ۡو َ سوۡ ِبلَۡحۡ ٍم َ سك ُ
سك ُ سـۡلمقَ ۡت َُزڨڨثۡ ۡ
سۡ ئ َسك ُۡ سمۡئِزَ َمرۡ ـۡوكۡ ُ سوۡ ِبلَح ِۡمۡال َح َم ِلۡۡ:ط َعمۡس َۡ سك ُ
سك ُۡ
س ان ۡۡ :طعَم ۡسـ ۡئِبَون ۡذۡ ۡوال ُجلبَ ِ سو ۡبِالڢُو ِل َ سك ُ
َمسڢُڢۡ جل َبنڅۡ
طۡ:سوۡ ُمت ََو ِس ٌ سۡسـۡئِبَونۡئِلقَّقنۡ ط ِريِۡۡ:ئ َسك ُ سۡبِالڢُو ِلۡال َّ سك ُ
سك ُ
طعَمۡ ض ِر ۡۡ ،يُعَدُّۡشَه ٌر ۡ َقبلَۡ ۡوال ُخ َ س ۡبِاللح ِم ۡالغَن ِم َ َّ سك ُ
اءۡۡ:تَب ِركَۡ ۡ س ِ َاصۡبِالنِ َ ۡۡ،وه َُوۡخ ٌّ ال َو ِل ِمي ِة َ
لمعَشۡ ۡ
سوۡت َ َحممثَۡ ۡ:م َّڅۡتڨنۡڨـۡ ضعُونَ ۡڢِيۡالسك ُ َماذَاۡيَ َۡ
ثَبربُشثۡ ۡ ت َحممثۡ
بر ِولۡ ۡ سو ۡاللحمۡ ورونَ ۡبِسك ُ صالح ۡ َمش ُه ُ إِۡث ۡ َۡ
سوۡبِاۡلَعشَا ِ
بۡوال ُخزَ ا َمىۡالبَ ِۡريَّ ِةۡۡ : سك ُ صلحۡ-ئَيِ ِن ۡمش ُه ِرن ۡسـ ۡطعَمۡ صة ۡۡ :ئِث ۡ َ صل َ َۡوال َّ
سمۡذۡلمرقَۡ ـۡوك ُ س َ
ث َ َح َّممثۡ ۡ
ت ۡال َمو ُجودَةِ ۡڢِي ۡالغَابَ ِةۡ يَق ِطڢنَ ۡ َج ِمي َع ۡالنَّبَات َا ِ
ث َ َح َّممڅۡ ۡ ين ۡالقَمحِۡ ِ ِ ِح َ
ط ۡ
بۡ و َ ۡأ ٍ
د يمۡو َيخ ِلطنَ ُه َّن ِۡۡب َ ِ
س َيطۡ َحنَّ ُه َّن َ
َڅ َح َّممڅۡ ۡ ۡمنۡ ير ۡيَڢتِلنَ ۡال ُك َّل ۡيَأ ُ ُكلُونَهُ ۡيَصنَعنَهُ ِ ش ِع ِ أَو ۡال َّ
ضنت ۡج ِمع ۡئِڨ ۡلَّن ۡڨـۡلغَڥثۡ َربِيعٍ ۡإِلَىۡآخ ٍَر ۡۡ:لَق َ
ئ َ َح َّممثۡ ۡ ي ۡنـۡ ۡزضنۡ-ثن ۡئُمبعد ۡڢطلنڅ ۡئ َكذ ۡش ِو َّۡ شرن َّ ئِ ِه ُ
ي ۡنـ ۡتم ِزن ۡڢط َلتنڅۡ ِ َّ و ـۡش َّ ن ۡ ن ذ ر ي ۡ
ِ َّ ِي و ـۡش َّ ن ۡ د س ِم
يرۡۡ :
ش ِع ٍ وۡمنۡ َس ِ سك ُ سثۡ ۡ سثۡغرۡتڢ ُ ِكڢۡ ِكڢۡڅڅنڅۡڨـۡتڢ ُ
ئ َبر ِولۡ
ⵓⵙⴿⴻⵙⴰ
بر ِولۡ
ⵓⵙⴽⴻⵙ
ث َ َمغلُثۡنـۡئِمن ِۡد ۡ
ⴼⵓⴼⵙⴻⵎ
َمغلُثۡ ۡ
بر ِولۡ ۡ ⵎⴰⵄⵟ
ئ َل َّۡ
ق ⵛⴰⵄⵎⴻⵍ
ت َل َّۡ
ق ⵝⵛⵓⴱⵔⴻⴱⴰⵝ
185
ⵍⴱⴻⵔⵡⵉⵍ ⵍⴰⵇⴹⴰⵏⵜ ⴵⵎⵉⵄ ⵉⴳ ⵍⵍⴰⵏ ⴳ ⵍⵖⴰⵠⵝ
ⵉⵀⵉⵛⵓⵔⴻⵏ ⵥⵥⴰⴹⴻⵏ-ⵝⴻⵏ ⵓⵎⴱⴻⵄⴷ
ⵝⴰⵃⴰⵎⵎⴰⵎⵝ
ⴼⴻⵟⵟⵍⴻⵏⵜⵙ ⴰⴿⴻⴸ ⵛⵡⵉⵢⵢⴰ ⵏ
ⵝⴰⵃⴰⵎⵎⴰⵎⵜⵙ ⵙⵎⵉⴷ ⵏⵏⴰ ⵛⵡⵉⵢⵢⴰ ⵢⵉⵔⴸⴻⵏ ⵏⵏⴰ
ⵜⵙⴰⵃⴰⵎⵎⴰⵎⵜⵙ ⵛⵡⵉⵢⵢⴰ ⵏ ⵜⵙⴻⵎⵥⵉⵏ
ⴼⴻⵟⵟⵍⴰⵜⴻⵏⵜⵙ ⴽⵉⴼ ⴽⵉⴼ
ⴰⵃⴰⵎⵎⴰⵎⵜⵙ ⵜⵙⴻⵜⵙⵜⵙⴻⵏⵜⵙ ⴳ ⵜⴻⴼⵙⵓⵝ ⵖⴻⵔ
ⴰⴱⴻⵔⵡⵉⵍ ⵜⴻⴼⵙⵓⵝ
ⴱⴻⵔⵡⵉⵍ
COUSCOUSIÈRE
ⵝⴰⵎⴰⵖⵍⵓⵝ ⵏ ⵉⵎⴻⵏⴷⵉ
v. “Passoire”.
ⵎⴰⵖⵍⵓⵝ
ⴱⴻⵔⵡⵉⵍ COUSIN
ⴰⵍⴻⵇⵇⴰ [ṢḤ] mmi-s ɛammi
ⵜⴰⵍⴻⵇⵇⴰ ۡسۡ َع ِم-ۡ ِۡم: اِبْن عَم
ⴰⵙⴻⴿⵙⵓ ⵏ ⵜⵙⴻⵎⵥⵉⵏ ⵎⵎⵉ-ⵙ ⵄⴰⵎⵎⵉ
ⵎⴻⴵⵖⵓⴼ
ⵍⵃⴰⵎⵎⵓⵎ COUSSIN
ⵎⴰⵛⵔⵓⴱ v. “Traversin”.
ⵜⴰⵃⴻⵔⵛⵓⵛⵜ ⵏ ⵜⵉⵎⵥⵉⵏ
COUSSINET (rembourré avec
ⵟⵄⴰⵎ ⵝⴰⴱⴳⵓⴳⵝ “iḏels”, servant à protéger le cou
ⵟⵄⴰⵎ ⵡⴰⴸⴻⵔ des bœufs)
[MR] f., ṯaɣʷnayṯ
ⵟⵄⴰⵎ ⵏ ⵜⴻⵍⵖⵓⴷⴰ
ٌِۡيس ۡ ُمست َخد َمة
ِ طنَةٌ ۡ ِبالد َّ َ ۡ ُمب،ۡ يرةَ ص ِغ
َ سادَة َ ِو
ⵟⵄⴰⵎ ⵙ ⵡⴰⴿⵙⵓⵎ ⵙ ⵍⵎⴻⵕⵇⴰ ۡ:ۡ ث ِ ۡخ ََّل َل ۡ َع َم ِليَّة ۡال َحر
ِ عنق ۡالبَقَ ِر ُۡ ۡ ِل ِح َمايَ ِة
ⵜⴰⵣⵓⴳⴳⵯⴰⵔⵝ ۡثَغونَيث
ⵟⵄⴰⵎ ⵙ ⵡⴰⴿⵙⵓⵎ ⵉⵣⴰⵎⴰⵔ ⵝⴰⵖⵯⵏⴰⵢⵝ
ⵟⵟⵄⴰⵎ ⵙ ⵉⵠⴰⵡⴻⵏ ⴸ ⴵⴻⵍⴱⴰⵏⵜⵙ
ⴰⵙⴻⴽⵙⵓ ⵙ ⵉⵠⴰⵡⴻⵏ ⵉⵍⴻⵇⵇⴰⵇⴻⵏ COUSSINET (morceau de tissu
épais ou tapis sur lequel on pose
ⵜⴰⴱⵔⵉⴽⴰ le bât afin de ne pas blesser le
mulet ou l’âne)
ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵜⴻⴳⴳⴻⵏ ⴳ
ⵜⵃⴰⵎⵎⴻⵎⵝ [MS] f., ḥlasa
علَى َظه ِْر ْالبَ ْغ ِل أَ ِو ِ قِ ْطعَة ِمنَ ْالق َم
َ اش توضَع
ⵉⵝ ⵚⴰⵍⴻⵃ-ⴰⵢⵉⵏⵉ : ا ْل ِح َم ِار
ⵎⴻⵛⵀⵓⵔⵉⵏ ⵙ ⵟⵄⴰⵎ ⵙ ⵡⴰⴿⵙⵓⵎ
ⴸ ⵍⵎⴻⵕⵇⴰ ۡس َۡ َحل
ⵃⵍⴰⵙⴰ
186
COUSTELINE (lat. reichardia COUVER
picroides, fam. asteraceæ, plante) [ṢḤ] sḏel, hab. sḏal. v. “Couvrir
• [ṢḤ] f., ṯimezdella Se”
• [ṢḤ] f., ṯimẓẓugella ۡۡ َعادَةۡ؛ۡسذَل.ۡسذل: ََحضَن
• [ṢḤ] m., ziṭalmum ⵙⴸⴻⵍ : ⵙⴸⴰⵍ
:ٌۡۡنَبت َة،ۡي
ٌّ ير
ِ نكد َم ِر
َّۡ ثِمزد
ل COUVERCLE
َّۡ ثِم ُّزڨ
ل [ṢḤ] ar., f., taɣṭiwt
ِۡزطل ُمم ۡ ۡۡتَغ ِطوت: ِغ َطاء
ⵝⵉⵎⴻⵣⴷⴻⵍⵍⴰ ⵜⴰⵖⵟⵉⵡⵜ
ⵝⵉⵎⵥⵥⵓⴳⴻⵍⵍⴰ
ⵣⵉⵟⴻⵍⵎⵓⵎ COUVERCLE (en terre cuite ou
en gypse, recouvre “ṯaxabiṯ”)
→ Grand couvercle :
COUTEAU
• [MR] m., amḍun
• [MR] m., axeḏmi ḏ ašṭuṭaḥ
• [MS], [XF] f., medla
• [XF] f., lmasla
→ Petit couvercle :
: س ِكينِ
ُ ئ َخذ ِمۡذۡئَش • [MR] f., {ṯ}amḍunṯ
َ ط
ۡطح
• [MR] f., {ṯ}amḍunṯ ṯameẓganṯ
َۡ ل َمس
ل
• [ǦƐ] f., timdelt
ⴰⵅⴻⴸⵎⵉ ⴸ ⴰⵛⵟⵓⵟⴰⵃ
:ۡاڢ ِ َۡ ِل َج َّرةِۡال ِغذ،ۡين
ِ اءۡال َج ٍ ۡطِ ۡمن، ِ ِۡغ َطاء
ⵍⵎⴰⵙⵍⴰ َ ِغ
ٌ طا ٌءۡ َك ِب
:ۡير
ۡئ َمضُن
COUTUME ۡل
َۡ مد
v. “Tradition”. ۡ :ۡير
ٌ ص ِغ َ ِغ
َ ۡطا ٌء
ۡ ۡثَمضُنث
COUTURE ۡئ َمۡضُنثۡثَمزڨَنت
• [ṢḤ] f., ṯiǧina. v. “Coudre”. ۡ ۡتِمدلت
• f., ṯijini | f., pl., ṯijiniwin ?
ⴰⵎⴹⵓⵏ
: ِخيَا َطة
ⵎⴻⴷⵍⴰ
َِۡث ِجن
ⴰⵎⴹⵓⵏⵝ
ۡثِ ِژ ِنۡ|ۡثِ ِژنِ ِون
ⴰⵎⴹⵓⵏⵝ ⵝⴰⵎⴻⵥⴳⴰⵏⵝ
ⵝⵉⴵⵉⵏⴰ
ⵜⵉⵎⴷⴻⵍⵜ
ⵝⵉⵊⵉⵏⵉ |ⵝⵉⵊⵉⵏⵉⵡⵉⵏ
187
COUVERCLE (sorte de planches ِ بَ َّطانِيَّة ت َ ْق ِلي ِديَّة متَعَ ِددَة ْاْل َ ْل َو
ۡۡئَ َحنبل: ان
en bois utilisées pour couvrir
“ṯameṭmurṯ”) ⴰⵃⴰⵏⴱⴻⵍ
• [MR] f., ṯaqbant
• [XF] m., pl., tgabib COUVRE-CHEF
:ِۡورة َ ِغ َطاء َخ
َ ۡ ِلل َمط ُم،ۡش ِبي v. “Chéchia”.
ۡ ۡثَق َبنت
ۡ ۡتڨَبِب COUVRIR ACTION DE SE
ⵝⴰⵇⴱⴰⵏⵜ v. “Fermeture”.
ⵜⴳⴰⴱⵉⴱ
COUVRIR
[ǦƐ] ḏel. v. “Fermeture”,
COUVERTURE (de couleur “Couver”, “Couvrir Se”.
blanche, non teinte, en laine)
: غ َّطى
َ
• [ṢḤ], [MR] m., aḥayeḵ (ann. : u)
| m., pl., iḥuyaḵ. v. “Couverture”. ۡذل
• [MR] m., aḥayek | m., pl., ⴸⴻⵍ
iḥuyak
• [ṢḤ] {i}ḥuyaḵ
COUVRIR SE
• [ṢR] f., taɛabbant tamellalt. v.
“Haïk”. [ṢḤ] sdel, hab. seddel. v.
“Couvrir”, “Couver”,
:ۡ ٍصوڢ َ ۡبَي،ۡبَ َّطانِيَّة
ُ ۡضا ٌءۡ ِۡمن “Fermeture”.
ۡئَ َحيكۡ|ۡئِ ُح َيك → Ils tissaient des haïk pour se
ۡئَ َحيكۡ|ۡئِ ُحيَك couvrir : [ṢḤ] Ṣenɛen iḥuyaḵ bah
iseddelan.
ُۡحيَك
: تَغَ َّطى
ۡ ۡت َ َعبَّنتۡتَملَّلت
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡسدل.سدل
ⴰⵃⴰⵢⴻⴿ | ⵉⵃⵓⵢⴰⴿ َ
ۡۡۡصنعن:ۡسجُونَ ۡال َحيَّاكۡ ِلت َغ ِطيَّ ِةۡأنڢُ ِس ِهمُ كَانُواۡيَن
ⴰⵃⴰⵢⴻⴽ | ⵉⵃⵓⵢⴰⴽ ۡ ۡئِ ُحيَكۡبَهۡئِسدلَن
ⵃⵓⵢⴰⴽ ⵙⴷⴻⵍ : ⵙⴻⴷⴷⴻⵍ
ⵄⵜⴰⵄⴰⴱⴱⴰⵏⵜ ⵜⴰⵎⴻⵍⵍⴰⵍⵜ ⵚⴻⵏⵄⴻⵏ ⵉⵃⵓⵢⴰⴿ ⴱⴰⵀ ⵉⵙⴻⴷⴷⴻⵍⴰⵏ
189
ۡۡئَقَرقُؤۡلژنُن: ع ْلجوم أ َ ْخضَر CRÈME DE LAIT
ⴰⵇⴰⵔⵇⵓⵔ ⵍⴻⵊⵏⵓⵏ [ŠN] {ta}hafrarṯ. v. “Lait
fermenté caillé”, “Lait aigre”,
“Graisse”, “Beurre”, “Beurre
CRASSE (tête), PELLICULE salé”, “Beurre rance”, “Lait”,
“Lait frais”, “Colostrum”,
[MƐ] f., ṯinesnest (ann. : tn) “Fromage”, “Fromage Faire du”,
َ َ َقذ، ش َرة الرَّ أْ ِس
ۡۡ ِثنسنست: ارة ْ ِق “Baratter”, “Baratté Être”,
“Barattage”, “Baratte”, “Jatte”,
ⵝⵉⵏⴻⵙⵏⴻⵙⵜ “Outre”.
ِ شدَة ْال َح ِلي
:ب ْ ِق
CRAVACHE ۡهَڢ َررث
[MR] m., amehmaz ⵀⴰⴼⵔⴰⵔⵝ
ۡ ۡۡئَمه َمز: سوْ ط
َ
ⴰⵎⴻⵀⵎⴰⵣ CRÊPE (épaisse, à base de farine
de blé, se consomme avec du miel
et du beurre fondu ou de l’huile
CREDIT À d’olive)
•[ṢḤ] ar., coll., ddin • [ṢḤ] m., aḇaɣrir (ann. : u). v.
“Maach”, “Plat”.
• [ṢḤ] m., amerwas
• [MR] m., abaɣrir
→ Il a acheté à crédit :
• [ṢḤ] m., {a}ḇaɣrir
• [ṢḤ] Issaɣ s ddin.
• [XF] m., {a}baɣrir
• [ṢḤ] Issaɣ s ddin s umerwa.
• [ǦƐ] f., ṯaɣrift | f., pl., ṯaɣrifin
→ Il a emporté sur parole : [ṢḤ]
Igessi s wawal. • [ṢḤ], [ǦƐ] f., pl., ṯiɣrifin
: ِين
ِ ِبالد → Il est blanc comme l’agneau
il boit de l’eau comme un
ۡدِن bœuf ? (i.e., crêpe traditionnelle
ۡ ۡئ َمر َوس ou alors : la chaux) :
ۡ ۡئِسَّغ ۡسـ ۡدِن ۡسـ:ۡ ِين ِ اِشت ََرى ۡ ِبالتَّقس
ِ ۡ ِبالد،ۡ ِيط • [ṢḤ] dev., Ḏ amellal am yizimer
ئُمر َۡو yesses aman am yizger ? (aḇaɣrir,
umlil)
َ ۡئِڨ ِسۡس:ۡاِشت ََرىۡ ِب َك ِل َمتِ ِه
ۡـۡو َول
• [ṢḤ] dev., Amellal am uzimer
ⴷⴷⵉⵏ yesses aman am uzger.
ⴰⵎⴻⵔⵡⴰⵙ → Il y a ceux qui mangent les
crèpes épaisses accompagnées
ⵉⵙⵙⴰⵖ ⵙ ⴷⴷⵉⵏ de beurre doux pur ou salé, de
miel, d’huile d’olive pure ou de
ⵉⵙⵙⴰⵖ ⵙ ⵓⵎⴻⵔⵡⴰ sucre : [ṢḤ] Illa win țețțen
ⵉⴳⴻⵙⵙⵉ ⵙ ⵡⴰⵡⴰⵍ aḇaɣrir s ddhen aḥurri illa win s
turayṯ illa win s țemamț illa win s
zziyh taḥurrit illa win s suḳḳur.
190
→ Nous faisions la crèpe ⵏⴻⵚⵏⴻⵄ ⴰⵠⴰⵖⵔⵉⵔ ⵓⵡⴰⴼⴰⵏ
traditionelle sur les maarek sur ⵏⴻⵚⵏⴰⵄ ⵍⴻⵎⵄⴻⵔⴻⴽ
le poêlon en terre : [ṢḤ] Neṣneɛ
aḇaɣrir uwafan neṣnaɛ lemɛerek.
ۡ،ۡ ق ِ ۡ َمصنُ َعةٌ ۡ ِبالدَّ ِقي،ۡ ٌ ۡ َك ِثي َڢة،ۡ ٌ ۡت َق ِلي ِديَّة،ۡ يرة َ ڢَ ِط CRÊPE FINE (elles sont cuites à
:ۡون ِ ُ تي َّ
ِۡالز ت ي َّ
الز ب
ِ ۡ و
ۡ َ أ ۡ ة
ِ َ د ب ًّ
الز َ ِ َ ِ تُؤ َك
ۡو ل س
َ عال ب ُۡ ل la vapeur enduites de beurre et
parsemées de sucres, servies lors
ۡ ۡئ َ َڥغ ِرر des cérémonies, mariage ou enter-
ۡئَبَغ ِرر rement lorsque le défunt passe la
nuit dans sa demeure)
ۡڥَغ ِرر
• [MR] m., aruggag
َۡبغ ِرر
• [XF] m., {a}ruggag
ۡثَغ ِرڢتۡ|ۡثَغ ِر ِڢن
: يرة ِجدُّ َرقِيقَةَ ڢَ ِط
ۡ ۡثِغ ِرڢِن
ۡ ۡئ َُرڨَّڨ
ۡابيَض ۡ ِكي ۡالخ ُروڢ ۡيش ُروب ۡال َماء ۡ ِكي
ۡ :ۡالعَج ِميۡ؟ ۡ ُۡرڨَّڨ
ۡ ۡذۡئ َملَّلۡئ َمۡيِ ِزمرۡيسسۡئَ َمنۡئ َمۡيِزڨر ⴰⵔⵓⴳⴳⴰⴳ
ۡ ۡئ َملَّلۡئ َمۡئ ُ ِزمرۡيسسۡئ َ َۡمنۡئ َمۡئُزڨر ⵔⵓⴳⴳⴰⴳ
ِۡالزبدَةِ ۡال ُح َّرة ُّ طائِ َر ۡالَ َكثِيڢَةَ ۡ ِب َ َُهنَاكَ ۡ َمن ۡيَأ ُك َل ۡالڢ
ۡت ِ الزي َّ س َّك ِر ۡأَو ۡ ِب ُ س ِل ۡأَو ِبال َ أ َ ِو ۡال َما ِل َح ِة ۡأَو ۡ ِبال َع
ۡۡئِ َّل ۡ ِون ۡڅڅن ۡئَڥَغ ِرر ۡسـۡدهن:ۡ ِون ۡال ُح َّرة ِ ُ الزيت َّ CRÉPISSAGE
ۡئ َ ُح ِر ۡئِ َّل ۡ ِون ۡسـ ۡت ُ َريثۡ ۡئِ َّل ۡ ِون ۡسـ ۡڅ َممڅ ۡئِ َّل v. “Enduire Action d’”.
ۡس ُّكر
ُ ۡـۡزيهۡتَ ُح ِرتۡئِلَّۡ ِونۡسـ ِ ِونۡس
َۡاص ِة َ َّ َ
ِ ُكنَّاۡنُ َج ِه ُز ۡالڢَطائِ َر ۡالتق ِلي ِديَّ ِة ۡڢِيۡاۡلڢَان ۡالخ
ۡ ۡنصنع ۡئَڥَغ ِرر ۡئُ َوڢَن:ۡ ۡولمعَارك ۡأَيضا َ بِ َها CRESSON DE FONTAINE,
ۡ ۡنصنَعۡلمعرك CRESSON OFFICINAL (lat.
nasturtium officinale, fam.
ⴰⵠⴰⵖⵔⵉⵔ brassicaceæ, plante)
ⴰⴱⴰⵖⵔⵉⵔ [ṢḤ], [MS] m. {a}gernuneš
ⵠⴰⵖⵔⵉⵔ :ٌۡۡنَبت َة،ۡاء
ِ ِجرْ ِجير ْال َم، ڨَرْ نونَش
ⴱⴰⵖⵔⵉⵔ ۡڨرنُنش
ⵝⴰⵖⵔⵉⴼⵜ | ⵝⴰⵖⵔⵉⴼⵉⵏ ⴳⴻⵔⵏⵓⵏⴻⵛ
ⵝⵉⵖⵔⵉⴼⵉⵏ
CRÊTE, COLLINE, BRAS
ⴸ ⴰⵎⴻⵍⵍⴰⵍ ⴰⵎ ⵢⵉⵣⵉⵎⴻⵔ (anatomie)
ⵢⴻⵙⵙⴻⵙ ⴰⵎⴰ ⵢⵉⵣⴳⴻⵔ
• [ṢḤ], [MƐ], [MS], [MR], [XF],
ⴰⵎⴻⵍⵍⴰⵍ ⴰⵎ ⵓⵣⵉⵎⴻⵔ ⵢⴻⵙⵙⴻⵙ [WZ] m., iɣil (ann. : yi) | m., pl.,
ⴰⵎⴰⵏ ⴰⵎ ⵓⵣⴳⴻⵔⴰⴱⴰⵖⵔⵉⵔ iɣallen, dim., sing., [ṢḤ] ṯiɣilt |
dim., pl., ṯiɣalltin
ⵉⵍⵍⴰ ⵡⵉⵏ ⵜⵙⴻⵜⵙⵜⵙⴻⵏ • [MS], [MR], [ṢR], [ŠN] m.,
ⴰⵠⴰⵖⵔⵉⵔ ⵙ ⴷⴷⵀⴻⵏ ⴰⵃⵓⵔⵔⵉ {i}ɣil | m., pl., iɣallen
ⵉⵍⵍⴰ ⵡⵉⵏ ⵙ ⵜⵓⵔⴰⵢⵝ ⵉⵍⵍⴰ ⵡⵉⵏ ⵙ
ⵜⵙⴻⵎⴰⵎⵜⵙ • [ṢḤ], [MƐ] m., aɣil
191
• [MS] m., iɣir CREUSER
• [MS], [WZ] m., {i}ɣir [ṢḤ] eɣz, hab. qqaz. v. “Creu-
sage”.
→ Entre Bu Ɣeddu et Lmenšar
il y a une colline qui les sépare : → J’ai creusé : [ṢḤ] Ɣziɣ.
[ṢḤ] Bu Ɣeddu ḏ LMenšar illa
iɣil ḡar-asen. → Il a creusé :
→ Il y a une petite colline entre • [ṢḤ] Yeɣza.
eux : [MƐ] Ḡar-asen iɣil d • Iɣza.
ameẓyan.
→ Je n’ai pas creusé la rigole du
: ذ َِراع، تَلَّة verger de mon père : U ɣzix ṯar-
ۡۡثِ ِغلتۡ|ۡثِغَلتِن،ۡئِ ِغلۡ|ۡئِغَلن ga n urṯi m baba.
ِۡغلۡ|ۡئِغَۡلن → Nous allons creuser les
tombes : [ṢḤ] A nnruḥ a neɣz
ۡ ۡئ َ ِغل leqḇur.
ۡئِ ِغر ۡۡ َعادَةۡ؛ۡقَّز.ۡغز: َحڢ ََر
ِۡغر ۡۡغ ِزغ:ۡ َُحڢَرت
َ ص ُل ۡتَلَّةٌۡ َماۡ َبينَ ۡبُوۡغد
ۡۡبُـۡغدُّۡذ:ۡ ُّوۡوالمنشَار ِ ت َڢ ۡ :َۡحڢَ َر
ۡ ۡئ َسن-ۡلمنشَرۡئِلَّۡئِ ِغلۡڨَر ۡ َۡيغز
ۡئ َسن ۡئِ ِغل ۡد-ۡ ۡڨَر:ۡ يرة ٌ ۡ َبينَ ُه َما َ ۡ ٌيُو َجد ُ ۡتَلَّة
َ ص ِغ َۡئِغز
ۡ ۡئ َمزيَن
َ لَم ۡأحڢِر ۡقَنَاةَۡبُست
ۡۡئُـۡغ ِزخ ۡثَر َڨ ۡنـ:َۡانۡوا ِلدِي َ
ⵉⵖⵉⵍ | ⵉⵖⴰⵍⵍⴻⵏ, ⵝⵉⵖⵉⵍⵜ | َۡ ئُرثِۡمـۡ َب
ب
ⵝⵉⵖⴰⵍⵍⵜⵉⵏ
ۡۡئَـۡن ُرحۡئَـۡنغزۡلقبُر:ُۡورَ سنَحڢ ُُرۡالقُب َ
ⵖⵉⵍ | ⵉⵖⴰⵍⵍⴻⵏ
ⴻⵖⵣ
ⴰⵖⵉⵍ
ⵇⵇⴰⵣ
ⵉⵖⵉⵔ
ⵖⵣⵉⵖ
ⵖⵉⵔ
ⵢⴻⵖⵣⴰ
ⴴⴰⵔ-ⴰⵙⴻⵏ ⵉⵖⵉⵍ ⴷ ⴰⵎⴻⵥⵢⴰⵏ
ⵉⵖⵣⴰ
ⴱⵓ ⵖⴻⴷⴷⵓ ⴸ ⵍⵎⴻⵏⵛⴰⵔ ⵉⵍⵍⴰ
ⵉⵖⵉⵍ ⴴⴰⵔ-ⴰⵙⴻⵏ ⵓ ⵖⵣⵉⵅ ⵝⴰⵔⴳⴰ ⵏ ⵓⵔⵝⵉ ⵎ ⴱⴰⴱⴰ
ⴰ ⵏⵏⵔⵓⵃ ⴰ ⵏⴻⵖⵣ ⵍⴻⵇⵠⵓⵔ
CREUSAGE
[ṢḤ] f., ṯiɣuzi. v. “Creuser”. CREUX
ۡثِغُ ِۡز: َح ْڢر v. “Trou”.
ⵝⵉⵖⵓⵣⵉ
CRIER, PARLER EN ÉLE-
VANT LA VOIX, CYMBALI-
SER (chant de la cigale)
[MR] sɛewweq
192
ۡۡسعوق: تَ َكلَّ َم بِصَوْ ت مرْ تَڢِع، ص ََر َخ، صَا َح CROCHET (du trépied auquel on
suspend l’outre lors du barattage
ⵙⵄⴻⵡⵡⴻⵇ du lait)
• [ṢR] f., ṯaḥemmarṯ
CRIN • [ṢR] bu jeddaț
v. “Cheveux”, “Cheveu”, “Cheve- َۡ ۡيُ َعلَّۡق ۡ ِڢي ِه ۡال ِقربَة ۡ ِعند،ۡ َامل ث ََلثِ ٌّي
ِ ح، ك ََّلب
lure”. : ض َها ِ َمخ
ۡ ۡثَح َّمرث
CRIQUET ۡبُ ۡژدَّڅ
[MR] m., abẓiẓ | m., pl., ibẓizen. ⵝⴰⵃⴻⵎⵎⴰⵔⵝ
v. “Sauterelle”, “Cigale”.
→ Le criquet est comme le ⴱⵓ ⵊⴻⴷⴷⴰⵜⵙ
moustique. Ils se déplacent
ensemble. Sitôt que l’herbe
sèche ils s’en vont : CROCHET (en bois fixé dans le
mur servant à suspendre les ob-
• [MR] Abẓiẓ am nnamus gguren jets)
kif kif, ma iqqar leḥšiš a yyuren.
[ṢR] m., {a}sammaš | m., pl.,
• [MR] Abẓiẓ am nnamus gguren isammašen
kif kif, ma iqqar leḥšiš ad yyur.
ۡس َّمشن َ ۡ: خ َّطاڢ ِم ْن َح َطب
َ ِس َّمشۡ|ۡئ
ۡۡئَب ِززۡ|ۡئِب ِززن: ج ََرادَة، ج ْندب
ⵙⴰⵎⵎⴰⵛ | ⵉⵙⴰⵎⵎⴰⵛⴻⵏ
ۡ َس ِويًّاۡيُغَاد ُِرون َۡ ۡ َوض ۡيَتَنَقَّلُون
ِ ُۡمث َل ۡالبَعِ ُال ُجندُب
:ۡب
َ ڢۡالعُش ُّۡ ِعندَ َماۡيَج
ۡئ َب ِزز ۡئ َم ۡنَّ ُمس ۡڨُّرن ۡ ِكڢ ۡ ِكڢ ۡ َمـۡئِقَّر ۡلحشِش ۡئَـ CROÎTRE, FOISONNER
ۡيُّرن [ṢḤ] ar., kṯer v. “Pousser”.
َّ ُّ
ۡئ َب ِززۡئ َم ۡنَّ ُمسۡڨرنۡ ِكڢۡ ِكڢ ۡ َمـۡئِقرۡلحشِشۡئ َد ۡ ۡۡكثر: كَث َر
ۡيُّر
ⴽⵝⴻⵔ
ⴰⴱⵥⵉⵥ | ⵉⴱⵥⵉⵣⴻⵏ
ⴰⴱⵥⵉⵥ ⴰⵎ ⵏⵏⴰⵎⵓⵙ ⴳⴳⵓⵔⴻⵏ
ⴽⵉⴼ ⴽⵉⴼ ⵎⴰ ⵉⵇⵇⴰⵔ ⵍⴻⵃⵛⵉⵛ ⴰ CROSSE, CANNE, GOURDIN
ⵢⵢⵓⵔⴻⵏ (en bois, utilisée pour jouer au jeu
traditionnel “ṯakkurṯ”)
ⴰⴱⵥⵉⵥ ⴰⵎ ⵏⵏⴰⵎⵓⵙ ⴳⴳⵓⵔⴻⵏ [ṢḤ], [MR] m., amejɣaf ( ann. : u)
ⴽⵉⴼ ⴽⵉⴼ ⵎⴰ ⵉⵇⵇⴰⵔ ⵍⴻⵃⵛⵉⵛ ⴰⴷ | m., pl., imejɣaf. v. “Aire de jeu”,
ⵢⵢⵓⵔ “Trou central”, “Hockey”.
→ Jeu du hockey traditionnel
qui se joue à l’aide de crosse en
CROC bois : [MR] f., Ṯakkurṯ n imejɣaf.
v. “Canine”, “Molaire”, َّ ُۡ َعصاۡ َمعقُوڢَة،ۡ ِمحْ جَن
ۡۡتُستَع َم ُل ۡڢِي،ۡ ۡالرأ ِس
“Incisive”. ۡۡئَمژغَڢۡ|ۡ ِئمژغَڢ:ۡاللُّع َب ِةۡث َ ُّكرثۡالتَّق ِلي ِد َّي ِة
ۡصا
َ َس ۡبِع ِ لُعبَةُ ۡال ُك َرةِ ۡالتَّق ِلي ِديَّ ِة ۡاۡلَّتِي ۡت ُ َم
ُ ار
ۡۡۡث َ ُّكرثۡنـۡ ِئمژغَڢ:ٍ ي َ َخ
ۡ ش ِب
193
ⴰⵎⴻⵊⵖⴰⴼ | ⵉⵎⴻⵊⵖⴰⴼ ۡئ َِڅنۡ|ۡئِ ِڅنن
ⵝⴰⴽⴽⵓⵔⵝ ⵏ ⵉⵎⴻⵊⵖⴰⴼ ۡطس َ
َّۡ ُق
ل
CROUPIÈRE, AVALOIR (cein- ۡ ۡئَڥُ َقل ۡيسۡ َو ۡڨـ ۡ ِم:ۡ لكَاس ۡيش ُرب ۡمن ۡڢُم ۡالج َّۡرة
ture qui passe sous la queue) ۡ ۡئ ُ َعك ُرڢ
• [XF], [MS], [ǦƐ] m., ṭṭfeṛ. v. ۡ ٍين ۡأَشيَاءِ قَدِيما ۡكَانت ۡتُست َع َم ُل ۡإِعك ََراڢ ۡ ِلت َخ ِز
“Bât”. ۡ:ۡاء ِ َ الزيتِۡأ َ ِو
م ۡال َّ ۡالزبدَ ِةۡأ َ ِو
ُّ س ِلۡأ َ ِو
َ ٍۡمثلَۡال َع ِ ُم ِه َّمة
ۡسنۡدۡۡئ َحلَّق-ۡثۡصلَحۡذِڨ-ۡزكۡيُ َۡغ ن
ِ ِ ِ يَ ئ- ڢ
ۡ ئِ َعك َر
• [ǦƐ] ar., m., ațebbaɛ. v. “Bât”. ۡسن ۡد ۡدهن-ۡسن ۡ َڅمۡمڅ ۡصنعَۡن ۡذِڨ-ۡصنعَن ۡذِڨ
:ـ ۡۡزثِ سن-ۡدۡئ َ َمنۡصنعَنۡذِڨ-ۡصنعَنۡتَڨ َمن
ۡ ۡطڢر ⴰⵄⴰⴽⵔⵓⴼ, ⵝⴰⵄⴽⵔⵓⴼⵝ
ۡ ۡئ َڅبَّع ⵉⵄⴰⴿⵔⴰⴼ
ⵟⵟⴼⴻⵕ ⴰⵜⵙⵉⵏ | ⵉⵜⵙⵉⵏⴻⵏ
ⴰⵜⴻⴱⴱⴰⵄ ⵟⴰⵙ
ⵇⵓⵍⵍⴰ
CRUCHE ⴰⵠⵓⵇⴰⵍ ⵢⴻⵙⵙⵡⴰ ⴳ ⵎⵉ ⵓⵄⴰⴿⵔⵓⴼ
• [ṢḤ] m., aɛakruf (ann. : u) | ⵉⵄⴰⴿⵔⴰⴼ-ⴰⵢⵉⵏⵉ ⵣⵉⴿ ⵢⵓⵖⴰ-ⵝ
dim., sing., ṯaɛkrufṯ. v. “Bocal”.
ⵚⵚⵍⴰⵃ ⴸⵉⴳ-ⵙⴻⵏ ⴷ ⴰⵃⴻⵍⵍⴰⵇ
• [ṢḤ] m., pl., iɛaḵraf ⵚⴻⵏⵄⴰⵏ ⴸⵉⴳ-ⵙⴻⵏ ⵜⵙⴰⵎⴻⵎⵜⵙ
• [ŠN] m., ațin | m., pl., iținen ⵚⴻⵏⵄⴰⵏ ⴸⵉⴳ-ⵙⴻⵏ ⴷ ⴷⴸⴻⵏ ⵚⴻⵏⵄⴰⵏ
• [ṢḤ] ar., ṭas ⵜⴰⴳⵎⴰⵏ-ⴷ ⴰⵎⴰⵏ ⵚⴻⵏⵄⴰⵏ ⴸⵉⴳ-ⵙⴻⵏ
ⵣⵣⵉⵝ
• [MS] ar., qulla
→ Le pot boit de la bouche de la
cruche (i.e., l’ignorant doit ap- CRUCHON
prendre de la bouche de l’érudit, • [ṢḤ] dim., sing., ṯaɛkrufṯ. v.
du sage) : [ṢḤ] prov., Aḇuqal dim., “Cruche”.
yesswa g {i}mi uɛaḵruf.
• [ŠN] m., ullal (ann. : wu)
→ Autrefois ces cruches dites
“iɛaḵraf” étaient utilisées pour y → Un cruchon en terre : [ṢḤ]
mettre des choses importantes Ṯaɛkrufṯ n țalaɣṯ.
comme le miel, le beurre, : ص ِغيرَ ِإب ِْريق
l’huile, on les remplissait aussi
d’eau : [ṢḤ] Iɛaḵraf-ayini ziḵ ۡثَعك ُرڢث
yuɣa-ṯ ṣṣlaḥ ḏig-sen d aḥellaq ۡئُلَّل
ṣenɛan ḏig-sen țamemț ṣenɛan
ḏig-sen d dhen ṣenɛan tagman-d ۡ ۡۡثَعك ُرڢثۡنـۡ َڅلَغث:ۡين
ٍ ۡط ِ ٌ يرة
ِ ۡمن َ ص ِغَ ٌَۡج َّرة
aman ṣenɛan ḏig-sen zziṯ.
ⵝⴰⵄⴽⵔⵓⴼⵝ
: قلَّة، جَرَّ ة
ⵓⵍⵍⴰⵍ
ۡئ َ َعك ُرڢۡ|ۡثَعك ُرڢث
ۡئِعَك َرڢ ⵝⴰⵄⴽⵔⵓⴼⵝ ⵏ ⵜⵙⴰⵍⴰⵖⵝ
194
CRUE ÊTRE EN, DÉBORDER ⴰⴸ ⵢⴻⵍⴰⵇⵇⴰⴹ ⴸⵉ ⴳⴻⵍⵍⴰⵏ
(rivière)
[ṢḤ] ar., ḥmel
CUILLÈRE
→ Aujourd’hui, la rivière est en
crue, il nous est impossible de la → Grande cuillère, louche :
traverser : [ṢḤ] Ass-a iɣzer • [MƐ] m., aɣenja | m., pl.,
yeḥmel u nesujem a nezwa. iɣenjayin. v. “Spatule”, “Rite de
ۡۡحمل: َڢَاض la pluie”.
ُ َاض ۡالنَّه ُر ۡاليَوۡ َم ََۡل ۡيُم ِكنُ ۡالعُب
ۡئَـ-ۡ ۡئَس:ۡ ُور َ ڢ • [ṢḤ], [ŠN] m., aɣenǧa | m., pl.,
سژمۡئ َـۡنز َۡو ُ ئِغزرۡيحملۡئُـۡن iɣenǧayin
ⵃⵎⴻⵍ • [ṢḤ] m., pl., {i}ɣunǧayen
→ Petite cuillère :
ⴰⵙⵙ-ⴰ ⵉⵖⵣⴻⵔ ⵢⴻⵃⵎⴻⵍ ⵓ
ⵏⴻⵙⵓⵊⴻⵎ ⴰ ⵏⴻⵣⵡⴰ • [ṢḤ] dim., sing., ṯaɣenjayṯ |
dim., pl., ṯiɣenjayin
→ Il cueille les haricots de ses
propres mains : [ṢḤ] Ițwakkes-d • [ṢR] dim., sing., {ṯa}haɣenjayṯ |
s ufus-nsen llubyeṯ. dim., pl., ṯiɣenjayin
-ۡدۡسـۡئُڢُس-ۡۡئِڅ َوكۡس:ۡصو ِليَا َءۡ ِبيَدَي ِه
ُ ڢۡالڢَا ُ يَق ِط • [ŠN] dim., sing., {ṯa}haɣenǧayṯ |
ۡ ۡنسنۡلُّبيث [ŠN], [ṢḤ] dim., pl., ṯiɣenǧawin
ⵉⵜⵙⵡⴰⴽⴽⴻⵙ-ⴷ ⵙ ⵓⴼⵓⵙ-ⵏⵙⴻⵏ → Cuillère en bois :
ⵍⵍⵓⴱⵢⴻⵝ • [ṢḤ] dim., ṯaɣanǧayṯ uqeššuḏ
• [ṢḤ] f., ṯasumatiṯ
CUEILLIR, RAMASER (plantes, • [ṢḤ] f., sumatiyya
…) → Cuillère en fer : [ṢḤ] dim.,
• [ǦƐ] ɣmer ṯaɣanǧayṯ llaḥḏiḏ
• [ṢḤ] ar., lqeḍ, hab. laqqaḍ → Ils servent dans de grands
plats et ils mangent à l’aide de
→ Je cueille … : [ǦƐ] Aḏ ɣemreɣ cuillères en bois : [ṢḤ] Seqqan
… eg leǧfun țețțen s {i}ɣunǧayen n
→ Il cueillera tout ce qu’il lluḥ.
trouve : [ṢḤ] Aḏ yelaqqaḍ ḏi : ِم ْلعَقَة
gellan.
:ۡيرةَ ِمل َعقَةٌۡ َك ِب
:ڢ َ قَ َط، اِجْ تَنَى
ۡۡ ِئغن َژيِن:ۡئَغن َژ
ۡغمر
ۡئَغن َجۡ|ۡ ِئغن َجيِن
ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡلَقَّض.لقض
ُ أُق ۡغن َجين ُ
ۡ ۡۡئَذۡغمرغ:ۡڢ ُ ط
ۡ ۡۡئ َذۡيلَقَّضۡذِۡڨلَّن:ۡ ٍۡمنۡ ُك ِلۡشَيء ِ ڢ ُ سيَق :ٌۡ ير ۡة َ ٌِۡمل َعقَة
َ ص ِغ
ُ ط َ
ۡۡث َغن َژيثۡ|ۡ ِثغن َژيِن
ⵖⵎⴻⵔ
ۡهَغن َژيثۡ|ۡثِغن َژيِن
ⵍⵇⴻⴹ : ⵍⴰⵇⵇⴰⴹ
ۡهَغن َژيثۡ|ۡثِغن َژ ِون
ⴰⴸ ⵖⴻⵎⵔⴻⵖ …
195
:ٌۡشبِيَّة َ ِملعَقَةٌۡ َخ : َطبَ َخ، َطهَا، نَ ِض َج
ۡشذ ُّ ثَغَن َجيثۡئُق ۡ َعادَةۡ؛.سو ُ
ۡس َم ِتثُ َث َّۡ سن
ن
ۡيَۡ ِس َمتُ ۡسنن
َّ ٌ
ۡۡثَغَن َجيثۡلحذِذ:ِۡملعَقَةۡ َحدِي ِديَّة ٌ ۡطبخ
ۡام َّ ۡو َيتَن ََاولُونَ ۡال
َ ط َع َ ٍيرة ٍ يُقَ ِد ُمونَ ۡ ِڢي ۡأَطبَا
َ ق ۡ َك ِب -ۡسو ۡئ َغ ُرم ِ أُط ِب ِخيۡال ُخبزَ ۡ ِڢيۡالڢُر ِن
ُ ۡ:ۡ ۡالطينِي
ۡ ۡسقَّن ۡىڨـ ۡلجڢُن ۡڅڅن ۡسـ:ۡ ش ِبيَّ ٍة َ بِ ِملعَقَ ٍة ۡ َخ ۡئَيِ ِنۡڨـۡت ُك َّوشت
ۡغن َجينۡنـۡلُّح ُ
ۡئِسننۡ ُڅ ِچث-ۡۡئ َـۡسن:ۡط َعاماَ ۡض ُرۡلَ ُهم ِ سيُ َح َ
ⴰⵖⴻⵏⵊⴰ | ⵉⵖⴻⵏⵊⴰⵢⵉⵏ ُۡ ۡنسن ِنۡسك:ۡسو
س ُ كۡس ُ ِ َ ُك
ئ ي هُ ن ۡا َّ ن
ۡ
ⴰⵖⴻⵏⴵⴰ | ⵉⵖⴻⵏⴵⴰⵢⵉⵏ ⵙⵓⵡⵡ :
ⵖⵓⵏⴵⴰⵢⴻⵏ ⵙⵏⴻⵏⵏⴰ
ⵝⴰⵖⴻⵏⵊⴰⵢⵝ | ⵝⵉⵖⴻⵏⵊⴰⵢⵉⵏ ⵙⴻⵏⵏⴻⵏ
ⵀⴰⵖⴻⵏⵊⴰⵢⵝ | ⵝⵉⵖⴻⵏⵊⴰⵢⵉⵏ ⵟⴱⴻⵅ
ⵀⴰⵖⴻⵏⴵⴰⵢⵝ | ⵝⵉⵖⴻⵏⴵⴰⵡⵉⵏ ⵙⵓⵡⵡ ⴰⵖⵔⵓⵎ-ⴰⵢⵉⵏⵉ ⴳ
ⵝⴰⵖⴰⵏⴵⴰⵢⵝ ⵓⵇⴻⵛⵛⵓⴸ ⵜⴽⵓⵡⵡⴰⵛⵜ
ⵝⴰⵙⵓⵎⴰⵜⵉⵝ ⴰ ⵙⴻⵏ-ⵉⵙⴻⵏⴻⵏ ⵜⵙⵓⵞⵞⵉⵝ
ⵙⵓⵎⴰⵜⵉⵢⴰ ⵏⴻⵙⵏⴻⵏⵏⵉ ⵙⴻⴽⵙⵓ
ⵝⴰⵖⴰⵏⴵⴰⵢⵝ ⵍⵍⴰⵃⴸⵉⴸ
ⵚⴻⵇⵇⴰⵏ ⴻⴳ ⵍⴻⴵⴼⵓⵏ CUIRE FAIRE
ⵜⵙⴻⵜⵙⵜⵙⴻⵏ ⵙ ⵖⵓⵏⴵⴰⵢⴻⵏ ⵏ ⵍⵍⵓⵃ v. “Cuire”.
196
• [ŠN] f., {ṯa}haɣma | f., pl., : وخا ً كَانَ َم ْطب، اضجًا ِ َكَانَ ن
{ṯa}hiɣmiwin ۡىنو
: ڢَ ِخذ ۡ َعادَةۡ؛.ئُو
ۡهَغ َمۡ|ۡثَغ ِم ِون ۡ ۡ َعادَةۡ؛.ىبو
ۡهَغ َمۡ|ۡهِغ ِم ِون َّۡ ۡتن
ن
ⵀⴰⵖⵎⴰ | ⵝⴰⵖⵎⵉⵡⵉⵏ َّۡ څن
ن
ⵀⴰⵖⵎⴰ | ⵀⵉⵖⵎⵉⵡⵉⵏ .سمُ ۡ َبعدَۡ َمـۡ ِئن ِوۡئ َك:ۡط ِبخَۡاللَّح ُم ُّ ُ َبعدَۡ َماۡا
ۡثنڅ-ۡۡئ ُ ِوغ:ۡطبَخت ُ ُه َّن َ
CUIT AVOIR ۡئ َـۡئُـۡي ُِوۡكۡم ِلح-ۡسم ُ ۡئ َك:ۡيۡاللَّح ِمَ طه َ ۡلَمۡيَتِم
v. “Cuit Être”. ۡثَزَ رثۡت ُ َّۡو:ُۡض َجتِۡالتِينَة َ َن
ۡيڢ
ِ ض ِر ۡت َن ِظ َۡ سأَقُو ُم ۡ ِبقَطعِ ۡال ُخ َ ۡ ي ۡاللَّح ِم ُ طه َ ۡ َي ِت ُّم
CUIT ÊTRE, CUIT AVOIR, ۡسم ۡقَث ۡيڅن َّن ۡئ َـ ُ ۡئ َك:ۡ ۡونَش ِر ۡالغَسِي ِل َ ِ ال َمن ِز
ل
ۡ ۡطعۡل ُخض َرۡئ َـۡن ِقغۡئَ َّخمۡئ َـۡڢرسغۡلح َويژ َّ ُر َحغۡئ َڨ
MÛR ÊTRE, MÛRI AVOIR
• [MR] enw ۡئَب ِڅخۡيُب َۡو:ُۡض َجۡال ِب ِطيخ َ َن
• [ṢḤ] uww, hab. ۡۡ ِئرذنۡب َون:ۡض َجۡالقَم ُح َ َن
• [MƐ] ebbʷ, hab. ۡ…ۡ/ـۡونڅ ۡك َّ ُ ۡئ َيِ ِن ۡئ-ۡۡه ُِز ِرن:ۡ ُضج ۡال ِعنَب َ لَم ۡيَن
ۡئُـۡب َونڅۡك
• [ṢḤ] tnenna
ⴻⵏⵡ
• [ṢḤ], [MƐ] țnenna
ⵓⵡⵡ :
→ Après que la viande ait cuit :
[MR] Baɛd ma inwi aksum. ⴻⴱⴱⵯ :
→ Je les ai cuits f. : Uwwiɣ-ṯenț. ⵜⵏⴻⵏⵏⴰ
→ Cette viande n’est pas bien ⵜⵙⵏⴻⵏⵏⴰ
cuite : Aḵsum-a u yuwwi ḵ mliḥ.
v. “Mûrir”, “Cuire”. ⴱⴰⵄⴷ ⵎⴰ ⵉⵏⵡⵉ ⴰⴽⵙⵓⵎ.
→ La figue a mûri : [ṢḤ] Ṯazarṯ ⵓⵡⵡⵉⵖ-ⵝⴻⵏⵜⵙ
tuwwa.
→ La viande est en train de ⴰⴿⵙⵓⵎ-ⴰ ⵓ ⵢⵓⵡⵡⵉ ⴿ ⵎⵍⵉⵃ
cuire, je vais couper les légumes, ⵝⴰⵣⴰⵔⵝ ⵜⵓⵡⵡⴰ
nettoyer la maison étendre le
linge : [ṢḤ] Aḵsum qaṯ yețnenna ⴰⴿⵙⵓⵎ ⵇⴰⵝ ⵢⴻⵜⵙⵏⴻⵏⵏⴰ ⴰ ⵕⵓⵃⴰⵖ
a ṛuḥaɣ ageṭṭaɛ lx ̣uḍra a neqqiɣ ⴰⴳⴻⵟⵟⴰⵄ ⵍⵅⵓⴹⵔⴰ ⴰ ⵏⴻⵇⵇⵉⵖ
axxam a fersaɣ leḥwayej. ⴰⵅⵅⴰⵎ ⴰ ⴼⴻⵔⵙⴻⵖ ⵍⴻⵃⵡⴰⵢⴻⵊ
→ Le melon est mûr : [MƐ]
Abețțix yubbʷa. ⴰⴱⴻⵜⵙⵜⵙⵉⵅ ⵢⵓⴱⴱⵯⴰ
→ Le blé a mûri : [MƐ] Irḏen ⵉⵔⴸⴻⵏ ⴱⴱⵯⴰⵏ
bbʷan. ⵝⵉⵥⵓⵔⵉⵏ-ⴰⵢⵉⵏⵉ ⵓ ⵡⵡⴰⵏⵜⵙ ⴿ/… ⵓ
→ Le raisin n’est pas mûr : ⴱⴱⵯⴰⵏⵜⵙ ⴿ
Ṯiẓurin-ayini u uwwanț ḵ/… u
bbʷanț ḵ.
197
CUISINER CUPULE (“chapeau” protecteur
des glands de chêne)
v. “Cuire”.
• [MR] m., akelbuḍ, dim., sing.,
ṯakelbaț. v. “Chêne vert à gland
CUIVRE doux”, “Chêne vert”, “Chêne
zéen”, “Chêne-liège”, “Lichen
[ṢḤ], [MƐ] ar., coll., nneḥas fruticuleux”, “Gland doux”,
ۡۡن َحس: نحَاس “Chêne des garrigues”.
ⵏⵏⴻⵃⴰⵙ • [ǦƐ] m., {a}kelbuḍ
• [XF] m., {a}kulbiṭ
CULTIVATEUR, PAYSAN • f., ṯašašiṯ n uḏer | pl., ṯišušay n
uḏren
[ṢḤ] ar., m., afellaḥ (ann. : u). v.
“Agriculture”, “Cultiver”, “Mois- • [ṢḤ] f., tašašiț n uḏer
son”. • [ṢḤ] f., ṯaqfufț uḇelluṭ
ۡۡئ َڢلَّح: ڢَ ََّلح ِ ُّار ۡالبَل
ۡوط ُ ير ۡي ُِحي
ِ ط ۡبِثِ َم ٌ ص ِغ ٌّ ِس ۡ َخ َشب
َ ۡي ٌ ۡكَأ،ۡ قِ ْمع
ⴰⴼⴻⵍⵍⴰⵃ :
ۡۡثَكلبَڅ،ۡئ َكلبُض
ۡكلبُض
CULTIVER
ُۡكلبِط
[ṢḤ] ar., felleḥ, hab. : țfelleḥ. v.
“Cultivateur”, “Agriculture”. ۡ ۡششَيۡنـۡئُذرن ُ ِششِثۡنـۡئُذرۡ|ۡث َ َث
→ L’homme cultive : [ṢḤ] ۡششِڅۡنـۡئُذر َ َت
Arḡaz ițfelleḥ. ۡثَقڢُڢڅۡۡئ ُڥلُّط
ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڅڢلح.ۡڢلح: ع َ َز َر
ⴰⴽⴻⵍⴱⵓⴹ, ⵝⴰⴽⴻⵍⴱⴰⵜⵙ
ۡۡئ َزۡئِڅڢلح:ُُۡۡالر ُجل
َّ َيز َرع
ⴽⴻⵍⴱⵓⴹ
ⴼⴻⵍⵍⴻⵃ : ⵜⵙⴼⴻⵍⵍⴻⵃ
ⴽⵓⵍⴱⵉⵟ
ⵔⴴⴰⵣ ⵉⵅⴻⴷⴷⴻⵎ ⵄⵍⴰ ⵠⴻⵕⵕⴰ
ⵝⴰⵛⴰⵛⵉⵝ ⵏ ⵓⴸⴻⵔ | ⵝⵉⵛⵓⵛⴰⵢ ⵏ
ⵓⴸⵔⴻⵏ
CULTURE
ⵜⴰⵛⴰⵛⵉⵜⵙ ⵏ ⵓⴸⴻⵔ
[ṢḤ] ar., turaṯ (ann. : tt)
ⵝⴰⵇⴼⵓⴼⵜⵙ ⵓⵠⴻⵍⵍⵓⵟ
→ Vous nous faites revivre
notre culture : Ṯḥayyum-anexd g
tturaṯ-nna. CUPULE (pleine d’eau, sur les
َّۡ -ۡئَنخدۡڨـۡت ُّ َرث-ۡۡث َحيُّم:ۡتُحيُو َننَاۡثَقَاڢَتِنَا
ن roches)
ⵜⵓⵔⴰⵝ [ǦƐ] f., tawerḍa
ⵝⵃⴰⵢⵢⵓⵎ-ⴰⵏⴻⵅⵯ ⴳ ⵜⵜⵓⵔⴰⵝ-ⵏⵏⴰ ِ علَى ص َْخ َرة َم ِليئ َة بِ ْال َم
: اء َ ح ْڢ َرة
ۡض َۡ ت َور
ⵜⴰⵡⴻⵔⴹⴰ
198
CUVETTE (topographie) • [MR] f., tiluggiṯ
[MZ] top., ameskur • [ṢḤ] f., tiluggit
ۡۡئَمس ُكر: س ْط ِح ٌّي
َ اِ ْن ِخڢَاض • [ṢḤ], [MR] f., tuleggit
ⴰⵎⴻⵙⴽⵓⵔ • [ṢḤ] m., ḇaḇ iluggi
• [MS] m., {a}luggi
CYCLAMEN AFRICAIN (lat. ُ ۡ،ِۡل َزان ز ْغ ِب ٌّي
:ٌۡش َجي َرة
cyclamen africanum, fam. ُۡڨۡ|ۡهڨَّن ِ ه
primulaceæ, plante)
ۡڨ ِۡ ئِلُو
• [ṢḤ] f., ṯabaṭaṭț yilef
ِۡ ُئِل
ڨ
• [ṢḤ] f., ṯabufiṯ yilef
ۡ ۡتَل ِڨت
:ٌۡۡنَبت َة،ۡبَخور َمرْ يَ َم إِ ْڢ ِري ِق ٌّي
َ َثَب ۡ ۡتَلُِۡڨت
ۡططڅۡ ِيلڢ
ۡثِلُڨ ِوث
ۡثَبُ ِڢثۡ ِيلڢ
ِۡڅلڨ ِوت
ⵝⴰⴱⴰⵟⴰⵟⵜⵙ ⵢⵉⵍⴻⴼ
ۡثِلُ ِڨث
ⵝⴰⴱⵓⴼⵉⵝ ⵢⵉⵍⴻⴼ
ِۡتلُ ِڨث
ۡتِلُ ِڨت
CYMBALISER ۡتُل ِڨت
v. “Crier”. ِۡ ُڥَڥۡئِل
ڨ
ِۡ ُل
ڨ
CYTISAIE
ⵀⵓⴳⴳⵉ | ⵀⴻⴳⴳⴰⵏ
v. “Cytise velu”.
ⵉⵍⵓⵡⴳⴳⵉ
199
→ Dans sa main : [MƐ] G fus-
D nnes.
→ Je suis sorti de mon pays :
[ṢḤ], [MƐ] Ffɣa g ṯmurṯ-inu.
DALLE DE PIERRE → À la montée : [ṢḤ], [MƐ] G
[MR] f., ṯablaṭ ssawnț.
ۡ ۡۡثَبلَط: ِب ََل َطة → Qu’a-t-il dans le cœur ?, Que
pense-t-il ? : [ṢḤ] Mațța țɣawsa g
ⵝⴰⵏⵍⴰⵟ ul-nnes ?
→ Ne joue pas dans cet en-
droit ! : U țiraṯ ḵ g umḵan-a !
DAME (titre honorifique)
→ Je suis né aux Aït Messaoud :
• [ṢḤ], [MS], [MR], [FX], [MƐ], Rniɣ g Ayṯ Mesɛud !
[ṢR], [ŠN] lalla
→ À l’ombre : [ṢḤ], [MƐ] G ṯili.
• [ṢḤ] lla
→ Il est tombé dans l’eau :
→ Ma dame, ma mère : Lalla Yuṭṭuki g aman.
yemma.
→ Sur la route : G ubriḏ.
→ La dame Khadidja : Lla
Xdiǧa. → Dans la montagne la vie est
saine : G uḏrar ṯudderṯ țaxlaft.
: س ِيدَة َ
→ Il a construit une maison
َّۡ َل
ل chez les Aït Moussa de l’Atlas :
َّۡ
ل Ibna axxam g Ayṯ Musa n Waṭlas.
لَلَّۡي َّۡم → Je suis né chez les Aït Mes-
saoud : Rniɣ g Ayṯ Mesɛud.
َۡ ۡلَّۡخ ِد:ۡالس َِّيدَةُۡخَا ِد َجة
ۡج
→ Nous avons mangé du cous-
ⵍⴰⵍⵍⴰ cous au déjeuner : Nečča ṭɛam g
lefḍur.
ⵍⵍⴰ
→ Dans le ciel : [ṢḤ], [ŠN] Ug
ⵍⴰⵍⵍⴰ ⵢⴻⵎⵎⴰ jenna.
ⵍⵍⴰ ⵅⴷⵉⴵⴰ → Trois fois par jour, Trois fois
dans journée : [ṢḤ] Ṯlaṯa ṯikkal
ug ass. v. prép. “Dans”.
DANS, AU, DURANT, SUR, → Je suis né en 1953 : [ṢḤ]
CHEZ, EN, DU prép. Nekkinț rniɣ g tlaṯa u xemsin.
• [ṢḤ], [MR] g → Je suis du village Zri-
• [ṢḤ] eg qiyya : [ṢḤ] Nekkinț g ḏuwwar n
Zriqiyya.
• [MƐ] ig
: ِم ْن، إِلَى، ڢِي
• [ṢḤ] ug
ڨـ
→ Dans l’obscurité : G ṭṭlam.
ۡىڨ
→ L’oiseau vole dans le ciel :
[ṢḤ] Afrux ițerraḥ g ujenna. ۡ ۡئِڨ
200
ئُ ۡ
ڨ ⵙⴻⵏⵏⴻ ⵍⵓ ⴳ ⴰⵙⵡⴰⵖⵙⵜ ⴰⵙⵜⵙⵜⴰⵎ
ظ ََّل ِمۡۡ:ڨـۡطلَمۡ ِڢيۡال َّ
ⴰⵓ ⵜⵙⵉⵔⴰⵝ ⴿ ⴳ ⵓⵎⴿⴰⵏ-
اءۡۡ:ئَڢ ُرخۡ ِئڅ َّرحۡڨـۡئُژ َّۡ
ن س َم ِ طي ُرۡ ِڢيۡال َّ يرۡال َّ َي ِط ُ ⴷⵓⵄⵙⴻⵎ ⵝⵢⴰ ⴳ ⵖⵉⵏⵔ
ڢِۡيۡيَ ِدهِۡۡ:ڨـۡڢُسۡ-نسۡ
ⵉⵍⵉⵝ ⴳ
ۡمنۡبَلَدِيۡۡ:ڢغَۡڨـۡث ُمرثِۡ -ئنُۡ خ ََرجتُ ِ
ⵏⴰⵎⴰ ⴳ ⵉⴽⵓⵟⵟⵓⵢ
صعُودِۡۡ:ڨـۡسَّونڅۡ ِإلَىۡال ُّ
ⴸⵉⵔⴱⵓ ⴳ
س ۡڨـۡ َماذَ ۡ ِڢيۡقَل ِب ِه ِۡ ۡ،ڢيۡ َماذَاۡيُ َڢ ِك ُر َۡ ۡ:م َّڅ ۡڅغَو َ
ئُلۡ-نسۡ ⵜⴼⴰⵍⵅⴰⵙⵜ ⵝⵔⴻⴷⴷⵓⵝ ⵔⴰⵔⴸⵓ ⴳ
ـۡڅ َرثۡكۡڨـۡئُمكَنۡ- َانۡۡ:ئ ُ ِ
ََلۡتَل َعبۡ ِڢيۡ َهذَاۡال َمك ِۡ ⵏ ⴰⵙⵓⵎ ⵝⵢⴰ ⴳ ⵎⴰⵅⵅⴰ ⴰⵏⴱⵉ
ئَـ ۡ
ⵙⴰⵍⵟⴰⵡ
طقَ ِة ۡآيث ۡمۡس ۡعُود ۡۡ :ر ِنغ ۡڨـ ۡئَيثۡ ُو ِلدتُۡ ۡ ِڢي ۡ َمن ِۡ
مسعُدۡ ⴷⵓⵄⵙⴻⵎ ⵝⵢⴰ ⴳ ⵖⵉⵏⵔ
يۡالظ ِلۡۡ:ڨـۡ ِث ِۡ
ل ِ ِڢ ⵔⵓⴹⴼⴻⵍ ⴳ ⵎⴰⵄⵟ ⴰⵞⵞⴻⵏ
ط ِكۡڨـۡئَ َمنۡ اءۡۡ:يُ ُّ طۡڢِيۡال َم ِ سقَ َ
َ ⴰⵏⵏⴻⵊ ⴳⵓ
قۡۡ:ڨـۡئُب ِرذۡ ُ َّ
َعلَىۡالط ِري ِ ⵙⵙⴰ ⴳⵓ ⵍⴰⴽⴽⵉⵝ ⴰⵝⴰⵍⵝ
س ِلي َمةٌ ۡۡ :ذڨ ۡئُذ َرر ۡثُدرثۡ شة ُ ۡ َ ِڢي ۡال َج َب ِل ۡال َم ِعي َ ⵖⵉⵏⵔ ⵙⵜⵏⵉⴽⴽⴻⵏ ⴳ ⴰⵝⴰⵍⵜ ⵓ
َڅخلڢتۡ ۡ
ⵏⵉⵙⵎⴻⵅ
سا ۡاۡلَط َلسۡۡ:ئِبنَ ۡئَ َّخم ۡڨـۡ َبنَىۡ َبيتاۡ ِعندَ ۡآيثۡ ۡ ُۡمو َۡ
ـۡوطلَسۡ ۡ سۡن َ ئ َيتَ ۡ ُم َ ⵙⵜⵏⵉⴽⴽⴻⵏ ⴳ ⵔⴰⵡⵡⵓⴸ ⵏ
ُو ِلدتُ ۡ ِعندَۡآيثۡۡمس ۡعُودۡۡ:رنِغۡڨـۡئ َيثۡمسعُدۡ ⴰⵢⵢⵉⵇⵉⵔⵥ
ورۡۡ:ن َّچۡطعَمۡڨـۡلڢضُرۡ ط ِ سوۡڢِيۡالڢُ ُ أَكَلنَاۡسك ُ
نۡ اءۡۡ:ئُڨۡژ َّۡ س َم ِ ڢِيۡال َّ DANS, EN, À prép.
ثِۡۡث َّكلۡئُڨۡئ َسۡثۡ َم َّراتٍۡ ِڢيۡاليَو ِمۡۡ:ثلَ َ ث َ ََّل ُ • [ṢḤ], [MR] ḏi
ث ۡأُۡ ُو ِلدتُ ۡ ِڢي ۡ َع ِام ۡۡ :ۡ 3591ن ِكنڅ ۡرنِغ ۡڨـ ۡتلَ َ • [MR] di
خمسِنۡ ]→ Ils entreront à Blida : [ṢḤ
يۡۡ:ن ِكنڅۡڨـۡذُ َّورۡنـۡز ِرقِ َّۡ أَن ِ Aḏ aḏefen ḏi Llebliḏa.
ي َاۡمنۡقَر َي ِةۡز ِرقِ َّ
→ Il est en ville : Aṯaya ḏi ṯem-
ⴳ dint.
ⴳⴻ → Quelles nouvelles dans votre
pays ? : [ṢḤ] Mațța lexbar ḏi
ⴳⵉ ? ṯmurṯ-nnwen
ⴳⵓ → Dans la nuit, Nuitamment,
ⵎⴰⵍⵟⵟ ⴳ De nuit, Pendant la nuit : [MR],
[ŠN] Ḏi ḏeg giḍ.
ⴰⵏⵏⴻⵊⵓ ⴳ ⵃⴰⵔⵔⴻⵙⵜⵉ ⵅⵓⵔⴼⴰ → À l’intérieur : [MR] Di
ⵙⴻⵏⵏⴳ ⴼⵓⵙ- zdaxel.
ⵓⵏⵉⴼⴼⵖⴰ ⴳ ⵝⵎⵓⵔⵝ-
ⵙⵜⵏⵡⴰⵙⵙ ⴳ
201
: ڢِي → Mets du bois dans le feu ! :
[ṢḤ] Aṣnaɛ iqšuḏen ḏeg ṯemes !
ِۡذ
→ Tu n’es pas encore arrivé à la
ۡ ِۡد maison : [ṢḤ] Maɛaḏ ṯwiḏeḍ ḏeg
َ ۡئ َذۡئَذڢنۡذِۡلۡب ِل ۡذ:َۡ سيَد ُخلُونَ ۡالۡبُلَيدَۡة َ wuxxam.
ۡيۡذِۡثمدِنت َ َۡئَث:ۡه َُوۡڢِيۡال َمدِينَ ِة → Dans la nuit, Nuitamment,
De nuit, Pendant la nuit : [MR],
ۡنون-ۡۡ َم َّڅۡلخبَرۡذِۡث ُمرث:ِۡيۡأَخبَارۡبَلَ ِد ُكم َ َماۡه [ṢR] Deg giḍ.
ۡۡذِۡذۡڨۡۡ ِڨض:ۡۡأَثنَىۡاللَّي ِل،ۡۡ ِباللَّي ِل،ِۡڢيۡاللَّي ِل → Ces jours-là, il a neigé : Ḏeg
ۡۡدِۡزدَخل:َّۡاخ ِل ِ ڢِيۡالد ussan-ayi ikkaṯ wuḏfel.
ۡ ۡۡڨـۡئُب ِرذ:ۡق َّ
ِ َعلَىۡالط ِر → Il partit de nuit : [MR] Iruḥ
ḏeg giḍ.
ⴸⵉ
→ Trois fois par jour, Trois fois
ⴷⵉ dans journée : [ṢḤ] Ṯlaṯa ṯikkal
ḏeg wass. v. prép. “Dans”.
ⴰⴸ ⴰⴸⴻⴼⴻⵏ ⴸⵉ ⵍⵍⴻⴱⵍⵉⴸⴰ
→ J’arrive de Blida : Usix-d ḏeg
ⴰⵝⴰⵢⴰ ⴸⵉ ⵝⵎⴷⵉⵏⵜ Llebliḏa.
ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵍⴻⵅⴱⴰⵔ ⴸⵉ → Je suis de Blida : Neḵḵ ḏeg
ⵝⴻⵎⵓⵔⵝ-ⵏⵏⵡⴻⵏ Llebliḏa.
ⴸⵉ ⴸⴻⴳ ⴳⵉⴹ : ِڢي
ذڨـ
ⴷⵉ ⵣⴷⴰⵅⴻⵍ
دڨـ
ذِڨـ
DANS, EN, À, DE, CHEZ prép.
د ُڨـ
• [ṢḤ] ḏeg
ِۡزڨ
• [ṢḤ] deg
ۡ ۡۡذڨۡئُنَّر:ۡڢِيۡال ُجر ِن
• [ṢḤ], [MR] ḏig
ۡ ۡۡذڨۡئُذ َرر:ِۡڢيۡال َجبَ ِل
• [MR] dug
• [MR] zig
ۡۡ ِئ َّل ۡئُر َجز ۡذ:ۡ َان ِ ي ۡ ِڢيۡالبُست ٌّ ُۡر ُج ٌل ۡأَجنَ ِب
َ يُو َجد
ۡ ۡئ َب َّر ِنۡذڨۡتب ِحرت
→ Dans l’aire de battage : [MR] ۡ ۡ ِئ ِڅ ِلۡذڨۡثمس ِڨ ِۡد:ِۡه َُوۡ ِڢيۡال َمس ِجد
Ḏeg unnar.
→ Dans la montagne : [MR]
َيۡذڨـۡثمس ِڨ ۡد َ َ ۡئَث:ِۡه َُوۡڢِيۡالۡ َمس ِجد
Ḏeg uḏrar. ۡشذن ۡذڨـ ُ ۡئ َصۡنَع ۡئِق:ۡ ار ِ َّضع ۡ َخشَابا ۡ َعلَى ۡالن َ
ۡ ۡثمس
→ Il y a un homme étranger
dans le jardin : Illa urǧaz ḏ ۡـۡو َّخم
ُ ۡ َمعَذۡث ِوذضۡذڨ:ُۡ َصلۡبَعد ِ لَمۡت
abeṛṛani ḏeg tebḥirṯ. ۡۡدڨۡڨِض:ۡۡأَثنَىۡاللَّي ِل،ۡۡ ِباللَّي ِل،ِۡڢيۡاللَّي ِل
→ Il est dans la mosquée : Ițili ۡۡوذڢلُ ئ َيِۡ ِئ َّكث-ۡسن َّۡ ُ ۡذڨـۡئ:ۡأَثلَ َجۡ ِڢيۡ ِتلكَ ۡاۡلَي َِّام
ḏeg ṯmesgida.
ۡۡئِ ُرحۡذڨۡڨِض:َۡبۡلَيَّل َ ذَه
→ Il est à la mosquée : Aṯaya
ḏeg ṯmesgida. ۡۡوس َ ثۡ ِث َّكلۡذڨ َ َۡثل:ۡثۡ َم َّراتٍۡڢِيۡاليَو ِم ُ ث َ ََّل
202
َ دۡذڨـۡلب ِل ۡذ-ۡۡئُسِخ:ٍۡۡمنَ ۡالبُلَيدَةِ أَنَاۡآت ⵎⴰⵢⴸⴻⴳ
ِ أَن
ۡ َ ۡنكۡذڨـۡلب ِل ۡذ:َۡاۡمنَ ۡالبُليدَة ⵎⴰⵢⴸⴻⴳ ⵝⴻⴳⴳⵉⴹ ⴰⴽⴻⴼⴼⴰⵢ
ِ َِّخ ََّللَۡالن
ۡۡدُڨـۡئَس:ۡهار ⵎⴰⵢⴸⴻⴳ ⵝⴻⴳⴳⵉⴹ
ⴸⴻⴳ
ⴷⴻⴳ DANSE
ⴸⵉⴳ [MR] šḍiḥ. v. “Danser”.
ⴷⵓⴳ : َر ْقص
ⵣⵉⴳ ۡضح
ِ ش
ⴸⴻⴳ ⵓⵏⵏⴰⵔ ⵛⴹⵉⵃ
ⴸⴻⴳ ⵓⴸⵔⴰⵔ
DANSE GUERRIÈRE AMEG-
ⵉⵍⵍⴰ ⵓⵔⴵⴰⵣ ⴸ ⴰⴱⴻⵕⵕⴰⵏⵉ GOUR (L’ameggur est à la base
ⴸⴻⴳ ⵜⴻⴱⵃⵉⵔⵝ une danse guerrière amazighe,
c’est aussi une dénomination qui
ⵉⵜⵙⵉⵍⵉ ⴸⴻⴳ ⵝⵎⴻⵙⴳⵉⴷⴰ désigne plus ou moins le trouba-
ⴰⵝⴰⵢⴰ ⴸⴻⴳ ⵝⴻⵎⴻⵙⴳⵉⴷⴰ dour, le type de danse traditio-
nelle. L’ameggour se pratique au
ⴰⵚⵏⴰⵄ ⵉⵇⵛⵓⴸⴻⵏ ⴸⴻⴳ ⵝⴻⵎⴻⵙ moyen de cannes en bois qu’on
appelle “igeḍman” et au son d’un
ⵎⴰⵄⴰⴸ ⵝⵡⵉⴸⴻⴹ ⴸⴻⴳ ⵡⵓⵅⵅⴰⵎ long tambourin nommé “agellal”
ⴷⴻⴳ ⴳⵉⴹ et d’une flûte nommée
“tajewwaqt” ou : “ṯaǧeɛbubṯ”.)
ⴸⴻⴳ ⵓⵙⵙⴰⵏ-ⴰⵢⵉ ⵉⴽⴽⴰⵝ • [ṢḤ], [MR] m., ameggur (ann. :
ⵡⵓⴸⴼⴻⵍ u) | m., pl., imegguren. v. “Tam-
bourin”, “Flûte”, “Canne”.
ⵉⵕⵓⵃ ⴸⴻⴳ ⴳⵉⴹ
• [ṢḤ], [MƐ], [MR], [MS], [XF]
ⵝⵍⴰⵝⴰ ⵝⵉⴽⴽⴰⵍ ⴸⴻⴳ ⵡⴰⵙⵙ ar. ?, ṭalbi
ⵓⵙⵉⵅ-ⴷ ⴸⴻⴳ ⵍⵍⴱⵍⵉⴸⴰ → Ils jouent à l’amagour : [ṢḤ]
Țiraren ameggur.
ⵏⴻⴿⴿ ⴸⴻⴳ ⵍⵍⴱⵍⵉⴸⴰ
ۡير َّ ث ۡاۡلَطلَ ِس ۡال
ِۡ ص ِغ ِ ،ۡ َر ْقصَة حَرْ بِيَّة
ِ ۡمن ۡت ُ َرا
ۡ :َۡعا َّمة
DANS QUOI ? ۡئ َمڨُّرۡ|ۡ ِئمڨرن
ُّ
[ṢḤ], [MƐ] Mayḏeg ? ِۡ طل
ب َ
→ Dans quoi as-tu mis le lait ? : ۡۡڅ َررنۡئ َمڨُّر:ۡ
ِ َيل َعبُونَ ۡ ِبأَمڨُّور
Mayḏeg ṯeggiḍ akeffay ?
→ Dans quoi les as-tu mis ? : ⴰⵎⴻⴳⴳⵓⵔ | ⵉⵎⴻⴳⴳⵓⵔⴻⵏ
[ṢḤ], [MƐ] Mayḏeg ṯeggiḍ ? ⵟⴰⵍⴱⵉ
ۡۡ َميذڨ: ڢِي َماذَا ⵜⵙⵉⵔⴰⵔⴻⵏ ⴰⵎⴻⴳⴳⵓⵔ
ۡۡ َميذڨۡث ِڨضۡئَكڢَّي:ۡيب
َ ضعتَ ۡال َح ِلَ اۡوَ َڢِيۡ َماذ
ۡ َميذڨۡثڨ:ۡضعۡتَ ُهم َ اۡوَ َِڢيۡ َماذ
203
DANSER ۡۡتَدربُكت: دَرْ بوكَة
• [MR] šṭeḥ. v. “Danse”. ⵜⴰⴷⴻⵔⴱⵓⴽⵜ
• [MR] šḍeḥ
→ Je danse : [MR] Šeḍḥa. DATTE (fruit du phœnix dactyli-
→ Ils dansent : [MR] Šaṭḥan. fera)
:ص َ ََرق • [ǦƐ], [ṢR] coll., ṯini (ann. : t). v.
“Dattier”.
ۡ ۡشطح
• [ṢR] f., ṯeyni
ۡ ۡشضح
• [ṢḤ], [ŠN] ar., coll., țmer
َۡ ۡشض:ۡص
ح ُ ُأَرق
→ Une datte : m., išt n tini
ۡۡشط َحن:ۡ َصون ُ َُيرق → La datte est mûre : [ṢR]
ⵛⵟⴻⵃ Ṯuwwu ṯini.
ⵛⴹⴻⵃ → Un noyau de datte : [ṢR] m.,
aɣyay n tini
ⵛⴻⴹⵃⴰ
→ Des dattes et du beurre : [ṢḤ]
ⵛⴰⵟⵃⴰⵏ țmer akeḏ ddhen
:ٌۡۡث َ َم َرة،ۡتَمْر
DAPHNÉ GAROU (lat. daphne ۡن ِۡ ِث
gnidium, fam. thymelæaceæa, ۡن ِۡ ثي
arbuste, donne une couleur noir en
teinture) ۡ ۡڅمر
• [ṢḤ], [ǦƐ], [MS] m., aleẓẓaz | ِۡ ِۡئِشتۡنـۡت:ٌۡاحدَة
ۡن ِ ۡو َ ٌ ت َم َرة
m., pl., ileẓẓazen, [ƔL] f., ِۡ ِۡث ُ ُّوۡث:ٌَۡاض َجة
taleẓẓazt | f., pl., tileẓẓazin ۡن ِ التَّم َرةُۡن
ِۡ ِۡئَغيَيۡنـۡت:ِۡن ََواةُۡالتَّم َرة
ن
• [MS], [XF] m., {a}leẓẓaz
• [FX] m., {a}bu leẓẓaz ۡ ۡۡڅمرۡئِكذۡدهن:ٌۡۡو ُزبدَة َ ور ٌ ت ُ ُم
ُ ۡ،ۡ ؟... دَ ْڢنَة، لَ َّزاز
:ٌۡش َجي َرة ⵝⵉⵏⵉ
ۡ ۡۡتَل َّززتۡ|ۡتِل َّز ِزن،ۡئ َل َّززۡ|ۡئِل َّززن ⵝⴻⵢⵏⵉ
ۡ ۡل َّزز ⵜⵙⵎⴻⵔ
ۡبُـۡل َّزز ⵉⵛⵜ ⵏ ⵜⵉⵏⵉ
ⴰⵍⴻⵥⵥⴰⵣ | ⵉⵍⴻⵥⵥⴰⵣⴻⵏ, ⵝⵓⵡⵡⵓ ⵝⵉⵏⵉ
ⵜⴰⵍⴻⵥⵥⴰⵣⵜ | ⵜⵉⵍⴻⵥⵥⴰⵣⵉⵏ
ⴰⵖⵢⴰⵢ ⵏ ⵜⵉⵏⵉ
ⵍⴻⵥⵥⴰⵣ
ⵜⵙⵎⴻⵔ ⴰⴿⴻⴸ ⴷⴷⵀⴻⵏ
ⴱⵓ ⵍⴻⵥⵥⴰⵣ
DATTIER, PALMIER DAT-
DARBOUKA TIER (lat. phœnix dactylifera,
fam. arecaceæ, arbre)
[MR] f., taderbukt
204
• [ǦƐ] f., ṯazdayṯ → L’eau de la fontaine : [ṢḤ]
Aman n țala.
• [ǦƐ] f., seǧra n tini. v. “Datte”.
→ Ce miel des forêts du Petit
• [ŠN] ar., coll., țmer Atlas est bon : Ṯamemț-aǧǧi n
• [ṢR] ar., sing., nexleṯ | pl., nexlaṯ tẓgʷa n Waṭlas ameẓgan țaxlaft.
• [ṢḤ], [MƐ] ar., sing., nexleț → Les montagnes de Bou Arfa :
[ṢḤ] Iḏurar m Bu Ɛeṛfa.
• [XL] ar., f., nexla
: ساب َ ِ اِ ْنت، اِ ْنتِ َماء
→ Un palmier dattier : m., išt n
țmerr نـ
:ٌۡۡنَبت َة،ۡمْر
ِ َّنَ ْخلَة الت ۡ مـ
ۡثَزدَيث ۡۡ ِئوۡڨ َونۡنـۡ ُم َح َّمد:ٍۡيرانۡ ُم َح َّمد َ ِث
ِۡ ِسج َرۡنـۡت
ن ِۡ سۡنـۡع-ۡۡخڅ:ۡ
ل ِ ٍ أُختُ ۡ َع ِلي
ۡڅمر ۡثَزَ ِرنۡنـۡئَيثۡ ِمس َۡر:ۡتِينُ ۡآيثۡۡ ِميص َۡرا
ۡ ۡنخلثۡ|ۡنخلَث ۡۡئِشتۡنـۡڅبصلڅ:ٌۡاحدَة ِ ۡوَ ٌَبصلَة
ۡنخلڅ َۡ ۡئَ َمنۡنـۡ َڅ:َِۡما ُءۡال َينبُوع
ۡل
َۡ نخ
ل ِۡئ َج-ۡۡثَممڅ:ٌۡيرۡلَذِيذِۡ ص ِغ َّ سلُۡغَابَاتِۡاۡلَطلَ ِسۡال َ َع
ۡـۡوطلَسۡئ َمزۡۡڨ َنۡۡڅخلڢت
َ َ َ نـۡڅزۡڨ َوۡن
ۡ ۡۡئِشتۡنـۡڅمر:ٍۡاحدَة َ نَخلَةُۡت َم ٍر
ِ ۡو
ۡ :ۡڢ ِجبَالُۡبُوۡعرڢَة َۡ ۡئِذُ َررۡمـۡۡبُـۡعر
ⵝⴰⵣⴷⴰⵢⵝ
ⵏ
ⵙⴻⴵⵔⴰ ⵏ ⵜⵉⵏⵉ
ⵎ
ⵜⵙⵎⴻⵔ
ⵉⵡⴳⴰⵡⴻⵏ ⵏ ⵎⵓⵃⴰⵎⵎⴻⴷ
ⵏⴻⵅⵍⴻⵝ | ⵏⴻⵅⵍⴰⵝ
ⵅⵉⵜⵙ-ⴻⵙ ⵏ ⵄⵍⵉ
ⵏⴻⵅⵍⴻⵜⵙ
ⵝⴰⵣⴰⵔⵉⵏ ⵏ ⴰⵢⵝ ⵎⵉⵚⵔⴰ
ⵏⴻⵅⵍⴰ
ⵉⵛⵜ ⵏ ⵜⵙⴱⴻⵚⵍⴻⵜⵙ
ⵉⵛⵜ ⵏ ⵜⵙⵎⴻⵔ
ⴰⵎⴰⵏ ⵏ ⵜⵙⴻⵍⴰ
ⴼⴻⵟⵟⵔⴻⵏ
DEMANDER, INTERROGER,
INVOQUER (Allāh le Très-
DÉLIVRE LE (placenta et mem- Haut)
branes autour du fœtus) [ṢḤ], [MƐ] tter, hab. țetter. v.
[ṢḤ] f., ṯimennfra. v. “Accou- “Demande”, “Question Poser
cher”. une”, “Mendiant”.
: َمشِي َمة، َخ ََلص →Nous invoquons Allāh : [ṢḤ]
A netter Ṛebbi.
ۡ ثِمنڢ َۡر
→ J’ai demandé : [ṢḤ] Treɣ.
ⵝⵉⵎⴻⵏⵏⴼⵔⴰ
→ Nous n’avons pas demandé
au cheikh de notre village : U
DEMAIN nettir ḵ i ššix n udewwaṛ-nna.
• [ṢḤ] azekka : دَعَى هللا َت َ َعالَى، سأ َ َل َ ََطل
َ ب
• [ŠN] aḏeča ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڅتر.تر
209
ۡبِۡ ۡئ َـۡنترۡر:ُۡواۡربِي َ نَدع → Les gens sont tous partis :
[MR] Medden ukkul raḥlan.
ۡۡترغ:ۡ ُطلَبت َ
ِۡ ۡئُـ ۡن ِتر ۡك ۡ ِئـ:ۡ َلم ۡنَسأَل ۡشَي َخ ۡ َقرۡ َي ِتنَا
ۡۡشخ ۡنـ : بَدَّ َل َم ْن ِز ًَل
َّۡ -ۡئُد َّور
ن ۡ َعادَةۡ؛ۡ ُڅ ُمڅ ِۡو.ُِمڅ
ⵜⵜⴻⵔ : ⵜⵙⴻⵜⵜⴻⵔ ۡ ِڅ
ۡ ُّۡم
ⴰ ⵏⴻⵜⵜⴻⵔ ⵕⴻⴱⴱⵉ ۡ ِڅ ۡ ۡ ُّم+ۡۡئَـ+ۡكر
ⵜⵔⴻⵖ ۡڨَج
َۡ َ ۡ َعادَةۡ؛ۡڅڨ.ڨَج
ج
ⵓ ⵏⴻⵜⵜⵉⵔ ⴿ ⵉ ⵛⵛⵉⵅ ⵏ
ⵓⴷⴻⵡⵡⴰⵕ-ⵏⵏⴰ ۡر َحل
ۡ :َۡيُبَ ِدلُۡال َمن ِزل
DÉMASQUER ۡ ِڅ
ۡ ئِ ُّۡم
v. “Nu mettre à”. ۡ ِڅ
ۡ ئِكرۡئ َـۡ ِئ ُّم
َ ۡمدنۡئ ُ ُّكل:ۡاسۡ ُكلَّ َها
.ۡرحلَن ُ ََّر َحلَتِۡالن
DÉMÉNAGEMENT ⵎⵓⵜⵙⵉ : ⵜⵙⵎⵓⵜⵙⵡⵉ
• [ṢḤ] m., amuți. v. “Déménager”. ⵎⵎⵓⵜⵙⵉ
• [ŠN] m., agaǧ ⴽⴽⴻⵔ + ⴰ + ⵎⵎⵓⵜⵙⵉ
: ت َ ْبدِيل ْال َم ْن ِز ِل ⴳⴰⴵ
ۡ ئ َ ُم
ِڅ ⴳⴰⴵ : ⵜⵙⴻⴳⴰⴵⴰ
ۡ ۡئَڨَج
ⵉⴽⴽⴻⵔ ⴰ ⵉⵎⵎⵓⵜⵙⵉ
ⴰⵎⵓⵜⵙⵉ
ⵔⵃⴻⵍ
ⴰⴳⴰⴵ
ⵉⵎⵎⵓⵜⵙⵉ
ⵉⴽⴽⴻⵔ ⴰ ⵉⵎⵎⵓⵜⵙⵉ
DÉMÉNAGER
• [ṢḤ] muți, hab. țmuțwi. v. “Dé- ⵎⴻⴷⴷⴻⵏ ⵓⴽⴽⵓⵍ ⵔⴰⵃⵍⴰⵏ.
ménagement”.
• [ṢḤ], [MƐ] mmuți DENT
• [MƐ] kker + a + mmuți. v. v. “Canine”, “Molaire”, “Inci-
“Pousser”, “Lever Se”.. sive”.
• [ṢḤ] gaǧ
• [ŠN] gaǧ, hab. țegaǧa DÉNUDÉ
• [MR] ar., rḥel v. “Chauve”.
→ Il déménage :
• [ṢḤ] Immuți. DÉPASSER
• [ṢḤ], [MƐ] Ikker a immuți. [MR] ar., ɛlu. v. “Rester”.
210
→ Cette Qalaa dépasse les ۡ دۡ ِر
س
autres montagnes, elle est plus ۡدرس
haute que Chriaat, Chréa :
[MR] Lqelɛa-yaya teɛlay g ḏurar ⵙⴻⵔⵡⴰⵝ
ukkul. Teɛlay f Ššriɛeṯ.
ⴷⵔⵉⵙ
: علَىَ
ۡلُۡ ع ⴷⵔⴻⵙ
ۡۡت َعلُوۡ َعلَى،ۡالِ َت َعلُوۡ َه ِذهِۡالقَلعَ ِةۡ َعلَىۡ َج ِميعِۡال ِجب
ۡ ۡتعلَي.ي ۡتعلَي ۡڨـۡذُ َرر ۡئ ُ ُّكل َ َي-ۡلقَل َۡع:ۡ الش ِريعث DÉPIQUER
.ڢـۡش ِرعث
[ṢḤ], [MƐ], [MR] serweṯ, hab.
ⵄⵍⵓ serwaṯ. v. “Moisson”.
ⵍⵇⴻⵍⵄⴰ-ⵢⴰⵢⴰ ⵜⴻⵄⵍⴰⵢ ⴳ ⴸⵓⵔⴰⵔ → Khalti Khoukha est une
ⵓⴽⴽⵓⵍ. ⵜⴻⵄⵍⴰⵢ ⴼ ⵛⵛⵔⵉⵄⴻⵝ. femme agée, elle raconte
qu’auparavant, en-haut dans les
montagnes du Petit Atlas, les
DÉPENSER femmes des At Missera dépi-
quaient les céréales dans l’aire
[ṢḤ] ar., xser de battage afin de les nettoyer :
Xalti xuxa țameṭṭuṯ tameqqrant
→ Elle devra dépenser pour lui ṯeqqar belli ziḵ lḥal ɣ ufella ḏeg
beaucou d’argent : [ṢḤ] A țexser iḏurar n Waṭlas ameẓgan ṯiseḏnan
fell-as iḏrimen ḏ ameqqran. n Aṯ Miṣra serwaṯent imendi ḏeg
→ Elle devra construire : [ṢḤ] unnar baš a iṣaffa.
A țeḇnu. ۡ ۡ َعادَة ۡ؛. ۡسروث: س ْنبلَ ِة ُّ ص َل ْال َحبَّ ع َِن ال َ َڢ
ۡ ۡۡخسر: َأ َ ْنڢَق ۡ ۡسر َوث
ۡئَس-ۡ ۡئَـ ۡڅخسر ۡڢل:ۡ ستُن ِڢ ُق ۡ َعلَي ِه ۡ َماَل ۡ َكثِيرا
َ ۡسبَقَ ۡڢِي َ ۡ وز ۡتَقُو ُل ۡڢِي َما ٌ خَلتِيۡ ُخوخَةۡاِم َرأَة ٌۡ َع ُج
ۡ ۡئِذ ِرمنۡذۡئَمق َرن ۡساءۡآث َ ِير ۡكَانَتۡن ِۡ ص ِغ َّ يۡجبَا ِل ۡاۡلَطلَ ِس ۡال ِ ۡأ َ َعا ِل
ۡب ۡ َع ِن ۡالسُّنبُلَ ِة ۡڢي ۡال ُجر ِن ُو
ِ ُ ب ح ۡال ل ص
ُ ِمس َۡر ۡت َڢ
ۡ ُۡۡئَـۡڅڥن:ۡست َبنِۡي َ ۡطث ۡت َمق َرنت ۡثقَّر ۡب ِل ُّ ت ۡ ُخ َخ ۡ َڅم ِ ۡخَل:ِۡلت َص ِڢيَتِ َها
ⵅⵙⴻⵔ ۡۡۡوطلَس ۡئ َمزڨن َ ِزك ۡل َحل ۡغـ ۡئُڢ َّل ۡذڨ ۡئِذُ َرر ۡنـ
َّ ُ
ۡثِسذنَن ۡنـ ۡ ِمس َۡر ۡسر َوثنت ۡئِمن ِد ۡذڨ ۡئنر ۡبَش ۡئَـ
ⴰ ⵜⵙⴻⵅⵙⴻⵔ ⴼⴻⵍⵍ-ⴰⵙ ۡڢَّۡ ص َ ِئ
ⵉⴸⵔⵉⵎⴻⵏⴸ ⴰⵎⴻⵇⵇⵔⴰⵏ ⴰⵙⴻⵔⵡⴰⵝ : ⵙⴻⵔⵡⴻⵝ
ⴰ ⵜⵙⴻⵠⵏⵓ ⵅⴰⵍⵜⵉ ⵅⵓⵅⴰ ⵜⵙⴰⵎⴻⵟⵟⵓⵝ
ⵜⴰⵎⴻⵇⵇⵔⴰⵏⵜ ⵝⴻⵇⵇⴰⵔ ⴱⴻⵍⵍⵉ
DÉPIQUAGE ⵣⵉⴿ ⵍⵃⴰⵍ ⵖ ⵓⴼⴻⵍⵍⴰ ⴸⴻⴳ
ⵉⴸⵓⵔⴰⵔ ⵏ ⵡⴰⵟⵍⴰⵙ ⴰⵎⴻⵥⴳⴰⵏ
• [ṢḤ], [MR], [ǦƐ] m., aserwaṯ. v. ⵝⵉⵙⴻⴸⵏⴰⵏ ⵏ ⴰⵝ ⵎⵉⵚⴻⵔⴰ
“Moisson”.
ⵙⴻⵔⵡⴰⵝⴻⵏⵜ ⵉⵎⴻⵏⴷⵉ ⴸⴻⴳ ⵓⵏⵏⴰⵔ
• [MR] ar., dris ⴱⴰⵛ ⴰ ⵉⵚⴰⴼⴼⴰ
• [MS] ar., dres
: س ْنبلَ ِة ِ ڢَصْل ْالح
ُّ َب ع َِن ال DEPUIS
ۡئ َسروث [MR] mi
211
: م ْنذ ۡع ۡڢِي ۡت َر ِم ٍيم ۡيَكث ُ ُر
َ ار َّ أَنَا ۡ ُمنزَ ِع ٌج ۡ ُمنذُ ۡأ َ َّن ۡال
ِ ش
ۡۡمـۡخدمن ۡڨـ ِ سڨ ۡئ َس ُ ۡ َئِۡـۡچقلق-ۡۡئ َقل:ۡ الض َِّجي ُج
ِمـ ۡ ۡئُڥ ِرذۡيكثرۡل ُحس
ⵎⵉ ⴳ ⵡⴰⵙⵎⵉ
ⴰⵏⵙⵡⴰⵙ
DEPUIS
ⴰⵏⵙⵉ
• [ṢḤ] g wasmi
ⵙⵉ ⵎⴻⵍⵎⵉ
• [ṢḤ] answas
• [ṢḤ] ansi ⵙⴻⴳ ⵡⴰⵙⵙ-ⵏⵏⵉ
• [ŠN] si melmi (Depuis quand ?) ⵙⵓⴳ ⴰⵙⵙ
• [ŠN] seg wass-nni ⴳ ⵡⴰⵙⵎⵉ ⵉⵎⵎⵓⵝ ⴱⴰⴱⴰ-ⴽ
• [ṢḤ] sug ass ⴰⵏⵙⵡⴰⵙ ⵝⴻⵍⵍⵉⴹ ⴸⴰ-ⵢ
→ Depuis que ton père est ⴰⵏⵙⵉ ⵍⵡⴰⵇⵝ ⵝⴻⵍⵍⵉⴹ ⴸⴰ-ⵢ
mort : [ṢḤ] G wasmi immuṯ ba-
ba-k. ⵙⵉ ⵎⴻⵍⵎⵉ ⵀⴻⵍⵍⵉⴹ ⴸⴰ
→ Depuis quand es-tu ici ? : ⴰⵇⵍ-ⵉ ⵜⵙⴻⵍⵇⴰ ⵙⵓⴳ ⴰⵙⵙ ⵎⵉ
• [ṢḤ] Answas ṯelliḍ ḏa-y ? ⵅⴻⴷⴷⵎⴻⵏ ⴳ ⵓⵠⵔⵉⴸ ⵢⴻⴽⵝⴻⵔ
• [ṢḤ] Ansi lwaqṯ ṯelliḍ ḏa-y ? ⵍⵃⵓⵙⵙ
• Si melmi {ṯe}helliḏ ḏa ?
→ Je suis perturbé depuis que DERNIER
la rue est en travaux, il y a trop • [ṢḤ], [MR] m., aneggaru | m.,
de bruit : [ṢḤ] Aql-i țqelqa sug pl., ineggura, f., taneggarut | f.,
ass mi xeddmen g uḇriḏ yekṯer pl., tineggura
lḥuss.
• [MƐ] f., ṯaneggaruṯ
: م ْنذ
: آخر ِ
ـۡوس ِۡم َ ڨ ۡتَنڨ َّ ُرتۡ|ۡتِنڨ ُّ َۡر،ۡئَنڨَّ ُرۡ|ۡ ِئنڨ ُّ َر
ۡئ َنس َوس
ۡثَنڨَّ ُرث
ۡس ۡ ِ ئَن
ٍ َبَ ِقينَا ۡاۡل َ ِخ ِرينَ ۡ ِلعَدَ ِم ۡت َواۡڢُ ِر ۡ ِشق
ۡ ۡنُك ِن ۡن ِقم ۡد:ۡ ق
ِسـۡمل ِۡم ۡئِنڨُّ َرۡلۡ َبنيَنۡئِ ُرشۡل َبنيَنۡئُلَش
ِۡ -ۡۡوس
ن َ سڨ → Nous sommes restés les
ۡسڨۡئ َس ُ derniers faute d’appartements :
[MR] Nukni neqqim d ineggura
ۡك-ب
َۡ َـۡوس ِمۡئِ ُّمثۡب
َ ۡڨ:ۡ َۡوا ِلدِك َ ِۡوڢَاة َ ُُمنذ lbanyan iruš lbanyan ulaš.
:ُۡمنذُۡ َمت َىۡأَنتَ ۡ ُهنَا ⴰⵏⴻⴳⴳⴰⵔⵓ | ⵉⵏⴻⴳⴳⵓⵔⴰ,
ۡي-َئ َنس َوسۡث ِلضۡ ۡذ ⵜⴰⵏⴻⴳⴳⴰⵔⵓⵜ | ⵜⵉⵏⴻⴳⴳⵓⵔⴰ
ۡي-َئ َن ِسۡل َوقثۡث ِلضۡ ۡذ ⵝⴰⵏⴻⴳⴳⴰⵔⵓⵝ
ۡ َ ِسـۡمل ِمۡه ِلذۡ ۡذ ⵏⵓⴽⵏⵉ ⵏⴻⵇⵇⵉⵎ ⴷ ⵉⵏⴻⴳⴳⵓⵔⴰ
ⵍⴱⴰⵏⵢⴰⵏ ⵉⵔⵓⵛ ⵍⴱⴰⵏⵢⴰⵏ ⵓⵍⴰⵛ
212
DERNIER JOUR DE ⴼⴼⵉⵔ
L’ANNÉE AMAZIGHE
ⴸⴻⴼⴼⵉⵔ
• [ṢḤ] črez. v. “Année”, “Jour de
l’an amazigh”, “Janvier”. ⴷⴷⵓ ⴼⵉⵔ-ⵙⴻⵏ
• [ṢḤ] traz ⴼⴼⵉⵔ ⵉⵊⵉⵎⴰⵏ
: ِ ْاليَوْ م ْاْل َ ِخير ِمنَ ْالعَ ِام ْاْل َ َم ِازي ِغي ⵓⵔⵝⵉ-ⵉⵏⵓ ⴸⴻⴼⴼⵉⵔ ⵡⵓⵅⵅⴰⵎ
ۡ ۡچرز
ⵉⴵⴵⵓⵔ ⴸⴻⴼⴼⵉⵔ-ⵏⵙⴻⵏ
ۡت َرز
ⵞⵔⴻⵣ DÈS MAINTENANT !
ⵜⵔⴰⵣ • [ṢḤ], [MR] llabah ! v. “Mainte-
nant”, “Jusqu’à maintenant”.
DÉROBER • [ṢR] seg imaru !
v. “Voler”. : َِمنَ ْاْلن
ۡلََّۡبه
DERRIÈRE prép. ئُـ-ۡئِ َمر-ۡسڨ
• [ṢḤ] fir ⵍⵍⴰⴱⴰⵀ
• [ṢḤ] ffir ⵙⴻⴳ ⵉⵎⴰⵔⵓ
• [ṢḤ] ḏeffir
→ Marche derrière eux ! : [ṢḤ] DÈS QUE
Ddu fir-sen !
[ṢḤ], [MR] ɣir
→ Derrière les oreilles, Derrière
la nuque : [ṢḤ] Ffir ijiman. : حَالَ َما
→ Mon verger est derrière la ِۡغر
maison : Urṯi-inu ḏeffir wuxxam. ⵖⵉⵔ
→ Il marche derrière eux :
Iǧǧur ḏeffir-nsen.
DESCENDANT DE, ENFANT
:ڢ َ َخ ْل DE, FILS DE
ۡ ِۡڢر • [ṢḤ], [MS], [MR] m., sing., u |
ۡ ِۡڢر [ṢḤ] f., sing., ulț
ۡذ ِڢر • [ṢḤ] f., sing., uț
ۡسن-ۡۡدُّۡڢِر:ۡاِم ِشۡخَلڢَ ُۡهم • [MR], [MS] pl., aṯ
ۡۡڢِرۡئِ ِژ َمن:ۡڢۡاۡلُذ ُ ِن
َ خَل • [ṢḤ] at (ann. : y)
ۡرۡو َّخم ِۡ ۡئُر:ِۡڢۡالبَيت
ُ ئِنُ ۡذ ِڢ-ث َ بُست َانِيۡخَل • [ṢḤ] pl., ah
ۡ ۡنسن-ۡۡ ِئ ُّجرۡذ ِڢر:َۡيمشِيۡخَل َڢ ُهم • [MƐ], [MR], [ŠN] m., pl., ayṯ
ⴼⵉⵔ • [ṢḤ] pl., ayh
• [ṢḤ], [MƐ] pl., iṯ
213
• [ṢḤ] pl., ih (ann. : y) ۡ ۡصلح َ ۡئِث
→ Amnaï fils de Yedder : Am- ۡئِثۡمسعُد
nay u Yedder. ِۡئثۡئُغلَّي
→ Amer fils de Qassi : Ɛmer u
Qasi. ⵓ | ⵓⵍⵜⵙ
→ Ahmed fils d’Ahmed : Ḥmed ⵓⵜⵙ
u Ḥmed.
ⴰⵜ
→ La Source du fils de Djaber :
top., [ṢḤ] Ṯala u Ǧaber. ⴰⵝ
→ Le village s’appelle Aṯ ⴰⵀ
Miṣra : [MR] Adewwaṛ qqar-nes
Aṯ Miṣra. ⴰⵢⵝ
→ [ṢḤ] Ah Miṣra ⴰⵢⵀ
→ Iṯ Musa ⵉⵝ
→ Iṯ Miṣra ⵉⵀ
→ Iṯ Ṣaleḥ ⴰⵎⵏⴰⵢ ⵓ ⵢⴻⴷⴷⴻⵔ
→ Iṯ Mesɛud,
ⵄⵎⴻⵔ ⵓ ⵇⴰⵚⵉ
→ Iṯ Uɣellay, …
ⵃⵎⴻⴷ ⵓ ⵃⵎⴻⴷ
: ذ ِريَة ڢ ََلن، أ ْهل، أَوْ ََلد، بَنِي
ⵝⴰⵍⴰ ⵓ ⴵⴰⴱⴻⵔ
ۡ ۡئُـۡ|ۡئُلڅ
ۡ ۡئُڅ ⴰⴷⴻⵡⵡⴰⵕ ⵇⵇⴰⵔ-ⵏⴻⵙ ⴰⵝ ⵎⵉⵚⵔⴰ
ۡئ َث ⴰⵀ ⵎⵉⵚⵔⴰ
ۡ ۡئ َت ⵉⵝ ⵎⵓⵙⴰ
ۡ ۡئ َه ⵉⵝ ⵎⵉⵚⵔⴰ
ۡئَيث ⵉⵝ ⵚⴰⵍⴻⵃ
ۡ ۡئ َيه ⵉⵝ ⵎⴻⵙⵄⵓⴷ
ۡ ۡئِث
ⵉⵝ ⵓⵖⴻⵍⵍⴰⵢ
ۡ ۡئِه
ۡ ۡۡئ َمنَيۡئُـۡيدر:ۡأَمنَايۡابنُ ۡيدر
DESCENDRE
ۡ ِ َۡعمرۡئُـۡق:ۡصي
ص ِ َام ُرۡابنُ ۡق ِ َع
• [ṢḤ], [MR] aḏer. v. “Descendre
ۡۡحمدۡئُـۡحمد:ۡأَح َمد ُۡابنُ ۡأَح َمد Faire”.
ۡۡثَلَۡئُـۡ َجبر:َۡعينُ ۡابنُ ۡ َجابِ ٍر • [ṢḤ] aḏer-d
ۡنس ۡئ َث-ۡ ۡئ َد َّور ۡقَّر:ۡ س َّمى ۡئ َث ۡ ِمس َۡر َ ُ القَريَةُ ۡت • [ṢḤ] ers, hab. trus. v. “Des-
ِمس َۡر cente”.
ۡس َۡ ئِثۡ ُم • [ṢḤ] ers-d
ۡ ِئثۡ ِمس َۡر → Il est descendu :
214
• Yuḏer-d. [ṢḤ] Ɣer sebɛa u xemsin siḏer-
aneɣd Fransa.
• [ṢḤ] Yersa.
→ Les Français firent des-
→ Descends de l’arbre ! : cendre les gens de toutes les lo-
→ Ô mon fils, descends de calités ainsi, les villages furent
l’arbre ! : désertés : Iṛumiyen siḏren
medden si kull hammurṯ himmali
• [ṢḤ] Ers-ed a memmu f ssejreṯ ! tiduratin xlanț.
• [ṢḤ] A memmi ers-ed g ssejreṯ ! ۡۡ ِسذۡر: أ َ ْن َز َل
: َهبَ َط، نَ َز َل ۡۡغر ۡسب َع ۡئُـۡخمسِن:ۡ 3591ۡساۡ ِڢي َ أَنزَ لَتنَاۡڢ ََرن
ۡئَذر سا
َ دۡۡڢ ََرن-ۡئَنغ-ِۡسذر
ۡد-ۡئَذر ٍۡۡمن ۡ ُك ِل ۡ َمن ِطقَة َ َّأَنزَ لُوا ۡالڢَ َرن ِسيُّونَ ۡالن
ِ اس
ۡ ۡئِ ُر ِمين ۡ ِسذرن ۡمدن ۡ ِسـ ۡ ُكل:ۡ ت ۡالقُ َرى ِ ڢَ ُه ِجر
ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡت ُرس.ىرس َۡه ُّمرثۡ ِه َّم ِلۡتِد َُرتِنۡخلَنڅ
ۡ ۡد-ۡىرس ⵙⵉⴸⴻⵔ
:َۡنَزَ ل
ⵖⴻⵔ ⵙⴻⴱⵄⴰ ⵓ ⵅⴻⵎⵙⵉⵏ ⵙⵉⴸⴻⵔ-
ۡ ۡد-ۡيُذر ⴰⵏⴻⵖⴷ ⴼⵔⴰⵏⵙⴰ
َۡ ير
س ⵉⵕⵓⵎⵉⵢⴻⵏ ⵙⵉⴸⵔⴻⵏ ⵎⴻⴷⴷⴻⵏ ⵙⵉ
ۡستُن َكس َُّر
َ ۡو
َ ط َ ۡش َج َرةِۡأَو
ُ َستُسق َّ ۡمنَ ۡال
ِ َياۡابنِيۡاِن ِزل ⴽⵓⵍⵍ ⵀⴰⵎⵎⵓⵔⵝ ⵀⵉⵎⵎⴰⵍⵉ
ۡ: ⵜⵉⴷⵓⵔⴰⵜⵉⵏ ⵅⵍⴰⵏⵜⵙ
ۡ ۡدۡئ َـۡم ُّمۡڢـۡسۡژرث-ۡىرس
ۡ ۡدۡڨـۡسژرث-ۡئ َـۡم ِمۡرس DESCENTE
ⴰⴸⴻⵔ [ṢḤ] f., ṯarusi. v. “Descendre”.
ⴰⴸⴻⵔ-ⴷ ۡ ِ ۡثَ ُر: نزول
س
ⴻⵔⵙ : ⵜⵔⵓⵙ ⵝⴰⵔⵓⵙⵉ
ⴻⵔⵙ-ⴷ
ⵢⵓⴸⴻⵔ-ⴷ DESCENTE, PENTE, BAS
[ṢḤ] m., akssar (ann. : u), [MR]
ⵢⴻⵔⵙⴰ dim., sing. ṯaksarṯ
ⵔⵙ-ⴻⴷ ⴰ ⵎⴻⵎⵎⵓ ⴼ ⵙⵙⴻⵊⵔⴻⵝ → Nous descendrons la pente :
ⴰ ⵎⴻⵎⵎⵉ ⴻⵔⵙ-ⴻⴷ ⴳ [MR] A naḏer ḏi ṯaksarṯ.
ⵙⵙⴻⵊⵔⴻⵝⴻⵔⵙ : ⵜⵔⵓⵙ : ت َحْ ت، م ْن َحدَر، نَ ْزلَة
ۡ ۡسرثَ ۡثَك،ۡئ َكسَّر
DESCENDRE FAIRE, BAIS- َ ۡئ َـۡنَذرۡذِۡثَك:ِۡضۡال ُمن َحد َِرة
ۡ ۡسرث َ سنَن ِزلُۡاۡلَر
َ
SER, ABAISSER ⴰⴽⵙⵙⴰⵔ, ⵝⴰⴽⵙⴰⵔⵝ
[ṢḤ] siḏer. v. “Descendre”.
ⴰ ⵏⴰⴸⴻⵔ ⴸⵉ ⵝⴰⴽⵙⴰⵔⵝ
→ En 1957 la France nous a fait
descendre [i.e. de la montagne] :
215
DÉSERTER → Au-dessous de lui/d’elle :
[ṢḤ] Ddaw-as.
v. “Vider Se”, “Abandonner”.
→ Au-dessous de nous : [ṢḤ]
Ddaw-ṯna.
DESSÉCHER (mamelle d’une → Au-dessous de vous m. : [ṢḤ]
vache devenue âgée, source, …) Ddaw-aṯwen.
[MS] ɣrez → Au-dessous de vous f. :
:ۡ...ۡ،ۡۡالعَي ِن،ِۡضرعُۡالبَقَ َرة
َ ۡ،ۡ َّجَڢ Ddaw-aṯwenț.
ۡ ۡغرز → Au-dessous d’eux : [ṢḤ]
Ddaw-ṯsen.
ⵖⵔⴻⵣ
→ Au-dessous d’elles : Ddaw-
ṯsenț.
DESSINER : َت َحْ ت
v. “Colorier”. ُّۡد
ۡ ۡئَدَّي
DESSOUS, SOUS, AU- ۡدَّو
DESSOUS, EN BAS, EN CON-
TREBAS prép. ۡۡدُّۡرمل:ۡۡالرم ِل َّ َت َحت
• [ṢḤ] ddu ُۡئِن-ۡۡدُّۡڢُس:ۡت َ َحتَ ۡ َيدِي
• [ṢḤ], [MR], [ǦƐ] adday (ann. : :ۡق
ِ ط ِريَّ ساتِينُ ۡأَسڢَلَۡال َ َتَقَ ُعۡالب
u, w, uw) ۡلژنَنۡئِڨلَّنۡدُّۡوڥ ِرذ
• [ṢḤ] ddaw ۡسنۡدُّۡوڥ ِرذ َ ُۡي-ۡلژنَنۡئِد
→ Sous le sable : [MƐ] Ddu ۡۡو ِلم
َ ۡثِمسثۡدو:َۡارۡتحتَ ۡ ِتب ٍن ٌ ن
rrmel.
ئِـ-ۡۡدَّو:ۡڢَوقِي
→ Sous ma main : [MƐ] Ddu
fus-inu. ۡئ َك-ۡۡدَّو:ۡ َڢَوقَك
→ Les jardins se trouvent en ۡئَم-ۡڢَوقَ ِكۡدَّو
contrebas de la route : ۡئَس-ۡۡدَّو:ۡۡڢَوقَ َها،ُۡڢَوقَه
• [ṢḤ] Lejnan igellan ddu weḇriḏ. ۡ َۡثن-ۡۡدَّو:ۡڢَوقَنَا
• [ṢḤ] Lejnan id-yusan ddu ۡئَثون-ۡۡدَّو:ۡڢَوقَ ُكم
weḇriḏ.
ۡئَثونڅ-ۡۡدَّو:ۡڢَوقَ ُك َّن
→ Du feu sous de la paille : [ṢḤ]
Ṯimesṯ ddaw walim. ۡثسن-ۡۡ ۡدَّو:ۡڢَوقَ ُهم
→ Au-dessous de moi : [ṢḤ] ۡ ۡثسنڅ-ۡۡدَّو:ۡڢَوقَ ُه َّن
Ddaw-i.
ⴷⴷⵓ
→ Au-dessous de toi m. : [ṢḤ]
Ddaw-ak. ⴰⴷⴷⴰⵢ
→ Au-dessous de toi f. : [ṢḤ] ⴷⴷⴰⵡ
Ddaw-am.
ⴷⴷⵓ ⵔⵔⵎⴻⵍ
216
ⴷⴷⵓ ⴼⵓⵙ-ⵉⵏⵓ amḵan-ay n Waṭlas abliḏi Sidi
Lekbir.
ⵍⴻⵊⵏⴰⵏ ⵉⴳⴻⵍⵍⴰⵏ ⴷⴷⵓ ⵡⴻⵠⵔⵉⴽⴸ
→ Sur ma tête : Nnig ixf-inu.
ⵍⴻⵊⵏⴰⵏ ⵉⴷ-ⵢⵓⵙⴰⵏ ⴷⴷⵓ → Au-dessus de moi, de toi, de
ⵡⴻⵠⵔⵉⴽⴸ nous : Nnig-i, Nnig-ek, Nnig-nna,
ⵝⵉⵎⵎⴻⵙⵝ ⴷⴷⴰⵡ ⵡⴰⵍⵉⵎ …
→ Sur la table : [MƐ] Z nnig
ⴷⴷⴰⵡ-ⵉ ṭṭableṯ.
ⴷⴷⴰⵡ-ⴰⴽ → Eux sont en contrebas et
ⴷⴷⴰⵡ-ⴰⵎ nous sur les hauteurs : [MR]
Nihni ɣ wadday nekni ɣ ufel.
ⴷⴷⴰⵡ-ⴰⵙ → Tu monteras au-dessus : [ṢḤ]
ⴷⴷⴰⵡ-ⵝⵏⴰ A țaliḍ ɣer ufella.
→ Soixante années et plus :
ⴷⴷⴰⵡ-ⴰⵝⵡⴻⵏ [ṢḤ] Settin sna ɣer ufella.
ⴷⴷⴰⵡ-ⴰⵝⵡⴻⵏⵜⵙ → Vers les hauteurs de Baba
ⴷⴷⴰⵡ-ⵝⵙⴻⵏ Mḥammed : [ṢḤ] Ɣer Baba
Mḥammed ɣer ufella.
ⴷⴷⴰⵡ-ⵅⵙⴻⵏⵜⵙ : ع َلىَ ،ق َ ْڢَو
ۡ ۡنِڨ
DESSUS, AU-DESSUS, EN- ۡ ۡسۡنِيڨ
HAUT prép.
ۡزۡنِيڨ
• [ṢḤ] nnig
َّۡ ئ َڢ
ل
• s nnig
ۡ ۡغـۡئُڢل
• [MƐ] z nnig
َۡ غرۡئُڢ
ل
• [ṢḤ], [MR] afella (ann. : u)
ۡ ۡۡنِڨۡلمرجث:ِۡڢيۡأ َ َعا ِليۡلمرجث
• [MR] ɣ ufel
ۡت ۡئِغزر ِ سا ِكنُ ۡالَّتِي ۡكَانَت ۡتَقَ ُع ۡڢِي ۡ ُمرتَڢِعَا َ ال َم
• [ṢḤ], [MƐ] ɣer ufella ۡضى َ َ ير) ۡتُش َِك ُل ۡ ِڢي ۡ َما
م ۡ ِ ئ َمق َرن ۡ(ال َوادِي ۡال َك ِب
→ Sur les hauteurs de Lmerǧeṯ ِۡۡت ُ َس ِميۡأُهلُۡال َمن ِطقَ ِةۡ َه ِذه،ۡصالح َۡ ۡۡۡمنۡآيث ِ قَريَة
: [ṢḤ] Nnig Lmerǧeṯ. ۡ:ۡ ۡ ِس ِد ۡلكبِر،ۡ ِ البقعَ ِة ۡالتَّابِعَة ۡ ِلْلَطلَ ِس ۡالبُلَيدِي
ۡئ َي ۡئ َمق َرن ۡذ ۡيِشت-ۡئِ َّخمن ۡئ َج ۡئِلَّن ۡنِڨ ۡئِغزر
→ Les maisons qui se trouvaient ۡـۡزك ِ صلح ۡذڨ ۡئُسَّن ۡن َ ۡ ثَدَّرث ۡنـۡتق ِبلت ۡنـۡئ َيث
au-dessus d’“Ighzer Ame- ِۡۡوطلَس ۡئ َب ِلذ َ ـ ۡن َي ئ- ن
ۡ مدن ۡنـ ۡڅ ُمرث ۡقَّرن ۡئ َمك
qqran” (la grande rivière) for- ِۡسدِۡلكبِر
maient jadis un village de la
confédération des Aït Saleh. Les ۡۡئِ َّخمنۡلَّنۡنِڨۡئِغزر:ِۡالبُيُوتُ ۡڢَوقَۡۡال َواد
gens du pays nomment cet en- ُۡ ِئن-ۡيۡ|ۡنڨۡ ِئخڢ ِ ۡرأ ِس َ َڢَوق
droit de l’Atlas blidéen “Sidi
Lekbir” : Ixxamen aǧ illan nnig َّۡ -ۡۡنِڨ،ۡك-ۡۡنِڨ،ۡئِـ-ۡۡنِڨ:ۡۡڢَوقَنَا،ۡ َۡڢَوقَك،ۡڢَوقِي
ن
iɣzer-ay ameqqran ḏ yišt ṯaddarṯ n ۡطبلث َّ ۡۡزۡنِڨ:َِۡعلَىۡال َمائِدَة
teqbilt n Ayṯ Ṣaleḥ ḏeg ussan n
ziḵ. Medden n țmurṯ qqaren ۡ ۡنه ِن ۡغـ:ۡ ۡونَحنُ ۡ ِڢي ۡاۡلعلَى َ هُم ۡ ِڢي ۡاۡلَسڢَ ِل
ۡ َۡودَّيۡنكنِۡيۡغـۡئُڢَل
217
ۡۡئ َـۡ َڅ ِلضۡغرۡئُڢ َل:ۡ َست َصعَدُۡڢَوق َ : ك َِر َه
ۡ ۡغر ۡبب ۡمحمد:ۡ ب ۡم َحمد ۡ ِإلَى ۡاۡلَعلَى َ َ ِمن ۡب. ُۡ ُستغ
ۡش
َّۡ غرۡئُڢ
ل َّ َبۡ ِإلَىۡال
ۡ:ص َباحا ِ َّبۡ ِڢيۡالث
َ ۡام ِن ِة ِۡ ط ِبي َ أَك َرهُۡأَنۡأَذه
ۡلَّۡ ۡستِنۡسنَ ۡغرۡئُڢ:ۡ َۡو َماۡڢوق َ ۡ َِستُّون
َ سنَة ۡ ۡيۡنـۡسريثۡغـۡئَطۡ ِڥڥ َ شغۡڢـۡثمن ُ ُستغ
ⵏⵏⵉⴳ ⵙⵜⵖⵓⵛ̣ⵓ
ⵙ ⵏⵏⵉⴳ ⵙⵜⵖⵓⵛ̣ⵓⵖ ⴼ ⵝⵎⴰⵏⵢⴰ ⵏ ⵙⵙⴻⵔⵢⴻⵝ
ⴰ ⵕⵓⵃⴰ ⵖ ⴰⵟⵠⵉⵠ
ⵣ ⵏⵏⵉⴳ
ⴰⴼⴻⵍⵍⴰ
DÉTRUIRE
ⵖ ⵓⴼⴻⵍ
v. “Casser”.
ⵖⴻⵔ ⵓⴼⴻⵍⵍⴰ
ⵏⵏⵉⴳ ⵍⵎⴻⵔⴵⴻⵝ DETTE
ⵉⵅⵅⴰⵎⴻⵏ ⴰⴵ ⵉⵍⵍⴰⵏ ⵏⵏⵉⴳ [ṢḤ] ar., ddin. v. “Prêter”.
ⵉⵖⵣⴻⵔ-ⴰⵢ ⴰⵎⴻⵇⵇⵔⴰⵏ ⴸ ⵢⵉⵛⵜ ۡۡدِن: دَيْن
ⵝⴰⴷⴷⴰⵔⵝ ⵏ ⵜⴻⵇⴱⵉⵍⵜ ⵏ ⴰⵢⵝ
ⵚⴰⵍⴻⵃ ⴸⴻⴳ ⵓⵙⵙⴰⵏ ⵏ ⵣⵉⴿ, ⴷⴷⵉⵏ
ⵎⴻⴷⴷⴻⵏ ⵏ ⵜⵙⵎⵓⵔⵝ ⵇⵇⴰⵔⴻⵏ
ⴰⵎⴿⴰⵏ-ⴰⵢ ⴸⵉ ⵡⴰⵟⵍⴰⵙ ⴰⴱⵍⵉⴸⵉ
DEUX
ⵙⵉⴷⵉ ⵍⴽⴱⵉⵔ
• [ṢḤ] m., sen, f., snaṯ
ⵉⵅⵅⴰⵎⴻⵏ ⵍⵍⴰⵏ ⵏⵏⵉⴳ ⵉⵖⵣⴻⵔ
• [ṢḤ] senṯ
ⵏⵏⵉⴳ ⵉⵅⴼ-ⵉⵏⵓ
• [ṢḤ], [MR] sin
ⵏⵏⵉⴳ-ⵉ, ⵏⵏⵉⴳ-ⴻⴽ, ⵏⵏⵉⴳ-ⵏⵏⴰ, … → Deux pastèques : [ṢḤ] Senṯ
ⵣ ⵏⵏⵉⴳ ⵟⵟⴰⴱⵍⴻⵝ țeḥabbaṯin ddellaɛ.
ⵏⵉⵀⵏⵉ ⵖ ⵡⴰⴷⴷⴰⵢ ⵏⴻⴽⵏⵉ ⵖ ⵓⴼⴰⵍ : انِ َاِثْن
ۡۡسنَث،ۡسن
ⴰ ⵜⵙⴰⵍⵉⴹ ⵖⴻⵔ ⵓⴼⴻⵍⵍⴰ
ۡسنث
ⵙⴻⵜⵜⵉⵏ ⵙⵏⴰ ⵖⴻⵔ ⵓⴼⴻⵍⵍⴰ
ۡ ِۡسن
ⵖⴻⵔ ⴱⴰⴱⴰ ⵎⵃⴰⵎⵎⴻⴷ ⵖⴻⵔ ۡ ۡۡسنثۡڅۡ َحبَّثِنۡدلَّع:ۡبَ ِطيخَي ِن
ⵓⴼⴻⵍⵍⴰ
ⵙⴻⵏ, ⵙⵏⴰⵝ
DÉTESTER ⵙⴻⵏⵝ
[ṢḤ] stɣuš ̣u ⵙⵉⵏ
→ Je déteste me rendre chez le ⵙⴻⵏⵝ ⵜⵙⴻⵃⴻⴱⴱⴰⵝⵉⵏ ⴷⴷⴻⵍⵍⴰⵄ
médecin à huit heures du ma-
tin : [ṢḤ] Stɣušuɣ ̣ f ṯmanya n
sseryeṯ a ṛuḥa ɣ aṭeḇiḇ. DEVANCER
[ṢḤ], [MƐ] zwar
218
ۡ ۡۡز َور: ق
َ َسب
َ : أحْ ِجيَّة
ⵣⵡⴰⴻ ۡت َحۡ َّژيتۡۡ|ۡتِح َّژ ِين
ۡتَحجيتۡ|ۡ ِتح َّج ِين
DEVANT prép. ⵜⴰⵃⴻⵊⵊⴰⵢⵜ | ⵜⵉⵃⴻⵊⵊⴰⵢⵉⵏ
• zdat ⵜⴰⵃⴻⴵⴵⴰⵢⵜ | ⵜⵉⵃⴻⴵⴵⴰⵢⵉⵏ
• [ṢḤ] zaṯ
• [ṢḤ] zaḏ DIEU
→ La maison se trouve devant v. “Seigneur”.
la rivière : [ṢḤ] Axxam igellan
zaṯ yeɣzar.
→ Il marche devant moi, devant DIFFÉRENCIER
toi, devant nous, … : Iyyur/Iggur [ṢḤ] ar., ferraq, hab. țferraq
zaḏ-i, zaḏ-ek, zaḏ-nna, …
→ Les olives se différencient, il
: أَ َما َم y a celle destinées à l’huile et
ۡزدت celles qu’on mange : [ṢḤ]
Azemmur ițferraq illa win zziṯ illa
ۡ ۡزَۡث win n tuččit.
ۡ ۡزَ ذ ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڅڢ َّرق.ۡڢ َّرق: تَ َمي ََّز، َق بَيْن َ َّڢَر
ۡ ۡۡئ َ َّخم ۡئِڨلَّن ۡزَۡث:ۡ ام ۡال َوا ِد
َۡ البَيتُ ۡ َمو ُجودَة ٌ ۡأ َ َم ِ ُ الزيت
ۡون َّۡ ۡو َ ت َّ ون
ِ ۡالزي ِ ُ ۡالزيت
َّ َۡالزيتُونُ ۡ َبين َّ َيتَڢَ َّر ُق
ۡ ۡيغزر ۡۡزث ۡئِ َّل ۡ ِون ن
ِ ِ و ۡ َّ
ل ئ
ِ ۡ ق ر
َّ ڢڅئ
ِ ۡ ر مُّ َز ئۡ :ۡ ِال َمائِدَة
ُّ َ َ
-ۡئِڨر ۡزَ ذ/ۡئِيُّر:ۡۡأ َمامنَا،ۡ َۡأ َما َمك،ۡامي َ
ِ يَمشِيۡأ َم ۡ ۡت ُ ِچت
ۡ …ۡ،ۡ َّن-ۡۡزَ ذ،ۡك-ۡۡزَ ذ،ۡئِـ ⴼⴻⵔⵔⴰⵇ : ⵜⵙⴼⴻⵔⵔⴰⵇ
ⵣⴷⴰⵜ ⴰⵣⴻⵎⵎⵓⵔ ⵉⵜⵙⴼⴻⵔⵔⴰⵇ ⵉⵍⵍⴰ
ⵣⴰⵝ ⵡⵉⵏ ⵣⵣⵉⵝ ⵉⵍⵍⴰ ⵡⵉⵏ ⵏ ⵜⵓⵞⵞⵉⵜ
ⵣⴰⴸ
ⴰⵅⵅⴰⵎ ⵉⴳⴻⵍⵍⴰⵏ ⵣⴰⵝ ⵢⴻⵖⵣⴰⵔ DIFFICILE ÊTRE
[ṢḤ] ar., wɛeṛ. v. “Difficulté”.
ⵉⵢⵢⵓⵔ/ⵉⴳⴳⵓⵔ ⵣⴰⴸ-ⵉ, ⵣⴰⴸ-
ⴻⴽ, ⵣⴰⴸ-ⵏⵏⴰ, … → C’est un peu difficile : [ṢḤ]
Yuɛaṛ lḥal šwiyya.
ۡۡوعر: ص ْعبًا َ َكَان
DEVENIR
ۡي َ ۡاۡلَم ُر
َّۡ ۡيُ َعۡل َحرۡش ِو:ٌۡصعبٌ ۡقَ ِليل
v. “Revenir”.
ⵡⵄⴻⵕ
ⵢⵓⵄⴰⵕ ⵍⵃⴰⵔ ⵛⵡⵉⵢⵢⴰ
DEVINETTE
• [ṢḤ] ar., f., taḥejjayt | f., pl.,
tiḥejjayin DIFFICULTÉ
• [ṢḤ] ar., f., taḥeǧǧayt | f., pl., [ṢḤ] ar., luɛarṯ. v. “Difficile
tiḥeǧǧayin Être”.
219
ۡۡلُعَرث: صعوبَة → Je lui ai dis : [MR] Niɣ-es.
ⵍⵓⵄⴰⵔⵝ → Je vous ai dit m. : [ṢḤ], [MƐ]
Nniɣ-awen.
→ Je vous ai dit f. : [ṢḤ], [MƐ]
DÎNÉ, SOUPÉ Nniɣ-aḵemmeṯ.
[ṢḤ] m., imensi → Tu n’as pas dit ces propos :
→ Ce soir vous êtes invités pour U ṯenniḍ ḵ imeslayen-ayi.
le dîné, nous aurons des invités → Il nous a dit : Inna-yanaɣ.
parmi eux notre belle famille,
nous avons l’intention de prépa- → Qu’est-ce qu’ils veulent nous
rer une rechta à base de viande dire ? : Matta xsen ad aɣen-inin ?
de poulet et de lait : [ṢḤ] → Je n’ai pas fait ce que tu
Țaɛšiyeṯ aql-awen meɛṛuḍin ɣer m’as dit : U ǧǧix mațța inna-yi.
imensi a d-asen inijiwen ḥaḍren
insiben-nnaɣ aql-ana nɛawwel a → Je te dis : [ṢḤ] A k-iniɣ.
neṣnaɛ rešta s weḵsum iyiẓiḍen ḏ → Il y a ceux qui disent
s yiɣi. tlemsani (variété d’olivier) : [ṢḤ]
ۡس ۡ ِ ۡئِمن: عشَاء َ Illa win qqaren tlemsani.
ُ
ۡ ُسيَكون ُ َ َ َّ
ِ َه ِذهِۡالليل ِة ۡأنتم ۡ َمدع ُُّوونَ ۡ ِلتَن َُاو ِلۡالعَش
َ ۡ َاء → Ils disent olive : [ṢḤ] La
ٍۡۡرشتَةَ َسابَنَا ۡن ََوينَا ۡإِعدَاد َ ڢ ۡ ِمن ُهم ۡأَن ٌۡ ضيُو ُ ۡ لَنَا qqaren-es azemmur.
ۡئَون-ۡ ۡ َڅعشِيث ۡئَقل:ۡ ب ِۡ ۡوال َح ِليَۡ ِِبالدَّ َجاج → Ils ne disent pas : [ṢḤ] U
ۡئِسن ۡئِ ِن ِژون ۡ َحضرن-ۡضن ۡغر ۡئِمن ِس ۡئـۡد ِ مع ُر qqaran ḵ.
ۡئَنَ ۡنعَول ۡئ َـ ۡنصنَع ۡرشتَ ۡسـ-ۡنَّغ ۡئَقل-ۡئِنسِبن
ِسمۡئِيِ ِزضنۡذۡسـۡيِ ۡغ ُ وك → Je te dirai : [ṢḤ] Ad ak-iniɣ.
ⵉⵎⴻⵏⵙⵉ → On la nomme Aït Messaoud :
[MƐ] Qqar-nes Ayṯ Mesɛud.
ⵜⵙⴰⵛⵉⵢⴻⵝ ⴰⵇⵍ-ⴰⵡⴻⵏ ⵎⴻⵄⵕⵓⴹⵉⵏ
ⵖⴻⵔ ⵉⵎⴻⵏⵙⵉ ⴰ ⴷ-ⴰⵙⴻⵏ ⵉⵏⵉⵊⵉⵡⴻⵏ ۡ َعادَةۡ؛.ۡئِ ِن: قَا َل
ⵃⴰⴹⵔⴻⵏ ⵉⵏⵚⵉⴱⴻⵏ-ⵏⵏⴰⵖ ⴰⵇⵍ-ⴰⵏⴰ ۡقَر
ⵏⵄⴰⵡⵡⴻⵍ ⴰ ⵏⴻⵚⵏⴰⵄ ⵔⴻⵙⵜⴰ ⵙ ۡ ۡقَّر
ⵡⴻⴿⵙⵓⵎ ⵉⵢⵉⵥⵉⴹⴻⵏ ⴸ ⵙ ⵢⵉⵖⵉ
ِي
ۡ -نَّۡ ِۡئ:ۡۡقَالَۡ ِلي،ۡيَقُولُۡ ِلي
َّۡ ِۡئ:َُۡيقُول
ن
DIRE ۡۡنَّن:ۡ ََيقُولُون
[ṢḤ], [MƐ], [MR], [ǦƐ] ini, hab. ۡئ َك-ۡۡنغ:ۡ ِ َقٌلتُ ۡلَك
• [ṢḤ] qar ۡئَم-ۡۡنِغ:ۡقُلتُ ۡلَ ِك
• [ṢḤ], [MƐ] qqar. v. “Parole”. ۡ ۡىس-ۡۡنِغ:ۡۡقُلتُ ۡلَ َها،ُۡقُلتُ ۡلُه
[MR], [ṢR] mel ۡئَون-ۡۡنِغ:ۡقُلتُ ۡلَ ُكم
→ Il me dit, Il m’a dit : Inna-yi. ۡئ َكمث-ۡۡنغ:ِۡ قُلتُ ۡلَ ُك َّن
→ Il dit : [ṢḤ] Inna. -ۡۡئُـ ۡثننِض ۡك ۡ ِئمسلَين:ۡ لَم ۡتَقُول ۡ َه ِذ ِه ۡال َك ِل َمات
→ Ils disent : [ṢḤ] Nnan. ۡ ِ َي
ۡئ
→ Je t’ai dit m. : [ṢḤ] Nniɣ-aḵ. ۡيَنَغ-ن َّۡ ِۡئ:ۡقَالَۡلَنَا
→ Je t’ai dit f. : [ṢḤ] Nniɣ-am.
220
َماذَا ۡي ُِريد ُونَ ۡأَن ۡيَقُولُوا ۡلَنَا َۡ ۡ :متَّ ۡخسن ۡئَدۡ DIRE LE
ئضغنۡ-ئِنِنۡ v. “Dire”, “Parole la”.
يِ َّ
ـۡجخۡ َمڅ َّۡ
ۡهنۡ - َ
َماۡقُمتُ ۡ ِب َماۡأ َمرتَنِيۡبِ ِهۡۡ:ئ ُ ِ
قُلتُ ۡلَكَ ۡۡ:ئ َـۡكۡ-ئِنِغۡ
DISCUSSON
س ِنِۡ ۡ:ئلَّۡ ِونۡقَّرنۡتلم َ
س ِۡ
ن يُو َجد ُۡ َمنۡ َيقُولُۡلَهُۡتلَم َ v. “Parole”.
ۡالزيتُونُ ۡۡ:لَـۡقَّرنۡ-سۡئ َز ُّمرۡ ۡ يَقُولُونَ َّ
لَمۡيَقُولُواۡۡ:ئُـۡقَّ َرنۡ
DISCUTER, PARLER
سأَقُولُۡلَكَ ۡۡ:ئَدۡئَكۡ-ئِنِغۡ َ • [ṢḤ] meslay, hab. tmeslay. v.
نُس ِمي َهاۡآيثۡمسعُودۡۡ:قَّرۡ-نسۡئَيثۡمسعُدۡ ۡ “Parler”.
ⵉⵏⵉ : • [ṢḤ] geṣṣar, hab. : țgeṣṣar
ⵔⴰⵇ • [ṢḤ] qeṣṣar
ⵔⴰⵇⵇ → Ils discutent : [ṢḤ] Țgeṣṣaren.
→ Je discute avec les anciens :
ⵉⵢⵉⵏⵏⴰ- ][ṢḤ Qeṣra akk medden
ⴰⵏⵏⵉ imeqqranen.
→ Jadis, tout le monde parlait
ⵏⴰⵏⵏ taqbaylit : [ṢḤ] Ziḵ lḥal ukkul
ⴿⴰⵏⵏⵉⵖ- tmeslayen s teqbayliṯ.
ث: ت َ َكلَّ َم ،ت َ َحدَّ َ
ⵎⴰⵏⵏⵉⵖ-
َمسلَيَۡ ۡ.عادَةۡ؛ۡتمسلَيۡ
ⵙⴻⵏⵉⵖ-
صرۡصرَ ۡ.عادَةۡۡ؛ۡڅڨَ َّ ڨ َّ
ⵏⴻⵡⴰⵏⵏⵉⵖ-
صرۡ ۡ ق َّ
ⵝⴻⵎⵎⴻⴿⴰⵏⵏⵉⵖ- صرنۡ څڨ َ َّ
ⵉⵢⴰⵓ ⵝⴻⵏⵏⵉⴹ ⴿ ⵉⵎⴻⵙⵍⴰⵢⴻⵏ- ارۡۡ:قص َرۡئ َكۡمدنۡئِمق َرننۡ ۡ َّثۡ َم َعۡال ِك َب ِأَتَ َحد ُ
ⵖⴰⵏⴰⵢⵉⵏⵏⴰ- ضىۡكَانُواۡ ُكلُّ ُهم ۡيَت َ َحدَّثُونَ ۡبِت َاقبَي ِليت ۡۡ: ڢِيۡ َماۡ َم َ
ِزكۡل َحلۡئ ُ ُّكلۡتمسلَينۡسـۡت َق َبي ِلثۡ
ⵏⵉⵏⵉⵎⴰⵜⵜⴰ ⵅⵙⴻⵏ ⴰⴷ ⴰⵖⴻⵏ-
ⵢⴰⵍⵙⴻⵎⵜ ⵎⴻⵙⵍⴰⵢ :
ⵉⵢⵓ ⴵⴵⵉⵅ ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵉⵏⵏⴰ-
ⵔⴰⵚⵚⴻⴳⵙⵜ ⴳⴻⵚⵚⴰⵔ :
ⵖⵉⵏⵉⴰ ⴽ-
ⵔⴰⵚⵚⴻⵇ
ⵉⵏⴰⵙⵎⴻⵍⵜ ⵏⴻⵔⴰⵇⵇ ⵏⵉⵡ ⴰⵍⵍⵉ
ⵏⴻⵔⴰⵚⵚⴻⴳⵙⵜ
ⵔⵓⵎⵎⴻⵣⴰ ⵙⴻⵍⴰ ⵇⵇⴰⵔⴻⵏ-
ⵏⴻⵏⴰⵔⵇⵇⴻⵎⵉ ⵏⴻⴷⴷⴻⵎ ⴽⴽⴰ ⴰⵔⵚⴻⵇ
ⴿ ⵏⴰⵔⴰⵇⵇ ⵓ
ⵙ ⵏⴻⵢⴰⵍⵙⴻⵎⵜ ⵍⵓⴽⴽⵓ ⵍⴰⵃⵍ ⴿⵉⵣ
ⵖⵉⵏⵉⴰⴷ ⴰⴽ-
ⵝⵉⵍⵢⴰⴱⵇⴰⵜ
ⴷⵓⵄⵙⴻⵎ ⵝⵢⴰ ⵙⴻⵏⵇⵇⴰⵔ-
221
DISPARAÎTRE ۡۡ َّمه:ۡسأَقُو ُل ۡلَكَ ۡ ِل َماذَاَۡ ِۡل َماذَاۡت َاقبَي ِليت ۡتَختَڢِيۡ؟
ۡئِنِغۡ َّمه-ۡث ُرحۡثَقڥَي ِلثۡ؟ۡئَـۡك
[ṢḤ] ar., qḍa
→ Le bien a disparu : [ṢḤ] Lxir ⵕⵓⵃ
iynnaqḍa. ⴰⵡⴰⵍ ⵙ ⵜⵙⴻⵇⵠⴰⵢⵍⵉⵝ ⵉⵕⵓⵃ
َۡ ۡق: َقضَى، ا ِْختَڢَى
ۡض ⵎⵎⴰⵀ ⵝⵔⵓⵃ ⵝⴰⵇⵠⴰⵢⵍⵉⵝ ⴰ ⴽ-
َۡ ۡل ِخرۡئِينَق:ۡاِختَڢَىۡالخَي ُر
ۡض ⵉⵏⵉⵖ ⵎⵎⴰⵀ
ⵇⴹⴰ
ⵍⵅⵉⵔ ⵉⵢⵏⵏⴰⵇⴹⴰ DISPERSÉ CE QUI A ÉTÉ
[ṢḤ] m., azuzzu. v. “Disperser”.
DISPARAÎTRE DERRIÈRE : مبَذَّر، مبَ ْعثَر
UN OBSTALE ئ َُز ُّۡز
v. “Coucher Se”. ⴰⵣⵓⵣⵣⵓ
DIPARAÎTRE, ÉTEINDRE S’
(espèce) DISPERSER, PARSEMER
[ṢḤ] nger [ṢḤ] zuzzu, hab. tzuzzu. v.
“Dispersé Ce qui a été”, “Planter”,
→ Il dispaît, Il a disparu : Yen- “Planter Action de”, “Genêt
ger. épineux”.
ۡ ۡۡنڨر: ضَ اِ ْنقَ َر : بَ ْعث َ َر
ُ يَنقَ ِر
ۡۡينڨر:ۡض ۡ َعادَةۡ؛ۡت ُز ُّۡز.ُز ُّز
ⵏⴳⴻⵔ ⵣⵓⵣⵣⵓ : ⵜⵣⵓⵣⵣⵓ
ⵢⴻⵏⴳⴻⵔ
DISPUTE, MEURTRE,
INJURE
DISPARAÎTRE, ÉTEINDRE
S’, MOURIR SE [ṢḤ], [MƐ] m., amenɣi. v. “Inju-
rier”, “Tuer”, “Entretuer S’”.
[ṢḤ] ṛuḥ. v. “Aller”.
ۡئ َمن ِۡغ: شجَار ْ ِ ا، ذَ ٌّم، قَتْل، إِ َماتَة
ِ ، شتِبَاك
→ Les mots en ṯaqḇayliṯ
s’éteignent : [ṢḤ] Awal s țqḇayliṯ ⴰⵎⴻⵏⵖⵉ
iṛuḥ.
→ Pourquoi taqbaylit se meurt
? Je vais te dire pourquoi. : [ṢḤ] DISPUTER SE, INJURIER
Mmah ṯruḥ ṯaqḇayliṯ ? A k-iniɣ [ṢḤ] nnaɣ, hab. tnaɣ v. “Dispute”.
mmah.
→ Il s’est disputé avec lui : In-
ۡ ۡۡ ُرح: ا ِْختَڢَى nuɣ akiḏ-es.
ۡ ۡئ ََول ۡسـ ۡڅقڥَي ِلث:ۡ ت َختَڢِي ۡال َك ِل َماتُ ۡبِثَاق َڥي ِلث ۡۡتنَغ،ۡۡ َعادَة.ۡنَّغ: شتَ َم
َ ، تَشَاج ََر
ِۡئ ُرح
ۡ ۡس-ۡۡئِنُّغۡئ َ ِكذ:ُۡتَشَا َج َرۡ َم َعه
ⵏⵏⴰⵖ : ⵜⵏⴰⵖ
222
ⵉⵏⵏⵓⵖ ⴰⴽⵉⴸ-ⴻⵙ ⵅⴻⵎⵝⴻⵏ
ⴷⵉⵙ
DOCTEUR
v. “Médecin”.
DISSIMULER
v. “Cacher”.
DOIGT
• [ṢḤ], [MR], [MƐ] m., aḍaḍ (ann.
DISSIMULER SE, CACHER : u) | m., pl., iḍuḍan
SE
• [ṢR], [ŠN] m., {a}ḍaḍ | m., pl.,
[MR] xmeṯ iḍuḍan
→ Ils se dissimulent : [MR] : صبَعْ ِإ
Xemṯen.
ۡضنَ ضُ ِضضۡ|ۡئ َ َئ
ۡۡخمث: ا ِْختَڢَى، َ ا ِْختَبَأ
ۡ ۡضنَ ضُ ِضضۡ|ۡئ َ
ۡ ۡۡخمثن:ۡ َيَخت َ ِبئُون
ⴰⴹⴰⴹ | ⵉⴹⵓⴹⴰⵏ
ⵅⵎⴻⵝ
223
ⴹⴰⴹ | ⵉⴹⵓⴹⴰⵏ [ṢḤ] Ihišuren tsemman-ṯen lasem-
nsen ițiki s taɛṛaḇṯ.
ۡ. ۡىك:ۡ …ۡ،ٌۡۡتَشَابُه،ۡ ۡرائِ َحة َ ،ۡ ۡنُك َهة،ۡ أ َ ْع َطى
DOMAINE AGRICOLE َۡعادَةۡ؛ۡڅك
v. “Ferme”. ۡ:ۡ طبِيعَ ِة ۡال َجبَ ِل َ ۡ ۡمن
ِ يۡرائِ َحة َ إِذاۡال ُخزَ ا َمىۡتُع ِط
ۡۡوذ َرر
ُ ط ِبعت َ ۡۡرحتۡنـ ِ ِۡهملۡيَحل َحلۡئِ ِڅك
DÔME, COUPOLE (e.g., la ۡئَيِ ِن ۡئِ ِڅك-ۡحل َۡ ۡئ َحل:ۡ تُع ِطيۡ َه ِذ ِه ۡال ُخزَ ا َمىۡنُك َهة
forme supérieur qu’on donne à la ۡيِونۡلبنۡت
meule de foin, “nnader”) ۡڅ ِكۡڨـۡشبهۡغـۡرند/ َّ ِڢِي ِهۡتَشَابُهٌۡب
ِ ۡتِ ِك:ِۡالرند
• [ṢḤ] ar., f., taqubbet ۡ:ۡ ۡمنَ ۡال َع َۡر ِبيَّ ِة ِ س ُّمونَ ۡالنَّبَات َا
ِ ت ۡاِس ُم ُه َّن ۡيَأتِي َ ُي
• [ṢḤ] ar., f., ṯaqubbaț ۡنسنۡئِ ِڅ ِكۡسـۡت َع َرڥث-ۡثنۡلَسم-ۡشرنۡتس َّمن ُ ئِ ِه
• [MR] ar., lqubbeṯ ⴻⴽⴽ : ⵜⵙⴻⴽⴽ
:ۡيس َّ ۡال،ۡقبَّة
ِ شكلُۡالعُل ِويِۡ ِلكَو َم ِةۡالد َِّر ⴰⵃⴻⵍⵃⴰⵍ-ⴰⵢⵉⵏⵉ ⵉⵜⵙⵉⴽⴽ ⵢⵉⵡⴻⵏ
ۡتَقُبت ⵍⴱⴻⵏⵏⴰⵜ
ۡثَقُبَّڅ ⵀⵉⵎⵎⴻⵍⵉ ⵢⴰⵃⴻⵍⵃⴰⵍ ⵉⵜⵙⵉⴽⴽ
ۡلقُبث ⵔⵔⵉⵃⵜ ⵏ ⵟⴰⴱⵉⵄⵜ ⵡⵓⴸⵔⴰⵔ
229
ÉCOUTE ۡ َئ-ۡۡۡئ ُـۡئ ُ ِرخۡئ ََولن:ۡلَمۡأَكتُبۡتِلكَ ۡال َك ِل َمات
ِي
[ṢḤ] f., ṯamesliwt (ann. : tm). v. ⴰⵔⵉ : ⵜⵙⴰⵔⵉ
“Entendre”.
ⵓⵔⵢⵖ
ۡۡثَمس ِلوت: إِ ْنصَات، صغَاء
ْ إ
ⵢⵓⵔⵉ
ÉCOUTER ÉCUELLE
v. “Entendre”. • [MS] top., f., taqeṣrit. v. “Plat”.
ۡۡسل: س ِم َع
َ • [MR] f., tagdurt
• [XF], [MS] f., gdura (sans poi-
ⵙⴻⵍ gnée)
• [XF] f., ɣarfiya
ÉCRASEMENT • [ǦƐ] f., saguma (genre de bol
m., uduz. v. “Pilage”. avec une poignée)
ۡۡئُدُز: سحْ ق ٌّ َد
َ ،ق : صعَة ْ َق
ⵓⴷⵓⵣ ۡ ۡتَقص ِرت
ۡ ۡت َڨدُرت
ÉCRASER ڨد َُۡر
v. “Piler”. َۡ ِغَرڢ
ي
ۡ سڨ ُ َۡمَ
ÉCRITURE ⵜⴰⵇⴻⵚⵔⵉⵜ
[ṢḤ] f., ṯira. v. “Écrire”. ⵜⴰⴳⴷⵓⵔⵜ
ۡۡثِ َر: ِكتَابَة ⴳⴷⵓⵔⴰ
ⵝⵉⵔⴰ ⵖⴰⵔⴼⵉⵢⴰ
ⵙⴰⴳⵓⵎⴰ
ÉCRIRE
[ṢḤ] ari, hab. țari. v. “Écriture”. ÉCUME
→ J’ai écrit : [ṢḤ] Uriɣ. v. “Mousse”.
→ Il a écrit : [ṢḤ] Yuri.
→ Je n’ai pas écrit les mots en ÉCUREUIL
question : U urix awalen-ayi.
[ṢḤ] čepirdu
ۡ ۡ َعادَةۡ؛ۡ َڅ ِۡر.ۡئ َِر: ب َ َ َكت
ُۡچ ِپر ۡد: س ْنجَاب
ِ
ۡۡئ ُ ِرغ:ۡ َُكتَبت
ⵞⴻⵒⵉⵔⴷⵓ
َ َكت
ۡ ۡي ُِۡر:َۡب
230
ÉCURIE → J’ai perdu mon chemin :
[ṢḤ] Sɛarqa aḇriḏ.
v. “Enclos”.
→ Il a perdu son chemin : [ṢḤ]
Yessaɛreq aḇriḏ.
EFFRAYER, PEUR FAIRE → La route s’est perdue : [ṢḤ]
[ṢḤ] saggʷeḏ. v. “Craindre” Yeɛraq aḇriḏ.
→ Effraie-le ! : [ṢḤ] Saggʷeḏ-iṯ ! :ع َ أَضَا، ض َّل َ
ۡ ۡسڨ َوذ َ أ َ َخ
َ ۡ: اڢ ۡ ۡعرق
ۡئِث-ۡسڨوذ َ ۡ:ُۡأ َ ِخڢه ۡ ۡسَّعرق
ⵙⴰⴳⴳⵯⴻⴸ ۡ ۡۡسعَرقَ ۡئَڥ ِرذ:ۡط ِري ِقي َ ۡضلَلتُ ۡڢِي َ
ۡۡيسَّعرقَ ۡئ َڥ ِرذ:ۡط ِري ِق ِه َ ۡضلَّۡڢِي َ
ⵙⴰⴳⴳⵯⴻⴸ-ⵉⵝ
ُ ط ِر
ۡۡيع َرقۡئَڥ ِرذ:ۡيق َّ ضي َعتِۡال ِ ُأ
EFFORT ⵄⵔⴻⵇ
• [ṢḤ] ar., lmeǧhud ⵙⵙⴰⵄⵔⴻⵇ
• [ṢḤ] ar., lǧehd ⵙⵄⴰⵔⵇⴰ ⴰⵠⵔⵉⴸ
: َمجْ هود، جهْد ⵢⴻⵙⵙⴰⵄⵔⴻⵇ ⴰⵠⵔⵉⴸ
ۡلمج ُهد ⵢⴻⵄⵔⴻⵇ ⴰⵠⵔⵉⴸ
ۡلجهد
ⵍⵎⴻⴵ-ⵏⵡⴻⵏ ÉGORGEMENT
ⵍⴵⴻⵀⴷ v. “Sacrifice”.
233
ⴰⵡⴻⵢ ENDROIT
ⴰ ⴽⴻⵎ-ⴰⵡⴰ v. “Place”.
ⴰⴷ ⴰⵖⴻⵏ-ⴰⵡⵢⴻⵏ ⵖⴻ ⵛⴻⵔⵛⴰⵍ
ENDUIRE (mur d’une maison)
[ṢḤ] sleɣ, hab. țellaɣ. v. “Enduire
EMPORTER Action d’”, “Chaux”.
[ṢḤ], [MƐ] awi. hab. [ṢḤ] țawi → Les femmes âgés enduisent
→ J’ai emporté : [MƐ] Wwiɣ. (i.e. les murs) de terre à
l’intérieur et à l’extérieur : [ṢḤ]
→ Il a emporté : Ṯimɣarin țellaɣenț s waḵal zdaxel
• [ṢḤ] Yuwwi. ḏ ḇeṛṛa.
• [MƐ] Yibbʷi. ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڅلَّغ.ۡسلغ: َارا ً دَهَنَ ِجد
→ Ils ont emportés : [ṢḤ] Wwin. َۡار ِج َّي ِة
ِ ۡوالخ ِ َيده َُّن ۡال ُم ِسنَّاتُ ۡال ُجد َُر ۡالد
َ َّاخ ِل َّي ِة
→ Ça prend du temps : [MR]
ۡ ـۡوكَلۡزدَخلۡذۡڥ َّۡر َ ۡثِمغ َِرنۡڅلَّغنڅۡس:ۡين ِ الط ِ ِب
Ițawi lwaqṯ. ⵙⵍⴻⵖ : ⵜⵙⴻⵍⵍⴰⵖ
ۡ َعادَةۡ؛ۡ َڅ ِۡو.ۡئَ ِو: َح َم َل ⵝⵉⵎⵖⴰⵔⵉⵏ ⵜⵙⴻⵍⵍⴰⵖⴻⵏⵜⵙ ⵙ
ِ ُأَخَذت
ۡ ۡۡوغ:ۡ ⵡⴰⴿⴰⵍ ⵣⴷⴰⵅⴻⵍ ⴸ ⵠⴻⵕⵕⴰ
:َۡأ َ َخذ
ي ُِۡو ENFANT
ِيب ِۡو • [ṢḤ] m., ašir
ۡ ۡۡون:ۡوا
ِ ُ أ َ َخذ • m., ameš ̣uk | m., pl., imeš ̣uken.
V . “Petit”, “Jeune”.
ۡۡئِ َڅ ِوۡل َوقث:ۡۡوقتاَ يَست َغ ِر ُق
• m., ameččuk | m., pl., imeččuken
ⴰⵡⵉ : ⵜⵙⴰⵡⵉ
• [ṢḤ], [MƐ], [MR] m., abučči | f.,
ⵡⵡⵉⵖ ṯabuččiț. v. “Bébé”.
ⵢⵓⵡⵡⵉ • [ṢḤ], [MƐ], [MR] m., aḥzaw
(an. : w) | m., pl., iḥzawen, f.,
ⵢⵉⴱⴱⵯⵉ ṯaḥzawṯ | f., pl., ṯiḥzawin. v.
“Fille”, “Mademoiselle”.
ⵡⵡⵉⵏ
• [ṢḤ], [MƐ] m., arraš (ann. : w) |
ⵉⵜⵙⴰⵡⵉ ⵍⵡⴰⵇⵝ m., pl., arrašen, f., ṯarrašṯ | f., pl.,
ṯirrašin
EMPREINTE • [ṢḤ], [MƐ], [MR] m., arraw
(ann. : w)
v. “Trace”.
• coll., čičwen. v. “Poussin”, “Ca-
det”.
EN BAS DE • [ṢḤ] ar., pl., ḏrariɣ
v. “Au pied de”. • [MR] ar., pl., ḏrari
234
→ Les cheveux de l’enfant : ⴸ ⴰⴱⵓⵞⵞⵉⵜⵙ-ⵏⵏⴻⵎ
[ṢḤ] Ašɛar waḥzaw.
→ C’est mon garçon : Ḏ abučči-
inu. ENFANT DE
→ C’est ta fille ? f. : Ḏ abuččiț- v. “Descendant de”
nnem ?
: ڢَتًى، ِط ْڢل ENFLÉ ÊTRE
ۡ ۡئَشِر v. “Enfler”
ۡشكن ُ شكۡ|ۡ ِئم ُ ئ َم
ۡئ َم ُّچكۡ|ۡ ِئم ُّچكن ENFLER S’
ُۡچِۡ|ۡثَب ُِچڅ ۡ ئَب v. “Enfler”
ۡۡثَحزَ وثۡ|ۡثِحزَ ِون،ۡئ َحزَ وۡ|ۡئِحزَ ون
ۡۡث َ َّرشثۡ|ۡ ِث َّر ِشن،ۡئ ََّرشۡ|ۡئ ََّرشۡن ENFLER, ENFLER S’ (partie du
ۡ ۡئ ََّرو corps), ENFLÉ ÊTRE
ِۡچچون [MR] bzeg
ۡذ َر ِرغ ِ اِ ْنتَڢَ َخ ُجز ٌء، اِ ْنت َڢَ َخ، َكانَ م ْنت َ ِڢ ًخا
ۡ: ۡمنَ ۡال ِجس ِۡم
ۡ ۡبزڨ
ذ َر ِۡر
ⴱⵣⴻⴳ
ۡۡوحزَ و َ ۡئَشعَر:ۡۡالطڢ ِل ِ شَع ُر
ۡ ۡذۡئَب:َۡهذَاۡابنِي
ۡ ُۡئِن-ُِچ
ENFLURE
ۡنم-ۡۡذۡئَب ُِچڅ:ۡهَلۡ ِه ِذهِۡ ِبنت ُ ِك
m., abzag | m., pl., ibzagen
ⴰⵛⵉⵔ
ِ ۡ ِڢيۡعُض ٍو،ۡاِ ْنتِڢَاخ
ۡۡئ َبزَ ڨۡ|ۡ ِئبزَ ڨن:ۡۡمنَ ۡال ِجس ِم
ⴰⵎⴻⵛ̣ⵓⴽ | ⵉⵎⴻⵛ̣ⵓⴽⴻⵏ
ⴰⴱⵣⴰⴳ | ⵉⴱⵣⴰⴳⴻⵏ
ⴰⵎⴻⵞⵞⵓⴽ | ⵉⵎⴻⵞⵞⵓⴽⴻⵏ
ⴰⴱⵓⵞⵞⵉ | ⵞⴰⴱⵓⵞⵞⵉⵜⵙ ENFONCER S’ (dans le sol, …
ⴰⵃⵣⴰⵡ | ⵉⵃⵣⴰⵡⴻⵏ, ⵝⴰⵃⵣⴰⵡⵝ e.g., une rivière qui disparaît dans
| ⵝⵉⵃⵣⴰⵡⵉⵏ le sol pour jaillir en contrebas
d’un flanc de montagne, …)
ⴰⵔⵔⴰⵛ | ⴰⵔⵔⴰⵛⴻⵏ, ⵝⴰⵔⵔⴰⵛⵝ [ṢḤ] nɣer
| ⵝⵉⵔⵔⴰⵛⵉⵏ
→ Il s’enfonce : Yenɣer.
ⴰⵔⵔⴰⵡ : اِ ْنغَ َر َز
ⵞⵉⵞⵡⴻⵏ ۡ ۡنغر
ⴸⵔⴰⵔⵉⵖ ۡ ۡۡينغر:ۡيَنغ َِز ُر
ⴸⵔⴰⵔⵉ ⵏⵖⴻⵔ
ⴰⵛⵄⴰⵔ ⵡⴰⵃⵣⴰⵡ ⵢⴻⵏⵖⴻⵔ
ⴸ ⴰⴱⵓⵞⵞⵉ-ⵉⵏⵓ
235
ENFUMOIR ENSEIGNER
[ǦƐ] m., araḇuz. v. “Abeille selmeḏ. v. “Apprendre”.
noire”. ۡۡسلمذ: علَّ َم
َ
: مد َِخن النَّحْ ِل
ⵙⴻⵍⵎⴻⴸ
ۡ ۡئ ََرڥُز
ⴰⵔⴰⵠⵓⵣ
ENSEMENCER
v. “Planter”.
ENGRAIS (naturel, chimique)
v. “Fumier”, “Légume”. ENSOUPLE (du métier à tisser)
• [ṢḤ], [MR] m., afeggag | m., pl.,
ENGRAISSÉ (moutons, …) ifeggagen (ann. : yi)
[MS] m., {a}megrus • [ṢR] m., afeǧaǧ | m., pl.,
ifeǧaǧen
: سمَّن
َ م
• [ŠN] m., afejaj
ۡ ۡمڨ ُرس
→ Ensouple supérieure : [ŠN] m.,
ⵎⴻⴳⵔⵓⵙ afejaj wadda
→ Ensouple inférieure : [ŠN] m.,
EN-HAUT prép. afejaj usawen
v. “Dessus”. → Ensouple médiane :
• [MR] m., ustu. v. “Trame Fil
de”.
ENLEVER
• [MR] ar. ?, laqyem
v. “Ôter”.
:ِۡسج
َ ۡمنَ ۡال َمن ِ ۡ ُجز ٌء،ۡع َِارضَة
ۡ ۡئ َڢڨَّڨۡ|ۡئِڢۡڨ َّڨن
ENLISER S’
ۡ ۡئ َڢ َججۡ|ۡئِڢ َججن
v. “Embourber S’”.
ۡ ۡئ َڢ َژژ
َ ۡئ َڢ َژژ:ۡضةٌۡعُليَا
ۡ َّ ۡو ۡد َ ار ِ َع
ENNUIS (misère, humiliation, ٌ
…) ۡ ۡسونَ ُ ۡئ َڢ َژژۡئ:ۡسڢلى َ ُ ۡضة َ ار ِ َع
[MS] ar. ?, lḥif ۡ :ٌۡطةَ ضةٌۡ ُمت ََو ِس َ ار ِ َع
:ۡ...ٌۡۡ ِإذ ََلل،ۡس
ٌ ۡبُؤ،َۡمشَا ِكل ۡ ُۡئُست
ۡ ۡل ِحڢ ۡ ۡلَقيم
ⵍⵃⵉⴼ ⴰⴼⴻⴳⴳⴰⴳ | ⵉⴼⴻⴳⴳⴰⴳⴻⵏ
ⴰⴼⴻⴵⴰⴵ | ⵉⴼⴻⴵⴰⴵⴻⵏ
ENROULER ⴰⴼⴻⵊⴰⵊ
v. “Tourner”. ⴰⴼⴻⵊⴰⵊ ⵡⴰⴷⴷⴰ
236
ⴰⴼⴻⵊⴰⵊ ⵓⵙⴰⵡⴻⵏ ۡ -ل
ث َۡ ۡئِس:ُۡس ِمعَه َ
ⵓⵙⵜⵓ ۡڅ-ل َۡ ۡثس:ۡس ِم َع َها َ
ⵍⴰⵇⵢⴻⵎ َۡن-ل َۡ ۡ ِئس:ۡس ِم َعنَا
َ
ۡكن-ل ُ
َۡ ۡئِس:ۡس ِمعَكم َ
ۡكنڅ-ل َۡ ۡئِس:ۡس ِمعَ ُك َّن َ
ENTENDRE, ÉCOUTER
[ṢḤ] sel, hab. sell, tselli (aor. ۡ ۡثن-ل َۡ ۡئِس:ۡس ِم َع ُهم َ
nég.). v. “Écoute”. ۡثن-ل َۡ ۡ ِئس:ۡس ِم َع ُه َّن َ
→ Il m’a écouté (me, m’) m., f. : ُ
ۡ ۡۡئِسلۡلق َرن:ۡ َيَس َم ُعۡالقرآنُ
Isla-yi.
ۡ ۡك-ۡۡس ِلغ:ۡ َس ِمعتُك َ
→ Il t’a écouté (te, t’) m. : Isla-k.
ۡڅن-ۡۡسلَن:ۡس ِمعُوهُم َ
→ Il t’a écoutée (te, t’) f. : Isla-
kem. ۡ ۡلۡكِۡ ۡئُرۡ ِئس:ۡلَمۡ َيس َمعُك
→ Il l’a écouté (le, l’) : Isla-ṯ. ۡ ۡۡئُرۡ ِئتس ِلۡك:ۡ َلَنۡيَس َمعُك
→ Il l’a écoutée (la, l’) : Isla-ț. ۡۡئُـۡس ِلغ:ۡلَمۡأَس َمع
→ Il nous a écouté (nous) m., f. : ⵙⴻⵍ : ⵙⴻⵍⵍ, ⵜⵙⴻⵍⵍⵉ
Isla-na. ⵉⵙⵍⴰ-ⵢⵉ
→ Il vous a écouté (vous) m. :
Isla-ken. ⵉⵙⵍⴰ-ⴽ
→ Il vous a écouté (vous) f. : ⵉⵙⵍⴰ-ⴽⴻⵎ
Isla-kenț. ⵉⵙⵍⴰ-ⵝ
→ Il les a écoutés (les) : Isla-ṯen.
ⵝⴻⵙⵍⴰ-ⵜⵙ
→ Il les a écoutées (les) : Isla-
ṯenț. ⵉⵙⵍⴰ-ⵏⴰ
→ Il écoute le Coran : Isell lqu- ⵉⵙⵍⴰ-ⴽⴻⵏ
ran.
ⵉⵙⵍⴰ-ⴽⴻⵏⵜⵙ
→ Je t’ai entendu m., f. : Sliɣ-k.
ⵉⵙⵍⴰ-ⵝⴻⵏ
→ Ils les ont écoutés : Slan-țen.
→ Il ne t’as pas entendu : [ṢḤ] ⵉⵙⵍⴰ-ⵝⴻⵏⵜⵙ
Ur isli ḵ. ⵉⵙⴻⵍⵍ ⵍⵇⵓⵔⴰⵏ
→ Il ne t’entendra pas : [ṢḤ] Ur ⵙⵍⵉⵖ-ⴽ
itselli ḵ.
→ Je n’ai pas entendu : [ṢḤ] U ⵙⵍⴰⵏ-ⵜⵙⴻⵏ
sliɣ. ⵓⵔ ⵉⵙⵍⵉ ⴿ
ِۡ ۡتس،ۡۡۡ َعادَةۡ؛ۡسل.ۡسل: س ِم َع
ل َ ⵓⵔ ⵉⵜⵙⴻⵍⵍⵉ ⴿ
ِي
ۡ -ل َۡ ۡئِس:ۡس ِمعَنِي َ
ⵓ ⵙⵍⵉⵖ
ۡك-ل َۡ ۡئِس:ۡ َس ِمعَك َ
ۡكۡم-لَۡ ۡئِس:ۡس ِم َۡع ِك َ
237
ENTERREMENT (chez les Aït ENTONOIR (embout fabriqué en
Khlifa lorsqu’il y avait un enter- terre, s’emboite dans “ṯageššult
rement dans un village, chaque iyiɣi”)
foyer devait s’assurer de fermer le
couscoussier hermétiquement • [ṢḤ], [MƐ] m., inifif
avec l’aqaffal afin d’arrêter la • [MR] m., inifif iyiɣi
mort, se rincer les yeux avant de
sortir de l’enterrement car « ma • [ṢḤ] ar. ?, mmuḥgen
yedduš damɛet lmeyyat », distri- • [ṢḤ] ar. ?, lmuḥgen
buer des dattes lors de
l’enterrement) : قِ ْمع
[ṢḤ] m., amḍel (ann. : u). v. ۡئِنِڢِڢ
“Mort”, “Mourir”, “Enterrer”, ۡ ئِنِ ِڢڢۡ ِئ ِي ِۡغ
“Tombe”.
ُّۡمحڨن
: دَ ْڢن
ۡل ُۡمحڨن
ۡئ َمضل
ⵉⵏⵉⴼⵉⴼ
ⴰⵎⴹⴻⵍ
ⵉⵏⵉⴼⵉⴼ ⵉⵢⵉⵖⵉ
ENTERRER, ENTERRÉ ÊTRE ⵎⵎⵓⵃⴳⴻⵏ
• [ṢḤ] mṭel, hab. meṭṭel. v. ⵍⵎⵓⵃⴳⴻⵏ
“Mort”, “Mourir”, “Enterrement”,
“Tombe”.
ENTRAIDE COMMUNAU-
• mḍel TAIRE
→ Il n’a pas été enterré au- • f., twiza. v. “Moisson”.
jourd’hui : U yemṭil ḵ ass-a.
• [MR] f., twizt
: كَانَ َم ْدڢونًا، َدَڢَن
• [MR] f., {ṯ}atwizṯ
ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡمطل.مطل
: عدَة َ م، اونَة
َ سا َ مع
ۡمضل
َۡت ِوز
ئ َـ-ۡۡئُـۡيم ِطلۡكۡئ َس:ۡلَمۡيُدڢَنۡاليَو َم
ۡت ِوزت
ⵎⵟⴻⵍ : ⵎⴻⵟⵟⴻⵍ
ۡئ َت ِوزث
ⵎⴹⴻⵍ
ⵜⵡⵉⵣⴰ
ⵓ ⵢⴻⵎⵟⵉⵍ ⴿ ⴰⵙⵙ-ⴰ
ⵜⵡⵉⵣⵜ
ⴰⵜⵡⵉⵣⵝ
ENTIER
[MR] ar., m., pl., akemlan
ENTRE, PARMI prép.
ۡۡئَكملَن: َامل
ِ ك
• [ṢḤ], [MƐ] gar
ⴽⴻⵎⵍⴰⵏ
• [ṢḤ], [MƐ] ḡar
• [MR] jar
238
→ Entre-nous m., f. : Gar-anaɣ. • [ṢḤ] adef
→ Entre vous m. : Gar-awen. • atef, hab. țatef
→ Entre-vous f. : Gar-awenț. → Je suis entré : Uḏefa.
→ Entre eux : Gar-asen. → Tu es entré m., f. : Ṯuḏefeḍ.
→ Entre elles : Gar-asenț. → Il est entré : [ṢḤ], [MƐ]
Yuḏef.
→ Nous avons une fontaine
parmi les maisons : [ṢḤ] Ɣer-na → Elle est entrée : Ṯuḏef.
ṯala gar ixxamen. → Nous sommes entrés : Nuḏef.
: َبَيْن → Vous êtes entrés m. :
ۡڨَر Ṯuḏefem.
ۡڨَر → Vous êtes entrés f. :
Ṯuḏefemṯ.
ۡ َۡژر
َ → Ils sont entrés : Uḏefen.
ۡئَنَغ-ۡۡڨر:َۡبي َننَا
→ Elles sont entrées : Uḏefenț.
ۡئ َون-ۡۡڨَر:َۡبي َن ُكم
→ Je ne suis pas entré : [ṢḤ] U
ۡئ َونڅ-ۡۡڨَر:َۡبي َن ُك َّن uḏifax.
ۡ ۡئَسن-ۡۡڨَر:ۡبَي َن ُهم → Tu le fis entrer m. : [ṢḤ]
ۡئَسنڅ-ۡۡڨَر:ۡبَي َن ُهم Ṯsiḏefeț.
ۡنَ ۡث َ َل ۡڨَر-ۡ ۡغر:ۡ َاز ِل
ِ لَدَينَا ۡ َعي ٌن ۡ َما ۡ َبينَ ۡال َمن → Tu n’es pas entré chez toi m.,
ۡئِ َّخمن f. : U ṯuḍifeḍ ḵ ɣer wuxxam-nneḵ.
ⴳⴰⵔ → Elle ne s’infiltre pas (i.e., la
pluie) : [MR] U iḵšem ḵ.
ⴴⴰⵔ
: دَ َخ َل
ⵊⴰⵔ ۡكشم
ⴳⴰⵔ-ⴰⵏⴰⵖ ۡكشم
ⴳⴰⵔ-ⴰⵡⴻⵏ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡ َڅذۡڢ.ئ َذڢ
ⴳⴰⵔ-ⴰⵡⴻⵏⵜⵙ ۡد-ۡئ َذڢ
ⴳⴰⵔ-ⴰⵙⴻⵏ ۡ ۡئ َدڢ
ⴳⴰⵔ-ⴰⵙⴻⵏⵜⵙ ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡ َڅتڢ.ئ َتڢ
َۡ ۡئُذ:ۡ ُدَخَلت
ڢ
ⵖⴻⵔ-ⵏⴰ ⵝⴰⵍⴰ ⴳⴰⵔ ⵉⵅⵅⴰⵎⴻⵏ
ۡ ۡۡثُذڢض:ۡ َدَخَلت
ۡ ۡۡيُذڢ:َۡدَ َخل
ENTRER, INFILTRER S’
ۡۡثُذڢ:ۡدَ َخلَت
• [ṢḤ], [MƐ], [MR] kšem
ۡۡنُذڢ:ۡدَخَلنَا
• [MƐ] ḵšem
ۡۡثُذڢم:ۡدَخَلتُم
• [ṢḤ], [MƐ] aḏef, hab. țaḏef
ۡۡثُذڢمث:ۡدَخَلت ُ َّن
• [ṢḤ], [MƐ] aḏef-d
239
ۡ ۡئُذڢ:ۡدَ َخلُوا
ن ENTRETUER S’
ۡۡئُذڢنڅ:ۡ َدَخَلن [MƐ] ar., mqutel. V “Tuer”, “Dis-
pute”.
ۡ ۡۡئُـۡئ ُ ِذڢَخ:ۡلَمۡأَد ُخل
→ Ils s’entretuèrent : Mqutlen.
ۡ ۡۡثسِذڢڅ:ُۡأَدخَلتَه
ۡۡمقُتل: تَقَات َ َل
ِ ُ ۡئُـۡث:ۡ ك/
ۡضڢض ۡك ِ َۡلَم ۡتَد ُخ ِليۡبَيتَك،ۡ لَم ۡتَد ُخل
ۡنك-ۡۡو َّخمُ غر ۡۡمقُتلن:ۡتَقَاتلُوا
ۡۡئُـۡئِكشمۡك:ۡس َّرب َ َلَمۡيَت ⵎⵇⵓⵜⴻⵍ
ⴽⵛⴻⵎ ⵎⵇⵓⵜⵍⴻⵏ
ⴿⵛⴻⵎ
ⴰⴸⴻⴼ : ⵜⵙⴰⴸⴻⴼ ENTREVUE PRÉNUPTIALE
(entre les femmes de la famille de
ⴰⴸⴻⴼ-ⴷ l’homme et l’éventuelle future
épouse, entrevue accompagnée de
ⴰⴷⴻⴼ cadeaux destinés à la femme.)
ⴰⵜⴻⴼ : ⵜⵙⴰⵜⴻⴼ [WZ] f., ṯizri
ⵓⴸⴻⴼⴰ َّ ۡقَبل،ۡمقَابَلَة
ۡثِز ِۡر:َِۡۡالز َواج
ⵝⵓⴸⴻⴼⴻ ⴹ ⵝⵉⵣⵔⵉ
ⵢⵓⴸⴻⴼ
ⵝⵓⴸⴻⴼ ENVIRONNEMENT
ⵏⵓⴸⴻⴼ v. “Nature”.
ⵝⵓⴸⴻⴼⴻⵎ
ENVOL
ⵝⵓⴸⴻⴼⴻⵎⵝ
[ṢḤ] m., afaǧ. v. “Élever S’”.
ⵓⴸⴻⴼⴻⵏ ۡ ۡۡئَڢج: َطيَ َران
ⵓⴸⴻⴼⴻⵏⵜⵙ ⴰⴼⴰ ⴵ
ⵓ ⵓⴸⵉⴼⴰⵅ
ⵝⵙⵉⴸⴻⴼⴻⵜⵙ ENVOLER S’
ⵓ ⵝⵓⴹⵉⴼⴻⴹ ⴿ ⵖⴻⵔ ⵡⵓⵅⵅⴰⵎ- v. “Élever S’”.
ⵏⵏⴻⴿ
ⵓ ⵉⴿⵛⴻⵎ ⴿ ENVOYER
• azen
ENTRER FAIRE • [ṢḤ] afeḍ
v. “Introduire”. → Elle enverra : A tafeḍ.
َ ْ أَر، ث
: س َل َ َبَع
ۡئِزن
240
ۡ ئ َڢ
ض • [MR] m., aɛammar
ۡ ۡئ َـۡتَڢ:ُۡسل
ض َ ستَر
َ • [ṢḤ] m., {a}ɛammar
ⴰⵣⴻⵏ :ۡطا ِئ ٌر ِ شق أَوْ َرا
َ ۡ،ۡس ٌّي ِ َبا
ⴰⴼⴻⴹ ۡ ۡئَبُ ۡ َع َّمر
ⴰ ⵜⴰⴼⴻⴹ ۡ ۡبُـۡ َع َّمر
ۡئ َ َع َّمر
َۡع َّمر
ÉPAULE, OMOPLATE
• [ṢḤ], [MƐ], [ǦƐ] f., ṯaɣruṭ | f., ⴰⴱⵓ ⵄⴰⵎⵎⴰⵔ
pl., ṯiɣerḍin ⴱⵓ ⵄⴰⵎⵎⴰⵔ
• [ṢR] f., {ṯa}haɣruṭ | f., pl., ⴰⵄⴰⵎⵎⴰⵔ
{ṯi}hiɣerwaḍ
• [ŠN] f., {ṯa}haɣruț | f., pl., ⵄⴰⵎⵎⴰⵔ
{ṯi}hiɣerwaḍ
• [ṢḤ] f., pl., tiɣerdin ÉPI
• [ṢR] f., pl., ṯiɣerḍin • [ǦƐ] f., tayedret | f., pl., tiyeḏrin.
: َكتِڢ v. “Épi Poignée d’”.
ِ ثَغ ُرطۡ|ۡ ِثغر
ۡضن • [ṢR] f., ṯiyeḏreṯ | f., pl., ṯiyeḏrin
ۡهَغ ُرطۡ|ۡهِغر َوض • [ŠN] f., {ṯ}haḡḏerṯ | f., pl.,
{ṯ}hiḡḏrin
ۡهَغ ُرڅۡ|ۡئِغر َوض
: س ْنبلَة
ۡ ۡتِغردِن
ۡ ۡتَيدرتۡ|ۡ ِتيد ِرن
ۡضن ِ ثِغر
ۡ ۡثِيذرثۡ|ۡ ِثيذ ِرن
ⵝⴰⵖⵔⵓⵟ | ⵝⵉⵖⴻⵔⴹⵉⵏ
ۡ ۡهَڨذرثۡ|ۡهِڨذ ِرن
ⵀⴰⵖⵔⵓⵟ | ⵀⵉⵖⴻⵔⵡⴰⴹ ⵜⴰⵢⴻⴷⵔⴻⵜ | ⵜⵉⵢⴻⴷⵔⵉⵏ
ⵀⴰⵖⵔⵓⵜⵙ | ⵉⵖⴻⵔⵡⴰⴹ ⵝⵉⵢⴻⴸⵔⴻⵝ | ⵝⵉⵢⴻⴸⵔⵉⵏ
ⵜⵉⵖⴻⵔⴷⵉⵏ ⵀⴰⴴⴸⴻⵔⵝ | ⵀⵉⴴⴸⵔⵉⵏ
ⵝⵉⵖⴻⵔⴹⵉⵏ
ÉPI DE L’ORGE DES RATS
ÉPÉE (lat. hordeum murinum)
v. “Lance”. [MS] f., zebbiša | f., pl., zebbayeš
: ش ِعير ْالحَا ِئ ِطَ س ْنبلَة
ÉPERVIER D’EUROPE ۡشۡ|ۡزبَّيش
َ ِزب
(accipiter nisus, rapace) ⵣⴻⴱⴱⵉⵛⴰ | ⵣⴻⴱⴱⴰⵢⴻⵛ
• [MR] m., abu ɛammar
• [MS] m., {a}bu ɛammar
241
ÉPI DE MAÏS ÉPI MÛR
• [ṢḤ] m., aḵbal (ann. : wu). v. [ṢḤ] f., tigḏert. v. “Céréale”,
“Céréale”, “Maïs”, “Maïs Tige “Moisson”.
de”.
ِ َس ْنبلَة ن
: اضجَة
• [MR] m., akbal ِۡتڨذرت
• [MS] m., {a}kʷbal
ⵜⵉⴳⴸⴻⵔⵜ
• [MƐ] m., {le}kbal
• [ṢḤ] dim., sing., ṯaybalṯ (ann. :
ti) | dim., pl., ṯiybalin ÉPI VIDE
• [ṢḤ] dim., sing., ṯaybalt [XF] m., {a}šluš. v. “Céréale”,
“Moisson”.
• [MS], [XF] coll., {a}jebbar
َ س ْنبلَة ڢَ ِار
: غة
• [MƐ] coll., {le}jbar
ۡ ۡشلُش
→ Nous grillerons du maïs :
[MƐ] A nezzu lekbal. ⵛⵍⵓⵛ
: س ْنبلة ذ َرة
ۡئ َكبَل ÉPICERIE
ۡئ َكبَل v. “Magasin”.
ۡكو َبل
ۡكبَل ÉPIEU
ۡثَيبَلثۡ|ۡثِيبَ ِلن mezrag
ۡثَيبَلت : صيْڢ
َ ، حَرْ بَة
ۡژبر ۡمز َرق
ۡژبَر ⵎⴻⵣⵔⴰⴳ
ُ
ۡۡئ َـۡن ُّزۡلكبَل:ۡسنَش ِويۡذ َرة َ
ⴰⴿⴱⴰⵍ ÉPINE, PIQUE
ⴰⴽⴱⴰⵍ • [ṢḤ], [MR] m., asennan (ann.:
u) | m., pl., isennan. v. “Genêt”.
ⴽⵯⴱⴰⵍ
• [ṢḤ] ar., m., ašuk | m., pl., išu-
ⴽⴱⴰⵍ ken
ⵝⴰⵢⴱⴰⵍⵝ | ⵝⵉⵢⴱⴰⵍⵉⵏ • [WZ], [MƐ] ar., m., {a}šuk
ⵝⴰⵢⴱⴰⵍⵜ → Les piques du porc-épic :
[MR] isennan waruḏ
ⵊⴻⴱⴱⴰⵔ
→ Les épines de la centaurée
ⵊⴱⴰⵔ chausse-trappe :
ⴰ ⵏⴻⵣⵣⵓ ⵍⴻⴽⴱⴰⵍ [MR] asennan n ubu neqqar
→ Les épines de l’aubépine :
242
[MR] asennan n tiḏmimt : ش َرَّ َق
→ Les épines du genêt : ۡ ۡڢرن
[MR] asennan n uzezzu ۡ ۡۡئَـۡڢرنَ ۡ ِئ َڥون:ۡأُقَش ُِرۡڢُوَل
→ Les épines de l’acacia : ⴼⵔⴻⵏ
[ṢḤ] išuken walban ⴰ ⴼⴻⵔⵏⴰ ⵉⵠⵡⴻⵏ
: شَوْ كَة
ۡئ َسنَّنۡ|ۡ ِئسنَّن ÉPONGE VÉGÉTALE (issue de
ۡشكن ُ ِشكۡ|ۡئ ُ َئ la luffa ægyptiaca)
ۡشك ُ [ṢḤ] m., asɣun | m., pl., iseɣwan.
v. “Courge éponge”, “Corde”.
َ ۡئِسنَّن:ۡشي َه ِم
ۡۡو ُرذ َّ أَش َواكُ ۡال
: الليڢِ ُّلب
ۡئ َسنَّنۡنـۡئُز ُّۡز:ۡان ِ َۡاللز ِ ُأَش َواك
ۡئ َسغُنۡ|ۡئِسغ َون
ۡۡئَسنَّنۡنـۡتِذ ِممت:ۡور ِ ۡالزع ُر ُّ ُۡأ َش َواك
ُ أَش َواكُ ۡالقَن ⴰⵙⵖⵓⵏ | ⵉⵙⴻⵖⵡⴰⵏ
ۡۡئَسنَّنۡنـۡئُبُ ۡنقَّر:ِۡيري ِ ُونۡج
ِ طري
ۡۡولبَنَ شكن ُ ِۡئ:ۡشَوكُ ۡاۡلَكَاسيَا
ÉPOQUE, TEMPS
ⴰⵙⴻⵏⵏⴰⵏ | ⵉⵙⴻⵏⵏⴰⵏ
• [ṢḤ] ar., lwaqṯ
ⴰⵛⵓⴽ | ⵉⵛⵓⴽⴻⵏ
• [ǦƐ] lawan
ⵛⵓⴽ → Depuis les temps anciens
ⵉⵙⴻⵏⵏⴰⵏ ⵡⴰⵔⵓⴸ jusqu’à aujourd’hui : [ṢḤ] Ziḵ ɣ
lwaqṯ-ay.
ⴰⵙⴻⵏⵏⴰⵏ ⵏ ⵓⴱⵓ ⵏⴻⵇⵇⴰⵔ
→ Il est temps ou pas encore ? :
ⴰⵙⴻⵏⵏⴰⵏ ⵏ ⵜⵉⴸⵎⵉⵎⵜ [ǦƐ] D lawan naɣ ala ?
ⴰⵙⴻⵏⵏⴰⵏ ⵏ ⵓⵣⴻⵣⵣⵓ : َز َمان، َو ْقت
ⵉⵛⵓⴽⴻⵏ ⵡⴰⵍⴱⴰⵏ ۡلوقث
ۡلَ َون
ۡۡ ِزك ۡغـ:ۡور ۡالقَدِي َم ِة ۡ ِإلَىۡ َيو ِمنَاۡ َهذَا
ِ ص ُ ُِمنَ ۡالع
ÉPIS POIGNÉE D’ ۡ ۡئ َي-ۡل َوقث
[ŠN] m., iḏeɣ | m., pl., iḏeɣen. v. ۡ ۡدۡلَ َونۡنَغۡئَلَۡ؟:ۡلَقَدۡ َحانَ ۡال َوقتُ ۡۡأ َم ََۡلۡ؟
“Épi”.
َ َم ْق ِبض ِم ْن
ۡ ۡۡئِذغۡ|ۡئِذغن: سنَا ِب ِل ⵍⵡⴰⵇⵝ
ⵉⴸⴻⵖ | ⵉⴸⴻⵖⴻⵏ ⵍⴰⵡⴰⵏ
ⵣⵉⴿ ⵖ ⵍⴰⵡⵇⵝ-ⴰⵢ
ÉPLUCHER (légume, fruit, …) ⴷ ⵍⴰⵡⴰⵏ ⵏⴰⵖ ⴰⵍⴰ
[ṢḤ] fren ?
→ J’épluche les fèves : [ṢḤ] A ÉPOUSE
ferna iḇawen.
v. “Femme”.
243
ÉPOUSER, MARIER • [MS] m., {la}ɛḏari
• aɣ, hab. ssaɣ. v. “Marié Être”. َ ۡ،ۡقِيقب َح ْق ِل ٌّي
:ٌۡش َج َرة
• ax ۡ َۡع ِرش
• [ṢḤ] ar., zwej ۡ عذَ ِۡر
• [MƐ] ar., jwej ⵄⴰⵔⵉⵛ
→ Il a épousé une femme : Yuɣa ⵄⴸⴰⵔⵉ
ṯameṭṭuṯ.
→ Il n’a pas épousé la femme en
question : U yuɣi ḵ ṯameṭṭuṯ- ESPÉRER
ayini. → Nous espérons du Seigneur :
→ Épouse-là ! : Zwej akiḏ-es ! [ṢḤ] A netmena ɣer Ṛebbi.
→ Je veux marier l’enfant : : تَ َمنَّى
[MR] Xsa a juja aḥzaw. ِۡ ۡئَـۡنتمنَ ۡغرۡر:ۡب
ب ِ َّنَتَ َمن
ِ ۡالر
َّ َىۡمن
: ت َ َزوَّ َج ِبـ
ⴰ ⵏⴻⵜⵎⴻⵏⴰ ⵖⴻⵔ ⵕⴻⴱⴱⵉ
ۡۡسَّغ:ۡۡ َعادَة.ئ َغ
ۡئ َخ
ESCABOT
ۡ ۡزوژ
v. “Échelle”.
ۡژوژ
ۡ ۡطثُّ ۡيُغَۡثَم:ٍۡت َزَ َّو َجۡبِا َمرأَة
ESCARGOT
ِۡ ِئَي-ۡطث
ن ُّ ۡئُـۡيُغۡكۡثَم:ِۡلَمۡيَت َزَ َّوجۡ ِبتِلكَ ۡال َمرأَة
ِ • [MR] m., {a}bu jeɣlal | pl.,
ۡس-ۡۡزوجۡئَ ِكذ:ۡت َزَ َّوجۡ ِب َها ibujeɣlalen
ُ صۡئ
َۡـۡژ َژۡئ َحزَ و َ ۡخ:َۡۡالطڢل ِ أ ُ ِريد ُۡأَنۡأُزَ ِو َج • [MR] m., {a}bu jeɣlal bu
tmerdayt. v. “Limace”, “Co-
ⴰⵖ : ⵙⵙⴰⵖ quille”.
ⴰⵅ • [MR] m., pl., ibujaɣlal
ⵣⵡⴻⵊ • [MR] coll., bubu
ⵊⵡⴻⵊ • [XF] m., {a}bu bɛalu
ⵢⵓⵖⴰ ⵝⴰⵎⴻⵟⵟⵓⵝ : َحلَزون
ⵓ ⵢⵓⵖⵉ ⴿ ⵝⴰⵎⴻⵟⵟⵓⵝ-ⴰⵢⵉⵏⵉ ۡ ۡبُ ۡژغلَلۡ|ۡ ِئبُژغلَلن
ۡبُ ۡژۡغلَلۡبُ ۡ|ۡتمردَيت
ⵣⵡⴻⵊ ⴰⴽⵉⴸ-ⴻⵙ
ۡئِب َُژغلَل
ⵅⵚⴰ ⴰ ⵊⵓⵊⴰ ⴰⵃⵣⴰⵡ
ُۡبُب
ۡل ُۡ بُـۡب َع
ÉRABLE CHAMPÊTRE (lat.
acer campestre, fam. aceraceæ, ⴱⵓ ⵊⴻⵖⵍⴰⵍ |ⵉⴱⵓⵊⴻⵖⵍⴰⵍⴻⵏ
arbre) ⴱⵓ ⵊⴻⵖⵍⴰⵍ ⴱⵓ ⵜⵎⴻⵔⴷⴰⵢⵜ
• [MS] m., ɛariš
244
ⵉⴱⵓⵊⴰⵖⵍⴰⵍ : ساحَة َ َم
ⴱⵓⴱⵓ ِۡل َڅع
ⴱⵓ ⴱⵄⴰⵍⵓ ۡس َ َاۡوال َعد
َ صو ِل َي
ُ ُۡمنَ ۡال َڢا
ِ سا َحة ۡ َيز َرع ِ َمنۡ ۡلَدَي ِه
َ ۡم
ۡس ۡ ِل َڅع ۡئَـ-ۡ ۡغر:ۡ ۡوالقَم َح َ َير ع
ِ َّ
ش ال ۡو َ صُ َوال ِح َّم
ۡي ۡئِڥَون ۡلعدس ۡل ُح ُّمس ۡئ َـۡئِصنع ۡش ِو َّ ئِصنع ۡش ِو
ۡيۡيِرذن َّ نـۡڅم ِزنۡش ِو
ESCLAVE, NÈGRE
• [ṢḤ] m., ismmeǧ | m., pl., ⵍⵉⵜⵙⴰⵄ
isemǧan, f., ṯayya (ann. : ța) | f., ⵡⵉⵏ ⵖⵔ-ⴻⵙ ⵍⵉⵜⵙⴰⵄ ⴰ ⵉⵚⵏⴻⵄ
pl., ṯayyiwin (ann. : ța) ⵛⵡⵉⵢⵢⴰ ⵉⵠⴰⵡⴻⵏ ⵍⴻⵄⴷⴻⵙ
• [MƐ] m., ismeg | m., pl., ⵍⵃⵓⵎⵎⵓⵙ ⴰ ⵉⵚⵏⴻⵄ ⵛⵡⵉ ⵏ
isemgan, f., ṯawayya (ann. : ṯw) | ⵜⵙⴻⵎⵥⵉⵏ ⵛⵡⵉⵢⵢⴰ ⵢⵉⵔⴸⴻⵏ
f., pl., ṯiwayyin (ann. : ṯw)
• [ṢR] m., asekkiw | m., pl.,
isekkwan, f., hasekkiwṯ | f., pl., ESSAIM
hisekkwin • [ŠN] m., aglaf | m., pl., igulaf. v.
• [ṢR] m., aseqiw, f., ṯaseqiwṯ “Abeille noire”.
: ِز ْن ِج ٌّي، عبْد
َ • [MR] m., agʷlaf (ann. : u)
ۡيۡ|ۡثَيِ ِونَّ َۡث،ۡئِسمجۡ|ۡئِسم َجن • [MS] m., {a, l}glaf
ۡيۡ|ۡثِ َويِنَّ ۡثَ َو،ۡئِسمڨۡ|ۡئِسمۡڨَن • [ṢR] f., tusma
ۡۡهَس ِكوثۡ|ۡهِسك ِون،ۡئ َس ِكوۡ|ۡئِسك َون :ۡۡ َج َما َعةُۡالنَّح ِل،ۡ سِرْ ب، ثَوْ ل
ۡۡثَس ِقوث،ۡئ َس ِقو ۡ ۡئ َڨلَڢۡ|ۡئِڨُلَڢ
ⵉⵙⵎⵎⴻⴵ | ⵉⵙⴻⵎⴵⴰⵏ, ⵝⴰⵢⵢⴰ ۡئ َڨولَڢ
|ⵝⴰⵢⵢⵉⵡⵉⵏ ۡ ۡڨلَڢ
ⵉⵙⵎⴻⴳ | ⵉⵙⴻⵎⴳⴰⵏ, ⵝⴰⵡⴰⵢⵢⴰ | تُس َۡم
ⵝⵉⵡⴰⵢⵢⵉⵏ ⴰⴳⵍⴰⴼ | ⵉⴳⵓⵍⴰⴼ
ⴰⵙⴻⴽⴽⵉⵡ | ⵉⵙⴻⴽⴽⵡⴰⵏ, ⴰⴳⵯⵍⴰⴼ
ⵀⴰⵙⴻⴽⴽⵉⵡⵝ | ⵀⵉⵙⴻⴽⴽⵡⵉⵏ
ⴳⵍⴰⴼ
ⴰⵙⴻⵇⵉⵡ, ⵝⴰⵙⴻⵇⵉⵡⵝ
ⵜⵓⵙⵎⴰ
245
→ Je vais essayer de t’aider : → Potager encastré sur lequel on
[ṢḤ] A jerrḇa a k-ɛawna. entrepose les grandes jarres à pro-
vision sèche :
: َاو َل
َ ح،ب َ َّجَر
• [MR] f., {ṯ}hazgurṯ n txabit
ۡ ۡژرڥ
• [ǦƐ] f., tissi
ۡ َۡحول
ۡ :ۡ ُأ ُ َج ِرب : ٌَّرڢ
ۡ ۡثَزڨُرث
ۡڥَۡ ئ َـۡژر
ۡ ۡتَزڨُرت
ۡل َۡ ئ َـۡ َحو
ۡ ۡهَزڨُرت
َۡ َعون-ۡڥۡئ َـۡك َ سأ ُ َحا ِولُۡ ُم
َ ۡئَـۡژر:ۡ َسا َعدَتَك َ
ۡڨ َ
َۡ ط
ⵊⴻⵔⵔⴻⵠ
َۡك َوت
ⵃⴰⵡⴻⵍ
ۡ ِج ۡ ِت
ⴰ ⵊⴻⵔⵔⵠⴰ من ََۡر
ⴰ ⵃⴰⵡⵍⴰ ۡهَزڨُرثۡنـۡت َخ ِبت
ⴰ ⵊⴻⵔⵔⵠⴰ ⴰ ⴽ-ⵄⴰⵡⵏⴰ ۡس ۡ ِ ِت
ⵝⴰⵣⴳⵓⵔⵝ
ET ⵜⴰⵣⴳⵓⵔⵜ
v. “Avec”, “Et”.
ⵀⴰⵣⴳⵓⵔⵜ
ⵟⴰⴳⴰ
ÉTABLE
ⴽⵡⴰⵜⴰ
v. “Ferme”.
ⵜⵉⴵⵉ
ÉTAGÈRE (murale, intérieure, ⵀⴰⵣⴳⵓⵔⵝ ⵏ ⵜⵅⴰⴱⵉⵜ
incrustée dans le mur, étagère en ⵜⵉⵙⵙⵉ
dur sur laquelle on entrepose
l’“akufi”)
• [MR] f., ṯazgurṯ. v. “Range- ÉTAIN
ment”.
[ṢḤ] m., aldun
• [MR] f., tazgurt
: صدِيرْ َق
• [MR] {ṯ}hazgurt
ۡئَلد ُن
• [MS], [XF] f., ṭaga
ⴰⵍⴷⵓⵏ
• [XF] f., kwata (c’est une fenêtre
intérieure, on y pose la bougie qui
éclaire la pièce, l’“asexxan”, …) ÉTALALEMENT
• [MR] f., tiǧi [ǦƐ] m., afsar. V. “Étendre”.
• [XF] f., mnara (étagères, à véri- → Étalement des figues pour le
fier) séchage :
246
[ǦƐ] m., afsar n tazart., v. ÉTÉ
“Figuier comestible”. • [ṢḤ] m., aneḇḏu (ann. : u). v.
: شر ْ َن “Saison”, “Calendrier atlassien”,
“Printemps”.
ۡ ۡسرَ ئ َڢ
• [ṢḤ], [MƐ], [MR], [ŠN] m.,
ۡسرۡنـۡۡت َزَ رۡت
َ ۡئ َڢ:ۡينۡ ِلت َجِۡۡڢيِۡڢ َها
ِ الت
ِ ۡنَش ُۡر anebḏu (ann. : u)
ⴰⴼⵙⴰⵔ • [MR] m., anebdu (ann. : u)
ⴰⴼⵙⴰⵔ ⵏ ⵜⴰⵣⴰⵔⵜ → Durant l’été : G uneḇḏu.
: صيْڢ َ
ÉTALEMENT ُئ َنڥ ۡذ
f., ṯussuṯ ? ُئَنب ۡذ
ۡۡثُسُّث: شر
ْ َن ۡ ُئَنب ۡد
ⵝⵓⵙⵙⵓⵝ ُ ۡڨـۡئُنڥ ۡد:ۡڢ َّ ِخ ََّللَۡال
ِ صي
ⴰⵏⴻⵠⴸⵓ
ÉTANG, BASSIN (d’eau) ⴰⵏⴻⴱⴸⵓ
• [ṢḤ] f., țamda. v. “Lac”. ⴰⵏⴻⴱⴷⵓ
• [MR], [XF] f., tamda
ⴳ ⵓⵏⴻⵠⴸⵓ
• [ṢR] f., ṯamda (ann. : ta, ṯe)
• [MR] top., f., ṯaqeršeṯ
ÉTINCELLE
: بِرْ كَة، حَوْ ض
[ǦƐ] m., pl., ifeṭṭiwaj
ََڅم ۡد
: ارة
َ ش ََر
ۡ َۡت َم ۡد
ۡ ۡئِڢ ِط َوژ
َۡث َم ۡد
ⵉⴼⴻⵟⵟⵉⵡⴰⵊ
ۡثَقرشث
ⵜⵙⴰⵎⴷⴰ
ÉTEINDRE
ⵜⴰⵎⴷⴰ • [ṢḤ] sexsi, hab. sexsuy. v.
ⵝⴰⵎⴷⴰ “Êteint Être”.
ⵝⴰⵇⴻⵔⵛⴻⵝ • seɣsi
→ Il a éteint : [ṢḤ] Issexsi.
ÉTAT → Éteins-là ! : [ṢḤ] Sexsi-ț !
[ṢḤ], [MR] ar., sing., f., ddulț. v. ُ ۡ َعادَةۡ؛ۡسخ.ۡسخ ِس: َ أ َ ْطڢَأ
ۡ ۡسي
“Pays” ۡ ِ سغ
س
ۡۡدُّلڅ: دَوْ لَة ۡسۡ ِ ۡئِسخ:ۡئ َ
َ ِطڢ
ⴷⴷⵓⵍⵜⵙ ۡڅ-س ۡ ِ ۡسخ:ۡأَطڢِئ َها
247
ⵙⴻⵅⵙⵉ : ⵙⴻⵅⵙⵓⵢ ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڢۡسر.ۡڢسر: نَش ََر، ََّمد
ⵙⴻⵖⵙⵉ ۡۡ َمخ ۡئُـۡثڢسِرمث ۡك:ۡشرنَ ۡ َج ََّّل ِبيَۡاتِي ُ ِل َماذَاۡلَم ۡتَن
ۡ ُۡئِن-ۡثِژلَّبِن
ⵉⵙⵙⴻⵅⵙⵉ ۡ:َۡاءۡال َمن ِز ِلِ َاڢۡ ِڢيۡڢِن
ِ وۡالزڢ ُ َمدَدنَاۡ ِبْلَم ِسۡسك
ِ س
ⵙⴻⵅⵙⵉ-ⵜⵙ ۡۡو َّخم
ُ سۡنـۡتمغ َرۡڨـۡثل َّمست ُ ئِض ِلۡنڢسرۡسك
َ ُسأَق
ۡ ۡۡئ َـۡڢرۡسغۡلح َويژ:ۡومۡ ِبنَش ِرۡالغَسِي ِل َ
ÉTEINDRE S’ ⴼⵙⴻⵔ : ⴼⴻⵙⵙⴻⵔ
v. “Disparaître”. ⵎⴰⵅ ⵓ ⵝⴻⴼⵙⵉⵔⴻⵎⵝ ⴿ
ⵝⵉⵊⴻⵍⵍⴰⴱⵉⵏ-ⵉⵏⵓ
ÊTEINT ÊTRE ⵉⴹⴻⵍⵍⵉ ⵏⴻⴼⵙⴻⵔ ⵙⴻⴽⵙⵓ ⵏ
• [ṢḤ] xsi. v. “Éteindre”. ⵜⵎⴻⵖⵔⴰ ⴳ ⵝⵍⴻⵎⵎⴰⵙⵜ ⵡⵓⵅⵅⴰⵎ
• ɣsi ⴰ ⴼⴻⵔⵙⴻⵖ ⵍⴻⵃⵡⴰⵢⴻⵊ
: ً كَانَا م ْطڢَأ
ۡس
ِۡ خ ÉTENDRE, ÉTALER (sa
couche, son lit), JONCHER
ِۡ غ
س QQCH
ⵅⵙⵉ [ṢḤ] ssu, hab.
ⵖⵙⵉ • [ṢḤ] țessu
• tessu. v. “Lit”.
ÉTENDARD, DRAPEAU [ṢḤ] ar., freš. v. “Ameublement”.
[MS] m., senǧaq → J’ai étendu : [ṢḤ] Ssiɣ.
: ِل َواء، علَمَ → Il a étendu : [ṢḤ] Issa
ۡسن َجق → Ils étalent du diss en haut
(i.e., le toit), un homme se tient
ⵙⴻⵏⵖⴵⴰⵇ en haut et un autre en bas (i.e.
au sol) : [ṢḤ] Feršen iḏels ug
jenna wiyen wirḡaz ug jenna
ÉTENDRE yiwen/yiǧen g ṯmurṯ.
[ṢḤ] fser, hab. fesser. v. “Étale- ۡ ۡ َعادَةۡ؛.س
ُّ ۡ: شَ ڢَ َر، ش ْيئًا َ نَش ََر
ment”.
ُّۡ څ
س
→ Pourquoi n’avez-vous pas
étendu mes djellabas ? f. : Max ُّۡ ت
س
u ṯefsiremṯ ḵ ṯijellabin-inu ? ۡۡڢرش: ش َ ڢَ َر
→ Hier nous avons étendu le ِ ُنَشَرت
ۡ ۡۡسغ:ۡ
couscous du mariage dans la
cour : Iḍelli nefser seksu n tmeɣra َّۡ ِۡئ:ۡنَش ََر
س
g ṯlemmast wuxxam. ۡۡر ُج ٌل ۡيَبقَى
َ ،ۡ ڢِ ِيس ۡ َعلَى ۡالسَّق
َ شونَ ۡالد ُ يَڢت َِر
→ Je vais étendre le linge : [ṢḤ] ۡ ۡڢرشن:ۡ ۡوآخ ٌَر ۡڢِي ۡاۡلَسڢ ِل َ ى َ ل ع َ ۡاۡل ي ڢ
ِ ۡ َواقِڢا
A fersaɣ leḥwayej. ۡيِجن ۡڨـ/ئِذلس ۡئُڨ ۡژ َّن ۡ ِوين ۡ ِورڨَز ۡئُڨ ۡژ َّن ۡيِون
ۡ ۡث ُمرث
248
ⵙⵙⵓ : : نَص َْرانِ ٌّي، س ٌّي
ِ ڢرا َ ، أَجْ نَبِ ٌّي
َ ، غرْ بِ ٌّي
ⵜⵙⴻⵙⵙⵓ ۡۡت َُر ِمت،ۡۡئ َُر ِمۡ|ۡئِ ُر ِمين
ⵜⴻⵙⵙⵓ ص َۡر
َ ن
ⴼⵔⴻⵛ ⴰⵔⵓⵎⵉ | ⵉⵔⵓⵎⵉⵢⴻⵏ, ⵜⴰⵕⵓⵎⵉⵜ
ⵏⵚⴰⵔⴰ
ⵙⵙⵉⵖ
ⵉⵙⵙⴰ
ÉTRANGER
ⴼⴻⵔⵛⴻⵏ ⵉⴸⴻⵍⵙ ⵓⴳ ⵊⴻⵏⵏⴰ ⵡⵉⵢⴻⵏ
ⵡⵉⵔⴴⴰⵣ ⵓⴳ ⵊⴻⵏⵏⴰ ⵢⵉⵡⴻⵏ/ⵢⵉⴵⴻⵏ ⴳ [MR] m., abeṛṛani | f., ṯabeṛṛaniṯ,
m., pl., ibeṛṛaniyen | f., pl.,
ⵝⵎⵓⵔⵝ ṯibeṛṛaniyin. v. “Étranger”,
“Langue étrangère”.
ÉTOFFE (rectangulaire, en laine ۡۡ ِئب َّر ِنينۡ|ۡثِب َّر ِن ِين،ۡۡئ َب َّر ِنۡ|ۡثَب َّرنِث: أَجْ نَ ِب ٌّي
ou en coton dont se couvrent les
femmes)
ⴰⴱⴻⵕⵕⴰⵏⵉ| ⵝⴰⴱⴻⵕⵕⴰⵏⵉⵝ,
ar., sing., melḥafa
ⵉⴱⴻⵕⵕⴰⵏⵉⵢⴻⵏ | ⵝⵉⴱⴻⵕⵕⴰⵏⵉⵢⵉⵏ
َۡ ۡمل َح: َم ْل َحڢَة
ڢ
ⵎⴻⵍⵃⴰⴼⴰ ÉTRANGLER
[ṢḤ] ar., jiyef, hab. ǧiyef
ÉTOILE ۡۡ َعادَةۡ؛ۡ ِجيڢ.ۡۡ ِژيڢ: ََخنَق
[ṢḤ], [MƐ] m., iṯri | m., pl., iṯran
ⵊⵉⵢⴻⴼ : ⴵⵉⵢⴻⴼ
ۡۡ ِئث ِرۡ|ۡئِث َرن: نَجْ م
ⵉⵝⵔⵉ | ⵉⵝⵔⴰⵏ ÊTRE conj., prét. (accompli)
[ṢḤ] ili, hab. țili
ÉTOURNEAU → Je suis : Lliɣ.
ar., m., azeṛzuṛ → Tu es m., f. : Ṯelliḍ.
ۡۡئ َزر ُزر: زرْ زور → Il est : Illa.
ⴰⵣⴻⵕⵣⵓⵕ → Elle est : [ṢḤ], [MR], Ṯella.
→ Nous sommes : Nella.
ÉTRANGER, OCCIDENTAL, → Vous êtes m. : Ṯellem.
FRANÇAIS, CHRÉTIEN
→ Vous êtes f. : Ṯellamṯ.
• [ṢḤ], [MR], [ǦƐ] m., aṛumi
(ann. : u) | m., pl., iṛumiyen, f., → Ils sont : Llan.
taṛumit (ann. : tṛ). v. “Étranger”, → Elles sont : Llanț.
“Langue étrangère”.
→ Il y a un petit village : [ṢḤ]
• [ṢḤ], [MR] ar., pl., nṣara Illa iǧ uḏuwwaṛ ḏ ameẓyan.
249
→ Que le Seigneur soit avec ۡ ۡتُغ
vous : [ǦƐ] Ṛebbi ad yili akiḏ-
wen. ۡ َئ-ۡۡتُغ:ۡ ُُكنت
ِي
: كَانَا ۡ ِئث-ۡۡتُغ:ۡ ََكان
ِۡ ۡڅ،ۡ
ل ِ ۡ َعادَة.ئِ ِل
ِ ُأ َ ُكون
ۡۡلغ:ۡ ⵜⵓⵖ
ۡۡث ِلض:ۡ َۡت َ ُكونِين،ۡ ُت َ ُكون ⵜⵓⵖ-ⴰⵢⵉ
َّۡ ِۡئ:ۡ ُيَ ُكون
ل ⵜⵓⵖ-ⵉⵝ
َّۡ ۡث:ۡ ُت َ ُكون
ل
َّۡ ۡن:ۡ ُنَ ُكون
ل ÊTRE conj., imp.
ۡۡثلَّم:ۡ َۡت َ ُكونُون → Sois ! : Ili !
ۡۡثلَّمث:ۡون َّ ت َ ُك ۡۡئِ ِل:ۡۡ ُكنِي،ُۡكن
ۡۡلَّن:ۡ ََي ُكونُون ⵉⵍⵉ
ۡۡلَّنڅ:ۡون َّ َي ُك
ۡۡ ِئلَّۡ ِئجۡئُذ ُ َّوۡذۡئَمز َين:ٌۡيرة
َ ص ِغَ ٌۡيُو َجدُۡقَر َية ÊTRE conj., aor. (inaccompli)
ۡون-ۡبۡئ َدۡيِ ِلۡئَ ِكذ ِ ۡر:َۡربِيۡ َمعَ ُكم → Je serai : Aḏ iliɣ.
ⵉⵍⵉ : ⵜⵙⵉⵍⵉ
ⵍⵍⵉⵖ ⴰⴸ ⵉⵍⵉⵖ
ⵝⴻⵍⵍⵉⴹ
ⵉⵍⵍⴰ ÊTRE conj.
ⵝⴻⵍⵍⴰ → Je ne suis pas : U lliɣ ḵ.
ۡ ۡۡئ َذۡئِ ِلغ:ۡڢۡأ َ ُكون
َ سوَ
ⵏⴻⵍⵍⴰ
ۡـۡلغۡك َ
ِ ُ ۡئ:ۡلَمۡأ ُكون
ⵝⴻⵍⵍⴻⵎ
ⵓ ⵍⵍⵉⵖ ⴿ
ⵝⴻⵍⵍⴻⵎⵝ
ⵍⵍⴰⵏⵜ
ÊTRE conj.
ⵍⵍⴰⵏⵜⵙ → Je suis, Me voici/voilà :
ⵉⵍⵍⴰ ⵉⴵ ⵓⴸⵓⵡⵡⴰⵕ ⴸ ⴰⵎⴻⵥⵢⴰⵏ • [ṢḤ] Aql-i.
ⵕⴻⴱⴱⵉ ⴰⴷ ⵢⵉⵍⵉ ⴰⴽⵉⴸ-ⵡⴻⵏ • [ṢḤ] Aql-iyi.
→ Tu es, Te voici/voilà m. :
[ṢḤ], [MR] Aql-ak.
ÊTRE conj.
→ Tu es, Te voici/voilà f. : [ṢḤ]
tuɣ Aql-am.
→ J’étais : Tuɣ-ayi. → Il est, Le voici/voilà : [ṢḤ]
→ Il était : Tuɣ-iṯ. Aqaṯ.
250
→ Elle est, La voici/voilà : [ṢḤ] ÊTRE imparfait
Aqaț. → J’étais :
→ Nous sommes, Nous voi-
ci/voilà : [ṢḤ] Aql-ana. • [ṢḤ] Uɣ-i
→ Vous êtes, Vous voici/voilà • [ṢḤ] Uɣa-yi.
m. : [ṢḤ] Aql-awen. • [ṢḤ] Ṯuɣa-y
→ Vous êtes, Vous voici/voilà • [ṢḤ] Țuɣa-y
f. : [ṢḤ] Aql-awenț.
→ Tu étais m. : [ṢḤ] Uɣa-yak.
→ Ils sont, Les voici/voilà : [ṢḤ]
Aqan. → Tu étais f. : [ṢḤ] Uɣa-yam.
→ Elles sont, Les voici/voilà : → Il était : [ṢḤ] Uɣa-ṯ.
[ṢḤ] Aqanț. → Elle était : [ṢḤ] Ṯuɣa-ț.
ۡ :ۡۡأَنَّنِي،ۡهَاۡأَنَا → Nous étions : [ṢḤ] Uɣa-yana.
ۡ ئِـ-ۡئ َقل → Vous étiez m. : [ṢḤ] Uɣa-
yawen.
ِي
ۡ ِئ-ۡئ َقل
ۡئَك-ۡۡئ َقل:ۡ َۡأَنَّك،ۡ َهَاۡأَنت → Vous étiez f. : [ṢḤ] Ṯuɣa-
yawenț.
ۡئ َم-ۡۡئ َقل:ۡۡأَنَّ ِك،ِۡهَاۡأَنت
→ Ils étaient :
ۡۡئَقَث:ُۡۡأَنَّه،ۡهَاۡه َُو
• [ṢḤ], [MƐ], [MR] Uɣa-ṯen.
ۡۡئَقَڅ:ۡۡۡأ َنَّ َها،ِۡي
َ هَاۡه • [ṢḤ] Ṯuɣa-ṯen
َ
َۡئ َن-ۡۡئ َقل:ۡۡأنَّنَا،ۡ ُهَاۡنَحن
• [ṢḤ] Tuɣa-ṯen
ۡئ َون-ۡۡئ َقل:ۡۡأَنَّ ُكم،ۡهَاۡأَنتُم
• [ṢḤ] Țuɣa-ṯen
ۡئ َونڅ-ۡۡئ َقل:ۡۡأَنَّ ُك َّن،ۡهَاۡأَنت ُ َّن
→ Elles étaient : [ṢḤ] Ṯuɣa-ṯenț.
ۡۡئَقَن:ۡۡأَنَّ ُهم،ۡهَاۡهُم
:ۡ ُُكنت
ۡۡئَقَنڅ:ۡۡأَنَّ ُه َّن،ۡهَاۡه َُّن
ۡ ئِـ-ۡئُغ
ⴰⵇⵍ-ⵉ ۡ -ئ ُ َۡغ
ۡ ِي
ⴰⵇⵍ-ⵉⵢⵉ ۡي-ث ُ َۡغ
ⴰⵇⵍ-ⴰⴽ ۡي-ُڅ َۡغ
ⴰⵇⵍ-ⴰⵎ ۡيَك-ۡئ ُ َۡغ:ۡ َُكنت
ⴰⵇⴰⵝ ۡيَم-ۡئ ُ َۡغ:ۡت ِۡ ُكن
ⴰⵇⴰⵜⵙ ۡث-ۡئ ُ َۡغ:ۡ ََكان
ۡڅ-ۡث ُ َۡغ:ۡكَانَت
ⴰⵇⵍⴰⵏⴰ
َۡيَن-ۡئ ُ َۡغ:ُۡكنَّا
ⴰⵇⵍⴰⵡⴻⵏ
ۡيَون-ۡئ ُ َۡغ:ُۡكنتُم
ⴰⵇⵍⴰⵡⴻⵏⵜⵙ
ۡيَونڅ-ۡث ُ َۡغ:ُۡكنت ُ َّن
ⴰⵇⴰⵏ :ۡكَانُوا
ⴰⵇⴰⵏⵜⵙ
251
ۡ ث-ئ ُ َۡغ
ن EUCALYPTUS COMMUN,
GOMMIER BLEU (eucalyptus
ۡثن-ث ُ َۡغ globulus, fam. myrtaceæ, arbre)
ۡ ۡثن-ت ُ َۡغ • [XF], [XL] coll., {l}kalitus
ۡثن-ُڅ َۡغ • [ṢḤ] coll., {l}kafur
̣
ۡثنڅ-ۡث ُ َۡغ:ُۡك َّن :ٌۡش َج َرة
َ ۡ،ۡأكَا ِلبْتس
ⵓⵖⴰ-ⵢⵉ ۡ َۡك ِلتُس
ⵓⵖⴰ-ⵢⵉ َۡكڢُر
ⵝⵓⵖⴰ-ⵢ ⴽⴰⵍⵉⵜⵓⵙ
ⵜⵙⵓⵖⴰ-ⵢ ⴽⴰⴼⵓⵔ
ⵓⵖⴰ-ⵢⴰⴽ
ⵓⵖⴰ-ⵢⴰⵎ EUPHORBE RÉVEILLE-
MATIN, PETIT ÉCLAIR (lat.
ⵓⵖⴰ-ⵝ euphorbia helioscopia, fam. eu-
phorbiaceæ, plante)
ⵝⵓⵖⴰ-ⵜⵙ
[MS] f., tafura
ⵓⵖⴰ-ⵢⴰⵏⴰ
:ٌۡۡنَبت َة،ِۡي
ُّ ڢرْ بِيون شَمْ س، ِجيجَان
ⵓⵖⴰ-ⵢⴰⵡⴻⵏ ۡ ۡت َۡڢُ َۡر
ⵝⵓⵖⴰ-ⵢⴰⵡⴻⵏⵜⵙ ⵜⴰⴼⵓⵔⴰ
ⵓⵖⴰ-ⵝⴻⵏ
ⵝⵓⵖⴰ-ⵝⴻⵏ EXCAVATION (dans le sol
parfois de la maison, servant à la
ⵜⵓⵖⴰ-ⵝⴻⵏ préservation des produits sec issus
ⵜⵙⵓⵖⴰ-ⵝⴻⵏ des récolts pour une conservation
à long terme comme les céréales,
ⵝⵓⵖⴰ-ⵝⴻⵏⵜⵙ les légumineuses, ..., en certains
endroits du Petit Atlas elles
étaient creusées à l’extérieur pour
ÉTUDIANT (dans la zaouïa) y entasser les neiges hivernales
jusqu’à l’obtention de blocs de
[ṢḤ], [MR] ar., pl., lexwan glaces), FOSSE, SILO
ۡۡلخ َون: َطا ِلب • [ṢḤ], [MR] ar., f., ṯameṭmurṯ. v.
ⵍⴻⵅⵡⴰⵏ “Couscous”.
• [ṢḤ] ar., lmeṭmurṯ
ÉTUDIER • [MS], [XF] ar., f., meṭmura
v. “Lire”. • [MƐ] f., ṯasrafṯ (ann. : ț) | f., pl.,
ṯiserfin
• [ṢḤ] f., ṯasrafṯ | f., pl., ṯisrafin
• [ṢḤ] f. {ṯ}hasrafṯ
252
→ Excavation pour la glace : EXCEPTIONNEL, UNIQUE
[ṢḤ] f., pl., ṯisrafin weḏfal (qualité de qqch)
→ Excavation pour les céréales : [MR] m., aweḥdi (ann. : u) | m.,
[ṢḤ] f., pl., ṯisrafin n imendi pl., iweḥdiyen (ann. : yi), f.,
ُۡض ُعۡڢِي ِهۡالغَلَّة taweḥdit (ann. : te) | f., pl.,
َ ُۡي،ۡ نَ ْقب، َح ْڢر، َم ْخ َزن، شَوْ نَة tiweḥdiyin (ann. : te). v. “Bon”.
ُ
ۡصنَا َع ِة ۡكتَ ٍل ِ ۡوَ بِ ين ۡال ُحبُو ِ ض ۡ ِلت َخ ِز ِ ۡڢِيۡاۡلر،
:ۡۡ َمخزَ نُ ۡالغَلَّ ِة،ِِۡمنَ ۡالثَّلج → C’est du miel exceptionnel :
Țamemț taweḥdit.
ۡ ۡثَمط ُمرث
→ Cette femme prépare un pain
ۡلمط ُمرث à base farine de glands doux
ۡ لمط ُم َۡر exceptionnel :
ۡثَس َرڢثۡ|ۡ ِثسر ِڢن Hamɣart-iyu tetegg aɣrum n uḏer
d aweḥdi.
ۡ ۡثَس َرڢثۡ|ۡثِس َرڢِن
• [ṢḤ] {Ṯ}Hameṭṭuṯ-ayini țlexsa
ۡهَس َرڢث aɣrum ubelluṭ ḏ axelaf.
ۡۡثِس َر ِڢنۡوذڢَل:َِۡاصۡ ِبالثَّلج ٌّ شَونَةٌۡخ : ج َِيد، ڢَ ِريد، ستِثْنَائِ ٌّي ْ ِا
ۡ ۡ ِثس َر ِڢنۡنـۡ ِئمن ِۡد:ۡب ِ َاصۡ ِبالۡ ُحبُوٌّ شَونَةٌۡخ ۡ ۡۡتَوحدِتۡ|ۡتِوح ِد ِين،ۡئ َوحدِۡ|ۡئِوحدِين
ⵝⴰⵎⴻⵟⵎⵓⵔⵝ ۡۡ َڅممڅۡت َوحدِت:ٌۡسلۡ َجيِدَة َ َنَو ِعيَّةُۡ َهذَاۡالع
ⵍⵎⴻⵟⵎⵓⵔⵝ :ۡۡت َعُدُّۡ َه ِذهِۡال َمرأَةُۡ ُخبزَ ۡبَلُّوطٍ ۡ ُم َميَّزا
ⵍⵎⴻⵟⵎⵓⵔⴰ يۡتۡتڨۡئ َغ ُرمۡنـۡئُذرۡدۡئ َوح ِۡد ُ ِئ-ۡهَمغَرۡت
ⵝⴰⵙⵔⴰⴼⵝ | ⵝⵉⵙⴻⵔⴼⵉⵏ ۡسۡئ َغ ُرمۡئُبلُّتۡذۡئ َخلَڢ َ ئَيِ ِنۡڅلخ-ۡطث ُّ هَم
F ۡ ۡئِه ۡ ِمس َۡر:ۡ اج ِ ئِه ۡ ِمس َۡر َّ ۡع ُِرڢُوا ۡ ِبت َِر ِبيَّ ِۡة ۡالنِ َع
ۡصنعنۡتُلثِن
ۡۡنَصنَعۡتِب ِح ِرن:ۡنَن َه ِمكُ ۡ ِبال َم َباقِ ِل
َ
260
ⴰⴸⴻⵔⵢⴻⵙ FEMELLE
f., ṯawṯemṯ | f., pl., ṯiwṯmin. v.
“Femme”, “Mâle”.
FAVIÈRE
ۡۡثَوثمثۡ|ۡثِوثِ ِمن: أ ْنثَى
v. “Fève”.
ⵝⴰⵡⵝⴻⵎⵝ | ⵝⵉⵡⵝⵎⵉⵏ
FÉCONDER LES FIGUES (en
accrochant des caprifigues, fruits FEMME, ÉPOUSE
du caprificus dans les branches
des figuiers comestible) • [ṢḤ], [MƐ], [MR] f., ṯameṭṭuṯ
(ann. : tm) | f., pl., ṯiseḏnan
[MS] ar., ḏekker. v. “Figuier (ann. :ts ?). v. “Femelle”.
mâle”. • [ṢḤ], [MR] ar., pl., lxalaṯ
: التي ِن
ِ ارَ لَقَ َح ثِ َم → Une femme : Išt țmeṭṭuṯ.
ۡذكر → Les femmes sont parties :
ⴸⴻⴽⴽⴻⵔ [ṢḤ], [MƐ] : Ṛuḥent tseḏnan.
ۡ ٌ ۡ َمرأ َۡة: َزوْ جَة، ساء َ ِن
FÉDIA (fedia cornucopiæ, ۡطثۡ|ۡثِسذنَن ُّ ثَم
plante) ۡ ۡل َخلَث
[XF], [MR] m., {a}takkuk ۡطثُّ ۡئِشتۡڅم:ۡۡو ِحدَة َ ٌ اِم َرأَة
:ٌۡۡنَبت َة،ۡ؟ ۡۡرحنتۡتسذنَن:ۡ ُ سا ُء َ ِذَهَبنَ ۡالن
ۡ ۡت َ ُّكك ⵝⴰⵎⴻⵟⵟⵓⵝ | ⵝⵉⵙⴻⴸⵏⴰⵏ
ⵜⴰⴽⴽⵓⴽ ⵍⵅⴰⵍⴻⵝ
ⵉⵛⵜ ⵜⵙⵎⴻⵟⵟⵓⵝ
FÉLICITER
ⵕⵓⵃⴻⵏⵜ ⵜⵙⴻⴸⵏⴰⵏ
[ṢḤ] ar., ḥammeḏ
→ Demain nous irons féliciter
notre voisine qui a eu une fille : FENÊTRE
[ṢḤ] Azekka a nnṛuḥ nḥammeḏ • [MR] f., ṯaqwaț
ljareṯ-na yerna-d ɣer-es abučiṯ.
• [ṢḤ], [ṢR] sing., ttaq | [ṢR] pl.,
ۡ ۡۡ َحمذ: َ َهنَّأ leḍwaq
ۡارتِنَا ۡكَي ۡنُ َهنِئُ َها ۡ َعلَى
َ سنَذهَبُ ۡغَدا ۡ ِعندَ ۡ َج َ : نَا ِڢذَة
ۡ َن-ۡۡئَزكَّ ۡئ َـۡن ُرح ۡن َحمذۡل َژرث:َِۡمولُو ِدهَاۡال َجدِيد
ۡ ۡسۡئَب ُِچث-ۡدۡغر-َۡيرن ۡثَق َوڅ
ⵃⴰⵎⵎⴻⴸ َۡتَّقۡ|ۡلض َوق
ⴰⵣⴻⴽⴽⴰ ⴰ ⵏⵏⵕⵓⵃ ⵏⵃⴰⵎⵎⴻⴸ ⵝⴰⵇⵡⴰⵜⵙ
ⵍⵊⴰⵔⴻⵝ-ⵏⴰ ⵢⴻⵔⵏⴰ-ⴷ ⵖⴻⵔ-ⴻⵙ ⵜⵜⴰⵇ | ⵍⴻⴹⵡⴰⵇ
ⴰⴱⵓⵞⵉⵝ
261
FENOUIL COMMUN (lat. • [ṢḤ], [ṢR] m., afrag. v. “Patio”.
fœniculum vulgaren, syn.
fœniculum officinale, fam. • [MƐ] m., afrag (ann. : bu) | m.,
apiaceæ, plante) pl., ifragen
• [ṢḤ] m., abesbes • [MR] m., afrag n tɣeṭṭen
• [ṢḤ], [YƐ] m., {a}besbas • [MR] m., afrag n lešyeṯ
:ٌۡۡنَبت َة،ۡشمَّار
َ ، سبَاسْ َب • [ṢḤ] m., afraǧ | m., pl., ifraǧen
ۡئ َبسبس • [MS], [XF] m., {a}ɛzib
ۡبسبس • [ṢḤ], [MR], [XF] top., sing.,
laɛzib (petite maison, en “iḏels”,
ⴰⴱⴻⵙⴱⴻⵙ pour les pâturages)
ⴱⴻⵙⴱⴰⵙ • [MR], [ǦƐ], [XL] pl., laɛzayeb
• [MS] ar., sing., ḥawš
FER • [ṢḤ], [MR], [MS] m., adaynin
• [ṢḤ], [MƐ], [MR], [MS] m., • [MS] m., {a}daynin
uzzal. v. “If commun”. • [ṢḤ] m., gurbi adaynin
• [MR], [ṢḤ] ar., laḥdid (ann. : ll) → Parties qui composent l’étable :
• [ṢḤ] ar., laḥḏiḏ • [XF] f., mxalfa (adaynin)
: َحدِيد • [XF] f., lxalfa (séparation entre
ۡئُزل la maison ou se trouvent les hu-
mains et la partie réservée aux
ۡ ۡلَحدِد animaux)
ۡلَحذِذ • [MS] f., aguz (adaynin)
ⵓⵣⵣⴰⵍ • [XF] f., laguz (adaynin)
ⵍⴰⵃⴷⵉⴷ • [XF] f., lagguz
ⵍⴰⵃⴸⵉⴸ : َز ِريبَة، حَوْ ش، َم ْز َرعَة
ۡئ َڢ َرڨ
FER À CHEVAL ۡئ َڢ َرڨۡ|ۡئِڢ َرڨن
[MS] f., ṣfiḥa ۡئ َڢ َرجۡ|ۡ ِئڢ َرجن
ۡ ۡئ َڢ َرڨۡنـۡتغطن
ِ ح ْد َوة ْال ِحص
: َان
ۡح
َۡ ِصڢ ۡئ َڢ َرڨۡنـۡلشيث
ۡئ َع ِزب
ⵚⴼⵉⵃⴰ
ۡ ۡلَع ِزب
ۡلَعزَ يب
FERME, BERGERIE, PARC (à
moutons), HAIE, ENCLOS, ۡ َۡحوش
ÉTABLE, ÉCURIE, DO- ۡئَدَينِن
MAINE AGRICOLE
ۡدَينِن
262
ۡ ِبۡئَدَين
ن ِ ڨُر • ar., ɣleq
ِ ُاۡلَجزَ ا ُءَۡاللَّتِيۡتُك َِون
ۡ :ۡۡم ِبيتَ ۡال َما ِشيَ ِۡة → Ferme la porte ! : [ṢḤ] Err
ṯawwurṯ !
َۡ مخَل
ڢ
→ En hiver, je ferme tôt : Ḏeg
َۡ لخَل
ڢ tegrest ɣelqa ziḵ.
ۡئ َڨُز :ق َ
َ َغل
ۡلَڨُز ۡ ۡىر
ۡلَڨُّز ۡ ۡغلق
ⴰⴼⵔⴰⴳ ۡ ۡۡىرۡث َ ُّورث:ۡاب
َۡ َقۡالبِ اِغ ِل
ⴰⴼⵔⴰⴳ | ⵉⴼⵔⴰⴳⴻⵏ ۡ َ ۡذڨ ۡتڨرست ۡغلق:ۡ َاء ِ سأُغ ِل ُق ۡبَا ِكرا ۡ ِڢي
ِ ۡالشت
ِۡزك
ⴰⴼⵔⴰⴵ | ⵉⴼⵔⴰⴵⴻⵏ
ⴻⵔⵔ ⵝⴰⵡⵡⵓⵔⵝ
ⴰⴼⵔⴰⴳ ⵏ ⵜⵖⴻⵟⵟⴻⵏ
ⴸⴻⴳ ⵜⴻⴳⵔⴻⵙⵜ ⵖⴻⵍⵇⴰ ⵣⵉⴿ
ⴰⴼⵔⴰⴳ ⵏ ⵍⴻⵛⵢⴻⵝ
ⴰⵄⵣⵉⴱ
FERMETURE, COUVRIR
ⵍⴰⵄⵣⵉⴱ ACTION DE
ⵍⴰⵄⵣⴰⵢⴻⴱ • [ǦƐ] m., amḏel. v. “Couvrir”,
“Couver”, “Couvrir Se”.
ⵃⴰⵡⵛ
• [ǦƐ] f., timḏelt
ⴰⴷⴰⵢⵏⵉⵏ : ِإ ْغ ََلق
ⴷⴰⵢⵏⵉⵏ ۡ ۡئ َمذل
ⴳⵓⵔⴱⵉ ⴰⴷⴰⵢⵏⵉⵏ ۡ ۡتِمذلت
ⵎⵅⴰⵍⴼⴰ ⴰⵎⴸⴻⵍ
ⵍⵅⴰⵍⴼⴰ ⵜⵉⵎⴸⴻⵍⵜ
ⴰⴳⵓⵣ
ⵍⴰⴳⵓⵣ FÉRULE COMMUNE (lat. feru-
la communis, fam. apiaceæ,
ⵍⴰⴳⴳⵓⵣ plante)
[MS] m., ɛassal
FERMENTER → La tige sèche de la férule
[ṢḤ] ar., xemmar, hab. țxemmar commune est légère et très résis-
tante, elle est utilisée dans la con-
ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڅخ َّمر.ۡخ َّمر: َخم ََّر fection de ruche traditionnelle ou
en tant qu’attelle ou tuteur pour
ⵅⴻⵎⵎⴰⵔ : ⵜⵙⵅⴻⵎⵎⴰⵔ maintenir un membre cassé ou de
jeunes arbres :
FERMER • [ṢḤ] m., uffal (ann. : u, uwu)
• [ṢḤ] err. v. “Rendre”. • [ṢḤ] f., kelxa
263
• [MS], [MR], [XF] coll., {le}klax : أ َ ْليَة
→ Une ruche en tige sèche de ۡهَقنِثۡ|ۡهِقنِن
férule commune : ۡ ۡترمث
• [ṢḤ] dim., sing., ṯaɣrast uwuffal ۡصت َّ تَم
• [MR] dim., sing., ṯaɣrast n
leklax ۡصضن
َّ صطۡ|ۡئِم َّ ئ َم
• [ṢḤ] m., aɣras uffal ۡ ُۡك ِلۡ|ۡ ِئ ُكلن
:ٌۡش َجي َرةُ ۡ،ۡ ك َْلخ شَائِع، ك َْلخ َكبِير ⵀⴰⵇⴻⵏⵏⵉⵝ | ⵀⵉⵇⴻⵏⵏⵉⵏⵉⵏ
َۡعسَّل ⵜⴻⵔⵎⴻⵝ
:ٍۡاقۡكَلخٍۡ َجاڢ ُ س َ ⵜⴰⵎⴻⵚⵚⴰⵜ
ۡئُڢَّل ⴰⵎⴻⵚⵚⴰⵟ | ⵉⵎⴻⵚⵚⴰⴹⴻⵏ
َۡ كل
خ ⴽⵓⵍⵉ | ⵉⴽⵓⵍⴻⵏ
ۡكلخ
:ٍۡۡقۡكَلخٍۡ َجاڢ ِ ساَ ۡۡمنِ ٌَخ ِليَّةُۡنَح ٍلۡ َمصنُو َعة FÊTE
ۡثَغ َرستۡئ ُ ُوڢَّل [MR] f., ṯameɣra (ann. : tm) | f.,
ۡثَغ َرستۡنـۡلكلَخ pl., ṯimeɣriwin. v. “Noce”, “Ma-
riage du chacal”.
ۡئ َغ َرسۡئُڢَّل
ۡۡثَمغ َرۡ|ۡثِمغ ِر ِون: اِحْ تِڢَال
ⵄⴰⵙⵙⴰⵍ
ⵝⴰⵎⴻⵖⵔⴰ | ⵝⵉⵎⴻⵖⵔⵉⵡⵉⵏ
ⵓⴼⴼⴰⵍ
ⴽⴻⵍⵅⴰ
FEU
ⴽⵍⴰⵅ • [ṢḤ] f., ṯimes (ann. : ṯm), dim.,
ⵝⴰⵖⵔⴰⵙⵜ ⵓⵡⵓⴼⴼⴰⵍ sing., ṯimesṯ. v. “Flamme”.
ⵝⴰⵖⵔⴰⵙⵜ ⵏ ⵍⴻⴽⵍⴰⵅ • [ṢḤ], [ǦƐ] f., times
• [MR] f., ṯimessi (ann. : ṯm)
ⴰⵖⵔⴰⵙ ⵓⴼⴼⴰⵍ
→ Mets du bois dans le feu ! :
[ṢḤ] Aṣnaɛ iqšuḏen ḏeg ṯmes !
FESSE : نَار
• [ŠN] f., {ṯa}haqenniṯ | f., ۡثِمس
{ṯa}hiqennin
ۡتِمۡس
• f., termeṯ
ۡ ِ ِثم
س
• f., tameṣṣat (ann. : tme)
ُ ۡئ َصنَعۡۡئِق:ۡشباۡ َعلَىۡالنَّا ِر
ۡشذنۡذڨـۡثمس َۡ ضعۡ َخ َ
• [ṢR] m., ameṣṣaṭ | m., pl.,
imeṣṣaḍen ⵝⵉⵎⴻⵙ
• [ṢR] m., {a}kuli | m., pl., ikulen ⵜⵉⵎⴻⵙ
ⵝⵉⵎⴻⵙⵙⵉ
264
ⴰⵚⵏⴰⵄ ⵉⵇⵛⵓⴸⴻⵏ ⴸⴻⴳ ⵝⵎⴻⵙ ۡ ۡئَبَوۡ|ۡ ِئبَون
ۡبَوۡ|ۡئِ َبون
FEUILLE (papier pour l’écriture, ِۡئ َڥون
…) ۡبَون
[ṢḤ], [MƐ] lḵaɣeḍ ⵉⴱⵉⵡ | ⵉⴱⴰⵡⴻⵏ
ۡۡلكَغض:ۡۡ ِلل ِكتَابَ ِة،َۡو َرقَة
ⴰⴱⴰⵡ | ⵉⴱⴰⵡⴻⵏ
ⵍⴿⴰⵖⴻⴹ
ⴱⴰⵡ | ⵉⴱⴰⵡⴻⵏ
ⵉⵠⴰⵡⴻⵏ
FEUILLE (papier, arbres et
plantes) ⴱⴰⵡⴻⵏ
• [MR] m., afer
• [ṢḤ], [MR] ar., coll., {l}werq FÈVE AVEC SA GOUSSE
→ Sa feuille … : [MR] Lwerq- [XF] m., {a}ɣmud
nnes …
: ڢول بِ َقرْ نِ ِه
:ِۡۡوالنَّبَات َات َّ ۡ ِلل،ۡۡ ِلل ِكت َابَ ِة،َۡو َرقَة
َ ِش َج َرة ۡ ۡغ ُمد
ۡئ َڢر
ⵖⵎⵓⴷ
ۡورق
ۡنس-ۡۡلورق:َُۡو َرقَتُه
FÈVES FRAÎCHES
ⴰⴼⴻⵔ GRILLÉES (sur le poêlon en
terre cuite “afan”)
ⵡⴻⵔⵇ
• [MS], [XF] coll., merqiqeš
ⵍⵡⴻⵔⵇ ⵏⵏⴻⵙ
• [MS] coll., berqiqeš
• [MS], [ǦƐ] coll., berqiquš
FÈVE (lat. vicia faba, fam.
fabaceæ, plante, les fèves fraîches ِ يۡمق ََّلةٍۡڢَ َّخ
:ٍۡاريَّة َ ڢول َط
ِ ِۡڢ،ۡازج م َحمَّص
sont cuites à la vapeur et enduites ۡ ۡمرقِقس
d’huile d’olive et de beurre, …)
ۡ ۡبرقِقش
• [ṢḤ], [MR], [MS] m., ibiw | m.,
pl., ibawen. v. “Pain”, “Collier de ۡبر ِققُش
fèves”. ⵎⴻⵔⵇⵉⵇⴻⵛ
• [ŠN] m., abaw | m., pl., ibawen
ⴱⴻⵔⵇⵉⵇⴻⵛ
• [ṢR] m., {a}baw | m., pl., iba-
wen ⴱⴻⵔⵇⵉⵇⵓⵛ
• [ṢḤ], [MR], [ǦƐ] m., pl., iḇawen
• [ṢR] m., pl., {i}bawen FÉVRIER
:ٌۡۡنَبت َة،ۡڢول [XF] furar. v. “Calendrier
atlassien”.
ۡئِبِوۡ|ۡ ِئبَون
265
: ڢِب َْرايِر ⵜⴰⵣⴰⵔⵝ
ۡڢُ َرر ⵝⴰⵣⴰⵔⵝ
ⴼⵓⵔⴰⵔ ⴰⵣⴰⵔⵝ
ⵀⴰⵣⴰⵔⵝ
FIÈVRE
ⵀⴰⵣⵣⴰⵔⵝ
[MR] f., tawla
ⵜⵙⴰⵣⵣⴰⵔⵝ
ۡۡت َو َل: حمَّى
ⵜⴰⵃⴻⴱⴱⴰⵜⵙ ⵏ ⵜⴰⵣⴻⵔⵜ
ⵜⴰⵡⵍⴰ
269
ْ سقَ َط َق ْب َل ن
: ض ِج ِه َ تِين ۡ ئِ ِلغم
ن
ۡ ۡبَ ُكرۡ ِبثر ۡ ۡئِنِغَمۡ|ۡ ِئنِغ َمن
ِبث َ ِۡر َ ِتينَةٌۡ َجاڢَّةٌۡذُوۡنَو ِعيَّةٍۡ ُمت ََو ِس
:ٍۡطة
ⴱⴰⴽⵓⵔ ⴱⵉⵝⴻⵔ ۡشڅُ ثَزَ رثۡثَخ َم
ⴱⵉⵝⴰⵔⵉ ⵝⴰⵣⴰⵔⵝ ⵢⴻⵇⵇⵓⵔⴻⵏ
ⴰⵣⴰⵔⵝ ⵢⴻⵇⵇⵓⵔⴻⵏ
FIGUE SÈCHE (fruit du ficus ⴰⵄⴻⵎⵎⵓⵅ | ⵉⵄⴰⵎⵎⵓⵛⴻⵏ
carica, tombée de l’arbre ou pas,
celles destinées au séchage, on les ⵅⴰⵡⵛⵜ | ⵉⵅⴰⵡⵛⴻⵏ
écrase avec de la farine de blé :
“aren” et “aẓeɛṯar”, après triage ⵉⵍⵉⵖⵎⴻⵏ
on épargne les plus belles dans le ⵉⵏⵉⵖⴰⵎ | ⵉⵏⵉⵖⵎⴰⵏ
silo à provision sèche
“taxabit”/“akufi” qu’on con- ⵝⴰⵣⴰⵔⵝ ⵝⴰⵅⵎⴰⵛⵓⵜⵙ
somme en recevant des invités ou
lors de fêtes)
• [ṢḤ] f., ṯazarṯ yeqquren. v. “Fi- FIGUERAIE, FIGUERIE
guier comestible”. • [MR], [XF] f., ṯurṯiț | f., pl.,
• [ṢḤ], [MR] f., {ṯ}azarṯ yeqquren ṯurṯaṯin. v. “Figuier comestible”.
• [ṢR] m., aɛemmuš | m., pl., • [ṢḤ], [MR], [MS], [ǦƐ], [XF]
iɛammušen m., urṯi | m., pl., urṯan (ann. : wu,
we, wa)
• [ŠN] m., {a}xawšt | m., pl.,
ixawšen • [MR] m., pl., urṯawan
→ Figue sèche de très bonne • [ŠN] m., urṯu | m., pl., urṯan
qualité, réservé pour les grandes • [ṢḤ], [MS] m., ɣers | m., pl.,
occasions : ɣrus
• [ṢḤ] m., pl., iliɣmen • [ṢḤ] m., pl., ɣrusi
• [ǦƐ] m., iniɣam | m., pl., → Figuerie plantée de figuier de
iniɣman type tardif :
→ Figue sèche de qualité [MR] dim., sing., ṯurṯiț wexrif
moyenne, consommée
quotidiennement : → La figueraie est le lieu où l’on
produit les figues : [MR] Urṯi
• [ṢḤ] f., ṯazarṯ ṯaxmašuț win ṣenɛan tazart.
:ٌۡۡثَ َم َرة،ۡتِينَة م َجڢَّڢَة : ستَان ِتين ْ ب
ۡثَزَ رثۡيقُّرن ۡ ۡثُرثِڅۡ|ۡثُرثَثِن
ۡئ َزَ رثۡيقُّرن ۡئُرثِۡ|ۡئُرثَن
ۡئَع ُّمشۡ|ۡئِ َع ُّمشن ۡ ۡئُرثَون
ۡخَوشتۡ|ۡئِخَوشن ۡ ۡثۡ|ۡئُرثَن ُ ئُر
:ٍۡتِينَةٌۡ َجاڢَّةٌۡذُوۡنَو ِعيَّةٍۡ َج ِيدة ۡغرسۡ|ۡغۡ ُرس
270
ۡس ۡ ِ غ ُر → Je possède un figuier : [ṢḤ]
Nekk ɣer-i yišt n nneqleṯ ubaḵur.
ۡ ۡۡثُرثِڅۡوخ ِرڢ:ۡينۡ ُمتَأ َ ِخ ٍر ٍ ِبُست َانُ ۡت
:ٌۡش َج َرة َ ۡ،ۡتِين
ِ أُور ِثي ۡه َُو ۡال َمكَانُ ۡالَّذِي ۡيُصنَ ُع ۡ ِڢي ِه
ۡ:ۡ ُۡالتين
ۡئُرثِۡ ِونۡصن َعنۡت َزَ رت ۡثَنُقلَتۡ|ۡثِۡنُق ِلن
ⵝⵓⵔⵝⵉⵜⵙ | ⵝⵓⵔⵝⴰⵝⵉⵏ ۡ ۡنقلث
ⵓⵔⵝⵉ | ⵓⵔⵝⴰⵏ ۡنقلت
ⵓⵔⵝⴰⵡⴻⵏ ۡ ۡنقلث
ۡنقلثۡنـۡ َڅزَ رث
ⵓⵔⵝⵓ | ⵓⵔⵝⴰⵏ
ۡنقلثۡنـۡ َڅزَ رت
ⵖⴻⵔⵙ | ⵖⵔⵓⵙ
ۡثِ ِزث
ⵖⵔⵓⵙⵉ ۡثَبُّنتۡ|ۡلجنَن
ⵝⵓⵔⵝⵉⵜⵙ ⵡⴻⵅⵔⵉⴼ ۡثُرثِڅۡ|ۡثُرثَثِن
ⵓⵔⵝⵉ ⵉⵏⵏ ⵚⴻⵏⵄⴰⵏ ⵜⴰⵣⴰⵔⵜ ۡتُرث َ ِثن
ِۡ ئُر
ث
FIGUIER COMESTIBLE, FI- ۡهُرثُثۡ|ۡهُرثَثن
GUIER DOMESTIQUE (lat.
ficus carica, fam. moraceæ, arbre) ۡئِـۡ ِيشتۡنـۡئ ُ َب ُكر-ۡۡنكۡغر:ۡاحدا ِ اۡو َ أَم ِلكُ ۡتِين
• [ǦƐ] ar., f., ṯanuqleṯ | f., pl., ⵝⴰⵏⵓⵇⵍⴻⵝ | ⵝⵉⵏⵓⵇⵍⵉⵏ
ṯinuqlin. v. “Figue”, “Figue, varié- ⵏⴻⵇⵍⴻⵝ ⵏ ⵜⵙⴰⵣⴰⵔⵝ
tés”, “Figuier mâle”, “Figuier,
variétés”, “Figue fraîche”, “Figue ⵏⴻⵇⵍⴻⵝ ⵏ ⵜⵙⴰⵣⴰⵔⵜ
verte”, “Figue tombée avant sa
maturité”, “Séchoir à figue”, “Fi- ⵏⴻⵇⵍⴻⵝ
gueraie”, “Étalement ”, “Séchage
des figues”. ⵏⴻⵇⵍⴻⵜ
• [ṢḤ], [MƐ] ar., neqleṯ ⵏⴻⵇⴻⵍⵝ
• [MƐ] ar., neqlet ⵝⵉⵣⵣⵉⵝ
• [ṢR] ar., f., neqelṯ ⵝⴰⴱⵓⵏⵜ | ⵍⴻⴵⵏⴻⵏ
• [ṢḤ] f., neqleṯ n țazarṯ ⵝⵓⵔⵝⵉⵜⵙ | ⵝⵓⵔⵝⴰⵝⵉⵏ
• [ṢḤ] f., neqleṯ n țazart
ⵜⵓⵔⵝⴰⵝⵉⵏ
• [ṢR] f., ṯizziṯ
ⵓⵔⵝⵉ
• [MƐ] f., ṯabbunt | ar., pl., leǧnan
ⵀⵓⵔⵝⵓ | ⵀⵓⵔⵝⴰⵝⴻⵏ
• [MR] f., ṯurṯiț | f., pl., ṯurṯaṯin
• [XF], [MS] f., pl., turṯaṯin ⵏⴻⴽⴽ ⵖⴻⵔ-ⵉ ⵢⵉⵛⵜ ⵏ ⵏⵏⴻⵇⵍⴻⵝ
ⵓⴱⴰⴿⵓⵔ
• [ṢḤ], [MR], [MƐ], [ǦƐ] m., urṯi
(ann. : b)
• [ŠN] f., {ṯ}hurṯuṯ | f., pl.,
{ṯ}hurṯaṯen
271
FIGUIER MÂLE, CAPRIFI- • [MS] dim., sing., taɣanimt
GUIER, FIGUIER SAUVAGE, (donne des figues vert-clair, vert-
FIGUIER DE BOUC (caprificus, jaune). v. “Jonc ordinaire”.
arbre, ses fruits non comestibles et
impropres au séchage abritent un • dim., sing., tagusimt. v. “Noix”,
insecte pollinisateur) “Coque”, “Noyer”.
• ar., dim., sing., taḏekkʷart. v. • [MS] f., tasnanayt donne des
“Figuier comestible”, “Féconder figues dites “blanches”, à maturité
les figuiers”. elles sont vertes et jaunes)
• [MS] ar., coll., ḏukkar → Figuier qui donne des figues
dites “blanches”, elles sont de
• [MS] ar., f., pl., ḏekkaret forme aplatie, elles sont impropres
au séchage, une autre variété
• [MS] ar., m., pl. ḏkaker donne des figues dites “noires” :
• [MƐ] ar., f., karma ṃurra ? • [ṢḤ], [MS], [XF] dim., sing.
َ ۡ،ۡ ذَ َّكار، ي
:ٌۡش َج َرة ٌّ تِين بَ ِر tabeṛṛant
ۡت َذك َورت → Figuier de type tardif mais qui
donne des figues hâtives chétives
ۡذ َّكر avec peu de chaire mais
ۡذ َّكرت consommable :
ۡذكَكر • [MR] f., ṯabuxlift
ۡ كَر َمۡ ُم َّۡر → Figuier qui donne des figues
très sucrées :
ⵜⴰⴸⴻⴽⴽⵯⴰⵔⵜ
• [MR] dim., sing., ṯašadiwt (idem
ⴸⴻⴽⴽⴰⵔⴻⵜ que “lx ̣uḍriyya”)
ⴸⴻⴽⴽⴰⵔ → Figuier qui donne des figues
dites “noires” ombrées de vert
ⴸⴽⴰⴽⴻⵔ avec des points blancs :
ⴽⴰⵔⵎⴰ ⵎⵓⵔⵔⴰ • dim., sing., tazenjaṛt
→ Figuier qui donne de grosses
figues :
FIGUIER (variétés atlassiennes)
• dim., sing., taḇjawit
→ Figuier bifère, il fructifie deux
fois en été, juin/juillet et → Autres variétés de figuiers :
août/septembre, il donne des • [MS] f., taḥayyant
figues précoces dites “figues-
fleurs” de couleur “blanches” ou • f., tabuzerzert
“noires” qui sont impropres au • [MS] f., tilijdiwt
séchage :
• [MS] f., tilijdu
• dim., sing., tabakurt. v. “Figuier
comestible”. • [XL] dim., sing., taɛamrust
→ Figuier d’automne, tardif, les • [XL] f., ɛamrusa
fruits sont utilisés pour le séchage: َ ۡ،ٌۡۡنَو ِعيَّةٌۡأَطلَ ِسي َّۡة،ۡتِين
:ٌۡش َج َرة
• [ṢḤ], [MR] ar., m., axrif | m.,
pl., ixrifen (ann. : we)
272
ۡوأَس َودا ۡ ُمبَ ِكرا ۡغَي ُرۡ نَو ِعيَّةٌ ۡتُث ِم ُر ۡتِينا ۡأَبيَضا َ ⵜⵡⵉⴷⴰⵛⴰⵝ
يڢۡ:ُمنَا ِسبَةٍۡ ِللتَّجڢِ ِ
ⵜⵔⴰⵊⵏⴻⵣⴰⵜ
تَبَ ُكرتۡ
يڢۡ:نَو ِعيَّةٌۡتُث ِم ُرۡتِيناۡ ُمتَأ َ ِخ ٌرُۡ ۡ،منَا ِسبَةٌۡ ِللتَّج ِڢ ِ ⵜⵉⵡⴰⵊⵠⴰⵜ
ۡئ َخ ِرڢۡ|ۡ ِئخ ِرڢنۡ ⵜⵏⴰⵢⵢⴰⵃⴰⵜ
تَغَ ِنمتۡ ⵜⵔⴻⵣⵔⴻⵣⵓⴱⴰⵜ
ت َڨُسِمتۡ ⵜⵡⵉⴷⵊⵉⵍⵉⵜ
ت َسنَنَيتۡ ۡ ⵓⴷⵊⵉⴽⵉⵜ
اۡوأَس َوداۡۡ : نَو ِعيَّةٌۡتُث ِم ُرۡ ِتيناۡأَب َيض َ ⵜⵙⵓⵔⵎⴰⵄⴰⵜ
ت َب َّرنتۡ
ⴰⵙⵓⵔⵎⴰⵄ
نَو ِعيَّةٌۡتُث ِم ُرۡتِيناۡ:ۡ...
ثَبُخ ِلڢتۡ
FIGUIER DE BERBÉRIE (lat.
نَو ِعيَّةٌۡتُث ِم ُرۡ ِتيناۡ ُحلو ِ
اۡجدًّاۡ: opuntia ficus-indica, fam. cac-
شدِوتۡ ثَ َ taceæ, plante), FIGUE DE BER-
BÉRIE (fruit de l’opuntia ficus-
ۡو ُمنَقَّ ٌ
طۡ ض ِر َ نَو ِعيَّةٌ ۡتُث ِم ُر ۡ ِتينا ۡأَس َۡودا ۡبِاۡلَخ َ )indica
ضۡۡ : بِاۡلَبيَ ِ • [ṢḤ] f., ṯazarṯ iṛumiyen. v. “Ra-
ت َزن َژرتۡ ۡ quette du figuier de Berbérie”,
“Perche”.
نَو ِعيَّةٌۡتُث ِم ُرۡتِيناۡ َك ِبيراۡۡ :
• [ŠN] f., {ṯ}hazarṯ yiṛumiyen
ۡت َڥ َژ ِوتۡ
→ Je l’ai rencontré sur le che-
أَن َواعٌۡ ُمخت َ ِلڢَةٌۡ: min, il cueillait des figues de
ت َ َحيَّنتۡ ۡ Berbérie : Nnulex-ṯ ḡ uḇriḏ uɣa-ṯ
ițekkes hazarṯ iṛumiyen.
تَبُزرزرتۡ ۡ
تِ ِلژدِوتۡ
ۡوثَم َرةٌۡ:تِين شَوْ ِك ٌّيۡۡ،نَبت َةٌ َ
ثَزَ رثۡئِۡ ُر ِمينۡ
تِ ِلژ ۡد ُ
هَزَ رثۡ ِي ُر ِمينۡ
تَ َعم ُرستۡ ۡ
ڢ ۡث َ َم َر ۡالتِينۡ
ق ۡ َكانَ ۡيَق ِط ُ َّ
ىۡالط ِري ِ اِلتَقَيتُ ۡبِ ِه ۡ َعلَ
سۡ َعم ُر َۡ شو ِكي ِ ۡۡ :نُّلخۡ-ث ۡڨـ ۡئُڥ ِرذ ۡ ِئڅكس ۡهَزَ رثۡ ال َّ
ⵜⵔⵓⴽⴰⴱⴰⵜ ئِ ُر ِمينۡ
ⵏⴻⴼⵉⵔⵅⵉ | ⴼⵉⵔⵅⴰ ⵏⴻⵢⵉⵎⵓⵕⵉ ⵝⵔⴰⵣⴰⵝ
ⵜⵎⵉⵏⴰⵖⴰⵜ ⵏⴻⵢⵉⵎⵓⵕⵉⵢ ⵝⵔⴰⵣⴰⵀ
ⵜⵎⵉⵙⵓⴳⴰⵜ ⵝⵏⵏⵓⵍⴻⵅ-ⵝ ⴴ ⵓⵠⵔⵉⴸ ⵓⵖⴰ-
ⵏⴻⵢⵉⵎⵓⵕⵉ ⵝⵔⴰⵣⴰⵀ ⵙⴻⴽⴽⴻⵙⵜⵉ
ⵜⵢⴰⵏⴰⵏⵙⴰⵜ
ⵜⵏⴰⵕⵕⴻⴱⴰⵜ
ⵜⴼⵉⵍⵅⵓⴱⴰⵝ
273
FIGUIER DE BERBÉRIE (va- FIL
riétés atlassiennes) v. “Trame fil de”.
→ Variété qui a de grandes
épines, donnerait de petits fruits :
• [XF] m., {a}bu zeṭṭiḥ FIL (en “ari” ou en “dum” pour
attacher “ṯaɣʷnayṯ”)
• [XF] ar., umm ššuk [MR] lxiḏ n šbaylu
→ Variété très répandue avec de
petites épines, facile à récolter et à ُ ُ يرة َ ۡاللَّتِي ۡت
ۡوض َّ سادَة َ ۡال
َ ص ِغ ُ ِ ۡيَرب،ۡ َخيْط
َ ط ۡال ِو
éplucher, peu sucré : ُۡ ۡل ِخضۡنـۡشبَي:ۡقۡالبَق ِر
ل َ ِ َعلَىۡأَعنَا
• [XF] f., sertiya ⵍⵅⵉⴸ ⵏ ⵛⴱⴰⵢⵍⵓ
:ٌۡۡنَو ِعيَّةٌۡأَطلَ ِسي َّۡة،ِۡتين شَوْ ِك ٌّي
ۡ ۡبُـۡز ِطح FIL (de laine tressé, utilisé dans
les cheveux de la marié)
ۡ ۡشك ُّ ۡئُم
• [MR] dim., ṯabeṭrur
ۡي َۡ ِسرت
• [MR] m., abeṭrur
ⴱⵓ ⵣⴻⵟⵟⵉⵃ
• [XF] m., {a}beṭrur
ⵓⵎⵎ ⵛⵛⵓⴽ َّ ۡيُستَع َملُۡڢِيۡت َجدِي ِلۡال،َۡخيْط ِم ْن صوڢ
:ۡشع ِر
ⵙⴻⵔⵜⵉⵢⴰ ۡ ۡثَبط ُرر
ۡ ۡئ َبط ُرر
FICUS ROUILLÉ (lat. ficus ru- ۡ ۡبط ُرر
biginosa, fam. moraceæ, arbre,
pousse sur les rivages des rivières ⵝⴰⴱⴻⵟⵔⵓⵔ
en plaine, donne des baies rouges
non-consommables utilisées pour ⴰⴱⴻⵟⵔⵓⵔ
traiter l’intertrigo) ⴱⴰⵟⵔⵓⵔ
• [ṢḤ] m., urṯi țergu
• ar., karmet lɣula FILAGE (laine, …)
:ٌۡش َج َرة
َ ۡ،ۡتِين يَاقوتِ ٌّي [ṢḤ] m., ulman. v. “Filer”,
ُۡ ئُرثِۡڅر
ڨ “Trame”.
َۡ ُكَرمتۡلغ
ل ۡۡئُل َمن:ۡوڢ
ِ صُّ ۡ ِلل،ۡغ ْزل
َ
ⵓⵔⵝⵉ ⵜⵙⴻⵔⴳⵓ ⵓⵍⵎⴰⵏ
ⴽⴰⵔⵎⴻⵜ ⵍⵖⵓⵍⴰ
FILAIRE À FEUILLE
ÉTROITE (lat. phillyrea
FIGURE angustifolia, fam. oleaceæ, arbre)
v. “Visage”. [ṢḤ], [XF], [MS] ar. ?, {le}ktem
:ٌۡش َج َرة ِ زرود ضَيِق ْاْلَوْ َر
َ ۡ،ۡاق
ۡ ۡكتم
274
ⴽⵜⴻⵎ ⵜⴰⵃⵣⴰⵡⵝ | ⵜⵉⵃⵣⴰⵡⵉⵏ
ⵜⴰⵃⴷⴰⵢⵜ | ⵜⵉⵃⴷⴰⵢⵉⵏ
FILER (laine, …) ⵜⵙⴰⵇⵛⵉⵛⵜ
[ṢḤ], [ŠN] llem, hab. țellem. v.
“Filage”, “Trame”.
FILS
→ Il a filé : [ṢḤ] Illem.
• [ṢḤ], [MƐ], [ṢR], [ŠN] memmi
→ Vous n’avez pas filé la laine
f. : U ṯellimemṯ ḵ ṯaḍuț. • [ṢḤ] memmu
ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڅلم.ۡلم:ۡوڢ
َ ص ُّ ۡال،ۡغ َز َلَ • [ṢR] memmi | m., pl., arraw
ۡ ۡۡئِلم:َۡغَزَ ل → Ô mon fils ! : A memmi ! v.
“Enfant”, “Garçon”.
ۡۡئُـۡث ِلممثۡكۡثَضُڅ:ۡوڢ َ صُّ لَمۡت َغ ِز ِلۡال
→ Fils des plaines : [MR] Mmi-s
ⵍⵍⴻⵎ : ⵜⵙⴻⵍⵍⴻⵎ ignan.
ⵉⵍⵍⴻⵎ : َولَد، اِبْن
ⵓ ⵝⴻⵍⵍⵉⵎⴻⵎⵝ ⴿ ⵝⴰⴹⵓⵜⵙ م ِۡم
م ُّۡم
FILLE ۡم ِمۡ|ۡئ ََّرو
• [ṢḤ], [MƐ], [ŠN] yelli ۡئَـۡم ِۡم:ۡيَاۡبُنَي
• [ṢR] yelli | pl., yessi ۡسۡئِڨنَن-ۡم:ۡ
ِۡ س ُهو ِل ُّ اِبنُ ۡال
• [ṢḤ]ۡ f., ṯaḥzawṯ | f., pl., ṯiḥza- ⵎⴻⵎⵎⵉ
win. v. “Enfant”, “Mademoiselle”.
ⵎⴻⵎⵎⵓ
• [MR] f., taḥzawṯ | f., pl.,
tiḥzawin (ann. : ț) ⵎⴻⵎⵎⵉ | ⴰⵔⵔⴰⵡ
• [MR] f., taḥdayt | f., pl., tiḥdayin ⴰ ⵎⴻⵎⵎⵉ
• f., țaqšišt ⵎⵎⵉ-ⵙ ⵉⴳⵏⴰⵏ
: اِ ْبنَة، ِبنت، ڢَتَاة
ۡلِۡ ي FILS DE
ۡ ِ ي ِلۡ|ۡي
س v. “Descendant de”
ۡثَحزَ وثۡ|ۡثِحزَ ِون
ۡت َحزَ وثۡۡ|ۡتِحزَ ِون FLAMME
ۡت َحدَيۡتۡ|ۡ ِتحدَين [MR] ar., llahba. v. “Feu”.
ۡ َۡڅقشِشت َۡ ۡلَّه: لَهَب
ب
ⵢⴻⵍⵍⵉ ⵍⵍⴰⵀⴱⴰ
ⵢⴻⵍⵍⵉ |ⵢⴻⵙⵙⵉ
ⵝⴰⵃⵣⴰⵡⵝ | ⵝⵉⵃⵣⴰⵡⵉⵏ
275
FLANC FLEURIR
v. “Côté”. [ṢḤ] ar., newwar. v. “Plante”,
“Fleur”.
: نَوَّ َر
FLEUR, INFLORESCENCE
ۡن َّور
• [ǦƐ] f., tiǧiǧga
• [ǦƐ] f., tijijga ⵏⴻⵡⵡⴰⵔ
• [XF] m., {a}guǧgiǧ
̣
• [MS] m., {a}ǧugǧig FLEUVE
• [WZ] f., ǧegaga v. “Rivière”.
• f., taǧgagt
• [ṢḤ] ar., f., ṯanewwarṯ. v. “Fleu- FLOCON (de laine, de neige)
rir”, “Plante”. • [ŠN] f., {ṯ}hamačimț | f., pl.,
• [XF], [MS] m., {a}lelluš {ṯ}himčimen. v. “Neige”.
: َز ْه َرة • [ṢR] m., abčimt
ۡڨ َۡ جج ِۡ ِت :ٍۡۡثَلج،ۡ ٍصوڢ ُ ۡۡمن،ِ ۡنَ ْدڢَة
َۡ تِ ِژژ
ڨ ۡچمڅۡ|ۡهِم ِڅمنِۡ َه َم
ۡ ۡڨُج ِڨج ۡ ۡئ َب ِچمت
ُۡجڨ ِجڨ ⵀⴰⵎⴰⵞⵉⵎⵜⵙ | ⵀⵉⵎⵞⵉⵎⴻⵏ
ۡڨ َۡ َجڨ ⴰⴱⵞⵉⵎⵜ
ۡت َجڨَڨت
ۡثَن َّورث FLÛTE (utilisée dans la danse
guerrière de l’“ameggur”)
ۡللُّش
• [ṢḤ] f., tajewwaqt. v.
ⵜⵉⴵⵉⴵⴳⴰ “Tambourin”, “Canne”, “Danse
ⵜⵉⵊⵉⵊⴳⴰ guerrière”.
• [ṢḤ] m., aǧewwaq
ⴵⴻⴳⴰⴳⴰ
• [ṢḤ], [MR] m., {ṯ}aǧeɛbubṯ. v.
ⵜⴰⴵⴳⴰⴳⵜ “Stalactite de glace”.
ⵝⴰⵏⴻⵡⵡⴰⵔⵝ • [MR] f., ṯajaɛbubṯ
ⵍⴻⵍⵍⵓⵛ • [ṢḤ] f., {ṯ}haǧeɛbubṯ
ⴳ̣ⵓⴵⴳⵉⴵ • [ṢR] f., ṯajaɛbbuṯ | f., pl.,
ṯijaɛbbaṯ
ⴵⵓⴳⴵⵉⴳ • [ṢR] f., pl., ṯijaɛbab
:ۡصةۡال َحر ِبيَّة
َ َۡالرق
َّ َّلل ِ ۡيُست َع َمل،ۡنَاي
ۡ َ ُۡخ
ۡت َژ َّوقت
ۡ ۡئ َج َّوق
276
ۡ ئ َجعبُب
ث FOIN (encore vert, avant
séchage)
ۡث َ َژعبُبث
[ṢḤ] lgurṯ. v. “Herbe”.
ۡهَجعبُبث
ۡۡلڨُرت: َج ِڢيڢ، علَڢ
َ
ۡث َ َژعبُّثۡ|ۡثِ َژعبَّث
ۡثِ َژعبَب ⵍⴳⵓⵔⵝ
ⵜⴰⵊⴻⵡⵡⴰⵇⵜ
FOIS
ⴰⴵⴻⵡⵡⴰⵇ
[ṢḤ] f., ṯikkelṯ | f., pl., ṯikkal
ⴰⴵⴻⵄⴱⵓⴱⵝ
→ Trois fois par jour, Trois fois
ⵝⴰⵊⴰⵄⴱⵓⴱⵝ dans journée :
ⵀⴰⴵⴻⵄⴱⵓⴱⵝ • [ṢḤ] Ṯlaṯa ṯikkal ug ass.
ⵝⵉⵊⴰⵄⴱⴰⴱ • [ṢḤ] Ṯlaṯa ṯikkal ḏeg wass.
ۡ ۡۡ ِثكلثۡ|ۡ ِث َّكل: َمرَّ ة، َخ ْط َرة
ⵝⴰⵊⴰⵄⴱⴱⵓⵝ | ⵝⵉⵊⴰⵄⴱⴱⴰⵝ
ُ ث َ ََّل
ۡ :ۡثۡ َم َّراتٍۡڢِيۡاليَو ِم
ۡ ۡثۡثِ َّكلۡئُڨۡئَس َ َثل
FOIE
ۡ ۡۡوس َ ثۡثِ َّكلۡذڨ َ َۡثل
• [ṢḤ], [MƐ], [MR], [ṢR] ṯasa
• [MR] f., ṯasa ṯaberkant. v. “Pan- ⵝⵉⴽⴽⴻⵍⵝ | ⵝⵉⴽⴽⴰⵍ
créas”. ⵝⵍⴰⵝⴰ ⵝⵉⴽⴽⴰⵍ ⵓⴳ ⴰⵙⵙ
• [ṢR] {ṯa}ssa ⵝⵍⴰⵝⴰ ⵝⵉⴽⴽⴰⵍ ⴸⴻⴳ ⵡⴰⵙⵙ
• [ŠN] {ṯa}hesa
• [XF] ar., f., lkaḥla FOISONNER
: َك ِبد v. “Croître”.
َۡ َث
س
ۡ ۡسۡثَبركَنت َ َث FOLLE-AVOINE (lat. avena
َّۡ
س fatua, fam. poaceæ, plante)
َۡ ه
س [ǦƐ] m., azekkun
ۡلَۡ لكَح : ٌۡنَبت َۡة،ۡشوڢَان َڢ ِارغ
ⵝⴰⵙⴰ ۡئ َز ُّكن
ⵝⴰⵙⴰ ⵝⴰⴱⴻⵔⴽⴰⵏⵜ ⴰⵣⴻⴽⴽⵓⵏ
ⵙⵙⴰ
FONDEMENT
ⵀⴻⵙⴰ
v. “Base”.
ⵍⴽⴰⵃⵍⴰ
277
FONDRE ۡثَز َڨ
[ṢḤ] fsi َۡ تِز
ڨ
→ La neige fond : [ṢḤ] Aḏfel ِۡتز ِڨن
yefsi. ۡ ۡتَغَبت
ۡ ِ ۡڢ: اب
س َ َذ ۡ ۡغَبت
ۡ ِ ۡئ َذڢلۡيڢ:ۡيَذُوبُ ۡالثَّل ُج
س َۡ غ
َب
ⴼⵙⵉ ۡ ۡغَبث
ⴰⴸⴼⴻⵍ ⵢⴻⴼⵙⵉ ِۡ َغي
ب
ُ ۡئ:ۡسيَذ َهبُونَ ۡإِلَىۡالغَابَ ِة
َۡـۡرحنۡغـۡلغَبث َ
FONTAINE :ِۡڢيۡالغَابَ ِۡة
v. “Source”. ۡڨ ِۡ ذِۡتز
ۡل َۡ ذِۡلخ
FORÊT ۡ ۡذِۡلغَبث
• [MS] f., tizgi (ann. : te) | f., pl., ۡ ۡذِۡلغيَب
tizgʷa (ann. : tz)
ⵜⵉⵣⴳⵉ | ⵜⵉⵣⴳⵯⴰ
• [MR] f., tazga
• [MR] f., ṯazga ⵜⴰⵣⴳⴰ
• [XF], [MR], [MS] f., pl., tizga ⵝⴰⵣⴳⴰ
• [XF] f., pl., tizgin ⵜⵉⵣⴳⴰ
• [MS] ar., f., taɣabt ⵜⵉⵣⴳⵉⵏ
• [FX], [XF] ar., f., ɣabet ⵜⴰⵖⴰⴱⵜ
• [MS] ar., f., ɣaba ⵖⴰⴱⴻⵜ
• ar., sing., {l}ɣabṯ (ann. : ll).
“Fourré”. ⵖⴰⴱⴰ
• [ṢḤ] f., pl., {le}ɣyabi ⵖⴰⴱⵝ
→ Ils iront à la forêt : [ṢḤ] A ⵖⵢⴰⴱⵉ
ruḥen ɣ llɣabṯ.
ⴰ ⵔⵓⵃⴻⵏ ⵖ ⵍⵍⵖⴰⴱⵝ
→ Dans la forêt :
ⴸⵉ ⵜⴻⵣⴳⵉ
• Ḏi tezgi.
• Ḏi lexla. ⴸⵉ ⵍⴻⵅⵍⴰ
• Ḏi lɣabṯ. ⴸⵉ ⵍⵖⴰⴱⵝ
• Ḏi leɣyab. ⴸⵉ ⵍⴻⵖⵢⴰⴱ
َ
: غابَة
ۡڨۡ|ۡ ِتزڨ َوِ ِتز
ۡڨَۡ تَز
278
FORT ÊTRE • [ṢḤ] Aṯin yuṯa ḏ amešɛal.
[ṢḤ] saḥḥi, hab. saḥḥi. v. “Solide • [ṢḤ] Aṯin yiṭṭuki ḏ amešɛal.
Être”. ۡ ۡۡئَمش َعل: صَا ِعقَة
→ Je suis fort : [ṢḤ] Seḥḥiɣ. ۡ :ُۡصا ِعقَة
َّ طتِۡال َ َسق
َ
→ Il est fort : [ṢḤ] Iseḥḥa. َ ئَثِنۡي
ۡ ُۡثۡذۡئَمشعَل
ۡ ِح
ۡسَ ۡۡ َعا ۡدَةۡ؛.ِسح َ ۡ: كَانَ قَويًّا ۡط ِكۡذۡئَمش َعل ُّ ئَثِنۡ ِي
ۡۡس ِحغ:ۡي ٌّ أَنَاۡقَ ِو ⴰⵎⴻⵛⵄⴰⵍ
َّۡ ۡئِس:ۡي
ح ٌّ ه َُوۡقَ ِو
ⴰⵝⵉⵏ ⵢⵓⵝⴰ ⴸ ⴰⵎⴻⵛⵄⴰⵍ
ⵙⴰⵃⵃⵉ : ⵙⴰⵃⵃⵉ
ⴰⵝⵉⵏ ⵢⵉⵟⵟⵓⴽⵉ ⴸ ⴰⵎⴻⵛⵄⴰⵍ
ⵙⴻⵃⵃⵉⵖ
ⵉⵙⴻⵃⵃⴰ
FOUGÈRE COMMUNE, FOU-
GÈRE-AIGLE, GRANDE-
FOUGÈRE (lat. pteris aquilina,
FORTIFIÉE CONSTRUC- syn. pteridium aquilinum, fam.
TION, DIFFICILE D’ACCÈS dennstædtiaceæ, plante, elle était
ENDROIT, VILLAGE utilisée pour tapisser le sol des
[MS] top., m., iɣrem | m., pl., maisons lors de fêtes chez les Aït
iɣerman, dim., sing., tiɣremt | Arif)
[MƐ], [MZ] top., dim., pl., tiɣer- • [MS], [ṢḤ], [MƐ] m., afersiw |
min m., pl., afersiwen, dim, sing., ta-
ص َعب ْالوصول ْ َ َمكَان ي، ِبنَاء م َحصَّن، قَرْ يَة fersiwt | dim., pl., tafersiwent
ۡۡتِغرمتۡۡ|ۡ ِتغر ِمن،ۡۡۡئِغرمۡۡ|ۡئِغر َمن: إِلَ ْي ِه • [XL] m., pl., {i}fersiwen
ⵉⵖⵔⴻⵎ | ⵉⵖⴻⵔⵎⴰⵏ, ⵜⵉⵖⵔⴻⵎⵜ | :ٌۡۡنَبت َة،ۡاخس
ِ س َر
َ
ⵜⵉⵖⴻⵔⵎⵉⵏ
ۡۡت َڢر ِسوتۡ|ۡت َڢر ِسونت،ۡئ َڢر ِسوۡ|ۡئَڢر ِسون
ۡڢ ِرسون
FOSSE
ⴰⴼⴻⵔⵙⵉⵡ | ⴰⴼⴻⵔⵙⵉⵡⴻⵏ,
v. “Excavation”. ⵜⴰⴼⴻⵔⵙⵉⵡⵜ | ⵜⴰⴼⴻⵔⵙⵉⵡⴻⵏⵜ
ⴼⴻⵔⵙⵉⵡⴻⵏ
FOU
[ṢḤ] ar., m., amahḇul
FOULARD
ۡ ۡۡئَ َمهۡۡڥُل: َمجْ نون
• [ṢḤ], [MR] f., ṯašwawṯ. v.
ⴰⵎⴰⵀⵠⵓⵍ “Toile”.
• [ṢḤ], [MR] fr., ṯafularṯ
FOUDRE → Elles mettaient une ou deux
“thachwawth” sur sa tête : [ṢḤ]
[ṢḤ] m., amešɛal. v. “Tonnerre”. G {i}xf-nnes ṣenɛant ṯašwawṯ
→ Voilà la foudre qui est balak a teṣnaɛ snaṯ balak yišt.
tombé : :ۡاء
ِ سَ الن
ِ َاصۡ ِب ٌ ۡ ِل َب،ِۡغ َطء لِرَّ أْ ِس
ٌّ اسۡخ
279
ۡثَش َووث • [ǦƐ] top., f., takušt
ۡثَڢُلَرث • [MR] f., lkušt
ۡاحدَة ۡأَو ۡاثنَتَي ِن ۡ َعلَى
ِ ۡوَ ضعنَ ۡأُغ ِط َية
َۡ ُك َّن ۡ َي • [MR], [XF] f., lkuša
ۡنس ۡصن َعنت ۡثَش َووث ۡبَلَك-ۡۡڨـۡخڢ:ۡ ُرؤُو ِس ِه َّن
ۡئ َـۡتصنَعۡسنَثۡبَلَكۡيِشت → Pain cuit dans le four
traditionnel : [ṢḤ] m., Aɣrum n
ⵝⴰⵛⵡⴰⵡⵝ tkewwašt.
ⵝⴰⴼⵓⵍⴰⵔⵝ → Autrefois ils ne faisaient pas
le pain sur le poêlon en terre
ⴳ ⵅⴼ-ⵏⵏⴻⵙ ⵚⴻⵏⵄⴰⵏⵜ ⵝⴰⵛⵡⴰⵡⵝ mais plutôt dans le four
ⴱⴰⵍⴰⴽ ⴰ ⵜⴻⵚⵏⴰⵄ ⵙⵏⴰⵝ ⴱⴰⵍⴰⴽ traditionnel : [ṢḤ] Ziḵ u ṣenɛen
ⵢⵉⵛⵜ k aɣrum uwafan aɣrum ukkul n
tkuwwašt.
ۡيز َ طبخِ ۡال ُخب ِز
ِ ۡوت َج ِه َ ين ۡ ِل
ٍ ۡط
ِ ۡمن ِ ي ٌّ ۡت َق ِلي ِد،ۡ ڢرْ ن
FOULARD (en soie) :ۡار ِ الڢَ َّخ
• [MR] f., ṯimeḥremṯ ۡثَك َّوشت
• [XF] f., mḥarma ۡثَك َّوشث
• [MR] m., amendil. v. “Turban”. ۡثَ ُك َّۡوشت
• [XF] m., {a}mendil ۡۡت َ ُكشت
: ير
ٍۡ ۡمنۡ َح ِر،
ِ ِۡوشَاح ۡل ُكشت
ۡ ۡثِمحرمث َۡ ل ُك
ش
ۡ م َحر َۡم ۡ ۡئ َغ ُرم ۡنـ:ۡ ِ طبَّ ٌخ ۡڢِي ۡالڢُر ِن ۡالتَّق ِليدِي َ ُخب ُز ۡ ُم
ۡ ۡتكوشت
ۡ ۡئ َمندِل
ۡضىۡلَم ۡيَطبُ ُخواۡال ُخبزَ ۡ ِڢيۡاۡلَڢَان ۡبَل َ ِڢيۡ َماۡ َم
ۡ ۡمندِل ۡۡزك ۡئُـ ۡصنعن ۡك ۡئ َغ ُرم ِ :ۡ ِ ڢِي ۡالڢُر ِن ۡالتَّق ِليدِي
ⵝⵉⵎⴻⵃⵔⴻⵎⵝ ۡ ۡئ ُ َوڢَنۡئَغ ُرمۡئ ُ ُّكلۡنـۡت ُك َّۡوشت
ⵎⵃⴰⵔⵎⴰ ⵝⴰⴽⴻⵡⵡⴰⵛⵜ
ⴰⵎⴻⵏⴷⵉⵍ ⵝⴰⴽⴻⵡⵡⴰⵛⵝ
ⵎⴻⵏⴷⵉⵍ ⵝⴰⴽⵓⵡⵡⴰⵛⵜ
ⵜⴰⴽⵓⵛⵜ
FOUR DE POTERIE ⵍⴽⵓⵛⵜ
v. “Four”. ⵍⴽⵓⵛⴰ
ⴰⵖⵔⵓⵎ ⵏ ⵜⴽⴻⵡⵡⴻⵛⵜ
FOUR, FOUR DE POTERIE
(traditionnel, en terre pour y cuire ⵣⵉⴿ ⵓ ⵚⴻⵏⵄⴻⵏ ⴽ ⴰⵖⵔⵓⵎ ⵓⵡⴰⴼⴰⵏ
le pain ou la poterie) ⴰⵖⵔⵓⵎ ⵓⴽⴽⵓⵍ ⵏ ⵜⴽⵓⵡⵡⴰⵛⵜ
• [ṢḤ] f., ṯakewwašt (ann. : t)
• [ṢḤ] f., ṯakewwašṯ FOURCHE (en bois, à trois dents
séparent la paille du grain)
• [ṢḤ] f., ṯakuwwašt (ann. : t)
280
[ṢḤ] f., ṯazzerṯ | f., pl., ṯuzzar. v. :ۡت
ِۡ ش َۡرا َۡ حَۡ ۡعۡ ِۡمنَۡۡال ٌۡ ۡۡنَو،ۡنَ ْملَة
“Moisson”. ُّ ۡثَك
ۡطڢثۡ|ۡثِكض ِڢن
• [MR] f., {ṯ}azzerṯ ۡ َۡڅ ُّكڢث
→ Fourche en bois : [MR] f., ُّ طڢثۡ|ۡهِق ُّ هَق
ṯazzerṯ n lluḥ ۡطڢِن
ۡطڢ ُّ ۡئ َك: نَمْل أَس َْود
→ Fource en fer : [MR] f., ṯazzerṯ
n lleḥḏiḏ طڢۡئ ُ ُر ِۡم ُّ ۡئَك: نَمْل أَحْ َمر
→ Le blé est vanné au moyen ۡ:ۡ طعش ۡال ِويدَان ۡ؟ َ ۡو َما ۡتڨ
ُ تمشِي ۡ َحتَّى ۡللسُّور
d’une fourche en bois : Irḏen ۡ تڨُّرۡئ َرۡل ِحضۡئُـۡتزڨۡئ َكۡئِغز َرنۡ؟
suzzeren s tazzerṯ uqeššuḏ.
ⵝⴰⴽⴻⵟⵟⵓⴼⵝ | ⵝⵉⴽⴻⴹⴼⵉⵏ
: ِم ْذ َراة
ⵜⵙⴰⴽⴽⵓⴼⵝ
ۡثَ َّزث
ۡئَزرث ⵀⴰⵇⴻⵟⵟⵓⴼⵝ | ⵀⵉⵇⴻⵟⵟⵓⴼⵉⵏ
ۡ ۡۡثَزرثۡنـۡلُّح:ۡب ٍ ش ِ ٌ ِمذ َراة
َ ۡمنۡ َخ ⴰⴽⴻⵟⵟⵓⴷ
ۡۡثَزرثۡنـۡلحذِيذ:ٍۡۡمنۡ َحدِيد ِ ٌ ِۡمذ َراة ⴰⴽⴻⵟⵟⵓⴼ ⵓⵕⵓⵎⵉ
ۡسزرن َ يُذ َرىۡالقَم ُح ۡ ِبال ِمذ َراةِ ۡال َخ
ُ ۡ ۡ ِئرذن:ۡ ش ِبيَّ ِة ⵜⴻⴳⴳⵓⵔ ⴰⵔ ⵍⵃⵉⴹ ⵓ ⵜⵥⴻⴴⴴ ⴰⴽ
ۡشذ ُّ سـۡت ََّزرثۡئُق ⵉⵖⴻⵣⵔⴰⵏ
ⵝⴰⵣⵣⴻⵔⵝ
ⴰⵣⵣⴻⵔⵝ FOURMI AILÉE
ⵝⴰⵣⵣⴻⵔⵝ ⵏ ⵍⵍⵓⵃ • [MR] f., ṯaberrikṯ
ⵝⴰⵣⵣⴻⵔⵝ ⵏ ⵍⵍⵃⴸⵉⴸ • [XF] m., {a}berrik
ⵉⵔⴸⴻⵏ ⵙⵓⵣⵣⴻⵔⴻⵏ ⵙ : نَمْل ذو أ َجْ نِحَة
ⵜⴰⵣⵣⴻⵔⵝ ⵓⵇⴻⵛⵛⵓⴸ ۡثَب ِركث
ۡب ِرك
FOURMI (formicidæ, insecte) ⵝⴰⴱⴻⵔⵔⵉⴽⵝ
• [ṢḤ] f., ṯakeṭṭufṯ | f., pl., ṯikeḍfin ⴱⴻⵔⵔⵉⴽ
• [ṢḤ] f., țakkufṯ
• [ŠN] f., {ṯ}haqeṭṭufṯ | f., pl., FOURRÉ
{ṯ}hiqeṭṭufin
[ṢR] m., arayal (ann. : u)
→ Fourmi noire : [MR] m.,
akeṭṭuf → Les sangliers se cachent dans
le fourré : Ilfan țeffren g urayal.
→ Fourmi rouge : [MR] m., v. “Forêt”.
akeṭṭuf uṛumi
ۡ ۡۡئ ََريَل: ِغيل
→ Elle marche jusqu’au mur
mais ne traverse pas les ri- ۡ ۡ ِئل َڢن ۡڅڢرن ۡڨـ:ۡ ير ِۡۡڢي ۡال ِغي ِل ِ ئ ۡال َخن
ُ َاز ُ ت َخت َ ِب
vières ? (i.e., la fourmi) : [ṢḤ] ۡئ ُ َريَل
dev., Teggur ar lḥiḍ u [t]ẓeḡḡ ak ⴰⵔⴰⵢⴰⵍ
iɣezran ? (țakkufṯ)
281
ⵉⵍⴼⴰⵏ ⵜⵙⴻⴼⴼⵔⴻⵏ ⴳ ⵓⵔⴰⵢⴰⵍ FRANÇAIS (langue)
[MR] fr., f., tafransi
FOYER (du feu), ÂTRE (trou au ۡ ِ ۡتَڢ َرن:ٌۡۡلُغَة،ۡسيَّة
ۡس ِ ڢَ َر ْن
sol dans lequel on allume le feu ⵜⴰⴼⵔⴰⵏⵙⵉ
pour la préparation des repas, il se
situe dans “agrur”)
• [MS], [ṢR] f., ṯiɣerɣerṯ FRAPPE, COUP
• [ŠN], m., {ṯi}iɣarɣarṯ. v. [ṢḤ] f., ṯiyṯa
“Pierre”, “Pierres du foyer”.
َ
: ضرْ بَة
• [XF] m., {a}kanun
َۡ ِۡثي
ث
ِ ۡ ُحڢ َرةٌۡڢِيۡأَر،َۡموْ قِد
:ِۡضۡالبَيت
ⵝⵉⵢⵝⴰ
ۡثِغرغرث
ِۡئغَرغَرث
FRAPPER, BATTRE
ۡ َۡكنُن
• [ṢḤ] uṯ. v. “Pleuvoir”.
ⵝⵉⵖⴻⵔⵖⴻⵔⵝ
• [ṢḤ] weṯ
ⵉⵖⴰⵔⵖⴰⵔⵝ • [ṢḤ] uweṯ, hab. kaṯ
ⴽⴰⴽⵓⵏ • [ṢḤ], [MR] uwweṯ, hab. kkaṯ. v.
“Pleuvoir”.
FRACTURER SE • [MR] ar., xbeḍ
v. “Casser”. → Frappe-moi ! :
• [ṢḤ] Uṯ-i !
FRAÎCHEUR • [MƐ] Uṯ-iyi !
• [ṢḤ] f., ṯasmuḍi → J’ai frappé :
• [ṢR] f., {ṯ}hasmuḍi • Uṯa
• [ŠN] f., {ṯ}asmuḍi • Uṯiɣ
: برود → Avec quoi vous frapperai-je
m. : [ṢḤ] Mays a ken-uṯa ?
ۡ ِ ثَس ُم
ض
→ Je n’ai pas battu ton fils : Ur
ۡ ِ َۡهسۡ ُم
ض uṯiɣ ḵ memmi-ḵ.
ۡ ِ ۡئ َسۡ ُم
ض → C’est toi qui l’as frappé ! :
ⵝⴰⵙⵎⵓⴹⵉ [ṢḤ] Ḵečč aṯ-yuṯan !
→ Il a frappé ses neveux : Yuṯa
ⵀⴰⵙⵎⵓⴹⵉ ayyawen-nnes.
ⵀⴰⵙⵎⵓⴹⵉ → Il me frappa : [ṢḤ], [MƐ]
Yuṯa-yi.
→ Il t’a frappé :
• [ṢḤ] Yuṯa-ḵ.
282
• [ṢḤ] Yuṯa-yaḵ. ُث-يَكۡ ۡ ي َۡ
]→ Il nous a frappé : [ṢḤ], [MƐ ُث-يَنَغۡ ض َربَنَاۡۡ:ي َۡ َ
Yuṯa-yanaɣ. ُثَ -يونۡ ض َر َب ُكمۡۡ:ي َۡ َ
→ Il vous a frappés m. : [ṢḤ], َ َّ ُ
[MƐ] Yuṯa-yawen. ُث-كمتۡ ض َربَكنۡۡ:ي ۡ َ
→ Il vous a frappées f. : [ṢḤ], ۡوحزَ وۡ ۡ ۡالطڢلُۡۡ:ي َ
ُث َ ب ِ ض َر َ َ
[MƐ] Yuṯa-ḵemt. ُثۡئَحزَ وۡ ۡۡطڢَّلۡۡ:ي َ ب ِ ض َر َ َ
→ L’enfant a frappé : Yuṯa ض َربتَهُۡۡ:كچۡئ َڅۡ-يُثَنۡ أَنتَ ۡالَّذِيۡ َ
waḥzaw.
ابِۡ ۡ:وۡ َّكثنۡئِـۡثبُّرثَۡم ِنۡالَّذِيۡيَط ُر ُقۡالبَ َ
→ Il a frappé un enfant : Yuṯa
aḥzaw. ڨَاعد ۡڢُوڨ ۡالسُّور ۡيض َرب ۡڢالطمبُور ۡ؟ ۡۡ :ي ِقمۡ
صرۡيكتۡۡڨـۡطمبُرۡ؟ ۡ ئَشِطۡنـۡ ُّ
→ C’est toi qui l’as frappée :
[ṢḤ] Kečč aț-yuṯan. ⵝⵓ
]→ Qui frappe à la porte ? : [ṢḤ ⵝⴻⵡ
? Wi kkaṯen i ṯebburṯ
ⵝⴰⴽ ⵓⵡⴻⵝ :
→ Assis sur le mur, il se met à
taper du tambour ? (i.e., ancien ⵝⴰⴽⴽ ⵓⵡⵡⴻⵝ :
réveil) : [ṢḤ] dev., Yeqqim ašiṭ̣ n
? ṣṣur yekkaṭ g ṭembur ⴹⴻⴱⵅ
ب: ض ََر َ ⵉⵓⵝ-
ئُثۡ ⵉⵢⵉⵓⵝ-
وثۡ ۡ ⴰⵝⵓ
ئُوثَ ۡ.عادَةۡ؛ۡكَثۡ ⵖⵉⵝⵓ
ئُوثَ ۡ.عادَةۡ؛ۡ َّكثۡ ⴰⵝⵓⵎⴰⵢⵙ ⴰ ⴽⴻⵏ-
خبضۡ
ⴿⵓⵔ ⵡⵓⵝⵉⵖ ⴿ ⵎⴻⵎⵎⵉ-
اِض َربنِيۡئُثۡ-ئِـ
ⵏⴰⵝⵓⵢⴿⴻⵞⵞ ⴰⵝ-
اِض َربنِيۡئُثۡ-ئِـ
ض ِربتُۡ ⵙⴻⵏⵏⵢⵓⵝⴰ ⴰⵢⵢⴰⵡⴻⵏ-
َ
ئ ُ َۡ
ث ⵉⵢⵢⵓⵝⴰ-
ئ ُ ِثغۡ ۡ ⴿⵢⵓⵝⴰ-
بِ َماذَاۡأَض ِربُ ُكمَۡ ۡ:ميسۡئ َـۡكنۡ-ئ ُ َۡ
ث ⴿⴰⵢⵢⵡⵝⴰ-
لَمۡۡأَض ِربۡاِبنُكَ ۡۡ:ئُر ُوثِغۡكۡم ِۡم-كۡ ⵖⴰⵏⴰⵢⵢⵓⵝⴰ-
ض َربتَهُۡۡ:كچۡ-ئ َثۡيُثَنۡ أَنتَ ۡالَّذِيۡ َ ⵏⴻⵡⴰⵢⵢⵓⵝⴰ-
ُثۡئَيَّونۡ-نسۡ بۡأَبنَا َءۡأ َ ِخي ِهۡۡ:ي َ ض َر َ َ ⵜⵎⴻⴿⵢⵓⵝⴰ-
يِ ۡ ُثۡ -ض َربَنِيۡۡ:ي َۡ َ
ⵡⴰⵣⵃⴰⵡ ⴰⵝⵓⵢ
ض َربَكَ ۡۡ : َ
ⵡⴰⵣⵃⴰ ⴰⵝⵓⵢ
ُث-كۡ ي َۡ
ⵏⴰⵝⵓⵢⴽⴻⵞⵞ ⴰⵜⵙ-
283
ⵡⵉ ⴽⴽⴰⵝⴻⵏ ⵉ ⵝⴻⴱⴱⵓⵔⵝ ⴰⵙⵍⴻⵏ | ⵜⴰⵙⵍⴻⵏⵜ
ⵢⴻⵇⵇⵉⵎ ⴰⵛⵉⵜⵟ ⵏ ⵚⵚⵓⵔ ⵝⴰⵣⵉⵍⵉⵙⵜ
ⵢⴻⴽⴽⴰⵟ ⴳ ⵟⴻⵎⴱⵓⵔ ⴰⴼⵔⴰⵇⵙⵓ
ⵙⴻⵍⵍ
FRAPPER DU PIED
ⴰⵙⴻⵍⵍ
v. “Piétiner”
ⵙⴻⵍⵍⴰ | ⵙⴰⵍⵍⴻⵜ
FRÊNAIE ⴷⴻⵔⴷⴰⵔ
v. “Frêne de Kabylie”.
FRÈRE
FRÊNE DE KABYLIE (lat. • [ṢḤ], [MR] gma | m., pl.,
fraxinus xanthoxyloides, fam. ayṯmaṯen
oleaceæ, arbre) • [ṢḤ] m., pl., aṯma
• [MƐ], [MS] m., asel • [ŠN] m., uma | m., pl., awmaṯen
• [MR] m., pl., isel • [ṢR] m., yuma | m., pl., ayṯma
• m., aslen | dim., sing., taslent • [ṢR] m., pl., aḵṯma
• [ṢḤ] f., ṯazilist • [ŠN] m., pl., ayṯma
• [ṢR] m., afraqsu • [ṢḤ], [MƐ] ar., xeyy
• [MR], [WZ] m., asell (ann. : u) → Mon frère :
• [MS], [XL] f., sella | [MS], [MZ] • Xayy-i.
f., pl., sallet
• [ṢḤ], [MƐ] Xeyy-i.
• [MR] coll., sell
• Xiyy-i.
• [ṢḤ] ar., coll., derdar
→ Nos frères : [ṢḤ] Aṯma-ṯnna.
:ٌۡش َج َرة ٌّ م َران أ َ ْطلَس
َ ۡ،ِۡي
: أَخ
ۡئ َسل
ۡڨ َمۡ|ۡئ َيث َمثن
ۡئِسل
ۡ ئَث َۡم
ۡئ َسلنۡ|ۡت َسلنت
ۡئ ُ َمۡ|ۡئ َو َمثن
ۡث َ ِز ِلست
ي َُمۡ|ۡئَيث َۡم
ُۡ ئ َڢ َرق
س
ئ َكث َۡم
ۡسلت َ ۡ|ۡۡئ َسل
ئَيث َۡم
ۡل َّۡ س
ۡخي
ۡ ۡسل
ۡ :ۡأ َ ِخي
ۡ ۡدردَر
ِي
ۡ -ۡخَي
ⴰⵙⴻⵍ
ِي
ۡ -ۡخي
ⵉⵙⴻⵍ
284
ۡ ِي
ۡ -ِۡخي • [ṢḤ] Isemmaḍ lḥal.
َۡثن-ۡئ َث َۡم:ِۡإخ َوانَنَا • [ṢḤ] Ḏ asemmaḍ.
ⴳⵎⴰ | ⴰⵢⵝⵎⴰⵝⴻⵏ • [ṢḤ] Ḏ asemmaḍ lḥal.
ْ شعَ َر
: بالبَرْ ِد َ ، كَانَ ْالجَوُّ بَ ِاردًا، كَانَ بَ ِاردًا
ⴰⵝⵎⴰ
ⵓⵎⴰ | ⴰⵡⵎⴰⵝⴻⵏ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡس َّمض.سمض
ۡ ۡسمط
ⵢⵓⵎⴰ | ⴰⵢⵝⵎⴰⵙ
:ٌۡ ارد
ِ سۡ َب
ُ طقَّ ال
ⴰⴿⵝⵎⴰ
ۡئِس َّمضۡل َحل
ⴰⵢⵝⵎⴰ ۡذۡئ َس َّمض
ⵅⴻⵢⵢ ۡذۡئ َس َّمضۡل َحل
ⵅⴰⵢⵢ-ⵉ ⵙⵎⴻⴹ : ⵙⴻⵎⵎⴰⴹ
ⵅⴻⵢⵢ-ⵉ ⵉⵙⴻⵎⵎⴰⴹ ⵍⵃⴰⵍ
ⵅⵉⵢⵢ-ⵉ ⴸ ⴰⵙⴻⵎⵎⴰⴹ ⵍⵃⴰⵍ
ⴰⵝⵎⴰ-ⵝⵏⴰ ⴸ ⴰⵙⴻⵎⵎⴰⴹ
ⵙⵎⴻⵟ
FROID (nom)
• [ṢḤ] m., asemmaḍ | pl., isem- FROID AVOIR
maḍen
• [ṢR] m., aṣemmaḍ | pl., iṣem- v. “Froid Être”.
maḍen
→ De l’eau fraîche : Aman FROID FAIRE
isemmaḍen.
v. “Froid Être”.
: بَا ِرد
ۡئ َس َّمضۡ|ۡئِس َّمضن
FROID LE
ۡئ َص َّمضۡ|ۡئِص َّمضن
[MR], [ŠN] m., aṣemmiḍ
ۡ ۡۡئ َ َمنۡئِس َّمضن:ٌۡارد
ِ ََما ٌءۡب : بَرْ د
ⴰⵙⴻⵎⵎⴰⴹ | ⵉⵙⴻⵎⵎⴰⴹⴻⵏ ۡئ َص ِمض
ⴰⵚⴻⵎⵎⴰⴹ | ⵉⵚⴻⵎⵎⴰⴹⴻⵏ ⴰⵚⴻⵎⵎⵉⴹ
ⴰⵎⴰⵏ ⵉⵙⴻⵎⵎⴰⴹⴻⵏ
FROMAGE (traditionnel, rond,
FROID ÊTRE, FROID FAIRE, au lait de chèvre, de vache)
FROID AVOIR • ar., coll., {le}ǧben. v. “Lait
• [ṢḤ] smeḍ, hab. semmaḍ fermenté caillé”, “Lait aigre”,
“Graisse”, “Beurre”, “Beurre
• [ST] top., smeṭ salé”, “Beurre rance”, “Lait”,
→ Il fait froid : “Lait frais”, “Colostrum”, “Crème
285
de lait”, “Fromage Faire du”, • [ṢḤ] f., ṯinerṯ
“Baratter”, “Baratté Être”,
“Barattage”, “Baratte”, “Jatte”, • [ṢR] f., ṯanyerṯ | f., p. ṯinyar
“Outre”. • [ŠN] f., {ṯi}hinirṯ | f., p.
• [ṢḤ] {le}jḇen {ṯi}hinyar
→ Depuis quand vends-tu du • [ŠN] f., p. {ṯi}hinriyin
fromage de chèvre en ce lieu ? : : َج ْبهَة
Answas ṯezenzeḍ lejḇen n țɣeṭṭen
g umḵan aḏin ? ۡئ َنيُرۡ|ۡئِنيَر
ۡئ َ َعنيُر
: جبْن ِۡثن َير|ۡث ِثن َير
ۡجبن ۡثَنيرثۡ|ۡثِنيَر
ۡژڥن ۡ ۡثِنرث
ِۡهنِرثۡ|ۡهِنيَر
ِ ُمنذۡ َمت َىۡت َ ِبيعۡ ُجبنَ ۡال َما ِع ِزۡ ِڢيۡ َهذَاۡال َماك
ۡ:َۡانۡ؟
ۡئ َنس َوس ۡثزنزض ۡلژڥن ۡنۡـ ۡڅغطن ۡڨـ ۡئُمكَن ۡهِن ِر ِين
ئَذِنۡ؟
ⴰⵏⵢⵓⵔ | ⵉⵏⵢⴰⵔ
ⴵⴱⴻⵏ
ⴰⵄⴰⵏⵢⵓⵔ
ⵊⵠⴻⵏ
ⵝⵉⵏⵢⴻⵔⵝ | ⵝⵉⵏⵢⴰⵔ
ⴰⵏⵙⵡⴰⵙ ⵝⴻⵣⴻⵏⵣⴻⴹ ⵍⴻⵊⵠⴻⵏ ⵏ
ⵜⵙⵖⴻⵟⵟⴻⵏ ⴳ ⵓⵎⴿⴰⵏ ⴰⴸⵉⵏ ⵝⴰⵏⵢⴻⵔⵝ | ⵝⵉⵏⵢⴰⵔ
ⵝⴰⵏⴻⵔⵝ
FROMAGE FAIRE DU ⵀⵉⵏⵉⵔⵝ | ⵀⵉⵏⵢⴰⵔ
[MS] ǧebben. v. “Lait fermenté ⵀⵉⵏⵔⵉⵢⵉⵏ
caillé”, “Lait aigre”, “Graisse”,
“Beurre”, “Beurre salé”, “Beurre
rance”, “Lait”, “Lait frais”, FROTTER AVEC RIGUEUR
“Colostrum”, “Crème de lait”, (e.g., mains), FRICTIONER
“Fromage”, “Baratter”, “Baratté
Être”, “Barattage”, “Baratte”, [MS], [XF] lewwaz
“Jatte”, “Outre”. ۡ ۡۡل َّوز: َ ڢَرَّ ك، ح ََّك
َ َأ
: عدَّ ج ْبنًا
ⵍⴻⵡⵡⴰⵣ
ۡ ۡجبن
ⴵⴻⴱⴱⴻⵏ FUIR
• [ṢḤ] rwel, hab. reggul. v.
FRONT “Fuite”.
• [ṢḤ] m., anyur | m., p. inyar • [ṢḤ] rwel, hab. ruggel
• [ṢḤ] m., aɛanyur → Je fuis : [ṢḤ] Ruleɣ.
• [ṢḤ], [MƐ] sing., ṯinyerṯ | pl., → Il fuit : [ṢḤ] Irwel
ṯinyar
286
→ Elle s’est enfuie vers toi, Elle ⵝⴰⵔⵓⵍⴰ
a couru vers toi : Ṯerwel ɣer-k.
→ Elle a couru vers lui, Elle
s’est enfuie vers lui : Ṯerwel ɣer- FUMÉE, TABAC
s. • [MR] ar., ddexxan
→ Elle s’est enfuie chez vous, • [ṢḤ] ar., dduxan
Elle a couru vers vous : Ṯerwel
ɣer-wen. : تَبْغ، د َّخان
→ Nous n’avons pas fuis : U ۡد َّخن
nerwil ḵ. َۡ ُّد
ۡخن
→ Ils ont fuis d’ici : [ṢḤ] Ru- ⴷⴷⴻⵅⵅⴰⵏ
wlen-d.
:بَ َه َر ⴷⴷⵓⵅⴰⵏ
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡرڨُّل.رول
ۡ ۡۡ؛ۡرڨل
ُ ۡ َعادَة.رول FUMIER
ۡۡرلغ:ۡ
ُ ُأه ُرب [ṢḤ] ar., zbel. v. “Bouse”.
ۡۡئِرول:ۡ َُيه ُرب → Fumier de taureaux : [ṢḤ] Zbel
yizgaren.
ۡك-ۡۡثرولۡغر:ۡ َه ََربَتۡ ِعندَك
→ Fumier de chèvres : [ṢḤ] Zbel
ۡس-ۡۡثرولۡغر:ُۡه ََربَتۡ ِعندَۡه n tɣeṭṭan.
ۡ ۡون-ۡۡثرولۡغر:ۡه ََر َبتۡ ِعندَ ُكم → Fumier de brebis : [ṢḤ] Zbel
ۡۡئُـۡنر ِولۡك:ۡلَمۡنَه ُرب tullaṯin.
ُ ُواۡمنۡ ُهن
ۡد-ۡۡرولن:َۡا ِ ه ََرب → Le paysan prépare le fumier
de bœuf au milieu de sa figue-
ⵔⵡⴻⵍ : ⵔⴻⴳⴳⵓⵍ rie : Ițegg ufellaḥ zbel iyizgar g
ṯlemmast uwurṯi-nnes.
ⵔⵡⴻⵍ : ⵔⵓⴳⴳⴻⵍ
ۡ ۡۡزبل: دبَال، ِزبْل
ⵔⵓⵍⴻⵖ
ۡ ۡۡزبلۡيِزڨَرن:ۡان ِ يرَ ِِزبلُۡالث
ⵉⵔⵡⴻⵍ َّ
ۡ ۡۡزبلۡنـۡتغطن:ِۡزبلُۡال َم َوا ِع ِز
ⵝⴻⵔⵡⴻⵍ ⵖⴻⵔ-ⴽ ۡۡزبلۡتُلَّثِن:ِِۡزبلُۡالنِ َعاج
ⵝⴻⵔⵡⴻⵍ ⵖⴻⵔ-ⵙ ۡ:ۡ ين
ِۡ ۡالت
ِ س ِط ۡبُستَا ِن ِه َ ۡزب ُلۡالثَّو ِۡر ِۡۡڢ
َ يۡو ِ يُ ِعدُّۡالَۡۡڢ ََّّل ُح
ۡ ۡنس-ث ِۡ ئِۡڅۡڨۡۡۡئ ُڢۡلَّحۡزبلۡئِۡ ِيزۡۡڨ َرۡڨۡـۡثل َّمستۡئ ُ ُور
ⵝⴻⵔⵡⴻⵍ ⵖⴻⵔ-ⵡⴻⵏ
ⵣⴱⴻⵍ
ⵓ ⵏⴻⵔⵡⵉⵍ ⴿ
ⵣⴱⴻⵍ ⵢⵉⵣⴳⴰⵔⴻⵏ
ⵔⵓⵡⵍⴻⵏ-ⴷ
ⵣⴱⴻⵍ ⵏ ⵜⵖⴻⵟⵟⴰⵏ
FUITE ⵣⴱⴻⵍ ⵜⵓⵍⵍⴰⵝⵉⵏ
[ṢḤ] f., ṯarula. v. “Fuir”. ⵉⵜⵙⴻⴳⴳ ⵓⴼⴻⵍⵍⴰⵃ ⵣⴱⴻⵍ
ⵉⵢⵉⵣⴳⴰ ⴳ ⵝⵍⴻⵎⵎⴰⵙⵜ ⵓⵡⵓⵔⵝⵉ-
َۡ ۡث َ ُر: هروب، إِ ْدبَار
ل
ⵏⵏⴻⵙ
287
FUSEAU (bobine de fil de laine) ۡئ َِژ ِغغ
• [MR] m., izḏi, dim., sing., tizḏiṯ ِۡژ ِغغ
• [MR] ar., lmaɣzel ۡ ۡج ِۡغغ
: ِم ْغ َزل ⴰⵊⵉⵖⵉⵖ
ۡ ۡۡتِزذِث،ِۡئِزذ ⵊⵉⵖⵉⵖ
ۡ ۡل َۡمغزل ⴵⵖⵉⵖ
ⵉⵣⴸⵉ, ⵜⵉⵣⴸⵉⵝ
ⵍⵎⴰⵖⵣⴻⵍ GALETTE (sans levain)
• [ṢḤ] ar., lefṭir
FUSIL • [ṢḤ] m., aɣrum n lefṭir. v.
• [ṢḤ] f., ṯimukḥelț “Pain”.
• [MR] f., ṯimekḥelt • [ṢḤ], [MR] m., arexsis
• [MR] pl., lemkʷaḥel • [XF] m., {a}raxsas (chez les Aït
Khlifa, cette galette est à base de
• [MR] lbarud semoule ou blé complet, d’eau, de
: ب ْندقِيَّة sel mais sans huile végétale)
ۡثِ ُمكحلڅ • [ṢḤ], [MR] m., aɣrum aqurran
ۡثِمكحلت • [ǦƐ] m., aɣrum aneqqaru
ۡلمك َوحل • [XF] m., {a}ṭabtub (galette à
base de semoule, d’eau, de sel et
ۡلبَ ُرد de l’huile végétale)
ⵝⵉⵎⵓⴽⵃⴻⵍⵜⵙ • m., aṭabtub
ⵝⵉⵎⴻⴽⵃⴻⵍⵜ : يرة َ ڢَ ِط
ⵍⴻⵎⴽⵯⴰⵃⴻⵍ ۡلڢ ِطر
ۡئ َغ ُرمۡنـۡلڢ ِطر
ⵍⴱⴰⵔⵓⴷ
ۡئ َرخسِس
ۡ ۡسس َ َرخ
289
y ajouter du beurre et du miel à la َ
: غ َزالَة
place du sucre) ۡ ۡئِزرزر
[XF] f., tummina
ⵉⵣⴻⵔⵣⴻⵔ
ۡ،ۡ ٌ زبدَة/ ٌ س ِمي ٍد ۡ ُمت ََو ِس
ُ ۡ َما ٌء،ۡ ط ِ ،ۡ َك ْعكَة
َ ۡ ۡمن
َ َع/س َّك ٌر
:ٌۡسل ُ
ۡ َۡت ُ ِمن GELÉE (qui touche les figues
“abakur”)
ⵜⵓⵎⵎⵉⵏⴰ
• [XF] yibiṯer. v. “Glace”.
• [XF] ar., leǧriḥa
GAUCHE
ِ ِۡي َُؤثِ ُرۡ َعلَىۡالت،ۡص ِقيع
ۡ :ۡين َ
[ṢḤ] m., azelmaḍ (ann. : u) | m.,
pl., izelmaḍen, f., tazelmaṭ | f., pl., ⵢⵉⴱⵉⵝⴻⵔ
tizelmaṭin ⵍⴻⴵⵔⵉⵃⴰ
→ Sur la gauche : F uzelmaḍ.
→ La main gauche : Afus GELÉE ROYALE (substance
azelmaḍ. blanchâtre, gélatineuse et sucrée
→ Mon sein gauche : Ṯabebbušt- secrétée par les abeilles ouvrières,
inu tazelmaṭ. c’est la nourriture des larves et de
la reine, comestible pour
ۡ|ۡ ۡۡت َزل َۡمط،ۡ ۡ ۡئَزل َمض ۡ| ۡئِزل َمضن: سار َ َْالي l’homme)
ۡتِۡزل َم ِطن
— . v. “Abeille noire”.
ُ
ۡۡڢـۡئزل َمض:ۡار ِ سَ ََعلَىۡالي
ۡ ۡۡئَڢُسۡئ َزل َمض:ۡاليَد ُۡاليُس َرى
GEMME, RÉSINE DE PIN
ۡئِنُ ۡۡت َزل َمط-ۡۡثَببُّشت:ۡسرَ ثَد ِييۡاۡلَي
• [ṢḤ] m., aselɣaɣ țayḏa. v. “Pin
ⴰⵣⴻⵍⵎⴰⴹ | ⵉⵣⴻⵍⵎⴰⴹⴻⵏ, blanc de Provence”.
ⵜⴰⵣⴻⵍⵎⴰⵟ | ⵜⵉⵣⴻⵍⵎⴰⵟⵉⵏ
• [MS], [XF] m., {l}ɛalk
ⴼ ⵓⵣⴻⵍⵎⴰⴹ • [MS], [XF] m., {l}ɛulk
ⴰⴼⵓⵙ ⴰⵣⴻⵍⵎⴰⴹ • [ǦƐ] m., {l}ɛenziz
ⵝⴰⴱⴻⴱⴱⵓⵛⵜ-ⵉⵏⵓ ⵜⴰⵣⴻⵎⴰⵟ : صنَوْ بَ ِر
َّ َراتِينَج ال
َئَسلغَغۡ َڅي ۡذ
GAZ INTESTINAL, VENT ۡ َۡعلك
[ŠN] m., anču | m., pl., inčawen ۡ ۡعُلۡك
ۡۡئ َن ُچۡ|ۡ ِئن َچون: ِريح ۡ ۡعن ِزز
ⴰⵏⵞⵓ | ⵉⵏⵞⴰⵡⴻⵏ ⴰⵙⴻⵍⵖⴰⵖ ⵜⵙⴰⵢⴸⴰ
ⵄⴻⵍⴽ
GAZELLE ⵄⵓⵍⴽ
[MS] m., {i}zerzer ⵄⴻⵏⵣⵉⵣ
290
GÉMIR DE DOULEUR ۡ ث ُ ُّز
ث
[ṢḤ] nazaɛ, hab. țnazaɛ. v. “Dou- ۡئ َڨند ُل
leur”. ۡڨند ُل
→ J’ai gémi de douleur : [ṢḤ]
Nuzɛaɣ. ۡئ َسنَّننۡنـۡئُز ُّۡز:ۡان ِ ُأَش َواك
ِ َۡاللز
→ Il a gémi de douleur : [ṢḤ] ⵓⵣⵣⵓ, ⵜⵓⵣⵣⵓⵜ
Inuzaɛ. ⴰⵣⴻⵣⵣⵓ
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڅنَزَ ع.ۡنَزَ ع: تَأَوَّ َه، أ َ َّن ِمنَ ْاْلَلَ ِم
ⵓⵣⵣⵓⵜ
ۡۡنُزۡ َعغ:ۡ ُتَأ َ َّوهت
ⵜⵓⵣⵣⵓⵜ
ۡۡئِنُزَ ع:َۡتَأ َ َّوه
ⵝⵓⵣⵣⵓⵝ
ⵏⴰⵣⴰⵄ : ⵜⵙⵏⴰⵣⴰⵄ
ⴰⴳⴻⵏⴷⵓⵍ
ⵏⵓⵣⵄⴰⵖ
ⴳⴻⵏⴷⵓⵍ
ⵉⵏⵓⵣⴰⵄ
ⵉⵙⴻⵏⵏⴰⵏⴻⵏ ⵏ ⵓⵣⴻⵣⵣⵓ
GENDRE
GENÊT HIRSUTE (lat. genista
v. “Belle-famille”. hirsuta, fam. fabaceæ, arbrisseau)
• [MS], [XF] m., {a}šabrag
GENÊT ÉPINEUX, GENÊT • [MS] f., šabbarga
SCORPION (lat. genista scorpius,
fam. fabaceæ, arbrisseau) :ٌۡش َجي َرة
ُ ۡ،ۡ ؟... ستَا
ْ ِجينِي
• [MR] m., uzzu (ann. : wu), dim., ۡشَب َرڨ
sing., tuzzut. v. “Planter Action
de”. َۡ شبَّر
ڨ َ
• [ṢḤ], [MƐ], [MR], [MS], [ǦƐ] ⵛⴰⴱⵔⴰⴳ
m., azezzu (ann. : n u) ⵛⴰⴱⴱⴰⵔⴳⴰ
• [ṢḤ] dim., sing., {t}uzzut
• [ṢḤ], [WZ] dim., sing., tuzzut GENETTE COMMUNE
• [WZ] dim., sing., ṯuzzuṯ D’AFRIQUE DU NORD
(genetta genetta afra)
• [ṢḤ] m., agendul
• [ṢḤ] m., cḇirru
• [XF], [MS] m., {a}gendul
• [MR] m., izirḏi. v. “Belette”.
→ Les épines du genêt : Isenna-
nen n uzezzu. v. “Épine”. :؟
:ٌۡش َجي َرة ْ ِجينِي، ڨ َ ْندول
ُ ۡ،ۡ ؟... ستَا شڥ ُّۡر
ۡ ۡۡت ُ ُّزت،ۡئ ُ ُّز ئِ ِزر ِۡذ
ۡ ئ َز ُّۡز ⵛⵠⵉⵔⵔⵓ
ۡ ئ ُ ُّۡز ⵉⵣⵉⵔⴸⵉ
ۡ ۡت ُ ُّزت
291
GENÉVRIER CADE (lat. junipe- ⵝⴰⵎⴻⵙⵙⵓⴽⵉⵝ
rus oxycedrus, fam. cupressaceæ,
arbuste/arbrisseau) ⵜⴰⵎⴻⵙⵙⴰⴽⵜ
• [XF], [ǦƐ], [ṢḤ], [MS], [MZ] f., ⵎⴻⵙⵙⵓⴽⵉⵢⴰ
tagga
ⵜⴰⵎⴻⵙⵙⴰⴽⵜ ⵜⵓⵖⴰⵍ-ⴷ ⵜⴰⴼⵓⵏⴰⵙⵜ
• [ṢḤ], [MƐ] f., ṯaqqa (ann. : ta).
v. “Huile de cade”.
• [MS] f., taqqa GENOU
• [MR] f., ṯaqaț • [ṢḤ], [MƐ], [MR] m., afuḏ | m.,
pl., ifadden
:ٌۡش َجي َرة
ُ ۡ،ۡعَرْ عَر
• [ṢR] m., {a}fuḏ | m., pl., ifadden
َّۡ َت
ڨ
: ر ْكبَة
َّۡ َث
ق
ۡئَڢُذۡ|ۡئِڢَدن
َّۡ ت
ۡ َق
ۡڢُذۡ|ۡئِڢَدن
ۡ ۡتَقَڅ
ⴰⴼⵓⴸ | ⵉⴼⴰⴷⴷⴻⵏ
ⵜⴰⴳⴳⴰ
ⴼⵓⴸ | ⵉⴼⴰⴷⴷⴻⵏ
ⵝⴰⵇⵇⴰ
ⵜⴰⵇⵇⴰ
GENS, MONDE
ⵜⴰⵇⴰⵜⵙ • [ṢḤ], [MR] medden
• [ṢḤ] ar., lɛiḇaḏ
GÉNISSE • [ṢḤ], [MR] lɣaši
• [ṢḤ] f., ṯummaț | f., pl., • [ṢḤ] ṣḥab
ṯummaṯin. v. “Vache”.
→ Les gens de Metsicht (Mitid-
• [MR] f., ṯamessukiṯ ja) : [ṢḤ] Medden n Mețišt.
• [MR] f., tamessakt → Les gens sont peu nombreux
• [MS] f., messukiya alors que le bien abonde :
Lɛiḇaḏ qlil lxir yella.
→ La génisse deviendra une
vache : [MR] Tamessakt tuɣal-d → C’est un seul ensemble de
tafunast. population : [ṢḤ] Ḏ yijen lɣaši.
: ِعجْ لَة → Il y a encore des personnes
âgées : [ṢḤ] Medden imeqqranen
ۡث ُ َّمڅۡ|ۡث ُ َّمثِن ur ušin.
ۡس ِكث ُّ ثَم → Comme disent les gens
ۡت َمسَّكت d’antant … : [ṢḤ] Maḵ nnan
ṣḥab ziḵ …
ۡي َۡ س ِكُّ م
ُ : نَاس
ۡ ۡدۡتَڢُنَست-ۡۡت َِمسَّكتۡتُغَل:ۡتُصبِ ُحۡال ِعجلَةۡبَقَ َرة
َۡمدن
ⵝⵓⵎⵎⴰⵜⵙ | ⵝⵓⵎⵎⴰⵝⵉⵏ
ۡل ِع َڥذ
292
ۡلغ َِش → De la conf. des Aït Khelil : m.
Axelili
ۡ ۡص َحب
→ De la conf. des Khachnet : m.
ۡۡمدنۡنـۡم ِڅشۡت:َۡاسۡال ِم ِتي َج ِۡة ُ ن Axašni
ۡلَّۡ ۡل ِعڥَذۡق ِللۡل ِخرۡي:ۡير َ ال ِعبَاد ُۡقَ ِليل
ٌ ٌِۡوالخَي ُرۡ َكث → De la conf. des Aït Saleh : m.,
ۡ ِ ۡذۡيِژنۡلغ:ۡسۡالقَو ِم
َش ُ ه ُُوۡنَڢ Aṣalḥi | m., pl., Iṣalḥiyen
ۡ ۡۡمدنۡئِمق َرننۡئُرۡئُشِن:ۡاس ِ ََّمازَ الَۡ ِكبَارۡالن Tribus des Aït Saleh :
ۡ ۡۡزك ِ ۡ َمكۡۡنَّنۡص َحب:ۡاس َ َِّمثۡلَۡ َماۡ َيقُولُواۡالن • m., Aferǧuni | m., pl., Iferǧunen,
f., Taferǧunit (ann. : ț) |
ⵎⴻⴷⴷⴻⵏ Tiferǧunin
ⵍⵄⵉⵠⴰⴸ • m., sing., Amšaši
ⵍⵖⴰⵛⵉ • m., sing., Atergawi
ⵚⵃⴰⴱ → De la conf. des Aït Oughellaï :
m., Aɣellawi | m., pl., Ɣlalwa
ⵎⴻⴷⴷⴻⵏ ⵏ ⵎⴻⵜⵙⵉⵛⵜ : دِيمونِيم
ⵍⵄⵉⵠⴰⴸ ⵇⵍⵉⵍ ⵍⵅⵉⵔ ⵢⴻⵍⵍⴰ ۡئ َ ُمزَ ِوۡ|ۡ ِئ ُمزَ ِوين
ⴸ ⵢⵉⵊⴻⵏ ⵍⵖⴰⵛⵉ ۡس ِوين َ س ِوۡ|ۡئِ ُم َ ئَ ُم
ⵎⴻⴷⴷⴻⵏ ⵉⵎⴻⵇⵇⵔⴰⵔⴻⵏ جع ِۡد َۡ َ ئ
ⵎⴰⴿ ⵏⵏⴰⵏ ⵚⵃⴰⴱ ⵣⵉⴿ … ۡ ۡجعذِو َۡ َ ئ
ۡ ۡجعدن َۡ ِئ
GENTILLÉ (du Petit Atlas) ۡ ۡجع ِۡذون َۡ ِئ
→ De la conf. des Imuzawiyen : ۡ َج َع ۡد
m., Amuzawi | m., pl., Imuza- ۡۡئ َ ِمس َۡر ِوۡثَ ِمس َۡر ِوث
wiyen
ۡۡنكۡۡتَ ِمس َۡر ِوت:ۡأَنَاۡۡت َ ِمس َۡر ِۡوت
→ De la conf. des Aït Moussa :
m., Amusawi | m., pl., Imusa- ِۡ ئ َخ ِل
ل
wiyen ۡن ِۡ خش َۡ َ ئ
→ De la conf. des Aït Djaad : :ۡصل ِحين َ ِصلحِۡ|ۡئ َ َئ
• m., Aǧaɛdi ُ ۡ َعر،ۡۡمنۡقَبِيلَ ِةۡآيثۡڢر ُجونَا،
ۡشۡآيث ِ ْۡڢرْ جونِ ٌّي
• m., Aǧaɛḏiw ۡ،ۡ ۡئِڢر ُجنن ۡ| ۡت َڢر ُجنِث،ۡ ۡئ َڢر ُج ِن:ۡ صالح َ
ۡ ِۡتڢر ُج ِنن
• m., pl., Iǧaɛden
ۡ ِ ئ َمش
َش
• m., pl., Iǧaɛḏiwen
ئَترڨَ ِۡو
• m., pl., Ǧɛada
ئ َغلَّ ِوۡ|ۡغلَل َۡو
→ De la conf. des Aït Missera :
m., Amiṣrawi, f., Ṯamiṣrawiṯ ⴰⵎⵓⵣⴰⵡⵉ | ⵉⵎⵓⵣⴰⵡⵉⵢⴻⵏ
→ Je suis une Tamissraouit ⴰⵎⵓⵙⴰⵡⵉ | ⵉⵎⵓⵙⴰⵡⵉⵢⴻⵏ
(femme des Aït Missera) : [MR]
Nekk Ṯamiṣrawiṯ. ⴰⴵⴰⵄⴷⵉ
293
ⴰⴵⴰⵄⴸⵉⵡ • [ṢḤ] f., ṯabedɛiṯ
ⵉⴵⴰⵄⴷⴻⵏ • [ṢḤ] f., ṯajiliț
ⵉⴵⴰⵄⴸⵉⵡⴻⵏ َۡاص ٌ ۡ ِل َب،ۡ ص ْد ِريَّة م َطرَّ َزة
ٌّ اس ۡخ َ ، ِصدَار
:ۡالر َجا ِل
ِ ِب
ⴵⵄⴰⴷⴰ ۡثَبد ِعث
ⴰⵎⵉⵚⵔⴰⵡⵉ, ⵝⴰⵎⵉⵚⵔⴰⵡⵉⵝ ۡث َ ِژ ِلڅ
ⵏⴻⴽⴽ ⵜⴰⵎⵉⵚⵔⴰⵡⵉⵜ ⵝⴰⴱⴻⴷⵄⵉⵝ
ⴰⵅⴻⵍⵉⵍⵉ ⵝⴰⵊⵉⵍⵉⵜⵙ
ⴰⵅⴰⵛⵏⵉ
ⴰⵚⴰⵍⵃⵉ | ⵉⵚⴰⵍⵃⵉⵢⴻⵏ GIVRE
ⴰⴼⴻⵔⴵⵓⵏⵉ, ⵉⴼⴻⵔⴵⵓⵏⴻⵏ | v. “Glace”.
ⵜⴰⴼⴻⵔⴵⵓⵏⵉⵜ, ⵜⵉⴼⴻⵔⴵⵓⵏⵉⵜ
ⴰⴳⴻⵍⵍⴰⵡⵉ | ⵖⵍⴰⵍⵡⴰ GLACE, GIVRE, GELÉE
ⴰⵎⵛⴰⵛⵉ • [ṢḤ], [MƐ] m., aǧris
• [ǦƐ] m., agris
ⴰⵜⴻⵔⴳⴰⵡⵉ
• [ṢR] m., azriš
: ص ِقيع
َ ، َج ِليد
GERMANDRÉE TOMEN-
TEUSE (lat. teucrium polium, ۡئ َج ِرس
fam. lamiaceæ, plante) ۡ ۡئَڨ ِرس
• [MR] ar., f., ṯaǧɛidet ۡئ َز ِرش
• [XF] ar., f., ǧɛidet
ⴰⴵⵔⵉⵙ
:ٌۡۡنَبت َة،ۡجعَ ْيدَة
ⴰⴳⵔⵉⵙ
ۡثَج ِعدت
ⴰⵣⵔⵉⵛ
ۡثَج ِعدت
ⵝⴰⴵⵄⵉⴷⴻⵜ
GLACE
ⴵⵄⵉⴷⴻⵜ
v. “Miroir”.
GIGOTER, BOUGER
GLAND DOUX, GLAND CO-
[MS] zerdaḥ MESTIBLE DU CHÊNE VERT
ۡۡزردح: تَه ََّز َز • [ṢḤ], [MR] m., aḏer (ann. : u,
uwa, wa) | m., pl., aḏren. v.
ⵣⴻⵔⴷⴰⵃ “Chêne vert à gland doux”,
“Chêne des garrigues”, “Chêne
vert”, “Chêne zéen”, “Chêne-
GILET BRODÉ (cousu, brodé, liège”, “Lichen fruticuleux”,
vêtement pour homme) “Gland doux”, “Cupule”, “Fa-
294
rine”, “Pain”, “Couscous”, “Châ- ⵀⴰⴷⵔⴻⵏⵜ
taigne”.
ⵝⴰⵠⴻⵍⵍⵓⵜⵙ
• [ṢḤ], [MS] m., ader (ann. : w)
• [ṢR] m., aḏern ⴰⴱⴻⵍⵍⵓⵟ
• [MR] m., pl., iḏran ⴰⵠⴻⵍⵍⵓⴹ
• [ṢR] dim., sing., taḏrent ⴱⴻⵍⵍⵓⵟ
• [ṢR] dim., sing., {ṯ}hadrent ⴰⵃⴻⴱⴱⵓ | ⵉⵃⴻⴱⴱⴰ
• [ṢḤ] ar., dim., sing., ṯaḇelluț ⴰⴸⴻⵔ ⵉⵍⵍⴰ ⵡⵉⵏ ⴷ ⴰⵎⴻⵔⵥⴰⴳⵓ
(ann. : ț, n ț) ⵉⵍⵍⴰ ⵡⵉⵏ ⴷ ⵉⵎⵉⵥⵉⴹ
• [ṢḤ] ar., m., abelluṭ
• [ǦƐ] m., aḇelluḍ GLOBULAIRE BUISSO-
• ar., coll., {a, l}belluṭ NANTE, TURBITH (lat. globula-
ria alypum, fam. globulariaceæ,
• [ṢR] f., {ṯ}aḥebbu | dim., pl., plante)
{ṯ}iḥebba
[MS], [XF] f., taselɣa
→ Il y a des glands amers et
d’autres doux : [MR] Aḏer illa :ٌۡۡنَبت َة،ُّۡز َر ْيقَة
win d amerẓagu illa win d imiẓiḍ. ت َسلۡ َۡغ
:ٌۡۡثَ َم َرة،ۡبَلُّوط
ⵜⴰⵙⴻⵍⵖⴰ
ۡئ َذرۡ|ۡئ َذرن
ۡئَدر
GLORIFIER (par le chant)
ۡ ۡئ َذرن
[ṢḤ] ar., meǧǧed, hab. : tmeǧǧed.
ۡ ۡئِذ َرن v. “Chanter”, “Louanger”, “Chant
ۡت َذرنت de louanges”.
ۡهَدرنت → Il chante des louanges : It-
meǧǧed.
ۡۡث َڥلُّڅ ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡتمجد.ۡمجد: ََم َّجد
ۡ ۡئ َبلُّط ۡۡئِتمجد:ُۡ يُ َم ِجد
ۡئَڥلُّض
ⵎⴻⴵⴵⴻⴷ : ⵜⵎⴻⴵⴵⴻⴷ
ۡ ۡبلُّط
ⵉⵜⵎⴻⴵⴵⴻⴷ
َّۡئ َحبُّ ۡ|ۡئِحب
ۡۡئ َذر ۡئِ َّل ۡ ِون ۡد ۡئ َمرزَ ُڨ:ۡ ۡو ُحل ٌو
َ ط ۡ ُم ٌّر ٌ ُهنَاكَ ۡبَلُّو
ۡئِلَّۡ ِونۡدۡئِ ِم ِزض GOMMIER (lat. acacia gummife-
ra, fam. fabaceæ, arbuste)
ⴰⴷⴻⵔ
[MS], [MR] ar., f., ṭalḥa
ⴰⴸⴻⵔⵏ ُ ۡ،ۡس ْنط صمْ ِغ ٌّي
:ٌۡش َجي َرة َ
ⵉⴸⵔⴰⵏ ۡح
َۡ طل َ
ⵜⴰⴸⵔⴻⵏⵜ ⵟⴰⵍⵃⴰ
295
GONFLÉ ÊTRE GOURDIN
[ṢḤ] uf. v. “Œdème”. v. “Crosse”
→ Mon pied est gonflé : [ṢḤ]
Aḍar-inu yuf.
GOÛT
ۡ ۡۡئُڢ: كَانَا متَ َو ِرمًا، كَانَا م ْنت َ ِڢ ًخا • [ṢḤ] ar., lbannet
ۡئِنُ ۡيُڢ-ۡضرَ َۡئ:ۡقَدَ ِميۡ ُمت ََو ِر ٌۡم • [ṢḤ] ar., lḇanneṯ
ⵓⴼ → Elle a un bon goût : [ṢḤ] Ɣr-
ⴰⴹⴰⵔ-ⵉⵏⵓ ⵢⵓⴼ es lbennat telha.
: ن ْكهَة، َمذَاق
GONFLER ۡلبَۡنت
v. “Mouiller”. ۡلڥَنث
َ ۡاق
ۡ َسۡلبنَّتۡتل ۡه-ۡۡغر:ۡ ٌط ِيب ٌ َلَهُۡ َمذ
GORGE, GOSIER ⵍⴱⴰⵏⵏⴰⵜ
• [ṢḤ] m., agerjum | m., pl., iger- ⵍⵠⴰⵏⵏⴻⵝ
jumen
ⵖⵔ-ⴻⵙ ⵍⴱⴻⵏⵏⴰⵜ ⵜⴻⵍⵀⴰ
• ar., f., taḥeṛjunt | f., pl., tiḥeṛju-
nin
• [ŠN] ar., f., {ṯa}haḥerjumț GOUTTE
• [MR] f., ṯajujeț • [ṢḤ], [MƐ] f., taquddimț. v.
“Goutter”.
• [ṢR] m., ayerzi
• [ṢḤ] f., ṯimeqqiṯ
: ح ْنج َرة، ح َْلق
→ Une goutte de miel :
ۡئ َڨر ُۡژمۡ|ۡئِڨر ُژمن Taquddimț n țamemț.
ۡت َحر ُژنتۡ|ۡتِحر ُژنِن → Une goutte de rosée :
ۡهَحر ُژمڅ Taquddimț n nda.
ۡ ۡث َ ُژژڅ : قَ ْط َرة
ئ َير ِۡز ۡتَقُدِمڅ
ⴰⴳⴻⵔⵊⵓⵎ | ⵉⴳⴻⵔⵊⵓⵎⴻⵏ ۡ ۡثَم ِقث
ۡۡتَقُدِمڅۡنـۡ َڅممڅ:ۡس ٍلَ قَط َرةُۡ َع
ⵜⴰⵃⴻⵕⵊⵓⵏⵜ | ⵜⵉⵃⴻⵕⵊⵓⵏⵉⵏ
َۡتَقُدِمڅۡنـۡن ۡد:ۡقَط َرةُۡنَدَى
ⵀⴰⵃⴻⵕⵊⵓⵎⵜⵙ
ⵜⴰⵇⵓⴷⴷⵉⵎⵜⵙ
ⵝⴰⵊⵓⵊⵓⵜⵙ
ⵝⵉⵎⴻⵇⵇⵉⵝ
ⴰⵢⴻⵔⵣⵉ
ⵜⴰⵇⵓⴷⴷⵉⵎⵜⵙ ⵏ ⵜⵙⴰⵎⴻⵎⵜⵙ
ⵜⴰⵇⵓⴷⴷⵉⵎⵜⵙ ⵏ ⵏⴷⴰ
GOSIER
v. “Gorge”.
296
GOUTTER “Barattage”, “Baratte”, “Jatte”,
“Outre”.
v. “Ruisseler”.
ۡۡ َڅدُنت: شَحْ م، سم
َ َد
GRAIN ⵜⵙⴰⴷⵓⵏⵜ
[MƐ] ar., f., ṯaḥebbet. v.
“Orgelet”. GRAND, CHEF
ۡۡثَحبت: َحبَّة • [ṢḤ], [MƐ], [MR] m., ameqqran
ⵝⴰⵃⴻⴱⴱⴻⵜ | m., pl., imeqqranen, f., ta-
meqqrant | f., pl., timeqqranin
• [ṢḤ], [MR] m., amuqqran
GRAIN DE BEAUTÉ • [MR] m., pl., imeqqran
[ṢḤ] f., taxaneț • muqer
ۡۡتَخَنڅ: شَا َمة • [MR], [XF] meqqar
ⵜⴰⵅⴰⵏⴻⵜⵙ • [ṢḤ], [MƐ], [MR] m., aḥellaq
(ann. : u) | m., pl., iḥellaqen, f.,
ṯaḥellaqṯ (ann. : ț) | f., pl.,
GRAINES DE PIN (ce qui se tiḥellaqin
trouve à l’intérieur de la pive du
pinus halepensis) • [ṢḤ], [MR] m., aḥellaq | f.,
taḥellaqt
• [MS], [XF] m., {a}squq ̣ i.̣ v. “Pin
blanc de Provence”. → Le chef du pays (litt. : Le
grand du pays) : [ṢḤ] Ameqqran
• coll., {a}squq
̣ ụ n țmurṯ.
• [XF], [MR] coll., {a}zquq ̣ ụ → Je suis grande et toi tu es
: صنَوْ َب ِر
َّ ب ال
ِ حبو encore petit ! : Lliɣ țameqqrant i
ḵeččinț ur yuš ḏ ameẓǧan !
ِۡ ُسق
ۡق
→ Il est grand :
ُۡ ُسق
ق
• [MR] Illa d ameqqran.
ۡقُۡ ُزق
• [MR] D ameqqran.
ⵙⵇ̣ⵓⵇ̣ⵓ → Il est plus grand que lui :
ⵙⵇ̣ⵓⵇ̣ⵓ [ṢḤ] D aḥellaq fell-as.
ⵣⵇ̣ⵓⵇ̣ⵓ : حَا ِكم، ِك ِبير
ۡۡت َمق َرنتۡ|ۡ ِتمق َر ِنن،ۡئ َمق َرنۡ|ۡ ِئمق َرنن
GRAISSE ۡئَ ُمق َرن
[ṢḤ] f., țadunt. v. “Pain”, “Lait ۡئِمق َرن
fermenté caillé”, “Lait aigre”, ُۡمقر
“Beurre”, “Beurre salé”, “Beurre
rance”, “Lait”, “Lait frais”, ۡ ۡمقَّر
“Colostrum”, “Crème de lait”, ۡۡثَحلَّقثۡۡ|ۡتِحلَّ ِقن،ۡۡئ َحلَّقۡ|ۡئِحلَّقن
“Fromage”, “Fromage Faire du”,
“Baratter”, “Baratté Être”, ۡ ۡئ َحلَّقۡ|ۡت َحلَّقت
297
ۡ ۡئ َمۡق َرنۡنـۡڅ ُمر:ِۡۡالبَلَد،َۡحا ِك ُمۡال َمن ِطقَ ِة
ث • [ṢḤ], [MR] gaɛmer, hab.
țgeɛmeṛ. v. “Pousser”, “Orgueil”.
َ ۡ َۡوأَنتَ ۡ َمازَ ال َٰت
ۡ:ۡ ص ِغيرا َ يرة َ أَصبَحتُ ۡاْلنَ ۡ َك ِب
ِۡلغۡ َڅ َمق َرنتۡئِـۡك ِچنڅۡئُرۡيُشۡذۡئ َمز َجن • [ṢḤ] gaɛmer-d, hab. țgeɛmeṛ-d.
v. “Pousser”.
:ۡيرٌ ه َُوۡ َك ِب
→ J’ai grandi : [MR] Geɛmra.
ِۡئلَّۡدۡئ َمق َرن
→ Tu as grandi : [ṢḤ]
ۡدۡئ َمق َرن Ṯegaɛmreḍ.
َّ
ۡئ َس-ۡۡدۡئَحلقۡڢل:ٌۡۡمنه ِ ه َُوۡأَكبَ ٌر → Il n’a pas grandi : U ițgeɛmeṛ
ⴰⵎⵓⵇⵇⵔⴰⵏ | ⵉⵎⴻⵇⵇⵔⴰⵏⴻⵏ, ḵ. v. “Pousser”.
ⵜⴰⵎⵓⵇⵇⵔⴰⵏⵜ | ⴰⵎⵓⵇⵇⵔⴰⵏ → Les cheveux qui ont poussés :
[ṢḤ] Šɛeṛ ițgeɛmeṛ-ed.
ⵉⵎⴻⵇⵇⵔⴰⵏ
→ Le merle a grandi : [ǦƐ]
ⵜⵉⵎⴻⵇⵇⵔⴰⵏⵉⵏ Yemɣur-ed ajaḥmum.
ⵎⵓⵇⴻⵔ : َكب َر
ⵎⴻⵇⵇⴰⵔ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڅڨع َمر.ۡڨَعمر
ⴰⵃⴻⵍⵍⴰⵇ | ⵉⵃⴻⵍⵍⴰⵇⴻⵏ, ۡد-ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڅڨع َمر.ۡد-ۡڨَعمر
ⵝⴰⵃⴻⵍⵍⴰⵇⵝۡ| ⵜⵉⵃⴻⵍⵍⴰⵇⵉⵏ ۡڨعم َۡر:ۡ َُكبَرت
ⴰⵃⴻⵍⵍⴰⵇ | ⵜⴰⵃⴻⵍⵍⴰⵇⵜ ۡ ۡۡثڨَعمرض:ۡ ََك َبرت
ⴰⵎⴻⵇⵇⵔⴰⵏ ⵏ ⵜⵙⵎⵓⵔⵝ ۡۡئُـۡئِڅڨعۡ َمرۡك:ۡلَمۡيَكبُر
ۡد-ۡۡشعرۡئِڅڨع َمر:ۡشع ُرۡالذِيۡيَن ُموا َّ ال
ⵍⵍⵉⵖ ⵜⵙⴰⵎⴻⵇⵔⴰⵏⵜ ⵉ ⴿⴻⵞⵞⵉⵏⵜⵙ
ⵓⵔ ⵢⵓⵛ ⴸ ⴰⵎⴻⵥⴵⴰⵏ ۡدۡئ ََژح ُمم-ۡۡيمغُر:ۡور ُ شح ُر ُّ َكب َُرۡال
ⵉⵍⵍⴰ ⴷ ⴰⵎⴻⵇⵇⵔⴰⵏ ⴳⴰⵎⴻⵔ : ⵜⵙⴳⴻⵄⵎⴰⵔ
ⴷ ⴰⵎⴻⵇⵇⵔⴰⵏ ⴳⴰⵎⴻⵔ-ⴷ : ⵜⵙⴳⴻⵄⵎⴰⵔ-ⴷ
ⴷ ⴰⵃⴻⵍⵍⴰⵇ ⴼⴻⵍⵍ-ⴰⵙ ⵖⴻⵄⵎⵔⴰ
ⵝⴻⴳⴰⵄⵎⵔⴻⴹ
GRANDE CÉRINTHE, ⵓ ⵉⵜⵙⴳⴻⵄⵎⴰⵔ ⴿ
MÉLINET (lat. cerinthe major,
cerinthe aspera, fam. ⵛⵄⴻⵕ ⵉⵜⵙⴳⴻⵄⵎⴰⵔ-ⴷ
boraginaceæ, plante)
ⵢⴻⵎⵖⵓⵔ-ⴻⴷ ⴰⵊⴰⵃⵎⵓⵎ
[MS] ar., m., ful lɣula
: نَ ْبتَة، ڢول ْالغولَة
GRAND-MÈRE
َۡ ُڢُلۡلغ
ۡل
• [ṢḤ] yemma tameqqranț
ⴼⵉⵍ ⵍⵖⵓⵍⴰ • [ṢḤ] yemma ḥenna
• [MS], [ṢR] nanna. v. “Grand-
GRANDIR (personne, animal, père”.
…), POUSSER (cheveux, …) • [MR] ar., jidda
298
• [XF] ar., ḥannunti → J’ai apporté une grappe de
raisin du pays pour ma mère :
: َجدَّة Uyax-d ṯaglulț n tẓurin si țmurṯ i
ۡيم َمۡت َمق َۡرنڅ țemɣarṯ yemma.
َّۡ ي َّمۡح
ن : ع ْنقود
َّۡ ن
َن ۡثَڨلُلڅۡ|ۡثِڨلُ ِلن
ۡ َِّژ ۡد ۡئ َڨلُلث
ۡت ِۡ َحنُّن ۡ ۡئ َۡڨ ُ ِۡز
ⵢⴻⵎⵎⴰ ⵜⴰⵎⴻⵇⵇⵔⴰⵏⵜⵙ ۡۡثَڨلُلڅۡنـۡت ُز ِرن:ۡب ٍ َعُنقُود ُۡ ِعن
ⵢⴻⵎⵎⴰ ⵃⴻⵏⵏⴰ ۡد ۡثَڨلُلڅ ۡنـ-ۡۡئُيَخ:ۡب ِۡۡل ُ ِمي ٍ َضرتُ ۡعُنقُودَ ۡ ِعن َ أَح
ت ُز ِرنۡ ِسـۡڅ ُمرثۡ ِئـۡڅمغَرثۡي َّۡم
ⵏⴰⵏⵏⴰ ⵝⴰⴳⵍⵓⵍⵜⵙ | ⵝⵉⴳⵍⵓⵍⵉⵏ
ⵊⵉⴷⴷⴰ
ⴰⴳⵍⵓⵍⵝ
ⵃⴰⵏⵏⵓⵏⵜⵉ
ⴰⴳⵓⵣⵉ
ⵝⴰⴳⵍⵓⵍⵜⵙ ⵏ ⵜⵥⵓⵔⵉⵏ
GRAND-PÈRE
ⵓⵢⴰⵅ-ⴷ ⵝⴰⴳⵍⵓⵍⵜⵙ ⵏ ⵜⵥⵓⵔⵉⵏ ⵙⵉ
• [ṢḤ] m., amɣar ḇaḇa ⵜⵙⵎⵓⵔⵝ ⵉ ⵜⵙⴻⵎⵖⴰⵔⵝ ⵢⴻⵎⵎⴰ
• [ṢR] m., dadda. v. “Grand-
mère”.
• [ǦƐ] ar., m., jeddi GRAVILLON
: ٌَّجد [MR] m., ijḏi. v. “Sable”, “Sol
sableux”.
َۡ ئ َمغَرۡڥ
َڥ ٌّ َق
ۡ ۡئِژ ِۡذ: ض
َّ د ۡد
ⵉⵊⴸⵉ
ژ ِۡد
ⴰⵎⵖⴰⵔ ⵠⴰⵠⴰ
GREFFER (arbre)
ⴷⴰⴷⴷⴰ [ṢḤ] ar., leqqem, hab. tleqqam
ⵊⴻⴷⴷⵉ : َطعَّ َم
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡتلقَّم.لقم
GRAPPE (raisin, …) ⵍⴻⵇⵇⴻⵎ : ⵜⵍⴻⵇⵇⴰⵎ
• [ṢḤ] f., ṯaglulț | f., pl., ṯiglulin.
v. “Raisin”.
GRÊLE
• [ṢḤ] f., {ṯ}aglulṯ
• [ṢḤ], [MƐ] m., abruri
• [ṢḤ] m., aguzi ?
• [ṢḤ] m., aḇruri
→ Une grappe de raisin :
• [MR] f., tabruri
[ṢḤ] f., ṯaglulț n tẓurin
• [ṢR] f., ṯebruri
299
: بَ َرد arbrisseau), GRENADE (fruit du
punica granatum)
ئ َب ُر ِۡر
• [ǦƐ] ar., sing., ṯaṛummanṯ | pl.
ئ َڥ ُر ِۡر ṯiṛummanin. v. “Grenaderaie”.
ۡت َب ُر ِۡر • [ŠN] ar., sing., {ṯ}aṛummanṯ |
ثب ُر ِۡر [XL] pl. tiṛummanin
ⴰⴱⵔⵓⵔⵉ • ar., sing., ṯaṛemmʷant
ⴰⵠⵔⵓⵔⵉ • [ṢḤ], [MS] ar., coll.,
{a}ṛemmʷan
ⴰⴱⵔⵓⵔⵉ • [ṢḤ], [ǦƐ] ar., coll., {a}ṛemman
ⵜⴰⴱⵔⵓⵔⵉ • [XF], [ǦƐ], [ŠN] ar., coll.,
ⵝⴻⴱⵔⵓⵔⵉ {a}ṛumman
• [ṢḤ], [MZ] f., ṛummana
→ Une grenade :
GRENADE
[ǦƐ] f., ṯaɛqayṯ n ṛumman
v. “Grenadier”.
→ Grenade sucré :
[ǦƐ] m., ṛemman aẓiḏan, aneḥlu
GRENADERAIE
→ Grenade aigre :
• [ǦƐ] ar., pl. ṯiṛummanin. v.
“Grenadier commun”. [ǦƐ] m., ṛemman asemmam
• [ṢḤ], [MS] ar., coll., → Grenade de type “asefri” :
{a}ṛemmʷan • [ǦƐ] m., ṛemman asefri
• [ṢḤ], [ǦƐ] ar., coll., {a}ṛemman • [MS] m., {a}sefri
• [XF], [ǦƐ], [ŠN] ar., coll.,
{a}ṛumman → La grenade de type “asefri”
est sucrée et ses pépins sont fins
: ستَان رمَّان ْ ب : [ǦƐ] Ṛemman asefri ḏ aẓiḏan
iɣsan-nnes ḏ ileqqaqen.
ۡثِ ُر َّمنِن
:ٌۡۡوثَ َم َرة
َ ٌ ش َجي َرة ُ ۡ،ۡرمَّان
ۡرمون
ۡثَ ُر َّمنثۡ|ۡثِ ُر َّمنِن
ۡر َّمن
ۡئ َُر َّمنتۡ|ۡتِ ُر َّمنِن
ُۡر َّمن
ۡثَرم َونت
ⵝⵉⵕⵓⵎⵎⴰⵏⵉⵏ
ۡرم َون
ⵕⴻⵎⵎⵯⴰⵏ
ۡر َّمن
ⵕⴻⵎⵎⴰⵏ ُۡر َّمن
ⵕⵓⵎⵎⴰⵏ ُ ۡثَعقَيثۡن:ٌۡاحدَة
ۡـۡر َّمن ِ ۡو َ ٌُر َّمانَة
ُۡ ۡئ َنح،ۡۡر َّمنۡئ َِزذَن:ۡانۡ ُحل ٌو
ل ٌ ُر َّم
GRENADIER COMMUN (lat. ۡۡر َّمنۡئ َس َّمم:ۡض ٌ ام ِ انۡ َح ٌ ُر َّم
punica granatum, fam. punicaceæ,
:انۡأَسڢ ِري ٌ ُر َّم
300
ۡر َّمنۡئ َسڢ ِر • m., ajṛu
سڢ ِۡر : ِض ْڢدَع
ۡ:ۡط ِريَّۡة ٌ الر َّمانُ ۡأَس َڢ ِريۡنَو ِعيَّةٌۡ ُحل َوةٌۡلَ َهاۡب ُُز
َ ۡور ُّ ۡۡثَژ ُرنڅۡ|ۡ ِثژ ُر ِنن،ۡئَژ ُرن
ۡنسۡذۡئِلقَّقن-ۡسن َ ر َّمنۡئ َسڢ ِرۡذۡۡئ َ ِزذَنۡئِغ ۡئ َژ َرنتۡ|ۡتِژ َرنِن
ⵝⴰⵕⵓⵎⵎⴰⵏⵝ | ⵝⵉⵕⵓⵎⵎⴰⵏⵉⵏ ئ َژ ُۡر
ⴰⵕⵓⵎⵎⴰⵏⵝ | ⵜⵉⵕⵓⵎⵎⴰⵏⵉⵏ ⴰⵊⵔⵓⵏ, ⵝⴰⵊⵔⵓⵏⵜⵙ | ⵝⵉⵊⵔⵓⵏⵉⵏ
ⵝⴰⵕⴻⵎⵎⵯⴰⵏⵜ ⴰⵊⵔⴰⵏ | ⵜⵉⵊⵔⴰⵏⵉⵏ
ⵕⴻⵎⵎⵯⴰⵏ ⴰⵊⵕⵓ
ⵕⴻⵎⵎⴰⵏ
ⵕⵓⵎⵎⴰⵏ GRÉS (type de roche)
ⵕⵓⵎⵎⴰⵏⴰ [ṢḤ], [MS] top., f., tafza
ⵝⴰⵄⵇⴰⵢⵝ ⵏ ⵕⵓⵎⵎⴰⵏ َۡۡت َڢز: َحجَر َر ْم ِل ٌّي
ⵕⴻⵎⵎⴰⵏ ⴰⵥⵉⴸⴰⵏ, ⴰⵏⴻⵃⵍⵓ ⵜⴰⴼⵣⴰ
ⵕⴻⵎⵎⴰⵏ ⴰⵙⴻⵎⵎⴰⵎ
GRÉSIL
ⵙⴻⴼⵔⵉ
v. “Neige”.
ⵕⴻⵎⵎⴰⵏ ⴰⵙⴻⴼⵔⵉ
ⵕⴻⵎⵎⴰⵏ ⴰⵙⴻⴼⵔⵉ ⴸ ⴰⵥⵉⴸⴰⵏ GRIFFON (endroit duquel jailli
ⵉⵖⵙⴰⵏ-ⵏⵏⴻⵙ ⴸ ⵉⵍⴻⵇⵇⴰⵇⴻⵏ une source d’eau)
[MR] f., tansist. v. “Source”.
GRENIER (petit étage dans la : َِمكَان الَّذِي يَتَدَڢَّق َما َء ْاليَ ْنبوع
maison atlassienne)
ⵜⴰⵏⵙⵉⵙⵜ
• [MR] f., ṯaɛrišt
• [XF] f., ɛriša
GRIVE MAUVIS (turdus iliacus,
: س ِقيڢَة
َ ، ِع ِليَّة oiseau)
ۡثَع ِرشت • [MR] m., amergu
َۡ ع ِر
ش • [MS] m., {a}mergu
ⵝⴰⵄⵔⵉⵛⵜ َ ۡ، ِسمنة َحم َْراء ْال َجنَاح
:ۡطا ِئ ٌر
ⵄⵔⵉⵛⴰ ُۡ ئ َمر
ڨ
ُۡ مر
ڨ
GRENOUILLE ⴰⵎⴻⵔⴳⵓ
• [ṢḤ] m., ajrun, f., ṯajrunț | f., pl., ⵎⴻⵔⴳⵓ
ṯijrunin
• [MR] f., {t}hajrant | f., pl.,
tijranin
301
GROIN GUÊPE (insecte, fait de petits
nids un peut partout)
v. “Museau”.
• m., arẓuẓ | pl., irẓuẓen. v. “Guê-
pier”.
GROS • [ṢḤ] coll., f., terzezza
[ṢḤ] m., azuwwer | f., ṯazuwwerṯ • [MƐ], [MR], [XF] m., {a}bu
ۡۡئ َُزورۡ|ۡث َ ُزورث: بَدِين، س ِمين
َ zenzel
ⴰⵣⵓⵡⵡⴻⵔ | ⵝⴰⵣⵓⵡⵡⴻⵔⵝ • [XF] f., qalala
• [ṢR] m., arzezzi | m., pl., irzezza
GROTTE, CAVERNE • [ŠN] m., aɣzezzi | m., pl., aɣzeza
• [ṢḤ], [MS], [MR] m., ifri (ann. : • [ŠN] m., pl., iɣzezaṯen
yi) | m., pl., ifran • [ŠN] m., exzezeț
• dim., tifrit ِ ۡنَوع،ۡز ْنبور
:ٌِۡۡمنَ ۡال َحش ََرات
َ
: َكهْڢ، غار ۡئ َر ُززۡ|ۡئِر ُززن
ۡئِڢ ِرۡ|ۡئِڢ َرن ت َرز َّۡز
ِۡتڢ ِرت ۡبُـۡزنزل
ⵉⴼⵔⵉ | ⵉⴼⵔⴰⵏ َۡ َقَل
ل
ⵜⵉⴼⵔⵉⵜ ۡ ئ َرز ِزۡ|ۡئِرز َّۡز
ۡ ئَغز ِزۡ|ۡئ َغز َّۡز
GROUPE ۡ ۡئِغززَ ثن
[ṢḤ] ar., pl., lejmaɛaṯ ۡىخززڅ
ۡۡلژ َمعَث: َج َماعَة ⴰⵔⵥⵓⵥ | ⵉⵔⵥⵓⵥⴻⵏ
ⵍⴻⵊⵎⴰⵄⴰⵝ ⵜⴻⵔⵣⴻⵣⵣⴰ
ⴱⵓ ⵣⴻⵏⵣⴻⵍ
GUÉ, PASSAGE (e.g., su un ⵇⴰⵍⴰⵍⴰ
oued, …)
• [ƔL], [MS], [ǦƐ] m., asaka | ⴰⵔⵣⴻⵣⵣⵉ | ⵉⵔⵣⴻⵣⵣⴰ
[MR] m., pl. isuka ⴰⵖⴻⵣⵣⵉ | ⴰⵖⵣⴻⵣⵣⴰ
• [MS] m., {a}saka | [XF] m., pl., ⵉⵖⵣⴻⵣⴰⵝⴻⵏ
{i}suka
: َم ْق َطع، ِجسْر ⴻⵅⵣⴻⵣⴻⵜⵙ
َۡسك َ َئ
ُ ِسكَ ۡ|ۡئ
َۡسكُ ۡ|ۡ َسك َ GUÊPE MAÇONNE, SCELI-
PHRON (insecte)
ⴰⵙⴰⴽⴰ | ⵉⵙⵓⴽⴰ
• [ǦƐ] m., ɛli ḇna. v. “Nid”.
ⵙⴰⴽⴰ | ⵙⵓⴽⴰ • [MS] m., ɛli lbannay
302
• [XF] m., si ɛli lbannay → Nous demandons au
Seigneur de nous guérir : [ṢḤ]
:ۡت
ِۡ ش َۡرا
َۡ ح
َۡ ۡعۡ ِۡمنَۡۡال
ٌۡ ۡۡنَو،ۡ؟ A netter Ṛebbi lɛalamin a ɣen-
َۡع ِلۡڥن yešfu.
ۡع ِلۡلبَنَّي ُۡ ۡح: َ أَب َْرأ، ش ِڢ َي
ل
ِۡسـۡ ِلۡلبَنَّي ۡ ۡۡح ِلغ:ۡشڢِيت ُ
ⵄⵍⵉ ⵠⵏⴰ َۡ ۡيح:ۡۡه َُوۡڢِيۡ َحالَةٍۡ َجيِدَة،ۡي
ل ُ
َ ِشڢ
ⵄⵍⵉ ⵍⴱⴰⵏⵏⴰⵢ ۡۡئُـۡثح ِلۡك:ۡلَمۡيَتِمۡ ِع ََّل َج َها
ِۡ ِئسحلُۡر-ۡۡئ َـۡك:ۡ ََر ِبيۡ َيش ِڢيك
ب
ⵙⵉ ⵄⵍⵉ ⵍⴱⴰⵏⵏⴰⵢ
ِ ۡئ َـ ۡنتر ۡر:ۡ نَدعُوا ۡهللاَ ۡأَن ۡيَشڢِيَنَا
ۡب ۡلعَلَ ِمن ۡئَـ
ۡڢ ُۡ يش-ۡغن
GUÊPIER (oiseau) ⵃⵍⵓ
• [ṢḤ], [MƐ], [MR] m., ayamun
(ann. : u) | m., pl., iyamunen ⵃⵍⵉⵖ
• [MS] {a}yamun ⵢⴻⵃⵍⴰ
→ Le guêpier mange des ⵓ ⵝⴻⵃⵍⵉ ⴿ
abeilles : [MR] Ayamun ițțeț
tzizwa. ⴰ ⴽ-ⵉⵙⴻⵃⵍⵓ ⵕⴻⴱⴱⵉ
:ۡطائِ ٌر َ ۡ،ِۡورْ َوار ⴰ ⵏⴻⵜⵜⴻⵔ ⵕⴻⴱⴱⵉ ⵍⵄⴰⵍⴰⵎⵉⵏ ⴰ ⵖⴻⵏ-
ۡئ َ َي ُمنۡ|ۡ ِئ َي ُممن ⵢⴻⵛⴼⵓ
ۡيَ ُمن
ۡ ۡئَيَ ُمنۡئِڅڅۡت ِزز َۡو:َُۡورۡالنَّۡحل ُّ يَأ ُكل
ُ ُۡالزنب GUÉRISON
ⵢⴰⵎⵓⵏ [ṢḤ] ššfa. v. “Guérir”.
ۡڢ
َ ۡش: شڢَاء
ِ
ⴰⵢⴰⵎⵓⵏ | ⵉⵢⴰⵎⵓⵏⴻⵏ
ⵛⵛⴼⴰ
ⴰⵢⴰⵎⵓⵏ ⵉⵜⵙⵜⵙⴻⵜⵙ ⵜⵣⵉⵣⵡⴰ
GUÊTRE
GUÉRIR, GUÉRI ÊTRE
v. “Sandale”.
[ṢḤ], [MR] ḥlu. v. “Soigner”,
“Médecin”.
→ Je suis guéri : Ḥliɣ. v. “Guéri- GUETTER, OBSERVER
son”. [ṢḤ] xẓeṛ, hab. xeẓẓaṛ
→ Il est en bonne santé, Il est ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡخ َّزر.ۡخزر: َصد َ ََراق
َّ ت َ َر، ب
guérit : [ṢḤ] Yeḥla.
→ Elle n’est pas guérit : U ṯeḥli ⵅⵥⴻⵔ : ⵅⴻⵥⵥⴰⵕ
ḵ.
→ Qu’Allāh te guérisse : A k- GUIDER
iseḥlu Ṛebbi.
[ṢḤ] ar., hdu
303
→ Qu’Allāh les guide : [ṢḤ] HABITUDE AVOIR
Ṛebba n-yehdu. • [ṢḤ] nam
ُۡه ۡد: َهدَى
• nnam
ۡ ُ يه ۡد-ۡۡربَّ ۡن:َُۡهدَا ُه ُمۡهللا
: كَانَا م ْعتَادًا
ⵀⴷⵓ ۡ ۡنَم
ⵕⴻⴱⴱⴰ ⵏ-ⵢⴻⵀⴷⵓ ۡنَّم
ⵏⴰⵎ
GUILLOTINE ⵏⵏⴰⵎ
f., čangal
ل َ ِم ْق
ۡ َ ۡ َچنڨ: صلَة HAÏK (habit traditionnel)
ⵞⴰⵏⴳⴰⵍ → Haïk de femme :
• [ṢḤ] m., aḥayḵ (ann. : u)
GYPSE (roche devient comme du • [ṢḤ], [MR] m., aḥayeḵ (ann. : u)
ciment on enduit la meṭmura de | m., pl., iḥuyaḵ. v. “Couverture”.
l’huile)
• [ṢḤ] m., ašṯil
[MS] ǧebs
→ Haïk d’homme : [ṢḤ] m., aḥuli
ۡ ۡۡجبس: ِجبْس
→ Haïk mince de couleur
ⴵⴻⴱⵙ blanche : [ṢR] m., ḥaḵ | m., pl.,
iḥuyaḵ
→ Haïk épais de couleur rouge :
H [ṢR] m., aɛabban | m., pl., iɛub-
ban. v. “Couverture”.
→ Il y a des femmes qui portent
le “ṯaxlilț” de laine qui est la
HABIT moitié de l’“aḥayeḵ”. La femme
f., ṯimelsiṯ l’utilise en se rendant chez sa
voisine, ses amies. L’“aḥayeḵ”
ۡۡثِملسِث: ِلبَاس de laine apporte pudeur,
prestance et beauté : [ṢḤ] Llanț
ⵝⵉⵎⴻⵍⵙⵉⵝ țimɣarin ṣenɛanț ṯaxlilț n ṭaḍuț
nuṣ/nnefs uḥayeḵ asma ṯeffaɣ a
truḥ ɣer lǧart-nnes truḥ ɣer
HABITAT leḥḇaḇ-nnes ɣr-es aḥayeḵ n ṭaḍuț
v. “Maison”. ḥerma hemma we cḇaḥ.
:ۡي ٌّ اسۡت َق ِلي ِدٌ َۡ ِلب،ۡحَايْك
HABITER ََِۡاصۡبِال َمرأة ٌّ َحايكۡخ:
v. “Vivre”. ۡئ َ َحيك
ۡئَ َحيكۡ|ۡ ِئ ُحيك
ۡئ َشثِل
304
لۡالر ُج ِلۡۡ:ئَ ُح ِۡ
َاصۡبِ َّ
َحايكۡخ ٌّ طانِيَّةٌۡت َق ِلي ِدي َّۡةٌۡ:حَايْكَۡ ۡ،ب َّ
ضَۡ ۡ:حكۡ|ۡئِ ُح َيكۡ ۡ يقۡۡ،أَبيَ ٌ ۡرقِ ٌ
َحايك َ ئَ َحيكۡ|ۡئِ ُحيكۡ
س ِميكٌ ۡۡ،أَح َم ٌرۡۡ:ئَ َعبَّنۡ|ۡ ِئعُبَّنَۡحايكۡ َ ْۡلي َجا ِد ۡ َه ِذهِۡ
صوڢٍ ِ ِ ۡمن ۡ ُسجُونَ ۡال َحيَّاكَ ِ كَانُواۡ َين ُ
طضُڅ ۡئَخَطرۡ ال َمادَّةِ ۡڢَقَط ۡۡ :صنعن ۡئِ ُحيَك ۡسـ ۡ َ
هناك ۡنساء ۡيرتدين ۡثاخليلتس ۡمن ۡالصوڢۡ غرۡ-سنۡ ِغرۡنـۡ َڅضُڅۡ ۡ
الذي ۡهو ۡنصڢ ۡأحاياك ۡالمرأة ۡترتديه ۡعندۡ
زيارة ۡإلى ۡجارها ۡأو ۡصديقاتها ۡأحاياكۡ ضا َء ۡۡ:صنعن ۡئِ ُحيَك ۡذۡ سجُونَ ۡ َحيَّاكاۡبَي َ كَانُواۡيَن ُ
الصوڢ ۡيجلب ۡالحياء ۡالمظهر ۡالحسنۡ ئِملَّلنۡ ۡ
ۡڅمغ َِرن ۡصنعَنڅ ۡثَخ ِللڅ ۡنـۡ والجمال ۡۡ :لَّنڅ ِ
طضُڅ ۡنُص/نڢس ۡئ ُ َحيك ۡئَس َم ۡثڢَّغ ۡئ َـ ۡت ُرح ۡغرۡ َ سجُونَ ۡال َحيَّاك ِۡ ۡ :زكۡ ضى ۡكَانُوا ۡ َين ُ ِڢي ۡ َما ۡ َم َۡ
ل َجرۡتۡ-نسۡت ُرحۡغرۡلحڥَڥۡ-نسۡغرۡ-سۡئَ َحيكۡ خدمنۡئِ ُحيكۡ ۡ
طضُڅۡحر َمۡه َّمۡوۡشڥَحۡ ۡ نـۡ َ وڢۡ
ص ِ سجُونَ ۡال َحيَّاكَ ۡ ِبال ُّضىۡكَانُواۡيَن ُ ِڢيۡ َماۡ َم َ
طضُڅۡ ۡزكۡخدمنۡئِ ُحيَكۡنـۡ َ ۡ:ئ ُ َۡغ-ثن ِ
ⴿⵢⴰⵃⴰ
ⴿⴰⵢⵓⵃⵉ | ⴿⴻⵢⴰⵃⴰ
ⴿⴰⵢⵓⵃⵉ | ⴿⴻⵢⴰⵃⴰ
ⵙⵜⵓⴹⴰⵟ ⵙ ⴿⴰⵢⵓⵃⵉ ⵏⴻⵄⵏⴻⵚ
ⵍⵉⵝⵛⴰ ⵏ ⵔⵉⵖ ⵏⴻⵙⴰⵅⴰⵟⴻⵔ ⵖⴻⵔ-
ⵉⵍⵓⵃⴰ ⵙⵜⵓⴹⴰⵙⵜ
ⴿⴰⵢⵓⵃⵉ | ⴿⴰⵃ ⵏⴻⵍⴰⵍⵍⴻⵎⵉ ⴸ ⴿⴰⵢⵓⵃⵉ ⵏⴻⵄⵏⴻⵚ
ⵏⴰⴱⴱⵓⵄⵉ | ⵏⴰⴱⴱⴰⵄⴰ ⴿⴻⵢⵓⵃⵉ ⵏⴻⵎⴷⴷⴻⵅ ⴿⵉⵣ
ⵙⵜⵏⴰⵄⵏⴻⵚ ⵏⵉⵔⴰⵖⵎⵉⵙⵜ ⵙⵜⵏⴰⵍⵍ ⵏ ⴿⴰⵢⵓⵃⵉ ⵏⴻⵎⴷⴻⵅ ⴿⵉⵣ ⵏⴻⵝⵓⵖⴰ-
ⵙⴼⴻⵏⵏⵝⴰⵅⵍⵉⵍⵜⵙ ⵏ ⵟⴰⴹⵓⵜⵙ ⵏⵓⵚ/ ⵙⵜⵓⴹⴰⵟ
ⵃⵓⵔⵜ ⴰ ⵖⴰⴼⴼⴻⵝ ⴰⵎⵙⴰ ⴿⴻⵢⴰⵃⵓ
ⵔⴻⵖ ⵃⵓⵔⵜ ⵙⴻⵏⵏⵖⴻⵔ ⵍⴵⴰⵔⵜ-
ⵏ ⴿⴻⵢⴰⵃⴰ ⵙⴻⵍⴻⵃⵠⴰⵠ-ⵏⵏⴻⵙ ⵖⵔ- HAMEAU
ⴻⵡ ⴰⵎⵎⴻⵀ ⴰⵎⵔⴻⵃ ⵙⵜⵓⴹⴰⵟ • [MZ] top., m., axlij (ann. : u). v.
ⵃⴰⵠⵛ “Village”.
• [ṢḤ] ar., qaryeṯ
)HAÏK (couverture )• coll., m., pl., ixxamen (ann. : ye
| )[ṢḤ], [MR] m., aḥayeḵ (ann. : u • [FX] coll., f., pl., tizeɣawin
m., pl., iḥuyaḵ. v. “Couverture”. • [ŠN] m., izḏaɣ. v. “Maison”,
→ Ils tissaient des haïk en laine “Village”.
]car ils n’avaient que cela : [ṢḤ • [XF] sing. nada | pl. nadawat
Ṣenɛen iḥuyaḵ s ṭaḍuț axaṭer ɣer-
sen ɣir n țaḍuț. ]→ La Source du Hameau : [MZ
top., Ṯala Uxlij.
→ Ils tissaient des haïk blancs:
[ṢḤ] Ṣenɛen iḥuyaḵ ḏ imellalen. يرة : قَرْ َية َ
ص ِغ َ
→ Autrefois, ils tissaient des ئ َخ ِلژۡ ۡ
haïk : [ṢḤ] Ziḵ xeddmen iḥuyeḵ. قَريثۡ ۡ
→ Autrefois ils tissaient des ئِ َّخمنۡ
haïk en laine : [ṢḤ] Uɣa-ṯen ziḵ
xedmen iḥuyaḵ n ṭaḍuț. ِتزغ ِونۡ
ئِزذغۡ
305
ۡ نَدَۡ|ۡنَدَ َو
ت ⵍⵓⵠⵢⴰ ⵎ ⵝⵊⴰⵄⵠⵓⴸⵝ
ۡ ۡۡثَلَۡئُخ ِلژ:َۡعينُ ۡالقَريَ ِة ⵍⵓⵠⵢⴰ ⵏ ⵝⵊⴰⵄⵠⵓⴸⵝ
ⴰⵅⵍⵉⵊ
ⵇⴰⵔⵢⴻⵝ HARNAIS, ATTELAGE
ⵉⵅⵅⴰⵎⴻⵏ [ǦƐ] f., ṣṛimet. v. “Bât”.
ⵜⵉⵣⴻⵖⴰⵡⵉⵏ ِ َط ْقم ْال ِحص
: َان
ⵉⵣⴸⴰⵖ ۡص ِرمث
ⵚⵕⵉⵎⴻⵝ
ⵏⴰⴷⴰ | ⵏⴰⴷⴰⵡⴰⵜ
ⵝⴰⵍⴰ ⵓⵅⵍⵉⵊ
HASE
v. f. “Lièvre”.
HARICOT COMMUN (lat.
phaseolus vulgaris, fam. fabaceæ,
plante) HAUT
• [ṢḤ] m., pl., iḇawen n iṛumiyen iɛellay
• [ṢḤ] ar. ?, lubyeṯ (ann. : ll) ۡۡ ِئعلَي: عَال
• [ṢḤ] ar. ?, lubya ⵉⵄⴻⵍⵍⴰⵢ
:ٌۡۡنَبت َة،ۡڢَاصو ِليَاء شَائِعَة
ۡئِڥَونۡنـۡئِ ُر ِمين
HAUTEUR
ۡلُبيث v. “Ciel”.
ۡيَۡ لُب
ⵉⵠⴰⵡⴻⵏ ⵏ ⵉⵕⵓⵎⵉⵢⴻⵏ HENNÉ (lat. lawsonia inermis,
ⵍⵓⴱⵢⴻⵝ fam. lythraceæ, plante)
ⵍⵓⴱⵢⴰ • [ṢḤ], [MR], [ṢR] ar., coll., ḥen-
ni
• [XF] ar., f., saǧret lḥenna
HARICOT (lat. ?, fam. fabaceæ, :ٌۡۡنَبت َة،ِۡحنَّاء
plante, variété d’haricot vert)
ِۡ ح
ن
• [ṢḤ] f., luḇya m tjaɛbut
َّۡ سجرتۡلح
ن َ
• [ṢḤ] f., luḇya m ṯjaɛḇuḏṯ
• [ṢḤ] f., luḇya n ṯjaɛḇuḏṯ ⵃⴻⵏⵏⵉ
:ٌۡۡنَبت َة،ٌۡۡنَو ِعيَّة،ۡڢَاصو ِليَاء ⵙⴰⴵⵔⴻⵜ ⵍⵃⴻⵏⵏⴰ
َۡ ۡۡلُڥ
ۡ ۡيۡمـۡت َژعبُت
ۡ ۡيۡمـۡث َژعڥُذث َ لُڥ HERBE HAUTE
ۡ ۡيۡنـۡث َژعڥُذث َ لُڥ [MR] f., {le}ḥciš ameqqran. v.
“Pelouse”.
ⵍⵓⵠⵢⴰ ⵎ ⵜⵊⴰⵄⴱⵓⵜ
306
: شيِش َط ِويلِ َح ۡئ َغ َّم
ۡحشِشۡئ َمق َرن ۡحشِش
ⵃⵛⵉⵛ ⴰⵎⴻⵇⵇⵔⴰⵏ ۡ ۡشر ُ سۡئ َ ِه-ۡئ َمكَنۡ ِۡذ:ۡب َ َانۡيُكث ُ ُرۡ ِڢي ِهۡالعُش
ٌ َمك
ۡۡئُرۡيُشۡذۡئَزجزَ و:ۡضرا َ ََليَزَ الۡالعُشبُ ۡأَخ
HERBE SÈCHE ۡشر ُ ۡئَ ِه:ۡ ڢ ٌ َعل
َ ُۡش ۡيُقَا ُل ۡلَه َ ِڢ ۡال َح ِشيُّ بَعدَ ۡ َما ۡيَ ِج
ۡ ۡئ َس َمۡيِ ِلۡذۡئ َِززَ وۡئ َس َمۡئِقَّرۡقَّرنۡلڨُرث
• [ṢḤ] m., aṣaɣur
ۡشرن ۡئ َكذ ُ ۡلَّن ۡئِ ِه:ۡ يُو َجد ُ ۡنَ َبۡت َاتٌ ۡڢِي ۡاۡلو ِديَ ِة
• [ṢḤ] m., {le, a}ɣmir ۡئِغز َرن
: ٌّشب جَاڢ ْ ع َّ
ۡ ۡشرنۡلن ُ ۡ ُكلۡئِ ِه:ِۡۡمنَ ۡالنَّبَات َات َ
ِ ٍُهنَاكَ ۡ ُكلُّۡأن َواع
ۡصغُر َ َئ ۡشرن ُ ۡج ِمعۡ ِئ ِه:َِۡج ِمي ُعۡالنَّبَات َات
ۡغ ِمر ⴰⵀⵉⵛⵓⵔ | ⵉⵀⵉⵛⵓⵔⴻⵏ
ⴰⵚⴰⵖⵓⵔ ⴰⵖⴻⵎⵎⴰ
ⵖⵎⵉⵔ ⵃⵛⵉⵛ
ⴰⵎⴿⴰⵏ ⴸⵉ-ⵙ ⴰⵀⵉⵛⵓⵔ
HERBE, VERDURE, FOIN,
PLANTE (généralité) ⴰⵀⵉⵛⵓⵔ ⵓⵔ ⵢⵓⵛ ⴸ ⴰⵣⴻⴵⵣⴰⵡ
• [ṢḤ], [MƐ], [MR] m., ahišur ⴰⵀⵉⵛⵓⵔ ⴰⵙⵎⴰ ⵢⵉⵍⵉ ⴸ ⴰⵣⵉⵣⴰⵡ
(ann. : u) | m., pl., ihišuren. v. ⴰⵙⵎⴰ ⵉⵇⵇⴰⵔ ⵇⵇⴰⵔⴻⵏ ⵍⵍⴳⵓⵔⵝ
“Foin”, “Couscous”, “Prairie”.
ⵍⵍⴰⵏ ⵉⵀⵉⵛⵓⵔⴻⵏ ⴰⴿⴻⴸ ⵉⵖⴻⵣⵔⴰⵏ
• [MR] m., aɣemma
• [MR] ar., {le}ḥšiš ⴽⵓⵍⵍ ⵉⵀⵉⵛⵓⵔⴻⵏ ⵍⵍⴰⵏ
→ Un endroit herbeux/où il y a ⴵⵎⵉⵄ ⵉⵀⵉⵛⵓⵔⴻⵏ
beaucoup d’herbe :
[MƐ] amḵan ḏi-s ahišur HÉRISSON ALGÉRIEN (atele-
→ L’herbe est encore verte : rix algirus)
Ahišur ur yuš ḏ azeǧzaw. • [ṢḤ] m., inseǧ
→ Lorsque l’herbe verte a séché • [MƐ], [ṢR] m., insi | [MƐ] m.,
on l’appelle foin : [ṢḤ] Ahišur pl., insiyan
asma yili ḏ azizaw asma iqqar
qqaren llgurṯ. • [ṢḤ], [ṢR] m., pl., insawen
→ On trouve des plantes près • [ŠN] m., insi | m., pl., insiwen
des rivières : [ṢḤ] Llan ihišuren • m., inisi. v. “Porc-épic”.
aḵeḏ iɣezran.
• [MR] ar., m., aqenfuḍ
→ Il y a toutes sortes de plantes
: [ṢḤ] Kull ihišuren llan. • [MR] ar., m., agenfuḍ
→ Toutes les plantes : [ṢḤ] : ق ْنڢذ
Ǧmiɛ ihišuren. ۡئِنسج
َ ، ا ِْخ ِض َرار، َحشِيش، شب
: نَ ْبتَة، ع َلڢ ْ ع ۡ ۡئِن ِسۡ|ۡ ِئن ِسيَۡن
ُ شرۡ|ۡ ِئ ِه
ۡشرن ُ ئ َ ِه
307
ۡ سو
ن َ ئِن HIBOU ASCLAPHE (otus asca-
laphus, oiseau)
ۡ ۡئِن ِسۡ|ۡ ِئنسِوۡن
[MS] bururu
ۡ ِ ِئ ِن
س
َ ۡ،ۡبوم
ۡۡبُ ُر ُۡر:ۡطائِ ٌر
ۡئ َڨۡنڢُض
ⴱⵓⵔⵓⵔⵓ
ⵉⵏⵙⴻⴵ
ⵉⵏⵙⵉ | ⵉⵏⵙⵉⵢⴰⵏ
HIER
ⵉⵏⵙⴰⵡⴻⵏ
• [ṢḤ] m., iḍelli
ⵉⵏⵙⵉ | ⵉⵏⵙⵉⵡⴻⵏ • [ṢR], [ŠN] m., iḍennaḍ
ⵉⵏⵉⵙⵉ → Où es-tu allé hier ? : Aniɣer
ⴰⵇⴻⵏⴼⵓⴹ tṛuḥeḍ iḍelli ?
: أ َ ْم ِس، ْالبَ ِارحَة
ⴰⴳⴻⵏⴼⵓⴹ
ِۡ ِئض
ل
ۡئِضنَّض
HEURE, MONTRE, HOR-
LOGE ِۡ ۡئَ ِنغرۡت ُرحغۡ ِئض:ۡأَينَ ۡذَهَبتَ ۡبِاۡلم ِس
ل َ
• [ṢḤ] ar., sing., saɛṯ | pl., swayeɛ ⵉ ⴹⴻⵍⵍⵉ
• [MR] ar., {ṯ}asaɛeṯ ⵉⴹⴻⵏⵏⴰⴹ
→ Je te rejoindrai dans une ⴰⵏⵉⵖⴻⵔ ⵜⵕⵓⵃⴻⴹ ⵉⴹⴻⵍⵍⵉ
heure : [ṢḤ] F saɛṯ a d-asa ɣer-ek
→ Deux heures : [MR] Snaṯ
swayeɛ. HIER SOIR
: عة َ ساَ [ṢR] iḍa yemḍen
ۡ ۡسعثۡۡ|ۡس َويع َ َ ِۡئ: اللَّ ْيلَة ْالبَ ِارحَة، أَمْ ِس
ۡضۡيۡمضن
ۡئ َسعث ⵉⴹⴰ ⵢⴻⵎⴹⴻⵏ
َۡس
َۡ ئ-ۡسعث ۡئ َـ ۡد َ ۡ سأَلت َِح ُق ۡبِكَ ۡ َعلى
َ ۡ ۡڢـ:ۡ سا ِع ٍة َ َ
ۡ ۡك-ۡغر
HIRONDELLE
ۡ ۡۡسنَثۡس َويع:ۡسا َعت َي ِن َ
• [ṢḤ] f., ṯifillest | f., pl., ṯifilles
ⵙⴰⵖⵝ | ⵙⵡⴰⵢⴻⵄ
• [MR] ar., f., ṯaxuṭṭayft
ⴰⵙⴻⵄⴻⵝ : خ َّطاڢ
ⴼ ⵙⴰⵄⵝ ⴰ ⴷ-ⴰⵙⴰ ⵖⴻⵔ-ⴻⴽ ۡثِڢِلستۡ|ۡ ِثڢِلۡس
ⵙⵏⴰⵝ ⵙⵡⴰⵢⴻⵄ ۡ ۡطيڢت َّ ث َ ُخ
ⵝⵉⴼⵉⵍⵍⴻⵙⵜ | ⵝⵉⴼⵉⵍⵍⴻⵙ
HEUREUX ÊTRE ⵝⴰⴽⵓⵟⵟⴰⵢⴼⵜ
v. “Joyeux Être”.
308
HISTOIRE HOCKEY, BALLON (QUOI ?
[MR] ar., ttarix “Ṯakurṯ” (ⵝⴰⴽⴽⵓⵔⵝ,
→ Il faut que notre histoire ۡ )ثَا ُكور
ث ou : “Ṯiḥilliṯ”
vive : [MR] Lazem tarix-nna (ⵝⵉⵃⵉⵍⵍⵉⵝ, ۡ )ثِ ِح ِليثou alors :
yebqa idder. “Ṯaqʷlajeţ” (ⵝⴰⵇⵯⵍⴰⵊⴻⵜⵙ,
ۡ َ )ثَاقوdans le tachelhit du Petit
َۡلجتس
: تَ ِاريخ Atlas est un jeu très ancien prati-
َ َي ِجبُ ۡأَنۡ َي ِع
ۡ ۡ َّنۡيبقَ ۡ ِئدر-ۡۡلَزمۡۡت َ ِرخ:ۡيشۡت َِاري ُخنَا qué dans une grande partie de
Tamazgha (monde amazigh).
ⵜⵜⴰⵔⵉⵅ C’est une sorte de hockey tradi-
ⵍⴰⵣⴻⵎ ⵜⴰⵔⵉⵅ-ⵏⵏⴰ ⵢⴻⴱⵇⴰ tionnel.
ⵉⴷⴷⴻⵔ
QUAND ?
HIVER Dans le Petit Atlas (“bli-
déen”), on le pratique avec
• f., ṯagrest | f., pl., ṯigersin. v. l’arrivée de “ṯafsuṯ” (printemps),
“Saison”, “Calendrier atlassien”. durant “ṯaɣariṯ” (sécheresse) et en
• [MR] f., ṯagresṯ parallèle des “zerda” (célébration
autour d’un grand repas collectif).
• [ṢḤ], [ǦƐ] f., ṯayerza (ann. : ṯ).
v. “Labour”. Au printemps, il peut se pra-
tiquer pendant une semaine ou
• [ŠN] f., {ṯ}hayerza alors sur sept samedis (chose ré-
→ En hiver, il a celui qui porte cente).
de la laine : [ṢḤ] Illa win itlus g
tyerza ṭaḍuț.
POURQUOI ?
: شتَاء ِ
Au cours de “ṯakurṯ” les
ۡثَڨرستۡ|ۡ ِثڨر ِسن Atlassiens invoquaient le Seigneur
ۡثَڨرسث de faire tomber “newweṯ” (pluie).
C’était aussi un jeu lié au mariage
ۡ َۡثَيرز puisque le papa du garçon et ses
ۡ َۡهَيرز amis devaient affronter le papa de
la fille et ses amis. Plus générale-
َ ََاء ۡ ُهنَاكَ ۡ َمن ۡ َيرتَدِي ۡ ِلب
ۡاس ِ ۡالشت
ِ ڢِۡي ۡڢَص ِل ment, c’est l’occasion pour tous
ۡ ۡطضُڅَ ۡ َۡ ِئلَّۡ ِونۡ ِئتلُسۡڨـۡتيرز:ۡوڢ
َ ص ُّ ال les Atlassiens originaires de di-
vers villages de se rassembler en
ⵝⴰⴳⵔⴻⵙⵜ | ⵝⵉⴳⴻⵔⵙⵉⵏ un lieu précis pour discuter de la
ⵝⴰⴳⵔⴻⵙⵝ région, se divertir, manger, se
souhaiter une récolte prometteuse,
ⵝⴰⵢⴻⵔⵣⴰ faire connaître les célibataires, …
ⵀⴰⵢⴻⵔⵣⴰ
ⵉⵍⵍⴰ ⵡⵉⵏ ⵉⵜⵍⵓⵙ ⴳ ⵜⵢⴻⵔⵣⴰ OÙ ?
ⵟⴰⴹⵓⵜⵙ L’endroit où se pratique
“ṯakurṯ” est nommé “tirrešt” : il
s’agit de localité en altitude no-
tamment au niveau des endroits
309
plats comme les “ṯizza” (cols de est en bois ou fabriqué à partir de
montagnes), les “igʷnan” (pla- la racine du genêt épineux (genis-
teaux de montagne) ou dans ta scorpius) ou être remplacée par
n’importe quel endroit présentant la pive fu pin blanc (pinus hale-
une grande superficie, sur l’herbe pensis). Les montagnards atlas-
ou directement à même le sol. siens s’affrontent grâce à
l’“amejɣaf” (sing.), “imejɣaf”
Dans le Petit Atlas (“bli- (pl.) : sorte de longue crosse en
déen”), les endroits les plus con- bois au bout recourbé avec la-
nus liés à “ṯakurṯ” sont la localité quelle on frappe la balle. En cer-
de “Lḥawḍ” des Ayṯ Uɣellay tains lieux, l’aire de jeu est
composée de trois endroits plats : presque illimitée et peut donc se
“Ḷuḍa n Ṭarfu” (ou : Amraḥ n jouer sur une grande superficie.
Ṭarfu, partie supérieure de Lorsque le jeu commence on
Lḥawḍ), “Ḷuḍa alemmas” (ou : ignore quand est-ce qu’il se ter-
Amraḥ alemmas, partie médiane mine puisqu’il n’a pas de limite
de Lḥawḍ) et “Ḷuḍa aqčičeḥ” précise dans la journée.
(partie inférieure de Lḥawḍ) éga-
lement la localité de “Tawrirt” du
hameau “Agʷni”. D’autres en-
droits atlassiens liés à “ṯakurṯ” AUJOURD’HUI ?
sont connus comme : “Ṯakurṯ” survit dans la loca-
▪chez les Ayṯ Musa : “Tazarin”, lité de Lḥawḍ des Ayṯ Uɣellay. Il
“Ǧameɛ Qarmud”, “Melɛab est de retour chaque année au dé-
Lkura”, but de mayyu (mois de mai) mais
le jeu ne revêt plus le cachet tradi-
▪chez les Ayṯ Ṣaleḥ : “Sidi Sa- tionnel d’antan.
lem”, “Agʷni m Ferrux”, Comme pour le mode de
▪chez les Ayṯ Miṣra : “Lmelɛab”, vie, les traditions des montagnards
“Tirrešt” ou “Lɛešš Uyerẓiẓ”, du Petit Atlas et leur parler sont
“Lḥawḍ”, “Mezdu”, “Lmelɛab”, en grave danger. Il est donc urgent
de revivifier “ṯakurṯ”, de
▪chez les Ayṯ Mesɛud : “Bu l’organiser correctement afin de le
Meǧbar”, “Rrmila”, promouvoir à plus grande échelle
et, pourquoi pas, le faire connaître
au niveau international ?)
QUI ?
• [MR] f., ṯiḥilliṯ
Ce jeu d’endurance est ré-
servé aux hommes qu’ils soient • [ṢḤ] f., ṯaqʷlajeț. v. “Crosse”,
jeunes ou âgés, tant que le phy- “Aire de jeu”, “Trou central”.
sique ne fait pas défaut. Certains • [ṢḤ], [ǦƐ] f., ṯakurṯ
Atlassiens prétendent qu’il se joue
à partir de la quarantaine jusqu’à • [ṢḤ] f., ṯakurț
quatre-vingt ans. • [ṢḤ] ar., sing., lkurṯ. v. “Bal-
lon”.
COMMENT ? → Ils jouent au ballon tradi-
On place la balle (pe- tionnel se joue à l’aide de crosse
et non avec les pieds : [MR]
lote/ballonnet) traditionnelle dans Țiraren ṯiḥilliṯ s umejɣaf maši s
“ṯaqšušṯ” ou “lbuḥ” qui est le trou iḍarn.
central de l’aire de jeu. La balle
310
:ٌۡازي ِغيَّة
ِ ۡلُعبَةٌۡأ َ َم،ۡور ِة َ ل ْعبَة ْالك ۡ ۡۡئ َرڨَزۡذۡئ َوۡثم:ۡي
ٌّ ٌۡر ُجو ِل
ُ َر ُجل
ۡ ۡثِ ِح ِلث ۡۡد ۡأَحزَ و ۡد:ۡ ۡر ُجَّل
َ ۡالطڢ ُل ۡيص ِب ُح
ِ ِعندَ َماۡيَت َزَ َّو ُج
ۡ ۡدۡدۡئ َرڨَز-ۡأَحزَ وۡ َمـۡئِ ُژژۡيُغَل
ۡثَقولَژڅ
ۡث َ ُّكرث ⴰⵔⵢⴰⵣ | ⵉⵔⵢⴰⵣⴻⵏ
ۡثَ ُّكرڅ ⴰⵔⴵⴰⵣ | ⵉⵔⴵⴰⵣⴻⵏ
ۡل ُكرث ⴰⵔⴳⴰⵣ | ⵉⵔⴳⴰⵣⴻⵏ
ۡ:ۡ َيل َعبُونَ ۡال ُك َرةَ ۡالتَّق ِلي ِديَّ ِة ۡ ِبال ِمح َج ِن ََۡل ۡ ِبالقَدَ ِم ⴰⵔⵖⴰⵣ
ۡ ۡضرن َ ِِڅ َررنۡثِ ِح ِلثۡسـۡئُمژغَڢۡ َم ِشۡسـۡئ
ⴰⵔⴴⴰⵣ
ⵝⵉⵃⵉⵍⵍⵉⵝ
ⴰⵔⴳⴰⵣ ⴸ ⴰⵡⵝⴻⵎ
ⵝⴰⵇⵯⵍⴰⵊⴻⵜⵙ
ⴷ ⴰⵃⵣⴰⵡ ⴷ ⴰⵃⵣⴰⵡ ⵎⴰ ⵉⵊⵓⵊ
ⵝⴰⴽⵓⵔⵝ ⵢⵓⵖⴰⵍ-ⴷ ⴷ ⴰⵔⴳⴰⵣ
ⵝⴰⴽⵓⵔⵜⵙ
ⵍⴿⵓⵔⵝ HÔTE, INVITÉ
ⵜⵙⵉⵔⴰⵔⴻⵏ ⵝⵉⵃⵉⵍⵍⵉⵝ ⵎⴰⵛⵉ ⵙ [ṢḤ], [MƐ] m., inijiw | m., pl.,
ⵉⴹⴰⵔⵏ inijiwen
َ
ۡۡئِنِژ ُوۡ|ۡئِنِژون: ضيْڢ
HOMME ⵉⵏⵉⵊⵉⵡ | ⵉⵏⵉⵊⵡⴻⵏ
• [ṢḤ] m., aryaz | m., pl., iryazen
• [ṢḤ], [MƐ] m., arǧaz (ann. : u) | HOUX COMMUN (ilex aquifo-
m., pl., irǧazen. v. “Mâle”. lium, arbuste)
• [ṢḤ], [MR] m., argaz (ann. : wi) • [ṢḤ] dim., sing., ṯigerselț
| m., pl., irgazen • m., {a}gersel
• [MR] m., arɣaz (ann. : u) :ٌۡجيۡ َرة ِ شيَّة َمائِيَّة ْاْلَوْ َر
ُۡ ۡ،ۡاق
َۡ ش ِ بَ ْه
• [ṢḤ] m., arḡaz ۡ ثِۡڨرسلڅ
→ C’est un homme viril : Argaz ۡ ۡقرسل
ḏ awṯem.
→ Lorsque l’enfant se marie il ⵝⵉⴳⴻⵔⵙⴻⵍⵜⵙ
devient un homme : [MR] D ⴳⴻⵔⵙⴻⵍ
aḥzaw d aḥzaw ma ijuj yuɣal-d d
argaz.
: َرجل HUMAIN
ۡ ۡئ َريزۡ|ۡ ِئر َيزن [MR], [ǦƐ] ar., bnadem
ۡئ َر َجزۡ|ۡئِر َجزن َ إِ ْن
ۡۡبنَدم: اِبْن آدَم، سان
ۡئ َرڨَزۡ|ۡئِرڨَزن ⴱⵏⴰⴷⴻⵎ
ۡئ َرغَز
ۡ ۡئ َرڨَز
311
HUILE VÉGÉTALE QUEL- ⴳⴳⵓⵔⴻⵏ ⴰⵢⵝ ⵓⴸⵔⴰⵔ ⴰⵔ ⵙⵙⵓⵇ ⵏ
CONQUE ⵎⴻⵜⵙⵉⵛⵜ, ⵉⵙⴻⵔⴸⴰⵏ-ⵏⵙⴻⵏ
• [ṢḤ], [MR] ar., f., ziṯ (ann. : zz) ⵔⴻⴼⴼⴸⴻⵏ ⵉⵄⴰⴿⵔⴰⴼ ⵏ ⵣⵉⵝ
• [MR] ar., f., zit ⵓⵣⴻⵎⵎⵓⵔ
• [ṢḤ] ar., f., ziyṯ
→ Huile d’olive : HUILE DE CADE (liquide noir
et vidqueux obtenu par la
• f., ziṯ n uzemmur. v. “Oliveraie”, distillation du bois du juniperus
“Olive”, “Olivier”, “Oléastre”, oxycedrus, elle est utilisé lors
“Noyau”, “Débris quelconque”. d’affections dermatologiques)
• [MR] f., ziṯ uzemmur • [MR] m., aqaḍran. v. “Genévrier
→ Leur huile est de bonne cade”.
qualité : [ṢḤ] Zit-nsen țaxleft. • [ṢḤ] ar., m., {l}qeḍran
→ Les montagnards vont au : َزيْت ْالعَرْ ع َِر
marché de Metsicht, leurs
mulets transportent des jarres ۡئَقَض َرن
d’huile d’olive : Gguren ayṯ uḏrar ۡقض َرن
ar ssuq n Mețišṯ, iserḏan-nsen
reffḏen iɛaḵraf n ziṯ uzemmur. ⴰⵇⴰⴹⵔⴰⵏ
: َزيْت ⵍⵇⴻⴹⵔⴰⵏ
ۡ ِۡزث
ۡ ِۡزت HUMER (aspirer lentement par la
ۡ ِۡزيث bouche), LAPER
• [ṢḤ] sḵef, hab. seḵf
ِ ُ ۡالزيت
:ۡون َّ ُزَ يت
ِۡزثۡنـۡئُز ُّمر • [MS] skef
ِۡزثۡئُز ُّمر → Il a humé le lait frais : Isḵef
iɣi.
ۡ ۡنسنۡثَخلڢت-ۡۡزت:ۡ ِ ٌ زَ يت ُ ُهمۡنَو ِعيَّةٌۡ َجيِدَة → Je n’ai pas humé le miel : U
ُۡ ۡيَح ِمل،ۡ ق ۡال ِم ِتي َج ِة ُ ۡ يَذهَبُ ۡال َجبَ ِليَّةُ ۡإلى
ِ سو sḵifɣ ḵ ṯamemț.
ۡ ۡڨُّرن ۡئَيث:ۡ ون ِ ُ ۡالزيت
َّ ت ِ ۡالزي َّ ت ِ بِغَالُ ُهم ۡ َج َّۡرا
ۡنسنۡرڢذن-ۡۡئِسرذن،ۡئُذ َررۡئ َرۡسُّق ۡنـۡمتسِشت → Il hume le thé : Iseḵf atay.
ۡـۡزثۡئُز ُّمرِ ِئ َعك َرڢۡن : َلَعِق
ⵣⵉⵝ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡسكڢ.سكڢ
ⵣⵉⵜ ۡسكڢ
ۡ ِئسكڢۡ ِئ ِۡغ:ۡازج َّ يبۡال
ِ ط َ لَعِقَ ۡالَ َح ِل
ⵣⵉⵢⵝ
ⵣⵉⵝ ⵏ ⵓⵣⴻⵎⵎⵓⵔ
ۡۡئُـۡس ِكڢغۡكۡثَممڅ:َۡسل َ َلَمۡأَلعَقۡالع
ۡۡئِسكڢۡئَت َي:ۡشاي َّ يَلعَ ُقۡال
ⵣⵉⵝ ⵓⵣⴻⵎⵎⵓⵔ
ⵙⴿⴻⴼ : ⵙⴻⴿⴼ
ⵣⵉⵜ-ⵏⵙⴻⵏ ⵜⵙⴰⵅⵍⴻⴼⵜ
ⵙⴽⴻⴼ
ⵉⵙⴿⴻⴼ ⵉⵖⵉ
312
ⵓ ⵙⴿⵉⴼⵖ ⴿ ⵝⴰⵎⴻⵎⵜⵙ ⵉⴼⵉⵙ | ⵉⴼⵉⵙⴻⵏ
ⵉⵙⴻⴿⴼ ⴰⵜⴰⵢ ⴼⵉⵙ
ⴱⵓ ⵄⵍⵉ
HUPPE COMMUNE (upupa ⴱⵓ ⵄⵍⵉ ⴸ ⴰⵣⴻⵃⵃⴰⴼ
epops, oiseau)
• [MR] m., atebbib ⵉⴼⵉⵙⴻⵏ ⵏ ⵜⵙⵉⵣⴳⵉ
• [MS] m., {a}tebbib ⵜⴰⵍⴰ ⴼⵉⵙ
َ ۡ،ۡه ْدهد
:ۡطائِ ٌر
ۡ ۡئَت ِبب
ۡتۡبِب I
ⴰⵜⴻⴱⴱⵉⴱ
ⵜⴻⴱⴱⵉⴱ ICI
• ḏa
HYDROMEL SIMPLE, MEL- • [ṢḤ] ḏay
LITE • ḏayi
— . v. “Abeille noire”. • [ṢḤ] ḏayyi
• [MR] daya
HYÈNE RAYÉE (hyena hyena, • [ṢḤ] awra
animal)
• [MR] awar (ann. : wa)
• [ṢḤ], [MƐ], [ŠN], [MR] m., ifis |
m., pl., ifisen → Pourquoi restes-tu ici ? : Ma
ṯeqimeḍ ḏa ?
• [ST] {i}fis
→ Pose-le ici ! : Sers-iṯ ḏayi !
• [MR] m., bu ɛli
→ Je suis ici à Šriɛeṯ : [ṢḤ] Aql-
→ La hyène marche en boitant : i ḏayyi n Šriɛeṯ.
[MR] Bu ɛli ḏ azeḥḥaf.
→ Ils vécurent ici : [ṢḤ] Yed-
→ Les hyènes de la forêt : Ifisen dren ḏayyi.
n țizgi.
→ Ici, en ce lieu : [ṢḤ] Ḏayyi
→ La Source de la Hyène rayée : amkan-ayi.
[SM] top., Tala Fis.
→ Viens ici ! :
: ضبْع م َخ َّطط َ
• [ṢḤ] Arwaḥ awra !
ۡ ۡئِ ِڢسۡ|ۡ ِئ ِڢسن
• [ṢḤ] Ayya ɣer ḏa !
ِۡڢس
• [ṢḤ] Ayya ɣer ḏay !
ِۡ بُـۡع
ل
َ : هنَا
ۡ ۡۡبُـۡع ِلۡذۡئَز َّحڢ:ٌۡالضَّب ُعۡأع َرج
َۡذ
ِۡ ـۡڅز
ڨ ِ ۡئِ ِڢسنۡن:ۡضبَاعۡالغابَۡ ِة ِ
َّ َعينُ ۡالضَّبعۡال ُم َخ ۡ ۡذَي
ۡ ۡۡتَلَۡ ِڢس:ۡط ِط ِ
313
ۡ َذ
ِي • [ṢḤ] sinni
ۡ َذ
ِي → Comment est le chemin qui
mène d’ici à Blida ? : [ṢḤ] Ma-
ۡي َۡ َد mek illa ubriḏ ițawin sa ɣ Lle-
ئ َو َۡر bliḏa ?
ۡئ ََور → Vas-t’en d’ici ! : [ṢḤ] Zuwl
َۡ َمـۡث ِقمضۡ ۡذ:ِۡل َماذَاۡت َبقَىۡ ُهنَا sinni !
→ Sauve-toi d’ici ! : [ṢḤ] Rwel
ۡ ِئث-ۡۡسرس:ۡضعهُۡ َهنَا َ sayi !
ۡ ئِـۡذيِۡنـۡش ِرع-ۡۡئ َقل:ۡۡأَنَاۡ ُهنَاۡڢِيۡش ِرعث
ث َ : ِم ْن هنَا
ۡ ِيۡ َۡيدرنۡذ:ۡشواۡ ُهنَا ُ َعا سـ
َ
ۡ َ ۡئ-ۡۡذَيِۡئَمكَن:َۡان
ۡ ِي ِ ُهنَاۡ ِڢيۡ َهذَاۡال َمك ِي
ۡ سـ َ
:ۡت َ َعالَىۡ ُهنَا ِۡ ِس
ن
ئ َر َوحۡئَو َۡر َّۡۡ َۡممك ۡئِل:ۡ ِۡمن ۡ ُهنَاۡإِلَىۡالبُلَيدَة ِ ُڢ ۡه َُو ۡالدَّربَ كَي
ۡ َ يۡغرۡ ۡذ َّ َ ئ َ سـۡغـۡلب ِل ۡذ
َ ۡئُب ِرذۡ ِئ َڅ ِون
ۡ ۡيۡغرۡذَي َّ َ ئ ِۡ ۡزولۡ ِس:َۡا
ن ُ ۡمنۡ ُهن ِ اِرحل
ⴸⴰ ِي
ۡس َ ۡۡرول:ۡۡمنۡ ُهنَا ِ اُه ُرب
ⴸⴰⵢⵉ ⵙⴰ
ⴸⴰⵢⵢⵉ ⵙⴰⵢⵉ
ⴷⴰⵢⴰ ⵙⵉⵏⵏⵉ
ⴰⵡⵔⴰ ⵎⴰⵎⴻⴽ ⵉⵍⵍⴰ ⵓⴱⵔⵉⴸ ⵉⵜⵙⴰⵡⵉⵏ ⵙⴰ
ⵖ ⵍⵍⴱⵍⵉⴸⴰ
ⴰⵡⴰⵔ
ⵣⵓⵡⵍ ⵙⵉⵏⵏⵉ
ⵎⴰ ⵝⴻⵇⵉⵎⴻⴹ ⴸⴰ
ⵔⵡⴻⵍ ⵙⴰⵢⵉ
ⵙⴻⵔⵙ-ⵉⵝ ⴸⴰⵢⵉ
ⴰⵇⵍ-ⵉ ⴸⴰⵢⵢⵉ ⵏ ⵛⵔⵉⵄⴻⵝ IDENTIQUE
ⵢⴻⴷⴷⵔⴻⵏ ⴸⴰⵢⵢⵉ v. “Pareil”.
ⴸⴰⵢⵢⵉ ⴰⵎⴽⴰⵏ-ⴰⵢⵉ
ⴰⵔⵡⴰⵃ ⴰⵡⵔⴰ IF COMMUN (lat. taxus baccata,
fam. taxaceæ, arbre)
ⴰⵢⵢⴰ ⵖⴻⵔ ⴸⴰ
• [WZ] m., {a}fuzzel, dim., sing.,
ⴰⵢⵢⴰ ⵖⴻⵔ ⴸⴰⵢ [MS] dim., sing., tifuzzel. v.
“Fer”.
ICI D’ • [ṢḤ] f., ṯifuẓẓar
• [ṢḤ] sa • [ṢḤ] f., taxš (ann. : te)
• [ṢḤ] sayi
314
َ ۡ،َۡزرْ نَب
:ٌۡش َج َرة IMPORTER
ۡۡتِڢُزل،ۡڢُزل → Elle se mit à importer des
ِۡثڢ َُّزر choses et chacun se mit à
s’habiller comme il voulait :
ۡت َخش [ṢḤ] Tuɣal-d ṯețawi-d tiḥaǧiṯin
tlusan kull yiǧ mațța ilsa. v.
ⴼⵓⵣⵣⴻⵍ, ⵜⵉⴼⵓⵣⵣⴻⵍ “Apporter”.
ⵝⵉⴼⵓⵥⵥⴰⵔ → Ils importent du tissu,
cousent et s’habillent ensuite :
ⵜⴰⵅⵛ [ṢḤ] Țawin-d leqmeš gennun
tlusan.
IL, LUI pr. pers. : َستَوْ َرد ْ ِا
• [ṢḤ], [MƐ] nețța ۡاح ٍد ۡيَرتَدِي ۡ َماِ ۡو َ َ
َ يرادُ ۡأشيَا َء ۡبَدَأ ۡ ُك ُل َ
َ ِبَدَأت ۡاِست
ۡسن ۡ ُكل ۡيِج ۡ َم َّڅَ ُد ۡتِ َح ِجثِن ۡتل-د ۡث َڅ ِۡو-ۡۡتُغَل:ۡيَشَاء
• [ṢḤ], [MƐ] netta َۡ ِئل
س
• [ṢḤ] nețți ُۡطونَه ُ دۡ لقمشۡ ڨنُّنۡ يَستَو ِرد ُونَ ۡنَ ِسيجاۡي ُِخي-ۡتَ ِون
→ Le village Tizza est grand : ۡسنَ ُۡتل:ُۡسونَه
ُ ِث ُ َّمۡيَلب
[ṢḤ] Aḏuwwaṛ n Tizza nețți ḏ ⵜⵓⵖⴰⵍ-ⴷ ⵝⴻⵜⵙⴰⵡⵉ-ⴷ ⵜⵉⵃⴰⴵⵉⵝⵉⵏ
ameqqran. ⵜⵍⵓⵙⴰⵏ ⴽⵓⵍⵍ ⵢⵉⴵ ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵉⵍⵙⴰ
: ه َو
ⵜⵙⴰⵡⵉⵏ-ⴷ ⵍⴻⵇⵎⴻⵛ ⴳⴻⵏⵏⵓⵏ ⵜⵍⵓⵙⴰⵏ
َّۡ ن
څ
َّۡنت
IMPRÉGNER
ۡ ِڅ ۡن
v. “Donner”.
ۡ ۡۡئَذُ َّوۡنـۡتِ َّزۡنڅثِۡذۡئ َمق َرن:ٌۡيرة َّ ِقَر َيةُۡت
َ يزاۡ َك ِب
ⵏⴻⵜⵙⵜⵙⴰ
INCISIVE
ⵏⴻⵜⵜⴰ • [ṢḤ], [MƐ] m., ugel | m., pl.,
ⵏⴻⵜⵙⵜⵙⵉ uglan
ⴰⴸⵓⵡⵡⴰⵕ ⵏ ⵟⵉⵣⵣⴰ ⵏⴻⵜⵙⵜⵙⵉ ⴸ • [ṢR] m., uyl | m., pl., uylan. v.
“Canine”, “Molaire”.
ⴰⵎⴻⵇⵇⵔⴰⵏ
ِ س ٌّن أ َ َم
: اميَّة ِ ، ثَنِيَّة، اطعَة ِ َق
ۡئُڨلۡ|ۡئُڨلَن
ILS, EUX pr. pers.
ۡئُيلۡ|ۡئُيلَن
• [ṢḤ] niṯni
ⵓⴳⴻⵍ | ⵓⴳⵍⴰⵏ
• [ṢḤ], [MR] nihni
: ه ْم ⵓⵢⵍ | ⵓⵢⵍⴰⵏ
ِۡ نِث
ن
ِۡ ِنه
ن INDEX (doigt)
ⵏⵉⵝⵏⵉ [MR] ar., ššahed
َّ ۡ: سبَّابَة
ۡ ۡشهد َ
ⵏⵉⵀⵏⵉ
315
ⵛⵛⴰⵀⴻⴷ :ٌۡۡنَبت َة،ۡي
ٌّ سن ج ََزائِ ِرَ ْسو
َ
ۡبُـۡكسَّرۡلُ َمعن
INDIQUER ⴱⵓ ⴽⴻⵙⵙⴰⵔ ⵍⵓⵎⴰⵄⴻⵏ
v. “Montrer”.
INSECTE
INDIVIDU, FANTASSIN • [MR] m., abeɛɛuš (ann. : u) | m.,
pl., ibeɛwac
[MS] m., aterras | m., pl., iterrasen
→ Insectes dont le nom scienti-
• trari fique reste à chercher :
: ڢَرْ د، مشَاة، ِي ٌّ ج ْند • [MR] m., aḵal n țibant
ۡ ۡئ َت َّرسۡ|ۡ ِئت َّرسن • [MR], [MS] m., {a}bu seṭṭaf
ت َر ِۡر • [MR], [MS] m., {a}bu qurras
ⴰⵜⴻⵔⵔⴰⵙ | ⵉⵜⴻⵔⵔⴰⵙⴻⵏ : َحش ََرة
ⵜⵔⴰⵔⵉ ۡئ َبعُّشۡ|ۡئِبع َوش
ۡ ۡئَكَلۡنـۡت ِس َبنت
INDOCILE ۡطڢَّ بُـۡس
[MR] ar., m., aḥrami | m., pl., ۡ ۡبُـۡقُ َّرس
iḥramiyen
ⴰⴱⴻⵄⵄⵓⵛ | ⵉⴱⴻⵄⵡⴰⵛ
ۡۡئَح َر ِمۡ|ۡئِح َر ِمين: عنِد
َ
ⴰⴿⴰⵍ ⵏ ⵜⵙⵉⴱⴰⵏⵜ
ⴰⵃⵔⴰⵎⵉ | ⵉⵃⵔⴰⵎⵉⵢⴻⵏ
ⴱⵓ ⵙⴻⵟⵟⴰⴼ
INFILTRER S’ ⴱⵓ ⵇⵓⵔⵔⴰⵙ
v. “Entrer”.
ISOLÉ
INFLORESCENCE v. “Solitaire”.
v. “Fleur”.
INTENTION DE AVOIR L’
INJURE [ṢḤ] ɛawwel
v. “Dispute”. ۡۡ َعول: نَ َوى
→ Nous avons l’intention de
préparer une rechta à base de
IRIS ALGÉRIEN (lat. iris viande de poulet et de lait
unguicularis, fam. iridaceæ, aigre : [ṢḤ] Nɛawwel a neṣnaɛ
plante) rešta s weḵsum iyiẓiḍen ḏ s yiɣi.
[ṢḤ] m., {a}bu kessar lumaɛen ۡ:ۡ ب َّ ۡواللَّبَ ِن
ِ ِۡالرائ َ ِۡرشت َ ٍة ۡبِالدَّ َجاج
َ َن ََوينَا ۡإِعدَاد
ۡسم ۡ ِئيِ ِزضن ۡذ ۡسـُ نعَول ۡئ َـۡنصنَع ۡرشتَ ۡسـۡوك
ِِي ۡغ
316
ⵄⴰⵡⵡⴻⵍ INTERROGER
ⵏⵄⴰⵡⵡⴻⵍ ⴰ ⵏⴻⵚⵏⴰⵄ ⵔⴻⵙⵜⴰ ⵙ v. “Demander”, “Question Poser
ⵡⴻⴿⵙⵓⵎ ⵉⵢⵉⵥⵉⴹⴻⵏ ⴸ ⵙ ⵢⵉⵖⵉ une”.
J sans figuier)
• [MR] m., {ṯ}ibḥirin
• [ṢḤ] taḇḥirt (ann. : te)
JADIS • [MS], [MZ] ar., f., pl., tibḥirin
v. “Autrefois”. • [MS] ar., f., taǧnant
→ Petit potager : [ṢḤ] ar., m.,
aqʷir
JAILLIR (i.e., source d’eau)
→ Nous allions au potager et
[MR] nses. v. “Sortir”. nous rapportions des fèves, des
ۡۡنسس: َتَدَڢَّق haricots, des pommes de terre
… : Nṛuḥ ɣ tebḥirt ad nawi iba-
ⵏⵙⴻⵙ wen, ad nawi llubya, ad nawi
lbaṭaṭa …
JAMAIS → Cette année, nous planterons
des fèves et des pois dans notre
[ṢḤ] ar., ɛmeṛ potager : [ṢḤ] Asuggʷas-a a
→ Nous n’oublierons jamais nos neẓẓa iḇawen d ṯajelḇanț ḏi
origines : pm., Ɛmeṛnaɣ a nețțu ṯabḥirṯ-nna.
ḷaṣel. → Nous allons au potager pour
récolter les oignons, des patates
318
et du maïs : [MR] A nnṛuḥ l ⵄ ⵏⵏⵕⵓⵃ ⵍ ⵜⴻⴱⵃⵉⵔⵜ ⴰ ⵏⴻⴳⴳ
tebḥirt a negg lebṣal, a negg ⵍⴻⴱⵚⴰⵍ ⴰ ⵏⴻⴳⴳ ⵍⴱⴰⵟⴰⵟⴰ ⴰ ⵏⴻⴳⴳ
lbaṭaṭa, a negg ddra. ⴷⴷⵔⴰ
: َحدِيقَة، ستَان ْ ب
ۡئُرثِۡ|ۡئُرثَن JARDINER
ۡثَب ِحرثۡ|ۡ ِتب ِح ِرن [ṢḤ] ar., ḇeḥḥar ; hab. țḇeḥḥar. v.
ۡئ َب ِحرث “Jardin”.
ۡ ۡت َڥ ِحرت → Celui qui a de l’eau il
jardine, il s’occupe de son
ۡتِب ِح ِرن potager : [ṢḤ] Win ɣr-es aman
ۡئِب ِح ِرن ițḇeḥḥar iṣneɛ ṯiḇḥrin.
ۡثَجنَنت → Ils jardinent, certains
cultivent des lentilles d’autres
ۡۡئ َق ِور:ۡير ٌ ص ِغَ َۡان ٌ بُست des pois chiches et d’autres des
ۡ،ۡ ض ُر ۡ َۡمعَنَا ۡڢُوَل ِ ۡونُح َ َانِ ُكنَّا ۡنَذهَبُ ۡإِلَى ۡالبُست pommes de terre : [ṢḤ]
ۡ ۡن ُرح ۡغـ ۡتب ِحرت ۡئَد:ۡ …ۡ طاطا َ َۡوبَ صو ِليَاء ُ ڢَا Tbeḥḥaren illa win iṣneɛ laɛdes
ۡ …ۡط َ ط َ يۡئ َدۡنَ ِوۡل َب ُّ
َ ۡنَ ِوۡ ِئ َبونۡ ِئدۡنَ ِو
ب ل illa win iṣnaɛ lḥummus illa win
isɛneɛ iḇawen tajelḇanț lbaṭaṭa.
ۡ:ۡ ۡو ُجلبَانا ۡڢِي ۡ َمبقَلَتِنَا
َ س ۡڢُوَل ُۡ سنَغ ُر َ ۡ َهذَا ۡالعَ ِام
َّن َ َ
ۡ -ۡئَـۡئ َـۡنزۡ ِئڥَونۡدۡثژلڥَنڅۡذِۡثب ِحرث-ۡسڨ َوسَّ ُ َئ ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڅڥ َّحر.ۡڥ َّحر: َغ ْي َطن
َ
َ طا
ۡطا َ َۡوالب َ صا ِد ۡالبَص ِل َ نَذهَبُ ۡإِلَى ۡال َمبقَلَ ِة ۡ ِل َح ۡسۡئ َ َمن-ۡۡ ِونۡغر:َۡمنۡ َيم ِلكُ ۡ َماءۡ َيعتَنِيۡ ِببُست َانِ ِه
ۡصل ۡئَـۡنڨ َ ۡئ َـۡن ُرح ۡلـۡتب ِحرت ۡئَـۡنڨ ۡلب:ۡ َِوالذُّ َرة ۡ ۡئِڅڥحرۡئِصنعۡ ِثڥ ِح ِرن
طۡئ َـۡنڨۡد َۡر َ طَ ل َب َۡۡالڢُول،ۡ صَ ۡال ِح َّم،ۡ س َ َيُ َبس ِتنُونَ ۡ َيز َرعُونَ ۡال َعد
ⵓⵔⵝⵉ | ⵓⵔⵝⴰⵏ ۡحرن ۡ ِئ َّل ۡ ِون ۡئِصنعَّۡ ۡتب:ۡ طاَ طاَ َۡوالب
َ َ ۡال ُجلبَان،
ۡلَعدس ۡئِ َّل ۡ ِون ۡئِصنَع ۡل ُح ُّمس ۡئِ َّل ۡ ِون ۡئِسعنع
ⵝⴰⴱⵃⵉⵔⵝ | ⵜⵉⴱⵃⵉⵔⵉⵏ َۡ ط
ط َ َئِڥَونۡتَژلڥَنڅۡلب
ⴰⴱⵃⵉⵔⵝ ⵠⴻⵃⵃⴰⵔ :
ⵉⴱⵃⵉⵔⵉⵏ ⵜⵙⵠⴻⵃⵃⴰⵔ
ⵜⴰⵠⵃⵉⵔⵜ ⵜⵙⵠⴻⵃⵃⴰⵔ
ⵜⵉⴱⵃⵉⵔⵉⵏ ⵡⵉⵏ ⵖⵔ-ⴻⵙ ⴰⵎⴰⵏ ⵉⵜⵙⵠⴻⵃⵃⴰⵔ
ⵉⵚⵏⴻⵄ ⵝⵉⵠⵃⵔⵉⵏ
ⵜⴰⴵⵏⴰⵏⵜ
ⵜⴱⴻⵃⵃⴰⵔⴻⵏ ⵉⵍⵍⴰ ⵡⵉⵏ ⵉⵚⵏⴻⵄ
ⴰⵇⵯⵉⵔ
ⵍⴰⵄⴷⴻⵙ ⵉⵍⵍⴰ ⵡⵉⵏ ⵉⵚⵏⴰⵄ
ⵏⵕⵓⵃ ⵖ ⵜⴻⴱⵃⵉⵔⵜ ⴰⴷ ⵏⴰⵡⵉ ⵍⵃⵓⵎⵎⵓⵙ ⵉⵍⵍⴰ ⵡⵉⵏ ⵉⵙⵄⵏⴻⵄ
ⵉⴱⴰⵡⴻⵏ ⴰⴷ ⵏⴰⵡⵉ ⵍⵍⵓⴱⵢⴰ ⴰⴷ ⵏⴰⵡⵉ ⵉⵠⴰⵡⴻⵏ ⵜⴰⵊⴻⵍⵠⴰⵏⵜⵙ ⵍⴱⴰⵟⴰⵟⴰ
ⵍⴱⴰⵟⴰⵟⴰ
ⴰⵙⵓⴳⴳⵯⴰⵙ-ⴰ ⴰ ⵏⴻⵥⵥⴰ ⵉⵠⴰⵡⴻⵏ JARDINIÈRE (de plantes vertes
ⴷ ⵝⴰⵊⴻⵍⴱⴰⵏⵜⵙ ⴸⵉ ⵝⴰⴱⵃⵉⵔⵝ- sauvages avec qqs légumes ou
ⵏⵏⴰ pas, plat préparé à nnayer)
• [ṢḤ] m., aḥešlaf. v. “Jour de l’an
amazigh”.
319
• [ṢḤ] lḥešlaf prochaines semences, elle se cons-
truit sur place soit dans un coin de
َ اءۡوبَعضۡال ُخ
ۡ،ۡ ض ِر َ ت ۡخَض َر ِ ۡ َطبَق
ٍ ۡمن ۡنَبَات َا، la maison ou à l’extérieur)
:ۡيُطبَخُۡڢِۡيۡالنَّايِر
• [MR], [ǦƐ] m., akufi
ۡۡئ َحشلَڢ
• [MS], [XF] m., {a}kufi | m., pl.,
ۡ ۡلحشلَڢ ikufan
ⴰⵃⴻⵛⵍⴰⴼ • [MR] m., axabi (ann. : u)
ⵍⵃⴻⵛⵍⴰⴼ • [MR] m., axubay
• [MR] m., axabay
JARRE (à liquide, de trente à • [ṢḤ], [MR] f., taxabit
quatre-vingt litres pour l’huile, le
beurre, l’eau, …) • [MR] f., ṯaxabiṯ (ann. : tx)
[ṢR] f., {ta}hašnunt | f., pl., • [ṢḤ] m., pl., {i}xuḇa
{ti}hišnunin • [ŠN] f., {ṯa}haxabiṯ | f., pl.,
ۡ:ۡ ۡوالزبدَة ۡأَيضا
ُّ صة ۡ ِبالس ََّوائِ ِلَّ ۡخَا،ۡ جرَّ ة {ṯi}hixubay
ۡهَشنُنتۡ|ۡهِشنُنِن → L’akoufi est comme l’akhabi
ⵀⴰⵛⵏⵓⵏⵜ | ⵀⵉⵛⵏⵓⵏⵉⵏ : [MR] Akufi am uxabi.
→ Deux très grandes jarres :
[MR] Sin xwabi.
JARRE, SILO (récipient en terre → Dans les très grandes jarres
cuite, de forme ronde au cou ré- ils y entreposent (litt. : cachent)
duit, utilisé notamment pour du blé, de l’orge, des lentilles,
l’eau) des pois chiches, des haricots,
[MR], [XF], [MS] m., {a}šmux | des fèves, des petits-pois, des
m., pl., išmax ? jubes, des noixs, des
:ۡاء
ِ ۡمثلَۡال َم
ِ صةۡبِالس ََّوائِ ِلَّ ۡخَا،ۡجرَّ ة amandes et des figues sèches :
[ṢḤ] G xuba țeffren irḍen țimẓin,
ۡ ۡش ُمخۡ|ۡئِش َمخ laɛdes, lḥummus, llubya, iḇawen,
ⵛⵎⵓⵅ | ⵉⵛⵎⴰⵅ tajelḇanț, lɛennaḇ, lǧuz, lluz,
ṯazarṯ yeqquren.
ِ َيرة ۡلَ َها ۡڢَت َحت َان ۡ َمبنِيَّة ۡد
ۡاخل ۡال َمن ِزل َ ۡ َك ِب،ۡ جَرَّ ة
JARRE, SILO (très grande jarre ۡ،ۡۡالتِين،ۡ ب ِ ۡمثلۡال ُحبُو ِ اء ۡال َجاڢ ِ َين ۡال ِغذِ ِلت َخ ِز
ovale (ou silo carrée), destinée à :ۡۡالخ َُّروب،ۡۡالڢُول،ۡۡال َبلُّوط،ۡال ِح َّمص
recevoir les provisions sèches
comme les céréales, les figues ۡڢ ِۡ ئَ ُك
sèches, les pois chiches, les ۡڢۡ|ۡئِ ُكڢَن ِ ُك
glands, les fèves, les caroubes, …
il est composé d’une grande ou- ِۡ خ
ب َۡ َ ئ
verture nommée “imɣi” par la- ۡئ َ ُخ َبي
quelle on dépose la nourriture et
d’une autre plus petite nommée ۡئ َ َخبَي
“imi” pat laquelle on extrait la ۡت َ َخبِت
nourriture selon les besoins du
quotidien, elle est aussi utilisée ۡخِۡبث َۡ َ ث
pour préserver les graines pour les ۡڥ َۡ ُخ
320
ۡ ََه َخبِثۡ|ۡ ِه ُخب
ي ⵜⴰⵛⴻⴱⵔⵉⵜ
ب ِ ۡأَ ُك:ۡۡمثلۡأَخَا ِبي
ِۡ ڢۡئ َمۡئ ُ َخ ِ أ ُك
ِ وڢ ⵜⴰⴱⵔⵉⵢⴰ
ۡب
ِ ۡ ِسنۡخ َۡو:َۡان ِ يرتَ َانۡ َك ِب
ِ َج َّرت ⵛⴰⴱⵔⵉⵢⴰ
ۡير َّ ۡال،ۡيرةِۡالقَم َح
َ ش ِع َ ِاخ َل ۡال ِج َر ِارۡال َكب
ِ َضعُونَ ۡد َ َي
ۡ،ۡ ۡالڢُو ِل،ۡ صو ِليَا
ُ ۡال َڢا،ۡ ص ِ ۡال ِح َّم،ۡ س َ َ ۡال َعد،
ۡين
ِ ِۡوالت َ ۡاللَّو ِز،ۡ ۡال َجو ِز،ۡ ب ِ ۡال َعنَّا،ۡ ان ِ َال ُجلب JARRE (en terre, plus petit que
ۡب ۡڅڢرن ۡئِرضن ۡتِم ِزن ۡلَعدس َ ۡڨـۡ ُخ:ۡ َّڢ ِ ال ُم َجڢ “ṯaxabiṯ”, on l’utilise pour les
ۡي ۡئِڥَون ۡت َژلڥَنڅ ۡلعنَّڥۡل ُجزۡلُّز ۡثَزَ رث َ ل ُح ُّمس ۡۡلُّب figues sèches, lentilles, pois
ۡ ۡيقُّرن chiches, céréales, …)
ⴰⴽⵓⴼⵉ • [MR] m., agerruj
ⴽⵓⴼⵉ | ⵉⴽⵓⴼⴰⵏ • [XF], [MS] m., {a}gerruǧ
ⴰⵅⵓⴱⴰⵢ • [ŠN] f., {ta}hagerruǧṯ | f., pl.,
{ti}higerruǧin
ⴰⵅⴰⴱⵉ
ِ ۡ ِلت َخ ِز،ۡ يرة ُ ۡال َحج ِم
ۡين َ ص ِغَ ۡ ،ۡ ين ٍۡ ۡط ِ ۡ ِمن،ۡ جَرَّ ة
ⴰⵅⴰⴱⴰⵢ :ۡ...ۡ،ۡب ِ ُو بحُ ال ۡ، ۡ ِۡ ينۡال ُم َجڢ
َّڢ ِ ِالت
ⵜⴰⵅⴰⴱⵉⵜ ۡئ َڨ ُّرژ
ۡڨ ُّرج
ⵝⴰⵅⴰⴱⵉⵝ
ۡهَڨ ُّرجثۡ|ۡهِڨ ُّر ِجن
ⵅⵓⵠⴰ
ⴰⴳⴻⵔⵔⵓⵊ
ⵉⴰⵅⴰⴱⵉⵝ | ⵀⵉⵅⵓⴱⴰⵢ
ⴳⴻⵔⵔⵓⴵ
ⴰⴽⵓⴼⵉ ⴰⵎ ⵓⵅⴰⴱⵉ
ⵀⴰⴳⴻⵔⵔⵓⴵⵝ | ⵀⵉⴳⴻⵔⵔⵓⴵⵉⵏ
ⵙⵉⵏ ⵅⵡⴰⴱⵉ
ⴳ ⵅⵓⴱⴰ ⵜⵙⴻⴼⴼⵔⴻⵏ ⵉⵔⴹⴻⵏ JARRE DOUBLE (très grande
ⵜⵙⵉⵎⵥⵉⵏ, ⵍⴰⵄⴷⴻⵙ, ⵍⵃⵓⵎⵎⵓⵙ, qui se joignent ou pas de
ⵍⵍⵓⴱⵢⴰ, ⵉⵠⴰⵡⴻⵏ, ⵜⴰⵊⴻⵍⵠⴰⵏⵜⵙ, l’intérieur)
ⵍⵄⴻⵏⵏⴰⵠ, ⵍⴵⵓⵣ, ⵍⵍⵓⵣ, ⵝⴰⵣⴰⵔⵝ • [MR] m., bu sebɛa
ⵢⴻⵇⵇⵓⵔⴻⵏ
• [MR] m., asbaɛi
→ Une partie de la jarre double
JARRE (pour les liquides, de est dédiée pour le blé et l’autre
taille moyenne) l’orge : [MR] Bu sebɛa yiwen n
• f., tašebrit yirḏen yiwen n țemẓin.
• [MS] f., tabriya : جَرَّ ة م ْزدَ ِوجَة
• [XF] f., cabriya ۡ بُـۡسب َۡع
:ۡۡ ُمت ََو ِسةُۡال َحج ِم،ۡجَرَّ ة ئ َسبَ ِۡع
ۡت َشب ِرت ِۡص ۡ ِللقَمح َّ ۡمنَ ۡال َج َّر ِة ۡال ُمزدَ ِو َج ِة ۡ ُم َخ
ٌ ص ِ ُجز ٌء
ۡۡبُـۡسب َع ۡ ِيون ۡنـۡ ِيرذن:ۡ ير ِ ع
ِ َّ
ش ل ل
ِ ۡ َر
ِ خ ۡاْل ء
ُ َوال ُجز
ۡيَۡ ت َب ِر ۡيِونۡنـۡڅمۡ ِزن
ۡيَۡ شَب ِر
321
ⴱⵓ ⵙⴻⴱⵄⴰ ⵜⴰⵡⵔⴰⵖⵜ
ⴰⵙⴱⴰⵄⵉ
ⴱⵓ ⵙⴻⴱⵄⴰ ⵢⵉⵡⴻⵏ ⵏ ⵢⵉⵔⴸⴻⵏ JAUNE D’ŒUF
ⵢⵉⵡⴻⵏ ⵏ ⵜⵙⴻⵎⵥⵉⵏ [ṢḤ] m., farez mellal. v. “Œuf”.
ِ صڢَار ْال َبي
ۡ ۡۡڢَرزۡملَّل: ْض َ
JATTE (pour recueillir le lait lors ⴼⴰⵔⴻⵣ ⵎⴻⵍⵍⴰⵍ
de la traite, capacité de huit à dix
litres)
• [MR] ar., f., ṯaḥellabṯ. v. “Lait JE, MOI (pr. pers.)
fermenté caillé”, “Lait aigre”, • [ṢḤ] nek
“Graisse”, “Beurre”, “Beurre
salé”, “Beurre rance”, “Lait”, • [ṢḤ] neḵḵ
“Lait frais”, “Colostrum”, “Crème • [ṢḤ] neḵḵi
de lait”, “Fromage”, “Fromage
Faire du”, “Baratter”, “Baratté • [ṢḤ] neḵḵin
Être”, “Barattage”, “Baratte”, • [ṢḤ] nekkin
“Outre”.
• [ṢḤ] nekkini
• [ṢR] ar., f., ṯaḥlabṯ | f., pl., ṯiḥal-
luba • [ṢḤ] neḵḵinț
• [MS] ar., maḥlaba • [ṢḤ], [MR] nekkinț
ِۡ ۡ َجڢنَةٌۡ ِل َجمعِۡال َح ِلي،ۡصعَة
:ۡب ْ َق • [ǦƐ] nečč
ۡۡث َحلَّبث → Je suis du village Tizza : [ṢḤ]
Nekkini g ḏuwwaṛ n Tizza.
َۡ ُّثَحلَبثۡ|ۡثِ َحل
ب
: أنَا
ۡب َۡ ََمحل
ۡ ۡنك
ⵝⴰⵃⴻⵍⵍⴰⴱⵝ
ۡنك
ⵝⴰⵃⵍⴰⴱⵝ | ⵝⵉⵃⴰⵍⵍⵓⴱⴰ
ۡ ۡن ِكن
ⵎⴰⵃⵍⴰⴱⴰ ۡن ِكن
ۡن ِكن
JAUNE ِۡ ن ِك
ن
• [ṢḤ], [MR] m., awraɣ | m., pl., ۡن ِكنڅ
iwraɣen, f., țawraɣț | f., pl.,
țiwraɣin ۡن ِكنڅ
• [MR] f., tawraɣt ۡنچ
ْ أ
: صڢَر ُ
ۡ ۡن ِك ِنۡڨـۡذ َّورۡنـۡتِ َّۡز:ۡيزا ِ أَن
َّ َِاۡمنۡقَريَ ِةۡت
ِ ۡ َڅو َرغڅ،ۡئ َو َرغۡ|ۡ ِئو َرغن
ۡۡ|ۡڅو َر ِغن ⵏⴻⴽ
ۡت َو َرغت ⵏⴻⴿⴿ
ⴰⵡⵔⴰⵖ | ⵉⵡⵔⴰⵖⴻⵏ, ⵏⴻⴿⴿⵉ
ⵜⵙⴰⵡⵔⴰⵖⵜⵙ | ⵜⵙⵉⵡⵔⴰⵖⵉⵏ
322
ⵏⴻⴿⴿⵉⵏ ⵎⵜⴻⵔ
ⵏⴻⴿⴿⵉⵏ ⴷⵎⴻⵔ
ⵏⴻⴽⴽⵉⵏ ⵎⴷⴻⵔ
ⵏⴻⴽⴽⵉⵏⵉ ⵏⴻⵎⵟⴻⵔ ⴰⴿⴰⵍ ⴼ ⵝⴻⵎⵟⴰⵍⵜ
ⵏⴻⴿⴿⵉⵏⵜⵙ ⵓⵔ ⵎⵜⵉⵔⵖ ⴿ ⴰⵎⴰⵏ ⴸⵉ-ⵙ
ⵏⴻⴽⴽⵉⵏⵜⵙ ⵉⵎⵟⴻⵔ
ⵏⴻⵞⵞ
ⵏⴻⴽⴽⵉⵏⵉ ⴳ ⴸⵓⵡⵡⴰⵕ ⵏ ⵟⵉⵣⵣⴰ JEU
• [MƐ] m., irar | m., pl., irareṯ. v.
“Jouer”, “Jouet”, “Chanson”.
JET (action de jeter)
• [ṢḤ] f., ṯirarṯ
[ṢḤ] meṭṭur. v. “Jeter”.
• [ṢḤ] f., pl., țiraran
ۡمت ُّ ۡر: َر ْمي
→ Il existait, à l’époque, des
ⵎⴻⵟⵟⵓⵔ jeux : [ṢḤ] Ṯella țiraran n ziḵ.
: ل ْعبَة
JETER ۡ ۡئِ َررۡ|ۡئِ َررث
• [ṢḤ] mṭer, hab. meṭṭer. v. “Jet”. ۡثِ َررث
• [ṢḤ] mter ۡ ِۡڅ َر َرن
• [ṢR] dmer ۡ ۡـۡزك ِ ۡثل:ۡيُو َجد ُۡاۡلَلعَابُ ۡقَدِيما
ِ َّۡڅ َر َرنۡن
• [ŠN] mder ⵉⵔⴰⵔ | ⵉⵔⴰⵔⴻⵝ
→ Nous avons jeté la terre sur ⵝⵉⵔⴰⵔⵝ
la tombe : Nemṭer aḵal f ṯemṭalt.
ⵜⵙⵉⵔⴰⵔⴻⵏ
→ Je n’ai pas jeté l’eau sur lui :
Ur mtirɣ ḵ aman ḏi-s. ⵝⴻⵍⵍⴰ ⵜⵙⵉⵔⴰⵔⴰⵏ ⵏ ⵣⵉⴿ
→ Il jette : Imṭer.
: َر َمى،أ َ ْلقَى JEU (types de jeux)
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡمطر.مطر → Jeu d’enfants qui consiste à
ۡمتر jetter en l’air un morceau de bois,
chez les Aït Moussa, ce jeu se
ۡ ۡدمر pratiquait e.g. le deuxième jour de
ۡمدر lɛiḏ, il consiste à jeter des bâtons
très haut dans le ciel en évitant
ۡ ۡنمطر ۡئَكَل ۡڢـ:ۡ اب ۡ َعلَى ۡالقَب ِر َ أَلقَينَا ۡالت ُّ َر qu’ils se touchent, si qqun tou-
ۡطلت َ ثم chait l’“azerwiṭ” de l’autre, il de-
ۡس-ۡئُرۡمتِغۡكۡئ َ َمنۡ ِۡذ:ۡلَمۡأَر ِمۡال َما َءۡ َعلَي ِه vait lui offrir le déjeuner … :
ۡ ۡۡئِمطر:َۡير ِمي • [MS] zriwiṭir
ⵎⵟⴻⵔ : ⵎⴻⵟⵟⴻⵔ
323
• [MS] m., {i}zerwiṭin. v. Les camps sont éloignés d’une
“Bâton”. quinzaine de mètres les uns des
autres.
• [MS] m., {i}zerwiṭir
À l’aide d’une pierre de forme
• [MR] f., ṯaṭṭileț ronde chaque équipe doit, à tour
• [XF] f., ṭayla de rôle, cibler en premier lieu le
“bway” (éloigné, la tête) de
→ Jeu d’adulte propre au mariage l’adversaire afin d’avoir droit de
atlassien qui consiste à viser de viser les “nwašen” (plus près, la
loin un objet et le faire tomber base). Si les “nwašen” ont été
afin de laisser la mariée et ses ciblés avant le “bway” alors ils
accompagnants à poursuivre leur sont réajustés et la partie continue.
chemin : [MS], [XF], [MR] nišan
Enfin, lorsque le “bway” et les
→ Jeu traditionnel qui se jouait “nwašen” d’une équipe ont été
dans les cafés : deux équipes de renversés alors elle est éliminée :
dix cachent une bague sous dix
tasses, le but est de la trouver la • [MS] f., fraysa
bague le plus tard possible, le per- • [XF] f., frasa
dant devra payer le café selon le
nombre de tasses restantes après → Ils pratiquent le nichane
la découverte de la bague : [ṢḤ] jusqu’au soir : [MR] A ggen
ǧef ǧef nnišan ɣir ar ḏeg giḍ.
→ “Fraysa” est mot qui désigne :ٌۡۡنَوع،ۡل ْعبَة
un jeu atlassien. Il provient de la
très riche racine FRS qui véhicule ۡز ِر ِو ِطر
des notions de découpage, de tail- ۡزر ِو ِطر
lage, débarrasser quelque chose
du superflu, un fragment séparé ۡزر ِو ِطن
d’un tout, … Évidement, ceci est ۡ ۡثَ ِطلڅ
logique puisque la base de ce jeu
se joue à l’aide d’une pierre taillée ل َ
َۡ طي
de forme ronde. ۡ نِش
َن
“Fraysa” oppose deux ou trois ۡجڢۡجڢ
équipes composées de deux ou
trois joueurs. Ce jeu peut aussi se َۡ ۡڢ َري
س
jouer entre deux adversaires uni- َۡ ڢ َر
س
quement.
ۡ ۡأ َ ۡڨن ۡنِشَن:ۡ اء
ِ سَ ارسُونَ ۡالنِيشَان ۡ َحتَّى ۡال َم ِ يُ َم
Chacune dans son camp, les .ِغرۡئ َرۡذڨۡ ِڨض
équipes posent au sol trois pierres
alignées en position verticale sé- ⵣⵔⵉⵡⵉⵟⵉⵔ
parées d’un mètre chacune. On
nomme ces trois pierres : ⵣⴻⵔⵡⵉⵟⵉⵔ
“nwašen” (pluriel de “nišan”). ⵣⴻⵔⵡⵉⵟⵉⵏ
Elles font précéder le tout d’une
autre pierre plus petite distante de ⵝⴰⵟⵟⵉⵍⵜⵙ
deux mètres nommée “bway”. In
fine, le tout forme un triangle. ⵟⴰⵢⵍⴰ
ⵏⵉⵛⴰⵏ
324
ⴵⴻⴼ ⴵⵣⴼ JEÛNER
ⴼⵔⴰⵉⵙⴰ [ṢḤ], [MR] ar., uẓum ; hab.
țuẓum. v. “Jeûne”.
ⴼⵔⴰⵙⴰ → J’ai jeûné :
ⴰ ⴳⴳⴻⵏ ⵏⵏⵉⵛⴰⵏ ⵖⵉⵔ ⴰⵔ ⴸⴻⴷ • [ṢḤ] Uẓama.
ⴳⵉⴹ.
• [ṢḤ] Uẓameɣ.
→ Il jeûne : [ṢḤ] Yețuẓum.
JEUDI
→ Il a jeûné avant-hier : Yuẓum
[MR] ar., lexmis seld iḍelli.
→ Le jeudi : [MR] S lexmis. → Il est malade, il n’a pas jeûné
:ۡيس aujourd’hui : Aqaṯ yehleḵ u
ُ الۡخ َِم yuẓum ḵ ass-a.
ۡ ۡۡسـۡلخ ِمس:ۡيس
ُ الخ َِم → Ma fille a jeûné cette année :
ⵍⴻⵅⵎⵉⵙ Ṯuẓam yelli aseggʷas-ay.
ⵙ ⵍⴻⵅⵎⵉⵙ → Demain nous jeûnerons :
Azekka a nnuẓum.
→ Il jeûne le lundi et le jeudi :
JEUNE Yețuẓum ass leṯnin ḏ lexmis.
• [ṢḤ], [MR] m., ameẓgan | m., → Nous jeûnerons en paix si
pl., imeẓgan, f., tameẓgant. v. Allāh veut : [MR] Nšalla a nẓum
“Petit”, “Enfant”. s ṣṣeḥḥeṯ d lehna.
• [MR] m., pl., imeẓganen. ۡۡ َعادَةۡ؛ۡ ُڅ ُزم.ۡئ ُ ُزم: صَا َم
→ Les jeunes d’aujourd’hui : ۡ :ۡ ُصمت ُ
[MR] Imeẓganen n wass-a.
ئُزَ َۡم
: اب
َ َشب
َ
ۡ ۡئُزَ مغ
ۡ ۡۡۡت َمزڨَنت،ۡۡئ َمزڨنۡ|ۡ ِئمزڨَن
ۡڅ ُزم ُۡ ۡي:ۡصو ُم ُ َي
ۡ ۡئِمزڨَنن
ۡلِۡ ۡي ُُزمۡسلدۡئِض:ُۡۡمنۡأَم ِس ِ امۡأ َ َّول
َ ص َ
َ ۡئِمزڨَننۡن:ۡشبَابُ ۡاليَو َم
ئ َـ-ۡـۡوس َ
ۡۡئَقَث ۡيهلك ۡئُـۡي ُُزم:ۡ صم ۡال َيو َم ُ َ س ۡ م َ ل ۡ يض ٌ ِ َ َه
ر مۡ ُو
ⴰⵎⴻⵥⴳⴰⵏ | ⵉⵎⴻⵥⴳⴰⵏ, ⵜⴰⵎⴻⵥⴳⴰⵏⵜ ۡ ۡۡئ َي-ۡئَس
ⵉⵎⴻⵥⴳⴰⵏⴻⵏ ئَـ-ۡۡثُزَ مۡي ِلۡئ َسڨ َوس:ۡصا َمتۡ ِبن ِتيۡ َهذَاۡال َعام َ
ⵉⵎⴻⵥⴳⴰⵏⴻⵏ ⵏ ⵡⴰⵙⵙ-ⴰ ُۡۡئ َزكَّ ۡئ َـۡنُّزم:ۡصو ُمۡغَدا ُ َسن َ
ُ
ۡۡيڅ ُزم ۡئَس ۡلثنِن:ۡيس ِ نۡ َوالخ َِم ِۡ ۡاْلثنَي
ِ صو ُم ۡيَو َم ُ َي
ۡذۡلخ ِمس
JEÛNE ۡۡنشَلَّهۡأَۡنزمۡسـۡصحث:ۡ ٍٍۡو َهنَاء َ الص َّحة ِ ِصو ُمۡب ُ َن
[ṢḤ] ar., m., uẓum. v. “Jeûner”. . َدۡلهن
ۡۡئ ُ ُزم: ِصيَام، صَوْ م ⵓⵥⵓⵎ : ⵜⵙⵓⵥⵓⵎ
ⵓⵥⵓⵎ ⵓⵥⴰⵎⴰ
ⵓⵥⴰⵎⴻⵖ
325
ⵢⴻⵜⵙⵓⵥⵓⵎ • [ṢḤ], [MƐ] m., {a}semmar
ⵢⵓⵥⵓⵎ ⵙⴻⵍⴷ ⵉⴹⴻⵍⵍⵉ :ٌۡۡنَبت َة،ۡي َ َ أ، سمَّار
ٌّ سل بَحْ ِر َ
ⴰⵇⴰⵝ ⵢⴻⵀⵍⴻⴿ ⵢ ⵢⵓⵥⵓⵎ ⴿ ⴰⵙⵙ-ⴰ ئَز َۡم
ۡئ َس َمر
ⵝⵓⵥⴰⵎ ⵢⴻⵍⵍⵉ ⴰⵙⴳⴳⵯⴰⵙ-ⴰⵢ
ۡس َمر
ⴰⵣⴻⴽⴽⴰ ⴰ ⵏⵏⵓⵥⵓⵎ
ۡس َّمر
ⵢⴻⵜⵙⵓⵥⵓⵎ ⴰⵙⵙ ⵍⴻⵝⵏⵉⵏ ⴸ
ⵍⴻⵅⵎⵉⵙ ⴰⵣⵎⴰ
ⴰⵙⵎⴰⵔ
ⵏⵛⴰⵍⵍⴰ ⴰ ⵏⵥⵓⵎ ⵙ ⵚⵚⴻⵃⵃⴻⵝ ⴷ
ⵍⴻⵀⵏⴰ. ⵙⵙⵎⴰⵔ
ⵙⴻⵎⵎⴰⵔ
JOIE
[ṢḤ] ar., lefraḥ. v. “Joyeux Être”. JONC ORDINAIRE, GRAND
ۡۡلڢ َرح: ڢَ َرح ROSEAU (lat. arundo donax, fam.
poaceæ, plante, roseaux étaient
ⵍⴻⴼⵔⴰⵃ utilisés dans le toit des maisons
atlassiennes, les roseaux sont pla-
cés sur “aɣesḏis” dans le sens de
JOINT D’ÉTANCHÉITÉ DU “asaṯur” et fixés avec “ṯizerwin”)
COUSCOUSIER (en tissu) • [MƐ], [MS], [MR], [XŠ], [ṢR]
• [XŠ], [MS] f., šṭaṭa | f., pl., m., aɣalim (ann. : u) | [MR] m.,
šṭayeṭ pl., iɣalimen
• [XŠ], [MS] m., qaffal • [ṢR] m., {a}ɣalim
:؟ • [ṢḤ], [MS], [ǦƐ] m., aɣanim
(ann. : u), [MS] dim., sing.,
َ طۡ|ۡش
ۡطيط َ طَ ش taɣanimt
ۡ ۡقَڢَّل • [ŠN], [XF] m., {a}ɣanim | m.,
ⵛⵟⴰⵟⴰ | ⵛⵟⴰⵢⴻⵟ pl., iɣanimen
• m., pl., iɣunam (ann. : u)
ⵇⴰⴼⴼⴰⵍ
• [ṢḤ] ar., f., taqṣebt
• [XL] ar., f., qṣab
JONC MARITIME (lat. juncus
maritimus, fam. puncaceæ, plante, • [MS] ar., f., gṣiba
elle est utilisée dans la vannerie → Un puits sur un autre puits et
atlassienne, la confection de chacun d’eux dispose d’un cou-
nattes, …) vercle ? (i.e., la composition du
• [MƐ], [MS] m., azma. v. “Ro- roseau) : [ṢḤ] dev., Ḇir ašiṭ̣ n lḇir
seau à massette”. kull ḇir taɣṭiwt-nnes ? (aɣanim)
• [MR] m., asmar :ٌۡۡنَبت َة،ۡقَصَب
• [ṢḤ], [MS] m., {a}smar ۡ ۡئَغَ ِلمۡ|ۡئِغَ ِلمن
ۡ َۡغ ِلم
326
ۡۡتَغَ ِنمت،ۡئَغَنِم • [ṢḤ] ttirar. v. “Jeu”, “Jouet”,
“Chanson”.
َۡغنِمۡ|ۡ ِئغَنِمن
→ Ne joue pas ! m., f. :
ِۡئغُنَم
• [ṢḤ] U țirar ḵ !
ۡ ۡت َقصبت
• [MƐ] U țira ḵ !
ۡ ۡصب َ ق
→ Ne jouez pas ! m., pl. : [MƐ]
ۡب َۡ ص ِ ڨ U țiraṯ ḵ !
ۡۡڥر:ُۡوۡ؟
ِ َ ۡو ۡغ
طاۡنتَاع َ ِبير ۡڢُوڨ ۡ ِبير ۡ ُكل
ُ ۡواحد → Ne jouez pas dans
ۡ )نسۡ؟ۡ(أَ َغنِم-ۡـۡڥرۡ ُۡكل ِۡڥرۡت َغ ِطوت
ِ ئَشِطۡن l’obscurité ! m. : U țirarṯ ḵ g
ⴰⵖⴰⵍⵉⵎ | ⵉⵖⵓⵏⴰⵎ ṭṭlam !
ⵖⴰⵍⵉⵎ → ll a joué avec son frère : Yirar
akeḏ gma-s.
ⴰⵖⴰⵏⵉⵎ, ⵜⴰⵖⴰⵏⵉⵎⵜ → Ils n’ont pas joué dans la
ⵖⴰⵏⵉⵎ | ⵉⵖⴰⵏⵉⵎⴻⵏ maison : Ur irant ḵ ḏeg wuxxam.
ⵉⵖⴰⵍⵉⵎⴻⵏ → Jouez dans le jardin ! m. :
Irareṯ ḏeg urṯi !
ⵜⴰⵇⵚⴻⴱⵜ → Il ne joue pas, Il n’a pas
ⵇⵚⴰⴱ joué : [ṢḤ] Ur yirar ḵ.
→ Ne joue pas dans cet endroit
ⴳⵚⵉⴱⴰ ! : [MƐ] U țiraṯ ḵ g umḵan-a !
ⵠⵉⵔ ⴰⵛ̣ⵉⵟ ⵏ ⵍⵠⵉⵔ ⴽⵓⵍⵍ ⵠⵉⵔ → Les enfants jouent : Arraš
ⵜⴰⵖⵟⵉⵡⵜ-ⵏⵏⴻⵙ (ⴰⵖⴰⵍⵉⵎ) ttiraren.
ۡۡ؛ۡڅ َرر
ِ ۡ َعادَة.ۡئِ َرر: ب َ لَ ِع
JOUE :ََۡلۡت َلعَب
• [ṢR] m., aɣesmar (ann. : u) | m., ۡـۡڅ َررۡك ِ ُئ
pl., iɣesmaren. v. “Mâchoire”.
ۡـۡڅ َرۡك ِ ُئ
• [MR] ar., lexḏuḏ
ۡـۡڅ َرثۡۡك ِ ُ ۡئ:ََۡلۡت َلعَبُوا
: ٌَّخد ۡـۡڅ َررثۡكۡڨـۡطلَم ِ ُ ۡئ:ۡظل َم ِةۡاللَّي ِل
ُ ََۡلۡت َلعَبُواۡڢِي
ۡئ َغس َمرۡ|ۡئِغس َمرن
ۡس-ۡ ِي َررۡئ َكذۡڨ َۡم:ۡبۡ َم َعۡأ َ ِخي ِه
َ َل ِع
ۡلخۡذُذ
ُ ۡئُرۡ ِئ َرنتۡكۡذڨ:َِۡلمۡ َيل َعبُواۡ ِڢيۡال َبيت
ۡـۡو َّخم
ⴰⵖⴻⵙⵎⴰⵔ | ⵉⵖⴻⵙⵎⴰⵔⴻⵏ ِۡ ۡئِ َررثۡذڨـۡئُر:َۡان
ث ِ اِلعَبواۡڢِيۡالبُست
ⵍⴻⵅⴸⵓⴸ ۡۡئُرۡيِ َۡررۡك:َۡلمۡيَلعَب
-ۡـۡڅ َرثۡكۡڨـۡئُمكَن ِ ُ ۡئ:َۡان
ِۡ ََلۡت َل َعبۡ ِڢيۡ َهذَاۡال َمك
JOUER ئَـ
• [ṢḤ], [MƐ], [MR], [ŠN] irar, ۡۡئ ََّرشۡتِ َررن:ۡ َاۡلَو ََلد ُۡيَل َعبُون
hab. ⵉⵔⴰⵔ :
• [ṢḤ], [MR], [ŠN] țirar ⵜⵙⵉⵔⴰⵔ
327
ⵜⵜⵉⵔⴰⵔ JOUR
ⵓ ⵜⵙⵉⵔⴰⵔ ⴽ [ṢḤ], [MƐ], [ǦƐ], [ŠN], [ṢR] m.,
ass (ann., w, , uw, ubʷ, y) | m., pl.,
ⵓ ⵜⵙⵉⵔⴰ ⴽ ussan
ⵓ ⵜⵙⵉⵔⴰⵝ ⴿ → Ce qu’apporte le jour la nuit
le reprend :
ⵓ ⵜⵙⵉⵔⴰⵔⵝ ⴿ ⴳ ⵟⵟⵍⴰⵎ
• [ṢḤ] prov., Win d-yawi wass ad
ⵢⵉⵔⴰⵔ ⴰⴽⴻⴸ ⴳⵎⴰ-ⵙ yečča-t ḏeg iḍ.
ⵓⵔ ⵉⵔⴰⵏⵜ ⴿ ⴸⴻⴳ ⵡⵓⵅⵅⴰⵎ • [ǦƐ] prov. Ayen d-yiwi yass
yečča-t yiḍ
ⵉⵔⴰⵔⴻⵝ ⴸⴻⴳ ⵓⵔⵝⵉ → Dans journée :
ⵓⵔ ⵢⵉⵔⴰⵔ ⴿ • [ṢḤ] Ug ass. v. prép. “Dans”.
ⵓ ⵜⵙⵉⵔⴰⵝ ⴿ ⴳ ⵓⵎⴿⴰⵏ-ⴰ • [MR] Dug ass. v. prép. “Dans”.
ⴰⵔⵔⴰⵛ ⵜⵜⵉⵔⴰⵔⴻⵏ → Ta journée sera bonne : Ass-
nnes ḏ axlaf.
ۡ ۡۡئَسۡ|ۡئُسَّن: يَوْ م
JOUET
ۡ :َۡاۡالليل
ِ الليۡ َجب َهاۡالن َهارۡده ِ
• [ṢḤ] f., ṯalellušṯ
ۡ ۡتۡذڨۡ ِيض-چ َّۡ ۡوسۡئ َدۡي َ َي ِو-ِۡونۡۡد
• [ṢḤ] f., {ṯa}halellušṯ
ۡتۡيِض-چ َّۡ يِ ِوۡيَسۡي-ۡئ َينۡد
→ Ce jouet-là : [ṢḤ] f.,
Ṯalellušṯ-ayini. ۡۡد ُڨـۡئ َس:ۡارِ ِخ ََّللَۡالنَّ َه
: أ ْلعبَة ۡ ۡئُڨـۡئَس
ۡ ۡثَللُّشث ۡد ُڨـۡئَس
ۡ ۡهَللُّشث ۡنسۡذۡئ َخلَڢ-ۡۡئَس:ۡ َابۡيَو ُمك َ ط َ
ِۡ ئَ ِي-ۡۡثَللُّشث:َۡه ِذهِۡاۡلُلعُبَة
ۡن ⴰⵙⵙ | ⵓⵙⵙⴰⵏ
ⵝⴰⵍⴻⵍⵍⵓⵛⵝ ⵡⵉⵏ ⴷ-ⵢⴰⵡⵉ ⵡⴰⵙⵙ ⴰⴷ ⵢⴻⵞⵞⴰ-ⵜ
ⵀⴰⵍⴻⵍⵍⵓⵛⵝ ⴸⴻⴳ ⵉⴹ
ⵝⴰⵍⴻⵍⵍⵓⵛⵝ-ⴰⵢⵉⵏⵉ ⴰⵢⴻⵏ ⴷ-ⵢⵉⵡⵉ ⵢⴻⵙⵙ ⵢⴰⵞⵞⴰ-ⵜ ⵢⵉⴹ
ⵓⴳ ⴰⵙⵙ
JOUG ⴷⵓⴳ ⴰⵙⵙ
[ṢḤ] m., azaglu | m., pl., izugla ⴰⵙⵙ-ⵏⵏⴻⵙ ⴸ ⴰⵅⵍⴰⴼ
َۡ ۡئ َزَ ڨلُۡ|ۡ ِئ ُزڨ: ِنير، ستِرْ قَاق
ل ْ ِا
ⴰⵣⴰⴳⵍⵓ | ⵉⵣⵓⴳⵍⴰ JOUR DE L’AN AMAZIGH
(Le calendrier amazigh est un
calendrier agraire. Il était autrefois
“employé pour régler les travaux
agricoles saisonniers”, durant ces
festivités il n’y a aucune célébra-
328
tion religieuse. Le premier mois “lunǧa” (faux cresson de fon-
de l’année amazighe est appelé : taine), “gernuneš” (faux cresson
“nnayer” dans le ṯašelḥiṯ du Petit de fontaine), … après lavage, sé-
Atlas. Mais c’est le treize janvier, chage et broyage des plantes, le
dernier jour de l’année amazighe, tout est mis à mijoter dans
nommé “črez” ou “traz” (du fran- l’“asexxan” (marmite en terre)
çais “treize” ?), que les choses se avec “ṯiššerṯ” (ail) et “dersa” (pu-
font en grand jusque tard dans la rée de poivron rouge …), certains
soirée. Le premier jour de l’année y rajoutent “ṯabaṭaṭț” (pomme de
est le quatorze janvier. On terre) et “iḇawen iṛumiyen” (hari-
l’appelle : “ixf useggʷas” ou “ṯab- cot), le toute se mange avec
burṯ useggʷas” (litt. “La tête de “aɣrum n tkewwašt” (pain cuit au
l’année, rra’s lɛam/La porte de four traditionnel) dont on fait dur-
l’année”). Durant les derniers cir les bords à la cuisson. Égale-
jours de l’année les femmes blan- ment, chez les Aït Khlifa il est de
chissent à la chaux les murs inté- coutume de consommer sept ali-
rieurs des maisons avec “umlil”, ments/friandises différents)
elles changent les pierres de l’âtre
“inyan”, elles fabriquent une nou- • [ṢḤ], [MR] m., ixf useggʷas. v.
velle vaisselle “lumaɛen n țalaɣṯ”, “Tête”, “Année”, “Dernier jour de
elles récoltent des plantes l’année amazighe”, “Janvier”.
“ihišuren” qui entrent dans la cui- • [ṢḤ], [MƐ] f., ṯabburṯ useggʷas
sine locale comme le plat dit
“aḥešlaf” (jardinière) [1] chez les • [XF] ar., lɛam
Iṯ Ṣaleḥ consommé le onze janvier → Durant le jour de l’an
alors que chez les Aït Messaoud amazigh les familles se
on ne cuit rien dans “ṯabešušṯ” rassemblent chez elles, elles
(marmite) qu’on laisse ouverte en préparent toutes sortes de pâtes,
ce premier jour. Le douze janvier des crêpes traditionnelles ou
elles préparent “lemɛeš” comme : alors elles préparent le couscous
“sfenǧ” (beignet), “abaɣrir” accompagné de viande, elles
(crêpe épaisse), “lemɛarek”. Le sacrifient des poules ou des
treize janvier les hommes sacri- coqs, certaines familles
fient “iɛuqaq” (coqs) et les préparent le berkoukes et puis
femmes préparent au choix “ber- elles passent la soirée, elles
kukes” (petites billes de semoule), sortent leurs provisions sèches
“lmerdud”, “ṭɛam”/“aseksu” comme les jujubes, les noix, les
(couscous), “rešta” (pâtes en fila- caroubes, les grenades, elles en
ments), “ṯurḵimț”, “arfis” elles mangent et discutent : [ṢḤ]
sortent la nourriture sèche des Ǧemmaɛen g ixxamen g nayer
“ixubay” (grosses jarres à provi- ṣenɛan-d lemɛeš ṣenɛen-d aḇaɣrir
sion) comme : “lɛennaḇ” (jujube), nna ṣenɛen-d ṭɛam s waḵsum
“țmer” (datte), “ajujen” (noix), zellun iyaẓiḍen iɛuqaq ḵra iṣennaɛ
“ṯazarṯ yeqquren” (figue sèche), ḇerḵuḵes himmeli g ṣṣahreṯ asma
“remmʷan” (grenade), toute la ṣahren ḏeg giḍ jebdan-d lɛennaḇ
famille se réunit jusque tard dans lǧuz lxarruḇ remman jebdan-d a
la soirée pour accueillir le premier țețțen qeṣṣaren.
jour de l’année (quatorze janvier).
[1] Parmi les plantes cueillies : َّ َرأْس ال
: سنَ ِة ْاْل َ َم ِازي ِغيَّ ِة
“abesbas” (fenouil), “aḇiḇṛas” (ail ۡئِخڢۡئُسڨ َوس
sauvage), “ṯimẓẓugella” (couste-
line), “ṯasemmumț” (oseille), ۡثَبُّرثۡئُسڨ َوس
329
لعَمۡ ۡ السَّبتُ ۡۡ:سبثۡ
ِخ ََّل َل ۡال َع ِام ۡال َجدِي ِد ۡيَجت َِمعُونَ ۡ ِڢي ۡال َمن ِ
َاز ِلۡ اۡل َ َحد ُۡ:
طعَ ِام ۡبِاللَّح ِم ۡيَذبَحُونَ ۡالدَّ َجا َج ۡأَوۡ يُ َه ِيئُونَ ۡأ َ ِو ۡال َّ
َ
ئ ۡبركوكس ۡإذا ۡڢِيۡ ُ ض ۡيُ َهيِ ُ الدُّيُوكَ ۡأَيضا ۡالبَع ُ ⴰⵝⴰⵍⵜ ⵏ ⵙⵙⴰ
ۡوال َجوزَ ۡ َ َاب
ِ َ نع ۡال ُونَ السَّهۡ َر ِة ۡ َيست َخ ِرج ⵄⴰⴱⵔⴻⵍ ⵏ ⵙⵙⴰ
ۡو َيت َ َحدَّثُونَ ۡۡ:
َ َا هن ۡم
ِ ونَ ُ ل ُ
ك أ ي
َ ۡ الر َّمانَ
ۡو ُّ وب َ َوالخ َُّر َ
ج َّمعن ۡڨـ ۡئِ َّخمن ۡڨـ ۡنَير ۡصن َعنۡ-د ۡلمعشۡ ⵙⵉⵎⵅⴻⵍ ⵙⵙⴰ
سمۡ ۡوك ُ ۡن ۡصنعنۡ-د ۡطعَم ۡسـ َ صنعنۡ-د ۡئ َ َڥغ ِرر َّ
زلُّن ۡ ِئ َي ِزضنۡ ِئعُقَقۡكۡ َر ۡ ِئصنَّعۡڥر ُككسۡهِم ِلۡڨـۡ ⴰⵄⵎⴻⵊⵍ ⵙⵙⴰ
صهرن ۡذڨ ۡڨِض ۡژبدَنۡ-د ۡلعنَّڥۡ صهرث ۡئ َس َم ۡ َ َّ
صرنۡ ۡ ل ُجزۡلخ َُّرڥۡر َّمنۡژبدَنۡ-دۡئ َـۡڅڅنۡق َّ ⵝⴱⴻⵙⵙ
ⵙⴰⵯⴳⴳⴻⵙⵓ ⴼⵅⵉ
JOURS CHAQUE
ⵙⴰⵯⴳⴳⴻⵙⵓ ⵝⵔⵓⴱⴱⴰⵝ
v. “Toujours”, “Aujourd’hui”.
ⵎⴰⵄⵍ
ⵔⴻⵢⴰⵏ ⴳ ⵏⴻⵎⴰⵅⵅⵉ ⴳ ⵏⴻⵄⴰⵎⵎⴻⴵ JOYEUX ÊTRE, CONTENT
ⴷⵚⴻⵏⵄⴰⵏ-ⴷ ⵍⴻⵎⵄⴻⵛ ⵚⴻⵏⵄⴻⵏ- ÊTRE, HEUREUX ÊTRE
ⵙ ⵎⴰⵄⵟ ⴷⴰⵠⴰⵖⵔⵉⵔ ⵏⵏⴰ ⵚⴻⵏⵄⴻⵏ-
ⵎⵓⵙⴿⴰⵡ ⵏⵓⵍⵍⴻⵣ ⵏⴻⴹⵉⵥⴰⵢⵉ [MR] ar., freḥ. v. “Joie”.
ⵇⴰⵇⵓⵄⵉ ⴰⵔⴿ ⵄⴰⵏⵏⴻⵚⵉ ]→ Je suis très heureux : [MR
ⵙⴻⴿⵓⴿⵔⴻⵠ ⵉⵍⴻⵎⵎⵉⵀ ⴳ Farḥaɣ aṭas.
ⴳⴻⴸ ⵏⴻⵔⵀⴰⵚ ⴰⵎⵙⴰ ⵝⴻⵔⵀⴰⵚⵚ → Ils seront tous joyeux s’il
ⵣⵓⴵⵍ ⵠⴰⵏⵏⴻⵄⵍ ⴷⴳⵉⴹ ⵊⴻⴱⴷⴰⵏ- plaît à Allāh : [ṢḤ] Ukkul a
ⴰ ⴷⵍⵅⴰⵔⵔⵓⵠ ⵔⴻⵎⵎⴰⵏ ⵊⴻⴱⴷⴰⵏ- ferḥan nšallah.
ⵏⴻⵔⴰⵚⵚⴻⵇ ⵏⴻⵙⵜⵙⵜⴻⵙⵜ ]→ Chacun sera heureux : [ṢḤ
A ifṛeḥ kulli yiǧ.
→ Les paysans seront heureux :
)JOURS (de la semaine [ṢḤ] A ifṛeḥ ufellaḥ
→ Lundi : ڢَ ِر َح :
→ Mardi : [ṢR] ass n tlaṯa ڢرحۡ ۡ
→ Mercredi : [ṢR] ass n lerbaɛ َ
ڢ َِرحتُ ۡ َكثِيراۡۡ:ڢَر َحغۡئَطسۡ ۡ
→ Jeudi : [ṢR] ass lexmis شلَّهۡ ۡ
س َعدَاءۡ َج ِميعاۡۡ:ئ ُ ُّكلۡئَـۡڢر َحنۡن َ سيَ ُكونُونَ ۡ ُ َ
→ Vendredi : [ṢR] ass ljemɛa س َيڢ ِر ُحۡالَ َڢ ََّّلحُونَ ۡۡ:ئ َـۡ ِئڢحۡئُڢلَّحۡ ۡ َ
→ Samedi : [ṢR] ssebṯ احدٍۡۡ:ئ َـۡئِ ِلۡذۡئ َمبَركۡڢلۡ-ئ َنَۡ ُّۡۡو ِ ُ
سيَڢ ِر ُحۡكل َ َ
→ Dimanche :
ⵃⴻⵔⴼ
أَيَّام ْاْلسْبوعِ :
ⵙⴰⵟⴰ ⵖⴰⵃⵔⴰⴼ
اْلثنَي ِنۡ:ِ
ⵀⴰⵍⵍⴰⵛⵏ ⵏⴰⵃⵔⴻⴼ ⴰ ⵍⵓⴽⴽⵓ
الثَُّّلَثَةُۡۡ:ئَسۡنـۡتلَ َۡ
ث
اۡلَربِعَا ُءۡۡ:ئَسۡنـۡلربَعۡ ⴵⵉⵢ ⵉⵍⵍⵓⴽ ⵃⴻⵕⴼⵉ ⴰ
يسۡۡ:ئَسۡلخ ِمسۡ الخ َِم ُ ⵃⴰⵍⵍⴻⴼⵓ ⵃⴻⵕⴼⵉ ⴰ
ال ُج ُم َعةۡۡ:ئَسۡلژم َۡع
330
JUIF • [MR] ar., ɛennaba
[MR] m., uḏay, f., tuḏayt • [WZ], [MƐ], [ṢḤ], [MS], [XF]
ar., coll., {a, l}ɛennab
: ِيٌّ َيهود
ُ ۡ،ِۡعنَّاب
:ٌۡش َجي َرة
ۡ ۡۡتُذَيت،ۡئُذَي
ۡ ۡث َ َمزَ رث
ⵓⴸⴰⵢ, ⵜⵓⴸⴰⵢⵜ
َۡ َّعن
ۡب
ۡعنَّب
JUJUBE (fruit du ziziphus ju-
jube) ⵝⴰⵎⴰⵣⴰⵔⵝ
• [MƐ], [MS] ar., coll., ɛennab. v. ⵄⴻⵏⵏⴰⴱⴰ
“Jujubier sauvage”, “Jujubier
commun”, “Baies du jujubier sau- ⵄⴻⵏⵏⴰⴱ
vage”.
• [ṢḤ] ar., coll., ɛennaḇ JUJUBIER SAUVAGE, DE
→ Rouge écarlate (litt. : Rouge BERBÉRIE (lat. ziziphus lotus,
comme le rouge à lèvre) dans le fam. rhamnaceæ, arbuste)
ciel elle scintille (litt. s’élève) j’ai • [ŠN] f., {ṯ}hazuggarṯ | f.,
voulu en piquer mais c’est sa {ṯ}hizuggarin
mère qui me piqua (i.e., la ju-
jube, fruit du jujubier) ? : [ṢḤ] • [ṢḤ] m., azeggur. v. “Baies du
dev., Azeggʷaɣ am lḥummayer [g] jujubier sauvage”, “Jujubier
ujenna yeṭṭayer ruḥaɣ at-neqḇaɣ commun”, “Jujube”.
tneqeḇ-iyi yemma-s ? • [ṢR] m., ṯazeḡḡʷarṯ
:ٌۡۡثَ َم َرة،ۡعنَّاب • [MR], [WZ], [MS], [XL] ar.,
ۡعنَّب sedra
ۡعنَّڥ :ٌۡش َجي َرة ُ ۡ،ۡزڢِيزڢ
ۡۡجيت ۡننُّقبُوۡنق َبتنِي َّ حۡ َمر ۡ ُح َّماير ۡڢـۡس َماء ۡي
ِ طاير ۡ ۡه َُزڨَّرثۡ|ۡه ُِزڨ َّ ِرن
ۡۡر َحغ َّ َّ ُ
ُ ۡئ َزڨ َوغ ۡئَم ۡل ُح َّمير ۡڨـۡئژن ۡيطير:ۡي َّماه ۡ؟
سۡ؟- ِئيِۡي َّۡم-ۡنق َڥغۡتنقڥ-ۡئ َت ۡئ َزڨُر
ۡثَزڨ َورث
ⵄⴻⵏⵏⴰⴱ
سد َۡر
ⵄⴻⵏⵏⴰⵠ
ⵀⴰⵣⴻⴳⴳⵓⵔ | ⵀⵉⵣⵓⴳⴳⴰⵔⵉⵏ
ⴰⵣⴻⴳⴳⵯⴰⵖ ⴰⵎ ⵍⵃⵓⵎⵎⴰⵢⴻⵔ ⴳ
ⵓⵊⴻⵏⵏⴰ ⵢⴻⵟⵟⴰⵢⴻⵔ ⵕⵓⵃⴰⵖ ⴰⵜ- ⴰⵣⴻⴳⴳⵓⵔ
ⵏⴻⵇⵠⴰⵖ ⵜⵏⴻⵇⴻⵠ-ⵉⵢⵉ ⵢⴻⵎⵎⴰ-ⵙ ⵝⴰⵣⴻⴴⴴⵯⴰⵔⵝ
ⵙⴻⴷⵔⴰ
JUJUBIER COMMUN (lat. zi-
ziphus jujube, syn. ziziphus zi-
ziphus, fam. rhamnaceæ, arbuste) JUMEAUX
• [ǦƐ] f., ṯamazarṯ. v. “Jujubier [ṢḤ] m., pl., ikniwen
sauvage”, “Baies du jujubier sau- [ṢḤ] m., pl., iweṯman
vage”, “Jujube”.
331
→ Sont nés chez lui des ju- ۡ ۡڨ َمرث
meaux : ۡ ۡئِڨ َم ِرن
• [ṢḤ] Rnan-d ɣre-s ikniwen. ۡ ِۡئي َم ِرن
• [ṢḤ] Rnan-d ɣre-s sin iweṯman. ۡ ُۡشۡثَج َمرثۡئِـۡتحزَ وث
َ ۡي:ِۡسۡ ِللڢَتَاةَ أهدَىۡالڢَ َر
: تَوْ أ َ َم ِن ۡڅۡئِـۡتحزَ وث-ُش َۡ ۡي:ِۡأَهدَاهُۡ ِللڢَت َاة
ۡئِكنِون ۡيَسۡثَج َمرث-ُش
َۡ ۡي:ۡسۡ ِإيَّاهَا َ أَهدَاىۡالڢَ َر
ۡئِوث َمن
ⴰⴿⵉⴹⴰⵔⵜⵙ
ِ ُو ِلدَۡلَهُۡتَوأَ َم
ۡ :ۡان
ⵝⴰⴵⵎⴰⵔⵝ | ⵝⵉⵖⴰⵍⵍⵉⵏ
ۡ ۡسۡ ِئك ِنون-ۡدۡغر-ۡرنَن
ۡ ۡسۡ ِسنۡئِوث َمن-ۡدۡغر-ۡرنَن ⵉⵖⴰⵍⵍⵉⵏ
ⵉⴽⵏⵉⵡⴻⵏ ⴳⵯⵎⴰⵔⵝ
ⵉⵡⴻⵝⵎⴰⵏ ⴳⵎⴰⵔⵝ
L ⵖ ⵡⴰⵡⴰⵔ
ⵖⴻⵔ ⵓⵀⴰⵏⴰⵢⴻⵏ ⵉⵍⵍⴰ ⵝⴰⵎⴰⵣⵉⵔ-ⵏⵏⴰ
ⵙⵉⴷⵉ ⵍⴻⴽⴱⵉⵔ ⵢⴻⴽ ⴸ ⵉⵠⴻⵔⵖⴰⵝ
LÀ-BAS ⴰⵇⴰⵏ ⴸⵉⵏⵏⵉ
• [ṢḤ], [MƐ] ḏinni
• [MR] ḏin
• [MR] dinnit
335
LABOUR ⴿⴻⵔⵔⴻⵣ
[ṢḤ] f., ṯayerza (ann. : t). v. ⴽⵔⴻⵣ : ⴽⴻⵔⵔⴻⵣ
“Hiver”.
َۡۡثَيرز: ح ََراثَة ⵉⴿⵔⴻⵣ ⵉⴳⵔⴰⵏ
ⵝⴰⵢⴻⵔⵣⴰ ⵉⴿⵔⴻⵣ-ⵉⵝⴻⵏ
ⵓⵔ ⵉⴿⵔⵉⵣ ⴿ ⵉⴳⴻⵔ ⵎ ⴱⴰⴱⴰ-ⵙ
LABOURER ⵉⵔⴵⴰⵣⴻⵏ ⴽⴻⵔⵣⴻⵔⵏ ⵝⴰⵎⵓⵔⵝ
• [ṢḤ], [MƐ] ḵrez, hab. ⴰⵄⴻⵊⵎⵉ ⴰ ⵉⴽⵔⴻⵣ ⴸⵉⴳ-ⴻⵙ
• [ṢḤ] kerrez ⴿⴻⵔⵣⴻⵏ
• [ṢḤ] ḵerrez
• [MR] krez, hab. kerrez LABOURER, conj., imp.
→ Il a labouré les champs : → Laboure ! : Ḵrez ! m., f., sing.
Iḵrez igran.
→ Labourez ! : Ḵerzeṯ ! m., pl.
→ Il les a labourés : Iḵrez-iṯen.
→ Labourez ! : Ḵerzemṯ ! f., pl.
→ Il n’a pas labouré le champ
de son père : Ur iḵriz ḵ iger m → Labourons ! m., f., pl. : Ya a
baba-s. nneḵerzeṯ !
→ Les hommes labourent le → Labourons ! m., pl. : Yawṯ a
pays : Irǧazen kerzen ṯamurṯ. nneḵerzeṯ !
→ Le taureau y laboure : [MR] → Labourons ! f., pl. : Yamț a
Aɛejmi a ikrez ḏig-es. nneḵerzeṯ !
→ Ils labourent : [MƐ] Ḵerzen. :ث َ ح ََر، ڢَلَ َح
:ث َ ح ََر، ڢَلَ َح ۡۡكرز:ۡاِح َرث
ۡ َعادَةۡ؛.ۡكرز ۡۡكرزث:ۡاِح َرثُوا
ۡكرز ۡۡكرزمث:ۡ َاِح َرثن
ۡكرز َ ِلنَح ُر
ۡ ۡۡ َيـۡئ َـۡنكرزث:ۡث
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡكرز.كرز ۡ ۡۡيَوثۡئ َـۡنكرزث:ۡث َ ِلنَح ُر
ۡۡ ِئكرۡزۡ ِئڨ َرن:َۡثۡال ُحقُول َ َح َر ۡۡيَمڅۡئَـۡنكرزۡث:ۡث َ ِلنَح ُر
ۡ ۡئِثن-ۡۡئِكرز:َۡح َرثَ ُهم ⴿⵔⴻⵣ
َۡ َۡئُر ۡئِك ِرز ۡك ۡئِڨر ۡمۡـۡب:ۡ لَم ۡيَح ُرث ۡ َحق َل ۡأَبِي ِه
-ب ⴿⴻⵔⵣⴻⵝ
ۡس
ⴿⴻⵔⵣⴻⵎⵝ
ۡۡئِر َجزنۡكرزنۡث َ ُمرث:َۡۡالر َجالُۡالبَلَد ِ ث ُ يَح ُر
ۡس-ۡۡئَعژ ِمۡئ َـۡئِكرزۡذِڨ:ۡثۡالثَّو ُرۡ ِڢي َها ُ َيح ُر ⵢⴰ ⴰ ⵏⵏⴻⴿⴻⵔⵣⴻⵝ
ۡۡكرزن:ۡ ََيح ُرثُون ⵢⴰⵡⵝ ⴰ ⵏⵏⴻⴿⴻⵔⵣⴻⵝ
ⴿⵔⴻⵣ : ⵢⴰⵎⵜⵙ ⴰ ⵏⵏⴻⴿⴻⵔⵣⴻⵝ
ⴽⴻⵔⵔⴻⵣ
336
LABOUREUR ۡ ۡئ َڨل َمن
[MS] m., amekraz | m., pl., ۡثَڨل َمم
imekrazen ۡئ َڨل َمن
: حَرَّ اث ۡثَمذُنتۡ|ۡثِمذُنِن
ۡئ َمك َرزۡۡ|ۡ ِئمك َرزن ئ َل ُۡم
ⴰⵎⴻⴽⵔⴰⵣ | ⵉⵎⴻⴽⵔⴰⵣⴻⵏ ۡئ َر ِچخ
َثَم ۡد
LAC, ÉTANG, MARAIS, ۡ َت َم ۡد
MARE, TROU D’EAU
ََڅم ۡد
• [MR] m., agelmam | m., pl.,
igelmamen, dim., sing., tagel- ۡئَ َم ُجن
mamt | dim., pl., tigelmamin ۡثَ َم ُجنڅ
• [WZ] m., agelman ۡ ۡت َ َم ُجنت
• [WZ] dim., ṯagelmam ۡ َۡمجن
• [MS] m., {a}gelman ۡششتۡنـۡئ ُ َو َمن ُ َ ۡت
• [MS] sing., ṯamḏunt (ann. : te) | ۡلمرژثۡ|ۡلمر َژث
pl., ṯimḏunin
ۡلمرژثۡ|ۡلم ُرژ
• [MƐ], [MR], [MS] m., almu
(ann. : bʷe) َۡثقُّرۡثم ۡد:ۡت َ َجڢَّتِۡالبِركَة
• [ṢR] m., areččix (ann. : u) ⴰⴳⴻⵍⵎⴰⵎⴰⴳⴻⵍⵎⴰⵏ |
• [ṢḤ], [ṢR] f., ṯamda (ann. : ta, ⵉⴳⴻⵍⵎⴰⵎⴻⵏⵜⴰⴳⴻⵍⵎⴰⵎⵜ |
ṯe) ⵜⵉⴳⴻⵍⵎⴰⵎⵉⵏⴻ
• [MR] f., tamda ⴰⴳⴻⵍⵎⴰⵏ
• [ṢḤ] f., țamda ⵝⴰⴳⴻⵍⵎⴰⵎ
• [MS] m., amaǧun ⴰⴳⴻⵍⵎⴰⵏ
• [ṢḤ] dim., ṯamaǧunț
ⵝⴰⵎⴸⵓⵏⵜ | ⵝⵉⵎⴸⵓⵏⵉⵏ
• [MR] f., tamaǧunt
ⴰⵍⵎⵓ
• [XF] m., {a}maǧen
• [MR] f., tašušt n uwaman ⴰⵔⴻⵞⵞⵉⵅ
• [ṢḤ], [MS] ar., sing., lmerjeṯ | ⵝⴰⵎⴷⴰ
pl., lmerjaṯ ⵜⴰⵎⴷⴰ
• [ṢR] ar., sing., lmerjeṯ | pl.,
lemruj ⵜⵙⴰⵎⴷⴰ
→ L’étang s’est desséché : ⴰⵎⴰⴵⵓⵏ
Ṯeqqur ṯemda. ⵝⴰⵎⴰⴵⵓⵏⵜⵙ
: ِبرْ كَة، س ْب َخة
َ ، ب َحي َْرة
ⵜⴰⵎⴰⴵⵓⵏⵜ
ۡ ۡۡتَڨل َممتۡ|ۡ ِتڨل َم ِمن،ۡئ َڨل َممۡ|ۡئِڨل َممن
ⵎⴰⴵⴻⵏ
337
ⵜⴰⵛⵓⵛⵜ ⵏ ⵓⵡⴰⵎⴰⵏ : صوڢ
ⵍⵎⴻⵔⵊⴻⵝ | ⵍⵎⴻⵔⵊⴰⵝ ۡطضُڅ َ
338
: نسْغ، َح ِليب “Fromage Faire du”, “Baratter”,
“Baratté Être”, “Barattage”,
ۡ ۡئَكوڢَي “Baratte”, “Jatte”, “Outre”.
ۡئ َكڢَّي • [MR] ar., m., rayeb
ۡئ َغِۡئ َكڢَّي • [ŠN] m., aččil
ۡئ َشڢَّي : َرائِب
ۡۡئَكڢَّيۡنـۡڅڢُنَ ِسن:َۡحلِيبُ ۡالبَقَ ِر ِۡئ ِكل
ۡۡئ َكڢَّيۡنـۡتغطن:َۡحلِيبُ ۡال َم َوا ِع ِز َۡريب
ⴰⴽⵯⴼⴰⵢ ۡئ َِچل
ⴰⴽⴻⴼⴼⴰⵢ ⵉⴽⴽⵉⵍ
ⴰⵖⵉ ⴰⴽⴻⴼⴼⴰⵢ ⵔⴰⵢⴻⴱ
ⴰⵛⴻⴼⴼⴰⵢ ⴰⵞⵞⵉⵍ
ⴰⴽⴻⴼⴼⴰⵢ ⵏ ⵜⵙⴻⴼⵓⵏⴰⵙⵉⵏ
ⴰⴽⴻⴼⴼⴰⵢ ⵏ ⵜⵖⴻⵟⵟⴻⵏ LAIT FRAIS
• [ṢḤ], [MƐ], [MR] m., iɣi (ann. :
iyi, yi). v. “Lait fermenté caillé”,
LAIT AIGRE, LEBEN (état “Lait aigre”, “Graisse”, “Beurre”,
liquide, il est issu du barattage de “Beurre salé”, “Beurre rance”,
“ikkil”, raïb) “Lait”, “Colostrum”, “Crème de
[MR] m., aɣi asemmam. v. “Lait lait”, “Fromage”, “Fromage Faire
fermenté caillé”, “Graisse”, du”, “Baratter”, “Baratté Être”,
“Beurre”, “Beurre salé”, “Beurre “Barattage”, “Baratte”, “Jatte”,
rance”, “Lait”, “Lait frais”, “Outre”.
“Colostrum”, “Crème de lait”, • [ṢḤ], [MR] m., aɣi (ann. : u)
“Fromage”, “Fromage Faire du”,
“Baratter”, “Baratté Être”, : َح ِليب َط ِازج
“Barattage”, “Baratte”, “Jatte”,
“Outre”. ِئِ ۡغ
ِ َح ِليب ح، َم ِخيض اللَّبَ ِن، ب
َامض ِ َِح ِليب الرَّ ائ ِئ َۡغ
: اق ِ َْال َمذ ⵉⴳⵉ
ۡئ َغِۡئَس َّمم ⴰⴳⵉ
ⴰⴳⵉ ⴰⵙⴻⵎⵎⴰⵎ
LAIT MANQUE DE (vache)
LAIT FERMENTÉ CAILLÉ, • [MS] m., {a}meggayez
RAÏB (état solide après fermenta-
tion) • m., ameggayez
• [ṢḤ], [MƐ] m., ikkil. v. “Lait ۡڢ
ِ ط َر ِ ،ۡ ْاِ ْن ِخڢَاض ك َِميَّة إِ ْنتَاج َح ِليب
َ ۡ ۡمن
aigre”, “Graisse”, “Beurre”, :ِۡالبَقَ َرة
“Beurre salé”, “Beurre rance”, ۡ ۡمڨَّيز
“Lait”, “Lait frais”, “Colostrum”,
“Crème de lait”, “Fromage”, ۡ ۡئ َمڨَّيز
339
ⵎⴻⴳⴳⴰⵢⴻⵣ : ْالغَد
ⴰⵎⴻⴳⴳⴰⵢⴻⵣ ۡئ َذ َچ ِوس
ۡ ۡئَذ َچنس
LAITERON COMMUN, LAI-
TERON MARAÎCHER (lat. son- :ٌۡۡلُغَة،ۡان
ٌ س َ ِل
chus oleraceus, fam. asteraceæ,
plante) ۡسون َ ئِلسۡ|ۡئِل
[ǦƐ] f., ṯifaf ۡسن َ ِئل
:ٌۡۡنَبت َة،ِۡتڢَاڢ َز ْي ِت ٌّي ۡلُّغت
ۡثِڢَڢ ⵉⵍⴻⵙ | ⵉⵍⴻⵙⴰⵡⴻⵏ
ⵝⵉⴼⴰⴼ ⵉⵍⵙⴰⵏ
ⵍⵍⵓⵖⵜ
LAMPE-TEMPÊTE
[ṢḤ] lkanki LANGUE ÉTRANGÈRE
→ Les lampes-tempête était [ṢḤ] f., taṛumit (ann. : tṛ). v.
accessibles : [ṢḤ] Lkanki yuɣal-d “Étranger”.
yella.
ۡ ۡۡت َُر ِمت: لغَة أَجْ نَبِيَّة
: قِ ْندِيل
ⵜⴰⵕⵓⵎⵉⵜ
ِۡ لكَن
ك
ۡلَّۡ دۡي-ۡۡلكَن ِكۡيُغَل:ۡصابِي َح
َ َكانَ ۡيُو َجدُۡال َم
LAPER
ⵍⴽⴰⵏⴽⵉ
v. “Humer”.
ⵍⴽⴰⵏⴽⵉ ⵢⵓⵖⴰⵍ-ⴷ ⵢⴻⵍⵍⴰ
LAPIN
LANCE, ÉPÉE, BAÏLLO- • [ṢḤ], [MƐ]ۡ ar., m., agnin | m.,
NETTE pl., igninen ?. v. “Lièvre”.
[XF] top., f., tafala • [ṢḤ], [MƐ]ۡ ar., coll., legnin
َۡ َۡتَڢ: صيْڢ
ل َ ، َحرْ بَة (ann. : ll)
ⵜⴰⴼⴰⵍⴰ • [MR] m., pl., gnayen
: أَرْ نَب
LANGUE (organe et communica- ۡئ َڨنِنۡ|ۡئِڨنِن
tion) ۡلڨنِن
• [ṢḤ], [MƐ], [ṢR] org., m., iles | ۡ ۡڨنَين
m., pl., ilsawen. v. “Langue étran-
gère”. ⴰⴳⵏⵉⵏ | ⵉⴳⵏⵉⵏⴻⵏ
• [ṢR] org., m., pl., ilsan ⵍⴻⴳⵏⵉⵏ
• com., ar., sing., lluɣt ⴳⵏⴰⵢⴻⵏ
340
LARME :ٌۡ ش َج َر ۡة َ ، َر ْند
َ ۡ،ۡغار
• [ṢḤ], [MƐ] m., pl., imeṭṭawen َۡ ت َس
ل
• [ṢR] m., pl., imeṭṭa (ann. : u) | َۡ ثَس
ل
m., pl., imeṭṭawen ۡرند
• [ŠN] m., pl., ameṭṭaw | m., pl.,
imeṭṭawen ََرن ۡد
: دَ ْم َعة ⵜⴰⵙⵍⴰ
ۡطون َّ ئِم ⵝⴰⵙⵍⴰ
ۡطون َّ طۡ|ۡ ِئم َّ ئِم ⵕⴻⵏⴷ
ۡطونَّ طوۡ|ۡئِم َّ ئ َم ⵕⴻⵏⴷⴰ
ⵉⵎⴻⵟⵟⴰⵡⴻⵏ
ⵉⵎⴻⵟⵟⴰ | ⵉⵎⴻⵟⵟⴰⵡⴻⵏ LAURIER-ROSE (lat. nerium
oleander, fam. apocynaceæ, ar-
ⴰⵎⴻⵟⵟⴰⵡ | ⵉⵎⴻⵟⵟⴰⵡⴻⵏ buste)
• [ṢḤ] m., ilili | m., pl., ililiyen
LARVE (ann. : yi)
v. “Ver”. • [MR], [MƐ], [MS] m., alili (ann.
: u)
• [MR] m., aylili
LARVE D’ABEILLE
• [MS] m., awlili
• [ǦƐ] f., tawekka. v. “Abeille
noire”. • [YƐ] m., ulil
• [MS] m., {a}baɛuš → Un laurier-rose :
: يَ َرقَة النَّحْ ِل • [ṢḤ] dim., sing., ṯililiț
ۡ َّۡۡت َوك • [ṢḤ], [MR] dim., sing., ṯaliliț
ۡ ۡبَعُش • [MS] dim., sing., taliliț
ⵜⴰⵡⴻⴽⴽⴰ • [ǦƐ], [MƐ], [XL] ar., defla
→ De petits lauriers-roses :
ⴱⴰⵄⵓⵛ
m., pl., ililiyen ḏ iqčučaḥ
:ٌۡش َجي َرةُ ۡ،ِۡد ْڢ َلى
LAURIER NOBLE, LAURIER
VRAI, LAURIER-SAUCE (lat. ۡ ۡئ َ ِل ِلۡ|ۡئِ ِل ِلين
laurus nobilis, fam. lauraceæ, ِۡ ِئ ِل
ل
arbre)
ۡل ِۡ ئَي ِل
• [ṢḤ], [MR] f., tasla
ۡل ِۡ ئ َو ِل
• [ṢḤ] f., ṯasla
ۡئ ُ ِلل
• [ṢḤ], [MS] ar., coll., ṛend (ann. :
ṛṛ) :ٌۡاحدَةِ ۡو َ ٌدِڢلَة
• [ṢḤ], [FX], [XL] ar., f., ṛenda ۡثِ ِل ِلڅ
341
ۡ ثَ ِل ِل
څ → La lavande avec le couscous
dit “tahammemt” : [ṢḤ] Aḥelḥal
ۡتَ ِل ِلڅ ak țḥammemț.
َۡ دڢ
ل → Ainsi, la lavande donne
ۡۡئِ ِل ِلينۡذۡئِق ُچ َچح:ۡيرة َ ۡدِڢلَى
َ ص ِغ l’odeur de l’environnement
montagnard : [ṢḤ] Himmeli
ⵉⵍⵉⵍⵉ | ⵉⵍⵉⵍⵉⵢⴻⵏ yaḥelḥal ițikk rriḥt n ṭabiɛt
ⴰⵍⵉⵍⵉ wuḏrar.
→ Cette lavande donne du goût
ⴰⵢⵍⵉⵍⵉ : [ṢḤ] Aḥelḥal-ayini ițikk yiwen
ⴰⵡⵍⵉⵍⵉ lbannet.
:ٌۡۡنَبت َة،ۡ خ َزا َمى، ح َْلحَال
ⵓⵍⵉⵍ
ۡئ َم ِزر
ⵝⵉⵍⵉⵍⵉⵜⵙ
ۡ ۡئ َحل َحل
ⵝⴰⵍⵉⵍⵉⵜⵙ
ۡ ۡحل َحل
ⵜⴰⵍⵉⵍⵉⵜⵙ ۡ ۡئَحل َحل ۡئ َك:ۡ سو ۡت َ َحممث ۡبِل ُخزَ ا َمى ُ السك
ⴷⴻⴼⵍⴰ ۡڅ َحممڅ
َ ۡ ۡمن
ۡ:ۡ طبِيعَ ِة ۡال َجبَ ِل َ إِذاۡال ُخزَ ا َمىۡتُع ِط
ِ يۡرائِ َحة
ⵉⵍⵉⵍⵉⵢⴻⵏ ⴸ ⵉⵇⵞⵓⵞⴰⵃ ۡۡوذ َرر َ
ُ ۡرحتۡنـۡط ِبعت ِ هِم ِلۡيَحلۡ َحلۡئِ ِڅك
ۡئَيِ ِن ۡئِ ِڅك-ۡۡئ َحل َحل:ۡ َه ِذ ِه ۡال ُخزَ ا َمىۡتُع ِطيۡنُك َهة
LAVAGE, LESSIVE, BLAN- ۡيِونۡلبَنت
CHISSEMENT
ⴰⵎⴻⵣⵣⵉⵔ
• [ṢḤ] f., ṯaruḏi. v. “Laver”, “Lavé
Être”, “Lavoir”. ⴰⵃⴻⵍⵃⴰⵍ
• [ṢR] m., asireḏ ⵃⴻⵍⵃⴰⵍ
َ ، تَ ْب ِييض
: غسْل ⴰⵃⴻⵍⵃⴰⵍ ⴰⴽ ⵜⵙⵃⴰⵎⵎⴻⵎⵝ
ثَ ُر ِۡذ ⴰⵃⴻⵍⵃⴰⵍ-ⴰⵢⵉⵏⵉ ⵉⵜⵙⵉⴽⴽ ⵢⵉⵡⴻⵏ
ۡئَسِرذ ⵍⴱⴰⵏⵏⴻⵜ
ⵝⴰⵔⵓⴸⵉ ⵀⵉⵎⵎⴻⵍⵉ ⵢⴰⵃⴻⵍⵃⴰⵍ ⵉⵜⵙⵉⴽⴽ
ⴰⵙⵉⵔⵓⴸ ⵔⵔⵉⵃⵜ ⵏ ⵟⴰⴱⵉⵄⵜ ⵡⵓⴸⵔⴰⵔ
342
→ Mon burnous est lavé : Aber- َ َم ْغ، َم ْنهَل
ۡۡ َع ِون: سل
nus-inu yiriḏ.
ⵄⴰⵡⵉⵏ
→ Lave cette peau (garni de sa
laine) ! : Iriḏ ṯaḥiḍurṯ-ayi !
→ Demain, c’est lui qui lavera LEBEN
l’autre peau ! : Azekka nețța ad v. : “Lait aigre”.
yiriḏ ṯaḥiḍurṯ ṯayeḍ !
ً كَانَ َم ْغس
ۡۡئِ ِرذ: وَل
LECTURE
ۡئِنُ ۡيِ ِرذ-ۡۡئَبرنُس:ۡسلُۡبُرنُسِي َ يُغ
f., ṯaɣuri. v. “Lire”.
ۡ َئ-ۡۡئِ ِرذۡث َ ِحضُرث:ۡاِغسِلۡ َه ِذهِۡال ِجلدَة
ِي
ۡۡثَغُ ِر: ِق َرا َءة
ۡ َّ ۡئَزك:ۡ س َي ِغ ِس ُل ۡال ِجلدَة ۡاۡلُخ َرى
َ ۡ غَدا ۡهُو ۡالَّذِي
ۡن َّڅۡئَدِۡۡي ِرذۡثَ ِحضُرثۡثَيض ⵝⴰⵖⵓⵔⵉ
ⵉⵔⵉⴸ
ⴰⴱⴻⵔⵏⵓⵙ-ⵉⵏⵓ ⵢⵉⵔⵉⴸ LÉGAL
ⵉⵔⵉⴸ ⵝⴰⵃⵉⴹⵓⵔⵝ-ⴰⵢⵉ v. “Licite”.
343
: خضَار → Il y a ceux qui cultivaient des
lentilles : [ṢḤ] Illa win iṣenɛen
ۡلُخضُر laɛdes.
ۡل ُخضرث :ٌۡۡنَبت َة،ۡعدَس َ
ۡۡل ُخضرث:ۡ ٍ س َما ٍد ۡ ِكيميَائِي َ ۡ طبِي ِعي َّۡةٌ ۡبِ ََّل
َ ۡ ار َ ُخ
ٌ ض ۡئ َعدست
سۡد َۡو-ِۡت ِم ِزتۡئُلَشۡذِڨ
َۡعدس
ۡ ۡ ِل َمن...ۡ ،ۡ ت ِ ،ۡ ۡمث َل ۡال َجزَ ِر
ِ ۡاللڢ ِ ضر ا َ نَطبُ ُخ ۡ ُخ
ۡس ۡلمعدَ ۡ َمنَ ۡيهلك ۡئَـ-ۡۡ ِون ۡغر:ۡ يُ َعا ِنيۡ ِبال ِمعدَ ِة ِۡعذس
...ۡ،ۡۡلڢت،ِۡي َ ۡز ُرد:ۡصر ُ نڨۡلُخ ۡ ۡعدس
ⵍ̣ⵓⵅ̣ⴹⵓⵔ ۡ ۡئِ َّل ۡ ِون ۡئِصنعن:ۡ س ُ ُهنَاكَ ۡ َمن ۡيَز َر
َ َع ۡالعَد
ⵍⵅⵓⴹⵔⴻⵝ ۡ ۡلَعدس
ⵍⵅⵓⴹⵔⴻⵝ ⵜⵉⵎⵉⵥⵉⵜ ⵓⵍⴰⵛ ⴸⵉⴴ- ⴰⵄⴷⴻⵙⵜ
ⵙ ⴷⴷⵡⴰ ⵄⴰⴷⵙ
ⵡⵉⵏ ⵖⵔ-ⴻⵙ ⵍⵎⴻⵄⴷⴰ ⵎⴰⵏⴰ ⵄⵉⴸⴻⵙ
ⵢⴻⵀⵍⴻⴿ ⴰ ⵏⴻⴳⴳ ⵍ̣ⵓⵅ̣ⴹⵓⵔ :
ⵣⵕⵓⴷⵉⵢⴰ, ⵍⴻⴼⵜ, … ⵄⴷⴻⵙ
ⵉⵍⵍⴰ ⵡⵉⵏ ⵉⵚⴻⵏⵄⴻⵏ ⵍⴰⵄⴷⴻⵙ
LENDEMAIN LE
• [ŠN] aḏečawis LÉOPARD DE L’ATLAS,
PANTHÈRE DE L’ATLAS
• [ŠN] aḏečanes (panthera pardus, félin)
: ْالغَد • [MR], [XF] m., aɣelyas (ann. :
ۡ ۡئ َذ َچ ِوس u) | m., pl., iɣelyasen
ۡئ َد َچنس • [ṢḤ] m., aɣilas (ann. : u)
ⴰⴸⴻⵞⴰⵡⵉⵙ • [ṢḤ] m., {a}ɣilas
• [ṢḤ], [MƐ] ar., sing., nnmer
ⴰⴸⴻⵞⴰⵏⴻⵙ
→ Le petit du léopard, le léopar-
deau : [ṢḤ] m., mmi-s uɣilas
LENTILLE CULTIVÉE, → La Source du Léopard : [XF]
LENTILLE COMESTIBLE (lat. top., Ṯala Uɣelyas
lens culinaris, fam. fabaceæ,
plante, elles sont bouillies puis → Le Rocher du Léopard : [ṢḤ]
cuites avec des pommes de terre top., Aẓru Ɣilas
et de l’ail, elles accompagnent le : ڢَهْد، نَمْر
plat dit “ṯurḵimț”)
ۡئ َغليَسۡ|ۡئِغليَسن
• [MR] ar., coll., aɛdest
ۡ ۡئ َ ِغلَس
• [MR] ar., coll., {l}ɛads
ۡ ِۡغلَس
• [MR] ar., coll., {l}ɛiḏes
ۡ ۡنمر
• [ṢḤ] ar., coll., {la}ɛdes
ۡ ۡسۡئ ُ ِغلَس-ۡم:ۡ
ِۡ ص ِغ ُرۡالنَّم ِر
َ
344
ۡ ۡۡثَلَۡئُغليَس:َۡعينُ ۡالنَّم ِر LEVER
ۡۡئ َز ُرۡ ِغلَس:ۡصخ َرةُۡالنَّم ِر
َ v. “Soulever”, “Mouiller”.
ⴰⵖⴻⵍⵢⴰⵙ | ⵉⵖⴻⵍⵢⴰⵙⴻⵏ
ⴰⵖⵉⵍⴰⵙ LEVER SE
ⵖⵉⵍⴰⵙ [ṢḤ], [MR], [XF], [ṢR] kker, hab.
[ṢḤ], [MR] țekker. v. “Pousser”,
ⵏⵏⵎⴻⵔ “Déménager”.
ⵎⵎⵉ-ⵙ ⵓⵖⵉⵍⴰⵙ → Il s’est levé : [ṢḤ] Ikker.
→ Il ne s’est pas levé : [ṢḤ] Ur
ⵝⴰⵍⴰ ⵓⵖⴻⵍⵢⴰⵙ ikkir ḵ.
ⴰⵥⵔⵓ ⵖⵉⵍⴰⵙ → Lève-toi ! : Kker !
→ Lève-toi ! : [MR] Kker iman-
LESSIVE nnek !
v. “Lavage”. → Ils se sont levés : [MR] Kkren.
: قَا َم
LETTRE ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڅكر.كر
[ŠN] f., {ṯ}habraț ۡۡئِكر:ۡام َ َق
→ Il a écrit une lettre à son ۡۡئُرۡئِ ِۡكرۡك:ۡلَمۡ َيقُم
frère : Yuri ṯabṛat i xeyyi. ۡۡكر:ۡقُم
: سالَةَ ِر !ۡنك-ۡۡكرۡئِ َمن:ۡ!ۡقِڢ
ۡهَب َرڅ .ۡكرن:ۡقَا ُموا
ِي َ َ َ
ۡ ۡي ُِرۡثب َرتۡئِـۡخ:ۡسالة ِۡۡل ِخي ِه
َ ۡر َ َكت
ِ َب ⴽⴽⴻⵔ : ⵜⵙⴻⴽⴽⴻⵔ
ⵀⴰⴱⵔⴰⵜⵙ ⵉⴽⴽⴻⵔ
ⵢⵓⵔⵉ ⵝⴰⴱⵕⴰⵜ ⵉ ⵅⴻⵢⵢⵉ ⵓⵔ ⵉⴽⴽⵉⵔ ⴿ
ⴽⴽⴻⵔ
LEVAIN
ⴽⴽⴻⵔ ⵉⵎⴰⵏ-ⵏⵏⴻⴽ !
• [ṢḤ] m., amțun. v. “Mouiller”,
“Levure”. ⴽⴽⵔⴻⵏ.
• [MƐ]ۡf., ṯamțunț. v. “Pain”.
َ َخ ِم
: يرة LÈVRE
ۡئَم ُڅن • [MZ] m., anfuf (ann. : w) | m.,
pl., anfufen
ۡتَم ُڅنڅ
• [ŠN] pl., semamaṯ
ⴰⵎⵜⵙⵓⵏ
• [ṢḤ] ar., sing., ššireb | pl.,
ⵝⴰⵎⵜⵙⵓⵏⵜⵙ ššwareb
• ar., coll., cnafer
345
: شَڢة LÉZARD
ۡئ َنڢُڢۡ|ۡئَنڢُڢن → Lézard d’Algérie
(psammodromus algirus, reptile,
ۡس َم َمث de couleur gris) :
ِۡشربۡ|ۡش َورب • [ṢḤ], [MƐ] f., ṯazermemmwit
ۡشنَڢر • [MR] f., {ṯ}azermumiṯ
ⴰⵏⴼⵓⴼ | ⴰⵏⴼⵓⴼⵏ • [MR] f., ṯazermumiṯ
ⵙⴻⵎⴰⵎⴰⵝ • [XF] f., zermumiya
ⵛⵛⵉⵔⴻⴱ | ⵛⵛⵡⴰⵔⴻⴱ → Lézard ocellé (lacerta lepida,
reptile, de couleur vert) :
ⵛⵏⴰⴼⴻⵔ
• [ṢḤ], [MƐ] m., amulax | m., pl.,
imulaxen ?
LÈVRE GROSSE • [MR] m., amulab
[ŠN], m., ačenfir | m., pl., ičenfi- : ع َظا َءة َ ، سحْ ِليَّة ِ
ren
:ٌۡۡر َما ِديَّةَ ٌِسحِۡليَّة
َ ِشڢَة َكب
ۡۡئ َچنڢِرۡ|ۡئِچنڢِرن: يرة َ
ۡثَزرمم ِوت
ⴰⵞⴻⵏⴼⵉⵔ | ⵉⵞⴻⵏⴼⵉⵔⴻⵏ
ۡئ َزر ُم ِمث
ۡثَزر ُم ِمث
LEVURE ۡي َّۡ زر ُم ِم
• [ǦƐ] m., iɣes. v. “Levain”. :ِۡسح ِليَّةٌۡخَض َرا ٌء
• [ǦƐ] f., tamrabit ۡئ َ ُملَخۡ|ۡئِ ُملَخن
→ Levure chimique : [ǦƐ] m.,
iɣes n ssuq ۡئَ ُملَب
→ Levure de boulanger/maison : ⵝⴰⵣⴻⵔⵎⴻⵎⵎⵡⵉⵜ
[ǦƐ] m., iɣes n waxxam ⴰⵣⴻⵔⵎⵓⵎⵉⵝ
: يرة َ َخ ِم ⵝⴰⵣⴻⵔⵎⵓⵎⵉⵝ
ۡ ِۡئغس
ⵣⴻⵔⵎⵓⵎⵉⵢⵢⴰ
ۡ ۡت َم َر ِبت
ⴰⵎⵓⵍⴰⵅ | ⵉⵎⵓⵍⴰⵅⴻⵏ
ۡ ۡۡئِغسۡنـۡسُّق:ٌۡير ۡة ٌۡ ِۡكيميَۡائِۡيَّۡ ۡة
َۡ خ َِۡم
َّۡ ـۡو ٌ ⴰⵎⵓⵍⴰⴱ
ۡ ۡخم َ ۡئِغسۡن:ۡير ۡة ٌۡتَق ِلي ِديَّة َۡ خ َِۡم
ⵉⵖⴻⵙ
LICHEN FRUTICULEUX,
ⵜⴰⵎⵔⴰⴱⵉⵜ MOUSSE DE CHÊNE (lat.
ⵉⵖⴻⵙ ⵏ ⵙⵙⵓⵇ evernia prunastri, fam.
parmeliaceæ)
ⵉⵖⴻⵙ ⵏ ⵡⴰⵅⵅⴰⵎ [ṢḤ] llif. v. “Chêne vert à gland
doux”, “Chêne des garrigues”,
“Chêne vert à gland amer”,
“Chêne vert”, “Chêne zéen”,
346
“Chêne-liège”, “Gland doux”, LIER, ATTACHER, ABOU-
“Cupule”. CHER (joindre les extrémités des
canaux d’irigation)
: ر ِقي َطة، خوخيَّة
ِ إِيڢرْ نيَا
• [ṢḤ] qqen, hab. țeqqen
ِۡلڢ
• [ṢḤ] qqen-d
ⵍⵍⵉⴼ
• [ṢḤ] arez, hab. țarez. v. “Ligo-
tage”.
LICITE, LÉGAL, DE BONNE → Il a lié : [ṢḤ] Yurez.
FAMILLE
→ Vous n’avez pas lié les cordes
[MR] ar., f., taḥlalt (ann. : ț) | f., m. : U ṯurizem ḵ iseɣwan.
pl., tiḥlalin
→ Abouche le canal
→ Une femme licite : [MR] d’irrigation ! : [ṢḤ] Eqqen-d
Ṯameṭṭuṯ țaḥlalt. ṯarga !
ۡ ۡۡتَحلَلتۡ|ۡ ِتحلَ ِلن: َط ِيب، ح َََلل → Nous abouchons le canal
ۡ ۡطثۡ َڅحلَلت ُّ ۡثَم:ۡ‘‘امرأةۡ’’ح ََّل ِليَة d’irrigation : [ṢḤ] Nețeqqen
ṯarga.
ⵜⴰⵃⵍⴰⵍⵜ | ⵜⵉⵃⵍⴰⵍⵉⵏ
→ J’abouche le canal
ⵝⴰⵎⴻⵟⵟⵓⵝ ⵜⵙⴰⵃⵍⴰⵍⵜ d’irrigation : [ṢḤ] Aql-i țeqqna
ṯarga.
َ َ َربَ َط بَيْن، َربَ َط
: ساقِيَتَي ِْن
LIÈGE
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڅقن.قن
• [ṢḤ] m., aferḵi (ann. : u). v.
“Chêne-liège”. ۡد-ۡقن
• [MR] m., iferki ۡۡ َعادَةۡ؛ۡ َڅرز.ئ َرز
• [MS] m., {a}ferki ۡۡيُرز:ۡط َ ََرب
→ Une ruche en liège : [ṢḤ] ۡۡئُـۡث ُ ِرزمۡكۡئِسغ َون:َۡطواۡال ِحبَل ُ ُلَمۡت َرب
Aɣras uferḵi. ۡڨ َۡ دۡثَر-ۡۡقن:ۡساقِ َيتَي ِن َ ۡ َاِر ِبطۡ َبين
: ڢَ ِلين ۡڨ َۡ ۡنڅقنۡۡثَر:ۡساقِيَت َي ِن َ ۡ َطۡ َبينُ ِنَرب
ِۡ ئ َڢر
ك َۡ ئِـۡڅقنَ ۡثَر-ۡۡئ َقل:ۡساقِيَتَي ِن
ڨ َ ۡ َطۡبَينُ ِأَرب
ِۡ ئِڢر
ك ⵇⵇⴻⵏ : ⵜⵙⴻⵇⵇⴻⵏ
ۡك ِۡ ڢر
ⵇⵇⴻⵏ-ⴷ
ِۡ ۡئَغ َرسۡئُڢ ُُر:ۡين
ك ِ َخ ِليَّةُۡنَح ٍل
ِ ۡمنَ ۡالڢَ ِل
ⴰⵔⴻⵣ : ⵜⵙⴰⵔⴻⵣ
ⴰⴼⴻⵔⴿⵉ
ⵢⵓⵔⴻⵣ
ⵉⴼⴻⵔⴽⵉ
ⵓ ⵝⵓⵔⵉⵣⴻⵎ ⴿ ⵉⵙⴻⵖⵡⴰⵏ
ⴼⴻⵔⴽⵉ
ⴻⵇⵇⴻⵏ-ⴷ ⵝⴰⵔⴳⴰ
ⴰⵖⵔⴰⵙ ⵓⴼⴻⵔⴿⵉ
ⵏⴻⵜⵙⴻⵇⵇⴻⵏ ⵝⴰⵔⴳⴰ
ⴰⵇ-ⵉ ⵜⵙⴻⵇⵇⵏⴰ ⵝⴰⵔⴳⴰ
347
LIERRE GRIMPANT, LIERRE ۡ ثَير ِزز
ت
COMMUN (lat. hedera helix,
fam. araliaceæ, ۡت َير ِززت
arbuste/arbrisseau) ۡ ۡۡثَير ِززت،ۡئ َير ِزز
• [ǦƐ] m., aḏafal ۡثَڨر ِززتۡ|ۡثِڨر ِز ِزن
• [ǦƐ] m., adafal ⴰⵢⴻⵔⵣⵉⵣ | ⵉⵢⴻⵔⵥⴰⵣ,
َ َ عشقة مت، لَب ََْلب
ُ ۡ،ۡس ِلقَة
:ٌۡش َجي َرة ⵝⴰⵢⴻⵔⵣⵉⵣⵜ | ⵝⵉⵢⴻⵔⵥⴰⵣ
ۡ ۡئَذَڢَل ⵝⴰⵢⵣⴻⵥⵉⵥⵜ
ۡئَدَڢَل ⵜⴰⵢⵣⴻⵥⵉⵥⵜ
ⴰⴸⴰⴼⴰⵍ ⴰⵢⴻⵔⵣⵉⵣ, ⵝⴰⵢⴻⵔⵣⵉⵣⵜ
ⴰⴷⴰⴼⴰⵍ ⵝⴰⴳⴻⵔⵥⵉⵥⵜ | ⵝⵉⴳⴻⵔⵥⵉⵥⵉⵏ
MÂCHER MAÇON
• [ṢḤ], [MƐ], [ṢR] ffeẓ, hab. ar., m., abennay (ann. : u) | m., pl.,
• [ṢḤ], [MƐ] țeffeẓ ibennayen
• [ṢR] teffeẓ ۡۡئَبنَّيۡ|ۡ ِئب َّنين: بَنَّاء
• [ṢR] ar., mdeɣ, hab. meddeɣ ⴰⴱⴻⵏⵏⴰⵢ | ⵉⴱⴻⵏⵏⴰⵢⴻⵏ
→ Les enfants mâchent des
noix : Iḥzawen țeffẓen ajujen.
354
MADAME ⴰ ⴼⴻⵙⵢⴻⵖ ⵜⴰⵝⴰⵃⴰⵏⵓⵜⵙ
• [ṢḤ] a lalla ⴰⵣⴻⴽⴽⴰ
• [ṢḤ] a tameṭṭut
• [ṢR] a lall MAI
• [ṢR] a {ṯa}hameṭṭuṯ • [ṢḤ] m., ayyur n mayyu. v.
“Calendrier atlassien”.
: س ِيدَتِي
َ ، س ِيدَة َ
• [XF] m., mayyu
ۡئ َـۡلَل
ُّ ئ َـۡت َم : َمايو
ۡطت
ُّۡ ئَيُّرۡنـۡ َم
ي
ۡئ َـۡلَل
ُّ ئَـۡهَم ۡيٌّۡ َم
ۡطث
ⴰⵢⵢⵓⵔ ⵏ ⵎⴰⵢⵢⵓ
ⴰ ⵍⴰⵍⵍⴰ
ⵎⴰⵢⵢⵓ
ⴰ ⵜⴰⵎⴻⵟⵟⵓⵜ
ⴰ ⵍⴰⵍⵍ
MAIGRE, MINCE
ⴰ ⵀⴰⵎⴻⵟⵟⵓⵝ • [MƐ] iḍɛaf
• [MƐ] m., imhiḏer | m., pl. im-
MADEMOISELLE hiḏren, f., ṯimhiḏerṯ | f., pl.,
ṯimhiḏrin
[ṢḤ] a taḥzawt. v. “Enfant”,
“Fille”. : نَ ِحيڢ، نَ ِحيل
ۡۡئ َـۡتَحزَ وت: سة
َ ِآن ۡ ۡئِضعَڢ
ⴰ ⵜⴰⵃⵣⴰⵡⵜ ۡۡثِم ِهذرثۡ|ۡثِم ِهذ ِرن،ۡئِم ِهذرۡ|ۡ ِئم ِهذرن
ⵉⴹⵄⴰⴼ
MAGASIN, ÉPICERIE ⵉⵎⵀⵉⴸⴻⵔ | ⵉⵎⵀⵉⴸⵔⴻⵏ,
[ṢḤ], [MR] f., taḥanuț (ann. : tḥa) ⵝⵉⵎⵀⵉⴸⴻⵔⵝ | ⵝⵉⵎⵀⵉⴸⵔⵉⵏ
| f., pl., tiḥuna (ann. : te)
• [ṢḤ] f., taḥanut MAILLET (marteau de bois à
→ J’ouvrirai le magasin de- deux têtes)
main : A fesyeɣ taḥanuț azekka. [ṢḤ], [MƐ] m., azduḏ (ann. : wu).
: َاري ِ َم َح ٌّل تِج v. “Pilon”.
َۡت َ َحنُڅۡ|ۡتِ ُحن • [ṢḤ], [MƐ] m., pl., sin wazduden
ۡت َ َحنُت • [ṢḤ], [MƐ] m., pl., sin izduḏen
َّۡۡئ َـۡڢسيغۡت َ َحنُڅۡئ َزك:ۡسأَڢت َ ُحۡالدُّ َّكانَ ۡغَدا
َ ۡ ۡۡئ َزدُذ: ٌِّمدَق
ⵜⴰⵃⴰⵏⵓⵜⵙ | ⵜⵉⵃⵓⵏⴰ ۡۡوزد ُدن
َ ِسن
ِۡسنۡ ِئزد ُذن
ⵜⴰⵃⴰⵏⵓⵜ
ⴰⵣⴷⵓⴸ
355
ⵙⵉⵏ ⵡⴰⵣⴷⵓⴷⴻⵏ نَّۡ ۡغ-ۡئِڢَسن
ⵙⵉⵏ ⵉⵣⴷⵓⴸⴻⵏ ۡنون-ۡۡئِڢَسن:ۡأَي ِديَ ُكم
ۡنكمث-ۡۡ ِئ َڢسن:ۡأَي ِد َي ُك َّن
MAIN ُۡئِن-ۡۡدُّۡڢُس:ۡت َ َحتَ ۡيَدِي
• [ṢḤ], [MR] m., afus (ann. : u) | ۡۡئَڢُسۡڨـۡڢُس:ِۡاليَد ُۡڢِيۡاليَد
m., pl., ifassen ۡ ۡصلح
َۡ ۡۡئِڢَسنۡلخَلثۡ ِيه:ۡصالح َ ۡاءۡآيث ِ س َ ِأَيدِيۡن
• [ṢR], [ŠN] m., {a}fus (ann. : u) | ۡنسن-ۡۡ ِئخدمۡسـۡئُڢُس:َۡيع َملُۡ ِب َيدَي ِه
m., pl., ifassen
ⴰⴼⵓⵙ | ⵉⴼⴰⵙⵙⴻⵏ
• [MR] m., ayfus | m., pl., ifas
• [MƐ] {a}fus ⴼⵓⵙ | ⵉⴼⴰⵙⵙⴻⵏ
→ Les mains des gens : [ṢḤ] ⴰⵢⴼⵓⵙ | ⵉⴼⴰⵙ
Ifassen medden. ⴼⵓⵙ
→ Nos mains :
ⵉⴼⴰⵙⵙⴻⵏ ⵎⴻⴷⴷⴻⵏ
• [ṢḤ], [MƐ] Ifassen-nna.
ⵉⴼⴰⵙⵙⴻⵏ-ⵏⵏⴰ
• [ṢḤ], [MƐ] Ifassen-nnaɣ.
ⵉⴼⴰⵙⵙⴻⵏ-ⵏⵏⴰⵖ
→ Vos mains m. : [ṢḤ], [MƐ]
Ifassen-nnwen. ⵉⴼⴰⵙⵙⴻⵏ-ⵏⵏⵡⴻⵏ
→ Vos mains f. : [ṢḤ], [MƐ] ⵉⴼⴰⵙⵙⴻⵏ-ⵏⴿⴻⵎⵎⴻⵝ
Ifassen-nḵemmeṯ.
→ Sous ma main : [MƐ] Ddu ⴷⴷⵓ ⴼⵓⵙ-ⵉⵏⵓ
fus-inu. ⴰⴼⵓⵙ ⴳ ⴼⵓⵙ
→ La main dans la main : [MR] ⵉⴼⴰⵙⴻⵏ ⵍⵅⴰⵍⴻⵝ ⵖⵉⵀ ⵚⴰⵍⴻⵃ
Afus g fus.
→ Les mains des femmes des Ih ⵉⵅⴻⴷⴷⴻⵎ ⵙ ⵓⴼⵓⵙ-ⵏⵙⴻⵏ
Ṣaleḥ : [ṢḤ] Ifasen lxaleṯ Yih
Ṣaleḥ.
MAINTENANT,
→ Il travaille de ses propres ACTUELLEMENT
mains : [ṢḤ] Ixeddem s ufus-
nsen. • [MR], [ŠN] imira
: يَد • [ŠN] imir
ۡئَڢُسۡ|ۡ ِئڢَسن • [ṢḤ], [ṢR] awqa
ۡڢُسۡ|ۡ ِئ َڢسن • [ṢḤ] aqqʷa
ۡئ َيڢُسۡ|ۡئِڢَس • [ṢḤ], [MR] laba. v. “Jusqu’à
maintenant”, “Maintenant”.
ۡڢُس
• [MR] llaba
ۡ ِ َّأَيدِيۡالن
ۡۡئِڢَسنۡ َمدَّن:ۡاس
• [MR] laba
:ۡأَيدِينَا
• [MR] labah
َّۡ -ۡئِڢَسن
ن
• [ṢR] imar-u
356
→ Maintenant, c’est finit ! : MAINTIEN, SAISIE, PRISE
• [MR] Laba ulaš ! [ṢḤ] m., uḍuf. v. “Tenir”.
• [MR] Labah xlaṣ ! ۡۡئُضُڢ: قَبْض
: َْاْلن ⵓⴹⵓⴼ
ئِ ِم َۡر
ۡئِ ِمر MAIS, BIEN QUE
َۡئ َوق [ṢḤ] lasmaḥ
ئَق َۡو ۡ ۡلَس َم: َم َع أ َ َّن
ح
َۡ َل
ب → Mon petit-fils ressemble à sa
ۡب َۡ َّل mère bien qu’il soit plus petit de
taille : [ṢḤ] Mmi-s n memmi
َۡ َل
ب yečebba ar yemma-s lasmaḥ ḏ
ۡلَبَه aḡezlan.
ئُـ-ۡئِ َمر ِۡ ُۡوا ِلدَتُهُۡ َۡم َع ۡأَنَّهُۡأَصغ ٌَر ۡ َحجم
-ۡم:ۡا َ َحڢِيدِيۡيُشبِه
ۡسۡلَس َمحۡذۡئ َڨزلَن-سۡنـۡم ِمۡيچبَّ ۡئَرۡي َّۡم
:ۡاْلنَ ۡ ُكلُّۡشَيءٍ ۡقَدِۡانت َ َهى
ⵍⴰⵙⵎⴰⵃ
ۡ !ۡبۡئُلَش َ َل
ⵎⵎⵉ-ⵙ ⵏ ⵎⴻⵎⵎⵉ ⵢⴻⵞⴻⴱⴱⴰ ⴰⵔ
!ۡۡلَبَهۡخلَص ⵢⴻⵎⵎⴰ-ⵙ ⵍⴰⵙⵎⴰⵃ ⴸ ⴰⴴⴻⵣⵍⴰⵏ
ⵉⵎⵉⵔⴰ
ⵉⵎⵉⵔ MAÏS (lat. zea mays, fam. poa-
ⴰⵡⵇⴰ ceæ, plante céréalière)
[ṢḤ], [MR] ar., coll., dra (ann. :
ⴰⵇⵇⵯⴰ dd). v. “Épi de maïs”, “Tige de
ⵍⴰⴱⴰ maïs”, “Céréale”.
• [MS] ar., coll., ḏra
ⵍⵍⴰⴱⴰ
:ۡ ٌۡ ُحبُوب،ٌۡۡنَبت َة،ۡذ َرة
ⵍⴰⴱⴰ
د َۡر
ⴰⴱⴰⵀ
ۡ ذ َۡر
ⵉⵎⴰⵔⵓ
ⴷⵔⴰ
ⵍⴰⴱⴰ ⵓⵍⴰⵛ
ⴸⵔⴰ
ⴰⴱⴰⵀ ⵅⵍⴰⵚ
MAISON (en pierres, reliées avec
MAINTENIR de la terre, surmontée d’une ter-
rasse)
v. “Saisir”.
• [ṢḤ], [MƐ], [MR] f., ṯazeqqa
(ann. : ž) | f., pl., ṯizeɣwa
• [ṢḤ] f., ṯazeqqa | f., pl.,
ṯizeqqwin
357
• [MR] f., pl., tizeɣwin MAISON (en pisé)
• [ṢR] m., {ṯ}azeqqa | m., pl., • [ṢḤ] m., axxam n ḇudru
{ṯ}izeɣwin • [MZ] ar., ṭṭabya
• [ŠN] {ta}hazeqqa. v.
“Chambre”. • [ŠN] ar., sing., ṭabiṯ
• [MR], [MS], [FX] f., pl., → La maison en pisé peut rester
tizeɣawin (ann. : ti) en état plus ou moins une
vingtaine d’années : [ṢḤ]
• ar., pl., xiyem Axxam uwuḏru illa win iseṭṭaf
balak xmesṭaš ɛešrin sna.
→ Une maison en pierres et en
terre : [ṢḤ] Axxam wuẓru :ٍۡۡ ِبتُربَةٍۡ َمد ُكو َكة،َۡم ْن ِزل
uwaḵal. ئَ َّخمۡنـۡڥُد ُۡر
→ La maison d’antan donnait َّ
un goût particulier : [ṢḤ] َۡ طب
ي
Axxam n ziḵ lḇenneṯ țaḥellaqṯ. ۡطبِث َ
:ۡسط ٌح َ ۡبۡلَ َها
ِ ۡ َمصنُوعۡبِل َح َج ِرۡوالت ُّ َرا،ۡبَيْت ۡين ۡأَن ۡيَب َقىۡ ِڢي ِ ۡالط
ِ َۡمن ِ ِت ۡال َمصنُوع ِ يُم ِكنُ ۡ ِللبَي
ثَز َّقۡ|ۡثِزغ َۡو ۡۡئ َ َّخم ۡئ ُ ُوذ ُر ۡئِ َّل ۡ ِون:ۡعاماۡت َق ِريبا
َ ۡ ََحا ِل ِه ۡ ِعش ِرين
َۡطشۡعش ِرنۡسن َ طڢۡبَلَكۡخمس َّ ئِس
ۡثَز َّقۡ|ۡثِزق ِون
ⴰⵅⵅⴰⵎ ⵏ ⵠⵓⴷⵔⵓ
ۡتِزغ ِون
ⵟⵟⴰⴱⵢⴰ
ۡ ۡئ َز َّقۡ|ۡئِزغ ِون
َّۡ هَز
ق ⵟⴰⴱⵉⵝ
ۡتِزغ ِون ⴰⵅⵅⴰⵎ ⵓⵡⵓⴸⵔⵓ ⵉⵍⵍⴰ ⵡⵉⵏ
ⵉⵙⴻⵟⵟⴰⴼ ⴱⴰⵍⴰⴽ ⵅⵎⴻⵙⵟⴰⵛ
ِۡخيم ⵄⴻⵛⵔⵉⵏ ⵙⵏⴰ
ُ ۡئ َ َّخم:ۡ ين
ۡۡوز ُر ِ الط
ِ ۡو َ ع ۡ ِمنَ ۡال َح َج ِر ٌۡ بَيتٌ ۡ َمصنُو
ۡ ۡئ ُ َوكَل
MAISON, HABITAT
ۡـۡزكۡلڥنث ِ ۡئ َ َّخمۡن:ۡاۡر ِڢيعاَ ِيمۡذَوق ِ َكانَ ۡ ِللبَيتِۡالقَد
ۡثَحلَّقث • [ṢḤ] zdduɣ. v. “Vivre”.
ⵝⴰⵣⴻⵇⵇⴰ | ⵝⵉⵣⴻⵖⵡⴰ • [ṢR] amezḏiɣ, dim., sing.,
ṯamezḏiɣṯ
ⵝⴰⵣⴻⵇⵇⴰ | ⵝⵉⵣⴻⵇⵇⵡⵉⵏ
• [ŠN] {ṯa}hamezḏiɣṯ
ⵜⵉⵣⴻⵖⵡⵉⵏ
• [ŠN] m., azeddeɣ | m., pl.,
ⴰⵣⴻⵇⵇⴰ | ⵉⵣⴻⵖⵡⵉⵏ izeddaɣ
ⵀⴰⵣⴻⵇⵇⴰ • [MS] f., tazeddixt | f., pl., tized-
daq
ⵜⵉⵣⴻⵖⴰⵡⵉⵏ • [ṢḤ], [MƐ], [MS], [ṢR] m., axx-
ⵅⵉⵢⴻⵎ am (ann. : we, wu) | m., pl., ixxa-
men, dim., sing., taxxamt (ann. :
ⴰⵅⵅⴰⵎ ⵡⵓⵥⵔⵓ ⵓⵡⴰⴿⴰⵍ te) | dim., pl. tixxamin
ⴰ ⵅⵅⴰⵎ ⵏ ⵣⵉⴿ ⵍⵠⴻⵏⵏⴻⵝ • [ṢḤ] m., axxam (ann. : uwu)
ⵜⵙⴰⵃⴻⵍⵍⴰⵇⵝ
358
→ Nous avons des maisons dans → La maison en matériaux vé-
la montagne : [ṢḤ] Ɣer-na gétaux dispose d’un toit en diss :
ixxamen ḏeḡ uḏrar. [ṢḤ] Axxam uḥanu sqaf ṣenɛen
iḏels.
→ Une maison faites de pierres
et de terre : [ṢḤ] Axxam iẓerwan → Je me souviens de la maison
g waḵal. en matériaux végétaux, elles se
font avec des roseaux : [ṢḤ]
: سكَنْ َم، َم ْن ِزل، َبيْت Šfiɣ-d f uxxam uḥanu txeddmenț s
ۡزدُّغ uɣanim.
ۡئ َمزذِغۡ|ۡثَمزذِغث → Nous fabriquerons une
maison en matériaux végétaux :
ۡهَمزذِغث [ṢḤ] A neṣnaɛ aḥanu.
ۡئ َزدغۡ|ۡ ِئزدَّغ → Ils construisent la maison en
ۡت َزدِختۡۡ|ۡتِزدَّق matériaux végétaux avec des
roseaux : [ṢḤ] Axxam uḥanu
ۡۡتَ َّخمتۡ|ۡتِ َّخ ِمن،ۡئ َ َّخمۡ|ۡئِ َّخمن xeddmen-ț s uɣanim.
ۡئ َ َّخم → Une maison en matériaux
ۡ ۡخمنۡذۡئُذ َرر َّۡ نَ ۡ ِئ-ۡۡغر:ۡلَدينَاۡبُيُوتٌ ۡ ِڢيۡال َج َب ِل végétaux : [ṢḤ] Yiwen uḥanu.
ِ ۡوالت ُّ َرا
ۡ ۡئَ َّخم:ۡ ب َ ۡمنَ ۡال َح َج ِري ِ ع ٌ بَيتٌ ۡ َمصنُو → Je me souviens d’une maison
ۡ ۡـۡوكَل
َ ئِزر َونۡڨ en matériaux végétaux que nous
avions, nous l’avions fabriqué
ⵣⴷⴷⵓⵖ de cette manière : [ṢḤ] Šfiɣ f
yiwen uḥanu ɣer-na nexdem
ⴰⵎⴻⵣⴸⵉⵖⵝⴰⵎⴻⵣⴴⵉⵖⵝ hamma.
ⵀⴰⵎⴻⵣⴴⵉⵖⵝ → Nous construisons la maison
végétale de cette manière : [ṢḤ]
ⴰⵣⴻⴷⴷⴻⵖ | ⵉⵣⴻⴷⴷⴰⵖ Nexdem aḥanu wamma.
ⵜⴰⵣⴻⴷⴷⵉⵅⵜ | ⵜⵉⵣⴻⴷⴷⴰⵇ ٌۡ ٌۡ َمسق،ۡ ۡمن ۡال َم َوا ِد ۡالنَّبَا ِت َّي ِة
ۡوڢ ِ ع ُ ۡ َمصنُو،ۡ بَيْت
ⴰⵅⵅⴰⵎ | ⵉⵅⵅⴰⵎⴻⵏ, ⵜⴰⵅⵅⴰⵎⵜ | ۡ َۡۡئَ َحنُ ۡ|ۡئِ ُحن:ِۡيس ِ بِالد
ⵜⵉⵅⵅⴰⵎⵉⵏ ۡ ۡۡيِجنۡئ ُ َحنُ ۡيِذلس:ِۡيس ِ وڢۡبِۡالد ٌ
ٌۡ اح ۡد ٌۡ َمسق ِ ۡو َ ٌبَيت
ⴰⵅⵅⴰⵎ ۡڢ ٌ سق َ ۡ ُۡمن ۡال َم َوا ِد ۡالنَّبَاتِيَّ ِة ۡلَه ِ ع ُ البَيتُ ۡال َمصنُو
ۡ ۡۡئ َ َّخمۡئ ُ َحنُ ۡسقَڢۡصنعنۡئِذلس:ِۡيس ٍ ِمنۡد
ⵖⴻⵔ-ⵏⴰ ⵉⵅⵅⴰⵎⴻⵏ ⴸⴻⴴ ⵓⴸⵔⴰⵔ َِۡاء ۡالبَيت ِ ب ۡ ِعندَ ۡ ِبن ِ ص َ َأَتَذَ َّك ُر ۡ ِڢي ۡاستِع َما ِل ۡالق
ⴰⵅⵅⴰⵎ ⵉⵥⴻⵔⵡⴰⵏ ⴳ ⵡⴰⴿⴰⵍ ۡدۡڢـۡئ ُ َّخمۡۡئ ُ َحنُ ۡتخدمنڅۡسـۡئُغَنِم-ۡۡشڢِغ:ِۡالنَّبَاتِي
ۡ ۡئَـ:ۡ سنَبنُونُ ۡبَيتا ۡ َمصنُوعۡا ۡ ِمن ۡ َم َوا ٍد ۡنَبَا ِتيَّ ٍة َ
ۡ ُۡنصنَعۡئَ َحن
MAISON VÉGÉTALE,
CHAUMIÈRE (en matériaux ۡع ۡ ِمن ۡال َم َوا ِد ۡالنَّبَاتِيَّ ِة َۡ يَبنُونَ ۡالبَيتَ ۡال َمصنُو
végétaux, recouverte d’“iḏels”) ۡ ۡڅۡسـۡئُغَنِم-ۡۡئ َ َّخمۡئ ُ َحنُ ۡخدمن:ۡب ِ ص َ َبِالق
[ṢḤ], [MZ] m., aḥanu (ann. : u) | ُۡۡ ِيونۡئ ُ َحن:ٍۡعۡ ِمنۡ َم َوادٍۡنَ َبا ِت َّية ٌۡ احدٌۡ َمصنُو ِ ۡو َ ٌَبيت
m., pl., iḥuna. v. “Cabane”, ُۡۡمن ۡ َم َوا ٍد ۡنَ َبا ِت َّي ٍة ۡ َبنَينَه ِ ع ُ أَتَذَ َّك ُر ۡ َبيتُنَا ۡال َمصنُو
“Diss”. ۡنَ ۡنخدم-ۡۡش ِڢغۡڢۡ ِيونۡئ ُ َح ُنۡغر:ِۡۡالط ِريقَ ِة َّ ِب َه ِذه
→ Une maison recouverte de َه َّۡم
diss : Yiǧen uḥanu yiḏels. ۡۡنخۡدم:ۡ ط ِريقَ ِة َّ اۡمن ۡ َم َوا ٍد ۡنَ َبا ِتيَّ ٍة ۡ ِب َهذَهَ ۡالِ نَبنِيۡ َبيت
َ ُئَ َحن
ۡو َّۡم
359
ⴰⵃⴰⵏⵓ | ⵉⵃⵓⵏⴰ → Il n’y a pas de mal : [ṢḤ]
Labes.
ⵢⵉⴵⴻⵏ ⵓⵃⴰⵏⵓ ⵢⵉⴸⴻⵍⵙ
ۡۡشر: ٌّشَر
ⴰⵅⵅⴰⵎ ⵓⵃⴰⵏⵓ ⵙⵇⴰⴼ ⵚⴻⵏⵄⴻⵏ
ِ ڢَ َعلتُ ۡلَهُۡخَيراۡڢَ َردَّهُ ۡ ِليۡش ًَّر
ۡس ۡل ِخر-ۡجغ ۡ ِۡذ:ۡا
ⵉⴸⴻⵍⵙ ۡثۡسـۡشر-ِ ي ۡ -نتَّنۡئِ َّۡر
ⵛⴼⵉⵖ-ⴷ ⴼ ⵓⵅⵅⴰⵎ ⵓⵃⴰⵏⵓ ۡ ۡۡلَبس:ََۡلبَأس
ⵜⵅⴻⴷⴷⵎⴻⵏⵜⵙ ⵙ ⵓⵖⴰⵏⵉⵎ
ⵛⵛⴻⵕ
ⴰ ⵏⴻⵚⵏⴰⵄ ⴰⵃⴰⵏⵓ
ⴵⴵⵉⵖ ⴸⵉ-ⵙ ⵍⵅⵉⵔ ⵏⴻⵜⵜⴰⵏ ⵉⵔⵔⴰ-
ⴰⵅⵅⴰⵎ ⵓⵃⴰⵏⵓ ⵅⴻⴷⴷⵎⴻⵏ-ⵜⵙ ⵙ ⵢⵉ-ⵝ ⵙ ⵛⵛⴻⵕ
ⵓⵖⴰⵏⵉⵎ
ⵍⴰⴱⴻⵙ
ⵢⵉⵡⴻⵏ ⵓⵃⴰⵏⵓ
ⵛⴼⵉⵖ ⴼ ⵢⵉⵡⴻⵏ ⵓⵃⴰⵏⵓ ⵖⴻⵔ-ⵏⴰ MALADE
ⵏⴻⵅⴷⴻⵎ ⵀⴰⵎⵎⴰ
[ṢḤ] m. amaḍun (ann. : u). v.
ⵏⴻⵅⴷⴻⵎ ⴰⵃⴰⵏⵓ ⵡⴰⵎⵎⴰ “Malade Être”, “Maladie”.
→ J’étais malade et j’ai guéri :
[ṢḤ] Nekkin tuɣ-ay helka ḥliɣ.
MAISONNETTE
→ Je visiterai une personne
v. dim. “Maison” malade : [ṢḤ] A ṭulla f yeǧ
umaḍun.
MAÎTRE (de qqch) ۡۡئ َ َمضُن: َم ِريض
v. “Propriétaire”. َۡ ۡ ُكنتُ ۡ َم ِريضا ۡلَقَد
ۡي- ۡن ِكن ۡت ُ َۡغ:ۡ شَۡڢيتُۡ ۡت َ َماما
ۡهلكَ ۡح ِلغ
ۡ ۡطلَّۡڢـۡيجۡئ ُ َمضُن ُ ۡۡئ َـ:ۡورۡ َم ِريضا ُ سأ َ ُز
َ
MAJEUR (doigt)
ⴰⵎⴰⴹⵓⵏ
• [MƐ] m., aḍaḍ alammas
• [ṢR] m., aḍaḍ aqerḏal ⵏⴻⴽⴽⵉⵏ ⵜⵓⵖ-ⴰⵢ ⵀⴻⵍⴽⴰ ⵃⵍⵉⵖ
: س َطى ْ ص َبع و ْ ِإ ⴰ ⵟⵓⵍⵍⴰ ⴼ ⵢⴻⴵ ⵓⵎⴰⴹⵓⵏ
ۡضضۡئَلَ َّمس َ َئ
ۡضضۡئَقرذَل َ َئ MALADE ÊTRE, NUIRE
ⴰⴹⴰⴹ ⴰⵍⴰⵎⵎⴰⵙ • [ṢḤ], [MR] ar., hlek. v. “Mala-
die”, “Malade”.
ⴰⴹⴰⴹ ⴰⵇⴻⵔⴸⴰⵍ • [ṢḤ], [MƐ] ar., hleḵ
→ Je suis malade :
MAL • [ṢḤ], [MƐ] Aql-iya helḵaɣ.
[ṢḤ] ar., sing., ššeṛ • [MR] Helkaɣ.
→ Je lui ai fait du bien il m’a → Il est malade : [ṢḤ] Yehleḵ.
rendu le mal : [ṢḤ] Ǧǧiɣ ḏi-s lxir
nettan irra-yi-ṯ s ššeṛ.
360
→ Elle n’est pas malade : U ṯe- MALADIE
hlikeḍ ḵ. [ṢḤ] ar., sing., lehlaḵ. v. “Malade
→ Ma tête me fait mal : [ṢḤ], Être”, “Malade”.
[MR] Ixf-inu ihelk-i. → La maladie dite “bu šḥiḍ”
→ Le tabac lui nuit : [ṢḤ] ar., n’existe plus aujourd’hui : [MR]
Ihelḵi dduxan. {A}Bu šḥiḍ-aya ulaš llabah.
→ Que le Seigneur les guérisse → Noms d’anciennes maladies :
s’Il lui plaît car ils ont veillis et • [MR] m., {a}bu šḥiḍ (choléra)
sont malades, homme ou femme
: [ṢḤ] Ṛebb a n-yešfu nšallah • [ǦƐ] f., tabušḥiṭ (choléra)
axaṭer gɛamran helkan arḡaz
țameṭṭuṯ. • [MR] ar., m., sell (tuberculose)
ۡۡهلك: َّضر َ ، َ َهلَك، ضا ً كَانَ َم ِري • [MR] f., baqleṯ
:ۡيض ٌ أَنَاۡ َم ِر • [ǦƐ] f., ttarket (maladie intesti-
nale)
ۡيۡهلكَغ َ ِۡئ-ۡئ َقل • [ǦƐ] f., tazerzayt (variole)
ۡهلكَغ
: َم َرض
ۡۡيهلك:ۡيض ٌ ه َُوۡ َم ِر
ۡلهلَك
ۡۡۡئ ُـۡثه ِلكضۡك:ۡضة َ ستۡ َم ِري َ لَي ۡس َّمىۡبِبُوۡش ِحيض ۡلَم ۡيَعُد ۡ َمو ُجودا َ ض ۡال ُمُ ال َم َر
ۡ ئِـ-ۡئِنُ ۡئِهلك-ۡۡئِخڢ:َۡرأ ِسيۡيُؤ ِل ُمنِي ۡئ ََيۡئُلَشۡلَّبَه-ۡۡبُـۡش ِحض:ۡاليَو َم
ۡۡئِهل ِكۡدُّخَن:ۡ ََيض ُُّرهُۡالدُّ َّخان ۡ :ۡأَس َما ُءۡبَعضۡأَم َراضۡقَدِي َمة
َ سا َء ۡ َكبَ ُر
ۡواۡو َم ِرضُوا َ ِۡوالن
َ ۡالر َج َل
ِ ُّۡالرب َّ ي َ ِليَشڢ ۡ ۡبُـۡش ِحض
ۡشلَّه ۡئَخَطر ۡڨعَم َرن ۡهُلكَن ۡئَز َ ڢ ۡن
ُ يش-ۡۡربَّۡ ۡن:
ۡ ۡطث ُّ َڅم ۡ ۡتَبُش ِحط
ⵀⵍⴻⴽ ۡسل
َۡبقلث
ⵀⵍⴻⴿ
ۡتَّركت
ⴰⵇⵍ-ⵉⵢⴰ ⵀⴻⵍⴿⴰⵖ
ۡ ۡت َزرزَ يت
ⵀⴻⵍⴽⴰⵖ
ⵍⴻⵀⵍⴰⴿ
ⵀⵍⴻⴿ
ⴱⵓ ⵛⵃⵉⴹ-ⴰⵢⴰ ⵓⵍⴰⵛ ⵍⵍⴰⴱⴰⵀ
ⵓ ⵝⴻⵀⵍⵉⴽⴻⴹ ⴿ
ⴱⵓ ⵛⵃⵉⴹ
ⵉⵅⴼ-ⵉⵏⵓ ⵉⵀⴻⵍⴽ-ⵉ
ⵜⴰⴱⵓⵛⵃⵉⵟ
ⵉⵀⴻⵍⴿⵉ ⴷⴷⵓⵅⴰⵏ
ⵙⴻⵍⵍ
ⵕⴻⴱⴱⴰ ⵏ-ⵢⴻⵛⴼⵓ ⵏⵛⴰⵍⵍⴰⵀ
ⴱⴰⵇⵍⴻⵝ
ⴰⵅⴰⵟⴻⵔ ⴳⵄⴰⵎⵔⴰⵏ ⵀⴻⵍⴽⴰⵏ
ⴰⵔⴴⴰⵣ ⵜⵙⴰⵎⴻⵟⵟⵓⵝ ⵜⵜⴰⵔⴽⴻⵜ
ⵜⴰⵣⴻⵔⵣⴰⵢⵜ
361
MALADIE DU LIÈVRE MAMAN
• [ṢḤ] f., ṯazerzayṯ • [ṢḤ], [MƐ], [MR] yemma | pl.,
tiyemmatin (ann. : ty)
• [ṢḤ] f., tazura
• [XF] yyuma
ِ َِم َرض ْاْلَرْ ن
:ب
• [ṢḤ] f., tamɣart yemma
ۡ ۡثَزرزَ يث
• [ŠN] yemma
ت َُز َۡر
• [ṢR] ḥenna
ⵝⴰⵣⴻⵔⵣⴰⵢⵝ
: أ ِمي، أ ٌّم
ⵜⴰⵣⵓⵔⴰ
ۡي َّۡمۡ|ۡ ِتي َّم ِتن
ۡ ي َُّۡم
MALADIE DE LA POULE
تَمغَرتۡي َّۡم
• [ṢR] berbittu
ي َّۡم
• [ṢR] buzeyiṭṭa
َّۡ ح
ن
: َم َرض الدَّجَا َج ِة
ⵢⴻⵎⵎⴰ | ⵜⵉⵢⴻⵎⵎⴰⵜⵉⵏ
ۡ ُّۡبر ِبت
ⵢⵢⵓⵎⴰ
ۡطَّۡ ِبُزي
ⵜⴰⵎⵖⴰⵔⵜ ⵢⴻⵎⵎⴰ
ⴱⴻⵔⴱⵉⵜⵜⵓ
ⵢⴻⵎⵎⴰ
ⴱⵓⵣⴻⵢⵉⵟⵟⴰ
ⵃⴻⵏⵏⴰ
MALADROIT
v. “Naïf”. MAMELLE
v. “Sein”.
MÂLE
• [ṢḤ] m., akṯem MAMELON
• [ṢḤ], [MƐ] m., awṯem (ann. : v. “Sein”.
wu) | m., pl., iwṯman. v.
“Homme”, “Femelle”.
MANCHERON (du soc)
: ذَكَر
• [ṢḤ] m., afus ukerraz. v. “Soc”,
ۡ ۡئ َكثم “Araire”, “Age”, “Charrue”.
ۡئ َوثمۡ|ۡئِوث َمن • [MR] ar., f., ṯaxizrant
ⴰⴽⵝⴻⵎ :ث ِ ش ْڢ َرة ْال ِمحْ َرا
َ ِم ْقبَض، سك َ َم ْم
ⴰⵡⵝⴻⵎ | ⵉⵡⵝⵎⴰⵏ ۡئَڢُسۡئُك َّرز
ۡث َ ِخز َرنت
MALLÉABLE ⴰⴼⵓⵙ ⵓⴽⴻⵔⵔⴰⵣ
v. “Doux”. ⵝⴰⵅⵉⵣⵔⴰⵏⵜ
362
MANCHOT (individu privé de sa ⵎⴻⵞⵞ
main ou son bras)
→ Il est estropié du bras : [ṢḤ]
Igzem iɣil-nnes. MANGER
:ِۡطوعُۡاليَدِۡأَ ِوۡالذ َِراعُ ۡ َمق،ْۡأق َطع [ṢḤ], [MƐ], [MR] ečč, hab.
ْ ْن-ئِڨْ ْز ْم ئِ ِغ ْل
س • [ṢḤ] țet. v. “Nourriture”.
ⵉⴳⵣⴻⵎ ⵉⵖⵉⵍ-ⵏⵏⴻⵙ • [ṢḤ], [MƐ], [MR] țeț
→ Je mange : [ṢḤ], [MƐ] Ččiɣ.
MANETTE DU MOULIN À → Je mangeais : [ṢḤ] Țuɣa-y
GRAINS, PIQUE (ext.) țețeɣ.
• [ṢḤ] m., ajij | m., pl., ijijen. v. → Je mangerai : A ččeɣ.
“Moulin à grains”. → Je ne mange pas : [XF] Ur
• [MƐ] m., ajij | m., pl., ijajen ččiɣ
• [MR] m., aš ̣ṭaṭ → Tu l’as mangé : [ṢḤ] Ṯeččiț.
• [MR] m., ašḍaḍ̣ → Il mange : [ṢḤ], [MƐ] Ičča.
• [MS], [XF] m., {a}šṭaṭ ̣ → Ils mangent : Ččan.
• [MS], [XF] m., {a}šḍaḍ ̣ → C’est moi qui l’ai mangé :
[ṢḤ] Nekk aṯ-iččan.
َّ ِم ْقبَض
: الطاحونَ ِة → Mange le pain que je t’ai
ۡئ َِژژۡ|ۡئِ ِژژن donné ! : [MƐ] Ečč aɣrum i k-
kfiɣ !
ۡئ َِژژۡ|ۡئِ َژژن
َ ئَش → Qui ne mange pas ? : [ṢḤ]
ۡطط Waɣa u iṯețen k ?
ۡضض َ ئ َش → Qu’est-ce qu’ils mangeaient
ۡ ۡطط َ ش ? : Mațțin țuɣa țețen.
ۡ ۡضض َ ش ۡ ۡ َعادَةۡ؛.ۡىچ: أ َ َك َل
ⴰⵊⵉⵊ | ⵉⵊⵉⵊⴻⵏ ۡڅت
ⴰⵊⵉⵊ | ⵉⵊⴰⵊⴻⵏ ۡڅڅ
ⴰⵛ̣ⵟⴰⵟ ِ آ ُكل
ۡۡچغ:ُۡ
َّۡ ِۡئ:َُۡيأ ُكل
چ
ⴰⵛ̣ⴹⴰⴹ
ۡۡ َّچن:ۡ ََيأ ُكلُون
ⵛ̣ⵟⴰⵟ
ۡۡث ِچڅ:ُۡأَكَلتَه
ⵛ̣ⴹⴰⴹ ۡيۡۡڅڅغ-ۡ ُڅ َۡغ:ُُۡكنتُ ۡآ ُكل
ۡۡئَـۡچغ:ُۡسآ ُكل
ِ ۡئُر:َۡلمۡآكل
MANGÉ ÊTRE ۡ ۡۡچغ
[MR] mečč ۡئِ َّچن-ۡۡنكۡئَث:ُۡأَنَاۡالَّذِيۡأَكَلتُه
ً كَانَ َمأك
ۡ ۡۡمچ: وَل
363
-ۡ ۡچ ۡئ َغ ُرم ۡئِۡـ ۡك:ۡ َطيتُهُۡلَكَ ُكل ۡال ُخبزَ ۡالَّ ِۡذي ۡأَع ⵏⴻⵙⵙⴻⵞⵞ ⵍⵎⵓⴵⴻⵙⴷⵉⵏ ⴸⴻⴳ
ۡكڢِغ ⵝⵓⵡⵔⵝ
ۡغۡئُـۡئِثڅنۡك َ ۡو: َ َّ
َ َۡۡم ِنۡالذِيۡلمۡيَأ ُكل
ۡ ۡۡ َم ِڅنۡ ُڅغَۡڅڅن:ۡ ََماذَاۡكَانُواۡيَأ ُكلُون MANIÈRE D’AGIR DES
ⴻⵞⵞ : JUIFS
ⵜⵙⴻⵜ [MS] ar., f., tayhudit
ۡ ۡۡتَي ُهدِت: َك ْي ِڢيَّة تَصَرُّ ڢ ْال َيهود
ⵜⵙⴻⵜⵙ
ⵜⴰⵢⵀⵓⴷⵉⵜ
ⵞⵞⵉⵖ
ⵜⵙⵓⵖⴰ-ⵢ ⵜⵙⴻⵜⵙⴻⵖ
MANIFESTER SE
ⴰ ⵞⵞⴻⵖ [ṢḤ] ar., ṭṭul-ed
ⵓⵔ ⵞⵞⵉⵖ → Que sa tombée (i.e., la neige)
ⵝⴻⵞⵞⵉⵜⵙ sur nous soit bénie s’il plaît à
Allāh : [ṢḤ] Iṭṭul-d fell-ana ḏ
ⵉⵞⵞⴰ ambruk nšallah.
ⵞⵞⴰⵏ → Elle est tombée à Šriɛeṯ (i.e.,
la neige) : [ṢḤ] Iṭṭul-ed g Šriɛeṯ.
ⵏⴻⴽⴽ ⴰⵝ-ⵉⵞⵞⴰⵏ : َظه ََر
ⴻⵞⵞ ⴰⵖⵔⵓⵎ ⵉ ⴽ-ⴽⴼⵉⵖ ۡد-ۡطل ُّ
ⵡⴰⵖⴰ ⵓ ⵉⵝⴻⵜⵙⴻⵏ ⴽ ُّ ِۡئ:ۡاركٌ ۡ َعلَينَا
ۡئَنَ ۡذ-ۡدۡڢل-ۡطل َ طهُۡ ُم َبَ سقُو ُ ۡ َِل َي ُكون
ۡ ۡشلَّه
َ ئ َمب ُركۡن
ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⵉⵏ ⵜⵙⵓⵖⴰ ⵜⵙⴻⵜⵙⴻⵏ
ۡ ۡدۡڨـۡش ِرعث-ۡطل ُّ ِۡئ:ۡطۡ ِبالش ِريعث َ َسق َ
MANGER ACTION DE ⵟⵟⵓⵍ-ⴻⴷ
v. “Nourriture”. ⵉⵟⵟⵓⵍ-ⴻⴷ ⴳ ⵛⵔⵉⵄⴻⵝ
ⵉⵟⵟⵓⵍ-ⴻⴷ ⴼⴻⵍⵍ-ⴰⵏⴰ ⴸ ⴰⵎⴱⵔⵓⴽ
MANGER FAIRE ⵏⵛⴰⵍⵍⴰⵀ
sečč. v. “Manger”.
→ Durant la révolution [algé- MANQUER DE QQCH
rienne] nous nourrissions les [ṢḤ] ar., sxeṣṣ
moudjahidines : Nessečč
lmuǧehdin ḏeg ṯuwrṯ. → Je manque d’argent : [ṢḤ]
Sxiṣṣeɣ iḏrimen.
: أ َ ْطعَ َم، آ َك َل
→ Il manque d’argent : [ṢḤ]
ۡ ۡسچ Isxiṣṣ iḏrimen.
َۡ ِخ ََّل َل ۡالثَّو َرة ۡ[ال
ۡجزَ ائِ ِريَّة] ۡ ُكنَّا ۡنُط ِع ُم → Personne ne manque de lait
ۡ ۡۡنسچۡل ُمجهدِنۡذڨۡثُورث:ۡ َال ُم َجا ِهدِين frais, de lait de chèvres ou de
vaches : [ṢḤ] Ulaš win ɣr-es k iɣi
ⵙⴻⵞⵞ ulaš win ɣr-es k akeffay ɣr-es n
364
tɣeṭṭan ukkul ɣer-sen akeffay ya n ⵝⴰⴳⵎⴰⵔⵝ ⵏ ⵙⵉⴷⵉ ⵄⵍⵉ
țfunasin ya n tɣaṭṭen.
ⵢⴻⵎⵎⴰ ⵎⵓⵙⵍⵉⵎⴰⵏ
→ Il y a celui qui ne possède
rien : [ṢḤ] Illa win u ɣr-es ḵ. ⴵⴻⴷⴷⴰ ⵎⵓⵙⵍⵉⵎⴰⵏ
: اِ ْڢتَقَ َر إِ َلى ش َْيء
ۡ ۡسخص MAQUIS
ۡۡس ِخصغۡ ِئذ ِرمن:ۡل ٍۡ أَڢت َ ِق ُرۡ ِإلَىۡ َما [MS], [ṢḤ], [FX] m., aḥriq | m.,
ۡۡئِس ِخصۡئِذ ِرمن:ۡل ٍۡ يَڢت َ ِق ُرۡإِلَىۡ َما pl., iḥerqan, [ǦƐ] dim., pl., ṯuḥri-
qin. v. “Brousaille”.
ۡب
ٍ ۡمن ۡ َح ِلي ِ ازجِ ۡأَو ِ طَ ۡب ٍ ٌۡمنَ ۡا َح ِلي ِ لَم ۡيَڢت َ ِقر ۡأ َ َحد • [XF] f., ḥarruga
ۡسۡكۡئِغِۡئلشۡ ِون-ۡۡئلشۡ ِونۡغر:َۡما ِع ٍزۡأَوبَقَ ٍر
َ ُ َ ُ
-ۡطن ۡئ ُ ُّكل ۡغر َّ س ۡنـ ۡتغ-ۡس ۡكۡ ۡئَكڢَّي ۡغر-ۡغر • [WZ] f., ḥriga
ۡ ۡۡيۡنـۡتغَطن َ ۡيۡنـۡڅڢُنَسِن َ سنۡئ َكڢَّي • [XF] f., pl., ḥargawet
ۡ ۡسۡك-ۡۡ ِئلَّۡ ِونۡئُـۡغر:ُۡهنَاكَ ۡ َمن ََۡلۡ َيمت َ ِلكُ ۡشَيئا
• [XF] m., pl., ḥrayeg
ⵓⵍⴰⵛ ⵡⵉⵏ ⵖⵔ-ⴻⵙ ⴽ ⵉⵖⵉ ⵓⵍⴰⵛ • [XF] m., {a}ḥurig
ⵡⵉⵏ ⵖⵔ-ⴻⵙ ⴽ ⴰⴽⴻⴼⴼⴰⵢ ⵖⵔ-ⴻⵙ ⵏ
ⵜⵖⴻⵟⵟⴰⵏ ⵓⴽⴽⵓⵍ ⵖⴻⵔ-ⵙⴻⵏ • [XF] m., {a}ḥrig
ⴰⴽⴻⴼⴼⴰⵢ ⵢⴰ ⵏ ⵜⵙⴼⵓⵏⴰⵙⵉⵏ ⵢⴰ ⵏ • f., taḥrigt
ⵜⵖⴰⵟⵟⴻⵏ : أَحْ َراش، غال َ أ َ ْد
ⵙⵅⴻⵚⵚ ۡۡثُح ِرقِن،ۡئ َح ِرقۡ|ۡئِحرقَن
ⵙⵅⵉⵚⵚⴻⵖ ⵉⴸⵔⵉⵎⴻⵏ َۡ َح ُّر
ڨ
ⵉⵙⵅⵉⵚⵚ ⵉⴸⵔⵉⵎⴻⵏ َۡ ح ِر
ڨ
ⵉⵍⵍⴰ ⵡⵉⵏ ⵓ ⵖⵔ-ⴻⵙ ⴿ َۡحرڨَوت
َۡ ح َري
ڨ
MANTE RELIGIEUSE (mantis ُۡح ِرڨ
religiosa, insecte) ۡح ِۡرڨ
• [ṢḤ] f., yemma musliman ۡت َح ِرڨت
• [MS] f., ǧedda musliman ⴰⵃⵔⵉⵇ | ⵉⵃⴻⵔⵇⴰⵏ, ⵝⵓⵃⵔⵉⵇⵉⵏ
• [ǦƐ] f., ṯabuslimanṯ ⵃⴰⵔⵔⵓⴳⴰ
• [ǦƐ] f., ṯagmarṯ n sidi ɛli
ⵃⵔⵉⴳⴰ
ۡ َۡمن
ِ ع ْ سرْ ع، ِ ڢَ َرس النَّبِي
ٌ ۡنَو،ۡ وڢ أوروبِي
:ِۡال َحش ََرات ⵃⴰⵔⴳⴰⵡⴻⵜ
ۡي َّمۡ ُمس ِل َمن ⵃⵔⴰⵢⴻⴳ
ۡ ۡجدَّۡ ُمس ِل َمن ⵃⵓⵔⵉⴳ
ۡ ۡثَبُس ِل َمنث ⵃⵔⵉⴳ
ِۡ ثَڨ َمرثۡنـۡ ِسدِۡع
ۡل
ⵜⴰⵃⵔⵉⴳⵜ
ⵝⴰⴱⵓⵙⵍⵉⵎⴰⵏⵝ
365
MARABOUT : ِخنَّوْ ص
• [ṢḤ] ar., m., amrabeḍ (ann. : u) | ۡئَقنُّذۡ|ۡ ِئقن َوذ
m., pl., imrabḍen ۡئ َخنُّسۡ|ۡ ِئخنُّسن
• [MR] m. amraḇeḏ | m., pl.,
imraḇḏen ⴰⵇⴻⵏⵏⵓⴸ | ⵉⵇⴻⵏⵡⴰⴸ
• [MR] ar., lwulya ⴰⵅⴻⵏⵏⵓⵙ | ⵉⵅⴻⵏⵏⵓⵙⴻⵏ
• [ṢḤ] baba
• [ṢḤ] sidi MARCHE
: م َرابِط [MƐ] f., ṯikli. v. “Aller”.
ۡئ َم َربضۡۡ|ۡ ِئم َربضن ْ َم
ۡۡثِك ِل: شي
ۡئ َم َرڥذۡ|ۡ ِئم َرڥذن ⵝⵉⴽⵍⵉ
َۡ ل ُول
ي
ۡب َۡ َب MARCHÉ
ۡ ِس ِۡد ar., sing., ssuq (ann. : n s)
ⴰⵎⵔⴰⴱⴻⴹ | ⵉⵎⵔⴰⴱⴹⴻⵏ → J’étais au marché : Lliɣ ḏeg
ssuq.
ⴰⵎⵔⴰⵠⴻⴸ | ⵉⵎⵔⴰⵠⴸⴻⵏ
→ Il le vend au marché : [ṢḤ]
ⵍⵡⵓⵍⵢⴰ Znuz-es d ssuq.
ⴱⴰⴱⴰ ۡۡسُّق: سوق
ⵙⵉⴷⵉ ۡۡلغۡذڨۡسُّق:ۡ
ِ ق ِ ُكنتُ ۡڢِيۡالسُّو
ۡ ۡسۡدۡسُّق-ۡۡزنُز:ۡق ِ َي ِبيعُهُۡ ِڢيۡالسُّو
MARAIS ⵙⵙⵓⵇ
v. “Lac”. ⵍⵍⵉⵖ ⴸⴻⴳ ⵙⵙⵓⵇ
ⵣⵏⵓⵣ-ⴻⵙ ⴷ ⵙⵙⵓⵇ
MARC (de café)
ttelweṯ MARCHER
ۡۡتلوث: ث ْڢل القَهْو ِة v. “Aller”.
ⵜⵜⴻⵍⵡⴻⵝ
MARCHER À QUATRE
PATTES
MARCASSIN
v. “Ramper”.
• [MR] m., aqennuḏ | m., pl.,
iqenwaḏ
• [XF] ar., sing., axennus | pl., MARE
ixennusen (?). v. “Sanglier”,
“Laie”. v. “Lac”.
366
MARÉCHAL-FERRANT ⵜⵜⵔⵉⴸ ⵡⵓⵛⵛⴻⵏ
[ṢḤ], [ṢR] m., aḥeddad (ann. : u) | ⵄⴻⵔⵙ ⴸⴸⵉⴱ
m., pl., iḥaddaden
ۡۡئ َحدَّدۡ|ۡئِ َحدَّدن: بَ ْي َطار ⵃⵣⴰⵎ ⵍⵖⵓⵍⴰ
ⴰⵃⴻⴷⴷⴰⴷ | ⵉⵃⴰⴷⴷⴰⴷⴻⵏ
MARIÉ
• m., isli | m., pl., islan, f., ṯisliṯ |
MARGUERITE DORÉE, f., pl., ṯislaṯin
CHRYSANTHÈME DES MOIS-
SONS (lat. glebionis segetum, • [ṢḤ] m. asli | f., ṯasliṯ
fam. asteraceæ, plante) • [ṢḤ] f., tislit
• [ǦƐ] m., {a}šamlal • [ṢḤ] f., ṯislit
• [XF] f., ruzzayma → Les femmes entreposent les
:ٌۡۡنَبت َة،ۡ ِب ِليس حرْ ِج ٌّي، ر َّز ْي َمة effets de la mariée dans le
coffre. Un mulet portera le
ۡشملَل coffre et un autre la mariée :
ۡ ُر َّزي َۡم Ṯiseḏnan gganț ṯaɣawsiwin n
teslit g uṣenduq aḏin aserḏun a
ⵛⴰⵎⵍⴰⵍ irfeḏ aṣenduq i wiyeḍ a irfeḏ ṯisliṯ.
ⵔⵓⵣⵣⴰⵢⵎⴰ : ع َِريس
ۡۡثِس ِلثۡ|ۡثِسلَثِن،ۡئِس ِلۡ|ۡئِسلن
MARIAGE ۡئ َس ِلۡ|ۡثَس ِلث
v. “Noce”. ۡتِس ِلت
ۡثِس ِلت
MARIAGE DU CHACAL (expr. ۡ.ۡق
ِ صند ُو
ُّ س ِةۡڢِيۡال َ سا ُءۡ َح َوائِ َجۡالعَ ُرو
َ ِضعنَ ۡالن َ َي
désignant un phénomène où la ۡ:ۡ َسة ُّ س َيح ِم ُل ۡ َبغ ٌل ۡال
َ صند ُوقَۡ ۡ َوآ َخ ٌر ۡال َع ُرو َ
pluie est en concomitance avec le ۡ.ۡثِسذنَنۡڨنڅۡثَغَو ِس ِونۡنـۡتس ِلتۡڨـۡئُصند ُقۡئَذِن
soleil) ۡئ َسرذُن ۡئ َـ ۡئِرڢذ ۡئ َصند ُق ۡئِـ ۡ ِويض ۡئَـ ۡئِرڢذ
ۡثِس ِلث
• [MR] f. ṯameɣra n uššen
• [MR] m., ttriḏ wuššen ⵉⵙⵍⵉ | ⵉⵙⵍⴰⵏ, ⵝⵉⵙⵍⵉⵝ |
ⵝⵉⵙⵍⴰⵝⵉⵏ
• [XF] ar., ɛers ḏḏib
ⴰⵙⵍⵉ | ⵝⴰⵙⵍⵉⵝ
• [XF] ar., ḥzam lɣula
َ ظاه َِر ۡة ٌۡ َيت َزَ ا َمنُ ۡ ِڢي َهاۡال َم
َ ۡ،ۡب ⵜⵉⵙⵍⵉⵜ
ۡط ُرۡ َم َع ِ ْالذئ
ِ عَرْ س
:ۡشم ِس َّ ال ⵝⵉⵙⵍⵉⵜ
ۡثَمغ َرۡنـۡئُشن ⵝⵉⵙⴻⴸⵏⴰⵏ ⴳⴳⴰⵏⵜⵙ ⵝⴰⵖⴰⵡⵙⵉⵡⵉⵏ
ۡ ۡۡوشن ُ ت ِرذ ⵏ ⵜⴻⵙⵍⵉⵜ ⴳ ⵓⵚⴻⵏⴷⵓⵇ ⴰⴸⵉⵏ.
ۡ ۡعرسۡذِب ⴰⵙⴻⵔⴽⴸⵓⵏ ⴰ ⵉⵔⴼⴻⴸ ⴰⵚⴻⵏⴷⵓⵇ ⵉ
ⵡⵉⵢⴻⴹ ⴰ ⵉⵔⴼⴻⴸ ⵝⵉⵙⵍⵉⵝ.
َۡ ُحزَ مۡلغ
ل
ⵝⴰⵎⴻⵖⵔⴰ ⵏ ⵓⵛⵛⴻⵏ
367
MARIÉ ÊTRE ḏiḡ-es ṭyeḇ ameqqran maṯalan
aḵsum n lefraḥ s luɛadi.
[MR] ar., jwej. v. “Épouser”.
→ Je suis marié : [MR] Aql-a :ۡين
ٍ ۡط ِ ۡمن، ِ ۡقِ ْدر
juja. ۡش ِشنُ ششثۡۡ|ۡثِب ُ ۡث َب
: كَانَ متَ َز ِوجًا ۡ ۡششت ُۡ ت َڢ
ۡژوژ ۡششت ُ ئ َڢ
ُ ۡئَقل:ٌۡأَنَاۡ ُمتَزَ ِوج
َۡژ َۡژ ۡ ۡثَعَ َّنبشثۡ|ۡثِعَ ُّنبَي
ⵊⵡⴻⵊ ۡۡثَ ِس ِلڅۡ|ۡ ِث ِس ِلن:ٍۡۡمنۡ َحدِسد ِ ينۡأَو ٍ ۡط ِ ۡمن ِ قِد ٌر
ⴰⵇⵍ-ⴰ ⵊⵓⵊⴰ ۡ ۡهَقبُشتۡ|ۡ ِهقُ َبش
ۡ ۡثَيدُّرث
MARIER ۡئ َيدُّرث
v. “Épouser”. ڨد َۡر
ۡۡمث َل ۡاللَّح ِم ِ اخ َل ۡثَا ِسي ِليتس ِ َطبخا ۡ َك ِبيرا ۡد َ ۡ نَطبُ ُخ
ۡس-ۡۡثَسِلڅ ۡسنَن ۡذِڨ:ۡ ت ِ ۡاْلحتِڢَ َاَل
ِ ل
َ َ
َّل ۡخ
ِ ِالڢَ َرح
MARMITE ۡ سمۡنـۡلڢ َرحۡسـۡلُعَ ِۡد ُ طيڥۡئ َمق َرنۡ َمثَلَنۡئَك
• [MƐ], [MR] f., ṯabšušṯ (ann. : țe, ⵜⴰⴼⵛⵓⵛⵜ
te) | f., pl., ṯibšušin (ann. : te)
ⴰⴼⵛⵓⵛⵜ
• [MR] f., tafšušt
• [MR] f., {t}afšušt ⵝⴰⵄⴰⵏⵏⴰⴱⴻⵛⵜ | ⵝⵉⵄⴰⵏⵏⵓⴱⴰⵢ
• [ṢR] f., ṯaɛannabešṯ | f., pl., ⵝⴰⵙⵉⵍⵉⵜⵙ | ⵝⴰⵙⵉⵍⵉⵏ
ṯiɛannubay ⵀⴰⵇⴻⴱⵓⵛⵜ | ⵀⵉⵇⵓⴱⴰⵛ
• [ṢR] f., {ta}haqebušt | f., pl.,
{ti}hiqubaš ⵝⴰⵢⴷⴷⵓⵔⵝ
• [ṢR] f., ṯayddurṯ ⴰⵢⴷⴷⵓⵔⵝ
• [ṢR] f., {ṯa}ayddurṯ ⴳⴻⴷⵔⴰ
• [MS] ar., gadra ⵝⴰⵙⵉⵍⵜⵙ ⵙⵏⴰⵏ ⴸⵉⴴ-ⴻⵙ ⵟⵢⴻⵠ
→ Marmite en terre ou en fer ⴰⵎⴻⵇⵇⵔⴰⵏ ⵎⴰⵝⴰⵍⴰⵏ ⴰⴿⵙⵓⵎ ⵏ
(grande capacité juqu’à dix litres, ⵍⴻⴼⵔⴰⵃ ⵙ ⵍⵓⵄⴰⴷⵉ
utilisée pour la cuisson de la
viande, … lors évènements de
joie, utilisé aussi pour la MARMITE (grosse, en terre)
récupéaration du lait de la traite) :
[ṢḤ] f., ṯasiliț (ann. : ta) | f., pl., ۡۡهِمللتۡ|ۡهِملَّثِن:ۡين
ٍ ۡط
ِ ۡمن ٌ ۡ َك ِب،ۡقِ ْدر
ِ ير
ṯasilin (ann. : ta). v. “Jatte”, [ṢR] f., {t}himellelt | f., pl.,
“Bocal”. {ti}himellaṯin
→ Dans la marmite dite ⵀⵉⵎⴻⵍⵍⴻⵍⵜ | ⵀⵉⵎⴻⵍⵍⴰⵝⵉⵏ
“thasilits” on y cuit la viande en
temps de joie, lors
d’évènements: [ṢḤ] Ṯasilț snan
368
MAROCAIN ⵜⵉⵎⴻⵔⵔⵉⵡⵜ
[ṢḤ] m., Amarruk (ann. : u) | m., ⴰⵎⴻⵔⵔⵉⵡⵝ
pl., Imerrak
ۡۡئَ َم ُّركۡ|ۡ ِئم َّرك: َم ْغ ِر ِب ٌّي ⵎⴻⵔⵔⵉⵡⵝ
370
• [MƐ] Aɣrum-ayyi ḏ uxiš. MAUVE ANNUELLE, LAVA-
TÈRE D’UN TRIMESTRE (lat.
: ش ِرير
ِ ، سدِ ڢَا، م ْؤذ، ٌّ م ِضر، ٌّضار َ lavatera trimestris, fam. mal-
ۡخش ِۡ ُ ئ vaceæ, plante)
ۡخشۡ|ۡث ُ ِخشت ِۡ ُ ئ • [ṢḤ], [MR] m., amejjir
ۡۡن َّڅثۡ ُڅ ِخشت:ۡيرة َ إِنَّ َهاۡ ِش ِر • [ṢḤ] m., ameǧǧir
:ٌۡ َهذَاۡال ُخب ُزۡڢَا ِسد • [ǦƐ], [XF], [MS] m., {a}mejjir
َۡي ِۡدۡئ ُ ِخش
ۡ ئ-ۡئ َغ ُرم • [ṢḤ] m., axubbiz
َۡي ِۡدۡئ ُ ِخش
ۡ ئ-ۡئ َغ ُرم • [MS] m., {a}xubbiz
ۡ يِ ِۡر :ٌۡۡنَبۡت َة،ۡص ِليَّة
ْ َ ََل ْڢتِرْ يَة ڢ، مجير ِ
ۡ ِر
ِۡ د ۡئ َم ِژر
ۡ ۡۡ ِيرۡئَرۡڨَر:ۡيث ٌ َر ُجلٌۡ َخ ِب ۡئ َم ِجر
ۡڅ-ِرِۡ ۡد:ۡإِنَّ َهاۡ َخبِيثَة ۡم ِژر
ⵓⵅⵉⵛ ۡئ َ ُخبِز
ⵓⵅⵅⵉⵛ | ⵝⵓⵅⵅⵉⵛⵜ ُۡخبِز
ⵏⴻⵜⵙⵜⵙⴰⵝ ⵜⵙⵓⵅⵉⵛⵜ ⴰⵎⴻⵊⵊⵉⵔ
ⵢⵉⵔ ⴰⵅⵓⴱⴱⵉⵣ
ⴷⵉⵔⵉ ⵅⵓⴱⴱⵉⵣ
ⵢⵉⵔ ⴰⵔⴳⴰⵣ
MÉCHANT ÊTRE
ⴷⵉⵔⵉ-ⵜⵙ
[ṢḤ] ar., qbeḥ. v. “Méchant”.
ۡۡقبح: كَانَ قِبِيحًا
MAUVAIS ÊTRE
ⵇⴱⴻⵃ
[ǦƐ] xxiš. v. “Mauvais”.
→ Il est mauvais : Yexxiš.
MÉCHANT, TURBULENT
ِ كَانَ ڢَا، كَانَا م ِضرًّ ا
: سدًا
• [ṢḤ], [MƐ] m., išmeṯ
ۡ ِۡخش
• [ṢḤ], [MƐ] m., uqbiḥ | pl, m.,
ۡ ۡي ِخش uqbiḥen. v. “Méchant Être”.
ⵅⵅⵉⵛ → Ce garçon est turbulent :
ⵢⴻⵅⵅⵉⵛ [ṢḤ], [MƐ] Abučči-yayyi iqbaḥ.
: مشَا ِغب
ۡئِشمث
ۡئ َق ِبحۡئُق ِبحن
371
ۡي ِۡئِقبَح ۡ ۡئَب:ۡ ٌَهذَاۡالۡ َولَدُۡ ُمشَاغِب
ۡ َي-ُِچ → Ceci est meilleur que cela :
[ṢḤ] Wadda xir uwadin.
ⵉⵛⵎⴻⵝ
→ Le pain est meilleur que la
ⵓⵇⴱⵉⵃ | ⵓⵇⴱⵉⵃⴻⵏ viande : [MƐ] Aɣrum xer
buḵsum.
ⴰⴱⵓⵞⵞⵉ-ⵢⴰⵢⵢⵉ ⵉⵇⴱⴰⵃ
: أَ ْڢضَل ِم ْن، َخيْر ِم ْن
ِۡخر
MÈCHE (des deux côtés du vi-
sage), BOUCLE (de cheveux) ۡخر
[ṢḤ], [MƐ] ar., sing., ssalef | pl., َّۡۡخرۡئ ُ َودِن
ِ ۡود:ۡۡمنۡذَا ِ َهذَاۡخَي ٌر
sswalef ُ ۡئ َغ ُرمۡخرۡبُك:ُۡۡمنَ ۡاللَّح ِم
ۡسم ِ ضلَ ال ُخب ُزۡأڢ
ۡۡسَّلڢۡ|ۡس َولڢ: خصْلة
ⵅⵉⵔ
ⵙⵙⴰⵍⴻⴼ | ⵙⵙⵡⴰⵍⴻⴼ
ⵅⴻⵔ
ⵡⴰⴷⴷⴰ ⵅⵉⵔ ⵓⵡⴰⴷⵉⵏ
MÉDÉA (ville et région algé-
rienne limitrophe du Petit Atlas ⴰⵖⵔⵓⵎ ⵅⴻⵔ ⴱⵓⴽⵙⵓⵎ
par le N.)
• Lemdiyeṯ
MÉLANGE
• Lemdiya [ṢḤ] f., ṯasuri. v. “Mélanger”.
ِۡ ۡو ِو ََل َيةٌۡ ُمت َا َخ َمةٌ ۡ ِل
ۡج َبا ِل ۡاۡلَطلَ ِس َ ٌۡ َمدِينَة،ۡ ْالمديَّة
:ۡير
ِۡ ص ِغ َّ ال ُ َ ۡث: اِمْ تِ َزاج، ا ِْختِ ََلط
س ِۡر
ۡ ۡلم ِۡديۡث ⵝⴰⵙⵓⵔⵉ
َّۡ لم ِد
ي
ⵍⴻⵎⴷⵉⵢⴻⵝ MÉLANGE
[ṢḤ] ar., xulḍen
ⵍⴻⵎⴷⵉⵢⴰ
→ Ils ne se sont pas attachés à
taqbaylit ainsi elle a commencé
MÉDECIN, DOCTEUR à partir. Pourquoi ? Car ils ont
commencés à mélanger en
[ṢḤ] ar., m., aṭeḇiḇ parlant beaucoup plus l’arabe :
ۡ ۡۡئ َطۡ ِڥڥ: َط ِبيب [ṢḤ] U ṭṭifen ḵ g awel țaqḇayliṯ
ṯṛuḥ. Mmah ṯruḥ ? Axaṭer ṣanɛen
ⴰⵟⵠⵉⵠ xulḍen medden ig haddran ṯaɛṛaḇṯ
bezzaf.
MÉDICAMENT : َخ ِليط
v. “Remède”. ُۡخلضن
ۡۡ ِل َماذَاۡ؟.ۡس ُكواۡ ِبت َاق َبي ِليتۡ ِإذاۡ َبدَأَۡ ِإخ ِت َڢا ُء َۡها َّ لَمۡتَ َم
ۡـۡطڢنۡكۡۡڨـ ِۡ ُ ۡئ:ۡۡو َع َّربُوهَاۡ َكثِيرا م
َ ُ ه َ تَ غُ ل ۡوا ُ ََخل
ط
MEILLEUR QUE ۡصنعۡن َ ۡۡ َّمهۡث ُرحۡئَخَطر.ۡئ َولۡ َڅقڥَي ِلثۡثۡ ُرح
ُۡخلضنۡمدنۡئِڨۡهَد َرنۡثَع َرڥثۡب َّزڢ
• [ṢḤ] xir
• [MƐ] xer ⵅⵓⵍⴹⴻⵏ
372
ⵓ ⵟⵟⵉⴼⴻⵏ ⴿ ⴳ ⴰⵡⴻⵍ en argent et par une ceinture au
ⵜⵙⴰⵇⵠⴰⵢⵍⵉⵝ ⵝⵕⵓⵃ Mⵎⴰⵀ niveau du bas du dos)
ⵝⵔⵓⵃ ⵄⵅⴰⵟⴻⵔ ⵚⴰⵏⵄⴻⵏ ⵅⵓⵍⴹⴻⵏ [XF] f., melḥfa
ⵎⴻⴷⴷⴻⵏ ⵉⴳ ⵀⴰⴷⴷⵔⴰⵏ ⵝⴰⵄⵕⴰⵠⵝ َۡ ۡملح: ِمل َحڢَة
ڢ
ⴱⴻⵣⵣⴰⴼ
ⵎⴻⵍⵃⴼⴰ
MÉLANGER
MÉLISSE OFFICINALE, MÉ-
• [ṢḤ], [MƐ] ssar, hab. tsara. v. LISSE CITRONELLE, CITRO-
“Mélange”. NELLE (lat., melissa officinalis,
• [ṢḤ] xelleḍ fam. lamiaceæ, plante)
• [MR] ar., xellaṭ • [MR] f., ṯimerẓiẓweṯ
→ J’ai mélangé : [ṢḤ] Ssureɣ. • [MS] f., {ti}merẓiẓwa
→ Il a mélangé : [ṢḤ] Issur. v. : ٌۡنَبت َۡة،ۡسة َم ْخ َز ِنيَّة
َ م ِلي، تر ْنجَان َم ْخ َز ِن ٌّي
“Mélange”. ۡثِمر ِززوث
→ Nous la mélangerons : [MR] مر ِزز َۡو
A ț-nxellaṭ.
: َخلَ َط ⵝⵉⵎⴻⵔⵥⵉⵥⵡⴻⵝ
ۡس َر
َۡ ۡ َعادَةۡ؛ۡت.سَّر ⵎⴻⵔⵥⵉⵥⵡⴰ
ۡ ۡخلض
ۡخلَّط MELON (commençant à mûrir)
ۡۡسُّرغ:ۡ َُخلَطت [MƐ] m., afeqqus (ann. : u)
ۡۡئِسُّر:ۡط َ ََخل ۡۡئ َڢقُس:ُۡوج ِه
ِ ۡڢِيۡبِدَايَ ِةۡنُض،ۡبِ ِطيخ
ۡ ۡنخلَّط-ۡۡئَـۡڅ:ۡط ُ سنَخ ِل َ ⴰⴼⴻⵇⵇⵓⵙ
ⵙⵙⴰⵔ : ⵜⵙⴰⵔⴰ
ⵅⴻⵍⵍⴻⴹ MELON JAUNE (lat. cucumis
melo, fam. cucurbitaceæ, plante)
ⵅⴻⵍⵍⴰⵟ • [MƐ] m., abețțix
ⵙⵙⵓⵔⴻⵖ • [ǦƐ] m., aḇețțix
ⵉⵙⵙⵓⵔ → Melon au début de sa maturi-
té :
ⴰ ⵜⵙ-ⵏⵅⴻⵍⵍⴰⵟ
[MƐ] m., afeqqus (ann. : u)
:ٌۡۡنَبت َة،ۡصڢَر ْ َ ِب ِطيخ أ
MELHFA ATLASSIENNE (tu-
nique féminine en coton, de cou- ۡ ۡئ َب ِڅخ
leur blanche composé d’une seule ۡ ۡئَڥ ِڅخ
pièce sans couture, à draper au-
tour du corps, se maintient au ni- ۡۡئ َڢقُس:ُۡوج ِه
ِ ِب ِطي ٌخۡ ِڢيۡ ِبدَا َي ِةۡنُض
veau de la poitrine par des boucles
ⴰⴱⴻⵜⵙⵜⵙⵉⵅ
373
ⴰⵠⴻⵜⵙⵜⵙⵉⵅ َ َت
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڅتر.ۡتر: سوَّ َل
ⴰⴼⴻⵇⵇⵓⵙ ⵜⵜⴻⵔ : ⵜⵙⴻⵜⵜⴻⵔ
374
ⵜⵉⵎⴻⵔⵟⵉⵙⵉⵏ MENTIR
[ṢḤ], [MƐ] sḵerḵes, hab. sḵerḵus.
v. “Mensonge”.
MENTHE POULIOT (lat. men-
tha pulegium, fam. lamiaceæ, َ ََكذ
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡسكر ُۡكس.ۡسكركس: ب
plante) ⵙⴿⴻⵔⴿⴻⵙ : ⵙⴿⴻⵔⴿⵓⵙ
[ṢḤ], [MS] m., fliyyu
→ Dans nos montagnes la
menthe pouliot ne pousse pas, il MENTON, BARBE
n’y en a pas, par contre on en v. “Barbe”.
trouve chez les At Messaoud car
elle aime les vastes régions
fertiles : [ṢḤ] G {i}ḏurar-nna u MENUISIER
d-ițnekker lfiyyu ulaš lfliyyu
beṣṣaḥ ɣer Yat Mesɛud yella [ṢḤ] m., ineǧar
axaṭer lfliyyu yeqqa-s ṯamurṯ → C’est un menuisier : [ṢḤ]
ṯameqqranț s tires. Nețța ineǧar.
:ٌۡۡنَبت َة،ۡي ٌّ نَ ْعنَع بَ ِر ۡ ۡۡئِن َجر: نَ َّجار
ۡيُّۡ ڢ ِل ۡ ۡۡن َّڅۡئِن َجر:ۡار
ٌ ه َُوۡنَ َّج
َۡيۡجبَا ِلنَاۡۡلَمۡيَن ُموۡالنِعنَاعُۡالبَ ِريِۡ َبل ۡيُو َجدُۡ ِعند ِ ِڢ ⵉⵏⴻⴵⴰⵔ
ۡۡڨـ:َۡيۡالخَص َبة َ اضِ ضلُۡاۡل َ َر ِ َآتۡ َمسعُود ِۡۡل َ َّنۡتُڢ
ۡصح ۡغر ُّ ي ۡئُلَش ۡلڢ ِل
َّ ي ۡب ُّ ئِڅنكر ۡلڢ ِل-ۡ َّن ۡئُـۡد-ۡذ ُ َرر ⵏⴻⵜⵙⵜⵙⴰ ⵉⵏⴻⴵⴰⵔ
ۡس ۡث َ ُمرث-ق َّۡ ي ۡي ُّ يَت ۡمسعُد ۡي َّل ۡئَخَطر ۡلڢ ِل
ۡثَمق َرنۡڅۡسـۡتِرس
ⴼⵍⵉⵢⵢⵓ MER
• [ṢḤ] ar., bḥar
ⴳ ⴸⵓⵔⴰⵔ-ⵏⵏⴰ ⵓ ⴷ-ⵉⵜⵙⵏⴻⴽⴽⴻⵔ
ⵍⴼⵍⵉⵢⵢⵓ ⵓⵍⴰⵛ ⵍⴼⵍⵉⵢⵢⵓ • [ṢḤ] ar., leḇḥar
ⴱⴻⵚⵚⴰⵃ ⵖⴻⵔ ⵖⴰⵜ ⵎⴻⵙⵄⵓⴷ • [ṢḤ], [MƐ] ar., sing., lebḥar
ⵢⴻⵍⵍⴰ ⴰⵅⴰⵟⴻⵔ ⵍⴼⵍⵉⵢⵢⵓ ⵢⴻⵇⵇⴰ-ⵙ → Dans la mer : [MƐ] Ḏi lebḥar.
ⵝⴰⵎⵓⵔⵝ ⵝⴰⵎⴻⵇⵇⵔⴰⵏⵜⵙ ⵙ
ⵜⵉⵔⴻⵙ : َبحْ ر
ۡبحر
MENTHE VERTE, MENTHE ۡل َحر
EN ÉPI (lat. mentha spicata, fam. ۡلب َحر
lamiaceæ, plante)
ۡۡذِۡلب َحر:ِۡڢيۡال َبح ِر
[MR] ar., m., aneɛnaɛ
ⵍⴻⴱⵃⴰⵔ
:ٌۡۡنَبت َة،ۡنَ ْعنَع مدَبَّب
ۡ ۡئَنعنع ⴱⵃⴰⵔ
ⴰⵏⴻⵄⵏⴰⵄ ⵍⴻⵠⵃⴰⵔ
ⴸⵉ ⵍⴻⴱⵃⴰⵔ
375
MÈRE ط ۡو ُ َئ
َ ط
v. “Maman”. ۡطوَ طوَ
ⴰⵟⵓⵡⵟⴰⵡ
MERISIER, CERISIER DES ⴰⵟⵓⵟⴰⵡ
OISEAUX, CERISIER SAU-
VAGE, CERISIER DES BOIS ⵟⴰⵡⵟⴰⵡ
(lat. prunus avium, syn. cerasus
avium, fam. rosaceæ, arbre, il est
utilisé comme porte greffe pour MESURE
donner le cerisier doux ou cerisier
domestiqué) [ṢḤ], [MƐ], [ṢR] f., ṯaǧawṯ. v.
“Mesurer”.
[ṢḤ] ar., tḥab n mluk. v. “Cerise”,
“Cerisier acide”. ۡۡث َ َجوث: تَ ْق ِييس
:ٌۡش َج َرة
َ ۡ،ۡيٌّ ك ََرز بَ ِر ⵝⴰⴵⴰⵡⵝ
ۡت َحبۡنـۡملُك
ⵜⵃⴰⴱ ⵏ ⵎⵍⵓⴽ MESURER (contenance : cé-
réales, huile, …)
• [ṢḤ], [MƐ], [ṢR] aǧu, hab. :
MERLE À PLASTRON (turdus [ṢḤ], [MƐ] țaǧu
torquatus, oiseau)
• [MƐ] ḵṯal, hab. țeḵal
• [ṢḤ], [MƐ], [ǦƐ] m., ajaḥmum
→ J’ai mesuré : [ṢḤ], [MƐ]
• [MR] m., aǧaḥmum Uǧweɣ.
• [MS] f., jaḥmuma → Il a mesuré :
َ ۡ،ۡد ٌّج م َطوَّ ق
:ۡطائِ ٌر • [ṢḤ], [MƐ], [ṢR] Yuǧu.
ۡئ َژح ُمم • [MƐ] Iḵṯal. v. “Mesure”.
ۡ ۡجح ُمم َۡ َ ئ → Ils n’ont pas mesuré : U ḵṯa-
َژح ُم َۡم len ḵ.
ⴰⵊⴰⵃⵎⵓⵎ ُۡ ۡ َعادَةۡ؛ۡ َڅ.ۡئ َ ُج: اس
ۡج َ َق
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڅكَل.كثل
ⴰⴵⴰⵃⵎⵓⵎ
ۡۡئُجوغ:ۡ ُقُست
ⵊⴰⵃⵎⵓⵎⴰ
:ۡاسَ َق
ُۡ ُي
ج
MERLE NOIR (turdus merula,
oiseau) ۡئِكثَل
• [MR] m., aṭuwṭaw ۡۡئُـۡكثَلنۡك:ۡسوا ُ لَمۡيَقُو
• [MR] m., aṭuṭaw ⴰⴵⵓ : ⵜⵙⴰⴵⵓ
• [MS], [XF] m., {a}ṭawṭaw ⴿⵝⴰⵍ : ⵜⵙⴻⴿⴰⵍ
َۡ ۡ،ۡشحْ رور
:ۡطائِ ٌر ⵓⴵⵡⴻⵖ
َ طو
ۡطو ُ َئ ⵢⵓⴵⵓ
376
ⵉⴿⵝⴰⵍ la paille qu’on empile jusqu’à
atteindre une certaine hauteur, on
ⵓ ⴿⵝⴰⵍⴻⵏ ⴿ lui donnera une forme de coupole,
on couvre le tout de diss, “iḏels”
pour son imperméabilité, on main-
MÉTIER tient le tout avec un pieux, ro-
[ṢḤ] ar., ṣenɛaṯ seaux, “iɣunam” puis on attache
la meule avec des cordes végé-
ۡۡصنۡ َعث: ِصنَاعَة tales, “iserɣwen”, pour préserver
davantage la meule, on prend le
ⵚⴻⵏⵄⴰⵝ soin de réaliser une tranchée au-
tour pour l’évacuation des eaux de
pluie, ce travail de longue haleine
MÉTIER À TISSER nécessite l’entraide la communau-
v. “Tissage”, “Tisser”. té, “ṯatwizṯ”)
• [MƐ] m., annar bʷalim | m., pl.,
inurar bʷalim. v. “Moisson”.
METTRE
• [XL] top., m., atamu
v. “Faire”.
• [ǦƐ] m., aṯamu
• [ǦƐ] m., atemmu
MEULE DU MOULIN À
GRAINS • [ṢḤ], [MƐ], [MR], [MS], [MZ]
nnader | m., pl., nnwader
• [ṢḤ] m., aẓru n țira (ann. : wu) |
m., pl., izerwen n țira. v. “Moulin → Autrefois, ils fabriquaient un
à grains”. toit en diss pour la meule de foin
: Ziḵ lḥal uɣa-ṯen ggan ṯazeqqa
• [MƐ] f., ṯaẓruṯ iyiḏels i nnader.
• [XF], [MS] f., lferda lfuganiya : يس ِ كَوْ َمة الدَّ ِر
:ۡحونَ ِۡة َّۡ جزۡ ُۡءۡالۡ ۡعُلۡ ِۡويۡۡ ِۡمنَۡۡال
ُۡ طا ُۡ ۡۡال،َۡحج ََرة الرَّ حَى ۡئَنَّرۡب َو ِلمۡ|ۡ ِئنُ َررۡب َو ِلم
ـۡڅ َۡر
ِ ـۡڅ َرۡ|ۡئِزرونۡن ِ ئ َز ُرۡن ۡ ئَت َ ُۡم
ۡثَز ُرث ئَث َ ُۡم
ۡيَۡ ِلڢردَۡلڢُڨَن ئَت ُّۡم
ⴰⵥⵔⵓ ⵏ ⵜⵙⵉⵔⴰ | ⵉⵣⴻⵔⵡⴻⵏ ⵏ ۡنَّدرۡ|ۡن َودر
ⵜⵙⵉⵔⴰ ۡضى ۡكَانُوا ۡيَجعَلُونَ ۡ َعلَى ۡكَو َم ِة َ ڢِي ۡ َما ۡ َم
ⵝⴰⵥⵔⵓⵝ ۡثن ۡڨَّن-ۡزك ۡل َحل ۡئ ُ َۡغ
ِ :ۡ ِيس
ٍ اۡمن ۡد ِ سقڢ َ ۡ يس ِ الد َِّر
ۡثَز َّقۡئِ ِيذلسۡئِـۡنَّدر
ⵍⴼⴻⵔⴷⴰ ⵍⴼⵓⴳⴰⵏⵉⵢⴰ ⴰⵏⵏⴰⵔ ⴱⵯⴰⵍⵉⵎ | ⵉⵏⵓⵔⴰⵔ ⴱⵯⴰⵍⵉⵎ
ⴰⵜⴰⵎⵓ
MEULE DE PAILLE, MEULE
DE FOIN (base rectangulaire et ⴰⵝⴰⵎⵓ
une taille imposante, avant
d’entasser le foin, on réalise une ⴰⵜⴻⵎⵎⵓ
plate-forme à base de bouse de ⵏⴰⴷⴻⵔ | ⵏⵡⴰⴷⴻⵔ
vache, après séchage on entrepose
377
ⵣⵉⴿ ⵍⵃⴰⵍ ⵓⵖⴰ-ⵝⴻⵏ ⴳⴳⴰⵏ • [ṢḤ] m., iɣzis
ⵝⴰⵣⴻⵇⵇⴰ ⵉⵢⵉⴸⴻⵍⵙ ⵉ ⵏⵏⴰⴷⴻⵔ • [ṢḤ] m., iɣziz
• [ṢḤ] m., iɣẓiẓ (ann. : yi)
MEULE DE PAILLE (base cir- • [MS], [MƐ] dim., sing., ṭeɣẓaẓ
culaire, petite taille, de forme
convexe) • [MS] dim., sing., ṯuɣzayez
[ǦƐ] m., aqḇuḇ. v. “Moisson”. • dim., sing., teɣzaza
: ش ْكل مقَبَّب ِ كَوْ َمة الدَّ ِر
َ ، يس • [MR] dim., sing., taɣzizt
ۡ ۡئَقڥُڥ • [MZ] dim., sing., tiɣziz
ⴰⵇⵠⵓⵠ → Un micocoulier :
[ṢḤ] saǧreṯ yiɣẓiẓ
MEUNIER :ٌۡش َج َرة
َ ۡ،َۡميْس جَنو ِب ٌّي
• [MƐ] m., ḇaḇ n țirṯ ۡ ۡغزَ يز ُ
• [ṢR] m., ssehri n țirṯ ۡئِغ ِزس
َّ احبُ ۡال ۡئِغ ِزز
:ۡطا ُحونَ ِة ِ صَ ۡ،ۡ َطحَّان، احن ِ َط
ۡـۡڅرثِ ڥَڥۡۡن ِۡئغ ِزز
ۡـۡڅرث ِ سه ِرۡن ۡطغزَ ز
ۡ ۡثُغزَ يز
ⵠⴰⵠ ⵏ ⵜⵙⵉⵔⵝ
َۡتغزَ ز
ⵙⵙⴻⵀⵔⵉ ⵏ ⵜⵙⵉⵔⵝ
ۡتَغ ِززت
ۡتِغ ِزز
MEURTRE
ۡ :ۡش َج َرةُۡال َمي ِس َ
v. “Dispute”.
ۡ ۡسجرثۡ ِيغ ِزز َ
ⵖⵓⵥⴰⵢⴻⵣ
MHAMSA, PETITS PLOMBS
(pâtes de farine de blé ayant la ⵉⵖⵣⵉⵙ
forme de petits plombs, plus petit
que le “berkukes”) ⵉⵖⵣⵉⵣ
[MS] mḥamṣa. v. “Berkoukes”. ⵉⵖⵥⵉⵥ
ۡين َ ۡةۡمن
ِ ط ِح ِ ير َ ۡۡ ُك َراتۡ َع ِجينَة،ْۡمحَا ْمصَة
َ ص ِغ ⵟⴻⵖⵥⴰⵥ
َۡ ۡم َحم:ِۡالقَمح
ص
ⵝⵓⵖⵣⴰⵢⴻⵣ
ⵎⵃⴰⵎⵚⴰ
ⵜⴻⵖⵣⴰⵣⴰ
378
MIDI, MILIEU MIEL
• [ṢḤ] azgen uwass. v. “Minuit”. • [ṢḤ], [MƐ] f., ṯamemț (ann. : ța).
v. “Abeille noire”.
• [MƐ] azgen ubʷass
• [MR] f., tamemt
• [MƐ] anasif ubʷass
• [ṢḤ], [MR] f., ṯamemṯ
• [ṢR] tnasif uwass
• [ṢḤ] f., ṯammamṯ
→ Nous grillerons des épis de
maïs à midi : A nezzu aḵbal i • [ŠN] f., {ṯ}hamemț
wazgen uwass. • [ṢR] f., ṯamemt (ann. : ta)
: سط ْاليَوْ م ِ م ْنتَصَڢ النَّه
َ َو، َار • [ṢR] f., {ṯ}hamemt
ۡئ َزڨنۡئ ُ َوس • [ṢR] f., {ṯ}hamemṯ
ۡئَزڨنۡئُب َۡوس • [ṢR] f., {ṯ}amemt
ۡئَنَسِڢۡئُب َۡوس → Une goutte de miel :
ۡتنسِڢۡئ ُ َۡوس
[ṢḤ] f., taquddimț n țamemț
َ ۡئ َـ ۡن ُّز ۡئَكبَل ۡئِـ: ظهرا
ۡۡوزڨن ُ ۡ سنَش ِوي ۡذُ َرة َ
ۡئ ُ َوس → Ce miel des forêts du Petit
Atlas est bon : Ṯamemț-aǧǧi n
ⴰⵣⴳⴻⵏ ⵓⵡⴰⵙⵙ tẓgʷa n Waṭlas ameẓgan țaxlaft.
ⴰⵣⴳⴻⵏ ⵓⴱⵯⴰⵙⵙ → Le miel donne la soif : [ṢR]
{Ṯ}Hamemṯ {ṯ}hesfaḏa.
ⴰⵏⴰⵙⵉⴼ ⵓⴱⵯⴰⵙⵙ → C’est du miel exceptionnel :
ⵜⵏⴰⵙⵉⴼ ⵓⵡⴰⵙⵙ Țamemț taweḥdit.
ⴰ ⵏⴻⵣⵣⵓ ⴰⴿⴱⴰⵍ ⵉ ⵡⴰⵣⴳⴻⵏ → C’est du mauvais miel : Ța-
memț-ayini țuxišṯ.
ⵓⵡⴰⵙ
→ Ils mangent du miel : [ṢḤ]
Țețțen ṯammamț.
MIE → Autrefois le miel était rare :
• [ṢḤ] f., ṯilqi [ṢḤ] Ṯamemț n ziḵ tuɣa-ṯ qlil.
• [MƐ] f., ṯalbabṯ → Il y a celui qui a du miel :
[ṢḤ] Illa win ɣr-es ṯamemț.
→ La mie de pain : [ṢḤ] Ṯilqi
wuɣrum/buɣrum. : سل َ عَ
: ٌّلب ۡثَممڅ
ِۡ ثِل
ق ۡت َممت
ۡثَلبَبث ۡثَممث
ۡبُغ ُرم/ۡوغ ُرم
ُ قِ ۡثِل:ۡلُبُّ ۡال ُخب ِز ۡث َ َّممث
ⵝⵉⵍⵇⵉ ۡ ۡهَممڅ
ⵝⴰⵍⴱⴰⴱⵝ ۡ ۡثَممت
ۡ ۡهَممت
ⵝⵉⵍⵇⵉ ⵡⵓⵖⵔⵓⵎ/ⴱⵓⵖⵔⵓⵎ
ۡ ۡهَممث
379
ئ َممتۡ ۡ MIETTE, MIE
س ٍلۡۡ:تَقُدِمڅۡنـۡ َڅممڅۡ ۡ قَط َرةُۡ َع َ • [MƐ] coll., ṯileqqi
يرۡلَذِيذٌۡۡ:ثَممڅۡ-ئَجِۡ
ص ِغ ِ سلُۡغَا َباتِۡاۡلَطلَ ِسۡال َّ َع َ • [MR] ar., lefṯeṯ
ـۡوطلَسۡئَمزڨَنۡ َڅخلَڢتۡ ۡ َ َ ۡن و ڨ ز ـۡڅ ن ]→ Des miettes de pain : [MR
سلُۡۡ:هَممثۡهس َڢ ۡذَ ۡ شۡال َع َ يُ َع ِط ُ Lefṯeṯ wuɣrum.
سلۡ َجيِدَةٌَۡ ۡ:څممڅۡت َوحدِتۡ نَو ِعيَّةُۡ َهذَاۡالعَ َ لبٌّ ،ڢتَات :
سلُۡڢَا ِسد ٌۡۡ:ثَممڅ-ئَيِ ِنۡ ُڅ ِخشثۡ ۡ َهذَاۡالعَ َ ثِل ِۡ
ق
ـۡزكۡس ُل ۡنَا ِۡدراۡۡ:ثَممڅ ۡن ِ ضىۡ َكانَ ۡال َع َ ِڢيۡ َماۡ َم َ لڢثثۡ
ت ُ َۡغ-ثۡق ِللۡ ۡ
ڢُت َاتُ ۡ ُخب ٍزۡۡ:لڢثث ُ
ۡوغ ُرمۡ ۡ
سَّلۡۡ:څڅنۡثَممڅۡ يَأ ُكلُونَ ۡ َع َ
ⵉⵇⵇⴻⵍⵉⵝ
سلٌِۡ ۡ:ئلَّۡ ِونۡغرۡ-سۡثَممڅۡ ۡ ُهنَاكَ ۡ َمنۡلَدَي ِهۡ َع َ
ⵝⴻⵝⴼⴻⵍ
ⵙⵜⵎⴻⵎⴰⵝ
ⵎⵓⵔⵖⵓⵡ ⵝⴻⵝⴼⴻⵍ
ⵜⵎⴻⵎⴰⵜ
ⵝⵎⴻⵎⴰⵝ
MIGRAINE
ⵝⵎⴰⵎⵎⴰⵝ [MR] ar., f., ṯašqiqṯ
ⵙⵜⵎⴻⵎⴰⵀ ش ِقيقَة ۡ:ثَش ِققثۡ ۡ
صدَاع َ ،
َ
ⵜⵎⴻⵎⴰⵝ ⵝⵇⵉⵇⵛⴰⵝ
ⵜⵎⴻⵎⴰⵀ
ⵝⵎⴻⵎⴰⵀ MILAN (milvus ægyptius, ra-
)pace
ⵜⵎⴻⵎⴰ
)• [ṢḤ] f., ṯasiwant (ann. : ts
ⵙⵜⵎⴻⵎⴰⵙⵜ ⵏ ⵙⵜⵎⵉⴷⴷⵓⵇⴰⵜ • [MR] f., tasiwant
ⵏ ⴰⵯⴳⵥⵜ ⵏ ⵉⴵⴵⴰⵝⴰⵎⴻⵎⵜⵙ- • [MR] ar. ?, f., ṯaḥdayṯ
ⵜⴼⴰⵍⵅⴰⵙⵜ ⵏⴰⴳⵥⴻⵎⴰ ⵙⴰⵍⵟⴰⵡ ِحدَأَةَۡ ۡ،
ِئرۡ:
طا ٌ
ⴳⴻⴸ ⴰⵡⴳⵥⵜ ⵏ ⵉⴵⴵⴰⵝⴰⵎⴻⵎⵜⵙ- ثَس َِونتۡ
ⵜⴼⴰⵍⵅⴰⵙⵜ ⵉⵛⵉⵙⵜⵎⴰ ⵙⴰⵍⵟⴰⵡ
تَسِونتۡ ۡ
ⴰⴸⴰⴼⵙⴻⵀ ⵙⵜⵎⴻⵎⴰⵀ
ثَحدَيثۡ ۡ
ⵜⵉⴷⵃⴻⵡⴰⵜ ⵙⵜⵎⴻⵎⴰⵙⵜ
ⵜⵏⴰⵡⵉⵙⴰⵝ
ⵝⵛⵉⵅⵓⵙⵜ ⵉⵏⵉⵢⴰⵜⵙⴰⵎⴻⵎⵜⵙ-
ⵜⵏⴰⵡⵉⵙⴰⵜ
ⵍⵉⵍⵇ ⵝⵝⴰⵎⴰⵎⵜⵙ ⵏ ⵣⵉⴿ ⵜⵓⵖⴰ-
ⵝⵢⴰⴷⵃⴰⵝ
ⵙⵜⵎⴻⵎⴰⵝ ⵏⴻⵙⵜⵙⵜⴻⵙⵜ
ⵙⵜⵎⴻⵎⴰⵝ ⵙⴻⵉⵍⵍⴰ ⵡⵉⵏ ⵖⵔ- )MILLE-PATTES (insecte
• [MR] f., ṯiɣirḏemṯ. v. “Scor-
pion”.
380
• [XF] m., {a}bu šrašeb َ ِۡئ:ۡس ِطۡالنَّه ِر
ـۡو َّۡمسۡڨۡغز ۡر َۡ يۡوَ ِڢ
• [MS] m., {a}bu qerras ۡ ۡۡئِـۡثلَ َّمستۡنـۡئِذُ َرر:ۡس ِطۡال ِجبَا ِلَ يۡو
َ ِڢ
:ۡت
ِۡ ش َۡرا
َۡ ح ٌۡ ۡۡنَو،ۡدودَة أ َ ْل ِڢيَّة
َۡ ۡعۡ ِۡمنَۡۡال ُّۡ ۡ ِئـۡثلَ َّمستۡنـۡمس:ۡس ِطۡال ِج َبا ِلۡمسنُّو
ۡن َ يۡو
َ ِڢ
ۡ ۡثِ ِغرذمث ⴰⵎⵎⴰⵙ
ۡ ۡبُـۡش َرشب ⴰⵍⴰⵎⵎⴰⵙ
ۡ ۡبُـۡق َّرس ⵝⴰⵍⴻⵎⵎⴰⵙⵜ
ⵝⵉⵖⵉⵔⴸⴻⵎⵝ ⵜⴰⵍⴻⵎⵎⴰⵙⵜ
ⴱⵓ ⵛⵔⴰⵛⴻⴱ ⴰⵏⴰⵙⵉⴼ
ⴱⵓ ⵇⴻⵔⵔⴰⵙ ⴳ ⵝⵍⴻⵎⵎⴰⵙⵜ ⵓⵡⵓⵅⵅⴰⵎ
ⵢⵓⴹⴰ ⴳ ⵜⵙⵏⴰⵚⵉⴼ ⵢⵉⵖⵣⴻⵔ
MILIEU, CENTRE, CENTRAL
ⵉ ⵡⴰⵎⵎⴰⵙ ⴳⵖⵣⴻⵔ
• [ṢḤ], [MƐ], [ṢR], [ŠN] m.,
ammas (ann. : wa). v. “Patio”. ⵉ ⵝⵍⴰⵎⵎⴰⵙⵜ ⵏ ⵉⴸⵓⵔⴰⵔ
• m., alammas ⵉ ⵝⵍⴰⵎⵎⴰⵙⵜ ⵏ ⵎⵙⴻⵏⵏⵓ
• [ṢḤ], [MƐ] f., ṯalemmast (ann. :
ṯl)
MINCE
• [MR] f., talemmast
v. “Maigre”.
• m., anasif
→ Au milieu de la maison : [ṢḤ]
G ṯlemmast uwuxxam. MINUIT
→ Il tomba au milieu de la ri- • [ṢḤ] țnaṣif n ḏeg giḍ. v. “Midi”.
vière : [ṢḤ] Yuḍa g țnaṣif yiɣzer. • [ṢḤ] azgen n ḏeg giḍ
→ Au milieu de la rivière : [MƐ] • [MƐ], [ṢR] anaṣif ggiḍ
I wammas gɣzer. v. “Midi”.
: سط ال َّل ْي ِل
َ َو، م ْنتَصَڢ اللَّ ْي ِل
→ Au milieu des montagnes :
[MƐ] I ṯlammast n iḏurar. ۡڅنَسِڢۡنـۡذۡڨۡڨِۡض َۡ
→ Au centre de Msennu : [MƐ] I ۡئ َزڨنۡنـۡذڨۡڨِۡض
ṯlammast n Msennu. ۡئَنَسِڢۡڨِض
: سط َ ْ أَو، سط َ َو ⵜⵙⵏⴰⵚⵉⴼ ⵏ ⴸⴻⴳ ⴳⵉⴹ
ۡئ َ َّمس
ⴰⵣⴳⴻⵏ ⵏ ⴸⴻⴳ ⴳⵉⴹ
ۡئَلَ َّمس
ⴰⵏⴰⵚⵉⴼ ⴳⴳⵉⴹ
ۡثَل َّمست
ۡۡت َلمست
MIROIR, GLACE
ۡئَنَ ِسڢ
• [MƐ] ar., f., ṯamrayṯ | f., pl.,
ۡۡڨـۡثل َّمستۡۡئ ُ ُو َّخم:ِۡس ِطۡالبَيت َ يۡو
َ ِڢ ṯimrayin
ُۡضۡڨـۡڅَۡنسِڢۡيِغزر َ ۡي:ۡس ِطۡالنَّه ِر
َ يۡو
َ ِۡطۡڢ َ َسق
َ • [ṢR] ar., f., ṯamrayṯ
381
• [ṢR] ar., f., ṯamrayt ⵛⵡⴰⴼⴰ
• [ṢR] ar., f., {ṯa}hamrayṯ
: ِمرْ آة MISÉRICORDE FAIRE
ۡ ۡثَم َريثۡۡ|ۡثِم َريِن ar., rḥem
ۡثَم َريث → Qu’Allāh lui fasse miséri-
ۡثَم َريت corde f. : A ţ-yerḥem Ṛebbi.
ۡهَم َريث ۡب
ِۡ يرحمۡر-ۡۡئ َـۡڅ:َُۡر ِح َم َهاۡهللا
ⵝⴰⵎⵔⴰⵢⵝ | ⵝⵉⵎⵔⴰⵢⵉⵏ ⴰ ⵜⵙ-ⵢⴻⵔⵃⴻⵎ ⵕⴻⴱⴱⵉ
ⵝⴰⵎⵔⴰⵢⵝ
MISÈRE
ⵝⴰⵎⵔⴰⵢⵜ
[ṢḤ] ar., lquhr
ⵀⴰⵎⴻⴰⵢⵝ
→ Il y avait un peu de misère :
[ṢḤ] Yuɣa-ṯ lquhr šwiyya.
MIROIR (petit) : ب ْؤس
• [ṢR] f., ṯisiṯ | f., pl., ṯisiṯin ۡلقُهر
• [ṢR] f., tisit | f., pl., tisitin َّ ث ۡش ِو- ۡيُ َۡغ:ۡ ش ۡڢِي ۡالبُؤ ِس ۡقَ ِليَّل
ۡي ُ َكانَ ۡالعَي
• [ṢR] f., {ti}hisiṯ| f., pl., ۡ ۡلقُهر
{ti}hisitin ⵍⵇⵓⵀⵔ
: يرة َ ص ِغَ ِمرْ آة ⵢⵓⵖⴰ-ⵝ ⵍⵇⵓⵀⵔ ⵛⵡⵉⵢⵢⴰ
ۡثِسِثۡ|ۡثِ ِسثِن
ۡتِسِتۡ|ۡتِ ِستِن MITES
ِۡهسِثۡ|ۡ ِه ِستِن [ṢḤ] coll., ṯiḵmeț (ann. : te)
ⵝⵉⵙⵉⵝ | ⵝⵉⵙⵉⵝⵉⵏ ٌّ ع
ۡۡثِكمڅ: ث
ⵜⵉⵙⵉⵜ | ⵜⵉⵙⵉⵜⵉⵏ ⵝⵉⴿⵎⴻⵜⵙ
ⵀⵉⵙⵉⵜ | ⵀⵉⵙⵉⵜⵉⵏ
MITIDJA (plaine bordant les
MIROIR FRONTAL (petit, pla- piétmonts atlassien au S.)
cé sur le front de la mariée visant • [ṢḤ], [MR] f., Mețišt
à éloigner le “mauvais œil”, il est
maintenu grâce une ceinture en • [ŠN] f., Mettijṯ
soie rayée avec une mḥarma en • [ṢR] f., {ṯ}hamettijṯ
soie de couleur jaune ou orange
chez les Aït Khlifa) • [ṢR] f., {ṯ}hamettišṯ
[XF] šwafa • f., Lemtiǧa
:ۡس ِة ِ ض ُعۡ َعلَۡىۡ َج ِب
َ ينۡال َع ُرو َ ۡتُو،ۡيرة
َ ص ِغ
َ ِمرْ آة → La plaine de Metsicht (Mitid-
ja) : Ḷuḍa n Mețišt.
َۡ ش َو
ڢ
382
:ٌۡسهل َ ۡ،ْۡال ِمتِيجَة MOHAMED (le Messager
d’Allāh, Prière et Salut d’Allāh
ۡم ِڅشت sur lui)
ۡم ِتيجث ar., Muḥammeḏ
ۡ ۡهمتِۡژۡث ۡ:ۡسلَّ َم َ ُۡصلَّىۡهللا
َ علَي ِه
َ ۡو َ ِۡسولُۡهللا
ُ ۡر،
َۡ ۡم َحمَّد
ۡهَمتِشث ُۡم َحمذ
َۡ ِلمت
ج ⵎⵓⵃⴰⵎⵎⴻⴸ
ت َ ُۡل:ۡسهلُۡال ِم ِتي َج ِۡة
ۡ ضۡنـۡم ِڅش َ
ⵎⴻⵜⵙⵉⵛⵜ MOI
ⵎⴻⵜⵜⵉⵊⵝ v. “Je”.
ⵀⴰⵎⴻⵜⵜⵉⵊⵝ
MOINEAU FRIQUET (passer
ⵀⴰⵎⴻⵜⵜⵉⵛⵝ montanus, oiseau)
ⵍⵎⵜⵉⴵⴰ • m., {a}ẓẓawš
ⵍ̣ⵓⴹⴰ ⵏ ⵎⴻⵜⵙⵉⵛⵜ • [MR] m., {a}ẓẓawš aḥrami
• [XF] luwɛil
MITIDJÉEN • [XF] lawɛel
m., amțiši | m., pl., imțišiyen, f., :ِۡئر
ٌ طا ِ ي أَوْ َرا
َ ۡ،ۡس ٌّي ٌّ ور ِ د
ṯamțišiṯ, | f., pl., ṯimțišiyin
َّۡزوش
→ L’Atlas mitidjéen : Aṭlas
amțiši. v. “Atlas”, “Blida” ۡئ َ َّزوشۡئ َح َر ِۡم
: يج ٌّي ۡلُو ِعل
ِ ِِمت
ۡش ِين
ِۡ ۡثم ِڅشِثۡ|ۡ ِثم ِڅ،ۡئ َم ِڅ ِشۡ|ۡ ِئم ِڅشِين ۡ ۡلَوعل
ۡ ِ ۡئَطلَسۡئَم ِڅ:ۡۡيجي
ش ِ ِسۡال ِمتُ َاۡلَطل ⵥⵥⴰⵡⵛ
ⴰⵎⵜⵙⵉⵛⵉ | ⵉⵎⵜⵙⵉⵛⵉⵢⴻⵏ, ⴰⵥⵥⴰⵡⵛ ⴰⵃⵔⴰⵎⵉ
ⵝⴰⵎⵜⵙⵉⵛⵉⵝ | ⵝⵉⵎⵜⵙⵉⵛⵉⵢⵉⵏ ⵍⵓⵡⵄⵉⵍ
ⴰⵟⵍⴰⵙ ⴰⵎⵜⵙⵉⵛⵉ ⵍⴰⵡⵄⴻⵍ
MOLLET MONNAIE
• [ṢḤ] f., ṯaqeslulț | f., pl., ṯiqeslu- v. “Argent”.
lin
• [ṢḤ] f., pl., ṯiqešlulil MONTAGNARD
• [MƐ] f., ṯahabreț n ssag. v. • [ŠN] m., aḏruri | m., pl., aṯ uḏrar
“Viande”.
• [ṢḤ] ar., m., aǧbayli | m., pl.,
• [ṢR] m., ahenciš (ann. : u) iǧbayliyen
• [ṢR] f., {ṯa}haslemt uḍar | → Ils disent que les
{ṯa}hiselmin montagnards sont têtus : [ṢḤ]
: َّاق
ِ َربْلة الس Nnan belli iǧbayliyen ḏ imɣanṯen.
ۡثَقسلُلڅۡ|ۡثِقسل ِلن
ُ : َج َب ِل ٌّي
ۡثِقشلُ ِلن ۡئ َذ ُر ِرۡ|ۡئَثۡئُذ َرر
ۡث َ َهبرڅۡنـۡسَّڨ ۡئ َجبَي ِلۡ|ۡئِجبَي ِلين
ۡئ َهنشِش ۡۡنَّن ۡب ِل ۡئِجبَي ِلين ۡذ:ۡ َيَقُولُونَ ۡ ِبأ َ َّن ۡال َجبَ ِليَّةَ ۡ َعنِيدَۡة
ۡ ۡئِمغَنثن
ۡ ۡضرۡۡ|ۡهِسل ِمن َ ُ هَسلمتۡئ
ⴰⴸⵔⵓⵔⵉ | ⴰⵝ ⵓⴸⵔⴰⵔ
ⵝⴰⵇⴻⵙⵍⵓⵍⵜⵙ | ⵝⵉⵇⴻⵙⵍⵓⵍⵉⵏ
ⴰⴵⴱⴰⵢⵍⵉ | ⵉⴵⴰⵢⵍⵉⵢⴻⵏ
ⵝⵉⵇⴻⵛⵍⵓⵍⵉⵍ
386
ⵏⵏⴰⵏ ⴱⴻⵍⵍⵉ ⵉⴵⴱⴰⵢⵍⵉⵢⴻⵏ ⴸ ⵎⴻⴷⴷⴻⵏ ⵓⵡⵓⴸⵔⴰⵔ
ⵉⵎⵖⴰⵏⵝⴻⵏ ⵝⴰⵎⴻⵎⵜⵙ ⴰⴸⵉⵏ ⵓⵡⵓⴸⵔⴰⵔ
ⵝⴻⵅⵍⴰⴼ ⴰⵢ ⵚⵚⴰⵃⵃⴻⵝ
MONTAGNE ⵉⴽⴻⵔⵔⴻⵣ ⴳ ⵓⴸⵔⴰⵔ
• [ṢḤ], [MƐ], [MR] m., aḏrar ⵉⴱⵏⴰ ⴳ ⵓⴸⵔⴰⵔ
(ann. : u, wu) | m., pl., iḏurar (ann.
: yi) ⵖⴻⵔ-ⵏⴰ ⵉⵅⵅⴰⵎⴻⵏ ⴳ ⵓⴸⵔⴰⵔ
• [ṢḤ] m., aḏrar (ann. : uwu) ⴰⴸⵔⴰⵔ ⴴⴰⵔ-ⴰⵙⴻⵏ
• [MR] m., pl., {i}ḏurar
→ Les gens de la montagne : MONTANT (de la porte, il
[ṢḤ] Medden uwuḏrar. s’assemble avec “anebḏur” et
→ Ce miel-là de montagne est “țaqif”, ils sont au nombre de
bon pour la santé : Ṯamemț aḏin deux à droite et à gauche)
uwuḏrar ṯexlaf ay ṣṣaḥḥeṯ. [ŠN] m., amnar | m., pl., imnaren
→ Il laboure dans la montagne :
[MR] Ikerrez g uḏrar. ِ قَائِم ْال َبا
ۡۡئَمنَرۡ|ۡئِمنَرن: ب
→ Il construit dans la montagne ⴰⵎⵏⴰⵔ | ⵉⵎⵏⴰⵔⴻⵏ
: [MR] Ibna g uḏrar.
→ Un montagne entre eux : MONTANT (de la porte, permet
[ṢḤ] Aḏrar ḡar-asen. sa mobilité, il pénètre un trou fait
→ Nous avons des maisons dans dans “țaqif” et “anebḏur”, il y en a
la montagne : [ṢḤ] Ɣer-na qu’un)
ixxamen g uḏrar. [ŠN] m., awqaf
: َج َبل ِ قَائِم ْال َبا
ۡۡئ َو َقڢ:ۡ ُۡيَجعَلُ َهاۡتَت َ َح َّرك،ۡب
ۡئ َذ َررۡ|ۡئِذُ َرر ⴰⵡⵇⴰⴼ
ۡئَذ َرر
ۡذ ُ َرر MONTANT (du métier à tisser)
ۡۡمدنۡۡئ ُ ُوذ َرر:َۡاسۡال َج َب ِل ُ ن • [MƐ] f., ṯamenṭuṯ (ann. : tm) | f.,
ۡۡ ۡثَممڅ ۡئَذِن:ۡ لص َّح ِةِ س ُل ۡال َجبَ ِلي ۡ ُمڢِيدٌ ۡ ِل َ ََهذَا ۡالع pl., ṯimenṭwin (ann. : ṯm). v. “Tis-
ۡصحث َّ ۡ َي ئ ۡ ڢ َ ل خ ئ ُ ُوذ َررۡث sage”, “Tisser”.
ۡۡئِكرزۡڨـۡئُذ َرر:ۡثۡڢِيۡال َجبَ ِل ُ يَح ُر • [MR] f., ṯamenṭwiṯ
ۡۡئِبنَ ۡڨـۡئُذ َرر:ۡيَبنِيۡڢِيۡال َجبَ ِل • [ṢR] f., ṯimenḍuṭ (ann. : ṯm) | f.,
pl., ṯimenḍuḍin
ۡ ۡنَ ۡئِ َّخمنۡڨـۡئُذ َرر-ۡۡغر:ۡلَدَينَاۡبُيُوتٌ ۡ ِڢيۡال َجبَ ِل
• [ṢR] f., ṯimenḍuḵṯ (ann. : te) | f.,
ۡ ۡئَسن-ۡۡئ َذ َررۡڨر:َۡج َبلٌۡ َبي َن ُهم pl., ṯimenḍwin
ⴰⴸⵔⴰⵔ | ⵉⴸⵓⵔⴰⵔ :ِۡسج
َ ۡمنَ ۡال َمنِ ۡ ُجز ٌء،ۡعا َمة
َ ِد
ⴰⴸⵔⴰⵔ ۡطثۡ|ۡ ِثمنط ِون ُ ثَمن
ⴸⵓⵔⴰⵔ ۡ ۡثَمنط ِوث
ۡ ُۡضن ِ ثِمنضُطۡ|ۡ ِثمنض
387
ۡثِمنضُكثۡ|ۡثِمنض ِون ُّ إِلَىۡال
ۡۡڨـۡسَّونڅ:ِۡصعُود
ⵝⴰⵎⴻⵏⵟⵓⵝ | ⵝⵉⵎⴻⵏⵟⵡⵉⵏ ⵝⴰⵙⴰⵡⵏⵜⵙ
ⵝⴰⵎⴻⵏⵟⵡⵉⵝ ⵝⴰⵙⵓⵏⵜⵙ
ⵝⵉⵎⴻⵏⴹⵓⵟ | ⵝⵉⵎⴻⵏⴹⵓⴹⵉⵏ ⵙⴰⵡⴰⵏⵜ
ⵝⵉⵎⴻⵏⴹⵓⴿⵟ | ⵝⵉⵎⴻⵏⴹⵡⵉⵏ ⴳ ⵙⵙⴰⵡⵏⵜⵙ
ⵏⴰⵍⵉ ⴸⵉ ⵙⴰⵡⴰⵏⵜ
MONTANT (supportant “asaṯur”,
très solides, au nombre de deux et
terminés en fourche à la partie MONTER FAIRE, ENFILER
supérieure) (aiguille, …)
[ŠN] f., {ti}herselț | f., pl., [ŠN], [ṢR] señi. v. “Monter”,
{ti}hirsal “Montée”.
ۡ|ۡ ۡهرسلڅ:ۡلۡراڢِدَة ُۡهَيكَلۡال َمن ِزل
َ ۡيح ِم،ۡ ِع َماد ِي ِ ۡخَيطاۡ ِڢيۡثُق،ۡ أ َ ْد َخ َل، َب
ۡ ۡسن:ٍۡبۡإب َرة َ أَرْ ك
ۡسل
َ هِر ⵙⴻⵐⵉ
ⵀⴻⵔⵙⴻⵍⵜⵙ | ⵀⵉⵔⵙⴰⵍ
MONTER (sur un animal, qqch,
MONTÉE (action de monter) …)
[ṢḤ], [MƐ] m., alay. v. “Monter”, • [ṢḤ], [MƐ], [ŠN], [ṢR] eñi, hab.
“Monter Faire”. • [ṢḤ], [MƐ] țenwi. v. “Montée”,
ۡۡئَلَي: صعود، َر ْڢع “Monter Faire”.
ⴰⵍⴰⵢ • [ŠN], [ṢR] țeñay
• [ṢR] tnay
MONTÉE, PENTE • [MƐ] añi, hab. țenwi
• [ṢḤ], [MƐ] f., ṯasawnț. v. “Mon- • [ṢḤ], [ǦƐ], [ŠN] ali, hab. țali. v.
ter”, “Monter Faire”, “Montée”. “Relever”.
• [ṢḤ] f., ṯasunț → Monte sur le cheval ! :
• [MR] f., {ta}sawant • [ṢḤ] Eñi f uḵidaṛ !
• [MƐ] Eñi f uḵidar !
َ ِۡۡئ َـۡنَ ِلۡذ:َُۡۡالرا ِب َية
ۡس َونت َّ سنَص َعد َ
→ À la montée : [ṢḤ], [MƐ] G → Monte le mulet ! : [MƐ] Añi f
ssawnț. userḏun !
→ Nous monterons la montée : → Aujourd’hui je monterai sur
[MR] A nali ḏi sawant. le cheval et je partirai chez mon
ami : [ṢḤ] Ass-a a ña f uḵiḏaṛ a
: َرابِيَة، ص ْعدَة َ ، َط ْلعَة ṛuḥa ɣer yumddukal-inu.
ۡسونڅ َ َث → Il est monté : [ṢḤ], [MƐ] Yuli.
ُ َث
ۡسنڅ → Il montera : [ṢḤ] A yali.
ۡ ۡس َونت َ → Tu monteras au-dessus : [ṢḤ]
A țaliḍ ɣer ufella.
388
صعَدَ :اِ ْمتَ َطىۡۡ،دَبَّةۡۡ،شَيئاۡۡ،أَ ْ MONTRER, INDIQUER
ىنيَۡ ۡ.عادَةۡ؛ • [ṢḤ] seḵn, hab. seḵḵun
څن ِۡو ]• [ṢḤ], [MƐ] sɛanṯ, hab. [MƐ
tsɛanuṯ
څنۡيَيۡ
• [ṢḤ] saḥen
تنَيۡ ۡ
]→ Montre ta main ! : [MƐ
ي َِ ۡ.عادَةۡ؛ۡڅن ِۡو ۡ ئَن ۡ ! Sɛanṯ afus-nneḵ
ئ َ ِلَ ۡ.عادَةۡ؛ۡ َڅ ِۡ
ل ]→ Je leur ai montré : [ṢḤ
صانَ ۡ: اِمۡت َِطۡال ِح َ Sɛanṯaɣ-asen.
ي ِۡڢـۡئ ُ ِك ۡدَرۡ ىن ۡ → Je ne leur ai pas montré : Ur
asen-sɛanṯax.
ىنيِۡڢـۡئ ُ ِكدَرۡ
→ Tu as montré : [ṢḤ] Ṯsɛanṯeḍ.
ي ِۡڢـۡئُسرذُنۡ اِمۡت َ ِطۡال َبغلَۡۡ:ئ َن ۡ
]→ Il montre, Il a montré : [ṢḤ
سأَذهَبُ ۡإِلَىۡ ۡو َ
صانَ َ سأَر َكبُ ۡ َعلَى ۡال ِح َ اليَو َم ۡ َ Iseḵn.
ۡر َح ۡغرُۡ َـ ئ ۡ ر َ ذ كُ
ي ۡڢـ ِ
ئۡ صدِي ِقي ۡۡ :ئ َسۡ-ئ َـ ۡئ َـ ۡن َ َ
يُمدُّكَلۡ-ئِنُۡ أ َ َرى ،دَ َّل ،أَش َ
َار :
طىۡۡ:يُ ِۡ
ل اِمت َ َ سكنَ ۡ.عادَةۡ؛ۡس ُّكنۡ
طۡۡ:ئ َـۡيَ ِۡ
ل سيَمۡت َ ُ َ سعَنثَ ۡ.عادَةۡ؛ۡتسعَنُثۡ
ست َصعَدُۡڢَوقَهُۡۡ:ئَـۡ َڅ ِلضۡغرۡئُڢ َۡ
ل َ سحنۡ َ
ⴻⵐⵉ : اِئ ِر ِليۡيَدَكَ ۡۡ:سعَنثۡئَڢُسۡ-نكۡ
ⵉⵡⵏⴻⵙⵜ أَ َريت ُ ُهمۡۡ:س َعنثَغۡ-ئَسنۡ
ⵉⴰⵐⵓⵙⵜ
ۡآرهِمۡۡ:ئُرۡئ َسنۡ-سعَنثَخۡ لَم ِ
أ َ َريتَ ۡۡ:ثسعَنثضۡ ۡ
ⵢⴰⵏⵜ
ِيرۡۡ:ئِسكنَۡارۡۡ،يَش ُۡأَش َ
ⵉⵡⵏⴻⵙⵜ ⴰⵐⵉ :
ⵏⵓⴿⴿⴻⵙ ⵙⴻⴿⵏ :
ⵉⵍⴰⵙⵜ ⴰⵍⵉ :
ⵝⵓⵏⴰⵄⵙⵜ ⵙⵄⴰⵏⴻⵝ :
ⵕⴰⴷⵉⴿⵓ ⴼ ⵉⵐⴻ
ⵏⴻⵃⴰⵙ
ⵔⴰⴷⵉⴿⵓ ⴼ ⵉⵐⴻ
ⴿⴻⵏⵏⵙⵄⴰⵏⵝ ⴰⴼⵓⵙ-
ⵏⵓⴸⵔⴻⵙⵓ ⴼ ⵉⵐⴰ
ⵏⴻⵙⴰⵙⵄⴰⵏⵝⴰⵖ-
ⴰⵃⵓⵕ ⴰ ⵔⴰⴹⵉⴿⵓ ⴼ ⴰⵐ ⴰ ⴰⴰⵙⵙ-
ⵓⵏⵉⵖⴻⵔ ⵢⵓⵎⴷⴷⵓⴽⴰⵍ- ⵅⴰⵝⵏⴰⵄⵙⵓⵔ ⴰⵙⴻⵏ-
ⵉⵍⵓⵢ ⴹⴻⵝⵏⴰⵄⵙⵝ
ⵉⵍⴰⵢ ⴰ ⵏⴿⴻⵙⵉ
389
• [ṢḤ], [MR], [MS] ar. ?, coll., ۡۡكرشمث:ۡ َضضن َ اِع
zwayel ۡث-ۡۡئِكرش:ُۡضه َّ َع
: د ََواب ۡۡئُـۡكرشنۡكۡ ِئق َژون:ۡ ُلَمۡ َي َعضُّواۡال ِك ََّلب
ۡ ۡثِغ َِلن
ِي َّۡ ِۡئ َق َژوۡئ:ۡ ُضنِيۡ َهذَاۡالكَلب
ۡ -ش َّ َع
ۡز َويل
ⴿⴻⵔⵔⴻⵛ : ⴿⴻⵔⵔⴰⵛ
ⵝⵉⵖⴰⵍⵍⵉⵏ
ⴿⴻⵔⵔⵛⴻⵎⵝ
ⵣⵡⴰⵢⴻⵍ
ⵉⴿⴻⵔⵔⴻⵛ-ⵝ
ⵓ ⴿⴻⵔⵔⵛⴻⵏ ⴿ ⵉⵇⵊⴰⵡⴻⵏ
MOQUER SE
→ Il se moque de moi : ⴰⵇⵊⴰⵡ ⵉⵞⵞⴰ-ⵢⵉ
• [ṢḤ] Ismesxir fell-i.
• [MƐ] Ițmesxir fell-i. MORELLE NOIRE, MERCU-
RIALE ANNUELLE (lat. sola-
• [MƐ] Ids fell-i. v. “Rire”. num nigrum, syn. mercurialis an-
nua, fam. solanaceæ, plante)
: س ِخ َر ِم ْنَ ، ستَه َْزأ َ بِـ
ْ ِا
[MS] f., pl., tuššanin
:ۡۡمنِيِ يَسخ َُر
ۡ ئِـ-ۡئِسمس ِخرۡڢل :ۡۡنَبت َة،ۡب ِ ِعنَب، مغد ْاْلَس َْو ِد
ِ ْالذئ
َّ ُ ت
ۡ ۡشنِن
ئِـ-ۡئِڅمس ِخرۡڢل
ئِـ-ۡئِدسۡڢل ⵜⵓⵛⵛⴰⵏⵉⵏ
ⵉⵙⵎⴻⵙⵅⵉⵔ ⴼⴻⵍⵍ-ⵉ
MORS (pièce en bois que l’on
ⵉⵜⵙⵎⴻⵙⵅⵉⵔ ⴼⴻⵍⵍ-ⵉ passe dans la bouche des chevaux)
ⵉⴷⵙ ⴼⴻⵍⵍ-ⵉ [ṢḤ] f., ṯašbabṯ (ann. : te) | f., pl.,
tišbabin (ann. : te)
MORCEAU : ش ِكي َمة
َ
v. “Part”. ۡثَشبَبثۡ|ۡثِشبَبِن
ⵝⴰⵛⴱⴰⴱⵝ | ⵝⴰⵛⴱⴰⴱⵝ
MORDRE
[ṢḤ] ḵerreš, hab. ḵerraš MORT
→ Mordez ! f. : Ḵerršemṯ ! [ṢḤ], [MR] f., ṯamețanț. v. “Mou-
rir”, “Enterrement”, “Enterrer”,
→ Il l’a mordu : [ṢḤ] Iḵerreš-ṯ. “Tombe”.
→ Les chiens n’ont pas mor- ۡۡثَمڅنڅ: َموْ ت
dus : U ḵerršen ḵ iqjawen.
ⵝⴰⵎⴻⵜⵙⴰⵏⵜⵙ
→ Ce chien m’a mordu : [ṢḤ]
Aqjaw ičča-yi. v. “Piquer”.
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡك َّرش.ۡكرش: َّعَض
390
MORTIER (construction) ⵉⵅⵓⵍⴰⵍ
[ṢḤ] m., abeɣli (ann. : u) ⵉⵅⵍⵓⵍⴻⵏ
ِۡ ۡۡئ َبغ: ِم ََلط، ِل َياط
ل ⵝⴰⵅⵏⵓⵏⵜ
ⴰⴱⴻⵖⵍⵉ ⴰⵅⵏⵓⵏⵜ
ⵉⵅⵏⵓⵏⴻⵏ
MORTIER (outil)
ⵉⵅⴻⵏⵛⵓⵔⴻⵏ
[ṢḤ], [MƐ] m., amahraz | m., pl.,
imahrazen. v. “Pilon”. ⵉⵅⴻⵏⵞⵓⵔⴻⵏ
ۡۡئَ َمه َرزۡ|ۡ ِئ َمه َرزن: جرْ ن
ⴰⵎⴰⵀⵔⴰⵣ | ⵉⵎⴰⵀⵔⴰⵣⴻⵏ MOSQUÉE
• [MS] f., tamesgida (ann. : tm) |
top., f., pl., timesgida
MORVE, MUCUS
• f., {ṯa}mesgida
• [ṢḤ] m., ikilwen
• [ṢḤ], [MƐ] ar., sing., ljamaɛ |
• [ṢḤ] m., ixilulen pl., lejwamaɛ
• [MƐ] m., ixulal • [ṢḤ], [MS] ar., sing., lǧamaɛ
• [ṢR] m., ixlulen → Là où se trouve la mosquée :
• [ṢR] m., ṯaxnunt [MR] Win igellan lǧameɛ.
• [ṢR] m., {ṯa}axnunt : َامع ِ ج، َمس ِْجد
• [ṢR] m., ixnunen َۡت َمسِۡڨ ۡدَۡ|ۡ ِتمس ِڨ ۡد
• [ṢR] m., ixenšuren َمس ِڨ ۡد
• [ŠN] m., ixenčuren ۡل َژ َمعۡ|ۡلژ َو َمع
: م َخاط ۡ ۡل َجمع
ۡئِ ِكلون ۡجمعَۡ ۡۡ ِونۡئِڨلَّنۡل:ُۡ ثۡيَقَ ُعۡال َمس ِجد ُ َحي
ۡئِ ِخلون ⵜⴰⵎⴻⵙⴳⵉⴷⴰ | ⵜⵉⵎⴻⵙⴳⵉⴷⴰ
ۡئِ ُخلَل ⵎⴻⵙⴳⵉⴷⴰ
ۡئِخلُلن ⵍⵊⴰⵎⴰⵄ | ⵍⴻⵊⵡⴰⵎⴰⵄ
ۡثَخنُنت ⵍⴵⴰⵎⴻⵄ
ۡئ َخنُنت
ⵡⵉⵏ ⵉⴳⴻⵍⵍⴰⵏ ⵍⴵⴰⵎⴻⵄ
ۡئِخنُنن
ۡشرن ُ ئِخن
MOT
ۡئِخن ُچرن
v. “Parole la”.
ⵉⴽⵉⵍⵡⴻⵏ
ⵉⵅⵉⵍⵓⵍⴻⵏ
391
MOTTE • [ŠN] dim., sing., {ṯ}hiziṯ (ann. :
ti).
[ṢḤ], [MƐ] m., aqelliɛa (ann. : u) |
m., pl., iqelliɛan → La Source aux Mouches :
top., Ṯala Yizan.
→ Motte de terre : [MƐ] Aqel-
liɛa bʷaḵal. v. “Argile”. → Une mouche : [ŠN] Ṯiziṯ.
ۡۡئَق ِل َعۡ|ۡئِق ِل َعن: َمدَر ۡۡئِ ِزۡ|ۡئِزَۡن: ذبَابَة
ۡۡئَق ِل َعۡب َوكَل:ۡب ٍ ۡمنۡت ُ َرا ِ َمدَ ٌر ۡ :ٌۡيرة
َ ص ِغ َ ٌۡذ ُ َبا َبة
ⴰⵇⴻⵍⵍⵉⵄⴰ | ⵉⵇⴻⵍⵍⵉⵄⴰⵏ ۡ ۡثِ ِزث
ⴰⵇⴻⵍⵍⵉⵄⴰ ⴱⵯⴰⴿⴰⵍ ۡه ِِزث
ۡ ۡۡثَلَۡ ِيزَ ن:ۡب ِ َعينُ ۡالذُّبَا
MOU, LISSE, TENDRE ۡۡ ِث ِزث:ٌۡاحدَةِ ۡوَ ٌذَ َبا َبة
• m., aleqqaɣ | m., pl., ileqqaɣen, ⵉⵣⵉ | ⵉⵣⴰⵏ
f., taleqqaɣṯ | f., pl., ṯileqqaɣin ⵝⵉⵣⵉⵝ
• [ǦƐ] m., aleqqaq | m., pl.,
ileqqaqen ⵀⵉⵣⵉⵝ
→ Couscous aux fèves tendres : ⵝⴰⵍⴰ ⵢⵉⵣⴰⵏ
[ǦƐ] aseksu s iḇawen ileqqaqen
ⵝⵉⵣⵉⵝ
→ Cette chose est molle :
Ṯaɣawsa-yi țaleqqaxṯ. ⵜⴰⵎⵖⴰⵔⵜ ⵢⴻⵎⵎⴰ ⵜⴻⵣⵣⴰ ⵜⴻⴳⴳⴰ
ⴰⵖⵔⵓⵎ
: َر ْخو، ي ٌّ َط ِر، لَيِن، نَا ِعم
ۡۡتَل َّقغثۡ|ۡثِل َّق ِغن،ۡئ َلقَّغۡ|ۡئِلقَّغن
MOUCHER
ۡ ۡئَلۡقَّقۡ|ۡئِلقَّقن
َّ سۡبِالڢُو ِلۡال [ṢḤ], [MƐ] nser, hab. nesser
ۡ ۡسۡسـۡئِبَونۡئِلقَّقنُ ۡئ َسك:ِۡط ِري ُ سك
َّ َ َّ َهذَاۡال ۡۡ َعادَةۡ؛ۡنسر.ۡنسر: ت َ َم َّخ َط
ۡيِۡ َڅلقخث-س َۡ ۡثغَو:ۡۡرخ ٌو َ شي ٌء
ⵏⵙⴻⵔ : ⵏⴻⵙⵙⴻⵔ
ⴰⵍⴻⵇⵇⴰⵖ | ⵉⵍⴻⵇⵇⴰⵖⴻⵏ,
ⵜⴰⵍⴻⵇⵇⴰⵖⵝ | ⵝⵉⵍⴻⵇⵇⴰⵖⵉⵏ
ⴰⵍⴻⵇⵇⴰⵇ | ⵉⵍⴻⵇⵇⴰⵇⴻⵏ MOUCHERON
ⴰⵙⴻⴽⵙⵓ ⵙ ⵉⵠⴰⵡⴻⵏ ⵉⵍⴻⵇⵇⴰⵇⴻⵏ v. “Mouche”.
ⵝⴰⵖⴰⵡⵙⴰ-ⵢⵉ ⵜⵙⴰⵍⴻⵇⵇⴰⵅⵝ
MOUCHOIR
→ Mouchoir de soie : [ṢḤ], [MƐ],
MOUCHE [MR] ṯimeḥramṯ | pl., lemḥarem
• [ṢḤ], [MƐ], [ŠN], [ṢR] m., izi | → Mouchoir de fil :
m., pl., izan. v. “Moustique”.
• [ṢḤ] ar., m., alemdil (ann. : u) |
• [ṢḤ], [MƐ], [ŠN], [ṢR] dim., pl., ilemdilen
sing., ṯiziṯ (ann. : ti)
• [MƐ] ar., m., anemdil (ann. : u)
392
: ِم ْندِيل ۡ ضنتۡشۡثِم ِز
ن ِ ۡئَـۡز:ۡير َ ش ِع َّ لَمۡيَط َح َّنۡال
ۡ ۡۡثِمح َۡرمثۡ|ۡلم َحرم:ۡير
ٍ ٌۡمنۡ َح ِرِ ِمندِيل َ ُكَانَت ۡأ ُ ِمي ۡتَط ُحن
ۡ ۡت َمغَرت ۡي َّم:ۡ َۡوت َخ ِب ُز ۡالۡ ُخبز
ۡضۡت َّڨۡئَغ ُرم َۡ تز
ۡ :ۡ ٌٍۡمنۡخَيط ِ ِمندِيل
ۡئ َلمدِلۡ|ۡئِلمدِلن ⴻⵣⴹ :
ۡئ َنمدِل ⵣⴻⵟⵟ
ⵝⵉⵎⴻⵃⵔⴰⵎⵝ | ⵍⴻⵎⵃⴰⵔⴻⵎ ⵣⵣⴰⴹ
ⴰⵍⴻⵎⴷⵉⵍ | ⵉⵍⴻⵎⴷⵉⵍⴻⵏ ⴻⵣⴹ : ⵥⵥⴰⴹ
ⴰⵏⴻⵎⴷⵉⵍ ⵖⴻⵢⵢⴻⵣ
ⵉⵣⴹⴰ
MOUDRE ⵉⵣⴹⵓ
• [ṢḤ], [ṢR] ezḍ, hab. ⵉⵥⴹⴰ
• [ṢḤ] zeṭṭ ⵓ ⵣⴹⵉⵏⵜ ⵛ ⵝⵉⵎⵥⵉⵏ
• [ṢR] zzaḍ. v. “Mouture”, “Mou-
lin à grains”. ⵝⴰⵎⵖⴰⵔⵝ ⵢⴻⵎⵎⴰ ⵜⴻⵥⴹⴰ ⵜⴻⴳⴳⴰ
ⴰⵖⵔⵓⵎ
• [MƐ] eẓḍ, hab. ẓẓaḍ
• [MS] ɣeyyez. v. “Pilon”.
MOUILLÉ ÊTRE
→ Il a moulu :
• [MR] llexs. v. “Pétrir”, “Pâte”,
• [ṢḤ], [ṢR] Izḍa. “Mouiller”.
• [ṢR] Izḍu. • [ṢḤ] teltel
• [MƐ] Iẓḍa. → Son poncho/Sa qachabia est
→ Elles n’ont pas moulu l’orge : mouillé/e par la pluie :
U zḍint š ṯimẓin. • {Ṯ}Haberrust-nnes tšemmex s
→ Ma mère moulait les grains newweṯ.
et faisait le pain : [ṢḤ] Tamɣart • [ṢḤ] Abernus-nnes
yemma teẓḍa tegga aɣrum. iteltel/ičemmex s newweṯ
: ََط َحن : كَانَ مبَلَّ ًَل
ۡ َعادَةۡ؛.ىزض ۡلخس
ۡ ۡزط ۡتلتل
ۡ َّۡزض َ شبِيَّت ُ ۡهُۡ ُمبَلَّلٌۡبِال َم
:ۡط ِر َّ َق/طڢُ َهاَ ِمع
َّ ۡ َعادَة.ىزض
ۡ ۡۡ؛ۡزض ۡ ۡنسۡتشمخۡسـۡنوث-ۡهَب ُّرست
َ
ۡ :ۡ َط َحن ۡئِچمخۡۡسـۡنوث/ۡنسۡ ِئتلتل-ۡئَب ُّرس
ۡض َ ِئز ⵍⵍⴻⵅⵙ
ُۡ ئِز
ض
ⵜⴻⵍⵜⴻⵍ
َۡ ئِز
ض
ۡغيز
393
ⵀⴰⴱⴻⵔⵔⵓⵙⵜ-ⵏⵏⴻⵙ ⵜⵛⴻⵎⵎⴻⵅ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡتسلخس. سلخس: ا ِْختَ َم َر، بَ َّل
ⵙ ⵏⴻⵡⵡⴻⵝ ُ َ سأ
:َۡعدُّۡال َع ِجينَة َ
ⴰⴱⴻⵔⵏⵓⵙ-ⵏⵏⴻⵙ َۡ َـۡر َحۡتسلخ
س ُ ئ
ⵉⵜⴻⵍⵜⴻⵍ/ⵉⵞⴻⵎⵎⴻⵅ ⵙ ⵏⴻⵡⵡⴻⵝ ِۡ َـۡر َحۡصنعۡئ َُرك
ث ُ ئ
ََۡـۡر َحۡعجن ُ ئ
MOUILLER ۡ ۡسۡت َّڨۡئَغ ُرم َ ۡتسلخ:ۡصنعِۡال ُخب ِز َ ت ُ َج ِه ُزۡال َع ِجينَ ۡ ِل
[ṢḤ], [MƐ] ar. ?, šemmex ئ َـ-ۡۡنسلخسۡئَس:َۡج َّهزنَاۡ َع ِجينَتَنَاۡال َيو َم
→ Ma main est mouillée : [ṢḤ], ۡ:ۡ َاْۡلعدَا ِد ۡال ُخبز ُ غَداۡإِن ۡشَا َء ۡهللاُ ۡأَست َي ِق
[MƐ] Afus-inu išemmex. ِ ِ ظ ۡبَا ِكر
ۡسۡئ َغ ُرم َ خ ل َـۡس ۡزكۡئ ِ شلَّهۡئَذۡك َر َ ئ َزكَّ ۡن
→ Mouille ta main ! : [ṢḤ], ⵙⴻⵍⴻⵡⵙ : ⵜⵙⴻⵍⴻⵅⵙ
[MƐ] Šemmex afus-nneḵ !
ۡ ۡۡشمخ: بَ َّل ⴰ ⵕⵓⵃⴰ ⵜⵙⵍⴻⵅⵙⴰ
ۡئِنُ ۡئِشمخ-ۡۡئَڢُس:ٌۡيَدِيۡ ُمبتَلَّة ⴰ ⵕⵓⵃⴰ ⵚⵏⴻⵄ ⴰⵔⵓⴿⵝⵉ
ۡنك-ۡۡشمخۡئَڢُس:ۡ َاِبلَلَۡ َيدَك ⴰ ⵕⵓⵃⴰ ⵄⴻⴵⵏⴰ
ⵛⴻⵎⵎⴻⵅ ⵜⴻⵙⵍⴻⵅⵙⴰ ⵜⴻⴳⴳⴰ ⴰⵖⵔⵓⵎ
ⴰⴼⵓⵙ-ⵉⵏⵓ ⵉⵛⴻⵎⵎⴻⵅ ⵏⵙⵍⴻⵅⴻⵙ ⴰⵙⵙ-ⴰ
ⵛⴻⵎⵎⴻⵅ ⴰⴼⵓⵙ-ⵏⵏⴻⴿ ⴰⵣⴻⴽⴽⴰ ⵏⵛⴰⵍⵍⴰ ⴰⴸ ⴽⴽⵔⴰ ⵣⵉⴿ ⴰ
ⵙⵍⴻⵅⵙⴰ ⴰⵖⵔⵓⵎ
MOUILLER (la semoule pour la
préparation du pain), LEVER, MOULIN À EAU
GONFLER (levain)
[ṢḤ], [MR] f., ṯisirṯ uwaman
[ṢḤ], [ŠN] selexs, [ṢḤ] hab.
tselexs. v. “Mouillé Être”. : َطاحونَة َمائِيَّة
→ Je vais préparer la pâte : ۡثِسِرثۡئ ُ َو َمن
• [ṢḤ] A ṛuḥa tselexsa. ⵝⵉⵙⵉⵔⵝ ⵓⵡⴰⵎⴰⵏ
• [ṢḤ] A ṛuḥa ṣneɛ aruḵṯi.
• [ṢḤ] A ṛuḥa ɛeǧna. MOULIN À GRAINS
(d’intérieur)
→ Elle mouille la pâte pour
faire du pain : [ṢḤ] Teslexsa • [ṢḤ] f., ṯisirṯ wuxxam
tegga aɣrum. • [ṢḤ], [MƐ] f., ṯisirṯ (ann. : ts) | f.,
→ Nous avons pétri notre pâte pl., ṯisira (ann. : ts). v. “Moisson”,
aujourd’hui (litt : Nous avons “Céréale”, “Meunier”, “Moudre”,
notre pain du jour) : [ṢḤ] “Moulu Être”, “Mouture”, “Fa-
Neslexes ass-a. rine”, “Tamis”, “Tamiser”, “Peau
de mouton”, “Meule du moulin à
→ Demain, s’il plaît à Allāh, je grains”, “Partie inférieure du
me lèverai tôt pour préparer le moulin à grains”, “Axe vertical du
pain : [ṢḤ] Azekka nšallah aḏ moulin à grains”, “Manette du
kkra ziḵ a slexsa aɣrum. moulin à grains”, “Ouverture de la
394
meule”, “Moulin à olives”, “Mou- ⵜⴰⵥⵔⵓⵜⵙ ⴰⵛ̣ⵉⵟ ⵜⴰⵥⵔⵓⵜⵙ
lin à eau”. ⵙⵎⴻⴿⵜⵉ-ⵢⵉ-ⵜ-ⵉⴷ ⵏⵏⴰⵖ ⴰ ⴽⴻⵎ-ⵓⵛⴰ
• [ṢḤ] f., ṯisirț ⵜⴰⵟⵔⵉⵃⵜⵙ/ⵝⴰⵀⵔⴰⵡⵝ
• [MR], [ǦƐ] f., tisirt
• [MR] f., ṯisirṯ MOULIN À OLIVES
• [MR] f., tisirṯ • f., takerwišt
• [MR] {ṯ}hisirṯ • [MS] f., kerwiša
• [ṢR] f., ṯasirṯ (ann. : ts) | f., pl., ِ ُ ۡالزيت
:ۡون َّ طح ِن َّ ۡخَا،ِۡم ْط َحنَة
َ صةٌۡ ِل
ṯisirin (ann. : n ti) ۡ ۡتَكر ِوشت
→ Une pierre sur une pierre ۡش
َۡ كر ِو
rappelle-moi ce que c’est ou tu
recevras une tape (i.e., le mou- ⵜⴰⴽⴻⵔⵡⵉⵛⵜ
lin) ? : [ṢḤ] dev., Taẓruț ašiṭ̣
taẓruț smeḵti-yi-t-id nnaɣ a kem- ⴽⴻⵔⵡⵉⵛⴰ
uša taṭriḥț/ṯahrawṯ ? (ṯisirț)
:ٌۡۡ َمن ِزي ِليَّة،ۡ َطاحونَة، ِم ْط َحنَة
MOULU ÊTRE
ۡۡو َّخم
ُ ثِسِرث [ṢR] mezḍ.v. “Moulin à grains”.
ثِسِرثۡ|ۡثِ ِس َۡر ۡۡمزض: كَانَ َم ْطحونًا
ۡثِسِرڅ
ⵎⴻⵣⴹ
ۡتِسِرت
ۡثِسِرث
MOURIR
ۡتِسِرث
[ṢḤ], [MƐ], [MR] ar., mmeṯ, hab.
ۡهِسرث
• [ṢḤ] țemmeța. v. “Mort”, “En-
ۡثَسِرثۡ|ۡثِس ِِرن terrement”, “Enterrer”, “Tombe”.
َ ُ َحج َرة ۡڢُوڨ ۡ َحج َرة ۡڢك ِرنِي ۡڢِي َها ۡأ
ۡوَل ۡنَع ِطيك • [MƐ] țemețța
-ۡت-ِ ي ِۡ ۡت َز ُرڅ ۡئَشِط ۡت َز ُرڅ ۡسمك:ۡط ِري َحةۡ؟
ۡ -ت
ثَه َروثۡ؟/شۡتَط ِرحڅ َ ُ ئ-ۡئِدۡنَّغۡئ َـۡكم → Je meurs : Mmuṯeɣ.
ⵝⵉⵙⵉⵔⵝ ⵡⵓⵡⴰⵅⵅⴰⵎ → Il meurt, Il est mort : [ṢḤ]
Immuṯ.
ⵝⵉⵙⵉⵔⵝ | ⵝⵉⵙⵉⵔⴰ → Il mourra :
ⵝⵉⵙⵉⵔⵜⵙ [MR] A immeṯ.
ⵜⵉⵙⵉⵔⵜ [MR] A immuṯ.
ⵝⵉⵙⵉⵔⵝ : ََمات
ⵜⵉⵙⵉⵔⵝ ۡ َعادَةۡ؛.مث
ⵀⵉⵙⵉⵔⵝ َۡ څم
څ
َّۡ څم
څ
ⵝⴰⵙⵉⵔⵝ | ⵝⵉⵙⵉⵔⵉⵏ
ۡۡ ُّمثغ:ۡ ُأ َ ُموت
395
ۡۡ ِئ ُّمث:ۡ َۡ َمات،ۡ ُيَ ُموت MOUSTACHE
:ۡ ُسيَ ُموت َ [ṢḤ], [ṢR] ššlaɣem
ۡئ َـۡ ِئمث ۡۡشلَغم:ۡش َڢة
َّ ۡشَع ُرۡال،ۡش َِارب
ۡئ َـۡئِ ُّمث ⵛⵛⵍⴰⵖⴻⵎ
ⵎⵎⴻⵝ :
ⵜⵙⴻⵎⵎⴻⵜⵙⴰ MOUSTIQUE
ⵜⵙⴻⵎⴻⵜⵙⵜⵙⴰ [ṢḤ], [MƐ], [MR] nnamus. v.
“Mouche”.
ⵎⵎⵓⵝⴻⵖ : بَعوضَة
ⵉⵎⵎⵓⵝ ۡ ۡنَّ ُمس
ⴰ ⵉⵎⵎⴻⵝ ⵏⵏⴰⵎⵓⵙ
ⴰ ⵉⵎⵎⵓⵝ
MOUTON
MOURIR SE • [XF], [XL] m., ufrik. v. “Ovin”.
v. “Disparaître”. → Mouton âgé d’un an :
• [ṢḤ], [MR] m., aɛelluš (ann. : u)
MOUSSE, ÉCUME (des li- | m., pl., iɛellaš
quides) • [MR] m., pl., iɛelwaš
[MS] m., {a}kafkuf • [ṢḤ] m., iɛellušen (ann. : yi) ?
: َر ْغ َوة → Mouton âgé de deux à trois
ۡ ۡكَڢ ُكڢ ans :
• [ṢḤ], [MƐ], [ǦƐ] m., iḵerri | m.,
ⴽⴰⴼⴽⵓⴼ pl., iḵraren
• [ṢḤ], [MR] m., ikerri
MOUTARDE JAUNE DES • [MR] m., akerri (ann. : u)
CHAMPS (lat. sinapis arvensis,
fam. brassicaceæ, plante, elle est • [ṢḤ], [MƐ] m., pl., aḵrar
cuisinée comme “sselq”, les • [MR] m., pl., akrar
blettes avec de la semoule d’orge
chez les Aït Khlifa) • [ṢḤ], [MƐ] m., pl., aḵraren. v.
• [XF] m., ašnaf “Brebis”.
• [XF] ar., f., {l}ḥarra
:ٌۡۡنَبت َة،ۡي → La Source du Mouton : [XF]
ٌّ َخرْ دَل َب ِر، حَارَّ ة top., Tala Ufrik
ۡ ۡئَشنَڢ : َخروڢ
َح َّۡر ۡئُڢ ِرك
ⴰⵛⵏⴰⴼ ۡئ َعلُّشۡ|ۡ ِئعلَّش
ⵃⴰⵔⵔⴰ ۡ ۡئِعلَّش
396
ۡ ۡئِعلُّشن MUCUS
ۡ ۡئِك ِرۡ|ۡ ِئك َررن v. “Morve”.
ِئك ِۡر
ۡئ َك ِۡر MUET
ۡئ َك َرر [ṢḤ] m., aɛaggun
ۡئ َك َرر ۡ ُّ ۡئَ َعڨ: أ َ ْخ َرس، أَ ْبكَم
ن
ۡئ َك َررن ⴰⵄⴰⴳⴳⵓⵏ
ۡ ۡۡتَلَۡئُڢ ِرك:ۡوڢ
ِ َعينُ ۡالخ َُر
ⵓⴼⵔⵉⴽ MUFLIER À GRANDE
FLEURS, GRAND MUFLIER,
ⴰⵄⴻⵍⵍⵓⵛ | ⵉⵄⴻⵍⵍⴰⵛ GUEULE-DE-LOUP, GUEULE
ⵉⵄⴻⵍⵡⴰⵛ DE LION (lat. antirrhinum majus,
fam. scrophulariaceæ)
ⵉⵄⴻⵍⵍⵓⵛⴻⵏ [MS] ar., m., {l}fum ̣ ssaket
ⵉⴿⴻⵔⵔⵉ | ⵉⴿⵔⴰⵔⴻⵏ ٌ َّ ڢَم ال
َّ س َم َك ِة ال
:ۡۡنَبت َۡة،ۡ... شائِ ِع
ⵉⴽⴻⵔⵔⵉ ۡڢُمۡۡسَّكت
ⴰⴽⴻⵔⵔⵉ ⴼ̣ⵓⵎ ⵙⵙⴰⴽⴻⵜ
ⴰⴿⵔⴰⵔ
ⴰⴽⵔⴰⵔ MULE
ⴰⴿⵔⴰⵔⴻⵏ v. fém. “Mulet”.
ⵜⴰⵍⴰ ⵓⴼⵔⵉⴽ
MULET
• [ṢḤ], [MƐ] m., aserḏun (ann. : u)
MhOUTURE | m., pl., iserḏan, f., ṯaserḏunț | f.,
[MƐ] m., aẓḍi. v. “Moudre”, pl., ṯiserḏan. v. “Cheval”.
“Moulin à grains”. • [ǦƐ] m., aserdun
: َطحْ ن → Ils dépiquent l’orge à l’aide
ۡ ِ ئ َز
ض de mulets : Serwaṯen ṯimẓin s
yiserḏan.
ⴰⵥⴹⵉ
→ Les mulets transportent des
meules de foin : Iserḏan reffḏen
MOYENS AVOIR LES inurar bʷalim.
→ Celui qui a les moyens : [ṢḤ] → Il y a celui qui a un mulet :
Win ig laḥeg. [ṢḤ] Illa win ɣr-es aserḏun.
: بَ ْغل
ِ ْ لَدَ ْي ِه
: اْل ْمكَانِيَّات
ۡ ۡۡ ِونۡ ِئڨۡلَحڨ:ۡۡاْلمكَانِيَّات ۡۡثَسرذُنڅۡ|ۡ ِثسرذَن،ۡسرذُنۡ|ۡ ِئسرذَن َ َئ
ِ َمنۡلَدَي ِه
ۡ ۡئ َسرد ُن
ⵡⵉⵏ ⵉⴳ ⵍⴰⵃⴻⴳ
397
ۡ ۡسر َوثن:ۡ ير ۡبِال ِبغَا ِل
ِ ش ِع َ صلُونَ ۡ ُحب
َّ ُوب ۡال ِ يَڢ ⵍⵃⴰⵉⴹ | ⵍⴰⵃⵢⵓⴹ
ۡثِۡمۡ ِۡزنۡۡسـۡيِۡسرذن
ۡ ۡئِسرذن:ۡ يس ِ ت ۡالد َِّرِ ل ۡكَو َما ُۡ يَح ِملُونَ ۡالۡبِۡغَۡا
ۡرڢذنۡئِنُ َررۡب َو ِلم MUR DE SOUTÈNEMENT
(soutient la terre des vjadins, ver-
ۡ ۡسۡئَسرذُن-ۡۡئِلَّۡ ِونۡغر:ُۡهنَاكَ ۡ َمنۡيَم ِلكُ ۡبَغَّل gers, … chez les Atlassiens mon-
ⴰⵙⴻⵔⴸⵓⵏ | ⵉⵙⴻⵔⴸⴰⵏ, tagnards)
ⵝⴰⵙⴻⵔⴸⵓⵏⵜⵙ | ⵝⵉⵙⴻⵔⴸⴰⵏ • [MR] ar., f., taḥamelt
ⴰⵙⴻⵔⴷⵓⵏ • [MR] top., ar., f., taḥamult
ⵙⴻⵔⵡⴰⵝⴻⵏ ⵝⵉⵎⵥⵉⵏ ⵙ ٌّ ستِنَاد
: ِي ْ ِِجدَار ا
ⵢⵉⵙⴻⵔⴸⵓⵏ ۡت َ َحملت
ⵉⵙⴻⵔⴸⴰⵏ ⵔⴻⴼⴼⴸⴻⵏ ⵉⵏⵓⵔⴰⵔ ۡ ۡت َ َح ُملت
ⴱⵯⴰⵍⵉⵎ ⵜⴰⵃⴰⵎⴻⵍⵜ
ⵉⵍⵍⴰ ⵡⵉⵏ ⵖⵔ-ⴻⵙ ⴰⵙⴻⵔⴸⵓⵏ ⵜⴰⵃⴰⵎⵓⵍⵜ
405
ⵎⴻⴷⴷⴻⵏ ⵉⴳ ⵓⵔ ⵓⵛⵉⵏ ⵜⵎⴰⵙⵍⴰⵢⴻⵏ • [ṢḤ] m., {a}bu yeɣsan. v.
ⵙ ⵜⴰⵇⵠⴰⵢⵍⵉⵝ “Néflier commun”.
ⵓⵔ ⵓⵛⵉⵏ ⵜⵎⴻⵙⵍⴰⵢⴻⵏ • [MR] m., azeɛṛuṛ
ⵝⴰⵇⵠⴰⵢⵍⵉⵝ • [MƐ] ar., m. {a}zzeɛṛuṛ
ⵉⵔⵓⵛ ! • [ṢḤ] ar. ?, coll., {le}mzaḥ
• [MR] ar. ?, mšimša
NE PAS ÊTRE :ٌۡۡث َ َم َرة،ۡش َملَةْ َم
[ṢḤ] maši ۡ ۡسن َ بُـۡيغ
→ Je ne suis pas un Driouche ۡزع ُرر
mais un descendant de Sidi Ɛli ۡئ َزع ُرر
Ššrif : [ṢḤ] Nekkinț memmi-s n
Sidi Ɛli Ššrif maši Ddriweš. ۡمۡزَ ح
→ Cette chose n’est pas à toi : َۡ مشِم
ش
[ṢḤ] Taḥaǧiṯ-ayyi maši nneḵ. ⴱⵓ ⵢⴻⵖⵙⴰⵏ
َ لَي
: ْس
ⴰⵣⴻⵄⵕⵓⵕ
ۡ ِ َم
ش
ⵣⵣⴻⵄⵕⵓⵕ
ۡۡمن ۡنَس ِل ۡ ِسيدِي ۡ َع ِلي ِ لَستُ ۡد ِريوشا ۡبَل ۡأَنَا
ۡس ۡنـۡ ِس ِد ۡع ِل ۡش ِرڢ ۡ َم ِش-ۡن ِكنڅ ۡم ِۡم:ۡش ِريڢ َّۡ ال ⵎⵣⴰⵃ
ۡد ِروش
ⵎⵛⵉⵎⵛⴰ
ۡ ۡئ َيِۡ َم ِشۡنك-ۡۡت َ َح ِجث:ۡ َسۡلَك
َ شي ُءۡلَي
َّ َهذَاۡال
ⵎⴰⵛⵉ
NÉFLIER COMMUN (lat.
ⵏⴻⴽⴽⵉⵏⵜⵙ ⵎⴻⵎⵎⵉ-ⵙ ⵏ ⵙⵉⴷⵉ mespilus communis, fam.
ⵄⵍⵉ ⵛⵛⵔⵉⴼ ⵎⴰⵛⵉ ⴷⴷⵔⵉⵡⴻⵛ rosaceæ, arbuste)
ⴰⵃⴰⴵⵉⵝ-ⴰⵢⵢⵉ ⵎⴰⵛⵉ ⵏⵏⴻⴿ • [MR] ar., m., azeɛṛuṛ. v.
“Nèfle”.
• [MƐ] ar., m., abuzeɛṛuṛ (ann. : u)
N’EST-CE PAS ?, AH BON ! • [MƐ] ar., m., {a}bu zeɛṛuṛ
• [ṢḤ] yek ? • [ṢḤ] ar., dim., sing., tazeɛṛuṛt
• [ṢḤ] yek ! → La Colline du Néflier : [MƐ]
: َحقًّا ؟ top., Iɣil Ubuzeɛṛuṛ.
ۡ ۡيك ُ ۡ،ۡش َملَة
:ٌۡش َجي َرة ْ َ ب، ستَانِ ٌّي
ْ ز ْعرور ب
ۡيك ۡئ َزع ُرر
ⵢⴻⴽ ۡئَبُز ُرر
ⵢⴻⴽ ۡبُـۡزع ُرر
ۡ ۡت َزع ُررت
NÈFLE (fruit du mespilus ۡۡ ِئ ِغلۡئُبُزع ُرر:ۡورةَ ۡالزع ُرُّ ُتَلَّة
communis) ⴰⵣⴻⵄⵕⵓⵕ
406
ⴰⴱⵓⵣⴻⵄⵕⵓⵕ NEIGER
ⴱⵓ ⵣⴻⵄⵕⵓⵕ v. “Coucher Se”.
ⵜⴰⵣⴻⵖⵕⵓⵕⵜ → Il neige (litt. : La neige
tombe) : [ṢḤ] Ikkaṯ uwuḏfel.
ⵉⵖⵉⵍ ⵓⴱⵓⵣⴻⵄⵕⵓⵕ → Il est entrain de neiger :
• [MƐ] Aḏfel la ikkaṯ.
NÈGRE • [MƐ] Aḏfel la ițqlulluy.
v. “Esclave”. → Il est entrain de neiger sur
nos montagnes : La ikkaṯ wuḏfel
f yiḏurar-nna.
NEIGE, GRÉSIL
→ Ces jours-là, il a neigé : Ḏeg
• [ṢḤ], [MƐ], [MR], [ǦƐ] m., ussan-ayi ikkaṯ wuḏfel. v.
aḏfel (ann. : wu, uwu) | m., pl., “Neige”.
iḏeflan ? v. “Flocon”, “Stalactite
de glace”. → La neige s’est manifestée à
nous dans les montagnes de
• [ŠN] f., {ṯ}hamačimț | f., Šriɛeṯ : [ṢḤ] Aḏfel iṭṭul-ed fell-
{ṯ}himečimen ana ḡ uḏrar n Šriɛeṯ.
• [ṢR] m., alfel. v. “Neiger”. → Il neige à Šriɛeṯ : [ṢḤ] Aḏfel
ِ َِۡاۡل َبي
:ۡض ِ ٌۡ َحبَّات،ۡ َخشَڢ، ثَ ْلج
ۡ ۡمنۡال َج ِليد aqaṯ ḏeg uḏrar n Šriɛeṯ.
ۡ ۡئ َذڢلۡ|ۡئِذڢلَن : أَثْلَ َج
ۡئ َلڢل ۡۡئِ َّكثۡۡئ ُ ُوذڢل:ۡإِنَّ َهاۡتُث ِل ُج
ⴰⴸⴼⴻⵍ | ⵉⴸⴻⴼⵍⴰⵏ :ۡإِنَّ َهاۡتُث ِل ُجۡاْلن
ۡئ َذڢلۡلَـۡئِ َّكث
ⵀⴰⵎⴰⵞⵉⵎⵜⵙ | ⵀⵉⵎⴻⵞⵉⵎⴻⵏ
ۡئَذڢلۡلَـۡئِڅقلُلُّي
ⴰⵍⴼⴻⵍ
-ۡۡوذڢلۡڢـۡيِذ ُ َرر
ُ ۡ َلۡئِ َّكث:ۡىۡجبَا ِلنَاِ َإِنَّ َهاۡتُث ِل ُج ۡ َعل
َّۡ
ن
NEIGE PERSISTANTE ِۡئَي-ۡ ۡذڨـ ۡئُسَّن:ۡ س َما ُء ۡڢِي ۡتِلكَ ۡاۡلَي َِّام َّ ت ۡالِ أَثلَ َج
Cette année-ci les perdreau en ۡ ۡۡوذڢل ُ ِئ َّكث
buveront ! (i.e., que la neige va ۡ ۡئ َذڢل:ۡ ۡجبَا ِل ۡش ِريعث ِ ت َ َجلَّى ۡالثَّل ُج ۡ َعلَينَا ۡڢِي
persister jusqu’à ce que les ۡئَنَ ۡڨـۡئُذ َررۡنـۡش ِرعث-ۡدۡۡڢل-ۡطل ُّ ِئ
perdreaux boivent de l’eau de la
fonte des neiges) : [ṢḤ] ۡۡئ َذڢل ۡئ َ َقث ۡذڨ ۡئُذ َرر:ۡ َيۡجبَا ِل ۡش ِريعث ِ يَثلُ ُج ۡڢ
Asuggʷas-a ɣira swen dheg-es ۡ ۡنـۡش ِرعث
iferraj. v. “Perdreau”. ⵉⴽⴽⴰⵝ ⵓⵡⵓⴸⴼⴻⵍ
: ِس ِتم َْرار الث َّ ْلج
ْ ِا ⴰⴸⴼⴻⵍ ⵍⴰ ⵉⴽⴽⴰⵝ
ُ َ ۡئ:ۡ ڢ ۡتَست َِم ُّر ۡالثُّلُو ُج
ۡئَـ ۡ ِغ َر ۡسون-ۡسڨ َوس َ سو َ
ۡسۡ ِئڢ َّرژ-ۡذڨ ⴰⴸⴼⴻⵍ ⵍⴰ ⵉⵜⵙⵇⵍⵓⵍⵍⵓⵢ
ⴰⵙⵓⴳⴳⵯⴰⵙ ⵖⵉⵔⴰ ⵙⵡⴻⵏ ⴸⴻⴳ- ⵍⴰ ⵢⵉⴽⴽⴰⵝ ⵡⵓⴸⴼⴻⵍ ⴼ ⵉⴸⵓⵔⴰⵔ-
ⴻⵙ ⵉⴼⴻⵔⵔⴰⵊ ⵏⵏⴰ
ⴸⴻⴳ ⵓⵙⵙⴰⵏ-ⴰⵢⵉ ⵉⴽⴽⴰⵝ ⵡⵓⴸⴼⴻⵍ
407
ⴰⴸⴼⴻⵍ ⵉⵟⵟⵓⵍ-ⴻⴷ ⴼⴻⵍⵍ-ⴰⵏⴰ ⴴ ⵏⴻⵇⵇⴰ
ⵓⴸⵔⴰⵔ ⵏ ⵛⵔⵉⵄⴻⵝ ⴰ ⵕⵓⵃⴰⵖ ⴰ ⵏⴻⵇⵇⵉⵖ ⴰⵅⵅⴰⵎ
ⴰⴸⴼⴻⵍ ⴰⵇⴰⵝ ⴸⴻⴳ ⵓⴸⵔⴰⵔ ⵏ
ⵛⵔⵉⵄⴻⵝ
NEUF
v. “Nouveau”.
NERPRUN ALATERNE (rham-
nus alaternus, arbuste, donne une
couleur marron en teinture) NEVEU
[MS] m., {a}mliles → [ṢḤ] Fils/Fille de la sœur : m.,
َ ۡ،ۡنَبَق
ۡۡم ِللس:ٌۡش َج َرة ayyaw | m., pl., ayyawen
ⵎⵍⵉⵍⴻⵙ → Fils du frère : [MƐ]mmi-s
xiyy-i
→ Fils de la sœur : [MƐ] mmi-s
NERF xiț-i
ar., coll., lɛaṣeb. v. “Nerveux”, → Fille du frère : m., yelli-s xiyy-
“Racine”. i
ۡۡلعَصب: عصَب
َ → Fille de la sœur : m., yelli-s
xiț-i
ⵍⵄⴰⵚⴻⴱ
:ت ِ اِبْن ْاْل ْخ، ِاِبْن ْاْلَخ
ۡۡئَيَّوۡ|ۡئَيَّون:ِۡ ِبنتُ ۡاۡلُخت/ ُاِبن
NERVEUX
ۡ ئِـ-ۡۡخي ِ س-ۡم ِۡم:ِۡاِبنُ ۡاۡلخ
[ṢḤ] m., amerɛun | m., pl.,
imerɛan ئِـ-ۡۡخڅِ س-ۡم ِۡم:ِۡاِبنُ ۡاۡلُخت
: ص ِب ٌّي
َ ع
َ ۡ ئِـ-ۡۡخي ِ س-ل ِۡ ۡي:ِۡبِنتُ ۡاۡلخ
ۡئ َمرعُنۡ|ۡ ِئمر َعن ئِـ-ۡۡخڅ ِ س-ل ِۡ ۡي:ِِۡبنتُ ۡاۡلُخت
ۡ ۡسۡئِمر َعن-ۡۡغر:ۡي َ إِنَّهُۡ َع
ٌّ ِصب ⴰⵢⵢⴰⵡ | ⴰⵢⵢⴰⵡⴻⵏ
→ Il est nerveux : [ṢḤ] Ɣr-es ⵎⵎⵉ-ⵙ ⵅⵉⵢⵢ-ⵉ
imerɛan.
ⵎⵎⵉ-ⵙ ⵅⵉⵜⵙ-ⵉ
ⴰⵎⴻⵔⵄⵓⵏ | ⵉⵎⴻⵔⵄⴰⵏ
ⵢⴻⵍⵍⵉ-ⵙ ⵅⵉⵢⵢ-ⵉⵉ
ⵖⵔ-ⴻⵙ ⵉⵎⴻⵔⵄⴰⵏ
ⵢⴻⵍⵍⵉ-ⵙ ⵅⵉⵜⵙ-ⵉ
NETTOYER
NEZ
[ṢḤ] ar., neqqa
• [ṢḤ] f., ṯinzerṯ | f., pl., ṯinzar
→ Je vais nettoyer la maison :
[ṢḤ] A ṛuḥaɣ a neqqiɣ axxam. • [ṢḤ], [ŠN] m., inzer | m., pl.,
inzar
َّۡ ۡن: ڢ
ق َ نَ َّظ
• [ṢḤ] m., aɣenzuṛ
ۡ َۡـۡر َحغۡئَـۡن ِقغۡئَ َّخم
ُ ۡئ:ۡيڢۡال َمن ِز ِل َ ُسأَق
ِ ومۡبِت َن ِظ َ
• [MƐ] f., pl., ṯinzar
408
• [MR] f., ṯinzer : … ََل … َو ََل
• [MR] m., akenzar ۡ …ۡلَـۡ…ۡ َولَـ
• [MR] akinzer …ۡلَـۡ…ۡلَـ
• [MR] takinzert ۡۡولَـ
َ ئِـ ۡلَـ ۡيَغ ُرم-ۡ ۡئُلَش ۡغر:ۡ ۡو ََل ۡلَح َۡم َ َََل ۡ ُخبز
ۡسم
ُ َيك
• [ṢR] f., {ṯi}hinzerṯ | f., pl.,
{ṯi}hinzar. v. “Narine”, “Nasil- َ َََلۡخَي َمة
ۡئِـۡلَـۡيَ َّخمۡلَـۡدَّر-ۡۡئُلَشۡغر:َۡۡۡو ََلۡبَيت
ler”, “Nasillard”.
ⵍⴰ … ⵡⴰⵍⴰ …
: أ َ ْنڢ
ⵍⴰ … ⵍⴰ …
ۡثِنزرثۡ|ۡ ِثنزَ ر
ۡئِنزرۡ|ۡئِنزَ ر ⵓⵍⴰⵛ ⵖⴻⵔ-ⵉ ⵍⴰ ⵢⴰⵖⵔⵓⵎ ⵡⴰⵍⴰ
ⵢⴰⴿⵙⵓⵎ
ۡ ۡئ َغن ُزر
ⵓⵍⴰⵛ ⵖⴻⵔ-ⵉ ⵍⴰ ⵢⴰⵅⵅⴰⵎ ⵍⴰ ⴷⴷⴰⵔ
ۡثِنزَ ر
ۡ ۡثِنزر
NID
ۡئ َكۡنزَ ر
• [MƐ] ar., sing., lɛaš | pl., lɛašaš.
ۡئ َ ِكنزر v. “Nidifier”.
ۡت َ ِكنزرت • [MR] ar., dim., tɛašeyt
ۡهِنزرثۡ|ۡهِنزَ ر :شٌّ ع
ⵝⵉⵏⵣⴻⵔⵝ | ⵝⵉⵏⵣⴰⵔ ۡل َعشۡ|ۡل َعشَش
ⵉⵏⵣⴻⵔ | ⵉⵏⵣⴰⵔ ۡ ۡتعَشيت
ⴰⵖⴻⵏⵣⵓⵕ ⵍⵄⴰⵛ | ⵍⵄⴰⵛⴰⵛ
ⵝⵉⵏⵣⴰⵔ ⵜⵄⴰⵛⴻⵢⵜ
ⵝⵉⵏⵣⴻⵔ
ⴰⴽⴻⵏⵣⴰⵔ NIDIFIER
ⴰⴽⵉⵏⵣⴻⵔ [MR] Ițegg lɛešš. v. “Nid”.
: شاًّ اِتَّ َخذَ ع
ⵜⴰⴽⵉⵏⵣⴻⵔⵜ
ۡ ۡۡ ِئڅڨۡلعش:ۡشا ُ َُۡيتَّ ِخذ
ًّ ع
ⵀⵉⵏⵣⴻⵔⵝ | ⵀⵉⵏⵣⴰⵔ
ⵉⵜⵙⴻⴳⴳ ⵍⵄⴻⵛⵛ
NI … NI …
NOCE, MARIAGE
• ar., la … wala …
• [MR] ttrid. v. “Fête”.
• ar., la … la … v. “Rien”.
• [MR] țriḏ
→ Ni pain ni viande : [ṢḤ] Ulaš
ɣer-i la yaɣrum wala yaḵsum. • [MR] triḏ
→ Ni tente ni maison : [MƐ] → Celui qui a mangé au festin
Ulaš ɣer-i la yaxxam la ddar. n’a qu’à prendre la route (litt. :
… n’a qu’à broyer le chemin)
409
(i.e., ne pas abuser de la générosi- ِ َۡ ِلل ِحذ،ۡ ِر َباط، ع ْقد
:ۡاء َ
té des gens et de leur hospitalité,
laisser la place à ceux qui n’ont ۡ ۡثِكرستۡ|ۡثِكَر ِس ِون
pas encore manger du festin) : ۡ ِۡثمكرست
[ṢḤ] prov., Win yeččan n ttriḏ a
yedezz aḇriḏ. ِۡ ثَمك ِرسثۡ|ۡثِمك َر
ۡسن
→ Le couscous de la fête du ۡ ۡئ َك ُرسۡ|ۡ ِئك َرس
mariage sèche encore dehors : ۡ ۡئِكر َوس
Aseḵsu n țriḏ ur yuš ițɣama ḏi
beṛṛa. ۡئ َك ُرسۡ|ۡ ِئك ِرسن
: ِزڢَاڢ، َو ِلي َمة ۡثنُزرثۡ|ۡثنُ َّزر
ۡت ِرد ۡ َّئ َشدِۡ|ۡئِش ۡد
ۡڅ ِرذ ⵝⵉⴿⵔⴻⵙⵜ | ⵝⵉⴿⴰⵔⵙⵉⵡⵉⵏ
ۡت ِرد ⵝⵉⵎⴻⴿⵔⴻⵙⵜ
ۡۡ ِون ۡي َّچن ۡنـ:ۡ ط ِريڨ َّ الليۡك ََّل ۡڢالعرس ۡيحكم ۡال ِ ⵝⴰⵎⴻⴿⵔⵉⵙⵝ | ⵝⵉⵎⴻⴿⵔⴰⵙⵉⵏ
ۡت ِرذۡئَـۡيدزۡئَڥ ِرذ
ⴰⴿⵔⵓⵙ | ⵉⴿⵔⴰⵙ
ۡسُ ۡئَسك:َۡارجا ِ ڢ ۡخ ُّ س ۡال َو ِلي َم ِة ۡيَ ِج ُ َمازَ ا َل ۡ ُكس ُك
ۡ نـۡڅ ِرذۡئُرۡيُشۡئِڅغ ََمۡذِۡب َّۡر ⵉⴿⴻⵔⵡⴰⵙ
ⵜⵜⵔⵉⴷ ⴰⴽⵔⵓⵙ | ⵉⴽⵔⵉⵙⴻⵏ
ⵜⵙⵔⵉⴸ ⵝⵏⵓⵣⵣⴻⵔⵝ | ⵝⵏⵓⵣⵣⴰⵔ
ⵜⵔⵉⴸ ⴰⵛⴻⴷⴷⵉ | ⵉⵛⴻⴷⴷⴰ
ⵡⵉⵏ ⵢⴻⵞⵞⴰⵏ ⵏ ⵜⵜⵔⵉⴸ ⴰ ⵢⴻⴷⴻⵣⵣ
ⴰⵠⵔⵉⴸ NŒUD VÉGÉTAL
ⴰⵙⴻⴿⵙⵓ ⵏ ⵜⵙⵔⵉⴸ ⵓⵔ ⵢⵓⵛ • [MS] dim., sing., gulmaza. v.
ⵉⵜⵙⵖⴰⵎⴰ ⴸⵉ ⴱⴻⵕⵕⴰ “Débris résiduels”, “Moisson”.
• [MS] dim., sing., gurmaza
NŒUD (lacet, …) • [MS] dim., sing., tagulmazt
• [ṢḤ] f., ṯiḵrest (ann. : ți) | f., pl., • [MS] dim., sing., tagurmazt
ṯiḵarsiwin : ع ْقد نَ َباتِ ٌّي
• [ṢḤ] f., ṯimeḵrest (ann. : ți) ۡ َۡڨُل َمز
• [MƐ] f., ṯameḵrisṯ | f., pl., ۡ ۡڨَر َمز
ṯimeḵrasin
• [ṢR] m., aḵrus (ann. : u) | m., pl., ۡ ۡتَڨُل َمزت
iḵras ۡ ۡت َڨُر َمزت
• [ṢR] m., pl., iḵerwas ⴳⵓⵍⵎⴰⵣⴰ
• [ŠN] m., akrus | m., pl., ikrisen ⴳⵓⵔⵎⴰⵣⴰ
• [ṢR] f., ṯnuzzerṯ | f., pl., ṯnuzzar
ⵜⴰⴳⵓⵍⵎⴰⵣⵜ
• [ṢR] ar., m., ašeddi | m., pl.,
išedda. v. “Nouer”, “Tenir”. ⵜⴰⴳⵓⵔⵎⴰⵣⵜ
410
NOIR ⵝⵉⴱⴻⵔⴽⴻⵏⵜ
• [ṢḤ], [MƐ] m., aberḵan | m., pl.,
iberḵanen
NOIRCIR, NOIR RENDRE
• [ṢḤ] m., aḇerkan
[ṢḤ], [MƐ] sebriḵ. v. “Noir Être”.
• [ṢḤ], [MR] m., aberkan | [MR]
f., ṯaberkant ۡۡسب ِرك: َّاِس َْود
• [MƐ] top., f., tiberkant ⵙⴻⴱⵔⵉⴿ
: أَس َْود
ۡئ َبركَنۡ|ۡ ِئبركَنن NOIX (fruit du juglans regia)
ۡۡئ َڥَركَن • [XF] m., agusim. v. “Noyer”,
“Écorce”, “Coque”, “Figuier co-
ۡ ۡئ َبركَنۡ|ۡثَبركَنت mestible”.
ۡ ۡتِبركَنت • [MR] m., ajuj | m., pl., ajujen
ⴰⴱⴻⵔⴿⴰⵏ | ⵉⴱⴻⵔⴿⴰⵏⴻⵏ • [ṢḤ], [MƐ] ar., coll., ljuz
ⴰⵠⴻⵔⴽⴰⵏ → Une noix :
ⴰⴱⴻⵔⴽⴰⵏ | ⵝⴰⴱⴻⵔⴽⴰⵏⵜ [ṢḤ], [MƐ] m., išt n juzț
ⵜⵉⴱⴻⵔⴽⴰⵏⵜ :ٌۡۡثَ َم َرة،ۡجَوْ َزة
ۡ ۡئ َڨ ُ ِسم
NOIR ÊTRE ۡئ َُژژۡ|ۡئ َُژژن
[ṢḤ], [MƐ] briḵ ۡل ُژز
→ Il devient noir, Il noircit : ُ ۡئِشتۡن:ٌۡاحدَة
ۡ ۡـۡژزڅ ِ ۡوَ ٌ َجوزَ ة
• [ṢḤ], [MƐ] A ibriḵ. ⴰⴳⵓⵙⵉⵎ
• [MƐ] Yuɣal ḏ aberḵan. v. “Re- ⴰⵊⵓⵊ | ⴰⵊⵓⵊⴻⵏ
venir”.
ⵍⵊⵓⵣ
ۡ ۡۡب ِرك: َار أَس َْودًا
َ ص، َّ اِس َْود، كَانَ أَس َْودًا
ⵉⵛⵜ ⵏ ⵊⵓⵣⵜⵙ
:ۡيرۡأَس َودا ُ ص ِ َي
ۡئ َـۡئِب ِرك
NOM, PRÉNOM
ۡيُغلۡذۡئ َبركَن
ar., m., ism | m., pl., ismawen
ⴱⵔⵉⴿ (ann. : y) ? v. “Appellation”.
ⴰ ⵉⴱⵔⵉⴿ ۡۡئِسمۡ|ۡئِس َمون: إِسْم
ⵢⵓⵖⴰⵍ ⴸ ⴰⴱⴻⵔⴿⴰⵏ ⵉⵙⵎ | ⵉⵙⵎⴰⵡⴻⵏ
NOIRCEUR NOMADE
[WZ] top., f., ṯiberkent [ṢḤ] ar., m., aɛrab | m., pl.,
ْ ِا iɛraben
ۡۡ ِثبركنت: س ِودَاد
411
→ Lui, c’est un nomade : [ṢḤ] ⵝⵉⵎⵉⵟ
Nețța ḏ aɛrab.
ⵀⴰⵄⴻⴱⴱⵓⵟ
ۡ ۡۡئ َع َربۡ|ۡئِع َربن: َرحَّال، ي ٌّ بَدَ ِو
ۡۡن َّڅۡذۡئ َع َرب:ٌُۡۡر َّحال ⵀⴰⵄⴻⴱⴱⵓⵜⵙ
َ ِإنَّۡه
ⴰⵄⵔⴰⴱ | ⵉⵄⵔⴰⴱⴻⵏ
NOMMER, APPELER S’
ⵏⴻⵜⵙⵜⵙⴰ ⴸ ⴰⵄⵔⴰⴱ
[ṢḤ] semma, hab. tsemma
→ Nomme-le ! : [ṢḤ] Semma-ṯ !
NOMBREUX
→ Donne un prénom ! : [ṢḤ]
[ṢḤ] ar., ḵṯer Eḵf lism !
→ Ils sont nombreux : [MƐ] → Il s’appelle … : [ṢḤ] Mism-
Llan ḏ lɛabreṯ. nnes … !
ۡۡكثر: َكثِير → Ton nom ? : [ṢḤ] Ism-nneḵ ?
َّ
ۡۡلنۡذۡلعَبرث:ۡ َيرونُ ِهُمۡ َكث → Quel est ton nom ? : [MƐ] Ma
ⴿⵝⴻⵔ ism-nneḵ ?
→ Comment t’ont-ils nom-
ⵍⵍⴰⵏ ⴸ ⵍⵄⴰⴱⵔⴻⵝ més ? : [ṢḤ] Mameḵ tsemman-
aḵ ?
NOMBRIL, OMBILIC → Je m’appelle Muḥammed :
[ṢḤ] Ism-inu Muḥammeḏ.
• [ṢḤ] f., ṯajaɛbuț
→ Le village se nomme Taɣzult
• [ṢḤ] f., ṯajaɛḇuḏṯ : [MR] Adewwaṛ ism-nnes
• [MƐ] f., ṯimeṭ Taɣzult
• [MR], [ṢR] f., ṯimiṭ ۡ ۡ َعادَةۡ؛ۡتس َّۡم.ۡس َّم: سمَّى َ
• [ṢR] f., {ṯa}haɛebbuṭ ۡث-ۡس َّۡم:ۡس ِمي ِه َ
• [ŠN] f., {ṯa}haɛebbuț ۡۡىكڢۡ ِلسم:ۡأَع ِطۡاِس ٌم
: سرَّ ة …ۡنس-ۡۡمسم: ِ ۡ…ُۡاِس ُمه
ۡثَژعۡبُڅ ۡنك-ۡۡئِسم:ۡ َاِس ُمك
ۡثَژعۡڥُذث ۡنك-ۡۡ َمـِۡۡئسم:ۡ ََماۡه َُوۡاِس ُمك
ۡثِمط ۡ ۡئ َك-ۡۡ َممكۡتسۡ َّمن:َۡۡس َّموك َ ۡڢ
َ كَي
ۡثِ ِمط ۡئِنُ ۡ ُم َحمذ-ۡۡئِسم:ٌۡ اِۡس ِميۡ ُم ُح َّمد
ۡهَعبُّط ۡ ۡنسۡتَغ ُزلت-ۡۡئ َد َّوۡئِسم:ۡت َس ِميَةُۡالقَريَ ِةۡت َاغ ُزولت
ۡهَعبُّڅ ⵙⴻⵎⵎⴰ : ⵜⵙⴻⵎⵎⴻ
ⵝⴰⵊⴰⵄⴱⵓⵜⵙ ⵙⴻⵎⵎⴰ-ⵝ
ⵝⴰⵊⴰⵄⵠⵓⴸⵝ ⴻⴿⴼ-ⵍⵉⵙⵎ
ⵝⵉⵎⴻⵟ ⵎⵉⵙⵎ-ⵏⵏⴻⵙ
ⵉⵙⵎ-ⵏⵏⴻⴿ
412
ⵎⴰ ⵉⵙⵎ-ⵏⵏⴻⴿ • [ṢḤ] egg …. v. “Nœud”, “”.
ⵎⴰⵎⴻⴿ ⵜⵙⴻⵎⵎⴰⵏ-ⴰⴿ → Fais un nœud ! :
ⵉⵙⵎ-ⵉⵏⵓ ⵎⵓⵃⴰⵎⵎⴻⴸ • [ṢḤ] Egg ṯimḵrest !
• [ṢR] Yyer ṯnuzzerṯ !
ⴰⴷⴻⵡⵡⴰⵕ ⵉⵙⵎ-ⵏⵏⴻⵙ ⵜⴰⵖⵣⵓⵍⵜ
→ Il fera un nœud : [MƐ] A
yegg ṯameḵrisṯ. v. “Nœud”,
NON “Faire”.
• [ṢḤ], [MƐ] arah : َعقَد َ
• [ṢḤ], [MƐ] rah ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡكرس.كرس
• [ṢḤ], [MƐ], [MR] ila ۡ ۡكرس
• [ǦƐ] ala …ۡىڨ
• [MR] maḍi (non catégorique) :ۡاِع ِقدعُقدَة
→ Pour nous c’est non : [MR] ۡ ۡىقۡثِمكرست
Nukni ila. ۡ ۡيرۡثنُزرث
→ Non du tout ! : [ṢḤ] Ulaš ! ۡۡئ َـۡيڨۡثَمك ِرسث:ۡس َيع ِقد ُۡعُقدَة َ
: ََل ⴽⵔⴻⵙ : ⴿⴻⵔⵔⴻⵙ
ۡئ ََره
ⴿⵔⴻⵙ
َۡره
ⴻⴳⴳ …
َۡ ِئ
ل
ⴻⴳⴳ ⵝⵉⵎⴿⵔⴻⵙⵜ
َۡ َ ئ
ل
ۡض ۡ ِ َم ⵢⵢⴻⵔ ⵝⵏⵓⵣⵣⴻⵔⵝ
َۡ ِۡنُك ِنۡئ:ۡبِالنِسبَ ِةۡلَنَاۡ ََل
ۡل ⴰ ⵢⴻⴳⴳ ⵝⴰⵎⴻⴿⵔⵉⵙⵝ
ۡۡئُلَش:ۡ!ۡك َََّّل
ⴰⵔⴰⵀ NOURRITURE, MANGER
ACTION DE
ⵔⴰⵀ • m., učči
ⵉⵍⴰ • m., uččiṯ. v. “Manger”.
ⴰⵍⴰ • [MR] mayčči
ⵏⵓⴽⵏⵉ ⵉⵍⴰ • [ṢḤ], [MƐ] f., ṯuččiṯ
ⵓⵍⴰⵛ • [ṢḤ] f., ṯučiṯ
ⵎⴰⴹⵉ • [ṢḤ] f., tuččit
• [ṢḤ] f., tuččiț
NOUER, NŒUD FAIRE UN • [MR] ar., f., nneɛmeṯ
• [ṢḤ] ḵres, hab. ḵerres → Peu de nourriture : [ṢḤ]
Ṯuččiṯ qlil.
• [ṢḤ], [MR], [ŠN] kres
413
→ Pas de nourriture : [ṢḤ] ۡنك ِن
Ṯuččiṯ ulaš. ۡن ِۡ نِك
: ِغذَاء، أ َ ْكل ِۡ نُك
ن
ۡ ُئ
ۡ ِچ ِۡ نڨ
ن
ۡچث ِۡ ُ ئ ِۡ نكن
څ
ۡ ِچ ۡ َمي
ⵏⴻⴿⵏⵉ
ۡث ُ ِچث
ⵏⴻⴽⵏⵉ
ۡث ُ ِچث
ۡ ۡت ُ ِچت ⵏⵉⴿⵏⵉ
ۡت ُ ِچڅ ⵏⵓⴽⵏⵉ
ۡ ۡنعمث ⵏⴻⴳⵏⵉ
ۡۡث ُ ِچثۡق ِلل:ٌۡط َعا ُمۡقَ ِليل َّ ال ⵏⴻⴿⴻⵏⵜⵙⵉ
ۡۡث ُ ِچثۡئُلَش:ۡط َعا ٌم
َ ُۡ ََلۡيُو َجد
ⵓⵞⵞⵉ NOUVEAU, NEUF
ⵓⵞⵞⵉⵝ • [ṢḤ], [MƐ] ar., m., ajḏiḏ | pl, m.,
ijḏiḏen, f., tajḏiț | f., pl, ṯijḏiḏin
ⵎⴰⵢⵞⵞⵉ
• [ṢR] ar., m., ajdiḏ | pl, m.,
ⵝⵓⵞⵞⵉⵝ ijdiḏen, f., ṯajdit | f., pl, ṯijdiḏin
ⵝⵓⵛⵉⵝ → Un burnous neuf :
ⵜⵓⵞⵞⵉⵜ • [ṢḤ], [MƐ] Ṯabernust tajḏiț.
• [ṢR] Abernus ḏ ajdiḏ.
ⵜⵓⵞⵞⵉⵜⵙ
: َجدِيد
ⵝⵓⵞⵞⵉⵝ ⵇⵍⵉⵍ
ۡ ۡۡت َژذِڅۡ|ۡثِژ ِذذِن،ۡئ َژذِذۡ|ۡئِژذِذن
ⵝⵓⵞⵞⵉⵝ ⵓⵍⴰⵛ ۡۡتَژدِتۡ|ۡثِژ ِدذِن،ۡۡئ َژدِذۡ|ۡئِژدِذن
ⵏⵏⴻⵄⵎⴻⵝ ٌ ُبُرن
ۡ :ٌۡ سۡ َجدِيد
ۡ ۡثَبرنُستۡت َجذِڅ
NOUS pr. pers. ۡئَبرنُسۡذۡئ َژدِذ
• [ṢḤ], [MƐ] m., neḵni ⴰⵊⴸⵉⴸ | ⵉⵊⴸⵉⴸⴻⵏ, ⵜⴰⵊⴸⵉⵜⵙ |
• [ṢḤ], [MR] m., nekni ⵝⵉⵊⴸⵉⴸⵉⵏ
• [ṢḤ] niḵni ⴰⵊⴷⵉⴸ | ⵉⵊⴷⵉⴸⴻⵏ, ⵝⴰⵊⴷⵉⵜ |
• [MR] m., nukni ⵝⵉⵊⴷⵉⴸⵉⵏ
• [ṢḤ] m., negni ⵝⴰⴱⴻⵔⵏⵓⵙⵜ ⵜⴰⵊⴸⵉⵜⵙ
• [ṢḤ], [MƐ] f. neḵenți ⴰⴱⴻⵔⵏⵓⵙ ⴸ ⴰⵊⴷⵉⴸ
: نَحْ ن
ِۡ نك
ن
414
NOVICE • [ṢḤ], [XL] ar., coll., ǧuz
[ṢḤ], [MƐ] m., abujadi | m., pl., • [XF] ar., f., ǧuza
ibujadiyen :ٌۡش َج َرة
َ ۡ،ۡجَوْ ز
→ C’est un novice : [ṢḤ], [MƐ]
Ḏ abujadi. ۡت َڨُسِمت
ۡ ۡۡئَب َُژدِۡ|ۡ ِئب َُژدِين: مت َ َر ْه ِبن ۡث َ ُژژڅ
ۡذۡئَب َُژ ِۡد:ِۡإنَّهُۡ ُمت ََره ِب ٌن ۡ ُۡجز
َُۡجز
ⴰⴱⵓⵊⴰⴷⵉ | ⵉⴱⵓⵊⴰⴷⵉⵢⴻⵏ
ⵜⴰⴳⵓⵙⵉⵎⵜ
ⴸ ⴰⴱⵓⵊⴰⴷⵉ
ⵝⴰⵊⵓⵊⴻⵜⵙ
NOYAU, PÉPIN ⴵⵓⵣ
• [ṢḤ], [MƐ] m., iɣes (ann. : yi) | ⴵⵓⵣⴰ
[ǦƐ] m., pl., iɣsan. v. “Os”.
• [ṢR] m., aɣyay (ann. : u) NOYER SE
→ Un noyau de cerise : → Il tomba à l’eau et mourut :
[ṢḤ] m., iɣes waḥembeḇluḵ [ṢḤ] Yuḍa g waman immuṯ. v.
“Tomber”.
→ Un noyau de prune :
ۡ ۡـۡو َمنۡئِ ُّمث
َ ُضۡڨ
َۡ ۡي:ۡ َۡو َمات
َ اء َ َسق
ِ طۡڢِيۡال َم َ
[ṢḤ], [MƐ] m., iɣes n țberquqṯ
→ Un petit noyau : ⵢⵓⴹⴰ ⴳ ⵡⴰⵎⴰⵏ ⵉⵎⵎⵓⵝ
[ṢḤ] m., iɣes ḏ aqčučeḥ
: بِ ْزر، نَ َواة NU METTRE À, DÉMAS-
QUER
ۡ ۡسنَ ئِغسۡ|ۡ ِئغ [ṢḤ], [MƐ] ar., sɛaryen, hab.
ۡ ۡۡوحمبۡڥۡلُك
َ ۡ ِئغس:ٍۡن ََواةُۡكَرزَ ة sɛaryan
ۡن ََواةُۡبُرقٌوقٍئِغسۡۡنـۡڅبرقُقث → Qu’Allāh le démasque !,
ۡۡ ِئغسۡذۡئَق ُچ َچح:ٌۡيرة Qu’Allāh le mette à nu ! :
َ ٌۡن ََواة
َ ص ِغ
• [ṢḤ], [MƐ] Ṛebbi a t-iɛarra !
ⵉⵖⴻⵙ | ⵉⵖⵙⴰⵏ
• [ṢḤ], [MƐ] Ṛebbi a t-isɛaryen !
ⵉⵖⴻⵙ ⵡⴰⵃⴻⵎⴱⴻⵠⵍⵓⴿ
: ض َح َ َ ڢ، َڢ َ َكش
ⵉⵖⴻⵙ ⵏ ⵜⵙⴱⴻⵔⵇⵓⵇⵝ ۡ ۡۡ َعا ۡدَةۡ؛ۡس َعريَن.س َعرين َ
ⵉⵖⴻⵙ ⴸ ⴰⵇⵞⵓⵞⴻⵃ ۡ :ُۡضحهُۡهللا َ َيڢ
ئِعَ َّۡر-ۡبۡئ َـۡتِ ر
NOYER COMMUN (lat. juglans ۡئِسعَرين-ۡبۡئ َـۡت ِ ر
regia, fam. juglandaceæ, arbre)
ⵙⵄⴰⵔⵢⴻⵏ : ⵙⵄⴰⵔⵢⴰⵏ
• dim., sing. tagusimt. v. “Noix”,
“Écorce”, “Figuier comestible”. ⵕⴻⴱⴱⵉ ⴰ ⵜ-ⵉⵄⴰⵔⵔⴰ
• [ṢḤ] ar., f., ṯajujeț ⵕⴻⴱⴱⵉ ⴰ ⵜ-ⵉⵙⵄⴰⵔⵢⴻⵏ
415
NU ⵇⴰⵢⵜ ⴸ ⴰⵇⴻⴷⴷⵉⴸ,
• [ṢḤ], [MƐ] m., aɛaryan | f., ⵜⵙⴰⵇⴻⴷⴷⵉⵜⵙ
ṯaɛaryant, m., pl., iɛaryanen | f., ⵣⵔⵉⵅ ⴸ ⴰⵇⴻⴷⴷⵉⴸ ⵖⴻⵔ ⵎⴰⵛ
pl., ṯiɛaryanin
ⵉⵍⵓⵍ
• [MR] m., aḥeẓẓuḍ
• [ṢḤ], [MƐ] m. amqerṣu (ann. :
u) | m., pl., imqerṣa, f., ṯamqerṣuṯ | NUAGE
f., pl., ṯimqerṣa • [ṢR] m., asinna | [ṢḤ] m., pl.,
• [ṢḤ], [MƐ] m., ameẓlaṯ | m., pl., isanina
imeẓlaṭen, f., ṯameẓlaṭ | f., pl., • [ṢR] m., asina
ṯimeẓlaṯin
• [ṢR] m., asigna
→ Il est nu : [ṢḤ], [MƐ] Ḏ
aɛaryan. • [ṢḤ] f., ṯaǧuṯ (ann. : ța). v.
“Brouillard”.
→ Ce n’est que de la chair (se
dit pour un enfant, i.e., il est nu) : • [ṢḤ] ar., coll., ḍḍebab
[ṢḤ], [MƐ] m., Qayt ḏ aqeddiḏ, f., • [MƐ] ar., coll., leɣyam
țaqeddiț.
• [MR] ar., ssḥeb
→ Je le vis nu comme au jour
où il est né : [ṢḤ], [MƐ] Zrix ḏ : سحَاب َ
aqeddiḏ ɣer maš ilul.
َ ِئَس َِّنۡ|ۡئ
َۡسنِن
: عَار َۡئَسِن
ۡ ۡۡئِعر َيننۡ|ۡثِ َعر َي ِنن،ۡئ َ َعر َينۡ|ۡثَ َعر َينت ۡ َۡئَسِڨن
ۡئ َح ُّزض ۡث َ ُجث
َۡ صثۡ|ۡثِمقۡر
ص ُ ۡثَمقر،ۡص َ صۡ|ۡ ِئمقر ُ ئ َمقر ۡضبَب
ۡۡثَمزلَطۡ|ۡثِمزلَ ِثن،ۡئ َمزلَثۡ|ۡ ِئمزلَطن ۡلغ َيم
ۡ ۡۡذۡئ َ َعر َين:ۡار ٍ ِإنَّهُۡ َع ۡسحب
ۡۡقَيت:ۡ ارٍ صبِي ٍۡ َع َ ۡتُقَالۡ ِل،ۡس ۡ ِس َوىۡلَحم َ َهذَاۡلَي ⴰⵙⵉⵏⵏⴰ | ⵉⵙⴰⵏⵉⵏⴰ
ۡ ۡۡ َڅقدِڅ،ۡذۡئَقدِذ
ُ ارياۡ َكيَو ِم
ۡۡز ِرخ ۡذ ۡئ َقدِذ ۡغر:ۡ ۡو ِلدَ ۡڢِي ِه ِ َرأَيتُهُۡ َع ⴰⵙⵉⵏⴰ
َۡمشۡ ِئلُل ⴰⵙⵉⴳⵏⴰ
ⴰⵄⴰⵔⵢⴰⵏ | ⵝⴰⵄⴰⵔⵢⴰⵏⵜ, ⵝⵓⴵⵓⵝ
ⵉⵄⴰⵔⵢⴰⵏⴻⵏ | ⵝⵉⵄⴰⵔⵢⴰⵏⵉⵏ
ⴹⴹⴻⴱⴰⴱ
ⴰⵃⴻⵥⵥⵓⴹ
ⵍⴻⵖⵢⴰⵎ
ⴰⵎⵇⴻⵔⵚⵓ | ⵉⵎⵇⴻⵔⵚⴰ,
ⵝⴰⵎⵇⴻⵔⵚⵓⵝ | ⵝⵉⵎⵇⴻⵔⵚⴰ ⵙⵙⵃⴻⴱ
ⴰⵎⴻⵥⵍⴰⵝ | ⵉⵎⴻⵥⵍⴰⵟⴻⵏ,
ⵝⴰⵎⴻⵥⵍⴰⵟ | ⵝⵉⵎⴻⵥⵍⴰⵝⵉⵏ NUIRE
ⴸ ⴰⵄⴰⵔⵢⴰⵏ v. “Malade Être”.
416
NUIT ⴻⴹ | ⴰⴹⴰⵏ
• [ṢḤ] m., iḍ (ann. : yi) | m., pl., ⵉⴹ
aḍan (ann. : wa). v. “Passer la
nuit”. ⴻⴹ-ⴰ
• [MƐ] m., eḍ (ann. : yi) | m., pl., ⵉⴵ ⵉⵢⵉⴹ
aḍan (ann. : wa)
ⵉⴵ ⵢⴻⴹ
• [ŠN] iḍ
• [ṢR] m., eḍ | m., pl., iḍan ⵝⵍⴰⵝⴰ ⵡⴰⴹⴰⵏ
→ Cette nuit : [MƐ] Eḍ-a. ⴰⵇⵊⴰⵡ ⵍⵍⵊⴰⵔⵝ-ⵉⵏⵓ ⵉⴿⵍⴰ
ⵉⵜⵙⴻⵜⵙ ⵎⴻⴷⴷⴻⵏ ⵉⵏⵙⴰ ⵉⵙⴻⴵⵍⴰⴼ
→ Une nuit :
ⴼⴻⵍⵍ-ⴰⵏⴰ
• [ṢḤ], [MƐ] Iǧ iyiḍ.
ⴰⵇⵊⴰⵡ ⵏ ⵍⵊⴰⵔⵝ ⵢⴻⵞⵞⴰ ⵎⴻⴷⴷⴻⵏ
• [ṢR] Iǧ yeḍ. ⴸⴻⴳ ⵡⴰⵙⵙ ⴸⴻⴳ ⵉⴹ ⵢⴻⵏⵙⴰ
→ Trois nuits : [ṢḤ], [MƐ] Ṯlaṯa ⵉⵙⴻⴳⵍⴰⴼ
waḍan.
→ Le chien de la voisine passe
la journée à mordre les gens et NUQUE
la nuit à aboyer : • [ṢḤ], [ŠN], [ṢR] m., ijiman
• Aqjaw lljarṯ-inu iḵla ițeț medden • m., ijem
insa iseǧlaf fell-ana.
• ar., sing., legfa
• [ṢḤ] Aqjaw n ljarṯ yečča med-
den ḏeg wass ḏeg iḍ yensa iseglaf. → Derrière les oreilles, Derrière
la nuque : [ṢḤ] Ffir ijiman.
: لَيْل
: َرقَبَة
ۡضن َ َ ئضۡ|ۡئ
ۡ ۡئِژم
ۡضن َ َ ئضۡ|ۡئ
ۡئِ ِژ َمن
ۡئِض
َۡ لڨ
ڢ
ۡ ئ َـ-ۡۡىض:َُۡه ِذهِۡاللَّيلَة
ۡ ڢۡاۡلُذ ُ ِن
ۡۡڢِرۡئِ ِژ َمن:ۡ َ خَل
ۡ :ٌۡاحدَة ِ ۡو َ ٌلَيلَة
ⵉⵊⵉⵎⴰⵏ
ۡئِجۡئِيِض
ۡئِجۡيض ⵉⵊⴻⵎ
ۡضنَ ۡو َ ث َ َۡثل:ۡث َ ََّلثَةُۡلَ َيا ٍل ⵍⴻⴳⴼⴰ
َ َّض ۡالن
ۡ ُاس ۡ َيبِيت َ ضيۡالنَّ َه
ُّ َار ۡ َيع ِ ارةِ ۡ َيم
َ كَلبُ ۡال َج ⴼⴼⵉⵔ ⵉⵊⵉⵎⴰⵏ
:َۡين َب ُحۡ َعلَيۡنَا
ۡس ۡئِسجلَڢ َ ئِنُ ۡئِك َل ۡئِڅڅۡ ۡمدن ۡئِن-ۡۡئ َق َژو ۡل َژرث
َۡئ َن-ۡڢل
ۡس َ ۡوسۡذڨۡئِضۡين َ ئ َق َژوۡنـۡل َژرثۡي َّچۡمدنۡذڨ
ِۡئسڨلَڢ
ⵉⴹ | ⴰⴹⴰⵏ
417
OBÉIR
O → Cet enfant ne m’obéit pas :
[ṢḤ] Abučči-ayyi u yițaɣ ḵ ṛṛay-
inu. v. “Prendre”.
Ô :عَ أ َ َطا
a -ۡۡري ِۡ ۡئَب:ُۡلَمۡي ُِطيعنِيۡ َهذَاۡال َولَد
َّ ئَيِۡئُـۡ ِي َڅغۡك-ُچ
→ Ô Maman ! : ُۡئِن
• [ṢḤ], [MƐ] a yemma ! ⴰⴱⵓⵞⵞⵉ-ⴰⵢⵢⵉ ⵓ ⵢⵉⵜⵙⴰⵖ ⴿ
ⵕⵕⴰⵢ-ⵉⵏⵓ
• [ŠN] A yemm !
• [ṢR] A ḥenn !
OBLIGATOIRE
→ Ô Papa ! :
[ṢḤ] ar., la bedd
• A baba !
ۡۡلَبد: َََّل بد
• [MR] A bab !
→ Ô mon fils ! : A memmi ! ⵍⴰ ⴱⴻⴷⴷ
: يَا
ئَـ OBJET
:ۡيَاۡأ ِميُ v. “Chose”.
ئ َـۡيَ َّۡم
ۡئ َـۡيم OBSCURITÉ
ۡئ َـۡحن [MƐ] ar., sing., ṭṭlam
ۡ :ۡيَاۡأَبِي → Dans l’obscurité : G ṭṭlam.
َۡ َۡئ َـۡب
ب ۡۡطلَم: َظ ََلم
َّ ِڢيۡال
ۡۡڨـۡطلَم:ۡظ ََّل ِم
ۡ ۡئ َـۡ َبب
ۡ ۡئ َـۡم ِۡم:ۡيَاۡبُنَي ⵟⵟⵍⴰⵎ
ⴰ ⴳ ⵟⵟⵍⴰⵎ
ⴰ ⵢⴻⵎⵎⴰ
OBSERVATOIRE (endroit élevé
ⴰ ⵢⴻⵎⵎ avec une vue générale)
ⴰ ⵃⴻⵏⵏ [MS] top., f., timeẓrit
ⴰ ⴱⴰⴱⴰ ۡۡ ِتمز ِرت:ۡۡ َمكَانُ ۡال ُم َراقَ َب ِة،َۡمرْ قَب
ⴰ ⴱⴰⴱ ⵜⵉⵎⴻⵥⵔⵉⵜ
ⴰ ⵎⴻⵎⵎⵉ
OBSERVER
v. “Guetter”.
418
OCCIDENTAL :ۡشَه ُرۡأُكتُوبَر
• m., amɣerbi (ann. : u) | m., pl., ۡئَيُّرۡنـۡكتُبر
imɣerbiyen ۡۡيُرۡنـۡختُبر
• m., aɣerbi (ann. : u) | m., pl.,
iɣerbiyen. v. “Ouest”. ⴽⵜⵓⴱⴻⵔ
َ
: غرْ ِب ٌّي ⵜⵓⴱⴻⵔ
ۡبۡ|ۡ ِئمغر ِبين ِ ئ َمغر ⵅⵜⵓⴱⴻⵔ
ۡبۡ|ۡ ِئغر ِبين
ِ ئ َغر ⴰⵢⵢⵓⵔ ⵏ ⴽⵜⵓⴱⴻⵔ
ⴰⵎⵖⴻⵔⴱⵉ | ⵉⵎⵖⴻⵔⴱⵉⵢⴻⵏ ⵢⵓⵔ ⵏ ⵅⵜⵓⴱⴻⵔ
ⴰⵖⴻⵔⴱⵉ | ⵉⵖⴻⵔⴱⵉⵢⴻⵏ
ODEUR, ODORANT
OCCUPÉ ÊTRE À [ṢḤ] ar., rriḥeṯ
[ṢḤ], [MƐ] ar., cɣel → Il a une bonne une odeur :
→ Je suis occupé : [ṢḤ], [MƐ] [ṢḤ] Rriḥeṯ-nnes țaxlafṯ.
Aql-iyi ceɣleɣ. → Il a une mauvaise une odeur :
َ كَانَ م ْن
ۡ ۡۡشغل: ش ِغ ًَل ِبـ [ṢḤ] Rriḥeṯ-nnes țuxišṯ.
ۡئِيِۡشغلغ-ۡۡئَقل:ۡش ِغَّلَ أَنَاۡ ُمن → Son odeur ne sent pas bon :
[ṢḤ] Rriḥeṯ-nnes ṯețfuḥ.
ⵛⵄⴻⵍ → Son odeur est mauvaise :
ⴰⵇⵍ-ⵉⵢⵉ ⵛⴻⵄⵍⴻⵄ [ṢḤ] Rriḥeṯ-nnes țuxišṯ.
→ Une bonne odeur : [ṢḤ] Riḥt
țaxlaft.
OCCUPER S’
ۡۡ ِرحث: َرائِحَة
v. “Fabriquer”.
ۡنسۡ َڅخلَڢث-ۡۡرحث:ۡ ِ ٌطيِبَةَ ٌُۡۡرائِ َحة
َ لَه
ۡنسۡ ُڅ ِخشث-ۡۡرحث:ۡ ِ ٌٌۡرائِ َحةٌۡك َِري َهة
َ لَه
OCTOBRE َ ۡرائِ َحتَهُۡغَير
ۡنسۡثڅڢُح-ۡۡرحث:ۡة ِ َط ِيب
• [ṢḤ] ktuber. v. “Calendrier
atlassien”. ۡنسۡ ُڅ ِخشث-ۡۡرحث:ۡ ِ ٌرا ِئ َحتَهُۡك َِري َهة
• [MS] tuber ۡۡ ِرحتۡتَخلَڢت:ٌۡطيِبَةَ ٌَۡرائِ َحة
• [ṢR] xtuber ⵔⵔⵉⵃⴻⵝ
→ Le mois d’octobre : ⵔⵔⵉⵃⴻⵝ-ⵏⵏⴻⵙ ⵜⵙⴰⵅⵍⴰⴼⵝ
• [ṢḤ] m., ayyur n ktuber ⵔⵔⵉⵃⴻⵝ-ⵏⵏⴻⵙ ⵜⵙⵓⵅⵉⵛⵝ
• [ṢR] m., yur n xtuber ⵔⵔⵉⵃⴻⵝ-ⵏⵏⴻⵙ ⵝⴻⵜⵙⴼⵓⵃ
: أ ْكتوبَر ⵔⵔⵉⵃⴻⵝ-ⵏⵏⴻⵙ ⵜⵙⵓⵅⵉⵛⵝ
ۡكتُبر
ⵔⵉⵃⵜ ⵜⵙⴰⵅⵍⴰⴼⵜ
ۡتُبر
ۡختُبر
419
ODEUR MAUVAISE : عيْن َ
[MR] ar., lfuḥṯ ۡط ِون َّ ۡثطۡ|ۡث
ۡۡلڢُحث: َرا ِئحَة ك ََريهَة َّ هطۡ|ۡه
ۡط ِۡون
ⵍⴼⵓⵃⵝ ۡتِط
ۡثِط
ODORANT َ ه
ۡط ِون
v. “Odeur”. ۡط ِون َ هِطۡ|ۡ ِه
ۡئَلۡ|ۡئ َلن
ŒDÈME (i.e., un gonflement) ۡۡيِشتۡڅط:ٌۡاحدَة ِ ۡو َ َعي ٌن
[ṢḤ] f., țufṯ. v. “Gonflé Être”. َّ ِس ۡنـ ۡم ِم ۡث-ۡم
-ۡط ِون ِۡ :ۡ ان َ َح ِڢيدِي ۡ َعيناهُ ۡزَ ر
ِ قاو
ۡنسۡثِزڨزَ ِون
→ J’ai un œdème au pied : [ṢḤ]
Ɣr-i țufṯ g ḍar-inu. ۡ ُۡئِن-ۡڅنۡسـۡتِط-ۡۡز ِرغ:َۡرأَيت ُ ُهمۡ ِبأ ُ ِمۡ َعينِي
ۡۡ ُڅڢث:ۡ ٌّۡطب،
ِ ۡسقَاء ْ ِستْ ِا ⵝⴻⵟ | ⵝⴻⵟⵟⴰⵡⵉⵏ
َ ۡئِـۡ ُڅڢثۡۡڨـ-ۡۡغر:ۡيۡاستِسقَا ٌءۡ ِڢيۡقَدَ ِمي
-ۡضر َّ َلَد ⵀⴻⵟ | ⵀⵉⵟⵟⴰⵡⵉⵏ
ُۡئِن
ⵜⵉⵟ
ⵜⵙⵓⴼⵝ
ⵝⵉⵟ
ⵖⵔ-ⵉ ⵜⵙⵓⴼⵝ ⴳ ⴹⴰⵔ-ⵉⵏⵓ
ⵀⵉⵟⴰⵡⵉⵏ
422
OISILLON َّ َيَقُولُون
ۡ ۡسۡئ َز ُّمر-ۡۡلَـۡقَّرن:ۡ ُۡالزيتُون
v. “Oiseau”. ⴰⵣⴻⵎⵎⵓⵔ | ⵉⵣⴻⵎⵎⵓⵔⴻⵏ
ⵝⴰⵣⵉⵜⵓⵏⵜⵙ
OLÉASTRE, OLIVIER SAU- ⵍⴰ ⵇⵇⴰⵔⴻⵏ-ⴻⵙ ⴰⵣⴻⵎⵎⵓⵔ
VAGE (lat. olea europæa var.
sylvestris, fam. oleaceæ, arbre,
non-greffé)
OLIVE (diverses variétés)
• m. azebbuǧ, dim. sing. tazeb-
buǧt. v. “Oliveraie”, “Olive”, → Variété de grosse olive dite
“Olivier”, “Noyau”, “Huile”, “olive de table” :
“Débris quelconque”. • m., aǧraz. v. “Olivier”,
• [ṢḤ] f., zebbuǧa “Oléastre”.
• [MS], [MR] m., {a}zebbuǧ • m., {l}ǧerraz
• [ṢR] m., azibur (ann. : u) • [ṢḤ] m., azemmur n tuččiț
:ٌۡش َج َرة َ ۡغَيرۡ ُم،ۡي • [ṢḤ] m., zzitun n tuččiț
َ ۡ،ۡط َّعم ٌّ َزيْتون َب ِر
ۡۡتَزبُّجت،ۡئ َزبُّج • [MR] m., azemmur weɣrum
َۡ ُّزب
ج → Variété d’olive ayant un gros
noyau et peu de chaire :
ۡزبُّج
• [ṢḤ] zzitun s yiɣes
ۡئ َِزبُر
• [ṢḤ] ar., zzitun bu ɛḍam
ⴰⵣⴻⴱⴱⵓⴵ, ⵜⴰⵣⴻⴱⴱⵓⴵⵜ → L’olive de table est très
ⵣⴻⴱⴱⵓⴵⴰ bonne : [ṢḤ] Azemmur i waɣrum
ḏ axelaf bezzaf.
ⵣⴻⴱⴱⵓⴵ
:ٌۡۡث َ َم َرة،ٌۡۡنَو ِعيَّة،َۡزيْتونَة
ⴰⵣⵉⴱⵓⵔ :ْۡل َك ِل
ۡ يرةٌۡ ِل َ ِنَو ِعيَّةٌۡ َكب
ۡئ َج َرز
OLIVE (fruit du olea europæa) ۡج َّرز
• [ṢḤ], [MƐ], [MS], [XF], [ǦƐ], ۡ ۡئ َز ُّمرۡنـۡت ُ ِچڅ
[ŠN], [ṢR] m., azemmur (ann. : u)
| m., pl., izemmuren. v. ِۡزتُنۡنـۡت ُ ِچڅ
“Oliveraie”, “Olivier”, “Oléastre”, ۡ ۡئ َز ُّمرۡوغ ُرم
“Noyau”, “Huile”, “Débris
quelconque”. ِ ُّۡوقِلَّ ِةۡالل
:ۡب َ ونۡذُوۡالنَّ َواةِۡال َك ِب
َ ِيرة ٌ ُ زَ يت
• [ṢḤ] ar., f., ṯazitunț ِۡزتُنۡسـۡ ِيغس
→ Ils disent olive : [ṢḤ] La َ ِزتُنۡبُـۡع
ۡضم
qqaren-es azemmur. ۡۡئ َز ُّمرۡۡئِـۡوغغ ُرم:ٌَۡاصۡ ِلْلَك ِلۡلَذِيذ ُّ الزيتُونُ ۡالخ َّ
:ٌۡۡثَ َم َرة،َۡزيْتونَة ۡذۡۡئ َخلَڢۡب َّزڢ
ۡئ َز ُّمرۡ|ۡئِز ُّمرن ⴰⴵⵔⴰⵣ
ۡث َ ِزتُنڅ ⴵⴵⵔⴰⵣ
423
ⴰⵣⴻⵎⵎⵓⵔ ⵏ ⵜⵓⵞⵞⵉⵜⵙ • [ṢḤ], [MƐ], [ǦƐ], [XL], [ṢR]
ar., zzitun (ann. : n ez)
ⵣⵣⵉⵜⵓⵏ ⵏ ⵜⵓⵞⵞⵉⵜⵙ َ طعَّ ٌمۡأَوۡغَيرۡ ُم
َ ۡ ُم،َۡزيْتون
:ٌۡۡ َش َج َرة،ۡطعَّۡم
ⴰⵣⴻⵎⵎⵓⵔ ⵡⴻⵖⵔⵓⵎ ۡشڅ َّ ثَخ
ⵣⵣⵉⵜⵓⵏ ⵙ ⵢⵉⵖⴻⵙ ۡئ َز ُّمرۡ|ۡ ِئز ُّمرن
ⵣⵣⵉⵜⵓⵏ ⴱⵓ ⵄⴹⴰⵎ ۡز ُّمر
ⴰⵣⴻⵎⵎⵓⵔ ⵉ ⵡⴻⵖⵔⵓⵎ ⴸ ۡز ُّمرن
ⴰⵅⴻⵍⴰⴼ ⴱⴻⵣⵣⴰⴼ ُۡز ُّم ِرن
ۡت َز ُّمرتۡ|ۡ ِتز ُّمر
OLIVERAIE, OLIVETTE ۡثَز ُّمرث
[ǦƐ] m., {a}ɛeṛqub | [MS] m., pl., ۡث َ ِزتُنڅ
{i}ɛeṛqab, [MS] dim., sing.,
taɛeṛqubt | [ǦƐ] dim., pl., ِۡزتُن
ṯiɛeṛquḇin. v. “Olive”, “Olivier”, ⵝⴰⵅⵛⵛⴰⵜⵙ
“Oléastre”, “Noyau”, “Huile”,
“Débris quelconque”. ⴰⵣⴻⵎⵎⵓⵔ | ⵉⵣⴻⵎⵎⵓⵔⴻⵏ
: ستَان َزيْتون
ْ ب ⵣⴻⵎⵎⵓⵔ
ۡۡتَعَرقُبتۡ|ۡثِعَرقُ ِڥن،َۡعرقُبۡ|ۡ َعرقَب
ⵣⴻⵎⵎⵓⵔⴻⵏ
ⵄⴻⵕⵇⵓⴱ | ⵄⴻⵕⵇⴰⴱ,
ⵣⴻⵎⵎⵓⵔⵉⵏ
ⵜⴰⵄⴻⵕⵇⵓⴱⵜ | ⵝⵉⵄⴻⵕⵇⵓⵠⵉⵏ
ⵜⴰⵣⴻⵎⵎⵓⵔⵜ | ⵜⵉⵣⴻⵎⵎⵓⵔ
OLIVIER (lat. olea europæa, fam. ⵝⴰⵣⴻⵎⵎⵓⵔⵝ
oleaceæ, arbre, greffé/cultivé ou ⵝⴰⵣⵉⵜⵓⵏⵜⵙ
pas)
• [ṢḤ], [MƐ] f., ṯaxššaț. v. “Olive- ⵣⵣⵉⵜⵓⵏ
raie”, “Olive”, “Oléastre”,
“Noyau”, “Huile”, “Débris quel-
conque”. OLIVIER (variété)
• [ṢḤ], [MƐ], [MS], [MR], [XF], → Type d’olivier qui produit peu
[ŠN], [ṢR] m., azemmur (ann. : u) d’huile :
| [ṢḤ], [MƐ], [ŠN] m., pl., [XF] m., mellisi. v. “Olivier”,
izemmuren “Oléastre”, “Olive”.
• [WZ], [MS] m., {a}zemmur َ ۡ،ۡ نَوْ ِعيَّة، َزيْتون
:ٌۡش َج َرة
• [ṢḤ] m., pl., {i}zemmuren ِ ۡك ِميَّاتٍۡقَ ِليلَة
َّ ٍَۡمن
ۡ :ِۡۡالزيت ِ نَوعٌۡ َينت َ ُج
• [ǦƐ] m., pl., {i}zemmurin ۡس ۡ ِ م ِل
• [ṢḤ], [XF] m., dim., sing., ⵎⴻⵍⵍⵉⵙⵉ
tazemmurt | dim., pl., tizemmur
• [ǦƐ] dim., sing., ṯazemmurṯ
• [ṢḤ] ar., ṯazitunț OMBRE
[ṢḤ], [MƐ] f., ṯili | f., pl., tiliwin
424
→ À l’ombre : [ṢḤ], [MƐ] G ṯili. ONGLE
ۡۡثِ ِلۡ|ۡتِ ِل ِون: ِظ ٌّل • [ṢḤ], [MƐ] m., iššer | m., pl.,
iššar
ِۡ ۡڨـۡ ِث:ۡيۡالظ ِل
ل ِ ِڢ
• [ṢḤ] m., išer | m., pl., išaren
ⵝⵉⵍⵉ | ⵜⵉⵍⵉⵡⵉⵏ
• [ṢR], [ŠN] m., iššer | m., pl.,
ⴳ ⵝⵉⵍⵉ aššaren
• m., išer
OMBILIC • [MƐ] m., pl., uššar
v. “Nombril”. : ظ ْڢر
َّ ِئِشرۡ|ۡئ
ۡشر
OMOPLATE ِۡئشرۡ|ۡ ِئشَرن
v. “Épaule”. ۡ ۡشرن َّ َ ئِشۡرۡ|ۡئ
ۡ ۡئِشر
ON َّ ُ ئ
ۡشر
→ On m’a dit, Ils m’ont dit : ⵉⵛⵛⴻⵔ | ⵉⵛⵛⴰⵔ
[ṢḤ] Nnan-i.
ⵉⵛⴻⵔ | ⵉⵛⴰⵔⴻⵏ
→ On m’a vu, Ils m’ont vu :
[MƐ] Zran-iyi. ⵉⵛⵛⴻⵔ | ⴰⵛⵛⴰⵔⴻⵏ
ئِـ-ۡۡنَّۡن:ۡۡقِيلُواۡ ِلي،ۡقِيلَۡ ِلي ⵉⵛⴻⵔ
ۡ ِئ-ۡۡز َرن:ۡ ُُرئِيت
ِي ⵓⵛⵛⴰⵔ
ⵏⵏⴰⵏ-ⵉ
ⵣⵔⴰⵏ-ⵉⵢⵉ ONOPORDON À FEUILLES
D’ACANTHE, LE CHARDON
AUX ÂNES (lat. onopordum ma-
ONCLE cracanthum, fam. asteraceæ,
→ Oncle paternel : [ṢḤ], [MƐ] plante, elle est cuisinée avec des
ar., m., sing., ɛemm-i | m., pl., pommes de terre en sauce avec de
ɛmum-i. l’ail chez les Aït Khlifa)
→ Oncle maternel : [ṢḤ], [MƐ] [XF] m., {a}feryas
ar., m., sing., xal-i | m., pl., xwal-i. :ٌۡۡنَبت َة،ۡاس
ْ َڢَرْ ي
: َخال، ع ٌّم ۡڢريَس
ۡ ئِـ-ۡئِـۡ|ۡع ُمم-ۡۡعۡم:َۡع ٌّم ⴼⴻⵔⵢⴰⵙ
ئِـ-ۡئِـۡ|ۡخ َول-ۡۡخَل:ٌۡخَال
ⵄⴻⵎⵎ-ⵉ | ⵄⵎⵓⵎ-ⵉ OPHTALMIE, CONJONCTI-
VITE
ⵅⴰⵍ-ⵉ | ⵅⵡⴰⵍ-ⵉ
[ṢḤ], [MƐ] m., ḵindaw
→ Il a une ophtalmie :
425
• [ṢḤ] Netta iḵendu. َِۡچن
• [MƐ] Yuɣ-aṯ ḵindaw. v. “Pren- :ٌۡاحدَة
ِ ۡو ٌ
َ بُرتُقَالَة
dre”. ِۡئجۡئُقردِد
ۡۡ ِكندَو: َر َمد، َر َمش، تهَاب ْالعَي ِْن
ⵞⵉⵏⵝ
ِ صابٌ ۡ ِبالت ُّ َها
:ۡبۡال َعي ِن َ ِإنهُۡ ُم
ⵞⵉⵏⴰ
ُنتَّ ۡ ِئكن ۡد
ۡئ َثۡ ِكندَو-ۡيُغ ⵉⴵ ⵓⵇⴻⵔⴷⵉⴷ ⵏ ⵞⵉⵏⴰ
ⴿⵉⵏⴷⴰⵡ
ORANGER (variété)
ⵏⴻⵜⵜⴰ ⵉⴿⴻⵏⴷⵓ
→ Oranger dit “arabe” :
ⵢⵓⵖ-ⴰⵝ ⴿⵉⵏⴷⴰⵡ
[ṢḤ] f., čina ṯaɛṛaḇṯ. v. “Orange”.
ُ ۡ،ٌۡۡنَو ِعيَّة،ۡبرْ تقَال
:ٌۡش َجي َرة
OR ۡ ۡۡچنَ ۡثَع َرڥث:ۡ
ِ ش َج َرةُۡالبُرتُقَا ِلۡال َع َر ِبيَّ ِة
َ
• [ṢḤ], [MƐ] ar., coll., ḏḏheb
ⵞⵉⵏⴰ ⵝⴰⵄⵕⴰⵠⵝ
• [ṢR] m., ureɣ
: ذَ َهب
ORANGERAIE
ۡذهب
• [MR] coll., čina. v. “Oranger”.
ۡ ۡئُرغ
• [ƔL], [MS] f., {l}ɛeṛsa | [MS]
ⴸⴸⵀⴻⴱ m., pl., {le}ɛrasi
ⵓⵔⴻⵖ : ستَان برْ تقَال ْ ب
ۡ َِۡچن
ORANGE ۡس
ۡ ِ سۡ|ۡع َرَ عر
v. “Oranger”. ⵞⵉⵏⴰ
ⵄⴻⵕⵙⴰ | ⵄⵔⴰⵙⵉ
ORANGER (lat. citrus sinensis,
fam. rutaceæ, arbuste), ORANGE
(fruit du citrus sinensis, agrume) OREILLE
→ Un oranger : • [ṢḤ] m., ijem
• [ṢḤ] coll. činṯ • [ṢḤ], [MƐ] f., ṯimejjeț | f., pl.,
ṯimejjin
• [ṢḤ], [MƐ], [MR], [MS], [XL]
coll. čina. v. “Orangeraie”. • [ṢḤ] f., ṯimejjeṯ | f., pl., ṯimejjin
→ Une orange : • [MR] m., amejjuɣ
[MƐ] Iǧ uqerdid n čina. • [MR] m., pl., imejjen
:ٌۡۡوثَ َم َرة ُ ۡ،ۡبرْ تقَال
َ ٌ ش َجي َرة • [ṢR], [ŠN] m., amezzuɣ | f., pl.,
imezzuɣen, dim, sing.,
:ۡش َج َرةُۡالبُرتُقَا ِل
َ {ṯa}hamezzuɣṯ
ۡچنث ِۡ
426
: أذن • [ṢḤ], [MƐ], [ǦƐ] f., ṯimẓin (ann.
: țe). v. “Céréale”, “Orgelet”,
ۡ ۡئِژم “Pain”, “Couscous”, “Épi mûr”,
ِۡثمژڅۡ|ۡ ِثم ِژن “Épi vide”, “Orge verte”, “Orge”,
“Orge Semou d’”.
ۡثِمژثۡ|ۡ ِثم ِژن
• [MR] f. timẓin
ۡئ َم ُّژغ
→ Une poignée d’orge : [ṢḤ],
ۡ ۡئِمژن [MƐ] Uraw n țemẓin.
ۡ ۡهَمۡ ُّزغ،ۡئ َم ُّزغۡ|ۡ ِئم ُّزغن
ث :ۡ ٌۡ ُحبُوب،ٌۡۡنَبت َة،ۡش ِعيرَ
ⵉⵊⴻⵎ ۡثِم ِزن
ⵝⵉⵎⴻⵊⵊⴻⵜⵙ | ⵝⵉⵎⴻⵊⵊⵉⵏ ۡ ۡتِم ِزن
ⵝⵉⵎⴻⵊⵊⴻⵝ | ⵝⵉⵎⴻⵊⵊⵉⵏ ۡۡئ ُ َروۡنـۡڅم ِزن:ۡير
ٍ ش ِع
َ ۡۡمن ِ ٌَحڢنَة
ⴰⵎⴻⵊⵊⵓⵖ ⵝⵉⵎⵥⵉⵏ
ⵉⵎⴻⵊⵊⴻⵏ ⵜⵉⵎⵥⵉⵏ
ⴰⵎⴻⵣⵣⵓⵖ | ⵉⵎⴻⵣⵣⵓⵖⴻⵏ, ⵓⵔⴰⵡ ⵏ ⵜⵙⴻⵎⵥⵉⵏ
ⵀⴰⵎⴻⵣⵣⵓⵖ
ORGE DES RATS (lat. hordeum
OREILLE ANIMAL murinum, fam. poaceæ, plante)
[ṢḤ] m., amejjuɣ | m., pl., imejjaɣ [MS] f. sbulet lfar
ۡ ۡۡئَم ُّژغۡ|ۡ ِئم َّژغ: أذن ْال َحيَ َوان :ٌۡۡنَبتَة،ۡش ِعير ْالحَائِ ِط
َ ، سبولَة ْالڢَار
ⴰⵎⴻⵊⵊⵓⵖ | ⵉⵎⴻⵊⵊⴰⵖ ۡ ۡسبُلتۡلڢَر
ⵙⴱⵓⵍⴻⵜ ⵍⴼⴰⵔ
OREILLON
[ṢḤ] f., tizgiɣt ORGE CONCASSÉ
ۡ ۡۡتِزڨِۡغت: نكَاڢ v. “Orge Semou d’”.
ⵜⵉⴳⵉⵖⵜ
ORGE SEMOULE D’, ORGE
CONCASSÉ
ORGANISER • [ṢḤ] iwzan. v. “Orge verte”,
v. “Faire”. “Orge”, “Orge Semou d’”.
• [MR] yuzan n temẓin
ORGE COMMUNE (lat. hor- • [MR] ṯiwzin uwarkul
deum vulgare, fam. poaceæ, • [MR] ṯiwzan uwarḵul
plante céréalière, une fois moulu
on obtient une farine utilisée dans • [ṢR] yuzan
la réalisation d’un couscous,
d’une galette à base de farine • [MR] coll., ččiša
d’orge) • [MR] coll., čič imermez
427
• [XF] m., dšiša mermaz (chez les ⵝⴰⵃⴻⴱⴱⴻⵜ ⵏ ⵜⵙⴻⵎⵥⵉⵏ
Aït Khlifa c’est un couscous à
base d’orge concassé, cuite à la ⵛⵛⵄⵉⵔⴰ
vapeur accompagné d’une sauce à
base soit de légumes, de fèves
séchées) ORGE VERTE
: ش ِعير َمجْ روش
َ ، سط ِ س ِميد مت َ َوَ • [MR] coll., imermez. v. “Mûr
Ne pas être”, “Orge verte”, “Or-
ۡئِوزَ ن ge”, “Orge Semou d’”.
ۡيُزَ نۡنـۡتم ِزن • [MR] coll., {a, i, l}mermez
ۡثِو ِزنۡئ ََور ُكل : ش ِعير أَ ْخضَر
َ
ۡثِوزَ نۡئ ََور ُكل ۡئِمرمز
ۡ ۡيُزَ ن ۡمرمز
َۡ ِچ
ش
ⵉⵎⴻⵔⵎⴻⵣ
ِۡچچۡئِمرمز
ⵎⴻⵔⵎⴻⵣ
ۡشۡمر َمز َ دۡ ِش
ⵉⵡⵣⴰⵏ
ORGUEIL
ⵢⵓⵣⴰⵏ ⵏ ⵜⴻⵎⵥⵉⵏ → Il s’élève sur les gens : [ṢḤ]
ⵝⵉⵡⵣⵉⵏ ⵓⵡⴰⵔⴽⵓⵍ Ițgaɛmir f medden. v. “Grandir”.
ⵝⵉⵡⵣⴰⵏ ⵓⵡⴰⵔⴿⵓⵍ → Celui-ci est orgueilleux :
[MƐ] Wadin ižux.
ⵢⵓⵣⴰⵏ : ِكب ِْريَاء
ⵞⵞⵉⵛⴰ ۡۡئِڅڨَع ِمرۡڢـۡمدن:ۡاس ِ َّيَت َ َكب َُّرۡ َعلَىۡالن
ⵞⵉⵞ ⵉⵎⴻⵔⵎⴻⵣ َ َهذَاۡ ُمتَك َِب ٌر
ُۡ ِۡۡودِنۡئ:ۡ
ۡځخ
ⴷⵛⵉⵛⴰ ⵎⴰⵔⵎⴰⵣ ⵉⵜⵙⴳⴰⵄⵎⵉⵔ ⴼ ⵎⴻⴷⴷⴻⵏ
ⵡⴰⴷⵉⵏ ⵉⴷⵣⵓⵅ
ORGELET
• [ṢḤ] f., ṯileṭṭi (ann. : țl) | f., pl., ORIENT
ṯileṭṭawin
[ṢḤ], [MƐ] ar., sing., ššerq
• [MƐ] f., ṯaḥebbet n țemẓin. v.
“Orge”. ۡۡشرق: شَرْ ق
• [MƐ] ar., ššɛira ⵛⵛⴻⵔⵇ
:ۡش َّحاذُۡال َعي ِنَ ۡ،ۡج َََل ِجل
َّ ِثل ِطۡ|ۡ ِثل
ۡط ِون ORIGAN COMMUN,
MARJOLAINE SAUVAGE,
ۡثَحبتۡنـۡڅم ِزن MARJOLAINE VIVACE (lat.
ۡ ش ِع َۡر origanum vulgare, fam. lamiaceæ,
plante)
ⵝⵉⵍⴻⵟⵟⵉ | ⵝⵉⵍⴻⵟⵟⴰⵡⵉⵏ
[ṢḤ] m., aẓeɛṯar
428
:ٌۡۡنَبت َة،َۡمرْ دَقوش شَائِع ۡيۡ|ۡنشم
َ نش َم
ۡئ َزعثَر ⵓⵍⵎⵓ | ⵓⵍⵎⴰⵏ, ⵜⵓⵍⵎⵓⵜ
ⴰⵥⴻⵄⵝⴰⵔ ⵜⵓⵍⵎⵓⵜⵙ
ⵏⴻⵛⵎⴰⵢⴰ | ⵏⵛⴻⵎ
ORIGINE
[ṢḤ], [MR] ar., sing., ḷaṣel ORPHELIN
→ Mon origine : [MR] Ḷaṣl-inu. [ṢḤ], [MƐ] m., aǧujil (ann. : u) |
→ Il ne faut pas négliger m., pl., iǧujilen, f., ṯaǧujilț (ann. :
l’origine ancestrale (litt. : Il faut te) | f., pl., ṯiǧujilin
saisir …) : [ṢḤ] Ilzem a neṭṭaf g ۡۡثَ ُج ِژلڅۡ|ۡ ِث ُج ِژ ِلن،ۡۡئ َ ُج ِژلۡ|ۡئِ ُج ِژلن: يَتِيم
laṣel llejḏuḏ.
: أَصْل ⴰⴵⵓⵊⵉⵍ | ⵉⴵⵓⵊⵉⵍⴻⵏ, ⵝⴰⴵⵓⵊⵉⵍⵜⵙ |
ⵝⵉⴵⵓⵊⵉⵍⵉⵏ
ۡلَصل
ُۡئِن-ۡۡلَصل:ۡأَص ِلي
ORTEIL
ۡۡ ِئلزم ۡئَـ:ََۡل ۡ َين َب ِغيۡأَن ۡنَغ َڢ َل ۡ ِڢيۡأَص ِل ۡأَجدَا ِدنَا
ۡطڢۡڨـۡلَصلۡلژذُذ َّ ن • [ṢḤ], [MƐ] f., ṯifeḏneṯ | f., pl.,
ṯifeḏnin
ⴰⵚⵍ-ⵉⵏⵓ
• [ŠN] f., {ṯi}hifeḏneṯ | f., pl.,
ⵍ̣ⴰⵚⴻⵍ {ṯi}hifeḏnin
ⵉⵍⵣⴻⵎ ⴰ ⵏⴻⵟⵟⴰⴼ ⴳ ⵍⴰⵚⴻⵍ • [ṢḤ] f., ṯifeḏneț
ⵍⵍⴻⵊⴸⵓⴸ → Les orteils du bœuf : [MƐ]
Lferɣes ubʷayyu.
: صبَع ْالقَد َِمْ ِإ
ORMAIE
ۡثِڢذنثۡ|ۡثِڢذنِن
v. “Orme champêtre”.
ۡهِڢذنثۡ|ۡهِڢذنِن
ۡ ۡثِڢذنڅ
ORME CHAMPÊTRE,
ORMEAU (lat. ulmus campestris, َّ
ُّۡ ۡلڢرغسۡئُب َو:ۡصابِ ُعۡقَدَ ِمۡالثو ِر
ي َ َأ
fam. ulmaceæ, arbre)
ⵝⵉⴼⴻⴸⵏⴻⵝ | ⵝⵉⴼⴻⴸⵏⵉⵏ
• [MS], [MR] m., ulmu (ann. : wu)
| [MS] m., pl., ulman (ann. : w), ⵝⵉⴼⴻⴸⵏⴻⵝ | ⵝⵉⴼⴻⴸⵏⵉⵏ
[MS], [XF], [ǦƐ], [XL] dim.,
sing., tulmut ⵝⵉⴼⴻⴸⵏⴻⵜⵙ
• [ǦƐ] dim., sing., tulmuț ⵍⴼⴻⵔⵖⴻⵙ ⵓⴱⵯⴰⵢⵢⵓ
• [XF] sing., nešmaya | [ṢḤ],
[MS], [XF] pl., coll., nšem ORTIE COMMUNE GRANDE
:ٌۡش َج َرة
َ ۡ،ۡدَرْ دَار ORTIE (lat. urtica dioica, fam.
urticaceæ, plante)
ۡ ۡۡتُل ُمت،ۡئُل ُمۡ|ۡئُل َمن
• [ṢḤ] m., azeǧḍuf (ann. : u)
ۡتُل ُمڅ
429
• [ṢḤ] m., azegḍuf (ann. : u) • [ǦƐ] m., asemmam (ann. : u)
• [ṢḤ] m., azeɣḍuf • [MR] f., ṯasemmumṯ
• [ǦƐ] m., azuɣḍef • [XF] f., semmama
:ۡۡنَبۡت َة،ۡقرَّ اص • [XF], [MS] m., pl., bu sem-
mamen
ۡئ َزجضُڢ
• [ŠN] f., {ta}hasemumț
ۡئَزڨضُڢ
• [ṢR] f., {ta}hasemumṯ
ۡئَزغضُڢ
• [MS], [ṢḤ], [MƐ] f., tasemmumt
ۡ ۡئ َُزغضڢ (ann. : ts) | f., pl., tisemmumin
ⴰⵣⴻⴵⴹⵓⴼ (ann. : ts)
ⴰⵣⴻⴳⴹⵓⴼ • [XF], [MS] f., ḥummayḍa
• [XF], [MS] f., bešniṭa
ⴰⵣⴻⵖⴹⵓⴼ
→ Une oseille :
ⴰⵣⵓⵖⴹⴻⴼ
[ǦƐ] m., yiwen usemmam
:ٌۡۡنَبت َة،ۡحمَّاض
OS
ۡئَس ُّممۡ|ۡثَس ُّممڅ
• [ṢḤ], [MƐ], [ḤǦ], [ŠN] m., iɣes
| m., pl., iɣsan. v. “Noyau”. ۡئَس َّممۡ|ۡئِس َّممن
• [ṢR] m., iɣes (ann. : yi) | m., pl., ۡس ُّمم
iɣessan ۡئ َس َّمم
: ع َْظ َمة َۡ ُح َّمي
ض
ۡسن َ ئِغسۡ|ۡ ِئغ ۡۡت َس ُّممث
ۡئِغسۡ|ۡ ِئغسَّن س َّم َۡم
ⵉⵖⴻⵙ | ⵉⵖⵙⴰⵏ ۡبُـۡس َّممن
ⵉⵖⴻⵙ | ⵉⵖⴻⵙⵙⴰⵏ ۡس ُممڅ َ َه
ۡهَس ُممث
OSEILLE COMMUNE, ۡت َس ُّممتۡ|ۡتِس ُّم ِمن
GRANDE OSEILLE, OSEILLE َۡ ُح َّمي
ض
DES PRÉS, VINETTE, RUMEX
(lat. rumex acetosa, fam. polygo- َۡ بش ِن
ط
naceæ, plante, elle se cuisine avec
ṯabgugṯ bouillies ou à la vapeur, ۡۡيِونۡئُس َّمم:ٌۡاحدَة ِ ۡوَ ٌ ضة َ ُح َّمي
puis on écrase le tout et on ajoute ⴰⵙⴻⵎⵎⵓⵎ | ⵝⴰⵙⴻⵎⵎⵓⵎⵜⵙ
l’huile d’olive)
ⴰⵙⴻⵎⵎⴰⵎ | ⵉⵙⴻⵎⵎⴰⵎⴻⵏ
• [ṢḤ], [MS] m., asemmum, dim.,
sing., ṯasemmumț ⵙⴻⵎⵎⵓⵎ
• [ǦƐ] m., asemmam | m., pl., ⴰⵙⴻⵎⵎⴰⵎ
isemmamen
• [MS] m., {a}semmum ⵃⵓⵎⵎⴰⵢⴹⴰ
430
ⵝⴰⵙⴻⵎⵎⵓⵎⵝ ۡ ن-ۡۡئِكسۡئَبَرنُس:ُۡسه
س َ َُخلَ َعۡبُرن
ⵙⴻⵎⵎⴰⵎⴰ ُۡئِن-ۡـۡكسخۡثَژلَّبث ۡ َّ لَمۡأَخلَعۡ َج
ِ ُ ۡئ:َّۡل ِبيَتِي
ⴱⵓ ⵙⴻⵎⵎⴰⵎⴻⵏ ۡنسن-ۡـۡكسنۡكۡ ِئغر َوس ِ ُ ۡئ:ۡلَمۡ َيخلَعُواۡنَعلَي ِهم
ۡنڅكسۡبُ ِۡذ:ِۡالزبدَة ُّ ۡنَخلَ ُۡع
ⵀⴰⵙⴻⵎⵓⵎⵜⵙ
ۡ ۡنڅدُّ ۡغـ:ۡ َڢ ۡالك ََرز َ ط ُ نَذهَبُ ۡإِلَى ۡالبَلَ ِد ۡ ِلنَق
ⵀⴰⵙⴻⵎⵓⵎⵝ ُ
ۡت َم ِزرتُ ۡبَشۡئَـۡنكسۡئَحبلملك
ⵜⴰⵙⴻⵎⵎⵓⵎⵜ | ⵜⵉⵙⴻⵎⵎⵓⵎⵉⵏ -ۡدۡسـۡئُڢُس-ۡۡئِڅ َوكس:ۡصو ِليَا َءۡ ِبيَدَي ِه ُ ڢۡالۡڢَا ُ يَق ِط
ۡ ۡنسنۡلُّبيث
ⴱⴻⵛⵏⵉⵟⴰ
ⴽⴽⴻⵙ :
ⵃⵓⵎⵎⴰⵢⴹ
ⵜⵙⴻⴽⴽⴻⵙ
ⵢⵉⵡⴻⵏ ⵓⵙⴻⵎⵎⵓⵎ
ⵜⴻⴽⴽⴻⵙ
438
انۡ:
ينۡال ُجلبَ ِ ط ِح ِۡ ُخب ٌزۡبِ َ ⵜⴽⴰⴷⵉⵜ ⵙ ⵎⵓⵔⵖⴰ
ئ َغ ُرمۡنـۡژلڥَنڅۡ ⵏⴻⵢⵉⵎⵓⵕⵉ ⵎⵓⵔⵖⴰ
ئ َغ ُرمۡنـۡتژۡل َڥنڅ ⵏⴻⵢⵉⵎⵓⵕⵉ ⵏⵔⴰⴹⵉ
قۡالذَّر ِۡوۡ: ُخب ُۡزۡبِ َنبَ ِ ⴰⵎⵃⴻⵢ ⵜⵎⵓⵔⵖⴰⵜ
ُخبزۡلڨُضَّيمۡ ۡ
ئ َغ ُرمۡسـۡئُڨُضَّمۡ ۡ
)PAIN (gros
ئ َغ ُرمۡسـۡ ِتدَكتۡ
• [ṢḤ] f., takʷnafț
ُخب ُزۡالبَاڨِيتۡالڢَ َرنسِيِۡ:
• [MR] f., țaknift | f., pl., țiknifin
ئ َغ ُرمۡئِ ُر ِمينۡ ۡ
• [ṢḤ], [MƐ] f., ṯaḵnifṯ (ann. : te,
ضرنۡئِ ُرمينۡ ئِ َ țe) | f., pl., teḵnaf (ann. : te). v.
يُخ َب ُزۡال ُخب ُزۡۡ:تَغ ُرمتۡيح َۡم “Galette”.
ⵏⴰⵎⵔⴻⵖⵉ | ⵎⵓⵔⵖⴰ • [ṢḤ], [MƐ] f., ṯaḵnifț. v. “Moi-
tié”.
ⵎⵓⵔⵖⴰ • [MR] f., taknift
ⵎⵓⵔⵖⴰ • [ŠN] f., {ṯ}haḵnifṯ | {ṯ}hiḵnifin
ⵜⵏⵓⵜⵎⴻⵜ ⵏ ⵎⵓⵔⵖⴰ • ar., lx ̣ubza
ⵜⵉⵔⵇⴰⵝ خبْز ث َ ِخين :
ⵟⴰⵡⵡⴻⵛⴰⵝ ثَكونَڢڅۡ ۡ
َڅكنِڢت ِ
ۡ|ۡڅك ِنڢِنۡ
ⵏⵉⵣⵎⴻⵙⵜ ⵏ ⵎⵓⵔⵖⴰ
ثَك ِنڢثۡ|ۡتكنَڢۡ
ⵏⴻⵡⴰⴱⵉ ⵎⵓⵔⵖⴰ
ثَك ِنڢڅۡ
ⵔⴻⴸⴰⵡⵓ ⵎⵓⵔⵖⴰ
ت َك ِنڢ ۡ
ت
ⵟⵓⵍⵍⴻⵠⵓ ⵎⵓⵔⵖⴰ هَكنِڢثۡ|ۡهِك ِن ِڢنۡ
ⴰⵄⵓⵍⴹⴻⵎ ⵏ ⵎⵓⵔⵖⴰ لُ ُخبزَۡ
ⵙⴻⵙⵙⴻⴱⵎⵉ ⵎⵓⵔⵖⴰ ⵙⵜⴼⴰⵏⵯⴽⴰⵝ
ⴳⴰⵍⵣⴻⵎⵉⵀ ⵏⵉⴼⵉⵏⴽⵉⵙⵜ | ⵜⴼⵉⵏⴽⴰⵙⵜ
ⴰⵟⴱⴰⵏⵏ ⵏ ⵎⵓⵔⵖⴰ ⴼⴰⵏⴿⴻⵜ | ⵝⴼⵉⵏⴿⴰⵝ
ⴰⵔⴷⴷ ⵏ ⵎⵓⵔⵖⴰ ⵙⵜⴼⵉⵏⴿⴰⵝ
ⵏⴻⴸⵔⵉⵢ ⵏ ⵎⵓⵔⵖⴰ ⵜⴼⵉⵏⴽⴰⵜ
ⵙⵜⵏⴰⵠⵍⴻⵊ ⵏ ⵎⵓⵔⵖⴰ ⵏⵉⴼⵉⵏⴽⵉⵀ | ⵝⴼⵉⵏⴽⴰⵀ
ⵙⵜⵏⴰⵠⵍⴻⵊⵜ ⵏ ⵎⵓⵔⵖⴰ ⴰⵣⴱⵓⵅⵍ
ⵎⴻⵢⴰⴹⴹⵓⴳⵍ ⵣⴱⵓ̣ⵅ
ⵎⴰⴹⴹⵓⴳⵓ ⵙ ⵎⵓⵔⵖⴰ PAIN (petit, arrondi, destiné aux
)enfants
439
• [ṢḤ], [MƐ] f., ṯangulț (ann. : te) | → Nous irons faire paître les
f. pl., ṯangulin. v. “Galette”. vaches : [MR] A ṛuḥen a rusen
ṯifunasin.
• [ŠN] f., {ṯ}hangulț | {ṯ}hingulin
→ Les abeilles butinent et
• ar., lgurṣa reviennent à la ruche :
:ۡان
ِ لصب َي
ِ ۡ ُمك ََّو ٌرۡ ِل،ۡص ِغير َ خبْز [MR] {T}Hizizwa ṛuḥenț a rusenț
ۡ ۡثَنڨُلڅۡ|ۡثَنڨ ُ ِلن a uɣalenț ɣ teɣrast.
ۡ ۡهَنڨلڅۡ|ۡهِنڨِۡلن [MR] Iṛuḥ a irus a yuɣal-d ɣ
ṣenduq.
ۡص َۡ لڨُر
→ Elle fait paître les bêtes :
ⵝⴰⵏⴳⵓⵍⵜⵙ | ⵝⴰⵏⴳⵓⵍⵉⵏ [ṢḤ] Tettres lehwayeš.
ⵀⴰⵏⴳⵓⵍⵜⵙ | ⵀⵉⵏⴳⵓⵍⵉⵏ → Il fait paître les bêtes : [ṢḤ]
Yerwes lehwayeš.
ⵍⴳⵓⵔⵚⴰ
، قَادَ ْالقَ ِطي َع إِ َلى ا ْل َمرْ عَى، َرعَى َحيَ َوانَات
: اللقَا َح
ِ َجنَى
PAIN D’ABEILLE (mélange à ۡ ُۡرس
base de pollen, de miel, … com-
posé par les abeilles pour leur ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڅ َرس.روس
servir de nourriture, comestible ۡىكس
pour l’homme)
ۡۡئِ ُرحۡئ َـۡئِ ُرس:ٍۡسيَ َر َعىۡ َحيَ َوانَات َ
[MR] m., aɣrum n tzizwa. v.
“Abeille noire”. ۡۡرسنُ ۡرحن ۡئ َـ ِ يَذ َهبُونَ ۡ ِل َرعي ِ ۡالبَقَ َرا
ُ ۡئ َـ:ۡ ت
ۡثِڢُنَ ِسن
→ Nous prélevons le pain
d’abeille : [MR] A nekkes aɣrum- َ ُ
:ُۡۡاللقَا َحۡث َّمۡتُعُودۡإِلىۡال َخ ِليَّ ِة
ِ ت َجنِيۡالنَّحل
ayini. َۡـۡرسنڅۡئ َـۡئُغَلنڅۡغـۡتغ َرست ُ ۡرحۡنڅۡئ ُ ه ِِزز َو
: خبْز النَّحْ ِل ۡدۡغـۡصندُق-ۡئِ ُرحۡئ َـۡئِ ُرسۡئ َـۡيُغَل
ئ َغ ُرمۡنـۡت ِزز َۡو ۡ ۡۡتترسۡله َويش:ِۡت َر َعىۡال َحيَ َوانَات
ِۡ ِئَي-ۡۡئ َـۡنكسۡئَغ ُرم:ۡنَأ ُخذُۡ ُخبزَ ۡالنَّح ِل
ن ۡ ۡۡيروسۡله َويش:ِۡيَر َعىۡال َحيَ َوانَات
ⴰⵖⵔⵓⵎ ⵏ ⵜⵣⵉⵣⵡⴰ ⵔⵓⵙ
ⴰ ⵏⴻⴽⴽⴻⵙ ⴰⵖⵔⵓⵎ-ⴰⵢⵉⵏⵉ ⵔⵡⴻⵙ : ⵜⵙⴻⵔⴰⵙ
ⴻⴿⵙ
PAÎTRE FAIRE, CONDUIRE
AU PÂTURAGE (le bétail), ⵉⵕⵓⵃ ⴰ ⵉⵔⵓⵙ
BUTINER (abeilles) ⴰ ⵕⵓⵃⴻⵏ ⴰ ⵔⵓⵙⴻⵏ ⵝⵉⴼⵓⵏⴰⵙⵉⵏ
• [ṢḤ], [MR] rus. v. “Élever (ani-
mal)”, “Pâturage libre”. ⵀⵉⵣⵉⵣⵡⴰ ⵕⵓⵃⴻⵏⵜⵙ ⴰ
ⵔⵓⵙⴻⵏⵜⵙ ⴰ ⵓⵖⴰⵍⴻⵏⵜⵙ ⵖ
• [ṢḤ], [MR], [MƐ], [ŠN] rwes, ⵜⴻⵖⵔⴰⵙⵜ
hab. [ŠN] țeras
• [ǦƐ] eḵs ⵉⵕⵓⵃ ⴰ ⵉⵔⵓⵙ ⴰ ⵢⵓⵖⴰⵍ-ⴷ ⵖ
ⵚⴻⵏⴷⵓⵇ
→ Il va faire paître : [ṢḤ] Iṛuḥ a
irus. ⴻⵜⵜⵔⴻⵙ ⵍⴻⵀⵡⴰⵢⴻⵛ
440
ⵢⴻⵔⵡⴻⵙ ⵍⴻⵀⵡⴰⵢⴻⵛ • [ṢR] f., ṯiyezzemt
:ٌۡۡنَبت َة،ۡ نَ ْخل ْال َق َز ِم، دوم
PALAIS BUCAL ۡدُّم
[ṢḤ], [MƐ] nnɣaneɣ ۡ ۡهِڨزمت
→ Mon palais : [ṢḤ], [MƐ] ۡ ۡهِڨزمڅ
Nɣaneɣ-inu. ۡهَڨزمڅ
ۡۡنغَنغ: َح ْنك ِۡثيزمت
ُۡئِن-ۡۡنغَنغ:َۡحن ِكي ⴷⴷⵓⵎ
ⵏⵏⵖⴰⵏⴻⵖ ⵀⵉⴳⵣⴻⵎⵜ
ⵏⵏⵖⴰⵏⴻⵖ-ⵉⵏⵓ ⵀⵉⴳⵣⴻⵎⵜⵙ
ⵀⴰⴳⵣⴻⵎⵜⵙ
PALMIER (quelconque, palmæ,
arbre) ⵝⵉⵢⴻⵣⵣⴻⵎⵜ
• [ṢḤ], [MƐ] ar., sing., nnexleț. v.
“Cœur de palmier”. PALOMBE (oiseau)
• [ṢR] ar., sing., nnexleṯ | pl., v. “Pigeon-Ramier”, “Singe”..
nnexlaṯ
: نَ ْخلَة
PAN (d’un vêtement)
ۡنخلڅ
• [ṢḤ] m., ijifer | m., pl., ijifar. v.
ۡ ۡنخلثۡ|ۡنخلَث “Aile”, “Nageoire”.
ⵏⵏⴻⵅⵍⴻⵜⵙ • [MƐ] m., ijifer | m., pl., ijufar
ⵏⵏⴻⵅⵍⴻⵝ | ⵏⵏⴻⵅⵍⴰⵝ • [ŠN] m., {i}jifer | m., pl.,
ijafriwen
PALMIER DATTIER • [ŠN] m., pl., ijifrawen
v. “Dattier”. → Pan du burnous : [ṢḤ] Ijifer n
țbernust.
→ Un pan : [ṢḤ], [MƐ] Iǧ wiji-
PALMIER NAIN, PALMIER fer.
DOUM (lat. chamærops humilis,
fam. arecaceæ, plante, la partie au : ش َية ثَوْ ب ِ حَا
niveau de la base est comestible) ۡئِ ِژڢرۡ|ۡئِ ِۡژڢَر
• [ṢḤ], [MƐ], [MS], [XF] ar., ۡئِ ِژڢرۡ|ۡئِ ُژڢَر
coll., ddum. v. “Cœur de pal-
mier”, “Baies du palmier nain”, ۡ ِۡۡژڢرۡ|ۡئِ َژڢ ِرون
“Rejeton”. ِۡئ ِژڢ َرون
• [ṢR] f., {ṯ}higzemt ۡ ۡۡئِ ِژڢرۡنـۡڅبرنُست:َۡحا ِشيَةُۡالبُرنُ ِس
• [ŠN] f., {ṯ}higzemț ۡ ۡۡئِجۡ ِو ِژڢر:ٌۡاحدَة ِ ۡو َ َُحا ِشيَة
• [ŠN] f., {ṯ}hagzemț
441
ⵉⵊⵉⴼⴻⵔ | ⵉⵊⵉⴼⴰⵔ PANICAUT CHAMPÊTRE,
ÉRYNGE BLANC (lat. eryngium
ⵊⵉⴼⴻⵔ | ⵉⵊⵓⴼⴰⵔ campestre, fam. apiaceæ, plante)
ⵊⵉⴼⴻⵔ | ⵉⵊⴰⴼⵔⵉⵡⴻⵏ [MS] m., ulwazzen
ⵉⵊⵉⴼⵔⴰⵡⴻⵏ :ٌۡۡنَبت َة،ۡصعَنَة َح ْق ِليَّة
َ ْقِر
ⵉⵊⵉⴼⴻⵔ ⵏ ⵜⵙⴱⴻⵔⵏⵓⵙⵜ ۡئُل َوزن
ⵉⴵ ⵡⵉⵊⵉⴼⴻⵔ ⵓⵍⵡⴰⵣⵣⴻⵏ
442
→ Un panier en doum : f., ṯaqfifṯ َ ۡلع: َم ِعدَة َمحْ شوشَة
ۡ َصڥ
ن
n ddum. َّ ورونَ ۡ ِبال ُ هُم ۡ َم
ۡۡمش ُه ِرن ۡسـ:ۡ ان
ِ َق ۡالعُصب
ِ ط َب ُ ش ُه
: قڢَّة ۡلعصڥَن
ۡثَق ِڢڢث ⵍⵄⴻⵚⵠⴰⵏ
ۡ ۡهَق ِڢڢث ⵎⴻⵛⵀⵓⵔⵉⵏ ⵙ ⵍⵄⴻⵚⵠⴰⵏ
ۡ ۡۡمنۡثَقڢِڢثۡنـۡدُّم ِ ٌقُڢَّة
ⵝⴰⵇⴼⵉⴼⵝ PANTALON (traditionnel, en
ⵀⴰⵇⴼⵉⴼⵝ laine, …)
• [ṢḤ] ar., m., aserwal
ⵝⴰⵇⴼⵉⴼⵝ ⵏ ⴷⴷⵓⵎ
• [ṢḤ], [MƐ] ar., sing., sserwal |
pl., ssrawel
PANIER, CORBEILLE (en → Un pantalon en laine : [ṢḤ]
palmier nain ou roseau) {A}Serwal n ṭaḍuț.
[ŠN], [ṢR] m., isni | m., pl., is- : سِرْ َوال
nayen, dim., sing., {ti}hisniṯ. v.
“Nasse”. ۡئَسر َول
:ۡب َ َۡ َمصنُو َعةٌۡ ِبالنَّ ِخي ِلۡأَ ِوۡالق،ۡسلَّة
ِ ص َ ۡسر َۡولۡ|ۡس َرول
ۡۡهِس ِنث،ۡئِس ِنۡ|ۡئِسنَين َ ۡۡسر َولۡنـ:ۡ ٍصوڢ
ۡ ۡطضُڅ ُ ٌۡۡمن
ِ ِسر َوال
ⵉⵙⵏⵉ | ⵉⵙⵏⴰⵢⴻⵏ, ⵀⵉⵙⵏⵉⵝ ⴰⵙⴻⵔⵡⴰⵍ
ⵙⵙⴻⵔⵡⴰⵍ | ⵙⵙⵔⴰⵡⴻⵍ
PANIER DOUBLE (qui se pose ⵙⴻⵔⵡⴰⵍ ⵏ ⵟⴰⴹⵓⵜⵙ
sur le bât)
• [ṢḤ], [MR], [XF] m., {a}šwari.
v. “Panier”, “Bât”. PANTALON ARRONDI
(forme)
• [MR] m., pl., šwari n userḏun
• [ṢḤ] m., {a}serwal imdewwaṛ
: سلَّة م ْزدَ ِوجَة َ
• [ṢḤ] m., {a}serwal mdewwaṛ
ش َو ِۡر
• [XF] m., {a}serwal mdewwaṛ
ۡ ۡش َو ِرۡنـۡئُسرذن
→ Je me souviens que toutes les
ⵛⵡⴰⵔⵉ femmes d’autrefois portaient le
pantalon rond : [ṢḤ] Țimɣarin
ⵛⵡⴰⵔⵉ ⵏ ⵓⵙⴻⵔⴸⵓⵏ ziḵ id-šfiɣ fell-asenț ukkul tlusenț
{a}serwal mdewwaṛ.
PANSE FARCI (plat → Autrefois, les hommes âgés
traditionnel) portaient des pantalons
arrondis et une blouse : [ṢḤ]
[ṢḤ] lɛeṣḇan Ziḵ lḥal tuɣa-ṯen irḡazen
→ Ils sont réputés pour la imeqqranen tlusan serwal
préparation du “ɛeṣḇan” : [ṢḤ] mdewwaṛ tabluzt.
Mešhurin s lɛeṣḇan.
443
ستَدِير : ي،م ْ سِرْ َوال دَائِ ِر ٌّ ]→ Ton père m. : [ṢḤ], [MƐ
Ḇaḇa-ḵ.
سر َولۡئِمد َّورۡ ۡ
→ Ton père f. : [ṢḤ], [MƐ] Ḇaḇa-
سر َولۡمد َّورۡ m.
سر َولۡمدورۡ → Son père : [ṢḤ], [MƐ] Ḇaḇa-s.
اء ۡيَرتَدِينَ ۡالسِر َوالَۡ س ِأَتَذَ َّك ُر ۡأ َ َّن ۡ َج ِمي َع ۡالنِ َ → Notre père : [ṢḤ], [MƐ] Ḇaḇa-
ُّ ُ
ۡزك ۡئِدۡ-شڢِغ ۡڢلۡ-ئَسنڅ ۡئكلۡ الدَّائِ ِري ِِۡ ۡ:څمۡغ َِرن ِ ṯna.
تلُسنڅۡسر َولۡمد َّورۡ ۡ
→ Leur père m. : [ṢḤ], [MƐ] Ba-
ضى ۡكَانُوا ِ
ۡالر َجا ُل ۡال َمسِنِينَ ۡيَرتَد ُونَ ۡ ڢِي ۡ َما ۡ َم َ ba-ssen.
ۡوالبلُوزَ ةِۡ ۡ:زك ۡل َحل ۡت ُ َۡغ-ثنۡ السَّر َوا َل ۡالدَّا ِئ ِري ِ َ
سنۡسر َولۡمد َّورۡۡت َبلُزتۡ ئِرڨَزنۡئِمق َرننۡتلُ َ أَب ،أ َ ِبي :
ⵕⴰⵡⵡⴻⴷⵎⵉ ⵍⴰⵡⵔⴻⵙ َڥۡ|ۡ ِئ َڥ َڥتنۡ
ڥ َ
ⵕⴰⵡⵡⴻⴷⵎ ⵍⴰⵡⵔⴻⵙ ئ َمغَرۡبَ َۡ
ب
ⵕⴰⵡⵡⴻⴷⵎ ⵍⴰⵡⵔⴻⵙ بَ َۡ
ب
َب َۡ
ڥ
ⵖⵉⴼⵛⵜⵙⵉⵎⵖⴰⵔⵉⵏ ⵣⵉⴿ ⵉⴷ-
ⵙⵜⵏⴻⵙⵓⵍⵜ ⵍⵓⴽⴽⵓ ⵙⵜⵏⴻⵙⴰⴼⴻⵍⵍ- أ َ ِبيۡۡ:ڥ َۡ
َڥ
ⵕⴰⵡⵡⴻⴷⵎ ⵍⴰⵡⵔⴻⵙ ڥ-كۡ أَبَا َكڥَ َۡ
ⵏⴻⵣⴰⴴⵔⵉ ⵏⴻⵝⵣⵉⴿ ⵍⵃⴰⵍ ⵜⵓⵖⴰ- أَبَاكَ ۡۡ:ڥ َۡ
َڥ-مۡ
ⵍⴰⵡⵔⴻⵙ ⵏⴰⵙⵓⵍⵜ ⵏⴻⵏⴰⵔⵇⵇⴻⵎⵉ َڥ-سۡ أَبُوهُۡۡ:ڥ َۡ
ⵜⵣⵓⵍⴱⴰⵜ ⵕⴰⵡⵡⴻⴷⵎ
َڥ-ثنَۡ ۡ أَبَانَاۡۡ:ڥ َۡ
ب-سنۡ أَبَاهُمۡۡ:بَ َۡ
PANTHÈRE DE L’ATLAS
ⵏⴻⵜⴰⵠⴰⵠⵉ | ⴰⵠⴰⵠ
v. “Léopard de l’Atlas”.
ⴰⴱⴰⴱ ⵔⴰⵖⵎⴰ
PAON ⴰⴱⴰⴱ
[ṢḤ] ar., ṭṭawes ⴰⵠⴰⴱ
وسَّۡ ۡ:
طوسۡ ۡ َ
ط ُاو ٌ ⴰⵠⴰⵠ
ⵙⴻⵡⴰⵟⵟ ⴿⵠⴰⵠⴰ-
ⵎⵠⴰⵠⴰ-
PAPA, PÈRE ⵙⵠⴰⵠⴰ-
• [ṢḤ], [MƐ], [ǦƐ] m., ḇaḇa | m., ⴰⵏⵝⵠⴰⵠⴰ-
pl., iḇaḇaten
• [MR] m., amɣar baba ⵏⴻⵙⵙⴱⴰⴱⴰ-
• [ṢR] baba
• [ṢR] baḇa PAPILLON
→ Mon père : [ṢḤ], [MƐ] Ḇaḇa. • [ṢḤ], [MƐ] m., aferṭeṭṭu (ann. :
u) | m., pl., iferḍaḍ
444
• [MR] m., aferṭeṭṭu (ann. : u) | m., que leurs bœufs broutent dans
pl., iferṭeṭṭuyen la forêt : [ṢḤ] Isaɛuḏen, Izerǧunț
aqan ferḥen si iwagwen-nsen
• [ṢḤ], [MƐ], [MS] m., {a}ferṭeṭṭu ruḥen ɣer uškir ḏeg lɣabṯ. v. “Car,
• [ṢR] f., ṯaferṭeṭṭuḵṯ | f., pl., Parce que”.
{ṯ}iferṭeṭṭa ۡ ِسـ: ِب َما أ َ َّن، ِْل َ َّن
: ڢَ َراشَة ۡساعُوذَانۡ ۡ َۡو ِإيزر ُجنتسۡ ۡ ِۡل َ َّن َ َاس ۡ ِإ
ُ َيڢ َر ُح ۡن
ۡضض َ طۡ|ۡ ِئڢرُّ ئ َڢرط ۡۡس ۡعُذن ۡئِزر ُجنڅ َِ ۡئ:ۡ يران ُۡهم ۡت َر َعى ۡ ِڢي ۡالغَابَ ِة َ ِث
ُّ طۡ|ۡئِڢرط ُّ ئ َڢرت ۡۡرحن ۡغر ۡئُش ِكر ُ نسن-ۡئَقَن ۡڢر َحن ۡ ِسـ ۡئِ َوڨون
ۡ ۡطين ۡذڨـۡلغَبث
ُّۡ ۡڢرط
ط ⵙⵉ
ۡطَّۡ طكثۡ|ۡئِڢرط ُّ ثَڢرط
ⵉⵙⴰⵄⵓⴸⴻⵏ ⵉⵣⴻⵔⴷⵊⵓⵏⵜⵙ ⴰⵇⴰⵏ
ⴰⴼⴻⵔⵟⴻⵟⵟⵓ | ⵉⴼⴻⵔⴹⴰⴹ ⴼⴻⵔⵃⴻⵏ ⵙⵉ ⵉⵡⴰⴳⵡⴻⵏ-ⵏⵙⴻⵏ
ⴰⴼⴻⵔⵟⴻⵟⵟⵓ | ⵉⴼⴻⵔⵟⴻⵟⵟⵓⵢⴻⵏ ⵔⵓⵃⴻⵏ ⵖⴻⵔ ⵓⵛⴽⵉⵔ ⴸⴻⴳ ⵍⵖⴰⴱⵝ
ⴼⴻⵔⵟⴻⵟⵟⵓ
PARDONNER
ⵝⴰⴼⴻⵔⵟⴻⵟⵟⵓⴿⵝ |
ⵉⴼⴻⵔⵟⴻⵟⵟⴰ [ṢḤ], [MƐ] sameḥ, hab. samaḥ
→ Pardonne-moi, Excuse-moi :
[ṢḤ], [MƐ] Samḥ-yi.
PARADIS
ۡس َمح
َ ۡۡ َعادَةۡ؛.ۡسمح َ ۡ: سا َم َح
َ
[ṢḤ] ar., sing., ljenneṯ
ِي
ۡ -ۡسمح َ ۡ:ۡامحنِي ِ س َ
ۡۡلۡژنث: َجنَّة
ⵙⴰⵎⴻⵃ : ⵙⴰⵎⴰⵃ
ⵍⵊⴻⵏⵏⴻⵝ
ⵙⴰⵎⵃ-ⵉⵢⵉ
PARALYSÉ ÊTRE
PAREIL, IDENTIQUE
[ṢḤ] ḵref
[MR], [ṢḤ] kif kif
→ Ils sont tous identiques : [ṢḤ]
PARAPLUIE Ukkul kif kif.
[ṢḤ] werdaṣun : ِمثْ َل، ِبت َ َطابق تَام
ُ َۡورد: ِم َظلَّة، سيَّة
ۡسون ِ ْشَم ِۡكڢۡ ِكڢ
ⵡⴻⵔⴷⴰⵚⵓⵏ ۡۡئ ُ ُّكلۡ ِكڢۡ ِكڢ:ۡ َُكلُّ ُهمۡيَتَشَابَ ُهون
ⴽⵉⴼ ⴽⵉⴼ
PARCE QUE, PUISQUE, DE ⵓⴽⴽⵓⵍ ⴽⵉⴼⴽⵉⴼ
CE QUE
• si
→ Les gens de Saɛuda PARENT
(Isaɛuḏen) et de Tazerǧunt • [ṢḤ], [MR] imawlan
(Izerǧunț) sont heureux parce • [MR] imulan
445
• [MƐ] ar., coll., lwaldin PARLER (manière de
s’exprimer, langue propre à une
→ Mes parents : région)
• [ṢḤ] Imawlan-inu. • [ṢḤ] lahḏira
• [ṢḤ], [MƐ] Lwaldin-inu. • [ṢḤ] lahdur
: َانِ َوا ِلد → Ce n’est pas note manière de
ۡئِ َمولَن parler : Maši lahdur-inu.
ِۡئ ُملَن : عجْ َمة
ۡل َولدِن ۡلَهد ُر
:ۡي َّ ََوا ِلد َۡ لَهذ
ۡ ِر
ُۡئِن-ۡئِ َمولن ۡ ُۡئِن-ۡۡ َم ِشۡلَهد ُر:ۡستۡعُج َمتَنَا َ لَي
ُۡ ِئن-ۡل َولدِن ⵍⴰⵀⴸⵉⵔⴰ
ⵉⵎⴰⵡⵍⴰⵏ ⵍⴰⵀⴷⵓⵔ
ⵉⵎⵓⵍⴰⵏ ⵎⴰⵛⵉ ⵍⴰⵀⴷⵓⵔ-ⵉⵏⵓ
ⵍⵡⴰⵍⴷⵉⵏ
ⵉⵎⴰⵡⵍⴰⵏ-ⵉⵏⵓ PARLER
ⵍⵡⴰⵍⴷⵉⵏ-ⵉⵏⵓ • [ṢḤ], [MƐ] siwel, hab.
• [ṢḤ] sawl
PARFAIT • [ṢḤ], [MR] ssawal
v. “Pur”. • [MƐ] la issawal. v. “Parole”
• [ṢḤ] meslay, hab. tmeslay. v.
“Discuter”.
PARIER • hdar
[ṢḤ], [MƐ] ar., mxaṭer → [MR] Nous parlons comme
→ Nous parierons : eux : Nehdar am nihni.
• [ṢḤ] A nemxaṭer neḵḵ akiḏ-eḵ. → Il a parlé : [ṢḤ] Issiwel.
• [MƐ] A nemxuter neḵḵ akiḏ-eḵ. → Il est entrain de parler : [MƐ]
La issawal.
ۡۡمخَطر: َ تَ َراهَن، ت َ َخا َط َر
َ سنَتَخَا → Lui, il n’a pas parlé : [MƐ]
:ۡط ُر َ Nețța u issiwel ḵ.
ۡىك-ۡئ َـۡنمخَطرۡنكۡئَ ِكذ → Parle !, Réponds ! : [ṢḤ]
ۡىك-ۡئ َـۡنم ُخطرۡنكۡئ َ ِۡكذ Tteɣra ! v. “Lire”.
ⵎⵅⴰⵟⴻⵔ → Je parle, Je réponds : [ṢḤ]
Tteɣriɣ.
ⴰ ⵏⴻⵎⵅⴰⵟⴻⵔ ⵏⴻⴿⴿ ⴰⴽⵉⴸ-ⴻⴿ
→ Il parle, Il répond : [ṢḤ]
ⴰ ⵏⴻⵎⵅⵓⵟⴻⵔ ⵏⴻⴿⴿ ⴰⴽⵉⴸ-ⴻⴿ Itteɣra.
446
→ Vous n’avez pas parlé avec ⵍⴰ ⵉⵙⵙⴰⵡⴰⵍ
elles f. : U ṯessawlemṯ ḵ aki-senț.
ⵎⴻⵙⵍⴰⵢ : ⵜⵎⴻⵙⵍⴰⵢ
→ Ils parlent taqbaylit : [ṢḤ]
Hadren ṯaqḇayliṯ. ⵀⴷⴰⵔ
→ Ceux-là parlent taqbaylit : ⵏⴻⵀⴷⴰⵔ ⴰⵎ ⵏⵉⵀⵏⵉ
[ṢḤ] Wiḏ tmeslayen s taqbaylit.
ⵉⵙⵙⴰⵡⴻⵍ
→ Ceux-ci parlent taqbaylit :
[ṢḤ] Widda hadren ṯaqḇayliṯ. ⵍⴰ ⵉⵙⵙⴰⵡⴰⵍ
→ Ils ne parlent pas taqbaylit : ⵏⴻⵜⵙⵜⵙⴰ ⵓ ⵉⵙⵙⵉⵡⴻⵍ ⴿ
[ṢḤ] U hadran ḵ s tqḇayliṯ.
→ Ils ne parlent pas : [ṢḤ] U ⵜⵜⴻⵖⵔⴰ
tmeslayen ḵ. ⵜⵜⴻⵖⵔⵉⵖ
: تَ َكلَّ َم، ث َ َّت َ َحد ⵉⵜⵜⴻⵖⵔⴰ
ۡ ۡ َعادَةۡ؛.ِسول
ⵓ ⵝⴻⵙⵙⴰⵡⵍⴻⵎⵝ ⴿ ⴰⴽⵉ-ⵙⴻⵏⵜⵙ
ۡ ۡسول َ
ⵀⴰⴷⵔⴻⵏ ⵝⴰⵇⵠⴰⵢⵍⵉⵝ
ۡ ۡس ََّول
ⵡⵉⴸ ⵜⵎⴻⵙⵍⴰⵢⴻⵏ ⵙ ⵜⴰⵇⴱⴰⵢⵍⵉⵜ
ۡلَـۡئِس ََّول
ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡتمسلَي.مسلَي ⵡⵉⴷⴷⴰ ⵀⴰⴷⵔⴻⵏ ⵝⴰⵇⵠⴰⵢⵍⵉⵝ
ۡهدَر ⵓ ⵀⴰⴷⵔⴰⵏ ⴿ ⵙ ⵜⵇⵠⴰⵢⵍⵉⵝ
ِۡ ۡنهدَرۡئ َمۡ ِنه:ۡۡمثل ُهم
ن َ ِ نَت َ َكلَّ ُم ⵓ ⵜⵎⴻⵙⵍⴰⵢⴻⵏ ⴿ
ۡۡئِسِوۡل:ۡاب َ ۡأَ َج،ۡت َ َكلَّ َم
ۡۡلَـۡئِس ََّول:ۡ ُۡ َي ِجيب،َۡيت َ َكلَّ ُم PARLER BEAUCOUP
ۡۡن َّڅۡئُـۡئِسِولۡك:ۡۡلَمۡيَ ِجيب،ۡه َُوۡلَمۡيَت َ َكلَّم v. “Bavarder”.
ۡ ۡتغ َۡر:ۡۡتَ َكلَّم،ۡأ َ ِجب
ۡۡتغ ِرغ:ۡ ُۡأَ ِجيب،ۡأَت َ َكلَّ ُم PARMI
ۡئِتغ َۡر:ۡ ُۡ َي ِجيب،َۡيت َ َكلَّ ُم [ṢḤ] eg + manwi + ḏeg + préf. de
prép.. v. “Qui ?”, “Entre”.
ۡسنڅ-َك ِۡ ۡئُـۡثسَّولمثۡكۡئ:ۡلَمۡتَت َ َحدَّثنَ ۡ َمعَ ُه َّن
→ Qui parmi vous ? m. : [ṢḤ]
ۡۡهَدرنۡثَقڥَي ِلث:ۡيتكلمونۡتاقبيليت Eg manwi ḏeg-wen.
ۡ ۡ ِوذ ۡتمسلَين ۡسـ:ۡ أُولَئِكَ ۡيَت َ َك َّل ُمونَ ۡت َاقبَي ِليت ۡ ۡون-ۡۡىڨۡ َمن ِۡوۡذڨ:ۡۡمن ُكم
ِ َمن
ۡ ۡت َق َبي ِلت
ۡ ۡۡ ِودَّۡهَدرنۡثَقڥَي ِلث:َۡهؤ ََُل ِءۡ َيت َ َكلَّ ُمونَ ۡتَاقبَي ِليت ⴻⴳ ⵎⴰⵏⵡⵉ ⴸⴻⴳ-ⵡⴻⵏ
ۡ ۡۡئُـۡهَد َرنۡكۡسـۡتق َڥي ِلث:ۡلمۡيتكلمواۡتاقبيليت
ۡ ۡۡئُـۡتمسلَينۡك:ۡلَمۡيَت َ َكلَّ ُموا PAROLE (action de parler)
[ṢḤ] m., asiwel (ann. : u). v. “Par-
ⵙⵉⵡⴻⵍ : ler”.
ⵙⴰⵡⵍ ۡۡئَسِول: ك َََلم، َحدِيث
ⵙⵙⴰⵡⴰⵍ ⴰⵙⵉⵡⴻⵍ
447
PAROLE LA, DIRE LE, MOT ⵝⵉⵎⴻⵙⵍⴰⵢⵉⵏ
• [ṢḤ], [MƐ], [ǦƐ] m., awal (ann. ⵍⴽⴻⵍⵎⴻⵝ
: wa, u)
• [ṢḤ], [MƐ], [MR] m., amesla ⴰⵡⴰⵍ ⴰⵏⴻⴳⴳⴰⵔ
(ann. : u) | m., pl., imeslayen. v. ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵡⴰⵡⴰⵍ-ⴰⵢⵢⵉ
“Dire”, “Discuter”.
ⴰⵎⴻⵙⵍⴰ-ⴰⵢⵉ ⴸ ⴰⵅⵍⴰⴼ
• [ṢḤ] m., ameslay
• [MR] f., pl., ṯimeslayin ⴰⵎⴻⵙⵍⴰⵢ-ⴰⵢⵉ
• [ṢḤ] ar., lkelmeṯ ⵍⴼⴻⵔⵇ ⵉⵍⵍⴰ ⴸⵉ ⵍⴽⴻⵍⵎⴻⵝ
→ Un dernier mot : [ṢḤ] Awal ⴳ ⵡⴰⵡⴰⵍ
aneggar.
→ Quel est le sens de ce mot :
[ṢḤ] Mațța wawal-ayyi. PARSEMER
→ Ce mot est joli : [ṢḤ] Amesla- v. “Disperser”.
ayi ḏ axlaf.
→ Ce mot en question : [ṢḤ] PART, MORCEAU
Ameslay-ayi.
• [MƐ] m., aqelluš (ann. : u)
→ La différence se situe dans
les mots : [ṢḤ] Lferq illa ḏi • [MƐ] m., aɛamuš (ann. : u)
lkelmeṯ. • [MS], [XF] ḥarrif
→ Dans le terme : [ṢḤ] G • [XF] f., siga
wawal.
• ar., ṭṭerf
: قَوْ ل، ك َََلم
→ Un morceau de pain : [XF]
ۡئ ََول Ḥarrif x ̣ubz. (1/8 du pain)
ۡئ َمسلَۡ|ۡئِمس َلين → Donne-moi un morceau de
ۡئ َمسلَي viande : [ṢḤ] Uš-i ṭṭerf wuḵsum.
v. “Rive”.
ۡثِمسلَيِن
→ Donne-moi un morceau de
ۡ ۡلكلمث pain : [MƐ] Eḵf-iyi aqelluš
َّۡۡئ ََولۡئ َنڨر:ٌۡيرة buɣrum.
َ َك ِل َمةٌۡأ َ ِخ
→ Un peu de pain : [MƐ] Iǧ
ۡ ِ َي
ۡ ئ-ۡۡو َولَ َۡ َمڅت:َۡماۡ َمعنَىۡ َه ِذهِۡال َك ِل َمة uɛamuš buɣrum.
ۡئ َيِۡذۡئ َخلَڢ-لَۡ ۡئَمس:ٌِۡيۡ َۡك ِل َمةٌۡ َج ِميلَة َ ه : قِ ْطعَة
ِي ُ ُ
ۡ َ ئ-ۡۡئَمسلَي:َۡه ِذهِۡال َك ِل َمةۡال َمعنِيَّة ۡئ َقلُّش
ۡ ۡۡلكلمث:ۡل ِۡذ الۡڢَر ُقۡ ِڢيۡال َك ِل َم ِة َّۡ ِلڢرقۡ ئ ۡئَعَ ُمش
ۡۡڨـۡ َو َول:ِۡڢيۡال َك ِل َم ِة ۡ َۡح ِرڢ
ⴰⵡⴰⵍ ۡڨَۡ ِس
ⴰⵎⴻⵙⵍⴰ | ⵉⵎⴻⵙⵍⴰⵢⴻⵏ ۡ ۡطرڢ
ⴰⵎⴻⵙⵍⴰⵢ ُۡ ُۡقِطعَة
)ۡ(ث ُ ُمنُ ۡال ُخب ِز.ۡ َح ِرڢۡ ُخبز:ۡخب ٍز
448
ۡ ۡسم ُ ئِـۡطرڢ-ۡۡئُش:ۡأَع ِطنِيۡقِطعَةَۡلَح ٍم
ُ ۡوك PARTAGER
ۡ ۡئِيِۡئ َقلُّشۡبُغ ُرم-ۡۡىكڢ:ۡأَع ِطنِيۡقِط َعةَۡ ُخب ٍز • [MR] ẓun
ۡۡئ ُ َع ُمشۡبُغ ُرم:ۡضۡال ُخب ِز
َ َبع • [ṢḤ], [MƐ] bḍu, hab. beṭṭu
ⴰⵇⴻⵍⵍⵓⵛ → J’ai partagé [qqch] : [ṢḤ],
[MƐ] Bḍiɣ.
ⴰⵄⴰⵎⵓⵛ
→ Il a partagé [qqch] : [ṢḤ],
ⵟⵟⴻⵔⴼ [MƐ] Ibḍa.
ⵓⵛ-ⵉ ⵟⵟⴻⵔⴼ ⵡⵓⴿⵙⵓⵎ → Partage-le ! : [ṢḤ], [MƐ] Bḍu-
ṯ!
ⴻⴿⴼ-ⵉⵢⵉ ⴰⵇⴻⵍⵍⵓⵛⵀ ⴱⵓⵖⵔⵓⵎ
→ Ils se sont partagés la terre :
ⵉⴵ ⵓⵄⴰⵎⵓⵛ ⴱⵓⵖⵔⵓⵎ [MR] A ẓunnen akal.
→ J’ai partagé : [MR] A ẓunna.
PART → Partage ! : [MR] Ẓunn !
v. “Droit”. ،عَ َو َّز، س َم
ِ ق، سمًاَّ َ كَانَ مق، س َم َ تَقَا، س َم َّ َق
: عاً كَانَ م َو َّز
ُۡزن
PARTAGE, DISTRIBUTION
(e.g., de la viande le jour de ُّۡ ۡ َعادَةۡ؛ۡب.ض
ط ُ ب
ɛašura, …) ۡضغ ِ ۡب:ۡسمتُ ۡشَيئا َ أَق
• [ǦƐ] ar., ṯawziɛṯ. v. “Partager”. َۡ ۡئِب:ۡس َمۡشَيئا
ض َ ق
• [WZ] ar., luziɛa ۡث-ض ُۡ ۡب:ُۡأَقسِمۡه
: تَوْ ِزيع ُ ۡئ:ۡس ُمواۡأَرضا
ۡ َۡـۡزننۡئَكَل َ تَقَا
ۡ ۡثَو ِزعث ۡن ُ ۡئ:ۡ ُقَسَّمت
َّۡ َـۡز
َۡ لُ ِز
ع ۡۡ ُزن:ۡقَسِم
ⵝⴰⵡⵣⵉⵄⵝ ⵥⵓⵏ
ⵍⵓⵣⵉⵄⴰ ⴱⴹⵓ : ⴱⴻⵟⵟⵓ
ⴱⴹⵉⵖ
PARTAGÉ ÊTRE
ⵉⴱⴹⴰ
→ Il est partagé :
ⴱⴹⴰ ⵥⵓⵏⵏⴻⵏ ⴰⴽⴰⵍ
• [ṢḤ], [MƐ] Ițwabḍa.
• [ṢḤ], [MƐ] Ibḍa. ⴰ ⵥⵓⵏⵏⴰ
َّ َكَانَ مق
: سمًا ⵥⵓⵏⵏ
َۡ ِئڅ َوب
ض
َۡ ئِب
ض PARTAGER, DISTRIBUER
ⵉⵜⵙⵡⴰⴱⴹⴰ [ṢḤ] ar. wezzaɛ, hab. tuzzaɛ
→ Ils partagent : [ṢḤ] Tuzzaɛen.
ⵉⴱⴹⴰ v. “Partage”.
449
ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡت ُ َّزع.ۡوزع: ع َ َو َّز ⴻⴽⴽ
ۡ ۡۡت ُ َّزعن:ۡ َي َُو َّزعُون ⵄⴰⴷⴷⴰ : ⵜⵙⵄⴰⴷⴷⴰ
ⵡⴻⵣⵣⴰⵄ : ⵜⵓⵣⵣⴰⵄ ⵄⴰⴷⴷⵉⵖ
ⵜⵓⵣⵣⴰⵄⴻⵏ ⵉⵄⴰⴷⴷⴰ
451
:ٌۡۡنَبت َة،ۡبَ َطا َطا ح ْل َوة ⵝⴰⵎⵇⴻⵟⵟⴻⴼⵝ
َ ط
ۡطۡ ِث ِم ِزڅ َ َب ⵝⴰⵎⵇⴻⵟⵟⴰⴼ
ۡ ۡطۡث َ ِزدَنث َ طَ َب
ⴱⴰⵟⴰⵟⴰ ⵝⵉⵎⵉⵣⵉⵜⵙ PÂTE ALIMENTAIRE
ⴱⴰⵟⴰⵟⴰ ⵝⴰⵣⵉⴷⴰⵏⵝ (accompagné de viande et de
lentilles ou pas)
• [ṢḤ] f., ṯurḵimț
PÂTE (de pain) • [ṢḤ] f., {ṯ}urḵimț
• [ṢḤ] m., areḵṯi (ann. : u). v. “Pé- • [ǦƐ] f., ṯarekma
trir”, “Pâte”, “Mouiller”.
• [ṢḤ] m., sɛid uqessul
• [ṢḤ] m., arekṯi
→ Ils mangent le plat dit
• [ṢḤ], [MƐ] m., arukṯi “thourkimts” accompagné de
→ C’est de la pâte dans lentilles : [ṢḤ] Ččen ṯurḵimț s
l’ensemble : [ṢḤ] Ukkul areḵṯi. leɛdas.
→ Le mot pâte : [ṢḤ] Amesla : س َط ْ بَا
ureḵṯi. ۡثُر ِكمڅ
: ع َِجينَة ْالخب ِْز ۡئُر ِكمڅ
ۡث
ِۡ ئ َرك ۡ ثَرك َۡم
ِۡ ئ َرك
ث ۡس ِعدۡئُقسُّل
ۡث
ِۡ ئ َُرك َ ۡ ََيأ ُكلُون
ۡۡچنۡثُر ِكمڅ:ۡط َبقَ ۡثُور ِكيمتسۡ ِبال َعدَ ِس
ِۡ ۡئ ُ ُّكلۡئَرك:ۡينۡ ِبشَك ٍلۡ َع ٍام
ۡث ٌ ه َُوۡ َع ِج ۡسـۡلعدَس
ِۡ ۡئَمسلَۡئ َُرك:َۡك ِل َمةُۡالعَ ِجين
ث ⵝⵓⵔⴿⵉⵎⵜⵙ
ⴰⵔⴻⴿⵝⵉ ⵓⵔⴿⵉⵎⵜⵙ
ⴰⵔⴻⴽⵝⵉ ⵙⵄⵉⴷ ⵓⵇⴻⵙⵙⵓⵍ
ⴰⵔⵓⴽⵝⵉ ⵝⴰⵔⴻⴽⵎⴰ
ⵓⴽⴽⵓⵍ ⴰⵔⴻⴿⵝⵉ ⵞⵞⴻⵏ ⵝⵓⵔⴿⵉⵎⵜⵙ ⵙ ⵍⴻⵄⴷⴰⵙ
ⴰⵎⴻⵙⵍⴰ ⵓⵔⴻⴿⵝⵉ
PÂTE ÉPILATOIRE
PÂTE ALIMENTAIRE (tradi- • [ṢḤ] m., aselɣa (ann. : u)
tionnelle, petits morceaux dessé- • [ṢḤ] m., aselɣaɣ
chés à cuire dans du bouillon)
َّ م ِزيل ال
: شع ِْر
• [ṢḤ] f., ṯamqeṭṭefṯ
ۡ ۡئ َسلغَغ
• [MR] f., ṯamqeṭṭaf
ۡ ئَسل َۡغ
: س َط ْ بَا
ۡثَمقطڢث ⴰⵙⴻⵍⵖⴰⵖ
ۡطڢ َّ ثَمق ⴰⵙⴻⵍⵖⴰ
452
PATIO (partie centrale de la ۡۡلكڢۡ|ۡلكڢُڢ: َراحَة ْاليَ ِد
maison amazighe)
ⵍⴿⴻⴼ | ⵍⴻⴿⴼⵓⴼ
• [ṢḤ] m., ammas wuxxam. v.
“Milieu”.
• [ṢḤ] m., {a}mmas wuxxam PAUVRE
• [ṢḤ] m., amraḥ. v. “Plateau”. [ṢḤ], [MƐ] m., agellil | m., pl.,
igellilen, f., ṯagellilt | f., pl., ṯi-
• [MR] m., afrag. v. “Ferme”. gellilin
َ َو، ڢِنَاء الدَّ ِار
: سط الدَّ ِار → Ils sont pauvres : Ḏ igellilen.
ۡ ۡۡو َّخمُ ئ َ َّمس → Le pauvre est dépourvu
ۡۡو َّخم
ُ َّمس d’argent :
ۡ ۡئَم َرح • Agellil ulaš ɣer-es.
ۡئ َڢ َرڨ • Ulaḵ ɣer-es. v. “Pauvreté”.
ⴰⵎⵎⴰⵙ ⵡⵓⵅⵅⴰⵎ → J’ouvris la porte ; je trouvai
une besogneuse : Reẓma ṯawwurṯ
ⵎⵎⴰⵙ ⵡⵓⵅⵅⴰⵎ ufa išt țgellilț.
ⴰⵎⵔⴰⵃ ۡۡثڨ ِللتۡ|ۡثِڨ ِل ِلن،ۡۡئ َڨ ِللۡ|ۡئِڨ ِللن: ڢَ ِقير
ۡ ۡۡذۡئِڨ ِليلن:ۡهُمۡڢُقَ َرا ُء
ⴰⴼⵔⴰⴳ
:ۡيرۡ ِإلَىۡ َما ٍل ُ َيڢت َ ِق ُرۡالڢَ ِق
ۡس-ۡئ َڨ ِللۡئُلَشۡغر
PATRIE
ۡس-ۡئُلَكۡغر
V . “Pays”, “État”.
ۡۡرز َمۡث َ ُّورث:ۡيرة َ ۡو َجدتُ ۡاِم َرأَةۡڢَ ِق َ َڢَت َحتُ ۡالب
َ اب
ۡڢۡئِشتۡڅڨ ِللۡڅ َ ُئ
PATRON ⴰⴳⴻⵍⵍⵉⵍ | ⵉⴳⴻⵍⵍⵉⵍⴻⵏ, ⵝⴰⴳⴻⵍⵍⵉⵍⵜ |
ar., sing., siḏi. v. “Serviteur”. ⵝⵉⴳⴻⵍⵍⵉⵍⵉⵏ
ۡ ۡ ِس ِۡذ: سيِد
َ ⴸ ⵉⴳⴻⵍⵍⵉⵍⴻⵏ
ⵙⵉⴸⵉ ⴰⴳⴻⵍⵍⵉⵍ ⵓⵍⴰⵛ ⵖⴻⵔ-ⴻⵙ
ⵓⵍⴰⴿ ⵖⴻⵔ-ⴻⵙ
PÂTURAGE LIBRE
ⵔⴻⵥⵎⴰ ⵝⴰⵡⵡⵓⵔⵝ ⵓⴼⴰ ⵉⵛⵜ
[MR] m., arzum | m., pl., irezman. ⵜⵙⴳⴻⵍⵍⵉⵍⵜⵙ
v. “Paître Faire”, “Ouvrir”.
ِ َمرْ ج عم، َر ْعي
ۡۡئ َر ُزمۡ|ۡ ِئرز َمن: ومي
PAUVRETÉ
ⴰⵔⵣⵓⵎ | ⵉⵔⴻⵣⵎⴰⵏ
• f., ṯigellelț. v. “Pauvre”.
• [ṢḤ] ar., lefqar
PAUME
→ Autrefois, comme ils disent, il
[ṢḤ], [MƐ] ar., m., lḵef | m., pl., y avait un peu de pauvreté :
leḵfuf [ṢḤ] Ziḵ maḵ haddran yuɣa-ṯ
lefqar šwiyya.
453
: ڢَ ْقر ⵀⴰⵎⵎⵓⵔⵝ
ۡثِڨللڅ ⴰⵎⵎⵓⵔⵝ
ۡ ۡلڢقَر ⵝⴰⵎⴰⵣⵉⵔⵝ | ⵝⵉⵎⵉⵣⴰ
ۡ:ۡ ضى ۡ َك َما ۡيَقُولُونَ ۡ َكانَ ۡالڢَق ُر ۡقَ ِليَّل
َ ڢِي ۡ َما ۡ َم
َّۡ ثۡلڢقَرۡش ِو-ِزكۡ َمكۡۡهَد َرنۡيُ َۡغ
ي ⵜⵉⵎⵉⵣⴻⵔ
ⵝⵉⴳⴻⵍⵍⴻⵍⵜⵙ ⵝⴰⵎⵓⵔⵝ ⵏ ⵠⴰⵠⴰ ⴸ ⵊⴻⴷⴷⵉ
ⵍⴻⴼⵇⴰⵔ
PAYS, … pr. aff. des noms
ⵣⵉⴿ ⵎⴰⴿ ⵀⴰⴷⴷⵔⴰⵏ ⵢⵓⵖⴰ-ⵝ
ⵍⴻⴼⵇⴰⵔ ⵛⵡⵉⵢⵢⴰ → Mon pays (le mien) : Ṯamurṯ-
inu.
→ Ton pays (le tien) m. : Ṯamurṯ-
PAYER, ACQUITTER DE S’ nnek.
[ṢḤ] ar., xelleṣ. v. “Prêter”. → Ton pays (le tien) f. : Ṯamurṯ-
ۡۡخلس:ۡۡدَينا،ۡ َوڢَى، َسدَّد
َ nnem.
ⵅⴻⵍⵍⴻⵚ → Son pays (le sien) m., f. :
Ṯamurṯ-nnes.
→ Notre pays (le nôtre) m., f. :
PAYS, PATRIE, RÉGION, Ṯamurṯ-nna.
CAMPAGNE, TERROIR → Votre pays (le vôtre) m. :
• [ṢḤ], [MƐ], [MR], [ǦƐ] f., Ṯamurṯ-nnwen.
ṯamurṯ (ann. : ṯm, ț) | f., pl., → Votre pays (le vôtre) f. :
ṯimmura. v. “État”, “Sol”. Ṯamurṯ-nnwenț.
• [MƐ] f., {ṯ}hammurṯ → Leur pays (le leur) m. :
• [ṢḤ] {ṯ}ammurṯ Ṯamurṯ-nsen.
• f., ṯamazirṯ (ann. : ṯm) | f., pl., → Leur pays (le leur) f. : Ṯamurṯ-
ṯimizar nsenț.
• [MS], [ṢḤ] f., pl., timizer ُۡ ِئن-ۡۡث َ ُمرث:َۡبلَدِي
→ Le pays de mon père et de ۡنك-ۡۡث َ ُمرث:ۡ َبَلَد ُك
mon grand-père : [ǦƐ] Ṯamurṯ n ۡنم-ۡۡث َ ُمرث:ۡبَلَد ُِك
ḇaḇa ḏ jeddi.
ۡنس-ۡۡث َ ُمرث:ُۡبَلَدُه
: َم ْن ِطقَة، َو َطن، بَلَد، ِريڢ
َّۡ -ۡۡث َ ُمرث:َۡبلَدُنَا
ن
ث َ ُمرثۡ|ۡ ِث ُّم َۡر
ۡنون-ۡۡث َ ُمرث:ۡبَلَد ُ ُكم
َۡه ُّمرث
ۡنونڅ-ۡۡث َ ُمرث:ۡبَلَدُ ُك َّن
ۡئ َ ُّمرث
ۡنسن-ۡۡث َ ُمرث:ۡبَلَدُهُم
ۡ ۡث َ َم ِزرثۡ|ۡ ِث ِمزَ ر
ۡنسنڅ-ۡۡث َ ُمرث:َۡبلَدُه َُّن
ۡتِ ِمزر
ⵝⴰⵎⵓⵔⵝ-ⵉⵏⵓ
ۡث َ ُمرثۡنۡڥڥۡذۡژ ِۡد:ۡيۡو َجدِي َ َبلَد ُۡأَ ِب
ⵝⴰⵎⵓⵔⵝ | ⵝⵉⵎⵎⵓⵔⴰ ⵝⴰⵎⵓⵔⵝ-ⵏⵏⴻⴽ
454
ⵝⴰⵎⵓⵔⵝ-ⵏⵏⴻⵎ ۡ ثَجدُر
ث
ⵝⴰⵎⵓⵔⵝ-ⵏⵏⴻⵙ ۡ ۡئَ ِهدُرث
ⵝⴰⵎⵓⵔⵝ-ⵏⵏⴰ ⵝⴰⵃⵉⴹⵓⵔⵝ
ⵝⴰⵎⵓⵔⵝ-ⵏⵏⵡⴻⵏ ⵝⴰⴵⴷⵓⵔⵝ
ⵝⴰⵎⵓⵔⵝ-ⵏⵏⵡⴻⵏⵜⵙ ⴰⵀⵉⴷⵓⵔⵝ
ⵝⴰⵎⵓⵔⵝ-ⵏⵙⴻⵏ
PEAU (humain, animal)
ⵝⴰⵎⵓⵔⵝ-ⵏⵙⴻⵏⵜⵙ
• [ṢḤ] m., aglim (ann. : u) | m.,
pl., igelman
PAYSAN • [ŠN] m., aglim | m., pl., iglimen
v. “Cultivateur”, “Agriculture”. • [ṢR] m., aylim | m., pl., ilimen
• [ṢḤ], [MƐ] m., aǧlim (ann. : u)
PEAU DE MOUTON (sur la- • [ṢḤ], [ŠN] m., aḡlim
quelle on pose le moulin à grains
“ṯisirṯ”) → La peau du lion : [ṢḤ] Aglim
wayraḏ.
• [ṢḤ], [MƐ], [MR] m., alemsir. v.
“Moulin à grains”. : ِج ْلد
• nemsir ۡئ َڨ ِلمۡ|ۡئِڨل َمن
• ar., sing., rrugʷaɛa ۡئ َڨ ِلمۡ|ۡئِڨ ِلمن
ِ ض ُعۡ َعلَي ِه
:ۡۡالمط َحنَة َ ۡيُو،ۡغنَمَ ِج ْلد ۡئ َي ِلمۡ|ۡئِ ِلمن
ۡ ۡئ َلمسِر ۡئَج ِلم
ۡنم ِسر ۡئ َڨ ِلم
َۡ ُّرڨ َو
ع ۡۡوي َۡرذ
َۡ ۡئ َڨ ِلم:ِۡسد َ
َ ِجلد ُۡاۡل
ⴰⵍⴻⵎⵙⵉⵔ ⴰⴳⵍⵉⵎ | ⵉⴳⴻⵍⵎⴰⵏ
ⵏⴻⵎⵙⵉⵔ ⴰⴳⵍⵉⵎ | ⵉⴳⵍⵉⵎⴻⵏ
ⵔⵔⵓⴳⵯⴰⵄⴰ ⴰⵢⵍⵉⵎ | ⵉⵍⵉⵎⴻⵏ
ⴰⴵⵍⵉⵎ
PEAU DE MOUTON (garnie de ⴰⴴⵍⵉⵎ
sa laine)
ⴰⴳⵍⵉⵎ ⵡⴰⵢⵔⴰⴸ
• [MƐ], [ṢḤ] f., ṯaḥiḍurṯ. v.
“Laine”, “Toison”.
• [MƐ], [ṢḤ] f., ṯaǧdurṯ PÊCHE
• [MR] f., {ṯ}ahidurṯ v. “Pêcher”.
َ ِج ْلد
: غنَم بِصوڢِ ِه
ۡث َ ِحضُرث
455
PÊCHER PÉDONCULE (partie par la-
quelle un fruit est suspendu)
[ṢḤ] ar., ṣḍaḍ, hab. tṣeḍaḍa
• [ST] m., {a}qezmir
َۡ ض
ض َ ۡ َعادَةۡ؛ۡتس.ضض
َ ۡص: َصَاد
• [MS] ar. ?, m., quṭmir
ⵚⴹⴰⴹ : ⵜⵚⴹⴰⴹⴰ
• [MS] ar. ?, m., quḍmir
: س َو ْيقَة
PÊCHER COMMUN (lat. prunus
persica, fam. rosaceæ, arbuste), ۡ ۡقز ِمر
PÊCHE (fruit du prunus persica) ۡ ۡقُط ِمر
→ Un pêcher : ۡ ۡقُض ِمر
• [ṢḤ] ar., f., tiferxet n llx ̣ux ̣ ⵇⴻⵣⵎⵉⵔ
• [ṢḤ] ar., f., ṯalx ̣ux ̣ṯ | f., pl.,
ṯilx ̣ux ̣in ⵇⵓⵟⵎⵉⵔ
• [MS], [MƐ], [MS], [MR] ar., ⵇⵓⴹⵎⵉⵔ
coll., lx ̣ux ̣. v. “Pêcheraie”.
→ Une pêche : PEIGNE (pour la laine)
[MƐ] ar., f., ṯaḥabbeț n lx ̣ux ̣ [MR] m., amšaḍ | m., pl., imšaḍ
:ٌۡش َجي َرةُ ۡ،ۡد َراق ۡۡئ َمشَضۡ|ۡ ِئمشَض:ۡوڢ
ِ صُّ َاصۡ ِلل ْ م
ٌّ ۡخ،ۡشط
ۡتِڢرختۡنـۡل ُخخ
ⴰⵎⵛⴰⴹ | ⵉⵎⵛⴰⴹ
ۡثَل ُخخثۡ|ۡثِل ُخ ِخن
ۡل ُخخ
PEIGNE (servant à serrer les
:ٌۡاحدَة َ ٌ خة
ِ ۡو َۡ خَو brins de laine et d’alfa composant
ۡ ۡث َ َحبڅۡنـۡل ُخخ la trame des nattes)
[ṢḤ] f., ṯimšeț (ann. : te) | f., pl.,
ⵜⵉⴼⴻⵔⵅⴻⵜ ⵏ ⵍⵍⵅ̣ⵓⵅ̣ ṯimešdin
ⵝⴰⵍⵅ̣ⵓⵅ̣ⵝ | ⵝⵉⵍⵅ̣ⵓⵅ̣ⵉⵏ ْ م
ۡۡثِمشڅۡ|ۡثِمشدِن: شط
ⵍⵅ̣ⵓⵅ̣ ⵝⵉⵎⵛⴻⵜⵙ | ⵝⵉⵎⴻⵛⴷⵉⵏ
ⵝⴰⵃⴰⴱⴱⴻⵜⵙ ⵏ ⵍⵅ̣ⵓⵅ̣
PEIGNE À TASSER (la laine,
du métier à tisser)
PÊCHERAIE
[ǦƐ] f., tayazilt. v. “Métier à tis-
[MS] ar., coll., {l}x ̣ux ̣. v. “Pêcher ser”.
commun”.
:ۡوڢ
ِ صُّ صۡال
ُّ ۡيَ ُر،ۡشطْ م
: ستَان َخوْ خ
ْ ب
ۡ ۡت َ َي ِزلت
ۡ ُۡخخ
ⵜⴰⵢⴰⵣⵉⵍⵜ
ⵅ̣ⵓ
456
PEIGNER (cheveux) ۡۡثَ ُكرثۡ|ۡ ِث ُك ِرن: كبَّة
[ṢḤ] mšeḍ, hab. meššeḍ ⵝⴰⴿⵓⵔⵝ | ⵝⵉⴽⵓⵔⵉⵏ
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡمشض.ۡمشض: ش َط
َّ ت َ َم، ش َط
َّ َم
ⵎⵛⴻⴹ : ⵎⴻⵛⵛⴻⴹ PENDRE
v. “Suspendre”.
PEINDRE
v. “Teindre”. PÉNIS
v. “Verge”.
PEINE À
[ṢḤ] ɣir PENTE
ۡ ۡۡ ِغر: بِ ْالكَا ِد v. “Montée”, “Descente”.
ⵖⵉⵔ
PÉPIN
PÈLERIN v. “Noyau”.
• [MƐ] ar., lḥaj | pl., lḥuǧaǧ
• [ṢḤ] pl., lḥujaj PERCER (une planche, …),
CREVER
: حَا ٌّج
• [MƐ] ar., baɛj
ۡل َحژۡ|ۡل ُح َجج
• [ṢḤ] sennufeǧ, hab. sennufuǧ
ۡ ۡل ُح َژژ
: بَعَ َج، بَ َثَق
ⵍⵃⴰⵊ | ⵍⵃⵓⴵⴰⴵ
ۡبَعژ
ⵍⵃⵓⵊⴰⵊ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡسنُّڢُج.سنُّڢج
ⴱⴰⵄⵊ
PELLICULE
ⵙⴻⵏⵏⵓⴼⴻⴵ : ⵙⴻⵏⵏⵓⴼⵓⴵ
v. “Crasse”.
459
→ Les Ih Ṣaleḥ ne manquaient PESER
de rien rare était celui qui [ṢḤ] ar., uzen, hab. uzzen
manquait de nourriture : [ṢḤ]
G Ih Ṣaleḥ ṯuɣa-ṯen quman iman- → Pèse-le ! : [ṢḤ] Uzen-t !
nsen qlil win u ɣr-es ḵ ṯuččiṯ.
→ Il pèse la viande : Yuzen
ۡ ۡۡ ِئ َمن: نَ ْڢس aḵsum.
ۡنس-ُۡڢۡ َمن ِ ۡونۡيغ َرنۡي:ۡسۡ َين َج َح َ َمنۡ َيد ُر ۡۡ َعادَةۡ؛ۡئُزن.ۡئُزن: ََو َزن
ۡ ۡۡسـۡئِ َمن:ِۡمنۡنَڢ ِس ِه ۡ ۡت-ۡۡئُزن:ُِۡزنه
ۡ ۡنسۡنۡم ِلح-ۡۡشدنۡ ِل َمن:ۡإنَّ ُهمۡ َعلَىۡ َماۡي َُرا ُم ُ ۡيُزنۡئ َك:َۡي ِزنُ ۡاللَّح َم
ۡ ۡسم
ۡ ٍصالَح ۡلَم ۡت َڢت َ ِقر ۡ ِإلَى ۡشَيءَ ۡ كَانَت ۡ ِإيث ⵓⵣⴻⵏ
ۡثن ۡقُ َمن-صلح ۡث ُ َۡغَ ۡ ۡڨـ ۡئِه:ۡ ال ُمحت َاجُونَ ۡقَ ِلي ٌل
ۡ ۡسۡكۡث ُ ِچث-ۡنسنۡق ِللۡ ِونۡئُـۡغر-ۡئِ َمن ⵓⵣⵣⴻⵏ
ⵉⵎⴰⵏ ⵓⵣⴻⵏ-ⵜ
ⵡⵉⵏ ⵢⴻⵖⵔⴰⵏ ⵢⵓⴼⵉ ⵎⴰⵏ-ⵏⵏⴻⵙ ⵢⵓⵣⴻⵏ ⴰⴿⵙⵓⵏ
ⵙ ⵉⵎⴰⵏ-ⵏⵏⴻⵙ
ⵛⴻⴷⴷⴻⵏ ⵍⵉⵎⴰⵏ-ⵏⵙⴻⵏ ⵎⵍⵉⵃ PETIT
ⴳ ⵉⵀ ⵚⴰⵍⴻⵃ ⵝⵓⵖⴰ-ⵝⴻⵏ ⵇⵓⵎⴰⵏ • [ṢḤ] m., aqčučaḥ | m., pl.,
iqčučaḥ, f. taqčučaḥt
ⵉⵎⴰⵏ-ⵏⵙⴻⵏ ⵇⵍⵉⵍ ⵡⵉⵏ ⵓ ⵖⵔ-ⴻⵙ ⴿ
ⵝⵓⵛⵛⵉⵝ • [ṢḤ] m., pl., iqčučḥen
• [ṢḤ] m., aqčičeḥ
PERTURBÉ ÊTRE, ANXIEUX • m., acṭuṭaḥ (ann. : we) | m., pl.,
ÊTRE icṭuṭaḥen (ann. : ye)
[ṢḤ] ar., qelqa, hab. : țqelqa • [ṢḤ], [MR] m. amešṭuḥ | m., pl.,
imešṭuḥ
→ Je suis perturbé depuis que
la rue est en travaux, il y a trop • [ṢḤ], [MR] m., pl., imešṭuḥen
de bruit : [ṢḤ] Aql-i țqelqa sug • [ṢḤ], [MƐ], [MR] m., ameẓyan |
ass mi xeddmen g uḇriḏ yekṯer m., pl., imeẓyanen, f., tameẓyant |
lḥuss. f., pl., timeẓyanin
َۡۡ َعا ۡدَةۡ؛ۡڅقلق. َۡقلق: َقَلِق • [MR] m., pl., imeẓyanin
ۡع ۡ ِڢي ۡتَر ِم ٍيم ۡ َيكث ُ ُر
َۡ ار
ِ ش َّۡ َ أَنَا ۡ ُمنزَ ِع ٌج ۡ ُمن ۡذ ُ ۡأ
َّ ن ۡال • [MR] m., ameẓgan | m., pl.,
ۡۡمـۡخدمن ۡڨـ ِ سڨ ۡئَس ُ ۡ َئِـۡچقلق-ۡۡئ َقل:ۡ الض َِّجي ُج imeẓgan, f., tameẓgant. v.
ۡ ۡئُڥ ِرذۡيكثرۡل ُحس “Jeune”, “Enfant”.
ⵇⴻⵍⵇⴰ : ⵜⵙⵇⴻⵍⵇⴰ • [ṢḤ] m., amezḡan
ⴰⵇⵍ-ⵉ ⵜⵙⴻⵍⵇⴰ ⵙⵓⴳ ⴰⵙⵙ ⵎⵉ • [MR] m., pl., imezganen.
ⵅⴻⴷⴷⵎⴻⵏ ⴳ ⵓⵠⵔⵉⴸ ⵢⴻⴽⵝⴻⵔ • [MR] m., ameẓɣan
ⵍⵃⵓⵙⵙ
• m., ameẓǧan
• [MR] m., {a}meẓgi
460
• [ṢḤ] m., aqeččaḥ | m., pl., َارۡۡ:نك ِنۡدۡئِمزڨَنۡ ۡ ۡصغ ٌ نَحنُ ِ
iqeččḥen ص ِغيراۡۡ :لۡابنِيۡ َ ََلۡيَزَ ا َۡ
• m., ašeṭṭuḥ | m., pl., išeṭṭuḥen م ِمۡئُرۡيُشۡذۡئَمز َينۡ
• [MR] m., ašṭuṭaḥ | m., pl.,
išṭuṭaḥen م ِمۡئُرۡيُشۡذۡئَق َّچحۡ
• [ṢḤ] m., ameẓẓi ص ِغيراۡۡ:ن ِكنڅۡذۡئ َم ِزۡش ِو َّۡ
ي ُكنتُ ۡ َ
→ Nous sommes petits : Nekni d ص ِغيراۡۡ : ُكنتُ ۡ َ
imezgan. ث ُ َۡغ-يۡذۡئ َمز َينۡ
→ Mon fils est encore petit : ئُغۡ-ئِـۡذۡئ َمزيَنۡ
• [ṢḤ] Memmi ur yuš ḏ ameẓyan. ⴼ ⴰⵇⵞⵓⵞⴰⵃ | ⵉⵇⵞⵓⵞⴰⵃ,
• [ṢḤ] Memmi ur yuš ḏ aqeččaḥ. ⵜⵃⴰⵞⵓⵞⵇⴰⵜ
]→ J’étais encore petit : [ṢḤ ⵏⴻⵃⵞⵓⵞⵇⵉ
Nekkints ḏ ameẓẓi šwiyya.
ⵃⴻⵞⵉⵞⵇⴰ
→ J’étais petit :
ⵏⴻⵃⴰⵟⵓⵟⵛⵉ | ⵃⴰⵟⵓⵟⵛⴰ
• [ṢḤ] Ṯuɣ-ay ḏ ameẓyan.
• [ṢḤ] Uɣ-i ḏ ameẓyan. ⵃⵓⵟⵛⴻⵎⵉ | ⵃⵓⵟⵛⴻⵎⴰ
ص ِغير : َ ⵏⴻⵃⵓⵟⵛⴻⵎⵉ
ئ َق ُچ َچحۡ|ۡئِق ُچ َچحۡۡ،ثَق ُچ َچحتۡ | ⵜⵏⴰⵢⵥⴻⵎⴰⵜ ⴰⵎⴻⵥⵢⴰⵏ | ⵉⵎⴻⵥⵢⴰⵏⴻⵏ,
ئِق ُچچحنۡ ⵏⵉⵏⴰⵢⵥⴻⵎⵉⵜ
ئ َق ِچچحۡ ⵏⵉⵏⴰⵢⵥⴻⵎⵉ
طحنۡ ُ
طحۡ|ۡئشط َ ط َ ئ َش ُ ⵜⵏⴰⴳⵥⴻⵎⴰⵜ ⴰⵎⴻⵥⴳⴰⵏ | ⵉⵎⴻⵥⴳⴰⵏ,
طحۡ طحۡ|ۡ ِئمش ُ ئ َمش ُ ⵏⴰⴴⵣⴻⵎⴰ
طحنۡ ئِمش ُ
ⵏⴻⵏⴰⴳⵣⴻⵎⵉ
ئ َمزيَنۡ|ۡ ِئمزيَننۡۡ،تَمزۡيَنتۡ|ۡتِمزيَ ِننۡ ⵏⴰⵖⵥⴻⵎⴰ
ئِمز َينِنۡ
ⵏⴰⴵⵥⴻⵎⴰ
ئ َمزڨنۡ|ۡ ِئمزڨَنۡۡۡۡ،ت َمزڨَنتۡ
ⵉⴳⵥⴻⵎ
ئ َمزڨَنۡ ۡ
ئِمزڨَننۡ ⵏⴻⵃⵞⵞⴻⵇⵉ | ⵃⴰⵞⵞⴻⵇⴰ
ئ َمزغَنۡ ⵏⴻⵃⵓⵟⵟⴻⵛⵉ | ⵃⵓⵟⵟⴻⵛⴰ
ئ َمز َجنۡ ⵏⴻⵃⴰⵟⵓⵟⵛⵉ | ⵃⴰⵟⵓⵟⵛⴰ
مز ِۡ
ڨ ⵉⵥⵥⴻⵎⴰ
شحۡ|ۡئِقشحنۡ ئ َق َّ ⵏⴰⴳⵣⴻⵎⵉ ⴷ ⵉⵏⴽⴻⵏ
طحنۡ طحۡ|ۡئِش ُّ ئ َش ُّ
ⵏⴰⵢⵥⴻⵎⴰ ⴸ ⵛⵓⵢ ⵔⵓ ⵉⵎⵎⴻⵎ
طحنۡ ط َ طحۡ|ۡ ِئش ُ ط َ ئ َش ُ
ⵃⴰⵞⵞⴻⵇⴰ ⴸ ⵛⵓⵢ ⵔⵓ ⵉⵎⵎⴻⵎ
ئ َم ِۡز ۡ
ⴰⵢⵢⵉⵡⵛ ⵉⵥⵥⴻⵎⴰ ⴸ ⵙⵜⵏⵉⴽⴽⴻⵏ
461
ⵝⵓⵖ-ⴰⵢ ⴸ ⴰⵎⴻⵥⵢⴰⵏ PÉTRIR (pâte)
ⵓⵖ-ⵉ ⴸ ⴰⵎⴻⵥⵢⴰⵏ • [ṢḤ] ar., ɛjen, hab. ɛǧen. v. “Pié-
tiner”, “Pâte”, “Mouiller”.
• [MƐ] eḡḡʷ, hab. țeggʷ
PETIT LAIT
• [ŠN] aɣyez, hab. ɣigez
v. “Lait”.
→ J’ai pétri la pâte : [MƐ]
Aggʷeɣ aruḵṯi. v. “Pâte de pain”.
PETIT-FILS → Il a pétri : [MƐ] Iggʷa.
[MƐ] m., mmi-s n memmi → Il a pétri : [MƐ] Iɛjen.
→ Ton petit-fils, petit enfant : → Elles n’ont pas pétri : U ɛji-
Arraw memmi-k. nent ḵ.
سۡنـۡم ِۡم-مم ِۡ ۡ: َحڢِيد : َع َجن َ
ۡك-ۡئ ََّروۡم ِۡم: َاِبْن ا ْبنِك ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡ َعجن.َعژن
ⵎⵎⵉⵙ ⵏ ⵎⴻⵎⵎⵉ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڅڨو.ىڨو
ⴰⵔⵔⴰⵡ ⵎⴻⵎⵎⵉ-ⴽ ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡ ِغڨز.ئ َغيز
ۡثِۡ ئ َڨوغۡئ َُرك
PETITE-CENTAURÉE COM- ۡ ئِڨ َۡو
MUNE (lat. centaurium erythraea, ۡ ۡئِعژن
fam. gentianaceæ, plante)
ۡ ۡۡئُـۡع ِژننتۡك:ۡلَمۡيَع ُج َّن
[XF], [MS] f., merraret leḥnaš
ⵄⵊⴻⵏ : ⵄⴵⴻⵏ
:ٌۡۡنَبت َة،ۡارة لَحْ نَش
َ ََّمر
ۡم َّررتۡلَحنش ⴻⴴⴴⵯ : ⵜⵙⴻⴳⴳⵯ
ⵎⴻⵔⵔⴰⵔⴻⵜ ⵍⴰⵃⵏⴰⵛ ⴰⵖⵢⴻⵣ : ⵖⵉⴳⴻⵣ
ⴰⴳⴳⵯⴻⵖ ⴰⵔⵓⴿⵝⵉ
PETITS POIS (variété) ⵉⴳⴳⵯⴰ
• [MR] f., ṯakerselṯ. v. “Pois ⵉⵄⵊⴻⵏ
cultivé”
ⵓ ⵄⵊⵉⵏⴻⵏⵜ ⴿ
• [MR] ar., ǧelbanet leḥnaš
:ٌۡۡنَوع،ۡج ْل َبان
PEU
ۡ ۡثَكرسلث
• [ṢḤ], [MR] šwiyya. v. “Un”.
ۡ ۡجلبَنتۡلحنش
• [ṢḤ] šwi
ⵝⴰⴽⴻⵔⵙⴻⵍⵝ
→ Tous les invités goûteront un
ⴵⴻⵍⴱⴰⵏⴻⵜ ⵍⴻⵃⵏⴰⵛ peu : [ṢḤ] Qaɛ ljiran a ččen
šwiyya šwiyya.
→ Je suis un peu malade : [MR]
Aql-i šwiyya helkaɣ.
462
: قَ ِليل PHLOMIS HERBE AU VENT
(lat. phlomis herba-venti, fam.
َّۡ ش ِو
ي lamiaceæ, plante)
ۡ ش ِۡو [MR] m., amejjuɣ yilef
ۡۡقَع ۡل ِژ َرن:ۡ سيَذُوقُونَ ۡشَيء ۡقَ ِليَّل َ ۡ ُوڢ
ِ ضي ُّ ُك ُّلۡال :ٌۡۡنَبت َة،ۡيحيَّة
ِ شبِيَّة ِر َ أذَ ْينَة
َ ع
َّۡ يۡش ِو
ي َّ ِ ئ َـۡچن
وۡش
ۡئ َم ُّژغۡ ِيلڢ
ۡ ۡيۡهلكَغ َّ ئِـۡش ِو-ۡۡئ َقل:ۡيضۡقَ ِليَّلٌ إِنِيۡ َم ِر
ⴰⵎⴻⵊⵊⵓⵖ ⵢⵉⵍⴻⴼ
ⵛⵡⵉⵢⵢⴰ
ⵛⵡⵉ
PIC
ⵇⴰⵄ ⵍⵊⵉⵔⴰⵏ ⴰ ⵞⵞⴻⵏ ⵛⵡⵉⵢⵢⴰ
ⵛⵡⵉⵢⵢⴰ v. “Tête”.
463
• [ṢḤ], m., ṯissi. v. “Lit”, “Débar- • [MR], [ṢR], [ŠN] m., {a}ḍar
ras”. (ann. : u) | m., pl., iḍaṛṛen
• [ṢḤ] {ṯ}issi • [MR] m., pl., iḍarn
• [ŠN], m., afiṯal → Mes pieds : [ṢḤ], [MƐ]
Iḍaṛṛen-inu.
→ Notre vielle maison est cons-
truite en pierre, elle a un toit en → Ma grand-mère se saisit
diss et dispose d’une partie pour d’une racine la prenant pour un
dormir : [ṢḤ] Waxxam-nna pied (se dit d’une personne
aqḏim yeḇna s iẓerwan ig-es ṯissi personne pensant être sur le vrai
wu ṯazeqqa n iḏels. mais qui ne l’est pas) : [MR]
prov. Jidda teṭeff aẓar țxili-ṯ aḍar.
→ Autrefois il y avait (i.e. dans
la maison) le lit traditionel et de : قَدَم
la vaisselle en argile : [ṢḤ] Ziḵ
lḥal ḏiḡ-es ṯissi ḏiḡ-es lumaɛen n ۡضر َ َئ
țalaɣt. ۡضرن َ ِضرۡ|ۡئ َ َئ
: غرْ ڢَة النَّوْ ِم ْالعَائِ ِليَّ ِة ۡضرن َ ِضرۡ|ۡئ َ
ۡ ِ ِث
س ۡضرن َ ِئ
ۡ ِ ِۡئ
س ُۡئِن-ۡضر َ ِۡئ:ۡأَقدَ ِامي
ۡئَڢِثَل ِ :ۡ َجدَّتِي ۡ َحكمت ۡڢِي ۡجذ َرة ۡ َحسبت َها ۡرجل
َّۡ ۡژد
ۡضرَ َثۡئ-ل ِۡ ۡڅ ِخِ طڢۡئ َزَ ر َّ ت
ِۡيس ِ ڢ ۡبِالد ٌ سق َ ۡ بَيتُنَا ۡقَدِي َمةٌ ۡ َمبنِيَّةٌ ۡبِال َح َج ِر ۡلَ َها
ۡ َّن ۡئ َقذِم ۡيڥنَ ۡسـ-ۡو َّخم:ۡ َ َاص ۡ ِللنَّو ِم ٌّ َان ۡخ ٌ َو َمك ⴰⴹⴰⵔ
ۡۡوۡثَز َّقۡنـۡئِذلس ُ ِ س ث
ِ ۡ س - ڨ
ۡ ئ
ِ ۡ ن ئِزر َۡو
ⴰⴹⴰⵕ | ⵉⴹⴰⵕⵕⴻⵏ
ۡس ِريرا ۡتَق ِلي ِديًّا
َ ۡت ِ اخ َل ۡالبَي ِ َضى ۡ َكانَ ۡد َ ڢِي ۡ َما ۡ َم
ۡس-س ۡثِ ِس ۡ ِۡذ-ۡۡزك ۡل َحل ۡذِڨ:ۡ ِ اريَّة ِ َوۡأ َ َوانِيۡڢَ َّخ ⴹⴰⵔ | ⵉⴹⴰⵕⵕⴻⵏ
ۡلُ َمعنۡنـۡ َڅلَغت
ⵉⴹⴰⵕⴻⵏ
ⵝⵉⵙⵙⵉ
ⵉⴹⴰⵕⵕⴻⵏ-ⵉⵏⵓ
ⵉⵙⵙⵉ
ⵊⵉⴷⴷⴰ ⵜⴻⵟⵟⴻⴼ ⴰⵥⴰⵔ ⵜⵙⵅⵉⵍⵉⵝ
ⴰⴼⵉⵝⴰⵍ ⴰⴹⴰⵔ
ⵡⴰⵅⵅⴰⵎ-ⴻⵏⴰ ⴰⵇⴸⵉⵎ ⵢⴻⵝⵠⵏⴰ ⵙ
ⵉⵥⴻⵔⵡⴰⵏ ⵉⴳ-ⴻⵙ ⵝⵉⵙⵙⵉ ⵡⵓ
PIERRE DU FOYER (grosses
ⵝⴰⵣⴻⵇⵇⴰ ⵏ ⵉⴸⴻⵍⵙ pierres du de l’âtre/foyer, elles
ⵣⵉⴿ ⵍⵃⴰⵍ ⴸⵉⴴ-ⴻⵙ ⵝⵉⵙⵙⵉ sont changées à nnayer)
ⴸⵉⴴ-ⴻⵙ ⵍⵓⵎⴰⵄⴻⵏ ⵏ ⵜⵙⴰⵍⴰⵖⵜ • [ṢḤ], [MƐ], [MR], [ǦƐ], [ṢR]
m., ini | m., pl., inyan. v. “Jour de
l’an amazigh”.
PIED • [ŠN] m., ini | m., pl., inayen
• [ṢḤ] m., aḍar (ann. : u) • [ṢḤ], [XF] ar., pl., lemnaṣeb
• [MƐ] m., aḍaṛ (ann. : u) | m., pl., • [MZ] m., pl., mnaṣeb
iḍaṛṛen
→ Une pierre du foyer : [MƐ] Iǧ
ǧini. v. “Pierre”, “Foyer”.
464
: َحجَر ْال َموْ قِ ِد َ ي ۡ َينبُتُ ۡڢِي ِه ۡالبَلُّو
-ۡ َّنۡذِڨ-ۡۡثَ ُمرث:ۡ ط ٌّ بَلَدُنَاۡ َح َج ِر
ۡ ۡسۡئَذر-ۡسۡ ِغرۡئِدغَغنۡذِڨ
ۡئِ ِنۡ|ۡ ِئنيَن
ۡ ِۡئ ِنۡ|ۡ ِئنَين ⴰⵥⵔⵓ | ⵉⵥⴻⵔⵡⴰⵏ, ⵝⴰⵥⵔⵓⵝ |
ⵝⵉⵣⴻⵔⵡⴰ
ۡلمنَصۡب
ⵜⴰⵣⵔⵓⵜⵙ
ۡ ۡمنَصب
ِۡ ۡئِجۡۡج:ِۡاحدَةٌۡ ِلل َموقِد ⵜⴰⵣⵔⵓⵜ
ن ِ ۡو َ ٌ َح َج َرة
ⵉⵏⵉ | ⵉⵏⵢⴰⵏ ⴰⴷⵖⴰⵖ | ⵉⴷⵖⴰⵖⴻⵏ
ⵉⵏⵉ | ⵉⵏⴰⵢⴻⵏ ⴰⴸⵖⴰⵖ | ⵉⴸⵖⴰⵖⴻⵏ
ⵍⴻⵎⵏⴰⵚⴻⴱ ⴰⵥⵔⵓ ⵜⴰⵎⴻⵥⵢⴰⵏⵜ
ⵎⵏⴰⵚⴻⴱ ⵝⴰⵎⵓⵔⵝ-ⵏⵏⴰ ⴸⵉⴳ-ⴻⵙ ⵖⵉⵔ
ⵉⴷⵖⴰⵖⴻⵏ ⴸⵉⴳ-ⴻⵙ ⴰⴸⴻⵔ
ⵉⴵ ⴵⵉⵏⵉ
466
ۡ ۡۡئَغغَبث: َج َملون ⵓ ⴷⴷⵉⵣⴻⵏⵜⵙ ⴿ ⵝⵉⵎⵥⵉⵏ
َ ُ ۡئَغغَبثۡئ:َۡج َملُونۡالعُل ِوي
ۡ ۡسون ⴰ ⵜ-ⵃⴻⵟⵟⴰⵎⵜⵙ
َ ۡۡئ َغغَبث:َۡج َملُونۡالسُّڢ ِلي
َّۡو ۡد
ⴰⵖⴻⵖⴰⴱⵝ PILIER
ⴰⵖⴻⵖⴰⴱⵝ ⵓⵙⴰⵡⴻⵏ v. “Poutre”.
ⴰⵖⴻⵖⴰⴱⵝ ⵡⴰⴷⴷⴰ
PILON
PILAGE, ÉCRASEMENT, • [MƐ] m., azduḏ (ann. : bu) | m.,
BROYAGE pl., izudaḏ. v. “Maillet”, “Mor-
tier”.
[ṢḤ], [MƐ] m., uduz. v. “Piler”.
• [ṢḤ] m., azdud
ۡ ۡۡئُدُز: سحْ ق ٌّ َد
َ ،ق
• [ṢḤ] dim., sing., ṯazdudț
ⵓⴷⵓⵣ
• [ṢḤ] m., amahrez
→ Pilon en bois :
PILER, ÉCRASER, BROYER
• [ṢḤ] m., amahrez uqeššuḏ
• [ṢḤ], [MƐ] ddez, hab. țeddez. v.
“Pilage”. • [XF] f., ɣyaza (ressemble à un
grand pilon, en bois avec un grand
• [MR] ar., ḥṭem, hab. ḥeṭṭam. v. manche)
“Casser”.
• [MS] ɣiyyaz (utilisé pour
→ Il a pilé : [ṢḤ], [MƐ] Iddez. moudre l’orge, le poivre noir, la
→ Il est pilé : [ṢḤ], [MƐ] Iddez. café, …, même utilisation que
lmedd). v. “Moudre”.
→ Elles n’ont pas pilé l’orge : U
ddizenț ḵ ṯimẓin. • [MS] lmedd (même utilisation
que lɣayyaz)
→ Elle l’écrase : [MR] A t-
ḥeṭṭamț. → Pilon en cuivre :
:ق َ س َح َ ،ق َّ َد [ṢḤ] m., amahrez n nneḥas
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڅدز.دز : ِمدَقَّة
َّ ۡ َعادَةۡ؛ۡح.حطم
ۡطم ۡئ َزدُذۡ|ۡئِ ُزدَذ
ۡۡ ِئدز:ۡدَ َّق ۡ ۡئ َزدُد
ۡ ۡۡئِدز:ۡد َُّق ۡثَزد ُدڅ
ۡۡئُـۡدِزنڅۡكۡثِم ِزن:ۡير َّ لَۡمۡيَدِقنَ ۡال ۡئ َ َمهرز
َ ش ِع
َّ ح-ۡۡئَـۡت:ُۡت َح ِطمه ٌ
:ۡشبِيَّة َ ِمدَقَّةٌۡ َخ
ۡ ۡطمڅ
ۡشذ ُّ ئ َ َمهرزۡئُق
ⴷⴷⴻⵣ : ⵜⵙⴻⴷⴷⴻⵣ
َۡغ َيز
ⵃⵟⴻⵎ : ⵃⴻⵟⵟⴰⵎ
ۡ ۡغيَّۡزِۡ
ⵉⴷⴷⴻⵣ
ۡلۡمد
ⵉⴷⴷⴻⵣ
467
ٍ ۡمنۡنُ َح
:ۡاس ِ ٌِمدَقَّة • [XF], [MS] f., bulgiya
ۡ ۡحسَۡ ۡئ َ َمهرزۡنـۡن • dim., sing., tabulgit
ⴰⵣⴷⵓⴸ | ⵉⵣⵓⴷⴰⴸ َ ۡ،ۡ شوح، تَنُّوب، صنَوْ َبر
:ٌۡش َج َرة َ
ⴰⵣⴷⵓⴷ َثَي ۡد
ⵝⴰⵣⴷⵓⴷⵜⵙ َۡت َي ۡد
َئَي ۡذ
ⴰⵎⴰⵀⵔⴻⵣ
َتَي ۡذ
ⴰⵎⴰⵀⵔⴻⵣ ⵓⵇⴻⵛⵛⵓⴸ
ۡ ئ َمل ِۡز
ⵖⵢⴰⵣⴰ ۡصنُبر
ⵖⵉⵢⵢⴰⵣ ۡي َۡ صنُب َر
ⵍⵎⴻⴷⴷ ۡصنُب ِريت
ⴰⵎⴰⵀⵔⴻⵣ ⵏ ⵏⵏⴻⵃⴰⵙ :ۡير
ٌ ص ِغَ ۡصنَوبَ ٌر َ
َ
ۡت َيدَۡت َمزڨنت
PIMENT ِۡ بُل
ڨ
v. “Poivron”. َۡ بُل ِڨ
ي
ۡتَبُل ِڨت
PIN BLANC DE PROVENCE, ⵝⴰⵢⴸⴰ
PIN D’ALEP, SAPIN (lat. pinus
halepensis, fam. pinaceæ, arbre) ⵜⴰⵢⴷⴰ
• [ṢḤ], [MƐ], [MR], [ṢR] f., ṯayḏa ⴰⵢⴸⴰ
(ann. : ța). v. “Pive jeune”, “Ai-
guilles du pin”, “Écorce de pin”, ⵜⴰⵢⴸⴰ
“Chaton du pin”, “Aubier”, “Pi- ⴰⵎⴻⵍⵥⵉ
nède”, “Graines de pin”,
“Gemme”. ⵚⵏⵓⴱⴻⵔ
• [MR], [MƐ] f., tayda ⵚⵏⵓⴱⵔⴰⵢⴰ
• [MR] f., {ṯ}ayḏa (ann. : uw) ⵚⵏⵓⴱⵔⵉⵢⴻⵜ
• [MR] f., tayḏa
ⵜⴰⵢⴷⴰ ⵜⴰⵎⴻⵥⴳⴰⵏⵜ
• [ṢR] m., amelẓi. v. “Pin”.
ⴱⵓⵍⴳⵉ
• [XF], [MƐ], [MR], [FX] ar.,
coll., ṣṇuber ⴱⵓⵍⴳⵉⵢⴰ
• [XF] f., ṣṇubraya ⵜⴰⴱⵓⵍⴳⵉⵜ
• [MS] f., pl., ṣṇubriyet
→ Jeune pin blanc : A. Généralité :
• [MR] f., tayda tameẓgant Le pin blanc de Provence ou pin
• [XF] m., {a}bulgi d’Alep (pinus halepensis) pousse
facilement et spontanément dans
468
la région du Petit Atlas y compris Certaines parties du pin blanc sont
dans les sols rocheux, pauvre et comestibles comme l’aubier “šal-
sec. Les montagnards atlassiens le luḍa” qui est la partie blanchâtre
nomme : “ṯayḏa, ayḏa”, “ṣṇuber, et tendre à la saveur sucrée qu’on
ṣṇubraya” lorsqu’il est grand et retrouve sous l’écorce. On con-
“ṯayḏa țameẓganț” ou alors : somme aussi les graines de pin
“abulgi, ṯabulgiṯ” lorsqu’il est blanc “squq̣ i,̣ squq
̣ u,
̣ zquq
̣ u”
̣ situés
petit. Quant à la pinède ou pine- à l’intérieur de la pive (cône, fruit
raie/pinaie (forêt de pins blancs), du pin blanc) nommée “aquqaš”,
elle est nommée : “ṯamurṯ n “ṯaquqšṯ n țayḏa” ou alors :
țayḏa” ou alors : “ṯayḏaḏ, ayḏaḏ”. “azambay” à maturité et
Cet arbre ô combien important “adebbux/adebbuxṯ/ṯadebbuxṯ n
dans la vie de l’Atlassien a, țayḏa” lorsqu’elle est encore
comme le cèdre “iḏgel”, laissé des verte, cette dernière est utilisée en
traces dans la toponymie locale : tisane. La pive est aussi utilisée
comme ballonnet chez les Ayṯ
▪Lbulgi (“La localité des jeunes Musa dans le jeu traditionnel dit
Pins”, chez les Ayṯ Xlifa), “ṯakurṯ”. Par ailleurs, les vielles
▪Tizi n Tayda (“Le Col des écorces de pin blanc “ṯaḏbaɣṯ n
Pins/de la Pinède”, chez les Ayṯ țayḏa” sont utilisées comme tan et
Mesɛud), la gemme (résine de pin blanc)
“ɛalk, ɛulk”, “ɛenziz” ou :
▪Ṣṇubriyet Wakli (“Les Pins “aselɣaɣ țayḏa” rentre dans la
d’Akli”, chez les Ayṯ Musa). réalisation d’un sirop traditionnel
B. Description et Utilité : antitussif pour soigner les affec-
tions asthmatiques ou comme
Le pin blanc fleurit au mois vernis naturelle sur la poterie en-
d’avril/mai, ses chatons (inflores- core chaude par les potières atlas-
cence) sont nommés : “azemmuš siennes à l’instar de la résine du
n tayḏeṯ”, “azaɣammuš” ou en- genévrier cade (juniperus oxyce-
core : “šettayel”. Il peut attendre drus).
les vingt/trente mètres de haut et
vivre jusqu’à cinq siècles.
Outre le fait qu’il participe au PINCE, CISEAUX (de castra-
maintien des sols atlassiens il sert tion)
aussi d’abri à la faune locale. S’il [ṢḤ] m., azḏul (ann. : wu). v.
y a un insecte emblématique lié au “Castrer”.
pin blanc c’est bien la cigale
“abẓiẓ” ou : “ẓẓeṭš” qui affec- ۡ ۡۡئ َزذُل:ۡاء
ِ صَ ْلخ ٌّ ۡخ،ۡ ٌّ ِمقَص، ك ََّلب
ِ َاصۡ ِل
tionne les pinèdes pour y chanter
toute la journée. ⴰⵣⴸⵓⵍ
Le pin blanc est aussi un arbre PINCÉEۡ(action de pincer)
fragile puisqu’il est sensible aux • [ṢḤ] ar., f., ṯaqerṣeț (ann. : tq).
incendies et qu’il est sujet à la v. “Pincer”.
chenille processionnaire “abureb-
bu” qui s’attaque à ses aiguilles • [MƐ] ar. ?, f., ṯuxuṭṭifṯ | f., pl.,
“člappa, člabba”, ces dernières ṯixuṭṭaf
sont utilisées pour soigner les : قَرْ صَة
douleurs articulaires.
ۡ ۡثَقرصڅ
َّ ث ُ ُخ ِطڢثۡ|ۡثِ ُخ
ۡطڢ
469
ⵝⴰⵇⴻⵔⵚⴻⵜⵙ ⵝⴰⵎⵓⵔⵝ ⵏ ⵚⵏⵓⴱⴻⵔ
ⵝⵓⵅⵓⵟⵟⵉⴼⵝ | ⵝⵉⵅⵓⵟⵟⴰⴼ ⵝⴰⵢⴸⴰⴸ
ⵝⴰⵢⴷⴰⴷ
PINCE-OREILLE, PERCE ⴰⵢⴸⴰⴸ
OREILLE (forficula auricularia,
insecte)
[ǦƐ] m., maqqes PIOCHE
:ٌِۡۡمنَ ۡال َحش ََرات
ِ ۡنَوع،ۡ؟ • [ṢḤ], [MƐ] m., aǧelzim (ann. :
u) | m., pl., iǧelzam
َۡمقس
• [ṢḤ] m., agelzim
ⵎⴰⵇⵇⴻⵙ
• [ṢḤ], [MƐ] dim., sing., ṯaǧelzimṯ
• dim., sing., tagelzimṯ
PINCER
• [ṢḤ], [MƐ] ar., gaduma
• [ṢḤ] qqes, hab. țeqqes. v. “Pin-
cée”, “Piquer”. : ِمع َْول
• [MƐ] sxuṭṭef, hab. sxuttuf ۡئَجل ِزمۡ|ۡئِجلزَ م
→ Pince-le ! : [ṢḤ] Qqes-t ! v. ۡ ۡئ َڨل ِزم
“Piquer”. ۡ ۡثَجل ِزمث
:س َ قَ َر ۡ ۡتڨل ِزمث
ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڅقس.قس ڨَد َُۡم
ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡس ُختُّڢ.س ُخطڢ ⴰⴵⴻⵍⵣⵉⵎ | ⵉⴵⴻⵍⵣⴰⵎ
ۡت-ۡۡقس:ُۡاِق ِرسه
ⴰⴳⴻⵍⵣⵉⵎ
ⵇⵇⴻⵙ : ⵜⵙⴻⵇⵇⴻⵙ
ⵝⴰⴵⴻⵍⵣⵉⵎⵝ | ⵜⴰⴳⴻⵍⵣⵉⵎⵝ
ⵙⵅⵓⵟⵟⴻⴼ : ⵙⵅⵓⵜⵜⵓⴼ
ⵝⴰⴵⴻⵍⵣⵉⵎⵝ
ⵇⵇⴻⵙ-ⵜ
ⵜⴰⴳⴻⵍⵣⵉⵎⵝ
PINÈDE, PINERAIE, PINAIE
ⴳⴰⴷⵓⵎⴰ
• [MR] f., ṯamurṯ n ṣnuber. v. “Pin
blanc de Provence”.
• [MR] f., ṯayḏaḏ PIPE
• [MR] f., ṯaydad [ṢḤ], [MƐ] m., asebsi (ann. : u) |
m., pl., isebsiyen
• [MR] f., {ṯ}ayḏaḏ
ۡۡئ َسب ِسۡ|ۡئِسبسِين: غ ْليون
َ
: صنَوْ بَر
َ غابَة َ
ⴰⵙⴻⴱⵙⵉ | ⵉⵙⴻⴱⵙⵉⵢⴻⵏ
ُ ۡث َ ُمرثۡنـ
ۡص ُنبر
ۡثَيذَذ
PIQUÉ
ۡ ۡثَيدَد
v. “Manette”.
ۡئ َيذَذ
470
PIQUEBŒUF, BUPHAGE (bu- ُّۡشكُ ۡ َعادَةۡ؛ۡت.شك ُ
phagus africanus, oiseau) ۡئِث-ۡۡئِقس:ُۡلَدَ َغه
• [MR] m., aberdɣyul | m., pl.,
iberdɣyel ِئـ-ۡۡئ َزرمۡ ِئقص:ُۡلَدَغَت ِنيۡال َحيَّة
• [MS] m., {a}berdɣyul ۡئِث-ۡۡ ُچك:ُۡاُش ُككه
َ ۡ،ۡ؟
:ۡطائِ ٌر ۡۡيۡڅۡقس:ۡض ِۡة
َ شدِيد ُۡال ُح ُمو َ ُۡإِنَّه
ۡئ َبۡردغيُلۡ|ِۡۡئبۡردغيل ۡئ َ ِي ِنۡتۡڅۡقس-ۡچنث ِۡ ۡ:ٌۡض ۡة
َ ام ِ َه ِذهِۡالبُرۡتُقَالَةۡ َح
ۡبۡردغۡيُل ⵇⵇⴻⵙ :
ⴰⴱⴻⵔⴷⵖⵢⵓⵍ | ⵉⴱⴻⵔⴷⵖⵢⴻⵍ ⵇⵇⴻⵙ
ⴱⴻⵔⴷⵖⵢⵓⵍ ⵜⵙⴻⵇⵇⴻⵙ
ⵛⵓⴽⴽ : ⵜⵛⵓⴽⴽ
PIQUER (avec une pointe) ⵉⵇⵇⴻⵙ-ⵉⵝ
[MƐ] ar., nɣez, hab. neɣɣez ⴰⵣⵔⴻⵎ ⵉⵇⴻⵚⵚ-ⵉ
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡنغز.ۡنغز: نَغَ َز ⵞⵓⴽⴽ-ⵉⵝ
ⵏⵖⴻⵣ : ⵏⴻⵖⵖⴻⵣ ⵞⵉⵏⵝ-ⴰⵢⵉⵏⵉ ⵜⴻⵜⵙⴻⵇⵇⴻⵙ
ⵢⴻⵜⵙⴻⵇⵇⴻⵙ
PIQUER (personne, animal),
ACIDE ÊTRE
• [ṢḤ] qqes, hab. PIQUER
• [ṢḤ] qqes v. “Becqueter”.
• [ṢḤ] țeqqes. v. “Pincer”, “Aci-
dulé”, “Aigre”. PIS
• [ṢḤ] ar., čukk, hab. tčukku [ŠN] {ṯa}mazagṯ, f., pl.,
→ Il l’a piqué : Iqqes-iṯ. {ṯ}himazgin. v. “Traire”, “Traite”.
→ Le serpent m’a mordu : [ṢḤ] :ِۡۡ َحلَ َمةُۡالضَّرۡع،ِۡخ ْلڢ
Azrem iqeṣṣ-i. ۡ َۡمزَ ڨثۡ|ۡ ِه َمزڨِن
→ Pique-le ! : Čukk-iṯ ! v. “Pin- ⵎⴰⵣⴰⴳⵝ | ⵀⵉⵎⴰⵣⴳⵉⵏ
cer”.
→ Ça pique (i.e. la langue, c’est
acide) : [ṢḤ] Yețeqqes. PISOIR (outil traditionnel utilisé
pour damer la terre lors de la
→ Cette orange est acide : [ṢḤ] construction de la maison atlas-
Činṯ-ayini tețeqqes. sienne)
َ ش ِديد ْالحمو
: ض ِة َ َ لَد، س َع
َ َ كَان، غ َ َ ل، ش ََّك [MR] ar., m., axebbaṭ (ann. : u)
ۡ َعادَةۡ؛.قس ۡۡئ َخبَّط: ِمي َطدَة
ۡ ۡقس ⴰⵅⴻⴱⴱⴰⵟ
ۡ ۡڅقس
471
PISTACHIER DE L’ATLAS (lat. • [MR] ar., derw
pistacia atlantica, fam.
anacardiaceæ, arbre), • [MS] ar., sing., ḏarwaya
PISTACHIER TÉRÉBINTHE, • [XF], [MR] ar., ḏṛu (ann. : n ḏḏ)
TÉRÉBINTHE (lat. pistacia
terebinthus, fam. anacardiaceæ, → Le lentisque donne un goût à
arbrisseau) l’eau : [ṢḤ] Afaḍis-ayini ițikk
yišt lbennet g waman.
[MS], [XF], [ǦƐ] ar. ?, m., beṭṭam
ُ ۡ،ۡص َطكَى
:ٌۡش َجي َرة ْ م، ذَرْ و
:ٌۡش َجي َرة ٌّ ب ْطم أ َ ْطلَس، ين
ُ ۡ،ِۡي ْ ب ْطم ت َ َربَ ْن ِت
ۡضسن ِ َضسۡ|ۡئِڢ ِ َئَڢ
َّ ب
ۡ ۡطم
ۡ ۡئَڢَدِس
ⴱⴻⵟⵟⴰⵎ َۡضس ِ ڢ
ۡ ۡڢ َِطس
PISTACHIER LENTISQUE, ۡ ۡئ َ َمذَغ
ARBRE AU MASTIC (lat.
pistacia lentiscus, fam. ۡ ۡئ َ َمدَغ
anacardiaceæ, arbuste, il est ۡ ۡذرو
utilisé depuis toujours par les
Atlassiens dans leur quotidien ۡدرو
pour ces multiples vertus comme
la purification des vêtements, des ۡي َۡ ذر َو
outres, de la vaisselle en terre ذ ُۡر
cuite comme les jarres, les
cruches, ... pour ses propriétés ِ طكَى ۡ َهذَا ۡنُكۡ َهة ۡ ِڢي ۡال َم
ۡ:ۡ اء َ يُع ِطي ۡال ُمس
bactéricides, une brindille dans ۡ ۡـۡو َمن
َ ۡڨ ث ن بۡل ت ش ِ ِ ِئ َ ِي ِنۡئ-ۡضس
يۡ كڅ ِ َئَڢ
l’eau sert à l’aromatiser, à calmer ⴰⴼⴰⴹⵉⵙ | ⵉⴼⴰⴹⵉⵙⵏ
les maux de ventre, en tisane il est
bénédique pour les problèmes de ⴰⴼⴰⴷⵉⵙ
digestion, en gargarisme pour les
aphtes, en sirop fait maison pour ⴼⴰⵟⵉⵙ
la toux, c’est aussi un excellent
soin pour les cheveux, par ⴼⴰⴹⵉⵙ
ailleurs, son bois est utilisé en tant ⴰⵎⴰⴸⴰⵖ
que combustible et les cendres
mélangées à l’huile d’olive sont ⴰⵎⴰⴷⴰⵖ
utilisées pour en faire un savon
local) ⴸⴻⵔⵡ
• [ṢḤ], [MƐ] m., afaḍis (ann. : u) | ⴷⴻⵔⵡ
m., pl., ifaḍisen (ann. : yi). v.
“Baies du pistachier lentique”. ⴸⴻⵔⵡⴰⵢⴰ
• [ṢḤ] m., afadis (ann. : u) ⴸⴸⵕⵓ
• [ṢR], [ŠN] m., {a}faḍis (ann.: u) ⴰⴼⴰⴹⵉⵙ-ⴰⵢⵉⵏⵉ ⵉⵜⵙⵉⴽⴽ ⵢⵉⵛⵜ
• [XL] m., {a}faṭis ⵍⴱⴻⵏⵏⴻⵝ ⴳ ⵡⴰⵎⴰⵏ
• [ǦƐ] m., amaḏaɣ
• [ǦƐ] m., amadaɣ PIVE (cône, fruit des conifères
comme le pinus halepensis)
• [XF], [YƐ] ar., ḏerw
472
• [MR] m., aquqaš | m., pl., ⴰⴷⴻⴱⴱⵓⵅⵝ
iquqšen, dim., sing. ṯaquqšṯ. v.
“Pin blanc de Provence”. ⵝⴰⴷⴻⴱⴱⵓⵝ ⵏ ⵜⴰⵢⴷⴰ
• [MR], [XF] m., {a}zambay
• [MS] f., zambaya PLACE, ENDROIT, LIEU
• [ṢR] m., {a}zumbi | m., pl., • [MR] f., tigert | f., pl., tigrin
izumbiyen • [MR] f., ṯigerṯ. v. “Champ”.
→ Les pives du pin : • [ṢḤ], [MƐ] ar., m., amḵan (ann. :
[MR] m., pl., iquqšen n tayda u) | m., pl., imuḵan
: صنَوْ َب ِر َّ َم ْخروط ال، ِشوح ُّ كوز ال • [ṢḤ], [MR] ar., m., amkan
(ann. : u)
ۡۡثَقُقشث،ۡئَقُقَشۡ|ۡئِقُقشن
→ À sa place : [MR] Ḏi ṯigerṯ.
ۡزَ مبَي
→ Les endroits du Petit Atlas :
ۡيَۡ زَ م َب Imuḵan n Waṭlas amțiši.
ۡ ۡبۡ|ۡئِ ُزمبِين ِ ُزم → Cet endroit-ci : [MR] G
َۡئِقُقشنۡنـۡتَي ۡد:ۡصنَوبَ ِر
َّ وزۡال ُ ُك umkan-ayin.
ⴰⵇⵓⵇⴰⵛ | ⵉⵇⵓⵇⵛⴻⵏ, ⵝⴰⵇⵓⵇⵛⵝ : َموْ قِع، َمكَان
ⵣⴰⵎⴱⴰⵢ ۡ ۡتِڨرتۡ|ۡ ِتڨ ِرن
ۡ ۡتِڨرت
ⵣⴰⵎⴱⴰⵢⴰ
ۡئَمكَنۡ|ۡ ِئ ُمكَن
ⵣⵓⵎⴱⵉ | ⵉⵣⵓⵎⴱⵉⵢⴻⵏ
ۡ ۡئَمكَن
ⵉⵇⵓⵇⵛⴻⵏ ⵏ ⵜⴰⵢⴷⴰ ۡ ۡۡذِۡتِۡڨرت:ِۡڢيۡ َمكَانِ ِه
ۡۡوطلَس
َ ۡئِ ُمكَن ۡنـ:ۡ ير
ِۡ ص ِغ َّ اض ُع ۡاۡلَطلَ ِس ۡال ِ َم َۡو
PIVE JEUNE (cône vert avant ۡ ۡئ َمۡزڨَن
maturité, fruit des conifères ۡ ۡئ َ ِين-ۡۡڨـۡئُمكَن:َۡهذَاۡال َمكَان
comme le pinus halepensis)
• [XF] m., {a}debbux, dim., sing. ⵜⵉⴳⴻⵔⵜ
[MR] dim., sing., ṯadebbuxṯ. v. ⵝⵉⴳⴻⵔⵝ
“Pin blanc de Provence”.
• [MR] dim., sing., {ṯ}adebbuxṯ ⴰⵎⴿⴰⵏ | ⵉⵎⵓⴿⴰⵏ
• [MR] dim., sing., ṯadebbuxṯ n ⴰⵎⴽⴰⵏ
tayda ⴸⵉ ⵝⵉⴳⴻⵔⵝ
ۡل َ ۡأَخ،ۡص َنوْ بَ ِر
َۡ ض ٌرۡقَب َّ َم ْخروط ال، ِشوح ُّ كوز ال
ⵉⵎⵓⴿⴰⵏ ⵏ ⵡⴰⵟⵍⴰⵙ ⴰⵎⴻⵥⴳⴰⵏ
:ۡۡنُض ِج ِه
ۡخۡ|ۡثَدبُّخث َۡ ُّدب ⴳ ⵓⵎⴽⴰⵏ-ⴰⵢⵉⵏ
ۡئ َدبُّخث
ۡ َثَدبُّخثۡنـۡتَي ۡد PLAFOND
ⴷⴻⴱⴱⵓⵅ, ⵝⴰⴷⴻⴱⴱⵓⵅⵝ v. “Ciel”.
473
PLAINDRE SE ۡۡئ َڨَّلُزۡ|ۡ ِئڨَّلُزن: يرة
َ ِلَوْ حَة َكب
[ṢḤ] tru, hab. : țru + fell- + aff. ⴰⴳⴳⴰⵍⵓⵣ | ⵉⴳⴳⴰⵍⵓⵣⴻⵏ
des prép.
→ Arrête de te plaindre à
moi ! : [ṢḤ] Berka țru fell-i ! PLANT
…-ۡۡڢل+ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڅۡ ُر.ۡت ُر:َۡىۡمن ِ اِشتَك [ṢḤ] f., ṯuxlifṯ. v. “Plantation”.
َّ َشك ََواتِكَ ۡ َعل
ِئـ-ۡۡبركَ ۡڅ ُرۡڢل:ۡي َ ِۡقڢ : شتْلَة
َ
ⵜⵔⵓ : ⵜⵙⵔⵓ +ⴼⴻⵍⵍ- … ۡثُخ ِلڢث
ⴱⴻⵔⴽⴰ ⵜⵙⵔⵓ ⴼⴻⵍⵍ-ⵉ ⵝⵓⵅⵍⵉⴼⵝ
PLANCHE (grosse)
[ŠN] m., aggalouz | m., pl., igga-
luzen
474
PLANTE • [YƐ], [XF] ɛaḏrawet
• [MƐ] m., amɣay (ann. : u) | m., • [YƐ], [XF] ɛaḏrawa
pl., amɣayen • [ṢḤ] nnabṭa
• [ṢḤ] ar., nwar. v. “Fleur”, “Fleu-
rir”. • [XF] m., gessis (sorte de plante
à tige dépourvue de feuilles)
: نَ ْبتَة • [XF] m., kessis
ۡئ َمغَيۡ|ۡئَمغَين • [MS] f., frara
ۡن َور • [MR] m., aǧarniz
ⴰⵎⵖⴰⵢ | ⴰⵎⵖⴰⵢⵏ • [XF] m., {a}ǧarniz
ⵏⵡⴰⵔ • [MS] f., kuḥḥayzet ddib (utilisée
en bouquet afin de balayer l’aire
de battage “annar” lors du
PLANTES ATLASSIENNES vannage “asuzzer”)
DIVERSES (recherche des
dénominations latines en cours) :
→ Type d’acacia, arbuste : PLANTE DU PIED
[ṢḤ], [MS], [XF], [ǦƐ] m., alban [ṢḤ] f., timešṭaț uḍar
(ann. : wa, m) ۡضر َ ۡ ِتمش: أ َ ْخ َمص القَد َِم
َ ُ طڅۡئ
→ Plantes diverses : ⵜⵉⵎⴻⵛⵟⴰⵜⵙ ⵓⴹⴰⵔ
• [XF] f., timešɣirat
• [XF] lṃurra PLANTER, ENSEMENCER
• [ṢḤ], [XF], [ƔL] ar. ?, m., [ṢḤ], [MƐ], [MR] ẓẓu, hab.
{a}qennar
• [ṢḤ] tezzu
• [MS] ar. ?, f., qennara
• [MƐ] la ițeẓẓu. v. “Planter Ac-
• ar. ?, f., taqennart tion de”, “Genêt épineux”, “Dis-
• [XF] gussayba perser”.
• [XF] f., tigergaz → Il est entrain de le planter :
[MƐ] La ițeẓẓu-ṯ.
• [XF] f., tigurgaz
→ Plante-le ! : [MƐ] Ẓẓu-ṯ !
• [MR] f., tiqurẓaẓ
→ J’ai planté : [ṢḤ] Ẓẓiɣ
• [XF] f., fanṭaziya
→ J’ai planté un olivier : Ẓẓiɣ
• [XF] f., qṣibet lma ṯaxššaț.
• [MS] f., gṣibet lma → Il a planté : [ṢḤ] Iẓẓa.
• [MS] f., talɣa → Il a planté des caroubiers
• [XF] m., naqub luwɛil dans ses vergers : Iẓẓu ixarruben
ḏeg tebḥirin-nnes.
• [XF] m., maxlub luwɛil
→ Il plantera : [MR] A yeẓẓu.
• [MR] m., saɛul
• [ǦƐ] m., azraylal
475
→ Plantons un grenadier dans : غرْ سَ
le jardin : A nneẓẓut ṯaremmʷant
ḏeg urṯi ! ۡت ُ ُّزت
:ع َ َز َر، س َ ۡث ُ ُزث
َ غ َر
ۡ َعادَةۡ؛.ُّز ⵜⵓⵣⵣⵓⵜ
ت ُّۡز ⵝⵓⵣⵓⵝ
لَـۡ ِئڅ ُّۡز
ۡث-ۡلَـۡئِڅ ُّۡز:ُۡعه ُ يَز َر PLAT (en forme de coupe)
!ۡث-ۡز:ُۡ ُّۡ اِغ ِرسه [ŠN] {ta}hazuḍa | f., pl.,
{ti}hizuḍin
ۡ ۡۡزغ:ۡ ِ ُغ ََرست
َّ ۡزغۡثَخ:
ۡشڅ ِۡ غ ََرستُ ۡزَ يتُونَة َ ۡه َُز:ۡۡ َعلَىۡشَك ِلۡكَأ ٍس،َۡطبَق
ِ ضۡ|ۡه ُِز
ۡضن
POTERIE POUCE
• [MR] ar., m., afexxar • [ŠN] m., iḵemz | m., pl.,
• [MƐ] ar., coll., lfexxar iḵemzawen
: ڢَ َّخار • [MƐ] m., aḵemz
ۡئ َڢ َّخر • [ṢR] m., iḵemz
ۡلڢ َّخر • [MR] m., adebbuz
ⴰⴼⴻⵅⵅⴰⵔ • [MR] m., bu debbuz
• [MR] m., aḍaḍ azewwar
ⵍⴼⴻⵅⵅⴰⵔ
: ِإ ْبهَام
ۡئِكمزۡ|ۡئِكمزَ ون
POTIRON ROUGE (lat.
cucurbita maxima, fam. ۡئ َكمز
cucurbitaceæ, plante) ِۡئكمز
• [ṢḤ] f., ṯaxsayṯ {ṯ}azuggʷaɣ. v. ۡبُ ۡدبُّز
“Courge”, “Courgette”, “Potiron”,
“Courge éponge”. ۡئَدبُّز
• [ṢḤ] f., ṯaxsayṯ ṯazuggʷaɣṯ ۡ ۡضضۡۡئ َز َّور َ َئ
487
ⵉⴿⴻⵎⵣ | ⵉⴿⴻⵎⵣⴰⵡⴻⵏ ۡئ َژدعُنۡ|ۡئِژدعُنن
ⴰⴿⴻⵎⵣ ۡثِب ِوذِۡ|ۡ ِثب ِوذَ ِون
ⵉⴿⴻⵎⵣ ⴰⵎⴰⵀⵔⵓⵏ | ⵉⵎⴰⵀⵔⵓⵏ,
ⵝⴰⵎⴰⵀⵔⵓⵏⵜⵙ
ⴰⴷⴻⴱⴱⵓⵣ
ⴰⵎⴰⵀⵔⵓⵏⵜⵙ
ⴱⵓ ⴷⴻⴱⴱⵓⵣ
ⴰⵎⵀⴰⵔⵓⵏⵜ
ⴰⴹⴰⴹ ⴰⵣⴻⵡⵡⴰⵔ
ⴰⵊⵏⵉ | ⵜⴰⵊⵏⵉⵝ
ⴰⵞⵉⵞⴻⵃ
POULAILLER
[ŠN] {ta}kušt iyaziḍen ⴰⴼⴻⵏⵉⵛ | ⵉⴼⴻⵏⵏⵉⵛⴻⵏ
ۡۡ ُكشتۡئِيَ ِزدن: خ ٌّم ⴰⵜⵜⴻⴱⴰⵄ
ⴽⵓⵛⵜ ⵉⵢⴰⵣⵉⴹⴻⵏ ⴰⵊⴻⴷⵄⵓⵏ | ⵉⵊⴻⴷⵄⵓⵏⴻⵏ
ⵝⵉⴱⵯⵉⴸⵉ | ⵝⵉⴱⵯⵉⴸⴰⵡⵉⵏ
POULAIN
• [ṢḤ], [MƐ], [MR] ar., m., ama- POULE
hrun | m., pl., imahran, f., ṯama-
hrunț • [ṢḤ] f., ṯayaẓeṭ | f., pl., ṯiyaẓḍin.
v. “Coq”, “Poulet”, “Coq
• [ṢḤ] f., {t}amharunț sauvage”.
• [MR] f., {t}amharunt • [ṢḤ] f., ṯiyaẓeṭ | f., pl., ṯiyaẓḍin
• [MR] m., ajni | m., ijnayen, f., • [ṢR] ṯiyaẓeṭ
tajniṯ • [ŠN] {ṯ}hiyaziț | {ṯ}hiyaziḍin
• [ṢḤ] m., ačičeḥ
: دَجَاجَة
• [MƐ] m., afeniš | m., pl., ifen-
nišen ۡ ۡضنِ ثَيَزطۡ|ۡ ِثيَز
• [MƐ] m., attebaɛ ۡ ۡضن ِ ثِيَزطۡ|ۡ ِثيَز
• [MR] m., ajedɛun | m., pl., ۡثِ َيزط
ijedɛunen ⵝⴰⵢⴰⵥⴻⵟ | ⵝⵉⵢⴰⵥⴹⵉⵏ
• [ṢR] f., ṯibʷiḏi | f., pl., ṯibʷiḏawin ⵝⵉⵢⴰⵥⴻⵟ | ⵝⵉⵢⴰⵥⴹⵉⵏ
: مهْر
ⵝⵉⵢⴰⵥⴻⵟ
ۡۡثَمۡه ُرنۡڅ،ۡئ َ َمه ُرنۡ|ۡ ِئ َمه َرن
ⵀⵉⵢⴰⵣⵉⵜⵙ | ⵀⵉⵢⴰⵣⵉⴹⵉⵏ
ۡئ َمه ُرنڅ
ۡئ َ َمهۡ ُرنت
POULET
ۡ ۡئَژ ِنۡ|ۡت َژنِث
• [ṢḤ] m., ayaẓiḍ | m., pl.,
ۡ ۡئ َِچچح iyiẓiḍen. v. “Coq”, “Poule”, “Coq
ۡ ۡئَڢ ِنشۡۡ|ۡ ِئڢ ِنشن sauvage”.
ۡئَتبَع
488
• [ṢḤ] m., ayaẓiḍ | m., pl., POUR
iyaẓiḍen v. “À”.
→ Ils ont des poulets : [ṢḤ] Ɣer-
sen iyaẓiḍen.
POUR
:ۡيرۡال ۡدَّ َجا َج ِة َ ۡ،ۡڢَرُّ وج
ُ ص ِغ
ۡئَيَ ِزضۡ|ۡئِ ِي ِزضن baš
ۡ ۡئ َ َي ِزضۡ|ۡ ِئ َي ِزضن → Afin qu’il vive : [ṢḤ] Baš a
idder.
ۡسنۡئِيَ ِزضن-ۡۡغر:ۡيَم ِل ُكونَ ۡالدَّ َجا َج → Nous labourrions la terre
ⴰⵢⴰⵥⵉⴹ | ⵉⵢⵉⵥⵉⴹⴻⵏ pour vivre (litt. : … pour man-
ger) : Nkerrez aḵal baš a ččen.
ⴰⵢⴰⵥⵉⴹ | ⵉⵢⴰⵥⵉⴹⴻⵏ
→ Après avoir consommé celle-
ⵖⴻⵔ-ⵙⴻⵏ ⵉⵢⴰⵥⵉⴹⴻⵏ ci on consomme l’autre : [ṢḤ]
Ɣir a nečča ṯadin baš a nebḏa
ṯayeḍ.
POULICHE ۡ ۡۡ َبش:ٌِۡۡۡڢعل+ِۡل
v. “Poulain”. ۡۡنكرز ۡئَكَلۡبَش ۡئ َـ:ۡ يش َ ث ۡاۡلَر ُ ُكنَّاۡنَح ُر
َ ضۡ ِلنَ ِع
ۡچن
POULIN ۡ ۡۡبَشۡئ َـۡئِدر:ۡيش َ ِلكَيۡيَ ِع
v. f. “Poulain”. ُ
ۡ ۡ ِغر ۡئَـ ۡنۡ َّچ ۡثَدِن:ۡ بَعدَ ۡأَك ِل ۡ َه ِذ ِه ۡنَأ ُك ُل ۡاۡلخ َرى
ۡبَشۡئ َـۡنبذَۡثَيض
ⵏⴽⴻⵔⵔⴻⵣ ⴰⴿⴰⵍ ⴱⴰⵛ ⴰ ⵞⵞⴻⵏ
POUMON
• [ṢḤ] f., tureț ⴱⴰⵛ ⴰ ⵉⴷⴷⴻⵔ
• [MƐ] f., ṯureț ⵖⵉⵔ ⴰ ⵏⴻⵛⵛⴰ ⵝⴰⴷⵉⵏ ⴱⴰⵛ ⴰ
ⵏⴻⴱⴸⴰ ⵝⴰⵢⴻⴹ
• [ṢR] f., ṯaḵefḵafṯ
: ِرئ َة
ۡتُرڅ POURPIER (lat. portulaca ole-
racea, fam. portulacaceæ, plante)
ۡثُرڅ [XF] ar. ?, f., rǧila
ۡثَكڢكَڢث ۡ :ٌۡۡنَبتَة،ۡ بَ ْقلَة َح ْمقَاء، ڢرْ ڢج، رجيلَةِ
ⵜⵓⵔⴻⵜⵙ َۡ ر ِج
ل
ⵝⵓⵔⴻⵜⵙ ⵔⴵⵉⵍⴰ
ⵝⴰⴿⴻⴼⴿⴰⴼⵝ
POUR QUI ? pr., inter.
POUR Mumi ?
v. “Afin”. → Pour qui as-tu acheté ce che-
val ? : [ṢḤ], [MƐ] Mumi ṯesɣiḍ
aḵiḏar-ayyi/aǧǧi ?
489
→ Pour qui l’as-tu acheté ? : م ۡه
[MƐ] Mumi it-id-sɣiḏ ? ۡمه
→ Je l’ai acheté pour mon
frère : [ṢḤ] Sɣix-ṯ-id i xiyy-i. َۡمغر
ۡ ُم ِۡم: ِل َم ْن ِ َِل َماذَاۡ َهذ
:ۡاۡالطڢلۡيَب ِكي
ۡ ۡ ُم ِم ۡثس ِغض:ۡ صان َ ِل َم ِن ۡاشت ََريتَ ۡ َهذَا ۡال ِح ِئ َۡج-َۡميغڢۡثُثِذۡئَحزَ و
ِئ َۡج/ِئ َي-ۡئ َ ِكذَر ِۡ َميغڢۡثُثِذۡئَب/َۡمـ
ۡئ َي-ُچ
ۡس ِغذ-ۡئِد-ۡۡ ُم ِمۡئِت:ُِۡل َم ِنۡاشت ََريتَه ۡ ئ َكۡثت ُر-ۡۡ َمغر َميغڢۡئ َقل:ِۡل َماذَاۡت َب ِكي
ض
ِ ِئدۡ ِئ-ۡث-ۡۡس ِغخ:ۡاِشت ََريتُه ُِۡۡل َ ِخي
ِئـ-ۡـۡخي َۡ َمـۡث ِقمضۡ ۡذ:ِۡل َماذَاۡت َبۡقَىۡ ُهنَا
ⵎⵓⵎⵉ ⵎⴰⵅ
ⵎⵓⵎⵉ ⵝⴻⵙⵖⵉⴹ ⴰⴿⵉⴸⴰⵔ- ⵎⴰⵢⵖⴻⴼ
ⴰⵢⵢⵉ/ⴰⴵⴵⵉ
ⵎⴰ
ⵎⵓⵎⵉ ⵉⵜ-ⵉⴷ-ⵙⵖⵉⴸ
ⵎⴰⵀ
ⵙⵖⵉⵅ-ⵝ-ⵉⴷ ⵉ ⵅⵉⵢⵢ-ⵉ
ⵎⵎⴰⵀ
ⵎⴰⵖⴻⵔ
POURQUOI ?
ⵎⴰⵢⵖⴻⴼ ⵝⵓⵝⵉⴸ ⴰⵃⵣⴰⵡ-ⴰⴵⴵⵉ
• [ṢḤ], [MR] Max ?
• [ṢḤ] Mayɣef ? v. “Sur qui, ⵎⴰ/ⵎⴰⵢⵖⴻⴼ ⵝⵓⵝⵉⴸ ⴰⴱⵓⵞⵞⵉ-ⴰⵢ
quoi ?”. ⵎⴰⵖⴻⵔ/ⵎⴰⵢⵖⴻⴼ ⴰⵇⵍ-ⴰⴽ ⵝⴻⵜⵔⵓⴹ
• [ṢḤ] Ma ? ⵎⴰ ⵝⴻⵇⵉⵎⴻⴹ ⴸⴰ
• [ṢḤ] Mah ?
• [ṢḤ] Mmah ? POURRIR, MOISIR
• [ṢḤ] Maɣer ? [ṢḤ] rḵu, hab. terḵu. v. “Véreux
→ Pourquoi cet enfant Être”.
pleure ? : → Il a pourri :
• [ṢḤ] Mayɣef ṯuṯiḏ aḥzaw-aǧǧi ? • Yerḵu.
• [MƐ] Ma/Mayɣef ṯuṯiḏ abučči- • [ṢḤ] Yerḵa.
ay ?
→ Pourquoi pleures-tu ? : [ṢḤ] → Cette pomme a pourri :
Maɣer/Mayɣef aql-ak ṯetruḍ ? Tațeffeḥṯ-ayini ṯerḵa.
→ Pourquoi restes-tu ici ? : → Cette figue est pourrie, je l’ai
[ṢḤ] Ma ṯeqimeḍ ḏa ? trouvée pleine de vers : Hazerṯ-
ayini ṯerḵa ufiɣ-ț ṯeččur keččawin.
: ِل َماذَا → Le bois a moisi : [ṢḤ] Isaɣran
َۡمخ yerḵan.
َۡميغڢ ۡ ُۡۡ َعادَةۡ؛ۡترك. ُۡرك: كَانَ معَڢَّ ًنا، َ تَعَڢَّن، َسدَ أ َ ْڢ
َمـ :ۡ َتَعَڢَّن
490
ُۡيرك • [ṢḤ], [MƐ], [MR] m., ašišu | m.,
pl., išišwen. v. “Enfant”.
َۡيرك
• [ǦƐ] m., afellus | m., pl.,
َۡنۡثرك ِۡ ئ َ ِي-ۡۡتَڅڢَّحث:ُۡت َ َع َّڢنَتۡ َه ِذهِۡالتُّڢَّا َحة ifellusen
ۡ:ۡ ۡو َجدت ُ َها ۡ َم ِليئَةٌ ۡبِالدُّو ِد
َ ٌَه ِذ ِه ۡالتِينَة ۡ َعڢِنَة • [ṢR] {a}fullus | {i}fullusen
ۡڅۡث ُّچرۡك َّڅ ِون-ۡئَ ِي ِنۡثركَ ۡئ ُ ِڢغ-ۡهَزرث
• [ṢR] m., pl., ifullusen
ۡسغ َرنۡيركَنَ ِۡئ:ۡ ُسدَۡال َخشَب َ َڢ
→ Mes poussins à moi : [ǦƐ]
ⵔⴿⵓ : ⵜⴻⵔⴿⵓ Ifellusen-inu.
ⵢⴻⵔⴿⵓ : صوص، َكتْكوت
ⵢⴻⵔⴿⴰ ۡ ۡئِشِيشوۡ|ۡئِشِيشون
ⵜⴰⵜⵙⴻⴼⴼⴻⵃⵝ-ⴰⵢⵉⵏⵉ ⵝⴻⵔⴿⴰ ۡش ُۡ ِش
ⵀⴰⵣⴻⵔⵝ-ⴰⵢⵉⵏⵉ ⵝⴻⵔⴿⴰ ⵓⴼⵉⵖ- ِۡشۡ|ۡئِشِشون ُ ئَش
ⵜⵙ ⵝⴻⵞⵞⵓⵔ ⴽⴻⵞⵞⴰⵡⵉⵏ ۡئ َڢلُّسۡ|ۡ ِئڢلُّسن
ⵉⵙⴰⵖⵔⴰⵏ ⵢⴻⵔⴿⴰⵏ ۡ ۡڢُۡلُّسۡ|ۡڢُلُّسن
ۡئِڢُلُّسن
POUSSER (plantes, arbres, …), ُۡئِن-ۡۡئِڢلُّسن:َۡكت َا ِكيتِي
CROÎTRE, GRANDIR ⵉⵛⵉⵢⵛⴻⵡ | ⵉⵛⵉⵢⵛⵡⴻⵏ
• [MƐ], [ǦƐ] mɣi, hab. temɣay
ⵛⵉⵛⵓ
• [MR] kker, hab. țekker
ⴰⵛⵉⵛⵓ | ⵉⵛⵉⵛⵡⴻⵏ
: كَب َر، نَ َما
ⴰⴼⴻⵍⵍⵓⵙ | ⵉⴼⴻⵍⵍⵓⵙⴻⵏ
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡتمغَي.ِمغ
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڅكر.كر ⴼⵓⵍⵍⵓⵙ | ⴼⵓⵍⵍⵓⵙⴻⵏ
ⵎⵖⵉ : ⵜⴻⵎⵖⴰⵢ ⵉⴼⵓⵍⵍⵓⵙⴻⵏ
ⴽⴽⴻⵔ : ⵜⵙⴻⴽⴽⴻⵔ ⵉⴼⴻⵍⵍⵓⵙⴻⵏ-ⵉⵏⵓ
493
→ J’ai pris : [ṢḤ], [MƐ] Uɣiɣ. ۡۡشڨ: ب ِم ْن
َ ْ قر، ب
َ ْقر
→ Il a pris : [ṢḤ], [MƐ] Yuɣa. ⵛⴻⴳⴳ
→ Il n’a pas pris : [ṢḤ], [MƐ] U
yuɣi ḵ.
PRÉSENT ÊTRE
→ Prends-le ! : [ṢḤ], [MƐ] Axț !
[ṢḤ], [MR] ar., ḥḍar
: َأَ َخذ
ِ كَانَ ح
ۡۡحضر: َاض ًرا
ۡ ۡئ َخ
ⵃⴹⴰⵔ
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡ َڅغ.ئ َغ
ۡۡئ ُ ِۡغغ:ۡ ُأَخَذت
PRÉSERVER, PROTÉGER
ۡيُ َۡغ:َۡأ َ َحذ
[XF] ḥrez
ۡۡئُـۡيُغِۡك:ۡلَمۡيأ ُخذ
: َح َمى
ۡڅ-ۡۡئ َخ:ُُۡخذه
ۡ ۡحرز
ⴰⵅ
ⵃⵔⴻⵣ
ⴰⵖ : ⵜⵙⴰⵖ
ⵓⵖⵉⵖ
PRESSER
ⵢⵓⵖⴰ [MƐ] ẓmu, hab. teẓmu
ⵓ ⵢⵓⵖⵉ ⴿ → J’ai pressé [qqch] : Ẓmiɣ.
ⴰⵅ-ⵜⵙ → Il a pressé [qqch] : Iẓma.
ۡ َعادَةۡ؛ۡتز ُۡم.ۡز ُم: عص ََر َ
PRENDRE QQCH COMME ۡ ۡۡز ِمرغ:ۡصرتُ ۡشَيئا َ َع
OREILLER ۡ ۡئِز َۡم:ۡص َرۡشَيئاَ َع
[ṢḤ] summeṯ, hab. summuṯ. v.
“Traversin”. ⵥⵎⵓ : ⵜⴻⵥⵎⵓ
ۡس ُّمث ُ ۡ: َام َخدَّة
ُ ۡۡ َعادَةۡ؛.سمث َ َاِت َّ َخذ
ِ ش ْيئًا ك ⵥⵎⵉⵖ
ⵙⵓⵎⵎⴻⵝ : ⵙⵓⵎⵎⵓⵝ ⵉⵥⵎⴰ
PRÉNOM PRESSION
v. “Nom”. [ṢḤ] ar. ?, dark
→ L’âne ne marche pas comme
le mulet qui lui porte de lourdes
PRÉPARER charges : [ṢḤ] Aɣyul u iggur k
v. “Faire”, “Fabriquer”. am userḏun aserḏun ireffeḏ ḥetta l
dark-nnes.
ۡ ۡۡدَرك: ض ْغط
َ
PRÈS DE
[MS] ar., cegg
494
ِ ۡمث َل ۡالبَغ ِل ۡالَّذِيۡيَح ِم ُل
ۡۡحم ٍل ۡثَ ِقي ٍل ِ ار َ لَي
ُ س ۡال ِح َم ⵔⴹⴻⵍ : ⵔⴻⵟⵟⴻⵍ
ُ ُ
-ۡۡئ َغيُلۡئـۡئِقرۡكۡئ َمۡئسرذنۡئِرڢذۡ َحتَّ ۡلـۡدَرك:ُّ ُ
ۡ ۡنس ⵙⴻⵍⵍⴻⴼ
ⴷⴰⵔⴽ ⵢⴻⵔⴹⴻⵍ
ⴰⵖⵢⵓⵍ ⵓ ⵉⴳⴳⵓⵔ ⴽ ⴰⵎ ⵓⵙⴻⵔⴸⵓⵏ ⵔⴻⴹⵍ-ⵉⵢⵉ ⵉⴸⵔⵉⵎⴻⵏ
ⴰⵙⴻⵔⴸⵓⵏ ⵉⵔⴻⴼⴼⴻⴸ ⵃⴻⵜⵜⴰ ⵍ ⵓ ⵏⵜⵙ-ⵢⴻⴹⵉⵍ ⴿ
ⴷⴰⵔⴽ-ⵏⵏⴻⵙ
ⴱⴻⵔⴽⴰ ⵜⵙⵔⵓ ⴼⴻⵍⵍ-ⵉ ⵕⵓⵃ ⴰⵔ
ⵄⴻⵎⵎ-ⴻⴿ ⴰ ⴿ-ⵉⵙⴻⵍⵍⴻⴼ ⵉⴸⵔⵉⵎⴻⵏ
PRÊT ⴱⴰⵛ ⵜⵅⴻⵍⵍⵚⴻⴹ ⴷⴷⵉⵏ
[ŠN] m., areḍal v. “Prêter”.
َۡ ۡئَر: قَرْ ض، س ْلڢَة
ۡضل PRIER
ⴰⵔⴻⴹⴰⵍ [ṢḤ], [MR] ẓẓaḷḷ, hab. žaḷḷa. v.
“Prière”.
PRÊTER QQCH À QQUN → Il a prié : [ṢḤ] Iẓẓuḷḷ.
• [ṢḤ], [MƐ], [ŠN] rḍel, hab. → Il n’a pas prié : [ṢḤ] Ur
reṭṭel. v. “Prêt”. yiẓẓuḷḷ ḵ.
• [ṢḤ] ar., sellef → Je prie la prière de l’aube
tous les jours : Žaḷḷa lefjer kull
→ Il a prêté : [ṢḤ], [MƐ] Yerḍel. ass.
→ Prête-moi de l’argent : [ṢḤ], → J’ai prié la prière de l’aube :
[MƐ] Reḍl-iyi iḏrimen. Ẓẓaḷḷa lefjer.
→ Il ne les a pas prêtées : U nț- → Nous n’avons pas prié : [MR]
yerḍil ḵ. v. “Prêt”. U nezzul eḵ.
→ Arrête de te plaindre à moi, َّۡ َۡ َعادَةۡ؛ۡدز.ۡ َّزل: صلَّى
ل َ
rends-toi plutôt chez ton oncle َّ
ۡ ۡۡئِ ُّزل:ۡصلى
paternel pour qu’il te prête de َ
l’argent afin de t’acquitter de ta ۡۡئُرۡ ِي ُّزلۡك:ۡص ِل َ ُلَمۡي
dette : [ṢḤ] Berka țru fell-i ṛuḥ ar
ɛemm-eḵ a ḵ-isellef iḏrimen baš ۡۡ َځلَّۡلڢژرۡ ُكلۡئَس:ۡص ِليۡال َڢج َرۡ ُكلَّۡ َيو ٍم َ ُأ
txellṣeḍ ddin. َّ ص ِليتُ ۡالڢَج َر
ۡۡزلَّۡلڢژر:ۡ َ
:ڢ َ َّسل
َ ، َ أَدَان، َار
َ أَع، ض َم ًاَل َ أ َ ْق َر ۡ ۡۡئُـۡن ُّزلۡك:ۡص ِل َ ُلَمۡن
ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡرتل.رضل ⵥⵥⴰⵍ̣ⵍ̣ : ⴷⵥⴰⵍ̣ⵍ̣
ۡ ۡسلڢ ⵉⵥⵥⵓⵍ̣ⵍ̣
ۡۡيرضل:ۡارۡشَيئا َ أ َ َع ⵓⵔ ⵢⵉⵥⵥⵓⵍ̣ⵍ̣ ⴿ
ۡ ِئيِۡ ِئذ ِرمن-ۡۡرضل:ۡيۡ َماَل َ أَق ِرضۡ ِل
ⴷⵣⴰⵍ̣ⵍ̣ⴰ ⵍⴻⴼⵊⴻⵔ ⴽⵓⵍⵍ ⴰⵙⵙ
ۡ ۡضلۡك ِ ير-ۡۡئُـۡنچ:ۡلَمۡيُ ِعرهُۡشَيئا
ۡ َي ۡاِذهَب ۡإِلَى ۡ َعمِكَ ۡ ِليُدِينَ ۡلَك ⵥⵥⴰⵍ̣ⵍ̣ⴰ ⵍⴻⴼⵊⴻⵔ
َّ َعل
َۡ ۡ َشك ََواتِك َ ۡ قِڢ
ۡـۡرح ۡئَرُ ِئ-ۡۡبركَ ۡڅ ُر ۡڢل:ۡ َي ۡدَينَك َ ڢ
ِ َ ت ۡ َي ك َماَل ۡ ِل ⵓ ⵏⴻⵣⵣⵓⵍ ⴻⴿ
ۡ ِئسلڢ ۡ ِئذ ِرمن ۡ َبش ۡئَـ ۡتخلصض-ۡك ۡئ َـ ۡك-ۡعم
ۡدِن
495
PRIÈRE, SALAT ⵝⴰⴼⵙⵓⵝ
[ṢḤ] ar., f., ṯaẓaḷḷiṯ (ann. : tẓ). v. ⵝⴰⵙⵓⴼⵝ
“Prier”.
ۡۡثَزَ ِلث: ص َََلة ⵜⵙⴰⴼⵙⵓⵝ
ⵝⴰⵥⴰⵍ̣ⵍ̣ⵉⵝ ⵜⴰⴼⵙⵓⵜ
ⴰⵏⴻⴱⴸⵓ
PRINTEMPS ⴻⴳ ⵝⴰⴼⵙⵓⵝ ⴰⵀⵉⵛⵓⵔ ⴻⴸ
• [ṢḤ], [MƐ] f., ṯafsuṯ. v. “Sai- ⵍⵡⴰⵔⴷ ⵉⵏⴻⵡⵡⴰⵔ ⴳ ⵓⴸⵔⴰⵔ
son”, “Calendrier atlassien”, ⵎⴰⴿ ⵝⴻⵙⵏⴻⵎ ⴱⴻⵍⵉ ⵢⵓⴸⴻⴼ
“Couscous”. ⵓⵏⴻⵠⴸⵓ ⵎⴰⴿ ⵉⵇⵇⴰⵔ ⴰⵄⵕⴰⵠ
• [ṢḤ] f., ṯasufṯ ⴼⴼⵉⵔ ⵏ ⵍⵍⵇⴻⵃ ⵏ ⵔⵔⴻⵎⵎⴰⵏ ⵎⴰⴿ
• [MR] f., țafsuṯ ⵉⵇⵇⴰⵔ ⵓⵕⵓⵎⵉ ⴼⴼⵉⵔ ⵏ ⵍⵍⵇⴻⵃ ⵏ
ⵜⵙⴻⵎⵎⵓⵎⵝ
• [MR] f., tafsut (ann. : te)
• [ṢḤ], [ŠN] m., anebḏu (ann. : u).
v. “Été”. PRISE (action de prendre)
→ Au printemps l’herbe pousse [ṢḤ], [MƐ] f., ṯawaɣiṯ. v. “Pren-
et les roses fleurissent dans la dre”.
montagne : [ṢḤ] Eg ṯafsuṯ ahišur ۡۡث َ َو ِغث: أ َ ْخذ
eḏ lward inewwar g uḏrar.
→ Comment savez-vous que le ⵝⴰⵡⴰⵖⵉⵝ
printemps est arrivé ? Comme
le dit l’Arabe : « Après que les
grenadiers aient bourgeonnés. » PRISER (tabac)
ou comme le dit le Français : [MƐ] šum,̣ hab. tšummụ
« Après que le raisin ait bour-
geonné. » : [ṢḤ] Maḵ ṯesnem → J’ai prisé : Š ̣umaɣ.
belli yuḏef uneḇḏu ? Maḵ iqqar → Il a prisé : Iš ̣um.
Aɛṛaḇ ffir n llqeḥ n rremman.
Maḵ iqqar Uṛumi ffir n llqeḥ n → Crains Allāh, ne prise pas du
țemmumṯ. tabac ! : Ggʷeḏ i rebbi u
ṯetš ̣ummuḍ ḵ !
: َربِيع
ُ ۡ َعادَةۡ؛ۡت.شم
ش ُّۡم ُ ۡ: ش َّمَ
ۡسث ُ ثَڢ
ۡش َمغُ ۡ:ۡ ُش َم َمت َ
ۡسڢث ُ َث
ۡشم ُ ِۡئ:ۡش َّم َ
ۡسث ُ َڅڢ
ۡست ُ ت َڢ
ُ بۡئُـۡثت
ۡ ۡش ُّمضۡك ِ ۡڨوذۡئِـۡر:ۡشم ِ َّ اِت
ُ َ قۡهللاَ ََۡلۡت
ُئ َنبۡ ۡذ ⵛ̣ⵓⵎ : ⵜⵛ̣ⵓⵎⵎⵓ
ۡۡىڨ:ۡ َِيش ۡوتُن َِو ُر ۡال ُو ُرود َ يۡالر ِبيعِ ۡيَن ُموۡال َحش َّ ِڢ ⵛ̣ⵓⵎⴰⵖ
ۡشرۡىدۡل َوردۡئِن َّورۡڨـۡئُذ َرر ُ سثۡئ َ ِه ُ ثَڢ ⵉⵛ̣ⵓⵎ
ۡۡالر ِبي ُع ۡ؟
َّ ص َل َ ۡوَ ڢ ۡيُم ِكنُ ُكم ۡأَن ۡتَع ِرڢُوا ۡأَن َ كَي ⴳⴳⵯⴻⴹ ⵉ ⵕⴻⴱⴱⵉⵓ ⵝⴻⵜⵛ̣ⵓⵎⵎⵓⴹ ⴿ
ۡۡالر َّمانُ ۡأَو
ُّ ۡبَعدَۡ َماۡتَبَر َع َم:ۡي ُّ ب
ِ ر
َ ع
َ ُۡال ه َ ل ا َ ق ۡا م َ ۡ ِمث َل
ُۡۡبَعدَۡ َماۡتَبَر َع َمۡال ِعنَب:ۡيُّ ِمثلَۡ َماۡقَالَهُۡالڢَ َرن ِس
496
PRISON → Dans l’Atlas blidéen, la pro-
[MƐ] lḥeps duction d’haricot est meilleure
que celle de Mettiǧa : [ṢḤ] Ḏeg
→ Ils le mirent en prison : Waṭlas abliḏi llubya țas-ed xir m
Gganț i lḥeps. Mettiǧa.
ۡۡلحپس: سجْ ن ِ ، َحبْس → Nous en produisons (i.e., du
miel) : [MR] Nxeddem-is.
ۡۡڨَّنتۡئِـۡلحپس:ۡضعُوهُۡڢِيۡالسِج ِن
َ َو
: أ َ ْنت َ َج
ⵍⵃⴻⵒⵙ
ُۡضل َ ۡاء ۡ ِڢي ۡاۡلَطلَ ِس ۡال ُبلَيدِي ِ ۡأَڢ ِ ص ِل َي
ُ ِإنت َا ُج ۡال َڢا
ⴳⴳⴰⵏⵜⵙ ⵉ ⵍⵃⴻⵒⵙ ِۡۡوطلَسۡئ َب ِلذ َ ڨ ۡذ: ۡ ۡ
ة
ِ ۡ
ج
َ يت
ۡ
ِ ۡ
م
ِ ال
ۡ ۡ ل
ِ َ ِ َۡاج َها
هس ۡي ڢ ِ ِمنۡ ِإنت
َۡ ِۡخرۡمۡمت
ج ِ د-ۡيۡ َڅس َ لُّب
ۡئِس-ۡۡنخدم:ُۡنَصنَعُه
PROCHE ÊTRE
• [ṢḤ] wala ⴸⴻⴳ ⵡⴰⵟⵍⴰⵙ ⴰⴱⵍⵉⴸⵉ ⵍⵍⵓⴱⵢⴰ
ⵜⵙⴰⵙ-ⴻⴷ ⵅⵉⵔ ⵎ ⵎⴻⵜⵜⵉⴵⴰ
• [ṢḤ] ar., qreb
ⵏⵅⴻⴷⴷⴻⵎ-ⵉⵙ
→ Ces habitants-là sont proches
de la ville de Blida : [ṢḤ] Wiḍ n
lɣachi ig walan ɣer ṯamdinț
Llebliḏa. PROFITABLE
→ Ils sont proches de Blida : • [ṢḤ], [ǦƐ] ar., m., amerḇuḥ
[ṢḤ] Qarben Lleblida. • [ǦƐ] ar., m., amerbuḥ
: كَانَ قَ ِريبًا → Que sa journée soit
ۡل َۡ َو profitable ! : [ṢḤ] Ass-nnes ḏ
amerḇuḥ !
ۡقرب → Bonne journée ! : [ǦƐ] Ass
َ
ۡ:ۡ ِۡمن ۡ َمدِينَ ِة ۡالبُليدَة ِ َسكانُ ۡقَ ِريبُون َّ ُّ َهؤ ََُل ِء ۡال amerḇuḥ !
َۡولَنۡغرۡثَمدِنڅۡلب ِل ۡذ َ ِوضۡنـۡلغَش ِۡهۡئِڨ → Bonne journée à vous ! : [ǦƐ]
ۡ َ ۡقَربنۡلب ِل ۡد:ِۡۡمنَ ۡالبُلَيدَة
ِ َهُمۡقَ ِريبُون Ass-nwen d amerbuḥ !
ⵡⴰⵍⴰ ۡۡئ َمرڥُح: مرْ ِبح
ⴳⵔⴻⴱ ۡنسۡذۡئ َمرڥُح-ۡۡئَس:ُۡابۡ َيو َمه َ ط َ
!ۡۡۡئَسۡئ َمرۡڥُح:ۡ!ۡ َابۡيَو َمك
َ ط َ
ⵡⵉⴹ ⵏ ⵍⵖⴰⵛⵀⵉ ⵉⴳ ⵡⴰⵍⴰⵏ ⵖⴻⵔ
ⵝⴰⵎⴷⵉⵏⵜⵙ ⵍⵍⴻⴱⵍⵉⴸⴰ !ۡنونۡدۡئ َمرۡبُح-ۡۡئَس:ۡ!ۡۡابۡيَو َمكُۡم َ ط َ
ⵇⴰⵔⴱⴻⵏ ⵍⵍⴻⴱⵍⵉⴷⴰ ⴰⵎⴻⵔⵠⵓⵃ
ⴰⵙⵙ-ⵏⵏⴻⵙ ⴸ ⴰⵎⴻⵔⵠⵓⵃ
PROCRÉER ⴰⵙⵙ ⴰⵎⴻⵔⵠⵓⵃ !
v. “Accoucher”. ⴰⵙⵙ-ⵏⵡⴻⵏ ⴷ ⴰⵎⴻⵔⴱⵓⵃ
PRODUIRE PROFOND
[ṢḤ] as-d, hab. țas-d. v. “Arriver”, • m., iɣmeq
“Venir”.
497
• [XF] ɣabya PROPOLIS (résine végétale re-
cueillie par les abeilles dans la
: ع َِميق nature qu’elles utilisent comme
ِۡئغمق mortier et pour assainir leur ruche,
comestible pour l’homme)
َۡ غَب
ي
• [MS] m., {a}saṭruf. v. “Abeille
ⵉⵖⵎⴻⵇ noire”.
ⵖⴰⴱⵢⴰ • [MS] m., {a}saṭfur
: ع ْك َبر النَّحْ ِل
َ
PROGÉNITURE ۡ ۡسط ُرڢ َ
[ṢḤ] f., ṯarwa ۡ ۡسطڢُر َ
ۡثَر َۡو: س ََللَة، نَسْل، أ َ ْعقَاب ⵙⴰⵟⵔⵓⴼ
ⵝⴰⵔⵡⴰ ⵙⴰⵟⴼⵓⵔ
500
PUCERON (de couleur noir) ۡ ۡد-ۡئ َجم
[ǦƐ] m., {a}bu seṭṭaf ۡ ۡئ َڨم
:ٌِۡۡمنَ ۡال َحش ََرات ِۡ سودُۡاللَّۡو
ِ ۡنَوع،ۡن َ َ ۡأ،ۡمن ۡ َعادَةۡ؛ۡ َّچ َۡر.َّچر
ۡ ۡطڢ َّ بُـۡس ۡۡئُج َمغ:ۡشيئا َۡ ۡ ُاِستَقَيت
ⴱⵓ ⵙⴻⵟⵟⴰⴼ :ۡۡيَست َ ِقي،ۡاِستَقَى
ۡ ۡد-ۡيُجم
PUISAGE ۡيُجم
[ṢḤ] m., aǧǧam. v. “Puiser”. ۡۡئُرۡئ َِجمنڅۡكۡئ َ َمن:ۡلَمۡيَستَقِينَ ۡ َماء
ۡۡئ َ َّجم: س ِتقَاء
ْ ِا ۡۡئَـۡيَجم:ۡسيَست َ ِقي َ
ⴰⴵⴵⴰⵎ ۡۡ َّچرۡئ َ َمن:ۡقۡ َماء ِ َاِست
ۡـۡو َمن
َ ۡ ِئ ُّچرۡ ِئيدِذنۡس:ۡاء ِ بۡ ِبال َمَ َم َْلَۡال ِق َر
PUISER (eau), REMPLIR, ۡۡ َمخ ۡئُـۡث ُّچرض:ۡ ير َّ ِل َماذَاۡلَم ۡت َم َْل ۡال ُج َّۡرةَۡبِال
ِ ش ِع
PLEIN ÊTRE ۡڢۡسـۡڅم ِزن ِ ئ َ ُك
• [ṢḤ], [MƐ] aǧem, hab. țaǧem. v. ⴰⴵⴻⵎ : ⵜⵙⴰⴵⴻⵎ
“Puisage”. ⴰⴵⴻⵎ-ⴷ
• [ṢḤ] aǧem-d
ⴰⴳⴻⵎ
• [ṢḤ] agem
ⵞⵞⴰⵔ : ⵞⵞⴰⵔⴰ
• [ṢḤ], [MƐ], [ṢR] ččar, hab.
ččara ⵓⴵⵎⴰⵖ
→ J’ai puisé [qqch] : [MƐ] ⵢⵓⴵⴻⵎ-ⴷ
Uǧmaɣ.
ⵢⵓⴵⴻⵎ
→ Il puise, Il a puisé :
• [ṢḤ] Yuǧem-d. ⵓⵔ ⵓⴵⵉⵎⴻⵏⵜⵙ ⴿ ⴰⵎⴰⵏ
• [ṢḤ], [MƐ] Yuǧem. ⴰⴵⴻⵎ-ⴷ
→ Elles n’ont pas puisé l’eau : ⴰ ⵢⴰⴵⴻⵎ
Ur uǧimenț ḵ aman.
ⵞⵞⴰⵔ ⴰⵎⴰⵏ
→ Puise ici ! : [ṢḤ] Aǧem-d !
ⵉⵞⵞⵓⵔ ⵉⵢⴷⴷⵉⴸⴻⵏ ⵙ ⵡⴰⵎⴰⵏ
→ Il puisera : A yaǧem.
→ Puise de l’eau ! : [MƐ] Ččar ⵎⴰⵅ ⵓ ⵝⴻⵞⵞⵓⵔⴻⴹ ⴰⴽⵓⴼⵉ ⵙ
aman ! ⵜⵙⴻⵎⵥⵉⵏ
→ Il a rempli les outres d’eau :
Iččur iyddiḏen s waman. PUITS
→ Pourquoi n’as-tu pas rempli • [MS] m., anu (ann. : w), top.,
la jarre d’orge ? : Max u dim., sing., tanut
ṯeččureḍ akufi s țemzin ?
• [ṢḤ] ar., ḇir
: كَانَ م ْمت َ ِلئًا، َ َم َْل، ستَقَى َما ًء
ْ ِا
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡ َڅجم.ئ َجم
501
: بِئْر PURÉE (à base d’“ifelfel
azuggʷaɣ”, poivrons rouges frais
ۡۡتَنُت،ۡ ُئ َن ou séchés auquel on y ajoute des
ِۡڥر épices, “ṯiššerṯ”, ail, “lmelḥ”, sel,
…)
ⴰⵏⵓ, ⵜⴰⵏⵓⵜ
[ṢḤ] ar. ?, dersa
ⵠⵉⵔ
َ َه ِري
َۡ ۡدر: سة
س
ⴷⴻⵔⵙⴰ
PULL (plus ou moins, vêtement
féminin avec de grosse manche et
des boutons au centre pour PURÉE, BOUILLIE (plat du
maintenir le tout) Petit Atlas préparé en hiver ou
[ṢḤ] f., ṯaḵamazurṯ pour les enfants lors de “bu
ɣenǧa” ou pour les malades. C’est
ۡۡث َ َك َم ُۡزرث:ۡاء
ِ سَ َِاصۡ ِبالن ٌ َۡ ِلب،ۡبلوڢَر
ٌّ اسۡخ une sorte de bouillie de farine de
ⵝⴰⴿⴰⵎⴰⵣⵓⵔⵝ blé ou de semoule moyenne :
“aren iyirḏen”, d’eau : “aman” ou
de lait : “iɣi”et un peu de sel :
“lmelḥ”. Le tout est mélangé avec
PUPILLE (œil) vigueur à l’aide d’une spatule en
• [ṢḤ], [MƐ] m., amemmu bois : “ṯaɣenǧayṯ” dans une mar-
mite en terre : “asexxan” jusqu’à
• [ṢR] m., mummu l’obtention d’une purée fine. Le
: ب ْؤبؤ، َحبَّة ْال َعي ِْن plat est servi avec du beurre natu-
rel de vache : “uḏi n tfunest” ou
ۡ ئ َم ُّۡم de l’huile de l’olive : “ziṯ uzem-
ُم ُّۡم mur” au centre de ce dernier, cer-
tains ajoutent par-dessus du miel :
ⴰⵎⴻⵎⵎⵓ “ṯamamṯ”, v. “Rite de la pluie”)
ⵎⵓⵎⵎⵓ • [MR] f., taṣabunt. v. “Bouillie”,
“Rite de la pluie”.
• [MS] ar., laḥṣida
PUR, PARFAIT
• [MR], [MS], [XF] ar., laɛṣida
[ṢḤ] ar., m., aḥurri | m., pl., iḥur-
riyen • [XF] ar., lemḥarka
→ De l’eau pure de la source : • [XF] ar., f., taḥrak
[ṢḤ] Aman ḏ iḥurriyen g lɛenṣer. → Elle se prépare dans l’eau
ۡۡئ َ ُح ِرۡ|ۡئِ ُح ِرين: صَاڢ، َخا ِلص (i.e., “taṣabunt”) : [MR] Ṭabxen z
daxel waman.
ۡ ۡئَ َمن ۡذ ۡ ِئ ُح ِرين ۡڨـ:ۡ ص ِر
ُ ۡمنَ ۡالعُن ِ ٍصاڢ
َ ۡ َما ٌء
ۡلعنصر ۡير
ِۡ ص ِغ َّ سۡال ۡ ِ َۡاۡل َطۡل ۡ َۡۡقۡ ِۡمن َۡ ۡ،َۡصيدَة
ٌۡ طَۡب ِ ع، َه ِريس
ۡجا َۡ ۡل ۡۡبُوغۡن َۡ خ
َۡ َّل ِۡ ۡ لِۡ ْل َطۡڢَۡا ۡ ۡأ َوۡ ِۡۡل،
ۡ ۡ اء ِۡ َ يۡالشۡت
ِۡ ج َّۡه ُۡز ِۡۡڢَۡ ُۡي
ⴰⵃⵓⵔⵔⵉ | ⵉⵃⵓⵔⵔⵉⵢⴻⵏ ۡس ِۡمي ٍۡد َۡ ۡ ۡحِ ۡۡأ َو
ۡ ۡق ۡالۡۡقَم ِۡ ۡۡيُصۡنَ ُۡع ۡ ِۡمنۡ ۡ ۡدَقِۡي.ۡضى َۡ ۡۡأ َوۡ ِۡۡللۡ َۡمر
ۡطُۡ َّخۡل
َۡ ُحِ ۡۡي
ۡ ۡل ۡ ِۡمنَۡ ۡالۡ َۡمل ٍۡ ب ۡ َۡوقَِۡۡليٍۡ حِۡلي َۡ ۡ ۡۡ َۡماءٍۡ ۡۡأ َو،ۡ ط ٌۡ سِۡ ُۡمۡت َ َۡو
ⴰⵎⴰⵏ ⴸ ⵉⵃⵓⵔⵔⵉⵢⴻⵏ ⴳ ⵍⵄⴻⵏⵚⴻⵔ ۡلِۡ صو ُۡ ح ُۡ ۡحۡتىۡال َّ َ ُ
َۡ ۡار ۡبِۡۡق َّۡوةٍۡ ِۡۡب ِۡملۡعَۡۡق ٍۡة ۡؤ َّ
ِۡ عۡلىۡالۡن َ َۡ ۡ ل ُۡ الۡ ُۡك
ۡير
ِۡ خ ِۡ َ ۡاۡل
ۡ ع َۡم ٍۡة ۡ ِۡو ِڢي ِۡ ج ۡدُّ ۡنَا ِۡ ۡ جينَ ٍۡة ِۡ ع
َۡ ۡ ۡعٍ ۡ ِۡمن ۡ ۡع َلۡى ۡنَو َۡ
ُۡۡح َّۡرةِۡ ۡۡأ َوۡ ۡزَۡيۡت ُۡ ۡط ِۡه ۡ ُۡزبۡ ۡدَۡة ُ ۡالۡبَۡقَۡ َۡرةِۡ ۡالِۡ س َۡ ۡو َۡ ض ُۡع ۡڢِۡي َۡ ُۡي
502
ۡق َّۡ قۡ ۡال
ِۡ َۡطب ِ ۡض ُۡع ۡ ِۡمنۡ ۡڢَو
َۡ َۡض ۡي ِ ُ الزيۡۡت
ُۡ ۡونۡ ۡ َۡوالۡبَۡع َّۡ ۡ ِشب
ت َّ هَق
:ۡسَّل َۡ ع َۡ َّ ثَق
ۡش ِڥث
ۡصبُنت َ َت ۡش ِبڅ َّ ثَق
َ ص ۡد ِ لَح
ⵝⴰⵇⴻⵛⵛⴰⴱⵉⵝ | ⵝⵉⵇⴻⵛⵛⵓⴱⴰ
َ ص ۡدِ لَع
ⵀⴰⵇⴻⵛⵛⴰⴱⵉⵝ
َۡلم َحرك
ۡ ۡت َح َرك ⵀⴰⵇⴻⵛⵛⴰⴱⵉⵜ
ۡۡو َمن
َ طبخنۡزۡدَخل َ ۡ:ۡاء
ِ تُطبَخُۡ ِڢيۡال َم ⵝⴰⵇⴻⵛⵛⴰⵠⵉⵝ
ⵜⴰⵚⴰⴱⵓⵏⵜ ⵝⴰⵇⴻⵛⵛⴰⴱⵉⵜⵙ
ⵍⴰⵃⵚⵉⴷⴰ
QUAND ? adv. de temps
ⵍⴰⵄⵚⵉⴷⴰ
• [ṢḤ], [ǦƐ] Melmi ?
ⵍⴻⵎⵃⴰⵔⴽⴰ
• [ŠN] Si melmi ? (Depuis
ⵜⴰⵃⵔⴰⴽ quand ?)
ⵟⴰⴱⵅⴻⵏ ⵣ ⴷⴰⵅⴻⵍ ⵡⴰⵎⴰⵏ → Quant-est-ce que cela a eu
lieu ? Aujourd’hui ! : [ǦƐ]
Melmi ṯayi ? Ass-a !
PUS : َمتَى ؟
[ṢR] m., arṣeḍ ۡ ۡمل ِمۡ؟:َۡمت َىۡ؟
ۡۡئ َرصض: قَيْح ۡ ۡ ِسـۡمل ِمۡ؟:ُۡمنذُۡ َمت َىۡ؟
ⴰⵔⵚⴻⴹ !ۡئ َـ-ۡۡمل ِمۡثَيِۡ؟ۡئَس:ۡ!ۡثۡ َهذَاۡ؟ۡاليوم َ ََمت َىۡ َحد
ⵎⴻⵍⵎⵉ
ⵙⵉ ⵎⴻⵍⵎⵉ
Q ⵎⴻⵍⵎⵉ ⵝⴰⵢⵉ ? ⴰⵙⵙ-ⴰ !
504
ⵉⵏⵏⵉ ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ
ⴰⴼⵔⴰⴳ ⵉⵏⵏⵉ ⴱⴻⵏⴰⵏ ⴷ ⴰⵅⵍⴰⴼ ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵜⵙⵖⴰⵡⵙⴰ ⴳ ⵓⵍ-ⵏⵏⴻⵙ
ⵓ ⵙⵉⵏⴰ ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵉⵍⵍⴰ
QUE ?, CE QUE ?, QUOI ? pr., ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ-ⴿ ⵢⵉⵛⵇⴰⵏ
inter.
• [ṢḤ] Matta ? ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ-ⴿ ⵢⵓⵖⴻⵏ
• [ṢḤ], [MƐ] Mațța ? v. “Quel ?”. ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵝⴻⵞⴰⵎ
→ Qu’a-t-il dans le cœur ?, À ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵝⴻⵇⵇⴰⵔⴻⴹ
quoi pense-t-il ? : [ṢḤ] Mațța
țɣawsa g ul-nnes ? ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵍⴰ ⵝⴻⵇⵇⴰⵔⴻⴹ
→ Je ne sais pas ce qu’il y a : ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵜⴻⵅⵙⴻⴹ
[ṢḤ] U sina mațța illa.
→ Qu’as-tu ? : QUE ?, QUEL ?, QUELLE ?
• [ṢḤ] Mațța-ḵ yišqan ? pr., inter., inv.
• [MƐ] Mațța-ḵ yuɣen ? v. “Qui … ?”.
→ Qu’avez-vous mangé ? : [ṢḤ]
Mațța ṯeččam ? QUE, QUI (sens passé)
→ Que dis-tu ? : [ṢḤ] Mațța • [ṢḤ] —
ṯeqqareḍ ?
• [MƐ] i
→ Qu’es-tu entrain de dire ? :
[MƐ] Mațța la ṯeqqareḍ ? • [ṢḤ], [MƐ] ay
→ Que veux-tu ? : [MƐ] Mațța • [ṢḤ] ag
texseḍ ? • [MƐ] aǧ
: َماذَا، َما • [ṢḤ] ig
ََّۡمت • [ṢḤ] ma
َّۡ َم
څ → Mange le pain que je t’ai
َ ۡ َم َّڅ ۡڅغو:ۡ ۡڢِيۡ َماذَاۡيُڢَ ِك ُر،ۡ َماذَ ۡڢِيۡقَلبِ ِه
ۡس ۡڨـ donné ! : [MƐ] Ečč aɣrum i k-
ۡنس-ۡئُل kfiɣ !
َّۡ ِۡئُـۡسِنَ ۡ َم َّڅۡئ:ُۡث
ل ُ لَمۡأَعلَمۡ َماذَاۡيَحد → Les femmes qui sont venues :
[ṢḤ] Lxalaṯ id-yusan.
:ۡ ََماۡبِك
→ C’est cet homme qui m’a
ۡكۡۡ ِيشقَن-څ َّۡ َۡم frappé : [ṢḤ] Argaz-ayyi ay
ۡكۡيُغن-څ َّۡ َم yuṯan.
ۡۡ َم َّڅۡث َّچم:َۡماذَاۡأَكَلتُم → C’est mon frère qui est en-
tré : [MƐ] Xayy-i ay kšemen.
ۡۡ َم َّڅۡثقَّرض:َۡماذَاۡتَقُول
→ C’est ton père qui frappe à la
ۡۡ َم َّڅۡلَـۡثقَّرض:َۡماذَاۡتَقُول porte : [MƐ] Bbʷa-k aǧ ikkaṯen i
ۡۡ َم َّڅۡتۡخسض:ُۡ َماذَاۡت ُ ِري ۡد ṯebburṯ.
ⵎⴰⵜⵜⴰ
505
]→ C’est moi qui ai volé : [ṢḤ ⵏⴰⵝⵓⵢ ⵢⴰ ⵉⵢⵢⴰⴰⵔⴳⴰⵣ-
Nekkinț ag ukeren.
ⵏⴻⵎⴻⵛⴽ ⵢⴰ ⵉⵅⴰⵢⵢ-
→ C’est nous qui avons vu :
[ṢḤ] Nekni ag zran. ⵉ ⵏⴻⵝⴰⴽⴽⵉ ⴵⴰ ⴽⴰⴱⴱⵯ-
→ Quels sont les gens qui ⵝⵔⵓⴱⴱⴻⵝ
n’égorgeront pas ? : [ṢḤ] Ma ⵏⴻⵔⴻⴽⵓ ⴳⴰ ⵙⵜⵏⵉⴽⴽⴻⵏ
? medden ma u zellum ḵ
اضۡ: الَّذِي ،الَّتِي ،الَّ ِذينَ ،اللَّ َواتِيَۡ ۡ،م ٍ ⵏⴰⵔⵣ ⴳⴰ ⵉⵏⴽⴻⵏ
— ⴿ ⵎⵓⵍⵍⴻⵣ ⵓ ⴰⵎ ⵏⴻⴷⴷⴻⵎ ⴰⵎ
ئِـ ۡ
ئَيۡ )QUE, QUI (sens futur
ئَڨۡ • [ṢḤ] a
ئ َجۡ • [ṢḤ] ara
ئ َجۡ ۡ → Qui vendra, Qui vendront :
َمـ • [ṢḤ] A izenzen.
طيتُهُۡلَكَ ۡۡ:ىچ ۡئَغ ُرم ۡئِۡـۡكۡ- ُك ِل ۡال ُخبزَ ۡالَّذِيۡأَع َ • [ṢḤ] Ara izenzen.
كڢِغۡ → Qui montera, Qui monte-
َ
يۡجئنَ ۡۡ:ل َخلثۡئِدۡ-يُ َسنۡ َّ
سا ُءۡالل َواتِ ِ النِ َ ront :
ض َربَنِي ۡۡ :ئَرڨَزۡ-ئ َي ِ ۡئَيۡ َّ
ۡالر ُجل ۡالذِي ۡ ََهذَا ۡه َُو َّ • [ṢḤ] A yalin.
يُثَنۡ • [ṢḤ] Ara yalin.
َهذَاۡه َُوۡأَ ِخيۡالَّ ِۡذيۡدَ َخلَۡۡ:خَيۡ-يِۡئَيۡكشمنۡ الَّذِي ،الَّتِي ،الَّ ِذينَ ،اللَّ َواتِيُۡ ۡ،مست َقبَلٌۡ:
اب ۡۡ:ب َۡو-ك ۡئَجۡ ۡوا ِلدُكَ ۡالَّذِيۡ َيط ُر ُق ۡال َب ََهذَاۡه َُو َ ئَـ
ئِ َّكثنۡئِـۡثبُّرثۡ
ئ ََۡر
س َرقتُ ۡۡ:ن ِكنڅۡئَڨۡئُكرنۡ أَنَاۡالَّذِيۡ َ
سيَبِيعونَ ۡۡ : َّ
عۡۡ،الذِينَ ۡ َ الذِيۡبَا َ
ۡرأَينَاۡۡ:نك ِنۡئَڨۡز َرنۡ نَحنُ ۡالذَّينَ َ
ئَـۡئِزنزنۡ ۡ
َمنۡهُمۡالَّذِينَ ََۡلۡيَذبَ ُحونََۡۡ ۡ:مـۡمدنۡ َمـۡئُـۡزلُّمۡكۡ
ئ ََرۡئِزنۡزنۡ ۡ
—
صعَد ُونَ ۡۡ :
سيَ َ الذِيۡيَصعَد ُۡۡ،الَّذِينۡ َ
ⵉ
ئَـۡيَ ِلنۡ
ⵢⴰ
ئ ََرۡيَ ِلنۡ
ⴳⴰ ⴰ
ⴵⴰ ⴰⵔⴰ
ⴳⵉ ⵏⴻⵣⵏⴻⵣⵢ ⴰ
ⴰⵎ ⵏⴻⵣⵏⴻⵣⵢ ⴰⵔⴰ
ⵖⵉⴼⴽⴻⵞⵞ ⴰⵖⵔⵓⵎ ⵉⴽ- ⵏⵉⵍⴰⵢ ⴰ
ⵏⴰⵙⵓⵢⵍⵅⴰⵍⴰⵝ ⵉⴷ- ⵏⵉⵍⴰⵢ ⴰⵔⴰ
506
QUELQUE • [XF] šwaṭ (queue de mouton)
v. “Certain”. • [ṢḤ] f., ṯaḵʷɛalț
• [ṢḤ] f., ṯajaḥlimț
QUESTION POSER UNE, → La queue du rat :
DEMANDER (au sujet de qqch,
de qqun), INTERROGER • [ṢḤ] f., ṯaḵʷɛalț uɣerḏa.
• [ṢḤ] seqsi • [ṢḤ] f., ṯajaḥlimț uɣerḏa.
• [ṢḤ] sawal, hab. tsawal : ذَيْل
→ Vous demandez au sujet du ۡئ َش َّوضۡ|ۡئِش َّوضن
grand aïd [tel qu’il était célébré] ۡش َّوض ُ َئ
autrefois : [ṢḤ] A tsaqsem f lɛiḏ
ameqqran n ziḵ. ۡ ۡش َّوض
→ Ils demandent de vos َۡ ش َّو
ط
nouvelles : [ṢḤ] Tsawalan fell- ۡش َوط
awen.
ۡ ۡثَكو َعلڅ
→ Mon ami proche m’a parlé
de toi : [ǦƐ] Yenna-yi-d fell-ak ۡۡث َ َژح ِلمڅ
arfiq-inu. ۡ :ۡذَيلُۡال َڢأ ِر
: َاَلً َط َر َح سؤ، سأ َ َل َ َث َ َژح ِلمڅۡئُغر ۡذ
س ْق ِس ْ َثَعَلڅۡئُغر ۡذ
س َو ْلَ ْ عَادَةً ؛ ت.س َو ْل َ ⴰⵛⴻⵡⵡⴰⴹ | ⵉⵛⴻⵡⵡⴰⴹⴻⵏ
ضى َ ت َسألونَ ۡ َع ِنۡال ِعيدِۡاۡلض َحىۡڢِيۡ َماۡ َم ُ َ
ⴰⵛⵓⵡⵡⴰⴹ
ۡ ۡئ َون-ۡۡ َڅ َولَنۡڢل:ۡسأَلُواۡ َعن ُكم َ
ⵛⴻⵡⵡⴰⴹ
ُۡئِن-ۡئَكۡئَر ِڢق-ۡيِۡڢل-ن َ ِأَخ َب َرن
َّۡ ۡي:ۡ َيۡر ِڢي ِقيۡ َعنك
ⵛⴻⵡⵡⴰⵟⴰ
ⵙⴻⵇⵙⵉ
ⵛⵡⴰⵟ
ⵙⴰⵡⴰⵍ : ⵜⵙⴰⵡⴰⵍ
ⵝⴰⴿⵯⵄⴰⵍⵜⵙ
ⴰ ⵜⵙⴰⵇⵙⴻⵎ ⴼ ⵍⵄⵉⴸ ⴰⵎⴻⵇⵇⵔⴰⵏ
ⵏ ⵣⵉⴿ ⵝⴰⵊⴰⵃⵍⵉⵎⵜⵙ
ⵜⵙⴰⵡⴰⵍⴰⵏ ⴼⴻⵍⵍ-ⴰⵡⴻⵏ ⵝⴰⴿⵯⵄⴰⵍⵜⵙ ⵓⵖⴻⵔⴸⴰ
ⵢⴻⵏⵏⴰ-ⵢⵉ-ⴷ ⴼⴻⵍⵍ-ⴰⴽ ⴰⵔⴼⵉⵇ-ⵉⵏⵓ ⵝⴰⵊⴰⵃⵍⵉⵎⵜⵙ ⵓⵖⴻⵔⴸⴰ
508
ۡ َمن ِۡوۡك
چ ⴽⴻⵞⵞ ⵎⴰⵏ-ⵡⴰⴿ
ۡ َوك-ۡكچۡ َمن ⵎⴰⵏⵜⵙⵉ ⴿⴻⵎⵎ
:َِۡمنۡأَنت ⴽⴻⵞⵞ ⵎⴰⵏ-ⵡⴰⵎ
َۡمنڅِۡكم
ⵎⴰⵏ-ⵡⴰⵝ
ۡ َوم-ۡكچۡ َمن
ⵎⴰⵏ-ⵡⴰⵜⵙ
ۡ َوث-ۡۡ َمن:َۡمنۡه َُو
ۡ َوڅ-ۡۡ َمن:ِۡي ⵎⴰⵏ ⵡⴰⴿⴻⵏⵏⵉ
َ َمنۡه
ِۡ َوك-ۡۡ َمن:َۡمنۡأَنتُم
ن ⵎⴰⵏ-ⵡⴰⴿⴻⵏⵜⵙ
ۡ َوكنڅ-ۡۡ َمن:َۡمنۡأَنت ُ َّن ⵎⴰⵏ ⵡⴰⵀⴻⵏ
ۡ َوهن-ۡۡ َمن:َۡمنۡهُم ⵎⴰⵏ ⵡⴰⵀⴻⵏⵜ
ۡ َوهنت-ۡۡ َمن:َۡمنۡه َُّن ⵎⴰⵏ-ⵡⴰⵝ ⵡⵉⵏ ⵓ ⴷ-ⵢⵓⵙⵉ ⴿ
ۡي ُِس-ۡ َوث ۡ ِون ۡئُـۡد-ۡۡ َمن:ۡت ۡ ُهنَا ِ َم ِن ۡالَّذِيۡلَم ۡيَأ ⵎⴰⵏ-ⵡⴰⵝ ⴰⵔⴳⴰⵣ ⵉⴷ-ⵢⵓⵙⴰⵏ
ۡك
ۡ َوث ۡئَرڨَز ۡئِد-ۡ ۡ َمن:ۡ ۡالر ُج ُل ۡالَّذِيۡ َجا َء َّ َمن ۡه َُو ⴰⵔⴳⴰⵣ ⵉⴷ-ⵢⵓⵙⴰⵏ ⵎⴰⵏ-ⵡⴰⵝ
ۡيُسن ⵎⴰⵏ-ⵡⴰⵀⴻⵏ ⵉⵔⴳⴰⵣⴻⵏ ⵉⴷ-ⵢⵓⵙⴰⵏ
-ۡيُسن ۡ َمن-ۡۡئَرڨَز ۡئِد:ۡ ۡالر ُج ُل ۡالَّذِيۡ َجا َء َّ َمن ۡه َُو ⵎⴰⵏⵡⵉ ⴷ-ⵢⴰⵙⴻⵏ
َۡوث
َ
ۡۡوهنۡئِرۡڨزن َّ
َ ۡ َمن:ۡۡالر َجالۡالذِينۡ َجا ُءوا ِ َمنۡهُم
ۡئِدۡيُسن QUI ? pr., inter.
ۡيَسن-ۡۡ َمن ِۡوۡد:ۡسيَأتِي َ َۡم ِنۡالَّذِي Qui ? m., sing. : [ṢḤ] Anwi ?
ⵎⴰ Qui ? m., pl. : [ṢḤ] Anwiḏ ?
ⵎⴰⵏ Qui ? f., sing. : [ṢḤ] Anți ?
ⴰⵎⴰⵏ Qui ? f., pl. : [ṢḤ] Anțiḏ ?
• [ṢḤ] Waɣa ?
ⵡⵉ
• [ṢḤ] Anwi waɣa ?
ⵏⵉ
• [ṢḤ] Anwi aɣa ?
ⵎⴰⵏⵡⵉ → Qui ne viendra pas ? : [ṢḤ]
ⴰⵎⴰⵏ ⵡⵉ Waɣa u d-ițasen k ?
ⵎⴰ ⵎⴻⴷⴷⴻⵏ ⵎⴰ ⵓ ⵣⴻⵍⵍⵓⵎ ⴽ → Qui ne mange pas ? : [ṢḤ]
Waɣa u iṯețen k ?
ⴰⵎⴰⵏ ⵡⵉⵙ-ⵉⵏⵏⴰⵏ → Qui ne vend pas ? : [ṢḤ] An-
ⵓ ⴷ-ⵢⵓⵙⴰⵏ wi aɣa u izunezen k ?
ⵡⵉ ⴷ-ⵢⵓⵙⴰⵏ → Qui monta sur le cheval
hier ? : [ṢḤ] Anwi ig ñan ašiṭ̣
ⵡⵉ ⴽ-ⵢⵓⵝⴰⵏ userḏun iḍelli ?
ⵏⵉ ⴽⴽⴰⵝⴻⵏ ⵉ ⵝⴻⴱⴱⵓⵔⵝ : َم ْن
ⵎⴰⵏⵡⵉ ⴿⴻⵞⵞ ئ َن ِۡو
509
ۡئ َن ِوذ → Le mulet est capable de por-
ter une charge d’un quintal :
ِڅ
ۡ ئ َن Aserḏun ireffeḏ aqunṭar.
ۡ ۡئ َن ِڅذ َ ۡئَقُن: قِ ْن َطار
ۡ ۡطر
ِۡ ئُسرذُنۡئِض
ل
ⴰⵇⵓⵏⵟⴰⵔ
ۡ ۡئِ َڅسنۡك-ۡغۡئُـۡد َ ۡو:َ ۡي َۡ َِم ِنۡالَّذِيۡلَنۡيَأت
ⴰⵙⴻⵔⴸⵓⵏ ⵉⵔⴻⴼⴼⴻⴸ ⴰⵇⵓⵏⵟⴰⵔ
ۡغۡئُـۡئِثڅنۡك َ ۡو:َ َۡۡم ِنۡالَّذِيۡلَمۡيَأ ُكل
ۡ ۡۡئَن ِوۡئَغَۡئُـۡ ِئ ُزنزۡنۡك:َۡم ِنۡالَّذِيۡلَمۡ َي ِبع
QUINTENIER (employé au cin-
ۡ ۡئ َن ِو:ۡ ُار َحةِ َان ۡالب
ِ صَ ب ۡ َعلَى ۡال ِح َ ۡر ِكَ َم ِن ۡالَّذِي quième)
ۡ ِۡئڨۡن َينۡئ َ ِشط
• [MS] ar., m., axemmas | m., pl.,
ⴰⵏⵡⵉ ixemmasen ?
ⴰⵏⵡⵉⴸ • ar., pl., xmemsa
ⴰⵏⵡⵜⵙⵉ : َخمَّاس
ⴰⵏⵡⵜⵙⵉⴸ ۡ ۡئ َخ َّمسۡ|ۡئِخ َّمسن
ۡسَۡ خمم
ⵡⴰⵖⴰ ⵓ ⴷ-ⵉⵜⵙⴰⵙⴻⵏ ⴽ
ⴰⵅⴻⵎⵎⴰⵙ | ⵉⵅⴻⵎⵎⴰⵙⴻⵏ
ⵡⴰⵖⴰ ⵓ ⵉⵝⴻⵜⵙⴻⵏ ⴽ
ⵅⵎⴻⵎⵙⴰ
ⴰⵏⵡⵉ ⴰⵖⴰ ⵓ ⵉⵣⵓⵏⴻⵣⴻⵏ ⴽ
ⴰⵏⵡⵉ ⵉⴳ ⵐⵏⴰⵏ ⴰⵛ̣ ⵉⵟ ⵓⵙⴻⵔⴸⵓⵏ
ⵉⴹⴻⵍⵍⵉ QUOI ?
• [ṢḤ] Ašu ?
QUI • [WZ] Yyeh ?
[ṢḤ] eg + manwi + ḏeg- + aff. De : َما ؟
prép. ۡ َشۡ؟
ُۡ ئ
→ Qui parmi vous est monté يهۡ؟
sur le cheval aujourd’hui ? :
[ṢḤ] Eg manwi ḏeg-wen iña ass-a ⴰⵛⵓ
f uḵiḏaṛ ? ⵢⵢⴻⵀ
…ۡ-ۡۡذڨ+ۡۡ َمن ِو+ۡۡىڨ: َم ْن
ۡۡىڨ ۡ َمن ِو:ۡ ان ۡاليَو َم
ِ ص َ ب ۡ َعلَىۡال ِح َ ۡمن ُكم
َ ۡر ِك ِ َمن QUOI ? pr., inter.
ۡ ۡئ َـۡڢـۡئ ُ ِكذَر-ۡونۡئِق ِنينۡئ َس-ۡذڨ
v. “Que ?”.
ⴻⴳ + ⵎⴰⵏⵡⵉ + ⴸⴻⴳ- …
ⴻⴳ ⵎⴰⵏⵡⵉ ⴸⴻⴳ-ⵡⴻⵏ ⵉⵐⵢⴰ ⴰⵙⵙ-
ⴰ ⴼ ⵓⴿⵉⴹⴰⵔ QUOI QU’IL EN SOIT
[ṢḤ] ar., ḥasinahu
QUINTAL (unité de mesure) ُۡ َح ِسنَ ۡه: َم ْه َما يَك ْن
[ṢḤ] ar., m., aqunṭar ⵃⴰⵙⵉⵏⴰⵀⵓ
510
→ Un homme m’a raconté … :
R [ṢḤ] Yeḥku-yi-d yiwen umɣar …
: َّ قَص، َحكَى، َر َوى
ُّۡۡ َعادَةۡ؛ۡت َحك. ُحك
RACINE (arbres, plantes, …),
NERF (système nerveux) ُۡ ۡ َعادَةۡ؛ۡت َح.ح ُج
ج
• [ṢḤ] m., azzar | m., pl., izzuran ۡ ...ۡدۡيِونۡئُمغَر-ِ ي
ۡ -ُۡۡيحك:ۡ...ٌۡيۡر َجل َ َحكَىۡ ِل
• [ṢḤ], [MƐ] m., aẓar (ann. : u) | ⵃⴽⵓ : ⵜⵃⴰⴽⴽⵓ
m., pl., iẓuran ⵃⴵⵢ : ⵜⵃⴰⴵⵓ
• [MƐ] m., azar (ann. : u) | m., pl.,
izuran ⵢⴻⵃⴽⵓ-ⵢⵉ-ⴷ ⵢⵉⵡⴻⵏ ⵓⵎⵖⴰⵔ …
• [ŠN] m., azur | m., pl., izuran. v.
“Veine”. RADIS
• [ṢR] m., azwer (ann. : wu) | m., [ṢḤ] ar., f., tameštirṯ
pl., izuwṛan
→ Le Cours d’eau du Radis :
• [ṢḤ] ar., coll., {l}ɛaṣeb [ṢḤ] top., Iɣzer Ameštur
: ج َْذر، عصَب َ ۡ ۡۡت َمشتِرث: نَ ْبتَة، ڢجْ ل
ۡئ ََّزرۡ|ۡئِ ُّز َرن ۡۡئِغزرۡئ َمشتُر:َۡوادِيۡالڢُج ِل
ۡئ َزَ رۡ|ۡئِ ُز َرن ⵜⴰⵎⴻⵛⵜⵉⵔⵝ
ۡئ َزَ رۡ|ۡئِ ُز َرن
ⵉⵖⵣⴻⵔ ⴰⵎⴻⵛⵜⵓⵔ
ۡئ َُزرۡ|ۡئِ ُز َرن
ۡئ َزورۡ|ۡئِ ُزو َرن
RAFRAÎCHIR
َۡعصب
ṣeṣmeḍ, hab. ṣeṣmaḍ
ⴰⵣⵣⴰⵔ | ⵉⵣⵣⵓⵔⴰⵏ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡصص َمض.ۡصصمذ: َبَ َرد
ⴰⵥⴰⵔ | ⵉⵥⵓⵔⴰⵏ ⵚⴻⵚⵎⴻⴹ : ⵚⴻⵚⵎⴰⴹ
ⴰⵣⴰⵔ | ⵉⵣⵓⵔⴰⵏ
ⴰⵣⵓⵔ | ⵉⵣⵓⵔⴰⵏ RAGE
ⴰⵣⵡⴻⵔ | ⵉⵣⵓⵡⵔⴰⵏ m., iṣid. v. “Rage avoir la”.
ⵄⴰⵚⴻⴱ ۡصد ِ ۡدَا ُءۡالكَل،َۡكلَب
ِ ِۡئ:ۡب
ⵉⵚⵉⴹ
RACLÉE
v. “Tape”. RAGE AVOIR LA
ṣeḍ
RACONTER, RELATER → Le chien est enragé : Aqjaw
iṣṣeḍ.
• [ṢḤ] ar., ḥku, hab. tḥakku
• [ṢḤ] ḥǧu, hab. tḥaǧu. v. “Récit”.
511
→ Il est enragé : Ḏi-s iṣid. v. [ṢḤ] Qqaren lxaluṭa snenan ḡ-is
“Rage avoir la”. lebṣel ḡ-is ṭumaɛṭiš ḡ-is lbaṭaṭa.
ۡۡصض: ب َ ََكل :ِۡۡوال ُخض َر َوات َ ۡمنَ ۡاللَّح ِم ِ طعَا ٌم َ ۡ،ۡيَ ْخنَة
ۡۡئ َق َژاوۡئِصض:ۡ ُبۡالكَلب َ َك ِل ۡلجوز
ِ سۡ ِئ-ۡ ِۡذ:ۡ ٌِإنَّهُۡ َمكلُوب
ۡصد ۡط َۡ ُل َخل
ⵚⴻⴹ ۡۡنتڨۡلجوز:ۡئۡيَخنَة ُ ِنُ َهي
ⴰⵇⵊⴰⵡ ⵉⵚⵚⴻⴹ ۡ ۡأَ ۡنڨ:ۡ ۡمن ۡلَح ٍۡم ِ ۡمن ۡدَ َجا َح ٍة ۡأَو ِ ئ ۡيَخنَة ُ ِسنُ َهي َ
.سم ُ لج َوزۡسـۡئِيَ ِزضنۡ َمنَ ۡنڨۡلج َوزۡسـۡوك
ⴸⵉ-ⵙ ⵉⵚⵉⴹ ۡۡئ َـۡنڅۡلجوز:ۡسنَأ ُكلُۡيَخنَة َ
ۡۡمش ُه ِرن ۡسـ:ۡط ِة َ ق ۡالخَالُو َّ ورونَ ۡ ِبال
ِ َطب ُ هُم ۡ َمش ُه
RAGOÛT (de légumes et de ۡط َۡ ُل َخل
viande, il peut être composé de ُۡ صالحۡ َكانَ ۡيُ َعدُّۡ ِب َماۡيُو َجد َ طبَ ُقۡالخَالُو َ
pommes de terre, de navets, de َ ۡةْۡليث ِ ط
ۡث ۡ ُكلش ۡنـ-صلح ۡيُ َۡغ َ ۡ ـۡزك ۡيِه ِ ط ۡن َ ُۡل َخل:ۡ َم َح ِليًّا
cardons et d’ail) ۡنسن-ۡڅ ُمرث
• [MR] leǧwaz َ َ
ۡۡمث َل ِ يرة َ ص ِغَ ۡ يُطبَ ُخ ۡڢِي ۡقِد َرةِ ۡأس َّخان ۡأشيَاء
• [ṢḤ] ar., lxaluṭa ۡئِس- ۡئِ َّل ۡئ َس َّخن ۡسننَن ۡڨـ:ۡ طة َ اللَّح ِم ۡأ َ ِو ۡالخَالُو
ۡسم ۡسننَن َ َ
ُ ئِسۡئ َك-ت َ َح ِجث ۡتَمزيَنت ۡ َمثلنۡسننَن ۡڨـ
→ Nous préparions du ragoût : َۡ ُئِسۡل َخل-ڨـ
ط
Nettegg leǧwaz.
ۡ َۡمنِ ع ٌ طة ۡ َمصنُو َ طبَقَ ۡالخَالُو َّ س ُّمونَ ۡ َهذَا ۡال َ ُي
→ Nous préparons le ragoût au ۡطۡسننَن َ ُۡقَّرنۡل َخل:ۡطا َ طا َ ۡوال َب َّ ۡوال
َ ِ اط م ِ ط َم َ ص ِل َ ال َب
poulet ou alors à la viande : ۡط َۡ ط َ َئِسۡلب-ط َمع ِطشۡڨـ ُ ۡئِس-ئِسۡلبصلۡڨـ-ڨـ
[MR] A negg leǧwaz s iyaẓiḍen
mana negg leǧwaz s weksum. ⵍⴻⴵⵡⴰⵣ
→ Nous mangerons du ragoût : ⵍⵅⴰⵍⵓⵟⴰ
A nnečč leǧwaz.
ⵏⴻⵜⵜⴻⴳⴳ ⵍⴻⴵⵡⴰⵣ
→ Ils sont réputés pour la
préparation de la “khalouta” : ⴰ ⵏⴻⴳⴳ ⵍⴻⴵⵡⴰⵣ ⵙ ⵉⵢⴰⵥⵉⴹⴻⵏ
[ṢḤ] Mešhurin s lxaluṭa. ⵎⴰⵏⴰ ⵏⴻⴳⴳ ⵍⴻⴵⵡⴰⵣ ⵙ ⵡⴻⴽⵙⵓⵎ.
→ La plat dit “khalouta” des Ih ⴰ ⵏⵏⴻⵞⵞ ⵍⴻⴵⵡⴰⵣ
Ṣaleḥ se préparait avec ce qu’on
trouvait dans le pays : [ṢḤ] ⵎⴻⵛⵀⵓⵔⵉⵏ ⵙ ⵍⵅⴰⵍⵓⵟⴰ
Lxaluṭa n ziḵ Yih Ṣaleḥ yuɣa-ṯ
kulleš n țmurṯ-nsen. ⵍⵅⴰⵍⵓⵟⴰ ⵏ ⵣⵉⴿ ⵖⵉⵀ ⵚⴰⵍⴻⵃ
→ Il y a la marmite dite ⵢⵓⵖⴰ-ⵝ ⴽⵓⵍⵍⴻⵛ ⵏ ⵜⵙⵎⵓⵔⵝ-ⵏⵙⴻⵏ
“asexxan” dans laquelle ils ⵉⵍⵍⴰ ⴰⵙⴻⵅⵅⴰⵏ ⵙⵏⴻⵏⴰⵏ ⴴ-ⵉⵙ
cuisent de petites choses comme ⵜⴰⵃⴰⴵⵉⵝ ⵜⴰⵎⴻⵥⵢⴰⵏⵜ ⵎⴰⵝⴰⵍⴰⵏ
la viande, la “xaluṭa” : [ṢḤ] Illa
asexxan snenan ḡ-is taḥaǧiṯ ⵙⵏⴻⵏⴰⵏ ⴴ-ⵉⵙ ⴰⴿⵙⵓⵎ ⵙⵏⴻⵏⴰⵏ ⴴ-ⵉⵙ
tameẓyant maṯalan snenan ḡ-is ⵍⵅⴰⵍⵓⵟⴰ
aḵsum snenan ḡ-is lxaluṭa.
ⵇⴰⵔⴻⵏ ⵍⵅⴰⵍⵓⵟⴰ ⵙⵏⴻⵏⴰⵏ ⴴ-ⵉⵙ
→ Ils l’appellent “khalouta” ⵍⴻⴱⵚⴻⵍ ⴴ-ⵉⵙ ⵟⵓⵎⴰⵄⵟⵉⵛ ⴴ-ⵉⵙ
préparée avec des oignons, de la ⵍⴱⴰⵟⴰⵟⴰ
tomate, de la pomme de terre :
512
RAISIN (fruit de la vitis vinifera) ⴰ ⵙⵖⵉⵖ ⵝⵉⵥⵓⵔⵉⵏ ⵢⵓⵡⵡⵉⵏ/…
• [ṢḤ], [MƐ], [MR] coll., ṯiẓurin ⵢⵉⴱⴱⵯⴰⵏ
(ann. : tz). v. “Grappe”.
• [MR], [ṢḤ] f., {ṯ}iẓurin RAISIN (diverses variétés)
• [ŠN] {ṯ}hizuɣin • [MR] m., ḥmar bubu ɛmar
• [MR], [ṢR] {ṯ}hizurin • [MR] f., ṯizurin ṯimellalin
• [ƔL], [MS] ar., coll., ɛnab • [MS] ar. ?, m., {le}ḥmiṣ
→ Un raisin : • [MR] m., {a}bu ḥmiṣ
[ṢR] f., {ṯ}hiẓuwret → Vigne basse, non grimpante,
→ Un grain de raisin : variété de raisin petit et sucré,
sorte de raisin à gros grain blanc
[ŠN] f., {ṯ}hazuɣṯ ou noir :
→ Les raisins se sont égrenés : • [MS] f., tafeṛṛant
[ṢḤ] Ṯiẓẓurin fruryent.
• [ṢḤ] f., tafeṛṛant taberkant
→ J’achèterai du raisin mûr : A
sɣiɣ ṯiẓurin yuwwin/… yibbʷan. • [XF], [MS] f., feṛṛana
:ٌۡۡثَ َم َرة،ِۡعنَب :ٌۡۡث َ َم َرة،ٌۡۡنَو ِعيَّةٌۡأَطلَ ِسيَّة،ِۡعنَب
ۡثِ ُز ِرن ۡح َمرۡبُبُ ۡع َمر
ۡئِ ُز ِرن ۡثِ ُز ِرنۡثِملَّ ِلن
ۡ ۡه ُِز ِغن ۡح ِمص
ۡه ُِز ِرن ۡبُـۡح ِمص
ۡعنَب ۡتَڢ َّرنت
ۡ ۡه ُِزورت ۡت َڢ َّرنتۡتَبركَنت
ۡه َُزغث َۡڢ َّرن
ۡۡثِ ُّز ِرنۡۡڢ ُررينت:ۡ ُطۡال ِعنَب َ اِنڢَ َر ⵃⵎⴰⵔ ⴱⵓⴱⵓ ⵄⵎⴰⵔ
ۡ ۡئ َـ ۡس ِغغ ۡثِ ُز ِرن:ۡ ۡناضجاِ سأَشت َِري ۡ ِعنَبا َ ⵝⵉⵣⵓⵔⵉⵏ ⵝⵉⵎⴻⵍⵍⴰⵍⵉⵏ
ۡ…ۡ ِيب َون/ي ُِون
ⵃⵎⵉⵚ
ⵝⵉⵥⵓⵔⵉⵏ
ⴱⵓ ⵃⵎⵉⵚ
ⵉⵥⵓⵔⵉⵏ
ⵜⴰⴼⴻⵕⵕⴰⵏⵜ
ⵀⵉⵣⵓⵖⵉⵏ
ⵜⴰⴼⴻⵕⵕⴰⵏⵜ ⵜⴰⴱⴻⵔⴽⴰⵏⵜ
ⵀⵉⵣⵓⵔⵉⵏ
ⴼⴻⵕⵕⴰⵏⴰ
ⵄⵏⴰⴱ
ⵀⵉⵥⵓⵡⵔⴻⵜ
RAMADAN
ⵀⴰⵣⵓⵖⵝ • [ṢḤ], [MR] ṛemṭan
ⵝⵉⵥⵥⵓⵔⵉⵏ ⴼⵔⵓⵔⵢⴻⵏⵜ • [XF], [MR] ṛemḍan
513
→ Le mois de ramadan vient en ُۡحب
été comme en hiver. Lorsqu’il ۡ ۡۡئ َرڨَزۡيڅ ُم ُرذ:ُۡيۡالر ُجل يَحِۡب
vient en hiver on prépare du َّ
couscous, du berkoukes, … : ُۡئَبُڅِۡيحب
[MR] Ṛemṭan a d-yas g unebdu, a
d-yas di nuwweṯ. Mana yella di ⵎⵓⵔⴻⴸ : ⵜⵙⵎⵓⵔⴻⴸ
nuwweṯ a ggen ṭɛam, a ggen ⵃⴱⵓ
aberkukes, …
→ Nous jeûnerons pendant le ⴰⵔⴳⴰⵣ ⵢⴻⵜⵙⵎⵓⵔⵓⴸ
mois de ramadan : [MR] A ⴰⴱⵓⵞⵞⵉ ⵢⴻⵃⴱⵓ
nẓum di ṛemṭan.
: َر َمضَان
َ َۡرم RANGEMENT, ÉTAGÈRE
ۡ ۡطن (partie supérieure des deux grands
ۡ ۡضن َ َرم murs latéraux non recouvert par la
toiture, on y dépose les petits us-
ۡ.الشت َِاء
ِ ۡو َ ڢ ِ صي َّ ان ۡڢِي ۡال ِ ض َ ۡر َم
َ يَأتِي ۡشَه ُر tensiles de la maison : faucille,
ۡ،ۡ سو ِ ِعندَ َما ۡيَأَتِي ۡڢِي ۡ َمو ِس ِم
ُ ۡالشت َِاء ۡنَعُدُّ ۡالسَّك cordes, plats, …)
َۡۡأ،ۡ ُيَس ۡڨـۡئُنب ۡد-ۡطن ۡأَ ۡد َ ۡرم:ۡ...ۡ،ۡالبَر ُكوكَس
ۡۡأَۡڨن،ۡۡ َمنَ ۡيلَّۡدِۡنُوثۡأَۡڨنۡط َعم. َيسۡدِۡنُوث-ۡد • [ŠN] leǧḏa uxxam
...ۡ،ۡئ َبر ُككس • [XF] lekwata (sorte d’étagère
.طن َ ۡأَۡن ُزمۡدِۡرم:ۡان ِ ض َ ۡخ ََّلل
َ َۡر َم ِ ص ُمُ َن comme un potager sous lequel on
trouve des espaces de rangement)
ⵕⴻⵎⵟⴰⵏ
َۡاص ِ ض ٌع ۡڢِي ۡأَعلَى ۡ َحائِ ِط ۡالبَي
ٌّۡ ت ۡخ ِ ۡ َمو،ۡ ٌَّرڢ
ⵕⴻⵎⴹⴰⵏ :ۡبۡاۡلَدَ َواتۡال َمن ِز ِليَّة ِ بِت َِر ِتي
ⵕⴻⵎⵟⴰⵏ ⴰ ⴷ-ⵢⴰⵙ ⴳ ⵓⵏⴻⴱⴷⵓ, ⴰ ۡلجذَعۡئ ُ َّخم
ⴷ-ⵢⴰⵙ ⴷⵉ ⵏⵓⵡⵡⴻⵝ. ⵎⴰⵏⴰ ⵢⴻⵍⵍⴰ ⴷⵉ ۡ َۡلك َوت
ⵏⵓⵡⵡⴻⵝ ⴰ ⴳⴳⴻⵏ ⵟⵄⴰⵎ, ⴰ ⴳⴳⴻⵏ
ⴰⴱⴻⵔⴽⵓⴽⴻⵙ, … ⵍⴻⴵⴸⴰⵄ ⵓⵅⵅⴰⵎ
515
• [ṢḤ] ar., jmeɛ : ِمحْ لَق
• [ṢḤ] mlayem, hab. temlayem ۡثَخذ ِمث
→ Ils se rassemblent : [MR] ۡثَخذ ِمثۡنـۡ َڅح ِڢڢث
Ǧemɛan.
ⵝⴰⵅⴻⴸⵎⵉⵝ
→ Ils se rassemblent : Ǧem-
maɛan ⵝⴰⵅⴻⴸⵎⵉⵝ ⵏ ⵜⵙⴰⵃⴼⵉⴼⵝ
→ Ils se réunissent : [ṢḤ]
Temlayamen-d. RAT
→ Tous les voisins se réunissent, • [ṢḤ], [MƐ] m., aɣerḏa (ann. : u)
elles se réunissent dans une | m., pl., iɣerḏayen. v. “Souris”.
maison : [ṢḤ] Qaɛ lǧiran a
mlaymen ukkul a mlaymenț g • [MR] m., aɣerḏa | m., pl.,
uxxam. iɣerḏan
: ت َ َج َّم َع : ج َرذ
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡجمع.جمع ۡئ َغرذَۡ|ۡئِغرذَين
ۡژمع ۡئ َغرذَۡ|ۡئِغرذَن
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡتملَيم.ملَيم ⴰⵖⴻⵔⴸⴰ | ⵉⵖⴻⵔⴸⴰⵢⴻⵏ
ۡ :ۡ َيَجت َِمعُون ⴰⵖⴻⵔⴸⴰ | ⵉⵖⴻⵔⴸⴰⵏ
ۡ ۡجمعَن
ۡج َّم َعن RATTACHÉ ÊTRE
ۡد-ۡۡتملَ َيمن:ۡ َيَجت َِمعُون v. “Situer Se”.
ۡۡل ِج َرن ۡئَـ:ۡ ان ۡيَجت َِمعنَ ۡڢِيۡ َمن ِز ٍل َ يَت َ َج َّم ُع ۡال ِج
ِ ير
ۡملَيمنۡئ ُ ُّكلۡئَـۡملَيمنڅۡڨـۡئ ُ َّخم
RATE (organe)
ⴵⵎⴻⵄ : ⴵⴻⵎⵎⴰⵄ
• [ṢḤ], [MƐ], [MR] m., aḍiḥan
ⵊⵎⴻⵄ
• [ṢR] m., inerfeḏ
ⵎⵍⴰⵢⴻⵎ : ⵜⴻⵎⵍⴰⵢⴻⵎ : ِطيحَال
ⴵⴻⵎⵄⴰⵏ َۡض َحن
ِ ئ
ⴵⴻⵎⵎⴰⵄⴰⵏ ِۡئنرڢذ
ⵜⴻⵎⵍⴰⵢⴰⵎⴻⵏ-ⴷ ⴰⴹⵉⵃⴰⵏ
ⵇⴰⵄ ⵍⴵⵉⵔⴰⵏ ⴰ ⵎⵍⴰⵢⵎⴻⵏ ⵓⴽⴽⵓⵍ ⴰ ⵉⵏⴻⵔⴼⴻⴸ
ⵎⵍⴰⵢⵎⴻⵏⵜⵙ ⴳ ⵓⵅⵅⴰⵎ
RAVIN
RASOIR v. “Rivière”.
• [MƐ] f., ṯaxeḏmiṯ
• [MƐ] f., ṯaxeḏmiṯ n țaḥfifṯ. v.
“Rasage”, “Raser Se”.
516
RAYON DE MIEL : إِ ْنتَاج
[ǦƐ], [ṢḤ] ar., f., ṯašahdeț. v. ۡ ۡلغلَّث
“Abeille noire”.
ⵍⵖⴻⵍⵍⴰⵝ
َ َقرْ ص ْالع
: س ِل
ۡثَشَهدڅ
RECOMMENCER
ⵝⴰⵛⴰⵀⴷⴻⵜⵙ
v. “Répéter”.
RECHERCHER RECOUVRIR
[ṢḤ] ḥawwas. v. “Chercher”. [ṢḤ] ar., reddem
→ Ils recherchent la lavande :
[ṢḤ] Ḥawwasen f uḥelḥal. → La neige recouvre le blé ou
l’orge : [ṢḤ] Irḏen nna ṯimẓin
ۡ ۡۡ َح َّوس: َث ع َْن َ بَح ireddem-ṯen weḏfal.
ۡۡ َح َّوسنۡڢـۡئُحل َحل:َۡيب َحثُنَ ۡ َع ِنۡال َحل َحا ِل : َردَ َم
ⵃⴰⵡⵡⴰⵙ ۡردم
َّ ۡئِرذۡن:ۡ ير
ۡۡن ۡثِم ِزن ِ ش ِع َ َّ
َّ يَغ َِطيۡالثل ُج ۡالَقَم َح ۡأ ِو ۡال
ⵃⴰⵡⵡⴰⵙⴻⵏ ⴼ ⵓⵃⴻⵍⵃⴰⵍ
ۡ ۡثنۡوذڢَل-ۡئِردم
ⵔⴻⴷⴷⴻⵎ
RECHTA (plat à base de pâte en
filament) ⵉⵔⴸⴻⵏ ⵏⵏⴰ ⵝⵉⵎⵥⵉⵏ ⵉⵔⴻⴷⴷⴻⵎ-
[ṢḤ], [MR] rešta ⵝⴻⵏ ⵡⴻⴸⴼⴰⵍ
َۡۡرشت:ٌۡۡشَع ِريَّة،ۡشتَة
ْ َر
ⵔⴻⵛⵜⴰ RECOUVRIR QQCH AVEC
DU DISS
[MS] delles. v. “Diss”.
RÉCIT → Il recouvre la meule de foin
[ṢḤ] f., taḥaǧǧayṯ avec du diss : [MS] Idelles
nnader.
→ Ils relatent des histoires :
[ṢḤ] Taḥaǧǧayṯ tḥaǧan. ۡۡدلس:ِۡيسِ َطىۡشَيئاۡ ِبالد َّ غ
: ِحكَايَة، قِصَّة ۡۡ ِئدلسۡنَّدر:ِۡيس ِ يُغ َِطيۡكَو َم ۡةَۡالد َِّر
ِ يسۡ ِبالد
ۡ ۡت َ َح َّجيث ⴷⴻⵍⵍⴻⵙ
ۡۡت َ َح َّجيثۡت َح َجن:ۡصصا َ ِصونَ ۡقُّ َُيق ⵉⴷⴻⵍⵍⴻⵙ ⵏⵏⴰⴷⴻⵔ
ⵜⴰⵃⴰⴵⴵⴰⵢⵝ ⵜⵃⴰⴵⴰⵏ
ⵃⴽⵓ : ⵜⵃⴰⴽⴽⵓ RÉCOLTE DE FONDS (visant à
récolter auprès des habitants des
fonds pour un mariage de qqun)
RÉCOLTE, PRODUCTION [ṢḤ] f., ṯawsa. v. “Récolter des
[ṢḤ], [MR] ar., lɣalleṯ. v. fonds”.
“Moisson”. َۡ ۡثَو: َج ْمع تَبَرُّ عَات
ۡس
517
ⵝⴰⵡⵙⴰ RÉFECTIONNER
v. “Réparer”.
RÉCOLTER DES FONDS
[ṢḤ] twes, hab. : tewwas. v. REFUSER
“Récolte de fonds”. • [MƐ], [MR] ggumi, hab. țgamay
ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡت َّوس.ۡتوس: َج َم َع تَبَرُّ عَات • [ṢR] gummi, hab. tgumma
ⵜⵡⴻⵙ : ⵜⴻⵡⵡⴰⵙ → Je refuse, J’ai refusé : [ṢR]
Gummiɣ.
RÉDUIT (pour le petit bé- → Il a refusé de venir : [ṢR]
tail/grande pièce au rez de chaus- Igumma a d-yas.
sée reservée aux animaux) → Il a refusé d’entrer : [MƐ]
• [MS] m., agrur Yeggumi ay ḵšem.
• [ṢḤ] f., ṯassurṯ → Il refuse de prendre comme
épouse cette femme : Ițgamay a
• [ṢḤ] f., ṯasurt yaɣ hameṭṭuṯ-ay.
• [MR] lmeshem :ض َ ََرڢ
• [ṢḤ] m., axxam n lmal ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڅڨ َ َمي.ڨُّ ِم
→ Ils fabriquent un réduit pour ۡ َعادَةۡ؛ۡتڨ ُ َّۡم.ڨ ُّ ِم
le bétail : [ṢḤ] Lehwayeš ṣenɛan-
asen ṯasurt. ۡ ۡۡڨ ُ ِمغ:ۡ ُۡرڢَضت،ۡ َ ض ُ ُأَرڢ
ٌّۡ ۡخ،ۡر ْكن
: َاصۡ ِبال َم َوا ِشي ۡ ۡ َيس-ۡۡئِڨُّ َمۡۡئ َـۡد:ۡيَ َِضۡأَنۡ َيأت َ َرڢ
ۡئ َڨ ُرر ۡۡيڨ ُّ ِمۡئ َيۡكشم:ََۡضۡأَنۡيَد ُخل َ َرڢ
َ َ
ۡۡئِڅڨ َمي:ۡ ض ۡأن ۡيَأ ُخذَ ۡ َه ِذهِۡال َمرۡأةۡكَزَ و َج ٍة َ ُ ُيَرڢ
ۡ ۡثَسُّرث ُّ ئ َـۡيَغۡۡهَم
ۡئَي-ۡطث
ۡ ۡسرت ُ َث
ⴳⴳⵓⵎⵉ : ⵜⵙⴳⴰⵎⴰⵢ
ۡلمشهم
ⴳⴳⵓⵎⵉ : ⵜⴳⵓⵎⵎⴰ
ۡ ۡئ َ َّخمۡنـۡل َمل
ۡۡئَسن-ۡۡله َويش ۡصنعَن:ۡۡركنا
ُ يَصنَعُونَ ۡ ِلل َما ِشيَ ِة ⴳⵓⵎⵎⵉⵖ
ۡ ۡسرت ُ َث ⵉⴳⵓⵎⵎⴰ ⴰ ⴷ-ⵢⴰⵙ
ⴰⴳⵔⵓⵔ ⵢⴻⴳⴳⵓⵎⵉ ⴰⵢ ⴿⵛⴻⵎ
ⵝⴰⵙⵙⵓⵔⵝ ⵉⵜⵙⴳⴰⵎⴰⵢ ⴰ ⵢⴰⵖ ⵀⴰⵎⴻⵟⵟⵓⵝ-ⴰⵢ
ⵝⴰⵙⵓⵔⵜ
ⵍⵎⴻⵛⵀⴻⵎ REGARDER
ⴰⵅⵅⴰⵎ ⵏ ⵍⵎⴰⵍ v. “Voir”.
lⴻⵀⵡⴰⵢⴻⵛ ⵚⴻⵏⵄⴰⵏ-ⴰⵙⴻⵏ
ⵝⴰⵙⵓⵔⵜ RÉGION
V . “Pays”.
518
REGRETTER, REPENTIR SE REJETON (petits lobes d’une
orange entre ceux plus grands,
[ṢḤ] ar., ndem, hab. neddem rejets du chamærops humilis)
→ Il a regretté : [ṢḤ] Yendem. • [ṢḤ] ar., m., arbib | m., pl.,
→ Il s’en repent : Ineddem fell- irbiben, f. tarbibt | f., pl., tirbibin
as. • [MS] ar., f., rbiba
َ َ ت، علَى
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡندم.ۡندم: اب ِم ْن َ نَ ِد َم • [XF] ar., f., pl., rbayeb
ۡ ۡۡيندم:ۡنَد َِم : ڢَسِيلَة، بَتِيلَة
ۡئ َس-ۡۡئِندمۡڢل:ۡيَندَ ُمۡ َعلَي ِه ۡ ۡۡتَر ِببتۡ|ۡ ِتر ِب ِبن،ۡئَر ِببۡ|ۡ ِئر ِببن
ⵏⴷⴻⵎ : ⵏⴻⴷⴷⴻⵎ َۡ ِرب
ب
ⵢⴻⵏⴷⴻⵎ ۡربَيب
ⵉⵏⴻⴷⴷⴻⵎ ⴼⴻⵍⵍ-ⴰⵙ ⴰⵔⴱⵉⴱ | ⵉⵔⴱⵉⴱⴻⵏ, ⵜⴰⵔⴱⵉⴱⵜ |
ⵜⵉⵔⴱⵉⴱⵉⵏ
REIN ⵔⴱⵉⴱⴰ
• [ṢḤ] f., pl., ṯiɣallin ⵔⴱⴰⵢⴻⴱ
• [ṢR] f., ṯiẓẓelt | f., pl., ṯiyẓẓelin
• [ṢR] f., pl., ṯiyiẓẓal RELATER
• [ŠN] f., {ti}higezzal v. “Raconter”.
: ك ْليَة
ۡ ۡثِغ َِلن RELEVER
ۡثِزلتۡ|ۡثِيز ِلن [ṢḤ]ۡ siliy. v. “Monter”, “Soule-
ۡثِ ِي َّزل ver”.
ۡهِڨ َّزل → Relève ta tête : [ṢḤ]ۡSiliy ixf-
nnec.
ⵝⵉⵖⴰⵍⵍⵉⵏ ۡ ۡۡ ِس ِلي: َرڢَ َع
ⵝⵉⵥⵥⴻⵍⵜ | ⵝⵉⵢⵥⵥⴻⵍⵉⵏ ۡنش-ۡۡ ِس ِليۡ ِئخڢ:ۡ َسك
َ ۡرأ َ اِرڢع
ⵝⵉⵢⵉⵥⵥⴰⵍ ⵙⵉⵍⵉⵢ ⵉⵅⴼ-ⵏⵏⴻⵛ
ⵀⵉⴳⴻⵣⵣⴰⵍ
REMÈDE, MÉDICAMENT
REINE DES ABEILLES [ṢḤ] ar., ddwa
[MƐ] f., rrays n zizwa. v. “Abeille ۡ ۡد َۡو: ِع ََلج
noire”.
ⴷⴷⵡⴰ
: َم ِلكَة النَّحْ ِل
ـۡزز َۡو
ِ َّريسۡن
REMPLIR
ⵔⵔⴰⵢⵙ ⵏ ⵣⵉⵣⵡⴰ
v. “Puiser”.
519
REMPLIR SE, PLEIN ÊTRE ⵜⴰⴱⴰⵔⴻⵖ
[ṢḤ] ḥayyen, hab. : țḥayyen ⴰⵝⴻⵄⵍⵓⴱ | ⵉⵝⴻⵄⵍⵓⴱⴻⵏ
→ Elle n’est pas encore pleine ;
nous venons tout juste de la
traire : [ṢḤ] Maɛaḏ ițḥeyyan ɣir RENCONTRER
makitiḏ nezzag. • [ṢḤ] nnul, hab. țnali
ۡ ۡ َمعَذ:ۡ َمازَ ال ۡ َما ۡتعَامرتش ۡ ِغير ۡ ِك َما ۡحلبنَاهَا • [ṢḤ] ar., laqa, hab. țemlaqa. v.
ۡئِڅ َحيَّنۡ ِغرۡ َم ِكتِذۡن َّزڨ “Rencontrer Se”.
ⵃⴰⵢⵢⴻⵏ : ⵜⵙⵃⴰⵢⵢⴻⵏ → Je l’ai rencontré cette année :
ⵎⴰⵄⴰⴸ ⵉⵜⵙⵃⴻⵢⵢⴰⵏ ⵖⵉⵔ [ṢḤ] Nnulex-ṯ aseggʷas-a.
ⵎⴰⴽⵉⵜⵉⴸ ⵏⴻⵣⵣⴰⴳ → Il a rencontré son frère au
marché : [ṢḤ] Innuli ḡma-s g
ṣṣuq.
RENARD → Ils se rencontrent devant la
• [ṢḤ], [MƐ], [ŠN] m., aḵɛab maison : [ṢḤ] Țemlaqan zaṯ
(ann. : u, uwa) | m., pl., iḵɛaben wexxam.
• [ṢḤ] m., aḵɛaḇ (ann. : uwa) → Aujourd’hui je l’ai rencontré
: Ass-a mluqiɣ-ț.
• [ṢR] m., iḵɛab | m., pl., iḵɛaben
: ا ِْلتَقَى بِـ، ا ِْلتَقَى
• [ṢR] m., aḵab | m., pl., iḵabent
ۡلِۡ َۡ َعادَةۡ؛ۡڅن.ۡنُّل
• top., m., abareɣ (ann. : u), f.,
tabareɣț ۡ َۡۡ َعادَةۡ؛ۡڅملَق.َۡلَق
• [MS] top., f., tabareɣ ۡ ئَـ-ۡثۡئَسڨوس-ۡۡنُّلخ:ۡاِلتَقَيتُهُۡ َهذَاۡالعَام
• [MR] ar., m., aṯeɛlub (ann. : u) | ِ اِۡلتَقَىۡبِأ َ ِخي ِهۡڢِيۡالسُّو
ۡ ۡسۡڨـۡسُّوق-ۡئِنُّ ِلۡڨ َۡم:ۡق
m., pl., iṯeɛluben ۡۡڅملَقَنۡزَ ثۡو َّخم:َۡامۡال َمن ِزل َ يَجت َِمعُونَ ۡأَ َم
: ثَ ْعلَب ۡڅ-ۡئ َـۡملُ ِقغ-ۡۡئَس:ۡلَ ِقيتُهُۡال َيو َم
ۡئ َك َعبۡ|ۡئِكعَبن ⵏⵏⵓⵍ : ⵜⵙⵏⴰⵍⵉ
ۡئَكعَڥ
ⵍⴰⵇⴰ : ⵜⵙⴻⵎⵍⴰⵇⴰ
ۡئِك َعبۡ|ۡئِك َعبن
ⵏⵏⵓⵍⴻⵅ-ⵝ ⴰⵙⴻⴳⴳⵯⴰⵙ-ⴰ
ۡئَكَبۡ|ۡ ِئكَبنت
ۡ ۡئَبَرغۡ|ۡتَبَرغڅ ⵉⵏⵏⵓⵍⵉ ⴴⵎⴰ-ⵙ ⴳ ⵚⵚⵓⵇ
ۡتَبَرغ ⵜⵙⴻⵎⵍⴰⵇⴰⵏ ⵣⴰⵝ ⵡⴻⵅⵅⴰⵎ
ۡئ َثۡعلُبۡۡ|ۡئِثعلُبن ⴰⵙⵙ-ⴰ ⵎⵍⵓⵇⵉⵖ-ⵜⵙ
ⴰⴿⵄⴰⴱ | ⵉⴿⵄⴰⴱⴻⵏ
ⴰⴿⵄⴰⵠ RENCONTRER SE
[ṢḤ] ar., mlaqa, hab. țemlaqa. v.
ⵉⴿⵄⴰⴱ | ⵉⴿⵄⴰⴱⴻⵏ “Rencontrer”.
ⴰⴿⴰⴱ | ⵉⴿⴰⴱⴻⵏⵜ
ⴰⴱⴰⵔⴻⵖ, ⵜⴰⴱⴰⵔⴻⵖⵜⵙ
520
→ Quand devrons-nous nous • [ṢḤ] Irra.
rencontrer ? : [ṢḤ] Melmi a
nemlaqa ? • Yerra.
→ Ils se rencontrent là-bas : → Rends-le ! : [ṢḤ] Rr-iṯ !
[ṢḤ] Țemlaqan ḏinniț. → Rends-les lui : [ṢḤ] Rr-as-in.
َۡۡ َعادَةۡ؛ۡڅملَق.َۡۡملَق: ا ِْلتَقَى بِـ → Il te les rendra : [ṢḤ] A k-n-
َۡۡمل ِمۡئ َـۡنملَق:ۡسنَلتَ ِقي id-irr.
َ َۡمت َى
ۡ ۡۡڅملَقَنۡذِنِڅ:ۡ ََيلتَقُونَ ۡ ُهنَاك → Il le lui rendit. : [ṢḤ] Irra-yas-
iṯ.
ⵎⵍⴰⵇⴰ → Ils le rendirent : Rran-iṯ.
ⵎⴻⵍⵎⵉ ⴰ ⵏⴻⵎⵍⴰⵇⴰ → Tu le lui a rendu : Ṯerriḍ-as-
ⵜⵙⴻⵎⵍⴰⵇⴰⵏ ⴸⵉⵏⵏⵉⵜⵙ iṯ.
→ Il y a celui qui comprend
sans pouvoir répondre : [ṢḤ]
RENDRE, RÉPONDRE Illa win ifehham beṣṣaḥ u ițerra ḵ
awal.
[ṢḤ] err, hab.
ۡ ۡ َعادَةۡ؛.ۡىر: ََّرد
• [ṢḤ], [MƐ] țerra
څ َّۡر
• [ṢḤ] terr. v. “Ruminer”, “Vo-
mir”, “Fermer”. ۡتر
→ Je le lui ai rendu : Rriɣ-as-iṯ. ۡئِث-ۡئَس-ۡۡرغ:ۡ ِ َردَدتُهُۡإِلَي ِه
→ Tu nous l’a rendu : Ṯerriḍ- ۡئِث-ۡئ َك-ۡۡث ِرض:ۡتِ ِهۡإِلَينَا/َُردَدتَه
anaɣ-iṯ. ۡئِث-ۡيَون-ۡي َّۡر:َۡردَّهُۡ ِإلَي ُكم
→ Il vous l’a rendu (à vous, ۡئِث-ۡ َيونڅ-ۡث َّۡر:َۡردَّتهُۡ ِإلَي ُك َّن
m.,) : Yerra-yawen-iṯ.
ۡئِث-ۡيَك-ۡنۡ َّۡر:ۡ ََردَدنَاهُۡإِلَيك
→ Elle vous l’a rendu (à vous,
f.,) : Ṯerra-yawenț-iṯ. ۡئِث-ۡيَم-ۡن َّۡر:َۡردَدنَاهُۡإِلَي ِك
→ Nous te l’avons rendu (à toi, ۡئِث-ۡئ َغن-ۡۡث َّرم:َۡردَدتُهُۡ ِإلَينَا
m.,) : Nerra-yak-iṯ. ۡئِث-ۡئ َغن-ۡۡث َّرمث:َۡردَدتُنَّهُۡ ِإلَينَا
→ Nous te l’avons rendu (à toi,
f.,) : Nerra-yam-iṯ. ۡئِث-ۡئ َسن-ۡۡرن:ۡ َّ َردُّوهُۡإلَي ِهم
→ Vous nous l’avez rendu : Ṯer- ۡئِث-ۡئ َسنڅ-ۡۡرنڅ:ۡ َّ َردَدنَهُۡإِلَي ِه َّن
ram-aɣen-iṯ. ِ ُردَدت
ۡۡرغ:ۡ
→ Vous nous l’avez rendu : Ṯer- ََّر ۡد
ramṯ-aɣen-iṯ.
ۡ ئِ َّۡر
→ Ils le leur ont rendu (à eux,
m.,) : Rran-asen-iṯ. ي َّۡر
→ Elles le leur ont rendu (à eux, ۡئِث-ۡۡر:ُۡأ َ ِعده
f.,) : Rranț-asenț-iṯ. ۡ ِئن-ۡئَس-ۡۡر:ۡاُرد ُدهُمۡإِلَي ِه
→ J’ai rendu : [ṢḤ] Rriɣ. ۡ ۡئِر-ۡئِد-ۡن-ۡۡئَـۡك:ۡ َڢۡيُ ِعيدهُمۡلَك َ سو َ
→ Il a rendu : ۡئِث-ۡيَس-ۡئِ َّۡر:َۡردَّهُۡإِلَي ِه
521
ۡ ِئ-ۡۡرن:ۡ
ث َّ َُردُّوه RENONCULE AQUATIQUE
(lat. ranunculus aquatilis, syn.
ۡ ۡئِث-ۡئ َس-ۡۡث ِرض:َۡردَدتَهُۡ ِإلَي ِه ranunculus peltatus, fam. ranuncu-
ۡ:ۡ ُۡاْل َجا َبة
ِۡ ُۡو ُهنَاكَ ۡ َمن ََۡل ۡيُم ِۡكن
َ ُهنَاكَ ۡ َمن ۡ َيڢ َه ُم laceæ, plante)
ۡ ۡئِلَّۡ ِونۡئِڢهم [MR], [XF] m., {a}merɣennis
ۡصحۡئُـۡ ِئڅ َّرۡكۡئ ََول َّ ب ْ
:ٌۡۡنَبت َة،ۡحوذان َمائِ ٌّي
ⴻⵔⵔ : ۡ ۡمۡرغنِس
ⵜⵙⴻⵔⵔⴰ ⵎⴻⵔⵖⴻⵏⵏⵉⵙ
ⵜⴻⵔⵔ
ⵔⵔⵉⵖ-ⴰⵙ-ⵉⵝ RENVERSER QQCH
ⵝⴻⵔⵔⵉⴹ-ⴰⵏⴰⵖ-ⵉⵝ [ǦƐ] nɣel, hab. nɣal
ⵢⴻⵔⵔⴰ-ⵢⴰⵡⴻⵏ-ⵉⵝ → Il renverse [qqch] : Yenɣal.
َ أَوْ قَ َع
ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡنغَل.ۡنغل: ش ْيئًا
ⵝⴻⵔⵔⴰ-ⵢⴰⵡⴻⵏⵜⵙ-ⵉⵝ
ۡ ۡۡينغَل:ۡيُ ِق ُع
ⵏⴻⵔⵔⴰ-ⵢⴰⴽ-ⵝ
ⵏⵖⴻⵍ, ⵏⵖⴰⵍ
ⵏⴻⵔⵔⴰ-ⵢⴰⵎ-ⵝ
ⵢⴻⵏⵖⴰⵍ
ⵝⴻⵔⵔⴰⵎ-ⴰⵖⴻⵏ-ⵉⵝ
ⵝⴻⵔⵔⴰⵎⵝ-ⴰⵖⴻⵏ-ⵉⵝ
RENVERSER QQCH FAIRE
ⵔⵔⴰⵏ-ⴰⵙⴻⵏ-ⵉⵝ [ǦƐ] sanɣel, hab. ssanɣal
ⵔⵔⴰⵏⵜⵙ-ⴰⵙⴻⵏⵜⵙ-ⵉⵝ → Il a renversé le verre de lait :
ⵔⵔⵉⵖ Yessanɣal lkas ukeffay.
َ أَوْ قَ َع
ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡسَّنغَل.ۡ َسنغل: ش ْيئًا
ⵉⵔⵔⴰ
ۡ ۡۡيسَّنغَلۡلكَسۡئُكڢَّي:ۡب َ أَوقعۡكَأ
ِ سۡال َح ِلي
ⵢⴻⵔⵔⴰ
ⵙⴰⵏⵖⴻⵍ, ⵙⵙⴰⵏⵖⴰⵍ
ⵔⵔ-ⵉⵝ
ⵢⴻⵙⵙⴰⵏⵖⴰⵍ ⵍⴽⴰⵙ ⵓⴽⴻⴼⴼⴰⵢ
ⵔⵔ-ⴰⵙ-ⵉⵏ
ⴰ ⴽ-ⵏ-ⵉⴷ-ⵉⵔⵔ RÉPARER, RÉFECTIONNER
ⵉⵔⵔⴰ-ⵢⴰⵙ-ⵉⵝ [ṢḤ] sɛaḏel. v. “Réparer”.
ⵔⵔⴰⵏ-ⵉⵝ → Il répare : [ṢḤ] Isaɛḏel.
ⵝⴻⵔⵔⵉⴸ-ⴰⵙ-ⵉⵝ → Quand devrons-nous nous
rencontrer afin de se mettre
ⵉⵍⵍⴰ ⵡⵉⵏ ⵉⴼⴻⵀⵀⴰⵎ ⴱⴻⵚⵚⴰⵃ d’accord pour faire réfectionner
ⵓ ⵉⵜⵙⴻⵔⵔⴰ ⴿ ⴰⵡⴰⵍ notre maison ? : [ṢḤ] Melmi a
nemlaqa a nmufahem a nesɛaḏel
axxam-nna ?
ْ َأ
ۡۡسعَذل: صلَ َح
522
ۡ ۡئِسعذ:ۡيُص ِل ُح
ل َۡۡڅڨن ۡطعَم ۡۡلَزم ۡأ.شربث ۡنـۡإِبَون ۡد ۡلعدس ُّ ۡ أَيڨ
ۡ َـۡريب ۡ َمنَّ إِ ِل ۡطعَم ۡسـۡيِغِ ۡ َمنَ ۡسـۡلمرقَ ۡ َمنَ ۡس
ۡ:ۡ سنَلتَ ِقي ۡكَي ۡ َنتَڢَاه ََم ۡ ِڢي ۡ ِإص ََّلحِ ۡ َمن ِزلَنَا
َ ۡ َمت َى .ِـۡوذ
َّۡ -ۡملۡ ِمۡئ َـۡنملَقَ ۡئ َـۡن ُمڢَهمۡئ َـۡنسعَذلۡئ َ َّخم
ن ُ س
ⵙⵃⵓⵔ
ⵙⵄⴰⴸⴻⵍ
ⵙⵃⵓⵔ ⴰ ⵏⴻⵜⵙⴰⵃⵃⴰⵔ ⴻⴸ ⵢⴰⵄⵇⵓⵇ
ⵉⵙⴰⵄⴸⴻⵍ
ⵎⵉ ⵉⵄⵓⵄⴻⵛ ⵢⴰⵄⵇⵓⵇ ⴰ ⵏⵥⴻⵔ ⴸ
ⵎⴻⵍⵎⵉ ⴰ ⵏⴻⵎⵍⴰⵇⴰ ⴰ ⵏⵎⵓⴼⴰⵀⴻⵎ ⴰ ⴰⵙⴰⵄⴻⵝ ⴰ ⵏⵙⴰⵃⵃⴰⵔ ⵉⵍⵍⴰ ⵡⵉⵏ
ⵏⴻⵙⵄⴰⴸⴻⵍ ⴰⵅⵅⴰⵎ-ⵏⵏⴰ ⵉⵜⵙⴻⴳⴳ ⵛ̣ⵛ̣ⵓⵔⴱⴻⵝ ⵜⴰⴽⴻⵙⵍⴰⵏⵜ,
ⵉⵍⵍⴰ ⵡⵉⵏ ⴰ ⵢⴻⴳⴳ ⵍⴻⴼⵔⵉⴿ, ⵉⵍⵍⴰ
ⵡⵉⵏ ⴰ ⵢⴻⴳⴳ ⵙ ⵍⵃⵉⵎⴻⵣ, ⵉⵍⵍⴰ ⵡⵉⵏ
REPAS AVANT L’AUBE (pen- ⴰ ⵢⴻⴳⴳ ⵛ̣ⵛ̣ⵓⵔⴱⴻⵝ ⵏ ⵉⴱⴰⵡⴻⵏ ⴷ
dant le jeûne)
ⵍⵄⴻⴷⵙ. ⵜⵙⴻⴳⴳⴻⵏ ⵟⵟⵄⴰⵎ ⵍⴰⵣⴻⵎ
[MR] ar., sḥur. v. “Repas avant ⴰ ⵉⵍⵉ ⵟⵟⵄⴰⵎ ⵙ ⵢⵉⵖⵉ ⵎⴰⵏⴰ ⵙ
l’aube Prendre le”. ⵍⵎⴻⵕⵇⴰ ⵎⴰⵏⴰ ⵙ ⵔⵔⴰⵢⴻⴱ ⵎⴰⵏⴰ ⵙ
→ Nous nous levons pour le ⵡⵓⴸⵉ.
repas d’avant l’aube avec le
chant du coq. Nous regardons
l’heure et nous prenons notre REPAS AVANT L’AUBE
repas. Certains prennent une PRENDRE LE
soupe simple à base de blé con-
cassé, de pois chiches et de len- [MR] ar., saḥḥar. v. “Repas avant
tilles. Ils préparent aussi le l’aube”.
couscous aux fèves et aux len-
tilles. Le couscous doit être pré- ِ او َل َوجْ بَةَ السُّح
: ور َ َتَن
sent impérativement soit ac- ۡس َّحر
َ
compagné de lait frais, de sauce,
de lait fermenté caillé ou de ⵙⴰⵃⵃⴰⵔ
beurre : [MR] Sḥur a netsaḥḥar
eḏ yaɛquq mi iɛuɛeš yaɛquq a nẓer
ḏ asaɛeṯ a nsaḥḥar illa win ițegg REPAS DE LA RUPTURE DU
šṣ̌ urbeṯ
̣ takeslant, illa win a yegg JEÛNE
lefriḵ, illa win a yegg s lḥimez, [MR] ar., {le}fḍur
illa win a yegg šṣ̌ ̣urbeṯ n ibawen d
lɛeds. Țeggen ṭṭɛam lazem a ili → Nous préparons le repas de
ṭṭɛam s yiɣi mana s lmeṛqa mana s la rupture du jeûne : [MR] A
rrayeb mana s wuḏi. negg lefḍur.
: سحور : ِإ ْڢ َطار
ۡس ُحر ۡڢضُر
ۡط ِل ُع ۡ َعلَى َّ َ ۡن.ور ِ س ُح َّ ِيك ۡ ِلل ِ صيَاحِ ۡالد ِ ِظ ۡب ُ نَست َي ِق .ۡأَۡنڨۡلڢضُر:ۡار
ِ ط ِ َنَعُد َُّۡوجبَة
َ ۡاْلڢ
ۡ ۡ ُهنَاكَ ۡ َمن.ور ح
ِ ُ َّ سۡال َ ة ب ج
َ َ َ ۡو ُ
ل َاو نَ تن
َ ۡ م ُ
َّ ِ السَّا َع
ث ۡ ة
َ ⴼⴹⵓⵔ
ۡۡو ِمن َ وشٍ رُ ج م
َ ٍۡ ح م ق ۡ ن ۡم
ِ ٍِيطس َ َ َيتَن ََاو ُل ۡ َح
ب ۡ اء س
ۡوۡمن ۡڢُو ٍل ِ س ُ ۡيَعُدُّونَ ۡأَيضاۡسك.ۡو َعدَ ٍس َ ص ٍ ِح َّم ⴰ ⵏⴻⴳⴳ ⵍⴻⴼⴹⵓⵔ.
ۡارهُ ۡي َُرڢِقُهُ ۡ َح ِليبا ُ ضَ سو ۡيَ ِجبُ ۡإِح ُ ۡالسَّك.َو َعدَ ٍس
َۡۡس ُحر ۡأ:ٍۡۡزبدَة ُ ۡرايب ۡأَو َ صة ۡأَو َ صل َ ۡ طازَ ج ۡأَو َ
ۡسعث ََ ح ٍرۡىذۡ َيعقُق ِۡمۡ ِإعُعشۡ َيعقُقۡأَۡنزرۡذۡأ َّۡ سَ نت REPENTIR SE
ۡۡ ِإ ََّلۡ ِون،ۡشربثۡتَكسلَنت ُّ ۡس َّحر ۡ ِإ َّلۡ ِونۡ ِإڅڨ َ أ َۡن
ۡ ۡإِ َّل ۡ ِون،ۡ ۡإِ َّل ۡ ِون ۡأَيڨ ۡسـ ۡل ِحمز،ۡ أ َ ۡيڨ ۡلڢ ِرك v. “Regretter”.
523
RÉPÉTER, RECOMMENCER : َشَابَه
[ṢḤ] ar., ɛawed َّۡچب
→ Elles répètent : Ɛawdent. ۡشبه
ۡۡ َعود: َأَعَاد ُۡ ُۡوا ِلدَتُه
َ انۡيُشبِه َ شَع ُرۡ َحڢِيدِيۡأشقَ ٌرۡ َعيناهُۡزَ ر
ِ قاو
ِۡ َم َع ۡأَنَّهُۡأَصغ ٌَر ۡ َحجم
ۡنس-ۡس ۡنـۡم ِم ۡئ َش ُكك-ۡم:ۡا
ۡ ۡۡ َعودنت:ۡ َيُ ِعدن ۡس-نس ۡثِزڨزَ ِون ۡيچبَّ ۡئَر ۡي َّۡم-ۡط ِون َّ ِذ ۡئ َو َرغ ۡث
ⵄⴰⵡⴻⴷ ۡلَس َمحۡذۡئ َڨزلَن
ⵄⴰⵡⴷⴻⵏⵜ ۡ ۡۡئِشبه:ُۡيُش ِبه
ⵞⴻⴱⴱⴰ
RÉPONDRE ⵛⴻⴱⴱⴻⵀ
v. “Rendre”. ⵎⵎⵉ-ⵙ ⵏ ⵎⴻⵎⵎⵉ ⴰⵛⴽⵓⴽ-ⵏⵏⴻⵙ ⴸ
ⴰⵡⵔⴰⵖ ⵝⵉⵟⵟⴰⵡⵉⵏ-ⵏⵏⴻⵙ
ⵝⵉⵣⴻⴳⵣⴰⵡⵉⵏ ⵢⴻⵞⴻⴱⴱⴰ ⴰⵔ
REPRODUIRE FAIRE ⵢⴻⵎⵎⴰ-ⵙ ⵍⴰⵙⵎⴰⵃ ⴸ ⴰⴴⴻⵣⵍⴰⵏ
v. “Fabriquer”.
ⵉⵛⴻⴱⴱⴻⵀ
REPRODUIRE SE
RESSEMBLER SE
v. “Accoucher”.
[ṢḤ] ar., mšebeh. v.
“Ressembler”.
RÉSÉDA BLANC (lat. reseda → Ceux-là se ressemblent tous :
alba, fam. resedaceæ, plante) [ṢḤ] Wid yukkul temšebeh.
[XF] m., šwaṭ lexruf. v. “Queue”. → Ils se ressemblent : [ṢḤ]
:ٌۡۡنَبت َة،ۡب ِليحَاء بَ ْيضَاء Temšabahen.
ۡش َوطۡلخ ُرڢ ۡ ۡۡمشبه: تَشَابَهَا
ⵛⵡⴰⵟ ⵍⴻⵅⵔⵓⴼ ۡۡ ِودۡيُ ُّكلۡتمشبه:ۡۡأُولَئِكَ ۡيَتَشَا َب ُهونَ ۡ ُكل ُهم
ُّ
ۡ ۡۡتم َش َب ُهن:ۡ ََيتَشَا َب ُهون
RESSEMBLER ⵎⵛⴻⴱⴻⵀ
• [ṢḤ] ar., čebba. v. “Ressembler ⵡⵉⴷ ⵢⵓⴽⴽⵓⵍ ⵜⴻⵎⵛⴻⴱⴻⵀ
Se”. ⵜⴻⵎⵛⴰⴱⴰⵀⴻⵏ
• [MR] ar., šebbeh
→ Mon petit-fils a les cheveux
blonds, les yeux bleus, il res- RÉSERVE ALIMENTAIRE,
semble à sa mère bien qu’il soit PROVISION (qui se préparait
plus petit de taille : [ṢḤ] Mmi-s durant l’été, les familles se
n memmi ašekuk-nnes ḏ awraɣ réunnissaient pour la préparation
ṯiṭṭawin-nnes ṯizegzawin yečebba des provisions sèches comme
ar yemma-s lasmaḥ ḏ aḡezlan. ṭɛam, leḥmiṣa)
→ Il ressemble : [MR] Išebbeh. • [MR] ar., lɛawleṯ
524
• [MS] ar., ɛawla • [MR] f., ṯikerfeț. v. “Aire”.
→ En été, les femmes se • [MR] f., lkerfa
rassemblent pour la préparation
les provisions d’hiver. Elles ِ ص ِل ْالح
َب ع َِن ْ ََما َيت َ َبقَّى ِڢي ْالجرْ ِن ِم ْن ڢ
préparent le couscous, : س ْنبلَ ِة ُّ ال
berkoukes, mhamsa… : Uḡ ۡ ِۡثكرڢڅ
neḇḏu ṯiseḏnan ǧemmaɛenț
țegganț lɛewleṯ i tegrest țegganț ۡڢ َۡ لكر
aseḵsu, berkukes, lemḥamṣa … ⵝⵉⴽⴻⵔⴼⴰⵜⵙ
: عَوْ لَة ⵍⴽⴻⵔⴼⴰ
ۡلعَولث
َۡ َعو
ل
RESTER, ASSEOIR S’
ِْۡۡلعدَاد
ِِ ڢِ صي ِۡ ۡخ ََّل َل ۡ َمو
َّ س ِم ۡال ِ سا ُء
َ ۡالن
ِ ََيجت َِمعن
ۡ،ۡ ۡالبر ُكوكس،ۡلشت َِاء ۡيُ َعدِدنَ ۡال ُكس ُكس ِ ال َعولَ ِة ۡ ِل [MƐ], [XF], [MR] qqim, hab.
ۡ ۡئُڨ ۡنڥذ ُ ۡثِسذنن ۡج َّمعنڅ ۡڅڨنڅ:ۡ ...ۡ صة [MƐ] tɣama
َ الم َحم
ۡ،ۡ ۡبر ُكس،ۡ س ُ لعولث ۡئِـ ۡتڨرست ۡڅڨَنڅ ۡئَسك → Je resterai ici : [ṢḤ]ۡ Aḏ
...ۡصَ لم َحم qqima ḏa.
ⵄⴻⵡⵍⴰ → Reste là-bas ! : [MR] Qqim
ḏin !
ⵍⵄⴰⵡⵍⴻⵝ
→ Reste avec moi ! : [MƐ] Qqim
ⵓⴴ ⵏⴻⵠⴸⵓ ⵝⵉⵙⴻⴸⵏⴰⵏ akiḏ-i !
ⵜⵙⴻⴳⴳⴰⵏⵜⵙ ⵍⵄⴻⵡⵍⴻⵝ ⵉ → Il aimait s’asseoir à l’ombre
ⵜⴻⴳⵔⴻⵙⵜ ⵜⵙⴻⴳⴳⴰⵏⵜⵙ ⴰⵙⴻⴿⵙⵓ, de ce laurier-rose ? :
ⴱⴻⵔⴽⵓⴽⴻⵙ, ⵍⴻⵎⵃⴰⵎⵚⴰ …
• Uɣa-ṯ iqqas a iqqim g ṯili n tliliț-
ayini
RÉSERVER • [ṢḤ] Yuɣ-aṯ yeqqas a yeqqim eḡ
ṯili-ayin n ṯliliț.
v. “Protéger”.
→ Il reste, Il est resté ainsi :
[MR] Iqqim ammen.
RÉSIDER → Certains, lorsque tu parles
v. “Vivre”. taqbaylit, ils se lèvent, partent et
ne s’assoient pas avec toi : [ṢḤ]
Illa win asma ḵečč ṯhaddraḍ
RÉSINE DE PIN ṯaqḇayliṯ a ikker a iddu u tɣama ḵ
aḵiḏ-eḵ.
v. “Gemme”.
:س َ َ أَجْ ل، بَقَى
ۡ َعادَةۡ؛ۡتغ ََۡم.ِقم
RÉSISTANT
َۡئ َذۡقِ َمۡ ۡذ:ۡسأَبقَىۡ ُۡهنَا
َ
v. “Combattant”.
ۡ !ۡۡقِمۡذِن:ۡ!ۡ َاِبقَ ۡ ُۡهنَاك
ئِـ-ۡۡقِمۡئ َ ِكذ:ۡاِبقَىۡ َم ِعي
RESTE (derniers grains présent
sur l’aire de battage, “annar”) :ۡيۡظ ِلۡ َه ِذهِۡالدَّڢلَى
ِ وسۡ ِڢ َ َُكانَ ۡي ُِحبُّ ۡال ُجل
525
ۡئِ ِي ِن-ۡثۡئِقَّسۡئ َـۡ ِئ ِقمۡڨـۡثِ ِلۡنـۡت ِل ِلڅ-ئ ُ َۡغ ۡ ۡذ-ۡۡيُڨر:َۡماۡتَبَقَّى
ۡئ َ ِينۡنـۡث ِل ِلڅ-ل ِۡ ِئ َثۡيقَّسۡئَـۡي ِقمۡڨـۡث-ۡيُغ ۡيُڨ َرن-ۡۡوذِنۡئِذ:ۡى
َ ََّهذَاۡ َماۡيَتَبَق
ۡ ۡۡ ِئ ِقمۡئَمن:ۡۡ َيبقَىِۡۡڢيۡ َحا ِل ِه،ۡيۡ ِڢيۡ َحا ِل ِه َ َب ِق َ ه َُو ۡ ُمت َ َما ِي ٌز ۡ ِڢيۡالدُّن َي
ۡۡيُڨر ۡڨـۡدُّ ِنث ۡڨـ:ۡ اۡواْل ِخ َر ِة
ۡشلَّه
َ لخ َرۡن
ِ َّض ۡالن
ۡاس ُ ڢ ۡبَع ُ ص ِر َ ِعندَ َما ۡتَت َ َّكلُ ُم ۡبِت َاقَبَي ِليت ۡيَن
ۡ ۡ ِئ َّل ۡ ِون ۡئ َس َم ۡكچ ۡث َهد َرض:ۡ َس ۡ َم َعك ُ ََل ۡ َيج ِل ⴰⴵⴻⵔ
ۡك-ۡثَقڥَي ِلثۡئ َـۡئِكرۡئَـۡئِدُّۡئُـۡتغ ََمۡكۡئَ ِكذ
ⴰⴴⴻⵔ
ⵇⵇⵉⵎ : ⵜⵖⴰⵎⴰ
ⴰⴴⴻⵔ-ⴸ
ⴰⴸ ⵇⵉⵎⴰ ⴸⴰ
ⵢⵓⴴⴻⵔ-ⴸ
ⵇⵇⵉⵎ ⴸⵉⵏ !
ⵡⴰⴸⵉⵏ ⵉⴸ-ⵢⵓⴴⵔⴰⵏ
ⵇⵇⵉⵎ ⴰⴽⵉⴸ-ⵉ
ⵢⵓⴳⴻⵔ ⴳ ⴷⴷⵓⵏⵉⵝ ⴳ ⵍⵍⴻⵅⵕⴰ
ⵓⵖⴰ-ⵝ ⵉⵇⵇⴰⵙ ⴰ ⵉⵇⵇⵉⵎ ⴳ ⵝⵉⵍⵉ ⵏⵛⴰⵍⵍⴰⵀ
ⵏ ⵜⵍⵉⵍⵉⵜⵙ-ⴰⵢⵉⵏⵉ
ⵢⵓⵖ-ⴰⵝ ⵢⴻⵇⵇⴰⵙ ⴰ ⵢⴻⵇⵇⵉⵎ ⴻⴴ
RETIRER SE, ALLER S’EN
ⵝⵉⵍⵉ-ⴰⵢⵉⵏ ⵏ ⵝⵍⵉⵍⵉⵜⵙ
[ṢḤ] zuwl
ⵉⵇⵇⵉⵎ ⴰⵎⵎⴻⵏ
→ Vas-t’en d’ici ! : [ṢḤ] Zuwl
ⵉⵍⵍⴰ ⵡⵉⵏ ⴰⵙⵎⴰ ⴿⴻⵛⵛ sinni !
ⵝⵀⴰⴷⴷⵔⴰⴹ ⵝⴰⵇⵠⴰⵢⵍⵉⵝ ⴰ ۡۡ ُزول: َر َح َل ِم ْن، َب ِم ْن َ اِ ْن
َ سح
ⵉⴽⴽⴻⵔ ⴰ ⵉⴷⴷⵓ ⵓ ⵜⵖⴰⵎⴰ ⴿ ⴰⴿⵉⴸ-
ⴻⴿ ن ُ ۡمنۡ ُهن
ِۡ ۡزولۡ ِس:َۡا ِ اِرحل
ⵣⵓⵡⵍ
RESTER, SURPLUS ÊTRE ⵣⵓⵡⵍ ⵙⵉⵏⵏⵉ
EN, DÉPASSER
[MS] aǧer RETOURNER
[ṢḤ] aḡer v. “Revenir”.
[ṢḤ] aḡer-ḏ
→ Ce qui reste : [ṢḤ] Yuḡer-ḏ. RETOURNER QQCH
→ C’est tout ce qui reste : [ṢḤ] [ǦƐ] grawel, hab. grawal
Waḏin iḏ-yuḡran.
→ Il retourne [qqch] : Yegrawal.
→ Il est grand en ce bas-monde
et dans l’au-delà s’il plaît à ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڨ َر َول.ۡڨ َرول: ش ْيئًا َ ب َ َّقَل
Allāh : [MR] Yuger g dduniṯ g ۡ ۡۡيڨ َر َول:ۡيُقَِۡلبُ ۡشَيئا
llexṛa nšallah.
َ تَج، تَبَقَّى
: َاو َز ⴳⵔⴰⵡⴻⵍ, ⴳⵔⴰⵡⴰⵍ
ۡئ َجر ⵢⴻⴳⵔⴰⵡⴰⵍ
ۡ ۡئ َڨر
ۡذ-ۡئ َڨر RETOURNER QQCH FAIRE
[ǦƐ] segrawel, hab. segrawal
526
→ Elle retourna la galette de • [ṢḤ] Neḵḵi u d-ḇrinax.
pain : Tsegrawel ṯaqrit waɣrum. → Nous, nous sommes revenus
→ Elle retourne la galette de et toi non : [ṢḤ] Neḵni nețḇernax
pain : La tsegrawal ṯaqrit ḵečč u țḇerniḍ k.
waɣrum. → Jusqu’à ce qu’il revienne :
ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡسڨ َر َول.ۡسڨ َرول: ش ْيئًا َ ب َ َّقَل [ṢḤ] Ɣir ad yeḇren-d.
ۡ ۡۡوغ ُرمَ ۡتسڨ َرولۡثَق ِرت:َۡ قَلَّبَتۡال ُخبزَ ة → Tu n’es pas revenu : Keččinț
u tḇrinaḍ ḵ.
ۡ ۡۡوغ ُرم َ ۡلَـۡتسڨ َر َولۡثَق ِرت:َۡتُقَلِبُ ۡال ُخبزَ ة
→ Je ne suis pas revenu : [ṢḤ]
ⵙⴻⴳⵔⴰⵡⴻⵍ : ⵙⴻⴳⵔⴰⵡⴰⵍ Nekki u t-usix.
ⵜⵙⴻⴳⵔⴰⵡⴻⵍ ⵝⴰⵇⵔⵉⵜ ⵡⴰⵖⵔⵓⵎ → Vous n’êtes pas revenus :
[ṢḤ] Ḵenni u t-usim ḵ
ⵍⴰ ⵜⵙⴻⴳⵔⴰⵡⴰⵍ ⵝⴰⵇⵔⵉⵜ
ⵡⴰⵖⵔⵓⵎ : َر َج َع
ۡ َعادَةۡ؛.ڥرن
RÊVE ۡڅڥرن
[ṢḤ] f., ṯurǧiṯ. v. “Rêver”. ۡ ۡتڥرن
ۡۡثُر ِجث: َمنَام، ح ْلم ۡد-ۡڥرن
ⵝⵓⵔⴵⵉⵝ ۡ :ۡ َُر َجعت
ۡد-ۡن ِكنڅۡڥرنخ
REVENIR (d’un lieu, …) ۡ ۡد-ۡنكۡڥرنخ
• [ṢḤ] ḇren, hab. ۡۡكۡ ِچنڅۡۡتڥرنض:ۡ ََر َجعت
• țeḇren ۡۡيڥرن:َۡر َج َع
• teḇren ۡد-ۡۡنك ِنۡنڥرن:َۡر َجعنَا
• [ṢḤ] ḇren-d ۡد-ۡۡكۡ ِنۡثڥرنم:َۡر َجعتُم
• [ṢḤ] as-d ۡڥ ِرنَخ-ۡۡن ِكۡئُـۡد:ۡلَمۡأَر ِجع
→ Je suis revenu : ۡ ۡنك ِن ۡنڅڥرنَخ ۡكچ ۡئُـ:ۡ ۡوأَنتَ ََۡل َ ۡر َجعنَا َ ُنَحن
ۡڅڥرنِضۡك
• [ṢḤ] Nekkinț ḇernex-d.
ۡد-ۡۡ ِغرۡئ َدۡيڥرن:َۡحتَّىۡ َير ِج َع
• [ṢḤ] Neḵḵ ḇernex-d. ۡۡك ِچنڅۡئُـۡتڥ ِرنَضۡك:ۡجع ِۡ لَمۡت َر
→ Tu es revenu : Ḵeččinț
tḇerneḍ. ۡئُسِخ-ۡۡن ِكۡئُـۡت:ۡلَمۡأَر ِجع
→ Il est revenu : Yeḇren. ۡ ۡئُسِمۡك-ۡۡكۡ ِنۡئُـۡت:ۡلَمۡت َر ِجعُوا
→ Nous sommes revenus : ⴰⵖⵔⵓⵎ ⵏ ⵜⵊⴻⵍⵠⴰⵏⵜⵙ
Neḵni neḇren-d. ⵠⵔⴻⵏ :
→ Vous êtes revenus :
ⵜⵙⴻⵠⵔⴻⵏ
• [ṢḤ] Ḵenni ṯḇernem-d.
ⵜⴻⵠⵔⴻⵏ
→ Je ne suis pas revenu :
ⵠⵔⴻⵏ-ⴷ
527
ⵏⴻⴽⴽⵉⵏⵜⵙ ⵠⴻⵔⵏⴻⵅ-ⴷ → Il retournera chez lui : Aḏ
yuɣal ḏeg wuxxam-nnes.
ⵏⴻⴿⴿ ⵠⴻⵔⵏⴻⵅ-ⴷ
→ Retourne au pays de tes pa-
ⴿⴻⵛⵛⵉⵏⵜⵙ ⵜⵠⴻⵔⵏⴻⴹ rents ! : Uɣal-d ɣ ṯmurṯ n yima-
wlan-eḵ !
ⵢⴻⴱⵕⴻⵏ
→ Reviens ici demain ! : Uɣal-d
ⵏⴻⴿⵏⵉ ⵏⴻⵠⵔⴻⵏ-ⴷ azekka !
ⴿⴻⵏⵏⵉ ⵝⵠⴻⵔⵏⴻⵎ-ⴷ → Je ne reviendrai pas ici : U d-
țuɣalex.
ⵢⴻⵠⵔⴻⵏ
َ ص، عَادَ إِلَى، َ عَاد، َر َج َع إِلَى، َر َج َع
: َار
ⵏⴻⴿⴿⵉ ⵓ ⴷ-ⵠⵔⵉⵏⴰⵅ ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡ ُڅغَل.ئُغَل
ⵏⴻⴿⵏⵉ ⵏⴻⵜⵙⵠⴻⵔⵏⴰⵅ ⴿⴻⵞⵞ ⵓ ۡ ۡد-ۡئُغَل
ⵜⵙⵠⴻⵔⵏⵉⴹ ⴽ
ۡ ُّ ۡ َعادَةۡ؛ۡڅ ۡد.ُّىۡد
ⵖⵉⵔ ⴰⴷ ⵢⴻⵠⵔⴻⵏ-ⴷ ۡ :ۡلَمۡأَعُد
ⴽⴻⵞⵞⵉⵏⵜⵙ ⵓ ⵜⵠⵔⵉⵏⴰⴹ ⴿ ۡ ۡئُـۡ ُڅغَلۡك
ⵏⴻⴽⴽⵉ ⵓ ⵜ-ⵓⵙⵉⵅ ۡئُـۡ ُڅغَلۡش
ⴿⴻⵏⵏⵉ ⵓ ⵜ-ⵓⵙⵉⵎ ⴿ ۡد-ۡۡئُغل:ۡاِر ِجع
ۡ ۡد-ۡۡيُغَل:َۡر َج َع
REVENIR, RETOURNER, ۡ ۡيُغَل-ۡۡئُـۡد:ۡلَمۡيَر ِجع
DEVENIR ۡۡئُـۡئِ ُڅغَلۡكۡذۡئ َملَّۡل:ۡيرۡأَب َيضا َ ص ِ لَنۡ َي
• [ṢḤ], [MƐ], [MR] uɣal, hab. ۡۡيُغلۡذۡئ َبركَن:ۡيرۡأَس َودا ُۡ ص
[ṢḤ], [MƐ] țuɣal. v. “Situer Se”. ِ َي
ۡنس-ۡـۡو َّخم َ
ُ ۡئ َذۡيُغَلۡذڨ:ۡڢۡيَعُود ُۡإِلىۡ َمن ِز ِل ِه َ سو َ
• [ṢḤ], [MR] uɣal-d. v. “Rattaché
Être”. ۡد ۡغـ ۡث ُمرث ۡنـ-ۡ ۡئُغَل:ۡ َۡوا ِلدَيك َ اِر ِجع ۡ ِإلَى ۡبَلَ ِد
• ddu, hab. țeddu. v. “Aller”. ۡك-ۡيِ َمولَن
→ Je ne retourne pas : َّۡدۡئَزك-ۡۡئُغَل:ۡاِر ِجعۡ ُهنَاۡغَدا
• [ṢḤ] U țuɣal ḵ ۡ ُڅغَلخ-ۡۡئُـۡد:ۡلَنۡأَر ِج َعۡ ُهنَا
• [ṢḤ] U țuɣal c ⵓⵖⴰⵍ : ⵜⵙⵓⵖⴰⵍ
→ Reviens ! : [MR] Uɣal-d ! ⵓⵖⴰⵍ-ⴷ
→ Il est revenu : [ṢḤ], [MR] ⴷⴷⵓ : ⵜⵙⴻⴷⴷⵓ
Yuɣal-d.
ⵓ ⵜⵙⵓⵖⴰⵍ ⴿ
→ Il n’est pas revenu : [ṢḤ] U
d-yuɣal. ⵓ ⵜⵙⵓⵖⴰⵍ ⵛ
→ Il ne deviendra pas blanc : ⵓⵖⴰⵍ-ⴷ
[ṢḤ] U ițuɣal ḵ ḏ amellal.
ⵢⵓⵖⴰⵍ-ⴷ
→ Il devient noir : [MƐ] Yuɣal ḏ
aberḵan. ⵓ ⴷ-ⵢⵓⵖⴰⵍ
ⵓ ⵉⵜⵙⵓⵖⴰⵍ ⴽ ⴸ ⴰⵎⴻⵍⵍⴰⵍ
528
ⵢⵓⵖⴰⵍ ⴸ ⴰⴱⴻⵔⴿⴰⵏ ⵔⴳⵓ
ⴰⴸ ⵢⵓⵖⴰⵍ ⴸⴻⴳ ⵡⵓⵅⵅⴰⵎ-ⵏⵏⴻⵙ ⵜⵙⴰⵔⴵⵓⵖ
ⵓⵖⴰⵍ-ⴷ ⵖ ⵝⵎⵓⵔⵝ ⵏ ⵢⵉⵎⴰⵡⵍⴰⵏ- ⵓⵔⴵⵉⵖ
ⴻⴿ ⵓⵔⴳⵉⵖ
ⵓⵖⴰⵍ-ⴷ ⴰⵣⴻⴽⴽⴰ ⵢⵓⵔⴵⴰ
ⵓ ⴷ-ⵜⵙⵓⵖⴰⵍⴻⵅ ⵉⴹⴻⵍⵍⵉ ⵏⵙⵉⵖ ⵜⵙⴻⵔⴳⵓⵖ
RÊVER REVÊTEMENT
[ṢḤ] arǧi, hab. v. “Abaya”.
• [ṢḤ] țarǧi
• [ṢḤ], [MƐ] țarǧu
RÉVOLUTION
• [ṢḤ] rgu. v. “Rêve”. [ṢḤ] ar., ṯuwrṯ
→ Je rêve : [MƐ] Țarǧuɣ. ۡ ۡۡثُورث: ثَوْ َرة
→ Je rêve, J’ai rêvé :
ⵝⵓⵡⵔⵝ
• [ṢḤ] Urǧiɣ.
• [ṢḤ] Urgiɣ.
RHIZOME
→ Il rêve, Il a rêvé : [ṢḤ] Yurǧa.
• [ṢḤ] ar. ?, f., {l}qermeṯ. v.
→ J’ai passé une nuit blanche “Tronc d’arbre”.
(litt., j’ai rêvé toute la nuit) [ṢḤ]
Iḍelli nsiɣ țerguɣ. • [ṢḤ] dim., sing., ṯagerrumț. v.
“Concombre”.
: َحلَ َم ْ
: جذمور
ۡ َعادَةۡ؛.ِئ َرج
ۡقرمث
ۡ َڅر
ۡ ِج
ۡثَڨ ُّرمڅ
ۡج ُۡ َڅر
ⵇⴻⵔⵎⴻⵝ
ۡڨ ُۡ ر
ۡۡ َڅر ُجغ:ۡأَحلُ ُم ⵝⴰⴳⴻⵔⵔⵓⵎⵜⵙ
:ۡۡأَحلُ ُم،ۡ َُحلَمت
ۡئُر ِجغ RHUME
ۡئُرڨِغ f., ṯusuṯ
َۡ ۡيُر:ۡۡيَحلُ ُم،َۡحلَ َم
ۡج → J’ai le rhume : [MƐ] Aql-iyi a
țusuɣ.
ۡ ۡۡئِض ِلۡنسِغۡڅرڨُغ:ۡقٍ ضيتُ ۡلَيلَةۡأَ َر َ َق ۡسث ُ ُ ۡث: زكَام
ⴰⵔⴵⵉ : ُ ئِيِۡئ َـۡ ُڅ-ۡۡئ َقل:ۡالزك َِام
ۡ ۡسغ ُّ ِصيبتُ ۡب ِ ُأ
ⵜⵙⴰⵔⴵⵉ ⵝⵓⵙⵓⵝ
ⵜⵙⴰⵔⴵⵓ ⴰⵇⵍ-ⵉⵢⵉ ⴰ ⵜⵙⵓⵙⵓⵖ
529
RICHE (personne) ⵏⴻⴽⴽ ⵖⴻⵔ-ⵉ ⴰⵢⵍⴰⵏ
[ṢḤ] ar. ?, mraffeh. v. “Riche
Être”.
RICHESSE, PROPRIÉTÉ,
• [ṢḤ] m., azeɛbul | m., pl., BIEN
izeɛbal, f., {ṯ}azeɛbulț | f., pl.,
ṯizeɛbal. v. “Bourse”. m., ayla | m., pl., aylan
• [ṢḤ], [MS] m., bu zeɛbel ۡۡئ َيلَۡ|ۡئ َيلَن: َمال، ِم ْل ِكيَّة، ثَرْ َوة
• [ṢḤ] f., ṯazeɛbulț ⴰⵢⵍⴰ | ⴰⵢⵍⴰⵏ
→ Celui qui possédaient des
bêtes, des oliviers, des figuiers, RIEN adj./pr. indéf.
des caroubiers des jujubiers
ceux-là étaient riches : [ṢḤ] Win • [ṢḤ], [MƐ] ulaš
ɣr-es lehwayeh azemmur ṯazarṯ
lxarruḇ lɛanneḇ waḏin ḏi • [MƐ] ulaḵ
lmraffeh. • [MƐ] walu
َ
: غنِ ٌّي • [ṢḤ] ḥațța ṯaɣawsa. v. “Ni … Ni
م َرڢ ۡه …”.
ۡ ۡۡئَزعبُلڅۡ|ۡثِزع َبل،ۡئَزعبُلۡ|ۡئِۡزعبَل → Je n’ai pas d’argent : [ṢḤ],
[MƐ] Ulaš ɣer-i iḏrimen.
ۡ ۡبُـۡزعبَل
→ Il ne m’a rien donné : [MƐ]
ۡثَزعبُلڅ Ug ikf-i ḵ walu/ulaḵ.
ۡين َ َالزيتُون
ِ ِۡوالت َّ ۡوَ َمن ۡ َكانَ ۡيَم ِلكُ ۡ َغنَما → Il n’y a pas d’eau : Ulaḵ
ۡس ۡله َويه-ۡۡغر:ۡ ي ُّ َب ۡه َُو ۡالثَّ ِر
َ ۡوال ِعن
َ وب
َ َوالخ َُّر waman.
ۡ ۡۡوذِنۡذِۡلم َرڢه َ ڥ ن ع
َ ۡل ڥ َر
ُّ خ ۡل ث ر َئ َز ُّمرۡثَز
→ Il n’y en a plus : [MR] Ulaš
ⵔⴰⴼⴼⴻⵀ ḏig-es.
ⴰⵣⴻⵄⴱⵓⵍ | ⵉⵣⴻⵄⴱⴰⵍ, → Ce qui n’a rien (i.e., pour le
ⴰⵣⴻⵄⴱⵓⵍⵜⵙ | ⵝⵉⵣⴻⵄⴱⴰⵍ labourage) il utilise alors un
âne : [MR] Win ɣr-es ulaš igga
ⴱⵓ ⵣⴻⵄⴱⴰⵍ aɣyul.
ⵝⴰⵣⴻⵄⴱⵓⵍⵜⵙ : ََل ش َْي َء
ۡئُلَش
ⵡⵉⵏ ⵖⵔ-ⴻⵙ ⵍⴻⵀⵡⴰⵢⴻⵀ
ⴰⵣⴻⵎⵎⵓⵔ ⵝⴰⵣⴰⵔⵝ ⵍⵅⴰⵔⵔⵓⵠ ۡ ۡئُلَك
ⵍⵄⴰⵏⵏⴻⵠ ⵡⴰⴸⵉⵏ ⴸⵉ ⵍⵎⵔⴰⴼⴼⴻⵀ ُۡ َو
ل
َۡ َح َّڅۡثَغَو
س
RICHE ÊTRE ۡ ِئـۡ ِئذ ِرمن-ۡۡئُلَشۡغر:ۡيۡنُقُود َّ َسۡلَد َ لَي
→ Je suis riche, J’ai des biens : ۡئُلَك/ُۡول
َ ئِـۡك-ۡۡئُڨۡ ِئكڢ:ۡلَمۡيُع ِطنِيۡشَيئا
[MƐ] Nekk ɣer-i aylan. v.
“Riche”. َ ۡئُلَك:ََۡلۡيُو َجد ُۡ َماء
ۡۡو َمن
: غنِيًّاَ َكَان ۡس-ۡۡئُلَشۡذِڨ:ََۡليُو َجد ُۡال َم ِزيد
ۡ ِئـۡئَيلَن-ۡۡنكۡۡغر:ٌۡۡ ِليۡأَم َوال،ۡي ٌّ أَنَاۡ َغ ِن
ۡۡ ِون:ِۡۡح َماراۡ ِلل َحرثِ َمنۡۡلَمۡ َيم ِلكۡشَيئاۡ َيست َع ِم ُل
ۡ ۡسۡئُلَشۡئِ َّڨۡئَغيُل-ۡغر
530
ⵓⵍⴰⵛ RIGOLE, CANAL (passage
d’eau en provenance d’une ri-
ⵓⵍⴰⴿ vière, d’une source …)
ⵡⴰⵍⵓ • [ṢḤ] f., ṯarga
ⵃⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵝⴰⵖⴰⵡⵙⴰ • [ṢḤ] m., {a}cqaf
ⵓⵍⴰⵛ ⵖⴻⵔ-ⵉ ⵉⴸⵔⵉⵎⴻⵏ • [ṢḤ] top., f., ṯifelleț
ِ ۡ ِلل َم،ۡ قَنَاة، سا ِق َية
:ۡاء َ
ⵓⴳ ⵉⴽⴼ-ⵉ ⴿ ⵡⴰⵍⵓ/ⵓⵍⴰⴿ
َۡ ثَر
ڨ
ⵓⵍⴰⴿ ⵡⴰⵎⴰⵏ
ۡشۡقَڢ
ⵓⵍⴰⵛ ⴸⵉⴳ-ⴻⵙ
ۡثِۡڢلۡڅ
ⵡⵉⵏ ⵖⵔ-ⴻⵙ ⵓⵍⴰⵛ ⵉⴳⴳⴰ ⴰⵖⵢⵓⵍ
ⵛⵇⴰⴼ
ⵝⴰⵔⴳⴰ
RFISS (plat traditionnel)
ⵝⵉⴼⴻⵍⵍⴻⵜⵙ
[ṢḤ] rfis
→ Nous préparons le plat dit
“rfis” : [ṢḤ] Neṣneɛ-d rrfis. RIRE
ۡۡر ِڢس: يس
ْ رْ ِڢ • [ṢḤ], [ṢR] eḍṣ, hab.
ۡدۡرڢِس-ۡۡنصنع:ۡنُ ِعدُّۡرڢِيس • [ṢḤ] ḍeṣ. v. “Rire Le”.
ⵔⴼⵉⵙ • [ṢḤ] ḍḍeṣṣ
ⵏⴻⵚⵏⴻⵄ-ⴷ ⵔⵔⴼⵉⵙ • [ṢR] ḍḍeṣ
• [MƐ] eds. v. “Moquer Se”.
RHAPONTIQUE À TIGE → Je ris, J’ai ris : [ṢḤ] Ḍṣiɣ.
COURTE (lat. rhaponticum → Il rit, Il a ri :
acaule, fam. asteraceæ, plante)
• Iḍṣa.
• [ǦƐ] f., tafɣa
• [ṢḤ] Yeḍṣa.
• [MR] m., akaɛbuš
→ Riez ! m. : Ḍṣet !
• [XF] m., {a}kaɛbuš
→ Il ne rit pas : [ṢḤ] U iḍḍeṣṣ š.
:ٌۡۡنَبت َة،َۡكعْبوش
→ Il ne rit pas ! : [ṢḤ] U iḍṣi ḵ !
ۡ ت َڢ َۡغ
: َض َِحك
ۡ ۡئَكَعبُش
ۡ َعادَةۡ؛.ىضص
ۡ ۡكَعبُش
ۡضص
ⵜⴰⴼⵖⴰ ۡضص
ⴰⴽⴰⵄⴱⵓⵛ ۡضص
ⴽⴰⵄⴱⵓⵛ ۡىدس
َ ۡ،ۡ ُأَض َحك
ِ ۡض:ۡ ُض ِحكت
ۡصغ
531
:ۡ َض ِحك
َ Tout au long de leur
procession, ils répétaient tous en
َۡ ئِض
ص cœur des supplications au
َۡ يض
ص Créateur pour qu’Il fasse tomber
la pluie et qu’Il soit indulgent à
ۡۡضصت:ۡاِض َح ُكوا l’égard de l’ensemble de Ses
ۡۡئُـۡئِۡضصۡش:ۡلَمۡيَۡض َحك créatures assoiffées – les paroles
en tašelḥit ou en algérien,
ِ ۡئُـۡئِض:ۡلَمۡيَض َحك
ۡ ۡصۡك pouvaient varier d’un village à un
ⴻⴹⵚ : autre –.
Ils s’arrêtaient devant
ⴹⴻⵚ chaque habitation et demandaient
ⴹⴹⴻⵚⵚ à ses occupants “uḏi” (beurre),
“ṯamemṯ” (miel) et “aren”
ⴹⴹⴻⵚ (semoule de blé). Après leur
tournée, ils apportaient le fruit de
ⴻⴷⵙ leur récolte à “ṯamɣarṯ” (femme
ⴹⵚⵉⵖ âgée) du village qui préparait
“taṣabunt” (bouillie onctueuse)
ⵉⴹⵚⴰ que tous les enfants dégustaient.
ⵢⴻⴹⵚⴰ Le plat “taṣabunt”, “laḥṣida”
ou “laɛṣida” est aussi préparé en
ⴹⵚⴻⵜ hiver. C’est une sorte de bouillie
ou purée onctueuse réalisée avec
ⵓ ⵉⴹⴹⴻⵚⵚ ⵛ les éléments sus-cités bien qu’au
préalable on mélange la semoule à
ⵓ ⵉⴹⵚⵉ ⴿ “aman” (eau) ou à “iɣi” (lait). Le
miel, le beurre ou l’huile d’olive
sont ajoutés, au choix, en guise de
RIRE LE garniture, au centre du plat.
[ṢḤ] f., ṯaḍṣa. v. “Rire” On appelle l’ensemble de ce
َۡ ۡثَض: ض َِحك
ص rite atlassien : “bu ɣenǧa” en
rapport avec la “louche ou
ⵝⴰⴹⴹⵚⴰ cuillère” au niveau des mains de
la poupée que nous nommons
“aɣenja” (sing.) | “iɣenjayin” (pl.)
RITE DE LA PLUIE (Dès qui signifie justement : “grande
que “newweṯ”, “anẓar” ou “anza” louche ou cuillère”. Le diminutif
– terme attesté en tašelḥit du Petit étant : “ṯaɣenjayṯ” | “ṯiɣenjayin”,
Atlas dans “ṯisliṯ bʷanza” (arc- “petite louche ou cuillère”.
en-ciel) ainsi que dans Avec le même objectif, des
l’hydronyme atlassien : “Tala rassemblements et des festins plus
Wenzaṛ” des Iferruxen – tardait à importants étaient organisés
tomber et que la sécherrese se durant lesquels, les adultes,
faisait sentir, les jeunes des notamment les hommes,
villages atlassiens se rendaient de rivalisaient au travers du jeu dit
maison en maison portant avec “ṯaḵurṯ”.)
eux, une poupée rustique de bois
qu’ils habillaient.
532
[ṢḤ], [MR], [MS], [XF], ۡ ۡۡيِز َوۡغرۡئُڨ َّمض:َۡعبَ َرۡإِلَىۡال ِجه ِةۡال ُمقابِلَ ِة
[ǦƐ] bu ɣenǧa. v. “Cuillère”,
“Purée”. ⴰⵊⵓⵎⵎⴰⴹ
َۡ ۡبُـۡغۡن: َط ْقس حَوْ َل ْال َم َط ِر
ج ⴰⴳⵓⵎⵎⴰⴹ
ⴱⵓ ⵖⴻⵏⴵⴰ ⴰⴳⴻⵎⵎⴰⴹ
ⴰⵡⵓⵎⵎⴰⴹ
RIVE, BORD, CÔTÉ AUTRE ⵟⵟⴻⵔⴼ
(opposée à un cours d’eau, à un
village, …) ⴰⵊⵓⵎⵎⴰⴹ-ⴰⵢⵢⵉ
• [ṢḤ] m., ajummaḍ (ann. : u) ⵟⵟⴻⵔⴼ-ⴰⵢⵢⵉ
• m., agummaḍ (ann. : u) ⵟⵟⴻⵔⴼ ⵓⴳⴻⵎⵎⴰⴹ
• [ṢḤ], [MƐ] m., agemmaḍ (ann. : ⵉⵅⵙⴰ ⴰⴷ ⵉⴷⴷⴰ ⴰⵊⵓⵎⵎⴰⴹ ⵏ
u)
ⵢⵉⵖⵣⴻⵔ
• [ṢḤ] m., awummaḍ (ann. : u)
ⵢⵉⵣⵡⴰ ⵖⴻⵔ ⵓⴳⴻⵎⵎⴰⴹ
• [MƐ] ar., ṭṭerf
→ Cette rive :
RIVIÈRE, FLEUVE, RAVIN
• Ajummaḍ-ayyi.
• top., m., asif
• [MƐ] Ṭṭerf-ayyi.
• [ṢḤ], [MS], [XF] m., aɣzer
→ L’autre rive : [MƐ] Ṭṭerf
ugemmaḍ. • [ṢḤ], [MƐ], [MR], [MS], [ǦƐ]
m., iɣzer (ann. : yi, iy, bʷi) | m.,
→ Il aime marcher au bord de pl., iɣezran | dim., sing., ṯiɣzerṯ
la rivière : Ixsa ad idda ajummaḍ
n yiɣzer. • [ṢḤ] m., iɣzer (ann. : ye)
→ Il a traversé de l’autre côté : • [MS] m., {i}ɣzer
[ṢḤ] Yizwa ɣer ugemmaḍ. • [ǦƐ] m., pl., iɣuzran
:ٍۡۡواد،ۡ ِضڢَّة، َاطئ ِ ش : َواد، نَهْر
ۡئ َُژ َّمض ۡئَسِڢ
ۡئ َڨ ُ َّمض ۡئ َغزر
ۡ ۡئ َڨ َّمض ۡۡ ِثغزث،ۡئِغزرۡ|ۡئِغز َرن
ۡئ َُو َّمض ۡئِغزر
ۡطرڢ ۡ ۡغزر
ۡ :ِۡۡالضڢَّۡة
ِ َه ِذه ۡ ۡئِغُز َرن
ۡ ئ-ۡئ َُژ َّمض
ِ َي ⴰⵙⵉⴼ
ۡ ِ َي
ۡ ئ-ۡطرڢ
ⴰⵖⵣⴻⵔ
ۡۡطرڢۡئُڨ َّمض:ۡالضڢَّةُۡاۡلُخ َرى ِ
َ ⵉⵖⵣⴻⵔ | ⵉⵖⴻⵣⵔⴰⵏ, ⵝⵉⵖⵣⴻⵔⵝ
ۡس ۡئَد ِ َِي ۡ َعل
َ ۡئِخ:ۡىۡضڢَّ ِة ۡال َوادِي َ ي ُِحبُّ ۡأن ۡيَمش
ۡئِدَّۡئ َُژ َّمضۡنـۡ ِيغزر ⵉⵖⵣⴻⵔ
533
ⵖⵣⴻⵔ : جرْ ڢ، ص َْخر م ْنبَسِط
ⵉⵖⵓⵣⵔⴰⵏ ِۡ ۡتِس،ۡئِس ِلۡ|ۡئِسلَن
ل
ۡلكَڢ
RIZ (lat. oryza, fam. poaceæ , ۡۡئِغزرۡ ِيسلَن:ۡط ِة
َ ورۡال ُمنبَ ِس
ِ ص ُخ
ُّ َوادِۡال
plante céréalière) ⵉⵙⵍⵉ | ⵉⵙⵍⴰⵏ, ⵜⵉⵙⵍⵉ
[MƐ] ar., ṛṛuz (ann. : n ṛṛ). v. “Cé- ⵍⴽⴰⴼ
réale”.
ۡۡ ُّرز:ۡ ٌۡ ُحبُوب،ٌۡۡنَبت َة،ۡأرْ ز ⵉⵖⵣⴻⵔ ⵢⵉⵙⵍⴰⵏ
ⵕⵕⵓⵣ
ROCHER, PIERRE GROSSE
ROBE (décorée de “tasfift” de • [MS], [MR], [WZ] m., aẓru
couleur blanche ou orange) • [ṢḤ] m., azru
• [XF] f., gandura • [MƐ] f., ṯazruṯ
• f., tagandurt • [ṢḤ] dim., sing., taẓruț
: اسۡال َمرأَ ِةۡاۡلَطلَ ِس َّي ِۡة
ُ ۡ ِل َب،ۡ؟ • [MR] dim., {ṯ}aẓruṯ
ڨَند َُۡر • [MS] m., aẓru (ann. : wu) | m.,
ۡۡت َڨَند ُرت pl., iẓerwan, dim., sing., ṯaẓruṯ
(ann. : țe) | dim., pl., ṯizerwa
ⴳⴰⵏⴷⵓⵔⴰ • m., pl., iẓra, dim., pl. [ṢḤ] tiẓra
ⵜⴰⴳⴰⵏⴷⵓⵔⵜ • [MR] m., aẓru tameqrant
• [MR] m., aḏɣaɣ ḏ ameqqran
ROCAILLE • [MƐ] ar., sing., ṛṛeṣfeṯ. v.
v. “Pierre”. “Pierre”, “Falaise”.
: َحجَر َكبِير، ص َْخر
ROCHE FRIABLE ۡ ئ َز ُۡر
v. “Terre rocailleuse”. ۡ ئ َز ُۡر
ۡثَز ُرث
ROCHER PLAT, FALAISE ۡت َز ُرڅ
• [MS], [WZ], [MR] m., isli ۡئَز ُرث
(ann. : yi) | m., pl., islan, dim., ۡثَز ُرثۡ|ۡثِزر َۡو،ۡئ َز ُرۡ|ۡئِزر َۡون
sing., tisli
ۡ ِتز َۡر،ِۡئز َر
• [MƐ] ar., lkaf
ۡئَز ُرۡت َمق َرنت
→ La rivière aux rochers : top.,
Iɣzer yislan. ۡ ۡئ َذغَغۡئ َمق َرن
v. “Rocher”, “Pierre”. ۡرصڢث
534
ⴰⵥⵔⵓ ⴰⴳⴻⵍⵍⵉⴷ
ⴰⵣⵔⵓ ⴳⴻⵍⵍⵉⴸ
ⵝⴰⵣⵔⵓⵝ ⴳⴻⵍⵍⵉⴷ
ⵜⴰⵥⵔⵓⵜⵙ ⴵⴻⵍⵍⵉⴷ
ⴰⵥⵔⵓⵝ ⴰⵊⴻⵍⵍⵉⴷ | ⵉⵊⴻⵍⵍⵉⴷⴻⵏ
ⴰⵥⵔ ⵓ| ⵉⵥⴻⵔⵡⴰⵏ, ⵝⴰⵥⵔⵓⵝ | ⴰⵊⴻⵍⵍⵉⴸ | ⵉⵊⴻⵍⵍⵉⴸⴻⵏ
ⵝⵉⵣⴻⵔⵡⴰ ⵉⵕⵓⵃ ⵖ ⵓⵊⴻⵍⵍⵉⴸ
ⵉⵥⵔⴰ, ⵜⵉⵥⵔⴰ
ⴰⵥⵔⵓ ⵜⴰⵎⴻⵣⵢⴰⵏⵜ ROMARIN OFFICINAL (lat.
ⴰⴸⵖⴰⵖ ⴰⵎⴻⵇⵇⵔⴰⵏ rosmarinus officinalis, fam. la-
miaceæ, arbrisseau)
ⵕⵕⴻⵚⴼⴻⵝ • [MƐ] m., azir (ann. : u)
• [MS], [XF] m., yazir
ROI • [MR] m., aklil
• [ǦƐ] m., agellid (ann. : u) • [ṢR] f., tuzzalṯ. v. “Ciste”.
• [MƐ] m., {a}gelliḏ ُ ۡ،ِۡإ ْك ِليل
:ٌۡش َجي َرة
• [MƐ] m., {a}gellid ۡئ َِزر
• [MS] m., {a}ǧellid (ann. : u) ۡيَ ِزر
• [ṢR] m., ajellid | m., pl., ijelliden ۡئ َك ِلل
• [ṢR] m., ajelliḏ | m., pl., ijelliḏen ۡ ۡت ُ َّزلث
→ Leur roi : ⴰⵣⵉⵔ
[MƐ] Gelliḏ-asen
ⵢⴰⵣⵉⵔ
→ Il alla vers le roi : Iṛuḥ ɣ ujel-
liḏ. ⴰⴽⵍⵉⵍ
: َم ِلك ⵜⵓⵣⵣⴰⵍⵝ
ۡ ۡئ َڨ ِلد
ۡ ۡڨ ِلذ ROMPRE
ۡڨ ِلد v. “Casser”.
ۡج ِلد
ۡئ َژ ِلدۡ|ۡئِژ ِلدن RONCE COMMUNE, RONCE
ۡئ َژ ِلذۡ|ۡئِژ ِلذن DES BOIS, RONCE DES
HAIES, RONCIER (lat. rubus
ۡ ۡئ َسن-ۡۡڨ ِلذ:َۡم ِل ُك ُهم fruticosus, fam. rosaceæ, arbris-
seau)
ۡۡ ِئ ُرحۡغـۡئُژ ِلذ:َۡبۡ ِإلَىۡال َم ِل ِك
َ ذَه
• [ṢḤ], [MR], [ǦƐ], [MS] m.,
agellu (ann. : u) | [MS] m., pl.,
535
{i}gelwan. v. “Buisson”, “Mû- • [MƐ] țɣeẓẓaẓ
ron”. → C’est moi qui ai rongé la
• [ṢḤ] m., aɣellu (ann. : u) pomme : Neḵḵ ag iɣezzen țeffaḥ.
• [ṢḤ], [ǦƐ] m., aḡellu → C’est moi qui l’ai rongée :
Neḵḵinț aṯ-iɣezzen.
• [MR] m., ayellu
→ Je l’ai rongée : [MƐ] Ɣezziɣ-ṯ.
• [MR] dim., {ṯ}agelluț
→ Il a rongé un oignon :
• [MR] dim., {ṯa}haḡelluṯ
• [ṢḤ] Iɣezz ṯabeṣleț.
• [MR] dim., ṯagelluț
• [MƐ] Iɣezzi ṯabeṣleț.
• [ṢḤ] dim., tagelwanț (ann. : ț)
→ Il n’a pas rongé l’oignon :
• [ǦƐ] m., inujal. v. “Mûron”. [ṢḤ] Ur iɣezzi ḵ ṯabeṣleț.
:ٌۡش َجي َرةُ ۡ،ۡعلَّيْق ۡ ۡ َعادَةۡ؛.ۡغز: نَ َخ َر
ۡئ َڨ ُّلۡ|ۡڨل َون څغ َّۡز
ُّۡ ئ َغ
ل ۡڅغ َّزز
ُّۡ ئ َڨ
ل ۡۡنكۡئ َڨۡ ِئغزنۡڅڢح:َۡأَنَاۡالَّذِيۡنَخَرتُ ۡالتُّڢَۡا َحة
ۡئ َڨلُّڅ ۡئِغزن-ۡۡن ِكنڅۡئ َث:ۡأَنَاۡالَّذِيۡنَخَرت َ َها
ۡهَڨلُّث ۡث-ۡۡغ ِزغ:ۡنَخَرت َ َها
ۡثَڨلُّڅ :َۡنَخ ََرۡالبَصلَة
ُّۡ ئ َي
ل ۡئِغزۡثَبصلڅ
ۡت َڨل َونڅ ۡئِغ ِۡزۡثَبصلڅ
ۡئِنُ َژل ۡۡئُرۡئِغ ِزۡكۡثَبصلڅ:َۡلَمۡيَن ُخرۡالبَصلَة
ⴰⴳⴻⵍⵍⵓ | ⴳⴻⵍⵡⴰⵏ ⵖⴻⵣⵣ :
ⴰⵖⴻⵍⵍⵓ ⵜⵙⵖⴻⵥⵥⴰ
ⴰⴴⴻⵍⵍⵓ ⵜⵙⵖⴻⵥⵥⴰⵥ
ⴰⵢⴻⵍⵍⵓ ⵏⴻⴿⴿ ⴰⴳ ⵉⵖⴻⵣⵣⴻⵏ ⵜⵙⴻⴼⴼⴻⵃ
ⴰⴳⴻⵍⵍⵓⵜⵙ ⵏⴻⴿⴿⵉⵏⵜⵙ ⴰⵝ-ⵉⵖⴻⵣⵣⴻⵏ
ⵝⴰⴳⴻⵍⵍⵓⵜⵙ ⵖⴻⵣⵣⵉⵖ-ⵝ
ⵀⴰⴴⴻⵍⵍⵓⵝ ⵉⵖⴻⵣⵣ ⵝⴰⴱⴻⵚⵍⴻⵜⵙ
ⵜⴰⴳⴻⵍⵡⴰⵏⵜⵙ ⵉⵖⴻⵣⵣⵉ ⵝⴰⴱⴻⵚⵍⴻⵜⵙ
ⵉⵏⵓⵊⴰⵍ ⵓⵔ ⵉⵖⴻⵣⵣⵉ ⴿ ⵝⴰⴱⴻⵚⵍⴻⵜⵙ
538
ROULÉ EN BOULE ROULER LA SEMOULE (pour
en faire des grains de couscous)
• [ƔL] m., {a}mkerkeb. v. “Rou-
ler en boule”. • [ṢḤ], [MR] ar., ftel, hab. fettel ?
v. “Rouler Faire, les grains de
• m., amkerkeb couscous”.
:يٌّ ك َر ِو • [MƐ] ar., fṯel, hab. fețțel
ۡ ۡمكركب → Je roule la semoule toute
ۡئ َمكركب seule : Fettel waḥeḏ-i.
ⵎⴽⴻⵔⴽⴻⴱ → Les anciennes du village rou-
lent le couscous : Ṯimɣarin n
ⴰⵎⴽⴻⵔⴽⴻⴱ țaddarṯ fettlent leṭɛam.
:ۡسو ُ يرۡالسك ِ ض ِ ۡ َع َم ِليَّةُۡت َح،ۡڢَت َ َل دَ ِقي ًقا
ROULER EN BOULE QQCH, ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڢتل.ڢۡتل
DÉGRINGOLER ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڢڅل.ڢثل
[MS] kerkeb. v. “Boule Qqc en
forme de”, “Roulé en boule”. ۡ ِئـ-ۡۡوحذَ ۡڢتل:ۡاۡوحدِي َ أَڢ ِتلُۡ ۡدَ ِقيق
َ علَى
: تَدَحْ َر َج، ش ْك ِل ك َرو َ َجعَلَه ۡ ۡثِمغ َِرن ۡنـ:ۡ سو ُ ت ۡالبَلدَةِ ۡالسُّك ِ يرا َ يَڢتِلنَ ۡ َك ِب
ۡ َۡڅدَّرثۡڢتلنتۡلطعَم
ۡكركب
ⴼⵜⴻⵍ : ⴼⴻⵜⵜⴻⵍ
ⴽⴻⵔⴽⴻⴱ
ⴼⵝⴻⵍ : ⴼⴻⵜⵙⵜⵙⴻⵍ
ⴼⴻⵜⵜⴻⵍ ⵡⴰⵃⴻⴸ-ⵉ
ROULER FAIRE, TORDRE
LES GRAINS DE COUSCOUS ⵝⵉⵎⵖⴰⵔⵉⵏ ⵏ ⵜⵙⴰⴷⴷⴰⵔⵝ
(afin d’y insérer des herbes médi- ⴼⴻⵜⵜⵍⴻⵏⵜ ⵍⴻⵟⵄⴰⵎ
cinales et aromatiques à l’instar
du couscous dit “ṯaḥammamț”),
FRAPPER ROUTE
[XŠ] zleg, hab., zellag. v. “Rou- v. “Chemin”.
lé”, “Roulage des grains de cous-
cous”, “Rouler la semoule”.
→ Elles font rouler le couscous : RUCHE (abeille)
La zelgants ṭɛam. • [ṢḤ], [MƐ], [MR], [ŠN] m.,
: سوَّ َط
َ ،؟ aɣras (ann. : bu) | m., pl., iɣrasen,
[ṢḤ], [MR] dim., sing., ṯaɣrast. v.
ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡزلَّڨ.زلڨ “Abeille noire”.
ۡۡلَـۡزلڨَنڅۡطعَم:ۡت • [ṢR] m., aɣras (ann. : wu) | m.,
ⵣⵍⴻⴳ : ⵣⴻⵍⵍⴰⴳ pl., iɣuras
ⵣⴻⵍⴳⴰⵏⵜⵙ ⵟⵄⴰⵎ • [ṢḤ] m., pl., {le}ɣras
→ Une ruche en tige de férule :
• [ṢḤ] m., aɣras uffal
• [ṢḤ] dim., sing., ṯaɣrast uwuffal
539
→ Une ruche en liège : RUE
• [ṢḤ] m., aɣras uferḵi [ṢR] ar., f., {ta}hazniqṯ | f.,
{ti}izniqin. v. “Chemin”.
• [MR] dim., sing., ṯaɣrast n
lfernan : ش َِارع
: َخ ِليَّة النَّحْ ِل ٍۡ هَز ِنقثۡ|ۡ ِئز ِن
ق
ۡ ۡۡثَغ َرست،ۡئَغ َرسۡ|ۡ ِئغ َرسن ⵀⴰⵣⵏⵉⵇⵝ | ⵉⵣⵏⵉⵇⵉⵏ
ۡئ َغ َرسۡ|ۡ ِئغُ َرس
ۡغ َرس RUE (lat. ruta angustifolia, syn.
:ِۡقۡالكَلخ
ِ سا َ ۡۡمنِ ٌَخ ِلَّۡيةُۡنَح ٍلۡ َمصنُو َعة ruta graveolens, fam. rutaceæ,
plante)
ۡثَغ َرستۡئ ُ ُوڢَّل
[XF] coll., {l}fiǧel
ۡئ َغ َرسۡئُڢَّل
:ٌۡۡنَبتَة،ۡاق
ِ سذَاب َر ِڢيع ْاْلَوْ َر، ڢِيجَل
:ۡين ِ ٌَخ ِليَّةُۡنَح ٍلۡ َمصنُو َعة
ِ ۡمنَ ۡالڢَ ِل ۡ ِۡڢجل
ِۡ ئ َغ َرسۡئُڢ ُُر
ك
ⴼⵉⴵⴻⵍ
ۡثَغ َرستۡنـۡلڢرنَن
ⴰⵖⵔⴰⵙ | ⵉⵖⵔⴰⵙⴻⵏ, ⵝⴰⵖⵔⴰⵙⵜ
RUINE (romaine, …)
ⴰⵖⵔⴰⵙ | ⵉⵖⵓⵔⴰⵙ [MƐ] ar., f., taxribt | top., f., pl.,
ⵖⵔⴰⵙ tixribin
ⵝⴰⵖⵔⴰⵙⵜ ⵓⵡⵓⴼⴼⴰⵍ [MS] lexrab
[MS] xerba
ⴰⵖⵔⴰⵙ ⵓⴼⴼⴰⵍ
: ِخرْ بَة
ⴰⵖⵔⴰⵙ ⵓⴼⴻⵔⴿⵉ
ۡت َخ ِربتۡ|ۡتِخ ِر ِبن
ⵝⴰⵖⵔⴰⵙⵜ ⵏ ⵍⴼⴻⵔⵏⴰⵏ
ۡ ۡلخ َرب
َۡ خر
ب
RUCHER (abeille)
ⵜⴰⵅⵔⵉⴱⵜ | ⵜⵉⵅⵔⵉⴱⵉⵏ
• [MƐ] f., ṯaḏwirṯ (ann. : țe) | f.,
pl., ṯiḏwirin. v. “Abeille noire”. ⵍⴻⵅⵔⴰⴱ
• [ṢR] f., {ṯ}haḏwirṯ ⵅⴻⵔⴱⴰ
: َم ْن َحلَة
ۡ ۡثَذ ِورثۡ|ۡ ِثذ ِو ِرن RUISSEAU
ۡهَذ ِورث v. dim. “Rivière”.
ⵝⴰⴸⵡⵉⵔⵝ | ⵝⵉⴸⵡⵉⵔⵉⵏ
ⵀⴰⴸⵡⵉⵔⵝ RUISSELER, GOUTTER (eau,
transpiration, …)
[ṢḤ] smaqa, hab. : tsmaqa. v.
“Courir”.
540
→ Ils transpirent à grosse
gouttes : [ṢḤ] Aqan smaqayen s
leɛrag. S
→ Je transpire à grosse gouttes SABLE
: [ṢḤ] Aql-i smaqaya s leɛrag. • [MR] dim., ṯijḏiṯ
→ L’eau goutte : [ṢḤ] Aman • [ṢḤ], [ŠN] m., ijḏi (ann. : iyi). v.
smaqayan. “Sol sableux”, “Gravillon”.
→ Il goutte : [ṢḤ] Newweṯ aqaṯ • [MR] m., ajḏi
tsmaqay.
• [MƐ], [ṢR] ar., coll., rrmel
→ Ce bidon goutte : [ṢḤ]
Abidun-ay ismaqay. → Sous le sable : [MƐ] Ddu
ۡ َۡۡ َعادَةۡ؛ۡتس َمق. َۡس َمق: قَ َط َر، سا َل rrmel.
َ
ۡ ۡۡئَقَنۡس َمقَين:ۡيَقط ُرونَ ۡ َع َرقا ُ → Sable Noir : [MR] top., Ajḏi
Aberkan.
ۡ ۡيۡسـۡلع َرڨ َ َئِـۡس َمق-ۡۡئ َقل:ۡط ُرۡ َع َرقا ُ أُق
: َرمْل
ۡ ۡۡئَ َمنۡس َمقَ َين:ۡط ُرۡال َما َء ُ َيق
ۡثِژذِث
ۡ ۡۡنوثۡئَقَثۡتس َمقَي:ۡيط ِ ط ُرۡبِالتَّن ِق ُ يَق
َ ط ُرۡال َم
ئِژ ِۡذ
ئَيۡئِس َمقَيب-ۡۡئَبِۡد ُن:ۡط ُرۡال ِو َعا َء ُ يَق
ۡ ئَژ ِۡذ
ⵙⵎⴰⵇⴰ : ⵜⵙⵎⴰⵇⴰ ۡ ۡرمل
ⴰⵇⴰⵏ ⵙⵎⴰⵇⴰⵢⴻⵏ ⵙ ⵍⴻⵄⵔⴰⴳ ۡۡدُّۡرمل:ۡۡالرم ِل َّ َت َحت
ⴰⵇⵍ-ⵉ ⵙⵎⴰⵇⴰⵢⴰ ⵙ ⵍⴻⵄⵔⴰⴳ ۡ ۡۡئ َژذِۡئ َبركَن:ٌۡ َرملٌۡاَس َود
ⴰⵎⴰⵏ ⵙⵎⴰⵇⴰⵢⴰⵏ ⵝⵉⵊⴸⵉⵝ
ⵏⴻⵡⵡⴻⵝⴰⵇⴰⵝ ⵜⵙⵎⴰⵇⴰⵢ ⵉⵊⴸⵉ
ⴰⴱⵉⴷⵓⴱ-ⴰⵢ ⵉⵙⵎⴰⵇⴰⵢ ⴰⵊⴸⵉ
ⵔⵔⵎⴻⵍ
RUMINER (vaches, … rendre ce ⴷⴷⵓ ⵔⵔⵎⴻⵍ
qui a été mâché)
ⴰⵊⴷⵀⵉ ⴰⴱⴻⵔⴽⴰⵏ
[MƐ] err g ifeẓ, hab. țerra g ifeẓ
→ Il rumine : Ițerra g ifeẓ. v.
“Bol alimentaire”, “Rendre”. SABOT (d’hiver, en bois retenues
ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڅ َّرۡڨـۡ ِئڢز.ۡىرۡڨـۡ ِئڢز: َّاِجْ تَر par une bride de cuir passant sur
le cou-de-pied, aussi, type de
ۡۡئِڅ َّرۡڨـۡئِڢز:ۡيَجت َُّر chaussures portées par la mariée)
ⴻⵔⵔ ⴳ ⵉⴼⴻⵥ : ⵜⵙⴻⵔⵔⴰ ⴳ [ṢḤ] ar., m., aqebqab
ⵉⴼⴻⵥ َۡاص ۡ ِل َمو ِس ِم
ٌّ ۡخ،ۡ ب َ ۡمن ۡ َح
ٍ ط ِ عٌ ۡ َمصنُو،ۡ قَ ْبقَاب
:ۡالشت َِاء
ِ
ⵉⵜⵙⴻⵔⵔⴰ ⴳ ⵉⴼⴻⵥ
ْئَ ْق ْبقَب
ⴰⵇⴻⴱⵇⴰⴱ
541
SAC (qu’on accroche au mulet) • [MƐ] m., aylu (ann. : bʷi, u) | m.,
pl., igelwan
• [MR] f., ṯaɛmarṯ
→ Mets le sac sur mon dos ! :
• [XF] ar., leɛmara [ṢḤ] Sers ṯaškarṯ f imerẓi-inu !
:ۡۡ ُمعَلَّقَةٌۡ َعلَىۡالبَغ ِل،َۡح ِقيبَة
ٍ َّ ٌۡمنۡ َكت
:ۡان ِ ۡ َمصنُوع،ِۡكيس
ۡ ۡثَع َمرث ۡثَشكَرثۡ|ۡثِشك َِرن
ۡ لع َم َۡر ۡشكَرُ هَشكَرثۡ|ۡ ِه
ⵝⴰⵄⵎⴰⵔⵝ ِۡه ُكشَر
ⵍⴻⵄⵎⴰⵔⴰ ۡ ۡئ َيلُۡ|ۡئِڨل َون
ۡۡسرس ۡثَشكَرث ۡڢـ:ۡظه ِري َ ۡيس ۡ َعلَى َ ضعِ ۡال ِك َ
SAC (de peau, pour la semoule, ُۡئِن-ئِمر ِۡز
les céréales, …) ⵝⴰⵛⴽⴰⵔⵝ | ⵝⵉⵛⴽⴰⵔⵉⵏ
• [ṢḤ], [MƐ] m., aylu (ann. : u, ⵀⴰⵛⴽⴰⵔⵝ | ⵀⵉⵛⵓⴽⴰⵔ
bʷi) | m., pl., iyelwan
• [MƐ] m., pl., igelwan ⵀⵉⴿⵓⵛⴰⵔ
• [ṢḤ] dim., sing., țaylus ⴰⵢⵍⵓ | ⵉⴳⴻⵍⵡⴰⵏ
• [ṢR] m., aylu (ann. : u) | m., pl., ⵙⴻⵔⵙ ⵝⴰⵛⴽⴰⵔⵝ ⴼ ⵉⵎⴻⵔⵥⵉ-
ilewan. v. “Outre”. ⵉⵏⵓ
ۡ،ۡ ب ٌّ ۡجل ٍد ۡخ
ِ ۡال ُحبُو،ۡ َاص ۡبالس ِمي ِد ِ ۡمنِ ،ۡ ِكيس
:ۡ…
SAC (double, en poils de chèvre,
ۡئ َيلُۡ|ۡئِيل َون pour le transport des grains, …)
ۡئِڨل َون • [MƐ] m., asaku | m., pl., isakkan
َۡڅيلُس • [ṢR] m., {a}saḵu | m., pl., isaḵan
ۡئ َيلُۡ|ۡئِل َون :ۡ…ۡ،ۡب
ِ َاصۡ ِل َحم ِلۡال ُحبُو
ٌّ ۡجلدٍۡخ
ِ ۡمن، ِ ِۡكيس
ⴰⵢⵍⵓ | ⵉⵢⴻⵍⵡⴰⵏ ۡسكُ ۡ|ۡئِ َس َّكن َ َئ
ⵉⴳⴻⵍⵡⴰⵏ ۡسكَن َ ِسكُ ۡ|ۡئ َ
ⵜⵙⴰⵢⵍⵓⵙ ⴰⵙⴰⴽⵓ | ⵉⵙⴰⴽⴽⴰⵏ
ⴰⵢⵍⵓ | ⵉⵍⴻⵡⴰⵏ ⵙⴰⴿⵓ | ⵉⵙⴰⴿⴰⵏ
542
SAC (en laine, destiné aux cé- SAGESSE
réales) [ṢḤ] ar., lḥikmeṯ
[ṢḤ], [XF] m., {a}tellis ۡۡل ِحكمث: ِح ْك َمة
→ Le hérisson leur dit : « Ne
demande pas à autrui avant ⵍⵃⵉⴽⵎⴻⵝ
d’avoir empli le sac à céréales. »
» (se dit de qqun qui se précipite)
: [ṢḤ] prov. Insi yenna-yasen u SAIGNER (du nez)
qqar iǧen ɣir a ṣenɛaḍ g tellis. • [ṢḤ], [MƐ] ffunzer
ۡ ۡۡت ِلس:ۡض ُعۡ ِڢي ِهۡ ُحبُوبا
َ ُۡي،ِۡكيس • [ṢḤ], [MƐ] funzer
َ ۡ َماۡتڨُل:ۡلڨنڢُودۡڨَال ُهم
ۡۡواحدۡ َحتَّىۡدِيرۡ ِڢيۡت ِليس → Il a saigné du nez : [ṢḤ],
ۡيَسن ۡئُـۡقَّر ۡئِجن ۡ ِغر ۡئ َـۡصن َعض ۡڨـ-ن َّۡ ۡئِن ِس ۡي: [MƐ] Iffunzer.
ۡت ِلس
:ۡڢ ٌ ۡأن،ۡڢ َ نَ َز
ⵉⵏⵙⵉ ⵢⴻⵏⵏⴰ-ⵢⴰⵙⴻⵏ ⵓ ⵇⵇⴰⵔ ⵉⴵⴻⵏ
ⵖⵉⵔ ⴰ ⵚⴻⵏⵄⴰⴹ ⴳ ⵜⴻⵍⵍⵉⵙ ۡڢُّنزر
ۡڢُنزر
SACHET ۡۡئِڢُنزر:ُۡڢۡأنۡۡڢُه
َۡ َۡنَز
v. “Sac”. ⴼⴼⵓⵏⵣⴻⵔ
ⴼⵓⵏⵣⴻⵔ
SACRIFICE, ÉGORGEMENT ⵉⴼⴼⵓⵏⵣⴻⵔ
[ṢḤ] f., ṯazelliṯ (ann. : tz). v.
“Égorger”
SAINFOIN (lat. hedysarum co-
→ Après qu’ils aient égorgé [le ronarium, fam. fabaceæ, plante)
mouton], les femmes âgées
s’occupent du travail sacrificiel • [ǦƐ] f., ṯasulla
: [ṢḤ] Ṯimɣarin, asma zlun, • [MS] f., {ta}sulla
xeddment cɣel n tzelliṯ.
:ٌۡۡنَبت َة،ۡشوڢَان
ْ َت
:ۡض ِحيَّة
َّۡ س
ل ُ َث
ۡ ۡثَز ِلث
ۡل َّۡ سُ
ۡ:ۡشغۡ ِلۡالتَّض ِحيَّۡ ِۡة
ُ ض َّحواۡت َهت َمنَ ۡال ُم ِسنَّاتُِۡۡۡبَ ۡ َِحين
ۡ ۡثِمغ َِرنۡئ َس َمۡزلُنۡخدمنتۡشغلۡنـۡتز ِلت ⵝⴰⵙⵓⵍⵍⴰ
ⵝⴰⵣⴻⵍⵍⵉⵝ ⵙⵓⵍⵍⴰ
ⵝⵉⵎⵖⴰⵔⵉⵏ ⴰⵙⵎⴰ ⵣⵍⵓⵏ SAISIE, PRISE
ⵅⴻⴷⴷⵎⴻⵏⵜ ⵛⵖⴻⵍ ⵏ ⵜⵣⴻⵍⵍⵉⵝ v. “Maintien”.
SACRIFIER SAISIR
v. “Égorger”. [ṢḤ] ṛmes. v. “Prendre”, “Tenir”.
َ أ َ ْم
ۡ ۡۡرمس: َسك
ⵕⵎⴻⵙ
543
SAISON ⵜⵙⴻⵜⵙⵜⵙⴻⵏ ⵜⴰⵃⴰⴵⵉⵝ ⵏ ⵍⵡⴰⵇⵜ-
[ṢḤ] ar., lmusem (ann. : ll). v. ⵏⵙⴻⵏ
“Calendrier atlassien”, “Prin- ⵝⴰⵢⴻⵔⵣⴰ ⴰ ⵛⵛⴻⵏ ⵝⴰⵃⴰⴵⵉⵝ ⵉⴳ
temps”, “Été”, “Automne”, “Hi-
ver”. ⵍⵍⴰⵏ ⴳ ⵜⵢⴻⵔⵣⴰ ⴰⵏⴻⵠⴸⵓ ⴰ ⵛⵛⴻⵏ
ⵝⴰⵃⴰⴵⵉⵝ ⵉⴳ ⵍⵍⴰⵏ ⴳ ⵓⵏⴻⵠⴸⵓ
→ Ils mangent les produits de ⵝⴰⴼⵙⵓⵝ ⴰ ⵛⵛⴻⵏ ⵝⴰⵃⴰⴵⵉⵝ ⵉⴳ
saison :
ⵍⵍⴰⵏ ⴳ ⵜⴻⴼⵙⵓⵝ ⵍⴻⵅⵔⵉⴼ ⴰ ⵛⵛⴻⵏ
• [ṢḤ] Țețțen mațța illa g lmusem ⵝⴰⵃⴰⴵⵉⵝ ⵉⴳ ⵍⵍⴰⵏ ⴳ ⵍⴻⵅⵔⵉⴼ
aḏin. ⵎⴰⵛⵉ ⴰⵎ ⵍⵍⴰⴱⴰⵀ
• [ṢḤ] Țețțen taḥaǧiṯ n lwaqt-
nsen. ⴽⵓⵍⵍ ⵍⵍⵎⵓⵙⴻⵎ ⵎⴰⵜⵙⵜⴰ ⵉⵍⵍⴰⵏ ⵏ
ⵍⵅ̣ⵓⴹⵔⴻⵝ
→ En hiver, ils mangent de ce
qu’il y a en hiver, en été de ce
qu’il y a en été, au printemps de SALAMANDRE D’ALGÉRIE
ce qu’il y a au printemps et en (salamandra algira)
automne de ce qu’il y a en
automne, ce n’est pas comme [MR] m., afilṭu. v. “Cascade”.
aujourd’hui : [ṢḤ] Ṯayerza a
ččen ṯaḥaǧiṯ ig llan g tyerza : س َم ْندَر ْالج ََزائِر
َ
aneḇḏu a ččen ṯaḥaǧiṯ ig llan g ُط
ۡ ئَڢِل
uneḇḏu ṯafsuṯ a ččen ṯaḥaǧiṯ ig
llan g tefsuṯ lexrif a ččen ṯaḥaǧiṯ ⴰⴼⵉⵍⵟⵓ
ig llan g lexrif maši am llabah.
→ Chaque saison a ses propres SALAT
fruits : [ṢḤ] Kull llmusem mațța
illan n lx ̣uḍreṯ. v. “Prière”.
: سم ِ َْمو
ۡل ُمسم SALÉ
:ۡيَأ ُكلُونَ ۡال َمنت ُ َجاتِۡال َمو ِس ِميَّ ِة ar., m., amellaḥ. v. “Salière”.
ۡڅڅنۡ َم َّڅۡئِلَّۡڨـۡل ُمسمۡئَذِن → De l’eau salée : [ṢḤ] aman s
melḥ
ۡ ۡنسن-ۡڅڅنۡت َ َح ِجثۡنـۡل َوقت
: َما ِلح
َۡاء ۡ َيأ ُكلُونَ ۡ َما ۡيُو َجدُ ۡ ِڢي ۡڢَص ِل ِ ۡالشت
ِ ِڢي ۡڢَص ِل
ۡيڢِ ۡوالخ َِر يع
َ ِ ِ ب يۡالر
َّ ڢ
ِ ۡ ٍڢ يصَ ۡي ِ َۡو َكذَلِك
ڢ ۡ َ الشت َِاء
ِ ۡئ َملَّح
ۡۡثَيرزَ ۡئ َـۡچنۡثَ َح ِجثۡئِڨۡلَّنۡڨـ:ۡۡمث َلۡاليَو َم ِ س َ لَي ۡۡئ َمنۡسـۡملح:َۡما ٌءۡ ُم َملَّ ٌح
ۡ سث ُ تيرزَ ۡئ َنڥذ ُ ۡئ َـۡچن ۡثَ َح ِجث ۡئِڨ ۡلَّن ۡڨـۡئُنڥذُ ۡثَڢ
ۡسث ۡلخ ِرڢ ۡئ َـۡچن ُ ئ َـۡچن ۡث َ َح ِجث ۡ ِئڨ ۡلَّن ۡڨـۡتڢ ⴰⵎⴻⵍⵍⴰⵃ
ۡ ۡث َ َح ِجثۡئِڨۡلَّنۡڨـۡلخ ِرڢۡ َم ِشۡئَمۡلَّبَه
ⴰⵎⴰⵏ ⵙ ⵍⵎⴻⵍⵃ
ۡ ۡ ُكل ۡل ُمسم ۡ َم َّڅ ۡ ِئلَّن ۡنـ:ۡ ُِل ُك ِل ۡ َمو ِس ٍم ۡثَ َم َره
ۡ ۡل ُخضرث
ⵍⵎⵓⵙⴻⵎ SALIÈRE
ⵜⵙⴻⵜⵙⵜⵙⴻⵏ ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵉⵍⵍⴰ ⴳ • [ǦƐ] [XF], [ǦƐ] ar., m., mellaḥa.
v. “Sel”.
ⵍⵎⵓⵙⴻⵎ ⴰⴸⵉⵏ
• ar., amellaḥ
544
: ِم ْملَحَة : ِريق
ۡحَۡ َّمل ۡ ۡسڢَس ُ ِث
ۡ ۡئ َمۡلَّح َّۡ ِئ ُك
ڢ
ⵎⴻⵍⵍⴰⵃⴰ َۡ ئِۡ ُك
ڢ
ⴰⵎⴻⵍⵍⴰⵃ ⵝⵉⵙⵓⴼⴰⵙ
ⵉⴿⵓⴼⴼⴰ
SALE ÊTRE ⵉⴿⵓⴼⴰ
[ṢḤ], [MƐ] ar., ussex, hab. tussex. ⵉⴸⴰⵎⵎⴻⵏ
v. “Saleté”.
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡتُسخ.ۡئُسخ: س ًخا
ِ َّ كَانَ مت
SALUER
ⵓⵙⵙⴻⵅ : ⵜⵓⵙⵙⴻⵅ
• [ṢḤ] ar., sellem, hab. tsellem. v.
“Salut”, “Arriver”.
SALSEPAREILLE, LISERON • [ṢḤ] siweḍ …
ÉPINEUX (lat. smilax aspera,
fam. smilacaceæ, plante) → Il nous a salué : [ṢḤ] Isellem
fell-ana.
• [MR] m., {a}skeršu
→ Il ne les a pas salués m. : [ṢḤ]
• [MS] m., ɛneb ddib Ur isellem fell-awen.
:ۡۡنَبت َة،ۡ ؟... ڢشَاغ → Transmets-lui mes satula-
ُۡ سكر
ش tions ! : Sellem fell-as s ɣer-i !
ۡعنبۡدِب → Je te salue : Țellameɣ fell-aḵ.
ⵙⴽⴻⵔⵛⵓ → Transmets mes salutations à
Chaabane : [ṢḤ] Siweḍ sslam i
ⵄⵏⴻⴱ ⴷⴷⵉⴱ Šeɛban.
: سلَّ َمَ
SALETÉ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡتسلم.سلم
[ṢḤ], [MƐ] ar., coll., lusex. v. ۡ ِۡسوض
“Sale Être”, “Vase”. ۡ َۡئ َن-ۡۡئِسلمۡڢل:ۡسلَّ َمۡ َعلَينَا َ
ۡۡلُسخ: سخ
َ َو َ
ۡ ۡئَون-ۡۡئُرۡئِسلمۡڢل:ۡس ِلمۡ َعلي ِهم َ ُلَمۡي
ⵍⵓⵙⴻⵅ ۡ ئِـ-ۡئ َسۡغر-ۡۡسلمۡڢل:ۡس ََّل ِمي َ ُۡبَ ِلغه
ۡئ َك-ۡۡڅلَّمغۡڢل:ۡ َس ِلمۡ َعلَيك َ ُأ
SALIVE ۡۡ ِسوضۡسلَمۡئِـۡشعبَن:ۡبَ ِلغۡس ََّل ِميۡ ِلشعبَان
• [ṢḤ], [MƐ] f., ṯisufas ⵙⴻⵍⵍⴻⵎ : ⵜⵙⴻⵍⵍⴻⵎ
• [ṢR], [ŠN] f., iḵuffa ⵙⵉⵡⴻⴹ
• [ŠN] f., iḵufa
ⵉⵙⴻⵍⵍⴻⵎ ⴼⴻⵍⵍ-ⴰⵏⴰ
ⵓⵔ ⵉⵙⴻⵍⵍⴻⵎ ⴼⴻⵍⵍ-ⴰⵡⴻⵏ
545
ⵙⴻⵍⵍⴻⵎ ⴼⴻⵍⵍ-ⴰⵙ ⵙ ⵖⴻⵔ-ⵉ ⴱⵓ ⵖⴻⵔⵔⵓⵙ
ⵜⵙⴻⵍⵍⴰⵎⴻⵖ ⴼⴻⵍⵍ-ⴰⴽ ⴱⵓ ⵎⴻⵏⵜⴻⵍ
ⵙⵉⵡⴻⴹ ⵙⵙⵍⴰⵎ ⵉ ⵛⴻⵄⴱⴰⵏ
SANDALE, GUÊTRE (chaus-
sure en peau de bœuf ou de chèvre
SALUT, SALUTATION retenu au pied par une corde de
• [ṢḤ] ar., m., asellem (ann. : u). palmier nain qui enlace la jambe,
v. “Saluer”. portées par les hommes lors du
labour, …)
• [ṢḤ] ar., sslam
• [ṢḤ], [MS] m., aɣerrus (ann. : u)
: تَ ِحيَّة، س ََْلم | m., pl., iɣerrusen ?
ۡ ۡئَسلم • [ṢḤ] dim., taɣerrust
ۡسلَم • [ṢḤ] m., pl., iɣerwas. v. “Chaus-
ⴰⵙⴻⵍⵍⴻⵎ sure”, “Trou des sandales”,
“Tresse de palmier nain”.
ⵙⵙⵍⴰⵎ • [XF] m., {a}ɣerrus
→ Arrivée à la rivière, elle fut
SALUTATION prise de honte ? (i.e., la guêtre,
elle est utilisée à travers la mon-
v. “Salut”. tagne au vu de tous mais on l’ôte
du pied, on la préserve, … pour
traverser un cours d’eau) : [ṢḤ]
SANG dev., Tuweḍ g yeɣzer sseḏḥa ?
[ṢḤ], [MƐ], [ṢR], [ŠN] iḏammen (aɣerrus)
ۡۡئِذَمن: دَم → La guêtre ne convient pas
pour notre pays car il n’est pas
ⵉⴸⴰⵎⵎⴻⵏ plat (i.e., il est montagneux) :
[ṢḤ] Aɣerrus g ṯmurṯ-na u
ițwalam ḵ xaṭer ṯamurṯ maši ḏ
SANDALE (cuir, couleur kaki, ḷuḍa.
cousu avec des cordons de cuir) → La guêtre convient pour les
• [MƐ] m., aɣerrus buglim endroits plats, nous nous avons
des endroits montagneux : [ṢḤ]
• [XF] bu ɣerrus Taɣerrust ițwalam g ḷuḍa neḵni
• bu mentel. v. “Chaussure”, ɣer-na iḏurar.
“Trou des sandales”, “Tresse de : ِل َڢاڢَة السَّاق، نَعْل، جرْ موق
palmier nain”.
ۡئ َغ ُّرسۡ|ۡ ِئغ ُّرسن
:ِۡۡمنَ ۡال ِجلد،ِ ۡنَعْل
ۡت َغ ُّرست
ۡئ َغ ُّرسۡبُڨ ِلم
ۡئِغر َوس
ۡبُـۡغ ُّرس
ۡغ ُّرس
ۡبُـۡمنتل
ۡ ۡتُوض ۡڨـ ۡيغزر:ۡ َوصلَت ۡلۡل َواد ۡ َحش َمت ۡ؟
ⴰⵖⴻⵔⵔⵓⵙ ⴱⵓⴳⵍⵉⵎ ح؟
َۡ سذ
546
ۡوق ۡغير ۡمناسب ۡلبلدنا ۡۡلنها ۡليست ُ ال ُجر ُم • [MS] m., bu haššem
ۡنَ ۡئُـ ۡئِڅ َولَم ۡك-ۡ ۡئ َغ ُّرس ۡڨـ ۡث ُمرث:ۡ مسطحة
ۡضَۡ ُخَطرۡث َ ُمرثۡ َم ِشۡذۡل :يٌّ ِخ ْنزير َب ِر، ِخ ْنزير
ُۡط َحةٌ ۡأَ َّما ۡنَحن َّ س ُ ال ُجر ُم ۡ ِۡئلڢۡ|ۡ ِئل َڢن
َ ق ۡ ُم ِ َاط
ِ سبٌ ۡ ِلل َمن َ وق ۡ ُمنَا
ۡض ۡنك ِن
َ ُ ل ۡ ـ ۡڨ م َ ل وڅ
َ ِ ئۡ ت س ر
ُّ َغ تۡ :ۡ ٌ ة ي
ۡ
َّ ِ َ َ ۡ أ َ َما ِكنُنَا
ل بج ۡئ َحلُّڢ
ۡنَ ۡئِذُ َرر-ۡغر
َۡب َّخسم
ⴰⵖⴻⵔⵔⵓⵙ | ⵉⵖⴻⵔⵔⵓⵙⴻⵏ ۡ ۡبُـۡهَشم
ⵜⴰⵖⴻⵔⵔⵓⵙⵜ ⵉⵍⴻⴼ | ⵉⵍⴼⴰⵏ
ⵉⵖⴻⵔⵡⴰⵙ ⴰⵃⴻⵍⵍⵓⴼ
ⵖⴻⵔⵔⵓⵙ ⴱⴰⵅⵅⴰⵙⴻⵎ
ⵜⵓⵡⴻⴹ ⴳ ⵢⴻⵖⵣⴻⵔ ⵙⵙⴻⴸⵃⴰ ⴱⵓ ⵀⴰⵛⵛⴻⵎ
ⴰⵖⴻⵔⵔⵓⵙ ⴳ ⵝⵎⵓⵔⵝ-ⵏⴰ ⵓ
ⵉⵜⵙⵡⴰⵍⴰⵎ ⴿ ⵅⴰⵟⴻⵔ ⵝⴰⵎⵓⵔⵝ
ⵎⴰⵛⵉ ⴸ ⵍ̣ⵓⴹⴰ SANGLIERS TROUPE DE
[ṢR] m., aḥerrag. v. “Sanglier”,
ⵜⴰⵖⴻⵔⵔⵓⵙⵜ ⵉⵜⵙⵡⴰⵍⴰⵎ ⴳ ⵍ̣ⵓⴹⴰ “Laie”, “Marcassin”.
ⵏⴻⴿⵏⵉ ⵖⴻⵔ-ⵏⴰ ⵉⴸⵓⵔⴰⵔ
ِ َر ْهط ِمنَ ْال َخنَ ِاز
ۡۡئ َح َّرڨ: ير
SANGLE DE POITRAIL,
BRICOLE ⴰⵃⴻⵔⵔⴰⴳ
[XF], [MS] m., ddir. v. “Bât”.
:ـ SAIN ET SAUF ÊTRE
ۡدِر → Louange à Allāh ! Ils sont
sains et saufs : [ǦƐ] Hamdullah
ⴷⴷⵉⵔ mi teffeɣ salamat !
:؟
SANGLES DE CROUPIÈRE ِ ۡحمد ُ ۡهللا:ۡ !ۡ س ََّل َمتِ ِهم
ۡۡمـ ۡتڢغ َ
َ ۡ ال َحمد ُ ۡهللِ ۡ َعلى
[XF], [MS] f., pl., tṣaleb. v. “Bât”. !ۡسلَ َمت
:ـ ⵃⴰⵎⴷⵓⵍⵍⴰⵀ ⵎⵉ ⵜⴻⴼⴼⴻⵖ
ⵙⴰⵍⴰⵎⴰⵜ
ۡصلب
َ ت
ⵜⵚⴰⵍⴻⴱ
SANS
[ṢḤ] ar., bla
SANGLIER, PORC
َۡ ۡب: َبِدون
ۡل
• [ṢḤ], [MƐ], [MR], [ḤǦ], [MS]
m., ilef (ann. : y) | m., pl., ilfan ⴱⵍⴰ
• m., aḥelluf (ann. : u). v. “Laie”,
“Marcassin”. SANTÉ
• [MS] m., baxxasem ar., sing., ṣaḥḥa
547
→ Le lait de chèvre est bon ⵎⴻⵕⴳⴰ
pour la santé : Akeffay n tɣeṭṭen
ḏ axlaf i ṣeḥḥa. ⵍⵎⴻⵕⵇⴰ ⵜⴰⵣⵓⴳⴳⵯⴰⵖⵝ
ۡح َّۡ ص
َۡ ۡ: ِصحَّة
ۡۡئَكڢَّي ۡنـۡتغطن ۡذ:ۡ لص َح ِة
ِ َحلِيبُ ۡال َما ِع ِز ۡ ُمڢِيدٌۡ ِل SAUF
َّۡ ئ َخلَڢۡئِـۡص
ح [ṢḤ] kkes. v. “Ôter”.
ⵚⴰⵃⵃⴰ → Chez les Berghout tout le
ⴰⴽⴻⴼⴼⴰⵢ ⵏ ⵜⵖⴻⵟⵟⴻⵏ ⴸ ⴰⵅⵍⴰⴼ ⵉ monde parle taqbaylit sauf
Tafrawt : [ṢḤ] Eḡ Ḇerɣouṯ kkes
ⵚⴻⵃⵃⴰ Tafrawṯ Iḇerɣaṯ ukkul haddran s
taqbaylit.
SANTÉ ÊTRE EN BONNE : عدَا
َ َما
[ṢḤ] ṣaḥḥa ۡ ۡكس
→ Il restera en bonne santé : َّ
ۡغوث ۡال ُك ُّل ۡيَت َ َكل ُم ۡت َاقبَي ِليت ۡ َۡما َعادَا ُ ِعندَ ۡبر
[ṢḤ] A iqqim iṣaḥḥa. ۡغث ۡكس ۡتَڢ َروث ۡ ِئڥرغَث ُ ۡىڨ ۡڥر:ۡ ت َاڢ َراوت
ۡ ۡئ ُ ُّكلۡهَد َرنۡسـۡت َقبَي ِلت
ۡحَّۡ صَ ۡ: كَانَ ِڢي ِصحَّة َج َّيدَة
َ َسي ⴽⴽⴻⵙ
ۡ ٍۡص َّحةٍۡ َجيِدَة ِ ِظلُّۡب َ ۡ:ۡص َّح
َ ِئ َـۡئِ ِقمۡئ
ⴻⴴ ⵠⴻⵔⵖⵓⵝ ⴽⴽⴻⵙ ⵟⴰⴼⵔⴰⵡⵝ
ⵚⴰⵃⵃⴰ
ⵉⵠⴻⵔⵖⴰⵝ ⴽⴽⵓⵍ ⵀⴰⴷⴷⵔⴰⵏ ⵙ
ⴰ ⵉⵇⵇⵉⵎ ⵉⵚⴰⵃⵃⴰ ⵜⴰⵇⴱⴰⵢⵍⵉⵜ
549
→ Je sais écrire : [ṢḤ] Ssneɣ aḏ ⵙⵙⴻⵏ
aryaɣ.
ⵙⵙⵏⴰ
→ Je ne sais pas :
• [ṢḤ] U ssina. ⵙⵙⵏⴰ ⵛⵡⵉⵢⵢⴰ
• [MR] U ssinaɣ. ⵙⵙⵏⴻⵖ ⴰⴸ ⴰⵔⵢⴰⵖ
→ Je ne sais pas ce qu’ils disent ⵓ ⵙⵙⵉⵏⴰ
: [ṢḤ] U sina mața qqaren.
ⵓ ⵙⵙⵉⵏⴰⵖ
→ Il a su, Il sait : [ṢḤ] Issen.
ⵓ ⵙⵉⵏⴰ ⵎⴰⵜⵙⴰ ⵇⵇⴰⵔⴻⵏ
→ Il ne sait pas : [ṢḤ] Ur issin ḵ.
ⵉⵙⵙⴻⵏ
→ Ils ne savent pas : U ssin c.
→ Il ne sait pas le tachelhit : Ur ⵓⵔ ⵉⵙⵙⵉⵏ ⴽ
issin ḵ ṯašelḥiṯ. ⵓ ⵙⵙⵉⵏ ⵛ
→ Ils savent : [MR] Snen. ⵓⵔ ⵉⵙⵙⵉⵏ ⴿ ⵝⴰⵛⴻⵍⵃⵉⵝ
→ Il y a ceux qui savent : [MR]
Illa win issin. ⵙⵏⴻⵏ
→ Je le sais m. : [ṢḤ] Snaɣ-t. ⵍⵍⴰ ⵡⵉⵏ ⵉⵙⵙⵉⵏ
→ Ceux qui savent : [MƐ] Win ⵙⵏⴰⵖ-ⵜ
snan.
→ Je les connais : [ṢḤ] Snax-ṯen. ⵡⵉⵏ ⵙⵏⴰⵏ
ۡۡسن: ع ِل َم َ ⵙⵏⴰⵅ-ⵝⴻⵏ
َۡۡسن:ۡ َُع ِلمۡت
َّۡ ۡسنَ ۡش ِو:ۡأَعلَ ُمۡقَ ِليَّل
ي SAVON
ۡۡسنغۡئ َذۡئَريَۡغ:َۡأَعلَ ُمۡال ِكت َابَة [ṢḤ], [MƐ], [ṢR] ar., coll., ṣṣaḇun
:ۡلَمۡأَعلَم → De l’eau savoneuse : [ṢḤ]
aman n țabun
ِ ُئ
ۡ َۡـۡسن
: غسول َ ، صَابون
ِ ُئ
ۡـۡسنَغ
ۡصۡڥُن
َّ
ۡ ۡسِنَ ۡ َم َڅۡقرن-ۡۡئُـۡت:ۡ َلَمۡأَعلَمۡ َماذَاۡيَقُولُون
ۡۡئَ َمنۡنـۡ َڅبُن:ۡي
ٌّ ِۡصابُون
َ َۡما ٌء
ۡۡئِسن:َۡع ِل َم
ۡ ۡۡئُرۡئِسِنۡك:ۡلَمۡيَعلَم ⵚⵚⴰⵠⵓⵏ
ۡـۡسنۡش ِ ُ ۡئ:ۡلَمۡ َيعلَ ُموا ⴰⵎⴰⵏ ⵏ ⵜⵙⴰⴱⵓⵏ
ۡۡئُرۡ ِئسِنۡكۡثَشل ِحث:ۡلَمۡيَع ِرڢۡثَاشل ِحيث
ۡۡئِلَّۡ ِونۡئِسِن:ۡ َُهنَاكَ ۡ َمنۡيَعلَ ُمون SAVONNIER SAPONAIRE (lat.
sapindus saponaria, fam. sapinda-
ۡۡسنن:ۡ َيَعلَ ُمون ceæ, arbre)
ۡ ۡت-ۡۡسنغ:ُۡأَع ِرڢُه • ar., m., ṣabun lɣula
ۡۡ ِونۡسنَن:ۡ َالَّذِينَ ۡيَعلَ ُمون • m., ṣabun leǧrayen
ۡثن-ۡۡسنَخ:ۡأَع ِرڢُ ُهم • [MS] f., ṣabuna
550
:ٌۡش َج َرة َ صَابونِيَّة
َ ۡ،ۡغرْ بِيَّة SCHISTE (roche à l’aspect feuil-
leté, intervient dans la construc-
َۡ ُصبُنۡلغ
ۡل َ tion de la maison amazighe)
ۡ ۡصبُنۡلج َرين َ muzɣar
ۡ َۡصبُن َ ٍۡصڢَۡائِح ِ ۡ ُمتَك َِو ٌن،ۡصخ ٍر
َۡ ۡۡمن ْ شي
َ ٌۡۡمن
ِ ۡنَوع،ۡست ِ
ⵚⴰⴱⵓⵏ ⵍⵖⵓⵍⴰ ۡۡ ُمزغر:
ⵚⴰⴱⵓⵏ ⵍⴵⴰⵔⴰⵢⴻⵏ ⵎⵓⵣⵖⴰⵔ
ⵚⴰⴱⵓⵏⴰ
SCILLE MARITIME, SCILLE
OFFICINALE (lat. drimia
SCARABÉE SACRÉ, BOU- maritima, syn. urginea maritima,
SIER SACRÉ (scarabæus sacer, fam. liliaceæ, plante)
insecte)
• [ṢḤ] m., aferɛun (ann. : u)
• [MR] m., abu ǧaɛran
• [MS] m., {a, l}ferɛun
• [XF] m., {a}bu ǧaɛran
• [MS] m., {a}furɛan
:ۡت
ِۡ ش َۡرا
َۡ ح
َۡ ۡعۡ ِۡمنَۡۡال
ٌۡ ۡۡنَو،ۡسوْ دَاء َ سة َ خ ْنڢ • [XF] m., {a}ferɛan
ۡئَبُ ۡ َجع َرن
• [ǦƐ] m., pl., ikfilin (ann. : y)
ۡ ۡبُـۡ َجع َرن
• [XF] f., pl., tinekfil
ⴰⴱⵓ ⴵⴰⵄⵔⴰⵏ • [XF] f., pl., tinekfin
ⴱⵓ ⴵⴰⵄⵔⴰⵏ • [MS] f., pl., tikfilin
• [MS] f., pl., tikfinin
SCARIFIER (sur les olives, en • [MS] f., pl., takfilin
vue d’être trempées dans de l’eau
salée aromatisée grâce aux herbes :ٌۡۡنَبت َة،ۡي
ٌّ ع ْنصل بَحْ ِر، ي
ٌّ بَصَل بَ ِر
naturelles et consommées plus ۡئَڢرعُن
tard)
ۡڢرعُن
[ṢḤ] šelleḥ, hab. tšelleḥ
ۡڢُر َعن
→ Certaines [i.e., olives] sont
destinées à la vente et d’autres ۡڢر َعن
sont scarifiées : [ṢḤ] Ḵra țežženț ِۡئك ِڢ ِلن
ḵra tšelleḥenț.
ۡتِنكڢِل
ۡ ۡۡشلح: شَرَّ َح
ۡتِنكڢِن
ۡ ۡك َر ۡڅۡځنڅ:ۡ ِض َها ۡ ِللتَّش ِريح
ُ ۡوبَع
َ ِض َها ۡ ِللبَيع
ُ بَع
ۡ ۡك َرۡتشلحنڅ ۡتِك ِڢ ِلن
ⵛⴻⵍⵍⴻⵃ : ⵜⵛⴻⵍⵍⴻⵃ ِۡتك ِڢ ِنن
ⴿⵔⴰ ⵜⵙⴻⴷⵣⴷⵣⴻⵏⵜⵙ ⴿⵔⴰ ۡت َكڢِ ِلن
ⵜⵛⴻⵍⵍⴻⵃⴻⵏⵜⵙ ⴰⴼⴻⵔⵄⵓⵏ
ⴼⴻⵔⵄⵓⵏ
551
ⴼⵓⵔⵄⴰⵏ ⵝⵉⵖⴻⵔⴸⴻⵎⵜⵙ | ⵝⵉⵖⴻⵔⴸⵎⵉⵡⵉⵏ
ⴼⴻⵔⵄⴰⵏ ⵉⵖⵉⵔⴸⴻⵎⵝ
ⵉⴽⴼⵉⵍⵉⵏ ⵉⵖⵉⵔⴸⴻⵎⵝ ⵝⴰⵡⵔⴰⵖⵝ
ⵜⵉⵏⴻⴽⴼⵉⵍ ⵉⵖⵉⵔⴸⴻⵎⵝ ⵝⴰⴱⴻⵔⴽⴰⵏⵝ
ⵜⵉⵏⴻⴽⴼⵉⵏ ⵉⵖⵉⵔⴸⴻⵎⵝ ⵝⴰⴱⴻⵔⴽⴰⵏⵝ ⵏ
ⵣⵡⴰⵢⴻⵍ
ⵜⵉⴽⴼⵉⵍⵉⵏ
ⵉⵖⵉⵔⴸⴻⵎⵝ ⵉⵇⴻⵚⵚ-ⵉ
ⵜⵉⴽⴼⵉⵏⵉⵏ
ⵜⴰⴽⴼⵉⵍⵉⵏ
SCULPTURE (petites parties
proéminantes sur l’“afan”, pote-
SCOLYME D’ESPAGNE rie)
v. “Chardon d’Espagne”. • [MR] f., ṯalebbuṭ
• [XF] f., buṭa
SCORPION COMMUN DU • [MR] f., talebbuṭ n tebšušṯ
PETIT ATLAS (buthus occita- • [MR] f., talebbut n ubuqal ḏi
nus, animal) tlemmas/ḏi ǧib-nnes.
• [ṢḤ], [MƐ] f., ṯiɣerḏemț (ann. : ِ س ٌمۡ َحولَۡالڢَ َّخ
:ۡار َّ ۡ ُم َج،َۡرسْم
tɣ) | f., pl., ṯiɣerḏmiwin. V.
“Mille-pattes”. ۡ ۡثَلبُّط
• [MR] f., {ṯ}iɣirḏemṯ ۡطَۡ ُب
→ Scorpion jaune : [MR] f., ۡ ۡششث ُ ت َلبُّطۡنـۡتب
{ṯ}iɣirḏemṯ ṯawraɣṯ ِ ذ/ت َلبُّطۡنـۡئُبُقَلۡ ِۡذۡتل َّمس
ۡ ۡنس-ِۡۡجب
→ Scorpion noir : [MR] f., ⵝⴰⵍⴻⴱⴱⵓⵟ
{ṯ}iɣirḏemṯ ṯaberkanṯ
→ Le scorpion noir qui pique les ⴱⵓⵟⴰ
montures : [MR] f., {ṯ}iɣirḏemṯ ⵜⴰⴱⴱⵓⵟ ⵏ ⵜⴻⴱⵙⵓⵙⵝ
ṯaberkanṯ n zwayel
→ Le scorpion m’a piqué : [ṢḤ] ⵜⴰⵍⴻⴱⴱⵓⵟ ⵏ ⵓⴱⵓⵇⴰⵍ ⴸⵉ
{Ṯ}Iɣirḏemṯ iqeṣṣ-i. ⵜⵍⴻⵎⵎⴰⵙ/ⴸⵉ ⴵⵉⴱ-ⵏⵏⴻⵙ
: ِيٌّ أطلَس ْ ع ْق َرب َ
ۡثِغرذمڅۡ|ۡثِغرذ ِم ِون SEC ÊTRE
ۡئِ ِغرذمث v. “Sécher”.
ۡۡ ِئ ِغرذمثۡثَو َرغث:َۡعق َربٌ ۡأَص َڢ ٌر
ۡ ۡۡئِ ِغرذمثۡثَبركَنث:ٌَۡعق َربٌ ۡأَس َود SEC RENDRE
ِۡ َعق َربٌ ۡأَس َو ۡد ٌۡ ََل ِس ُۡعۡالدَّابَّۡا
ۡۡئِ ِغرذمثۡثَبركَنث:ۡت v. “Durcir Faire”.
ۡ ۡنـۡز َويل
ۡ ئِـ-ۡۡئِ ِغرذمثۡئِقص:ۡ ٌسعَنِيۡ َعق َرب َ َل
552
SÉCHER DE LA VIANDE (en [MS] , [XF] m., {l}baqqit. v. “Fi-
vue de la consommze en hiver) guier comestible”.
[ṢḤ] xleɛ, hab. : txellaɛ : ع َلى ْال َم ْنش َِر ِ ِتِ ْقنِيَّة ِلت َ ْڢ ِصي ِل الت
َ ين ِلت َجْ ڢِيڢِهَا
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡتخلَّع.ۡخلع: َڢ لَحْ مًا
َّ ج ۡ ۡبَۡ ِقت
ⵅⵍⴻⵄ : ⵜⵅⴻⵍⵍⴰⵄ ⴱⴰⵇⵇⵉⵜ
555
ⵃⴽⴻⵎ SERVITEUR
ⵢⴻⵃⴽⴻⵎ • [ṢḤ] m., axḏim
ⵓ ⵃⴽⵉⵎ ⴽ • [ṢR] m., anexḏam (ann. : u) | m.,
pl., inexḏamiyen
ⵃⴻⵎ ⵙ ⵊⵊⵓⵔ → Serviteur chez son patron :
[ṢḤ] axḏim ɣer siḏ-es. v. “Pa-
tron”.
SERRURE (en bois)
: َخادِم
• [ṢḤ] f., ṯaɛadalț
ۡئَخذِم
• f., ṯareǧalț
ۡئ َنخذَمۡ|ۡئِنخذَ ِمين
• [ŠN] f., {ta}hareǧalț
ۡس-ۡۡئ َخذِمۡغرۡ ِسذ:ِۡسيِ ِده
َۡ َۡخَا ِد ٌمۡ ِعند
:ۡ ب َ ۡمنۡ َح،
ٍ ط ِ ۡق ْڢل
ⴰⵅⴸⵉⵎ
ۡث َ َعدَلڅ
ۡ ۡثَر َجلڅ ⴰⵏⴻⵅⴸⴰⵎ | ⵉⵏⴻⵅⴸⴰⵎⵉⵢⴻⵏ
ۡهَر َجلڅ ⴰⵅⴸⵉⵎ ⵖⴻⵔ ⵙⵉⴸ-ⴻⵙ
ⵝⴰⵄⴰⴷⴰⵍⵜⵙ
SÈVE
ⵝⴰⵔⴻⴵⴰⵍⵜⵙ
[ṢḤ] m., akeffay. v. “Lait”.
ⵀⴰⵔⴻⴵⴰⵍⵜⵙ
ۡۡئ َكڢَّي: نسْغ
SERVIR (de la nourriture solide
ou liquide) ⴰⴽⴻⴼⴼⴰⵢ
[ṢḤ] ar., seqqa
َّۡ ۡس: ً ص َْلصَة، قَدَّ َم أ َ ْك ًَل
ق SEUIL (pièce de bois enfoncé
dans le sol au-devant de la porte
ⵙⴻⵇⵇⴰ d’entrée)
• [MR] m., imi n ṯebburṯ
SERVIR À QQCH • [ŠN] m., anebḏur | m., pl., ine-
[MƐ] ar., laq bḏar
→ À quoi sert-il ? : [MƐ] Mumi • [ṢḤ] ar., lɛaṯbeṯ
a ilaq ? :ب ِ عتْبَة ْالبَا
َ
→ Il ne sert à rien : [MƐ] Ulaḵ ۡئِ ِمۡنـۡثبُّرث
mața ggen ḏi-s.
ۡئَنبذُرۡ|ۡ ِئنبذَر
ۡۡلَق: صَل َح ِلش َْيء
ۡ ۡلعَثبث
ۡۡ ُم ِمۡئَـۡئِلَق:ِۡۡلَيِۡشَيءٍ ۡيُص ِلحۡ َهذَا
ⵉⵎⵉ ⵏ ⵝⴻⴱⴱⵓⵔⵝ
ۡس-ۡئُلَكۡ َم َّڅۡڨنۡۡ ِۡذ:ُۡىۡمنه
ِ ََلۡ َجد َو
ⴰⵏⴻⴱⴸⵓⵔ | ⵉⵏⴻⴱⴸⴰⵔ
ⵍⴰⵇ
ⵍⵄⴰⵝⴱⴻⵝ
ⵎⵓⵎⵉ ⴰ ⵉⵍⴰⵇ
ⵓⵍⴰⴽ ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⴳⴳⴻⵏ ⴸⵉ-ⵙ
556
SEUL ⴽⴰⵏ
→ Je roule la semoule toute ⵕⵓⵃ ⵇⴰⵠⴻⵍ ⵜⴰⵃⴰⵏⵓⵜⵙ ⴽⴰⵏ ⵇⴰⵝ
seule : Fettel waḥeḏ-i. ⵝⵖⴻⵍⵇⴻⴹ ⵏⴰⵖ ⵝⴻⵔⵥⴻⵎ
→ Ils sont restés seuls : [MR]
Qqimen waḥeḏ-sen.
→ Chaque personne SI
séparément, seule : [MR] Ukkul ila
yiwen waḥd-es.
ۡۡ ِئ َل: ْلَو
→ Tout seul : [ṢḤ] Waḥeḏ-es.
ⵉⵍⴰ
ۡ ئِـ-ۡۡوحذ
َ ۡڢتل:ۡاۡوحدِي َ أَڢتِلُۡدَقِيق
ۡ ۡسن-ۡۡوحذ َ ۡقمن:ۡ
ِ ۡوحدَهُم َ َبقَو
SI CE N’EST
ۡ ۡس-ۡۡوحدَ ۡئ ُ ُّكلۡيِون:ُۡۡوحدَه
َ ص ٍ ُكلُّۡشَخ
[ṢḤ] ar., ɣir
ۡس-ۡۡ َوحذ:ۡوحده
َ ، ِإ ََّل
ۡۡ ِغر: غي َْر
ⴼⴻⵜⵜⴻⵍ ⵡⴰⵃⴻⴸ-ⵉ
ⵖⵉⵔ
ⵇⵇⵉⵎⴻⵏ ⵡⴰⵃⴻⴸ-ⵙⴻⵏ
SI, QUAND (conjonction)
ⵓⴽⴽⵓⵍ ⵢⵉⵡⴻⵏ ⵡⴰⵃⴷ-ⴻⵙ [ṢḤ] mala
ⵡⴰⵃⴻⴸ-ⴻⵙ → S’il ne pleut pas, les rivières
seront à sec : [ṢḤ] Mala u ṯuḏ ik
nnweṯ iɣezran aḏ ilin nešfen.
SEULEMENT
→ Si tu te rends à Blida ap-
[ṢḤ] berk porte-moi un balai et une mar-
→ Jusqu’à ces jours-ci seule- mite : [ṢḤ] Mala tṛuḥeḍ ɣer
ment : [MR] Ɣir ussan-a berk. Lleḇliḏa awi-d ṯaseṭṭa d tasilț.
ۡ ۡۡبرك: ڢَقَ ْط → Si tu souhaites m’attendre
chez vous, je t’y rejoindrai dans
ۡ ۡئَـۡبرك-ۡۡ ِغرۡئُسَّن:َۡحتَّىۡ َه ِذهِۡاۡلَي َِّامۡڢَقَط une heure : [ṢḤ] Mala ṯexseḍ
lɛaḏa-y g uxxam-nwen f saɛṯ a d-
ⵖⵉⵔ ⵓⵙⵙⴰⵏ-ⴰ ⴱⴻⵔⴽ asa ɣer-ek.
→ Je le tuerai quand je le ver-
SI rai : [ṢḤ] A ṯ-uṯa mala zrix-ṯ.
[ṢḤ] kan َۡ ۡ َم: ِإذَا
ل
→ Vérifie si l’épicerie est fer- ۡۡ َم َل ۡئُـۡث ُ ِذ ۡك ۡنوث:ۡ ار َ ڢ ۡاۡلَن َهُّ إِذَاۡلَم ۡتُم ِطر ۡت َِج
mée ou ouverte : [ṢḤ] Ṛuḥ qaḇel ِۡئغز َرنۡئ َذۡ ِئ ِلنۡنشڢن
taḥanuț kan qaṯ ṯɣelqeḍ naɣ ۡۡوقِدرا ِ صدتَۡ ۡالبُلَيدَة َۡأَح َ َإِذَاۡق
ṯerẓem. َ ۡوَ سة َ َيۡمكن ِ ضر ۡ ِل
ۡطۡدۡۡتَسِلڅ َّ دۡثَس-ۡ َملَۡت ُرحضۡغرۡلڥ ِلذَۡئ َ ِۡو:
ۡۡكَن: ِإذَا ۡسأَلت َِح ُقۡبِكَ ۡ َعلَى َ ۡاريۡڢِيۡ َمن ِز ِل ُكم َ ِإَذَاۡت ُ ِريد ُۡإِنت
ِ ظ
ۡ:ۡظرۡإِذَاۡ َكانَ ۡالدُّ َّكانُ ۡ َمڢتُوحٌۡأَوۡ ُمغلَ ٌق
ُ ۡوان
َ اِذهَب ۡنون ۡڢـ-ۡي ۡڨـ ۡئ ُ َّخم-َ ۡ َم َل ۡثخسض ۡل َع ۡذ:ۡ سا ِع ٍة َ
ُۡرحۡقَڥلۡتَ َحنُڅۡكَنۡقثۡتغلقضۡنَغۡثرزم
َ ۡك-َۡسۡغر َ ئ-ۡسعثۡئَـۡد َ
ۡ ۡث-ۡثۡ َملَۡز ِرخ َ ُ ئ-ۡۡئ َـۡث:ُۡاۡرأَيتُه َ ِ َ ذ إ ُۡ هُ لُ تق َ أ ۡ ڢ و
َ َس
557
ⵎⴰⵍⴰ SILENCE
ⵎⴰⵍⴰ ⵓ ⵝⵓⴸⵉ ⴽ ⴻⵏⵏⵡⴻⵝ [ṢḤ], [ṢR] m., asusem (ann. : u).
ⵉⵖⴻⵣⵔⴰⵏ ⴰⴸ ⵉⵍⵉⵏ ⵏⴻⵛⴼⴻⵏ “Taire Se”.
ُ َ ۡئ: ص ْمت
ۡسسم َ ، سكَات
ⵎⴰⵍⴰ ⵜⵕⵓⵃⴻⴹ ⵖⴻⵔ ⵍⴻⵠⵍⵉⴸⴰ
ⴰⵡⵉ-ⴷ ⵝⴰⵙⴻⵟⵟⴰ ⴷ ⵜⴰⵙⵉⵍⵜⵙ ⴰⵙⵓⵙⴻⵎ
ⵎⴰⵍⴰ ⵝⴻⵅⵙⴻⴹ ⵍⵄⴰⴸⴰ-ⵢ ⴳ
ⵓⵅⵅⴰⵎ-ⵏⵡⴻⵏ ⴼ ⵙⴰⵄⵝ ⴰ ⴷ-ⴰⵙⴰ SILÈNE ENFLÉ, SILÈNE
ⵖⴻⵔ-ⴻⴽ COMMUN (lat. silene vulgaris,
fam. caryophyllaceæ, plante)
ⴰ ⵝ-ⵓⵝⴰⵎⴰⵍⴰ ⵣⵔⵉⵅ-ⵝ
• [XF] f., tiɣiɣišt | f., pl., tiɣeɣašt
• [ǦƐ] f., taɣiɣeš
SIFFLER
:ٌۡۡنَبت َة،ۡسي ِلينَة شَائِعَة
ِ
[ṢḤ] ar., ṣeffer, hab. tṣeffar
ۡتِ ِغ ِغشتۡ|ۡ ِتغغَشت
→ Il a sifflé : [ṢḤ] Iṣeffer.
ۡت َ ِغغَش
→ Il n’a pas sifflé : [ṢḤ] Ur iṣef-
fer ḵ. ⵜⵉⵖⵉⵖⵉⵛⵜ | ⵜⵉⵖⴻⵖⴰⵛⵜ
ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡتصڢَّر.ۡصڢر: صڢَّ َر َ ⵜⴰⵖⵉⵖⴰⵛ
ۡ ۡصڢ ََّرۡئِصڢر
َ
ۡۡئُرۡئِصڢرۡك:ۡص ِڢرَ ُلَمۡي SILLON
ⵚⴻⴼⴼⴻⵔ m., ajriḏ | m., pl., ijriḏen
ⵜⵚⴻⴼⴼⴰⵔ ۡۡئ َژ ِرذۡ|ۡئِژ ِرذن: تَلَم
ⵉⵚⴻⴼⴼⴻⵔ ⴰⵊⵔⵉⴸ | ⵉⵊⵔⵉⴸⴻⵏ
ⵓⵔ ⵉⵚⴻⴼⴼⴻⵔ ⴽ
SILO
v. “Excavation”, “Jarre”.
SIGNIFICATION
[ṢḤ] ar., f., tamaɛnit
→ Quel est la signification ? : SINGE, MACAQUE DE BER-
BÉRIE (macaca sylvanus)
[ṢḤ] Mața tamaɛnit ?
• [MƐ] m., {a}zaɛṭiṭ
ۡۡتَ َمع ِنت: َم ْعنَة
• [MS] top., m., {a}zaɛṭuṭ. v. “Pi-
ۡڅۡتَ َمعنِتَۡ ۡ َم:َۡماۡ َمعنَى geon-ramier”
ⵜⴰⵎⴰⵄⵏⵉⵜ • [XF] m., iddu
ⵎⴰⵜⵙⴰ ⵜⴰⵎⴰⵄⵏⵉⵜ • [ṢR] {a}zeɣḍuḍ | m., pl.,
izeɣḍaḍ
• [MR] m., aššadi | m., pl., šwada
→ La Colline du Singe : [XF]
top., Iɣil Iddu.
558
: قِرْ د SIROCCO (vent chaud)
ۡزَ ع ِطط ar., sing., gebli. v. “Vent”.
ۡ ۡططُ زَ ع ِۡ ۡڨب: قَ ْب ِلي، سيروكو
ل ِ
ۡ ُّئِ ۡد ⴳⴻⴱⵍⵉ
ۡ ض
ض َ زغضُضۡ|ۡئِزغ
َشدِۡ|ۡش َو ۡدَّ َ ۡئ SITUER SE, RATTACHÉ
ۡ ُّ ۡ ِئ ِغلۡ ِئ ۡد:ِۡتَلَّ ۡةُۡال ِقرد ÊTRE
ⵣⴰⵄⵟⵉⵟ • [ṢḤ] as-d. v. “Arriver”.
• [ṢḤ] uɣal-d. v. “Revenir”.
ⵣⴰⵄⵟⵓⵟ
→ Il se situe devant la rivière
ⵣⴻⵖⴹⵓⴹ | ⵉⵣⴻⵖⴹⴰⴹ Ɛaqruš au bas de Ṯizza : [ṢḤ]
Yusa-d zaṯ Iɣzer Ɛaqruš eddu Ṯiz-
ⴰⵛⵛⴰⴷⵉ | ⵛⵡⴰⴷⴰ za.
ⵉⵖⵉⵍ ⵉⴷⴷⵓ → La mosquée se situe entre les
rivières : [ṢḤ] Lǧemaɛ yuɣal-d
ḡar iɣezran.
SCINQUE OCELLÉ (chalcides
ocellatus, reptile) → Bu Ḥandes est rattaché à la
commune de Šriɛeṯ : [ṢḤ] Bu
→ Plus fin : Ḥandes a yuɣal ll Šriɛeṯ.
• [MR] f., taḥanšet tigert → Autrefois, il était rattaché au
• [MR] f., ḥanša village de Tizza : [ṢḤ] Yusa-d
ziḵ ɣ uḏuwwaṛ n Tizza.
→ Plus épais :
: َوقَ َع
• [MR], [XF] m., {a}buryun
ۡد-ۡئَس
• [ǦƐ] f., tasemt n wakal
ۡ ۡد-ۡئُغَل
: سحلية د ڢانة ۡد ۡزَ ث-ۡۡيُس:ۡ ام ۡئِغزر ۡعق ُرش ۡأَسڢَ َل ۡثِ َّز َ يَقَ ُع ۡأ َ َم
ۡت َ َحنشتۡتِڨرت َّئِغزرۡعۡق ُرشۡىدُّۡثِ ۡز
ۡش
َۡ َحن ۡد ۡڨَر-ۡ ۡل َجمع ۡيُغل:ۡ ان ِ َيَقَ ُع ۡال َمس ِجد ُ ۡبَينَ ۡال ِويد
ۡبُريُن ۡئِغز َرن
ٌ
ۡۡبُ ۡحندس ۡئَـۡيُغَل:ۡ ۡبُ ۡحندس ۡت َا ِبعَة ۡ ِللش ِرعث
ۡ ۡـۡوكَل
َ ت َسمتۡن ۡلـۡش ِرعث
ⵜⴰⵃⴰⵏⵛⴻⵜ ⵜⵉⴳⴻⵔⵜ ۡد-ُس َّ ضى ۡ َكانَ ۡت َابِعا ۡ ِلقَريَ ِة ۡ ِت
َۡ ۡي:ۡ يزا َ ڢِي ۡ َما ۡ َم
ⵃⴰⵏⵛⴰ ِزكۡغـۡئُذ ُ َّورۡنـۡتِ َّۡز
ⴱⵓⵔⵢⵓⵏ ⴰⵙ-ⴷ
ⵜⴰⵙⴻⵎⵜ ⵏ ⵡⴰⴽⴰⵍ ⵓⵖⴰⵍ-ⴷ
ⵢⵓⵙⴰ-ⴷ ⵣⴰⵝ ⵉⵖⵣⴻⵔ ⵄⴰⵇⵔⵓⵛ
ⴻⴷⴷⵓ ⵝⵉⵣⵣⴰ
ⵍⴵⴻⵎⴰⵄ ⵢⵓⵖⴰⵍ-ⴷ ⴴⴰⵔ ⵉⵖⴻⵣⵔⴰⵏ
559
ⴱⵓ ⵃⴰⵏⴷⴻⵙ ⴰ ⵢⵓⵖⴰⵍ ⵍⵍ → Sa sœur : Weltma-s.
ⵛⵔⵉⵄⴻⵝ → Notre sœur : Weltma-ṯnnaɣ.
ⵢⵓⵙⴰ-ⴷ ⵣⵉⴿ ⵖ ⵓⴸⵓⵡⵡⴰⵕ ⵏ → Votre sœur m. : Weltma-ṯwen.
ⵟⵉⵣⵣⴰ → Votre sœur f. : Weltma-ṯwenț.
→ Leur sœur m. : Weltma-ssen.
SOC (de l’araire) → Leur sœur f. : Weltma-ssenț.
• [ṢḤ] f., ṯagersa | f., pl., → Ma sœur : [ṢḤ], [MƐ] Xiț-i.
ṯigersiwin. v. “Araire”, “Age”,
“Mancheron”, “Charrue”. → Sa sœur : Xiț-is.
• [MƐ] f., ṯaǧersa (ann. : tg) | f., → La sœur d’Ali : [ṢḤ] Xiț-es n
pl., ṯiǧersiwin Ɛli.
• [ṢḤ] m., akerraz (ann. : u). → La sœur de mon ami : [ṢR]
Utma-s wumdukel-iw.
• [MR] ar. ?, sekkeṯ
: أ ْخت
:ث ِ ش ْڢ َرة ْال ِمحْ َراَ
ولت َۡم
ۡ ۡسۡ|ۡثِڨر ِس ِون َ ثَڨر
ِيسث َۡم
ۡ ۡسۡ|ۡثِجرس ِون َ ثَجر
ئُت َمۡ|ۡئِۡس َۡم
ۡئ َك َّرز
ئُلڅ َۡم
ۡسكث
ۡ ۡيسِس
ⵝⴰⴳⴻⵔⵙⴰ | ⵝⵉⴳⴻⵔⵙⵉⵡⵉⵏ
ئِـ-ِۡخڅ
ⵝⴰⴵⴻⵔⵙⴰ | ⵝⵉⴵⴻⵔⵙⵡⵉⵏ
ۡولت َۡم:ۡأُختِي
ⴰⴽⴻⵔⵔⴰⵣ ۡ :ۡ َأُختُك
ⵙⴻⴽⴽⴻⵝ ۡك-ولت َۡم
ۡك-ئُت َۡم
SŒUR ۡم-ۡولت َۡم:ۡأُخت ُ ِك
• weltma ۡس-ۡولت َۡم:ۡـ َها/ُأُختُه
• [ṢḤ] pl., yisṯma ۡثنَغ-ۡولت َۡم:ۡأُختُنَا
• [ṢR] utma | pl., issma ۡثون-ۡولت َۡم:ۡأُخت ُ ُكم
• [ŠN] ulțma ۡثونڅ-ۡنَّولت َۡم:ُۡأُختُه
• [ŠN] pl., yessis ۡسن-ۡولت َۡم:ۡأُخت ُ ُهم
• [ṢR] xiț-i. ۡسنڅ-ۡولت َۡم:ۡأُخۡت ُ ُه َّن
→ Ma sœur : Weltma. ئِـ-ۡۡخڅ:ۡي
ِ ِأُخت
→ Ta sœur m. : ۡئِس-ۡۡخڅ:ُۡ ِ أُختُه
• Weltma-ḵ. ۡل ِۡ سۡنـۡع-ۡۡخڅ:ۡ ِ ٍ أُختُ ۡ َع ِلي
• [ṢR] Utma-ḵ. ُ س-ۡئُت َۡم:ۡصدِي ِقي
ۡ ِئو-ۡۡومد ُكل َ ۡ ُأُخت
→ Ta sœur f. : Weltma-m.
560
ⵡⴻⵍⵜⵎⴰ ۡۡلَح ِرر: ح َِرير
ⵢⵉⵙⵝⵎⴰ ⵍⴰⵃⵔⵉⵔ
ⵓⵜⵎⴰ | ⵉⵙⵙⵎⴰ
ⵓⵍⵜⵙⵎⴰ SOIF
• [ṢḤ], [ṢR] faḏ
ⵢⴻⵙⵙⵉⵙ
• [ŠN] m., affaḏ
ⵅⵉⵜⵙ-ⵉ
→ [ṢR] Il est mort de soif : Im-
ⵡⴻⵍⵜⵎⴰ muṯ s ufaḏ.
ⵡⴻⵍⵜⵎⴰ-ⴿ → [ṢḤ] Ils ne sont pas morts de
soif : U mmuṯen ḵ s faḏ.
ⵓⵜⵎⴰ-ⴿ
: ع َطش َ
ⵡⴻⵍⵜⵎⴰ-ⵎ ۡ ۡڢذ
ⵡⴻⵍⵜⵎⴰ-ⵙ ۡ ۡئَڢَّذ
ⵡⴻⵍⵜⵎⴰ-ⵝⵏⴰⵖ ۡ ۡۡئِ ُّمثۡسـۡئُڢَذ:ۡطشا َ َماتَ ۡ َع
ⵡⴻⵍⵜⵎⴰ-ⵝⵡⴻⵏ ۡۡئُـۡ ُّمثنۡكۡسـۡڢذ:ۡطثا َ لَمۡيَۡ ُموتُواۡ َع
ⵡⴻⵍⵜⵎⴰ-ⵝⵡⴻⵏⵜⵙ ⴼⴰⴸ
ⵡⴻⵍⵜⵎⴰ-ⵙⵙⴻⵏ ⴰⴼⴼⴰⴸ
ⵡⴻⵍⵜⵎⴰ-ⵙⵙⴻⵏⵜⵙ ⵉⵎⵎⵓⵝ ⵙ ⵓⴼⴰⴸ
ⵅⵉⵜⵙ-ⵉ ⵓ ⵎⵎⵓⵝⴻⵏ ⴿ ⵙ ⴼⴰⴽⴸ
ⵅⵉⵜⵙ-ⵉⵙ
ⵅⵉⵜⵙ-ⴻⵙ ⵏ ⵄⵍⵉ SOIF AVOIR
• [ṢḤ] faḍ
ⵓⵜⵎⴰ-ⵙ ⵡⵓⵎⴷⵓⴽⴻⵍ-ⵉⵡ
• [ṢḤ], [ŠN], [ṢR] ffaḏ, hab.
• [ṢḤ] țfaḏa
SOI
• [ŠN] țfaḏ
→ Toi-même : [MR] Iman-nnek.
• [ṢR] tfaḏa
→ Eux-mêmes : [ṢḤ] Iman-nsen.
→ J’ai soif, J’ai eu soif : [ṢḤ]
ۡنك-ۡۡئِ َمن:ۡ َسكَ نَڢ Ffuḏeɣ.
َ ُأَنڢ
ۡنسن-ۡۡئِ َمن:ۡس ُهم → Il a soif, Il a eu soif :
ⵉⵎⴰⵏ-ⵏⵏⴻⴽ • [ṢḤ] Iffuḏ.
ⵉⵎⴰⵏ-ⵏⵙⴻⵏ • [ŠN] Ifuḏ.
→ Ils n’ont pas soif, Ils n’ont
pas eu soif : [ṢḤ] U ffuḏen ḵ.
SOIE
[ṢḤ], [MƐ], [ṢR] ar., coll., laḥrir
(ann. : ll)
561
: شاً كَانَ ع َِط couscoussier on étale des feuilles
d’“afaḍis” et on met le couscous-
ۡڢَذ sier sur le feu puis on prend les
ۡ َعادَةۡ؛.ڢَّذ cendres qu’on met au-dessus des
branches puis on verse de l’eau
ۡ َڅڢَ ۡذ sur le tout, ce qui est récupéré
ۡ ۡڅڢَذ dans l’“asexxan” est utilisé en
friction pour se nettoyer les che-
َتڢَ ۡذ veux, éliminer les pellicules, …)
ۡ ۡڢُّذ:ُۡكنتُ ۡ َعطشَانا
ۡغ [XF] f., guṭṭayra
ۡ :ۡكَانَاۡ َعطشَانا َّ ْال ِعنَايَة بِال
: شع ِْر
ۡ ۡئِڢُّذ َّ ُ ڨ
ۡ طي َۡر
ۡ ۡئِڢُذ ⴳⵓⵟⵟⴰⵢⵔⴰ
ۡۡئُـۡڢُّذنۡك:ۡشواُ ط َ لَمۡ َيع
ⴼⴰⴸ SOIR
ⴼⴼⴰⴸ : • [ṢR] {ṯa}hamdeḵṯ. v. “Soirée”.
ⵜⵙⴼⴰⴸⴰ • [ṢR] {ṯa}hameddiṯ. v. “Après-
midi”.
ⵜⵙⴼⴰⴸ
→ Au soir : [ŠN] Akeḏ țmediṯ
ⵜⴼⴰⴸⴰ
: ساء َ َم
ⴼⴼⵓⴸⴻⵖ ۡ ۡهَمدكث
ⵉⴼⴼⵓⴸ ۡهمدِث
ⵉⴼⵓⴸ ۡۡئِكذۡڅمدِث:ۡساءَ بِال َم
ⵓ ⴼⴼⵓⴸⴻⵏ ⴿ ⵀⴰⵎⴻⴷⴻⴿⵝ
ⵀⴰⵎⴻⴷⴷⵉⵝ
SOIGNER ⴰⴽⴻⴸ ⵜⵙⵎⴻⴷⵉⵝ
[ṢḤ] ar. ḏawa
→ Il me faut soigner mon père : SOIRÉE
Lazem fell-i a ḏawiɣ ḇaḇa.
[ṢḤ] ar., sahreṯ (ann. : ss). v.
v. “Guérir”, “Médecin”. “Soir”.
ۡ ۡذَ َۡو: عَالَ َج ۡسهرث
َ ۡ: سه َْرة
َ
َۡ ئِـۡئ َـۡذَ ِوغۡڥ-ۡۡلَزمۡڢل:ََۡلبُدَّۡأَنۡأ ُ َعا ِل َجۡأَبِي
ۡ َڥ ⵙⴰⵀⵔⴻⵝ
ⴸⴰⵡⴰ
ⵍⴰⵣⴻⵎ ⴼⴻⵍⵍ-ⵉ ⴰ ⴸⴰⵡⵉⵖ ⵠⴰⵠⴰ SOIT (choix)
[ṢḤ] ya
SOIN POUR CHEVEUX (on ۡ َۡۡيـ: … ِإمَّا … َو ِإمَّا
allume un feu avec les branches
d’“afaḍis”/“ṯiḏeḵṯ” puis dans un ⵢⴰ
562
SOL : ش ْمس َ
v. “Terre”. ۡثَڢُث
ۡثَڢُكث
SOL (d’une maison, terrain, …) ۡتَڢُكث
• [XF] f., taqaɛet ۡتَڢُكت
• [ṢḤ] f., ṯaqaɛaț َۡڅڢُث
• [ṢḤ] f., ṯamurṯ (ann. : ṯm). v. ۡ َۡڅڢُكث
“Pays”. ۡ ثڢُي
ث
: أَرْ ِضيَّة َۡهڢُكث
ۡتَقَعت َۡهڢُيث
ۡتَقَعڅ ۡ ۡڢُيث
ۡ ۡث َ ُمرث ۡ ۡثطۡ َڅڢُك:ۡس
ث ُ شم َّ ال
ⵜⴰⵇⴰⵄⴻⵜ ⵝⴰⴼⵓⵝ
ⵝⴰⵎⵓⵔⵝ ⵝⴰⴼⵓⴽⵝ
ⵝⴰⵇⴰⵄⴰⵜⵙ ⵜⴰⴼⵓⴽⵝ
ⵜⴰⴼⵓⴽⵜ
SOL SABLEUX
ⵜⵙⴰⴼⵓⵝ
[MR] f., ṯajdiț. v. “Sable”,
“Gravillon”. ⵜⵙⴰⴼⵓⴽⵝ
ۡ ۡۡثَژدِڅ: ترْ بَة َر ْم ِليَّة ⵝⴼⵓⵢⵝ
ⵝⴰⵊⴷⵉⵜⵙ ⵀⴰⴼⵓⴽⵝ
ⵀⴰⴼⵓⵢⵝ
SOLEIL
ⴼⵓⵢⵝ
• [ṢḤ] f., ṯafuṯ (ann. : ț)
ⵝⴻⵟ ⵜⵙⴼⵓⴽⵝ
• [MƐ] f., ṯafuḵṯ
• [MR] f., tafukṯ
SOLIDE
• [XF] f., tafukt
v. “Bon”.
• [ṢḤ] f., țafuṯ
• [MR] f., țafukṯ
SOLIDE ÊTRE
• [ṢR] f., ṯfuyṯ
[ṢḤ] ar., jheḏ. v. “Bon Être”.
• [MR] f., {ṯ}hafukṯ
→ La maison d’antan était
• [ŠN] f., {ṯa}hafuyṯ (ann. : ț) solide : [ṢḤ] Axxam n ziḵ yejheḏ.
• [ŠN] f., {ṯa}fuyṯ → La vie d’autrefois était bonne
→ Le soleil : [MƐ] Ṯeṭ țafuḵṯ. et mauvaise à la fois car elle
demandait de grands efforts, il
563
fallait que l’homme fasse de : م ْنعَ ِزل، مت َ َو ِحد
grands efforts car : [ṢḤ] Zman n
ziḵ ḏ axlaf ḏ uxxuš axaṭer iṭellab ۡ ۡئ َغ ِرڥۡ|ۡثَغ ِۡرڥڅ
lǧehd lazem arḡaz a ili yejheḏ ۡ ۡئَغ ِرڥ
axaṭer arḡaz d lexla ṯamɣarṯ g
lexla. ۡ ۡثَغ ِرڥث
ۡ ۡۡژهذ: كَانَ َمتِينًا ⴰⵖⵔⵉⵠ, ⵝⴰⵖⵔⵉⵠⵜⵙ
ۡۡزك ِ ۡئ َ َّخم ۡنـ:ۡ ضى َ َكانَ ۡالبَيتُ ۡ َمتِينا ۡ ِڢي ۡ َما ۡ َم ⴰⵖⵔⵉⵠⵝ
ۡيژهذ
ⵝⴰⵖⵔⵉⵠⵝ
ۡس ِيئَةُ ۡ ِڢي ۡنَڢ ِس َ ۡو َ ٌط ِيبَةَ ۡ ضى َ ال َحيَاة ُ ۡ ِڢي ۡ َما ۡ َم
ۡ َۡمنِ طالِبُ ۡ ُجهدا ۡ َكبِيرا َ ُ ت ۡكَانَت ۡت ِ ال َوق
َّ سانُ ۡيَج َهد ُ ِۡۡل َ َّن ۡ َع َم ُل
ۡۡالر ُج ِل َ ۡاْلن
ِ وري ِ الض َُّر SOLIVE (se pose sur la charpente
ۡـۡزك ۡذ ۡئَخلَڢ ۡذ ِ ۡز َمن ۡن:َۡارجا ِ َوال َمرأ َ ِة ۡ َكانَ ۡخ en longueur, dans le sens de
ۡئ ُ ِخش ۡئَخَطر ۡئِطلَّب ۡلجهد ۡلَزم ۡئ َز ۡئَـۡئِ ِل ۡيژهُذ “asaṯur”)
ۡل َۡ ئَخَطرۡئ َزۡدۡلخلَۡثَمغَۡرثۡڨـۡلخ
• [ŠN] m., aɣesḏis
ⵊⵀⴻⴸ
• [ŠN] f., {ṯa}haniṯ
ⴰⵅⵅⴰⵎ ⵏ ⵣⵉⴿ ⵢⴻⵊⵀⴻⴸ :ۡض ُعۡ َعلَىۡهَي َك ِلۡال َمن ِز ِل
َ ُ ۡت،ۡع َِارضَة
ⵣⵎⴰⵏ ⵏ ⵣⵉⴿ ⴸ ⴰⵅⵍⴰⴼ ⴸ ⵓⵅⵅⵓⵛ ۡ ۡئَغسذِس
ⴰⵅⴰⵟⴻⵔ ⵉⵟⴻⵍⵍⴰⴱ ⵍⴵⴻⵀⴷ ⵍⴰⵣⴻⵎ
ِۡهنِث
ⴰⵔⴴⴰⵣ ⴰ ⵉⵍⵉ ⵢⴻⵊⵀⴻⴸ ⴰⵅⴰⵟⴻⵔ
ⴰⵔⴴⴰⵣ ⴷ ⵍⴻⵅⵍⴰ ⵝⴰⵎⵖⴰⵔⵝ ⴳ ⴰⵖⴻⵙⴸⵉⵙ
ⵍⴻⵅⵍⴰ ⵀⴰⵏⵉⵝ
565
ⵓ ⵉⴼⴼⵉⵖ ⴽ ⵓ ⵉⵚⵓⴹ ⴿ
ⵓⵔ ⴼⴼⵉⵖ ⴿ
ⵙⵓⴼⵖⵓⵏ ⴰⵔ ⵡⴻⵏⵏⴰⵔ SOUHAITER BONNE FÊTE À
QQUN
ⴰⵙⵎⴰ ⴼⴼⵖⴻⵏ ⵏ ⴳ ⵓⵅⵅⴰⵎ v. “Visiter Se”.
ⵉⵖⵣⴻⵔ ⴰⵎⴻⵇⵇⵔⴰⵏ ⵉⵜⵙⴰⵙ-ⴻⴷ
ⵉⴳ ⵉⵝ ⵎⴻⵙⵄⵓⴷ ⵉⵜⵙⴻⴼⴼⴰⵖ-ⴷ
ⵖⴻⵔ ⴱⵓ ⵛⴰⵇⵓⵔ SOULEVER, LEVER
[ṢḤ] rfeḏ, hab. reffeḏ
→ Il soulève, Il a soulevé : [ṢḤ]
SORTIR, SORTIR FAIRE Yirfeḏ.
[ṢḤ] sufeɣ, hab. suffuɣ. V. “Sor- ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡرڢذ.ۡرڢذ: َرڢَ َع
tir”, “Tirer”.
ۡۡ ِيرڢذ:ۡۡيَرڢَ ُع:َۡرڢَ َع
→ Elles le sortent : A t-suffɣunt.
→ Fais le sortir dehors ! : [ṢḤ] ⵔⴼⴻⴸ : ⵔⴻⴼⴼⴻⴸ
Suffeɣ-t ɣer beṛṛa. ⵢⵉⵔⴼⴻⴸ
: أَ ْخ َر َج، َخ َر َج
ۡسڢُّۡغ
ُۡ ۡۡ َعادَةۡ؛.سڢۡغ ُ SOUPE
ۡ ۡسڢۡغُنت
ُۡ -ۡۡئَـۡت:ُۡيُخ ِرجنَه • [ṢḤ] ar., šerḇeṯ
ۡ تۡغرۡب َّۡر-ۡسڢۡغ
ُ ۡ:َِۡارج ِ ۡأ َخ ِرجهُۡإِلَىۡالخ • [ṢḤ] ar., šerbeṯ
• [ṢḤ] ar., š ̣urbeṯ
ⵙⵓⴼⴼⴻⵖ : ⵙⵓⴼⴼⵓⵖ • [MR] ar., š ̣urba
ⴰ ⵜ-ⵙⵓⴼⴼⵖⵓⵏⵜ → Ils préparaient la soupe
rouge avec de la viande : [ṢḤ]
ⵙⵓⴼⴼⴻⵖ-ⵜ ⵖⴻⵔ ⴱⴻⵕⵕⴰ Ṣenɛen-d ššerḇeṯ tazeggʷaɣt s
waḵsum.
SOUFFLER → Elles préparent la soupe :
[ṢḤ] Ṣenɛanț ššerbeṯ.
[ṢḤ] ṣuḍ, hab. tṣuḍ
→ Nous préparons la soupe à
→ Il souffle, Il a soufflé : [ṢḤ] base de blé concassé : [MR] A
Iṣuḍ. negg š ̣šurbeṯ
̣ n lefriḵ.
→ Il ne souffle pas, Il n’a pas → Nous préparons la soupe à
soufflé : [ṢḤ] U iṣuḍ ḵ. base d’orge : [MR] A negg
ۡ ۡصض
ُ ۡ َعادَةۡ؛ۡت.صض ُ ۡ: نَڢَ َخ š ̣š ̣urbeṯ țimẓin.
ۡ ۡصض ُ ِۡئ:َۡۡنَڢَخ،ُۡيَنڢُخ → Notre soupe… : [MR] Š ̣urbeṯ-
nna …
ۡصضۡك ُ ِۡۡئُـۡئ:ۡلَمۡيُنڢُخ
: ساءَ َح
ⵚⵓⴹ : ⵜⵚⵓⴹ ۡشرڥث
ⵉⵚⵓⴹ ۡشربث
566
ۡ ۡشربث ُ ⴱⵉⵙⴰⵔ
َۡ شر
ب ُ ⴱⵉⵙⴰⵔⴰ
ۡ:ۡ سا َء ۡال َحم َرا َء ۡ ِباللَّح ِۡم
َ كَانُوا ۡيُ َج ِه ُزونَ ۡال َح
ۡسم
ُ ـۡوكَ ۡس ت دۡشرڥثۡت َزڨ َوغ-ۡصنع
SOUPE SIMPLE
ۡۡصن َعنڅۡشربث:ۡسا َء َ يُ َج ِه ُزونَ ۡال َح
• [MR] f., šerbeṯ ̣ {t}akeslant
ۡشربث ُّ ۡ ۡأَ ۡنڨ:ۡ وش ٍ ۡمن ۡقَمحٍ ۡ َمج ُر ِ ساء َ نُ َج ِه ُز ۡ َح
.نـۡلڢ ِرك • [MR] f., šerbeṯ ̣ takeslant
.ۡڅم ِزن ِ شربث ُ ۡۡأَۡنڨ:ۡير ٍ ش ِعَ ۡۡمن ِ ساء َ نُ َج ِه ُزۡ َح → Autrefois nous préparions
une soupe simple à base de
. َّن-ۡشربث ُ ۡ:ۡشربَتَنَا ُ fèves, de lentilles et de pois
ⵛⴻⵔⵠⴻⵝ chiches : [MR] Zik lḥal nețegg
š ̣š ̣urbeṯ s ibawen s leɛdes d lḥimez
ⵛⴻⵔⴱⴻⵝ d š ̣š ̣urbeṯ akeslant.
ⵛ̣ⵓⵔⴱⴻⵝ ۡ ۡشربثۡئَكسلَنت
ⵛ̣ⵓⵔⴱⴰ ۡشربثۡتَكسلَنۡت
ⵚⴻⵏⵄⴻⵏ-ⴷ ⵛⵛⴻⵔⵠⴻⵝ
ۡ،ۡ ۡمن ۡڢُو ٍل َ ضىۡ ُكنَّاۡنُ َج ِه ُز ۡ َح
ِ ٍساء ۡبَ ِسيط َ ۡڢِيۡ َما
ۡۡزك ۡل َحل ۡنڅڨ ِ :ۡ ص ٍ ۡح َّمِ ۡو ِمن َ ِمن ۡ َعدَ ٍس
ⵜⴰⵣⴻⴳⴳⵯⴰⵖⵜ ⵙ ⵡⴰⴿⵙⵓⵎ ۡشربث ۡسـ ۡئِبَون ۡسـ ۡلعدس ۡد ۡل ِحمز ۡد ۡشربث
ⵚⴻⵏⵄⴰⵏⵜⵙ ⵛⵛⴻⵔⴱⴻⵝ ۡ .ئ َكسلَنت
567
SOUCHE D’ARBRE : ع ْنصور، يَ ْنبوع، عيْن َ
• [MS] m., {a}gayyir ث َ َلۡ|ۡثِ ِل َۡو
• [MS] dim., sing., tagayert ۡتَلَ ِون
: قرْ َمة ۡ َۡت
ۡ ۡڨَيِر ثِڨل َۡو
ۡ ۡتَڨَيرت َۡهلَۡ|ۡ َه ِل ِون
ⴳⴰⵢⵢⵉⵔ ۡل ُۡ ئ َغ َب
ⵜⴰⴳⴰⵢⴻⵔⵜ ۡ ۡتَع ِونتۡ|ۡ ِتع ِونِن
ۡت َع ِونِن
SOURCE, FONTAINE ۡعُنصرۡ|ۡعنَصر
• [ṢḤ], [MƐ], [MR], [MS], [WZ], ۡ ۡئ َعنصر
[MZ], [ǦƐ] f., ṯala (ann. : ța) | f., ۡ ۡلعنصر
pl., ṯiliwa. v. “Griffon”. َّ ٌ عي
ۡۡتِ ِل َوۡلنڅ:ُۡون ُ ۡ َُهنَاك
• [ṢḤ] f., pl., talawin
َۡ ۡئ َ َمنۡنـۡ َڅ:َۡما ُءۡال َعي ِن
ل
• [ṢḤ] cont., f., ta
ۡۡس ِوغۡذڨۡلعۡلعنَصر:َۡاص ِر ِ ۡمنَ ۡال َعن ِ ُأَش ُرب
• [MƐ] f., pl., ṯigelwa
ۡ ۡسن-ۡۡس ِوغۡذِڨ:ۡۡمن ُهم ِ ُأَش ُرب
• [ṢR] f., {ṯa}hala (ann. : ta) | f.,
pl., {ṯa}haliwin (ann. : ta) َۡ ڢِخۡشۡ َه-ۡۡئُـۡذ:ۡ َلَمۡأ َ ِجدۡالعَين
ل
• top., m., aɣbalu ⵝⴰⵍⴰ | ⵝⵉⵍⵉⵡⴰ
• ar., f., taɛwint | f., pl., tiɛwinin ⵜⴰⵍⴰⵡⵉⵏ
• ar., f., pl., taɛwinin. v. “Bassin”. ⵜⴰ
• [ṢḤ], [MƐ], [MS] ar., sing., ⵝⵉⴳⴻⵍⵡⴰ
ɛunṣer | pl., ɛnaṣer
• [MZ] top., aɛenṣer (ann. : u) ⵀⴰⵍⴰ | ⵀⴰⵍⵉⵡⵉⵏ
• [ṢḤ], [MƐ], [MS], [MR] ar., ⴰⵖⴱⴰⵍⵓ
lɛenṣer ⵜⴰⵄⵡⵉⵏⵜ | ⵜⵉⵄⵡⵉⵏⵉⵏ
→ Il y a des sources : [ṢḤ] Tili-
wa llanț. ⵜⴰⵄⵡⵉⵏⵉⵏ
→ L’eau de la fontaine : [ṢḤ] ⵄⵓⵏⵚⴻⵔ | ⵄⵏⴰⵚⴻⵔ
Aman n țala.
ⴰⵄⴻⵏⵚⴻⵔ
→ Je bois dans les sources :
[ṢḤ] Swiɣ ḏeg leɛnaṣer. ⵍⵄⴻⵏⵚⴻⵔ
→ Je bois dedans : [ṢḤ] Swiɣ ⵜⵉⵍⵉⵡⴰ ⵍⵍⴰⵏⵜⵙ
ḏig-sen.
ⴰⵎⴰⵏ ⵏ ⵜⵙⴰⵍⴰ
→ Je ne trouve pas la source :
[MR] U ḏ-ufix š hala. ⵙⵡⵉⵖ ⴸⴻⴳ ⵍⴻⵄⵏⴰⵚⴻⵔ
ⵚⵡⵉⵖ ⴸⵉⴳ-ⵙⴻⵏ
568
ⵓ ⴸ-ⵓⴼⵉⵅ ⵛ ⵀⴰⵍⴰ : َاجب ِ ح
ۡثِ ِمۡه َِم ِون
SOURCE (d’eau chaude), ه ِِۡم
THERMES تِ ِۡم
[MS] ar., top., tiḥammamin ۡيۡ|ۡه َِم ِون ُ هَم
ۡۡتِ َح َّم ِمن: َحمَّام ۡ ۡلح َژب
ⵜⵉⵃⴰⵎⵎⴰⵎⵉⵏ ۡل ِحژبۡ|ۡلح َژب
ⵝⵉⵎⵎⵉ | ⵀⴰⵎⵎⵉⵡⵉⵏ
SOURCE SUINTANTE ⵀⵉⵎⵎⵉ
[XF] nsisa. v. “Suinter”.
ⵜⵉⵎⵎⵉ
َۡ ۡن ِس: ۡمن َهاۡال َما ُۡء
س ِ طُ ُۡ َعي ٌنۡيَنۡق،ۡ؟
ⵀⴰⵎⵢⵓ | ⵀⴰⵎⵉⵡⵉⵏ
ⵏⵙⵉⵙⴰ
ⵍⵃⴰⵡⴰⵊⴻⴱ
569
SOURIS SOUVENIR DE SE, RAPPE-
[ṢḤ], [MƐ] f., ṯaɣerḏayṯ (ann. : tɣ) LER QQCH SE
| f., pl., ṯiɣerḏayen. v. “Souris”. • [ṢḤ] meḵṯi, hab. tmeḵṯi (action
immédiate)
: ڢَأ ْ َرة
• [ŠN] mekṯi-d, hab. țmekṯay-d
ۡثَغرذَيثۡ|ۡ ِثغرذَين
• [ṢR] meḵṯiy, hab. tmeḵṯiy
ⵝⴰⵖⴻⵔⴸⴰⵢⵝ | ⵝⵉⵖⴻⵔⴸⴰⵢⴻⵏ
• ar., šfu (action non immédiate)
• [ṢḤ] ar., šfu-d
SOUS
→ Je me suis souvenu :
v. “Argent”. Meḵṯyeɣ.
→ Je me suis rappelé son nom :
SOUS Mekṯiɣ-d isem-nnes.
v. “Au-dessous”. → Il s’est souvenu : Immeḵṯi.
→ Il ne se souvient pas, Il ne
s’est pas souvenu :
SOUVENIR
• [ṢḤ] Ur immeḵṯi ḵ
[ṢḤ] m., ameḵṯi (ann. : u). v.
“Souvenir de Se”. • [ṢR] U immeḵṯiy š
ِۡ ۡئَمك: تَذَ ُّكر
ث → Je me souviens de leur nom :
Šfiɣ f yismawen-nnwen.
ⴰⵎⴻⴿⵝⵉ
→ Je me souviens bien lorsque
nous sommes allés au pays des
Aït Missera : Šfiɣ mliḥ mi
SOUVENIR DE FAIRE, RAP- neyyur ɣ ṯmurṯ n Ayṯ Miṣra.
PELER FAIRE
→ Je ne me rappelle plus : [ṢḤ]
• [ṢḤ] smeḵti-d Nekk u d-šfiɣ.
• [ŠN] smekṯi-d → Je ne me souviens pas de la
• [ṢR] smeḵṯi, hab. smeḵṯay maison d’autrefois : [ṢḤ] U d-
šfiɣ i waxxam n ziḵ.
: ذَ َّك َر بِـ
→ Je ne me souviens pas ce
ۡ ۡد-ث
ِۡ سمك qu’il y avait autrefois : [ṢḤ] U
ۡ ۡد-ث
ِۡ سمك d-šfiɣ mațța illan ziḵ.
ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡسمكثَي.ِسمكث → Je ne me rappelle pas ce qu’il
y avait autrefois : [ṢḤ] U d-šfiɣ
ⵙⵎⴻⴿⵜⵉ-ⴷ mațța illan ziḵ.
ⵙⵎⴻⴽⵝⵉ-ⴷ : تَذَ َّك َر
ⵙⵎⴻⴿⵝⵉ : ⵙⵎⴻⴿⵝⴰⵢ ِۡ ۡ َعادَةۡ؛ۡتمك.ِمكث
ث
ۡ ۡد-ۡۡ َعا َجةُۡ؛ۡڅمكثَي.د-ث ِۡ َمك
ۡ ۡۡ َعادَةُۡ؛ۡتمك ِثي.َمك ِثي
ُۡ ش
ڢ
570
ڢ-دۡ ۡش ُۡ SPATULE (en bois utilisée lors
)”du vannage “asuzzur
تَذَ َّكرتُ ۡۡ:مۡكثيغۡ
[MR] ar., lluḥ. v. “Moisson”.
ت َ َڢ َّكرتُ ۡاس َمهُۡۡ:مك ِثغۡ-دۡ ِئسمۡ-نسۡ
؟ ۡ:لُّحۡ
ثۡ تَذَ َّك َرۡۡ:ئِمك ِۡ
لَمۡيَتَذَ َّۡكرۡۡۡ : ⵃⵓⵍⵍ
ثۡ ئُرۡئِمك ِۡ
ئُـۡ ِئمۡك ِثيۡشۡ SPATULE (en bois, manche
)long
أُڢ َِك ُرۡڢِيۡاس ِم ِهۡۡ:شڢِغۡڢـۡيِس َمونۡ-نونۡ
[MR] m., aɣenǧa n ugeṭṭum. v.
أَتَذَ َّك ُر ۡ َجيِداۡ ِعندَ َماۡذَهَبنَاۡإِلَىۡبَلدَةِ ۡآيثۡ ۡ ِميص َۡراۡ “Cuillère”.
ۡمـۡنيُّرۡغـۡث ُمرثۡنـۡئ َيثۡ ِمس َۡر ۡ:شڢِغۡم ِلح ِۡ
ِم ْل َعقَة َخ َ
ش ِبيَّة ۡ:ئَغن َجۡنـۡئُڨ ُّ
طمۡ
نكۡئُـۡدۡ-شڢِغۡ
ⵎⵓⵟⵟⴻⴳⵓ ⵏ ⴰⴵⵏⴻⵖⴰ
اضيۡۡ:ئُـۡدۡ-ش ِڢغ ۡئِ َ
ـۡو َّخم ۡنـۡ لَم ۡأَتَذَك َُّر ۡبَيتَ ۡال َم ِ
ِزكۡ ۡ
ضىۡۡ:ئُـۡدۡ-ش ِڢغۡ َاَۡل ۡأَتَذَ َّك ُر ۡ َماۡ َكانَ ۡڢِيۡ َماۡ َم َ
أَن َ STALACTITE DE GLACE
ۡزكۡ ۡ َم َّڅۡئِلَّن ِ • [ṢḤ] m., ajaɛbub weḏfel | m.,
اضي ۡۡ :ئُـ ۡدۡ-ش ِڢغۡ أَنَا ََۡل ۡأَتَذَ َّك ُر ۡ َما ۡ َكانَ ۡ ِڢي ۡال َم ِ pl., ijaɛbab weḏfel. V. “Neige”,
ۡزكۡ ۡ َمڅتَ ۡئِلَّن ِ ”“Flûte
ⵉⵝⴿⴻⵎⵜ ⵎⴻⴿⵜⵉ : • [ǦƐ] m., buyۡjaɛḇaḇ
ⴷⵎⴻⴽⵝⵉ-ⴷ : ⵜⵙⵎⴻⴽⵝⴰⵢ- • [ǦƐ] m., asemmiḏ bu jaɛḇaḇ
• [ǦƐ] m., bu ijaɛbab
ⵢⵉⵝⴿⴻⵎⵜ ⵎⴻⴿⵝⵉⵢ :
كتْلَة ث َ ْل ِجيَّة :
ⵓⴼⵛ
ئ َژعۡبُبۡوذڢلۡ|ۡئِ َژع َببۡوذڢلۡ ۡ
ⴷⵛⴼⵓ- ۡژعڥَڥۡ بُي َ
ⵖⴻⵢⵝⴿⴻⵎ ئ َس ِمذۡب َ
ُـۡژعڥَڥۡ
ⵙⴻⵏⵏⵎⴻⴽⵝⵉⵖ-ⴷ ⵉⵙⴻⵎ- بُـۡئِ َژعبَبۡ ۡ
ⵉⵝⴿⴻⵎⵎⵉ ⴱⴰⴱⵄⴰⵊⵉ | ⵎⴻⴼⴸⴻⵡ ⴱⵓⴱⵄⴰⵊⴰ
ⴿ ⵉⵝⴿⴻⵎⵎⵉ ⵔⵓ ⵍⴻⴼⴸⴻⵡ
572
→ Il t’a suivi jusqu’ici f. : [MƐ] ⴹⴼⴻⵔ :
Iḍfer-am-id.
ⵜⵙⴻⴼⴼⴰⵔ
→ Suis-le ! : [ṢḤ] Ḍfer-ṯ !
→ Suis-la ! : [MƐ] Ḍfer-ț ! ⴸⴻⴼⴼⴻⵔ
→ Il suit le berger : ⵟⵟⴰⴼⴰⵔ
• [ṢḤ] Yeḍfer ameksa. ⵜⴱⴻⵄ
• [MƐ] Iḍfer. ⵢⴻⴸⴻⴼⴼⴻⵔ ⵡⴰⵎⴰⵏ
→ Il n’a pas suivi : ⵉⵟⵟⴰⴼⴰⵔ ⴸⵉ-ⵙ
• [ṢḤ] Ur yeḍfir ḵ. ⵉⴹⴼⴻⵔ-ⴰⴽ-ⵉⴷ
• [MƐ] Ur iḍfir ḵ.
ⵉⴹⴼⴻⵔ-ⴰⵎ-ⵉⴷ
→ Ne le suivez pas dans
l’obscurité ! m. : U ḍefremt g ⴹⴼⴻⵔ-ⵝ
ṭṭlam ! ⴹⴼⴻⵔ-ⵜⵙ
→ Tu n’as pas suivis mes pa-
roles : U ṯeḍfireḍ awalen-inu. ⵢⴻⴹⴼⴻⵔ ⴰⵎⴻⴽⵙⴰ
: تَبِ َع ⵉⴹⴼⴻⵔ
ۡ ۡ َعادَةۡ؛.ضڢر ⵓⵔ ⵢⴻⴹⴼⵉⵔ ⴽ
ۡڅڢَّر ⵓⵔ ⵉⴹⴼⵉⵔ ⴽ
ۡ ۡذڢر ⵓ ⴹⴻⴼⵔⴻⵎⵜ ⴳ ⵟⵟⵍⴰⵎ
ۡطڢَر َّ
ⵓ ⵝⴻⴹⴼⵉⵔⴻⴹ ⴰⵡⴰⵍⴻⵏ-ⵉⵏⵓ
ۡتبع
ۡۡو َمن
َ ۡيذڢر:َۡيت َب ُعۡال َما َء SUINTER (source)
ۡس-طڢَرۡ ِۡذ َّ ِۡئ:ُۡيَت َّ ِبعه
• [XF] nesses. v. “Source suin-
ۡئِد-ۡئَك-ۡۡئِضڢر:ۡتَبِعَكَ ۡإِلَىۡ ُهنَا tante”.
ۡئِد-ۡئ َم-ۡۡئِضڢر:ۡت َ ِب َع ِكۡ ِإلَىۡ ُهنَا • [XF] nesnes
ۡث-ۡۡضڢر:ُۡت َ ِبعه :ۡۡ َما ٌء،ۡنَقَ َط
ۡڅ-ۡۡضڢر:ۡتَبِع َها ۡ ۡنسس
ۡ :ۡۡالرا ِعي َّ يَتَّبِ ُع ۡنسنس
َۡ يضڢرۡئَمك
س ⵏⴻⵙⵙⴻⵙ
ۡ ِۡئضڢر ⵏⴻⵙⵏⴻⵙ
ۡ :ۡلَمۡيَتَّبِع
ۡ ۡئُرۡيۡضڢِۡرۡك SUIE
ۡ ۡئُرۡئِض ِڢرۡك [ṢḤ], [ǦƐ] m., pl., iselwan
ۡۡئُـۡضڢرمتۡڨـۡطلَم:َّۡل ِم َّ
ۡ َ يۡالظ ََلۡتَتَّ ِبعُوهُۡ ِڢ : سنَاج
ِ ، س َخام
ُۡئِن-ۡۡئُـۡثضڢِرضۡئ ََولن:ۡلَمۡتَتَّبِعۡأَق َوا ِلي ۡئِسل َون
573
ⵉⵙⴻⵍⵡⴰⵏ : ع َْن َم ْن، علَى َماذَا َ
ِۡوغڢ
SULTAN َۡميغڢ
[ṢḤ] ar., sselṭan ۡۡ ِوغڢۡثُسِض:ۡۡ َعلَىۡ َماذَا،ۡ َڢۡأَت َيت َ كَي
َ ۡسل: س ْل َطان
ۡ ۡطن :َۡعلَىۡ َمنۡت َب ِكي
ⵙⵙⴻⵍⵟⴰⵏ َۡميغڢۡۡثت ُرض
ِۡوغڢۡثت ُرض
SUPPORTER (individu, …) ۡۡ ِوغڢۡئ َـۡڅ ِقمض:ۡست َج ِلس َ َۡعلَىۡ َماذَا
[ṢḤ] ar., ḥmel ⵡⵉⵖⴻⴼ
→ J’ai supporté : [ṢḤ] Ḥamla. ⵎⴰⵢⵖⴻⴼ
→ Je l’ai supportée : [ṢḤ] Ḥa- ⵡⵉⵖⴻⴼ ⵝⵓⵙⵉⴹ
mlaɣ-ț.
ⵡⵉⵖⴻⴼ ⵝⴻⵜⵜⵔⵓⴹ
ۡ ۡۡحمل: ت َ َح َّم َل
ۡلَۡ ۡ َحم:ۡ ُت َ َح َّملت ⵎⴰⵢⵖⴻⴼ ⵝⴻⵜⵜⵔⵓⴹ
ۡ ۡڅ-ۡۡ َحملَغ:ۡت َ َح َّملت ُ َها ⵡⵉⵖⴻⴼ ⴰ ⵜⵙⴻⵇⵇⵉⵎⴻⴹ
ⵃⵎⴻⵍ
SUR, À prép.
ⵃⴻⵎⵍⴰ
• [ṢḤ] f
ⵃⴰⵎⵍⴰⵖ-ⵜⵙ
→ Mets le sac sur mon dos ! :
[ṢḤ] Sers ṯaškarṯ f imerẓi-inu !
SUR → Sur ma main : F ufus-inu.
v. “Au-dessus”, “Dessus”, → Sur la droite : F uyeffus.
“Dans”.
→ Sur le toit de la maison : [ṢR]
F lqiš n zeqqa.
SUR QUI ?, SUR QUOI ? pr. → Il est entrain de neiger sur
inter. nos montagnes : La ikkaṯ wuḏfel
• [ṢḤ], [MƐ] Wiɣef ? f yiḏurar-nna.
• [MƐ] Mayɣef ? v. “Pourquoi ?”. → Je me souviens de leur nom :
Šfiɣ f yismawen-nnwen.
→ Sur quoi es-tu venu ? : [MƐ]
Wiɣef ṯusiḍ ? → J’ai fermé la boutique à huit
heures du soir : Ɣelqeɣ taḥanut f
→ Sur qui, Au sujet de qui ṯmanya n yiḍ.
pleures-tu ? :
: علَى َ
• [ṢḤ] Wiɣef ṯettruḍ ?
ڢـ
• [MƐ] Mayɣef ṯettruḍ ? ُ ِ َإِنَّ َهاۡتُث ِل ُج ۡ َعل
ُ ۡ َلۡئِ َّكث:ۡىۡجبَا ِلنَا
-ۡۡوذڢلۡڢـۡيِذ َرر
→ Sur quoi t’assiéras-tu ? : َّۡ
ن
[ṢḤ] Wiɣef a țeqqimeḍ ?
ۡ ۡنون-ۡۡشڢِغۡڢـۡيِس َمون:ۡتَ ۡذَ َّكرتُ ۡاس َم ُهم
574
ِ ََّغلَقتُ ۡالدُّ َّكانَ ۡڢِيۡالث
ۡۡغلقغ ۡتَ َحنُت ۡڢـ:ۡ امنَ ِة ۡلَيَّل → Il est monté sur lui : Yuli fell-
ۡ ۡيۡنـۡيِض َ ث َمن as.
ۡۡسرس ۡثَشكَرث ۡڢـ:ۡيس ۡ َعلىۡظه ِري َ َ َ ضعِ ۡال ِك َ → Éloigne-toi de moi ! : [ṢḤ]
ۡ ُۡئِن-ئِمر ِۡز Ruḥ s fell-i !
ُۡئِن-ۡڢَوقَ ۡيَدِيڢـۡئُڢُس → Il nous a donné de l’argent :
Iḵfa fell-ana iḏrimen.
ۡۡڢـۡئُيڢُّس:ۡين ِ َعلَىۡاليَ ِم
→ Il me l’a acheté : Isɣa-ṯ fell-i.
َّۡ ۡڢۡلِۡقشۡنـۡز:ۡ
ق ِ ڢۡال َمن ِز ِل ِ سق َ ۡعلَى َۡ
: علَى َ
ⴼ
ۡڢل
ⵙⴻⵔⵙ ⵝⴰⵛⴽⴰⵔⵝ ⴼ ⵉⵎⴻⵔⵥⵉ-
ⵉⵏⵓ ئِـ-ۡۡڢل:ۡي َّ ََعل
:ۡ ََعلَيك
ⴼ ⵓⴼⵓⵙ-ⵉⵏⵓ
ۡئ َك-ۡڢل
ⴼ ⵓⵢⴻⴼⴼⵓⵙ
ۡئ َك-ۡڢۡل
ⴼ ⵍⵇⵉⵛ ⵏ ⵣⴻⵇⵇⴰ ۡئ َم-ۡۡڢل:َۡعلَي ِك
ⵍⴰ ⵉⴽⴽⴰⵝ ⵡⵓⴸⴼⴻⵍ ⴼ ۡئَس-ۡۡڢل:ۡـ َها/َعلَي ِه
ⵢⵉⴸⵓⵔⴰⵔ-ⵏⵏⴰ
:َۡعلَينَا
ⵛⴼⵉⵖ ⴼ ⵢⵉⵙⵎⴰⵡⴻⵏ-ⵏⵏⵡⴻⵏ َۡئ َن-ۡڢل
ⵖⴻⵍⵇⴻⵖ ⵜⴰⵃⴰⵏⵓⵜ ⴼ ⵝⵎⴰⵏⵢⴰ ⵏ ۡئَنَغ-ۡڢل
ⵢⵉⴹ
ۡئ َون-ۡۡڢل:َۡعلَي ُكم
ۡئَونڅ-ۡۡڢل:َۡعلَي ُك َّن
SUR, À prép. + pr. aff. indir.
ۡئَسن-ۡۡڢل:َۡعلَي ِهم
• [ṢḤ], [MƐ] fell
ۡئَسنڅ-ۡۡڢل:َۡعلَي ِه َّن
→ Sur moi : [MƐ] Fell-i.
ۡئَس-ۡۡيُو ِلۡڢل:ُۡيَر َكبُ ۡڢَوقَه
→ Sur toi m. :
ئِـ-ۡۡرحۡسـۡڢل:ۡيُ ِۡاِبت َ ِعدۡ َعن
• [ǦƐ] Fell-ak. َ أَع
ۡ ۡئَنَ ۡئِذ ِرمن-ۡڢۡڢلَ ۡئِك:ۡطانَاۡ َماَل
• [MƐ] Fell-aḵ.
ئِـ-ۡثۡڢل-ۡئِس َۡغ:ۡاِشت ََرهُۡ ِلي
→ Sur toi f. : Fell-am.
ⴼⴻⵍⵍ
→ Sur lui, elle : [MƐ] Fell-as.
ⴼⴻⵍⵍ-ⵉ
→ Sur nous m., f. :
• Fell-ana. ⴼⴻⵍⵍ-ⴰⴽ
• [MƐ] Fell-anaɣ. ⴼⴻⵍⵍ-ⴰⴿ
→ Sur vous m. : Fell-awen. ⴼⴻⵍⵍ-ⴰⵎ
→ Sur vous f. : Fell-awenț. ⴼⴻⵍⵍ-ⴰⵙ
→ Sur eux : Fell-asen. ⴼⴻⵍⵍ-ⴰⵏⴰ
→ Sur elles : Fell-asenț. ⴼⴻⵍⵍ-ⴰⵏⴰⵖ
575
ⴼⴻⵍⵍ-ⴰⵡⴻⵏ SURPLUS
ⴼⴻⵍⵍ-ⴰⵡⴻⵏⵜⵙ [ṢḤ] ar., zyedț. v. “Surplus Être
en”.
ⴼⴻⵍⵍ-ⴰⵙⴻⵏ → Un peu et beaucoup : [ṢḤ]
ⴼⴻⵍⵍ-ⴰⵙⴻⵏⵜⵙ Šwiyya ḏ zyedț.
ⵢⵓⵍⵉ ⴼⴻⵍⵍ-ⴰⵙ : بَاق
ۡزيدڅ
ⵔⵓⵃ ⵙ ⴼⴻⵍⵍ-ⵉ
ۡ ۡيۡذۡزيدڅ
َّ ۡش ِو:ۡير َ الۡقَ ِليل
ُ ُِۡوال َكث
ⵉⴽⴼⴰ ⴼⴻⵍⵍ-ⴰⵏⴰ ⵉⴸⵔⵉⵎⴻⵏ
ⵣⵢⴻⴷⵜⵙ
ⵉⵙⵖⴰ-ⵝ ⴼⴻⵍⵍ-ⵉ
ⵛⵡⵉⵢⵢⴰ ⴸ ⵣⵢⴻⴷⵜⵙ
579
TAPAGAGE FAIRE DU TARD
→ Il fait du bruit : → [ṢR] ar., Il se fait tard : Iṛuḥ
lḥal
• [MR] Ițigg lḥess. V. “Tapage”.
• [MR] Ičernen. : متَأ َ َّخر
ۡۡ ِئ ُرحۡل َحل:ۡ ُتَأ َ َّخ َرۡال َوقت
: أَحْ د ََث ض َِجيجًا
:ۡض َّجةَ ِۡثُ يُحد ⵉⵕⵓⵃ ⵍⵃⴰⵍ
ِۡئ ِڅڨۡلحس
ۡ ۡئِچرنن TAMARIS, TAMARIX (tamarix
aphylla, arbre)
ⵜⵙⵉⴳⴳ ⵍⵃⴻⵙⵙ ar., ṭṭarfa
ⵉⵞⴻⵔⵏⴻⵏ َۡ طر
ڢ َ ۡ:ٌۡش َج َرة ِ ِيم ْاْلَوْ َر
َ ۡ،ۡ َطرْ َڢاء، اق ِ عدَ أَثَل
ⵟⵟⴰⵔⴼⴰ
TAPE, RACLÉE, MASSUE
• [ṢḤ] ar., f., taṭriḥț TANIN (de l’écorce du pin qui
• [ṢḤ] f., ṯahrawṯ est aussi comestible, utilisé éga-
lement pour tanner les peaux de
• [MR] f., {le}hrawa chèvre)
: اوة
َ ِه َر، ضرْ بَة َ • [MR] f., ṯaɛernet n tayḏa. v.
ۡت َط ِرحڅ “Pin”.
ۡثَه َروث • [XF], [MR] f., lɛerna
ه َر َۡو • [XF] f., šalluda
ⵜⴰⵟⵔⵉⵃⵜⵙ : صنَوْ َب ِر َّ غة ال َ ِد َبا
586
ِ ساق ْالحبو
:ب َ ⵔⵇⴻⵙ
َۡ ثَل
ڨ ⵙⴻⵔⵇⴻⵙ
ۡڨ
َۡ ت َل ⴱⴰⵛ ⵕⴻⴱⴱⵉ
ⵝⴰⵍⴳⴰ ⴱⴰⵙ ⵕⴻⴱⴱⵉ ⴰ ⴽ-ⵉⵙⴻⵔⵇⴻⵙ ⵙ
ⵜⴰⵍⴳⴰ ⵚⵚⵉⵢⴰⵎ.
590
َ َّ اِت، نَادَى
: ص َل بِـ ۡڅلُ ِس
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡ َڅ َعيض.عيض َۡ ۡئِل:َۡج َّز
س
َۡ َعي
ۡ ۡد-ط ۡ ِ ۡىلسۡ ِثخ:َُۡج ِزۡالنَّع َجة
ۡس
ۡ ۡۡئ َس-ۡۡ َعيد:ِۡنَا ِده ۡئِث-ۡۡلس:ُُۡجزه
ۡيۡڨـۡئُڥ ِرذ ُّ
َ طك
ۡ ۡ:ۡق َّ
ِ س ِطۡالط ِري َ ِسقَطتُ ۡڢ
َ يۡو َ ⴻⵍⵙ :
ⵃⵓⴼ ⵜⵍⵓⵙ
ⵟⵟⵓⴽⴽⵉ ⵜⵙⵍⵓⵙⵉ
ⵓⴹⴰ : ⵜⵙⵡⵓⵟⵟⴰ ⵉⵍⵙⴰ
ⵇⵍⵓⵍⵍⵉ : ⵜⵙⵇⵍⵓⵍⵍⵓⵢ ⴻⵍⵙ ⵝⵉⵅⵙⵉ
ⵉⵃⵓⴼⴰ ⴻⵍⵙ-ⵉⵝ
ⵢⵓⴹⴰ
ⵉⵇⵍⵓⵍⵍⵉ TONNER
ⵓⴹⵉⵖ → Il tonne : [ṢR] Ičaṯ leṛɛuḏ.
ⵓ ⵝⵓⴹⵉⵎⵝ : َعدَ َر
ُ إنَّ َهاۡتَر
ۡ ۡۡ ِئ َچثۡلرعُذ:ُۡ عد
ⵢⵓⴹⴰⵏ
ⵉⵞⴰⵝ ⵍⴻⵕⵄⵓⴸ
ⵟⵟⵓⵢⴰ ⴳ ⵓⵠⵔⵉⴸ
TONNERRE
TONTE
• [ṢḤ] ar., rraɛdeṯ. v. “Foudre”.
[ṢḤ] m., aselsi
• [ŠN] ar., ṛaɛḏ
ۡۡئ َسل ِس: ج ٌَّز
• [ṢR] ar., ṛɛuḏ
ⴰⵙⴻⵍⵙⵉ
→ Comme le tonnerre dans le
ciel : Bḥal erraɛḏ ug jenna.
TONDRE : َر ْعد
[ṢḤ], [MƐ] els, hab. َۡرعدث
• [ṢḤ] tlus. v. “Tonte”, “Toison”, َۡرعذ
“Vêtir Se”.
ۡ ۡرعُذ
• [MƐ] țlusi
َّۡ ۡۡرعذۡئُڨۡژ
ۡن َّ ۡب َحل:ۡاء
ِ س َم
َّ َۡالرعدِۡڢِيۡال
َّ ِمثل
→ Il a tondu : [ṢḤ] Ilsa.
ⵔⵔⴰⵄⴷⴻⵝ
→ Tonds la brebis ! : [MƐ] Els
ṯixsi ! ⵕⴰⵄⴸ
→ Tonds-le ! : [ṢḤ] Els-iṯ ! ⵕⵄⵓⴸ
ۡ َعادَةۡ؛.ۡىلس: ج ََّز ⴱⵃⴰⵍ ⴻⵔⵔⴰⵄⴸ ⵓⴳ ⵊⴻⵏⵏⴰ
ۡتلُس
591
TOPINAMBOUR (lat. helianthus TORRÉFACTION
tuberosus, fam. asteraceæ, plante,
les tubercules de cette plante sont [MR] ar., f., ṯiglunt. v. “Torré-
consommable) fier”.
• [MS] m., {a}bu neǧǧuf : ت َحْ ِميص
• [ṢḤ] f., baṭaṭa tarfas. v. “Patate”. ۡ ِۡثڨلُنت
:ٌۡۡنَبت َۡة،ِۡ ش ْم ِس الدَّ َرنِي
َّ دَوَّ ار ال ⵝⵉⴳⵍⵓⵏⵜ
ۡ ۡبُـۡن ُّجڢ
ۡ ۡطۡتَرڢَس َ ط
َ َب TORRÉFIER, TORRÉFIÉ
ÊTRE
ⴱⵓ ⵏⴻⴵⴵⵓⴼ
[ṢḤ] ar., qlu, hab. qellu. V. “Tor-
ⴱⴰⵟⴰⵟⴰ ⵜⴰⵔⴼⴰⵙ réfaction”.
• [MR] ar., glu
TOPONYME → Il est torréfié : Iqli.
→ Il y a beaucoup de topo- → Ils sont torréfiés : Qlan.
nymes : [ṢḤ] Ismawen n imuḵan : َ ح ِمص، ََحمَّص
llan bezzaf lesmaweṯ.
ُّۡ ۡ َعادَةۡ؛ۡق.قلُو
ل
ۡ ۡ ِئس َمون ۡنـ ۡئِ ُمكَن ۡلَّن:ۡ ٌ يرة
َ ِۡأَس َما ُء ۡاۡل َ َما ِك ِن ۡ َكث
ۡب َّزڢۡلس َموث ُۡ ڨ
ل
ⵉⵙⵎⴰⵡⴻⵏ ⵏ ⵉⵎⵓⴿⴰⵏ ⵍⵍⴰⵏ َۡ ۡئِق:ۡص
ل ُ يُ َح َّۡم
ⴱⴻⵣⵣⴰⴼ ⵍⴻⵙⵎⴰⵡⴻⵝ ۡۡقلَن:ۡ َصن ُ يُ َح َّم
ⵇⵍⵓ : ⵇⴻⵍⵍⵓ
TORDRE ⴳⵍⵓ
• [MR] bren
ⵉⵇⵍⴰ
• [MR] ar., lewwi
ⵇⵍⴰⵏ
→ Il tord, Il a tordu : [MR]
Iluwwa.
: لَ َوى TORTUE
ۡ ۡبرن • [ṢḤ], [MƐ] m., afeḵrun (ann. : u)
| m., pl., ifeḵran
ۡ ل ِۡو
• [MR] m., afekrun (ann. : u)
ۡ ۡ ِئلُ َّۡو:َۡيل َوى
• [ǦƐ] m., ifker | m., pl., ifekran
ⴱⵔⴻⵏ
• [ṢR] m., iḵfer | m., pl., iḵefran
ⵍⴻⵡⵡⵉ → Une tortue : Iǧ iḵfer.
ⵉⵍⵓⵡⵡⴰ : سلَحْ ڢَة
ۡئ َڢك ُرنۡ|ۡئِڢك َرن
ۡئ َڢك ُرن
ۡئِڢكرۡ|ۡ ِئڢك َرن
592
ۡ ئِكڢرۡ|ۡ ِئكڢ َر
ن ⴰⴳⴻⵟⵟⵓⵛ
ۡۡئِجۡئِكڢر:ٌۡاحدَة َ ٌسلَحڢَة
ِ ۡو ُ ⴳⴻⵟⵟⵓⵛⴰ | ⵍⴻⴳⵟⴰⵟⴻⵛ
ⴰⴼⴰⴽⵔⵓⵏ | ⵉⴼⴻⴽⵔⴰⵏ
ⴰⴼⴻⴽⵔⵓⵏ TOUJOURS, JOUR CHAQUE
ⵉⴼⴽⴻⵔ | ⵉⴼⴻⴽⵔⴰⵏ • [ṢR], [ŠN] kull-ass. v.
“Aujourd’hui”.
ⵉⴽⴼⴻⵔ | ⵉⴽⴻⴼⵔⴰⵏ
• [ṢR] ar., ḏaymen
ⵉⴵ ⵉⴽⴼⴻⵔ → [ṢR] Il est toujours occupé :
Kull-ass yilha.
TÔT : دَائِمًا، ك َّل يَوْ م
• [ṢḤ], [MR] zik ۡئَس-ُۡكل
• [ṢḤ], [ṢR] ziḵ ۡذَيمن
→ Viens de bonne heure : [ṢR] َۡئ َسۡيِله-ۡۡ ُكل:ٌۡه َُوۡدَائِماۡ َمش ُغول
Arwaḥ ziḵ. v. “Autrefois”.
ⴽⵓⵍⵍ-ⴰⵙⵙ
→ Il est venu tôt : [MR] Yusa-d
zik. ⴸⴰⵢⵎⴻⵏ
: مبَ ِك ًرا ⴽⵓⵍⵍ-ⴰⵙⵙ ⵢⵉⵍⵀⴰ
ِۡزك
ِۡزك TOURNÉE (action de tourner)
ۡۡزك
ِ ۡئ َر َوح:ۡيۡوقتٍۡ ُم َب ِك ٍر
َ ِاِئتِۡڢ [MƐ] m., unuḍ. v. “Tourner”.
ۡ ۡۡزك
ِ د-ُس
َۡ ۡي:ۡيۡوقتٍۡ ُم َب ِكرا َ َجا َءۡ ِڢ ۡۡئ ُۡنُض: دَوْ َرة
ⵣⵉⴽ ⵓⵏⵓⴹ
ⵣⵉⴿ
ⴰⵔⵡⴰⵃ ⵣⵉⴿ TOURNER, ENROULER
ⵢⵓⵙⴰ-ⴷ ⵣⵉⴽ [ṢḤ], [MƐ] nneḍ, hab. țenneḍ. v.
“Tournée”.
→ Il a tourné : [ṢḤ], [MƐ] Inneḍ.
TOUFFE (de poils, de plumes), → Tu n’as pas enroulé la laine
BOUQUET DE BOIS (dans une de brebis : U ṯenniḍeḍ ḵ ṯaḏuț n
situation apparente) țullaṯin.
• [MS] m., ageṭṭuš ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڅنض.ۡنض: َار َ أَد
• [XF] sing., geṭṭuša | pl., legṭaṭeš ۡ ۡۡئِنض:ۡار َ َأَد
َ خصْلة،شب أَوْ ِريش
: شعْر ْ بَاقَة ع ۡ ۡئُـ ۡث ِنضض ۡك:ۡ ِۡالن َعاج
ِ وڢ ُۡ ۡ تَلُ ِڢي/لَم ۡتَلڢُڢ
َ ص
ۡطش ُّ ئ َڨ ۡثَضُڅۡنـۡ ُڅلَّثِن
ۡططش َ شۡ|ۡلڨَ ط ُّ ڨ ⵏⵏⴻⴹ : ⵜⵙⴻⵏⵏⴻⴹ
ⵉⵏⵏⴻⴹ
593
ⵓ ⵝⴻⵏⵏⵉⴹⴻⴹ ⴽ ⵝⴰⴹⵓⵜⵙ ⵏ ⴰⵇⴰⵏ ⵓⴽⴽⵓⵍ ⵍⴰⴱⴻⵙ
ⵜⵙⵓⵍⵍⴰⵝⵉⵏ
TOUT À L’HEURE (futur)
TOURTERELLE (columba tur- • [ṢḤ] almira
tur, oiseau)
• [ŠN] qlil amma
• [MƐ] f., ṯimilla (ann. : țm)
• [ṢR] lemḥaliti
• [MR] f., tagurbaț
→ Il viendra tout à l’heure :
• [MR] m., agurbas | f., tagurbast [ṢḤ] Almira a d-iyas.
:ِۡئر
ٌ طاَ ۡ،ۡيَ َما َمة → Il viendra tout à l’heure
َّۡ ثِۡ ِم
ل (litt. : … dans une heure) : [ṢR]
Išt n țwayeɛṯ aḏ yas.
ۡت َڨُربڅ
: بَ ْعدَ قَ ِليل
ۡ ۡئ َڨُربَسۡ|ۡت َڨُربست
ئَل ِم َۡر
ⵝⵉⵎⵉⵍⵍⴰ
ق ِللۡئَ َّۡم
ⴰⴳⵓⵔⴱⴰⵙ | ⵜⴰⴳⵓⵔⴱⴰⵙⵜ ِۡ لم َح ِل
ت
ⵜⴰⴳⵓⵔⴱⴻⵜⵙ ۡئِيَس-ۡۡئ َل ِم َرۡئ َـۡد:ۡسيأتيۡ َبعدَۡقَلي ٍل
ۡۡئِشتۡنـۡڅويعثۡئ َذۡيَس:ٍۡسا َعة َ َۡسيَأتِيۡ َبعد َ
TOUT ⴰⵍⵎⵉⵔⴰ
• [ṢḤ] qaɛ
ⵇⵍⵉⵍ ⴰⵎⵎⴰ
• [ṢḤ], [MR] ar., ukkul (ann. : y)
ⵍⴻⵎⵃⴰⵍⵉⵜⵉ
• [ṢḤ] kulleš
ⴰⵍⵎⵉⵔⴰ ⴰ ⴷ-ⵉⵢⴰⵙ
→ C’est elle qui fait tout :
Kulleš nețțaṯ. ⵉⵛⵜ ⵏ ⵜⵙⵡⴰⵢⴻⵄⵝ ⴰⴸ ⵢⴰⵙ
→ Ils vont tous bien : [ṢḤ] Aqan
ukkul labes.
TOUT À L’HEURE (passé)
: ك ٌّل
• [ṢḤ] imira
ۡقَع
• [ŠN] illini
ۡ ۡئ ُ ُّۡكل
• [ṢR] anturin
ۡ ُۡكلش
• [ṢR] inturin
ۡۡ ُكلشۡن َّڅث:ۡ ٍت َڢعَلُۡ ُكلَّۡشَيء
• [ṢR] inṭurin
ۡ ۡۡئَ َقنۡئُ ُّكلۡ َلبس:ُۡكلُّ ُهمۡبِخَي ٍر
• [ṢR] anturu
ⵇⴰⵄ
→ Il est venu tout à l’heure :
ⵓⴽⴽⵓⵍ • [ṢḤ] Imira yusa-d.
ⴽⵓⵍⵍⴻⵛ • [ṢR] Anturu ad yusa.
ⴽⵓⵍⵍⴻⵛ ⵏⴻⵜⵙⵜⵙⴰⵝ
594
: م ْنذ قَليل TRACÉ (en relief autour de la
poterie)
ئِ ِم َۡر
• [XF] f., tizri
ِۡ ِئ ِل
ن
• [MS] f., tizra
ۡئ َنت ُ ِرن
• [MR] f., tizri n ufexxar
ۡئِنت ُ ِرن
ۡط ِرن ُ ئِن :؟
تِز ِۡر
ئ َنت ُ ُۡر
ۡ تِز َۡر
:ۡأَت َىۡ ُمنذُۡقَ ِلي ٍل
ۡ ِۡتز ِرۡنـۡئُڢ َّخر
ۡسد
َ ُئِ ِم َرۡي
َۡ ئ َنت ُ ُرۡئ َدۡي
ُس ⵜⵉⵣⵔⵉ
ⵉⵎⵉⵔⴰ ⵜⵉⵣⵔⴰ
ⵉⵍⵍⵉⵏⵉ ⵜⵉⵣⵔⵉ ⵏ ⵓⴼⴻⵅⵅⴰⵔ
ⴰⵏⵜⵓⵔⵉⵏ
TRADITION, COUTUME
ⵉⵏⵜⵓⵔⵉⵏ
[ṢḤ], [MR] ar., pl., leɛwayeḏ
ⵉⵏⵟⵓⵔⵉⵏ
→ Nos traditions vivront tant
ⴰⵏⵜⵓⵔⵓ que brillera le soleil : pm., Ḏ
leɛwayeḏ-nna yeddren bḥal ṯafuṯ.
ⵉⵎⵉⵔⴰ ⵢⵓⵙⴰ ⴷ
→ Nos femmes tiennent
ⴰⵏⵜⵓⵔⵓ ⴰⴷ ⵢⵓⵙⴰ toujours aux traditions locales :
Ṯiseḏnan-nna ur ušinț țeṭṭfenț ḡ
leɛwayeḏ n țmurṯ.
TUF CROÛTE DE (type de ۡۡلع َويذ: عَادَة، ت َ ْق ِليد
roche)
ۡ َّن-ۡۡذۡلع َويذ:ۡس ُ شم َّ طالَ َۡماۡت ُ ِش ُّعۡال
َۡ ۡت َست َِم ُّۡرۡتَقَا ِليدَنَا
[XF] f., geṣɛa ۡيدرنۡب َحلۡثَڢُث
ۡڨص َۡع:ۡصخ ِر
َّۡ ٌۡمنَ ۡال
ِ ۡنَوع،ۡ؟ ۡ:ۡ سائُنَا ۡتَتَ َمسَّك ۡ ِبالتَّقَا ِلي ِد ۡال َۡم َح ِليَّ ِة َ ََِل ۡت َزَ ال ۡن
ⴳⴻⵚⵄⴰ ۡ َّن ۡئُر ۡئُشِنڅ ۡڅطڢنڅ ۡڨـ ۡلع َويذ ۡنـ ۡنـ-ۡثِسذنن
ۡ ۡڅ ُمرث
ⵍⴻⵄⵡⴰⵢⴻⴸ
TRACE (du pied), EM-
PREINTE ⴸ ⵍⴻⵄⵡⴰⵢⴻⴸ-ⵏⵏⴰ ⵢⴻⴷⴷⵔⴻⵏ ⴱⵃⴰⵍ
[ṢḤ], [MƐ] m., aḥurif (ann. : u) | ⵝⴰⴼⵓⵝ
m., pl., iḥurifen ⵝⵉⵙⴻⴸⵏⴰⵏ-ⵏⵏⴰ ⵓⵔ ⵓⵛⵉⵏⵜⵙ
ۡۡئ َ ُح ِرڢۡ|ۡ ِئ ُح ِرڢن: أَثَر ْالقَد َِم ⵜⵙⴻⵟⵟⴼⴻⵏⵜⵙ ⴴ ⵍⴻⵄⵡⴰⵢⴻⴸ ⵏ
ⴰⵃⵓⵔⵉⴼ | ⵉⵃⵓⵔⵉⴼⴻⵏ ⵜⵙⵎⵓⵔⵝ
595
TRAÎNER َّ يحلبۡ ُمورۡال/ ِي ُكوب/يڢرغ
ۡۡئِڅزڨ َّزڨۡڢِر:ۡطاس
َّ
ۡطس
[ṢḤ] ar., sḥeḇ, hab. seḥḥeḇ
→ Il a traîné : [ṢḤ] Issḥeḇ. ⵣⵣⵔⴳ
→ Il n’a pas traîné : [ṢḤ] Ur ⵣⵣⴻⴴ : ⵜⴻⵣⵣⴻⴴ
isseḥḇ ḵ. ⵣⴻⴳ : ⵜⵙⴻⵣⴻⴳ
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡسحۡڥ.ۡۡسحۡڥ: َب
َ سح َ
ⵥⵥⵉ : ⵜⴻⵥⵥⵉ
ۡۡئِسحۡڥ:ۡبَ س َح َ
ⵏⵜⴻⵣⵣⴻⴴ ⵜⵉⴼⵓⵏⴰⵙⵉⵏ ⵜⵉⵖⴻⵟⵟⴰⵏ
ۡۡئُرۡئِسحۡڥۡۡك:ۡلَمۡيَس َحب
ⴰ ⵏⴻⵣⵣⴻⴳ ⵜⵉⵖⴻⵟⵟⴻⵏ
ⵙⵃⴻⵠ : ⵙⴻⵃⵃⴻⵠ
ⵀⴻⵥⵥⵉ
ⵉⵙⵙⵃⴻⵠ
ⵉⵜⵙⴻⵣⵣⴰⴳ ⴼⴼⵉⵔ ⵟⴰⵙ
ⵓⵔ ⵉⵙⵙⴻⵃⵠ ⴽ
TRAITE
TRAIRE
• [ŠN] m., azag. v. “Traire”, “Pis”,
• [ṢḤ] zzeg. v. “Traite”, “Pis”. “Jatte”, “Marmite”, “Fait-tout”,
• [MR] zzeḡ, hab. tezzeḡ “Bocal”.
• [ŠN] zeg, hab. țezeg • [ŠN] m. uzug
• [ṢR] ẓẓi, hab. teẓẓi : اِحْ تِ ََلب
→ Nous trayons les vaches, les ۡ ۡئَزَ ڨ
chèvres : [MR] Ntezzeḡ tifunasin ۡ ۡئ ُ ُزڨ
tiɣeṭṭan.
→ Nous trairons les chèvres : ⴰⵣⴰⴳ
[ṢḤ] A nezzeg tiɣeṭṭen. ⵓⵣⵓⴳ
→ Elle a trait : [ṢR] {Ṯ}Heẓẓi.
→ Ses propos sont hors sujet TRAME FIL DE (du métier à
(litt. : Il trait en dehors du seau, se tisser, en laine, …)
dit d’une personne qui dit
n’importe quoi) : [ṢḤ] prov. Ițez- • [ṢR] ar., f., ṭṭuɛmeṯ
zag ffir ṭas. → Fils horizontaux : [MƐ], [ṢR]
:ب َ َ َحل، ب َ َاِحْ تَل m., ulman. v. “Filage”.
ۡزڨ → Fils verticaux :
ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڅزڨ.زڨ • [MƐ], [ṢR] m., usṯu. v. “Tis-
sage”, “Tisser”.
ۡ ۡۡ َعادَةۡ؛ۡتزۡڨ.زڨ
• [ŠN] m., ustu. v. “Ensouple”.
ۡ َعادَةۡ؛ۡت ِۡز.ِز
:ۡىۡواللُّح َم ِة
َ َ سدَّ طۡال ُ ۡ ُخيُو،ۡنَسِيج
ۡۡنتزڨۡتِڢُنَسِن:ۡنَحلِبُ ۡالبَقَ َراتِۡال َم َوا ِع ِز
ۡطعمث ُّ
ۡ ۡئۡنزڨۡتِغطۡن َ ۡ:ۡ َسنَحلِبُ ۡال َم َوا ِعز َ
ۡۡئُل َمن:ٍۡۡأُڢُ ِقي،ۡطۡال ُّلح َم ِة
ُ خَي
ۡ ۡه ِۡز:َۡحلَ َبت
ۡ :ٍۡۡ َع ُمودِي،سدَى َّ طۡال ُ خَي
596
ُۡ ئُس
ۡث TRANSMETTRE
ُۡئُست [ṢḤ] siweḍ. v. “Arriver”,
“Saluer”.
ⵟⵟⵓⵄⵎⴻⵝ
→ Transmets mes salutations à
ⵓⵍⵎⴰⵏ Chaabane ; il se trouve à
Maraman, il y boit de l’eau
ⵓⵙⵝⵓ chaude : [ṢḤ] Siweḍ sslam i
ⵓⵙⵜⵓ Šeɛban aqaṯ eg Maraman isses
aman yeḥman. (Boutade ou jeu de
mots qui pourrait signifier que
TRANSHUMANCE l’eau de Maraman, qui est une
localité de la plaine de Metsicht,
[ṢḤ] tiɛezzebt. v. “Transhumer”, n’est pas aussi fraîche que celle de
“Cabane”. notre cher Petit Atlas).
ۡۡتِعزبت: اِ ْنتِجَاع، نجْ عَة ۡ ۡۡ ِسوض: بَلَّ َغ
ⵜⵉⵄⴻⵣⵣⴻⴱⵜ ۡۡراه َُو ۡ ِڢي ۡ َم َر َمن ۡيش ُرب
َ َّل ِمي ۡلشع َبانۡ َ بلغۡ ۡس
ۡۡ ِسوض ۡسلَم ۡ ِئـۡشعبَن ۡئَقَث:ۡ ڢِۡيۡال َماءۡالس ُخون
ۡىڨۡ َم َر َمنَ ۡئِسسۡئ َ َمنَ ۡيح َمن
TRANSHUMER ⵙⵉⵡⴻⴹ
[ṢḤ] ɛzeḇ, hab. tɛazeḇ. v.
“Transhumance”, “Cabane”. ⵙⵉⵡⴻⴹ ⵙⵙⵍⴰⵎ ⵉ ⵛⴻⵄⴱⴰⵏ ⴰⵇⴰⵝ
ⴻⴳ ⵎⴰⵔⴰⵎⴰⵏ ⵉⵙⵙⴻⵙ ⴰⵎⴰⵏ
→ Ils sont partis en ⵢⴻⵃⵎⴻⵏ
transhumance : [ṢḤ] Ṛuḥen
tɛazḇen.
→ Nous l’appelons Laɛzib : TRANSPIRATION
[ṢḤ] Qqar-nes Laɛzib.
v. “Sueur”.
→ Ils se rendent là-bas pour la
transhumance : [ṢḤ] Tɛazzaḇen
ḏinni. TRAVAIL, CORVÉE
ۡ ۡ َعادَة ۡ؛. ۡعزڥ:ۡ ي َ ۡتِر َحا ٌل،ۡ اِ ْنت َ َج َع
ٌّ ۡر َع ِو ar., lxedma. v. “Travailler”.
ۡتعَزڥ
→ Je me suis acquitté de ma
ۡ ۡۡرحنۡت َعزڥن:ۡ ُ ض َع ِه ِ ْلۡ ِڢيۡ َمو ِ َطل
ِ بۡال َك َ ذَ َهبُواۡ ِل corvée pour aujourd’hui : [ṢḤ]
ۡ ۡنسۡلَع ِزب-ۡۡقَّر:ۡاَۡلع ِزيب َ س ِمي َه Xedmaɣ lkuṛfị ass-a.
َ ُن
َّ ۡمن ۡأَج ِل ۡالتِۡر َحا ِل
ۡ:ۡ ِ ۡالر َع ِوي ِ َيَذ َهبُونَ ۡ ُهنَاك → Pour ce qui est du travail, ils
ِۡ ت َع َّزڥنۡذ
ۡ ِن travaillent : [MR] Lxeḏma
xedmen.
ⵄⵣⴻⵠ : ⵜⵄⴰⵣⴻⵠ ۡ ۡلخد َۡم: س ْخ َرة، ِخ ْد َمة، ع َملَ
ⵕⵓⵃⴻⵏ ⵜⵄⴰⵣⵠⴻⵏ ِ ۡخد َمغ ۡلۡ ُكر:ۡ سخ َر ِتي ۡال َيو َم
-ۡڢ ۡئَس ُ قُمتُ ۡ ِب
ⵇⴰⵔ-ⵏⴻⵙ ⵍⴰⵄⵣⵉⴱ ۡۡلخذ َمۡخدمن:ۡ َئَـيَع َملُون
TREMBLEMENT DE TERRE
َ ، قَ َط َع
ُ ۡ َعادَة.ۡز َو: ع َب َر
ۡۡ؛ۡزڨ َو
v. “Séisme”.
ۡۡئِز َو ۡئِغزر ۡڢ:ۡ ظه ِر ۡأ ُ ِمي ِه َ ۡط َع ۡال َوا ِۡدي ۡ َعلَىَ َق
ۡئ َس-ِۡئمر ِزۡنـۡيم
ۡۡئَـۡنز َوۡئِغزر:ۡط ُعۡال َوادِيَ سنَق َ TRÉPIED
ۡ ۡط ُعۡإِلَىۡئَڨ ِنۡمريم َۡ نَق v. “Crochet”.
ۡ َط ُع ۡنَح َو ۡ ِإيث ۡ ِميص َۡرا ۡهُمۡ ۡ َيت َ َكلَّ ُمون َ سنَق َ
ۡ ۡئَـ ۡنز َو ۡغر ۡئِث ۡ ِمس َۡر ۡتمسلَين ۡسـ:ۡت َاقبَي ِليت TRESSE (de palmier nain, pas-
ۡ ۡتقڥَي ِلث sant sous la sandale pour la main-
ⵣⵡⴰ : ⵥⵓⴴⴴⵯⴰ tenir)
ⵉⵣⵡⴰ ⵉⵖⵣⴻⵔ ⴼ ⵉⵎⴻⵔⵥⵉ ⵏ [MƐ] m., pl., izuḵar. v. “Trou des
sandales”, “Sandale”.
ⵢⴻⵎⵎ-ⴰⵙ
ُۡ ۡتُست َع َمل،ۡ ۡ َمصنُو َعةٌ ۡ ِبالنَّ ِخي ِل ۡالقَزَ ِم،ۡ َجدِيلَة
ⴰ ⵏⴻⵣⵡⴰ ⵉⵖⵣⴻⵔ :ِۡلت َثبِيتِۡالنَّع ِل
ⵏⴻⵣⵡⴰ ⵖⴻⵔ ⵡⴻⴳⵏⵉ ⵎⴰⵔⵢⴻⵎ ۡئِ ُزكَر
ⴰ ⵏⴻⵣⵡⴰ ⵖⴻⵔ ⵉⵝ ⵎⵉⵚⵔⴰ ⵉⵣⵓⴿⴰⵔ
ⵜⵎⴻⵙⵍⴰⵢⴻⵏ ⵙ ⵜⵇⵠⴰⵢⵍⵉⵝ
TRESSE PLATE (cousu sur la
TRAVERSIN (en peau ou en robe de la femme atlasienne)
laine long coussin), COUSSIN • [XF] f., sfifa
• [ṢḤ] f., ṯasumṯa (ann. : ț) | f., pl., • f., tasfift
ṯisumṯawin
ِ َطةٌ ۡ َعلَى ۡ ِلب
ِۡاس ۡال َمرأَة َ ۡ ُم َخ َّي،ۡ ضڢِي َرة ْاليَ ِد َ
• [ṢḤ] f., tasumța. v. “Prendre :ۡاۡلَطلَ ِسيَّ ِة
qqch comme oreiller”.
ۡڢ َۡ ِسڢ
• [MƐ] f., ṯawsaț (ann. : țu) | f., pl.,
ṯiwsidin ۡت َس ِڢڢ
• [XF] wusayed ⵙⴼⵓⴼⴰ
: سادَة َ ِو، َر ْڢ َرڢ ⵜⴰⵙⴼⵉⴼⵜ
ۡسمث َ ِون َ سم
ُ ِثۡ|ۡث ُ َث
ۡڅَۡ سمُ َت
599
TRONC D’ARBRE, BÛCHE TROU
• [ṢḤ], [MR] m., azeqqur (ann. : • [MƐ] f., ṯazǧuṯ (ann. : țe) | f., pl.,
u) ṯizgʷa
• [MS], [MR], [XF] m., {a}zeqqur • [MR] m., aɣza. v. “Trouer”,
“Trou central”.
• [MS] ar. ?, f., qurma. v. “Rhi-
zome”. • [XF] ɣurdas
→ Tronc d’arbre sec : • [MS] ɣurdasa
• [MS] m., qurniɛ
̣ : ح ْڢ َرة
→ Petit morceau de bois sec : ۡ ثَز ُجثۡ|ۡثِزڨ َۡو
• [MS] m., {a}kurnaf َۡئ َغز
• [MS] dim., sing., kurnafa ۡ ۡغردَس ُ
: ِج ْذع، َح َطبَة ۡس َۡ َغرد ُۡ
ۡ ۡئ َزقُّر ⵝⴰⵣⴵⵓⵝ | ⵝⵉⵣⴳⵯⴰ
ۡزقُّر ⴰⵖⵣⴰ
ۡ قُر َۡم ⵖⵓⵔⴷⴰⵙ
:ِۡجذعٌۡيَابِس
ⵖⵓⵔⴷⴰⵙⴰ
ۡ ۡقُرنِع
ۡ :ۡسة
َ يرةۡ َيا ِب
َ ص ِغَ ٌۡط َبة
َ َح
TROU (des sandales, où passent
َۡ ُكرن
ۡ َڢ les tresses de palmier nain)
َۡ ُكرن
ۡ َڢ [MƐ], [MR] m., pl., allen. v.
ⴰⵣⴻⵇⵇⵓⵔ “Tresse”, “Sandale”.
ٌۡ ۡ َيد ُخ ُل ۡ ِڢي َها ۡ َجدِي َلةٌ ۡ َمصنُو َعة،ۡ ڢتْحَة النَّ ْع ِل
ⵣⴻⵇⵇⵓⵔ :ِۡبالنَّ ِخي ِلۡالقَزَ ِم
ⵇⵓⵔⵎⴰ ۡئ َلن
ⵇ̣ⵓⵔⵏⵉⵄ ⴰⵍⵍⴻⵏ
ⴽⵓⵔⵏⴰⴼ TROU (destiné à recevoir le mou-
lin à grains, situé au sol, au milieu
ⴽⵓⵔⵏⴰⴼⴰ de l’“ajemaḍ”)
• [MR] f., ṯaɣšušṯ
TROU, CREUX (topographie) • [ŠN] f., {ta}habɣunț
[XF] f., čuxṭa َّ صةٌ ۡ ِلل
ۡ ۡتَقَ ُع ۡڢِي،ۡ طا ُحونَ ِة ۡال َمن ِز ِليَّ ِة َّ ۡخَا،ۡ ح ْڢ َرة
ۡ : ح ْڢ َرة، أ ْك َرة :ُۡضۡ َبيتِۡالَّ ِتيۡت َج َم ُعۡ ِڢي َهاۡال َعا ِئلَة ِ أَر
ۡطَۡ چخ ۡ ۡششث ُ ثَغ
ⵞⵓⵅⵟⴰ ۡهَبۡغُنڅ
ⵝⴰⵖⵛⵓⵛⵝ
ⵀⴰⴱⵖⵓⵏⵜⵙ
600
TROUER ۡۡثُڢَمث:َۡو َجدت ُ َّن
[ṢḤ] snuffeǧ. v. “Trou”. ۡۡئُڢَن:َۡو َجدُوا
َ َثَق
ۡۡسنُڢج: ب ۡۡئ ُ َڢنڅ:ََۡۡو َجدن
ⵙⵏⵓⴼⴼⴻⴵ ۡۡ َۡم َّڅۡئ ََرۡيَڢ:ُۡ سيَ ِجدَ َۡماذَا
ۡ ُۡڢۡك ِ ي-ۡۡئُـۡد:ۡلَمۡيَ ِجد
TROUVER ۡ ۡۡئُـۡتَڢَغۡك:ۡلَمۡأ َ ِجد
• [ṢḤ], [MƐ], [MR] af, hab. ⴰⴼ :
• [ṢḤ], [MƐ] ttaf ⵜⵜⴰⴼ
• [ṢḤ] țaf ⵜⵙⴰⴼ
• [ṢḤ] af-d ⵓⴼⵉⵖ
→ J’ai trouvé : [ṢḤ], [MƐ] Ufiɣ.
ⵝⵓⴼⵉ ⴹ
→ Tu as trouvé : Ṯufiḍ.
ⵢⵓⴼⴰ
→ Il a trouvé : [ṢḤ], [MƐ] Yufa.
→ Elle a trouvé : Ṯufa. ⵝⵓⴼⴰ
→ Nous avons trouvé : Nufa. ⵏⵓⴼⴰ
→ Vous avec trouvé : Ṯufam. ⵝⵓⴼⴰⵎ
→ Vous avez trouvé : Ṯufamṯ. ⵝⵓⴼⴰⵎⵝ
→ Ils ont trouvé : [ṢḤ], [MƐ] ⵓⴼⴰⵏ
Ufan.
ⵓⴼⴰⵏⵜⵙ
→ Elles ont trouvé : Ufanț.
→ Que trouvera-t-il ? : [ṢḤ] ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⴰⵔⴰ ⵢⴰⴼ
Mațța ara yaf ? ⵓ ⴷ-ⵢⵓⴼⵉ ⴿ
→ Il n’a pas trouvé : [ṢḤ] U d- ⵓ ⵜⵙⴰⴼⴰⵖ ⴿ
yufi ḵ.
→ Je n’ai pas trouvé : [ṢḤ] U
țafaɣ ḵ. TROU CENTRAL (sur l’aire de
ۡ َعادَةۡ؛.ۡئ َڢ: ََو َجد jeu lors de la pratique de
“ṯakkurṯ”)
ۡتَّڢ • [MR] f., ṯaqšušṯ. v. “Crosse”,
ۡ َۡڅڢ “Aire de jeu”, “Hockey”, “Trou”.
ۡۡئُڢِغ:ۡ َُو َجدت • [MS], [XF] m., lbuḥ
ۡۡث ُ ِڢض:ۡ ََو َجدت ۡ،ۡ ِ ب ۡالتَّق ِليدِي
ِ س ِط ۡال َمل َع َ ۡوَ ۡ َمكانُ ۡ ِڢي،ۡ ث َ ْقب
:ۡض ُعۡڢِي ِهۡث َ ُّكرثۡالتَّق ِلي ِديَّ ِۡة
َ ي َُو
َۡ ۡي:ََۡو َجد
ُڢ
ۡ ۡششث ُ ثَق
َۡ ُ ۡث:َۡو َجدَت
ڢ
ۡلبُح
َۡ ُۡن:َۡو َجدنَا
ڢ
ۡۡثُڢَم:َۡو َجدتُم ⵝⴰⵇⵛⵓⵛⵝ
ⵍⴱⵓⵃ
601
TROUPEAU → Il a tué : [ṢḤ], [MƐ] Inɣa.
[ǦƐ] m., aserɛuf → Elle a tué : Ṯenɣa.
ۡ ۡۡئَسرعُڢ: قَ ِطيع → Nous avons tué : Nenɣa.
ⴰⵙⴻⵔⵄⵓⴼ → Vous avez tué m. : Ṯenɣam.
→ Vous avez tué f. : Ṯenɣamṯ.
TRUIE → Ils ont tué : Nɣan.
v., “Laie”. → Elles ont tué : Nɣanț.
→ Tue-le ! : [ṢḤ], [MƐ] Enɣ-iṯ !
TU, TOI pr. pers. → Je les tuerai (les, m.) : [ṢḤ] A
n-nɣa.
• [ṢḤ], [MƐ] m., ḵečč
→ Je ne les ai pas tués (les, m.) :
• [ṢḤ], [MƐ] m., ḵeččinț [ṢḤ] U n-id-nɣix.
• [ṢḤ], [MƐ] f., ḵemm → C’est moi qui l’ai tué m. :
• [ṢḤ], [MƐ] f., ḵemminț [MƐ] Neḵḵinț at-yinɣan.
• [ṢḤ] f., ḵemmiți → Je tuerai : [ṢḤ] A nɣa.
ِ أَ ْن، َأ ْنت
:ت → Tu les as tués m. : [ṢḤ]
Ṯenɣițen.
ۡ :ۡ َأَنت
→ Il l’a tué : [MƐ] Inɣa-ṯ.
ۡكچ
→ Il nous a tués : [ṢḤ] Inɣa-
ۡك ِچنڅ yana.
:ِۡأنت → Il nous tuera : [ṢḤ] A ɣen-
ۡكم yenɣ.
ۡك ِمنڅ → Qui est tué, Qui sont tués :
Inɣan.
ِڅ
ۡ ك ِم
→ Tuons-le ! (le, m.) : Ayaw a ṯ-
ⴿⴻⵞⵞ nnɣeṯ !
ⴿⴻⵞⵞⵉⵏⵜⵙ → Tuons-les ! (les., m.) : [ṢḤ]
Ya a ṯen-nɣeṯ !
ⴿⴻⵎⵎ
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡنق.ۡىنغ: قَتَ َل
ⴿⴻⵎⵎⵉⵏⵜⵙ ۡۡن ِغغ:ۡ ُقَت َلت
ⴿⴻⵎⵎⵉⵜⵙⵉ ۡۡثن ِغض:ۡ َقَتَلت
ۡ ِئن َۡغ:َۡقَتَل
TUER ۡثن َۡغ:ۡقَتَلَت
[ṢḤ], [MƐ] enɣ, hab. neqq. v. ۡنن َۡغ:ۡقَت َلنَا
“Entretuer S’”.
ۡۡثنغَم:ۡقَت َلتُم
→ J’ai tué : Nɣiɣ.
ۡۡثنغَمث:ۡقَت َلت ُ َّن
→ Tu as tué : Ṯenɣiḍ.
ۡۡنغَن:ۡقَتَلُوا
602
قَتَلنَ ۡۡ:نغَن ۡ
څ ⵏⴰⵖⵏⵉ
اُقتُلهُۡۡ:ىنغۡ-ئِثۡ ⵝⴻⵖⵏⵏⴰⵢⴰⵎ ⴰ ⵝ-
ڢۡأَقتُلُ ُهمۡۡ:ئَـۡنۡ-ن َۡغ سو َ َ ⵝⴻⵖⵏⵢⴰ ⴰ ⵝⴻⵏ-
لَمۡأقتل ُهمۡۡ:ئـۡنۡ-ئِدۡ-ن ِغخۡ
ُ ُ َ
أَنَاۡالَّذِيۡقَت َلتُهُۡۡ:ن ِكنڅۡئ َتۡ-يِنغَنۡ TUBE, TUYAU
ڢۡأَقتُلُۡۡ:ئ َـۡن َۡغ سو َ َ [MR] m., {ṯ}ajeɛbubṯ
قَت َلت َ ُهمۡۡ:ثن ِغڅنۡ أ ْنبوب ۡ:ئ َژعبُبثۡ
قَتَلَهُۡۡ:ئِن َۡغ-ثۡ
ⵝⴱⵓⴱⵄⴻⵊⴰ
قَتَلَنَاۡۡ:ئِن َۡغ-يَنَۡ
ڢۡيَقتُلنَاۡۡ:ئ َـۡغنۡ-ينغۡ سو َ َ
TUILE
الَّذِيۡقُ ِتلَۡۡ،الَّذِينَ ۡقُ ِتلُواِۡ ۡ:ئنغَنۡ
• [ṢḤ], [ṢR] ar., coll., lqermud
ِلنَقتُلَهُۡۡ:ئَيَوۡئَـۡثۡ-نغثۡ
• [ṢḤ], [ṢR] ar., coll., lqermuḏ
ِلنَقتُلَ ُهمۡۡ:يَۡـۡئَـۡثنۡ-نغثۡ
→ Une tuile :
ⵇⵇⴻⵏ ⴻⵏⵖ :
• [ṢR] Iš țqermuț.
ⵖⵉⵖⵏ • [ṢR] Iǧ uqermuḏ.
ⴹⵉⵖⵏⴻⵝ → Ils avaient tous des maisons
ⴰⵖⵏⵉ en tuiles (i.e., une partie des Aït
Saleh) : [ṢḤ] Kull ɣer-sen
ⴰⵖⵏⴻⵝ ixxamen n lqermud.
ⴰⵖⵏⴻⵏ قِرْ ِميد :
لقر ُمدۡ
ⵎⴰⵖⵏⴻⵝ
لقر ُمذۡ
ⵝⵎⴰⵖⵏⴻⵝ
احدَةٌۡ:
ۡو ِقِر ِميدَة ٌ َ
ⵏⴰⵖⵏ
ئِشتۡڅقر ُمڅۡ
ⵙⵜⵏⴰⵖⵏ ئِجۡئُقر ُمذۡ
ⵝⵉⴻⵏⵖ- ت ۡالبُيُوتُ ۡ ُمغ َّ
َطاة ۡبِال ِقر ِمي ِد ۡ ُك ِل َهاُۡ ۡ:كل ۡغرۡ- كَانَ ِ
ⴰⵖⵏⴰ ⵏ- سنۡئِ َّخمنۡنۡـۡلقر ُمدۡ ۡ
ⴰ ⵖⵏ ⴰ ⵙⵜⵓⵎⵔⴻⵙⵜ ⵛⵉ
TUNISIEN ⴰⵇⴰⵔⵔⴰⵏⵜⵙ
[ṢḤ] m., atunsi | f., ṯatunsiț ⴰⵏⴻⵎⴷⵉⵍ
ۡۡئَتُن ِسۡ|ۡثَتُن ِسڅ: ِي
ٌّ تونِس ⴰⵎⴻⵏⴷⵉⵍ
ⴰⵜⵓⵏⵙⵉ | ⵝⴰⵜⵓⵏⵙⵉⵜⵙ ⴳⴻⵏⵏⵓⵔ
ⴳⴻⵛⵟⴰ
TURBAN ⵍⴳⴻⵛⵟⴰⵝ
• [ṢḤ] f., {ṯ}aqarranț ⵛⵛⵎⴰⵍ
• [ṢḤ] m., anemdil
ⵉⵍⵍⴰ ⵡⵉⵏ ⵉⵚⵏⴻⵄ ⴰⵏⴻⵎⴷⵉⵍ ⵉⵍⵍⴰ ⵡⵉⵏ
• [ṢḤ] m., amendil. v. “Foulard”. ⵉⵚⵏⴻⵄ ⵍⴳⴻⵛⵟⴰⵝ
• [ṢḤ] m., {a}gennur ⵉⵍⵍⴰ ⵡⵉⵏ ⵖⵔ-ⴻⵙ ⵝⴰⵛⴰⵛⵉⵜⵙ
• [ṢḤ] gešṭa ⵜⵙⴰⵜⵓⵏⵙⵉⵜⵙ ⵜⵙⴰⵣⴻⴳⴳⵯⴰⵖ ⵉⵍⵍⴰ
• [ṢḤ] lgešṭaṯ ⵡⵉⵏ ⵉⵚⵏⴻⵄ ⴰⵏⴻⵎⴷⵉⵍ
• ar., sing., ššmal
→ Il a celui qui porte TURBULENT
l’“anemdil” et celui porte le v. “Méchant”.
turban : [ṢḤ] Illa win iṣneɛ
anemdil illa win iṣneɛ lgešṭaṯ. TUYAU
→ Il y a celui qui porte une v. “Tube”.
chéchia tunisienne de couleur TRIBU
rouge et celui qui porte
l’“anemdil” : [ṢḤ] Illa win ɣr-es v. “Confédération”, “Clan”.
ṯašašiț țatunsiț țazeggʷaɣ illa win TYPE
iṣneɛ anemdil.
v. “Variété”.
604
→ Quelques[-unes] pastèques :
U [ṢḤ] Ṯiḥabbaṯin ddellaɛ.
→ C’est une seule et même tri-
UBAC bu :
v. “Versant montagneux”. • [ṢḤ] Ḏ yiwen lɛerš.
• [ṢḤ] Ḏ yiǧ lɛerš.
UN → C’est un seul ensemble de
• [ṢḤ], [MƐ] m., iǧ | f., išt population : [ṢḤ] Ḏ yijen lɣaši.
• [ṢḤ], [MƐ] m., yiǧ | f., yišt → Quinze personnes : [MR]
Xmesṭaš yiwen.
• [ṢḤ], [MR], [ǦƐ] m., yiwen | f.,
yiweṯ : احد ِ َو
• [MR] m., iwen ۡ ۡئِجۡ|ۡ ِئشت
• [ṢḤ] m., yijen ۡيِجۡ|ۡ ِيشت
• [ṢḤ] ar., f., ṯaḥebbaṯ (ann. : ṯe) | ِۡيونۡ|ۡ ِيوث
f., pl., ṯiḥebbaṯin (ann. : ṯe). ِۡئون
→ Un chemin : [MƐ] Iǧ ḇuḇriḏ. ۡ ۡت َحبَّثۡ|ۡثِحبَّثِن
→ Une nuit : Iǧ yiḍ. ۡۡئِجۡڥُڥۡ ِرذ:ٌۡ احد ِ ۡو َ ٌدَرب
→ Une nageoire : [ṢḤ] Iǧ ijifer. ۡۡئِجۡ ِيض:ٌۡاحدَة ِ ۡو َ ٌلَيلَة
→ Une orange : [MƐ] Iǧ uqerdid ۡۡئِجۡئِ ِژڢر:ۡاحدَة ِ ۡو َ ٌزَ حنَڢَة
n čina.
ۡۡئِجۡئُقردِد:ٌۡاحدَة ِ ۡو َ ٌبُرتُقَالَة
→ Une pierre du foyer : [MƐ] Iǧ
ǧini. ِۡ ۡئِجۡج:ِۡاحدَةۡ ِلل َموقِد
ن ِ ۡو َ ٌ َح َج َرة
→ Un parc : [MƐ] Iǧ bufrag. ۡۡئِجۡبُڢ َرڨ:ٌۡ احدَۡة ِ ۡو َ ٌزَ ِري َبة
→ Un peu de pain : [MƐ] Iǧ ۡ ۡۡئِجۡئُقلُّشۡبُغ ُرم:ۡضۡال ُخب ِز َ بَع
uqelluš buɣrum. َّ
ۡ ۡي ُِسۡ َحڅۡيِج-ۡۡئُـۡد:ٌۡلَمۡيَأتِۡأ َحد َ
→ Personne n’est venu : [ṢḤ], ۡطث ُّ ۡئِشتۡڅم:ۡۡو ِحدَة َ ٌ اِم َرأَة
[MƐ] U d-yusi ḥațța yiǧ.
ۡ ۡۡئِشتۡنـۡڅبصلڅ:ۡاحدَة ِ ۡو َ ٌَبصلَة
→ Une femme : Išt țmeṭṭuṯ.
ۡـۡژزڅ ُ ۡئِشتۡن:ٌۡاحدَة ِ ۡو َ ٌ َجوزَ ة
→ Un oignon : [ṢḤ] Išt n țbeṣleț.
ۡۡئِشتۡۡنـۡڅويعثۡئ َذۡيَس:ٍۡسا َعة َ َۡسيَأتِيۡ َبعد َ
→ Une noix : Išt n juzeț.
َۡ ۡ ِيشتۡڅغَو:ۡاحد
س ِ ۡو َ شَي ٌء
→ Il viendra tout à l’heure
(litt. : … dans une heure) : [ṢR] ۡۡ ِيشتۡڅط:ٌۡاحدَة ِ ۡو َ َعي ٌن
Išt n țwayeɛṯ aḏ yas. َۡ َ ۡيِشتۡنۡت:ٌۡاحدَة
ل ِ ۡو َ َعي ٌن
→ Une chose : [MƐ] Yišt țɣawsa. َّۡۡثِ َح َّبثِنۡدلع:ِۡيخ ۡ ضۡالب َِّط ُ بَع
→ Un œil : [ṢḤ], [MƐ] Yišt țeṭ. ۡ :ۡسۡالقَ ِبيلَ ِة ُ ِيۡنَڢ َ ه
→ Une source d’eau : [ṢR] Yišt ۡ ۡذۡ ِيونۡلعرش
n tala.
ۡذۡيِجۡلعرش
605
ۡۡذۡيِژنۡلغ َِش:ۡسۡالقَو ِم
ُ ه ُُوۡنَڢ URINE
َ ۡخمس:ۡسةُۡ َعش ََرۡشَخصا
ۡ ۡطشۡ ِيون َ خَم • [MƐ] m., ibeššišen. v. “Pénis”.
ⵉⴵ | ⵉⵛⵜ • [ṢR] m., ibeẓḍan
ⵢⵉⴵ | ⵢⵉⵛⵜ • [ŠN] m., ibeššan
ⵢⵉⵡⴻⵏ |ⵢⵉⵡⴻⵝ : بَوْ ل
ۡئِبشِشن
ⵉⵡⴻⵏ
ۡضن َ ِئبز
ⵝⴰⵃⴻⴱⴱⴰⵝ | ⵝⵉⵃⴻⴱⴱⴰⵝⵉⵏ
َّ ئِب
ۡشن
ⵉⴵ ⵠⵓⵠⵔⵉⴸ
ⵉⴱⴻⵛⵛⵉⵛⴻⵏ
ⵉⴵ ⵢⵉⴹ
ⵉⴱⴻⵥⴹⴰⵏ
ⵉⴵ ⵉⵊⵉⴼⴻⵔ
ⵉⴱⴻⵛⵛⴰⵏ
ⵉⴵ ⵓⵇⴻⵔⴷⵉⴷ ⵏ ⵞⵉⵏⴰ
ⵉⴵ ⴵⵉⵏⵉ USÉ
ⵉⴵ ⴱⵓⴼⵔⴰⴳ [MƐ] ar., lbali
ⵉⴵ ⵓⵇⴻⵍⵍⵓⵛ/ⵓⵄⴰⵎⵓⵛ ⴱⵓⵖⵔⵓⵎ → Son burnous est usé : Ṯaber-
nus-nnes ḏ lbali. v. “Burnous”
ⵓ ⴷ-ⵢⵓⵙⵉ ⵃⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵢⵉⴵ
→ Burnous usé : [ṢR] m., aḏerbal
ⵉⵛⵜ ⵜⵙⵎⴻⵟⵟⵓⵝ | m., pl., iḏerbalen
ⵉⵛⵜ ⵏ ⵜⵙⴱⴻⵚⵍⴻⵜⵙ ِۡ َۡلب: بَال
ل
ⵉⵛⵜ ⵏ ⵊⵓⵣⴻⵜⵙ ِۡ نسۡذۡۡل َب-ۡۡثَبرنُس:ۡسهُۡ َبا ٍل
ل ُ بُرنُو
ⵉⵛⵜ ⵏ ⵜⵙⵡⴰⵢⴻⵄⵝ ⴰⴸ ⵢⴰⵙ ۡۡئَذربَلۡ|ۡئِذربَلن:ۡوسۡبَا ٍلٌ ُبُرن
ⵢⵉⵛⵜ ⵜⵙⵖⴰⵡⵙⴰ ⵍⴱⴰⵍⵉ
ⵝⵉⵃⴻⴱⴱⴰⵝⵉⵏ ⴷⴷⴻⵍⵍⴰⵄ
ⴸ ⵢⵉⵡⴻⵏ ⵍⵄⴻⵔⵛ
ⴸ ⵢⵉⴵ ⵍⵄⴻⵔⵛ
V
ⴸ ⵢⵉⵊⴻⵏ ⵍⵖⴰⵛⵉ
VACHE
ⵅⵎⴻⵙⵟⴰⵛ ⵢⵉⵡⴻⵏ • [ṢḤ], [MR], [ǦƐ] f., ṯafunast
(ann. : tf) | f., pl., ṯifunasin. v.
“Génisse”.
UNIQUE
• [ṢḤ] f., {ṯ}afunasṯ
v. “Exceptionnel”, “Bon”.
606
• [MƐ], [ǦƐ] f., taɛarrumt | [ǦƐ] f., VAINCRE
pl., ṯiɛrumin. v. “Taureau”,
“Bœuf”, “Veau”. [ṢḤ] ar., ɣleb, hab. ɣelleb
• [ǦƐ] f., tastant → Il l’a vaincu : [ṢḤ] Iɣleb-ṯ.
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡغلب.ۡغلب: ب َ َغل َ
→ Les vaches des cultivateurs :
[ṢḤ] Ṯifunasin ufellaḥ. ۡث-ۡۡئِۡغلب:َُۡغلَبَه
→ Il possède deux vaches : Ɣer- ⵖⵍⴻⴱ : ⵖⴻⵍⵍⴻⴱ
es snaṯ n tfunasin.
ⵉⵖⵍⴻⴱ-ⵝ
: بَقَ َرة
ۡثَڢُنَاستۡ|ۡثِڢُنَسِن
VAISSELLE
ۡئَڢُنَسث
[MR] ar., sing., lmaɛun | [ṢḤ],
ۡتَعَۡ ُّرمتۡۡ|ۡثِع ُر ِمن [MR] pl., lumaɛen
ۡ ۡت َست َنت → Les femmes fabriquaient la
ۡۡثِڢُنَسِنۡئُڢلَّح:ۡ َبَقَ ُرۡالڢَ ََّّل ِحين vaiselle mais pas les hommes :
[ṢḤ] Ṯimɣarin ig ṣenɛanț lumaɛen
ۡسۡسنَثۡنـۡتڢُ َنسِن-ۡۡغر:َۡيم ِلكُ ۡ َبقَ َرتَي ِن u ṣenɛan k irgazen.
ⵝⴰⴼⵓⵏⴰⵙⵜ | ⵝⵙⴻⴼⵓⵏⴰⵙⵉⵏ : أ َ َوان
ⴰⴼⵓⵏⴰⵙⵝ ۡل َمعُنۡۡ|ۡلُ َمعن
ⵜⴰⵄⴰⵔⵔⵓⵎⵜ | ⵝⵉⵄⵔⵓⵎⵉⵏ ۡ:ۡ ۡالر َجا ُل
ِ س َ سا ُء ۡاۡل َ َوانِي
َ ۡولَ ِكن ۡلَي َ َِيصنَعنَ ۡالن
ۡثِمغ َِرنۡئِڨۡصنعَنڅۡلُ َمعنۡئُـۡصن َعنۡكۡئِرڨَزن
ⵜⴰⵙⵜⴰⵏⵜ
ⵍⵎⴰⵄⵓⵏ | ⵍⵓⵎⴰⵄⴻⵏ
ⵝⵉⴼⵓⵏⴰⵙⵉⵏ ⵓⴼⴻⵍⵍⴰⵃ
ⵝⵉⵎⵖⴰⵔⵉⵏ ⵉⴳ ⵚⴻⵏⵄⴰⵏⵜⵙ
ⵖⴻⵔ-ⴻⵙ ⵙⵏⴰⵝ ⵏ ⵜⴼⵓⵏⴰⵙⵉⵏ ⵍⵓⵎⴰⵄⴻⵏ ⵓ ⵚⴻⵏⵄⴰⵏ ⴽ ⵉⵔⴳⴰⵣⴻⵏ
607
VANNAGE (opération consistant ⵍⴰ ⵢⴻⵣⵓⵣⵣⵓⵔ ⵉⵔⴸⴻⵏ
à jetter au vent les grains à l’aide
d’une spatule en bois “luḥ” pour
les nettoyer des composés légers) VAPEUR CUIRE À LA
• m., asuzzer. v. “Moisson”. [MR] fur
̣
• [ǦƐ] m., azuzzer َ َط َب َخ
: علَى ب َخار
• [MS] ar., f., taḏriya ۡڢُر
: ت َ ْذ ِريَة ⴼ̣ⵓⵔ
ۡ ۡسزر ُ َئ
ۡئ َُززر VARIÉTÉ, TYPE
ۡي َۡ ت َذ ِر • [ṢḤ] ar., sing., ṣenf | pl., leṣnaf
ⴰⵙⵓⵣⵣⴻⵔ • [MR] ar., ṣnaf
ⴰⵣⵓⵣⵣⴻⵔ • [ṢḤ] llun
ⵜⴰⴸⵔⵉⵢⴰ → Il y a une seule variété : [ṢḤ]
Illa yiwen ṣṣenf.
→ La variété de figue dans
VANNER votre pays : [ṢḤ] Llun n tazarṯ i
• [MƐ] suzzer, hab. suzzur. v. ɣerwen g ṯmurṯ-nwen.
“Moisson”. : ِص ْنڢ
• [ǦƐ] zuzzer, hab. zuzzur ۡصنڢۡ|ۡلصنَڢ
→ Vannez le blé ! m. : Suzzurt ۡصنَڢ
irḏen !
ۡۡئِلَّۡيونۡصنڢ:ٌۡ احد ِ ۡوَ ڢٌ ُۡصن
ِ يُو َجد
→ L’orge est vannée : Ṯimẓin
suzzeren. v. “Fourche”. ۡ ۡلُّن
→ Il est entrain de vanner le ۡون-ۡۡلُّن ۡتزَ رث ۡئِـۡغر:ۡ ين ِۡۡڢيۡبَلَ ِد ُكم
ِ ِڢ ۡالتُ صن ِ
blé : [ǦƐ] La yezuzzur irḏen. ۡ ۡنون-ۡڨـۡث ُمرث
: ذَ َرا ⵚⵚⴻⵏⴼ | ⵍⴻⵚⵏⴰⴼ
ۡس ُّزر ُ ۡۡ َعادَةۡ؛.سزر ُ ⵚⵏⴰⴼ
ۡۡ؛ۡز ُّزر
ُ ۡ َعادَة.ُززر ⵍⵍⵓⵏ
ۡس ُّزرتۡئِرذن ُ ۡ:ۡاُذ ُرواۡالقَم َح
ⵉⵍⵍⴰ ⵢⵉⵡⴻⵏ ⵚⵚⴻⵏⴼ
ۡ ۡسزۡرنُ ۡۡ ِثم ِزن:ۡير َّ يُذ َراۡال
َ ش ِع
ⵍⵍⵓⵏ ⵏ ⵜⴻⵣⴰⵔⵝ ⵉ ⵖⴻⵔ-ⵡⴻⵏ ⴳ
ۡۡلَـۡي ُز ُّزرۡئِرذن:ۡيَذ َرأُۡالقَم َح ⵝⵎⵓⵔⵝ-ⵏⵡⴻⵏ
ⵙⵓⵣⵣⴻⵔ : ⵙⵓⵣⵣⵓⵔ
ⵣⵓⵣⵣⴻⵔ : ⵣⵓⵣⵣⵓⵔ VASE (e.g., pour les ablutions)
ⵙⵓⵣⵣⵓⵔⵜ ⵉⵔⴸⴻⵏ • [MR] m., aqedduḥ
ⵝⵉⵎⵥⵉⵏ ⵙⵓⵣⵣⴻⵔⴻⵏ • [ṢḤ] f., ṯaqadduḥt
• [ṢḤ] f., taqadduḥt
608
• [ṢḤ] f., {ṯ}aqeddaḥt ⴰⴱⵓⵇⴰⵍ
ۡ ۡئ َقدُّح ⵍⴱⵓⵇⴰⵍ
ۡ ۡثَقَدحت ⴱⵓⵇⴰⵍⴰ | ⴱⵡⴰⵇⴰⵍ
ۡتَقَدد ُحت
ⵣⵏⵓⵣⵉⵖ ⴱⵡⴰⵇⴰⵍ ⵙ ⵡⴰⵎⴰⵏ
ۡ ۡئ َقدَّحت
ⴰⵇⴻⴷⴷⵓⵃ
VASE (ce qui se dépose au fond
ⵝⴰⵇⴰⴷⴷⵓⵃⵜ de l’eau), SALETÉ
ⵜⴰⵇⴰⴷⴷⵓⵃⵜ • [MR], [ṢḤ] m., amalus
ⴰⵇⴻⴷⴷⴰⵃⵜ • [MS], [MZ] {a}malus
• [MR] ar. ?, lxezz
→ La vase a une mauvaise
VASE À LINGE (plus petit que odeur : [MR] Lxezz ḏi-s lfuḥṯ.
“ṯaxabiṯ”, en forme de tronc de
pyramide à base carrée, ils sont : ج ََلڢ
entreposés sur “lekḏer” par la pe-
tite base et dispose d’une ouver- ۡئَ َملُس
ture de forme rectangulaire percée َۡۡملُس
près de la grande base)
ۡلخز
[ŠN] {ta}haxzanț ٌ ٌ َ ڢۡلَه
ۡسۡلڢُحث-ۡلخزۡ ِۡذ:ُۡۡرائِ َحةۡك َِري َهة ُ ال ُج ََّل
ۡۡهَخزنڅ:ۡضاتۡال َمن ِز ِل
َ ۡ ِلبَيَّا،ۡحَاو
ⴰⵎⴰⵍⵓⵙ
ⵀⴰⵅⵣⴰⵏⵜⵙ
ⵎⴰⵍⵓⵙ
ⵍⵅⴻⵣⵣ
VASE, POT (en argile)
• [ṢḤ] m., aḇuqal ⵍⵅⴻⵣⵣ ⴸⵉ-ⵙ ⵍⴼⵓⵃⵝ
• [MR] m., abuqal (ann. : u)
• [MR] m., lbuqal VEAU
• sing., buqala | pl., bwaqal • [ṢḤ], [MS], [MR] m., agenduz
(ann. : u) | m., pl., igenduzan (ann.
→ Je vends des pots pour l’eau : : yi)
Znuziɣ bwaqal s waman.
• [MR] {a}genduz
:ۡين
ٍ ۡطِ ۡ ِمن،ِۡإنَاء
• [MƐ] m., uḵrif | m., pl., uḵrifen,
ۡ ۡئَڥُقَل [ṢḤ] f., ṯuḵrifț. v. “Taureau”,
ۡئَبُقَل “Bœuf”, “Vache”.
ۡ ۡلبُقَل → Le petit de la vache se
nomme veau : [MR] Mmi-s n
ۡبُقَلَۡ|ۡب َوقل tfunest qqarn-es agenduz.
ۡـۡو َمن ِ أ َ ِبي ُعۡآ ِن َيةُۡ ِلل َم
َ ۡزنُ ِزغۡب َوقَلۡس:ۡاء : ِعجْ ل
ⴰⵠⵓⵇⴰⵍ ۡئ َڨندُزۡ|ۡئِڨند ُزَ ن
ۡڨند ُز
609
ۡ ۡثُك ِرڢ،ۡۡئُك ِرڢۡ|ۡئُك ِرڢن
څ → Je n’ai pas vendu : [ṢḤ] U
znuzix.
ۡس ۡنـ ۡتڢُنست-ۡم َ ُير ۡالبَقَ َرةِ ۡي
ِۡ :ۡ س َّمى ۡ ِعجَّل ُ ص ِغ
َ
ۡسۡئ َڨندُز-ۡقَّرن → Il vendra : [ṢḤ] A izenz.
ⴰⴳⴻⵏⴷⴰⵣ |ⵉⴳⴻⵏⴷⵓⵣⴰⵏ → Ils ont vendus : [MR] Znuzan.
ⴳⴻⵏⴷⵓⵣ → Ils les ont vendues : [ṢḤ]
Zenzen-țenț.
ⵓⴽⵔⵉⴼ | ⵓⴽⵔⵉⴼⴻⵏ, → Qui vendra, Qui vendront :
ⵝⵓⴿⵔⵉⴼⵜⵙ
• [ṢḤ] A izenzen
ⵎⵎⵉ-ⵙ ⵏ ⵜⴼⵓⵏⴻⵙⵜ ⵇⵇⴰⵔⵏ-ⴻⵙ
ⴰⴳⴻⵏⴷⵓⵣ • [ṢḤ] Ara izenzen
→ Qui ne vend pas ? : [ṢḤ] An-
wi aɣa u izunezen k ?
VEILLER → Hier je suis parti au marché,
[ṢḤ] ar., sher j’y ai vendu les prunes de notre
jardin et j’y ai acheté deux pas-
ۡۡسهر: س ِه َر
َ tèques : [ṢḤ] Iḍelli ṛuḥa ar ssuq
ⵙⵀⴻⵔ zenza ṯaḇerquqṯ lejnan-nna a
ssɣiɣ-d senṯ țeḥabbaṯin ddellaɛ.
ۡ َعادَةۡ؛.ۡزنز: ع َ بَا
VEINE
َۡزنُز
[ŠN] m., azur | m., pl., izuran. v.
“Racine”. ۡ زنُ ِۡز
ۡۡئ َُزرۡ|ۡئِ ُز َرن: عِرْ ق ۡۡئِزنز:ۡع َ َبا
ⴰⵣⵓⵔ | ⵉⵣⵓⵔⴰⵏ ۡثن-ۡۡزنزخ:ِۡبعت ُ ُهم
ۡۡئُـۡزنُ ِزخ:ۡۡلَمۡأَبِيع
ۡۡئ َـۡئِزنز:ۡڢۡيَبِي ُع َ سو َ
VÊLER
ۡۡزنُزَ ن:َۡباعُوا
v. “Accoucher”.
ۡ ۡڅنۡڅ-ۡۡزنزن:َۡباعُوهُم
VELLE َ ۡ َۡالَّذِين،ۡع
ۡ :ۡ َسيَبِيعُون َ الذِيۡبَا
ۡ ۡئَـۡئِزنزن
v. f. “Veau”.
ۡئ ََرۡئِزنزن
ۡۡئَن ِوۡئَغَۡئُـۡ ِئ ُزنزنۡك:َۡم ِنۡالَّذِيۡلَمۡ َي ِبع
VENDRE
[ṢḤ], [MƐ], [MR] zenz, hab. ۡۡمنِ وق ٌ ُقۡ ِبعتُ ۡ ِڢي ِهۡبُرقِۡ بِاۡلَم ِسۡذَهَبتُ ۡإِلَىۡالسُّو
ُ ِ ِ َحدِيقَ ِتنَاۡواش ََريتُ ۡ َب ِطيخَي ِن
ۡۡر َح ۡئ َر ۡسُّق ل ض ئۡ:ۡ
• [ṢḤ] znuza ۡد ۡسنث ۡڅۡ َح َّبثِن-ۡ َّن ۡئ َـۡس ِۡغغ-ۡزنزَ ۡثَڥَرقُقث ۡلۡژنَن
ۡدلَّع
• [MƐ] znuzi. v. “Vente”.
→ Il a vendu : [ṢḤ], [MƐ] Izenz. ⵣⴻⵏⵣ :
→ Je les ai vendus m. : [ṢḤ] ⵣⵏⵓⵣⴰ
Zenzex-ṯen. ⵣⵏⵓⵣⵉ
610
ⵉⵣⴻⵏⵣ → Viens ici ! : [MƐ] Ddu-d !
ⵣⴻⵏⵣⴻⵅ-ⵝⴻⵏ → Viens ! : [ṢḤ] Ayya !
ⵓ ⵣⴻⵏⵓⵣⵉⵅ : جَا َء ِإلَى، أَتَى
ۡ ۡد-ۡئَس
ⴰ ⵢⵣⴻⵏⵣ
ۡد-ُّۡد
ⵣⵏⵓⵣⴰⵏ
ۡد-ۡۡئ ُ ِسغ:ۡۡأَت َيتُ ۡ ُهنَا،ۡآتِي
ⵣⴻⵏⵣⴻⵏ-ⵜⵙⴻⵏⵜⵙ ِئـ-ۡدۡغر-ُس َۡ ۡي:ۡأَت َىۡ ِعندِي
ⴰ ⵢⵣⴻⵏⵣⴻⵏ ئِـ-ۡدۡغر-ُس َۡ ۡي:َۡجا َءۡ ِعندَنَا
ⴰⵔⴰ ⵉⵣⴻⵏⵣⴻⵏ ۡ ۡئِيَس-ۡۡئ َل ِم َرۡئ َـۡد:ۡسيَأتِيۡ َبعدَۡقَلي ٍل َ
ⴰⵏⵡⵉ ⴰⵖⴰ ⵓ ⵉⵣⵓⵏⴻⵣⴻⵏ ⴽ :ۡأَتَىۡ ُمنذُۡقَلي ٍل
ⵉⴹⴻⵍⵍⵉ ⵕⵓⵃⴰ ⴰⵔ ⵙⵙⵓⵇ ۡد-ُسَۡ ِئ ِم َرۡي
ⵣⴻⵏⵣⴰ ⵝⴰⵠⴻⵔⵇⵓⵇⵝ ⵍⴻⵊⵏⴰⵏ-ⵏⵏⴰ ⴰ َۡ ئ َنۡت ُ ُرۡئ َدۡي
ُس
ⵙ ⵙⵙⵖⵉⵖ-ⴷ ⵙⴻⵏⵝ ۡسنَ ُي-ۡۡنتَّۡۡد:ۡه َُوۡالَّذِيۡ َجا َءۡ ُهنَا
ⵜⵙⴻⵃⴻⴱⴱⴰⵝⵉⵏ ⴷⴷⴻⵍⵍⴰⵄ
ۡدۡدِۡنُوث-ۡۡ ِإ َڅس:ۡۡالشت َِاءِ َيأتِيۡ ِڢيۡ َمو ِس ِم
ۡ ۡۡئَسمڅ:ۡاِئتِينَ ۡ ُهنَا
VENIR
ۡۡدُّڅ:ۡاِئتُو ُهنَا
• [MƐ], [MR] as-d, hab. țas-d. v.
“Arriver”, “Produire”. ۡد-ُّۡ ۡد:ۡۡاِئتِيۡ ُهنَا،ِۡاِئت
• [MƐ] ddu-d. v. “Arriver”, “Re- ۡي َّۡ َۡئ:َۡت َ َعال
venir”. ⴰⵙ-ⴷ
→ Je suis arrivé, J’arrive : [MƐ]
Usiɣ-d. ⴷⴷⵓ-ⴷ
→ Il est venu à moi : Yusa-d ɣer- ⵓⵙⵉⵖ-ⴷ
i.
ⵢⵓⵙⴰ-ⴷ ⵖⴻⵔ-ⵉ
→ Il est venu chez nous : Yusa-d
ɣer-nna. ⵢⵓⵙⴰ-ⴷ ⵖⴻⵔ-ⵏⵏⴰ
→ Il viendra tout à l’heure : ⴰⵍⵎⵉⵔⴰ ⴰ ⴷ-ⵉⵢⴰⵙ
[ṢḤ] Almira a d-iyas.
ⵉⵎⵉⵔⴰ ⵢⵓⵙⴰ-ⴷ
→ Il est venu tout à l’heure :
ⴰⵏⵜⵓⵔⵓ ⴰⴷ ⵢⵓⵙⴰ
• [ṢḤ] Imira yusa-d.
• [ṢR] Anturu ad yusa. ⵏⴻⵜⵜⴰ ⴷ-ⵢⵓⵙⴰⵏ
→ C’est lui qui est venu ici : ⵉⵜⵙⴰ-ⴻⴷ ⴷⵉ ⵏⵓⵡⵡⴻⵝ
[MƐ] Netta d-yusan. ⴰⵙⴻⵎⵜⵙ
→ Il vient en hiver : [MR] Ițas-
ed di nuwweṯ. ⴷⴷⵓⵜⵙ
→ Venez ici ! f. : Asemț ! ⴷⴷⵓ-ⴷ
→ Venez ici ! m. : [MƐ] Dduț ! ⴰⵢⵢⴰ
611
VENT VENTRE
• [ṢḤ], [MƐ], [MR], [ṢR] m., aḍu • [ṢḤ] f., ṯaḏist | f., pl., ṯiḏusin
(ann. : bʷ, w). v. “Vent d’ouest”,
“Vent de sable”. • [ṢḤ] f., pl., ṯiḏuswarin
→ Jour de vent : Ass bʷaḍu. • [MR] f., ṯakeršeț
: ِريح • [ṢR] m., aɛeddis (ann. : u) | m.,
pl., iɛedisen
ُۡ ئ
َض • [ŠN] m., aɛeddis
ِۡ يَو ٌمۡت َكث ُ ُرۡڢِي ِه
ُۡ ۡئ َسۡب َو:ۡۡالريح
ض
: بَ ْطن
ⴰⴹⵓ ۡ ۡثَذِستۡ|ۡ ِثذُ ِسن
ⴰⵙⵙ ⴱⵯⴰⴹⵓ ۡثِذُس َو ِرن
ۡ ۡثَكرشڅ
VENT DE POUSSIÈRE ۡ ۡئ َعدِسۡ|ۡ ِئعدِسن
[ṢḤ] ar., f., ṯaɛaǧǧejṯ. v. “Vent ۡئَعدِس
d’ouest”, “Vent”, “Poussière”.
ⵝⴰⴸⵉⵙⵜ | ⵝⵉⴸⵓⵙⵉⵏ
→ Voilà la bataille qui com-
mence ! (litt. Le vent de poussière ⵝⵉⴸⵓⵙⵡⴰⵔⵉⵏ
se lève) : Ațin ṯekker ṯaɛaǧǧejṯ !
ⵝⴰⴽⴻⵔⵛⴻⵜⵙ
ۡ ۡۡثَعَجژث: غبَار، عجَاج َ
ُ ُ ُ ⴰⵄⴻⴷⵉⵙ | ⵉⵄⴻⴷⵉⵙⴻⵏ
ِ َ ۡت َ ُهبُّ ۡالع،ۡ ت َبدَأ ۡال َمع َر َكة
ۡ ۡئ َِڅن ۡثكر:ۡ اصڢَة
ۡ ۡثَعَجژث ⴰⵄⴻⴷⵉⵙ
ⵝⴰⵄⴰⴵⴵⴻⵊⴰⵝ
ⴰⵜⵙⵉⵏ ⵝⴻⴽⴽⴻⵔ ⵝⴰⵄⴰⴵⴵⴻⵊⴰⵝ VER, LARVE
• [ṢḤ], [MƐ] f., ṯaḵeččawṯ (ann. :
tk) | f., pl., ṯiḵeččawin. v. “Véreux
VENT D’OUEST Être”.
[ṢḤ], [MƐ] ar., m., aɣerbi. v. • [MR] f., takeččawț | f., pl.,
“Vent”, “Vent de sable”. tikeččawin
ب َ ِريح
ِۡ ۡئَغر: غرْ ِب ٌّي • [ṢḤ] f., ṯaḵečča
ⴰⵖⴻⵔⴱⵉ : يَرْ قَانَة، دودَة
ۡثَك َّچوثۡ|ۡ ِثك َّچ ِون
VENTE ۡت َك َّچوڅۡ|ۡتِك َّچ ِون
[MƐ] m., azenzi. v. “Vendre”. َّۡ ثَك
چ
ۡئَزنۡ ِۡز: بَيْع ⵝⴰⴽⴻⵞⵞⴰⵡⵝ | ⵝⵉⴽⴻⵞⵞⴰⵡⵉⵏ
ⴰⵣⴻⵏⵣⵉ ⵜⴰⴽⴻⵛⵛⴰⵡⵜⵙ | ⵜⵉⴽⴻⵛⵛⴰⵡⵉⵏ
ⵝⴰⴽⴻⵞⵞⴰ
612
VER DE TERRE COMMUN, • [ṢḤ] f., ṯatutaṯ | f., pl., ṯitutaṯin
LOMBRIC • [MƐ] m., abeššaš. v. “Urine”.
• [MS] m., ǧermeṭṭu • [ṢR] m., aḥilul. v. “Urine”.
• [MS] m., zermečču
: قَ ِضيب، ڢَرْ ج الرَّ ج ِل
ِ ْدودَة اْلَر
:ض ۡ ۡهَببُّشثۡ|ۡهِببَّش
ُّۡ جرم
ط ۡثَتُتَثۡ|ۡثِتُتَثِن
ُّۡ زرم
چ َّ ئ َب
ۡشش
ⴵⴻⵔⵎⴻⵟⵟⵓ ۡئ َِحلُل
ⴻⵔⵎⴻⵞⵞⵓ ⵀⴰⴱⴻⴱⴱⵓⵛⵝ | ⵀⵉⴱⴻⴱⴱⴰⵛ
ⵝⴰⵜⵓⵜⴰⵝ | ⵝⵉⵜⵓⵜⴰⵝⵉⵏ
VERDURE (désigne l’ensemble
de : persil, coriandre, menthe, …) ⴰⴱⴻⵛⵛⴰⵛ
[MR] ar., coll., {le}ɛšiš ⴰⵃⵉⵍⵓⵍ
ْ خ
:ۡۡالنَّعنَع،ۡۡال ُكز َب َرة،ۡۡتَعُ ُّمۡال َبقدُونِس،ۡض َرة
ۡعشِش VERGER
ⵄⵛⵉⵛ v. “Jardin”.
618
VILLAGE ⴷⴻⵛⵔⴰ | ⴷⵛⵓⵔ
• [MS] f., taddart | top., f., pl., ⵎⴻⵔⵃⴱⴰ ⵢⴻⵙⵙ-ⵡⴻⵏ ⵖ
tiduratin. v. “Hameau”. ⵓⴸⴻⵡⵡⴰⵔ-ⵏⵡⴻⵏ
• [ṢḤ] ar., f., ṯadwirṯ
ⴰ ⵏⵏⵕⵓⵃ ⵖ ⵓⴸⵓⵡⵡⴰⵕ
• [MR] ar., m., adewwaṛ (ann. : u)
| m., pl. m., idewwaṛen (ann. : yi) ⵢⵉⴵ ⵓⴸⵓⵡⵡⴰⵕ
• [ṢḤ], [MƐ] m., aḏuwwaṛ (ann. : ⵉⴸⵓⵡⵡⴰⵕⴻⵏ ⵉⵎⴻⵥⵢⴰⵏⴻⵏ
u) | m., pl., iḏuwwaṛen
• [ṢḤ] m., aḏewwaṛ (ann. : u)
VILLE
• ar., sing., dešra | pl., dšur. v.
“Maison”, “Hameau”. • [MƐ] ar., f., ṯamdint (ann. : te, ț)
| pl., ṯimdinin (ann. : tem). v. “Vil-
→ Soyez les bienvenus dans lage”, “Hameau”.
votre village ! : [ṢḤ] Merḥba
yess-wen ɣ uḏewwar-nwen ! • [ṢḤ] f., țamdinț
→ Nous irons au village : [MƐ] • [MR] f., tamdint
A nnṛuḥ ɣ uḏuwwaṛ. → Vers la ville :
→ Un village : [ṢḤ] Yiǧ [MR] Ɣer temdint.
uḏuwwaṛ.
[ṢḤ] Ɣer țemdinț.
→ Des petits villages : [ṢḤ]
Iḏuwwaṛen imeẓyanen. : َمدِينَة
: قَرْ يَة ۡثَمدِنتۡ|ۡثِم ِدنِن
ۡۡت َدَّرۡتۡ|ۡتِد َُرتِۡن َۡڅمدِنڅ
ۡثَد ِۡورث ۡ ۡت َمدِنت
ۡئ َد َّورۡ|ۡئِد َّورن :ۡنَح َوۡال َمدِينَ ِة
ۡئَذ ُ َّورۡ|ۡئِذ ُ َّورن ۡغرۡتمدِنت
ۡئ َذ َّور ۡطمدِنڅ َ ۡغر
ۡشر ُ دش َرۡ|ۡد ⵝⴰⵎⴷⵉⵏⵜ | ⵝⵉⵎⴷⵉⵏⵉⵏ
ۡون ۡغـ-ۡ ۡمرحب ۡيس:ۡ َمر َحبا ۡ ِب ُكم ۡ ِڢي ۡقَر َي ِت ُكم ⵜⵙⴰⵎⴷⵉⵏⵜⵙ
ۡنون-ۡئُذ َّور
ⵜⴰⵎⴷⵉⵏⵜ
ۡ ۡۡئ َـۡن ُرحۡغـۡئُذ ُ َّور:ۡسنَذهَبُ ۡ ِإلَىۡالقَر َي ِة َ
ُۡيِجۡئُذ َّۡو:ٌۡاحدَة ٌ ⵖⴻⵔ ⵜⴻⵎⴷⵉⵏⵜ
ِ ۡوَ قَريَة
ۡ ۡۡئِذُ َّونۡئِمزيَنن:ٌۡيرة َۡ ۡقُ َرى ⵖⴻⵔ ⵜⵙⴻⵎⴷⵉⵏⵜⵙ
َ ص ِغ
ⵜⴰⴷⴷⴰⵔⵜ | ⵜⵉⴷⵓⵔⴰⵜⵉⵏ
VIORNE TIN (lat. viburnum ti-
ⵝⴰⴸⵡⵉⵔⵝ nus, fam. adoxaceæ, arbrisseau)
ⴰⴷⴻⵡⵡⴰⵕ | ⵉⴷⴻⵡⵡⴰⵕⴻⵏ [XF] m., griṭ
ⴰⴸⵓⵡⵡⴰⵕ | ⵉⴸⵓⵡⵡⴰⵕⴻⵏ :ٌۡش َجي َرة
ُ ۡ،ۡاطيَّة
ِ َرب
ⴰⴸⴻⵡⵡⴰⵕ ۡڨ ِرط
619
ⴳⵔⵉⵟ ⵍⵙⴰⵏ ⵍⴼⴻⵔⴷ
VIPÈRE VISITE
• [XF] m., {a}bu lekkaz [MR] ar., zyarṯ
• [ṢḤ], [ṢR] ar., fém., llafɛeṯ. v. : ارة
َ ِز َي
“Serpent”. ۡ ۡزيَرث
: أ َ ْڢ َعى
ⵣⵢⴰⵔⵝ
ۡبُـۡل َّكز
ۡۡلَّڢعۡث
VISITE RENDRE
ⴱⵓ ⵍⴻⴽⴽⴰⵣ
• [ṢḤ] rzef
ⵍⵍⴰⴼⵄⴻⵝ • [MR] zur
→ Ils visitent : [MR] Zuren.
VISAGE, FIGURE, FACE → Nous disons invité lorsqu’ils
• [ṢḤ], [ṢR] m., uḏem | m., pl., viennent chez toi, nous disons :
uḏemawen les invités sont venus mais
lorsque toi tu te rends chez
• [ṢḤ] m., axenfuf. v. “Figure”. quelqu’un on dit je m’en vais
→ La figure de la femme : [ṢḤ] rendre visite : [ṢḤ] Nekni neqqar
Uḏem n țmeṭṭuṯ. inijiw asma d-asen ɣr-eḵ neqqar
ussan-d inijiwen beṣṣaḥ ḵečč
: َوجْ ه asma tṛuḥ ɣ lbaɛḍ a qqaren ṛuḥen
ۡئُذمۡ|ۡئُذ َمون a rezfan.
ۡئ َخنڢُڢ → Où vas-tu ? Je vais rendre
visite : [ṢḤ] Maniɣer tṛuḥeḍ ?
ُّ ۡئُذمۡۡنـۡڅم:َۡوجهُۡال َمرأَ ِة
ۡطث Ṛuḥa a nerzaf.
ⵓⴸⴻⵎ | ⵓⴸⴻⵎⴰⵡⴻⵏ : ار َ َز
ⴰⵅⴻⵏⴼⵓⴼ ۡرزڢ
ⵓⴸⴻⵎ ⵏ ⵜⵙⴻⵎⴻⵟⵟⵓⵝ ُۡزر
ۡ ۡۡ ُزرن:ۡ َورون ُ يَ ُز
VIPÉRINE COMMUNE (lat. ۡڢ ۡ ِعندَ َماُ الضَّي/يجيو ِ ِنَحنُ ۡنَقُو ُل ۡإِن/نقولۡإنيجيو
echium vulgare, fam. boragi- ۡص ۡيَأتِيكَ ۡال َمن ِز َل ۡنَقُو ُل ۡأَت َوا ُ شخ َّ ال
ۡۡمن ج
ِ َ ُ ر َخ تۡ َينۡح نَ ۡأ ن
ِ َُّ َ َ ِ ت كَ ل ۡو ُوڢ يض ال/ ن يو يج
ِ ِإ ِن
naceæ, plante)
َ ِ ِ أَج
ۡۡنك ِن ۡنقَّۡر:ۡ ارةٍۡ َماۡنَست َع ِم ُل ۡ َك ِل َم ِة ۡرزڢ ي
َ ۡز ل
• [MR] m., iles n uyagu ۡد ۡئِنِ ِژون-ۡك ۡنقَّر ۡئُسَّن-ۡئ َسن ۡغر-ۡئِنِ ِژو ۡئ َس َم ۡد
• [XF] m., lsan lferd ۡۡرحنۡئَـ ُ صح ۡكچۡئ َس َم ۡت ُرح ۡغـۡلبَعض ۡئ َـۡقَّرن َّ ب
ۡرزڢَن
:ٌۡۡنَبت َة،ۡ َحشِيشَة ْاْل َ ْڢ َعى، أَخيون ۡۡ؟ۡر َح ۡئ َـ
ُ ۡ َمنِغر:ۡ ور ُ سأ َ ُز
َ ۡإِلَىۡأَينَ ۡأَنتَ ۡذَاهِبٌ ۡ؟
ُۡ َئِلسۡنـۡئُي
ڨ ۡنرزَ ڢ
ۡ ۡسنۡلڢرد َ ل ⵔⵣⴻⴼ
ⵉⵍⴻⵙ ⵏ ⵓⵢⴰⴳⵓ ⵣⵓⵔ
620
ⵣⵓⵔⴻⵏ → Eux, ils n’habitent pas chez
leur père : Niṯni u zdiɣen ɣer
ⵏⴻⴽⵏⵉ ⵏⴻⵇⵇⴰⵔ ⵉⵏⵉⵊⵉⵡ ⴰⵙⵎⴰ ⴷ- baba-ssen.
ⴰⵙⴻⵏ ⵖⵔ-ⴻⴿ ⵏⴻⵇⵇⴰⵔ ⵓⵙⵙⴰⵏ-ⴷ → Je n’habite pas ici :
ⵉⵏⵉⵊⵉⵡⴻⵏ ⴱⴻⵚⵚⴰⵃ ⴿⴻⵛⵛ ⴰⵙⵎⴰ
ⵜⵕⵓⵃ ⵖ ⵍⴱⴰⵄⴹ ⴰ ⵇⵇⴰⵔⴻⵏ ⵕⵓⵃⴻⵏ • [ṢḤ] Ur zdiɣeɣ ḵ ḏa.
ⴰ ⵔⴻⵣⴼⴰⵏ • U zdiɣex ḏa.
ⴰⵏⵉⵖⴻⵔ ⵜⵕⵓⵃⴻⴹ ⵕⵓⵃ ⴰ → Il habite en ville : [ṢḤ] Izḏeɣ
ⵏⴻⵔⵣⴰⴼ ḏi țamdinț.
→ Il vit à la montagne :
VISITER SE (pendant les jours • [MR] Iɛaš g uḏrar.
de fêtes), SOUHAITER BONNE • [MR] Izḏeɣ g uḏrar.
FÊTE À QQUN
→ Nous habitions à l’intérieur
[ṢḤ] ar., qabel (i.e., maison) : [MR] Nezdaɣ ḏig-
→ Je te souhaite bonne fête de es.
l’aïd : [ṢḤ] A qbala fell-ak. : َاشَ ع، َسكَن َ ، َقَ َطن
→ Elles vont se visiter : Ṛuḥent a ۡۡزدغ،ۡۡ َعادَة.زدغ
qablent.
ۡزذغ
: س ِعيدًا ِلش َْخص
َ ت َ َمنَّى ِعيدًا، تَقَابَ َل، او َر
َ ت َ َز
ۡۡثزذغضۡذڨۡـۡتمليَنت:ۡيۡمليَانَة ِ ِتَس ُكنُ ۡڢ
ۡقَبل
ۡۡ ِوغرۡئَـۡڅزذغض:ۡث ُ ست َم ُك َ ِۡعندَۡ َمن
َ ۡأَتَ َمنَّىۡلَكَ ۡ ِعيدا
ۡ ۡئَك-ۡۡئَـۡقَبلَۡڢۡل:ۡس ِعيدا
ۡ:ۡ ير َّ يش ۡ ِڢي ۡدَ َوا ِوير ۡاۡلَط ِل ِس ۡال
ِۡ ص ِغ ُ نَحنُ ۡنَ ِع
ۡۡرحنتۡئ َـۡقَبلنت:ُۡ َذَهَبنَ ۡكَيۡيَت َزَ َاورن ۡـۡوطلَسۡئَمزڨن َ ۡن ن ر و
َّ د ي
ِ ۡـ ڨ ۡذ نك ِنۡنزدغ
ⵇⴰⴱⴻⵍ ۡۡنِث ِنۡئُـۡزدِغنۡغر:ۡۡوا ِل ِدهِم َ َشونَۡۡ ِعند ُ هُم ََۡلۡ َي ِعي
ۡسن-ب َۡ َب
ⴰ ⵇⴰⴱⵍⴰ ⴼⴻⵍⵍ-ⴰⴽ
:ۡلَمۡۡأ َ ِعيشۡ ُهنَا
ⵕⵓⵃⴻⵏⵜ ⴰ ⵇⴰⴱⵍⴻⵏⵜ َ ئُرۡزدِغغۡكۡ ۡذ
َ ئُـۡزدِغخۡ ۡذ
VIVRE (sens d’habiter), HABI-
TER, RÉSIDER ۡۡئِزذغۡذِۡ َڅمدِنڅ:ۡيشۡ ِڢيۡال َمدِينَ ِة ُ يَ ِع
• [ṢḤ], [MR], [ṢR], [ŠN] zdeɣ, ۡ :ۡيشۡ ِڢيۡال َج َب ِل ُ َي ِع
hab. zeddeɣ. v. “Maison”. ۡئِعَشۡڨـۡئُذ َرر
• [ṢḤ], [MR], [ŠN], [ṢR] zḏeɣ ۡئِزذغۡڨـۡئُذ َرر
→ Tu habites/Tu vis à Milia- ۡ ۡس-ۡۡنزدَغۡذِڨ:ُۡكنَّاۡنَس ُكنُ ۡ ِڢي َها
na ? : Ṯzeḏɣeḍ ḏeg Tmelyant.
ⵣⴷⴻⵖ : ⵣⴻⴷⴷⴻⵖ
→ Chez qui resteras-tu
vivres ? : [ṢḤ] Wiɣer a țzeḏɣeḍ ? ⵣⴸⴻⵖ
→ Nous, nous vivons dans les ⵝⵣⴻⴸⵖⴻⴹ ⴸⴻⴳ ⵜⵎⴻⵍⵢⴰⵏⵜ
villages du Petit Atlas : Neḵni
nezdeɣ ḏeg yidewwaṛen n Waṭlas ⵡⵉⵖⴻⵔ ⴰⵜⴻⵣⴻⴸⵖⴻⴹⵙ
ameẓgan.
621
ⵏⴻⴽⵏⵉ ⵏⴻⵣⴷⴻⵖ ⴸⴻⴳ ⴰⵝⴰⵢⴰ
ⵢⵉⴷⴻⵡⵡⴰⵕⴻⵏ ⵏ ⵡⴰⵟⵍⴰⵙ ⴰⵎⵜⵙⵉⵛⵉ ⴰⵏⵏⴰⵢⴰ
ⵏⵉⵝⵏⵉ ⵓ ⵣⴷⵉⵖⴻⵏ ⵖⴻⵔ ⴱⴰⴱⴰ-
ⵙⵙⴻⵏ
VOILÀ pr., dém., éloig.
ⵓⵔ ⵣⴷⵉⵖⴻⵖ ⴽ ⴸⴰ
→ Voilà, Le-voilà :
ⵓ ⵣⴷⵉⵖⴻⵅ ⴸⴰ • [ṢḤ] Aṯin.
ⵉⵣⴸⴻⵖ ⴸⵉ ⵜⵙⴰⵎⴷⵉⵏⵜⵙ • [ṢḤ] Ațin.
ⵉⵄⴰⵛ ⴳ ⵓⴸⵔⴰⵔ → Voilà, Les-voilà : [ṢḤ] Annin.
ⵉⵣⴸⴻⵖ ⴳ ⵓⴸⵔⴰⵔ : َها ه َو
ⵏⴻⵣⴷⴰⵖ ⴸⵉⴳ-ⴻⵙ ۡئَثِن
ۡ ۡئ َِڅن
VIVRE, VIVANT ÊTRE ۡۡئ َنِن: َها ه ْم
[ṢḤ], [MƐ] dder, hab. țedder. v. ⴰⵝⵉⵏ
“Vie”. ⴰⵜⵙⵉⵏ
→ Il vit : [ṢḤ], [MƐ] Idder.
ⴰⵏⵏⵉⵏ
→ Il est encore en vie : [ṢḤ],
[MƐ] Ur yuš idder.
→ Le veau n’a pas vécu cette VOIR, APERCEVOIR, RE-
nuit : U yeddir ḵ uḵrif iḍ-a. GARDER, FACE FAIRE
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڅدر.ۡىدر: َاش َ ع • [ṢḤ], [MƐ] zer, hab. [ṢḤ] zerra
ۡۡئِدر:ۡيش ُ يَ ِع • [ṢḤ] ar., qaḇel
َ
ۡۡئُرۡيُشۡئِدر:َِۡمازَ لَۡ َعلىۡقَيدِۡال َحيَاة • [MƐ] ar., qabel, hab. țqabel
-ۡۡئُـۡيدِرۡئُك ِرڢ ۡئِض:ۡلَم ۡيَن ُج ۡال ِعج َل ۡ َه ِذهِۡاللَّيۡلَة • [MƐ] ar., qabel-d
ئَـ → Je vois, J’ai vu : [ṢḤ] Zriɣ.
ⵉⴷⴷⴻⵔ : ⵜⵙⴻⴷⴷⴻⵔ → Je t’ai vu m. : [MƐ] Zriɣ-aḵ.
ⵉⴷⴷⴻⵔ → Je t’ai vue f. : [ṢḤ] Zriɣ-am.
ⵓⵔ ⵢⵓⵛ ⵉⴷⴷⴻⵔ → Je l’ai vu m. : [ṢḤ] Zrix-t.
ⵓ ⵢⴻⴷⴷⵉⵔ ⴽ ⵓⴽⵔⵉⴼ ⵉⴹ-ⴰ → Il regarde sa mère : Izra
yemma-s.
→ Il ne te voit pas : [MƐ] U ḵ-
VOICI pr., dém., rapp. izerr ḵ.
→ Voici, Le-voici : [ṢḤ] Aṯaya. → C’est nous qui avons vu :
→ Voici, Les-voici : [ṢḤ] An- Neḵni ag zran.
naya. → Il voit, Il a vu : [ṢḤ] Izra.
َۡ َۡئَث: َها، ه َو
ۡي → Il m’a vu : [ṢḤ] Izra-yi.
ۡيَۡ َّۡئَن: َها ه ْم → Il l’a regarde : Izra-ț.
622
→ Je fais face aux étoiles : Tqa- ⵖⵉⵔⵣ
bleɣ iṯran.
ⴽⴰⵣⵔⵉⵖ-
→ Regarde-moi : [MƐ] Qabel-d
ɣer-i. ⵎⴰⵣⵔⵉⵖ-
→ Ne regarde pas : [MƐ] U țqa- ⵜⵣⵔⵉⵅ-
bel ḵ.
ⵙⵉⵣⵔⴰ ⵢⴻⵎⵎⴰ-
→ Vérifie si l’épicerie est fer-
mée ou ouverte : [ṢḤ] Ṛuḥ qaḇel ⴽ ⵔⵔⴻⵣⵉⵓ ⴽ-
taḥanuț kan qaṯ ṯɣelqeḍ naɣ
ṯerẓem. ⵏⴰⵔⵣ ⴳⴰ ⵉⵏⴽⴻⵏ
→ Je regarde : [ṢḤ] Aql-i zerra. ⴰⵔⵣⵉ
َرأَى ،نَ َظ َر ،لَ َم َح َ ،قابَ َل : ⵉⵢⵉⵣⵔⴰ-
زرَ ۡ.عادَةۡ؛ۡز َّۡر ⵙⵜⵉⵣⵔⴰ-
قَڥلۡ
ⵏⴰⵔⵝⵉ ⵖⴻⵍⴱⴰⵇⵜ
قَبلَ ۡ.عادَةۡ؛ۡڅقَبلۡ ۡ
ⵉⵇⴰⴱⴻⵍ-ⴷ ⵖⴻⵔ-
قَبلۡ-دۡ
َ ⴿ ⵍⴻⴱⴰⵇⵙⵜ ⵓ
ىۡۡ،رأيتُ ۡۡ:ز ِرغۡ َ أ َ َر
َرأَيتُكَ ۡۡ:ز ِرغۡ-ئَكۡ ۡ ⵝⴰⵇ ⵏⴰⴽ ⵙⵜⵓⵏⴰⵃⴰⵜ ⵍⴻⵠⴰⵇ ⵃⵓⵕ
ⵎⴻⵥⵔⴻⵝ ⵖⴰⵏ ⴹⴻⵇⵍⴻⵖⵝ
َرأَيت ُ ِكۡۡ:ز ِرغۡ-ئ َمۡ
ⴰⵔⵔⴻⵣ ⵉⴰⵇⵍ-
َرأَيتُهُۡۡ:ز ِرخۡ-تۡ ۡ
ظ ُرۡ ِإلَىۡأ ُ ِم ِهۡۡ:ئِزرۡي َّۡم-سۡ ۡ يَن ُ
VOISIN
لَمۡ َي َركۡۡ:ئُـۡكۡ-ئِزرۡكۡ
[ṢḤ] ar., m., ljar | m., pl., ljiran, f.,
ۡرأَينَاۡۡ:نك ِنۡئَڨۡز َرنۡ نَحنُ ۡالذَّينَ َ ljarṯ | f., pl., ljiran
ىۡۡ،رأَىۡۡ:ئِز َۡر َ يَ َر جَار :
يَِرآنِيۡۡ:ئِز َۡرۡ - ل َژرۡ|ۡل ِژ َرنۡۡ،ل َژرثۡ|ۡل ِژ َرنۡ
ظ ُرۡ ِإلَي َهاۡۡ:ئِز َۡر-څۡ ۡ َين ُ
ⵏⴰⵔⵉⵊⵍ | ⵝⵔⴰⵊⵍ ⵍⵊⵉⵔⴰⵏ | ⵍⵊⵉⵔⴰⵏ,
ومۡۡ:تقَبلغۡئِث َرنۡ أُقَابِلُۡالۡنُّ ُج َ
ظرنِيۡۡ:قَبلۡ-دۡغرۡ-ئِـ أُن ُ
VOITURE
ظرۡۡ:ئُـۡڅقَبَلۡكۡ ۡ لَۡمۡتَن ُ
[MR] lat., f. {ṯ}hakerrust
ظرۡ ِإذَاۡ َكانَ ۡالدُّ َّكانُ ۡ َمڢتُوحٌۡأَوۡ ُمغلَ ٌقۡۡ: ۡوان ُ اِذهَب َ
ُرحۡقَڥلۡتَ َحنُڅۡكَنۡقَثۡتغلقضۡنَغۡثرزمۡ َّارة ۡ:هَك ُّرستۡ ۡ
سي َ َ
ظ ُرۡۡ:ئ َقلِۡ -ئـۡز َّۡر أَنَاۡأَن ُ ⵜⵙⵓⵔⵔⴻⴽⴰⵀ
ⴰⵔⵔⴻⵣ ⵣⴻⵔ :
ⵍⴻⵠⴰⵇ VOL
[ṢḤ] f., ṯikurḍa. v. “Voler”.
ⵍⴻⴱⴰⵇⵙⵜ ⵇⴰⴱⴻⵍ :
س ِرقَة ۡ:تِ ُكر َۡ
ض َ
ⴷⵇⴰⴱⴻⵍ-
623
ⵝⵉⴽⵓⵔⴹⴰ ⴰⴽⴻⵔ
ⴰⴽⴻⵔ : ⵜⴰⴽⴻⵔ
VOLER (oiseau) ⵓⴽⵔⴻⵖ
• [ṢḤ] afeǧ, hab. tafeǧ. v. “Élever ⵢⵓⴽⴻⵔ
S’”, “Envol”.
• [ṢḤ] afeg ⵢⵓⴽⴻⵔⴻⵏ
→ [ṢḤ] Il vole : Yufeǧ ⵓⵔ ⵓⴽⵉⵔⴻⵏⵜⵙ ⴽ ⵝⵉⵎⴻⵍⵍⴰⵍⵉⵏ
→ [ṢḤ] Il ne vole pas : Ur ufiǧ ḵ.
َ َط
: ار VOMIR
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡتَڢج.ۡئ َڢۡج [MƐ] err. v. “Rendre”.
ۡئ َڢڨ → Il a vomi : Irrad
ۡ ۡۡيُڢج:ۡير
ُ َي ِط ۡ ۡۡىر: َ تَقَيَّأ
ۡ ۡۡئُرۡئُڢِج:ۡلَمۡيَ ِطر ۡۡئِ َّرد:َۡتَقَيَّأ
ⴰⴼⴻⴵ : ⵜⴰⴼⴻⴵ ⴻⵔⵔ
ⴰⴼⴻⴳ ⵉⵔⵔⴰ
ⵢⵓⴼⴻⴵ
ⵓⵔ ⵓⴼⵉⴵ ⴿ VOULOIR
v. “Aimer”.
VOLER, DÉROBER
• [ṢḤ] aḵer, hab. taḵer VOUS pr. pers.
• [ṢḤ] aker. v. “Vol”. • [ṢḤ], [MƐ] m., kenni
→ J’ai volé : [ṢḤ] Uḵreɣ. • [ṢḤ], [MƐ] m., ḵenni
→ Il a volé : [ṢḤ] Yuḵer. • [MR] m., kennim
→ Qui a volé, Qui ont volé : • [ṢḤ] m., ḵenḵni
Yuḵeren. • [ṢḤ] f., ḵemenți
→ Elles n’ont pas volé les œufs : • [ṢḤ], [MƐ] f., ḵemmiṯi
Ur uḵirenț ḵ ṯimellalin.
: أ ْنت َّن، أ ْنت ْم
:قَ س َر
َ ِۡ ك
ن
ۡ ۡئ َكر
ِۡ ك
ن
ۡۡت َكر:ۡۡ َعادَة.ئ َكر
ۡكنِم
ۡ ۡۡئُكرغ:ُۡۡس ِرقت َ ۡن
ِۡ كنك
ۡ ۡۡيُكر:ۡ َس َرق َ ِۡ كمۡن
څ
ۡۡيُكرن:ۡس َرقُواَ ۡ َۡالَّذِين،ۡ َس َرق
َ ۡالَّذِي ِۡ ك ِم
ث
ۡۡئُرۡئ ُ ِكرنڅۡكۡ ِثملَّ ِلن:ۡضَ لَمۡ َيس ِرقنَ ۡال َبي
624
ⴿⴻⵏⵏⵉ YOUYOU (cris de femmes, géné-
ralement de joie)
ⴽⴻⵏⵏⵉ
f., pl., tuluyl
ⴽⴻⵏⵏⵉⵎ ۡۡتُلُيل: َز ْغ َردَة
ⴿⴻⵏⴽⵏⵉ ⵜⵓⵍⵓⵢⵍ
ⴿⴻⵎⴻⵏⵜⵙⵉ
ⴿⴻⵎⵎⵉⵝⵉ
VUE
Z
[ṢḤ] f., ṯimezriwṯ. v. “Voir”. ZAKAT DE LA RUPTURE DU
ۡۡثِمز ِروث: نَ َظر، بَصَر JEÛNE
ⵝⵉⵎⴻⵣⵔⵉⵡⵝ [ṢḤ] lfeḍraṯ
ۡۡلڢضرث: َزكَاة ْال ِڢ ْط ِر
VULVE (partie intime de la ⵍⴼⴻⴹⵔⴰⵝ
femme)
[MƐ], [ṢR] m., aḥeččun ZÉNATIA (autre dénomination
ۡۡئَح ُچن: ڢَرْ ج ْال َمرْ أَ ِة du tamaziɣt du Petit Atlas, rem. :
elle semble avoir aujourd’hui dis-
ⴰⵃⴻⵞⵞⵓⵏ parue)
• [ṢḤ] f. znatiya
• f., ṯaznatiṯ ?
W ۡ ۡت َس ِميَّةٌ ۡأُخ َرى ۡ ِلت َاشل ِحيت ۡاۡلَطلَس،ۡ َزنَاتِيَّة
:ۡير
ِۡ ص ِغ َّ ال
َۡ ِزنَت
ي
X ⵣⵏⴰⵜⵉⵢⴰ
ۡثَزنَتِث
ⵝⴰⵣⵏⴰⵜⵉⵝ
Y
YEUSAIE, YEUSERAIE
v. “Chêne vert”.
YEUX
v. “Œil”.
625
626
ANNEXE
Liste des proverbes et devinettes cités dans le lexique :
→ Mon oncle est bon mais voilà qu’on lui octroie encore plus bon-
té (litt. : davantage de vent et d’air) (i.e., qqun ou qqch de mauvais dont
l’état empire) : [ṢḤ] prov., Ɛammi ḏ axlaf yerna-yas aḍu d lehwa.
ُ يَسۡئ-َۡۡ َع ِمۡذۡئ َخلَڢۡيرن:ۡۡالريح
َضۡدۡله َۡو ِ اۡوُ ۡزيدلُوۡالَّه َو
ِ ۡو
ُ ع ِميۡم ِليح
َۡ
ⵄⴰⵎⵎⵉ ⴸ ⴰⵅⵍⴰⴼ ⵢⴻⵔⵏⴰ-ⵢⴰⵙ ⴰⴹⵓ ⴷ ⵍⴻⵀⵡⴰ
627
• [ǦƐ] prov. Ayen d-yiwi yass yečča-t yiḍ
ۡ :َۡاۡالليل
ِ الليۡ َجب َهاۡالن َهارۡده ِ
ۡ ۡتۡذڨۡ ِيض-چ َّۡ ۡوسۡئ َدۡيَ َي ِو-ِۡونۡد
ۡ ۡتۡيِض-چ َّۡ يِ ِوۡيَسۡي-ۡئ َينۡد
ⵡⵉⵏ ⴷ-ⵢⴰⵡⵉ ⵡⴰⵙⵙ ⴰⴷ ⵢⴻⵞⵞⴰ-ⵜ ⴸⴻⴳ ⵉⴹ
ⴰⵢⴻⵏ ⴷ-ⵢⵉⵡⵉ ⵢⴻⵙⵙ ⵢⴰⵞⵞⴰ-ⵜ ⵢⵉⴹ
628
ⵉⵏⵙⵉ ⵢⴻⵏⵏⴰ-ⵢⴰⵙⴻⵏ ⵓ ⵇⵇⴰⵔ ⵉⴵⴻⵏ ⵖⵉⵔ ⴰ ⵚⴻⵏⵄⴰⴹ ⴳ ⵜⴻⵍⵍⵉⵙ
→ Ses propos sont hors sujet (litt. : Il trait en dehors du seau, se dit
d’une personne qui dit n’importe quoi) : [ṢḤ] prov. Ițezzag ffir ṭas.
ۡطسَّ ۡۡئِڅزۡڨ َّزڨۡڢِر:ۡطاس
َّ يحلبۡ ُمورۡال/ ِي ُكوب/يڢرغ
ⵉⵜⵙⴻⵣⵣⴰⴳ ⴼⴼⵉⵔ ⵟⴰⵙ
630
→ Une pierre sur une pierre rappelle-moi ce que c’est ou tu rece-
vras une tape (i.e., le moulin) ? : [ṢḤ] dev., Taẓruț ašiṭ̣ taẓruț smeḵti-yi-t-id
nnaɣ a kem-uša taṭriḥț/ṯahrawṯ ? (ṯisirț)
ۡئِدۡنَّغ-ۡت-ِ ي َ ُ َحج َرةۡڢُوڨۡ َحج َرةۡڢك ِرنِيۡڢِي َهاۡأ
ِۡ ۡتَز ُرڅۡئَشِطۡت َز ُرڅۡسمك:ۡوَلۡنَع ِطيكۡط ِري َحةۡ؟
ۡ -ت
ثَه َروثۡ؟/شۡت َط ِرحڅ َ ُ ئ-ۡئَـۡكم
ⵜⴰⵥⵔⵓⵜⵙ ⴰⵛ̣ⵉⵟ ⵜⴰⵥⵔⵓⵜⵙ ⵙⵎⴻⴿⵜⵉ-ⵢⵉ-ⵜ-ⵉⴷ ⵏⵏⴰⵖ ⴰ ⴽⴻⵎ-ⵓⵛⴰ
ⵜⴰⵟⵔⵉⵃⵜⵙ/ⵝⴰⵀⵔⴰⵡⵝ
631
ۡۡ ِسوض ۡسلَم ۡئِـۡشعبَن ۡئَقَث ۡىڨ:ۡ خون َ بلغ ۡس ََّل ِميۡلشعبَان
ُۡ ۡراه َُو ۡڢِيۡ َم َر َمن ۡيش ُرب ۡڢِيۡال َماءۡالس
َۡم َر َمنَ ۡئِسسۡئَ َمنَ ۡيح َمن
ⵙⵉⵡⴻⴹ ⵙⵙⵍⴰⵎ ⵉ ⵛⴻⵄⴱⴰⵏ ⴰⵇⴰⵝ ⴻⴳ ⵎⴰⵔⴰⵎⴰⵏ ⵉⵙⵙⴻⵙ ⴰⵎⴰⵏ ⵢⴻⵃⵎⴻⵏ
632
SUR LA GRAMMAIRE, LA CONJU-
GAISON ET L’ORTHOGRAPHE
Rem. :
Ce chapitre peut faire l’objet d’amélioration lors de chaque mise à
jour du document. Pour son élaboration je me suis inspiré des travaux de
LAOUST Émile, “Étude sur le dialecte berbère du Chenoua comparé avec
ceux des Beni-Menacer et des Beni-Salah”, Paris, 1914
• Le “q” | ⵇ | ق:
a) peut se retrouver dans des mots amazighs ou d’autres d’origines
arabes amazighés :
CORNE : [ṢḤ] m., iqiš | m., pl., iqašun
ُ َۡئِ ِقشۡ|ۡ ِئق: قَرْ ن
ۡشن
ⵉⵇⵉⵛ | ⵉⵇⴰⵛⵓⵏ
633
b) peut provenir du redoublement du “ɣ” | ⵖ | غou du “x” | ⵅ | خ:
MAISON : [ṢḤ], [MƐ] f., ṯazeqqa (ann. : ž) | f., pl., ṯizeɣwa
ۡثَز َّقۡ|ۡثِزغ َۡو:ۡبَيْت
ⵝⴰⵣⴻⵇⵇⴰ | ⵝⵉⵣⴻⵖⵡⴰ
TUER : enɣ, hab. neqq
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡنق.ۡىنغ: قَت َ َل
ⴻⵏⵖ : ⵏⴻⵇⵇ
AIMER, VOULOIR : [ṢḤ] exs, hab. qqas
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡقَّۡس.ۡىخس: َ أَ َراد، َّأَحَب
ⴻⵅⵙ : ⵇⵇⴰⵙ
• Le “h” | ⵀ | هse retrouve rarement dans le corps d’un mot. Par ail-
leurs, il arrive que le “t” ou “ṯ” initial s’affaiblisse en “h” ou disparaisse. Ce
phénomène existe dans d’autres variantes dites “zénètes”. Pour le ṯašelḥiṯ du
Petit Atlas, ce phénomène concernerait que le pref. du radical.
635
nymes : “țagadirț”, “țala mlal”, “țamda”, … mais beaucoup moins en topo-
nymie.
Cette consonne peut provenir :
a) d’un “ṯ” | ⵝ | ثplacé après un “l” | ⵍ | لou un “n” | ⵏ | نcomme ce-
lui de l’annexion :
CHALEUR : [ṢḤ] f., ṯiẓɣalț
ۡ ۡۡثِزغَلڅ: ارة
َ ح ََر
ⵝⵉⵥⵖⴰⵍⵜⵙ
MONTÉE, PENTE : [ṢḤ] f., ṯasunț
َ ، َط ْلعَة
ُ َۡث: ص ْعدَة
ۡسنڅ
ⵝⴰⵙⵓⵏⵜⵙ
MORT
[ṢḤ] f., ṯamețanț
ۡۡثَمڅنڅ: َموْ ت
ⵝⴰⵎⴻⵜⵙⴰⵏⵜⵙ
→ Tu n’as pas enroulé la laine de brebis : U ṯenniḍeḍ ḵ ṯaḏuț n țul-
laṯin, au lieu de : … ṯaḏuț n ṯullaṯin.
ۡۡئُـۡثنِضضۡكۡثَضُڅۡنـۡ ُڅلَّثِن:ِۡوڢۡالنِعَاج
َ صُ ۡتَلُڢِي/لَمۡت َلڢُڢ
ⵓ ⵝⴻⵏⵏⵉⴹⴻⴹ ⴽ ⵝⴰⴹⵓⵜⵙ ⵏ ⵜⵙⵓⵍⵍⴰⵝⵉⵏ
b) d’un “ṯ” | ⵝ | ثsuivi d’un “ḏ” | ⴸ | ذou d’un “ḍ” | ⴹ | ضà cause de
la contraction :
DOUX, BON, BIO, NATUREL, SUCRÉ
[ṢḤ], [MR] m., imiẓiḏ, f., ṯimiẓiț, au lieu de : ṯimiẓiḏṯ
ۡ ۡۡئِ ِم ِزذۡ|ۡ ِث ِم ِزڅ: ح ْلو
ⵉⵎⵉⵥⵉⴹ, ⵝⵉⵎⵉⵥⵉⵜⵙ
→ Tu l’as mangé : [ṢḤ] Ṯeččiț, au lieu de : Ṯeččiḍ-ṯ.
ۡۡث ِچڅ:ُۡأَكَلتَه
ⵝⴻⵞⵞⵉⵜⵙ
636
c) d’un “ḏ” | ⴸ | ذqui précède un “ṯ” | ⵝ | ثà cause de la contraction :
→ Elle est mauvaise : [ṢḤ] Nețțaṯ țuxišt, au lieu de : Nețțaṯ ḏ ṯuxišt.
ۡۡن َّڅثۡ ُڅ ِخشت:ۡسي ِ َۡءة َ إِنَّ َهاۡ ِش ِر
َ ۡ،ۡيرة
ⵏⴻⵜⵙⵜⵙⴰⵝ ⵜⵙⵓⵅⵉⵛⵜ
637
• Le “s” | ⵙ | سqui se retrouve dans le voisinage d’un “z” | ⵣ | زde-
vient par euphonie “z” | ⵣ | ز:
VENDRE : [ṢḤ], [MƐ], [MR] zenz, hab. [ṢḤ] znuza, [MƐ] znuzi, au
lieu de : senz
ۡ ۡزنُ ِۡز،ۡ َۡ َعادَةۡ؛ۡزنُز.ۡزنز: ع
َ بَا
ⵣⴻⵏⵣ : ⵣⵏⵓⵣⴰ, ⵣⵏⵓⵣⵉ
BOUILLIR FAIRE : [ṢḤ] zizag, au lieu de : sizeg
ۡۡ ِززَ ڨ: َجعَلَه يَ ْغ ِلي، أ َ ْغلَى
ⵣⵉⵣⴰⴳ
Rem. :
• Par contre, un vb conjugué à la 1er pers., se terminera par “ɣ” | ⵖ | غ
lorsqu’il sera suivi d’un pr. aff. commençant par “a” | ⴰ | ئَـ:
→ Je leur ai montré : [ṢḤ] Sɛanṯaɣ-asen.
ۡئ َسن-ۡۡسعَنثَغ:ۡأ َ َريت ُ ُهم
ⵙⵄⴰⵏⵝⴰⵖ-ⴰⵙⴻⵏ
• Le “ǧ” | ⴵ | ج:
Le phonème “ǧ”, prononcé “g” | ⴳ | ڨdans d’autres variantes, est très
présent dans notre dialecte, ex. :
afraǧ, aǧelzim, aǧǧam, aǧlim, aǧris, aǧujil, arǧaz, ayyuǧ, azeǧzaw,
azǧen, iǧider, iǧiman, ṯaǧdurṯ, ṯaǧersa, ṯaǧerṯilț, ṯaǧmarṯ, ṯaǧuṯ, ṯayuǧa,
638
ṯazǧuṯ, ṯiǧina, ṯurǧiṯ, …-aǧǧi, aǧel, aǧem, arǧi, eǧǧ, ǧǧur, ǧnu, ǧzem, mǧer,
seǧlef, snuffeǧ, …
Rem. :
• Cela n’est pas systématique ; à titre d’exemple nous retrouvons dans
le ṯašelḥiṯ du Petit Atlas ces formes: “arǧaz”, “argaz”, “arḡaz”, “aryaz”,
“arɣaz” (ǧ/g/ḡ/y/ɣ), homme.
• Le pr. dém. “aǧi” est prononcé aussi “ayi” (ǧ/y). On dit : “axxam-
ayi” ou “axxam-aǧi”, cette maison.
Le masculin :
Les noms masculins commencent par “a” | ⴰ | ئَـ, “i” | ⵉ | ئِـou “u” | ⵓ | ئُـ:
CHAT : [ṢḤ] m., amaššu
ُّۡ ۡئ َ َم: قِ ٌّط
ش
ⴰⵎⴰⵛⵛⵓ
CHAMP : [ṢḤ], [MS], [ŠN], [ṢR] m., iger
ۡۡئِڨر: َح ْقل
ⵉⴳⴻⵔ
FER
[ṢḤ], [MƐ], [MR], [MS] m., uzzal
ۡ ۡۡئُزل: َحدِيد
ⵓⵣⵣⴰⵍ
Rem. :
Certains noms n’ont plus de voyelle initiale :
CHAT : [MƐ] m., {a}muš ̣
639
ۡۡ ُمش: قِ ٌّط
ⵎⵓⵛ̣
Le féminin :
Généralement, on préfixe et on suffixe d’une confédération à une
autre un “ṯ” | ⵝ | ثspirant ou un “t” | ⵜ | تocclusif :
FAGOT (de bois) : f., ṯazḏemṯ
ۡۡثَزذمث: ح َْز َمة
ⵝⴰⵣⴸⴻⵎⵝ
VACHE
• [ṢḤ] f., ṯafunast (ann. : tf), au lieu de : ṯafunasṯ
• [MƐ], [ǦƐ] f., taɛarrumt
: بَقَ َرة
ۡثَڢُنَاست
ۡت َ َع ُّرمت
ⵝⴰⴼⵓⵏⴰⵙⵜ
ⵜⴰⵄⴰⵔⵔⵓⵎⵜ
640
PORC-ÉPIC : [ṢḤ] m., aruy | m., pl., iruyen
ۡ ۡۡئ َُريۡ|ۡئِ ُرين: ش ْيهَم
َ
ⴰⵔⵓⵢ | ⵉⵔⵓⵢⴻⵏ
DOS : [ṢḤ], [MƐ] m., imerẓi | m., pl., imerẓawen
ۡۡ ِئمر ِزۡ|ۡ ِئمرزَ ون: َظهْر
ⵉⵎⴻⵔⵥⵉ | ⵉⵎⴻⵔⵥⴰⵡⴻⵏ
641
Rem. :
• Les noms commençant par la voyelle “i” | ⵉ | ئِـpeuvent la conserver
au pl. :
COU : [ṢḤ], [MR] m., iri | m., pl., irawen
ۡ ۡۡئِ ِرۡ|ۡئِ َرون: عنق
ⵉⵔⵉ | ⵉⵔⴰⵡⴻⵏ
• Le “a” | ⴰ | ئ َـinitial peut se maintenir au pl. mais ceci n’est pas une
généralité :
LION DE L’ATLAS, LION DE BERBÉRIE :
• [ṢḤ] m., ayraḏ (ann. : wa) | m., pl., ayraḏen
• [ṢḤ], [MƐ] m., ayraḏ (ann. : u, wi ?) | m., pl., iyraḏen
: سد َ َأ
ۡئ َي َرذۡ|ۡئ َي َرذن
ۡئ َي َرذۡ|ۡئِي َرذن
ⴰⵢⵔⴰⴸ | ⴰⵢⵔⴰⴸⴻⵏ
ⴰⵢⵔⴰⴸ | ⵉⵢⵔⴰⴸⴻⵏ
642
pour l’un et “a” | ⴰ | ــَـpour l’autre et la semi-voyelle “e” | ⴻ | ـــdeviendra
“a” | ⴰ | ــَـ:
RACINE, NERF : [ṢḤ], [MƐ] m., aẓar (ann. : u) | m., pl., iẓuran
ۡئ َزَ رۡ|ۡئِ ُز َرن: ج َْذر، عصَب
َ
ⴰⵣⵣⴰⵔ | ⵉⵣⵣⵓⵔⴰⵏ
ONGLE : [ṢḤ] m., išer | m., pl., išaren
ۡۡ ِئشرۡ|ۡ ِئشَرن: ظ ْڢر
ⵉⵛⴻⵔ | ⵉⵛⴰⵔⴻⵏ
CORNE : [ṢḤ] m., iqiš | m., pl., iqašun
ُ َۡئِ ِقشۡ|ۡ ِئق: قَرْ ن
ۡشن
ⵉⵇⵉⵛ | ⵉⵇⴰⵛⵓⵏ
4. Divers :
FRÈRE : [ṢḤ], [MR] gma | m., pl., ayṯmaṯen
ۡۡڨ َمۡ|ۡئ َيث َمثن: أَخ
ⴳⵎⴰ | ⴰⵢⵝⵎⴰⵝⴻⵏ
3. Divers :
a) Pl. extr. en “in” | ⵉⵏ | ۡ ـِن:
OREILLE : [ṢḤ] f., ṯimejjeṯ | f., pl., ṯimejjin
ۡۡ ِثمژثۡ|ۡ ِثم ِژن: أذن
ⵝⵉⵎⴻⵊⵊⴻⵝ | ⵝⵉⵎⴻⵊⵊⵉⵏ
idem pour : [ṢḤ] f., ṯajrunț | f., pl., ṯijṛunin, grenouille ; [ṢḤ] f.,
ṯaqeslulț | f., pl., ṯiqeslulin, mollet
644
e) Pl. en “a” | ⴰ | ــَـ:
ABEILLE : [ṢḤ], [MƐ], [MR] f., ṯizizwiṯ | f., pl., ṯizizwa
ۡثِ ِزز ِوثۡ|ۡثِ ِزز َۡو: نَحْ لَة
ⵝⵉⵣⵉⵣⵡⵉⵝ | ⵝⵉⵣⵉⵣⵡⴰ
idem pour : [ṢḤ], [MƐ] f., ṯamarṯ | f., pl., ṯimira (ann. : te), barbe
Le diminutif :
Il se forme comme le féminin :
CHAMP : [ṢḤ], [MS], [ŠN], [ṢR] m., iger, PETIT CHAMP : dim.,
sing., ṯigerṯ
ۡۡ ِثڨرث،ۡۡئِڨرۡ|ۡئِڨ َرن: َح ْقل
ⵉⴳⴻⵔ | ⵉⴳⵔⴰⵏ, ⵝⵉⴳⴻⵔⵝ
idem pour : [ṢḤ], [MƐ], [MR], [MS] m., iɣzer, rivière, vallée et dim.,
sing., ṯiɣzerṯ, ruisseau, vallon ; [ṢḤ], [MƐ], [ṢR] m., axxam (ann. : we, wu,
uwu) | m., pl., ixxamen, maison et dim., sing., taxxamt (ann. : te) | dim., pl.
tixxamin, maisonnette, chambre
Conjugaison :
Le vb est toujours désigné à la 2ième pers. du sing. de l’impératif.
C’est la forme la plus simple. Son radical peut être formé d’une, deux, trois
ou quatre lettres :
TROUVER
[ṢḤ], [MƐ] af : aF, hab. ttaf
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡۡت َّڢ.ۡئ َڢ: ََو َجد
646
ⴰⴼ : ⵜⵜⴰⴼ
CASSER, BRISER, ROMPRE
[ṢḤ] erẓ : RẒ, hab. treẓẓa
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡتر َّز.ۡىرز: س َر
َ َك
ⴻⵔⵥ : ⵜⵔⴻⵣⵣⴰ
VIVRE (sens d’habiter), HABITER, RÉSIDER
[ṢḤ], [ṢR], [ŠN] zdeɣ : ZDƔ, hab. zeddeɣ
َ ع، َسكَن
: َاش َ ، َقَ َطن
ۡۡزدغ،ۡۡ َعادَة.زدغ
ⵣⴷⴻⵖ : ⵣⴻⴷⴷⴻⵖ
AVEUGLER, AVEUGLE ÊTRE
[ṢḤ] derɣel : DRƔL
ۡۡدرغل: كَانَ أَ ْع َمى، أ َ ْع َمى
ⴷⴻⵔⵖⴻⵍ
Le prétérit (accompli) :
Il correspond généralement au passé composé et/ou passé simple fran-
çais ; il indique l’achèvement d’une action.
AIMER, VOULOIR :
[ṢḤ] exs, hab. qqas
→ J’aime : [ṢḤ] Xsiɣ.
→ Tu aimes m., f. : Ṯexseḍ.
→ Il aime : [ṢḤ] Ixsa.
→ Elle aime : Ṯexsa.
→ Nous aimons : Nexsa.
→ Vous aimez m. : Ṯexsem.
→ Vous aimez f. : Ṯexsemṯ.
→ Ils aiment : Xsen.
→ Elles aiment : Xsenț.
: َ أَ َراد، َّأَحَب
ۡۡخۡسِغ:ۡ ُّأ ُ ِحب
ۡ ۡثخس:ۡ َۡت ُ ِح ِبين،ۡ ُّت ُ َحب
ض
َۡ ۡئِخ:ۡ ُّي ُِحب
س
647
ۡس َ ۡثخ:ۡ ُّت ُ ِحب
َۡ ۡنخ:ۡ ُّنُ ِحب
س
ۡۡثخسم:ۡ َت ُ ِحبُّون
ۡۡثخسمث:ۡ َتُحبِبن
ۡۡخسن:ۡ َي ُِحبُّون
ۡۡخسنڅ:ۡ َيُح ِببن
ⴻⵅⵙ : ⵇⵇⴰⵙ
ⵅⵙⵉⵖ
ⵝⴻⵅⵙⴻⴹ
ⵉⵅⵙⴰ
ⵝⴻⵅⵙⴰ
ⵏⴻⵅⵙⴰ
ⵝⴻⵅⵙⴻⵎ
ⵝⴻⵅⵙⴻⵎⵝ
ⵅⵙⴻⵏ
ⵅⵙⴻⵏⵜⵙ
ÊTRE :
[ṢḤ] ili
→ Je suis : Lliɣ.
→ Tu es m., f. : Ṯelliḍ.
→ Il est : Illa.
→ Elle est : Ṯella.
→ Nous sommes : Nella.
→ Vous êtes m. : Ṯellem.
→ Vous êtes f. : Ṯellamṯ.
→ Ils sont : Llan.
→ Elles sont : Llanț.
: كَانَا
ۡل
ِۡ ِئ
ِ ُأ َ ُكون
ۡۡلغ:ۡ
ۡۡثِۡلض:ۡ َۡت َ ُكونِين،ۡ ُت َ ُكون
َّۡ ِۡئ:ۡ ُيَ ُكون
ل
648
ۡۡث َّل:ۡ ُت َ ُكون
َّۡ ۡن:ۡ ُنَ ُكون
ل
ۡۡثلَّم:ۡ َت َ ُكونُون
ۡۡثلَّمث:ۡون َّ تَ ُك
ۡۡلَّن:ۡ ََي ُكونُون
ۡۡلَّنڅ:ۡون َّ َي ُك
ⵉⵍⵉ
ⵍⵍⵉⵖ
ⵝⴻⵍⵍⵉⴹ
ⵉⵍⵍⴰ
ⵝⴻⵍⵍⴰ
ⵏⴻⵍⵍⴰ
ⵝⴻⵍⵍⴻⵎ
ⵝⴻⵍⵍⴻⵎⵝ
ⵍⵍⴰⵏⵜ
ⵍⵍⴰⵏⵜⵙ
Rem. :
• L’indice préfixé de la 3ième pers. m. sing. s’écrit, bien que cela ne
soit pas systématique dans notre variante, : “i” | ⵉ | ئِـdevant un thème débu-
tant par une consonne, “ye” | ⵢⴻ | ۡ يdevant un thème débutant par deux con-
sonnes et “y” | ⵢ | يـdevant un thème débutant par une voyelle.
Ex. :
→ Il est allé : Iṛuḥ, “ṛ”
َ ذَه
ۡۡ ِئ ُرح:َۡب
ⵉⵕⵓⵃ
→ Il a refusé d’entrer : [MƐ] Yeggumi ay ḵšem, “gg”
ۡۡيڨُّ ِمۡئ َيۡكشم:ََۡضۡأَنۡيَد ُخل
َ َرڢ
ⵢⴻⴳⴳⵓⵎⵉ ⴰⵢ ⴿⵛⴻⵎ
→ Il a trouvé : [ṢḤ], [MƐ] Yufa, “u”
ُۡڢ
َ ۡي:ََۡو َجد
ⵢⵓⴼⴰ
649
Mais :
→ Il voit, Il a vu : Iẓra, au lieu de : Yeẓra.
ۡۡ ِئز َر:ۡۡرأَى،ۡى
َ َۡي َر
ⵉⵥⵔⴰ
idem pour : [ṢḤ] Inna, au lieu de : Yenna, Il dit, Il a dit.
L’aoriste (inaccompli) :
Il est accompagné de la part. prév. “a” | ⴰ | ئ َـou exceptionnellement
par “aḏ” | ⴰⴸ | ۡ ئ َذqui exprime le futur, le souhait, …
Rem. :
• Le préverbe s’assimile avec certains indices de personnes. Ainsi :
“aḏ” + “t” = “ț”, “aḏ” + “n” = “nn”, ⴰⴸ + ⵜ = ⵜⵙ, ⴰⴸ + ⵏ = ⵏⵏ, ۡۡنۡ=ۡن+ۡ ئ َذ، ۡ+ۡئ َذ
تۡ=ۡڅ.
AIMER, VOULOIR :
[ṢḤ] exs
→ J’aimerai : A xsiɣ.
→ Tu aimeras m., f. : A țexseḍ.
650
→ Il aimera : A yexs.
→ Elle aimera : A țexs.
→ Nous aimerons : A nnexs.
→ Vous aimerez m. : A țexsem.
→ Vous aimerez f. : A țexsemṯ.
→ Ils aimeront : A xsen.
→ Elles aimeront : A xsenț.
ۡۡىخس: َ أَ َراد، َّأَحَب
ۡۡئ َـۡخسِغ:ۡ ُّسأ ُ ِحب
ۡۡئ َـۡڅخسض:ۡ َۡست ُ ِح ِبين،ۡ ُّست ُ ِحب
ۡۡئَـۡيخس:ۡ ُّسي ُِحب
ۡۡئ َـۡڅخس:ۡ ُّست ُ ِحب
ۡۡئَـۡنخس:ۡ ُّسنُ ِحب
ۡۡئ َـۡڅخسم:ۡ َست ُ ِحبُّون
ۡۡئ َـۡڅخسمث:ۡ َستُح ِببون
ۡۡئ َـۡخسن:ۡ َسي ُِحبُّون
ۡۡئ َـۡخسنڅ:ۡ َسيُحبِبن
ⴻⵅⵙ
ⴰ ⵅⵙⵉⵖ
ⴰ ⵜⵙⴻⵅⵙⴻ ⴹ
ⴰ ⵢⴻⵅⵙ
ⴰ ⵜⵙⴻⵅⵙ
ⴰ ⵏⵏⴻⵅⵙ
ⴰ ⵜⵙⴻⵅⵙⴻⵎ
ⴰ ⵜⵙⴻⵅⵙⴻⵎⵝ
ⴰ ⵅⵙⴻⵏ
ⴰ ⵅⵙⴻⵏⵜⵙ
Ex. :
→ Je resterai ici : [ṢḤ]ۡAḏ qqima ḏa.
َۡئ َذۡقِ َمۡ ۡذ:ۡسأَبقَىۡ ُهنَا
َ
ⴰⴸ ⵇⵉⵎⴰ ⴸⴰ
651
• Les indices de personnes de l’aoriste sont donc :
Sing. Pl.
1er pers.
m. • aḏ/a + rad. + a/aɣ/[e, i]ɣ ; en • a + nn[e] + rad., au lieu de : aḏ +
ṯašinwiṯ : rad. + [e]ɣ n ; en ṯašinwiṯ : idem ou : a + nn[e]
+ rad. + [e]ṯ
Ex. :
→ Qu’es-tu en train de chercher ? : [ṢḤ], [MƐ] Matta la ṯrezzuḍ ?,
de rzu, hab. rezzu
ۡۡ َمتَّ ۡلَـۡثر ُّزض:ۡث
ُ َعنۡ َماذَاۡت َب َح
ⵎⴰⵜⵜⴰ ⵍⴰ ⵝⵔⴻⵣⵣⵓⴹ
→ Ils disent olive : [ṢḤ] La qqaren-es azemmur, de ini, hab. qqar
َّ ََيقُولُون
ۡ ۡسۡئ َز ُّمر-ۡۡلَـۡقَّرۡن:ُۡۡۡالزيتُون
ⵍⴰ ⵇⵇⴰⵔⴻⵏ-ⴻⵙ ⴰⵣⴻⵎⵎⵓⵔ
idem pour : [MƐ] Ṯiḏi la țustuy, La sueur est entrain de couler ; [MƐ]
La issawal, Il est entrain de parler ; [MƐ] Aqaṯ la ittru, Le voilà entrain de
pleurer ; [MƐ] La ițeẓẓu-ṯ, Il est entrain de le planter ; [MƐ] Nnebʷeṯ la
652
tekkaṯ, La pluie est entrain de tomber ; [MƐ] Aḏfel la ikkaṯ/[MƐ] Aḏfel la
ițqlulluy, Il est entrain de neiger. [MƐ] La ɣer-na, Nous avons.
L’impératif :
LABOURER
→ Laboure ! : Ḵrez ! m., f., sing.
→ Labourez ! : Ḵerzeṯ ! m., pl.
→ Labourez ! : Ḵerzemṯ ! f., pl.
Rem. :
Quant à la 1er pers. du pl. elle se forme ainsi : Vb conjugué à la 1er
pers. de l’aoriste (forme : a + nn --- [e]ṯ) précédé d’une des expressions
suivantes :
• Ya, Yad, Yaw, Ayaw, Viens ! m., f.
• Yawṯ, Venez ! m.
• Yamț, Venez ! f.
653
Ex. :
→ Allons ! : Yaw a nnṛuḥeṯ !, litt. : Viens, m., f., sing., Nous irons !
ۡۡ َيوۡئَـۡن ُرحث:َۡهيَّاۡ ِلنَذهَب
ⵢⴰⵡ ⴰ ⵏⵏⵕⵓⵃⴻⵝ
→ Tuons-le ! : Ayaw a ṯ-nnɣeṯ !, litt. : Viens, m., f., sing., Nous le
tuerons !
ۡنغث-ۡۡئ َ َيوۡئ َـۡث:ُِۡلنَقتُلَه
ⴰⵢⴰⵎ ⴰ ⵝ-ⵏⵏⵖⴻⵝ
→ Tuons-les ! : Ya a ṯen-nɣeṯ (les, m.) !, litt. : Viens, m., f., sing.,
Nous les tuerons !
ۡنغث-ۡۡ َيـۡئ َـۡثن:ِۡلنَقتُلَ ُهم
ⵢⴰ ⴰ ⵝⴻⵏ-ⵏⵖⴻⵝ
→ Labourons ! : Yawṯ a nneḵerzeṯ !, litt. : Venez m., pl., Nous la-
bourerons !
ۡۡ َيوثۡئ َـۡنكرزث:ِۡلنَح ُرث
ⵢⴰⵡⵝ ⴰ ⵏⵏⴻⴿⴻⵔⵣⴻⵝ
→ Coupons du bois ! : [ṢḤ] Yawṯ a nnezḏmeṯ !, litt. : Venez m., pl.,
Nous labourerons !
َ ط َعۡ َح
ۡۡ َيوثۡئ َـۡنزذمث:ۡطبا َ ِلنَق
ⵢⴰⵡⵝ ⴰ ⵏⵏⴻⵣⴸⵎⴻⵝ
→ Chantons ! : [ṢḤ] Yamț a nninzizeṯ !, litt. : Venez f., pl., Nous
chanterons !
ۡۡيَمڅۡئ َـۡنِن ِززث:ِۡلنُغَنِي
ⵢⴰⵎⵜⵙ ⴰ ⵏⵏⵉⵏⵣⵉⵣⴻⵝ
f.
2ième pers.
m. • rad. • rad. + [e]ṯ
654
3ième pers.
m.
f.
if pli)
(inaccompli)
.
• ḵečč
• ḵeččinț
tuf radical ṯ[e] … [e]ḍ aț…ḍ
.
• ḵemm
• ḵem-
minț
• ḵemmiți
ilm — i/y[e] … aḏ/a i/y[e] …
.
• nețța
• netta
• nețți
f
elle — ṯ[e] … a ț[e] …
.
• nețțaṯ
• nettat
655
m
nous — n[e] … a nn[e] …
.
• neḵni
• nekni
• nukni
• nikni
• negni
f
nous — n[e] … a nn[e] …
.
• neḵenți
LURIEL
m
vous … [e]ṯ ṯ[e] … [e]m a ț[e] … [e]m
.
• ḵenni
• kennim
• ḵenḵni
f
vous … [e]mṯ ṯ[e] … [e]mṯ a ț[e] … [e]mṯ
.
• ḵemenți
• ḵemmiṯi
ilsm — … [e]n aḏ/a … [e]n
.
• niṯni
• nihni
f
elles — … [e]nt aḏ/a … [e]nț
.
• niṯenți … [e]nț
Rem. :
Pour des raisons euphoniques les indices sont parfois précédés d’un :
“e”
L’imparfait :
Il se forme à l’aide du prétérit (accompli) de la forme intensive (habi-
tude) précédée du terme “uɣa” | ⵓⵖⴰ | ئ ُ َۡغqui se décline :
Ex. :
ÊTRE imparfait
→ J’étais :
• [ṢḤ] Uɣ-i
• [ṢḤ] Uɣa-yi.
• [ṢḤ] Ṯuɣa-y
• [ṢḤ] Țuɣa-y
656
→ Tu étais m. : [ṢḤ] Uɣa-yak.
→ Tu étais f. : [ṢḤ] Uɣa-yam.
→ Il était : [ṢḤ] Uɣa-ṯ.
→ Elle était : [ṢḤ] Ṯuɣa-ț.
→ Nous étions : [ṢḤ] Uɣa-yana.
→ Vous étiez m. : [ṢḤ] Uɣa-yawen.
→ Vous étiez f. : [ṢḤ] Ṯuɣa-yawenț.
→ Ils étaient :
• [ṢḤ], [MƐ], [MR] Uɣa-ṯen.
• [ṢḤ] Ṯuɣa-ṯen
• [ṢḤ] Tuɣa-ṯen
• [ṢḤ] Țuɣa-ṯen
→ Elles étaient : [ṢḤ] Ṯuɣa-ṯenț.
:ُُۡۡكنت
ۡ ِئـ-ۡئُغ
ۡ ِي ۡ -ئ ُ َۡغ
ۡي-ث ُ َۡغ
ۡي-ُڅ َۡغ
ۡيَك-ۡئ ُ َۡغ:ۡ َُكنت
ۡيَم-ۡئ ُ َۡغ:ُِۡكنت
ۡث-ۡئ ُ َۡغ:ۡ ََكان
ۡڅ-ۡث ُ َۡغ:ۡكَانَت
َۡيَن-ۡئ ُ َۡغ:ُۡكنَّا
ۡيَون-ۡئ ُ َۡغ:ُۡكنتُم
ۡيَونڅ-ۡث ُ َۡغ:ُۡكنت ُ َّن
:ۡكَانُوا
ۡثن-ئ ُ َۡغ
ۡثن-ث ُ َۡغ
ۡ ۡثن-ت ُ َۡغ
ۡثن-ُڅ َۡغ
ۡثنڅ-ۡث ُ َۡغ:ُۡك َّن
ⵓⵖⴰ-ⵢⵉ
ⵓⵖⴰ-ⵢⵉ
657
ⵝⵓⵖⴰ-ⵢ
ⵜⵙⵓⵖⴰ-ⵢ
ⵓⵖⴰ-ⵢⴰⴽ
ⵓⵖⴰ-ⵢⴰⵎ
ⵓⵖⴰ-ⵝ
ⵝⵓⵖⴰ-ⵜⵙ
ⵓⵖⴰ-ⵢⴰⵏⴰ
ⵓⵖⴰ-ⵢⴰⵡⴻⵏ
ⵝⵓⵖⴰ-ⵢⴰⵡⴻⵏⵜⵙ
ⵓⵖⴰ-ⵝⴻⵏ
ⵝⵓⵖⴰ-ⵝⴻⵏ
ⵜⵓⵖⴰ-ⵝⴻⵏ
ⵜⵙⵓⵖⴰ-ⵝⴻⵏ
ⵝⵓⵖⴰ-ⵝⴻⵏⵜⵙ
Ex. :
→ Je mangeais : [ṢḤ] Țuɣa-y țețeɣ, du vb “ečč”, hab. [ṢḤ], [MƐ]
țeț
ُۡ ۡ:ُُۡكنتُ ۡآ ُكل
ۡيۡۡڅڅغ-څ َۡغ
ⵜⵙⵓⵖⴰ-ⵢ ⵜⵙⴻⵜⵙⴻⵖ
→ J’étais petit :
• [ṢḤ] Ṯuɣ-ay ḏ ameẓyan.
• [ṢḤ] Uɣ-i ḏ ameẓyan.
ۡ :ۡص ِغيرا َ ۡ ُُكنت
ۡيۡذۡئ َمزيَن-ث ُ َۡغ
ۡ ِئـۡذۡئ َمز َين-ۡئُغ
ⵝⵓⵖ-ⴰⵢ ⴸ ⴰⵎⴻⵥⵢⴰⵏ
ⵓⵖ-ⵉ ⴸ ⴰⵎⴻⵥⵢⴰⵏ
658
si, la forme verbale qu’on obtient ressemble à celle de la 3ième pers. du pl..
Ces deux participes sont inv. en genre et en nombre.
Ex. :
→ C’est moi qui l’ai mangé : [ṢḤ] Nekk aṯ-iččan.
ۡئِ َّچن-ۡۡنكۡئَث:ُۡأَنَاۡالَّذِيۡأَكَلتُه
ⵏⴻⴽⴽ ⴰⵝ-ⵉⵞⵞⴰⵏ
→ C’est moi qui l’ai tué m. : [MƐ] Neḵḵinț at-yinɣan.
ِۡۡينغَن-ۡۡن ِكنڅۡئَت:ُۡأَنَاۡالَّذِيۡقَتَلتُه
ⵏⴻⴽⴽⵉⵏⵜⵙ ⴰⵜ-ⵢⵉⵏⵖⴰⵏ
→ C’est toi qui l’as frappée : [ṢḤ] Kečč aț-yuṯan.
َ ۡأَنتَ ۡالَّذِي
ۡيُثَن-ۡۡكچۡئ َڅ:ُۡض َربتَه
ⴽⴻⵞⵞ ⴰⵝ-ⵢⵓⵝⴰⵏ
→ C’est lui qui est venu ici : [MƐ] Netta d-yusan.
َ ُي-ۡۡنتَّۡۡد:ۡه َُوۡالَّذِيۡ َجا َءۡ ُهنَا
ۡسن
ⵏⴻⵜⵜⴰ ⴷ-ⵢⵓⵙⴰⵏ
659
→ Qui vendra, Qui vendront :
• [ṢḤ] A izenzen.
• [ṢḤ] Ara izenzen.
َ ۡ َۡالَّذِين،ۡع
ۡ :ۡ َسيَبِيعون َ الذِيۡبَا
ۡ ۡئَـۡئِزنزن
ۡ ۡئ ََرۡئِزنزن
ⴰ ⵢⵣⴻⵏⵣⴻⵏ
ⴰⵔⴰ ⵢⵣⴻⵏⵣⴻⵏ
→ Qui montera, Qui monteront :
• [ṢḤ] A yalin.
• [ṢḤ] Ara yalin.
ۡ :ۡ َصعَد ُون َ ۡۡالَّذِين،ُۡ الذِيۡيَصعَد
َ َسي
ۡئَـۡيَ ِلن
ۡئ ََرۡ َي ِلن
ⴰ ⵢⴰⵍⵉⵏ
ⴰⵔⴰ ⵢⴰⵍⵉⵏ
→ Que trouvera-t-il ? : [ṢḤ] Mațța ara yaf ?
ۡۡ َم َّڅۡئ ََرۡ َيڢ:ُۡس َي ِجد
َ َۡماذَا
ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⴰⵔⴰ ⵢⴰⴼ
Rem. :
• La forme participiale peut être précédée du pr. rel. “Que/Qui” : “ay” |
ⴰⵢ | ۡئ َي. Bien que ce ne soit pas une règle exclusive dans notre variante, “ay”
peut devenir “ag”/“aǧ” | ⴰⴳ/ⴰⴵ | ۡئ َج/ ئ َڨsuite à la contraction du “y” et
l’indice de pers. “y/i” du vb, 3ième pers. du sing. Mais malgré la contrac-
tion, l’indice de pers. peut persister alors que parfois, sans contraction,
l’indice de pers. peut disparaître, pour des raisons d’euphonie je suppose :
→ C’est cet homme qui m’a frappé : [ṢḤ] Argaz-ayyi ay yuṯan, ici
forme complète : pr. rel. + indice de pers. + rad. + “n”
َ ۡۡالر ُجلۡالَّذِي
ۡئ َيِۡئ َيۡيُثَن-ۡۡئ َرڨَز:ۡض َربَنِي َّ َهذَاۡه َُو
ⴰⵔⴳⴰⵣ-ⴰⵢⵢⵉ ⴰⵢ ⵢⵓⵝⴰⵏ
→ C’est mon frère qui est entré : [MƐ] Xayy-i ay kšemen, ici ab-
sence de l’indice de pers.
ۡيِۡئ َيۡكشمن-ۡۡخَي:ََۡهذَاۡه َُوۡأ َ ِخيۡالَّذِيۡدَ َخل
660
ⵅⴰⵢⵢ-ⵉ ⴰⵢ ⴽⵛⴻⵎⴻⵏ
→ C’est ton père qui frappe à la porte : [MƐ] Bbʷa-k aǧ ikkaṯen i
ṯebburṯ, ici contraction du pr. rel. et maintien de l’indice de pers.
َ ۡوا ِلد ُكَ ۡالَّذِيۡيَط ُر ُقۡالبَا
ۡكۡئ َجۡئِ َّكثنۡئِـۡثبُّرث-ۡب َۡو:ۡب َ َهذَاۡه َُو
ⴱⴱⵯ-ⴰⴽ ⴰⴵ ⵉⴽⴽⴰⵝⴻⵏ ⵉ ⵝⴻⴱⴱⵓⵔⵝ
→ C’est moi qui ai volé : [ṢḤ] Nekkinț ag ukeren, ici contraction du
pr. rel. et disparition de l’indice de pers.
َ ۡأَنَاۡالَّذِي
ۡۡن ِكنڅۡئ َڨۡئُكرن:ۡ ُس َرقت
ⵏⴻⴽⴽⵉⵏⵜⵙ ⴰⴳ ⵓⴽⴻⵔⴻⵏ
→ C’est nous qui avons vu : [ṢḤ] Nekni ag zran, ici contraction du
pr. rel. et disparition de l’indice de pers.
ۡۡنك ِنۡئ َڨۡز َرن:ۡۡرأَينَا
َ َنَحنُ ۡالذَّين
ⵏⴻⴽⵏⵉ ⴰⴳ ⵣⵔⴰⵏ
Rem. :
• Il est possible de rendre la forme participiale en forme participiale
négative :
→ Qui ne mange pas ? : [ṢḤ] Waɣa u iṯețen k ?
َ َۡۡم ِنۡالَّذِيۡلَمۡيَأ ُكل
َ ۡو:
ۡغۡئُـۡئِثڅنۡك
ⵡⴰⵖⴰ ⵓ ⵉⵝⴻⵜⵙⴻⵏ ⴽ
→ Qui ne vend pas ? : [ṢḤ] Anwi aɣa u izunezen k ?
ۡۡئَن ِوۡئَغَۡئُـۡئِ ُزنزنۡك:َۡم ِنۡالَّذِيۡلَمۡيَبِع
ⴰⵏⵡⵉ ⴰⵖⴰ ⵓ ⵉⵣⵓⵏⴻⵣⴻⵏ ⴽ
661
f. me, m’ : nous :
• …-yi-… • …-na-…
• …-ɣen-…
2ième pers.
m. te/t’ : vous :
• …-k-… • …-ken-…
f. te/t’ : vous :
• …-m-… • …-kenț-…
• …-kem-…
3ième pers.
m. le/la/l’ : les :
• …-[i, a]ṯ-… • …-[i]ṯen-…
• …-[i, e]n-…
f. le/la/l’ : les :
• …-[i, a]ț-… • …-[i]ṯenț-…
• …-[i, e]nț-…
Ex. :
→ Il a offert la jument à la fille : Yuša ṯaǧmarṯ i teḥzawṯ. → Il l’a
offert à la fille : Yuša-ț i teḥzawṯ, Il a offert quoi ? Il a offert “la” (i.e. la
jument, C.O.D.)
ۡ ُۡشۡثَج َمرثۡئِـۡتحزَ وث
َ ۡي:ِۡسۡ ِللڢَتَاة
َ أهدَىۡالڢَ َۡر
ۡڅۡئِـۡتحزَ وث-ُش َۡ ۡي:ِۡأَهدَاهُۡ ِللڢَت َاة
ⵢⵓⵛⴰ ⵝⴰⴵⵎⴰⵔⵝ ⵉ ⵜⴻⵃⵣⴰⵡⵝ
ⵢⵓⵛⴰ-ⵜⵙ ⵉ ⵜⴻⵃⵣⴰⵡⵝ
→ Il a labouré les champs : Iḵrez igran. → Il les a labourés : Iḵrez-
iṯen, Il a labouré quoi ? Il a labouré “les” (i.e. les champs, C.O.D.)
ۡۡئِكرزۡئِڨ َرن:َۡثۡال ُحقُول َ َح َر
ۡ ۡئِثن-ۡۡئِكرز:َۡح َرث َ ُهم
ⵉⴿⵔⴻⵣ ⵉⴳⵔⴰⵏ
ⵉⴿⵔⴻⵣ-ⵉⵝⴻⵏ
ENTENDRE, ÉCOUTER
[ṢḤ] sel, hab. sell, tselli (aor. nég.)
662
→ Il m’a écouté (me, m’) m., f. : Isla-yi.
→ Il t’a écouté (te, t’) m. : Isla-k.
→ Il t’a écoutée (te, t’) f. : Isla-kem.
→ Il l’a écouté (le, l’) : Isla-ṯ.
→ Il l’a écoutée (la, l’) : Isla-ț.
→ Il nous a écouté (nous) m., f. : Isla-na.
→ Il vous a écouté (vous) m. : Isla-ken.
→ Il vous a écouté (vous) f. : Isla-kenț.
→ Il les a écoutés (les) : Isla-ṯen.
→ Il les a écoutées (les) : Isla-ṯenț.
→ Il écoute le Coran : Isell lquran.
→ Je t’ai entendu m., f. : Sliɣ-k.
→ Ils les ont écoutés : Slan-țen.
→ Il ne t’as pas entendu : [ṢḤ] Ur isli ḵ.
→ Il ne t’entendra pas : [ṢḤ] Ur itselli ḵ.
ِۡ ۡتس،ۡۡ َعادَةۡ؛ۡسل.ۡسۡل: س ِم َع
ل َ
ِي
ۡ -ل َۡ ۡئِس:ۡس ِمعَنِي َ
ۡك-ل َۡ ۡئِس:ۡ َس ِم َعك َ
ۡكم-ل َۡ ۡئِس:ۡس ِمعَ ِك َ
ۡث-ل َۡ ۡئِس:ُۡس ِمعَه َ
ۡڅ-ل َۡ ۡثس:ۡس ِمعَ َها َ
َۡن-ل َۡ ۡ ِئس:ۡس ِم َعنَا َ
ۡكن-ل ُ
َۡ ۡئِس:ۡس ِمعَكم َ
ۡكنڅ-ل َۡ ۡئِس:ۡس ِمعَ ُك َّن َ
ۡ ۡثن-ل َۡ ۡئِس:ۡس ِم َع ُهم َ
ۡثن-ل َۡ ۡۡ ِئس:ۡس ِم َع ُه َّن َ
ُ
ۡ ۡۡئِسلۡلق َرن:ۡ َيَس َم ُعۡالقرآن ُ
ۡ ۡك-ۡۡس ِلغ:ۡ َس ِمعتُك َ
ۡڅن-ۡۡسلَن:ۡس ِمعُوهُم َ
ۡ ۡۡئُرۡ ِئس ِلۡك:ۡلَمۡ َيس َمعُك
ۡ ۡۡئُرۡ ِئتس ِلۡك:ۡ َلَنۡيَس َمعُك
ⵙⴻⵍ : ⵙⴻⵍⵍ, ⵜⵙⴻⵍⵍⵉ
ⵉⵙⵍⴰ-ⵢⵉ
663
ⵉⵙⵍⴰ-ⴽ
ⵉⵙⵍⴰ-ⴽⴻⵎ
ⵉⵙⵍⴰ-ⵝ
ⵝⴻⵙⵍⴰ-ⵜⵙ
ⵉⵙⵍⴰ-ⵏⴰ
ⵉⵙⵍⴰ-ⴽⴻⵏ
ⵉⵙⵍⴰ-ⴽⴻⵏⵜⵙ
ⵉⵙⵍⴰ-ⵝⴻⵏ
ⵉⵙⵍⴰ-ⵝⴻⵏⵜⵙ
ⵉⵙⴻⵍⵍ ⵍⵇⵓⵔⴰⵏ
ⵙⵍⵉⵖ-ⴽ
ⵙⵍⴰⵏ-ⵜⵙⴻⵏ
ⵓⵔ ⵉⵙⵍⵉ ⴿ
ⵓⵔ ⵉⵜⵙⴻⵍⵍⵉ ⴿ
f. à moi : à nous :
• …-[i, y]i-… • …-[y]ana-…
• …-[y]anaɣ-…
• …-[y, a]ɣen-…
664
2ième
pers.
à toi : à vous :
m.
• …-[y]ak-… • …-[y]awen-…
à toi : à vous :
f.
• …-[y]ak-… • …-[y]awenț-…
• …-ḵemṯ-…
• …-aḵemmeṯ-…
3ième
pers.
à lui : à eux :
m.
• …-[y]am-… • …-[y]asen-…
à elle : à elles :
f.
• …-[y]as-… • …-[y]asenț-…
Ex. :
→ Il a offert la jument à la fille : Yuša ṯaǧmarṯ i teḥzawṯ. → Il lui a
offert la jument : Yuša-yas ṯaǧmarṯ, Il a offert à qui ? Il a offert “à elle”
(i.e. la fille, C.O.I.)
ۡ ُۡشۡثَج َۡمرثۡئِـۡتحزَ وث
َ ۡي:ِۡسۡ ِللڢَت َاةَ أهدَىۡالڢَ َر
ۡيَسۡثَج َمرث-ُشَۡ ۡي:ۡسۡإِيَّاهَا َ أَهدَاىۡالڢَ َر
ⵢⵓⵛⴰ ⵝⴰⴵⵎⴰⵔⵝ ⵉ ⵜⴻⵃⵣⴰⵡⵝ
ⵢⵓⵛⴰ-ⵜⵙ ⵉ ⵜⴻⵃⵣⴰⵡⵝ
DONNER, OFFRIR
• [ṢḤ] uš. v. “Fabriquer”.
• [ṢḤ], [MƐ] eḵf. v. “Aveuglement”.
• [MƐ] ekf
→ Il m’a donné [qqch] à moi : Iḵfa-yi.
→ Je t’ai donné [qqch] à toi m. :
• [MƐ] Ušiɣ-aḵ.
• [MƐ] Ḵfiɣ-ak.
→ Je t’ai donné [qqch] à toi f. : [MƐ] Ḵfiɣ-am.
→ J’ai donné [qqch] à lui, à elle : Ḵfiɣ-as.
→ Il nous a donné [qqch] à nous :
• Uša-yanaɣ.
665
• [ṢḤ] Yuša-yanaɣ.
• [MƐ] Iḵfa-yanaɣ.
→ Je vous ai donné [qqch] à vous m. : Ḵfiɣ-awen.
→ Je vous ai donné [qqch] à vous f. : Ḵfiɣ-awenț.
→ Je leur ai donné [qqch] à eux : Ḵfiɣ-asen.
→ Je leur ai donné [qqch] à elles : Ḵfiɣ-asenț.
→ Il a donné à l’homme [qqch] : Iḵfa i urǧaz.
→ Donne-moi [qqch] ! : [ṢḤ] Uš-iyi-d !
→ Donne-lui [qqch] ! :
• [ṢḤ] Uš-as !
• [MƐ] Eḵf-as !
→ Il vous a donné [qqch] à vous : Yuša-yawen.
: أ َ ْع َطى، قَدَّ َم
ۡئُش
ۡ ۡىكڢ
ۡىكڢ
ئِـ-ۡۡىكڢ:ۡطانِيۡشَيئا َ أَع
:ۡطيتُكَ ۡشَيئا َ أَع
ۡ ۡئ َك-ۡئ ُ ِشغ
ۡئ َك-ۡكڢِغ
ۡئَم-ۡۡكڢِغ:ۡطيت ُ ِكۡشَيئا َ أَع
ۡئَس-ۡۡك ِڢغ:ۡطيت ُ َهاۡشَيئا َ ۡأَع،ُۡطيۡتُه َ أَع
:ۡطانَاۡشَيئا َ أَع
ۡيَنَغ-ش َۡ ُ ئ
ۡيَنَغ-ُش َۡ ي
ۡ َينَغ-ِۡئكڢ
ۡ ۡئَون-ۡۡكڢِغ:ۡطيت ُ ُكمۡشَيئا َ أَع
ۡئَونڅ-ۡۡكڢِغ:ۡطيت ُ ُك َّنۡشَيئا َ أَع
ۡئَسن-ۡۡك ِڢغ:ۡطيت ُ ُهمۡشَيئا َ أَع
ۡئ َسنڅ-ۡۡك ِڢغ:ۡطيت ُ ُه َّنۡشَيئا َ أَع
ۡۡئِكڢۡئِـۡئُر َجز:ۡلر ُج ِل َّ طىۡشَيئاۡ ِل َ أَع
ۡ ِئ-ۡۡئُش:ۡأَع ِطنيۡشَيئا
ۡد-ِ ي
ۡ :ۡأَع ِط ِهۡشَيئا
ۡئَس-ۡئُش
666
ۡ ئ-ۡىكڢ
َس
َ أَع
َۡ ۡي:ۡطا ُكمۡشَيئا
ۡ ۡيَون-ُش
ⵓⵛ
ⴻⴿⴼ
ⴻⴽⴼ
ⵉⴿⴼⴰ-ⵢⵉ
ⵓⵛⵉⵖ-ⴰⴿ
ⴿⴼⵉⵖ-ⴰⴽ
ⴿⴼⵉⵖ-ⴰⵎ
ⴿⴼ-ⴰⵙ
ⵉⴿⴼⴰ-ⵢⴰⵏⴰⵖ
ⵓⵛⴰ-ⵢⴰⵏⴰⵖ
ⵢⵓⵛⴰ-ⵢⴰⵏⴰⵖ
ⴻⴿⴼ-ⴰⵡⴻⵏ
ⴻⴿⴼ-ⴰⵡⴻⵏⵜⵙ
ⴻⴿⴼ-ⴰⵙⴻⵏ
ⴻⴿⴼ-ⴰⵙⴻⵏⵜⵙ
ⵉⴿⴼ ⵉ ⵓⵔⴵⴰⵣ
ⵓⵛ-ⵉⵢⵉ-ⴷ
ⵓⵛ-ⴰⵙ
ⴻⴿⴼ-ⴰⵙ
ⵢⵓⵛⴰ-ⵢⴰⵡⴻⵏ
Rem. :
• Pour des raisons d’euphonie on pourra faire précéder les pronons af-
fixes dir. et indir. d’une consonne ou d’une voyelle. Hormis celui de la 1er
pers. du pl., tous les pr. dir. peuvent être précédés par la voyelle “i” | ⵉ | ئِـ
quand :
a) le vb se termine par une consonne et conjugué à une pers. ne com-
portant pas de suff.,
→ Tonds-le ! : Els-iṯ !, au lieu de : Els-ṯ.
ۡ ِئث-ۡۡلس:ُُۡجزه
ⴻⵍⵙ-ⵉⵝ
667
idem pour : → Effraie-le ! : [ṢḤ] Saggʷeḏ-iṯ !, au lieu de : Saggʷeḏ-ṯ
! ; → Ils le rendirent : Rran-iṯ, au lieu de : Rran-ṯ.
b) quand ils suivent un pr. ind. :
→ Tu le lui a rendu : Ṯerriḍ-as-iṯ, au lieu de : Ṯerriḍ-as-ṯ.
ۡ ِئث-ۡئَس-ۡۡث ِرض:َۡردَدتَهُۡ ِإلَي ِه
ⵝⴻⵔⵔⵉⴸ-ⴰⵙ-ⵉⵝ
• Le 3ième pr. ind. du pl. “ṯen” | ⵝⴻⵏ | ۡ ثنet “ṯenț” | ⵝⴻⵏⵜⵙ | ۡ ثنڅdevient
pour le premier m., “[e, i]n” | [ⴻ, ⵉ]ⵏ | ۡن/ ِئـet pour le second f., “[e, i]nț” | [ⴻ,
ⵉ]ⵏⵜⵙ | ۡنڅ/ ئِـquand :
a) ils suivent un pr. indir. :
→ Rends-les lui : [ṢḤ] Rr-as-in, au lieu de : Rr-as-iṯen.
ۡ ِئن-ۡئَس-ۡۡر:ۡاُرد ُدهُمۡإِلَي ِه
ⵔⵔ-ⴰⵙ-ⵉⵏ
b) quand ils précèdent le vb. :
→ Je ne les ai pas tués m. : [ṢḤ] U n-id-nɣix, au lieu de : U ṯen-id-
nɣiɣ ḵ.
ۡن ِغخ-ۡئِد-ۡۡئُـۡن:ۡلَمۡأَقتُل ُهم
ⵓ ⵏ-ⵉⴷ-ⵏⵖⵉⵅ
idem pour : → Tu ne les as pas apportées : [ṢḤ] U nț-id-ṯewwiḍ ḵ,
au lieu de : u ṯenț-id-ṯewwiḍ ḵ.
• Le “ṯ” | ⵝ | ثdu pr. aff. dir. de la 3ième pers. du sing. et du pl. de-
viendra “ț” | ⵜⵙ | څà cause de l’effet de contraction entre les indices de
pers. de la 2ième pers. du sing. “ḍ” | ⴹ | ض, de la 3ième pers. du pl. “n” | ⵏ |
نet le “ṯ” | ⵝ | ثde l’aff. : v. en début de chap. au sujet de l’affriquée “ț”.
Ex. :
→ Tu l’as mangé : [ṢḤ] Ṯeččiț, au lieu de : Ṯeččiḍ-ṯ.
ۡۡث ِچڅ:ُۡأَكَلتَه
ⵝⴻⵞⵞⵉⵜⵙ
→ Tu les as tués m. : [ṢḤ] Ṯenɣițen., au lieu de : Ṯenɣiḍ-ṯen.
ۡۡثن ِغڅن:ۡقَت َلتَ ُهم
ⵝⴻⵏⵖⵉⵜⵙⴻⵏ
→ Ils les ont vendues : [ṢḤ] Zenzen-țenț., au lieu de : Zenzen-ṯenț.
668
ۡ ۡڅنڅ-ۡۡزنزن:ۡبَاعُوهُم
ⵣⴻⵏⵣⴻⵏ-ⵜⵙⴻⵏⵜⵙ
idem avec : → Tu le fis entrer m. : [ṢḤ] Ṯsiḏefeț, au lieu de :
Ṯsiḏefeḍ-ṯ ; → Ils les ont écoutés : Slan-țen., au lieu de : slan-ṯen.
• Lorsqu’un vb est accompagné à la fois d’un pr. dir. et ind., le pr. ind.
se placera toujours le premier :
Ex. :
RENDRE
err
→ Je le lui ai rendu : Rriɣ-as-iṯ.
→ Tu nous l’a rendu : Ṯerriḍ-anaɣ-iṯ.
→ Il vous l’a rendu (à vous, m.,) : Yerra-yawen-iṯ.
→ Elle vous l’a rendu (à vous, f.,) : Ṯerra-yawenț-iṯ.
→ Nous te l’avons rendu (à toi, m.,) : Nerra-yak-iṯ.
→ Nous te l’avons rendu (à toi, f.,) : Nerra-yam-iṯ.
→ Vous nous l’avez rendu : Ṯerram-aɣen-iṯ.
→ Vous nous l’avez rendu : Ṯerramṯ-aɣen-iṯ.
→ Ils le leur ont rendu (à eux, m.,) : Rran-asen-iṯ.
→ Elles le leur ont rendu (à eux, f.,) : Rranț-asenț-iṯ.
ۡى ۡر: ََّرد
ۡئِث-ۡئَس-ۡۡرغ:ۡ ِ َردَدتُهُۡإِلَي ِه
ۡئِث-ۡئ َك-ۡۡث ِرض:ۡتِ ِهۡإِلَينَا/َُردَدتَه
ۡئِث-ۡيَون-ۡي َّۡر:َۡردَّهُۡ ِإلَي ُكم
ۡ ِئث-ۡ َيونڅ-ۡث َّۡر:َۡردَّتهُۡ ِإلَي ُك َّن
ۡئِث-ۡيَك-ۡن َّۡر:ۡ ََردَدنَاهُۡإِلَيك
ۡئِث-ۡيَم-ۡن َّۡر:َۡردَدنَاهُۡإِلَي ِك
ۡئِث-ۡئ َغن-ۡۡث َّرم:َۡردَدتُهُۡ ِإلَينَا
669
ۡئِث-ۡئ َغن-ۡۡث َّرمث:َۡردَدتُنَّهُۡإِلَينَا
َّ َردُّوهُۡإلَي ِهم
ۡئِث-ۡئَسن-ۡۡرن:ۡ
َّ َردَدنَهُۡ ِإلَي ِه َّن
ِۡۡئث-ۡئ َسنڅ-ۡۡرنڅ:ۡ
ⴻⵔⵔ
ⵔⵔⵉⵖ-ⴰⵙ-ⵉⵝ
ⵝⴻⵔⵔⵉⴹ-ⴰⵏⴰⵖ-ⵉⵝ
ⵢⴻⵔⵔⴰ-ⵢⴰⵡⴻⵏ-ⵉⵝ
ⵝⴻⵔⵔⴰ-ⵢⴰⵡⴻⵏⵜⵙ-ⵉⵝ
ⵏⴻⵔⵔⴰ-ⵢⴰⴽ-ⵝ
ⵏⴻⵔⵔⴰ-ⵢⴰⵎ-ⵝ
ⵝⴻⵔⵔⴰⵎ-ⴰⵖⴻⵏ-ⵉⵝ
ⵝⴻⵔⵔⴰⵎⵝ-ⴰⵖⴻⵏ-ⵉⵝ
ⵔⵔⴰⵏ-ⴰⵙⴻⵏ-ⵉⵝ
ⵔⵔⴰⵏⵜⵙ-ⴰⵙⴻⵏⵜⵙ-ⵉⵝ
670
→ Il nous tuera : [ṢḤ] A ɣen-yenɣ.
ۡينغ-ۡۡئ َـۡغن:ۡڢۡيَقتُلنَا
َ سو
َ
ⴰ ⵖⴻⵏ-ⵢⴻⵏⵖ
le/la/les nôtre(s) :
f. le/la/les mien(s)/ne(s) : • …-[e, ṯ]nna
• …-inu • …-[e, ṯ]nnaɣ
• …-iw (très rare)
2ième pers.
m. le/la/les tien(s)/ne(s) : le/la/les vôtre(s) :
• …-[e]ḵ, • …-[e]nnwen
• …-[e]k,
• …-[e]nneḵ,
• …-[e]nnek,
• …-nneš
671
3ième pers.
m. le/la/les sien(s)/ne(s) : le/la/les leur(s) :
• …-[e]s • …-[e]nsen
• …-[e]nnes
Rem. :
• Contrairement au pr. aff. “-inu” l’autre variante : “-iw” bien
qu’attestée elle reste extrêment rare.
Ex. :
PAYS, … pr. aff. des noms
→ Mon pays (le mien) : [ṢḤ], [ǦƐ] Ṯamurṯ-inu.
→ Ton pays (le tien) m. : [ṢḤ] Ṯamurṯ-nnek.
→ Ton pays (le tien) f. : [ṢḤ] Ṯamurṯ-nnem.
→ Son pays (le sien) m., f. : [ṢḤ] Ṯamurṯ-nnes.
→ Notre pays (le nôtre) m., f. : [ṢḤ] Ṯamurṯ-nna.
→ Votre pays (le vôtre) m. : [ṢḤ] Ṯamurṯ-nnwen.
→ Votre pays (le vôtre) f. : [ṢḤ] Ṯamurṯ-nnwenț.
→ Leur pays (le leur) m. : [ṢḤ] Ṯamurṯ-nsen.
→ Leur pays (le leur) f. : [ṢḤ] Ṯamurṯ-nsenț.
ُۡئِن-ۡۡث َ ُمرث:ۡبَلَدِي
ۡنك-ۡۡث َ ُمرث:ۡ ََبلَدُك
ۡنم-ۡۡث َ ُمرث:ۡبَلَد ُِك
ۡنۡس-ۡۡث َ ُمرث:ُۡبَلَدُه
َّۡ -ۡۡث َ ُمرث:َۡبلَدُنَا
ن
ۡنون-ۡۡث َ ُمرث:َۡبلَد ُ ُكم
ۡنونڅ-ۡۡث َ ُمرث:ۡبَلَدُ ُك َّن
ۡنسن-ۡۡث َ ُمرث:ۡبَلَدُهُم
ۡنسنڅ-ۡۡث َ ُمرث:َۡبلَدُه َُّن
ⵝⴰⵎⵓⵔⵝ-ⵉⵏⵓ
ⵝⴰⵎⵓⵔⵝ-ⵏⵏⴻⴽ
672
ⵝⴰⵎⵓⵔⵝ-ⵏⵏⴻⵎ
ⵝⴰⵎⵓⵔⵝ-ⵏⵏⴻⵙ
ⵝⴰⵎⵓⵔⵝ-ⵏⵏⴰ
ⵝⴰⵎⵓⵔⵝ-ⵏⵏⵡⴻⵏ
ⵝⴰⵎⵓⵔⵝ-ⵏⵏⵡⴻⵏⵜⵙ
ⵝⴰⵎⵓⵔⵝ-ⵏⵙⴻⵏ
ⵝⴰⵎⵓⵔⵝ-ⵏⵙⴻⵏⵜⵙ
673
Ex. :
SŒUR
→ Ma sœur : Weltma.
→ Ta sœur m. : Weltma-ḵ.
→ Ta sœur f. : Weltma-m.
→ Sa sœur : Weltma-s.
→ Notre sœur : Weltma-ṯnnaɣ.
→ Votre sœur m. : Weltma-ṯwen.
→ Votre sœur f. : Weltma-ṯwenț.
→ Leur sœur m. : Weltma-ssen.
→ Leur sœur f. : Weltma-ssenț.
ۡۡولت َم: أ ْخت
ۡولت َۡم:ۡأُختِي
ۡك-ۡولت َۡم:ۡ َأُختُك
ۡم-ۡولت َۡم:ۡأُخت ُ ِك
ۡس-ۡولت َۡم:ۡـ َها/ُأُختُه
ۡثنَغ-ۡولت َۡم:ۡأُختُنَا
ۡثون-ۡولت َۡم:ۡأُخت ُ ُكم
ۡثونڅ-ۡنَّولت َۡم:ُۡأُختُه
ۡسن-ۡولت َۡم:ۡأُخت ُ ُهم
ۡسنڅ-ۡولت َۡم:ۡأُخت ُ ُه َّن
ⵡⴻⵍⵜⵎⴰ
ⵡⴻⵍⵜⵎⴰ
ⵡⴻⵍⵜⵎⴰ-ⴿ
ⵡⴻⵍⵜⵎⴰ-ⵎ
ⵡⴻⵍⵜⵎⴰ-ⵙ
ⵡⴻⵍⵜⵎⴰ-ⵝⵏⴰⵖ
ⵡⴻⵍⵜⵎⴰ-ⵝⵡⴻⵏ
ⵡⴻⵍⵜⵎⴰ-ⵝⵡⴻⵏⵜⵙ
ⵡⴻⵍⵜⵎⴰ-ⵙⵙⴻⵏ
ⵡⴻⵍⵜⵎⴰ-ⵙⵙⴻⵏⵜⵙ
674
Rem. :
• C’est la même chose avec : baba (papa, père), yemma (maman,
mère), gma (frère), lalla (dame, maîtresse de maison), nanna (grand-mère).
• Il n’y a pas d’aff. à la 1er pers. du sing. car le nom de parenté se rap-
porte directement à celui qui s’exprime.
• Ces pr. aff. de parenté sont identiques à ceux des noms si ce n’est
qu’on ajoute pour toutes les pers. du pl. un “ṯ”.
f. moi : nous :
• idem • idem
2ième pers.
m. toi : vous :
• …-[e]k • …-[a, ṯ]wen
f. toi : vous :
• …-[e]m • …-[a, ṯ]wenț
• …-ḵemmeṯ
3ième pers.
m. lui : eux :
• …-[e]s • …-[a, i, ṯ]sen
f. elle : elles :
• idem • …-[a, i, ṯ]senț
Ex. :
CHEZ pr. aff., prép., AVOIR
[ṢḤ], [MƐ] ɣer. v. prép. “Dans”.
675
→ Chez/Dans moi, J’ai : [ṢḤ] Ɣer-i, Ḏeg-i.
→ Chez/Dans toi, Tu as m., : [ṢḤ] Ɣer-ek, Ḏeg-ek.
→ Chez/Dans toi, Tu as f., : [ṢḤ] Ɣer-em, Ḏeg-em.
→ Chez/Dans lui/elle, Il/Elle a : [ṢḤ] Ɣer-es, Ḏeg-es.
→ Chez/Dans nous, Nous avons :
• [ṢḤ] Ɣer-na, Ḏeg-na.
• [MƐ] Ɣer-naɣ.
→ Chez/Dans vous, Vous avez m., : [ṢḤ], [MƐ] Ɣer-wen, Ḏeg-wen.
→ Chez/Dans vous, Vous avez f., :
• [ṢḤ] Ɣer-wenț, Ḏeg-wenț.
• [ṢḤ], [MƐ] Ɣer-ḵemmeṯ.
→ Chez/Dans eux, Ils ont : [ṢḤ] Ɣer-sen, Ḏeg-sen.
→ Chez/Dans elles, Elles sont : [ṢḤ] Ɣer-senț, Ḏeg-senț.
→ Moi, j’ai un figuier : [ṢḤ] Nekkini ɣer-i yišt n enneqleṯ n țazert.
→ En lui : [MR] Ḏig-es.
: َِع ْند
ۡغۡر
ئِي-ۡۡذڨ،ۡئِي-ۡۡيغر:ِۡعندِي
ۡك-ۡۡذڨ،ۡك-ۡۡغر:ۡ َِعندَك
ۡم-ۡۡذڨ،ۡم-ۡۡغر:ِۡعندَ ِك
ۡس-ۡۡذڨ،ۡس-ۡۡغر:ۡعندَهَا ِۡ ۡ،ُِۡعندَه
:ِۡعندَنَا
َۡن-ۡۡذڨ،ۡ َن-ۡغر
ۡ ۡنَغ-ۡغر
ۡون-ۡۡذڨ،ۡون-ۡۡغر:ِۡعندَ ُكم
:ِۡعندَ ُك َّن
ۡونڅ-ۡۡذڨ،ۡونڅ-ۡغر
ۡكمث-ۡغر
ۡسن-ۡۡذڨ،ۡسن-ۡۡغر:ِۡعندَهُم
ۡسنڅ-ۡۡذڨ،ۡسنڅ-ۡۡغر:ِۡعندَه َُّن
ۡ ۡئِـۡيِشتۡنـۡنقلث-ۡۡن ِۡك ِنۡغر:ٌۡ احدِ ۡو َ ينٌ ِِليۡت
ۡ ۡس-ۡۡذِڨ:ِۡڢي ِه
676
ⵖⴻⵔ
ⵖⴻⵔ-ⵉ, ⴸⴻⴳ-ⵉ
ⵖⴻⵔ-ⴻⴽ, ⴸⴻⴳ-ⴻⴽ
ⵖⴻⵔ-ⴻⵎ, ⴸⴻⴳ-ⴻⵎ
ⵖⴻⵔ-ⴻⵙ, ⴸⴻⴳ-ⴻⵙ
ⵖⴻⵔ-ⵏⴰ, ⴸⴻⴳ-ⵏⴰ
ⵖⴻⵔ-ⵏⴰⵖ
ⵖⴻⵔ-ⵡⴻⵏ, ⴸⴻⴳ-ⵡⴻⵏ
ⵖⴻⵔ-ⵡⴻⵏⵜⵙ, ⴸⴻⴳ-ⵡⴻⵏⵜⵙ
ⵖⴻⵔ-ⴿⴻⵎⵎⴻⵝ
ⵖⴻⵔ-ⵙⴻⵏ, ⴸⴻⴳ-ⵙⴻⵏ
ⵖⴻⵔ-ⵙⴻⵏⵜⵙ, ⴸⴻⴳ-ⵙⴻⵏⵜⵙ
ⵏⴻⴽⴽⵉⵏⵉ ⵖⴻⵔ-ⵉ ⵢⵉⵛⵜ ⵏ ⴻⵏⵏⴻⵇⵍⴻⵝ ⵏ ⵜⵙⴰⵣⴻⵔⵜ
ⴸⵉⴳ-ⴻⵙ
Rem. :
• Pour des raisons euphoniques, on fait précéder l’aff. d’un “a” | ⴰ | ئ َـ.
Ex. :
→ Ceci est à moi : [ṢḤ] Wadda inu.
ۡۡودَّۡ ِئ ُن:ۡي
َ َهذَاۡ ِل
ⵡⴰⴷⴷⴰ ⵉⵏⵓ
→ Celui-là est le tien : [ṢḤ] Wadin nneḵ.
َ َذَلِكَ ۡۡلَك
ۡۡودِنۡنك:ۡ
ⵡⴰⴷⵉⵏ ⵏⵏⴻⴿ
678
je
m le/la/les le/la/les me/m’ à moi moi
. mien(s)/ne(s mien(s)/ne(s
• neḵḵ ) ) • -yi- • -[i, y]i- • -i
• neḵḵi • -inu —
• neḵḵin • -iw (très
• nekki- rare)
ni
•
neḵḵinț
SINGULIER
• nek-
kinț
• nečč
je
f le/la/les le/la/les me/m’ à moi moi
. mien(s)/ne mien(s)/ne
• neḵḵ • -yi- • -[i, y]i- • -i
(s) (s)
• neḵḵi
• -inu —
• neḵḵin
• -iw (très
• nekki- rare)
ni
•
neḵḵinț
• nek-
kinț
• nečč
tu
m m. le/la/les le/la/les te/t’ à toi toi
. tien(s)/ne(s) tien(s)/ne(s)
• ḵečč • -k- • -[y]ak- • -[e]k
• - • -ḵ
• ḵeččinț [e]ḵ,
• -k
• -
[e]k,
• -
[e]nneḵ,
• -
[e]nnek,
• -
nneš
tu
f f. le/la/les le/la/les te/t’ à toi toi
. tien(s)/ne(s) tien(s)/ne(s)
• ḵemm • -m- • -[y]am- • -[e]m
• -[e]m • -m
• ḵem- • -
minț • -[e]nnem kem-
• ḵem-
miți
ilm le/la/les le/la/les le/la/l’ à lui lui
. sien(s)/ne(s) sien(s)/ne(s)
• nețța • -[i, • -[y]as- • -[e]s
• -[e]s • -s a]ṯ-
• netta
679
• nețți • -[e]nnes
elle
f le/la/les le/la/les le/la/l’ à elle elle
. sien(s)/ne(s) sien(s)/ne(s)
• nețțaṯ • -[i, • -[y]as- • -[e]s
• -[e]s • -s a]ț-
• -[e]nnes
nous
m le/la/les le/la/les nous à nous nous
PLURIEL
. nôtre(s) nôtre(s)
• neḵni • -na- • -[y]ana- • -[a]na
• -[e, ṯ]nna • -ṯnna
• nekni • -ɣen- • - •-
ɣ
• -[e, ṯ]nna • -ṯnnaɣ [y]anaɣ- [a]naɣ
• nukni
• -[y,
• nikni a]ɣen-
• negni
nous
f le/la/les le/la/les nous à nous nous
. nôtre(s) nôtre(s)
• • -na- • -[y]ana- • -[a,
neḵenți • -[e, ṯ]nna • -ṯnna ṯ]na
• -ɣen- • -
• -[e]nnaɣ • -ṯnnaɣ [y]anaɣ- •-
[a]naɣ
• -[y,
a]ɣen-
vous
m m. le/la/les le/la/les vous à vous vous
. vôtre(s) vôtre(s)
• ḵenni • -ken- • - • -[a,
• -[e]nnwen • -ṯwen ? [y]awen- ṯ]wen
• ḵenḵni
vous
f f. le/la/les le/la/les vous à vous vous
. vôtre(s) vôtre(s)
• • - • - • -[a,
ḵemenți • -[e]nnwenț • -ṯwenț ? kenț- [y]awenț- ṯ]wenț
• ḵem- • -nḵemmeṯ • -ḵemṯ- • -
miṯi ḵemme
• - ṯ
aḵemmeṯ
-
ils
m le/la/les le/la/les les à eux eux
. leur(s) leur(s)
• niṯni • - • - • -[a, i,
• -[e]nsen • -ssen [i]ṯen- [y]asen- ṯ]sen
• nihni
• -ṯsen ? • -[i,
e]n-
elles
f le/la/les le/la/les les à elles elles
. leur(s) leur(s)
• niṯenți • - • - • -[a, i,
• -[e]nsenț • -ssenț [i]ṯenț [y]asenț- ṯ]senț
-
• -ṯsenț ?
• -[i,
e]nț-
680
Rem. :
Pour des raisons euphoniques, on fait souvent précéder les différents
pr. d’un : “e”, “i”, “y”, “ṯ”.
TUER
[ṢḤ], [MƐ] enɣ, hab. neqq. v. “Entretuer S’”.
→ J’ai tué : Nɣiɣ.
→ Tu as tué : Ṯenɣiḍ.
→ Il a tué : [ṢḤ], [MƐ] Inɣa.
→ Elle a tué : Ṯenɣa.
→ Nous avons tué : Nenɣa.
→ Vous avez tué m. : Ṯenɣam.
→ Vous avez tué f. : Ṯenɣamṯ.
→ Ils ont tué : Nɣan.
→ Elles ont tué : Nɣanț.
→ Tue-le ! : [ṢḤ], [MƐ] Enɣ-iṯ !
→ Je les tuerai (les, m.) : [ṢḤ] A n-nɣa.
→ Je ne les ai pas tués (les, m.) : [ṢḤ] U n-id-nɣix.
→ C’est moi qui l’ai tué m. : [MƐ] Neḵḵinț at-yinɣan.
→ Je tuerai : [ṢḤ] A nɣa.
→ Tu les as tués m. : [ṢḤ] Ṯenɣițen.
→ Il l’a tué : [MƐ] Inɣa-ṯ.
→ Il nous a tués : [ṢḤ] Inɣa-yana.
→ Il nous tuera : [ṢḤ] A ɣen-yenɣ.
→ Qui est tué, Qui sont tués : Inɣan.
→ Tuons-le ! (le, m.) : Ayaw a ṯ-nnɣeṯ !
→ Tuons-les ! (les., m.) : [ṢḤ] Ya a ṯen-nɣeṯ !
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡنق.ۡىنغ: قَت َ َل
ۡۡن ِغغ:ۡ ُقَت َلت
ۡۡثن ِغض:ۡ َقَتَلت
681
قَتَلَۡۡ:ئِن َغۡ
قَتَلَتۡۡ:ثن َۡغ
قَتَلنَاۡۡ:نن َۡغ
قَت َلتُمۡۡ:ثنغَمۡ
قَت َلت ُ َّنۡۡ:ثنغَمثۡ
قَتَلُواۡۡ:نغَنۡ
قَتَلنَ ۡۡ:نغَنڅۡ
اُقتُلهُۡۡ:ىنغۡ-ئِثۡ
ڢۡأَقتُلُ ُهمۡۡ:ئ َـۡنۡ-ن َۡغ سو َ َ
لَمۡأَقتُل ُهمۡۡ:ئُـۡنۡ-ئِدۡ-ن ِغخۡ
أَنَاۡالَّذِيۡقَتَلتُهُۡۡ:ن ِكنڅۡئَتِۡ -ينغَنۡ
ڢۡأَقۡتُلُۡۡ:ئ َـۡن َۡغ سو َ َ
قَت َلتَ ُهمۡۡ:ثن ِغڅنۡ
قَتَلَهُۡۡ:ئِن َۡغ-ثۡ
قَتَلَنَاِۡ ۡ:ئن َۡغَ -ينَۡ
ڢۡيَقتُلنَاۡۡ:ئ َـۡغنۡ-ينغۡ سو َ َ
الَّذِيۡقُتِلَۡۡ،الذِينَ ۡقُتِلواۡۡ:ئِنغَنۡ
ُ َّ
ِلنَقتُلَهُۡۡ:ئ َ َيوۡئ َـۡثۡ-نغثۡ
ِلنَقتُلَ ُهمۡۡ:يَـۡئ َـۡثنۡ-نغثۡ
ⵇⵇⴻⵏ ⴻⵏⵖ :
ⵖⵉⵖⵏ
ⴹⵉⵖⵏⴻⵝ
ⴰⵖⵏⵉ
ⴰⵖⵏⴻⵝ
ⴰⵖⵏⴻⵏ
ⵎⴰⵖⵏⴻⵝ
ⵝⵎⴰⵖⵏⴻⵝ
ⵏⴰⵖⵏ
ⵙⵜⵏⴰⵖⵏ
ⵝⵉⴻⵏⵖ-
ⴰⵖⵏⴰ ⵏ-
ⵅⵉⵖⵏⵓ ⵏ-ⵉⴷ-
682
ⵏⴻⴽⴽⵉⵏⵜⵙ ⴰⵜ-ⵢⵉⵏⵖⴰⵏ
ⴰ ⵏⵖ ⴰ
ⵝⴻⵏⵖⵉⵜⵙⴻⵏ
ⵉⵏⵖⴰ-ⵝ
ⵉⵏⵖⴰ-ⵢⴰⵏⴰ
ⴰ ⵖⴻⵏ-ⵢⴻⵏⵖ
ⵉⵏⵖⴰⵏ
ⴰⵢⴰⵎ ⴰ ⵝ-ⵏⵏⵖⴻⵝ
ⵢⴰ ⴰ ⵝⴻⵏ-ⵏⵖⴻⵝ
ENTRER
[ṢḤ], [MƐ] aḏef, hab. țadef
→ Je suis entré : Uḏefa.
→ Tu es entré m., f. : Ṯuḏefeḍ.
→ Il est entré : Yuḏef.
→ Elle est entrée : Ṯuḏef.
→ Nous sommes entrés : Nuḏef.
→ Vous êtes entrés m. : Ṯuḏefem.
→ Vous êtes entrés f. : Ṯuḏefemṯ.
→ Ils sont entrés : Uḏefen.
→ Elles sont entrées : Uḏefenț.
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡ َڅدڢ.ۡئ َذڢ:َۡدَ َخل
َۡ ۡئُذ:ۡ ُدَخَلت
ڢ
ۡ ۡۡثُذڢض:ۡ َدَخَلت
ۡ ۡۡيُذڢ:َۡدَ َخل
ۡۡثُذڢ:ۡدَ َخلَت
ۡۡنُذڢ:ۡدَخَلنَا
ۡۡثُذڢم:ۡدَخَلتُم
ۡۡثُذڢمث:ۡدَخَلت ُ َّن
683
ۡ ۡئُذڢ:ۡدَ َخلُوا
ن
ۡۡئُذڢنڅ:ۡ َدَخَلن
ⴰⴸⴻⴼ : ⵜⵙⴰⴷⴻⴼ
ⵓⴸⴻⴼⴰ
ⵝⵓⴸⴻⴼⴻ ⴹ
ⵢⵓⴸⴻⴼ
ⵝⵓⴸⴻⴼ
ⵏⵓⴸⴻⴼ
ⵝⵓⴸⴻⴼⴻⵎ
ⵝⵓⴸⴻⴼⴻⵎⵝ
ⵓⴸⴻⴼⴻⵏ
ⵓⴸⴻⴼⴻⵏⵜⵙ
TROUVER
• [ṢḤ], [MƐ] af, hab. ttaf
→ J’ai trouvé : [ṢḤ], [MƐ] Ufiɣ.
→ Tu as trouvé : Ṯufiḍ.
→ Il a trouvé : [ṢḤ], [MƐ] Yufa.
→ Elle a trouvé : Ṯufa.
→ Nous avons trouvé : Nufa.
→ Vous avec trouvé : Ṯufam.
→ Vous avez trouvé : Ṯufamṯ.
→ Ils ont trouvé : [ṢḤ], [MƐ] Ufan.
→ Elles ont trouvé : Ufanț.
→ Que trouvera-t-il ? : [ṢḤ] Mațța ara yaf ?
→ Il n’a pas trouvé : [ṢḤ] U d-yufi ḵ.
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡتَّڢ.ۡئ َڢ: ََو َجد
ۡۡئُڢِغ:ۡ َُو َجدت
ۡۡث ُ ِڢض:ۡ ََو َجدت
684
ُۡڢ
َ ۡي:ََۡو َجد
َۡ ُ ۡث:َۡو َجدَت
ڢ
َۡ ُۡن:َۡو َجدنَا
ڢ
ۡۡثُڢَم:َۡو َجدتُم
ۡۡثُڢَمث:َۡو َجدت ُ َّن
ۡۡئُڢَن:َۡو َجدُوا
ۡۡئ ُ َڢنڅ:ۡ ََو َجدن
ۡۡ َم َّڅۡئ ََرۡيَڢ:ُۡسيَ ِجد َ َۡماذَا
ۡ ُۡڢۡك ِ ي-ۡۡئُـۡد:ۡلَمۡيَ ِجد
ⴰⴼ : ⵜⵜⴰⴼ
ⵓⴼⵉⵖ
ⵝⵓⴼⵉ ⴹ
ⵢⵓⴼⴰ
ⵝⵓⴼⴰ
ⵏⵓⴼⴰ
ⵝⵓⴼⴰⵎ
ⵝⵓⴼⴰⵎⵝ
ⵓⴼⴰⵏ
ⵓⴼⴰⵏⵜⵙ
ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⴰⵔⴰ ⵢⴰⴼ
ⵓ ⴷ-ⵢⵓⴼⵉ ⴿ
686
ⵝⴻⵍⵍⵓⵥⴻⵎⵝ
ⵍⵍⵓⵥⴻⵏ
ⵍⵍⵓⵥⴻⵏⵜⵙ
687
ۡۡئِس َو:ۡب
َ ش ََر
ⵙⵓⵡ : ⵙⴻⵙ
ⵙⵡⵉⵖ
ⵉⵙⵡⴰ
Mais :
REFUSER
[MƐ], [MR] ggumi, hab. țgamay
→ Il a refusé d’entrer : [MƐ] Yeggumi ay ḵšem, au lieu de :
Yegguma …
ۡۡ َعادَةۡ؛ۡڅڨ َ َمي.ۡڨُّ ِم: ضَ ََرڢ
ۡۡيڨُّ ِمۡئ َيۡكشم:ََۡضۡأَنۡيَد ُخل
َ َرڢ
ⴳⴳⵓⵎⵉ : ⵜⵙⴳⴰⵎⴰⵢ
ⵢⴻⴳⴳⵓⵎⵉ ⴰⵢ ⴿⵛⴻⵎ
ÉCRIRE
[ṢḤ] ari, hab. țari
→ J’ai écrit : [ṢḤ] Uriɣ.
→ Il a écrit : [ṢḤ] Yuri, au lieu de : Yura.
ۡ ۡ َعادَةۡ؛ۡ َڅ ِۡر.ۡئ َِر: ب َ َ َكت
ۡۡئ ُ ِرغ:ۡ َُكت َبت
َ َكت
ۡ ۡي ُِۡر:َۡب
ⴰⵔⵉ : ⵜⵙⴰⵔⵉ
ⵓⵔⵢⵖ
ⵢⵓⵔⵉ
OUBLIER
[ṢḤ], [MƐ] ttu, hab. tețțu
→ J’ai oublié : [ṢḤ], [MƐ] Țțuɣ, au lieu de : Țțiɣ.
→ Il a oublié : [ṢḤ], [MƐ] Ițțu, au lieu de : Ițța.
ُّۡ ۡ َعادَةۡ؛ۡت. ُّۡت: سى
څ َ َن
ۡۡ ُّڅغ:ۡ ُنَ ِسيت
ُّۡ ِۡئ:ۡسى
څ َ َن
ⵜⵜⵓ : ⵜⴻⵜⵙⵜⵙⵓ
ⵜⵙⵜⵙⵓⵖ
688
ⵉⵜⵙⵜⵙⵓ
PLANTER
[ṢḤ], [MƐ], [MR] ẓẓu, hab.
• [ṢḤ] tezzu
• [MƐ] la ițeẓẓu
→ Plante-le ! : [MƐ] Ẓẓu-ṯ !
→ J’ai planté : [ṢḤ] Ẓẓiɣ
→ J’ai planté deux oliviers : Ẓẓiɣ snaṯ tzemrin.
→ Il plantera : [MR] A yeẓẓu.
→ Il a planté : [ṢḤ] Iẓẓa.
→ Il a planté des caroubiers dans ses vergers : Iẓẓu ixarruben ḏeg
tebḥirin-nnes.
→ Plantons un grenadier dans le jardin : A nneẓẓut ṯaremmʷant
ḏeg urṯi !
→ Il est entrain de le planter : [MƐ] La ițeẓẓu-ṯ.
:ع َ َز َر، س َ غ َر َ
ۡ َعادَةۡ؛.ُّز
ت ُّۡز
لَـۡئِڅ ُّۡز
ُّۡ اِغ ِۡرسه
ۡث-ۡز:ُۡ
ۡ ۡۡزغ:ۡ ِ ُغ ََرست
ۡۡزغۡسنَثۡتزم ِرن:ۡ ِ ون ِ ُ ۡالزيت
َّ َۡمن ِ ش َج َرت َي ِن َ ۡ ُغ ََرست
ۡ ۡئَـۡي ُّۡز:ۡس ُ سيَغ ِر َ
ۡئِ َّۡز:ۡس َ غ ََر
ۡنس-ۡۡئِ ُّزۡئِخ َُّربنۡذڨـۡتب ِح ِرن:ۡساتِي ِن ِه
َ َبۡڢِيۡبِ ارۡالخ َُّرو َ سۡأَش َج َ غ ََر
ِۡ ۡئَـۡن ُّزتۡثَرم َّونتۡذڨـۡئُر:ۡانۡڢِيۡالبُست َان
ث ِۡ َۡالر َّم
ُّ ش َج َرة َ ۡسَ ِلنَغ ُر
ۡث-ۡلَـۡئِڅ ُّۡز:ُۡعه ُ يَز َر
ⵥⵥⵓ :
ⵜⴻⵣⵣⵓⵜ
ⵍⴰ ⵉⵜⵙⴻⵥⵥⵓ
ⵥⵥⵓ-ⵝ
ⵥⵥⵉⵖ
ⵥⵥⵉⵖ ⵙⵏⴰⵝ ⵜⵣⴻⵎⵔⵉⵏ
689
ⴰ ⵢⴻⵥⵥⵓ
ⵉⵥⵥⴰ
ⵉⵥⵥⵓ ⵉⵅⴰⵔⵔⵓⴱⴻⵏ ⴸⴻⴳ ⵜⴻⴱⵃⵉⵔⵉⵏ-ⵏⵏⴻⵙ
ⴰ ⵏⵏⴻⵥⵥⵓⵜ ⵝⴰⵔⴻⵎⵎⵯⴰⵏⵜ ⴸⴻⴳ ⵓⵔⵝⵉ
ⵍⴰ ⵉⵜⵙⴻⵥⵥⵓ-ⵝ
Les particules :
La particule prédicative “ḏ” | ⴸ | ذou “d” | ⴷ | د:
• Elle se traduit par : “c’est”, “ce sont”. On la place devant le nom au
sing ou au pl. à l’état libre. Il y a assimilation de la particule devant un nom
f. car “ḏ” + “ṯ” = “ț”, ⴸ + ⵝ = ⵜⵙ, ث = څ+ ذ:
→ Un homme était un homme, la femme était une femme et la
parole avait de la valeur : [ṢḤ] Arḡaz ḏ arḡaz ṯameṭṭuṯ țmaṭṭuṯ awal ḏ
awal.
ُّ طثۡڅم
ۡ ۡطثۡئ ََولۡذۡئ ََول ُّ ۡئ َرڨزۡذۡئ َرڨَزۡثَم:ۡۡوال َك ِل َمةُۡ َك ِل َمة
َ ۡوال َمرأَةۡاِم َرأَة
َ ۡر ُجَّل َّ ََكان
َ ۡالر ُجل
ⴰⵔⴴⴰⵣ ⴸ ⴰⵔⴴⴰⵣ ⵝⴰⵎⴻⵟⵟⵓⵝ ⵜⵙⵎⴰⵟⵟⵓⵝ ⴰⵡⴰⵍ ⴸ ⴰⵡⴰⵍ
→ L’enfant que tu as frappé, c’est mon frère : [MƐ] Abučči ṯuṯiḍ ḏ
xiyy-i.
ِي ِ ۡئَبُچِۡثُثِضۡذ:ۡض َربتَهُۡ ِإنَّهُۡأ َ ِخي
ۡ -ۡۡخي َ ۡالطڢلُۡالَّذِي
ِ
ⴰⴱⵓⵞⵞⵉ ⵝⵓⵝⵉⴹ ⴸ ⵅⵉⵢⵢ-ⵉ
→ C’est un garçon : Ḏ aqšiš.
َ ُِۡإنَّه
ۡۡذۡئ َقشِش:ۡص ِبي
ⴸ ⴰⵇⵛⵉⵛ
→ Ce sont de vieux hommes : Ḏ iwessaren.
ۡۡذۡئِوسَّرن:ۡإِنَّ ُهمۡ ُم ِسنُّون
ⴸ ⵉⵡⴻⵙⵙⴰⵔⴻⵏ
→ Il est blanc : Ḏ amellal.
ۡ َّۡذۡئمل:ۡإِنَّهُۡأَييَض
ل
ⴸ ⴰⵎⴻⵍⵍⴰⵍ
→ Il a acheté un cheval noir : [ṢḤ] Isɣa-d aḵiḏaṛ ḏ aberḵan.
ۡۡئِسغَۡذۡئَ ِكذَرۡذۡۡئَبَركَن:ۡصاناۡأَس َودا
َ ىۡح
ِ اِشت ََر
ⵉⵙⵖⴰ ⴸ ⴰⴿⵉⴸⴰⵕ ⴸ ⴰⴱⴻⵔⴿⴰⵏ
→ Il ne deviendra pas blanc : [ṢḤ] U ițuɣal ḵ ḏ amellal.
ۡۡئُـۡ ِئ ُڅغَلۡكۡذۡئ َملَّل:ۡصيرۡأَب َيضا
ِ لَنۡ َي
ⵓ ⵉⵜⵙⵓⵖⴰⵍ ⴿ ⴸ ⴰⵎⴻⵍⵍⴰⵍ
692
→ La ferme qu’ils ont bâtie est solide : [ṢḤ] Afrag inni benan d
axlaf.
َ ۡالز ِريبَةُۡاۡلَّتِيۡبَنَوهَا
ۡۡئَڢ َرڨۡئِ ِنۡبنَنۡدۡئ َخلَڢ:ۡصلبَة َّ
ⴰⴼⵔⴰⴳ ⵉⵏⵏⵉ ⴱⴻⵏⴰⵏ ⴷ ⴰⵅⵍⴰⴼ
→ Ce pain est mauvais : Aɣrum-ayi d uxxiš.
ۡئَيِۡدۡئ ُ ِخش-ۡۡئ َغ ُرم:ٌۡ َهذَاۡال ُخب ُزۡڢَا ِسد
ⴰⵖⵔⵓⵎ-ⴰⵢⵉ ⴷ ⵓⵅⵅⵉⵛ
→ C’est une fille : Țaqšišt, au lieu de : Ḏ ṯaqšišt.
ۡۡ َڅقشِشت:ِۡإنَّ َۡهاۡڢَت َاة
ⵜⵙⴰⵇⵛⵉⵛⵜ
→ C’est une Ṯašelḥiṯ : Țašelḥit, au lieu de : Ḏ ṯašelḥit…
ِۡ ۡۡ َڅشل:ٌۡشَل ِحي َّۡة/ِيۡۡت َاشل ِحيت
ۡحت َ ه
ⵜⵙⴰⵛⴻⵍⵃⵉⵜ
→ Ce sont de vielles femmes : Țiwessarin, au lieu de : Ḏ ṯiwessarin.
ۡۡڅوس َِّرن:ۡات
ِ َِّإنَّ ُهنۡ ُم ِسن
ⵜⵙⵉⵡⴻⵙⵙⴰⵔⵉⵏ
→ C’est le pays des Aït Arif du Petit Atlas : Țamurṯ n Ayṯ Ɛrif n
Waṭlas ameẓgan, au lieu de : Ḏ ṯamurṯ…
ۡـۡوط َلسۡئَمزڨَن
َ ۡ َڅ ُمرثۡنـۡئَيثۡع ِرڢۡۡن:ۡير َّ ِإنَّهُۡبَلَدۡآيثۡۡع ِۡريڢۡۡاۡلَطلَسۡال
ِ ص ِغ
ⵜⵙⴰⵎⵓⵔⵝ ⵏ ⴰⵢⵝ ⵄⵔⵉⴼ ⵏ ⵡⴰⵟⵍⴰⵙ ⴰⵎⴻⵥⴳⴰⵏ
→ Elle est mauvaise : [ṢḤ] Nețțaṯ țuxišt, au lieu de : Nețțaṯ ḏ ṯuxišt.
ۡۡن َّڅثۡ ُڅ ِخشت:ۡسي ِ َءة َ ِإنَّ َهاۡ ِش ِر
َ ۡ،ۡيرة
ⵏⴻⵜⵙⵜⵙⴰⵝ ⵜⵙⵓⵅⵉⵛⵜ
695
→ [ṢḤ], [MƐ], [MR] wiyraḏ, état d’annexion, au lieu de : … ayraḏ,
état libre.
→ [ṢḤ], [MR] wirgaz, état d’annexion, au lieu de : … argaz, état
libre.
→ [ṢḤ], [MƐ], [MR], [ṢR] wiyddiḏ, état d’annexion, au lieu de : …
ayddiḏ, état libre.
ۡۡ ِۡوي َرذ:ۡئَي َرذ
ۡ ۡۡ ِورڨَز:ۡئَرڨَز
ۡ ۡۡ ِويدِذ:ۡئَيدِذ
ⴰⵢⵔⴰⴸ : ⵡⵉⵢⵔⴰⴸ
ⴰⵔⴳⴰⵣ : ⵡⵉⵔⴳⴰⵣ
ⴰⵢⴷⴷⵉⴸ : ⵡⵉⵢⴷⴷⵉⴸ
→ Ni pain ni viande : [ṢḤ] Ulaš ɣer-i la yaɣrum wala yaḵsum, état
d’annexion, au lieu de : … aɣrum … aḵsum, état libre.
ُ ۡولَـۡيَك
ۡسم َ ئِـۡلَـۡيَغ ُرم-ۡۡئُلَشۡغر:ۡۡو ََلۡلَح َم
َ َََلۡ ُخبز
ⵓⵍⴰⵛ ⵖⴻⵔ-ⵉ ⵍⴰ ⵢⴰⵖⵔⵓⵎ ⵡⴰⵍⴰ ⵢⴰⴿⵙⵓⵎ
→ Ni tente ni maison : [MƐ] Ulaš ɣer-i la yaxxam la ddar, état
d’annexion, au lieu de : … axxam …, état libre.
َ َََلۡخَي َمة
ۡئِـۡلَـۡيَ َّخمۡلَـۡدَّر-ۡۡئُلَۡشۡغر:ۡ َۡو ََلۡبَيت
ⵓⵍⴰⵛ ⵖⴻⵔ-ⵉ ⵍⴰ ⵢⴰⵅⵅⴰⵎ ⵍⴰ ⴷⴷⴰⵔ
→ La maison se trouve devant la rivière : [ṢḤ] Axxam igellan zaṯ
yeɣzar, état d’annexion, au lieu de : … iɣzer, état libre.
ۡ ۡخمۡئِڨ َّلنۡزَۡثۡيغۡزر َ البَيتُ ۡ َمو ُجودَةٌۡأ َ َم
َّۡ َ ۡئ:ِۡامۡال َواد
ⴰⵅⵅⴰⵎ ⵉⴳⴻⵍⵍⴰⵏ ⵣⴰⵝ ⵢⴻⵖⵣⴰⵔ
696
ⵉⴵ ⵠⵓⵠⵔⵉⴸ
ARC-EN-CIEL : [ṢḤ] f., ṯisliṯ bʷanza, au lieu de : … n wanza.
َۡۡثِس ِلثۡب َونز: قَوْ س ق َزح
ⵝⵉⵙⵍⵉⵝ ⴱⵯⴰⵏⵣⴰ
idem pour : Jour de vent : [MƐ] Ass bʷaḍu, au lieu de : … n waḍu ;
Motte de terre : [MƐ] Aqelliɛa bʷaḵal, au lieu de : … n waḵal
Noms féminins :
• La lettre “ṯ” | ⵝ | ثdu nom gouverné devient “ț” | ⵜⵙ | څـou : “t” | ⵜ |
تـà cause de la jonction avec la prép. “n” | ⵏ | نـqui précède le nom gouverné.
Quant à la voyelle qui suit, elle peut, soit se maintenir en l’état ou s’affaiblir
en “e” | ⴻ | ـــ:
→ Une chose : [MƐ] Yišt țɣawsa.
َۡ ۡ ِيشتۡڅغَۡو:ۡاحد
س ِ ۡو
َ شَي ٌء
ⵢⵉⵛⵜ ⵜⵙⵖⴰⵡⵙⴰ
→ Un œil : [ṢḤ], [MƐ] Yišt țeṭ.
ۡۡيِشتۡڅط:ٌۡاحدَة َ َعي ٌن
ِ ۡو
ⵢⵉⵛⵜ ⵜⵙⴻⵟ
→ Le chef du pays (litt. : Le grand du pays) : [ṢḤ] Ameqqran n
țmurṯ, état d’annexion, au lieu de : … n ṯamurṯ, état libre.
ۡۡئ َمۡق َرنۡنـۡڅ ُمرث:ِۡۡالبَلَد،َۡحا ِك ُمۡال َمن ِطقَ ِة
ⴰⵎⴻⵇⵇⵔⴰⵏ ⵏ ⵜⵙⵎⵓⵔⵝ
→ La figure de la femme : [ṢḤ] Uḏem n țmeṭṭuṯ, état d’annexion, au
lieu de : … n ṯameṭṭuṯ, état libre.
ُّ ۡئُذمۡنـۡڅم:َِۡوجهُۡال َمرأَة
ۡطث
ⵓⴸⴻⵎ ⵏ ⵜⵙⴻⵎⴻⵟⵟⵓⵝ
→ Le lait de chèvres : Akeffay n tɣeṭṭen, état d’annexion, au lieu de :
… n ṯiɣeṭṭen, état libre.
ۡۡئ َكڢَّيۡنـۡتغطن:َۡحلِيبُ ۡال َم َوا ِع ِز
ⴰⴽⴻⴼⴼⴰⵢ ⵏ ⵜⵖⴻⵟⵟⴻⵏ
→ L’eau de la fontaine : [ṢḤ] Aman n țala, état d’annexion, au lieu
de : … n ṯala, ici le “a” | ⴰ | ئ َـest constant, état libre.
َۡ ۡئ َ َمنۡنـۡ َڅ:َۡما ُءۡال َعي ِن
ل
ⴰⵎⴰⵏ ⵏ ⵜⵙⴰⵍⴰ
698
→ Un cruchon en terre : [ṢḤ] Ṯaɛkrufṯ n țalaɣṯ, état d’annexion, au
lieu de : … n ṯalaɣṯ, ici le “a” | ⴰ | ئَـest constant, état libre.
ۡ ۡۡثَعك ُرڢثۡنـۡ َڅلَغث:ۡين
ٍ ۡط ِ ٌ يرة
ِ ۡمن َ ٌَۡج َّرة
َ ص ِغ
ⵝⴰⵄⴽⵔⵓⴼⵝ ⵏ ⵜⵙⴰⵍⴰⵖⵝ
→ Il est allé à Tizeɣwin : Iggur ɣ Tizeɣwin, ici le “i” | ⵉ | ئِـest cons-
tant.
ۡ ۡۡئِڨُّرۡغـۡتِزغ ِون:َۡۡبۡإِلَىۡتِزغ ِون
َ ذَه
ⵉⴳⴳⵓⵔ ⵖ ⵜⵉⵣⴻⴳⵡⵉⵏ
→ La laine des brebis : [ṢḤ] Ṯaḍuț n țullaṯin, au lieu de : n ṯullaṯin,
ici le “u” | ⵓ | ئُـest constant, état libre.
ۡۡثَضُڅۡنـۡ ُڅلَّ ِثن:ۡوڢۡالنَّع َج ِة
ُۡ ص
ُ
ⵝⴰⴹⵓⵜⵙ ⵏ ⵜⵙⵓⵍⵍⴰⵝⵉⵏ
→ Deux pastèques : [ṢḤ] Senṯ țeḥabbaṯin ddellaɛ, état d’annexion,
affaiblissemet de la voyelle initiale en “e” | ⴻ | ـــau lieu de : … ṯiḥabbaṯin,
état libre.
ۡ ۡۡسنثۡث َح َّبثِنۡدۡلَّع:ۡبَ ِطيخَي ِن
ⵙⴻⵏⵝ ⵝⴻⵃⴻⴱⴱⴰⵝⵉⵏ ⴷⴷⴻⵍⵍⴰⵄ
→ Le lait de vaches : [ṢḤ] Akeffay n țefunasin, état d’annexion, af-
faiblissemet de la voyelle initiale en “e” | ⴻ | ـــ, au lieu de : … n ṯifunasin,
état libre.
ۡۡئ َكڢَّيۡنـۡڅڢُنَ ِسن:َۡحلِيبُ ۡالبَقَ ِر
ⴰⴽⴻⴼⴼⴰⵢ ⵏ ⵜⵙⴻⴼⵓⵏⴰⵙⵉⵏ
699
َ َۡئِخڢۡمـۡب:ۡسۡأَبِي
ۡب ُ َرأ
ⵉⵅⴼ ⵎ ⴱⴰⴱⴰ
→ Les gens de Metsicht (Mitidja) : [ṢḤ] Medden n Mețišt.
ۡۡمدنۡنـۡم ِڅشت:َۡاسۡال ِمتِي َج ِۡة
ُ ن
ⵎⴻⴷⴷⴻⵏ ⵏ ⵎⴻⵜⵙⵉⵛⵜ
→ Les bœufs de Mohamed : [ṢḤ] Iwgawen n Muḥammed.
ۡۡ ِئوڨَونۡنـۡ ُم َح َّمد:ٍۡيرانۡ ُم َح َّمد
َ ِث
ⵉⵡⴳⴰⵡⴻⵏ ⵏ ⵎⵓⵃⴰⵎⵎⴻⴷ
Rem. :
• Il y a, également état d’annexion lorsque le sujet suit le vb :
→ L’enfant a frappé : Yuṯa waḥzaw, état d’annexion, au lieu de :
Yuṯa aḥzaw, état libre.
ۡ ۡۡوحزَ و َ ۡي:ُۡۡالطڢل
َ ُث ِ ب َ ض َر
َ
ⵢⵓⵝⴰ ⵡⴰⵃⵣⴰⵡ
→ Il a frappé un enfant : Yuṯa aḥzaw, état libre.
َ ۡي:ۡۡطڢَّل
ُۡثۡئَحزَ و ِ بَ ض َر
َ
ⵢⵓⵝⴰ ⴰⵃⵣⴰⵡ
→ Il neige (litt. : La neige tombe) : [ṢḤ] Ikkaṯ uwuḏfel, état
d’annexion, au lieu de : Ikkaṯ aḏfel, état libre.
ۡۡئِ َّكثۡئ ُ ُوذڢل:ۡإِنَّ َهاۡتُث ِل ُج
ⵉⴽⴽⴰⵝ ⵓⵡⵓⴸⴼⴻⵍ
700
w[a, u, i, e]--- tu---, ṯu--- tu---
uw[a, u]--- țu---
y[a, e]--- ti---, ṯi--- t[e]---
ț[e]---
ti---
n + t/ṯ[a, u, i, e]--- n + t[a, u, i, e]---
n + ț[a, u, i, e]---
n + wu--- bu---
ḇu---
n + wa--- bʷ---
Nom m. sing.
État libre État d’annexion
u--- wu---
u---
Nom m. sing. ou pl.
État libre État d’annexion
i--- y[e, i]---
gi---
ǧi---
i---
iyi---
Autre
État libre État d’annexion
n + b--- m + b---
n + m--- n + m---
n + m--- m + m--- ?
701
Parenté :
→ La sœur d’Ali : [ṢḤ] Xiț-es n Ɛli.
Appartenance :
→ Les figues des Aït Missera : Ṯazarin n Ayṯ Miṣra.
Détermination :
→ Un oignon : [ṢḤ] Išt n țbeṣleț, au lieu de : … n ṯabesleț.
Origine, Provenance :
→ L’eau de la fontaine : [ṢḤ] Aman n țala, au lieu de : … n ṯala.
→ Les montagnes de Bu Ɛeṛfa : [ṢḤ] Iḏurar m Bu Ɛeṛfa.
Matière, Qualification :
→ Ce miel des forêts du Petit Atlas est bon : Ṯamemț-aǧǧi n tẓgʷa
n Waṭlas ameẓgan țaxlaft, au lieu de : … n ṯiẓgʷa …
: ساب َ اِ ْن ِت، اِ ْن ِت َماء
نـ
ۡ مـ
ۡۡئِوڨَونۡنـۡ ُم َح َّمد:ٍۡيرانۡ ُم َح َّمد َ ِث
ِۡ سۡنـۡع-ۡۡخڅ:ۡ
ل ِ ٍ أُختُ ۡ َع ِلي
ۡثَزَ ِرنۡنـۡۡئ َيثۡ ِمس َۡر:ۡتِينُ ۡآيثۡۡ ِميص َۡرا
ۡۡئِشتۡنـۡڅبصلڅ:ٌۡاحدَة ِ ۡوَ ٌَبصلَة
َۡ ۡئَ َمنۡنـۡ َڅ:َِۡما ُءۡال َينبُوع
ۡل
َ ئ َجِۡنۡـۡڅزڨ َوۡن-ۡۡثَممڅ:ٌۡيرۡلَذِيذ
ۡ ۡـۡوطلَسۡئ َمزۡۡڨ َنۡۡ َڅخلَڢت ِۡ ص ِغ َّ سلُۡغَابَاتِۡاۡلَطۡلَ ِسۡال َ َع
:ۡڢ ِجبَالُۡبُوۡعرڢَة َۡ ۡئِذُ َررۡمـۡۡبُـۡعر
ⵏ
ⵎ
ⵉⵡⴳⴰⵡⴻⵏ ⵏ ⵎⵓⵃⴰⵎⵎⴻⴷ
ⵅⵉⵜⵙ-ⴻⵙ ⵏ ⵄⵍⵉ
ⵝⴰⵣⴰⵔⵉⵏ ⵏ ⴰⵢⵝ ⵎⵉⵚⵔⴰ
ⵉⵛⵜ ⵏ ⵜⵙⴱⴻⵚⵍⴻⵜⵙ
ⴰⵎⴰⵏ ⵏ ⵜⵙⴻⵍⴰ
ⵝⴰⵎⴻⵎⵜⵙ-ⴰⴵⴵⵉ ⵏ ⵜⵥⴳⵯⴰ ⵏ ⵡⴰⵟⵍⴰⵙ ⴰⵎⴻⵥⴳⴰⵏ ⵜⵙⴰⵅⵍⴰⴼⵜ
DE … VERS/À …
[ṢḤ] g … ɣer …
→ De Lmerǧeṯ vers le haut : [ṢḤ] G Lmerǧeṯ ɣer ufella.
→ Vers les hauteurs de Baba Mḥammed : [ṢḤ] Ɣer Baba
Mḥammed ɣer ufella.
→ De mille neuf cent trente-sept à mille neuf cent quarante-cinq :
[ṢḤ] G tlaṯa u sebɛin ɣer xemsa u ṛebɛin.
: … ِم ْن … إِلَى
ۡ ...ۡڨـۡ…ۡغر
َ
َّۡ ۡڨـۡلمرجثۡغرۡئُڢ:ِۡمنَ ۡلمرجثۡ ِإلَىۡاۡلعلَى
ل
َّۡ ۡغرۡببۡمحمدۡغرۡئُڢ:ۡبۡم َحمدۡ ِإلَىۡاۡلَعلَى
ۡل َ ِمنۡ َب
ۡسۡئُـۡب ِعن
َ ثۡئُـۡسب ِعنۡغرۡخم َ َۡڨـۡتل:ۡ3549ۡۡإِلَى3511ِۡمنۡ َع ِام
ⴳ… ⵖⴻⵔ…
ⴳ ⵍⵎⴻⵔⴵⴻⵝ ⵖⴻⵔ ⵓⴼⴻⵍⵍⴰ
ⵖⴻⵔ ⴱⴰⴱⴰ ⵎⵃⴰⵎⵎⴻⴷ ⵖⴻⵔ ⵓⴼⴻⵍⵍⴰ
ⴳ ⵜⵍⴰⵝⴰ ⵓ ⵙⴻⴱⵄⵉⵏ ⵖⴻⵔ ⵅⴻⵎⵙⴰ ⵓ ⵕⴻⴱⵄⵉⵏ
708
DANS, EN, À prép.
• [ṢḤ], [MR] ḏi
• [MR] di
Localisation spatiale, sans mouvement :
Rem. :
Elle s’utilise devant les noms. Il y a état d’annexion après la prép..
→ Ils entreront à Blida : [ṢḤ] Aḏ aḏefen ḏi Llebliḏa, au lieu de : …
Lebliḏa.
→ Il est en ville : Aṯaya ḏi ṯemdint, au lieu de : … ṯamdint.
→ Quelles nouvelles dans votre pays ? : [ṢḤ] Mațța lexbar ḏi ṯmurṯ-
nnwen ?, au lieu de : … ṯamurṯ-nwen.
→ Dans la nuit, Nuitamment, De nuit, Pendant la nuit : [ŠN] Ḏi
ḏeg giḍ.
→ À l’intérieur : [MR] Di zdaxel.
: ِڢي
ِۡذ
ۡ ِۡد
َ ۡئ َذۡئَذڢنۡذِۡلب ِل ۡذ:َۡسيَد ُخلُونَ ۡالبُلَيدَة َ
ۡيۡذِۡثمدِنتَ َ ۡئَث:ۡه َُوۡڢِيۡال َمدِينَ ِة
ۡنون-ۡۡ َم َّڅۡلخ َبرۡذِۡث ُمرث:ِۡيۡأَخ َبارۡ َبلَ ِد ُكم َ َماۡه
ۡۡذِۡذڨۡڨِض:ۡۡأَثنَىۡاللَّي ِل،ۡۡبِاللَّي ِل،ۡڢِيۡالۡلَّي ِل
ۡۡدِۡزدَخل:َّۡاخ ِل ِ ڢِيۡالد
ۡ ۡۡڨـۡئُب ِرذ:ۡق َّ
ِ َعلَىۡالط ِر
ⴸⵉ
ⴷⵉ
ⴰⴸ ⴰⴸⴻⴼⴻⵏ ⴸⵉ ⵍⵍⴻⴱⵍⵉⴸⴰ
ⴰⵝⴰⵢⴰ ⴸⵉ ⵝⵎⴷⵉⵏⵜ
ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵍⴻⵅⴱⴰⵔ ⴸⵉ ⵝⴻⵎⵓⵔⵝ-ⵏⵏⵡⴻⵏ
ⴸⵉ ⴸⴻⴳ ⴳⵉⴹ
ⴷⵉ ⵣⴷⴰⵅⴻⵍ
DE prép.
• [MR] si. v. prép. “De”.
• [ṢḤ], [ŠN], [ṢR] seg
• [MR] sig
Origine :
Rem. :
Les deux forment s’utilisent devant les noms. Il y a état d’annexion
après elles. La première forme peut se combiner autrement.
→ Oseille sauvage, de dehors : [MR] Tasamumṯ si lexla.
→ De chaque région : [MR] Si kull ṯamurṯ.
→ Nous sommes de Bu Ḥandes : [ṢḤ] Nekkinț si Bu Ḥandes.
→ De tel endroit et au-delà : [MR] Si … ɣ wawer …
→ De leur région et au-delà : Si ṯmurṯ-nsen ɣ wawer, au lieu de : …
ṯamurṯ…
→ Je suis montagnard, Je suis originaire de la montagne : [MR]
Neḵḵinț seg uḏrar, au lieu de : … aḏrar.
Provenance :
→ J’ai entendu qu’il était revenu de France : Sliɣ yuɣal-d seg
Fṛansa.
: ِم ْن
ِسـ
ۡسڨ
ِۡسڨ
َۡ س ُممثۡ ِسـۡلخ
ل َ َ ۡت:ۡيٌّۡ اضۡبَ ِر
ٌ ُح َّم
ۡۡ ِسـۡ ُكلۡث َ ُمرث:ٍِۡمنۡ ُك ِلۡ َمن ِطقَة
ۡۡن ِكنڅۡسِـۡبُ ۡ َحندس:ۡۡمنۡبُ ۡ َحندس ِ ُنَحن
ۡـۡوور
َ ۡ ِسـۡ…ۡغ:ُۡاۡو َرا َءه َ ِمنۡذَلِكَ ۡال َمك
َ َانۡو َم
ۡـۡوور
َ نسنۡغ-ۡۡ ِسـۡث ُمرث:ۡاۡو َرا َءهَا َ ۡو َم َ ِمنۡ َمن ِط َقتِ ِهم
ۡ ۡۡن ِكنڅۡسڨۡئُذ َرر:ۡيۡمنَ ۡال َجبَ ِل ِ َاۡأ َص ِلۡ أَن
ۡسَۡ دۡسڨۡڢ ََرن-ۡۡس ِلغۡيُغَل:ۡسا َ ۡمنۡڢ ََرن ِ َس ِمعتُ ۡأَنَّهُۡ َعاد َ
ⵙⵉ
ⵙⴻⴳ
712
ⵙⵉⴳ
ⵜⴰⵙⴰⵎⵎⵓⵎⵝ ⵙⵉ ⵍⴻⵅⵍⴰ
ⵙⵉ ⴽⵓⵍⵍ ⵜⴰⵙⴰⵎⵓⵎⵝ
ⵏⴻⴽⴽⵉⵏⵜⵙ ⵙⵓ ⵃⴰⵏⴷⴻⵙ
ⵙⵉ ⵖ ⵡⴰⵡⴻⵔ
ⵙⵉ ⵝⵎⵓⵔⵝ-ⵏⵙⴻⵏ ⵖ ⵡⴰⵡⴻⵔ
ⵏⴻⴿⴿⵉⵏⵜⵙ ⵙⴻⴳ ⵓⴸⵔⴰⵔ
ⵙⵍⵉⵖ ⵢⵓⵖⴰⵍ-ⴷ ⵙⴻⴼ ⴼⵕⴰⴱⵙⴰ
SUR, À prép.
• [ṢḤ] f
Rem. :
On utilise cette prép. à la place de “ɣef” qui est inutilisé dans le
ṯašelḥiṯ du Petit Atlas. Elle s’utilise devant les noms. Il y a état d’annexion
après la prép..
→ Mets le sac sur mon dos ! : [ṢḤ] Sers ṯaškarṯ f imerẓi-inu !
→ Sur ma main : F ufus-inu, au lieu de : afus-inu.
→ Sur la droite : F uyeffus, au lieu de : ayeffus.
→ Sur le toit de la maison : [ṢR] F lqiš n zeqqa.
→ Il est entrain de neiger sur nos montagnes : La ikkaṯ wuḏfel f
yiḏurar-nna, au lieu de : … iḏurar-nna.
→ Je me souviens de leur nom : Šfiɣ f yismawen-nnwen, au lieu de :
… ismawen-nnwen.
→ J’ai fermé la boutique à huit heures du soir : Ɣelqeɣ taḥanut f
ṯmanya n yiḍ.
: علَى َ
ڢـ
َّۡ -ۡۡوذڢلۡڢـۡ ِيذ ُ َرر
ن ِ َِإنَّ َهاۡتُث ِل ُجۡ َعل
ُ ۡلَۡ ِئ َّكث:ۡىۡج َبا ِلنَا
ۡ ۡنون-ۡۡشڢِغۡڢـۡيِس َمون:ۡتَذَ َّكرتُ ۡاس َم ُهم
ۡ ۡيۡنـۡيِض َ ۡغلقغۡت َ َحنُتۡڢـۡث َمن:ۡامنَ ِةۡلَيَّل ِ َّ َغلَقتُ ۡالدُّ َّكانَ ۡڢِيۡالث
ۡ ُۡئِن-ۡسرسۡثَشكَرثۡڢـۡئِمر ِۡز:ۡظه ِري َ ۡيسۡ َعلَى َ ضعِۡال ِك َ
ُۡ ِئن-ۡڢَوقَ ۡ َيدِيڢـۡئُڢُس
ۡۡڢۡـۡئُيڢُّس:ۡين ِ َعلَىۡاليَ ِم
َّۡ ۡڢۡل ِقشۡنـۡز:ۡ
ق ِ ڢۡال َمن ِز ِل ِ سق َ َۡعلَى
713
ⴼ
ⵙⴻⵔⵙ ⵝⴰⵛⴽⴰⵔⵝ ⴼ ⵉⵎⴻⵔⵥⵉ-ⵉⵏⵓ
ⴼ ⵓⴼⵓⵙ-ⵉⵏⵓ
ⴼ ⵓⵢⴻⴼⴼⵓⵙ
ⴼ ⵍⵇⵉⵛ ⵏ ⵣⴻⵇⵇⴰ
ⵍⴰ ⵉⴽⴽⴰⵝ ⵡⵓⴸⴼⴻⵍ ⴼ ⵢⵉⴸⵓⵔⴰⵔ-ⵏⵏⴰ
ⵛⴼⵉⵖ ⴼ ⵢⵉⵙⵎⴰⵡⴻⵏ-ⵏⵏⵡⴻⵏ
ⵖⴻⵍⵇⴻⵖ ⵜⴰⵃⴰⵏⵓⵜ ⴼ ⵝⵎⴰⵏⵢⴰ ⵏ ⵢⵉⴹ
715
AVEC, ET, EN COMPAGNIE DE prép.
• [ṢḤ] akeḏ, ak
Rem. :
On l’utilise devant les noms. Il y a état d’annexion après la prép.. Le
“ḏ” final peut disparaître à cause de la contraction du “ḏ” | ⴸ | ذde la prépo-
sition et de la marque du fém. “ṯ” | ⵝ | ث.
→ Il parlera avec l’homme : [ṢḤ] A yehḏer akeḏ urgaz, au lieu de :
… argaz.
→ Il ira avec la femme : [ṢḤ] A iṛuḥ ak țmeṭṭuṯ, au lieu de : … akeḏ
ṯameṭṭuṯ.
• [ṢḤ] akiḏ, [ṢḤ], [MƐ] ak
• [ṢḤ] akk
Rem. :
Cette prép. est la même que la précédente sauf que pour des raisons
euphoniques, le “e” devient “i”. On l’utilise devant les pr. aff. de prép.. Le
“ḏ” final peut disparaître également.
→ Avec-moi : [MR] Akiḏ-i.
→ Il est venu avec nous : [ṢḤ] Yusa-d akiḏ-nna.
→ Moi et toi : [ṢḤ] Nekk akiḏ-eḵ.
→ Il est venu avec vous : Yusa-d ak-isen, au lieu de : … akiḏ-sen.
• [ṢḤ], [ǦƐ] ḏ
• [ṢḤ], [MR] d
Rem. :
Il y a état d’annexion après la prép..
→ Les femmes et les hommes : [ṢḤ] Lxalaṯ ḏ irgazen.
→ Deux heures et demi : [ṢḤ] Snaṯ swayaɛ ed uzgen, au lieu de : …
azgen.
: َو، َم َع
ۡ ۡۡئ َك،ۡئ َكذ
ۡ ۡۡئ َك،ۡئ َ ِكذ
ۡ ۡذ
ۡ ۡد
ۡۡئ َـۡيهذرۡئَكذۡئُرڨَز:ۡۡالر ُج ِل َّ ثۡ َم َع ُ سيَت َ َحد َ
ُّ َ
ۡۡئَـۡئِ ُرحۡئَكۡڅمطث:ِۡسيَذهَبُ ۡ َم َعۡال َمرأة َ
ئِـ-ۡۡئِ ِكذ:َۡم ِعي
َّۡ -ۡدۡئ َ ِكذ-ُس
ن َۡ ۡي:َۡجأَۡ َم َعنَا
716
ۡ ۡك-ۡۡنكۡئَ ِكذ:ۡأَنَاۡ َوأَنت
َۡ ۡي:َۡجأَۡ َم َع ُكم
ۡئِسن-ۡدۡئ َك-ُس
ۡۡل َخلَثۡذۡ ِئرڨَزن:ُۡالر َجالِ ۡوَ سا ُءَ الن
ِ
ُ
ۡۡسنَثۡس َويَعۡىدۡئزڨن:ۡۡونِصڢ ُ َّ ُ
َ السَّا َعةۡالثانِيَة
ⴰⴽⴻⴸ, ⴰⴽ
ⴰⴽⵉⴸ, ⴰⴽ
ⴰⴽⴽ
ⴸ
ⴷ
ⴰ ⵢⴻⵀⴸⴻⵔ ⴰⴽⴻⴸ ⵓⵔⴳⴰⵣ
ⴰ ⵉⵕⵓⵃ ⴰⴽ ⵜⵙⴻⵎⴻⵟⵟⵓⵝ
ⴰⴽⵉⴸ-ⵉ
ⵢⵓⵙⴰ-ⴷ ⴰⴽⵉⴸ-ⵏⵏⴰ
ⵏⴻⴽⴽ ⴰⴽⵉⴸ-ⴻⴽ
ⵢⵓⵙⴰ-ⴷ ⴰⴽⵉ-ⵙⴻⵏ
ⵍⵅⴰⵍⴰⵝ ⴸ ⵉⵔⴳⴰⵣⴻⵏ
ⵙⵏⴰⵝ ⵙⵡⴰⵢⴰⵄ ⴷ ⵓⵣⴳⴻⵏ
JUSQU’AU, AU prép.
• [ṢḤ] ar
• [ṢḤ] almi
Rem. :
Elle s’utilise devant les noms. Parfois, il y a état d’annexion après
cette prép..
Limitation temporelle :
→ Jusqu’à aujourd’hui : [ṢḤ] Ar ass-a, inchangé
→ Jusqu’à la nuit : Ar ḏeg giḍ, inchangé
→ Jusqu’à demain : Ar azekka, inchangé
→ Du matin au soir : [ṢḤ] G zazekka ar ḏeg giḍ.
→ Ils vécurent ici de 1964 jusqu’en 1996 : [ṢḤ] Ɛašen ḏayyi ḏ ṛebɛa
u settin almi n setta u tesɛin.
718
Limitation spatiale, géographique :
→ Jusqu’ici : Ar ḏa.
→ Nous marchons jusqu’au col : Neyyur ar ṯizi, inchangé
→ Il entra dans notre maison : Yuḏef ar wexxam-nna, au lieu de :
… axxam-nna.
→ Il n’y a pas de route jusqu’au village : Ulaš abriḏ ar ṯaddarṯ, in-
changé
→ Je suis parti à Megṭaɛ Leẓṛag : [ṢḤ] Ṛuḥaɣ ar Megṭaɛ Leẓṛag,
inchangé
: إِلَى، َحتَّى
ۡئ َر
ئ َل ِۡم
َّۡ ئ-ۡۡئ َر:ِۡإلَىۡ َيو ِمنَاۡ َهذَا
َس
ۡۡئ َرۡذڨـۡڨِض:َۡحتَّىۡاللَّي ِل
َّۡۡئَرۡئ َزك:ٍَۡحتَّىۡيَومۡ َغد
ۡۡڨۡزَ زكَّ ۡۡئ َرۡذڨـۡڨِض:ۡاء ِ س َ ص َباحِۡ ِإلَىۡال َمَّ ِمنَ ۡال
ۡۡ َعشنۡذَيِۡذۡرب َعۡئُـۡستِنۡئ َل ِمۡنـۡستَّ ۡئُـۡتس ِعن:ۡ3599ۡۡإِلَى3594َۡاۡمن ِ شواۡ ُهن ُ َعا
ۡ َ ۡئَرۡ ۡذ:ۡإِلَىۡ ُهنَا
ۡ ۡنيُّرۡئ َرۡثِ ِۡز:ۡنَمشِيۡ ِإلَىۡالثَّنِيَّ ِة
َّۡ -ۡۡيُذڢۡئ َرۡو َّخم:ۡدَ َخلَۡ َمن ِزلَنَا
ن
ۡۡئُلَشۡئ َب ِرذۡئَرۡثَدَّرث:ۡط ِريقَ ۡإِلَىۡالقَرۡيَ ِة َ ََۡل
ۡ ۡطعۡلز َرڨَ ۡر َحغۡئَرۡمڨ:ۡ ُ طاعۡلز َراڨ َ ذَهَبتُ ۡإِلَىۡمڨ
ⴰⵔ
ⴰⵍⵎⵉ
ⴰⵔ ⴰⵙⵙ-ⴰ
ⴰⵔ ⴸⴻⴳ ⴳⵉⴹ
ⴰⵔ ⴰⵣⴻⴽⴽⴰ
ⴳ ⵣⴰⵣⴻⴽⴽⴰ ⴰⵔ ⴸⴻⴳ ⴳⵉⴸ
ⵄⴰⵛⴻⵏ ⴸⴰⵢⵢⵉ ⴸ ⵕⴻⴱⵄⴰ ⵓ ⵙⴻⵜⵜⵉⵏ ⴰⵍⵎⵉ ⵏ ⵙⴻⵜⵜⴰ ⵓ ⵜⴻⵙⵄⵉⵏ
ⴰⵔ ⴸⴰ
ⵏⴻⵢⵢⵓⵔ ⴰⵔ ⵝⵉⵣⵉ
ⵢⵓⴸⴻⴼ ⴰⵔ ⵡⴻⵅⵅⴰⵎ-ⵏⵏⴰ
ⵓⵍⴰⵛ ⴰⴱⵔⵉⴸ ⴰⵔ ⵝⴰⴷⴷⴰⵔⵝ
719
ⵕⵓⵃⴰⵖ ⴰⵔ Mⴻⴳⵟⴰⵄ Lⴻⵥⵕⴰⴳ
721
DEVANT prép.
• zdat
• [ṢḤ] zaṯ
• [ṢḤ] zaḏ
Rem. :
Les deux premières formes s’utilisent devant les noms. Il y a état
d’annexion après ells. La troisième forme s’utilise avec les pr. aff. des prép..
→ La maison se trouve devant la rivière : [ṢḤ] Axxam igellan zaṯ
yeɣzar, au lieu de : … iɣzer.
→ Il marche devant moi, devant toi, devant nous, … : Iyyur/Iggur
zaḏ-i, zaḏ-ek, zaḏ-nna, …
: أَ َما َم
ۡزدت
ۡ ۡزَۡث
ۡ ۡزَ ذ
ۡ ۡۡئ َ َّخمۡئِڨ َّلنۡزَۡثۡيغزر:ِۡامۡال َواد َۡ ال َبيتُ ۡ َمو ُجودَةٌۡأَ َم
ۡ …ۡ،ۡ َّن-ۡۡزَ ذ،ۡك-ۡۡزَ ذ،ۡئِـ-ۡئِڨُّرۡزَ ذ/ۡ ِئيُّر:ۡۡأ َ َمامنَا،ۡ َۡأ َ َما َمك،ۡامي ِ يَمشِيۡأ َ َم
ⵣⴷⴰⵜ
ⵣⴰⵝ
ⵣⴰⴸ
ⴰⵅⵅⴰⵎ ⵉⴳⴻⵍⵍⴰⵏ ⵣⴰⵝ ⵢⴻⵖⵣⴰⵔ
ⵉⵢⵢⵓⵔ/ⵉⴳⴳⵓⵔ ⵣⴰⴸ-ⵉ, ⵣⴰⴸ-ⴻⴽ, ⵣⴰⴸ-ⵏⵏⴰ, …
DERRIÈRE prép.
• [ṢḤ] fir
• [ṢḤ] ffir
• [ṢḤ] ḏeffir
Rem. :
Elle s’utilise devant les noms ou avec les pr. aff. des prép.. Il y a état
d’annexion après la prép..
→ Marche derrière eux ! : [ṢḤ] Ddu fir-sen !
→ Derrière les oreilles, Derrière la nuque : [ṢḤ] Ffir ijiman., in-
changé
→ Mon verger est derrière la maison : Urṯi-inu ḏeffir wuxxam, au
lieu de : … axxam.
722
→ Il marche derrière eux : Iǧǧur ḏeffir-nsen.
:ڢ َ َخ ْل
ۡ ِۡڢر
ۡ ِۡڢر
ۡذڢِر
ۡسن-ۡۡدُّۡ ِڢر:ۡاِم ِشۡخَلڢَ ُهم
ۡۡڢِرۡ ِئ ِژ َمن:ۡڢۡاۡلُذُ ِن
َ خَل
ۡرۡو َّخم ِۡ ۡئُر:ِۡڢۡالبَيت
ُ ِئِنُ ۡذڢ-ث َ بُستَانِيۡخَل
ۡ ۡنسن-ۡۡئِ ُّجرۡذڢِر:ۡيَمشِيۡخَلڢَ ُهم
ⴼⵉⵔ
ⴼⴼⵉⵔ
ⴸⴻⴼⴼⵉⵔ
ⴷⴷⵓ ⴼⵉⵔ-ⵙⴻⵏ
ⴼⴼⵉⵔ ⵉⵊⵉⵎⴰⵏ
ⵓⵔⵝⵉ-ⵉⵏⵓ ⴸⴻⴼⴼⵉⵔ ⵡⵓⵅⵅⴰⵎ
ⵉⴵⴵⵓⵔ ⴸⴻⴼⴼⵉⵔ-ⵏⵙⴻⵏ
724
ⵉⵅⵅⴰⵎⴻⵏ ⴰⴵ ⵉⵍⵍⴰⵏ ⵏⵏⵉⴳ ⵉⵖⵣⴻⵔ-ⴰⵢ ⴰⵎⴻⵇⵇⵔⴰⵏ ⴸ ⵢⵉⵛⵜ ⵝⴰⴷⴷⴰⵔⵝ ⵏ
ⵜⴻⵇⴱⵉⵍⵜ ⵏ ⴰⵢⵝ ⵚⴰⵍⴻⵃ ⴸⴻⴳ ⵓⵙⵙⴰⵏ ⵏ ⵣⵉⴿ, ⵎⴻⴷⴷⴻⵏ ⵏ ⵜⵙⵎⵓⵔⵝ ⵇⵇⴰⵔⴻⵏ
ⴰⵎⴿⴰⵏ-ⴰⵢ ⴸⵉ ⵡⴰⵟⵍⴰⵙ ⴰⴱⵍⵉⴸⵉ ⵙⵉⴷⵉ ⵍⴽⴱⵉⵔ
ⵉⵅⵅⴰⵎⴻⵏ ⵍⵍⴰⵏ ⵏⵏⵉⴳ ⵉⵖⵣⴻⵔ
ⵏⵏⵉⴳ ⵉⵅⴼ-ⵉⵏⵓ
ⵏⵏⵉⴳ-ⵉ, ⵏⵏⵉⴳ-ⴻⴽ, ⵏⵏⵉⴳ-ⵏⵏⴰ, …
ⵣ ⵏⵏⵉⴳ ⵟⵟⴰⴱⵍⴻⵝ
ⵏⵉⵀⵏⵉ ⵖ ⵡⴰⴷⴷⴰⵢ ⵏⴻⴽⵏⵉ ⵖ ⵓⴼⴰⵍ
ⴰ ⵜⵙⴰⵍⵉⴹ ⵖⴻⵔ ⵓⴼⴻⵍⵍⴰ
ⵙⴻⵜⵜⵉⵏ ⵙⵏⴰ ⵖⴻⵔ ⵓⴼⴻⵍⵍⴰ
ⵖⴻⵔ ⴱⴰⴱⴰ ⵎⵃⴰⵎⵎⴻⴷ ⵖⴻⵔ ⵓⴼⴻⵍⵍⴰ
725
DESSOUS, SOUS, AU-DESSOUS, EN BAS, EN CONTREBAS
prép.
• [ṢḤ] ddu
• [ṢḤ], [MR], [ǦƐ] adday (ann. : u, w, uw)
• [ṢḤ] ddaw
→ Sous le sable : [MƐ] Ddu rrmel.
→ Sous ma main : [MƐ] Ddu fus-inu.
→ Les jardins se trouvent en contrebas de la route :
• [ṢḤ] Lejnan igellan ddu weḇriḏ.
• [ṢḤ] Lejnan id-yusan ddu weḇriḏ.
→ Du feu sous de la paille : [ṢḤ] Ṯimesṯ ddaw walim.
→ Au-dessous de moi : [ṢḤ] Ddaw-i.
→ Au-dessous de toi m. : [ṢḤ] Ddaw-ak.
→ Au-dessous de toi f. : [ṢḤ] Ddaw-am.
→ Au-dessous de lui/d’elle : [ṢḤ] Ddaw-as.
→ Au-dessous de nous : [ṢḤ] Ddaw-ṯna.
→ Au-dessous de vous m. : [ṢḤ] Ddaw-aṯwen.
→ Au-dessous de vous f. : Ddaw-aṯwenț.
→ Au-dessous d’eux : [ṢḤ] Ddaw-ṯsen.
→ Au-dessous d’elles : Ddaw-ṯsenț.
: َت َحْ ت
ُّۡد
ۡ ۡئَدَّي
ۡدَّو
ۡۡدُّۡرمل:ۡۡالرم ِل َّ َت َحت
ُۡئِن-ۡۡدُّۡڢُس:ۡتَ َحتَ ۡيَدِي
:ۡق َّ ساتِينُ ۡأَسڢَل
ِ َۡالط ِري َ َتَقَ ُعۡالب
ۡلژنَنۡ ِئڨلَّنۡدُّۡوڥ ِرذ
ۡسنۡدُّۡوڥ ِرذ َ ُي-ۡلژنَنۡئِد
ۡۡو ِلم
َ ۡثِمسثۡدو:َۡارۡتحتَ ۡ ِتب ٍن ٌ ن
ئِـ-ۡۡدَّو:ۡڢَوقِي
ۡئ َك-ۡۡدَّو:ۡ َڢَوقَك
ۡئَم-ۡڢَوقَ ِكۡدَّو
ۡئَس-ۡۡدَّو:ۡۡڢَوقَ َها،ُۡڢَوقَه
726
ۡ َۡثن-ۡۡدَّو:ۡڢَوقَنَا
ۡئَثون-ۡۡدَّو:ۡڢَوقَ ُكم
ۡئَثونڅ-ۡۡدَّو:ۡڢَوقَۡ ُك َّن
ۡثسن-ۡۡدَّو:ۡڢَوقَ ُهم
ۡ ۡثسنڅ-ۡۡدَّو:ۡڢَوقَ ُه َّن
ⴷⴷⵓ
ⴰⴷⴷⴰⵢ
ⴷⴷⴰⵡ
ⴷⴷⵓ ⵔⵔⵎⴻⵍ
ⴷⴷⵓ ⴼⵓⵙ-ⵉⵏⵓ
ⵍⴻⵊⵏⴰⵏ ⵉⴳⴻⵍⵍⴰⵏ ⴷⴷⵓ ⵡⴻⵠⵔⵉⴽⴸ
ⵍⴻⵊⵏⴰⵏ ⵉⴷ-ⵢⵓⵙⴰⵏ ⴷⴷⵓ ⵡⴻⵠⵔⵉⴽⴸ
ⵝⵉⵎⵎⴻⵙⵝ ⴷⴷⴰⵡ ⵡⴰⵍⵉⵎ
ⴷⴷⴰⵡ-ⵉ
ⴷⴷⴰⵡ-ⴰⴽ
ⴷⴷⴰⵡ-ⴰⵎ
ⴷⴷⴰⵡ-ⴰⵙ
ⴷⴷⴰⵡ-ⵝⵏⴰ
ⴷⴷⴰⵡ-ⴰⵝⵡⴻⵏ
ⴷⴷⴰⵡ-ⴰⵝⵡⴻⵏⵜⵙ
ⴷⴷⴰⵡ-ⵝⵙⴻⵏ
ⴷⴷⴰⵡ-ⵅⵙⴻⵏⵜⵙ
727
•i • À, • Attribution, Desti- • E. A. • Devant les
nation noms
• AU,
• AUX,
• POUR
• ay • POUR • idem • idem • idem
•s • AVEC, • Moyen • E. A. • Devant les
noms
• AU MOYEN DE
• EN,
• DE,
• DU
•s…ɣ… • DU … VERS … • idem
•g • DANS, • Localisation spa- • E. A. • Devant les
tiale noms
• AU,
• Localisation tempo-
• DURANT, rel
• SUR,
• CHEZ
• EN
• DU
• eg, eḡ • idem • idem • idem • idem
• ig • idem • idem • idem • idem
• ug • idem • idem • idem • idem
• g … ɣer … • DE … VERS/À … • idem
• ḏi • DANS, • Localisation spa- • E. A. • Devant les
tiale, noms
• EN,
sans mouvement
•À
• di • idem • idem • idem • idem
• ḏeg • DANS, • Localisation spa- • E. A. • Devant les
tiale, noms
• EN,
sans mouvement
• À,
• Localisation tempo-
• DE, rel
• CHEZ • Provenance
• Origine —
• Pr. aff. prép.
• deg • idem • idem • idem • idem
• ḏig • idem • idem • idem • idem
• dug • idem • idem • idem • idem
• zig • idem • idem • idem • idem
728
• si • DE • Origine • E. A. • Devant les
noms
• Provenance
• seg • idem • idem • idem • idem
• sig • idem • idem • idem • idem
•f • SUR, • E. A. • Devant les
noms
•À
• fell • idem — • Pr. aff. indir.
• akeḏ, ak • AVEC, • E. A. • Devant les
noms
• ET,
• EN COMPAGNIE
DE
• akiḏ, ak • idem • idem — • Pr. aff. prép.
• akk • idem • idem — • Pr. aff. prép.
•ḏ • idem • idem • E. A. • Devant les
noms
•d • idem • idem • idem • idem
• gar • ENTRE, • Distance, Écart, • E. A. • Devant les
entre noms
• PARMI
deux points dans
l’espace —
• Pr. aff. prép.
• ḡar • idem • idem • idem • idem
729
• zaḏ • idem — • Pr. aff. prép.
• fir • DERRIÈRE • E. A. • Devant les
noms
—
• Pr. aff. prép.
• ffir • idem • idem • idem • idem
• ḏeffir • idem • idem • idem • idem
• nnig • DESSUS, • E. L. • Devant les
noms
• AU-DESSUS,
• EN-HAUT
—
• Pr. aff. prép.
• s nnig • idem • Devant les
noms
• z nnig • idem • idem
• afella • idem • idem
• ɣ ufel • idem • idem
• ɣer ufella • idem • idem
• ašiṭ̣ • AU-DESSUS • E. L. • Devant les
noms
• ašiṭ̣ n • idem • idem • idem
• ddu • DESSOUS, SOUS, • E. L. • Devant les
noms
• AU-DESSOUS,
• EN BAS,
• EN CONTREBAS
• adday • idem • idem • idem
• ddaw • idem • idem • Devant les
noms
• Pr. aff. prép.
AUCUN, PERSONNE
• [ṢḤ] ḥațța yeǧ
• ḥațța yiǧ
• [MR] Ulaš ḏig- …
→ Personne n’est venu : [ṢḤ], [MƐ] U d-yusi ḥațța yiǧ.
731
→ Personne parmi eux ne parle taqbaylit : [MR] Ulaš ḏig-sen
ithaddar s taqbaylit.
: احدِ َو ََل َو، ََل أَحَد
َۡح َّڅۡيج
َۡح َّڅۡ ِيج
ۡي ُِسۡ َح َّڅۡيِج-ۡۡئُـۡد:ٌۡ لَمۡيَأتِۡأَ َحد
ۡ ۡسنۡئِت َه ۡدَّرۡسـۡتَقبَي ِلت-ۡۡئ ُ َلشۡذِڨ:َّۡثۡت َاق َبي ِليث ِ ََلۡأَ َحد
ُ ۡمن ُهمۡ َيت َ َحد
ⵃⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵢⴻⴵ
ⵃⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵢⵉⴵ
ⵓ ⴷ-ⵢⵓⵙⵉ ⵃⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵢⵉⴵ
ⵓⵍⴰⵛ ⴸⵉⴳ-ⵙⴻⵏ ⵉⵜⵀⴰⴷⴷⴰⵔ ⵙ ⵜⴰⵇⴱⴰⵢⵍⵉⵜ
732
ⵃⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵝⴰⵖⴰⵡⵙⴰ
ⵓⵍⴰⵛ ⵖⴻⵔ-ⵉ ⵉⴸⵔⵉⵎⴻⵏ
ⵓⴳ ⵉⴽⴼ-ⵉ ⴿ ⵡⴰⵍⵓ/ⵓⵍⴰⴿ
ⵓⵍⴰⴿ ⵡⴰⵎⴰⵏ
ⵓⵍⴰⵛ ⴸⵉⴳ-ⴻⵙ
Pronoms interrogatifs :
QUE ?, CE QUE ?, QUOI ? pr., inter.
• [ṢḤ] Matta ?
• [ṢḤ], [MƐ] Mațța ? v. “Quel ?”.
→ Qu’a-t-il dans le cœur ?, À quoi pense-t-il ? : [ṢḤ] Mațța țɣawsa
g ul-nnes ?
→ Je ne sais pas ce qu’il y a : [ṢḤ] U sina mațța illa.
→ Qu’as-tu ? :
• [ṢḤ] Mațța-ḵ yišqan ?
• [MƐ] Mațța-ḵ yuɣen ?
→ Qu’avez-vous mangé ? : [ṢḤ] Mațța ṯeččam ?
→ Que dis-tu ? : [ṢḤ] Mațța ṯeqqareḍ ?
→ Qu’es-tu entrain de dire ? : [MƐ] Mațța la ṯeqqareḍ ?
→ Que veux-tu ? : [MƐ] Mațța texseḍ ?
: َماذَا، َما
ََّۡمت
َّۡ َم
څ
َ ۡ َم َّڅۡڅغو:ۡۡڢِيۡ َماذَاۡيُڢَ ِك ُر،َۡماذَۡڢِيۡقَلبِ ِه
ۡنس-ۡسۡڨـۡۡئ ُل
َّۡ ِۡئُـۡسِنَ ۡ َم َّڅۡئ:ُۡث
ل ُ لَمۡأَعلَمۡ َماذَاۡيَحد
:ۡ ََماۡ ِبك
ۡكۡۡيِشقَن-څ َّۡ َۡم
ۡكۡۡيُغن-څ َّۡ َم
ۡۡ َم َّڅۡث َّچم:َۡماذَاۡأَكَلتُم
ۡۡ َم َّڅۡثقَّرض:َۡماذَاۡتَقُول
ۡۡ َم َّڅۡلَـۡثقَّرض:َۡماذَاۡتَقُول
ۡۡ َم َّڅۡتۡخسض:َُۡماذَاۡت ُ ِريد
733
ⵎⴰⵜⵜⴰ
ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ
ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵜⵙⵖⴰⵡⵙⴰ ⴳ ⵓⵍ-ⵏⵏⴻⵙ
ⵓ ⵙⵉⵏⴰ ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵉⵍⵍⴰ
ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ-ⴿ ⵢⵉⵛⵇⴰⵏ
ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ-ⴿ ⵢⵓⵖⴻⵏ
ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵝⴻⵞⴰⵎ
ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵝⴻⵇⵇⴰⵔⴻⴹ
ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵍⴰ ⵝⴻⵇⵇⴰⵔⴻⴹ
ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵜⴻⵅⵙⴻⴹ
737
ⵎⴰⵏ ⵡⴰⴿⴻⵏⵏⵉ
ⵎⴰⵏ-ⵡⴰⴿⴻⵏⵜⵙ
ⵎⴰⵏ ⵡⴰⵀⴻⵏ
ⵎⴰⵏ ⵡⴰⵀⴻⵏⵜ
ⵎⴰⵏ-ⵡⴰⵝ ⵡⵉⵏ ⵓ ⴷ-ⵢⵓⵙⵉ ⴿ
ⵎⴰⵏ-ⵡⴰⵝ ⴰⵔⴳⴰⵣ ⵉⴷ-ⵢⵓⵙⴰⵏ
ⴰⵔⴳⴰⵣ ⵉⴷ-ⵢⵓⵙⴰⵏ ⵎⴰⵏ-ⵡⴰⵝ
ⵎⴰⵏ-ⵡⴰⵀⴻⵏ ⵉⵔⴳⴰⵣⴻⵏ ⵉⴷ-ⵢⵓⵙⴰⵏ
ⵎⴰⵏⵡⵉ ⴷ-ⵢⴰⵙⴻⵏ
738
ⵎⵓⵎⵉ
ⵎⵓⵎⵉ ⵝⴻⵙⵖⵉⴹ ⴰⴿⵉⴸⴰⵔ-ⴰⵢⵢⵉ/ⴰⴵⴵⵉ
ⵎⵓⵎⵉ ⵉⵜ-ⵉⴷ-ⵙⵖⵉⴸ
ⵙⵖⵉⵅ-ⵝ-ⵉⴷ ⵉ ⵅⵉⵢⵢ-ⵉ
740
ⵡⵉⵖⴻⵔ
ⵡⵉⵖⴻⵔ ⵝⵓⴹⴼⴻⵎ
ⵡⵉⵖⴻⵔ ⵉⵏⵙⴰ
ⵡⵉⵖⴻⵔ ⴰ ⵜⵙⵣⴻⴸⵖⴻⴹ
741
َي ۡ ئ َۡ
يِ ۡ ئَ ۡ
يِ ۡ َي ۡ
َي ِ
ئۡ
ئَ ۡ
يِ
ئ َ ِينۡ ۡ
ئ َ ِي ِۡ
ن
ئ َۡجِ
ئِ ُۡ
ي
ۡالر ُجلۡال َك ِبيرۡۡ:ئ َمغَرۡ-ئِ ُۡ
ي َهذَ َّ
يقۡۡ:ئَب ِرذۡ-ئَـ ط ِر ُ َهذَاۡال َّ
اۡالر ُجلُۡۡ:ئ َر َجزۡ-ئَيۡ َهذَ َّ
َهذَاۡالعَامۡۡ :
ئ َسغ َوسۡ-ئَـ
ئَسڨ َۡوسۡ-ئ َيۡ
يِئ َسڨ َوسۡ-ئ َ ۡ
ئ َسڨ َوسۡ-ئ َۡجِ
سڨ َوسۡ-ئُـ ئَ ُ
صا َمتۡبِنتِيۡ َهذَاۡالعَا ُمۡۡ:ي ِلۡثُزَ مۡئ َسڨ َوسۡ-ئَـ َ
َ
صانُ ۡۡ:ئ َ ِكذرۡ-ئ َۡجِ َهذاۡال ِح َ َ
َهذَاۡال َولَد ُۡ ُمشَاغِبٌ ۡۡ:ئَب ۡ
ُچِ-يَيِۡئِقبَحۡ
ⴰ
ⵓ
ⵢⴰ
ⴰⵢⴰ
ⵉⵢⵢⴰⵢ
ⵉⵢⵢⴰ
ⵉⵢⴰ
ⵏⵉⵢⴰ
ⵉⵏⵉⵢⴰ
ⵉⴵⴵⴰ
ⵓⵢⵉ
742
ⴰⵎⵖⴰⵔ-ⵉⵢⵓ
ⵓⴱⵔⵉⴸ-ⴰ
ⴰⵔⴵⴰⵣ ⴰⵢ
ⴰⵙⴻⴴⴴⵯⴰⵙ-ⴰ
ⴰⵙⴻⴴⴴⵯⴰⵙ-ⴰⵢ
ⴰⵙⴻⴴⴴⵯⴰⵙ-ⴰⵢⵉ
ⴰⵙⴻⴴⴴⵯⴰⵙ-ⴰⴵⵉ
ⴰⵙⵓⴴⴴⵯⴰⵙ-ⵓ
ⴻⵍⵍⵉ ⵝⵓⵥⴰⵎ ⴰⵙⴳⴳⵯⴰⵙ-ⴰ
ⴰⴿⵉⴸⴰⵕ-ⴰⴵⴵⵉ
ⴰⴱⵓⵞⵞⵉ-ⵢⴰⵢⵢⵉ ⵉⵇⴱⴰⵃ
743
نِـ
ئِ ِينُ َۡو
ِئنُب َۡو
ئِذِنۡ
ئِ ِۡ
ن
سلُۡۡ:ثَممڅۡ-ئ َ ِي ِۡ
ن ذَلِكَ ۡال َع َ
ۡالر ُجلُۡ: ذَلِكَ َّ
ئ َرڨَزۡ-ئِيِنۡ
ئ َر َجزۡ-ئِ ِينُ َۡو
ئ َرڨَزۡ-ئِ ِينُب َۡو
طثۡ-ئَذِنۡ ِتلكَ ۡال َمرأَةُۡۡ:ثَم ُّ
ارِۡ ۡ:ئغز َرنۡ-ئِ ِۡ
ن أُولَئِكَ ۡاۡلَن َه ُ
ۡالر َجالُۡۡ:ئِرڨَزنۡ-ئِذِنۡ أُولَئِ ِك ِ
سا ُءۡۡ:ل َخلَثۡ-ئِذِنۡ أُولَئِكَ ۡالنِ َ
ⵏⵉⵢⵉ
ⵏⵉⴸⴰ
ⵉⵏⵏ
ⴰⵡⵓⵏⵉⵢⵉ
ⴰⵯⴱⴱⵓⵏⵉ
ⵏⵉⴸⵉ
ⵉⵏⵏⵉ
ⵉⵏⵉⵢⴰⵝⴰⵎⴻⵎⵜⵙ-
ⵏⵉⵢⵉⴰⵔⴳⴰⵣ-
ⴰⵡⵓⵏⵉⵢⵉⴰⵔⴵⴰⵣ-
ⴰⵯⴱⴱⵓⵏⵉⴰⵔⴳⴰⵣ-
ⵏⵉⴸⴰⵝⴰⵎⴻⵟⵟⵓⵝ-
ⵉⵏⵏⵉⵉⵖⴻⵣⵔⴰⵏ-
ⵏⵉⴸⵉⵉⵔⴳⴰⵣⴻⵏ-
ⵏⵉⴸⵉⵍⵅⴰⵍⴰⵝ-
748
ⵝⵉⴸ
ⵜⵙⵉⴸⵉⵏ
CETTE CHOSE-LÀ
[ṢḤ], [MR] aynaṯ
َّ َهذَا ال
ۡۡئَينَث: ش ْيء
ⴰⵢⵏⴰⵝ
CES CHOSES-LÀ
[ṢḤ] inaṯen
ْ َ َهؤ ََل ِء ْاْل
ۡۡئِنَثن: شيَاء
ⵉⵏⴰⵝⴻⵏ
749
: َها ه َو
ۡئَثِن
ۡ ۡئ َِڅن
ۡۡئ َنِن: َها ه ْم
ⴰⵝⵉⵏ
ⴰⵜⵙⵉⵏ
ⴰⵏⵏⵉⵏ
Pronoms relatifs :
CE QUE pr. rel.
• [ṢḤ] mațța. v. pr., inter. “Que ?”.
• [ṢḤ] matta
• [ṢḤ] mațți
• [ṢḤ] mațțin
→ Je ne sais pas ce qu’il y a : [ṢḤ] U sina mațța illa.
→ Ce qu’il y a : [ṢḤ] Mațța illan.
→ Tu n’as évoqué le sujet de ce qu’ils mangeaient comme
nourriture : [ṢḤ] U tenniḍ ḵ mațțin țuɣa țețțen yaɛni ṯučiṯ.
→ Ce que je te dis : [ṢḤ] Mațța a k-iniɣ.
→ Ce qu’elle dit : [ṢḤ] Mațți ṯenna.
→ Chacun y met ce qu’il a : Kull yiǧ matta ɣr-es.
: ش ْيء الَّذِي َّ ال، َماذَا، َما
َّۡ َم
څ
ۡ َّۡمت
ۡ ِڅ
ۡ َم
ۡ َۡم ِڅن
َّۡ ِۡئُـۡسِنَ ۡ َۡم َّڅۡئ:ُۡث
ل ُ لَمۡأَعلَمۡ َماذَاۡيَحد
ۡ ۡۡ َم َّڅۡئِلَّن:ُۡ َماذَاۡيُو َجد
ُ ۡۡئُـۡث ِنضۡكۡ َم ِڅن:ُۡلَمۡتَت َ َحدَّثۡ َعنۡ َماۡيَأ ُكلُونَه
ۡطغَۡ ُڅغَۡڅڅنۡيَع ِنۡثُ ِڅث
ۡ ِئ ِنغ-ۡۡ َم َّڅۡئ َـۡك:ۡ َسأَقُولُۡلَك َ َۡماذَا
َّۡ ۡ َمڅِۡث:َُۡماذَاۡتَقُول
ن
ۡ ۡس-ۡۡ ُكلۡۡيِجۡ َمتَّ ۡغر:ُۡض ُعۡڢِي ِهۡ َماۡ ِعندَه َ َاحدٍۡي َ ُكل
ِ ُّۡو
750
ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ
ⵎⴰⵜⵜⴰ
ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⵉ
ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⵉⵏ
ⵓ ⵙⵉⵏⴰ ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵉⵍⵍⴰ
ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵉⵍⵍⴰⵏ
ⵓ ⵜⴻⵏⵏⵉⴹ ⴿ ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⵉⵏ ⵜⵙⵓⵖⴰ ⵜⵙⴻⵜⵙⵜⵙⴻⵏ ⵢⴰⵄⵏⵉ ⵝⵓⵛⵉⵝ
ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⴰ ⴽ-ⵉⵏⵉⵖ
ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⵉ ⵝⴻⵏⵏⴰ
ⴽⵓⵍⵍ ⵢⵉⴵ ⵎⴰⵜⵜⴰ ⵖⵔ-ⴻⵙ
751
ئۡ
َڨ
ئ َجۡ
ئ َجۡ ۡ
َمـ
طيتُهُۡلَكَ ۡۡ:ىچۡئ َغ ُرمۡئِـۡكۡ-كڢِغۡ َ َّ
ُك ِلۡال ُخبزَ ۡالذِيۡأع َ
سا ُءۡاللَّ َواتِ ِ
يۡجئنَ ۡۡ:ل َخلَثۡئِۡدۡ-يُ َسنۡ النِ َ
ۡالر ُجلۡالَّذِيۡ َ
ض َر َب ِنيۡۡ:ئ َرۡڨَزۡ-ئ َيِۡئ َيۡيُثَنۡ َهذَاۡه َُو َّ
َهذَاۡه َُوۡأ َ ِخيۡالَّذِيۡدَ َخلَۡۡ:خَيۡ-يِۡئ َيۡكشمنۡ
ابۡۡ:ب َۡو-كۡئ َجۡئِ َّكثنۡئِـۡثبُّر ۡ
ث ۡوا ِلد ُكَ ۡالَّذِيۡيَط ُر ُقۡالبَ ََهذَاۡه َُو َ
س َرقتُ ۡۡ:ن ِكنڅۡئ َڨۡئُكرنۡ أَنَاۡالَّذِيۡ َ
ۡرأَينَاۡۡ:نك ِنۡئَڨۡزۡ َرنۡ
نَحنُ ۡالذَّينَ َ
َمنۡهُمۡالَّذِينَ ََۡلۡيَذبَحُونَ َۡ ۡ:مـۡمدنۡ َمـۡئُـۡزلُّمۡكۡ
/
ⵉ
ⵢⴰ
ⴳⴰ
ⴵⴰ
ⴳⵉ
ⴰⵎ
ⵖⵉⴼⴽⴻⵞⵞ ⴰⵖⵔⵓⵎ ⵉⴽ-
ⵏⴰⵙⵓⵢⵍⵅⴰⵍⴰⵝ ⵉⴷ-
ⵏⴰⵝⵓⵢ ⵢⴰ ⵉⵢⵢⴰⴰⵔⴳⴰⵣ-
ⵏⴻⵎⴻⵛⴽ ⵢⴰ ⵉⵅⴰⵢⵢ-
ⵝⵔⵓⴱⴱⴻⵝ ⵉ ⵏⴻⵝⴰⴽⴽⵉ ⴵⴰ ⴽⴰⴱⴱⵯ-
ⵏⴻⵔⴻⴽⵓ ⴳⴰ ⵙⵜⵏⵉⴽⴽⴻⵏ
ⵏⴰⵔⵣ ⴳⴰ ⵉⵏⴽⴻⵏ
ⴿ ⵎⵓⵍⵍⴻⵣ ⵓ ⴰⵎ ⵏⴻⴷⴷⴻⵎ ⴰⵎ
La négation :
NE … PAS … nég.
• u[r/g] + —
• u[r/g] + ḵ, k
• u[r/g] + c, č
• u[r/g] + x
Rem. :
• Sous l’influence du “ḵ” | ⴿ | كde la négation l’indice de personne de
la 1er pers. du sing. “ɣ” se contracte en “x” | ⵅ | خet moins souvent en “ɣ” |
ⵖ | غ.
• On utilise “ur” devant une voyelle et “u” devant une consonne mais
cela n’est pas une généralité.
753
• Les formes avec “ḵ” | ⴿ | كet “c” | ⵛ | شsont des marques zénètes
du ṯašelḥiṯ du Petit Atlas.
• Il n’y a pas de différence dans le “k” ou le “ḵ”. L’un est spirant,
l’autre pas.
• Le “g” | ⴳ | ڨde la négation fait son apparition devant l’indice de
personne “y” ou “i” | ⵢ/ⵉ | ئِـ/( يـ3ième pers. du sing., masc.)
→ Je ne sais pas ce qu’il y a : [ṢḤ] U sina mațța illa.
→ Je ne trouve pas la source : [MR] U ḏ-ufix š hala.
→ N’ouvre pas : [ṢḤ] U ter ḵ.
→ Il n’a pas marché, Il n’est pas allé dans notre région : Ur iǧǧur
k ɣ ṯmurṯ-nna.
→ Je n’ai pas écrit les mots en question : U urix awalen-ayi, au lieu
de : U uriɣ k.
→ Je ne leur ai pas montré : Ur asen-sɛanṯax, au lieu de : U
sɛanṯaɣk.
→ Je n’ai pas vendu ce cheval : [ṢḤ] U znuzix aḵiḏaṛ-ayyi.
→ Je ne peux pas : [MR] Ur zmirɣ c.
→ Il ne m’aime pas : [ṢḤ] Ug yixs ḵ.
→ Il ne m’a rien donné : [MƐ] Ug ikf-i ḵ walu/ulaḵ.
: ْسَ لَي، لَ ْن، لَ ْم، ََل
ۡ ۡ+ۡ)ڨ/—ئُـ(ر
ۡ ۡۡك،ۡۡك+ۡ)ڨ/ئُـ(ر
ۡۡچ،ۡۡش+ۡ)ڨ/ئُـ(ر
ۡ ۡۡخ+ۡ)ڨ/ئُـ(ر
َّۡ ِۡۡئ ُـۡسِنَ ۡ َم َّڅۡئ:ُۡث
ل ُ لَمۡأَعلَمۡ َماذَاۡيَحد
َۡ ڢِخۡشۡ َه-ۡۡئُـۡذ:ۡ َلَمۡأ َ ِجدۡالعَين
ل
ۡۡئُـۡترۡك:ََۡلۡت َڢت َح
َّۡ -ۡۡئُرۡ ِئ ُّجرۡكۡغـۡث ُمرث:ۡۡلَمۡ َيم ِشۡ ِإلَىۡ َبلدَ ِتنَا،ۡلَمۡ َيذهب
ن
ۡ َئ-ۡۡئُـۡئ ُ ِرخۡئ ََولن:ۡلَمۡأَكتُبۡتِلكَ ۡال َك ِل َمات
ِي
ۡسعَنثَخ-ۡۡئُرۡئ َسن:ۡۡآرهِم ِ لَم
ۡۡئُرۡز ِمرغۡش:ۡلَمۡأَقدُر
ۡ ۡۡئُڨۡ ِيخسۡك:ۡلَمۡيُحۡ ِبب ِني
ۡئُلَك/ُۡول َ ئِـۡك-ۡۡئُڨۡ ِئكڢ:ۡلَمۡيُع ِطنِيۡشَيئا
ۡ ئ-ۡۡئُـۡزنُ ِزخۡئ َ ِكذَر:َۡۡصان
ِ َي َ لَمۡأَبِعۡالۡ ِح
754
ⵓ[ⵔ/ⴳ] + —
ⵓ[ⵔ/ⴳ] + ⴿ, ⴽ
ⵓ[ⵔ/ⴳ] + ⵛ, ⵞ
ⵓ[ⵔ/ⴳ] + ⵅ
ⵓ ⵙⵉⵏⴰ ⵎⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵉⵍⵍⴰ
ⵓ ⴸ-ⵓⴼⵉⵅ ⵛ ⵀⴰⵍⴰ
ⵓ ⵜⴻⵔ ⴿ
ⵓⵔ ⵉⵢⵢ/ⴳⴳ/ⴵⴵⵓⵔ ⴽ ⵖ ⵝⵎⵓⵔⵝ-ⵏⵏⴰ
ⵓ ⵓⵔⵉⵅ ⴰⵡⴰⵍⴻⵏ-ⴰⵢⵉ
ⵓⵔ ⴰⵙⴻⵏ-ⵙⵄⴰⵏⵝⴰⵅ
ⵓ ⵣⵏⵓⵣⵉⵅ ⴰⴿⵉⴸⴰⵕ-ⴰⵢⵢⵉ
ⵓⵔ ⵣⵎⵉⵔⵖ ⵛ
ⵓⴳ ⵢⵉⵅⵙ ⴿ
ⵓⴳ ⵉⴽⴼ-ⵉ ⴿ ⵡⴰⵍⵓ/ⵓⵍⴰⴿ
Avant le vb vb Après le vb
u[r/g] … •—
•k
•ḵ
•c
•č
•x
)ڨ/ئُـ(ر … —ۡ•
ۡ•ۡك
ۡ•ۡك
ۡ•ۡش
ۡ•ۡچ
ۡ•ۡخ
ⵓ[ⵔ/ⴳ] … •—
•ⴽ
•ⴿ
•ⵛ
•ⵞ
•ⵅ
755
NE PAS ENCORE
• [ṢḤ] maɛaḏ
• [ṢḤ] maḥad
• “ur” + “uš”
→ Tu n’es pas encore arrivé à la maison : [ṢḤ] Maɛaḏ ṯwiḏeḍ ḏeg
wuxxam.
→ J’aiderai mes parents tant que je vivrai : [ṢḤ] Maḥad aql-i ddra
a ɛawna imawlan-iw.
→ Il n’est pas encore mort : [ṢḤ] Ur yuš ma id-immuṯ.
→ Les gens n’ont pas encore labouré : [ṢḤ] Medden ur ušin kerzen.
→ Je n’ai pas cessé de pleurer : Ur ušiɣ truɣ.
: لَ ْم … بَعْد، ازا َل َمادَا َم َ َم
َۡمعَذ
ۡ َۡم َحد
ۡۡئُش+ۡئُر
ۡـۡو َّخم
ُ ۡ َمعَذۡث ِوذۡضۡذڨ:ُۡ َصلۡبَعد ِ لَمۡت
ۡئِو-ۡئِـۡد َرۡئَـۡ َعونَ ۡئِ َمولَن-ۡۡ َم َحدۡئ َقل:ۡيۡ َماد ُمتُ ۡ َحيًّاَّ سا ِعد َُۡوا ِل ِدَ ُ سأ
َ
ۡ ۡئِ ُّمث-ۡۡئُرۡيُشۡ َمـۡئِد:ُۡ لَمۡ َي ُمتۡ َبعد
ۡ ۡۡ َمدنۡئُرۡئ ُ ِشنۡكرزن:ُۡ اسۡبَعد ُ َّلَمۡت َح ُرثِۡالن
ۡۡۡئ ُرۡئُشِغۡت ُرغ:َۡاء ِ لَمۡأَت ََوقَّڢۡ َع ِنۡالبُك
ⵎⴰⵄⴰⴸ
ⵎⴰⵃⴰⴷ
ⵓⵔ + ⵓⵛ
ⵎⴰⵄⴰⴸ ⵝⵡⵉⴸⴻⴹ ⴸⴻⴳ ⵡⵓⵅⵅⴰⵎ
ⵎⴰⵃⴰⴷ ⴰⵇⵍ-ⵉ ⴷⴷⵔⴰ ⴰ ⵄⴰⵡⵏⴰ ⵉⵎⴰⵡⵍⴰⵏ-ⵉⵡ
ⵓⵔ ⵢⵓⵛ ⵎⴰ ⵉⴷ-ⵉⵎⵎⵓⵝ
ⵎⴻⴷⴷⴻⵏ ⵓⵔ ⵓⵛⵉⵏ ⴽⴻⵔⵣⴻⵏ
ⵓⵔ ⵓⵛⵉⵖ ⵜⵔⵓⵖ
AUCUN, PERSONNE
• [ṢḤ] ḥațța yeǧ
• ḥațța yiǧ
• [MR] Ulaš ḏig- …
756
→ Personne n’est venu : [ṢḤ], [MƐ] U d-yusi ḥațța yiǧ.
→ Personne parmi eux ne parle taqbaylit : [MR] Ulaš ḏig-sen
ithaddar s taqbaylit.
: احدِ َو ََل َو، ََل أَحَد
َۡح َّڅۡيج
َۡح َّڅۡيِج
ۡي ُِسۡ َح َّڅۡيِج-ۡۡئُـۡد:ٌۡ لَمۡيَأتِۡأَ َحد
ۡ ۡسنۡۡئِت َهدَّرۡسـۡتَقبَي ِلت-ۡۡئ ُ َلشۡذِڨ:َّۡثۡت َاق َبي ِليث ِ ََلۡأَ َحد
ُ ۡمن ُهمۡ َيت َ َحد
ⵃⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵢⴻⴵ
ⵃⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵢⵉⴵ
ⵓ ⴷ-ⵢⵓⵙⵉ ⵃⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵢⵉⴵ
ⵓⵍⴰⵛ ⴸⵉⴳ-ⵙⴻⵏ ⵉⵜⵀⴰⴷⴷⴰⵔ ⵙ ⵜⴰⵇⴱⴰⵢⵍⵉⵜ
757
ⵓⵍⴰⵛ
ⵓⵍⴰⴿ
ⵡⴰⵍⵓ
ⵃⴰⵜⵙⵜⵙⴰ ⵝⴰⵖⴰⵡⵙⴰ
ⵓⵍⴰⵛ ⵖⴻⵔ-ⵉ ⵉⴸⵔⵉⵎⴻⵏ
ⵓⴳ ⵉⴽⴼ-ⵉ ⴿ ⵡⴰⵍⵓ/ⵓⵍⴰⴿ
ⵓⵍⴰⴿ ⵡⴰⵎⴰⵏ
ⵓⵍⴰⵛ ⴸⵉⴳ-ⴻⵙ
758
BIBLIOGRAPHIE
La bibliographie ci-dessous est une source d’information précieuse sur
la région de du Petit Atlas, sa géographie, son histoire, sa toponymie, son
dialecte, ses habitants et leur mode de vie. Toutefois, j’avertis le lecteur que
je condamne avec la plus grande fermeté certains passages d’œuvres histo-
riques datant du début de la sombre colonisation française glorifiant la colo-
nisation et décrivant notre pays, l’Algérie, comme un pays inculte, habités
par des hordes de sauvages à civiliser et ce, afin de justifier les plans de la
colonisation … Mais ceci n’est pas une généralité puisque il y a eu des au-
teurs loyaux décrivant les choses sincèrement.
Aussi, je déplore, le manque de recherches et de publications récentes
sur le Petit Atlas et tout ce qu’il englobe. Je me demande quand est-ce que
les enfants du pays, toutes catégories confondues, prendront conscience de
l’importance à écrire sérieusement sur la région ? Les anciens s’en vont de
ce bas-monde, les uns après les autres sans que cela ne génère un sursaut
général.
Enfin, je précise que toute cette bibliographie est, en grande partie,
disponible gratuitement sur Internet. Je tenterai d’être le plus précis possible
afin que vous puissiez la retrouver facilement.
TAMAZIGHT, TOPONYMIE, …
759
▪BROUSSAIS Émile-Octave, “Recherche sur les transformations du ber-
ber”, in “Bulletin de correspondance africaine”, 3 ième année, fasc. II,
Alger, 1884
▪CHAKER Salem, “La langue berbère à travers l’onomastique médiévale :
El-Bekri”, in “Revue de l’Occident musulman et de la Méditerranée”,
n°35, 1er sem., Aix-en-Provence, 1983
▪CHAKER Salem, “La langue berbère au Sahara”, in “Revue de
l’Occident musulman et de la Méditerranée”, n°11, 1er sem., Aix-en-
Provence, 1972
▪DESTAING Edmond, “Dictionnaire français-berbère, Dialecte des Beni-
Snous”, Paris, 1907
▪DUVEYRIER Henri, “Notizen über vier berberische Völkerschaften”
(“Une note sur quatre tribus berbères”) “Z.D.M.G. – Zeitschrift der Deut-
schen Morgenländischen Gesellschaft” (“Journal de la Société orientale al-
lemande”), t. XII, Leipzig, 1858
▪JAUBERT Pierre-Amédée, “Dictionnaire français-berbère – Dialecte
écrit et parlé par les Kabaïles de la division d’Alger”, Paris, 1844
▪KERDJA Omar, MEGHNEM Amar, “Le petit lexique des sciences de la
nature”, H.-C.A., X, 2006
▪LAOUST Émile, “Étude sur le dialecte berbère du Chenoua comparé
avec ceux des Beni-Menacer et des Beni-Salah”, Paris, 1914
▪LAOUST Émile, “Mots et Choses berbères …”, Paris, 1920
▪MARCEL Jean-Joseph, “Fables de Loqman, surnommé le sage, traduites
de l’arabe …”, Paris, 1803
▪MERCIER Gustave, “Étude sur la toponymie berbère de la région de
l’Aurès”, actes du XI ième du Congrès international des Orientalistes, sect.
“Égypte et langues africaines”, p. 173 à 207, Paris, 1897
▪MERCIER Gustave, “Le chaouia de l’Aurès (Dialecte de l’Ahmar-
Khaddou)”, Paris, 1896
▪NAÏT-ZERRAD Kamal, “Dictionnaire des racines berbères, …”, éd. Pee-
ters, Paris, Louvain, 1998, 1999, 2002, (3 t. à ce jour)
▪NAÏT-ZERRAD Kamal, “Grammaire moderne du kabyle”, éd. Karthala,
Paris, 2001
▪NAÏT-ZERRAD Kamal, “Mémento grammatical et orthographique de
berbère – Kabyle – Chleuh – Rifain”, éd. L’Harmattan, Paris, 2011
▪QUITOUT Michel, “Grammaire berbère …”, éd. L’Harmattan, Paris,
1997
760
CONFÉDÉRATIONS, TERRITOIRE, HISTOIRE, TOPONYMIE,
BOTANIQUE, …
761
▪DALLES Édouard, “Alger, Bou-Farik, Blidah et leurs environs …”, Al-
ger, 1888
▪DALLONI Marius, “Géologie appliquée de l’Algérie : métallogénie, hy-
drogéologie, agrogéologie”, Alger, Paris, 1939
▪DAMRÉMONT Charles Marie Denis, RAPATEL Jean Marie, “Corres-
pondance du général Damrémont …”, Paris, 1927
▪DAUMAS Eugène, “Mœurs et Coutumes de l’Algérie, Tell – Kabylie –
Sahara”, Paris, 1858
▪DE BAUDICOUR, Louis, “Histoire de la colonisation”, Paris, 1860
▪DESPARMET Joseph, “Ethonographie traditionnelle de la Mettidja …”,
in “Revue africaine”, t. LXXIV, Paris, 1933
▪DOUBLET Georges, “Musées de l’Algérie”, Paris, 1890
▪DOUTTÉ Edmond, GAUTIER Émile-Félix, “Enquête sur la dispersion de
la langue berbère en Algérie”, Alger, 1913
▪DUVAL Jules, “L’Algérie – Tableau historique, descriptif et statistique
…”, Paris, 1859
▪DUVERNOIS Clément, “L’Algérie pittoresque …”, Paris, 1863
▪DUVEYRIER Henri, “Journal d’un voyage dans la province d’Alger”,
Paris, 1900
▪DUVOLLET Roger, “Souvenirs et soupirs d’Algérie et du Sahara …”, t.
XV, X, 1993
▪ELAUSOLLES M.-P., “L’Algérie pittoresque ou Histoire de la régence
d’Alger …”, Toulouse, 1845
▪FOUREAU Fernand, “Essai de catalogue des noms arabes et berbères de
quelques plantes, arbustes et arbres algériens et sahariens …”, Paris, 1896
▪FRANC Julien, “L’histoire de la colonisation de l’Algérie …”, Alger,
1928
▪FRANC Julien, “La colonisation de la Mitidja”, Paris, 1928
▪FRANC Julien, “La Mitidja de l’antiquité à 1830”, in “Revue africaine”,
t. LXVIII, Alger, 1927
▪GAILLARD Marie-Joseph-Bernard, “Sur Alger”, Paris, 1837
▪GALIBERT Léon, “L’Algérie ancienne et moderne …”, Alger, 1844
▪GAUTIER Émile-Félix, “Structure de Algérie”, Paris, 1929
▪GAY H., “Excursion botanique dans les Beni-Salah”, in “Revue de Bo-
tanique”, vol. IV, p. X, Alger, 1885
▪GAY H., “Synopsis de le flore de la Mitidja”, in “Grescia”, X, X, Alger,
1893 – 1895
▪GENTY DE BUSSY Pierre, “De l’établissement des Français dans la
Régence d’Alger”, t. I, II, Paris, 1835
762
▪GSELL Stéphane, “Atlas archéologique de l’Algérie”, Alger, Paris, 1911
▪HANOTEAU Adolphe, LETOURNEAU Aristide, “La Kabylie et les cou-
tumes kabyles”, t. I, Paris, 1872
▪HANOTEAU Adolphe, LETOURNEUX Aristide, “La Kabylie et les cou-
tumes kabyles”, Paris, 1898
▪Ibn Khaldoun, “Histoire des Berbères …”, t. III, Alger, 1856
▪JANIER Émile, “Les Bettiwa de Saint-Leu”, in “Revue africaine”, t.
LXXXIX, Alger, 1945
▪JAVARY Albert-Henri, “Études sur le gouvernement de l’Algérie …”,
Paris, 1855
▪JEAN-FRANÇOIS Henri, PELLISIER DE REYNAUD Edmond, “An-
nales algériennes”, t. I, Paris, 1854
▪JOLY A., “La plaine des Beni-Sliman et ses abords”, in “Bulletin de la
société de géographie”, Alger, 1900, p. 437 à 456, 1903, p. 625 à 635,
1904, p. 151 à 170
▪LANDMANN Jean-Marie, “Les fermes du petit Atlas …”, Paris, 1841
▪LEBLANC DE PRÉBOIS François, “Algérie …”, Paris, 1840
▪LEBLANC DE PRÉBOIS François, “De la nécessité de substituer le gou-
vernement civil au gouvernement militaire pour le succès de la colonisa-
tion d’Alger”, Paris, 1840
▪MALTE-BRUN Victor-Adolphe, “Géographie complète et universelle”,
Paris, 1856
▪MALTE-BRUN Victor-Adolphe, “La France illustrée”, t. II, Paris, 1862
▪MAURI Norbert, “Les caprifiguiers et les figuiers cultivés en Kabylie”, in
“Revue de botanique appliquée et d’agriculture tropical”, t. XIX, p. 359 à
365, Paris, 1939
▪MIGNE Jacques-Paul, “Nouvelle encyclopédie théologique …”, t. XLII,
X, 1853
▪NAJI Salima, “Greniers collectifs de l’Atlas …”, éd. Édisud, Casablanca,
2006
▪NIL-ROBIN Joseph, “Notes historiques sur la Grande Kabylie de 1830 à
1838”, X, X
▪PARIS E.G., “Vingt-deux mois de colonne dans le Sahara algérien et en
Kabylie”, vol. 14, n°5, p. 197 à 225, B.S.B.F. (Bulletin de la Société Bota-
nique de France), Paris, 1867
▪PHILEBERT Charles, “Expédition dans les Beni-Menacer en 1871”, Pa-
ris, 1873
▪PIESSE Louis, “Itinéraire historique et descriptif de l’Algérie compre-
nant le Tell et le Sahara”, Paris, 1862
▪PIESSE Louis, “Itinéraire historique et descriptif de l’Algérie …”, Paris,
1862
763
▪PINSON DE MÉNERVILLE Charles Louis, “Dictionnaire de la législa-
tion algérienne 1860 – 1866”, Alger, Paris, 1872
▪PITOIS Christian, “L’Afrique française …”, Paris, 1846
▪QUESNOY Ferdinand, “Topographie médicale de la plaine de la Mitid-
ja”, 1839, Alger
▪RINN Louis, “Le royaume d’Alger sous le dernier dey”, 1900, Alger
▪RITTER Carl, “Géographie générale comparée ou : Étude de la terre
dans ses rapports avec la nature et avec l’histoire de l’homme …”, 1838,
Bruxelles
▪ROBIN X, “L’insurrection de la Grande Kabylie”, 1871, Paris
▪ROY Jules, “Adieu ma mère, adieu mon cœur”, éd. Albin Michel, Paris,
1996
▪ROY Jules, “Mémoires barbares”, éd. Albin Michel, Paris, 1989
▪ROZET Claude-Antoine, “Voyage dans la régence d’Alger …”, t. I, t. II,
Paris, 1833
▪SAÏDOUNI Nasserdine, “L’Algérois rural à la fin de l’époque ottomane
(1791 – 1830)”, éd. X, X, 2001
▪SAINTE-MARIE Alain, “La province d’Alger vers 1870 …”, in “Revue
de l’Occident musulman et de la Méditerranée”, n°9, X, 1971
▪SARRUT Germain, SAINT-EDME B., “Biographie des hommes du jour,
…”, t. IV, Paris, 1838
▪SAUTAYRA Édouard, “Législation de l’Algérie …”, Paris, 1883
▪SHAW Thomas, “Voyage dans la régence d’Alger …”, Paris, 1830
▪SHAW Thomas, “Voyages de Mr Shaw, M.D. dans plusieurs provinces de
la Barbarie et du Levant …”, t. I, La Haye, 1743
▪Société de savants et de gens de lettres, “La grande encyclopédie – Inven-
taire raisonné des sciences, des lettres et des arts”, t. VI, Paris, 1886
▪Société orientale, “Revue de l’Orient et de l’Algérie, …”, t. II, Paris, 1847
▪TRABUT Louis Charles, “… Répertoire des noms indigènes des plantes
… dans le Nord de l’Afrique”, Alger, 1935
▪TRAPANI Domingo-Gian, “Alger tel qu’il est…”, Paris, 1830
▪TRUMELET Corneille, “Archives mitidjéennes – Une page de l’histoire
de la colonisation algérienne : Bou-Farik et son marché”, Blida, 1869
▪TRUMELET Corneille, “Blida – Récits selon la légende, la tradition et
l’histoire”, t. I et II, Alger, 1887
▪TRUMELET Corneille, “Bou-Farik”, Alger, 1887
▪TRUMELET Corneille, “Les Saints de l’Islam … Les Saints du Tell”,
Paris, 1881
764
▪VENTURE DE PARADIS Jean-Michel, “Alger au XVIIIième siècle”,
Alger, 1898
▪VILBORT Joseph, “La Kabylie et les Kabyles”, “Revue française”, Paris,
1866
▪VILLE Ludovic, “Recherches sur les roches, les eaux et les gîtes miné-
raux des provinces d’Oran et d’Alger”, Paris, 1852
▪X, “Bulletin de correspondance africaine”, 4 ième année, t. II, Alger,
1885,
▪X, “Bulletin officiel des actes du gouvernement général de l’Algérie”, t.
III, 1842 – 1843, t. VI, 1866 – 1867, t. IX, 1869, t. XI, 1851 – 1852, Alger
▪X, “Chemin de fer de l’Algérie par la ligne centrale du Tell”, Alger, Pa-
ris, 1854
▪X, “Exploration scientifique de l’Algérie pendant les années 1840, 1841,
1842”, t III, 1853, t. IV, 1848, Paris
▪X, “Journal asiatique”, Paris, 1884
▪X, “Langue et Toponymie : Toponymes de la région des Qbayel-Ḥḍer …”
in “Ayamun, Cyber-Revue de littérature berbère”, n°59, sept. 2012
▪X, “Recueil général des sénatus-consultes …”, t. V, Paris, 1857
▪X, “Revue des deux mondes”, t. LVI, Paris, 1865
▪X, “Tableau de la situation des établissements français dans l’Algérie
…”, 1838, 1844, t. VII, 1845, Alger, Paris
TOPONYMIE, CONFÉDÉRATIONS, …
765
▪CALLÉJA N., “Département d’Alger, Carte des voies de communica-
tion”, Alger, 1913
▪CARETTE Ernest, WARNIER Auguste, “Carte de l’Algérie divisée par
tribus”, X, 1846
▪CHABASSIÈRE Jules, “Croquis de l’Algérie …”, Alger, 1869
▪CHARTIER A. T., “Algérie”, X, 1867
▪DAUMAS Eugène, “Division de la province de Titérie en agalika …”,
Alger, 1842
▪DRIOUX Claude-Joseph/LEROY Charles, “Algérie, Tunisie …”, Paris,
1886
▪DUFOUR Adolphe Hippolyte, “Algérie”, Paris, 1856
▪DUFOUR Auguste-Henri, “Algérie”, X, 1846
▪DUFOUR Auguste-Henri, “Algérie”, X, 1846
▪DUFOUR Auguste-Henri, “Carte topographique du massif d’Alger ou
Sahhel & de la plaine de la Métidja …”, Paris, 1844
▪FILHON Charles-Marie, “Nouveau croquis planimétrique du territoire
d’Alger …”, Paris, 1833
▪FLOTTE DE ROQUEVAIRE René de, “Algérie-Tunisie”, Alger, 1930
▪GINOUX A./IMBERT Armand, “Carte des environs d’Alger …”, Toulon,
1838
▪JOURDAN Adolphe, “Carte agricole et industrielle de l’Algérie”, Alger,
1879
▪JOURDAN Adolphe, “Carte des étapes de la Province d’Alger”, X, 1879
▪JOURDAN Adolphe, “Carte indiquant les parties de l’Algérie où la
langue berbère est encore en usage”, Alger, 1870
▪JOURDAN Adolphe, “Congrès d’Alger, Carte des excursions”, Alger,
1881
▪JOURDAN Adolphe, MAUMIAS X, “Alger”, Alger, 19 ?
▪JOURDAN Adolphe, MAUMIAS X, “Miliana”, Alger, 19 ?
▪Kæppelin et Cie, “Carte de la colonisation et des travaux publics d’une
partie de la province d’Alger”, Paris, 1845
▪LA ROCHE Charles, RANDON, Jacques-Louis-César-Alexandre Pully,
DAUMAS Eugène, “Carte des divisions politiques administratives et mili-
taires de l’Algérie …”, Paris, 1851
▪LAVASSEUR Victor, “Algérie, Colonie française”, Paris, 1845
▪MALTE-BRUN Victor-Adolphe, ROUFF J., “Carte générale de l’Algérie
…”, Paris, 1884
▪NIOX Gustave-Léon, “Algérie et Tunisie”, Paris, 1903
766
▪RÉGNAUD DE LANNOY DE BISSY Richard de, “Carte de l’Afrique …
Alger …”, Paris, 1893, 1903
▪RÉGNAUD DE LANNOY DE BISSY Richard de, “Carte de l’Afrique …
Alger …”, Paris, 1887
▪SCHREIBER Charles, BLUMENTHAL J., “Théâtre de la guerre dans la
province d’Alger rédigé …”, Paris, 1840
▪Schwærzlé J., “Carte de la Grande Kabylie et d’une partie de la Medjana
…”, Paris, 1848
▪SELTZER P., “Carte pluviométrique de l’Algérie”, Paris, 1938
▪Service géographique de l’armée, “Alger”, Paris, 1925
▪Service géographique de l’armée, “Aumale”, Paris, 1925
▪Service géographique de l’armée, “Blida”, Paris, 1936
▪Service géographique de l’armée, “Lavigerie”, Paris, 1934
▪Service géographique de l’armée, “Marengo”, Paris, 1934
▪Service géographique de l’armée, “Médéa”, Paris, 1932
▪Service géographique de l’armée, “Tablat”, Paris, 1926
▪SHAW Thomas, “Carte de la partie méridionale du royaume d’Alger”, X,
1700, 1799
▪TISSOT Jules, “Carte géologique provisoire de la province de Constan-
tine et du Cercle de Bou-Saada”, Alger, 1881
▪TISSOT M., “Carte géologique provisoire de la province de Constantine
et du cercle de Bou-Saada …”, Alger, 1881
▪VIDAL DE LA BLACHE Paul, “Algérie”, Paris, 1898
▪VUILLEMIN Alexandre, “Carte physique et politique de l’Algérie …”,
Paris, 1875
▪VUILLEMIN Alexandre, “Province d’Alger”, X, 1867
▪VUILLOT Paul, “Carte du Sahara et du Nord-Ouest de l’Afrique de la
Méditerranée au Sénégal et au lac Tchad”, Paris, 1894
▪X, “… Carte géologique de l’Algérie”, Alger, 1900
▪X, “Alger”, “Algérie, département d’Alger”, feuille n°5, X, 1925
▪X, “Algérie …”, Paris, 1875
▪X, “Algérie et Tunisie”, X, 1884
▪X, “Algérie, Carte raciale”, in “Encyclopédie coloniale et maritime”, X,
1947
▪X, “Algérie, Province d’Alger”, Paris, 1852
▪X, “Carte de l’Algérie présentant les territoires civils actuels divisés par
communes et les douars communs …”, Alger, 1870
▪X, “Carte de la province d’Alger”, Paris, 1838
767
▪X, “Carte de la Régence d’Alger 1830 …”, X, 1830
▪X, “Carte de la route d’Alger à Aumale …”, X, 1851
▪X, “Carte des circonscriptions administratives et judiciaires de l’Algérie”,
Alger, 1887
▪X, “Carte des environs d’Alger”, X, 1833
▪X, “Carte dressée pour l’expédition d’Alger”, Paris, 1830
▪X, “Carte du territoire d’Alger”, X, 1834
▪X, “Croquis du territoire d’Alger …”, Paris, 1831
▪X, “Plan des domaines de Ben Nouar el Louz et de Guellabou, apparte-
nant à M. Fois Pelegri”, Paris, 1883
▪X, “Plan des environs d’Alger”, X, 1600, 1699
▪X, “Plan du terrain compris entre l’oued Chiffa et l’oued Kadara, pré-
sentant la division des cercles projetés (Kouba, Douéra, Boufarik,
l’Hamise, l’Atlas)”, X, X
▪X, “Tablat”, “Algérie, département d’Alger”, feuille n°68, X, 1926
▪X, “Vue et plan de la ville d’Alger. Carte de la province”, Alger, 1830
▪X, DUFOUR Auguste-Henri, “Algérie”, Paris, 1876
▪Journal officiel de la République algérienne démocratique et populaire du
19.12.1984,
▪Logiciel : Google Earth,
▪Presse algérienne (articles divers relatifs au Petit Atlas),
▪Site : Algérie Poste (régions de Blida/Boumerdès/Bouira/Médéa),
▪Site : Gallica, “Bibliothèque numérique” de la B.N.F. – Bibliothèque Na-
tional de France,
▪Site : Google Books,
▪Site : Traveling Luck (>Afrique >Algérie > Blida > Boumerdès > Bouira >
Médéa),
▪Site : View Weather (>Algérie > Blida > Boumerdès > Bouira > Médéa)
768
Originaire de la localité d’Aït Arif (Béni Arif) dans le Petit Atlas
(Atlas blidéen, w. de Blida), l’auteur a eu l’occasion de suivre un D.U. de
berbère qu’il a obtenu à Aix-en-Provence en 2009 ce qui l’a mené à
s’intéresser au patrimoine amazigh de la région atlassienne. Outre ce pré-
sent travail, il est aussi l’auteur de trois publications sur la confédération
des Aït Moussa, la toponymie et la flore atlassienne (travail collectif pour ce
dernier).
Ce modeste travail peut être considéré comme une première pierre
d’une entreprise, ô combien grande et certainement difficile, qui consiste
non seulement à attirer l’attention sur le tachelhit ou taqbaylit local qui est
le dialecte amazigh de la région atlassienne mais également, à essayer de le
sauver de l’extinction et de le réhabiliter.
Ce dictionnaire a été préparé pour un dialecte dont les locuteurs sont
de plus en plus rares et difficiles à trouver. L’auteur a eu recours à prati-
quement toutes les techniques de recherche pour collecter ce modeste tra-
vail qui reste, bien évidemment, à parfaire.
769
SOMMAIRE
DÉDICACE 6
REMERCIEMENT 7
INTRODUCTION 8
ANNEXE 487
BIBLIOGRAPHIE 586
770